Prof. J. H. TEN THIJE, Voorzitter.
Dr. J. GRASHUIS, Dr. R. VAN SANTEN, Dr. D. TALSMA
en G. M. VAN WAVEREN, Leden.

1. Slechts achter de namen van de auteurs van originele artikelen worden de volledige
titels der artikelen vermeld.

2. Wanneer achter een onderwerp de naam van de auteur wordt vermeld, verwijst
deze naar een origineel artikel over dit onderwerp.

BOSGRA, Dr. O. en RAADSHOOVEN, F. H. VAN, Rapport over een reis
naar de U.S.A. om de bestrijding van Brucellosis en mastitis onder het rundvee

Phtisis bulbi door infectie met mycobacterium avium bij een postduif .... 154
DONKER-VOET, Mevr. Dr. J. en DORSSEN, Dr. C. A. VAN, Spontane

DONKER-VOET, Mevr. Dr. J., DORSSEN, Dr. C. A. VAN en VLERK,
J. VAN DER, Overzicht van onderzoekingen van het uit de praktijk

HENDRIKSE, J., JOLING, K. F. en WILLEMS, Dr. G. B. R., Bevruchtings-
resultaten van de kunstmatige inseminatie bij het rund en infectie met

Personalia ......59, 102, 143, 185, 231, 277, 319, 367, 417, 457, 498, 540, 574,

Infectieziekten 133, 134, 166, 167, 168, 169, 400, 401, 402, 403, 607, 646, 647,

Phtisis bulbi door infectie met mycobacterium avium bij een postduif . . 154
RICHTER, J. H. M., Enkele gegevens over de toepassing van levende entstof

WIERTZ, G., De histologische activiteit van de schildklier bij nuchtere kalveren

VOORDRACHTEN,
gehouden op het wetenschappelijk gedeelte van de Algemene Vergadering
van de Maatschappij voor Diergeneeskunde op Zaterdag 25 October 1952.

Uit het Laboratorium voor Medisch-Veterinaire Chemie der
Rijks-Universiteit te Utrecht.
(Directeur: Prof. Dr. L. SEEKLES)

§ 4. Verstoring van het physiologisch-chemische „evenwicht".
§ 5. Overgevoeligheid en erfelijke invloeden.
§ 6. Tetanie door gebrek aan magnesium in het voedsel.
§ 7. Het vraagstuk van de uitputting ten aanzien van magnesium

van de bodem in Nederland.
§ 8. De betekenis welke de uitputting van de bodem aan magnesium in
Nederland kan heliben voor het ontstaan van tetanie bij runderen.
§ 9. Intestinale autointoxicatie als één van de belangrijke oorzaken
van tetanie.

Dat er in bepaalde streken van vele landen — Nederland, Groot-Brittannië,
Duitsland, Nieuw-Zeeland, Noorwegen, enz. — met recht gesproken mag
worden van een tetanie-vraagstuk in de veehouderij, is niet aan twijfel
onderhevig. Dat, aan de andere kant, in andere landen, bijv. in bepaalde
delen van de Verenigde Staten, met name in de staten Wisconsin en
Michigan met hun zeer uitgebreide melkveehouderij, tetanie bij het
rund geen belangrijk vraagstuk is, ja zelfs in \'t geheel niet 1) of slechts bij
hoge uitzondering 2) voorkomt, staat eveneens vast. En dat er tenslotte
streken zijn waar het rundvee, de schapen en zelfs konijnen tetanie-ver-
schijnselen vertonen nadat zij geweid zijn op jonge tarwe — men spreekt
daarom van „wheat poisoning" 3) — is eveneens een onloochenbaar feit.
Het ligt voor de hand dat men, in het licht van de hierboven gememoreerde
feiten, geneigd zal zijn het ontstaan van de verschijnselen van tetanie bij
de genoemde diersoorten in verband te brengen met de opname van
gramineeën (weidegras, tarwe). Men zou er bovendien op kunnen wijzen
dat daar waar het rantsoen een belangrijke hoeveelheid andere planten
bevat, bijv. lucerne zoals in Wisconsin en Michigan alsmede in vele
andere streken van Nd. Amerika het geval is, tetanie niet of nagenoeg niet
voorkomt. Het is echter zeer de vraag of men dan het tetanie-probleem
niet te simplistisch ziet. Wij hopen hierover later te publiceren, mede
naar aanleiding van de ervaringen die wij in Amerika hebben opgedaan.

Het is overbodig in deze kring van Nederlandse dierenartsen uitvoerig
in te gaan op de onderzoekingen inzake de mogelijke samenhang tussen
(gras)tetanie en de chemische samenstelling van jong, welig weidegras.
Het baanbrekende werk dat door en onder leiding van Sjollema in de
loop der jaren op dit gebied is verricht, is genoegzaam bekend. 4) Het
spreekt wel vanzelf, dat men, in deze richting denkende, er gemakkelijk
toe komt een zeer grote invloed toe te schrijven aan de manier van be-
drijfsvoering, met inbegrip van de bemesting in verband met bodemgesteld-
heid en gewenste hoge gewasopbrengsten, op het ontstaan der tetanie.
Het kan niet worden ontkend dat er een dergelijke invloed bestaat. Men
mag echter betwijfelen of van een z.g. „irrationele bedrijfsvoering" op
melkveebedrijven wel een zodanig funeste invloed op de gezondheids-
toestand van het vee uitgaat, als wel eens wordt aangenomen. Afgezien
van het feit dat wat men „irrationeel" pleegt te noemen, grotendeels
betrekking heeft op de chemische samenstelling van het op de bedrijven
geproduceerde voeder alsmede op de hoeveelheid die aan de dieren wordt
verstrekt en niet zo zeer op de economische noodzakelijkheid om veel te
produceren teneinde het bedrijf lonend te maken en de Nederlandse
bevolking te kunnen voeden, is er een ander punt dat in dit verband
beschouwd moet worden.

Wanneer men bedenkt dat volgens een in 1950 gehouden enquête — waar-
over later meer— hier te lande naar schatting bij ca. 1% van de melk- en
kalfkoeien tetanie voorkomt, dan loont het de moeite om niet alleen aan
deze 1% zieke dieren, doch ook aan de 99% die gezond blijft aandacht
te schenken. Zelfs indien men uit deze laatste groep alleen de dieren be-
schouwt van die bedrijven waarop tetanie voorkomt, dan blijkt het elk
jaar weer dat op verreweg de meeste bedrijven het aantal dieren, dat
gezond gebleven is, het aantal ziek geworden dieren ver overtreft. Bedenkt
men verder dat enerzijds lang niet op alle bedrijven waar tetanie voorkomt
de bedrijfsvoering en met name de voeding „irrationeel" genoemd mag
worden, terwijl anderzijds op bedrijven waar zich geen tetanie voordoet
niet steeds sprake is van een „rationele" bedrijfsvoering die scherp con-
trasteert met die op de eerstgenoemde bedrijven, dan komt men tot het
besluit dat de correlatie tussen de bedrijfsvoering en het vóórkomen van
tetanie niet zo hoog kan zijn als men wel eens geneigd is te geloven. Dit
betekent dat er andere factoren moeten zijn die dikwijls van meer belang
zijn dan die welke uitgaan van de bedrijfsvoering op zichzelf. Zoals verderop
zal blijken, zoeken wij deze factoren in de eerste plaats bij het dier en diens
omgeving. Hierbij is uiteraard het bedrijf een factor, doch het behoeft
daarom nog niet de factor bij uitnemendheid te zijn. Dat inmiddels bij
extreme wantoestanden in de bedrijfsvoering, resp. in de voeding der
dieren, de gevolgen hiervan — doch dan niet alleen ten aanzien van het
ontstaan van tetanie — kunnen domineren, is met de bovenvermelde
ervaring niet in strijd.

Het is uit het onderzoek van het tetanievraagstuk der laatste decennia
wel gebleken dat het onjuist is dit probleem te eenvoudig te zien. Te
simplistisch is het bijv. zich bij de verklaring van de tetanie bij het rund,

zoals men die hier te lande aantreft, zonder meer te beperken tot de ziens-
wijze dat de hypomagnesaemie die bij deze stoornis vrijwel in alle gevallen
het meest opvallende chemische symptoom is, het gevolg zou zijn van een
tekort aan magnesium in het gewas, welk tekort weer te wijten zou zijn
aan een tekort aan magnesium in de bodem. Deze opvatting is niet
slechts in strijd met de werkelijkheid zoals deze zich in vele streken van ons
land voordoet, doch zij is tevens te „mechanisch" doordat zij niet vol-
doende rekening houdt met het feit dat het dier, i.c. het rund, het natuur-
lijke vermogen bezit om te reageren als een physiologische eenheid. Dat
de koe onder bepaalde omstandigheden helaas ook als een pathologische
eenheid kan reageren, maakt het vraagstuk des te ingewikkelder en noopt
ons tot een kritische bestudering van alle factoren die de levensfuncties
van het dier kunnen beïnvloeden.

Volgens onze ervaring en die van vele andere onderzoekers beschikken de
meeste dieren — ook onze hoog gecultiveerde runderen die in bepaalde
opzichten ver van de natuur zijn afgeweken — over een zeer uitgesproken
vermogen tot zelfhandhaving. 5) Zij zijn in staat te woekeren met de
middelen die hun ter beschikking staan, waarbij het streven tot handhaving
van de normale chemische constellatie in de lichaamsweefsels — en daardoor
van normale physiologisch-chemische functies dezer weefsels — op de voor-
grond staat. Voor zover het de verwerking van het voedsel betreft, kan
men vaststellen dat zowel de absorptie van voedselbestanddelen in het
darmkanaal, als de uitscheiding door de nieren dikwijls zeer selectief
geschiedt. Dientengevolge behoeft een voeder met bijv. een minerale samen-
stelling die men als „abnormaal" pleegt te beschouwen — mits er geen uit-
gesproken absolute of relatieve deficiënties bestaan —- lang niet altijd aan-
leiding te geven tot abnormale minerale verhoudingen in het lichaam en
dus ook niet tot functionele stoornissen die een gevolg zouden kunnen
zijn van bedoelde abnormale verhoudingen in de weefsels. Dat een der-
gelijke toestand tot op zekere hoogte wel een „belasting" voor het dierlijke
organisme is, doordat bijv. de nieren meer „osmotische" arbeid moeten
verrichten, is in dit verband van ondergeschikt belang en kan derhalve
in eerste instantie buiten bespreking blijven.

Voor zover wij thans kunnen overzien, wordt bijv. bij het rund, na
toediening van een overmaat kalium in het voedsel, een aanzienlijk ge-
deelte van dit element niet geabsorbeerd in het darmkanaal. Men vindt
het in de faeces terug. Anderzijds blijkt onder deze omstandigheden veel
kalium door de nieren te worden uitgescheiden: de urine is rijk aan
kalium. Het vervoer van het in de darm geabsorbeerde kalium naar de
nieren gaat niet gepaard met een verhoging van het kaliumgehalte van
het bloedserum die de normale fluctuaties van het gehalte aan kalium
van het bloedserum overschrijdt. Dit wijst er dus wel op dat de nier zeer
selectief is ingesteld op uitscheiding van kalium, zelfs indien de overmaat
welke door het bloed aan de nieren wordt aangeboden, zeer gering is.

Mede op grond van deze voorlopige waarnemingen die, naar wij hopen,
aanzienlijk in waarde zullen toenemen zoodra wij in staat zullen zijn er
een uitbreiding aan te geven met behulp van balansproeven, zijn wij niet
geneigd aan het element kalium een te grote betekenis toe te kennen inzake
het ontstaan van tetanie bij het rund. Wij hebben bovendien in de loop
der jaren te veel typische gevallen van rundertetanie aangetroffen, waar
de kaliumvoorziening niet abnormaal bleek te zijn, terwijl in andere

door ons onderzochte gevallen, waar de kaliumvoorziening abnormaal
ruim was, geen tetanie voorkwam. In dit verband moge tevens de aandacht
worden gevestigd op een recente mededeling van Hofmann 6), die
bij Simmentaler runderen in Zwitserland welke 480 g kalium per dag
ontvingen, op de lange duur weliswaar een ongunstige invloed op het
organisme — en wel speciaal op het geslachtelijke apparaat, dus steriliteit —-
doch geen tetanie waarnam.

Dat een grote overmaat aan kalium in het voeder onder geen enkele
omstandigheid het onstaan van tetanie bij runderen in de hand zou kunnen
werken, volgt uiteraard uit het hierboven vermelde niet. Wij mogen in
dit verband herinneren aan de in deze kring welbekende onderzoekingen
die Sjollema 7) in de laatste jaren op dit gebied heeft verricht. Bovendien
willen wij wijzen op de functie die bepaalde hormonen van de bijnier-
schors, de z.g. mineralo-corticosteroïden uitoefenen op de regulering van
de stofwisseling van kalium en natrium. Ook is het bekend dat zowel
bepaalde bijnierschorshormonen als kalium van belang zijn voor de
stofwisseling der spieren. Voor het tetanie-symptoom kan dit alles wel
betekenis hebben. De inteprctatie is echter zeer ingeweikkeld. (Zie ook
§ 9)-

Al beschikken dan, zoals wij gezien hebben, de meeste dieren over het
vermogen tot regulering van de physiologisch-chemische functies dat hen,
zelfs onder bepaalde abnormale (voedings)omstandigheden, in goede
conditie houdt, aan de andere kant dient erop gewezen te worden dat zich
omstandigheden kunnen voordoen waarbij de dieren in dit opzicht tekort
schieten. Zelfs kan men waarnemen dat er dieren — ook runderen — zijn
die, onder invloed van bepaalde prikkels, niet in staat zijn om voedsel
dat zowel in qualitatief als in quantitatief opzicht als volkomen normaal
beschouwd moet worden, op de normale wijze te verwerken. Verschijnselen
van ,,autointoxicatie" (zelfvergiftiging) zijn hiervan het gevolg. 8).

Onder de prikkels die tot de ontwikkeling van een dergelijke abnormale
toestand bij het dier in belangrijke mate bijdragen, nemen die welke
motiliteitsstoornissen van het maag-darmkanaal — en wel in eerste instantie
verlammingstoestanden — veroorzaken, een zeer belangrijke plaats in.
Deze prikkels kunnen zowel van externe oorsprong (klimaatfactoren) als
van interne aard zijn (chemische prikkels, bijv. histamine 9)). „Dysbacterie"
(door migratie van micro-organismen in het maag-darmkanaal van plaatsen
waar zij thuis behoren — de dikke darm — naar plaatsen waar zij niet be-
horen te zijn—de dunne darm) is hiervan één der gevolgen. 8) Abnormale
gistingen en rottingsprocessen in de gestuwde, gedeeltelijk verteerde
voedselmassa leidt tot productie en absorptie van een overmatige hoeveel-
heid stofwisselingsvergiften die aanleiding geven tot het vergiftigingsbeeld
dat voor deze toestanden van „indigestie" kenmerkend is.

Eén van de op de voorgrond tredende verschijnselen bij gastro-intestinale
autointoxicatie bij runderen en paarden is hypomagnesaemie, het chemische
symptoom dat ook bij grastetanie in vrijwel 100% van de gevallen aan-
wezig is. Dalingen van het magnesiumgehalte van het bloedserum werd
door ons bijv. bij het septisch-toxische ziektebeeld van mond- en klauwzeer
bij het rund, waarbij stoornissen van de kant van het maag-darmkanaal

op de voorgrond traden, in 50% van de gevallen waargenomen. 10) Bij
indigesties van andere oorsprong bij runderen deden wij soortgelijke
ervaringen op. 10) Bij gastro-intestinale stoornissen bij het paard bleek
\'hypomagnesaemie in 60 - 70% van de gevallen voor te komen. 11)

De vraag waarom, onder overigens gelijke levensomstandigheden,
tetanie bij sommige runderen wel, doch bij de meeste niet ontstaat, is
sedert jaren een vraag geweest die tot dusver niet bevredigend is opgelost.
Men heeft dezelfde vraag gesteld ten aanzien van de hierboven gesignaleerde
ontwikkeling van de verschijnselen van autointoxicatie van gastro-intestinale
oorsprong bij het rund, waarbij men soortgelijke individuele verschillen
kan vaststellen.

„Overgevoeligheid" van bepaalde dieren, in de zin van het bestaan van
een allergische toestand ten opzichte van bepaalde chemische factoren,
die aanwezig zouden zijn in gras afkomstig van weiden waarop tetanie
was voorgekomen, bestaat er volgens onze ervaring niet. 12) De proeven
over neuro-musculaire prikkelbaarheid die wij genomen hebben met
konijnen waaraan wij rantsoenen toedienden die in mineraal opzicht
voor runderen als normaal of abnormaal beschouwd mochten worden,
hebben slechts een pover resultaat opgeleverd. 13) Weliswaar kwam,
vooral in de overgangsperiode van normaal voeder op voeder waarin
de Ca/P en K/Na verhoudingen zeer afwijkend waren, latente tetanie
voor, doch dit verschijnsel kon lang niet altijd worden vastgesteld. Het
heeft er alle schijn van dat dc overgang van normaal op abnormaal voedsel
in dit opzicht van groter belang is dan de toediening gedurende lange tijd
van voedsel met een abnormale minerale samenstelling. Bovendien bleken
ook bij toediening van voeder dat in mineraal opzicht normaal was, vooral
in het voorjaar, zeer onverwachte en onverklaarbare veranderingen in de
neuro-musculaire prikkelbaarheid voor te komen.

Het wil ons dan ook voorkomen dat deze proeven met konijnen generlei
conclusie toelaten aangaande de waarschijnlijkheid van het al of niet
bestaan van een toestand van specifieke „overgevoeligheid" bij runderen
op het einde van de staltijd, d.w.z. in de periode die onmiddellijk vooraf-
gaat aan het tijdperk waarin de meeste gevallen van tetanie voorkomen,
het begin van dc weidetijd.

Het valt zeer te betreuren dat tot dusver niet is nagegaan of en inhoeverre
erfelijke factoren in het spel zijn die het ontstaan van tetanie bij bepaalde
meestal — doch niet altijd — zeer melkrijke dieren aannemelijk zouden
kunnen maken.

Het is een oude strijdvraag of tetanie bij runderen waarbij, zoals reeds
werd gezegd, hypomagnesaemie een vrijwel altijd aanwezig symptoom
is, beschouwd moet worden als het gevolg van een gebrek aan magnesium
in het voedsel, dus als een deficiëntietoestand.

Reeds lang geleden is aangetoond dat men, door aan dieren een vol-
doende hoeveelheid magnesium te onthouden, hypomagnesaemie en
tetanie kan opwekken. Dat bij het rund magnesiumgebrek, onder bepaalde
omstandigheden, uit kan groeien tot een belangrijk practisch probleem,

hebben Ender en zijn medewerkers in de laatste jaren bewezen. 14)
Kort samengevat komen de resultaten van Ender c.s. op het volgende
neer. (Omdat de aangegeven Noorse literatuur die tot 1949 loopt, niet
volledig is, werden in de hierna volgende beschouwing ook de gegevens
verwerkt die Ender ons, op ons verzoek, in Augustus 1952 heeft verstrekt.)

In Noorwegen heeft men in de oorlogsjaren, bij een groep van 6000 a
7000 koeien die zich onder toezicht van melkcontrólestations in Oostelijk
Noorwegen bevonden, een toename tot bijna het vijfvoudige waargenomen
van het aantal dieren, dat leed aan een syndroon, dat gekenmerkt was
door tetanie en parese. Onder „parese" wordt hier niet kalfziekte verstaan,
doch veeleer de toestand van verslapping van de spieren welke ook hier
te lande in de latere stadia van tetanie, alsmede bij gastro-intestinale
stoornissen 10) niet zelden wordt waargenomen. Deze toestand van spier-
verslapping wordt door ons geïnterpreteerd als een toestand van uitputting.
Dat in Nederland tijdens de oorlog geen toename doch een afname van
de frequentie der tetanie-gevallen viel waar te nemen, zij hier volledigheids-
halve vermeld.

Tegelijk met de toename van het aantal gevallen van tetanie en parese
—• doch niet volkomen parallel hiermee — kon ook een toename van het
aantal gevallen van ketosis en indigestie worden vastgesteld. (Tabel 1).

Het tctanie-paresc syndroom alsmede ketosis en indigestie bij runderen in Oostelijk
Noorwegen (volgens Ender, c.s.)

Ender c.s. leggen verband tussen de toename van de in tabel 1 genoemde
stofwisselingsziekten en de voeding van het rundvee die bij het uitbreken
van de oorlog vrij plotseling veranderde. Zo verviel het vroeger veel ge-
bruikte lijnmeel en hooi werd slechts in geringe hoeveelheden 1 tot
1.5 kg per dag toegediend. Beschikbaar waren nog: bieten, kuilvoer
van gras en van bietenbladeren, soms aardappelpulp — welk voedermiddel
vooral bij plotselinge overgang dikwijls indigestie opwekte — en verder
vooral stro, cellulose en haringmeel. Manifeste verschijnselen van tetanie
ontstonden veelal in de tijd dat geen bieten meer beschikbaar waren.

Uit hetgeen de Noorse onderzoekers mededelen krijgt men verder de
indruk dat het tetanie - parese syndroom meer op stal dan in de weide
voorkwam. Zo nam men in de winter en in het voorjaar van 1941- 1942

op ii bedrijven met totaal 129 koeien die in het voorjaar van 1942 af-
kalfden, 51 ziektegevallen (d.i. 40 %) waar op stal tegen 39 gevallen
(d.i. 30 %) in de weide. De overige 39 koeien (d.i. 30 %) bleven normaal.
Deze verhoudingen liggen dus wel heel anders dan in Nederland, waar
verreweg het grootste aantal tetaniegevallen in de weideperiode voor-
komt. Dit onderscheid alleen al doet het vermoeden rijzen dat de oorzaken
van het tetanie - parese syndroom in Noorwegen en van de tetanie in
Nederland wel van zeer verschillende aard zullen zijn.

De verdere naspeuringen van de Noorse onderzoekers, alsmede de
waarnemingen welke in de loop van meer dan twee decennia in Nederland
en elders werden verricht, hebben dit vermoeden bevestigd.

Het gelukte aan Ender en zijn medewerkers in proeven die van 1943
tot 1947 hebben geduurd, het tetanie - parese syndroom op te wekken door
normale runderen gedurende lange tijd bloot te stellen aan de gecom-
bineerde invloed van een laag magnesiumgehalte in het voeder en een
tekort aan voedereenheden.

Groepen drachtige koeien, kalftijd Februari—April, werden van medio
November af gezet op een voeder met een laag, doch nog niet extreem-
laag magnesiumgehalte. Per dag werd bijv. 11 g magnesium toegediend.
Het magnesiumgehalte van het bloedserum van deze proefkoeien, dat
begin November nog 2.0 tot 2.8 mg % bedroeg, daalde geleidelijk en
bedroeg tegen de tijd van het afkalven nog slechts 1.0 tot 1.4 mg %. Deze
hypomagnesaemie leidde nog niet tot tetanie.

Kort na het afkalven werdjiu het aantal Scandinavische voedereenheden
geleidelijk verminderd met 10—15—20—25—30—40 en zelfs met 50 %
van de berekende norm. Dit geschiedde door vermindering van de hoe-
veelheid bieten <en hooi, waarvoor cellulose en haringmeel in de plaats
kwamen. Doordat deze laatste voedermiddelen zeer arm zijn aan magne-
sium, daalde de dagelijkse hoeveelheid magnesium in het rantsoen tot
4-3 5 8-

Men zorgde ervoor dat de hoeveelheden calcium en phosphor aan de
norm voldeden. Het eiwitgehalte — voornamelijk in de vorm van haring-
meel — was eveneens normaal of zelfs meer dan dat. Hierdoor werd de
verhouding eiwit: koolhydraat in het rantsoen abnormaal ruim.

De gevolgen van deze zeer abnormale voeding waren dat het magnesium-
gehalte van het bloedserum verder daalde om, na enige schommelingen,
zeer lage waarden van 0.5—0.3—0.2 mg % te bereiken. Op dit niveau
ontstond tetanie.

Eén dag voordat de tetanie manifest werd, daalde het calciumgehalte
van het bloedserum van de normale waarde van 8.7—11 tot 6.5 mg %.

Voordat de tetanieverschijnselen manifest werden, nam men niet zelden
reeds een verhoogde reflexprikkelbaarheid en nervositeit waar. De tijds-
duur die vereist was om tot waarneembare verschijnselen te komen, be-
droeg i a 2 maanden.

In het derde proefjaar bleken de dieren gevoeliger te zijn dan in de
twee voorafgaande jaren. Tetanie kon in dit derdejaar dus eerder worden
opgewekt dan in het eerste en in het tweede proefjaar.

Zeer belangrijk was de ontdekking van de Noorse onderzoekers dat in
een controlegroep van runderen waarin precies hetzelfde grondrantsoen
werd verstrekt, doch daarboven aan ieder dier 100 g magnesiumcarbonaat
d.i. 28 g magnesium per dag werd toegediend, zich geen verschijnselen van

tetanie voordeden. Voorwaarde was echter dat men geen enkele dag naliet
het magnesiumzout in te geven.

In dit verband dient gewezen te worden op soortgelijke ervaringen
van Allcroft in Weybridge (Engeland). 15) De seizoen-daling van
magnesium in het bloedserum, in de maanden December tot April, bij
runderen die zomer en winter buiten waren en geen bijvoeding ontvingen
behalve bij zeer slecht weer, bleek voorkómen te kunnen worden door
bij voedering van 160 g magnesiumoxyde per dag, gedurende het tijdperk
van November tot Mei. Volgens een persoonlijke mededeling van Ender,
die in April 1952 Weybridge bezocht, zou dagelijkse toediening van
2 ounces (ongeveer 57 g) magnesiumoxyde voldoende zijn om tetanie
in de weide te voorkomen op een bedrijf, waar sedert jaren regelmatig
tetanie voorkwam. Alle dieren die magnesiumoxyde ontvingen hadden
een normaal gehalte aan magnesium in het bloedserum, terwijl een groep
runderen waaraan geen magnesiumoxyde werd toegediend, ernstige
hypomagnesaemie en tetanie vertoonde.

§ 7. Het vraagstuk van de uitputting ten aanzien van magnesium van de bodem
in Nederland.

Sedert het tijdstip datHudig en Meyer hun onderzoekingen over
de „Hooghalense ziekte" 16) publiceerden (1918) is er hier te lande en
wel speciaal van de zijde van het Landbouwproefstation en Bodemkundig
Instituut te Groningen aan ziekten bij planten die veroorzaakt worden
door gebrek aan magnesium in de grond grote aandacht besteed. 17)
De belangstelling gold in de eerste plaats de akkerbouwgewassen, hetgeen
begrijpelijk is omdat met de oogst van deze producten veel meer magnesium
voor goed van het bedrijf wordt afgevoerd dan bij de weidebouw het geval
is. In een voordracht voor het Landhuishoudkundig Congres te Leeuwarden
in 1949 deelde P. Bruin mede dat magnesiumgebrek op grasland nog
niet was vastgesteld, doch dat men vanzelfsprekend ook hierop bedacht
moest zijn. Deze mening is in de laatste jaren wel enigszins gewijzigd.

Ten aanzien van de akkerbouwgronden vestigt De Vries 17) er de
aandacht op dat op zware gronden zoals klei en zavel geen magnesium-
gebrek voorkomt. Dit gebrek vindt men echter wel op gronden die arm zijn
aan basen, zoals zandgronden en veenkoloniale dalgronden. Ten aanzien
van veengrond had men volgens De Vries in 1939 nog niet voldoende
ervaring, hoewel Hooghalense ziekte toch reeds lange tijd tevoren op
veengronden was vastgesteld. 16) Thans is men tot de overtuiging ge-
komen dat uitspoeling van het zich in de bodem bevindende magnesium
vermoedelijk de voornaamste oorzaak is van het voorkomen van magne-
siumgebrek op zure zand- en veengronden. 18)

De Vries 17) vermeldt enkele gegevens over de voorraad magnesium
in klei- en zandgrond, op grond waarvan men tot de overtuiging komt
dat de magnesiumvoorziening van de plant op bepaalde zandgronden
wel zeer précair kan worden. (Tabel 2).

Bij de interpretatie van de door De Vries gegeven cyfers doet het er
uiteraard weinig toe dat tegenwoordig het beschikbare MgO op een
andere manier — bijv. door extractie met verdund azijnzuur — wordt
bepaald. (Zie bij Castenmiller 17), die ook enkele gegevens over weide-
grond vermeldt). Wanneer men verder bedenkt dat hoge concentraties

aan waterstofionen, kaliumionen en natriumionen in de grond de opname
van magnesium door de plant remmen, terwijl ook het humusgehalte van
de bodem nog een invloed uitoefent, dan is het duidelijk dat er zich om-
standigheden kunnen voordoen waarbij de opname van magnesium uit
magnesiumarme gronden zeer gering zal zijn. Van Itallie 19) vermeldt
de volgende snelheidscoëficiënten voor de opname van kationen uit de
grond door haver: Ca 1, Mg 2, Na 10, K 20. Hiermede wordt het gevaar
van „verdringing" van magnesium door natrium en kalium nogmaals
in het licht gesteld.

Wat voor bouwgrond geldt, geldt uiteraard, althans in beginsel, ook
voor grasland, alhoewel het gevaar van verarming van de grond aan
magnesium hier minder groot is omdat een aanzienlijke hoeveelheid
magnesium tenslotte met de uitwerpselen der dieren weer in het grasland
terug komt. In de laatste tijd heeft men aan dit laatste vraagstuk in het
Landbouwproefstation en Bodemkundig Instituut T.N.O. te Groningen
grote aandacht besteed. De wnd. hoofd-directeur, de Heer P. Bruin
was zo vriendelijk enkele gegevens te verschaffen over de lopende proeven
waarvoor wij hem zeer erkentelijk zijn. Het blijkt dat het met de magne-
siumtoestand van graslanden op de lichte gronden — met name op de
humeuze zandgronden — slechter gesteld is dan aanvankelijk werd ver-
moed. De kleursverandering die men bij akkerbouwgewassen bij magne-
siumgebrek reeds lang kende, z.g. „tijgering", blijkt ook in het grasgewas
voor te komen en kan soms — doch niet altijd — met tetanie bij het rund-
vee in verband worden gebracht. Wij hebben uiteraard niet de vrijheid
hier de voorlopige cijfers te vermelden die de Heer Bruin ons verschafte.
Met belangstelling wachten wij de publicatie uit Groningen af.

§ 8. De betekenis welke de uitputting van de bodem aan magnesium inNederland
kan hebben voor het ontstaan van tetanie bij runderen.

In een recente publicatie van\'t Hart 20) treft men de uitkomsten van
een enquête aan die door de Veeartsenijkundige Dienst in 1950 is gehouden
inzake het voorkomen van grastetanie in vijf provincies van Nederland.
(Tabel 3).

Grastetanie in Nederland volgens een enquête van de Veeartsenijkundige Dienst
(M. L. \'t Hart 20)).

\'t Hart wijst erop dat volgens deze vrij ruwe cijfers Zuid-Holland
zich onderscheidt met het hoogste percentage grastetanie. Nu is volgens
\'t Hart Zuid-Holland de provincie met het productiefste grasland en de
dichtste veebezetting. Anderzijds is de stikstofbemesting er nog laag in
vergelijking met andere gebieden. Zij zou in het weidegebied gemiddeld
nauwelijks de helft van deze bemesting in de zandstreken bedragen.

Nemen wij voorlopig aan dat het gemiddelde percentage grastetanie-
gevallen van de vijf onderzochte provincies eveneens geldt voor geheel
Nederland en dat ook in het gehele land de sterfte gemiddeld 0.14, d.i.
¹ - van het aantal aangetaste dieren bedraagt, dan komen we tot de volgende
absolute cijfers. Volgens het Centraal Bureau voor Statistiek bedroeg het
aantal melk- en kalfkoeien op 1 Mei 1950 1.518.096 stuks. Eén procent
hiervan, d.i. ruim 15000 stuks vee, zou grastetanie hebben gekregen.
Bij een sterfte van ¹/₇ zouden dus bijna 2200 dieren zijn gesuccombeerd.
Uiteraard zijn hieronder niet begrepen de runderen die op stal aan tetanie
hebben geleden, resp. zijn gestorven. Volgens een schatting van de N.V.
Ned. Kali-Import Mij. in 1952 21) zou het aantal tetaniegevallen jaarlijks
30 000 bedragen, waarvan 3500 met dodelijke afloop.

Een ruwe schatting heeft tot resultaat dat de schade door verlies aan
melkvee door tetanie jaarlijks ca. ƒ 3 000 000 bedraagt. Bij dit bedrag
moet nog worden opgeteld de schade door vermindering van melkproductie
van de dieren die van tetanie genezen worden.

Vragen wij ons thans af of magnesiumgebrek, door uitputting van de
magnesiumvoorraad van onze graslanden, een belangrijke factor zijn kan
bij het ontstaan van tetanie in Nederland, dan moet deze vraag zonder
voorbehoud ontkennend worden beantwoord. Dit oordeel is gegrond op
een nader onderzoek, door ons verricht, van 621 gevallen van voorjaars-
grastetanie waarover de gegevens voor een groot deel ca. 20 jaar geleden
door Sjollerna werden verzameld. (Tabel 4).

De in tabel 4 vermelde cijfers mogen uiteraard niet worden beschouwd
als een juiste afspiegeling van de frequentie van tetanie op de verschillende
grondsoorten. Zo werd o.a. geen rekening gehouden met de veebezetting.
Doch wel kan uit deze globale cijfers worden afgeleid dat het niet de

lichte gronden — met soms lage gehalten aan magnesium —■ zijn waar
de tetanie het meest voorkomt. Uit de tabel blijkt zelfs het tegendeel. Dit
spreekt des te meer wanneer men bedenkt dat onder „zand" in tabel 4
volstrekt niet alleen de armste, sterk zure zandgronden worden verstaan.
Er bestaat geen aanleiding tot de onderstelling dat, vooral voor zover
het zwaardere gronden betreft, de toestand thans principieel verschilt
van die van 20 jaar geleden.

Wij willen hiermede uiteraard geenszins ontkennen dat tetanie als
gevolg van absoluut magnesiumgebrek nergens in Nederland kan voor-
komen. Lichte, zure, sterk uitgespoelde en daardoor magnesiumarme
gronden die men hier en daar, vooral op het Oostelijke diluvium, wel kan
aantreffen, zullen wanneer zij als grasland worden gebruikt - stellig
aanleiding kunnen geven tot tetanie door absoluut magnesiumgebrek.
Sj olie ma vond in grasmonsters afkomstig van tetanie-weiden op zand-
grond enkele malen zeer lage Mg-waarden (Tabel 6). Maar deze gevallen
vormen een kleine minderheid.

Er zijn nog enkele andere feiten die pleiten tegen het absolute tekort
aan magnesium als de oorzaak van tetanie bij het rund.

Volgens de ervaring van tal van onderzoekers, waarop nooit een uit-
zondering is vastgesteld, heeft een deficiëntie-toestand altijd een betrek-
kelijk lange tijd — bijv. verscheidene weken of maanden — nodig om tot
ontwikkeling te komen. Een ware deficiëntie ontstaat nooit acuut. Runder-
tetanie in Nederland is echter, voor zover wij thans weten, wel een acuut
ontstaande toestand.

Van de 621 gevallen van grastetanie, vermeld in tabel 4, ontwikkelde
zich 3 % nadat de dieren ten hoogste één dag in de weide waren. De tweede
dag kwamen er 4 %, de derde dag 5 %, de vierde dag 6.5 %, de vijfde
dag 11 %, de zesde dag 9.5 % en de zevende dag 7.5 % bij, zodat dus na
één week ruim 46 % van de gevallen waren voorgekomen. De tweede week
van de weidegang ontstonden nog 27 % nieuwe gevallen, zodat dus na
twee weken weidegang zich reeds 73 % van de tetaniegevallen hadden
ontwikkeld. Vergelijkt men met deze ontwikkelingsgang het ontstaan van
tetanie door absoluut magnesiumgebrek die Ender c.s. in Noorwegen

hebben bestudeerd, waar het meestal 2 maanden duurde voordat maniffeste
verschijnselen ontstonden, dan moet men wel tot het besluit komen dat
een gebrekstoestand ten aanzien van magnesium hier te lande in verreweg
de meeste gevallen niet de oorzaak van de rundertetanie kan zijn. De
soms geuite bewering dat grastetanie pas voorkomt nadat de koeien ten
minste vier weken in de wei hebben gelopen, is in haar algemeenheid
volkomen in strijd met de ervaring, wanneer men althans de waarnemingen
uitstrekt over een groot aantal gebieden en over een reeks van jaren.
Niet de tijdsduur van de weidegang blijkt van betekenis te zijn maar de
toestand van het gewas. Welig, snel groeiend gras is in het algemeen het
gevaarlijkste.

In tabel 5 laten wij een overzicht volgen waaruit de verschillen tussen
het tetanie-parese syndroom tengevolge van een absoluut magnesiumtekort
.(in Noorwegen) en grastetanie (in Nederland) duidelijk naar voren komen.

Verschillen tussen het tetanie-parese syndroom in Noorwegen en (gras)tetanie in
Nederland.

Tenslotte kunnen wij er nog op wijzen dat het in Nederland mogelijk
is gebleken aan tetanie lijdende runderen, die ten tijde van de aanvallen
hypomagnesaemie vertoonden, te genezen zonder magnesium aan het
organisme toe te voeren. Dit gelukt bijv. soms door de dieren bij gedempl
licht in een rustige omgeving te plaatsen, door insufflatie van lucht in de
uier of door injectie van calciumzout zonder dat hieraan magnesiumzout
is toegevoegd. Doch zelfs indien men de normale dosis magnesiumchloride
(15 g Mg Cl₂ . 6 H₂0) intraveneus toedient, samen met de normale hoe-
veelheid calciumchloride, dan brengt men hiermede slechts 1.73 g magne-
sium in het lichaam van de koe. Dit is slechts een zeer geringe hoeveelheid
in vergelijking met de hoeveelheid magnesium die in totaal aanwezig is
en die Sjollema 7) schat op 200—250 g.

\') Wij laten hier de vraag buiten beschouwing of men uit het plotselinge ontstaan
van de tetanieverschijnselen, bijv. na de overgang van de stal naar de weide, het besluit
mag trekken dat er vóór die tijd alreeds geen veranderingen in het organisme der dieren
bestonden. De onderzoekingen die hierover zijn verricht zijn niet beslissend. Aanvulling
is dringend nodig, waarbij naar het oordeel van Prof. Ten Thije, waarbij wij ons gaarne
aansluiten, histologisch onderzoek — o.a. van de zenuwelementen in de darm — niet
gemist kan worden.

Al deze overwegingen laten geen andere conclusie toe dan dat in Neder-
land in verreweg de meeste gevallen tetanie bij runderen niet veroorzaakt
wordt door een absoluut tekort aan magnesium in de bodem en daardoor
in het gewas.

Dit wordt ten overvloede eveneens aangetoond door een vergelijking
van het gehalte aan magnesium in het voeder, in verband met de behoeften
van melkgevende koeien (Tabel 6).

Ossen (500 kg) : 4 - 5 g (balansproeven Du Toit, Forbes) (geciteerd door
S j o 11 e m a).

d. In gras van tetanic-weiden in Nederland gevonden: gein. 0.17% ¹) (droge stof)

In gras van tetanie-weidrn in Nieuw-Zeeland: gem. 0.23% (droge stof)
(Cunningham 23) ²)

Neemt men aan dat de veilige grens die volgens de ervaring van Ender
bij 20—25 g magnesium per dag ligt, ook voor ons land en voor Nieuw-
Zeeland, waar tetanie zo mogelijk een nog groter probleem is dan in
Nederland, geldt, dan kunnen wij veilig aannemen dat in het algemeen
de magnesiumvoorziening van runderen die tetanie vertonen voldoende is.

§ 9. Intestinale autointoxicatie als één van de belangrijke oorzaken van tetanie.

Eén van de meest opvallende verschijnselen bij tetanie van het rund
in de weide en op stal is intestinale autointoxicatie. Deze is o.m. kenbaar
aan de zeer kwalijk riekende darminhoud die van tijd tot tijd wordt uit-
gescheiden. Er heeft blijkbaar een ernstige rotting plaats in het darm-
kanaal. Op grond van de bekende gevoeligheid van het rund voor motili-
teitsstoornissen van het maag-darmkanaal, is deze reactie wel begrijpelijk.
Van de funeste invloed die plotselinge wijzigingen in de levensomstandig-
heden — voeder, klimaat — op de regulering der lichaamsfuncties — ook
die van de darm — kunnen uitoefenen, is een ieder wel overtuigd. Dat

1 In sommige grasmonsters die arm aan eiwit en afkomstig waren van zandgronden
werden waarden lager dan 0.1% gevonden.

2 Beeson (Verenigde Staten) en Russell (Groot-Brittannië) kwamen tot ongeveer
dezelfde gehalten 24). (Cunningham vond geen verschil tussen het Mg-
gehalte van de weefsels van runderen die aan tetanie gestorven waren en van
normale runderen.

tevens een chemische oorzaak aan de aldus ontstane „indigestie" ten grond-
slag ligt, werd reeds door ons vermeld. (§ 4)

Onze waarnemingen gedurende een tijdperk van ongeveer vijftien jaar
hebben als resultaat opgeleverd dat er een vérgaande analogie bestaat
tussen de physiologische en de chemische verschijnselen van de „gewone"
intestinale stoornissen bij het rund en tetanie. Identiteit bestaat echter niet
tussen deze twee ziektetoestanden. De „gewone" intestinale stoornissen
of „indigesties" omvatten een ruimer begrip dan tetanie, d.w.z. tetanie
is een bijzonder geval van „indigestie". Wij hebben ons tot taak gesteld
de specifieke factor(en) die de algemene indigestie stempelen tot een geval
van tetanie, op te sporen. Wij trachten dit uiteraard langs biochemische
weg te doen.

De bovenbedoelde punten van analogie tussen de „gewone" intestinale
stoornissen en tetanie kunnen als volgt worden gespecificeerd.

1. Motiliteitsstoornissen van de darm: obstipatie (stuwing, rotting), ge-
volgd door kwalijk riekende diarrhee. (Atonie en spasmus). 8)

2. Spierkrampen, afgewisseld door spierverslapping veroorzaakt door
uitputting. Bij tetanie overheersen de krampen in combinatie met
excitatie, bij intestinale autointoxicatie is er niet zelden parese door
uitputting. 10)

3. In vele gevallen bestaan er acetonurie en een sterk wisselend bloed-
suikergehalte, met overwegend hyperglycaemie. 8) Voor zover het
tetanie op stal betreft, vormt niet zelden chronische acetonurie de
inleiding tot de tetanie. ¹)

4. Indikking van het bloed, in het bijzonder bij chronische gevallen,
resp. bij recidief.

5. Gestoorde neutraliteitsregulering met overwegend acidosis, soms
alkalosis. 25)

6. Vermindering van het calcium- en magnesiumgehalte van het bloed-
serum. Bij tetanie is dit verschijnsel bijna steeds, bij „indigesties" in
bijv. de helft van de gevallen aanwezig. 10) 11)

7. Sterk wisselende gehalten aan anorganisch phosphaat in het bloedserum
met overwegend hoge waarden. 10) 11)

De meest sprekende kenmerken waardoor tetanie zich, misschien niet
absoluut maar dan toch gradueel, onderscheidt van „gewone" indigesties
zijn de bekende klinische verschijnselen van tetanie en excitatie en de zeer
karakteristieke hypomagnesaemie. Tussen de lage magnesiumwaarden
in het bloedserum en het verschijnsel van tetanie-excitatie bestaat volgens
onze ervaring een causaal verband.

Een nadere beschouwing van de bovengenoemde zeven punten van
analogie levert het volgende op.

De verschijnselen vermeld onder de punten 1 en 2 mag men beschouwen
als resultanten van een complex van oorzaken, waarvan een nadere analyse
thans nog weinig zin heeft.

1 Over deze en andere bijzondere vormen van tetanie zal later een afzonderlijke
publicatie verschijnen. Wij herinneren eraan dat ook End er c.s. 14) een samengaan
van acetonurie, indigestie en tetanie hebben opgemerkt. (Tabel 1).

Bij punt 3 denken wij in de eerste plaats aan een gestoorde intermediaire
stofwisseling, waarbij vooral de harmonische samenwerking tussen de
hypophysevoorkwab en de bijnierschors verbroken is. Het is wel duidelijk
dat deze werkhypothese, in samenhang met hetgeen wij hiervóór (§3)
reeds vermeldden ten aanzien van de functie van de z.g. mineralo-corti-
costeroïden — beïnvloeders van de K- en Na-stofwisseling — perspectieven
kan openen ten aanzien van het gesignaleerde complex van stofwisselings-
stoornissen dat bij tetanie bestaat. Hierbij zal systematisch histologisch
onderzoek, in de eerste plaats van de hypophysis cerebri en van de bijnier
niet gemist kunnen worden, opdat een zo volledig mogelijk inzicht zal
worden verkregen in het wezen van de tetanie bij het rund als „adaptatie-
syndroom". 26) Ook zal een systematisch uitgevoerd morphologisch
bloedonderzoek onontbeerlijk zijn.

Een begin hiervan is reeds gemaakt door Bouckaert en zijn mede-
werkers. 27) Zij namen bij tetanie soms een daling van het aantal lympho-
cyten en eosinophiele leucocyten waar, hetgeen een aanduiding zou kunnen
zijn voor het bestaan van een hyperfunctie van de bijnierschors.

De punten 4 en 5 en tot op zekere hoogte wellicht ook de punten 6
en 7 kunnen in verband worden gebracht met de werking van histamine
en soortgelijke biogene aminen. Van deze stoffen is het bekend dat zij in
abnormaal grote hoeveelheden bij rottingsprocessen in de darm kunnen
worden gevormd. 28) Verder weten wij dat histamine de permeabiliteit
van de bloedcapillairen sterk doet toenemen, hetgeen uittreding van water
en stoffen die daarin zijn opgelost, uit het bloed tot gevolg heeft. (Punt
4, misschien voor een deel ook punt 6). Dat de permeabiliteitsverhoging
der capillairen aanleiding geeft tot de onder punt 7 vermelde verhoging
van het gehalte aan anorg. phosphaat in het bloedserum, kon niet worden
voorspeld. Het is een nog niet begrepen feit dat bij tal van stoornissen
— uiteraard niet bij kalfziekte — bij runderen regelmatig verhoging van
het anorg. phosphaat gehalte van het bloedserum wordt gevonden.
Bij agonie zijn deze waarden zeer hoog.

Verder weten wij dat histamine bij normale proefdieren de neutraliteits-
regulering op dezelfde manier beïnvloedt als in punt 5 is aangeduid voor
de door ons bestudeerde afwijkingen. Voor tetanie bij het rund wordt dit
nader gedemonstreerd door figuur 1, die door ons werd getekend naar
gegevens, ontleend aan het proefschrift van Ta eken. 25)

Tenslotte moge nog worden vermeld dat wij er een aanduiding voor
hebben verkregen dat de regulering van het histaminegehalte van het
bloed, zowel bij intestinale stoornissen in het algemeen, als bij tetanie,
gestoord is. De afwijking van de normale toestand is bij beide ziekten van
dezelfde aard. 2g) (Tabel 7).

Dat de begrippen intestinale autointoxicatie (indigestie) en tetanie elkaar
niet quantitatief dekken kunnen, spreekt wel vanzelf wanneer men het
volgende bedenkt. In verreweg de meeste gevallen bestaat er in de gistende
en rottende massa in de darm bij tetanie een wanverhouding tussen eiwit
en koolhydraat. Evenals bij Ender\'s zeer afwijkende voeder, waarover
wij reeds eerder spraken, bestaat er hier te lande, althans in het voeder
dat de dieren in de voorjaarsweide en op de naweide ontvangen, een tekort
aan koolhydraat ten opzichte van eiwit. Sjollema 4) 7) heeft reeds jaren
geleden op dit euvel gewezen en aangeraden eiwitarm ruwvoeder bij te
voederen. Bekend is de gunstige werking van bijvoedering van 1 - 2 kg

hooi of pulp. Ook in Nieuw-Zeeland, waar tetanie misschien nog een grotere
schade aanricht dan hier te lande, geeft men aan de dieren wel koolhydraten,
zelfs in de vorm van glucose. 30) *)

Nu kan echter ook zeer gemakkelijk een willekeurige „indigestie"
ontstaan door gisting van grote hoeveelheden suiker in de darm. Het is
duidelijk dat de verhouding der verschillende bacteriën in deze gewijzigde
voedingsbodem af zal wijken van die bij tetanie. Dientengevolge zullen
ook de stofwisselingsproducten der bacteriën — de biogene darmvergiften
—• in deze beide gevallen verschillen. Identiteit tussen een willekeurige
indigestie en de speciale indigestie die tot tetanie leidt, mag men dus niet
verwachten. Geheel volgens de verwachting, dekken dan ook de frequentie-
cijfers van indigestie (met ketosis) en tetanie - parese (Ender, tabel 1)
elkaar niet. Indigestie is ver in de meerderheid.

*) Enige voorzichtigheid lijkt ons hier wel geboden, opdat de gisting niet nog erger
wordt.

Wij zien in de scherpe daling van het magnesiumgehalte van het bloed-
serum één van de meest specifieke chemische kenmerken van tetanie.
Dat deze sterke hypomagnesaemie alleen veroorzaakt zou worden door
de dehydratie van het bloed tengevolge van een toename van de permeabili-
teit van de bloedcapillairen door histamine, is uitgesloten. Histamine kan
hierbij een factor zijn, maar is niet dé factor. Wij achten het mogelijk
dat nog een andere stof gevonden zal worden, die — meer specifiek dan
histamine — in staat is het magnesiumpeil van het bloed te doen dalen.
Wij denken hierbij aan een stof die haar werking uitoefent door beïnvloeding
van het centrum dat ondersteld wordt de magnesiumstofwisseling te regu-
leren. Men zoekt dit centrum ergens in de middenhersenen of in de brug
van Varol.

Indien de bovenbedoelde stof inderdaad bestaat en als ,,biogeen vergift"
in de darm gevormd wordt en indien het zou gelukken de eigenschappen
van deze stof vast te stellen, dan zou deze kennis ons wellicht in staat
stellen een causaal gerichte prophylaxis voor het tetanievraagstuk uit te
werken. Het is ons al wel gebleken dat dit een zeer lange weg is en dat
een gunstige uitslag van het onderzoek nog geenszins vaststaat. Dit is
voor ons echter geen beletsel om onze pogingen in deze richting te ver-
volgen.

Tetanie is echter niet alleen een wetenschappelijk, doch tevens een bij
uitstek practisch vraagstuk dat om een practische oplossing vraagt. Wij
stellen ons voor hiertoe op korte termijn opnieuw een poging te doen door
— bij handhaving van de gebruikelijke bedrijfsvoering—het probleem op
een nieuwe manier aan te vatten, uitgaande van het van ouds bekende
uitgangspunt: de hypomagnesaemie. Dat wij hierbij wel aandacht aan de
bedrijfsvoering zullen schenken, spreekt vanzelf.

In het a.s. voorjaar wensen wij, met medewerking van de dierenartsen
in Nederland, te beginnen met een proef op grote schaal die ten doel heeft
de plotseling inzettende migratie van het magnesium uit het bloed — die in
oorzakelijk verband staat met het tetanie-excitatie syndroom — op te heffen
door aanvoer van magnesium van de darm uit naar het bloed. Dit is dus een
tegen het hypomagnesaemie-symptoom gerichte methode van prophylaxis
die in wezen niet verschilt van die welke reeds voor jaren door ons werd
aanbevolen. Wij willen echter thans geen grote hoeveelheden magnesium-
chloride subcutaan toedienen teneinde een magnesiumdepót onder de huid
te vormen — een methode die in de practijk niet algemeen uitvoerbaar is
gebleken — doch stellen ons voor een dagelijkse „magnesiumstoot" toe te
dienen door grote hoeveelheden van een geschikt magnesiumpraeparaat
per os te geven. De behandeling kan, omdat het hier in de meeste gevallen
niet gaat om opheffing van een absoluut tekort aan magnesium in het
voeder, doch om tegenwerking van een toxisch effect op de magnesium-
stofwisseling, worden beperkt tot het tijdperk dat kritiek is voor het uit-
breken van tetanie. Dat alle gevallen van tetanie door deze behandeling
zouden kunnen worden voorkomen, mag men niet aannemen. Maar er
bestaat een goede kans dat het aantal gevallen wel sterk zal afnemen.

Wij hebben redenen om aan te nemen dat de hoeveelheid extra mag-
nesium die op de kritieke dagen moet worden toegediend, tamelijk groot
zal moeten zijn, n.1. van de orde van 25 - 30 g magnesium per dag. Dit

zou neerkomen op ca. 100 g magnesiumcarbonaat of ca. 50 g magnesum-
oxyde. Magnesiumsulfaat komt niet in aanmerking omdat tegen het bebruik
hiervan bepaalde bezwaren van physiologisch-chemische aard bestaan.

Om deze proef te doen slagen is de hulp van de Nederlandse dierenarsen
en veeteeltdeskundigen onontbeerlijk. Wij hopen op hun medewerking te
mogen vertrouwen.

Naar ruwe schatting ontstaat bij 1 % van het melkvee in Nederland
tetanie. Daarvan sterft ongeveer ¹/₇ gedeelte, hetgeen een jaarlijkse schade
van ca. f 3 000 000 betekent op iets meer dan 1.5 millioen stuks melkvee.

In dit bedrag is niet begrepen de bedrijfsschade door tijdelijke productie-
vermindering van het ®/₇ deel der patiënten dat van tetanie geneest. Dat
99 % van de dieren gezond blijft, is in de eerste plaats te danken aan hun
natuurlijke vermogen tot handhaving van het physiologisch-chemische
„evenwicht" in het lichaam. Het rund gedraagt zich als een „physio-
logische eenheid". Een belangrijke factor hierbij is het vermogen om de
bestanddelen van het voedsel, ook als de samenstelling afwijkt van de norm,
selectief te absorberen en uit te scheiden, al naar gelang het voor de
instandhouding van de normale chemische constellatie in het lichaam
gewenst is. Echter is het rund zeer gevoelig voor prikkels van uitwendige
en inwendige aard die de motiliteit van het maag-darmkanaal beïnvloeden.
Enterogene autointoxicatie („indigestie") kan hiervan, zelfs na opname
van voedsel van normale samenstelling, het gevolg zijn. Een chemisch
symptoom bij vele gevallen van „indigestie" —- niet bij alle gevallen — is
hypomagnesaemie. Alhoewel er in Nederland, speciaal op humeuze zand-
gronden, uitputting van het grasland ten aanzien van magnesium kan
voorkomen, treft men de meeste gevallen van tetanie op de zwaardere
gronden aan. Absoluut magnesiumgebrek in het voedsel, zoals in Noor-
wegen voorkomt, is in Nederland uitzondering. Tegen absoluut magnesium-
gebrek als oorzaak van tetanie pleit trouwens ook de snelheid waarmee de
tetanie zich ontwikkelt: 46 % der gevallen na een week, 73 % na twee
weken weidegang. (Noorwegen: 2 maanden nadat voeder, deficiënt aan
Mg en aan energie is toegediend, na 1 maand soms latente tetanie.) Er
bestaat een vérgaande analogie tussen enterogene autointoxicatie („indi-
gestie") in het algemeen en tetanie, n.1. 1. motiliteitsstoornissen van de
darm (obstipatie gevolgd door kwalijk riekende diarrhee), 2. spierkrampen
afgewisseld met (of) parese door uitputting, 3. dikwijls acetonurie en sterk
wisselend bloedsuikergehalte met overwegend hyperglycaemie, 4. indikking
van het bloed, 5. gestoorde neutraliteitsregulering met overwegend
acidosis, soms alkalosis, 6. hypomagnesaemie en hypocalcaemie in wis-
selende graad, 7. wisselende gehalten aan anorg. phosphaat in het bloed-
serum met overwegend hyperphosphaataemie.

De punten 1. en 2. zijn te gecompliceerd om thans reeds geanalyseerd
te worden. Punt 3 wordt in verband gebracht met het „adaptatie-syndroom"
(hypophyse - bijnierschors) de punten 4 en 5 en tot op zekere hoogte ook
6 en 7 met de werking van het door rotting in de darm gevormde histamine,
waarvan de stofwisseling zowel bij „indigestie" als bij tetanie gestoord is.
Gezocht wordt naar het „biogene vergift" van enterogene oorsprong dat

de specifieke, scherpe daling van het magnesiumgehalte in het bloed-
serum bij tetanie veroorzaakt. In afwachting van het resultaat van deze
proeven wordt getracht de plotseling inzettende hypomagnesaemie op te
heffen door toediening van grote doses magnesium op de dagen die
kritiek zijn voor het uitbreken van tetanie.

About 1 per cent of »he dairy cattle in The Netherlands are suffering from tetany
every year, 0.14 per cent die causing an annual loss of about fl. 3.000.000 in a herd of
about 1.5 millions of dairy cattle, not including losses on account of decrease of produc-
tion in animals which have been cured. How ver 99 per cent of the cattle behave like
„physiological units", that is to say the majority of cattle maintain the „biochemical
equilibrium" in the animal body which protects the animals against tetany. This is
mainly due to the capacity of the intestinal tract to select the food constituents that will
be absorbed. On the other hand the kidneys can excrete substances in a selective way
that would disturb the equilibrium in the tissues. However, cattle are shown to be sensitive
to stimuli of external and internal origin that affect gastro-intestinal movements.
This may involve intestinal autointoxication („indigestion") even after the intake of
food of normal constitution.

Hypomagnesaemia is often but not always a feature in „indigestion". In tetany a
special intestinal autointoxication occurs that is characterized by a sharp hypomagne-
saemia.

Deficiency of magnesium is found to occur in The Netherlands on very poor sandy soils.
However, the incidence of tetany is shown to be much higher on grassland of different
types. (Table 4. „grondsoort" = soil, ,,klei" clay, ,,veen" = peat, „zand" = sand).

Absolute deficiency of magnesium in the food of cattle that occurs in Norway is excep-
tional in The Netherlands. This is shown by direct analysis of the food. In Norway the
syndrome of tetany and paresis was shown to develop after 2 months of underfeeding,
latent features developed after 1 month. In The Netherlands 46 per cent of 621 animals
showed tetany after having been on pasture for one week, 73 per cent showed tetany
after two weeks of pasturing. This time is too short for a real deficiency disease. So
deficiency of magnesium may be excluded in the majority of the cases of tetany in The
Netherlands. A similarity — but no identity ■ exists between intestinal autointoxication
(„indigestion") and tetany, e.g.

5. disturbance of neutrality regulation in the animal body, predominantly acidosis,
now and then alkalosis (Fig. 1),

7. varying contents of inorganic phosphorus in the blood, predominantly hyperphos-
phataemia.

Nrs. 1 and 2 are too complicated to be analyzed. Nr. 3 may be related to an „adap-
tation syndrome" in which the functioning of the pituitary gland and the adrenal cortex
is disturbed.

Nrs. 4 and 5 and to some extent nrs. 6 and 7 may be seen in connection with the
activity of histamine. This substance is formed by putrifaction in the intestinal tract in
autointoxication of intestinal origin. Its metabolism is shown to be disturbed both in
„indigestion" and in tetany.

Table 8 shows the histamine levels in the blood. („Verhoogd" increased, ,,ver-
laagcl" = decreased).

Experiments are in progress to identify the poison of intestinal origin that is supposed
to be responsible for the characteristic hypomagnesaemia in tetany. In the meantime
other experiments are progressing in which the suddenly occurring hypomagnesaemia
which develops in the course of the specific intestinal autointoxication that gives rise to
tetany, will be counteracted by administration of hugh doses of magnesium by the
mouth, on the critical days for the development of tetany.

Aux Pays Bas i pour cent du bétail laitier souffre de tétanie (en pâturage), dont 17
meurt. Cela veut dire une perte annuelle de 11. 3.000.000 environ dans une troupe de
1.5 million de vaches laitières, sans la perte causée par la diminution de la production
des animaux que l\'on a guéri. En effet 99 pour cent du bétail se conduit comme des
,,unités physiologiques". Cela veut dire que la majorité des bovins maintiennent ,,l\'équi-
libre biochimique" ce qui protège les animaux contre la tétanie. Avant tout, les animaux
ont la disposition d\'absorber d\'une façon sélective les ingrédients de la nourriture qui
se trouvent dans le canal digestif. D\'autre part les reins peuvent sécréter les substances
qui pourraient troubler l\'équilibre biochimique dans les tissus. Cependant les bovins
sont très sensibles à des stimulants d\'origine externe ou interne qui pourraient troubler
les mouvements gastro-intestinaux.

Par ce moyen il peut se produire une autointoxication intestinale („indigestion")
même après l\'absorption d\'une nourriture d\'une composition normale. Un des symp-
tômes de l\'indigestion qui se présente souvent c\'est l\'hypomagnésémie. En cas de tétanie
une indigestion spéciale se présente, charactérisée par une hypomagnésémic aiguë.
Aux Pays Bas il existe seulement une carence de magnésium sur certaines terres sablo-
neuses.

Cependant, il se présente beaucoup plus de tétanie sur des terres de nature différente.
(Tableau 4. „Grondsoort" = terre; „klei" - argile, „vecn" tourbière, „zand"
sable). Une carence absolue en magnésium dans la nourriture du bétail qui se présente
en Norvège, est une exception aux Pays Bas. Le taux de la nourriture en magnésium
aux Pays Bas suffit parfaitement dans la majorité des cas. En Norvège le syndrome de
tétanie et parèse chez les bovins se produit au cours d\'environ deux mois, la tétanie
latente peut se produire au bout d\'un mois.

Par contre aux Pays Bas il se présentait 46 pour cent de 621 animaux souffrants de
tétanie dans la première semaine en pâturage. Après deux semaines le pourcentage
était de 73.

Une période de deux semaines est insuffisante pour le développement d\'une carence
absolue. Cela veut dire qu\'on peut exclure le possibilité d\'une carence de magnésium
dans la grande majorité des cas de tétanie.

Il se présente une similitude entre l\'autointoxication d\'origine intestinale („indi-
gestion") et la tétanie. On voit p.e.

1. des désordres intestinaux (obstruction intestinale suivie d\'une diarrhée putride),

3. cétose et des valeurs de sucre sanguin qui présentent des changements considérables,
le plus souvent il se présente une hyperglycémie,

5. désordre de la regulation acido-basique, le plus souvent il se présente une acidosc,
parfois une alcalose, (Fig. 1),

Les numéros 1 et 2 sont de nature très compliquée; on ne peut pas les analyser. Le
numéro 2 se rattache au „syndrome d\'adaption" dans lequel les fonctions de l\'hypophyse
et des adreins peuvent être troublées. Les numéros 4 et 5 et en quelque sorte les numéros
6 et 7 peuvent être rattachés à l\'activité de l\'histamine. Cette substance-ci se forme dans

le canal intestinal en cas d\'autointoxication. Il se présente un déordre du métabolisme
de l\'histamine en cas d\'indigestion ainsi qu\'en cas de tétanie. Le tableau 8 présente les
taux d\'histamine, dans le sang („Verhoogd" = augmenté, „verlaagd" = diminué).
On fait des expérimentations pour identifier le poison d\'origine inetstinal qui cause
l\'hypomagnésémie charactéristique en cas de tétanie. En outre on fait des expérimen-
tations pour réagir contre l\'hypomagnésémie aiguë qui se présente soudain dans le
cours du développement de l\'autointoxication intestinale qui précède à la tétanie. On
compte effectuer cette réaction en donnant des doses assez grandes de magnésium aux
jours qui sont critiques pour le développement de la tétanie.

In den Niederlanden erkiänkt jedes Jahr etwa i Prozent der Milchkühe an Tetanie.
Die Mortalität beträgt 0,14 Prozent. Das bedeutet einen jährlichen Schaden von etwa
II 3.000.000, auf etwas mehr als 1.5 Millionen Milchkühen, ungerechnet der Verlust
wegen der Herabsetzung der Produktion der von Tetanie geheilten Tieren. Es bleibt
aber 99 Prozent der Kühe gesund, weil sie als „physiologische Einheit" zu reagieren
imstande sind. Das heisst dasz weitaus die meisten Rinder imstande sind das „bioche-
mische Gleichgewicht" zu handhaben das den tierischen Organismus gegen Tetanie
schützt. Die Tiere verdanken dies hauptsächlich dem Vermögen des Darmes um die
Bestandteile des Futters, sogar des Futters abnormaler Zusammensetzung, selektiv
resorbieren zu können. Andrerseits sinds die Nieren imstande bestimmte Substanzen
welche das Gleichgewicht in den Geweben stören, selektiv aus zu scheiden. Die
Rinder sind jedoch sehr empfindlich für Reize äusserer oder innerer Art welche die
Darmbewegungen beeinträchtigen. Sogar nach der Aufnahme eines normalen Futters
können gelegentlich intestinal Autointoxikationen („Indigestion") zur Entwicklung
kommen. Hypomagnesämie zeigt sich oft - jedoch nicht immer als chemisches
Symptom einer Indigestion. Bei der Tetanie des Rindes entwickelt sich eine intestinale
Autointoxikation besonderer Art welche gekennzeichnet ist von einer scharfen Magne-
siumsenkung im Blutserum. Es findet sich Magncsiummangel in den Niederlanden
nur auf bestimmten armen, ausgeregneten Sandböden. Rindertetanie kommt jedoch
viel mehr vor auf magnesiumreichen Böden. (Tabelle 4). Absoluter Magnesiummangel
im Futter des Rindes der in Norwegen vorkommt, findet man in den Niederlanden nur
ausnahmsweise.

Das Tetanie-Parese-Syndrom entwickelt sich in Norwegen nach etwa 2 Monaten
Unterernährung, latente Symptomen können sich nach einem Monat zeigen. In den
Niederlanden zeigte sich in einer Gruppe von 621 tetanickranken Tiere 46 Prozent in
der ersten Woche des Weideganges, während der Prozentsatz am Ende der zweiten
Woche 73 betrug.

Dieser Zeitabschnitt ist zu kurz für die Entwicklung eines Mangelzustandes. Es zeigt
sich also dass man in weitaus den meisten Tetaniefällen welche in den Niederlanden
vorkommen Magnesiummangel als Ursache ausschliessen kann.

Es gibt eine Ähnlichkeit —jedoch keine Identität — zwischen der intestinalen Autoin-
toxikation („Indigestion") und der Tetanie beim Rinde. Man findet z.B.:

1. Intestinale Störungen (Obstipation welche manchmal gefolgt wird von einer sehr
übel riechenden Diarrhoe),

3. manchmal Ketose und wechselnde Blutzuckerwerte, meistens aber Hyperglycämie,

5. Störung der Neutralitätsregulierung, meistens Acidose, vereinzelt Alkalose des
Blutes (Fig. 1),

7. wechselnde Gehälter an anorganischem Phosphat, mit überwiegend hohe ■ Phos-
phatwerte.

Die Punkte i und 2 sind zu verwickelt um gedeutet zu werden. Nr. 3 steht in Bezie-
hung zum „Adaptationssyndrom" in welchem die Funktionendes Hypophysenvorder-
lappens und der Nebennierenrinde gestört sein können. Die Punkte 4 und 5 und verhält-
nismässig vielleicht auch die Punkte 6 und 7 stehen in Beziehung mit der Histamin-
wirkung. Histamin bildet sich bei der Fäulnis im Darme bei der intestinalen Autoin-
toxikation.

Es zeigt sich dass der Stoffwechsel des Histamins in derselben Weise gestört ist bei
der „Indigestion" wie bei der Tetanie. (Tabelle 8). Es sind Versuche im Gange um die
giftige Substanz intestinalen Ursprunges welche die spezifische Magnesiumsenkung des
Blutserums verursachen könnte zu identifizieren. Zugleich bemüht man sich um die
charakteristische Hypomagnesämie die plötzlich im Laufe einer intestinalen Autoin-
toxikation einsetzt und welche die tetanischen Krämpfe auslöst zu bekämpfen durch
peroraler Verabreichung grösserer Dosen Magnesiums an den für das Auftreten der
Tetanie kritischen Tagen.

1) Inlichtingen verkregen in het voorjaar van 1952 aan de Universiteit van Wisconsin,
Madison.

2) Inlichtingen verkregen in het voorjaar van 1952 aan het Michigan State College,
East Lansing.

3) Inlichtingen verkregen in liet voorjaar van 1952 aan het Agric. and Mech. College,
College Station, Texas en aan het Agric. and Mech. College, Stillwater, Oklahoma.

5) L. Seeklf.s. Tijdschr. v. Diergeneesk. 67, 105 (1940). Veter. Journ. 104, 203 (1948).

6) W. Hofmann. Proc. VIth International Congress of Animal Husbandry, Section
III 46 (Copenhagen, 1952) en persoonlijke mededeling.

7) B. Sjoleema. Brochure uitgegeven door het „Centraal Bureau" („De Schothorst",
■952)-

8) L. Seekles. Tijdschr. v. Diergeneesk. 68, 109 (1941); Veter. Journ. 104, 238
(1948).

9) R. W. Dougherty, R. M. Cai.lo, Cornell Veterinarian 34, 403 (1949).
10) L. Seekles. Chem. Weekblad 36, 508 (1939).

14) F. Ender, K. Halse, P. Slagsvold. Norsk Veterinaer-Tidskrift (1948), Nr. 1 en 2;
K. Breirem, F. Ender, K. Halse, L. Slagsvold. Acta Agriculturae Suecana 3,
89 (\'949)-

16) J. Hudig, C. Meyer. De Hooghalensche ziekte, een nieuwe bodemziekte op zand-
en veengronden.

17) P. Bruin. Verslagen van Landbouwkundige Onderzoekingen 44 (i5)A, 693 (1938);
O. de Vries. Chem. Weekblad 36, 593 (1939); H. W. van der Marf.l. Landbouw-
kundig Tijdschrift 62, 178 (1950); G. M. Castenmiller. Maandblad voor de
Landbouwvoorlichtingsdienst 8, 148 (1951).

18) E. G. Mulder. De magnesiumvoedïng van landbouwgewassen in het bijzonder in
verband met de stikstofbemesting (Uitgave van het Landbouwkundig Bureau der
Nederlandse Stikstofmeststoffen-Industrie, \'s-Gravenhage 1951).

19) Th. B. van Itallie. Landbouwk. Tijdschr. 48, 125 (1936); Bodenk. und Pfl. Ern.
4, 291; 5, 303 (1937).

20) M. L. \'t Hart. Maandblad voor de Landbouwvoorlichtingsdienst 8, 275 (1951).

21) Anon. Kali (Uitgave der N.V. Nederlandse Kali Import Maatschappij) September
1952, blz. 87.

22) L. Seekles, B. Sjollema en F. C. van der Kaay. Biochem. Zeitschr. 249, 424
(1932).

24) K. C. Beeson. U.S.DA. Misc. Pub. Nr. 369 (j941); F. C. Russell. Imp. Bur.
Anim. Nutr. Techn. Comm. 15, 69 (1944).

25) P. H. W. Tacken. Een studie betreffende de neutraliteitsregulering bij enkele
stofwisselingsziekten van paard en rund. Proefschrift Utrecht, 1947.

26) H. Selye. The Physiology and Pathology of Exposure to Stress. A treatise based
on the concepts of the General-Adaptation-Syndrome and the Diseases of
Adaptation. (Acta, Inc. Medical Publishers, Montreal, Canada, 1950).

27) J. H. Bouckaert, W. Oyaert, J. Rossou, A. van Look. Vlaams Diergeneeskundig
Tijdschrift, 20, 264 (1951).

28) Th. Strengers. Een vergelijkend onderzoek over de histaminespiegel van het
bloed bij mens, paard en rund. Proefschrift Utrecht, 1946.

29) L. Seeklf.s, Th. Strengers. Comptes rendus du 6e Congres International de
Pathologie Comparée, Madrid, 1952 (in druk).

30) Inlichting verkregen October 1952 van G. L. Yockney, M.R.C.V.S. Papakura,
Auckland, N.Z.

Niet dan na enige aarzeling waag ik het hedenmiddag een onderwerp
te belichten, dat ogenschijnlijk verre verwijderd is van de practijkvraag-
stukken, waarmede U heden ten dage wordt geconfronteerd.

De motieven evenwel, die mij hebben doen besluiten tot het houden
van een voordracht over klimaatsinvloeden op de huisdieren, wortelen
enerzijds in de persoonlijke voorliefde, die ik voor dit chapiter gevoel,
anderzijds in de overweging, dat de moderne denk- en werkwijze in de
diergeneeskunde zich meer en meer oriënteert op het preventieve karakter
van de therapie.

Zowel de georganiseerde bestrijding van tuberculose als de maatregelen
tegen de uitbreiding van het mond- en klauwzeer, om van andere ziekten
nog niet eens te spreken, kunnen gerekend worden onder die therapieën
die meer dan het individuele dier de rundveestapel als geheel onder de
loupe nemen.

De steriliteit onder de huisdieren, in vele landen even schadeberokkenencl
als vele infectieziekten, wordt aangevat met nieuwe methoden, gebaseerd
op de „pathophysiologie" van het individuele dier.

Het is juist deze pathophysiologie of physiologische pathologie, die een
tijd van grote ontwikkeling tegemoet gaat, waarbij het de taak van de
physioloog zal zijn voorlichting te verstrekken over de invloed van diverse
factoren op de normale physiologische functies.

Reeds tijdens de Veterinaire week in 1951 had ik de gelegenheid over
deze factoren te spreken, waarbij in het hijzonder aandacht werd ge-
schonken aan de klimaatsinvloeden op ons pluimvee.

Zowel door dierenartsen als door landbouwkundigen wordt algemeen
het feit erkend dat nog veel werk op dit gebied is te verrichten, in het
bijzonder bij de grote huisdieren; van veterinair standpunt met betrekking
tot de bevordering van de gezondheidstoestand, van landbouwkundig
standpunt met betrekking tot de verhoogde productie.

Mogen beide richtingen van wetenschap elkaar vinden en aanvullen!
De onderzoekingen op het „Agricultural Experiment Station" te Missouri
over „Omgevingsphysiologie" zijn misschien de beste illustratie van vooruit-
gang in deze tak van wetenschap met betrekking tot de grote dieren.

Het onderzoekingswerk van Samuel Brody en anderen over de invloed
van klimaatsfactoren op de warmteregulatie, melkproductie enz. van
runderen mag als een belangrijke bijdrage tot de preventieve diergenees-
kunde aan de ene kant en tot de landbouwwetenschap aan de andere kant
worden gezien.

Brody en medewerkers vergeleken de invloed van klimatologische
factoren op runderen van verschillend ras; Yersey en Holstein koeien als
Europese rassen (Bos taurus) en Brahma- en Zebu rund als Indische
rassen (Bos indicus).

Brahmaanse runderen hebben een vetbult, waarschijnlijk een orgaan
met reserves ten tijde van voedselschaarste en droogte. Het bultvet wordt
dan verbrand, waarbij, behalve veel energie, het eigen gewicht aan water

ontstaat. Het zijn snellere lopers dan de Europese runderen, hun overmaat
aan huidoppervlak in de vorm van een zeer groot cossum, oren en navel-
plooi geven Brahmans een extra groot lichaamsoppervlak per eenheid
lichaamsgewicht voor warmteafgifte.

Het korte, sluike, grijsrode, glanzende haar is een goede reflector voor
zonnebestraling, terwijl de huid, zwart of chocoladebruin van kleur, het
dier tegen bestraling met ultraviolet licht beschermt.

Bij het Brahmaanse rund kan men zweet zien druipen over het cossum,
afkomstig van zweetklieren langs de halsvena en op de nek; bij ioo° F.
kan men dit ook zien op de vetbult en langs de binnenzijde van de achterste
extremiteiten, afkomstig van zweetklieren bij de liesplooien. Dit is evenwel
niet specifiek voor de Indische runderen; ook Europese, b.v. de kleine
bruine Zwitserse, kunnen dit vertonen. Toch is het een feit, dat Brahmans
vochtige warmte veel beter kunnen verdragen dan de Europese rassen;
terwijl deze in de schaduw of in het water rusten op zeer hete dagen,
kan men de Brahmans levendig zien grazen.

Het is dus nog de vraag of het zweten wel de belangrijkste factor is bij
dit verschil ofschoon de gebruikelijke verklaring is, dat Indische runderen
kunnen zweten, Europese niet.

Kibler en Brody (1950) hebben de warmteproductie gemeten bij
temperaturen tussen 9° F. en 105° F.

Bij de Europese runderen wordt dus de warmteproductie veel meer
verkleind bij hoge temperaturen dan bij de Indische rassen. Blijkbaar
reguleren deze laatste hun lichaamstemperatuur veel meer door verhoogde
warmteafgifte dan door verminderde productie. In dit opzicht gelijken
zij op de mens en de hond die boven 20° C. hun warmteproductie niet
verder kunnen verlagen.

Wij vinden dit mechanisme in \'t algemeen bij dieren met overvloedige
zweetproductie (mens) of met het vermogen door thermische polypnoë
veel water via de ademwegen af te staan.

De Europese runderen komen met betrekking tot hun regulatie weer
overeen met de kat en het konijn, kortom met dieren, die hoegenaamd
geen zweetsecretie hebben en een beperkte respiratoire verdamping.

Men zou dus kunnen verwachten dat de respiratoire activiteit van
Indische runderen in een warme omgeving toeneemt en wel in sterkere
mate dan bij de Yerseys en Holsteins.

Merkwaardig genoeg is het omgekeerde waar; boven 69° F. is er een
snelle toename in ademfrequentie van de Europese rassen; bij de Indische
eerst boven 8o° F. Blijkbaar is dus bij de Europese dieren de vermindering
in warmteproductie met 35 % op zichzelf niet voldoende de lichaams-
temperatuur te regelen en is hierbij de medewerking van vergrote ver-

damping via de ademwegen noodzakelijk. Dit wijst er dus wel op, dat bij
de Brahmans het warmteverlies via het uitwendig lichaamsoppervlak aan-
zienlijk moet toenemen en dit kan moeilijk anders dan door middel van
verhoogde zweetsecretie.

Overigens kunnen noch de Indische rassen, noch de Europese hun
lichaamstemperatuur bij ioo°F. op het physiologische peil houden,
ofschoon er wel verschil bestaat tussen beide typen.

Bij de Yerseys en Holsteins begint de stijging van lichaamstemperatuur
reeds bij een omgevingstemperatuur van 75° F., bij de Brahmans pas bij
go° F. De Brahman is dus ontegenzeglijk in het voordeel en heeft een
hoger ontwikkeld mechanisme van warmteregulatie dan de andere rassen,
al is het dan niet zo volmaakt als bij de mens, waar bij 100° F. de rectale
temperatuur onbeïnvloed blijft, althans bij niet te hoge vochtigheid van de
lucht. Het zou uitermate interessant zijn hiermede het best zwetende
huisdier, het paard, te kunnen vergelijken.

Zover mij bekend, is hierover weinig gemerkt; men kan een groter
overeenkomst met de mens verwachten.

Mogen we nu inderdaad de conclusie trekken dat de Indische rassen
een grotere zweetproductie hebben dan de Europese? Volgens Brody
c.s. is dit zeer de vraag; het verschil moet waarschijnlijk eerder worden
toegeschreven aan het 12 % groter lichaamsoppervlak (cossum, oren,
navelplooi).

Verder is een factor van betekenis het aanzienlijke verschil in stof-
wisselingsintensiteit; per eenheid lichaamsgewicht hebben de Indische
dieren een veel lager warmteproductie bij dezelfde uitwendige omstandig-
heden. Dit betekent dus dat ze minder warmte behoeven af te staan.
Misschien hangt dit samen met een eventueel geringere schildklierwerk-
zaamheid.

Teneinde evenwel een definitieve uitspraak te kunnen doen, is het nood-
zakelijk het waterverlies via het lichaamsoppervlak van diverse runder-
rassen te kennen; dit is onderzocht bij Holsteins en Yerseys, niet bij
de Indische rassen.

Het is merkwaardig dat ondanks de stijgende lichaamstemperatuur
boven een bepaalde warmtegraad van de omgeving de calorieproductie
toch nog daalt. Dit is ogenschijnlijk in strijd met de regels van van \'t Hoff,
doch deze daling hangt naar alle waarschijnlijkheid samen met ver-
minderde activiteit van endocrine organen, zoals schildklier en bijnier,
verminderde voedselopname en melkproductie.

Bij de rat vonden Dempsey en Astwood (1943) een uitgesproken invloed
van de temperatuur op de schildklieractiviteit en hetzelfde kon bij de kip
worden geconstateerd door Hoffmann en Shaffner (1950) bij jonge
New Hampshires.

Het was eveneens van belang de reactie van de genoemde dieren te
kennen bij verlaging van de omgevingstemperatuur. Brody en mede-
werkers lieten daartoe de temperatuur dalen tot 9⁰ F. en vergeleken
de reacties met die bij 50° F.

De warmteproductie bij de Holsteins nam toe met 15 %, bij de Brahmans
met 50 %, waaruit blijkt dat de Europese rassen inderdaad beter ge-
adopteerd zijn aan de koudere klimaten, ofschoon ook bij de Brahmans
de lichaamstemperatuur bij 9⁰ F. volkomen op peil kon worden gehouden;

de toename van het metabolisme is dus volledig in staat de sterk verhoogde
warmteafgifte te compenseren.

Teneinde een beter inzicht te krijgen in de kwantitatieve relaties tussen
warmte, verloren door straling enerzijds en door verdamping anderzijds,
onderzochten Kibler en Brody (1950) de invloed van temperaturen
tussen 5⁰ en 95° F. op de verdamping via ademwegen en via het uitwendig
lichaamsoppervlak bij Yersey en Holstein runderen. Helaas hebben zij
dit onderzoek niet uitgebreid tot de Indische rassen.

Er zijn twee gebieden van waterverdamping, het uitwendige en het
respiratoire oppervlak. Bij de mens is het respiratoire oppervlak 70 m²,
het lichaamsoppervlak 2.5 m², toch is de verdamping via de ademtractus
slechts ongeveer de helft van die via het uitwendig lichaamsoppervlak.
Dit verschil hangt onder meer samen met het verschil in luchtverversing
langs de beide oppervlakken.

Bij overvloedig zwetende dieren (mens, paard) is de afkoeling door
verdamping voornamelijk gelimiteerd door de vochtigheid van de om-
gevende lucht, haar beweging en temperatuur.

Bij spaarzaam zwetende dieren (rund enz.) wordt de afkoeling door
verdamping gelimiteerd door de secreticsnelheid van het lichaamsoppervlak
en de mogelijkheid van verhoogde longventilatie. Zulk een respiratoire
compensatie bestaat niet bij de mens- (ook niet bij het paard?)

In tegenstelling met de mens begint de rectale temperatuur van Yersey
en Holstein runderen te stijgen bij relatief lage omgevingstemperatuur
(21-—24° C.). De gebruikelijke verklaring hiervoor is dat de mens bij
betrekkelijk lage temperatuur gaat zweten, het rund niet. Het is evenwel
niet aan twijfel onderhevig, dat runderen zweetklieren hebben; het
probleem is de functionele capaciteit van deze klieren.

Kibler en Brody bepaalden de totale waterafgifte van hun dieren
(gewichtsverlies) en, na aftrek van de waterhoeveelheid, die door de tractus
respiratorius wordt afgestaan, vonden zij dan de hoeveelheid, die via het
uitwendig lichaamsoppervlak wordt verdampt. De totale warmteafgifte
werd bepaald als totale warmteproductie met behulp van de indirecte
calorimetrie.

Op die wijze kon de warmteafgifte via de verschillende mogelijkheden
(straling, verdamping via de beide oppervlakken) worden uitgedrukt in
procenten van het totale warmteverlies en in Calorieën per eenheid
lichaamsoppervlak.

Bij 5⁰ F. bedraagt de hoeveelheid afgestaan water via de ademwegen
50 gram per uur bij beide rassen, een hoeveelheid die toeneemt tot 240 gram
bij 95° F. Er zijn geen essentiële verschillen tussen de beide rassen. Deze
waterhoeveelheden komen overeen met 30, resp. 150 Calorieën.

Het warmteverlies via verdamping van het lichaamsoppervlak neemt
langzaam toe tussen 5⁰ F. en 50° F., maar boven 65° F. is er een snélle
toename waar te nemen.

Bij Yerseys is er een maximaal calorieverlies van 400, bij Holsteins
van 500 per uur gemeten. Het schijnt dus dat bij temperaturen, die boven
65° F. liggen, het actieve zweten begint.

In kwantitatief opzicht is er een groot verschil met de mens. Een rund
van 500 kg produceert maximaal 900 gram zweet per uur bij go° F., een
mens van 75 kg 3500 gram onder de zelfde omstandigheden. Gezien het
verschil in grootte is dit 25—30 maal zo veel.

Ondanks de belangrijk toegenomen warmteafgifte en verminderde
warmteproductie bij stijging van de buitentemperatuur, gaat toch de
lichaamstemperatuur omhoog, illustrerend de\' betrekkelijk primitieve
ontwikkeling van de warmteregulatie bij Europese runderrassen in hete
klimaten. Men zou verwachten dat het waterverbruik gaat toenemen
bij stijgende temperatuur in overeenstemming met de toenemende ver-
damping. Dit bleek nu niet als regel voor te komen; integendeel, bij vrijwel
alle Yerseys en Holsteins neemt juist het waterverbruik af, bij de Brahmans
neemt het toe. Er bleek een positieve correlatie te bestaan tussen hooi-
verbruik, melkproductie aan de ene kant en wateropname aan de andere
kant, veel meer dan tussen wateropname en waterverdamping. De urine-
productie werd niet gecontroleerd! Wel nam de frequentie van water-
opname toe; de dieren drinken vaker, doch kleinere hoeveelheden. Mis-
schien is dit van enige betekenis bij de warmteregulatie.

De waterstofwisseling is uiteraard een belangrijke factor bij de regeling
van de lichaamstemperatuur, vooral onder omstandigheden, waarbij
water moeilijk is te verkrijgen, b.v. in de woestijn. Het woestijnklimaat
is nu eenmaal gekenmerkt door vaak extreem hoge temperaturen en
perioden van buitengewone droogte en voor de echte woestijndieren
bestaan dus continu 2 problemen n.1. de handhaving van de lichaams-
temperatuur en het verkrijgen van voldoende water.

Er zijn woestijndieren, die geen water gebruiken voor de regeling van hun
lichaamstemperatuur; het zijn voornamelijk kleine knaagdieren, zoals
woestijnratten, buidelratten, bepaalde eekhoornsoorten, die overdag meest
in onderaardse holen verblijven, teneinde beschermd te zijn tegen directe
zonbestraling.

Woestijnratten, met droog voeder gevoederd, sterven na 4—9 dagen
en hebben dan 30 % in gewicht verloren. Witte ratten houden het langer
uit; deze zijn veel spaarzamer met urine; zij hebben een meer economische
waterstofwisseling dan de woestijnratten.

In de woestijn vindt men ook konijnensoorten, b.v. Lepus alleni en Lepus
californicus.

Van onze konijnenrassen is bekend, dat zij een primitieve warmteregulatie
hebben en dat hierdoor directe bestraling door de zon funest is. Boven
25° C. gaat de lichaamstemperatuur omhoog; men vindt hoegenaamd
geen zweetklieren. Wel is er verdamping via ademwegen en ook direct
door de huid (perspiratio insensibilis). Deze perspiratio kan 45 % van alle
vvarmteafgifte omvatten; vooral via de oren schijnt veel water te worden
afgestaan, hetgeen, gezien de sterke yascularisatie, niet onwaarschijnlijk is.
Bij de woestijnkonijnen zijn de oren uitzonderlijk groot en zeer rijk van
bloed voorzien. De directe verdamping door de huid zal hier zonder
twijfel een factor van betekenis zijn. Indien de lichaamstemperatuur
boven 40° C. stijgt, kan men verhoogde speekselafscheiding waarnemen;
dit speeksel wordt evenwel niet over grotere huidgebieden uitgewreven
zoals dat bij de kat wel gebeurt onder identieke condities.

Konijnen kunnen droge warmte wel iets beter verdragen dan vochtige
warmte, hetgeen al wijst op het belang van de verdamping voor hun
regelingsmechanisme van de lichaamstemperatuur. Toch is bij het konijn
slechts een primitieve regeling aanwezig; mens en hond hebben een veel
efficiënter mechanisme, maar die hebben dan ook werkelijk water nodig
voor de handhaving van de lichaamstemperatuur.

Hoe kleiner de dieren zijn hoe minder in het algemeen water een rol
speelt bij hun warmteregulatie. Bi j muizen is er vrijwel geen invloed van een
droge omgeving op de tolerantie. Kleine dieren hebben een relatief groot
oppervlak, nemen dus veel warmte op bij directe zonbestraling; het zou veel
water kosten, dit door verdamping kwijt te raken. Zij streven zoveel mogelijk
naar vermijding van directe bestraling. De grote dieren hebben relatief
een kleinere warmteproductie, een kleiner lichaamsoppervlak, lopen dus
minder gevaar oververwarmd te worden en kunnen zich de luxe ver-
oorloven, hun warmtesurplus door verdamping te elimineren.

Mens en hond zijn beide geschikt in een woestijnklimaat te verblijven,
mits hun voldoende water ter beschikking staat. Beiden hebben water
absoluut nodig voor handhaving van hun lichaamstemperatuur; bij de
mens kan de zweetproductie 1.5 1 per uur bedragen, waarbij de urine-
productie tot 0.5 1 per dag terugloopt en hierop blijft gehandhaafd, ondanks
verdergaande uitdroging. Met het zweet wordt veel keukenzout uitge-
scheiden; bij rehydratatie bestaat het gevaar van zoutdeficiëntie.

Dit is niet het geval bij de hond, die niet noemenswaard zweet, doch
zijn water via de ademwegen verliest.

Indien mens en hond in de woestijn bij een luchttemperatuur van
40° C. een bepaalde arbeidsprestatie verrichten (25 km lopen) drinkt
de hond na,afloop hiervan zoveel dat zijn verlies aan lichaamsgewicht
weer volledig is gecompenseerd. Niet aldus de mens; de wateropname
is hier slechts een fractie van het werkelijk verloren gegane water. Dit
hangt samen met de chlooruitscheiding bij de mens. Er wordt maar zoveel
water opgenomen, dat het chloorgehalte van het plasma slechts weinig
daalt beneden het physiologische niveau.

In dit opzicht heeft de hond dus een zeker voordeel boven de mens. De
hond geeft bovendien nog warmte aan de omgeving af door straling,
want de huidtemperatuur kan stijgen tot 46° C. door zonnebestraling.
Bij de mens loopt de huidtemperatuur hoogstens op tot 34⁰ C.; door de
zweetsecretie wordt die niet hoger. Een mens moet dus relatief meer
verdampen dan een hond, nl. 0.72 l/m²/uur en de hond 0.65 l/m²/uur.

De hond heeft wel zweetklieren in de huid, die o.a. reageren op pilo-
carpine, doch merkwaardig genoeg treden zij niet in actie bij stijging van
de temperatuur der omgeving, hoogstens bij sterke locale verwarming van
bepaalde huidgebieden.

Bij de hond is dus alleen de respiratoire verdamping van belang bij de
warmteregulatie. Het behoeft geen betoog, dat de extreme hyperventilatie
tot hypocapnische toestanden kan leiden, waarbij de absolute C0₂ voorraad
in het bloed tot een vierde van de normale waarde kan dalen en een alca-
lose intreedt, die bij de mens dodelijk zou zijn.

De ezel en de kameel zijn dieren, die van huis uit steppe- of woestijn-
dieren zijn.

Proeven in de woestijn met een ezelin van 100 kg hebben uitgewezen
dat het dier na 24 uren dorsten en een mars van 32 km 7.5 kg water afgeeft
in de vorm van zweet; thermische polypnoë schijnt bij de eenhoevigen
niet voor te komen.

Indien het dier na afloop water ad libitum kan opnemen, drinkt het
12.2 1 tegelijk in 5 minuten; dat is meer dan zijn verlies in lichaamsgewicht.
Bij de mens is dit heel anders; hoogstens 1 1 water wordt in 5 minuten
opgenomen, hoe dorstig hij ook is. Bij de mens duurt het uren voor een
gewichtsverlies van 7.5 kg door zweetafscheiding door drinken kan worden
aangevuld, bij de hond slechts 30 minuten. Dit is van biologische betekenis
voor steppedieren, die bij het bezoeken van drinkplaatsen het gevaar
lopen door vijanden te worden overvallen en dus genoodzaakt zijn grote
hoeveelheden water in korte tijd op te nemen.

Ezelzweet heeft een laag chloorgehalte in tegenstelling tot mensenzweet.
Bij bovengenoemd experiment steeg het plasmachloorgehalte van 103.2 tot
116.0 m. Mol. (toename met 12.4%); na de wateropname van 12.2 1
daalde het weer tot 106.8 m. Mol. Bij de mens is er veel zoutverlies;
rehydratatie moet feitelijk met zoutopname gepaard gaan. Wilde dieren
kunnen vaak moeilijk aan zout komen.

De kameel heeft de legendarische reputatie van een dier, dat lange tijd
van water verstoken kan blijven. Kamelen schijnen 10 dagen zonder
voedsel te kunnen en 3 tot 4 dagen zonder drinkwater. In de koelere
tijd, als de dieren kunnen grazen, hebben ze helemaal geen drinkwater
nodig. Kamelen hebben zeer veel reservevet; dieren van 600 kg hebben
130 kg vet, waarvan 25 kg in de bulten. Op lange marsen wordt hiervan
veel verbruikt en kunnen de bulten practisch geheel verdwijnen; een laag
Respiratoir Quotiënt wijst op een vetverbranding. Ketosis is bij kamelen
niet waargenomen. De verdwijnende vetten produceren ongeveer hun
eigen gewicht aan water en men heeft daarom de bulten wel beschouwd
als reserveplaatsen voor water. Toch is dit niet geheel juist; een hard
werkende kameel produceert per dag 30.000 Calorieën; bij uitsluitend
vetverbranding zouden hieruit 3450 c.c.m. water worden gevormd, doch
bij glucoseverbranding 4050 c.c.m. water. Bovendien hebben we te be-
denken, dat vetverbranding per Calorie meer zuurstof vereist, dus grotere
longventilatie, dus meer waterverlies via de ademwegen.

Plinius beschrijft in zijn „Historia Naturalis" speciale waterreservoirs
in de wand van de kamelenmaag en deze uitspraak is later door vele
auteurs zonder meer overgenomen.

Het is zeer twijfelachtig of de kamelenmaag deze eigenschap heeft;
wel zijn er anatomisch bijzondere uitzakkingen van reticulum en rumen

aangetoond, die afgesloten kunnen worden van de overige maagafdelingen
en waarin een waterige vloeistof wordt aangetroffen (i—2 % van het
lichaamsgewicht). Het is evenwel niet bekend of dit gedronken water is
of een secretieproduct van de korte tubuleuze klieren, die men in de wand
van die afdelingen vindt.

Na 4—5 dagen dorsten kunnen ze tot 125 1 tegelijk opnemen; dat is
20 % van hun lichaamsgewicht.

Rij de Somalikameel is vaak een subcutaan physiologisch oedeem na
drenken waargenomen.

Een grote tegenstrijdigheid heerst in de literatuur over het voorkomen
van zweetklieren bij kamelen. Volgens nieuwe onderzoekingen zouden
ze vrijwel over het gehele lichaam kunnen zweten, doch dit zweet is al
grotendeels verdampt voor het de gelegenheid krijgt de buitenkant van de
haarvacht te bereiken. De dieren hebben een inconstante lichaamstempe-
ratuur nl. 35° C. \'s morgens, oplopend tot 38° C. in de avond. De haar-
vacht beschermt hen tegen warmteopname door directe bestraling; bij de
naakte mens worden 400 Calorieën per uur door bestraling in de woestijn
opgenomen.

De kameel heeft bovendien een laag metabolisme, nl. ongeveer 0.5 Cal.,/
kg/uur; bij de mens ongeveer 1.0 Cal./kg/uur. Een dier van 600 kg produ-
ceert dus per uur 300 Calorieën, wat juist voldoende is om de lichaams-
temperatuur met o.5⁰ C. te doen stijgen. Er zijn dus 6 uren nodig om
de lichaamstemperatuur van 35° C. op 38" C. te brengen, indien totaal
geen warmte zou worden afgegeven.

Een kameel is dus grotendeels beschermd door zijn grote warrnte-
capaciteit en zijn lage Calorieproductie, hetgeen dit dier belangrijk in het
voordeel doet zijn boven dieren, wier warmteregulatie is gebaseerd op de
afgifte, in welke vorm dan ook, van overtollige geproduceerde warmte
of van opgenomen stralingsenergie.

A review has been given about the work of Brody and coworkers on the influence of
temperature, humidity a.s.o. on the physiological behaviour of cattle. A comparison
between different breeds has been made, especially on the mechanism of heat regulation
in European breeds (Yersey and Holstcin cows) and in the Brahman and Zebu cattle.

The latter have a natural protection against solar radiation and much better functional
development cf the sweat glands; moreover the metabolic level is about half that of the
European evolved cows.

In a hot environment the Indian breeds regulate their body temperature more by
increased heat dissipation than by decreased heat production, as is the case in the dog
and in man. The Yerseys and Holsteins are in this respect in agreement with rabbits
and cats.

The decrease in heat production is on itself not sufficient to maintain body tempe-
rature at the physiological level, but is above 69° F. accompanied by an increase in the
respiratory rhythm.

In the European breeds the body temperature begins to rise above 75° F., in the
Indian cows not below 90° F.

According to Brody it should be questionable if this must be explained by the greater
sweat production of the latter, it seems that the larger body surface would be more
responsible for the better toleration of a hot climate.

In a cold environment however the Yerseys and Holsfeins as well as the Indian breeds
succeed in maintaining their body temperature, the first by increasing their heat pro-
duction by 50 %, the latter by the same mechanism with 15 %.

It could be established by Brody c.s. that in European evolved cattle the evaporation
of water from the body surface increases rapidly above 65° F. offenly by an active sweat
production.

In comparison with man however, the sweat production of a cow is limited to 3 or 4 %,
calculated on the same unit of body weight.

A brief record has been given the water metabolism of desert mammals. The climate
in the desert is caracterised by temporarely high temperatures and extreme drought.

In some smaller desert mammals as rats the evaporation of water does not interfere in
regulating body temperature but in the rodents of medium size as in desert rabbits,
evaporation through the skin in the form of insensible perspiration may amount to
45 % total heat dissipation. The big ears, richly vascularised may play an important
role in this respect.

Man and dog, living in the desert need water for a correct heat regulation, man for
the production of sweat, the dog for evaporation from the respiratory tract.

The dog and the wild mammals who regulate their body temperature by evaporation
of water from the lung passages can drink as much water as is allowed by the contents
of the digestive tract, without danger for salt deficiency. In man, the momentary water
intake is limited by the salt concentration of the blood plasma.

Camels, the classical desert mammals, can drink an unusually large quantity of water,
after thursting during 4—5 clays their water intake amounts to 20 % of their body
weight.

The camel has a very inconstant body temperature, 35⁰ C. in the morning, 38° C.
in the evening.

In view of the low metabolic rate (0.5 Cal./Kg./hour) it takes about 6 hours in an
animal of 600 Kg to increase the body temperature from 35⁰ C. to 38° C., if the heat
elimination would be zero.

The camel is therefore protected for the major part against overheating by its low
metabolism and its great heat capacity.

Les travaux scientifiques de Brody et ses collaborateurs sur la régulation thermique
de la vache ont été rapporté.

Le métabolisme de l\'eau et en particulièrement l\'evaptfration par la peau et par les
organes respiratoires ont été comparé chez les races Européens et les races exotiques.
Le rôle de l\'eau pour la physiologie d\'animaux diverts dans le désert a été discuté.

Die wissenschaftliche Arbeit von Brody und seinen Mitarbeitern über den Wärmehaus-
halt Europäischer und Indischer Rinder wurde besprochen.

Die Bedeutung der Wasserverdunstung für die Handhabung der Körpertemperatur
beider Tassen ist besonders hervorgebracht worden und diskutiert. Die Rolle der Schweisz-
produktion in beiden Rassen für die gesamte Wärmeabgabe wurde ausführlich einer
Besprechung unterworfen.

Der Wasserhaushalt mehrerer Säugetiere im Wüstenklima ist miteinander verglichen
worden und die Bedeutung des Saltzstoffwechels in einer Umgebung mit höheren
Temperaturen und ausgesprochener Trockenkeit benachdruckt.

Die Wärmeregulierung beim Kamel nimmt eine ganz besondere Stelle ein, der
ausserordentlich niedrige Wert der Wärmeproduktion dieses Tieres, neben eine grosze
Wärmekapazität schützt ihn gegen schnelles Ansteigen der Körpertemperatur.

Dempsey, E. W. and E. B. Astwood, 1943. Determination of the rate of thyroid hormone
secretion at various environmental temperatures.
Endocrinology 32, p. 509.

Hoffmann, E. and C. S. Schaffner, Thyroid weight and function as influenced by
environmental temperature.
Poultry Science 29, 1950 p. 365.

Kibler, H. H., and S. Brody. Environmental Physiology.
Research Bulletin 461 en 464.

Sc.hmidt-Nielsen K. and B. Schmidt-Nielsen. Water Metabolism of Desert Mammals.
Physiological Reviews 32, 1952 p. 135.

Als ik op me heb genomen op deze plaats te spreken over varkenspest,
raak ik hiermede voor de collegae met een meer of minder grote varkens-
practijk hét grote probleem van dit jaar. Varkenspest is niet alleen een
groot probleem in wetenschappelijke zin, doch nog meer in economisch
opzicht.

Het merkwaardige feit doet zich voor, dat ons land, na verscheidene
jaren practisch vrij te zijn geweest, in 1952 in een dergelijke mate door
deze ziekte wordt bezocht als nog zelden of ooit is voorgekomen.

We beleven of beleefden hierdoor het feit, dat verschillende jonge collegae.,
die tijdens hun opleiding niet of nauwelijks in staat waren van deze ziekte
kennis te nemen, er plotseling mede werden geconfronteerd. Na eeni
aanvankelijk aarzelend toeschouwen, hebben momenteel de meeste collegae
zich een oordeel gevormd en, te werk gaand naar dat oordeel, zich eeru
bepaald therapeutisch inzicht verworven.

Misschien is het minder juist om hier over een therapeutisch inzicht te
spreken. Ik wil hiermede echter zeggen, dat er een bepaald inzicht is op-
getreden, dat ons in staat stelt om, gegeven de omstandigheden, te trachten
de economische schade zo gering mogelijk te doen zijn.

Nu het evenwel een te betreuren feit is, dat ons land zo sterk besmet
is, doen zich verschillende vragen voor:

ie. Hoe moet het optreden en de verspreiding van het varkenspestvirus,
na jaren van pest-vrij zijn, worden verklaard en waar kwam het
vandaan?

4e. Welke algemene maatregelen kan ik nemen om verdere verspreiding
tegen te gaan ?

5e. Welke therapeutische en preventieve maatregelen staan ons ten
dienste en is het hierbij ook nodig om aan de preventie van secundaire
infecties te denken ?

6e. Bestaan er nog andere middelen om de economische schade, door de
varkenspest veroorzaakt, tot een minimum te beperken ?

ie. Hoe moet de verspreiding van het varkenspestvirus, na jaren van
pestvrij zijn, worden verklaard en waar kwam het vandaan?

Omdat zich hierbij verschillende veronderstellingen voordoen, wil ik
op dit hoofdstuk niet al te diep ingaan.

gevreesde ziekte onderkenden, vroegen we ons af: Is het virus verscheidene
jaren in ons land aanwezig geweest zonder aanleiding te geven tot uit-
braken? Of is het van buitenaf in ons land gebracht en hoe?

De meest plausibele veronderstelling is dat door de oorlogse- en na-
oorlogse geringe varkensverplaatsing de ziekte was verdwenen en nu van
buitenaf is binnengesleept. Hierbij wordt in de eerste plaats gedacht
aan invoer van virus met uit de U.S.A. ingevoerd verduurzaamd of be-
vroren varkensvlees voor de voeding der troepen in Duitsland. Immers,
de U.S.A. zijn sterk besmet met varkenspest en de mogelijkheid, dat
besmette varkens dienen voor bereiding van vlees of vleeswaren, is groot.

Als nu gebleken is, dat het virus in gedroogde toestand na 3 jaar nog
actief, in gekoeld vlees na 1 maand, in bevroren vlees na 3 maanden,
in gezouten darmen na 5 maanden, in gezouten vlees na 10 maanden
nog infectieus kan zijn, dan ligt de veronderstelling voor de hand, dat de
Amerikaanse keukens in Duitsland bronnen van infectie kunnen zijn ge-
weest. Als nu, volgens opgave van enkele bezoekende Duitse collegae,
de varkensmestbedrijven, die afval van deze keukens voederden, het
eerst werden besmet (ook weer na jaren van pest-vrij zijn), dan is het
bewijs vrijwel geleverd.

Voor Noord-Afrika, dat na de invasie in het Middellandse Zeegebied
werd besmet, wordt dezelfde infectieweg aangenomen, en ook voor Engeland.

Er wordt nu aangenomen, dat ons land vanuit Duitsland werd besmet.
Hoe? Via wilde varkens, die ons land vanuit het Reichswald binnen-
drongen? Misschien. Een feit is, dat wij de eerste gevallen zagen in de buurt
van het Reichswald: Nijmegen, Cuyk, Mook.

Nemen we enkele primaire haarden aan, dan kan de infectie zich van
hieruit op verschillende wijzen verspreiden.

De meest gangbare wijze is, dat de eigenaar, geschrokken door de
snelle uitbreiding der op zijn bedrijf opgetreden ziekte, de nog gezond
lijkende varkens via markten te gelde tracht te maken. Hierdoor worden,
daar de zich in het incubatiestadium bevindende varkens reeds virus uit-
scheiden, de openbare vervoermiddelen en de markten besmet. Stel, dat
op dezelfde auto, waarmede twijfelachtige varkens ter markt werden ge-
bracht, andere weer naar een nieuwe eigenaar werden vervoerd, dan zijn
de gevolgen licht denkbaar.

Ook de nieuw-besmette eigenaar tracht schade te voorkomen door zijn
slachtbare varkens, die meestal ook besmet zijn geraakt, spoedig op te
ruimen. Deze varkens vertonen in de regel geen uitgesproken verschijnselen
van varkenspest, zodat ze ongehinderd de keuring passeren en toch intussen
slachthuis en slagerij, eventueel vleeswarenfabriek, besmetten. Hun afval
komt via hotel- en ziekenhuiskeukens op de swillbedrijven, die dan weer
op hun beurt worden besmet.

Ook de verspreiding door personen - ik noem hier castreurs, dieren-
artsen, veehandelaren, oormerkers, enz. — is duidelijk gebleken een
factor van belang te zijn.

In het algemeen kan worden gezegd, dat eenmaal gevormde virus-
reservoirs een mogelijkheid bieden tot verspreiding in de omgeving. Ver-
spreiding via sloten en drinkwater lijkt niet van groot belang.

Hier staan we voor grote moeilijkheden, daar de klinische verschijnselen
in de regel onvoldoende aanknopingspunten geven. Zijn de klassieke symp-
tomen aanwezig, zoals:

De urine is bruin tot bloedig en schuimt sterk. -
dan is de diagnose varkenspest meestal wel voor 100 % zeker te stellen.

In de regel vinden we echter een minder uitgesproken ziektebeeld, zodat
er behoefte bestaat aan diagnostische hulpmiddelen. Bij het levende
varken vinden we een aanwijzing in het aantal witte bloedcellen.

Vermindering van het aantal witte bloedcellen tot 9000 of lager zou bij
aanwezigheid van verdachte verschijnselen beschouwd kunnen worden als
een vrijwel zekere aanwijzing voor het bestaan der ziekte.

Wij hebben echter opgemerkt, dat een uitgesproken leucopenie, b.v.
6—12 dagen na infectie, in vele gevallen niet kan worden geconstateerd.
Ook bij levend ingezonden, aan varkenspest lijdende dieren, die dus op
natuurlijke wijze waren besmet, konden gewoonlijk geen lage waarden
worden gevonden.

De voor vaccinbereiding met virulente Amerikaanse virusstammen
geïnfecteerde varkens vertonen het verschijnsel wel. Echter ook niet zó
typisch als wordt beschreven.

Een anamnese, die vermeldt dat kort geleden aankoop, dus invoer op
het bedrijf, heeft plaats gevonden, geeft een niet te verwaarlozen aanwijzing.

Daar dus het klinische beeld in de regel onvoldoende is om de diagnose
met zekerheid te stellen, zullen we — indien mogelijk — zo snel mogelijk
tot proefsectie moeten overgaan. De patholoog-anatomische verschijnselen
geven vaak meer houvast, alhoewel (zoals ik al vermeldde) niet steeds
duidelijke afwijkingen worden gevonden.

Bloedingen in het darmslijmvlies.
Bloedingen in het maagslijmvlies.
Bloedingen in de larynx en de tonsillen.
Sterk gemarmerde lymphklieren.
Haemorrhagische infarcten in de milt,

Helaas is lang niet altijd dit symptomen-complex aanwezig. Soms
vindt men alleen: •

b. enkele petechiën in en een vlekkige roodheid van het coecum met
vorming van oedeem, zodat men aan een geval van "oedema of the
bowel" zou kunnen denken;

c. na sterven van enkele varkens op het bedrijf vindt men varkens met
rode verkleuring van de huid, acute maagdarmontsteking en hevige
polvserositis.

Overentingsproeven met gefiltreerd materiaal op het jonge varken
(als enig bruikbaar proefdier) gaven ons in deze gevallen de positieve
diagnose varkenspest.

Dit is echter een kostbaar experiment, zodat we de bevestiging van
de waarschijnlijkheids-diagnose anders gaan zoeken en wel door het
microscopisch onderzoek van het centrale zenuwstelsel.

Daar het varkenspestvirus sterk werkzaam is op het endotheel van de
kleinere bloedvaten, z.g. endothelotroop is, zien we voornamelijk ver-
anderingen in de vaten:

Ook zien we het optreden van microglyosis, kleine capillaire bloedingen
en celinfiltraties in de zachte hersenvliezen.

Evenwel, ook deze verschijnselen zijn niet altijd duidelijk aanwezig.
Zijn ze wél aanwezig bij verdachte klinische verschijnselen, dan betekenen
ze een waardevolle aanvulling tot de diagnose: varkenspest.

Bij de differentiële diagnostiek — onderscheiden in klinisch en patholoog-
anatomisch — moeten we denken aan:

Bepaalde vormen van vlekziekte.
Borstziekte (d.w.z. besmetting met Pasteurella).
Vibrionen-enteritis (z.g. necro).
Diarrheeën door voedingsfouten.

En heel verwarrend, een door ons enkele malen waargenomen af-
wijking, die in de Engelse literatuur beschreven wordt als: „Turkey
egg shell kidney disease".

Bij microscopisch hersenonderzoek ook te verwarren met de ziekte
van Aujeszky en Teschener Krankheit.

4e. Welke algemene maatregelen kan men nemen om verdere versprei-
ding tegen te gaan?

Behalve de door de Veeartsenij kundige Dienst genomen maatregelen,
zoals het isoleren van besmette bedrijven en het marktverbod voor varkens
andei*; dan voor slachtdoeleinden, denk ik ook aan een verbod van aanvoer
van zeugen naar beerhouderijen, uitgezonderd voor die dieren, die enige
maanden tot ten minste 3 weken geleden met kristalvioletvaccin of op
andere efficiënte wijze tegen varkenspest zijn geïmmuniseerd. Uit de aard
der zaak moet deze immunisatie zijn geregistreerd.

Hiermede wordt dan meteen bereikt, dat het grootste deel van de fok-
varkensstapel wordt geïmmuniseerd. Verplichte enting van de dekberen
volgt hierop logischerwijzë.

Als deze maatregel practisch uitvoerbaar kan worden gemaakt, is uit-
breiding van vergunning tot het houden van beren, aan welke maatregel
ook bezwaren zijn verbonden, niet van een dergelijke urgentie als momen-
teel het geval is.

Verder dient er nauwkeurig op te worden gelet de kansen van over-
brenging van infectie door personen zo gering mogelijk te doen zijn. In
een 2 %-oplossing van NaOH hebben we een goed middel ter desinfectie
van handen, schoeisel, instrumenten, etc. Aan de veehouders zelf zal
moeten worden geleerd toe te zien, dat mogelijk besmette personen of dieren
niet met hun varkens in aanraking komen. Steeds herhaalde aanmaningen
hiertoe in de landbouwpers kunnen van grote waarde zijn.

Aanvoer van virus d.m.v. veevoeder is niet altijd geheel te voorkomen.
Verstrekking van meel in eenmaal te gebruiken papieren zakken is een
goede maatregel. Hierbij denk ik ook aan een verbod voor meelhandelaren
om varkens te houden op de terreinen waarop opslag en verwerking van
het meel geschiedt.

Ook sterilisatie van te voederen keuken- en/of abattoirafval kan niet
genoeg worden aangeraden. Het beste is om deze sterilisatie niet op de
varkensmesterijen doch centraal te doen plaats vinden.

Zeer speciale maatregelen moeten worden genomen in geval van uit-
braak van de ziekte op een bedrijf.

b. zeer grondige desinfectie van alle hokken. Ik zeg zeer grondige des-
infectie, omdat, indien deze desinfectie niet in de puntjes wordt ver-
zorgd, de kans op overleving van het virus niet denkbeeldig is, daar
het varkenspestvirus lange tijd in de hokken infectieus kan blijven,
b.v. onder gunstige omstandigheden, vooral in gedroogde vorm, zeker
2 a 3 maanden.

In dit verband is het dan ook een veilige maatregel om de gedesinfec-
teerde verblijven opnieuw te bevolken met zwaardere varkens, b.v. van
ten minste 70 kg, en niet direct jonge biggen of zeugen met biggen in
deze hokken te brengen, tenzij deze dieren lege artis zijn gevaccineerd.

5e. Welke therapeutische en preventie-middelen staan ons ten dienste
en is het hierbij nodig aan de preventie van secundaire infecties te denken?

Er is n.1. geen enkel therapeuticum, dat enige kans op succes geeft
wanneer klinische verschijnselen, andere dan temperatuurstijging, aan-
wezig zijn.

Serum, in een hoeveelheid van i cc per kg varken, ingespoten op de
eerste koortsdag geeft grote kans op een ongestoorde genezende werking.
Op de tweede koortsdag zijn we meestal te laat.

Een afwachtende houding aan te nemen is gewoonlijk ook niet verant-
woord, daar het sterfte-percentage bijna altijd zeer hoog is.

Van een natuurlijke of verworven immuniteit anders dan door vaccinatie,
is bij ons varken nauwelijks sprake. Bijna 100 % van de niet-gevaccineerde
varkens is gevoelig voor varkenspestvirus. Ik zou het anders willen formu-
leren : als de sterfte gering is, is het twijfelachtig, of er varkenspestvirus
in het spel is, of is geweest.

Momenteel wordt hier bijna uitsluitend de vaccinatie met kristalviolet-
vaccin toegepast. De meeste collegae hebben reeds met dit vaccin gewerkt.
De bereidingswijze komt in het kort hierop neer:

Gezonde varkens (van ongevaccineerd, gezond bedrijf) van 100—
125 kg levend gewicht worden geïnfecteerd met één van de 3, aan de
Rijksseruminrichting aanwezige, Amerikaanse, zeer virulente varkenspest-
virusstammen. Deze stammen geven een hoogwaardig vaccin. De Hollandse
stammen zijn, tussen twee haakjes, onbruikbaar gebleken.

Zes dagen na de infectie, op het hoogtepunt van de virusconcentratie in
het bloed, worden de varkens door hartpunctie in narcose verbloed. Het
bloed wordt steriel opgevangen en geclefibrineerd, waarna het in verhouding
4 : i wordt gemengd met aethyleenglycol, waarin kristalviolet is opgelost als
bacteriostaticum. Hierna volgt bebroeding gedurende 14 dagen bij 37⁰ C.,
in welke tijdspanne het virus apathogeen wordt, evenwel zijn immunogene
eigenschappen behoudt.

Nadat door bacteriologisch onderzoek is gebleken, dat het vaccin steriel
is, en pathogeniteitsproeven en immuniteitsproeven met gunstig gevolg
zijn verlopen, wordt het voor toepassing vrijgegeven. Voordien zijn echter
vaccincharges van de drie verschillende Amerikaanse stammen gemengd
om de polyvalentie te verhogen.

Ik geloof, dat we vast moeten houden aan de regel: Alleen op absoluut
Zuiver bedrijf onder de gunstigste voorwaarden.

Onder deze gunstige voorwaarden wordt, daar het optreden van een
behoorlijke onvatbaarheid ± 3 weken vergt, verstaan, dat er geen onmid-
dellijke bedreiging van de te enten koppel varkens bestaat, dat er ook in
de eerste 3 weken geen nieuw-aangekochte varkens worden ingevoerd, dat
er voor wordt gezorgd, dat de overbrengingskansen door personen (te be-
ginnen met degene, die de vaccinatie verricht) tot een minimum
worden gereduceerd.

Ook moet er op worden gelet, dat aan voedingsfouten lijdende varkens
of met andere ziekten behepte dieren zo mogelijk pas worden geënt als
de storende kwalen zijn gecorrigeerd.

Indien aan deze voorwaarden is voldaan, geeft de vaccinatie met kristal-
yioletvaccin een goede onvatbaarheid, die in de regel solide genoeg is om een
zware infectie te doorstaan en die ongeveer een jaar duurt.

Het vaccin is toe te passen bij bijna alle op de bedrijven aanwezige
dieren, zelfs bij drachtige zeugen, gedurende de eerste helft van de dracht,
zowel als bij biggen vanaf 4 weken oud. Wel dient er op te worden gelet,
dat de vaccinatie, verricht bij nog zuigende biggen, niet zo solide is als
wanneer ze bij enige tijd geleden gespeende biggen wordt verricht; revac-
cinatie na 1—2 maanden is daarom gewenst.

Helaas zijn de voorwaarden voor de enting niet altijd gunstig en dan
treedt onmiddellijk hét grote nadeel naar voren, n.1. de lange tijd, nodig
om onvatbaarheid te krijgen.

Deze 3 weken blijken vaak een tijd van angstige spanning voor de
varkenshouder te zijn. Het is immers niet zo erg gemakkelijk om 3 weken
lang elke van buiten komende bedreiging absoluut te weren, vooral niet
onder de thans heersende omstandigheden.

Al met al is de toestand nu zo, dat we ons moeten behelpen met het
aanwezige kristalvioletvaccin, maar dat met groot verlangen wordt uit-
gezien naar een vaccinatie, die het ideaal benadert.

Als ideaal stel ik dan: optreden van immuniteit, onmiddellijk of zeer kort
na de vaccinatie, geen gevaar voor de te enten dieren en geen verspreiding
van virulent varkenspestvirus.

Is dit ideaal te bereiken? Om deze vraag te beantwoorden zal ik de
momenteel bekend zijnde vaccinatiemethoden bespreken en van mijn
commentaar, hoofdzakelijk berustende op theoretische gronden, voorzien.

1. In de eerste plaats noem ik de in de U.S.A. zo veel en gaarne ge-
bruikte simultaanenting, d.w.z. de enting met | a 1 cc hoogimmuun serum
per kg levend gewicht, gelijktijdig met 1/100 a 1/10 cc virulent bloed.

Deze enting geeft onmiddellijk beschutting en zeer solide langdurende
onvatbaarheid, maar aanleiding tot het verspreiden van virus tot i 30
dagen na de enting, en, door het optreden van leucopenie, een mindere
weerstand tegen secundaire infecties.

Ondanks het bezwaar van virusverspreiding wordt de simultaanenting
in de U.S.A. graag en bij voorkeur toegepast, evenals in Noord-Afrika
en ook in Europese landen. Dit zijn echter gebieden, waar varkenspest
sedert vele jaren zeer verbreid is.

In Amerika wordt, niettegenstaande in de zomers van 1949 en 1950 een
variant virus optrad, waardoor veel tegenslag bij de simultaanenting
ontstond, het grootste aantal te enten varkens simultaan geënt.

Ook in ons land is deze methode vroeger met meer of minder succes
toegepast. Over het algemeen is ze echter niet zodanig gebruikt, dat
ze gemeengoed is geworden. Nu staan we er nog betrekkelijk sceptisch
tegenover, vooral met het oog op het gevaar van virusverspreiding.

De aan de Rijksseruminrichting verrichte simultaanentingen gaven
echter een in alle opzichten bevredigend resultaat.

Hierbij worden de weefsels, die het meest virushoudend zijn: milt,
lymphklieren, lever, longen en nieren, vermalen in een colloïdmolen onder
toevoeging van 4 delen physiologische zoutoplossing. Aan dit mengsel
wordt eucalyptusolie toegevoegd tot 1 %. Hierna volgt bebroeding bij
37° C. tot inactiviteit.

Ook aan deze enting kleeft het bezwaar van langzaam optredende
onvatbaarheid, terwijl de opgewekte immuniteit, hoewel solide, slechts
6 maanden hoogstens duurt.

Mede door het optreden van de variant-stam in 1949 en 1950 is het
onderzoek naar doeltreffende ongevaarlijke vaccins sterk gestimuleerd.
Als resultaat van dit research-werk moet ook deze vaccinbereiding worden
gezien. Het is Baker uit Princeton, New Jersey, geweest, die d.m.v. wissel-
passages van virus er in geslaagd is het varkenspestvirus aan te doen passen
aan konijnen. Na een 4e wisselpassage varken-konijn-varken vond hij, dat
0,01 g milt van een konijn nog infectieus was, 0,001 g niet. Na voortgezette
passages slaagde hij er in een levend virus uit konijnen te isoleren, dat voor
het varken niet meer infectieus was, doch zeer goede immuniserende wer-
king ten toon spreidde.

Practijkproeven, gedaan met dit vaccin, zijn onder toezicht van het
B.A.I. verricht, n.1. op 74 bedrijven met 10147 varkens (van verschillend
ras en variërend in gewicht van 20 tot 225 Engelse ponden) in verschillende
delen van de U.S.A.

Geïmmuniseerd werd met 2 cc Rovac. In 4—10 maanden observatie
werden geen doorbraken gezien, zelfs niet bij dieren, die aan natuurlijke
infectie werden blootgesteld. Controles werden ziek en stierven bij deze
natuurlijke infectie, terwijl controles, naast de gevaccineerde dieren tijdens
en na de vaccinatie in het zelfde hok geplaatst, niet ziek werden.

852 dieren werden met virulent virus ingespoten |—3 maanden na
vaccinatie. Er stierven er 22; 97,5% overleefde. Bescherming tegen massale
infectie werd aangetoond 1 week na vaccinatie, terwijl deze al blijkt te
bestaan na 3 dagen.

Na deze korte opsomming blijkt U wel, dat een uitvoerig onderzoek in
Nederland naar de kwaliteiten van dit vaccin gewenst is. Eerst kort geleden
is het ons gelukt, na vele maanden van bemoeienis, de beschikking te
krijgen over een kleine hoeveelheid van deze entstof. Helaas manen de
resultaten der eerste entingsproeven tot voorzichtigheid. Er werden
gevaccineerd :

3 biggen à 8 weken oud. Hierbij werden geplaatst 2 1 gewicht en de-
contrôles \' zelfde herkomst

Alle gevaccineerde varkens werden ziek 6 dagen na de vaccinatie ; hoge
temperatuur tot 42° C., niet eten, diarrhee. De 1 ie dag na de vaccinatie
waren ze alle weer koortsvrij. De jonge contrôle-varkens werden niet ziek,
de zwaardere varkens wel, maar 6 dagen later dan de gevaccineerde.

Deze varkens waren ook in dezelfde tijd weer koortsvrij, dus hier 17 dagen
na de oorspronkelijke vaccinatie.

De geïmmuniseerde varkens werden 14 dagen na de enting geïnfecteerd
met varkenspestvirus. De kleine biggen vertoonden geen reactie, de zeven
grote varkens kregen alle een temperatuursverhoging tot, en niet boven
41° C. Twee van de zeven werden ernstig ziek met slechte eetlust en
diarrhee; 14 dagen na de infectie waren deze twee dieren nog niet normaal,
hoewel vooruitgaande.

De bijgeplaatste controle-biggen, die voor de infectie van de gevacci-
neerde varkens verhuisd zijn, werden 3 weken na de oorspronkelijke vac-
natie geïnfecteerd en waren na 6 dagen stervende met duidelijke klinische
verschijnselen van varkenspest. De 4 zware contróle-varkens vertoonden
7 dagen na de infectie nog geen enkele afwijking. Blijkbaar hebben deze
dieren zich besmet met gemodificeerd virus, uitgescheiden door de gevac-
cineerde dieren, waardoor ze onvatbaar zijn geworden.

4. A hog cholera vaccine prepared from a rabbit modijied swine propagated live
virus, uit de laboratoria van Fort Dodge, Inc.

Hierbij gaat men uit van een oorspronkelijke viruspeststam — overgeënt
in kippenembryo varkenstestikel, daarna weefselcultuur varkens-
testikel varkensmilt (Strain A).

Hierna volgen serie-passages door konijnen volgens Baker en vermenig-
vuldiging in het varken. Nu blijkt de virulentie gemodificeerd, doch de
antigene eigenschappen zijn ten volle bewaard.

Met dit vaccin (M.I..V.) krijgen de varkens voorbijgaande koorts en
matige leucopenie. Spoot men hoogimmuunserum in matige dosering
(15 cc) bij, dan verdwenen deze ongewenste nevenverschijnselen.

Aldus geïmmuniseerde dieren werden op de proef gesteld door in-
jectie van 2 cc virulent bloed, te beginnen 1 uur na de vaccinatie om de
48 uur tot 14 dagen. Alle dieren bleven gezond.

Hoe de waardering van de verschillende entstoffen is, blijkt uit de uit-
slag van een naar de te volgen entmethode ingestelde enquête voor het
entseizoen 1952. Deze had als resultaat, dat 13 van 24 antwoordende
collegae alleen serum virus bleven gebruiken;

In April werd opnieuw, op grotere schaal, geënquêteerd. Hierop ant-
woordden 127 collegae. Er bleek toen, dat ongeveer de helft van de ver-
zonden brieven was beantwoord.

Van de 151 op de twee enquêtes antwoordende collegae hadden er 97
één of meer van de nieuwe vaccins gebruikt.

In totaal entten zij 51996 varkens in 719 koppels; 1415 werden ziek
tussen de 3e en 20e dag of 2,72%. Van deze gingen 344 dood of 0,66%.

Slechts op 63 of 8,8% der bedrijven kwamen zieke varkens voor na de
vaccinatie. Op deze bedrijven stierven gemiddeld 5 varkens.

61 collegae gebruikten lapinized vaccin serum bij 62000 varkens op
905 bedrijven.

Bij deze enquête bleek het merendeel der collegae goed voldaan over
de nieuwe lapinized vaccins. Dat deze vaccins op de duur veel terrein
zullen winnen op de simultaan-enting, als inderdaad blijkt dat de onvat-
baarheid snel optreedt en langdurig is, wat uit deze enquête nog niet is
gebleken, lijkt zeer aannemelijk.

Een bijkomstigheid moet ik nog vermelden, n.1. dat de leeftijd, waarop
geënt wordt, als gevolg van allerlei practische omstandigheden, daar is
vervroegd tot vóór het spenen der biggen. Een voordeel hiervan zou zijn,
dat er geen postvaccinatie-ziekten optreden, in tegenstelling tot de enting,
verricht op latere leeftijd.

Hiermede heb ik dan de voornaamste nieuwe vaccins, die momenteel
in Amerika in onderzoek en gedeeltelijk ook verkrijgbaar zijn, besproken.

Voor Nederland zullen we voorlopig wel aangewezen blijven op het
kristalvioletvaccin en eventueel de simultaanenting, die ik met inacht-
neming van de genoemde bezwaren meen te moeten propageren voor
gebruik op besmette bedrijven. De winning van voldoende hoeveelheden
immuunserum stuit echter op grote moeilijkheden.

Aan de preventie van secundaire infecties behoeft niet te worden ge-
dacht, daar de primaire ziekte de eerste en laatste factor is, waarmede
rekening moet worden gehouden.

6. Bestaan er nog andere middelen om de economische schade, door
varkenspest veroorzaakt, tot een minimum te beperken?

Behalve de entingen, welke alleen zijn te verrichten bij klinisch gezonde
dieren, moet wegens het ontbreken van therapeutische middelen een
bestemming worden gezocht voor de klinisch zieke dieren. Er moet voor
worden gezorgd, dat de afwachtmethode zo snel mogelijk wordt verlaten.
Hiervoor zal het nodig zijn deze dieren gedwongen over te nemen en volgens
een nader te bepalen vast percentage uit te betalen. Centrale verwerking
tot vrij van virus zijnde vleeswaren lijkt me een goede maatregel. Indien
de veehouders weten, dat voor hun aan varkenspest lijdende dieren een
redelijk bedrag wordt vergoed, zal aangifte sneller geschieden en het
clandestien laten verdwijnen en verhandelen van zulke dieren afnemen.

Spreker vertelt aan de hand van een zestal vragen de moderne opvat-
tingen over de verspreiding van het varkenspestvirus en de maatregelen,
te nemen tegen deze verspreiding. Uitvoeriger worden de moderne pre-
ventieve maatregelen d.m.v. simultaanenting en vaccinotherapie onder
de loupe genomen.

Speaker tells on the basis of six questions about the modern views concerning the
spread of the hog cholera virus and measures to take against this spread. The modern
prevention-measures by means of simultaneous vaccination and vaccino-therapy are
examined more thoroughly.

Sur la base d\'une demi-douzaine questions l\'orateur raconte les idées modernes sur
la diffusion du virus de peste porcine et les mesures à combattre cette diffusion. Les
mesures modernes et préventives au moyen de vaccination simultanée et de vaccino-
thérapeutique sont examinées en détail.

Sprecher erzählt an Hand von sechs Fragen die modernen Ansichte über die Ver-
breitung des Schweinepestvirus und die Massnahmen gegen dieser Verbreitung zu
treffen. Die modernen Präventivmassnahmen mittels Simultanvakzination und Vakzi-
notherapie werden ausführlich unter die Lupe genommen.

Secretariaat: Dr. W. A. de Haan, Lessinglaan 104. Utrecht, Park „Oog in Al", Utrecht.
Tel. 03400— 1 1413. Gironummer 511606 ten name van de Mij. voor Diergeneeskunde.

REDE, uitgesproken door de Voorzitter van de Maatschappij voor Dierge-
neeskunde, Dr IJ. M. KRAMER, bij de opening van de 98ste Algemene
Vergadering op 25 October 1952.

Bij het uitspreken van het openingswoord voor de Algemene Vergadering wil ik in
de eerste plaats U allen hartelijk welkom heten.

Wel zeer in het bijzonder betrek ik daarbij de gasten, die ook dit jaar ons de eer
hebben aangedaan, onze uitnodiging te aanvaarden.

Wij rekenen het ons tot een eer, U, mijnheer de burgemeester van Utrecht van harte
welkom te heten. Het is ons bekend, dat Uw belangstelling voor het landelijk ver-
enigingsleven, dat zich zo sterk in Uw stad centraliseert, zeer groot is.

Dat U een ogenblik hebt kunnen reserveren voor het diergeneeskundig verenigings-
leven, waarderen wij ten zeerste.

Tot U, Professor Bouckaert, vertegenwoordiger van onze Belgische zusterver-
eniging richt ik een bijzonder woord van welkom.

Mede gezien in het kader van de nauwe relaties tussen onze beide landen, wordt de
vertegenwoordiging van onze Belgische collegae, die, naar ik hoop, langzamerhand
regel is geworden, op hoge prijs gesteld.

Uw tegenwoordigheid, mijnheer de Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst,
onderstreept telkens weer de goede verhouding, die er tussen Uw dienst en de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde bestaat.

Met genoegen constateer ik, dat U, mijnheer de Secretaris van de Stichting voor de
Landbouw ditmaal zelf in ons midden kunt zijn.

In het afgelopen jaar hebben weer bij herhaling onderhandelingen plaats gehad met-
de Stichting voor de Landbouw, of met organen er van.

Van harte hoop ik, dat de onderwerpen, die nog in behandeling zijn, in het aan-
staande jaar tot tevredenheid kunnen worden afgehandeld.

U, mijnheer de vertegenwoordiger van het Ned. Genootschap v. Landb. wetenschap,
roep ik eveneens een hartelijk welkom toe.

Tot mijn genoegen constateer ik, dat U, mijnheer de Secretaris van het Curatorium
van de Rijksuniversiteit, gelegenheid hebt kunnen vinden, een gedeelte van de weten-
schappelijke vergadering bij te wonen.

De belangstelling, die U, bijna jaarlijks, hebt getoond, wordt door ons op hoge prijs
gesteld.

Het verheugt ons, dat U, Heren Voorzitter en Secretaris van de Faculteit der Vee-
artsenijkunde, op deze dag blijkt geeft van Uw belangstelling. Wij weten dat U met ons
meeleeft en wij hebben geregeld prettig contact met U. Uw aanwezigheid in onze
vergadering beschouwen wij als een onderstrepen van deze goede verhouding.

Ook U, mijnheer de Praeses en Mejuffrouw de Ab-actis van de Diergeneeskundige
Studentenkring, roep ik een hartelijk welkom toe als gasten op deze jaarlijkse bijeen-
komst van de leden van de Maatschappij voor Diergeneeskunde, waarmee de leden
van Uw kring later in nauw contact zullen komen.

Op het grote belang van een goede verhouding tussen Uw kring en de Maatschappij
voor Diergeneeskunde heb ik gisteren reeds uitvoeriger kunnen wijzen.

Dames en Heren ereleden, buitengewone leden, leden en candidaatleden van de
Maatschappij voor Diergeneeskunde, ik heet U tenslotte allen van harte welkom.

Waar zovelen ook dit jaar Utrecht weer hebben gevonden als contactpunt voor de
ontmoetingen met collegae, zal zonder twijfel ook deze Algemene Vergadering weer
van grote betekenis kunnen zijn.

De leden van de Maatschappij, die naar de jaarlijkse Algemene Vergadering komen,
verwachten, dat hun Voorzitter een overzicht geeft van de gebeurtenissen sinds de vorige
Algemene Vergadering, zo mogelijk aangevuld met zijn persoonlijk inzicht omtrent de
vraagstukken, welke aan de orde zijn geweest.

Ik geloof, dat het goed is, dat de leden deze verwachting hebben, want het dwingt
de Voorzitter ieder jaar weer tot een terugblik over het afgelopen jaar en tot het geven
van zijn mening over de gebeurtenissen van dat jaar.

Bij de vele dingen, welke dagelijks bij de Maatschappij aan de orde komen, is het
nuttig, dat deze tenminste eenmaal per jaar eens worden overzien en beoordeeld.

Omdat het heden de laatste dag is, dat ik als Voorzitter van de Maatschappij in
functie ben, is het bovendien nodig, dat uit dit overzicht van het afgelopen jaar ook
blijkt, in welke toestand ik de Maatschappij aan mijn opvolger overdraag.

Om te beginnen moet ik de droeve plicht vervullen Uw aandacht te vestigen op hel
overlijden van ons ere-lid, Prof. Dr G. Krediet te Utrecht, onze leden: Mevr.
H. F. C. Koens-van den Nieuwenhuyzen te Utrecht en G. C. Terlouw te
Geldermalsen, J. C. E. v. Loveren te Breda en van onze oud-leden: Prof. Dr
D. Bakker te Wageningen en M. ten FIave te Midwolde.

Met ontroering werd in het begin van de vorige week in den lande kennis genomen
van het onverwacht overlijden van Prof. Krediet, die om zijn grote verdiensten voor
de dierenartsen en voor de Maatschappij voor Diergeneeskunde enkele jaren geleden
tot ere-lid van onze Maatschappij werd benoemd.

Professor Krediet heeft een lange reeks van jaren en vooral gedurende de oorlogs-
tijd een zeer centrale positie in de diergeneeskundige wereld ingenomen.

In de rouwcirculaire, welke wij ontvingen, stonden zijn openbare functies vermeld.
Ik had daar zo gaarne aan willen toevoegen, dat hij veel gedaan heeft aan de
maatschappelijke vorming van vele studenten, dat hij voor vele dierenartsen de raad-
gever was, dat hij voorzitter van onze Maatschappij is geweest en dat zijn vele verdien-
sten geëerd werden door hem het ere-lidmaatschap van onze Maatschappij te verlenen.

Wij hadden aan dit alles gaarne uiting willen geven bij zijn graf, maar hij heeft dat
niet gewild; zijn begrafenis moest in alle stilte geschieden.

Indachtig aan deze wens verzoek ik U daarom U nu een ogenblik van Uw zetels te
verheffen om in alle stilte Professor Krediet en de andere collegae, die ons ontvielen,
te gedenken.

In het afgelopen jaar ontvingen de volgende dierenartsen een Koninklijke Onder-
scheiding :

E. J. A. A. Quaed vlieg te \'s-Gravenhage werd benoemd tot Ridder in de Orde van
de Nederlandse Leeuw;

Dr A. Clarenburg te Utrecht viel de benoeming tot Officier in de Orde van Oranje
Nassau ten deel;

Dr Th. J. van Capelle te Hilversum, Dr G. J. Folmer te Amsterdam, J. S. Hoog-
stra te Zierikzee, G. H. Stotijn te Schcrpenzeel en S. de Vlas te Gieten werden be-
noemd tot Ridder in de Orde van Oranje Nassau.

Verder noem ik nog de volgende onderscheidingen, die aan enkele dierenartsen ten
deel vielen:

Dr H. S. Frenkrel te Amsterdam werd benoemd tot Officier van het Legioen van Eer;

Prof. Dr L. de Blieck te Bilthoven werd benoemd tot corresponderend lid van de
Sociedad Veterinario de Zootecnica te Madrid en van de Académie Nationale de
Médécine de France;

Dr A. Clarenburg te Utrecht werd corresponderend lid van de Académie vétérinaire
de France;

Prof. Dr J. Jansen te Utrecht ontving de benoeming tot buitenlands lid van de
Société de Pathologie Comparé;

Dr K. Reitsma te Leiden werd benoemd tot erelid van de Ecole professionnelle de
Boucherie-Charcuterie de Bruxelles.

Wat het ledental betreft kan worden medegedeeld, dat de bezwaren van sommigen,
die wij toch gaarne als lid hadden, konden worden opgeheven en dat de jonge dieren-
artsen allen lid van de Maatschappij werden.

Het verenigingsleven van de Maatschappij speelt zich in belangrijke mate af in de
vergaderingen van de afdelingen en de groepen.

Met voldoening kan worden geconstateerd, dat in het bezoek van de vergaderingen
een stijgende lijn is te bespeuren en dat vooral ook de jongeren aan de vergaderingen
deelnemen.

Toch is het onbegrijpelijk hoevelen verstek laten gaan, ook als er maatschappelijke
onderwerpen behandeld worden, welke voor de leden van grote betekenis zijn.

De drukke werkzaamheden van vele dierenartsen excuseren wel iets, maar lang
niet alles.

Ik hoop, dat degene, die zich dit moet aantrekken en die dit misschien later in het
tijdschrift leest, dit als een opwekking zal beschouwen om de vergaderingen zoveel
mogelijk bij te wonen, opdat daar zo goed mogelijke besluiten genomen kunnen worden.

Het voorlichtend en bemiddelend apparaat, dat de Maatschappij het vorig jaar had
ingesteld voor de vestiging van jonge dierenartsen, trad dit jaar reeds hier en daar in
werking. De daarbij verkregen ervaring leidde tot een zo goed mogelijke afbakening
van de werkzaamheden van deze commissies ten opzichte van de Ereraad.

De leden van de provinciale commissies raad ik dringend aan de plannen van de
jonge collegae steeds in hun commissie te behandelen en niet individueel.

In verband met de uitermate moeilijke problemen, waarvoor deze commissies zullen
worden gesteld, zij opgemerkt, dat het aantal diergeneeskundige studenten, dat voor
het eerst is ingeschreven, eindelijk een dalende lijn vertoont.

Voor de veterinaire studenten en sommige jonge dierenartsen heeft het vervullen van
hun militaire dienstplicht wel bijzondere moeilijkheden.

Met medewerking van de Maatschappij gelukte het in vele gevallen een bevredigende
oplossing te verkrijgen. Wij betreuren het daarbij, dat in het leger, dat thans wordt
opgebouwd, bij de voedselvoorziening geen dierenartsen zijn ingeschakeld, zoals dat
in legers van andere landen wel het geval is.

De financiële toestand van de Maatschappij mag goed genoemd worden. Ondanks
flinke afschrijvingen op het huis en de bureau-inventaris, is een behoorlijk batig saldo
over.

Tengevolge van de stijging van de kosten van levensonderhoud en door de lagere
rente-opbrengst, is het kapitaal van het Ondersteuningsfonds niet meer in evenredigheid
met de uitkeringen, waarvoor dit fonds kan komen te staan.

Voor de dierenartsen in gemeentedienst kwam dit jaar het rapport van de Commissie
Ubbink.

Het was het laatste rapport, dat door deze commissie werd uitgebracht, maar last
but not least!

Het Hoofdbestuur verheugt zich erover, dat nu zowel de inspecteurs als de dieren-
artsen in gemeentedienst gelijkgesteld zijn met artsen met soortgelijke betrekkingen
en dat hiervoor normen gelden, welke wel niet geheel gebracht hebben, wat wij hoopten,
doch die bij het tegenwoordige loon- en prijsbeleid niet tegenvielen.

Het is mij zeer goed bekend, dat in de afgelopen jaren het vertrouwen in mededelingen,
die ik deed omtrent de behandeling van de salarissen, zich in dalende lijn bewoog. Het
verheugt mij daarom des te meer, dat het rapport nu met deze normen is uitgekomen.

Ik hoop dat de betrokken leden de bemoeiingen, welke de Maatschappij, naast
andere, in deze heeft gehad, in hun gedachten zullen houden.

Sinds het rapport van de Commissie Ubbink van kracht werd, werd ons secretariaat

reeds bij de salarisvaststelling van dierenartsen in tal van gemeenten betrokken. Over
de voorstellen en over enkele definitieve resultaten, welke daarbij reeds bereikt werden,
mogen wij tevreden zijn.

De t.b.c.-bestrijding bij het rundvee nam weer een groot deel van de werkzaamheden,
de zorg en de aandacht van de praktiserende dierenartsen in beslag.

Van grote betekenis is hierbij, dat reeds in de eerste winter, waarin het plan van de
t.b.c.-bestrijding in uitvoering was, de belangstelling van de veehouder voor de werkzaam-
heden van de dierenarts en de resultaten, welke daarbij verkregen werden, belangrijk
gestegen is.

De druk van de zg. spaarheffing deed zich in de afgelopen winter reeds voelen en
verwacht mag worden, dat deze druk in de komende winters de veehouders steeds meer
tot belangstelling voor het werk van de dierenarts zal brengen.

Het opruimen van de reageerders en het vrijmaken van de bedrijven gaat veel sneller
dan verwacht werd.

Bij die veehouders, die hun bedrijf vrij wiUen maken, krijgt de dierenarts thans weer
gelegenheid, zijn adviezen doorgevoerd te krijgen en te bewijzen, dat zijn werk goed is
geweest.

Het lijkt mij hierbij van grote betekenis, dat de dierenarts zich zoveel mogelijk aan
dat eigenlijke dierenartsen-werk kan geven en dat hij daarbij zo weinig mogelijk direct
betrokken wordt bij regelingen en administratieve voorschriften.

In het algemeen worden de administratieve werkzaamheden wel zoveel mogelijk door
administrateurs verricht, maar het totaal van de voorschriften, waarmede de dierenarts
zelf ook rekening moet houden, blijft toch nog erg ingewikkeld.

Wat zou alles veel eenvoudiger zijn, als men zich niet met de bestemming van de
opgeruimde reactiedieren behoefde te bemoeien.

Uit de gepubliceerde overzichten blijkt, dat van de bedrijven, die zich tot nu toe
vrijgemaakt hebben, voor ruim 30.000 reactiedieren slachtpremies werden verkregen,
doch voor ruim 38.000 niet. Meer dan de helft der opgeruimde reactiedieren kwam dus
in het vrije verkeer.

Daarbij rijst dan toch de vraag, of voor de overige reageerders het ingewikkelde en
dure systeem van aanvraagformulieren voor slachtpremies, rode oormerken, slacht-
bewijzen, allerlei uitzoekerij bij de Gezondheidsdiensten met discussie over bepaalde
koeien en tenslotte de accountantscontrole voor ieder reacticdier afzonderlijk, wel
verantwoord is.

De vrije bedrijven zullen zich wel wachten om reactiedieren te kopen, want dan
treedt niet een spaarheffing in werking, maar een strafheffing.

De druk van de spaarheffing en de dreiging van de strafheffing drijven als het ware
de reageerders, die er geschikt voor zijn, direct naar de slachtbank en de andere via een
sterk besmet bedrijf.

Het merken van de reactiedieren werd uitvoerig besproken in onze Maatschappij
en daarbuiten.

Het verheugt mij, dat de Minister en de georganiseerde veehouderij hebben ingezien,
dat dit merken geen nut heeft, omdat alle veehouders aan de t.b.c.-bestrijding meedoen,
omdat elk dier zonder verklaring als verdacht of besmet moet worden beschouwd en
omdat merken de aandacht zou afleiden van kopen met goede verklaringen.

De volgorde, waarin de dierenartsen voorheen het onderzoek konden verrichten,
het op de rij afwerken, wordt nu dikwijls onderbroken door onderzoek op bedrijven,
die het resultaat vroeger willen weten, door weide-tuberculinatie met alle moeilijkheden,
daaraan verbonden, en door onderzoek van aangekochte of te verkopen dieren. De tijd
en het vervoer worden hier wel door beïnvloed.

De wijze, waarop de waarneming door de ouderejaars-studenten in de afgelopen
winter geregeld was, heeft zeer goed voldaan. Dierenartsen en studenten hebben zich,
behoudens een enkele uitzondering, gehouden aan de indeling, welke gemaakt was,terwijl
de Gezondheidsdiensten er steeds van op de hoogte waren, welke studenten er werkzaam
waren en bij wie.

aan de urgentie van studentenhulp en aan het aflezen van de reactie door de dieren-
artsen zelf.

Al deze garanties voor een goed geordend verloop van de werkzaamheden waren
voor de Faculteit aanleiding, dit jaar haar medewerking wederom te verlenen.

Ik breng de Faculteit daarvoor van deze plaats gaarne wederom de dank van de vele
dierenartsen, namens wie ik hier spreek.

Tot mijn spijt moet ik hier mededelen, dat de verhouding tussen de Gezondheids-
diensten en de dierenartsen nog steeds niet geregeld is.

De dierenarts, die het werk verricht bij de veehouders, die hem daarvoor hebben
aangewezen, doet dit werk op de wijze, welke de Gezondheidsdienst aangeeft, tegen
een vergoeding, welke daarvoor is afgesproken.

Er bestaat dus eigenlijk reeds een mondelinge overeenkomst tussen Gezondheidsdienst
en dierenartsen.

In verband met het grote aantal dierenartsen, dat hierbij betrokken is en vooral ook
om misverstanden omtrent de gemaakte afspraken te voorkomen, meenden wij, dat het
beter is om de rechten en plichten van beide partijen schriftelijk vast te leggen.

Om de afspraken gemakkelijk en snel te kunnen veranderen werd een standaard-
overeenkomst tussen Gezondheidsdienst en iedere dierenarts afzonderlijk voorgesteld
met daarnaast een overeenkomst met de Maatschappij, die in iedere afdelingsvergade-
ring gewijzigd kan worden.

Ontwerpen van deze overeenkomsten zijn thans bij de Gezondheidsdiensten in behan-
deling en wij hopen, dat deze diensten zullen inzien, dat de dierenartsen er toch ook
recht op hebben, dat hun rechten en plichten ten opzichte van de Gezondheidsdienst
behoorlijk zijn vastgelegd.

Nadat in de vorige Algemene Vergadering reeds over de eerste gevallen van mond-
en klauwzeer werd gesproken, nam deze ziekte heel wat tijd van vele dierenartsen in
beslag.

In een korte periode en onder moeilijke omstandigheden is door tal van dierenartsen
enorm veel werk verzet, waardoor de uitbreiding van de ziekte, veroorzaakt door nieuwe
virustypen, snel kon worden beperkt.

De dierenartsen hebben de veehouderij hiermee een zeer belangrijke dienst bewezen.

Entingen met A en O-vaccin, later gevolgd en gecombineerd met A5- en tenslotte
met het C-vaccin, stuurden allerlei tarief-afspraken met de provinciale afdelingen van
de Stichting v. d. Landbouw in de war.

Uitgaande van de bedragen, welke indertijd bij de bespreking met de Provinciale
Stichtingen als basis hadden gediend, werden de tarieven voor de entingen steeds aan-
gepast aan de hoeveelheid entstof, die ingespoten moest worden en later aan de ver-
laagde prijs van deze entstof.

De schade, welke het mond- en klauwzeer veroorzaakt en vooral ook de remmende
werking, die deze ziekte heeft voor onze landbouw-export, heeft velen er thans wel van
van overtuigd, dat een algemene enting noodzakelijk is, welke dan het best aan het
einde van de staltijd kan geschieden. Er wordt thans gezocht naar middelen om de
veehouders hiertoe te krijgen. Het moeilijke is hierbij, dat deze ook zullen moeten
werken, als de algemene enting enkele jaren succes heeft en geen mond- en klauwzeer
voorkomt.

De invoering van de georganiseerde dierziektebestrijding brengt met zich mee, dat
omtrent de kosten van die werkzaamheden overeenstemming moet worden verkregen
tussen veehouders en dierenartsen.

Voor de oorlog bestond hiervoor reeds een kleine commissie van overleg van de drie
centrale landbouw-organisaties en de Maatschappij en daarnaast bestonden in de
verschillende provincies afspraken omtrent het tarief voor de t.b.c.-bestrijding.

Toen na de oorlog de Gezondheidsdiensten werden opgericht, verwezen verschillende
besturen van die diensten besprekingen over het t.b.c.-tarief naar de Stichting voor de
Landbouw.

Toen de Maatschappij daar een voorstel indiende tot wijziging van het tarief, dat

van 1946 af had gegolden, leidde dit tot schriftelijke uitwisseling van gedachten, welke
zo lang duurde, dat het Hoofdbestuur van de Stichting en de Maatschappij tot de over-
tuiging kwamen, dat op die manier geen goede behandeling van de tarieven voor geor-
ganiseerde bestrijding kon worden verkregen.

Om tot goed gefundeerde bespreking van deze tarieven te komen, werd tenslotte een
gemengde commissie gevormd van 5 veehouders, aangewezen door organen van de
Stichting, en 5 dierenartsen, aangewezen door de Maatschappij, die tezamen de op-
dracht kregen zg. raamtarieven vast te stellen, welke algemeen zouden gelden, tenzij
locale omstandigheden afwijkingen ervan nodig maken, welke afwijkingen dan de goed-
keuring van de Stichting en Maatschappij moeten hebben.

De leden van deze commissie hebben wel een zeer verantwoordelijke taak, waarbij
het reeds nodig is gebleken, dat een inzicht wordt verkregen in de opbrengst van de
werkzaamheden van de georganiseerde bestrijding, maar vooral ook in de onkosten,
die het werk van de dierenarts met zich meebrengt.

Het lijkt mij van belang, dat in de samenstelling van deze commissie slechts zeer
geleidelijk verandering wordt gebracht, opdat alle leden zoveel mogelijk inzicht in de
opbrengst van de tarieven, de onkosten van de dierenarts en de behoefte aan differen-
tiatie voor gebieden met grote en kleine stallen, zullen krijgen.

Omtrent de enting tegen pokken en diphtherie werd in de afgelopen jaren een regeling
getroffen met de pluimveecommissie van de Stichting voor de Landbouw.

Ik heb de indruk, dat deze regeling nog niet voldoende in de praktijk is doorgedrongen,
hoewel het Centraal Bureau te Rotterdam de regeling met de plaatselijke coöperaties
heeft behandeld.

Omtrent het onderzoek op pullorum werden door de Gezondheidsdienst voor pluim-
vee duidelijke voorschriften gegeven. De enkelingen, die zich hier niet aan hielden, mogen
beseffen, dat zij de goede naam van de vele dierenartsen, die dit onderzoek goed hebben
verricht, in gevaar brengen.

De enting tegen pokken en diphtherie bij duiven begint de belangstelling van veel
meer dierenartsen te krijgen.

De besprekingen, welke reeds enkele jaren gevoerd werden om te komen tot het op-
nemen van de veterinaire geneesmiddelen in de bestaande handelsconventie, leidden
nog steeds niet tot een einde. Het indienen van de wet op de geneesmiddelenvoorziening
bij de Tweede Kamer heeft een en ander vertraagd.

Voor zover dierenartsen middelen gebruiken, waarvoor een iets lagere graad van
zuiverheid toelaatbaar is, behoren deze m.i. normaal in de pharmacopea te worden
opgenomen, met vermelding van de eisen, welke dan gelden voor dat middel, waarbij
de dierenarts dan zal moeten nagaan in hoeverre de geneeemiddelen, welke hij ontvangt,
aan deze gestelde eisen voldoen.

Ten gevolge van de steeds grotere uitbreiding van de kunstmatige inseminatie krijgen
steeds meer dierenartsen daar bemoeiingen mee, zowel volambtelijke als praktiserende
dierenartsen.

De betekenis van de kunstmatige inseminatie voor de fokkerij en voor de bestrijding
van steriliteit was oorzaak, dat voor deze werkzaamheden van de dierenartsen een
afzonderlijke groep in onze Maatschappij werd opgericht, die op haar bijeenkomsten
reeds een aantal zeer interessante onderwerpen besprak.

Het lijkt mij van belang, dat deze groep zich ook bezig gaat houden met bespreking
van dagelijks voorkomende moeilijkheden en problemen, zoals dit op het gebied van de
vleeskeuring ook geschiedt door de groep „Directeuren van Vleeskeuringsdiensten".

Over het tijdschrift voor diergeneeskunde een enkel woord. Het verschijnt met de
regelmaat van de klok.

Een woord van hulde voor redactie, drukkerij, maar vooral ook voor het secretariaat,
dat het dagelijkse werk doet, is hier zeker op zijn plaats.

Gezien de hoge kosten zou ik alle schrijvers in het tijdschrift nog eens op het hart
willen drukken om hun artikelen vooral zoveel mogelijk te beperken en met weinig
woorden te zeggen, wat soms wel eens met veel gebeurt.

Laat een ieder, die iets instuurt, ook de afdelingssecretarissen, datgene, wat zij
insturen, hierop eerst nog even controleren.

Op het gebied van de vleeskeuring wordt de laatste jaren weinig gepubliceerd, terwijl
mij uit persoonlijke mededelingen bekend is, dat dikwijls zeer interessante beelden bij
de secties worden gevonden. Ik dring er bij vele dierenartsen, die bij de vleeskeuring
betrokken zijn, op aan, deze bevindingen als korte mededelingen in te sturen.

Ook aan de redactie van het jaarboekje moet ik hier een woord van hulde brengen,
waarbij ik de naam van Van Vloten even afzonderlijk wil noemen.

Het jaarboekje verschijnt steeds goed op tijd en over fouten horen wij bijna niets.
Dat is wel het beste compliment.

Sinds de instelling van het vol-ambtelijk secretariaat is daar naast het eigenlijke werk
van dit secretariaat samengebracht het werk voor de redactie van het tijdschrift, een
belangrijk deel van het werk voor het jaarboekje, het werk voor de ere-raad, het ver-
vangingsbureau en het secretariaat van verschillende commissies.

Alles bij elkaar is de omvang van dit werk wel heel wat groter dan de commissie voor
het instellen van een vol-ambtelijk secretariaat zich indertijd heeft voorgesteld.

Ik breng hier gaarne hulde aan de secretaris voor het vele werk, dat hij de afgelopen
jaren gedaan heeft en voor de wijze, waarop hij de secretaris is gebleven en de verant-
woordelijkheid voor het beleid aan het Hoofdbestuur heeft overgelaten.

In de Huishoudelijke Vergadering van gisteren werd D. Hendrikse te Gorinchem
met algemene stemmen tot Voorzitter van de Maatschappij gekozen.

Ik kom daar hedenmiddag aan het einde van deze Wetenschappelijke Vergadering
nog op terug.

Ik meen hiermede voldaan te hebben aan de taak, welke ik mij gesteld heb bij het
begin van deze toespraak en ik open hiermede dan deze Wetenschappelijke Vergadering.

VERSLAG van het huishoudelijk gedeelte van de 98ste Algemene Ver-
gadering van de Maatschappij voor Diergeneeskunde, gehouden
op Vrijdag 24 October in het Jaarbeursrestaurant te Utrecht.

1. De voorzitter, Dr. Y. M. Kramer, opent ruim half twee de vergadering, spreekt
er zijn voldoening over uit, dat behalve de afdelingsafgevaardigden, ook zoveel
individuele leden en candidaatleden van hun belangstelling doen blijken en roept
alle aanwezigen een hartelijk welkom toe.

2. De secretaris deelt mee, dat van enkele genodigden voor het wetenschappelijk
gedeelte van de Algemene Vergadering bericht van verhindering is ingekomen,
n.1. van de Staatssecretaris van Volksgezondheid, de Directeur-Generaal van de
Landbouw, de Directeur van het Veeteeltwezen en de vertegenwoordiger van de
Koninklijke Nederlandse Maatschappij tot Bevordering der Geneeskunst.

3- De voorzitter deelt mee, dat de Heren C. Eenhoorn, Prof. Dr. J. A. Bkijers,
Dr. A. Diemont Jr. en H. H. H. Schreinemakers per 31 December 1952 periodiek
aftredend als afgevaardigde in het Algemeen Bestuur, opnieuw door de betrokken
afdelingen en Groep zijn benoemd.

Verder wordt meegedeeld, dat het Hoofdbestuur in haar eerstvolgende vergadering
zal voorzien in de vacatures, die zijn ontstaan in de Redactie van het Tijdsichrift
voor Diergeneeskunde door het reglementair aftreden van de Heren Prof. J. H.
ten Thije en G. M. van Waveren.

4.. Traditie getrouw wordt de Heer Prof. J. H. ten Thije bij enkele candidaatstelling
benoemd tot lid van de notulencommissie. Deze neemt zijn plaats aan de bestuurs-
tafel weer in.

5. In verband met de te verrichten verkiezingen wordt een stembureau samengesteld,
bestaande uit de Heren B. L. Leopold en Dr. J. H. J. van Gils.

Bij de verkiezing van een voorzitter van de Maatschappij voor Diergeneeskunde
wegens reglementair aftreden van de Heer Dr. Y. M. Kramer, die zich niet meer
herkiesbaar stelt, blijken alle afdelingen de Heer D. Hendrikse te Gorinichem
candidaat te hebben gesteld. Daar de vergadering geen hoofdelijke stemiming
verlangt, is de Heer Hendrikse met algemene stemmen gekozen.

De voorzitter wenst de Heer Hendrikse geluk met zijn benoeming en wenst
hem een goede bestuursperiode toe.

De Heer Hendrikse zegt met een enkel woord dank voor het in hem gerstelde
vertrouwen.

De Heer G. S. E. Vegter zegt de scheidende voorzitter dank voor het ve-le en
bijzonder goede werk, dat hij voor de Maatschappij heeft gedaan. Naast P\'rol.
van der Plank is hij het geweest, die na de bevrijding de eenheid in de lM;aat-
schappij heeft hersteld en eerst in de toekomst zal blijken van hoeveel belamg dit
zal zijn voor de Nederlandse dierenartsen.

6. Bij de verkiezing van een lid van het Hoofdbestuur, wegens reglementair aftrct(j_envan de Heer M. den Hartog. die niet meer herkiesbaar is. wordt door de afdel];_ng
Limburg de Heer H. H. H. Schreinemakers te Roermond candidaat gesti_c|_c|

De Heer Th. J. Moons deelt mee, dat in Noord-Brabant de Heer B. L. Th„_ente St. Oedenrode, candidaat wordt gesteld, welke candidatuur wordt gestei_uml
door de afdelingen Friesland en Groningen-Drenthe.

De Heer M. M. de Lint brengt de candidatuur van Dr. van Santen tr Nijmegen
naar voren.

De Heer Dr. D. M. Zuydam zegt, dat hij deze candidatuur namens zijn afdel.]i_ng
zal steunen.

De Heer J. Tesink betreurt het, dat de Zuidelijke afdelingen niet één candiddaat
hebben gesteld.

De Heren J. J. F\'eddema en N. Diddens merken op, dat, nu de fHeer
Hendrikse als voorzitter is gekozen, voor de vacature als Hoofdbestuurslid 1 een
practicus moet worden aangewezen.

Dit is dan ook o.a. de reden, dat zij de candidatuur van de afdeling Noo,₀rd-
Brabant zullen steunen.

Ook de Heer G. van Eck maakt de opmerking, dat het beter was geweest, wanr\\neer
in de Zuidelijke afdelingen slechts één candidaat naar voren zou zijn gekomnen,
daar nu in de afdeling Noord-Holland verdeeldheid is ontstaan.

De Heer Prof. Dr G. M. van der Plank stelt voor te trachten de Heer Th.
J. Moons te bewegen zich candidaat te stellen. Deze blijkt een eventuele benoem-ning
echter niet te zullen aannemen.

Daar geen der candidaten bij eerste stemming een absolute meerderheid verkrijgt
is een tweede vrije stemming nodig.

Dr R. van Santen deelt mee, dat hij zijn candidatuur wenst in te trekken naar
aanleiding van het resultaat van de stemming en na overleg met het bestuur van
de afdeling Gelderland.

Bij de 2e stemming worden 325 stemmen uitgebracht en wel als volgt:
B. L. Thien 274 stemmen

De voorzitter wenst de Heer Thien geluk met zijn verkiezing en zegt vervolgens
de Heer M. den Hartog dank voor hetgeen hij voor de Maatschappij voor Dier-
geneeskunde als Hoofdbestuurslid heeft gedaan.

In het Hoofdbestuur was zijn mening steeds zeer belangrijk en vaak werden
naar aanleiding van door de Heer den Hartog naar voren gebrachte argumenten
besluiten genomen.

De Heer M. den Hartog dankt de voorzitter voor zijn vriendelijke woorden en
zegt tevens dank voor de medewerking, die hij van de andere leden van het Hoofd-
bestuur heeft ondervonden.

7. Bij de verkiezing van twee leden van de Ereraad, wegens reglementair aftreden
van de Heren W. ten Hoopen en H. R. Wigersma, die beiden herkiesbaar zijn,
blijken alle afdelingen vrijwel met algemene stemmen de aftredende leden opnieuw
candidaat te hebben gesteld.

De Heer J. Tesink deelt mee, dat de afdeling Utrecht reeds het vorige jaar te
kennen heeft gegeven, dat het wenselijk is in de Ereraad een jong lid te benoemen.
Het verbaast hem, dat er geen nieuwe candidaten naar voren zijn gekomen.

De Heer J. J. Feddema deelt mee, dat de Heer Wigersma in de vergadering van de
afdeling Friesland eveneens de wenselijkheid naar voren bracht een jong dierenarts
als lid van de Ereraad te benoemen. Desondanks heeft de afdeling Friesland de
Heer H. R. Wigersma met algemene stemmen candidaat gesteld.

De Heren W. ten Hoopen en H. R. Wigersma zijn dus met bijna algemene
stemmen herkozen.

De voorzitter zegt de leden van het stembureau dank voor de medewerking,
die zij hebben verleend bij de verkiezingen.

8. De Heer Dr. D. M. Zuydam deelt mee, dat de afdeling Zuid-Holland de Heer
J. Kranenburg te Klaaswaal candidaat heeft gesteld voor de vacature, die is
ontstaan in de Paritaire tarievencommissie door het overlijden van de Heer G. J.
W. Schoenmaker.

Daar geen andere candidaten zijn gesteld wordt de Heer J. Kranenburg met
algemene stemmen benoemd.

De voorzitter wenst niet alleen de Heer J. Kranenburg maar vooral ook de
Maatschappij voor Diergeneeskunde geluk met deze benoeming.

9. Naar aanleiding van het voorstel van het Hoofdbestuur om het batig liquidatie-
saldo van de voormalige Nederlandse dierenartsenkamer ad-ƒ4.383,20 te storten
in het Ondersteuningsfonds, merkt de Heer J. Kranenburg op, dat dit saldo uit-
eindelijk is ontstaan door de weg van de minste weerstand. Hij zou het daarom

beter vinden, dat het saldo ter beschikking van de Stichting 1940-1945 werd gesteld.

De Heer Dr. D. M. Zuydam deelt mee, dat in de afdeling Zuid-Holland uit-
voerig is gesproken over het voorstel van het Hoofdbestuur en 18 van de 28 aan-
wezige leden bleken toen achter het voorstel van het Hoofdbestuur te staan.

De Heer Th. J. Moons zegt namens de afdeling Noord-Brabant het voorstel
te zullen steunen.

De Heren de Vlas, Tesink, van Eck, Feddema, Diddens, de Lint, Geurts en
van Baak verklaren eveneens namens hun afdelingen het voorstel te steunen.

De Heer Dr. H. H. Scholten betreurt het, dat dit alternatief niet is opgenomen
in het programma.

Hierop antwoordt de Heer S. Santema, dat het voorstel is behandeld in het Alge-
meen Bestuur en dat in de betreffende vergadering de suggestie van de Heer
Kranenburg naar voren is gekomen. De afdelingsafgevaardigden hadden dit in
de afdelingen behoren mede te delen.

De Heer N. D. M. Dekker, merkt op, dat hij het geheel eens is met de suggestie
van de Heer Kranenburg.

Het voorstel van het Hoofdbestuur wordt daarna zonder hoofdelijke stemming
aangenomen.

10. Alle afdelingsafgevaardigden gaan accoord met het voorstel van het Hoofdbestuur
om het toevallig batig saldo, dat is ontstaan tengevolge van de assistentieregeling
bij de tuberculosebestrijding, te bestemmen voor reserve belasting waarnemings-
bemiddeling.

11. Naar aanleiding van het voorstel van het Hoofdbestuur om van alle leden, die
niet vóór 1 December 1952 berichten, dat zij bezwaar tegen de regeling hebben,
een bedrag van ƒ0,01 per rund, dat bij de tuberculosebestrijding is betrokken,
in te houden en voor het Ondersteuningsfonds te bestemmen, ontstaat enige dis-
cussie.

De Heer M. M. de Lint deelt mee, dat over dit voorstel in de afdeling Gelderland
langdurig is gesproken. Hij ziet hierin ook een stimulans voor de ambtenaren en de
kleine huisdieren-practici om vrijwillig een bijdrage te storten voor het Onder-
steuningsfonds.

De afdeling Gelderland vraagt echter deze regeling voor een beperkt aantal
jaren in te voeren.

De voorzitter zegt, dat deze regeling voorlopig bedoeld is voor één jaar en merkt
tevens op, dat de kans groter is, dat de nabestaanden van practiserende dieren-
artsen moeten aankloppen bij het Ondersteuningsfonds dan dat de nabestaanden
van ambtenaren dit zullen moeten doen.

De Heer C. van Baak deelt mee, dat de afdeling Zeeland voor één jaar met deze
regeling accoord wil gaan en merkt op, dat de redactie van het voorstel minder
elegant is. Hij vraagt verder of het Hoofdbestuur de mogelijkheid van een collec-
tieve verzekering onder ogen wil zien.

De Heer G. van Eck deelt mee, dat ook de afdeling Noord-Holland voor een jaar
accoord kan gaan met de voorgestelde regeling, maar zegt, dat een volgend jaar
ook verschillende niet-practici mee wensen te doen.

De Heer B. de Vlas zegt het psychologisch onjuist te vinden de inhouding door
de Gezondheidsdiensten te doen plaats vinden, omdat dit in landbouwkringen
aanleiding zou kunnen geven verlaging van het tarief voor de tuberculosebestrijding
voor te stellen.

De Heer J. J. Feddema meent, dat de ambtenaren vrijwillig een bijdrage kunnen
geven.

Evenals de Heer van Eck, maakt de Heer A. Hoogendoorn persoonlijk en als
lid van de Paritaire tarievencommissie bezwaar tegen het noemen van het woord
tuberculosebestrijding.

De Heer Dr. D. M. Zuydam deelt mee, dat er aanvankelijk in de afdeling Zuid-
Holland een minderheid te vinden was, die het kleine Ondersteuningsfonds een

blamage vond voor de Maatschappij en daarom voorstelde het eerste jaar ƒ 0.05
per rund en vervolgens ƒ 0.01 per rund in te doen houden.

De Heer J. Tesink merkt op, dat door de voorgestelde inhouding de gemiddelde
bijdragen van de practici aan het Ondersteuningsfonds ƒ 50.—- zal bedragen.
Dit kan eventueel als richtlijn dienen voor ambtenaren, die aan het fonds wensen
bij te dragen.

De Heer J. H. G. Geurts deelt mee, dat de afdeling Limburg accoord gaat met het
voorstel, maar merkt op, dat in dringende aanvragen om hulp desnoods het kapitaal
moet worden aangesproken.

De voorzitter zegt, dat het mogelijk is jaarlijks 5 % van het kapitaal voor hulp-
verlening aan te wenden.

De Heer Prof. Dr. J. A. Beijers zou willen voorstellen de heffing rechtstreeks bij
de practici te doen, dus niet door inhouding bij de Gezondheidsdiensten.

De Heer P. van Schaik wil elke practicus laten opgeven, hoeveel runderen deze
in zijn practijk heeft.

De Heer L. P. de Vries meent, dat de dierenartsen niet te bang moeten zijn
voor deze offervaardigheid, maar zonder bezwaar de Gezondheidsdiensten kunnen
machtigen het bedrag in te houden.

De HeerJ. J. Feddema zegt, dat de boeren er toch niets mee hebben te maken,
hoe de practici het geld, dat zij hebben verdiend, besteden.

Op voorstel van de voorzitter wordt het voorstel iets anders geredigeerd; er zal
worden gesproken over: vrijwillige bijdrage voor sociale voorzieningen.

12. De balans van de Maatschappij voor Diergeneeskunde sluit met een post van activa
en passiva van ƒ 51.196,37.

13. De baten- en lastenrekening van de Maatschappij over 1951 geeft een post van
ontvangsten en uitgaven van ƒ 48.895,46.

De Heer G. van Eck vraagt volgend jaar enige toelichting op deze rekening te
geven. Tevens merkt hij op, dat het salaris van de administrateur-boekhouder
niet in overeenstemming is met de begroting.

De Heer L. P. de Vries merkt op, dat voor het Diergeneeskundig Jaarboekje
een nadelig saldo van ƒ 200,— was begroot, maar dat de baten en lastenrekcning-
uitwijst, dat dit ƒ866,98 is geworden.

14. De begroting van de Maatschappij over het jaar 1953 geeft een post van ƒ 57.850,—
aan ontvangsten en uitgaven.

De contributie voor leden, die vóór 1 April 1953 kunnen aantonen, dat hun
laatst opgelegde bedrag aan inkomstenbelasting lager was dan ƒ 1500,—, bedraagt
volgens onderstaande tabel:

Leden, die bij het begin van het boekjaar, d.w.z. 1 Januari 1953 de leeftijd van
65 jaar hebben bereikt, betalen ƒ 15.— contributie. De candidaatleden betalen
ƒ 12.50.

15. De balans van het Ondersteuningsfonds per 31 December 1951 geeft een post van
activa en passiva van ƒ42.301,51.

16. De baten- en lastenrekening over 1951 van het Ondersteuningsfonds geeft een
post van baten en lasten van ƒ 2.248,63.

17. De balans van het van Esveldfonds geeft over 1951 een post van activa en passiva
van ƒ 27.085,06.

18. De baten- en lastenrekening van het van Esveldfonds over 1951 geeft een post van
baten en lasten van ƒ 798,22.

19. en 20. Naar aanleiding van de begroting van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde
voor 1953 merkt de Heer Dr. D. M. Zuydam Jr. op, dat in de afdeling Zuid-Holland
stemmen zijn opgegaan om het honorarium voor de scribenten te verhogen of de
vergoeding geheel te laten vervallen.

De voorzitter merkt op, dat men het zogenaamde honorarium meer als een
vergoeding moet zien voor de gemaakte onkosten.

De Heer Prof. Dr. J. A. Beijers stelt voor de subsidie te verhogen teneinde
de redactie meer armslag te geven. Het aantal leden van de Maatschappij wordt
groter en het aantal medewerkers misschien ook wel.

Tevens breekt deze spreker een lans voor de voortzetting van de registers van de
Heer van Esveld.

Deze overweging van de Heer Prof. Dr. J. A. Beijers zal door het Hoofd-
bestuur nader worden besproken.

De rekening en verantwoording van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde over
1951 geeft een post van inkomsten en uitgaven van ƒ24.018,61.

De begroting van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde over 1953 geeft een
post van inkomsten en uitgaven van ƒ 24.000,—.

21. Bij de rondvraag wil de Heer G. van Eck het Hoofdbestuur wijzen op de voorlichting
van de persdienst van het Ministerie van Landbouw.

Deze soort van voorlichting bezorgt de practici vaak veel last, omdat de pers-
mededelingen vaak misleidend zijn en daardoor misverstand bij de veehouders
wekken.

De voorzitter heeft hier reeds eerder aandacht aan geschonken, maar meent
dat dit één der minder gewenste gevolgen is van de persvrijheid. Ook de Vee-
artsenijkundige Dienst is in dit opzicht diligent.

De secretaris deelt mee, dat een bedrag van ƒ 25,— per dag als algemene richt-
lijn wordt aangehouden.

Er zijn wel eens bedragen van ƒ 35, gevraagd, maar de secretaris vindt deze
te hoog, vooral voor pas gevestigde collegae, die bv. door waarneming wegens
ziekte te zwaar zouden worden belast.

De Heer Dr. Hoedemaker vraagt hoe het staat met de contracten tussen
Gezondheidsdiensten en de practisercnde dierenartsen.

De voorzitter antwoordt hierop, dat deze contracten in behandeling zijn bij de
Provinciale Gezondheidsdiensten, maar dat er in sommige provincies nog enkele
bezwaren bestaan tegen de inhoud van de ontworpen contracten. Voor een goede
samenwerking tussen de gezondheidsdiensten en de practiserende dierenartsen is
het echter zeer gewenst, dat een contractuele regeling tot stand komt.

Hierna sluit de voorzitter tegen half 5 uur de bijeenkomst na de leden dank
te hebben gezegd voor de prettige sfeer en het vlotte verloop van de vergadering.

Na de openingsrede heeft de ondervoorzitter, de
Heer Vegter de aftredende voorzitter namens
alle leden erkentelijkheid betuigd voor hetgeen
Dr. Kramer voor de Maatschappij voor
Diergeneeskunde heeft gedaan. De Heer
Vegter sprak daarbij deze woorden:

Aan het einde van deze vergadering zult gij de voorzittershamer neerleggen en Uw
taak aan Uw opvolger overdragen.

Gij hebt de functie van voorzitter van de Maatschappij voor Diergeneeskunde bekleed
in een omvang als geen ander dit voor U heeft gedaan.

Wanneer gij een taak aanvaardt, wenst gij die te vervullen zo volledig en zo intensief
mogelijk. Om dit in Uw functie in onze Maatschappij te bereiken, hebt gij U verdiept
in de problemen, hebt gij doorgedacht naar de gevolgen van de mogelijke oplossingen
ervan, hebt gij U zelf nieuwe problemen gesteld, en zo hebt gij U ingeleefd en ingewerkt
in de materie zo intensief, dat het U in feite haast niet meer mogelijk was een deel van
de oplossing van deze vraagstukken aan een ander over te dragen.

Daarbij komt, dat de periode, waarin het praesidium door U werd bekleed, viel in
een tijd, waarin onze vereniging opnieuw tot een eenheid ging groeperen na de destruc-
tieve jaren, die deze eenheid hadden verbrokkeld. Terzelfder tijd werden buiten het
raam van onze Maatschappij nieuwe instellingen geformeerd, die hun invloed lieten
gelden op het arbeidsveld van de dierenarts. Deze maatregelen brachten voorbereidingen
en regelingen met zich, die een grondige bestudering noodzakelijk maakten.

Deze voorbereidingen eisten de volle persoon van de voorzitter en de besprekingen,
die er mee gepaard gingen, vereisten een krachtige concentratie, want het groeiende
kan een sterke drang tot ontwikkeling en ontplooiing ten toon spreiden.

Deze groeikracht anders te richten dan hij zich in zijn grote groeitendens de weg
heeft uitgezet, is een zware laak. Deze taak hebt gij meermalen met energie op Uw
schouders genomen en met groot doorzettingsvermogen tot een goed einde gebracht.

De reorganisaties bleven niet tot het particuliere of semi-openbarc leven beperkt.

Ook met de Staat zelf had de Maatschappij bij herhaling bemoeienis bij het ont-
werpen van projecten of het doorvoeren van reeds ontvangen plannen.

Zo hebt gij in de periode van Uw voorzitterschap Uw belangstelling, Uw werkkracht
Uw energie ontplooid op het terrein van vrijwel alle schakeringen van groepen in onze
Maatschappij.

De leden zijn zich dit alles bewust en zijn U hiervoor zeer erkentelijk. Zij stellen er
prijs op deze dank te laten vergezellen door iets anders. Dit andere heeft echter een nog
zeer onbepaalde vorm. De leden zouden U daarom willen verzoeken deze zo onbepaalde
vorm zelf in een definitieve te willen omzetten.

Wij allen beseffen ten volle hoe Uw huiselijk leven meermalen is tekort gekomen in
de afgelopen jaren en daarom zouden wij gaarne Mevrouw Kramer in dit geschenk
mede willen betrekken. De gedachten zijn uitgegaan de vorm te consolideren in een
gemeenschappelijke reis naar het Internationale Veeartsenijkundig Congres te Stock-
holm in het volgend jaar. Mocht U echter een betere bestemming voor ogen hebben
dan gaan de leden daar gaarne mee accoord.

Mijnheer de voorzitter, namens de leden van de Maatschappij voor Diergeneeskunde
zeg ik U hartelijk dank voor het zeer vele, dat gij in het belang van onze Maatschappij
hebt ondernomen.

Voor de sluiting van de Algemene Vergadering
heeft de nieuwe voorzitter, de Heer D. Hendrikse
te Gorinchem de voorzittershamer overgenomen en
hield daarbij een korte toespraak waarvan het
volgende de inhoud nagenoeg benadert.

Toen bekend werd, dat collega Kramer de uitdrukkelijke wens te kennen had ge-
geven, dat een ander in zijn plaats als voorzitter zou worden aangewezen en men mij
daarvoor had aangezocht, heb ik na ernstige overweging der daaraan verbonden
consequenties gemeend het voorzitterschap te kunnen aanvaarden. Het „waarom" zal ik
nader uiteenzetten,hoewel het mij liever geweest zou zijn als ik mij nu in de ouderdom
van de jeugd in plaats van in de jeugd der ouderdom had geweten.

Dat men mij met algemene stemmen als opvolger van collega Kramer heeft benoemd,
beschouw ik als een vertrouwensvotum van grote omvang, waarvoor ik de leden mijn
diepgevoelde erkentelijkheid wil betuigen.

Deze uitspraak Uwerzijds geeft mij een gevoel van grote verantwoordelijkheid,
temeer daar ik de vervulling van het voorzitterschap anders zie dan collega Kramer,
die zich immers tot taak had gesteld de Maatschappijproblemen tot in alle delen
te beheersen. In het algemeen heeft hij aan zich zelf meer eisen gesteld darï aan anderen,
waardoor de tijd door hem aan het Maatschappijwerk besteed, zo veel was, dat op
deze manier de functie noch door een practiserend, noch door een ambte-lijk dierenarts
te vervullen was.

Dat ik toch het voorzitterschap kon ambiëren, vindt zijn oorzaak in he<t feit, dat naar
mijn mening de secretaris in het middelpunt van het Maatschappij leven behoort te
staan, de blijvende centrale figuur dient te zijn, met daaromheen het Hoofdbestuur,
aan welke leden een delegcring van een aantal taken dient te worden toegewezen.

Daardoor wordt de druk van de verplichtingen van de voorzitter zeer verlicht, met,
naar ik hoop, als gevolg, dat het schrikbeeld van het voorzitterschap zal vervagen en
de toekomst meer leden zal opleveren, die de taak kunnen en willen overnemen.

Bovendien zie ik een nauw contact met het Algemeen Bestuur als een onmisbare
schakel tussen dit orgaan en het Hoofdbestuur, waardoor de te nemen beslissingen
gemakkelijker zullen vallen en een grote bijdrage kan leveren tot de instandhouding
van de vrede in onze Maatschappij.

Verder weet ik mij gesteund door de Hoofdbestuursleden, die de Maatschappij een
warm hart toedragen en bewezen hebben verantwoordelijkheid op zich te willen nemen,
waardoor verder het leven van de voorzitter minder bezwaard wordt.

Van de samenwerking met onze ambtelijke secretaris, die ik al vele jaren ken, stel
ik mij veel voor. Hij heeft een goede, zij het harde leerschool gehad en zal daardoor
zeker in staat zijn elke voorzitter en ook mij grondig voor te lichten en in te werken in
de belangrijke problemen, die het Maatschappijleven raken en beroeren.

Na dit alles wat mij helpen kan wil ik mij troosten met de woorden van Socrates,
die zei, dat alles lichter uitvalt dan men denkt.

Veel beloven verzwakt het vertrouwen, daarom wil ik niet beloven een goed voor-
zitter te zijn, doch te trachten dit te worden.

Ik zal mij ontvankelijk tonen voor de belangrijkheid der groeperingen in onze Maat-
schappij, voor suggesties en raadgevingen, die de belangen der leden kunnen dienen.

Ik zal strijden voor alles wat onze standing kan opheffen en een open oog hebben
voor de verhouding dierenarts en semi- en zuiver ambtelijke organen, die onder meer
het vrije dierenartsen beroep zouden kunnen raken en knellen.

Tenslotte beloof ik U in mijn functie van representatieve figuur onze Maatschappij
waardig te zullen vertegenwoordigen.

Voor de regeling van de contributie voor het jaar 1953 kan worden verwezen naar
de uitvoerige toelichting op de achterzijde van de nota, die als losse bijlage aan dit
nummer is toegevoegd.

Hieronder volgt de publicatie van Besluit no. 2 van de Paritaire tarievencommissie
van de Stichting voor de Landbouw/Maatschappij voor Diergeneeskunde, betreffende
de tarieven voor de mond- en klauwzeerentingen.

Daar zowel de Stichting voor de Landbouw als de Maatschappij voor Diergeneeskunde
zich met onderstaand besluit accoord hebben verklaard, is het ter kennis gebracht van
de Provinciale Gezondheidsdiensten voor Dieren en de Provinciale afdelingen van de
Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Het tarief voor de beloning der dierenartsen voor de georganiseerde enting tegen
mond- en klauwzeer, zoals deze in het voorjaar 1953 zal worden uitgevoerd, zal be-
dragen :

1. Voor een rund, dat met de volledige voor een volwassen rund voorgeschreven hoe-
veelheid entstof (stam O, A en C) is geënt, ƒ 2.—.

2. Voor een rund (kalfje), dat met een geringere hoeveelheid entstof is geënt dan de
onder 1 bedoelde hoeveelheid ƒ1.60.

Als in een werkgebied van een Gezondheidsdienst voor Dieren door een bijzondere
omstandigheid afwijking naar boven of naar beneden van het bovengenoemde tarief
wenselijk geacht wordt, kan daartoe besloten worden als over de afwijking van het tarief
overeenkomst tussen de betrokken Gezondheidsdienst voor Dieren en de betrokken
afdeling van de Maatschappij voor Diergeneeskunde is bereikt.

Deze verlaging of verhoging is niet van kracht alvorens zij ter kennis is gebracht van
de Stichting voor de Landbouw (Secretariaat Gezondheidscommissie voor Dieren)
en de Maatschappij voor Diergeneeskunde en deze bericht van geen bezwaar hebben
gezonden respectievelijk aan de Gezondheidsdienst voor Dieren en de Afdeling van de
Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Door het Hoofdbestuur zijn de volgende collegae aangenomen als lid van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde:

C. A. Eefting, Hoofdweg 19, Loenen (Geld.).
A. Rinses, Frans Halsstraat 26, Zaandam.

De volgende collegae worden voorgedragen voor het lidmaatschap van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde:
G. C. Doggen, D 329, Kruisland.
S. A. Holzmüller, Emmastraat 45, Alkmaar.
G. Jongeneel, Westeind 56, Brandwijk.

F. A. Neeteson, W. de Zwijgerlaan 1, Kloosterzande.
L. J. T. Tholhuysen, Roosendaalseweg, Kruisland.

Het Hoofdbestuur heeft de volgende diergeneeskundige candidaten aangenomen
als candidaatlid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde:
E. J. v. d. Kuip.
J. M. Wijsmuller.

J. P. W. M. Akkermans, voorheen te Roosendaal, is verhuisd naar Rotterdam,
Pasteursingel 75 A, tel. K. 1800—38907, wetensch. ambt. b/d R.S.I. (ingelast op pag. 61),
Dr. A. Diemont Jr. te \'s-Gravenhage, is binnen die gemeente verhuisd naar Hart
Nibbrigkade 33, tel. K. 1700—774394. (pag. 69)

Collega D. D. Bakker te Vught is, te rekenen met ingang van 1 November 1952,
benoemd tot plaatsvervangend Inspecteur van de Volksgezondheid en als zodanig
toegevoegd aan de veterinair Inspecteur v.an de Volksgezondheid, Dr. J. N. Koning
te Boxtel, in het ambtsgebied Oostelijk Noord-Brabant. (pag. 62)

Collega C. J. Bovée te Bergen op Zoom is, te rekenen met ingang van 1 November
1952, benoemd tot plaatsvervangend Inspecteur van de Volksgezondheid en als zodanig
toegevoegd aan de veterinair Inspecteur van de Volksgezondheid, Dr. C. J. A.
Kerstens te Breda, in het ambtsgebied Zeeland/Westelijk Noord-Brabant, (pag. 66)
Collega IJ. Heida te Leeuwarden is, te rekenen met ingang van 1 September 1952,
benoemd tot plaatsvervangend Inspecteur van de Volksgezondheid en als zodanig
toegevoegd aan de veterinair Inspecteur van de Volksgezondheid, J. M. Dijkstra te
Leeuwarden, in het ambtsgebied Friesland. (pag. 76)

Collega A. A. Hesselink te Utrecht is, te rekenen met ingang van de datum, waarop
hij zijn functie zal aanvaarden, benoemd tot Directeur van de Keuringsdienst van vee
en vlees, tevens directeur van het Openbaar Slachthuis te Zeist. (p^ag- 77)

Collega U. Dijkstra heeft zich, als assistent bij collega P. N. Wilders, gevestigd te
Staphorst, Werkhorst M 110 C. (ingelast op pag. 71)

Collega G. A. Eefting heeft zich gevestigd te Loenen (op de Veluwe), Hoofdweg 19,
tel. 324. (ingelast op pag. 71)

Collega C. A. de Groot heeft zich gevestigd te Borculo, Bürgern. Bloemersstraat 70
(sp. 8—9). (ingelast op pag. 74)

Collega H. van Soest heeft zich gevestigd te Hengelo (Gld.), Beatrixlaan 4, tel.
K- 6753—255 (voorl.), giro 52231. (ingelast op pag. 96)

Op 18 December 1952 is voor het veeartsenijkundig examen geslaagd de Heer C.
v. d. Most. (inlassen op pag. 87)

Dirk Leonhard Bakker werd te Haarlem geboren, bezocht aanvankelijk
de kweekschool voor onderwijzers aldaar, wist in 1896 te slagen voor het
toelatingsexamen tot \'s Rijks Veeartsenijschool en behaalde in 1900 het
veearts-diploma. Daarna vestigde hij zich aanvankelijk te Deventer,
welke standplaats echter spoedig werd verwisseld met Enschede. Daar
heeft hij praktijk uitgeoefend van igoi—1912. Gedurende deze praktijktijd
bleek reeds zijn grote belangstelling voor de veefokkerij, getuige zijn groot
aandeel in de oprichting van de thans nog bloeiende fokvereniging Lon-
neker-Enschede en zijn zin voor wetenschappelijk werk en grote werklust,
gezien het feit, dat hij naast zijn drukke praktijkwerkzaamheden en het
bekleden van verschillende maatschappelijke functies nog kans zag een
proefschrift te bewerken, waarop hij in 1909 te Bern promoveerde.

Ook dateert uit deze tijd het begin van zijn bemoeienissen met de vee-
verzekering, doordat hij met Büchli en Paimans op 29 Januari 1910 door
het hoofdbestuur van de Maatschappij ter bevordering der veeartsenijkunde
werd benoemd tot lid en secretaris van de „Enquête commissie inzake het
veeverzekeringswezen in Nederland", welke commissie op 5 April 1913
een lijvig rapport uitbracht.

Van 1913—1916 was Dr. Bakker districtsveearts te Alkmaar, terwijl
daarna (in 1916) zijn benoeming volgde tot Rijksveeteeltconsulent. Deze
benoeming moet hem veel voldoening hebben geschonken, getuige zijn
grote belangstelling voor de veefokkerij-problemen. Hij is een der zeer
weinige collega\'s, die als veeteeltconsulent werkzaam zijn geweest. Speciaal
voor de ontwikkeling van het Texelse schaap en de consolidering van dit

ras waren zijn bemoeiingen, door te adviseren bij de inrichting van het
schapenstamboek in Noord-Holland en bij de type omschrijving van dit
toen nog jonge ras, van grote invloed.

Hij bleef gedurende de consulentschapsperiode in Alkmaar wonen,
van waaruit hij zijn reisgebied, dat af en toe uit de beide Hollanden bestond,
bereisde. In 1921 volgde zijn benoeming tot hoogleraar in de veeteelt-
wetenschappen aan de Landbouwhogeschool te Wageningen. Hij kreeg
hier een overladen onderwijsopdracht, wat hem niet verhinderde het
contact met de praktijk van de fokkerij zo veel mogelijk te bewaren, o.a.
doordat hij jarenlang (de eerste) voorzitter was van de Centrale bureaux
voor de varkens- en schapenfokkerij.

Met Professor Bakker is een man heengegaan, die als veterinair een
zeer aparte plaats innam, maar die door de positie welke hij bekleedde
voor de Nederlandse veehouderij van zeer grote betekenis is geweest.
Niet alleen door de directe invloed, die hij heeft kunnen uitoefenen, maar
vooral ook via zijn leerlingen, die thans in een vrij groot aantal op voor de
fokkerij belangrijke posten zijn geplaatst. Daardoor n.1. is de garantie
geschapen, dat zijn ideeën nog lang zullen worden uitgedragen.

Persoonlijk zal ik mij de vriendschap, die ik gedurende de vijf jaren,
dat ik hem van meer nabij heb mogen leren kennen, van hem heb mogen
ondervinden, met dankbaarheid blijven herinneren.

Een gemakkelijk leven heeft Prof. Bakker niet gezocht; de strijd heeft
hij niet gemeden. Alles wat hij als onjuist of onrechtvaardig beschouwde,
bestreed hij met alle kracht die in hem was. Omgekeerd wist hij ook met
vuur en enthousiasme als verdediger op te treden van wat hij als recht en
billijk zag.

Tal van functies op veeteeltkundig, veterinair en maatschappelijk
terrein zijn door hem bekleed. Maar dat heeft hem niet verhinderd zich
geheel te geven aan zijn hoogleraarschap. Zijn contact met de studenten
en speciaal met zijn leerlingen beperkte, zich echter niet tot de collegezaal.
Hij heeft van zijn leerlingen zijn vrienden weten te maken, voor wie hij
desgevraagd en zo nodig vocht nog lang nadat ze „Wageningen" hadden
verlaten. Dat dit op prijs werd gesteld bleek toen velen van hen hem op
18 October volgden naar zijn laatste rustplaats, waar op verzoek van de
overledene niet werd gesproken.

De grote belangstelling vooral van de zijde van zijn leerlingen, maar
ook van allerlei andere kanten en zelfs nog uit Twente, moge Mevrouw
Bakker de troost en de kracht geven, die zij nodig heeft nu zij alleen is
achtergebleven met de herinnering aan de man met wie zij soms moeilijke,
maar ook vele vreugdevolle uren heeft mogen beleven, in het besef dat
zijn werken en streven niet voor niets is geweest.

1. Studien über die Geschichte des heutigen Zustandes und die Zukunft des Rindes und
seiner Zucht in den Niederlanden mit besonderer kritischer Berücksichtigung der
Arbeitsweise des Niederländischen Rindviehstammbuches.

3. Tezamen met K. BüCHLI en w. J. Paimans: Rapport van de Enquête Commissie in-
zake het veeverzekeringswezen in Nederland.

6. Het correlatieprobleem en zijne beteekenis voor de veeteelt. Inaugureele rede.

9. Tezamen met Ir. K. Bosma. Het productievermogen bij het Friesche stamboekvee.

12. Tezamen met Ir. K. Bosma. De Nederlandsche rundveefokkerij en de behartiging
harer belangen.

In „Rundvee" onder redactie van Ir. C. H. J. Maliepaard c.s., Antwerpen-
Amsterdam. 1948.

Belangrijke publicaties en dissertaties, die onder leiding van Prof. Bakker zijn bewerkt:

2. Ir. G. G. Reitsma. Zoölogisch onderzoek der Nederlandsche Terpen
en ie deel — Het schaap. (1932).

4. Ir. K. Bosma. Onderzoekingen omtrent de melkproductieinrichting in de fokkerij
van het Nederlandsche zwartbonte vee. (¹935) -

5. Ir. G. D. Nel. Die ontstaan en ontwikkeling van die Beesboerderij in Suid Afrika
en in besonderheid van de Friesveefokkerij. (¹937)-

Het begon op de 19e September 1951, toen we een varken uit een bedrijf
te Amersfoort ter sectie aangeboden kregen, met de anamnese, dat het
met de varkensfokkerij op genoemd bedrijf de laatste paar maanden niet
al te best ging; de dieren vermagerden, hadden diarrhee, slingerden,
en zo nu en dan stierf er één. Bij sectie vonden we, naast een sterk vergrote
milt en gedegenereerde lever en nieren, boutons in het coecum en in het
begin van het colon, en ook veel zand; de voorlopige diagnose varkenspest
werd later door het instituut van Dr. Frenkel door middel van de infectie-
proef bevestigd (mededeling van coll. van Bekkum). Na een periode van
een tiental jaren, is de varkenspest dus hier te lande weer actueel geworden.

De varkenspest, waarover een omvangrijke literatuur bestaat, is een
door een filtreerbaar virus veroorzaakte contagieuze ziekte, waarvan het
verloop zowel peracuut en acuut, als sub-chronisch en chronisch kan
zijn. Dieren van alle leeftijden zijn voor deze ziekte gevoelig, terwijl de
infectiemodus meestal per os is. Experimenteel gelukt het de ziekte op alle
mogelijke wijzen op proefvarkens over te brengen.

Terwijl de acute, evt. de peracute vorm meest als een klassieke hae-
morrhagische septichaemie verloopt, verlopen de chronische en sub-
chronische vormen vooral met afwijkingen in het digestieapparaat en in de
longen. Bezien we eerst de peracute en acute vorm. De peracute gevallen
kunnen in het begin van een epizoötie een volkomen negatief sectiebeeld
opleveren; alleen het epizoötische karakter kan ons in de richting van pest
wijzen. Daar, waar slechts enkele gevallen optreden, kan zeer zeker de
diagnose moeilijkheden opleveren.

Waar de klassieke, acute vorm aanwezig is, zullen we zeker met de
diagnose geen moeite hebben; huidbloedingen, die, vooral op het abattoir,
het afgeschraapte varken het aanschijn geven van met vers bloed te zijn
bespat, waarbij soms over het hele lichaam vuurrode plekjes tot de
grootte van een kwartje voorkomen, springen al dadelijk in het oog. Sub-
cutaan vinden we de vergrote, donkere lympheklieren met op sneevlakte de
donkere of gemarmerde tekening; dit laatste doordat alleen de periferie
van de klierkwabjes met bloed is doordrenkt. Oorzaak van de roodheid
zijn bloedingen in de lympheklier zelve en ten dele resorptie van bloed
en afbraakstoffen uit het tributaire gebied (Seifried) ; de veranderingen
in de lympheklieren kunnen zo hevig zijn, dat er necrose optreedt. Naast
de kleinere huidbloedinkjes zien we soms meer uitgebreide donkerrode

verkleuring van de huid aan de binnenkant van de dijen, in lies-, onder-
borst-, buik- en halsstreek, welke soms bij nadere beschouwing tot in de
speklaag blijkt door te dringen. Echte ontsteking van de huid dus, en zich
alzo onderscheidend van de plaatselijke bloedrijkdom door sympatische
prikkels. Het verdere sectiebeeld geeft ons het beeld van een sepsis, vaak
van een haemorrhagische septichaemie: kleinere en grotere bloedinkjes
onder de nierkapsel en in de nieren, onder het epicard, op de sereuze
vliezen en mucosae (darm, urineblaas, respiratie-orgaan), naast milt-
zwelling, degeneratie van de parenchymateuze organen en uitscheidings-
enteritis. In de milt vond Seifried in 40—50 % van de gevallen
haemorrhagische infarcten, naast, vlgs. genoemde schrijver specifieke,
vaatwandveranderingen, zoals hyaline degeneratie, zwelling en woekering
van endotheelcellcn en necrobiose tot necrose door vaatthrombose, vooral
in de milt en lympheklieren, doch ook in andere organen. Aan deze
veranderingen hecht Seifried nogal grote diagnostische waarde. Kitt
spreekt in zijn boek over een mozaïeklever (plaatselijk sterke verschillen
in bloedrijkdom); over de veranderingen in het digestieapparaat lazen wij :
acute, haemorrhagische gastritis in het fundusgedeelte, een catarrhale tot
haemorrhagische, zelden croupeuze enteritis, al dan niet gepaard met
bloedinkjes (darmwand, Oesophagus, keel- en mondholte). Voegen we
hieraan toe de bloeduitstorting in het pyelum en in de blaas, dan hebben
we het beeld van acute varkenspest „volgens het boekje".

Zoals gezegd vindt men bij de chronische en subchronische vorm de
meeste veranderingen in het digestieapparaat en in de longen; de huid-
bloedingen kunnen hier al dan niet hebben plaats gemaakt voor pustuleus,
pokkenachtig of meer diffuus necrotiserend exantheem, óf men krijgt een
varken te seceren met een bleek-leikleurige huid en al dan niet met cyano-
tisch-blauwe oren; dit laatste, soms foutief beschouwd als zijnde specifiek
voor varkenspest, kan evengoed in de acute als peracute gevallen voor-
komen. De veranderingen in de longen zijn die van een lobulaire tot
lobaire, hevige, fibrineus-necrotiserende pneumonie met verwijde en met
bloed gevulde interlobulaire lymphevaten. De veranderingen in de intes-
tinaaltractus in dit stadium uiten zich meest in de vorm van diphteroïd-
necrotiserende ontstekingsprocessen, welke, in het dikdarm-gedeelte
gezeteld, meest uitgaan van de solitairfollikels, in de dunne darm van
de Peyerse plaques, óf van het slijmvlies zelve (door vaatlaesie). Wie kent
niet de boutons, de knoopvormige, prominerende, concentrisch gebouwde,
diphtheroïd-necrotiserende processen, welke meestal gelocaliseerd zijn
op en om de ileo-coecaalklep, in het coecum en in het begin van het colon?
Deze boutons worden door demarcatie afgestoten, waardoor al dan niet
genezende defecten overblijven; wat het ontstaan van de boutons betreft:
de primaire verandering, i.d. de vaatverandering, centrale bloeding en
versterf van de follikel, zou op rekening van het virus komen, de secundaire
verandering (uitbreiding van de necrose in concentrische lagen) zou toe
te schrijven zijn aan secundaire bacteriën (bac.necrophorus, coli, proteus,
salmonella etc.; Nieberle, Seifried) ; de mening, als zou de korrelige
necrotiserende enteritis van het dikdarmkanaal („kleiartige Beläge")
speciaal door paratyphus worden veroorzaakt, wordt van verschillende
schrijvers (o.a. Hutyra) vernomen. Naast deze boutons vermelden de
meeste handboeken nog de diffuse en handvormige diphtheroïde ont-
stekingsprocessen van het dikdarmkanaal, niet door pest veroorzaakt.

Nieberle vond in 70—go % van de gevallen disseminerende meningo-
encephalitis (non-purulenta), en trok de conclusie, dat men voor de
diagnose varkenspest aan deze ontsteking geen al te grote waarde moet
hechten. De reeds eerder genoemde Seifried vond ze in 60—80 % en
vond deze meningo-encephalitis minder specifiek dan de miltinfarcten en
vaatveranderingen. Het gaat hier om het constateren van vasculaire en
perivasculaire cellige infiltratie, meestal bestaande uit lymphocyten en
polyblasten, zelden uit plasmacellen, eosinophiele- en neutrophiele leuco-
cyten. Omtrent de afkomst van de rondcellen bestaat nog tweeërlei
mening; de ene zegt, dat het rondcellen uit het bloed zijn, de andere,
dat het hier bepaalde cellen betreft, die zich losgemaakt hebben uit hun
mesodermaal verband (histiocyten).

Bespreking van de andere histiogene veranderingen in de hersenen
(woekeringen van bepaald gliaweefsel; degeneratieve veranderingen van
zenuwcellen etc.) valt buiten het bestek van dit artikel. Daarvoor kan
naar de handboeken verwezen worden.

De tot nu toe (24 October \'52) verrichte secties van varkens (94 gevallen),
meest afkomstig van Utrecht en omgeving, kenmerken zich hierdoor, dat
ze nogal verschillen van die, welke door Prof. ten Thije in 1926 in het
T. v. D. beschreven werden.

De uitwendige inspectie liet tot nu toe een meestal in goede voedings-
toestand verkerend cadaver zien met bleke huidskleur. Cyanose van de
oren, onderzijde borst en buik zagen we in 18 gevallen en in 12 gevallen
huidbloedingen; pustuleus-crusteus exantheem hebben we tot dusver
6 maal gezien. Doorbloeding van alle lvmpheklieren zagen we 38 maal;
uiteraard is het zaak te ietten op alle lympheklieren en niet alleen roodheid
van bijv. de kop-, mesenteriaal-, en longlymphekliercn, die uit hoofde
van hun functie en het onhygiënische varkensleven met de menigvuldige
kansen op infecties per os en per inhalationem, al gauw een meer donkere
tint kunnen aannemen, dan bijv. de prae-scapulaire, inguinaal-, liesplooi-,
en nierklieren. Bij menige sepsis van verschillende origine reageert het
varken met zwelling en wat hyperaemie en vergrote vochtrijkdom van vele
lympheklieren. Bij pest is de reactie, indien aanwezig, veel heviger. Hier
mag werkelijk van een heftige doorbloeding van de gehele klier of van de
peripherie der kwabjes gesproken worden.

Een echt acuut, haemorrhagisch-septisch sectiebeeld zagen we 18 maal;
petechiën, ontstaan door verscheuring van capillairen zagen we het meest
subepicardiaal op de harteoren en in de coronairgroeve, verder langs de
aortaboog en onder de ribpleura, op de nieren en in de mucosa van het
digestie-, urogenitaal-, en respiratieapparaat. Oorzaak van de voorkeurs-
localisatie op het hart en langs de aorta is vooral de mechanische factor,
doordat tot de dood toe het hart en de ademhalingsspieren nog door-
werken, wanneer het bloed maximaal met toxinen en CO_a is beladen. In
de nieren en de mucosae moeten we vooral de oorzaak van de aanwezigheid
van vele petechiën in de excretorische functie zoeken, in die zin, dat hier
het teveel aan toxinen niet naar behoren geëlimineerd kan worden, daar-
door aanleiding gevend tot doorlaatbaarheid van de capillairen.

Van de parenchymateuze orgaandegeneraties konden we de verande-
ringen aan de nieren nog het best beoordelen; het waren meestal slappe
nieren met een dikke rug en bleekgelig of dofbleek van kleur evt. met
fijne gewolkte tekening. De lever viel meestal op door haar bloedrijkdom;
door verscheidene kwabben in te snijden vonden we meestal wel een plek
waar de gewolkte tekening duidelijk voor de dag kwam. Daarbij moesten
we rekening houden met het feit, dat varkens gauw in ontbinding overgaan.
Het hart is meestal goed gecontraheerd; enkele malen zagen we een erg
slap hart met bloedstolsels in de linker kamer. Een uitgesproken dof myocard
met gekookt evt. bont aspect vonden we meer bij de grotere varkens. Als
laatste verschijnselen van het syndroom sepsis noemen we de miltzwelling
en de uitscheidingsenteritis. Bij de beoordeling van het al dan niet gezwollen
zijn van de milt van een varken spreekt m.i. de ervaring een grote rol;
vooral bij jongere varkens is het zaak op te passen dat men een milt zonder
plooien in de kapsel niet al te gauw als gezwollen aanduidt. Het best is de
zwelling en verhoogde elasticiteit nog te beoordelen bij de grotere varkens;
de sneevlakte is dan meest gebombeerd, donker of bleek en de pulpa heeft
meest een weke consistentie. Een dergelijk gezwollen milt, zij het niet steeds
met een weke pulpa, vonden we verscheidene malen. Een milt met anae-
mische sequesters zagen we één maal. De uitscheidingsenteritis komt bij
de bespreking van het digestieapparaat ter sprake.

Een belangrijke steun voor de diagnose kan men ontlenen aan de bevin-
dingen aan het digestieapparaat. De gastritis was in de, als regel met voedsel
gevulde, maag, in het fundusdeel gelocaliseerd en had doorgaans een
catarrhaal tot haemorrhagisch karakter. Slechts in het derde deel der
gevallen ging de ontsteking gepaard met de vorming van een plastisch
exsudaat.

De dunne darm bleek in nog niet de helft der gevallen ontstoken. Prac-
tisch steeds was het een catarrhale ontsteking; slechts enkele malen zagen we
een met necrose verlopende dunne darmontsteking.

De veranderingen in de dikke darm hadden in het algemeen niet de
uitgebreide necrose die in vroegere epizoötieën wel werd gevonden.
Menigmaal was een zorgvuldig afzoeken van de uitgespoelde dikke darm
nodig om de spaarzame necrotiserend ontstoken plekjes te vinden. Boutons
vonden we in ruim de helft der gevallen. Soms waren in enkele delen
van de darm naast deze boutons onregelmatig uitgebreide necrotiserende
plekken aanwezig. In de tabel zijn ook deze gevallen geboekt onder de
boutons. Onregelmatige ulcera werd in de minderheid der gevallen gezien.

Behalve deze ontsteking en het plastisch exsudaat, vonden we in het
coecum en colon ook nogal eens gedeelten met een verdikte, oedemateus-
haemorrhagische mucosa. Korrelige necrose van het slijmvlies van coecum
en colon hebben we vele malen gezien, terwijl een zweer, voorkomende
aan weerszijden van de epiglottis in de tonsillen meermalen door ons werd
waargenomen.

De tot dusver gevonden longveranderingen waren in de meeste gevallen
die van een catarrhale broncho-pneumonie, lobulair tot lobair in uit-
breiding; de bijna in alle handboeken vermelde hevige, fibrineus-necroti-
serende pneumonie, evt. met pleuritis, hebben we, een jaar na het constateren
van het eerste geval van varkenspest, 8 maal gezien, waarbij één maal
tevens versterf in de sternale lympheklier plaats vond (vorming van een
anaemische sequester).

De in de colleges zo dikwijls besproken bloeduitstorting in het slijmvlies
en lumen van het pyelum en de urineblaas hebben we tot dusver slechts
driemaal gezien. Van de Gemeenteslachtplaats en van elders hebben we
verschillende malen nieren ontvangen met hevige pyelumbloedingen. Men
bedenke, dat in het symptomencomplex van een haemorrhagisch verlopende
sepsis ook puntbloedingen in het blaasslijmvlies voorkomen. Men wachte
zich er voor, deze als specifiek voor pest te laten gelden. Om dit te kunnen doen
moeten we niet petechiën maar uitgebreidere bloedingen evt. een totale
doorbloeding van de blaasmucosa vinden.

Voor een nauwkeuriger opgave van de frequentie van voorkomen der
beschreven afwijkingen verwijzen we naar tabel I.

	V
	V

Herkomst en histologische activiteit van schildklieren van nuchtere kalveren.
Origin and histological activity of thyroid glands of newborn calves.

Iets, wat we in de practijk wel eens tegenkomen, is het atypische sectie-
beekd. De anamnese wijst met grote zekerheid op pest, doch bij sectie
vind t men dan bijv. alleen catarrhale enteritis. De diagnose „pest" wordt
dan gemaakt aan de hand van de anamnese plus de meningo-encephalitis.
Dergelijke gevallen maakt men meestal mee in het begin van een epizoötie
of w anneer zo\'n epizoötie bezig is te eindigen. In het laatste geval worden
slechts jongere dieren (schrammen, lopers) aangetast, terwijl de oudere
dienen er geen last van ondervinden. Een minder virulent worden van het
virus schijnt hiermee samen te hangen (Glasser).

Diergelijke atypische gevallen hebben we verschillende keren gezien.
De ;anamnese wees met stellige zekereid op pest; bij sectie vonden we
meestal catarrhale broncho-pneumonie met enteritis, terwijl het hersen-
onderzoek op meningo-encephalitis positief was. Dit beeld kon natuurlijk
evenigoed ontstaan zijn, doordat het dier al een tijd met meningo-encepha-
litis had rondgelopen, terwijl het daarop pest kreeg, die het dier ten grave
sleepte.

Vermeldenswaard is, dat enige malen uit een bedrijf, waar door ons
pest was gediagnostiseerd en waar klinisch de ziekte van hok tot hok
voortschreed, de ingewanden en ook hele dieren verscheidene malen ter
onderzoek werden aangeboden met de mededeling dat de gevonden afwij-
kingen zeer teleurstellend waren geweest. Het waren dan opgeruimde
dieren, waarbij men eens een enkele rode lympheklier of een niet uitgebreide
catarrhale broncho-pneumonie en misschien eens een paar haemorrha-
gische plekjes in de dikke darm vond. Lang niet steeds of pas na nauwgezet
zoeken vond men ook eens een paar kleine necrotische plekjes in het colon of
in de omgeving der ileo-coecaalopening. Onderzocht men van deze dieren
evenwel de hersenen microscopisch, dan bleek vrijwel steeds de meningo-
encephalitis aanwezig, ook wanneer de overige sectiebevindingen volkomen
negatief waren. Verder was het zeer opvallend, dat in de eerste maanden
van de epizoötie bijna geen pneumonieën bij de aan pest gestorven varkens
werden gevonden. Pas in het voorjaar werd de frequentie van de pneu-
monieën groter.

Tot ons routine-onderzoek behoort het aanvullende bacteriologische
onderzoek. Van de aan pest gestorven varkens wordt behalve uit de milt
en nieren ook uit de necrotiserende ontstekingsprocessen in de darmen
geënt, daarbij vooral de aandacht bestedend aan Salmonellae. Het resultaat
vindt men vermeld in tabel I. Slechts éénmaal vonden we een salmonella-
infectie (secundair).

Het blijkt dus dat salmonellose, noch als primaire ziekte, noch als secun-
daire infectie bij viruspest, in het aan ons Instituut onderzochte sectie-
materiaal een rol van betekenis heeft gespeeld. Dit dus in tegenstelling tot
de gevallen, door Prof. ten Tiiije en Uhlenhuth beschreven, waarbij
zij overwegend bacillaire pest vonden (Bact. suipestifer = Bact. paratyphi
AK en GV) en de viruspest als zelfstandige ziekteverwekker een zeer
ondergeschikte rol speelde. Trouwens, een keus te doen tussen de bacillaire
pest, welke meer kazige necrose zou geven (Glasser) en viruspest aan de
hand van het sectiebeeld, is een opgave waarvan de uitvoering tot de
onmogelijkheden behoort. Uhlenhuth wilde deze indeling zelfs uit de
wereld bannen, daar hij door rijkelijke voeding bij biggen en schrammen
eveneens de necrotiserende enteritis kon opwekken; zijn proeven werden

later in Engeland bevestigd door de zg. „scientific feeding" van biggen
om in recordtijd de dieren „marktklaar" te maken. Ook hier vielen vele
slachtoffers aan necrotiserende enteritis.

Van alle van pest verdachte varkens werden de hersenen verwijderd,
in io % formaline gefixeerd door ze een nacht in de stoof van 56 C. te
laten staan. De volgende dag werden van daartoe geëigende stukjes (medulla
oblongata, kleine hersenen, pons, grote hersenen, hippocampus) coupes
gesneden. Macroscopisch viel zelden iets aan de hersenen te bekennen,
hoogstens een enkele maal overvulde bloedvaten in de hersenvliezen.
De resultaten van het onderzoek vinden we eveneens vermeld in tabel I.
Positief waren die gevallen, waarbij we rondcellig infiltraat vonden in de
Virchow-Robinse ruimten rondom de bloedvaten, al clan niet gepaard
met cellig infiltraat in de meningen. De endotheelcellen kunnen hierbij
gezwollen zijn. Van 62 onderzochte hersenen vonden we 51 maal meningo-
encephalitis (82.25 %)• Wat zegt ons nu dit getal? Zoals tevoren reeds
gememoreerd, wordt in het buitenland niet zoveel waarde gehecht aan
het hersenonderzoek. Wil men voor 100 % zekerheid hebben, dan is de
enige aangewezen weg infectieproeven te doen met gefiltreerd materiaal,
die echter veel te lang duren, zulks in tegenstelling tot het hersenonderzoek
dat evt. binnen 24 uur klaar kan zijn en waarmee men voor de eisen der
practijk toch de waarheid dicht kan benaderen.

1. Hoe beoordelen we een geval, waarbij het sectiebeeld pest doet
vermoeden (boutons etc.), doch waarbij het hersenonderzoek negatief
uitvalt? In deze tijd van epizoötie blijven we zeer zeker de diagnose pest
handhaven; het is best mogelijk, dat een volgend slachtofTer uit dezelfde
koppel wél de hersenveranderingen vertoont.

2. We krijgen een varken te seceren, met de anamnese, dat hier weieens
pest in het spel kan zijn, (atactische gang; hoge temperatuur etc.). Het
sectiebeeld wijst niet op pest. het hersenonderzoek daarentegen is positief.
In dit geval houden we een slag om de arm en doen de uitspraak: hoogst-
waarschijnlijk pest (zie later).

3. Dezelfde gegevens als 2, doch het hersenonderzoek valt negatief uit.
In dit geval sluiten we pest niet uit, en verzoeken de betrokken eigenaar
of collega een evt. volgende dode op te sturen, die ons in de meeste gevallen
wel tot een diagnose leidt. Het is bekend, dat het symptomencomplex
van een bepaalde ziekte zich in de loop van een uitbraak kan wijzigen.

Om de waarde van het hersenonderzoek enigszins te kunnen beoordelen,
hebben we de hersenen van 30 aan alle mogelijke ziekten (behalve pest)
gestorven varkens onderzocht op meningo-encephalitis. De anamnese en
het sectiebeeld van deze varkens duidden niet op pest. Het betrof hier
afzonderlijke ziektegevallen. De resultaten zijn verwerkt in tabel II. Uit
de aard der zaak is het aantal 30 nog te klein, en moest het onderzoek
zich uitstrekken tot bijv. 100 varkens. Het grote aantal hersenen, dat we
tegenwoordig te verwerken krijgen, veroorlooft ons niet dit aantal na te
streven. Bij 5 gevallen vonden we meningo-encephalitis, waaronder twee
gevallen van mond- en klauwzeer (peracuut en sub-acuut). Het derde
geval betrof een schram met geïncarcereerde navelbreuk (levend aange-

voerd), het vierde een schram met acute gastritis, chronische enteritis en
ascariasis, en het laatste geval een varken met catarrhale pneumonie en
chronische poly-serositis. De vraag doet zich nu aan ons voor, of deze
5 gevallen geen niet-onderkende pestgevallen geweest zijn. De diagnose
mond- en klauwzeer leek ons absoluut juist (blaar op tong, getijgerd hart,
klinisch voorbericht). Dat de levend aangevoerde schram No. 24 met de
inoperabele navelbreuk aan pest zou lijden, kunnen we m.i. uitsluiten.
Anders ligt het met de varkens No. 23 en No. 27. Het bewijs door infectie-
proeven kunnen we niet leveren; echter bij navraag aan de afd. Buiten-
practijk, die deze dieren ter onderzoek aan ons opstuurde, bleek, dat er
op het bedrijf waar de dieren vandaan kwamen, geen pest heerste.

Rest ons de conclusie, dat de diagnose varkenspest bij het aanwezig
zijn van meningo-encephalitis, mét een sectiebeeld, dat in de richting
van pest wijst (boutons, gemarmerde klieren etc.) gerechtvaardigd is;
een negatief resultaat van het hersenonderzoek, zegt in dit geval niets.

Schrijver gaf een algemene beschrijving van het sectiebeeld van 94 aan
viruspest gestorven varkens. De haast pathognomonische pyelum- en
blaasbloeding werd door schr. slechts 3 maal gezien. Fibrineus-necroti-
serende bronchopneumonie werd 8 maal gezien, en sequestervorming in
milt en lympheklier 1 maal. Het hersenonderzoek viel in 82.25 % der
gevallen positief uit (meningo-encephalitis). Dertig hersenen van varkens,
die aan alle mogelijke ziekten (behalve dan pest) zijn gestorven, werden
door schrijver op meningo-encephalitis ondeszocht, en daarvan werden
5 (16 %) positief gevonden. Twee van deze vijf hersenen waren afkomstig
van dieren, die aan mond- en klauwzeer waren gestorven. Het hersen-
onderzoek is en blijft een waardevol aanvullend onderzoek, dat in gevallen
bij een positief sectiebeeld, dat op pest wijst, aan de diagnose steun geeft,
terwijl bij onduidelijke sectiebeelden, zoals in 1951—\'52 vaak zijn gezien,
de meningo-encephalitis, indien aanwezig, toch een ernstige waarschuwing
in zich sluit om voorzichtig te zijn en pest allerminst uit te sluiten. Volgende
slachtoffers van dergelijke gevallen vertonen dan ook vaak duidelijke
afwijkingen in de maag, dikke darm en lympheklieren, evt. de pyeleum- en
blaasbloedingen.

Author gave a general description of the results of the postmortem examination of 94
pigs which died of swine fever (hog cholera). The important symptom of bleeding in
the renal pelvis and bladder had been recognised only 3 times. Fibrinous-necrotic
broncho-pneumonia has been seen 8 times and sequestration of the sternal lymphatic
gland en spleen once. In 82.25 % \'he cases the author found meningo-encephalitis. An
investigation of the brains of 30 pigs which died from all kinds of diseases, except swine
fever, resulted in 5 positive cases (two pigs suffered from aphthae epizoöticae). When by
a postmortal examination of swine fever meningo-encephalitis is found this only confirms
the diagnose; a negative result of the examination of the brains proves nothing.

L\'auteur donne une description générale du tableau de dissection de 94 pores morts
de peste transmise par virus. II n\'a constaté que trois fois une hémorragie du bassinet et

de la vessie presque pathognomique. Il a relevé six fois une broncho-pneumonie fibri-
neuse nécrosante et une fois la formation de séquestres dans la rate et la glande lymphati-
que. Dans 82,25 % des ^cas! l\'cxamtfn du cerveau eut un résultat positif (méningo-encé-
phalite). Trente cerveaux de porcs morts de toutes sortes de maladies (à l\'exception de
la peste) ont été examinés par l\'auteur en vue d\'une méningo-encéphalite; dans cinq cas
il y eut un résultat positif (16 %). Deux cerveaux sur les cinq provenaient d\'animaux
morts de fièvre aphteuse. L\'examen du cerveau est et reste un examen de complément
très précieux qui, dans les cas d\'un tableau positif de la dissection indiquant la peste,
peut appuyer le diagnostic, alors que dans le cas de tableaux de dissection peu nets, tels
qu\'on les a souvent vus en 1951-\'52, la méningo-encéphalite, si elle existe, implique
pourtant un sérieux avertissement d\'être prudent et de se garder d\'exclure la peste.

Les victimes éventuelles dans ces cas présentent d\'ailleurs des anomalies nettes dans
l\'estomac, le gros intestin, et les glandes lymphatiques ainsi que, le cas échéant, des hémor-
ragies du bassinet et de la vessie.

Der Verfasser gibt eine allgemeine Beschreibung des Sektionsbildes von 94 an Virus-
pest eingegangenen Schweinen. Die fast pathognomische Pyelum- und Blasenblutung
wurde vom Verfasser nur dreimal wahrgenommen. Fibrinös-nekrotisierende Broncho-
pneumonie wurde sechsmal und Sequesterbildung in der Milz und Lymphdrüse einmal
angetroffen. Die Gehirnuntersuchung fiel in 82.25 % aller Fälle positiv aus (meningo-
encephalitis). Dreissig Gehirne von Schweinen, die an alle möglichen Krankheiten
(ausser Pest) eingegangen waren, wurden vom Verfasser auf Meningo-encephalitis
untersucht, wobei 5 (16 %) als positiv befunden wurden.

Zwei von diesen 5 Gehirnen stammten von Tieren, die an Maul- und Klauenseuche
eingegangen waren.

Die Gehirnuntersuchung ist und bleibt eine wertvolle ergänzende Untersuchung, die
in Fällen eines positiven Sektions-bildes, das auf Pest hinweist, die Diagnose unterstützt,
während bei undeutlichen Sektionsbildern, so, wie sie oft in 1951/52 gesehen wurden, die
Meningo-encephalitis, falls sie vorhanden ist, doch eine ernste Warnung in sich schliesst,
um vorsichtig zu sein und Pest keineswegs auszuschliessen. Die Opfer derartiger Fälle
zeigen dann auch oft deutliche Abweichungen im Magen, Dickdarm und in den Lymph-
drüsen, gegebenenfalls noch die Nieren- und Blasenblutungen.

1. tenThije: Postmortem diagnostiek der besmettelijke varkensziekten. (1926 T.v.D.)

2. ten Tiiije: De diagnostiek van varkenspest. (1931 T.v.D.).
4. Anthony : Diseases of the pig.

iLab. voor Physiologie der Dieren, Landbouwhogeschool Wageningen
Dir. Prof. Dr. E. BROUWER)

DE HISTOLOGISCHE ACTIVITEIT VAN DE SCHILDKLIER
BIJ NUCHTERE KALVEREN UIT VERSCHILLENDE DELEN

(The histological activity of the thyroid gland In newborn calves from
different parts of the Netherlands)

Eenvoudige waarneming en systematisch medisch onderzoek hebben
geleerd, dat in enige streken van Nederland bij de mens in dusdanige
mate schildkliervergrotingen voorkomen, dat wij daar van endemische
krop moeten spreken. De uitkomsten van verschillende van deze onder-
zoekingen zijn samengevat in enkele verslagen van de Nederlandse struma-
commissie (i, 2).

Nu wees reeds in 1863 Baillarger (3), aan de hand van onderzoek,
verricht in Zuid-Oost Frankrijk, op het samengaan van humane krop
met krop bij dieren in hetzelfde gebied. Sedertdien is in zoveel streken met
humane krop het optreden van krop bij dieren geconstateerd, dat het
samengaan van deze beide verschijnselen in het algemeen zeer waar-
schijnlijk is.

Ook in ons land heeft men zich daarom wel afgevraagd hoe het in
dit opzicht met ons vee gesteld zou zijn. Deze vraag klemt te meer, gezien
de grote betekenis van een normaal functionnerende schildklier voor de
gezondheidstoestand, de productiviteit en de vruchtbaarheid van de voor
ons land in economisch opzicht zo belangrijke veestapel.

Noch uit de practijk, noch uit de literatuur zijn hieromtrent nauwkeurige
gegevens bekend. Wel is door sommigen betoogd, dat de schildklier-functie
bij vee af en toe te wensen over zou laten. Grashuis heeft hier nl. herhaal-
delijk de aandacht op gevestigd en ook Pasma (4) deed hierover suggesties
in zijn proefschrift op grond van exterieurbeoordelingen. Reeds vele jaren
vroeger schonk Wester (5) zijn aandacht aan dit punt. In zijn „Orgaan-
ziekten bij de grote huisdieren" bericht hij over een door hem ingestelde
enquête naar het parallelisme van krop bij de mens en bij dieren. Zijn
conclusie was, dat schildkliervergrotingen bij dieren in Nederland zeer
weinig worden waargenomen en dat er van een parallel tussen mens en
dier in deze hier te lande niet gesproken kan worden.

Bij een onderzoek van Brouwer en Wiertz (6, 7) werden, aan de hand
van een nog beperkt materiaal, treffende verschillen gevonden in de
grootte en in de microscopische bouw van de schildklieren bij slacht-
koeien en ook bij nuchtere kalveren uit verschillende delen des lands.
In de, als kropstreken bekend staande, oostelijke provinciën werd een rela-
tief groot aantal schildklieren gevonden, waarvan de microscopische
bouw duidelijk tekenen van verhoogde activiteit vetoonde. Hieronder
bevonden zich ook enkele schildklieren, die naar het gewicht en naar de
histologische bouw beslist als strumeus aangemerkt moesten worden.

Vanwege het belang van de geconstateerde, duidelijke beïnvloeding
der schildklier door regionale factoren werd dit onderzoek voortgezet
aan de hand van uitgebreider materiaal. Hierbij werd van de schildklieren
het gewicht bepaald en voorts de activiteit vastgesteld, zoals die sprak
uit de histologische structuur, i) Bovendien werd van een 400-tal klieren
ook nog het jodiumgehalte bepaald.

In dit artikel zullen slechts enige uitkomsten vermeld worden van het
onderzoek naar de histologische activiteit.

Voor een goede beoordeling der histologische schildklieractiviteit is
het nodig, de microscopische bouw van de klier te onderzoeken. Het onder-
zoek werd daarom verricht aan slachthuismateriaal.

Het bleek, niet mogelijk een voldoend groot aantal schapenschild-
klieren van bekende herkomst ter beschikking te krijgen. Deze dieren,
die practisch geen bijvoedering genieten, zouden anders een zeer geschikt
onderzoekingsmateriaal gevormd hebben voor het bestuderen van een
regionale invloed op de schildklieractiviteit. Daarom werden schildklieren
van nuchtere kalveren verzameld. Deze vormen een zeer homogeen
materiaal. De leeftijd van deze dieren variëert slechts van o tot enkele dagen
en het zijn bijna uitsluitend stierkalveren. Het bleek daarbij mogelijk,
een groot materiaal binnen korte tijd te verzamelen (tussen 27/2 en 27/4
— 1950). Zodoende werden leeftijds-, sexe- en seizoensverschillen, die
de schildklieractiviteit sterk kunnen beïnvloeden, zoveel moglijk uitge-
sloten. Dank zij de medewerking van talrijke slachthuizen kregen wij de
beschikking over 627 schildklieren van bekende herkomst. Echter bleek
het moeilijk materiaal van bekende herkomst te verkrijgen uit het westen
des lands. De meeste schildklieren zijn verkregen door bemiddeling van
de coöperatieve slachthuizen te Akkrum, Assen, Twello en Borculo. Wij
wensen op deze plaats onze erkentelijkheid voor de betoonde medewerking
te betuigen.

Het gehele strottenhoofd werd levenswarm, of uiterlijk twee uur na
het slachten, voorlopig gefixeerd in 10 % formaline. Bij aankomst op het
Laboratorium werden de schildklieren uitgeprepareerd en definitief in
formaline gefixeerd gedurende 2 x 24 uur. Kleine blokjes klierweefsel uit
het midden van een lob werden in paraffine ingebed. De lof* dikke coupes
werden gekleurd met haematoxyline en eosine.

De beoordeling geschiedde, gelijk bij het onderzoek van Brouwer en
Wiertz, naar de hoogte en het uiterlijk van het klierepithelium en, af-
zonderlijk daarvan, ook nog naar de meer of minder sterke onregelmatig-
heid der follikels. (fig. 1) De klieren werden hierbij gewaardeerd met
cijfers, welke bij toenemende histologische activiteit opliepen van één tot
vier:

Wij spreken verder van ,,histologische activiteit", omdat het geenszins zeker is,
dat deze parallel loopt met de „physiologische activiteit", d.w.z. de productie van
schildklierhormoon. Het tegendeel zal veeleer het geval zijn.

= zeer onregelmatig; vele dichte
en kleine follikels, interfolliculair
weefsel neemt toe.

= adenoomachtig; gegolfde contou-
ren, sterke vermindering van het
follikelvolumen.

De waarnemingen werden in duplo verricht, waarbij goede overeen-
stemming gevonden werd. Daarna werd voor elke klier uit de beoordelingen
van epithelium en follikels één gemiddeld cijfer berekend.

Schildklierweefsel van nuchtere kalveren, vergr. 162 X . Thyroids of newborn calves, raagn. 162 X.

a. Rustige klier (Quiet gland). Gewicht
12,1 g. De follikels zijn vrij regel-
matig van grootte en met colloïed
goed gevuld; het epithelium is plat
en weinig opvallend.

b. Actieve klier (Active gland). Ge-
wicht 26,2 g. De follikels zijn on-
regelmatig van grootte en bevatten
weinig colloïed; het epithelium is
zeer hoog en ligt in plooien.

Het resultaat van dit deel van het onderzoek is weergegeven in een kaart,
waarop iedere schildklier is aangeduid door een teken. Voor de meer-
actieve schildklieren — 248 van de 627, met een waarderingscijfer van 3
of hoger — is dit een kruisje; de 379 minder actieve klieren worden door een
stip aangeduid, (fig. 2).

Wanneer we deze kaart vergelijken met die in de publicatie van Brouwer
en Wif.rtz, dan zien we een overeenkomstig resultaat. Hierbij dient op-
gemerkt te worden dat Brouwer en Wiertz de schildklieren van nuchtere
kalveren met een waarderingscijfer van 2 Y₂ reeds als meer actief hebben
aangegeven.

Gebieden met een relatief groot aantal meer-actieve schildklieren vinden
wij in het oosten van het land: de Achterhoek, Twente, Zuid-Limburg —•
en in het land tussen de grote rivieren. In iets mindere mate vinden we
ze langs de IJssel, in oostelijk Brabant en in het zuidwesten van Drente.
Ook in de omgeving van Wageningen, in Oost-Drente en in Zuid-Oost-
Friesland treffen we nog wel wat meer-actieve schildklieren aan. In het
noorden van Groningen en Friesland en in het westen des lands zijn slechts
relatief weinig meer-actieve schildklieren gevonden.

De streken, waar wij relatief veel meer-actieve schildklieren vinden,
staan tevens bekend als streken, waar bij de mens krop voorkomt. Ook
bij dit uitgebreide materiaal werd dus weer een duidelijke, regionale
invloed op de schildklierstructuur van nuchtere kalveren geconstateerd,
die parallel gaat met een soortgelijke beïnvloeding van de schildklier-
structuur bij de mens.

Dat bij deze nuchtere kalveren ook werkelijk van het voorkomen van
krop gesproken moet worden, blijkt uit het feit, dat in dit materiaal 30
schildklieren voorkwamen met een gewicht — in gefixeerde toestand —
van 25 g of meer (gemiddeld gewicht bij dit materiaal ± 15 g), terwijl
24 schildklieren als beoordelingscijfer een 4 ontvingen.

Nu de omstandigheden de veehouders steeds meer dringen tot het voe-
deren van op eigen bedrijf geteelde producten en tot een sterke inten-
sivering van deze veevoederverbouw, is het constateren van een dergelijke
regionale invloed van groot belang, in het bijzonder, waar het een voor
de gezondheidstoestand, de productie en de vruchtbaarheid van het dier
zo belangrijk orgaan als de schildklier betreft.

Nu betrof dit onderzoek jonge dieren en het is bekend, dat deze in het
algemeen gevoeliger zijn voor ongunstige invloeden op de schildklier
dan volwassen dieren, hoewel de gevoeligheid van deze laatste bij drachtig-
heid of hoge melkgift ook groter is. Het is daarom wel mogelijk, dat het
percentage histologisch meer-actieve schildklieren bij materiaal van oudere
dieren geringer is. Aan de andere kant zou een voorbijgaande storing
van de schildklier-functie in de groeiperiode zeer wel een blijvende achter-
stand in de ontwikkeling ten gevolge kunnen hebben. Wij denken hierbij
o.a. aan de skeletontwikkeling. Verder zal involutie van een schildklier,
die slechts een korte periode van hyperactiviteit van het klierweefsel
onderging, alleen dan weer een normaal functionnerende schildklier
op kunnen leveren, indien er tevoren nog geen belangrijke vermeerdering
van secernerende weefselelementen — hetzij kliercellen, hetzij follikels —
is opgetreden en indien er ook nog geen degeneratie heeft plaats gevonden.
In het eerste geval zal een blijvende schildkliervergroting toch niet uit-
blijven en in het laatste geval bestaat de mogelijkheid van een definitieve
hypofunctie van het orgaan. Daarbij wordt in de literatuur herhaaldelijk
de aandacht gevestigd op de economisch nadelige gevolgen van slechts ge-
ringe afwijkingen van de normale schildklierstructuur en -functie (de
zgn. „borderline" of „subclinical cases").

Het zal dus stellig aanbeveling verdienen te trachten, de in het oosten
van het land geconstateerde toestand te verbeteren.

Voor de afwijkingen in de bouw van de schildklier bij de mens wordt
de oorzaak in de eerste plaats gezocht in jodiumgebrek. Gezien de parallel
tussen het voorkomen van schildklierafwijkingen bij dieren en bij de mens,
moet hier dus ook onze eerste gedachte naar uitgaan. De uitkomsten van

de jodiumbepalingen, die wij verrichtten, wijzen ook in deze richting.
Daarnaast dienen echter als mogelijke oorzaken genoemd te worden
het beperken van krachtvoer, met de daarin voorkomende mineralen,
tijdens de droogstand in de laatste twee maanden der drachtigheids-
periode en voorts de voedering van grotere hoeveelheden stoppelknollen
in de wintermaanden. Het is immers bekend dat in knollen stoffen gevonden
zijn, die een remmende werking op de vorming van het schildklierhormoon
uitoefenen en tevens het volumen van het orgaan doen toenemen en het
histologisch meer actief maken, ondanks de geringere hormoonproductie.

Zonder een definitief oordeel uit te spreken over de oorzaken van de
geconstateerde schildklierafwijkingen, lijkt het dus voorlopig aangewezen,
in de betrokken gebieden gedurende de droogstand en bij het voeren van
stoppelknollen aan de dieren jodium te verstrekken. De prophylactische
en genezende werking van jodium is nl. in vele gevallen van schildklier-
afwijkingen, ontstaan door verschillende oorzaken, gebleken. De eenvou-
digste wijze van toediening ware wellicht een jodiumhoudende liksteen.
Mochten de dieren hier echter niet voldoende van tot zich nemen, dan zal
het voeder of het drinkwater gejodeerd moeten worden. In alle gevallen
zal er evenwel tegen gewaakt dienen te worden, dat tijdens opslag en
gebruik het jodiumgehalte te sterk daalt.

Wij bestudeerden de microscopische structuur van 627 schildklieren
van nuchtere kalveren van bekende herkomst uit verschillende delen des
lands. De histologische activiteit van de klieren werd uitgedrukt in een
cijfer dat toenam met de activiteit van 1 tot 4. 30 klieren hadden na fixatie
met formaline een gewicht van 25 g of meer (gemiddeld gewicht 15 g).
24 klieren ontvingen als beoordelingscijfer een 4. De klieren werden in
twee groepen verdeeld: een groep van 248 klieren met een beoordelings-
cijfer van 3 of hoger, een tweede groep van 379 klieren met een beoor-
delingscijfer lager dan 3. Voor iedere klier werd op zijn plaats van her-
komst een teken geplaatst op een kaart. Voor een klier behorend tot de
eerste groep was dit een plusteken, voor een klier uit de tweede groep een
stip. Streken met een relatief groot aantal meer-actieve klieren werden
gevonden in het oosten des lands — de Achterhoek, Twente, Zuid-Limburg
— en tussen de grote rivieren. Dit voorkomen van histologisch meer-actieve
klieren bij nuchtere kalveren loopt parallel met de verspreiding van humane
krop in ons land. Tenslotte volgen enkele suggesties betreffende de mogelijke
oorzaken en de wijze waarop de toestand in de genoemde gebieden ver-
beterd kan worden.

The microscopical structure was studied of 627 thyroid glands of newborn calves
of known origin from different parts of the Netherlands. The histological activity of the
glands was expressed in numbers, increasing with activity from 1 to 4. After fixation
with formaline 30 of the glands showed a weight of 25 g or more (mean weight 15 g).
24 of the glands were adjudged 4 as the activity-indexnumber. The glands were divided
into two groups: one group of 248 glands with an activity-index-number of 3 or higher,
another group of 379 glands with an indexnumber lower than 3. The place of origin
of each gland was indicated on a map. For a gland belonging to the first group a plus
symbol, for a gland out of the second group a dot was applied. Regions producing a

relative high number of the more active glands were found to be situated in the eastern
parts of the country — Achterhoek, Twente, S-Limburg — and between the large
rivers. The prevalence of histologically more active glands in newborn calves proved
to run parallel to the distribution of human goitre in the Netherlands. Some suggestions
are made as to the possible causes and as to the way of achieving improvements in the
conditions prevailing in the districts mentioned.

Fut étudicé la structure microscopique de 627 glandes thyroïdiennes de veaux nouveau-
nés d\'origine connue de diverses régions des Pays-Bas. L\'activité histologique des glandes
fut exprimée en un nombre montant en rapport à l\'activité de i à 4. 30 glandes pesaient
25 g. ou d\'avantage après fixation par de la formaline (poids moyen: 15 g). 24 glandes
furent estimées le nombre 4. Les glandes furent divisées en deux groupes: un groupe de
248 glandes estimées 3 ou plus, un autre groupe de 37g glandes estimées plus bas. Chaque
glande fut indiquée par une marque sur une carte à sa place d\'origine: celles du groupe
I par un plus, celles du groupe II par un point. Des régions produisant un nombre assez
grand de glandes à l\'activité plus élevée furent trouvées à l\'est du pays —- Achterhoek,
Twente, Limburg du Sud - et entre les grands fleuves. La distribution des glandes à
l\'activité plus élevée chez des veaux nouveau-nés correspond ainsi à celle du goitre humain
aux Pays-Bas. Il suivent quelques suggestions concernant les causes possibles et à l\'égard
des possibilités d\'arriver à une amélioration de la situation dans les régions nommées.

Die mikroskopische Struktur von 627 Schilddrüsen nüchterner Kälber von bekannter
Herkunft aus verschiedenen Gegenden der Niederlande wurde untersucht. Die histalogi-
sche Aktivität der Drüsen wurde ausgedruckt in den Zahlen 1 (= sehr gering) bis 4 ( =
sehr strak). 30 Drüsen zeigten nach Formalinfixierung ein Gewicht von 25 g. oder mehr
(Mittelwert 15 g.). 24 Drüsen erhielten die Aktivitätszahl 4. Die Drüsen wurden in zwei
Gruppen eingeteilt: eine Gruppe von 248 Drüsen mit Aktivitätszahl 3 oder höher
und eine zweite Gruppe von 37g Drüsen mit niedrigerer Aktivitätszahl. Jede Drüse
wurde an ihrer Herkunftsstelle auf eine Karte eingetragen; die Drüsen der ersten Grup-
pe wurden bezeichnet durch ein Pluszeichen, diejenigen der zweiten Gruppe durch
einen Punkt. Gegenden mit relativ viel aktiveren Drüsen wurden gefunden im Osten des
Landes — Achterhoek, Twente, Süd-Limburg und zwischen dengrossen Flüssen. Das
überwiegend Auftreten von aktiveren Drüsen bei nüchternen Kälbern geht in den
Niederlanden zusammen mit mehr Kropf bei Menschen.

Es folgen einige Bemerkungen über die möglichen Ursachen und die Wege, welche
möglicherweise zur Verbesserung der I.age in den genannten Gegenden führen können.

2. Nederl. Strumacommissie, De kropbestrijding in Nederland in de jaren ig32—■

3. Baillarger, J. G. F., Du goitre chez les animaux domestiques, Ree. de Médecine

Vétérinaire 40 (1863) 133. gecit. n. : Goitre in animais, Iodine Facts 381—42g
(1949) \'3-

4. Pasma, F., De endemische krop en haar gevolgen in de Z.O.-hoek van Friesland,

6. Brouwer, E. en Wiertz, G., Microscopisch onderzoek van schildklieren van vol-

wassen runderen en nuchtere kalveren uit verschillende streken van Nederland,
Maandbl. Landbouwvoorlichtingsdienst 6 ( 1949) 486.

7. Wiertz, G. en Brouwer, E., Microscopisch onderzoek van schildklieren ten behoeve

Teneinde meer gegevens te kunnen bewerken betreffende de over-
erving van de hernia umbilicalis bij paard, rund en varken, verzoek
ik de collegae alle gevallen, waarin de afstamming der dieren bekend
is, te melden aan het Zoötechnisch Instituut, t.a.v. Mej. H. van
OOSTERWIJK BRUYN.

Wat zijn de moderne opvattingen over het ontstaan en het verdwijnen van Rigor
mortis? Welke rol speelt adenosinetrifosfaat daarbij en met welke chemische reactie is
deze stof aan te tonen?

De toestand van „rigor mortis" gaat vergezeld van een coagulatie der spiereiwitten
en de pH van de spier daalt van 7.3 tot 5.8. Er hoopt zich melkzuur op en het glycogeen
verdwijnt. Ook ontstaan er zure pbosphaten en CO,. De spier heeft een verhoogde
elasticiteit, doch de prikkelbaarheid is verdwenen.

Na enige tijd verdwijnt de rigor; dc spier wordt weer soepel, doch de prikkelbaarheid
keert niet terug. Dit is een gevolg van de beginnende autolyse in de spier, het voor-
stadium van de rotting.

Vroeger meende men dat rigor veroorzaakt werd door melkzuurophoping in de
spier, doch volgens nieuwere opvattingen is het verdwijnen van glycogeen hiervoor
meer aansprakelijk, want een spier waarin men de mclkzuurvorming voorkomt (toe-
diening van monojoodazijnzuur) kan wel in rigortoestand geraken. De pH blijft dan
ongewijzigd.

Opgejaagd wild komt na de dood zeer snel in rigor door de glycogecnarmoede der
spieren. Of het adenosinetriphosphaat hierbij een bijzondere rol vervult is niet bekend.
Wel wordt het tijdens rigor ontleed, waarbij het vrijkomende phosphorzuur mede-
werkt aan dc pH-daling in de spier.

Lehrbuch der Tierärztlichen Geburtshilfe und Gynäkologie. Von: Prof. Dr.
F. Benesch, Wien. Mit 833 zum Teil mehrfarbigen Abbildungen im Text. Verlag
Urban und Schwarzenberg, Wien-Innsbruck 1952. Prijs ƒ 101,—.

Het bestaat uit twee gedeelten, n.1.
ie. een verloskundig gedeelte dat 567 bladzijden met 682 afbeeldingen omvat,
2e. een gynaecologisch gedeelte dat 206 bladzijden met 266 afbeeldingen omvat.

Het aantal afbeeldingen is buitengewoon groot en deze zijn vrijwel alle uitstekend
geslaagd en zeer instructief. Ik juich dit grote aantal foto\'s dan ook zeer toe; ze zijn
voor de student van grote waarde.

Het gevolg van dit grote getal foto\'s is, zoals Schrijver in het voorwoord aangeeft,
dat de tekst tot een minimum moest worden beperkt. Deze beperking van de tekst was
tevens noodzakelijk om het boek niet te omvangrijk te doen worden. Het besnoeien
van de tekst is in wezen niet verkeerd, mits de volledigheid van de behandelde stof er
niet onder lijdt. Dit is helaas niet steeds het geval geweest, zoals mij uit enkele ge-
deelten bleek. Zo verzuimt Schrijver b.v. bij valse weeën te vermelden, dat het verschil
in vorm van de bekkenholte tussen paard en rund voldoende aanleiding geeft voor het
feit, dat bij runderen dit lijden veel heftiger en langduriger optreedt dan bij paarden.
Terwijl een keur van foto\'s de lezer bekend maakt met de prolapsus vaginae, is er in
de tekst geen melding gemaakt van een bij dit lijden optredende complicatie die vaak
bij schaap en geit optreedt en bestaat uit een onvoldoende opening van de cervix bij de
partus. Terecht wijst Schrijver er op, dat de diagnose: torsio uteri door vaginaal- en
rectaalonderzoek met zekerheid is te stellen. Maar er is slechts summier ingegaan op
de veranderingen welke vast te stellen zijn bij rectaal exploreren. Medegedeeld had
moeten worden, dat bij honden, in aansluiting aan een torsio uteri, herhaaldelijk een sterke
hydrops ascitis gezien wordt. De bespreking, hoewel kort, van transport, gras- en stal-
tetanie, van melkziekte, van acetonaemie en van de pathologie der jonggeborenen, acht
ik niet op haar plaats in een boek over verloskunde.

Bij de bespreking van het maceratie-proces was het voorkomen van rottende mace-
ratie de vermelding waard geweest.

De hydrops der vruchtvliezen is zeer vluchtig behandeld, te beknopt naar mijn
smaak. Er wordt niet gewezen op het feit, dat na punctie van de uterus uit de rechter
flank, waarbij een beperkte hoeveelheid vruchtwater wordt afgetapt, het dier veel ver-
lichting ondervindt en de graviditeit ongestoord kan voortgaan. Daarnaast moest de
prognose vaker ongunstig luiden dan slechts in die gevallen, dat het rund niet meer
kan rijzen.

Daarentegen maakt Schrijver bij de verschillende reposities mijns inziens onnodig
veel melding van verschillende repositors. De daarbij behorende foto\'s zijn uitstekend;
de fraaie collectie van die der misvormde vruchten is vermeldenswaard.

De ontleding der vrucht bij de verschillende diersoorten is over het algemeen goed
aangegeven en zeer goed geïllustreerd. Met genoegen constateerde ik, dat ook de sub-
cutane embryotomie niet vergeten is.

De bespreking der verloskundige buikoperaties wordt wederom verlucht met een groot
aantal, merendeels uitstekende foto\'s.

Onder de pathologie van het puerperium worden bij de verhandeling over de pro-
lapsus uteri eveneens vele goede afbeeldingen aangetroffen. Maar ik kan mij niet met
de opvatting van de Schrijver verenigen, waar hij adviseert, alvorens tot repositie over
te gaan, de uterus af te wassen met een koude (£—i %) aluinoplossing. Er is verzuimd
te vermelden, dat de uterus gedurende de repositie met veel succes opgebeurd kan
worden met behulp van een plank. De repositie van de geprolabeerde uterus van het
varken, wordt m.i. wel iets te gemakkelijk voorgesteld.

Bij de bespreking der puerperale phlegmone, had ik gaarne meer aandacht besteed
gezien aan de langzamer verlopende.

Ook in het tweede gedeelte van het boek, dat zich bezig houdt met de gynaecologie,
zijn talrijke fraaie foto\'s aangetroffen. De onvruchtbaarheid bij de onderscheidene
dieren wordt systematisch vrij volledig behandeld, maar tot mijn verbazing ontbreekt
een bespreking van de door Stegenga ontdekte vorm van dekinfectie, de Vibrio fetus
infectie. Omtrent dit onderwerp had m.i. een uitvoerige bespreking niet mogen ont-
breken.

Wat de bespreking van de hormoon-praeparaten betreft, acht ik het in het algemeen
onjuist, dat zovele praeparaten genoemd worden. Volstaan had kunnen worden met
in het algemeen te spreken van gonadotrope hormonen, oestrogene stoffen enz., en de
dosis hiervan aan te geven in internationale eenheden. Met een bespreking der kunst-
matige inseminatie en van verschillende gynaecologische operaties, wordt dit boek
besloten.

Ongetwijfeld heeft dit boek zeer vele goede eigenschappen, waaronder de illustratie

een heel belangrijke plaats inneemt en daarmede wens ik de Schrijver dan ook van
harte geluk.

Het boek verrijkt ongetwijfeld onze literatuur, maar tot mijn grote spijt heeft de tekst
door plaatsgebrek geleden. Hierdoor zijn verschillende lacunen in de behandelde
onderwerpen ontstaan, die storend werken en afbreuk doen aan de waarde van het
boek als studieboek voor de studenten.

Ik meen de Schrijver te moeten adviseren bij de bewerking van de tweede druk,
die zeer zeker zal komen, het boek te splitsen in twee gedeelten, n.1. in een verloskundig
gedeelte (inclusief het puerperium) en een gynaecologisch gedeelte (inclusief de K.I.).

De uitgever verdient grote lof voor de wijze waarop hij het boek verzorgd heeft.
Papier en druk, zowel van tekst als van afbeeldingen, laten niets te wensen over. Met
de eenvoudige fraaie band kunnen zij de toets der kritiek ten volle doorstaan.

Banham\'s The Veterinary Surgeons\' Vademecum. By W. A. Greig. Uitg.
Balliére, Tindall and Cox, Londen.

Zo juist verscheen de 8e Uitgave van dit Vademecum, dat voor de eerste maal werd
uitgegeven in 1887.

Het 216 pagina\'s grote boekje is bestemd voor de practicus, die er verschillende
gegevens in vindt omtrent geneesmiddelen en dosering, onverenigbaarheid van genees-
middelen, receptuur, enz. In een volgend hoofdstuk vindt men een lijst van de voor-
naamste pathogene bacteriën met enkele eigenschappen (morphologie, kleurbaarheid
en een lijst van belangrijke parasieten. Hoofdstuk III geeft iets over voederleer. IV over
de samenstelling van de melk van verschillende huisdieren, vermeldt een hele lijst
van planten, die invloed uitoefenen op kleur, smaak of geur van de melk (m.i. van
meer theoretische betekenis); kapittel V geeft o.a. een tabel van afmetingen en gewichten
der verschillende organen van paard, rund, schaap, varken, hond en kat; het behandelt
ook uitvoerig het opmaken van een signalement en de tandwisseling. Hoofdstuk VI bevat
een lijst van de besmettelijke ziekten, die moeten worden aangegeven; zij vertoont
veel gelijkenis met die uit onze Veewet, maar waarin mij opviei: „Tuberculosis, Bovine,
of the following classes: a Tuberculeus mastitis, b. Emaciation due to tuberculosis.
c. Chronic cough with clinical signs of tuberculosis."

Tenslotte worden nog tuberculinatie, malleïnatie beschreven; het bloedonderzoek
wordt afgedaan in 3 bladzijden, terwijl dat van urine en faeces er nog twee pagina\'s
meer heeft gekregen. Het boekje eindigt met een zeer uitvoerige tabel van maten en
gewichten.

Ongetwijfeld bevat dit vademecum tal van waardevolle gegevens; het is zeer over-
zichtelijk maar lijdt als zovele van deze soort werken aan het euvel van alles te willen
geven, terwijl er niet voldoende ruimte voor is. Wat doet b.v. een opgave van tempera-
tuur, pols en ademhaling e.d. erin of een hele lijst van aftekeningen? Het is blijkens
het voorwoord bestemd voor de „general practioner". die toch heus dergelijke niet meer
nodig heeft.

Voor ons levert de posologie enige bezwaren op, omdat wij de Engelse maten en
gewichten moeten omzetten in ons metrieke stelsel.

Die Krankheiten der Katze, door R. Reinhardt, ehemaliger Direktor der Un.-
Poliklinik für Kleine Haustiere in Leipzig, 2e druk, uitgave H. H. Schaper, Hannover.

Behalve aan de ziekten wordt in dit 192 blz. tellende boekje aandacht besteed aan de
afstamming, de rassen, het karakter, het fokken, de voeding, de verpleging enz. van de
katten.

Door verschillende uitlatingen toont R. zich een goed kenner van deze diersoort, wat
niet zeggen wil, dat ik al zijn meningen en uitlatingen onderschrijf.

Schrijver brengt duidelijk naar voren, dat de kat niet alleen een gezellig huisdier is,
maar ook van groot economisch belang als verdelger van muizen en ratten. Ook neemt
hij uit een oogpunt van dierenbescherming krachtig stelling tegen het optreden ten
opzichte van katten als vogelvrij verklaarde dieren, wanneer het gaat om vangen
ervan en om honden af te richten voor de jacht enz. (Katzenwürgen).

Als infectieziekten worden in de eerste plaats behandeld de drie virusziekten (influenza,
infectieuze gastro-enteritis en agranulocytose); aetiologisch beschouwt hij ze als drie
verschillende ziekten. Naast deze meest voorkomende worden tuberculose, pseudo-
tuberculose, actinomycose, pasteurellose enz. beschreven, om vervolgens de orgaan-
ziekten en parasitaire ziekten, avitaminose en vergiftigingen de revue te laten passeren
In het streven om volledig te zijn, wordt ook veel aandacht besteed aan die aandoeningen,
die zeer zelden voorkomen, hetgeen de overzichtelijkheid niet steeds ten goede komt.

Bij de therapie wordt aan de specifiek Duitse middelen van voor de oorlog weer veel
aandacht besteed, waardoor de moderne chemotherapeutica en antibiotica op de achter-
grond geraken. Dit neemt niet weg, dat allen, die zich voor de ziekten van de kat inte-
resseren, in dit boekje belangrijke gegevens vinden.

6e, opnieuw bewerkte druk, 420 bladzijden, 222 illustraties, gebonden
D.M. 43. , Uitgave 1953 Paul Parey in Berlijn en Hamburg.

Art. 3 van de voorschriften, vervat in een circulaire van de „Reichsminister des Innern"
van 24 Juni 1934, ■—welke een nadere uiteenzetting geeft over de bepalingen van de
,,Lebensmittelgesetz 1927" — ,stelt vast, dat het ambtenaar-dierenartsen zijn, die toe-
zicht hebben op de hygiënische zijde van de distributie en bereiding van vers, gecon-
serveerd en toebereid vlees van warmbloedige dieren, alsmede die van vissen, week- en
schaaldieren en hun toebereidingen en producten, eieren en hun producten en melk,
een en ander met een aantal uitzonderingen.

Oorspronkelijk is dan ook dit boek in zijn eerste uitgaafin 1929 geschreven met het
doel in beknopte vorm een algemeen overzicht over deze uitgebreide contrölc-taak te
geven, aan welk overzicht de ervaring van de, aan de Berlijnse politie verbonden
dierenartsen, die in de controle op levensmiddelen werkzaam waren, ten grondslag ligt.
I.ater is bovenbedoeld toezicht door de ambtenaar-dierenarts over heel Duitsland uit-
gebreid en er werden in de loop van de jaren zoveel nieuwe ervaringen opgedaan, dat de
auteurs nu, December 1952, aan de zesde druk toe zijn, nadat de vijfde in 1943 verscheen.
In deze druk is alles weggelaten, wat op melk en melkonderzoek betrekking heeft.

Door opname van zeer veel, wat terzake nut kan hebben, is het oorspronkelijk als
„Taschenbuch" bedoelde boek, echter uitgegroeid tot een lijvig werk van 404 bladzijden,
waarvan er evenwel 63 worden ingenomen door de tekst van de gehele „Lebensmittel-
gesetz", met alles wat er bij behoort. Er zijn bovendien veel mooie illustraties, waaronder
heel veel afbeeldingen van voor consumptie geschikte vissoorten. Het boek bevat buiten-
gewoon veel gegevens, en het zal de Duitse ambtenaar-dierenarts, die werkzaam is bij
deze „Lebcnsmittelkontroll" zeer veel aantrekkelijks bieden, waarbij het als naslagwerk
kan dienen. Maar juist, omdat er zo\'n uitgebreid gebied beschreven wordt, kan elk onder-
werp slechts beknopt worden behandeld; dikwijls wordt een bepaald onderzoek alleen
maar even aangeduid. Als eert werkelijk studieboek kan het m.i. voor de Nederlandse
student of afgestudeerde niet dienen, wel echter heel goed als een beknopte encyclopaedie
bij het onderzoek van zekere levensmiddelen.

Er zijn hoofdstukken over vlees en vleeskennis, waarin in ruim 100 bladzijden veel
wetenswaardigs wordt medegedeeld over vers, gekoeld, bevroren en toebereid vlees, over
vleeswaren, vetten, enz.; er zijn lange hoofdstukken over vissen (anatomie, viskennis,
visziekten, bederf, enz.); over gevogelte, over wild, over eieren, waarin bij de bespreking
aan alles is gedacht.

Aan het eind van elk der hoofdstukken is een uitgebreide literatuurlijst opgenomen;
hij, die dus iets naders wil weten over een der onderwerpen, die in het bepaalde hoofd-
stuk zijn genoemd, kan zijn keuze doen uit de nauwkeurig opgegeven, meer uitvoerige
studies.

Aan alles ligt een ervaring en kennis van van dieren afkomstige levensmiddelen over
vele jaren ten grondslag, zodat dit boek ook voor de Nederlandse dierenarts, die in deze
tak van onze wetenschap zijn taak vindt, als naslagwerk van grote waarde kan zijn.

Aan de redactie werd de bovengenoemde brochure ter bespreking toegezonden.
Zij bevat een aantal opdrachten geschreven door autoriteiten bij gelegenheid van het
25-jarig jubileum van het thans onder leiding van collega Mol staande Melkcontróle
station Amsterdam. Zij alle getuigen van de nuttige arbeid, gedurende deze kwarteeuw
door dit station verricht ter verbetering van de qualiteit der Amsterdamse consumptie-
melk.

In een gedocumenteerd artikel beschrijft de heer Mol de zeer moeilijke oprichtings-
jaren van dit bureau. Voor wie als ondergetekende de bewogen jaren kort na de eerste
wereldoorlog op dit gebied heeft mede beleefd, wekt hij herinneringen op aan de felle
strijd, die toen gestreden is, om overmatig overheids-ingrijpen af te weren en de be-
hartiging dezer belangen te doen blijven berusten in de handen der meest belangheb-
benden t.w. de veehouders en de melkverkopers, onverschillig of deze laatste grote
inrichtingen of bescheiden melkslijters zijn. Realiseert men zich in diergeneeskundige
kringen wel voldoende, hoeveel beleid en opofferingen het gekost heeft, de directie
over deze nuttige instellingen in het westen des lands in meerderheid in handen van
collegae te leggen? Is er onder de jongeren wel voldoende ambitie om dit werk voort te
zetten en wordt hun daartoe ■wel de nodige gelegenheid geboden?

Ware in de jaren 1922—\'27 niet de hand aan de ploeg geslagen, in de crisisjaren
1930 e.v. zou geen apparaat beschikbaar geweest zijn om de zo nodige betaling der melk
naar qualiteit met één slag in te voeren. Dankbaar moet hier de werkkracht en het
organisatievermogen herdacht worden van wijlen Dr. R. H. van Geldf.r, de eerste
directeur van dit bureau, die op waardige wijze door de tegenwoordige functionaris
werd opgevolgd. Deze beschrijft niet alleen de opbouwende kracht, die geput werd
uit de door de A.V.M. en C.M.C. in het leven geroepen Centrale Commissie voor
Melkhygiëne en de invloed daarvan op de verbetering der geleverde melk, maar geeft
ook enige zeer nuttige wenken voor de toekomst. Voor het eerste geeft hij leerzame
voorbeelden van de qualiteitsverschillen tussen de melk van veehouders, die regelmatig
werden gecontroleerd en van andere, die slechts door incidentele omstandigheden ter
onderzoek kwamen.

Onder de wensen voor toekomst noemt hij terecht verbetering der melklokalen op de
boerderijen en van de reiniging van het melkgerei. Dan wijst hij op de onvoldoende
ingerichte melkontvangstplaatsen en busscnspoelmachines. Terecht zegt hij:

„In het belang van de kwaliteit van de melk dienen de bussen met warme melk
„om 10 uur \'s morgens, resp. 9 uur \'s avonds gestort te zijn, waarna de melk onmiddel-
lijk gekoeld moet worden indien zij niet direct verwerkt wordt."

Het zou ons te ver voeren hier alle verbeteringen op te sommen die de heer Mol
ter zake van de inrichting der mclkverkopende bedrijven, van de verpakking en van
het vervoer der melk nodig oordeelt. De deskundige lezer zal daarin veel behartens-
waardige aanwijzingen vinden. Voor één willen wij een uitzondering maken. De heer
Mol bepleit terecht, dat er gepasteuriseerde melk in flessen beschikbaar kome met een
vetgehalte van 3J 4 3$ %. Eerst dan zal het artikel melk weer de waardering van het
publiek verwerven die het waard is. Daarnevens wil hij een goedkopere melk, door hem
„kookmelk" genoemd in de handel brengen met een vetgehalte van bijv. 1 %.

Wij zouden het betreuren indien dit percentage zo laag gesteld zou moeten worden
en menen, dat getracht moet worden hier het vetpercentage der tegenwoordige gestan-
daardiseerde melk (2^ %) te handhaven.

Wij menen de invloed van het werk der westelijke melkcontrólestations het best .e
kunnen aangeven met de woorden van de heer B. van der Heide, Directeur der Coöpe-
ratieve Mclkcentrale (C.M.C.) in zijn artikel in deze brochure:

„Stond een kwarteeuw geleden de kwaliteit van de West-Nederlandse, melk in door-
knede beneden de melkkwaliteit in de andere Nederlandse gewesten, thans zijn de
„rollen omgekeerd cn ligt het kwaliteitspeil buiten West-Nederland gemiddeld belang-
rijk lager."

„Moge een melkwinningswet, die deze materie (voor het gehele land¹) ) afdoende
„regelt, spoedig tot stand komen."

Aan de beschouwingen bij het 25-jarig jubileum van dit bureau is het jaarverslag
over zijn verrichtingen in 1951 toegevoegd. Deze resultaten lenen zich moeilijk tot
een weergave in beknopte vorm. Zij bewijzen echter eens te meer van hoe groot nut
en hoe onmisbaar het werk van collega Mol en zijn medewerkers voor de melkvoor-
ziening van de hoofdstad is. C. F. van Oijen.

Voeding en verzorging van kippen. Uitgave van U. T wijnstra\'s Oliefabrieken
N.V. Maarssen en Akkrum.

U T voegde aan de reeks van boekjes, stencils en folders betreffende de pluimvee-,
varkens- en rundveehouderij een klein boekje toe van 24 pagina\'s, handelende over
de voeding en verzorging van kippen. In het voorwoord lezen wij: „Het blijkt ons
steeds meer, dat er in de practijk nog veel behoefte bestaat aan voorlichting. Er worden
nog legio fouten in de bedrijfsvoering aangetroffen, vaak kleine foutjes, doch al deze
foutjes tezamen kosten de kippenhouder veel geld".

Zij die dagelijks werken in een gebied waar veel kippen worden gehouden, kennen de
juistheid van deze bewering uit ervaring. Er is al ontzaglijk veel gedaan op het gebied
der voorlichting en elk nieuw nummer der pluimvcebladen staat weer vol met wenken
en raadgevingen. Dat er ondanks deze uitgebreide wijze van voorlichting nog steeds
grote fouten worden gemaakt, doet de vraag rijzen of dit zeer kleine boekje van de
firma Twijnstra, waarvan acht bladzijden gewijd zijn aan de verzorging van kippen,
in staat zal zijn enig resultaat tc bereiken. I.aten wij hopen dat het „kort maar krachtig"
hier ook weer juist en doeltreffend blijkt te zijn.

Het eerste gedeelte van het boekje behandelt in enkele regels de volgende punten:
1) Aankoop van kuikens, 2) Doelmatige opfok, 3) Huisvesting, 4) Verzorging, 5) Selectie
6) Kwaliteit der afgeleverde eieren.

liet tweede gedeelte handelt speciaal over de voeding. Hierbij wordt telkens op-
nieuw gewezen op de voordelen van ochtendvoeder in korrelvorm. De moraal van het
boekje is vanzelfsprekend: U T-pluimveevoedcr aan de top. In de laatste bladzijden
wordt men attent gemaakt op de pluimveekundige voorlichtingsdienst van U T, be-
staande uit acht pluimveedeskundigen (selecteurs).

Alles bij elkaar gezien een erg klein, misschien te klein, maar goed verzorgd boekje
waarin ongetwijfeld enkele goede dingen worden gezegd. Hoedemaker.

R. Lachenschmid — 4e druk 1952. Ferdinand Enke Verlag, Stuttgart, geb. D.M. 17.50.

Het handige boekje van Lachenschmid verscheen in 4e druk. Hoewel het niet vol-
ledig aangepast is op de Nederlandse werkwijze bij het keuren en de beoordeling der
gevonden afwijkingen, is er veel wetenswaardigs in te vinden. Vooral de systematische
behandeling van de stof doet weldadig aan. Het aanhangsel over de „Pathogenese der
Tuberkulose nach Nieberle" met de zeer beknopte paragraaf over „Beurteilung tuber-
kulöser Schlachttiere" is slechts zeer matig geschikt om een goed inzicht in deze inge-
wikkelde materie te verwerven. C. F. v. O.

Cyclische variaties in de vruchtbaarheid der dieren, in verband met de jaar-
getijden. Telesforo Bonadonna. „Zootecnica e Veterinaria", 1951.

Het artikel bevat een overzicht van een groot aantal publicaties betreffende dit onder
werp; enkele daarvan mogen hieronder worden weergegeven.

Erb, Andrews & Hilton vonden, dat het gemiddelde volume van het ejaculaat en
de aanvangsbeweeglijkheid der spermatozoïden geringer zijn in de maanden Juli-Sep-
tember. Het gehalte aan spermat. is het grootste in de maanden April-Juni. De levens-
duur is geringer in de maanden Juli-September en November.

Marcq, Dimitropoulus & Hennaux konden geen noemenswaardige invloed van de
seizoenen op de vruchtbaarheid vaststellen, afgezien van een geringe verhoging in de
maand Augustus.

Perry neemt aan, dat om bevruchting te verkrijgen een groter aantal inseminaties
nodig is gedurende de zomermaanden. De gunstigste maanden zijn volgens hem Mei-Juni;
de minst gunstige Juli-Augustus.

Van Engelse zijde worden de herfstmaanden als de gunstigste beschouwd; April en
Mei zijn ongunstig.

Mf.rciet & Salisbury nemen aan, dat zeer jonge en oudere dieren meer gevoelig zijn
voor seizoensinvloeden dan die van middelbare leeftijd. Volgens hen zou het licht een
rol spelen, doordat het via de N. opticus de hypophvsis zou beïnvloeden; ook op andere
cndocrine organen zou het invloed uitoefenen.

Aan het Instituut „Lazz. Spalanzani" zag Fumic.alli bij zijn onderzoekingen betref-
lende het sperma in sommige perioden in de koppen der sperm. een bepaald „corpus-
culum" verschijnen; een bepaalde regelmaat in de verschijning kon hij niet ontdekken.

Massironi, die tezamen met Bonadonna het onderzoek vervolgde, vond, dat dit
corpusculum in maximale hoeveelheid optrad tijdens de perioden, gedurende welke de
temperatuur haar uiterste waarden (maximum en minimum) bereikte. Schr. opperen de
veronderstelling dat de verschijning de aanduiding vormt van een spoedig te gronde
gaan van de sperm., en dus wijst op verminderd bevruchtingsvermogen.

Schr. meent uit desbetreffende curven enige correlatie te mogen afleiden tussen de
variaties in temperatuur, aantal uren zonneschijn en relat. vochtigheid der lucht cner-
en het bevruchtingsvermogen anderzijds, e.v. zou dit omgekeerd evenredig zijn met de
beide eerstgenoemde factoren en recht evenredig met de laatste.

Tn overeenstemming hiermede zouden de winter- en voorjaarsmaanden het gunstigst
zijn voor het tot stand komen der bevruchting. Zij schrijven dit toe aan een langere
duur der bronstperiode en een langere levensduur der spermazoïden.

In afl. 21, 1950, van de „Progresso Veterinario" komt Prof. T. Bonadonna, Directeur
van het „Institoto Lazzaro Spalanzani", te Milaan, op tegen een beslissing van een
rechterlijk ambtenaar te Rovigo, waarbij iemand, tegen wie eene strafvervolging was
ingesteld wegens het toepassen van K.I., was vrijgesproken.

De uitspraak blijkt zeer veel stof te hebben opgeworpen; uit het art. is af te leiden,
dat de dagbladen, vooral de plaatselijke en de regionale, zeer veel aandacht aan het
geval hebben gewijd; blijkbaar is zij zo algemeen bekend geweest, dat de schr. het niet
nodig oordeelt, haar uitvoerig weer te geven. De bijzonderheden betreffende de feiten
zelve en de omstandigheden waaronder zij plaats vonden, werden ons dus niet nader
bekend.

De uitvoering der K.I. is in Italië voorbehouden aan de dierenartsen en tot dit doel-
einde van regeringswege omgeven met zekere waarborgen, ofschoon de voorschriften

aanzienlijke gapingen bevatten. Prof. 13. pleit voor meer afdoende maatregelen in deze.
Hij meent, dat de leek zonder doelmatige vooropleiding niet in staat is de geschiktheid
van de stier als zaadleverancier te beoordelen, en evenmin de bewerking op juiste en
doelmatige wijze uit te voeren. Hij acht voortdurend toezicht noodzakelijk. Blijft dit
achterwege dan kan middellijk en onmiddellijk schade worden veroorzaakt.

Hoe staat het met deze aangelegenheid ten onzent? Al te veel overheidsbemoeiing gaat
ons al gauw tegenstaan; maar in de Nederlandse tuin Veeartsenijkunde heeft het on-
kruid steeds welig getierd. Is het daarom niet gewenst, deze nieuw-ontgonnen hoek tijdig
te voorzien van een deugdelijke omheining, vóór het ook daar de kop opsteekt, en de
beunhazen achter zich aanlokt? (Ref.)

Zoötechnische waarde van de stier en K.I. Telesforo Bonadona. Valore zootecnico
drl toro e fecondazione artificiale. L\' Italia Agricola, no 7, Juli 1950.

Sehr, wijst op verschillende aspecten van de K.I. in verband met de doelstellingen der
veehouderij in onderscheidene landstreken.

In streken waar men beoogt het voortbrengen van fokdieren van zeer hoge graad van
raszuiverheid, dient men bedacht te zijn op het gevaar, dat te grote mate van consan-
guiniteit zou kunnen ontstaan, en dat er bloedlijnen, welke toch ook van grote waarde
voor het ras zouden kunnen zijn, aan de aandacht ontsnappen, waardoor weerstands-
en aanpassingsvermogen van het ras zouden kunnen achteruitgaan.

Daartegenover staat in streken, waar men in hoofdzaak gebruiksdieren houdt, het voor-
deel dat de grote progenituur een betere beoordeling van de waarde van de stier mogelijk
maakt met betrekking tot de verhoging van de productiviteit, waardoor men meer
gelegenheid krijgt de meest waardevolle stieren uit te zoeken.

Sehr, verwijst naar onderzoekingen van Perry in de U.S.A. (Perry, F.. J. Breeding
Proces, „Hoard\'s Dairyman", 10 Sept. 1949).

Perry controleerde de opbrengst in melkvet van een aantal koeien gedurende eene
periode van 10 maanden en vergeleek deze met de opbrengst der moederdieren.

Afstammelingen van 10.000 stieren door normale dekking verwekt, bleken een hogere
opbrengst te geven dan de moeders, wanneer deze laatste vielen in de rubriek van dieren
welke tot gem. 338 lbs. melkvet produceerden. Dieren evenwel, verwekt met behulp
van K.I., bleken hogere opbrengsten te leveren dan hunne moeders, wanneer deze be-
hoorden tot de rubriek die nog tot 499 lbs opleverde.

Het keerpunt, waarboven geen verbetering meer bereikt was, bleek dus met behulp
van de k.i. belangrijk verhoogd te zijn.

Sehr, wijst voorts op de methode, die in Denemarken is voorgeslagen door Prof.
Hansen Larsen (H.L. : Afkomspröver med tyre, Kopenhagen 1947) on de productiviteit
der afstammelingen te controleren; deze bestaat daarin, dat 20 stuks primiparae, geboren
in de loop van het eerste jaar, dat de stier gebruikt werd, gedurende 10 maanden worden
ondergebracht in een contrôlestation en daar onder gelijke omstandigheden worden
gehouden. In 1947 werden op deze wijze afstammelingen van 23 der beste stieren van
het land gecontroleerd, die 50.000 kalveren hadden verwekt.

Sehr, waarschuwt tegen versnippering op dit gebied. Hij pleit voor de oprichting van
grote stations, waar al het werk, dat tot dit terrein behoort (selectie der stieren, winning,
controle en distributie van het sperma, controle der progenituur), door een staf van
behoorlijk geschoolde werkers kan worden verricht. Het maken van winst voor deze
stations behoort uitgesloten te zijn, daarom behoren zij niet in handen te zijn van par-
ticulieren maar in die van corporaties; zij behoren onder toezicht te staan van de overheid
(veterinaire dienst).

Volgens schrijver bewijzen uitgebreide statistieken, dat de gemiddelde leeftijd van
hun melkkoeien 7—8 jaar bedraagt, en met deze waarde ver onder de normale levens-

duur ligt. Onvruchtbaarheid moet hiervoor, voor een zeer groot gedeelte, aansprakelijk
worden gesteld.

Sinds nu de grote betekenis van de hormonen voor de reproductie is gebleken, is
onze verwachting op een doeltreffende hormoontherapie hoog gespannen.
Welke zijn de hormonen, die bij de voortplanting een rol spelen?

I. Gonadotropinen zijn de werkzame stoffen, die de functie van de gonaden regu-
leren. Ze worden geproduceerd door:

genaamd Epitheelfactor.
a2. Luteinisierungs Hormon (LH) of Interstitial cell stimulating hormone (ICSH),

FRH geeft de kleine follikel de stimulans zich te ontwikkelen. In de rijpende follikcl
wordt follikelhormon gevormd, dat de hypophyse prikkelt tot afscheiding van LH.
Onder invloed van LH vindt de ovulatie plaats en wordt het corpus luteum gevormd.

Bij het manlijke dier zet het FRH de ontwikkeling van het kiemepitheel aan. FRH
is dus niet geslachtsspecifiek.

Bij het vrouwelijke dier is de mengverhouding FR.H/LH en ook het tijdstip van het
optreden van het LH van groot belang. Bij het varken is de follikel slechts eefi beperkte
tijd tot ovulatie in staat, vóór en na deze tijd antwoordt de follikel niet op de LH-prikkel.

Verder speelt het een grote rol bij de vorming van het corpus luteum voor welks
voortbestaan het lut.eotrope hormoon weer verantwoordelijk is.

Bij het manlijke dier stimuleert het LH de Lcydig\'se interstitium-cellen, die dan het
O hormoon, testosteron, vormen. Onder de gecombineerde invloed van FRH en testo-
steron treedt dan de spermiognese op.

Zet de cellen van het corpus luteum aan tot progesteron-incretie, houdt dus het CL
in functionerende toestand en bepaalt dus de levensduur van het CL.

De onder b. genoemde hormonen zijn de extrahypophysaire hormonen. Hiervan
zijn de meest bekende: 1. het hormoon uit het drachtige-merrieserum (Pregnant Mare
Serum), dat in het bloed verschijnt na 30 dagen dracht en verdwijnt na 150 dagen.
(Gestyl Organon). De werking hiervan is die van het FRH met ook nog, in mindere
mate, die van het LH.

Gedurende het tijdvak van optreden in het bloed zorgt het voor de instandhouding
van de functie van het ovarium, daar de corpora lutea in regressie gaan en moeten worden
vernieuwd. Na 150 dagen neemt de placenta de vorming van FH en progesteron op zich.

Het humane chorion gonadotropine (Pregnancy Urine), Pregnyl, wordt gevormd
vanaf de 15e dag door het chorion van de gravide vrouw. De werking is als het LH.
Bij de vrouw nodig om het corpus luteum periodicum in een corpus luteum gravidatis
om te zetten.

al. Natuurlijke oestrogenen. Als eenvoudigste het follikel hormoon (FH). De
verschillende in urine uitgescheiden hormonen als oestron, oestriol, enz. zijn
splitsingsproducten van het FH.
a2. Kunstmatige oestrogenen, b.v. de verschillende stilbeen- en doisynolzuur-
derivaten.

b. Progestogenen: Biologisch het meest actiefis progesteron. Is een typisch vrouwelijk
hormoon.

Wegbereiders voor het ei, wat betreft implantatie, desensibilisatie van de uterus
voor contractieprikkels, enz.

c. Androgenen: Belangrijkste is testosteron. Wordt gevormd door de Leydig\'se inter-
stitiële cellen en heeft een stimulerende werking voor het spermiogenetische epitheel
van de tubuli seminiferi. In samenwerking met het FRH wordt de Spermiogenese
ingeleid.

Ocytocin is in staat de onder FH invloed staande uterus tot contracties aan te zetten
en de tonus te verhogen; de tonus van de cervix wordt verlaagd.

Thyroxin heeft een verhogende werking op de stofwisseling (meer speciaal op de
oxydatie-processen). De gonaden worden gevoeliger gemaakt voor de invloed van de
gonadotrope hormonen.

In een algemene beschouwing schrijft de auteur: „Deze is in wezen geen causale
therapie, daar in de meeste gevallen dc hormonale dysfunctie niet gezocht moet worden
in de endocrine klieren, doch in fouten in voeding en verpleging, waardoor secundair
het endocrine systeem beïnvloed wordt."

Verschillen in duur van belichting (daglicht) kunnen sterke invloed uitoefenen op
het optreden van bronst, b.v. bij schaap en paard. Voedingsfouten worden niet ge-
makkelijk geconstateerd en na correctie van deze fouten duurt het over het algemeen
lang voor er een verbetering optreedt. We zullen hierbij onze aandacht reeds hebben
te richten op een juiste bemesting van het weiland.

Hoewel injectie van hormonen soms snel kan leiden tot een herstel van de gestoorde
functie, moet getracht worden de grondoorzaak van de gestoorde functie te elimineren.

Zelfs erfelijke factoren kunnen, volgens schrijver, aanleiding geven tot een ver-
minderde aanpassing aan betrekkelijk normale uitwendige omstandigheden, waardoor
hormonale dysfunctie zeer gemakkelijk optreedt (optreden van ovariaal cysten).

Na deze inleiding volgt het speciale gedeelte. Hierin wordt vermeld, welke functie
gestoord is, en de therapie genoemd.

De primaire zien we bij infantiele dieren. Als therapie wordt voedingscorrectic
(weidegang) aangegeven.

Bij de secundaire afunctie van de oudere dieren moet worden geinjiciëerd FRH en
LH, b.v. in de vorm van PMSG en PUGonadotropine, 500—1000 E. elke 3 dagen.
Bij koeien alleen toe te passen als er jonge follikels in het ovarium aanwezig zijn.
b. Hypofunctie. Dit weer onder te verdelen in (a) hypofunctie met éénphasige cyclus
(waar de follikel zwelt, maar ovulatie en CL-vorming uitblijft) en (b) hypofunctie
met tweephasige cyclus.

ba. Zonder bronst, met voortijdige follikelatresie. Zeer dikwijls voorkomend, vooral
in winter en vroeg voorjaar.

Therapie: PMSG en PUG. 1500 E in 1 keer of gefractioneerd, in dien zin, dat als
er zich een follikel ontwikkelt, 500 E. PUG wordt gegeven.

Hierbij groeit de follikel wel, maar ovulatie vindt niet plaats en er wordt geen CL
gevormd. De follikels persisteren en produceren vaak zoveel F\'H, dat de dieren
doorlopend bronstig zijn.

Thei&pie: Hierbij moet getracht worden het verloren evenwicht F\'RH/LH en
FH/Prog. te herstellen. Hierbij eerst de persisterende follikel te doen bersten. Verder
is het het meest rationeel om PUG toe te passen (1000—1500- -3000 E. i.m. of i.v.).
Ook is te proberen Progesteron meermalen 40 mgr. elke 3 dagen.

bc. Met bronst, met follikelatresie (loze bronst).
Follikelbersting blijft uit. Deze wordt atresisch. Gebrek aan LH.
Therapie: PUG (500 E) of dimenformon 5 mgr.

Hier bereikt de F\'H-concentratie geen voldoende waarde om uitwendige bronst-
verschijnselen te geven, of het zenuwstelsel is voor de prikkel niet voldoende gevoelig.
Therapie: Oude CL verwijderen. Injectie van 5—10 mgr. Dimenformon of Stil-
boestrol. Ook PMSG in kleine dosis, tot ± 1000 E.

De grondoorzaak opheffen (endometritis-acetonaemie, enz.).
Verder als bij stille bronst.

Daar de kans op bevruchting het grootst is, als de dekking enige uren vóór de ovulatie
plaats vinclt, is het b.v. bij paarden (met lange bronstperiode) gewenst de ovulatie
plaats te doen vinden op een bekend tijdstip. Hiervoor wordt korte tijd na cle dekking
1000 E. PUG of PUG PMSG ingespoten. Ovulatie vindt dan binnen 30 uur plaats.

IV. Puerperium-stoornissen: Retentio secundinarum, uterusatonie en endometritis
door lochiën-retentie, zijn door oestrogenen bevredigend op te heffen. De goedkope
stilbeenpraeparaten zijn hier aangewezen. Bij retentio secundinarum 12—36 uur
na de partus 10—20 mgr stilboestrol, zo nodig na 3 dagen herhalen. De uterustonus
kan ook door 30—50 I.E. ocytocin (Piton, enz.) worden verhoogd.

V. Pathologische uterusinhoud: Pyometra, dode vrucht, enz. Hier verlenen oestro-
genen uitstekende diensten.

Eén of tweemaal 10—30 mgr dimenformon of stilboestrol zijn als regel voldoende
om de inhoud te verwijderen. Zo niet, dan kan de door oestrogenen gesensibiliseerde
uterus tot contractie worden gebracht door ocytocin in de gebruikelijke dosering.

Na een kleine en weinig nieuws bevattende verhandeling over de onvruchtbaarheid
bij het manlijke rund en een mededeling over kryptorchidie besluit dit zeer lezens-
waardige artikel met een uitvoerige literatuurlijst. Eisma.

Onderzoek naar de frequentie van longtuberculose bij jongere mannen
met een administratieve werkkring. I. v. d. Heijden, N. T. v. G. No. i, 5 Jan. 1951.

Schr. heeft aan de hand van gegevens door een enquête onder kurende jongemannen,
van sanatoria, consultatiebureaux, en het Centraal Bureau voor de Statistiek, onder-
zocht, of „avondstudie" van kantoorbedienden een bevorderende factor is voor het
verkrijgen van longtuberculose. Statistische bewerking van deze gegevens bracht hem
met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid tot de conclusie, dat kantoorbedienden
in dit opzicht, althans beneden de i 30-jarige leeftijd, in een ongunstiger situatie
verkeren dan niet-kantoorbedienden. Dat het constitutie-type hiervoor verantwoordelijk
gesteld moet worden, meent schr. te moeten betwijfelen. Hij acht de buitengewoon
grote geestelijke spanning (normale dagtaak), avondstudie, vrees — niet alleen persoon-
lijk, maar ook tegenover familie, superieuren en collega\'s — niet te zullen slagen,
karakterstructuur en het ontbreken van iedere vorm van ontspanning) bevorderende
factoren voor het ontstaan van longtuberculose.

Het stricte bewijs voor deze hypothese kan vanwege de te kleine getallen niet worden
geleverd.

Een geval van tuberculose van de vulva bij een koe. L. Villa. La nuova veteri-
naria; Januari 1951.

Bij een ongeveer elf-jarige koe werd een grote tumor, ongeveer 14 bij 9 cm waar-
genomen aan de rechter labia vulvae, welke zich in de loop van ongeveer een jaar
had ontwikkeld. Bij het dier was enige malen K.I. toegepast.

Coupes van uitgesneden gedeelten van de tumor gaven een typisch tuberculeuse
structuur te zien; op andere plaatsen bestond het weefsel uit meer solide epitheel-
woekeringen.

(Aangaande cultuurproeven, proefentingen of de aanwezigheid van tuberculeuse
processen in andere organen bij het dier wordt niets medegedeeld; ref.). T. Spu.

Aan de hand van twee voorbeelden houdt schr. een pleidooi voor wond-reiniging
en -ontsmetting met waterstofsuperoxyde, spiritus dilutus en 5 % jodiumtinctuur,
een methode, die schr. bij duizenden ongevallen met groot succes heeft toegepast.

Ter staving van zijn ervaring geeft schr. een voorbeeld van slechte afloop van een
ongevalsbchandeling, waar sulfapoeder als desinfectans was gebruikt, waarna osteomye-
litis was ontstaan, waardoor exarticulatie noodzakelijk werd.

(Het is wel zeer lichtvaardig, de slechte afloop van dit éne geval als een bewijs voor
de onbruikbaarheid van de gevolgde methode te beschouwen, Ref.).

spezifische Gewebsextrakt Polydyn;
K. Machts, Reichenfels, Kärnten: Schweinezucht und Schweinekrankheiten.

G. Lesbouyries et F. Lagneau, Tuberculose du testicule de ses enveloppes et du canal

déférent chez le Taureau;
M. Mouteaux, Edème parotidien matinal du Cheval au pré;
G. Barrière, Torsion utérine précervicale chez la Vache;
G. Sergent, Actions inattendues d\'un phosphate de chaux colloïdal;
Descampeaux et Craplet, Nouvel aliment complet;

Brüggeman, Vitamine und Spurenelemente in der tierischen Ernährung;
Koch, Futterverwertung;

Götze, Praktische Hinweise zur Erkennung der Erbfruchtbarkeit aus dem Erscheinungs-
bild eines Zuchtbullen;
Eibl, Die züchterische Bedeutung der künstlichen Besamung unter Berücksichtigung

der Verhältnisse in Bayern;
Koller, Genetische Fragen in der künstlichen Befrüchtung;
Koch, P., Erbmängel und Sterilität;

Baier, Genetisches Denken in der tierärztlichen Alltagspraxis bei der Bekämpfung der
Zuchtschäden;

Monatshefte für Veterinär Medizin, Siebenter Jahrgang, Heft 22, 15 No-
vember 1952.

und Immunität bei Geflügelpestadsorbatvakzinen;
Heim, E., Zervixanomalien als Kontraindikation für die technische Besamung bei
Stuten;

H. Scheunemann, Die Anwendung der Vitamin-F Präparate in der Veterinärmedizin;
Nuszhag, W., Die Hygiene der Tierunterkünfte.

Monatshefte für Veterinär Medizin, Siebenter Jahrgang, Heft 23, 1 Dezember
1952.

Ulbrich, F., Bewährung des Bang-Troekenimpfstoffes durch Immunitätsprüfung an
tragender Färsen;

Dräger, H., Bakteriologische Fleischuntersuchung in Schlachthoflaboratorien nebst

Abänderungsvorschlägen für die Anlage;
Christoph, H. J., Das Neospiran als Analseptikum beim Hund;
Jirina, K., Mesenterialzyste bei der Gans.

Albien, „Fleischbeschau" oder „Fleischuntersuchung?" „Lebensmitteltierarzt" oder

Lebensmittelveterinär."
Wille, Die diagnostische Provokoationsmethode bei unfruchtbaren Rindern.

Journal of the American Veterinary Medical Association, Volume CXXI,
November 1952, no. 908.

Dennis Sikes, J. C. Wise, Mary E. Bridges, The experimental Production of „X
Disease" in Cattle with Chlorinated Naphthalenes;
G. H. Ludins, The golden rule in veterinary praxis;

R. L. Leighton, Permanent Intramedullary Pinning of the Femur in Dogs and- Cats;
David L. Coffin, Todd O. Munson, Robert E. Scully, Functional Sertoli Cell Tumor

with Metastasis in a Dog;
J. Wiley Wolfe, A two-Phase Method of Surgical Relief of Hydrops Amnii;
Sten Erik Olsson and Hans Jorgen Hansen, Cervical Disc Protrusions in the Dog.

Verschenen is het verslag van de veterinair hoofdinspecteur van de volksgezondheid,
belast met het toezicht op de naleving van de vleeskeutingswet 1919 S. No. 524, over
het jaar 1951.

De verslaggever hoopt, dat dit verslag de aandacht moge hebben van de keurings-
veeartsen, die immers de dagelijkse uitvoerders der hier bedoelde wettelijke voorschriften
zijn. Ondanks het te verwerken omvangrijke cijfermateriaal is inderdaad een zeer
leesbaar overzicht gegeven van de tekortkomingen, maar ook van de verbeteringen
bij het handhaven dezer wet in 1951 bereikt. Bedenkt men, dat behalve de hoofd-
inspecteur, 6 inspecteurs in algemene dienst, 11 inspecteurs, 17 plaatsvervangend
inspecteurs en 61 controleurs van de volksgezondheid aan het toezicht op de thans
277 keuringsdiensten medewerken, dan mag over onderbezetting van dit ambtelijk
apparaat niet geklaagd worden, al moet worden toegegeven, dat vele van deze functiona-
rissen tevens belast zijn met het toezicht op de uitvoering van de „Veewet" en dus
slechts een gedeelte van hun tijd voor deze arbeid beschikbaar hebben.

Ware het uiteindelijk niet doelmatiger geweest deze tak van dienst als een zelfstandig
onderdeel van de inspectie van de volksgezondheid, niet verbonden met die op de ge-
zondheidstoestand van de veestapel, te handhaven?

Wij kunnen bij het bespreken van dit verslag slechts op enkele punten wijzen. Er
wordt terecht veel aandacht gewijd aan het instellen van volambtelijke diensten en het
vormen van keuringskringen, hetzij door vrijwillige samenwerking der gemeenten, hetzij
onder de drang van toepassing van art. 23 A der wet. In de zeer overzichtelijke lijst
van Koninklijke Besluiten, Ministeriële beschikkingen en circulaires van de Hoofd-
inspecteur, die in 1951 het licht zagen, treft men tal van onderwerpen aan, die in dat
jaar de belangstelling der betrokkenen hadden. Wij noemen als zodanig: bevordering
van wasgelegenheid in slachtplaatsen, toelichting op de juiste tekst van art. 8 vlees-
keuringswet na de wijziging bij de wet van 13 Dec. 1950 S. No. K 574, tatoueermerk
voor varkens bij de keuring vóór het slachten, intrekking van bijna alle ontheffingen
tot het doen geschieden van huisslachtingen, rubricering van slachtdieren bij de in-
vulling der kwartaaistaten enz. enz. In afzonderlijke onderdelen van dit verslag wordt
daarop dan uitvoeriger terug gekomen.

Stippen wij aan, dat noch op het terrein van de commissie in zake uniformiteit van
keurlonen, noch op dat van de commissie tot overheveling van de keuring van voor
uitvoer bestemd vlees naar de ,,vleeskeuringswet" resultaten zijn geboekt. Ziet men de
enorme bouwplannen, die terzake van het inrichten van openbare slachthuizen in het
overwonnen Duitsland worden uitgevoerd, dan treft het te meer, hoe in het zege-
vierende Nederland practisch geen middelen voor dit doel te vinden zijn. De verbete-
ringen aan bestaande slachthuizen (Rotterdam, Utrecht) vormen daarop een ver-
heugende uitzondering.

Leerzaam zijn de argumenten, die voor het inrichten van „noodslachtplaatsen" in
diensten met gedecentraliseerde keuringen worden aangevoerd (blz. 36—39).

Nu de ,,nietgekeurde huisslachtingen" weldra tot het verleden zullen behoren, dringt
de noodzaak van centralisering der „gekeurde huisslachtingen" in slachtplaatsen, die
aan de bij de wet gestelde eisen voldoen zich steeds sterker op. Daarbij sluit zich het
vraagstuk van het al of niet handhaven der ,,uitponderij" (blz. 46) volkomen aan.
Wil men bij de bona-fide slagers niet de indruk vestigen van het meten met twee maten,
dan zal hier doeltreffend ingegrepen moeten worden.

Uit de mededelingen omtrent de „verkoop in het klein onder toezicht" en over het
„steriliseren van vlees" blijkt, dat ook voor deze onderwerpen in 1951 geen alzijdig
bevredigende oplossing is gevonden. Daarbij zal de regel gehandhaafd moeten worden,
dat hetgeen uit de gewone vleeshandel is geweerd, daarin niet in enigerlei vorm als
„vleeswaar" terug mag keren.

Het stemt verheugend dat in dit jaar slechts een 4 tal gevallen van vlees-vergifti-
gingen werden geconstateerd; de mededelingen van de inspecteur Burggraaf (Noorde-
lijk Zuid-Holland) over het voorkomen van Salmonellose bij slachtdieren geven een
goed beeld van het potentiële gevaar, dat in deze blijft dreigen.

Hoewel het „Destructiebesluit 1942" bij de wet van 28 Febr. \'47 S. No. H 71 tot
wetskracht werd verheven, blijkt men toch nog uit te zien naar een Destructiewet, waarin
de verhouding van de gemeenten (resp. de vleeskeuringsdiensten) tot de destructoren
nader zal worden geregeld. Toch is het overduidelijk, dat de taak van deze diensten
is: het zo volledig mogelijk verzamelen en doeltreffend bewaren van al het voor destructie
bestemde materiaal, waarbij het onttrekken daarvan aan de destructie volledig voor-
komen moet worden. De getroffen regelingen voor het gebruik van afgekeurd vlees als
voedsel voor dieren blijken aan het doel te beantwoorden. Het zal niet algemeen bekend
zijn, dat hiertoe jaarlijks circa een half millioen kg wordt gebezigd.

Besluiten wij de bespreking van dit verslag, door daaruit met instemming de volgende
passage te citeren:

„Met voldoening kan worden vastgesteld, dat de vleeskeuring in steeds betere banen
„wordt geleid. Het thans in het laatste stadium gekomen proces van het onder keuring
„brengen der huisslachtingen, de regelmatige voortschrijding der vervolambtelijking
„der keuringsdiensten en het steeds meer aandacht besteden aan repressieve keuring
„zijn feiten, welke de samensteller van dit verslag verheugend stemmen.

„Niet alleen zal op de ingeslagen weg moeten worden doorgegaan, doch ook andere
„problemen zullen moeten worden aangepakt. En alhoewel niet direct verband houdend

„met de keuring in het algemeen, zal de hygiëne bij het slachten en de verwerking van
„vlees tot vleeswaren meer dan voorheen in het middelpunt der belangstelling moeten
„komen."

Opgave van het aantal reactiedieren, aangeboden voor slachtpremie in de
vierweekse periode van 2 November tot en met 30 November Ï952.

Het Bestuur van de Landbouworganisatie T.N.O. heeft, naast de reeds bestaande
Afdelingen voor Akker- en Weidebouw, voor Tuinbouw en voor Veeteelt, een
Afdeling Diergeneeskunde ingesteld, die tot taak zal hebben het bevorderen en
coördineren van onderzoekingen op veterinair gebied.

Op 16 October j.1. installeerde de voorzitter van de Landbouworganisatie T.N.O.,
Ir. A. W. van de Plassche, het bestuur van de nieuwe Afdeling in de volgende
samenstelling: E. J. A. A. Quaedvlieg (voorzitter), Prof. Dr. F. C. van der Kaay,
Prof. Dr. L. Seekles, Fl. df.n Hartog, G. Derks en L. P. de Vries (leden).

Verwacht wordt, dat de Afdeling een vruchtbaar samengaan tot stand zal brengen
van de werkzaamheden op het gebied der diergeneeskunde, die op het ogenblik
worden verricht door overheidsinstellingen enerzijds en anderzijds worden verzorgd
door het bedrijfsleven, met name door de provinciale gezondheidsdiensten voor
dieren.

STAAT VAN DE GEVALLEN VAN BESMETTELIJKE VEEZIEKTEN, IN
NEDERLAND VOORGEKOMEN GEDURENDE DE MAAND OCTOBER 1952

de cijfers voor de haakjes duiden het aantal dieren aan, de cijfers tussen haakjes
duiden het aantal eigenaren aan, onder wier vee de ziekte werd geconstateerd

Veepest, longziekte en schaapspokken zijn in Nederland respectievelijk sedert 1869, 1887 en 1893
niet voorgekomen.

Secr.: Dr. W. A. de Haan, Lessinglaan 104, Park „Oog in Al", Utrecht. Tel. 03400-
11413. Gironummer 511606 ten name van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Destijds is aan de dierenartsen, die bij de tuberculosebestrijding worden geassisteerd,
verzocht de afloop van de assistentieperiode minstens 4 dagen van tevoren aan het
waarnemingsbureau te melden, zodat de vrijkomende assistenten zo nodig direct bij
een andere dierenarts kunnen worden ingedeeld. Uit de tot nu toe binnengekomen
formulieren is gebleken, dat deze periode niet altijd wordt gehandhaafd.

Voor een vlot verloop van de indeling wordt nogmaals een dringend beroep gedaan
op aller medewerking.

Voor de candidaat-leden is de contributie voor het jaar 1953 weer vastgesteld op
ƒ 12.50. Men wordt verzocht dit bedrag 7.0 spoedig mogelijk, maar in elk geval vóór
i April a.s. te storten op gironummer 511606 ten name van de Maatschappij voor
Diergeneeskunde.

Gemakshalve is aan deze aflevering een ingevuld stortingsformulier toegevoegd,
waarmee de contributie kan worden voldaan.

Men wordt dringend verzocht deze contributie ter voorkoming van onnodige
administratie en onkosten vooral op tijd te voldoen.

Na i April zal per kwitantie over eventueel nog openstaande posten worden beschikt.

Onderstaande collegae hopen op de hieronder genoemde data hun dierenartsjubileum
te herdenken.

In de loop van dit jaar zullen enkele weken voor het aanbreken van de data de namen
van de jubilerende collegae opnieuw bekend worden gemaakt.

L. C. G. Sala, ,,\'t Stepke", Oostsingel 14, Venray.
P. H. van Diessen, Veestraat 2, Breda.

S. v. d. Akker, Mozartlaan 28, Utrecht.
A. A. Hesselink, Lessinglaan 110, Utrecht.

P. Nieuwenhout, Spoorstraat 1, Barneveld.
Dr. J. L. Postema, Purmersteenweg 12, Purmerend.
A. H. Tigelaar, Buys Ballotstraat 7, Utrecht.
Dr. H. H. Vink, Koningslaan 69, Utrecht.

Rede uitgesproken door de Praeses van de D.S.K. op de Herdenkingsver-
gadering t.g.v. het 4de Lustrum van de Diergeneeskundige Studenten Kring.

Na een woord van welkom werd een minuut stilte in acht genomen i.v.m. het over-
lijden van Prof. Dl . G. Krediet.

Nu wij heden het 4de Lustrum der Diergeneeskundige Studenten Kring herdenken,
dringt een stroom van gedachten zich aan ons op, gedachten, die zich bezig houden
met de talloze wisselvalligheden, die de veterinair student in de loop der jaren hebben
omringd.

Sedert 1821, toen hier in Utrecht de Veeartsenijschool door Prof. Dr. Th. G. vag
Lith de Jeude, officieel geopend werd, is er wel het een en ander veranderd aan de
status van de student in de diergeneeskunde.

Het is een goede gewoonte, dat wij bij een gebeurtenis als die, welke wij vandaag
vieren, enkele historisch belangrijke feiten memoreren, die aan dat Lustrum van de
D.S.K. zijn voorafgegaan. Door dit te doen, brengen wij tevens hulde aan diegenen,
die zich voor de diergeneeskundige student verdienstelijk hebben gemaakt en zich be-
wust" zijn geweest, van welk groot belang het is, dat er een min of meer georganiseerd
verband aanwezig is, waarbinnen saamhorigheid en belangstelling voor elkaar gemakke-
lijker mogelijk zijn. Vervolgens kan deze terugblik in het verleden ons wellicht interes-
sante punten van overeenkomst opleveren met de huidige situatie; en tenslotte kunnen
wij ons gaan afvragen in hoeverre de diverse veranderingen voor de ontwikkeling van
de veterinaire student van betekenis zijn geweest. Vanzelfsprekend is het niet doenlijk
hier een volledig historisch beeld te geven van het verenigingsleven van de veterinaire
studenten. We zullen ons dan ook beperken tot enkele feiten, waarvan een der belang-
rijkste waarschijnlijk wel geweest is, de periode, waarin de studenten verenigd waren
binnen het Vet. Stud. Corps „Absyrtus". Deze periode van 60 jaar heeft zonder twijfel
een zeker stempel gedrukt op de verschijningsvorm van de veterinaire student. De oor-
zaak van de oprichting van „Absyrtus" in 1865 blijkt te berusten op een tweetal meningen,
die er in die tijd onder de „jongere kwekelingen" van \'s Rijksveeartsenijschool bestonden.
De ene groep streefde naar verbetering van de uiterlijke positie en de stand der studeren-
den, terwijl de tweede, de verheffing van de veterinaire wetenschap zelf voor ogen stond.
Het is opmerkelijk te zien, dat men dit streven wilde verwerkelijken op een sociëteit, want
het heeft tot 1905, d.w.z. 40 jaren geduurd, vooraleer deze sociëteit veranderde in een
V.S.C. „Absyrtus". Hieruit blijkt wel, dat deze „jongere kwekelingen" bijzonder goed
op de hoogte waren met het doel en het specifieke karakter van een studentensociëteit,
waar toch ook nu nog wetenschappelijke disputen en het vormen van een zekere stijl,
als de typerende kenmerken gelden.

Wanneer we ons afvragen, wat de betekenis van „Absyrtus" voor de veterinaire
student en i.h.a. voor de diergeneeskunde is geweest, dan geloof ik, dat we deze in 3
punten kunnen samenvatten, waarvan ik als eerste wil noemen, het bereiken van een
eenheid en verbondenheid onder elkaar, waaruit collegiale verhoudingen in de practijk
ontstonden. Ik noem dit opzettelijk als eerste, omdat deze doelstelling ook nu nog voor
de D.S.K. als de belangrijkste geldt. Is er eigenlijk wel een treffender bewijs van deze
verbondenheid te vinden, nu wij vandaag ons Lustrum mogen vieren, in aanwezigheid
van onze Hoogleraren en tezamen met hen, die reeds kortere of langere tijd als practi-
serend dierenarts in de maatschappij staan?

Vervolgens zal „Absyrtus" er zeker toe bijgedragen hebben, om de verovering van de
plaats, die de dierenarts in de academische wereld zou gaan innemen, te vergemakke-
lijken en tenslotte zal er ook sfeer van teamgeest ontstaan zijn, die voor de ontwikkeling
van de veterinaire wetenschap van belang moet zijn geweest.

De geschiedenis van de Diergeneeskundige Studenten Kring begint pas veel later,
haar ontstaan is ten dele een gevolg van de liquidatie van „Absyrtus". Immers, 7 jaren
nadat de Veeartsenijschool tot Veeartsenijkundige Hogeschool is gepromoveerd, komt
er op 25 Juni 1925 een wet, waarbij de V.H. voortaan Faculteit der Veeartsenijkunde
der Rijks Universiteit zal heten. Dit had voor de veterinaire student een verandering van

milieu tot gevolg, d.w.z. zij konden lid worden van een der 5 grote gezelligheidsver-
enigingen en om het lidmaatschap daarvan te stimuleren, werd het V.S.C. „Absyrtus"
opgeheven. Bovendien paste in deze totaal veranderde omstandigheden, waarbinnen de
veterinaire studenten waren terecht gekomen, nog moeilijk een min of meer geïsoleerde
professionele studentenvereniging. Door het toetreden tot de gezelligheidsverenigingen
ontstond er een direct contact met de studenten van de andere faculteiten, iets wat
bevorderlijk werkte op datgene, wat zo moeilijk te definiëren is, maar wat wij graag aan-
duiden met algemene ontwikkeling en persoonsvorming. Ook nu dringt de D.S.K. er
nog steeds bij haar leden op aan, lid te worden van de gezelligheidsverenigingen om aldus
meer in de gelegenheid te zijn zich te ontwikkelen tot iemand, die later met des te meer
recht de naam van academisch gevormde kan dragen.

Het is interessant te lezen, wat de Rector van het V.S.C. „Absyrtus" bij de liquidatie
hiervan in het laatste nummer van het Vet. Stud. Maandblad schrijft. De nieuwe om-
standigheden, waarin de veterinaire studenten voortaan aan de Universiteit zullen
studeren, baart hem vele zorgen. „Hij vraagt zich af, hoe de verschillende groepen
tegenover elkaar zullen staan. Zullen ze onverschillig, of erger nog tegenover elkaar de
studentenjaren doorleven en zodoende een kiem leggen voor een verdeeldheid, of zullen
ze begrijpen, dat ze tenslotte „veterinairen" zijn, die vooral in betrekking met de buiten-
wereld, niet tegenover elkaar mogen staan. De beantwoording van deze vraag wil hij aan
de toekomst overlaten, maar hij spreekt de hoop uit, dat deze zal mogen uitwijzen, dat van
het verleden het goede, n.1. de eenheid bewaard zal blijven, en dat van het nieuw ver-
kregene, n.1. de introductie in de grote studentenmaatschappij, door een zo groot mogelijk
aantal studenten gebruik gemaakt zal worden."

Het lijkt mij nuttig, zelfs noodzakelijk, dat wij, die momenteel de toekomst vormen,
waarover de toenmalige Rector sprak, deze vraag beantwoorden. Over de in stand te
houden eenheid wil ik straks spreken, wanneer wij de oprichting van de D.S.K. ter sprake
zullen brengen.

Laat ons daarom nu gaan zien, wat het resultaat is geweest van de introductie in de
grote studentenmaatschappij. Op het ogenblik is de situatie zo, dat 50 % der hier in
Utrecht studerende studenten lid is van een gezelligheidsvereniging, terwijl voor dr
veterinaire studenten eenzelfde percentage geldt. Het geeft dus quantitatief en vergelij-
kend gezien niet direct reden tot ongerustheid; of we hierover tevreden kunnen zijn, is
een andere zaak. Wat betreft de actieve rol, die de veterinaire student in het universitaire
leven speelt, hierover kunnen we moeilijk concrete gegevens aanwijzen, hoogstens zou-
den wc een meer algemene indruk kunnen geven en deze is zo, dat de veterinaire student
vooral na de oorlog met groter activiteit en belangstelling binnen het algemene studenten-
leven staat. Wat dit punt betreft, hier zullen we straks nog even op terugkomen, als we de
huidige situatie van de D.S.K. onder ogen zullen zien.

Wanneer we dan op het ogenblik komen te spreken over het onderlinge contact dei-
veterinaire studenten, dan kan ik dat in geen beter verband stellen, dan dat van dc oor-
zaken tot oprichting van onze Diergeneeskundige Studenten Kring. Na de liquidatie
van „Absyrtus" in 1925 dreigde er gevaar, dat er een te grote verdeeldheid onder de
veterinaire studenten zou ontstaan. Toen de Maatschappij voor Diergeneeskunde dit
gevaar inzag, werd door haar in samenwerking met enige Hoogleraren, getracht te onder-
zoeken, op welke wijze aan deze minder gewenste toestand een einde gemaakt kon
worden. Op 22 November 1932 werd toen de D.S.K. opgericht, met de statutaire doel-
stelling het saamhorigheidsgevoel onder de veterinaire studenten te bevorderen. Zoals
vaak het geval is in de studentenwereld, werd de situatie nog wat ingewikkelder, doordat
men vreesde, dat de D.S.K. een onder een andere naam schuilgaand „Absyrtus" zou zijn,
en aldus een doublure van de gezelligheidsverenigingen zou kunnen worden. Dit is na
de oorlog definitief tot een oplossing gebracht, doordat in de toentertijd tot stand gebrach-
te algemene herorganisatie van de studenten aan de Utrechtse Alma Mater, de D.S.K.
ingeschakeld werd in de Studenten Faculteiten en er aldus het bekende toevoegsel: tevens
Diergeneeskundige Studenten Faculteit, bij kreeg. Als zodanig ondervindt de D.S.K.
dan ook een bijzonder prettige samenwerking met de studentenverenigingen en de an-
dere studentenfaculteiten.

Hoewel de Kring van Candidaatieden van de Maatschappij voor Diergeneeskunde
in generlei officiële relatie tot de D.S.K. staat, is het toch goed er in dit verband op te
wijzen, dat deze Kring een grote taak kan vervullen in het bevorderen van de eenheid
onder de candidaat-veterinairen. Het gevoel voor collegialiteit moet in de studententijd
gelegd worden; hierna zal er, eenmaal in de practijk staande, niet veel meer van komen.
Temeer, daar de mogelijkheid niet denkbeeldig is, dat bij de vestiging grotere moeilijk-
heden zullen ontstaan, is het absoluut noodzakelijk, dat wij, veterinaire studenten, zullen
leven in een geest, die zich kenmerkt door solidariteit, om samen eventuele moeilijk-
heden te overwinnen. Uiteindelijk is dit geen probleem van een persoon, maar een ge-
meenschappelijk probleem, dat slechts opgelost kan worden, wanneer we met respect
voor elkaar, dit gezamelijk zullen aanpakken. Immers, een zeker gevoel voor verbonden-
heid houdt niet in, een louter passief met elkaar aanwezig zijn op de V.H., op veterinaire
bijeenkomsten e.d., neen, het is juist de geest van een op elkaar ingesteld zijn, om des-
noods offers te brengen, wanneer het algemeen veterinair belang dit zou eisen!

Wanneer wij in de geschiedenis der Veeartsenijkunde in Nederland zijn teruggegaan
tot de allereerste perioden van het veterinair studentenleven, dan hebben wij dit niet
gedaan, omdat het in de laatste jaren aan veranderingen binnen de D.S.K. zou hebben
ontbroken. Dat er gedurende de afgelopen 5 jaren onder de veterinaire studenten binnen
de D.S.K. een andere geest en mentaliteit is ontstaan, is een feit, dat wij op deze herden-
king van ons 4de Lustrum zeer zeker niet onopgemerkt zullen laten. Het was in de bestuurs-
periode van de Heer Nauta, in ig47-\'48, dat er een overeenkomst werd gesloten met het
College van Vertegenwoordiging der Utrechtse Studenten Faculteiten en hiermee was
eigenlijk een kiem gelegd voor de verdere ontwikkeling van de D.S.K. Men stelde zich
volkomen open voor alle Universitaire aangelegenheden en er werden tevens bredere
contacten mogelijk met de diverse studentengroeperingen. De besturen stelden zich tot
taak, ook onder haar leden deze idee van grotere belangstelling en activiteit binnen het
algemeen studentenleven, meer ingang te doen vinden. Het is hier de plaats, te wijzen
op de grote diensten, die de Heer Bouw in dit verband aan de D.S.K. heeft bewezen.
Hij heeft ingezien, van hoe groot belang het is, dat ook de veterinair studeert in het besef,
dat hij behoort tot een Universitaire Gemeenschap, binnen welke gemeenschap waarden
bestaan, die eigenlijk buiten het specifiek veterinaire verband liggen. Als deze mentaliteit,
vooral bij de jongerejaars, meer ingang heeft gevonden, dan is dit voor een groot deel te
danken aan zijn juiste inzicht en leiding.

Het besef, te behoren tot de bevoorrechte groep, die een belangrijke periode van zijn
jeugd aan een Universiteit mag studeren, houdt meer in dan enkel een poging, in een
tijdsbestek van zes jaar, a.h.w. bezit te krijgen van de bevoegdheid om het beroep van
dierenarts te mogen uitoefenen. De mogelijkheden tot verdere persoonlijke ontwikkeling
zijn aan onze Utrechts Alma Mater dermate groot, dat wij deze niet voorbij mogen en
kunnen gaan.

In de na-oorlogse jaren hebben zich belangrijke structurele veranderingen in de maat-
schappelijke verhoudingen voorgedaan, en dit heeft niet nagelaten op de Universiteit zijn
invloed uit te oefenen. Het sterk toegenomen aantal studenten, de veel moeilijker om-
standigheden, zowel financieel als sociaal, waarin vele studenten tegenwoordig studeren,
hebben evenzo talrijke problemen geschapen. De laatste jaren wordt meer en meer het
strevenmerkbaar om hieraan tegemoet te komen en zodoende te trachten tot een gezonde
oplossing te geraken. Bovendien heeft men zich opnieuw bezonnen over de wetenschap
als zodanig en zoals die op de moderne Universiteit wordt beoefend, waar universitaire
opleidingen zijn ontstaan voor volkomen practische beroepen.

Er kan een gevaar in zitten, wanneer de materiële omstandigheden en de geest van
deze tijd ons er toe kunnen brengen, onze wetenschappelijke belangstelling te beperken
tot het direct nuttige en datgene wat direct bruikbaar is in een practische inrichting,
waarin o.a. ook de dierenarts zich geplaatst ziet. Wanneer de tegenwoordige student enkel
als specialistisch geschoolde de Universiteit verlaat, heeft hij niet volledig beantwoord aan
datgene wat studeren aan de Universiteit inhoudt. Door de instelling van het Studium
Generale werd een zeer concrete mogelijkheid geschapen, om alle studenten bijeen te

brengen, teneinde hun een meer harmonisch totaal inzicht te geven van de wetenschappen
zodoende niet te geraken tot een vervreemding van elkaar, enkel en alleen om het feit,
dat hun gekozen studie verschilde.

Het is in dit verband gezien verheugend, dat wij in het kader van dit lustrum een
week-end hebben kunnen organiseren, waar een fundamenteel gesprek is ontstaan over
een onderwerp, dat niet specifiek veterinair is, maar voor de veterinaire student toch wel
van belang moet zijn. Wij hebben hier gezien dat het dier, dat toch ons studie-object is,
ook m.b.v. totaal andere methoden te benaderen is, waardoor wij enig inzicht verkrijgen
in de verhouding Mens-Dier. Herhaling van een dergelijk week-end moet na onze er-
varingen van Zaterdag en Zondag in Doorn, dan ook zeker mogelijk geacht worden.
Wanneer wij ons dan ten slotte wagen aan een beschrijving van de situatie van het ogen-
blik in de D.S.K., dan geloof ik, dat wij ons minder pessimistisch mogen uitdrukken, dan
de toenmalige praeses dit heeft gedaan tijdens het vorige Lustrum in 1947, toen hij n.1.
sprak over een crisis, die de D.S.K. op dat moment doormaakte.

Het valt echter nog steeds te betreuren, dat er ook nu nog, niet bij ieder van ons een
daadwerkelijke belangstelling voor de D.S.K. valt op te merken. Wij zijn inderdaad
bezig een nieuwe weg op te gaan, een weg, waarvan nog niet volkomen te zien is, hoe
zij er verderop uit zal zien, maar die naast het specifiek veterinaire in elk geval ook uit-
ziet op het gehele universitaire leven.

Als de geest onder de veterinaire studenten eenmaal aanwezig is, zoals gezegd, helaas
nog niet bij ieder van ons, dan kunnen we toch met enthousisasme het volgende Lustrum
tegemoet treden.

Het Hoofdbestuur heeft de volgende collegae aangenomen als lid van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde:

Het Hoofdbestuur heeft de diergeneeskundige candidaat D. Rijpkema aangenomen
als candidaat-lid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

„Aan allen, die op enigerlei wijze van hun belangstelling bij mijn 25-jarig
jubileum hebben blijk gegeven, zeg ik langs deze weg hartelijk dank."

Het is een algemeen bekend feit, dat naarmate de tuberculosebestrijding
onder het rundvee vorderingen maakt, we in de van rundertuberculose
gezuiverde gebieden soms opnieuw enkele reacties zien optreden bij tuber-
culinatie. Bij nader onderzoek blijken deze reacties dan vaak niet op
tuberculose te berusten. In vele gevallen kan de gecombineerde injectie
van vogel- en zoogdiertuberculine, aangevuld met een goed klinisch
onderzoek, vaak voldoende opheldering geven, mits deze VZ reactie op
de juiste wijze geïnterpreteerd wordt. Daartoe is het nodig dat men vol-
ledig op de hoogte is van de voorgeschiedenis van de onderzochte koppel
rundvee, wat inhoudt dat er een perfecte identificatie der runderen en
registratie van onderzoek geweest moet zijn, aangevuld eventueel met
secties.

Een veelvuldig voorkomende oorzaak van deze aspecifieke reacties blijkt
een huid- en onderhuidafwijking te zijn, die in de literatuur beschreven
staat als zgn. SKIN LESIONS. (Dermatitis nodosa, Unterhauttuberkulose.)
Ook wordt wel gesproken van ,,So-called skintuberculosis". Voor wat
betreft Nederland, werd voor het eerst in 1940 door Beijers de aandacht
hierop gevestigd.

Uit waarnemingen die zich uitstrekken over een tijdvak van ruim drie
jaar is ons gebleken dat in de t.b.c.-vrije gebieden van Overijssel, in het
overgrote deel der gevallen, ook deze Skin lesions verantwoordelijk zijn
voor de optredende (meestal) aspecifieke reacties.

Vaak valt de zwelling met zoogdiertuberculine bij enkelvoudige tuber-
culinatie dubieus uit en de opgetreden zwellingen hebben een hard
karakter, doch er zijn ook verschillende gevallen, waarbij de reactie bij
eerste enkelvoudige tuberculinatie meer dan 6 mm bedraagt en een min
of meer oedemateus karakter heeft. Dit in tegenstelling met de reacties,
die optreden op bedrijven, waarvan bekend is dat er de ziekte van Johne
voorkomt en waarbij de zwellingen met zoogdiertuberculine meestal de
3 a 4 mm grens niet overschrijden. Overigens komt de ziekte van Johne in
Overijssel slechts beperkt voor, hoofdzakelijk in de weidestreken van het
laagveengebied.

In welke mate de tuberculose onder de in het wild levende vogels in
onze provincie verbreid is, is nog niet bekend; wel is echter uit onderzoek
van grote aantallen kippen (secties) gebleken, dat in nog geen 1% der
ingezonden dieren tuberculose gevonden wordt. Wé kunnen dus zeggen
dat waarschijnlijk noch aviaire tuberculose, noch de ziekte van Johne een
grote rol spelen bij het optreden van aspecifieke reacties bij runderen in
de provincie Overijssel.

Speciaal uit de landen waar de rundertuberculose als ziekte sporadisch
of in het geheel niet meer voorkomt, zoals Amerika, Denemarken en
Zweden is een stroom van publicaties verschenen over deze Skin lesions.

Door alle auteurs wordt er op gewezen, dat deze huidaandoening veelal
verantwoordelijk gesteld moet worden voor de opgetreden aspecifieke
reacties.

Ook in Engeland, Duitsland en Frankrijk werden dezelfde waarnemingen
gedaan. In al deze landen werd vaak een meer of minder diepgaand
onderzoek naar deze Skin lesions ingesteld.

Evenals in het buitenland is onze ervaring, dat de meeste gevallen niet
opgemerkt zouden worden, ware het niet dat er soms tijdelijke moeilijk-
heden optreden bij tuberculinatie. In wezen is het een onschuldige huid-
en onderhuidaandoening bij runderen. In de meer dan 800 door ons waar-
genomen gevallen bleken de veranderingen van onschuldige aard te zijn
en ze werden ontdekt, doordat de desbetreffende runderen bij het jaarlijks
onderzoek reageerden, of vroeger al eens gereageerd hadden, zij het dan
meestal aspecifiek.

Bij uitzondering bereiken de veranderingen een grootte van enige
betekenis en zover ons bekend werd slechts in 1 geval diergeneeskundige
hulp ingeroepen, omdat de processen naar buiten doorgebroken waren.

Het klinisch onderzoek berust op inspectie van de gehele huid van het dier
en vooral op het aftasten van alle huidgedeelten waarbij dan de eventuele
aanwezige huidverhevenheden gevoeld worden. Donkere stallen betekenen
bij dit onderzoek een handicap. De processen variëren gemiddeld van
erwt tot kastanjegrootte. Bij uitzondering bereiken ze de grootte van een
kippenei. Ook kunnen enkele dicht bij elkaar gelegen processen conflueren,
waardoor ze een meer grillig aspect krijgen. Meestal zijn ze rond of ovaal
van vorm. Soms is de huidverdikking normaal met haar bekleed, soms zijn
geen haren aanwezig en de enigszins verdikte huid heeft een loodgrijs
aspect. Zo nu en dan is de overliggende huid min of meer crusteus, met
meer of minder vochtig exsudaat. Ook kan er na afstoting van de korst een
rood granulerend wondvlak ontstaan. Dit laatste wordt vooral nog al
eens op de ribwand waargenomen.

Skin lesions kunnen voorkomen in de omgeving van het kootgewricht,
meest aan de laterale kant. Soms is een verbreiding langs de pijp naar
boven mogelijk. Klinisch is dan dus waarneembaar, dat het proces zich
lymphogeen kan verspreiden. Sommige onderzoekers spreken dan ook
van een lymphangitis. Zij bedoelen dan speciaal deze het eerst aan de
kootgewrichten beschreven „klassieke" gevallen.

Dit type betreft echter maar een betrekkelijk klein aantal van het
totaal der gevallen.

Veelvuldig worden Skin lesions ook waargenomen aan opperarm, dij,
schouderblad, overgang van ribwand naar buikwand en op de ribwand
zelf. Verder soms aan halsvlakte, kossem en kop, kortom op alle mogelijke
plaatsen van het lichaam. Slechts zelden kon de in de literatuur nog al
eens vermelde plaats: uier en spenen door ons bevestigd worden. In de
door ons waargenomen gevallen betrof het echter meer de uierhuid dan
de spenen.

Hoewel er dus bepaalde praedilectieplaatsen zijn, kunnen Skin lesions
in alle huidgedeelten zetelen.

Samenvattende kunnen we zeggen, dat Skin lesions zich voordoen als
verdikkingen in de huid, die bij nader onderzoek zich in het merendeel
der gevallen blijken uit te breiden tot in de subcutis. Waar de huid niet
strak over een harde onderlaag ligt, kan men ze als het ware met de huid
oppakken, in tegenstelling met lymphkliertjes, waarover de huid losjes
heen en weer geschoven kan worden.

Histologisch en vaak ook macroscopisch kunnen Skin lesions onder-
scheiden worden in 3 hoofdtypen. Deze type-indeling werd het eerst aan-
gegeven door Hole en Hulse en ook Hedström houdt zich hieraan. Onze
ervaring is ook, dat deze indeling zeer bruikbaar is, hoewel er geen scherpe
overgangen zijn.

Het huidoppervlak vertoont een lichte onduidelijk begrensde verhoging
van plm. 1 % ^cm doorsnede. De veranderingen beperken zich voornamelijk
tot het corium en de onderste cellagen van de opperhuid. De snijvlakte
is homogeen en glad. Microscopisch worden wat epithelioïde en reuzen-
cellen gevonden en lymphocyten. Er is weinig of geen necrose en de pro-
cessen hebben grote neiging tot genezing. Ze kunnen binnen enkele maan-
den volledig verdwijnen.

Kleine specifieke granulomen gezeteld in de cutis, met neiging tot
tuberkelvorming zonder regressieve veranderingen. Speciaal dit type ont-
snapt vaak aan de aandacht, als niet het gehele dier afgetast wordt. Merk-
waardig is, dat dit type volgens onze ervaring practisch alleen in de gepig-
menteerde huidgedeelten gevonden wordt.

Volgens onze bevinding, is dit naast type I, de meest voorkomende
vorm. Een scherpe scheiding met type I is niet altijd mogelijk.

De processen zetelen voornamelijk in de subcutis en vormen hier om-
lijnde knobbels. Op doorsnede vertoont dit type kleinere en grotere
necrotische haarden. Het huidoppervlak is min of meer knobbelig en
vertoont soms een crusteus bruin oppervlak of haarloze zones. Het huid-
oppervlak kan echter ook volkomen gaaf zijn. De grootste Skin lesions van
dit type kunnen soms conflueren tot handpalmgrootte. Microscopisch
worden lymphocyten, reuzencellen en epithelioïden gevonden.

Ook bij dit type is er weer een grote neiging tot genezing, waarbij niet
specifiek littekenweefsel gevormd wordt.

subcutane specifieke granulomen met tuberkelstructuren en neiging
tot verkazing en verkalking.

Dit is wel het meest opvallende en ook het vaakst beschreven type.
We zouden ze het klassieke voorbeeld van Skin lesions kunnen noemen.
Ze zijn meestal gelocaliseerd aan ondervoeten en pijp, hoewel ook elders
in de huid voorkomend.

In plaats van verkazing en verkalking, zoals bij het vorige type, vindt
men hier meer abcesholten met geel roomachtige etterige inhoud, vaak

vermengd met kalkpartikels. Er kan eventueel doorbraak naar buiten
plaats vinden.

In plaats van coagulatienecrose, zoals bij type II, betreft het hier meer
een colliquatienecrose.

Zoals uit bovenstaande blijkt, is het histologisch beeld veelal identiek
met dat van echte tuberculose en het is dan ook niet verwonderlijk dat
men oorspronkelijk meende met echte huidtuberculose te maken te hebben,
te meer daar in het Ziehl-Neelsen preparaat meestal alcohol- en zuur-
vaste staafjes gevonden worden (zie aetiologie).

Verder blijkt uit het bovenstaande, dat de veranderingen zich bijna uit-
sluitend beperken tot huid en onderhuid, zonder over te grijpen op het
spierweefsel, zoals dit bv. bij het Röckelsch granuloom het geval is.

De in de literatuur een enkele keer vermelde aantasting van de regionale
lymphklier kon door ons nog nooit waargenomen worden; echter is hieraan
ook geen speciale aandacht besteed. Spierlesion, zoals door Hole en Hulse
beschreven, werd door ons één keer gezien. (Inzending coll. Frieling
te Kampen).

De veranderingen beginnen vrij zeker in het corium en dringen van
hieruit de subcutis binnen. Indien ze tot het corium beperkt blijven, volgt
de genezing met aspecifiek granulatieweefsel. In de subcutis is meer
gelegenheid tot uitbreiding, doch steeds zien we een sterke demarcatie-
neiging met verkazing of verkalking, evt. verettering. Bij genezing vindt
men ook hier weer niet specifiek granulatieweefsel.

Een VZ tuberculinatie, verricht bij de daarvoor in aanmerking ko-
mende runderen, geeft in het merendeel der gevallen een aspecifieke reactie
te zien.

Door ons werd echter ook wel eens waargenomen, dat de reacties in het
beginstadium meer naar de specifieke kant kunnen uitvallen. Heronder-
zoek van dergelijke dieren 3^4 maanden later kan soms al een verschui-
ving geven naar de aspecifieke kant.

Onze ervaring is dat meestal in de loop van 1 a 2 jaar de allergie voor
zoogdiertuberculine al grotendeels of geheel verdwenen is. Verschillende
dieren, die Skin lesions hadden gehad en waarbij soms nog resten van Skin
lesions aanwezig waren, werden door ons VZ getuberculineerd, waarbij
vaak bleek, dat de allergie voor vogeltuberculine nog bestond, terwijl die
voor zoogdiertuberculine al een jaar of langer verdwenen was. Deze
dieren vertonen bij de single test geen enkele zwelling meer.

Skin lesions worden het meest waargenomen bij jonge dieren, echter
zelden bij dieren beneden de leeftijd van 1 jaar. De meeste komen voor bij
runderen van 2—5 jaar, waarbij opgemerkt kan worden, dat dieren van
deze leeftijd het meest op de bedrijven voorkomen.

Indien de Skin lesion een week karakter heeft (type III) en dan vaak
geelromige pus met kalkpartikeltjes bevat, kan voor het stellen van de
diagnose evt. gepuncteerd worden en dan vindt men bijna steeds micro-

Op verschillende plaatsen van het lichaam, met uitzondering van kogel
en pijp is extirpatie mogelijk. Ook dan kan een microscopisch preparaat,
evt. een histologisch onderzoek, de diagnose ondersteunen.

Steeds dient er dan materiaal geënt te worden op voedingsbodems en
ingespoten bij cavia\'s. Speciaal een negatief resultaat geeft dan aanwijzing
dat we met Skin lesions en niet met huidtuberculose te maken hebben.

Vermeldenswaard is tenslotte, dat Hedström de reeds door andere onder-
zoekers gedane waarneming, dat de dieren niet reageren op de subcutane
tuberculinatie, kon bevestigen. Door ons werden geen subcutane tuber-
culinaties verricht.

Het onderstaande is een aardig voorbeeld, hoe de reactie bij het voor-
komen van skin lesions op een t.b.c.-vrij bedrijf soms eerst meer
specifiek en vervolgens aspecifiek kan zijn. Anderzijds betreft het hier
een geval waarbij de allergie voor zoogdiertuberculine na een jaar practisch
weer verdwenen is.

Het bedrijf was al jaren t.b.c.-vrij. Bij het jaarlijks onderzoek in de
winter ig5o/\'5i reageerden van de 45 aanwezige runderen er 10 min of
meer op de enkelvoudige tuberculinatie. Het betrof hier een zelffokkend
bedrijf, waar nooit vee ingekocht werd en besmetting vanuit nabuurweiden
was uit te sluiten.

Na ruim 6 weken gaf de VZ tuberculinatie nog dubieuze of positieve uit-
slagen, weshalve 3 maanden later door de G.D. opnieuw een VZ onder-
zoek ingesteld werd bij alle aanwezige dieren, waarvan in het onderstaande
ook de uitslag vermeld wordt.

De vermelde maten geven de dikteverschillen aan tussen reactie-
zwelling en normale huiddikte.

Bij alle tuberculinaties werd gebruikt de P.P.D. vogel- en zoogdier-
tuberculine zoals deze door de Rijksseruminrichting afgeleverd wordt
voor de georganiseerde tuberculosebestrijding.

Rund Janneke had een eigrote vaste harde zwelling lat. koot van het
linkerachterbeen. Het etterig punctaat bevat massaal zuurvaste staafjes.
Cavia en kweekproef negatief.

Drie bij het winteronderzoek negatieve dieren reageerden nu ook:
Sophia geb. 47 Zo mm V 6 mmZ 6mm

Beide laatste dieren hadden talrijke skin lesions type I en II op schouder
en ribwand.

Ook bij verschillende, niet op tuberculine reagerende dieren waren
skin lesions aanwezig. Bij i dier zgn. teatlesions.

Bij het daaropvolgende winteronderzoek 51/52, dat een halfjaar later
plaats vond, zijn van de 49 aanwezige dieren er 48 volledig negatief t.a.v.
zoogdiertuberculine (single test). Alleen het rund Janneke vertoont nog
een geringe reactie (3 mm). VZ reactie bij dit dier gaf 6 weken later een
uitslag van V3 mm Z2 mm. De skin lesions zijn bij dit dier nog aanwezig.

Op bovengenoemd bedrijf waren de reacties dus in het verloop van
i jaar weer verdwenen.

Er werden echter meer van deze t.b.c.vrije bedrijven door ons onderzocht,
waarbij gedurende twee winterperioden de reacties min of meer dubieus
bleven cn pas de daaropvolgende zomer aspecifiek werden, totdat ten-
slotte alleen nog allergie voor vogeltuberculine overbleef of de dieren t.o.v.
beide tr hcrculines neg. werden. Enkele secties hadden een negatief verloop,
weshalve steeds tot de retest besloten werd op deze bedrijven.

Hoewel histologisch skin lesions niet van echte tuberculose zijn te onder-
scheiden, hoewel in de veranderingen practisch altijd zuurvaste staafjes
gevonden worden en er allergie ontstaat t.o.v. tuberculine, komen toch
vrijwel alle onderzoekers tot de conclusie dat het geen tuberculose is.

Materiaal van deze huid en onderhuidprocessen ingespoten bij kleine
proefdieren (muizen, konijnen, cavia\'s en kippen) geeft nooit tuberculose
bij deze proefdieren. Er ontstaat hoogstens een locaal procesje dat vrij snel
weer verdwijnt. Ook voedingsbodems geënt met skin lesion materiaal geven
zelden groei en, zo al groei verkregen wordt, kan met de geïsoleerde bacterie,
die dan zuur- en alcohol vast is, nooit tuberculose opgewekt worden, (zie
aetiologie).

Skin lesions worden meestal aangetroffen in koppels rundvee, waarbij
nog nooit tuberculose werd waargenomen.

In de sporadisch in de literatuur vermelde gevallen, waarin toch echte
huidtuberculose in het spel was, waren de kweek- en dierproeven wel
positief en dan bleek de virulentie van de dan gekweekte tuberkelbacillen
zeker niet verminderd te zijn. In deze enkele gevallen werd echter ook
steeds tuberculose aangetroffen in andere organen van de desbetreffende
dieren.

Echte huidtuberculose komt weinig voor bij runderen, zelfs niet in
zwaarbesmette beslagen of bij runderen met gegeneraliseerde tuberculose.

In verschillende gevallen echter kon door ons geconstateerd worden,
dat het vinden van skin lesions bij runderen niet altijd het voorkomen van
echte tuberculose in andere organen uitsluit.

Met opzet werd dit gedeelte tot het laatst bewaard, aangezien de me-
ningen hierover nog verdeeld zijn.

Microscopisch vindt men zoals reeds vermeld, in het Z-N prep. meestal
zuurvaste staafjes. Dit aantal kan erg wisselen. Meestal vindt men deze

staafjes bij type I massaal, minder bij type II en sporadisch bij type III.
Een enkele maal troffen wij ook bij type drie massaal zuurvaste staafjes aan.

In alle veterinaire handboeken wordt aangegeven, dat de verwekker
van de ,,So-called skintuberculosis" niet gekweekt kan worden, niet aan-
slaat bij proefdieren en niet overgebracht kan worden op andere runderen.

Door zeer veel onderzoekers werden kweekproeven gedaan, onder
gebruikmaking van de meest uiteenlopende voedingsbodems. Meestal
werd het materiaal met zuur voorbehandeld. Deze geënte bodems werden
soms een jaar lang gecontroleerd.

Slechts zelden wordt in de literatuur melding gemaakt van positieve
kweekproeven.

Een der eerste onderzoekers op het gebied van de skinlesions was de
Amerikaan Traum (1916). Hij verkreeg slechts één keer groei van een
mycobacterium, waarmede hij echter niet het typische beeld der skin
lesions kon opwekken.

De eerste positieve kweekbevindingen worden vermeld door Daines
en Austin. Zij kweekten een viertal soorten mycobacteriën. Met één soort
konden zij bij muizen en cavia\'s locale processen opwekken, met kaas-
achtige inhoud. Met mengsels van deze mycobacteriën gelukte het deze
onderzoekers bij een rund aan lidmaat en speen het typische beeld van
skin lesions te verkrijgen.

Mededelingen over positieve bevindingen op grotere schaal zijn allen van
recente datum en deze onderzoekingen werden verricht in Duitsland door
Hemmert-Halswick ert Pescatore bij ingevoerde Ierse ossen en in Zwe-
den door Hedström bij inheemse runderen. Aan deze Duitse onderzoekers
gelukte het zes keer op een totaal van 52 door hen onderzochte gevallen
zuurvaste staafjes uit deze skin lesions te kweken. Twee maal gelukte deze
isolatie rechtstreeks op een voedingsbodem (vgl. Petroff) en vier maal
gelukte het pas, nadat het materiaal eerst ingespoten was bij cavia\'s. Met
al deze stammen konden zij bij kleine proefdieren en bij runderen het
typische beeld van skin lesions opwekken. Ook met de zuurvaste Thimotee-
bacil gelukte hun dit. Een hunner stammen splitste zich in een R en S
vorm. Na injectie bij runderen traden skin lesions op. Waren de dieren
ingespoten met de R vorm dan waren ze allergisch voor zoogdier-
tuberculine, terwijl na injectie van de S vorm allergie ontstond t.o.v.
vogeltuberculine.

De door deze onderzoekers gekweekte stammen van zuurvaste staafjes,
mycobacteriën dus, groeiden na vier tot dertig dagen op de voedingsbodem,
doch waren in geen enkel geval identiek met humane, bovine of aviaire
tuberkelbacillen, noch met de bacil van Johne. Ook onderling verschil-
den deze stammen aanmerkelijk. Zij concluderen dan ook, dat de meest
uiteenlopende mycobacteriesoorten, die veel in de natuur voorkomen,
van betekenis zijn voor het optreden van skin lesions (saprophyten).

De Zweedse onderzoeker is minder positief met zijn conclusies. In
tegenstelling tot de Duitsers slaagde hij er niet in om met de mycobacteriën,
gecultiveerd uit skin lesion materiaal, de verschijnselen bij runderen of
kleine proefdieren op te wekken. Hij kon zijn geïsoleerde stammen in twee
groepen verdelen, die veel geleken op respectievelijk: Mycobacterium
granimis en Mycobacterium butyricum. Wel verkreeg Hedström positieve
resultaten bij directe entproeven met materiaal van type I, verricht bij
koeien, waarbij ook allergie voor bovine en aviaire tuberculine optrad.

Entproeven met materiaal van type II en type III mislukten. Volgens
deze onderzoeker zijn de zuurvaste staafjes in type I waarschijnlijk wel
oorzakelijk, getuige ook zijn zeer positieve overbrengingsproeven. De zuur-
vaste van type II en III beschouwt hij als secundaire indringers.

Naast zuurvaste staafjes vond hij ook vaak andere begeleidende bac-
teriën, zoals staphylococcen, diplococcen, pvogenesbacillen, listeria\'s en
vaak ook gistachtige fungi. Indien hij deze laatste alleen inspoot ontstond
niet het typische skin lesions-beeld, doch wel allergie voor tuberculine.

Deze onderzoeker laat de vraag open of de Wellse muizenbacterie
van betekenis kan zijn. Nadat hij runderen met deze zuurvaste bacterie
ingespoten had, reageerden de dieren wel op vogel- en zoogdiertuberculine,
doch er ontstond op de injectieplaats slechts een klein hard knobbeltje, dat
spoedig weer verdween.

Enige jaren geleden hadden wij ons deze vraag ook reeds gesteld en
we waren in de gelegenheid enkele honderden muizen te onderzoeken
uit de N.O.P. We kregen toen n.1. de indruk, dat skin lesions vooral voor
zouden komen in gebieden waar veel overlast ondervonden werd van veld-
muizcr. Fr werden bij deze muizen echter nooit tuberculeuze verande-
ringen \\v;\\;uTcnomen en kweekproeven van normale organen leverden in
geen enkel gev. 1 groei van een zuurvaste bacterie op. Deze herfst werden
door ons van een vijftal bedrijven waar veel skinlesions voorkomen, ge-
middeld van ieder bedrijf een dertigtal veldmuizen onderzocht. Ook
hiermede werden tot dusver geen positieve kweekproeven verkregen.

Tenslotte wordt door Hedström gewezen op de grote gelijkenis, die er
bestaat tussen skin lesions bij runderen en de ziekte van Gel.lerstedt, een
door een zuurvaste bacterie veroorzaakt huidgranuloom bij de mens.

Op zeer beperkte schaal (8 gevallen) werden door ons ook kweek- en
dierproeven verricht, die, op één geval na, alle negatief verliepen. Er
werden verschillende voedingsbodems gebruikt met als basis de gewone
Loewensteinbodem zonder kleurstof, waaraan resp. toegevoegd werd:
gistextract, zoogdiertuberculine, vogeltuberculine en een extract van runder-
huid. Uit een steriel geëxtirpeerde skin lesion (type II) werd na 6 dagen,
zonder voorbehandeling met zuur, groei verkregen van i kolonie van een
alcohol- en zuurvaste bacterie. De kolonie was geel van kleur en smooth
groeiend. Deze ene kolonie werd verkregen op de voedingsbodem met
runderhuid-extract. Het is echter de vraag of dit positieve resultaat aan
deze voedingsbodem te danken was, want na overzetting bleek deze
bacterie ook op alle andere voedingsbodems te groeien. Na een vijftal
overzettingen is deze bacterie nog steeds goed zuur- en alcoholvast en de
bacterie groeit nu ook in 2 dagen op serumagar.

Ingespoten bij de cavia gaf deze cultuur een kleine harde knobbel die
na een maand geheel verdwenen was. Scarificatie had in het geheel geen
succes. Bij deze cavia was drie maanden na injectie een geringe gevoelig-
heid aanwezig voor zoogdiertuberculine, niet echter voor vogeltuberculine.

Bij een proefrund van vier jaar op een t.b.c.-vrij bedrijf gaf deze bacterie,
ingespoten in de gepigmenteerde huid van de opperarm, een harde kippen-
eigrote verdikking, die na 2 weken nog aanwezig was, doch na drie weken
vlakker en zachter werd. Na twee maanden was het een vlakke huid-
verdikking plm. 3 cm in doorsnede en driemaal zo dik als de normale
huid. Er was na zes weken nog geen allergie voor zoogdier-,
noch voor vogeltuberculine. Scarificatie en inwrijven van deze bacterie

A. Verscheidene zgn. Skin lesions l)ij een rund op het schouderblad
en omgeving (Type II). (Spontaan geval op een t.b.c.-vrij bedrijf.)

B. Ondervoet van een geslacht rund met
in het verloop van de lymphbaan langs
de pijp, talrijke zgn. Skin lesions. Sectie
neg. t.a.v. tuberculose. ( Materiaal in-
gebracht door coll. H. v. d. Berg. Dir.
abattoir te Zwolle.)

(Microfoto welwillend gemaakt in het Pathologisch Instituut,
Dir. Prof. J. H. ten Thije.)

D. Doorsnede door een zgn. Skin lesion (Type II) aan de onder-
voet van een slachtrund. Sectie neg. t.a.v. tuberculose.
(Ingesloten preparaat G. D. Overijssel.)

gaf geen verschijnselen. De verdere ontwikkeling van dit proces en de
allergie zal bij dit rund gevolgd worden.

Bij de bespreking van de aetiologie is reeds gebleken dat de diverse
onderzoekers wel van mening zijn dat de oorzaak der skin lesions een
Mycobacterie is, die moeilijk te kweken valt.

Verschil van mening is er echter wel over de vraag, of saprophytische
mycobacteriën in het algemeen deze aandoening kunnen verwekken of
dat er al dan niet bekende, min of meer pathogene mycobacteriën in het
spel zijn.

In dit verband kan echter altijd de vraag nog opgeworpen worden,
of de gevonden mycobacteriën niet slechts secundair zijn en dat de pri-
maire oorzaak toch nog een ander, al of niet filtreerbaar agens is.

Een hiaat in de diverse onderzoekingen is dan ook, dat door geen der
onderzoekers weefselcultures of eikweken werden gedaan.

De epidemiologie geeft weinig of geen aanwijzingen. Soms krijgt men
de indruk, dat de aandoening zeer contagieus is, bv. indien op een
t.b.c.-vrij bedrijf plotseling een vrij groot aantal dieren allergie voor
tuberculine vertoont en deze dieren skin lesions blijken te hebben.

Daar tegenover staat echter een nog groter aantal gevallen, waarbij
deze skin lesions tot i dier op een stal beperkt blijven.

Volgens Hedström zou een directe overgang van het ene rund op het
andere niet plaats vinden.

Waarschijnlijk lijkt het ons echter, dat praedisponerende factoren bij
de overbrenging een meer of minder belangrijke rol spelen. Meer-
malen werd, indien door ons typische skin lesions gevonden werden, door
de eigenaar van het desbetreffende rund opgemerkt, dat het dier daar
een wond door prikkeldraad of iets dergelijks had gehad. In enkele ge-
vallen kon dit tot op zekere hoogte gecontroleerd worden en als waar
geaccepteerd.

Het is dus zeker niet onwaarschijnlijk, dat trauma als een praedispo-
nerende factor aangenomen kan worden, waarvoor dan ook zou pleiten
dat de meest voorkomende vindplaatsen der skin lesions (schouderblad,
opperarm, ribwand) gemakkelijk bloot staan aan mechanische inwerking,
vooral ook bij liggende dieren. Aldus zou dan een porte d\'entrée gevormd
worden voor de causale factor. Tenslotte kan men nog denken aan binnen-
dringende runderhorzellarfjes of andere parasitaire huidaandoeningen,
eventueel injecties, bv. met M.K.Z.-vaccin, als praedisponerende mo-
menten.

Uit onze waarnemingen in de provincie Overijssel is verder duidelijk
gebleken, dat het voorkomen van skin lesions niet gebonden is aan een
bepaalde bodemgesteldheid. Op bedrijven gelegen op verschillende
grondsoorten kwam de aandoening gelijkelijk voor. In verband met de
mogelijkheid van een indirecte overbrenging zal ook speciale aandacht
besteed moeten worden aan de omgevende fauna. Zo zouden muizen,
insecten etc. een eventuele schakel in de overbrenging kunnen zijn.

Onze onderzoekingen met muizen hadden echter, zoals reeds vermeld,
tot nog toe geen positief resultaat.

Verder kunnen we ons niet aan de indruk onttrekken, dat zonlicht
invloed heeft op het ontstaan van skin lesions.

Waaruit deze invloed bestaat en of dit in verband staat met het feit,
dat de skin lesions type I practisch alleen in de gepigmenteerde huid-
gedeelten gevonden worden, is een open vraag.

Speelt photosensibilisatie van de huid t.g.v. leverafwijkingen hierbij
een rol? (Enige malen zagen we grote skin lesions bij koeien die geleden
hadden aan verbranding van de witte huid.) Of moeten we ook aan een
gestoorde vitamine D-stofwisseling denken ?

Uit al deze opgeworpen vragen en veronderstellingen, die nog met
meer aan te vullen zouden zijn, blijkt wel dat onze kennis der skin
lesions nog zeer gebrekkig is.

Het schrijven van dit artikel heeft dan ook alleen de bedoeling gehad
te wijzen op het herhaald voorkomen der skin lesions en de problematiek
dezer materie, vooral nu de winter-T.B.C.-campagne weer begonnen is
en straks de V.Z. tuberculinaties volgen; dit te meer, omdat in ons tijd-
schrift de laatste jaren aan dit onderwerp geen aandacht meer is besteed.

Een beter inzicht in de aetiologie en de allergie t.a.v. tuberculine
van de skin lesions, kan slechts verkregen worden, door gecoördineerd
onderzoek in groot verband. Dat dit niet eenvoudig is, blijkt wel uit de
talrijke buitenlandse onderzoekingen.

Het vinden van skin lesions bij een rund sluit niet altijd het voorkomen
van t.b.c. in andere organen uit.

Wel kan gezegd worden, dat het vinden van skin lesions bij een aspecifiek
of dubieus reagerend rund, afkomstig uit een koppel vee, waarvan de
voorgeschiedenis bekend is en contact met bovine tuberkelbacillen
uitgesloten geacht kan worden, grote steun geeft aan de beslissing ,,geen
T.B.C. aanwezig". Dit is, uit economisch oogpunt bekeken, van belang
voor de T.B.C.-bestrijding, doordat deze dieren op de bedrijven gehand-
haafd kunnen worden. Hierbij dient nog opgemerkt te worden, dat het
noodzakelijk is, om in alle gevallen van reactie bij runderen afkomstig
uit t.b.c.-vrije veebeslagen, de gehele huid van het dier af te tasten op
het aanwezig zijn van deze skin lesions.

Aan de hand van eigen waarnemingen en literatuur wordt een
overzicht gegeven van het voorkomen van zgn. Skin Lesions bij runderen.
Deze onschuldige huid- en onderhuidsaandoening bij runderen geeft
macroscopisch en histologisch vrijwel steeds het beeld van tuberculose
te zien en in het Ziehl-Neelsen preparaat worden bijna altijd alcohol- en
zuurvaste staafjes gevonden. Ze zouden meestal onopgemerkt blijven,
ware het niet, dat er soms tijdelijk moeilijkheden kunnen optreden bij de
tuberculinatie.

In de provincie Overijssel werd door ons op meer dan 400 meest T.B.C.-
vrije bedrijven, bij een of meer runderen deze aandoening geconstateerd.
In deze provincie zijn skin lesions wel de voornaamste veroorzakers van
aspecifieke reacties bij runderen, mede ook omdat vogeltuberculose (kip-
pen) en de ziekte van Jonhne (para-tuberculose) weinig voorkomen.

Kweek- en dierproeven leveren steeds het bewijs, dat de gevonden myco-
bacteriën, die overigens moeilijk te kweken zijn, niet behoren tot de tot
nog toe bekende pathogene mycobacteriën. Ook blijkt hier wel uit, dat
echte huidtuberculose practisch weinig voorkomt bij runderen.

De gevonden mycobacteriën spelen waarschijnlijk wel een rol bij het
ontstaan van skin lesions. Het gelukte in één geval ook een mycobacterie
te isoleren, die bij een proefrund ook een skin lesion-achtige verandering
van de huid gaf.

Waarschijnlijk spelen praedisponerende factoren een rol bij het ont-
staan der aandoening.

On the basis of existing literature and personal observations a review is given of the
occurrence of so-called Skin Lesions in cattle.

This harmless complaint of the skin and subcutis in cattle nearly always shows,
macrcscopically and histologically, the picture of tuberculosis, and in the Ziehl-
Neelsen preparation nearly always alcohol and acid-fast rods are found. They would
usually remain unnoticed if difficulties, sometimes temporary, did not occur at the
tuberculinisation.

We found this complaint in the Province of Overijssel in one or more cows of each
herd among more than 400 herds which were mostly t.b. tested. In this Province skin
lesions are the main cause of aspecific reactions in cows, also because avion tuberculosis
(hens) and Johne\'s disease (enteritis paratuberculosis bovis) rarely occur.

Subsequently the clinical picture, the pathological anatomy, the pathogenesis, the
pathogenicity, and finally the aetiology are discussed.

Cultivation and experiments on animals always prove that the mycobacteria which
are found, and which moreover are difficult to cultivate, do not belong to the known
pathogenic mycobacteria.

From this it also appears that proper skin tuberculosis seldom occurs in cattle. The
mycobacteria which are found probably play a part in the development of skin lesions.

Also in one case it was found possible to isolate a mycobacteria which induced skin
lesion-like changes in the skin of an experimental cow.

Sur la base de la littérature existante ainsi que de constatations personnelles, l\'auteur
donne un aperçu de l\'existence des lésions de la peau (Skin lesions) chez les bovins.

Aux points de vue macroscopique et histologique, cette affections bénigne de la peau
et de la région sous-cutanée chez les bovins présente presque toujours le tableau de la
tuberculose et dans la préparation de Ziehl-Neelsen, on trouve presque toujours des
baguettes résistantes à l\'alcool et aux acides. Le plus souvent, elles passeraient inaperçues
n\'étaient les difficultés temporaires qui se produisent parfois à l\'occasion de la tuber-
culination.

Dans la province d\'Overijssel, on a pu constater cette affection chez un ou plusieurs
bovins dans plus de 400 exploitations, dont la plupart étaient indemnes de tuberculose.

Dans cette province, les lésions de la peau sont bien la cause principale des réactions
aspécifiques chez les bovins, notamment aussi parce que la tuberculose aviculaire (poules)
et la maladie de Johne (paratuberculose) y sont peu fréquentes.

L\' auteur étudie successivement le tableau clinique, l\'anatomie pathologique, la
pathogénèse, la pathogénéité et, enfin, l\'étiologie.

Les épreuves de culture et celles faites sur des animaux fournissent toujours la preuve
que les mycobactéries trouvées - elles sont d\'ailleurs difficiles à cultiver - ne peuvent

être classées parmi les mycobactéries pathogènes connues à ce jour. Il en découle égale-
ment que, pratiquement, la tuberculose cutanée authentique est peu fréquente chez
les bovins. Par contre, les mycobactéries trouvées jouent probablement un rôle dans
l\'origine des lésions cutanées. Dans un seul cas, on a pu isoler une mycobactérie qui,
chez un animal servant aux expériences, a également causé une modification de la peau
ressemblant à une lésion.

Il est probable que des facteurs prédisposants ont joué un rôle dans la naissance de
cette affection.

An Hand vorhandener Literatur und eigener Wahrnehmungen wird eine Übersicht
von der Erscheinung der sogenannten „skinlesions" bei Rindern gegeben.

Diese unschuldige Haut- und Unterhautsaffektion bei Rindern gibt makroskopisch
und histologisch fast stets das Bild von Tuberkulose zu sehen und im Ziehl-Neelsen
Präparat werden nahezu immer alkohol- und säurefeste Stäbchen gefunden. Sie würden
gänzlich unbemerkt bleiben, wäre es nicht, dass hierdurch dann und wann Schwierig-
keiten bei der Tuberkulination auftreten können.

In der Provinz Overijssel wurde durch uns auf mehr als 400, meist tuberkulosefreien
Betrieben, bei einem Rinde oder mehreren Rindern diese Affektion festgestellt.

In dieser Provinz sind wohl die skinlesions die vernehmsten Urheber a-spezifischer
Reaktionen bei Rindern, auch schon deshalb, weil Vogeltuberkulose (Hühner) und die
Krankheit von Johne (Paratuberkulose) wenig vorkommt.

Der Reihe nach wird das klinische Bild, die pathologische Anatomie, die Pathogenese,
die Pathogenität und schliesslich die Aetiologie besprochen. Zucht- und Tierproben
liefern stets den Beweis, dass die gefundenen Mykobakterien, die übrigens mühsam zu
kultivieren sind, nicht zu den bisher bekannten pathogenen Mycobakterien gerechnet
werden können.

Hieraus ergibt sich, dass echte Hauttuberkulose bei Rindern praktisch selten vor-
kommt.

Wohl spielen wahrscheinlich die gefundenen Mycobakterien beim Entstehen der
Skinlesions eine Rolle. Nur in einem Falle gelang es eine Mycobakteric zu isolieren, die
auch bei einem vorgenommenen Versuch an einem Rind eine skinlcsionsartige Ver-
änderung der Haut hervorbrachte.

Wahrscheinlich spielen prädisponierende Faktoren bei dem Entstehen dieser Affektion
eine Rolle.

Tot voor enkele jaren bezorgden bij het tuberculoseonderzoek in mijn
practijkgebied de stallen met vele reageerders mij het meeste werk en de
meeste moeilijkheden. Het onderzoek op tuberculose-vrije stallen was
eenvoudig: de dieren waren ,,vrij" en bleven dit, wanneer er geen ontoe-
laatbare handelingen waren gepleegd.

Gedurende de laatste jaren is de bestrijding veel intensiever geworden.
Veel dieren met tuberculose zijn opgeruimd en veel reactie-stallen in vrije
stallen veranderd.

Thans komen er echter moeilijkheden van andere aard. Op de weinige
reactie-stallen, die er nog zijn, komen de tuberculinatie-resultaten vrijwel
steeds overeen met die van het vorige jaar, maar thans vind ik reacties
bij dieren en op stallen, waar ik allerminst een reactie verwacht zou hebben.

1) Zo tref ik op stallen, die jaren lang geheel vrij zijn geweest, bij één
dier, soms bij meer, tot wel 25 % der dieren, positieve reacties aan.
Ook komt het voor, dat ik op een stal het ene jaar één, het volgende
jaar b.v. vier, het daarop volgende nog meer reacties aantref, dus:
zoals bij tuberculose verwacht kan worden.

2) Er zijn stallen, die officieel geboekt staan als reactie-stallen en die niet
vrij te krijgen zijn. Elk jaar weer treden enkele lichte reacties op, terwijl
de reageerders van het vorige jaar öf verwijderd zijn, öf nu negatief
reageren.

3) Op een enkele stal, vrij gemaakt door opruimen, vertoont soms de
nieuwkoop enige reactie.

4) Enkele dieren, uit vrije stallen verkocht, blijken ergens in den lande
te reageren bij een (foutieve) enkelvoudige tuberculinatie.

Worden al deze „onverwachte" reactiedieren V-Z overgespoten, dan
blijken V en Z ongeveer gelijke zwellingsmaten te geven, m.a.w. de reactie
is aspecifiek.

Opzettelijk schrijf ik „ongeveer" gelijke zwellingsmaten; ik heb nl.
meer dieren aangetroffen met een iets (1 a 2 a 3 mm) grotere Z-zwelling
dan omgekeerd.

Bij het jaaronderzoek \'51 /\'52 heb ik alle reagerende dieren, aanwezig
op stallen, waar op grond van mijn kennis der bedrijven geen tuberculose
verwacht kon worden, aan een huidinspectie onderworpen om aldus te
trachten, skinlesions te vinden. De gevonden skinlesions werden op de
stallijst achter het betrokken dier vermeld. Later vermeldde ik bovendien
nog de plaats der skinlesions.

Om skinlesions te vinden, is het beslist noodzakelijk, de dieren goed te
bekijken en te betasten. Dit levert in de staltijd nogal eens moeilijkheden

op en bovendien is het zeer tijdrovend. In de weidetijd en bij geschoren
dieren gaat het veel gemakkelijker.

Op deze wijze vond ik een groot aantal runderen, dat een aspecifieke
reactie had en waarbij skinlesions werden gevonden. Zelfs was het zo, dat
practisch alle dieren met een aspecifieke reactie, behept waren met skinlesions.

Het aantal dezer dieren bedraagt ongeveer 3 % % van de totale vee-
bezetting van mijn practijk en ik verwacht, dat dit percentage in de volgende
campagne nog zal stijgen.

Deze werden reeds door Prof. Beijers in 1940 beschreven. (T. v. D. 1940,
blz. 267). Het zijn knobbels in de diepere lagen van de huid en/of in de
subcutis gelegen, die met de huid verschuifbaar zijn. Zij hebben de grootte
van een knikker tot die van een ei en zijn in den regel rond, soms, vooral
aan de benen, afgeplat.

Meestal vindt men één knobbel; soms echter meer en dan liggen
ze achter elkaar in een rechte lijn of in een boog. Ook nam ik wel meer
knobbels, bij elkaar op een hoopje gelegen, waar.

De bedekkende huid is soms kaal, mogelijk door schuren. Doorbraak
van een knobbel heb ik slechts tweemaal gezien. De inhoud bestaat uit
dikke, taaie gele of grauwe pus.

Wat de vindplaatsen der skinlesions betreft: ik vond ze aan de voorbenen,
vooral in de omgeving van de carpus (zijn er daar meer knobbels, dan
liggen ze steeds in een verticale lijn), in de omgeving van de schouder,
(eenmaal zag ik er acht op een rij aan de voorrand van het schouderblad,
van basis tot boeg), aan de ribwand, vooral aan het onderste deel daarvan
en dan meestal langs een horizontale lijn gelegen. Eveneens trof ik ze aan
het achterbeen, aan de hals, de kaak en de wang. Ze komen zowel in de
wit- als in de zwartbehaarde huid voor.

Deze diepe skinlesions vond ik echter vrij zelden; maximaal in 10 %
van het totaal aantal gevallen. .

Hiervan zijn verschillende stadia waar te nemen, waarbij men het proces
dus a.h.w. kan vervolgen. Naar mijn mening begint het met een diffuse
verdikking van een huidgedeelte, waarvan de haren overeind staan. Er
heeft exsudatie plaats, waardoor de haren samenkleven. Het exsudaat
droogt dan in, waardoor een korstje ontstaat ter grootte van een kwartje
tot een gulden. Dit korstje mèt de haren en het oppervlakkig of dieper
aangetaste huidgedeelte valt af of wordt afgestoten en er ontstaat een
rauwe wondvlakte, rood, met gele punten. Naar gelang een oppervlakkiger
of dieper huidgedeelte wordt afgestoten, kan men van een erosie of een
ulcus spreken.

vocht, soms ook pus. Deze pus heeft dan het aspect van het materiaal uit
een verkalkt tuberculeus haardje en in een paar gevallen werden hierin
door de Gezondheidsdienst in Overijssel zuurvaste bacillen gevonden.

Het defect geneest langzamerhand; een dun huidlaagje (glanzend, met
schubjes) groeit er overheen. In dit stadium is nog sereus vocht en soms
pus uit fijne fisteltjes te drukken. Ook is wel ingedroogde pus op een fistel-
openingetje te vinden.

Nu treedt verharding op, gepaard gaande met verlies van elasticiteit;
bij knijpen scheurt het jonge weefsel met een knappend geluid stuk. In een
nog verder stadium is er geen vocht meer uit te drukken en er ontstaat
geen barst meer bij knijpen.

De genezen skinlesions zijn dan nog te vinden als onbehaarde glanzende
vlekken, dikker en stugger dan de overige huid, om welke vlekken heen de
haren a.h.w. een wervel vormen.

3) de plaats van de afwijking: (vele skinlesions zitten op een harde
onderlaag, als de spina scapulae of de laatste rib, of wel op een
plaats, die steeds in beweging is, zoals de voorkant van de basis van
het schouderblad).

Deze oppervlakkige skinlesions vind ik vooral op de halsvlakte, de
schouder, de boeg en omgeving en de borstwand. Ook waren ze wel aan-
wezig aan een kaaktak, de jugulairgroeve, het kossem, de opperarm, de
onderarm of de flank. Ik heb ze nooit aan de achterhand gevonden.

Bij zwartbonte runderen vond ik ze uitsluitend op de zwartbehaarde
gedeelten, bij één roodbont rund op de roodbehaarde, zodat de vraag rijst,
of de pigmentatie misschien een rol speelt.

Het aantal afwijkingen bij één rund is verschillend\'; soms was slechts
één skinlesion op een dier te vinden, maar ook wel vond ik er drie of vijf,
tot tien toe. Ik heb deze oppervlakkige skinlesions eveneens waargenomen
bij runderen, die óók de diepe (klassieke) skinlesions hadden.

Minstens 90 % der aspecifieke tuberculine-reacties in mijn practijk
wordt veroorzaakt door deze oppervlakkige skinlesions.

Een dier, behept met skinlesions, reageert min of meer op een tuber-
culine-injectie. De reactieknobbel is bijna altijd hard — dus zonder
oedeem-, soms keihard. Meestal zijn de knobbels schijf- of discusvormig,
soms ook vormen zij een hard knikkertje.

Een enkele keer ziet men echter een vrij grote zwelling met oedeem. Dit
is het geval, wanneer men toevallig tuberculineert in het stadium van
afstoting.

■ De grootte van de reactieknobbel kan, evenals bij tuberculose, verschillend
zijn. Zwellingen van 6—12, 7—15, 9—23 mm, zijn geen uitzondering.

Soms vindt men alleen maar een knobbeltje ter grootte van een kleine
erwt („spuitpuntje").

De maten van een skinlesion-reactie vallen altijd tegen. Immers in
plaats van de dubbele huiddikte meet men de middellijn van de schijf.

De V-Z-spuiting na i 2 maanden kan grotere uitslagen geven dan de
enkelvoudige; meestal zijn ze echter kleiner. Ook dit is m.i. weer afhankelijk
van het stadium, waarin de oppervlakkige skinlesion verkeert.

Een dier met skinlesions reageert in de regel slechts één jaar (en het is
dus het volgend jaar weer negatief), een enkele maal twee jaar, zelden drie
jaar. Bij twee dieren heb ik een skinlesion operatief verwijderd: na 3 maan-
den was de tuberculine-reactie negatief. Dit zegt echter niet veel; immers
ook zonder operatie zou de reactie wel weer eens negatief geworden zijn.

Zomer- en herfst-tuberculinaties geven in mijn practijk steeds een on-
gunstiger resultaat dan winter- en voorjaar-tuberculinaties. De oorzaak
hiervan is, dat de skinlesions vooral in de zomer en herfst in grote getale
te vinden zijn, vooral in bepaalde stallen. De beste tijd voor tuberculi-
neren is m.i. van Februari tot Mei; hoewel ook dan nog wel skinlesions te
vinden zijn.

Naar mijn oordeel verdient het aanbeveling om bij elke onverwachte reactie
de huid te inspecteren.

Tevens is het van belang, dat steeds één en dezelfde persoon, in casu de
practicus zelf, alle controles verricht.

In mijn practijk worden de dieren op de stallijst geplaatst in volgorde van
de leeftijd: de oude dieren bovenaan, de aanfok onderaan. Op een tuber-
culose-stal zal men in de regel de meeste reacties boven aan de stallijst
zien. Op een skinlesion-stal daarentegen vindt men de meeste reacties
in het midden van de stallijst. Deze reacties zijn bij het volgend jaaronder-
zoek geheel of grotendeels weer verdwenen, doch dan reageren weer dieren,
die een jaar jonger zijn dan de reageerders van het vorige jaar. Ik kreeg
aldus de indruk, dat een bepaalde leeftijd preadisponeert voor het optreden
van skinlesions en naar aanleiding daarvan maakte ik de grafiek op pag. 120.

Het is duidelijk, dat skinlesions in verreweg de meeste gevallen voor-
komen bij 3-, 4-, 5- en 6-jarige runderen, vooral bij 4-jarige, al moet hier
direct aan worden toegevoegd, dat er veel meer 4-jarige koeien zijn dan
b.v. i o-jarige.

De oorzaak der skinlesions is, voor zover ik weet, niet bekend. Uit mijn
ervaring moet ik echter concluderen, dat deze van infectieuze aard is.
Een verwonding—aan prikkeldraad, struikgewas, e.d. — kan misschien in
een enkel geval een praedispositie scheppen, oorzaak is de verwonding
niet. In mijn practijkgebied komt prikkeldraad zeer weinig voor en er
is in het geheel geen struikgewas. Skinlesions komen echter meer dan
waar dan ook voor in Overijssel.

Skinlesions geven een lastige complicatie in de strijd tegen de runder-
tuberculose. Bij niet-onderkennen (en dit is mogelijk als men alléén op de
V-Z-maten let en niet op de huid) worden de dieren ten onrechte als
reactiedieren beschouwd. Een deel van de negatieve secties van reageerders
is hierdoor te verklaren.

Nog ingewikkelder wordt de situatie, wanneer tuberculose èn skinlesions
bij één dier of op één stal voorkomen, iets wat mogelijk schijnt te zijn. Er-
varingen hierover heb ik niet, maar het komt mij voor, dat proefslachtingen
dan zijn aangewezen.

Ook heb ik sterk de indruk, dat met het afnemen van de tuberculose,
het aantal gevallen van skinlesions toeneemt.

Aan de veehouders, in wier stallen skinlesions zijn geconstateerd,
geef ik momenteel het advies, bij eventuele verkoop eerst de een-
voudige verkoopspuiting toe te passen. Dit voorkomt moeilijkheden tussen
verkoper en koper, maar geeft weieens moeilijkheden tussen verkoper en
dierenarts. Immers mag van dieren, die V-Z gespoten zijn en een negatief
of aspecifiek resultaat verionen, geen certificaat worden afgegeven. ^J)

Daar er geen tuberculose in het spel is, komt de eigenaar niet in aan-
merking voor subsidies.

Hij wordt dus gedwongen om öf het dier te houden en een ander te
verkopen — wat zijn bedrijf misschien niet ten goede komt — of het dier
zonder certificaat te verkopen, wat geld kost.

Zijn enige troost is, dat die aspecifieke reacties wel weer eens zullen
verdwijnen.....

\') Sedert enige tijd mag nu ook van een rund, waarbij de V-Z injectie een
negatief resultaat geeft, een certificaat van reactievrij worden afgegeven.

In \'s schrijvers practijkgebied worden bij het tuberculoseonderzoek op
vrije stallen vaak onverwachte reacties aangetroffen, welke reacties bij
de V-Z overspuiting aspecifiek blijken te zijn. Bijna al deze aspecifieke re-
acties worden veroorzaakt door skinlesions.

De skinlesions doen zich klinisch voor als uitwendig voelbare knobbels in
de subcutis of in de diepere lagen van de huid (ongeveer 10% der gevallen).

In 90% der gevallen echter liggen de skinlestions in de oppervlakkige
delen der huid en ze doen zich in een bepaald stadium voor als een ulcus
of erosie. In dit stadium treedt tevens de grootste reactie op bij tuberculinatie.

Speciaal 4- en 5-jarige dieren zijn behept met skinlesions. De tuber-
culinatie van een dier met skinlesions geeft een reactiezwelling die harder
van consistentie en ook minder pijnlijk is dan het geval is bij tuberculose.

When doing tuberculin testing in my practice, unexpected reactions are often found
in free herds and these reactions appear to be aspecific at comparative testing. Nearly
all these aspecific reactions are caused by skin lesions.

The skin lesions show themselves clinically as externally perceptible knots in the
deeper layers of the skin or subcutis (about 10% of the cases).

In 90% of the cases, however, the skin lesion lies in the superficial parts of the skin
and in a certain phase it shows itself as an ulcus or erosion. Also in this phase occurs
the most violent reaction to tuberculin testing.

4 and 5 year old animals are especially affected with skin lesions. The tuberculin
testing of an animal with skin lesions causes a swelling which has a harder consistency,
and which is also less painful, than is the case with tuberculosis.

A l\'occasion de l\'examen d\'animaux dans des étables indemnes de ma pratiqua,
pour dépister une tuberculose éventuelle, j\'ai souvent constaté des réactions inattendues,
réactions qui, lors d\'une nouvelle tuberculination comparative, s\'avéraient aspécifiques.
Presque toutes ces réactions aspécifiques étaient causées par des lésions de la peau.

Au point de vue clinique, ces lésions de la peau présentent comme des noeuds, percep-
tibles au toucher, dans les couches inférieures de la peau ou dans la région sous-
cutanée (environ 10% des cas).

Dans 90% des cas, la lésion se trouve cependant dans les parties superficielles de la
peau et à un certain stade elle se présente sous la forme d\'un ulcère ou d\'une écroiion.
C\'est à ce stade également que la réaction sur la tuberculination est la plus forte.

Ce sont en particulier des animaux âgés de 4 à 5 ans qui sont atteints de ces lésions
de la peau. La tuberculination d\'un tel sujet produit une tuméfaction de réaction
qui est plus dure de consistence et moins douloureuse qu\'en cas de tuberculose.

In meiner Gebietspraxis werden in tuberkulosefreien Viehbeständen bei der Unter-
suchung auf Tuberkulose oft unerwartete Reaktionen angetroffen, welche bei noch-
maliger V-Z Einspritzung nicht spezifisch zu sein scheinen.

Fast all diese nicht spezifischen Reaktionen werden durch skinlesions hervorgerufen.

Klinisch erscheinen die „skinlesions" als äusserlich fühlbare Knoten in den tieferen
Lagen der Haut (-subcutis-, ungefähr 10% aller Fälle).

Jedoch liegt in 90% der Fälle die „skinlesion" in der Oberfläche der Haut und
zeigt sich in einem bestimmten Stadium als Ulcus oder Erosion. In diesem Stadium
tritt bei der Tuberkulination zugleich die grösste Reaktion auf. Speziell vier-und fünf-
jährige Tiere sind mit „skinlesions" behaftet. Die Tuberkulination eines an „skinlesion"
erkrankten Tieres ergibt als Reaktion eine Anschwellung, die fester von Konsistenz und
auch weniger schmerzhaft ist, als dies bei Tuberkulose der Fall ist.

Door de onderzoekingen van de laatste jaren is het steeds duidelijker
geworden, dat een hypofunctie van bepaalde klieren met interne secretie
— hypophyse voorkwab en bijnierschors— bij het ontstaan van acetonaemia
post partum een grote rol speelt. Verschillende onderzoekers hebben ge-
poogd, deze ziekte te genezen met hormoonpreparaten.

Sjollema voerde als eerste het insuline in bij de behandeling van
acetonaemie. Al of niet in combinatie met glucose-injecties is deze stof
lange tijd veelvuldig toegepast en met goede resultaten. Ook momenteel
wordt insuline door velen nog als een goed geneesmiddel tegen de ziekte
beschouwd. Gezien de niet zelden bestaande ernstige hypoglycaemie, is
een insulinetekort tijdens acetonaemie niet aannemelijk. Wellicht zou
men de goede werking van dit hormoon kunnen verklaren uit de invloed
van het insuline op de hypophysevoorkwab, zodat hier meer sprake is
van een shock-, dan van een substitutietherapie.

Seekles wees op de mogelijkheid, dat de hypophyse een rol zou spelen
in de aetiologie van de kalfziekte en van sommige vormen van acetonaemie.
Hij onderscheidt een alimentaire en een hormonale vorm van deze laatste
ziekte. De alimentaire vorm berust op voedingsfactoren, mede in verband
met veranderingen in de pensflora. Hierdoor treden stoornissen op in de
voorvertering van het voedsel.

De hormonale vorm berust op stoornissen in de intermediaire stofwisseling.
Bij beide vormen vindt men een hypoglycaemie, doordat primair of secun-
dair de gluconeogenese in het gedrang komt en de nieuwvorming van
glucose uit aminozuren, vetzuren en andere stoffen niet voldoende is.
Deze gluconeogenese is juist bi j het rund van zeer groot belang, wegens cle
vorm van voorvertering van het voedsel in de voormagen, welke men bij
deze diersoort aantreft en waarbij grote hoeveelheden lagere vetzuren
worden gevormd.

Eén van de factoren die bij de gluconeogenese een rol spelen is een groep
hormonen afgescheiden door de bijnierschors, de glucocorticoïden. Deze
stoffen doen bij injectie bij bijnierloze ratten het glycogeen, dat na de
adrenalectomie uit de lever verdwijnt, daarin terugkeren. Hun afscheiding
door de bijnierschors staat onder invloed van het adrenocorticotrope
hormoon van de hypophyse-voorkwab, het A.C.T.H.

Gezien het hyperglycaemiserend effect van de bovengenoemde stoffen,
hebben verschillende onderzoekers getracht, acetonaemie te genezen door
toediening van extracten uit de bijnierschors of de hypophyse-voorkwab
of van synthetische producten met gelijksoortige werking.

Fincher en Hayden behandelden 15 gevallen met een extract uit de
hypophyse-voorkwab, dat alle door deze klier afgescheiden hormonen
bevatte. Zij bereikten geen hoog percentage genezingen, al gingen de
dieren wel iets vooruit in melkgift. Daar het extract een vrij hoog gehalte

aan gonadotrope hormonen bevatte, ontwikkelden zich later bij sommige
dieren ovariaalcysten.

Carlström vermeldt een gunstig effect van extracten uit de bijnier-
schors. Deze onderzoeker zag eveneens genezing optreden door injectie
van desoxycorticosteronacetaat (D.O.C.A.).

Ook Vandeplassche deed uitgebreide proeven met deze laatste stof.
Hij zag 70 % genezingen door één of twéémaal 15 tot 25 mg D.O.G.A.
intraveneus te injiciëren bij een aantal van 49 patiënten. Werd volstaan
met één injectie, dan trad in vele gevallen na aanvankelijke vooruitgang
recidive op. Dit kon door een tweede injectie na twee dagen worden
voorkomen. De genezing werd tevens ten zeerste bevorderd door de toe-
diening van suiker per os in hoeveelheden van 2 kg per dag in een ge-
concentreerde oplossing, om sluiting van de slokdarmsleuf te bereiken
en omzetting van de suiker in de voormagen te ontgaan.

Nu behoort D.O.C.A. tot de z.g. mineralocorticoïden en deze stoffen
hebben wel invloed op de verschillende electrolyten in het bloed, doch
zijn volgens Selye, Sayers en anderen niet in staat om bij bijnierloze
dieren het gehalte van het bloed aan glucose te herstellen, in tegenstelling
tot de glucocorticoïden. Wij vermoeden, dat het effect van D.O.C.A.
bij acetonaemie tot stand komt via de hypophysevoorkwab en de bijnier-
schors en dat het dus geen directe werking uitoefent op de gluconeogenese.

Shaw deed zeer belangrijke onderzoekingen over de aetiologie van de
acetonaemie. Hij vond, dat bijnierschorsextract een specifiek genezende
werking uitoefende in 4 behandelde gevallen. Door pathologisch-ana-
tomisch onderzoek stelde hij vast, dat steeds bij acetonaemiepatiënten
vergrote en slappe bijnieren werden gevonden met degeneratieve veran-
deringen. Bij proefkoeien, welke door hongeren acetonaemie hadden ge-
kregen, werden deze veranderingen in de bijnieren niet gevonden. Volgens
Shaw komt het pathologisch-anatomisch beeld bij acetonaemiepatiënten
overeen met dat bij dieren, welke gestorven of gedood zijn tijdens de
alarmreactie, volgende op het blootstellen aan zware schadelijke prikkels,
waardoor het hypophyse-bijniersysteem in werking wordt gesteld. (Selye).

Hij denkt, dat de „stress" van de drachtigheid, de hoge melkproductie
alleen of in samenwerking met slechte voeding en andere schadelijke
prikkels uitputting van de bijnierschors veroorzaken.

In een latere publicatie delen Shaw c.s. mede, dat door hen 14 aceton-
aemiepatiënten werden behandeld met 0.9 tot 1,5 gram cortisone (een stof
met sterke glucocorticoïde werking). Eventueel werd de injectie de vol-
gende dag herhaald. De meeste dieren genazen snel, enkele langzamer.
Bij 2 dieren werd 1 gram A.C.T.H. ingespoten. Hiervan genas er één.
Dit dier ontving drie dagen later een injectie van 1 gram cortisone. De
andere patiënt vertoonde na aanvankelijke verbetering van de toestand
recidive. Kenmerkend was de snelle verbetering van de eetlust na de
cortisone- en A.C.T.H.-injecties. Het gehalte van het bloed aan glucose
steeg zeer snel, doch het gehalte aan acetonlichamen daalde eerst na 2
tot 3 dagen. De beste resultaten verkreeg Shaw door de herhaalde toe-
diening van cortisone.

Drie normale koeien, welke werden ingespoten met cortisone, reageerden
niet met hyperglycaemie, wel echter twee vastende koeien.

Brückner spoot bij 6 koeien met acetonaemie subcutaan A.C.T.H. in,
in een dosis van 20 mg. Hij gebruikte het preparaat cortrophine (Organon).

Van deze patiënten waren er 4 binnen een dag genezen, althans klinisch,
terwijl de 2 andere naderhand nog intraveneuze injecties van glucose
ontvingen en hierna langzaam genazen.

Deze schrijver deelt verder mee, dat door hem later nog 32 dieren met
25 mg van een ander hypophyse-voorkwab-preparaat zijn behandeld
met eveneens goede resultaten.

Voor het vaststellen van het bereikte resultaat gaat Brückner echter
uitsluitend af op mededelingen van de eigenaars aangaande de eetlust
en de melkgift en door hem worden geen bepalingen verricht van het
gehalte van het bloed aan acetonlichamen en aan glucose.

Daartoe in staat gesteld door de N.V. Organon te Oss, waarvoor wij
hier nog gaarne onze dank betuigen, behandelden wij 5 acetonaemie-
patiënten met cortrophine, een extract uit. de voorkwab van de hypophyse
met een de bijnierschors stimulerende werking.

Volgens opgave van de N.V. Organon wordt Cortrophine geijkt volgens
de methode van Sayers c.s. door de daling van het ascorbinezuurgehalte
van de bijnier van gehypophysectomeerde ratten onder invloed van het
preparaat te vergelijken met een standaard-preparaat. De werkzaamheid
wordt uitgedrukt in milligrammen van deze standaard. Het zo verkregen
getal komt overeen met de in de literatuur genoemde getallen. Eén mg
van deze standaard is gelijk aan één internationale eenheid.

Wij injicieerden om de 12 uur bij elk dier 3 maal 50 mg cortrophine
intramusculair. Vooraf werd een zo volledig mogelijk klinisch onderzoek
verricht, daar wij voor deze proef gaarne gebruik wilden maken van echte
acetonaemiepatiënten, zonder complicaties van andere aard. Tevens werd
de urine qualitatief onderzocht met de proef van Legal.

Tijdens de proef werd geen enkele verandering aangebracht in de voe-
ding en verzorging van de dieren.

Vóór de proef w erd een monster bloed afgetapt ter onderzoek op aceton-
lichamen en glucose. Dit werd 24 uur later, dus vlak vóór de derde
injectie herhaald en 96 uur na het begin van de proef, dus drie dagen na
de laatste injectie, werd wederom bloed afgetapt.

Het gehalte van het bloed aan acetonlichamen werd bepaald volgens de
methode van Pincussen en het gehalte aan glucose volgens Folin en Wu.
Deze bepalingen leverden de volgende resultaten op:

Verandering van het gehalte aan acetonlichamen en aan glucose in het
bloed van koeien, ingespoten met cortrophine.

Dit dier had ook in ig50 en 1951 aan acetonaemie geleden en was
toen, ondanks de behandeling slechts langzaam genezen.

Door de behandeling met cortrophine was na 4 dagen de eetlust sterk
verbeterd en de melkgift met 3 tot 4 kg per dag gestegen. Echter was de
LEGALproef met de urine nog steeds sterk positief. Hoewel de eetlust en
de melkgift op een hoger peil bleven dan voor de behandeling, vermagerde
het dier gedurende de staltijd snel en vond de volledige genezing eerst
door de weidegang plaats.

Ook deze koe had in de jaren ig50 en 1951 aan acetonaemie geleden
en was toen langzaam genezen na de behandeling.

Hoewel de eetlust en de melkgift vóór de behandeling met cortrophine
nog niet gestoord waren, bleek de urine vrij sterk positief te reageren
met de proef van Lf.gal. Wij meenden te mogen aannemen, dat het dier
in het beginstadium van de ziekte verkeerde en besloten daarom tot
de toediening van cortrophine. Eetlust en melkgift vertoonden hierdoor
geen verbetering, doch de LEGAi.-proef met de urine werd negatief. Het
dier bleef tot het einde van de staltijd gezond.

Deze beide tweede-kalfskoeien vertoonden aan het begin van de proef
verschijnselen van klinische acetonaemie, hetgeen door het urineonderzoek
werd bevestigd. Door de cortrophine-toediening steeg de melkgift van beide
dieren aanmerkelijk en verbeterde de eetlust.

Gedurende de staltijd werd nog tweemaal urine onderzocht op aceton-
lichamen, steeds met negatief resultaat. Deze beide dieren waren dus
volledig genezen.

Deze patiënt had in 1 g51 als vaars ook aan acetonaemie geleden. Toen
het dier in behandeling kwam, was het reeds vrij lange tijd ziek en sterk
vermagerd. Eetlust en melkgift waren slecht. Na 24 uur (na twee injecties
van 50 mg cortrophine) was hierin nog geen verbetering merkbaar (melk-
gift 8,2 kg per 24 uur). Drie dagen na de laatste injectie waren de eetlust
en de melkgift sterk gestegen (12,4 kg per 24 uur).

De LEGALproef met de urine was echter nog enigszins positief en de koe
vertoonde nog een iets opgetrokken buik. Na enige dagen trad recidive
op. Door weidegang genas het dier.

Verandering in de samenstelling van het bloed door de behandeling met cortrophine.

Het gehalte van het bloed aan glucose steeg door twee injecties van
50 mg cortrophine bij drie van de vijf behandelde dieren in 24 uur tot nor-
maal. Bij de koe Aaltje 10, die ook vóór de behandeling reeds een normaal
glucosegehalte van het bloed vertoonde, trad hierin weinig verandering
op, terwijl Aaltje g zeer weinig reageerde op de injecties. Dit dier recidi-
veerde snel, zoals ook blijkt uit het gehalte van het bloed aan glucose, drie

dagen na de laatste injectie. Terwijl de vier andere dieren toen een laag
normaal tot normaal gehalte aan glucose in het bloed hadden, bleek
bij de bedoelde patiënt het gehalte gedaald tot 27 mg%. Toch was Aaltje
9 op dat tijdstip klinisch veel beter dan vóór de proef. Het gehalte aan
acetonlichamen van het bloed daalde bij alle dieren in verhouding veel
langzamer en had eerst vier dagen na de eerste injectie bij vier dieren een
hoog normaal peil bereikt. Bij het vijfde, Aaltje 9, trad in het geheel geen
daling op.

Uit de resultaten blijkt duidelijk een gunstige invloed van injecties in
alle vijf gevallen.

Voor het optreden van recidive in twee gevallen zijn verschilllende
verklaringen mogelijk.

Ten eerste was de door ons toegepaste dosering vrij laag en bedroeg
slechts 150 mg, terwijl Shaw i gram in één injectie toediende, eventueel
na een paar dagen gevolgd door 1 gram cortisone.

Ten tweede wordt door cortrophine de samenstelling van de pensflora
niet verbeterd. Daar naar onze mening stoornissen in de voorvertering van
het voedsel in een groot percentage van de gevallen de aanleiding vormen
voor het optreden van acetonaemie in onze omgeving, behoort de therapie
hier zeer zeker ook op gericht te zijn. Derhalve is na een behandeling, die
alleen invloed uitoefent op hel hypophyse-bijniersysteem, in een aantal
gevallen recidive te verwachten.

De door Brüokner met één injectie van slechts 20 tot 25 mg A.C.T.H.
bereikte resultaten zullen eerst moeten worden bevestigd. Wij verwachten,
dat door een nauwkeurig onderzoek van het bloed of de urine na de
behandeling een groter aantal recidiverende patiënten zou zijn aangetoond,
dan nu door de mededelingen van de eigenaren aan het licht kwam. Zoals
door ons reeds vaker werd betoogd, vindt men bij de toepassing van elke
geneeswijze dieren, welke aanvankelijk gunstig reageren, doch nader-
hand gedurende lange tijd een lichte hypoglycaemie en acetonaemie
blijven vertonen, waarbij de eetlust en de melkgift niet sterk gestoord zijn,
doch waarbij de dieren sterk vermageren. Ook is het mogelijk te achten,
dat Brückner uitsluitend te maken heeft gehad met de hormonale vorm
van acetonaemie en dan tevens met dieren, welke in het beginstadium van
de ziekte verkeerden, waardoor een lichte stimulans voor de bijnierschors
voldoende was om wederom het normale peil van werking te bereiken.

Uit deze proeven blijkt, dat A.C.T.H. in de toekomst een waardevol
geneesmiddel kan zijn tegen acetonaemie, eventueel in combinatie met
andere therapieën. Voorlopig is echter de extreem hoge prijs van het
preparaat een bezwaar voor de toepassing in de Diergeneeskunde en wij
geven in de practijk de voorkeur aan andere geneeswijzen. Wij stellen ons
voor, dat wij door het toepassen van een adequate, niet levensgevaarlijke
„stress" eveneens in staat zijn, de werking van het hypophyse-bijnier-
stelsel te stimuleren. Dat dit mogelijk is, menen wij uit andere, door ons
genomen experimenten te mogen afleiden.

Hoewel de door Shaw vastgestelde morphologische veranderingen in
hypophyse-voorkwab en bijnierschors zeer zeker wijzen op een beschadiging
van deze organen tijdens acetonaemie, blijft de mogelijkheid tot de af-

scheiding van hormonen waarschijnlijk wel in meer of mindere mate
aanwezig. Hierdoor is verklaarbaar, waarom men bij de hormonale vorm
van acetonaemie niet beslist zijn toevlucht behoeft te nemen tot een
substitutie-therapie, doch eveneens gebruik kan maken van een shock-
therapie.

In zeer ernstige gevallen kan het echter aanbeveling verdienen de
behandeling aan te vangen met enige injecties A.C.T.H., zo nodig ge-
volgd door een meer ingrijpende therapie en met in achtneming van de
toestand van de voorrnagen.

Bij vijf koeien met acetonaemia post partum werd met een tussenruimte
van 12 uur driemaal 50 mg A.C.T.H. (Cortrophine vandeN.V. Organon)
ingespoten. In 3 van de 5 gevallen gaf dit aanleiding tot een aanzienlijke
stijging van het glucosegehalte van het bloed. Twee koeien reageerden
niet met een hoger glucosegehalte. Eén van deze vertoonde ook vóór de
injectie van A.C.T.H. een normaal gehalte aan glucose, terwijl de andere
de beide voorgaande jaren eveneens aan acetonaemie had geleden en
toen eveneens slecht op de ingestelde behandeling had gereageerd.

Drie dagen na de laatste injectie bleek weer een daling te zijn opgetreden
in het glucosegehalte van het bloed, doch gemiddeld was dit toch belangrijk
hoger dan vóór de behandeling met cortrophine.

Het gehalte van het bloed aan acetonlichamen daalde langzamer. Dit
is in overeenstemming met de bevindingen van Shaw.

Klinisch waren twee dieren genezen, terwijl één dier, dat de twee voor-
gaande jaren aan een ernstige acetonaemie had geleden en nti voor het
optreden van de klinische symptomen met cortrophine werd behandeld,
gezond bleef.

Twee dieren vertoonden recidive, na aanvankelijk klinisch sterk te
zijn vooruitgegaan. Hiertoe behoorde ook de patiënt, waarbij geen stijging
optrad in het glucosegehalte van het bloed.

Mogelijk was de toegepaste dosering (150 mg) te laag, terwijl ook tot
de mogelijkheden behoort, dat A.C.T.H. bij de zogenaamde alimentaire
vorm van acetonaemie, wel tijdelijk een stijging van het bloedsuiker-
gehalte en een klinische vooruitgang geeft, maar dat door de stoornissen
in de pensdigestie de kans op recidive sterk wordt vergroot.

Three times, with intervals of 12 hours, 50 mg. A.C.T.H. (Cortrophine of Organon
Ltd.) was injected into five cows with acetonaemia post partum. In 3 of the 5 cases
this induced a considerable increase in the glucose content of the blood. Two cows
did not react with a higher glucose content. One of these showed a normal content
of glucose already before the injection of A.C. T.H. whilst the other had suffered from
acetonaemia in the two preceding years and then she had also reacted badly to the
applied treatment.

Three days after the last injection a decrease in the glucose content of the blood
appeared to have occurred, but on an average it was still considerably higher than
before the treatment with cortrophine.

The acetone body content of the blood decreased more slowly. This is in accordance
with the experiences of Shaw.

Two animals had recovered clinically, whilst one animal, which had suffered from
serious acetonaemia in the two preceding years, and which now was treated with
cortrophine before the occurrence of the clinical symptoms, remained healthy.

Two animals showed relapse after a good clinical improvement at first. Among
these was also a patient in which no increase in the glucose content of the blood occurred.

The two last mentioned animals had also suffered from acetonaemia the previous
year. The applied dose (150 mg) was possibly too low, whilst it is also possible that
A.C.T.H. in the so-called alimentary form of acetonaemia will give a temporary increase
in the glucose content of the blood and clinical improvement, but that through the
disturbances in the digestion in the rumen the chance of a relapse is increased.

Chez cinq vaches souffrant d\'acétonémie post partum, on a fait trois fois, avec des
intervalles de 12 heures, des injections de 50 rag d\'A.C.T.H. (Cortrophine de la Maison
Organon). Dans trois cas sur les cinq, cela a donné lieu à une hausse sensible de la
teneur du sang en glucose. Deux vaches n\'ont pas réagi par une teneur accrue en glucose.
L\'une des deux avait présenté une teneur normale de glucose même avant l\'injection
d\'A.C.T.H., alors que l\'autre avait également souffert d\'acétonémie les deux années
précédentes et, à ce moment-là, elle avait également réagi défavorablement sur le
traitement appliqué.

Trois jours après la dernière injection, on constata de nouveau une baisse de la teneur
du sang en glucose, mais en moyenne cette teneur fut pourtant supérieure à celle
relevée avant le traitement à la cortrophine.

La teneur du sang en corps acctoniques baissa plus lentement. Cela est d\'ailleurs
conforme aux constatations de Shaw.

Au point de vue clinique, deux animaux étaient guéris, alors qu\'un sujet qui, les
deux années précédentes, avait été gravement atteint d\'acétonémie et qui, cette fois-ci,
avait été traité à la cortrophine avant la manifestation des symptômes cliniques, est
resté sain.

Deux animaux eurent une rechute après avoir d\'abord fait de sérieux progrès au
point de vue clinUjue. Parmi ces deux, il y avait aussi le patient chez qui on n\'avait
pas relevé de hausse de la teneur du sang en glucose.

Ces derniers sujets avaient également été atteints d\'acétonémie l\'année précédente.

Il est possible que le dosage appliqué (150 mg) ait été trop petit; il est également
possible que, dans la forme dite alimentaire de l\'acétonémie, l\'A.C.T.H. produise
temporairement une hausse de la teneur du sang en sucre ainsi qu\'un progrès clinique,
mais que les chances de rechute augmentent considérablement du fait de perturbations
dans la digestion dans le rumen.

Fünf Rinder mit Azetonämic (acetonaemia post partum) erhielten drei Mal, in
Zwischenpausen von 12 Stunden, Injektionen mit 50 mg A.C.T.H. (Cortrophine von
der N.V. Organon). In drei von den 5 Fällen wurde eine beträchtliche Steigerung des
Gehaltes an Glukose im Blute erreicht. 2 Rinder reagierten nicht mit einem erhöhten
Glukosegehalt. Das eine dieser Tiere zeigte auch vor der Injektion mit A.C.T.H. einen
normalen Gehalt an Glukose, während das andere, welches in den beiden vorausge-
gangenen Jahren gleichfalls an Azetonämie gelitten hatte, damals auf die angewandte
Behandlung ebenfalls schlecht reagierte.

Drei Tage nach der letzten Injektion stellte sich heraus, dass der Glukosegehalt im
Blute wieder gesunken war, doch durchschnittlich immer noch bedeutend höher war,
als vor der Behandlung mit Cortrophine.

Der Gehalt des Blutes an Azetonkörpern nahm langsamer ab. Dieses ist in Überein-
stimmung mit dem Befund von Shaw.

Klinisch genasen 2 Tiere, während ein Tier, das in den beiden vorherigen Jahren
an schwerer Azetonämie gelitten hatte, und nun vor dem Auftreten der klinischen
Symptome mit Cortrophine behandelt wurde, gesund blieb.

Bei zwei Tieren traten Rückfälle ein, nachdem sie anfänglich sehr gute Fortschritte
gemacht hatten. Hierzu gehörte auch der Patient, bei dem keine Steigerung des Ge-
haltes an Glukose im Blute eingetreten war.

Die beiden letzten Tiere hatten im vorigen Jahre gleichfalls an Azetonämie gelitten.

Vielleicht war die verabreichte Dosierung (150 mg) zu niedrig, während auch die
Möglichkeit besteht, dass A.C.T.H. bei der sogenannten alimentären Form der Azeto-
nämie, wohl eine zeitlich bedingte Erhöhung des Blutzuckergehaltes und damit eine
klinische Besserung ergibt, während Störungen in der Pansendigestion die Möglichkeit
auf Rückfälle stark vergrössert.

Brückner, H., Tierärztliche Umschau 7, 221 —1952.
Carlström, B., The Veterinary Record 62, 717—1950.

Seekles, L. en Talsma, D., Acta Physiol, et Pharmacol. Neerl. 2, 435 (1951- 1952).
Selye, H, Stress 1950.

Shaw, J. C., Journ. of dairy science 29, 151 — \'946.
Shaw, J. C., Idem 30, 307—1947.

meeting, A.V.M.A. 73—1950.
Shaw, J. C., Hatziolos, B. C. and Chung, A. C., Science 114, 574 1951.
Shaw, J. C., Hoards Dairyman 25 Juni 1951.
Sjollema, B., Tijdschr. v. Diergeneesk. 53, 1926.
Sjollema, B., Idem 54, 1927.

Onlangs is verschenen: „Onderzoekingen, verricht in het laboratorium voor Veteri-
naire Physiologie" door Prof. Dr. C. Romijn.

Verder zijn uitgekomen de verslagen van : „The International Congress of Physiology
and Animal Reproduction and of Artificial Insemination. "

Deze verslagen zijn verkrijgbaar bij The Royal Veterinary and Agricultural College,
Büllowsvej 13, Copenhagen, Denmark tegen de prijs van 45,00 D. Kr. (ongeveer ƒ 30.—)

(Garm, Aktuelle stoffskifte og sterilitetslidelser hos storfe og deres behandling. Mskr.
f. Dyrl Bd. 62 S 125).

De schrijver begint met te wijzen op Selye\'s opvattingen over adaptatiestoornissen
en de rol die het hypophyse-bijnicr systeem daarin speelt. Bij Paraplegia ante partum,
paresis en eclampsia puerperalis van runderen zouden de klinische symptomen wijzen
op een te overmatige productie van bepaalde bijnierschorshormonen. Deze kan worden
opgewekt door drachtigheid, partus, langdurige of sterke spierinspanning, infectie-
ziekten, hitte en strenge koude, plotselinge weersveranderingen, verhoogde eiwitstof-
wisseling. Veel Natrium in \'t voedsel zou volgens Selye het ontstaan van adaptatie-
ziekten begunstigen, terwijl kalium en ammonium deze tegen zouden gaan. Het bloed-
beeld bij puerperale parese of eclampsie wijst ook in de richting van een adaptatieziekte.
Daarom moet men aan het einde van de droogstand niet teveel eiwit geven en ook geen
Na-zouten. Bij gepraedisponeerde dieren geve men 20—25 gr. ammoniumchloride
2 maal daags (bij het strovoer de laatste dag voor en de eerste 3 dagen na het afkalven]
(evenals bij vrouwen). Bij verhoogde bijnierfunctie vindt Na-Cl- en H O- retentie plaats,
en een verlies van intracellulair K, dat gepaard gaat met paralyse van de dwarsge-
streepte musculatuur en coma en met stoornis in de extra-cellulaire Ca en Na-huis-
houding. Kalium-therapie schijnt dus aangewezen bij de bovengenoemde ziekten,
maar is lang niet ongevaarlijk, tenzij bij perorale toediening. In Stockholm werd de
Ca-therapie gecompleteerd met 3—5 poeders KC1 a 50 gram, 1 poeder 2 maal daags
in een fles water, nadat de keelverlamming met Ca was hersteld. Soms had deze therapie
succes als Ca-therapie en luchtinsulflatie faalden; andere keren bleef succes uit. Wil
men K intravenens toedienen, dan doet men goed 100 gr. glucose toe te voegen bij
15 gr. KC1 of K citraat in ^ I H O. Ook Ca werkt tegen, Mg echter niet.

Als 35 gram kristallijn KC1 -f- 15 gram Mg CL wordt gebruikt moet men dus geen
K toevoegen. KCl-toevoeging bij Ca-borogluconaat of CaCl, hindert niet. Misschien
is K-citraat nog beter daar volgens Amerikaanse onderzoekingen het citraat-gchalte
in het bloedserum verlaagd is. De schrijver zou zijn methode graag toegepast zien als
de Ca-Mg-therapie of luchtinsufflatie bij puerperale pareses niet helpen.

Garm meent, dat ook grastetanie een adaptatieziekte is tengevolge van sterke be-
weeglijkheid bij de eerste weidegang, eiwitrijk voedsel, weersomslag enz. De prophylaxc
zou dan.dezelfde zijn als bij de parese en men zou K-therapie kunnen proberen; maar
de schrijver heeft daarover nog geen ervaring.

Daarna behandelt Garm de steriliteit en haar infectieuze en niet-infectieuze oorzaken,
incl. de therapie. In dit gedeelte worden geen nieuwe gezichtspunten geopend.

(Nordisk Veterinarforening for sexual-fysyologi og sexual patologi. Mbl. f. d. d. Dyrl
foren, 1951 S 380).

De onder bovengenoemde naam opgerichte vereniging hield in Augustus 195 ï haar
eerste congres in Stockholm, waaraan door meer dan 200 collegae werd deelgenomen.
Voorzitter was Prof. Nils Lagerlöf, Stockholm, secretaris Dr. Erik Blom, Kopenhagen.
De 26 referaten waren verdeeld in 3 groepen: 1. kunstmatige inseminatie (lij;
2. enzoötische steriliteit (vibrio foetus) (10); 3. stoornissen in de geslachtsfunctie bij
fokstieren, verbeterde diagnostische methoden (5).

(Prof. A. de Vleeshauwer, H. Hendrickx en M. Naudts in Mededelingen van de
Landbouwhogeschool en de Opzoekingsstations van de Staat te Gent, Deel XV, Nr. 3,
Sept. 1950, bl. 610).

Doel van dit onderzoek was na te gaan, in hoeverre de zuurstofbehandeling volgens
Wiser de kwaliteit en de houdbaarheid van gepasteuriseerde melk zou bevorderen.
(De oorspronkelijke techniek van Wiser bestond in het inblazen van zuurstof onder
druk in de gewone melkleiding onmiddellijk na de pasteurisatie.) De onderzoekers
hebben deze techniek op verschillende wijze veranderd (zuurstofinjectie in een afzonder-
lijke cylinder vóór de pasteurisatie, zuurstofinjectie in een open cylinder na pasteurisatie,
zuurstofinjectie in 2 cylinders na de pasteurisatie, alles telkens met een wisselende
druk en zuurstofverbruik) en telkens uitvoerige controleproeven gedaan over kiemgetal,
colititer, zuurtegraad, kookproef, reuk- en smaakproef, phosphataseproef, enz.).

Bij hun onderzoekingen werden somtijds door de schrijvers bij een zuurstofbehandeling
na pasteurisatie zeer goede resultaten verkregen, waarbij de houdbaarheid van de melk
bij 15⁰ C. 8—12 uur langer werd en de bacteriologische kwaliteit ook veel beter. Dikwijls
echter was de werking van de zuurstof gering en kon in het geheel geen verbetering
worden vastgesteld. Het gebruik van zuurstof gaf wel een verdrijving van bepaalde
geuren, zodat kon worden vastgesteld, dat de organoleptische eigenschappen wel gunstig
werden beïnvloed. De veelal zeer uiteenlopende resultaten zijn redenen, dat liet resultaat
bij aanwenden van het wiser-procédé ter verbetering van de bacteriologische kwaliteit
en de houdbaarheid van de gepasteuriseerde consumptiemerlk zeer onzeker zal zijn.

Flow-diagrams of pasteurisers. (Dr. Ir. G. Posthumus in Ncdcrl. Melk- en
Zuiveltijdschrift 1951, vol. 5, no. 1, bl. 1.).

Doorstromingsdiagrammen hebben ten doel gegevens te verkrijgen over de tijd die
de deeltjes van de, door een pasteurisatietoestel stromende melk, daarin verblijven.
Men kan ze verkrijgen door bijvoorbeeld eerst water te laten doorstromen en dit op
een bepaald ogenblik plotseling te vervangen door een zekere hoeveelheid pekel. Van
het ogenblik van vervanging af wordt telkens een monster van de uitstromende vloeistof
ter onderzoek op zoutgehalte genomen. Ook kunnen bijvoorbeeld volle melk en onder-
melk in plaats van water en pekel worden gebezigd. Het blijkt, dat deze methoden niet
aangeven, hetgeen men eigenlijk wil weten. In het artikel nu wordt een methode be-
schreven, met diagrammen toegelicht en wiskundig uitgewerkt, volgens welke de door-
stromingssnelheid uit deze zogenaamde ruwe doorstromingsdiagrammen kan worden
berekend.

An apparatus for accurate reading of Gerber tubes. (Dr. Ir. G. Posthumus
in „Ned. Melk- en Zuiveltijdschrift", 1951, vol. 5, nr. 1, bl. 10).

In deze beschrijving komen bijzonderheden en een foto voor over een toestel voor
het nauwkeurig aflezen van butyrometers voor de vetbepaling volgens Gerber, zonder
deze buizen uit het waterbad van 63° C. te nemen, welke handeling door de dan op-
tredende afkoeling verschillende bezwaren meebrengt (o.a. door contractie van de
vetkolom een foutieve aflezing). De behandeling in het toestel vergt echter meer tijd,
en is dus gemotiveerd, wanneer een waarlijk nauwkeurige aflezing gevraagd wordt.
De buizen komen uit de centrifuge, zoals voorgeschreven, in het waterbad, en worden
daarin geplaatst in twee horizontale ronde schijven met gaten. Deze schijven kunnen
om een verticale as draaien, waardoor de buizen één voor een voor een venstertje in

de wand van het waterbad worden geschoven. Daar kunnen ze onder druk worden
gebracht om de onderste scheidingslijn van de vetkolom juist te kunnen instellen. Door
het venstertje kan met een vergrootglas de hoogte van de vetkolom worden afgelezen.

„Wintermeik-vraagstuk." Dit is uitgave „Landbouw no. 11" van het Ministerie
voor Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening en is het verslag van de zogenaamde
Winterrnelkcommissie, die in 1948 werd samengesteld en wier taak het was een onderzoek
in te stellen naar de mogelijkheden om, in verhouding tot de Zomermelk, de productie
van Wintermclk op te voeren en naar de gevolgen, die zo\'n verschuiving in de totale
melkproductie zou hebben. Uit de conclusies van dit 43 bladzijden tellende rapport
blijkt onder andere dat voor een goede consumptiemelk-voorziening een grotere winter-
melkproductie noodzakelijk is; verder dat de tekorten van het Westelijk Consumptic-
melkgebied en in Zuid Limburg kunnen worden verminderd door een beter grasland-
gebruik in die gebieden en door een zorgvuldiger spreiding van de data van afkalven.
Bovendien is een goede consumptiemelk-voorziening ook afhankelijk van een juiste
prijsverhouding van winter- en zomermelk.

De N.V. Ned. Thermo-chemische Fabrieken (N.T.F.) te Hilversum, heeft ter ge-
legenheid van haar zilveren jubileum een gedenkschrift uitgegeven, waarin door ook
gebruik te maken van cijfermateriaal en goedgeslaagde foto\'s haar geschiedenis, dus
van 1926 af, wordt beschreven.

Zoals bekend, bezit deze N.V. een destructie-bedrijf te Bergum (Friesland) en een
overlaadplaats (verzamelplaats) te Nijverdal (Overijssel) waardoor het mogelijk is
dat de N.T.F. de destructie in de provincies Groningen, Friesland, Drenthe, Overijssel
en een deel van Gelderland kan verzorgen. De interessante tekst van het boekje geeft
een goed begrip over de ups en downs van het destructiebedrijf in de voorbije vijf en
twintig jaren.

Is de tegenwoordige melkcontróle wel op de hoogte van de tijd? (Sv. O. Koch,
Er vor nuvarende form for malkekontrol tidsvarende? Mbl. f. d. d. Dyrl foren, 1951,
S 405).

De veterinaire melkcontróle wint in Denemarken steeds meer veld. Deze is daar
zo georganiseerd dat door practici regelmatig in de veehoudersbedrijven controle op
de veestapel wordt uitgeoefend, terwijl daarnaast laboratoriumcontröle op de aan de
fabriek afgeleverde melk wordt ingesteld. De schrijver die met de Zwitserse collega Kastli
een leidende rol vervulde op het in 1950 te Amsterdam gehouden internationale zuivel-
congres, is van mening, dat de voorschriften met betrekking tot de bedrijfscontróle,
hier en daar wijziging behoeven, terwijl de handleiding die door de vereniging voor
vlees- en melkhygiëne voor laboratoriumcontröle is opgesteld, algemeen zal moeten
worden ingevoerd.

In de eerste plaats zullen de voorschriften korter en duidelijker moeten zijn opdat
ook de producent ze kan begrijpen. Het zal goed zijn om zowel de zuivelfabrieken
als de bovengenoemde vereniging in de revisie te betrekken. Verder wil de schrijver
het systematisch klinisch onderzoek van de uier op alle bedrijven beperken tot die
waar het laboratoriumonderzoek daartoe aanleiding geeft. Daardoor wint rnen tijd orn,
waar dit werkelijk nodig is, het uieronderzoek intensiever en frequenter te doen en
kan men ook meer zorg besteden aan een algemene bedrijfscontróle. Een koe zou niet
direct na klinische genezing, maar pas na laboratoriumcontröle gezond verklaard
mogen worden en dan pas zouden de isoleringsmaatregelen opgeheven moeten worden.
Een intensieve laboratoriumcontröle zou ook ten goede komen aan de mastitisbestrijding.

Hoeveel tijd gewonnen zou worden door het klinisch onderzoek alleen in verdachte
bedrijven uit te voeren, wordt duidelijk als men weet dat in 1950 naar schatting minstens
32 % van de bedrijven in het district Aarhus vrij waren van mastitis (in overwegende
mate de kleine bedrijven).

Wel heeft een grote betekenis het nagaan van de hygiënische verhoudingen in alle
bedrijven, vooral tijdens het melken.

Natuurlijk moet wanneer in het laboratorium blijkt, dat de melk niet aan de eisen
voldoet deze controle op het bedrijf onmiddellijk frequent en intensief worden uit-
geoefend.

Hondsdolheid bij een uit Indonesië gerepatrieerde militair. (Prof. D. E. de
Vries en Mej. W. M. v. Wermeskerken; N. T. v. G. No. 7).

Beschrijving van een in Fⁿebr. \'50 gerepatrieerde militair, die in Aug. \'50 ziek werd,
aanvankelijk gedurende zes dagen met geringe verschijnselen, waarna de toestand
snel verergerde met hoge koorts en verregaande onrust, waardoor in de kliniek nauw-
keurig neurologisch onderzoek onmogelijk was. Pat. overleed drie dagen, nadat hij
zich had ziek gemeld. Bij pathologisch-anatomisch onderzoek van de hersenen werden
lichaampjes van Negri in de cellen van Purkinje aangetroffen, wat pathognomonisch
is voor hondsdolheid. Pat. had kennelijk geleden aan de „rage furieuse" van deze
ziekte. Besmetting in Nederland wordt uitgesloten geacht.

Vibrio foetusinfectie bij rundvee. (Rasbeck, Vibrio fetus-infektionen hos kvaget.
Mbl. f. d. d. Dyrl foren, 1951, S 348).

In 1920 werd vibrio foetus het eerst in Denemarken gevonden door Axel Thomsen.
In 1935 werd bij 5 % van de gevallen van niet door brucella veroorzaakte abortus
in de vruchtvliezen deze bacterie gevonden; in 1945 0,1 %. In Zweden waren deze
cijfers veel hoger en steeds stijgende. In 1949 werd in Denemarken een uitgebreider
onderzoek ingesteld. Nadat bloedonderzoek onbetrouwbaar was gebleken, werd gewerkt
met de tamponmethode met schedeslijm.

De uitbreiding bleek toen veel groter dan verwacht was. De tamponproef met voor-
huidslijm is ongeschikt om de aandoening bij stieren te constateren. Dan is men ge-
noodzaakt hoofdzakelijk af te gaan op het ontstaan van een positieve tamponproef
bij met hun sperma geïnscmineerde koeien, tenzij misschien bij zeer massale infecties
de vibrionen in het sperma kunnen worden aangetoond. De reactie bij de koeien na
30 dagen nog twijfelachtig, na 50 dagen duidelijk positief. In 1 bedrijf werd bij 8 van
de 14 stieren een positieve en eenmaal een dubieuze reactie gevonden (o.a. bij alle
Yersey-stieren die tot een oudere leeftijd gebruikt worden).

Sedert het voorjaar van 1951 is men begonnen op enkele K.I.-stations proeven te
nemen met toevoeging van streptomycine aan het sperma; 32 gram natriumcitraat
(2H.O) 3 gram sulfanilamid op 1 1 aqua dest.; oplossen door verwarming, filtreren,
en in autoclaaf 1 atm. 15 min., daarna 1 gram dihydrostreptomycinesulfaat toevoegen.
Het laatste is dan bij 2—4° C. 8 dagen houdbaar. Daardoor steeg het drachtigheids-
percentage met 4,6 % (bij verschillende stieren individueel zeer verschillend).

Bij koeien is het bevruchtingsresultaat na de eerste inseminatie ca. 10 %; in de 5e
bronstperiode is het normale al weer bijna bereikt.

Van pas afgekalfde koeien die niet weer geïnsemineerd waren, reageerde 31 %,
w.o. 9 % hoog; waren zij na het afkalven wel weer geïnsemineerd dan waren de cijfers
37 % en 23,3 %. De meeste geïnfecteerde dieren krijgen in de loop van de 2e drachtig-
heidsperiode na de besmetting een negatieve reactie.

Bij de behandeling gebruikt men 5 % lucosil, of 50—100000 i.e. penicilline of |—£

gram streptomycine op 50 cc van een slijm, bestaande uit 430 gram ol. arachidis, 70 gram
gummie arab. en 500 gram aqua dest., welke in de uterus gebracht wordt. Dit heeft
de voorkeur boven waterige oplossingen die te snel geresorbeerd worden.

Over de resultaten valt nog weinig te zeggen. Voorlopig blijven preventieve maat-
regelen dus de aangewezen weg.

(J. C. Kakavas, II. D. B. Roberts, S. J. de Courcy, D. L. Ewing, Journal of the
A.V.M.A. September 1951, nr. 894, bladz. 203 206).

Een behandeling werd ingesteld bij runderen lijdende aan mastitis veroorzaakt door:
Str. agalactiae, Micrococcus pyogenes, Escherichia coli en Pseudomonas aeruginosa. De therapie
bestond in een gecombineerd toepassen van het antibioticum penicilline en het chemo-
therapeuticum furacin. Daar furacin moeilijk oplost in water, wordt gebruikt een
0,2 % oplossing in een mengsel van carbowax en water. Furacin alleen geeft, als 0,2 %
oplossing gebracht in de uier, in 78 % der gevallen goede resultaten. Het is echter
beter gelijktijdig furacin en penicilline te gebruiken. Na uitmelken werd 25 cc mengsel
per kwartier ingebracht, welke hoeveelheid dan bevat 50 milligram furacin en 50.000
eenheden penicilline. Na 24 uur wordt uitgemolken. De behandeling wordt herhaald
op de 2de en 3de dag. Van 63 met Str. agalactiae geïnfecteerde kwartieren genazen er
59 (93>6 %), van 65 met micrococcen geïnfecteerde kwartieren 60 (92,3 %). Over-
eenkomstige resultaten werden verkregen bij infecties met Escherichia coli en Pseudomonas
aeruginosa.

STAAT VAN DE GEVALLEN VAN BESMETTELIJKE VEEZIEKTEN, IN
NEDERLAND VOORGEKOMEN GEDURENDE DE MAAND NOVEMBER 1952

de cijfers voor de haakjes duiden het aantal dieren aan, de cijfers tussen haakjes
duiden het aantal eigenaren aan, onder wier vee de ziekte werd geconstateerd

Veepest, longziekte en schaapspokken zijn in Nederland respectievelijk sedert 1869, 1887 en 1893
niet voorgekomen.

In een daartoe op 21 November j.1. te Amersfoort belegde vergadering van fokkers
en houders van vermeerderingsbedrijven is tot stand gekomen met daadwerkelijke
steun en medewerking van Ir. J. G. Tukker, Inspecteur van Landbouw en hoofd van
de Rijksvoorlichtingsdienst voor de Pluimveeteelt en Directeur van het Bedrijfschap
voor Pluimvee en Eieren te De Bilt de Nederlandse Vereniging voor verbetering van het
pluimvee N.V.V.P.

De vereniging stelt zich blijkens de voorlopige Statuten ten doel de verbetering
van het Nederlandse bedrijfspluimvee in de ruimste betekenis van het woord en de
behartiging van de belangen van de fokkers en houders van vermeerderingsbedrijven.
Dit doel tracht de vereniging o.m. te bereiken door het voorstaan van pluimveebelangen
bij Regerings- en Overheidsinstanties; het bevorderen van onderzoekingen, het ver-
lenen van medewerking aan de totstandkoming enz. van wettelijke bepalingen, welke
specifiek gericht zijn op de verbetering en de bevordering van de gezondheid van het
bedrijfspluimvee. Fokkers en houders van vermeerderingsbedrijven van hoenders en/of
eenden, welke bij het Bedrijfschap staan ingeschreven kunnen lid worden, alsmede
organisaties op het gebied van pluimveehouderij en kuikenbroederij. Een dertigtal
ter vergadering aanwezige pluimveehouders trad staande de vergadering toe.

Opdat de Overheid in de toekomst niet gedwongen wordt maatregelen te nemen
over de techniek in de pluimveehouderij, zonder dat de belanghebbenden hierin zijn
gekend, moet een dergelijke vereniging met enthousiasme worden begroet.

In het najaar van 1951 werd de Nederlandse pluimveehouderij als gevolg van de
hier te lande heersende pseudo-vogelpest, die een epidemisch karakter had gekregen,
getroffen door het importverbod van slachtpluimvee van Engelse en Zwitserse zijde.
Bij beschikking van de Minister van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening werden
regelingen getroffen ter beteugeling van de uitbreiding van deze ziekte. Onder meer
werd het vervoeren van pluimvee anders dan met afgeknipte staart verboden, tenzij
dit vervoeren geschiedde van pluimveehouder tot pluimveehouder tot een\'maximura
van 30 dieren. Eenmaal tot slachtpluimvee bestemde hoenders, waarvan de staart
dus was afgeknipt, mochten niet meer op de pluimveebedrijven terugkomen. Het
Bedrijfschap stelde hiertoe bij verordening een verbodsbepaling.

Het doel hiervan was, te bewerkstelligen dat pluimvee, dat reeds in handen is ge-
weest van de pluimveehandelaar, voor iedereen als zodanig kenbaar is. Bij de pluimvee-
handelaar, waar pluimvee van alle mogelijke bedrijven samenkomt, is het besmettings-
gevaar uit de aard der zaak het grootst, temeer daar ontsmetting van de emballage,
waarin de kippen worden vervoerd, ook lang niet altijd even zorgvuldig geschiedt.

In 1952 heeft de ervaring geleerd, dat er nog pluimveehandelaren waren, die, in strijd
met de voorschriften, er zich niet van weerhielden kippen aan pluimveehouders door
te verkopen. Geconcludeerd moet worden dat hier alleen uit eigenbelang werd ge-
handeld, daar het algemene pluimveehoudersbelang hiermee ten zeerste werd geschaad.

De nieuwe gevallen van pseudo-vogelpest waren veelal terug te voeren op besmet-
ting door aankoop bij handelaren. Vooral bij de stadskippenhouder, bij wien bedoelde
handelaren in het bijzonder hun afzetgebied zoeken, is dit bij herhaling geconstateerd.
Dit alles is zeer te betreuren. De totale uitbanning van de ziekte, waarmee zulke grote
belangen zijn gemoeid, wordt hiermee bijzonder bemoeilijkt.

Kon reeds in het najaar van 1951 met Zwitserland een regeling worden getroffen
voor export van slachtpluimvee, waarbij de slachtdieren rechtstreeks van pluimvee-
bedrijf naar slachtbedrijf moeten worden vervoerd, en onder veterinair toezicht moeten
worden geslacht, het hervatten van de levering naar Engeland is nog steeds niet toe-
gestaan.

Zeer onlangs werden hiertoe nog stappen ondernomen. Een veeartsenijkundige van
het Engelse Ministerie van Landbouw bracht een bezoek aan ons land om zich op de
hoogte te stellen van de bestrijdingsmaatregelen en de werkwijze op de slachtbedrijven.
Niettegenstaande hieromtrent tevredenheid werd betuigd, liep de poging op niets
uit omdat het aantal voorkomende gevallen en daarmee de besmettingskans nog te
groot werden geacht.

Het belang van de export naar Engeland wordt duidelijk geïllustreerd met de volgende
cijfers. In 1951 werd van de in totaal geëxporteerde hoeveelheid geslacht pluimvee
van 8.750.000 kg, tot begin November, toen de import werd verboden, bijna 3.600.000 kg
naar Engeland geleverd. Sindsdien is deze export nihil. Men vrage zich af, welke invloed
hiervan uitgaat op de vraag naar en de prijsstelling voor het slachtpluimvee.

Gedurende het jaar 1952 werd bij herhaling een beroep gedaan op medewerking
ter bestrijding van deze pluimveeziekte. De pluimveehouders werden met name op het
gevaar gewezen dat het kopen van kippen via de handel inhoudt.

De laatste weken heeft de situatie zich gunstig ontwikkeld. Na 1 Januari j.I. kwamen
nog slechts enkele gevallen voor.

Bij deze stand van zaken moge nogmaals een beroep worden gedaan op allen, die
de belangen van de Nederlandse pluimveehouderij aangaan, alles te doen of na te laten
wat er toe kan bijdragen dc pseudo-vogelpest, welke ziekte een zo groot gevaar voor
de pluimveestapel vormt, volledig uit te roeien.

Dus, handelaren, verkoopt geen pluimvee anders dan aan slachtbedrijven. En pluim-
veehouders, koopt geen dieren waarvan U dc herkomst niet kent, of, nog veiliger, koopt
■— behoudens eendagskuikens — helemaal geen kippen. Laat een ieder zijn bedrijf
ook zoveel mogelijk vrijwaren voor besmetting door niemand toe te laten die er niet
te maken heeft en door zelf besmette plaatsen te mijden. Het moge zo worden dat uit-
breiding van deze ziekte zich niet meer voordoet. Dan zullen binnenkort wederom
besprekingen met Engeland kunnen worden gevoerd aangaande de export van slacht-
pluimvee naar dit land, waarbij verwacht mag worden dat dan de mogelijkheid hiertoe
binnen afzienbare tijd weer zal worden opengesteld.

BESLUIT van 5 December 1952, houdende aanvulling van het Koninklijk
besluit van 16 Januari 1940, Stb. 680, ter uitvoering van artikel 12 van de
Veewet.

In het Koninklijk Besluit van 16 Januari 1940, Stb. 680, wordt het onder B 1
bepaalde gelezen als volgt:

vee, hoornen, klauwen, hoeven, borstels, haar, wol, beenderen, daaronder begrepen
gebroken of gemalen beenderen, mest, daaronder begrepen kunstmest, voor zover deze
geheel of gedeeltelijk uit diermeel, beendermeel of bloedmeel bestaat, veevoeder, voor
zover dit geheel of gedeeltelijk uit diermeel, beendermeel of bloedmeel bestaat, hooi
en stro zijn verboden".

Dit besluit treedt in werking met ingang van de tweede dag na de datum van uit-
gifte van het Staatsblad, waarin het is geplaatst.

Nieuwe maatregelen ter bestrijding Mond- en Klauwzeer.
Marktverbod voor niet-geënt vee.

Bij het uitbreken van het mond- en klauwzeer in 1952 is de Nederlandse veestapel
op grote schaal geënt. De onvatbaarheid van het rundvee is thans als gevolg van de
niet-onbeperkte werkingsduur van het vaccin aanzienlijk verminderd, zodat het enten
thans weer noodzakelijk is geworden. Dit blijkt ook uit het voorkomen van gevallen
van mond- en klauwzeer, die in de afgelopen weken in enkele delen van het land zijn
geconstateerd.

Aangezien is komen vast te staan, dat de besmetting zich hoofdzakelijk heeft voor-
gedaan bij rundvee, dat korte tijd daarvoor op de markten is aangekocht, is de Minister
van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening voornemens, met ingang van 1 Februari
1953 een vervoersverbod af te kondigen voor rundvee, met uitzondering van koeien,
die minstens 14 dagen geleden en hoogstens 6 maanden geleden zijn ingeënt. Men late
dus tijdig inenten. De uitzondering geldt eveneens voor kalveren beneden de 6 weken.

Het ligt bovendien in de bedoeling van de Minister de vergoeding voor koeien, die
na een nader vast te stellen datum wegens besmetting met mond- en klauwzeer worden
geslacht, met 20 % te verminderen.

Bovenbedoelde maatregelen hebben ten doel, wederoptreden van mond- en klauw-
zeer in ons land zo grondig mogelijk te voorkomen.

De Minister van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening heeft de reeds aange-
kondigde maatergel bij de bestrijding van het mond- en klauwzeer, welke aanvankelijk
reeds een vervoer- en marktverbod van niet geënt rundvee inhield, nog verscherpt,
naar blijkt uit een in de Nederlandse Staatscourant van Maandag, 26 Januari 1953
gepubliceerde beschikking. Deze beschikking bepaalt nl. dat het vervoer van een rund,
dat ouder is dan twee maanden, slechts is toegestaan, indien de vervoerder in het bezit
is van een verklaring, waaruit blijkt, dat het rund tegen mond- en klauwzeer is geënt
en afkomstig is van een bedrijf met een veebeslag, dat tenminste 14 dagen voor de datum
van vervoer in zijn geheel tegen mond- en klauwzeer is geënt. Deze verklaring, welke een
geldigheidsduur heeft van tien dagen, dient te zijn afgegeven namens een erkende
Provinciale Gezondheidsdienst voor Dieren.

a. een rundveebeslag, waarvan alle runderen, ouder dan twee maanden, in de laatst
verlopen periode van 15 Februari tot 15 April (voor het jaar 1953 de periode van
i Januari tot 15 April), doch tenminste veertien dagen geleden, tegen mond- en
klauwzeer zijn geënt en waaraan na 15 April geen runderen, ouder dan twee maanden
zijn toegevoegd zonder dat daarvoor een verklaring als bovenbedoeld, aanwezig
\'was;

b. een rundveebeslag, dat na 15 April is gevormd uit runderen, welke óf op die datum
nog geen twee maanden oud waren öf voor welke een verklaring als bovenbedoeld,
aanwezig is.

Deze maatregel heeft ten doel de Nederlandse rundveestapel door enting opnieuw
ongevoelig te maken tegen mond- en klauwzeer. Van de dieren, die in het voorjaar van
1952 zijn geënt gedurende de stalperiode, loopt de onvatbaarheid ten einde, hetgeen
blijkt uit de in de laatste weken geconstateerde uitbreiding van het aantal gevallen van
mond- en klauwzeer. Opnieuw enting is dus geboden, anders mag men zijn runderen
niet vervoeren of op de markt brengen. Voorts moet voorkomen worden, dat reeds
besmette dieren, die echter nog niet de kentekenen van de ziekte vertonen (het zgn.
incubatiestadium) tijdens vervoer en op de markt de vervoermiddelen en het markt-
terrein besmetten.

Op Zaterdag 14 Maart 1953 zal te Amsterdam in de Grote Zaal van hotel Krasnapolski
een congres worden gehouden over de

Op dit congres, dat wordt georganiseerd door het Werkcomité Positie Intellectuelen,
het Verbond van Wetenschappelijke Onderzoekers (V.W.O.) en het Instituut voor
Sociaal Onderzoek van het Nederlandse Volk (ISONEVO), zullen prae-adviezen
worden uitgebracht door:

Zijne Excellentie, de Minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid, J. G. Suur-
hoff, heeft zich bereid verklaard het congres te openen.

De leiding en huishoudelijke organisatie berust bij het ISONEVO.
De kosten van deelneming bedragen ƒ 2.— per persoon, waarbij inbegrepen toe-
zending van prae-adviezen en verslag.

Het onderwerp, dat op dit congres aan de orde wordt gesteld, verdient de belang-
stelling te hebben van elkeen in den lande, die in een intellectueel beroep werkzaam
is. Het behoeft weinig betoog, dat uit sociologisch oogpunt de positie der intellectuele
werkers uitermate gewichtig is en dat het zelfs zin heeft zich te bezinnen. In de prae-
adviezen zullen verschillende kanten van het onderhavige vraagstuk op wetenschappelijke
wijze worden belicht.

ISONEVO, Nieuwe Hoogstraat 17, Amsterdam (Tel. 35358),
V.W.O., secretariaat: Groenhovenstraat 7, Leiden,

Werkcomité Positie Intellectuelen, secr.: Van Weede van Dijkveldstraat 8,
\'s-Gravenhagc.

Runderhorzelbestrijding op wettelijke basis.
Wetsontwerp ter vervanging runderhorzelbesluit.

In 1947 was nog van bijna 30 % der in Nederland geslachte runderen en vaarzen
de huid beschadigd tengevolge van het optreden van de runderhorzel. Dit betekende
een verlies van ruim ƒ 700.000.—. De noodzaak van een intensieve bestrijding is dus
nog steeds aanwezig. Het mislukken van dc pogingen, op basis van vrijwilligheid tot
een doeltreffende bestrijding te geraken, maakt, dat wettelijke voorschriften voorals-
nog niet kunnen worden gemist.

Aldus Minister Mansholt in de Memorie van Toelichting op een bij de Tweede
Kamer der Staten-Generaal ingediend Wetsontwerp, houdende voorschriften ter be-
strijding van de runderhorzel. Ook in andere landen is men inmiddels tot het inzicht
gekomen, dat deze bestrijding op wettelijke basis dient te berusten. Zo worden momen-
teel zowel in België als in de Westduitse Bondsrepubliek wettelijke voorzieningen ten
aanzien van de runderhorzelbestrijding voorbereid.

Thans geschiedt de bestrijding voor een belangrijk deel in georganiseerd verband.
De Provinciale Gezondheidsdiensten zijn namelijk overgegaan tot opleiding van speciale
deskundigen en hebben voor alle veehouders de gelegenheid opengesteld tegen een
geringe vergoeding van de diensten van deze deskundigen gebruik te maken. Hiertoe
zijn zeer vele veehouders overgegaan en de resultaten zijn dan ook niet uitgebleven,
hetgeen blijkt uit de sterke vermindering van het aantal beschadigde huiden.

Daar het Runderhorzelbesluit ingevolge het bepaalde bij de Wet Bezettings-
maatregelen met ingang van 15 Februari 1953 zal vervallen, zal de nieuwe wet, die,
op enkele uitzonderingen na, in grote trekken op de inhoud van het Runderhorzel-
besluit aansluit, met ingang van deze datum in werking moeten treden.

In de beschikking van 17 September 1952, houdende maatregelen in verband met de
varkenspest, wordt de navolgende wijziging aangebracht:
Het eerste lid van artikel 1 wordt gelezen als volgt:

a. de provincies Friesland en Groningen (de eilanden inbegrepen), Drenthe en Overijssel;

b. het gedeelte van de provincie Gelderland, gelegen ten oosten van de IJssel en, van
de aftakking dezer rivier bij Westervoort tot de Duitse grens, rechts van de Rijn;

Dr. ir. S. L. Louwes, de Directeur-Generaal van de Voedselvoorziening, wiens
gezondheidstoestand de laatste twee jaar reden tot bezorgdheid gaf, is Zaterdag
door een hartaanval getroffen en in de loop van Zondag 25 Januari 1953 in de
ouderdom van 64 jaar overleden. Dr. Louwes, die de omvang en de intensiteit van
zijn arbeid de laatste tijd enigszins had verminderd, had niettemin nog een veel-
omvattende taak, waaraan hij zich wellicht te veel heeft gegeven. Met zijn plot-
seling Verscheiden verliest ons land een belangrijke, krachtige figuur, die ook
internationaal een erkende reputatie genoot.

Stephanus Louwe Louwes werd op 29 Maart 1889 te Ulrum in de provincie Gro-
ningen geboren. Na het behalen van zijn H.B.S.-diploma, werd hij als student ingeschre-
ven aan de Landbouwhogeschool te Wageningen, alwaar hij de opleiding tot Landbouw-
kundig ingenieur heeft gevolgd. De loopbaan van de heer Louwes nam een begin bij
de Rijkslandbouwvoorlichtingsdienst. Van 1912-1913 was hij assistent-RijksIandbouw-
consulent te Schagen, van 1913-1917 directeur van de Rijkslandbouwwinterschool en
Rijkslandbouwconsulent voor Overijssel te Meppel. Van 1917-1919 trad de betrokkene
als directeur van de Rijkslandbouwwinterschool in Hengelo (O) op. Van 1919-1936
was de heer Louwes als secretaris-penningmeester verbonden aan het bestuur van de
Overijsselsche Landbouwmaatschappij. In 1923 werd hij benoemd tot lid van de Pro-
vinciale Staten van Overijssel, in 1931 tot lid van Gedeputeerde Staten van Overijssel;
in beide gevallen behield hij dit lidmaatschap tot 1935. In 1935 werd ir. Louwes be-
noemd tot voorzitter van het Nederlands Genootschap voor Landbouwwetenschap.
Tezelfder tijd trad hij op als Regeringscommissaris voor de Akkerbouw en Veehouderij.
Zijn benoeming tot Directeur-Generaal van de Voedselvoorziening volgde in 1940.

Na de tweede wereldoorlog ontplooide Dr. ir. Louwes een grote activiteit op het
terrein van de buitenlandse agrarische betrekkingen. Van 1945-1948 was hij speciaal
adviseur van Sir John Boyd Orr, de directeur generaal van de Landbouw- en Voedsel-
voorzieningsorganisatie van de Verenigde Naties (F.A.O.). Nadien trad hij als geregeld
vertegenwoordiger van de Nederlandse Regering op bij de vergaderingen van de Raad
van de F.A.O. evenals voor de speciale Commissie voor de oplossing van de Goederen-
vraagstukken van deze organisatie.

Ook op het terrein van de Benelux nam de heer Louwens een vooraanstaande positie
in, o.m. als voorzitter van de Nederlandse delegatie in de Commissie Landbouw, Visserij
en Voedselvoorziening. Bij de organisatie voor Europese Economische Samenwerking
(O.E.E.C.) stond de betrokkene, die vice-voorzitter van de Landbouw- en Voedsel-
voorzieningscommissie van deze organisatie was, in groot aanzien.

De heer Louwes bekleedde tal van functies op agrarisch gebied, o.m. was hij voor-
zitter van het College van overleg voor de Voedselvoorziening en de buitenlandse
agrarische aangelegenheden en voorzitter van de Nationale Advies Commissie voor de
Landbouw Integratie.

In 1948 werd de heer Louwes de titel verleend van doctor honoris causa aan de
Landbouwhogeschool te Wageningen. De overledene was Ridder in de Orde van de
Nederlandse Leeuw en Groot-Officier in de Orde van Oranje Nassau. Met deze laatste
benoeming is uitdrukking gegeven aan de waardering voor de belangrijke diensten,
die Dr. ir. Louwes gedurende de tweede wereldoorlog als directeur-generaal van de
Voedselvoorziening aan Nederland heeft bewezen.

Secretariaat: Dr. W. A. de Haan, Lessinglaan 104, Park „Oog in Al", Utrecht.
Tel. 03400-11413. Gironummer 511606 ten name van de Mij. voor Diergeneeskunde.

Reeds eerder is aan dierenartsen en diergeneeskundige studenten dringend
verzocht zich voor telefonisch contact met het bureau zo veel mogelijk te
houden aan de bureaulijden, te weten van 8.00—12.30 en van 13.30—17.30 uur.

Uiteraard is de secretaris vrij veel afwezig, ook \'s avonds, dus de
gunstigste tijd voor telefonisch onderhoud met hem is des morgens vóór
9 uur, behalve op Dinsdag.

Als iedereen aan dit herhaald verzoek voldoet, kan men zich veel
onnodige moeite en kosten besparen.

Op een groot bedrijf in Panama, dat o.a. is belast met de mclkvoorziening voor het
Amerikaanse leger, wordt een dierenarts gevraagd, die zal worden belast met het toe-
zicht op en de verzorging van een melkveestapel van ongeveer 4500 dieren. De gegadigde
moet met de modernste werkwijzen en geneesmiddelen op de hoogte zijn en enige
ervaring hebben op het gebied van de K.I.

De voorkeur zal worden gegeven aan een dierenaits met een practische ervaring
van 4 tot 6 jaar, die gehuwd is, maar met een klein gezin.

Verder moet de candidaat vlot Engels kunnen spreken en schrijven, terwijl kennis
van Spaans tot aanbeveling strekt.

Het salaris zal $ 375.— (ƒ 1.425.—) per maand bedragen. Er wordt vrije overtocht
geboden voor de dierenarts met gezin, terwijl ook de terugtocht door het betrokken
bedrijf wordt bekostigd.

Een vrij gemeubileerd huis is beschikbaar. Het meubilair is zeer eenvoudig
(stoffering ontbreekt). Water, licht en verwarming is eveneens vrij.

Er wordt per jaar één maand vacantie gegeven. Indiensttreding zo spoedig mogelijk.

Sollicitaties moeten in de Nederlandse taal, vergezeld van recente pasfoto, afschriften
van getuigschriften, diploma\'s, referenties of aanbevelingen, worden gericht aan J.
Wevers, c/o Cia Azucarera „La Estrella".

Verder moet de sollicitatie, die een korte levensloop en vermelding van genoten
opleiding en ervaring moet bevatten, in machine-schrift zijn.

Het 33ste Nederlandse Natuur- en Geneeskundig Congres zal worden gehouden
op 7, 8 en 9 April 1953 te Leiden.

De afdelingsvergaderingen zullen worden gehouden op de ochtenden van 8 en 9
April.

Het Congres is gesplitst in i afdelingen:
ie afdeling Wis- en natuurkunde
se afdeling Biologische wetenschappen
3e afdeling Geneeskundige wetenschappen
4e afdeling Geologisch-geografische wetenschappen

De 3e afdeling, waaronder de onderafdeling Diergeneeskunde, voorzitter collega
E. J. A. A. Quaedvlieg, valt, vergadert Woensdag 8 April in haar geheel, terwijl op
Donderdagmorgen 9 April de onderafdeling diergeneeskunde afzonderlijk bijeenkomt.

De contributie bedraagt voor gewone leden ƒ 4.— per jaar (te voldoen ten minste
twee opeenvolgende jaren, voor tijdelijke leden, niet studenten, alleen voor het 33e
Congres, éénmaal ƒ 5.—.

Studerenden aan een universiteit of hogeschool kunnen, uitsluitend op vertoon van
hun inschrijvingsbiljet van die universiteit of hogeschool, tijdelijk lid worden, tegen
betaling van éénmaal ƒ 5.—.

Gewone leden ontvangen de Handelingen, die na het congres verschijnen, gratis,
tijdelijke leden slechts tegen betaling van ƒ 4.— extra.

Betaling kan plaats hebben door storting op postrekening 36711 ten name van de
vereniging, St Willibrordusstraat 69 II, Amsterdam.

In de aflevering Nr. 2 van 15 Januari 1953 Is een storende fout geslopen
door een abuis van de drukker.

De bijlage tussen de pagina\'s 68/69 behoort bij het Artikel „De Histologische
Activiteit van de schildklier bij nuchtere kalveren uit verschillende delen
des lands" door G. Wlerts. (Men leze hiervoor pag. 76).

Bij het inbinden van de Jaargang 1953 zal er op gelet worden, dat deze
figuur tussen de pagina\'s 76/77 gevoegd wordt.

Door het Hoofdbestuur zijn de volgende collegae aangenomen als lid van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde:

F. A. Neeteson, W. de Zwijgerlaan 1, Kloosterzande.
L. J. Tholhuysen, Roosendaalseweg, Kruisland.

Collega Mej. J. W. Hagedoorn, Rijnstraat 6, Heemstede wordt voorgedragen voor
het lidmaatschap van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Dr A. J. S. van Alphen te Leiden, is binnen die gemeente verhuisd naar Vreeswijk-
straat 8.

P. Sutmöller, voorheen te Winterswijk, is verhuisd naar Aruba, per adres Gouverne-
ments Hotel.

A. Zegwaard te Varsseveld, is binnen die gemeente verhuisd naar Roggestraat 7,
tel. K. 8352-488 (b.g.g. 381).

Collega S. A. Holzmüller heeft zich gevestigd te Driebergen-Rijsenburg, Hoofdstraat
194, tel. K. 3438-2063, giro 570996.

Collega Prof. J. H. ten Thije te Utrecht is benoemd tot Voorzitter van de Nederlandse
Patholoog-Anatomen Vereniging.

Collega J. W. M. Coebergh, directeur bij het Openbaar Slachthuis te Renkum is
met ingang van 1 Februari 1953 benoemd als tijdelijk Rijkskeurmeester in bijzondere
dienst.

Collega H. A. Weijens te Amsterdam is, te rekenen met ingang van 1 Juli 1952
aangesteld als tijdelijk Rijkskeurmeester in bijzondere dienst bij de Veeartsenijkundige
Dienst.

Aan collega Dr B. Ecgink te Twello is, op zijn verzoek en te rekenen met ingang
van i Januari 1953, eervol ontslag verleend als tijdelijk plaatsvervangend Inspecteur
van de Veeartsenijkundige Dienst in het district Gelderland.

bij de N.V. Uitgevers Maatschappij W. E. J. Tjeenk Willink te Zwolle in de
bakende Schuurman en Jordens\' editie

Ten gevolge van de vele wijzigingen en aanvullingen, welke, sinds het verschijnen
van de 10e druk ten aanzien van de Vleeskeuringswet en de krachtens deze
gestelde bepalingen hebben plaats gegrepen, is deze

DE 11e DRUK IS BIJGEWERKT TOT EN MET 31 DECEMBER 1952.
De prijs dezer editie bedraagt fl. 2.10.

Voor het verkrijgen van deze 11e druk wende men zich rechtstreeks tot
bovengenoemde uitgeversmaatschappij dan wel tot de erkende boekhandel.

Het grote onheil, dat in de nacht van 31 Januari op 1 Februari over
een groot deel van ons kleine land is gevaren, wordt de droevige oorzaak,
dat de wetenschappelijke en zakelijke inhoud van ons Tijdschrift voor-
afgegaan wordt door enkele woorden van bezinning en medeleven.
Met diepe bewogenheid zien we naar de lange dodenlijst, welke voor
onze collegae uit de rampgebieden vele bekende en vertrouwde namen
te lezen zal geven. In het bijzonder vermelden we de dood van een van
onze nestoren, collega M. C. van Buuren te £uidland.
Mensen met wie zij zich jarenlang door vriendschapsbanden en vertrouwen
verbonden wisten en met wie zij een deel van hun leven hebben samen-
gewerkt en daardoor op bevrediging gevende wijze hun drang tot arbeid
als practicus of als beoefenaar van een andere tak van de diergenees-
kundige wetenschap hebben kunnen uitleven.

Behalve dit drukkende verlies treft velen de bewustwording, dat zij
voor langen tijd de plaats waar zij gewerkt, gezorgd en opgebouwd
hebben, niet zullen weerzien.

Het zal hen ongetwijfeld benauwen tot werkloosheid gedoemd, plotseling
overgeplaatst te zijn uil een omgeving, waaraan zij met hart en hand
gehecht waren.

Veel daarvan kan opnieuw verkregen worden, doch er zal zoveel zijn,
waarvan men door ideële overwegingen geleid, erg veel hield en dat
men nu als onvervangbaar voor altijd heeft verloren.
Velen hebben vrienden, die bereid zijn te helpen. Maar rampspoed is
wellicht een der machtigste banden, die de mensen tot elkaar brengt en
wij twijfelen er niet aan, dat niet alleen zij, die bekend zijn met
tegenspoed, doch alle Nederlandse dierenartsen zich hiervan bewust
zullen zijn, zich in de toekomst als waarachtige helpers van hun
collegae zullen laten kennen en hun helpende handen zó zullen uilsteken,
dat zij gegrepen kunnen worden.

Het Hoofdbestuur z^l zich nader beraden hoe gehandeld moet worden,
maar het is wellicht goed, dat nu reeds alle getroffenen zullen weten,
dat zij niet worden vergeten en hun moederorganisatie, zover haar
kunnen reikt, zal steuinen en helpen.

Tijdens, maar in het bijzonder vlak na de bezettingsjaren werd bij
rundvee en dan voornamelijk bij het jonge vee, dat in het laagveengebied
in de omgeving van Lemmer werd gehouden op bepaalde (zieke) weiden,
die voornamelijk bemest werden met stalmest en gier, aanhoudende,
uitputtende diarrhee geconstateerd, die op grond van begeleidende
symptomen, sectiebeeld, verloop, therapie en de grote overeenkomst met
de in 1938 beschreven weidcdiarrhee in de Wieringermeerpolder: (Sjollema,
Brouwer c.s.) „scouring disease on teart pastures" in Engeland
(Ferguson, Muir) en „hypocupraemie in dairy cows" (Allcroft en
Parker) in Groot Brittannië, „molybden poisoning" in Amerika (Britton
en Goss) en „peat scours" in Nieuw Zeeland (Cunningham) werd be-
schouwd en betiteld als „weidediarrhee".

De ziekte werd behoudens door heftige diarrhee, gepaard gaande met ver-
magering, klinisch gekenmerkt door eeti grijze verkleuring (depigmentatie)
van de zwarte haren.

Deze haarverandering, die voornamelijk om de ogen, daarnaast vaak
aan de buitenvlakte van de dijen en zelfs over het gehele lichaam
voorkwam, trad symmetrisch op.

De depigmentatie van de haren werd als diagnostisch criterium gesteld.
Practisch altijd was het haarkleed ruw en dof.

Anaemie werd in een vergevorderd stadium van de ziekte geconstateerd.
Soms trad haaruitval van de staartpluim en een dunne beharing (speciaal
om de ogen) op.

Bij de sectie werden macroscopisch en microscopisch, met uitschakeling
van enkele afwijkingen t.g.v. parasitaire neveninfecties, geen afwijkingen
waargenomen, die een andere diagnose rechtvaardigden.

Verweiden van zieke dieren naar andere (gezonde) percelen of toedienen
van koperbevattende medicijnen in een niet te ver gevorderd stadium
van de ziekte, of op stal zetten en hooivoedering hadden ophouden van
de diarrhee en verbetering of genezing van de ziekte tengevolge.

In een verder gevorderd stadium van de aandoening had behandelen
met koperbevattende medicijnen niet veel succes.

Op grond van de symptomatologie, chronische diarrhee, symmetrische
achromotrichie,met daarnaast soms anaemie en van de ervaringen van andere

Het betreffende proefschrift is verkrijgbaar bij de uitgevers Koninklijke van
Gorcum & Comp. N.V. te Assen, de prijs bedraagt f 9.50.

onderzoekers, opgedaan bij weidediarrhee, was ik geneigd te veronder-
stellen, dat een storing in de koperstofwisseling (koperopneming) een voor-
name rol kon spelen bij de door mij gesignaleerde gevallen van weide-
diarrhee bij het rundvee in .de gemeente Lemsterland.

Daar aan een bepaald symptomencomplex echter verschillende oorzaken
ten grondslag kunnen liggen, heb ik mij als probleem gesteld, of en
in hoeverre de op grond van de waargenomen ziekteverschijnselen ver-
onderstelde storing in de koperstofwisseling (koperopneming) een causale
rol heeft gespeeld bij het optreden van de gevallen van weidediarrhee,
welke in het bijzonder in 1945 werden geconstateerd bij het rundvee in
de gemeente Lemsterland.

Het onderzoek vond voornamelijk plaats bij patiënten uit het jaar 1945,
die ook in de staltijd 1945—\'46 en tijdens het weideseizoen 1946 werden
onderzocht.

Terwijl de patiënten, die in het voorjaar van 1945 waren geboren, in
de herfst van dat jaar met uitzondering van enkele cachectische patiënten
een normaal haemoglobinegehalte en een zeer laag kopergehalte van het
bloed hadden, bleken de één jaar oudere dieren een laag haemoglobine-
en een laag kopergehalte van het bloed te hebben.

Als verklaring voor het onderscheid met betrekking tot het haemoglo-
bine-gehalte bij deze groepen van patiënten werd gedacht aan de reeds
opgetreden phsyiologische daling van de koperreserve bij de één jaar oudere
dieren.

Bij een negen maanden oud kalf, dat de verschijnselen van weidediarrhee
in optima forma vertoonde, werd naast een laag bloedkopergehalte een
zeer laag kopergehalte van de lever (24 mg per kg) geconstateerd, terwijl
het ijzergehalte van de lever zeer hoog was. (2210 mg per kg).

Kort na het opstallen en voedering met hooi hield bij de diverse patiën-
ten de diarrhee op.

Na enkele maanden stalstand en voedering met hooi, dat een lager
kopergehalte had dan het zieke gras, werd een flinke stijging van het bloed-
kopergehalte waargenomen, maar met uitzondering van enkele patiënten,
waarbij de ziekte in een zeer vergevorderd stadium verkeerde, was het
haemoglobinegehalte gedaald.

Voor deze daling van het haemoglobinegehalte tijdens de stalstand werd
de uitschakeling\'van beweging, licht en chlorophylopneming aansprakelijk
gesteld.

Bij slachting van een patiënt aan het einde van de stalperiode 1945—\'46
bleek dit dier een normaal kopergehalte van de lever (118 mg per kg) te
hebben en een veel lager ijzergehalte van de lever (224 mg per kg) dan de
patiënt, die aan het begin van de stalperiode was geslacht.

Tijdens de stalperiode 1945—\'46 verbeterden de conditie en de beharing
van de patiënten niet noemenswaard. Daarentegen werd tijdens het
weideseizoen 1946 een aanmerkelijke verbetering van de conditie waar-
genomen, terwijl de beharing normaal werd, zodat de dieren aan het
einde van het weideseizoen klinisch een normaal voorkomen hadden.

Het haemoglobinegehalte was aan het einde van het weideseizoen 1946
ook normaal, maar het bloedkopergehalte was bij 8 van de 11 gecontro-
leerde patiënten nog lager dan in de herfst van 1945, toen zij in ernstige
mate lijdende waren aan weidediarrhee.

In 1946 werden in tegenstelling met 1945 zeer weinig gevallen van
weidediarrhee geconstateerd, terwijl na 1946 geen gevallen meer werden
waargenomen.

Bij een vergelijking van de klimatologische omstandigheden in de jaren
1945 en 1946 bleek, dat de grasgroeibevorderende omstandigheden een
gunstige invloed hadden op het optreden van weidediarrhee. Dit kan ook
worden afgeleid uit de mededelingen in de literatuur omtrent het optreden
van weidediarrhee en andere met storingen in de koperstofwisseling gepaard
gaande stofwisselingsziekten.

Uit een onderzoek ingesteld naar de samenstelling van het gras, af-
komstig [van zieke en gezonde weiden en van het gezondmakende hooi,
kon geen definitieve conclusie worden getrokken, welke factoren in het
zieke gras aansprakelijk moesten worden gesteld voor het optreden van
weidediarrhee.

Zo was het kopergehalte van het gras van de zieke weiden niet laag te
noemen en was meermalen hoger dan van gezond gras, waaruit geconclu-
deerd werd, dat weidediarrhee moest worden beschouwd als een voorwaar-
delijke koperdeficiëntie.

De veronderstelling van Wind en Deys, dat gras met een laag baseover-
schot aansprakelijk moest worden gesteld voor het optreden van weide-
diarrhee, kon niet worden bevestigd.

Aangezien het onderzoek van het gras een betrekkelijk klein aantal
herfstmonsters betrof, die moeilijk als representatief voor het tijdens de
weidetijd genuttigde weidebestand konden worden beschouwd en met
name het jaar 1945, waarin veelvuldig weidediarrhee optrad, was geken-
merkt door een overvloedige grasgroei, werd een overmaat aan eiwit als
(mede)oorzaak van het optreden van weidediarrhee niet definitief uit-
gesloten.

Bij een onderzoek naar weidediarrhee op een bedri jf in het Westen van
de provincie Friesland werden verschillende van bovenstaande bevindingen
bevestigd.

Bovendien bleek hierbij, dat het anorganische fosforgehalte van het
bloed van dieren, lijdende aan weidediarrhee, hoger was dan bij daarvan
herstellende dieren.

Bij een vergelijkend onderzoek naar de koperstofwisseling bij para-
tuberculose en maagdarmstrongylose bleek het kopergehalte van bloed
en lever tijdens de weidetijd ook lager te zijn dan tijdens de staltijd.

Terwijl het kopergehalte bij deze patiënten vaak zeer laag was, trad
geen achromotrichie op, wat trouwens ook niet werd waargenomen bij
klinisch normale runderen met een zeer laag kopergehalte van bloed en
lever.

Hieruit werd geconcludeerd, dat de achromotrichie bij weidediarrhee
moeilijk alleen kon worden toegeschreven aan een stoornis in de koper-
stofwisseling na de resorptie van koper door de digestietractus.

De gunstige werking van kleine doseringen actief koper bij weidediarrhee,
met name tijdens de weidetijd, werd dan ook op hypothetisch-theoretische
gronden toegeschreven aan een regulerende invloed van koper op de
pensdigestie, die in verband werd gebracht met de synthese van sommige
factoren van het vitamine B-complex door de pensflora, mede omdat het
symptomencomplex van weidediarrhee veel overeenkomst vertoont met

de verschijnselen, die worden waargenomen bij gebrek aan verschillende
vitamine B-factoren en het feit, dat verschijnselen van koperdeficiëntie
bij ratten opgeheven kunnen worden door toediening van calciumpanto-
thenaat.

Door gebrek aan patiënten na 1946 kon deze suggestie niet in de practijk
worden getoetst.

De voornaamste conclusies en suggesties van het onderzoek, mede met
betrekking tot de koperstatus bij normale dieren laten zich als volgt samen-
vatten :

1. De koperstatus, zoals deze tot uitdrukking komt in het kopergehalle
van het bloed en de lever van het volwassen rund in Friesland, is op
een laag niveau gelegen.

2. Het leverkopergehalte van pasgeboren kalveren, uit een streek in het
Zuidwesten van Friesland, waar weidediarrhee werd geconstateerd,
was niet lager dan van nuchtere kalveren, die in andere streken van
Friesland waren geboren.

3. Het leverkopergehalte van klinisch normale runderen boven anderhalf
jaar hield zich niet aan een natuurlijke verdeling.

4. Klinisch normale runderen in Friesland verkeerden, wat de koper-
status betrof, dikwijls in een labiele toestand.

(Een groot percentage (66 %) van de onderzochte runderen, ouder
dan anderhalf jaar, had een leverkopergehalte, dat lager was dan het
niveau (10 mg per kg), waarbij door Bennetts e.a. in Z.W. Australië
bij een experimenteel onderzoek omtrent „falling disease", de voor
deze ziekte kenmerkende hartlaesies werden geconstateerd.)

5. Het symptomencomplex van weidediarrhee bij het rundvee op laag-
veengrond in de gemeente Lemsterland was klinisch gekarakteriseerd
door diarrhee, een dor baarkleed, symmetrische achromotrichie,
vermagering tot zelfs cachexie, in een vergevorderd stadium anaemie
en soms alopecia of een dunne beharing (vooral aan de staartpluim
en om de ogen).

6. Er bestond geen correlatie tussen de graad van depigmentatie en van
anaemie of tussen de mate van hypocupraemie en van anaemie.
Anaemie trad veel later op dan depigmentatie en slechts in een
vergevorderd stadium van de ziekte kwamen deze beide syndromen
naast elkaar voor.

7. Bij een nader ingesteld onderzoek naar de koperstatus van aan weide-
diarrhee lijdende dieren, op grond van de symptomen, achromotrichie
en anaemie, bleek de ziekte te worden gekenmerkt door een laag koper-
gehalte van het bloed en de lever en een ophoping van ijzer in de lever.
Deze ophoping van ijzer werd toegeschreven aan de gestoorde koper-
stofwisseling, waardoor het ijzer niet werd gemobiliseerd.

8. Het anorganisch fosforgehalte van het bloedserum was bij dieren met
weidediarrhee hoger dan bij daarvan herstelde diéren.

g. Het verschil in het gehalte aan koper in het bloedplasma (verlaagd)
en aan anorganisch fosfor van het bloedserum (verhoogd) bij dieren
met weidediarrhee t.o.v. normale dieren was significant.

10. Het ziekteverwekkende weidebestand was niet gekenmerkt door een
laag gehalte aan koper.

11. Verbeteringen in het ziektebeeld van weidediarrhee, in het bijzonder
met betrekking tot het symptoom diarrhee en de waargenomen
hypocupraemie, werden geconstateerd, zonder dat daarvoor altijd
een verhoging van het kopergehalte van het rantsoen aansprakelijk
kon worden gesteld (overgang van de weide naar de stal, waarbij
het op stal gevoederde hooi een lager kopergehalte had dan het zieke
gras).

(Deze waarneming is in overeenstemming met die van andere onder-
zoekers bij weidediarrhee of andere aandoeningen, die gepaard gaan
met een stoornis in de koperstofwisseling of wordt bevestigd door de
interpretatie van de gegevens van verschillende onderzoekers op het
terrein van de zgn. koperdeficiënties).

12. Uit hetgeen vermeld werd onder 10 en 11 werd geconcludeerd, dat
de geconstateerde vorm van weidediarrhee moest worden beschouwd
als een voorwaardelijk kopergebrek.

(Dit geldt in dezelfde of mindere mate voor andere ziekten, die
gepaard gaan met een lage koperstatus en die gerekend worden te
behoren tot de zgn. koperdeficiënties).

13. Klimatologische, de grasgroei bevorderende omstandigheden bevor-
deren het optreden van weidediarrhee.

14. De snelle verbetering van het symptoom diarrhee kort na het stallen,
wat vaak gepaard ging met een verlaging van het kopergehalte van
het rantsoen (hooivoedering) en het succes van kleine doseringen
koper bij weidediarrhee tijdens weidegang zijn een aanwijzing, dat
aan het symptoom diarrhee een andere oorzaak ten grondslag moet
liggen dan een kwantitatief kopergebrek.

15. De bij weidediarrhee optredende achromotrichie kan moeilijk (alleen)
worden toegeschreven aan een stoornis in de koperstofwisseling na
de resorptie van koper door de darm, omdat bij gastro-intestinale
stoornissen, zoals paratuberculose en maag-darmstrongylose, al zijn
deze gekarakteriseerd door een lage koperstatus, geen achromotrichie
wordt waargenomen en bij klinisch normale runderen met een even
lage koperstatus ook geen depigmentatie van de haren voorkomt.

16. De gunstige werking van kleine doseringen actief (geïoniseerd) koper
bij weidediarrhee (met name tijdens de weidetijd) kan m.i. worden
toegeschreven aan een regulerende invloed op de pensdigestie, die op
theoretisch-hypothetische gronden in verband kan worden gebracht
met de synthese van sommige factoren van het vitamine B-complex
door de micro-flora. (Zoals uit verschillende onderzoekingen is ge-
bleken, spelen verschillende vitamine B-componenten een voorname
rol bij de haarstofwisseling, in het bijzonder bij de pigmentatie.)

\\-j. Het symptomencomplex van weidediarrhee, intestinale stoornissen,
gepaard gaande met weke faeces, een dor haarkleed, symmetrische
achromotrichie, later anaemie, soms alopecia en een dunne beharing
vertoont merkwaardig veel overeenkomst met de verschijnselen, die
kunnen optreden tengevolge van tekorten aan bepaalde factoren van
het vitamine B-complex.

18. Op grond van het onder 15, 16 en 17 gestelde, werd de hypothese
geponeerd, dat de oorzakelijke factor van weidediarrhee gezocht
moet worden in een zodanige samenstelling van het ziekmakende gras,
mogelijk in verband met de constellatie van de grond (laagveen),
dat daardoor in de pens van het rund een milieu wordt geschapen,
waardoor de ontwikkeling en de functie van bepaalde microörganismen,
die aansprakelijk moeten worden gesteld voor de synthetisering van
de bij het symptomencomplex van weidediarrhee ontbrekende
vitamine B-componenten wordt verstoord.

19. Volgens de gedachtengang, geponeerd onder 16, zou toedienen van
kleine hoeveelheden kopersulfaat (actief, geïoniseerd koper) of het
voederen van hooi (verminderde toediening van eiwit) een gunstig
milieu scheppen voor die fractie van de pensflora, die de synthese
beheerst van die factoren van het vitamine B-complex, welker ont-
breken het beeld van weidediarrhee doet ontstaan.

20. Het ziektebeeld weidediarrhee bij het rund zou op grond van de
suggestie, gesteld onder 16, kunnen worden beschouwd als de afspie-
geling van een verstoring van de symbiose tussen bepaalde vertegen-
woordigers van de microflora van de pens en hun gastheer, als gevolg
van de toediening van te weinig koper, in kwalitatieve zin (niet geacti-
veerd dus), met het ziekmakende gras, waarbij vooral betekenis dient te
worden toegekend aan het ontstaan van een ongunstig milieu voor
die micro-organismen in de pens, die belast zijn met de synthese van
bepaalde componenten van het vitamine B-complex, welker uitvallen
het symptomenbeeld van weidediarrhee doet ontstaan.

In conncction with an inquiry made into the copper metabolism in cattle suffering
from scouring disease on peatland pastures in the S.W. of Friesland, the following
conclusions and suggestions were put forward.

t. The copper status, expressed in the blood and liver copper values of adult cattle
in Friesland, is at a low level.

2. The liver copper content of new born calves from a district in S.W. Friesland,
where scouring disaese was found, was not lower than in new born calves from
other parts of Friesland, and showed a normal spreading according to Gauss.

3. The liver copper content of clinically normal cows of over one and a half years
did not show a natural spreading.

4. Clinically normal cattle in Friesland were often found to be in a labile condition
with regard to their copper status.

(A high percentage (66 %) of the examined livers had a copper content of 10 mg
per kg and lower. This is the level at which Bennets and others in experimental
investigations of falling disease found heart lesions characteristic of this disease.)

5. The syndrome of scouring disease in cattle on peatland pastures in the district of
Lemsterland was clinically characterized by diarrhoea, a rough coat, symmetric
achromotrichia, emaciation and even cachexia; at an advanced stage anaemia
and sometimes alopecia or a thin coat (especially at the tuft of the tail and round
the eyes).

6. There was no correlation between the degrees of depigmentation and anaemia
or between the degrees of hypocupreamia and anaemia.

Anaemia occurred much later than depigmentation, and only in an advanced
stage these two syndromes were found together.

7. In a further inquiry based on the syndrome, achromotrichia and anaemia, into
the copper status of animals suffering from scouring disease, this disease proved
to be characterized by low contents of copper in blood and liver and a storage of
iron in the liver.

This accumulation of iron was attributed to the disordered copper metabolism
which failed to mobilize the iron.

8. The anorganic phosphorus level of the blood serum in animals suffering from
scouring disease was higher than in animals which had recovered from the disease.

9. The difference of the copper content of the blood plasma (decreased) and of the
inorganic phosphorus content of the blood serum (increased) in animals suffering
from scouring disease as compared with normal animals were significant.

1. Improvement of the clinical picture of scouring disease, particularly with regard
to the diarrhoea and the diagnosed hypocupraemia, was found. It could not in
every case be accounted for by an increased copper content of the food (change
from pasture to stable, where the hay contained less copper than the affected grass).
[These findings agree with those of other investigators of scouring disease or other
complaints attended with a disorder of the copper metabolism, or is confirmed
by interpreting the data of several investigators in the field of the so called copper
deficiencies.]

2. From the observations in Ch. 10 and 11 it was concluded that the kind of scouring
disease found should be looked upon as a conditional copper deficiency.

[To an equal or less extent this is also true of diseases with a low copper status,
which, therefore, may be numbered among the so called copper deficiencies.]

3. Climatological conditions favourable to the growth of the grass stimulate scouring
disease.

4. The rapid improvement of the diarrhoea shortly after stalling, which was often
attended with a lowering of the copper content of the food (hay), and the good
results of small doses of copper in scouring disease during the pasture season are
indications that the diarrhoea arises from causes other than a quantitative copper
deficiency.

5. Achromotrichia occuring in scouring disease can hardly be completely attributed
to a disorder of the copper metabolism after absorption of the copper by the in-
testines, because no achromotrichia is found in gastro-intestinal disorders (Johne\'s
disease and gastro-intestinal strongylosis) characterized by a low copper status.
Neither was any depigmentation of the hair found in clinically normal cattle with
an equally low copper status.

6. The beneficent effect of small doses of active (ionized) copper in scouring disease
(more particularly during the pasture season) could, I think, be ascribed to a
regulative influence on the digestion in the rumen, which on theoretical and
hypothetical grounds may be associated with the synthesis of some components
of the vitamin B complex by the micro-flora.

[As shown by several investigations various vitamin B components play an impor-
tant part in the metabolism of the hair, especially in pigmentation.]

17. The syndrome of scouring disease — intestinal disorders attended with diarrhoea,
a rough coat, symmetric achromotrichia, later on anaemia, sometimes alopecia
and a thin coat — shows a remarkable resemblance to the phenomena which may
appear in consequence of deficiencies of certain components of the vitamin B
complex.

18. On the strengh of the arguments put forward in Ch. 15, 16 and 17, the suggestion
was made that the causal factor of scouring disease is to be found in the composition
of the grass, possibly in connection with the constitution of the soil (peatland)
being such, as to create an environment in the paunch of the animal, causing a
disturbance of the functions of certain micro-organisms, which must be held
responsible for the synthetizing of the vitamin B components that are found to be
absent in the syndrome of scouring disease.

19. On the strength of the arguments put forward in Ch. 16 administration of small
quantities of copper sulphate (active, ionized copper) and hay feeding (less protein)
would create a good milieu for that part of the rumen flora which controls the
synthesis of those components of the vitamin B complex which by their absence
will cause the symptoms of scouring disease.

20. Following the suggestion put forward in Ch. 16, the clinical picture of scouring
disease in cattle should be looked upon as the reflection of a derangement of the
symbiosis of certain representatives in the micro-flora and their host, as a result of
inadequate uptake of copper in a qualitative sense (i.e. not activated) from the
affected grass. Special signification should be attached to the creation of an un-
favourable environment for those micro-organisms in the paunch responsible for
the synthesis of certain components of the vitamin B complex, which by their
absence give rise to the syndrome of scouring disease.

uit het Instituut voor Infectieziekten van de Rijks Universiteit te Utrecht
Directeur: Prof. Dr. J. JANSEN.

Tuberculosis bij duiven is het eerst beschreven door Sutton en Gibbs
(Londen 1884) en door Cornil en Megnin (Frankrijk? 1884), (beide
geciteerd volgens Feldman). In deze onderzoeken is, met gebruikmaking
van de door Koch (1882) aangegeven kleurtechniek, de aanwezigheid
van zuurvaste staafjes aangetoond.

Zürn en Reimann (Leipzig 1885), geciteerd volgens Klimmer, vonden
bij 8 % der duivensecties tuberculose. Sibley (Cambridge 1890) beschreef
tuberculose bij duiven; volgens Feldman nam deze auteur in de processen
de zuurvaste staafjes waar, doch vroeg zich af, of deze mogelijk het product
in plaats van de oorzaak van de ziekte waren. Ook Buchanan (1906)
beschreef deze ziekte in Engeland en vermeldde percentages van 1 a 4 %
(Klimmer).

Jones (New York City 1913) beschrijft 3 gevallen van gewrichtstuber-
culose bij duiven; slechts in één van die gevallen werd elders in het lichaam
(mesenterium) een tuberculeus proces gevonden. Zowel in uitstrijk als
cultuur werden zuurvaste staafjes aangetoond. Hij deelt mede, dat het
Bureau of Animal Industrv in zijn Jaarverslag van 1911 huidtuberculose
bij duiven heeft vermeld. Eber (Leipzig 1921) zag bij sectie van 1020
duiven 14 gevallen van tuberculose met processen in long, lever, nier,
milt, cloaca, luchtzakken, darm, trachea en beenderstelsel. Hij toonde
bacterioscopisch zuurvaste staafjes aan.

Riddle (Cold Spring Harbor N.Y. 1921) heeft 940 tuberculeuze
Columbidae onderzocht, waarvan 120 tamme en wilde vertegenwoordigers
van het geslacht Columba. Bij deze laatsten waren vooral de lever, de
gewrichten en de milt aangetast. Hij stelde zijn diagnose alleen macro-
scopisch. Het betrof hier dieren, die voor proeven (tezamen?) in verwarmde
lokalen waren gehouden.

Harnach (Balkan? 1925) nam conjunctivale tuberculose bij de duif
waar; hij stelde zijn diagnose bacterioscopisch, cultureel en door dier-
proef (nadere bijzonderheden ontbreken in het referaat).

Schalk (Fargo, North Dakota 1928) constateerde bij duiven 3 %
spontane tuberculose.

Reinhardt (1930) noemt een geval van tuberculeuze tracheitis bij
een duif (zie Feldman).

Stenius (Finland, 1932), geciteerd door Feldman, onderzocht 55
tuberculeuze duiven.

Arany (Hongarije, 1934) onderzocht verschillende met tuberculose
besmette postduivenhokken en deed 107 secties van tuberculeuze dieren.
Hij beschrijft de klinische symptomen: verminderd uithoudingsvermogen,
vermagering, vleugellamheid, gewrichtsontsteking vaak met abscesvorming,
dikwijls bemoeilijkte respiratie en rochelen. Aan en bij de oogleden, de
mondhoeken en de oorplooien werden gerstekorrel-grote knobbeltjes met
kazige inhoud waargenomen. Ook zag hij tuberkels in de subcutis en in de
borstspieren. Als frequentie van de waargenomen tuberculeuze veran-
deringen geeft hij aan: lever 65 %, gewrichten 36 %, hart 7 %, nieren
7 %, musculatuur 7 %, serosae 7 %, pankreas 7 %, kliermaag 7 %,
ovarium 4 %.

Stiles (Colorado, 1938), geciteerd door Feldman,\' trof bij 65 van
111 geseceerde duiven tuberculose aan, waarbij o.a. tumorachtige knobbels
en ulceratieve processen aan vleugels en poten optraden, terwijl ook veel
gewrichtstuberculose werd waargenomen.

Feldman (Minnesota, 1938) beschrijft tuberculose bij een duif met
aandoening van lever, pericard en peritoneum met uitgebreide vergroei-
ingen. Ook Klee zou volgens deze auteur algemene tuberculose bij een
duif hebben beschreven met een erwtgroot tuberculeus proces in de schedel-
holte en Laenkholm zou tuberculose bij 15 duiven hebben gevonden.

Hepding (Berlijn, 1939) nam 3 gevallen waar van huid- en conjunc-
tivaal tuberculose. De huidprocessen bevonden zich aan de oogleden.
Twee andere dieren op hetzelfde hok hadden gewrichtstuberculose.
Zowel bacterioscopisch als cultureel werden zuurvaste staafjes aangetoond,
die pathogeen waren voor konijn en duif. Met kippen werden geen proeven
verricht.

Bij duiven kon door perorale infectie en door infectie van de intacte
conjunctiva gegeneraliseerde tuberculose worden opgewekt.

Aan de Rijksseruminrichting te Rotterdam werd tot 3 X toe een
geval van tuberculose bij een duif geconstateerd.

Het gelukte niet aan Ruth Eber (1928) met humane en bovine tuberkel-
bacillen gegeneraliseerde tuberculose bij duiven op te wekken, hoewel
door intratracheale infectie wel gelocaliseerde longtuberculose ontstond.
Met cultuur van aviaire tuberkelbacillen werd wel gegeneraliseerde tuber-
culose opgewekt (sterfte tussen 177 en 693 dagen na de infectie). Ook
gelukte hiermede contactinfectie, waarbij tuberculeuze veranderingen in
longen, lever en beenmerg werden gezien (ziekteverloop 373 dagen na
begin der contactinfectie).

Rogers (1928) kon met virulente aviaire tuberkelbacillen door intra-
veneuze infectie bij duiven tuberculose opwekken.

Schalk (1928) deed contactinfecties met aviaire tuberculose waarbij
verschillende diersoorten in contact met tuberculeuze kippen werden ge-
houden. Bij sectie van duiven, 5 maanden nadat zij in contact met deze
kippen waren gebracht werd geen tuberculose gevonden. Wel brachten
deze duiven mechanisch de infectie over op gezonde kippen, waarmede
zij tevens contact onderhielden.

Cornell en Griffith (1930) besmetten duiven intramusculair met
aviaire tuberkelbacillen. De enige macroscopisch waarneembare afwijking

was een neerosehaard op de infectieplaats. Bij 8 van de 9 dieren werden
de bacteriën echter gekweekt uit lever en milt of uit beide (observatie-duur
92—177 dagen). Voor oudere infectieproeven zij verwezen naar Feldman
(o.a. Crisp, 1868).

Photografische afbeeldingen van tuberculose bij duiven treffen wij aan
bij Berge (1929): spontane levertuberculose, bij Feldman: spontane
levertuberculose, bij Reis, Nobrega en Reis (1936): huidtuberculose
aan de kop en aan de poot (experimenteel), bij Hutyra, Marek,
Manninger: huidtuberculose aan de kop (misschien ontleend aan Arany)
en bij Hepdino: 3 spontane gevallen van huid- en conjunctivaal tuber-
culose.

Uit de geciteerde literatuur blijkt dus, dat, althans in het buitenland
overal bij herhaling tuberculose bij duiven is aangetoond, soms zelfs op
uitgebreide schaal. Het is niet te beoordelen of plaatselijke omstandig-
heden (meer tuberculose oncler ander pluimvee, intensiever contact met
hoenders) hier belangrijke factoren zijn.

Voor Nederland is tuberculose bij duiven zeer zeldzaam. Collega
Dr. Van Vloten deelde ons mede, dat bij 14408 postduiven, in 3 jaar
tijds door de Gezondheidsdienst voor Postduiven te Utrecht onderzocht,
deze ziekte nimmer was vastgesteld.

In het jaar 1952 waren wij tweemaal in de gelegenheid tuberculose
bij duiven waar te nemen, waarvan wij het eerste geval hier beschrijven.
Het eigenaardige klinische beeld, waaronder deze ziekte zich aan ons
voordeed is mede aanleiding, dat wij hierover iets mededelen.

Op 10 Januari 1952 werd door een bekend postduivenliefhebber uit
Zeeland aan het Laboratorium Nobilis een duif ter behandeling van een
ooglijden aangeboden. Het betrof een waardevolle kweekdoffer, waarbij

het eenzijdig verloren gaan van het gezichtsvermogen geen bezwaar was.
Blijkens de anamnese was de eigenaar deze doffer op een leeftijd van circa
4 weken kwijtgeraakt en had deze 5 jaar later teruggekregen van een
liefhebber, die hem in Tilburg had opgevangen. Aangezien het dier toen
al ziek was, had de eigenaar hem van zijn andere dieren afgezonderd. Bij
onderzoek bleek van de rechter oogbol alleen een gele knop van kaas-
achtige consistentie over te zijn, welke gemakkelijk was te verwijderen.
In verband met de prognose diende echter de oorzaak van het aange-
troffen lijden nader te worden vastgesteld. Aangezien deze afwijking deed
denken aan tuberculose (vergelijk een geval bij een kip: Jakob (1920)
bladzijde 144 en 145 met afbeelding) werden uit het verwijderde materiaal
Ziehl-Neelsen praeparaten gemaakt. In deze praeparaten werden zuur-
vaste staafjes aangetroffen.

Naar aanleiding van deze bevinding werd geadviseerd tot afmaken,
waartoe op 17 Januari kon worden overgegaan. In die tussentijd werden
herhaaldelijk in het secretum van de orbita de zuurvaste staafjes gezien.
Bij sectie op 17 Januari werden de volgende afwijkingen waargenomen.
De rechter orbita was ledig en bevatte alleen een geringe hoeveelheid
mucopurulent exsudaat. Boven de rechter oogkas werden enkele tumor-
achtige huidwoekeringen gezien. In de trachea, in het mesenterium en
in de lever waren enkele kleine gele knobbeltjes te zien. In het exsudaat
uit de orbita en in een haardje van de lever werden zuurvaste staafjes
aangetoond.

Deze waren slank en gekorreld en lagen soms in hoopjes bijeen. Gepoogd
werd direct uit de oogkas de zuurvaste staafjes op de voedingsbodem van
Loewenstein met glycerine te kweken, wat niet gelukte. Tevens werden
met een suspensie van het exsudaat en van de lever diverse proefdieren
ingespoten.

a. 2 caviae intramusculair, welke beide op 28 April zijn afgemaakt; de
secties waren negatief.

b. 3 kippen van circa 2 maanden, gebroed uit eieren van een tuberculose-
vrij bedrijf en op het Instituut geïsoleerd opgefokt, intramusculair.
Deze dieren gingen vrij spoedig achteruit in voedingstoestand, terwijl
ook kreupelheid werd waargenomen;

Afgemaakt 26 Maart; tuberculeuze haard op de injectie-
plaats in de borstspier, zeer uitgebreide tuberculeuze ver-
anderingen aan lever en milt waargenomen; ook enkele
haardjes in longen, thymus, spiermaag en beenmerg, waarin
talrijke zuurvaste staafjes. Uit dit dier werden opnieuw
culturen aangelegd.

Afgemaakt 8 April; sectie: Zeer grote tuberculeuze haard
in de borstspier, haarden in lever, milt en hartspier, waarin
talrijke zuurvaste staafjes.

Afgemaakt 19 Mei, kon reeds een paar weken niet meer lopen.
Verkaasde haard op de injectieplaats. Tuberculeuze haarden
in lever, milt, thymus en beenderen (zowel in de femur als
o.a. ook in de ribben en rugwervels). In alle processen veel
zuurvaste staafjes.

c. 2 duiven. Deze dieren werden op 6 Juni, dus na ongeveer maand
observatie gedood.

Duif 2762 ?, matige voedingstoestand, uitgebreide tuberculeuze ver-
anderingen in de borstspier op de injectieplaats. Eén miliair haardje
in de milt, waarin zuurvaste staafjes werden aangetoond. Aan de
metacarpus van de linkervleugel werd subcutaan een klein knobbeltje
gevonden met gele, kazige inhoud. Ook hierin werden zuurvaste
staafjes gevonden.

Duif 2763 <j, goede voedingstoestand, alleen plaatselijke tuberculeuze
veranderingen bij de injectieplaats in de borstspieren.

Onze nog niet gepubliceerde ervaring met experimentele besmetting
van duiven met aviaire tuberculose is, dat, zelfs na een observatieduur van
9 maanden, de ziekte nog gelocaliseerd kan zijn op de injectieplaats.

De culturen op LoEWENSTEiN-medium met glycerine, aangelegd van
kip I vertoonden na 3 weken zichtbare groei van fijne witte kolonies,
bestaande uit zuurvaste staafjes.

Met de cultuur uit de lever werden op 18 April wederom 2 kippen,
leeftijd 3 maanden, intramusculair besmet en tevens een konijn intraveneus.
De beide kippen werden evenals 8 andere jonge kippen, welke met orgaan-
materiaal van kip II besmet waren en 2 contrólekippen in de lellen getuber-
culineerd. Rechts werd aviaire, links bovine tuberculine geïnjicieerd. Bij
de met cultuur en orgaansuspensie besmette kippen was na 2 dagen een
duidelijk positief zwellingsverschil ten gunste van de aviaire tuberculine.
Bij de beide contröle-dieren trad geen reactie op.

Kip IV. Ingespoten met cultuur, stierf op 21 Mei. Bij sectie bleken de
lever, de milt en de nieren doorzaaid met miliaire haardjes,
terwijl ook in de hartspier en het beenmerg tuberculeuze ver-
anderingen werden aangetroffen. In al deze processen werden
talrijke zuurvaste staafjes gezien.

Kip V. Ingespoten met cultuur, werd op 2 Juni afgemaakt. Ook bij
dit dier werden uitgebreide tuberculeuze veranderingen in
de lever gezien, tevens ook tuberculose van milt en nieren.
Zuurvaste staafjes aangetoond.

Konijn 1934. Intraveneus besmet met cultuur op 18 April, stierf op 3
Mei. Behalve een sterk gezwollen en vergrote milt en een
lobulaire catarrhale pneumonie werden geen macro-
scopische afwijkingen gezien. De uitstrijkjes van milt, lever
en nieren waren echter zeer rijk aan zuurvaste staafjes,
terwijl deze ook in de pneumonische longgedeelten gezien
werden. Hier was dus sprake van tuberculose van het
Yersin type. Met miltsuspensie van het konijn werd
wederom bij een kip tuberculose opgewekt.

Op 3 Juni werden nog 2 caviae intraperitoneaal en 2 caviae subcutaan
besmet met grote hoeveelheden cultuur. De intraperitoneaal besmette
dieren stierven na 7 respectievelijk 16 dagen. Bij beide dieren was het
omentum tuberculeus veranderd. De milt was gezwollen. Bij één waren
enkele kleine haardjes in de lever aanwezig. Bij beide werden in
omentum, milt en longen zuurvaste staafjes aangetroffen.

Dit beeld komt dus overeen met wat Topley en Wilson\'s Handboek
over aviaire tuberculose bij de cavia deel I bladzijde 426 mededeelt.

Als oorzaak van het ziekte-proces van de duif toonden wij dus aan:
zuurvaste staafjes, die langzaam groeiden op kunstmatige voedingsmedia,
die experimenteel tuberculose verwekten bij kip en konijn, doch niet 11a
subcutane infectie bij de cavia en dus volgens de determinatietabel in
Bergey\'s Manual 6th. Ed., bladzijde 876 moeten worden beschouwd als
Mycobacterium avium, de verwekker van de aviaire tuberculose.

Wij hebben dus een tuberculeuze panophthalmie geconstateerd bij een
duif, gepaard gaande met huidprocessen aan de kop, zoals deze o.a. bij
Hutyra, Marek, Manninger en Hepding zijn afgebeeld. Het stellen van
deze diagnose veranderde de prognose van de oogafwijking volkomen.
Ware geen microscopisch onderzoek verricht, dan zou dit dier waarschijn-
lijk plaatselijk behandeld zijn, tot wellicht eerst na lange tijd generalisatie
was gevolgd, en door contact de waardevolle andere duiven van de be-
trokken eigenaar zouden zijn besmet.

A case description of Phtisis bulbi in a racepigeon by spontaneous infection with
Mycobacterium avium (acid fast rods, growing slowly on Loewensteins medium, pathogenic
for fowl and rabbits, but not for guineapigs (subcutaneous infection)); positive intra-
cutaneous tuberculin-reaction with avian tuberculin of experimentally infected fowl.

Une phtisie oculaire par infection spontanée avec Mycobacterium avium fut observée
chez un pigeon voyageur. (Des bâtons acidorésistants, qui poussent lentement sur le
terrain de Loewenstein; qui sont pathogènes pour la poule et le lapin et ne sont pas
pathogènes pour le cobaye inoculé par voie sous-cutanée.) Des poules infectées expéri-
mentalement manifestaient des réactions positives à l\'injection intracutanée de tuber-
culine aviaire.

Es wird ein spontaner Fall von tuberkulöser Phtisis bulbi bei einer Brieftaube be-
schrieben verursacht von Mycobacterium avium. (Säurefeste Stäbchen, die langsam
wachsen auf Loewenstein Nährboden, pathogen sind für Huhn und Kaninchen, aber
bei subkutaner Einverleibung nicht pathogen für Meerschweinchen).

Künstlich infizierte Hühner reagierten positiv nach der intradermalen Tuberkulin-
probe mit Geflügeltuberkulin.

Arany, G. : Allatow Lapok 57, 209 (1934). (Ref. Jahresberichte Vet. Med. 56, 133).

Harnach, R.: Zvërolék Obz. 1925, 92. (Ref.: Centr. Bact. I Ref. 81, 42 (1926) ).

Hutyra, F. von; Marek, J. en Manninger, R.: Spezielle Pathologie u. Therapie
u.s.w. ye. dr., Jena, 1938.

Mosconi, R. D. en Pelloni, O. : Revista Med. Vet. Buenos Aires 22, 579 (1940)
(gecit. vlg. Jurada F. J. en Faganda, A. P. de, Sobre algunas caracteres biologicos
del Mycobacterium avium, Buenos Aires, 1947.

Reis, J., Nobrega, P. en Reis, A. S.: Tratado de doenças das aves. Sao Paulo, 1936.

Rogers, J. C.: Americ. Rev. Tuberculosis 17, 192 (1928). (Ref. C. bl. Bakt. I, Ref.
91, 201).

Verslagen van de werkzaamheden der Rijksseruminrichting over 1908—1909—1920.

Wilson, G. S. en Miles, A. A.: Topley and Wilson\'s Principles of Bacteriology etc.,
3rd. Ed., London, 1947.

Uit het Instituut voor Infectieziekten der Rijks Universiteit te Utrecht,
Directeur Prof. Dr. JAC. JANSEN.

Sinds door Hohn en Herrmann (1936) (⁵) gewezen is op het belang
van de cultuurtypen bij Salmonella, zijn uit dit Instituut, meer in het
bijzonder wat betreft typhi-murium herhaaldelijk hierover mededelingen
verschenen. Dit geldt vooral wat betreft het voorkomen van de rham-
nose negatieve vorm, die volgens Hohn en Herrmann speciaal bij de
eend zou voorkomen. Deze bevinding voor het Ruhrgebied is door
Cristensen, Boljen en Taarup (*) voor Denemarken bevestigd, doch
door Edwards en Bruner (⁴) voor Noord Amerika ontkend. Dit be-
hoeft op zichzelf niet vreemd te zijn, daar er geen speciale affiniteit
behoeft te bestaan. Hier is alleen sprake van een epizoötiologische
samenhang tengevolge van de verwantschap der in West Europa gehouden
loopeenden. Voor de betekenis van de vergistingstypen in het algemeen
voor het verband tussen bepaalde Salmonella-infectiegevallen zij ver-
wezen naar Kauffmann (1941) (¹⁸). Voor Nederland kon Jansen (1936)
(⁶, ⁷) de bevindingen van Hohn en Herrmann volledig bevestigen door
het kweken uit eenden en eendeneieren. Verder beschreef hij rhamnose
negatieve stammen uit de volgende dieren: rhesusaap (¹²), bruine rat (⁸),
cavia (¹⁶), kanarie (^ls, ⁹), kleine zeemeeuw (⁸), zilvermeeuw (^ls), spreeuw
(¹⁰), draaihals (¹⁰), putter (¹²), wevervogel (¹³), groenling (^u), vink (¹¹)
en papegaai (¹⁴, ¹⁶). Bij een meeuw had deze infectie aanleiding gegeven
tot oöphoritis (van Dorssen (²) 1936).

In verschillende gevallen gelukte het echter te motiveren, dat contact
met eenden of eenden-eieren de oorzaak kon zijn:

b. in één geval was co>ntact van kleine volièrevogels (spreeuw, draaihals)
met een zieke meeu w aanwezig.

e. de caviae waren gevoederd met gras, afkomstig van een weide waar
eenden waren.

Daartegenover kan b.v. worden gesteld, dat in één geval van een pape-
gaai door de betrokken dierentuin contact met eenden of eieren, althans
gedurende de 5 maanden, dat de vogel daar was geweest, werd ontkend.

Het blijkt overigens, dat deze infectie bij papegaaien meermalen voor-
komt. Jansen en van di.r Hurk vermelden een 2e geval, terwijl een door
Jansen c.s. (1949) (¹⁷) voorlopig beschreven geval van S. typhi-murium bij
papegaaien een infectie met rhamnose negatieve typen betrof, evenals het
geval beschreven door Donker-Voet en van Dorssen (1952) (³). Van

2 rhamnose negatieve stammen, uit verschillende gelijktijdig ontvangen
dieren geïsoleerd, was één positief op dulcitol, de andere negatief.

In de laatste jaren zijn aan het Instituut ook bij duiven rhamnose-
negatieve S. typhi-murium stammen geïsoleerd. De duiven werden op ver-
zoek van de Gezondheidsdienst voor Postduiven geseceerd.

Bij ioo Salmonella typhi-murium stammen uit duiven waarvan in
samenhang met een uitvoerig onderzoek de culturele eigenschappen
werden bepaald, werden 2 rhamnose negatieve stammen aangetroffen.

Voor het verder culturele onderzoek werd gebruik gemaakt van oplos-
singen van glucose,\'arabinose, rhamnose, dulcitol, xylose, inositol, trehalose-
en maltose in HoTTiNGERbouillon. Verder werden geënt oplossingen van
natrium citraat en ,,d-tartraat" (kalium-natrium-tartraat) in Bactopepton
oplossing, glycerol bouillon volgens Stern, glucose agar volgens Simmons
en xylose oplossing volgens Bitter (recepten zie Kauffmann (¹⁸)).

De resultaten van dit onderzoek waren als volgt (waarbij het cijfer
achter de de tijdsduur van het optreden van de reactie in dagen aan-
geeft) :

Hieruit blijkt dus, dat tussen deze gevallen verschil bestaat in vergisting,
zodat geen direct verband behoeft gezocht te worden, hoewel de plaatsen
van herkomst hemelsbreed slechts 10 km van elkaar liggen.

De door Jansen (¹²) geïsoleerde stammen waren alle positief voor
Hottinger glucose, arabinose, dulcitol, maltose, xylose en natrium
citraat (Simmons medium). Volgens Kristensen c.s. zouden rhamnose
negatieve eendestammen negatief zijn in inositol, positief of negatief in
glycerinebouillon volgens Stern, negatief in d-tartraat, negatief in natrium
citraat, positief op Simmons glucose en negatief in Bitter xylose.

De hier beschreven stammen wijken dus af op d-tartraat, één op natrium
citraat en één op dulcitol. Het is daarom van belang de anamnese van deze
stammen na te gaan:

Geval I. 982—1949, waarvan geen andere anamnese, die in de richting
van eenden wijst, kan worden gegeven dan dat dit dier afkomstig was uit
de omgeving van de waterrijke Loosdrechtse plassen, zodat contact met
eenden niet is uit te sluiten.

Geval II. 3241 —1950, was geïsoleerd uit een circa 6 weken oude duif,
afkomstig uit het Gooi. De woning van de eigenaar bevond zich midden
in de dicht bebouwde kom van de plaats, waar contact met eenden niet
voor de hand lag. Bij een persoonlijk onderhoud met de eigenaar bleek
de volgende belangwekkende voorgeschiedenis:

In 1949 had de eigenaar een duivin, die verdwaald was na een vlucht
en opgevangen op een eendenbedrijf te E. (Veluwe).

Toen het dier via het ringenbureau bij de eigenaar werd terug-
bezorgd, was het dier ziek. Bij volgende vluchten dwaalde het telkens weer
af naar het adres te E.

Aangezien het dier daardoor voor de vluchten onbruikbaar was, werd
het eerst nog voor de fokkerij bestemd. In 1950 is er mede gebroed, maar
de jongen stierven. Toefi wij de eigenaar bezochten was de duivin helaas
al van het hok verwijderd, zodat deze niet onderzocht is.

Er worden 2 rhamnose negatieve S. typhi-murium-stammen uit duiven
beschreven. In één geval bestond contact met loopeenden.

Two cases of rhamnose negative S. typhi-murium in pigeons; in ons case contact with
runner ducks existed.

Deux cas d\'infection avee Salmonella typhi-murium (Rhamnose negative) furent ob-
servés chez des pigeons; en un des cas du contact existait avec des canards coureurs.

Verfasser beschreibt zwei Fälle von Salmonella typhi-murium Infektion bei Tauben.
In einem Falle bestand Kontakt mit Laufenten.

17. Jansen, J., Dorssen, C. A. v. en Berg, H. A. v. d.: Tijdschr. Drgk. 74, 923 (1949).

Rattenbakteriologie und Rattenbekämpfung, Dr. F. Steiniger. Enke Verlag,
Stuttgart.

Deze uitgave van 1952 blijkt krachtens de inhoud en de uitvoerige literatuuropgave
inderdaad up to date te zijn, niet alleen wat betreft de Europese kennis van het onderwerp,
maar ook wat betreft de niet geringe Amerikaanse.

Sedert het verschijnen van het „Rattenbuch" van Koller (1932) zijn vele chemische
bestrijdingsmiddelen ons bekend geworden. Men is zich ook bewust geworden van de
noodzaak en de voordelen van georganiseerde bestrijding en van de betekenis zich
daarbij te voorzien van gespecialiseerde rattenbestrijders.

Door een en ander is dus een nieuwe beschouwing van het rattenprobleem wel ge-
rechtvaardigd. \'

De auteur van het nieuwe boekje heeft zich hiervan op uitnemende wijze gekweten.
De tekst is in 5 hoofdstukken verdeeld, te weten: Biologie; Rattenbestrijding; Vergiftiging,
Sectiebeeid, behandeling bij vergiftiging met gebruikelijke rattengiften; Organisatie
der rattenbestrijding; Ratdichte bouw.

De kennis der levensgewoonten van de ratten en de onderkenning der soorten blijken
wel zeer belangrijke voorwaarden voor het slagen der bestrijding. Zo zal een winter-
campagne met vergiftigd lokaas weinig effect beloven, daar de ratten geen bevroren
voedsel opnemen en hun mobiliteit gering is; voorjaarsresultaten worden snel gecom-
penseerd door de daarna plaats hebbende aanwas.

Van de bestrijdingsmiddelen worden de bacteriepreparaten (Salmonellae) door de
auteur weinig hoog aangeslagen. In Duitsland zijn zij sedert 1936 verboden; men wenst
dit (ook voor Ratin) te handhaven, zij het minder op grond van gevaren voor de volks-
gezondheid, dan wel oin het geringe effect dat zij sorteren. Ook in Engeland blijkt men
de voorkeur te geven aan andere preparaten.

In totaal hebben een tiental vergiften hun bruikbaarheid bewezen en van deze
worden in het boekwerkje op zeer duidelijke en objectieve wijze de voor- en nadelen
vermeld.

De georganiseerde (b.v. streek-)bestrijding wordt op haar practische en psychologische
waarde getoetst.

De conclusie van schrijver is zonder reserve, dat het mogelijk is gebieden rattenvrij
te maken en onder besteding van enige aandacht ook vrij te houden.

Het hoofdstuk over „ratdicht" maken van gebouwen bevat talrijke waardevolle aan-
wijzingen voor architect en aannemer om ratten het binnendringen in lokaliteiten voor
voedselopslag te verhinderen.

Het boekje opent de mogelijkheid aan allen, die een taak hebben bij de bestrijding
der rattenplaag (gemeentediensten, fabrikanten van bestrijdingsmiddelen, architecten,
e.a.), om zich op snelle en doeltreffende wijze een inzicht te verschaffen in de vele
facetten van het probleem; hetzij hun hierom ten zeerste aanbevolen.

In diergeneeskundig opzicht zijn de beschouwingen over de rol van de ratten bij de
verspreiding van ziekten en de verschijnselen en behandelingsmethoden bij intoxicatie
van de huisdieren door rattenverdelgingsmiddelen van betekenis.

De beide artikelen (Bonnadonna en Spörri) uitvoerig gerefereerd in het
Tijdschrift van 15 Januari 1952 geven mij aanleiding tot het maken van enkele op-
merkingen, die ongeveer dezelfde strekking hebben als de geciteerde literatuur.

Dat ik meen deze opmerkingen te moeten maken vloeit voort uit zuiver practische
overwegingen in het belang van de Nederlandse rundveestapel en de economische
exploitatie daarvan.

De vorderingen van de endocrinologie, gepaard gaande met de ontwikkeling van
hormoonpreparaten, maken het mogelijk dat moeilijkheden bij de bevruchting in vele
gevallen overwonnen kunnen worden. Wel moet de nodige voorzichtigheid bij de
dosering betracht worden om te vermijden, dat niet juist het tegenovergestelde bereikt
wordt van wat men zich had voorgesteld, doch over het algemeen wint de therapie
met hormoonpreparaten meer en meer veld. Een direct voordeel voor de eigenaren,
een succes voor de therapeut.

Geen wonder dat de collegae, die nauw betrokken zijn bij de toepassing van de K.I.
en deelnemers zijn in de wedstrijd tot opvoering van het bevruchtings-percentage met
het doel de economie van de veehouderij te bevorderen, alle hun ten dienste staande
middelen toepassen om het bevruchtingspercentage op te voeren. Daarbij zal het echter
in vele gevallen nodig zijn, aan de eigenaren, die door eigen aanfok hun veebeslag op
peil houden (verbeteren of uitbreiden) intensief voor te lichten over de gevolgen van
deze behandeling voor het nageslacht van deze dieren. Bij de selectie der aan te
houden kalveren zal de fokker er rekening mee moeten houden, dat de primaire oorzaak
van de verminderde fertiliteit der moeders genetisch bepaald kan zijn; de nakome-
lingen zullen met grote waarschijnlijkheid een lagere vruchtbaarheid hebben dan
de gemiddelde van het veebeslag. Ik behoef hier slechts te wijzen op het familiair voor-
komen van ovariaalcysten, op de atrophie van ovariën en testes, waarvan in verschillende
landen de heriditeit is vastgesteld; buiten beschouwing kan dan nog blijven de hor-
monale dysfunctie, die niet (of nog niet) morphologisch tot uiting is gekomen. Het is
dus logisch en verantwoord om runderen, die enkele malen tevergeefs werden geïnsc-
mineerd en waarbij geen infecties aangetoond kunnen worden, met hormoonpreparatcn
te behandelen (eventueel ovariaalcysten te verwijderen) doch bij het uitzoeken van
de kalveren voor de fokkerij moet bij de nakomelingen van deze „repeat-breeders"
een vraagteken geplaatst worden. Het meest radicale zou zijn, deze dieren van de
fokkerij uit te sluiten, doch er moet ook op productiefactoren worden geselecteerd, het
aantal stierkalveren kan wel eens groot zijn en langzamerhand zal ook op economisch
voederverbruik geselecteerd moeten worden; het is daarom niet mogelijk, de meest
radicale weg te bewandelen. Toch zal de eigenaar, als hij iets begrijpt van de fokkerij,
dankbaar zijn voor deze voorlichting, zelfs al is zij bij een aantal fokkers overbodig.

Het heeft mij getroffen in het artikel van Spörri, dat (terecht) zeer positief verklaard
wordt, dat in de meeste gevallen fouten in voeding en verpleging de primaire oorzaken
zijn van de hormonale dysfunctie, terwijl over de genetische invloeden als iets bijzonders
vermeld wordt dat „zelfs" erfelijke factoren aanleiding kunnen geven tot een vermin-
derde aanpassing aan betrekkelijk normale omstandigheden.

Het fijne samenspel tussen genotype en milieu, het gemakkelijk te verbreken even-
wicht tussen deze beide factorengroepen, dat de optiale gezondheidstoestand en de
productiviteit van een dier bepaalt, staat helaas nog wel eens te weinig in het middel-
punt van de aandacht.

Het erfelijk weerstandsvermogen, zelfs bij een aantal infectie- en virusziekten geniet
in de preventieve diergeneeskunde nog steeds niet de belangstelling, die het verdient.
De bacteriële oorzaken van steriliteit zullen voor een deel eveneens secundair zijn, de
infectiemogelijkheden worden beheerst door verstoring van het evenwicht: erfelijke
aanleg en voeding. Dat de sectiebevindingen bij éénzelfde ziekte in de loop der tijden
zo sterk kunnen verschillen, kan met even grote waarschijnlijkheid toegeschreven worden
aan wijzigingen in de genetische samenstelling en de voeding van de gastheer als aan

een mutatie van de smetstof; een mutatie trouwens, die zelf ook al weer tot stand komt
door milieuverschillen, welke genetisch bepaald zijn (veranderingen in virulentie door
passages in andere diersoorten).

De intensivisering van de K.I. zal meer en meer medewerken aan de sanering van
de veestapel, niet alleen door het onderkennen en bestrijden van afwijkingen, doch
vooral door de voorlichting van de fokkers op dit gebied.

In het artikel van Bonnadonna wordt een lans gebroken voor de Deense progeny-test
van stieren. Hiermede zal het waarschijnlijk gaan als met de invoering van de melk-
contróle, nl. aanvankelijk een zekere weerstand, later een aarzelend begin en vervolgens
geleidelijk uitbreiding. Eén, niet gering, bezwaar tegen dit systeem is de betrekkelijke
kostbaarheid. De moeder-dochtervergelijking, zoals deze in ons land wordt toegepast,
mits daarbij de heritability objectief in rekening wordt gebracht, vormt eveneens een
bruikbare basis voor de progeny-test.

Veranderingen in het aantal witte bloedcellen na enting tegen mond- en
klauwzeer. A. A. Rottgardt en J. M. Lanusse. Instituto nacional de la fiebrc aftoso.
Publicación del Laboratorio de investigaciones, no. 3. Buenos Aires, 1949.

De enting tegen mond- en klauwzeer veroorzaakt in een aantal gevallen een meer of
minder sterke leucopenie, van wisselende duur, al of niet gevolgd door of afgewisseld
met perioden van hyper-leucocvtosis.

De toestand van leucopenie duurt, wanneer subcutaan geënt wordt, steeds langer
dan bij intra-dermale enting.

Determinatie van het type van het mond- en klauwzeer-virus door middel
van de complementbinding-procf. H. G. Aramduru. Instituto nacional de la fiebrc
aftoso. Publicación del Laboratorio de investigaciones, no. 5. Buenos Aires 1949.

Bij eigen onderzoek kon schr. de bevredigende resultaten bevestigen, door verschil-
lende onderzoekers op dit gebied vroeger verkregen (Ciuca, Helm, Sak Warelidse,
Krag en Schmidt, Reyn, Traub en Möhlmann).

Mond- en klauwzeer bij schapen. Cayetano Viviano. Instituto nacional de la
fiebre aftoso. Publicación del Laboratorio de investigaciones, no. 6. Buenos Aires 1949.

Het percentage der gevallen, waarbij blaren in de mond optreden is veel aanzienlijker
dan wel aangenomen werd; aangetast wordt in hoofdzaak de tandeloze rand der
bovenkaak; zeer zelden het slijmvlies van de tong.

In vele gevallen treedt bij dieren, die in een gevorderd stadium van drachtigheid
verkeren, abortus op (30—70 %). Vele lammeren sterven 1—2 dagen na de geboorte,
zonder dat ziekteverschijnselen worden waargenomen. Lammeren, die geboren worden
kort nadat de moeder de ziekte heeft doorgemaakt, blijken immuun.

Als therapie wordt aanbevolen wassen of uitspuiten van de mond met slappe azijn
of creoline-oplossing; ook tinct. iod.; voor de hoeven baden met kopersulfaat of kalk-
water.

Enting met citraatbloed van herstelde dieren veroorzaakt snel ingaande immuniteit,
die evenwel slechts van korte duur is, 12—15 dagen.

Het adsorptie-vermogen van Aluminium hydroxyde ten opzichte van het
mond- en klauwzeer-virus. R. A. Blanc. (Instituto nacional de la fiebre aftosa.
Publicaeión del Laboratorio de investigaciones, no. 7, Buenos Aires, 1949).

Sehr. stelde vast: 1°. Al. hydrox. in een concentratie van 1.44 g %, uitgedrukt in
Alj 0₃, is in staat maximaal 4.5 % m. en kl.zeer-virus te adsorberen.

2°. Er bestaat geen bepaalde verhouding tussen het bindingsvermogen van Al.hydrox.
en de virus-suspensie: 0.65 g % Al. hydrox. adsorbeerden 2,5 % virus, en 1.44 g %
Al. hydrox. bonden 4.5 %.

3⁰. Men kan de ent-dosis verminderen tot 10 cc, bevattende 0.45 g virus, welke vol-
doende is om een goede immuniteit te verkrijgen.

Herentingen bij gekruiste immuniteit ter determinatie van het type van een
mond- en klauwzeer-virus. R. A. Blanc. Instituto nacional de la fiebre aftosa.
Publicación del Laboratório de investigaciones. no. 8. Buenos Aires, 1949).

Bij runderen: 1 ". Onafhankelijk van het type en van de stam van het gebruikte virus
bleek bij runderen de immuniteit ongeveer drie maanden te duren.

2 . Na afloop van deze termijn bleek er geen regelmaat te bestaan in het behoud der
immuniteit.

3°. Het is noodzakelijk de immuniteit, welke elk type verwekt, door middel van her-
entingen vast te stellen, voordat men overgaat tot determinatie van een type op
grond van gekruiste immuniteit.

Bij caviae: 1". De immuniteit bij caviae bleef na intra-dermale enting gedurende
minstens zeven maanden bestaan.

Vergelijking van de resultaten bij verschillende methoden van experi-
mentele entingen van caviae met mond- en klauwzeer-virus. H. G. Aramburu.
(Instituto nacional de la fiebre aftosa. Publicación del Laboratorio de investigaciones,
no. 9. Buenos Aires, 1949).

Vergeleken werden de resultaten verkregen bij entingen door middel van enkel- of
meervoudige punten of strepen in één of beide voetzolen.

De beste resultaten werden bereikt bij toepassing van meer strepen in beide zolen.

Vergelijkend onderzoek naar de werking van natronloog, soda en natrium-
carbonaat op het mond- en klauwzeer-virus. R. A. Bi.anc. (Instituto nacional
de la fiebre aftosa. Publicación del Laboratorio de investigationes, no. 10. Buenos
Aires, 1949).

Het virus in de blaren aan de voetzolen van caviae werd door natronloog in 1 %-
oplossing in vijf minuten gedood.

5 % soda bleek ook na 2 uren inwerking het virus niet te doden.
5 % oplossing van het gewone Natrium carbonaat uit de handel doodde het virus
in 15 minuten. Dit middel heeft het grote voordeel, dat het handen, kleding en schoeisel
niet aantast.

R. A. Blanc. (Instituto nacional de la fiebre aftosa. Publicación del Laboratorio de
investigaciones, no. 11. Buenos Aires, 1949).

De temperatuur bij dergelijke dieren is gemiddeld na ongeveer 72 uren weer normaal.
Het maakt geen verschil of van de dieren al dan niet materiaal wordt afgenomen.

Conservering van het mond- en klauwzeer-virus in 50 % glycerine, het
medium van Valléé en door bevriezing. R. A. Blanc. (Instituto nacional de la
fiebre aftosa. Publicación del Laboratorio de investigaciones, no. 12. Buenos Aires
1949)-

Bewaard in bevroren toestand bij —30° C., bleek het virus, wanneer water was toe-
gevoegd, nog na 213 dagen infectieus; zonder toevoeging van water nog na 132 dagen.

De enting tegen miltvuur met gebruikmaking van glycosiden gedurende
twintig jaren van haar toepassing. Dr. M. Mazzucchi. (La clinica vcterinaria,
April 1951).

Teneinde tegemoet te komen aan de bezwaren, verbonden aan het gebruik van ent-
stoffen tegen miltvuur, bereid met verzwakte stammen, zocht schrijver naar een bruikbare
preventieve entmethode met vol-virulente bacillen.

Hij ging uit van het denkbeeld, dat hét oedeem, dat op de plaats der injectie optreedt,
een beschuttende werking op het dier uitoefent, doordat het de verspreiding der
bacillen belemmert. De mate van oedeem is omgekeerd evenredig aan de mate van de
virulentie der bacillen; dientengevolge krijgt het dier de gelegenheid de infectie te
localiseren en te overwinnen. Hij streefde er dus naar, de oedeem-vorming te versterken,
waartoe de toevoeging van saponinc aan de culturen doeltreffend bleek.

Hij entte met culturen, die volvirulcnte bacillen, sporen en saponine bevatten. De
resultaten zijn zeer gunstig; slechts zeer zelden zijn gedurende de eerste twintig jaar
van de toepassing der methode gevallen van generalisatie en letale afloop voorgekomen.

Waarde van de entstof tegen vogelcholera, bereid met bouillonculturen,
waaraan streptomycine is toegevoegd. Pegreffi en Papandrea. (La Clin. vete-
rinaria; Februari, 1951).

Schr. verkregen gunstige resultaten bij entingen met bouillonculturen, welke gesteri-
liseerd werden met streptomycine.

Injectie van 1 cc dezer entvloeistof, na acht dagen herhaald, bleek na 34 dagen
kippen nog afdoende te beschermen tegen infectie met Past. aviare, welke met zekerheid
dodelijk werkte op niet-voorbehandelde dieren.

Onderzoekingen over de verhoudingen van het aantal colibacillen en het
totale aantal bacteriën in kindermelk. (Sven Olsen, Undersögelser over for-
holdet mellcm börnemalks indhold af coliforme bakterier og det totale kimandhold
Mskr. f. Dyrl. B. 62, S. 177).

De schrijver heeft de gevonden cijfers bij 3548 bepalingen van het totale kiemgehalte
en 10644 (3 X 3548) tellingen van het aantal colibacillen bewerkt, verzameld bij 10
kindermelkbedrijven gedurende een periode van 3 jaar. Dit achtte hij van waarde
omdat men tot nu toe het aantal bacteriën en de coli-titer ter bepaling van de waarde
van de melk van gelijke waarde achtte.

Bij de coli-bepaling in 3 X 1/100 cc melk is 87,2 % van de monsters met 0-5000 bact.
praktisch gesproken coli-vrij, maar dit is ook het geval bij 74,3 % met meer dan 50000
bact. per cc. Bij 3 X 1/10 cc zijn de cijfers 79,2 en 40,3 %.

Sedert bij de afrekening toeslag wordt betaald bij een laag kiemgehalte, is het totaal
aantal bacteriën belangrijk verminderd.

De temperatuur van de lucht scheen niet zo\'n grote invloed op het totaal-aantal
bacteriën te hebben als verwacht was; sedert de veranderde betalingswijze is haar
invloed vrijwel geëlimineerd, waarschijnlijk door meer effectieve koeling. Er schijnt in deze
bedrijven geen correlatie te bestaan tussen kiemgetal en colititer, en het schijnt veel
moeilijker de laatste te drukken dan het eerste. Het jaargetijde heeft meer invloed op
de coli-infectie dan op het bacteriecijfer. Voor de beoordeling van de winningswijze
heeft het laatste cijfer dus het meeste belang.

Het is dikwijls uiterst moeilijk, de bron der coli-besmetting op te sporen; men dient
steeds ook de melkmachine aan een nauwkeurig onderzoek te onderwerpen. In 3 be-
drijven werd bij tezamen 7 koeien coli-uitscheiding opgespoord, welke soms maanden
lang duurde. Bij 6 dezer dieren was de tepelsluitspier verwond. Dit vermindert de
waarde van de coli-titer als reinheidsindicator. Bij 1040 coli-tellingen, na uitzaaiing op
losine-mathyleenblauwagar volgens Malling-Olsen, werden slechts weinig bacteriën
geteld, 86 % bevatte o—50, 1,5 % meer dan 1000 bact. per cc.

Opgegeven door 2 laboratoria, lag ten aanzien van 932 bacteriebepalingen bij 80,6 %
het getal beneden 10000 bact. per cc. Dit is een goed resultaat.

Als men de coli-titer zoveel betekenis toekent als nu geschiedt, moet men een methode
gebruiken waarbij het aantal colibacteriën wordt bepaald, en men dient het eens te
worden over het toelaatbare aantal in verschillende soorten melk. De schrijver meent
echter, dat de bepaling van het aantal coli-bacteriën slechts aanvullende waarde heeft.

Stelt men echter de eis van coli-vrij zijn van 3 X 1/10 cc melk dan dient men
tegenover de eigenaar ook over de middelen te beschikken om te kunnen vaststellen,
waardoor hiervan afwijkende melk geïnfecteerd werd.

Rapporten van het Office international des epozoöties (19e jaarvergadering).
(F. Wöldike Nielsen, Rapporter fra O.I.E. Mskr. f. Dyrl. Bd. 62, S. 149).

Een geheel nummer van het maanedsskrift for Dyrlager wordt gewijd aan een be-
spreking der ziekten uit het verslag van het Office International des Epizoöties. Het is
zeer interessante lectuur, ook b.v. met betrekking tot de tularaemie, omdat we zien
hoe deze ziekte nu reeds in ernstige mate in Frankrijk voorkomt. Ook in België zijn
gevallen geconstateerd, zodat deze ziekte steeds meer onze grenzen nadert en haar
intrede hier te lande binnen afzienbare tijd verwacht kan worden, ondanks de van
deskundige zijde vroeger geuite betuigingen van het tegendeel op grond van de mening,
dat zij uitsluitend een ziekte van steppendieren zou zijn.

Jaarverslag van de Veeartsenij kundige Dienst in Denemarken. ( Wöldike
Nielsen, Arsberatering fra Veteninar direktoratet for aret 1949).

Het bovengenoemde 265 blz. tellende boekwerk is van de hand van de adjunct-
directeur, momenteel waarnemend directeur, van de dienst.

De dienst bestaat uit directeur, adjunctdirecteur, 1 dierenarts op het hoofdbureau,

2 inspecteurs voor de bestrijding van besmettelijke ziekten, 2 inspecteurs en 7 dieren-
ar\'sen voor de bestrijding van de t.b.c. en het besmettelijk verwerpen, 5 inspecteurs en
4 dierenartsen voor de vleeskeuring, 2 inspecteurs en 1 dierenarts voor de melkcontróle,
verder zijn er nog 16 districtsdierenartsen. In totaal dus een inspectie (inclusief hoofd-
inspectie) van 13 leden, bijgestaan door 29 dierenartsen. Een ruimere en door de afzon-
derlijke inspectie voor de vleeskeuring en de melkcontróle meer logische opbouw dan
bij ons. v

Het aantal ziekten, dat onder de wet op de besmettelijke ziekten valt, is groter dan bij
ons (ook dourine, borstziekte, epizoötische lymphangitis en infectieuze anaemie (alle

3 bij paarden) vallen er onder, alsmede rotkreupel (niet voorkomend) en vogelcholera,
paraplegia infectiosa equorum. meningitis enzootica bovum en de ziekte van Carré
bij pelsdieren vallen eronder.

De casuïstische mededelingen leveren niet veel bijzondere gevallen op. Enkele bericht-
gevers meenden bij actinobacillose goede resultaten te zien van 100.000- 200.000 I.E.
penicilline. Bij vlekziekte-urticaria gaven 500.000 I.E. soms goede resultaten, doch soms
waren herhaalde injecties nodig. Er trad bij urticaria nogal eens sterfte op ondanks
behandeling, en veel endocarditis.

In de rubriek vleeskeuring worden slechts het aantal geslachte dieren opgegeven.
Wat mist men dan het zo gedetailleerde Nederlandse verslag!

Melkcontróle. Eind 1949 waren in 160 plaatsen buiten Kopenhagen bepalingen ten
aanzien van dit onderwerp (1948: 148) in het leven geroepen, zodat er nog steeds groei
is. In 143 hiervan zijn deze bepalingen gelijkluidend aan het ministerieel concept-
ontwerp. In 144 is er naast de controle op de productieplaats ook Iaboratoriumcontröle.
78 dezer gemeenten hebben eigen laboratoria, die ook het werk verrichten voor de
andere kleinere gemeenten.

In 80 gemeenten bestaat verplichte pasteurisatie. De colititer wordt bepaald in 25
gemeenten.

De qualiteit van de geleverde melk verbeterde iets, vooral op Jutland, terwijl deze
op de eilanden, die toch nog vooraanstaan, wat achteruit ging (in de ie klasse resp.
72,5 en 73,9 %)• Een grote verbetering vertoonden boerderijen waar electrische warm-
waterreservoirs geplaatst waren; ook voor het personeel is dit een verbetering. Het
werd daardoor gemakkelijker chloorwater van 8o° C. te maken om de melkmachines
en andere gereedschappen te ontsmetten. Met chloorwater van 40—50° C. worden
uier en tepels vóór het melken behandeld. Een premie-uitbetaling op grond van een
punten-systeem, gebaseerd op hygiënische toestand, reductase- en coli-cijfer zal zeker
gunstig werken op de kwaliteit van de melk. Over het algemeen is de kwaliteit van de
kindermelk uitstekend, op enkele plaatsen na, waar maar 71 —77 % der melk in de
ie klasse kon worden gekwalificeerd.

Er waren leveranciers, bij wie 50 % der proeven meer dan 50.000 bacteriën per cc
bevatten en in meer dan 50 % coli-bacteriën in 1/100 cc werden gevonden. Het veteri-
nardirektorat stelt nu als eis, dat er op bedrijven, die kindermelk leveren, een electrische
warmwatervoorziening, electrische koeling en gelegenheid tot het stomen van de melk-
machine e.a. moet zijn. Het onderzoek (met de ringproef) op brucella en dat op bcta-
haemolytische streptococcen was steeds negatief. Van cie gestassaniseerde en laagge-
pasteuriseerde melk waren de cijfers zeer onvoldoende (tot 76 % boven 25.000 bacteriën
en tot 68 % positieve colititer).

277 dierenartsen hebben van het ministerie van landbouw een vergunning tot het
uitoefenen van melkcontróle op de boerderij. 30 hebben daar geen gebruik van gemaakt.

170.600 koeien vielen onder deze controle. V\'an 2,5 % daarvan was wegens klinische
afwijkingen kortere of langere tijd de aflevering van de melk verboden.

De resterende ruim 200 pagina\'s van het verslag worden ingenomen door in het jaar
1949 uitgevaardigde wetten en besluiten (waaronder op het gebied der receptuur).
115 blz. hieruit geven de nieuwe vleeskeuringswet en de daarop betrekking hebbende
besluiten weer, mitsgaders een toelichting. In dit bestek valt aan een zelfs summiere
behandeling niet te denken.

The Brucella ringtest for milk of individual cows and its value for deter-
mining their status of infection. G. C. van Drimmelen. (Onderstepoort J. vet. Rcs.
1951. 25, 39—49)-

Daar bij gevaccineerde koeien de ringtest slechts tot 3—4 maanden positief kan zijn,
is deze test een onderscheidingsmiddel ter onderkenning van virulente infecties. Bij de
laatste kan de bloedtiter in oude gevallen reeds tot een laag niveau zijn gedaald, terwijl
de ringtest nog positief kan zijn.

De ringtest geeft zonder uitzondering een positieve reactie een week of later na een
virulente besmetting. Verontreiniging van de melk kan de uitkomsten van de ringtest
niet beïnvloeden. Voor individueel onderzoek der dieren geeft de ringtest een nuttige
indicatie betreflende de werkelijke infectie-toestand van de koe, tenzij deze minder dan
3 maanden geleden gevaccineerd is geweest.

Ring-test ou épreuve de 1\'anneau Abortus-Bang ringprobe dans la brucel-
Iose bovine. Rosst, P. (Recueil de Méd. vét. 19:52, 128, 285—296.)

De agglutinatie van de gekleurde hrucella-bacteriën heeft in positieve melk bijna
ogenblikkelijk plaats. Dit heeft schr. ertoe gebracht de te onderzoeken melkmonsters,
na een verblijf van 10—12 minuten in de broedstoof, te centrifugeren. Hierbij is de
interpretering der positieve reacties met één tot vier tekens gemakkelijker. Ook bij
een aantal melkmonsters, welke slechte oproming vertonen, is deze methode aan te
bevelen.

Ondermelk van positieve dieren kan een positieve ABR vertonen na bijmenging
van wat negatieve melk. Gewassen positieve room wordt inactief. Verwarming gedurende
i uur tot 58° of 30 minuten tot 62° vernietigt niet de agglutininen.

18 vaarzen, een paar maanden voor de dekking gevaccineerd tegen abortus Bang,
vertoonden 1 jaar later geen ABR-reactie meer.

Het vetgehalte van de melk heeft invloed op de reactiviteit van de melk bij de buisjes-
methode, echter niet bij de centrifugeermethode.

Zure melk is niet geschikt voor de A B R Het blauwe antigeen gaat hierbij over in
een grijze tint; ook het rode antigeen, hoewel minder gevoelig in dit opzicht, geeft
onduidelijke reacties.

Een vergelijkend onderzoek van de A B R-reactie met blauw antigeen, rood antigeen
gekleurd met phenyltetrazolium volgens Bendtsen en gekleurd met phenyltetrazolium-
bromide van het Instituut Mérieux, gaf volkomen gelijkwaardige uitkomsten.

De bestrijding der runderbrucellose is in Noorwegen gebaseerd op de vrijwillige mede-
werking van de veehouders, op voorschriften, die de verspreiding der ziekte vanuit
besmette bedrijven verhinderen en op herhaald bloedonderzoek en slachten van de
reagerende dieren. De ziekte bleek in 1935, toen de bestrijding een aanvang nam, in
14 van de 20 districten voor te komen.

Tot en met 1 Januari 1936 waren in totaal op 2278 bedrijven positieve serumreacties
vastgesteld, van welke inmiddels 27, 92 % vrij van Brucellose waren geworden. In 1937,
twee jaar na het begin der bestrijding, waren ruim 75 % van de eertijds besmette be-
drijven vrij van Brucellose en in 1938 zelfs ruim 91 %. Van 1936 tot 1951 zien wij in
de bijgevoegde tabellen regelmatig elk jaar een kleiner aantal nieuwe infecties en tegen-
vallers optreden, terwijl het percentage bedrijven, dat zich vrij gemaakt heeft, regel-
matig toeneemt tot 100 %. Zelfs de oorlogsjaren hebben weinig invloed op de regel-
matige vooruitgang bij de bestrijding gehad.

Gedurende de laatste jaren werd meer en meer van de A B R reactie gebruik gemaakt.

De totale, door de overheid gedragen, kosten der bestrijding hebben 2.220.000 kronen
bedragen. Hiervan ontvingen de boeren als tegemoetkoming in de schade voor geslachte
reageerders 1.720.000 kronen. De dierenartsen ontvingen voor reisvergoeding en hono-
rarium 390.000 kronen, terwijl 110.000 kronen nodig waren voor administratieve kosten
en onvoorziene uitgaven. De gehele bestrijding heeft de staat minder geld gekost dan
de ziekte vroeger per jaar aan schade berokkende.

Antibiotherapie et insémination artificielle dans le traitement des endo-
metries de la Vache, par le Dr. P. Moulin. Recueil de Médecine Vétérinaire. Tome
CXXVIII, No. 1 Jan. 1952.

Volgens M. komt in Limoges veel steriliteit onder het rundvee voor. Hij meent dat
de oorzaak in een groot deel van de gevallen gezocht moet worden in een besmettelijke
baarmoederontsteking. Deze ontsteking zou van koe op koe overgaan.

Vroeger behandelde hij deze dieren met een ovariummassage gecombineerd met
Vit. E of hormonen. Later is hij begonnen (tijdens de oestrus) antibiotica intrauterien
te geven. Het instrumentarium, dat hij gebruikt, is zeer eenvoudig en bestaat uit een
rubberballon en een inseminatiepipet. De techniek is die van een rectale inseminatie.
Hij brengt op deze manier in de uterus:

2,5 cc 2 % tyrothricine hetgeen vlak voor het gebruik (op de boerderij) opgelost
wordt in 100 cc gekookt water. Bovendien geeft hij subcutaan meestal nog hypophyse
voorkwab hormon.

Bij de volgende bronst wordt de koe gedekt of geïnsemineerd. Het resultaat van deze
therapie zou uitstekend zijn; ook in stallen, besmet met Bang.

G. Schmid, H. R. Schmid und Birn, Über die differenzierte Diagnose der Tuberkulose

des Rindes mit Hilfe der Hämagglutination nach Middlebrook und Dubos.
Ammann, Polamivet, ein Analgetikum mit narkoseähnlicher Wirkung und dessen An-
wendung beim Hund.
Almasy, Neuere Ergebnisse über den Kalzium-Phosphorstoffwechsel des Rindes.
Höfliger, Drüsenaplasie und Hypoplasie in Eutervierteln des Rindes—eine erblich
bedingte Entwicklungsanomalie.

Spörri, Die ersten Fälle von sog. Wolff-Parkinson-White-Syndrom, einer eigenartigen

Nabholz und Beglinger, Erfahrungen bei der Verwendung des syrischen Goldhamsters

für die Tuberkulosediagnostiek.
Radvila, Hämagglutination, Autolyse und Immunisierungsvermögen von Schweine-
rotlaufbazillen.

F. Benesch, Wien, Abnorm frühzeitige, zur Gravidität führende Brunst bei einer Kalbin

und bei einer Kuh post partum.
A. Kment und H. Willinger, Wien, Weitere Versuchsergcbnisse bei der hormo-
nalen Sterilisation (Kastration) männlicher Schweine.
K. Machts, Reichenfels, Kärnten: Schwcinezucht und Schweinekrankheiten.

F. Puntigam und K. Berger, Wien: Über ,,Normal"-Werte moderner Kolloidlabilitäts-
reaktionen im Rinderserum.

K. Weisz und H. Raith, Salzburg; Vergleichende Untersuchungen über den Keim-
gehalt der Spermaproben von Stieren nach Zusätzen bakteriostatischer Substanzen.
E. Bajez, Hilm-Kematen, Zum Kaiserschnitt beim Rind in der Landpraxis.

G. Vogler, Bruck i. P., Salzburg: Die chirurgische Behandlung der Hymenmiszbildung
und der daraus entstehenden Krankheiten.

J. Guilhon et G. Logé, Dioctophymose canine en France.
A. Brion, Sur une théorie de l\'ictère du Muleton.
G. Barrière, Torsion du testicule chez le cheval.
M. Priouzeau, Mal vertébral des Bovidés.

L. Pigoury, Traitement de la polyarthrite du Veau par la didromycine.
M. Mouteaux, Pathogénie des oedèmes gazeux.

M. Serveille, H. Simonnet, J. Rougeuille, H. le Bars, M. Rouche et G. Voici,
Huit années de chirurgie expérimentale au Laboratoire de Physiologie de l\'école
vétérinaire d\'Alfort.
G. Lesbouyries et H. Drieux, Free-martinisme.

Roger et Cahit Ozcan, Ferments lactiques. Leur emploi dans le traitement des diarrhées
des bovins.

G. Cordier, Leptospirose bovine en Tunisie.
M. Wargniez, Léiomyome du col utérin chez une Vache.

A. Lucas, G. Bouley, A. Paraf et C. Quinchon, Variation du virus de la peste porcine
en France.

M.-T., Priouzeau, G. Thiery et H. Drieux, Hydatide polvpapillaire du feuillet des
Bovidés.

Tillmann, Zur Entwicklung der Erforschung der Biologie und Pathologie der Fort-
pflanzung.

Weingart, Beitrag zur instrumcntellen Behandlung der Schlundverstopfung des Rindes.

besonderer Berücksichtigung der Rundformen.
Siegmann, Künstliche Scheide mit eingebautem Thermometer.

Korkhaus, Zur Frage der medikamentösen Beeinflussbarkeit akuter und chronischer
Erkrankungen der Harnorgane von Hunden, insbesondere bei Verwendung von
Cystinol.

Scherbauer, Omnacillin eine Kombination von Omnadin und Penicillin in der Klein-
tierpraxis.

Spies, Erfahrungen mit dem Trockenverdünner „Dilopten" in der Besamungspraxis.
Fischer, Beitrag zu den allergischen Erkrankungen des Pferdes.

Beck, Der Stiebel Eltron-Elektro Milchentkcimer, ein wertwolles Gerät für die Tuber-
kulosebekämpfung.

Wildhagen, Zur Therapie von Verletzungen und Entzündungen der gemeinschaftlichen

Beugesehnenscheide bei Pferd und Rind.
Daigeler, Tuberkelbakterienausscheidung aus klinisch gesundem Euter von tuber-

Zarnack und Brühann, über den Kaiserschnitt beim Schwein in der tierärztlichen
Praxis.

Mehls und Reichenbach, Untersuchungen zur prophylaktischen Dasselbekämpfung.
Scheu, Untersuchungen über die ansteckende _t Leberentzündung des Hundes oder

Hepatitis contagiosa canis (Rubarth).
Heuer, Uber die Erfahrungen mit Aureomycin „Lederle" bei verschiedenen Hunde-
krankheiten.

Rindfleisch-Seyfarth, Sektionsbefunde bei verschiedenem Parkgeflügel, einigen ein-
heimischen Vogelarten und Stubenvögeln.
Margraff, Wachstumsversuche mit dem Animal Protein Factor an Küken.
Mahal, Die Indikationsgebiete des Vitamins E bei der Unfruchtbarkeit unserer Haus-
tiere.

Flückiger, Der Verlauf und die Bekämpfung der Maul- und Klauenseuch eim Jahre
1951/52 in den europäischen Weststaaten.

A. Maas, Die Riemser Rotlaufadsorbatvakzine nach Traub in der Praxis 1947 bis 1951.

G. Seidel, Ein Beitrag zur Frage der fleischbeschaulichen Beurteilung gesunder lak-
tierender Schweineeuter.

E.. Linke, Die entzündlichen Rückenmarkscrkrankungen des Hundes und Ihre Behand-
lung mit einem neuen Injektionspräparat „Wamysol".
R. Krahnert und M. Kupky, Vergiftung durch Taumelkerbel (Chaerophyllum
temulum) beim Sumpfbiber.

H. Niepage, Erhebungen über die Rinderleukose und Untersuchungen des Blutbildes.
W. Timm, Ein Beitrag zur Behandlung des Endoparasitenbefalls von Läuferschweinen mit
Natriumfluorid.

G. Godglück, Eine primäre Geschwulst der Milz bei einem syrischen Goldhamster.
R. Krahnert, Magenwürmer beim Huhn.

Journal of the American Veterinary Medical Association, Volume CXXI,
December 1952, No. 908.

S. H. McNutt, The Use of Antibiotics in the Treatment of Low fertility cows.
E. Irvin Neserke, False Extra-Uterine Pregnancy
G. S. Chinniah, Embryotomy of Siamese Twins in a Buffalo cow.

into Sheep abortion in New Zealand during the 1950 lambing season.
G. C. Simmons, J. J. Lawrence and B. R. V. Forbes, The identification of Leptospirosa
pomona isolated from calves in Queensland.

P. H. Durie and R. F. Riek, The role of the Dingo and Wallaby in the infestation of
cattle with hydatids.

STAAT VAN DE GEVALLEN VAN BESMETTELIJKE VEEZIEKTEN IN NEDERLAND
VOORGEKOMEN GEDURENDE DE MAAND DECEMBER 1952

de cijfers voor de haakjes duiden het aantal dieren aan, de cijfers tussen haakjes duiden
het aantal eigenaren aan, onder wier vee de ziekte werd geconstateerd

Veepest, longziekte en schaapspokken zijn in Nederland respectievelijk sedert 1869, 1887 en 1893
niet voorgekomen.

Radiorede van de Heer H. Venema, Adjunct-Directeur van de
Veeartsenijkundige Dienst, uitgesproken op Maandag 26 Januari
\'953 ^van \'9-45—20.00 uur over de zender Hilversum I.

De omstandigheden nopen er toe nogmaals het probleem van het mond- en klauwzeer
aan te snijden. Er heerst immers een geweldige epizoötie van deze ziekte in Europa,
niet alleen ten Westen van het IJzeren Gordijn, maar ook ten Oosten ervan. Zeer
verspreid komt de ziekte voor in Frankrijk, in W. en O. Duitsland, in Polen, Griekenland
en Italië. Minder erg in België en Luxemburg, Denemarken en Finland; sporadisch
in Zweden, Engeland en Zwitserland, helemaal niet in Noorwegen en Ierland. Dat
in de meeste Noordelijke landen de ziekte slechts weinig voorkomt, zal voor een deel
liggen aan de strenge maatregelen, die men aldaar heeft getroffen t.a.v. de invoer
uit landen, waar de ziekte heerst en aan de weinig dichte veebezetting, zodat, als de ziekte
eens uitbreekt, het geval gemakkelijk geïsoleerd kan worden en tenslotte aan het feit,
dat het mond- en klauwzeervirus misschien minder goed aardt in de koudere lucht-
streken. Dat het daar toch wel kan aanslaan is gebleken uit het optreden van de ziekte,
kort geleden in Finland.

De gunstige toestand in Denemarken, België en Luxemburg is te danken aan de
enting op grote schaal, welke in die landen is toegepast. Zwitserland neemt een af-
zonderlijke positie in; hoewel het in het Noorden sterk wordt bedreigd via de Duitse
grens, komt er toch slechts een sporadisch geval van mond- en klauwzeer voor; dit
komt mede, omdat in een brede strook langs deze grens aan Zwitserse zijde het vee
is geënt; verder zijn er rigoureuze invoerbeperkingen en het land heeft door zijn hoge
bergen natuurlijke barrières tegen verspreiding van de smetstof. Elk zich eventueel
voordoend geval van mond- en klauwzeer wordt onmiddellijk streng geïsoleerd en zieke
en verdachte dieren afgemaakt; de isolatie en de beperking van de bewegingsvrijheid
bepaalt zich niet alleen tot de voor de ziekte vatbare dieren, maar strekt zich ook uit
\',ot de mensen in de naaste omgeving; geen vergaderingen, cursussen en geen kinderen
naar de school.

Engeland verkeert in de gunstige omstandigheid, dat het door de Noordzee en het
Kanaal van het vasteland van Europa is gescheiden, maar toch komen er herhaaldelijk
gevallen van de ziekte voor, waarvan men in het algemeen het ontstaan toeschrijft
aan vogels, die het virus van het vasteland overbrengen. Ook hier tracht men door
strenge isolatie en afmaken uitbreiding te keren, hetgeen tot op heden nog altijd is gelukt.

Ierland is het benijdenswaardige eiland, dat in een reeks van jaren geen mond-
en klauwzeer heeft gehad. De veestapel in dit land is daarom zonder twijfel erg gevoelig
voor besmetting met deze ziekte en men neemt dan ook bij invoer van land- en tuinbouw-
producten van het vaste land van Europa de meest strenge maatregelen, hetgeen be-
grijpelijk is.

En hoe staat het nu in Nederland met het mond- en klauwzeer? Sedert wij na de
tweede wereldoorlog de beschikking hebben gekregen over een uitstekend vaccin,
dat practisch een immuniteit geeft van gemiddeld 8 maanden, hebben wij hier te lande
geen epizoötieën van betekenis meer gehad. De enting met dit vaccin heeft voor ons
land de oplossing gebracht van het mond- en klauwzeerprobleem. De omstandigheden
hier te lande met betrekking tot de veehouderij en de veehandel zijn van zeer bijzondere
aard en wel zodanig, dat in de loop der jaren is gebleken, dat van politiemaatregelen
t.a.v. de bestrijding geen afdoend resultaat werd verkregen. Een groot aantal epizoötieën,
dikwijls zeer uitgebreide, hebben herhaaldelijk onze veestapel geteisterd. De oorzaken
hiervan zijn onze lange grenzen met België en Duitsland, waaruit we werden bedreigd
en in het land de dichte veebezetting in een vlak land doorsneden met ontelbare kanalen
en sloten, waarlangs de besmetting zich gemakkelijk voortplantte en dan niet te vergeten
de enorme wekelijkse veeverplaatsingen naar de grote markten. Juist die grote vee-
verzamelingen op één plaats vormen een groot gevaar voor verspreiding van smetstof.

Voor ons land is dan ook de enige oplossing om uit het mond- en klauwzeer te komen
de totale onvatbaarmaking van de hele veestapel. Het verloop van de ziekte na 1946,

het jaar, dat de enting is ingezet, heeft wel bewezen, dat deze bewering juist is, want
n4 dat jaar heeft zich geen belangrijke epizoötie meer voorgedaan met uitzondering
van de overgang van 1951 op 1952, toen we overrompeld werden door een variant
van het virustype A, dat nog niet in ons land was voorgekomen en het type C, ook
voordien onbekend. Tot die tijd hadden we volstaan met te immuniseren tegen de hier
inheemse stammen A en O. Toch is bij deze laatste epizoötie gebleken, dat onze vaccin A
ook voldoende immuniseerde tegen de variant A 5. Evenwel vele niet geënte bedrijven
werden dus de dupe van het feit, dat men geen voorzorgen had genomen. Beide invasies,
dus zowel die van de A 5 variant als die van het C type werd spoedig de kop ingedrukt
en sedertdien wordt nu geënt met het driewaardige vaccin, dat onvatbaar maakt tegen
de virustypen A, O en C (en hetwelk zoals gebleken is eveneens immuniseert tegen de
variant A 5).

Nadat de epizoötie van het laatst 1951, begin 1952 was bedwongen, is aan het einde
van de staltijd in de aanvangsmaanden van 1952 op grote schaal geënt met het drie-
waardige vaccin en de resultaten daarvan zijn niet uitgebleven. We zijn in Mei de
weidetijd ingegaan met 43 besmette bedrijven; dit getal daalde de daarop volgende
weken tot 29 —-20 — 19 — 7 — 10 —-7 —-7; in begin Juli tot 2, vervolgens weer 7
en in de week eindigende op 20 Juli 4 gevallen, op welk tijdstip het besluit werd genomen
over te gaan tot afslachten van aangetaste dieren op besmette bedrijven. Kennelijk
geënte en niet te lang geleden geënte dieren op deze besmette bedrijven zouden niet
worden geslacht, maar gedurende 14 dagen in quarantaine worden gehouden.

Het aantal nieuw besmette bedrijven bleef tot begin December beneden de tien
per week en vertoonde daarna een belangrijke stijging, n.1. als volgt: 2e week van
December 15, 3e week 35r4e week 50, ie week van Januari 51, 2e week <34 en 3e week 48.
Hoe is deze stijging in de laatste weken te verklaren?

Ik heb U al gezegd, dat de gemiddelde immuniteitsduur na de enting J; 8 maanden
bedraagt; hieruit volgt dus, dat bij dieren, die in het vóórjaar 1952 gedurende de staltijd
zijn geënt, de onvatbaarheid ten einde loopt of reeds helemaal is verdwenen. Onze
veestapel wordt in zijn geheel dus weer gevoelig voor besmetting. En het zijn juist
weer de markten waarlangs de besmetting wordt verspreid; in de overgrote meerderheid
der gevallen wordt de besmetting aangehaald door aankoop van dieren op de markten,
de broeinesten voor verspreiding van besmettelijke ziekten. Wel is er een veterinaire
controle op de dieren, welke ter markt worden aangevoerd, doch dieren, die nog geen
kentekenen van de ziekte vertonen, maar reeds besmet zijn en in het z.g. incubatiestadium
verkeren, kunnen daarbij niet worden ontdekt. Toch scheiden deze de smetstof reeds
af met mest en urine en besmetten zodoende het marktterrein en de vervoermiddelen,
waarop ze terecht komen.

Het is dus niet te verwonderen, dat we de laatste weken enige uitbreiding zien ont-
staan. Wat staat ons nu te doen om dit zo goed mogelijk tegen te gaan? In de eerst-:
plaats onze veestapel opnieuw ongevoelig maken tegen het mond- en klauwzeer, door
zo snel mogelijk weer te gaan enten. En in de tweede plaats voorkomen, dat dieren
welke in het incubatiestadium verkeren op de markten verschijnen, m.a.w. alleen
dieren ter markt toe te laten, welke geënt en dus immuun zijn.

Om dit te bereiken heeft de Minister van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening
een beschikking afgekondigd, op grond van artikel 38 der Veewet, waarin wordt bepaald,
dat vervoer van een rund, ouder dan 2 maanden slechts is toegestaan onder voorwaarde,
dat de vervoerder in het bezit is van een verklaring, welke is afgegeven door of namens
een Directeur van een erkende Provinciale Gezondheidsdienst voor Dieren. Uit deze
verklaring moet blijken, dat het rund afkomstig is van een bedrijf met een veebeslag,
dat tenminste 14 dagen voor de datum van vervoer in zijn geheel tegen mond- en klauwzeer
is geënt. De 14 dagen zijn bepaald, omdat de totale onvatbaarheid pas tot stand is ge-
komen twee weken nü de enting.

Een totaal marktverbod zou uit een wetenschappelijk bestrijdingsoogpunt zijn te
verkiezen, maar dit schijnt voor ons land met zijn sterk ontwikkeld marktwezen eco-
nomisch niet verantwoord te zijn. Ook de nieuwe maatregel, die op 1 Februari a.s.
ingaat, zal aanvankelijk tot moeilijkheden aanleiding geven, maar men moet niet

vergeten, dat het voor ons land van het allergrootste belang is helemaal uit het mond-
en klauwzeer te komen, willen we onze land- en tuinbouwproducten ongestoord kunnen
exporteren. Het gaat in dit opzicht niet alleen om de export van ons vee, maar evengoed
om die van aardappelen, hooi en stro en voor groenten, fruit, bloembollen, snijbloemen,
potplanten, heesters en noem maar op.

Op het ogenblik is de situatie zo, dat bij uitvoer van onze agrarische producten
naar welk land ook, veeartsenijkundige certificaten moeten worden overgelegd, waarin
wordt verklaard, dat deze producten afkomstig zijn van bedrijven, welke vrij zijn van
mond- en klauwzeer en die sedert 3 tot 6 maanden — dat hangt van het invoerland af —
vrij zijn geweest van de ziekte. Bovendien mag in een omgeving met een straal van
10 tot 25 km — ook al weer afhankelijk van het importland — de ziekte gedurende
de laatste 2 of 3 maanden niet zijn voorgekomen. Aan deze voorwaarden kan dikwijls
heel moeilijk worden voldaan, vooral niet als de ziektegevallen wat verspreid voorkomen.
Zelfs wordt er bezwaar tegen gemaakt bloembollen te accepteren, wanneer de grond
is bewerkt met koemest, welke eventueel afkomstig kan zijn van met mond- en klauwzeer
besmette bedrijven. Enkele landen verbieden elke import uit landen waar mond- en
klauwzeer voorkomt, ook al beperkt zich dit tot een enkel geval; dan is er zelfs met
veterinaire certificaten niets te bereiken.

U begrijpt, welke moeilijkheden onze export, soms terecht, misschien ook wel eens
ten onrechte, in de weg gelegd worden. De hele agrarische export is afhankelijk van het
mond- en klauwzeer en het loont toch zeker de moeite daarvoor enkele moeilijkheden
en bezwaren te aanvaarden.

Maar het is niet alleen voor de export, ook de veehouder zelf is er toch bij gebaat,
dat hij zich kan vrijwaren tegen deze gesel in zijn veestapel, die al zo\'n enorme schade
in de loop der jaren heeft veroorzaakt. Tegen een geringe premie, in vergelijking tot
de schade die men heeft als het mond- en klauwzeer de veestapel aantast, kan men
zich verzekeren gevrijwaard te blijven van de ziekte. Talmt daarom ook niet langer
maar laat Uw dieren enten. Jonge kalveren beneden de leeftijd van 6 weken zijn nog
onvoldoende vatbaar voor immunisatie; er is geen bezwaar tegen deze groep later
te enten b.v. tegen de tijd, dat ze weer op stal komen; ze zijn dan ongeveer een half
jaar oud. Vertrouwt er niet op, dat wanneer de buurman zijn veestapel heeft laten
enten, dat U dan geen gevaar meer loopt; de wegen waarlangs besmetting tot stand
kan komen zijn dikwijls onbegrijpelijk.

Op grond van artikel 9 van de Veewet kan de Minister van Landbouw, Visserij en
Voedselvoorziening de verplichting tot enting van alle vee opleggen, maar wij houden
in het algemeen weinig van verplichtingen. Laten we er dan ook voor zorgen, dat de
Minister niet genoodzaakt wordt deze maatregel te hanteren door allen mee te doen
aan de georganiseerde enting, welke uitgaat van de Provinciale Gezondheidsdiensten.
Een dergelijke georganiseerde enting kan vlot verlopen en heeft bovendien nog het voor-
deel voor U dat dain tarieven in rekening worden gebracht, welke zijn vastgesteld in
overleg tussen de Stichting voor de Landbouw en de Mij. voor Diergeneeskunde, welke
tarieven lager liggen dan die, welke gelden bij incidentele enting.

Geeft Uw vee dus spoedig op voor de enting, \'t zij bij Uw zuivelfabriek of Uw dieren-
arts of bij Uw Gezondheidsdienst. Op die manier draagt gij Uw steentje bij aan het
belangrijke doel: Nederland in de komende maanden vrij van mond- en klauwzeer.

Het gunstige verloop van de varkenspest maakt het mogelijk het gebied, waarin
vrijelijk varkensmarkten mogen worden gehouden, verder uit te breiden. Blijkens een
beschikking van de Minister van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening a.i. in de
Nederlandse Staatscourant worden met ingang van 31 Januari 1953 de beperkende
bepalingen t.a.v. het houden van varkensmarkten opgeheven in de provincies Limburg,
Noord-Brabant, Zeeland en het gedeelte van de provincie Noordholland benoorden
het IJ en het Noordzeekanaal.

het IJ, het IJsselmeer, het Keteldiep, de IJssel, de Rijn stroomafwaarts, de Lek, de
Nieuwe Maas en de Nieuwe Waterweg, blijft het houden van markten voor fok- en
opfokvarkens verboden.

Het vervoer van varkens uit het gebied waar de varkensmarkten geschorst zijn naar
het „vrije" gebied blijft verboden. Het marktverbod geldt niet voor slachtvarkens
met een levend gewicht van ten minste 75 kg, evenmin als de verbodsbepaling ten aan-
zien van het vervoer naar het „vrije" gebied, voorzover de slachtvarkens rechtstreeks
naar een slachterij worden vervoerd.

Wijziging van de beschikking van 17 September 1952, laatstelijk ge-
wijzigd bij beschikking van 31 Decemher 1952, in zake de varkenspest.

De varkensmarkten zijn geschorst in het gedeelte des Rijks, hetwelk wordt be-
grensd door:

Noordzee ten zuiden van het Noordzeekanaal—Noordzeekanaal—IJ—zuidelijke
en oostelijke oevers van het IJsselmeer tot de monding van het Keteldiep—Ketel-
diep—IJssel—Rijn stroomafwaarts—Lek—Nieuwe Maas—Nieuwe Waterweg.

Deze beschikking treedt in werking met ingang van de dag, volgende op die
harer bekendmaking in de Nederlandse Staatscourant.

Opgave van het aantal reactiedieren, aangeboden voor slachtpremie in de
vierweekse periode van 1 December tot en met 28 December 1952.

Na i Februari bereikten het secretariaat van de Maatschappij voor Diergeneeskunde
verschillende blijken van intens medeleven bij de vreselijke ramp, die over Nederland
is gekomen en waardoor ook een aantal collegae werd getroffen.

Zo vertolkte collega Dr. J. v. d. Hoeden te Tel-Aviv, Israël zijn warme gevoelens
op de volgende wijze:

Het is mij een behoefte, als Nederlands dierenarts in het buitenland, uiting te geven
aan mijn diepgevoeld medeleven met de ontzettende ramp die mijn geboorteland heeft
getroffen en waarvan waarschijnlijk ook verschillende collega\'s de onmiddellijke kwade
gevolgen hebben ondergaan.

De bevolking van Israël heeft een bijkans traditionele waardering voor Holland, waar
velen hun opleiding hebben genoten en dat een bijzondere roep heeft wegens zijn gast-
vrijheid en begrip voor de noden van anderen.

In het bijzonder voelen de in Nederland geborenen zich ernstig geschokt door de
gebeurtenissen dezer laatste rampspoedige dagen.

Het zal hun een troostrijke plicht zijn indien zij naar hun vermogen zullen kunnen
bijdragen tot leniging van de nood.

Met deze uiting van sympathie weet ik mij de tolk te zijn van alle Israëlische dieren-
artsen.

Met collegiale groet,
Hoogachtend
w.g. J. v. d. Hoeden
Directeur van het Veterinair Instituut van Israël

Voor zover nog niet aan het radiobericht van Zondag 8 Februari is voldaan, wordt
nogmaals aan de geëvacueerde dierenartsen verzocht zo spoedig mogelijk hun evacuatie-
adressen op te geven aan het secretariaat van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.
Daar deze aflevering van het Tijdschrift waarschijnlijk niet alle geëvacueerde dieren-
artsen zal bereiken, wordt de medewerking gevraagd van die collegae, die met de
verblijfplaats van geëvacueerde collegae op de hoogte zijn.

Bovenstaand verzoek houdt onder meer verband met de mogelijkheid geëvacueerde
dierenartsen in te schakelen op plaatsen, waar een groot aantal geëvacueerde dieren is
opgenomen, zodat het werk van de plaatselijke dierenarts sterk is uitgebreid. Door het
waarnemingsbureau zal naar een bevredigende regeling worden gestreefd.

Depöts voor instrumenten en diergeneesmiddelen ten behoeve van de
dierenartsen in de geteisterde gebieden.

Zoals per radio is bekend gemaakt zijn voor de dierenartsen uit de noodgebieden
een drietal depóts ingericht, waaruit zij de benodigde instrumenten en diergenees-
middelen kunnen betrekken.

Het filiaal van de firma Hrocades & Stheeman te Rotterdam, telefoon K 1800-
111840.

De Provinciale Gezondheidsdienst voor Dieren in Zeeland te Goes, Tel. K 1100-2708.

Zoals door de Inspecteurs van de Veeartsenijkundige Dienst aan de practiserende
dierenartsen is meegedeeld, moeten geëvacueerde dieren zo spoedig mogelijk worden
geënt, indien niet vaststaat, dat voldoende immuniteit aanwezig is.

Tegelijkertijd kunnen de dieren worden geënt van de veehouders, die geëvacueerde
dieren hebben opgenomen.

Het vaccin voor deze entingen wordt de dierenartsen niet in rekening gebracht.
Van de dierenartsen wordt verwacht, dat voor de entingen van de geëvacueerde dieren
niets in rekening wordt gebracht en voor de eventuele enting van de dieren van het
bedrijf zelf het gewone honorarium na aftrek van de vaccinkosten.

Het Hoofdbestuur heeft gemeend zich achter deze regeling te moeten stellen.
Inmiddels is echter wel gebleken, dat de practische uitvoering op allerlei bezwaren
stuit en onbillijkheden doet ontstaan. In sommige gebieden b.v. zijn vrij veel dieren
geëvacueerd, waarvan de herkomst bekend is en die kort te voren geënt blijken te zijn.
Dit laatste geldt vaak ook voor de dieren van de veehouders, die geëvacueerde dieren
hebben ontvangen.

In dergelijke gevallen heeft enting van de geëvacueerde dieren weinig zin en van
een gelijktijdige enting van de andere dieren zal weinig terecht komen.

Het nieuwe Jaarboekje is in de eerste week van deze maand aan de leden en candidaat-
leden van de Maatschappij voor Diergeneeskunde toegezonden.

Voor zover iemand abusievelijk geen exemplaar mocht hebben ontvangen, wordt
het op aanvraag alsnog door het secretariaat toegezonden.

De Redactie heeft ook nu weer getracht deze uitgave te maken tot een zo betrouwbaar
en volledig mogelijke gids op diergeneeskundig gebied; de medewerking van de dieren-
artsen heeft dit streven in belangrijke mate gesteund.

Het Hoofdbestuur dankt allen, maar in het bijzonder de Redactieleden, voor al
het werk dat voor het tot stand komen van deze uitgave is verricht.

Bij het verschijnen van deze aflevering zal de assistentieperiode, die in overleg van
de Faculteit der Veeartsenijkunde met de Maatschappij voor Diergeneeskunde is vast-
gesteld bijna zijn afgelopen.

Op Maandag 23 Februari zal het onderwijs namelijk weer in volle omvang worden
voortgezet. De Faculteit is na deze datum nog wel bereid bepaalde faciliteiten te verlenen,
indien dan nog diergeneeskundige hulp nodig zou zijn, die direct samenhangt met de
ramp.

In verband met bovenstaande wordt er nogmaals op gewezen, dat het einde van de
assistentie aan het waarnemingsbureau moet wordqp bericht door middel van de aan
de betrokken dierenartsen toegezonden afmeldingskaart, waarop het aantal assistentie-
dagen wordt gemeld; deze kaart wordt ondertekend door dierenarts en assistent(e).
Wanneer deze kaart niet wordt ingezonden, zodra de assistentie eindigt, ontstaan

niet alleen moeilijkheden bij de afdracht van de dierenartsen aan de Provinciale Ge-
zondheidsdiensten, maar ook bij de uitbetaling van het honorarium aan de assistenten
door het waarnemingsbureau.

Sommige assistenten, die per kaartschrijven reeds zijn afgemeld, zijn daarna in-
geschakeld bij de massale enting tegen mond- en klauwzeer. Ter voorkoming van mis-
verstand wordt er aan herinnerd, dat deze assistenten niet onder de sociale voorzieningen
vallen, tenzij de dierenartsen het waarnemingsbureau hebben verzocht de verzekering
te continueren.

Daar een aantal leden de contributie over het jaar 1953 nog niet heeft voldaan,
wordt nog even herinnerd aan de nota, die als losse bijlage aan de aflevering van 1
Januari 1953 was toegevoegd.

Ter voorkoming van onnodige administratie en onkosten wordt dringend
verzocht de contributie nu per omgaande te voldoen.

Voor het verkrijgen van verminderde contributies bestaat nog gelegenheid tot 1 April
a.s.; de achterzijde van de nota bevat hierover een uitvoerige toelichting.

De zware materiële schade, die enige collegae helaas heeft getroffen, zal ook voor de
Maatschappij voer Diergeneeskunde wellicht financiële consequenties meebrengen.
Dit alleen al moet aanleiding zijn om de normale gang van zaken zoveel mogelijk te
bevorderen door tijdige overmaking van de contributie.

De Commissie van Beheer C.L.O.-mengvoeders ,,De Schothorst" organiseert op
Woensdag 24 en Donderdag 25 Februari a.s. een tweedaagse meeting in het Jaarbeurs-
restaurant (dinerzaal) en het Jaarbeursgebouw (Standzaal) le Utrechl.

Het doel van deze meeting, die in 1952 voor het eerst werd gehouden, is de bevordering
van het contact tussen wetenschap en practijk.

Talrijke deskundigen, waaronder hoogleraren van de Faculteit der Veeartsenijkunde
en dierenartsen zullen korte voordrachten houden over veevoeding, dierziekten, pluim-
veehouderij etc.

Voor de eerste meeting bleek ook van de zijde van de dierenartsen ruime belangstelling
te bestaan. Zonder twijfel zal dit ook nu het geval zijn.

Voor het verkrijgen van een programma kan men zich wenden tot de secretaris van
de Commissie van Beheer C.L.O.-mengvoeders ,,De Schothorst" te Hoogland.

KORT VERSLAG van de vergadering gehouden op 24 Januari 1953 in
het Jaarbeursgebouw te Utrecht.

Als te 10.15 uur de voorzitter, Dr. D. M. Hoogland de vergadering met een kort
woord van welkom opent, zijn aanwezig 45 leden, benevens als gasten de Hoofdinspecteur
van de Volksgezondheid E. J. A. A. Quaedvlieg, de Inspecteurs van de Volksgezondheid
Dr. J. M. v. Vloten en K. Hofstra, de Secretaris van de Mij. voor Diergeneeskunde
Dr. W. A. de Haan en de heer J. v. Wilgen, verbonden aan de N.V. Philipsfabrieken
te Eindhoven.

De notulen worden onveranderd vastgesteld, waarna de heer v. Wilgen zijn voor-
dracht aanvangt over:

In een opgewekt en sympathiek betoog geeft spreker een verhandeling over het
principe en het gebruik van de T.U.V.buizen. Het woord „sympathiek" is hier vooral
op zijn plaats, daar wij tijdens de voordracht geen ogenblik het gevoel krijgen,
dat hier een koopman, die zijn waar komt aanprijzen, aan het woord is.

Integendeel: het onderwerp wordt in strikt wetenschappelijke stijl gehouden en
de practische toepassing wordt uitvoerig behandeld.

Dat de vergadering het gebodene ook zeer waardeert blijkt ten slotte uit het verzoek
van één der leden, deze voordracht in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde te willen
doen opnemen. Daar dit inderdaad zal geschieden meen ik dus hiernaar te kunnen
verwijzen.

Als men een entkast gebruikt, welke is toegerust met T.U.V.buizen, dan schakelt
men de buizen 20 minuten vóór het enten in. Tijdens het enten branden ze dus niet
(gevaar voor lichte conjunctivitis). Het ranzig worden (oxydatie) van vet in ultraviolet
licht komt door te lang bestralen.

Deze oxydatie van vet is wel bestudeerd vlak na de bestraling doch van een nawerking
is nog niets bekend.

Men bedenke voorts, dat het bestralen van vlees en vet een oppervlakte-tiflfect geeft.
Hoe het met de diepte straling staat is nog niet voldoende onderzocht.

(De ozonontwikkeling buiten de lampen is maar gering, zodat men niet beducht
behoeft te zijn voor aantasten van het hangwerk.)

Voor grote ruimten gebruike men lampen met lage energie, zodat men lang moet
bestralen. Moet er personeel in zulke ruimten werken, dan past men bovendien partiele
ruimtebestraling toe.

Met het oog op eventuele onaangename gevolgen voor het personeel, bestralen wc
dan alleen gedurende de nacht (bijv. 10 u. per etmaal).
Kosten: per 20 m² zijn nodig 4 lampen (ƒ 27.— per lamp).

De lampen worden jaarlijks vervangen, dus de kosten bedragen i f 120.—
per jaar per 20 m² (installatiekosten en stroomverbruik inbegrepen). (Het
ie jaar f 160.— per 20 m²).

Z.g. „klef" vlees wordt in de nabijheid van de lampen weer behoorlijk droog. Dit weet
de slager ook wel en daarom zal hij het slechtste vlees zo kort mogelijk bij de lamp
hangen.

Dit is misschien een mooie aanwijzing voor de controlerende ambtenaar, die de
koelcel komt inspecteren!

Men zou zeggen: dit droog worden zou de controleur bij het onderzoek misschien
op een dwaalspoor kunnen brengen, doch als het vlees niet deugdelijk meer is in de
diepere lagen, dus aldaar veel bacteriën bevat, gaat het ontbindingsproces, in weerwil
van de oppervlaktedroging, toch door.

Het beste is de straling toe te passen zo spoedig mogelijk na het slachten. Zaagsel
op de vloer van de koelruimten heeft geen invloed op de straling, evenmin als het dag-
licht.

Een belangrijke vraag is nog: Hoe staat het met de invloed op andere bacteriën,
bijv. tuberkelbacillen en andere pathogene kiemen?

Het antwoord luidt: pathogene micro-organismen zijn als regel zeer gevoelig; de
tuberkelbacil, door haar beschermend waslaagje, iets minder.

Bestraling zal het flamberen echter wel niet kunnen vervangen, tenminste zo ver
zijn we nog niet.

De Voorzitter dankt de spreker zeer voor diens voordracht, welk dankwoord door een
krachtig applaus wordt onderstreept.

Na de lunch, waaraan i 40 collegae aanzitten, wordt de vergadering voortgezet.
Allereerst worden nu de ingekomen stukken behandeld.

Op 6 Februari a.s. is er een vergadering met de Gezondheidscommissie voor Dieren
over de slachtbewijzen. Namens de Mij voor Diergeneeskunde hopen aanwezig te zijn
de collegae D. Hendrikse, Dr. W. A. de Haan en J. Kranenburg. De Groep zal worden
vertegenwoordigd door Dr. D. M. Hoogland, M. Karsemeijer en J. J. Ooms.

De Hoofdinspecteur van de Volksgezondheid de heer E. J. A. A. Quaedvlieg wijst
nog eens op de belangrijke voordracht, die Prof. C. F. v. Oijen in het Jaarbeursgebouw
te Utrecht hoopt te houden op Zaterdag 14 Februari a.s. Aanvang 10 uur v.m. Onder-
werp: „Nederlandse bepalingen betreffende de keuring van tuberculeuze slachtdieren".

Behalve de Inspecteurs van de Volksgezondheid, de directeuren van Vleeskeurings-
diensten, worden aldaar ook verwacht alle collegae, die in de vleeskeuring werkzaam zijn.

Verder drukte spreker er zijn voldoening over uit, dat de vergaderingen van de Groep
altijd zo\'n leerzaam en prettig verloop hebben. „De sfeer is in de Groep uitzonderlijk
goed en daarom kunnen wij elkaar hier alles zeggen. Hier horen wij de moeilijkheden,
die zich in de praktijk voordoen. Ook kritiek wordt ons desnoods niet gespaard. Deze
goede sfeer bevordert de juiste onderlinge verhoudingen en dit zal de uitvoering van
de vleeskeurjngswet slechts ten goede komen".

Als leden van de kascommissie worden benoemd de collegae Dr. J. H. J. v. Gils
en G. v. Soest.

Daarna houdt collega A. H. J. v. n. Put (te Hoensbroek) een inleiding over de salaris-
regeling (rapport Ubink).

Spreker heeft zich terdege in deze materie verdiept en ontvouwt hierover verschillende
denkbeelden, die met grote aandacht worden beluisterd.

Op verzoek van één der leden zal collega v. d. Put zijn beschouwingen toezenden
aan de H.I. van de Volksgezondheid en aan het H.B. van de Mij voor Diergeneeskunde.

Bij de rondvraag vestigt collega de Bruin (Boxtel) de aandacht op het feit, dat momen-
teel v.g.t. vlees in Helmond en Boxtel wordt ingeblikt (alleen vlees in jus); het wordt
echter nogal duur en het zou prettig zijn als men ook andere producten er van kon
bereiden (worst, corned beef, boterhamworst en dgl.).

De Hoofdinspecteur antwoordt hierop, dat we nog in het stadium van proefnemingen
zijn en er moet nog zoveel worden onderzocht, dat spreker geen nadere toezeggingen
kan doen.

De datum der volgende vergadering wordt vastgesteld op 11 April a.s. (huishoudelijke
zaken en een z.g. „praatvergadering", waarop praktijkproblemen worden aangesneden).

Met het oog op degenen, die met behulp van de mutaties, die in deze rubriek worden
gepubliceerd, het pasverschenen jaarboekje op peil willen houden, zal ook dit jaar
steeds de betreffende pagina van het boekje worden vermeld.

Voor het lidmaatschap van de Maatschappij voor Diergeneeskunde worden voor-
gedragen de collegae:

Het Hoofdbestuur heeft de volgende diergeneeskundige candidaten aangenorne:n
als candidaatlid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde:

Franssen, J. G.; van Terwinselen naar Eindhoven, Pauwlaan 12, tel. K 4900-5,89)5
(privé), 3221 (bur.); adj. dir. ab. (pag. 7$)

Jongeneel, G.; van Brandwijk naar Utrecht, van Speykstraat 12, tel. K 3400-149603
(privé), 11994 (bur.), gr. 589442; ass. R.U. (fac. V.K., kliniek v. Vet. Verloskuintde
en Gynaecologie). (pag. 8(8)

Koopman. J. J.; van Bergen (L.) naar Helmond, Nassaustraat 7, tel. K 4920-24.8\'7-

Most, C. v. d.; van Schiedam naar Rotterdam, Stadhoudersweg n8d. (pag. g;5)
MuLler, G., te Gouda naar Krugerlaan 98, aldaar, tel. K 1820-5071. (pag. 9(6)
Niks, J., te Soest naar Bartolottilaan 6. aldaar. (pag .97)

Wouda, L. H., te Steenwijk is aangesloten onder telefoonnummer K 52io-2\'6i2,
gr. 54416. (pag. 31.4)

Franssen, J. G., te Eindhoven tot adjunct Directeur van het openbaar slachthuis,
aldaar. (pag. 79)

Hal, J. A. M. van, te Roosendaal, met ingang van 1 Januari 1953 tot tijdelijk Rijks-
keurmeester in bijzondere dienst bij de Veeartsenij kundige Dienst. (pag. 82)

Kraneveld, Prof. Dr F. C. tot Membre Étranger de la Société de Pathologie Comparée.

Winden, M. J. van, te Eindhoven, met ingang van 1 Februari 1953 tot tijdelijk
Rijkskeurmeester in bijzondere dienst bij de Veeartsenijkundige Dienst, (pag. 113).

Mus, P. J. te Hoorn, Braad 2, tel. K 2290-4872. (pag. 96)
Staal, J. H., te Sleen (Dr.), A-36, tel. K 5916-372, gr. 51014; P., geass. met E. Brill

Geslaagd op 3 Februari 1953:
Bok, A. M. F. de
Klopping, E.
Kramer, J.
Schukken, A.

M. C. van Buuren te Zuidland, op 3 Februari 1953 in het gemeentelijk ziekenhuis,
Bergweg 81 te Rotterdam. (pag. 74)

Door een betreurenswaardig misverstand werd in het vorig Tijdschrift, onder de
aanduiding „Overleden", de naam vermeld van F. Bakker in stede van die van wijlen
collega F. Dekker te Rotterdam, voor welke fout de Redactie haar verontschuldiging
aanbiedt.

een practijk in het Oosten van het land; gunstige ligging bij
een stad; huurhuis beschikbaar.

Brieven onder No. 11, Maatschappij voor Diergeneeskunde,
Lessinglaan 104, Utrecht.

Brieven onder No. 12, Maatschappij voor Diergeneeskunde,
Lessinglaan 104, Utrecht.

De vererving van de kleur van de haren bij de paarden is in de laatste
jaren weer iets meer in de belangstelling komen te staan omdat een der
dekhengsten (Rheinfèld) een vrij groot aantal isabeikleurige veulens
(echte en onechte isabellen) verwekt en omdat in de laatste jaren enige
malen een wit veulen geboren werd uit gekleurde ouders, soms met enige
gekleurde haren aan de onderbenen. Ook de berichten, die nu en dan
in de literatuur verschijnen over de fokkerij van Palomino\'s in Amerika
(een goud isabel) en de vermelding, dat uit de paring van Palomino\'s
onderling, naast vossen en isabellen, ook albino\'s te voorschijn komen,
heeft de interesse voor de kleurenfok weer doen stijgen.

Het lijkt ons daarom niet ondienstig aan de hand van hetgeen in de
literatuur vermeld wordt, aangevuld met enige eigen waarnemingen,
het onderwerp van de vererving der kleuren bij de paarden nog eens te
behandelen. Vooral omdat wij ten opzichte van de witgeboren paarden
tot een andere verklaring zijn gekomen dan de tot nu toe gebruikelijke
en wij ook voor de schijnbare tegenstelling tussen de doninante isabelkleur
van Walther en de intermediaire isabel van anderen een oplossing menen
gevonden te hebben.

Sedert de onderzoekingen van Block (1917) is men het er wel over
eens, dat het pigment in de huid gevormd wordt in de basaallaag van de
epidermis uit een met het bloed aangevoerde- en een ter plaatse ge-
vormde stof.

De eerste, uit het lichaam aangevoerde stof, de pigmentmoederstof,
wordt door Block beschouwd identiek of ten nauwste verwant te zijn met
3—4 dioxyphenylalanine (Dopa) terwijl de ter plaatse gevormde stof een
ferment is, dat door hem dopaoxydase genoemd werd.

Hoewel we in de genetica het optreden van kleur in de regel aangeven
met een enkele symbool C, blijkt uit het voorafgaande voldoende, dat
voor het tot stand komen van ,,kleur" de samenwerking van verschillende
componenten nodig is. Onder het simpele symbool CC moeten we dus
in werkelijkheid een groep van genen verstaan. Is men het over de plaats
en de wijze van ontstaan van kleur wel eens, minder eensluidend is het
oordeel over de kwestie, of er één of meer grond-pigmenten zijn. Walther
(1913), die één van de eersten was, die een genetische analyse van ver-
schillende kleuren trachtte te maken, kwam bij de bewerking van zijn
materiaal tot de gevolgtrekking dat er twee soorten van „grondpigment"
waren, nl. een „geel" en een „rood".

Düerst (1926), die oorspronkelijk dacht, dat er maar één grondpigment
(rood) was, kwam later tot de conclusie, dat er naast dit grondpigment
nog een hulppigment voor zwart is.

Lodemann (1927) komt op grond van zijn zeer uitgebreide onder-
zoekingen tot het resultaat, dat er slechts één grondpigment (rood) is en
dat „zwart" niets anders is dan een verder geoxydeerd rood.

Deze veronderstelling van Lodemann komt overeen met die van onder-
zoekers van de haarkleur bij muizen o.a. Brauch en VV. L. Russel (1946),
die ook van twee soorten pigment spreken, nl. phaeomelanine en eumela-
nine, waarvan de eerste als een minder geoxydeerde vorm van de tweede
moet worden opgevat.

Wanneer we de conclusie van Lodemann vasthouden, zouden we
„zwart" kunnen aangeven door CCBB, d.w.z. een rood pigment dat door
een bijkomende factor B sterker geoxydeerd is dan het grondpigment rood.
Bij aanname van de theorie van „Düerst" en ook van Walther kunnen
we „zwart" eveneens aangeven met de formule CCBB, d.w.z. naast het
grondpigment komt nog een ander pigment voor. Maar B wordt alleen
aangetroffen als C aanwezig is.

De kleur van de pigmentkorrels is niet alleen afhankelijk van het aanwezig
zijn van het grondpigment C, maar in niet mindere mate van de hoeveelheid
van het pigment. Is er heel veel van dit pigment in eenzelfde pigmentkorrel
opgehoopt, dan wordt de kleur donkerrood (donkerbruin); is er weinig
pigment in de korrel, dan is deze lichtrood.

De kleur, zoals we die ten slotte bij onze paarden zien, is niet alleen
afhankelijk van de hoeveelheid pigment, die in een pigmentkorrel is opge-
hoopt, maar ook van het aantal pigmentkorrels en vooral ook van de
verspreiding van deze pigmentkorrels over de schors en het merg.

Terwijl bij vossen, zwarten en bruinen, de schors a.h.w. over zijn gehele
uitgebreidheid vol zit met pigmentkorrels (hetzij zwarte, donkerrode,
gewoon rode of lichtrode) is dit bij de gelen, valken en muisvalen niet het
geval. Lodemann zag, dat bij de isabellen en valken (onechte isabellen)
de top van het haar in dit opzicht overeenkwam met die van de vossen,
maar dat naar het midden toe de pigmentkorrels zich hoe langer hoe meer
van de peripherie terugtrekken om daarna in de schors alleen maar als
een dunne laag om het merg voor te komen. Dicht bij de huid zijn in de
schors geen pigmentkorrels meer te vinden.

Bij de vossen, bruinen en zwarten, is het merg nog rijk van korrels
voorzien, terwijl bij de isabellen en valken ook in het merg het aantal
geringer is.

Düerst deelt mede, dat bij de muisvalen het aantal korrels in het merg
ook sterk gereduceerd is. De korrels zelf zijn bij de isabellen, valken en
muisvalen evenwel nog licht rood.

Düerst deelt ook nog mede, dat bij sterk luchthoudende schors zelfs
bij merg, dat goed gevuld is met pigmentkorrels, het haar ons als „wit"
voorkomt en dat bij donker merg en slechts heel weinig pigment in de
schors, het haar geel is.

Ook de belichting is van invloed, daar bij doorvallend zonlicht zwarte
en donkerbruine haren roodachtig worden, terwijl rode haren hierdoor
gelig gaan lijken.

Zowel Düerst als Lodemann wijzen er op dat het buitengewoon moeilijk
is om een grens te trekken tussen de verschillende kleuren, daar deze
geleidelijk in elkaar overgaan.

Bij de paarden heeft het genetisch onderzoek zich in hoofdzaak moeten
bepalen tot het materiaal, dat in stamboeken is verzameld en enkele los
waargenomen gevallen.

Van een experimenteel onderzoek kan geen sprake zijn, daar de daaraan
verbonden kosten in geen verhouding zouden staan tot de waarde van
de eventuele resultaten van zo\'n experiment.

De gegevens, die in de stamboeken verzameld zijn, laten in heel veel
gevallen geen nader onderzoek naar hun betrouwbaarheid toe; vooral
als het reeds gestorven dieren betreft. Dat er fouten in de stamboeken
voorkomen weet ieder. Vooreerst is het in verschillende gevallen bij het
pasgeboren veulen niet mogelijk om met absolute zekerheid de kleur van
het volwassen dier, dat hieruit zal opgroeien, aan te geven.

Meermalen kon geconstateerd worden, dat de opgegeven vader niet
de werkelijke vader van het veulen in kwestie was. Soms is deze foutieve
opgave te goeder trouw, maar er zijn ook gevallen aan te wijzen, waarin
dit zeker niet het geval geweest is.

Ten opzichte van de genetische verhouding bij vos - zwart - bruin heeft
sedert de publicatie van Walther (1913) vrijwel geen verschil van mening
bestaan.

Reimers (1917), die een uitvoerig onderzoek instelde bij materiaal, dat
in het Oost-Fries- en Gronings stamboek verzameld was, en o.a. ook het
onderzoek van Wentworth (1913) memoreert, komt bij zijn onderzoek
tot dezelfde conclusie als Walther.

Uit het feit, dat uit vosouders alleen vosveulens geboren worden, kwam
hij tot de conclusie, dat de vossen homozygoot zijn voor die kleur (CC).
Er komen in de stamboeken uitzonderingen voor, maar Munckel, die
in 1929 nog een uitvoerig onderzoek instelde bij het materiaal van het
Rheinisches Pferdestammbuch kon aantonen, dat bij uitzonderingen (62 op
6180 gevallen) in verreweg de meeste gevallen één van de hierboven reeds
genoemde foutenbronnen als oorzaak van de uitzondering aangegeven kon
worden. Slechts 9 gevallen bleven over, waarbij het onmogelijk was om
een fraude in de aangifte van de vader te constateren.

Daar uit zwarten, gepaard met zwarten, uitsluitend zwarte veulens of
alleen zwarte en vosveulens geboren werden en deze vosveulens, terug
gepaard met sommige zwarten, alleen maar zwarte veulens gaven en met
andere zwarten zowel zwarten als vosveulens in de verhouding van onge-
veer i op 1, kwam men tot de conclusie dat de zwarten en deze vossen
slechts in 1 genenpaar verschilden.

Maar uit het feit, dat andere vossen, met zwarten gepaard, ook bruine
veulens gaven, d.w.z. paarden met een rode kleur van de dekharen en
zwarte manen, staart en onderbenen, terwijl uit bruinen onderling bruine,
zwarte en vosveulens geboren kunnen worden, en uit bruin X zwart ook
wel bruine, zwarte en vosveulens, kwam Walther al tot de conclusie,
dat zwart en vos soms wel in één factor verschilden, maar dat zwart niet
de allelomorph van rood was en dat in andere gevallen zwart en vos in
twee factoren van elkaar verschilden.

Hij kwam toen ai tot de opvatting, dat sommige vossen een gen voerden,
dat in staat was de uitbreiding van zwart over het gehele lichaam tegen
te gaan en het zwart a.h.w. beperkte tot manen, staart en onderbenen
(met misschien nog wat zwarte haren op de romp).

Het werkt wel als de factor voor zwart aanwezig is, maar het heeft geen
invloed op rood (vos). Een vospaard kan dit gen dus dragen zonder dat
het daar tot uiting komt. Het komt daar in kryptomere vorm voor; het
kan zich niet manifesteren.

Was het vrij gemakkelijk om voor „vos" het symbool CC te gebruiken,
minder gemakkelijk is het om de verschillende nuances van vos aan te
geven. Van vossen kennen we een hele stalenkaart, die van lichtvos tot
koolvos loopt. Allemaal hebben ze hetzelfde grondpigment rood, maar
het verschil in de nuances zit in het verschil in de hoeveelheid pigment
per pigmentkorrel en wellicht ook in het aantal pigmentkorrels.

In de Angelsaksische literatuur komt men wel tegen, dat het verschil
tussen een gewone vos (chestnut) en een lichte vos (light chestnut en sorrel)
zou veroorzaakt worden door een factor L., een z.g. modificatiefactor, ook
wel microgenen genoemd.

Een chestnut zou dan aangegeven moeten worden met CCLL of CCL1,
terwijl een sorrel het genotypc CC11 zou voeren.

Het lijkt mij twijfelachtig of men de schaal van kleurnuances op deze
eenvoudige wijze kan verklaren. Men zal het wel moeten zoeken in een
serie allelen, (multipele allelomorphie) of in een serie microgenen, die
cumulatief wérken, dus:

CC, CCj, CjCj, CC₂, C,C₂, C₂C₂, enz., waarbij C, en C₂ als mutaties
van C opgevat dienen te worden of de serie:

CC, CCcjCj, CCcjCjC^, Cccjc₁c₂c₂c_;)c3 enz. waarbij c_1; c₂, c₃ enz.
opgevat moeten worden als microgenen, die ieder voor zich de voskleur
meer donker kunnen maken. Dit zelfde zou dan ook voor de nuances van
het bruine paard gelden.

Reimers heeft getracht, het verschil tussen donkerbruin, bruin en licht-
bruin te verklaren uit de genetische formules:

BBII, BBIi, Bbli en BblI. [N.B. Reimers werkt nog met de symbolen H
(Hunt voor zwart) en B (brown voor bruin)]. Hij is daar niet in geslaagd.
De Engelsen willen de reeds hiervoor genoemde factor L inschakelen voor
het onderscheid tussen brown (donkerbruin), bay (bruin) en light bay
(lichtbruin). (Zie Crew en Buckanan Smith, 1930).

Is men het over de verhouding vos - zwart - bruin wel eens, minder
geldt dit voor de serie isabel - muisvaal - valk, (onechte isabel).

Walther ( i 9 i 3) kwam bij zijn genetisch onderzoek tot de conclusie
dat er 2 grondkleuren zijn, geel en rood, waarbij geel dominant is over
rood. Uit zijn materiaal, zoals dat door Stroever (1917) wordt mede-

gedeeld, zou men ook wel tot die conclusie kunnen komen. Maar de
ervaringen, die elders opgedaan werden, zijn daarmede niet in overeen-
stemming.

Allereerst wil ik wijzen op het onderzoek naar de aard van het pigment,
waarover hiervoor reeds is geschreven en waarbij geen der pigment-
onderzoekers aanneemt, dat er een geel pigment bestaat; daarnaast op de
ervaring, in verschillende landen opgedaan, dat uit paring van isabellen X
isabellen naast vossen en isabellen ook albino\'s geboren worden. Dit is
de ervaring van de grote paardenfokkers op Soemba. Hoe groot sommige
van deze fokkerijen zijn, kunnen we bij Doeglas (1938) lezen.

De grootste paardenfokker, Aldjoeffrie, had in 1938 ± 3⁰⁰ fokkoppels
lopen (elke koppel gemiddeld 1 hengst 10 merries en veulens). Deze
fokkers willen ook gaarne isabellen fokken, daar dit een gewilde kleur is,
dus omdat deze paarden voor goede prijzen verkocht kunnen worden.
Hoekstra (1948) schrijft, dat men op Soemba om isabellen te fokken
koppels vormt, die bestaan uit een isabel-hengst en vosmerries, of uit een
vos-hengst en isabelmerries. Herweyer en Doeglas, die beiden ook over
lange ervaring op Soemba beschikken, verklaarden mij, dat de fokkers
dit doen omdat de practijk hun geleerd heeft, dat uit koppels van isabel-
merries met een isabelhengst vaak de minder gewilde „albino\'s" geboren
worden, naast vossen en isabellen. Ditzelfde heb ik zelf op Java ook gezien,
en dit is ook de ervaring, die men met de Palominofokkerij in U.S.A.
opdoet. (Dknhardt 1948 en Castle and F. L. King 1951).

Deze waarnemingen zouden er eerder op wijzen, dat isabel een inter-
mediaire kleur tussen albino en vos is.

Hoe zijn nu die twee mogelijkheden met elkaar in overeenstemming
te brengen, nl. isabel dominant over vos en isabel intermediair tussen vos
en albino? Zijn er wellicht 2 soorten isabel? Of legt de ene onderzoeker
de grens tussen albino en isabel en tussen isabel en vos ergens anders
clan de andere?

Schimmel (1895) schrijft: Zij hebben behalve een vleeskleurige huid
gewoonlijk glasogen en lichte hoeven. De dekharen zijn lichtgeel; manen,
staart en onderbenen geel of witachtig. Zelden hebben zij een zwarte
streep, z.g. aalstreep over de rug en nog zeldzamer dergelijke strepen over
de schouders, die met de eerste een kruis vormen. De onderverdeling van
de verschillende nuances zijn volgens Schimmel:

i°. De witte isabel (isabelle soupe de lait; Weiss-isabelle) met geelwit,
glanzend dekhaar en witte manen en staart.

2°. De gewone isabel (isabelle commun; gemeine Isabelle); lichtgeel
dekhaar, witte manen en staart.

3°. De zuivere isabel of gele isabel (isabelle café au lait; Gelbisabelle
oder Perlfalbe). De dekharen zijn lichtgeel, glanzend; de manen,
staart en onderbenen donkergeel.

4⁰. De goudisabelle (isabelle doré; Goldisabelle); dekhaar goudgeel,
manen en staart wit, hoeven gewoonlijk donker, glasogen zelden.

heeft iets donkerder dekhaar dan de vorigen, meestal geappeld,
manen en staart zijn grauw.

i. De lichte vos (alézan clair, Hellfuchs) heeft meer gele dan rode dek-
haren, manen en staart hebben dezelfde kleur of zijn lichter en
geelachtig.

10. Zweetvos (alézan bronzé ä crinière blanche, alézan poil de vache;
Schweissfuchs). Het dekhaar is donker bruinrood, dikwijls geappeld
en glanzend; manen en staart zijn witgrauw of wit.

11. Zwartvos (alézan obscure, Schwarzfuchs) is donkerder, meer zwart-
achtig dan de zweetvos, terwijl manen en staart evenzo wit of grauw
zijn.

12. Koolvos (alézan charbonné, Kohlfuchs) heeft zwart roodbruin dek-
haar, donkere, bijna\' zwarte manen en staart met een rossige gloed,
voornamelijk in zonnelicht.

„Im Sprachgebrauch bezeichnet man zuweilen auch Pferde mit rot-
gelbem und auch bräunlichem Deckhaare und hellem, gelbweiszem
Grannenhaar als Füchse. Diese Benennung ist nicht ganz richtig, denn alle
solche Pferde, deren Grannenhaar in den Mähnen, im Schweif etc. heller
als das Deckhaar des Körpers ist, nennt man richtig Isabellen und nicht
Füchse. Die sogenannten „Schweiszfüchse" d.h. die Pferde mit bräun-
lichem Deckhaar und gelblich weiszem Grannenhaar, sind also keine
Füchse sondern Isabellen".

Schimmel zegt over het witte haar: ,,alle haren zijn zuiver wit, de huid
is lichtrood en doorschijnend, de hoeven witgeel; meestal glasogen, soms
echter ook donkerbruine ogen.

Zeer zelden hebben de witgeboren paarden rode ogen, evenals men dit
bij witte konijnen aantreft; zulke albino\'s of kakkerlakken zijn voor schel
licht uiterst gevoelig en dus minder goed bruikbaar".

Albino: body coat less resolute white; varying degrees from true albino
with pink eyes to white with normal eyes and some pigment, which is
practically undistinguishable from white".

Wanneer we deze omschrijvingen van albino\'s, isabellen en vossen lezen,
is het dan te verwonderen dat sommigen een paard met de naam albino
bestempelen, dat door anderen isabel genoemd wordt, terwijl er ook zijn,
die een paard isabel noemen, terwijl anderen het als vos zullen betitelen?

Hoekstra (1948) schrijft in het hoofdstuk over kleuren: „terwijl onder
albino\'s, behalve de zuivere albino\'s, ook de isabellen met glasogen werden
gerangschikt".

Daar de kleur van de ogen volgens het onderzoek van Von Lehmann
wel enigszins verband houdt met de kleur van de huid, maar er geen
absolute correlatie bestaat, zal het nog wel eens voorkomen, dat een witte
isabel met rode ogen voor een echte albino wordt gehouden,

N.B. Ik wil er hier nog op wijzen, dat de aalstreep en schouderstrepen,
die Schimmel terecht bij de echte isabellen beschrijft, niet zwart zijn maar
donkerrood, op het zwarte af. Bij de valken (onechte isabellen) zijn deze
strepen inderdaad zwart.

Zoals we bij het hoofdstuk over het pigmentonderzoek schreven, is het
meest typische kenmerk tussen gele en rode haren het geringe aantal
pigmentkorrels in de schors en het terugtrekken van de pigmentkorrels
van de peripherie naar de zóne om het merg. De kleur van het pigment
blijft echter duidelijk rood.

Hoewel er een geleidelijke overgang bestaat tussen alle kleurnuances,
die we hebben van albino via witgeel — lichtrood tot donkerrood toe, moet
het verschil, dat tussen de rode nuances onderling en tussen de gele nuances
onderling bestaat, van andere aard zijn dan dat tussen geel en rood. Men
heeft daarvoor dan ook een apart gen, het verdunnings gen D (dilution)
aangenomen. Door aan te nemen, dat dit verdunnings-gen D niet dominant
is ten opzichte van het afwezig zijn van dit gen, maar dat we hier te doen
hebben met een intermediaire overerving, is de vorengenoemde tegen-
strijdigheid tussen de theorie van Walther en de ervaringen, die door
anderen opgedaan zijn, geheel te overbruggen.

Wanneer we nu nog even bedenken, dat de voskleur zeer variabel is,
zullen er heel wat CCDD isabellen zijn, die nog duidelijk als isabel te
onderscheiden zijn, terwijl er ook CCDD isabellen geboren kunnen wor-
den, die practisch gelijk gesteld moeten worden met wit en, als ze dan
ook nog rode ogen hebben, als echte albino\'s beschouwd moeten worden.

Nu heeft Walther gewerkt met materiaal uit stoeterijen, waar de
onderscheiding van de kleuren uit de aard der zaak veel nauwkeuriger
zal geschieden dan bij de stamboeken van de gewone fokkerij. In de eerste
plaats behoeft de kleur niet zo gauw opgegeven te worden als dit bij de
gewone stamboeken het geval is, en in de tweede plaats zal een eventueel
gemaakte fout in de identificatie van de kleur bij het veulen op latere
leeftijd gemakkelijk hersteld kunnen worden; in de derde plaats, omdat
de bepaling van de kleur in een stoeterij meestal door dezelfde persoon
geschiedt, hetgeen niet het geval is bij stamboeken, die hun arbeidsveld
over een groot gebied hebben.

Het gevolg hiervan zal zijn, dat bij de stoeterijen een witte isabel of
gewone isabel nog als isabel te boek gesteld zal worden, terwijl de kans
groot is, dat deze bij andere stamboeken als albino ingeschreven wordt.

Wanneer we dit alles in het oog houden, zullen we in de practijk krijgen,
dat paarden met de hiervolgende formules als volgt ingeschreven kunnen
worden:

CCDd allerlei nuances van isabel, misschien weieens als vos,
CCDD isabel of albino.

Dat een CCdd-paard weieens als isabel ingeschreven kan worden, meen
ik te kunnen aantonen uit het materiaal, dat Reimf.rs gegeven heeft. Hij
vermeldt, dat uit de voskleurige hengst Jupiter met een isabel merrie
8 veulens geboren zijn, waarvan 7 vos en 1 bruin waren. De bruine, die
dus de B factor voerde, is alleen te verklaren, als de isabelmerrie een onechte
isabel geweest zou zijn. Maar dan zou het weer buitengewoon toevallig
zijn, dat er maar 1 bruine geboren werd onder 8 veulens.

Maar als we aannemen, dat dit buitengewone toeval heeft plaats ge-
vonden, is het helemaal onverklaarbaar, dat er onder de 8 veulens geen
enkele gele voorkwam en alle 8 geen verdunningsfactor voerden. Dat uit
een paring van CCdd X CCDd 8 veulens geboren worden, die geen van 8
het verdunnings gen D voeren, is vrijwel uit te sluiten. Veel eenvoudiger
is de verklaring, dat de officiële vader Jupiter, niet de werkelijke vader
geweest is van het bruine veulen en dat de isabelmerrie geen isabel was
maar een lichte vos.

Dezelfde factor D kan zwarten veranderen in muisvalen (door de
Engelsen blue dun genoemd). De muisvalen kunnen de formules hebben:

Het behoeft ons niet te verwonderen dat er wel eens een donkere muisvale
als zwart te boek gesteld zal worden.

Ten slotte verandert hetzelfde gen D een bruine in valk (onechte isabel),
door de Engelsen yellow dun genoemd. Deze kunnen dus de volgende
formules hebben:

CCBBIIDD, CCBBIIDd, CCBbiiDD, CCBbiiDd, CCBBiiDD,
CCBBiiDd, CCBbiiDD en CCBbiiDd.

Het lijkt mij niet onwaarschijnlijk, dat er in ons paardenmateriaal onder
de lichte vossen, de vaalzwarten en de lichtbruinen nog weieens een paard
voorkomt, dat eigenlijk een isabel, resp. een muisvale of een valk is. Maar
aangezien dit zeer ongewenste kleuren zijn, zal het maar zeer zelden
voorkomen, dat zo\'n paard als dekhengst gebruikt wordt en zal de instand-
houding van de D-factor in onze paardenstapel hoofdzakelijk door de
merries moeten geschieden. Kijkt men eens in het land rond, dan ziet men
nog al eens een paard, dat zonder twijfel de D-factor voert.

Deze drie zijn gekenmerkt, doordat er tussen gekleurde haren van de
hiervoor genoemde variëteiten ongekleurde haren voorkomen. Bij de
stekelharigen en de onveranderlijke schimmels blijft de verhouding ge-
durende het gehele leven ongeveer dezelfde, zij het dan dat bij oude
paarden, door het ouderdomsgrijs worden het aantal witte haren iets kan
toenemen. Bij de veranderlijke schimmels neemt het aantal witte haren,
dat bij de geboorte zeer gering is, al snel toe, zodat deze al op betrekkelijk

jonge leeftijd de overhand krijgen en de paarden op betrekkelijk jonge
leeftijd vrijwel geheel wit zijn. De huid blijft evenwel gepigmenteerd.

Bij de veranderlijke schimmels komt daar nog de z.g. appeling bij,
d.w.z. dat op onregelmatig verspreide plaatsen op de huid plekken ont-
staan, waarvan het centrum al heel veel witte haren heeft, terwijl in de
rand maar betrekkelijk weinig haren bijgemengd zijn. Het centrum van
deze „appels" blijkt het centrum van een huidvatennet te zijn. Ook bij
de niet-schimmels treden vaak appels op, maar de haren worden nooit
wit, verbleken in het centrum iets, terwijl de peripherie iets donkerder
getint is.

Bij de veranderlijke schimmels zien we dezelfde wijze van wit worden
als bij het wit worden door ouderdom. In de nog gekleurde haren treden
eerst pleksgewijze ongepigmenteerde stukken op. Deze ongepigmenteerde
delen van het haar zijn aan de uiteinden iets ingesnoerd. Wanneer deze
„bonte" haren uitvallen worden ze door geheel witte vervangen.

In de Engelse literatuur worden de onveranderlijke schimmels met roan,
de veranderlijke met grey aangegeven.

Zowel grey als roan zijn dominant over volledig gekleurd haar. Hieruit
volgt dat een schimmel niet geboren kan worden uit twee niet-schimmels.

In de stamboeken komen daarentegen nog al eens gevallen voor, waaruit
zou blijken, dat een schimmel wel uit twee niet-schimmcl ouders geboren
kan worden. Munckel vermeldt een hele groep van die gevallen.

In de eerste plaats moet hierbij opgemerkt worden, dat het bij een
pasgeboren veulen vaak heel moeilijk is om uit te maken of het een schimmel
is of niet, vooral bij de veranderlijke schimmels.

Schimmel zegt hierover, dat grauw- en blauwschimmels grauw of donker-
zwart bij de geboorte zijn, veel zuiverder zwart dan de zwarten, terwijl
de bruinschimmels als geelbruinen of ook wel als zwartbruinen ter wereld
komen.

Pas na de eerste verharing is goed te zien, dat het schimmels zijn. Dit
is vermoedelijk wel de grootste bron voor de miswijzingen in de stam-
boeken. Daarnaast komen dan de hiervoor reeds genoemde oorzaken.

Daar uit de paring van veranderlijke schimmels nooit onveranderlijke
schimmels geboren worden, wel alle andere kleuren, terwijl uit die van
onveranderlijke schimmels wel veranderlijke schimmels voortkomen naast
alle andere kleuren, neemt men aan, dat roan overheersend is over grey.
De onveranderlijke schimmel wordt aangegeven door R, de veranderlijke
door G.

Afgezien van alle factoren, die hiervoor al voor de eenkleurige paarden
vermeld zijn, zijn dus de formules voor:

Wriedt (1924) meent aangetoond te hebben dat er nog een ander
genetisch roan bestaat, intermediair tussen wit en gekleurd, maar daar-
over later.

De verhouding stekelharig—onveranderlijke schimmel is nog niet duide-
lijk, maar het schijnt, dat dit verschil gezocht moet worden in een gradueel
verschil en niet in een functioneel verschil, dus meer in de richting, waarmee

we het verschil tussen de nuances van vos willen verklaren, (homomere
factoren).

Ook deze drie moeten als een groep beschouwd worden, daar ze ge-
karakteriseerd zijn door het feit, dat de huid met de haren hetzij ten dele,
hetzij geheel het vermogen om gekleurd te worden, verloren hebben. Men
spreekt hierbij dan ook wel van partieel en totaal leucisme in tegenstelling
met het flavisme bij de gelen en „albino\'s". De albino is dan een vorm van
extreem flavisme.

Bij dieren met een ongepigmenteerde huid verloopt de dopa-reactie
volgens Block steeds negatief, d.w.z., dat de epidermis en de daarop
voorkomende witte haren kleurloos blijven, terwijl de daarnaast gelegen
gepigmenteerde huid met gepigmenteerd haar een positieve dopa-reactie
geeft. (Widmer 1923). Bij de dopa-reactie wordt een stuk van de huid
met een oplossing van 3—4 dioxyphenylalanine behandeld. Dit kan als
bewijs gelden, dat de huid het vermogen mist om kleur te vormen, doordat
het ferment (dopa-oxydase) ontbreekt.

Von Lf.hmann (1951) geeft een uitvoerig genetisch onderzoek naar de
overerving van bontheid bij paarden. Hij wijst er op, dat er verschillende
soorten van bontheid voorkomen. In Midden- en West-Europa hebben we
in hoofdzaak met een dominant bont te doen, maar volgens hem heeft
Klf.mola in Finland recessief bont aangetroffen.

Ook De Haan vermeldt dit recessief bont. Phenotypisch is er trouwens
al verschil aan te geven. Bij de West-Europese bonte paarden begint het
bont meestal in de hoge gedeelten van de romp en breidt zich in beneden-
waartse richting uit, terwijl bij het geval van Klemola het bont aan de
ventrale kant van de romp aanvangt en zich in de dorsale richting uitbreidt.

Naast deze twee vormen van bontheid noemt Von Lehmann nog het
z.g. Argentijnse bont, dat bestaat uit kleine, sterk vertakte pigmentloze
vlekken aan de buik en de zijkanten van het lichaam.

Von Lehmann vermeldt verder nog het voorkomen van ,,intermediaire
bontheid". Deze bonten zijn voortgekomen uit de paring van witte en
geheel gekleurde paarden. Dit gebeurde o.a. in de bekende fokkerij van
witte paarden te Herrenhausen en Frederiksberg en ook in de 2 stoeterijen,
die hierna nog genoemd zullen worden. Uit de paring van dergelijke
bonten met geheel gekleurde paarden zijn volgens Von Lehmann vaak
weer witte veulens geboren.

Deze bonten en de daarmede verwante „witte paarden" hebben volgens
Von Lehmann hun bontheid aan een ander gen (genen) te danken dan de
dominant bonten en witten, waarover verder gesproken zal worden. Op
deze intermediaire bonten kom ik weer terug bij de bespreking van witte
paarden.

Von Lehmann kon bij het door hem behandelde materiaal (171 stuks)
wel aantonen, dat de in Midden-Europa voorkomende vorm van bontheid
(platen bontheid) dominant is over niet-bont, maar tot een nadere analyse
van de bontheid veroorzakende factoren kon hij niet komen. De uitgebreid-
heid van de ongepigmenteerde huid en haren is zeer verschillend en
varieert van 7 % tot 80 % van het lichaam.

Wij hebben hier in ons land, voor zover mij bekend, alleen te doen
met de dominante vorm. Het hiervoor verantwoordelijke gen wordt met

P (Piebald) aangegeven. In de Engelse literatuur worden de zwartbonten
met Piebald, de bonten met een andere kleur dan zwart, met Skewbald
aangegeven.

De verschillende vormen van de dominante bontheid meent men nog
het beste te kunnen verklaren door naast de factor P een serie van modifica-
toren (microgenen) aan te nemen.

De tijgervlekken, ook wel Dalmatiner bontheid, zoals die nog al eens
bij de Pinzgauer werden aangetroffen en waarvan in Amerika een speciale
fokkerij bestaat, meent men nog afzonderlijk van de gewone bonte paarden
te moeten beschouwen. Het zijn, zoals bekend, paarden, die op een witte
ondergrond gekleurde kleine, vrijwel ronde vlekken dragen. Onder deze
vlekken is de huid gepigmenteerd, onder het witte haar ongepigmenteerd.

We zouden dus de volgende reeks kunnen maken:
gekleurd — bont — getijgerd — wit.

Voorlopig behandelt men de getijgerde paarden uit genetisch oogpunt
nog als zelfstandige kleurenvariëteit. Deze tijgervlekken erven dominant
over ten opzichte van de volledig gekleurde paarden (T). Wat het z.g.
gezoomd (geboord) zijn bij bonten (ook bij blessen, kollen en andere
aftekeningen) betreft, gaan er wel stemmen op om deze niet zozeer op
een genetische grondslag terug te brengen, maar hiervoor milieu-invloeden
gedurende het embryonale leven verantwoordelijk te stellen. Deze gedachte
gaat dus in dezelfde richting als de verklaring, die men wel wil geven voor
het niet volkomen gelijk zijn van de aftekeningen bij identieke tweelingen
bij runderen.

Munckei. (1934) heeft over de overerving hiervan een uitgebreid onder-
zoek gedaan. Wat aftekeningen in het algemeen betreft, dus zowel die
aan het hoofd als aan de ledematen, is hij tot dezelfde conclusie gekomen
als sommige oudere schrijvers, nl. dat de hiervoor verantwoordelijke
genetische grondslag dominant is over het niet-voorkomen van aftekeningen.
Over de verhouding van grote en kleine aftekeningen in het algemeen
spreekt hij zich niet duidelijk uit. Wel gaan zijn gedachten uit in de richting,
dat grote aftekeningen dominant (epistatisch) zijn ten opzichte van kleine.
Maar het verschil in grootte bij de onderscheiden aftekeningen is daardoor
nog niet verklaard. Hebben wij hier weer te doen met een serie allelo-
morphen of met een serie microgenen?

Wel neemt Munckel het bestaan van een remmende factor H (H =
hemmen) aan, die in staat zou zijn, de factor voor het optreden van de
aftekening in zijn uitwerking te belemmeren. Daarover hieronder meer.
Daarnaast neemt hij voor de grootte-ontwikkeling van de aftekening ook
uitwendige invloeden aan, dus van dezelfde soort als reeds bij de bontheid
ter sprake kwamen. Maar deze zouden toch slechts aanleiding geven tot
kleine verschillen, kleiner dan door de hierboven aangegeven factor H.

Bij de bestudering van zijn materiaal kwam Munckel tot de ontdekking,
dat in ruim 77 % van de gevallen de veulens dezelfde aftekeningen in
ongeveer dezelfde grootte hadden als bij één van de ouders voorkwamen.
Daarnaast kwam het in ongeveer 17,5 % der gevallen voor, dat de totale
uitgebreidheid van de verschillende aftekeningen bij een veulen overeen-
kwam met de totale uitgebreidheid van de aftekeningen van de ouders,

maar dat de afzonderlijke aftekeningen wel belangrijke afwijkingen te
zien gaven.

Zo kwamen uit ouders met bijv. blessen zonder beenaftekeningen
veulens voor met kleinere blessen of alleen kollen en sneppen met been-
aftekeningen, of kwam bij de ouders de aftekening aan de achterbenen
voor, terwijl het veulen ze aan het voorbeen had.

Tenslotte was er nog een kleine groep (ruim 5 % van de gevallen),
waarbij de aftekeningen van de veulens veel groter waren dan die van de
ouders. Hierbij rekent hij dan ook de enkele gevallen (0,6 %), waarbij een
aftekening bij de veulens voorkwam, terwijl de ouders geheel geen afte-
keningen hadden. Om deze laatste groep te kunnen verklaren heeft Munckel
zijn factor H ingevoerd.

De ouders zouden deze remmende factor H, zij het in heterozygote
vorm, gehad hebben. Daardoor zijn hun aftekeningen kleiner gebleven
dan ze hadden moeten zijn op grond van hun factor voor aftekening.
Bij het veulen zou die factor H uitgemendeld zijn, waardoor de aftekening
tot zijn volle ontwikkeling kon uitgroeien. Ten opzichte van het geringe
aantal veulens (0,6 %) met aftekeningen aan de benen, geboren uit ouders
zonder aftekeningen zegt hij, dat bij deze veulens die beenaftekeningen
altijd zeer klein waren.

Verder meent Munckel verband te moeten leggen tussen de zwart-
factor (B) en de remfactor, daar in de regel alle paarden met de B-factor
(hetzij zwarte of bruine) veel kleinere aftekeningen hebben dan paarden
zonder de B-factor (vossen). Maar aangezien er ook wel paarden met de
B-factor voorkomen, die grote aftekeningen vertonen (hij zelf is ze niet
in zijn stamboekmateriaal tegengekomen), is er geen onverbrekelijk ver-
band tussen deze 2 factoren.

Over witgeboren paarden zijn de gegevens schaars. Behalve over de
fokkerijen te Friedrichsborg (Denemarken) en Herrenhausen (Hannover),
waar witte paarden gefokt werden voor de hofstallen en een paar kleinere
particuliere stoeterijen, worden in de literatuur nog enkele afzonderlijke
gevallen vermeld over het fokken van witte paarden.

Bij het bestuderen hiervan krijgt men de indruk dat een vorm van do-
minantie van wit in het spel is, maar deze is zonder meer niet toe te schrijven
aan een enkele factor. Om een redelijke verklaring te geven voor alle ons
bekende gevallen moeten er minstens twee genen-paren aan mee werken.

Hoewel meestal aangenomen wordt, dat dit „wit" voortgekomen zou
zijn uit „bont", is het niet onwaarschijnlijk dat het „bont" maar een toe-
vallige bijkomstigheid is, die met dit „wit" eigenlijk niets uit te staan heeft.

Wanneer we de geschiedenis van het „wit" in Friedrichsborg lezen,
zoals Wriedt (1924) die weergegeven heeft, valt het op, dat men daar in
de paar eeuwen van het bestaan dezer stoeterij hengsten uit allerlei landen
van Europa gebruikt heeft om deze fokkerij in stand te houden. Men heeft
het ook enige malen met onveranderlijke schimmels geprobeerd. Onder
de „witte paarden", die daar voorkwamen, zijn, althans volgens de be-
schrijving die Wriedt geeft, er verschillende geweest, die wellicht beter met
grauw-schimmel bonten aangeduid hadden kunnen worden. Wriedt
geeft geen enkel geval aan, waaruit we iets naders over het „wit" en het

„bont" te weten kunnen komen. Von Lehmaann (1941) doet dit iets beter.
Hij vermeldt de twee hiervolgende gevallen.

In een stoeterij werd uit de paring van een witte hengst met een valk-
merrie een bonte hengst geboren. Deze bonte hengst werd weer gepaard
met een gekleurde merrie en hieruit kwam weer een witte.

Bij de andere stoeterij werd een witte hengst gepaard met een zwarte
merrie. Hieruit kwam een bonte merrie, die achtereenvolgens door 3
gekleurde hengsten bevrucht werd. Deze merrie gaf 5 witte veulens, 1 vos
en i stekelzwarte. De 2 oorspronkelijke schimmels in deze gevallen waren
van onbekende afstamming; terwijl medegedeeld wordt dat voor die tijd
geen bonte en ook geen witte op deze stoeterijen voorgekomen waren.

Bij de eerste stoeterij heeft het „wit" zich gedurende 5 generaties kunnen
handhaven. Uit 11 verschillend gekleurde merries werden in die tijd 21
veulens geboren, waarbij, volgens Von Lehmann, wit en gekleurd in de
verhouding van ongeveer 1 op 1 voorkwam. In de tweede stoeterij gaf
één der witte veulens met gekleurde paarden ook veulens, in de verhouding
wit: gekleurd ongeveer als 1 op 1.

Eenmaal werd een wit veulen uit de paring wit X wit geboren. Dat
een bont veulen uit de paring van wit <J X gekleurd ? voorkomt is ge-
makkelijk te verklaren door aan te nemen dat „wit" dominant is over
„bont" en „bont" dominant over „gekleurd". Wanneer de witte hengst
van het type Ww_x geweest is (W = wit, tegenover w_x bont) en de merrie
ww, dan kan de hengst gameten met w, gevormd hebben, die dan met een
w gameet van de merrie de zygote w_tw vormden, een bont veulen. In dit
geval zouden W_1; w_t en w een multipele allelomorphe serie vormen.
Moeilijker wordt het evenwel om uit deze wjw-bonten met een ww-merrie
weer een W-voerend veulen (witte) geboren te laten worden.

Het zou ook kunnen zijn, dat wit epistatisch was tegenover „bont" en
„bont" dominant over gekleurd. De witte hengst zou dan aangegeven
kunnen worden b.v. door WwPp, de merrie door wwpp. Hieruit zou een
veulen van het type wwPp (bont) geboren kunnen worden. Maar uit de
paring wwPp X wwpp kan ook geen W-voerend (wit) veulen ontstaan.

In zijn artikel over bonten denkt von Lehmann (i95i), dat het bont
intermediair tussen wit en gekleurd is. Maar ook dan is de gang van zaken
moeilijk te verklaren. Uit een witte (WW) en een gekleurde (GG) zou dan
het WG veulen bont zijn; maar uit de paring van een WG met een GG-
paard kan geen WW (wit veulen) ontstaan.

Von Lehmann haalt nog 4 verspreide gevallen aan, waarbij een „wit"
veulen uit gekleurde ouders geboren werd (dus hetzelfde geval als zich
in de laatste 3 jaar in ons land enige malen heeft voorgedaan). Deze
4 witte van Von Lehmann gaven, met gekleurde gepaard, weer veulens,
die of wit of gekleurd waren in een verhouding, die weer ongeveer in de
buurt van 1 : 1 lag. Inderdaad zou dit kunnen wijzen op een paring van
een Ww X ww. Maar het ontstaan van deze 4 witte paarden uit gekleurde
ouders is hierdoor niet te verklaren.

Von Lehmann wil het ontstaan van deze paarden dan ook verklaren
door aan te nemen, dat er voor het optreden van „wit" 2 factoren nodig
zijn, waarmede accoord gegaan kan worden. Om evenwel de verhouding
van i wit : 1 gekleurd bij de veulens te kunnen verklaren, meent hij nog
een crossing-over te moeten invoeren, waarbij die 2 genen dicht bij elkaar
in hetzelfde chromosoom zouden liggen en dus a.h.w. als een eenheid

blijven optreden. Hoewel dit niet onmogelijk is, lijkt het toch wel erg
onwaarschijnlijk, dat we in deze 4 gevallen te maken zouden hebben met
de reeds zeer geringe kans, dat de voor wit verantwoordelijke genen in
eenzelfde zygote terecht komen en dat er dan tegelijkertijd ook nog de
eveneens zeer geringe kans op een crossing-over verwezenlijkt zou worden.
Dit lijkt teveel van het goede en het is ook niet nodig om de gang van zaken
te verklaren. M.i. heeft von Lehmann te veel gezocht om de verklaring_ite vinden in de 1 : 1 verhouding, die optreedt bij terugparing van een
heterozygote met de recessieve ouder, en te weinig aandacht besteed aan
de 9 : 7 verhouding, die bij dihybriden kan optreden.

Vermoedelijk hebben we bij de witte paarden te doen met een geval,
dat overeenkomt met iets, wat bij de hoenders al beschreven is door
Bateson, Saunders en Punnett. Ook daar kwamen uit witte ouders
gekleurde nakomelingen. De verklaring is te vinden door aan te nemen,
dat er voor het optreden van „kleur" 2 factoren nodig zijn, die we voor
kunnen stellen met CC en RR.

Wanneer bij de kippen C of\' R ontbreekt, dus bij kippen met de formule
ccRR of CCrr, treedt geen kleur op; ze zijn wit. Worden deze twee kippen
met elkaar gepaard, dan krijgen de kuikens de formule CcRr, ze zijn dus
gekleurd. Maar uit deze gekleurde kippen kunnen de volgende genotypen
in de daarbij aangegeven getalsverhouding voortkomen.

Aangezien wij het symbool R reeds gebruikt hebben voor het gen,\'dat
de roan kleur veroorzaakt, is het beter bij de paarden hiervoor een andere
letter te nemen en wel A, die aansluit bij de a, welke voor albino genomen
wordt.

We kunnen ons nu heel goed voorstellen dat er bij de vorming der voort-
plantingscellen van een gekleurd paard de C is uitgevallen, dus dat zijn
voortplantingscellen alleen cA hebben. Uit zo\'n gameet wordt met een
normale gameet CA de zygote CcAA gevormd. Dit veulen is normaal
gekleurd. Deze „heterozygoot gekleurde paarden" zullen nooit aan de
dag treden als ze met „hoinozygoot gekleurde paarden" gepaard worden.
Alleen wanneer ze door een eveneens „heterozygoot gekleurd" paard
bevrucht worden, kan de combinatie ccAA optreden en dan is het veulen
„ongekleurd = wit". Dit zal echter zeer zelden het geval zijn. Dit kan ook
met deze andere kleurfactor A gebeuren, dus paarden van het genotype
CCAa; ze zijn ook gekleurd. Uit 2 CCAa paarden kan een CCaa (onge-
kleurd) veulen geboren worden.

Wordt een witte merrie van het ccAA type gedekt door een witte hengst
van het CCaa type, dan bestaat de mogelijkheid van het optreden van een

CcAa veulen, dus een gekleurd veulen. Uit twee zulke gekleurde CcAa
veulens kunnen dan o.a. ook weer witte veulens geboren worden, maar ook
gekleurde en wel in de verhouding 7 : 9 (zie schema van de kippen).

Ik moet er nadrukkelijk de aandacht op vestigen, dat alle gevallen van
witte paarden, die in de literatuur vermeld worden, op deze wijze verklaard
kunnen worden, maar ik wil niet beweren, dat het inderdaad ook zo is.
Ik heb deze verklaring aangenomen, omdat ze in overeenstemming is met
het geheel uitgewerkte geval bij de kippen. Om te bewijzen dat we werkelijk
met hetzelfde geval te doen hebben, zou over veel meer en beter gecon-
troleerd materiaal beschikt moeten worden.

Het is ook wel op een andere wijze te verklaren, nl. door aan te nemen
dat er 2 remmende factoren in het spel zijn, die beide dominant zijn over
het ontbreken ervan en die geen van beide aan de dag treden, wanneer
ze alleen voorkomen, maar hun aanwezigheid pas kunnen tonen, wanneer
ze tezamen in een zygote aanwezig zijn. Wanneer we deze twee remmende
factoren aangeven met W,Wj en W₂W₂ en hun afwezigheid met WjWj,
w₂w₂, dan zou het volkomen homozygoot gekleurde paard het genotype
w_tw„ w₂w₂ hebben en het volkomen homozygoot ongekleurde paard
W₁W₁, W₂W₂. Het veulen van deze twee paarden zou dan WjW,, W₂w₂zijn, dus wit en uit twee van zulke paarden ontstaan dan de volgende
genotypen:

Alle bekende gevallen van witte paarden zouden ook op deze wijze
verklaard kunnen worden.

Ik geef voorlopig de voorkeur aan de eerste verklaring, omdat deze
aansluit aan het volledig bewezen geval bij de kippen, terwijl voor de tweede
verklaring mij geen analoog geval bekend is. In het eerste geval zouden
we te doen hebben met recessieve factoren voor ongekleurd, in het tweede
geval met dominante. Dat alle bekende gevallen op beide wijzen verklaard
kunnen worden, volgt uit het hier volgende, waarin slechts enige van de
mogelijke combinaties aangegeven worden.

ccAa (wit) X Ccaa (wit) kan o.a. geven ccAa (wit)
ccAA (wit) X CCaa (wit) „ „ ,, CcAa (gekl.)
ccAa (wit) X CcAa (gekl.) ,, „ ,, ccAa (wit)
ccAa (wit) X CCAa (gekl.) „ „ „ CcAA (gekl.)
CcAa (gekl.) x CcAA (gekl.) „ „ „ ccAA (wit)
CCAa (gekl.) x CcAa (gekl.) „ „ „ CcAa (gekl.)

W_lWlW,W₂ (wit) x W₁w₁W₂w₂ (gekl.) „ „ „ w,w₁W₂w₂ (gekl.).

W_lWlw₂w₂ (gekl.) X w₁w₁W₂W₂ (gekl.) „ „ „ W_lWlW₂w₂ (wit).

^W1W₂W₂W₂ (gekl.) X W_lWlw₂w₂ (gekl.) „ „ „ W_iw,w₂w₂ (gekl.).

Het is op deze wijze dus zeer goed te verklaren, dat uit de paring van 2
gekleurde paarden een wit veulen geboren wordt. Natuurlijk zal een derge-
lijke combinatie zeer zelden voorkomen, maar er wordt onder de tien-
zuizenden veulens, die per jaar geboren worden ook maar zelden een witte
aangetroffen.

Wanneer men evenwel in een stoeterij zich op het fokken van witte
paarden gaat toeleggen, en men past inteelt toe, dan worden de kansen
voor het geboren worden veel groter. Tevens kan door inteelt ook de kans
op een geringere vruchtbaarheid groter worden en het lijkt me niet on-
mogelijk dat in Friedrichsborg, waar het soms zeer treurig gesteld was met
cle vruchtbaarheid, hierin de oorzaak gezocht moet worden.

Wanneer we hierbij nog rekening houden met het feit, dat in Friedrichs-
borg enkele malen schimmels als fokhengst aangevoerd werden, (schimmels,
die hoogstwaarschijnlijk noch c noch a voerden) waardoor het percentage
c en a genen, dat in de stoeterij voorkwam, belangrijk achteruitging, behoeft
het ons niet te verwonderen, dat het de leiding van die stoeterij heel wat
hoofdbrekens heeft gekost om de nodige witte paarden voor de hofstallen
te leveren.

Ik moet er hier nog op wijzen, dat van 2 van de 4 witte paarden, die door
von Lehmann genoemd worden als te zijn geboren uit gekleurde ouders,
in 1941 aangetoond was, dat ze verwant waren met Friedrichsborg; van
de 2 andere was het onderzoek naar de afstamming nog niet geëindigd.
Het is dus helemaal niet uitgesloten dat hier één van de twee genen voor
wit (hetzij c, hetzij a) nog afkomstig was van die stoeterij.

Ik heb hier „bont" geheel buiten beschouwing gelaten, daar von Lehmann
in 1949 bij zijn uitvoerig artikel over bonte paarden maar heel terloops
bonte, geboren uit witte en gekleurde paarden, noemt en ze daar als
„intermediair" bont beschouwt. M.i. is het geen intermediair bont
geweest, maar de bontfactor kwam in latente vorm voor bij de witten, die
immers van onbekende afkomst waren.

Dit zou niet zo erg toevallig zijn, daar al lang de mening bestaat, dat
uit bonte witte kunnen ontstaan en men getracht heeft, met behulp van
bonte, witte te fokken.

Uit witte van het type CcaaPp (of ccAaPp) kan met een gekleurd
paard van het type CCAApp een veulen ontstaan van het type CCAaPp,
dat zijn factor voor bontheid wel kan tonen, omdat het gekleurd is.

Met zo\'n bonte hengst kan met een volledig gekleurde merrie van het
type CCAapp weer een geheel witte geboren worden van het type CCaapp,
waaruit de factor P geheel verdwenen is.

Door aan te nemen dat we bij de witte paarden met 2 genen te doen
hebben, wordt ook een bevredigende oplossing gegeven voor de „hetero-
zygote" witte van Wriedt. Wriedt toch meent, dat allerlei kleuren, en
wel speciaal de onveranderlijke schimmel, die uit witte ouders»geboren

Bij een monomere opvatting voor wit is dit moeilijk te begrijpen, bij een
dimere verklaring van wit is het gemakkelijk.

Behalve deze witte paarden komen er nog andere witte paarden voor,
die op geheel andere wijze zijn ontstaan.

Hiervoor heb ik al vermeld dat uit de paring van isabellen X isabellen
nog al eens witte veulens geboren worden. Dit heeft men ook gezien bij
de paring van valk X valk en bij die van valk X isabel. Bij de fokkerij van
het Palominopaard in Amerika heeft men daarmede nog al te kampen.
Deze witte veulens zijn ontstaan, omdat de verdunningsfactor D, die bij
de isabellen en valken in heterozygote staat voorkomt, nu in homozygote
toestand aanwezig is, dus als DD. Deze witte paarden hebben dus wel de
factoren voor de ontwikkeling van de grondkleur, maar deze grondkleur
\'creedt in zo\'n verdunning op, dat het dier practisch gesproken ongekleurd,
dus wit is.

Bij deze witte paarden kan de iris ook geheel kleurloos zijn, maar dit
behoeft niet het geval te zijn.

Het woord albino heeft bij de kleuren van de huisdieren burgerrecht
verkregen, maar is een genetisch moeilijk te hanteren begrip. Men verstaat
er onder ongekleurde (witte) paarden met rode ogen.

Zoals we in het voorafgaande gezien hebben kunnen paarden wit zijn,
omdat één of meer factoren (C en A), die voor het optreden van kleur
nodig zijn, ontbreken; dus de ccAA, ccAa, CCaa, Ccaa en ccaa typen.
Deze paarden zullen, als ze tevens rode ogen hebben, wat niet het geval
behoeft te zijn, albino\'s genoemd worden.

Maar ook een gedeelte van de CCAADD-dieren, nl. die waarvan de grond-
kleur rood maar in lichte graad ,aan de dag zou treden, zullen onder invloed
van de verdunningsfactor DD otok als witte paarden geboren worden. Heb-
ben ze bovendien nog rode ogeni, dan zullen ze ook albino\'s genoemd wor-
den. Tot deze groep zullen dus biehoren de genotypen: CCAADD, CcAADD
CCAaDD en CcAaDD.

Niet minder dan 9 verschiUlende genotypen kunnen dus aanleiding
geven tot het ontstaan van de phenotypische albino.

Paarden, die de factor voor kleur C of A geheel of ten dele missen,
komen slechts zelden voor; zodat de laatste typen witte paarden hoofd-
zakelijk tot het CCAADD-type zullen behoren. Wanneer zulke paarden
gepaard worden met normaal gekleurde paarden, die de D-factor missen,
dus vossen, zwarten en bruinen, zullen de veulens allemaal het Dd-type
hebben, dus öf isabel öf muisvaal öf valk zijn. Ze zullen in elk geval ge-
kleurd zijn, en dit zal wel de hoofdoorzaak zijn, dat men dit type als
recessie/ beschreven heeft. In een fokkerij, waarin men zich in hoofdzaak
toelegt op het fokken van witte paarden, die wit zijn door gemis van de
C of A-factor of van beide, zullen ook heel wat normaal gekleurde paarden
voorkomen, die heterozygoot voor de C of de A factor zijn, dus b.v. CcAA
of CCAa of CcAa. Worden witte hengsten van het Ccaa of ccAa type
gebruikt om de gekleurde, CcAA, CCAa of CcAa merries te dekken, clan
zullen er heel wat witte veulens geboren worden, wat vermoedelijk aan-
leiding geweest is om hier van dominant wit te spreken.

De kleur van de manen en de staart speelt bij de omschrijving van de
kleur van het paard een belangrijke rol; zo zelfs, dat het criterium of een
paard, bruin, vos, isabel of valk zal zijn, soms geheel beheerst wordt door
de kleur der manen. Zijn deze niet zwart, dan is het paard vos of isabel;
zijn de manen wel zwart, dan bruin of valk, onafhankelijk van de romp-
kleur. We nemen bijv. aan, dat, wanneer een paard een zwartachtige
kleur van de romp heeft, maar de manen en staart zijn wit of grauw, dat
dit paard een zweetvos of zwartvos is, dus genotypisch de zwartfactor niet
draagt.

Of dit wel juist is, is nog geen uitgemaakte zaak. Aan de andere kant
gaat Stegmann von Pritzwald zover, dat hij alle paarden met maanharen,
die lichter zijn dan de rompharen als isabel wil betitelen. Ook hij zocht
dus een verband tussen de kleur der haren en de benaming van de kleur
van het paard, en neemt aan dat de kleur der manen gekoppeld is aan de
factor D.

Wanneer we evenwel de kleuromschrijving van isabellen en vossen, die
hiervoor gegeven is, nog eens nagaan, dan blijkt, dat er van een vast verband
tussen de tint van de kleur der manen en die van het dekhaar geen sprake is.
Soms zijn de manen en staart veel lichter, soms zijn ze donkerder. Als er
dan enig verband mocht bestaan tussen de kleur van het dekhaar en die
van manen en staart, dan is dit zeer zeker geen onverbrekelijk verband. Het
lijkt me daarom beter de kleur van de manen aan een afzonderlijke gen
(M) toe te schrijven. Misschien bestaat er wel enige interactie tussen de
genen van de grondkleur en het gen der manen en staart, maar daar weten
we nog niets van.

Laten we hopen, dat de laatste redoute van B tegen het opdringen van
I de manen en staart zijn en dat de H ook hypostatisch is tegenover B,
want anders zouden we genoodzaakt worden, de namen, die we bij het
signalement gebruiken, grondig te herzien.

Naar aanleiding van het feit, dat in Nederland door een hengst, die als
„zwart" staat ingeschreven, vrij veel isabelkleurige (een kleur die hier
in de laatste tientallen jaren niet meer bij de fokhengsten werd aangetrof-
fen) veulens verwekt zijn uit vossen, zwarten en bruinen, en mede in ver-
band met de in de laatste jaren vermelde gevallen van „witte" veulens,
die geboren werden uit gekleurde ouders, heeft de schrijver de vererving
van de kleuren bij paarden nog eens in beschouwing genomen.

Hij heeft de in de literatuur voorkomende gegevens op dit gebied nog
eens bestudeerd en deze aangevuld met eigen ervaring en die van enige
collega\'s, die eveneens gewerkt hebben in fokgebieden in Indonesië, waar
de isabellen en valken nog zeer talrijk zijn.

In de eerste plaats geeft hij een kort overzicht van de theorieën over de
vorming van het pigment, zoals deze zich sedert de publicaties van Block
ontwikkeld hebben. Daarna behandelt hij het cytologisch werk van Düerst
en zijn medewerkers en andere onderzoekers over de kleur, het aantal
en de verspreiding der pigmentkorrels in de haren.

Tenslotte komen de studies, die gebaseerd zijn op het materiaal, dat in
de stamboeken opgehoopt is. De schrijver is het eens met de algemeen

gehuldigde opvattingen over de vererving van de rode (vos), zwarte en
bruine kleur, de veranderlijke en onveranderlijke schimmels en de bonten.
Ten opzichte van de isabellen, valken en muisvalen sluit hij zich aan bij
de opvatting, dat hiervoor een verdunningsfactor (D), die intermediair
overerft, aangenomen moet worden, terwijl hij de theorie van Walter,
die een tweede grondpigment geel aanneemt, dat domineren zou over het
grondpigment rood, niet aanvaarden kan.

In Indonesië, waar de isabellen, valken en muisvalen een belangrijk
percentage van de kleuren uitmaken (in het belangrijke fokgebied van
Soemba bestaat de paardenstapel voor 6,39 % uit isabellen ^en voor
13,63 % uit valken) heeft men de ervaring opgedaan, dat uit de op prijs
gestelde kleur isabel bij onderlinge paring vaak de ongewenste witten
geboren worden, (er komen 1,40 % witte paarden op Soemba voor.)
Het is hierom, dat de Soembanese fokker bij een koppel isabelsmerries
een voshengst gebruikt en ook omgekeerd.

Dat witte veulens geboren worden uit isabellen heeft men in Amerika
ook ondervonden bij de fokkerij van het Palomino paard.

Om het ontstaan van de witte veulens te verklaren, die hier en daar
geboren worden uit gekleurde ouders, die de D-factor niet hebben en om
te kunnen verklaren, dat uit 2 van dergelijke witte paarden weer normaal
gekleurde veulens ontstaan, heeft de schrijver 2 factoren aangenomen, die
tezamen aanwezig moeten zijn om de kleur te doen optreden. Zijn gedachten
gaan uit in de richting van de C en R factoren, die door Bateson, Saunders
en Punnett aangenomen zijn bij hun onderzoek van de kruising van witte
zijdehoenders X witte Dorking.

Aangezien de factor R al gebruikt is voor het gen, dat verantwoordelijk
is voor het optreden van roan, heeft hij de tweede kleurfactor met A aan-
geduid.

De gekleurde paarden zouden dan ten opzichte van het grondpigment
de genotypen CCAA, CcAA, CCAa of CcAa kunnen hebben, de witte
daarentegen ccAA, ccAa, CCaa, Ccaa of ccaa.

Men kan ook de bekende gevallen van witte paarden verklaren door aan
te nemen, dat er 2 remmende factoren voor het optreden van kleur zijn,
nl. W_t en W₂.

Het ontbreken van L, dus het 11-type, geeft de voskleur,
die de Engelsen met sorrel aanduiden, en geeft ook de licht-
bruinen.

De factor, die de kleur van de manen doet verbleken:
de 2 remmende factoren, die tezamen optredend de grond-
kleurfactoren C en R in hun uitwerking tegengaan.
Het is niet zeker dat deze remmende factoren bestaan, daar
het ongekleurde paard ook ontstaan kan door aan te nemen,
dat kleur alleen kan optreden als C en R beide aanwezig
zijn.

C, A, B, I, G, R, P, L, M, W_x en W₂ zijn resp. dominant over c, a, b,
i, g, r, p, 1, m, w_x en w₂. D erft intermediair over.

De verschillende kleurfactoren zijn in de hieronder aangegeven volgorde
epistatisch tegenover de na hen genoemde factoren.

In onze rassen ontbreken C en A zelden, dus komen c en a sporadisch
voor. (Het kan ook zijn, dat de remmende factoren W, en W₂ zelden voor-
komen.) Alleen in een fokkerij met witte paarden komen ze relatief vaak
voor.

De nuances van het rood (van lichtvos tot koolvos) worden vermoedelijk
veroorzaakt door cumulatieve homomerie. Deze nuances van de voskleur
zijn ook de oorzaak van de nuances in isabel, bruin en valk.

Wanneer deze beide factoren tegelijk aanwezig zijn, zou de kleur niet
kunnen optreden. Dat zou dus het geval zijn bij de genotypen WjWjWjWj,
WiWjWjWj, W₁W₁W₂w₂ en W^WaW^ terwijl de gekleurde paarden
dan de formules w₁w₁W₂W₂, w₁w₁W₂w₂, WjW^w^j, W₁w₁w₂w₂ of WjW_tw₂w₂ zouden hebben.

Schrijver geeft de voorkeur aan de eerste theorie, omdat deze geheel ge-
steund wordt door de proeven met kippen door Bateson, Saunders en
Punnett, terwijl hem voor de theorie van de 2 remmende factoren geen
analoog geval bekend is.

De schrijver verwerpt de theorie, dat „bont" een voorstadium van „wit"
zou zijn; ook de theorie van de intermediaire bonten van von Lehmann,
wordt verworpen.

delen van het lichaam; dominant over i
D (ilution) verdunningsfactor. In de Dd-vorm verandert deze vos in
isabel, zwart in muisvaal, bruin in valk.
In de DD-vorm wordt rood veranderd tot wit isabel, zelfs
tot wit, valk tot heel lichte valk.
G (rey) veranderlijke schimmel;
R (oan) onveranderlijke schimmel;
P (iebald) bont;

doet verbleken; is recessief tegenover L, die er voor zorgt,
dat ook die onderzijde dezelfde nuance van rood heeft als
de bovenzijde van de romp.

In view of the fact that in Holland a good many cream coloured foals (a colour
which has occurred no longer, these last decades, among stallions) have been generated
by a stallion, booked as „black", and chestnut, black or brown mares, and in connection
with cases of „white foals" being born of coloured parents in the course of these last
years, the author has reconsidered the question of heredity of colours in horses.

He once more studied the data on this question contained in literature, adding his
own experience as well as that of some of his colleagues who have worked in the horse-
breeding districts of Indonesia where cream-coloured horses and yellow duns are still
to be found in great numbers.

First the author reviews the theories on pigment formation such as developed since
Block\'s publication. Then he deals with the cytological studies by Duerst and his

associates, as well as those by other investigators on colour, the numbers and distribution
of pigment granules in hair.

At last he deals with those studies which are based on the materials accumulated in
stud-books. The author agrees with the generally accepted ideas on the inheritance of
colour in chestnuts, blacks, browns, greys roans, and piebalds. As regards cream coloured
horses, yellow duns and blue duns, the theory is endorsed that a dilution factor (D),
which is transmitted intermediately, must be supposed, while the theory of Walter,
who assumes a second fundamental pigment yellow which is supposed to be dominant
in respect to the fundamental pigment chestnut, is not accepted.

In Indonesia, where cream coloured horses, yellow duns and blue duns are an impor-
tant percentage of the occurring colours (in the important horse-breeding district of
Sumba, 6.39 % of the stock are cream coloured, and 13.63 % yellow duns), experience
has shown that in case of interbreeding cream coloured horses, which are much apprecia-
ted, will often produce whites which are considered to be undesirable (there are 1.40 %
whites in Sumba). For this reason, Sumba breeders use a chestnut stallion for a couple
of cream coloured mares, while the reverse is also done.

That whites maybe born of cream coloured parents has also been experienced in the
breeding of Palomino horses in America.

In order to explain why white foals are born now and then of coloured parents, which
lack the D factor, and to be able to explain why two of such white horses can in their
turn give birth to foals of normal colour, the author has assumed 2 factors which must
occur together in order to reproduce the same colour. His thought tends in the direction
of the C and R factors as assumed by Bateson, Saunders and Punnett in their investiga-
tions with regard to the cross-breeding of a white breed of silky-plumaged fowls X white
Dorkings.

As R already serves to indicate the gene which is responsible for the production of
roan, the second colour factor has been given the symbol A.

With respect to the fundamental pigment, coloured horses could then have the geno-
types CCAA, CcAA, CCAa or CcAa, while whites could have ccAA, ccAa, CCaa
Ccaa, or ccaa.

The cases of white horses on record can also be explained by assuming that there are
2 inhibitory factors, W, and W₂, which oppose the reproduction of colour. Whenever
these two factors occur together, the colour would not be reproduced. This would,
therefore, happen with the genotypes W,W₁W₂W₂, W₁w₁W₂W₂, W, W, W₂w₂ and
W₁w₁W₂w₂, while the formulae w₁w₁W₂W₂, w, W[ W₂w₂, W₁W₁w₂w₂, W_lw,w₂w₂ or
w,w₁w₂w₂ would be applicable to coloured horses.

The author prefers the first theory, as it is fully supported by the experiments with
poultry by Bateson, Saunders and Punnett, while no analogous case is known to
support the theory on intermediate piebalds by von Lehmann.

I (nhibition inhibitory factor opposing the production of black on large parts of the
body; is dominant in respect to i.

D (ilution) dilution factor. In the form Dd this factor turns chestnut into cream, black
into blue dun, brown into yellow dun. In the form DD, chestnut changes
to light cream and, even, to white, yellow dun to very light yellow dun.

I (icht) a factor which cases the chestnut colour to fade on the underside of the

body. Recessive in respect to factor L which causes chestnut to be the
same shade on the bottom as on the top of the body. The absence of

L, i.e. the 11-type, causes the shade of chestnut the English call „sorrel",
as well as light chestnut.
M. a factor which causes the colour of the mane to fade.

VV, and W, inhibitory factors which, when acting together, oppose the fundamental
colour factors C and R. It is not quite sure that these inhibitary factors
do exist, as it can also be assumed that the origin of the non-coloured
horse is due to the fact that colour can be produced only if factors C and
R are both present.

C. A. B. I. G. R. P. L. M. W, and W₂ are dominant with regard to c. a. b. i. g. r. p.
1, m, w₁ and \\v_, respectively. D is transmitted intermediately.

The various colour factors are epistatic, in the following order, towards the factors
W, and W₂ >P>R>G>I>B>D> CA, which are called after the former.
C and A are larking rarely in our breeds, so that c and a occur sporadically (It may
be that the inhibitory factors W, and W₂ occur rarely). They are relatively frequent
in breeding establishments where the stock includes white horses.

The chestnut shades (from light chestnut to dark chestnut) are supposed to be caused
by cumulative homomeria.

The same shades of chcstnut are also responsible for the shades in cream, brown and
yellow dun.

Etant donné le fait, qui s\'est produit aux Pays-Bas, qu\'un étalon enregistré comme
,,noir" a engendré un assez grand nombre de poulains isabelles (couleur qui, au cours
des dernières années, ne se rencontre plus chez les étalons reproducteurs) avec des
juments alezanes, noires ou baies et vu aussi les cas, signalés au cours des dernières années,
où des „poulains blancs" ont été nés de parents de couleur, l\'auteur s\'est vu amené à
étudier une fois de plus la transmission des couleurs chez les chevaux.

Il a réétudié les données contenues dans la littérature sur la matière, en les complétant
de ses propres expériences ainsi que de cellts de quelques confrères qui ont travaillé
dans les régions d\'élevage de l\'Indonésie où les isabelles et les louvets sont encore très
nombreux.

En premier lieu, il donne un bref aperçu des théories relatives à la formation du pig-
ment, telles qu\'elles se sont développées depuis les publications de Bi.ock. Ensuite, il
examine les travaux cytologiques de Duerst et de ses collaborateurs, ainsi que ceux
d\'autres chercheurs, concernant la couleur, le nombre et la répartition des grains de pig-
ment dans les poils.

Enfin, il aborde les études basées sur la documentation accumulée dans les livres
généalogiques. L\'auteur est d\'accord avec les idées généralement soutenues sur la trans-
mission de la couleur en ce qui concerne l\'alezan, le noir et le bai, le rouan variable
et inveriable et le pic. Pour ce qui est des isabelles, des louvets et des souris, il se rallie
à l\'idée qu\'ii faut supposer, sous ce rapport, un facteur de dilution (D) transmis de façon
intermédiaire, mais il ne peut accepter la théorie de Walter, lequel suppose un second
pigment fondamental jaune qui dominerait le pigment fondamental alezan.

En Indonésie, où les isabelles, les louvets et les souris représentent un pourcentage im-
portant des couleurs (dans l\'importante région d\'élevage de Sumba, le cheptel chevalin
est composé pour 6,39 % de chevaux isabelles et pour 13,63 % de louvets), on a fait
l\'expérience qu\'en cas d\'accouplement de sujets de même couleur, les chevaux isabelles,
couleur très appréciée, donnent souvent naissance à des chevaux blancs considérés
comme peu désirables (dans la région de Sumba, il y a 1,40 % de chevaux blancs).
C\'est pour cette raison que l\'éleveur de Sumba emploie un étalon alezan pour une couple
de juments isabelles, alors que l\'inverse se produit également.

Que des poulains blancs puissent naître de parents isabelles, voilà ce qu\'on a également
pu constater en Amérique dans l\'élevage du cheval Palomino.

Pour expliquer la naissance des poulains blancs, issus par ci par là de parents de
couleur ne possédant pas le facteur D, et pour pouvoir expliquer pourquoi des parents

blancs de cette origine puissent à leur tour donner naissance à des poulains de couleur
normale, l\'auteur a supposé 2 facteurs devant être présents ensemble pour obtenir une
couleur donnée. Il pense aux facteurs C et R, supposés par Bateson, Saunders et
Punnett lors de leurs recherches sur le croisement poules blanches à plumage soyeux
X Dorking blancs.

Comme le facteur R désigne déjà le gène responsble du rouan, il a appelé facteur à le
second facteur intervenant dans la couleur.

En ce qui concerne le pigment fondamental, les chevaux de couleur pourraient alors
avoir les génotypes CCAA, CcAA, CCAa ou CcAa, alors que les chevaux blancs pour-
raient avoir ccAA, ccAa, CCaa, Ccaa ou ccaa.

On pourrait également expliquer les cas cités de chevaux blancs, en supposant deux
facteurs inhibiteurs qui s\' opposent à la reproduction de la couleur, à savoir Wi et W2.
Lorsque les deux facteurs sont en présence, la couleur ne se reproduirait pas. Il en
serait donc ainsi chez les génotypes W_lW₁W₂W₂, WjWjW₂W₂, W₁W₁W₂w₂ et W,w₁W₂w₂,
tandis que les formules WjWjWjW,, w₁w₁W₂w₂, W,W,w₂w₂, W₁w₁w₂w₂ ou w₁w₁w₂w₂s\'appliqueraient aux chevaux de couleur.

L\'auteur donne la préférence à la première théorie, celle-ci étant entièrement appuyée
sur les expériences faites sur des poules par Bateson, Saunders et Punnett, alors qu\'il
ne connaît pas de cas analogue pour la théorie des 2 facteurs inhibiteurs.

Il rejette la théorie selon laquelle le ,,pie" serait un avant-stade du „blanc", ainsi que
la théorie des „pie" intermédiaires de von Lehmann.

I (nhibition) facteur inhibiteur de la reproduction du noir sur de grandes parties du
corps; dominant par rapport à i;

facteur de dilution. Sous la forme Dd, ce facteur change l\'alezan en
isabelle, le noir en souris, le bai en louvet. Sous la forme DD, l\'alezan est
changé en isabelle blanc, voir en blanc, le louvet jusqu\'en louvet très
clair.

facteur qui rend pâle l\'alezan sur le dessous du corps. Ce facteur est récessif
par rapport an facteur L qui fait que le dessous du tronc a la même
nuance d\'alezan que le dessus.

L\'absence de L, soit le type 11, produit l\'alezan clair que les Anglais
appellent „sorrel" (saure) ainsi que le bai clair,
facteur qui rend plus pâle la couleur de la crinière.

facteurs inhibiteurs qui, lorsqu\'ils se produisent ensemble, entravent
l\'effet des facteurs C et R qui, eux, ont trait à la couleur fondamentale.
L\'existence de ces facteurs inhibiteurs n\'est pas certaine, vu que, en ce
qui concerne l\'origine de l\'absence de couleur, on peut supposer égale-
ment qu\'il ne peut y avoir couleur que si les facteurs C et R sont présent
tous les deuz.

C, A, B, I, G, R, P, L, M, W, et W₂ sont respectivement dominants par rapport à c,
a, b, i, h, r, p, 1, m, w_t et w,. D se transmet de façon intermédiaire.

Les divers facteurs de coloration sont épistatiques, dans l\'ordre ci-près indiqué, par
rapport aux facteurs, ainsi nommés d\'après eux, W[ et W₂ >P>R>G>I>B>D> CA
Dans nos races, C et A font rarement défaut, de sorte que c et a se présentent de façon
sporadique (il se peut que les facteurs inhibiteurs W, et W, soient peu fréquents). Ce
n\'est que dans un élevage comportant des chevaux blancs qu\'ils sont relativement

fréquents. Les diverses nuances de l\'alezan (de l\'alezan clair à l\'alezan foncé) sont pro-
bablement causées par une homomérie cumulative.

Ces nuances de l\'alezan sont également la cause des diverses nuances d\'isabelle, de
bai et de louvet.

Nach Anleitung der Tatsache, dass in den Niederlanden ein Hengst der als „Rappe"
im Stammbuch eingetragen ist, sowohl bei Fuchsstuten, als auch bei Rappen und
braunen Stuten sehr viele isabellfarbigen Fohlen erzeugte, (eine Farbe, die in den letzten
Jahrzehnten bei Zuchthengten nicht mehr angetroffen wurde) und auch im Zusammen-
hang mit den, in den letzten Jahren gemeldeten Fällen von „Schimmelfohlen", die aus
der Paarung farbiger Eltern hervorgingen, hat der Verfasser die Erblichkeit der Färbung
bei Pferden nochmals einer eingehenden Betrachtung unterworfen.

Er hat die in der Literatur vorkommenden Angaben auf diesem Gebiet durchgearbeitet
und dieselben, sowohl aus eigener Erfahrung, als auch aus der einiger Kollegen, die
gleichfalls in den Zuchtgebieten in Indonesien tätig waren, angefüllt.

An erster Stelle gibt er eine kurze Übersicht von den Theorien hinsichtlich der Pigment-
formung, so, wie diese sich seit den Publikationen von Block hierüber entwickelt haben.
Danach behandelt er die cytologische Arbeit von Düerst nebst dessen Mitarbeitern
und von einigen anderen Forschern über Farbe, Anzahl und Verbreitung der Pigment-
körner in den Haaren.

Zum Schluss werden die Studien besprochen, die sich auf das in den Stammbüchern
angfsammelte Material basieren. Der Verfasser stimmt mit den allgemein gehuldigtcn
Auffassungen über die Erblichkeit der roten (fuchsigen), schwarzen und braunen Farbe,
die veränderlichen und unveränderlichen Schimmel und Schecken überein. Hinsicht-
lich der Isabellen, Falben und Mausfalbcn schliesst er sich der Auffassung an, dass
hierfür ein Verdünnungsfaktor (D) angenommen werden muss, der sich intermediär
weitervererbt, während er die Theorie von Walter, der ein zweites Grundpigment gelb
annimmt, welches über das Grundpigment rot dominieren soll, nicht annehmen kann.

In Indonesien, wo die Isabellen, Falben und Mausfalben einen beträchtlichen Pro-
zentsatz der Farben ausmachen (besteht doch der Pferdebestand in dem bedeutenden
Zuchtgebict von Sumba zu 6,39 % aus Isabellen und zu 13,63 % aus Falben), hat man
die Erfahrung gemacht, dass bei Paarung untereinander, anstatt die so sehr begehrten
Isabellen, die unerwünschten Schimmel geboren wurden. (Es gibt auf Sumba 1,40%
Schimmel). Aus diesem Grunde benutzt der sumbanesische Züchter bei einem Koppel
Isabellenstuten einen Fuchshengst und auch umgekehrt.

In Amerika hat man bei der Zucht der Palominopferden ebenfalls die Erfahrung
gemacht, dass aus Isabellen Schimmelfohlen geboren wurden.

Um den Ursprung der Schimmelfohlen, die hin und wieder aus farbigen Eltern ge-
boren werden, die keinen D-Faktor besitzen, zu erklären und um eine Erklärung dafür
zu finden, dass aus zwei derartigen Schimmeln wieder normalgefärbte Fohlen hervor-
gehen, hat der Verfasser 2 Faktoren angenommen, die beide vorhanden sein müssen
um wieder Färbung auftreten zu lassen. In seinen Gedankengängen bezieht er die C
und R Faktoren, die durch Bateson, Saunders und Punnett bei ihrer Untersuchung
betreffs der Kreuzung von weissen Seidenhühnern X weissen Dorkings angenommen
worden sind.

In Erwägung ziehend, dass der Faktor R schon für das gen benutzt wurde, das verant-
wortlich für das Auftreten von roan (unveränderlich weiss) ist, hat er den zweiten
Farbfaktor mit A angedeutet. Die farbigen Pferde würden dann hinsichtlich des Grund-
pigments die Genotypen CCAA, CcAA, CCAa oder CcAa haben können, die Schimmel
dagegen. ccAA, ccAa, CCaa, CCAa oder ccaa.

Man kann auch die bekannten Fälle von Schimmel dadurch erklären, indem man
annimmt, dass es 2 hemmende Faktoren für das Auftreten der Färbung gibt, nämlich W,
und W₂.

Wenn diese beiden Faktoren gleichzeitig anwesend sind, soll eine Färbung nicht
auftreten können. Dieses würde also bei den Genotypen W,W₁W₂W._!, W₁w₁W₂W₂,

W,W,W₂w₂ und W,WjW₂w₂ der Fall sein während die farbigen Pferde dann die
Formeln w₁w,W,W₂, w^jW.w,, W₁W₁w₂w₅, W₁w₁w₂w₂ oder wjw,w₂w₂ haben
würden.

Der Verfasser zieht die erste Theorie vor, weil dieselbe durch die Versuche von
Bateson, Saunders und Punett ausnehmend gestützt wild, während ihm für die
Theorie der beiden Hemmengsfaktoren kein analoger Fall bekannt ist.

Schreiber verwirft die Theorie, dass „scheckig" ein Vorstadium von „weiss" sein
soll; ebenso die Theorie der intermediären Schecken nach v. KLehmann.

I (nhibition) Hemmungsfaktor für das Auftreten von schwarz auf grossen Teilen des
Körpers; Dominante über i.

Verdünnungsfaktor. In Dd-form verändert dieser fuchsig in isabell,
schwarz in mausfalb, braun in falb. In DD-form wird rot in weiss
isabell, selbst in weiss, und falb ein sehr helles falb verändert,
veränderliche Schimmel (Rot-und Grauschimmel)
unveränderliche Schimmel
scheckig

der Faktor, der rot an der Unterseite des Körpers bleicht. Ist rezessiv
gegenüber L, der dafür sorgt, dass auch die Unterseite die gleiche Nuance
rot erhält, wie der Rumpf. Das Fehlen von L, also des 11-types ergibt die
Fuchsfarbe, welche die Engländer mit sorrel (hellfuchsig) bezeichnen;
er ergibt auch die Hellbraunen.
Der Faktor, der die Farbe der Mähnen bleicht;

die Hemmungsfaktoren, die zusammen auftretend die Faktoren der
Grundfarbe C und R in ihren Auswirkungen gegenarbeiten.
Es ist nicht sicher, dass diese Hemmungsfaktoren vorhanden sind, da das
ungefärbte Pferd auch entstehen kann, wenn man annimmt, dass Färbung
nur dann auftritt, wenn beide - C und R - anwesend sind.

C, A, B, I, G, R, P, L, M, Wi und W2 sind resp. dominierend über c, a, b, i, g, r, p, 1,
m, Wj und w,, D vererbt intermediär.

Die verschiedenen Färbungsfaktoren sind in der nachstehend angegebenen Rangord-
nung epistatisch gegenüber den nach ihnen benaunnten Faktoren]W_l und W₂ > P > R > G >
I >B >D >CA. In unseren Rassen fehlen selten C und A, daher kommen c und a spo-
radisch vor, (es kann sein, dass die Hemmungsfaktoren W, und W₂ selten vorkommen)
Nur in einer Zucht mit weissen Pferden kommen sie relativ oft vor.

Die roten Nuancen von hellfuchsig bis dkl. fuchsig werden vermutlich durch kumu-
lative Homöomerie verursacht.

Diese Nuancen der Fuchsfarbe sind auch die Ursachc von den Schattierungen in
isabell, braun und falb.

grey
roan

roan v

grey

roan

roan
grey
roan

1. Castle, W. E. and King, F. L.: New evidence on the geneties of the palomino horse.
The Journal of Heridity 1951.

2. Crew, F. A. E. and Buchanann Smitii, A. D.: The geneties of the Horse. Biblio-
graphica Genetica 1930.

4. Doeclas : De fokkerij van grote paarden op Soemba. Notulen van het verhandelde
op de dienstvergadering van overheidsveeartsen in Ned. Indië 1938.

6. Düerst, U.: Beurteilung des Pferdes und Rindes. Tierheilkunde und Tierzucht
1926.

12. Klemola, V.: Über die Morphologie und Vererbung der dominanten und der
rezessiven Scheckung sowie der Glasaugigheit beim Pferde. Zeitschr. für Tierz.
und Züchtungsb. Bd 20 1931.

13. Kroon, H. M.: De overerving der kleuren bij onze huisdieren. Tijdschrift voor
Diergeneeskunde 1920.

14. Von Lehmann, E.: Beitrage zur Vererbung weiszgeborener Pferde. Zeitschr. für
Tierzüchtung und Züchtungsbiologie, Bd 49 1941.

15. Von Lehmann, E.: Die Iris- und Rumpfscheckung beim Pferd. Zeitschrift für
Tierz. und Züchtungsb. Bd 59, 1951.

16. Lodf.mann, G.: Das Pferdehaar. Zeitschrift für Tierz. und Züchtungsb. Bd 9 1927.

17. Munckel, H.: Untersuchungen über Farben und Abzeichen des Pferdes und ihre
Vererbung. Zeitschrift für Tierz. und Züchtungsb. Bd 16 1929.

18. Munckel, H.: Ergänzende Untersuchungen über die Abzeichen am Pferde und
ihre Vererbung. Zeitschrift für Tierz. und Züchtungsb. Bd 30 1934.

22. Stegmann von Pritzwald, F. P.: Der Fuchs. Zeitschrift für Gestutkunde 1931.

24. Widmer, H.: Kritische und experimentelle Studien über die Pigmentierung des
Integumentes 1923.

25. Wriedt, Chr. : Vererbungsfaktoren bei weiszen Pferde im Gestüt Frederiksborg.
Zeitschrift für Tierz. und Züchtungsb. Bd 1 1924.

Toen dit artikel reeds geschreven was, verscheen in het Landbouwkundig
Tijdschrift van November 1952 van de hand van H. Homan een artikel
over „De vererving van de isabelkleur bij paarden".

Hierin wordt het materiaal verwerkt, dat ter beschikking gekomen is
door de nakomelingen van de zwarte (?) hengst Rheinfeld in het NWP-
gebied. Onder 409 veulens kwamen 26 isabellen voor. Ik zou de lijst nog
kunnen aanvullen met cijfers over de nakomelingen van deze hengst in
het VLN-gebied, die mij in de eerste helft van 1952 door tussenkomst van
het stamboek ter beschikking gesteld werden. Onder 47 veulens kwamen 13
isabellen voor.

De conclusie van Homan, dat Rheinfeld het gen, dat verantwoordelijk
is voor het optreden van isabel, in heterozygote toestand voert en daarnaast
ook nog heterozygoot is voor de zwartfactor, kan ik volkomen onder-
schrijven.

Ik ben het echter niet eens met de schrijver, dat uit dit materiaal zou
blijken, dat de theorie van Walther juist is. Walther neemt naast het
rode grondpigment nog een geel grondpigment aan, dat dominant zou
zijn over het rode.

Steun voor deze theorie is in dit materiaal echter niet te vinden, omdat
hierin alleen gevallen vermeld worden, die uit de paring van een hengst,
die heterozygoot is voor het gen, dat de isabel kleur veroorzaakt, met vos-,
zwarte- en bruine merries (en schimmels) voortsproten. Er komen geen
gevallen in voor waarbij met isabelkleurige merries gewerkt werd.

Tegenover de dominant-geel grondpigmenttheorie van Walther staat
de intermediaire verdunningsfactortheorie. Deze laatste theorie is ge-
baseerd op:

i° het resultaat van de paringen van isabellen met vossen, zwarten, bruinen
en isabellen. Uit de paring van isabellen met isabellen werden naast
isabellen en vossen ook „albino\'s" geboren, wat op het intermediaire
karakter van de isabellen wijst.

2° het resultaat van het pigmentonderzoek van Düerst en zijn leerlingen.
Bij dit onderzoek werd nooit een geel pigment aangetroffen, maar altijd
rood, (met daarnaast soms zwart). Wel vonden Düerst en zijn leer-
lingen (medewerkers) bij de haren van isabellen een kleiner aantal
rode pigmentkorrels in de pigmentcellen, terwijl deze pigmentkorrels
niet voorkwamen in de buitenste lagen van de schors van de haren,
maar wel in de zóne van de schors, die dicht om het merg ligt en ook
maar in een beperkt aantal in de mergcellen.

Aangezien Rheumatismus musculorum bij paarden een zeldzame aan-
doening is, waarvan, zowel in de vakliteratuur als in de praktijk, zelden
melding gemaakt wordt, leek het mij interessant een drietal gevallen, die
ik dit voorjaar zag, hier te beschrijven.

In Februari 1951 werd ik bij het eerste geval gehaald. Uit de anamnese
bleek, dat het paard zeer gebrekkig was in zijn bewegingen. Bij onderzoek
bleken temperatuur, pols en ademhaling normaal te zijn. Toen ik het dier
uit de stal liet halen, viel allereerst de talmende beweging op bij het keren
uit de deuropening. Bij het voortstappen in rechte lijn hield het dier de
voor- en achterbenen breed uit elkaar, waarbij de benen stijf gehouden
werden en practisch niet van de grond kwamen. Bij het naar links en rechts
wenden, aarzelde het dier. De eigenaar dacht aan hoefbevangenheid, doch
hierbij ziet men het typisch onder zich plaatsen der achterbenen en het
vooruit brengen, a.h.w. op de ballen der hoeven van de voorbenen.

Meer om de eigenaar te overtuigen heb ik de hoeven beklopt met, zoals
te verwachten was, een negatief resultaat.

Uit de anamnese was intussen nog gebleken, dat het dier het vorig jaar
in lichte mate aan deze aandoening had geleden en waar het nu hoog-
drachtig was en mogelijk daardoor gevoeliger, stelde ik de diagnose spier-
rheuma.

Het tweede geval betrof een niet drachtige merrie, welke volgens de
eigenaar slecht at en aan een hem onbekende bewegingsstoornis leed.

Temp. 37.8, pols hard en traag. Bij het verlaten der stal ging het keren erg
weifelend, evenals dit bij hoefbevangenheid geschiedt. In rechte lijn voort-
stappend kwamen de voorbenen nauwelijks van de grond en leek het dier
a.h.w. in gestrekte positie de bodem met breed gespreide voorbenen af te
tasten. Ook de gang van achteren was zeer typerend, de benen kwamen
nauwelijks van de grond en zeer steil stonden ze in de kogels, zoals bij een koe
met distorsie van het ilio-sacraal gewricht. De musculatuur voelde voor en
achter hard aan en was gezwollen. Het dier leek veel pijn te hebben in de
croupspieren, de m.tensor fasiae latae en de m.gluteus super ficialis voelden
scherp en hard aan. Zeer opvallend was de frequente en oppervlakkige buik-
ademhaling wat veroorzaakt kon worden door rheuma der tussenrib-
spieren.

Een gestrekte hals werd waargenomen, wanneer het dier moest keren,
doch dit schreef ik toe aan soulage voor de zeer pijnlijke rompspieren.

De eigenaar dacht hier aan vernageling, daar het drie dagen geleden be-
slagen was. De merrie lag in de stal, badend in het zweet, temp. 40.6, intens
gele slijmvliezen, na veel moeite kwam het uit zichzelf overeind en stond
dan te wiegen als bij hoefbevangenheid. Ook hier weer steile stand in de
kogels, zeer harde spieren en weinig eetlust. Het dier liet zich, na even ge-

staan te hebben, in het dikke strobed zakken en ik durfde het niet naar
buiten te laten halen, gezien het gedrag van de tweede patiënt, daar ik neer-
vallen vreesde, waardoor peesruptuur of andere complicaties konden ont-
staan.

De palpatie van de hoef viel negatief uit, geen oppervlakkige buikadem-
haling en geen gestrekte hals zoals bij tetanus.

Daar dit dier verzelerd was bij de N.V. „Zwoll Mij", heb ik met Collega
Brands deze patiënt later nog eens kunnen bekijken, ofschoon ze toen al
aan \'t genezen was.

Aetiologie: In de eerste plaats zal gedacht moeten worden aan het vochtige
koude voorjaar, waarin de dieren niet uit de stal en niet regelmatig in het
tuig kwamen. De gevoeligheid voor haemoglobinurie en rheuma wordt
dan groter en misschien is hoogdrachtigheid in dit klimaat een praedispo-
nerende factor voor het optreden van deze ziekte.

Differentiaal diagnose: Hoefbevangenheid en tetanus. Deze kunnen door
het verloop en nauwkeurig observeren van de verschijnselen uitgeschakeld
worden. Het verloop is n.1. bij al deze gevallen zeer gunstig geweest.

In „Orgaanziekten" van Wester wordt een rheumatische haemoglobinurie
beschreven, doch de urines van deze patiënten waren niet zo afwijkend.

Therapie: stalrust en dik schoon strobed; vooral niet werken, daar hier-
door transpiratie en verergering van de aandoeningen zou ontstaan. Het
dieet moet bestaan uit goed hooi, ongesneden, geen eiwit bevattende pro-
ducten, helder water waar de kou af is.

Als geneesmiddel wordt gegeven salicylas natr. en wel, mede op advies
van Collega Tervof.rt, voor de drachtige dieren 30—40 gram en voor de
andere merrie 60 gram per dag.

Dc patiënt met icterische slijmvliezen (spierafbraakproducten?) werd
bovendien ingespoten met penicilline en sulfamezathine 16 % tegen even-
tuele longcomplicaties.

Melkcontrole-Station Utrecht. Verslag over de werkzaamheden in de jaren
1950 en 1951.

Het eerst op eind 1952 verschijnen van dit verslag wordt verklaard uit de langdurige
ziekte van de directeur en de vele bijzondere werkzaamheden die in 1952 zich voor-
deden. Uitvoerig wordt de herdenking van de 25 jarige werkzaamheid van dit station
op 28 Juni \'51 beschreven. Vervolgens wordt in Hoofdstuk 1 handelende over de kwaliteit
van door veehouders geleverde melk gewezen op de in 1951 geconstateerde stijging van het
aantal gevallen waarbij streptotoccen in de melk werden gevonden. En dit ondanks de
verbeterde mogelijkheid tot bestrijding dezer ziekte door penicilline-behandeling etc.

Dit feit heeft er mede toe bijgedragen, dat het percentage monsters van door veehou-
ders geleverde melk, dat in de eerste klasse kon worden geplaatst, in 1951 (64 %) kleiner
was dan in 1950 (68.6 %), terwijl het percentage 2e klasse monsters in eerstgenoemd
jaar dienovereenkomstig steeg. Tot deze ongunstige wending heeft ook een verzwaring
der eisen ter zake van de redutaseproef bijgedragen, en tevens de geconstateerde minder
goede reinheid der door veehouders afgeleverde melk.

Bij de inspectie der veehoudersbedrijven werd in ig50-\'5i practisch een achteruitgang
bij de beoordeling van vele bedrijven vastgesteld, zij het dat hier de eisen strenger
werden aangetrokken. In het melkjaar ig5i-\'52 kon weer enige verbetering worden
opgemerkt. Aan bijna g % der bedrijven kon dit jaar het praedicaat „Hygiënisch
Melkwinningsbcdrijf" worden toegekend, omdat zij voldeden aan de gestelde strenge
eisen omtrent bedrijfstoestand, kwaliteit van de afgeleverde melk en het vrij zijn van
tuberculose van de veestapel.

Hoe benard de situatie in het district Utrecht is, blijkt wel uit de volgende zinsnede.

„Afwijkende reinheid wordt vrijwel steeds veroorzaakt door onvoldoende zorg bij
„de melkwinning. I.v.m. de personeelschaarste zijn veel veehouders genoodzaakt be-
trekkelijk jonge kinderen mee te laten melken. Deze kinderen besteden dikwijls niet
„voldoende aandacht aan de reiniging van uiers, terwijl ook de melktechniek te wensen
„overlaat".

Door onjuiste toepassing en onvoldoende reiniging blijkt in dit district het gebruik
van melkmachines geen verbetering te brengen.

In Hoofdstuk III volgen dan gegevens over de door de standaardisatie bedrijven afgeleverde
,,losse "melk. Bij ruim 30 % der monsters was het vetgehalte lager dan 2.45 %. Ter zake
van de hygiënische kwaliteit (gemeten aan kiemgehalte, colititer en temperatuur bij
aflevering) kon een geringe verbetering worden vastgesteld. Dit wordt ook voor de in de
fles afgeleverde melk medegedeeld, hoewel daarbij twijfel aan de juistheid van het ge-
volgde beoordelingssysteem wordt uitgesproken.

In het bovenstaande zijn slechts de hoofdpunten van de bedrijvigheid van dit station
aangehaald. Ook andere afgeleverde artikelen en de toestand van de melk bij aflevering
door kleinhandelaren worden onderzocht, waarbij ook de bedrijven van melkhandelaren
worden geïnspecteerd. Deze werkzaamheden vormen een belangrijke bijdrage tot de
taak, die de in het westelijk consumptiemelkgebied werkzame melkcontrólestations
op zich hebben genomen. C. F. van Oijen.

Westelijk consumptiemelkgebied 1950-1951. Uitgave van het Bedrijfschap
voor Zuivel, Den Haag.

Deze uitvoerige publicatie bevat vergelijkbare gegevens over de perioden 24-4-1949
tot 23-4-1950 (Melkjaar i94g-\'5o) en 23-4-^50 tot 22-4-1951 (Melkjaar igso-\'si).
Door een doeltreffende bundeling van de per vierwekelijkse periode verzamelde gege-
vens, geeft men een duidelijk beeld van de wijzigingen, die zich gedurende deze tijd-
vakken hebben voorgedaan en van verschillende factoren, welke geacht worden de
kwaliteit van melk en melkproducten te bepalen. Deze wijzigingen zijn deels van on-
gunstige en deels van gunstige aard.

Ongunstig is de wijziging in het vetgehalte der afgeleverde gestandaardiseerde melk hetzij los
of in flessen. In het melkjaar \'50-\'5i zijn de tot een aantal van 80 teruggebrachte stan-

daardisatie-bedrijven zich hoe langer hoe meer gaan toeleggen op het
afleveren van melk, die juist het nog toegestane minimum vetgehalte van 2.45 %
bevat, met het gevolg, dat gemiddeld zeker 25 % der onderzochte monsters melk minder
dan 2.45 % vet bevatten. Bedrijven met een gemiddeld vetgehalte van 2.50 (zoals
eigenlijk de bedoeling is) komen niet meer voor. De meerderheid haalt thans slechts
een gemiddelde van 2.47 %. In dit opzicht is de kwaliteit der afgeleverde gestandaar-
diseerde melk dus achteruitgegaan. Hier wordt de gebruikers schade gedaan aan calo-
rische en bijzondere voedingswaarde (vetgebonden vitaminen) en ook van finantiële
aard.

Een verbetering wordt vastgesteld van de ,,Hygiënische kwaliteit der „los" verkochte ge-
standaardiseerde melk". Deze hygiënische kwaliteit wordt gemeten aan de temperatuur,
het kiemgetal en de colititer op het ogenblik van aflevering. Voor details omtrent de
bundeling dezer gegevens, waardoor ten slotte de kwaliteit wordt gewaardeerd als
goed, voldoende, onvoldoende of slecht wordt naar het verslag verwezen. Van de 80 bedrijven
hebben er 16 gedurende het gehele jaar \'50-\'5i melk geleverd, die per vierwekelijkse
periode goed of voldoende genoemd kan worden. In \'4g-\'50 waren er dit slechts 5. Het
blijkt, dat de verbetering in hoofdzaak in de zomerperiode is bereikt. Over het gehele
jaar zijn 62 % van de 436 millioen liter melk als ,,goed" gekwalificeerd geworden.

Een soortgelijke verbetering werd opgemerkt voor de ,,hygiënische kwaliteit der in flessen
,,gepasteuriseerd" verkochte melk. Deze kwaliteit wordt gemeten aan: het kiemgetal, coli
moet in 2 X 1 ml afwezig zijn, terwijl door Storch\'se en phosphatase reacties de doeltreffend-
heid der pasteurisatie wordt nageagaan. Ook hier moet voor details naar het verslag
verwezen worden. De hoeveelheid flessenmelk, uitgedrukt in procenten van de jaar-
omzet, die als „goed" gekwalificeerd kon worden, steeg van 74 % in \'49-\'50 tot 81 %
in \'50-\'5i.

De bepalingen, waarop deze gegevens berusten, werden verricht door de „Melk-
contröle-stations" in het westen des lands volgens regels, in onderling overleg met deze
stations vastgesteld door de Centrale Commissie voor Melkhygiëne (C.C.v.M.). Het
zou te ver voeren, de gegevens voor de andere in dit verslag behandelde waren op de voet
te volgen. Men krijgt echter wel een indruk van het vele en belangtijke werk, dat door
de samenwerking van deze organisaties wordt verricht.

Het ware te wensen, dat door soorgelijke onderzoekingen ook in andere delen des
lands een beeld van de kwaliteit der afgeleverde melk kon worden vastgesteld.

Dr. L. E. den Dooren de Jong schreef een boek over microben en hun betekenis
voor de mens. Het omvat volgens de ondertitel: Microbiologie voor een ieder die
kennis wil nemen van de gedragingen der bacteriën, schimmels, gisten en protozoën
en van hun betekenis voor de huishouding der natuur, voor de gistings-, conserven- en
zuivelindustrieën, voor de landbouw, voor water en afvalwater en van hun ziekte-
verwekkend vermogen. Het werk behandelt uitvoerig ,, de grondslagen de microbiologie"
en „de microben als vijanden". Wat de tekst betreft, hebben wij uiteraard die onderdelen
nauwgezet gelezen, die met de veeartsenijkunde op enigerlei wijze te maken hebben en
moesten tot de conclusie komen, dat correctie door een veterinair niet overbodig geweest
zou zijn. Wij zullen niet alles opsommen, wat wij aanstreepten, doch volstaan met het
volgende: „Eenden kunnen ook aan een keelziekte lijden, veroorzaakt door S. anatis".
Medegedeeld zij dat de „keel-disease" van eendenkuikens een zeer acute ziekte is van
zeer jonge eendenkuikens; de diertjes kunnen zich dan moeilijk staande houden en
tuimelen steeds om; de mortaliteit kan zeer hoog zijn. Het Engelse werkwoord „to keel"
betekent eigenlijk „met de kiel (van een schip) boven liggen". „Keeldisease" der
eendjes is dus te vertalen als „omtuimelziekte"; met de keelziekte heeft dit niets te
maken.

Diegenen, die belangstelling hebben voor microben, kunnen hierover uit dit werk heel
wat te weten komen; de auteur heeft vele problemen van vele kanten belicht. De meeste
van de ruim 100 afbeeldingen zijn fraai; de uitgeverij H. Nelissen te Bilthoven heeft
het werk keurig gebonden uitgegeven (prijs f. 16,50). Jac. Jansen.

Onderzoekingen over paresis puerperalis, paraplegia ante partum, eclamp-
sia puerperalis en grastetanie bij de koe. A. Garm (Nordisk Veterinär medicin 2,
75\'. 1950).

Garm meent, dat bij de aetiologie van deze ziekten de bijnierschors een belangrijke
rol speelt.

Uit de experimentele pathologie is bekend, dat hyperfunctie van de bijnierschors het
witte bloedbeeld doet veranderen en wel op de navolgende wijze: afname van het aantal
eosinophiele leukocyten en toename van de neutrophiele lymphocyten.

Dit doet Garm er toe besluiten melkziekte op te nemen in de lijst van adaptatie ziekten
volgens Schye. Volgens laatstgenoemde önderzoeker reageert het organisme, wanneer
het aan schadelijke invloeden wordt blootgesteld met eenzelfde reeks van onspecifieke
reacties, ongeacht de aard van het agens. Deze reacties vat S. samen onder het begrip
algemeen aanpassings syndroom. In dit schema speelt de bijnierschors een centrale rol.

F.én en ander wordt uitvoerig besproken in het artikel van Garm. Hij trekt daarbij de
conclusie, dat het zinvol is om de Ca therapie bij melkziekte aan te vullen met toediening
van Kcl per os (twee maal daags een poeder van 50 g. met een fles water ingeven;
in totaal 3—5 poeders).

Nog beter acht hij Ca injecties gecombineerd met arnmoniumchloride: 20 g. drie
maal daags met een fles water ingeven, gedurende drie dagen. Hij deelt mede met behulp
van deze therapie geen enkele koe meer gehad te hebben, die niet opstond.

Diabetes Mellitus bij een koe. (Om Diabetes Mellitus hoskwaeg. Kliniske, bioke-
miske og pa\'ologisk-anatomiske undersogelser af en tilfaelde hos en ko. N. O. Christen-
sen en P. Schambije, Nordisk Veterinär medicin, 2, 863 1950).

De auteurs beschrijven een geval van diabetes mellitus bij een koe. Merkwaardig was,
dat bij de gewone symptomen (glucoserie en vermagering), geen polyurie en polydipsie
optrad.

Zij deden uitvoerige belastingsproeven met glucose en onderzochten de insulinetole-
rantie. Zeer grote doses insuline veroorzaakten hypoglycaemie, gepaard gaande met zeer
sterke excitatie-verschijnselen.

Bij de sectie werden duidelijke veranderingen in de pancras aangetroffen: de eilandjes
van Langerhaus waren in aantal en grootte achteruit gegaan en vertoonden vacuolaire
degeneratie. Rondom de eilandjes was een sterke lymphocytaire infiltratie aanwezig.

De aetiologie van puerperale acetonaemie. (Den puerperale acetonämiens atio-
logi) B. en N. Carlström, Nordisk Veterinär medicin 2, 581, 1950)

Men neemt veelal aan, dat het verschijnen van extra hoeveelheden acetonlichamen in
het bloed en in de urine berust op een verhoogde vetafbraak, die op zijn beurt weer berust
op een verminderde omzetting van koolhydraten. Als aetiologie van acetonaemie is dus
denkbaar een tekort aan koolhydraten in het voedsel. Dit is onwaarschijnlijk te achten;
immers toevoer van koolhydraten doet lang niet altijd de acetonaemie verdwijnen en bij
armelijke voeding, bestaande uit hooi en haksel, dus relatief rijk aan koolhydraten, ont-
staat vaak acetonaemie. Daarom moet men dus meer denken, dat het organisme niet
in staat is zich de kostbare koolhydraten uit het voedsel ten nutte te maken. Enige fac-
toren, die van grote invloed zijn op de koolhydratenstofwisseling. zijn o.a. vitamine B.,
kreatine en adenosinetrifosforzuur en de hormonen van de bijnierschors. In sommige
gevallen heeft men succes met toediening van vitamine B.

Ook met toediening van glucose plus kreatine en adenosinetrifosforzuur heet nen vaak
goede resultaten.

De auteurs hechten veel betekenis aan de functie van de bijnierschors. Iezt pirodu-
ceert twee groepen hormonen: dit zijn de glucocorticoïden, die de koohyd-aaitstof-
wisseling beïnvloeden en de mineralocorticoïden, die de K. Na en Cl stofwiselng beïn-
vloeden.

Het K gehalte van het bloed van koeien, die aan acetonaemie leden, bleek veilaatgd te
zijn. Dit wijst op een hyperfunctie van de bijnier, wat betreft de afscheiding vin te mine-
ralocorticoïden, terwijl er een hyperfunctie bestaat ten aanzien van de virning van
glucocorticoïden.

De auteurs stellen nu de volgende hypothese op. Doordat tijdens het pu<rp»rium de
lactatie op gang moet komen, moet de hypophyse veel Prolactine produceren en do>et dit
ten koste van de aanmaak van het de bijnierschorsstimulerende hormoon.

Daardoor hypofunctie, althans wat betreft de vorming van glucocortcoüen. Zij
hadden therapeutisch effect met intraveneuze injectie van KCl (dit lijkt ons ten tamelijk
gevaarlijke procedure, Ref.) gecombineerd met Desoxycorticosteronacetaai.

Über die Künstliche Besamung des Rindes. Dr. R. Wille, Eldena. Tierärztliche
Umschau. 7e Jahrgang, Aug. 1952. Nr. 15/16.

Hij wil zich niet door het buitenland op sleeptouw laten nemen omdat z.i. de toestand
in Duitsland niet te vergelijken is met die in de U.S.A., Zuid Amerika, de U.S.S.R.,
Denemarken, Nederland („wo die Viehaltung durch besondere Gunst der Boden und
Klimaverhältnisse gesichert ist") en de Romaanse landen. (Waarom de to»stand in
Duitsland zo heel anders zou zijn dan in de omringende landen is ons niet duidelijk. Ref.)

Bij het propageren van de k.i. wordt de erfelijkheid van de productiviteit als te be-
langrijk naar voren gebracht.

De productie in de runderveeteelt wordt bepaald door erfelijke aanleg m milieu.
Door de k.i. krijgt men alleen een veestapel die ,,immuun" tegen inteelt is.

W. verwacht van de k.i. als middel om de productie te verhogen niet veel. I)_e milieu-
verschillen zijn te groot. Op één bedrijf zullen de k.i. jongen het goed doen, op een
ander bedrijf niet, omdat daar het milieu minder gunstig is.

Als middel om de vruchtbaarheid te verhogen acht W. de k.i. niet nodig; zelfs niet
voor het bestrijden van de infecties van het genitaal apparaat. Hij wil dat doen door
Iochiën- en bronstcontróle en tegelijk hiermee biologisch onderzoek op vererving.

Elke fokker en elke dierenarts is van mening dat we de bestrijding van de geslachts-
infecties ook van de veeteeltkundige kant moeten gaan bekijken en in dit opzicht brengt
de k.i. ons niet vooruit. Men verliest door de k.i. aan genen-rijkdom (?). Ook ziet W.
gevaren in de techniek van het zaadvangen.

K.I. stieren zijn behept met een defect van het psychomotorisch centrum. Psychische
storingen kunnen de zaadsecretie benadelen. Denk maar aan de follikel atresie bij
koeien tengevolge van vermoeidheid en pijn.

Alleen wanneer veeartsen in bepaalde gevallen de k.i. toe willen passen als de
natuurlijke paring tussen overigens gezonde ouderdieren niet mogelijk is. l?ij het zaad-
vangen zal men steeds zo physiologisch mogelijk te werk moeten gaan.

In het afgelopen jaar werden 4266 levende duiven ter hehandeling aangeboden.
Hiervan waren 2071 vogels, dus ruim 48,5 %, met Trichomonas hepatira (geelparasieten)
besmet. Het aantal dieren hetwelk lijdende was aan trichomoniasis (\'t geel) van mond,
keel. slokdarm en navelstreek was beduidend kleiner en bedroeg 110 stuks. Tricho-
moniasis is een ziekte, die vooral aan de broedperiode gebonden is. Zij komt bij nest-
duiven van twee tot vier weken zeer veel voor. Daar de eigenaar deze in den regel
doodt, werden ze niet vaak gezien.

Inwendige trichomoniasis kan door klinisch onderzoek niet met zekerheid worden
vastgesteld. Slechts eenmaal werden in de ontlasting darmtrichomonaden aangetoond.

Door middel van de agglutinatiereactie werden 1715 bloedmonsters op paratyphus
onderzocht. In 575 gevallen kon op deze wijze paratyphus worden vastgesteld. Bloed-
onderzoek geschiedt alleen wanneer de klinische verschijnselen (dunne ontlasting, dikke
gewrichten, hangende vleugels, kreupelheid, evenwichtstoornissen) daar aanleiding
toe geven. In alle andere gevallen heeft bloedonderzoek geen zin en kan zelfs aanleiding
geven tot het trekken van foutieve conclusies. Meermalen werd ook de paratyphusbacil
uit gewrichtsvocht en ontlasting gekweekt.

Paratyphus is een van de meest voorkomende en meest gevreesde ziekten. Gewrichts-
paratyphus en paratypheuze darmaandoeningen kwamen het meest voor. Paratyphus
van de hersenen (evenwichtstoornissen) werd slechts in een tiental gevallen waar-
genomen. Enige malen werden eieren toegezonden. Door bacteriologisch onderzoek
konden geen paratyphusbacillen worden aangetoond.

Evenals paratyphus komt ook ornithosis bij duiven zeer veel voor. De smetstof is in
ons lar\'d ^zeer verbreid. Door middel van de complementbindingsreactie werden 1068
bloedn\'onsters op ornithosis onderzocht. In 509 gevallen kon deze ziekte worden vast-
gesteld- Zijn de aanwijzingen voor het bloedonderzoek op paratyphus in den regel
vrij scherp, bij ornithosis is dat dikwijls niet het geval, ja deze aanwijzingen kunnen
vrijwel geheel ontbreken. Reutelen en natte ogen zijn typische ornithosis verschijnselen.
Vaak zijn de ziektesymptomen echter uiterst vaag.

In 29 gevallen werd pokken en diphtherie vastgesteld. Vaak had deze ziekte een goed-
aardig verloop, doch soms vertoonde zij een zeer ernstig karakter, waarbij zelfs het
hoornen gedeelte van boven- en ondersnavel losliet. Het is dus een ziekte, die heel
goed slachtoffers kan maken.

Pokken en diphtherie bij duiven komt het gehele jaar voor, maar de echte pokkentijd
is toch wel het najaar. Doch ook in de zomer kan de ziekte ernstige afmetingen aan-
nemen. In de zomer van 1952 werden dienaangaande alarmerende berichten ontvangen
uit Tilburg en Dordrecht.

Eenmaal geënte dieren zijn levenslang onvatbaar. De moderne eis voor de goed
georganiseerde vluchten behoort dan ook te zijn: „Alleen geënte duiven tot de vlucht
toelaten".

In de ontlasting van 743 duiven werden coccidiënoöcysten aangetroffen. Al deze
dieren waren dus besmet met coccidiën. doch waren daarom nog niet alle lijdende
aan coccidiosis. Voor hun omgeving, in het bijzonder voor de jongere duiven, leveren
zij echter als infectiebron een groot gevaar op. Karakteristiek is namelijk voor de
coccidiosis, dat zij vooral de jonge dieren aantast. Vaak zijn jonge duiven nauwelijks
enige weken oud reeds zeer sterk met coccidiën besmet. Voor de konijnen- en kippen-
fokker is het een zeer gevreesde ziekte. Onder de jonge duiven schijnt zij minder slacht-
offers te eisen.

85 duiven hadden in hun ontlasting spoelwormeieren en waren dus met spoelwormen
(Ascaridia columbae) behept. Sterke besmetting met deze darmparasieten kan de dood
ten gevolge hebben. Driemaal was bij sectie de gehele darm met spoelwormen gevuld,

werd in elk van deze gevallen een honderdtal exemplaren aangetroffen en het baairde
slechts verwondering dat de dieren niet eerder ten gronde waren gegaan.

In de ontlasting van 159 duiven werden haarwormeieren gevonden. In het overgirote
deel van deze gevallen werden geen ziekteverschijnselen waargenomen. Alleen bij
sterke besmetting veroorzaakt deze parasiet een chronische darmontsteking en trredt
vermagering op. Overdreven angst voor „haarworm" (Capillaria columbae) is ongegrond.
De bestrijding is echter uiterst moeilijk. Bij geen der verrichte secties kon met zekerheid
haarwormbesmetting als doodsoorzaak worden aangenomen.

Zeer gevreesde darmparasieten zijn Echinoparyphium paraulum en Echinoparyphium
recurvatum. Beide behoren tot de grote groep van de Trematoden of platvvormen en
zijn zeer nauw verwant met het bekende leverbotje, dat vaak bij runderen en schapen
voorkomt. In 17 gevallen kon hun aanwezigheid worden vastgesteld. Terloops zij mede-
gedeeld, dat alle Trematoden of platwormen voor hun verdere ontwikkeling een
tussengastheer nodig hebben en dat in dit geval slakjes als zodanig fungeren. In sommige
weilanden is een groot percentage der aanwezige slakjes met bepaalde ontwikkelings-
tussenvormen der parasiet besmet en door het eten van dergelijke besmette slakjes
kan de duif zich dus met deze wormsoort infecteren. De parasiet veroorzaakt een zeer
heftige darmontsteking. De ontlasting is dun en vaak met bloed gemengd. Het ziekte-
beeld gelijkt op darmparatyphus, doch is ernstiger. Als het aantal parasieten groot is,
gaat het dier ten gronde. Van een duivenhouder in Grouw stierven alle vogels door
een besmetting met Echinoparyphium paraulum; een eigenaar uit de Rijp meldde,
dat van zijn 50 vogels er 27 waren dood gegaan (Echinoparyphium recurvatum). Alle
waargenomen gevallen waren afkomstig uit de Westhelft van ons land.

Slechts 9 maal werden duiven aangeboden, welke met lintwormen (Aporina delafondia)
waren besmet. Ernstige ziekteverschijnselen werden niet gezien.

In 40 gevallen werd een veeruitval waargenomen veroorzaakt door vedermijten. Deze
mijten (Cnemidocoptes laevis) leven rondom de basis van de veerschachten, verborgen
in de veerfollikels. Door de irritatie heeft een versterkte vorming en afstoting van
epitheel plaats, benevens een geringe uittreding van sereus vocht, dat hel afgestoten
epitheel doet samenkoeken tegen de veerschacht. De veren van de aangetaste follikels
vallen gemakkelijk uit en een plaatselijke kaalheid is het gevolg. In 27 gevallen werden
de bekende perforaties in de baarden van de slag- en staartpennen waargenomen, ver-
oorzaakt door luizen, of werden bloedpennen gezien, waarvan de oorzaak nog streds
niet bekend is.

Slechts een enkele maal konden Syringophilus bipectinatus en Falculifer rostratus,
beide mijtsoorten, als oorzaak van veerziekten worden aangetoond.

Gesprongen luchtzakken werden, in tegenstelling met andere jaren, slechts eenmaal
gezien. Schimmelziekten kwamen niet in behandeling.

In het afgelopen jaar werden 71 operaties verricht. Het waren veelal grote ver-
wondingen van huid en krop, welke door hechting tot genezing werden gebracht.
Het is verwonderlijk hoe vlug daarna herstel tot stand komt. Ook vele gezwellen, vaak
zo groot als een duivenei, werden langs operatieve weg verwijderd.

In 54 gevallen werden beenfracturen door het aanleggen van een spalkverbmd
tot herstel gebracht. Een eigenaar uit Dieren vermoedde, dat zijn vogels waren aan-
geschoten. Röntgenologisch kon worden aangetoond, dat zijn vermoeden juist vas.

In totaal werden 348 secties verricht. Bij vrijwel al deze secties werd tevens een
bacteriologisch onderzoek ingesteld — maken van uitstrijkpreparaten, enten van er-
schillende voedingsbodems — om eventueel aanwezige pathogene micro-organisnen
aan te tonen. De resultaten waren de volgende:

Trichomoniasis van mond, keel, slokdarm en omgeving (21), inwendige trichono-
niasis, in het merendeel van de gevallen van de lever, minder van hart, longen, pancieas
en nieren (32), trichomoniasis van de navelstreek (1), paratyphus, waarbij in een viertal
gevallen ook de paratyphusbacil uit de hersenen kon worden gekweekt (46), vlekziexte,
dus veroorzaakt door vlekziektebacil (1), cocceninfecties (11), pokken en diphtherie 2),
dood veroorzaakt door Echinoparyphium paraulum (4), dood veroorzaakt door F.chno-

paryphium recurvatum (i), gestorven door sterke besmetting met spoelwormen (3),
leucosis (7), leveraandoeningen, geen trichomoniasis (6), buikvliesontsteking (7),
buikwaterzucht, al of niet gepaard gaande met stuwingslever (4), jicht, uraat beslagen
op hart, lever en buikvlies (3), traumatische gastritis, spijkers, stuk gaasdraad of ijzeren
kram in spiermaagwand (11), oude ulcus in spiermaag (1), darmontstekingen, waarbij
geen pathogene micro-organismen werden aangetoond (92), orgaanrupturen en in-
wendige verbloedingen (29), hartaandoeningen, myocarditis, pericarditis, endocarditis,
geen trichomoniasis (12), luchtzakaandoeningcn (2), longaandoeningen, geen tricho-
moniasis (2), eileidcrontstekingen, al of niet gepaard gaande met fibrineuze concremen-
ten, legnood (6), inwendige gezwellen, goedaardig (3), kwaadaardige gezwellen, car-
cinoom van de eierstok en sarcoom van de kop (2), fracturen van de halswervels, nek
gebroken (2), negatieve secties (70).

Veldvergiftiging werd slechts bij 3 duiven met vrijwel absolute zekerheid vastgesteld.
De krop was gevuld met sterk groengekleurde tarwekorrels. De aard van het vergif
kon door de phyto-pathologische dienst te Wageningen niet worden vastgesteld. De
hoeveelheid was te gering.

Ten slotte zij medegedeeld, dat met de mogelijkheid van tuberculose bij duiven
ernstig rekening moet worden gehouden. Eenmaal werden op tuberculose gelijkende
afwijkingen van darm en longen gevonden, doch konden geen zuurvaste staafjes worden
aangetoond. Bij een tweede sectie werden wel zuurvaste staafjes in de longen aan-
getroffen, doch konden docy h\'stologisch onderzoek geen tuberculeuze veranderingen
worden vastgesteld.

In het afgelopen jaar werden 2039 brieven ontvangen. Het aantal uitgegane brieven
bedroeg 3146. 261 faecesmonsters werden voor onderzoek toegezonden. In een tiental
gevallen werden van dierenartsen bloedmonsters ontvangen voor het onderzoek op
paratyphus of ornithosis. Nu en dan werden door medici inlichtingen gevraagd omtrent
het voorkomen van ornithosis bij duiven of werden op hun verzoek de vogels van
duivenhouders onderzocht, omdat bij een der gezinsleden ornithosis was vastgesteld.

Ook naar buiten uit vervulde het laboratorium van de Gezondheidsdienst zijn taak
doordat zij vertegenwoordigd was op de grote duivententoonstellingen in Rotterdam,
Amsterdam en Deventer.

Op de grote Ornithophilia tentoonstelling, gehouden in Utrecht, was een stand
aanwezig met ziektemateriaal, verstrekt door het Instituut voor Infectieziekten, de
Gezondheidsdienst voor Pluimvee en de Gezondheidsdienst voor Postduiven. De
co-assistenten van het Instituut voor Infectieziekten gaven hierbij nadere uitleg.

Voorts zij nog opgemerkt dat buitenlandse geleerden, die het Instituut voor Infectie-
ziekten bezoeken, door de Hoogleraar-Directeur altijd ook rondgeleid worden in de
Gezondheidsdienst.

Op een in 1952 in België voor duivenliefhebbers gehouden voordracht over duiven-
ziekten kon Prof. Jansen tijdens zijn betoog wijzen op het grote nut van de Gezond-
heidsdienst voor Postduiven in Nederland. Bovendien had hij op het grote Internationale
Congres voor Vergelijkende Ziekteleer, gehouden Mei 1952 te Madrid, de gelegenheid
een en ander over de werkzaamheid van de Gezondheidsdienst mede te delen. Het
bestaan van een dergelijke wetenschappelijk gegronde aparte gezondheidsdienst alleen
voor duiven, in ons kleine Nederland, trok zeer de aandacht en men sprak woorden
van waardering voor de duivenliefhebbers, die het initiatief destijds daartoe namen.
Het is zelfs niet uitgesloten, dat op het eerst komend Congres voor Vergelijkende Ziekte-
leer, dat in 1955 gehouden zal worden, duivenziekten officieel op het programma van
de te bespreken onderwerpen zullen worden geplaatst.

Gaarne maak ik van de gelegenheid gebruik om bij het voltooien van dit jaarverslag U,
Hoogleraren en Docenten van de Veeartsenijkundige Faculteit, hartelijk te danken
voor de verleende medewerking. Het is voor een belangrijk deel aan Uw toedoen te
danken, dat bovengenoemde resultaten werden bereikt.

MAATREGELEN MET BETREKKING TOT HET VERVOER VAN
RUNDEREN IN VERBAND MET DE MOND- EN
KLAUWZEERBESTRIJDING

1. Het vervoer van een rund, dat ouder is dan twee maanden, is slechts toegestaan
onder de voorwaarde, dat de vervoerder in het bezit is van een verklaring, welke
is afgegeven namens een erkende Provinciale Gezondheidsdienst voor Dieren en
waaruit blijkt, dat het rund ten minste veertien dagen geleden tegen mond- en
klauwzeer is geënt en afkomstig is uit een geënt rundveebeslag.

a. een rundveebeslag, dat in de jongste periode van 15 Februari tot 15 April, doch
ten minste veertien dagen geleden in zijn geheel tegen mond- en klauwzeer is
geënt, met uitzondering van de runderen, welke op het tijdstip van de enting
van het rundveebeslag nog geen twee maanden oud waren en waaraan na het
tijdstip dier enting geen runderen, ouder dan twee maanden, zijn toegevoegd
zonder dat daarvoor een verklaring, als bedoeld in het eerste lid, aanwezig was;

b. een rundveebeslag, waarvan de enting, als bedoeld onder «, buiten de aldaar
genoemde periode heeft plaats gevonden, indien en voor zover deze enting door
of vanwege de directeur van de Veeartsenijkundige Dienst met een enting in
de onder a genoemde periode wordt gelijkgesteld;

c. een rundveebeslag, dat is gevormd uit runderen, voor welke een verklaring,
als bedoeld in het eerste lid, aanwezig is.

3. Voor het jaar 1953 wordt de aanvang van de in het vorig lid onder a genoemde
entingsperiode in afwijking in zoverre van het daar gestelde bepaald op 1 Januari.

De in artikel 1, eerste lid, bedoelde verklaring heeft een geldigheidsduur van tien dagen.

In het belang van de in-, uit- of doorvoer van rundvee, van de bestrijding valn de
tuberculose onder het rundvee, alsmede in andere bijzondere gevallen, kan door of
vanwege de directeur van de Veeartsenijkundige Dienst van het in artikel 1, eerste lid,
bepaalde ontheffing worden verleend onder daarbij te stellen voorwaarden.

1. De beschikking van 23 Januari 1953, no. 9553/91 W, Afdeling Wetgeving en
Juridische Zakcn/L, houdende maatregelen met betrekking tot het vervoer van
runderen in verband met de mond- en klauwzeerbestrijding (Nederlandse Staatscourant
no. 17), wordt ingetrokken.

Secretariaat: Dr. W. A. de Haan, Lessinglaan 104, Utrecht. Tel. 03400—11413.
Gironummer 511606 ten name van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Er wordt nog eens gewezen op de mogelijkheid voor dierenartsen, studenten, veterinaire
instituten en/of instellingen de congresverslagen te ontvangen, zonder dat het congres
wordt bijgewoond, (bijzonder lidmaatschap"!

De kosten hiervan zijn nog niet bekend, maar zullen ongeveer gelijk zijn aan de
drukkosten.

Opgaven hiervoor kunnen worden gericht aan het secretariaat van het Permanente
Nationaal Comité, Lessinglaan 104, Utrecht.

Aan de dierenartsen, die zich in principe hebben opgegeven voor de bijwoning van
het congres, zal binnenkort een aanmeldingsformulier worden toegezonden, waarmee
zij zich definitief kunnen opgeven. 7.ij, die nog niet de wens te kennen hebben gegeven
-het congres te bezoeken, kunnen dit alsnog, maar dan p.o. doen.

Voor een uitvoerige uiteenzetting betreffende dit congres wordt verwezen naar de
aflevering van 15 December 1952, pag. 916.

Ter opvoering van de productiviteit worden onder auspiciën van de Mutual Security
Agency regelmatig studiereizen georganiseerd naar de Verenigde Staten voor deskundigen
uit de Marshalllanden.

In afwijking hiervan heeft men het plan opgevat om bepaalde onderwerpen, die zich
hiertoe lenen, niet in Amerika, maar in West-Europa te laten bestuderen.

Uit verschillende projecten zijn er twee gekozen, die in Nederland zullen worden uit-
gevoerd en wel:

De cursus dierziektebestrijding zal worden gehouden in \'s-Gravenhage van 18 Mei —
1 2 Juni 1953. Zij heeft tot doel een volledig inzicht te geven in het veeartsenijkundig werk
in Nederland en zal zoveel mogelijk op de praktijk gericht zijn.

Dezer dagen zal door de Mutual Security Agency de uitnodiging aan de Regeringen
van de Marshall-landen worden verzonden, onder mededeling, dat deelneming van
aankomende leidende figuren van de Veterinaire diensten gewenst is.

De opstelling van het programma en de technische leiding van de cursus is opgedragen
aan de Veeartsenijkundige Dienst van het Ministerie van Landbouw, Visserij en Voedsel-
voorziening.

Bij het verschijnen van deze aflevering is de officiële assistentieperiode voor de tuber-
culosebestrijding 1952/1953 reeds een week geleden beëindigd.

Er zijn enkele dierenartsen, die de ontvangen afmeldingskaart nog niet hebben
geretourneerd

Er wordt op gewezen, dat zolang deze kaart niet is terug ontvangen aangenomen wordt,
dat de assistentie nog voortduurt, zodat het volledige per assistentiedag vastgestelde
bedrag wordt doorberekend.

De dierenartsen, die in gebreke zijn\'gebleven de betreffende kaart tijdig in te zenden,
wordt dus in hun eigen belang aangeraden, dit alsnog p.o. te doen. Hierdoor zal ook
de administratieve afwikkeling van deze assistentieperiode worden vergemakkelijkt.

Op Vrijdag 13 en Zaterdag 14 Maart zal het bestuur van de Nederlandse Vereniging
voor Microbiologie een bijeenkomst beleggen in het Hygiënisch Laboratorium,
Catharijnesingel 59, Utrecht.

Ook voor niet-leden zal het congres opengesteld zijn. Aanmeldingsformulieren met
uitvoerige inlichtingen te verkrijgen bij de secretaris van genoemde vereniging,
Dr J. H. Bkkker, Frans Halsstraat 63, Utrecht.

Het aantal leden van de afdeling bedroeg op 1 Januari 1953: 81, waaronder 1 erelid,
fn de loop van het jaar werden 11 jonge dierenartsen als lid aangenomen.

In 1952 herdacht het erelid P. J. \'t Hooft te \'s-Gravenhage zijn gouden jubileum
als dierenarts.

Na het aftreden van M. den Hartog als voorzitter van de afdeling was de samen-
stelling van de commissie als volgt: B. L. Thien, Dr J. N. Koning, Dr C. J. A.
Kerstens, J. A. J. M. Kirch en J. F. Overbeek.

Na het aftreden van Dr A. YV\'. A. Bos als secretaris werd diens plaats ingenomen
door A. J. A. Berkemeijer. De voorzitter, M. den Hartog, werd opgevolgd door
B. L. Thien.

telefoon: K 1600 — 8934 (huis); 8251 (bureau).
Penningmeester: J. A. M. van Hal, Roosendaal (N.-B.), Ludwigstraat 15;
giro 60570.

Volgens Art. 11 van het Huishoudelijk Reglement is deze afgevaardigde ambtshalve
bestuurslid van de afdeling.

In 1952 werden 4 algemene vergaderingen gehouden, [welke alle plaats vonden
in Tilburg.

i°. Bespreking over het modelcontract voor de mond- en klauwzeerenting bij de
georganiseerde bestrijding door Zuivelfabrieken.

2°- Tarieven voor de mond- en klauwzeerentingen in bijzondere gevallen.
3°. Verslag van de besprekingen van een deputatie van de afdeling met het dagelijks
bestuur van de Provinciale Gezondheidsdienst.

Toezegging werd gedaan, het algemeen bestuur van de Provinciale Gezondheids-
dienst voor te stellen:

a. het opnemen van een contactpersoon (dierenarts) als adviserend lid in het
Bestuur

b. het op landelijk peil brengen van de tarieven 1951/1952.
Th. Moons werd als adviserend lid voorgedragen.

4⁰. Het jaarverslag van de secretaris over 1951.
5⁰. Het jaarverslag van de penningmeester.

6°. De contributie over 1952 werd wederom vastgesteld op ƒ 7,50.
7". Benoeming van een secretaris van de afdeling wegens reglementair aftreden van
coll. Dr. A. W. A. Bos.

i°. Schrijven van de Provinciale Gezondheidsdienst voor dieren in Noord-Brabant,
dat het bestuur bereid is een adviserend lid te benoemen. (Th. Moons, Mill).
2°. Lezing door W. J. Roepke over ,,De nieuwste gegevens over de pluimveeziekten

in de Verenigde Staten van Amerika".
3⁰. Lezing door J. Kranenburg over ,,De bemoeienissen van de dierenarts met de
postduiven".

Vergadering van 27 September 1952 (aanwezig 30 leden 1 gast).
i°. Schrijven van de algemeen Secretaris van de Maatschappij betreffende het vast-
stellen van de tarieven voor massa-werkzaamheden. Er zullen raamtarieven worden
vastgesteld door een landelijke paritaire commissie, bestaande uit 5 vertegenwoor-
digers van de Stichting voor de Landbouw en 5 vertegenwoordigers van de
Maatschappij voor Diergeneeskunde.
2°. Besluit No. 1 van de paritaire Commissie, omtrent de tarieven voor de tuberculose-
bestrijding. (Zie T. v. D. No. 19 van i-io-\'52).
3°. Benoeming van Th. Moons te Mill tot afgevaardigde naar de algemene vergadering

en van B. L. Thien te St. Oedenrode tot plaatsvervangend afgevaardigde.
4⁰. Bespreking van de beschrijvingsbrief van de a.s. algemene vergadering.
f)°. Verkiezing van een voorzitter van de afdeling wegens reglementair aftreden van
coll. M. df.n Hartog. Benoemd werd B. L. Thien.

Herdenking van het overlijden van Prof. Dr G. Krediet en van J. C. E. van
LOO veren.

³. Toespraak van de nieuw gekozen voorzitter tot de afgetreden voorzitter M. den
Hartog.

\\ Besprekingen van het besluit No. 2 van de paritaire commissie over de tarieven

van de mond- en klauwzeerentingen (zie T. v. D. No. 1 van 1953).
\'■ Benoeming van een deputatie van de afdeling om besprekingen te houden met
het dagelijks bestuur van de Provinciale Gezondheidsdienst over de tarieven van
de mond- en klauwzeerentingen.

Bespreking over het niet meer subsidiëren door ,,De Kempen" van een geschorst
lid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

6°. Verslag van de afgevaardigde Th. Moons over de algemene vergadering wam n de

Maatschappij voor Diergeneeskunde.
7°. Lezing door Dr O. Bosgra over ,,Runderbrucellose".

Ook in het afgelopen verslagjaar liet, evenals in 1951, het bezoek aan de vergaderiingiigen
veel te wensen over. Verheugend en bemoedigend was de belangstelling, welkie c de
jongere collegae ten toon spreidden door actief deel te nemen aan de besprelkinigegen,
welke op de vergaderingen gehouden worden.

Ik wil dit jaarverslag besluiten met de hoop uit te spreken, dat 1953 vooo\' on>nze
afdeling een vruchtbaar jaat moge zijn; al zijn de onderwerpen, welke besproken wordfden,
meestal van meer belang voor de practici dan voor de ambtenaren, laten oo>k de-leze
laatsten door het bezoeken van vergaderingen van hun belangstelling blijk gcve-n.n.

Het bestuur heeft de steun nodig van alle leden. Eén van de criteria voor d<ezie I be-
langstelling is het aantal leden, dat de bijeenkomsten bezoekt.

Onze afdeling telde op 1 Januari 1952 78 gewone leden en 3 buitengewone ledflen.
Door de dood ontvielen ons de leden Mevrouw H. F. C. Koens- v. d. Nieuwenhuizi*en,
G. C. Terlouw en Prof. Dr G. Krediet. Naar elders vertrokken H. J. Nooder en
Mr F. O. Rentema. Ais nieuwe leden traden toe A. J. Braak, E. J. den Breeje, J. K.
Df.isz, N. D. M. Dekker, A. J. Geei.en en Prof. Dr S. R. Numans, zodat op 31 Decemltber
het ledental 79 bedroeg. Het aantal buitengewone leden onderging geen verandering.

Geheel reglementair werd er vier maal vergaderd. Behalve de gebruikelijke agendda-
punten werden er voordrachten gehouden door J. J. van Dijk over „varkePns-
ziekten", door F. H. van Raadshoven over „Moderne theorieën betreffennde
Acetonaemie," door Prof. Dr S. R. Numans over „Indonesië" en door de Heer H. G.
Frf.derik over ..Roentgenologie van de grote huisdieren".

Alhoewel dit een belangrijke vooruitgang is vergeleken met het vorige verenigingsjaiar,
toen er slechts twee wetenschappelijke voordrachten werden gehouden, moet er heliaas
nog te veel tijd besteed worden aan besprekingen van de tuberculosebestrijding, tarief-
kwesties etc.

De opkomst ter vergadering stemde tot tevredenheid. Op de vier vergaderingen wairen
resp. 20, 23, 34 en 23 leden aanwezig.

Verder werd nog een buitengewone ledenvergadering gehouden voor de leden imet
hun Dames in het Wilhelmina Paviljoen. Hierbij werd aan de Directie van N..V.
Brocades een gedenkbord aangeboden naar aanleiding van de buitengewoon g<oed
geslaagde excursie naar haar fabrieken te Meppel in 1951. De Directie heeft op deze bijeten-
komst enige films vertoond, w.o. een door hen opgenomen filmpje over ons bezoek aian
haar bedrijf.

In September had een eveneens zeer geslaagde excursie plaats naar de fabrieken
en laboratoria van de N.V. Organon te Oss.

Regelmatig werd contact onderhouden met de Directeur van de Gezondheidsdienst
voor Dieren in de Provincie Utrecht. Het Bestuur was o.a aanwezig bij een bespreking
van bovengenoemde Directeur met de practici.

De Inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst toonde zeer levendige belangstelling
voor het afdelingsleven.

In het afgelopen verenigingsjaar herdachten onze voorzitter Dr N. C. W. Hesse en
Dr H. A. Meyling hun 25 jarig jubileum als dierenarts. Prof. Dr J. A. Beyers herdacht
in October het feit, dat hij 40 jaar verbonden was aan het Veeartsenijkundig onderwijs.

Samenvattend zou ik willen zeggen, dat we op een goed afdelingsjaar kunnen terug-
zien. Tevens wil ik de hoop uitspreken, dat ook 1953 zich gunstig voor ons zal ont-
wikkelen.

Door het Hoofdbestuur is Mei. J. VV. Hagedoorn, Rijnstraat 6, Heemstede,
aangenomen als lid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Voor het lidmaatschap van de Maatschappij voor Diergeneeskunde worden voor-
gedragen:

Het Hojfdbestuur heeft de volgende diergeneeskundige candidaten aangenomen
als candidaatlid van dc Maatschappij voor Diergeneeskunde:

Dijk. J. J. van te Oudewater, telefoonnummer 109 is gewijzigd in 209. (pag. 77)
Engel, J. A.; van Slootdorp naar Den Oever, Gem. Landsweg 78, tel. Wieringen
02271—221. " (pag. 78)

Klopping, E.; Utrecht, Prof. Wentlaan 60; tel. 03400—26479; gr. 48613; tot assistent
hij de Rijks Universiteit, faculteit Veeartsenijkunde, Kliniek voor Veterinaire Verlos-
kunde en Gynaecologie. (ingelast op pag. 90)

Petten, DrJ. L., te Zeist, eervol, op zijn verzoek, met ingang van 5 Januari 1953, als
tijdelijk plaatsvervangend Inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst in het district
Utrecht en, met ingang van 1 Februari 1953, als tijdelijk Rijkskeurmeester in bijzondere
dienst bij dc Veearsenijkundige Dienst. (pag. 99)

Grünwald, C. C., te Arnhem, Eusebiusbuitensingel 39«, tel. 08300—20684. (pag. 82)
Neeteson, F. H. te Kloosterzandc. W. de Zwijgerlaan 1, tel. 56 (pag. 96)

Pul, A. E. F. van, te Wehl (Gld.), Keppelseweg B 16, tel. 248, gr. 427211 (pag. 100)

Frijlink, G. P. A. van Hobbemastraat 36 naar Voorstraat 14. Middelharnis, tel. 2716

Hoek, C. J. van Koitgcne naar Wissekcrke, p a Dr. J. 1.. J. Bruijnzeel, A 97,
Wissekerke; tel. K 1107—-318 )pag. 85)

Laoeweg, L., van Heenvliet naar Brielle, p a K. v. <1. Pof.l, Voorstraat 8, tel 4

O.V.I R MAATSCHAPPIJ TOT ONDERLINGE VER-
..........ZEKERING VAN INDIVIDUEELE RISICO\'S

Vraagt inlichtingen omtrent de speciale Artsen-
polis, welke is ontworpen ais aanvulling op de
verzekering van de D.T.O.

voor toxicologisch researchwerk, welke tevens belast
wordt met de algemene leiding over de dierstallen.

na ongeveer 1 jaar assistentie of associatie een
plattelandspractijk in Gelderland, Overijsel of Drenthe.

Brieven onder No. 13, Maatschappij v. Diergeneeskunde,
Lessinglaan 104, Utrecht.

Op ruim 88-jarige leeftijd is Mattheus Corneus van Buuren in een
Ziekenhuis te Rotterdam op 2 Febr. j.1., tijdens de Nationale Ramp, over-
leden.

Vroeger woonde hij in het dorp Zuidland, de laatste jaren als rustend
practicus te Biert, bij Zuidland.

Lang een stoere man, ging hij sedert een paar jaar zowel physiek als
geestelijk achteruit. Het einde is mogelijk nog bespoedigd door de ramp.
Hij werd op het nippertje uit zijn huis gehaald en naar Rotterdam vervoerd,
waar hij kort na aankomst in het ziekenhuis is overleden.

Geboren te Beesd, kwam hij via de H.B.S. te Gorcum aan de Veeartsenij-
school, waar hij in 1887 het diploma met lof verwierf. Hij was een jaar
assistent voor heelkunde, daarna ook een jaar assistent bij Arntz te
Nijmegen, die daar een grote praktijk had en vestigde zich toen te Zuidland,
waar hij spoedig het vertrouwen won en vele jaren een mooie praktijk
bezat, mooi in de oude zin van het woord.

Naast de praxis had de huisdierteelt zijn belangstelling. Hij hielp o.m.
bij de oprichting van hengstenassociaties enz. Toen echter de kruising
van het landbouwtuigpaard met koudbloed ingang vond, trok hij zich
terug en wijdde hij zich verder aan de rundveeteelt.

De oprichting van de eerste fokvereniging in Zuid-Holland „Aurore" was
zijn werk. De productiecijfers uit deze vereniging waren tijdens van B\'s
voorzitterschap regelmatig de beste uit de provincie, terwijl ook, qua
exterieur, de eilanden, in het bijzonder dan Putten en Voorne, vaak
bovenaan stonden.

Hij wist zijn mensen bij elkaar te brengen en te houden, wat toen, als
er b.v. geld bijeengebracht moest worden voor een nieuwe stier, niet
eenvoudig was.

Een boer uit de omgeving, die hem als practicus en als leider van de rund-
veeteelt vol waardeerde, zei eens tegen mij: „Als Koppert (de bekwame
hoofdcontroleur van Aurore, die van Buuren met het dagelijks gebeuren
op de hoogte hield), het bericht brengt dat een bekend beste koe een mooi
stierkalf ter wereld bracht, en ongeveer tegelijk komt het verzoek om naar
een zieke koe te komen, zal van Buuren wel graag de patiënt laten wachten
om eerst het kalf te gaan zien".

Zijn verdiensten op het gebied van de rundveeteelt zijn in 1929 door de
regering erkend door zijn benoeming tot ridder in de orde van Oranje
Nassau.

Hij was ook jaren voorzitter der afdeling Putten van de Holl. Mij. van
Landbouw.

Verder was bij lid van de gezondheidscommissie te Brielle gedurende
haar gehele bestaan, voorzitter der commissie van toezicht op de boeren-
leenbank en vele jaren lid van de keuringscommissie voor de provinciale
stierenkeuringen.

Hoewel hij de vergaderingen van de afd. Z.H. der Mij. voor Diergenees-
kunde en de jaarlijkse reünie te Utrecht slechts zelden bezocht, was hij wel
een goed lid onzer organisatie en wij kunnen zijn nagedachtenis als zodanig
in ere houden. Hij ruste in vrede.

Fritz Dekker werd 10 Juli 1906 te Rotterdam geboren waar zijn
vader leraar was. Na het doorlopen van de lagere en middelbare school
in zijn geboorteplaats, dreef zijn liefde tot dieren hem tot de studie voor
dierenarts.

Nadat hij in 1932 zijn diploma als veearts had behaald, vestigde hij zich
te Rotterdam en wel speciaal voor de behandeling van kleine huisdieren.
Dit was bij de toen heersende malaise, waaraan de haven- en handelstad
Rotterdam uiteraard een zware tol betaalde, een groot waagstuk.

Maar dank zij het feit dat hij als geboren Rotterdammer de specifieke
mentaliteit van de Rotterdammers geheel kon aanvoelen en begrijpen,
door zijn goede clinische kijk, zijn grote eenvoud, zijn oprechtheid en
opgeruimdheid, gepaard aan een groot gevoel voor humor en zijn ge-
makkelijke wijze om met mensen om te gaan, mocht hij er, ondanks de
wel zeer ongunstige omstandigheden, in slagen, niet alleen een praktijk te
grondvesten, maar deze geleidelijk aan uit te breiden tot een goede en
grote praktijk, die zelfs nu nog geregeld in omvang toenam.

Trouwens, geheel onbekend was hij niet bij de Rotterdammers als keeper
van „Feijenoord", toen deze club het kampioenschap van Nederland
behaalde.

In 1932 trad hij in het huwelijk met Mejuffrouw G. M. Götz, die hem
trouw in zijn praktijk terzijde stond en hem op het spreekuur en in de
avonduren assisteerde bij de behandeling van de patiënten en het ver-
richten van operaties.

Maar ook tegenslagen werden hem in de praktijk niet bespaard. Zijn
langdurige afwezigheid tijdens de grensbewaking en de mobilisatie in
1939, toen hij in het veldleger in de Peel als reserve-paardenarts zijn land
diende, oefenden natuurlijk hun nadelige invloed uit, evenals het bombar-

dement van Rotterdam in de oorlogsdagen. Maar, dank zij zijn gevestigde
reputatie, herstelde zijn praktijk zich weer.

In het begin van 1935 werd hij benoemd tot veearts-bacterioloog voor
een dag per week bij het Bedrijf van het Openbaar Slachthuis en de Vee-
markt te Rotterdam, waarbij hij gedurende de laatste tijd uitsluitend
dienst deed op de Veemarkt.

Ook daar wist hij door zijn karaktereigenschappen en flair steeds de
juiste toon te treffen in de omgang met de marktgebruikers en hen die op
de Veemarkt werkzaam waren. Onverbiddelijk was hij echter, wanneer
er sprake was van dierenmishandeling en vooral, wanneer deze het ge-
volg was van de onverschilligheid of ruwheid. Dan rustte hij niet voor
de schuldige een welverdiend proces-verbaal had gekregen.

Dit bracht hem uit de aard in nauw contact met de Ned. Vereniging tot
Bescherming van Dieren en het lag dan ook voor de hand dat, toen de
aan de Rotterdamse afdeling van deze vereniging verbonden dierenarts
overleed, Fritz Dekker zijn plaats innam, de polikliniek van deze af-
deling verder leidde en in korte tijd tot grote bloei bracht.

Grote plannen waren er dan ook voor de oprichting van een nieuw ge-
bouw, waar de polikliniek nog meer tot haar recht zou kunnen komen»

De uitwerking ervan heeft hij helaas niet mede mogen maken, want
midden in het volle leven sloeg de dood onverbiddelijk toe en velde met
één slag deze krachtige en symphatieke figuur.

Het bericht van zijn plotseling heengaan gaf dan ook een grote verslagen-
heid in de grote kring, waarmede hij uit hoofde van zijn werkzaamheden in
aanraking kwam.

Een grote schaar vrienden begeleidde hem in de opstekende storm van
de ramp naar zijn laatste rustplaats op Crooswijk met rouw in het hart
om het verlies van deze zo uiterst sympathieke collega. Moge dit zijn vrouw
althans enigermate tot troost strekken.

Fritz, degenen die je leerden kennen en waarderen, zullen je niet spoedig
vergeten: Je zult een speciale plaats in hun herinnering blijven innemen.

De derde Januari 1875 werd Df.rk Muller in Muntendam geboren.
In Muntendam ging hij naar de Lagere school, later in Veendam naar
de Rijks Hoogere Burgerschool. Na deze school te hebben doorlopen,
bezocht hij de Rijksveeartsenijschool te Utrecht, waar hij in 1900 zijn
diploma als veearts verwierf.

Reeds spoedig vestigde hij zich in Loppersum, waar hij gedurende
veertig jaren de practijk heeft uitgeoefend, terwijl hij bij de inwerking-
treding van de Vleeskeuringswet tot hoofd van de vleeskeuringsdienst
te Loppersum werd benoemd. Verder was Muller vele jaren lid var de
Vereniging voor arbitrage in de Veehandel. Hier in Loppersum vond hij
zijn uitstekende vrouw, die hem reeds in 1942 ontviel.

Het was een grote schare van belangstellenden, die zich op 22 De-
cember 1.1. had verenigd om collega Derk Muller naar zijn laatste rust-
plaats te geleiden. Hoewel hij zich reeds meer dan 12 jaar geleden uit de
practijk had teruggetrokken en vele van de thans in onze provincie werk-
zame collega\'s hem niet of slechts weinig hebben gekend, waren er toch
verscheidene naar Loppersum gekomen om hem de laatste eer te bewijzen.
De zeer grote belangstelling kwam van de zijde van de ingezetenen van
Loppersum, van zijn vele vrienden en oud-cliënten. Grote waardering heeft
Muller steeds ondervonden van de zijde van zijn cliënten, die hem nog
steeds gedenken als een uitstekend practicus. Bovendien heeft Muller voort-
durend een belangrijke rol gespeeld in het openbaar leven van Loppersum.

Zo was hij lid van de Raad van deze gemeente van 1910 tot 1923; tevens
was hij bestuurslid van verschillende verenigingen. Het was echter vooral
zijn meeleven met wat er in Loppersum gebeurde, de prettige, gulle wijze
waarop hij met zijn medemensen omging, waardoor hij zich zovele vrienden
had verworven, die hem thans naar zijn laatste rustplaats volgden. Hier
werden zeer waarderende woorden gesproken door de Burgemeester
van Loppersum, de voorzitter van de afd. Groningen-Drenthe en door
collega Dallinga als vriend en opvolger.

Uit het Laboratorium voor de kennis der menselijke voedingsmiddelen
van dierlijke oorsprong der Veeartsenljkur.dige Faculteit.

De diagnose van door bacteriën veroorzaakte ziekten wordt in het al-
gemeen eerst dan zeker geacht, wanneer het gelukt, het veroorzakende
microörganisme door microscopisch onderzoek of door kweken in excreta
van het zieke of in delen van het dode dier aan te tonen. Bij de tuberculose
stuit men hierbij op de moeilijkheid, dat het bij het kweken uit zulke excreta
zeer lang duurt vóórdat „macroscopisch zichtbare groei" geconstateerd kan
worden. Brengt men de uiteindelijk verkregen cultuur op een-zelfde verse
voedingsbodem, dan is binnen veel korter tijd macroscopisch reeds duidelijk
groei waarneembaar. Hetzelfde verschijnsel doet zich voor, wanneer men
met de oorspronkelijke uit het dierlijk materiaal verkregen cultuur een cavia
ent en later uit de tuberculeuze organen van dit proefdier een nieuwe
cultuur aanlegt. Ook dan wordt snelle groei waargenomen. Men mag dus
wel als vaststaand aannemen, dat de tuberkelbacillen zich in het oor-
spronkelijke materiaal, bijv. in het sputum, in een bijzondere toestand
bevinden, waardoor snelle vermeerdering bemoeilijkt wordt. Juist bij
het bovine type van de tuberkelbacil doet zich deze moeilijkheid in bij-
zondere mate gevoelen.

Aan de andere zijde is het voor tal van vragen van practische aard
nodig, liefst zo spoedig mogelijk, vast te stellen of zich in van het rund
afkomstige se- en excreta tuberkelbacillen bevinden. Om deze reden
is dit onderwerp in het laboratorium voor de kennis der menselijke voedings-
middelen van dierlijke oorsprong gedurende vele jaren bestudeerd.

Reeds omstreeks 1930 deed Dr. J. van Woerden (i), toenmaals assistent
aan genoemd laboratorium, daarover vele proeven, die werden gepubliceerd
in zijn dissertatie getiteld: ,,De primaire cultuur van den bacillus tuberculosis
typus bovinus en hare diagnostische waarde."

Aansluitend aan de in de eerste zin van dit artikel gestelde eis om
ter staving van een diagnose de microbiële ziekteoorzaak aan te tonen,
heeft het betekenis uit deze dissertatie de vergelijking aan te halen, die
van Woerden opstelde van de drie voor dit aantonen mogelijke hulp-
middelen, te weten het microscopisch onderzoek, de kweekmethode en cle dierproef.

Microscopisch onderzoek. Ter zake van het microscopisch onderzoek herinnert
v. W. aan een berekening van Ki.ein (1929), waarbij wordt uiteengezet,
dat een dekglaasje van i 18 mm in het vierkant bij de gebruikelijke
vergroting ruim 16.000 gezichtsvelden groot is. Strijkt men ongeveer 5 mg
materiaal over deze oppervlakte uit, dan moeten er daarin reeds 16.000

\') Naar een voordracht gehouden in de refereer-avond voor de wetenschappelijke
staf der Faculteit, November 1952.

bacillen aanwezig zijn om per gezichtsveld één bacil te kunnen vinden.
Deze dichtheid — 16.000 bacillen in 5 mg — komt overeen met 3,2 millioen
bacillen per gram materiaal. Zouden er per gram „slechts" i 3000 bacillen
in het materiaal aanwezig zijn, dat is het mogelijk dat men duizend
gezichtsvelden moet onderzoeken om één bacil op te sporen en daarbij
is er nog geen rekening mede gehouden, dat deze bacillen meestal in
hoopjes bijeen liggen, waardoor in verhouding nog meer gezichtsvelden
bekeken zouden moeten worden om tot een juiste uitspraak te komen.
Uit deze overwegingen is het gemakkelijk te verklaren, dat men door het
microscopisch onderzoek van sputa slechts een deel der ziektegevallen op-
spoort, waarin met dit materiaal t.b.c. bacillen naar buiten worden ge-
bracht. Met deze bekende feiten stemt dan ook de conclusie overeen,
waartoe o.a. Nio Kok Hien komt in zijn dissertatie (1951) (3) getiteld
„Minimaal positief sputum bij patiënten met longtuberculose", te weten:

„Het scherpe onderscheid tussen open en gesloten longtuberculose is
„verouderd en misleidend. In plaats van gesloten tuberculose kunnen wij
„beter spreken van tuberculose in het stadium van minimale bacillen-
„uitscheiding, waaronder begrepen:

Wij dienen te bedenken, dat de onderzoekingen van N10 Kok Hien
betrekking hadden op mensen, die klinische verschijnselen van tuberculose
hadden of vertoond hadden. Een aantal was reeds tot 5 jaar geleden als
„genezen" uit een sanatorium ontslagen.

Deze onderzoeker stelt zich voorts de vervolmaking van dit microscopisch
onderzoek tot doel, rekening houdende met alle factoren, die de gang
van zaken in een sanatorium beheersen. De omstandigheden waaronder
bij mensen sputum verzameld kan worden, zijn echter zo verschillend van
die, waaronder dit bij koeien geschiedt, dat het niet te verwachten is,
dat de door N10 Kok Hien opgestelde werkwijze bij deze laatsten practisch
uitvoerbaar zal zijn.

Dierproef. Wij zullen hem daarom op deze weg niet volgen maar liever
nagaan, wat de werkelijke waarde is van de „dierproef". Immers bij de
plaats gehad hebbende talloze microscopische onderzoekingen van runder-
sputa is wel terdege gebleken, dat daarmede slechts in betrekkelijk weinig
gevallen de aanwezigheid van tuberkelbacillen daarin kan worden vast-
gesteld. Het blijkt, dat deze door dierproeven in veel meer gevallen kunnen
worden aangetoond. Maar, is de dierproef een absoluut betrouwbare
methode, zodat deze als „standaard-methode" voor de meting van de
betrouwbaarheid van andere hulpmiddelen (kweekmethoden) kan dienen?
Ook hierover vindt men in de dissertatie van van Woerden (1931) zeer
interessante gegevens. Voor ons doel zijn vooral de volgende citaten van
betekenis:

Korthoff (Ned. Tijdschr. v. Geneesk. 1928) vindt bij 17 positieve
monsters 5 maal een negatieve caviaproef.

Van Riemsdijk (Ned. Tijdschr. v. Geneesk. 1929) vermeldt een geval
met duidelijke niertuberculose, waarbij de cavia niet reageerde op de
inspuiting met urine-sediment, hoewel blijkens cultureel onderzoek wel
tuberkelbacillen in de urine voorkwamen.

Clarenburg (Tijdschr. v. Diergeneesk. 56, afl. 19 en 20, 1931) deelt
mede dat bij een cavia ingespoten sputum geen reactie teweeg bracht,

terwijl toch in met dit materiaal geënte culturen een groot aantal tuberkel-
bacillen-koloniën werd gekweekt, die bij overbrenging op de cavia patho-
geen bleken te zijn.

Van Woerden doet dan verslag van één zijner eigen onderzoekingen.
„Van ioo cc normaal uitziende melk, zonder microscopische afwijkingen,
„zonder tuberkelbacillen in het Ziehl-Neelsen preparaat, wordt het
„sediment voor de helft bij een cavia subcutaan en intramusculair ge-
„injicieerd, terwijl de andere helft voor het aanleggen van culturen ge-
bruikt wordt. De cavia vertoonde na 8 weken geen enkele afwijking,
„ook het microscopisch onderzoek der regionale lymphklieren was negatief.
„De aangelegde culturen vertoonden na 3 weken bij microscopisch onder-
hoek een duidelijke rijkdom van tuberkelbacillen, terwijl na ongeveer
„4 weken op elke bodem zich 30—50 koloniën ontwikkeld hadden.
„.....De geïsoleerde cultuur bleek caviapathogeen te zijn."

„Wij hebben hier dus een duidelijk geval van een apart opgevangen,
„niet verdund melkmonster, hetwelk vrij veel cavia-pathogene tuberkel-
bacillen bevat, terwijl het sediment van 50 cc geen tuberculose bij de
„cavia verwekt.

Hiermede is weer in overeenstemming de ook door Nio Kok Hien (1951)
geciteerde mening van Charl. A. Ruys (1938), dat bij zeer weinig bacillen-
,,houdend sputum zowel de cavia als de kweekproef een aantal misluk-
kingen geven. Het gebruik van beide methoden is daarom aan te raden."

Kweekproef. Bezien wij nu, indachtig aan het voorgaande, de relatieve
doeltreffendheid van de kweekproef bij het onderzoek van rundersputa!
Daarbij mag dan vooropgesteld worden, dat de betekenis van het micro-
scopisch onderzoek van sputum van alle op een tuberculineproef reagerende
dieren maar zeer betrekkelijk kan zijn. Men bedenke, dat hieronder talloze
dieren zijn die niet spontaan sputum opgeven en waarbij klinisch niet veel
of geen verschijnselen van t.b.c. zijn waar te nemen. Zij behoren hoogstens
tot de groepen, die door Nio Kok Hien (1951) werden aangeduid met
de term „minimaalbacillen-uitscheiding" en waarbij ook volgens deze
schrijver de kans op het bij microscopisch onderzoek vinden van zuurvaste
bacillen al uiterst gering is. Bedenkt men daarbij de eisen die Klein
(blz. 239) voor het goed bekijken van microscopische preparaten stelt, dan
is dit microscopisch onderzoek van alle sputa wel een zeer omvangrijke taak.
Het is echter duidelijk, dat men dit onderzoek niet kan nalaten, zonder
er een andere, liefst betere, werkmethode voor in de plaats te stellen.
Men wil het opsporen ook van deze „weinig bacillen uitscheiders" niet
missen. Kan nu de kweekmethode deze taak overnemen?

Deze vraag is van practische betekenis, omdat het tot voor kort gebruike-
lijke microscopisch onderzoek der sputa een zeer grote belasting van het
laboratorium vormt, terwijl het rendement niet in overeenstemming is
met de daaraan verbonden moeite, tijd en zorgen!

Wij menen op deze vraag bevestigend te kunnen antwoorden op grond
van uitvoerige onderzoekingen, die in dit laboratorium in nauwe samen-
werking met de afdeling van Prof. Beijers zijn verricht. Het is onze be-
doeling van deze onderzoekingen een zodanig verslag uit te brengen,
dat de juistheid van deze opvatting kan worden getoetst.

Er zijn voor het kweken van tuberkelbacillen talloze voedingsbodems
ontworpen en beschreven. Echter alle proeven, die gedaan zijn met het
voortkweken van reeds voorhanden zijnde laboratoriumstammen hebben
voor ons geen waarde. Wij kunnen alleen in onze beschouwingen die
proeven opnemen, waarbij vergelijkende onderzoekingen zijn verricht
met verschillende voedingsbodems en met als onderzoek-materiaal van
het zieke dier —• of van de zieke mens —• afkomstige stoffen. Maar zou men
ook op dit beperkte terrein volledig willen zijn, dan zouden wij in de
ter beschikking staande tijd waarschijnlijk niet eens aan de beschrijving
van het eigen onderzoek toekomen. Wij beperken ons dus tot een keuze
uit enige op dit gebied in de Nederlandse taal verschenen publicaties.
Daarbij vestigen wij onze aandacht in het bijzonder op de volgende punten.

2. de bewerking van het te onderzoeken materiaal vóór het overbrengen
op de voedingsbodems.

4. vergelijking van de aldus verkregen resultaten met die van het micro-
scopisch onderzoek of van de dierproef.

1. De samenstelling van de gebruikte voedingsbodem,
a. Dissertatie van Woerden (1931). (1)
Een der eerste veterinaire auteurs, die dit terrein grondig bewerkten,
was Dr. van Woerden, met wiens werk wij reeds kennis maakten. Zijn
dissertatie verscheen in 1931, dus twee jaren nadat Löwenstein met zijn
opzienbarende publicaties over een door hem ontworpen bodem voor het
voetlicht trad (1929). De resultaten van Löwenstein vonden toen nog
niet algemeen geloof, in verband waarmede van Woerden zijn keuze
beperkte tot een vijftal in die dagen gangbare andere voedingsbodems.
Daarbij werd de meeste aandacht besteed aan een tweetal eivoedingsbodems,
te weten die volgens Lübenau en volgens Petragnani. De samenstelling
van deze bodems kan als volgt schematisch worden aangegeven.

Wij zullen ons niet in details bezighouden met de moeilijkheden die
zich bij het vullen der cultuurbuizen, de controle op de steriliteit, en de
toevoeging van ontbrekend condensvocht voordoen. Wel merken wij op,
dat beide bodems eidooier bevatten, maar dat in de bodem volgens Pe-
tragnani behalve aan kipeieren ontleende bestanddelen ook koemelk
aanwezig is. Opgemerkt moet worden dat de strijd over de betekenis
van toevoeging van glycerine aan de bodems in dien zin is beslist, dat
in het algemeen voor het kweken van „bovine" tuberkelbacillen de voor-
keur gegeven wordt aan voedingsbodems zonder glycerine.

Door een in velerlei richting uitgevoerd onderzoek komt van Woerden
tot de conclusie, dat voor het kweken van tuberkelbacillen uit melk aan
de voedingsbodem volgens Petragnani de voorkeur gegeven moet worden.
Hij schrijft daarvan:

„In een aantal gevallen is het mogelijk reeds binnen veertien dagen
„door microscopisch onderzoek de aanwezigheid van tuberkelbacillen in de
„culturen te constateren, in andere gevallen treedt pas na 6 weken met
„het blote oog waarneembare groei op.

„De uitspraak, dat in het onderzochte secretum geen tuberkelbacillen aanwezig zijn,
„mag men alleen doen, wanneer bij microscopisch onderzoek van de, ge-
„durende zes weken bebroede cultuur geen tuberkelbacillen worden aangetroffen.

Het zal bij onze verdere overwegingen nuttig zijn deze conclusie goed
voor ogen te houden.

b. Het onderzoek van Bosgra en van Endt (1934). (4)
Onder de indruk van de opzienbarende berichten over het succes, dat
Löwenstein met een door hem ontworpen voedingsbodem zou hebben
bereikt, bleek het noodzakelijk daarover ook in Nederland controleproeven
te doen. Dit werk is onder de auspiciën van de „de Jong-Stichting" door
Bosgra en van Endt kort na het verschijnen van het werk van van
Woerden uitgevoerd.

De samenstelling van de bodem volgens Löwenstein kan het best met
die van Petragnani vergeleken worden door de opstelling van het volgende
schema:

Men ziet, dat in de bodem volgens Löwenstein de koemelk door een
zoutoplossing is vervangen, waaraan ook asparagine is toegevoegd. Beide
voedingsbodems bevatten een kleurstof, waarvan de bedoeling is, dat zij
de ontwikkeling van andere microörganismen dan tuberkelbacillen zal
tegengaan, zonder die van de laatstgenoemde te schaden.

Hoewel in dit werk geen vergelijkende onderzoekingen met beide
voedingsbodems zijn vermeld, wordt de deugdelijkheid van de bodem
volgens Löwenstein toch wel zeer hoog aangeslagen.

Mulder is juist vóórdat de 2e wereldoorlog verder wetenschappelijk
onderzoek onmogelijk maakte in de gelegenheid geweest op ruime schaal
rundersputa te onderzoeken met behulp van de methode Löwenstein.
Op het voetspoor van andere onderzoekers werd het Congo-rood vervangen
door malachiet-groen. Wij komen op andere details uit dit werk nog
nader terug, doch vermelden hier een conclusie omtrent de toepassing
van deze werkwijze (blz. 71).

„Wil men in de toekomst met de t.b.c. bestrijding onder het rundvee
„een doeltreffend resultaat behalen, dan zal het zeker nodig zijn, de
„kweekmethode" van tuberkelbacillen uit het sputum van reagerende
„dieren mede in het onderzoek te betrekken.....

Dr. Wagenaar te Goes heeft als een der eersten de betekenis van het
cultureel onderzoek der sputummonsters ingezien. Hij publiceert geen
nadere gegevens over de samenstelling van de gebruikte Löwenstein-
bodem. Aangenomen mag worden dat hier gewerkt is met dezelfde bodem
als door Mulder aangegeven. Doch Dr. Wagenaar komt tot de conclusie:

Dat er nog geen eensgezindheid bestond en bestaat over de meest
gewenste samenstelling van de bodem volgens Löwenstein, blijkt uit
een vergelijking van het boven reeds in andere vorm aangevoerde recept
als door Bosgra—van Endt en Mulder gebruikt, met de door Nio Kok
Hien aanbevolen samenstelling. (Zie blz. 245).

Men kan zich denken, dat het door het verschil in samenstelling der
gebruikte bodems moeilijk is, de resultaten van verschillende onderzoekers
te vergelijken.

De toepassing van de kweekmethode bij het onderzoek van sputa ten
dienste van de tuberculosebestrijding onder het rundvee was voor Stonebrink
aanleiding een uitvoerig onderzoek in te stellen naar mogelijke verbete-
ringen van de bodem volgens Löwenstein. Zover wij hebben kunnen
nagaan, geeft hij daarbij de voorkeur aan de samenstelling, die hieronder
is vermeld, waarbij ter vergelijking de in dit laboratorium thans gebruike-
lijke samenstelling van de bodem volgens Löwenstein is opgesteld. (Blz. 245).

Stonebrink aanbevolene zit dus voornamelijk in de aanwezigheid van
pyrodruivenzuur in deze laatste en een versterkte remmende werking op
andere bacteriën dan t.b.c.-bacillen door toevoeging van malachietgroen
en kristalviolet, terwijl noch asparagine noch aardappelmeel aanwezig is.

Stonebrink vermeldt, dat hij in het routine-onderzoek 842 monsters
met behulp van deze bodem onderzocht. Het is niet precies uit te maken,
hoeveel monsters sputum en hoeveel ander materiaal daaronder vallen.
(In totaal werden 35 monsters melk, uterussecretum en sperma onder-
zocht). Bij 48 dieren werden positieve resultaten geboekt. Dit komt dus
overeen met ± 5 a 6 %, hetgeen belangrijk meer is, dan bij het micro-
scopisch onderzoek der sputum monsters wordt bereikt.

De voorspelling van Mulder is uitgekomen. Min of meer op het voet-
spoor van Stonebrink is men in verscheidene Gezondheidsdiensten voor
Dieren overgegaan tot het door middel van een kweekproef onderzoeken
der rundersputa, terwijl men het microscopisch onderzoek van dit materiaal
geheel of gedeeltelijk heeft laten vervallen. Hoewel er aan deze methode
van onderzoek voor de praktijk der t.b.c.-bestrijding bezwaren verbonden
zijn, berichten de meeste verslaggevers, dat deze werkwijze in de eerste
plaats een groter aantal gevallen van „open tuberculose" aan het licht
brengt en dat zij in de grond minder arbeid vergt dan het eentonige en
vermoeiende microscopisch onderzoek der sputa, waarop vroeger het
laboratoriumonderzoek steunde.

Is men het in beginsel dus wel eens over de grote practische waarde
van deze kweekmethode, er zijn niet voldoende gegevens gepubliceerd
om te beoordelen of zij overal op dezelfde wijze wordt uitgevoerd en of
de resultaten overal op dezelfde wijze worden vastgesteld. Wij menen
goed te doen aan deze beide punten bij de hierna volgende bespreking
van enige onderdelen dezer onderzoekingsmethode de nodige aandacht
te schenken.

Wij kunnen hier de publicatie van van Woerden buiten beschouwing
laten, omdat deze geen sputum doch melksedimenten verwerkte, en ook
die van Bosgra en van Endt welke op onderzoek van bloed betrekking heeft.

Mulder vermeldt: „Het onderzochte dier wordt tot hoesten gebracht
„hetzij door flink knijpen in het voorste deel van de trachea, hetzij door
„dichthouden van de neus, waarbij dan de eerste diepe inspiraties, welke
„na het loslaten gedaan worden een hoestprikkel veroorzaken. Heeft het
„dier gehoest, dan wordt direct de sputum-vanger volgens Tallgren
„in de slokdarm gebracht, vóórdat het eventueel opgehoeste sputum
„weggeslikt is. Hierna laat men het rund slikken en haalt dan de sputum-
,,vanger enkele malen op en neer om de aan de wand van de slokdarm
„klevende deeltjes ook te verzamelen.

„Is daarvoor tijd beschikbaar, dan is het raadzamer de beker direct
„te ledigen in een petrischaal met zwarte bodem of op een zwart geverfd
„bord. De sputumdeeltjes zijn nu gemakkelijk te zien en kunnen met
„een opzuigpipet of met behulp van 2 schrijfpennen overgebracht worden
„in een klein flesje of in een centrifugebuis.

Tengevolge van de andere verhoudingen waaronder gewerkt wordt, heeft
het geen zin de wijze van sputum verzamelen, door Nio Kok Hien be-
schreven, hier nader te vermelden.

Stonebrink geeft geen bijzondere aanwijzingen over de manier waarop
de sputummonsters werden verzameld.

Bij het sputumvangen voor het door ons beschreven onderzoek werd
door de medewerkers van Prof. Beijers de volgende werkwijze aangehouden.

De koe wordt als door Mulder beschreven tot hoesten gebracht, daar-
na wordt de sputumvanger ingebracht en wordt gewacht tot het dier
slikt. Het instrument wordt enige malen heen en weer gehaald om aan
de slokdarmwand klevende deeltjes te verzamelen.

De sputumvanger wordt in een schaaltje geledigd. Stukjes sputum
of slijm worden met een telkens gesteriliseerd platina oogje overgebracht
in het met ^x/₂ N. H₂S0₄ gevulde centrifugebuisje, dat daarvoor door ons
laboratorium in gereedheid is gebracht.

Reeds van Woerden maakte gebruik van de door Löwenstein-Sumiyoski
aangegeven werkwijze, om de in de sputa aanwezige begeleidende bacteriën
te doden. Hij schrijft:

,,De beste resultaten worden verkregen na een behandeling met ^l/₂„zwavelzuur (2% %) gedurende 20 minuten. Een hogere concentratie
„geeft speciaal bij die stoffen welke arm zijn aan tuberkelbacillen foutieve
„uitkomsten.

Mulder vermeldt dat hij het sputum onder herhaald flink schudden
gedurende minstens 20 minuten (beter is 40 minuten) aan de invloed
van y₂ N. H₂S0₄ blootstelde.

Stonebrink schrijft: „Sputumvlokjes werden reeds door de dierenarts
„in flesjes gedaan, waarin zich ongeveer 10 cc y₂ N. zwavelzuur bevond.
„In het laboratorium werd geschud, gecentrifugeerd en ongeveer 36 uur
„na het verzamelen geënt.

Vermelden wij ook de door Wagen aar (1950) beschreven methode,
waarbij het sputum eveneens 24—28 uur in % N. zwavelzuur verbleef.
Volgens W. zou zelfs 4 dagen bewaren in ]/₂ N. zwavelzuur geen groei-
vertraging opleveren.

Bij het routineonderzoek zoals door ons verricht, werd er naar gestreefd,
de monsters zoveel mogelijk binnen 24 uur na het inbrengen der sputum-
deeltjes in y₂ N. zwavelzuur te verwerken, doch door verschillende om-
standigheden van technische aard was het in een beperkt aantal gevallen
niet te ontgaan, dat het verblijf in zwavelzuur soms tot 48 uur of langer
werd verlengd. Deze monsters werden dan in de koelkast bewaard.

Wij kregen voorts de indruk, dat het bereiden van een zo homogeen
mogelijk mengsel van sputum en zwavelzuuroplossing van gunstige invloed
is op het resultaat van het kweken. Spreken de genoemde auteurs slechts
van schudden zonder nadere vermelding van de wijze, waarop dit werd
uitgevoerd, wij hebben in het seizoen 1951—\'52 de buisjes gedurende
een half uur in een electrisch aangedreven schudmachine geschud.

Mulder geeft aan, dat het mengsel sputum en zwavelzuur 15—20
minuten gecentrifugeerd moet worden op een toerental van 3000 om-

wentelingen per minuut. Het zwavelzuur wordt daarna afgegoten, het
sediment gewassen met steriele physiologische NaCl-oplossing en weder
gecentrifugeerd. De zwakzure vloeistof wordt afgegoten en het sediment
opgenomen in 2 cc NaCl-oplossing. Deze „oplossing" wordt verdeeld
over twee huizen volgens Löwenstein.

Wagenaar (1950) meldt echter: „De centrifugebuizen worden ge-
durende 15 minuten gecentrifugeerd op 3500 toeren. Daarna wordt het
„zwavelzuur afgegoten. Het sediment wordt even opgeschud en zonder
„naspoelen uitgezaaid. Het enten geschiedt door het opgespoelde sediment
„op te zuigen in een pasteurse pipet, waarna de inhoud onder zig-zag
„heen en weer strijken op de voedingsbodem wordt gebracht.

Nio Kok Hien laat het sputum-zwavelzuurmengsel ook 10 minuten
in een schudmachine schudden en het daarna gedurende 10 minuten
centrifugeren op 3500 toeren. Het sediment wordt éénmaal met steriele
zoutoplossing gewassen en weder gecentrifugeerd. Daarna wordt dit op
de LöWENSTEiN-bodems overgebracht.

Stonebrink vermeldt in het hoofdstuk „routineonderzoek" niets naders
over uitwassen, zodat mag worden aangenomen dat de buizen met zwavel-
zuurhoudend materiaal werden geënt.

Na centrifugeren gedurende 20 minuten (snelheid 3000 toeren per
minuut) wordt het zwavelzuur afgeschonken. Met een pipet wordt dan
op het sediment ^ 1 cc steriele physiologische NaCl oplossing gebracht, en
door omroeren met dezelfde pipet een zo goed mogelijk homogene massa
van het sediment gemaakt. Deze zwakzure emulsie wordt met de pipet
overgebracht op één Löwenstein- en één stonebrink-buis.

Het zou ons te ver voeren hier in details te treden over de voor- en
nadelen van de verschillende wijzen van sluiting der buizen gedurende
het bebroeden. Het is begrijpelijk, dat deze sluiting hermetisch moet zijn
om het uitdrogen van de-voedingsbodems gedurende de lange bebroedings-
tijd te voorkomen.

liever onderzoeken wij, hoe de verschillende auteurs de uitslag der
kweekmethode beoordelen. Men heeft daarbij met een drietal moeilijkheden
te kampen.

b. hoe kan men waarnemen of er al dan niet luurvaste microörganismen
zijn gegroeid.

c. wanneer mag men zeggen, dat een aangetroffen cultuur van zuurvaste
microörganismen inderdaad uit pathogene tuberkelbacillen, dan wel uit
andere microörganismen bestaat.

Mulder beoordeelt op de 4e of 5e dag der bebroeding alle culturen.
Hij zegt terecht, dat de dan aangetroffen macroscopisch zichtbare groei
onmogelijk door tuberkelbacillen veroorzaakt kan zijn. Ter volledige
zekerheid wordt overgeënt op agar of bouillon en na 24—36 uur bebroeden
dezer culturen, door het vervaardigen van uitstrijkjes de morphologie en

kleurbaarheid der aanwezige microben bestudeerd. Deze binnen zo korte
tijd begroeide oorspronkelijke buizen moeten als verontreinigd worden
beschouwd; zij bevatten geen tuberkelbacillen.

Na io—14 dagen bebroeden werden van de culturen door afstrijken
met een oogje uitstrijkjes vervaardigd en deze volgens Ziehl-Neelsen
op zuurvaste bacillen onderzocht. Daar het Mulder er om te doen was
te weten, binnen welke minimum tijd hij groei kon waarnemen, herhaalde
hij dit onderzoek practisch om de 5 dagen. Hij geeft in een paar illustratieve
tabellen aan, dat bij het verwerken van sputa, die bij microscopisch
onderzoek negatief waren (minimale bacillen uitscheiding Nio Kok Hien)
dit tijdperk wisselde tussen 10 en 26 dagen, terwijl voor de meeste monsters
na 20 dagen bij microscopisch onderzoek zuurvaste staven werden vast-
gesteld. Macroscopisch waarneembare groei werd eerst bij een broedtijd
van 18 tot 50 dagen waargenomen, waarvan de meesten binnen 4^5 weken
werden geconstateerd.

Wagenaar bericht, dat de buizen tot 4 weken na het enten onaan-
geroerd worden gelaten. Dan wordt, onafhankelijk van het feit of typische
groei is waar te nemen of niet, voor elk monster uit een niet verontreinigde
buis één uitstrijkje gekleurd volgens Ziehl-Neelsen en microscopisch
onderzocht.

W. zegt terecht: „In het preparaat ziet men de zuurvaste bacillen
„natuurlijk direct. Langer zoeken dan 1 minuut per preparaat is onnodig".
Hoewel men deze mededeling nog wel met enige reserve moet opnemen,
wordt hier het essentiële onderscheid tussen het microscopisch onderzoek van
sputum-materiaal en dat van gekweekte culturen blootgelegd. Inderdaad valt
de aanwezigheid van zuurvaste staafjes in de preparaten der culturen in
de regel zeer snel op. Ons kweken is de „ophopingsmethode" par excellence.
Wagenaar heeft na andermaal 4 weken beide buizen uitgestreken en onderzocht,
onafhankelijk van het feit of er macroscopisch al dan niet groei kon worden vastgesteld.

Nio Kok Hien controleert de culturen na de 14e dag wekelijks op
macroscopisch waarneembare groei. Alleen wanneer er kolonies werden
aangetroffen, die in kleur, vorm en grootte afwijken van het normale,
worden preparaten volgens Ziehl-Neelsen vervaardigd.

Stonebrink heeft zich, voor zover wij konden nagaan, niet bezig ge-
houden met het microscopisch onderzoek van culturen, doch uitsluitend
acht gegeven op hetgeen macroscopisch waarneembaar was.

In navolging van de onderzoekingen van Wagenaar hebben wij de
volgende wijze van controleren der culturen toegepast. Twee tot vier
weken na het enten werden de buizen op de aanwezigheid van veront-
reinigingen gecontroleerd. Waren die aanwezig, dan werd dit genoteerd,
doch de buis werd zo mogelijk tot het eind van de bebroedingstijd (6 weken)
verder bebroed. Wekelijks werd gecontroleerd of er verontreinigingen bij
kwamen. Na zes a zeven weken werd niet alleen genoteerd of er macro-
scopisch groei was waar te nemen, die als een cultuur van tuberkelbacillen
was te beschouwen, maar werden alle buizen microscopisch onderzocht
door afstrijken van een oogje materiaal en het vervaardigen van een
preparaat volgens Ziehl-Neelsen.

c. Hoe kan men vaststellen of een aangetroffen cultuur van zuurvaste
microörganismen inderdaad uit pathogene tuberkelbacillen dan wel uit apatho-
gene zuurvaste microben van andere aard bestaat?

Het definitieve antwoord op deze vraag kan alleen door de cavia-
proef worden gegeven, waarbij dan nog rekening gehouden moet worden
met de restricties over de waarde van deze proef, zoals deze in § i werden
vermeld. Echter, met het voor elk geval nemen van deze proef zou de duur
van het onderzoek weer met enkele weken worden verlengd. Het is dus
te begrijpen, dat men vooral voor het routineonderzoek naar andere
hulpmiddelen voor het beantwoorden van deze vraag heeft omgezien.

Uitvoerige mededelingen vindt men daarover bij Stonebrink (1951)
die voor dit onderscheid gegevens trachtte te putten uit:

1. Het maken van uitstrijkjes van de cultuur volgens Ziehl-Neelsen.
Hij meent echter: „Met het maken van een microscopisch preparaat
„kan men een gedeelte van de saprophyten er uit halen maar er blijft
„toch nog altijd een zeker aantal twijfelgevallen over.

2. Het andermaal enten op een specifieke Stonebrink bodem, waarbij in
het bijzonder op de snelheid van de groei en op eventuele verkleuringen
van de bodem werd gelet. Zeer snel (na 2—5 dagen) groeiende koloniën
zijn geen tuberkelbacillen, terwijl zich snel over de oppervlakte uitbrei-
dende groeiwijzen ook tot de saprophyten zijn te rekenen.

3. Het van de cultuur afgeschudde materiaal wordt met ]/₂ N. zwavelzuur
behandeld en dan in voortschrijdende verdunning opnieuw op de specifieke
bodem uitgezaaid. De saprophyten komen dan in een week op, kolonies
tuberkelbacillen worden eerst na ongeveer 15 dagen zichtbaar.

4. Gelet werd op de wijze van groeien in het condenswater en enige
andere eigenschappen.

Blijkens de op blz. 119 van zijn publicatie gegeven mededelingen is het
Stonebrink wel gelukt, een goed onderscheid tussen saprophyten en patho-
gene microben te treffen. Echter mag de vraag gesteld worden of deze
hulpmiddelen uitvoerbaar zijn, wanneer men culturen heeft, waarop alleen
door microscopisch onderzoek zuurvaste bacillen kunnen worden aangetoond.

„Een van de meest typische eigenschappen van de tuberkelbacillen is,
„dat ze voornamelijk in hoopjes liggen. Zijn de bacillen gelijkmatig
„uitgestreken over het preparaat, dan zijn het geen tuberkelbacillen.
„Heel mooie staafjes, aan beide einden even dik zijn naar onze mening
„meestal ook geen tuberkelbacillen.

„De tuberkelbacillen zijn vrij fel gekleurd, maar verder vrij onregel-
„matig van vorm; meestal zijn ze aan \'t ene eind wat dunner dan aan
,,\'t andere eind, soms wat gekorreld, soms zelfs streptococcusachtig;
„maar altijd kort. In \'t algemeen kan men echter wel aannemen, dat
„twijfelgevallen negatief zijn. Op de 25 cavia\'s die wij met dubieuze
„cultures inspoten waren er slechts 2 positief.

Wij merken op, dat wanneer deze dubieuze culturen niet als pathogene kie-
men werden beschouwd er i 8 °/₀ onjuiste beoordelingen werden geveld.

In het vierde jaarverslag van de provinciale gezondheidsdienst voor
dieren in Overijssel (1950—\'51) lezen wij:

„In 36 gevallen werd met een twijfelachtige cultuur een cavia inge-
spoten. In 26 gevallen bleek, dat in de cultuur inderdaad tuberkelbacillen

„waren geweest". Heeft men deze 36 culturen alle als tuberkelbacillen
opgevat en dienovereenkomstig maatregelen genomen, dan waren dus
tien rundersputa of meer dan een vierde deel der „twijfelgevallen" onjuist
beoordeeld.

Wij menen, dat uit deze gegevens de conclusie getrokken kan worden,
dat het in hoofdzaak op morphologische gronden beoordelen der culturen
tot vele miswijzingen aanleiding geeft. Daarom hebben wij naar een
ander criterium gezocht en nagegaan of het reeds door Mulder in 1943
aangegeven hulpmiddel betrouwbaar is. Hierbij wordt, nadat de kleuring
met carbolfuchsine onder verwarming is verricht, het te vervaardigen
Ziehi.-Neelsen preparaat gedurende de nauwkeurig afgemeten tijd van 3
minuten in kokend water gehouden; daarna volgt de gebruikelijke ont-
kleuring in zoutzure alcohol en tegenkleuring met methyleenblauw.

Oriënterende onderzoekingen met in het laboratorium voorhanden
stammen van pathogene zuurvaste staafjes hadden geleerd, dat deze ook in
de gekookte preparaten nog als door carbolfuchsine roodgekleurde micro-
organismen werden aangetroffen. Van verschillende apathogene sapro-
phytenstammen, die in de niet gekookte ZiEHL-NEELSEN-preparaten zuurvast
bleken te zijn, waren de microben in het „gekookte" preparaat volkomen
ontkleurd.

Bij de nu volgende beschrijving der resultaten van ons onderzoek zal
dus vooral gelet worden op:

ie. Het aantal en de aard der stammen van „zuurvaste" microörganismen
die wij uit de sputummonsters kweekten, (pathogene tuberkelbacillen
enerzijds en apathogene saprophyten anderzijds).

2e. De betrouwbaarheid van het geopperde onderscheidingsmiddel
tussen deze twee, t.w. het al dan niet „zuurvast" blijven van de aan-
getroffen microben bij het „koken" der preparaten na het kleuren met
carbolfuchsine.

Twee of drie weken na de enting werden de culturen voor de eerste
maal bekeken. Er werd genoteerd of er eventueel tuberkelbacillen-kolonies
dan wel „verontreinigingen", d.z. kolonies van andere microörganismen,
waren waar te nemen. Omtrent dat laatste punt kan het volgende worden
medegedeeld. (Zie tabel I, blz. 252).

Van de 849 LöwENSTEiNbuizen waren er 148 bij de eerste controle
verontreinigd (17,4 %), terwijl er bij de 849 STONEBRiNKbuizen 182 veront-
reinigd waren (21,4 %). Het spreekt vanzelf dat deze aantallen bij het verder
bebroeden toenamen. Bezien wij de eindstand na 6 weken bebroeden, dan
blijkt dat er dan op 203 LöwENSTEiNbuizen (23,9 %) en op 233 Stonebrink-
buizen (27,4 %) kennelijk kolonies van andere microörganismen waren waar
te nemen. Dit is dus op ongeveer een vierde deel van de aangelegde culturen.
Wij kunnen echter mededelen, dat deze verontreiniging slechts bij het
onderzoek van één sputummonster zo ernstig was, dat de beide buizen na het
gedurende 6 weken bebroeden niet meer op de gebruikelijke wijze op de
aanwezigheid van zuurvaste microörganismen onderzocht konden worden.

Bij 6 andere monsters verkeerde de STONEBRiNK-buis in zodanige toestand,
maar daarvoor was wel de LöwENSTEiN-buis beschikbaar, zodat het onder-
zoek van deze sputa, zij het niet geheel volledig kon geschieden. Samen-
vattend kunnen wij dus zeggen dat er op bijna 850 onderzoekingen 1
LöwENSTEiN-buis en 7 SroNEBRiNK-buizen mislukten.

Na zes weken bebroeden konden wij bij het onderzoek van 849 monsters
slechts bij 9 LöwENSTEiNbuizen en bij 10 STONEBRiNK-buizen met vol-
doende zekerheid vaststellen, dat daarop tuberkelbacillen-kolonies aan-
wezig waren. Bij 5 sputummonstcrs werden op beide bodems zulke koloniën
vastgesteld, terwijl dit bij 4 sputa alleen op de LöwENSTEiN-buis en bij
5 andere alleen op de STONEBRiNK-buis het geval was. Dit is dus kort gezegd,
dat onder de 849 onderzochte sputummonsters er slechts 14 bij het macro-
scopisch onderzoek der culturen als tuberkelbacillenhoudend werden
onderkend. Dit is ruim 1,6 %, welk resultaat nu niet zo heel veel beter is,
dan hetgeen bij het microscopisch onderzoek der sputa werd bereikt.
Wij hebben er ons van overtuigd, dat bovenbedoelde culturen inderdaad
pathogene tuberbacillen waren, door met elk dezer een cavia in te spuiten.
Alle proefdieren werden binnen gezette tijd door tuberculose aangetast.

Zoals wij in § 4 van deze voordracht zullen mededelen waren er echter
nog 20 andere monsters, waarbij wij op een of beide buizen wel macro-
scopisch groei konden vaststellen, maar waar wij deze niet als tuberkel-
bacillen-koloniën konden herkennen. Zij bleken bij de caviaproef pathogene
zuurvaste bacillen te zijn.

Wij kunnen dus zeggen, dat wij bij 34 monsters of bij circa 4 % macro-
scopisch groei konden waarnemen.

Wij herinnerden ons echter de ernstige waarschuwing van van Woerden,
die ook door andere onderzoekers reeds is ter harte genomen, dat wij
de einduitslag van de kweekproef niet mogen vaststellen zonder ook
van de buizen, waarop macroscopisch geen duidelijke groei is waar te nemen,
een ziehl-neelsen-preparaat te onderzoeken. Bij dit onderzoek kwamen
heel andere resultaten aan het licht. Het bleek, dat dan bij 134 sputum-
monsters zuurvaste microben, hetzij op de LöWENSTEiN-buis of op de Stone-
brink-buis, dan wel op beide konden worden aangetoond. Telt men daarbij
de 14 hierboven sub 1. b. genoemde gevallen, dan zouden wij — als dit
inderdaad allemaal tuberkelbacillen waren — onder 849 sputummonsters
148 positieve gevallen hebben aangetoond, hetgeen iets minder dan 18 %
zou zijn. Dit aantal wijkt zodanig af van de door andere onderzoekers
bereikte resultaten, dat wel van te voren mag worden aangenomen, dat
onder de vastgestelde zuurvaste bacillen ook andere dan tuberkelbacillen
aanwezig geweest moeten zijn. Wij stelden, evenals andere onderzoekers
vast, dat de morphologie der gevonden zuurvaste microben zeer ver-
schillend was. Soms zagen wij keurig-slanke bacillen op hoopjes bijeen-
liggen, zoals men in de klassieke beschrijving der Koch\'se bacillen zo
dikwijls aantreft. In andere gevallen waren zij kort en plomp, andere
waren gekorreld of in fragmenten uiteengevallen, weer andere waren
betrekkelijk lange staven, waarvan men reeds op het eerste gezicht kon
vermoeden, dat zij geen tuberkelbacillen waren.

Het enige doeltreffende middel om tussen de pathogene en apathogene
micro-organismen onderscheid te maken, zou geweest zijn met al deze
culturen een cavia in te spuiten. Maar daartoe reikten de ons ter beschikking
staande hulpmiddelen niet en bovendien: wij konden de klinici na het
zes weken bebroeden niet nogmaals 6 weken op de uitslag van de cavia-
proef laten wachten. Er moest dus raad geschaft worden. Wij herinnerden
ons de door Mulder aanbevolen werkwijze die in § 2 sub c. is vermeld,
hoewel wij de betrouwbaarheid van dit hulpmiddel niet als volstrekt
vaststaand beschouwden.

3. Toepassing van de door Mulder aangegeven wijze van vervaardigen der
ZiF.HL-NEELSEN-j&rf/iara/««; de zogenaamde kookproef.

Van elke cultuur, waarop bij het bezichtigen met zekerheid tuberkel-
bacillenkolonies werden waargenomen, werd niet alleen een gewoon Ziehl-
neelsen-preparaat gemaakt, maar ook één waarbij het preparaat na de
carbolfuchsinekleuring en afspoeling gedurende nauwkeurig 5 minuten in
kokend water werd gehouden, om daarna op de gebruikelijke wijze in
zoutzure alcohol te worden ontkleurd en nagekleurd met methyleen-
blauw.

Deze macroscopisch als tuberkelbacillen onderkende culturen bleken
alle microörganismen te bevatten, die ook in de „gekookte" Ziehl-Neelsen-
preparaten zuurvast waren. Met elk dezer stammen werd een cavia ingespoten,
zodanig, dat per onderzocht sputummonster één proefdier werd gebezigd.
Al deze proefdieren kregen tuberculose, hetgeen bij de sectie kon worden
vastgesteld. Men kan dus zeggen, dat er in deze 14 gevallen volkomen

correlatie bestond tussen het macroscopisch aspect der koloniën, de zuur-
vastheid in het gekookte preparaat en de pathogeniteit der gekweekte
microben.

B. Bij culturen waarin alleen door microscopisch onderzoek zuurvaste staafjes
werden opgemerkt.

Van elk der 834 in dit onderzoek volledig bebroede LöwENSTEiN-buizen
waarop geen of niet met zekerheid tuberkelbacillen-koloniën waren waar
te nemen werd, net als bij de hierboven sub A. genoemde, een dubbel stel
ziehl-neelsen-preparaten vervaardigd. In de gewoon vervaardigde, niet
gekookte, preparaten werden bij 94 buizen zuurvaste microben aangetroffen.
Echter in de gekookte preparaten was dit slechts bij 22 buizen het geval.
In de gedurende 6 weken bebroede 829 STONEBRiNK-buizen, waarop geen
tuberkelbacillen-koloniën te zien waren, vonden wij in het gewoon ver-
vaardigde niet gekookte Ziehl-Neelsen-preparaat 81 maal zuurvaste
microben, maar van deze bleken er slechts bij 24 ook in het gekookte preparaat
zuurvaste bacillen te bevatten. De hier genoemde 22 Löwenstein- en 24
STONEBRiNK-buizen waren zodanig over de onderzochte sputummonsters
verdeeld, dat bij 9 monsters deze microben in beide buizen als „bij koken
zuurvast" werden genoteerd, terwijl dit voor 14 monsters alleen bij de
LöwENSTEiN-buis en voor 15 sputa alleen bij de STONEBRiNK-buis het geval
was. Van deze 9 14 15 = 38 monsters werd per sputum nu één
cavia met de na het koken zuurvaste bacillen ingespoten. Van deze 38
proefdieren kregen er 35 tuberculose.

Bovendien werd nog bij twee monsters (de nrs 560 en 615) van hel
gemengde afkrabsel in beide buizen vastgesteld, dat zich daarin micro-
organismen bevonden, die ook in het gekookte ZiEHL-NEELSEN-preparaat
zuurvast bleken te zijn, terwijl niet kon worden nagegaan of deze uit de
Löwenstein-of uit de SroNEBRiNK-buis stamden. Met beide mengsels werd
telkens een cavia ingespoten die daarna tuberculeus werd. (Zie blz. 253 A).

Vatten wij het hierboven onder A. en B. meegedeelde samen, dan kunnen
wij zeggen, dat bij het onderzoek der culturen uit 14 38 2 = 54
monsters, welke culturen ook in het gekookte ZiF.hl-NEELSEN-/;re/)araai zuurvaste
staafjes bevatten, 51 maal door de dierproef werd vastgesteld, dat het
inderdaad dierpathogene microben waren. Bij twee sputummonsters
(No. 534 en No. 777) was telkens op de STONEBRiNK-buis een cultuur
verkregen, die ook bij koken van het ZiEHL-NEELSEN-preparaat zuurvast
bleek te zijn, terwijl de cavia bij inspuiting met deze cultuur geen reactie
vertoonde. Dit was bij monster No. 805 met de Lö\\VENSTEiN-buis ook het
geval. Wij hebben bij verder onderzoek nog één zulk een geval opge-
spoord, waarbij de cavia na inspuiting met een bij koken zuurvast
blijvende stam geen tuberculose kreeg. (No. 900, cavia 397). Hadden
wij in deze 3 gevallen te doen met caviae, die een bijzondere weer-
stand tegen (eventueel zwak) virulente tuberkelbacillen bezaten, zoals
ook door Ruys en van Woerden is opgemerkt, of is hier inderdaad het
falen van het onderscheidingsmiddel aangetoond? Wij weten het niet.

Op grond van bovenstaande cijfers mogen wij wel zeggen, dat men,
wanneer uit rundersputa zuurvaste staafjes zijn gekweekt, die ook in
het zogenaamde „gekookte" ZiEHL-NEELSEN-preparaat „zuurvast" zijn,
met ongeveer 95 % zekerheid mag zeggen, dat dit pathogene tuberkel-
bacillen zijn.

C. Pathogeniteit van culturen, waarbij de microben in het gekookte Ziehl-Neelsen-
preparaat niet zuur vast bleken te zijn.

Onder de 849 monsters waren er 12, waarbij zowel in de Löwenstein- als
in de stonebrink-buis microben werden geteeld, die in het gewone Ziehl-
Neelsen-preparaat zuurvast waren, doch niet in het gekookte. Bij 35 andere
was dit alleen in de LöwENSTEiN-buis het geval en bij weer 50 andere
alleen in de stonebrink-bodem. Deze, bij koken niet zuurvaste staafjes,
vonden wij dus bij 12 -j- 35 50 = 97 sputummonsters. Hadden wij
deze alle als „tuberkelbacillen" gekwalificeerd, dan was ons aantal „open
lijders" met inbegrip van de hierboven onder A en B genoemde tot 54 -f-
97 ^{= !}57 gestegen of wel bijna 18 %. Na bestudering van het morpho-
logisch beeld der gekweekte culturen, hebben wij op grond van de negatieve

uitslag van de kookproef deze 97 monsters als niet bevattende tuberkel-
bacillen opgegeven.

In de loop van ons onderzoek rees echter twijfel of deze conclusie wel
juist was. Wij besloten ook een aantal der bij de „kookproef" als niet
zuurvast uitvallende culturen bij caviae in te spuiten. Helaas was onze
ervaring op dit gebied toen wij deze voordracht samenstelden, nog slechts
gering en niet bevredigend.

Van drie sputummonsters (No. 13, No. 367 en No. 470) werden de bij
koken niet zuurvast gebleken culturen bij caviae ingespoten; geen dezer
dieren werd tuberculeus.

Echter de cultuur uit monster 706, waarvan de microben in het on-
gekookte preparaat wel, doch in het gekookte niet zuurvast waren, ver-
oorzaakte bij inspuiting in de cavia wel tuberculose.

Het aantal onderzochte gevallen (4) is nog te klein om daaruit een
definitieve conclusie te trekken. Wel staat vast, dat men wanneer uit
rundersputum microben worden gekweekt, die alleen bij het microscopisch
onderzoek der culturen worden ontdekt, en die in het gewone Ziehl-
neelsen-preparaat wel, doch in het gekookte niet zuurvast zijn, niet
met zekerheid de conclusie mag trekken dat dit geen pathogene kiemen zijn.

Na het afsluiten van bovenstaand onderzoek werd nog met 21 stam-
men, die in het gewone ziehl-neelsen-preparaat zuurvast doch in het
gekookte niet zuurvast bleken te zijn een cavia ingespoten. Deze bleken
alle niet pathogeen te zijn.

Misschien kan nog een verbetering van de techniek van het afstrijken
der culturen deze moeilijkheid opheffen, maar anders zullen naast het
toepassen van de kookproef, waarmede men met zeer grote waarschijn-
lijkheid de pathogene stammen kan aanwijzen, andere hulpmiddelen,
als door Stonebrink aangegeven, moeten worden toegepast, om ook onder
de bij koken van het ZiEHL-neelsen-preparaat niet zuurvaste stammen
de pathogene op te sporen.

De kookproef heeft daarbij het voordeel, dat men binnen een enkel
uur een groot aantal der zeer waarschijnlijk pathogene kiemen kan aan-
wijzen. Voor de stammen, die bij deze proef niet zuurvast zijn, zal het
eindoordeel langer moeten worden opgeschort.

§ 4. Correlatie tussen de resultaten van de kweekproef en de
pathologisch-anatomische veranderingen bij de onderzochte
dieren.

Men zal gaarne een zo groot mogelijke overeenstemming willen zien
tussen de bij de kweekproef bereikte resultaten en de pathologisch-anato-
mische veranderingen, die bij de onderzochte dieren worden vastgesteld.
Bijvoorbeeld in deze zin, dat wanneer tuberkelbacillen worden gekweekt,
er altijd een duidelijke open verbinding is tussen aanwezige tuberculeuze
processen en de luchtwegen. Zulks is niet het geval.

Beschouwen wij dit punt eerst bij de 14 gevallen waarin macroscopisch
zichtbare tuberkelbacillen-kolonies op de voedingsbodems zijn vast-
gesteld (groep I), dan vindt men, patholoog-anatomisch gesproken, wel
sterk uiteenlopende berichten. Men bedenke echter, dat in de ontvangen
sectieverslagen, alleen de gegevens vermeld staan, die voor de keurings-
beslissing van betekenis zijn, misschien in sommige keuringsdiensten aan-
gevuld met enkele ook voor ons onderwerp waardevolle gegevens.

Van de hier bedoelde 14 gevallen hebben wij 12 sectieverslagen ont-
vangen, bij 4 kregen wij het bericht „longen open lijder", bij 3 andere
„Ulcera in de trachea". Bij deze 7 is de verlangde overeenstemming
aanwezig. Bij vier van de vijf andere krijgt men wel de indruk van een
uitgebreide tuberculose in de longen. Bij de laatste leest men echter „tuber-
culose der l.n.n. in de borstholte, pleura gering beslag".

Op dezelfde wijze lopen de berichten uiteen bij de gevallen waarbij
het in de culturen slechts twijfelachtig was of er tuberkelbacillen-koloniën
te zien waren, maar waarbij in het microscopisch preparaat bij de kookproef
zuurvaste bacillen werden opgemerkt. Wij tellen in deze rubriek (groep II)
20 gevallen, waarvan wij 19 sectie-berichten ontvingen.

Gelukkig zijn er 11 waarbij staat „tuberculose van de trachea" of
„longen open lijder". Bij 7 andere leest men van vrij omvangrijke long-
tuberculose, met verweekte of verkaasde haarden en tuberculose van de bij
de long behorende lymphklieren. Maar daar hebben wij een geval
(No. 777), waarbij zuurvaste microben werden gekweekt (Stonebrink)
terwijl de cavia daarmede ingespoten, geen tuberculose kreeg. Wij lezen
in het sectieverslag : „t.b.c. van longen en luchtpijpen, van de mesenteriaal-
klieren, distomatose".

Van de 18 gevallen, waarbij uitsluitend door het „gekookte" Ziehl-
neelsen-preparaat de naar ons oordeel pathogene zuurvaste bacillen aan
het licht werden gebracht (groep III), ontvingen wij 16 sectie verslagen.
In slechts 5 daarvan lezen wij „longen open lijder" of „tuberculose van
de larynx of van de bronchien". Bij vier andere vindt men omvangrijke
berichten over tuberculose van de longen, de bronchiale en mediastinale
lymphklieren. Bij deze 9 gevallen is er dus overeenstemming tussen het
sectiebeeld en de resultaten van de kweekproef.

Bij de 7 overige, waarvan wij bericht kregen omtrent de sectie, kunnen
de volgende bijzonderheden vermeld worden:

No. 533 t.b.c. bronchiale en mediast. lymphkl. longen verkaasde haarden.
Cavia met deze stam ingespoten werd niet tuberculeus.

Alle caviae, ingespoten met stammen uit de laatste 6 monsters, kregen
tuberculose.

Men kan zich voorstellen dat bij de Nrs 843, 795 en 819 wel een zodanig
tuberculeus proces aanwezig was, dat in het opgehoeste sputum, vermengd
met het ingeslikte keelslijm pathogene tuberkelbacillen aanwezig waren.

Heeft men bij No. 479 te doen met een beginnende infectie van de
organen rond de pharynx, en bij de Nrs 560 en 765 met een latente infectie
van mond en keelholte, die nog niet tot de vorming van tuberculeuze
processen heeft geleid? Immers ook bij de beide laatstgenoemde nummers
zijn pathogene zuurvaste staafjes uit het sputum gekweekt. Deze vondst
kan vergeleken worden met het vinden van tuberkelbacillen in het stof
of in de lucht van de stal!

Ook is bij een zo omvangrijk onderzoek, dat over zulk een lange tijd
verloopt en waarbij zoveel personen medewerken, het maken van vergis-
singen niet uitgesloten. Is er in deze gevallen een vergissing bij het enten
of bij het instellen van de dierproef of bij het identificeren van de koe
begaan? Wij weten het niet.

Samenvattend kunnen wij zeggen, dat bij de in deze drie groepen be-
sproken 47 gevallen, waarvan sectieverslagen zijn ontvangen, er 38 waren,
waarbij duidelijke overeenstemming bleek tussen resultaten van het
sputumonderzoek en van de sectie. Bij 9 was deze overeenstemming niet
of minder duidelijk aanwezig.

Bij de ingewikkeldheid der materie is dit een resultaat, waarmede men
tot zekere hoogte tevreden mag zijn.

I. Bij het onderzoek naar gevallen van tuberculose onder het rundvee
kan het kweken uit sputa ook bij het onderzoek in het groot goede
diensten bewijzen en het microscopisch onderzoek dezer excreta ver-
vangen.

II. De beslissing, dat na zes weken bebroeden in de aangelegde culturen
geen tuberkelbacillen aanwezig zijn, mag alleen gegeven worden,
wanneer microscopisch onderzoek van afschrapsel der culturen heeft
plaats gehad.

III. De vraag, of daarbij in het ZiEHL-NEEi.sEN-preparaat aangetroffen
zuurvaste bacillen inderdaad tuberkelbacillen zijn, kan niet met
absolute zekerheid door toepassing van het door Mulder aangegeven
hulpmiddel worden opgelost.

IV. Treft men in het „gekookte" preparaat zuurvaste bacillen aan, dan
kan men met ongeveer 95 % zekerheid zeggen, dat het pathogene
kiemen zullen zijn.

V. Zijn de in het ongekookt preparaat aangetroffen zuurvaste bacillen
in het „gekookte" niet zuurvast, dan staat niet bij voorbaat
vast, dat het geen tuberkelbacillen zijn. Hier zullen een of meer der
door Stonebrink aangegeven hulpmiddelen uitkomst moeten geven.

Wij stellen ons voor in het komende seizoen in het bijzonder naar het
punt V een onderzoek in te stellen.

I. In the examination of cattle for tuberculosis, cultures from sputa can be most
valuable, even, in large scale examinations, and replace the microscopic examina-
tion of these excreta.

II. The question whether tubercle bacilli are non-existing in the cultures after a six
weeks\' incubation should be answered only after previous microscopic examination
of scrapings from the cultures.

III. As for the question whether the acid-resistant bacilli detected on this occasion
in the Ziehl-Neelsen preparation are really tubercle bacilli, this cannot be de-
termined with absolute certainty by the method indicated by Mulder.

IV. If acid-resistant bacilli be found in the „boiled" preparation, there is abt. 95 %
certainty about their being pathogenic germs.

V. If the acid-resistant bacilli found in the unboiled preparation prove not to be
acid-resistant in the boiled preparation, this is no definite proof of their not being
tubercle bacilli. In this case one or more of the aids recommended by Stonebrink
should provide a solution.

I. A l\'occasion du dépistage de la tuberculose chez les bovins, la culture à partir
des expectorations pourra également rendre d\'excellents services dans les examens
faits sur une grande échelle et remplacer même l\'examen microscopique des
expectorations.

II. Quant à la question de savoir si, après une incubation de six semaines, il n\'existe
pas de bacilles tuberculeux, la réponse ne pourra être donnée qu\'après examen
microscopique de raclures des cultures.

III. En ce qui concerne la question de savoir si les bacilles résistants aux acides rencon-
trés à cette occasion dans la préparation Ziehl-Neelsen sont vraiment des bacilles
tuberculeux, la méthode indiquée par Mulder ne permet pas d\'y répondre avec
une certitude absolue.

IV. Lorsque des bacilles résistants aux acides sont décelés dans la préparation „bouillie",
on pourra affirmer avec env. 95 % de certitude qu\'il s\'agit de germes pathogènes.

V. Lorsque les bacilles résistants aux acides trouvés dans la préparation non bouillie
ne s\'avèrent pas résistants aux acides dans la préparation bouillie, cela n\'indique
pas nécessairement qu\'il ne s\'agisse pas de bacilles tuberculeux. Dans ce cas,
il faudra recourir à un ou plusieurs des moyens indiqués par Stonebrink.

Nous nous proposons de procéder, au cours de la prochaine saison, à une étude spéciale
concernant le point V.

I. Bei der Prüfung von Rindern auf Tuberkulose kann die Züchtung von Sputa,
auch bei der Untersuchung im grossen, gute Dienste leisten und die mikroskopische
Untersuchung dieser Exkrete ersetzen.

II. Eine Entscheidung, ob nach sechswöchentlicher Brut in den angesetzten Kulturen
keine Tuberkelbazillen vorhanden sind, darf nur dann gefallt werden, wenn eine
mikroskopische Untersuchung des Abschabsels der Kulturen stattgefunden hat.

III. Die Entscheidung, ob die hierbei im Ziehl-Neelsen Präparat angetroffenen
säurefesten Bazillen wirklich Tuberkelbazillen sind, kann nicht mit absoluter
Sicherheit durch das, von Mulder angegebene Hilfsmittel gelöst werden.

IV. Trifft man im „gekochten" Präparat säurefeste Bazillen an, dann kann man mit
ungefähr 95 Prozent Sicherheit sagen, dass es pathogene Keime sind.

V. Sind die, im ungekochten Präparat angetroffenen säurefesten Bazillen im „ge-
kochtem idem" nicht säurefest, dann steht nicht im voraus fest, dass es keine
Tuberkelbazillcn sind. Hier sollen ein oder mehrere der von Stonebrink ange-
gebenen Hilfsmittel einen Ausweg anweisen müssen.

Wir beabsichtigen in der kommenden Saison besonders nach Punkt V. eine Unter-
suchung anzustellen.

1. van Woerden, Dr. J. De primaire cultuur van den bacillus tuberculosis typus
bovinus en hare diagnostische waarde. Dissertatie Utrecht 1931.

2. Klein, Over de polymorphie van den Tuberkelbacil. Tijdschr. v. Gencesk. 1929
dl 73 I blz. 13.

3. Nio Kok Hien, Minimaal positief sputum bij patiënten met longtuberculose
Dissertatie Utrecht 1951.

4. Bosgra en van Endt, La Méthode Loewenstein appliquée au sang des Bovidés.
Annales v. d. Prof. Dr. D. A. de Jong Stichting 1934 No. 1.

5. Mulder, Dr. D. Het kweeken van tuberkelbacillen bij de bestrijding der runder-
tuberculose. Dissertatie Utrecht 1943.

6. Wagenaar, Dr. G. Het klinisch onderzoek bij de tuberculose bestrijding. Tijdschr.
v. Diergeneesk. 1950 dl. 75 blz. 900.

7. Stonebrink, Dr. B. Ontwikkeling van een voedingsbodem voor de primaire cultuur
van Mycobacterium tuberculosis var. bovis. Dissertatie Utrecht 1951.

In tegenstelling met de ketosis bij runderen, welke optreedt in het
begin van de lactatie-periode, treedt de genoemde stofwisselingsstoornis
bij schapen op in het laatst van de drachtigheid en houdt waarschijnlijk
geen verband met een gestoorde pensfunctie. De door Dr D. Talsma
aangegeven werkzame therapieën bij acetonaemie van de melkkoe zijn
bij de hoogdrachtige ooien vrijwel waardeloos of zelfs schadelijk. Ver-
moedelijk houdt dit verband met het verschil in genese van de stoornis
bij de 2 diersoorten.

Men neemt aan, dat bij het schaap de acetonaemie in de eerste plaats is
toe te schrijven aan een verhoogde vetafbraak, die optreedt, wanneer de
voeding qualitatief en quantitatief achteruitgaat. Eventuele rustversto-
ringen, die als „stress" werken, b.v. verweiden, ophokken en bijvoeren,
werken het optreden van manifeste acetonaemie sterk in de hand.

De ziekte treedt vrijwel alleen op bij schapen die 2 of meer lammeren
dragen. Het schijnt, dat de snelle groei van de vruchten te veel eiwitten,
koolhydraten en zouten aan het moederlijk organisme onttrekt, dat daar-
door voor de energievorming is aangewezen op de vetverbranding. Hierdoor
zullen in het organisme van het moederdier meer acetonlichamen
ontstaan dan er verbruikt kunnen worden, tengevolge waarvan deze zich
ophopen en intoxicatie veroorzaken. Door van de intoxicatie wordt
vooral het leverparenchym beschadigd en treedt vettige degeneratie op;
hierdoor wordt de glycogenesis nog meer belemmerd en zal het bloed-
glycose-gehalte nog verder dalen. De vicieuse cirkel van gestoorde stof-
wisseling wordt daarmee gesloten, met als gevolg, dat de ziekteverschijnselen
snel in hevigheid toenemen, spoedig coma intreedt en vervolgens de dood.

Acetonaemie bij schapen treedt meestal plotseling op. Tot de prodromi
kunnen worden gerekend: versnelde ademhaling, gebrek aan eetlust,
lang blijven staan of liggen op dezelfde plaats.

Het gebeurt wel, dat de schapen \'s avonds voor het ophokken nog
volkomen gezond lijken en de volgende ochtend de verschijnselen van
acetonaemie in optima forma vertonen. Deze zijn: gebrek aan eetlust,
sufheid gepaard met schrikachtigheid, versnelde ademhaling en tanden-
knersen. De rectale temperatuur is meestal omstreeks 40° C. Bij verergering
van de ziekte treedt een eigenaardige stijve, stuntelende gang op, de dieren
worden blind en de aangezichtsspieren, vooral de oorspieren, vertonen
clonische trekkingen. Reeds spoedig treden ook verlammingsverschijnselen
op; de dieren gaan kwijlen en door een gedeeltelijke pharynx-verlamming
krijgen de schapen neusuitvloeiing, die door bijmenging van voedsel vaak
groenachtig gekleurd wordt. De ataxie neemt steeds toe en tenslotte kunnen
de dieren zelfs niet meer op hun borst liggen en het hoofd overeind houden;

daarna treedt spoedig een comateuze toestand in, die binnen enkele uren
dodelijk verloopt.

Op een grote kwelder in het Noorden van Friesland worden jaarlijks
ongeveer 800 drachtige ooien gehouden. Gewoonlijk is er \'s winters voor
deze dieren ook voldoende gras, zodat de dieren alleen in langdurige
winters en bij grote sneeuwval moeten worden bijgevoerd.

De kwelder is grotendeels omgeven door een hoge zomerdijk, zodat
slechts zeer zelden het land door zeewater wordt overstroomd. De uit-
gestrekte weidevelden (i 600 ha) zijn vrij van slakken, zodat distomatosis
bij schapen niet voorkomt; wel worden de lammeren in de zomer nogal
eens vrij sterk besmet met maagdarmstrongvlosis en longwormen.

In de afgelopen winter hadden de dieren het over het algemeen goed
gemaakt, totdat in de vroege ochtend van 1 Februari de noordwester storm
de springvloed zo hoog deed stijgen, dat het land geheel onderliep, uit-
gezonderd enkele vluchtheuvels, waarop de schapen tijdig waren samen-
gedreven. Hier waren de dieren geheel geïsoleerd zonder eten en drinken
en pas na een paar dagen konden ze per praam worden overgebracht
naar de binnendijks gelegen boerderij. Het spreekt vanzelf dat de dieren
waren uitgehongerd en ze vielen aan op het hooi en de brokjes droog gras,
die in grote hoeveelheden in troggen aan hen werden gegeven. De eieren
konden na het droogvallen van de kwelder niet direct weer hierheen worden
teruggebracht, omdat zich op de grasmat een dikke sliblaag had afgezet.
De grote kudde werd geweid op de hellingen van de zeedijk en het spreekt
vanzelf, dat in minimum van tijd de groene sprietjes hierop waren verorberd,
zodat van geregeld grazen, zoals een schaap behoort te doen, geen sprake
meer was; er werd daarom 2 X per dag bijvoeding verstrekt.

De eerste 10 dagen liet de algemene toestand van de dieren nog veinig
te wensen over, doch toen begonnen bij enkele zich de eerste verschijnselen
van de gevreesde acetonaemie te openbaren.

De eigenaar kende de ziekte uit de strenge winters van de oorlogij aren
zeer goed en had toen al eens een tachtig schapen verloren. Hij won
daarom weer met spoed veterinair advies in, doch de prognose scheel nog
niet veel beter dan vroeger. Getracht werd om door wijziging van he: voer
de acetonaemie tegen te gaan. In de eerste plaats bestond deze wij:iging
in het verstrekken van melasse, waarvan verwacht werd, dat het de jlvco-
genese in de lever zou bevorderen en dus de vetverbranding verminderen.

Om de melasse zo uniform mogelijk te verdelen, werd het genengd
met lijnzaadkaf en werden de gedroogde grasbrokjes hieraan toegevoegd.
Veel succes had deze wijziging niet; elke dag kwamen er enkele patenten
bij. Nadat reeds enkele dieren spontaan waren gestorven, werd beiloten
om een vijftal van de zwaarst zieke dieren te laten slachten en op de cacavers
sectie te verrichten. Bij alle vijf werd hetzelfde sectie-beeld waargemmen,
n.1. een vettig gedegenereerde lever en iets zware longen. Het di_s^restie-
apparaat vertoonde geen afwijkingen; er werden in de lebmagen green
trichostrongyliden aangetoond.

Vier schapen waren drachtig van 2 bijna voldragen lammenn en
één van een drieling. Bij 4 dieren was de blaas volkomen leeg, bij 1 werd
ruim 100 cc urine aangetroffen. De karkassen waren goed bevleedl en
er was nog een flinke subcutane vetlaag aanwezig. De urine gaf eet s.terk

positieve uitslag met de reactie van Legal, ook wanneer deze met 20 X
verdunde urine werd uitgevoerd.

Daar er nog een tiental schapen ziek waren, waaronder drie die
reeds volkomen blind schenen te zijn, ging het er nu in de eerste plaats
om een behandelingsmethode te vinden, die een gunstige invloed op de
gedegenereerde lever zou uitoefenen. Advies werd ingewonnen bij collega
Dr D. Talsma, die op grond van zijn speciale studie over acetonaemie
bij melkrunderen het meest op de hoogte werd geacht van de genees-
middelen, die baat zouden kunnen geven. Het advies luidde glycerol te
proberen. In de Veterinary Record van 15 Nov. j.1. was n.1. een korte
mededeling verschenen van W. R. Griffiths over behandeling van
„pregnancy toxaemia" met deze stof. Naar aanleiding van de mededeling-
van R. B. Johnson in The North American Veterinarian over nieuwe
behandelingsmethoden bij acetonaemie bij melkrunderen had Griffiths
de ziekte bij schapen behandeld met 50 cc glycerol waarbij deze vermengd
werden met gelijke hoeveelheid heet water, zodat het mengsel ongeveer op
lichaamstemperatuur met de fles werd ingegeven. Hij vermeldt, dat de
dieren wonderbaarlijk snel genazen en in enkele uren van half verlamd
weer zover waren opgeknapt, dat ze begonnen te grazen.

De Britse practicus H. Forsyth deelde in het volgende nummer van
de Vet. Record mede, dat ook hij gunstige resultaten van de vroeger
OiigêReeslijke acetonaemie bij schapen had gezien; ook bij koeien beviel
hem de therapie met een vierde liter glycerol 2 X per dag uitstekend.

De Amerikaan Johnson reageerde op de publicatie van Griffiths
met 4e mededeling, dat hij reeds andere de glycogenese bevorderende
stoffen had geprobeerd en daarbij had vastgesteld, dat propyleenglycol
ook zeer geschikt was, doord at het niet door de bacteriën in de voormagen
wordt afgebroken en practisch niet toxisch is. Het zou in kleinere hoeveel-
heden kunnen worden gebruikt en is ongeveer even duur als glycerol.

Besloten werd om 5 schap>en te behandelen met 60 cc glycerol en 5 met
30 cc propyleenglycol, éémmaal per dag met warm water in te geven.

De resultaten waren bovten verwachting gunstig. Alle schapen waren
in enkele dagen klinisch gehieel hersteld. In totaal werden de medicijnen
4 X verstrekt; het gezichtssvermogen kwam toen bij de blinde dieren
ook weer terug. In een weiide gebracht, begonnen de dieren alle direct
gretig te grazen. Reeds twee dieren hebben 8 dagen na de eerste behandeling
elk 2 gezonde lammeren ter wereld gebracht, welke ze goed kunnen zogen.

Ondertussen bleek het, dat nog meer schapen, ondanks de ver-
strekking van melasse, acetonaemie kregen. Van een 3-tal patiënten werd
urine opgevangen; de reactie van Legal was hiermede in alle gevallen
sterk positief (een schaap is zeer gemakkelijk tot urinelozing te brengen
door een touwtje om de hals te doen en dit even aan te snoeren).

In totaal werden in de 10 dagen, die sedert de eerste behandeling
zijn verstreken, reeds 60 schapen met klinische verschijnselen van aceto-
naemie behandeld. Slechts 1 dier is gestorven, nadat slechts eenmaal
glycerol was toegediend. Het merendeel der aangetaste dieren is tengevolge
van de ingestelde therapie klinisch geheel genezen.

door het voer te vermengen met vetarm vismeel; hierdoor wordt het
verteerbaar eiwitgehalte sterk verhoogd en mogelijk de degeneratie van
het leverweefsel tegengegaan (dosis = 75 g per dag per schaap).

Om een inzicht te krijgen over het aceton- en glucosegehalte van het
bloed werden van 3 zieke schapen bloedmonsters opgezonden naar het
Laboratorium voor Medisch-Veterinaire Chemie te Utrecht (Directeur
Prof. Dr L. Seekles). Daar werden de volgende gehalten gevonden:

Hieruit blijkt, dat de gehalten van het bloed aan aceton-lichamen te
hoog zijn (normaal i 1,5 i 2 mg %) en de gehalten aan glucose te laag.

Zoals Prof. Seekles ons schreef, is hij minder enthousiast over de gevon-
den aceton- en glucose-gehaltes na de behandeling dan de behandelende
dierenartsen en de eigenaar over de klinische genezing. Inderdaad moet
worden toegegeven, dat de cijfers niet veel op beterschap wijzen. Nu is
het de vraag of de uitkomsten van de chemische bepalingen van aceton-
lichamen en glucose een voldoende graadmeter zijn van de ziektetoestand
bij de acetonaemie bij drachtige schapen. Wij zouden ons ook kunnen voor-
stellen, dat een verhoogd aceton- en een verlaagd glucose-gehalte slechts
bijverschijnselen zijn van een ziekte, die overeenkomstig de Engelse
benaming misschien beter drachtigheids-toxinaemie zou kunnen heten.

Om een beter inzicht te krijgen over de waarde van de gehaltes bij
pathologische toestanden van het schaap, zou het zeer aanbevelenswaardig
zijn ook de gehaltes te kennen bij klinisch gezonde schapen uit dezelfde
streek.

Met het oog op een spoedige publicatie van de gunstige resultaten en
het belang hiervan voor de andere overstroomde gebieden, ontbrak de
tijd om een nader inzicht te krijgen over hetgeen veterinair-chemisch
normaal en abnormaal is bij het drachtige schaap.

Het is ons niet bekend, op welke wijze propyleenglycol en glycerol
door het organisme worden verbruikt. Het zou kunnen zijn dat door
gedeeltelijke oxydatie en additie eerst glucose ontstaat en dit vervolgens
wordt afgebroken op de gewone manier. Het lijkt ons echter ook niet
onmogelijk, dat de genoemde stoffen, evenals aethyl-alcohol, direct
worden geoxydeerd. Het is de vraag, of glycerol en propyleenglycol ook
bij andere hypoglycaemieën, b.v. de hypoglycaemie van de pas-geboren
biggen en het acetonaemisch braken bij jonge kinderen, gunstiger kunnen
werken dan glucose, oraal en parenteraal. Glycerol werkt bij de acetonaemie
van de melkkoe in elk geval beter dan de verschillende suikers.

Overeenkomstig de mededelingen van Griffiths en Forsyth in de
nrs. 46 en 47 van de Veterinary Record van het vorige jaar bleek glycerol
een uitstekend geneesmiddel te zijn van acetonaemie bij schapen. Het
door Robert B. Johnson aanbevolen propyleenglycol gaf bij een dosering,
die bijna de helft {— 30 cc) bedroeg van glycerol, vrijwel even goede
resultaten.

Pregnancy toxaemia in ewes was treated in 60 sheep with 60 cc glycerol or 30 cc
propyleenglycol, one or two times daily given as a drench with equal quantities of hot
water. As is published by Griffiths the results of the treatment with glycerol are very
spectacular, but those of the propyleen glycol-treatment were not less favourable.

Further observations are necessary to conclude which therapy is most preferable.

Selon l\'exposé fait par Griffiths et Forsyth dans les numéros 46 et 47 de la revue
„Veterinary Record" de l\'année dernière, le Glycérol s\'était avéré comme un excellent
remède contre l\'acétonémie chez les ovins. L\'emploi de glycol propylénique, recom-
mandé par Robert I?. Johnson et dans un dosage qui étaità peu près la moitié (soit 30 cc)
de celui de glycérol, a donné des résultats qui étaient pratiquement aussi bons.

Laut Mitteilungen von Griffiths und Forsyth in den Nummern 46 und 47 des
vorigen Jahrgangs des „Veterinary Record" hat sich Glycerol als ausgezeichnetes Mittel
gegen Azetonaemie bei Schafen erwiesen. Das von Robert B. Johnson empfohlene
Propylenglycol hat bei einer Dosierung, die fast die Hälfte (d.h. 30 cc) von Glycerol
betrug, praktisch ebenso gute Ergebnisse gezeitigt.

Forsyth, H., Treatment of pregnancy toxaemia in ewes. Vet. Ree. 64, 762, 1952.
Griffiths, W. R., Treatment of prengancy toxaemia. Vet. Ree. 64, 734, 1952.
Johnson, R. B., New methods of treating ketosis. North Amcric. Vet. 32, 327, 1951.
Johnson, R. B., Treatment of pregnancy toxaemia. Vet. Ree. 65, 20, 1953.

Vraag: Is het gebruik van benzylbenzoatemulsie en scabisix gevaarlijk bij uit-
wendige behandeling van katten in verband met het oplikken van genoemde praeparaten
door de behandelde dieren.

Antwoord: Benzylbenzoatemulsies zijn bij aflikken voor katten zeker toxisch. Ook
de huidresorptie kan zo belangrijk zijn, dat intoxicatie-verschijnselen optreden.

De overige bestanddelen van liniment en emulsie zijn van groot belang voor de re-
sorptie; ook treden na wassen veel eerder intoxicatie-verschijnselen op.

Locale behandeling b.v. van de kop met een kraag, zodat het zich wassen en likken
door het dier is uitgesloten, is te doen.

Het hexachloorcyclohexaan, veelal gammexaan genoemd, is voor katten ook niet
geheel onschuldig.

Tremor en clonische krampen kunnen optreden, wanneer de dieren er vrij veel van
opnemen.

Dit naar aanleiding van de scabisix, aangenomen dat gammexaan het werkzaam
bestanddeel is in dit spécialité-middel.

Ueber Krankheiten der Menschenaffen, von W. Koch und B. Dkimel. Uitgever
Gustav Fischer, Jena, 1953. Prijs D.M. 6.—.

Dit, bijna zeventig bladzijden bevattende bock met 19 afbeeldingen (foto\'s), geeft
een uitvoerige beschrijving van de sectics van 13 mensapen, gestorven in dierentuinen.

Het klinisch onderzoek is, gezien de gedragingen van deze dieren, practisch onmogelijk
geweest.

De bevindingen worden verduidelijkt door een aantal zeer goede macro- en micro-
foto\'s. De eigen bevindingen worden aan een uitvoerige bespreking onderworpen.
Naast deze eigen gegevens en inzichten volgt een overzicht van de in de literatuur
bekende gegevens en ten slotte een samenvattende bespreking van al deze gevallen.

Hieruit blijkt, dat darmaandoeningen in bijna de helft van het totaal aantal de
doodsoorzaak zijn geweest.

De pathologie bij deze dieren doet hun verwantschap met de mens duidelijk zien;
zo wordt een uitvoerige bespreking gewijd aan de appendix van het coccum.

Longaandoeningen, die tot de dood leiden, worden zelden gezien. Een uitzondering
hierop geldt voor t.b.c., hoewel dit lijden door de verbeterde hygiënische omstandig-
heden voor de dieren ook maar zeer sporadisch voorkomt.

Infectie door de mens met tuberkelbacillen en eveneens met poliomyelitis-virus is
waargenomen.

Als hartaandoening komt voor pericarditis en er werden geen endocarditis-gevallcn
waargenomen.

Zeer interessant zijn de besprekingen over osteodystrophia en zijn oorzaken en de
verhouding t.o.v. rachitis.

Ook wordt nog gewezen op de gevaren, die deze mensapen van de kant van de mens
bedreigen.

Schrijvers halen woorden aan van Dr. Krause, die zegt: „Eine der üblen Folgen
des Fallens in Menschenhand ist für den Orang die Bekanntschaft mit den mensch-
lichen Erkrankungen".

En wat de jacht op deze dieren betreft: „Kaum eines von 100 dürfte das vom Jäger
und Händler bestimmte Ziel erreichen".

Dit boekje bevat veel belangrijks voor degeen, die belangstelling heeft voor de mens-
apen, maar is m.i. nog belangrijker uit een oogpunt van vergelijkende pathologie en
deze beide groepen van collegae en studenten kan ik het lezen van dit boekje ten zeerste
aanbevelen.

Vragen over Algemene en Bijzondere Veevoeding. Grashuis, Dr J. Deel I Alg.
Veevoeding, 3e druk 1953.

Uitgave v. d. Cie. van Beheer C.L.O.-Mengvoeders en Instituut voor moderne Vee-
voeding ,,De Schothorst" te Hoogland. 44 pag. prijs f 0.75.

Op de titelpagina staat, dat dit boekje gebruikt kan worden bij cursussen in de vee-
voeding, maar in het voorwoord wordt al gezegd, dat sommige vragen meer geschikt
zijn voor studenten clan voor leerlingen met diploma Rijkslandbouwwinterschool. Dit
blijkt ook al uit wat de schrijver zegt t.a.v. de voor het beantwoorden der vragen te
bestuderen literatuur, waartoe naast publicaties van de C.L.O.-controle en van ,,De
Schothorst" het uitstekende boek van Maynard: „Animal nutrition" wordt aanbevolen.

Maar ook dan zal het beantwoorden voor veel leerlingen en misschien ook voor sommige
leraren niet altijd even eenvoudig zijn als men denkt aan vragen als: „Hoe verklaart ge
dat op tal van geïntensiveerde bedrijven het inkomen van de boer niet is toegenomen"
of,,in welke richting zal de veevoeding zich in de toekomst ontwikkelen" of „wat weet
ge van de bouw van atomen".

Maar dat neemt niet weg, dat men bij het doornemen van de 1000 vragen zichzelf
eens degelijk kan testen omtrent zijn kennis van de veevoeding, die bij de meeste collegae
geen overdreven grote belangstelling heeft. Misschien spoort het nog eens aan tot nadere
studie en reeds dan zou het boekje groot nut afwerpen.

Als zodanig zou ik het boekje wensen in handen van studenten en mits de leraar de
juiste keus weet aan te brengen, ook als leidraad bij lessen in veevoeding. Zij, die les geven
in veevoeding mogen in geen geval verzuimen deze derde sterk uitgebreide druk aan te
schaffen.

J. Schreiber, Wien, Topographisch-anatomischer Beitrag zur klinischen Untersuchung
der Rumpfeingeweide des Rindes,

11. Kafka und M. Rakower, Lima, Peru: Die Behandlung der Otitis externa des Hundes

L. Placidi, J. Haag et J. Santucci, Broncho-pneumonie contagieuse à Pasteurella du
Porc,

A. Ferriot, J. Quentin et J. Robert, Vitamine B 12 et antibiotiques dans la nutrition
animale,

U. Krieger und H. Krieger, Beitrag zur Therapie der Colimastitis,
Mündt, Ein Beitrag zum Studium der Lebens-und Vermehrungsfähigkeit von Tricho-
monas foetus ausserhalb des Tierkörpers,

Dietrich, Typendifferenzierung der Hundeleptospirosen in F\'rankfurt/M und Umgebung,
Bethcke, Beitrag zum Vorkommen von S.newport in der bakteriologischen Fleisch-
untersuchung,

Wessel, Erfahrungen mit dem Traubenzuckerbalsam Dextromon in der Kleintierpraxis,
Mentzer, Die Milbenseuche (Acariose) der Bienen,

Becker, Beitrag zur instrumentellen Behandlung der Schlundverstopfung des Rindes,

Heinig, Uber den Wert des Kreuzinfektionsversuches zur Feststellung der infektiösen
Anämie,

K. Schmidt, Der Einflusz der Fütterung mit weiszen und roten Möhren auf die
Spermaproduktion des Zuchtbullen.

E. Gerriets, Die Forschungsabteilung für Geflügelkrankheiten der Humboldt-Univer-
sität zu Berlin in Damsdorf, Kr. Zauch-Belzig,

A. Borciiert, Die Dasselfliegen des Rindes. Ubersichtsreferat unter besonderer Berück-
sichtigung der neuen Literatur.

Müller, L. Felix und R. Neundorf, Penicillin des VEB Jenapharm zur Behandlung
des Rotlaufes der Schweine,

Bühner. Die Verwendung des Penicillins, insbesondere des Penicillin-Kalziumsalzcs
Jenapharm bei der Behandlung des Schweincrotlaufes,
A. Borchert, Die Dasselfliegen des Rindes,

Schmidt-Treptow, Zur Anwendung einiger biologischer Arzneimittel in der Kleintier-
praxis,

Schmidt-Lamberg, Katastrophenwitterung der Haustiere,
Meyer, SAU-MI zur künstlichen Aufzucht von Ferkeln,

Blendinger, Zur Frage der Tilgung der Maul-und Klauenseuche,
Leichter, Die Bekämpfung des Menschenbandwurmes,

v. Düring, Erfahrungen mit einem neuen Wundpuder in der Kleintierpraxis,
Herschel, Praktische Embryotomie aus der Praxis,

Albien, Auch die Methode „Thygesen" hat ihre Licht-und Schattenseiten,
Seiferle, Das Tier und die Angst.

Journal of the American Veterinary Medical Association, Volume 122,
F\'ebruary 1953, Number 911.

Robert W. Menges, Howard W. Larsii and Robert T. Habermann, Canine Actinomy-
cosis,

E. H. Bohi., D. O. Jones, R. L. Farreli., D. M. Chamberlain, C. R. Gole and L. G.
Ferguson, Nocardiosis in the Dog,

Op Maandag 2 Maart werd in het Zoölogisch Laboratorium van de Rijksuniversiteit
te Utrecht voor de tweede maal een prijs van deze Stichting uitgereikt. Dit geschiedde
aan L. H. Bretschneider, lector aan genoemd laboratorium, wegens verdienstelijk
werk op het gebied van de leer der voortplanting.

De lezers van dit tijdschrift kennen het werk van Bretschneider door zijn publicaties
over het spermiënonderzoek. Hij heeft vooral in veterinaire kringen bekendheid ver-
worven door zijn werk met de electronenmicroscoop.

Het is verheugend dat aan deze verdienstelijke onderzoeker de eer te beurt is gevallen
om deze onderscheiding in ontvangst te mogen nemen.

Bij Koninklijk Besluit van 7 Februari 1953 is Ir. J. A. P. Franke te Voorburg be-
noemd tot Directeur-Generaal van de Voedselvoorziening bij het Ministerie van
Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening. De Heer Franke, tot dusver raadadviseur
in algemene dienst, volgt Dr. Ir. S. L. Louwes op, die eind Januari 1953 overleed
en die hij sedert September 1950, waar nodig, verving.

Opgave van het aantal reactiedieren, aangeboden voor slachtpremie in de
vierweekse periode van 29 December 1952 tot en met 24 Januari 1953.

Minister Mansholt zal Europese Conferentie over Landbouwvoorlichting openen.
Telkenmale wijzen de voor voedsel en landbouw aangewezen deskundigen in inter-
nationale organisaties op de grote betekenis van verhoging der landbouwproductie
voor het behoud van vrede en welvaart.

Globaal genomen is de wereldbevolking in de laatste decennia onevenredig hoger
gestegen ten opzichte van deze productie, zodat thans per wereldburger minder voedsel
beschikbaar is. Ook in Europa is de voedselvoorziening, gezien b.v. de vrij recente
voedselschaarste in Yoego Slavië, nog steeds kwetsbaar. Bovendien moet veel voedsel
uit andere werelddelen worden ingevoerd, hetgeen onder een Europees dollartekort,
een zware last is, die met opvoering van eigen productie valt te verminderen.

Als organisaties, die in de na-oorlogse jaren op de voorgrond treden bij het streven
naar vergroting der landbouwproductie en versteviging van het levenspeil, moeten
genoemd worden: F.A.O., de Voedsel- en Landbouworganisatie der Verenigde Naties;
M.S.A., de Organisatie voor Wederzijdse Beveiliging en O.E.E.S., de Organisatie
voor Europese Economische Samenwerking.

Deze organisaties hebben menigmaal het initiatief genomen tot en steun gegeven
aan internationale bijeenkomsten van landbouwkundigen, die in het belang van
productiviteitsverhoging aldus in de gelegenheid worden gesteld, kennis te vermeerderen
en ervaringen uit te wisselen.

Ook voor het seizoen 1953 zullen een aantal internationale landbouwconferenties
en studiecursussen, waarvan verschillende binnen onze grenzen, worden gehouden.

Zo staan op het programma van de Voedsel- en Landbouwcommissic van de O.E.E.S.,
de van 23 Maart—1 April in Parijs te houden studie-conferentie over voorlichtings-
middelen bij de landbouwvoorlichting, een van 18—23 Mei te Brussel georganiseerde
bijeenkomst van graj/aWdeskundigen, een conferentie in Nederland over de landbouw-
voorlichting en een van 25—29 Mei in Bonn te beleggen bijeenkomst van deskundigen
op het gebied van de landbouwbedrijfsleer, naar welke conferenties de Europese landen
specialisten zullen afvaardigen.

Minister S. L. Mansholt heeft inmiddels het erc-voorzitterschap aanvaard van de
op uitnodiging van de O.E.E.S. door de Nederlandse regering georganiseerde Europese
Conferentie op het gebied van de Landbouwvoorlichting, aan welke bijeenkomst behalve
de O.E.E.S., M.S.A. en F.A.O. medewerking verlenen. Deze conferentie wordt van
4—9 Mei 1953 te \'s-Gravcnhagc gehouden in het gebouw van de „Witte", de Nieuwe
of Litteraire Sociëteit. Minister Mansholt zal de conferentie openen. Ongeveer 50
afgevaardigden uit de in en met de O.E.E.S. samenwerkende landen zullen hier
getuigenis afleggen van de op het gebied van de land- en tuinbouwvoorlichting sedert
het jaar 1950 gemaakte vorderingen in hun land. De conferentie beoogt namelijk o.m.
de studie af te sluiten, waarvan het resultaat is neergelegd in twee rapporten van de
O.E.E.S.-werkgroep, die in dat jaar de landbouwvoorlichting in Europa en in Amerika
heeft bestudeerd en de verschillende werkwijzen critisch tegen elkaar heeft afgewogen.
De conferentie draagt voor een deel het karakter van een excursie. De deelnemers
kullen ril. diverse voorlichtingsobjecten in ons land bezoeken, als proef- en voorbeeld-
bedrijven.

Het M.S.A. heeft de gedachte opgevat, dat een zelfde resultaat als bij de bekende
studiereizen naar Amerika in het kader van het programma voor technische bijstand
zou kunnen worden bereikt met het organiseren van studiecursussen in Europa.
Nederland - daartoe door M.S.A. aangezocht — geniet thans de primeur van het
organiseren van twee dergelijke cursussen in het belang van de productiviteitsverhoging.
Het aantal landbouwkundigen, dat per cursus is uitgenodigd bedraagt ongeveer 30.

Een vierweekse cursus op het gebied van de bestrijding van dierziekten vangt 18 Mei
1953 aan in het gebouw van het Internationale Academisch Instituut, Palcis Noordeinde
te \'s-Gravenhage. De technische leiding is in handen van de Inspecteur van de Veeartse-
nijkundige Dienst, de Heer J. M. van den Born.

De cursus over weide- en voederbouw wordt van 15 Juni—4 Juli a.s. in Hotel Nol in \'t
Bosch te Wageningen gehouden; als technisch leider treedt hierbij op Dr Ir H. J.

Frankena, Inspecteur van de Landbouw. In het grootste deel van de aan deze cursussen
verbonden kosten wordt door M.S.A., als initiatiefneemster, voorzien.

In Wagcningen wordt voorts een opleiding voor landbouwvoorlichtingsmelhodiek ge-
houden, bestemd voor jonge landbouwkundigen, zowel uit de meer als uit de minder
ontwikkelde gebieden. Deze van 13 Juli—8 Augustus te houden studiebijeenkomst
gaat uit van de Stichting Internationaal Landbouwstudiecentrum en van de Landbouw-
hogeschool, waarbij steun wordt verleend door F.A.O. en M.S.A., welke organisaties
ongeveer vijftig studiebeurzen beschikbaar stelden. De in de Engelse taal gegeven
colleges, zuil n met behulp van tolken en geluidinstailaties van het M.S.A. door de
vele buitenlanders in eigen taal kunnen worden gevolgd. Deze cursus biedt aan 100
deelnemers gelegenheid, zich theoretisch en aan de hand van de Nederlandse practijk
in de methodiek van de landbouwvoorlichting te bekwamen.

De commissie voor voorbereiding van deze opleiding staat onder leiding van de
Wageningse hoogleraar Prof. Dr Ir C. H. Edelman; secretaris is de Inspecteur van
de Landbouwvoorlichting Ir J. M. A. Penders. De fleer Penders is tevens belast
met de algemene organisatie van de Europese Conferentie over Landbouwvoorlichting
en van de cursussen over de bestrijding van veeziekten en over weide- en voederbouw.

Secretariaat: Dr. W. A. de Haan, Lessinglaan 104, Utrecht, Tel. 03400—1 1413.
Gironummer 511606 ten name van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Ter verkrijging van meer exacte gegevens omtrent hulpverlening aan getroffen collegae
in het rampgebied, is een circulaire naar de betrokken collegae uitgegaan.

Collegae, die dit schrijven niet hebben ontvangen, maar toch tot de gedupeerden
moeten worden gerekend, kunnen zich hierover in verbinding stellen met het secretariaat
van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Voor deze uiterst belangrijke en dringende aangelegenheid wordt de volle aan-
dacht gevraagd. De oproep tot hulpverlening is met opzet geperforeerd in deze
aflevering opgenomen.

Degenen, die niet in de gelegenheid mochten zijn direct hun bijdrage over te
maken, kunnen de folder uitscheuren en ter herinnering bij hun betalingsstukken
deponeren.

Daar per 1 April de contributie voor het lidmaatschap behoort voldaan te zijn, wordt
er aan herinnerd, dat tot genoemde datum nog gelegenheid bestaat tot overschrijving op
gironummer 511606 ten name van de Maatschappij voor Diergeneeskunde te Utrecht.

Na i April zal over de eventueel nog openstaande posten per kwitantie worden beschikt.

Deze herinnering geldt uiteraard niet de collegae, die materieel verlies hebben ge-
leden door de ramp; voor de andere collegae moet dit een aansporing -ijn om nu per om-
gaande de contributie te voldoen.

Prof. Dr S. R. Numans zal zijn ambt als hoogleraar aan de Rijksuniversiteit te
Utrecht aanvaarden op Maandag 23 Maart, n.m. 4.00 uur met het uitspreken
van een inaugurele rede.

De plechtigheid, die zal plaats vinden in het Groot-Auditorium van het Univer-
siteitsgebouw is toegankelijk voor alle belangstellenden.

Afwijkend van het bericht, dat in het October-nummer van Post Iucundam Iuven-
tutem gepubliceerd werd, zullen DIES NATALIS en UNIVERSITEITSDAG gevierd
worden op

Het is voor het eerst, dat de Universiteitsdag op een Zaterdag gehouden wordt;
hierdoor zullen vele alumni, die anders door hun werk verhinderd zouden zijn, gelegen-
heid hebben tenminste de viering van de Universiteitsdag goeddeels mee te maken.

Wij hopen dat onze alumni, gedachtig aan wat zij gedurende hun studentenjaren
van de Alma Mater mochten ontvangen en aangelokt door het veelbelovende programma,
op 27 en 28 Maart in groten getale naar Utrecht zullen komen, teneinde het contact

met hun Universiteit levendig te houden en oude vrienden weer te ontmoeten, zulks
in de overtuiging dat de oudstudenten, die een integrerend deel uitmaken van de
universitaire gemeenschap, op deze hoogtijdagen niet gemist kunnen en mogen worden.

De rede van de Rector Magnificus op de Dies Natalis zal ook dit jaar in de Domkerk
gehouden worden.

Traditiegetrouw vangt de Universiteitsdag aan met een gemeenschappelijke bijeen-
komst in de Domkerk, waarna de sectie-vergaderingen van de Faculteiten plaats hebben,
welke na de lunch op de Studenten-societeiten \'s middags worden voortgezet. De alumni
zullen aan het eind van de middag elkander kunnen treffen in de Aula van het Universi-
teitsgebouw, waar het College van Curatoren en het Bestuur van het Universiteitsfonds
de deelnemers aan de Universiteitsdag hopen te ontvangen.

Uitdrukkelijk zij vermeld, dat niemand kan worden toegelaten tot de bijeen-
komsten in de Domkerk op 27 of 28 Maart dan wel tot de receptie van de Senaat op
27 of de ontvangst op 28 Maart, die niet in het bezit is van een toegangskaart.

Opgaven worden daarom zo spoedig mogelijk en in ieder geval uiterlijk op de dag
volgende op die van het verschijnen van deze aflevering ingewacht. Ook van de
dierenartsen wordt verwacht, dat zij hun drukke werk zo mogelijk zullen onderbreken
voor een bezoek aan hun Alma Mater, daartoe aangelokt door het programma en het
verlangen oude vriendschapsbanden weer aan te knopen, maar ook aangespoord door
het besef, dat de Universiteit ook hun iets te zeggen heeft. Hieronder volgen enige
bijzonderheden uit het programma:

te geven door het Utrechts Studenten Koor en Orkest, onder leiding van
Hans Brandts Buys.

Plaatskaarten zuilen worden toegezonden na overmaking van ƒ 1.90 per
plaats op postrekening 512940 t.a.v. de Fiscus van het U.S.K.O. te Utrecht.
Introductie is mogelijk.

Bijeenkomst te organiseren door de samenwerkende Studenten-organisaties.
Prof. Dr P. C. A. Geyl:

Rede ter herdenking van de Dies Natalis door de Rector Magnificus, Prof.
Dr V. J. Koningsbergen.

Opening door de Voorzitter van de Theologische Faculteit, Prof.
Dr H. W. Obbink.

Welkomstwoord door de Voorzitter van het Utrechts Universiteitsfonds,
Jhr. Dr M. L. van Holthe tot Echten.

17.00 uur Ontvangst van de deelnemers aan de Universiteitsdag in de Aula
van het Universiteitsgebouw, door het College van Curatoren en
het Bestuur van het Utrechts Universiteitsfonds.

Faculteit der Veeartsenijkunde.
11.30—12.30 uur Kliniek voor Heelkunde, Biltstraat 172.

Filmdemonstratie door Prof. Dr G. H. B. Teunissen.
Onderwerp: Thoraxchirurgie bij de kleine huisdieren.
De Faculteit is van oordeel, dat de thorax-chirurgie bij mens en dier
van grote betekenis geacht moet worden en allerwege belangstelling
geniet.

E. J. A. A. Quaedvlieg, Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst.
Onderwerp: De internationale opvattingen en de daaruit voortvloeiende
maatregelen inzake de mond- en klauwzeerbestrijding.

Gezien de nieuwe phase, waarin de mond- en klauwzeerbestrijding
in ons land is gekomen en het grote belang hiervan, meent de Faculteit,
dat een uiteenzetting over deze materie, die internationaal op het
ogenblik zozeer in het teken van de belangstelling staat, van het
grootste belang is.

Ter gelegenheid van de Universiteitsdag zal het Universiteitsmuseum, Trans 8, op
28 Maart a.s. des ochtends van 11.30 tot 12.30 uur geopend zijn.

In het thans geheel nieuw ingerichte Universiteitsmuseum vindt men o.a. de Verzame-
ling van de Academische Senaat, de Verzameling Nijland, een gedeelte van de ana-
tomische praeparaten verzameling van J. Bleuland en een gedeelte van de instrumenten-
verzameling van het Physisch Laboratorium en de Stichting Universiteitsmuseum.

In de laatste afdelingsvergadering werd tot secretaris gekozen C. J. Beusekom, C. J.
van Houtenlaan 3, Weesp en tot penningmeester C. de Gier, Erven 5 Broek in Water-
land, postgiro 435255.

De vestigingscommissie van de afdeling Noord-Holland is nu als volgt samengesteld:

F. J. A. Bruins, voorzitter,
Dr H. H. Scholten,
D. Rempt,
M. D. Booy en
C. Sieswerda ais leden.

De verslagen over de voorafgaande jaren moesten steeds beginnen met de klacht,
dat het wetenschappelijk gedeelte van de taak van de afdeling Noordholland erg in
het gedrang kwam door het vele andere werk. Gelukkig is dit nu minder het geval
want, naast 2 wetenschappelijke lezingen op de afdelingsvergaderingen, werd met succes
een cursus over Moderne Veevoeding georganiseerd.

Intussen blijkt deze verbetering niet stimulerend gewerkt te hebben op het bezoeken
van de vergaderingen, daar de opkomst verleden jaar groter was. Het bestuur vertrouwt
echter, dat het dit jaar weer beter zal worden, te meer daar nu wel bekend zal zijn
dat de vergaderingen eindigen om i kwart over vijf.

Aantal leden. Op i Januari 1952 bedroeg het aantal leden 78. Wegens vertrek
uit de provincie Noordholland bedankten P. J. Bruins en N. D. M. Dekker, terwijl
in het afgelopen jaar 10 nieuwe leden toetraden, n.1. de dierenartsen K. Clay,
Uitgeest; C. de Gier, Broek in Waterland; A. R. de Vries, Schagen; F. W. v. d. Kreek,
Alkmaar; J. Kuyper, Krommenie; A. G. de Moor, Westwoud; I,. G. Pille, Alkmaar;
W. v. d. Sluis, \'t Zand; F. Vogel, Julianadorp en N. Werkman, Oosthuizen. Hierdoor
telde de afdeling per 31 December 1952 dus 86 leden.

Jubilea, lil 1952 herdacht Dr K. Over, Amsterdam het 50-jarig jubileum als dieren-
arts, en Dr R. Bergema, Amstelveen het 40-jarig jubileum. Namens de afdeling werden
zij door het bestuur gecomplimenteerd, terwijl eerstgenoemde tevens een bloemenhulde
werd gebracht.

Bestuur. Aan het eind van 1952 trad de voorzitter Dr H. II. Scholten af en als zijn
opvolger werd aangewezen de secretaris F. J. A. Bruins. In de hierdoor ontstane
vacature zal in het volgend jaar worden voorzien. Een woord van dank voor de wijze
waarop Dr H. H. Scholten het voorzitterschap bekleedde is hier zeker op zijn plaats.

Commissies. Het bestuur, als contact-commissic, vergaderde slechts een enkele maal
met het Bestuur van de Provinciale Gezondheidsdienst voor Dieren over enkele onder-
delen van cle tbc-bestrijding. Een regeling, waarbij een beter contac t wordt verzekerd,
is reeds aangenomen en zal naar verwachting betere resultaten afwerpen.

De gemeenschappelijke Contact-Commissie van de afdelingen Utrecht, Noord- en
Zuid-Holland kwam éémnaal bijeen ter bespreking van de tarieven voor de mond-
en klauwzcer-enting.

I)e provinciale Commissie voor Vestiging kwam dit jaar tweemaal bijeen. Aan het
eind van 1952 werd, naar aanleiding van een bespreking met de K.I. dierenartsen,
een voorstel gedaan aan de Coöp. Bond van K.I. verenigingen in Noordholland, de
bestaande regeling uit te breiden met bepalingen, regelende de kwestie van het beroep
bij meningsverschillen tussen practicus en K.I. vereniging. Met het bestuur van de
Provinciale Stichting van de Landbouw werd dit jaar niet vergaderd. Het laat zich
aanzien, dat in de toekomst alle kwesties betreffende de veterinaire onderwerpen
geregeld zullen worden via de Provinciale Gezondheidsdienst voor Dieren.

Hoewel het standpunt van de afdeling Noordholland en dat van het bestuur van de
tegen-organisatie nog al eens ver van elkaar verwijderd waren, werd steeds een aan-
vaardbare oplossing gevonden en de goede onderlinge verstandhouding bleef uitstekend.

Vergaderingen. In dit jaar werden 5 ledenvergaderingen gehouden en wel op 15 Maart
in Haarlem, op 3 Mei in Amsterdam, op 18 Juni in Alkmaar, op 11 October in Haarlem
en op 20 December in Alkmaar. Deze vergaderingen, waarvan die op 18 Juni een avond-
vergadering was, werden respectievelijk bezocht door 21, 22, 17, 22 en 30 leden, terwijl
1, 2, geen, geen en 2 gasten aanwezig waren.

Onderwerpen van behandeling waren naast verschillende huishoudelijke zaken de
tbc-bestrijding. een nieuw tarief voor de enting tegen mond- en klauwzeer, een cursus
omtrent Moderne Veevoeding, enige bindende besluiten inzake de georganiseerde
dierziektenbestrijding, de ontwerpovereenkomst tussen de l\'.G.D. en de practicus, enz.

Voordrachten. In 1952 werden twee wetenschappelijke onderwerpen behandeld, n.1.
Brucellosis door Dr O. Bosgra en K.I. en inteelt door Prof. Dr G. M. v. d. Plank.

Bovendien werden in eursusvorm door Dr J. Grashuis en A. M. Frens elk op twee
avonden, afwisselend in Alkmaar en Amsterdam, enkele onderwerpen betreffende de
Moderne Veevoeding behandeld.

Beide voordrachten hadden de volle belangstelling van de vergadering, terwijl ook
de cursus een succes werd, want er gaven zich 31 deelnemers voor op.

Contact met H.B. en andere afdelingen. De afdelingsvergaderingen werden veelal bij-
gewoond door Voorzitter of Secretaris van het Hoofdbestuur. De vertegenwoordiging
van de afdelingen Noord- en Zuid-Holland op eikaars vergaderingen vond dit jaar
niet meer regelmatig plaats.

Vertegenwoordigingen. Behalve bij de vermelde jubilea, was het bestuur vertegenwoordigd
op 25 April te Alkmaar bij de Centrale Stierenkeuring van de Prov. Bond tot bevordering
van de Rundveefokkerij, op 5 September te Hoorn bij de centrale Fokveedag van dezelfde
Bond, op 18 October op de Algemene Vergadering van de Provinciale Gezondheids-
dienst voor Dieren, op 17 November bij het 25-jarig bestaan van de M. o. B. A. te Am-
sterdam.

De afdeling was op de Algemene Vergadering in Utrecht vertegenwoordigd door het
bestuurslid G. van Eck.

Bijeenkomst met de dames van de leden. Deze zeer geslaagde bijeenkomst werd op 7 Juni
bijgewoond door 18 collegae met hun dames. Nadat een rondvaart door de Amsterdamse
grachten en havens was gemaakt, werd thee gedronken in het K.L.M.-restaurant te
Schiphol. Daarna volgden een gezellige borrel en een uitstekend diner in Hotel Boekenrode
te Heemstede. Zoals steeds bij dergelijke gelegenheden was de stemming uitstekend en
bleek weer opnieuw de grote waarde voor het bevorderen van de juiste collegiale ver-
houdingen.

Aan het einde gekomen van dit verslag kan zeker worden vastgesteld dat de afdeling
Noordholland met voldoening op het jaar 1952 kan terugzien.

Het verenigingsjaar 1952 is begonnen met een kassaldo van ƒ 553,07. Gedurende
dit jaar is er aan contributie betaald ƒ 410,02. Dit bedrag is de totaal verschuldigde
contributie van de leden aan de afdeling over het jaar 1952 en nog van 4 leden achterstal-
lige contributie van het jaar 1951.

Dc onkosten van de cursus in moderne veevoeding, welke dit jaar voor de afdeling
is gehouden, zijn door de cursisten betaald. Bij het afwerken van de financiën van deze
cursus, was er nog een saldo van ƒ 8,90, hetwelk door mij in de afdelingskas is gestort,
zodat de totale ontvangsten dit jaar bedragen ƒ 418,92.

De uitgaven zijn dit jaar hoger dan voorgaande jaren, wat in hoofdzaak is ver-
oorzaakt door het laten vervaardigen van de huishoudelijke reglementen en bedragen
nu in totaal ƒ 358,63. Dit is nog ƒ 60,29 beneden de contributie inkomsten.

Dc kas bedroeg dan ook aan het eind van 1952 ƒ613,36. De contributie werd daarom
in de vorige afdelingsvergadering vastgesteld op dezelfde hoogte als voor het voorgaande
jaar.

De penningmeester van de afdeling Noordholland heeft ook onder zijn beheer de
gelden van het Jubileumfonds.

De jaarlijkse bijdrage van de leden in dit fonds is vrijwillig. In totaal worden dooi
63 leden deze bijdrage, groot ƒ 3,— betaald, waardoor de ontvangsten waren ƒ 189,—.

De uitgaven van dit fonds waren in dit jaar gering nl. ƒ 42,50, zodat het fonds dit
jaar met een sprong is vooruitgegaan. Het beginsaldo was ƒ 266,70 en het eindsaldo

Aan het eind van dit verslag wilde ik gaarne de leden bedanken voor dc vlotte wijze,
waarop zij gedurende dit jaar hun verplichtingen aan de afdeling hebben voldaan.

Zij hebben het mij in het jaar 1952 niet moeilijk gemaakt en ik hoop, dat dit onderdeel
van de goede geest welke heerst in de Afdeling Noordholland zal mogen blijven voort-
bestaan.

Het Hoofdbestuur heeft de volgende collegae aangenomen als lid van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde:

A. M. F. de Bok, Espelerlaan 33, Emmeloord (N.O.P.)
E. Klopping, Prof. Wentlaan 60, Utrecht.
J. Kramer, Spoorsingel 63, Wolvega.
A. Schukken, Nijland 143, bij Bolsward.

Het Hoofdbestuur heeft de volgende diergeneeskundige candidaten aangenomen als
canciidaatlid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde:

Gur:k, J. C. M., te Doesburg naar Burg. Nahuvssingel 4, aldaar, tel. K 8334-350.

(van pag. 84 overbrengen naar pag. 116)
Jaarsveld, W. A. van, van Brummen naar Zeddam, Benedendorpstraat 1, tel. K 8345-
251. (pag. 87)

Bok A. M. F. de, te Emmeloord (N.O.P.), voorl. Espelerlaan 33, tel. 16 (bur.) 333 (pr.),
P., as. bij A. A. Abrahamse. (ingelast op pag 71)

Kraker, J., te Wolvega, Spoorsingel 63, tel. 282, P., voorl. ass. bij K. H. Bouwman.

Kra-ieveld, Prof. Dr F. C. tot briefwisselend lid van de Belgische Vereniging voor
Trojische Geneeskunde (P^ag- 9¹)

M O.V.I.R MAATSCHAPPIJ TOT ONDERLINGE VER-
..........ZEKERING VAN INDIVIDUEELE RISICO\'S

Vraagt inlichtingen omtrent de speciale Artsen-
polis, welke is ontworpen als aanvulling op de
verzekering van de D.T.O.

\'n Uitkomst voor spreekkamer en
woning! Sedert jaren in geregeld
gebruik bij tal van Dierenartsen in
Nederland. Bussen a f 3 — franco huis.
Bij 3 bussen tegelijk: 15% korting

Brieven onder No. 14,
Maatschappij v. Diergeneeskunde,
Lessinglaan 104, Utrecht.

AANMELDING voor de eerstvolgende datum van toe-
treding kan geschieden tot 1 5 April a.s.

Beheerster: N.V. Hollandsche Belegging en Beheer Maatschappij, Keizersgr. 706, A dam
Bankier: Nederlandsche Handel-Maatschappij, N.V., Amsterdam

Raad van Overleg en Toezicht van Medici: Secretariaat: Keizersgr. 706, Amsterdem

Brieven met referenties en opgave van verlangd
salaris onder No. 15 Maatschappij v. Diergeneeskunde,
Lessinglaan 104, Utrecht.

In het voorjaar 1937 kwam op de boerderij Oosthuizen, gelegen in de
nabijheid van Paramaribo, Suriname, een ernstige ziekte bij zuigende
biggen voor, die veroorzaakt werd door de parasiet Strongyloides ransomi.
De ziekte werd in de jaren 1937—1940 onderzocht; door bijzondere om-
standigheden kan nu pas tot publicatie worden overgegaan.

Parasieten van het geslacht Strongyloides werden bij het varken voor het eerst gevonden
door H. A. Pagenstecher (34). Daarna werden ze meermalen vermeld (13, 25, 23, 35,
38, 39- \'5, 29, 22, 4. 46, 14)-

De parasiet is van de tropen tot op 68 gr. N.Br. gevonden (15) o.a. in Europa (Neder-
land, Engeland, Duitsland, Belgie, Frankrijk, Oostenrijk, Hongarije, Noorwegen),
Amerika (Suriname, Brazilië, Verenigde Staten van Amerika) en in Azië (Formosa).

In Suriname werd ze door de schrijver voor het eerst waargenomen in
het voorjaar van 1937.

Ten aanzien van dc soorten, die bij het varken voorkomen, bestaan er verschillende op-
vattingen. Pagenstecher (34) ontdekte, dat de parasiet verwant was aan dc Anguillula.
Grassi (13; en Lutz (25) dachten te doen te hebben met dezelfde soort als bij de mens:
S. Stercoralis, Bavay (1876). Dit standpunt bleek niet juist, trouwens Lutz (25) had reeds
verschillen opgemerkt.

Er wareri en er zijn nu nog schrijvers, die de soort van het varken gelijk stellen met
die van het schaap: S.papiltosus, Wdl. 1865.; daarnaast nemen anderen aan, dat er verschil-
len bestaan en zij noemen dc varkensparasiet dan S.suis, (V\'on Linstow 1905). Schwartz
cn Alicata (40) zagen verder verschillen tussen de eerst in Europa beschreven vorm en
de in Amerika gevonden parasiet en gaven de laatste de naam van S.ransomi, (Schwartz
en Alicata 1930).

Van de Surinaamse parasiet werd door de schrijver aangenomen dat
ze de S. ransomi was. De parasiet werd door Dr E. A. R. F. Baudet, toen-
tertijd conservator van het Instituut voor Parasitaire- en Infectieziekten
van de Rijksuniversiteit in Utrecht, nader onderzocht. Hij schreef op
19 Augustus 1937 „Wat betreft S. ransomi, deze kwam overeen met de
beschrevene, alleen lag de vulva bij verschillende exemplaren op grotere
afstand (n.1. 1.2 mm) dan wordt beschreven. Dit is m.i. geen reden om
aan te nemen, dat men met een andere soort te doen zou hebben".

De morphologie en ontwikkeling zijn uitvoerig beschreven (40, 24, 3). De kortste, in
de literatuur genoemde tijd, die verloopt tussen het ogenblik van binnendringen van de
parasiet in het lichaam en het aantonen van eieren in de ontlasting (praepatent periode),
is, bij op natuurlijke wijze geïnfecteerde biggen 6 dagen (39) en bij op experimentele
wijze geïnfecteerde 7 dagen by percutane en 6 dagen by orale infectie (24).

In Suriname was de praepatent periode korter; een big bleek op de 3de
dag van zijn leven reeds eieren in de ontlasting te hebben; op de 4de,

5de en 6de dag waren bij vele biggen reeds vele eieren aanwezig. Er
werd gedacht aan een mogelijke intra-uterine infectie. Bij een drietal
doodgeboren biggen konden geen wormen of eieren in de inhoud van het
darmkanaal worden gevonden; het faecesonderzoek van 12 biggen van
4 zeugen was op een leeftijd van 1 tot 2 dagen steeds negatief, terwijl
het daarna sterk positief werd. Ondanks het feit, dat het microscopisch
onderzoek van de faeces zeer zorgvuldig geschiedde en getracht werd
larven te kweken in faecesculturen, hetgeen bij infectie steeds positieve
resultaten gaf, konden geen eieren of larven worden aangetoond. Intra-
uterine infectie werd dus niet vastgesteld.

Deze korte periode van minder dan 3 dagen, doet de vraag rijzen of
bij de infectie per os de omweg via de longen altijd beslist noodzakelijk
is en dit des te meer omdat Lucker (24) bij percutaan geïnfecteerde biggen
wel, maar bij oraal geïnfecteerde geen larven in de longen kon vinden.
Daarenboven heeft Wester (49) verondersteld, dat de infectie van veulens
met S. westen-larven per os kon geschieden en Mönnig, dat de infectie
van het schaap met S. papillosus door de mond en vandaar rechtstreeks
via de maag naar de darmen kon plaats vinden.

Voor het experimentele onderzoek werden 2 hoogdrachtige zeugen A. en B. gebruikt.
Ze waren afkomstig van de boerderij Oosthuizen en hadden in hun jeugd een infectie
met S.ransomi doorgemaakt. De dieren kwamen uit dezelfde toom en werden door dezelfde
beer gedekt, zodat de geworpen biggen dezelfde vader, grootvader en grootmoeder
hadden. Beide zeugen waren op hetzelfde bedrijf onder volkomen gelijke omstandig-
heden grootgebracht.

Gedurende het onderzoek werden ze gevoerd met een mengsel van soyameel.
lijnmeel, grondnotenmeel, bonenmeel, rijstvoedei meel en een mineraalmcngsel volgens
een recept van Dr. J. Grashuis (12). Daarenboven kregen de dieren dagelijks gekookte
en door een vleesmolen gedraaide varkenslever en groenvoer ad libitum. Het voedsel, dat
na de zoogperiode ook door de biggen werd genuttigd, bevatte dus voldoende mineralen
(waaronder ijzer en koper), eiwitten (diverse plantaardige, en dierlijke uit varkenslever
en vitaminen. Deze wijze van voeden was van te voren gecontroleerd bij 2 hoogdrachtige
zeugen die ieder 7 biggen wierpen. De zeugen hielden zich uitstekend en de biggen
groeiden voorspoedig op.

De zeug A. wierp, op 6 September 1939, 8 biggen; 1 kleine big stierf na 2 dagen. Voor
het onderzoek op 7 September begon, waren dus nog 7 biggen over.

De zeug B. wierp, op 19 Januari 1940, 11 biggen; hiervan stierf er één bij de geboorte,
zodat 10 biggen overbleven. Het onderzoek begon op 20 Januari 1940.

De biggen van zeug A. (de contrölebiggen) werden gebruikt als controle op de biggen
van zeug B. (de proefbiggen).

De zeug A. en de contrölebiggen werden iedere dag in een met kokend water en soda
schoongemaakte stal gebracht. Alhoewel niet verhinderd werd, dat ze een lichte Stron-
gyloides-infectie kregen, hadden ze daar niet veel nadeel van, hetgeen mede bleek uit
de groeicurven, de geringe klinische verschijnselen en het bloedonderzoek.

De zeug B. en de proefbiggen kwamen in een stal, die van tevoren besmet was met
biggenfaeces met grote hoeveelheden Strongyloides-eieren en larven. Ze bleven steeds
in dezelfde stal, die éénmaal per week van een schone bedding werd voorzien. De B.
biggen kregen een zware Strongyloides-infectie, die geheel vergeleken kon worden
met de op natuurlijke wijze ontstane, zware infecties van de biggen van de boerderij
Oosthuizen.

Bij het vergelijken van de resultaten werden de B.biggen gesplitst in 2 groepen, n.1. de
B.i biggen, die aan de infectie bezweken en de B.2 biggen, die bleven leven.

De onderzoekingen geschiedden steeds op dezelfde tijd van 6—8 uur v.m. De gang

van het onderzoek was nu, dat elke dag (met uitzondering van enkele feestdagen) een big
werd onderzocht. Was de hele groep op achtereenvolgende dagen nagekeken, dan werd dit
om de 14 dagen herhaald en wel zo, dat dezelfde big steeds om de 14 dagen aan de beurt
kwam. In totaal werd elke groep 6 maal onderzocht. Van elk resultaat werd een groeps-
gemiddelde berekend. Deze resultaten werden in tabellen verzameld en gebruikt voor de
graphische voorstellingen. Het gemiddelde verschil in leeftijd van de groepen was klein
en werd verwaarloosd. Het onderzoekplan is weergegeven in de staat no. 1., zodat daar-
naar verwezen wordt.

Bij ieder klinisch onderzoek werden genoteerd de leeftijd, het gewicht in kg., de kli-
nische verschijnselen en bevindingen van het faecesonderzoek. Het bepalen van het
aantal eieren per gram facces geschiedde volgens de methode, beschreven in het boek van
Mönnig (32). De volledige bloedbeelden werden gemaakt van bloed, verkregen uit de
punt van de staart. Het bloedonderzoek geschiedde volgens de methode, beschreven en
gevolgd door Thyn (45).

Door alle onderzoekers werden in de faeces van geïnfecteerde biggen regelmatig grote
hoeveelheden eieren gevonden.

Zoals reeds werd opgemerkt, werden ze in Suriname bij een big op de
3de dag van zijn leven aangetoond.

Bij de contrölebiggen werden ze op de 5de en de proefbiggen op de 4de
dag voor het eerst opgemerkt. Bij beide groepen biggen bleven de eieren
gedurende het hele experiment in de ontlasting aanwezig. Bij de proef-
biggen werd getracht de ernst van de infectie te meten door het bepalen
van het aantal eieren per gram faeces; dit geschiedde voor de eerste maal
op de 8ste dag van de infectie. De gemiddelde cijfers zijn in onderstaande
staat vermeld.

De individuele cijfers varieerden sterk en hadden als maat van de ernst
van de infectie weinig waarde. De grootste aantallen werden in het begin
van de infectie aangetroffen in de faeces van biggen, die geen diarrhee
hadden. In de gde en iide week van het onderzoek daalden de aantallen
bij de herstelde biggen, hetgeen bij de gestorven biggen niet het geval was.

Reisinger (39) merkte op, dat de biggen eerst nog goed zogen en dat bleven doen
totdat ze door zwakte het niet meer konden. Hiertegenover staat een mededeling van
Spi.ndler, Hill en Zimmerman (43), dat vanaf de 3de dag van de infectie de eetlust ver-
minderd was. Zoals we later zullen zien, dachten zij daarbij aan een minder kunnen eten
door de aanwezigheid van larven in de kaak-, keel- en slokdarmmusculatuur.

Bij de Surinaamse biggen verminderde de eetlust evenredig met de toe-
nemende zwakte. Slikbezwaren werden nimmer gezien.

Volgens alle schrijvers is, bij een infectie van enige betekenis, diarrhee een constant
verschijnsel. Bij de biggen, die nog zogen, was de ontlasting dun en vrij bleek van kleur;
bij iets oudere biggen grauw-vuil; soms, door vermenging met bloed, chocolade-kleurig.

Het begin van de diarrhee kwam volgens Reisinger (39), Grini (15) en Lucker (24)
op de 7de tot de 10de dag. Spindler, Hill en Zimmerman (43) bemerkten, dat de diarrhee
eerst alleen \'s nachts aanwezig was en zagen dat in de 3de nacht. De nachtelijke diarrhee
werd later continue. Zij zagen bloederige diarrhee by 2 biggen, respectievelijk op de
33ste en 65ste dag kort voor het sterven. De duur van de diarrhee was korter of langer, a)
naar de ernst van de infectie; ze kon 2 tot 3 maanden aanhouden.

Bij de biggen van de boerderij Oosthuizen werd de diarrhee voor het
eerst gezien op de 6de dag en ze kon 2 tot 3 maanden duren.

Bij de contrölebiggen kwam bij 3 biggen diarrhee voor, voor het eerst
respectievelijk op de 29ste, 33ste en 77ste dag; de duur was korter dan 14
dagen.

Bij de proefbiggen kregen alle gestorven biggen diarrhee, die voor het
eerst op de 9de dag werd opgemerkt en bleef bestaan tot de dood. Bij de
herstelde biggen kwam de diarrhee bij 2 dieren en wel op de 35ste en 77ste
dag; ze duurde korter dan 14 dagen.

Bloederige diarrhee kwam bij de biggen van de boerderij Oosthuizen
een enkele maal voor; bij de controle- en proefbiggen werd ze niet vast-
gesteld.

Spindler, Hill en Zimmerman (43) zagen een maand na de infectie het optreden van
braken; het braaksel was groen van kleur.

Proppen groen gekleurd braaksel werden meermalen aangetoffen in
de hokken van de oudere biggen van de boerderij Oosthuizen; bij de con-
trole* en proefbiggen kwamen ze niet voor.

Buikpijnen werden door Spindler, Hill en Zimmerman (43) aangetroffen bij biggen
met een haemorrhagische enteritis.

Dc verschijnselen van anaemie en cachexie vielen alle schrijvers op De anaemie werd
vastgesteld aan de klinische verschijnselen, zoals lusteloosheid, zwakte, bleke huid en
slijmvliezen, dorre, rimpelige en schilferige huid, moeilijke ademhaling, achterblijven
in groei : plotselinge sterfte en soms eczemen.

Het was duidelijk, dat de anaemie bij de ziekte een grote rol speelde
en het verkrijgen van een duidelijker inzicht in de aard ervan door een
systematisch en volledig bloedonderzoek gewenst was.

De resultaten van het bloedonderzoek zijn in cijfers in de tabellen 2 en
3 vermeld ; deze cijfers werden gebruikt voor het maken van de graphi-
sche voorstellingen.

Bij het microscopisch onderzoek van de gekleurde bloeduitstrijkjes
bleek, dat de rode bloedcellen van de proef biggen zich minder goed kleurden
dan die van de contrölebiggen. De anaemie was dus hypochroom.

Bij de proefbiggen kwamen veel microcyten voor. De anaemie was dus
ook microcytair. Bij de herstelde biggen werden de microcyten geleidelijk
minder, bij de gestorven biggen bleven ze aanwezig.

Bij alle biggen kwamen regëneratieverschijnselen voor (polychromatie,
kernresten, normoblasten, anisocytose). Bij de controle en herstelde biggen
werden ze geleidelijk minder, terwijl bij de gestorven biggen op het eind
degeneratieverschijnselen werden opgemerkt.

Uit de uitstrijkpreparaten, de cijfers en de graphische voorstellingen
bleek, dat we hier te doen hadden met een anaemie, waarbij het lichaam
niet in staat was om voldoende haemoglobine (Hb) te maken terwijl de
aanmaak van rode bloecellen veel minder gestoord was. Tengevolge
hiervan was het Hb.-gehalte in de rode bloedcellen gedaald en wel in
veel sterkere mate dan het aantal rode bloedcellen. We hadden hier dus
te maken met een microcytaire, hypochrome anaemie.
Deze kwam voor;

b. bij de zwaar geïnfecteerde, doch herstelde proefbiggen tot de 7de week
in ernstige mate, waarna spoedig herstel volgde;

c. bij de zwaar geïnfecteerde gestorven proefbiggen in zo ernstige mate,
dat ze eraan bezweken.

a. Bij de contrólebiggen zagen we in het begin van het onderzoek een
physiologische leucopenie optreden als een gevolg van het verminderen
van het aantal neutrophiele cellen. Na deze leucopenie trad een snelle

b.\' Bij de proefbiggen kwam de eerste 3—5 weken een leucocytose voor
door een neutrophilie met een verschuiving naar links, een eosinopenie
en een lichte monocytose.

Na de 7de week traden er verschillen op tussen de reacties bij de her-
stelde en gestorven proefbiggen. Bij de herstelde proefbiggen kwam een
vermindering van de neutrophiele cellen en de verschuiving naar links,
een herstel van de eosinophiele cellen, een lymphocytose en een lichte
monocytose. Bij de gestorven proefbiggen bleven de neutrophilie en de
verschuiving naar links, verdwenen de eosinophiele cellen, verminderden
de lymphocyten en was een lichte monocytose aanwezig. Bij de cellen
van deze groep kwamen duidelijke degeneratieverschijnselen voor.

In grote trekken kwamen bij de proefbiggen normale leucocytenreacties
voor, te weten:

bij de herstelde proefbiggen een neutrophiele strijdphase met een regene-
ratieve verschuiving naar links, gevolgd door een herstelphase met een
lymphocytose en eosinophilie,

bij de gestorven proefbiggen eenzelfde neutrophiele strijdphase, gevolgd
door een fatale eindphase met een degeneratieve verschuiving naar links,
lymphopenie en verdwijnen van de eosinophiele cellen.

De verminderde reacties in de 5de tot 7de week zouden in verband
gebracht kunnen worden met de dan reeds in ernstige mate aanwezige
microcytaire, hypochrome anaemie, die de functies van het beenmerg
nadelig beinvloedde.

Bij dit parasitair darmlijden bleek geen eosinophilie maar een eosino-
penie, in ernstige gevallen zelfs een totaal verdwijnen van de eosinophiele
cellen uit het bloed, te bestaan. Dit wekte enige verwondering omdat bij
een parasitair darmlijden nogal eens eosinophilie voorkomt en dit ook
het geval is bij de strongyloidosis van de mens (44).

Lucker (24) toonde aan, dat de infectie percutaan en oraal kon geschieden. Bij de
experimentele huidinfectie van biggen nam hij waar, dat op de plaats van de infectie de
huid rood kon worden en ter plaatse een papuleuze uitslag ontstond, waarbij ook de huid-
follikels betrokken waren. Enkele uren na de infectie verbleekte de uitslag en werd vcsi-
culair. Bij 2 van de 5 proefbiggen werden geen reacties van de huid opgemerkt.

Bij op natuurlijke wijze geïnfecteerde biggen zagen Reisinger (39) en Grini (15) het
optreden van eczemen en dachten aan een mogelijk verband met het doorboren van de
huid door de larven.

Spindler, HiLLen Zimmerman (43) zagen, al spoedig na het plaatsen van pas gespeende
biggen in een geinfecteerde stal, een zekere angst om met het geïnfecteerde stro in aan-
raking te komen en ze vonden de biggen in de voederbakken. Verder waren <le dieren
de eerste dagen onrustig, prikkelbaar en ze trachtten uit de stal te ontsnappen.

In het verdere verloop van de ziekte werd de huid, dor, ruw en schilferig en ontstond
een eczeem, dat op schurft leek, alhoewel geen mijten konden worden aangetoond. In
afkrabsels van de aangetaste huiden, die herhaaldelijk onderzocht werden, werden
evenmin Strongyloides-larven aangetroffen.

Bij de biggen op de boerderij Oosthuizen werden verschijnselen van
onrust en prikkelbaarheid waargenomen, terwijl meermalen biggen in
de voederbakken werden aangetroffen en ontsnappingspogingen uit de
hokken voorkwamen. Bij de controle- en proefbiggen vielen deze verschijn-
selen niet op.

Dorre en bleke huiden kwamen voor; slechts bij 3 biggen werden eczemen
opgemerkt. Het droge eczeem leek op een schimmelinfectie en trad op
onder de buik tussen de achterbenen tot onder de staart. In afkrabsels van

de aangetaste huid konden geen schimmels en ook geen Strongyloides-
larven worden aangetoond.

Bij de 25 zeugen, die in sterk besmette hokken zieke biggen zoogden,
werden geen eczemen waargenomen; deze zijn in de literatuur ook niet
vermeld.

Op deze verschijnselen is de aandacht gevestigd door de Amerikaanse onderzoekers
Spindler, Hill en Zimmerman (41, 42, 43).

Zij vonden bij experimenteel en op natuurlijke wijze geïnfecteerde biggen larven
in de hartspier, in de buurt van de auriculo-ventriculaire knoop en bundel, in emboli
in de buurt van anaemische infarcten, in thromben van het endocard. Bij een volwassen
zeug vonden ze b.v. in 100 gr. hartspier 77 larven.

Daarenboven constateerden ze bij geïnfecteerde biggen vele larven in bijna alle or-
ganen (skeletspieren, middenrif, oesophagus, tonsillen, palatum mollc, tong, larynx,
longen, hartspier, nieren, milt, hersenen, ruggemerg, gal- en urineblaas, neus-, pericar-
diaal-, pleuraal-, peritoneaalholten).

Er kon niet worden vastgesteld of de larven in het eigenlijke spierweefsel of in de daarbij
behorende vaten en het bindweefsel zaten.

Ze werden gevonden bij dieren, die tot aan de dood aan de infectie werden blootge-
steld en niet bij een big, die gedurende 7 dagen werd geïnfecteerd en 2 maanden daarna
stierf.

Bij alle dieren waren grote aantallen Strongyloides-vrouwtjes in het darmkanaal
aanwezig.

De biggen hadden diarrhee, waren lusteloos en groeiden slecht. De zeug was door
een voorafgaande drachtigheid en daarop volgende zoogperiode in slechte conditie
en werd na het spenen op een hete dag voor het eerst buiten gelaten. Na enkele uren
vond men het dier volkomen uitgeput liggen, koudwater-douches konden de dood, die
dezelfde nacht kwam, niet verhinderen.

Spindler, Hill en Zimmerman brachten de larven in het hart in verband met voor-
afgaande klinische verschijnselen en plotselinge sterfte en die in de musculatuur met pijn,
stijfheid van de spieren en slecht eten (tong-, kauw- en slikspieren door de larven be-
ledigd en pijnlijk, waardoor kauw- en slikbezwaren).

Door onderzoekingen van de Blieck en Jansen (5) is bekend dat larven van S.westeri
bij het binnendringen in het lichaam bacteriën kunnen meenemen. Bij de Strongyloides
infecties van het varken werden herhaaldelijk secundaire infecties vermeld (15, 39);
vermoedelijk behoren hier ook toe de infecties van conjunctiva en cornea, die Reisinger
(39) ^vonf

In Suriname werden een enkele maal secundaire infecties (coli, coccen.
Gram-positieve staafjes) gevonden, terwijl conjunctivitis bij biggen zo
nu en dan werd opgemerkt.

Alle schrijvers vestigden de aandacht op de belangrijke gewichtsverliezen bij de zieke
biggen.

De gewichten (staat 2) en de gewichtscurven (fig. 11) van de controle-,
biggen, de herstelde en gestorven proefbiggen geven hiervan een duidelijk
beeld.

io8 biggen met strongyloidosis verschijnselen, d.i. een sterfte van ruim
60%. De sterfte in de verschillende worpen varieerde van o—100%.

Van de 10 proefbiggen stierven er 7, respectievelijk op een leeftijd van
24, 36, 37, 39, 41, 73 en 75 dagen. De meeste sterfgevallen vielen in de 3de
tot en met de 6de week.

Hij de 25 zeugen, die in Suriname in zwaar besmette stallen biggen
grootbrachten, werden sporadisch eieren in de faeces gevonden. Ziekte-
verschijnselen of sterfte kwamen niet voor.

In de literatuur werden 2 sterfgevallen bij volwassen varkens aan strongyloidosis
geweten. Marotel (29) beschreef een cachectisch varken, dat leed aan een ernstige
enteritis, veroorzaakt door een invaginatie. Hij beschouwde de in de darm gevonden
parasieten als de doodsoorzaak. Het geval van de cachcctische zeug, die na het spenen
van de biggen op een hete dag werd buitengelaten en stierf en waarbij Spindler (41
vele larven in het hart vond, is reeds vermeld.

De patholoog-anatomische verschijnselen waren bij de geseceerde biggen
in hoofdzaak terug te brengen tot die van een Strongyloides enteritis (dunne
darminhoud, grijs-grauw van kleur, vermengd met gas, soms met bloed en
dan chocolade-kleurig; verdikte, ontstoken darmwand met slijmvliesbloe-
dingen van verschillende grootte) en een microcytaire hypochrome anaemie
(hartspierdegeneratie, hartdilatatie; stuwingen v.n.1. van de lever; bleke
huid, slijmvliezen en musculatuur; gezwollen milt; longoedeem; huidaan-
doeningen). Trad in aansluiting aan de anaemie een secundaire, bacteriële
infectie op, dan kwamen daarbij de verschijnselen van een septichaemie
(gezwollen milt, degeneratie van de parenchymateuze organen, petechiën).

Volwassen vrouwtjes en eieren, vaak in strengen gerangschikt, Werden
steeds in grote getale in de darmen gevonden; volwassen vrouwtjes veelal
in het eerste gedeelte van de dunne darm, dicht in de buurt van de pylorus.

Op de bevindingen van Spindler, Hill en Zimmerman (41, 42, 43) over de aanwezig-
heid van vele larven in de inwendige organen is reeds gewezen.

De microcytaire, hypochrome anaemieën zijn bij de mens en het varken door tal van
schrijvers onderzocht en in verband gebracht met het ijzer- en kopermetabolisme (i.
2, 6, 7, 8, 9, io, 16, 17, 18, 19, 20, 26, 27, 28, 30, 31, 44, 45, 47, 48, 50). Uit deze on-
derzoekingen blijkt in hoofdzaak het volgende. Een tekort aan Hb kan veroorzaakt
worden door deficiëntie van elk der bestanddelen, die voor de vorming noodzakelijk
zijn. Het lichaam kan in de regel voorzien in de voor Hb. benodigde bestanddelen,
met uitzondering evenwel van de essentiële elementen ijzer en koper. Aangezien van
het metabolisme van koper nog niet zoveel bekend is, zal het hier verder buiten beschou-
wing worden gelaten.

Er is voor de Hb-synthcse een voortdurende behoefte aan ijzer, dat moet worden ver-
verkregen uit het voedsel of de reserve voorraden uit het lichaam. Wordt niet aan de
juiste behoefte voldaan, dan zal elk rood bloedlichaampje minder dan normaal be-
vatten en is er sprake van een hypochrome anaemie.

a. een geringe ijzerreserve in het lichaam (hierbij wordt wel gedacht aan de mogelijk-
heid, dat de opname van en de reserve aan ijzer in het moederlichaam gedurende
de drachtigheid onvoldoende is om elke big, behalve van voldoende Hb-ijzer, ook
nog van een goede ijzerreserve te voorzien).

b. een groot aantal witte bloedlichaampjes, veel neutrophiele cellen, een geringe ver-
schuiving naar links en weinig eosinophiele cellen.

In de eerste dagen na de geboorte komt het tot een physiologische bloeddestructie
in de vorm van :

a. een physiologische anaemie, waardoor het aantal erythrocyten en het Hb.-ijzer
verminderen en het daarbij vrijkomende ijzer de ijzerreserve ten goede komt.

De pasgeboren big groeit snel in de eerste weken; er worden veel cellen en bloed
gevormd, waardoor de behoefte aan Hb.-bouwstoffen groot is. In dezelfde tijd is het
aanbod gering, omdat de ijzerreserve van het lichaam klein is, en de moedermelk
weinig ijzer bevat.

De big heeft dus een moeilijke, vaak onvoldoende Hb.-synthese, die aanleiding kan
geven tot een anaemie (moedermclkanaemie).

Zodra de big, op een leeftijd van 4—5 weken, vast voedsel, waarin in de regel vol-
doende ijzer voorkomt, tot zich neemt, verbetert de Hb.-synthese. Er blijft evenwel,
in verband met de snelle groei een grote vraag, zodat eerst wordt voldaan aan de di-
recte behoeften van het bloed en er pas geleidelijk voldoende ijzerreserve wordt opge-
slagen. De groeiende big heeft dus een labiele Hb.-synthese, die, evenredig met de toe-
nemende leeftijd en het verminderen van de groei, stabieler wordt door het ontstaan van
een normale ijzerreserve.

Bij het volwassen dier is een voldoende ijzerreserve ontstaan; deze zal blijven bestaan
omdat het ijzer van de ten gronde gegane erythrocyten niet verloren gaat, doch opnieuw
voor de bouw van nieuwe erythrocyten ter beschikking wordt gesteld, er voldoende
ijzer met het voedsel wordt opgenomen en de vraag van het volgroeide dier niet groot is.
Er is dus een stabiele Hb.-synthese.

Deze stabiele synthese kan gedurende de graviditeit en de lactatieperiode weer la-
bieler worden, omdat dan voor de vruchten en de melk een grote vraag aanwezig is.
Hetzelfde kan gebeuren bij chronisch bloedverlies, waarbij veel Hb. verloren gaat.

Bij zuigende biggen komt een microcytaire, hypochrome anaemie voor, ontstaan door
koper- en ijzerdeficiëntie in de voeding, die genezen kan worden door die deficiënties
op te hefTen (verstrekking van ijzer en koper, gelegenheid geven tot het opnemen van
aarde). Deze anaemie gaat gepaard met toenemende zwakte, bleke huid en slijmvliezen,
stuwingen, huidaandoeningen, oppervlakkige ademhaling, diarrhee, achterblijven in

groei, soms grote sterfte, vooral in de 3de tot 6de week, secundaire infecties met micro-
organismen.

De mortaliteit is een gevolg van het verminderde weerstandsvermogen op zich zelf
of van de secundaire infecties, die tengevolge daarvan kunnen ontstaan. Plotselinge
hartdood komt incidenteel voor.

Een enteritis, die gepaard gaat met verminderde eetlust, ontsteking van het slijmvlies
van de dunne darmen, diarrhee .en braken, kan de Hb.-synthese in ernstige mate be-
nadelen omdat:

b. de absorptie vermindert door de diarrhee, die maakt, dat het voedsel te snel door
het darmkanaal wordt vervoerd.

de absorptie van Hb. bouwstoffen door het ontstoken dunnedarm-slijmvlies ver-
mindert (de cellen van het durmedarm-slijmvlies spelen o.a. een belangrijke,
regulerende rol bij de absorptie van ijzer).
d. de maag niet normaal functioneert (braken) en de kans bestaat, dat door een ver-
minderde afscheiding van zoutzuur in de maag de ionisatie en de oplosbaarheid
van ferri-ijzer vermindert en de reductie van ferri tot ferro-ijzer onvoldoende plaats
vindt.

Uit het voorgaande is duidelijk, dat, indien er in de perioden van on-
voldoende of maar net voldoende Hb.-synthese (moedermelk-, groei-,
drachtigheids- en lactatieperiode) een enteritis optreedt, waardoor de
Hb. synthese nog meer te wensen overlaat, er gemakkelijk een anaemie
kan ontstaan.

Een varken heeft in de eerste weken van zijn leven, waarin de voeding
in hoofdzaak bestaat uit moedermelk, een onvoldoende Hb.-synthese
door een gering aanbod (geboren met geringe koper- en ijzerreserve,
physiologische anaemie, voeding met ijzer- en koper-arme moedermelk)
van en een grote vraag (groei, toename van het bloedvolume) naar Hb.
bouwstoffen.

In een besmette omgeving begint de invasie van Strongyloides-larven,
per os en percutaan, vanaf de geboorte (24). De percutane invasie kan ge-
paard gaan met een voorbijgaande huidontsteking (24) en een prikkeling
van de huid (43).

Bij hun tocht door het lichaam kunnen de larven incidenteel bloedvaten
verstoppen en aanleiding geven tot het ontstaan van emboli en thromben
o.a. in het hart (42). Daarenboven bestaat de mogelijkheid, dat de larven
bij een massa-invasie van de musculatuur door mechanische prikkeling
spierpijnen verwekken (43).

Na de invasie komt het lichaam in een stadium van afweer, waardoor
de physiologische neutropenie achterwege blijft en een neutrophilie, een
verschuiving naar links en een eosinopenie ontstaat.

De ontwikkeling van geslachtsrijpe vrouwtjes in het voorste deel van
het dunne darm kanaal geschiedt snel (praepatent periode van 3 dagen).
Zij geven, bij een infectie van enige betekenis, al spoedig (binnen een
week) aanleiding tot het ontstaan van een enteritis, die gepaard gaat
met verminderde eetlust, diarrhee, braken, ontstekingen, soms bloedingen
van het slijmvlies van de dunne darmen en buikpijnen. De enteritis bena-
deelt de toch al onvoldoende Hb.-synthese op ernstige wijze, doordat

het lichaam minder voedsel ter beschikking krijgt (minder eten, braken),
de absorptie wordt benadeeld (diarrhee, ontstoken darmslijmvlies, achloor-
hydrie?) en bloedverlies (darmslijmvliesbloedingen) kan optreden. Hier-
door ontstaat een microcytaire, hypochrome anaemie. Deze heeft een
nadelige invloed op de afweer, waardoor de leucocytenreacties verminderen.
Er ontstaat een vicieuze cirkel van: weinig afweer-, verhoogde parasieten-
invasie, verergeren van de enteritis, progressieve anaemie, enz.

Bij de verschijnselen van de enteritis komen die van de anaemie (luste-
loosheid, zwakte, bleke huid en slijmvliezen, dorre, rimpelige, schilferige
huid, moeilijke ademhaling, versnelde hartslag, achterblijven in groei,
plotselinge sterfte) en eventueel de tengevolge daarvan ontstane secun-
daire infecties (bacteriaemieën, conjunctivitis, huidaandoeningen).

Bij de fataal verlopende gevallen blijft de neutrophilie met de ver-
schuiving naar links, verdwijnen de eosinophiele cellen, verminderen de
lymphocyten en treden degeneratieverschijnselen van de cellen op. De
ergste verschijnselen en de grootste sterfte komen in de 3de tot en met de
6de week, d.i. in, of in aansluiting aan, de periode met de moeilijkste
Hb.-synthese.

Het aanbod van Hb.-bouwstoffen verbetert, zodra het varken, behalve
moedermelk, ook ander voedsel, waarin o.a. voldoende ijzer en koper
voorkomen, tot zich neemt. Door een geringe ijzerreserve in het lichaam
en de grote vraag (snelle groei) is de Hb.-synthese nog labiel.

Indien de geïnfecteerde biggen in de moedermelkperiode niet teveel
verzwakt zijn door de enteritis en de anaemie, zal, in aansluiting aan het
opnemen van ander voedsel, het herstel kunnen beginnen.

De anaemie wordt minder, de afweer herstelt zich, de neutrophilie en
de verschuiving naar links verdwijnen, de eosinophiele cellen komen terug,
de lymphocyten vermeerderen, de lichaamsgewichten nemen geleidelijk toe.

Zijn de biggen evenwel teveel verzwakt dan zal de opname en de ab-
sorptie van het voedsel te wensen overlaten, blijft de ziekte slepend en
er kan gedurende enkele maanden nog enige sterfte voorkomen.

Hetzelfde kan geschieden indien niet geïnfecteerde pas gespeende biggen
of jonge, snel groeiende varkens in een zwaar besmette omgeving worden
gebracht.

Het aanbod van Hb.-bouwstoffen is bij volwassen varkens in de regel
groter (veel ijzer en koper in het voedsel, goede ijzerreserve in het lichaam»
dan de vraag (weinig groei). Deze stabiele Hb.-synthese kan door een
Strongyloides-infectie niet meer doorbroken worden.

Door bijzondere omstandigheden (drachtigheids-, zoogperiode, chro-
nisch bloedverlies) kan de vraag zo groot worden, dat de synthese weer
labiel wordt en zal een Strongyloides-infectie een kans op aanslaan maken.
Zo kunnen de twee sterfgevallen van volwassen varkens door Strongy-
loides uit de literatuur verklaard worden. In het geval, beschreven door
Marotel (29), is sprake van een cachectisch varken, dat een enteritis
met bloedverlies had en in dat van Spindler (41) van een cachectisch
varken, dat door voorafgaande drachtigheid en zoogperiode verzwakt was.
toen in de zon door warmte werd bevangen en stierf.

De gegeven pathogenese legt de nadruk op de microcytaire, hypochrome
anaemie, die het gevolg is van een Strongyloides-enteritis, ontstaan in
een periode van onvoldoende Hb.-synthese en kent aan de larven slechts
een incidentele, deels secundaire, rol toe. Met deze pathogenese zijn de

verschijnselen en het bij voorkeur optreden van de ziekte bij zuigende
biggen te verklaren.

Spindler, Hill en Zimmerman (41, 42, 43), die geen bloedonderzoek
deden, dachten de larven een belangrijker rol toe.

Het aanwezig zijn van de larven in de organen is op zich zelf patholo-
gisch; zij verblijven er evenwel slechts tijdelijk, zijn op doortocht naar de
darmen of sterven af. Het vinden van vele larven in het lichaam van varkens,
die al enige tijd aan de ziekte geleden hebben, kan mede een gevolg zijn
van de door de anaemie verminderde weerstand.

Bij de microcytaire, hypochrome anaemie van biggen door ijzer- en
koper-deficiënties komen ook huidafwijkingen, anorexie, hartafwijkingen en
plotselinge hartdood voor. Dezelfde verschijnselen bij de Strongyloides-
anaemie te willen verklaren door de werking van de larven in de huid
en spieren, lijkt niet juist.

Het meermalen per os toedienen van daarvoor in aanmerking komende
anthelminthica aan zuigende biggen gaf geen resultaat en was practisch
on uitvoerbaar.

De schrijver vond in het voorjaar van 1937 in Suriname Strongyloides
ransomi bij biggen. De ziekte, door deze parasiet veroorzaakt, werd aldaar
in de jaren 1937-—1940 onderzocht.

De tijd, die verloopt tussen de infectie en het aantonen van eieren in de
ontlasting, was slechts 3 dagen. Deze korte periode doet de vraag rijzen
of bij infectie per os de omweg via de longen altijd beslist noodzakelijk is.

Pathogenese. Een varken heeft in de eerste dagen van zijn leven, waarin
de voeding in hoofdzaak bestaat uit moedermelk, een onvoldoende Hb.-
synthese door een gering aanbod (geboren met geringe ijzer- en koper-
reserve, physiologische anaemie, voeding met ijzer- en koperarme moeder-
melk) van en een grote vraag (groei, toename van het bloedvolume)
naar Hb.-bouwstoffen.

In een besmette omgeving begint de invasie van Strongyloideslarven,
per os en percutaan, vanaf de geboorte (24). De percutane invasie kan
gepaard gaan met een voorbijgaande huidontsteking (24) en een prik-
keling van de huid (43). Bij hun tocht door het lichaam kunnen de larven
incidenteel bloedvaten verstoppen en aanleiding geven tot het ontstaan
van emboli en thromben, o.a. in het hart (42). Daarenboven bestaat de
mogelijkheid, dat de larven bij een massa-invasie van de musculatuur
door mechanische prikkels spierpijnen verwekken (43).

de physiologische neutropenie achterwege blijft en een neutrophilie met
een verschuiving naar links en een eosinopenie ontstaat.

De ontwikkeling van geslachtsrijpe vrouwtjes in het voorste deel van het
dunnedarm-kanaal geschiedt snel (praepatent periode van 3 dagen).
Zij geven, bij een infectie van enige betekenis, al spoedig (binnen een
week) aanleiding tot het ontstaan van een enteritis, die gepaard gaat met
verminderde eetlust, diarrhee, braken, ontstekingen, soms bloedingen
van het slijmvlies van de dunne darmen en buikpijnen. De enteritis bena-
deelt de toch al onvoldoende Hb.-synthese op ernstige wijze, doordat het
lichaam minder voedsel ter beschikking krijgt (minder eten, braken), de
absorptie wordt benadeeld (diarrhee, ontstoken darmslijmvlies, achloor-
hydrie?) en bloedverlies (darmslijmvliesbloedingen) kan optreden. Hier-
door ontstaat een microcytaire, hypochrome anaemie. Deze heeft een
nadelige invloed op de afweer, waardoor de leucocytenreacties ver-
minderen. Er ontstaat een vicieuse cirkel van: weinig afweer — ver-
hoogde parasieteninvasie - verergeren van de enteritis — progressieve
anaemie — enz.

Bij de fataal verlopende gevallen blijft de neutrophilie met de verschui-
ving naar links, verdwijnen de eosinophiele cellen, verminderen de lym-
phocyten en treden degeneratieverschijnselen van de cellen op. De ergste
verschijnselen en de grootste sterfte komen in de 3de tot en met de 6de
week, d.i. in, of in aansluiting aan, de periode met de moeilijkste Hb.-
synthese.

Het aanbod van Hb.-bouwstoffen verbetert, zodra het varken, behalve
moedermelk, ook ander voedsel, waarin o.a. voldoende ijzer en koper
voorkomt, tot zich neemt. Door de geringe ijzerreserve in het lichaam en
de grote vraag (snelle groei) is de Hb.-synthese nog labiel. Indien de
geïnfecteerde biggen in de moedermelkperiode niet teveel verzwakt
zijn door de enteritis en de anaemie, zal, in aansluiting aan het opnemen
van ander voedsel, het herstel kunnen beginnen. De anaemie wordt
minder, de afweer herstelt zich, de neutrophilie en de verschuiving naar
links verdwijnen, de eosinophiele cellen komen terug, de lymphocyten
vermeerderen, de lichaamsgewichten nemen geleidelijk toe.

Zijn de biggen evenwel teveel verzwakt, dan zal de opname en de ab-
sorptie van voedsel te wensen overlaten, blijft de ziekte slepend en kan
gedurende enkele maanden nog enige sterfte voorkomen.

Hetzelfde kan geschieden, indien niet geïnfecteerde, pas gespeende
biggen of jonge, snel groeiende varkens in een zwaar besmette omgeving
worden gebracht.

Het aanbod van Hb.-bouwstoffen is bij volwassen varkens in de regel
groter (veel ijzer en koper in het voedsel, goede ijzerreserve in het lichaam)
dan de vraag (weinig groei). Deze stabiele Hb.-synthese kan door een
Strongyloides-infectie niet meer doorbroken worden.

Door bijzondere omstandigheden (drachtigheid, zoogperiode, chro-
nisch bloedverlies) kan de vraag zo groot worden, dat de synthese weer
labiel wordt en zal een Strongyloides-infectie een kans op aanslaan maken.

Zo kunnen de twee sterfgevallen door Strongyloides uit de literatuur
verklaard worden. In het geval beschreven door Marotel (29), is sprake
van een cachectisch varken, dat een enteritis met bloedverlies had en in
dat van Spindler (41) van een cachectisch varken, dat door voorafgaande
drachtigheid en zoogperiode verzwakt was, toen in de zon door warmte
werd bevangen en stierf.

De gegeven pathogenese legt de nadruk op de microcytaire, hypo-
chrome anaemie, die het gevolg is van een Strongyloides-enteritis, ont-
staan in een periode van onvoldoende Hb.-svnthese en kent aan de larven
slechts een incidentele, deels secundaire rol toe. Met deze pathogenese
zijn de verschijnselen en het bij voorkeur optreden van de ziekte bij
zuigende biggen te verklaren.

Spindler, Hill en Zimmerman (41, 42, 43), die geen bloedonderzoek
deden, dachten de larven een belangrijker rol toe.

Het aanwezig zijn van de larven in de organen is op zich zelf patholo-
gisch, zij verblijven er evenwel slechts tijdelijk, zijn op doortocht naar de
darmen of sterven af. Het vinden van vele larven in het lichaam van
varkens, die al enige tijd aan de ziekte geleden hebben, kan mede een
gevolg zijn van de door de anaemie verminderde weerstand.

Bij de microcytaire, hypochrome anaemie van biggen door ijzer- en
koper-deficiënties komen ook huidafwijkingen, anorexie, hartafwijkingen
en plotselinge hartdood voor. Dezelfde verschijnselen bij de Strongy-
loides-anaemie te willen verklaren door de werking van de larven in de
huid en spieren, lijkt niet juist.

Therapie., De resultaten van een therapie, die gebaseerd was op het
verstrekken van voldoende Hb.-bouwstoffen in het voedsel en het nemen
van hygiënische maatregelen, waren in Suriname gunstig.

In 1937 the author found Strongyloides ransomi in pigs in Surinam and investigated
the disease in 1937—1940.

The period between infection and the demonstration of eggs in the faeces was only
3 days. On account of this short period it may be that strongyliform larvae of S.ransomi
do not always migrate to the lungs following entry in the body of the host by oral route.

Pathogenesis. In the first weeks of its life a suckling pig has an insufficient haemoglobin
(Hb.) synthesis because of an inadequate supply (born with a poor iron reserve, physio-
logic anaemia, sow\'s milk poor in iron and copper) of and an increased demand (rapid
growth, increasing blood volume) for Hb. nutrients.

In infectious surroundings the invasion of Strongyloides larvae starts per os and
percutaneous, from birth on. The skin penetration may be associated with an eruption
(24) and irritation of the skin (43). During the migratory period the larvae can inciden-
tally block arterioles thus causing smal haemorrhages, emboli and thrombosis in im-
portant organs and doing heavy damage (42). Furthermore there is a possibility that
the larvae in the muscles cause soreness, stiffness and pain by mechanical irritation (43).

The first days after the invasion the animal comes in a neutrophilic invasion phase;
instead of the physiologic neutropenia it gets a neutrophilia, a shift to the left and an
eosinopenia.

The development of adult females in the first part of the duodenum proceeds rapidly
(3 days). In an infection of some amount they cause an enteritis. The symptoms of the
enteritis are anorexia, vomiting, diarrhea, sometimes intestinal haemorrhages, abdominal
pain. The enteritis contributes to the severity of the insufficient Hb. synthesis, this is
due to low intake (anorexia, vomiting) and impaired absorption (diarrhea, inflamma-

tion of the duodenual mucosal epithelium, probably achlorhydria) of Hb. nutrients
and sometimes to blood loss (haemorrhages).

The result is a microcytic, hypochromic anaemia which lessens the defence (decreasing
leucocytic reactions).

A vicious circle of little defence- invasion of more parasites-- more severe enteritis -
more anaemia—less defence a.s.o. becomes apparent.

The symptoms of the enteritis augment with those of the anaemia (listlessness; weak-
ness; paleness; rough coat; dry and scurvy skin; labored respiration; palpitation ;redu-
ced growth rate; death) and eventually with those of the secundary infections (septi-
chaemia, conjunctivitis, dermatitis).

In fatal cases the neutrophillia and shift to the left remain, the eosinophils disappear,
the lymphocytes decrease and degenerative changes of the cells become visible.

The most severe symptoms and the highest mortality are in the 3rd, 4th, 5th and 6th
week and coincide with the period of the most difficult Hb. synthesis.

The supply of Hb. nutrients improves the moment the pig starts eating solid food (more
iron and opper). The Hb. synthesis is still labil because of a poor iron reserve in tin-
body and great demand (rapid growth).

When the infected pig hasn\'t become too weak, on account of the enteritis and the
anaemia during the suckling period, the intake of solid food marks the onset of the
recovery.

The anaemia decreases, the defence improves, the neutrophilia and the shift to the
left disappear, the eosinophils return, the lymphocytes increase and the body weights
improve.

When the pig has become very weak and the intake and the absorption of solid food
is too low the disease continues and death will still be possible during a few months.

The same may happen when non infected weaned or rapidly growing pigs are removed
to infected surroundings. .

In adult swine the supply of Hb. nutrients is abundant (food rich in iron and copper,
adequate iron reserve) and the demand little (less growth). The stabil Hb. synthesis
cannot be broken down by an infection with S.ransomi.

During pregnancy, lactation and chronic haemorrhages there is an incresaed demand
and a labil synthesis may return. In these periods the Strongyloides again have a chance.

In this way the two in the literature recorded cases in adult swine can be explained.
In one case, recorded by Marotel (2) it concerned a cachectic swine with an enteritis,
intestinal invagination and haemorrhages and in the other, recorded by Spindler (41)
a sow in poor physical condition as a result of lactation, which was transferred to an
outdoor lot on a hot day and after a few hours was observed to be lying down apparently
exhausted.

The pathogenesis, as mentioned before, emphasies the microcytic, hypochromic
anaemia as a consequence of a Strongyloides enteritis in periods of insufficient Hb.
synthesis and gives the larvae only an incidental, partly secundary, role.

Spindler, Hill en Zimmerman (41, 42, 43) didn\'t examine the blood, they gave
larvae a more important role.

The presence of the larvae in the body organs is on its own pathologic. Nevertheless
they stay there only temporarily, migrate to the intestines or die. The discovery of many
larvae in the body of pigs, already a few weeks diseased, may also be a consequence
of the lower resistance on account of the anaemia.

The microcytic, hypochromic anaemia, caused by deficiency of copper and iron,
of new-born pigs has the symptoms of anorexia, dermatitis, palpitation and syncope.
The assumption that the same symptoms in a Strongyloides anaemia are chiefly caused
by the larvae in the skin and the muscles isn\'t clear.

Treatment. In Surinam a succesful treatment has been based on a nutrition with
sufficient Hb. nutrients and hygienic measures.

En Guyane néerlandaise, l\'auteur a constaté, au printemps 1937, des Strongyloides
ransomi chez des porcelets; la maladie causée par ce parasite y a été étudiée dans les
années 1937—1940.

Le temps qui s\'est écoulé entre l\'infection et la présence d\'oeufs dans les fèces n\'était
que de 3 jours. Vu ce temps très bref il y a lieu de se demander si, en cas d\'infection
per os, le détour par les poumons est toujours absolument nécessaire.

Pathogénèse. Dans les premiers jours de sa vie, où l\'alimentation consiste principalement
en lait maternel, le porc présente une synthèse de Hb insuffisante due à l\'offre minime
(né avec des réserves minimes en fer et en cuivre, anémie physiologique, alimentation
avec du lait maternel pauvre en fer et en cuivre) et à la demande considérable (croissance,
accroissement du volume de sang) de substances servant à la formation de Hb. Dans
un milieu infecté, l\'invasion de larves de Strongyloides, par la bouche et par la peau,
commence à la naissance (24). L\'invasion par la peau peut s\'accompagner d\'une inflam-
mation passagère (24) et d\'une irritation de la peau (43). Lors de leur passage par le
corps, les larves peuvent incidentellement obstruer les vaisseaux et donner lieu à des
embolies et à des thrombus, notamment dans le coeur (42). En cas d\'invasion massive
du système musculaire, les larves peuvent causer en outre des douleurs musculaires par
des irritations mécaniques (43).

Après l\'invasion, le corps entre au stade défensif, de sorte que la neutropénie physio-
logique cesse pour faire place à une neutrophilie, avec déplacement vers la gauche, et
une éosinopénie.

Le développement des femelles pubères dans la partie antérieure du frêle se fait
rapidement (période de prépatence de 3 jours). En cas d\'infection de quelque importance,
elles ne tardent pas (dans l\'espace d\'une semaine) à provoquer une entérite accompagnée
d\'une diminution de l\'appétit, de diarrhée, de vomissements, d\'inflammations, parfois
de saignements de la muqueuse des frêles; de douleurs au ventre. L\'cntéiite porte grave-
ment préjudice à la synthèse de Hb déjà insuffisante, l\'organisme ayant moins de nourri-
ture à sa disposition; l\'absorption est diminuée (diarrhée, inflammation de la muqueuse
de l\'intestin, achlorhydrie?) et il peut se produire des pertes de sang (saignements de la
muqueuse de l\'intestin). Il en résulte une anémie hypochrome microcytaire. Celle-ci
a un effet défavorable sur la défense, de sorte que les réactions des leucocytes diminuent.
Il se produit un cercle vicieux: défense insuffisante — invasion accrue de parasites —
aggravation de l\'entérite — anémie progressive — etc.

Aux symptômes de l\'entérite viennent s\'ajouter ceux de l\'anémie (apathie, faiblesse,
peau et muqueuses pâles, peau flétrie, ridée, pelliculeuse, respiration difficile, pulsation
accélérée, retard de croissance, mortalité subite) et, éventuellement, les infections
secondaires qui en résultent (bactériémies, conjonctivite, dermatite).

Dans les cas à issue fatale, la neutrophilie avec le déplacement à gauche reste, les
cellules éosinophiles disparaissent, les lymphocytes diminuent et il se manifeste des
symptômes de dégénération des cellules. Les symptômes les plus graves et la mortalité
la plus grande se présentent de la 3111e à la 6me semaine, soit dans ou consécutivement
à la période où la synthèse de Hb est la plus difficile.

L\'ofTre de substances servant à la formation de Hb s\'améliore aussitôt que le sujet
prend, en plus du lait maternel, d\'autres aliments contenant notamment suffisamment
de fer et de cuivre. Du fait de la réserve minime de fer dans le corps et de la demande
considérable (croissance rapide) la synthèse de Hb reste encore instable. Si, pendant
la période d\'allaitement, les porcelets infectés n\'ont pas été trop affaiblis par l\'entérite
et l\'anémie, le rétablissement pourra s\'engager à la suite de la consommation d\'autres
aliments. L\'anémie diminue, la défense se rétablit, la neutrophilie et le déplacement
vers la gauche disparaissent, les cellules éosinophiles réapparaissent, les lymphocytes se
multiplient, le poids augmente progressivement.

Lorsque, toutefois, les porcelets sont trop affaiblis, la consommation et l\'absorption
d\'autres aliments laissent à désirer, la maladie se traîne en longueur et il peut se produire
encore une certaine mortalité pendant quelques mois.

Il peut en être de même lorsque des porcelets non désinfectés et récemment sevrés ou

de jeunes porcs, croissant rapidement, sont mis dans un milieu gravement infecté.

Chez les porcs adultes l\'offre de substances servant à la formation de Hb est générale-
ment plus grande (alimentation riche en fer et en cuivre, bonne réserve de fer dans le
corps) que la demande (peu de croissance). Cette synthèse stable de Hb ne peut plus
subir d\'atteinte par une infection de Strongyloides. Par suite de circonstances particu-
lières (périodes de gestation et d\'allaitement, pertes chroniques de sang) la demande
peut s\'accroître à tel point que la synthèse redevient instable et que l\'infection par des
Strongyloides a des chances d\'avoir des effets. C\'est ainsi qu\'on peut expliquer les deux
morts par des Strongyloides signalés dans la littérature. Dans le cas exposé par Marotel
(29), il s\'agit d\'un porc cachectique atteint d\'entérite avec perte de sang et dans celui
signalé par Spindler (29) d\'un porc cachectique, affaibli par une période précédente
de gestation et d\'allaitement, qui, se trouvant exposé au soleil, s\'est trouvé indisposé
par la chaleur et a succombé.

La pathogénèse donnée insiste sur l\'anémie hypochrome microcytaire, conséquence
d\'une entérite par Strongyloides qui s\'est déclarée en une période de synthèse insuffisante
de Hb; elle n\'attribue aux larves qu\'un rôle incidentel et en partie secondaire. Cette
pathogénèse permet d\'expliquer les symptômes et le fait que la maladie se manifeste de
préférence chez des porcelets en période d\'allaitement.

Spindler, Hill et Zimmerman (41, 42, 43), qui n\'ont pas procédé à une analyse de
sang, ont attribué un rôle plus important aux larves.

La présence de larves dans les organes est pathologique en elle-même; elles n\'y séjour-
nent toutefois que temporairement; elles y passent pour atteindre les intestins ou bien
elles meurent. Le fait qu\'on constate beaucoup de larves dans le corps de porcs ayant
souffert depuis quelque temps de la maladie peut également être du à la diminution
de la résistance par l\'anémie.

En cas d\'anémie hypochrome microcytaire des porcs par suite de déficiences de fer
et de cuivre, il se produit également des anomalies de la peau, de l\'anorexie, des anoma-
lies cardiaques et une mort subite. Il ne semble pas juste d\'attribuer des symptômes
identiques en cas d\'anémie par Strongyloides à l\'effet des larves dans la peau et dans les
muscles.

Thérapie. En Guyane néerlandaise, une thérapie, basée sur l\'administration, dans
l\'alimentation, d\'une quantité suffisante de substances servant à la formation de Hb,
et des mesures d\'hygiène ont donné des résultats favorables.

Im Frühjahr 1937 entdeckte der Verfasser in Suriname bei Schweinen den Strongy-
loides ransomi; die durch diesen Parasit verursachte Krankheit wurde dort in den Jahren
1937—1940 untersucht.

Die Zeitspanne zwischen der Infektion und dem Nachweis an Eiern im Stuhlgang
betrug nur 3 Tage. Diese kurze Periode lässt die Frage aufkommen, ob bei der Infektion
per os immer der Umweg über die Lungen unbedingt notwendig ist.

Pathogenese. Ein Schwein hat in den ersten Tagen seines Lebens, währenddessen die
Nahrung hauptsächlich aus Muttermilch besteht, eine ungenügende Hb.Synthese, die
durch ein zu geringes Angebot (geboren mit geringer Eisen- und Kupferreserve, physio-
logischer Anämie, Ernährung mit eisen- und kupferarmer Muttermilch) an und einem
starken Bedürfnis (Wachstum, Zunahme des Blutvolumens) nach Hb.Baustoffen
hervorgerufen wird.

In einer infizierten Umgebung beginnt die Invasion der Strongyloideslarven, per os
und perkutan, von der Geburt an (24). Die perkutane Invasion kann mit einer vor-
übergehenden Hautentzündung (24) und einem Hautreiz (43) gepaart gehen. Bei ihrer
Wanderung durch den Körper können die Larven von Fall zu Fall eine Verstopfung
der Blutgefässe herbeiführen und der Anlass zum Entstehen von Embolie und Thromben
sein, u.a. im Herz (42). Darüber hinaus besteht die Möglichkeit, dass die Larven bei

einer Masseninvasion der Muskulatur, durch mechanische Reize Muskelschmerzen
hervorrufen. (43).

Nach der Invasion beginnt im Körper ein Stadium der Abwehr, woduch die physio-
logische Neutropenie ausbleibt und eine Neutrophilie mit einer Verschiebung nach links
und eine Eosinopenie entsteht.

Die Entwicklung geschlechtsreifer Weibchen im vordersten Teil des Dünndarmkanals
geht sehr schnell vor sich (präpatente Periode von 3 Tagen). Bei einer Infektion von
einiger Bedeutung geben dieselben sehr bald (innerhalb einer Woche) Anleitung zum
Entstehen einer Enteritis, die mit verminderter Fresslust gepaart geht; Diarrhöe;
Erbrechen, Entzündungen, manchesmal auch Schleimhautblutungen des Dünndarms;
Bauchschmerzen. Die Enteritis benachteiligt die doch schon ungenügende Hb.Synthese
sehr ernstlich, da dem Körper weniger Nahrung zur Verfügung steht (verminderte
Nahrungsaufnahme, Erbrechen), die Absorption wird benachteiligt (Diarrhöe, ent-
zündete Darmschleimhaut, Achlorhydrie?) und Blutverlust (Darmschleimhautblutun-
gen) kann auftreten. Hierdurch entsteht eine mikrozytäre, hypochrome Anämie.
Diese hat einen nachteiligen Einfluss auf die Abwehr, wodurch die Leukozytenreaktionen
gehemmt werden. Es entsteht ein ständiger Kreislauf von: schwacher Abwehr —• erhöhter
Parasiteninvasion — verärgerter Enteritis — progressiver Anämie — u.s.f.

Zu den Erscheinungen der Enteritis kommen die der Anämie (Apathie, Schwäche,
bleiche Haut und Schleimhäute, trockene, faltige, schuppenartige Haut, mühsame
Atmung, erhöhter Herzschlag, Zurückbleiben im Wachstum, plötzlicher Tod) und evtl.
als Folge hiervon, entstehende sekundäre Infektionen (Bakteriämien, Konjunktivitis,
Dermatitis).

Bei verhängnisvoll verlaufenden Fällen bleibt die Neutrophilie mit Verschiebung
nach links, verschwinden die eosinophilen Zellen, nehmen die Lymphozyten ab und
treten Degenerationserscheinungen der Zellen auf. Die schwersten Schädigungen und
die grösste Sterblichkeit treten in der 3. bis 6. Woche auf, das ist also innerhalb der,
bezw. im Anschluss an die Periode mit der mühsamsten Hb.Synthese.

Das Angebot von Hb.Baustoff steigt, sobald als das Ferkel ausser Muttermilch auch
andere Nahrung zu sich nimmt, worin unter anderem genügend Eisen und Kupfer
vorkommt. Durch die geringe Eisenreserve im Körper und den grossen Bedarf (schnelles
Wachstum) is die Hb.Synthese noch labil. Wenn die infizierten Ferkel in der Mutter-
milchperiode nicht zu sehr durch Enteritis und Anämie geschwächt sind, kann, im
Anschluss an die Aufnahme anderer Nahrung, die Wiederherstellung einen Anfang
nehmen. Die Anämie wird weniger, die Abwehr kräftiger, die Neutrophilie und die
Verschiebung nach links verschwinden, die eosinophilen Zellen kommen zurück, die
Lymphozyten vermehren sich und das Körpergewicht nimmt nach und nach zu.

Sind die Ferkel zu sehr geschwächt, dann wird die Aufnahme und die Absorption von
Nahrung zu wünschen übrig lassen, die Krankheit bekommt einen schleichenden
Charakter und es können, während einiger Monate, noch einzelne Todesfälle vor-
kommen.

Dasselbe kann geschehen, wenn nicht infizierte, eben erst entwöhnte Ferkel oder
junge, schnellwachsende Schweine in eine schwer infizierte Umgebung gebracht werden.

Das Angebot von Hb.Baustoffen ist bei ausgewachsenen Schweinen in der Regel
grösser (viel Eisen und Kupfer in der Nahrung, gute Eisenreserve im Körper) als die
Nachfrage (wenig Wachtstum). Diese stabile Hb.Synthese kann durch eine Strongy-
loideninfektion nicht mehr durchbrochen werden.

Durch besondere Umstände (Trächtigkeits-, Saugperiode, chronischer Blutverlust)
kann der Bedarf so gross werden, dass die Synthese wieder labil wird, woduch eine
Strongyloideninfektion wieder eine Chance erhält. So können die beiden, in der Literatur
erwähnten Todesfälle erklärt werden. In dem Fall, den MarOtell (29) beschreibt,
ist von einem kachextischen Schwein die Rede, dass an einer Enteritis mit Blutverlust
litt und in dem anderen von Spindler (41) von einem kachextischen Schwein, dass
durch eine vorabgehende Trächtigkeits- und Saugperiode geschwächt war, dann in der
Sonne durch Hitze befangen wurde und verendete.

Anämie, die eine Folge der Strongyloides Enteritis ist, entstanden in einer Periode
ungenügender Hb.Synthese und misst den Larven nur eine zufällige, zum Teil sekundäre
Rolle bei. Mit dieser Pathogenese sind die Phänomene und das Auftreten der Krankheit
in erster Instanz bei saugenden Ferkeln zu erklären.

Spindler, Hill und Zimmerman (41, 42, 43), die keine Blutuntersuchung anstellten,
messen den Larven eine bedeutsamere Rolle zu.

Das Vorhandensein der Larven in den Organen, ist auf sich selbst pathologisch,
ihr Verbleib dort ist jedoch nur von zeitlicher Art, sie sind auf dem Durchzug nach den
Därmen oder sterben ab. Die Feststellung vieler Larven im Körper von Schweinen,
die schon seit einiger Zeit an dieser Krankheit litten, kann eine Folge des, durch Anämie
verringerten Widerstandes sein.

Bei der mikrozytärcn, hypochromen Anämie von Ferkeln durch ein Zukurz an Eisen
und Kupfer kommen auch Hautabweichungen, Anorexie, Herzabweichungen und
plötzlicher Herzschlag vor. Dieselben Phänomene bei der strongyloiden Anämie nun
aus der Wirkung der Larven in der Haut und in den Muskeln erklären zu wollen, scheint
nicht richtig.

Therapie: Die Resultate einer Therapie, die sich auf das Verfüttern genügend Hb.
Stoffe besitzender Nahrung und das Ergreifen hygienischer Massregeln basierten,
wirkten sich in Suriname günstig aus.

10. Doyle, L. P., Mathews, F. P., Whiting, R. A.: J. Am. Vet. Med. Ass. 72, 491
(1928).

12. Grashuis, J.: Gemengde Voedermiddelen voor Runderen, Paarden, Varkens en
Pluimvee. Uitg. Mij. v. Diergeneesk.

17. Hamilton, T. S., Hunt, G. E., Mitchell, H. H., Carroll, W. E.: J. Agric. Res.
40, 927 (\'930).

18. Hamilton, T. S., Hunt, G. E., Carroll, W. E.: J. Agric. Res. 47, 543 (1933).

43. Spindler, L. A., Hill, C. H., Zimmerman, H. E.: North. Am. Vet. 24, 475 (1943).

J7. Venn, J. A. J., Mc.Cance, R. A., Widdowson, E. M.: J. of Comp. Path. 57, 314
(\'947)-

-)0. Wirth, D.: Grundlagen einer Klinischen Hämatologie der Haustiere. Zweite
Auflage (1950).

ONDERZOEK VAN HET WITTE BLOEDBEELD VAN CONTROLE EN PROEFÜIGGEN MET STRONGYLOIDES.

A. Controle biggen (licht geinfecteerd). B. Proefbiggen (zwaar geinfecteerd). B. i. Gestorven gedurende de proef. B. 2. Overleefden de proef.

Gemiddelde leeftijd in dagen, gemiddelde percentages, gemiddelde aantallen X 10³.

INVESTIGATION OF THE LEUCOCYTIC PICTURE OF CONTROL AND TEST PIGS WITH STRONGYLOIDES.
A. Control pigs (slightly infected.) B. Test pigs (heavily infected). B. 1. Died during experiment. B. 2. Survived experiment.
Mean age in days, Mean percentages, mean counts X 10³.

ONGESEGMENTEERDE EN GESEGMENTEERDE NEUTROPHIELEN.
NON-LOBULATED AND LOBULATED NEUTROPHILS.

In dit Tijdschrift (Jrg. 1950, blz. 1000) beschreef collega Dr De Maar
reeds de gang van zaken bij de premunisatie tegen de tristeza (gecom-
bineerde piroplasmose-anaplasmose-infectie) bij geïmporteerd rundvee
in de staat Sao Paulo. In de praktijk maakte ik deze preventieve behandeling
mede. Dezelfde praktijk leerde mij, dat van het moment der inoculatie met
virulent bloed tot de tijd, dat gezegd mag worden, dat immuniteit is op-
getreden, behoudens de dagelijkse temperatuurcontroles enorm veel werk

verzet moet worden om de gevolgen
van de artificiële besmetting onder
de duim te houden, de zwakte-
toestand en de anaemie te bestrijden,
de physiologische functies aan de
gang te houden en de te sterke
reacties op het toedienen der ver-
schillende chemotherapeutica te
voorkómen of op te heffen. Om
het kort te zeggen: Premunisatie
van b.v. een honderdtal uit Neder-
land geïmporteerde runderen in
Brazilië is als een bedrijf te be-
schouwen, waaraan nog vrij hoge
onkosten verbonden kunnen zijn.

Premunisatie is geen dwingende,
aan de import van buitenlands vee
gebonden overheidsmaatregel. De
importeurs bieden hun dieren uit
vrije wil aan, omdat deze anders
bij verkoop minder waard zijn en
omdat de eigenaren wel weten, dat
onbehandelde runderen practisch allen aan tristeza gaan lijden en zo
goed als zeker succomberen.

Voor Nederlands vee is deze premunisatie dus onontkoombaar, daar
anders de import illusoir genoemd kan worden.

Onvatbaarheid voor tristeza kan op verschillende wijzen bereikt worden;
dat is genoegzaam uit de literatuur bekend. Voorzover het anaplasmosis
betreft, heeft Theiler reeds jaren geleden de weg gewezen met het Ana-

^l) Naar Jefferson Anrade Dos Santos 1950 Instituto Biologia Animal: „Normas
praticas para a premuniçao de bovinos contra a tristeza parasitâria (piro- e anaplasmose).

Alhoewel de Braziliaanse veterinaire autoriteiten bij voorkeur zeker
niei geheimzinnig doen, is het toch vaak moeilijk op allerlei gebied sta-
tistisch materiaal in handen te krijgen, als b.v. vergelijkende sterftecijfer»
bij de diverse tegen tristeza toegepaste premunisatie-methoden. Zelfs
geldt dit voor mondelinge gedachtenwisseling, waarbij echter, naar ik
gemeend heb te begrijpen, zeker een gezonde collegialiteit blijkt tegen-
over de buitenwereld.

Van de wijze van premuniseren in de staat Sao Paulo, zoals beschreven
door collega Dr De Maar, was ik praktisch voldoende op de hoogte om

niet nieuwsgierig te zijn naar de gang van zaken in Rio de Janeiro, waar-
van het succes de laatste tijd zeer geroemd werd. De werkzaamheden
worden hier verricht door een afzonderlijke „Servi^o de Premuni^ao",
ressorterend onder de „Divisao de Defesa Sanitaria Animal" van het
Ministerio da Agricultura. De ambtelijke indeling is iets meer hiërarchiek
en hier achter te komen vereist, niettegenstaande de Braziliaanse collegae
zich steeds zeer behulpzaam tonen, nog al wat tijd en veel cruzeiros aan
transport. Het centrale punt is het Instituto de Biologia Animal, waar de
quarantaine-stallen zijn en de premunisatie-dienst gevestigd is onder leiding
van Dr Mussatché (photo i), die, na een telephoontje ,,van boven", ogen-
blikkelijk geheel tot mijn dienst was, hetgeen heel wat voor mij betekende,
mede omdat het laboratorium van genoemde collega een rendez-vous
bleek van buiten Rio wonende veterinarios, waaronder van wetenschap-
pelijke naam. Zo ontmoette ik daar Dr Jayme Moreira Lins De Almeida,
schrijver van een boek over wormen en o.m. van een monografie over
Echinococcosis.

Met de leiders van dergelijke inrichtingen in Brazilië is men al zeer
spoedig op zijn gemak, ook al geeft het Portugees van mijn kant niet direct
aanleiding tot een brillante conversatie.

Het eerst maakte ik een rondgang door de quarantainestallen; enorm
grote, luchtige houten stallen met cementvloer, ruime standen, waarin

steeds helder, vers en koel drinkwater voor elk rund apart; het geheel
in goede hygiënische omstandigheden. In de ligging wordt in hoofdzaak
voorzien door zaagsel (Port. marravalha), dat de tekenbesmetting tot nul
reduceert. Want vóór de premunisatie zijn teken (Port. Carrapatos) vol-
s*erkt taboe (photo\'s 2 en 3).

Indien geëigend infecterend bloed voorhanden is, begint men liefst zo
spoedig mogelijk met de premunisatie. Echter gaan daar steeds aan vooraf
vaccinaties tegen mond- en klauwzeer (vaccin Torres), houtvuur en
salmonellosis (Dublin). Enkele dagen daarna, als de genoemde entingen
geen temperatuurstijging meer veroorzaken, begint de eigenlijke
premunisatie.

In Rio wordt Anaplasma separaat van Piroplasma geïnoculeerd; in
Sao Paulo simultaan.

Eerst wordt anaplasmosis overgebracht, omdat het verloop voor de
patiënten zwaarder is dan van piroplasmosis. Het liefst neemt men jonge
runderen (1—2 jaar) in behandeling, terwijl het aldus geregeld moet
zijn, dat de aangeboden dieren in het winterseizoen van Brazilië (Maart
t/m September) aankomen.

Zo spoedig het vee op stal is, wordt het machinaal geschoren. De
opgestalde dieren worden hoofdzakelijk gevoerd met prima alfafahooi
uit de staat Parana, verder met het uitstekende krachtvoer dat in Bra-
zilië te koop is.

Voorop wordt gesteld, dat alle instrumenten welke men gebruikt,
gesteriliseerd zijn.

Als bloeddonor (Port. doador) neemt men een ouder rund van landelijk
ras. Het getapte, steriel opgevangen bloed wordt gedefibrineerd en 15
dagen in de ijskast bij 5° C. gehouden. De donor is tevoren getest op bru-
cellose en tuberculose.

Na de aangegeven koelperiode neemt men aan, dat de piroplasmata zijn
gedestrueerd, hetgeen in de praktijk bewezen kan worden geacht.

Noch bij de donor, noch bij het afgenomen gekoelde bloed kunnen
microscopisch de parasieten van de tristeza worden aangetoond, hetgeen
wel bekend is. Vast staat, dat het aldus "behandelde bloed Anaplasma-
houdend is. De runderen worden nu subcutaan ingespoten met 3 cc bloed,
waarna dagelijks de ochtend- en avondtemperatuur wordt opgenomen
(7 en 15 uur). In de buurt van de 25e dag na de inoculatie worden enkele
voorzorgen genoemen en wel:

2e dagelijks wordt een licht laxans toegediend b.v. 20 gram van een
mengsel natriumbicarbonaat-natriumsulfaat.

Na ruim dertig dagen verschijnen de eerste Anaplasmosis-symptomen.
Primair koorts, doch de hyperthermie begint bescheiden met avond-
verhogingen. In de volgende dagen is de temperatuur geleidelijk stijgend
(anaplasma-curven vindt men in De Maar\'s artikel). Deze loopt niet zo
hoog als bij de premunisatie-methode Sao Paulo, waar de dieren meer

verzwakt zijn dan in Rio, door de eerder uitgebroken en behandelde
piroplasmosis.

Bij het verschijnen van de koorts worden dagelijks bloedpreparaten
gemaakt om de graad der besmetting na te gaan. In de eerste koortsuren
ziet men bijna nooit Anaplasmata in het bloed. Er zijn enkele gevallen,
dat men parasieten ziet zonder koorts en ook koorts zonder parasieten.

Specifieke, voor 100 % betrouwbare medicamenten tegen anaplasmosis
zijn er niet. Het best bruikbare is nog wel Trypaflavine. Dit moet worden
gegeven, indien de algemene toestand van het dier nog gunstig is, in ieder
geval niet later dan de 5e dag na het optreden der ziekteverschijnselen.
Andere symptomen zijn: duidelijke anaemie, icterus, verlies van eetlust,
vermagering, pens-darmatonie, soms zenuwverschijnselen tot rabiës-
svmptomen toe.

De maagdarmatonie schrijft men graag toe aan het, aan het bloed ont-
trokken en in de ingewanden gedeponeerde ijzer en aan de vele biluribine.

Trypaflavine wordt gegeven in doses van 1 —2 gram, opgelost in 150—200
cc Aqua destillata, met voorzichtige injecties in de Vena jugularis; enkele
druppels buiten de vena geven zware plaatselijke oedemen. De dosis van
2 gram geldt alleen voor zware stieren.

Vóór het toedienen van Trypaflavine wordt i | uur tevoren een car-
diotonicum aangeraden. De praktijk leert dat dit zeker niet onnodig is.

Naast de Trypaflavine vinden nog toepassing extracten van milt en
beenmerg en preparaten met als basis leverantitoxinen. Daarnaast wor-
den dan nog gebruikt de Braziliaanse producten : Esplena \') en Protectum ¹).
Gebrek aan eetlust en algemene zwakte worden vaak bestreden met sub-
cutane, liefst intraveneuse injecties met 5 % isotonische glucose-oplossing.
In Sao Paulo wordt de glucose in 30 % steriele oplossing (1 liter
per dag) toegediend. De flutter-valve bewijst hierbij goede diensten.
Deze sterke glucose-injecties vragen een nauwkeurig acht geven op de hart-
toestand.

Uiteindelijk kan ook de bloedtransfusie worden aanbevolen bij zeer
ernstige gevallen van anaemie²), waarbij natuurlijk de donors goed geselec-
teerd moeten worden. In inrichtingen, waar regelmatig gepremuniseerd
wordt, is het bezit van een kleine bloedbank wel aan te bevelen.

Vooral in koelere streken treedt bij de premunisatie nog wel eens broncho-
pneumonie op, in verband met de sterk verlaagde avond- en nacht-
temperaturen. In Rio worden goede resultaten verkregen met enige
dagelijkse giften van 30 gram Sulfamerazine. In Sao Paulo bleek Anaseptil
zeer werkzaam.

Optreden van gasoedeem en -gangreen is praktisch altijd te wijten aan
onvoldoende rein behandelingsmateriaal of onvoldoend gedesinfecteerde
injectieplaatsen. De behandeling, zo nodig hier toegepast, bestaat uit
specifieke seruminjecties en penicilline (3 dagen 1.000.000 E.).

Wordt het premunisatie-proces tegen anaplasmosis als afgelopen be-
schouwd (geen bloedparasieten, normale temperatuur, hersteld van anaemie,

1 ) Protectum; Labortherapeutica S. A. Sao Paulo; is een algemeen antitoxicum uit vers
levermateriaal bereid.

goede eetlust e.d.) dan volgt de premunisatie tegen Piroplasma bigeminum.
Daarvoor wordt subcutaan 3 ec ongekoeld, gedefibrineerd bloed geïnjec-
teerd en worden wederom de ochtend- en avondtemperaturen gecontroleerd.

10—15 dagen na de infectie verschijnen de eerste symptomen van
piroplasmosis [koorts (hoger dan bij anaplasmosis), anaemie, icterus,
parasieten in het bloed, vaak nog begeleid door Anaplasmata, welke
echter spoedig weer verdwijnen].

Het bloed van deze dieren wordt 3 X daags gecontroleerd en op het
moment, dat circa 30 % der erythrocyten is geïnfecteerd, wordt Trypaan-
blauw (0,5—0,6 gr. in 60 c.c. Aq.dest.) intraveneus toegediend. Ook kan
een Trypaflavine-injectie herhaald worden in iets lagere dosering dan
Trypaanblauw.

Andere aanbevolen piroplasmosis-preparaten zijn: Babesan, Piroparv,
Zothélone en Acaprine, welke elkaar in werking niet veel ontlopen, met een
zekere preferentie voor Acaprine.

Ook tijdens het verloop van piroplasmosis dienen de dieren in conditie
gehouden te worden. In Sao Paulo beviel mij vooral Robasfer bij de be-
strijding van anaemie, als de bloedparasieten begonnen te verdwijnen;
het werkte opwekkend en eetlustbevorderend.

In Brazilië kan 5—8 dagen na de genezing van de piroplasmosis weder
een koortsaanval (40—41⁰) optreden met anaemie, icterus en petechiën
op de zichtbare slijmvliezen; in een enkel geval haemoglobinurie. Dit
betekent dan een verschijnen van de Babesiella argentina. Deze parasieten
zijn zelden in het periphere bloed te vinden; zij blijven veelal visceraal.
De behandeling met Trypaflavine (0.5 gr.) is vrijwel afdoend. Het op-
treden van deze bloedparasiet is echter zeer sporadisch.

Als de bloedziekten nu overwonnen zijn, worden in Rio de Janeiro de
behandelde dieren met tekenlarven bezet. Daarvoor bewaart men in het
laboratorium in vochtige petrischalen de larven uit volgezogen wijfjes^l)
verkregen. Daarop worden de runderen nog 40 dagen geobserveerd en
vervolgens vrijgegeven.

Het gehele proces der premunisatie duurt i 4 maanden. De kosten voor
de eigenaars zijn iets verschillend, doch over het geheel laag, omdat in
Rio de Janeiro alleen de voedingskosten behoeven te worden betaald.

Geheel ongevaarlijk voor het leven is deze behandeling niet. De beide
samenstellende ziekten der tristeza, n.1. piro- en anaplasmosis, kunnen vrij
foudroyant verlopen, waarbij ook de gevolgen van acclimatisatie (waar-
over later eens. D.) zich kunnen doen gelden.

Van de zijde van het hart dreigt bij belangrijke anaemie door het
gebruik van therapeutische injecties vaak groot gevaar. Abortusgevallen
zijn op een premunitie-inrichting schering en inslag. Retentio secundi-
narum, endometritiden en mastitiden worden daarna vaak gezien. Ook
heeft men nogal eens te kampen met arthritis en tendovaginitis, alle
omstandigheden, welke de premunitietijd aanmerkelijk kunnen verlengen.

Overweging verdient het dan ook m.i. om na te gaan of de premunisatie
niet in het exportland kan geschieden. Theoretisch bestaat de mogelijk-
heid en men omzeilt al dadelijk het gevaar van abortus, hetgeen direct van
groot economisch belang is, terwijl de invloeden der acclimatisatie uitge-

schakeld zouden zijn en de dieren tijdens hun behandeling niet behoeven over
te schakelen op buitenlandse voedingsmiddelen. Naar mijn mening zijn
op het oog aanwezige praktische moeilijkheden ook te ondervangen, indien
daarbij voldoende contact met Brazilië wordt onderhouden. In ieder geval
zou de proef toch wel genomen kunnen worden.

Hoe meer contact wordt verkregen met veterinaire instanties en in-
stellingen in Brazilië, destemeer blijkt, dat de veterinaire wetenschappen
hier veelal op extensieve basis, doch gewoonlijk op hoog peil worden
beoefend. De Nederlandse diergeneeskundige literatuur is voor Braziliaanse
collegae onleesbaar, dus onbereikbaar. Omgekeerd staat de zaak anders.

Reeds spoedig kan men, al is men kort in het land, de technische lite-
ratuur volgen en begrijpen, en dan blijkt het opmerkelijk hoe verwijzingen
naar Nederlandse auteurs ontbreken, behoudens dan t.a.v. publicaties,
aangehaald in buitenlandse, tijdschriften of voordrachten op internatio-
nale congressen.

Nederlands vee-export heeft de grootste belangen in Brazilië, terwijl
het interessant geacht moet worden te weten, wat hier met het Nederlandse
vee gebeurt en hoe het over het algemeen beoordeeld wordt.

Brazilië bezit zelfs een periodiek „Gado Hollandes" (vert. Hollands vee)
gewijd aan de verbetering (Port. fomento) en vooruitgang (Port. progesso)
van het ras.

Eigenlijk is het dan ook jammer te moeten constateren, dat aan de
Nederlandse vertegenwoordiging in Brazilië een jong, energiek dierenarts
ontbreekt, die Nederland op de hoogte kan houden van het wel en wee van
ons importvee, van de stand der toegepaste veterinaire wetenschappen in
dit land en omgekeerd Brazilië op de hoogte kan brengen van Nederlandse
hulpmiddelen om het wee van onze veerassen te lenigen.

In Nederlands belang zou in die geest veel bijgedragen kunnen worden,
waarvan treffende voorbeelden zouden zijn aan te halen.

Schrijver bericht over de in Rio de Janeiro gevolgde werkwijze bij de
premunisatie tegen Tristeza, vermeldt de complicaties, welke zich daarbij
kunnen voordoen en wijst op de betekenis der behandelingsmethode voor
de import van Nederlands vee.

The author describes the method of premunition against Tristeza as applied in Rio
de Janeiro; he mentions such complications as may occur and stresses the importance
of the method of treatment as regards the import of Dutch cattle.

L\'auteur fait un exposé de la méthode suivie à Rio de Janeiro pour la prémunition
contre le mal dit „Tristeza", en signalant les complications qui peuvent se produire
à ce propos et en insistant sur l\'importance de la méthode de traitement pour l\'impor-
tation de bétail néerlandais.

Der Verfasser berichtet über eine in Rio de Janeiro befolgte Arbeitsweise bei der
Praemunition gegen „Tristeza", erwähnt die Komplikationen, die sich hierbei vortun
können und verweist auf die Bedeutung der Behandlungsmethode für den Import
von niederländischem Vieh.

In 1946 heb ik deze ingreep toegepast bij een rund, dat sinds enkele
dagen verschijnselen vertoonde van een beginnende abortus; doordat
de cervix zich onvoldoende opende werd tot een sectio overgegaan.

De algemene toestand van de patiënt was slecht. Onder chloralhvdraat-
narcose werd geopereerd; deze narcose beviel uitstekend; tijdens de
operatie, welke ongeveer een uur duurde, werd geen pijnreactie waar-
genomen. In de Amerikaanse literatuur wordt echter deze intraveneuze
chloralhydraatnarcose bij een sectio caesarea ontraden, daar meermalen
werd vastgesteld, dat de patiënt de operatie goed doorstond, maar de vol-
gende dag niet opstond en stierf. Bij sectie bleek dan uitgebreid longoedeem
te bestaan. Dit schijnt een van de redenen te zijn, waarom men in Amerika
deze operatie als regel bij het staande dier uitvoert.

In ons land is deze methode gevolgd door de collegae H. H. J. Frederiks
en E. J. Voute (T. v. D. 1949 p. 904); aan deze methode kleven verschil-
lende bezwaren. In het zeer interessante artikel van beide collegae worden
reeds enige genoemd en wel de moeilijkheid, de uterus in de gemaakte
operatiewond te brengen en te houden, evenals uitpuilende darmlissen etc.

De collegae K. v. d. Laan en T. v. d. Laan noemden in een belang-
wekkend, boeiend verslag van een sectio caesarea (T. v. D. 1951 p. 712)
als verder bezwaar nog het niet volledig in de hand hebben van het staande
dier en dat men speciaal bij een torsio uteri veel last zal krijgen van darm-
lissen. Dit laatste is mij inderdaad ook gebleken, toen ik de operatie uit-
voerde bij het staande dier met een torsio uteri. Het was vrijwel onmogelijk
de uterus in de operatiewond te krijgen. Verder is het bij het staande dier
wel dringend gewenst, dat men geassisteerd wordt door een collega,
hetgeen ook niet te allen tijde te verwerkelijken is. Mijn voorkeur gaat
dan ook uit naar de operatie bij het liggende dieren onder algemene
narcose uit te voeren.

Gezien de ervaringen in Amerika met chloralhydraat lijkt het nuttig
een ander narcosemiddel te gebruiken. De patiënt, welke ik in 1946 onder
chloralhydraatnarcose opereerde, stierf de volgende dag, zonder te zijn gaan
staan; ook bij dit dier bleek longoedeem te bestaan. De algemene toestand
van de patiënt vóór de operatie was echter dermate slecht, dat geen
algemene conclusies mogen worden getrokken.

Merkwaardig is intussen dat tegenover de Amerikaanse mening (o.a.
geformuleerd door L. A. Gendreau, Journ. Am. Vet. Assoc. Mei 1947)
de opvatting van de Engelse collegae staat (Wright, Vet. Ree. Oct. 1948).
Wright, Gould e.a. gebruiken wel chloralhydraat; bezwaren bij het
gebruik hiervan, schijnen zij niet te zien.

Van betekenis lijkt het mij, hierover ook in ons land eens van gedachten
te wisselen, vooral wanneer hierbij ook de andere tot onze beschikking
staande narcosemiddelen betrokken worden. Ik heb voor verschillende
ingrepen enige malen de intraveneuze anavenol-K (I.C.I.) bij het rund
toegepast. Hiermede wordt een korte, niet zeer diepe narcose bereikt,
welke door herhaalde intraveneuze injectie kan worden verlengd. Geheel
en al bevredigt mij deze narcose echter niet; vandaar dat bij de hieronder

beschreven patiënt getracht werd door middel van intraveneuze rapidorm-
injectie een bevredigende narcose te verkrijgen. Rapidorm heb ik sinds
enige tijd toegepast bij het varken en het geeft een zeer bruikbare narcose
speciaal bij de sectio caesarea bij de zeug. Voordeel is o.a. dat slechts een
zeer kleine hoeveelheid behoeft te worden ingespoten; als nadeel geldt
ook hier wel, dat de narcose van zeer korte duur is, zodat de injectie
herhaald dient te worden. De narcose, welke door middel van de intrave-
neuze rapidorm bij het rund werd verkregen, bevredigde in het geheel niet;
wellicht kan echter een andere dosering betere resultaten geven. Door mij
werd vast gehouden aan het schema voor varkens en deswege 12 cc, 6 cc,
4 cc respectievelijk na 10 en 30 minuten intraveneus bij een rund van on-
geveer 450 kg ingespoten.

Deze narcose heb ik toegepast bij een rund, waarbij mijn hulp 30 Juli
1952 \'s middags om 4 uur door de eigenaar J. de V. te L. werd in-
geroepen. De eigenaar deelde mede, dat hij de vorige dag de patiënt
reeds uit het land had meegebracht omdat hij geobserveerd had, dat het
dier niet goed was. Volgens de eigenaar moest het dier 19 Augustus voor de
derde maal kalven; 30 Juli \'s morgens meende hij de reden van het niet
goed zijn te hebben gevonden, toen hij vaststelde, dat het dier aan het
kalven was en dus aborteerde. De banden waren weg, de gehele morgen
en middag lag het dier heftig te persen zonder enig succes. Bij het onder-
zoek om 4 uur werd een kennelijk in par tu zijnd rund aangetroffen; in
de vagina werden geen bijzonderheden vastgesteld, de cervix was practisch
geheel gesloten, terwijl rectaal kon worden vastgesteld, dat de positie van
de uterus normaal was. Uier had het dier in het geheel niet gemaakt,
hetgeen naar onze mening niet zo verwonderlijk was, gezien de kalfdatum.
Besloten werd nog enige uren af te wachten; toen echter om 8 uur de
toestand ongewijzigd bleek werd besloten tot een sectio caesarea.

Om het heftige persen uit te schakelen werd 5 cc astracaine epiduraal
gegeven, waardoor dit na 5 minuten geheel ophield. De bovenbeschreven
rapidormnarcose werd gegeven, waarbij zorg werd gedragen, dat het dier
in linker zijligging kwam; voor- en achterbenen werden gefixeerd en het
operatieveld werd geschoren, gereinigd en gedesinfecteerd. Als operatie-
methode was gekozen de rechterflank-laparotornie, waarbij dus een huidsnede
van ongeveer 40 cm wordt aangebracht evenwijdig aan de laatste rib en een
handbreed voor de tuber coxa. De onderste wondhoek bevindt zich nog
iets lager dan de liesplooi; hiermede werd beoogd te bereiken, dat na
opening van de uterus, inhoud van dit orgaan niet in de buikholte zou
vloeien.

Deze gedachtengang bleek juist te zijn; het was zeer eenvoudig op deze
wijze te bereiken, dat alle uterusinhoud buiten de buikholte terecht kwam,
hetgeen nog extra werd nagestreefd door er zorg voor te dragen, dat alleen
de romp van de patiënt op de matras kwam te liggen. Na klieven van
huid, spieren en peritoneum werd de arm in de buikholte gebracht en
de uterus in de operatiewond door deze te pakken op de plaats waar zich
de calcaneus van de vrucht bevond. Op twee plaatsen, ongeveer 5 cm uit
elkaar gelegen, werd een teugel in de uteruswand bevestigd van 40 cm lengte.
Uiteraard werden deze teugels in de serosa muscularis van de uterus
aangebracht. Beide teugels werden aan een leekhelper, welke zich tegenover
mij, aan de rugzijde dus van de patiënt, bevond, gegeven. Door geringe
tractie hield deze helper de uterus in de operatiewond. Tussen beide

teugels werd door middel van een 30 cm lange snede de uterus geopend.
De leek-helper bewoog beide handen uit elkaar, vruchtwater vloeide af
en kwam volkomen buiten de buikholte en de vrucht kon op eenvoudige
wijze na repositie van de tarsaal-ligging worden geëxtraheerd. Verrassend
was, dat het een voldragen levend kalf van ongeveer 40 kg bleek te zijn.
De eigenaar deelde thans mede, dat het rund tweemaal gedekt was; de
kalfdatum ig Augustus was berekend vanaf de tweede dekking. Blijkbaar
is het dier toch reeds bij de eerste dekking bevrucht.

De uteruswond werd met een enkelvoudige doorlopende zijdehechting
gesloten. Ook hierbij waren de aangebrachte teugels van veel nut en
moeilijkheden deden zich bij deze hechting niet voor. De secundinae
konden niet worden verwijderd. De buikwandwond werd etappegewijs
gesloten.

Op de uteruswond werden 4 tubes penzal 100.000 E. gespoten, terwijl
ook tussen de verschillende spierlagen deze hoeveelheid werd aangebracht.
Intramusculair kreeg de patiënt direct nog 1.000.000 E. procaine-penicilline.

Door een ongelukkige, toevallige samenloop heeft mijn assistent collega
W. Veenendaai. de operatie niet kunnen bijwonen. De nabehandeling
heeft hij echter op zich genomen, daar ik 31 Juli met vacantie ging.

Het herstel heeft een ongestoord verloop gehad; twee dagen na de ope-
ratie gaf de patiënt reeds 5 liter melk per maal. De cervix was echter nog
steeds zeer onvoldoende geopend. Tweemaal werd het rund door collega
Veenendaal ingespoten met 20 mg stilboestrol ; na zes dagen kwamen
de secundinae af. Eind Augustus werd tweemaal een Albrechtsen-behan-
deling toegepast met een week tussenruimte, welke een zich ontwikkelende
endometritis purulenta deed genezen. Het persen, dat het dier de eerste
weken zo nu en dan nog deed, hield toen ook op.

Op 15 September was het rund voor de eerste maal tochtig. De operatie-
wond was per primam genezen behalve een plekje in de onderste wondhoek.

Het is mij gebleken, dat een sectio caesarea bij het rund, ook al beschikt
men niet over deskundige hulp, in de praktijk zeer goed is uit te voeren.

De auteur beschrijft een sectio caesarea bij een rund met onvoldoende
ontsluiting van de cervix. De operatie werd onder algemene narcose
volgens de rechterflank-laparotomie uitgevoerd.

A description is given of a sectio caesaria in a cow with insufficiënt opening of the
cervix. The opération took place under général narcosis and laparotomy was performed
in the right flank.

Description de l\'opération césarienne pratiquée sur une vache dont le col utérin
s\'ouvrait insuffisamment. Opération effectuée sous anesthésie générale et par lapa-
rotomie à droite. Le rétablissement s\'est fait sans autres difficultés.

Es wurde ein Kaiserschnitt beschrieben, der bei einem Rinde mit ungenügender
Öffnung des Gebärmutterhalses ausgeführt wurde. Die Operation wurde unter all-
gemeiner Narkose, zufolge des rechtsflankigen Bauchschnittes (Laparotomie) ausgeführt.
Die Wiederherstellung hatte einen ungestörten Verlauf.

Is volledig en blijvend herstel mogelijk van zogenaamde lekspenen bij de koe door
chirurgische behandeling buiten de lactatieperiode ? Zo ja, welke operatie kan daarvoor
worden aangegeven ?

Volledig en blijvend herstel van lekspenen door chirurgische behandeling zal in
de meeste gevallen niet mogelijk zijn. Immers, wanneer de kringspier, die het tepel-
kanaal afsluit, is verwoest (en dit is toch de oorzaak van de lekspeen), zal door operatie
deze kringspier niet terugkomen. Is nog een gedeelte ervan behouden gebleven, dan
kan men proberen het tepelkanaal te vernauwen door tijdens de droogstand een ver-
wonding van het onderste gedeelte van het tepelkanaal aan te brengen door één snede
met het dubbel snijdende lancet (geen „kruissnede" dus).

De tepel moet dan natuurlijk verder met rust worden gelaten en de te verwachten
cicatrisatie kan misschien verbetering van het euvel geven.

Rapport Studiegroep Veeteelt, Varkensziekten en enkele andere dierziekten
in Amerika.

Varkenspest is de belangrijkste der varkensziekten in de V.S. van Noord-Amerika.
Als hulpmiddel voor de diagnose wordt in twijfelgevallen bij levende dieren vaak ge-
bruik gemaakt van de bepaling van het witte bloedbeeld. Een vermindering van het
aantal witte bloedcellen tot minder dan 9000 per mm wordt als een aanwijzing voor de
aanwezigheid van varkenspest beschouwd. Histologisch onderzoek der hersenen vooral
geldt vrij algemeen als een waardevolle, weinig tijd en moeite eisende methode om
in verdachte gevallen de diagnose op snelle wijze te doen stellen.

Binnen het virustype van de varkenspest heeft men in Amerika varianten kunnen aan-
tonen, die antigenetische verschillen vertonen.

Het „lapinized" vaccin tegen de varkenspest staat momenteel in het centrum der
belangstelling. Het biedt het bijzonder grote voordeel ten opzichte van het kristal-
violetvaccin, dat het reeds na 4—7 dagen een volledige immuniteit achterlaat, hetgeen
de bestrijding der ziekte gemakkelijker en minder kostbaar maakt.

Vlekziekte heeft in de V.S. van Amerika een veel ernstiger karakter dan in Nederland.
Vele bedrijven zouden geen biggen kunnen groot brengen als niet onmiddellijk na de
geboorte geënt werd. Als methode wordt de hier van ouds bekende LoRENTZ-enting
toegepast en wel vaak op zo jeugdig mogelijke leeftijd. Zieke varkens worden behandeld
met serum en 4000—6000 E procaine-penicilline per kg lichaamsgewicht.

Ziekten van pasgeboren biggen genieten een grote belangstelling door de grote ver-
liezen, welke zij aanrichten. Er werd kennis genomen van een methode, waarbij biggen
direct na de geboorte kunstmatig opgevoed werden ter verkrijging van hoogst gevoelige
proefdieren.

Een doelmatige verwarming van de omgeving der pasgeboren biggen heeft in de
praktijk der varkensfokkerij grote diensten bewezen. Voor Nederland met zijn wisselend
klimaat verdient dit punt de grootste aandacht.

In het algemeen heerst de mening, dat de massale biggensterfte gedurende de eerste
io dagen niet geweten moet worden aan onvoldoende voeding van de zeug tijdens
de drachtigheid. Uit enkele gegeven voorbeelden blijkt echter, dat voeding van de
drachtige zeug in bepaalde gevallen wel een factor van betekenis kan zijn voor het wel
en wee van de jonge biggen. Hiernaast wordt de aandacht gevestigd op twee ziekte-
beelden (infectieuse gastro-enteritis, anaphylactische shock) welke met zekerheid in
Nederland nog niet zijn aangetoond, doch welker aanwezigheid k priori niet onwaar-
schijnlijk is.

Enteritis vertegenwoordigt een zeer belangrijke schadepost bij varkens in Amerika.
In verband met het grote belang van het vitamine B-complex voor het ontstaan van
een aantal enteritis-vormen, wordt in de eerste plaats aandacht gevestigd op het belang,
dat men in Amerika hecht aan de bijvoeding van vitamine Bi2 en antibiotica en wordt
gemaand tot voorzichtigheid en diepgaand onderzoek, alvorens de Amerikaanse con-
clusies voor Nederland kunnen worden aanvaard.

Verder werden bestudeerd: varkensbrucellose, steriliteit bij het rund, bereiding van
Pasteurellaserum, voeding van jonge kalveren, listeriosis, antigeenstructuur van rode
bloedcellen bij runderen en hondezickte-vaccin, terwijl literatuur-gegevens over penicil-
line worden verstrekt.

Verwijzingen naar literatuurbronnen ontbreken. Dit zeer belangwekkende boekje
is aan de Rijksscruminrichting voor ƒ 1.50 te verkrijgen.

Microben, als vrienden en vijanden van de mens, Dr L. E. den Dooren de
Jono. Deel II.

Het tweede deel van „Microben, als vrienden en vijanden van de mens", geschreven
door Dr. L. E. den Dooren de Jong, is onlangs bij de uitgeverij H. Nelissen te Bilt-
hoven verschenen (1953). Het is een vrij omvangrijk werk geworden, — van ruim
380 bladzijden — waarin vele belangrijke hoofdstukken voorkomen. We noemen hier-
van: sterilisatie en desinfectie, de sulfonamiden en hun toepassingen, de antibiotica
en hun toepassingen, de microbiologie van het houdbaar maken van voedsel, industriële-,
landbouw-, melk- en zuivel-, water- en afvalmicrobiologie.

De auteur is er zeer zeker in geslaagd een goed inzicht te geven over al deze onder-
werpen. De ruim 120 illustraties, microfoto\'s en electronenfoto\'s zijn voor het overgrote
merendeel goed en sluiten op uitstekende wijze bij de tekst aan.

Voor vrijwel ieder, die zich op enigerlei wijze met microbiologische problemen bezig
houdt, is het een aanbevelenswaardig werk. De uitgever heeft het op keurige wijze,
smaakvol gebonden, uitgegeven. (De prijs bedraagt f 18.50).

Bij de invoer van honden, katten en apen in Suriname dienen de volgende bescheiden
overgelegd te worden:

1. Een schriftelijke verklaring van de burgemeester van de gemeente van herkomst
van het in te voeren dier, dat aldaar geen rabiës voorkomt en gedurende de laatste
vier maanden ook niet is voorgekomen;

2. een schriftelijke verklaring van een dierenarts ter plaatse van inlading (afgegeven
niet eerder dan 7 dagen voor het vertrek uit Nederland), waaruit blijkt dat het dier
voor het vertrek is gekeurd en daarbij geen tekenen van hondsdolheid zijn waar-
genomen en dat het dier in een goede gezondheidstoestand verkeerde;

3. een schriftelijke verklaring van de gezagvoerder van het vaar- of vliegtuig waarmede
het dier is vervoerd, waaruit blijkt dat het gedurende de reis niet ont- of verscheept
is geweest, dat het zover hem bekend, niet in aanraking is geweest met andere dieren
van de wal of van andere schepen of vliegtuigen komende, en dat, eveneens voor
zover hem bekend, aan boord zich geen geval van hondsdolheid heeft voorgedaan.

Wanneer deze bescheiden bij de invoer niet alle drie kunnen worden overgelegd,
wordt het dier voor de duur van minimaal vijf maanden in quarantaine genomen.

De vervoersmaatschappijen als de K.N.S.M. en de K.L.M. zijn van deze bepalingen
volkomen op de hoogte en plegen aspirant reizigers dan ook in te lichten. Het komt
echter herhaaldelijk voor dat reizigers met een hond in Suriname aankomen en de drie
eerder genoemde bescheiden niet kunnen overleggen. Veelal wordt dan een vaccinatie-
bewijs tegen rabiës overgelegd, onder mededeling, dat de dierenarts die dit bewijs ver-
strekte, verzekerde, dat dit bewijs voldoende was om toelating in Suriname te verkrijgen.

Vaccinatie tegen rabiës wordt in Suriname niet gevraagd en een vaccinatiebewijs
wordt niet geaccepteerd in plaats van een der drie bovengenoemde bescheiden. Vanzelf-
sprekend is een reiziger, die tracht een hond in te voeren onder dekking van een vaccina-
tiebewijs tegen rabiës, ernstig misnoegd over de dierenarts, die hem onkosten deed maken
voor de vaccinatie, als hij verneemt dat het vaccinatiebewijs niet wordt geaccepteerd
en dat zijn hond in quarantaine wordt genomen. •

Nadrukkelijk moet hier worden vermeld, dat bovenstaande bepalingen uitsluitend
gelden voor Suriname en niet voor de Nederlandse Antillen (Curagao, Aruba, enz.),
waar andere bepalingen bestaan.

Een nieuwe wet ter voorkoming en bestrijding van dierziekten in Suriname is in
voorbereiding. Zodra deze van kracht wordt zal daarvan mededeling worden gedaan.

WET van 2 Januari 1953 tot wijziging van de Wet bestrijding tuberculose
onder het rundvee (Stb. 1952, 352).

Artikel 1. In de Wet bestrijding tuberculose onder het rundvee worden de volgende
wijzigingen aangebracht:

1. In artikel 6 onder a wordt in plaats van „een in artikel 2 bedoelde organisatie\'
gelezen: een in artikel 4 bedoelde organisatie;

2. In artikel 11, eerste lid, wordt in plaats van „de eigenaar van een rund of van
een veebeslag" gelezen: de houder van een rund of van een rundveebeslag;

3. In artikel 11, derde lid, onder a wordt in plaats van „een in artikel 2 bedoelde
organisatie" gelezen: een in artikel 4 bedoelde organisatie.

Staat van de gevallen van besmettelijke veeziekte in Nederland voorgekomen
gedurende de maand Januari 1953.

Veepest (pestis bovina), longziekte der runderen (peripneumonia contagiasa bovum), honds-
dolheid (lyssa), schaapspokken (variola ovina) cn kwade droes (malleus) zijn in Nederland
resp. sedert 1869, 1887. 1923, 1893 en 1917 niet voorgekomen.

Secretariaat: Dr W. A. de Haan, Lessinglaan 104, Utrecht. Tel. 03400—11413
Gironummer 511606 ten name van de Maatschappij v. Diergeneeskunde.

Zoals in de eerste aankondiging van de ingestelde hulpactie is meegedeeld, was het
toen nog niet mogelijk enerzijds een volledige opgave te doen van de geleden schade en
anderzijds omtrent de hulp, die tot herstel ervan uit eigen kring nodig zal zijn.

De oproep, die niet langer uit mocht blijven, moest daarom uiteraard enigszins vaag
worden gesteld.

Inmiddels is gebleken, dat bij velen grote bereidheid bestaat om onze gedupeerde
collegae te helpen.

Bij het bepalen van de grootte van de bijdrage blijkt er echter behoefte te bestaan
aan concreter gegevens omtrent de omvang van de hulp, die van de zijde van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde behoort te worden geboden.

Thans is door schriftelijk en zoveel mogelijk persoonlijk contact met de betrokkenen
uit de rampgebieden een duidelijker beeld ontstaan omtrent de directe gevolgen van de
ramp voor 32 dierenartsen, hetzij door schade aan have en goed, hetzij door
derving van inkomsten of beide.

Het is nu bekend, dat bij 12 collegae ernstige schade is toegebracht aan huis, huisraad, apotheek
en instrumentarium etc.

Verder zullen 14 collegae voor korte of lange tijd geheel of gedeeltelijk hun inkomsten derven,
sommigen wellicht voor enkele jaren.

In vefband met deze gegevens is een ruwe berekening gemaakt van het totaal bedrag,
dat nodig zal zijn om derving van inkomsten op te vangen en aanvullende hulp te kunnen
bieden voor de vergoeding van materiële schade. Op grond van alle beschikbare gegevens
zal minstens ƒ 75.000.— nodig zijn om behoorlijke hulp te kunnen bieden. Hierbij
wordt natuurlijk rekening gehouden met schadeloosstellingen door andere instanties.

Aan de hand van deze meer concrete gegevens is het nu ook mogelijk geworden enige
suggesties te doen omtrent de grootte van de bijdragen, die het Hoofdbestuur hoopt te
ontvangen.

Als algemene leidraad kan, op grond van hel bovenstaande, als minimumbijdrage worden aangegeven
i\'/₂ % van de jaarinkomsten.

Zonder twijfel zullen alle dierenartsen reeds op velerlei wijze gehoor hebben gegeven
aan de nationale oproep om hulp.

Het is dan ook te verwachten, dat niet alle collegae deze minimum bijdrage
nu nog zullen overmaken.

Bij het ter perse gaan van deze aflevering kon nog geen volledige verantwoording
worden gedaan van de reeds overgemaakte bedragen.

Met grote voldoening kan nu reeds worden meegedeeld, dat flinke bedragen zijn
overgemaakt, waaronder één van f 500.—

In het kader van het Nederlands-Belgisch cultureel accoord is Dr H. A. Meyling
te Utrecht door de Medische Faculteit van de Universiteit te Gent uitgenodigd
voor het houden van enige voordrachten over het autonome zenuwstelsel.

Het programma voor het 33ste Natuur- en Geneeskundig Congres, dat gehouden
zal worden op 7, 8 en 9 April a.s. te Leiden, vermeldt o.a.:

14.00 ie Algemene Vergadering in het Groot Auditorium van de Universiteit,
17.30 Ontvangst door het gemeentebestuur,
20.00 Gezellig samenzijn in „Het Gulden Vlies".

Van 9.00—12.40 uur vergaderingen der afdelingen Wis- en Natuurkundige, Biolo-
gische, Geneeskundige en Geologisch-Geografische Wetenschappen.

In de derde afdeling (Geneeskundige Wetenschappen) spreekt o.a. Prof. Dr J. D.
Verlinde te 9.55 uur over: „Beschouwingen over immunisatie tegen poliomyelitis."
In de middag zijn er verschillende excursies o.a. bezoek aan het Rijkszuivelstation.
Om 18.30 uur vindt de Congresmaaltijd plaats in de Sociëteit Minerva.

Van g.00 tot 12.30 vergaderen weer de verschillende afdelingen. De onderafdeling
Diergeneeskunde vergadert in de Collegezaal van de Otologische Kliniek.

Het programma voor deze vergadering, die onder voorzitterschap zal staan van de
Heer E. J. A. A. Quaedvlieg, luidt:

9.00 uur Prof. Dr J. A. Beijers. De behandeling van streptococcen- en andere masti-
tiden van het rund.

11.00 ,, G. M. van Waveren, Tuberculose-ondcrzoek bij runderen met P.P.D.-
tuberculine.

^m-45 „ P. Sjollema, Over a-specifieke reacties bij tuberculinatie en hare oorzaken.

Hierna zal een voorzitter van de onderafdeling moeten worden gekozen voor het
34ste Congres.

Men wordt lid van het Congres door — onder vermelding van naam en qualiteit
en volledig adres -— de contributie op de postrekening der Vereniging „Het Neder-
lands Natuur- en Geneeskundig Congres" te storten (gr. 36711, Amsterdam).

De congreskaart en het programma kunnen aan het congresbureau in ontvangst
worden genomen.

Gewone leden betalen tot wederopzegging en gedurende minstens twee achtereen-
volgende jaren vier gulden; zij ontvangen een exemplaar van de Handelingen. Tegen
storting van vijf gulden kunnen ook belangstellenden alle vergaderingen van dit congres
als tijdelijk lid bijwonen.

Studerenden aan een Nederlandse Universiteit of Hogeschool kunnen zich op ver-
toon van hun inschrijvingskaart voor de cursus 1952/1953 als tijdelijk lid laten in-
schrijven tegen betaling van éénmaal drie gulden. Tijdelijke leden kunnen tegen be-
taling van nog vier gulden een exemplaar van de Handelingen ontvangen.

Zowel gewone als tijdelijke leden kunnen zich tijdens het congres opgeven aan het
congresbureau.

Dinsdag 7 April van li uur tot 17 uur in de Gewelfkamer naast het Groot
Auditorium der Academie, oude vleugel, Rapenburg 73.

Woensdag 8 April van 9 tot 14 uur in het Laboratorium voor Anatomie aan de
Wassenaarseweg.

Donderdag 9 April van 9 tot 12.30 uur in het Laboratorium voor Anatomie.
De leden van het Congresbureau zullen herkenbaar zijn aan rood-wit-blauwe onder-
scheidingstekens.

Hierbij wordt nog eens herinnerd aan het bericht in de aflevering van 1 September
1952 van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde, pag. 652, waarin meegedeeld wordt,
dat, teneinde meer uniformiteit in taal en stijl te verkrijgen, de Redactie zich het recht
voorbehoudt artikelen, wat taal, stijl en punctuatie betreft te wijzigen. Hierbij zal er zorg
voor worden gedragen, dat de inhoud der artikelen niet wordt geschaad.

In verband hiermee wordt de scribenten nogmaals dringend verzocht hun copie
uitsluitend in machineschrift in te zenden.

Bovendien zal het werk van de Redactie vergemakkelijkt worden, wanneer de artikelen
zijn getypt met brede marge en interlinie.

Het is gebleken, dat er behoefte bestaat aan een advertentie-rubriek ten behoeve
van collegae, die in de vorm van een kleine annonce b.v. een gebruikt instrument, een
boek, een tijdschrift etc. te koop vragen of aanbieden.

In verband hiermee kan de Redactie meedelen, dat collegae voortaan van een Vraag-
en Aanbod-advertentie-rubriek gebruik kunnen maken.

De bedoelde advertenties worden met kleine letter gezet en mogen niet groter zijn
dan 3 regels.

Door het Hoofdbestuur zijn de volgende collegae aangenomen als lid van de Maat-
sclhappij voor Diergeneeskunde:

Mej. A. C. Bander, Baanstraat 1, Edam,
J. van Vloten, van Alphenstraat 8, Ütrecht.

Het Hoofdbestuur heeft de volgende diergeneeskundige candidaten aangenomen
alss candidaatlid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde:

A. P. v. d. Linden,
G. J. W. v. d. Mey,
E. P. Oldenkamp,
M. van Til,
A. P. Wouters.

Koopman, J. J. van Helmond naar Aarle-Rixtel, Kerkweg A 123, tel. 260,
giro 371634. (pag. 91)

Tesink, J., te Kockengen, telefoonnummer gewijzigd in K. 3464—228. (pag. 107)
Voorderman, A., te Markelo naar Stationsweg 12, aldaar. (pag. 111)

Willems, D. J., te Grootegast, Hoofdweg 154, tel. 29, P., ass. bij L. W. Jansingh.

Collega D. H. v. d. Bosch te Zwolle als tijdelijk plaatsvervangend inspecteur van de
Veeartsenijkundige Dienst in het district Overijssel, te rekenen met ingang van 1 Maart
1953-

Het telefoonnummer van de Provinciale Gezondheidsdienst voor Dieren in Zuid-
Holland is veranderd in K 1820—4341.

TE KOOP; Winkler-Zeiss Mikroscoop, Oculair 5 en 10, 2 Objectieven en olie-emersie.
L. J. v. d Vooren, Herenweg 126, Zwolle.

Na een langdurig en geduldig gedragen lijden overleed op 14 Februari
1.1. collega Stuur, die zich na een diensttijd van 27 jaar in Indië met zijn
gezin in den Haag had gevestigd. Gedurende de bezettingstijd werd hij
geëvacueerd naar Brummen, doch na de bevrijding keerde hij weer in
zijn huis aan de Boetzelaerlaan terug.

Stuur werd op 25 April 1879 te Batavia geboren, volgde daar het middel-
baar onderwijs en vertrok, na het diploma H.B.S. te hebben verworven,
in 1900 naar Utrecht, waar hij zijn studie aan de toenmalige Rijksvee-
artsenijschool in 1905 beëindigde. Op 25 December 1905 volgde zijn be-
noeming tot gouvernementsveearts. Zijn eerste standplaats was Poerbo-
linggo, waar hij voor het ressort Banjoemas werkzaam was, voornamelijk
op zoötechnisch gebied en het werk, door ondergetekende begonnen, voort-
zette, speciaal in de afdelingen Poerbolinggo en Bandjarnega van dit
gewest.

In 1907 werd hij overgeplaatst naar Palembang, waar hij een uitge-
strekt ressort had te bewerken en Anthrax en Septicaemia haemorrhagica
werden bestreden. Tijdelijk werd hij tevens belast met de bestrijding van
Surra in de afdeling Korintji van de residentie Benkoelen (Sumatra).
Veel pionierswerk heeft hij daar verricht, doch dank zij zijn sterke consti-
tutie was hij daartegen opgewassen. Na een binnenlands verlof wegens
ziekte werd hij in November 1911 overgeplaatst naar Soekaboemi, herstelde
vrij spoedig in het gezonde klimaat van de Preanger en werd belast met de
controle op uitvoering van de maatregelen tot verbetering van de inlandse
paardenstapel en bestrijding van dourine. Voor de Gemeente Soekaboemi

werd op zijn voorstel een abattoir gebouwd, zodat hij tevens fungeerde
als hoofd van de keuringsdienst.

Na 15 jaar dienst in de tropen ging hij in 1920 met verlof naar Holland
en volgde hij te Utrecht de tropische vervolgcursus. Ter bestudering van de
dourine werkte hij een maand in Brussel (Tervueren). Van verlof terug-
gekeerd zijnde, werd hij in 1921 geplaatst te Batavia en in 1926 te Padang,
waar hij tevens belast werd met de Keuringsdienst en waar het hem na
veel moeite gelukte het gebruik van het schietmasker in te voeren.

In 1929 ging hij weer met verlof naar Holland en na verstrijking hiervan
in Maart 1930 werd hij geplaatst in het ressort Cheribon. In Mei 1932 diende
hij een verzoek in om gepensionneerd te worden en werd eervol ontslagen.

Stuur trad in 1911 in het huwelijk met Mej. Grandjean, die steeds een
grote steun voor hem is geweest. Ik heb hen het best leren kennen na zijrï
pensionnering en bezocht de familie vaak in haar gastvrije woning. Het
echtpaar Stuur had drie kinderen, één zoon en twee dochters, die allen
een uitstekende opvoeding hebben genoten. Mevrouw Stuur, die zelf bij
het onderwijs werkzaam is geweest, wist hierbij uitstekende leiding te geven.

De laatste jaren leed Collega Stuur aan Asthma en kreeg af en toe
aanvallen van Angina pectoris. Ongeveer een half jaar geleden kwam daar
nog bij een ongeneeslijke rectaalaandoening, die met veel pijnen gepaard
ging en toenemende vermagering, zodat ten slotte ook hier de dood
kwam als een ware verlosser en een einde maakte aan een welbesteed leven.

Moge het de achterblijvende weduwe en de kinderen tot troost strekken,
dat met hem een goed mens en collega is heengegaan, die een mooi gezin
wist te stichten, waarin een uitstekende gezinsband bestond.

De crematie vond onder veel belangstelling van collega\'s, vrienden en
kennissen plaats te Driehuis-Westerveld. Op verzoek van de overledene
werd hierbij niet gesproken. Zijn zoon, arts ter plaatse, bedankte namens
de familie voor de grote belangstelling, tijdens de ziekte en bij het over-
lijden van zijn vader betoond. Stuur, wij hebben je vriendschap steeds
gewaardeerd. Rust in vrede.

Uit het Nederlands Instituut voor Praeventieve Geneeskunde
afdeling Bacteriologie en Experimentele Pathologie.

DE KAT ALS VERDACHTE BIJ HET VEROORZAKEN VAN EEN
LOCALE EN REGIONALE LYMPHKLIERAANDOENING BIJ

Synoniemen: Cat scratch fever (Lee Foshay). Maladie des griffes de chat (Debré
c.s.) Lymphoréticulose bénigne d\'inoculation (Mollaret c.s.) Benigne viruslympha-
denitis (Hedinger). Non-bacterial regional lymphadenitis (Daniels en Mac Murray).
Kattekrabziekte.

Bij de mens is reeds lang een vorm van lymphklieraandoening bekend,
die steeds gelocaliseerd is en tot voor kort moeilijk geclassificeerd kon
worden, daar het nimmer gelukte de oorzaak ervan op te sporen. Meesten-
tijds is slechts een enkele klier, in vrij veel gevallen de okselklier, aan-
gedaan; soms ook kunnen enkele klieren in hetzelfde locale gebied in
het proces betrokken zijn. De vergrote en ontstoken klier suppureert
niet zelden en er zijn gewoonlijk wat meest niet ernstige algemene ver-
schijnselen. Nimmer bevat de pus bacteriën; evenmin is het mogelijk
verband aan te tonen met andere infecties. Steeds treedt echter na weken
of maanden, eventueel na wegname van de klier, volledig herstel op.
Deze ziekte gaf veel hoofdbrekens, daar een uitgebreid en tijdrovend
onderzoek voor de differentiële diagnostiek noodzakelijk was, terwijl
bovendien bij het vervallen van de meest uiteenlopende oorzaken toch
de juiste ziekteverwekker nog onbekend bleef.

Het was een arts Lee Foshay, die het eerst verband aannam tussen
een kattekrab bij een zijner patiënten en de daarna ontstane regionale
klierzwelling. Toen hij dezelfde ziektesamenhang later meer keren terug-
zag, betitelde hij het beeld met cat scratch fever en bereidde als eerste
een diagnostisch antigeen uit pus van een klier.

Eerst in 1945 waren het Hanger en Rose, die eveneens uit steriele
pus van een paronychia een diagnostisch antigeen bereidden. Het bleek
hun, dat de betrokkene, na intracutane enting, een positieve huidreactie
ter plaatse kreeg, terwijl dit eveneens het geval was bij de patiënten van
Lee Foshay, doch niet bij normale personen. Merkwaardig is, dat deze
drie onderzoekers nimmer over hun ervaringen publiceerden en dat eerst
een bezoek van Debré aan Lee Foshay in 1947, de stoot schijnt te hebben
gegeven tot het intensieve Franse offensief tegen deze ziekte.

Eerst in 1950 verscheen de eerste publicatie (3) uit Parijs van een onder
zijn leiding staande werkgroep. Slechts een paar maanden later volgde
de eerste van een reeks belangwekkende mededelingen van een tweede
werkgroep te Parijs onder Mollaret (5—7). Nadien zijn tot eind 1952
reeds ca. 100 artikelen uit vele delen van de wereld gevolgd, hetgeen
bewijst, hoezeer deze aandoening de belangstelling heeft getrokken,
wat ook in menig opzicht verklaarbaar is.

Dat in dit blad ruimte wordt gevraagd voor deze uitsluitend bij de mens
waargenomen ziekte, vindt zijn rechtvaardiging in de rol, die de kat op
grond van vele gegevens wordt toebedacht, terwijl, voor zo ver bekend,
in de veterinaire pers nog geen of althans weinig aandacht eraan is gewijd.

Definitie. Niet bacteriële, naar alle waarschijnlijkheid door een virus ver-
oorzaakte, subacute lymphklieraandoening, met ontsteking en neiging
tot abscesvorming en woekering van het reticulaire weefsel in de klier.
De aandoening betreft als regel slechts één klier, bij uitzondering meer
klieren in hetzelfde gebied. Ze vindt haar oorsprong in een vaak onbe-
tekenende huidlaesie in het regionale terrein, in vele gevallen veroorzaakt door
een kattekrab. Het beloop der ziekte is gunstig en de algemene verschijn-
selen zijn zelden van ernstige aard.

Geographische verspreiding. Publicaties wijzen op een grote verspreiding
Ze vermelden gevallen in Frankrijk, Zwitserland, Italië, Duitsland, Enge-
land, Polen, Rusland, Noord- en Zuid-Amerika en Canada.

Ziekteoorzaak. Het bestuderen van de ziekteverwekker kon eerst goed
worden aangevat, nadat de beschikking was verkregen over het diagnos-
tische antigeen. Doordat dit antigeen zeer specifiek bleek te zijn, kon
met het lymphkliermateriaal van positief reagerende patiënten experimen-
teel en ook serologisch onderzoek worden verricht. Het is vooral Molla-
ret geweest, die op dit gebied waardevolle gegevens heeft geleverd.
Hij kon de ziekte opwekken bij een studente, één van vier vrij-
willigers; verder ook bij 3 van 4 apen van een soort, die gevoelig is voor
het virus van het lymphogranuloma inguinale. Eveneens was het mogelijk
met een serologische reactie verwantschap aan te tonen met cleze ziekte,
zodat hij zich uitspreekt voor een virus, dat verwant is aan de groep lympho-
granuloma-psittacose. Het is bekend, dat virussoorten dezer groep in de
complementbindingsreactie onderling vrijwel gelijke uitkomsten doen
zien. In zijn histopathologische preparaten van de lymphklieren werden,
naast door hem karakteristiek genoemde afwijkingen van het reticulaire
weefsel, ook fijne granula in verschillende celsoorten aangetroffen, die hij
ook als insluitlichaampjes betitelt en als zichtbare vorm van het virus
meent te kunnen beschouwen. Hoewel, voor zover bekend, in geen enkele
publicatie vermeld is, dat er experimenten zijn genomen met materiaal,
dat op de voor virus gebruikelijke wijze gezuiverd is, zijn er toch
aanwijzingen, dat inderdaad een virus hier de oorzaak zal kunnen
zijn. Deze mening komt ook in verschillende der publicaties tot uiting.

Besmettingswij ze. Een belangrijke vraag voor de dierenarts is, of de kat
een rol speelt en, zo ja, of deze actief of passief zal zijn. Uit de aard van de
zaak kan beantwoording van die vraag slechts berusten op de gegevens,
in de publicaties aangetroffen. Daarbij is dan de eerste indruk, dat er
vele gevallen zijn, waarbij niet te lang vóór de klierreactie, dus niet te
lange tijd vóór het onderzoek door de arts, een kattekrab in het huid-
gebied aanwezig was, zodat verband aanvaardbaar en zelfs hoogst waar-
schijnlijk kan worden genoemd. Het is echter tóch moeilijk, zich te ont-
trekken aan de gedachte, dat de betekenis van dit huisdier in vele publicaties
sterk wordt overschat. Voor een critiek bestaan dan ook %^rerschillende
motieven.

1. Er zijn veel gevallen, waarbij wél een primair huiddefect bekend
is, maar waarbij de kat geen rol heeft gespeeld; ook zijn er, waarbij
in het geheel geen kat aanwezig is; eveneens, waarbij de herinnering
aan een huiddefect te kort schiet, hetgeen op zichzelf niet zo verwonder-
lijk is, omdat de herinnering twee of meer weken terug moet gaan en
de laesie als regel gering is geweest.

2. Het is nimmer gelukt een positieve huidreactie met het antigeen
bij een kat op te wekken; ook niet bij de dieren, die als overbrenger
gedoodverfd waren.

Uit het geheel der beschikbare feiten mag worden verondersteld, dat
de smetstof zeer verspreid voorkomt en via kleine huidlaesies kan binnen-
dringen. Als overbrenger kan de kat van betekenis zijn, daar dit dier
in nauw contact vooral met kinderen leeft en speels ontstane krabben
regel kunnen zijn; bovendien vagebondeert dit dier in tuinen en omwoelt
de aarde ter begraving van uitwerpselen. Daarnaast kan het prikken
aan doorntjes, houtsplinters, beenfragmenten indirecte aanleiding zijn
tot het ontstaan der infectie, terwijl in de gevallen, waarbij geen enkel
huideffect aan de lymphklieraandoening schijnt te zijn voorafgegaan,
de smetstof via de aan het oog ontsnapte, uiterst geringe, maar veelvuldig
voorkomende excoriaties op het niet bedekte gedeelte van de huid, vooral
bij kinderen, kan zijn binnengedrongen. Aldus zouden b.v. te verklaren
zijn beschreven gevallen van „omgang of alleen contact met katten".

De gegevens resumerende, is de veronderstelling het meest waarschijn-
lijk, dat de kat uit hoofde van zijn karakter, levenswijze en het nauwe
contact met de mens, gemakkelijk in de gelegenheid is de veel verspreide
smetstof, die voor de mens virulent is, op deze over te brengen. Welke
diersoorten misschien, evenals de mens, voor besmetting vatbaar zijn,
is nog niet uitgemaakt. Mollaret (5) zocht reeds bij de knaagdieren en
de vogels als prooi van de kat, maar slaagde niet de infectie op deze dieren
over te brengen.

Klinisch beeld. Een verontrustend verschijnsel, waarvoor de arts ge-
woonlijk eerst wordt geraadpleegd, is de verandering van een lymphklier. De
arts ziet zelf betrekkelijk zelden de huidlaesie, die eraan voorafgegaan is.

a. Primaire huidlaesie. Veelal is dit een oppervlakkig en vaak onbetekenend
huidwondje, dat in vele gevallen door een kattekrab, soms door een
kattebeet, en verder op velerlei andere wijze ontstaan is. Lang niet
altijd zijn hierover voldoende en betrouwbare gegevens te verkrijgen;
ook kunnen ze geheel onopgemerkt zijn geweest en misschien zelfs
ontbreken. De volgende dagen kan de reactie uiteenlopende aspecten
geven: van een normale droge korst, al of niet met licht-rode hof ev.
met etterafscheiding, welke als regel snel voorbij gaat; doch ook wel
in weinig gevallen een wat hardnekkiger proces, dat met ulcusvorming
verloopt. In alle gevallen werd genezing gezien. Localisatie vooral
aan de onbedekte huid van de boven- en onderledematen; minder
vaak aan hals of hoofd, resp. aan de romp. Mollaret heeft ook na een
pharyngeale slijmvlieslaesie de ziekte zien ontwikkelen.

b. De secundaire lymphklierreactie. Deze begint meest 1—6 of meer weken,
nadat de primaire huidlaesie werd gezien en op een tijdstip, dat de
genezing daarvan gewoonlijk reeds voltooid is. Na een ontstekings-

stadium, waarin zwelling, meest lichte pijn en soms roodheid en al-
gemene verschijnselen worden waargenomen, treden in de meeste ge-
vallen locale abscederingen op, die na conflueren tot verettering van
een groot deel van de klier aanleiding geven. Aan de randen van de
vervallen weefselhaardjes, maar ook elders worden vaak woekeringen
aangetroffen van reticulaire cellen, die volgens Mollaret (7) speci-
fiek voor deze aandoening en daarom van grote diagnostische betekenis
zijn, terwijl Hedinger (4) opmerkt, dat ze ook bij andere ziekten
voorkomen, b.v. bij het lymphogranuloma inguinale en bij de tul-
araemie. Ook in ander opzicht is deze patholoog-anatoom het met
Mollaret oneens. Hij vindt de reeds vermelde fijne granula in cellen
overeenkomen met die in grote phagocyten, doch sluit niet uit, dat
ze ook met virus te maken kunnen hebben, al komen ze niet in alle
preparaten voor. Woekering van reticulair weefsel en granula kunnen
ook soms in de primaire huidlaesie aangetoond worden. Doorbraak
komt spontaan voor; fistelvorming is niet zeldzaam. Stuwingen en
ontstekingen van slijmvliezen in de nabijheid van aangetaste klieren
zijn vooral gezien in het conjunctivale weefsel (9); verder ook in de
keelstreek.

Algemene verschijnselen. Zij treden veelal min of meer duidelijk op, wanneer
etteringsprocessen aanwezig zijn en kunnen grotendeels teruggevoerd
worden tot de koorts, die deze begeleidt. Ernstige algemene storingen
zijn gemeld door Stevens (8) bij een kind, behandeld in 1949, waarbij
toendertijd de diagnose niet kon worden gesteld, doch waarvan het ziekte-
beeld geleek op dat van deze ziekte. De huidreactie met het antigeen
kortelings gedaan, was li jaar na de ziekte inderdaad positief. Deze patiënt
had ernstige cerebrale stoornissen in het beloop der ziekte, reageerde
niet op penicilline, maar prompt op aureomycine. Drie soortgelijke ver-
meldde ook Debré (2 cit.).

Diagnose. Anamnese, klinische bevinding en vooral ook de huidreactie
kunnen in staat zijn, de diagnose te doen stellen en de ziekte met weinig
moeite uit een grote groep van andere verdachte ziekten te doen lichten. Het
antigeen voor de huidreactie wordt bereid uit pus van een lymphklier van
een patiënt volgens de methode van Frey. Het moet, wat activiteit betreft,
vergeleken worden met antigeen van bekende sterkte; ook is aan te be-
velen het antigeen te bereiden door samenvoeging van materiaal van ver-
schillende bronnen (2). Het is reeds gebleken, dat antigenen van verschillende
oorsprong en in diverse landen in wezen specifiek zijn.

De complementbindingsreactie, welke Mollaret (7) beschreef, en de
histopathologische diagnose van het lymphklierweefsel zijn minder in staat
om met zekerheid de diagnose te doen stellen; de eerste is te beschouwen
als een groepsreactie, terwijl het histopathologische beeld ook bij enkele
andere infecties voorkomt en bovendien niet altijd volledig aanwezig is.

Prognose. Tot heden wijzen alle schrijvers op een gunstig beloop van de
ziekte. Wel kan lange tijd een fistel van de doorgebroken klier blijven
bestaan, indien niet tot verwijdering is overgegaan. In hoeverre gevallen
van aetiologisch niet onderkende encephalitiden, vooral bij kinderen,
thuis behoren bij deze ziekteoorzaak en hoe daarbij dan de prognose
zal zijn, dient afgewacht te worden. Enkele recente publicaties wettigen
het vermoeden, dat oorzakelijk verband zou kunnen bestaan.

Therapie. In vele gevallen wordt bij verettering der klier, tot verwijdering
overgegaan, waardoor de algemene verschijnselen snel teruggaan. Ge-
schiedt operatie evenwel niet, dan kan een antibiotische therapie aanzien-
lijke verlichting en zelfs genezing brengen. Hiertoe dienen aureomycine
en chloromycetine ; penicilline is zonder effect.

Dit overzicht, dat in grote lijnen een weerspiegeling moet zijn van de
literatuur sinds 1950, wijst uit, dat deze ziekte zeer velen heeft bezigge-
houden. Oppervlakkig beoordeeld, wekt het verwondering, dat de reactie
op de Franse mededelingen van Debré en Mollaret zo explosief is ge-
weest, daar het hier toch gaat om een ziekte, welke steeds als goedaardig
werd beschouwd. De oorzaak daarvan moet wel gezocht worden in het
feit, dat de klinische verschijnselen aetiologisch zo vele mogelijkheden
openlaten, waaronder vele ernstige, en dat nü een eenvoudige huidreactie
een veelzijdig onderzoek, althans wanneer deze proef positief uitvalt,
onnodig maakt, terwijl dan tevens de prognose gunstig kan luiden. De rol
van de huiskat is nog onbevredigend bekend en een studie daarover is
urgent. Ook dient een systematisch virologisch onderzoek te worden ge-
daan, om een eventueel virus als oorzaak nader te leren kennen.

Aan de hand van uitgebreide literatuur, sinds 1950 verschenen, zijn
de meest markante feiten over deze regionale, bacterievrije lymphadenitis be-
sproken. De betekenis van de kat bij de infectieoverdracht, die vermoe-
delijk passief is, wordt beoordeeld. Gewezen wordt op de wenselijkheid,
de virale natuur van de ziekteverwekker nog beter vast te leggen. De
goedaardige infectie is met specifiek antigeen diagnostisch te scheiden
van door vele andere infectieoorzaken ontstane, overeenkomstige klier-
afwij kingen.

A review of the literature since 1950 is given on the most important features of this
regional non-bacterial lymphadenitis in man. The significançe of the cat in transmission
of the infection is discussed. The benign infection has to be difierentiated from simular
forms of lymphadenitis, produced by many other agents and by using a specific antigen.

Nous avons donné les faits les plus importants de la litérature, déjà nombreuse, qui a été
publiée sur cette adénopathic régionale chez l\'homme depuis 1950. Il n\'est pas encore
certain, qu\'elle est causée par un virus et des expériences complémentaires seront souhai-
tables. Le rôle exclusif du chat dans sa transmission, qui est probablement passif, a été
discussié. Le diagnostic de cette maladie bénigne est grandement facilité à l\'heure
actuelle par un test cutané, pratiqué avec un antigène spécifique.

An Hand einer schon ausgedehnten Literatur, seit 1950 erschienen, werden die wichtig-
sten Tatsachen über diese regionale bakterienfreie Lymphadenitis beim Menschen und die
Bedeutung der Katze bei der Infektionsübertragung, welche vermutlich passiv ist, be-
sprochen. Es wird der Wunsch geäussert, die virale Natur des infektiösen Agens weiter
nach zu prüfen. Die gutartige Infektion kann jetzt mit spezifischen Antigenen von gleich-
artigen, von vielen anderen Krankheitserregern verursachten Lymphadenitiden
differenziert werden.

1. Daniels, VV. B. and Mac Murray, F. G. Cat scratch disease: non-bacterial regional
lymphadenitis. Arch. int. med. 88. biz. 736. 1951.

2. Idem. Cat scratch disease: non-bacterial regional lymphadenitis. A report of 60 cases.
Ann. of int. med. 37. biz. 697. 1952.

3. Debré, R., Lamy, M., Jammet, M. L., Costil, L. et Mozziconacci, P.: La maladie
des griffes de chat. Bull, et mém. Soc. méd. Hôp. Paris. 66. blz. 76. 1950.

4. Hedincer, Chr. Zur Histopathologic der sog. Katzenkratzkrankheit einer benignen
Viruslymphadenitis. (Maladie des griffes de chat, lymphoréticulose bénigne d\'ino-
culation). Schweiz. Zschr. f. Allg. Path.u. Bakt. 15. blz. 622. 1952.

5. Mollaret, P., Reilly, J., Bastin, R. et Tournier, P. Sur une adénopathie régio-
nale subaiguë et spontanément curable, avec intradermo-réaction et lésions ganglion-
naires particulières. Bull, et mém. Soc. Hôp. Paris. 66. Blz. 424. 1950.

6. Idem. Documentation nouvelle sur l\'adénopathic régionale subaiguë et spontané-
ment curable, décrite en 1950: la lymphoréticulose bénigne d\'inoculation. Presse
méd. 58. blz. 1353. 1950.

7. Idem. La découverte du virus de la lymphoréticulose bénigne d\'inoculation. 1. Carac-
térisation sérologique et immunologique. Presse méd. 59. blz. 681. 1951.

8. Stevens, H. Cat scratch fever encephalitis. Amer. J. of Dis. of Children. 84. blz. 218.
\'95²-

9. Thomas, Ch., Cordier, .J. Algan, B. La lymphoréticulose bénigne oculo-ganglionnaire.
opthalmologica. J. intern, d\'ophthalmologie. 123, blz. 129. 1952.

RAPPORT VAN EEN REIS NAAR DE U.S.A.
OM DE BESTRIJDING DER BRUCELLOSE EN MASTITIS
ONDER HET RUNDVEE TE BESTUDEREN.¹)

In Amerika bestaat een wetgeving op het gebied der dierziektenbestrijding, die
grotendeels door het Federale Gouvernement wordt uitgevaardigd, maar daarnaast
bestaat de mogelijkheid, dat de afzonderlijke Staten deze materie nader regelen. De
verschillen, die er op dit gebied in de Staten bestaan, zijn echter niet groot en betreffen
over het algemeen ondergeschikte punten, omdat bij het tot stand komen dezer wetten
het United States Bureau of Animal fndustry (BAI) wordt ingeschakeld.

Vroeger geschiedde de bestrijding van de abortus voornamelijk op grond van het
bloedonderzoek. Dit onderzoek was echter zo bewerkelijk, dat het slechts mogelijk was
om de drie jaar een herhaald onderzoek in te stellen.

Gedurende en na de tweede wereldoorlog kon in Amerika in versterkte mate een
verplaatsing van vee opgemerkt worden en dit blijkt zeer bevorderlijk te zijn geweest
voor de verspreiding der Brucellose. Men zag dan ook, dat na driejaren in vele gevallen
de in vroegere jaren bereikte resultaten teniet waren gedaan.

Sedert 1947 is er in Amerika een belangrijke wijziging in de onderzoekings-inethodiek
gekomen door een bezoek dat Dr. Aage Jepsen uit Kopenhagen aan de Universiteit
van Minnesota te St. Paul bracht. Hij introduceerde n.1. het A.B.R.-antigecn en demon-
streer«^ de test aan de Universiteitsboerderij. Het gevolg van een en ander was, dat het
A.B.R.-antigeen bereid werd door Dr. Roepke en door Dr. Driver werd toegepast
in een aantal counties, waar al het rundvee met de bloedagglutinatie was onderzocht.
Het resultaat van deze proef was van dien aard, dat door gezamenlijk overleg tussen
Minnesota State Livestock Sanitary Board *), dc Veterinaire Faculteit van de Univer-
siteit van Minnesota en het streeklaboratorium van het U.S. Bureau of Animal Industry
te St. Paul werd besloten, de ring-reactie volledig in te schakelen om besmette koppels
op te sporen in die gebieden, waar tevoren het onderzoek met de bloedserumaggluti-
natie plaats vond.\'-). Hierbij deed zich een moeilijkheid voor, waarin in de Deense voor-
schriften niet was voorzien. In Minnesota bezitten de veehouders veelvuldig centrifuges
voor een meer of minder scherpe ontroming der melk. De room wordt geleverd aan de
zuivelfabriek, de taptemelk wordt op eigen bedrijf benut. Ten einde de A.B.R.-reactie
ook te kunnen toepassen op room met tamelijk uiteenlopende vetgehalten werd het
volgende voorschrift uitgewerkt.

Een verdunningsvloeistof wordt bereid door 4 delen gecondenseerde melk te mengen
met r 1 delen physiologische zoutoplossing en 1 deel verzadigde natriumbicarbonaat-
oplossing. Bij i ccm van deze verdunningsvloeistof worden 12 druppels room gevoegd

1 Op verzoek van en in samenwerking met de „Contactgroep Opvoering Pro-
ductiviteit" is dit rapport volledig opgenomen.

¹) De Board bestaat uit personen van zeer uiteenlopende beroepen, die echter allen
meer of minder geïnteresseerd zijn bij de dierenziektenbestrijding; zij bezit grote be-
voegdheid.

²) Sedert 1950 wordt het A.B.R.-antigeen door het BAI te Beltsville bereid, ten einde
te bereiken dat in alle staten een uniform product gebruikt wordt.

en i druppel A.B.R.-antigeen. De reactie wordt op de gebruikelijke wijze afgelezen.
Het natriumbicarbonaat dient om room met een te hoge zuurgraad te neutraliseren.

Bij een onderzoek, verricht door het Minnesota Agricultural Experiment Station,
werden melk- en roommonsters in 25 counties onderzocht. In totaal betrof dit het
product van 30811 bedrijven. Van 8469 bedrijven werd tevens een bloedonderzoek van
alle dieren verricht, waaruit bleek, dat er een overeenstemming van 96,2% tussen beide
reacties was. In totaal bleken 4,5% van de bedrijven besmet te zijn. De A.B.R.-reactie
gaf positieve uitslag bij 68% van de 385 bedrijven, die met de bloedserumagglutinatie
als positief moeten worden beschouwd; 107 besmette bedrijven werden derhalve met de
A.B.R.-reactie niet opgespoord, maar ruim 2/3 van deze „miswijzingen" bleken ver-
oorzaakt te zijn doordat de besmette dieren niet in productie waren. Wanneer de ge-
infecteerde dieren in productie zijn, gaf de A.B.R.-reactie in 88% van de gevallen een
positief resultaat.

Bloedonderzoek in 650 koppels, die positief reageerden met de A.B.R.-reactie, wees
uit, dat 56% van de bedrijven 1 of meer besmette dieren hadden, 12% hadden 1 of
meer verdachte dieren en 32% waren negatief. De A.B.R.-reactie, uitgevoerd met room,
gaf overeenkomstige resultaten: bij positieve uitslag was nl. 60% geïnfecteerd, 10%
verdacht en 30% negatief met het bloedonderzoek.

Op grond van deze en andere onderzoekingen wordt de A.B.R.-reactie als een
„scrcening-test" beschouwd, waarmede meer positieve uitslagen worden verkregen
dan er positieve bedrijven zijn, maar waarbij toch verreweg het grootste deel van het
tevoren toegepaste tijdrovende bloedonderzoek komt te vervallen. Aangezien dit onder-
zoek herhaaldelijk kan en ook moet worden toegepast, zijn de miswijzingen ter andere
zijde niet zo erg, omdat deze meestal bij een volgend onderzoek wel achterhaald worden.

Sedert het invoeren van de A.B.R.-reactie komt het niet meer voor dat de koppels,
na onderzocht te zijn, practisch 3 jaar aan hun lot worden overgelaten en hiermede
gaat gepaard een belangrijke vooruitgang bij de bestrijding.

Wanneer positieve dieren ontdekt zijn kan de eigenaar over het algemeen vier metho-
den volgen om de ziekte te bestrijden en uiteindelijk uit te roeien.

A. Onderzoek van alle dieren en het onmiddellijk laten slachten van de reagerende
dieren. Daarbij kan het jongvee al of niet geënt worden.

Het. slachten van alle reagecrders heeft het grote voordeel, dat de bestrijding slechts
van korte duur en gemakkelijk toe te passen is, vooral op licht besmette bedrijven.

Wanneer een hoog percentage dieren besmet is, is deze methode kostbaar voor de
eigenaar, ook wanneer schadeloosstellingen gegeven worden door het Federale Bestuur
en de Staten. De voordelen treden echter direct in het licht door de geboorte van vol-
dragen kalveren en een opmerkelijke vermindering van de moeilijkheden, die bij het
fokken op kunnen treden, benevens een toegenomen melkgift.

De test-and slaughter-methode heeft critiek gehad, omdat niet alle bedrijven vrij
werden na een relatief klein aantal stal-onderzoekingen. Voor een deel zijn de minder
goede resultaten een gevolg van een te infrequent onderzoek van koppels waarin de
ziekte in een actief stadium voorkwam. Wanneer herhaald onderzoek werd toegepast
met een interval van niet meer dan 2—3 weken, werd op deze bedrijven groter succes
verkregen. De test and slaughter-methode is blijkbaar meer geschikt en succesvol in
koppels met chronische Brucellose.

Verder is opgemerkt, dat in sommige gevallen, nadat de reageerders verwijderd en
nieuwe dieren aangekocht zijn, de ziekte opnieuw uitbreekt onder de nieuwkopen.

Deze mogen alleen gekocht worden nadat ze met negatieve uitslag zijn onderzocht,
zodat moet worden aangenomen, dat op de bedrijven een rest van infectie was achter-
gebleven, hetzij onder het rundvee, hetzij onder andere dieren.

De veelvuldig voorkomende licht besmette en gemakkelijk te saneren koppels dienen
te worden beschermd tegen infecties van buiten, vooral wanneer de buren besmette
bedrijven hebben. Hier kan jong-vee-enting zeer gunstige resultaten afwerpen.

ruiming van de reageerders geen ernstige economische verliezen veroorzaakt. De maat-
regelen moeten echter vergezeld gaan van reiniging en desinfectie van stallen en herhaald
onderzoek om na te gaan of de bedrijven werkelijk vrij zijn. Dit herhaald onderzoek wordt
uitgevoerd telkens met een interval van 60 dagen tot de bedrijven vrij zijn, waarna 3—4
maanden na het eerste negatieve onderzoek nogmaals een controle wordt uitgevoerd.

Deze test- and slaughter-methode geeft in sommige gevallen geen blijvend succes en
zulks dient vooral te worden geweten aan het niet strikt opvolgen van de voorgeschreven
maatregelen.

Enting van jongvee dient te worden aangemoedigd in besmette streken, maar mag
nimmer beschouwd worden als een vervangingsmiddel voor hygiène en goede bedrijfs-
voering. Fouten, gemaakt in dit opzicht, vooral het aanschaffen van vee waarvan geen
gegevens bekend zijn, zijn meestal verantwoordelijk voor de introductie der ziekte op
vrije bedrijven. Toch dienen de eigenaren rekening te houden met de mogelijkheid, dat
ook bij de juiste bedrijfsvoering tegenvallers kunnen optreden.

B. Dit schema omvat onderzoek van de veestapel, enting van jongvee en het tijdelijk
aanhouden van reageerders, totdat ze geslacht kunnen worden zonder al te grote schade
op te leveren voor de eigenaar. Het doel behoort te zijn de reageerders zo spoedig
mogelijk voor de slachtbank te bestemmen. Doordat het jongvee geënt is, bezit dit een
verhoogde weerstand tegen een infectie, uitgezonderd enkele exemplaren die niet in
staat zijn op een overigens deugdelijk uitgevoerde enting met een sterk toegenomen
immuniteit te reageren.

C. De eigenaren, die de ziekte volgens dit plan willen bestrijden, doen zulks zonder
dat onderzoek van hun veestapel wordt toegepast. Wel worden jaarlijks de pinken
geënt, zodat men na enkele jaren een doorgeënte veestapel bezit, waarna men kan
overgaan naar A of B. Het is echter verboden, dieren van het bedrijf te verwijderen
zonder speciale toestemming.

D. De volwassen dieren en de pinken, die een negatieve bloedagglutinatie bezitten,
worden geënt na verkregen schriftelijke goedkeuring van de Veterinaire Inspectie. De
enting dient beperkt te blijven tot die bedrijven, waar de kans bestaat, dat de ziekte
zich snel gaat uitbreiden. Deze enting wordt in Amerika beschouwd als een noodmaat-
regel. De eigenaar wordt schriftelijk medegedeeld, dat door de enting de verspreiding
van de ziekte niet geëindigd behoeft te zijn. Vóór kan worden overgegaan tot de enting
van volwassen dieren, moet het gehele bedrijf eerst met de bloedserum-agglutinatie-
reactie worden onderzocht, de reageerders moeten gemerkt worden en alleen de dieren
met een negatieve reactie worden geënt en wel binnen 10 dagen na het plaatsgevonden
onderzoek.

Van het merken zijn uitgezonderd pinken, die geënt zijn op een leeftijd van 6—8
maanden en positief reageren, doch nog geen 30 maanden oud zijn en steeds op het
bedrijf aanwezig zijn geweest.

Worden dergelijke pinken verkocht dan worden ze positief beschouwd als ze ouder
zijn dan a jaar. Mestvee in gebieden, waar het gedurende het gehele jaar of grotendeels
buiten verblijft en geënt is op een leeftijd van 6—12 maanden, zal niet positief beschouwd
worden tot een leeftijd van 30 maanden.

De abortusbestrijding geschiedt in Amerika streeksgewijze en als regel wordt een
county als eenheid beschouwd. De bestrijding neemt een aanvang, zodra 67% van de
veehouders bij schriftelijke petitie aan de State Livestock Sanitary Board zulks verzoeken.
De Board besluit opdracht te geven, dit onderzoek te verrichten en een en ander geschiedt
kosteloos.

Op een z.g. „hearing" dit is een bijeenkomst van veehouders, worden door de
Board de petities ingenomen en op geldighe\'d onderzocht. Tevens bestaat gelegenheid

nadere gegevens over de bestrijding te verstrekken en kennis te nemen van de meningen
van eventuele tegenstanders, waarna de Board een besluit neemt.

Wanneer 20% van de veehouders zulks schriftelijk kenbaar maken, binnen 30 dagen
nadat het besluit van de Board gevallen is, kan een rehearing worden gehouden. Komen
tijdens deze rehearing geen nieuwe gezichtspunten te voorschijn, dan neemt de abortus-
bestrijding een aanvang.

Ter inleiding van de bestrijding worden veelvuldig vergaderingen van veehouders
gehouden en deze worden geleid door de county-agent of State- of Federal veterinaire
ambtenaren. Op deze vergaderingen worden alle deugdelijk gebleken feiten met be-
trekking tot de ziekte en methoden van bestrijding onder het publiek gebracht door
diegenen, die ervaring hebben in het maken van propaganda. Er worden geschriften
verspreid, die aantrekkelijk geïllustreerd zijn en gebaseerd zijn op en beperkt tot onze
hedendaagse kennis der ziekte voor zover deze door research en toepassing in de practijk
deugdelijk is bevonden. Er wordt bij de propaganda verder gebruik gemaakt van films,
nieuwsberichten, radio-uitzendingen en dergelijke. De propaganda strekt zich verder
uit tot vrouwenverenigingen en middelbare scholen.

Een onderzoek vangt aan met een A.B.R.-reactie van de geleverde melk of room
aan de zuivelfabriek. Met behulp hiervan wordt een scheiding gemaakt tussen de be-
drijven, die waarschijnlijk wel en die vrij zeker niet besmet zijn.

Alle positieve bedrijven worden met de bloedserumagglutinatie onderzocht, evenals
de ,,beef-herds", waarvan uiteraard geen melk wordt afgeleverd.

Wanneer alle positieve dieren binnen 15 dagen geslacht zijn, wordt schadevergoeding
betaald en wel door de Staat $ 50.— voor een geregistreerd stamboekdier en $ 25.—
voor een gewoon dier. Het Federale Bestuur verleent eenzelfde schadevergoeding.

In de staat Minnesota gelden te dien aanzien de volgende voorschriften:
Schadeloosstelling wordt niet uitgekeerd voor ossen en stieren, die niet geregistreerd
zijn, en verder niet voor:

Dieren, die nog geen jaar, of niet sedert hun geboorte in de Staat verbleven;
dieren, die tegen de voorschriften in de Staat werden ingevoerd;
dieren, die ziek waren toen ze in de Staat werden geïmporteerd;
dieren, die het eigendom van de U.S. zijn;

daar waar het de schuld van de eigenaar is, dat de dieren ziek zijn of reageren, bij-
voorbeeld wanneer de dieren geënt zijn met een niet goedgekeurde entstof;

positieve dieren die niet binnen 15 dagen geslacht zijn, zodat de schadevergoeding
zich beperkt tot diegenen, die volgens programma A de ziekte bestrijden en

wanneer de eigenaar ongepasteuriseerdc nevenproducten van de zuivelindustrie
heeft gevoederd.

Eigenaren hebben toestemming van de Board nodig voor de verkoop van reagerende
dieren en deze mogen alleen verkocht worden voor de slachtbank.

Alle dieren ouder dan 6 maanden, die een positieve bloedtiter hebben bij een officieel
onderzoek, krijgen een speciaal oormerk aan de linkerkant en worden op de rechter-
wang gebrandmerkt met een ,,B".

Uitgezonderd van deze maatregel zijn dieren, die officiéél geënt zijn en reageren op
een tijdstip minder dan 12 maanden na de enting (ten aanzien van deze uitzonderingen
lopen de voorschriften in de verschillende staten soms uiteen).

Alle dieren die langer dan 15 dagen na het onderzoek, waarbij ze positief werden
bevonden, op de boerderij blijven, komen onder quarantaine. Ook dieren, die contact
hebben met positieve dieren, enkele uitzonderingen daargelaten, komen onder quaran-
taine.

Deze quarantaine wordt pas opgeheven wanneer alle positieve dieren geslacht zijn
en de resterende onderzocht zijn en niet reageren.

Alle melk van dieren onder quarantaine moet gepasteuriseerd worden vóór ze door

de eigenaar gebruikt of verkocht wordt, tenzij de melk geleverd wordt aan een inrich-
ting, waar ze deugdelijk gepasteuriseerd wordt vóór ze verder gedistribueerd wordt.

De Board kan vergunning verstrekken, die 15 dagen geldig blijft, om dieren onder
quarantaine of geënte dieren te vervoeren, mits de djeren geïdentificeerd zijn en opgave
is gedaan van de toekomstige eigenaar.

Vergunningen voor het vervoeren van dieren, die positief reageren en van geënte
dieren meer dan 1 jaar na de enting, die niet negatief zijn, worden alleen gegeven wan-
neer de dieren voor de slachtbank bestemd zijn.

Overtredingen van de gegeven voorschriften worden gestraft met minstens $ 25.—
boete of 30 dagen hechtenis.

Voor het enten van runderen tegen de Brucellose heeft de practiserende dierenarts
een machtiging nodig van de Board. De machtiging wordt alleèn afgegeven voor het
enten van kalveren tussen 4 en 8 maanden uitsluitend met Str. tg; wanneer de dieren-
arts zich niet strikt aan de voorschriften houdt, wordt deze machtiging ingetrokken,
zodat hij niet meer mag enten. Van iedere enting moet de dierenarts binnen 5 dagen een
ingevuld formulier bij de Board hebben ingediend. Voor het enten van dieren ouder
dan 8 maanden zijn speciale toestemmingen nodig, die alleen gegeven worden, wanneer
het bedrijf met de bloedagglutinatie onderzocht is en de behandelende dierenarts het
noodzakelijk acht, dat de enting wordt uitgevoerd, d.w.z. dat er positieve dieren zijn,
die een gevaar opleveren voor de gezonde. Deze reageerders moeten gemerkt worden.
Alle geënte dieren worden gemerkt met een oormerk en een driehoekig gat in het rechter-
oor.

Vaccin of antigeen mag alleen afgeleverd worden aan gelicenseerde dierenartsen
en de verkoper moet daarvan opgave doen aan de Board, voorzien van datum, hoeveel-
heid en naam van de koper. Veehouders kunnen in overleg treden met de Board om
hun vee met Str. 19 geënt te krijgen door een gemachtigd dierenarts.

Wanneer uitsluitend kalveren geënt worden tussen 4 en 8 maanden, dan behoeft het
bedrijf niet eerst onderzocht te zijn.

Dieren, die ouder dan 6 maanden zijn, met uitzondering van ossen, mogen niet op
publieke verkopingen verkocht worden wanneer ze niet vrij van reactie zijn.

Wanneer de Board besloten heeft in een bepaalde county alle vee op Brucellose te
onderzoeken, dan is een „herd under supervision" een veestapel van iemand, die de
petitie, waarin hij onderzoek vraagt, getekend heeft. Een „herd in process of certification"
is een „herd under supervision", waarin alle dieren ten minste eenmaal onderzocht zijn,
maar die nog niet vrij verklaard is (certified). Een „negative herd" is een bedrijf, dat
vrij is maar nog niet „certified".

Een „certified herd" is vrij verklaard door afgifte van een certificaat door de Board.
Dit bewijs wordt gegeven wanneer het bedrijf 3 maal achtereen is onderzocht met een
interval van ongeveer 6 maanden en er ten minste 1 jaar is verlopen tussen het eerste
en het derde onderzoek, telkens met negatief resultaat. Een dergelijk certificaat is geldig
voor i jaar. Het vervalt wanneer er positieve dieren gevonden worden of dieren, die in
het bedrijf ingevoerd worden tegen de geldende voorschriften in.

Het certificaat kan voor 1 jaar hernieuwd worden, wanneer het gehele bedrijf weer
negatief is.

Wanneer een bedrijf onderzocht wordt vallen alle dieren ouder dan 6 maanden
hieronder.

Het onderzoek mag uitgevoerd worden door gemachtigde practiserende dierenartsen,
door dierenartsen in dienst van de Staat of van het BAI.

Veehouders mogen het onderzoek door de eigen dierenarts laten verrichten, mits
deze toestemming van de Board heeft. Toestemmingen blijven slechts 30 dagen geldig
en worden voor ieder onderzoek afzonderlijk gegeven. Deze dierenartsen mogen dieren
opgeven voor schadeloosstelling en dieren merken.

Wanneer op voorheen vrije bedrijven reagerende dieren worden opgespoord, zal een
hernieuwd onderzoek ingesteld worden 15—90 dagen later. Wanneer op zo\'n bedrijf
verdachte dieren opgespoord worden, dient dit eveneens opnieuw onderzocht te worden
15—90 dagen later. Zijn de dieren dan allemaal negatief, dan wordt het bedrijf geacht

vrij te zijn van Bruceilose. Zijn ze bij het tweede onderzoek alle of voor een deel positief,
dan wordt het bedrijf als besmet beschouwd.

Wanneer alle dieren negatief zijn, dan moet een herhaald onderzoek uitgevoerd
worden na 6 maanden met uitzondering van „certified herds" die na i jaar weer onder-
zocht worden.

Dieren uit „certified herds" mogen in ieder bedrijf „under supervision" ingevoerd
worden mits ze hoogstens 60 dagen eerder met negatief resultaat onderzocht werden.

Dieren van negatieve, nog niet „certified" bedrijven mogen op andere bedrijven
ingevoerd worden, mits ze hoogstens 30 dagen tevoren met negatief resultaat zijn onder-
zocht.

Dieren uit verdachte of besmette bedrijven „under supervision" of van andere bedrij-
ven, niet „under supervision" mogen op „certified" of negatieve bedrijven ingevoerd
worden, mits ze geïsoleerd worden totdat ze een onderzoek met negatieve reactie achter
de rug hebben, uitgevoerd niet minder dan 30 dagen en niet meer dan 60 dagen na
hun aankomst. Dieren, die naar tentoonstellingen, gemeenschappelijke weiden of op
andere stallen zijn geweest, moeten eveneens geïsoleerd gehouden worden tot ze een
negatieve reactie vertoond hebben bij onderzoek van minstens 30 en hoogstens 60 dagen
na terugkomst.

Stallen moeten zindelijk gehouden worden. Na verwijdering van besmette dieren
moeten de standplaatsen gereinigd worden en ontsmet onder toezicht. Alle voertuigen
moeten gereinigd en ontsmet worden vóór ze gebruikt worden voor het transport van
vee naar bedrijven „under supervision".

Eendier, dat aborteert in een „certified herd" of in een „herd in process of certifi-
cation", moet onmiddellijk geïsoleerd worden en van dit verwerpen moet de Board in
kennis gesteld worden. De plaats, waar de abortus plaats vond, moet gereinigd en ont-
smet worden en vrucht en vruchtvliezen moeten vernietigd worden door verbranding
of deugdelijk begraven.

Alle melk of melkproducten, gebruikt in een bedrijf „under supervision", moeten óf af-
komstig zijn van een „certified herd" óf deugdelijk gepasteuriseerd of gekookt zijn.

Kalveren tussen 4 en 8 maanden op een bedrijf „under supervision" mogen geënt
worden, maar deze dieren mogen niet van het bedrijf vervoerd worden voordat ze een
onderzoek met negatief resultaat achter de rug hebben minstens 30 dagen na de enting,
tenzij met toestemming van de Board. Alle geënte dieren met een verdachte bloedtiter,
i jaar of langer na de enting, moeten geïsoleerd gehouden worden.

Alle geënte dieren die een positieve titer hebben 1 jaar of langer na de enting zullen
als reageerders gemerkt worden.

Wanneer een bedrijf „under supervision" onderzocht wordt en alle ongeënte dieren
zijn negatief en de geënte dieren met een verdachte of positieve titer worden van het
bedrijf verwijderd, dan wordt het bedrijf weer vrij geacht.

Alle verdachte dieren, ontdekt op stallen „under supervision", moeten onmiddellijk
geïsoleerd worden en blijven, totdat hun titer negatief geworden is of totdat ze naar de
slachtbank gaan. Alle reageerders, ontdekt op stallen „under supervision," moeten
geslacht worden.

Wanneer als resultaat van een onderzoek van alle vee in een area het aantal reageer-
ders (met uitzondering van de officiëel geënte pinken, die positief reageren en beneden
de leeftijd van 30 maanden zijn) de 1% niet overschrijdt en minder dan 5% van de vee-
stapels besmet is, dan mag het gebied als een „modified certified Brucellosis free area"
verklaard worden voor een periode van 3 jaren, onder voorwaarde, dat de besmette
koppels onder quarantaine worden gehouden tot het moment, dat ze voor de tweede
opeenvolgende maal, met een interval van minstens 60 dagen, negatief geweest zijn.

Wanneer bij een onderzoek van alle vee in een dergelijk gebied blijkt, dat meer dan
i % reageert, moeten de besmette koppels onder quarantaine gesteld en opnieuw onder-
zocht worden met tussenpozen van 50—60 dagen.

Wanneer bij een onderzoek, binnen 6 maanden na onderzoek van het gehele gebied,
blijkt, dat minder dan 1% reageert, dan wordt het gebied opnieuw een „modified

Brucellosis free area" voor 3 jaren, vooropgesteld, dat hij dit laatste onderzoek minstens
20% van alle vee, gelijkmatig over het gebied verspreid, werd onderzocht.

Brucellose is de runderziekte, die de grootste economische verliezen veroorzaakt
in de U.S.A. Deze opvatting blijkt gedeeld te worden door allen, die belang hebben bij
de veehouderij, vandaar een steeds toenemende bestrijding der ziekte.

Gedurende het fiscale jaar 1950 (eindigende 30 Juni) werden 597.472 officiële bloed-
onderzoekingen verricht, dat is 303.374 meer dan gedurende het voorafgaande jaar.
Op grond van deze onderzoekingen werden 208.294 dieren als reagerend geklasseerd.
Het reactie-percentage daalde van 4% over het vorige jaar tot 3,5% in 1950. Van alle
opgespoorde reageerders werd 70,8% onmiddellijk geslacht, de rest bleef voorlopig op
de bedrijven, terwijl het jongvee geënt werd.

Het bleek, dat 84% van de onderzochte veestapels vrij van Bruccllose is, terwijl de
geïnfecteerde bedrijven, gemiddeld 2,5% reageerders hebben. Op ongeveer de helft
der besmette bedrijven werden na het onderzoek de reageerders onmiddellijk verwijderd.

Van de reagerende dieren, die onder quarantaine in de koppels bleven, is een groot
gedeelte binnen 6—12 maanden na het onderzoek geslacht. Voor deze dieren wordt
geen schadeloosstelling betaald.

Uit het onmiddellijk slachten van een hoog percentage der ontdekte reageerders
blijkt wel dat de eigenaren het grote belang der bestrijding inzien, uit een oogpunt
van de gevaren, die zowel de mens als de gezonde dieren bedreigen door de reageerders.

Daarnaast is gebleken, dat deze dieren in verhouding tot de gezonde dieren minder
voordelig zijn, zowel voor fok- als productie-doeleinden.

Huddleson heeft berekend, dat runderen met Brucellose 20% minder melk produceren.
Dat wil zeggen, dat in de Staat Wisconsin per jaar $ 4.000.000 schade geleden wordt.
Men komt tot dit cijfer door aan te nemen, dat per geïnfecteerd rund $ 45 schade geleden
wordt. De melkgift wordt namelijk per rund geschat op 6500 pounds, terwijl de op-
brengst $ 3,50 per 100 pounds is.

Wanneer men hierbij nog optelt S 1.000.000 voor doodgeboren kalveren en de na
abortus optredende steriliteit, kosten van de veearts, enz., dan bedraagt de totale schade
$ 5.000,000.

Aan het eind van het jaar waren 432 counties „modified certified Brucellosis free",
d.w.z. dat in deze counties minder dan 5% besmette bedrijven voorkwamen, waarop
minder dan 1% positieve dieren.

In de U.S.A. zijn nog vele counties bezig deze toestand te bereiken, maar de ont-
wikkeling wordt geremd door het gebrek aan vctcrinairen, benodigd voor het verrichten
der specifieke veeartsenijkundige werkzaamheden.

Aan het eind van het jaar waren 43.820 bedrijven met 880.797 dieren Brucellose-vrij
en 2.290.536 bedrijven met 18.527.624 stuks vee waren bezig zich vrij te maken, terwijl
2.759.561 dieren in 18 staten nog wachten op het eerste onderzoek.

§ 6. Vergoedingen voor afgekeurde dieren, te betalen door het Federale Bestuur of de Staten.

Voor de opruimimg van tuberculeuse en Brucelleuse dieren gelden dezelfde voor-
schriften.

Door het Federale Bestuur werd gedurende het afgelopen jaar $ göo.ooo betaald voor
afgekeurde Brucelleuse dieren en voor verdere onkosten der bestrijding $ 3.930,000.
De Staten en de counties gaven voor schadeloosstellingen $ 1.065.600 uit en voor
bestrijding verder nog $ 3.552.000.

Gedurende het laatste verslagjaar nam het gebruik van Str. 19 vaccin toe. Het bleek
ook nu weer, dat de toepassing effect oplevert bij de bestrijding der Brucellose, maar
alhoewel het gebruik van deze entstof het aantal abortusgevallen reduceert en ook belang-

rijke daling van het infectiepercentage ten gevolge heeft, kan de bestrijding der ziekte
niet alleen afhankelijk worden gesteld van de enting.

De ervaring heeft geleerd, dat de grootste voordelen van het enten der kalveren ver-
kregen worden daar, waar de toestand van de koppel door bloedonderzoek bekend is en
de reageerders, die de ziekte kunnen overbrengen, zo gauw als economisch verantwoord
is, uit de koppel verwijderd worden.

Gedurende het afgelopen jaar werden 2.065.063 kalveren officieel geënt, hetgeen een
toename tegenover het vorige jaar van 31% betekent.

De neiging om de dieren op een oudere leeftijd dan 8 maanden te enten neemt af naar-
mate de enting van kalveren toeneemt. Op een beperkt aantal bedrijven werd toestem-
ming verleend voor de enting van volwassen dieren en wel in de eerste plaats daar, waar
met andere middelen geen resultaten konden worden verkregen.

Alhoewel wel bewezen is, dat de weerstand tegen de Brucellose bij volwassen dieren
tot dezelfde hoogte kan worden opgevoerd door enting als bij kalveren, blijft de enttiter
als regel hoog gedurende een veel langere tijd. Aangezien er geen practische proefis, die
een verschil geeft bij een titer, veroorzaakt door een infectie of door een enting, leidt het
enten der oudere dieren tot een misleiding van de werkelijke toestand bij deze dieren
en doorkruist de bestrijding, die afhankelijk is van een juiste interpretatie van de bloed-
agglutinatie-reactie.

De grote hoeveelheid entstof, die door de commerciële firma\'s bereid wordt, wijst er
op, dat een aanzienlijk aantal dieren, zowel volwassen als jongvee, onofficiëel geënt
wordt.

Het tegenwoordige uniforme programma, dat een soepele bestrijding mogelijk maakt
en uitgaat van een juiste combinatie van diagnostische en hygiënische werkzaamheden
en entingen, blijkt populair te zijn en werkt doeltreffender dan het vroegere systeem,
dat in hoge mate gebaseerd was op de principes, die gebruikt worden bij de tuberculose-
bestrijding.

Stalonderzoek en het direct verwijderen van de reagerende dieren kunnen hun be-
zwaren hebben, wanneer dieren moeten worden aangekocht om de bezetting met vee
op peil te houden. De uiterste voorzichtigheid is hierbij geboden.

Het enten der kalveren is op zichzelf geen logische bestrijdingsmethode. Deze moet
gecombineerd worden met andere methoden om de ziekte te bestrijden tnet een minimum
aan moeilijkheden voor de veehouderij.

Bij de enting dient er rekening mede gehouden te worden, dat de ziekte bij dieren, die
reeds reageren tengevolge van een virulente infectie, door de enting niet beïnvloed wordt.
Dit wil dus zeggen, dat wanneer dergelijke dieren zullen verwerpen tengevolge van de .
zièkte, een enting dit verwerpen niet kan verhinderen. Ent men deze positieve dieren
toch, misschien omdat geen bloedonderzoek werd verricht, en ze verwerpen, dan mag niet
gesproken worden van een doorbraak der ent-immuniteit.

Dieren, die reeds vrij lang drachtig zijn, kunnen door de enting verwerpen, echter is
dit risico betrekkelijk klein. In niet meer dan 1% der gevallen wekt de enting abortus
op bij drachtige dieren. De enting van kalveren op vrije bedrijven wordt in Amerika
nodig geacht, wanneer de omgeving nog besmet is. De enting wordt zo mogelijk streeks-
gewijze toegepast.

Kalveren behoeven na de enting niet afzonderlijk gehouden te worden, noch op
besmette, noch op vrije bedrijven. Een goede verzorging is noodzakelijk.

Het enthousiasme, dat bij sommige onderzoekers gewekt is voor de intradermale
enting met Str. 19, is een voorbeeld van de menselijke zwakheid om steeds iets nieuws
te willen proberen, geheel afgezien van het feit, of het beter is of niet. Voor zover
er proeven op dit gebied gedaan zijn, is niet gebleken, dat de intradermale methode
noemenswaardige voordelen bezit boven de gewone subcutane enting. Wel wordt deze
enting met 0,2 ccm vaccin in Amerika deugdelijk beschouwd, echter is men van oordeel,
dat de technische uitvoering bepaalde moeilijkheden met zich brengt. Het vaccin zou
bij dieren met een fijne huid subcutaan terecht kunnen komen en, in verband met de

kleine dosering die intradermaal vereist wordt, subcutaan onvoldoende zijn voor het
opwekken van een redelijke immuniteit. Ook kan ten gevolge van de intradermale enting
plaatselijk nécrosé optreden, zodat betwijfeld mag worden of hier voldoende immuniteit
wordt verkregen. De subcutane enting mislukt nooit en wanneer deze met deugdelijk
vaccin en met een steriele spuit wordt uitgevoerd, mag steeds op maximaal bereikbare
immuniteit gerekend worden. De intradermale enting is in de U.S.A. officieel niet
toegestaan.

1. Het bestrijdingsprogramma dient voldoende flexibel te zijn om zoveel mogelijk te
kunnen worden aangepast aan plaatselijke omstandigheden.

2. De uitroeiing der Brucellose moet het uiteindelijk doel zijn, onverschillig met welk
programma men start.

3. Hygiëne en een goede bedrijfsvoering zijn van de grootste betekenis onder alle om-
standigheden.

4. Enting moet nog meer worden toegepast, maar niet met het doel, deze in de plaats te
stellen van hygiënische maatregelen en isolatie.

5. Bloedonderzoek van de gehele koppel is van groot belang bij de bestrijding en dient
steeds aan de bestrijding vooraf te gaan als een leidraad voor het bepalen van het
bestrijdingsschema.

6. De vrije bedrijven dienen zorgvuldig beschermd te worden tegen infecties van buiten.

In Amerika heeft een bercider van Brucella abortusvaccin een vergunning nodig
van de Secretaris van het Ministerie van Landbouw, hetgeen hierop neerkomt, dat deze
vergunningen in de practijk door het U.S. Bureau of Animal fndustry worden afgegeven.
In vroegere jaren, vóórdat dit voorschrift bestond, werden niet alleen meer of minder
veelvuldig virulente stammen voor de entstofproductic gebruikt, maar de entstof be-
stond soms ook geheel of gedeeltelijk uit Brucella suis organismen.

Sinds 1932 wordt door het BAI uitsluitend vergunning gegeven voor de bereiding
van Brucella abortusvaccin wanneer dit bestaat uit Str. 19 organismen. Verder dient
het bedrijf gecontroleerd te worden door inspecteurs, of de toestanden ter plaatse, de
apparatuur en hulpmiddelen in voldoende mate aanwezig zijn om een deugdelijk
product tc kunnen bereiden en verder of men voldoende bedreven is in de bereiding
en of men geoutilleeerd is om het vaccin overeenkomstig de gegeven voorschriften te
bewaren. De fabrikant moet aantonen, dat het product, dat hij wil maken, niet waarde-
loos, verontreinigd of gevaarlijk is en de bereiding geschiedt onder toezicht van iemand
die ter zake competent is. De fabrikant verplicht zich schriftelijk, de koper niet te mis-
leiden met gevoerde reclame.

Van iedere batch vaccin dient de fabrikant monsters te laten nemen door inspecteurs
van het BAI en de partij pas af te leveren na verkregen goedkeuring.
Dit onderzoek door het BAI omvat controle op:

Bij de controle op reinheid worden Gram-preparaten gemaakt en verdunningen
op platen geënt. Met deze hulpmiddelen worden gemakkelijk verontreinigingen opge-
spoord. Welke verontreinigingen eventueel ontdekt zijn, wordt niet nader onderzocht.
Wanneer van een partij vaccin in één monster één of meer verontreinigers voorkomen,
wordt de gehele partij afgekeurd.

Bij de bepaling van het kiemcijfer gaat men uit van de veronderstelling, dat een
optimale immuniteit verkregen wordt na injectie van 40—50 x io⁹ levende Str. 19
kiemen. Officieel wordt daarom geëist, dat minstens 60 x io" kiemen levend in een dosis
vaccin aanwezig zijn en dat aan het eind van de houdbaarheidstermijn nog minstens
30 x io⁹ levend aanwezig zijn.

De pH van het vaccin is van grote betekenis voor de houdbaarheid. Deze dient niet
lager te zijn dan 5,9 en niet hoger dan 6,8.

Het percentage afgekeurde partijen entstof bedroeg in de jaren 1936—1940 respec-
tievelijk 32,3,21,7 en 8,5. De verbetering der vaccinproductie is dus wel opvallend.

Aangezien de controle praeventief is, worden alle minderwaardige partijen uit de
circulatie geweerd. Het uitgeoefende toezicht garandeert zulks in voldoende mate.

Om na te gaan of de eigenschappen van Brucella abortus Str. 19 voldoende constant
zijn, werd de stam door drachtige runderen gepasseerd. De dieren werden intraveneus
besmet met grote hoeveelheden levende Str. 19 organismen, waardoor ze verwierpen.
De stam werd uit de vrucht geïsoleerd en opnieuw werden drachtige dieren intraveneus
besmet. Na een zestal passages bleek door middel van caviaproeven, dat de eigenschappen
van deze entstofstam onveranderd behouden gebleven waren.

De aborterende dieren in bovenstaande proef bevonden zich ten tijde van de abortus
samen met 1 of 2 negatieve drachtige dieren in een box, zodat er een nauw contact was
en sterke besmetting. In totaal werden 9 dieren op deze wijze in besmette omgeving
gehouden. Deze brachten echter alle een voldragen kalf ter wereld en slechts 3 vertoonden
tijdelijk een positieve agglutinatietiter. In geen van deze gevallen konden Brucella\'s
worden gekweekt uit placenta\'s, colostrum of bloed.

Deze 15 proefdieren brachten het volgende jaar een normaal en voldragen kalf
ter wereld en ook nu konden geen Brucella-organismen gekweekt worden, zodat mag
vyorden aangenomen dat Str. 19 geen blijvende infecties geeft noch aanleiding geeft
tot verspreiding der ziekte door de enting.

Bovendien zijn op duizenden vrije bedrijven de kalveren geënt en in geen geval
kon een verspreiding worden opgemerkt.

Bij de productie van Str. 19 vaccin dient vooral gewaakt te worden tegen dissociatie.
Bij deze SR dissociatie veranderen de antigeen-eigenschappen der abortuskicmen,
waardoor de na injectie opgewekte immuniteit niet meer in die mate gericht is tegen
een infectie met virulente kiemen, zoals dit het geval is na inspuiting van uitsluitend
smooth kiemen.

Daarom dient bij de vaccinproductie rekening gehouden te worden met de volgende
opmerkingen:

1. De groei van Str. 19 in vloeibaar milieu, in ieder stadium der vaccinproductie,
zal dissociatieve veranderingen teweeg brengen en de werkzaamheid van het vaccin
wijzigen.

2. Wanneer de Rouxse kolven na enting tijdens de bebroeding niet omgekeerd liggen,
blijft het oppervlak der agar vochtig, waardoor dissociatie bevorderd wordt.

3. Zelfs wanneer de kolven wel in omgekeerde stand bebroed worden kan door vochtige
agar dissociatie worden bevorderd. Daarom is het gewenst, de voedingsbodem te
bereiden met 3% agar en overmatig vocht te laten verdampen vóór de kolven geënt
worden. Dit laatste kan verkregen worden door de kolven gedurende 48 uren bij
37,5°C voor te bebroeden.

4. Het gebruik van voedingsbodems, die vers dierlijk eiwit bevatten, zoals serum,
leverextract, enz., bevordert de dissociatie.

5. Plotselinge veranderingen in de voedingsbodem bevorderen de ontwikkeling van
atypische vormen, maar hebben af en toe een groeibevorderende werking. Daarom
is het gewenst niet alleen het vaccin te kweken op aardappelinfuusagar, maar ook de

stam op deze bodem aan te houden, waardoor de eigenschappen beter onveranderd
behouden blijven.

6. Aanzienlijke wijziging in de reactie van de voedingsbodem kan de dissociatie be-
vorderen en speciaal wanneer de pH hoger dan de optimale (6,3—6,8) wordt.

Ten einde te verhinderen, dat door de commerciële firma\'s vaccin wordt bereid,
waarin gedissociëerde vormen veelvuldig voorkomen, worden regelmatig smooth-
stammen van Str. 19 te hunner beschikking gesteld door het BAI.

De productie vereist uiterste zorg om het gevaar van verontreiniging van het product
te verhinderen. Daarom moeten alle werkzaamheden, zoals het overzetten van culturen,
het bereiden van suspensies, het enten der Rouxse kolven, het oogsten der gegroeide
massa, het samenvoegen en afvullen van het vaccin in flesjes, uitgevoerd worden in
kamertjes met luchtgefilterde overdruk.

Enige jaren geleden was de houdbaarheidstermijn van in phosphaat gebufferde
physiologische zoutoplossing gesuspendeerd en van Rouxse kolven afgewassen Str. 19
vaccin bepaald op 6 maanden. Aangezien deze houdbaarheidstermijn rijkelijk lang was,
waren vele practici in Amerika geneigd een grotere dosis Str. 19 vaccin in te spuiten
dan officieel was voorgeschreven. Ze deden zulks des te eerder, naarmate het vaccin
de vervaldatum meer naderde. De ervaring had hun blijkbaar geleerd, dat het aantal
levende kiemen in het vaccin niet steeds voldoende was om een maximale immuniteit
op te wekken. Op grond van deze ervaringen is men ertoe overgegaan de houdbaar-
heidstermijn van 6 maanden tot 3 maanden te verkorten.

Voor enkele commerciële firma\'s was deze toestand aanleiding, methoden te gaan
uitwerken om een beter houdbare entstof te bereiden zodanig, dat op het ogenblik
van inspuiting steeds een bepaald aantal levende kiemen kon worden gegarandeerd.

Door het vaccin in een geschikte concentratie in bepaalde vloeistoffen te suspenderen,
bleek het mogelijk te zijn, het in bevroren toestand te drogen onder vacuum en, door
daarna dc ampul onder vacuum af te sluiten, kon een zeer lang houdbare entstof worden
bereid. Tijdens het drogen gaat het aantal levende kiemen wel met ongeveer 50%
achteruit, maar de overblijvende bezitten onder bepaalde omstandigheden een zeer
lange levensduur.

Over het algemeen wordt de entstof niet onder invloed van het aangelegde vacuum
bevroren, maar wordt prae-freezing toegepast. Wanneer het vaccin bevroren is, wordt
het in grote vacuumruimten gedroogd.

Als suspensievloeistof gebruikt men mengsels van 50% ondermelk en phosphaat-
buffer, pH 6,5, of eiwitten en vitaminen, waarvan niet werd aangegeven welke eiwitten
en vitaminen bedoeld werden. Na gedroogd te zijn, worden de flesjes onder vacuum
met een rubberstop afgesloten, waarna er onder hoge druk een aluminiumcapsule
over wordt aangebracht. De houdbaarheid van het vaccin wordt op 12 maanden be-
paald.

Het grote voordeel van dit gedroogde vaccin is de opmerkelijke houdbaarheid ge-
durende lange tijd bij dezelfde temperatuur, waarbij vloeibaar vaccin spoedig ver-
nietigd wordt.

Het is van grote betekenis, dat gedroogd vaccin na heroplossing direct verbruikt
wordt, omdat de houdbaarheid in opgeloste toestand beperkt is.

Tot nu toe worden uitstekende resultaten met dit gedroogde vaccin verkregen en
niets wijst er op, dat de antigeen-eigenschappen van de Str. 19 organismen door drogen
veranderd worden.

De prijs van het droge vaccin ligt vrij veel hoger dan die van het vloeibare. Niet-
tegenstaande de grote voordelen van het gedroogde product wordt in Amerika het
merendeel der entingen nog steeds uitgevoerd met vloeibaar vaccin.

Dc meest gebruikte methode om „smooth" kolonies van Brucella abortus te onder-
scheiden van ,,non smooth" kolonies en het dissociatiepercentage te bepalen wordt

uitgevoerd door de plaat onder schuin invallend blauw licht bij kleine vergroting onder
het microscoop te bekijken. Ook kan men de zogenaamde acriflavineproef toepassen.

De eerste proef eist een deugdelijke apparatuur en grote routine, de tweede is be-
werkelijk en vraagt zeer veel tijd.

Een nieuwe methode berust op kleuring van de gegroeide koloniën. De plaat wordt
overgoten met i : 2000 waterige kristalviolet-oplossing en na 15 seconden inwerking
wordt de vloeistof afgegoten. De koloniën worden daarna bij kleine vergroting onder
het microscoop onder schuin invallend licht bekeken. De smooth koloniën zijn blauw-
groen, terwijl de omringende voedingsbodem lichtviolet is. „Non smooth" koloniën
geven een blauwrode kleur. Na enige tijd worden de kleuren van de koloniën iets dieper,
maar er blijft een duidelijk verschil. Zo nodig worden de kleuren vergeleken met die
van het „Munsel book of color."

De organismen blijven voldoende lang in leven om afenten van smooth koloniën
na de kleuring mogelijk te maken.

Een deugdelijke entstof dient volgens de inzichten van Huddleson aan de volgende
eisen te voldoen:

1. De enting mag geen ziekte opwekken of oorzaak zijn, dat het geënte dier drager
wordt.

2. De entstof mag geen aanleiding geven tot de vorming van specifieke agglutininen,
die langer dan 3 tot 4 maanden blijven bestaan en daarmede de moeilijkheden
vergroten om geïnfecteerde dieren te onderscheiden van niet geïnfecteerde door
middel van de agglutinatie-reactie.

3. De entstof moet voldoende immuniteit opwekken bij gevoelige dieren om de ver-
spreiding der ziekte te verhinderen in koppels gedurende de tijd dat de besmetting
nog op het bedrijf aanwezig is en om de introductie van besmetting op vrije bedrijven
te verhinderen.

Bovenstaande argumenten waren aanleiding om de immuniserende werking van
verschillende mucoïde groeiphasen van Brucella suis bij caviae te vergelijken. Eén
van deze stammen bleek een grotere mate van onvatbaarheid op te wekken bij experi-
mentele besmetting der caviae met alle drie soorten Brucclla\'s.

Aangezien in Amerika alle 3 soorten Brucella\'s uit runderen zijn geïsoleerd en mogelijk
een grotere verspreiding gekregen hebben dan tot nu toe bekend is, lijkt het wenselijk
een entstof toe te passen die voldoende immuniteit opwekt tegen alle drie.

De entstofstam gaf na injectie bij caviae in aantallen van t X 10⁹ tot 5 X io^s geen
progressieve ziekte.

Voordat de stam bij runderen kon worden getest was het noodzakelijk vast te stellen
of bij inspuiting van een groot aantal levende kiemen bij drachtige dieren een actieve
infectie of zelfs na verloop van tijd abortus op zou treden.

Verse suspensies, bevattende 10 X io⁹ levende kiemen en ongeveer eenzelfde aantal
dode, werden subcutaan bij 7 vaarzen ingespoten. Bij één der 7 pinken geschiedde
deze enting 5 maanden, bij één gebeurde dit 4 maanden en bij twee 1 maand na het
dekken.

De drie andere vaarzen werden tweemaal geënt en wel twee stuks 4 maanden vóór
en i maand na de dekking en de andere 2 en 4 maanden na het dekken. Al deze dieren
kalfden normaal en op tijd en er was geen retentio secundinarum. Bacteriologisch
onderzoek werd niet verricht.

Bij de nu volgende experimentele vaccinaties konden wegens plaatsgebrek geen
controles worden ingeschakeld. Het vaccin werd bereid in een vloeibaar tryptose-
medium en tijdens de bebroeding werd de voedingsbodem geschud en overvloeid met
25 ccm zuurstof per minuut. Na bebroeding gedurende 72 uur bij 37,5° C. bedroeg
het celgehalte 2,5—3 mg per ccm (6 X io⁹ tot 10 X io⁹).

In vroegere proeven was vast komen te staan, dat de immuniteit, opgewekt bij caviae,
veel meer afhankelijk is van het celgehalte van het vaccin dan van het aantal levende

kiemen daarin. Daarom was bij deze proeven de dosering meer gebaseerd op het cel-
gehalte dan op het aantal levende kiemen.

Elk proefrund werd subcutaan geënt met een hoeveelheid variërend van 2,5—5 mg
abortuskiemen en daarbij kregen jonge en oudere dieren dezelfde dosis. Ze waren ge-
deeltelijk drachtig en gedeeltelijk niet drachtig.

Van de 772 volwassen dieren die een negatieve bloedtiter vertoonden ten tijde van
de enting waren 23 runderen gedurende de observatieperiode van 12—14 maanden
positief gaan reageren, terwijl 25 stuks de kwalificatie verdacht ontvingen.

In deze groep aborteerden 33 dieren, waarvan niet meer dan 9 een positieve reactie
kregen. Het merendeel van deze abortusgevallen was reeds opgetreden vóór de enting
werd toegepast.

Bij 153 positieve dieren en 158 dieren met een verdachte reactie, alle volwassen
dieren, werd de invloed der enting nagegaan. Van de eerste categorie werden 20 negatief
en van de tweede, de verdachte, werden 62 negatief en 27 werden reagccrders.

Kort na de enting werd tijdelijk een geringe vermindering in melkgift opgemerkt.

In een volgende proef werd het verloop der infectie in geënte en ongeënte groepen
met elkaar vergeleken.

De geënte groep bevatte 2402 dieren op 117 bedrijven, de niet geënte 2927 dieren
op 311 bedrijven.

Het reactiepercentage bij het begin der proef bedroeg in de geënte groep 28,38 %
en in de controlegroep 23,6 %. Aan het eind der observatiepriode bedroegen de
reactiepercentages respectievelijk 8,3% en 17,96%, dus sterk ten voordele van de
geënte groep.

Naast Str. 19 en de mucoïde variant van Brucella suis heeft in de afgelopen jaren nog
een derde entstofstam de aandacht getrokken. Het betreft de rough stam 45/20 van
McEwen, die het grote voordeel bezit, geen agglutinatictiter op te wekken. Teneinde
inzicht te krijgen in het immuniserend vermogen van deze stam, werden door het BAI
te Beltsville proeven genomen.

Dit leek des te meer urgent, omdat bij proeven met Str. 19 gebleken was, dat, wanneer
entstof — bereid met deze stam — voor een aanzienlijk gedeelte uit de R. vormen
van Str. 19 Brucella kiemen bestond, het immuniserend vermogen van de entstof be-
langrijk minder was. Entstof, bereid met Str. 45/20, bestaat uitsluitend uit R. vormen,
zodat een vergelijking met deugdelijk vaccin, dus uitsluitend smooth exemplaren van
Str. 19, wenselijk leek.

Een deel der beschikbare proefrunderen werd geënt met Str. 45/20 vaccin, een ander
deel met Str. 19 vaccin en een derde gedeelte bleef ongeënt als controles. Daarna werden
de dieren alle kunstmatig besmet en het verloop van deze infecties gevolgd.

De dieren, geënt met Str. 45/20, bleken in een zeer hoog percentage der gevallen
blijvend geïnfecteerd te zijn, terwijl de resultaten, verkregen met de dieren die geënt
waren met Str. ig, veel gunstiger waren.

De bloedstroominfectie blijft langer persisteren bij gevoelige dieren dan bij onge-
voelige.

Bij dieren, geënt met Str. 45/20, bleek bacteriaemie veel langer voor te komen dan
bij de dieren, geënt met Str. 19. De eerste categorie bleek weinig te verschillen met de
ongeënte controlegroep.

Naast de A.B.R. reactie, de bloedagglutinatie met de buisjesmethode en de plaat-

methode, zijn de laatste tijd in de U.S.A. twee andere uitvoeringen der agglutinatie-
reactie naar voren gekomen, die bepaalde voordelen zouden hebben.

De behoefte aan een betere methode werd gevoeld, toen men de nadelen van de
A.B.R.-reactie resumeerde.

Deze bleek onbevredigende resultaten te geven bij geitenmelk, melk van runderen
in het nieuwmelkse of laatmelkse stadium, gehomogeniseerde melk, bedorven melk,
ondermelk en room.

De plaatmethode wordt op overeenkomstige wijze als de snelle serumagglutinatie
uitgevoerd met 0,08 ccm melk en 0,03 ccm antigeen. De verdunningen worden gemaakt
met negatieve melk 1: 5 tot 1 : 64. Het antigeen heeft een dichtheid van 3% celconcen-
tratie. Men onderscheidt 5 verschillende uitslagen:

De resultaten zijn in het nieuwmelkse stadium, bijvoorbeeld gedurende de eerste
week na het kalven, en in het oudmelkse stadium, tijdens het droogzetten, minder
constant.

Een enttitcr bleek bij deze reactie minder vaak positief te zijn dan bij de A.B.R.-
rcactie.

Wanneer Brucella abortus uit de dieren gekweekt werd, was de plaatrcactie steeds
duidelijk positief.

Een tweede methode voor het onderzoek van melk is de zogenaamde capillaire buisjes-
methode. Deze wordt uitgevoerd met door haematoxilinc gekleurd antigeen.

Een nauw glazen buisje, zoals gebruikt wordt voor .smeltpuntsbepalingen, met een
inwendige diameter van 0,8 mm en een lengte \\an 9 cm wordt korte tijd met één uit-
einde in het antigeen gehouden, zodat het buisje zich door capillaire werking voor
5—7 mm met antigeen vult.

Daarna wordt het buisje op dezelfde wijze in de goedgeschudde melk gehouden,
zodat het zich zonder luchtbellen verder met melk vult.

Het buisje wordt nu onder een hoek van 45⁰ in een stuk plasticine gestoken en antigeen
en melk kunnen zich met elkaar mengen gedurende 30 minuten bij kamertemperatuur.

In negatieve melk vormt het antigeen een gladde laag op de ondcrwand van het buisje.

Bij positieve melk vormt zich samenklontering die op specifieke agglutinatie berust.
Bij het aflezen moet het buisje tussen duim en vinger rondgedraaid worden om een
eventueel glad laagje uitgezakt antigeen bij een negatieve uitslag goed te kunnen waar-
nemen.

De A.B.R.-reactie kwam voor 83,4% overeen met de bloedagglutinatie en bleek in
96,3% van de gevallen infectie aan te tonen. De capillair reactie kwam voor 92,7% met
de bloedagglutinatie overeen en toonde in 93,8% van de gevallen infectie aan.

Het percentage dieren, dat positiefis, met de A.B.R.-reactie, doch negatief met de
bloedagglutinatie, bedraagt 19,6%. Met de capillaire methode is dit 7,5%.

Door toepassing van de capillaire methode als screening test wordt, vergeleken met
de A.B.R.-reactie, het nawerk, zoals bloedonderzoek, sterk verminderd. De tijd, nodig
om een onderzoek te verrichten is belangrijk korter en de hoeveelheid verbruikt antigcen
is veel geringer dan wanneer de A.B.R.-reactie wordt toegepast.

Wanneer een bedrijf vrij is van abortus, dient er voor gewaakt te worden, dat geen
besmetting op het bedrijf wordt gebracht. Vóór een veehouder in staat is, zulks te ver-
hinderen, is het noodzakelijk, dat hij de verschillende manieren, waarop de ziekte ver-
spreid kan worden, beheerst. Veelvuldige deskundige propaganda is derhalve nood-
zakelijk.

Zonder twijfel is de meest voorkomende wijze, waarop de ziekte binnengesleept wordt,
de aankoop van besmette dieren, vooral van besmette drachtige dieren. Daarom is het
noodzakelijk te eisen, dat alle nieuwkopen een negatieve bloedtiter hebben of afkomstig
zijn uit vrije bedrijven.

Maar ook de negatieve dieren, vooral drachtige, kunnen in uitzonderingsgevallen
besmet zijn. Wil men dus volkomen zeker zijn, dan dienen alle aankopen bovendien
nog 3 maanden geïsoleerd te blijven. Na deze tijd moeten ze weer opnieuw onderzocht
worden en bij een negatieve uitslag kunnen ze in de koppel worden opgenomen.

Dieren, die per trein verzonden zijn, of op tentoonstellingen en markten geweest zijn,
moeten geruime tijd geïsoleerd blijven en in ieder geval 2—3 maanden na aankomst
onderzocht worden.

De incubatietijd is de tijd, die verloopt tussen de besmetting en het eerste verschijnsel
van de infectie, bijvoorbeeld het aborteren van het dier, maar meestal bestaat dit eerste
verschijnsel uit het ontstaan van een positieve agglutinatietiter.

De duur der incubatietijd kan sterk variëren en is afhankelijk van de gevoeligheid van
het dier, de sterkte van de besmetting en de virulentie van de smetstof. Meestal duurt de
incubatietijd ongeveer 3 maanden, maar kan onder bijzondere omstandigheden variëren
van 6 weken tot 6 maanden.

Bij de bestrijding worden hygiënische maatregelen en goede bedrijfsvoering, die toch
zo uitermate belangrijk zijn, gemakkelijk over het hoofd gezien.

Vogels en vliegen worden af en toe verantwoordelijk gesteld voor het overbrengen
der ziekte. Bij een te Beltsville genomen experiment bleek deze wijze van overbrenging
geen grote rol te spelen. Twee koppels rundvee werden op korte afstand van elkaar
gehouden. De ene koppel was sterk met brucellose besmet, de andere was vrij. Vogels
en vliegen vlogen vrij van de ene koppel naar de andere zonder de ziekte over te brengen.

Waarschijnlijk is de hoeveelheid smetstof die ze eventueel overbrengen te klein en
niet te vergelijken met een experimenteel toegepaste hoeveelheid smetstof, die via de
gescarificeerde huid besmetting veroorzaakt.

Runderen, die door een Brucella-infectie aborteren, doen zulks slechts in 10% van de
gevallen voor de tweede maal. De dieren, die, na eenmaal verworpen te hebben, op
tijd kalven, blijven echter meestal besmet en kunnen de smetstof bij de partus verspreiden.

Een rund, dat op natuurlijke wijze besmet was, aborteerde 5 jaren achtereen en was
daarna 4 jaren normaal.

Brucella abortus werd na elke abortus uit de uitvloeiing gekweekt, maar ook na de
6e en 9e partus toen het kalf voldragen ter wereld werd gebracht.

Dieren, die tengevolge van een abortus steriel zijn geworden of moeilijk drachtig te
krijgen zijn, kunnen een belangrijke bron van smetstofverspreiding vormen.

Het isoleren der besmette dieren, vooral die dieren die gaan verwerpen, en het ge-
isoleerd houden van deze dieren zo lang de uitvloeiing duurt, is een belangrijke stap
bij het indammen der infectie. Juist gedurende deze tijd worden grote hoeveelheden
smetstof verspreid.

2. Een dagelijks observeren van de drachtige dieren en vooral van de drachtige vaarzen.

De initiale verschijnselen van een abortus bestaan in een vroegtijdige zwelling van

de uier, zwelling en inflammatie en af en toe uitvloeiing uit de uitwendige genitaliën.
Bij oudere runderen is dit laatste verschijnsel het voornaamste. Wanneer deze verschijn-
selen worden opgemerkt, moet het dier onmiddellijk naar de afkalfstal gebracht worden

en afgezonderd gehouden worden van de andere dieren tot de abortus of de partus heeft
plaats gevonden en geen uitvloeiing meer bestaat.

De afkalfstal wordt natuurlijk besmet met Brucella abortus en derhalve moet worden
opgelet, dat geen smetstof naar de gezonde dieren wordt overgebracht door de verzor-
gers. Het stalgereedschap mag niet elders gebruikt worden. Wanneer de verzorgers de
besmette stal verlaten, dienen ze de handen met water en zeep te wassen en ook de zolen
van hun schoenen of klompen te boenen met 3% cresol, dat aanwezig behoort te zijn
bij de uitgang der afkalfstal. Het dippen van de zolen in deze desinfecterende vloeistof
is niet voldoende om de Brucella\'s te doden.

De geaborteerde vrucht en de nageboorte moeten verbrand worden of met kalk
begraven. Wanneer een dier, dat geaborteerd heeft, ogenschijnlijk genezen is, worden
de benen en het achterstel gewassen en ontsmet met 2% cresol voor de dieren de afkalf-
stal verlaten. De stal wordt eveneens gereinigd en ontsmet.

Veiligheidshalve worden de dieren niet eerder dan 3 maanden na de abortus bij de
stier toegelaten.

Hoewel deze methode extra werk vraagt, zijn de resultaten dit zeer zeker waard,
vooral wanneer deze hygiënische maatregelen gecombineerd worden met enting van
de jonge dieren.

Bij de bestrijding in de USA geldt een belangrijke regel: Laat nooit een dier aborteren
in contact met gezonde dieren, noch op stal noch in de weide.

Het spreekt vanzelf, dat men moet verhinderen, dat abortusvrije dieren op de afkalf-
stal terecht komen wanneer deze besmet is. Men zal zich in deze moeten beperken tot
de dieren die aborteren, dieren die vroeger geaborteerd hebben en nu meer of minder
op tijd kalven en kalvende dieren, waarvan bekend is dat ze positief reageren.

Het verwerpen kan optreden op ieder moment na de tweede maand der drachtigheid
en het tijdstip is afhankelijk van de gevoeligheid van het dier en van de vordering der
drachtigheid op het ogenblik der infectie.

Verreweg het merendeel der abortusgevallen treedt op tijdens de 5e tot de 7e maand
der drachtigheid en bij deze groep komt de nageboorte veelal niet direct af, met als
gevolg later tijdelijke of blijvende steriliteit.

Infectie van de uier ontstaat als regel in aansluiting op een uterusinfectie en heeft
neiging om permanent te worden. De uier is echter een ondergeschikte bron van
besmetting.

Een groot deel van de dieren, die geaborteerd hebben, doet zulks niet weer, maar
men moet er rekening mede houden, dat de vruchtvliezcn, het vruchtwater en de
uterusuitvloeiing besmet zijn.

Paarden, die contact hebben met besmet vee, gaan veelal reageren. De ervaring
heeft geleerd, dat op bedrijven, waar reagerende paarden voorkomen, de ziekte moei-
lijker uit te roeien is.

Toch schijnen paarden met nekfistels, waaruit Brucella abortus werd gekweekt,
niet zo gemakkelijk de ziekte te kunnen overbrengen.

Over het algemeen wordt aangenomen, dat de infectieweg bij het rund in de practijk
uitsluitend de digestietractus is. Men mag echter de huid als porte d\'entrée niet over het
hoofd zien. Koeien liggen af en toe in een besmette weide of stal en geringe huidlaesies
kunnen derhalve de weg banen voor een infectie.

Enting met Str. 19 vaccin geeft een voorbijgaande infectie. Bij voorkeur worden
kalveren geënt en wel op een leeftijd van 6—8 maanden. Beneden de leeftijd van 6 maan-
den geënt, zou de immuniteit minder groot zijn, omdat het geslachtsapparaat nog te
weinig ontwikkeld is en onder deze omstandigheden de gevoeligheid van het dier voor
een infectie gering, zodat ook de reactie op de enting gering is. Geënt op een leeftijd
boven de 8 maanden zou de door de enting opgewekte agglutinatietiter vaker lang
blijven bestaan, zodat de bestrijding, die vooral berust op de serologische diagnostiek,
hierdoor doorkruist wordt.

Pinken, op de juiste leeftijd geënt, worden voor 80% beschermd tegen een virulente
infectie, zoals die door de agglutinatiereactie kan worden opgemerkt. Daarentegen geeft
deze enting 95% bescherming tegen het verschijnsel abortus en wel beide gedurende
3—5 jaar na de enting.

In de practijk zijn verschillende factoren van invloed op de duur en de intensiteit van
de door enting opgewekte immuniteit en wel:
ie. de virulentie van de smetstof;
2e. de hoeveelheid smetstof;

3e. de individuele reactie van het dier op de enting;
4e. de toestand der entstof op het ogenblik van inspuiting;

5e. eventuele infectiekansen op het bedrijf, waardoor de immuniteit misschien wordt
opgevoerd;

6e. een natuurlijke immuniteit, die gebonden schijnt te zijn aan de genen. Deze schijnt
in bepaalde bloedlijnen veel vaker voor te komen dan in andere.

Aangezien al deze factoren de mate van bescherming beïnvloeden, is het onmogelijk
steeds te voorspellen, wat het resultaat van enting op verschillende bedrijven zal zijn.
Door proeven is vastgesteld, dat de immuniteit 3—5 jaar aanwezig blijft, maar er dient
rekening mede gehouden te worden, dat alle omstandigheden in de practijk niet steeds
gedekt worden door de resultaten in het experiment.

De algemene verschijnselen na enting verschillen van dier tot dier. De meeste dieren
vertonen een hogere lichaamstemperatuur van 2—3⁰ F., vergezeld van een versnelde
ademhaling, slechte eetlust, rillingen en verlaging van de melkgift bij lacterendc run-
deren. Bij sommige dieren duren deze verschijnselen kort, bij andere daarentegen
verscheidene dagen. Deze begeleidende verschijnselen zijn moeilijk geheel te
vermijden, maar ze kunnen toch gereduceerd worden door de dieren bij slecht weer
gedurende 1 tot 2 dagen op te stallen.

Na enting met Str. 19 vaccin treedt een positieve agglutinatietiter op. De hoogte van
deze titer mag niet worden beschouwd als een maat voor de opgewekte immuniteit voor
zover experimentele resultaten beschikbaar zijn. Er is verder herhaaldelijk opgemerkt,
dat dieren, die na enting slechts een lage agglutinatietiter bezitten, een relatief hoge
mate van immuniteit hebben bij gecontroleerde infectieproeven.

Het heeft derhalve geen zin na de enting de agglutinatietiter te bepalen. Ook een
injectie met dode abortuskiemen heeft het ontstaan van een positieve titer tengevolge.

De immuniteit neemt na enkele jaren van lieverlede af, waardoor de neiging ontstaat
de dieren opnieuw te enten. Dit heeft echter meestal tengevolge, dat de dieren jarenlang
een positieve titer blijven houden, waardoor ze als reageerders worden gemerkt.

Betrekkelijk kort na de eerste enting toegediend, schijnen de bezwaren van een tweede
enting minder zwaar te wegen. Omstreeks de dekking of kort na de eerste partus ver-
oorzaakt de herhaalde enting als regel een titer die spoedig verdwijnt. Wel ontstaat een
snelle stijging van de titer direct na de enting maar als regel is deze na 3 maanden lager
dan i : 100.

Het is verder aan ernstige twijfel onderhevig of een tweede en eventueel een derde
enting betrekkelijk kort achter elkaar wel enig nut heeft.

Iets anders is het, wanneer de immuniteit 3—5 jaren na de enting grotendeels verdwe-
nen is. Dan kan het nuttig zijn de verloren gegane onvatbaarheid door een herhaalde
enting te versterken. Men moet dan echter rekenen op blijvende enttiters, waarom in
Amerika slechts bij uitzondering en wanneer ernstige infectiekansen aanwezig zijn, toe-
stemming verleend wordt tot het enten van oudere dieren.

Het aantal kalveren, dat ten tijde van de enting reeds reageert, is heel laag, zodat
het niet de moeite loont vóór, de enting bloedonderzoek te verrichten met het doel de
positieve dieren niet te enten.

Bij verscheidene duizenden kalveren op besmette bedrijven bleek minder dan 1 %
een geringe reactie te vertonen. De meeste reacties waren slechts als verdacht aan te
merken en van voorbijgaande aard.

Het enten van stieren wordt niet noodzakelijk geacht wegens de normale aanzienlijke

weerstand van stieren tegen de infectie. Bovendien heeft de enttiter neiging om langer
te blijven bestaan.

Bij dieren, die op jeugdige leeftijd geënt zijn, verdwijnt de enttiter als regel binnen
6—18 maanden.

Geïnfecteerde, maar ook met Str. 19 geënte dieren geven vaak enige fluctuatie in de
bloedagglutinatietiter. Contact met besmette dieren, zoals vaak voorkomt op bedrijven
met een chronische, vorm van Brucellose, is de meest voorkomende oorzaak van ver-
anderingen in de bloedtiter. Dit verschijnsel kan speciaal worden opgemerkt bij geënte
d\'eren, waarbij de bloedtiters tot verdacht gedaald zijn. Deze dieren vertonen een
tijdelijke verhoging van de titer na een matig virulente infectie. Dit wil niet nood-
zakelijk zeggen, dat de immuniteit doorbroken werd, omdat gebleken is, dat dieren, die
een hoge weerstand tegen Brucellose hebben, in sterkere mate met een omhooglopen
van de bloedtiter op een infectie reageren dan die, welke slechts een geringe weerstand
hebben. Een steeds toenemende titer wijst op een actieve infectie, ook wanneer deze
optreedt bij geënte dieren.

Er is verder reden om aan te nemen, dat algemene stoornissen van onbekende oor-
sprong tijdelijke fluctuaties van de bloedtiter tengevolge hebben.

De halsvlakte wordt met een borsteltje en vloeibare zeep flink ingezeept en daarna
met een Gilette geschoren. Na desinfectie met jodiumtintuur wordt de Vena jugularis
aangeprikt. De canule doorboort de wattenprop, waarmede een fles, gevuld met 100 ccm
citraatbouillon, steriel is afgesloten. In deze fles wordt 50 ccm bloed opgevangen. De
citraatconcentratic van de bouillon is zodanig, dat uiteindelijk het mengsel 1% citraat
bevat. De fles wordt gedurende 14 dagen bij 37⁰ C bebroed onder 10% CO,. Bebroeding
kan ook plaats vinden zonder verhoogde koolzuurspanning, maar dan moet de watten-
prop vervangen worden door een gummistop. Het aanwezige bloed zorgt dan voor vol-
doende gunstige groei-omstandigheden.

Na bebroeding wordt de fles geschud en 0,2 ccm wordt op aardappel-infuus-platcn
uitgestreken. Deze worden 7 dagen bebroed onder verhoogde C0₂ spanning en, wan-
wanneer na die tijd nog geen groei is opgetreden, wordt het bebroeden nogmaals 7 dagen
voortgezet. Op deze wijze is het mogelijk bloedinfectie te vervolgen.

Stieren, die besmet zijn met Brucella abortus, kunnen de smetstof met het sperma
uitscheiden. Een besmette stier leverde 80 maal achtereenvolgens besmette ejaculaten.
Het maximum aantal Brucella-organismen bedroeg 49500 per ccm. De agglutinatietiter
van het zaad was als regel hoger dan die van het bloed.

Intra-uterine inseminatie met besmet sperma had tengevolge, dat van 12 tevoren
Brucella-vrije dieren er 8 aborteerden. Verder kon na inseminatie bij 6 vaarzen en 2
van de 6 oudere dieren infectie worden aangetoond.

Inseminatie in de uterus met besmet zaad had tengevolge, dat conceptie slechts bij
4 van de 12 dieren optrad, terwijl de resterende 8 dieren tijdelijke steriliteit vertoonden.

De diagnose van de varkensbrucellose berust op de bloedagglutinatie. Deze proef is
echter meer geschikt om daarmede een infectie op een bedrijf aan te tonen dan om de
diagnose bij individuele dieren te stellen.

Het komt voor, dat bij varkens, die niet bij de bloedtest reageren, Brucella suis kan
worden geïsoleerd. Een andere kwestie in de diagnostiek is de interpretatie van de
agglutinatiereactie. Algemeen wordt aangenomen, dat het routine-onderzoek moet
worden uitgevoerd in de verdunningen 1/25, 1/50, 1/100 en hoger.

Bij de beoordeling van de resultaten moet men voorzichtig zijn, omdat in elke koppel
van enige omvang lage titers voorkomen zonder dat irfectie aanwezig is, maar ook lage
titers voorkomen in koppels, waar de infectie wel aanwezig is en deze lage titers een
gevolg van een infectie zijn. Als practische regel geldt, dat serum-agglutinaties in een
verdunning van 1/50 of lager niet positief beschouwd mogen worden, tenzij er duidelijke
reacties van 1/100 of hoger in de koppel voorkomen.

Bij aankoop van dieren met een negatieve of lage titer moet met deze verhoudingen
rekening worden gehouden en de toestand van het gehele bedrijf, waarvan de dieren
afkomstig zijn, moet mede beoordeeld worden.

Infecties worden vooral op vrije bedrijven geïntroduceerd door aankoop van besmette
dieren. Aankopen kunnen het beste verricht worden op bedrijven, waarvan men weet,
dat ze vrij zijn. In ieder geval mogen geen dieren met een gering positieve titer gekocht
worden. Aankopen uit onbekende bedrijven moeten 60 dagen lang geïsoleerd worden
gehouden en opnieuw onderzocht worden voordat ze in vrije koppels toegelaten worden.

Aangekochte dekberen dienen 2 maal, met negatief resultaat, onderzocht te zijn met
minstens 60 dagen tussenruimte, voordat ze in gebruik genomen mogen worden. Gemeen-
schappelijke dekberen kunnen gemakkelijk de smetstof overbrengen.

Verspreiding kan ook gemakkelijk optreden, wanneer dieren op tentoonstellingen
geëxposeerd geweest zijn. Deze dieren dienen na hun terugkomst geïsoleerd te worden
gehouden, totdat ze een bloedonderzoek met negatief resultaat achter de rug hebben.

De ziekte kan verder verspreid worden door negatief reagerende dieren, afkomstig
van besmette bedrijven.

Bloedonderzoek en het onmiddellijk slachten van de reageerders, noch entingen zijn
in staat gebleken, de ziekte te beperken.

In Amerika bestaan twee bestrijdingsmethoden, die beide met succes zijn toegepast.

1. De gehele koppel wordt geslacht, waardoor op een vlugge en gemakkelijk toepasbare
manier de ziekte uitgeroeid wordt. De hokken worden deugdelijk gereinigd en ont-
smet en 90 dagen nadien kunnen ze weer in gebruik genomen worden.

Nieuw aangekochte dieren moeten periodiek onderzocht worden om eventuele
besmettingen vroegtijdig te ontdekken.

2. Onderzoek van de koppel, scheiding tussen dieren met positieve titer en de negatieve
en vertraagd slachten van alle dieren. De bedoeling van deze methode is een abortus-
vrij bedrijf op te bouwen met cle biggen uit de besmette hokken. De biggen worden op
een leeftijd van 8 weken gespeend en met de bloedagglutinatie onderzocht. De
negatieve dieren worden in schone hokken overgebracht, zo ver mogelijk verwijderd
van de besmette. De negatieve biggen worden elke 2 maanden onderzocht en even-
tuele positieve worden verwijderd.

De andere dieren worden zo spoedig mogelijk geslacht. Wanneer deze oude koppel
geslacht is, worden de hokken gereinigd en ontsmet en de negatieve biggen worden niet
eerder dan na 90 dagen in deze hokken opgestald.

Op de geschetste wijze blijft een waardevolle fokstam behouden en in experimentele
gevallen werd met deze methode succes verkregen.

De onder 1 genoemde methode is aangewezen, wanneer de dieren uitsluitend gehouden
worden voor de vlees- en spekproductie.

Leidende figuren op het gebied der melkveehouderij in de staat New York hebben
reeds in 1929 blijk gegeven, de grote betekenis der uierontstekingen in te zien en sedert
dien getracht een bestrijdingssysteem te ontwerpen. Het heeft echter tot 1946 geduurd
voordat de nodige fondsen ter beschikking kwamen om een uitgebreide studie van het
vraagstuk te maken en om de voorlichting te geven, die nodig is vóór met de eigenlijke
bestrijding een aanvang kan worden gemaakt. De noodzaak was des te meer aan het
licht getreden door de hoge melkprijzen en het veelvuldig voorkomen van klinische
mastitiden gedurende de tweede wereldoorlog.

Het was de bedoeling, een uitgebreide studie te maken van een relatief klein aantal
bedrijven, maar toen het programma eenmaal gestart was, bleek de belangstelling bij
de veehouders van die aard \'te zijn, dat een groter aantal bedrijven in het onderzoek
moest worden betrokken en het onderzoek minder intensief werd uitgevoerd.

Daarom werd een klinisch onderzoek ingesteld en dit werd gecompleteerd door een
bacteriologisch onderzoek.

De melkmonsters werden kwartiersgewijze door veterinairen genomen kort voor hel
melken en voordat de melk voor de stripcup of broomthymolblauw-proef was afge-
nomen. De melkmonsters worden in steriele flesjes met een schroefsluiting genomen
en op ijs bewaard, totdat ze op het laboratorium verder verwerkt worden. Er worden
speciaal geïsoleerde metalen kisten voor dit doel gebruikt.

Bij het bacteriologisch onderzoek moet er steeds weer op gerekend worden, dat liet
monster bij het nemen verontreinigd werd met enkele kiemen. Zowel het tepelkanaal,
waardoor de melk passeert, als de lucht in de bedrijfsruimte is steeds min of meer ge-
infecteerd. Bebroeding van de melk voor het bacteriologisch onderzoek wordt derhalve
niet toegepast, omdat deze verontreinigers de diagnose bij deze werkwijze compliceren.

Daarom wordt 0,01 ccm melk op runderbloedagarplaten geënt en wel vier monsters
op i plaat. De platen zijn tevoren gedroogd, zodat de vloeistof uit de geënte melk gauw
in de plaat getrokken is en geen verdere uitzaaiing optreedt. Na 24 tot 48 uur bebroeden
t>Ü 37° G wordt de groei beoordeeld in sterk gereflecteerd licht. Voor de ervaren onder-
zoeker is nu gemakkelijk te zien of de groei bestaat uit streptococcen of staphylococcen.
In geval van twijfel worden kolonies afgeënt in bouillon voor verder onderzoek.

Wanneer 3 of meer koloniën van hetzelfde type aanwezig zijn (meestal zijn het er
honderden of duizenden), wordt dit significant geacht. In het geval van verontreiniging
is een enkele kolonie van Strept. agalactiae ook significant.

In het routine-onderzoek wordt alleen vastgesteld of de gekweekte streptococ een
agalactiae is of tot een andere soort behoort. Bij deze diagnostiek wordt gebruik gemaakt
van de zogenaamde Camp test (de letter van Camp zijn de beginletters van degenen die
deze proef uitwerkten, n.1. Christie, Atkins en Munck-Petersen). Deze reactie berust
op een vroeger onbekende eigenschap van Lancefield Groep B streptococcen, waartoe
Strept. agalactiae behoort, om bovine of ovine erythrocyten, nadat deze in contact
geweest zijn met staphylococcen, beta-haematoxine te haemolyseren.

Daartoe wordt op bloedagar een streep geënt van een beta-toxine producerende
staphylococ. Een kolonie van een niet geïdentificeerde streptococ wordt lijnvormig en
divergerend met de staphylococ geënt,waarbij de lijn zo dicht mogelijk bij de staphy-
lococ begint. Na bebroeding gedurende 18 uren bij 37 C° wordt de reactie afgelezen.

Waar de staphylococ en de streptococ dicht bij elkaar groeien, zal een groep B streptococ
een sterke haemolyse vertonen, sterker dan een dergelijke streptococ alleen ooit doet.
Aan het andere eind der entlijn, waar de streptococ het verst verwijderd groeit van de
staphylococ, kan het normale haemolyserende vermogen van de streptococ worden
afgelezen.

Bij controle bleek dat 99% ^van de Groep B streptococcen positief is en 94% van alle
niet tot deze groep behorenden negatief is.

Aangezien zowel pathogene als niet-pathogene staphylococcen in de uier voorkomen,
is het nodig het runderbloed, gebruikt voor de bloedplaten, eerst te testen op anti-
haemotoxine(beta). voordat het voor deze proef gebruikt kan worden.

Door middel van dit onderzoek bleek, dat 37,9% van alle dieren besmet waren met
Strept. agalactiae, terwijl 17% geïnfecteerd waren met andere microörganismen, voor-
namelijk haemolytische staphylococcen. 15% van alle dieren vertonen meer of minder
sterke afwijkingen in de melk en bijna 31% hadden een lichte mastitis.

Het onderzoek wees verder uit, dat mastitis niet als een probleem van het individuele
rund moet worden beschouwd, maar als een vraagstuk van het gehele bedrijf.

Voor het vroegtijdig ontdekken van mastitiden is het noodzakelijk, dat steeds vóór het
melken de stripcup gebruikt wordt.

De bedrijfsvoering speelt verder een belangrijke rol bij het ontstaan van mastitis. Zo
is herhaaldelijk opgemerkt, dat een plotselinge uitbraak van mastitis op een bedrijf moest
worden toegeschreven aan een in korte tijd opgetreden verslechtering in de bedrijfs-
voering. In andere gevallen bleek een defect in de melkmachine of het optreden
van blaren of andere laesies aan de spenen de oorzaak te zijn. Speenlaesies zijn van
grote betekenis bij het ontstaan van mastitis.

Streptococcenmastitis neemt bij stijgende ouderdom der runderen toe, maar de snel-
heid van toename is op het ene bedrijf veel groter dan op het andere. De bedrijfsvoering
speelt een grote rol bij het ontstaan van deze verschillen.

In Amerika wordt het goedkoper voor de boei geacht, tekortkomingen in dit opzicht
te verbeteren dan voortdurend grote bedragen te besteden aan de genezing der mastitiden.

Als een slechte bedrijfsvoering wordt o.a. beschouwd het aankopen van koeien op
de markt.

Bij dit onderzoek bleek, dat vele factoren invloed uitoefenen op het vóórkomen van
mastitis. Wanneer slechts één van deze factoren ongunstig is en alle andere zijn goed,
dan moet toch in verband met het veelvuldig voorkomen van mastitis van een slechte
bedrijfsvoering worden gesproken.

Het bleek, dat goede omstandigheden aanwezig waren op 35% van de bedrijven,
d.w.z., dat 65% onvoldoende waren en zo lang deze omstandigheden niet verbeterd zijn,
heeft men genoegen te nemen met het frequent voorkomen van mastitis.

Traumata van allerlei soort vormen een belangrijk onderdeel op de lijst van praedis-
posities.

Bij de beperking der mastitis bleek deugdelijke diergeneeskundige hulp een belang-
rijke factor te zijn.

Met het besproken schema werden 1000 bedrijven onder controle genomen. In totaal
werd 2249 maal een volledig stalonderzoek verricht, omvattende het onderzoek van
70988 monsters op een totaal van 25000 runderen. De meeste dieren werden meer dan
éénmaal onderzocht. Daarnaast werd 2278 maal een gedeeltelijk stalonderzoek gedaan.

Bij de behandeling van streptococcenmastitiden wordt vooral gebruik gemaakt van
penicilline, eventueel gecombineerd met sulfonamide of tyrothrycine. De dosering van
penicilline is over het algemeen wat groter dan in Nederland noodzakelijk geacht wordt.
Zo worden 100.000—200.000 eenheden in een water- en olie-emulsie bij lacterende
dieren 1 tot 3 maal toegepast met een interval van 48—72 uren. Bij droogstaande dieren
i of 2 infusies.

Procaine-penicilline in arachis-olie wordt in dezelfde dosering toegediend, echter
slechts i of 2 maal bij lacterende runderen. Interval 48—72 uren. Eenzelfde schema
wordt bij droogstaande dieren gevolgd.

200.000 eenheden penicilline opgelost in 50—80 ccm waterige sulfonamide-oplossing
wordt bij lacterende dieren twee maal toegediend. Interval 12—24 uur.

Penicilline (100.000 eenheden) en 40 ccm tyrothrycine in olie worden alleen toege-
past bij opdrogende dieren. Deze combinatie kan gemakkelijk wat zwelling veroorzaken,
zodat het nodig kan zijn droogstaande dieren na 48 uur uit te melken.

Bij staphylococcenmastitiden wordt voornamelijk penicilline of een mengsel van
penicilline en dihydrostreptomycine gebruikt, terwijl soms bovendien nog sulfonamiden
toepassing vinden.

Penicilline wordt in een dosering van 100.000—200.000 eenheden toegediend en dihy-
drostreptomycine in een hoeveelheid van 1/5 g. De infusies worden bij lacterende dieren
i—3 maal gegeven, bij droogstaande 1 of 2 maal.

Colimastitiden worden behandeld met een mengsel van 1 /4 tot i g dihydrostreptomycine
en 200.000 eenheden penicilline 1 tot 3 maal in 12 uur, wanneer de antibiotica in water
opgelost zijn en in 24—28 uur, wanneer ze in olie geëmulgeerd zijn. Bij droogstaande
dieren worden deze infusies tweemaal gegeven.

Wanneer de mastitiden, hetzij door staphylococcen of door E.coli veroorzaakt, acuut
zijn, kan koeling van de uier met ijs nuttig zijn.

Het „laten schieten" van de melk vóór de infusie kan bevorderd worden door intra-
veneus 2—5 ccm pituitrine (oxitocine) toe te dienen. Onder invloed van dit hormoon
ontstaat een contractie der Korffcellen rondom de acini, waardoor eventuele melk of
secretum uitgedrukt wordt (laten schieten der melk) en door melken verwijderd kan
worden. Een diffusie van het direct daarop ingebrachte antibioticum wordt door deze
behandeling bevorderd, zodat de ontstoken gedeelten sneller bereikbaar worden.

Op bedrijven, waar de omstandigheden ongunstig waren, werd in 19% van de gevallen
een aanzienlijke verbetering verkregen, op middelmatige in 44% en daar waar de om-
standigheden gunstig waren in 77%.

Meer dan 300 county-, staats- en practiserende dierenartsen namen aan de be-
strijding deel.

In Amerika komt een vorm van mastitis voor, veroorzaakt door Pseudomonas acru-
ginosa. Dit microörganisme komt normaal niet bij het rund voor als oorzaak van
mastitis. Door de penicillinetherapie, die in Amerika grotendeels in handen van leken
is, is het microörganismc in de uier geïntroduceerd. Hier geeft het aanleiding tot ont-
stekingen.

Er komen twee stadia voor, n.1. het chronische stadium met verharding en het meer
acute, waarbij de dieren vrij ernstig ziek zijn gedurende enige weken. Er kunnen abscessen
in het uierweefsel gevormd worden.

Deze mastitis blijkt besmettelijk te zijn, blijkbaar door aanpassing van het micro-
organisme van de uier.

Men kan proberen de ziekte te genezen door intraveneuse toediening van sulfa-
preparaten, maar over het algemeen zijn de genezingskansen niet gunstig.

Intramammair toegepast, hetzij in water of in olie, schijnen aerosporine (50 mgr)
en ncomycine (0,5 g) nog de beste resultaten te geven.

In Amerika werd tot voor enkele jaren de Brucella abortus bij het rund bestreden
met behulp van de bloedserumagglutinatie. Deze bestrijdingswijze was zodanig be-
werkelijk, dat het zeer lang duurde (3 jaren) voor hetzelfde bedrijf voor een volgende
maal onderzocht kon worden. Gedurende het interval tussen twee onderzoekingen
breidde in vele gevallen de ziekte zich uit, waartegen veelal niet direct kon worden
opgetreden, zodat vooruitgang op de ene plaats vaak door tegenvallers elders werd
genivelleerd.

Door de introductie van de A.B.R.-reactie in de U.S.A. door Roepke en Driver
te St. Paul (Minn.) werden de mogelijkheden voor een regelmatige controle geschapen,
waarbij verreweg het grootste deel van het tevoren noodzakelijke bloedonderzoek

kwam te vervallen. Dit is nu beperkt tot die veestapels, die een positieve A.B.R.-reactie
vertonen. Een regelmatige controle vindt thans in grote gebieden van de U.S.A. plaats,
waarbij opmerkelijke successen werden verkregen. Het reactiepercentage bedroeg in
1950 slechts 3 1/2 %.

A. De „test and slaughter"-methode. Alle positieve dieren moeten binnen 15 dagen
na het onderzoek geslacht zijn. Het jongvee kan al of niet geënt worden met Str. 19
vaccin, maar wanneer de bedrijven in besmette gebieden liggen is jongvee-enting
noodzakelijk. Voor de opgeruimde reageerders worden schadeloosstellingen uit-
gekeerd, die variëren van $ 50 tot $ 100 per dier.

Dit schema wordt toegepast op die bedrijven, waar het reactiepercentage be-
trekkelijk laag is.

B. Bloedonderzoek en afzondering van de positieve dieren totdat ze zonder veel
schade voor de eigenaar geslacht kunnen worden. Het jongvee moet geënt worden
en voor de opruiming der reageerders worden geen schadeloosstellingen gegeven.
Dit schema wordt vooral daar toegepast, waar het reactiepercentage betrekkelijk
hoog is.

C. Het enten van de jonge dieren zonder bloedonderzoek van de veestapel. Het doel
van dit schema is om na verloop van enkele jaren te komen tot een doorgeënte
veestapel, waarbij het vatbaarheidsniveau van het vee voor de ziekte belangrijk
gunstiger ligt, zodat ook onder gunstiger omstandigheden kan worden overgegaan
tot de bestrijding onder A of B.

D. De enting van volwassen dieren, die slechts mag worden toegepast na verkregen
schriftelijke machtiging van de toezicht-houdende inspecteur. Deze methode mag
alleen gebruikt worden daar waar groot gevaar bestaat voor verspreiding der
ziekte en wordt als een noodenting beschouwd.

Zoals uit deze 4 methoden van bestrijding blijkt, speelt de enting met Str. 19 vaccin
een belangrijke rol bij de inperking van de ziekte. Speciaal in gebieden waar het infectie-
percentage betrekkelijk hoog is, acht men het noodzakelijk, regelmatig het jongvee te
enten. Evenals voor de bestrijding volgens een van bovenstaande schema\'s, acht men
het nodig, dat de enting streeksgewijze wordt toegepast. Op deze wijze wordt voor-\'
komen dat geënte en ongeënte bedrijven kris kras door elkaar liggen.

Aangezien dc verplaatsing van vee tussen de Staten, maar ook tussen de counties,
waar de bestrijding begonnen is, verboden is zonder toestemming, die voor reagerende
dieren alleen gegeven wordt, wanneer ze geslacht worden, wordt een belangrijke bron
van infectieverspreiding gedempt.

Een dergelijke drastische beperking van de verplaatsing van vee is, voorlopig althans,
in Nederland niet mogelijk, zodat hier meer nog dan in Amerika de nadruk gelegd
moet worden op regelmatige enting van het jongvee over de gehele linie, zulks mede
in verband met de hoge frequentie, waarin de ziekte hier te lande voorkomt.

De entstof zal daarbij aan zeer nauw omschreven eisen van virulentie, immuniserend
vermogen, aantal levende microörganismen, reinheid, het ontbreken van gedissocieerde
vormen en houdbaarheid moeten voldoen, wil steeds een optimaal werkend vaccin
worden ingespoten. De enting moet subcutaan worden toegepast en het schijnt geen
voordelen te hebben twee- of meermalen kort achtereen te enten.

Onze studie in de Verenigde Staten heeft ons in de overtuiging gesterkt, dat zulks
met de grootst mogelijke zekerheid het geval zal zijn, wanneer vanuit de bevroren
toestand gedroogd Brucella abortus Str. 19 vaccin wordt toegepast.

Het gebruik van andere entstofstammen bij de vaccin-productie is niet aan te bevelen,
aangezien Str. 45/20 van McEwen slechts een geringe immuniteit geeft en het M-vaccin
van Huddleson een Brucella suis is, die zeker niet verspreid mag worden in Nederland,
waar de varkensbrucellose niet voorkomt, maar waarvan bovendien de eigenschappen
nog onvoldoende bekend zijn.

De enting met Str. 19 vaccin mag niet in de plaats komen van hygiënische maat-
regelen en goede bedrijfsvoering. Slechts wanneer deze maatregelen in combinatie
met elkaar genomen worden, zullen de resultaten maximaal zijn.

Onder hygiënische maatregelen wordt in de eerste plaats verstaan dagelijks toezicht
op drachtig vee, vooral wanneer het in de wei loopt. Een dier, dat dreigt te aborteren
of zulks reeds gedaan heeft, dient direct afgezonderd te worden, maar ook een dier,
dat eerder geaborteerd heeft en nu op tijd kalft, of een positief dier, dat kalft, dient
geïsoleerd te worden. Verworpen vruchten en vrucht vliezen worden verbrand of door
diep begraven met chloorkalk onschadelijk gemaakt. Dit isoleren dient volgehouden te
worden, totdat geen uitvloeiing meer bestaat, althans tot 3 weken na de abortus of
partus. Na reiniging en ontsmetting van poten en achterstellen kunnen de dieren in
de koppel teruggebracht worden.

Onder goede bedrijfsvoering moet vooral worden verstaan het verhinderen, dat
smetstof op een bedrijf wordt binnengesleept. De aankoop van besmette dieren is één
van de belangrijke oorzaken van de verspreiding der ziekte.

Wanneer volwassen dieren geënt worden, mogen alleen negatief of hoogstens dubieus
reagerende dieren geënt worden. Pinken op een leeftijd van 6—8 maanden reageren
voor de enting practisch alle negatief.

De door enting opgewekte immuniteit is niet absoluut, zodat een infectie ten slotte
zo sterk kan zijn, dat doorbraak optreedt. Tegen een matige infectie is de weerstand
voldoende hoog.

De opgetreden immuniteit blijft gedurende 3—5 jaar bestaan. Men dient zich
derhalve ernstig te beraden of men na deze lijd de weerstand van de dieren tegen de
ziekte door een herenting opnieuw zal opvoeren met het grote risico van blijvende
agglutinatietiters, of dat men beter doet door middel van hygiënische maatregelen en
goede bedrijfsvoering de verspreiding of introductie van smetstof te verhinderen.

Bij het maken van propaganda ware verder te overwegen of verenigingen van platte-
landsvrouwen en eventueel plattelands Mulo- en andere scholen daarin betrokken
moeten worden.

Aangezien ons bezoek in Amerika juist in de zomermaanden viel, bleken verschillende
specialisten op het gebied der mastitisbestrijding met vacantie te zijn, zodat wij ons
in dit rapport moeten beperken tot de bestrijding der mastitis in de Staat New Vork.

Bij de diagnostiek wordt veelvuldig gebruik gemaakt van klinisch onderzoek, maar
aangezien men met behulp hiervan slechts gedeeltelijk zijn doel bereikt, wordt het
gecompleteerd door een bacteriologisch onderzoek.

Bij dit onderzoek wordt getracht de pathogene microörganismen in reincultuur te
verkrijgen, waarna een zeer korte determinatie van streptococcen wordt toegepast o.a.
met de CAMP-tcst. De behandeling wordt uitgevoerd met antibiotica, voornamelijk
penicilline en streptomycine.

Bij de bestrijding bleek, dat wanneer slechts één van de meer belangrijke praedis-
posities voor het binnenslepen, eventueel verspreiden van de uierontstekingen aanwezig
was en alle andere ontbraken, toch de voorwaarden aanwezig waren voor een be-
langrijk percentage mastitis-gevallen. Dit bleek bij 65 % van alle bedrijven het geval
te zijn. Bij de bestrijding bleek, dat op de bedrijven, waar de omstandigheden ongunstig
waren, slechts weinig succes kon worden bereikt; de beste resultaten werden verkregen
daar waar de bedrijfsvoering geen belangrijke gebreken vertoonde. De toewijding van
de behandelende dierenarts was van veel betekenis bij de bestrijding.

In the United States the combat of the bovine Brucellosis was based — until recent
times — upon the blood-agglutination test of whole herds. It has been experienced
that in areas, where blood tests were apart three years or more, and the interchange of
cattle was comparatively frequent, these areas became reinfected to the extent that

most of the previous gains in eradication were lost. A way to avoid such an extensive
reinfection in some areas was badly needed. This problem has been solved to a large
degree by the systematic use of A.B.R. tests every six months, introduced in the U.S.A.
in 1947 by Roepke and Driver at St. Paul (Minn.).

Blood tests of cattle are now carried out only in herds that react to the A.B.R. test.

Since that time a regular supervision of the cattle-population of the U.S.A. has
resulted in a considerable decrease of the incidence of the disease. The infection rate
amounts to 3 1/2 % in 1950.

Plan A. Test- and slaughter, with or without calf vaccination. All reacting animals
must be removed for slaughter within 15 days. This method has as its immediate goal
eradication of the disease and it is the methode of initial choice where the incidence of
infection is low and herds are self-contained. Indemnities are paid for slaughtered
infected animals: S 50.— for grades and $ 100.— for registered pure breds.

Plan B Test- and calf-vaccination, temporary retention of reactors until they can be
disposed of for slaughter without excessive loss to the owner. Indemnities are not paid.

Plan C. Calf-vaccination without test of any part of the herd. After a couple of years
the herd is thoroughly vaccinated and has an increased resistance against the disease.
Adoption of plan A or B may follow.

Plan D. Adult vaccination only when approval is received in writing from State
and Federal Cooperating agencies prior to the time of vaccination, which should be
confined to herds where there is evidence of rapid spread of virulent infection, indi-
cating the need for emergency measures.

In the control of the disease the vaccination with Str. 19 vaccine plays an important
role. Especially in those areas, where the incidence of infection is rather high, calfhood
vaccination is the method of choice. It is necessary for the combat of the disease as
well as for the results of vaccination that procedures are carried out on an area basis
to prevent the mixing of vaccinated and unvaccinated herds.

Because the interstate movement of cattle is restricted but also the intercounty
movement in those areas, where the owners have placed their cattle under one or under
a combination of the four plans, the principal source of spreading the infection is greatly
eliminated.

In the Netherlands such a drastic restriction of the movement of cattle is impossible
and therefore the country-wide calfhood-vaccination is of the more importance here
as compared with the U.S.A.

The vaccine has to meet the requirements of a distinct level of virulence, immunizing
power, living count, purity, the absence of non-smooth organisms and keeping quality
to induce optimal immunity. The vaccine must be administered by the subcutaneous
route and repeated vaccination seems to have no advantages.

Our study in the U.S.A. has fortified our conviction that this goal can be effected
with greatest securing by using dessicated Str. 19 vaccine.

The use of other vaccine strains is not evident since Str. 45/20 of McEwen only
provokes a restricted immunity in cattle and the M-vaccine of Huddleson consists of
Brucella suis organisms. The latter vaccine might spread the disease in swine if the
M-phase should reverse to the virulent phase of Brucella suis.

Str. 19 vaccination must not be accepted as a substitute for good sanitation and
herd management. Its maximum value is only realized when these principles are
rigidly observed. Good sanitation means in the first place daily supervision of pregnant
cattle and segregating aborting animals or calving infected animals apart from the
non-reactors until discharge has ceased. The aborted fetus and afterbirth should be
burned or buried in quicklime. The legs and hind-parts of a recovered animal should
be washed with a 2 per cent cresylic disinfectant before the animal leaves its quarters.
With Brucellosis so widespread as it is at the present time, the owner of a herd of cattle

free from the disease must be continually on guard to prevent infection gaining entrance
in his herd.

Undoubtedly the chief manner in which this disease is introduced into a herd is
through infected replacements or additions, especially pregnant heifers or pregnant
cows.

In herds, where adult vaccination is adopted, the herd must besubjected to the
agglutination test prior to vaccination and vaccine only administered to negative adult
animals and all heifers 6—8 months old.

The resistance, induced in cattle by vaccination with Str. ig vaccine, is relative and
not absolute. The infection rate can be so extended that immunity is insufficient.

The duration of vaccinal resistance is 3—5 years against a moderate exposure. After
this time either a revaccination can be under consideration, if there is evidence of rapid
spread of virulent infection, or infection might be prevented by good herd management
and sanitation. Farmer\'s education can be extended to high- and other schools and
women associations in the rural districts.

We visited the U.S.A. during the summer months and this resulted in difficulties to
meet several scientific workers, who were on vacation. We must restrict our report
to the mastitis control in the State of New York.

In diagnosing mastitis is made use — in first instance — of clinical methods, extended,
if wanted, by bacteriological investigations.

The initial goal is to cultivate the pathogenic microorganisms in pure culture and
subject the streptococci them afterwards to a short determination with the Camp-test.

Udder-treatment is carried out with antibiotics, in the first place with penicillin and
streptomycin.

If of the praedisposing factors one or more are present in a herd, this may contribute
to a rapid spread of the disease. Herd management was insufficient in 65 per cent of
all herds and it was very disappointing here to gain lasting succes by treatment of
infected udders. Good results were obtained in herds with good sanitation methods.
The application of the practising veterinarian is of major importance in the combat
of the disease.

Zoals uit het uitvoerige artikel van Merkens (T. v. D. i-3-\'53 p. 189—216) blijkt,
is de vererving van de haarkleur bij paarden een tamelijk ingewikkelde aangelegenheid.
Over de veren ing van de meeste kleuren heerst wel eenstemmigheid in de literatuur.
Dit is echter o.a. niet het geval met de Isabel-kleur, die in ons land weer meer in het
centrum der belangstelling is komen te staan door de verrichtingen van de hengst Rhein-
feld. Hier staan twee meningen tegenover elkaar, de ene, die met Walther aanneemt,
dat er sprake zou zijn van twee soorten grondpigment, de andere, die door Merkens
wordt verdedigd, dat hier sprake is van een intermediair verervende verdunnings-
factor, die heterozygoot aanwezig, van een vos een gele (isabel) en, homozygoot aanwezig,
van een vos een (bijna) witte zou maken. Dit probleem op te lossen is niet eenvoudig.
Uit de publicatie van Homan (Landb.k. Tijdschr. Nov. \'52 pp 770—777) blijkt, dat het
door hem verzamelde materiaal in het N.W.P.-gebied niet in strijd is met de theorie
van Walther; het is echter ook met de theorie van de verdunningsfactor te verklaren.
Voor deze laatste theorie pleit het af en toe optreden van witte veulens, zoals dat ook
in Indonesië blijkt te worden waargenomen. Maar voor de theorie van Walther pleiten
de ervaringen, die men in Denemarken heeft opgedaan met de Noorse Fjordenpaarden,.
want als men deze kruist met gekleurde rassen krijgt men allemaal gele nakomelingen
(volledige dominantie dus) en bij onderling voortfokken van deze heterozygoten krijgt
men de 3 : 1 verhouding, dus 3 geel tegen 1 gekleurd. Dit kan niet met de verdunnings-
factor worden verklaard, want als we aannemen dat de Fjordenpaarden allemaal
heterozygoot voor de verdunningsfactor zijn, die door Merkens met een D wordt
aangeduid, dan zou in de F", een 1 : 1 verhouding van isabellen en anders gekleurden
gevonden moeten worden. Homozygotie (DD) kan niet worden aangenomen, daar de
dieren beslist niet licht-gcel van kleur zijn. Maar zou men dit toch veronderstellen, dan
zou de F_t geheel geel kunnen zijn, zij het dan wat donkerder dan de zuivere Fjorden-
paarden, als aan de intermediaire vererving wordt vastgehouden. Doch dan zou in de
F₂ toch de 1:2:1 verhouding moeten worden waargenomen, wat niet het geval is, daar
de gele Fjordenpaarden allemaal dezelfde tint vertonen.

Ik zou dan ook tot de conclusie willen komen, dat er blijkbaar tenminste twee soorten
isabellen bestaan, want als men een tweede grondpigment aanneemt, dan is het
niet zonder meer te verklaren, dat af en toe witte (of bijna witte) exemplaren optreden.
Dat Duerst c.s. nooit geel pigment gevonden hebben, is m.i. geen afdoend argument
voor het niet bestaan ervan, daar toch de mogelijkheid bestaat, dat hun dit is ontgaan
doordat zij niet alle paardenrassen hebben onderzocht. In hoeverre het dan mogelijk
is, phenotypisch de beide soorten isabellen te onderscheiden, zou een nader onderzoek
vergen. Wel geloof ik, dat het voorkomen van witte isabellen in veel gevallen ervoor
zal pleiten, dat men met de verdunningsfactor te maken heeft, al moet er dan rekening
mee worden gehouden, dat deze witte isabellen erg moeilijk te onderscheiden zullen zijn
van witten, die vermoedelijk ook op een andere manier kunnen ontstaan, bijvoorbeeld
doordat een of beide factoren (C en A. van Merkens) die voor het optreden van kleuren
noodzakelijk zijn, ontbreken.

Het is ten zeerste te betreuren dat Homan in zijn artikel geen gebruik heeft kunnen
maken van de gegevens, die de Groot nu over de Noorse Fjordenpaarden vermeldt.
Aangezien het een studie betreft, die volgens het onderschrift afkomstig is uit de Afdeling
Veeteelt der Landbouwhogeschool te Wageningen, veronderstel ik dat op het moment,
dat de publicatie geschreven werd, de ervaringen in Denemarken daar nog niet bekend
waren.

Mij is hierover uit de literatuur niets bekend, maar ik erken gaarne de mogelijkheid,
dat mij niet alles onder ogen gekomen is.

De Groot zal wel moeten toegeven, dat het materiaal, dat Homan aangevoerd heeft,
volkomen onvoldoende is om een standpunt in te kunnen nemen ten opzichte van de
bestaande controverse tussen de geelgrondstofpigment-theorie van Walther en de
verdunningstheorie van andere onderzoekers. In de literatuuropgave van Homan miste
ik de publicaties, die na 1920 zijn verschenen.

Ik heb nergens beweerd, dat de verdunnings-theorie de enige mogelijke verklaring voor
het optreden van geel is, daar ten opzichte van de kleuren soms verschillende genotypen
hetzelfde phenotypische resultaat kunnen geven. Zo is b.v. het rood van de Ierse terriers
dominant ten opzichte van zwart, terwijl bij de dashonden het rood recessief is tegen-
over zwart.

Het enige wat ik ten opzichte van de isabellekleur gezegd heb, is, dat uit de door mij
geraadpleegde literatuur gebleken is, dat de isabellekleur in de daarbij vermelde gevallen
geheel te verklaren is door aan te nemen, dat er een verdunningsfactor in het spel is.

Mochten er nieuwere gegevens ter beschikking komen, waaruit af te leiden zou zijn,
dat er naast de gele paarden, die onder invloed van de verdunningsfactor ontstaan zijn,
ook nog andere gele paarden voorkomen, dan is er reden om van 2 soorten isabellen
te spreken.

Spelen de zogenaamde aardstralcn een rol bij het verloop of ontstaan van ziekten
bij dieren?

Wanneer een koe in de eerste weidetijd door onevenwichtige voeding in een zeer
labiel evenwicht verkeert, is een grote temperatuurswisseling, b.v. koude nacht na een
warme dag, voldoende om tetanie op te wekken. De koude nacht levert de druppel,
welke de emmer doet overlopen.

Dierenartsen met jarenlange praktijkervaring zouden zeker tal van bedrijven moeten
kunnen aanwijzen, waar de dieren op een bepaalde plaats telkens ziek worden, wanneer
aan aardstralcn grote waarde toegekend zou moeten worden voor het ontstaan van
ziekten.

Er zijn evenveel voorbeelden te noemen, waarbij de dieren in een stal boven z.g. gas-
banen gezond bleven, terwijl, gelijkertijd ziekte optrad op plaatsen, waar van aard-
stralen geen sprake was, als omgekeerd.

Het optreden van verkeersongevallen op bepaalde plaatsen bleek niet aan aardstralen,
doch aan rukwinden e.d. toegeschreven te moeten worden. Het kwijnen van bomen,
toegeschreven aan aardstralen, verdween spontaan, terwijl andere bomen vrij van aard-
stralen, plotseling doodgingen.

Kortom, uit de ter beschikking staande gegevens is moeilijk een conclusie te trekken.

W. H. M. van den Hout „Wat schuilt er voor waars in wichelroedelopen en de
aardstraaltheorie". Uitg. Alpha Amsterdam. Prijs ƒ 3.90.

Veeteelt — Deel II — Het Paard, 6e druk, door Ir. R. G. Anema en
G. A. R. Nieuhoff, (N.V. Uitgevers Mij. Tjeenk Willink •— Zwolle).

Het is nauwelijks nodig, dit werkje nog weer aan te kondigen. Aangezien echter voor
het onderwijs aan landbouwscholen, landbouwwinterscholen en cursussen over het
paard weinig is geschreven, verdient dit boekje de volle aandacht. Het heeft de grote
verdienste, zeer eenvoudig te zijn gehouden en het is, daardoor voor de beginneling
zeer geschikt; het heeft geen pretenties.

Ik vraag mij echter wel af, of bij een volgende druk niet meer aandacht dient te
worden geschonken aan de toepassing van de fundamentele begrippen der erfelijkheids-
leer, waardoor de grondslagen van de gehele fokkerij, het stamboekwezen en alles, wat
daarmede verband houdt, duidelijker spreken.

Het zwaartepunt van de fokkerij verplaatst zich, weliswaar langzaam, gestadig. De
economische factoren zullen het sportelement doen verminderen.

Ras- en stamkruisingen, graad van inteelt, zijn begrippen, die voor de practische fokker
betekenis hebben.

De evolutie in de plantenteelt gaat uiteraard sneller dan in de veeteelt en de paarden-
fokkerij; het gebruik van maishybriden is algemeen.

Zonder hybridisatie in de paardenfokkerij te willen propageren, meen ik, dat de kennis
van selectiemogelijkheden en fokmethoden bij de dieren op ruimer schaal moet worden
verbreid. De ervaring leert, dat daarvoor bij de jonge boeren zeker belangstelling bestaat.
Ook deze 6e druk van dit werkje zal zijn weg wel vinden. v. d. I\'.

Het omrekenen van melkvee tot standaardkoeien, door J. Doeksen en D. C.
Heijboer. (Centraal Instituut voor Landbouwkundig onderzoek) (Staatsdrukkerij-
Uitgeversbedrijf)

Teneinde te controleren of de runderen van een bedrijf goed worden gevoederd, hebben
de schrijvers het begrip standaardkoe ingevoerd.

Als definitie van de theoretisch berekende standaardkoe geven zij de volgende: Een
standaardkoe is de denkbeeldige koe, die het gemiddelde produceert van wat alle dieren
van de beschouwde groep (bedrijf) zouden produceren, wanneer zij 8 jaar waren op
het moment van afkalven en in de 2e maand van de lactatie-periode verkeerden.

Van iedere koe, die in de mclkcontróle is opgenomen, kan nu worden berekend of haar
productie afwijkt van de standaardkoe. Bij de voedering kan daarmede dan rekening
worden gehouden.

De gehele methode berust op de berekening van een aantal gemiddelden; individuele
schommelingen op grond van genetische factoren blijven bestaan.

Een individuele afwijking van de „standaardkoe" kan verschillende oorzaken hebben.

Als echter in een stal alle dieren b.v. in negatieve richting afwijken, is het wel hoogst
waarschijnlijk, dat de voeding verbetering behoeft.

Aangezien in de praktijk reeds met deze tabellen wordt gewerkt, is het zeer nuttig
van dit werkje kennis te nemen. v. d. P.

De opfok van kalveren in de melkveehouderij, door Dr. J. Grashuis. Koninklijke
Nederlandse Zuivelbond; Instituut voor moderne Veevoeding „De Schothorst",
Commissie van Beheer C.L.O. Mengvoeders (C.L.O. Controle), prijs ƒ i.—.

Bij de kalveropfok wordt hoe langer hoe meer overgegaan tot sterke beperking van de
hoeveelheid melk. Op verschillende proefbedrijven in Nederland is gevonden, dat de
hoeveelheid melk slechts gering behoeft te zijn en ook de ondermelk kan worden beperkt,
mits krachtvoeder van goede samenstelling wordt verstrekt.

In dit boekje wordt een aantal rantsoenen gegeven De theoretische verklaring voor
geconstateerde verschillen in lichaamsbouw tussen melk-kalveren en andere zal nog
gefundeerd moeten worden door een groot aantal waarnemingen.

Voor de praktijk bevat dit boekje een groot aantal waardevolle gegevens. v. D. P.

Die vererbungs wissenschaftlichen Grundlagen der Züchtung. Von Prof. Dr.
H. Kappert, Direcktor des Instituts für Vererbungs- und Züchtungsforschung der tech-
nischen Universität. Berlin-Charlottenburg. 2e druk 1953. Uitgegeven door Paul
Parey Berlin S.W. 68 (Berlin West), Lindenstrasse 44—47. Prijs: broschiert D.M. 22.—
Geheel-linnenband D.M. 25.—

De eerste druk van dit, 343 pagina\'s omvattende boek was in 1948 speciaal voor
plantentelers geschreven. Deze 2e druk draagt daarvan nog duidelijk de kenmerken.
De schrijver deelt in zijn voorwoord mede, dat hij van de botanische zijde der Genetica
stamt: hij meent dat in Duitse veeteeltwerken de begrippen van de Genetica onvoldoende
verwerkt zijn en wil met zijn boek tegemoet komen aan dit tekort.

Of hij daarin geslaagd is, valt niet eenvoudig te beoordelen. Hij is zich bewust, dat dit
geen gemakkelijke lectuur is. ,,Es verlangt nicht bloss Lektüre, sondern Mitarbeit".
Wordt deze medewerking bij de student (het woord „lezer" zou hier misplaatst zijn)
gevonden, dat geeft dit boek hem een zeer goed fundamenteel inzicht in de Genetica.

Verschillende voorbeelden uit de fokkerij en toepassingen van fundamentele begrippen
op de veeteelt worden behandeld. Toch zal de veeteelt-student, zowel de landbouwkun-
dige als de veterinaire, in dit boek de toepassing van de Populatie-Gcnetica missen.
De Genetica is langzamerhand zo omvangrijk geworden, dat het onmogelijk wordt om
alle takken van deze wetenschap geheel te overzien.

Naast de populatie (of mathematische) Genetica is de chemo-Genetica min of meer
afgesplitst. De genetica van microörganismen is eveneens een speciaal studievak geworden;
hetzelfde kan van de Immunogenetica worden gezegd. Daardoor wordt het onmogelijk
in één werk al deze zijlijnen zo fundamenteel te behandelen, dat iedere specialist
daaruit volledig kan putten.

Voor hen, die zich met de practische veeteelt bezig houden, als fokkers, veeteelt-
voorlichters, K.I.-dierenartsen, zijn veeteeltwerken op basis van de Populatie-Gcnetica
in dc eerste plaats aangewezen.

Dat zij zich daarbij meer langs de randen der klassieke Genetica bewegen is gedeeltelijk
juist, hoewel in bedoelde werken toch de meest fundamentele begrippen wel voldoende
worden behandeld.

Zodra het in dit boek aankomt op practische toepassingen, speciaal in dc fokkerij
van grote huisdieren, wordt volstaan met een summiere aanduiding. Voor de geneticus
is misschien het aantal kleuren van de paarden niet zo belangrijk, doch de paarden-
fokker krijgt een zeer onvolledige kijk op de erfelijke factoren voor haarkleur, indien hij
slechts iets leest (blz. 91) over enkele factoren en kleuren. Dit voorbeeld is met vele andere
aan te vullen (blz. 61, hoeveelheid melk en vetgehalte).

Hij, die dit boek bestudeert zonder kennis van dc moderne veeteelt-literatuur, zal
vreemd blijven staan tegenover de problemen op dit gebied. Er is een zeker dualisme
in dit werk, nl. enerzijds een fundamentele behandeling van de Genetica, anderzijds een
poging om de fokkers die kennis bij te brengen van de verschijnselen, die zij in de practijk
ontmoeten. In de eerstbedoelde opzet is de schrijver geslaagd, hij is echter te veel pur
sang Geneticus om de tweede doelstelling te bereiken.

Dit boek is door deze kwaliteiten speciaal aan te bevelen voor een fundamentele
studie der Genetica.

Het is verheugend, dat de schrijver enkele beginselen van de variabiliteits-statistiek
heeft opgenomen; in de fokkerij wordt de variatie binnen de „rassen" veelal onderschat.

Bij N. Samson N.V., uitgevers te Alphen aan de Rijn is verschenen de 8e
aanvulling van de losbladige uitgave Regelingen Vleeskeuring.

De volledige uitgave bestaat thans uit 3 bandjes met de aanvullingen 1 t/m 8.
De prijs hiervoor is f 16.50.

Studies of methods of assaying BCG vaccine with enzymes. T. Ebina, S.
Kasai, M. Ishikawa, M. Kitamura, H. Ishikawa, H. Kumagai and M. Matsuda.
Science Reports of the Research Institute Töhoku University, series C (Medicine),
\'95°; ². P- ¹—9-

Het doel van het onderzoek is het invoeren van een methode om door het vaststellen
van de enzymwerking en de ademhaling der bacteriën de potentie van een bereid
BCG vaccin te bepalen.

A. Urease. Dit enzyme ontleedt ureum, waarbij ammoniak vrijkomt, dat qualitatief
en quantitatief aan te tonen is.

a. Qualitatieve analyse met Nessler\'s reagens. Bepaalde hoeveelheden BCG
vaccin en ureum bij elkaar gevoegd en 30 min. in broedstoof geplaatst. Nessler\'s
reagens geeft een rode verkleuring, indien ureum aanwezig is.

Bij BCG suspensie wordt ureum gevoegd met phenolrood als indicator. Na
2—3 uur in broedstoof wordt kleurverandering door NH, vergeleken met
KoLTHOFF-bufferoplossing.

Gebruikt wordt Warburg\'s manometrischc methode. In het apparaat worden
een mengsel van BCG suspensie en Sörensen\'s phosphaat buffcr(pH 7,9) met 3 %
H₂0₂ bij 38° C. gemengd en geschud. Uit de gevormde kleurstof kan de katalase
bepaald worden.

Wordt bepaald met melkzuur en nitraatoplossing. Na 2 uur in de broedstoof de
bacteriën neerslaan, dan centrifugeren en Griess-Ilosvey\'s reagens toevoegen in
de nu heldere vloeistof. Kleurverandering vergelijken met bekende standaards.

Wordt bepaald met de TmJNBERGse methyleenblauw-methode. Gebruikt worden
phosphaatbuffer, geneutraliseerd melkzuur en mcthyleenblauw-oplossing tezamen
met BCG-emulsies in TuuNBERGse buis onder drukverlaging in een waterbad bij
40° C. Ontkleuring volgt doordat methyleenblauw verandert in leucomethyleen-
blauw. Volgens een formule kan de dehydrogenase berekend worden.

Zuurstofverbruik wordt bepaald volgens Warburgsc methode met Sörensen
phosphaatbuffer en KOH. Dit laatste om gevormde CO» op te nemen. Zuurstof-
verbruik wordt manometrisch bepaald.

Verdunningen in concentraties van io^-1 tot io~\' op eibodem geënt en na 1 maand
het aantal kolonies geteld.

911 negatief reagerende schoolkinderen werden intradermaal geënt met o, 1 ccm
BCG (0,4 mg/ccm). 8 verschillende vaccins werden toegepast bij 8 groepen. De
tuberculinatie vond plaats als huidtest met 1/2000 alttuberculine na één maand en
nog eens 5 maanden na de enting.

De gevoeligheid voor tuberculine was voor alle 8 gebruikte vaccins goed. Na
i maand varieerde het aantal positieve reacties tussen 52,6 % en 97,5 %. Na
5 maanden tussen 86,3 % en 98,4 %.

Bij de cultuur hadden alle vaccins ten minste 20 kolonies bij io^-6 en de meeste
enkele kolonies bij io~⁷. Er bestond overeenstemming tussen het aantal kolonies
en het percentage positieve reactoren na 1 maand.

II. Vergelijking tussen de tuberculine-gevoeligheid en de enzymenwerkzaamheid.
Urease. Bij de 8 monsters vaccin trad een variatie in pH op tussen 0,35 en 0,75.
Bij een verandering boven 0,5 waren er meer dan 70 % positieve reactoren in
de éénmaand groep.

Bij de dehydrogenase en nitraatreductase was de werking parallel met de
éénmaand positieve reactoren. Bij de katalase met die na 5 maanden.

III. Vergelijking van de enzymenwerking met de groei der culturen. Bij de kweek
bleek, dat een vaccin, dat nog bij een verdunning van io^-ti kolonies vormde,
een positieve tuberculinereactie gaf, als 0,04 mg van het vaccin intradermaal
werd ingespoten.

Experimenten werden ingesteld om standaarden voor vergelijking tussen
enzymenwerking en koloniegroei te kunnen vaststellen. De experimenten
betroffen de beide ureasemethoden, katalase, reductase, dehydrogenase en de
respiratie; de resultaten werden in grafische voorstellingen vastgelegd.
De potentie van elk willekeurig vaccin kon op die manier worden nagegaan
vóór de toepassing.

De schrijvers wijzen op de eenvoud en betrouwbaarheid der qualitatieve urease-
bepaling. Ze vraagt geen apparatuur en 1 a 2 mg BCG-cultuur is voldoende.

Study on urease in BCG: Application of urease in BCG to assaying BCG
vaccines. M. Ishikawa. Science Reports of the Research Institutcs Töhoku University,
series C (Medicine) 1950, 2, p. 6—9.

Ten einde het aantal levende bacillen in BCG vóór de enting te kennen, werd een
studie gemaakt van de urease-werkzaamheid in BCG. De methode berust op de ont-
ledende werking van urease op ureum, waardoor NH, vrijkomt. De inwerking ge-
schiedt in de broedstoof bij 37⁰ C.

In reageerbuizen werden 0,5 ccm BCG suspensie (40 mgr per ccm) en 10 mgr ureum
tezamen gebracht. De incubatie duurde 15, 30, 45 minuten, 1, 1,5, 2, 2,5 en 3 uur.
Daarna werden 2—3 druppels Nessler\'s reagens toegevoegd.

De optredende kleurverandering is al naar de hoeveelheid gevormd NH₃ geel, oranje
of bruin. De hoeveelheid NH₃ werd bepaald met de electrophotometer of aangegeven
met telkens: geel oranje , bruin .

Bovendien werd de pH-methode toegepast met phenolrood als indicator. Hoe meer
NH_S, des te hoger de pH. De kleurverandering werd vergeleken met Kolthoff\'s
buffersolutie.

Ook Folin\'s quantitatieve methode werd toegepast. Ze bleek parallel te lopen met
de pH-methode.

Nagegaan werd of de methode parallel liep met het aantal levende bacteriën. Schr.
verhitte BCG suspensies tot resp. 50, 60 en 70° C. en vergeleek de groei op een eibodem
met de urease-werking. Bij 50° C. verhitte hij 5, 15, 30 en 60 minuten, bij 6o° C. 3, 5,
7, 10 en 15 minuten en bij 70° C. 2, 4, 6, 8 en 10 minuten.

Voor elke tijdsduur werd vastgesteld na hoeveel tijd de ureasewerking positief werd
en tevens bepaald bij welke verdunning nog groei optrad.

Bij iedere verhittingsproef werd een en ander ook vastgesteld voor het te gebruiken
BCG vaccin zonder verhitting, ten einde de invloed der verhitting te kunnen nagaan.
Het bleek, dat hoe meer levende bacteriën nog in het vaccin aanwezig waren, des te
eerder de urease-reactie positief werd.

Bij kweektijden van i en 2 weken trad er urease-reactie op na 30 minuten en trad
nog groei op bij een verdunning van io^-7 mg. Bij kweektijden van 3-4-6 en 8 weken
waren de cijfers: 30 minuten, 1 uur, 1.5 en 3 uur io~⁶, io^-"⁴, io^-2 en io^-1 mg respec-
tievelijk.

Bij 0° C. gedurende 3—12 dagen was er weinig achteruitgang in de werkzaamheid
en het aantal levende bacteriën. Bij 20° en 45°C. was de afname snel.

De proef werd verricht bij niet-reagerende schoolkinderen. Het bleek, dat vaccins
met een snelle ureasewerking (30 minuten) en groei bij sterke verdunning (io~⁶—io~⁷)
een groter percentage (J; go %) reactoren gaf dan een vaccin met een ureasewerking,
die pas na 1 uur optrad en dat bij een verdunning van io~* alleen nog groei vertoonde.
Het reactiepercentage was 38,2 %.

Vaccins met een positieve NH_S reactie bij 37⁰ C. na 30 minuten kan een hoog per-
centage reactoren geven. Groei treedt nog op in verdunningen van io~^c en 10^-7 op
ei bodems.

Is de NH, reactie nog negatief na 1 uur, dan zijn te weinig bacteriën aanwezig.
Voor de proef zijn 2 reageerbuizen, elk bevattende 0,5 ccm van een suspensie van BCG,
welke 40 mg per ccm bevat, voldoende. Eén buis dient als reserve om, indien de eerste
proef na 30 minuten negatief mocht zijn, de proef te herhalen.

Action de la penicilline sur le sperme de Taureau. par M. Berthelon et H.
Larchier. Revue de Médecine Vétérinaire. Tome CIII, Mars 1952.

Deze onderzoekers hebben nagegaan, in hoeverre penicilline in vitro invloed heeft
op de kwaliteit van stierensperma.

Ze hebben ejaculaten met eidooier - - phosphaat in verschillende delen verdeeld.

i Deel werd als controle gebruikt; aan de andere delen werden verschillende hoeveel-
heden penicilline toegevoegd. ,

Penicillinetoevoeging geschiedde soms vóór, soms nadat het verdunde zaad afgekoeld
was tot 5° C.

De hoeveelheid penicilline varieerde van 10.000 tot 100.000 E per cc verdund zaad.

Zij stelden vast, dat penicilline noch de vitaliteit, noch de levensduur van het zaad
gunstig beïnvloedde.

Wanneer de penicilline vlak voor de inseminatie wordt toegevoegd, zal het zelfs in
een concentratie van 100.000 E per cc verdund zaad de kans op bevruchting niet kleiner
maken.

Moet het zaad bewaard worden, dan dient men niet verder te gaan dan 12.500 E
penicilline per cc.

Fromm und Wiesmann, Der mit offener Tuberkulose behaftete Mensch als Ansteckungs-
quelle für Rind und Ziege.

Kuslys und Birn, Zur Frage der säurefesten Saprophyten in den Plazenten von abor-
tierenden Rindern.

Fromm und Wiesmann, Der mit offener Tuberkulose behaftete Mensch als Ansteckungs-
quelle für Rind und Ziege.

Kästli, Die Ausscheidung von toxisch wirkenden Stoffen durch die Milchdrüse mit
besonderer Berücksichtigung der Insektizide,

Maskar, Über die experimentell erzeugte Entwicklung des Hundebandwurmes (meso-
cestoides lineatus) aus den Dithyridien von Huhn und Igel.

M. Brunaüd et M. Dussardier, Études sur la motricité des estomacs des Ruminants I.
J. Santucci, J. Haag et R. Sendral, A propos d\'un cas de Filariose canine.
M. Brochart et A. Paraf, Contribution à l\'étude de la Brucellose chez le Taureau.
C. Gaulier, Observations cliniques sur l\'emploi de l\'auréomycine en Médecine vété-
rinaire.

Bulletin de l\'académie vétérinaire de France, Tome XXVJ, no. 1, Janvier
1953

H. Jacotet et A. Valée, Le Myxome infectieux du Lapin dans les garennes françaises
P. Rosst et Pu. Demeusois, Anaplasmose bovine indigène (deuxième note).
P. Goret, L. Joubert, F. Lucam et Ch. Flachat, Sensibilité du chiot à l\'allaitement
au virus de l\'hépatite contagieuse du Chien.

L. A. Martin et P. Goret, Sensibilité du Chien à l\'inoculation expérimentale de deux
souches de virus du groupe hépatoneutrope, isolées chez l\'homme.
F. Lucam, P. Goret, L. Joubert et A. Poussot, Ovoculture du virus de la maladie
de Carré et de l\'hépatite contagieuse du Chien. Études sur le Furet des caractères
pathogènes et immunigènes de ces virus avianisés.

A. P. Prévôt, R. Sillioc et M. Qentin, Existence en France du botulisme bovin de
type C.

R. Ferrando et A. Somon, Remarques à propos des fourrages provenant des régions
où sévit l\'hématurie essentielle.

Carnus, Sergent et Lipp, Note complémentaire d\'un test des déficiences circulations
chez le cheval.

L. Lamouroux et A. Lebeau, Cancer oesophagien chez un chat.
J. Merlu, Sur l\'innervation et l\'irrigation des cornes des bovins.

Dehner, Die Bedeutung der Herz-und Kreislaufschwäche bei Grosztieren und ihre
Therapie.

Schaetz und Rieck, Beitrag zur Methodik der Embryotomie beim Rind.
Zurec, Eine seltene Eileiteranomalie bei einem Huhn.
Wille, Sauerstoff, ein Spezifikum bei Nachgeburtsanomalien.

Endrejat, Über gehäufte Todesfälle unter Schafen nach Behandlung mit gechlorten

Gaudlitz, Beobachtungen über die Wirkung von Cardiazol-tabletten zu 1,0 g bei
M.S.K, mit besonderer Berücksichtigung der Verhütung von Spätschäden.
Maurer, Verhütung der Ferkelaufzuchtkrankheiten mit „Eviterpa" Doenhardt.
Holz, Zur Frage der Rotlaufschutzimpfung; Warum Tot-impfstoff?
Blendinger, Spätreife und Frühreife.
Gmelin, Tierarzt und Tierzüchter.

H. Kliemann, Intrauterine Behandlung von Endometritiden des Rindes mit Amino-
Weinnerit sowie Untersuchungen des Rhodangehaltes ohne und nach oralen Applikation
von Othromin im Vaginalschleim, Blut und in der Milch des Rindes.
H. Niepage, Flämatologischc Befunde bei puerperalem Leberkoma des Rindes.
Spierling, Der Besamungsbulle.

S. Nickel und F. Sossdorf, Eine Leberegelbekämpfungsmasznahme in Spoldershagen
>95²-

G. Flükriger, Der Verlauf und die Bekämpfung der Maul- und Klauenseuche im Jahre
1951/1953 in den europäischen Weststaaten.

K. Hutter, Erfahrungen über die Übertragung der Schweinepest von Wildschweinen
auf Hausschweine.

Journal of the American Veterinary Medical Association, Volume 122,
March 1953, Number 912.

Anderson, Schlotthauer and Janes, Method for Treatment of Fractures of the Femoral
Neck in the Dog I.

Robert F. Borgman, Dosage Studies of Surital Sodium in Dogs.
O. A. Paavoi.a, An auxiliary Use for a Jack-type Feta; Extractor.
J. W. Bailey, A Bovine Fetal Montrosity.

George Mather and Donald Low, Chronic Pulmonary Osteoarthropathy in the Dog.
Gatcott-Tharp and Johnson, Beta Ray Therapy in Ocular Diseases of Animals.
Farquharson, Delahanty, Mii.ne, Terramycin in Large Animal Medicine.
Abd El-Hamid Hegazi, The spleen of the camel compared with other domesticated
animals and its microscopic examination.

Justin E. Jordan, Clinical Experience with Polycin in a small animal practice.
Svend Woge Nielsen and Jean Holzworth, Visceral Lymphosarcoma of the cat.
Keith T. Maddy, Generalized bovine arteritis and phlebitis.
William J. Boud, Carsickness in Dogs.

Doyle, Hutschings, Transmissible Gastroenteritis of Swine, A study of Immunity.
P. B. Hammond, Dihydrostreptomycin Dose-serum level relationships in cattle.
Sanger, Chamberlain, Cole, Docton and Farrell, A disease of turkeys characterized
by deformity of the tongue.

Fleetwood R. Koutz and Harold F. Groves, Strongyloides stercoralis from a dog in
Ohio.

D. A. Price and W. T. Hardy, Activity of certain drugs against the fringed tapeworm.
P. M. Newborne, A preliminary report on the blood picture of the South American
Chinchilla.

L. B. Bull, Untoward effects of some pastures plants on the grazing animals.
M. F. Pulsford and J. Stokes, Infectious laryngotracheitis in South Australia. A note
on its occurrence and a survey of the ditribution of Antibodies active against the virus.
D. P. Sonclair, An unsuccesful attempt to produce resistance to Phenothiazine in
Trichostrongylus colubriformis of sheep.

A. T. Dick, The effect of inorganic sulphate on the excretion of Molybdenium in the
sheep.

R. Tucker, Minimising of the articular facies of the glenoid cavity in the canine-cross
breed.

Van 29 tot 31 Juli a.s. zal het 175 jarig bestaan van de Veeartsenijkundige Hogeschool
te Hannover op feestelijke wijze worden herdacht.

Speciaal met het oog op het XV Internationaal Veeartsenijkundig Congres, dat van
9—14 Augustus te Stockholm zal worden gehouden, heeft men genoemde data gekozen,
zodat een bezoek aan Stockholm kan aansluiten op een bijwoning van het jubileum-
feest te Hannover.

De Rector van genoemde Hogeschool verzoekt degenen, die het jubileum willen bij-
wonen, hem dit zo spoedig mogelijk mee te delen.

De Raad der Gemeente Texel heeft in verband met het voorkomen in deze Gemeente
van slechts een gering aantal runderen, die besmet zijn met Abortus-Bang, in de Vee-
verordening voor de Gemeente Texel bepalingen opgenomen, welke het mogelijk zullen
maken, het eiland op korte termijn vrij te maken en daarna vrij te houden van het be-
smettelijk verwerpen onder het rundvee."

Aangezien de huidige situatie op de internationale markt de handhaving van de vee-
voederdistributie niet langer noodzakelijk maakt, heeft de Minister van Landbouw,
Visserij en Voedselvoorziening, zoals reeds aangekondigd, besloten, mede gelet op de
gunstige ontwikkeling van de voederbouw in ons land, de bestaande regeling in te trek-
ken en wel met ingang van 28 April a.s.

Deze beslissing is genomen na overleg met de Stichting voor de Landbouw en na
advies van het Bedrijfschap voor Veevoeder. Ook het bestaande menggebod zal na ge-
noemde datum niet langer van kracht zijn. Omtrent eventueel te stellen kwaliteitseisen

en de hieraan verbonden controle wordt met de georganiseerde landbouw overleg
gepleegd. Ook wordt thans in overleg met de georganiseerde landbouw bezien, op welke
wijze de ontwikkeling van de veestapel, inzonderheid van de varkens- en de pluimvee-
houderij, in goede banen kan worden gehouden. Voorshands worden, mede met het oog
op de bestaande voorraden, de voor consumptie bestemde hoeveelheden veevoeder op de
gebruikelijke wijze van overheidswege in de handel gebracht. Wel zal verdere voortgang
worden gemaakt met de aanpassing der prijzen der import-voedergranen aan het prijs-
niveau op de wereldmarkt.

Staat van de gevallen van besmettelijke veeziekten, in Nederland voorgekomen
gedurende de maand Februari 1953.

Aangezien de grastetanie jaarlijks nog altijd slachtoffers onder het rundvee maakt,
zal Prof. Dr L. Seekles, hoogleraar in de medisch-veterinaire chemie te Utrecht,
in een radiocauserie op Maandag 20 April 1953, des avonds van 19.45—²°-— ^uul\'
over de zender Hilversum II de mogelijkheden bespreken, die zich voor de doel-
treffende bestrijding van deze ziekte voordoen. De uitzending is voorbereid dooi-
de afdeling Voorlichting van het Ministerie van Landbouw, Visserij en Voedsel-
voorziening.

Secr.: Dr. W. A. de Haan, Lessinglaan 104, Utrecht. Tel. 03400-11413.
Gironummer 511606 ten name van de Maatschappij voor Diergeneeskunde te Utrecht.

D.A.O. te L. f 100.— ; L. C. B. te B. f 30.— ;
Y.H. te L. f 200.—; R. S. te G. f 25.—;

H.D.K. te A. f 40. W. v. d. K. te G. f75.— ;
Dr W.A. de H. te U. f 200.—; Dr A. J. S. v. A. te L. f 10.—
Dr. W.S. te O. f 10.—; C.E. teV. f 100.—;

E.R. te Z. f 100.— ; L. F. v. D. te W. f 25.—;
Dr C. de G. te U. f 25.— ; H. N. te T. f 100.—;
R.G. te E. f 100.— ; A. K. te Z. f 250.—;
Dr J.G.v.d. K. te G. f 25.— ; J. H. te U. f 40.—;
J.T. te H. f 10.—H. B. te W. f 250.—;
Dr. H.J.N. te \'sG. f500.—; P. de B. te S. f 150.—;
D.H. te G. f 250.—; A. L. A. v. B. te N.-G. f35,—;
J.P. v. d. S. te U. f 10.—; J. H- de B. te G. N. f 50,—;
j.N.A.C.S. te \'sG. f30.—; Dr C.J. A. K. te B. f 10.—;

Applications are invited for appointment to a Lectureship or Assistant Lectureship in
Veterinary Surgery and Medicine.

Status and point of entry in scale according to qualifications and experience. Cost of
living allowance at present /E 144 p.a.

Paid passages for member of staff and assisted passages for family on appointment,
termination and leave (each long vacation after the first). No income tax payable at
present in the Sudan. £E = £ 1 .o.6d.

2. Een uitvoerige en gedetailleerde omschrijving van opleiding, ervaring en verrichte
werkzaamheden;

en moeten worden gericht aan de Secretary of the Inter-University Council for Higher
Education in the Colonies, 1 Gordon Square, London W.C. 1.
Hoewel het gegadigden vrij staat rechtstreeks te solliciteren, verdient het aanbeveling
de sollicitaties door tussenkomst van het Bureau voor Internationale Technische Hulp,
Alexanderstraat 14 te \'s-Gravenhage, in te zenden.

Op 28 April a.s. hopen onderstaande collegae hun 25-jarig dierenarts-jubileum
te herdenken:

Van sommige collegae kwamen reeds aanvragen binnen voor practijkwaarneming,
in verband met de voorbereiding van vacantieplannen voor de a.s. zomermaanden.

Ook dit jaar zal slechts in beperkte mate kunnen worden gerekend op de hulp van
dierenartsen, zodat hiervoor ook a.s. collegae moeten worden ingeschakeld.

In verband hiermee wordt geadviseerd, zoveel mogelijk met buurtcollegae een rege-
ling te treffen voor het waarnemen van eikaars practijk.

Waar deze onderlinge praktijkwaarneming niet mogelijk is, kunnen oudste jaars stu-
denten worden ingeschakeld, die dan als assistent van de betrokken dierenarts uit de
omgeving werkzaam zullen zijn. Ambtelijke diensten zullen door de bedoelde dierenarts
en zelf moeten worden waargenomen. Ook dit jaar zal het gewenst zijn, dat de vacantie
zoveel mogelijk gespreid wordt over de maanden Juni tot September.

Aanvragen voor practijkwaarneming worden liefst voor 15 Mei a.s. verwacht bij het
secretariaat van de Maatschappij.

Voor het lidmaatschap van de Maatschappij voor Diergeneeskunde wordt voor-
gedragen: G. H. G. Lindenhovius, J. M. Kemperstr. 6, Utrecht.

Het Hoofdbestuur heeft de volgende diergeneeskundige candidaten aangenomen als
candidaatlid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde:
G. Verhagen
J. Wille

Boogaerdt, A., te Nieuwveen, telefoonnummer gewijzigd in K 1723-114. (pag. 72
Bosch, D. H. v. d., van Zwolle naar Lunteren, Huize Welgelegen, Boslaan 24,

Hagedoorn, Mej. J. W., te Heemstede, aangesloten onder telefoonnummer K 2500-
35521, giro 543385. (ingelast op pag. 82)

Harmsen, L. S. B. G. H., te Bogor, telefoonnummers gewijzigd in 661 (privé) en
861 (bur.). (pag. 117)

Have, H. ten, binnen de gemeente Haren naar Ruitersteeg 1, tel. bur. K 5900-44110,
tel. privé K 5900-44723. (pag. 83)

Heukelom, W. H.J. van, te Helden, telefoonnummer gewijzigd in K 4760-271. (pag.84)
Hofstra, Dr S. T., van Amersfoort naar Assen, Vogelkerslaan 3 (pag. 86)

Wijne, J. H. G. van, van Dalfsen naar Utrecht, Blauwkapelseweg 109 (pag. 11).
Benoemd:

Auke.wa, C., te Vlagtwedde, tot Keuringsveearts, hoofd van dienst en directeur van
het abattoir te Winschoten. (pag. 68)

Hesselink, A. A., te Utrecht, tot tijdelijk Rijkskeurmeester in bijzondere dienst bij de
Veeartsenijkundige Dienst. (pag. 84)

Hulzen, W. H. van, te Uithoorn, tot Keuringsveearts-bacterioloog bij het abattoir te
Amsterdam. (pag. 87)

Uit het Laboratorium voor Veterinaire Physiologie der Rijks-
universiteit, Utrecht.
Directeur: Prof. Dr C. ROMIJN.

Het vraagstuk der „endemische krop" bij de mens, zoals dit door de
Nederlandse Strumacommissie is bestudeerd en te boek gesteld (1932, 1939),
is reeds sedert vele jaren eveneens van betekenis voor de diergeneeskunde.

Wester (1935) geeft in zijn leerboek over de orgaanziekten bij de grote
huisdieren (p. 577) een beschouwing over het voorkomen van krop bij ver-
schillende huisdieren, waarin hij wijst op het zeer sporadisch voorkomen
van krop bij de grote huisdieren.

Uiteraard wordt hier bedoeld de krop, vastgesteld aan een vergrote
schildklier zonder nader microscopisch onderzoek.

Wester legt er de nadruk op, dat in andere streken van de wereld
waar humane krop endemisch is, ook krop bij de huisdieren, vooral bij
honden, varkens en bij de herkauwers voorkomt, evenals bij de eenhoevigen
en dan speciaal bij jonge dieren.

In ons land komt volgens Wester de schildkliervergroting bij dieren
weinig voor en hij ontkent in dit verband een parallel tussen de krop van
mens en dier. Een feit evenwel, dat ook door Wester wordt vermeld, is,
dat in \'t algemeen hyperplasie van de schildklieren bij pasgeboren dieren
(struma congenita) dikwijls wordt waargenomen in de z.g. kropstreken.

Vermeldenswaard is de verhandeling die Baillarger (1863) schreef
over krop bij dieren, in het bijzonder bij muilezels in bepaalde streken
van Frankrijk.

„L\'influence des causes prodentrices du goitre s\'étend alors aux animaux
domestiques et, comme on 1\'a vu, plus spécialement aux muiets". Bail-
larger wijst met nadruk op het frequente voorkomen bij muilezels en
muildieren in streken, waar humane krop endemisch is en hij vermoedt
een verband tussen de kwaliteit van het drinkwater en het voorkomen
van krop.

In het grote handboek van Hutyra-Marek-Manninger (1941) wordt
aan het verschijnsel van schildkliervergroting geringe aandacht besteed
bij de bespreking van het „Enzoötisch Kretinisme".

Volgens de auteurs zou in de staat Montana van de U.S.A. jaarlijks
een aanzienlijke biggensterfte zijn als gevolg van trachea-compressie door
vergrote schildklier.

Wiertz en Brouwer (1950) verrichtten een onderzoek naar de micro-
scopische structuur van de schildklieren van volwassen runderen en kalveren

in ons land, later gecompleteerd door een onderzoek van Wiertz (1953)
naar de microscopische schildklierstructuur bij nuchtere kalveren. Uit de
onderzoekingen van deze beide auteurs is wel gebleken, dat ook in ons land
schildklierafwijkingen (ev. vergrotingen) bij runderen meer voorkomen
dan door Wester werd vermoed en dat er wel degelijk een paralleliteit
bestaat tussen het voorkomen van endemische krop bij de mens en bij de
genoemde dieren, n.1. vooral in het oostelijk deel van ons land en in de
gebieden langs de grote rivieren.

In navolging van de „Strumacommissie", die op grond van de over-
weging dat de dagelijkse behoefte aan Jodium voor de mens 120 /x g
zou zijn, (hier dient te worden opgemerkt, dat men in andere landen b.v. in
Engeland een dagelijkse dosis van 200 /x g noodzakelijk acht), een jodering
van het drinkwater tot 50 /x g aanbeveelt, propageren de genoemde auteurs
een jodiumverstrekking aan de dieren in de betrokken gebieden gedurende
de droogstand enz. b.v. door toediening van jodiumhoudende liksteen of
eventuele jodering van drinkwater of voeder. Terecht merkt Wiertz
op: „in alle gevallen zal er evenwel tegen gewaakt dienen te worden,
dat tijdens opslag en gebruik het jodiumgehalte te sterk daalt".

Bij het verschijnen van de publicatie van Wiertz was door ons een
onderzoek naar de invloed van het jodiumgehalte van het voedsel op de
stofwisseling, schildklierstructuur, productiviteit enz. van leghennen voor
een deel afgesloten.

Kropverschijnselen bij kippen zijn eveneens bekend uit de gebieden
van de U.S.A., waar endemische krop voorkomt.

Toch schijnt het aantal gevallen van werkelijke schildkliervergrotingen
slechts gering te zijn. Kernkamp (1925) beschrijft 2 gevallen met enorm
vergrote schildklieren, waarbij de klieracini enorm gezwollen, gevuld
met colloid en door sterk afgeplatte epitheelcellen omgeven waren.

Welch (1928) vermeldt een veelvuldig voorkomen van krop bij pluim-
vee in Montana, waardoor de productiviteit zeer zou worden gedrukt.
De Jodiumbehoefte van kuikens en kippen werd onderzocht door z.g.
„Coloradoworkers", Wilgus, Gassner, Patton en Harshfield (1948).
In hun zeer summiere publicatie leggen zij er de nadruk op, dat niet zozeer
de grootte van de schildklier, dan wel de histologische structuur een
criterium voor het voorkomen van ,,goiter" is.

Als minimum rantsoenen beschouwen zij 0.5 mg. Jodium per „pound
ration" voor opgroeiende kuikens en 0.2 mg. voor leghennen.

Zeer grote doses Jodium in het voedsel kunnen door de dieren worden
verdragen; kuikens, jonger clan 6 weken, tot 227 mg per „pound" en leg-
hennen ten minste 82 mg. De auteurs vermelden niet of deze hoge doses
ook invloed hadden op de schildklierstructuur, doch zij hebben wel opge-
merkt, dat een hoeveelheid van meer dan 23 mg Jodium per „pound"
voeder de „hatchability" en de kwaliteit van de kuikens ongunstig be-
invloedt.

Zij raden een dosering aan van 0.5 mg of beter nog 1 mg Jodium per
„pound"; dat zou dus ruim 2 mg Jodium per kg zijn.

Voedering van organisch gebonden Jodium aan fokdieren schijnt even-
eens van veel invloed te zijn op de nakomelingschap.

protein), ontdaan van anorganisch Jodium, gevoederd aan hennen, bij
de nakomelingschap ook kropverschijnselen te voorschijn roept.

Volgens mededelingen van C. H. Hermanides, indertijd arts te
Noordwijk en actief medewerker aan de kropbestrijding in Nederland,
zouden in Noordwijk en omgeving de kippen slecht in de veren zitten
en een geringe eiproductie en bleke kammen hebben vertoond.

Aangezien het drinkwater ter plaatse slechts 5.9 /j, g. Jodium per liter
bevatte werd tot jodering overgegaan met Lugol, waarna verbetering
intrad ¹).

Gezien de grote betekenis van een eventuele jodering van voedsel of
drinkwater voor de huisdieren in grote gebieden van ons land of het buiten-
land en mede gelet op de invloed van de schildklier op de respiratoire
stofwisseling van kippenembryonen (Romijn, Fung en Lokhorst, 1952)
besloten wij een onderzoek in te stellen naar de invloed van een ver-
schillende dosering aan Jodium in het voeder van leghennen op de ei-
productie, de respiratoire stofwisseling, de algemene gezondheidstoestand
van de dieren en de Jodiumuitscheiding in de eieren. Wij achtten het
mogelijk, op deze wijze gegevens te verkrijgen over een eventuele critische
dosis Jodium in het dagrantsoen, waarboven de algemene gezondheids-
toestand en de productiviteit zouden kunnen lijden.

Bovendien hebben wij overwogen, dat de vorm, waarin het Jodium aan
het voedsel werd toegevoegd, niet zonder betekenis zou kunnen zijn, immers
in die streken waar niet van endemische krop bij dieren kan worden ge-
sproken zal de physiologische Jodiumbehoefte wel voor een aanzienlijk
deel worden gedekt door het in plantaardig materiaal voorkomende
element, afgezien van de opgeloste Jodiumverbindingen in het drinkwater.

Op grond van deze gedachtengang hebben wij niet alleen een extra
dosering Jodium in de vorm van Kaliumjodide gegeven, doch eveneens
in de vorm van Jodiumrijk plantaardig materiaal, n.1. als z.g. „Algit",
bereid uit gedroogd materiaal van wierspecies, afkomstig van de Noorse
kust. ²).

Zeewieren, afkomstig van de kustgebieden, vormen een ideaal dierlijk
voedsel en terecht zegt Tilden (1935): ,,the seashore constitutes the
richest food-producing region in the entire sea".

Deze uitspraak geldt zeker niet alleen voor de dieren, die in de kust-
wateren leven, doch zelfs voor de mens. In China en Japan, waar endemi-
sche krop vrijwel onbekend is, maken 6 tot 7 zeewiersoorten, in bepaalde
vorm bereid, regelmatig deel uit van het menu. Het vitaminegehalte
schijnt hoog te zijn (Freudenthal, 1949) en een belangrijke factor is de
concentratie aan elementen, die in het zeewater zelf sporadisch voorkomen,
waaronder het Jodium.

In de bibliographie, uitgegeven door het „Chilean iodine educational
bureau" (1952) vindt men het Jodiumgehalte van zeewier vermeld, af-
komstig van diverse kusten. Laminaria species, afkomstig van de kust
van Noorwegen, zouden 450 mg Jodium per 1 kg vers materiaal bevatten
en veelal wordt het 3- of 4 voudige van dit gehalte gevonden.

2 ) Wij zijn Bonda\'s Veevoederfabriek „Provimi" N.V. erkentelijk voor de beschik-
baarstelling van enige monsters Algenmeel (Algit) voor dit doel.

Over het gebruik van zeewieren als voedsel voor landbouwhuisdieren
geeft L. Newton (1951) een voortreffelijk overzicht in haar boek „Seaweed
Utilisation", waaruit blijkt, dat sedert onheuglijke tijden tot op heden
in bepaalde streken zeewieren een geliefkoosd nevenvoedsel zijn voor
herkauwers, varkens enz. Namen als Fucus bovinus en „pig-weed" duiden
hier op.

Aan diverse kusten wordt uit verse zeewier een meelpraeparaat bereid,
dat toegevoegd kan worden aan bepaalde standaardrantsoenen.

„It is said to be very good for the pelts of silver-foxes and is used on
the fox farms in Norway, Holland and Sweden. It is also used for poultry,
cattle, sheep and to a smaller extent, for pigs. When used for poultry it
makes the egg yolks a good red colour. This latter phenomenon has also
been observed in Scotland when hens habitually feed on the shore."

Newton geeft een uitvoerige beschrijving van de experimenten, die ver-
richt zijn met betrekking tot de voederwaarde enz. van zeewiermeel.
Over het gebruik van zoetwaterwieren (Chlorella sp.) als pluimveevoeder
verscheen een recente publicatie van Combs (1952).

Mede op grond van het bovenstaande hebben wij leggende hennen
als proefdieren gekozen, daar bij deze dieren de invloed van het wiermeel
op de productie (leg) zo goed in kwalitatieve en kwantitatieve zin kon
worden bestudeerd bij een vrij groot aantal dieren. Een andere belangrijke
reden is gelegen in het feit, dat de respiratoire stofwisseling met de ons ter
beschikking staande apparatuur nauwkeurig kon worden gemeten bij
pluimvee en dat de eventuele veranderingen in lichaamsgewicht enz.
met grote precisie kunnen worden bepaald.

Een belangrijke reden is wel de controle op de activiteit van de ovaria
en van de schildklier, waarbij het experiment niet wordt gestoord indien
tussentijds enkele dieren worden opgeofferd voor een histologisch onder-
zoek van de schildklier.

Een waardevolle aanvulling is de periodieke bepaling van het Jodium-
gehalte van de eieren, waarbij door één analyse de totale dagelijkse afschei-
ding aan Jodium bekend is.

Jodiumrijke eieren, als middel ter voorkoming van „krop" bij kinderen,
zijn herhaaldelijk in de kindergeneeskunde gebruikt en de literatuur over
dit belangrijke onderwerp is zeer uitgebreid. Een overzicht en een critische
bespreking hiervan vallen buiten het kader van dit artikel; een samen-
vatting van deze gegevens is te vinden bij Rosenberger (1932) en bij
Vezzani c.s. (1936). De literatuur over de betekenis van het Jodium-
gehalte in het voeder voor de Jodiumconcentratie in het ei is voortreffelijk
samengevat door Romanoff en Romanoff (1949). Op p. 45 schrijven zij:

„The influence of iodine on egg production has been studied extensively,
but without conclusive results. The amount of this element in the egg,
however, may be considerably increased by raising the level of iodine
irt the hen\'s diet."

De experimenten werden verricht met circa honderd hennen, kruisingen
van Rhode Island Reds met Exchequer Leghorns, die zich uitstekend
lenen voor het houden op de batterij.

Op 26 Maart 1952 werden de dieren, die op dat tijdstip ongeveer 1 jaar
oud waren en reeds een aanzienlijk deel van hun eerste legperiode achter
de rug hadden, op de batterij geplaatst. Gedurende de eerste 8 weken
werd aan alle hennen hetzelfde voeder verstrekt, nl. 120 gram „All mash"
voeder per dag, toegediend in 2 porties van 60 gram, aangevuld met
15 gram grit per dier per dag en drinkwater ad libitum.

Het toegediende „All mash" voeder was van de volgende samenstelling:
Op 100 gewichtsdelen voeder:

28.000 geslibd krijt
20.000 keukenzout
0.001 Joodkalium
50.000 phosphorzure kalk
1.200 ijzersulfaat
0.300 kopersulfaat
0.500 Mangaansulfaat
0.020 Cobaltsulfaat
Het Vitamine A-D., preparaat bevatte per 1 gram:
3.000 I.E. Vit. A
1.000 I.E. Vit. D,

Het Jodiumgehalte van dit „All Mash" voeder bleek na analyse 0.37 mg
per 1000 gram te bedragen.

ie. Als gejodeerd keukenzout, zoals dit van overheidswege voor vee-
voederdoeleinden is voorgeschreven.
2e. In het verwerkte percentage vismeel.
3e. In geringe hoeveelheden in granen en graanafvallen.

Wat betreft de voederwaarde van het toegediende basisvoeder kan de
volgende samenstelling worden gegeven:

Met betrekking tot het eiwitgehalte kan nog worden opgemerkt, dat
de „Recommended Nutriënt Allowances" van het National Research
Council een eiwitgehalte van het totaalrantsoen aanbeveelt van 15 %,
zowel voor legkippen als voor fokdieren.

In Nederland bevat het ochtendvoeder ca. 20 % eiwit en het gemengd
graan ca. 10 %. Bij een verhouding van gelijke delen komt men dan op
15 % eiwit in het totaalvoer. In Engeland, waar veel kippen op batterijen
worden gehouden, houdt men aan een iets hoger eiwitgehalte vast. Een
gehalte van 15—16 % wordt als minimaal beschouwd, van 16—18 %
optimaal. Mede gezien de lagere energiebehoefte van batterij kippen, leek
het ons gewenst, het eiwitgehalte in te stellen op circa 16 %.

Ten aanzien van het gehalte aan verschillende aminozuren van het
batterij voeder kon de volgende calculatie worden gemaakt:

Totaal eiwit
Arginine . . . .

Lysine......

Tryptophaan

Cystine .....

Methionine

Blijkens de gegevens, die Almquist (1952) over de aminozuurbehoefte
van kippen en kalkoenen heeft verzameld, zijn deze percentages alleszins
aanvaardbaar.

Van 30 Mei 1952 af werden de dieren in 4 groepen onderscheiden,
ieder 20 hennen omvattende, waarbij groep I als controlegroep werd
beschouwd, bij groep II 5 % Algenmeel (Algit) aan het basisvoer was
toegevoegd, bij groep III 10 % Algenmeel en bij groep IV zoveel Jood-
kalium, als overeenkwam met een Jodium-aequivalent van 1 % Algenmeel.

Van 27-8-\'52 af werd aan twaalf contröledieren voeder verstrekt, waar-
aan Algit (Provimi) was toegevoegd tot een hoeveelheid van 1 %.

Van deze datum afwas er dus een groep V, waarvoor 12 contröle-dieren
werden gereserveerd, die op dat moment nog niet in de rui-periode ver-
keerden.

Watergehalte . . .

Ruw vet ......

Ruw Eiwit

Jodium........

Ruw vezel......

As bestanddelen

Na toevoeging van de beschreven hoeveelheid aan het basisvoeder
bedroeg het Jodiumgehalte van het voeder van groep III 67.2 mg per
1000 gram en van het voeder van groep IV 6.3 mg per 1000 gram. Voor
groep V bevatte het voeder 7.86 mg per 1000 gram.

Ten aanzien van de techniek der Jodiumbepalingen in het voeder en
in de eieren kan het volgende worden opgemerkt:

Voor een belangrijk deel werd de methode van Trevorrow en Fashena
(1935) gevolgd, waarbij het te analyseren materiaal wordt gedestrueerd
met verzadigde chroomzuuroplossing en geconcentreerd zwavelzuur, bij
circa 190° G.

Later werd deze chroomzuuroplossing vervangen door een aequivalente
hoeveelheid vast kaliumbichromaat. (Recryst. Hopkin & Williams Ltd).

Na 15 minuten destrueren wordt verdund met aqua dest. en stoom
doorgeleid om eventueel aanwezige vluchtige organische verbindingen
te verwijderen.

Hierna wordt gereduceerd met een 30 % phosphorigzuuroplossing,
waarbij de kleur van het mengsel van geelgroen tot blauwgroen omslaat
en onmiddellijk hierna wordt tot stoomdestillatie overgegaan, waarbij
het Jodium overdestilleert in een K O H-oplossing (0.5 N.), waaraan een
kleine hoeveelheid kaliumsulfiet is toegevoegd.

Aan het destillaat wordt onder verhitting overmaat KMn0₄ toegevoegd,
waarbij al het Jodium in Jodaat schijnt over te gaan.

Na aanzuren met 2 N. H₂S0₄ wordt de overmaat KMnü₄ gebonden
met NaN0₂ en de eventuele overmaat van deze laatste stof met Ureum.
Na indampen tot een eindvolume van circa 3 ml, wordt de vloeistof in de
geijkte meetbuizen gebracht, aangevuld tot 5 ml en daarna 1 ml van een
i°/₀₀ KJ-oplossing toegevoegd. Het hierbij vrijkomende Jodium kan
spectrofotometrisch of eventueel titrimetrisch worden bepaald.

Wij gebruikten hiervoor de „Unicam" kwartsspectrophotorneter, ten-
einde bij een golflengte van 289 m fx en 352 m fj, te kunnen meten, daar
een Jodiumoplossing bij deze golflengten een uitgesproken maximum aan
extinctie bezit.

Het verband tussen extinctie en concentratie is volkomen lineair beneden
een concentratie van 2.5 ju, g per 1 ml vloeistof (Wet van Lambert-Beer).
Bij deze concentratie heeft de extinctie bij 289 m /x reeds de waarde van
0.959, dus een lichtverzwakking tot ongeveer 1/10.

Ter wille van de meetnauwkeurigheid is het dus noodzakelijk, de Jodium-
hoeveelheid per 1 ml beneden 2.5 /x g te houden.

Grote hoeveelheden kunnen beter door titratie worden bepaald. In
fig. I is een absorptiespectrum weergegeven van een Jodium-oplossing
in KJ, bevattende 2 /la g vrij Jodium per 1 ml vloeistof.
2 De absorptieverhoudingen bedragen voor de beide gekozen golflengten
resp. A₂₈₉ = 2.84 ±0.15 en A₃₅₂ = 4.13 ± 0.40.

Het behoeft geen betoog dat de te gebruiken chemicaliën van de grootste
zuiverheid dienen te zijn en dat bij alle Jodiumbepalingen een blanco
dient te worden bepaald.

► Gedurende hun verblijf op de batterij werd de eiproductie van elk dier
genoteerd; tevens het eigewicht en bijzonderheden omtrent de gezond-
heidstoestand.

Het lichaamsgewicht werd bepaald op de dag vóór de differentiatie
in het voeder (29 Mei 1952) en op 16 September 1952 en aan het einde
van de proefreeks op 17 November 1952.

Uit de verschillende groepen werd zo nu en dan een dier geslacht,
teneinde de schildklier histologisch te kunnen onderzoeken.

Onmiddellijk na verbloeding werden de klieren geëxtirpeerd, gewogen
en in BouiN\'se vloeistof gefixeerd. Na de gebruikelijke bewerkingen werd
in paraffine ingesloten, gesneden op een dikte van 5—6 /x en gekleurd
met haematoxyline-eosine.

De invloed van het Jodiumgehalte van het voeder op de respiratoire
stofwisseling werd uitvoerig onderzocht met behulp van de methode van
stofwisselingsonderzoek, zoals door Romijn en Lokhorst (1951) en door
Romijn, Fung en Lokhorst (1952) is gebruikt bij de meting van de stof-
wisseling van kippenembryonen.

Door een respiratiekamer van circa 300 liter inhoud wordt met behulp
van een rotatieluchtpompje een constante stroom buitenlucht gezogen;
de hoeveelheid doorgezogen lucht was afhankelijk van het aantal proef-
dieren in de respiratiekamer.

Bij een bezetting met 4 dieren bedroeg de ventilatiegrootte ongeveer
800 liter per uur.

Van de in- en uittredende lucht werd een kleine hoeveelheid door
2 nauwe buizen naar het gasanalyseapparaat geleid, waar het verschil in
C0₂ gehalte en in O_a gehalte van deze beide luchtmonsters photografisch
werd geregistreerd. Het gasanalyseapparaat was een gewijzigde diafero-
meter volgens Noyons (1922, 1937), voorzien van 2 Kipp-galvanometers,
type A 42, voor gelijktijdige registratie van C0₂ productie en 0₂ con-
sumptie. De registratie-nauwkeurigheid was zodanig, dat de C0₂ galvano-
meter een verplaatsing van de lichtlijn op het bromidepapier van 10 mm
voor 0.146% C0₂ opwekte en de zuurstofgalvanometer van 10 mm voor
0.125% 0₂, met dien verstande, dat de uit de respiratiekamer tredende
lucht in deze percentages verschilt van de verse buitenlucht.

Uit de ventilatiegrootte van de respiratiekamer en de genoemde ver-
schillen in gassamenstelling, kan de grootte van de gaswisseling een-
voudig worden berekend. In fig. 3 is een voorbeeld van een registratie
van de gaswisseling gegeven.

De stofwisseling werd dus gemeten in de vorm van C0₂ productie en
0₂ verbruik, waaruit het Respiratoir Quotiënt en de Calorieproductie
konden worden gecalculeerd. De resultaten zijn alle uitgedrukt in gepro-
duceerde Calorieën per eenheid lichaamsgewicht (kg) per tijdseenheid
(uur).

Van 10 Mei 1952 af geschiedde de meting van de stofwisseling op enigs-
zins uitgebreide schaal; een differentiatie in het voeder werd van 30 Mei
1952 af toegepast.

Steeds werden 4 dieren tegelijk in de respiratiekamer ondergebracht; deze
dieren waren uiteraard uit dezelfde groep afkomstig en bovendien van
zoveel mogelijk gelijk lichaamsgewicht.

Elk dier afzonderlijk werd in een wijdmazig kooitje geplaatst, terwijl
de ruimte in de respiratiekamer donker werd gehouden. Een subgroep
van 4 dieren is met een hoofdletter aangegeven en R II betekent dus een
groep van 4 kippen, allen gevoederd met meel, waaraan 10% Algenmeel
was toegevoegd. In tabel 1 is de indeling in groepen en subgroepen
weergegeven.

Uit vroegere onderzoekingen (Romijn 1950) was gebleken, dat de indivi-
duele variaties in metabolisme bij dieren van dezelfde leeftijd en lichaams-
gewicht zeer klein zijn.

Elke proef werd gedurende 2 uren voortgezet, waarbij op deze wijze
3 groepen van 4 dieren per dag konden worden onderzocht.

Dezelfde groep werd steeds op dezelfde tijd van de dag voor onderzoek
gereserveerd, daar gebleken was, dat de ti jd na voedering van invloed was
op de grootte van de stofwisseling.

Dit blijkt bv. uit tabel 2, waarin de resultaten zijn weer-
gegeven van stofwisselingsonderzoek bij enkele groepen van 4 dieren, die
direct na de morgenvoedering in de respiratiekamer zijn ondergebracht
en daar verbleven tot aan de avondvoedering toe. De grootte van de gas-
wisseling werd gedurende 3 perioden van 2 uren gemeten nl. van 9—li
uur (morgen), van 12—14 uur (middag) en van 15—17 uur (avond).

Uit de tabel blijkt duidelijk dat de verblijfsduur in de respiratiekarner
van grote invloed op de stofwisseling is nl. bij 2 van de "3 groepen was
gedurende de avondperiode de gaswisseling meer dan 20% geringer dan
gedurende de morgenperiode.

Bovenstaande proef geeft evenwel niet een juist beeld van de invloed van
de voedertijd, daar ook het verblijf in de donkere respiratiekamer hierin
is verdisconteerd. Teneinde deze beide omstandigheden te scheiden, hebben
wij een tweede contrólemeting verricht, waarbij bovenstaande groepen

Indeling der proefdieren in groepen en subgroepen.
Lichaamsgewicht op 29-5-\'52 in grammen.

Invloed van de verblijfsduur in de respiratiekamer op de grootte van de stofwisseling.

van dieren werden gebruikt, doch na afloop van een meetperiode van 2 uren
uit de respiratiekamer verwijderd werden en teruggezet op de batterij
en eerst onmiddellijk voor een volgende meetperiode wederom in de respi-
ratiekamer werden ondergebracht. In tabel 3 zijn de resultaten van dit
experiment weergegeven, waarbij de morgen- en avondperioden met
elkaar zijn vergeleken.

Ook uit deze proef blijkt de aanzienlijke daling van het metabolisme
in de loop van de dag en wil men dus groepen van dieren met elkaar ver-
gelijken, indien zij op verschillende dagen in het onderzoek zijn betrokken,
dan dient men met het bovenstaande ernstig rekening te houden in dier
voege, dat alleen morgengroepen onderling met elkaar kunnen worden
vergeleken, resp. middag- en avondgroepen. Te dien einde hebben wij
groepen van 4 dieren uit de verschillende groepen van 20 dieren alleen
in de morgenuren, of in de middaguren of in de avonduren voor het
onderzoek gebruikt.

Lichaamsgewicht: Onmiddellijk voordat de dieren op het gedifferen-
tieerde voeder werden geplaatst werd het gemiddelde lichaams-
gewicht per groep bepaald. Deze bepaling werd herhaald gedurende het
hoogtepunt van de rui (i6-9-\'52) en aan het einde van de proef (1 7-11-\'52).
In tabel 4 zijn de resultaten bijeengebracht.

Bij tabel 4 kan worden opgemerkt, dat alle groepen gedurende de
ruiperiode aanzienlijk in lichaamsgewicht hebben ingeboet. Een belangrijk
feit is, dat de verschillende groepen practisch gelijktijdig met de rui be-
gonnen zijn, nl. gedurende de laatste week van Juli en de eerste week van
Augustus.

Gedurende de maand September waren vrijwel alle dieren in de rui,
waaruit het herstel omstreeks 20 October begon.

Indien het hervatten van de eiproductie als criterium voor het herstel
uit de ruiperiode wordt beschouwd, dan blijkt, dat na 2o]October 1952 de
leg in elke groep gaat toenemen.

Het herstel van de groepen IV en V verliep evenwel aanzienlijk vlotter
dan dat van de groepen II en III.

Gemiddeld lichaamsgewicht per groep aan het begin van de proefperiode, gedurende
de rui en aan het einde van het experiment.

III

In samenhang hiermede is de snelle toename in lichaamsgewicht in de
groepen IV en V te verklaren tot boven het gemiddelde bij de aanvang
van de proef.

De contróledieren (groep I) hebben op 17-11-\'52 een gemiddeld
lichaamsgewicht, dat even groot is als dat bij de aanvang der proef (tabel 4).

Of hieruit de conclusie 7.011 mogen worden getrokken, dat toevoeging
van 1 % Algenmeel, resp. Kaliumjodide, in aequivalente hoeveelheid
gunstig zou werken op de herstelphase van de ruiperiode en hoge dosering
(tot 10 %) van Algenmeel een ongunstige invloed hierop zou hebben,
is op grond van bovenstaande gegevens niet zonder meer gerechtvaardigd,
doch de resultaten wijzen wel sterk in die richting.

De resultaten van het onderzoek naar de eiproductie komen hier vol-
ledig mee overeen.

Van i8-5"\'52 af werd van elke groep het aantal eieren per week geno-
teerd en per 20 dieren omgerekend. Tevens werd het gemiddelde eigewicht
per groep, per week vastgesteld en tenslotte het gemiddelde gewicht van
de eieren van elke groep over de gehele proefperiode van i8-5-\'52 tot
i 7-11-\'52. Dit laatste bleek nu voor de verschillende groepen niet uiteen
te lopen (tabel 5).

Voedering van relatief hoge doses Algenmeel beïnvloedt dus niet de
eigrootte (eigewicht) en in dit opzicht zijn dus de resultaten niet in over-
eenstemming met de gegevens van Schmidt (1932), die een vermindering
van het gewicht beschrijft bij hoog Jodiumgehalte van het voedsel, evenals

Gem. eigewicht per groep over de gehele proefperiode van i8-5-\'52 — 17-11-\'52.

door Freund (1935) wordt vermeld. Het aantal eieren per groep van 20
dieren per week vertoont gedurende de eerste maanden weinig onderling
verschil, ook gedurende het invallen van de rui en tijdens de ruiperiode zelf.

Bij herstel hieruit blijkt evenwel, dat de dieren van groep V een
groter aantal eieren produceren dan die van de andere groepen, in het
bijzonder dan de dieren, aan welke 10 en 5% Algenmeel in het voeder
was verstrekt.

We dienen evenwel te bedenken, dat de dieren van groep V op 27-8-\'52
waren geselecteerd uit groep I en wel zodanig, dat de goede iegsters hierin
werden ondergebracht. De conclusie, dat toevoeging van 1 % Algenmeel
aan ,,A11 mash"-voeder de eierproductie doet toenemen en de ruiperiode
verkort, kan eerst worden getrokken, indien de bovenstaande gegevens
bij een groter aantal dieren kunnen worden bevestigd, wanneer op een
vroeger tijdstip met de waarnemingen wordt begonnen.

In figuur 4 is de eiproductie van de verschillende groepen grafisch
voorgesteld.

In deze figuur komt in ieder geval wel duidelijk tot uiting de achterstand,
die de groepen II en III hebben ten opzichte van de contröledieren en
vooral t.o.v. de dieren uit groep V (i% Algenmeel).

Gedurende de proefperiode van 28-5-\'52 tot 17-11-\'52 zijn enkele dieren
uitgevallen; in de eerste plaats zijn uit iedere groep enkele hennen geslacht
voor schildklieronderzoek, doch in de tweede plaats zijn enkele verliezen
als gevolg van wormeninfectie of leucose te betreuren geweest. In totaal
waren dit 8 dieren, gelijkmatig over de verschillende groepen verdeeld.

De resultaten van de stofwisselingsmetingen zijn in de figuren 5, 6 en 7
verenigd, waarbij de warmteproductie per kg lichaamsgewicht per uur
is weergegeven op verschillende tijdstippen na begin van de diffierentiatie in
het voeder.

Uit de figuren is te zien, dat er geen invloed is van het Jodium-
gehalte op de Calorieproductie, noch bij de morgen- noch bij de middag-
of avondgroepen. Duidelijk valt het verschil in niveau van de stofwisseling
tussen de avond- en morgengroepen in het oog. De stofwisselingsmetingen
werden gedurende 5 weken na voederdifferentiatie voortgezet en 3 weken
vóór dit tijstip begonnen.

Bovenstaande proeven zijn genomen met hennen, die niet onder basale
voorwaarden verkeerden, doch zich in normale voedingstoestand bevonden.

De tijd, gedurende welke zij voor het onderzoek werden gebruikt, viel
altijd tussen ochtend- en avondvoedering.

Teneinde uit te maken of misschien bij de dieren onderjbasale voor-
waarden wèl invloed van het Jodiumgehalte in het voedsel merkbaar is,
werd het basaalmetabolisme van een subgroep uit groep I en van een
subgroep uit groep III (10% Algenmeel) bepaald. Aan deze bepaling
ging een vastenperiode van 2 X24 uren vooraf.

Van subgroep A I bedroeg het basaalmetabolisme 3.68 Cal./kg/uur
en het Respiratoir Quotiënt 0.60; van subgroep C III resp. 3.82 Cal./kg/
uur en een Respiratoir Quotiënt van 0.61. Ook in het basaalmetabolisme
is dus geen verschil aantoonbaar, noch in het Respiratoir Quotiënt onder
deze omstandigheden.

Ter bestudering van de invloed van het Jodiumrijke dieet op de struc-
tuur van de schildklier, werd op ii-7-\'52, dus 6 weken nadat met de
differentiatie in de voedermengsels was begonnen, van elke groep een dier
geslacht en werden de schildklieren geëxtirpeerd voor nader histologisch
onderzoek.

Van groep V, waarvan de hennen eerst op 27-8-\'52 op Jodiumrijk
dieet zijn geplaatst (1% Algenmeel), werd op r-io-\'52 een dier voor dit
doel opgeofferd.

Aangezien de praeparatie van de schildklier zodanig is, dat aangehecht
bind- of vetweefsel nooit geheel kan worden verwijderd, hebben de gegevens
over het gewicht van de verse klier slechts betrekkelijke waarde. Toch is
de indruk gevestigd dat bij hoge Jodiumdosering de klieren groter zijn en
merkwaardigerwijze bij toevoeging van Joodkalium zeer sterk vergroot;
de relatieve gewichtstoename is hier veel groter dan van de klieren, afkom-
stig van hennen, die een io-voudige hoeveelheid Jodium in de vorm van
Algenmeel hebben geconsumeerd.

Toevoeging van Algenmeel tot een dosering van 5% in het mengvoeder
schijnt dus het totale schildkliergewicht (grootte) niet in ongunstige zin
te beïnvloeden.

Een andere kwestie is evenwel de vraag of de fijnere structuur van de
klieren door het Jodiumrijke dieet wordt beïnvloed.

Op grond van de resultaten, verkregen bij het onderzoek naar het meta-
bolisme, is men geneigd de conclusie te trekken, dat de thyroxineproductie
in alle gevallen quantitatief dezelfde is gebleven. Mochten dus structuur-
verschillen zijn aan te tonen, dan dienen we te bedenken, dat hieruit geen
definitieve conclusies omtrent de hormoonproductie mogen worden ge-
trokken, tenzij het metabolisme voor een aanzienlijk deel door andere
reguleringsmechanismen wordt beïnvloed.

De structuur van de schildklier bij de normale kip is weergegeven in
de figuren 8 en 9, terwijl in de figuren iocn 11 microfoto\'s van de klieren
van een dier uit groep III (10% Algenmeel) zijn weergegeven.

Bij het normale dier blijkt uit het overzichtspreparaat (fig. 8), dat de
meeste alveoli met colloid zijn gevuld en dat er een sterke ontwikkeling
is van interfolliculair bindweefsel en bloedcapillairen. In het detailprepa-
raat vallen de fraaie, hoge epitheelcellen met de ronde kernen in het oog.
Het geheel is dus het beeld van een klier in normale activiteit.

Na voedering van meel, waaraan 10% Algenmeel was toegevoegd, treedt
een sterke verandering in de schildklierstructuur in, met name een uitge-
sproken afplatting van het alveolaire epitheel, vermindering van het col-
loid en van de interfolliculaire structuren (fig. 10).

Uit het detailpreparaat (fig. 11) blijkt tevens de sterke vormverandering
van de celkernen in het follikel-epitheel tot zeer langwerpig; het geheel,
een beeld vormend van een inactieve klier. De preparaten van de klieren,
afkomstig van hennen uit de groepen IV en V, vertonen een microscopisch
beeld, dat als een tussenvorm van I en III kan worden beschouwd.

Extra toevoeging van Jodium aan het voedsel, hetzij in de vorm van
Kaliumjodide, hetzij in de vorm van Algenmeel, heeft dus in excessieve
dosis een grote invloed op de histologische bouw van de schildklier.

Ondanks deze structuurveranderingen blijft de respiratoire stofwisseling
van de betrokken dieren onbeïnvloed.

De uitscheiding van Jodium in de eieren van de hennen, alvorens de
dieren op het gedifferentieerde voeder werden geplaatst, kon worden be-
paald op gemiddeld 16 /x g per ei van een gemiddeld gewicht van 59.2 g,
(3 eieren); dat is een Jodiuingehalte van gemiddeld 270 ^ g. per 1 kg vers ei.
Dit is een relatief hoog Jodiumgehalte, dat betrekkelijk zelden schijnt voor
te komen, althans volgens de samengevatte gegevens van het Chilean
Iodine Educational Bureau in Londen (1952).

Een Jodiumgehalte in eieren, groter dan 200 jtx g. per 1 kg vers materiaal,
werd gevonden in Italië, Argentinië, Nieuw Zeeland, Samoa eilanden,
Zuid Afrika, de Staat Ohio van de U.S.A. en in bepaalde delen van
Duitsland, nl. in de omgeving van München.

Uiteraard zijn in dezelfde landen ook uitgebreide gebieden met veel
lager Jodiumgehalte in de eieren; de literatuurgegevens hieromtrent zijn
uitstekend samengevat in tabel 2 p. 22 van de bovengenoemde biblio-
graphie, waarnaar dus kan worden verwezen. Het blijkt wel, dat in be-
paalde streken waar endemische krop bij de mens voorkomt, het Jodium-
gehalte van de eieren uiterst klein is en vaak minder dan 10 /x g./kg. Een
onderzoek naar de uitscheiding van in het voeder verstrekte Jodium in het
ei bij hennen, gevoederd met meelmengsels, waaraan een bekend kwantum
Jodium is toegevoegd, is dus niet alleen van zuiver wetenschappelijk belang,
doch kan tevens grote waarde hebben voor de menselijke voeding, vooral
in de zg. „kropstreken", speciaal indien jodering van het drinkwater op
technische bezwaren stuit, bv. in streken, waar een waterleiding ontbreekt,
enz.

De concentratie van het Jodium in de eieren steeg snel, nadat aan de
diverse groepen dieren het gedifferentieerde voeder werd verstrekt (30-5-\'52).

Jodiumgehalte van eieren, afkomstig uit alle groepen op verschillende tijden na differen-
tiatie in het voedsel.
Jodiumgehalte in [i g/ei.

In bovenstaande tabel zijn de resultaten, die hierop betrekking hebben
samengevat.

Uit bovenstaande tabel blijkt dat de Jodiumuitscheiding via het ei
snel toeneemt na verhoging van de Jodium-consumptie.

Reeds 12 dagen nadat aan hennen meelvoeder, 1% Algenmeel bevat-
tende, werd verstrekt, bedroeg het Jodiumgehalte 120 /x g per ei, dat is dus
juist de dagelijkse Jodiumbehoefte van de volwassen mens.

Uit de tabel wordt de indruk verkregen, dat de uitscheiding van Jodium,
afkomstig uit het Kaliumjodide, trager zou verlopen dan de uitscheiding
van Jodium uit het Algenmeel. Verdere onderzoekingen dienen dit even-
wel al of niet te bevestigen. Duidelijk blijkt uit de tabel de relatie tussen
het Jodiumgehalte van het voedsel en het Jodiumgehalte van het ei.

In figuur 12 is deze relatie grafisch weergegeven voor eieren, minstens
12 dagen na de voedseldifferentiatie gelegd.

Uit figuur 12 blijkt dat de besproken relatie geen lineaire betrekking is,
doch dat bij stijging van de Jodiumconcentratie in het voedsel de uitge-
scheiden fractie in het ei relatief kleiner wordt en ook bij lage Jodium-
gehalten in het voedsel hiervan slechts een klein percentage uitmaakt.

Het behoeft dus geen verwondering te wekken dat in de z.g. „krop-
streken", waar de Jodiumopname door de kippen die hun voedsel voor het
grootste deel in de vrije natuur opnemen, zeker ver beneden 0.37 m.g. per
kg voeder zal blijven, zulk een geringe Jodiumconcentratie in de eieren
wordt gevonden, dat het element er nauwelijks in aantoonbaar is.

Het is te verwachten, dat het grootste deel van het opgenomen Jodium
zonder meer in de excreta wordt uitgescheiden; hierover staan ons momen-
teel nog geen cijfers ter beschikking.

Bovenstaande resultaten komen in grote trekken overeen met de gege-
vens van Straub (1933). Deze auteur vond een snelle toename van het
Jodiumgehalte in het ei, nadat rantsoenen met verhoogd Jodiumgehalte
waren toegediend ; een maximumwaarde werd na 10—14 dagen gevonden.

Bij terugkeer op normaal dieet duurt het even lang, alvorens het normale
niveau wederom wordt bereikt. Volgens Bethke (1933) zou na stopzetting
van de extra Jodium toevoeging het Jodiumgehalte van de eieren direct
dalen tot het normale niveau.

De invloed van extra doses Jodium in het voeder op het physiologisch
gedrag van legkippen werd onderzocht bij éénjarige hennen (E.L. X R.I.R.)
De dieren werden gedurende het onderzoek, dat ongeveer 6 maanden
duurde, op een legbatterij gehouden en van ,,A11 mash"-voeder voorzien.

Als extra Jodiumdosering werd aan het voeder toegevoegd een excessieve
dosis van 10% en 5% Algenmeel en verder 1% Algenmeel (Provimi) en
Joodkalium in een hoeveelheid aequivalent aan 1% Algenmeel.

Bij de hennen, waar 10% resp. 5% Algenmeel aan het voeder was toege-
voegd, bleek na 6 maanden het lichaamsgewicht ongeveer 6% geringer
te zijn dan bij de contröledieren, doch toevoeging van 1% Algenmeel of
aequivalente dosis Joodkalium heeft een toename van het lichaamsgewicht
met circa 3% tengevolge.

Dit verschil in lichaamsgewicht wordt niet veroorzaakt door toename
of afname van de stofwisseling t.o.v. de contrólehennen; het respiratoire
metabolisme bleek niet te worden beïnvloed door de extra Jodiumdosering.
De grootte van de stofwisseling werd bepaald met behulp van de ther-
mische diaferometer.

De eiproductie ondergaat geen verandering door de toevoeging van
extra Jodium, noch wat het aantal eieren, noch wat het gemiddelde
eigewicht betreft.

Een uitzondering vormt misschien de groep dieren, die 1% Algenmeel
door het voeder hebben ontvangen. De indruk werd verkregen, dat bij
deze hennen de ruiperiode van iets kortere duur is en dat de eiproductie
na de rui sneller toeneemt dan bij de contrólehennen en de kippen uit de
andere groepen.

De structuur van de schildklier ondergaat duidelijke veranderingen
onder invloed van de extra Jodiumdosering, veranderingen die des te
intensiever zijn naarmate de toegediende Jodiumhoeveelheid groter was.
Terwijl bij de contröledieren de alveoli in de schildklier mooi regelmatig
rond zijn, het epitheel cubisch is en de alveoli flink met colloid zijn gevuld,
valt bij de proefdieren een vergroting van de alveoli waar te nemen, ver-
mindering van het colloid, vermindering van interstitieel bindweefsel en
bloedvaten en sterke afplatting van het epitheel. Desondanks is de respira-
toire stofwisseling niet verschillend van die bij de contrólehennen.

Het Jodiumgehalte van de eieren nam snel toe na toediening van de
gedifferentieerde voeders. Een maximum werd bereikt van 563 fxg in de
eieren, afkomstig van kippen, gevoederd met „All mash" waaraan 5%
Algenmeel was toegevoegd; een maximum van 903 /xg bij de groep,
gevoederd met 10% Algenmeel en een maximum van 260 fxg bij dieren,
staande op een 1 % Algenmeel-dieet.

Bij de dieren, waarbij anorganisch Jodium in de vorm van KJ was
toegevoegd, werd een maximum Jodiumuitscheiding van 187 ^.g per ei
geconstateerd.

Toevoeging van extra Jodium aan het dagrantsoen in de vorm en con-
centratie van i % Algenmeel doet dus de Jodiumuitscheiding in de eieren
belangrijk stijgen; nl. tot een niveau, dat in de dagelijkse behoefte van de
volwassen mens ruimschoots voorziet. (120—200 /m g). Een verdere ver-
hoging van de Jodiumdosis in het voeder tot 5% of 10% Algenmeel doet
weliswaar de Jodiumuitscheiding in de eieren nog verder toenemen, doch,

gezien de structuurveranderingen in de schildklier en gelet op het lichaams-
gewicht van de proefdieren verdient deze excessieve dosering geen aan-
beveling al ondergaat de stofwisseling hierdoor geen veranderingen.

The influence of iodine in the food of laying hens on the physiological behaviour of
the animals has been investigated in one year old hens (E.L. X R.I.R.).

The hens were kept on batteries and supplied with „All mash" food of carefully con-
trolled composition.

The iodine in the food rations was given in excessive quantities of io°/₀ and
5°/₀ seaweedmeal and further I °/₀ seaweedmeal (Provimi) next to anorganic iodine
(KJ) equivalent with i °/₀ seaweedmeal. After six months the bodyweight of the fowls,
fed with 10% and 5% seaweedmeal was about 6% lower than that of the controls, but
that of the hens, fed with 1% seaweedmeal or potassium iodide was about 3% higher
than that of the animals fed with the standard ration.

This difference could not be explained from the data obtained on the respiratory
metabolism. The Metabolic Rate did not alter during the experiment, as compared
with the control animals. The respiratory metabolism was investigated by means of the
diaferometer method.

Eggproduction was uninfluenced by the higher iodine supply, the total number of
eggs as well as the mean eggweight.

The impression was obtained that the hens, fed with 1 % seaweedmeal in the ration had
a shorter moulting period and a more rapid increase in eggproduction after that period.

Very pronounced structural differences in the thyroid could be established. Whereas
in the normal animals the alveoli are round, filled with colloid and surrounded by cubic
epithelial cells, a striking difference in the histology of the glands of the experimental
animals may be observed.

The alveoli arc enlarged, irregular in form, poorly loaded with colloid and surrounded
by flattened epithelial cclls, whereas the interalvcolar connective tissue and blood-
vessels showed a decrease in development.

The iodine excretion in the eggs increased after supplying iodized food to 903 fig in
eggs from hens, fed with 10% seaweedmeal, to 563 ju,g in eggs from animals, fed with
5% seaweedmeal and to 260 jixg in eggs, obtained from fowls, having 1 % seaweedmeal
in the „All mash". An amount of 187 fxg iodine could be observed in the eggs from hens
where potassium iodide had been added to the nutrient.

It seems to the authors that supplying 1% seaweedmeal in the food, the iodine
content in the egg will be sufficient for the daily iodine need of the adult man.

According to us it seems not advisable to increase the seaweedmeal-percentage to a
higher degree than 1 % in the whole diet.

Les auteurs ont étudié l\'influence des quantités diverses de iode sur l\'activité physio-
logique des poules.

Pendant la recherche les animaux (d\'un an) étaient placés à une batterie et nourris
d\' „All mash".

Le iode était donné en farine d\'algue et en iode inorganique (iodine de potassium).

10% d\'algue causait une réduction du poids d\'environ 6% après 6 mois; tandis.qu\'un
pourcent d\'algue (Provimi) ainsi qu\'une quantité de iode inorganique, donnait une
augmentation du poids de 3%. La différence en poids n\'était pas l\'effet d\'un
changement de métabolisme respiratoire; le métabolisme des groupes divers était le
même. Le métabolisme était déterminé au moyon du diaféromètre thermique.

L\'administration de iode ne nuirait pas à la ponte; il parait au contraire que les ani-
maux nourris d\' 1 % d\'algue, avaient une production des oeufs un peu élevée.

La teneur en iode des oeufs monte vite après l\'administration de iode; dans les oeufs

des animaux nourris de 10% d\'algue elle parvient à un maximum de 903 fj,g, tandis que
les oeufs des poules qui avaient eu 1% d\'algue contenaient 260 ytig maximum. Le besoin
de iode d\'un homme adulte est plus petit.

L\'administration de iode a une grande influence sur la structure du corps thyroïde.
Tandis que les poules normales avaient les follicules circulaires et plein de colloïde
avec un épithélium cubique, causait la dose de 10% d\'algue un agrandissement des
alvéoles, un aplatissement de l\'épithélium, et une diminution de la substance intermé-
diaire. Pour cette raison il parait désirable de donner des doses d\'algue non plus d\' 1%.

Bei Legehühnern wurde der Einflusz verschiedener Dosen Jods im Futter auf die
physiologische Aktivität studiert.

Die Tiere wurden während des ganzen Versuchdauers von 6 Monaten auf einer Lege-
batterie gehalten und mit „All mash" gefüttert. Die Jodmengen wurden als Mecrcsal-
genmehl (Algit) und in anorganischer Form (Kaliumjodid) zugesetzt.

Tiere, welche mit 10% Algenmehl im Futter versehen wurden zeigten eine Herab-
setzung des Körpergewichts mit etwa 6% nach 6 Monaten und solche welche mit 1%
Algit (Provimi) gefüttert wurden eine Steigerung des Körpergewichts mit 3%. Dies ist auch
der Fall bei Zusetzung von Kaliumjodid in Mengen, aequivalent mit 1% Algenmehl.

Der Unterschied in Körpergewicht war nicht der Erfolg von Aenderungen im respi-
ratorischen Stoffwechsel, im Vergleich mit den Kontrolltieren; im Stoffwechsel waren
keine Unterschiede zwischen den verschiedenen Gruppen nachzuweisen. Der Stoffwechsel
wurde mittels des thermischen Diaferometers registriert.

Zusetzung von Jod hatte keinen schädigenden Einflusz auf die Legekapazität, im
gegenteil; bei den Tieren, gefüttert mit 1% Algenmehl scheint die Produktion von Eiern
etwas erhöht zu sein. Der Jodgehalt der Eier steigt rasch nach Zusetzung der Jodreichen
Nahrung. In den Eiern von Hennen, gefüttert mit 10% Algenmehl wurde einen Maxi-
malwert von 903 jj,g gefunden, einen von 260 fx,g in Eiern von Tieren, welche mit 1%
Algenmehl gefüttert wurden. Der tägliche Jodbedarf eines erwachsenen Menschen ist
geringer als die erwähnten Dosen.

Die Jodfütterung hat einen groszen Einflusz auf die Struktur der Schilddrüse. Indem
bei den Kontrolltieren die Drüsenfollikel von regelmässig runder Form sind, von einem
kubischen Epithel umgeben und gut gefüllt mit „Kolloid", hat die Verabreichung
grösserer Jodmengen (10% Algit) eine starke Vcrgrösserung der Alveoli, Abplattung des
Epithels und Verringerung des mterfollikularen Zwischcnsubstanzes zu Erfolg.

Es empfiehlt sich daher die Jodzusetzung im Futter des Geflügels in Form von Algen-
mehl in nicht zu groszen Dosen anzuwenden.

LITERATUUR.
Almçjuist, H. J. (1952) Poultry Science 31, 966.
Baillarger, J. G. F. (1863) Ree. Med. Veterin. 40, 133.
Bethke, R. M. (1933) J. Nutrition, 6.

Ghilean Iodine Educational Bureau (1952) Iodine content of foods. Laye, Maxwell &
Springer, London.

Freudenthal, P. (1949) Om Vitamin I Alger, A. Bursch, Köbnhavn.
Freund, L. (1935) Münch. Tierärztl. YV. sehr., 86, 315.

v. Hutyra, F., Marek, J. und R. Manninger (1941). Spezielle Pathologie und
Therapie der Haustiere. Gustav Fischer, Jena.

Mc Cartney, M. G. and C. S. Schaffner, Poultry Science, 28, 223.
Nederlandsche Strumacommissie, (1932). Het kropvraagstuk in Nederland.
Nederlandsche Strumacommissie, (1939). Versl. Med. Volksgez.heid, p. 863.
Newton, L. (1951) Seaweed Utilisation. London, SampsonLow.

Romanoff, A. L. and A. J. Romanoff (1949) The Avian egg. J. Wiley & Sons, New
York.

Tilden, J. E. (1935) The Algae and their life relations, Univ. Press. Minnesota.
Trf.vorrow, V. and G.J. Fashena (1935) J. biol. Chem. 110, 29.
Vezzani, V. c.s. (1936) Proc. World\'s Poultry Congress (Leipzig) 6, 358.
Welch, H. (1928) Mont. Agric. Exp. Stat. Bull. 214.

Wester, J. (1935) Orgaanziekten bij de groote huisdieren, J. v. Boekhoven, Utrccht.
Wheeler, R. S. and F,. Hoffmann (1950) Poultry Science, 29, 306.
Wiertz, G. (1953) Tijdschr., Uiergen.k. 78, 74
Wiertz, G. en E. Brouwer (1950) Voeding, 11, 227.

Wii.gus, H. S., Gassnfr, F. X. Patton, A. R. and G. S. Harshfield, Poultry Science
27, 686.

Uit het laboratorium van de Provinciale Gezondheidsdienst
voor Dieren in Overijssel.

Onder Coligranuloom bij kippen wordt een aandoening van de darmen
en soms de lever verstaan, die zo sterk gelijkt op tuberculose, dat deze
granuloomvorming hiermede meermalen verwisseld wordt, indien geen
bacteriologisch onderzoek plaats vindt.

De afwijking werd het eerst beschreven in Zweden door Hjarre en
Wrambij (1945), die aangeven dat de ziekte daar evenveel voorkomt als
de aviaire tuberculose, nl. bij 1 a 2 % van het door hen onderzochte mate-
riaal.

In het laboratorium van de Gezondheidsdienst werd ook een 8-tal
keren deze granuloomvorming bij de kip gediagnosticeerd, waar een 10-
tal gevallen van aviare t.b.c. tegenover staan op een totaal van 1041
kippensecties. Deze 8 gevallen waren afkomstig van 8 verschillende be-
drijven in Overijssel.

r^Geen van beide ziekten zijn hier dus van grote betekenis. De kippen-
houderij in deze provincie staat uit een oogpunt van ziektebestrijding en
hygiëne op een behoorlijk peil. In de regel worden er op de bedrijven
weinig overjarige hennen aangehouden en jaarlijks wordt op de meeste
bedrijven een vrij scherpe selectie toegepast door de „selecteurs" der kip-
penvoerleverende instanties, zowel van coöperatieve als particuliere
origine.

Macroscopisch geven de gevormde granulomen het beeld van een tuber-
culeuze woekering.

Het meest worden de blinde darm en de lever aangetast.
In frequentie van aantasting volgen daarop de overige darmgedeelten.
Zelden aangetast worden longen, nieren, pancreas en eileider. Door Cohrs
wordt tevens melding gemaakt van aantasting van de huid onder de keel
en in de omgeving van de cloaca.

Opvallend is verder, dat, in tegenstelling met de aviaire tuberculose,
de milt (althans macroscopisch) zelden veranderingen te zien geeft, terwijl
het beenmerg, dat bij tuberculose van kippen in het overgrote deel dei-
gevallen mede aangetast is, bij Coligranuloom niet van belang is.

De omvang der veranderingen varieert van erwt- tot kastanjegrootte
en er wordt steeds in deze granulomen necrose aangetroffen. Het enige
verschil met aviaire darmtuberculose is, dat er in het granuloomweefsel
op doorsnede soms bruingroene sequesters aangetroffen worden.

Speciaal de oudere stadia van coligranuloom zijn niet van tuberculose
te onderscheiden.

Microscopisch-anatomisch werden deze granulomen door Köhlkr
bestudeerd en deze komt tot de conclusie, dat ook histologisch moeilijk
verschil te vinden is tussen aviaire tuberculose en coligranuloom.

In beide gevallen vindt men centrale necrose met eromheen een rand
van reuzencellen. Alleen bij tuberculose vindt men hieromheen een submi-
liaire, épithelioïde woekering of epithelioïdceltuberkels, welke bij coli-
granuloom steeds ontbreken. Bij beide ziekten worden de processen van
het betrokken orgaan gescheiden door een fibrillair bindweefsel, met
daarop aansluitend een rand van lymphocyten.

Vastgesteld kan dus worden, dat noch macroscopisch, noch micro-
scopisch-anatomisch deze granulomen gemakkelijk van aviaire tuberculose
zijn te onderscheiden.

Differentiaal-diagnostisch dient mogelijk nog het „Leukosecomplex"
genoemd te worden, dat, uit een economisch oogpunt bezien, misschien
een van de schadelijkste kippenziekten in Nederland is.

Hierbij kan echter opgemerkt worden, dat bij deze processen geen necro-
se aangetroffen wordt, de omtrekken der afwijkingen minder grillig zijn,
de consistentie zachter is en meestal hierbij de milt ook wel veranderingen
vertoont. Het maken van een coupe sluit echter in ieder geval zowel
tuberculose als coligranuloom uit.

Onderstaand staatje geeft een overzicht van de 8 gevonden gevallen
van coligranuloom, waarbij vermeld worden de plaats waar de processen
zetelden, de tevens gevonden andere ziekten en het resultaat van het
bacteriologisch onderzoek (3 gevallen).

In alle gevallen werd een uitgebreid bacterioscopisch onderzoek op
tuberculose verricht, waarbij opgemerkt kan worden, dat in de gevallen
dat aviaire tuberculose in het spel is, men in de regel grote hoeveelheden
zuurvaste staafjes vindt.

Door Hjarre en Wramby werd in 1945 voor het eerst enige opheldering
gebracht in deze materie. Zij stelden vast dat slijmvormende colistammen
(M-vorm) deze aandoening veroorzaken. Door herhaaldelijk overzetten
op agar veranderen deze mucoïde coli\'s soms in een R vorm, die dan niet
slijmig meer is. Een enkele keer wordt ook een nietslijmige colibacil (SG.
vorm) gevonden.

Op agar vertonen deze Colibacillen een wolkvormige, dikke, witte,
slijmige kolonie, die bij aanraken met de öse duidelijk draden trekt. Ver-
der zijn deze bacteriën Gram-neg. en hebben dezelfde vorm als andere
colistammen. Indien men kapselkleuring toepast, blijken ze een kapsel te
bezitten.

Cultureel gedragen ze zich verder als de gewone colibacil. In de Gers-
bachbodem wordt indol gevormd, de reactie van Voges-Proskauer is neg.
en de methylroodreactie-pos. Lactose wordt vergist.

Serologisch blijken deze colibacteriën een thermolabiel kapselantigeen
te bezitten (K-antigeen) en zijn O-inagglutinabel. Bij het nagaan, waar
deze colibacteriën in het door Kauffman opgestelde antigeenschema
thuis horen, blijkt, dat de stammen met een K-antigeen na 2^ uur koken
wel hun homologe O-serum agglutineren.

Door Ulbrich werden op deze manier 22 typische Coligranuloom-
stammen onderzocht en het bleek hem, dat deze stammen onderling een
opvallende antigeenovereenkomst vertoonden en dat ze serologisch sterk
verschilden van apathogene stammen.

Bij de hierboven genoemde 8 gevallen werd slechts 3 keer een kweekproef
ingesteld, nl. alleen dan, wanneer tevens de lever afwijkingen vertoonde;
2 keer werden typische slijmvormende colistammen in reincultuur
geïsoleerd; 1 keer waren alle kweekproeven negatief.

Spontane infectie vindt alleen plaats bij volwassen kippen. Door intra-
veneuze en intramusculaire injectie van deze Colibacillen (zowel de M.-
als de SG-vorm, als de evt. hieruit ontstane R-vorm) en door intramuscu-
laire injectie van gesuspendeerd materiaal kunnen bij kippen typische
granulomen opgewekt worden.

Bij kuikens vindt geen granuloomvorming plaats; na injectie sterven
deze dieren septicaemisch.

Bij witte muizen ontstaan na injectie ook granulomen in de lever, nieren
en longen.

Door Schofield werd deze aandoening beschreven bij kalkoenen als
spontane ziekte.

Door Hjarre en Wramby wordt aangegeven, dat de uit de mucoïde
vorm ontstane R-vorm de ziekte ook na injectie veroorzaakt,doch dat dan
later de bacterie niet meer uit de granulomen geïsoleerd kan worden. Dit
zou de reden zijn, dat bij spontane gevallen soms het bacteriologisch
onderzoek een negatief verloop heeft.

Hoewel aangenomen wordt, dat de infectie per os geschiedt, gelukte het
niet, granuloomvorming op te wekken bij kippen of kuikens door voedering
van deze mucoïde coli\'s.

In de hierboven vermelde waargenomen 8 gevallen bleek, dat 5 keer de
desbetreffende kip tevens een chronische coccidiosis had.

Hoewel het aantal waarnemingen te gering is voor een conclusie, kan
men zich toch niet aan de indruk onttrekken, dat coccidiosis (mogelijk
ook andere darmparasieten) in een of ander aetiologisch verband staat met
deze aandoening, mede ook omdat er soms bacteriologisch negatieve ge-
vallen voorkomen.

Door Cohrs worden hygiënische maatregelen en darmparasietenbe-
strijding als prophylaxe aangegeven.

Ook Hjarre deelt mede, dat onder slechte hygiënische omstandig-
heden de ziekte het meest waargenomen wordt. (Niet gepubliceerd).

Door alle auteurs wordt aangegeven, dat de ziekte nooit ernstige vormen
aanneemt wat de uitbreiding betreft en dat er geen doeltreffende medica-
menteuze behandeling bestaat.

De grootste betekenis van deze ziekte is gelegen in de sterke gelijkenis,
welke er pathologisch-anatomisch bestaat met aviaire tuberculose.

Er wordt melding gemaakt van een 8-tal gevallen van Coligranuloom
bij kippen, afkomstig van even zoveel bedrijven in de provincie Overijssel.
In het laboratorium van de Gezondheidsdienst werden bij ruim 1000 kip-
pensecties aviaire tuberculose en coligranuloom in practisch gelijke aan-
tallen aangetroffen, nl. beide in minder dan 1% van het totaal aantal
onderzochte dieren.

Macroscopisch en microscopisch-anatomisch is dit coligranuloom moei-
lijk van aviaire tuberculose te onderscheiden.

De ziekte wordt veroorzaakt door slijmvormende colibacteriën, zgn.
mucoïde coli\'s. In 2 van de 3 bacteriologisch onderzochte gevallen was
dat ook hier het geval. Het onderzoek op aviaire tuberkelbacillen had
steeds een negatief verloop.

In 5 van de 8 onderzochte gevallen hadden de dieren tevens een meer of
minder ernstige chronische coccidiosis.

Economisch gezien veroorzaakt de ziekte weinig schade, doch het be-
lang ervan is gelegen in het feit, dat, zonder nader onderzoek, ten onrechte
de diagnose tuberculose gesteld zou kunnen worden.

A report is made on 8 cases of coli-granuloma in hens, coming from the same number
of farms in the province of Overijssel.

In the laboratory of the Animal Health Service, out of about 1000 dissections on hens
avian tuberculosis and coli-granuloma were found in a practically equal number of
cases: namely both in less than 1% of the total number of examined animals.

Macroscopically and microscopicaliy-anatomically this granuloma can only be dis-
tinguished from avian tuberculosis with great difficulty.

The disease is caused by mucus-forming colibacteriae, so-called mucoid colibacteriae.

This was so in 2 out of 3 of the mentioned cases. In 5 of the 8 cases the animals also
had a more or less serious chronic coccidiosis.

The examination on avian tubercle bacilli always had a negative course. If seen
economically, the disease causes little damage, but the importance lies in the fact that
without further examination the diagnosis of tuberculosis would be made unjustly.

I.\'auteur signale 8 cas de coligranulome chez des poules provenant d\'autant d\'exploi-
tations situées dans la province d\'Overijssel.

Au laboratoire du Service Sanitaire, on a relevé, à l\'occasion de la dissection de plus
de iooo poules, une tuberculose aviaire ou un coligranulome dans un nombre de cas
pratiquement égal, soit, pour chacune des deux affections, dans moins de i% du nombre
total de sujets examinés.

Au point de vue anatomique tant macroscopique que microscopique, ce granulome
est difficile à distinguer de la tuberculose aviaire.

La maladie est causée par des colibactéries mucoides. Dans deux cas sur les huit cas
signalés par l\'auteur, il en était de mcme. Dans 5 cas sur les 8, les animaux étaient
également atteints d\'une coccidiose chronique plus ou moins grave.

Dans tous ces cas, l\'examen n\'a pas indiqué de bacilles de tuberculose aviaire.

Au point de vue économique, la maladie cause peu de préjudice; son importance
réside cependant dans le fait que, à défaut d\'un examen précis, on pourrait, à tort, diag-
nostiquer une tuberculose.

Es wurde von acht Fällen Koligranulom bei Hühnern Mitteilung gemacht, die von
einer gleichen Zahl Betriebe aus der Provinz Overijssel herstammten.

Im Laboratorium des Gesundheitsdienstes wurde bei gut 1000 Hühnersektionen
aviäre Tuberkulose und Koligranulom festgestellt, wobei diese Krankheitserscheinungen
sich praktisch das Gleichgewicht hielten, nämlich beide in weniger als 1% der totalen
Anzahl untersuchter Tiere.

Makroskopisch und mikroskopisch anatomisch ist dieses Granulom sehr schwer von
aviärer Tuberkulose zu unterscheiden. Die Krankheit wird durch schleimformende
Kolibakterien, den sogenannten mueoiden Kolis verursacht. In zwei von drei Fällen
war dieses gleichfalls der Fall. In fünf von den acht Fällen hatten die Tiere ausserdem
eine mehr oder weniger ernsthafte chronische Coccidiosis.

Die Untersuchung nach aviären Tuberkelbazillen hatte stets einen negativen Verlauf.

Wirtschaftlich gesehen, versursacht diese Krankheit wenig Schaden; ihre Bedeutung
liegt vielmehr in der Tatsache beschlossen, dass es ohne gründliche Untersuchung leicht
möglich ist, dass die Diagnose fälschlich auf Tuberkulose gestellt wird.

Anderhalfjaar geleden trok een van onze K.I. stieren zijn ring door
neusseptum en neusspiegel.

Het resultaat was een indrukwekkende, gapende wond en we reali-
seerden ons, dat deze stier wegens zijn temperament zonder een goede
neusring waardeloos voor ons Stierenstation zou zijn. Collega Wagenaar
en ik besloten daarom de wond te hechten.

De kop van de stier werd met touwen tussen de stalstaken zo goed moge-
lijk geïmmobiliseerd. De romp werd ook met zware touwen enigszins
gefixeerd.

Een locale anaesthesie bleek onmogelijk wegens het buitengewoon
stugge weefsel van de neus, zodat wij met een geleidingsanaesthesie de
omgeving en speciaal de nervi trigemines verdoofden.

De grootste moeilijkheid van de behandeling bleek te bestaan in het
brengen van de hechtnaalden door het bijzonder stugge weefsel. Met
kracht moest die grote weerstand van het weefsel worden overwonnen.
We gebruikten zware en middelzware hechtnaalden van het gangbare
type, tweesnijdend, gebogen en met verend oog. Twee hechtingen met
zware hechtzijde brachten de wondranden in de goede situatie. Hierna
werd nog een zestal hechtingen met middelzware hechtzijde aangebracht,
waardoor het bereikbare gedeelte van de wondrand goed was gesloten.

Vooral bij de verdoving bood het dier hevige weerstand, doch door de
goede fixatie hadden we het voldoende onder controle en was dit
geen groot bezwaar of gevaar.

Zonder verdere behandeling of bijzondere voorzorgen werd toen het
resultaat afgewacht. We lieten de stier echter voorlopig aan de kop vast
staan en hij werd met grote zachtheid (koekjes) verzorgd.

Na 8 dagen werden de hechtingen verwijderd, de wond was per primam
genezen en 6 weken later werd een nieuwe ring aangebracht. De smalle
witte littekenlijn is thans vrijwel onzichtbaar en het dier is zelfs iets ge-
makkelijker in de hand dan vöör het ongeluk.

Een stier scheurde zijn neusring dwars door zijn neusseptum en neus-
spiegel. De wond werd onder geleidingsanaesthesie gehecht met zware
hechtzijde. Na 8 dagen werden de hechtingen verwijderd; de wond was
per primam genezen. Zes weken later werd een nieuwe ring aangebracht,
Het litteken is vrijwel onzichtbaar.

A bull had torn his nose ring completely through septum and rostrum. The wound was
sutured with heavy silk under conduction anaesthesia. After 8 days the sutures were
removed, the wound had healed per primam. Six weeks later a new ring was applied.
The scar is almost invisible.

Un taureau ayant arraché son anneau nasal à travers le septum nasal et le miroir, la
blessure fut suturée avec du gros fil de soie et à l\'aide d\'anesthésie de conduction. Les
sutures étant enlevées au bout de 8 jours, la plaie était guérie per primam. Un autre
anneau fut mis six semaines plus tard. La cicatrice est presque invisible.

Ein Stier riss seinen Nasenring quer durch die Nascnscheidewand (septum nasi) und
den Nasenspiegel. Die Wunde wurde unter Leitungsanaesthesie mit grober Heftseide
genäht. Nach 8 Tagen wurden die Heftfäden entfernt; die Wunde war für\'s erste genesen.
Sechs Wochen später wurde ein neuer Ring angebracht; die Narbe ist nahezu unsichtbar.

Pseudovogelpest. Dr D. M. Zuijdam, Uitgave Wecener\'s Drukkerijen N.V.,
Apeldoorn, geill. 45 pag. prijs ƒ 0.40.

Zoals in het voorwoord wordt medegedeeld heeft deze uitgave ten doel de Neder-
landse pluimveehouders voorlichting te geven over pseudovogelpest en de bestrijding
van deze ziekte. In verband daarmede is de tekst eenvoudig gehouden en zijn weten-
schappelijke termen, tabellen en cijfers zoveel mogelijk vermeden.

Het eerste hoofdstuk bevat algemene gegevens over de pseudovogelpest. Zo worden
achtereenvolgens in een achttal paragrafen besproken: de verspreiding van de ziekte
over de wereld, de voor pseudovogelpest gevoelige diersoorten, de smetstof, de incubatie-
tijd, de ziekteverschijnselen, de afwijkingen aan de gestorven kip en het tot stand komen
van de besmetting van pluimvee.

In een tweede hoofdstuk wordt de bestrijding van pseudovogelpest behandeld en wel
in een drietal paragrafen: de bestrijding door maatregelen van de overheid, die met
geneesmiddelen en die door het enten van pluimvee. Aansluitend volgt een bespreking
van verschillende dode en levende entstoffen, besloten met een paragraaf: „Samen-
vatting en conclusies".

De microbiologische Storingen van de Voortplanting bij het Rund en hun
Bestrijding door Inseminatie, door Prof. Dr Götze, Hannover. Vlaams Dier-
geneeskundig Tijdschrift, 2ie jaargang, Nr. 7-8, Juli-Aug. 1952.

Götze waagt het, een schatting te maken van de belangrijkheid van de verschillende
oorzaken van onvruchtbaarheid bij runderen. Hij is van oordeel, dat bij de steriliteit van
stieren in 47% van de gevallen, bij de koeien in 40% van de gevallen microbiologische
oorzaken in het spel zijn. Götze acht trichomonas en vibrio fetus wel de voornaamste
onder de microbiologische oorzaken van steriliteit, maar hij is van oordeel dat de andere
infecties toch ook een zeer grote rol spelen.

Geïnfecteerde stieren vertonen vrij zelden klinische afwijkingen van penis en prae-
putium. De afwijkingen zijn bovendien ook nog niet typisch voor een bepaalde infectie.

De ontstekingsverschijnselen van de sperma-afvoerkanalen en accessoire geslachts-
klieren zijn ook niet altijd typisch voor een bepaalde infectie. Bij deze ontstekingen
kunnen de volgende kiemen in het spel zijn:

Brucella abortus, C. pyogenes, Streptococcen, Staphylococcen, Pseudomonas aero-
gines, Myc. tuberculosa.

Götze is van mening, dat aan een minder goed ejaculaat bij onderzoek niet is vast te
stellen of de oorzaak gezocht moet worden in erfelijke praedisposities, voedingsstoornissen
of infecties. Bacteriologisch spermaonderzoek is daarom noodzakelijk.

Bij koeien kunnen de verschillende delen van het genitaalstelsel ontstoken raken.
Evenals bij stieren kunnen verschillende microben hierbij een rol spelen.

Götze neemt aan, dat laat opbreken (na 3—9 weken) wijst op resorptie van de vrucht
of abortus. De oorzaak moet z.i. heel vaak gezocht worden in microbiologische infecties:
vibrio foetus, trichomonas foetus, maar ook wel Pseudomonas aerogines en ettervormers).
Verder zouden bij laat opbreken ook voedingsfouten, hormonale oorzaken, embryonaal
lethale factoren en minderwaardigheid van het sperma een rol kunnen spelen.

Götze beschrijft verder uitvoerig op welke wijze men bij stier en koe het materiaal,
bestemd voor microbiologisch onderzoek uit de verschillende delen van het genitaal-
apparaat dient te verzamelen.

Götze acht de K.I. het machtigste middel om de microbiologische oorzaken van de
onvruchtbaarheid te bestrijden. Het is noodzakelijk, dat de stieren gezond zijn en dat
de K.I. hygienisch wordt uitgevoerd.

Het hier gerefereerde artikel is het verslag van een lezing, die Prof. Götze uit Han-
nover te Gent voor het Comité Steriliteitsbestrijding heeft gehouden.

Hoofdzakelijk een overzicht van de literatuur op het gebied van vibrio foetus-
infecties. Weisz heeft thans in Sleeswijk Holstein ook vibrio foetus vastgesteld.
Tot nu toe kloppen zijn bevindingen geheel met die van de Nederlandse onder-
zoekers.

Vaccination contre la paratyphose des oiseaux de volière. Louaii., M. Recueil
Méd. vét., 1952, 128, 505—507.

Sehr, vervaardigde een vaccin tegen paratyphus bij volièrevogels. Een Salmonella-
stam, in het artikel niet nader getypeerd, werd geënt in 2% glucose-bouillon en gedu-
rende 8—10 dagen bebroed bij 39° C.

De cultuur werd geïnactiveerd door verhitting op 58°—59⁰ C. gedurende 45 minuten
en gecontroleerd op steriliteit door het enten op de gebruikelijke voedingsmedia.

Bij vaccinatieproeven werd het vaccin niet geïnjicieerd, doch gedurende 7 opeen-
volgende dagen door het drinkwater aan de volièrevogels verstrekt. Hiermede werd de
technisch moeilijk uitvoerbare intramusculaire of subcutane injectie van kleine vogels
vermeden.

De onvatbaarheid werd beproefd door de homologe Salmonella-stam door het drink-
water aan de geënte vogels te geven. resp. 7— 14 en 20 dagen na de perorale vaccinatie.
Geen van de geënte volièrevogels vertoonde ziekteverschijnselen; parallel geïnfecteerde,
niet gevaccineerde contrólevogeltjes stierven alle.

Bovine Leptospirosis. YVm. L. Sippel, C. I. BoyerJr., E. E. Chambers, J.A.V.M.A.

Sinds 1944 zijn in de Amerikaanse literatuur verschillende gevallen van leptospirosis
bij runderen beschreven. De verwekker is Leptospira pomona. Deze ziekte is ook beschreven
in Rusland, Palestina en Australië. Overbrenging geschiedt door dragers. Baker en
Little vermoeden, dat de infectie tot stand zou komen door inhalatie van druppels
besmette urine, die opspatten op betonnen vloeren. Vólgens Matthews zou in de weide
besmetting van water van belang zijn. Little, Beck en McCaiion namen bij spontane
gevallen waar: koorts, anorexie, depressie, abortus, dik, slijmerig geel uiersecretum en
\'ⁿ 5°% der gevallen haemoglobinurie. Sippel c.s. beschrijven als voornaamste sympto-
men icterus, anaemie en abortus, (uitvoerig literatuur overzicht).

Acute Haemolytische Anaemie door Leptospira. Dr R. Cordy en D. E. Jasper
J.A.V.M.A. 120, 175 (1952).

Cordy en Jaspers deden sectie op 13 dieren van 16 uitbraken van haemolytische
anaemie onder rundvee in Californië. Met zilverkleuring werden in coupes leptospiren
aangetoond. Zij geven uitvoerige pathologisch anatomische beschrijvingen. Het klinisch
ziektebeeld was gewoonlijk haemoglobinurie, paroxysmalc haemolytische anaemie,
icterus en dispnoe.

Van de geseceerde dieren waren 9 van 3—12 weken oud en 2 resp. 5 en 8 maanden,
2 volwassen \'.-n van 3 was geen leeftijd bekend. Waarschijnlijk is de mortaliteit onder
jonge dieren groter dan onder volwassenen.

Taubitz, K. Beobachtungen über das Vorkommen des Coligranuloms bei
Hiihnern. Tierarztl. Umschau, 1952, 17, 60—61.

Coligranuloom is een sporadisch voorkomende pluimveeziekte, gekenmerkt door
het optreden van gezwelachtige veranderingen aan de darm en aan de inwendige
organen.

Klinisch verloopt de ziekte zeer langzaam, gepaard met ophouden van de eiproductie,
langzame vermagering, soms diarrhoea.

Bij de gestorven kip worden talrijke granulomen gezien in de darmserosa en het mesen-
terium, een enkele maal in de lever.

Coligranuloom wordt veroorzaakt door mucoïde colibacteriën uit de Escherichia-
groep. Experimenteel bleek het mogelijk, het ziektebeeld op te wekken door intraperi-
toneale injectie van t cc, 18 uur oude bouilloncultuur bij een gezonde hen.

De ziekte komt alleen voor op slecht geleide pluimveebedrijven (stadspluimveehou-
ders). Slechte hygiëne en overbevolkte hokken werken het ontstaan van coligranuloom
in de hand.

Differentiaal-diagnostisch komen in aanmerking: tuberculose, sarcomatose, leucaemia
en andere ziekten, waarbij gezweivorming optreedt.

Goerttler, V. Impfrotlauf in Thüringen im Jahre 1949. Monatsh. für Veteri-
närmedizin, 1952, 7, 81—88.

Aan de hand van uitgebreid statistisch materiaal - in totaal 298336 dieren — toont
schrijver aan, dat in Thüringen gedurende 1949 bij enting volgens Lorenz met levende
vlekziektecultuur, afkomstig van twee verschillende, niet nader genoemde laboratoria,
respectievelijk 1,76 en 1% entvlekziekte optrad. Het sterftepercentage bedroeg respec-
tievelijk 0,34 en 0,08%.

De enting met adsorbaatvaccin veroorzaakte 1,07% entvlekziekte en 0,23% sterfte.

De vlekziekte-enting in het algemeen geeft geen duurzame beschutting zonder tevens
het gevaar van entvlekziekte op te wekken. Dit geldt zelfs voor het gedode adsorbaat-
vaccin.

Flückiger, G. Schweinerotlauf und die verschiedenen Schutzimpfungs-
methoden. Wiener tierartzl. Monatschr. 1952, 39, 197—200.

De LoRENZ-vaccinatic, welke aanleiding geeft tot verspreiding van smetstof, het ont-
staan van bacillendragers en infectie van dierenartsen, is met succes vervangen door de
vaccinatie met adsorbaatvaccin en gedroogde entstof.

De droge entstof wordt verkregen door snel bevriezen van gedood antigeenconcen-
traat met opvolgend drogen in sterk vacuum. Door toevoeging van bepaalde stoffen
verkrijgt men gemakkelijke oplosbaarheid van het droge poeder in water.

In Zwitserland werd in de jaren >949, 1950 en 1951 achtereenvolgens bij 0,95%,
0,46% en 0,15% van de met adsorbaatvaccin geënte dieren immuniteitsdoorbraak
geconstateerd.

Varianten van Varkenspest Virus. C. N. Dale, H. W. Schoenig, C. G. Cole,
R. R. Henley. M. R. Zinober, J.A.V.M.A. 118, 279 (1951).

Een immunologische variante van varkenspestvirus werd aangetoond, doordat bij
gelijktijdige inspuiting van deze variante en normaal immuun serum dit laatste geen
beschutting verleende. Een simultane enting met normaal virus en serum beschutte
daarentegen wel tegen een daarop volgende variantinfectie.

Bij verhoging van de dosis immuunserum bij de simultane enting kon het effect van
de variantstam worden verminderd of opgeheven.

Voorkomen van Salmonella bij gezonde honden. H. E. Adler, E. H. Willers,
M. Levine, J.A.V.M.A. 118, 300 (1951).

Bij 39 van 295 honden welke in quarantaine op Hawaii verkeerden en alleen met
gekookt voedsel gevoed werden zijn de volgende Salmonella\'s gevonden: S. anatum 20 X ,
S. montevideo 14 X, S. bovis morbifkans 3 X, S. bredeney 1 X en S. typhi-murium 1 X. Alleen
de laatste werd geïsoleerd uit een gestorven pup, de andere alle uit faeces van gezonde
honden. In 8 gevallen werden Salmonella\'s geïsoleerd langer dan 45 dagen na het begin
van de afzondering.

Ball onderzocht faeces van honden en katten van Los Angelos, Honolulu en Bermuda.
17 van 300 honden en 4 van 200 katten waren positief. Bij honden vond hij S.anatum 4 X ,
S.budapest 1 X , S. derby 1 X , S. meleagridis 1 X , S. minnesota 4 X,i. montevideo 1 X , S. new-
port i X , S. oranienburg 3 X, S. tennessee 1 X, Bij katten derby 1 X , S. enteritidis 1 X,
5. san-diego 1 X en S. typhi-murium 1 X.

Salmonella abortus equi als oorzaak van abortus bij het paard. K. Wagener,
E. Mitscherlich, Monatshefte Vet. Med. 6, 141 (1951).

Henning f 1946) en anderen beschouwen S. abortus equi als een secundaire infectie bij
een virus abortus. Wagener en Mitscherlich konden door infectie intraveneus en per
os met S. abortus «^ui-cultuur abortus bij merries opwekken.

Beitrag zur Fremdkörperoperation des Rindes. Dr Karl Klecker, Wiener
Tierartzliche Monatsschrift No. 5 1952.

Dr Klecker beschrijft een eenvoudig en handig uitschuifbaar raam van lichtmetaal
ter fixering van de penswondranden met behulp van dockklemmen bij de operatieve
behandeling van traumatische gastritis.

Intraperitoneale narcose bij varkens. M. B. Tsjerniawsky, Veterinaria (Bete-
punapna) 1952, afl. 1.

Als eenvoudige en doeltreffende methode ter narcotisering van varkens beveelt schr.
aan de intraperitoneale toediening van „Hexenal", een barbituurzuur-derivaat.

Ilct middel wordt met behulp van een trocart in de buikholte geïnfundcerd als 1 2%
oplossing in phys. NaCl. Aangezien de resorptie het snelst en gemakkelijkst geschiedt
in het gebied van het middenrif en daaraan grenzende delen van het peritoneum,
verdient het aanbeveling, het achterstel van het dier enigszins omhoog te brengen.

De narcose treedt in na 4 6 minuten, en duurt 30 -90 minuten. Er is noch vóór het
,\'ntreden daarvan, noch nadien enige excitatie merkbaar.

Aan het vlees en het vet van varkens, welke tijdens of kort na de met behulp van
„hexenal" verwekte narcose werden geslacht, zijn geen sporen van abnormale geur of
smaak waar te nemen.

De parallaxdoorlichting als hulpmiddel bij de bronchoscopische extractie
van vreemde voorwerpen in de luchtwegen, K. v. Hellemond en Dr C. A. H.

Bronchoscopische extractie uit bronchustakken mislukt soms, ook al zijn Röntgen-
foto\'s in verschillende richtingen gemaakt.

Doorlichting in één richting brengt hierin geen verbetering, omdat men daarbij alleen
de afstand tussen corpus alienum en extractictang in de horizon als projectie (de patiënt
ligt) kan beoordelen, maar niet in dorsoventrale richting. Dit bezwaar zou zijn te onder-
vangen met doorlichting in twee richtingen, loodrecht op elkaar, maar de hiervoor nodige
apparatuur is te ingewikkeld en te kostbaar. Sölve Welin heeft de oplossing gebracht
door bij doorlichting (in één richting) de Röntgenbuis heen en weer te bewegen, waar-
door de schaduw van corpus alienum en tang op het doorlichtingsscherm heen en weer
beweegt, sterker naarmate ze lager (dus dichter bij de Rö-buis) ligt en omgekeerd. Op
geleide van de bewegende Rö-stralen kan men dan met de tang manoeuvreren, totdat
schaduw van corpus alienum en tang op elkaar geprojecteerd blijven.

Op deze wijze hebben schrijvers vier koploze spijkertjes, die in de nabijheid van het
diaphragma lagen, verwijderd. J. H. S.

Radiorede van Prof. Dr L. Seekles, Hoogleraar in de Medische Veterinaire Chemie
aan de Rijks Universiteit te Utrecht.

Het is weer voorjaar en het zal niet lang meer duren of de gehele Nederlandse rund-
veestapel zal weer in het land zijn. Menige veehouder ziet deze tijd met ongerustheid
tegemoet. Want het is hem van vroeger wel bekend, dat de eerste weken van de weide-
gang bij uitstek de tijd is, waarin kopziekte kan uitbreken. Hij herinnert zich nog, dat
hij in vorige jaren, bij warm, vochtig, groeizaam voorjaarsweer, plotseling werd op-
geschrikt door het bericht, dat één van zijn melkkoeien met heftige krampen en in een zeer
opgewonden toestand in de wei was gevonden. En dat, nog voordat de veearts ter plaatse
was, het dier al was gestorven. Of hij kwam, na een gure nacht, \'s morgens in het land
om te melken en vond één van zijn koeien dood, verdronken in een sloot. Of de vee-
houder vond een gestorven koe in het welige gras van de voorjaarswei, terwijl om haar
heen de grasmat was plat gedrukt en de grond omgewoeld. Wel een bewijs, dat heftige
bewegingen aan de dood waren voorafgegaan. In al deze gevallen wist de veehouder,
dat het welhaast zeker was, dat kopziekte haar intrede had gedaan op zijn bedrijf.

Gelukkig is eeh zo ongunstig verloop als ik U zo juist schetste, geen regel. Maar uit-
zondering is hel helaas ook niet.

In ieder geval is het wel duidelijk, dat het plotseling sterven van hoog productief
en dus kostbaar melkvee, dat nog kort tevoren schijnbaar volkomen gezond was, een
diepe indruk maakt op allen, die dit van nabij meemaken.

Naar schatting krijgt jaarlijks i tot 2 % van ons melkvee kopziekte. Dat betekent,
dat van de ruim millioen melkkoeien, die ons land rijk is, tussen de 15.000 en 30.000
dieren kopziekte krijgen. Eén zevende gedeelte van deze kopziektegevallen blijkt zo
snel te verlopen, dat hulp van de veearts niet meer kan baten. Het zijn deze sterfte-
gevallen, jaarlijks dus gemiddeld 3.000 stuks melkvee, waarop ik in mijn inleiding
doelde. Dit betekent een schade van zeker 3 millioen gulden per jaar. Maar de werkelijke
schade is groter. Want de koeien, die men door een doeltreffende behandeling heeft
genezen — dat zijn er gemiddeld 20.000 per jaar — zijn enkele dagen tot enkele weken
geheel of gedeeltelijk uit de melk. 13ij de huidige melkprijs mag men deze bedrijfsschade
zeker op 1 millioen gulden per jaar schatten. De totale schade, die kopziekte aan het
Nederlandse bedrijfsleven toebrengt, is dan ook met 4 millioen gulden per jaar laag
geschat.

Als U mij nu vraagt of de veehouder iets kan doen om dit onheil op zijn bedrijf te
verminderen, dan antwoord ik hierop zonder voorbehoud: ja. De veehouder heeft hier
een belangrijke taak. Het eerste wat hij moet doen, zodra er onder zijn vee kopziekte
is uitgebroken, is de veearts te verzoeken onmiddellijk te komen. Want zelfs als de dieren
al krampen hebben of als zij door krampen zijn uitgeput en het einde nabij lijkt, kan
de veearts door een inspuiting in de meeste gevallen nog redding brengen.

Ik moet er wel op wijzen dat succes alleen mag worden verwacht, wanneer men geen
ogenblik verloren laat gaan. Het is hier een wedloop met de tijd. Maar, ook wanneer
er alleen maar het vermoeden bestaat, dat bepaalde koeien kopziekte zullen krijgen,
ook dan is het noodzakelijk, dat de veearts ogenblikkelijk wordt geroepen. Want hij
kan de verdachte dieren een voorbehoedende inspuiting geven en andere maatregelen
voorschrijven om de dreigende ziekte af te wenden.

De veehouder, die de moeite neemt zijn koeien in de eerste weken van de weidegang
nauwkeurig te controleren, kan in veel gevallen, maar helaas niet altijd, bepaalde voor-
boden van kopziekte waarnemen. Hij is daardoor in de gelegenheid de veearts te waar-
schuwen en hij kan ook zelf maatregelen nemen om onheil te voorkomen.

De voorboden van de ziekte, waarover ik zojuist sprak, zijn de volgende. De betrokken
dieren zonderen zich van de koppel af en vertonen tekenen van onrust. Zij loeien veel-
vuldig, zijn schrikachtig, hebben een wilde blik, zij lopen met een stijve, krampachtige
gang en zijn niet vast meer ter been. De staart ligt niet zelden gespannen tegen het achter-

stel, er is een levendig orenspel of er is een steile stand van de oren en soms zijn er spier-
rillingen. De koeien eten en drinken weinig, er komt weinig of geen mest of urine af en
soms is de buik opgetrokken. Men krijgt de indruk, dat de dieren uit hun gewone doen
zijn, zonder dat men nog van ziekte kan spreken.

Een belangrijke aanwijzing kan ook zijn het plotseling verminderen van de melkgift.
Dikwijls is dit zelfs het meest opvallende verschijnsel. Als de veehouder dit verschijnsel
in de wei opmerkt, dan weet hij, dat er groot gevaar dreigt. Men hoort in veehouders-
kringen nogal eens beweren, dat kopziekte in een bepaalde streek of op bepaalde be-
drijven nooit voorkomt. Dat het dus met het kopziektegevaar in zo\'n streek of op die
bedrijven niet zo\'n vaart zal lopen. Deze mening is niet alleen onjuist maar ook hoogst
gevaarlijk. Het is mij talloze malen gebleken, dat ziektegevallen, die men niet gewoon
was als kopziekte te beschouwen, bij onderzoek wel degelijk kopziekte bleken te zijn.
Met een dergelijke uitspraak kweekt men een vals gevoel van veiligheid, waartegen
niet ernstig genoeg kan worden gewaarschuwd. Grote waakzaamheid is voor iedere
veehouder een eerste plicht.

Overigens moet ik erop wijzen, dat het voor een leek niet altijd mogelijk is om uit
te maken of een koe aan kopziekte lijdt. Want het ziektebeeld kan in verschillende
jaren en in verschillende streken sterk wisselen, Lang niet altijd ziet men de toestand
van krampen en van opwinding die ik U schetste.

Alleen de ervaren veearts, aan wie alle middelen van onderzoek ter beschikking staan,
kan met zekerheid uitmaken of in twijfelgevallen kopziekte aanwezig was of niet.

Wat kan nu de veehouder doen om, in gevallen waar kopziekte dreigt, het doodsgevaar
te verminderen? Behalve de voorbehoedende inspuiting, die de veearts kan geven,
staan nog andere middelen ten dienste om de ziekte te voorkomen. Zo spoedig mogelijk
opstallen in gedempt licht is een maatregel, die nooit mag ontbreken. Het vangen van
de verdachte dieren en het vervoer naar de stal moeten rustig en kalm, zonder lawaai
gebeuren. Geweld mag nooit worden gebruikt. Want hierdoor bevordert men het
vroegtijdig uitbreken van kopziekte. Twijfelt men eraan of het vervoer nog wel zonder
ongelukken mogelijk is, dan is het aan te bevelen vooraf in de wei een inspuiting te
laten geven en eerst daarna het dier naar de stal te brengen. Op stal mag men de eerste
dagen geen gras of krachtvoeder geven, maar alleen hooi en water. Geleidelijk kan
men daarna w^:at gras gaan bijvoederen, zodat de dieren weer kunnen wennen aan hel
normale weidevoer. In het algemeen, dus ook bij niet verdachte dieren, is bij voedering
in de wei met hooi of pulp in hoeveelheden van enkele kilo\'s per dag zeer aan te bevelen
De koeien eten dit eiwitarme voeder, naast het eiwitrijke sappige gras, meestal met
graagte.

Een zeer goede maatregel die men hier en daar in he\' Oosten van ons land wel toe-
past, is het opstallen van de koeien tijdens de nacht in de eerste weken van de weidegang.
Het gevaar van kopziekte wordt hierdoor weliswaar niet geheel vermeden, maar in
elk geval toch sterk verminderd.

Kopziekte is een vraagstuk van groot landbouwkundig en veeartsenijkundig belang,
dat alleen kan worden opgelost door het wegnemen van de oorzaken van de ziekte.
Wij dienen hiertoe deze oorzaken te kennen. De tijd ontbreekt uitvoerig uiteen te zetten
hoe ver onze kennis op dit gebied is gevorderd.

Ik wil er alleen het volgende van zeggen. Men hoort nogal eens als de oorzaak van kop-
ziekte noemen: de sterke bemesting van het land met kali of met stikstof of met beide.
Het gras wordt hierdoor rijk aan kali en eiwit. Ook spreekt men wel over een tekort
aan magnesium als de oorzaak van kopziekte. Het zou te ver voeren deze opvattingen,
die een kern van waarheid bevatten, hier te bespreken.

Ik wil er alleen op wijzen, dat kopziekte ook veelvuldig is aangetroffen op bedrijven
waar niet te sterk met kali of met stikstof wordt bemest en waar geen sprake is van
magnesiumgebrek. Daarentegen is het omgekeerde ook waar. Kopziekte blijft dikwijls
uit op bedrijven, waar wel hoge kali- en stikstofgiften op het land worden gebracht.
Dit alles wijst er wel op, dat het vraagstuk zeer ingewikkeld is.

Maar wat altijd opvalt wanneer men de zieke dieren nauwkeurig gadeslaat, is de
sterke rotting die de bestanddelen van het voeder, d.i. het gras van de jonge weide,

ondergaat in de darm. Ook tijdens de stalstand in de winter kan deze rotting van het
voeder optreden. Kopziekte komt ook op stal voor. Wij zien in deze rotting cén van de
belangrijkste oorzaken van kopziekte, zowel in de wei als op stal. Het is wel duidelijk
dat, voor zover de afwijkende samenstelling van het gras, bijvoorbeeld een hoog kali- en
eiwitgehalte, de rotting in de hand werkt, dit gras aanleiding kan geven tot kopziekte.
Maar de wezenlijke oorzaak van kopziekte ligt dieper en wel hoofdzakelijk bij de koe.
die het gras of ander voeder, slecht verteert.

De tijd is er rijp voor de kennis, die onderzoekers hier te lande in de loop der jaren
hebben verworven, te gebruiken ter oplossing van het vraagstuk van de kopziekte.
Het zal hiertoe nodig zijn practijkproeven te nemen, waarbij vele duizenden runderen
op honderden bedrijven zullen zijn betrokken.

Het zal U interesseren te vernemen, dat de voorbereidingen van een dergelijk
practijkonderzoek in volle gang zijn. Ik hoop dat alle belanghebbenden hun mede-
werking tot het welslagen van deze proefneming zullen verlenen, zodra een beroep op
hen zal worden gedaan. Maar in afwachting daarvan wil ik in het bijzonder een beroep
doen op de veehouders om dit voorjaar de uiterste waakzaamheid te betrachten, ten-
einde de schade door kopziekte zoveel mogelijk te verminderen. Zo ergens, dan geldt
wel hier, dal voorkomen beter is dan genezen.

Opgave van het aantal reactiedieren, aangeboden voor slachtpremie in de
vierweekse Periode van 25 Januari tot en met 21 Februari 1953.

Wet van 2 Januari 1953 tot wijziging van de Wet bestrijding tuberculose
onder het rundvee (Stb. 1952, 352).

Artikel 1. In de Wet bestrijding tuberculose onder het rundvee worden de volgende
wijzigingen aangebracht:

1. In artikel 6 onder a wordt in plaats van „een in artikel 2 bedoelde organisatie"
gelezen: een in artikel 4 bedoelde organisatie;

2. In artikel 11, eerste lid, wordt in plaats van „de eigenaar van een rund of van een
veebeslag" gelezen: de houder van een rund of van een rundveebeslag;

3. In artikel 11. derde lid, onder a wordt in plaats van ,,een in artikel 2 bedoelde
organisatie" gelezen: een in artikel 4 bedoelde organisatie.

Artikel 2. Ueze wet treedt in werking met ingang van de tweede dag na de datum
van uitgifte van het Staatsblad, waarin zij is geplaatst.

Wijziging van de beschikking van 17 September 1952, laatstelijk gewijzigd
bij beschikking van 30 Januari 1953, in zake de varkenspest.

I. In zijn beschikking van 17 September 1952, no. 9102/91 W, Afdeling Wetgeving
en Juridische Zaken/L., houdende maatregelen in verband met de varkenspest (Neder-
landse Staatscourant 1952, no. 181), laatstelijk gewijzigd bij beschikking van 30 Januari
\'953, ^no- 9578/91 W, Afdeling Wetgeving en Juridische Zaken L. (Nederlandse Staats-
courant 1953, no. 21), worden de navolgende wijzigingen aangebracht:

Het houden van keuringen, tentoonstellingen en verkopingen van varkens, alsmede
het op soortgelijke wijze bijeenbrengen daarvan, is verboden in het gebied, waar in-
gevolge artikel 1 de varkensmarkten zijn geschorst.

II. Deze beschikking treedt in werking met ingang van de dag, volgende op die
harer bekendmaking in de Nederlandse Staatscourant.

Wijziging van de beschikking van 30 Januari 1953, houdende maatregelen
met betrekking tot het vervoer van runderen in verband met de mond- en
klauwzeerbestrijding.

In zijn beschikking van 30 Januari 1953, no 9577/91W, Afdeling Wetgeving en
Juridische Zaken L (Nederlandse Staatscourant no 2t), wordt de navolgende wijziging
aangebracht:

Het vervoer van een rund, dat ouder i\' dan twee maanden, is slechts toegestaan
onder de voorwaarde, dat de vervoerder in het bezit gesteld kan worden, onderscheiden
lijk, indien het betreft vervoer naar een markt, tentoonstelling, verkoping of soortgelijke
verzamelplaats van vee, in het bezit is van een verklaring, welke is afgegeven namens
een erkende provinciale gezondheidsdienst voor dieren en waaruit blijkt, dat het rund
ten minste veertien dagen geleden tegen mond- en klauwzeer is geënt en afkomstig is
uit een geënt rundveebeslag.

Deze beschikking treedt in werking met ingang van de dag na die harer bekenj.
making in de Nederlandse Staatscourant.

Bij Koninklijk Besluit van 18 Maart 1953 is de schadeloosstelling, welke aan de eigenaar
van vee, dat aan mond- en klauwzeer lijdt en dat deswege moet worden afgemaakt,
wordt uitgekeerd, verlaagd van 90 % tot 75 % van de waarde van het vee in gezonde
toestand.

Dc vergoeding van 90 % \\ an de waarde van het vee in gezonde toestand was ge-
baseerd op de omstandigheid, dat geen effectief immuniseringsmiddel tegen het mond-
en klauwzeer bekend was. De bereiding hier te lande van een vaccin met volledig
immuniserend vermogen heeft thans een zodanige omvang, dat voldoende entstof aan-
wezig is om op korte termijn de gehele Nederlandse rundveestapel immuun te maken.
Elke veehouder kan derhalve zijn runderen tegen mond- en klauwzeer doen enten.
Er is dan ook geen reden meer aan veehouders, die van deze mogelijkheid geen gebruik
maken, in geval van aantasting van hun runderen door dc ziekte en daaropvolgende
afmaking, dat percentage van de waarde der dieren te vergoeden, dat voorheen onder
geheel andere omstandigheden juist werd geacht.

Naar wordt verwacht, zal de verlaging van het percentage voor sommige veehouders
een prikkel vormen hun runderen te doen inenten.

Secretaris: Dr W. A. de Haan, l.essinglaan 104, Utrecht. Telefoon 03400-—11413.
Gironummer 511606 ten name van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

niet op het gironummer van dc Maatschappij voor Diergeneeskunde).
Cursusdagen Kunstmatige Inseminatie.

Uit de geanimeerde besprekingen op de bijeenkomsten van de Groep Kunstmatige
Inseminatie van de Maatschappij voor Diergeneeskunde is duidelijk gebleken, dat
er bij de dierenartsen, die bij het toezicht op de Kunstmatige Inseminatie zijn betrokken,
grote behoefte bestaat aan geregelde uitwisseling van gedachten over allerlei veterinair-
tcchnische en zoötechnische problemen van deze materie.

Dit heeft mede aanleiding gegeven tot overleg van het Hoofdbestuur van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde, het Bestuur van de Groep Kunstmatige Inseminatie
en de Secretaris van dc Gezondheidscommissie voor Dieren, als vertegenwoordiger
van de Provinciale Gezondheidsdiensten, over te organiseren cursorische dagen, waaraan
alle dierenartsen kunnen deelnemen, die belangstelling hebben voor het vraagstuk
van de Kunstmatige Inseminatie.

Dit overleg heeft er toe geleid, dat een kleine werkcommissie is ingesteld, bestaande
uit de Heren S. W. J. van Dieten, Dr W. A. de Haan en I.. 1\'. de Vries om bedoelde
cursusdagen voor te bereiden.

Deze commissie kan thans dc volgende voorlopige mededelingen doen:
In de maand Juni 1953 zal op 4 plaatsen in ons land één cursusdag worden gehouden.
De bedoeling is in de eerste plaats de eenvoudige, dagelijkse gang van zaken bij de
uitvoering van de K.I. aan de hand van korte voordrachten tot onderwerp van ge-
dachtenuisseling te maken.

De cursussen worden gehouden in het Noorden (voor dc provincies Groningen, Friesland
en Drenthe), Oosten (voor de provincies Gelderland en Overijssel) Westen (voor de
provincies Noord-Holland, Zuid-Holland en Utrecht\' en in het Zuiden (voor de pro-
vincies Noord-Brabant, Limburg en Zeeland).

De inleidingen zullen niet meer dan 10 minuten in beslag mogen nemen; voor de
discussie wordt ongeveer 20 minuten gelegenheid gegeven.

De commissie acht vooral uitwisseling van gedachten tussen de docenten en cursisten,
die zelf in de practijk vaak met zeer verschillende locale omstandigheden hebben te
maken, van groot belang.

Tijd cn plaats van de cursusdagen en verdere bijzonderheden zullen tijdig worden
hekend gemaakt aan alle dierenartsen, die op één of andere wijze bij de uitvoering van
de K.I. zijn ingeschakeld.

Tevens zullen nadere mededelingen worden gedaan in dc aflevering van het rijd-
schrift voor Diergeneeskunde van 1 Juni a s.

De collegae cn a.s. collegae, die gebruik maken van het collectief abonnement op
Erfelijkheid en Praktijk, het orgaan van dc Nederlandse Genetische Vereniging,
wordt verzocht, het abonnementsgeld voor 1953 te storten op postrekening 511Ü06 ten

Op 19 Mei a.s. zal in .,Esplanade" te Utrecht een klein Congres worden gehouden
met als onderwerp: ..Hygiëne van de woning". Aanvang 10.30 uur. Op dit Congres worden
voordrachten gehouden door Prof. J. M. Macintosch van de London School of Hygiëne
and Tropical Medicinc, Mr J. In \'t Vei.d, oud-minister van Wederopbouw en Volks-
huisvesting en Ir A. Bos, directeur van de Volkshuisvesting te Rotterdam.

De vereniging ,,Reisclub voor Academici" is gevestigd te Utrecht en stelt zich ten
doel, reizen voor wetenschappelijke en/of culturele doeleinden, dan wel voor ontspanning,

sport of anderszins, één en ander in de ruimste zin des woords, te organiseren en te be-
vorderen door toepassing van alle wettige middelen. Gewoon lid der vereniging kunnen
uitsluitend zijn personen, die een academische, of naar het oordeel van het bestuur over-
eenkomstige opleiding hebben genoten (academici, burgemeesters, officieren, accoun-
tants, notarissen, cand. notarissen etc).

Gezinslid kunnen zijn de echtgenote of echtgenoot en de kinderen (huisgenoten)
van een gewoon lid. De weduwe of weduwnaar van een academicus (a) c.s. kan worden
ingeschreven als gewoon lid.

De contributie bedraagt voor een gewoon lid ƒ 3.50 per jaar, voor elk gezinslid ƒ1.50
per jaar.

Het bestuur kan met derden niet zodanige verbintenissen aangaan, dat de leden
persoonlijk aansprakelijk zouden zijn voor eventuele schulden der vereniging.
De deelneming aan de reizen staat alleen open voor de leden van de Reisclub.
Het reisprogramma voor 1953 vermeldt o.a.:

a. Een vijflanden tocht door Duitsland, Zwitserland, Frankrijk, Luxemburg en België.
Duur 6 dagen. Reissom ƒ 196.--.

h. Treinreis naar Berner-Oberland. Duur 12^ dag. Reissom ƒ 311.—.
Alle prijzen zijn met inbegrip van verzorging.

Verdere gewenste inlichtingen bij het secretariaat van de Reisclub voor Academici,
Wilhelminalaan 244/.Ï, Zeist, Tel. K 3404-4187.

Het Beleggingsfonds voor Medici, stelt zich ten doel de bij de artsen beschikbare
gelden te beleggen.

Door de grote sommen, die het fonds tci belegging ontvangt, is het mogelijk
beleggingsrisico zoveel mogelijk te vermijden.

Het verslag over het boekjaar 1952 vermeldt, dat aan de deelnemers een netto-rende-
ment kon worden uitgekeerd van ruim 4% %.

De samenstelling van het deelnemerskapitaal steeg in 1952 van ƒ 3.968.526.10 tot
ƒ 5.179.021.13.

Het aantal deelnemers bedroeg per 31 December 1952 5198. De toetredingsprijs werd
per 15 Januari 1953 vastgesteld op/ 972.80.

In de vacature in de Raad van Toezicht en Overleg van Medici, ontstaan door
het overlijden van Prof. Dr G. Krediet, is Prof. J. H. ten Thije aangezocht, zitting
te nemen in genoemde Raad. Prof. ten Thije heeft aan deze uitnodiging gevolg gegeven.

De Nederlandse Organisatie voor zuiver-wetenschappelijk onderzoek (Z.VV.O.)
zal, evenals het vorige jaar, voor het academisch jaar 1953—1954, enkele stipendia
(fellowships) beschikbaar stellen om veelbelovende, jongere wetenschapsbeoefenaars
de gelegenheid te geven zich op het terrein van hun keuze te ontwikkelen. Aan de ver-
lening zal een scherpe selectie vooraf gaan. Zij zijn bestemd voor Nederlanders, die met
goed gevolg — en bij voorkeur nog niet lang geleden — een doctoraal- of ingenieurs-
examen hebben afgelegd of gepromoveerd zijn. Het doel is de wetenschapsbeoefening
in Nederland te bevorderen; van de stipendiaten wordt dus verwacht, dat zij na afloop
van het stipendium, althans gedurende enige jaren, in ons land werkzaam zullen blijven.

Betreffende de wijze van besteding van de stipendia bestaan geen andere beperkende
bepalingen dan dat deze naar het oordcel van Z.W.O. dienstig is om het gestelde doel
te bereiken. De stipendiaat kan in Nederland blijven of naar het buitenland gaan, op
één plaats werken of rondreizen, een bepaald onderzoek verrichten, al dan niet met het
oog op een academische promotie, colleges of cursussen gaan volgen, laboratoria, musea
of bibliotheken bezoeken enz. Hij moet echter van te voren een programma over leggen,
waarvan, nadat het eenmaal (al dan niet gewijzigd) door Z.W.O. is goedgekeurd,
niet kan worden afgeweken zonder toestemming van Z.W.O. of een door de organisatie
aangewezen mentor. Het ligt in de bedoeling om, in die gevallen, die daarvoor in aan-
merking komen, iemand aan te wijzen, een mentor, met wie de stipendiaat voortdurend
contact houdt, die hem kan adviseren er* die er op toe kan zien, dat het programma
op de meest doeltreffende wijze ten uitvoer wordt gebracht.

Het stipendium bestaat uit twee bedragen: één voor levensonderhoud en één voor
„onkosten". Voor het eerste deel is de richtlijn een bedrag van ƒ 5.000.— per academisch
jaar; wanneer het grootste deel van de periode in een zeer duur land wordt doorgebracht
kan dit bedrag verhoogd worden ten einde het aan te passen aan de locale levensstan-
daard; ook met bijzondere levensomstandigheden van de stipendiaat kan rekening
worden gehouden. Uit het bedrag voor „onkosten" kunnen reiskosten, boeken, cursus-
gelden, enz. betaald worden; dit bedrag wordt vastgesteld aan de hand van het goedge-
keurde werkprogramma.

De stipendia worden in het algemeen verstrekt voor een academisch jaar, maar zij
kunnen ook voor een periode van 6 maanden worden gegeven.

Candidaten kunnen zich in de eerste instantie niet zelf aanmelden, doch slechts door
bemiddeling van een tot oordelen bevoegd persoon (b.v. een hoogleraar). Wanneer
deze zich tot Z.W.O. wendt (Directeur J. H. Bannier, Lange Voorhout 60, \'s-Graven-
hage) geeft hij daarmee te kennen, dat de candidaat naar zijn mening iemand is van
wie voor de Nederlandse wetenschapsbeoefening zeer goede verwachtingen gekoesterd
mogen worden. Deze eerste aanmelding moet zo spoedig mogelijk plaats hebben. Na
de eerste aanmelding ontvangt de candidaat aanwijzingen over de formaliteiten, die
vervuld moeten worden, en de inlichtingen, die gegeven moeten worden voor het in-
dienen van een definitieve aanvraag. Hij kan zelf namen opgeven van peronen, die
bereid zijn inlichtingen over hem (of haar) te verstrekken; aanbevelingsbrieven worden
echter alleen geaccepteerd wanneer deze rechtstreeks, dus niet door bemiddeling van
de candidaat, aan Z.W.O. worden gezonden. De selectie heeft plaats door het Bestuur
van Z.W.O., dat de candidaten uitnodigt voor zich of voor een daartoe ingestelde
commissie te verschijnen.

Het schrijven van een verslag over de werkzaamheden en de belevenissen van de Groep
wordt door mij beschouwd als een prettige bezigheid, daar ik, evenals in 1951, een op-
timistisch geluid kan laten horen.

Het vergaderingbezoek was zelfs zo groot, dat wij genoodzaakt waren een groten-
zaal voor dit doel uit te zoeken.

Dit is ongetwijfeld te danken aan de prettige, collegiale sfeer en aan de belangrijk-
heid van de voordrachten en besprekingen.

Niemand schroomt om aan de discussies deel te nemen en aan de meest eenvoudige
zaken wordt aandacht geschonken.

En het zijn juist die eenvoudige dingen, die in vele vleeskeuringsdiensten, vooral
ten plattelande, zo\'n belangrijke rol kunnen spelen en de betrokken Hoofden van Dienst
voor moeilijke situaties kunnen plaatsen!

De vergaderingen werden steeds bezocht door de Veterinair Hoofd-I nspecteur van
de Volksgezondheid of diens vertegenwoordiger, terwijl verscheidene Veterinair Inspec-
teurs van de Volksgezondheid ook als graag geziene gasten in ons midden waren.

De verhouding tot de Maatschappij voor Diergeneeskunde werd in het verslagjaar
tot aller tevredenheid definitief geregeld, hetgeen tot dankbaarheid stemt. Het is mij
een behoefte zowel de Vet. Hoofd-Inspecteur als de Maatschappij voor Diergeneeskunde
dank te brengen voor de belangstelling, die wij in het verslagjaar mochten ondervinden.

Ook met de Vereniging van Slachthuisdirecteuren werd een aangenaam en nuttig
contact onderhouden en in vele gevallen konden wij vruchtdragend samenwerken.

In de loop van het jaar bedankten 2 leden (één wegens het bereiken van de pensioen-
gerechtigde leeftijd en één wegens verandering van werkkring¹; 20 nieuwe leden en
één buitengewoon lid konden als winst worden geboekt, zodat de Groep op 31 December
1952 105 leden en 7 buitengewone leden telde. Het stemt tot grote dank! aarheid. dat
in 1952 ons niemand door de dood ontviel.

Het bestuur kwam drie maal in vergadering bijeen n.1. op 28 Februari, 1 Maart en
i 1 September.

De bestuursleden Dr D. M. Hoogland en P. van Rijn werden herkozen.
Voordracht Dr W. Luxwolda (Velp) over:
„Abnormale kleur, geur, en consistentie van vlees".

27 September 1952. Aanwezig 54 leden en 6 gasten.
Voordracht Dr J. VV. Thijn over:

„Bloedonderzoek bij tuberculose en intraveneuse tuberculinatie".
Demonstratie van de „Pressure Cooker" door Dr D. A. Mossel en M. Karse-

Voordracht; Dr E. J. Tobi over: Een en ander over de Publiekrechtelijke
Bedrijfsorganisatie.

Op 14 Maart 1952 woonden de secretaris en het bestuurslid P. van Rijn namens
de Groep de eerste vertoning van de film „Rundertuberculose. . . Halt" in het Seinpost-
theater te Scheveningen bij.

Op 28 Februari 1952 kwamen een aantal Rijkskeurmeesters in vergadering bijeen.
Op die vergadering werden algemene richtlijnen voor de beloningen vastgesteld en werd
een Commissie benoemd bestaande uit Dr D. M. Hoogland, R. H. Veenstra en Th.
v. d. Weerd, om een en ander nader uit te werken.

Contact met de Directeur van de Veeartsenijkunclige Dienst werd opgenomen.
De feestelijke bijeenkomst te Breda (met dames), die was vastgesteld op 27 en 28 Juni,
kon helaas niet doorgaan.

Jammer voor het vele werk en de moeite, die de collegae P. H. van Diessen en M.
Karsemeijer als organisatoren hiervoor op zich hadden genomen.
Hun zij hiervoor hartelijk dank gebracht!

Verschillende onderwerpen werden op de vergadering nog aangesneden, bijv.: Enterse
ziekte bij varkens, Pensioenwetgeving, Herziening keuringsuitspraken enz. en natuurlijk
meermalen: salariskwesties in diverse keuringskringen, zulks naar aanleiding van
het rapport Ubink, dat begin 1952 is verschenen. Bij diverse jubilea van de leden der
Groep en ter gelegenheid van verleende Koninklijke onderscheidingen gaf het bestuur
van zijn belangstelling blijk.

Tenslotte kan ik memoreren, dat de Groep op 3 Mei 1952 haar eerste lustrum herdacht.
In de vergadering van 28 Juni 1952 sprak de Voorzitter naar aanleiding hiervan een
herdenkingsrede uit. welke in het Tijdschrift werd opgenomen.

Ik moge besluiten met de wens, dat de bloei van de Groep in het komende jaar zich
zal bestendigen en dat het de leden met hun gezin wel moge gaan!

Kort verslag van de vergadering gehouden op 11 April 1953 te Utrecht
in de „Dietsche Taveerne" Oudkerkhof.

Aanwezig 39 leden benevens 4 gasten, tw. de pl.v.v. Hoofdinspecteur van de Volks-
gezondheid Dr J. M. v. Vloten, de Voorzitter en Secretaris van de Mij voor Dierge-
neeskunde resp. D. Hendrikse en Dr W. A. de Haan en de Inspecteur van de Volks-
gezondheid K. Hofstra.

Te 10.45 opent de Voorzitter Dr D. M. Hoogland de vergadering op de gebruikelijke
wijze. Een bijzonder woord van welkom wordt gewijd aan de gasten, die de vergadering
bijwonen.

De Voorzitter wijst er op, dat wij weer in ons oude huis zijn teruggekeerd, daar het
Jaarbeursgebouw bij vele leden niet in de smaak was gevallen.

Een wetenschappelijke voordracht staat deze keer niet op de agenda, daar de „vrije
mededelingen" op onze vergaderingen al zo dikwijls in het gedrang zijn gekomen.
Thans zal er gelegenheid zijn voor een ieder om ervaringen en belevenissen op het ge-
bied der practische vleeskeuring ter berde te brengen.

De notulen van de vorige vergadering worden onveranderd vastgesteld, waarna de
ingekomen stukken in behandeling komen.

De Secretaris krijgt gelegenheid zijn jaarverslag over 1952 voor te lezen, gevolgd door
het financieel verslag over het afgelopen jaar.

De bescheiden zijn door een commissie, bestaande uit de collegae Dr J. H.J. v. Gils
en G. v. Soest gecontroleerd en in orde bevonden. Batig saldo ƒ 374.64.

Als nieuw lid wordt aangenomen collega A. A. Hesselink te Zeist, terwijl collega
D. D. Bakker te Vught als buitengewoon lid wordt benoemd.

Collega v. Diessen (Breda) doet het voorstel de adjunct-directeuren van de vlees-
keuringsdiensten in de gelegenheid te stellen buitengewoon lid van de Groep te worden.

Dr v. Vloten wil nog verder gaan en wor alle volambtelijke keuringsveeartsen de mogelijkheid
hiertoe openen.

Bij monde van de Secretaris wordt verslag uitgebracht van de vergadering, die op
6 Febr. 1953 te \'s-Gravenhage plaats vond op verzoek van de Gezondheidscommissie
voor Dieren. (De groep was vertegenwoordigd door de collegae J. J. Ooms en M. Karse-
meijer).

Punt 1 : Zijn er ook opmerkingen over de huidige gang van zaken met betrekking
tot de reactiedieren, ter keuring aangevoerd met een rood oormerk ?

Conclusie: Bevredigende resultaten, zodat, op de ingeslagen \\*eg zal worden
voortgegaan.

Punt 2: Is het mogelijk op het slachthewijs een korte omschrijving te geven van de
gevonden tuberculose?

Conclusie: Het ware te bevorderen, dat door alle Keuringsdiensten van Vee
en Vlees op de slachtbewijzen wordt ingevuld of tuberculose al dan niet
gevonden is. Door locaal overleg zoude kunnen worden bereikt, dat wordt
aangegeven (door middel van de letters L.O., B.O. en U.O.) dat resp. open
tuberculose van longen, baarmoeder of uier is geconstateerd.
Voorts zal, indien een Gezondheidsdienst voor een bepaald rund nadere
sectiegegevens wenst en dit aan de Keuringsdienst speciaal kenbaar wordt
gemaakt door een, het rund begeleidend, schrijven, bevorderd worden, dat
hieraan door de Keuringsdiensten zoveel mogelijk medewerking wordt ver-
leend.

Voor het welslagen van deze regeling zouden dergelijke runderen alle van een
rood oormerk dienen te zijn voorzien.

Puit 3: Zou het mogelijk zijn een regeling te treffen, waardoor alle bij de keuring
aangetroffen gevallen van tuberculose ter kennis van de Gezondheidsdiensten
komen?

Conclusie: De uitvoering hiervan is niet mogelijk in grotere keuringsdiensten,
vooral indien een hoog percentage van t.b.c. bij slachtrunderen voorkomt
(een gehouden enquête heeft dit duidelijk aangetoond).
Wat men locaal zou kunnen bereiken ten deze, ware intern te regelen.

Dr J. M. v. Vloten wijst op het grote belang van de Natuur- en Geneeskundige
congressen, die om de twee jaar in Nederland worden gehouden. (Het laatst te Leiden
in April 1953)- Hierbij is ook een veterinaire sectie.

De belangstelling van de dierenartsen voor deze congressen is tot dusver beslist on-
voldoende. Spreker wekt dc leden op meer aandacht aan deze congressen te schenken.
Contributie ƒ 4. per jaar.

De Voorzitter doet daarna enige mededelingen over het congres, op 14 Maart 1953
te Amsterdam gehouden, handelende over de sociale positie van de werkers in de in-
tellectuele beroepen.

De Voorzitter wijst op de belangrijke praeadviezen, die op dit Congres door een drietal
prominente figuren uit de wetenschappelijke wereld werden uitgebracht en vertelt
\'enige bijzonderheden over de gehouden discussies.

Vrije mededelingen: Collega Blokhuis (Naaldwijk) deelt een geval mede van het voor-
komen van een Listeriainfectie bij een pink. die te Naaldwijk als noodslachting werd
aangeboden. Hoofdsymptoom: paralyse, overigens geen ziekteverschijnselen, met name
geen verhoogde temperatuur. Dc sectie was volslagen negatief; na b.o. werd het dier
onvoorwaardelijk goedgekeurd.

Daar het geval hem wel interesseerde, zond hij de hersenen van deze pink voor nader
onderzoek naar een onderzoekingsinstituut. Na ± ^ren maand ontving collega B. bericht
dat uit de hersenen Listcria was gekweekt: een bacterie, die waarschijnlijk identiek
is met de Listeria, die bij de mens ziekteverschijnselen verwekt. Ook bij varkens (met
name biggen) en kippen met verlammingsverschijnselen is de L. meermalen gevonden.
Alle L. zijn verwant aan elkaar. Het kweken van L. is vaak zeer moeilijk; soms moeten
de hersenen eerst een maand in de ijskast verblijven, alvorens het kweken van L. op
de, overigens gebruikelijke, voedingsbodems, succes oplevert.

De Secretaris vertoont een praparaat van de lever van een nuchter kalf (i£ dag oud),
waarin levende distomen werden aangetroffen (distomum hepaticum); een congenitale
infectie dus.

Collega den Baars (Bussum) vertelt, dat een van zijn hulpkcurmeesters werd bekeurd
omdat de bescheiden van de gebruikte dienstauto niet in orde waren (wegenbelasting-
kaart verlopen).

Algemeen is men van gevoelen, dat in dit geval de opdrachtgever, in casu de directeur,
de verantwoordelijke persoon is, tenminste indien de hulpkeermeester, krachtens een
door de directeur gegeven opdracht, met de auto reed.

De Voorzitter waarschuwt er nog voor, dat men bij aankoop van een nieuwe auto
als ambtenaar geen z.g. ondernemersverklaring moet tekenen. Dit kan voor de betrokkene
onaangename gevolgen hebben (navordering van 3J % omzetbelasting). Uitvoerig
wordt hierover van gedachten gewisseld.

Collega Tolhoek (Meppel) vraagt of er al iets bekend is over de beloningen van
de Rijkskcurmeesters.

De Voorzitter antwoordt hierop uitvoerig en er schijnt wel tekening in het geval
te komen. („Ver" stadium van ontwikkeling).

Collega Pinkse (Veghel) vraagt: Iemand doet een huisslachting, doch wacht de
levende keuring niet af. Kan ik dan de slachter ook laten verbaliseren?

Hierover schijnt bij de Rechtbanken en de Officieren van Justitie geen eenstemmig-
heid te bestaan. Veelal wordt alleen de eigenaar van het slachtdier veroordeeld.

Collega Snelting (Eindhoven) wijst op de moeilijkheden bij het stempelen van
kleine delen bij z.g. invoerkeuring. Men kan toch niet alles „blauw verven" en men
moet toch een deugdelijk controlemiddel hebben.

Blijkens de mening van vele leden bestaan die moeilijkheden inderdaad en het wachten
is op de verwezenlijking van de, door onze Groep en de Vereniging van Slachthuis-
directeuren, ten deze gedane voorstellen.

Bij afkeuring of voorwaardelijke goedkeuring van een dier kan de eigenaar een al-
keuringsbewijs verlangen. Gaat bij afkeuring het dier nu eens niet naar de destructor
maar bijv. naar Artis, dan wordt aangeraden zulks te vermelden op het afkeurings-
bewijs onder opgave van gewicht en prijs per kg.

De beslissing van de bestemming ligt in dit geval bij de Keuringsveearts. (Zie art. 15
2e lid der Vk wet).

De Inspecteur van de Volksgezondheid H. T. v. d. Veen wijst er op, dat de beenderen
van zulke afgekeurde dieren, nadat het vlees er door de roofdieren is afgekloven, door
de directies nogal eens naar bepaalde fabrieken worden gezonden inplaats van naar
de destructoren. Zulks is niet geoorloofd. (Zie Min. Beschikking 20 Maart 1952 onder 6).

Collega Karsemeijer (Alphen aan de Rijn; deelt nog een geval mede van vergif-
liging van een aantal runderen door het voederen van te veel biscuits, afkomstig van
een fabriek, waar grote voorraden tijdens de stormramp van 1 Febr. j.1. door rivierwater
onbruikbaar waren geworden.

Hoofdsymptomen: Soporeus normale temperatuur - profusc diarrhee frequente
pols — verlammingsverschijnselen en geen tympanie.

De sectic was negatief; wat opviel, was de sterk gistende, kwalijk riekende inhoud
van maag en darmen.

Veiligheidshalve werden de organen aan een chemisch onderzoek onderworpen
(Pb. As), terwijl (evens het zoutgehalte van de biscuits werd bepaald (brak water).

De dieren werden, na b.o. en kook-braadproef, voorwaardelijk goedgekeurd (v.g.l.)
De doodsoorzaak zal wel een auto-intoxicatie zijn geweest, veroorzaakt door een sterk
gestoorde darmflora.

De datum van de volgende vergadering wordt bepaald op 6 Juni a.s. (met dames)
te Apeldoorn.

Het Hoofdbestuur heeft de volgende diergeneeskundige candidaten aangenomen
als candidaatlid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde:

Het Hoofdbestuur heeft de volgende heren benoemd tot buitengewoon lid van
de Maatschappij voor Diergeneeskunde:

Hofstra, Dr S. T., te Assen, aangesloten onder telefoonnummer K. 5920-3310
(privé), 3347 (bur.) (pag. 86)

Winter, Dr A., te Amsterdam naar Ruysdaelkade 33i1s. (Muscumgedeelte), aldaar,
tel. K. 2900-90939. (pag. 113)

Wijnand, C. A., van Bathmen naar Utrecht, Catharina van Renneslaan 11 ; K.V.
ab. (pag. 114)

Tot Membre étranger de la Société de Pathologie Comparée, Prof. Dr L. Seekles
te Utrecht.

M O V.l R MAATSCHAPPIJ TOT ONDERLINGE VER-
..........ZEKERING VAN INDIVIDUEELE RISICO\'S

Vraagt inlichtingen omtrent de speciale Artsen-
polis, welke is ontworpen als aanvulling op de
verzekering van de D.T.O.

Brieven onder No. 21,
Maatschappij van Diergeneeskunde
Lessinglaan 104 — Utrecht.

Brieven onder No. 22
Maatschappij voor Diergeneeskunde
Lessinglaan 104 — Utrecht

door storting van f 5.— bij de Mij voor Dier-
geneeskunde op girorekening 511606.

Uit het K.I. station van de Coöp. Zuivelvereniging „De Kempen G.A." te Oerle.

INVLOED OP DE BEVRUCHTING DOOR TOEVOEGING VAN
PENICILLINE EN STREPTOMYCINE AAN HET VERDUNDE

Het efficiëntiegetal (E.g.) speelt bij de K.I. een grote rol. Tezamen
met het uiteindelijke bevruchtingspercentage geeft het een nauwkeurig
beeld van de bereikte resultaten van een K.I. vereniging.

Indien men alleen het uiteindelijke bevruchtingspercentage beoordeelt,
krijgt men geen inzicht in de efficiëntie, waarmede dit resultaat bereikt
is. Immers in de ene vereniging kan met veel minder of meer inseminaties
hetzelfde uiteindelijke bevruchtingspercentage bereikt worden dan in
een andere.

Ook de verkregen resultaten gerangschikt naar: stier, eerste en volgende
inseminaties, ouderdom van het sperma en inseminator, worden duidelijk
uitgedrukt door het E.g.

In deze publicatie wordt daarom het E.g. gegeven met daarnaast de
bevruchtingspercentages.

Dat het E.g. een grote rol speelt, is het gevolg van het feit, dat iedere
inseminatie voor de betrokken K.I. vereniging een bepaald bedrag aan
personeel- vervoer- materiaal- en administratiekosten betekent.

Anderzijds en dit is mogelijk nog belangrijker — betekent iedere
vergeefse inseminatie voor de veehouder het 3-weken later drachtig worden
van zijn rund. Volgens L.E.I.-berekeningen kost dit de betrokken vee-
houder telkens ^ ƒ 20.—•.

Het E.g. in Nederland was in 1951 : 2.03, en voor de provincie Noord-
Brabant 2,24. (1)

Bij een goedwerkende stierhouderij (zonder dekinfecties) lijkt het E.g.
lager te liggen dan bij de K.I. De informaties hierover zijn echter zeer
schaars.

De E.-getallen van de K.I. in het buitenland geven de indruk, lager
te liggen dan in Nederland. De omstandigheden, weinig of geen stieren-
keuze, eventuele bijbetaling na enkele vergeefse inseminaties, vrijheid
om tevens ook de natuurlijke dekking toe te passen, zoals deze in vele landen
bestaan, maken een juiste vergelijking echter onmogelijk.

Bovengeschetste economische en andere overwegingen, maken het dui-
delijk dat ieder middel om dit E.g. te verlagen van groot belang voor de
K.I. is.

Indertijd werd als een middel aangegeven het toevoegen van Peni-
cilline aan het verdunde sperma. In een vroeger experiment kon hiermede

bij ons geen verbetering geconstateerd worden. Van Amerikaanse zijde werd
daarna vooral aangegeven, Penicilline plus Streptomycine ¹) aan het ver-
dunde sperma toe te voegen. Na zijn bezoek aan Amerika bevestigde
collega Brus deze gegevens. (2) Brus deelde echter tevens mede, dat er
nog geen verklaring was voor de gunstige werking van P. en S. Immers
Alquist (3, 4 en 5) toonde aan, dat de remming van de bacteriegroei niet
de oorzaak was van de gunstige werking.

Een gedeelte van de door de firma Chas Pfiser en Co Inc. te New York
aan collega Brus beschikbaar gestelde streptomycine werd aan Prof.
Dr F. C. v. d. Kaay en mij voor het nemen van proeven gegeven.

Het onderzoek over de invloed op de bevruchting door toevoeging van
P. en S. aan het verdunde sperma werd door mij op de hierna omschreven
wijze verricht:

1. Alle in dekking zijnde stieren op het K.I. station (13 stuks), aangegeven
met een letter, werden bij deze proef gebruikt.

2. Per een cc. sperma werden 500 eenheden penicilline (thermo-stabiel
Na-zout) en 500 eenheden streptomycine (di-hydrosulfaat) toegevoegd.

3. Als verdunner werd gebruikt een door ons zelf samengestelde citraat
buffer, (over glas gedestilleerd water, waarin opgelost 2.9% Natrium-
citraat 2 aq. en 0,3 % sulfanilamide).

4. Aan de helft van ieder ejaculaat werden de (sub. 2) genoemde hoeveel-
heden P. en S. toegevoegd (split sample method). Indien een stier
twee sprongen verrichtte, werden de ejaculaten samengevoegd, goed
gemengd en daarna in twee gelijke helften verdeeld.

5. Door de inseminatoren werd beurtelings geïnsemineerd met sperma
waaraan wel en waaraan geen P. en S. was toegevoegd.

6. Op ons K.I. station worden de resultaten steeds berekend aan de
hand van z.g. ,,30-dagen" en ,,ioo-dagen"-rapporten. Dit houdt in,
dat 30 dagen en 100 dagen na het beëindigen van de maand, waarin
de inseminatie heeft plaatsgevonden, wordt nagegaan of de geïn-
semineerde runderen sindsdien opgebroken zijn (—) of niet weer
aangeboden werden ( ) (no returns). Het is gebleken, dat deze ge-
gevens zeer nauw correleren met de werkelijke resultaten. De re-
sultaten in dit rapport vermeld, zijn berekend volgens het 100-dagen-
systeem.

De resultaten zijn in tabel 1 gerangschikt naar de inseminaties. Bij het
bezien van deze tabel 1 blijkt allereerst, dat in totaal bij deze proef 4757
inseminaties zijn verricht. Hiervan zijn 2537 inseminaties verricht met
verdund sperma plus P. en S. en 2220 inseminaties met verdund sperma
zonder P. en S.

De aantallen inseminaties per stier verricht, zijn te klein om conclusies
per stier te rechtvaardigen. Wel zien wij, dat van de 13 stieren vijf stieren
(B, G, H, O en P.) een iets beter resultaat geven met sperma waaraan

P. en S. is toegevoegd; een stier (E) geeft in beide gevallen practisch het-
zelfde resultaat, terwijl 7 stieren (D, I, J, K, L, N, en X) iets minder re-
sultaat geven met sperma waaraan P. en S. is toegevoegd.

Bezien we nu de resultaten van de eerste inseminaties dan krijgen
wij de volgende resultaten:

Het verschil in E.g. van 0.06 (is 1,67 % ) is niet significant.
Ook de uitkomsten bij de 2e, 3e, 4e en volgende inseminaties, geven
geen significante verschillen.

Bezien wij nu het totaal, dan krijgen wij de onderstaande uitkomsten:
2537 ins. met P. en S. sperma ; 1324; — 1213; E.g. i,gi⁶;

Het verschil in E.g. is hier 0,006 (is 0,11 %); wij zien derhalve geen
verschil in resultaat.

Hieruit blijkt, dat toevoeging van P. en S. aan het verdunde sperma noch bij eerste,
noch bij volgende inseminaties, noch bij het totaal enige verbetering brengt.

Belangrijk is nu om na te gaan, of toevoeging van P. en S. bij het ouder
worden van het sperma verbetering brengt. In tabel II is een opstelling
gemaakt naar de ouderdom van het sperma.

Bezien wij hier de resultaten van de eerste dag, dan blijkt het volgende:
1378 ins. met P. en S. sperma ; -f- 762; — 616; E.g. 1,81;

Het verschil in E.g. van 0.06 (is 1,89%) is niet significant.
Bij het 2e en 3e dags sperma zijn de verschillen in E.g. respectievelijk
0,08 (1,84%) en 0,17 (3,10%). Bij het 4e dags sperma zijn de aantallen
te klein om hier iets uit te mogen lezen.

Wij mogen hieruit concluderen, dat toevoeging van P. en S. aan het
sperma, ook bij het ouder worden daarvan, geen betere resultaten geeft.

Interessant is het nu — vooral daar de feitelijke werking van P. en S.
niet bekend is — om na te gaan of de P. en S.-toevoeging een verschillende
invloed heeft op pinken en koeien.

In tabel III wordt hiervan een overzicht gegeven.
Daar de aantallen van de inseminaties bij de pinken in de rangschikking
ie, 2e, 3e, 4e en volgende inseminatie, zowel als in de rangschikking
ie, 2e, 3e, 4e, en volgende dag te klein in getal zijn, terwijl hier toch geen
markante verschillen te zien zijn, zullen wij ons bepalen tot het vergelijken
van de totalen.

Bij de pinken zien wij dan het volgende beeld:
331 ins. met P. en S. sperma ; 185; — 146; E.g. 1, 79;

Het verschil in E.g. 0,06 (is 1.93 % )is zeer klein en bovendien nog ten
gunste van het sperma zonder P. en S.
Bij de koeien blijkt het volgende:

Het verschil in E.g. 0,01 (is 0,27 %) is vrijwel nihil.
Wel zien we hieruit, dat er verschil in E.g. is van de pinken ten op-
zichte van de koeien. Dit blijkt zowel bij het P. en S. sperma als bij het
sperma zonder P. en S.

Een verschil van invloed door het toevoegen van P. en S. aan het verdunde sperma
bij pinken of koeien zien wij niet.

In de loop van dit P. en S.-experiment is door collega Brus op het
Laboratorium van de Gezondheidsdienst voor Dieren in Noord-Brabant
te Boxtel enkele malen het bacteriegehalte van het sperma bepaald. Hier-
bij is gebleken, dat het P. en S. sperma, ook de 3e en 4e dag in bacterio-
logisch opzicht vrijwel steriel was, terwijl het sperma zonder P. en S.
vrij sterke bacteriegroei vertoonde. Vermeldenswaard hierbij is, dat in
de culturen van het sperma van stier B.Pseudomonas aeruginosa gevonden
werd. Bij het oudere P. en S. sperma (3^4 dagen) van stier B. bleef dit
beperkt tot enkele koloniën. Bij het sperma zonder P. en S. waren op de
3e en 4e dag de platen geheel overwoekerd door deze Pseudomonas.
Daar wij bij de resultaten van de stier B geen werkelijk verschil tussen het
P. en S. en het gewone sperma kunnen vinden, mogen wij veronderstellen
dat deze Pseudomonas aeruginosa van geringe betekenis is voor de sterili-
teit.

Om ook langs andere zijde een eventuele werkzaamheid van de toe-
voeging van P. en S. aan het sperma aan te tonen is door ons ook nog
nagegaan, of er verschil ligt in de dagen van opbreken, bij runderen,
welke met P. en S. sperma geïnsemineerd zijn en bij runderen, welke met
sperma zonder deze toevoeging geïnsemineerd werden. De gegevens
hierover zijn verwerkt in bijgeplaatste grafiek. Horizontaal zijn hier uit-
gezet de dagen van opbreken. Verticaal vindt men het aantal opbrekers.
In totaal zijn 966 opbrekers verwerkt, welke de opbrekers zijn van de
eerste inseminaties in dit experiment verricht. Van deze 966 waren 519.
opbrekers van P. en S.-sperma en 477 van sperma zonder deze toevoeging.

Deze grafiek geeft zeer demonstratief weer, dat ook bij het aantal dagen
van opbreken geen werkelijk verschil te vinden is tussen sperma waaraan
al dan niet P. en S. toegevoegd is.

1. Voor de beoordeling van de resultaten van een K.I. vereniging is
het noodzakelijk om naast het bevruchtingspercentage het efficiëntie-
getal (E.g.) te kennen. Het E.g. is het aantal inseminaties, dat nodig
is om een rund drachtig te maken.

2. Uit een onderzoek van 4757 inseminaties met sperma van 13 stieren
is gebleken, dat door toevoeging van Penicilline en Streptomycine
(P. en S.) aan het verdunde sperma, geen verbetering der bevruchtings-
resultaten wordt bereikt.

3. Er trad geen verbetering op in de bevruchtingsresultaten bij gebruik
van P. en S. sperma na ie, 2e, 3e, 4e en volgende inseminaties, noch
bij sperma dat 1, 2, 3 of meer dagen oud was.

4. Toevoeging van P. en S. aan het verdunde sperma heeft geen invloed
op de bevruchtingsresultaten bij koeien en pinken.

5. Het maakt geen verschil in de tijd, binnen welke de dieren bij niet-
bevruchten in de oestrus terugkomen, of ze geïnsemineerd zijn met
sperma, waaraan P. en S. is toegevoegd, of met sperma zonder
toevoeging van deze antibiotica.

6. P.S. toevoeging aan sperma, afkomstig van een stier besmet met
Pseudomonas aeruginosa, geeft geen verbetering in de bevruchtings-
resultaten.

1. For the judgment of the results in an A. I. district it is necessary to know both the
conception rate and the efficiency number (E.N.). The E.N. is the number of insemi-
nations necessary to impregnate a cow. It is most economical to obtain an E.N. which
is as low as possible.

2. From an examination of 4757 inseminations with semen from 13 bulls it has appeared
that no improvement in the conception results was obtained through the addition of
Penicilline and Streptomycine (P. and S.) to the diluted semen.

3. No improvement occurred in the conception results through the use of P. S. semen
after 1st, 2nd, 3rd, 4th and following inseminations, nor through using semen which
was 1, 2, 3, or more days old.

4. Addition of P.S. to the diluted semen has no influence on the conception results of
cows and heifers.

5. The fact that the animals arc inseminated with semen to which P.S. has been added,
or with semen without addition of these antibiotics, makes no difference to the time
at which they come on heat again if they do not conceive.

6. Addition of P.S. to semen coming from a bull infected with Pseudomonas aeruginosa
causes no improvement in the conception results.

1. Pour juger des résultats obtenus par un syndicat d\'insémination artificielle, il est
nécessaire de connaître l\'indice d\'efficacité,en plus du coefficient de fécondation.
L\'indice d\'efficacité est le nombre d\'inséminations nécessaires pour rendre une vache
pleine. Au point de vue économique, le mieux est d\'obtenir un indice d\'efficacité
aussi bas que possible.

2. L\'examen de 4757 inséminations avec du sperme provenant de 13 taureaux a permis
de constater que l\'addition de pénicilline et de streptomycine (P. et S.) au sperme
dilué n\'apporte pas d\'amélioration aux résultats de la fécondation.

3. Aucune amélioration des résultats de fécondation ne s\'est manifestée, en cas d\'utilisa-
tion de sperme P.S., après les inséminations ire, 2e, 3e, 4e et suivantes, ni non plus
en cas d\'utilisation de sperme datant de 1, 2, 3 ou plus de jours.

4. L\'addition de P.S. au sperme dilué n\'influe pas sur les résultats de fécondation chez
les vaches et les génisses.

5. Le temps que les animaux mettent à l\'oestrus en cas de non-fécondation, ne diffère
pas selon que les animaux ont été inséminés de sperme additionné de P.S. ou de
sperme sans addition de ces antibiotiques.

6. L\'addition de P.S. au sperme provenant d\'un taureau infecté de Pseudomonas
aeruginosa, n\'améliore pas les résultats de fécondation.

1. Zur Beurteilung von Ergebnissen einer künstlichen Besamungs-Vereinigung ist es
notwendig um neben dem Befruchtungsprozcntsatz auch die VVirklichkeitsziffer
zu kennen. Diese Wirklichkeitsziffer ist die Anzahl der Besamungen nötig um
eine Kuh trächtig zu bekommen. Es ist ökonomisch vorteilhaft um eine so niedrig
mögliche Wirklichkeitsziffer zu erhalten.

2. Aus einer Untersuchung von 4757 Besamungen mit Sperma von 13 Bullen hat
sich erwiesen, dasz Zufügung von Penizilline und Streptomicinc (P. und S.) an das
verdünnte Sperma keine Besserung der Befruchtungsresultate gibt.

3. Bei Gebrauch von P.S.-sperma nach der 1., 2., 3., 4., und folgenden Besamung und
bei Sperma, das 1, 2, 3, oder mehrere Tage alt war, konnten keine Verbesserungen
der Befruchtungsresultate erziehlt werden.

4. Beifügung von P.S. an verdünntes Sperma hat keinen Einflusz auf die Befruchtungs-
resultate bei Kühen und Jungrindern.

5. Es besteht kein Zeitunterschied im Wiederauftreten der Brunst bei unbefruchteten
Tieren, die mit P.S.-Sperma oder mit Sperma ohne diese Antibiotica besamt wurden.

6. Beifügung von P.S. an Sperma von Bullen mit Pseudomonas Aeruginosa gibt keine
Verbesserung der Befruchtungsresultate.

1. Stegenga, Dr Th. Jaarverslag 1951 van de Commissie van Toezicht op de uit-
voering van de Kunstmatige Inseminatie.

2. Brus D. Kunstmatige Inseminatie bij rundvee in Amerika, (studierapport veeteelt).

3. Almquist J. O. c.s. The effect of a combination of Penicillin and Streptomycin upon
the Livability and Bacterial content of Bovine Semen.

4- Almquist J. O. c.s. Bacteriological Studies of Bovine Semen, I, Numbers of Bacteria
and the relation to fertility.
J. Dairy Science 32—6; biz. 543—548.

5. Foote R. H. and Bratton R. W. Motility of Bovine Spermatozoa and Control of
Bacteria at 5 and 25⁰ C. in Extendus containing Sulfanilamide, Penicilline,
Streptomycin and Polymyxin.

6. Willet E. L. Fertility of Bull Semen Diluted 1 : 100 and 1 : 300 with and without
Antibiotics.

Rep. of the II Int. Congress of Phys. and Path, of An. Repr. And of A.I. - Copen-
hagen \'52.

7. Albertsen, B. E. Bactericidal Effect on Pathogenic Bacteria of Streptomycin in
Semen Diluter.

Rep. of the II Int. Congress of Phys. and Path, of An Repr. And of A.f. — Copen-
hagen \'52.

De hoofdletters geven verschillende stieren aan. m = toevoeging. z. = zonder toevoeging van

15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100

Uit de Kliniek voor Veterinaire Verloskunde en Gynaecologie der Rijks-
universiteit te Utrecht. Dir.: Prof. Dr F. C. VAN DER KAAY.

INVLOED OP DE BEVRUCHTING DOOR TOEVOEGING VAN
PENICILLINE EN STREPTOMYCINE AAN HET VERDUNDE

De pogingen, welke worden aangewend om het drachtigheidspercen-
tage bij het kunstmatig insemineren op te voeren, zijn talrijk.

Langs verschillende wegen wordt getracht dit doel te bereiken. Een
van deze wegen is het toevoegen van antibiotica aan het verdunde sperma.
Eerst werd penicilline toegevoegd, later waren het streptomycine, au-
reomycine, chloromycine en terramycine, waarvan de resultaten o.a.
door Easterbrooks (i) onderzocht zijn op hun nuttig effect.

Temeer daar de toevoeging van penicilline niet aan de verwachtingen
voldeed, werden andere antibiotica geprobeerd en vooral over streptomycine
—al of niet in combinatie met penicilline is reeds het een en ander
gepubliceerd.

Betere bevruchtings-resultaten door toevoeging van streptomycine aan
het verdunde sperma worden opgegeven door Easterbrooks (2) met 100 E
en door Stewart (3) met 1000 E (of 1000 micro-gram) per cm³ verdund
sperma. De laatste schrijver nam slechts bij enkele stieren een gunstige
invloed waar. De onderzoekingen van Almquist (4) wezen uit, dat de toe-
voeging van o—1000 E geen nadelige invloed heeft op de levensduur van
het sperma en remmend werkt op de groei van de bacteriën. Deze remming
zou echter volgens Almquist (5) nog sterker zijn bij een combinatie van
streptomycine en penicilline.

Door ons werd een onderzoek ingesteld naar de invloed, welke de toe-
voeging van penicilline en streptomycine aan het verdunde sperma op
de bevruchting had. De gebruikte hoeveelheden bedroegen 500 E peni-
cilline (Na-zout) en 500 E streptomycine (dihydrosulfaat) per cm³ ver-
dund sperma. Dit antibioticum werd ons door collega Brus verstrekt,
die het ter onderzoek had gekregen van een Amerikaanse firma ¹). De ver-
dunner was samengesteld uit 1 deel eierdooier en 2 delen citraatbuffer

Ons onderzoek werd verricht met sperma van 19 stieren, welke in
1951 voor kunstmatige inseminatie in de provincie Utrecht gebruikt
zijn.

4 Juni 1951 reeds voorbij was, zijn de verkregen cijfers niet zo talrijk als
wij wel gewenst hadden. En toen in September het aantal inseminaties

zeer sterk terugliep en er naar verhouding weinig „eerste" inseminaties
werden verricht, beëindigden wij ons onderzoek op 14 September 1951.

Onze berekeningen vonden na afloop van het inseminatiejaar op 1 No-
vember 1951 plaats, toen de eindgegevens omtrent het al of niet drachtig
zijn van de geïnsemineerde dieren bekend waren.

1. Aan een gedeelte van het verdunde sperma werd penicilline en strep-
tomycine toegevoegd, aan het andere gedeelte van hetzelfde sperma
niet.

2. Aan het verdunde sperma van alle stieren die twee maal per week
dekten, werd in het „begin" van de week penicilline en streptomycine
toegevoegd en aan het sperma van dezelfde stieren werd dit op het
„eind" van de week niet gedaan.

De daarop volgende week werd in de omgekeerde volgorde gewerkt.
Bij ons onderzoek werd rekening gehouden met de ouderdom van het
gebruikte sperma.

Onder sperma van de eerste dag wordt dat sperma verstaan, dat diezelfde
dag werd verzameld; onder sperma van de tweede dag dat sperma, dat
daags vóór het gebruik werd verzameld; enz.

De inseminaties, tot dit gedeelte behorende, zijn verwerkt in tabel 1. Er
is rekening gehouden met de ouderdom van het gebruikte sperma. In
totaal vonden 879 inseminaties plaats met sperma, waaraan penicilline
en streptomycine was toegevoegd; van deze inseminaties leidden 500
(56.9 %) tot bevruchting.

1283 inseminaties werden verricht met hetzelfde sperma zonder toe-
voeging van penicilline en streptomycine. Hiervan leidden 55.5 % tot
bevruchting. De percentages geven dus een zeer klein voordeel aan ten
gunste van die inseminaties, verricht met sperma waaraan penicilline
en streptomycine was toegevoegd.

Tevens zijn in deze tabel de inseminaties gerangschikt naar gelang
de ouderdom van het sperma op het tijdstip van insemineren. Met het
penicilline-streptomycine-sperma was het bevruchtingspercentage van
het sperma van één dag dag oud het hoogst. Naarmate het sperma ouder
werd, was dit percentage lager. Met sperma zonder penicilline en strep-
tomycine was het bevruchtingspercentage met sperma van de derde dag
het hoogst; hierbij worden de inseminaties van de vierde dag, in verband
met het geringe aantal verrichte inseminaties, buiten beschouwing gelaten.

Uit deze tabel valt waar te nemen, dat het percentage bevruchtingen
met p.s.sperma van verschillende ouderdom, nu eens groter dan weer
kleiner is dan met het controle-sperma, dus zonder toevoeging van peni-
cilline en streptomycine. De verschillen zijn steeds zeer gering te noemen.

Vervolgens werden de verrichte inseminaties verdeeld in 2 groepen
(tabel 2), nl. de „eerste" inseminaties en de „volgende" inseminaties.

Met p.s. sperma was het percentage van de eerste inseminaties, dat tot
graviditeit leidde, 10 % hoger dan bij de volgende inseminaties. Bij het
contrólesperma was dit verschil nog groter.

Het bevruchtingspercentage bij de „eerste" inseminaties met p.s. sperma
is iets minder gunstig dan bij het contrölesperma. Het bevruchtingsper-
centage bij de volgende inseminaties viel echter ten gunste uit van het p.s.
sperma.

B. Het onderzoek, dat verricht werd op de wijze zoals is aangegeven onder 2,
verschaft de volgende gegevens:

De resultaten, verkregen met inseminaties met sperma van verschillende
ouderdom, waaraan wisselend wel of geen penicilline-streptomycine was
toegevoegd, zijn in tabel 3 verzameld.

Uit het totaal aantal inseminaties blijkt, dat met p.s. sperma 53.5 %
en met contrólesperma 52.8 % van de inseminaties tot bevruchting leidden;
het bevruchtingsresultaat geeft dus slechts een klein verschil ten gunste
van het p.s. sperma.

Het bevruchtingspercentage met p.s. sperma van 1 t/m 3 dagen oud
geeft onderling kleine verschillen te zien; met sperma van de vierde dag
is dit verschil groter.

Ook met contrölesperma wisselen de bevruchtingsresultaten tot de
derde dag onderling niet veel, maar van de vierde dag is het verschil
groter; doch het aantal inseminaties, zowel met p.s.sperma als met con-
tröle-sperma, is hier te gering om er grote waarde aan te hechten, zodat het
verder buiten beschouwing wordt gelaten.

Met het contrólesperma was het bevruchtingspercentage het gunstigst
op de tweede dag. Het verschil in bevruchtingspercentages van sperma
met en zonder toevoeging van p.s. is zeer gering te noemen; soms valt
een klein verschil ten gunste van het p.s.sperma uit, dan weer is het omge-
keerde het geval.

Uit tabel 4 blijkt, dat het bevruchtingspercentage van het totale aantal
„volgende" inseminaties steeds geringer is dan dat van de „eerste" insemi-
naties. Bij de „eerste" inseminaties geeft het p.s. sperma de beste resul-
taten; bij de „volgende" inseminaties vallen deze iets ten voordele uit
van het contrólesperma.

In tabel 5 werden de resultaten samengebracht, welke verkregen werden
met sperma van verschillende ouderdom bij de „eerste" inseminaties.

Uit het totaal aantal verrichte inseminaties blijkt, dat met p.s.sperma
de resultaten 3 % beter waren dan met contrólesperma.

De bevruchtingsresultaten van de beide sperma-soorten tot en met een
ouderdom van 3 dagen, met uitzondering van het p.s.sperma van 2 dagen,
valt ten gunste uit van het p.s. sperma.

De resultaten met sperma van 4 dagen worden ook hier buiten beschou-
wing gelaten.

Bij het ouder worden van het p.s.sperma daalt het bevruchtingspercen-
tage. Dit is bij het contrólesperma niet het geval.

G. Tenslotte zijn in de tabellen 6a tot en met 6d alle resultaten vermeld, die ver-
kregen werden met het sperma van elk der ig stieren, zowel na „eerste" als na
„alle" inseminaties.

De totaalkolom geeft alle inseminaties weer over het gehele jaar, terwijl
daarnaast de gegevens vermeld zijn met p.s.- en contrólesperma.

buiten beschouwing, daar de aantallen in deze kolom kleiner zijn en dus
minder betrouwbaar.

In tabel 6a zijn de stieren opgenomen, die na alle inseminaties een be-
vruchtingspercentage hadden beneden 50 %. Het waren de stieren Ma,
Ems, en Mij. Bij Ma waren de resultaten met p.s.sperma beter dan met
het contrölesperma. Bij de andere twee was het omgekeerde het geval.

In tabel 6b zijn 6 stieren samengebracht, waarvan de bevruchtings-
percentages tussen 50 en 55 % lagen. Drie stieren, Ora, Ijs, en M. gaven
betere resultaten met het behandelde sperma en de 3 andere stieren,
Dia, Lo en Bon, gaven betere resultaten met het contrölesperma.

In de tabellen 6c en 6d staan 10 stieren vermeld, die een bevruchtings-
percentage hadden boven de 55 %. De 5 stieren, die met p.s.sperma betere
resultaten gaven, zijn ondergebracht in tabel 6c en de andere 5 stieren,
waarvan het contrölesperma een hoger drachtigheidspercentage gaf,
zijn in tabel 6d vermeld.

De totale gegevens van de tabellen 1, 2, 3, 4, en 5 zijn mathematisch
berekend en vertonen geen significante verschillen.

Uit een onderzoek van 3000 inseminaties is gebleken, dat het bevruch-
tingspercentage met sperma van 19 stieren, waaraan penicilline en strep-
tomycine is toegevoegd, geen betere resultate:n geeft dan met sperma
zonder deze antibiotica. Vervolgens is de invloed van deze toevoeging
voor elke stier afzonderlijk nagegaan. Daartoe hebben wij de stieren in
3 groepen ingedeeld, te weten: Groep I, totaal bevruchtingspercentage
over alle inseminaties tot 50 %; Groep II, totale percentage van 50 tot
55 %; Groep III, totaal-percentages boven 55 %.

Groep I: bij 1 stier was het drachtigheidspercentage met penicilline -
streptomycine-sperma hoger en bij 2 stieren was het omgekeerde het geval.

Groep II: Van de hierin ondergebrachte stieren gaven 3 met p.s.sperma
en de andere 3 stieren met het contrölesperma betere resultaten.

Groep III: Ook hier gaven 5 van de 10 stieren met p.s. sperma en 5
stieren met het contrölesperma betere resultaten.

Uit de gegevens van de verschillende stieren blijkt — hoewel de ge-
tallen klein zijn — dat het effect van toevoeging van penicilline en strep-
tomycine aan het verdunde sperma op het bevruchtingsresultaat zeer
wisselend is.

Uit onze gegevens blijkt zeer zeker niet, dat bij stieren met een slecht
bevruchtingsvermogen — wanneer de oorzaak niet toegeschreven kan
worden aan infectie van het sperma met vibrio foetus of een dergelijk
agens — toevoeging van penicilline en streptomycine aan het verdunde
sperma een betere bevruchting geeft.

De gegevens, welke deze onderzoekingen ons hebben verschaft, geven
geen aanleiding om steeds penicilline en streptomycine aan het verdunde
sperma toe te voegen.

From this investigation it has appeared that the conception rate for semen with the
addition of penicillin and streptomycin is not higher than for semen to which these anti-
biotics have not been added.

With only one bull with low fertility was the conception rate increased through the
addition of penicillin and streptomycin to the diluted semen.

Cet étude a montré que le pourcentage de fécondation du sperme auquel on a ajouté
de la pénicilline et de la streptomycine n\'est pas supérieur à celui du sperme où ces
matières font défaut.

Chez quelques rares taureaux présentant un bas coefficient de fécondation, l\'addition
de pénicilline et de streptomycine au sperme dilué a permis d\'accroîte le coefficient
de fécondation.

Cependant, ce résultat n\'a pas pu être constaté chez d\'autres taureaux analogues.

Aus den vorliegenden Untersuchungen ist ersichtlich, dasz der Bclruchtungs-Prozent-
satz von Sperma mit Penicilline und Streptomycine Zusatz nicht höher liegt, als bei
Sperma ohne diese Zulugung.

Bei einem einzigen Stier mit geringem B( fruchtungs-Prozcntsatz wurde dieser durch
Zufügung der genannten Antibiotica erhöht. Bei anderen dergleichen Stieren konnte
dies jedoch nicht festgestellt werden.

1. Antibiotic Treatment of Diluted Bull Semen used in Artifical Insemination. H.
Lincoln, Fertility and Sterility, vol. 2 (1951) no. 2 Easterbrooks.

2. Fertility of diluted Bull Semen containing 100 micro gr. of Streptomycin per ml.
H. I.. Easterbrooks, P. Heller, W. N. Plastridge, E. L. Junc.herr and F. 1.
Elliot. Journal of Dairy Science, 33—10.

3. The Effect of Streptomycin on the fertility of Bull Semen. D. L. Stewart, D. R.
Melrose and W. R. Wilson. Vet. Rec. 63—609.

4. The Effect of Streptomycin upon the livability bacterial content of Bovine Semen.
Almquist, Thorp and Glantz: J. Dairy Sc. 31—506—50.

5. The Effect of a combination of penicillin and sterptomycin upon the livability and
bacterial content of bovine semen. J. Dairy Science 32—2: 183—190. J. O. Alm-
quist, P. J. Glantz and H. E. Schaffer.

De Ruptura uteri completa vormde tot nu toe voor de practicus een
zeer onaangenaam verschijnsel, omdat bij het voorkomen van een scheur
van enige betekenis in de uteruswand, feitelijk alleen maar tot slachten
kon worden geadviseerd.

Volgens de literatuur zou alleen bij kleine rupturen, mits dorsaal,
dus gunstig gelegen, enig heil kunnen worden verwacht\'van de toepassing
van oxytocica, met het doel, het scheurtje nog meer te doen verkleinen.

Dit bijna volledig gebrek aan therapeutische mogelijkheden was vooral
dan onbevredigend, wanneer de ruptuur van betekenis eerst werd ontdekt
nadat veel arbeid was voorafgegaan.

De ruptura uteri completa behoeft echter als zodanig geen reden te zijn
tot het doen slachten van het betrokken dier. Dit was reeds bewezen
door de meer en meer in toepassing komende sectio caesarea, ook bij
het rund uitgevoerd.

Verder is door velen een bij een prolapsus uteri aangetroffen ruptuur
wel gehecht, waarna een succesvol reponeren van de uterus is gevolgd.

Daar de ruptuur als zodanig geen aanleiding tot slachten behoeft te zijn,
heb ik gezocht naar een eventuele therapie.

Hierbij ging het er dus om, de ruptuur zo snel mogelijk te bereiken
en te sluiten. Gedacht werd daarom aan het opwekken van een prolapsus
uteri bij het betrokken dier.

Daar iedere leek een uterusruptuur als een hopeloos verschijnsel beschouwt,
was er bij de eigenaren een zekere weerstand te overwinnen, alvorens zij
een eventueel totaalverlies van hun bezit in de waagschaal wensten te
stellen.

Hiermede in verband, werd niet direct ieder geval van uterusruptuur
a priori geschikt geacht voor behandeling. Alleen bij de aanwezigheid van
verse secundinae en bij het nog kortstondig bestaan van de ruptuur werd
een eventuele behandeling voorgesteld.

Hierbij moest dan worden begonnen met het opwekken van een pro-
lapsus van de uterus.

Getracht werd, deze tot stand te brengen door zo ver mogelijk in de
bevrucht geweest zijnde uterushoorn door te dringen en, door het trekken
aan cotyledonen aldaar, plooivorming in de uteruswand op te wekken.
Hierbij breken verscheidene cotyledonen af.

Voelen we echter een plooi in de uteruswand ontstaan, welke we kunnen
vasthouden, dan trachten we deze naar ons toe te trekken. Dit gaat niet
altijd even vlot, doch op een gegeven momentJ_tbemerken we, dat de
uterushoorn zich in zijn geheel instulpt en dan is de rest kinderspel. Nu
begint immers de medewerking van het betrokken rund in de vorm van
een sterke buikpers.

De op een schoon laken opgevangen uterus wordt nu van de secun-
dinae ontdaan, waarna de ruptuur door eenvoudige hechtingen met dikke
zijde wordt gesloten.

De hechtingen komen niet te dicht bij de wondrand te liggen ten einde
het verklevende oppervlak van het peritoneum zo groot mogelijk te houden,
hetgeen de kracht van de genezen uterus bij een eventuele volgende
drachtigheid ten goede zal komen.

Dit toch vorme het ideaal: het redden van het moederdier met behoud
voor de fokkerij.

Na de hechting wordt de geprolabeerde uterus wederom gereponeerd
en kunnen de steeds te verwachten infecties in de buikholte worden be-
streden.

Hiertoe werd in één geval reeds voor de sluiting van de uteruswond
penicillinepoeder en in twee gevallen streptomycinepoeder in deze wond
gestrooid.

Na voltooide embryotomie van een kalf in stuitligging, wordt diep in
de bevrucht geweest zijnde uterushoorn een groot gat geconstateerd. Ge-
tracht wordt, prolapsus uteri op te wekken door aan elke diep in de be-
trokken hoorn voelbare cotyledon te trekken. Nadat verscheidene cotyle-
donen zijn afgetrokken, ontstaat bij het aantrekken van een volgende
een plooi in de uteruswand. De ontstane plooi wordt vastgehouden en
aangetrokken. Dan begint de uterushoorn plotseling in te stulpen; de
buikpers begint mede te werken en de prolapus uteri wordt tot stand ge-
bracht.

Alhoewel deze ruptuur zeer gemakkelijk voor hechting in aanmerking
zou zijn gekomen, wist ik niet beter te doen dan de uterus te amputeren.

Nu deze koe voor de fokkerij waardeloos was geworden, wenste
de eigenaar het risico niet verder te dragen en zo was dit dier dan ook
reeds één uur na de ingestelde behandeling geslacht.

Deze koe is daarom vermeld, omdat hiermede bewezen was, dat de
prolapsus uteri kon worden opgewekt, en dat de aanwezige scheuren voor
behandeling toegankelijk konden worden gemaakt.

December 1951. Na een extraction forcée werd bij een eerste kalfs-
koe een ruptuur in de uteruswand geconstateerd. Waarschijnlijk was een
tussen vrucht en bekkenwand gevormde uteruswandplooi bij de extraction
forcée in de knel gekomen. Het gevolg was een grote scheur in de boven-
wand van het corpus uteri.

Door trekken aan cotyledonen, diep in de hoorn gelegen, waarbij
verschillende cotyledonen afbreken, wordt plooivorming in de uteruswand
verkregen. De plooi wordt door voortdurend trekken tot instulping ver-
groot. De koe werkt met de buikpers mede om de uterus naar buiten te
brengen, welke op een reeds aangebracht laken komt te liggen.

de wond gehecht, waarbij de afzonderlijke hechtingen op een onderlinge
afstand van ± i cm komen te liggen, terwijl de naald 2 cm van de wond-
rand wordt ingestoken. Voordat tot algehele sluiting van de wond wordt
overgegaan, wordt de inhoud van 2 flesjes a 100.000 E. penicilline in
poedervorm, in de wond gestort. Nu heeft algehele sluiting van de wond
plaats, waarna de uterus wordt gereponeerd nadat de koe is opgestaan,
en het geprolabeerde orgaan werd gesteund door een plank, die door twee
personen werd opgehouden. Nu wordt 200 cc. sulfamezathine intraveneus
toegediend.

De koe bevindt zich daarna in dik stro op de deel en wordt goed gedekt
met paardedekens om warm te worden. Om i 9 uur \'s avonds is alles
in orde.

Het zal echter tot de volgende morgen duren, alvorens de koe wat
voeder begint op te nemen.

Om foktechnische redenen is deze koe van fokkerij uitgesloten. Wel is
zij gedekt door een toevallig in de weide aanwezige jonge stier, doch
ze is niet drachtig geworden.

Dit resultaat gaf reden tot grote voldoening, omdat èn het opwekken
van prolapsis uteri èn de mogelijkheid van succesvolle behandeling van
een ruptuur waren gebleken.

Uit de vulva komen een paar forse kalverpoten. Het kalf bevindt zich
in stuitligging. Bij exploratie blijken de wand van corpus uteri en uterus-
hoorn strak gespannen om de vrucht te liggen. Bij trekken komen de poten
niet verder dan halverwege de kogel en de tarsus.

Therapie: embryotomie! Als de eerste poot maar is verwijderd schiet
men bij dergelijke gevallen reeds flink op. Het Thygessenapparaat bleek
echter moeilijk aan te leggen en kon tenslotte slechts met grote moeite
tussen de achterhand van het kalf en de uteruswand worden ingebracht.
Na het opschuiven van de draadzaag en het vastleggen van het apparaat
aan het naar achteren gefixeerde been, wordt een achterpoot afgenomen.

Bij exploratie blijkt, dat de gespannen uteruswand gescheurd is. Het
kalf ligt niet in maar buiten de uterus.

Een grotere scheur kan men zich nauwelijks denken. Na overleg met
de eigenaar wordt besloten, de embryotomie voort te zetten. Hierbij is zeer
voorzichtig gewerkt; immers was het direct al moeilijk om de intestinae
van de koe van die van het kalf te onderscheiden. Een volgende achterpoot
wordt weggenomen. Met de haak van Krey Schöttler wordt de stomp van
kalf gefixeerd en met het Thygessen-apparaat worden een stuk lenden en
stuk rug afgezaagd. Tenslotte wordt de linker voorpoot met bijbehorende
borstwand weggenomen. De overblijvende stomp wordt nu weggeduwd en

de kop wordt aangetrokken. Het kalfdeel draait zich in de buikholte van
de koe, de overblijvende voorpoot wordt „opgevist" en na flink trekken
wordt de rest van het kalf verwijderd.

Het opwekken van de prolapsus uteri gaf in dit geval zijn eigenaardige
bezwaren; immers had de uterus door de aanwezigheid van de grote
scheur gelegenheid gehad om af te glijden, waardoor cotyledonen diep in
de uterushoorn aanvankelijk onbereikbaar waren.

Daarom werd eerst getracht de uteruswand bij de scheur aan te trekken
om zodoende de bevrucht geweest zijnde uterushoorn te kunnen bereiken.
Eindelijk gelukte dit. Plooivorming werd weer verkregen en ook deze plooi
kon worden vastgehouden en aangetrokken. Ook dit veroorzaakte weer
medewerking van de koe in de vorm van heftig persen en daar lag de
uterus op een iaken voor ons, met een scheur van Cervix tot in bevruchte
hoorn.

De secundinae werden verwijderd en het hechten nam een aanvang.
Voordat de laatste hechtingen worden aangebracht, worden 2 gram
streptomycinepoeder in de wond uitgestrooid. De rest van de wond
werd gesloten.

Een plank werd onder de in een laken gehulde uterus gebracht met aan
iedere kant een man en nu wordt de koe vlot op de been gebracht. De uterus
wordt gereponeerd, waarna 200 cc. sulfamezathine 331/3 % intrave-
neus worden ingespoten. Direct wordt geprobeerd of de koe wat wil op-
nemen. Dit lukt alleen met een weinig water en een stukje koek. De koe
heeft een zeer frequente ademhaling. Spenen en slijmvliezen zijn zeer
bleek.

27 December. De algemene toestand is zeer goed. Temp. 38,5! Geen
defaecatie; patiente wil zo goed als niet eten, wel drinken; 200 sulfameza-
thine 33 1/3 % intraveneus.

28 December. Temp. 38,5. Geen noemenswaardige voedselopname. Geen
defaecatie. Overigens maakt het dier een vlotte indruk.

De koe heeft een heldere oogopslag en de „dauw" op de neus. \'s Morgens
en \'s avonds geeft ze ± 1 liter melk. Behandeling met 200 cc. sulfame-
zathine intraveneus.

29 December. De algemene toestand is goed. De koe loopt los over de deel.
Ze is zeer attent en kijkt overal in, maar eet bijna niets. Water wordt nor-
maal opgenomen. Geen defaecatie. Temp. 38,5, 200 cc. sulfamezathine
16 % per os.

30 December. De toestand blijft dezelfde. Geen defaecatie. Niet eten.
Temp. 39,2; wederom sulfamezathine intraveneus en Bicarbonas natricus
per os en wel 3 x daags 50 gram.

31 December. Nog steeds zien we een ogenschijnlijk gezonde koe.
Weinig faeces. Iets meer melk; nogmaals sulfamezathine, thans intramus-
culair.

i Januari. Van deze dag af begint de defaecatie sterk te verbeteren.
Ook de eetlust wordt beter. De temperatuur blijft nog 39. Het zal toch nog
tot 7 a 8 Januari duren alvorens de voedselopname enige betekenis heeft.
De melkgift is intussen opgelopen tot 8 liter en later nog hoger.

Op 16 Januari ontlast zich een grote hoeveelheid stinkende vloeistof
uit de uterus, vermoedelijk door het uitstoten van de hechtingen. De eetlust
is zo goed als normaal. Na die tijd heb ik deze koe niet meer bezocht,
daar ik haar als genezen beschouwde.

13 Januari 1953. Status praesens. Zeer goed ontwikkelde vaars, wat
de roodbont-fokkers een „best beest" noemen. De poten van een kalf
komen uit de vulva. Bij exploratie blijkt dit een kalf in stuitligging te zijn.
De uteruswand ligt zeer strak om het kalf.

Therapie: Embryotomie. Ook nu gaat het aanleggen van het Thygessen-
apparaat moeilijk. Na het afnemen van een achterpoot blijkt ook nu weer
een ruptura uteri completa aanwezig te zijn. Ook nu weer wordt besloten
om na de embryotomie tot de behandeling van de scheur over te gaan.

De uterus wordt in zijn hoorn aangepakt door aan cotyledonen te trekken,
waarvan er verscheidene afscheuren alvorens plooivorining is opgetreden.

Dan is het proces weer gauw voltooid. De buikpers doet de uterus snel
te voorschijn komen.

Het afnemen van cle secundinae wil niet vlotten; ze zitten muurvast.
Daarom eerst hechting van de uterus-scheur, deze keer in de dorsale wand
van het corpus uteri. De lengte bedraagt 15 cm. Alvorens het gat geheel
wordt gesloten, wordt 3 gram streptomycinepoeder in de wond gebracht,
waarna deze tot het einde gehecht wordt. Intussen gaat het afnemen van
de secundinae wat gemakkelijker. Na voltooiing hiervan, wordt weer
een plank onder de in een laken gehulde uterus gebracht. Wat we echter
proberen, de koe volhardt in haar ligging op de rechter zijde. Dan wordt
zo maar een poging tot repositie gedaan. Maar wat ook wordt geprobeerd,
het wil niet gelukken.

Hierna wordt sacraal-anaesthesie toegepast en een mogelijk niet op zijn
plaats komen van de uterus op de koop toegenomen.

De koe wordt nu achter hoog gelegd door middel van bossen stro en
5 liter lauw water, (waaraan een scheut sulfamezathine is toegevoegd)
worden ingebracht.

14 Januari. De algemene toestand is behoorlijk. Patiënte eet niet geheel
voldoende; suikerwortel wordt vlot opgenomen met wat koek, maar zij is
minder fel op hooi. Temp. 38,5; verstrekt wordt 200 cc. sulfamezathine
intraveneus.

15 Januari \'53. De toestand is als op 14 Januari. Temp. 39.2; wederom
worden 200 cc. sulfamezathine 16 % intraveneus gegeven.

16 Januari. De uier is sinds gisteren weer wat aangekomen; de koe gaf
van morgen 4 liter melk en eet gelijk met anderen op. Hooi wil nog niet
zo, en krachtvoeder wordt ook niet geheel opgenomen. Temp. 39,5.

17 Januari. De algemene toestand is, evenals de eetlust, goed. Temp.
39. Wederom wordt 200 gr. 16 % sulphamezathine gegeven.

Vier gevallen worden beschreven, waarbij een ruptura uteri completa
bij het rund is geconstateerd.

In alle gevallen bleek het mogelijk om een prolapsus uteri op te wekken
door aantrekken van die cotyledonen, welke zich zo diep mogelijk in de
bevrucht geweest zijnde uterushoorn bevinden.

Na het hechten van de wond in de uteruswand werd de uterus op de
gebruikelijke wijze gereponeerd.

Infectie van de buikholte werd bestreden door voor het sluiten van de
wond penicillinepoeder of streptomycinepoeder in de wond te brengen.
Verder werden de dieren enige dagen behandeld met sulfamezathine intra-
veneus.

Opvallend was de normale temperatuur gedurende bijna het gehele
genezingsproces.

In all cases it appeared to be possible to bring about a prolapsus uteri through attrac-
ting those cotyledons farthest away in the uterus horn which had been fertilised.

After the accomplishment of the prolapsus uteri, in one case the uterus was amputated
and in three cases the wound in the uterus wall was sutured.

After suturing the wound in the uterus wall the uterus is replaced into position in the
usual way.

Infection of the contents of the abdomen is avoided by administering, before closing
the wound, penicillin powder or streptomycin powder through the wound. Further, the
animals are treated with sulfamczathine intravenously for some days.

Most remarkable is the normal temperature during nearly the whole process of
recovery.

Dans tous ces cas, on a pu provoquer un prolapsus en tirant à soi des cotylédons se
trouvant le plus loin au fond de la trompe qui avait été fécondée.

I.e prolapsus provoque, on a dû amputer l\'utérus dans un cas, alors que dans trois cas
la plaie dans la paroi utérine a été suturée.

Après la suture de la plaie dans la paroi utérine, l\'utérus a été remis en place de la
manière habituelle.

Pour prévenir l\'infection du contenu de l\'abdomen, on introduit dans la plaie, avant
de la fermer, soit de la poudre de pénicilline, soit de la poudre de streptomycine.
En outre, on a appliqué aux sujets un traitement intraveneux à la Sulfamezathine
pendant quelques jours.

Tous les animaux dont la paroi utérine avait été suturée se sont complètement rétablis.

Détail surprenant, la température est normale durant presque tout le processus de
guérison.

Es werden 4 Fälle von Rindern beschrieben, bei denen eine ruptura uteri completa
(Zerreissung der Gebärmutter) festgestellt wurde.

In allen Fällen erwies es sich als möglich, durch Anziehen der Cotyledonen, die sich
(möglichst) tief im befruchtet gewesenen Uterushorn befinden, einen Prolapsus uteri
(Gebärmuttervorfall) zu erzeugen.

In einem Falle wurde nach dem Zustandekommen des Prolapsus uteri die Gebär-
mutter amputiert.

In drei Fällen wurde die Wunde in der Uteruswand genäht. Nach dem Nähen der
Wunde in der Uteruswand wurde die Gebärmutter auf die gebräuchliche Weise in die
frühere Lage gebracht.

Eine Infektion der Bauchhöhle wurde dadurch bestritten, indem man vor dem
Schlicssen der Wunde, entweder Penicillin- oder Streptomycinpuder in dieselbe brachte.
Ferner worden die Tiere einige Tage — intravenös — mit Sulfamezathin behandelt.
Alle Tiere, bei denen die Uteruswunde genäht worden war, genasen vollkommen.

Auffallend ist die nahezu normale Temperatur während der ganzen Dauer des Heil-
prozesses.

In het artikel van G. Grootenhuis in de aflevering van 1 Mei 1953 ,,Een stier, die
met de ring zijn neus openscheurde", moet in plaats van ,,nervi trigemines" worden
gelezen „nervi infra orbitalis."

Von J. Marek und J. MÖcsy. Vierte Auflage. Uitg. Gustav Fischer, Jena. Geb. 30 D.M.

De 4e druk van dit alom bekende en uitstekende leerboek over klinische diagnostiek
der huisdieren is geheel op de hoogte gebracht van de tijd. Sommige hoofdstukken zijn
omgewerkt, andere als geheel nieuwe toegevoegd of uitgebreid (o.a. electrocardio-
graphie, röntgenologie, spermaonderzoek). Nieuw is ook een korte bespreking van het
vegetatieve systeem en de stofwisseling; dit is een verkorte weergave van hetgeen in
het handboek over speciale pathologie van Marek c.s. veel uitvoeriger wordt besproken
(melkziekte, grastetanie, acetonaemie, avitaminosen, etc.) en dit hoofdstukje had m.i.
gerust in dit boek over diagnostiek weggelaten kunnen worden.

Zonder enig voorbehoud en met warmte beveel ik elke practicus en verder iedere
collega, die zich oriënteren wil over de diagnostiek van de inwendige ziekten, het
uitstekende werk van Marek en MÓcsy aan.

Marek de grootmeester der veterinaire klinici en pathologen, is niet meer. Op hoge
leeftijd stierf hij het vorig jaar; de afsluiting door het ijzeren gordijn zal de enige reden
zijn, dat men niets van zijn laatste levensjaren vernam sedert het begin van de wereld-
oorlog. Ook in dit tijdschrift zou anders zeker een uitvoerige levensbeschrijving van hem,
wien in 1921 het ere-doctoraat der Utrechtse Veeartsenijkundige Hogeschool werd
verleend, op zijn plaats zijn geweest.

Op Woensdag 29 April j.1. werd in de prachtige Burgerzaal van het Leidse Stadhuis
in een plechtige bijeenkomst het feit herdacht, dat 50 jaar geleden het Slachthuis te
Leiden in gebruik werd genomen. Met deze herdenking was een slagersvaktentoon-
stelling gecombineerd die op het Slachthuis werd gehouden, terwijl aldaar tevens op
zeer overzichtelijke en suggestieve wijze aan het publiek de gang van zaken werd
kenbaar gemaakt vanaf het begin van de slachting tot het einde van de geslachte keuring.

Op duidelijke wijze waren de voornaamste ziekten die bij de vleeskeuring een rol
spelen voor de bezoekers in beeld gebracht, terwijl ook het principe van de koeling in
een keurige demonstratie doorlopend aan de toeschouwers werd vertoond.

Bij gelegenheid van dit jubileum is door de Heer J. W. Schneider, Administrateur
van het Slachthuis in Leiden een prachtig gedenkboek samengesteld onder de titel:
„Slachten en Keuren 1903—1953", uitgave H. E. Stenfert Kroese N.V. te Leiden,
prijs ƒ 7,50 in prachtband.

Dit gedenkboek wijkt nu eens geheel af van de hij soortgelijke gelegenheden ge-
woonlijk uit te geven gedenkboeken. Hier is gebroken met de traditie van beschouwingen
van alle mogelijke personen annex hun foto\'s (meestal uit lang vervlogen jaren), doch
dit gedenkboek is een stukje literatuur om van te watertanden en mist, behalve een
interessant voorwoord van de Burgemeester van Leiden en een reproductie van een
geschilderd portret van de eerste Directeur wijlen Prof. D. A. de Jong, hetgeen trouwens
niet mocht ontbreken, elk persoonlijk cachet.

In 101 bladzijden wordt vanaf de „Ordonnantie of te voorwaarde waar Burge-
meesteren der Stadt I.eijden van wegens dezelve stadt hebben aanbevolen te Collecteren
dezer stede Vleesexcijns enz." tot heden, de ontwikkeling van de Vleeskeuring ge-
schetst, waarbij op de plaatselijke toestanden te Leiden uiteraard het meest de nadruk
werd gelegd.

Het varieert van het „Verboth op \'t Slagten van Siecke Beesten" van 10 Januari 1714,
tot een verhandeling over de moderne kettingkoeling. Een boek, dat men inderdaad,
zoals de Burgemeester van Leiden in zijn voorwoord zegt, na het ter hand nemen, zo
snel mogelijk uitleest.

Dit gedenkboek dan, werd gedurende de plechtige herdenking in de Burgerzaal
van het Stadhuis te Leiden, het eerst ter hand gesteld aan de Commissaris der Koningin
in de Provincie Zuid-Holland, die met zijn Echtgenote deze plechtigheid bijwoonde.
Verder waren aanwezig de Burgemeester van Leiden, andere Leden van het Gemeente-
bestuur van Leiden, alsmede verschillende Raadsleden, vertegenwoordigers van de
Rijksuniversiteit te Leiden en van de Faculteit voor Veeartsenijkunde van de Rijks-
universiteit te Utrecht enz. enz.

De herdenkingsrede van de Directeur van het Slachthuis. Collega Dr. K. Reitsma,
was algemeen gehouden en zeer interessant. De waardering voor hetgeen door hen die
ons voorgingen, ook in Leiden was verricht, vormde ook hier gelukkig de grondtoon
van zijn rede.

Veel waardering werd geuit door de diverse sprekers, waarvan ik slechts wil noemen
de Burgemeester van Leiden en de vertegenwoordigers van de Rijksuniversiteit te
Leiden en van de Faculteit voor Veeartsenijkunde. Zij die deze plechtigheid hebben
bijgewoond en de tentoonstellingen op het Slachthuis hebben bezocht, zullen, evenals
ondergetekende, bijzonder getroffen zijn geworden door de wetenschap, dat op 29 April
daar, in de Universiteitsstad Leiden, voor onze diergeneeskundige stand een vlag-
vertoon is geweest, waarvan iedere dierenarts in Nederland de gunstige terugslag zal
ondervinden. Het is goed dat dit bij de bespreking van het gedenkboek eens wordt ge-
zegd.

Kumagai. Science Reports of the Research Tnstitute Tóhoku University. Series C
(Medicine) 1950, 2, 10—12.

Dit onderzoek berust op het verinogen van BCG vaccin nitraat tot nitriet te reduceren.
De hoeveelheid nitriet wordt colorimetrisch bepaald met het Griess-Ilosvay reagens.

Het bleek, dat de hoeveelheid gevormd nitriet gelijkwaardig is met de tuberculine-
gevoeligheid, welke het vaccin opwekt.

2. Standaard Na-citraatoplossing. 1 ccm van deze oplossing bevat 0,01 mg N₂0₃.

Bepaalde hoeveelheden van 3, 4 en 5 worden in een reageerbuis gedurende 2 uur
bij 37° C. gebracht. Daarna het reagens toegevoegd. Bij nitrietvorming ontstaat een
rode verkleuring. De hoeveelheid kan colorimetrisch gemeten worden in vergelijking
met de standaard nitriet-oplossing.

Uit proeven bleek, dat het gevormde nitriet niet verder gereduceerd werd door
BCG.

4. Correlatie tussen de intensiteit der nitraatreductie en het aantal levende bacteriën.
BCG suspensies (10 mg per ccm) werden in de ijskast en bij kamertemperatuur
bewaard gedurende 3 weken. Iedere week werd de nitriet-productie gecontroleerd
en tegelijkertijd cultureel het aantal kolonies nagegaan. Het bleek, dat nitriet-
vorming en aantal levende bacteriën bijna parallel liepen.

BCG suspensies, gemaakt van Sautonculturen eens per weck, gedurende 4 weken,
gaven eenzelfde beeld. De suspensies van de 1 en 2 weken oude culturen waren
krachtiger dan die, welke 3 en 4 weken oud waren.

Het onderzoek betrof 8 monsters BCG vaccin; de nitraatreductie, groei en ver-
dunningen en tuberculine-allergie (bij 350 schoolkinderen) werden bepaald. Het bleek,
dat de intensiteit der nitraatreductie, het aantal gegroeide kolonies en de opgewekte
tuberculine-gevoeligheid vrijwel parallel liepen. De enting der kinderen had plaats
met 0,04 mg intracutaan, de tuberculinatic met 0,1 mg alttuberculine 1 maand na de
enting.

De intensiteit der veroorzaakte tuberculine-allergie hangt, zoals uit deze experi-
menten blijkt, af van het aantal levende bacteriën. Een vaccin, dat nog kolonievorming
vertoont, indien 0,1 ccm van een verdunning, welke io~⁴ mg BCG per ccm bevat,
op een eibodem geënt wordt, geeft in zekere mate nog tuberculine-allergie.

De correlatie tussen het aantal levende bacteriën en de intensiteit der nitraatreductie
is onderzocht. Het bleek, dat alleen het vaccin, dat tenminste 0,10 mg per liter nitriet
produceert, in staat is kolonies voort te brengen bij io^-4 mg.

Our studies on BCG vaccination. Toshiaki Ebina. The Science reports of the
Research Institute Tóhoku University; Series C (Medicine), Vol. 2, no. 2, 9—19, 1950.

Beschreven wordt het systematisch onderzoek van BCG in Japan over de laatste
tien jaar.

BCG is een in 1908 geïsoleerde en op glycerine-galaardappel verder gekweekte
bovine tuberkelbacteriestam.

De groei is overvloedig indien de gal oud en verdund is en de kolonies zijn rough.
Met onverdunde verse gal is ze arm en zijn de kolonies betrekkelijk smooth en compact.

Algemeen wordt aangenomen dat de apathogeniteit van BCG is toe te schrijven
aan een gedurende lange tijd doorkweken op galaardappel.

Door de Japanse onderzoekers werden naast elkaar geënt cavia\'s met cultuur, welke
steeds op glycerine-galaardappel, en cavia\'s, met cultuur, welke steeds op glycerine-
bouillon-aardappel was overgezet. Behalve geringe veranderingen op de entplaats en
geringe locale lymphklierzwellingen, traden geen veranderingen op, ook niet in de
organen.

Het KocH\'se phenomeen verliep met BCG cultuur van de glycerine-galaardappel
intensiever dan met cultuur, afkomstig van de glycerine-bouillonaardappel. Bij verder
kweken op een ei bodem behielden beide stammen deze eigenschap gedurende vele
generaties.

Uit de experimenten kon niet worden geconcludeerd, dat gal de hoofdoorzaak zou
zijn voor het verminderen der virulentie. Het zou, in tegendeel, de aard der BCG
constant houden.

Hoewel BCG wel algemeen als apathogcen wordt beschouwd, hebben enkele onder-
zoekers (o.a. Petroff, Branch en Steenken) gegeneraliseerde tuberculose in een klein
percentage bij caviae kunnen aantonen. Aan de Japanse onderzoekers is het niet gelukt
na intraveneuse, intracutane of subcutane enting zuurvaste staafjes uit de organen te
kweken, terwijl ook geen pathologische veranderingen werden gevonden.

Tuberculine-allergie betekent geen immuniteit tegen tuberculose, maar is te be-
schouwen als een soort indicator, daar allergie en immuniteit tot een bepaalde graad
parallel lopen. Daarom wordt de allergie, veroorzaakt door BCG, zo vaak mogelijk
gemeten.

Ten einde de invloed van de plaats van inspuiting vast te stellen, werden door Kanno
en Shimano entingen verricht bij caviae in de axillaire, peritoneale, pleurale, musculaire
en perirectale weefsels. De opeenvolging van het optreden der reactie was: pleuraal
(1 week), intra-axillair en peritoneaal (2 weken) en perirectaal (3 weken). Het sterkst
was de reactie bij de peritoneale en intra-axillaire toediening, het zwakst bij de perirec-
tale; 3—5 weken na de injectie was ze het sterkst.

Het verschijnsel, dat bij intra-axillaire applicatie zo weinig abscessen en fistels optreden,
is door GO opgelost. Hij kon na injectie van BCG in <le okselstreek van een hond na
18 minuten tot 32 uur uit het bloed van de V. jugularis BCG kweken, hetgeen bij
intra- of subcutane enting niet mogelijk was. Bij ratten isoleerde hij BCG uit longen,
milt en nieren 10 minuten na intra-axillaire injectie.

Hieruit blijkt, dat bij intra-axillaire toediening de absorptie van BCG zo snel gaat
dat zelden locale laesies optreden.

Kasai nam waar, dat de intracutaan verkregen allergie eerder optreedt dan de sub-
cutane bij eenzelfde dosering, dat, hoe groter de dosis, des te eerder allergie optreedt en
dat BCG, gekweekt op glycerine-gal-aardappel, een vroeger optredende en langer durende
allergie geeft dan BCG, gekweekt op glycerine-bouillon-aardappel.

Hij spoot humane tuberkelbacteriën in bij caviae, die met BCG behandeld waren
en derhalve positieve allergie vertoond hadden, en zag dat de positieve allergie weer
vroeger optrad dan bij niet-gevaccineerde. De intensiteit der tuberculinereactie der

laatste nam echter sneller toe, ongeveer een maand na de infectie. Verondersteld zou
derhalve kunnen worden, dat bij de revaccinatie een kleinere dosis BCG voldoende is
dan bij de primaire enting.

Blijkens proeven van Ottomo, die het reticulair-endotheliaal systeem van konijnen
blokkeerde met i % trypaanblauw en tegelijkertijd vaccineerde met BCG, trad de
tuberculine-allergie langzamer en onduidelijker op dan bij de contröle-dieren. Dit
systeem zou een belangrijke rol spelen bij de tuberculinereactie.

Nakamura en Kasai infecteerden resp. gevaccineerde apen en caviae met humane
tuberkelbacteriën. De apen bleven veel langer leven dan de contröledieren. Bij de
gevaccineerde caviae, waarbij de tuberculinegevoeligheid vlak voor de infectie was
verdwenen, konden uit de organen veel minder tuberkelbacteriën gekweekt worden,
terwijl ook de veroorzaakte laesies minder waren dan bij de ongevaccineerde dieren.
Ottomo ging het bacteriostatisch effect na van het bloed van gevaccineerde caviae.
De werking trad na een maand op. Blokkeren van het reticulo-endotheliaal systeem
verzwakte de werking.

Maeda en Kimura zagen bij intraveneuse injectie van humane tuberkel-bacteriën
bij gevaccineerde konijnen een positief effect van de vaccinatie, welke bleek uit cultuur-
proeven met bloed der konijnen. Bij blokkering van het reticulo-endotheliaal systeem
duurde de bacteriacmie langer.

Uit de diverse dierproeven werd de conclusie getrokken dat de BCG vaccinatie
de resistentie tegen tuberkelbacteriën tot een matige graad verhoogt.

Ter verkrijging van minimale complicaties en een maximaal effect moet het vaccin
homogeen en gedurende lange tijd werkzaam zijn. Als suspensievloeistof wordt in de
practijk physiologische NaCl-oplossing met 0,2—0,5 % gelatine gebruikt. Voor massa-
productie wordt vaak de ultra-geluidsgolf toegepast. Deze methode beschadigt echter
de bacteriën mechanisch, chemisch en thermisch, zodat de toepassing zeer zorgvuldig
moet geschieden.

Bij de mens geeft, evenals bij het dier, een Sautoncultuur afkomstig van een meer-
malen herhaalde galaardappelpassage een sterkere locale reactie en sterkere allergie
dan een dergelijke cultuur, afkomstig van achtereenvolgende glyccrine-bouillon aard-
appelpassages.

Werd gekweekt van glycerine-galaardappel op glycerine-water-aardappel en ver-
volgens drie passages op Sauton\'s medium, dan gaf BCG enting, verricht met
materiaal van iedere subcultuur ongeveer dezelfde tuberculine-allergie.

Op het ogenblik wordt in Japan BC.G gebruikt, welke twee passages op Sauton\'s
medium heeft ondergaan.

Wat de applicatie-methoden betreft is de intraveneuse methode het best en de sub-
cutane het slechtst, wat het vroeg optreden der allergie betreft. De intradermale staat
bovenaan wat o.a. betreft de duur der allergie.

Volgens Oka, Kanno en andere onderzoekers zou intracutane enting op 3 plaatsen
betere resultaten geven dan één enting.

Met de intracutane enting zagen zij een tuberculine-allergie optreden van soms langer
dan 4 jaar.

Bij de scarificatiemethode werd de allergie sterker al naarmate de sterkte van het
vaccin, het aantal en de lengte der scarificaties. Complicaties traden niet op.

Twee kruisgewijze scarificaties met dikke emulsie (120 mg/ccm) kwamen overeen
met 0,04 mg intracutaan geappliceerd, bij een beoordeling 18 maanden na de vaccinatie.

De punctuurmethode met 40 naalden schijnt een spoediger afnemende allergie te
geven dan de intracutane.

onvoldoende tuberculinereaetie bij éénmalige applicatie. Bij revaccinatie werd een
positieve reactie van 76 % verkregen.

Een dosis van 0,03 mg BCG kan, subcutaan geënt, aanleiding geven tot langdurige,
pijnlijke abscesvorming ter plaatse.

Bij de intracutane, intra-axillaire (bij geringe dosis), de scarificatie- en de multiple-
punctuurmethoden treden ook geen belangrijke complicaties op.

Pernasale applicatie geeft geen complicaties, maar er treedt niet constant allergie op.

Een kleine dosis BCG (0,03 mg) geeft een betrekkelijk zwakke tuberculine-allergie;
80 % der gevallen geeft na 24 uur de sterkste reactie en slechts 20 % na 48 uur (Shibuya).
De intensiteit der allergie hangt af van de hoeveelheid levende BCG, al gaan ze niet
parallel, zoals bleek uit axillaire entingen met 0,03, 0,06, 0,1 en 0,12 mg. Het bleek dat
na 2—3 maanden de tuberculinereacties ongeveer gelijk waren.

Shibuya ging het KoCH\'se phenomeen na bij positief reagerende personen door op
drie plaatsen 0,03 mg BCG intracutaan te enten. Bij personen met middelsterke
tuberculinereacties (20 mm roodheid na 24 en 48 uur) traden abscessen op na 6—7
dagen, bij zwakke reacties na ongeveer 3 weken.

Personen met een reactie van minder dan 20 mm en met 0,03—0,08 mr BCG intra-
axillair geënt gaven geen locaal phenomeen (Kanno).

Uit deze experimenten blijkt, dat bij personen met een twijfelachtige tuberculine-
gevoeligheid weinig gevaar bestaat voor het optreden van het KooH\'se phenomeen
bij axillaire of intracutane enting van 0,03 mg BCG.

Oka en andere onderzoekers zagen bij entingen van een groot aantal schoolkinderen,
dat i—2 jaar na de intracutane enting van 0,03 mg BCG de tuberculinercactie zwak
verliep op plaatsen verwijderd van de plaats waar de vaccinatie had plaats gehad.
Dit wellicht alleen bij een zwakke allergie.

De duur der allergie hangt af van de intensiteit der tuberculinereaetie, welke weer
samenhangt met de hoeveelheid bacteriën. Bij 100 % positieve tuberculinereacties met
0,03 mg BCG blijft bij de gebruikelijke entingsmethoden de reactie 2 jaar positief
in de nabijheid van dc plaats van enting.

Bij zeer langdurige tuberculinegevoeligheid is het moeilijk uit te maken of deze een
gevolg is van de vaccinatie of van een verkregen lichte infectie.

Het effect van de BCG vaccinatie op de morbiditeit en mortaliteit der tuberculose.

Vóór de algemene toepassing der BCG enting werden de morbiditeit en de mor-
taliteit nagegaan bij 3811 gevaccineerde en 2881 ongevaccineerde personen met een
negatieve tuberculinereaetie gedurende 1—4 jaar.

Het bleek, dat de morbiditeit van de eerste groep minder dan 1/3 was van die der
laatste.

De patiënten der ongevaccineerde groep hadden ernstige, die der gevaccineerde
lichte afwijkingen.

De mortaliteit der beide groepen was duidelijk verschillend: van de niet-gevaccineerde
stierven 13 aan tuberculose, van de gevaccineerde stierf er geen.

Het opnieuw geëmulgeerde droge vaccin blijft in aantal levende bacteriën onver-
anderd gedurende minstens 3 uur bij kamertemperatuur (20—24⁰ C.). Na 6 uur neemt
het aantal af.

Het droge vaccin doorstaat de inwerking van zonlicht gedurende verscheidene uren.

Het geëmulgeerde vaccin moet vlug gebruikt worden en buiten bereik van het zonlicht
worden gehouden.

De conclusie is, dat het „freeze-dried" vaccin van gelijke waarde is als het vers bereide
en dat het gedurende i\'/jjaar zijn potentie behoudt bij bewaring in de koelkast.

Toegepast wordt de vaststelling van de enzymenwerkzaamheid van het vaccin, welke
een maatstaf vormt voor het aantal levende bacteriën en derhalve van de potentie
van het preparaat.

De urease-pH-methode wordt om haar eenvoud veel toegepast. Ook de katalase-
methode vereist geen speciale apparatuur.

1. B.C.G. is onschuldig al kunnen abscesjes optreden bij intracutane applicatie.

4. Freeze-dried vaccin, bewaard in een koelkast, behoudt zijn potentie gedurende
ongeveer i^l/₂ jaar.

5. Uit de enzym-werking van het vaccin kan het aantal levende bacteriën worden
afgeleid.

Animal experiments on the preventive effects against tuberculous infection
of BCG strains long cultivated in different media. Sato, M. Science Reports
Res. Institutes Töhoku Univ., Series C (Medicine), 1950, 2, no. 2, 29—38.

Nagegaan werd of er met de vaccins, welke op gelijke wijze uit beide stammen bereid
werden, verschil in preventieve werking zou bestaan.

Als proefdieren werden 30 caviae gebruikt, verdeeld in 5 groepen, waarvan 4 groepen
intracutaan geënt werden in de linker buikstreek en wel:

Na de enting werden de dieren gecontroleerd op verandering van lichaamsgewicht,
veranderingen aan de injectieplaats, zwelling der lymphklieren en had tuberculinatie
plaats.

Acht weken na deze immunisatie vond subcutane infectie plaats in de rechter ingui-
naalstreek met 0,001 mg bacteriën, afkomstig van een zwakke humane stam.

Tien weken na de infectie vond sectie plaats. Cultureel en histologisch onderzoek
van de rechter inguinale lymphklier, milt, longen, lever en nieren had plaats.

Het lichaamsgewicht onderging geen invloed ten gevolge van BCG-enting en in-
fectie met tuberkelbacteriën.

Wat de veranderingen aan de vaccinatie-entplaats betreft, traden bij I, II en IV
geringe roodheid en zwelling op welke na 5 weken weer verdwenen.

Bij III waren deze verschijnselen sterker en gingen dieper en bij enkele traden pustulae
en korstvorming op, die genazen na 7—8 weken. De lymphklier aan de zijde der vaccinatie
was alleen bij II, III en IV iets vergroot.

Vergroting van de lymphklier aan de infectiezijde trad bij alle groepen op, echter
het sterkst bij de controle. Bij groep I en III was de zwelling iets minder dan bij II en IV.

Ten gevolge van de BCG-vaccinatie trad bij groep III een sterkere allergie op dan
bij de overige.

Na de infectie met de virulente stam werd de allergie in het algemeen sterker dan
daarvoor, alleen groep III, die reeds sterkere allergie vertoond had, ondervond in dit
opzicht minder invloed van de besmetting.

Bij de contröledieren werden na de besmetting sterke positieve tuberculinaties ver-
kregen, sterker dan bij de gevaccineerde caviae. De macroscopische veranderingen bij
de contröledieren waren sterker dan bij de gevaccineerde, speciaal wat de longen
betreft. Lever en nieren waren bij alle groepen onveranderd.

De kweekproef verliep bij vele gevaccineerde dieren negatief. De positief verlopende
entingen vertoonden een gering aantal koloniën. Bij de controles waren alle positief
met vele koloniën. Ook de histologische veranderingen waren bij de contröledieren
sterker.

Uit de resultaten van het experiment zou komen vast te staan, dat de BCG-stam,
gekweekt op 5 % glycerine-gal-aardappel, een sterkere locale reactie veroorzaakt dan
die gekweekt op 5 % glycerine-bouillon-aardappel. Tevens zou de eerstgenoemde een
vroegere en sterkere allergie geven. Beide stammen werken preventief, maar er is geen
verschil in effect.

I. Likar, J. Kolaric und V. Ukropina, Serajewo, Jugoslawien: Die qualitatieve
Spektralanalyse der Hengstejakulate.

E. Bajez: Hilm-Kematen, N.-Ö.: Mast-und Sterilisationsversuche bei Schweinen mit
hohen Dosen östrogener Wirkstoffe.

Hogreve: Konstitutionstypbcdingte Tuberkulose-Resistenz als Grundlage für
züchterische Masznahmen in der Tuberkulosebekämpfung beim Rind.

Hartwigk: Die periodische Augenentzündung des Pferdes als Spätymptom der Lepto-
spirose.

Weidenmüller: Zur Kasuistik der infektiösen Bronchopneumonie des Rindes (soge-
nannte Wild- und Rinderseuche).

Martens: Der Rotlauf-Lebendimpfstoff H 7 und die Erfahrungen in der Praxis mit
statischer Auswertung des Jahres 1952.

Wolter: Der Milchmangel als MKS-Folge-erscheinung und seine homöopatische
Behandlung.

L. Pigoury et J. Charny: Le sérum antiréticulo-endothélical chez le Cheval et chez
le chien. Préparation, totrage, recherche expérimentale du mode d\'emploi optimum
indications et contre-indications.

A. Ferriot, J. Quentin et J. Robert: Vitamine B12 et Antibiotiques dans la nutrition
animale.

J. Jacquet et A. R. Prévôt: Le botulisme expérimental du cheval provoqué par la
toxine D. Symptômes, pathogénie, diagnostic, lésions.

R. Amiot: Le traitement de Schmidt-Evers dans la fièvre vitulaire et l\'éclampsie
humaine.

A. Rafyi et Mir Chamsy: Epizootie bovine de septicémie à Streptococcus zooepidemicus
en Iran, Etude bactériologique. Traitement.

O. Hofferber und P. Hutzschenreuter : Makroskopische und mikroskopische
Veränderungen am endokrinen System, an der Gebärmutter und am Euter von
Ziegen nach Injektion östrogener Substanzen.

J. Schulze: Meningitis purulenta beim Pferde. Ein Beitrag zum differentialdiagnos-
tischen Wert der Liquorpunktion.

Schebitz und F. Reiche: Über das Vorkommen der A. hyaloidea persistens bei Rind,
Schaf und Ziege.

F. Bühner: Die neue Injektionsspritze für Massenimpfungen, die Repetierspritze
„Modell Dr Bühner".

H. Lincoln Easterbrooks and W. N. Plastridge: Methadone, Scopolamine and
Nembutal Anesthesia in 15 Dogs.

McKercher, McGowan, Howarth, Saito: A preliminary Report on the Isolation
and Identification of the Bluetonguc virus from Sheep in California.

Barner, Oberst and Atkeson: The Use of Dead Strain 19 Vaccine to Differentiate
Vaccinal from Infection Titers of Brucellosis (Abortus) in Cows.

Mackel, Galton, Cowdery and Hardy: Terramycin in the Treatment of Salmonella
California Infection in Turkeys.

George F. Badame: The Use of a Cholinesterasc Inhibitor in Neuromuscular Dys-
functions of the Horse.

Aubrey B. Larsen and T. H. Verdaman : The Effect of Isonicotinic Acid Hydrazidc
on Mycobacterium Paratubcrculosis.

J. K. McGregor: Preliminary Observations on the Use of Certain Nitrofuran Com-
pounds in the Control of Enteropatitis (Blackhead) in Turkeys.

I. Ingetrokken wordt de beschikking van 17 September 1952, 110. 9102/91W, Afdeling
Wetgeving en Juridische Zaken/L, houdende maatregelen in verband met de varkens-
pest (Nederlandse Staatscourant 1952, 110. 181), laatstelijk gewijzigd bij de beschikking van
20 Maart 1953, no. 9710/91W, Afdeling Wetgeving en Juridische Zaken/L (Nederlandse
Staatscourant 1953, no. 56).

II. Deze beschikking treedt in werking met ingang van de dag, volgende op die
harcr bekendmaking in de Nederlandse Sstaatscourant.

Opgave van het aantal reactiedieren, aangeboden voor slachtpremie in tle
vierweekse periode van 22 Februari tot en met 21 Maart 1953.

Secretariaat: Dr W. A. de Haan, Lessinglaan 104, Utrecht. Tel. K 3400-11413,
Gironummer 511606 ten name van de Maatschappij v. Diergeneeskunde

Een vier-weekse cursus op het gebied van de bestrijding van veeziekten, waar-
aan ca 25 deskundigen uit Duitsland, Engeland, Frankrijk, Griekenland, Italië,
Yoegoslavië, Luxemburg, Oostenrijk, Portugal en vermoedelijk Turkije zullen deel-
nemen, wordt te \'s-Gravenhage gehouden in het Internationaal Academisch Instituut,
dat in het Palcis-Noordeinde is gevestigd. De opening zal op 18 Mei a.s. te 14.00
uur door de Minister van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening a.i., Z.E. Ir
C. Stal" worden verricht.

De cursisten worden door Mr J. Th. Bonnerman, Secretaris-Generaal van het
Ministerie van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening op Maandag 18 Mei,
te 17 30 uur in het Paleis-Noordeinde ontvangen.

Deze cursus is op uitnodiging van het Bureau voor Wederzijdse Veiligheid (MSA)
door Nederland georganiseerd en beoogt o.a. in Europees verband door een kracht-
dadige bestrijding van veeziekten, de opbrengst van dierlijke producten als vlees,
melk en zuivelproducten en eieren te vergroten alsmede de volksgezondheid — men
denke o.a. aan rundertuberculose — te bevorderen. Nederland heeft bij deze orga-
nisatie de primeur gekregen van een nieuw initiatief, door het MSA genomen in
het kader van de technische hulpverlening. Het MSA stelt zich namelijk voor, met
het organiseren van dergelijke cursussen eenzelfde resultaat te verkrijgen als bij de
uitzending voor studie van Europese deskundigen naar Amerika.

Verschillende Nederlanders van naam op het gebied van diergeneeskunde en
volksgezondheid zullen alle specifieke onderwerpen van de Europese cursus op het
gebied van de bestrijding van veeziekten inleiden. Aan de orde worden gesteld
onderwerpen als de voorkóming en bestrijding van mond- en klauwzeer, pseudo-
vogclpest, varkenspest, runder-t.b.c., besmettelijk verwerpen; de organisatie van
internationaal gecoördineerde bestrijdingsprogramma\'s; de taak van de georganiseerde
landbouw bij dierziektenbestrijding; onderwijs en voorlichting terzake aan de boeren;
overheidsmaatregelen voor het transport van en de handel in vlees en levend vee
en voor het slachten; vleeskeuring; marktinspectie; melkcontröle; het gevaar en de
maatregelen daartegen van overbrenging van besmettelijke veeziekten op mensen, enz.

Ten dele draagt de cursus het karakter van een excursie. Bezoeken zullen worden
gebracht o.a. aan de Rijksseruminrichting te Rotterdam, het Staatsvecartsenijkundig
Onderzoekingsinstituut te Amsterdam, de Veeartsenijkundige faculteit van de Rijks-
universiteit te Utrecht, de Provinciale Gezondheidsdiensten voor Dieren te Leeuwarden
en Boxtel, het K.I.-station in Meppel en verschillende bedrijven van boeren en
vleeswarenproducenten en een fabriek van antibiotica en hormoonpreparaten.

Op 12 Juni wordt de cursus beëindigd. De organisatie en de wetenschappelijke
leiding zijn in handen van de Heer J. M. van den Born, Inspecteur van de Vee-
artsenijkundige Dienst, de coördinatie tussen deze cursus en andere cursussen van
gelijke opzet, berust bij de Heer Ir J. M. A. Penders, Inspecteur van de Land-
bouwvoorlichting.

Professor Dr D. A. de Jong-Stichting. Verslag over de werkzaamheden
en de toestand over 1952.

In de jaarvergadering, gehouden 3 Mei, werd het door de penningmeester uitge-
bracht verslag over 1952 goedgekeurd en hem décharge verleend van zijn beheer.

Na een van de Stichting uitgegane oproeping werden twee subsidies toegekend,
t.w.: a. aan DrJ. Groen en b. aan Dr Th. G. van Rijssel en Dr O. Mühlbock voor
door derden te verrichten onderzoekingen resp. naar de factoren, die bij de kalium-

stofwisseling van invloed zijn, en naar de pathologische afwijkingen, die bij het aan het
Nederlandsch Kanker Instituut aanwezige dierenmateriaal in de nieren zijn waar-
genomen.

Van de hand van Mej. Dr A. M. Kerkhof verscheen de publicatie — tevens proef-
schrift — „De Morphogenese van de Tractus uro-genitalis onder invloed van Testeron
propionaat", aan de bewerking waarvan de Stichting steun had verleend.

In totaal werd het bedrag van f 1580,16 aan subsidies uitgekeerd; door koersstijging
werd een gedeelte van het in vorige jaren geleden verlies op de boekwaarde der effecten
ingehaald.

In de samenstelling van het bestuur kwam, door de herbenoeming van de voorzitter,
Prof. P. Nieuwenhuijse, geen verandering. Het secretariaat berust bij Dr H. J. van
Nederveen, Neuhuyskade 61, \'s-Gravenhage.

Onder leiding van Prof. Dr F. van Heek en Prof. Dr Sj. Groenman, hoogleraren
in de sociologie resp. te Leiden en Utrecht, stelt het Instituut voor Sociaal Onderzoek
van het Nederlandse Volk een onderzoek in naar de verticale sociale mobiliteit, d.w.z.
het stijgen en dalen op de maatschappelijke ladder. Tot het studieveld behoren, de
academische vrije beroepen, dus ook het beroep van practiserend dierenarts.

De voornaamste gegevens waarover zij de beschikking moeten hebben, wil dit
onderzoek slagen, betreffen de eventueel vroeger uitgeoefende beroepen van de
practiserende dierenartsen, zijn opleiding, ev. kerkgenootschap, geboortejaar en -plaats,
het beroep van zijn vader, grootvader en^rbroers, de vraag of hij al of niet met behulp
van een beurs gestudeerd heeft, of hij de praktijk overgenomen heeft of zelf begonnen is.
Officieel is van deze dingen niets bekend, hetgeen niemand verbazen zal, die weet,
dat over het verschijnsel van het stijgen en dalen op de maatschappelijke ladder nog
maar zeer weinig bekend is; het een hangt trouwens met het ander samen.

Om deze gegevens te verzamelen rest de onderzoekers nu niets anders dan het en-
quêteformulier. Omdat het de enige discrete manier is — naam en adres behoeven
niet vermeld te worden — wagen zij het er op hoewel zij weten, dat het invullen van
formulieren stellig geen hartstocht van ons is en voor de mensen uit de vrije beroepen
zelfs een plaag, omdat zij veelal geen apparaat hebben om het te laten doen.

Wanneer U niettemin wordt opgewekt om het enquêteformulier toch in te vullen,
is dat vanwege de grote wetenschappelijke waarde van dit onderzoek, waarvoor in het
buitenland, met name in de Verenigde Staten en Engeland, grote belangstelling bestaat.

Laten wij ons als Nederlandse dierenartsen door onvoldoende medewerking niet
kenmerken als mensen, die buiten hun eigen vak zich niet bekommeren om de weten-
schappelijke research, die geen kliniek of laboratorium ter beschikking heeft.

De enquête wordt steekproefgewijze gehouden in zulk een aantal, dat de gegevens
massaal verwerkt kunnen worden. De individuele gevallen zijn derhalve in de massa
niet meer te herkennen. Doordat naam en adres niet vermeld behoeven te worden is
er geen andere mogelijkheid van rappel dan, zo nodig een herinnering in een volgende
aflevering van het Tijdschrift.

Helaas komt het van tijd tot tijd voor,"dat afleveringen\' van het Tijdschrift als
onbestelbaar worden geretourneerd, doordat de adressermachirie niet geheel naar wens
heeft gefunctioneerd.

Collegae, die een aflevering niet op de gebruikelijke tijd in huis hebben, kunnen deze
alsnog aanvragen bij het secretariaat van de Redactie.

Het Hoofdbestuur heeft collega G. H. G. Lindenhovius, J. M. Kemperstraat 6,
Utrecht, aangenomen als lid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Door het Hoofdbestuur worden de volgende collegae voor het lidmaatschap van
de Maatschappij voor Diergeneeskunde voorgedragen:

Het Hoofdbestuur heeft de volgende diergeneeskundige candidaten aangenomen
als candidaatlid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde:

Bok, A. M. F. de, te I^mmeloord (N.O.P.) naar Lange Dreef 23, aldaar, tel. 274
(privé), gr. 597725- (ingelast op pag. 71)

Eikelenboom, L., te Uithoorn, kengetal bij telefoonnummer te wijzigen in K. 2975.

Laoeweg, L., van evacuatie-adres terug naar oorspronkelijk woonadres te Heenvliet,
Kerkweg 99. (pag. 92)

Westendorp, J. F., van Dedemsvaart naar IJzendijke, Minnepoortstraat 6, tel. 24,
gr. 276752. (pag. 113)

Hogen Esch, J. IL, te Zuidlaren, tot tijdelijk Rijkskeurmecster in bijzondere dienst
bij de Veeartsenijkundige Dienst. (pag. 86)

Bosch, D. H. van den, te Lunteren, eervol, met ingang van 1 Maart 1953, als plaats-
vervangend Inspecteur van de Volksgezondheid bij de dienst, welke in het bijzonder .is
belast met het toezicht op de naleving van de Vleeskeuringswet, S. 1919, No. 524.

Bakker, Dr Tj., te Watford (Engeland), als Officier in de Orde van Oranje Nassau.

Verkrijgbaar in druppeljlacons a 10 cm\'

Goedgekeurd door de
Veeartsenijkundige Dienst.

Bereid onder toezicht van V\'"
Prof. Dr L. de BLIECK

\'n Uitkomst voor spreekkamer en
woning! Sedert jaren in geregeld
gebruik bij tal van Dierenartsen in
Nederland. Bussen a f 3 — franco huis.
Bij 3 bussen tegelijk: 15% korting

Eventueel genegen tot ruiling met middelmatige runder-
practijk in Centrum des lands.

Brieven onder No. 23, Maatschappij v. Diergeneeskunde,
Lessinglaan 104. Utrecht.

tot de hierna afgedrukte Voordracht van
Prof. G. F. VAN OIJEN door de Veterinaire
Hoofdinspecteur van de Volksgezondheid
E. J. A. A. QUAEDVLIEG.

In zijn kwaliteit van Veterinaire Hoofdinspecteur van de Volksgezond-
heid rekent de Heer Quaedvlieg het zich tot een groot genoegen om
allen, die hier aanwezig zijn op deze dag, waarop Prof. van Oijen de
welwillendheid heeft een onderwerp aan te snijden, hetwelk veler belang-
stelling heeft, van harte welkom te heten.

Spreker vindt het een bijzonder genoegen een welkom te mogen toe-
roepen aan Prof. Dr Muntendam, Staatssecretaris van Volksgezondheid,
die opnieuw blijk geeft van zijn belangstelling voor het veterinaire werk.
Vooral dat de Staatssecretaris als medicus van zijn interesse getuigt,
treft des te meer.

Evenzeer \'geldt een hartelijk welkom voor Dr Putto, vertegenwoor-
digende de Tuberculose-studiecommissie, en spreker vertrouwt, dat óók
voor diens sector de voordracht van enig nut kan zijn.

Verder is het spreker een vreugde, de vertegenwoordigers te kunnen
begroeten van de Maatschappij voor Diergeneeskunde, de groep van deze
maatschappij „Directeuren van vleeskeuringsdiensten" en van de Ver-
eniging van Directeuren van gemeentelijke slachthuizen in Nederland.

Het stemt spreker tot voldoening, dat men in zo\'n groten getale aan zijn
uitnodiging gehoor heeft willen geven en daaruit mag misschien ge-
destilleerd worden, dat het onderwerp, hetwelk door Prof. van Oijen
aanstonds aan de orde zal worden gesteld, in ruime mate de aandacht
geniet. Destijds ontving spreker van de Veterinaire Inspecteur van de
Volksgezondheid in het ambtsgebied Groningen-Drenthe de mededeling,
dat in een vergadering van de vereniging van keuringsveeartsen in
Groningen-Drenthe collega Bruins een lezing had gehouden over de
keuring van slachtdieren, lijdende aan tuberculose, en in welk feit spreker
voldoende aanleiding vond, op de onderhavige kwestie dieper in te gaan
en om welke reden de nadere visie werd gevraagd van Prof. van Oijen,
de groep van de Maatschappij voor Diergeneeskunde „Directeuren van
vleeskeuringsdiensten" en van de Vereniging van Directeuren van ge-
meentelijke slachthuizen in Nederland. De deswege ontvangen berichten
waren niet volkomen gelijkluidend en zo werd de gedachte geboren om
de materie op bredere schaal te doen beoordelen, zodat spreker hoopt,
dat, middels deze bijeenkomst, zal blijken of er al dan géén behoefte
bestaat aan een nieuwe wijziging van de ministeriële beschikking van
28 Juni 1939, Sc. No. 127, behelzende het zogenaamde keuringsregulatief.

Alvorens nu het woord te geven aan Prof. van Oijen, is het spreker
een dringende behoefte, Prof. van Oijen met een bijzonder woord in ons
midden te verwelkomen en hem reeds thans warme dank te brengen voor
de spontane bereidheid, zich zoveel inspanning te hebben willen ge-
troosten om deze voordracht mogelijk te maken.

Immers, de keuringsveearts wordt op dat ogenblik de macht gegeven,
te beschikken over het eigendom van een ander. Hij mag van deze macht
alleen dan een zodanig gebruik maken, dat het te keuren dier wordt
onttrokken aan de bestemming, die de eigenaar daaraan wenst te geven,
wanneer daarvoor gegronde redenen aanwezig zijn. Het zonder voldoende
grond beschikken over het eigendom van derden is één der ernstigste
misdaden, die men zich voor een ambtenaar denken kan.

Het doel van de vleeskeuring is, zoals dit in de considerans van de
Vleeskeuringswet 1919 S. No. 524 zo treffend wordt gezegd, ,,het vlees
dat schadelijk is voor de volksgezondheid te weren". Hier wordt ons
nadrukkelijk de eis gesteld: al die gevallen te onderkennen, waarbij door
het nuttigen van vlees schade kan ontstaan aan de gezondheid der ge-
bruikers. Ik mag er U hier aan herinneren, dat men bij de uitvoering
van deze wet de doelstelling veel wijder heeft genomen en ook al datgene
uit de gewone handel tracht te weren, dat ondeugdelijk genoemd moet
worden, terwijl daarbij allerminst gevaar voor de volksgezondheid bestaat. Men
is zelfs zover gegaan, dat men het vlees van dieren, die naar het algemeen
oordeel tot een zeer slechte handelsqualiteit worden gerekend, uit het
verkeer verwijdert en de daaruit na destructie vervaardigde stoffen voor
andere doeleinden bezigt. Ik heb hier het oog op de sterk vermagerde dieren,
waarbij geen of geen belangrijke ziekteverschijnselen aanwezig zijn. Men
heeft hier te doen met een vorm van „marktordening", waarbij slechts
een zeer verwijderd verband met de bescherming van de volksgezondheid
bestaat. Men bedenke daarbij, dat er over de gehele wereld thans een
ernstig tekort bestaat aan als voedsel voor de mens te gebruiken dierlijk
eiwit en dat het verkrijgbare quantum daarvan om redenen, waarop ik
kortheidshalve hier niet kan ingaan, naar mijn oordeel in belangrijke mate
de vitaliteit beheerst van de bevolking. Het is dus onze moeilijke taak,
zoveel mogelijk van dit voedsel voor de bevolking te behouden. Het niet
noodzakelijk voorwaardelijk goedkeuren of afkeuren van dieren vormt een
post, waarmede de uit de normale vleeshandel te betrekken hoeveelheid
vlees wordt verminderd; een post, die prijsstijgend en daardoor ver-

Voordracht, gehouden in een door de Veterinaire Hoofdinspecteur van de Volks-
gezondheid te Utrecht belegde bijeenkomst op 14 Februari 1953.

minderend op het gebruik werkt. Ook hierdoor kan in zekere zin schade
aan de volksgezondheid worden toegebracht.

„Het is bij het keuren van slachtdieren niet de kunst, zoveel mogelijk
„af te keuren, doch wel om met volledige handhaving van de doelstellingen
„der wet zoveel mogelijk vlees als voedsel in het vrije verkeer toe te laten".

Er is met het oog op de beide bovengenoemde, begrenzende axioma\'s
inderdaad aanleiding, de hier te lande vigerende bepalingen omtrent het
beoordelen van slachtdieren met tuberculose andermaal aan een kritisch
onderzoek te onderwerpen. Er blijkt onder de Nederlandse deskundigen
geen eenstemmigheid over hun doeltreffendheid te bestaan en van Duitse
zijde zijn in de laatste jaren enkele publicaties verschenen, waaruit bij
oppervlakkige lezing de gevolgtrekking gemaakt zou kunnen worden, dat
ook deze Nederlandse bepalingen misschien aanvulling of wijziging zouden
behoeven.

Het is niet de eerste maal, dat ik over dit onderwerp het woord tot de
op dit terrein practisch werkzame collegae richt. Reeds 25 jaren geleden,
in 1928 1) gaf ik een overzicht van dit gehele gebied. U zult mij wel ver-
oorloven, dat ik mij in het volgende beperk tot de voorschriften over de
beoordeling van gehele slachtdieren en in het algemeen de bepalingen over
de beoordeling van locale vormen van tuberculose buiten beschouwing laat.

Welnu, 25 jaar geleden was onze kennis op dit terrein nog zeer beperkt.
Wij wisten, dat er slachtdieren zijn (vergelijk Swierstra 1906 2) ),
waarbij in de onveranderde delen tuberkelbacillen aanwezig zijn, maar de
kentekenen, om deze feilloos op te sporen, waren nog maar zeer onvoldoende
bekend. Ik kon mijn betoog dan ook slechts besluiten door het stellen
van de volgende vragen:

A. Wie wil, hetzij nu of later, een critisch overzicht geven van de be-
tekenis der verschillende thans geldende criteria, die voor de aan-
wezigheid van een recente bloedinfectie worden aangevoerd?

B. Wie wil nader nagaan, aan welke organen de voorkeur gegeven moet
worden voor het vaststellen van deze recente bloedinfectie?

Mijn oproep was niet te vergeefs. Mijn tegenwoordige, zeer gewaar-
deerde medewerker Dr Willems stelde, mede steunende op de onder-
zoekingen over het kweken van tuberkelbacillen, uitgevoerd door
Dr van Woerden 3) (1932), vast, dat het toenmalige, naast andere criteria
gebruikte kenmerk, het aanwezig zijn van grote, verweekte haarden, ondeug-
delijk was. Bij zulke dieren werden geen tuberkelbacillen in het onver-
anderde vlees gevonden. Deze conclusie werd later o.a. door de onder-
zoekingen van Nieberle 4) bevestigd.

Nadat Ci .arenburg 5) in 1928 op dit terrein met negatief resultaat
een uitvoerig onderzoek had verricht, bestudeerde Van Endt 6) (1935)
de betekenis van de aanwezigheid van jonge miliaire haarden in de nier, een
waarneming, die tot die tijd als een der meest doeltreffende criteria bij
het beoordelen van tuberculeuze slachtdieren gold. Van Endt betrok niet
alleen de dierproef en de kweekmethode in zijn onderzoek van vlees en
vleeslymphklieren, maar paste ook het microscopisch onderzoek van nier,

vlees, vleeslymphklieren, milt en lever toe. De betekenis van zijn werk
ligt in het vaststellen van uiterst jonge tuberculeuze vormsels, die met het
ongewapende oog niet kunnen worden waargenomen in enige van de
genoemde delen en in het opmerken van zogenaamde „losliggende"
tuberkelbacillen in deze weefsels. Dit zijn kennelijk zuurvaste bacillen,
die, zonder dat enige weefselreactie bemerkbaar is, zich tussen de cellen
bevinden. Later zouden deze waarnemingen in Duitsland door Nieberle 7)
en in ons land door Reitsma 8) bevestigd worden.

Van Endt verwierf zich op deze wijze als het ware een moment-opname
van de aanwezigheid van tuberkelbacillen in verscheidene onveranderde
delen van het tuberculeuze slachtdier. Hij besluit:

„Het criterium „miliaire haarden in de nieren" voerde ons in tweederde
„der onderzochte gevallen zodanige moment-opname van de tuberkel-
bacillen-verspreiding van de bloedbaan voor ogen, dat wij een recente
„besmetting der arteriële bloedbaan in die gevallen aanwezig mochten
achten".

Het zo objectief mogelijk vaststellen van de aanwezigheid van tuberkel-
bacillen in macroscopisch onveranderde weefsels was op dat ogenblik
(1935) dringend nodig. Immers, kort te voren (1932—\'33) had M. Müller
(München) de stelling opgeworpen, dat het steriliseren van vlees van tuberculeuze
dieren helemaal niet nodig was. Het moest als „minderwertig" in verse staat
op de vrijbank verkocht worden. M. betoogde, dat door het voorschrijven
van sterilisatie de belangen der „Fleischproduzenten" onnodig werden
geschaad en dat dit ontoelaatbaar was. Zijn streven vloeide in belangrijke
mate voort uit politieke leerstellingen van de Nationaal Socialistische partij
en hij publiceerde deze mening naar aanleiding van een artikel van mijn
hancl in de Deutsche Schlachthof-Zeitung 10) (1935), waarin ik de
noodzakelijkheid van de sterilisatie in bijzondere gevallen van tuberculose
bij slachtdieren aan de hand van de te Utrecht genomen proeven in het
licht stelde. In een in 1936 in Berlijn gehouden voordracht 11) had ik de
gelegenheid, de juist in October 1936 bekend geworden inzichten van
Nieberle 12) en Meyn 13) in verband te brengen met de resultaten van
de onderzoekingen van Van Endt. Waren wij in Utrecht op empirische
gronden uitgegaan van het waarnemen van miliaire tuberkels in de nier,
Nieberle had de studie der pathogenese van de tuberculose bij onze
slachtdieren als uitgangspunt gekozen. Hij overzag dus een groter veld,
maar beide onderzoekingen leidden tot de conclusie, dat er inderdaad
gevallen van tuberculose bij de slachtdieren zijn, waarbij in de onver-
anderde weefsels en met name in de musculatuur (het vlees) tuberkel-
bacillen aanwezig zijn. Ik sprak te Berlijn de hoop uit, dat er ten dienste
van de praktijk der keuring een synthese te vinden zou zijn van de van
beide zijden aangevoerde kenmerken, waaraan deze gevallen te herkennen
zouden zijn. Op grond van mondeling en schriftelijk overleg kwam dan
ook het gemeenschappelijk rapport van Nieberle en mij over dit onder-
werp voor het XHIe Internationale Veeartsenijkundige Congres te Zürich
tot stand (1938) 14). Daarin werd het voorschrift van sterilisatie in bij-
zondere gevallen van tuberculose gehandhaafd voor die slachtdieren,
waarbij in de onveranderde delen tuberkelbacillen aanwezig geacht
moeten Worden. Voorgesteld werd, dat dit zou geschieden:

a. bij de duidelijke ineenstortingsgevallen, zoals deze door Nieberle in
het boven aangehaalde artikel en later in zijn boek ,,Tuberkulose und
Fleischhygiene" nauwkeurig zijn beschreven;

b. bij algemene acute miliair tuberculose van de long, zijnde eigenlijk
een bijzondere vorm van deze ineenstortingsvormen;

c. in gevallen waarin — ook wanneer de kenmerken der ineenstortings-
gevallen niet duidelijk aanwezig zijn - miliaire haarden in de nieren
en/of vleeslymphklieren opgemerkt worden.

Het is dus zeer duidelijk de bedoeling, de veel meer omvattende ken-
merken der „ineenstortingsgevallen" op de eerste plaats als grondslag voor
de sterilisatie in het licht te stellen, doch daarnevens het bijzondere cri-
terium van de aanwezigheid der miliaire haarden in de nier niet te
veronachtzamen.

Maar eerst moest er ter vergadering in Zürich overeenstemming bereikt
worden over de vraag of sterilisatie, dan wel verkoop in verse staat onder
toezicht zou worden toegepast. Müller was met een enorme aanhang
ter vergadering verschenen en in een zeer spannende zitting heb ik
infiltratie van nationaal socialistische denkbeelden in de grondslagen der
keuringsbeslissingen in een drietalig debat van de hand gewezen. Mede
aan het beleid van de Deense voorzitter was het te danken, dat de ver-
gadering geen afwijzend oordeel over de noodzakelijkheid van sterilisatie
uitsprak. Een eindbeslissing werd niet genomen. De zaak werd aan het
wetenschappelijk oordeel der deskundigen in de diverse landen overgelaten.

Doch wel hadden deze onderzoekingen en besprekingen voor Nederland
nut afgeworpen. Toen bij een voorgenomen wijziging van het „Keurings-
regulatief" in 1938 de vraag gesteld werd, hoe de bepalingen omtrent de
beoordeling van slachtdieren met tuberculose in het licht der nieuwere
inzichten moesten luiden, kon, ter zake van cle beoordeling van gehele
dieren, de thans geldende redactie worden voorgesteld.

afgekeurd indien ernstige afwijkingen in de skeletspieren, in het deze
omgevende bindweefsel of in het vetweefsel (o.a. sterke hydraemie, sterke
vermagering) aanwezig zijn;

voorwaardelijk goedgekeurd indien de skeletspieren geacht moeten worden
tuberkelbacillen te bevatten.

Het kwam er nu nog maar op neer een omschrijving te geven van de
gevallen, waarin dit laatste moest worden aangenomen. Dit is op dit
ogenblik als volgt geformuleerd:

Opmerking I. De skeletspieren worden geacht tuberkelbacillen te be-
vatten indien word(t)(en) aangetroffen:

a. acute miliaire tuberkels in één of meer organen, welke daarin tengevolge
van haematogene verspreiding van tuberkelbacillen zijn ontstaan
(o.a. nieren, vleeslymphklieren of meningen);

c. exsudatieve (kazige) tuberculose van één of meer organen (o.a. longen,
nier, uterus, serosae), gekenmerkt door grijze infiltratie en haemor-
rhagische plaatsen in het tuberculeus veranderde weefsel en waarbij men
bovendien aan de bij de organen behorende lymphklieren opmerkt:

Ik laat de bepalingen van de 2e opmerking thans buiten beschouwing,
doch stel vast, dat de reeds in 1939 hier te lande geldende bepalingen
omtrent het beoordelen van slachtdieren met uitgebreide vormen van
tuberculose een ernstige poging bevatten om overeenstemming te bereiken
met de toen bekende inzichten omtrent de pathogenese der tuberculose,
in het bijzonder bij het rund. Toen dan ook in 1940 na de bezetting de
Duitser Pschorr ons zou leren hoe het moest, werd hij met stomheid
geslagen, toen hij bemerkte, dat hier reeds een verder stadium was bereikt,
dan op dat ogenblik in zijn land geldende was.

Maar de tijd gaat snel. Het zou niet verwonderlijk zijn, wanneer nu
zou blijken, dat de poging van 1938 niet volledig geslaagd was. Men heeft
tegen de, in hoofdzaak op de onderzoekingen van Nieberle en anderen
berustende bepalingen, van verschillende zijden bezwaren ingebracht.
Ik heb in het met collega Reitsma samengestelde boek ,,Vlees en vlees-
keuring" 15) een analyse van laatstgenoemde onderzoekingen gegeven en
daarbij aangetoond, dat zelfs de proeven van M. Müller bovengenoemd,
een treffend bewijs voor de juistheid van deze inzichten hebben geleverd.
Ik meen deze beschouwingen hier bekend te mogen vooronderstellen.

I. Meijn, de oorspronkelijke medewerker van Nieberle, publiceerde
in 1951 16) een samenvatting van verschillende onderzoekingen, waaruit
zou zijn gebleken, dat bij een aantal andere gevallen van tuberculose bij
slachtdieren, dan die, welke aan de hand van de door Nieberle vermelde
criteria worden aangewezen, tuberkelbacillen in de onveranderde delen
aanwezig zouden zijn. Leest men deze publicatie nauwkeurig, dan blijkt,
dat Meijn meent, dat Nieberle de aanwezigheid van tuberkelbacillen
in het onveranderde vlees alleen zou aannemen ,,beim vorliegen der aküten
haematogenen Miliartuberkulose". Heel het instructieve betoog over de
kenmerkende patholoog anatomische beelden bij de z.g. „Niederbruchs-
falle" (exsudatieve haemorrhagische veranderingen in diverse organen,
straalsgewijze verkazing in de lymphklieren, algemene acute miliair
tuberculose van de long), waarbij Nieberle de aanwezigheid van tuberkel-
bacillen in het onveranderde vlees in de eerste plaats verwacht, is aan
Meijn\'s geest voorbij gegaan. Hij vergeet, dat Nieberle juist betoogde,
dat er bij deze dieren tuberkelbacillen in de onveranderde delen aanwezig
zijn, zonder dat er enig spoor van haematogene tuberkels, bijv. in de nier,
te bespeuren is.

Meijn heeft de toepassing van het werk van Nieberle bij de praktische
vleeskeuring niet begrepen en dientengevolge onjuiste critiek daarop
uitgeoefend.

Gaat men met dit inzicht voor ogen het werk van Meijn\'s medewerkers
nauwkeurig na, dan blijkt, dat zij van het brede Nieberle\'sc inzicht al

evenmin iets begrepen hebben. Zo leest men in de dissertatie van
Schaal (1951) 17):

„Ueber den pathologisch-anatomischen Befund der Schlachtrinder von
„denen die Proben stammen kann allgemein gesagt werden, dasz in allen
„Fällen Tuberkuloseformen in fortgeschrittenem Zustande vorlagen. In
„einem groszen Teil der Fälle handelte es sich um verkäsende Pneumonien,
„Serosentuberkulose, sowie um Mastitis und Metritis caseosa".

Nota bene, al deze vormen, in het bijzonder de beide laatstgenoemde,
worden juist door Nieberle aangewezen als zodanige waarbij, indien
zij tot het exsudatieve type behoren, tuberkelbacillen in het vlees te
verwachten zijn. Het behoeft dan ook niets te verwonderen, dat door
Schaal bij cultureel onderzoek in 56 % der gevallen tuberkelbacillen uit
het vlees werden gekweekt. Het is alleen te betreuren, dat door gebrek
aan gegevens een nadere analyse van geval voor geval niet mogelijk is.
Doch dit onderzoek mag allerminst als bewijs voor de onvolkomenheid of
onjuistheid der door Nieberle ontworpen regels worden aangevoerd.

Soortgelijke opmerkingen kan men maken over het tweede onder leiding
van Meijn vervaardigde proefschrift, t.w. dat van Rentsch (1951) 18).
Bij 40 dieren werden de dwarsgestreepte- en de hartmuskulatuur door
cultureel onderzoek op de aanwezigheid van tuberkelbacillen onderzocht.
Daarbij werd als controle op de gebruikte voedingsbodems ook steeds uit
een tuberculeus veranderde vleeslymphklier geënt. Dat deze entingen alle positief
uitvielen, behoeft geen verbazing te wekken. Het onderzoek van vlees
was in 10 gevallen en van de hartspier ook in 10 gevallen positief. Daarbij
is er één, waarin alleen het vlees, en zijn er twee andere waarin alleen de
hartspier tuberkelbacillen bleek te bevatten. Dus werden in het geheel in
12 gevallen tuberkelbacillen uit onveranderde delen gekweekt. Hierbij
zijn er echter zeven, waarbij miliaire haarden in de nieren zijn aangetroffen.
Hier is dus volledige overeenstemming met de aanwijzingen van Nieberle.
(Zie Tabel I blz.\' 466).

Bij de vijf resterende vindt men als daarbij aangetroffen patholoog-
anatomische veranderingen, genoemd: „ausgedehnte Serosentuberkulose", ter-
wijl voorts blijkt, dat in al deze gevallen van zeer uitgebreide tuberculose
gesproken moet worden. (Zie Tabel II blz. 467). Voor zover is na te gaan,
heeft de schrijver er zich niet van te voren van overtuigd, dat hier geen enkele
der andere door Nieberle gestelde kenmerken aanwezig was. Integendeel,
men krijgt de indruk, dat hier juist zogenaamde „ineenstortingsgevallen"
in het geding zijn.

De onderzoekingen van Rentsch mogen m.i. allerminst aangehaald
worden ten bewijze, dat de Nieberle\'sc criteria onvoldoende zijn om de
gevallen, waarin het vlees tuberkelbacillen bevat, op te sporen.

Nu moet erkend, dat Nieberle wel heeft bijgedragen tot het ontstaan
van de bij Meijn hierboven geschetste eenzijdige opvatting, omdat
Nieberle onder „akute haematogene Miliartuberkulose" niet alleen die gevallen
verstaat, waarbij met name in de nieren miliaire haarden worden gezien,
maar ook de beide ,,Unterformen der Spät-generalisation", t.w.:

Het is nu merkwaardig dat, terwijl bij Meijn c.s. nog zoveel verwarring
des geestes heerst, in de thans geldende Duitse voorschriften volledig met
de brede toepassing der Nieberle\'sc opvatting rekening wordt gehouden.

Daar wordt het vlees „bedingt tauglich" verklaard, waarbij sterilisatie
verplicht is in de volgende gevallen 19):

„Tuberkulose mit den Erscheinungen der akuten hämatogenen Miliar-
,,tuberkulöse oder besondere Tuberkuloseformen bei denen erfahrungsgemäsz im
„Fleisch häufig Tuberkelbazillen vorhanden sind, wenn eine vollständige Ab-
„magerung des Tieres nicht vorliegt."

„Die akute hämatogene Miliartuberkulose is daran zu erkennen, dasz
„die Organe, insbesondere die häufig emphysematische Lunge oder die

„Nieren mehr oder weniger dicht mit frischen miliaren Herden durch-
setzt sind".

„Tuberkuloseformen, bei denen erfahrungsgemäsz im Fleisch häufig
„Tuberkelbazillen gefunden werden, sind besonders beim Rind als vor-
fanden anzusehen, wenn rasch um sich greifende Organtuberkulose,
„frische herdförmig verkäsende Lungentuberkulose, galloppierende acinöse
„Lungentuberkulose, frische diffus verkäsende Tuberkulose der serösen Häute,
„des Euters, der Gebärmutter, der Nieren, vorliegt. Ein gemeinsames Kenn-
zeichen der frisch verkäsenden Tuberkuloseformen liegt in der Neigung
„zur trockenen, mit Blutpunkten durchsetzten Verkäsung in den Organen
„und in der verschieden stark entwickelten, frisch infiltrierend-verkäsenden
„Erkrankung der zugehörigen, meist vergröszerten Lymphknoten".

Beschouwen wij thans de Nederlandse voorschriften, ter zake. Hierin
is met het brede standpunt der Nieberle\'sc opvattingen in belangrijke
mate rekening gehouden, al wordt de aandacht eerst op het criterium
„miliaire tuberkels" gevestigd. Misschien is de eis, dat behalve uitgebreide
exsudatieve tuberculose tevens hetzij zwelling of straalsgewijze verkazing
der lymphklieren aanwezig moet zijn, te streng geformuleerd. Men zal
zonder twijfel gerechtigd zijn tot sterilisatie te besluiten, wanneer bij
uitgebreide exsudatieve tuberculose deze laatste criteria zouden ontbreken
en, omgekeerd, ook wanneer het exsudatieve type der aangetroffen ver-
anderingen niet volledig duidelijk is, maar wel vochtige zwelling of straals-
gewijze verkazing van lymphklieren wordt opgemerkt.

Laten wij dus goed vaststellen, het is voor het vellen van de beslissing tot
sterilisatie volstrekt niet nodig, dat er macroscopisch miliaire haarden (bijv. in de
nieren) gezien worden. Dit moet evenzeer geschieden in andere gevallen,
waarin één der door Nieberle omschreven ,,ineenstortingsgevallen" aan-
wezig is. Elk Nederlands dierenarts, die op goede gronden van oordeel is,
dat hij met zulk een geval te doen heeft, kan dus met een gerust hart tot
sterilisatie bevelen.

In de kring der Nederlandse deskundigen is echter een ander
bezwaar geopperd. Er komen slachtdieren voor, die in goede voedings-
toestand verkeren, met vrij uitgebreide tuberculose in diverse organen en met droge
serosa-tuberculose. Daarnevens ziet men andere met soortgelijke afwijkingen
doch waarbij tevens vermagering of een lichte oedemateuze toestand van
het vlees is waar te nemen. Het is te begrijpen, dat men, waar geen ken-
merken voor sterilisatie aanwezig zijn, toch aarzelt de onveranderde delen
in de eerst bedoelde gevallen volledig goed te keuren en voor de laatst-
genoemde krachtens Art. i, Groep C, Paragraaf 3 van het Keurings-
regulatief voorwaardelijke goedkeuring ter verkoop in het klein onder
toezicht voor te schrijven. In beide gevallen wordt vers vlees in handen
van consumenten gebracht en ik kan mij denken dat iemand de twijfel
zou bekruipen of zich daarin tuberkelbacillen zouden bevinden. In het
met collega Reitsma samengestelde werk hebben wij dan ook in deel II
op blz. 73 de noodzakelijkheid betoogd om daarover een nader onderzoek
in te stellen.

Collega De Graaf en zijn medewerkers waren zo vriendelijk, mij tot
dit doel materiaal te verschaffen van 12 daartoe in aanmerking komende
gevallen. Bij geen dezer was er sprake van enige aanduiding, die volgens
de bestaande voorschriften tot sterilisatie zou nopen. Van een tweetal,
welke dieren in goede voedingstoestand verkeerden, werden na verwijdering
der vrij uitgebreide tuberculeuze delen, de onveranderde delen goedgekeurd.
Bij de anderen met tuberculeuze processen van verschillende omvang was
er wegens aan het vlees waarneembare geringe afwijkingen in consistentie
en vochtgehalte aanleiding om tot verkoop in het klein te besluiten.

In beginsel werd de door A. Meijn aangegeven methode gevolgd be-
schreven in het onder No. 16 aangehaalde artikel in de Deutsche Tier-

ärztliche Wochenschrift, Jaargang 1951. Bij voorkeur werd daarvoor een
stuk vlees van één k anderhalf kg uit de zware spieren van het bovendeel
van de achtervoet genomen, een enkele maal moesten wij volstaan met
van een andere plaats van het slachtdier genomen kleiner spierstuk.

Het bovenvlak en de vier zijkanten van het stuk vlees werden met een
hete vlam uit een bunsenbrander sterk geschroeid, totdat een lichtbruine
korst was ontstaan. Daarna werd de bovenste schijf ter dikte van één ä twee
centimeter tot bijna aan één zijkant met een groot steriel mes afgesneden
en daarna omgeklapt. Van het binnenste van de aldus verkregen verse
sneevlakten werden met steriele instrumenten fijne vleesdeeltjes afgeschrapt.
Deze werden in een steriele kolf verzameld. Dezelfde bewerking werd
herhaald totdat 150 ä 200 gram afgeschrapte fijne vleesdeeltjes verkregen
was. (Meijn onderzocht per dier slechts 10 gram). Het afschrapsel werd
in de kolf overgoten met circa 200 cc steriele physiologische NaCl-
oplossing. Onder telkens omschudden werd de kolf gedurende 18 uur te
extraheren gezet. Na een laatste maal krachtig omzwenken werd door
steriel hydrophielgaas gezeefd om grove deeltjes te verwijderen. De aldus
verkregen vloeistof werd gedurende circa een half uur met een snelheid
van 3000 toeren gecentrifugeerd. Na afgieten van de bovenstaande vloeistof
werd het sediment overgoten met een ongeveer gelijke hoeveelheid | N.
zoutzuur, dat onder enige malen omschudden gedurende 15 minuten met
het sediment in aanraking werd gelaten. Er werd andermaal gecentri-
fugeerd, waarna het zoutzuur werd afgeschonken en vervangen door
circa 20 cc steriele physiologische keukenzout oplossing, waarin het sediment
krachtig werd opgeschud.

Met telkens één cc van de aldus verkregen iets-breiachtige vloeistof
werden de diverse voedingsbodems geënt en werd een cavia ingespoten.

Wij bezigden voor elke proef ten minste twee buizen van de voedings-
bodems volgens Loewenstein (vast) en Herrmann (vloeibaar) die ook
door Meijn werden gebruikt en bovendien twee volgens Stonebrink 20),
een bodem waarmede in Nederland goede resultaten bij het kweken van
tuberkelbacillen zijn bereikt.

Tegelijkertijd werd een tevoren getuberculineerde cavia subcutaan aan
de binnenvlakte van de dij met 1 cc van het materiaal ingespoten. Van
dit dier werd wekelijks het gewicht gecontroleerd totdat het na zes weken
werd gedood, waarna een nauwkeurige sectie volgde.

De buizen werden zes weken bij 37⁰ C. bebroed, en daarna in de eerste
plaats door macroscopisch onderzoek beoordeeld. De vaste bodems werden
krachtig afgeschud met physiologische keukenzoutoplossing; het afspoelsel
werd —- evenals de cultuurvloeistof volgens Herrmann — gecentrifu-
geerd. Het sediment van alle buizen werd daarna op voorwerpglazen
uitgestreken, volgens Ziehl-Neelsen gekleurd en microscopisch zorgvuldig
op de aanwezigheid van zuurvaste bacillen onderzocht.

Het resultaat van deze proefnemingen geef ik U in de volgende proto-
collen weer. De daarin opgenomen korte beschrijving der bij elk dier
aangetroffen patholoog-anatomische afwijkingen werd ontleend aan de
gegevens, die mij van de zijde van Dr de Graaf werden verstrekt.

Longen verweekte haarden.
Uier, Mastitis, macroscopisch niet van tuberculeuze aard.

Vlees iets vochtig. Keuringsbeslissing V.G.T.
Alle culturen na zes weken macro- en microscopisch negatief.
Cavia (No. 62) na zes weken gewichtstoename. Sectiebeeld geheel
negatief.

Wij hebben hier te doen met een dier met een tuberculose van
beperkte omvang, waarbij blijkens de aan het vlees waargenomen
afwijking, de gezondheid, mogelijk door andere oorzaak (mastitis)
ernstig was gestoord.

Vlees iets vochtig. Keuringsuitspraak V.G.T.
Alle culturen na zes weken macroscopisch en microscopisch negatief.
Cavia (No. 55). Na zes weken toegenomen in gewicht.

Sectiebeeld geheel negatief.
Conclusie: Geen t.b.c.-bacillen aantoonbaar in het onderzochte vlees.

In geval II is een uitgebreider tuberculose aanwezig, dan in I
en tevens is, blijkens de aan de spieren waargenomen afwijking de
gezondheid gestoord geweest.

Longen verweekte haarden. Pleura gering beslag.
Buikholte: T.b.c. der Ln. mesenteriales en portales.

Vlees iets vochtig. Keuringsuitspraak V.G.T.
Culturen: alle macroscopisch negatief. In een afschudsel van de
Loewenstein- en stonebrink-buizen werden in het niet ge-
kookte preparaat zuurvaste bacillen aangetroffen. In het
gekookte preparaat waren deze niet aanwezig.
Op 24 Mei werd met dit afschudsel Cavia No. 90 ingespoten;
na 6i week is deze gestorven. Sectie: Maagruptuur. Geen
enkele aandoening, die op t.b.c. wees. De aangetroffen bacillen
waren dus geen t.b.c.-bacillen.
Cavia (No. 59). Na zes weken belangrijke gewichtstoename.

Sectiebeeld geheel negatief.
Conclusie: Geen t.b.c.-bacillen aantoonbaar in het onderzochte vlees.

In geval III ontmoeten wij voor de eerste maal een geringe
serosa-tuberculose. Ook hier zijn de spieren veranderd (hydrae-

misch). Bij het nauwgezette onderzoek werden aanvankelijk zuur-
vaste microben opgemerkt. Doch de extra caviaproef wees uit, dat
dit geen pathogene tuberkelbacillen waren. De met het oorspronke-
lijke materiaal geënte cavia geeft dan ook geen enkele afwijking
te zien.

Longen verweekte haarden. Pleura flink beslag.
Tuberculeuze pericarditis (pantserhart).
Buikholte: T.b.c. der Ln. mesenteriales, Ln. renales en Ln. portales.

Vlees iets vochtig. Keuringsuitspraak V.G.T.
Alle culturen na zes weken macroscopisch en microscopisch negatief.
Cavia (No. 46): na zes weken, geringe gewichtsdaling.

Sectie geheel negatief.
Conclusie: Geen t.b.c.-bacillen aantoonbaar in het onderzochte vlees.

Ook bij dit dier afwijkingen in de spieren (hydraemie), behalve
op de pleura ook t.b.c. van het pericard. Toch geen t.b.c.-bacillen
in het vlees.

Longen verweekte haarden van verschillende grootte.
Pleura gering beslag. T.b.c. van de Ln. intercostales.
Buikholte: T.b.c. van de Ln. mesenteriales en Ln. lumbales.

Peritoneum: gering beslag.
Beenderstelsel: rib-tuberculose.
Distomatose van de lever.

Vlees iets vochtig. Keuringsuitspraak V.G.T.
Alle culturen na zes weken macroscopisch en microscopisch negatief.
Cavia (No. 45): na zes weken gewichtstoename.

Sectie geheel negatief.
Conclusie: Geen t.b.c.-bacillen aantoonbaar in het onderzochte vlees.

Tuberculose van pleura en peritoneum nevens andere uit-
breidingen. Spieren afwijkend (hydraemisch). Conclusie als voren.

Kop: T.b.c. der Ln. retropharyngeales.
Borstholte: T.b.c. der Ln. mediastinales en bronchiales.
Longen verweekte haarden, adhaesieve pleuritis.

Buikholte: T.b.c. der Ln. mesenteriales, Ln. portales, Ln. renales.
Lever verweekte haarden.

Nieren oude verkaasde haarden; adhaesieve peritonitis.
Vlees iets vochtig. Keuringsuitspraak V.G.T.
Alle culturen na zes weken macro- en microscopisch negatief.
Cavia (No. 68): na zes weken constant gewicht.

Sectiebeeld geheel negatief.
Conclusie: Geen t.b.c.-bacillen aantoonbaar in het onderzochte vlees.

Geval VI is met V te vergelijken. De tuberculose is hier nog
uitgebreider; ook hier afwijking aan de spieren (hydraemie);
conclusie alsvoren.

Longen veel kleine verweekte haardjes (geen miliair-t.b.c.).
Pleura enkele aanhangsels.
Buikholte: T.b.c. der Ln. mesenteriales, Ln. renales, Ln.
lumbales en Ln. portales.

Vlees iets vochtig. Keuringsuitspraak V.G.T.
Alle culturen na 6 weken macroscopisch en microscopisch negatief.
Cavia (No. 47): na zes weken practisch constant gewicht.

Sectie geheel negatief.
Conclusie: Geen t.b.c.-bacillen aantoonbaar in het onderzochte vlees.

Bij dit geval van uitgebreide tuberculose was geen criterium tot
sterilisatie aanwezig. Ook hier afwijkend spierweefsel. Geen t.b.c.-
bacillen aantoonbaar.

Kop: T.b.c. van de Ln. retropharyngeales, Ulcera in de Larynx.
Borstholte: T.b.c. van de Ln. mediastinales en bronchiales.
Longen veel verweekte haarden.
Trachea en bronchiën ulcera.
Pleura met gering beslag.
Buikholte: T.b.c. van de Ln. mesenteriales en Ln. portales, Ln.
lumbales.

Vlees iets vochtig. Keuringsbeslissing V.G.T.
Culturen (16 stuks): na zes weken, macro- en microscopisch negatief.

Geen tuberculeuze afwijkingen.
Conclusie: Hoewel het onderzoek door het intereurrent sterven van
de cavia niet volledig is, kan worden vastgesteld, dat in het
vlees met de kweekmethoden geen tuberkelbacillen konden
worden aangetoond.

Bij dit duidelijke geval van open longtuberculose was het onder-
zoek door het intereurrent sterven van de cavia niet volledig.

Longen uitgebreide verweekte haarden, geringe pleuritis.
Buikholte: T.b.c. der Ln. mesenteriales, Ln. portales, Ln.
lumbales.

Lever enkele verweekte haarden.
Peritoneum uitgebreid beslag.
Nieren anaemische infarcten.
Uier: T.b.c. van het uierweefsel. T.b.c. der Ln. supramammaria.

Vlees iets vochtig. Keuringsbeslissing V.G.T.
Alle culturen na zes weken macro- en microscopisch negatief.
Cavia (No. 225): na zes weken gewichtstoename.

Sectiebeeld geheel negatief.
Conclusie: Geen t.b.c.-bacillen aantoonbaar in het onderzochte vlees.

Ook in dit geval van uitgebreide tuberculose werden, hoewel
de spieren afwijkend waren, geen t.b.c.-bacillen in het vlees aan-
getroffen.

Kop: T.b.c. Ln. retropharyngeales (vergroot en verkaasd).
Borstholte: T.b.c. der Ln. mediastinales en bronchiales.

Pleura. Bij sternum en diaphragma dik tuberculeus beslag;
verder enige verspreide proliferaties.
Buikholte: T.b.c. van de Ln. portales.
Lever tuberculeuze haarden.

Omentum vol tuberculeuze knikkergrote knobbels.
Peritoneum hier en daar tuberculeuze proliferaties.
Uier: T.b.c. der Ln. supramammaria.

Vleeslymphklier negatief. Keuringsbeslissing goedgekeurd.
Alle culturen na 7 weken macro- en microscopisch negatief.

Sectiebeeld geheel negatief.
Conclusie: In het onderzochte vlees geen t.b.c.-bacillen aantoonbaar.

Aan de musculatuur werden bij dit geval van uitgebreide tuber-
culose geen afwijkingen opgemerkt. De onveranderde delen werden
na verwijdering der tuberculeuze delen goedgekeurd. Bij het
scherpe onderzoek werden geen t.b.c.-bacillen in het vlees aan-
getoond.

Larynx een tuberkel, trachea 8 tuberculeuze ulcera.
Borstholte: T.b.c. van de Ln. mediastinales en bronchinales (ver-
kaasde haarden).

Longen zeer veel verschillende tuberculeuze processen.
Bronchiën tuberculeuze ulcera, geel kazige sputurn-massa;
tuberkels onder het slijmvlies.

Pleura costales bedekt met een 1 tot 1 \\ cm dik beslag van
tuberculeuze proliferaties.
Buikholte: Ln. mesenteriales sterk vergroot; verkaasde haarden.
Nieren macroscopisch negatief. Ln. renales beiderzijds
tuberculeus.

Lever: op de lever 3 knoopvormige woekeringen; in de lever
enkele tuberculeuze haarden.
Ln. n. portales tuberculeus.
Peritoneum plaatselijk een licht beslag.
Uier: Macroscopisch geen veranderingen. In beide Ln. supra-

mammaria verkaasde haarden.
Vleeslymphklieren: Ln. inguinalis] profunda sinistra en Ln. popli-

teus sinistra bevatten enkele kleine verkaasde haarden.
Keuringsbeslissing: Linker achtervoet uitbenen. Borst- en buikholte
uitvliezen en afschroeien. 1 kg vet afgekeurd, kg mesen-
teriaalvet steriliseren.
Overige delen van de romp goedgekeurd.
Cultures (2 Loew. en 2 Ston.): Na 7 weken alle macro- en micro-
scopisch negatief.
Cavia (No. 407): Na 7 weken belangrijke gewichtstoename.

Sectiebeeld geheel negatief.
Conclusie: In het onderzochte vlees zijn geen t.b.c.-bacillen aan-
toonbaar.

Bij dit in goede voedingstoestand verkerende dier werd wel een
zeer uitgebreide tuberculose gevonden. Aanwijzingen tot sterilisatie
waren niet aanwezig. Er volgde dus goedkeuring van het onver-
anderde vlees. Bij ons nauwkeurig onderzoek konden daarin geen
tuberkelbacillen worden aangetoond.

Borstholte: Verkaasde haarden in Ln. mediastinales en bronchiales.
Longen enkele verkaasde haarden.

Pleura costalis bedekt met ^ tot 1 cm dik tuberculeus beslag
met grote en kleine proliferaties.

Buikholte: T.b.c. der Ln. mesenteriales, Ln. inguinales profundis.
Nieren enkele haardjes (misschien van tuberculeuze aard).
Uterus onder het slijmvlies over de gehele oppervlakte veel
grote en kleine tuberkels.
Peritoneum :

b. peritoneum parietale bedekt met i—1 cm dik tuberculeus
beslag van grote en kleine proliferaties.

Keuringsbeslissing: 2 }₂—3 kg mesenteriaalvet afgekeurd.
Pleura en peritoneum uitvliezen en afbranden.
Overige delen van de romp goedgekeurd.

Cavia (No. 406): na 7 weken belangrijke gewichtstoename.
Sectiebeeld geheel negatief.

In alle onderzochte gevallen met meestal uitgebreide tuberculose, terwijl
bij vele aan het vlees een ietwat verhoogd vochtgehalte was op te merken,
doch waarbij volgens bestaande voorschriften geen aanleiding tot sterilisatie
bestond, werden noch bij nauwgezet cultureel onderzoek, noch door middel
van de dierproef in het inwendige van het vlees tuberkelbacillen aan-
getroffen.

Uit dien hoofde kan er geen bezwaar tegen worden gemaakt, dit vlees
in verse toestand aan consumenten af te leveren. De aan Nieberle\'s
studiën ontleende regels, zijn hier in de „tegenproef" (zie Van Oijen en
Reitsma, Dl. II, blz. 73) eveneens doeltreffend gebleken.

Toch is hiermede het vraagstuk van de beoordeling van deze
dieren voor de practicus niet volledig opgelost. Immers hij ziet — in het
bijzonder bij dieren met uitgebreide serosa-tuberculose ■— hoe moeilijk
het is, de tuberculeus veranderde delen te verwijderen, zonder dat het
overblijvende wordt besmet. Stellen wij vast, dat deze moeilijkheid slechts
bij een deel der gevallen met serosa-tuberculose voorkomt. Immers eerst
moet vaststaan, dat geen enkel der tot sterilisatie aanleiding gevende
criteria aanwezig is; bij zulke dieren wordt het vlees na verwijdering der
tuberculeuze delen alleen in gekookte toestand afgeleverd.

Dan zijn er talrijke gevallen van serosa-tuberculose van beperkte omvang,
waarbij de afwijkende delen door een geoefend man zeker verwijderd
kunnen worden, zonder elders bezoedeling te veroorzaken. Terecht is
ingevolge het voorstel van collega v. d. Kamp voorgeschreven, de vrij-
komende oppervlakte en het weefsel in wijde omtrek daarvan door af-
schroeiing te steriliseren.

Ten slotte heeft men de bevoegdheid over te gaan tot afkeuring van de
gehele borst- en buikwand en alleen die delen goed te keuren, die door
losmaken van de gezonde zijde uit zeker zonder bezoedeling gewonnen
kunnen worden (aflichten of af kasten). Hier heeft de keuringsdierenarts
streng leiding te geven.

I. Met de redactie van het „Keuringsregulatief 1939" is een ernstige
poging gedaan, de op dat ogenblik bestaande en stellig verouderde
voorschriften betreffende het keuren van tuberculeuze slachtdieren
in overeenstemming te brengen met het toen baanbrekend inzicht
in de pathogenese der tuberculose bij deze dieren.

II. Bij doeltreffende toepassing dezer voorschriften heeft elke keurings-
dierenarts de bevoegdheid al die dieren en delen ter sterilisatie te
verwijzen, waarvan hij vreest, dat toelating in het vrije verkeer
schade aan de gezondheid van gebruikers kan toebrengen.

III. Het is mogelijk, dat door een geëigende redactiewijziging er de
nadruk op wordt gelegd, dat de aard van het tuberculeuze proces
voor de beslissing tot sterilisatie meer van doorslaggevende betekenis is
dan de localisatie of de uitbreiding daarvan. Het aantreffen van
één of meer der door Nifberle in het licht gestelde kenmerken van
die vormen der tuberculose, waarbij tuberkelbacillen in het onver-
anderde vlees zijn te verwachten, zal steecis aanleiding tot sterilisatie
moeten zijn, voorzover afkeuring niet geboden is.

IV. Het onderzoek naar jonge miliaire haarden in de nieren en vlees-
lymphklieren, ondersteund door histologisch onderzoek, mag daarbij
zeker niet verwaarloosd worden.

Het aantreffen van macroscopisch juist zichtbare en jongere op
tuberculose wijzende vormsels blijft naast het sub III genoemde
een absolute reden tot sterilisatie van het vlees.

V. De beschreven proeven tonen aan, dat in die gevallen van tuber-
culose, waarbij geen aanwijzingen voor acute generalisatie worden
opgemerkt, inderdaad ook geen tuberkelbacillen in het vlees kunnen
worden aangetoond.

Tegen het in verse toestand in handen van consumenten brengen
van dit vlees kan, voor zover de tuberculeuze delen grondig ver-
wijderd kunnen worden, uit hygiënisch oogpunt geen bezwaar
bestaan, terwijl dit op dit ogenblik uit oeconomisch oogpunt nog
gebiedende eis is.

VI. De krachtige bestrijding der tuberculose onder het rundvee zal
aanleiding zijn, dat binnen enkele jaren nog slechts zeer weinig
dieren, die voor sterilisatie in aanmerking komen, worden aan-
getroffen. Uit dien hoofde hebben onze beschouwingen misschien
in hoofdzaak slechts theoretische waarde.

VII. De thans vigerende voorschriften omtrent het beoordelen van
slachtdieren met tuberculose berusten op de studie van de ten tijde
van hun vaststelling bestaande inzichten in de pathogenese van
deze ziekte. Hun juistheid wordt ondersteund door de resultaten
van onderzoekingen, ook van Nederlandse dierenartsen. Zij wordt
niet aangetast door recente publicaties van Duitse zijde.

VIII. Het is te hopen, dat verdere onderzoekingen van Nederlandse zijde
bijdragen zullen leveren tot de verdere ontwikkeling der op weten-
schappelijke grondslagen berustende keuringstechniek hier te lande.

Bij de discussie merkten Van Vloten en Kraai op, dat krachtens
de letter van het bepaalde in het Keuringsregulatief Opmerking 2, be-
treffende de beoordeling in gevallen van tuberculose van sereuze vliezen,
eigenlijk alleen de na verwijdering der tuberculeuze delen vrij komende
oppervlakte geflambeerd moet worden. Zij achten dit veel te beperkt,
wegens de mogelijkheid van bezoedeling en zouden op dit punt dus aan-
vulling van het keuringsregulatief wensen.

Lok vraagt hoe het komt, dat men zo weinig tuberculeuze processen
in de muskulatuur aantreft, terwijl toch het aantal gevallen, waarin het
vlees t.b.c.-bacillen bevat, groter is dan men tot nu toe aannam.

Van Oijen meent, dat het aantal gevallen, waarbij bacillen in het vlees
gevonden worden, in overeenstemming is met de theoretische denkbeelden
daarover. Spierweefsel blijkt een slechte bodem te zijn voor het zich ont-
wikkelen van tuberculeuze processen. De bacillen worden waarschijnlijk
snel naar de desbetreffende vleeslymphklieren afgevoerd. Onderzoek van
deze organen op de aanwezigheid van zuurvaste micro-organismen of
jonge tuberculeuze vormsels moet dan ook in het werkprogramma worden
opgenomen.

Terzake van de techniek van het onderzoek vraagt Kessens of de zout-
zuurwassing hier, bij steriel werken, niet achterwege had kunnen blijven.
Hij vreest daarvan een nadelige invloed op het groeien van eventueel
aanwezige tuberkelbacillen. Ook acht hij het aantal proeven nog te klein
om een gemotiveerde conclusie te trekken.

Van Oijen antwoordt, dat de proeven beschouwd moeten worden als
een bijdrage tot de oplossing van het gestelde probleem. De uitgebreide
ervaring in het laboratorium van spreker sedert de onderzoekingen van
Van Woerden in 1931 wijst er op, dat zulk een zuurbehandeling eer
gunstig dan ongunstig werkt op het aanslaan der culturen. Ter bestrijding
van eventuele verontreinigingen, die de hele proef in de war sturen, kan
zij niet gemist worden.

is gelukt, uit de milt van bij de sectie macroscopisch negatieve caviae
alsnog tuberkelbacillen te kweken van bovine aard. Hij deelt namens de
Directeur der Rijksseruminrichting mede, dat aan deze inrichting het
onderzoek van uitgezochte gevallen cultureel en dierexperimenteel moge-
lijk is.

Van Oijen erkent, dat een dergelijk onderzoek van de milt inderdaad
nuttig kan zijn en zal bij verdere proeven daarmede rekening houden.

FRrcKERS wijst op een recente publicatie in het tijdschrift „Die Fleisch-
wirtschaft" waaruit bleek, dat onder 100 monsters gehakt er 4 waren
waarin tuberkelbacillen werden aangetroffen. Hij vraagt hoe dit mogelijk
is, waar in Duitsland toch gekeurd wordt volgens de principes van
Nieberle en voorts of een dergelijk onderzoek in Nederland gewenst is.

Van Oijen meent juist te hebben aangetoond, dat hoewel theoretisch
de voorschriften in Duitsland sedert 1948 wel in orde zijn, de praktische
toepassing veel te wensen overlaat. De resultaten, vermeld in het ook aan
hem bekende artikel, komen daarmede overeen. Een soortgelijk onderzoek
zal in Nederland zeker kunnen geschieden, hoewel men zich betreffende
de draagwijdte der resultaten ten opzichte van het al of niet doeltreffend
zijn van de keuring toch wel ernstig zal moeten beraden.

Ooms (Tilburg) acht de beoordeling van acute tuberkels zeer moeilijk.
Zouden hierover niet meer inlichtingen in de vorm van post-universitair
onderwijs gegeven kunnen worden?

Clarenburg meent, dat het onderzoek van vleeslymphklieren zou
kunnen vervallen. Hij acht nieren en lever beter geschikt voor het vast-
stellen van jonge tuberkels.

Van Oijen merkt op, dat inderdaad tal van punten van het besprokene
zich lenen voor post-universitair onderwijs. De pogingen om hiertoe te
komen in samenwerking tussen Faculteit, Hoofdinspectie en Mij. voor
Diergeneeskunde zijn gestrand op het bijzondere standpunt, dat laatst-
genoemde daarbij innam. In tegenstelling tot Clarenburg acht Van Oijen
het onderzoek van vleeslymphklieren om de reeds genoemde reden zeer
nuttig. Het aantreffen van jonge tuberkels in de lever is een waarneming
van andere aard.

Clarenburg vraagt voorts of de spreker de eis, omtrent veranderingen
in de lymphklieren in § 2 Opmerking 1 sub c. van het keuringsregulatief,
vervallen zou willen zien. Spreker antwoordt, dat hij deze niet gaarne
vervallen zou willen zien, maar meer facultatief gesteld. Zij zijn nu te zeer
als conditio sine qua non gesteld bij het beslissen omtrent sterilisatie in de
door Nieberle aangegeven ineenstortingsgevallen.

Clarenburg wijst op de publicatie van Prof. Ruys in de Verslagen
der Tuberculose Studiecommissie 1952, waaruit blijkt, dat het aantal
gevallen van bovine tuberculose bij de mens sedert de verplichte pasteuri-
satie der consumptiemelk is ingevoerd, in Amsterdam zo goed als nihil is.
Hij trekt daaruit de conclusie, dat daar ter plaatse ook via het vlees dus
geen infecties hebben plaats gehad.

Van Oijen meent, dat inderdaad hierin een bewijs gezien kan worden
dat het in Amsterdam met de keuring nog niet zo slecht staat. Spreker
acht het hier de plaats te antwoorden op de mede namens Prof. Dr
Muntendam gestelde vraag, óf, indien er tuberkelbacillen in het vlees
aanwezig zijn, dit in zeer grote getale of slechts sporadisch het geval is.
Door enkele Duitse onderzoekers is geprobeerd, hierover getallen te ver-

zamelen (Meijn, Schaal) en het blijkt dat de intensiteit van de infectie
van het vlees nogal uiteen kan lopen. De techniek van dit onderzoek is
erg moeilijk. De gevonden cijfers lopen uiteen van enkele bacillen per
gram vlees, tot enkele tientallen en tot enkele honderdtallen in deze hoeveel-
heid. Doch dit laatste werd slechts zeer zelden aangetroffen.

Een en ander neemt niet weg, dat het niet aangaat, zulk vlees zonder
sterilisatie vrij te geven.

Zowel bij de eerste spreekbeurt als bij de dupliek zetten Veenstra
(Amsterdam) en Bruins het volgende uitvoerig uiteen:

Veenstra heeft de indruk gekregen, dat de Duitse voorschriften een
ruimer gebied van gevallen voor sterilisatie voordragen dan in de thans
bestaande Nederlandse voorschriften wordt omschreven. Hij zou het door
Prof. van Oijen uitgevoerde onderzoek verder uitgebreid willen zien bij
dieren, waarop de in punt C. van het keuringsregulatief gestelde voor-
schriften niet toepasselijk zijn, doch welke door hun floride, voortschrijdende
actieve aard, daar toch dicht bij staande geacht moeten worden. In dit
opzicht zou hij dus enige verruiming van de Nederlandse voorschriften
willen bepleiten.

Onder algemene tuberculose verstaan wij een vorm, waarbij op meerdere
plaatsen t.b.c.-processen verspreid in het lichaam voorkomen, welke niet
kunnen worden ondergebracht onder de rubriek acute miliaire long-
tuberculose en exsudatieve orgaantuberculose, dus van een milder karakter.
De ene keer zien wij bij deze algemene tuberculose wel, de andere keer
geen miliaire tuberculeuze haardjes in de nieren. Wijst dit er niet op, dat
wij ook met het beoordelen van het karakter van tuberculeuze processen
voorzichtig moeten zijn? Hoe weten wij, dat bij geen miliaire haarden in de
nieren er de laatste paar weken geen haematogene uitzaaiing heeft plaats
gevonden? Kan niet elke tuberculeuze haard (behalve verkalkte haarden)
aanleiding geven tot een haematogene verspreiding ? Is de keuringsbeslis-
sing, als voorbeeld genoemd in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde door
Reitsma, waarbij in de nieren geen miliaire haarden werden aangetroffen,
doch op grond van losliggende t.b.c.-bacillen in de nieren tot sterilisatie
werd besloten, juist?

Wordt door Reitsma niet bevestigd, het onderzoek van Duitse zijde,
dat bij algemene tuberculose t.b.c.-bacillen in vlees kunnen voorkomen,
terwijl er geen miliaire haarden in de nieren zijn? Voorts vestigt Bruins
met nadruk de aandacht op de bezoedeling, welke bij het doorsnijden van
de buikwand, het doorzagen van de borst met tuberculeuze veranderingen,
bij het verwijderen van de organen (meer of minder aangegroeid) en het
verwijderen der tuberculeuze serosae onvermijdelijk tot stand moet komen.
Ook bezoedeling van het slachtgereedschap, van de handen en kleren van
de slager, van de slachtdoeken en de onthuide delen, alsmede van de niet
gave snijvlakten van vlees en beenderen, is niet te ontgaan. Bruins meent,
dat het vrijgeven van zulk vlees eigenlijk niet toelaatbaar is.

Van Oijen antwoordt daarop, dat hij in zijn betoog getracht heeft
aan te tonen, dat er, behalve gevallen met miliair t.b.c. van de nieren,
tal van gevallen zijn, die krachtens thans bestaande voorschriften ge-
steriliseerd moeten worden. Vele van de door Bruins genoemde gevallen

zullen hiertoe behoren, indien men het karakter van de tuberculeuze
processen maar juist beoordeelt.

Yeenstra (Amsterdam) vestigt er de aandacht op, dat in zulke gevallen
de gehele borstwand en de gehele buikwand met inbegrip van het bekken
ongetwijfeld afgekeurd moeten worden; waarbij Van Oijen zich aansluit.
Een belangrijk deel van de bezwaren wegens bezoedeling, door Bruins
genoemd, worden hierdoor ondervangen.

Het slachtgereedschap, de slachtdoeken, de kleding, enz., zullen zeker
geïnfecteerd worden. Dit geschiedt ook bij andere slachtingen, doch
daartegen helpt al of niet steriliseren van het vlees niet. Dit vraagstuk zal
vanuit algemene regels moeten worden opgelost. Voor zover er nog ge-
vallen met uitgebreide tuberculose overblijven, waarbij het vlees wordt
vrijgegeven, zal afschroeien op ruime schaal nodig zijn.

Bij de dupliek voerde voorts Hoogland (Breukelen) het woord, die
veronderstelde, dat van de door Prof. van Oijen onderzochte gevallen de
betrokken slachtdieren in zodanige mate vochtig vlees hadden gehad, dat
zij eigenlijk niet meer voor consumptie geschikt zouden zijn. De Graaf
(Utrecht), onder wiens verantwoordelijkheid deze keuringsuitspraken tot
stand kwamen, bestreed deze opvatting van Hoogland ten stelligste. Hij
deelde voorts mede, dat in een aantal van deze gevallen histologisch
onderzoek van de nier had plaats gehad, zonder positief resultaat.

Van der Kamp (Groningen) acht het gewenst het noemen van ,,mtliaire
haarden in de nier" als reden tot sterilisatie uit de voorschriften weg te
nemen. Belanghebbende verzekeringsmensen trachten bij afwezigheid van
dit criterium, de keuringsveeartsen er toe te bewegen, hun uitspraak tot
sterilisatie te herroepen.

Van Oijen zou niet gaarne zien, dat men om deze reden aan de juiste
redactie van het keuringsrcgulatief ging tornen.

Reitsma brengt in herinnering, dat, hetgeen hij in het door Bruins
aangehaalde artikel beschreef, het herontdekken van reeds lang bekende
waarheden was. Waarheden, die trouwens elders bevestigd zijn. Ernstiger
maakt hij zich ongerust over de mogelijkheid van een terminale of agonale
bacteriaemie, zoals die na chirurgisch ingrijpen bij de mens bekend is en
bij het slachten van tuberculeuze dieren verondersteld mag worden. Die
kunnen wij niet aanwijzen.

Van Oijen erkent, dat dit een zeer moeilijk punt is, maar zou zich een
oordeel willen voorbehouden totdat experimenteel de aanwezigheid van
deze terminale strooiïng bewezen is, bij die gevallen van tuberculose, die
volgens de bestaande bepalingen niet voor sterilisatie in aanmerking komen.

Bos (Waalwijk) wijst nog op het naar zijn oordeel onvoldoende zijn
van het uitbenen van één voet bij tuberculose van een der vleeslymph-
klieren. Dan moet het gehele skelet uitgebeend worden.

Van Oijen merkt op, dat hij deze detailskwesties in zijn betoog buiten
beschouwing heeft gelaten.

Namens de Vereniging van Keuringsveeartsen Groningen-Drenthe zegt
de heer Groenwoud de Hoofdinspecteur dank voor het feit, dat hij de
door deze vereniging aanhangig gemaakte vraagstukken op zo ernstige
wijze in studie heeft doen nemen. Hij dankt de Hoofdinspecteur voor het
beleggen van deze bijeenkomst.

Dr Hoogland dankt, namens de groep „Directeuren van Vleeskeurings-
diensten", de Veterinaire Hoofdinspecteur van de Volksgezondheid voor
de uitnodiging, deze interessante lezing bij te wonen en laat dit vergezeld
gaan van zijn gelukwens voor het genomen initiatief en het succes daarvan.

Dr van Santen spreekt in gelijke geest namens de Vereniging van
Slachthuisdirecteuren.

De Veterinair Hoofdinspecteur de heer Quaedvlieg is van oordeel, dat
het uit deze bijeenkomst wel gebleken is, hoe nuttig het zou zijn wanneer
ook over andere onderwerpen van gedachten gewisseld zou kunnen worden
in een bijeenkomst, waarin allen, die met de keuring te maken hebben,
van laag tot hoog aanwezig kunnen zijn.

Hij dankt in het bijzonder de Staatssecretaris Prof. Dr Muntendam,
dat deze van zijn belangstelling in dit onderdeel van zijn omvangrijke
taak heeft willen doen blijken door de voordracht van Prof. van Oijen
bij te wonen. Deze laatste dankt hij wel zeer bijzonder voor de wijze
waarop de spreker van hedenochtend deze zo moeilijke materie in een
zo beknopte vorm heeft willen voordragen. Hij hoopt op hem en op alle
andere deskundigen nog eens een beroep te mogen doen, wanneer het
er om gaat, eventuele voorstellen tot aanvulling van het keuringsregulatief
over de hier in discussie zijnde bepalingen voor te bereiden.

Met een woord van dank aan de sprekers in het debat voor hun bijdragen
tot het welslagen van deze vergadering sluit hij de bijeenkomst.

1. C. F. van Oijen, De keuring van slachtdieren lijdende aan tuberculose. Tijdschr.

3. J. van Woerden, De primaire cultuur van den Bacillus tubcrculosis typus bovinus

tuberkelbacillen voor de veterinaire pathologie. Verslagen Centraal laboratorium
voor de Volksgezondheid 1928.

6. P. J. van F.ndt, Miliaire tuberculose van de nier als criterium bij de vleeskeuring.

10. C. F. van Oijen, Die Sterilisation des Fleisches tuberkulöser Schlachttiere,

11. C. F. van Oijen, Berliner Tierärztliche Wochenschrift 1937, No. 2, blz. 25.

14- C. F. van Oijen, Die Beurteilung tuberkulöser Schlachttiere. XHIe Internationaler
Tierärztlicher Kongress Zürich-Interlaken 1938.

15. C. F. van Oijen en K. Reitsma, Vlees en Vleeskeuring. 1950, dl. II, blz. 66 e.v.

von Tuberkelbakterien in der Muskulatur und im Herzmuskel tuberkulöser
Rinder. Inaug. Dissert., Giessen 1951.

19. R. Meyer, Ausführungsbestimmungen A zum Fleischbeschaugesetz vom 29-10-1940,

N.B. Eine Deutsche Uebersetzung der auf Seite 465 bis 468 angeführten Versuche
ist erschienen in der Deutschen Schlacht- und Viehofzeitung 1953, No. 3,
blz. 37.

Aanleiding tot deze mededelingen is een vraag uit een maandblaadje
voor (Friese) melkveehouders (Sept. \'52); een vraag over longworm,
waar — volgens de vraagsteller — een „protte" (zeer vele) mee te kampen
hebben. En het gegeven antwoord is rechtstreeks uit de boekenkast, voor de
zoveelste maal overgenomen, voorgebrach ten herhaald met tenslotte deze
conclusies, dat zindelijkheid en goede voeding soms een halt kunnen toeroepen
aan verliezen, door parasieten veroorzaakt, zonder dat de veearts er
aan te pas behoeft te komen. Overigens zou de veearts hier ook weinig
hulp kunnen bieden, aangezien er nog altijd geen middel bekend is, waar-
mee de parasieten, die in de longen zitten, bestreden kunnen worden.
Waarom er volledigheidshalve nog niet bij vermeld: het inhaleringsmiddel
uit de vorige eeuw, een mengsel van terpentijn en bruine teer op een hete
steen?

Neen, gelukkig zit er in dit vraagstuk toch wat meer perspectief, dan
men in de landbouwvakpers vaak de veehouders wil doen geloven. Immers
omstreeks het begin dezer eeuw komen de intra-tracheale injecties in
zwang, die trouwens tot op de huidige dag door tal van collegae nog worden
toegepast. Men zag er algemeen een verbetering in met betrekking tot de
klassieke inhaleermethode, door nu het parasietendodende middel meer
in direct contact te brengen met het wormbroed in de ademhalingsorganen.
Het principe blijft echter net eender en is zuiver van mechanische aard:
vernietiging van parasieten rechtstreeks en langs directe weg.

De verkregen resultaten zijn overigens met de luchtpijpcanule nooit
bijzonder schitterend geweest. Reeds in 1922 schreven practici als Dr v. d.
Veen en anderen in dit Tijdschrift, geen bewonderaars te zijn van de intra-
tracheale injectie. Bezwaren van fundamentele aard zijn o.i. de volgende:

1. De bedoelde ingreep is een louter mechanische, zonder dat daarbij
voldoende rekening wordt gehouden met bepaalde biologische ver-
houdingen tussen parasiet en gastheer (beter kan men spreken van
gastmilieu.)

2. Houdt men echter wel rekening met deze betrekkingen, dan rijst de
vraag, waarom de ontwikkelingscyclus van de parasiet persé daar te
willen breken, waar de geslachtsrijpe worm in volwassen staat over
een maximum aan weerstand zal beschikken.

Onze taktiek moet zijn, de zwakke plekken in deze cyclus op te sporen
en dan lijkt het welhaast vanzelfsprekend, dat de juveniele en onvolwassen
stadia van de parasiet zeker kwetsbaarder zullen zijn dan de geslachtsrijpe
wormen. Dus niet in de longen aanvallen? Maar waar dan wel?

Het opgehoeste materiaal komt direct of via het darmkanaal op de
zode terecht en hier is het een tweetal biologische eigenschappen, hetwelk
onze aandacht verdient. Enerzijds een geweldig aanpassingsvermogen,
gesecondeerd door een massale getalsterkte. Wij laten dit „vrij" levend

stadium van de parasiet echter even met rust. Onder gunstige verhoudingen
van het milieu ontwikkelen zich binnen 14 dagen uit de vrij levende worm-
larven de generaties, die door het weidevee worden opgenomen en in het
maagdarmkanaal de rol van ingewandsparasieten vervullen. Een vervelling
is niet een gedaanteverwisseling zonder meer, maar representeert even
zovele voorbereidingen tot accommodatie in een dikwijls volstrekt ander
milieu. Dit is vooral van betekenis, zodra de indringers het slijmvlies van
de dunne darm zijn gepasseerd en in de mesenteriale lymphklieren van
het rund worden voorbereid (vervelling!) om als bloedparasieten een
andere levensfase te vervolgen.

Men kan zich nu voorstellen, dat de ondermijnende invloeden op het
geïnfecteerde bedrijfsdier zich in elk geval op drie punten voltrekken en wel
1) in de spijsverteringstractus, waar de larven zich als darmparasieten
gedragen, 2) in het vaatsysteem, waar ze als bloedparasieten op „trek" zijn
naar de broedplaatsen in de ademhalingsorganen en tenslotte 3) aldaar,
waar ze als orgaanparasieten hun biologische bestemming met geslachts-
rijpheid besluiten. De gastheer reageert telkens weer anders op de aan-
wezigheid van parasieten, in de darm anders dan in het vaatsysteem en
hier is de wisselwerking weer geheel verschillend van die in de longen.

Maar al deze schakeringen stoelen toch ook weer op iets gemeenschap-
pelijks. De hier bedoelde wisselwerking is een louter organische, een „spel"
van zet en tegenzet op biologische basis. Het bedrijfsdier bedient zich bij
zijn afweer tegen parasieten niet enkel van een paar aanwijsbare reactieve
stoffen, doch wordt daarbij nog ondersteund of wel geremd door het
gehele spijsverteringsgebeuren, de bloedvoorziening en de longcapaciteit,
die normaliter naar een biologisch evenwicht voeren. Wat zich hier voltrekt,
wordt weliswaar begrensd door twee polen, parasiet en gastheer, doch het
zwaartepunt van de daarbij betrokken processen komt in een soort van
biologisch krachtenveld te liggen. Vandaar dat wij ook liever van parasiet
en milieu spreken. En wij willen het nu aldus stellen: de longworm als
vrij levende larve, respectievelijk als darm-, bloed- en orgaanparasiet,
wortelt in zo\'n biologisch milieu, hetwelk in laatste instantie beslissend
is voor ontwikkeling, groei, voortplanting, verval of vernietiging. De
klinikus dient bij ziekte de evenwichtstoestand in dit biologisch klimaat te
herstellen en zo mogelijk deze te stabiliseren met een ingreep, die aan de
parasieten verdere ontwikkelingskansen ontneemt.

Toch behoeft zo\'n behandeling niet persé op de parasieten in de adem-
halingsorganen gericht te zijn. De larven op het traject van de mesenteriale
lymphklieren naar de longen zijn wellicht niet minder kwetsbaar. En dit
vermoeden animeert zelfs tot een vergelijking met overeenkomstige maat-
regelen tegen andere, door bloedparasieten veroorzaakte, ziekten bij ons
bedrijfsvee. De uitkomsten van zo\'n parallel zijn van therapeutisch stand-
punt zeker niet oninteressant. Slechts een enkel voorbeeld moge dit ver-
duidelijken. Injicieerbare roborantia tegen Dictiocaulose vinden eveneens
ruime toepassing tegen de Dourine van de Equiden, Mal de Caderas,
Nagana en andere bloedziekten.

Merkwaardig is ook in dit verband, wat Langeler, Gouvernements-
Dierenarts in Suriname rapporteert (zie dit Tijdschrift I5"3"\'52) over
Praemunisatie tegen Piroplasmose en Anaplasmose van enige uit Nederland
geïmporteerde fokstieren. De volgende passage is er aan ontleend.

De ziekteverschijnselen bestaan bij deze twee in Suriname inheemse
protozoaire ziekten, die door teken worden overgebracht, uit koorts,
anaemie en icterus, terwijl bij Piroplasmose soms ook haemoglobinurie
wordt waargenomen. Daarnaast zijn er digestiestoornissen. De vee-
stapel van deze Landsboerderij is zeer waarschijnlijk volledig geïnfec-
teerd met de verwekkers van deze ziekten. De dieren raken reeds in
het eerste levensjaar besmet, maken de ziekte door zonder dat men
er veel van bemerkt en blijven verder hun gehele leven praemuun.
Praemuniteit wil zeggen een weerstand, welke aan het latent aanwezig
zijn van bloedparasieten gebonden is. Een in de jeugd geïnfecteerd
rund blijft lange tijd en bij geregelde herinfectie zelfs zijn gehele leven
de parasieten in het bloed dragen.

De resistentie tegen deze parasieten wordt geacht niet bij alle
rundveerassen even groot te zijn. Zebu-vee en vee, dat in de tropen
inheems is, geldt als zeer resistent, de rassen uit gematigde zones als
gevoeliger. Import van vee uit deze streken naar de tropen is dan ook
niet zonder risico. Vroeg of laat raken deze dieren met parasieten
besmet, waarbij dan een gerede kans bestaat, dat ze daaraan te gronde
gaan. Speciaal is dit het geval als de verzorging te wensen overlaat
(minder goede stalling, onvoldoende voeding). Daarom wordt de
infectie kunstmatig tot stand gebracht met geïnfecteerd bloed. Bij de
daarop volgende controle werd soms zo nodig nog ingegrepen met
een cacodylas-natricus kuur.

Wellicht vinden we dit principe ten onzent bij de longwormziekte terug.
Maar dan: natuurlijke weerstand en, waar nodig, intraveneuze of sub-
cutane injecties om een doorbraak te verhinderen of te achterhalen.

Meermalen zien we ook hier, dat de veehouders in nazomer of herfst
een fokstiertje „importeren". Komt zo\'n dier „vrij" op een besmet bedrijf
terecht, dan blijkt ingrijpen dikwijls noodzakelijk te zijn, omdat de bekende
ziekteverschijnselen zich voordoen en vaak in verhevigde vorm.

Reeds voor dertig jaar werden intramusculaire, subcutane of intra-
veneuze injecties met bichloor-koper aanbevolen, later een solutie van een
organisch koperzout en kopersulfaat per os.

Mede op grond van de hierboven geschetste overwegingen hebben wij
in het afgelopen seizoen uitsluitend Robasfer gebruikt (injicieerbaar ijzer,
koper en arsenicum bevattend roborans van Aesculaap, Eindhoven)
bij de behandeling van hoestende koppels graskalveren en op die bedrijven,
waar men geregeld met de longwormziekte te maken heeft, teneinde met
subcutane injecties een preventieve werking te verkrijgen. Intra-tracheale
injecties werden niet meer gegeven. Verder ook geen medicamenten per
os zoals Liquor Fowleri, Ol.animale foetidum en terpentijn.

Toepassing van medicamenten bij aan longwormziekte lijdende kalveren
zal niet tot het gewenste succes voeren, wanneer men niet tegelijkertijd
een aantal bedrijfsmaatregelen invoert, waaronder het opstallen van de
dieren, het verweiden naar een niet besmette grasmat, het splitsen van de
kal verweiden in een aantal percelen, de z.g. weidehygiëne (ontwateren,

drainage, begreppelen en het opschonen van sloten) en het verbeteren van
de voederrantsoenen voor de kalveren, wel de gebruikelijkste zijn. Een
combinatie van maatregelen is doorgaans onontbeerlijk. De keuze is hier
aan de behandelende dierenarts, teneinde de therapie in engere zin te
ondersteunen.

Verder is er bij de toepassing van beschikbare geneesmiddelen een groot
verschil vast te stellen tussen de groep van de z.g. roborantia, die er op
gericht zijn het weerstandsvermogen van het zieke dier te verhogen en
wellicht bovendien nog een parasietenstorende werking ontplooien en de
groep van de parasietendodende injectievloeistoffen, die langs intra-
tracheale weg worden aangewend en waarvan de werking dikwijls dubieus
moet worden geacht. Juist op grond van de onbevredigende uitkomsten
met intra-tracheale injecties in vorige seizoenen bereikt, hebben wij de
behandeling in het seizoen 1952 een principiële wijziging doen ondergaan
door gebruik te maken van het bloedvormend anti-verminosum en roburans
ROBASFER I (Aesculaap, Eindhoven.)

Op het bedrijf van L. te O. komt geregeld longworm voor. Op 2g-6-\'52
worden 6 hoestende kalveren met Robasfer behandeld, 20 cc subcutaan
aan de voorschoft. De dieren worden verweid. Na plm. 14 dagen volgt
herhaling van de behandeling. De voedingstoestand van de dieren is
matig, waarschijnlijk tengevolge van de laag gelegen, slecht ontwaterde
weide en de te geringe bijvoedering, bestaande uit wei en ondermelk.
Aangeraden wordt, de voeding door middel van een weinig krachtvoer
(brokjes) te verbeteren. In de maand Augustus zijn de longverschijnselen
niet meer waar te nemen. Het valt op, dat de dieren een fleuriger aanzien
hebben gekregen, een betere voedingstoestand en een voordelig haardek.

Op ig-7-\'52 zijn op het bedrijf van B. te H. 8 kalveren met longworm-
verschijnselen. In een weide er naast lopen 6 oudere kalveren, die volkomen
gezond zijn. De acht hoestende dieren worden behandeld; een herinjectie van
20 cc volgt drie weken later. De voedingstoestand is nog zeer goed. De
voeding bestaat uit ondermelk, wei en schapenmelk en de dieren lopen in
een oude weide, die echter aan verzorging veel te wensen overlaat (dicht-
gegroeide greppels en verwaarloosde sloten). Reeds na de eerste injecties
is hier spoedig verbetering ingetreden.

Het bedrijf van de veehouder B. te H. is weer een typisch longworm-
bedrijf. De grasvoeding is onvoldoende en de bijvoedering, bestaande uit
wei en ondermelk, te karig. De kalveren ontwikkelen zich op dit bedrijf
niet naar behoren en de bekende symptomen zijn ook dit seizoen weer
spoedig aanwezig. Op 28-7-\'52 wordt hier de gehele koppel van 12 stuks
met Robasfer behandeld, verweid en de behandeling na plm. een maand
nog een keer herhaald. Aan het einde van het seizoen verklaart de vee-
houder, uitermate tevreden te zijn over de behandeling.

Tien kalveren van de veehouder E. te R. verkeren in slechte voedings-
toestand. Ze worden op 5-8-\'52 met Robasfer behandeld en uit de weide
genomen, omdat bij deze dieren longworm wordt geconstateerd. Er volgt
nu verblijf gedurende 14 dagen in een ruime bijschuur en nadien herhaling
van de behandeling. De toestand is weinig verbeterd en vooral de jongere

dieren blijven hoesten. Blijkbaar is aan voeding en verzorging niet het aller-
nodigste besteed. Natuurlijk moet men niet alles van een stimulerende
injectie verwachten. Deze kan, zoals vanzelf spreekt, alleen gunstig werken
op basis van een zorgvuldige verpleging.

Op het bedrijf van A. te K. lopen 6 kalveren op een z.g. paardeweide
met zeer kortgeweid gras, afgewisseld met grote gedeelten onafgeweid gras,
waar de paarden de mest deponeren. Het geheel, door hoge boswallen
omgeven, geeft een zeer onverzorgd beeld. De kalveren hebben de typische
longwormverschijnselen. Het water staat hoog in de bosgreppels. Blijkbaar
is deze weide met longworm besmet (in de literatuur worden eveneens
dergelijke voorbeelden genoemd). Na de voorgeschreven behandeling met
Robasfer en verweiden wordt hier een snelle verbetering bereikt.

Het bedrijfje van D. te O. sukkelt geregeld met longworm. Het bestaat
uit lage veengrond met een overigens niet al te slechte weide. Er zijn
acht kalveren. De behandeling geschiedt met Robasfer. Er zijn goede
resultaten, terwijl de bijvoedering met brokjes wordt verbeterd.

Het bedrijf van S. te T. is eveneens laag gelegen. De dieren lopen in
volop gras, maar „doen het niet goed" en hoesten zonder uitzondering.
Op 3i-8-\'52 worden 6 kalveren opgestald en behandeld. De dieren treffen
het slecht met de hygiënische omstandigheden. De stal is donker en er is
weinig ventilatie. Na een week moet deswege de stal weer met de weide
worden verwisseld. Ze worden in een andere weide gedreven en na 14
dagen nogmaals met Robasfer behandeld. De dieren genezen prompt
gedurende de herfst.

Op het bedrijf van M. te R. worden 3-g-\'52 acht kalveren voor longworm
met Robasfer behandeld. De dieren verblijven op een kunstweide, met een
goede bijvoedering overigens, bestaande uit wei met karnemelk en kalver-
meel. De open zode is blijkbaar minder geschikt met betrekking tot een
goede grasvoeding voor jonge opgroeiende dieren. Het gesloten gras-
bestand van een z.g. oude weide is in dit verband zeker te prefereren.
Daarom wordt tot verweiden geadviseerd. Gesteund door de Robasfer-
injecties wordt hier een snelle verbetering tot stand gebracht.

Bij B. te R. worden 10 kalveren met Robasfer behandeld op io-g-\'52.
Verweiden is niet mogelijk. Desondanks worden goede resultaten verkregen.
Ook hier wordt extra aandacht aan de bijvoedering besteed.

De beoordeling van de resultaten van zo\'n behandeling is in de praktijk
nog niet zo eenvoudig. Meer dan eens komt men op een bedrijf, waar de
ziekteverschijnselen toch evident zijn (de typische hoest bij het opjagen
en afwijkend haardek) maar het faecesonderzoek valt negatief uit. Deze
bevinding kan men vooral opdoen omstreeks Juli, wanneer de vroegste
gevallen worden gemeld. Een oude regel zegt, dat de besmetting doorgaans
voor St. Jan (24 Juni) plaats vindt. Gerust kan men deze gevallen met
Robasfer behandelen. Opstallen is in deze tijd van het jaar haast niet
mogelijk en verweiden heeft ook zijn bezwaren.

Ook het omgekeerde heeft plaats. Geen klachten, doch bij een toevallige
sectie (hemelvuur!) vindt men enkele verdwaalde wormen in de adem-
halingsorganen. Moet men dergelijke kalveren met het oog op de ver-
spreiding gevaarlijk achten? Veilig is het, ook hier in elk geval Robasfer
in te spuiten. Maar men kan ook aannemen, dat in zo\'n koppel reeds een
evenwichtstoestand is ingetreden, waarbij de kalveren weliswaar parasieten
dragen, maar blijkbaar reeds genoeg weerstand hebben verkregen. Wellicht

is dit een veelvuldig voorkomende toestand. Het is gewenst, de gezonde
en quasi-gezonde bedrijven bij de beoordeling van het longwormvraagstuk
niet te veronachtzamen.

Het niet-optreden van de ziekteverschijnselen geeft ons vaak minstens
zo\'n goed inzicht in deze materie als die grote groep van hopeloze gevallen,
die dikwijls aan het einde van het weideseizoen nog om baat komen en waar-
voor de staltijd de enige remedie biedt. Robasfer moge hier intra-tracheaal
of subcutaan worden gegeven, het effect zal in de regel als hoogst dubieus
moeten worden aangemerkt. De dieren zijn te lang aan verwaarlozing
bloot gesteld geweest. Wat deze dieren ontbeerd hebben is eigenlijk niet
meer in te halen.

Een krachtige voeding schijnt van doorslaggevende betekenis te zijn
ten aanzien van de ontwikkeling van dit ziekteproces; niet zozeer de bij-
voeding (afvalproducten van de fabriek, melk, meel, biks enz.), maar
vóór alles de weidegang. Op goed verzorgd grasland met een dichte zode
en een uitmuntend plantenbestand komt geen longworm voor. Nu een
ander uiterste: voor kalveren op een kunstweide met een rommelige planten-
groei, bestaat groot gevaar voor longworm, zelfs in droge zomers. De pro-
ductieve melkkoeien in volwassen staat stellen geheel andere eisen aan de
grasmat dan de jonge, opgroeiende kalveren. Welke eisen? Met terug-
schakeling van dit levende en volactief groeiende plantenvoedsel op een
scheikundige aanlyse van vocht, droge stof, eiwitten, koolhydraten, vita-
minen, mineralen, sporenelementen, kan men moeilijk een antwoord op
deze vraag verwachten. Want, wat zich hier voltrekt, is vóór alles een
biologisch gebeuren in de bodem, in de zode, in de maagdarmtractus, in
het bloed en in de organen van onze bedrijfsdieren. In bepaalde milieu\'s
ontmoeten we nu de activiteit van de longwormen of haar ontwikkelings-
stadia en men moet dit probleem van veterinair standpunt toch niet te
beperkt zien (het mechanisch vernietigen van larven, wormen, eieren
zonder meer).

Aldus beschouwd, wettigt het aanwenden van roborantia (Robasfer)
het vermoeden, dat we door middel van subcutane injecties het organisme
van de gastheer actief kunnen inschakelen in het streven naar een even-
wichtstoestand, die we met intra-tracheale injecties en het toedienen van
Anthelminthica per os niet steeds eclatant kunnen maken.

Schrijver vermeldt goede resultaten met Robasfer (subcutane injecties)
tegen longworm bij graskalveren.

Hij trekt een parallel tussen het ziektestadium, waarin de larven op
transport naar de ademhalingsorganen zijn enerzijds, en de door teken
veroorzaakte protozoaire runderziekten in de tropen anderzijds, aan de
hand van een overeenkomst in de therapie.

Naar schrijvers mening wordt de activiteit van de parasieten vooral
beheerst door het biologisch milieu in het vaatsysteem, in het maagdarm-
kanaal en in de organen van de gastheer, maar ook in de bodem en op
de zode.

Hij schenkt bijzondere aandacht aan deze opvatting met betrekking tot
de bestrijding van longworm.

The author mentions the good results with Robasfer (subcutic injections) against
Dictyocaulosis in calves.

He compares the stage of disease, in which the craddles are removing to the respi-
ratory organs and the by ticks caused Protozoic cattle diseases in the tropics, and he
points out a therapeutic conformity.

In authors opinion is the activity of the parasites ruled especially by the biological
climate in the blood, the digestic tractus and the organs of the calves, as well as in the
soil and on the grass.

He pays particularly attention to this view in relation to the treatment of Dictyo-
caulose.

L\'auteur signale les bons résultats obtenus par l\'emploi de Robasfer (injections sous-
cutanées) contre le ver du poumon chez des veaux en pâturage.

Il établit un parallèle entre le stade de la maladie où les larves se transportent vers
les organes de respiration, d\'une part, et les maladies bovines protozoaires provoquées
dans les tropiques par des tiques, d\'autre part, cela sur la base d\'une concordance dans
la thérapie.

A son avis, l\'activité des parasites est surtout dominée par le milieu biologique dans
le système vasculaire, dans le canal gastrointestinal et dans les organes du sujet porteur,
mais aussi dans le sol et sur le gazon.

Il accorde une attention particulière à cette conception, notamment pour ce qui
est de la lutte contre le ver du poumon.

Schreiber gibt gute Resultate mit Robasfer (subkutane Injektionen) gegen Lungen-
wurm bei Graskälbern bekannt.

Er zieht, an Hand einer Ähnlichkeit in der Therapie, einerseits eine Parallele zwischen
dem Krankheitsstadium, worin die Larven sich auf Transport nach den Atmungsorganen
befinden und andrerseits mit den, durch Zecken verursachten protozoären Rinder-
krankheiten in den Tropen.

Nach der Meinung des Verfassers wird die Aktivität der Parasiten vor allem durch
das biologische Milieu im Gefässsystem, im Magcndarmkanal und in den Organen
des Gastherrn, aber auch im Boden und auf der Grasnarbe beherrscht.

Dieser Auffassung schenkt er hinsichtlich der Bckämofung des Lungenwurmes ganz
besondere Aufmerksamkeit.

Dammrisznaht, Plastik der Vulva und des Scheidenvorhofes bei Stuten.
und Kühen. door R. Götze, 4. erweiterte und verbesserte Auflage. Verlag von M.
& H. Schaper, Hannover 1952.

Wie belang stelt in de verwondingen, die bij de partus in de vulva en in het caudale
gedeelte der vagina kunnen optreden, alsook de wijze waarop deze langs operatieve weg
verholpen kunnen worden, vindt dit alles in dit boekje van 50 bladzijden met 31 af-
beeldingen uitstekend beschreven.

Uw Hond, een vademecum door J. Spaapen, uitgegeven door Uitgeverij Born
N.V., Assen. Prijs ingenaaid ƒ 1,90, gebonden ƒ2.90.

de keuze van de hond, het fokken van honden, de indeling der verschillende honden-
rassen, de geografische en klimatologische verspreiding van alle honden, de voeding,
verzorging, training en ziekten van de hond en tenslotte de tentoonstellingen.

Het geeft een beknopt en populair-wetenschappelijk overzicht van deze onderwerpen.

Verschillende ziekten worden besproken aan de hand van: ,,Mijn hond moet gezond
zijn", van Prof. Dr A. Klarenbeek.

De schrijver wijst er met nadruk op, dat verschillende hondenlicfhebbers nog te veel
met patentgeneesmiddelen zelf dokteren en te weinig in de dierenarts hun vertrouwens-
man zien.

Voor de collegae, die zich op een gemakkelijke manier een beknopte hoeveelheid
kynologische kennis eigen willen maken, een alleszins lezenswaardig boekje.

Wiben en de katten, door Til Brugmans, uitgegeven door de Wereldbibliotheek
te Amsterdam, Prijs gebonden ƒ 14.75.

Het is bijna onbegrijpelijk, dat de autrice kans heeft gezien in een bock van 380
bladzijden vrijwel alles, waar de kat ook maar iets mee te maken heeft, in de vorm van
een verhaal samen te vatten.

Of men nu wat wil weten omtrent de afstamming, de leefwijze, de voeding, de ana-
tomie of de ziekten van de kat, of van welk schilderij, waar ter wereld ook, waar een kat
op voorkomt of van welk Frans, Duits, Engels, Grieks of Latijns gedicht, dat over katten
handelt, of over de kwestie, hoe de Profeet Mohammed of de geloofsstichter Boeddha over
de kat dachten, of, ik zou bijna zeggen, omtrent welk gezegde in welke taal ook, dat
handelt over de kat, men kan dit te weten komen, wanneer men de verschillende ge-
sprekken maar volgt, die Wiben met zijn oom Egbert, de professor en diens vrouw,
Tante Tine, houdt.

Bijna elke schrijver of wijsgeer, die ooit, hetzij in het oude Griekenland, hetzij in het
moderne West-Europa of waar ter wereld ook in de meer dan 20 eeuwen, die hiertussen
liggen, iets omtrent katten te berde heeft gebracht, vindt U terug in beschouwingen,
die voor, door of met Wiben worden gehouden.

Dat het geheel hierdoor niet bepaald de vorm krijgt van een romannetje, dat U
\'s avonds al wachtende op een komende spoedboodschap even uitleest, Iaat zich be-
grijpen. Toch is het een zeer lezenswaardig en ongetwijfeld zeer leerzaam boek.

Dat bij een zo veelzijdige beschouwing ieder onderdeeltje niet altijd direct weten-
schappelijk verantwoord is en objectief beschouwd wordt, zal niemand verwonderen.

Dat ook de dierenartsen, die niet altijd zoveel belangstelling voor haar lievelingsdier

hebben, als de schrijfster nodig vindt, wel eens een kleine veeg uit de pan krijgen,
behoeft evenmin verwondering te wekken.

Trouwens U zult lezen dat met valeriustinctuur bijna alle kattenziekten te genezen
zijn.

Dat de verdienste van Shakespeare b.v. wordt afgemeten naar zijn appreciatie van
de kat (die volgens schrijfster veel te klein is), waardoor zijn werken belangrijk in waarde
dalen, doet soms ietwat vreemd aan. En zo zou er nog veel meer naar voren gebracht
kunnen worden.

Integendeel, ik zou de lezers willen aanraden, dit zeer bijzondere en eigenaardige
werk eens in te kijken en zo mogelijk uit te lezen.

Hoewel U niet met alles in zult stemmen, zult U toch een buitengemeen aantal
aardige en wetenswaardige feiten hebben leren kennen en met diep ontzag vervuld zijn
voor de kennis van Til Brugsma.

Mesmer\'s leer van het animale magnetisme wordt besproken. Vervolgens wordt het
magnetiseren in zijn huidige toepassing toegelicht, waarbij het psychometrium ter
sprake komt. Ook andere wondergenezingtn, waaronder die door kruidendokters,
piskijkers en mediamieke genezers, worden aan een beschouwing onderworpen. In een
afzonderlijk hoofdstuk bespreekt schrijver de genezingen van religieuze aard (Lourdes).
Speciale aandacht wordt geschonken aan het magnetisme in Nederland en de daaraan
verbonden juridische problemen o.a. in verband met de wet op het onbevoegd uit-
oefenen van de geneeskunst van 1865. Het verband tussen lichaamsfunctie en psyche
komt, evenals de psychotherapie, even ter sprake.

Zonder diep op de problemen in te gaan, geeft schrijver een helder overzicht van
genoemde geneeswijzen, hetgeen het boekje tot een vlot leesbaar geheel maakt voor
allen, die iets meer van deze materie wensen te weten.

Vraag: In het artikel van G. Grootenhuis in het T. v. D. 1952, blz. 291, staat
op blz. 292 onder 5e:

„Door onderzoek van Bruner e.a. is gebleken dat bij het paard de placenta geen
antilichamen door laat en dat zodoende de vrucht niet kan worden aangetast door
antilichamen vanuit het bloed der merrie".

Bij de mens is bekend dat de A en B agglutininen door de placenta worden tegen-
gehouden en uitermate zelden vanuit het moederlijk in het kinderlijk bloed overgaan,
maar de Rhesus antistoffen passeren wel de placenta.

Als men nu een drachtige merrie vaccineert om het veulen te immuniseren tegen
b.v. „lähme" passeren deze antistoffen dan wel de placenta? Zo niet, dan zou vaccineren
geen resultaat hebben.

Bruner, Edwards en Doll¹) publiceerden een onderzoek waarbij werd vastgesteld
dat bij 5 drachtige merriën, welke gedurende de graviditeit hoog geïmmuniseerd waren
met S. Abortus equi cultuur, het veulen geboren werd zonder agglutininen in het
bloedserum. De merriën hadden vóór de partus een titer van 1 : 5000 positief en bleven
deze titer gedurende tenminste één maand na de partus houden. Hieruit bleek dus
dat de immuun-antilichamen bij het paard de placenta niet passeerden.

Deze proef werd herhaald bij 2 drachtige paarden. Alhoewel de titers niet hoger
werden bereikt dan 1 : 3000, was de uitslag van het onderzoek volkomen gelijk.

Ook werd door genoemde onderzoekers vastgesteld, dat de colostrum een zeer hoge
titer had, soms in een verdunning van 1 : 10.000 nog positief.

De melk had 12 uur na de partus dan slechts nog een titer van 1 : 200, 2 weken
na de partus van 1 : 100 en een maand na de partus werden geen agglutininen meer
aangetroffen.

Door het drinken van die colostrum in het bijzonder krijgt het veulen, indien het
na de partus tenminste spoedig gaat drinken, langs enterogene weg snel een hoog pas-
sieve immuniteit, althans een hoge titer.

In één geval werd gevonden, dat zelfs binnen 5 uur na de partus het desbetreffende
veulenserum in een verdunning van 1 : 3000 een positieve agglutinatie gaf.

Deze proeven zijn door andere onderzoekers ook verricht met z.g. iso-immuun-
antilichamen, de immuunstoffen welke gevormd kunnen worden bij een z.g. hetero-
specificke graviditeit. Deze antilichamen werden niet in het bloedserum van pasgeboren
veulens aangetroffen, waarvan de merrie „geïmmuniseerd" was.

Veulens, aan welke melk werd verstrekt met dergelijke immuun-antilichamen, hetzij
uit colostrum of bloedserum afkomstig, kregen zeer snel daarna ook deze antilichamen
in het bloed, terwijl eveneens de verhoogde bloedafbraak werd waargenomen. Ook
met positief serum zonder meer verliep deze proef analoog. In dit verband is het van
bijzondere betekenis, dat kort na de partus de darmwand bij het jonge individu een
grote permeabiliteit heeft.

Betreffende de waarde van de vaccinatie van drachtige merriën kan worden gezegd,
dat het veulen intra-uterien geen enkele immuniserende invloed kan ondergaan, slechts
indien het veulen spoedig na de partus drinkt, wordt het passief geïmmuniseerd.

In dit verband is het verschil in bouw van placenta van paard en mens van bijzondere
betekenis. De placenta epitheliochorialis van het paard heeft 7 en de placenta haemo-
chorialis van de mens 3 „weefsel-membranen" tussen de foetale en de moederlijke
bloedcirculatie.

Ten aanzien van de eventuele preventie van veulenziekte bestaat er dus geen prin-
cipieel verschil tussen het vaccineren van de moeder en het toedienen van serum aan
het veulen. In beide gevallen wordt het veulen passief, en wel nä de partus „geïmmu-
niseerd".

1 D. W. Bruner, P. R. Edwards and E. R. Doll, „Passive Immunity in the Newborn
Foal". The Cornell Veterinarian, Oct. 1948, XXXVIII No. 4.

Staat van de gevallen van besmettelijke veeziekten, in Nederland voorgekomen
gedurende de maand Maart 1953.

Secretariaat: Dr VV. A. de Haan, Lessinglaan 104, Utrecht. Tel. 03400—11413.
Gironummer 511606 ten name van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Daar de Gezondheidscommissie voor Dieren, waarin de Maatschappij voor Dier-
geneeskunde is vertegenwoordigd, een algemeen regelende taak heeft bij de
tuberculosebestrijding is voor de Tuberculosecommissie van de Maatschappij voor
Diergeneeskunde geen taak meer overgebleven.

Door de provincie Saskatchewan in Canada worden vijftien dierenartsen gevraagd.
De werkzaamheden liggen gedeeltelijk op het terrein van de Veeartsenij kundige
Dienst terwijl daarnaast ook particuliere practijk uitgeoefend kan worden.

Alle bijzonderheden zijn nog niet bekend, doch nadere gevevens zullen binnenkort
bekend worden.

Zij die zich tot emigratie naar Canada aangetrokken voelen kunnen zich bij
Prof. Dr G. M. v. d. Plank, Biltstraat 172, Utrecht aanmelden.

Met verwijzing naar de voorlopige mededelingen, die in de aflevering van 1 Mei 1953
van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde zijn gedaan over de te organiseren cursus-
dagen, volgt thans definitieve bekendmaking van de data en plaats van de cursorische
dagen, onderwerpen en inleiders:

Voor de provincies Groningen, Friesland en Drenthe op Woensdag 10 Juni 1953,
10.30 uur v.m. in „Het Witte Huis" te Olterterp, Tel. 05126-262.

Voor de provincies Overijssel en Gelderland op Woensdag 17 Juni 1953 10.30 uur v.m.
in „Hotel De Kap", te Warnsveld, Tel. 06750-249.

Voor de provincies Noord-Brabant, Limburg en Zeeland op Vrijdag 19 Juni in
„Het Silveren Seepaerd" te Eindhoven te 10.30 uur v.m., Tel. 04900-2921.

Voor de provincies Noord-Holland, Zuid-Holland en Utrecht op Woensdag 24 Juni
1953, 10.30 uur v.m. in „Hotel Brinkmann" te Haarlem, Tel. o 2500-10102..

Voor de aanvang van elke cursus zal van alle onderwerpen een leidraad worden
uitgereikt.

Deze cursus kan niet alleen worden bijgewoond door de dierenartsen, die op enigerlei
wijze met de kunstmatige inseminatie te maken hebben, maar ook door «file andere
collegae, die belang stellen in de te behandelen onderwerpen.

Bij K.B. werd D. A. Merle te Parijs (Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst)
benoemd tot Commandeur in de Orde van Oranje-Nassau.

De bijbehorende versierselen werden hem uitgereikt door collega E. J. A. A. Quaed-
vlieg tijdens een officieel diner, waaraan diverse buitenlandse gasten aanzaten.

Er is gelegenheid tot plaatsing van enkele dierenartsen in onderstaande functies.
Nadere inlichtingen kunnen worden verkregen bij het Bureau voor Internationaal
Technische hulp, Alexandcrstraat 14, \'s-Gravenhage.

The successful candidate will be a member of the subdepartment of Animal Production
and will collaborate with the head of that sub-department in teaching to degree level,
and in field experiments designed to influence an increase in Animal Production and
efficiency. It is expected that close ties will be established with the Government Depart-
ment of Animal Health and that facilities will be made available for research with
particular emphasis on pathological problems, and unsponsored research in other
directions.

the main interest of the Section at present is the pleuropneumonia
group of organisms but some freedom of choice of research project
would be considered.

Qualifications; Ph.D.or equivalent standard with special training in microbio-
logical chemistry.
Closing date: 13th. June 1953.

In 1952 werden subsidies uitgekeerd tot een bedrag van ƒ 1580,16, verdeeld over een

1. Prof. Dr J. Jansen te Utrecht voor een onderzoek naar het vóórkomen van Q-koorts
in ons land;

2. Dr J. Groen te Amsterdam voor een onderzoek naar de factoren, die bij de kalium-
stofwisseling van invloed zijn;

3. Dr Th. G. van Rijssel en Dr O. Mühlbock te Amsterdam voor een onderzoek
naar de pathologische afwijkingen, die bij het aan het Nederlandsch Kanker Insti-
tuut aanwezige dierenmateriaal in de nieren zijn waargenomen, en

4. Mej. Dr A. M. Kerkhof te Utrecht bij de bewerking van haar proefschrift, ge-
titeld: „De Morphogenese van de Tractus Uro-genitalis onder invloed van Testeron
propionaat."

De leden van de afdeling Zuid-Holland van de Maatschappij voor Diergeneeskunde
wordt verzocht hun contributie ad ƒ 5,— over het jaar 1953 vóór 1 Juli a.s. over te
schrijven op giro 219310, ten name van de Penningmeester van de afdeling Zuid-
Holland van de Maatschappij voor Diergeneeskunde te Rotterdam.
Na i Juli a.s. wordt de contributie met incassokosten verhoogd.

Door het Hoofdbestuur worden de volgende collegae voorgedragen voor het lid-
maatschap van de Maatschappij voor Diergeneeskunde:

W. M. Blok, C 12, Almkerk.
M. P. H. Dijksteriiuis, Gezichtslaan 48, Bilthoven.
G. J. Egcink, Weg naar Laren, 172A, Zutphen.
K. Goudberg, Emmasingel 8, Groningen.
G. Jensma, No. 516, Dronrijp.

Mej. J. H. C. Schallenberg, F. C. Dondersstr. 6obis, Utrecht.
Mej. A. P. Wind, Willemskade 12A, Leeuwarden.
L. Zegers, Varkensmarkt 4, Assen.

Het Hoofdbestuur heeft de volgende diergeneeskundige candidaten aangenomen
als candidaatlid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde:

Hertog, J. J. den, te Alphen a/d Rijn, nummer girorekening 135883. (P^ag- 84)
Hoek, C. J., van evacuatie-adres terug naar oorspronkelijk woonadres te Kortgene,
Provincialeweg 6. (pag. 85)

Meier, J. J., te Amersfoort, aangesloten onder tel. no. K. 3490-7620. (P^ag- 94)

Walsum, J. van, van Vries (Dr.) naar Bathmen, Larenseweg D-134A, tel. K. 6704-348,

Wind, Mej. A. P., van Utrecht naar Leeuwarden, Willemskade 12A; tel. K. 5100-
6937; D. (ingelast op pag. 113)

Wijhe, J. H. G. van, te Utrecht, D. b/d Prov. G. v. D. in Zd. Holland, aangesloten
onder tel. no. K. 3400-25748 (privé), K. 1820-4341 (bur.). (pag- ^!I4)

Prof. Dr J. D. Verlinde te Leiden [tot lid van de Hollandsche Maatschappij
voor Wetenschappen. (pag. 109)

M.O.V.I.R. MAATSCHAPPIJ TOT ONDERLINGE VER-
..... ZEKERING VAN INDIVIDUEELE RISICO\'S

Vraagt inlichtingen omtrent de speciale Artsen-
polis, welke is ontworpen als aanvulling op de
verzekering van de D.T.O.

(Uit het Instituut voor Infectieziekten der Rijks Universiteit te Utrecht)
Directeur Prof. Dr JAC. JANSEN.

Het is algemeen bekend, dat de duif een zeer goed proefdier is voor
Erysipelothrix rhusiopathiae-infcclie. Ook vermelden de meeste handboeken,
dat de duif gevoelig is voor spontane infectie met dit micro-organisme,
waarbij Pof.ls als literatuur wordt genoemd.

Minder bekend is echter, dat deze spontane infectie, voorzover wij heb-
ben kunnen nagaan, slechts 2 keer in de literatuur is vermeld en dat het
bewijs, dat de geïsoleerde kiem werkelijk E. rhusiopathiae was, namelijk door
besmetting van varkens, nog nooit was geleverd.

Poels (1917) deelde mede, dat aan de Rijksseruminrichting te Rotterdam
de diagnose vlekziekte („Rotlauf") bij ingezonden duiven tweemaal
gesteld was. Bij deze dieren werden darmcatarrh, parenchymateuze
orgaan-degeneratie en haemorrhagieën van endocard en pericard gevonden.
Hij bracht het ontstaan van de ziekte in verband met het koude jaargetijde
(November en December). Hij beschreef niet, op grond van welke ken-
merken hij het geïsoleerde micro-organisme determineerde.

Een volledige beschrijving treffen wij aan bij Machado (1945). Deze
Portugese onderzoeker seceerde één dode duif, afkomstig van een hok,
waar sterfte voorkwam. Waargenomen werden petechiën op het hart,
haemorrhagische ontsteking van de lever, vergrote milt en hyperaemie
van de darmen. Uit hart en organen kweekte hij Gram-positieve staafjes,
die hij na een uitvoerig onderzoek determineerde als ,,B. rhusiopathiae suis".
O.a. werden uitvoerige vergistingen ingezet (zie tabel I). Volgens hem
week de stam af door het niet vergisten van arabinose. (Bergey\'s Manual
geeft voor E. rhusiopathiae aan, dat dit regel is).

De geïsoleerde cultuur bleek virulent voor muizen en ratten. Verder
toonde Machado volgens de methode van Leclainche aan, dat de patho-
gene eigenschappen t.o.v. duiven werden geneutraliseerd door vlekziekte-
serum.

Kubis (1942) nam geen spontane gevallen waar, maar onderzocht de
experimentele perorale infectie van duiven met E. rhusiopathiae afkomstig
van varkens. Gezonde dieren bleken per os niet te infecteren. Wel gelukte

\') Wij danken de Heer Directeur van de Rijksseruminrichting te Rotterdam voor het
ter beschikking stellen van vlekziekteserum, pathogene vlekziektecultuur, varkenspest-
hloed en varkenspestvaccin.

de infectie als endoparasieten aanwezig waren, of het voer met glasscherven
werd gemengd.

Volgens Kubis zou in krop, kliermaag en spiermaag E. rhusiopathiae niet
worden gedood; daarentegen kon hij, na infectie per os, in de dunne darm,
de blinde darm en de dikke darm geen levende vlekziektebacteriën aan-
tonen.

Manelli (geciteerd vlg. Biester en Schwarte blz. 383) toonde aan,
dat het voederen van gepolijste rijst de resistentie van duiven vermindert
(nadere bijzonderheden ontbreken).

Wellmann (1950) kon door de steek van verschillende insecten (Stomoxys
calcitrans, Chryzozona pluvialis, Tabanus bromius, Heptotoma pelluceus), welke
bloed bij besmette duiven of muizen hadden gezogen, duiven experimenteel
besmetten. Infectie per os met bouilloncultuur gelukte daarentegen niet.

In de systematiek vindt men o.a. in Bergey\'s Manual 6th Ed. nog
steeds in het Genus Erysipelothrix 3 species, n.1. E. rhusiopathiae, E. muriseptica
en E. erisipeloïdes. Topley en Wilsons Handboek daarentegen beschouwt
deze species als één species E. rhusiopathiae.

Voor zover wij konden nagaan, dateert het verschil van 1909. Rosenbach
onderscheidde 3 species, Rickmann één. Het betoog van Rosenbach maakt
voor de hedendaagse lezer een weinig overtuigende indruk.

Gezien de zeer uiteenlopende vindplaatsen van E. rhusiopathiae in de
natuur zou echter toch de mogelijkheid bestaan, dat hier met meer dan
één soort diende rekening te worden gehouden. Daarom is het zo belangrijk,
dat van stammen, die niet afkomstig zijn van varkens, wordt onderzocht
of bij het varken het typische ziektebeeld is op te wekken. Wei.lmann
deed dit o.a. voor stammen van vissen.

Over het kunstmatig opwekken van vlekziekte bij varkens vindt men
in de literatuur betrekkelijk uiteenlopende meningen.

Fortner en Dinter (1944) geven een overzicht van de literatuur sinds
1884 van gevallen, waarin door cultuurinjectic vlekziekte is opgewekt.
Uiteraard betreft dit merendeels gevallen van onopzettelijke entvlekziekte,
waarbij praedisponerende momenten niet zijn uit te sluiten. Volgens hen
is vlekziekte met cultuurinjectie opgewekt door: Herbert (1884), Schütz
(1885), Lydtin en Schottelius (1885), Hess en Guillebeau (1886),
Preisz (1891), Voges en Schütz (1898), Prettner (1901), Markus
(zonder jaartal), Ganslmayer (1913), Böhme (1923), Stickdorn (1923),
Gminder (1926), Lüttschwager (1926), Maas (1926), Creich (1933),
Radvila (1936), Murontzeff en Matwyenko (1936), Hupbauer (1936),
Michalka (1939), Omlin (geen jaartal) en Demnitz en Drager (1942).

Aan Fortner en Dinter zelve gelukte het geregeld, door subcutane,
percutane en intraveneuze besmetting met cultuur vlekziekte op te wekken.
Volgens hen zouden 2 a 3 druppels percutaan in de gescarificeerde huid
voldoende zijn om dodelijke vlekziekte te geven.

Terwijl Fortner en Dinter aangeven, zelfs bij jonge varkens van 9 en
12 kg „Backsteinblattern" te hebben opgewekt, gelukte het Bergmann
(¹95¹) bij kleinere en jongere dieren dan 31.5 a 38.3 kg en 15 a 17 weken
niet om vlekziekte op te wekken volgens dit systeem; daarentegen gaven
twaalf varkens van 50—68 kg allen een plaatselijke reactie en in 3 gevallen
generalisatie.

De Blieck en Jansen (1939) besmetten 3 varkens van 6 maanden oud
door per varken één buis cultuur (10 ccm?), waarin muizenorganen van

een vlekziektemuis, in de liesplooi in te spuiten. Twee van deze varkens
waren geënt met KoNDO-vaccin. Alleen het ongeënte varken kreeg typische
verschijnselen van vlekziekte (temperatuur tot 41.i° C., typische vlekken).
Zij deden deze proef opzettelijk in het warme jaargetijde.

Bakker (1952) besmette varkens door intraveneuze injectie met de zeer
virulente stam Amsterdam VIII. Van de onvoorbehandelde 5 dieren
kregen er 4 urticaria, terwijl het 5e diffuus rood werd en stierf.

In tegenstelling met de bovenstaande auteurs vermeldt Doyle (1947),
dat varkens als regel ongevoelig zouden zijn voor kunstmatige infectie
met E. rhusiopathiae. Dit zou bevestigd zijn door Nocard en Leclainche
(1903), Mace (1913), Hoare (i9i3), Ten Broeck (1920), Creech (1933),
Kondo en Sugamara (1935), Schwering, Cochenan en Grey (1948),
Watts (1940), Collins en Goldie (1940) en Breed (1940). Deze auteurs
zouden dit feit voor Europa, Amerika en Japan hebben bevestigd.

Doordat Doyle toevallig varkens gebruikte, die eerder in varkenspest-
proeven gebruikt waren, ontdekte hij, dat varkens, die met kristalviolet
waren geënt en met varkenspest besmet, gevoelig waren voor experimentele
vlekziekte-infectie. Hij besmette deze dieren intracerebraal, respectievelijk
intratesticulair.

Terpstra (1949) deed deze proeven na met subcutane en intraveneuze
infectie. Zijn varkens waren geënt met kristalvioletvaccin, één maand latei-
besmet met varkenspestvirus en 2 maanden daarna met vlekziektecultuur
(8 ccm 24 uur oude bouilloncultuur).

Op 26 Maart 1952 ontvingen wij van de Gezondheidsdienst voor Post-
duiven ter sectic het cadaver, onderzoek no. 960, met gestorven jong van
4 dagen. Volgens de eigenaar waren de dieren plotseling gestorven.

Sectie: a) oude duivin; anamnese spontaan gestorven, volgens pootring
geboren 1948, in goede voedingstoestand, krop gevuld met kropmelk, aan
de organen geen afwijkingen, geen enteritis, geen endoparasieten. Bacterio-
scopisch onderzoek van hartebloed, lever, milt en nier: alleen in de nier
Gram slanke staafjes gezien.

b) jong dier van 4 dagen, spontaan gestorven, met grote overvulde
krop; verder geen afwijkingen.

Bacterioscopisch onderzoek: in hartebloed, lever en milt Gram
slanke staafjes gezien.

a) van de oude duivin uit hart en milt geen groei, uit de lever enkele
kolonies van E. coli, uit de nier talrijke kleine kolonies van Gram staafjes
en enkele kolonies van E. coli.

b) van het jong uit hart, lever en nier dezelfde Gram staafjes (milt
niet geënt).

Gram onbewegelijke, slanke staafjes, in vloeibaar milieu soms in
korte ketens, die morphologisch op Erysipelothrix gelijken. Groei op serum-

agar als fijne, heldere kolonies, geringe troebeling in serumbouillon, soms
enige vlokvorming. In de gelatinesteek werd een duidelijke lampewisser-
groei verkregen.

De stam werd nu op een uitvoerige bonte rij gezet (zie Tabel I). Hierin
zijn tevens opgenomen de vergistingseigenschappen van 3 bekende vlek-
ziekte-stammen uit varkens, resp. gemerkt Blumenberg, Schiedam en
Amsterdam VIII en de vergistingseigenschappen zoals deze in Bergey\'s
Manual 6th Ed. voor Erysipelothrix rhusiopathiae zijn aangegeven, door
Machado bij een duivenstam zijn beschreven en door VViidik (1952) voor
een varkensstam worden aangegeven. De eigenschappen komen volgens
deze tabel volkomen overeen met die bij Bergey beschreven en tevens
met het merendeel der onderzochte stammen uit varkens.

Proef I. Vier subcutaan met 0.1 ccm 24 uur-oude serum-bouillon-cultuur
geïnfecteerde muizen stierven op de 3e resp. 4e dag na de infectie.

Proef II. Intramusculaire infectie. Twee duiven, die intramusculair
werden besmet met 0.5 ccm 24 uur-oude serumbouillon-cultuur stierven
na 3 dagen.

In de loop van het onderzoek zijn 44 niet voorbehandelde duiven na
intramusculaire injectie met cultuur alle gestorven.

Proeflll. Infectie per os en door contact. Hiervoor werden gebruikt
2 koppels duiven; één met jongen van 4 dagen en één met eieren.

Deze dieren verbleven in een volière in de open lucht. Op 26/6 werd
aan elk der volwassen dieren voorzichtig met een pipet 5 ccm serum-
bouillon-cultuur per os ingegeven.

Van deze dieren stierven de beide vrouwelijke dieren 416 en 418, en
het dier 419, de vader der jonge duiven, alle op 30/6. Al deze dieren hadden
een secernerende krop. Uit hart, lever, milt en nieren werd op serumagar
en in serumbouillon E. rhusiopathiae gekweekt.

In de kropinhoud van de duiven 416 en 419 en de kliermaaginhoud van
416, 418 en 419 en de spiermaaginhoud van 416 werden bacterioscopisch
typische slanke Gram -f- staafjes waargenomen. Van deze materialen
werden elk 5 muizen ingespoten. Al deze muizen stierven aan E. rhusiu-
pathiae-infectie. De jongen kregen geen ziekteverschijnselen.

Op 17/9 werden deze beide dieren, die met de hand waren groot ge-
bracht, en de overlevende doffer van het broedende koppel intra musculair
herbesmet, tezamen mei 2 controles. Zij stierven, evenals de controles
2 a 3 dagen na de infectie en bezaten dus geen immuniteit. Teneinde na
te gaan of de in de krop en magen gevonden E. rhusiopathiae afkomstig
was van de plaatsgevonden infectie per os dan wel door de krop uitge-
scheiden, werden van de inhoud van krop, kliermaag en spiermaag van
een intramusculair geïnfecteerde duif, welke na 4 dagen was gestorven,
ieder 5 muizen ingespoten. Ook deze stierven alle aan E. rhusiopathiae-
infectie.

is zuurvorming.
— » is vertraagde zuurvorming.
— is geen zuurvorming
x is niet verricht.

voor een immunologische vergelijking serum zonder conserveermiddel in
gesloten ampullen en een vlekziektestam „Amsterdam VIII" (zie Bakker
(1952) ) te verstrekken.

Hierdoor was het ons mogelijk, te onderzoeken, in hoeverre een bekend
vlekziekteserum de pathogene werking van onze cultuur 960 neutraliseert
en in hoeverre onze cultuur 960 duiven immuniseert tegen een bekende
vlekziektestam.

Hierbij werd dus gebruik gemaakt van bekend immuunserum van de
Rijksseruminrichting, dat dus geijkt is volgens de methode van Leclainche,
zoals deze o.a. beschreven is in het Jaarverslag der Rijksseruminrichting
over 1948. Hierbij wordt dus als eis gesteld, dat duiven, die met 0.2 ccm
of 0.3 ccm serum 0.5 ccm 24 uur oude serumbouillon-cultuur worden
ingespoten, in het leven blijven, terwijl de controle-duif sterft. Scrum en
cultuur worden voor de injectie gemengd.

In onze proef mengden wij per duif 0.3 ccm immuunserum met 0.5 ccm
24 uur oude serumbouillon-cultuur. Hiermede werden 5 duiven inge-
spoten.

Wij stelden daarnaast een controle van 5 duiven, waarbij 0.5 ccm
cultuur met normaal paardenserum werd gemengd en een controle van
5 duiven, waarbij alleen cultuur werd gespoten. De 10 contróleduiven
stierven na 4 dagen; de 5 met serum behandelde dieren overleefden alle
de injectie.

De 5 duiven, die uit de neutralisatieproef in hel leven waren gebleven,
werden 14 dagen later opnieuw besmet met 0.5 ccm 27 uur oude serum-
bouillon-cultuur van stam 960. Hierbij stierf na 3 dagen één duif, terwijl
ook de enige controle-duif no. 493 stierf. 27 Dagen na de eerste infectie
werd opnieuw 0.5 ccm cultuur stam 960 ingespoten. Hierbij trad geen
sterfte meer op.

Op 23/9*52 werden deze dieren tezamen met 4 controles,geïnfecteerd
met 0.5 ccm 24 uur oude serumbouillon-cultuur van de varkensstam
Amsterdam VIII. De geïmmuniseerde dieren bleven alle in leven; de
contröle-dieren stierven alle.

Proef VI. 30 duiven werden op i6/i2\'52 intramusculair besmet met
0.5 ccm 24 uur oude serumbouillon-cultuur.

Op 17/12 waren nog geen duiven gestorven. Op deze dag werden 10
duiven behandeld met 0.5 ccm serum intramusculair. Van deze duiven
waren op 18/12 nog 5 in leven. Zij werden opnieuw met 0.5 ccm serum
behandeld. Van deze dieren stierven er nog 3 en wel eerst op 20/12. Twee
bleven in leven; 9 andere dieren werden op de tweede dag (18/12) toen de
sterfte al was begonnen, 1 X ingespoten met 1.5 ccm serum. Deze waren,
evenals de controles, op 19/12 alle gestorven.

Indien wij in aanmerking nemen, dat in totaal 44 duiven alle stierven
na i.m. infectie en deze als controle stellen, dan wordt de berekening:

Proef VII. Twee jonge varkens van circa 15 kg, een <? en een S exem-
plaar, werden op i/7\'52 bij warm weer besmet met 24 uur oude serum-
bouillon-cultuur, rechtstreeks gekweekt uit het hartebloed van een per
os besmette gestorven duif (proef III).

No. 324 <J: infectiemodus 1 ccm intratesticulair; 0.5 ccm ingewreven
na scarificatie in de flank. Resultaat: geen plaatselijke entreactie, tem-
peratuur stijgt op de avond na het spuiten tot 40.5⁰ en is de daarop-
volgende dagen \'s avonds nog gering verhoogd (40.1, 40°). Verder geen
afwijkingen.

No. 325 ?: infectiemodus 0.5 ccm intracutaan en scarificatie. Tem-
peratuur \'s avonds na de infectie 40.2°, volgende dag 40.1°. Verder geen
plaatselijke of algemene reactie.

Teneinde betere beelden te verkrijgen werd overgegaan tot de methode
van Doyi.e, gemodificeerd volgens Terpstra.

De Heer Directeur der Rijksseruminrichting was zo vriendelijk de
daarvoor benodigde materialen ter beschikking te stellen en tevens ter
vergelijking de virulente varkensstam Amsterdam VIII (Bakker (1952) ).

Op 31/7 werden 9 jonge varkens met varkenspest-kristalvioletvaccin
R.S.I. geënt. Op 2/9 werden deze tezamen met de varkens 324 en 325
(Proef VII), die niet geënt waren, besmet met 0.5 ccm virulent varkens-
pestbloed, stam Armour N.Z.

Bij dc beide ongeënte varkens ontwikkelde zich varkenspest, het ene
dier stierf 11/9, het andere werd op 12/9 in de agonie gedood.

Van de geënte dieren wercl bij enkele alleen een geringe thermische
reactie (hoogste temperatuur 41.4°), bij sommige totaal geen reactie op
de besmetting waargenomen.

Proef Villa. Bij 2 voorbehandelde dieren 328 en 329 werd op 24/10
met de stam Amsterdam VIII een infectie-poging gedaan. De dieren, die
daartoe in een tot 24⁰ C. verwarmde stal werden gebracht, werden besmet
met 24 uur oude serumbouillon-cultuur, rechtstreeks geïsoleerd uit het
hartebloed van een experimenteel besmette duif. Hiervan werd intraveneus
2 ccm, intraperitoneaal 5 ccm, in de liesplooi 5 ccm en intracutaan in
scarificatie in de flank circa 0.5 ccm geappliceerd.

Het varken 329 was het dier, dat na de pestinfectie de sterkste tempera-
tuurverhoging had (41.4⁰), het dier 328 had op de pestinfectie niet gere-
ageerd.

Bij beide varkens werd 2 dagen na de infectie duidelijke scarificatie-
reactie gezien, terwijl de dag, volgende op de infectie en de daarop-

\') Voor duidelijke afbeeldingen van wat daaronder wordt verstaan zie: Fortuis en
Dinter (l.c.) en Drager (1952).

volgende, de temperatuur aanmerkelijk verhoogd was. Tevens werden bij
beide varkens enkele rhomboïde vlekken gezien. Een der dieren (329)
werd gedood en uit de milt werd E. rhusiopathiae gekweekt.

Het was bij deze groep varkens dus mogelijk, experimenteel een klinisch
beeld van E. rhusiopathiae-\'mfcclic op te wekken.

Proef YIII6. In een stal, waarin nog geen vlekziekteproeven waren
genomen en die ook tot 24 C. verwarmd was, werden op 31 October
zes andere voorbehandelde varkens (327, 331, 332, 333, 334, 335) op
dezelfde wijze als in Proef Villa besmet met stam 960. Deze varkens
hadden een gemiddeld gewicht van 60 kg. De cultuur, waarmede werd
geïnfecteerd, was kort tevoren 2 X door duiven gepasseerd teneinde haar
voldoende virulent te houden. Zij was echter nooit door andere diersoorten
gepasseerd zodat was uitgesloten, dat de uiteindelijke stam niet uit een duif
afkomstig was. Ook deze stal werd kunstmatig op 24⁰ C. gebracht.

327: dag na de infectie lusteloos, temperatuurverhoging tot 41.5\' duurt
tot 7 dagen na de infectie, kreupel achter, 5 dagen na de infectie enkele
vlekken, die spontaan verdwijnen.

331: dag na infectie lusteloos, temperatuurverhoging tot 41.8 duurt
tot 3 dagen na de infectie.

332: dag na de infectie verhoging tot 41.9 , 3e dag na de infectie
rhomboïde vlekken, op de derde dag gedood. Culturen uit hart, lever,
milt en peritoneum waren positief.

333: dag na de infectie verhoging tot 41.3 , verhoging tot 5 dagen na de
infectie.

334: dag na de infectie verhoging tot 42.1 , verhoging tot 9 dagen na
de infectie; tarsitis beiderzijds, huidnecrose aan beide oren (ook aan het
oor waar geen intraveneuze injectie was verricht). Gedood 18 dagen na
de infectie (Afb. 1). Uit het ontstoken tarsaalgewricht, zomin als uit de
andere gewrichten, E. rhusiopathiae geïsoleerd.

335: dag na de infectie verhoging. Temperatuur tot 41.5⁰ op de derde
dag; 100 ccm vlekziekteserum geïnjicieerd, volgende dag koortsvrij.

Op 25/11 werden nogmaals vier varkens 340, 341, 342, 344 op dezelfde
wijze besmet, echter zonder voorafgaande varkenspestvirus-besmetting.
Wel ontvingen 2 varkens 2 X varkenspest-vaccin (342 en 344).

De varkens 340 en 341 reageerden beide met scarificatie-reactie cn ver-
hoging na de infectie. Het dier 340, dat bij de besmetting al veel hoestte,
werd 22/12 gedood, waarbij, behalve pneumonie, endocarditis verrucosa
der valvulae tricuspidales en bicuspidales werd vastgesteld. Uit deze
valvulae werden haemolytische streptococcen en E. rhusiopathiae ge-
isoleerd. Uit de longen werden eveneens streptococcen gekweekt.

De varkens 342 en 344 waren op 6/11 en 12/11 voorbehandeld met
5 ccm varkenspestvaccin. Ook deze beide dieren reageerden door scari-
ficatiereactie en temperatuurverhoging. Bij 342 ontwikkelden zich talrijke
rhomboïde vlekken (Afb. II) waarbij op de 2e dag, waarop het dier werd
gedood reeds een begin van huidnecrose werd waargenomen. Culturen uit
hart, lever, milt en nier waren positief.

Door middel van de scarificatie-reactie werd nagegaan, in hoeverre
de in proef IX met de stam 960 besmette varkens hierdoor geïmmuniseerd
waren voor herinfectie met de eigen stam en stam Amsterdam VIII.

Het varken, dat met Amsterdam VIII besmet geweest was, het met
varkenspestvirus voorbehandelde varken 330 cn 2 even grote, nog onge-
bruikte varkens dienden als controle. Bij alle dieren werd op dc linker
flank 0.5 ccm stam 960 in scarificatie geappliceerd; op de rechterflank
stam Amsterdam VIII.

De dieren 327, 331 en 335, die eerder besmet waren geweest met stam
9Ü0, reageerden zomin plaatselijk als thermisch, het varken 328, dat eerder
met Amsterdam VIII was besmet, evenmin.

Het controle-varken 330, dat voorbehandeld was geweest met varkens-
pest, maar niet eerder met vlekziekte, gaf beiderzijds een plaatselijke
reactie en een thermische reactie van 41.2°.

De controle-varkens 345 en 346, die op geen enkele wijze waren voor-
behandeld, gaven beiderzijds een scarificatiercactie en verder thermische
reactie, resp. tot 41.6° en 41.8 ; echter geen vlekken.

Opgemerkt zij, dat de scarificaties hier vrij diep waren aangebracht cn
dat desondanks dc immune varkens geen plaatselijke roodheid vertoonden.

Uit dc geraadpleegde literatuur kan worden geconcludeerd, dat zomin
Poels als Machado hebben bewezen, dat de door hen uit duiven ge-
isoleerde Gram staafjes werkelijk verwekkers van varkensvlekziekte zijn.

Hoewel Machado zelf een culturele afwijking meende waar te nemen,
is zijn betoog uitvoeriger dan dat van Poels.

Toen wij een op E. rhusiopathiae gelijkende bacteriestam 960 uit duiven
isoleerden, hebben wij ons als doel gesteld aan te tonen, dat wij hier
werkelijk met E. rhusiopathiae, de verwekker der varkensvlekziekte, te doen
hadden, welk bewijs wij geleverd hebben op de volgende gronden.

Cultureel kwam dc geïsoleerde bacil overeen met dc beschrijvingen in
Bergey\'s Manual cn met verschillende in ons bezit zijnde stammen uit
varkens.

Dc stam was pathogeen voor muizen cn duiven. Dc pathogeniteit bij
intramusculaire infectie met culturen was te niet te cloen door de cultuur
volgens het systeem van Leclainche vooraf te mengen met bekend vlek-
ziekteimmuunserum.

Duiven, die geïmmuniseerd waren inet stam gfio, bleken immuun tegen
infectie met de voor varkens zeer virulente stam Amsterdam VIII van
Bakker.

Het gelukte ons, varkens experimenteel de volgende vlekziektesymp-
tomen te bezorgen: sterke temperatuurverhoging, rhomboïdc vlekken,
plaatselijke huidnecrose, arthritis cn endocarditis verrucosa. Varkens,
die hersteld waren van infectie met stam 960, waren immuun tegen dc
varkensstam Amsterdam VIII. Een varken, dat hersteld was van infectie
met Amsterdam VIII, was immuun tegen stam 960.

Wij hebben dus door infectie en immunisatic van varkens de iden-
titeit met E. rhusiopathiae bewezen.

Het was ons in de eerste plaats te doen om typische verschijnselen bij de
varkens op te wekken, niet het phenomeen van de experimentele infectie
nader te bestuderen. Toen wij in proef VII met oppervlakkige scarificatie
en intratesticulaire injectie, mogelijk bij te jonge varkens, een resultaat
verkregen, dat voor ons doel niet bewijzend was, hebben wij de vrij inge-
wikkelde procedure Doyle-Terpstra gevolgd. Hierbij wordt de vlek-
ziekte-infectie voorafgegaan door enting met kristalvioletvarkenspest-
vaccin en besmetting met varkenspest.

Volgens deze methode werden resultaten geboekt. Wij hebben deze
daarna vereenvoudigd door 2 x kristalvioletvaccin en geen varkenspest-
virus te appliceren. Ook bij deze varkens zagen wij rhomboïde vlekken.
Bij vier varkens van dezelfde grootte, die onvoorbehandcld waren, werden
wel algemene en scarificatie-reacties, maar geen vlekken gezien. Een
conclusie, betreffende de waarnemingen, willen wij hier niet trekken,
daar het o.a. aan Bakker is gelukt, varkens zonder enige voorbehandeling
vlekziekte te bezorgen en anderzijds slechts bij een deel der met varkens-
pest voorbehandelde varkens de typische huidveranderingen optraden.

Wij hebben dus bij duiven de diagnose Erysipelothrix rhusiopathiae in
feite gesteld. Het opmerkelijke is, dat wij deze diagnose maakten bij een
duivin en haar 4 dagen oud jong.

1\'oels beantwoordt deze wel zeer eenvoudig met te wijzen op klimaat-
omstandigheden: koude nachten in de herfst.

Daargelaten, dat hierbij niet is gerekend met de grote resistentie van
duiven tegen weersinvloeden, moet hier worden vooropgesteld, dat de
verwekker als zodanig dus al bij de duif aanwezig zou zijn.

Het blijft de vraag, hne de duif zich hiermede zou besmetten. Theo-
retisch bestaan 2 mogelijkheden: a. door stekende insecten, b. per os onder
predisponerende omstandigheden. Beide mogelijkheden waren voor de
oude duivin aanwezig, doordat een drukke weekmarkt van varkens hemels-
breed ongeveer 1 km van het hok aanwezig was.

Wat betreft de mogelijkheid van infectie per os hebben wij behalve de
factoren, die Kubis noemt, overwogen of het secerneren van de kropwand
hier van invloed kan zijn. Het bleek ons in ieder geval mogelijk, experi-
menteel duiven met secernerende krop per os te infecteren. Het gelukte
echter niet, door contact van deze dieren met hun jongen deze te be-
smetten. Wij vermoeden dat hiervoor het verloop te snel is geweest, waar-
door de zieke dieren hun jongen niet meer hebben gevoed.

Dat infectie van de jongen theoretisch per os mogelijk zou zijn, blijkt
niet alleen uit het aanwezig zijn van E. rhusiopathiae in de kropinhoud der
per os besmette duiven, maar ook in de kropinhoud van intramusculair
besmette, waarin deze dus via de bloedbaan en de kropwand moet zijn
geraakt.

Daar wij bij de gestorven duivin niet uit alle organen positieve culturen
hadden, vermoeden wij, dat de spontane infectie een minder hevig verloop
heeft gehad clan de experimentele. Daardoor kan het zijn, dat in dit geval
het reeds zieke dier zijn jong wel heeft gevoed.

Natuurlijk kon het dier ook uitsluitend als mechanische overbrenger
hebben gefungeerd en het jong hebben besmet met wat het zelf zo juist
per os had opgenomen.

was een gering doch significant resultaat, doch alleen wanneer nog niet
klinisch zieke dieren werden behandeld. Daargelaten, dat de ziekte in de
praktijk wel niet als massa-infectie zal worden gediagnosticeerd, opent
deze behandeling dus weinig perspectieven.

Proeven met andere therapieën, b.v. antibiotica, zijn in verband met
het geringe practische belang door ons niet verricht.

Het Gram microörganisme, dat wij uit een spontaan gestorven duivin
en haar 4 dagen oude jong isoleerden, is op grond van bacterioscopisch,
culturele, immunologische en pathogene eigenschappen gebleken
Erysipelothrix rhusiopathiae te zijn.

Death by spontaneous E. rhusiopathiae infection was established in a female pigeon
and her 4 days old squab. Typical lesions of diamond skin disease in swine were pro-
duced with the isolated strain by combined intravenous, intraperitoneal and intra-
cutaneous infection (fig. 1 and 2). Pigeons and swine were immunized with the pigeon
strain against a challenge infection with E. rhusiopathiae strain of swine orgine.

Description d\'une infection mortelle spontanée d\'un pigeon femel et de son petit
de 4 jours avec E. rhusiopathiae. Des lésions typiques de rouget furent réproducés en
des porcs par infection combinée par voie intraveneuse, intraperitoneale et intracutane
(fig. I et 2). Des pigeons et des porcs furent immunisés par infection avec la culture
isolé contre l\'infection avec une culture d\'origine porcine.

Es wird eine tödliche Spontaninfektion mit E. rhusiopathiae bei einer weiblichen Taube
und ihrem 4 Tage alten Junge beschrieben. Mit der isolierten Kultur wurden durch
kombinierte intravenöse, intraperitoneale und intrakutane Einverleibung typische
Hacksteinblattern bei Schweine erzeugt (Abb. 1 und 2). Tauben und Schweine, die
eine Infektion mit der isolierten Kultur überstanden hatten, waren einer Nachimpfung
mit einem Schweinestamm gegenüber immun.

Bakker, S., Tschr. v. Drgk. 77, 342, (1952).
Bergman, J., Mh. prakt. Tierheilk. 3, 371, (1951).

Biester, H. E. en Schwarte, I,. H., Diseases of Poultry 2nd. Ed. Ames. Iowa. 1948.

Breed, R. S., Murray, E. G. D. en Parker Hitchens. A., Bergey\'s Manual 6th. Ed.

Baltimore 1948.
Doyle, F. M., Vet.Jrl. 113, 11, (191 7).
Drager, K.. Behringwerke Beiträge 1952 Rotlauf, p. 215.
Fortner, J. en Dinter, Z., Zschr. Inf. Krh. 11. Tiere 60, 157, (1949).
Kubis, L., Wien, tierärztl. Mschr. 29, 510, (1942).

Lisboa, 6, i, (1945).
Poels, J., Folia microbiologica 5, 1, (1919).
Rickmann, Ztschr. f. Hyg. 64, 362 (1909).
Rosenbach, F. J., Ztschr. f. Hyg. 64, 367 (1909).
Rijksseruminrichting Jaarverslag 1948.

Wellmann, G., Abh. a/d Fischerei und deren Hilfswissenschaften 3, 489, (1950).
Wilson, G. S. en Mii.es, A. A. Topley and Wilson\'s Principles of Bacteriology etc.

Uit het Instituut voor Tropische en Protozoaire Ziekten, Faculteit der Vee-
artsenijkunde, Rijks Universiteit, Utrecht.

In het najaar van 1949 werd aan de Kliniek voor Kleine Huisdieren
van de Faculteit der Veeartsenijkunde een uit Indonesië geïmporteerde
hond aangeboden, die reeds enige tijd „niet in orde" zou zijn. De hond
was in Djakarta geboren en per vliegtuig naar Nederland overgebracht.
Nadere bijzonderheden waren niet bekend.

Het dier, een 2-jarige bastaard reu, werd opgenomen en het eerste
onderzoek leverde de volgende gegevens: P. 86; T. 38.7; A. 24; sterke
vermagering; anaemische slijmvliezen; klieren niet vergroot; ogen inge-
vallen; oren normaal; geen afwijkingen aan het respiratie- en circulatie-
apparaat.

Bloedonderzoek: Hb 6.2 gr. %; leucocyten 2700; erythrocyten 2.460.000.
Haemogram: lymphocyten 9; jeugdvormen 3; staafkernige 21; segment-
kernige 65; eosinophiele 1; normoblasten 1.

Urine bruingeel, troebel, stinkend; reactie zuur; eiwit positief (Esbach
i ⁰/_w); reductie negatief; galkleurstoffen iets verhoogd.

Bij het onderzoek van de faeces werden enkele eieren van Ancylostoma
caninum gevonden.

Ondanks de ingestelde therapie stierf het dier veertien dagen na aan-
komst, gedurende welke tijd de temperatuur niet boven 38°.7 G. steeg.

Tijdens de ziekte werd het bloed enkele malen microscopisch onderzocht
en bij een dezer controles werden in enkele erythrocyten vormsels gevonden,
welke het bestaan van een infectie met Piroplasmata deden vermoeden.
Dit behoefde op zich zelf niet al te zeer te verwonderen, daar bekend is,
dat onder honden in Indonesië veel chronische Piroplasma-dragers voor-
komen. Hierop werd o.m. door Witkamp in 1922 reeds gewezen, die bijv.
onder 11 kamponghonden uit het Bogorse (Buitenzorgse) niet minder dan
7 latent besmette dieren vond. Hij toonde dit aan door splenectomie toe
te passen, als gevolg waarvan de infectie geactiveerd werd.

Ter bevestiging van de microscopische waarschijnlijkheidsdiagnose
werd tot dierenting overgegaan, waarbij een positief resultaat werd ver-
kregen. De infectie sloeg aan, doch het ziekteverloop, dat zich bij de
proefhond manifesteerde, was geheel anders dan op grond der gegevens
in de literatuur viel te verwachten. Hierin lag aanleiding tot een verder
onderzoek, waarin 7 dieren konden worden betrokken. De bij deze honden
waargenomen verschijnselen kwamen onderling in grote trekken overeen.

Vier tot tien dagen na het subcutaan inspuiten van 2 cc positief bloed
begon de temperatuur te stijgen; meestal tot 41° C., op welke hoogte zij
twee tot drie dagen bleef. De pols was gedurende deze tijd snel en onregel-
matig, de ademhaling frequent en stotend. Voedsel werd geweigerd, daaren-
tegen werd abnormaal veel gedronken. De slijmvliezen werden anaemisch

en bij twee gevallen aanvankelijk licht icterisch; bij alle dieren ontwikkelde
zich een catarrhale conjunctivitis. Bij palpatie van de buikholte was bij
drie der honden een pijnlijkheid in de miltstreek te constateren. De faeces
werden bij allen dun en chocoladekleurig en met slijm gemengd.

Op zo\'n phase van ernstige ziekte volgde een geleidelijke verbetering,
welke echter weer onderbroken werd door een tweede aanval, waarbij de
temperatuur aanzienlijk opliep (tot 40° C.); de bekende ziekteverschijn-
selen traden weer op en verergerden geleidelijk, waarna exitus volgde.
De ziekteduur varieerde tussen 25 en 90 dagen. Bij vier der zeven gevallen
ontwikkelden zich tevens duidelijke symptomen van de zijde van het
centrale zenuwstelsel.

Gedurende de ziekte werd de urine regelmatig onderzocht. De resultaten
waren vrijwel steeds gelijk: eiwit positief; veel niercellen en leucocyten.
Haemoglobinurie of haematurie was echter nooit te constateren.

Ook het bloedonderzoek vond systematisch plaats en hierbij werden
van vlak voor de eerste stijging der temperatuur tot aan de exitus — vrij
regelmatig Piroplasmata gevonden, zij het in opvallend gering aantal
(aangetaste erythrocyten 0,2—0,01 %). Alle bekende ontwikkelings-
stadia werden hierbij waargenomen (zie afb.).

De sectiebevindingen liepen enigszins uiteen. Bij alle zeven gevallen:
cadaver sterk anaemisch en licht icterisch; catarrhale enteritis; duidelijke
tot zeer sterke miltzwelling (bij twee dieren zelfs zes maal de normale
grootte). Twee maal bleek tevens een pneumonie te bestaan, twee maal was
de lever sterk gedegenereerd; bij twee dieren bestond een ernstige nephritis,
terwijl bij één geval duidelijke petechiën in de wand van de urineblaas
werden gevonden.

In diverse opzichten weken de klinische verschijnselen en de bevindingen
bij de sectie af van het beeld, dat in het algemeen voor piroplasmosis voor
„schone" honden wordt beschreven en de geobserveerde gevallen dienen
dan ook tot de „atypische" te worden gerekend; deze zijn ook elders reeds
vastgesteld, waarbij als opvallende waarnemingen een of meer der volgende
punten werden genoemd:

c. het op de voorgrond treden van verschijnselen van de zijde van het
centrale zenuwstelsel.

Bij dergelijke uitzonderlijke gevallen kan het beeld zeer gevarieerd zijn.
Zo noemde Chéron (1925) lijders, waarbij hij longoedeem, pneumonie
en hersenverschijnselen waarnam. Haemoglobinurie of haematurie werd
niet gezien. Parasieten bleken niet altijd aan te tonen. In het succes van
een trypaanblauw-therapie zag hij het bewijs van de juiste diagnose.
Ook Cuillé en Darraspen (1927) vermeldden een soortgelijk verloop,
waarbij de eetlust en opgewektheid van de patiënt bij vlagen goed was.
Bijzonder opvallend waren enige waarnemingen van Malherbe en Parkin
(1951), die o.m. bij een lijder ernstige ascites en het optreden van purpura
haemorrhagica constateerden.

Dat onder honden, die uit Indonesië of andere besmette gebieden
geïmporteerd worden, dragers van de Babesia canis zullen voorkomen,

is uiteraard als zeker aan te nemen en het spreekt vanzelf, dat de vraag rijst,
in hoeverre maatregelen tegen het binnenbrengen van het ziekte-agens
noodzakelijk zijn. Een directe aanleiding bestaat hiervoor niet, daar het
tot heden niet bewezen kan worden geacht, dat de hier te lande voor-
komende tekensoorten in staat zijn om de infectie over te brengen. De
enige reële voorzorg, welke genomen zou kunnen worden, is, om de honden,
uit bedoelde streken ter invoer in Nederland aangeboden, tekenvrij te
maken, waardoor de kans op import van tot transmissie geschikte ectopara-
sieten uitgesloten wordt.

Bijzondere dank zij hier betuigd aan de leden van de Kliniek voor
Kleine Huisdieren en van het Pathologische Instituut voor hun welwillende
medewerking, evenals aan de heer H. J. W. Keidel, wetenschappelijk
ambtenaar aan het Instituut voor Tropische en Protozoaire Ziekten,
voor de hulp, welke hij bij het onderzoek verleende.

Bij een uit Indonesië geïmporteerde hond werd een chronische infectie
met Babesia canis vastgesteld. Bij zeven honden, die successievelijk met dit
Piroplasma besmet werden, ontwikkelde zich een ziekte, welke afweek
van het beeld, dat normaliter bij „schone" hoilden kan worden verwacht.
Het aantal parasieten in het bloed bleef opvallend gering, haemoglobinurie
trad niet op en bij 4 der zieken openbaarden zich ernstige hersenver-
schijnselen.

A chronic infection of Babesia canis was determined in a dog imported from Indonesia.
In seven dogs which were infected with this Piroplasma a disease developed which
differed from the picture which can normally be expected in „clean" dogs. The number
of parasites in the blood remained noticeably small, haemoglobinuria did not occur,
and in 4 of the sick animals serious nervous symptoms became apparent.

Une infection chronique de Babesia canis avait été constatée chez un chien importé
d\'Indonésie. Chez sept autres chiens, successivement infectés de ce Piroplasma, il s\'est
développé une maladie dont le tableau différait de celui auquel on peut normalement
s\'attendre chez des chiens „nets". Le nombre de parasites dans le sang restait étonnam-
ment bas; il n\'y eut pas d\'hémoglobinurie et chez 4 patients il se manifesta de graves
symptômes cérébraux.

Bei einem aus Indonesien importierten Hunde wurde eine chronische Infektion mit
Babesia canis festgestellt. Bei sieben Hunden, die nach und nach mit diesem Piroplasma
infiziert wurden, entwickelte sich eine Krankheit, deren Bild vollkommen von dem
normalerweise bei gesunden Hunden zu erwartendem abwich. Die Zahl der Parasiten
im Blut blieb auffallend gering, Hämoglobinurie trat nicht auf und bei vier der erkrank-
ten Tiere taten sich ernsthafte Gehirnerscheinungen vor.

Habiendose comprobado una infeccion cronica de Babesia canis con un perro
importado de Indonesia, y resultando sucesivamente infectados con ese Piroplasma
siete otros perros, se desarrollo con estos una enfermedad diferente de lo que
normalmente puede esperarse con perros "limpios". El numero de parasites quedo
marcadamcnte pequeno; no hubo hemoglobinuria y se manifestaron graves sintomas
cerebrales con cuatro pacientes.

C. W. A. Belonje, Biliary Fever in Dogs in East Criqualand. Jl. S. African Vet. Med.
Ass. 15, 1944, i.

J. Cuillé et E. Darraspen, Formes atypiques et formes chroniques de la piroplasmose
du chien. Rev. Gén. Méd. Vét. 36, 1927, 433.

W. D. Malherbf. and B. S. Parkin, Atypical symptomatology in Babesia canis infec-
tion, Jl. S. African Vet. Med. Ass. 22, 1951, 25.

S. Pierce, Hyper-acute Canine Babesia (Tick Fever). Clinical communication. Veteri-
nary Record, 59, 1947, 612.

L. van Lier, Over het voorkomen van Piroplasma canis in Ned. Indië door J. Witkamp.
Ned. Ind. Bladen Diergeneesk. en Dierenteelt, 35, 1923, 46.

J. Witkamp, Over het voorkomen van Piroplasma canis in Ned. Indie. Ned. Ind. Bladen
Diergeneesk. en Dierenteelt, 34, 1922, 262.

J. Witkamp, Onderzoek naar het bestaan van een toestand van labiele infectie ten
opzichte van Piroplasmosis canis bij inheemsche honden. Ned. Ind. Bladen Dier-
geneesk. en Dierenteelt, 37, 1925, 385.

Schr. bespreekt zeven onaangename ervaringen na het toedienen van BCG. Gelukkig
genazen alle complicaties. Hij zag bij orale toediening enige gevallen van algemene
lymphklierzwelling, atypische tuberculeuse infiltraten, scrophuloderrna, multipele ver-
weekte klieren, tracheobronchinale lymphadenitis, otitis media, mastoiditis, en perifere
facialisparese; en bij intracutane toediening enige gevallen van chronische ulceratie en
verweking van lymphadenitis tuberculosa. Schr. vraagt zich daarom af, of het niet
veiliger is, zich te houden aan de Engelse opvatting, nl. dat de morbiditeit en mortaliteit
niet alleen gedaald zijn door het toedienen van BCG, maar ook dank zij de verbeterde
levensomstandigheden, terwijl voor het herkennen van primaire infecties de Pirquet-
reactie waardeloos is na toediening van BCG.

Study on the drying condition of dried BCG vaccine. Sakurai, A. Science
Reports Res. Institutes Tóhoku Univ., series C (Medicine), 1950, 2, no. 2, 39—53.

Het onderzoek betreft het bepalen van het vochtgehalte van gedroogde BCG
vaccins, bereid onder verschillende drogingsvoorwaarden, en het nagaan van vocht-
gehalte en potentie direct na de bereiding en na lang bewaren.

Gebruikt werden ampullen van 20 ccm, welke een suspensie van 20 mg BCG vaccin
in i cc 2 % peptonoplossing bevatten.

Na freeze-drying had bepaling van het vochtgehalte plaats door middel van een
desiccator (Abderhalden) met electrisch verwarmingsapparaat en chemische balans.
Het drogen geschiedde gedurende 3 uur bij 60° C. en sterk vacuum (2 X io~² mm Hg).

Uit het verkregen gewichtsverlies werd het vochtgehalte berekend. De potentie werd
bepaald door het nagaan van de groei op eibodems door enten van verdunningen
(io^_1 t.m. io^-7) van BCG.

Invloed van de tijd van droging. Verschil in potentie bij tijden tussen 30 minuten
en 24 uur werd niet gevonden.

Invloed van hel medium. Phys. NaCl-solutic is niet geschikt door potentieverlies.
Pepton, saccharose en lactose zijn vrijwel gelijk bij hoog vacuum.

Invloed van de hoeveelheid BCG. Bij hoeveelheden tussen 20 mg en 80 mg zijn er
geen verschillen tussen vochthoeveelheid en potentie.

Invloed van het primair bevriezen. Langzaam of snel vriezen hebben geen invloed
op de potentie. Bij primair bevriezen duurt het drogen anderhalf maal zo lang als
zonder dit proces. De potentie neemt niet af.

Beneden 1 X io^-1 mm Hg na i¹/., uur en beneden 5 X io~² mm Hg. aanheteinde
van het proces.

Invloed van de temperatuur. Bij 20° C. geen voordeel voor de tijd van droging. Bij
40° C. wordt de drogingstijd zeer kort zonder potentieverlies. Bij 50° C. is er echter
afname, welke bij 6o° C. nog toeneemt.

Bij de experimenten bleek, dat bij het freeze-dryingproces het vochtgehalte niet
gemakkelijk daalt. Aangegeven wordt tot 0,2 % na 12 uur en tot 0,1 % na 24 uur.

Bij de bepaling van vochtgehalte en potentie van vaccins, gedroogd bij kamertem-
peratuur en gedurende lange tijd in het donker bewaard, bleek het vochtgehalte ge-
middeld 5 % te bedragen.

De potentie bleek, vergeleken met die direct na de bereiding, achteruitgegaan te zijn
en wel meest 1/100.

Manufacture of dried B.C.G. vaccine for public use. Ebina, T., M. Sato,
T. Ito, A. Sakurai, E. Yakuwa en K. Ito. Science Reports Res. Institutes Tóhoku
Univ.; series C (Medicine), 1950, 2, 110. 2 21—27.

In Japan wordt voor de BCG-enting gebruik gemaakt van freeze-dried vaccin.
Bij goede droging, mits bewaard in een koelcel, treedt na i\'/jjaar nog geen potentie-
verlies op.

Bij de bereiding wordt uitgegaan van een 10—14 dagen oude Sautoncultuur. Het
verkregen dikke vlies wordt onder druk tussen filtreerpapier van vocht ontdaan en
gewogen. De bacteriënmassa wordt in een kolf met glasparels onder geleidelijk toevoegen
van i % suikeroplossing geschud tot een eindconcentratie van 80 mg BCG per cc vloei-
stof bereikt is.

Een gedeelte dient voor de veiligheidstest, de rest wordt verder verdund tot g,6 mg
per cc. De steriele ampullen worden met 0,5 cc van deze suspensie gevuld.

Het apparaat bestaat o.m. uit een droogkamer, welke tot —30° C. gekoeld of tot
30° C. verwarmd kan worden. Hiermede verbonden is het koelsysteem, dat tot —25⁰ C.
gaat. Twee pompen zorgen voor het vacuum (io^-3 of 3 X io~³ mm Hg).

Een inlaatklep dient om via calciumchloridc en een bacteriefilter lucht toe te laten.

Vóór de lyophilisatie wordt de kamer gesteriliseerd met ultraviolet licht. De ampullen
worden in de gekoelde kamer geplaatst en gedurende 1 uur bij —20° of —25⁰ C. ge-
houden voor het primaire vriezen. Hierna worden de vacuumpompen in het werk
gesteld. Indien de temperatuur in een ampul, welke lager is dan die van de kamer,
een half uur constant blijft, wordt de temperatuur in de kamer binnen 3—4 uur tot
30° C. opgevoerd. Hoger mag de temperatuur niet worden. Het aanhouden van het
vacuum na de lyophilisatie gedurende 1 uur wordt aanbevolen. Het proces duurt onge-
veer 4¹/₂—6 uur.

Het verzegelen der ampullen geschiedt met een manifold, aan welk apparaat de
ampullen bevestigd en opnieuw luchtledig gemaakt worden. Na i 30 minuten worden
ze dichtgebrand en in de koelkast bewaard.

Iedere partij wordt getest op steriliteit, apathogeniteit, potentie en antigeenwaarde,
hetgeen meer dan 2 maanden vereist.

Verschillende partijen werden getest bij negatief reagerende schoolkinderen. 0,4 mg
B.C.G. werd intracutaan geënt. Na 1 maand tuberculinatie. Het resultaat was 80 %
positief bij eerste vaccinatie en 90 % bij de kinderen met hervaccinatie. Drie maanden
11a de vaccinatie was het positieve reactiepercentage ongeveer gelijk.

Ook de controle door enting op vaste eibodems met vaccinverdunningen (io^-2 mg
t.m. io"⁷ mg) hadden voor de verschillende partijen een nagenoeg gelijk resultaat.

Na een verblijf van 10 maanden in een koelcel nam het kolonie-aantal zeer weinig af.

Klingler, Über die Gemsblindheit und ihre Beziehungen zur Konjunktivo-Keratitis
infectiosa und zur Brucellose der Rinder und Schafe.

Fey, Unsere Erfahrungen mit dem camp-test zur Differenzierung von Streptococcus
agalactinae.

Krapf und Brunner, Ein Fall von Leptospirosis Pomona mit Augenentzündung
beim Pferd.

Schmid und Wyler, Über die Therapie der infektiösen Bronchopneumonie des Rindes
mit Orthroinin.

Dapples und Debrot, Contribution à l\'étude de la dysenterie à vibrions du porc.

Trautmann und Hill, Beitrag zur Zelluloseverdauung im Blinddarm und groszen
Colon der Einhufer.

Seelf.r, Welche Mindestanforderungen sind an eine ordnungsgemäsze Prüfung von
Fischwaren zu stellen?

F. Hecke, Wien, Postvakzinale Lähmungen nach Wutschutzimpfungen bei Hunden
und ihre allergische Pathogenese.

Puteanus, über die Bedeutung des Hämagglutinations- und des Flämagglutinations-
hemmungstestes zur Feststellung der atypischen Gefiügelpest.

Ullner, Beziehungen zwischen specifischem Gewicht, Dichte und Eiweiszgehalt im
Bullensperma.

Glässer, Zum Verlauf und der Bekämpfung der Schweinepest in den letzten Jahren.

Karsten, Ein einfaches Gerät zur Feststellung von Banginfektionen durch die Ringprobe
im Stalle onder anderswo.

Christl, Über das Vorkommen einer Trichomonas sp. im Darm des Rindes bei chro-
nischen Durchfallen.

M. Brunaud et M. Dussardier, Études sur la motricité des estomacs des Ruminants.

L. Salomon, Mécanisme de l\'action des antibiotiques sur les bactéries et les ultra-virus.

M. Brochard et A. Paraf, Contribution à l\'étude de la Brucellose chez le Taureau.
Résultats de son dépistage systématique dans les Centres d\'Insémination artificielle.

N. Marcenac et H. D. Dellmann, Applications des ondes courtes en clinique vétérinaire.

R. Amiot, Traitement et guérison d\'une Chéloïdc cicatricielle chez le cheval.

J. Pitre, Simplification de la technique bactériologique de contrôle des conserves
alimentaires carnées, gracc au milieu: gélatine glucoséc au sulfate de fer.

J. Tassel, Essai de traitement de la Maladie de Carré par l\'acide nucléinique.

O. Hofferber, Über zwei Fälle von Agranulozytose beim Rinde und andere bemer-
kenswerte Blutbilder.

H. Röhrer. Die pathologisch-anatomische Diagnose der Schweinepest auf den Tafeln
VII und VIII.

M. Kadi.Etz, Konstitutionstypologischc Prüfung der Haustiere, eine sehr notwendige

Journal of the American Veterinary Association, Volume 122, May 1953,
Number 914.

Oscar Sussman, State problems in the control of garbage-borne diseases, Discasc-
control in Scandinavia.

Bartlett, Moist, Spurrel, The Trichomonas foetus-infected Bull in artificial in-
semination.

Peterson, Roberts, Becklund, Kemper, Anemia in cattle caused by heavy infestations
of the blood-suking louse, Haemotopinus Eurystcrnus.

1). F. Eveleth and Glenn C. Holm, Feed toxicity similar to that caused by Trichlor-
acthylene-extracted soybean oil meal.

Miller, Levy, Torbert, Ogi.esby, The treatment of Anaplasmosis in Louisana with
Aureomycin and Terramycin.

V. Bagdonas and C. Olson Jr., Observations of the Epizoötilogy of cutaneous papil-
lomatosis (Warts) of cattle.

Max J. Harvey and Frank S. Cooper, Simultaneous vaccination with modified live
hog cholera vaccine and hog cholera antiserum.

G. I. Alexander, An outbreak of bovine trichomonas in Queensland and its control.

D. Murnane, Studies on Bovine mastitis: The influence of milking shed hygiene on
the spread of infection by str. agalactiae.

B. R. Thorpe, Thyroid Enlargement in a Dog, treated with Iodine and Methyl Thiou-
racil.

In het voorjaar van 1952 werd door hel Instituut voor Vceteeltkundig Onderzoek
een begin gemaakt met een onderzoek betreffende het diepvriezen van sticrensperma.

Na enige inleidende proeven werd contact opgenomen met de firma G. Wichers,
Installatiebouwbedrijf te Utrecht, ten einde ons te oriënteren over de apparatuur, die
de koelkastenindustrie ontwikkeld heeft.

De firma heeft ons ter oriëntatie de deelname aan een trip naar de Prestcold fabrieken
te Oxford aangeboden.

Aan de excursie namen ruim 20 personen deel, bijna allen artsen, geïnteresseerd
in het diepvriezen van kalfsbotten en bloedvaten voor chirurgische doeleinden of in
freezc-drying van bacteriën en viren. Voor het Instituut voor Vceteeltkundig Onderzoek
namen deel Dr. Th. Stegenga, als plaatsvervanger van Prof. Dr. P. I Ioekstra, die
wegens ziekte verhinderd was en B. de Groot. De leiding van de excursie berustte
bij de heer Wichers cn Mej. Heycoop.

Het gezelschap kwam Donderdagochtend in Oxford aan Na een goed verzorgde
ontvangst werd de middag besteed aan bezichtiging van de Prcstcolcl fabrieken en
excursies in Oxford.

Aangezien wij een uitvoerig programma hadden in verband met het diepvriezen
van stierensperma, werd ons de gelegenheid gegeven ons Vrijdagmorgen uit het excursie-
verband los te maken. Oin tijdig in I.ondcn te zijn werd ons welwillend een auto ter
beschikking gesteld, zodat we Vrijdag in de loop van de ochtend reeds in Mill Hill waren.

Na een wandeling door de fabriekshallen, waar auto\'s aan dr lopende band worden
gefabriceerd, kwamen we in de hallen, waar de ijskasten gemaakt worden. Naast een
aantal ijskasten van standaardtype ( 4⁰ C, — 20° C, — 65° G) waren enkele „special
arrangements" te bezichtigen (o.a. —65° C met vacuumpompinstallatie, io-¹ atm.).

1 Door het toepassen van lage temperaturen bij het bewaren van cornea\'s kan men
een cornea-bank oprichten, zodat patiënten te allen tijde geholpen kunnen worden.
In vloeibare paraffine kan bij 4° C de cornea tot 4 dagen bewaard worden; bij lagere
temperaturen tot 6 maanden.

Voor bewaarproeven bij zeer lage temperaturen werd een lichtbeeld vertoond van
een geïsoleerde ruimte met vast kooldioxyde als koelend medium. Rondom deze ge-
isoleerde ruimte was een koelbuis uit een gewone ijskast gebouwd om het temperatuur-
verschil tussen de geïsoleerde ruimte en de buitenlucht te verminderen en aldus het
verlies van koolzuur te beperken. (Bij nadere informatie bleek dit apparaat aan stroom
meer te kosten, dan aan koolzuur werd bespaard. Daar vast koolzuur in Engeland
echter meer dan tweemaal zo goedkoop is als in Nederland zal een dergelijke apparatuur
hier mogelijk wel een kostenbesparing betekenen. Een aparte kostenberekening is
gewenst).

Tot slot behandelde Dr. Rayward de toepassing van de koeltechniek bij het gebruik
van de microtoom en bij de air-conditioning.

Daar de oude bibliotheek van de Universiteit te Oxford te klein werd, is op enige
honderden meters afstand een nieuwe bibliotheek gebouwd. De leeszalen zijn alle in
de zeer fraaie oude bibliotheek ondergebracht. Men heeft een (grotendeels ondergrondse)
lift gemaakt, welke de oude en de nieuwe bibliotheek verbindt. Deze lift doet uitsluitend
dienst voor vervoer van boeken van de nieuwe bibliotheek naar de leeszalen. De nieuwe
bibliotheek is geheel air-conditioncd. De installatie hiervoor is verzorgd door Prestcold.

Dr. Van Heyninoen vertelde over het penicilline-onderzoek en vertoonde een
kleurenfilm over de eerste proeven, waardoor in de oorlog op grote schaal penicilline
verkregen werd. De film heeft vooral documentaire waarde.

Polge werkt sinds 1947 op het gebied van het diepvriezen van sperinacellcn. Hij
demonstreerde een techniek, tlic automatisch de gewenste wijze van afkoeling bewerk-
stelligt. Een koperen busje met een hoeveelheid alcohol van 4\' C, waarin de buisjes
sperma liggen, is in een gesloten plastic vaatje gevat, dat een 20 % glycerol oplossing
als „isolerende" inhoud heeft. Dit geheel wordt direct in het koudmakende mengsel
gebracht. In het temperatuurtraject, waarin de 20 %-glycerol oplossing uitkristalliseert,
geschiedt de afkoeling van het sperma langzaam. De keuze van 20 % glycerol berust
op het vriespunt van deze oplossing: —5⁰ tot - -10° C. Na het uitkristalliseren gaan de
spermien snel door de gevaarlijke zone van —io° tot —20° C, daarna is de snelheid
van afkoelen niet zo belangrijk meer en kan opgevoerd worden tot ca 5° per minuut.

Polge demonstreerde twee buisjes sperma, respectievelijk met 7,5 % en 10 % glycerol.
Direct na het opwarmen hadden de buisjes met 10 % glycerol een iets betere beweeglijk-
heid (2 tot 2 ) dan die met 7,5 % glycerol (2— tot 2). De methodiek van Polge geeft
een andere benadering van het reële diepvrieseffect dan onze aanvankelijke methodiek;
de voor- en nadelen van onze technieken werden uitvoerig gediscussieerd.

Tot slot werden de geïsoleerde diepvrieskabinetten voor het bewaren van sperma
bij de lage temperaturen van vast kooldioxyde en vloeibare lucht gedemonstreerd.

Sperma, dat 4 maanden bewaard was, had een beweeglijkheid van 2—, dit is ca
85 % van de oorspronkelijke beweeglijkheid direct na het diepvriesproces.

Hot pracparaat op het voorwerpglas wordt afgekoeld door contact met een koperen
strip, die aan weerszijden in Dewarvaten met vloeibare lucht hangt.

De moeilijkheid is condensatie op de lenzen van de microscoop te voorkomen. Dit
wordt bereikt door de lenzen met glycerine in te smeren en koolzuur aan tc brengen
om het objectief. De proeven met het diepvriezen van eicellen hebben nog weinig
succes opgeleverd.

Parker, A. S., „Freezing and drying", Inst, of Biol., Tavistock Squ., London, YV.C. 1.

i. Rowson, L. E. A. en Lamming, G. E.
Wat is in Engeland de indicatie voor het gebruiken van diepvrieszaad?

a. Men slaagde er in Engeland tot nu toe niet in om de leden van de k.i.-verenigingen
stierenkeus te geven. Met het diepvriessysteem hoopt men dit wel te kunnen doen.
Verschillende stations zijn nu, dank zij het gebruiken van diepvrieszaad met een
zgn. „nominatcd-inscmination schemc" begonnen.

b. In sommige streken komen enkele rundveerassen in zeer beperkte mate voor. Men
kan voor die kleine groepen geen stieren kopen. Nu kan men af en toe diepvrieszaad
van andere stations laten komen, waar men wel stieren van dit ras houdt.

c. Men hoopt door middel van dicpvrieszaad goed fokkende stieren meer en langer
te kunnen gebruiken.

Vier privé k.i.-stations en de k.i.-vereniging in Cambridge (J; 17000 koeien) passen
het systeem reeds in de practijk toe. Rowson te Cambridge deelde ons mede, dat in zijn
vereniging het diepvriessysteem nu ongeveer een jaar geregeld wordt gebruikt. De
stations van dc Milk Marketing Board staan op het punt tot het gebruiken van diep-
vriessperma over te gaan.

Van alle 17 stieren op het station tc Cambridge is het sperma bruikbaar voor dc
diepvriesmethode.

Na het zaadvangen wordt het sperma op de gewone manier verdund en afgekoeld
tot 4⁰ C. Vier a vijf uur later wordt dc glycerol toegevoegd. Het sperma blijft nu tot
de volgende dag staan, daarna gaat men het bevriezen. Rowson past een iets andere
techniek toe dan Polge. Dc glycerol wordt in kleine porties toegevoegd om osmotische
shock te voorkomen. Het koelen geschiedt zeer langzaam tot —10° C men neemt hier
20—30 minuten voor. Vervolgens koelt men zeer snel verder af tot ca —70° k —8o° C.

De verdunning is als bij de gebruikelijke methode. Bij wijze van proef heeft men
de bevruchtingsresultaten nagegaan van sperma in een verdunning 1 : 100 bevroren.
De resultaten waren normaal.

Het sperma wordt in dichtgesmolten ampullen van t of van 5 cc bewaard. De
ampullen van 5 cc moeten dun zijn.

Men gebruikt voor het bewaren van het sperma een eenvoudige kist met wanden
van 6" dik. Deze wanden bestaan uit een prima isolerend rubberproduct, Onazote.
Boven in de kist zit een deksel, waardoor een bovenreservoir met blokken vast koolzuur
gevuld kan worden. Aan de voorkant zit een deur. Achter deze deur vindt men een
ruimte met twee afdelingen met laden. Deze ruimte is in open verbinding met dc ruimte,
waarin het koolzuur gebracht is. In de laden worden de sperma-ampullen bewaard in
een laagje alcohol. Dc temperatuur in deze laden is ca —70° G.

Op de substations kan men volstaan met kleine kastjes. Het vervoer van het sperma
geschiedt in thermosflessen, waarin vast C0₂. Men kan zonder bezwaar het zaad van
—70° C tot 4/ C brengen en 8 uur lang bewaren zonder verminderde fertiliteit.

Volgens dc heer Rowson zijn er zeer weinig kosten met het hele diepvriesproces
gemoeid. Dc isolatiekisten zijn goedkoop. Het C0₂ is in Engeland niet duur. Zelfs een
zeer kleine k.i.-vereniging kan wat de kosten betreft, zeer gemakkelijk tot het gebruiken
van diepvriessperma overgaan.

In Cambridge heeft men al enkele honderden dieren inct dicpvricszaad geïnsemineerd.
De bevruchtingsresultaten zijn zeer bevredigend (± 69 % non-returns) (oudste zaad

47 weken oud). Dc bevruchtingsresultaten liepen in de eerste 8 maanden niet terug.

Men heeft in Cambridge onlangs een 16-jarige, zeer goed fokkende stier af moeten
keuren. F,r wordt thans cchtcr nog geregeld geïnsemineerd niet diepgevroren sperma
van deze stier.

Rowson heeft aangetoond, dat koeien in dc luteïnephasc van de cyclus zeer vatbaar
zijn voor uterus-infecties. Tevens werd aangetoond, dat deze vatbaarheid met toediening
van oestrogeen hormoon kan worden onderdrukt bij gcovariëctomisccrdc dieren. Hij
toonde diverse lantaarnplaatjes van utcri van koeien, die in dc luteïnephasc gcïnfcctcerd
waren. Na de volgende bronst zijn de dieren volgens Rowson vaak weer normaal.
Hij concludeerde hieruit, dat de bronstphasc een sterk genezende werking op de uterus
uitoefent. De bronst schijnt ook een bijzonder gunstige invloed te hebben op de genezing
van dekinfecties, b.v. vibrio foetus.

Op grond van deze ervaringen heeft hij stieren met een vibrio foetus-infectie behandeld
met oestrogeen hormoon, dc eerste stier naar het lijkt met resultaat.

Enkele van onze eigen problemen op spermaphysiologisch gebied werden voorgelegd.

Met het gebruik van ééneiïge tweelingstieren voor researchdoeleinden had men
weinig ervaring. Rowson meende cchtcr, dat bij gebruik van ééneiïge tweelingen dc
statistische waarde van het proefmateriaal aanzienlijk verhoogd zou worden.

b. Heeft men in Engeland ook hinder van het verschijnsel van agglutinatie van dc
spermakoppen in het voorjaar?

In Engeland heeft men het speciaal in de herfst. Dc fertiliteit is echter normaal.
Bij het schatten van de beweeglijkheid levert dit verschijnsel veel moeilijkheden op.
In Engeland heeft men er bij researchwerk niet veel mee te maken gehad.

Door de afwezigheid van Walton werden de laatste onderzoekingen met de im-
pedantiemeting van de wolkvorming uitgelegd door zijn biologische assistent.

De impedantiemeting werd uitgevoerd met een onverdund ejaculaat, dat door een
celiophaanmembraan in contact stond met een phosphaatfructose-buffer. De buffer-
vloeistof stroomde langs de celiophaanmembraan. Bij de stroomsnelheid O was de
impedantiefrequentie spoedig O (pH-shock!).

Bij grotere stroomsnelheid nam de impedantiefrequentie toe tot een zeker maximum.
Bij nog grotere stroomsnelheden nam de impedantiefrequentie weer af, vermoedelijk
door een „vcrdunningsshock".

Deze resultaten zijn in goede overeenstemming met de door J. C. N. Kok langs
andere weg verkregen resultaten over shockverschijnsclcn bij diverse verdunningen,
welke echter aan dc beweeglijkheid bepaald werden.

Bij Koninklijk Besluit van 27 April 1953 (Staatsblad 211) zijn voorschriften vastgesteld,
ten einde het doordringen tot ons land van de besmettelijke ziekte van knaagdieren,
tularaemie, te kunnen tegengaan.

Tot wering van deze ziekte kan de Minister van Landbouw, Visserij en Voedsel-
voorziening de invoer van levende en dode knaagdieren, organen en andere delen,
huiden, haar (gedroogde huiden, bereid en verwerkt haar uitgezonderd) rn andere
afvallen van knaagdieren verbieden of voorwaardelijk toestaan.

Tegelijk met dc afkondiging van dit K.B. is bij de Tweede Kamer een voorstel van
wet tot definitieve regeling van de voorschriften ingediend. In de Memorie van Toe-
lichting op het wetsontwerp deelt dc Minister van Landbouw, Visserij en Voedsel-
voorziening o.m. mede, dat kortelings het eerste geval van tularaemie in ons land is
geconstateerd.

De tularaemie is ren infectieziekte van knaagdieren. Zij werd het eerst vastgesteld
in het district Tulare in Californië, waarvan de benaming der ziekte en die van dc
verwekker (bacterium tularense) zijn afgeleid. Sedert 1930 heeft men deze ziekte ook
in Azië en de meeste Europese landen waargenomen, o.a. in de naburige staten België,
Duitsland, Engeland en Frankrijk.

Vastgesteld is, dat, behalve de knaagdieren, ook de mens voor een spontane infectie
vatbaar is. Experimenteel heeft men ook andere dieren (schaap, varken, hond en kat)
kunnen besmetten. Bij de knaagdieren wordt de infectie overgebracht en onderhouden
door steekvliegen en bloedzuigende insecten. De directe overbrenging op de mens
geschiedt meestal bij het onthuiden, uitnemen en toebereiden van besmette knaagdieren
(hazen, konijnen), zodat men bij jagers, wildhandelaren en keukenpersoncel van een
beroepsziekte kan spreken. Ook het consumeren van onvoldoende verhit vlees, af-
komstig van besmette knaagdieren, kan gevaren voor de mens opleveren.

In verband met het feit, dat in tal van landen de tularaemie een ernstig karakter
heeft aangenomen, heeft het Office International des Epizooties in 1951 een resolutie
aangenomen, waarin er bij alle Regeringen op wordt aangedrongen wettelijke maat-
regelen te treffen tot wering en bestrijding van de tularaemie, onder meer met be-
trekking tot dc in- en doorvoer van levende en dode dieren, welke vatbaar zijn voor
tularaemie, uit besmette landen. Een gelijke aanbeveling wordt gedaan ten aanzien
van de in- en doorvoer van vlees, huiden of vellen en haar van knaagdieren uit besmette
landen.

vrij aanzienlijke schade kunnen toebrengen, zoals aan de haar- en bontverwerkendc
industrieën en de handel in wild, met inbegrip van de poeliers- en hotelbedrijven.
Voorts zou het optreden van deze ziekte ruïneus kunnen zijn voor onze tamme konijnen-
stapel. Naast het economische belang staat het belang van de volksgezondheid. Bij de
mens kunnen namelijk zeer ernstige ziekteverschijnselen optreden, waarbij zelfs sterf-
gevallen niet zijn uitgesloten.

Het spreekt vanzelf, dat in dit Tijdschrift geen bespreking kan plaatsvinden van
de jaarverslagen van alle abattoirs en Vleeskeuringsdiensten in ons land, doch wij
menen voor de Veterinair-Hygiënische Dienst op Texel een uitzondering te moeten
maken, te. omdat deze dienst een unicum is in ons land en 2e. omdat dit verslag bewijst
welk een prachtig resultaat kan worden bereikt, indien een goed gebruik wordt gemaakt
van de gunstige mogelijkheden die een eiland biedt.

In 28 bladzijden wordt een overzicht gegeven van de gehele dienst, zowel technisch
als financieel. De inleiding geeft eerst een samenstelling van de gegevens die reeds in
een artikel in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde, Jaargang 1951, van de hand van
de Directeur van de Dienst, waren verwerkt. Nu dit het eerste behoorlijk uitgevoerde
jaarverslag van deze vol-ambtelijke dienst is, dient nog even te worden herhaald, dat
de gehele dienst omvat:

1. De Vleeskeuring met als adnexa het eigen destructiebedrijf en de eigen varkens-
mesterij.

Ik wil mij onthouden van het noemen van alle cijfers. Opmerkelijk is, dat 369 normaal
geslachte runderen zijn gekeurd, terwijl 32.524 kg rundvlees is ingevoerd, m.a.w. dat
er bijna vier maal zoveel rundvlees is ingevoerd als de hoeveelheid vlees afkomstig
van de normale slachtingen van runderen. Hieraan zal het vreemdelingenverkeer wel
niet vreemd zijn. Al fokt Texel veel schapen, opeten doen ze ze in elk geval niet, want
er zijn slechts 7 schapen als normale slachtingen gekeurd, terwijl als gestorven dieren
werden gekeurd 395 schapen en 1462 lammeren. Merkwaardig om te lezen is, dat
hoewel de veestapel op Texel sinds enkele jaren geheel vrij is van tuberculose, toch
bij geslachte runderen 6 maal en bij geslachte varkens 5 maal tuberculose is gecon-
stateerd. Ik neem aan, dat bij de gestorven dieren de keuringshandelingen niet zijn
verricht, zodat bij 369 normaal geslachte runderen en bij 27 noodslachtingen van
runderen, ofwel bij 422 runderen 6 maal tuberculose (1.42 %) en bij 887 normaal
geslachte varkens en bij 9 noodslachtingen ofwel bij 8g6 varkens 5 maal (0.55 %)
tuberculose werd geconstateerd. Ik acht deze cijfers zeer belangrijk, omdat men gerust
kan zeggen, dat, als straks de gehele Nederlandse veestapel practisch vrij zal zijn van
tuberculose, men toch bovengenoemde tuberculose bij de geslachte dieren mag ver-
wachten, en vermoedelijk zelfs een hoger percentage, omdat de Texelse veestapel geheel
vrij is van tuberculose, hetgeen men van de gehele Nederlandse veestapel niet mag
verwachten. Het is m.i. van veel belang te onderzoeken, of de 0.55 % tuberculose bij
de geslachte varkens veroorzaakt werd door het humane- of het bovine type. Immers,
indien het bovine type hiervoor verantwoordelijk is, bewijst dit, dat zelfs een op grond
van de tuberculinatie geheel vrij van tuberculose zijnde Nederlandse veestapel, toch

in staat is om 0.55 % van de varkens te besmetten, terwijl, indien het humane type
hiervoor verantwoordelijk is, dit zou bewijzen, dat zelfs een percentage tuberculose
van 1.42 % bij de rundveestapel, geen besmetting van de varkens door ondcrmelk enz.
behoeft te veroorzaken. Aangezien op Texel door de aanwezigheid van één melkfabriek
en door andere omstandigheden een unieke mogelijkheid bestaat om een ideale toestand
te bereiken, is de veronderstelling niet te gewaagd, dat als straks de gehele veestapel
practisch vrij is van tuberculose (b.v. behalve de laatste 2 of 3 %), het percentage
tuberculose bij de geslachtc runderen en varkens in ons gehele land toch hoger zal
zijn dan dit thans op Texel het geval is. M.i. verdient deze kwestie, die uiteraard door
dc miswijzingen bij de tuberculinatie wordt veroorzaakt, alle aandacht.

Aan de Gemeente Texel is toegestaan om het destructievraagstuk zelfstandig op te
lossen. En zij heeft dat op efficiënte wijze gedaan door een eigen destructiebedrijf op
te richten, dat volgens de analyses een uitstekend product maakt cn daarmede een
eigen varkensmesterij exploiteert.

Ten behoeve hiervan is een complex van maatregelen getroffen, zoals invoervergun-
ningen door Burgemeester en Wethouders, tuberculinatie aan de haven, wit certificaat,
bewijs van geënt te zijn tegen mond- en klauwzeer, voorschriften voor de invoer van
biggen, verplicht kenteken voor de biggen enz. Het doet weldadig aan om te lezen,
hoe Burgemeester cn Wethouders van Texel, toen zulks nodig was, de invoer verboden
van alle pluimvee, ook ééndagskuikens en later de invoer van laatstgenoemde categorie
weer toestonden, hoe dit College de invoer van rundvee op zeker ogenblik verbood
cn later slechts onder bepaalde voorwaarden weer toestond, hoe ten tijde van de varkens-
pest de invoer van varkens op Texel werd verboden, alles uiteraard in overleg met
dc Vecartsenijkundige Dienst. Resumerend dus, hoe hier het Gemeentebestuur zijn
eigen Vceartsenijkundig Staatstoezicht met vrol succes hanteerde en ongetwijfeld het
eiland voor veel narigheid heeft behoed.

Deze is bij Gemeente-verordening geregeld en goed geregeld. Er vindt een intensieve
controle plaats, terwijl het abortus-onderzoek \\an melk en van de stal systematisch
wordt verricht. Aardig is om te lezen, hoe degene die een gestorven dier heeft aan te
geven, een kaart aan de melkbus hangt, waarop alle bijzonderheden staan vermeld,
zodat op dc melkfabriek ,,Dc Eendracht", alle aangiften binnenkomen. Zeer efficiënt,
mits de wettelijke bezwaren hiertegen zijn overwonnen. Uitvoerige stal- en wcidc-
rapportcn, waarvan enkele modellen in het jaarverslag zijn afgedrukt, worden door
de stalcontroleur opgemaakt. Er is een reglement voor dc bestrijding van Abortus Bang;
de runderhorzelbestrijding geschiedt intensief, terwijl er ook een Vereniging is voor
dc K.I. met 336 leden (2965 koeien).

Bij het lezen van het zeer interessante jaarverslag, krijgt men dc indruk, dat de gehele
dienst zeer goed is opgezet, waardoor een prachtig resultaat is verkregen, tot heil van
het eiland Texel. Waar dc uitvoerigheid zo ver is doorgevoerd, dat zelfs het aantal
„ponden" vlees, dat op de vrijbank is verkocht, werd vermeld, alsmede tot op een
cent nauwkeurig is aangegeven hoe groot de opbrengst ervan was en wat voor het
uitbenen moest worden betaald, is m.i. toch één belangrijk gegeven in dit verslag weg-
gelaten. Na lezing van het verslag brandt men n.I. van verlangen om enkele financiële
gegevens omtrent de exploitatie te vernemen. Deze worden niet verstrekt. Men leest
tot in kilogrammen nauwkeurig de hoeveelheid geproduceerd en verkocht diermeel,
doch de exploitatie-uitkomsten van het destructiebedrijf worden gemist. Slechts dc
varkensmesterij maakt hierop een uitzondering. Naar ik hoop toch niet omdat alleen
op dit onderdeel van de dienst een voordelig saldo van ƒ 824,47 ^valt te vermelden?

Gaarne houden wij ons voor een financieel overzicht in het volgende jaarverslag
van deze unieke dienst aanbevolen. Deze dienst, waarmede wij de Gemeente Texel
en zijn directeur van harte gelukwensen, is het ten volle waard, dat ook de financiële
gegevens bekend worden gemaakt.

Staat van de gevallen van besmettelijke veeziekten, in Nederland voorgekomen
gedurende de maand April 1953.

Veepest (pestis bovina), longziekte der runderen (peripneumonia contagiosa bovum), honds-
dolheid (lyssa), schaapspokken (variola ovina) en kwade droes (malleus) zijn in Nederland
resp. sedert i86g, 1887, 1923, 1893 en 1917 niet voorgekomen.

De vergadering van het Office International des Epizootles te Parijs vond
dit jaar plaats van 4—9 Mei.

Zij werd bezocht door gedelegeerden van vijftig aangesloten landen. Voor Nederland
trad als zodanig op de Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst E. J. A. A.
Quaedvlieg, terwijl als waarnemers aanwezig waren de Directeur van de Rijksserum-
inrichting te Rotterdam en de Directeur van het Staats Veeartsenijkundig Onder-
zoekingsinstituut te Amsterdam, de Heren Van Waveren en Dr. Frenkel.

6. Mammite — l\'emploie des antibiotiques et leur repercussion sur la qualité des

Deze rapporten worden, zoals steeds, gepubliceerd in het Bulletin van het Office,
hetwelk tweemaandelijks verschijnt.

Het zal onnodig zijn er op te wijzen, dat deze zeer algemeen moeten worden ge-
houden in verband met de zeer uiteenlopende omstandigheden (en ontwikkeling) in
de diverse landen.

En raison des dangers que le ténia échinococcoque du chien fait courir à l\'homme
et aux animaux domestiques et des pertes qu\'il provoque dans l\'économie du pays,
l\'Office recommande aux Gouvernements des pays où sévit la maladie:

— De porter à la connaissance de la population par des moyens appropriés, d\'une
part les dangers que représente 1\'échinococcose pour la santé de l\'homme et
d\'autre part les mesures qu\'il convient d\'employer pour éviter la diffusion du
parasite chez les chiens et les autres carnivores et sa transmission à l\'homme et
aux animaux domestiques.

2° — De mettre en vigueur — en tenant compte des circonstances locales — des mesures
de prophylaxie contre l\'infestation comprenant: la destruction des chiens errants,
l\'inspection sanitaire permanente des animaux abattus pour la boucherie, en
ayant soin de détruire les organes infestés, d\'enfouir après destruction les cadavres
d\'animaux domestiques lorsqu\'ils ne sont pas soumis à des procédés de récupération,
enfin l\'administration périodique et généralisée à tous les chiens d\'un anthel-
mintique efficace.

l\'Office International des Epizooties confirme ses résolutions antérieures et notamment
celles de 1947 et 1949, relatives à la peste porcine.

De plus, en raison des répercussions économiques importantes de cette maladie et
considérant les conclusions des rapporteurs de la XXI⁰ Session, l\'Office:

1° — Attire l\'attention des Gouvernements sur l\'existence aux Etats-Unis, au Maroc
et en France, d\'une variante du virus de la peste porcine et recommande qu\'un
laboratoire central soit chargé de la collection de ces souches afin de déterminer
le nombre et les caractéristiques des variétés antigéniques existantes (Laboratoire
de Weybridge). Les renseignements ainsi obtenus seront immédiatement publiés
et diffusés par les soins de l\'Office international des Epizooties et de la F.A.O.

2° — Recommande, dans les pays où la peste porcine ne sévit qu\'à l\'état sporadique,
l\'utilisation du vaccin au cristal violet dont les résultats sont en général compa-
rables à ceux de la séro-infection. Toutefois en raison du fait que quelques animaux
peuvent répondre mal à une injection unique du vaccin il recommande, dans
la protection des grands troupeaux, de répéter les interventions.

3⁰ —- Estime que les recherches sur les virus-vaccins atténués doivent être poursuivies.

4⁰ — Conseille l\'organisation d\'échanges internationaux relatifs aux questions posées
par la peste porcine, en particulier par la création d\'un Comité permanent d\'ex-
perts, comparable à ceux crées pour la fièvre aphteuse et la Maladie de New-
castle etc......

En raison d\'une part de la nature très grave de cette maladie et des pertes de plus
en plus lourdes qu\'elle entraîne dans certains pays et d\'autre part du manque de con-
naissances précises et décisives concernant les méthodes de diagnostic et le facteurs
prédisposants, il est recommandé:

1° — de porter dans l\'avenir un effort tout particulier sur les méthodes de diagnostic,
spécialement pour l\'identification de l\'infection subclinique.

2° — de faire recherches très approfondies sur les conditions qui semblent favoriser
ou au contraire prévenir l\'éclosion de la maladie clinique, par exemple, l\'effet
des composants minéraux du sol.

3⁰ — De rechercher sans répit les mesures qui pourraient être employées dans la pratique
pour combattre les attaques insidieuses de cette maladie qui actuellement, en raison
de la présence d\'infections latentes, se propage sans obstacle.

4⁰ — L\'épreuve de déviation du complément utilisée à des fins diagnostiques n\'est en
ce moment appliquable qu\'aux troupeaux indemnes de tuberculose et la vacci-
nation sensibilisant les animaux à la tuberculine est de ce fait d\'une valeur très
limitée dans les pays où l\'épreuve tuberculinique est couramment appliquée.

La psittacose des perroquets et des perruches reste toujours un problème très important
de la santé publique, qui nécessite une collaboration étroite entre les autorités de la
santé publique et les autorités vétérinaires.
Les mesures suivantes sont recommandées:

a) — contre l\'introduction de la maladie en provenance de pays étrangers:
interdiction de l\'importation de perroquets et de perruches.

b) — dans le but de prévenir la dissémination à l\'intérieur du territoire:

recensement des éleveurs et marchands de perroquets et de perruches;
déclaration des cas de maladies chez l\'homme et chez les oiseaux; sacrifice de
tous les oiseaux malades et suspects, dans les effectifs contaminés et suppression
des carcasses; désinfection.

Les mesures prises contre la psittacose chez les perroquets et les perruches sont
suffisantes d\'une manière générale pour empêcher la transmission de la maladie —
appelée ici ornithose — aux oiseaux utilitaires tels que: pigeons, canards, dindons etc. . . .
Même si l\'ornithose n\'a posé jusqu\'à présent aucun problème, elle pourrait néanmoins
dans l\'avenir prendre une signification économique. Dans ce cas, on propose que tous
les oiseaux soient sacrifiés dans les lots contaminés.

La leucémie des bovidés est anatomiquement bien caractérisée comme maladie à
tumeur; son agent causal est probablement un ultravirus; en premier lieu, la pré-
disposition de l\'animal est importante.

La démonstration expérimentale du caractère héréditaire n\'a pas pu encore être
mise en évidence en ce qui concerne la leucémie des bovidés alors que la leucose des
souris peut être considérée comme héréditaire. Etant donné que la leucose des bovidés
et celle des souris sont identiques au point de vue clinique, anatomique et histologique,
la conclusion par analogie conduit à la notion que la leucose bovine est également une
maladie héréditaire. De plus, les observations multiples dans la pratique concernant
l\'apparition familiale, consituent un autre argument. On doit tenir compte du caractère
héréditaire de la leucose bovine dans la lutte contre cette maladie; les animaux atteints
de leucose seront exclus de l\'élevage, sacrifiés, et leurs descendants seront surveillés
de près.

La leucose bovine restera à l\'étude. En plus des conditions héréditaires et virologiques,
il sera nécessaire d\'étudier l\'influence du milieu dans les contrées où l\'on trouve des
animaux atteints. Il sera également important de poursuivre des expériences par la
méthode de culture des tissus.

Résolution concernant le traitement des mammites des bovidés par les
antibiotiques.

Confirmant les résolutions prises lors de sa XX⁰ Session, l\'Office International des
Epizooties recommande :

1°— D\'organiser la prophylaxie collective des mammites dans les différents pays en
raison des pertes importantes qu\'elles entraînent.

2°— De choisir l\'antibiotique le mieux adapté à l\'infection que l\'on veut combattre;
de l\'utiliser selon des règles précises, bien connues aujourd\'hui; de l\'associer,
s\'il y a lieu, à d\'autres antibiotiques ou à des méthodes de traitement ayant
antérieurement fait leur preuve;
3°—De mettre le traitement en oeuvre aussi précocement que possible;

4° — De lutter contre les diverses formes de mammité: en éliminant les animaux incu-
rables; en traitant systématiquement ceux qui sont cliniquement atteints; en
procédant à un contrôle bactériologique de plus grand nombre de femelles bovines
possible afin de traiter les infectées latentes; en éliminant après un nouveau
contrôle bactériologique, les animaux qui se montrent encore infectés;

5° — De porter tout particulièrement l\'attention sur la prophylaxie hygiénique des
affections mammaires, en étudiant et en tenant compte des divers facteurs qui
influencent la résistance aux infections: hérédité, hygiène de l\'étable, de l\'alimen-
tation et de la traite.....

6° — De ne pas livrer à la laiterie durant la période de traitement et les trois jours
suivants au minimum, le lait de vaches traitées par les antibiotiques et particu-
lièrement par lu pénicilline en raison de l\'action déstructrice (pie ces antibiotiques
exercent sur les ferments lactiques;

7 De mettre au courant les vétérinaires et les milieux laitiers industriels des incidents
dus, dans la fabrication des beurres et surtout des fromages, à l\'utilisation des
antibiotiques dans le traitement des mammites, ainsi que des mesures propres
à les éviter.

Étant donné la recrudescence des intoxications alimentaires par le staphylocoque,
l\'Office Intetnational des Épizooties recommande:

1" — Que des recherches soient poursuivies sur ces intoxications, en particulier en vue
de déterminer la nature de l\'entérotoxine et de mettre au point un test permettant,
à coup sûr, de la déceler.

2° — Que tous les cas d\'intoxications alimentaires soient soumis à la déclaration obli-
gatoire et si possible, que les recherches épidérniologiques soient poursuivies.

—• Que la prophylaxie de ces intoxications soit renforcée par la stricte application
de mesures visant à l\'inspection sanitaire des denrées, l\'hygiène du personnel,
la propreté du matériel et des ateliers de fabrication, le contrôle de la stérilisation
des conserves et la généralisation de l\'emploi du froid dans la conservation des
denrées alimentaires jusqu\'au stade de la distribution.

4° — Que le vendeur et .le consommateur soient instruits des conditions d\'hygiène
relatives à la bonne de conservation des produits alimentaires.

Une Commission comprenant Sir Thomas Dai.ling, les Drs. Drouin, Escobal,
Feunteun, Nif.lsen, Receveur, Ritchie, Safiion, Vittoz et Yasin, a été désignée
afin d\'établir un rapport sur cette question.

Réalisant que ce problème est extrêmement complexe en raison des considérations
économiques et épizootologiques, la Commission ne peut soumettre celte année une
résolution à l\'appréciation de l\'O.I.E.

Le problème sera étudié afin d\'obtenir une documentation suffisante permettant
d\'établir un rapport à la prochaine Session dr l\'O.I.E.

L\'introduction de la peste bovine dans le jardin zoologique de Rome en 1949, par
un convoi d\'animaux exotiques provenant de l\'Afrique de l\'Est, a montré une fois de
plus le danger que présente l\'importation de tels animaux lorsqu\'ils sont issus de terri-
toires ou régions où sévit la peste bovine, pour les pays indemnes de cette maladie.

Dans le cas où celles-ci doivent être réalisées, les animaux à pieds fourchus qu\'on
veut introduire, seront mis en quarantaine, en commun avec des animaux réceptifs.
Pendant cette quarantaine, ils devront être soumis à des visites sanitaires adéquates,
en même temps que seront pratiquées toutes épreuves nécessaires à la détection de la
maladie.

Cette quarantaine pourra se faire soit au lazaret prévu à l\'île près de Naples mis à
la disposition des Services Vétérinaires par le Gouvernement Italien, soit dans toute
autre station présentant les garanties suffisantes d\'un rigoureux isolement.

Des études ultérieures devront être entreprises en ce qui concerne la transmission
possible des autres infections — viroses en particulier — par d\'autres espèces animales,
ceci afin de mettre sur pied une réglementation adéquate.

Secretariaat: Dr. W. A. de Haan, Lessinglaan 104, Utrecht. Tel. 03400—11413.
Gironummer 511606 ten name van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Daar gebleken is, dat sommige collegae bezwaar hebben tegen de wijze
waarop de bijdragen worden verantwoord, wordt er nogmaals op gewezen,
dat de initialen worden vermeld, tenzij men de wens te kennen geeft de
verantwoording op een andere wijze te doen geschieden, b.v, N.N., X,
IJ, Z. etc.

Verder wordt er nogmaals op attent gemaakt, dat de bijdragen uit-
sluitend dienen te worden overgemaakt op postrekening 1412 t.n. van de
Twentsche Bank N.V., met vermelding fonds Hulpverlening Dierenartsen,
dus niet op het gironummer van de Maatschappij.

Nogmaals wordt gewezen op de mogelijkheid voor dierenartsen, studenten, veterinaire
instituten en/of instellingen de congresverslagen te ontvangen, zonder dat het Congres
behoeft te worden bijgewoond.

Opgaven hiervoor kunnen worden gericht aan het secretariaat van het Nationaal
Comité voor de Internationale Veeartsenijkundige Congressen, Lessinglaan 104, Utrecht
en wel vóór 1 Juli a.s.

Op 29 Juni a.s. hopen onderstaande collegae hun 25 jarig dierenartsenjubileum te
herdenken:

Door de Gezondheidsdienst voor Pluimvee wordt hierbij de aandacht van alle prac-
tiserendc collegae gevestigd op de volgende voorschriften, welke in overleg met de
Maatschappij voor Diergeneeskunde en het Bedrijfschap voor Pluimvee en Kieren zijn
tot stand gekomen.

Kvenals vorig jaar zal het pullorum-onderzoek 1953 gedeeltelijk reeds in de zomer
plaats vinden en kan hiermede thans worden begonnen. Het verdient dus aanbeveling
aan deze regelen goede aandacht te besteden.

De blanco formulieren voor de uitslag van het onderzoek zullen zo spoedig mogelijk
worden toegezonden.

Indien negatief, is geen onderzoek der overige dieren van het bedrijf nodig.
Rij iedere positieve reactie dienen ook alle oudere dieren in de zomrr te worden
onderzocht en alle jonge dieren in de herfst.

b. alle nieuwe fokbedrijven: broed \'52 cn ouder in de zomer en de jonge tlieren in
de herfst.

c. alle fokbedrijven, die tevens een kuikenbroederij exploiteren: alle oude dieren in
de zomer cn alle jonge dieren in de herfst (ongeacht dc uitslag van het onder-
zoek).

a. die dit jaar en/of vorig jaar materiaal hebben betrokken van een besmette
fokker: betreft het de overjarige dieren: zomer-onderzoek, betreft het alleen
de jonge dieren, dan deze onderzoeken in de herfst.

b. die levens een kuikenbroederij exploiteren: alle oude dieren: zomer-onderzoek
en alle jonge dieren in de herfst.

c. die het vorige jaar 2 % of meer positieve rcactics hebben gehad: oude dieren
in de zomer, bij positieve reactie ook alle jonge dieren in de herfst.

d. alle nieuwe vermeerderingsbedrijven: alle dieren onderzoeken, wat in dc regel
neer zal komen op een onderzoek der jonge tlieren in de herfst.

2. Na met hun dierenarts de definitieve datum en tijd voor het onderzoek tc
hebben afgesproken, geven zij dit minstens 2 dagen vóór het zal plaats vinden
op aan de Gezondheidsdienst voor Pluimvee, Ainersfoortsestraat 49 te Soesterberg.

3. Zij verlenen alle medewerking en zorgen voor voldoende hulp, opdat het
onderzoek vlot kan verlopen.

IV. Dubieus en/of positief reagerende dieren worden direct opgezonden aan de
Gezondheidsdienst voor Pluimvee voor controle en verder onderzoek. Alleen
indien het er meer dan 5 zijn, worden deze apart op het bedrijf aangehouden
en ter plaatse door de Gezondheidsdienst gecontroleerd.

1. Evenals voorheen kan de snelle bloeddruppel-agglutinatie worden gevolgd, waarbij
het aanbeveling verdient gebruik te maken van een snij-pen (vaceinostyle) en een
schommelkastje met verlichte en verwarmde plaat.

2. Het onderzoek wordt alleen erkend, indien verricht met door de Veterinaire
Dienst goedgekeurd antigecn. Goedgekeurd is het antigcen der Rijksseruminrichting
tc Rotterdam, van Piiilips-Roxane tc Weesp, Nobilis te Boxmeer en Dr de Zeeuw
te De Bilt.

3. Bestel steeds kleine hoeveelheden antigcen en gebruik eenmaal geopende flesjes
zo snel mogelijk op, zonder dat de inhoud wordt verontreinigd. Bewaar het antigecn
koel cn donker en schenk het niet over.

4. Neem de antigccndruppel minstens 2 X zo groot als de af tc nemen druppel bloed
en herhaal eventuele verdachte, onduidelijke reacties nog eens met iets meer antigeen
om miswijzingen door aspecifieke reacties zoveel mogelijk te voorkomen.

5. Schommel de glasplaat met korte tussenpozen telkens even heen cn weer, opdat
eventuele reacties zo vlot mogelijk tc voorschijn kunnen treden.

6. Van elk positief of dubieus reagerend dier wordt een flinke druppel bloed (onge-
veer 2 X ren vaccinostyle vol) op een schoon voorwerpglaasjc tot ongeveer ccntgioottc
uitgestreken en aan de lucht gedroogd (0111 afbladderen van de ingedroogde druppel
tc voorkomen). Het voorwerpglaasjc wordt voorzien van ecu etiket, waarop vermeld
staat de aanduiding /b. b. (fokbedrijf) of v.b. (vermeerdci ingsbedrijf), het nummer van
hel bedrijf cn het nummer van het vleugelmerk, respectievelijk van het kuikenmerk van het be-
treffende dier.

Dc verzending kan het beste geschieden door tussen de voorwcrpglaasjcs (aan beide
uiteinden) een stukje carton aan tc brengen cn het geheel breukvrij te verpakken.

Dc pluimveehouder dient tc worden herinnerd aan het opzenden, respectievelijk het
afzonderlijk aanhouden van dc positief of dubieus reagerende dieren. Eventuele rea-
gerende dieren dienen te worden gemerkt door het afknippen der halsveren.

Als het aantal dubieuze reacties groot is, verdient het aanbeveling het restant van
het gebruikte antigeen nog even te bewaren, waardoor een eventuele contrôle hiervan
door de Gezondheidsdienst mogelijk blijft.

7. Het laten verrichten van het pullorum-onderzoek door een assistent is uitsluitend toegestaan
na voorafgaande schriftelijke goedkeuring van de Gezondheidsdienst.

Behalve dierenartsen kunnen als assistent alleen in aanmerking komen veterinaire
studenten, welke in het bezit zijn van het doctoraal examen ie gedeelte. Zonodig zal
aan dc student-assistent door dc Gezondheidsdienst een korte opleiding worden gegeven.

Voor het verkrijgen van een assistent dient men zich te wenden tot Dr W. A. dk
Haan, Secretaris van dc Mij. voor Diergeneeskunde, Lessinglaan 104, Utrecht, tel.
K. 3400 1 1413, die de Gezondheidsdienst steeds op de hoogte houdt omtrent de aan-
vragen. Hierdoor kan het verlenen van dc schriftelijke goedkeuring door de Gezond-
heidsdienst zeer snel geschieden.

8. Direct na het onderzoek dient door dc dierenarts dc betreffende verklaring op
het hiervoor bestemde formulier te worden uitgeschreven, ondertekend en opgezonden
naar de Gezondheidsdienst. Op het formulier moet dc herkomst van het gebruikte
antigeen worden vermeld.

Wordt het onderzoek door een assistent verricht, dan wordt door hem de verklaring
uitgeschreven cn ondertekend. Dc dierenarts tekent bovendien dc verklaring voor
accoord.

g. Indien het onderzoek niet volgens deze voorschriften is verricht, of om andere
redenen door de Gezondheidsdienst wordt afgekeurd, wordt het niet erkend cn wordt
de Maatschappij voor Diergeneeskunde hiervan in kennis gesteld.

Het Bestuur van de Nederlandse Organisatie voor Zuiver-Wetenschappelijk Onder-
zoek (Z.W.O.) maakt bekend, dat aanvragen voor subsidie voor het jaar 1954 tot
i September 1953 kunnen worden ingediend bij: de Directeur der Nederlandse Organi-
satie Z.W.O., Lange Voorhout 60, den Haag.

Deze is bereid schriftelijk of na voorafgaand overleg mondeling inlichtingen te geven.

De Organisatie stelt zich ten doel de beoefening der zuivere, d.w.z. niet op toepassing
gerichte wetenschap te bevorderen op alle daarvoor in aanmerking komende wijzen.

Teneinde te bewerkstelligen, dat tengevolge van haar steun de steun van andere
instanties, particuliere zowel als Regeringsinstellingen, niet wordt verminderd doch
juist wordt gestimuleerd, dienen aanvragers zich terdege te beijveren tot het verkrijgen
van financiële steun van alle andere daarvoor in aanmerking komende instanties alvorens
zich tot de Organisatie Z.W.O. te wenden. Slechts indien steun van andere zijde in
principe uitgesloten is, dan wel indien die steun geheel of partieel is afgewezen kan
subsidiëring door de Organisatie worden gegeven.

De aanvragen dienen een uitvoerige wetenschappelijke motivering van het te ver-
richten onderzoek, alsmede een gespecificeerde begroting te bevatten, terwijl aangegeven
moet worden over hoeveel jaren men verwacht, dat de subsidiëring voortgezet moet
worden om het gestelde doel te bereiken.

Wanneer een bepaald onderzoek met vrucht tezamen met andere Nederlandse
onderzoekers in gezamenlijk overleg en met een bepaalde arbeidsverdeling zou kunnen
worden aangevat, verdient het aanbeveling zich vooraf daarover te beraden. Alleen
wetenschappelijke doeleinden van uitnemend belang, te verrichten door of onder leiding
van vooraanstaande onderzoekers, zullen gesteund kunnen worden.

a. Nederlandse onderzoekers of groepen van onderzoekers door financiële steun in de
gelegenheid te stellen zich aan het beoogde onderzoek te gaan ofte blijven wijden,
dan wel daarvoor wetenschappelijke medewerkers of ander personeel aan te stellen,
of speciaal voor liet betreffende onderzoek te bezigen instrumentarium of studie-
materiaal in bruikleen aan te schaffen.

b. Nederlandse onderzoekers in de gelegenheid te stellen in het buitenland te verblijven
of daarheen te reizen, teneinde zich te wijden aan onderzoekingen of studies, waar-
voor Nederland zich, om welke redenen ook. minder eigent.

c. Befaamde buitenlandse geleerden in de gelegenheid te stellen in Nederland cur-
sussen, demonstraties of voordrachten te geven.

tl. Bij te dragen in de kosten van publicatie van belangrijke wetenschappelijke resultaten
van Nederlandse onderzoekingen.

c. Op andere, daartoe door de Raad voor het Zuiver-Wetenschappelijk Onderzoek
geschikt geachte wijzen.

Volledigheidshalve zij vermeld, dat ook voor continuering in 1954 van reeds eerder
aangevangen ondersteuning de aanvragen voor 1 September 1953 moeten worden
ingediend.

Voor enkele wetenschapsbeoefenaars, die daaraan in de loop van hun onderzoekingen
behoefte hebben, bestaat de mogelijkheid een stipendium te krijgen voor een verblijf
van één of meer maanden in Frankrijk.

Dit is een onderdeel van een uitwisseling tussen de Nederlandse Organisatie voor
Zuiver-Wetenschappelijk Onderzoek (Z.W.O.) en het Centrc National de la Recherche
Scientifique van Frankrijk, welke twee instellingen de selectie voor deze stipendia
verrichten.

landcrs voor do periode van i October 1953 tot 1 Oclobcr 1954 kunnen onder ver-
melding van referenties vóór 1 September a.s. worden ingediend bij de heer J. H.
Bannier, Directeur der Nederlandse Organisatie voor Zuiver-Wetenschappelijk Onder-
zoek (Z.W.O.).

Het aantal leden onzer afdeling bedroeg einde 1952: 84 -}- 1 erelid.
Collega P. van Dijk bedankte als lid wegens vertrek.
Collega D. Muller overleed in December 1952.

Vier maal werd vergaderd ; ook vonden vier bestuursvergaderingen plaats.
De penningmeester W. Eenink trad al en werd opgevolgd door collega F. J. Eisenga.
Aan het einde van het jaar werd onze voorzitter, collega C. Eenhoorn, opgevolgd
door J. Bruins, terwijl als nieuw bestuurslid werd verkozen R. Gol.
De volgende personen hielden een voordracht voor onze afdeling:
Dr. D. Talsma over „Aetiologic en therapie van de acctonaemia post partum van
het rund".

Dr. Stegenga over „Vruchtbaarheid en onvruchtbaarheid bij rundvee in \'t algemeen
en in K.I.-verband".

Prof. Ten Thije sprak over „Actuele pathalogisch-anatomische vraagstukken".
Veel tijd werd weer besteed aan de bespreking van tarieven voor massawerk.
Onze jaarlijkse feestelijke vergadering met dames werd dit jaar vervangen door een
excursie naar de firma Brocapharm te Meppel, welke excursie zeer goed slaagde.
Regelmatig contact met de afdeling Friesland werd ook dit jaar weer onderhouden.
Het vergaderingbezock was goed, maar kan nog beter. Ook de jonge collegae komen
gelukkig regelmatig ter vergadering, wat hoopvol stemt voor de toekomst.
Ik meen 1952 als een goed afdelingsjaar te mogen kwalificeren.

Wederom kwam in de samenstelling van de Ereraad gedurende het verslagjaar geen
verandering, daar de aftredende leden W. ten IIoopen en H. R. Wigersma door de
Algemene Vergadering werden herbenoemd.

De Ereraad was dus aan het einde van 1952 als volgt samengesteld:
E. Rutoers, voorzitter.
A. van Keulen, secretaris.

Dr. C. J. Folmer, J. H. Hamers, W. tf.n Hoopen, P. J. de Jong, Prof. J. H. ten
Thije en H. R. Wigersma, leden.

Een groot deel van de administratie verrichtte tot aller tevredenheid wederom de
secretaris van de Maatschappij.

In het verslagjaar werden zes zittingen gehouden. In chronologische volgorde volgen
ze hieronder met de voornaamste agendapunten erbij vermeld:

31 Januari Vaststelling van de uitspraak over het geschil op de zitting van 22 Dec.
1951 behandeld en in het vorige jaarverslag vermeld;
bespreking vestigingsregeling en de practische uitvoering ervan.

19 April Vaststelling jaarverslag 1951; behandeling van een kwestie, betreffende

een collega, die in een naburig land op uitgebreide schaal mond- en
klauwzeerentingen verrichtte of deed verrichten.

behandeling kwam en vaststelling van de uitspraak;
behandeling van de kwestie betreffende een collega, die eveneens in een
naburig land op vrij uitgebreide schaal mond- en klauwzeerentingen
verrichtte of deed verrichten en aan collegae uit dit naburig land een
grote hoeveelheid mond- en klauwzeerentstof verkocht.

30 Augustus Vaststelling van de uitspraak van de kwestie die op 29 Mei en 26 Juni

behandeling van een kwestie betreffende een collega die, in samenwer-
king met een kwakzalver-veeverloskundige of althans onder diens
geleide mond- en klauwzeerentingen verrichtte en vaststelling van de
uitspraak.

27 November Behandeling van het rapport van een commissie uit de Ereraad omtrent

een gerezen geschil tussen twee collegae aangaande de terugkeer van
één van deze collegae in zijn woning en practijk, die door het Beheer-
instituut aan de andere collega waren toegewezen of toegestaan te
bewonen en/of uit te oefenen en vaststelling van de uitspraak.
Beide collegae hadden zich van tevoren schriftelijk verbonden deze
uitspraak te aanvaarden;

behandeling op verzoek van één der partijen van de moeilijkheden
die bij een voorgenomen samenwerking van twee collegae waren
gerezen. De bekende fout, dat van te voren geen deugdelijk contract
werd gemaakt, deed zich wederom sterk gevoelen.
Een commissie uit de Ereraad had deze moeilijkheden behandeld en
een rapport vastgesteld.

De Ereraad deed uitspraak, na mislukte pogingen om partijen tot
elkaar te brengen.

In het verslagjaar moesten enkele zeer ernstige kwesties worden behandeld en enkele
zeer zware straffen worden opgelegd.

De Ereraad spreekt de innige hoop uit, dat in de toekomst dusdanige misdragingen,
die in 1952 aanleiding waren tot zulke rigoureuze uitspraken, niet meer zullen voor-
komen.

Met Hoofdbestuur heeft de volgende collegae aangenomen als lid van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde\'.

Door het Hoofdbestuur wordt collega P. J. Bf.rtf.ls, Kmmastraat 5, Helmond, voor-
gedragen voor het lidmaatschap van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Het Hoofdbestuur heeft de diergeneeskundige candidaat J. K. Scholte-Albers
aangenomen als candidaat-lid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Het getal, geplaatst tussen haakjes, duidt op de desbetreffende pagina van
het Diergeneeskundig Jaarboekje 1953.

Ai.berda van Ekenstein, Jhr. P. B.. te Ter Apel, naar Schotlaan 5, aldaar, tel. 23.

Bas, Dr. J. A. de, te \'s-Gravenhage, .Stadhoudersplein 1 1 is gewijzigd in Cornelis
de YVittlaan 27. (69)

Boot-, P. H.; 1953; Hilversum, Bachlaan 35; tel. K. 2950-9800; gr. 524943: wnd. D.

Di|ksteriuiis, M. P. H.; 1953: Bilthoven, Gezichtslaan 48; tel. K. 3402-3755; wnd. I).

Folmer, Dr. C. J., te Amsterdam, telefoonnummer veranderd in K. 2900-723363. (79)
Goudberg, K.; 1953; Groningen, Emmasingel 8; wnd. D. (ingelast op 81)

Hoogstra, J. S., te Zierikzee, naar evacuatie-adres: Velp (Gld.), Arnhemsestraat-

Kamp, A. van de; 1953; Assen, p a Pension Specht, Brink 35; tel. K. 5920-2407; P.,
ass. bij J. A. de Wolf. (ingelast op 881

Munnik, G. P. F., van Leidschendam naar Voorburg, Prins Bernhardlaan 83. (96)
Neeteson, F. A., te Kloosterzande, naar Hulsterweg 32, aldaar, tel. 115. (96)
Post, R., te Zwolle, naar Wipstrikkerallee 170, aldaar. (99)

siebinga, G., van Tijnje naar Gorredijk, Nieuweweg 10, tel. K. 5133-212. (104)
Smallegange, D. W., van Winterswijk naar Goes, Oude Vismarkt 4. (104)

Thijn, Dr. J. W., te Assen, naar Groningerstraat 107, aldaar, .tel. K. 5920-3348. (107)

Dr. H. A. Mf.ijlinc te Den Dolder tot gewoon hoogleraar in de faculteit der vee-
artsenijkunde aan de Rijksuniversiteit te Utrecht voor het geven van onderwijs in de
ontleedkunde en embryologie der huisdieren. (95)

Wanneer men in het voorste gelid komt, vallen er velen om je heen
om niet weer op te staan.

Op ruim 86-jarige leeftijd overleed op 14 Mei 1953 te Heusden, te zijnen
huize —- Willem Frederik Hilwig — een collega die het voorrecht heeft
gehad te mogen behoren tot de nestors van onze diergeneeskundige stand.

Geboren 3 April 1867 te Bergen op Zoom, werd hij na het volgen van
middelbaar onderwijs aldaar en in Middelburg, toegelaten tot \'s Rijks-
Veeartsenijschool te Utrecht in 1888 onder directoraat van Dr. Wirtz,
waarna hij in 1894 het diploma van veearts behaalde.

Als student heeft hij nog enkele jaren van het internaat medegemaakt,
maar daar werd vaak meer in de kaarten gestudeerd dan in de boeken.
Onder zijn medestudenten mocht hij grote pioniers van onze wetenschap
tellen waaronder: Wester—Vermeulen—van Heusden—Overbeek—•
Klauwers—Lourens—Kroon—van der Burg etc.

De studententijd is voor hem een van de prettigste van zijn leven geweest;
hij wist daarbij het aangename met het nuttige te verenigen. Aan het leven
in de V.S.S. ABSYRTUS, waarvan hij in 1893 voorzitter was, nam hij
een werkzaam aandeel en ook andere gezelschappen konden op zijn
medewerking als bestuurslid rekenen.

Gedurende de studietijd hadden wij elkaar leren kennen en waarderen,
maar na het behalen van onze diploma\'s als veearts, scheidden onze
wegen. Ik ging naar Indië terwijl mijn vriend „Moos" zich in 1894 ves-
tigde te Yzendijke, alwaar hij benoemd geworden was tot provinciaal
veearts. Door onze zo zeer uiteenlopende werkzaamheden raakten wij
elkander kwijt, maar de vriendschap tussen „Moos en Pepi" bleef bestaan.

In Yzendijke kon zijn gevoelige natuur zich echter niet goed aanpassen
aan het aldaar heersende Vlaamse klimaat en verwisselde hij in 1895
deze plaats voor Oude-Wetering waar hij tot 1900 verbleef.

In het nabije Leiden leerde hij zijn latere levensgezellin kennen, dochter
van de toenmalige rijks-veearts W. F. Steygerwalt, die nu nog in de
literatuur aangehaald wordt als de eerste beschrijver van de kopziekte
langs de Rijnstreek. Uit dit huwelijk werden twee kinderen geboren
— een dochter en een zoon — waarvan de laatste de voetsporen van
zijn vader gevolgd heeft en in 1936 zijn practijk heeft overgenomen.

In 1900 werd collega Hilwig benoemd tot provinciaal en kringveearts
in Noord-Brabant met standplaats: Heusden, en het was hier, in het ge-
moedelijke Brabantse land, dat mijn vriend zijn vleugels kon uitslaan.
Het is hern vergund geweest, 36 lange jaren de plattelandspractijk in zijn
volle glorie te kunnen uitoefenen, waarbij vooral de paardenpraxis zijn
voorkeur had.

Hoe geheel anders waren de practijktoestanden, vergeleken met die van
tegenwoordig. Veel grotere afstanden moesten afgelegd worden over slecht
verzorgde wegen, met behulp van paard en tilbury, of per fiets en bij de
uitoefening der practijk verstoken van vele moderne hulpmiddelen en
methoden. Sterke geestelijke en lichamelijke inspanningen moesten de
oudere collega\'s zich getroosten om zich door de moeilijkheden van de
practijk heen te worstelen.

Dank zij zijn helder verstand en zijn waardige betoogtrant, gepaard
aan een eenvoudig en bescheiden karakter, wist hij zich een groot ver-
trouwen onder de plattelandsbevolking te verwerven. In vele huisgezinnen
werd hij een graag geziene gast die tevens raadsman was in moeilijke
huiselijke aangelegenheden.

In 1922, bij het in werking treden van cie Vleeskeuringswet, werd hij ook
benoemd tot Hoofd van de Vleeskeuringsdienst in de kring Heusden.

Deze functie bracht hem enige verlichting van de practijk, die hem zwaar
begon te vallen door de chronische bronchitis, waaraan hij lijdende was.

Niet alleen de practijk, maar ook het maatschappelijke leven in al zijn
geledingen kon op zijn steun rekenen.

Zo was hij 25 jaar lang Voorzitter van het Nuts-Departement, van de
Tekcnschool en van het Groene Kruis, lid van de Gezondheids-Commissie,
medeoprichter en bestuurslid van verschillende landbouworganisaties
in de streek.

Gaarne gaf hij lezingen en cursussen voor de landbouwers, in het belang\'
van de veeteelt en de paardenfokkerij.

In al deze functies verwierf hij zich vele vrienden, doordat hij behoorde
tot die soort van mensen die de rose draad der humaniteit door hun
levenswerk wensten en wisten te vlechten.

Dat zijn werk ook gewaardeerd werd door hogere autoriteiten blijkt
wel uit een brief, bij een zijner jubilea van de Commissaris der Koningin
in Noord-Brabant Prof. J. de Quay, die daarin, op eervolle wijze hiervan
getuigt.

Van de afdelingsvergaderingen was hij een getrouw bezoeker maar
wegens gezondheidsredenen kon hij daaraan de laatste jaren niet meer
deelnemen. In 1936 vertoonden zich de eerste verschijnselen van een hart-
aandoening en hij moest zich uit de practijk en het maatschappelijk leven
terugtrekken. Daarna heeft hij nog verscheidene jaren met intense belang-

stelling het verloop en de ontwikkeling van de diergeneeskundige weten-
schap gade kunnen slaan.

Na mijn terugkeer uit Indië in 1946 zocht ik weer contact met Hilwig
en de oude vriendschap herleefde. Wij hadden een prettige gedachten-
wisseling, die helaas door zijn heengaan verbroken werd.

Een langdurig, pijnlijk ziekbed is hem gelukkig bespaard gebleven, zodat
de dood kwam als „een goede vriend" en waardoor aan een arbeidzaam en
welbesteed leven een einde gemaakt werd.

Op 18 Mei 1953 volgde een kleine schaar familieleden en vrienden
zijn baar bij de crematie te Westerveld. Uit de familiekring werd getuigd
hoe hoog hij bij allen stond aangeschreven, een eenvoudig, waarheidslievend,
rechtschapen, geestelijk hoger willend, het ideaal der humaniteit nastrevend
mens. Zijn vrouw, dochter en zoon zullen hem blijven missen.

Wij, zijn oude makkers, zullen hem gedenken als een goed collega en een
trouwe vriend.

Zijn as zal worden begraven op het oude kerkhof te Oud-Heusden,
alwaar een ruwe steen de plek zal aanwijzen waar hij

Bram Qualm, overleden 28 Maart 1953 te Vlaardingen. 4 October
1909 werd Abraham Jacob Arif. Qualm geboren te Vlaardingen, waar
hem in 1927 het einddiploma H.B.S. werd uitgereikt. Hij beëindigde de
studie voor dierenarts 20 December 1932 en was toen de jongste dierenarts
in Nederland.

In Vlaardingerambacht vestigde hij zich als practiserend dierenarts.
Groot was het enthousiasme waarmee hij zijn practijk begon. Tengevolge
van een auto-ongeval kreeg hij in 1932 een schedelbasisfractuur. Bram
genas tegen alle verwachtingen in en zette zijn toen al bloeiende practijk
voort met een energie en een wilskracht welke respect afdwong, schijnbaar
geen nadelig letsel overhoudend van het ernstige insult.

Helaas openbaarde zich omstreeks 1945 een ziekte die hem in de loop
der jaren het uitoefenen van de practijk hoe langer hoe moeilijker zou
maken. Met een buitengewoon sterke wil heeft hij zich tegen de gevolgen
van deze ziekte, waardoor hij steeds meer in zijn bewegingen werd belem-
merd, verzet.

Zelf maakte hij de plannen zijn auto te laten voorzien van een speciale
inrichting, teneinde ondanks zijn partiële invaliditeit te kunnen autorijden.
In 1950 associeerde hij zich met de eerste ondergetekende. De samenwerking
was uitstekend.

Dank zij de meer dan voorbeeldige wijze waarop mevrouw Qualm
hem bij alles hielp, heeft collega Qualm tot kort voor zijn heengaan zich
steeds bij alles wat de practijk aanging betrokken gevoeld. Dat hij zich
niet meer ten volle heeft kunnen inzetten voor zijn werk was een enorm
verdriet voor hem. Hij negeerde zijn invaliditeit.

Een tiental dagen van ernstig ziek zijn bracht tenslotte het einde van dit
werkzame leven.

Collega Qualm had vele vrienden, dat bleek wel op de dag van de
teraardebestelling op i April.

Moge het mevrouw Qualm een troost zijn te weten dat haar man als
mens en als collega hoge achting genoot, dat men van hem gehouden
heeft om zijn prettige vriendelijke opgewektheid, doch ook, dat zij alles
deed om haar man het leven zo dragelijk mogelijk te maken.

Wij zullen met velen aan onze collega en vriend Qualm een goede en
dankbare herinnering blijven behouden.

REDE uitgesproken bij de aanvaarding van het ambt van Hoogleraar in de Heelkunde
der grote huisderen¹) aan de Rijksuniversiteit te Utrecht, op 23 Maart 1953

Mevrouw en Mijne Heren Curatoren, Dames en Heren Professoren, Lec-
toren en Leden van de Wetenschappelijke Staf, Dames en Heren Studenten, en
voorts Gij allen, die door Uw tegenwoordigheid blijk van Uw belangstelling
geeft.

Het is niet dan na enige aarzeling, dat ik als onderwerp voor deze
oratie de maagdarmchirurgie van paard en rund heb gekozen. Een
aarzeling, die voortkomt uit het feit, dat dit onderdeel der veterinaire
heelkunde in Nederland tot voor enkele jaren slechts een beperkte be-
langstelling heeft gevonden, terwijl de aan mijn leiding toevertrouwde
afdeling van de Faculteit der Veeartsenijkunde nauwelijks de gelegenheid
heeft gehad, zich met dit vraagstuk bezig te houden.

En wanneer U straks een summier overzicht hebt aangehoord van
het vele, dat buiten Nederland op dit gebied is gedaan, dan zal onwille-
keurig de vraag opkomen, hoe het mogelijk is geweest, dat ons land, dat
op vele andere gebieden der diergeneeskunde een belangrijke plaats
inneemt, wat betreft de maagdarmchirurgie van paard en rund een achter-
stand heeft in te halen.

In Nederland hebben de dierenartsen en ook de Faculteit der Veeartse-
nijkunde zich meer dan in andere landen wat de operatieve heelkunde
betreft, laten leiden door de verplichting, rekening te houden met de
economische betekenis van hun handelen.

De mogelijkheid tot het verrichten van een operatie bij de grote huis-
dieren wordt in sterke mate bepaald door het verschil in gebruikswaarde
en slachtwaarde van de patiënt.

Neemt men dan ook de tijd, de patiëntenregisters van de Afdeling
Heelkunde in te zien, dan zal men in de aard en het aantal der behandelde
patiënten en de toegepaste operatieve ingrepen de fluctuaties terugvinden
waaraan de economische betekenis van het paard, rund en varken in de
loop der jaren onderhevig is geweest.

Hoewel uit de aandoeningen der talrijke patiënten blijkt, dat de buik-
holte als gebied voor operatieve ingrepen zeker geen onbekend terrein
is gebleven, zal men pas in 1939 de eerste patiënt aantreffen, die in de
rubriek maagdarmchirurgie is onder te brengen. Het betreft een rund,
lijdende aan een invaginatie van de dunne darm. In 1940 volgt een rund
waarbij een vreemd voorwerp uit de netmaag werd verwijderd.

1 ) Bij Koninklijk besluit van 21 April 1953 No. 28 werd de onderwijsopdracht
van „de veterinaire heelkunde" gewijzigd in „de heelkunde der grote huisdieren".

Pas in 1948 en 1949 worden weer twee runderen behandeld met die-
zelfde indicatie. Sindsdien is het aantal operatieve ingrepen aan de maag-
darmtractus van het rund geleidelijk toegenomen, en in 1952 werd het
— nog zeer geringe — aantal van 27 bereikt.

De bedoelde patiënten werden alle op verzoek van de Interne Kliniek
geopereerd, deels uit therapeutische, deels uit diagnostische overwegingen.

Ogenschijnlijk lijkt dus de maagdarmchirurgie van het paard van geen,
en die van het rund van slechts secundaire betekenis.

Ik hoop U echter duidelijk te kunnen maken, dat dit geenszins het
geval is, en dat juist dit onderdeel der heelkunde de veterinair chirurg
confronteert met problemen, die hem dwingen tot onderzoek, en tot
nauwer contact met andere gebieden der wetenschap.

Op deze wijze zal het hem mogelijk zijn, zich los te maken uit het isole-
ment, waarin hij door de bijzondere aard van zijn patiënten, en de be-
perkingen, die hem hierdoor worden opgelegd, dreigt te geraken.

Op het moment dat de officiële opleiding van dierenartsen in ver-
schillende landen ter hand werd genomen, d.i. aan het eind van de 18e
en begin van de 19e eeuw, waren operatieve ingrepen in de buikholte bij
grote huisdieren geenszins onbekend.

Reeds Aristoteles vermeldt de castratie van vrouwelijke kamelen en
varkens, ook aangeduid als ovariotomie, een operatie die in de 1 7e eeuw
ook bij paard en rund ingang heeft gevonden.

Met nadruk wijs ik er op, dat de buikchirurgie in de aanvang uitsluitend
werd toegepast bij gezonde dieren, dus geen patiënten, bij welke een
vermindering van het weerstandsvermogen is te verwachten.

Ongetwijfeld hebben de min of meer geslaagde operaties bij de gezonde
dieren inspirerend gewerkt op diegenen, die voor het eerst overgingen
tot de operatieve behandeling van in de maagdarmtractus van paard
en rund aanwezige pathologische processen.

Men realiseerde zich echter nog niet dat de patiënt wel eens anders
op een chirurgisch trauma zou kunnen reageren clan het gezonde dier.
En evenmin was men zich bewust van de bacteriële infecties, die zich in
aansluiting aan de operatie konden ontwikkelen.

Uit de beschikbare literatuur blijkt dat de traumatische gastritis bij het
rund de indicatie is geweest, waarmee men bij de grote huisdieren het
moeilijke terrein der maagdarmchirurgie heeft betreden.

Reeds in 1789 zou Huzard bij een twintigtal runderen, door het openen
van de buik, algemeen aangeduid als laparotomie, en vervolgens van de
pens, bekend als rumenotornie, vreemde voorwerpen uit de netmaag
hebben verwijderd.

Het ziektebeeld van de traumatische gastritis (reticulitis) kan in zijn
typische vorm optreden, nadat een vreemd voorwerp de netmaagwand
heeft aangeprikt, en een ontstekingsreactie heeft opgewekt in de net-
maagwand, het bekledende en het pariëtale peritoneum, of in de nabij-
gelegen organen. Vanzelfsprekend kunnen met het voedsel opgenomen
vreemde voorwerpen ook de pens-, boekmaag- en lebmaagwand bescha-
digen dan wel perforeren, doch het is uiterst moeilijk, als regel zelfs on-
mogelijk, dit op grond van het klinisch onderzoek vast te stellen. Ook het
Röntgenonderzoek heeft nog weinig tot de oplossing van het probleem

der differentieeldiagnostiek kunnen bijdragen. Alleen aan het verrichten
van een proeflaparotomie als diagnostisch hulpmiddel kan in deze een
grote betekenis worden toegekend.

De omstandigheid, dat de operatieve behandeling van de traumatische
gastritis bij het rund in de maagdarmchirurgie der grote huisdieren een
belangrijke plaats heeft ingenomen, maakt dat er in mijn betoog dienover-
eenkomstig aandacht aan moet worden besteed.

De Amerikaan Horsburgh heeft in 1842 een techniek bekend gemaakt,
waarbij de penswand aan de buikwand werd gehecht, om een contaminatie
van de buikholte met pensinhoud te voorkomen.

Na hem heeft dit probleem, het voorkomen van contaminatie van de
buikholte, tot op de huidige dag tal van chirurgen beziggehouden, hetgeen
heeft geleid tot een aantal technische verbeteringen van de door Hors-
burgh aangegeven methode.

Aan Obich komt de eer toe, in 1863 de eerste te zijn geweest, die de
mogelijkheid onderkende, de operatie bij het staande dier te verrichten.
Door een bijzondere wijze van hechten streeft hij er naar, een permanente
verbinding tot stand te brengen tussen buikwand en penswand, en de
wond van het rumen extraperitoneaal te laten genezen.

Noch Horsburgh noch Obich hebben de anti- en aseptiek bij hun
operaties in acht genomen, of maakten gebruik van anaesthesie of narcose.

Fischer doet dit wel in 1897, maar vermijdt bewust of onbewust de
permanente fixatie van pens aan buikwand, en laat de pens gedurende
de operatie met twee teugels buiten de buikholte fixeren, een methode,
die in verbeterde vorm, en met een speciaal instrumentarium thans vrij
algemeen wordt toegepast.

Moussu publiceert in 1901 zijn pogingen om de circulatiestoornissen
van de meest ernstige complicatie der traumatische gastritis, de pericarditis,
tijdelijk te verbeteren.

Een viertal methoden van punctie van het pericard, ter verwijdering
van het gevormde exsudaat, worden door hem aangegeven.

De maagdarmchirurgie van het rund heeft zich in de 19e eeuw niet
beperkt tot de indicatie traumatische gastritis. In 1840 gelukte het aan
Luscau met goed gevolg een dunnedarminvaginatie te reponeren, terwijl
het Meyer in 1861 en 1863 mogelijk was, een patiënt met een irreponibele
invaginatie door darmresectie en een eind-aan-eind vereniging tot ge-
nezing te brengen.

Ook anderen vermelden in casuïstische mededelingen hun meer of
minder geslaagde activiteit op dit gebied.

De eerste twee decennia der twintigste eeuw hebben maar weinig bij-
gedragen tot de verdere ontwikkeling van de maagdarmchirurgie. Het
blijft bij casuïstische mededelingen over een beperkt aantal met succes
uitgevoerde operaties.

Wat de traumatische gastritis betreft, vond de z.g. conservatieve be-
handeling in deze tijd de meeste aanhangers, een behandeling bestaande
uit het vóór hoog zetten en het op dieet stellen van de patiënt, al of niet
gepaard gaande met toediening van medicamenten. Aan deze methode
ligt de voor vele gevallen reële gedachte ten grondslag, dat men het lichaam
de gelegenheid geeft, door bindweefselvorming het ontstekingsproces
van de omgeving af te grenzen.

een verdere perforatie van het voorwerp met zekerheid te voorkomen,
hetgeen een operatieve verwijdering ervan overbodig zou maken, kan
moeilijk ernstig genomen worden.

Hofmann vestigt in 1920 weer de aandacht op de operatieve behan-
delingsmethode, en doet de profetische uitspraak, dat de tijd zal komen,
dat men de dierenarts zal verwijten, dat hij een kunstfout maakt, wanneer
hij zijn patiënten met een traumatische gastritis medicamenten toedient,
in plaats van langs operatieve weg het corpus delicti te verwijderen.

Het blijft in de daarop volgende jaren nog een tasten en zoeken naar
de juiste operatietechniek, en menigeen heeft zich beziggehouden met
het probleem, of men via het rumen, dan wel via de buikholte moet trachten
het vreemde voorwerp te bereiken.

Kübitz besluit in 1922 tot het laatste, aanvankelijk bij het liggende
dier, door het openen van de buikholte in het gebied achter het borstbeen,
en twee jaar later bij het staande dier, door middel van een resectie van
de elfde rib, een methode, die voor de niet-veterinair zeer suggestief
beschreven wordt in het boek: Dr Vlimmen.

Doch ook hij keert in latere jaren, evenals vele van zijn tijdgenoten,
terug tot de rumenotomie, daar in een aantal gevallen het perforerende
voorwerp niet werd gevonden, en ook de techniek minder geschikt was
voor toepassing in de practijk.

Buiten de instellingen van veterinair hoger onderwijs is de chirurg-
specialist der grote huisdieren met een goed ingerichte kliniek nog een
zeldzame verschijning. Dit brengt met zich mee, dat alleen die operatie-
methoden ingang hebben gevonden, die door de dierenarts in de practijk
onder vrij primitieve omstandigheden, zonder groot risico voor de patiënt
kunnen worden verricht.

Götze heeft er dan ook naar gestreefd, de vreemd-lichaam operatie
wat hij noemt „praxisreif" te maken, en publiceert in 1934 zijn methode,
waarbij een permanente fixatie van de penswand aan de wondranden
van het parietale peritoneum de practicus de geruststellende zekerheid
moet geven, dat een contaminatie van de buikholte met pensinhoud niet
meer mogelijk is. De penswond laat hij extra-peritoneaal genezen; eventuele
storingen in deze genezing kunnen al evenmin tot ernstige complicaties
aanleiding geven.

Chirurgisch is deze methode allerminst in alle opzichten aanvaardbaar,
maar voor de weinig ervarene nog steeds een uitkomst.

Velen hebben, zowel vóór als na het bekend worden van de methode-
Götze, langs andere wegen de infectiekansen tijdens de operatie vermeden,
en er geen enkel bezwaar in gezien, de penswond na zorgvuldige hechting
intraperitoneaal te laten genezen. De bekwaamheid van de operateur
is hierbij echter van veel groter belang dan dit bij de methode-GöTZE het
geval is.

Het zou binnen het kader van deze oratie te ver voeren, U een critische
analyse voor te zetten van het vele, dat de laatste drie decennia over de
traumatische gastritis en haar operatieve behandeling in de wereldlite-
ratuur is verschenen.

Practiserende dierenartsen naast aan veterinaire instellingen van hoger
onderwijs verbonden specialisten hebben zowel vóór als na de tweede
wereldoorlog in vele landen hun licht over dit probleem laten schijnen.

werkelijke winst is geboekt, en nog een enkele publicatie die voor dit betoog
van belang is, nader bespreken.

Als reactie op de min of meer passieve houding, die de therapeut bij de
conservatieve behandeling aan moet nemen, is de mogelijkheid tot een
operatie door velen met enthousiasme aangegrepen. Er is wel eens teveel
geopereerd, maar juist uit dit teveel heeft men in de loop der jaren geleerd
zijn conclusies te trekken.

In de eerste plaats zijn belangrijke winsten geboekt op het gebied der
diagnostiek, omdat het de chirurg mogelijk is de betekenis der verschillende
symptomen van dit ziektebeeld, die geen van alle pathognomonisch zijn,
en slechts langs de weg der synthese lot de diagnose kunnen leiden, te
toetsen aan de bevindingen bij de operatie.

Helaas zijn de aanwinsten op het gebied der diagnostiek niet algemeen
erkend, omdat er dikwijls het element der persoonlijke ervaring in ligt,
en ze daardoor alleen maar kunnen worden gewaardeerd door diegenen,
die evenals de sponsores der diagnostische nieuwigheden gelegenheid
hebben, de waarde ervan aan de hand van operatie en sectie te bepalen.

In dit verband noem ik de Headse zóneproef, de toepassing van de
metaaldetector, en zelfs het bloedonderzoek hoort in deze rubriek, terwijl
de interpretatie van de ,,Sulkowitchtest" van de urine na de eerste gunstige
berichten op een nadere bevestiging van andere zijde wacht.

In de tweede plaats heeft men geleerd, dat niet iedere patiënt met
een traumatische gastritis zonder meer geschikt is de operatie te ondergaan,
en dat deze operatie in verband hiermee bij voorkeur moet geschieden
binnen 8 tot 14 dagen na het waarnemen der eerste ziektesymptomen.

In de derde plaats heeft men zich gerealiseerd, dat het verwijderen van
het vreemde voorwerp weliswaar de mogelijkheden tot genezing vergroot,
de kansen op recidief of verergering van de ziekte vermindert, maar men
er geenszins de omstandigheden zodanig mee wijzigt, dat de genezing
met zekerheid intreedt. In veel gevallen kan men slechts van een prophy-
lactische maatregel spreken.

In de vierde plaats heeft men een aantal verbeteringen in de operatie-
techniek ontwikkeld, waardoor thans de keuze kan worden gedaan uit
meerdere methoden, die alle de gevaren voor de patiënt, wat de operatie
zelf betreft, tot een minimum hebben gereduceerd.

De mogelijkheid van toediening van sulfa-preaparaten en antibiotica
in prophylactische zin is dankbaar aanvaard, terwijl er ook in het acute
stadium een therapeutisch effect van kan worden verwacht.

In de vijfde plaats is men, zij het aarzelend, gaan denken aan de moge-
lijkheid om uit, wat ik zou willen noemen de „infectie-angstmethoden",
een zodanige op te bouwen, dat daarbij rekening gehouden wordt met de
plicht van de chirurg, de physiologische en anatomische verhoudingen
zo min mogelijk te verstoren.

Er rijst twijfel over de vraag, of het wel verantwoord is, een groot deel
van de penswand voor het verdere leven van de patiënt aan de buikwand
te fixeren, en of het voor de uiteindelijke genezing misschien nuttig kan
zijn, bij het aanleggen van de penssnede rekening te houden met het
verloop van de contracties van dit orgaan, waarmee de kans op postoperatieve
digestiestoornissen zou kunnen worden verkleind.

Goede vergelijkende onderzoekingen, die een antwoord op deze vragen
geven, ontbreken tot nu toe.

Tevens zou dan een beslissing kunnen vallen over een nog niet exact
bewezen ervaring van enkelen, dat ondanks de intraperitoneale pens-
wondgenezing toch een vergroeiing met de buikwand zou ontstaan, een
omstandigheid, die door anderen, eveneens op grond van ervaring, wordt
ontkend.

Uit vele elkander tegensprekende publicaties op het gebied der trau-
matische gastritis blijkt duidelijk, hoe gevaarlijk het is, in de klinische
diergeneeskunde met het begrip ervaring te werken.

Ervaring, op grond van waarnemingen bij een beperkt aantal patiënten,
terwijl men zich nauwelijks realiseert, dat de verkregen getallen en per-
centages de toets der critiek van de statistische rekenmethoden als regel
niet kunnen doorstaan.

Vrij algemeen wordt op grond van ervaring aangenomen, dat de con-
servatieve behandelingsmethode 50—60 % genezingskans biedt, de
operatieve 80—90 %, mits men de indicatie tot operatie scherp stelt,
m.a.w. een deel der patiënten, geschat op ongeveer 30 % van het totaal,
van de operatie uitsluit. Zou men dus zonder selectie alle patiënten aan
één der beide behandelingsmethoden onderwerpen, dan zou er op grond
van de genoemde cijfers geen duidelijk verschil in genezingspercentage
bestaan. Voor de arts der grote huisdieren, die noodgedwongen steeds de
economische gevolgen van zijn behandelingsmethode in het oog moet
houden, is er dus op grond van deze cijfers geen reden aanwezig, de vreemd-
lichaam-operatie als enig juiste oplossing te kiezen.

Het is de Duitse dierenarts Kalchschmidt geweest, die in 1950 een
m.i. geslaagde poging doet, de onjuistheid van deze 50—60 % genezings-
kans bij de conservatieve behandeling van traumatische gastritis aan te
tonen.

Kai.chschmidt heeft gedurende zes jaren (1940—1946) ieder rund,
waarbij de diagnose traumatische gastritis werd gesteld, opgetekend, en
wanneer de toestand van de patiënt, en de economische verhoudingen
het verantwoord maakten, een behandeling ingesteld.

Uit het aldus verkregen materiaal kwamen 681 dieren in aanmerking
voor de beoordeling van het resultaat van een ingestelde conservatieve
behandeling. Het waren die dieren, die binnen een periode van drie jaar
na het stellen der diagnose bij de slachting op de juistheid hiervan konden
worden gecontroleerd, dan wel na drie jaar nog als klinisch gezond in
leven waren. In de periode van de eerste 8 dagen na het stellen der diag-
nose blijkt, dat ongeveer 54 % van de patiënten genezen is, een aantal,
dat dus overeenkomt met de algemene ervaring.

Het is hem echter mogelijk, deze schijnbaar herstelde patiënten (374)
te blijven vervolgen, en hij constateert nog een verlies van g7 dieren in
de periode van 8 dagen tot 3 maanden en een verlies van 47 dieren in de
tijd van 3 maanden tot een jaar na het stellen van de diagnose.

In de twee daarop volgende jaren moeten nog 9 runderen worden ge-
slacht, op grond van ziekteverschijnselen, die evenals dit bij de vorige
verliezen het geval was, verband hielden met de in de aanvang gestelde
diagnose traumatisch gastritis. Uit deze cijfers trekt Kalchschmidt de
conclusie dat slechts 22 % der conservatief behandelde patiënten een
blijvende genezing d.w.z. langer dan drie jaar, vertoont.

Ik meen, dat er moeilijk getwijfeld kan worden aan de juistheid van dit
onderzoek van Kalchschmidt. Daarom is het te betreuren, dat hij ook

de in later jaren zeer talrijke operatiepatiënten niet op dezelfde wijze heeft
vervolgd.

Wel toont hij in een vergelijkend overzicht aan, dat de totale verliezen
per jaar onder de traumatische gastritispatiënten een duidelijke daling
vertonen, naarmate hij meer de operatieve behandeling toepast.

Mede door de grote economische betekenis die internationaal aan de
traumatische gastritis wordt toegekend, dreigen de andere in getal veel
geringere, maar van chirurgisch standpunt uit bezien, evenzeer belangrijke
indicaties op het gebied der maagdarmchirurgie van het rund, op de
achtergrond te geraken.

Ervaringen hierover werden tot nu toe alleen gepubliceerd in de vorm
van een beschrijving van enkele gevallen.

Van Deense zijde (Kund Loje) is de aandacht gevestigd op de operatieve
behandeling van de lebmaagtorsic, volgens een techniek, gebaseerd op
sectiebevindingen. Het bleek mogelijk, bij 16 van de 22 behandelde pa-
tiënten repositie en genezing te verkrijgen.

Repositie van dunne darminvaginatie en torsio intestini vindt men in
de literatuur van verschillende landen vermeld, en is ook in Nederland
incidenteel door enkele dierenartsen verricht, evenals darmresecties.

Hoewel diagnose en operatie grote moeilijkheden opleveren, blijkt
de verwijdering van een vreemd voorwerp uit de lebmaag met succes
uitvoerbaar te zijn (Engeland).

De rumenotomie geeft verder nog de mogelijkheid, tumoren of voedsel-
massa\'s die tot digestiestoornissen of intoxicaties aanleiding geven, tijdig
uit cle pens en netmaag te verwijderen.

Ondanks het feit dat de buikholte van het gezonde paard door het
verrichten van de ovariotomie, en sinds 1850 ook van de cryptorchide
operatie, al evenmin onbekend terrein was, is het in de 19e eeuw bij een
sporadische toepassing van de maagdarmchirugie bij deze diersoort ge-
bleven, met als regel zeer teleurstellende resultaten.

Schebitz (Leipzig) heeft in 1952 een overzicht samengesteld van de
tot op dat moment in de literatuur verschenen berichten over laparoto-
mieën bij het paard, die ten doel hadden, uit therapeutische, diagnostische
en experimentele overwegingen een operatieve ingreep aan de maagdarm-
tractus te verrichten.

Uit het totale aantal van 172 operaties blijkt duidelijk, dat er ondanks
een eeuw anti- en aseptiek, narcose en anaesthesie, en een tiental jaren
sulfa-preaparaten en antibiotica slechts weinig vorderingen zijn gemaakt.

Bijna een eeuw lang heeft men zich getroost met een nimmer exact
bewezen ervaringsfeit, dat het peritoneum van het paard, vergeleken bij
dat van de andere huisdieren een overgevoeligheid zou bezitten voor
bacteriële infecties.

Deze opvatting wordt in de laatste jaren, speciaal van Franse zijde,
naar het rijk der fabelen verwezen, terwijl de overtuiging veld wint, dat
de vermeende gevoeligheid van het peritoneum een excuus, en geen
oorzaak is geweest voor het niet verrichten van operatieve ingrepen in
de buikholte van het zieke paard.

De werkelijke oorzaak moet in geheel andere factoren worden gezocht,
van welke ik er enige wil noemen.

voordoen, kunnen niet worden opgelost op basis van bij het rund opgedane
ervaringen.

Terwijl bij het rund tal van operatieve ingrepen in de buikholte bij het
staande dier onder locale dan wel regionale anaesthesie kunnen worden
verricht, blijkt dit bij het paard niet mogelijk.

De operatie bij het liggende dier stelt ons voor technische problemen wat
betreft fixatie en juiste positie van de patiënt. De aard van de te verrichten
handelingen brengt met zich mee, dat de tijdsduur der operatie lang is,
terwijl een reflexloze narcose noodzakelijk is gebleken.

Alleen in een goed ingerichte kliniek is het mogelijk gedurende de
operatie de regelen der anti- en aseptiek blijvend in acht te nemen, en
ook de narcose-techniek stelt bijzondere eisen, waarvoor geoefend per-
soneel aanwezig moet zijn.

De diagnostiek van de voor operatieve behandeling in aanmerking
komende afwijkingen is zeer moeilijk, in \'t bijzonder wat de localisatie
betreft.

En hiermee houdt de vraag verband, waar de buik te openen, om
niet alleen het ziekteproces te kunnen bereiken, maar ook het aangetaste
deel van de digestie-tractus zodanig binnen het bereik van de laparotomie-
wond te kunnen brengen, dat de voorgenomen operatie met succes kan
worden uitgevoerd.

Bij het openen van de buikholte dient men veel meer dan bij het rund
rekening te houden met de krachten, die in het postoperatieve stadium
op de vaak grote laparotomiewond inwerken.

Hoewel er nog geen algemeen geldende en voldoende zekerheid gevende
techniek voor de maagdarmchirurgie bij het paard is ontwikkeld, zijn er
toch op dit moment wel enige methoden bekend, waarbij vele van de
genoemde problemen zijn opgelost.

Bij een aantal aandoeningen, in het bijzonder van de darmtractus is
dan ook de operatieve behandeling met succes toegepast t.w. ileus en
liggingsveranderingen van colon en dunne darm, en invaginaties. Ook
darmresecties zijn door enkele chirurgen uit experimentele en therapeu-
tische overwegingen met goed gevolg verricht.

Zijn we in de gelegenheid, de diagnose te stellen op een moment, dat
de algemene gezondheidstoestand geen bijzondere maatregelen vóór,
tijdens of na de operatie vereist, dan kan, althans in een daarvoor ingerichte
kliniek, tot een operatie besloten worden.

Helaas zal dit maar zelden het geval zijn, daar er onder de patho-
logische toestanden van de maagdarmtractus van het paard vele zijn, die
in korte tijd kunnen leiden tot ernstige stoornissen in de gezondheids-
toestand, algemeen aangeduid als autointoxicatie.

In de beschrijving van het ziekteverloop van een viertal operatiepatiënten
confronteert Schebitz ons voor het eerst met de moeilijkheden, die aan
dit probleem verbonden zijn.

Anderen (Blendiger, Westhues) besteden vrijwel uitsluitend aandacht
aan de operatietechniek.

Door een langzame intraveneuze infusie van physiologisch keukenzout-
oplossing, waaraan coffeïne en glucose zijn toegevoegd, tracht Schebitz
tijdens en na de operatie de gevolgen van de stoornissen in het biochemisch
evenwicht en het circulatieapparaat te compenseren.

gevonden te hebben, en acht een uitgebreid onderzoek naar de aard
van de stoornissen in de stofwisseling en bloedcirculatie bij de operatie-
patiënten noodzakelijk.

De maagdarmchirurgie van het paard heeft in Nederland, voor zover
mij bekend, nog geen toepassing gevonden.

Wel zijn door Seekles en zijn medewerkers belangrijke bijdragen ge-
leverd op het gebied der autointoxicatie, die de basis kunnen vormen voor
een onderzoek naar de mogelijkheid de toestand van de patiënt zodanig
te beïnvloeden, dat een operatieve ingreep wel kan worden verdragen.

In dit verband wil ik de aandacht vestigen op enkele door Seekles
aangegeven therapeutische mogelijkheden: parenterale toediening van
physiologische zoutoplossing, subcutane toediening van arecoline, coffeïne
en magnesiumchloride, toepassing van antihistaminica, terwijl intra-
veneuze injectie van methyleenblauw tot een detoxicatie der weefsels zou
kunnen voeren.

Samenvattende kan gezegd worden, dat de operatieve behandeling
van paarden, waarbij het ziektebeeld der autointoxicatie aanwezig is,
zich nog in het statium van het experiment bevindt.

Blijft ons nog de vraag, hoe de ontwikkeling der maagdarmchirurgie
van het rund zich in Nederland heeft voltrokken.

De beperkte ervaringen van de afdeling heelkunde schetste ik U reeds
in de aanvang.

Het vraagstuk van de traumatische gastritis wordt in het Tijdschrift
voor Diergeneeskunde voor het eerst door Beijers en Hartog in 1941 in
een klinische les besproken.

Beijers geeft de diagnostiek van deze aandoening en stelt zich op het
standpunt, dat bij een behoorlijke slachtwaarde van de patiënt en bij
een vaststaande diagnose het advies slachten de juiste oplossing is. Wat
de overige patiënten betreft, kan gekozen worden tussen direct opereren,
of de conservatieve behandeling.

Het zijn in Nederland evenals in vele andere landen een aantal practi-
serende dierenartsen geweest, die de grote stap gewaagd hebben, aan
de operatieve behandeling van de traumatische gastritis de voorkeur te
geven boven de conservatieve.

Boogaerdt is in 1947 de eerste, die zijn ervaringen in het Tijdschrift
voor Diergeneeskunde publiceert, nadat er tevoren slechts enkele casuïs-
tische mededelingen over zijn verschenen.

De vraag of men nu wel of niet moet opereren, vormt de kern van
de discussie, die zowel in druk als mondeling, sindsdien nog steeds wordt
gevoerd. Een discussie, die in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde voor-
lopig een waardige afsluiting heeft gevonden in een artikel van Ten Thije,
die het probleem vanuit het critisch wetenschappelijk standpunt van de
patholoog-anatoom beziet, en een duidelijk overzicht geeft van de risico\'s,
verbonden aan het wel, en het niet opereren.

Ook de chirurg weet, dat er gevaren aan zijn handeling verbonden
zijn, maar acht de gevaren, verbonden aan het niet operatief ingrijpen,
groter.

Geconfronteerd met een patiënt, waarbij de diagnose traumatische
gastritis gesteld wordt, is voor hem de vraag belangrijk, of de toestand

van de patiënt nog van die aard is, dat de ingreep kan worden verdragen.
Deze toestand wordt mede bepaald door de ernst van de afwijkingen,
die het vreemde voorwerp heeft veroorzaakt. Immers er staat ons nog
geen enkele onderzoekingsmethode ter beschikking, die een antwoord
geeft op de vraag, wat het vreemde voorwerp verder zal gaan doen.

Evenmin kunnen we te weten komen, of het lichaam in staat zal zijn,
een verdere beschadiging dan wel een uitbreiding van de reeds veroor-
zaakte ontsteking te voorkomen.

Geen enkele ervaring noch de meest betrouwbare statistiek zal ons als
richtlijn kunnen dienen, daar de patiënt ons geen inlichtingen verschaft,
in welke rubriek hij moet worden ondergebracht.

De aanwezigheid van het vreemde voorwerp staat vast; de klinische
bevindingen hebben ons geleerd, dat de operatie, mits lege artis uitge-
voerd, verdragen kan worden. Ons staan de middelen ter beschikking,
het risico aan de operatie zelf verbonden tot practisch nul te reduceren.

Deze overwegingen kunnen slechts tot één conclusie leiden: zo spoedig
mogelijk tot de operatie overgaan; alleen economische motieven kunnen
hiervan weerhouden.

Uit de bespreking van de buiten Nederland opgedane ervaringen is
het U reeds duidelijk geworden, dat met verwijdering van het voorwerp
de taak van de therapeut niet is afgelopen.

De bevindingen bij de operatie en het post-operatieve ziekteverloop
geven voor iedere patiënt een antwoord op de vraag of maatregelen
moeten worden genomen, het ziekteproces nog verder in gunstige zin te
beïnvloeden.

Ik denk hier aan de toediening van sulfa-preparaten en antibiotica, of
aan middelen, die het weerstandsvermogen van de patiënt kunnen acti-
veren, zoals die der aspecifieke prikkeltherapie.

Nauwkeurige controle en onderzoek van de patiënt is noodzakelijk,
teneinde het juiste tijdstip te bepalen, waarop de natuur in haar genezings-
pogxngen moet worden gesteund.

Ten Thije geeft nog een beschouwing over de vraag waarom zich bij
de ene patiënt een uitgebreide sero-fibrineuze of sero-purulente peritonitis
ontwikkelt, en bij de andere een betrekkelijk onschuldige locale adhaesieve
peritonitis.

De chirurg, die de gelegenheid heeft, zijn patiënten in het acute stadium
der ziekte te opereren, zal de betekenis van een antwoord op deze vraag
nog niet erkennen.

Doch zij, die op grond van klinische bevindingen niet direct operabele
patiënten in behandeling krijgen, mogen niet nalaten, zich ernstig met dit
probleem bezig te houden.

Misschien kan de toepassing van bijnierschorshormonen het ons mogelijk
maken, de aard der ontstekingsprocessen te beïnvloeden. Het feit echter,
dat we hier met een bacteriële infectie te doen hebben, maakt de toe-
passing van deze hormonen tot een experiment, waarvan we de conse-
quenties nog niet kunnen overzien. Temeer daar het ons nog aan een weten-
schappelijke basis voor de toepassing van de sulfapreparaten en antibiotica
bij deze gevallen ontbreekt.

Ook is het van belang te weten, welke stoornissen in de functies van or-
ganen, en in het biochemisch evenwicht door het ziekteproces worden
veroorzaakt.

Kunnen wij reeds thans over middelen beschikken, die ons in staat stellen,
de toestand van de patiënt zodanig te wijzigen, dat de noodzakelijke ver-
wijdering van het vreemde voorwerp kan worden verdragen?

En moeten wij een operatietechniek kiezen, waarbij een meer directe
beïnvloeding van het pathologische proces mogelijk wordt?

Velen zullen zich op het standpunt stellen, dat de behandeling van be-
doelde patiënten economisch niet verantwoord is.

Doch ik meen, dat een faculteit dit probleem los moet maken van
economische motieven, en er een wetenschappelijk volkomen verantwoord
experiment in moet zien.

Biochemicus, bacterioloog, internist, patholoog-anatoom en chirurg
zullen bij het tot ontwikkeling brengen van de maagdarmchirurgie van
paard en rund tot vruchtbare samenwerking kunnen komen, terwijl ook
de practiserende dierenarts en de dierenarts belast met het keuren der
slachtdieren, belangrijke bijdragen kunnen leveren.

Ondertussen kan men met de gunstige ervaringen in en buiten Neder-
land als basis rustig verder gaan met de operatieve behandeling van de
op grond van de klinische bevindingen wèl operabele patiënten, en is het
zeker niet noodzakelijk, tot een therapeutisch nihilisme te vervallen.

Moge ik thans hier getuigen van mijn eerbiedige dank aan Hare Majesteit
de Koningin, krachtens Wier besluit ik benoemd ben tot hoogleraar aan
deze Universiteit.

Dat Gij mij voor deze benoeming hebt willen voordragen, vervult mij
met een gevoel van grote erkentelijkheid.

Ten volle ben ik mij bewust, met de aanvaarding van dit ambt een grote
verantwoordelijkheid op mij te hebben genomen.

De wijze waarop in de toekomst de aan mijn leiding toevertrouwde
afdeling zich zal ontwikkelen, zal voor U een maatstaf zijn voor de juist-
heid van Uw keuze.

Bij vele problemen waarvoor ik mij gesteld zie, zal Uw steun onontbeer-
lijk zijn.

De medewerking die ik reeds van Uw College, en in het bijzonder van
Uw hooggeschatte Secretaris mocht ontvangen, schenken mij het ver-
trouwen, dat ik de toekomst de Afdeling Heelkunde zich in Uw blijvende
belangstelling mag verheugen.

Mijnerzijds kan ik U de verzekering geven, al het mogelijke te zullen
doen, de mij opgedragen taak overeenkomstig Uwe verwachtingen te
vervullen.

Groot is mijn waardering voor de vriendschappelijke wijze waarop Gij
mij reeds in Uw kring hebt willen opnemen.

Het is meer dan een phrase, wanneer ik zeg, samenwerking en gedachten-
wisseling met U op hoge prijs te stellen.

De gevoelens, die een leerling bekruipen, wanneer hij plotseling in
de kring van zijn vroegere leermeesters, als één der hunnen wordt opge-
nomen, zijn moeilijk te beschrijven.

De wijze, waa op Gij mij bij de aanvaarding van mijn ambt zijt tege-
moet getreden, stemt mij tot grote dankbaarheid, en geeft mij de kracht
naar beste weten en kunnen de taak te volbrengen, waarvoor Gij gemeend
hebt, mij te moeten voordragen.

Ik heb het vertrouwen, dat Gij mij Uw onmisbare steun bij het vervullen
hiervan, in ruime mate zult geven.

U beide wil ik dank brengen voor de wijze, waarop Gij gedurende twee
jaar het onderwijs in de veterinaire heelkunde en de behandeling der
patiënten onder vaak moeilijke omstandigheden hebt voortgezet, na het
overlijden van Prof. Hartog.

Hierdoor is het mij in vele opzichten gemakkelijk gemaakt, mijn taak
te aanvaarden.

Onwillekeurig denk ik terug aan de enkele jaren, die ik als assistent
werkte aan de Afdeling Heelkunde, onder leiding van mijn gewaardeerde
voorganger Prof. Dr J. H. Hartog.

Bij de opening in 1916 van het door hem ontworpen Instituut voor
Chirurgie heeft hij getuigd, dat bij hem het onderwijs, niet het onderzoek
het zwaarst zou wegen. De patiënt en zijn behandeling als basis voor
het onderwijs hebben dan ook steeds in het middelpunt van de belangstel-
ling gestaan.

De door hem gevormde traditie leeft voort in U, waarde Loran, die al
meer dan 35 jaar Uw krachten gegeven hebt aan de Afdeling Heelkunde.
Het is mij een voorrecht, U nog onder mijn medewerkers te kunnen rekenen,
en de wijze, waarop Gij mij, eens Uw leerling, bij het aanvaarden van mijn
functie bent tegemoetgetreden, waarborgt een goede en vriendschappelijke
samenwerking. Uw helder en bezonken oordeel, gebaseerd op jarenlange
ervaring, vormt een nog onmisbare schakel in de verdere ontwikkeling van
de heelkunde der grote huisdieren.

Dames en Heren Lectoren en Leden van de Wetenschappelijke Staf, in het bijzonder
Gij die aan de Faculteit der Veeartsenijkunde verbonden zijt,

Reeds herhaaldelijk heb ik een beroep op Uw medewerking gedaan.
De wijze, waarop Gij mij deze steeds hebt verleend, doet mij voor de
toekomst een goede samenwerking verwachten.

Met enkelen van U had ik reeds contact in mijn studenten- en assistenten-
tijd, ik hoop dat wij dit op dezelfde vriendschappelijke basis kunnen voort-
zetten.

Over enkele maanden zult Gij naar Uw vaderland terugkeren, om een
eervolle plaats in te nemen in de rijen van hen die hun krachten geven aan
de opbouw van het universitaire onderwijs in Indonesië.

De waardering die de Indonesische student in zo ruime mate toont
voor allen, die aan zijn universitaire vorming werken, zal ook U de kracht
geven, Uw taak naar beste weten en kunnen te volbrengen.

De korte tijd, die ik bij de Faculteit der Diergeneeskunde te Bogor
mocht werkzaam zijn, zal bij mij steeds als een mooie herinnering bewaard
blijven, ondanks de moeilijkheden en teleurstellingen, die men overal in
een periode van opbouw kan verwachten.

Dat Gij mijn werk, dat ik in zekere zin onafgemaakt heb achtergelaten,
gaat voortzetten, stemt mij tot vreugde.

Moge Uw terugkeer naar Indonesië er toe bijdragen, dat het contact
tussen de dierenartsen van beide landen, op de basis van onderlinge waar-
dering, blijft bestaan en wel zeer in \'t bijzonder tussen de faculteiten van
Bogor en Utrecht.

Slechts enkele maanden hadden wij gelegenheid, elkander te leren kennen,
en ik ben mij ervan bewust, dat hieruit nog niet een wederzijds waarderen
is gegroeid.

Uw studeren aan deze Universiteit mag niet gedegradeerd worden tot
een passief vergaren van veel onbegrepen wijsheid; om U daarna zo snel
mogelijk een plaats te veroveren aan de in materiële zin nog steeds wel-
voorziene dis der toegepaste diergeneeskunde.

It \'s more important to make a life than a living, and the man who
puts financial advancement first, is losing many of the advantages of life.

Te vroeg hebben velen van U kennis gemaakt met het beroep van dieren-
arts op een moment dat de ideële zijde verborgen ligt achter een muur
van materiële voordelen, opgebouwd uit de massale ziektebestrijding.

Bedenkt dat de wijze waarop Gij Uw taak in de maatschappij als
dierenarts in de ruimste zin vervult, en de wijze waarop Gij ook de buiten
Uw eigenlijke werkkring vallende roeping als academicus weet na te komen,
in hoofdzaak bepalend zijn voor de achting die men U toedraagt.

De Universitaire Gemeenschap schenkt U vele mogelijkheden, om U
ook in dit opzicht op Uw toekomstige taak voor te bereiden.

Het onderwijs in de veterinaire heelkunde neemt in Uw vorming slechts
een bescheiden plaats in. Een plaats die overeenkomt met de bescheiden
materiële revenuen, die er bij de uitoefening van Uw beroep uit voort-
vloeien.

Maar zij kan U de vreugde schenken, die iedere tot actief handelen
geneigde therapeut nodig heeft, om zijn liefde en belangstelling voor het
dierenarts-zijn te kunnen blijven behouden.

Van harte hoop ik, dat het mij, gesterkt door Uw belangstelling, mogelijk
zal zijn, in deze zin aan Uw opleiding mede te werken.

Ook tot U allen, die als niet-wetenschappelijke staf aan de heelkundige
kliniek verbonden zijt, wil ik een enkel woord zeggen.

Gij maakt deel uit van onze kleine gemeenschap, aan welke de belangen
der veterinaire heelkunde zijn toevertrouwd.

Dit eist ook van U uiterste plichtsbetrachting, en slechts door het be-
vorderen en handhaven van een sfeer van eendrachtige samenwerking
zal het U mogelijk zijn, Uw dagelijkse werk met vreugde te verrichten.

Mijnerzijds zal ik door rechtvaardigheid en vriendschap trachten U
hierin te steunen.

Een lijst van geraadpleegde literatuur wordt aan belangstellenden gaarne ter
beschikking gesteld.

Speech delivered on the occasion of the entrance into office of the Professor
of Veterinary Surgery at the State University of Utrecht on March 23rd, 1953

Discours prononcé à l\'occasion de son entrée en charge comme Professeur de
Chirurgie Vétérinaire à l\'Université d\'Utrecht, le 23 mars 1925,

Vortrag, gehalten von Dr. S. R. Numans, anlässlich der Übernahme seines
Amtes als Professor in der tierärztlichen Heilkunde an der Reichsuniversität zu
Utrecht am 23. März 1953.

Uit het laboratorium van de Prov. Gezondheidsdienst voor Dieren
te Zwolle. Dir.: R. POST.

Gastro-enteritis is in ons land een veel voorkomende oorzaak van
varkenssterfte. Speciaal biggen zijn nog al eens het slachtoffer van deze
ziekte.

Deze gastro-enteritis kan soms een begeleidend verschijnsel zijn van
andere ziekten, zoals algemene zwaktetoestanden, anaemie, struma,
vitaminegebrek, varkensgriep, pokken, etc.

Verder kan een zelfstandige gastro-enteritis optreden door trauma
(transporten), door het voeren van bedorven of bevroren voedsel of door
koude-inwerking op de ingewanden van buiten af.

Ook kunnen toxinen, opgenomen via de moedermelk, oorzaak zijn,
wanneer de zeugen darmprikkelende stoffen opnemen, of wanneer de
zeugen bronstig zijn.

Soms spelen parasieten, zoals coccidiën, strongyliden of ascariden een rol.
Als bacteriële ziekten, waarbij een gastro-enteritis kan optreden zijn te
noemen vlekziekte, salmonellosis, colibacillosis en vibrio-dysenterie.

Tenslotte dienen van de virusziekten genoemd te worden de varkenspest,
en mogelijk de virus-gastro-enteritis.

In het laboratorium van de Gezondheidsdienst werd onlangs 10 maal
de diagnose „Vibrio-dysenterie" gesteld bij biggen, afkomstig van 8 ver-
schillende bedrijven uit ver uiteengelegen streken van de provincie Over-
ijssel.

In alle 10 gevallen viel het bacteriologisch onderzoek negatief uit, d.w.z.
uit de parenchymateuze organen werd geen groei verkregen op serumagar
en in bouillon. Selectiefbodems, beënt met darminhoud, gaven geen spe-
cifieke groei.

Varkenspest kon op grond van anamnese, ziekteverloop en hersencoupe
uitgesloten worden. De vrij plotselinge sterfte varieerde in al deze gevallen
vari io—loo %. Naar aanleiding van buitenlandse publicaties (Schmidt,
Doyle, Ballmoos, Klingler) wordt al enige tijd van alle varkens en biggen
met ontstekingsverschijnselen van het maag-darmkanaal een uitstrijkje
gemaakt van darmwandafkrabsel, nadat de darminhoud voorzichtig af-
gespoeld is. In deze, met verdunde carbolfuchsine, of eventueel methyleen-
blauw gekleurde zeer dunne uitstrijkjes, vindt men bij veel varkens wel
enkele vibrio-achtige bacteriën en leptospirenvormen.

De io bovenvermelde gevallen weken echter in zoverre hiervan af, dat
i de preparaten grote hoeveelheden „Vibrio\'s" gevonden werden.

De meeste gezichtsvelden vertoonden vrijwel uitsluitend deze „Vibrio\'s",
die overwegend de kommavorm hadden, doch ook kurketrekkervormen

werden wel waargenomen. Deze vibrio\'s kleuren zich minder intensief
dan de andere darmbacteriën.

De vibrio\'s hadden zich voornamelijk gelocaliseerd in de blinde en
dikke darm, doch ook in de dunne darm en, in mindere mate, in de maag
kwamen vrij grote aantallen voor.

Het sectiebeeld van deze dieren vertoonde veel overeenkomst, nl. een
haemorrhagische gastritis, voornamelijk in het fundusgedeelte; haemor-
rhagische dundarmenteritis met verschijnselen, variërend van rose muco-pus
tot bloederig slijm (steeds wijzend op een min of meer diffuse bloeduit-
treding) en een wisselend sterke roodheid van dikke en blinde darm.

In alle gevallen was de darm wat gezwollen evenals de lymphklieren
en in geringe mate de parenchymateuze organen. Alle dieren hadden een
zeer duidelijke degeneratie van het myocard. Bij een vijftal dieren ver-
toonden de skeletspieren ook een degeneratie (droog gekookt aspect).

Aanvankelijk gelukte het niet deze vibrio\'s te isoleren, wat vrij zeker
toegeschreven dient te worden aan het feit, dat het materiaal meestal
enkele dagen oud was, alvorens het ter onderzoek kwam.

Uit enkele verse gevallen kon echter deze vibrio na uitspatelen van
darmslijm op bloedagar-platen en na bebroeden onder 10 % CO_a atmos-
feer, geïsoleerd worden. De groei gelijkt zeer veel op die van Vibrio fetus.
Na 2 a 3 X 24 uur bebroeden worden de koloniën als fijne puntjes zichtbaar.

Het aanhouden der cultuur is echter nogal moeilijk, want deze vibrio
heeft de neiging na overzetten, spoedig korrelig te worden en is dan niet
meer voort te kweken.

Coll. Dr J. Tf.rpstra (R.S.I. Rotterdam) was zo vriendelijk een der
geïsoleerde stammen te enten in vier (9 dagen bebroede) kippeneieren.

Na 3 dagen waren 2 dezer eieren afgestorven en hieruit kon de vibrio
weer in reincultuur geïsoleerd worden. Ook uit de 2 andere eieren, die
na 5 dagen nog niet gestorven waren, werd de vibrio weer in reincultuur
geïsoleerd.

Darmslijm en bloedserum van deze varkens vertoonden geen agglu-
tinatie met Vibrio fetus-antigeen.

Twee uit Zwitserland ontvangen stammen bleken morphologisch en
cultureel gelijk te zijn aan de hier in het laboratorium geïsoleerde vibrio\'s.

Inzending coll. Stevens te Goor. Het onderzoek betreft een 14 dagen
oude big, waarbij de gehele koppel slechte groei en diarrhee vertoont.

Inzending coll. de Boer te Steenwijk. Het onderzoek betreft drie 5-
weekse biggen, plotseling gestorven na voederwisseling. Overige dieren
van de koppel: diarrhee.

Inzending coll. Smit te Delden. Het onderzoek betreft een 10 weken oude
big. Op het bedrijf van herkomst komen al meer jaren dergelijke
gevallen voor.

Inzending coll. Feddes te Vriezenveen. Het onderzoek betreft een 8
weken oude big, plm. i week geleden gekocht van een handelaar. De
overige drie dieren hebben diarrhee.

Inzending coll. Grooten te Borne. Het onderzoek betreft een plm. 5
weken oude big, vrij plotseling gestorven.

Inzending coll. Roorda te Lemelerveld. Het onderzoek betreft een
7 weken oude big, 1 week geleden gekocht. De biggen op het bedrijf van
herkomst vertonen een slechte groei.

Inzending coll. de Vlas te Zwolle. Het onderzoek betreft een 3 weken
oude big met een bruin eczeem. De gehele koppel had enkele dagen te
voren diarrhee gehad.

Inzending coll. van Egmond te Heino. Het onderzoek betreft een plm.
6 weken oude big, plotseling gestorven. Het dier was een week geleden
geënt tegen varkenspest en daarna naar een proefboerderij vervoerd. Zeer
veel van dergelijke gevallen zijn er in deze practijk, waarbij de enting
en het vrij kort daarop plaats hebbend vervoer en verandering van
bedrijf als aetiologisch verzwakkend moment kan worden aangemerkt.

Onderstaand volgt een staatje met de gestelde diagnoses bij gestorven
varkens en biggen, tot 1 Januari 1953 onderzocht op het laboratorium
van de Gezondheidsdienst. In totaal werden 454 stuks onderzocht. Het
materiaal is ingedeeld in drie groepen:

Van deze 454 onderzochte gestorven varkens en biggen blijkt ongeveer
32 %, dus een derde gedeelte, gestorven te zijn aan een of andere vorm
van enteritis, waarvoor geen bacteriële of parasitaire oorzaak aangegeven
kon worden.

Bij vrij veel varkens werden ascariden, strongyliden, of coccidiën ge-
vonden, doch nooit zo grote hoeveelheden, dat dit de oorzaak van de sterfte
geweest kon zijn. Mogelijk zijn de larven van strongylus of ascaris een
enkele keer mede oorzakelijk geweest voor een gevonden bronchopneu-
monie.

Opvallend hoog is het aantal gevallen, waarbij de enteritis een haemor-
rhagisch karakter had. In sommige gevallen was de dood zo snel ingetreden,
dat zich bij het leven nauwelijks een merkbare diarrhee heeft kunnen

In de meeste gevallen van enteritis werd een onderzoek ingesteld op
salmonella\'s met behulp van selectiefplaten en vaak ook nog na vooraf-
gaande „Anreicherung", evenwel zonder resultaat. In een beperkt aantal
gevallen werden darmwand en darmlymphklieren anaëroob onderzocht
zonder dat hieraan houvast verkregen werd.

Ongetwijfeld zouden bij de gevallen, die in het verleden gediagnosti-
ceerd werden als „Haemorrhagische gastro-enteritis met autointoxicatie",
door nader onderzoek van darmslijm dieren gevonden zijn als de in de
aanvang beschreven tien.

In 1943 werd in Amerika door Doyle voor het eerst aangegeven, dat
er bij varkens soms een enteritis voorkomt, veroorzaakt door Vibrio\'s,
die hij na zeer veel moeite wist te isoleren en verder te kweken.

In 1949 volgt een gelijke mededeling van Schmidt en Klingler uit
Zwitserland, in 1950 nog gevolgd door v. Ballmoos.

Laatstgenoemde vond bij 438 gevallen van enteritis 336 maal deze
vibrio\'s, terwijl in 92 onveranderde darmen dit geen enkele maal het
geval was. Hij concludeert daaruit, dat deze vibrio geen ubiquitair micro-
organisme is.

In 1951 volgt er nog eens een mededeling van Schmidt en Klingler,
waarin zij vaststellen, dat deze vibrio\'s in Zwitserland sterk verbreid zijn,
dat ze in de darmwand zetelen, vaak in nesten bij elkaar, en dat ze ook in
de lympklieren gevonden worden.

Bovendien delen ze mede, dat het v. Ballmoos gelukt is, bij twee
varkens diarrhee op te wekken na voedering met gekweekte vibrio\'s en
dat deze diarrhee soms een week aanhield.

Daarnaast delen ze mede, dat aetiologisch deze „vibrio\'s" doorslag-
gevend zijn bij deze ziekte, doch dat andere factoren mede een rol spelen
nl. .deficienties van het vit. B-complex.

Zij vonden zeer lage waarden wat betreft thiamine, nicotylamide en
soms panthoteenzuur in de levers der gestorven dieren, hetgeen overigens
ook op een voorwaardelijke deficiëntie kan wijzen.

Verder geven zij aan dat in Zwitserland zeer veel varkens latent ge-
ïnfecteerd zijn en dat de chronische infectie, gepaard gaande met ver-
minderde eetlust, minder goede groei en huidexantheem (zgn. Ferkelrusz),
soms plotseling overgaat in de acute vorm door voederwisseling, voedering
van schadelijke onkruiden of verandering van omgeving (en dus voeding).
Zo zou door inkoop van varkens de ziekte plotseling gaan optreden bij
de ingekochte dieren, doch na enige tijd zouden ook de reeds aanwezige
dieren in verschillende gevallen geïnfecteerd en ziek worden.

De sectie leverde meestal een haemorrhagische, soms een catarrhale,
soms een necrotiserende enteritis op, met een sterfte die varieerde van
10—100 %.

In 1952 delen Terpstra en Eisma mede dat door hen meermalen vibrio\'s
gekweekt werden, zoals door Schmidt beschreven, zonder dat hun gelukte,
hiermede ziekte op te wekken.

In 1948 werden door Manninger soortgelijke verschijnselen bij varkens
beschreven, doch deze zouden door een virus veroorzaakt worden. Ook
Köbe beschrijft een dergelijke gastro-enteritis bij varkens, waarbij een
virus in het spel zou zijn.

Ook bij deze „virus-gastroenteritis" zouden latente infecties, virus-
dragers dus, voorkomen.

De onderzoekingen van Manninger werden door Amerikaanse onder-
zoekers alleen bevestigd voor zover het biggen betrof van enkele dagen
oud. De bevindingen van Köbe werden nadien nog niet bevestigd.

In 1950 geeft Rolle aan, dat gastro-enteritis bij varkens en biggen
meestal veroorzaakt wordt door een verkeerde darmflora, waarbij giftige
colistammen en vooral bacteriën uit de lactis aerogenes-groep in het darm-
kanaal de overhand krijgen. Ook hij hecht grote waarde aan het vit.

B-complex en vermeldt genezingen na het verstrekken van biergist (grote
varkens tot 100 gram per dag).

Tenslotte is het bekend, dat er ook een zelfstandige necrotiserende
enteritis kan optreden en opgewekt kan worden door nicotylamide-defi-
ciëntie.

Uit mededelingen van collegae blijkt, dat evenals de buitenlandse
literatuur aangeeft, de beste resultaten verkregen worden met sulfa-
preparaten, liefst gegeven in de combinatie per injectie en per os. Ook
in de meer chronische gevallen worden hiermede gunstige resultaten
vermeld.

Daarnaast dient het dieet geregeld te worden en kan vit. B gegeven
worden bv. in de vorm van biergist.

Zoals reeds in de aanvang werd opgemerkt, is gastro-enteritis bij varkens
en biggen een ziektecomplex, dat ook in Nederland grote schade berokkent
aan onze varkensstapel.

Het is ook in ons land bekend, dat vooral na verandering van bedrijf,
na voederwisseling etc. er plotseling een gastro-enteritis kan optreden,
vaak van haemorrhagisch karakter met een hoog sterftecijfer.

Soms gaat deze gastro-enteritis gepaard met krampen, verlammingen
en oedeem. Als verklaring hiervoor wordt dan vaak aangegeven, dat
deze dieren qua voeding in een zeer labiele toestand verkeerden, (defi-
ciënties). Een andere hypothese is, dat deze dieren aan zelfvergiftiging
sterven door opname van toxinen (aminen?) vanuit de darm (atonie).

Andere onderzoekers, o.a. Schmidt, geven aan, dat door ontsteking,
evt. oedeem van de darmwand, de thiamine (aneurine)-opname gestoord
is, waardoor de omzetting van koolhydraten slechts geschiedt tot de pyro-
druivenzuurphase. Voor verdere verbranding is carboxvlase en het
coferment thiaminediphosphaat nodig.

De hart- en skeletspier-degeneratie zouden door dit pyrodruivenzuur
en evt. andere schadelijke stofwisselingsproducten veroorzaakt worden.

Behalve door een gestoorde darmfunctie, kan ook bij snelgroeiende
dieren, vooral als deze rijkelijk gevoerd worden (proteïnen en koolhy-
draten) een relatief thiamine-tekort ontstaan.

kan dus gezegd worden, dat in de literatuur bij varkens latente infecties
vermeld worden, waarvoor door sommige onderzoekers een virus als
agens aangegeven wordt, terwijl anderen „vibrio\'s" een rol van betekenis
toekennen.

Vrijwel alle onderzoekers komen tot de conclusie, dat een volledige
voeding en een goede verzorging en huisvestiging van buitengewoon
grote betekenis zijn. Algemeen wordt gewezen op het nut van weidegang

voor zeugen en biggen, waardoor de kans op het ontstaan van vitamine-
en mineraal-deficiënties als aetiologisch verzwakkend moment sterk ver-
mindert.

Verder is het bekend, dat op bedrijven, waar men steeds biggen moet
inkopen, vaak opfokmoeilijkheden en gastro-enteritis geconstateerd
worden.

Het is bekend, dat de aangekochte koppels, die op mestbedrijven terecht
komen, in vele gevallen weinig uniform zijn en vaak samengesteld uit
voorlopers uit koppels jonge biggen en achterblijvers uit andere oudere
koppels.

Toch komt het ook in Nederland voor, dat biggen, afkomstig van
bedrijven met goede voeder- en huisvestingsomstandigheden, na verkoop,
op het aankopende bedrijf na korte tijd al een gastro-enteritis krijgen en
dan soms vrij snel sterven.

Het zou in Nederland met zijn intensieve varkenshandel van belang
zijn te weten of er inderdaad latente infecties voorkomen, hetzij van een
virus, hetzij van vibrio\'s of een ander infectieus agens; of dus deze latente
infecties door een of andere prikkel van buitenaf plotseling opflikkeren
en de dood der dieren onder verschijnselen van een (meestal haemor-
rhagische) gastro-enteritis veroorzaakt, of dat het zuiver voedingskwesties
(deficiënties) zijn, of zeer waarschijnlijk een combinatie van beide.

Men krijgt soms wel zeer sterk de indruk, dat een infectieus agens mede
in het spel is.

De acht boven beschreven gevallen (10 dieren betreffend), waarbij
in groten getale vibrio\'s gevonden werden, waren aanleiding, dit probleem
te stellen.

In alle gevallen kon een infectie met varkenspestvirus uitgesloten worden
en er konden ook geen andere specifieke infecties vastgesteld worden.

Overigens heeft de sectie bij 140 enteritisvarkens althans in Overijssel
geleerd, dat daar met een zelfstandige Salmonella-infectie bij varkens
practisch geen rekening gehouden behoeft te worden.

Ook de klassieke secundaire infectie met Salmonella cholerae suis kon
bij geen der 57 aan varkenspest of verdacht van aan varkenspest gestorven
dieren vastgesteld worden. Tot nog toe werden bij deze varkenspest-
gevallen alleen necrosebacillen en/of pasteurella\'s gevonden.

Naar aanleiding van het feit, dat bij 10 biggen, afkomstig van 8 bedrijven
uit de provincie Overijssel, gestorven aan een meer of minder hevige
haemorrhagische gastro-enteritis, in groten getale „vibrio\'s" gevonden
werden in de darm, wordt, mede aan de hand van de literatuur, de vraag
gesteld, of in Nederland mogelijk ook latente infecties bij varkens voor-
komen met deze vibrio\'s (of mogelijk een ander infectieus agens) of dat
alleen voeding en huisvesting een rol spelen bij deze gastro-enteritis-
gevallen.

Men neemt vaak waar, dat na voederverandering of na verandering
van bedrijf, in ieder geval door een prikkel van buitenaf, varkens en biggen
plotseling sterven onder verschijnselen van een vaak bloederige diarrhee.
Deze vraag dient dus gesteld te worden in die gevallen, waarbij een

specifieke infectie (bv. varkenspest) of een zuivere deficiëntie (bv. nicoty-
lamide) uitgesloten kan worden.

In de provincie Overijssel speelt een zelfstandige Salmonellosis zeer
waarschijnlijk geen rol, terwijl in geen enkel geval van varkenspest
Salmonella cholerae suis als secundaire bacterie gevonden kon worden
doch meestal necrosebacillen en/of pasteurella\'s. Op een totaal van 454
onderzochte gestorven varkens en biggen bleek in een derde deel der
gevallen een of andere vorra van gastro-enteritis (meest van haemor-
rhagisch karakter) aanwezig te zijn, waarbij geen specifieke bacteriële
of parasitaire oorzaak aangegeven kon worden.

In connection with the fact that a great number of „vibrios" were found in the
intestines of 10 piglets, coming from 8 farms in the province of Overijssel, which had
died from a rather serious haemorrhagic gastro-enteritis, the question is asked, also
with reference to literature, if in the Netherlands possibly also latent infections with
these „vibrios" (or possibly other infectious agent) occur in pigs, or that only nutrition
and accommodation play a part in these cases of gastro-enteritis. It is often observed
that pigs and piglets die suddenly showing symptoms of diarrhoea, often bloody, after
a change in nutrition or after a change in farms, in any case after an external stimulation.

Therefore this question must be asked in those cases where a specific infection (e.g.
swine plague) or a pure deficiency (e.g. nicotylamide) can be excluded.

In the province of Overijssel an independent Salmonellosis most probably plays
no part, whilst in not one case of swine plague could the Salmonella cholerae suis be
found as secondary bacteria, but mostly necrosis bacteria and/or pasteurellae.

Out of a total of 454 examined dead pigs and piglets, in one third of the cases some
form of gastro-enteritis (most often of a haemorrhagic character) appeared to be present,
whilst no specific bacterial or parasitic cause could be indicated.

Étant donné le fait que des vibrions en grand nombre ont été trouvés dans l\'intestin
de 10 porcelets provenant de 8 exploitations dans la province d\'Overijssel et morts
d\'une gastro-entérite hémorragique plus ou moins violente et en se basant également
sur la littérature existante, l\'auteur a étudié la question de savoir si, aux Pays-Bas,
il peut y avoir, chez les porcs, soit des infections latentes par ces vibrions (ou, éventuelle-
ment, par un autre agent infectieux), soit que ce ne sont que l\'alimentation et les
conditions de stabulation qui jouent un rôle dans ces cas de gastro-entérite. On constate
souvent que, après un changement dans l\'alimentation ou après transfert à une autre
exploitation, soit en tout cas par des causes extérieures, des porcs et des porcelets meurent
subitement en présentant les symptômes d\'une diarrhée souvent sanguinolente. La
question dont il s\'agit se pose donc dans les cas où une infection spécifique (peste porcine,
par exemple) ou une déficience nette (nicotylamide, par exemple) ne sauraient être
envisagées.

Il est très probable que dans les cas signalés dans la province d\'Overijssel aucun
rôle n\'a été joué par une salmonellose indépendante, tandis que dans aucun cas de
peste porcine la Salmonella cholerae suis n\'a été trouvée comme bactérie secondaire; par
contre, des bacilles de nécrose et/ou des pasteurellae ont été constatés dans la plupart

L\'examen de 454 porcs ou porcelets morts a permis de constater que dans un tiers
des cas il y avait quelque forme de gastro-entérite (le plus souvent à caractère hémorr-
agique), cependant qu\'aucune cause bactérienne ou parasitaire spécifique ne pouvait
être indiquée.

Nach Anleitung der Tatsache, dass bei 10, von 8 Betrieben aus der Provinz Overijssel
stammenden Ferkeln, die an einer mehr oder weniger heftigen hämorrhagischen Gastro-
enteritis eingegangen waren, im Darm eine grosse Anzahl „Vibrio\'s" gefunden wurden,
wird an Hand der Literatur die Frage aufgeworfen, ob in den Niederlanden bei Schwei-
nen auch latente Infektionen mit diesen „Vibrio\'s" (oder möglicherweise mit einem
anderen infektiösen Agens) vorkommt, oder ob allein Ernährung und Unterbringung
eine Rolle bei dieser Gastroenteritis spielen.

Man kann des öfteren bemerken, dass nach Futterwechsel oder Aenderung der
Betriebsweise, jedenfalls durch einen rein äusserlichen Anstoss Schweine und Ferkel
oft unter Erscheinung einer blutigen Diarhöe plötzlich verenden. Obige Frage muss
also in all denjenigen Fällen gestellt werden, wobei eine spezifische Infektion (z.B.
Schweinepest) oder eine reine Defizienz (z.B. Nicotylamide) als ausgeschlossen
betrachtet werden muss.

In der Provinz Overijssel spielt eine selbständige Salmonellosis höchst wahrscheinlich
keine Rolle, während bei Schweinepest in keinem einzigen Falle die Salmonella cholerae
suis als sekundäre Bakterie festgestellt werden konnte, jedoch meistens Nekrobazillen
bezw. Pasteurellas.

Bei einer totalen Anzahl von 454 verendeten Schweinen und Ferkeln ergab die
Untersuchung, dass bei einem Drittel aller Fälle Gastroenteritis in der einem oder
anderen Form (meist hämorrhagischen Charakters) vorhanden war, wobei keinerlei
spezifisch bakterielle oder parasitäre Ursache angegeben werden konnte.

Opgave van het aantal reactiedieren, aangeboden voor slachtpremie in de
vlerweekse periode van 22 Maart tot en met 18 April 1953.

Besluit van 18 Maart 1953, houdende wijziging van de schadeloosstelling
in geval van afmaking van door mond- en klauwzeer aangetast vee.

In het enig artikel van het Koninklijk Besluit van 23 Februari 1922, S. 78, wordt in
plaats van: „90 pet van de waarde" gelezen: ,,75 pet van de waarde".

Dit besluit treedt in werking met ingang van de tweede dag, volgend op de datum
van uitgifte van het Staatsblad, waarin het is geplaatst.

Onze Minister van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening is belast met de uit-
voering van dit besluit, dat in het Staatsblad zal worden geplaatst en waarvan afschrift
zal worden gezonden aan de Raad van State.

Wet van 22 April 1953, houdende voorschriften ter bestrijding van de
runderhorzel. (Runderhorzelwet).

„houder van runderen": hij, die één of meer runderen onder beheer of toezicht heeft,
tenzij zulks geschiedt voor korte duur en uitsluitend ten behoeve van het vervoer van
runderen dan wel tijdens de aanwezigheid van runderen op markten, keuringen, ten-
toonstellingen, openbare verkopingen of soortgelijke tijdelijke verzamelplaatsen van
rundvee.

Artikel 2. Iedere houder van runderen is verplicht alle larven van runderhorzel-
vliegen, welker aanwezigheid bij die runderen door bulten of andere uiterlijke ken-
tekenen blijkt, te doden, of te doen doden.

Artikel 3. Het is verboden runderen in het weiland te brengen of toe te laten,
indien deze runderen bulten of andere uiterlijke kentekenen vertonen, welke duiden op
de aanwezigheid van larven van runderhorzelvliegen.

Artikel 4. Het is verboden runderen, op welke zich blijkens bulten of andere uiter-
lijke kentekenen larven van runderhorzelvligen bevinden, aan te voeren op een markt,
een keuring, een tentoonstelling, een openbare verkoping of op een soortgelijke tijdelijke
verzamelplaats van rundvee.

Artikel 5. i. Overtreding van een der artikelen 2, 3 en 4 wordt gestraft met
hechtenis van ten hoogste één jaar of geldboete van ten hoogste vijfhonderd gulden.

Artikel 6. De artikelen 76, 77, 85, Ü$bis, 86, 87, 88, 90, 91 92, 93 en 96 van de
Veewet zijn ten aanzien van overtredingen van het bepaalde in de artikelen 2, 3 en 4
van overeenkomstige toepassing.

2. Zij treedt in werking met ingang van de dag volgende op die harer afkondiging.

Besluit van 27 April 1953, houdende voorschriften tot wering van de besmet-
telijke ziekte van knaagdieren, genaamd tularaemie.

„knaagdieren": alle dieren, welke vóór in onder- en bovenkaak twee snijtanden
hebben.

uit alle of uit bepaald aangewezen landen verbieden of niet dan voorwaardelijk
toestaan.

2. Van een verbod tot invoer van huiden en haar van knaagdieren zijn uitgezonderd:

Artikel 3. Tot wering van tularaemie kan Onze Minister bepalen, dat de doorvoer
van:

slechts is toegestaan onder de voorwaarde, dat zij, na aankomst hier te lande, recht-
streeks onder douaneverband naar het kantoor van wederuitvoer worden vervoerd.

Artikel 4. Dit besluit treedt in werking met ingang van de tweede dag na die der
uitgifte van het Staatsblad, waarin het is geplaatst.

Onze Minister van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening is belast met de uit-
voering van dit besluit, waarvan afschrift zal worden gezonden aan de Raad van State.

Wijziging van de beschikking van 11 November 1950, laatstelijk gewijzigd
bij beschikking van 4 November 1952, inzake vervoersverbod voor levende
hoenders i.v.m. pseudo-vogelpest.

I. In zijn beschikking van 11 November 1950, no. 3481/91 P, Afdeling Wetgeving
en Juridische Zaken/L (Nederlandse Staatscourant 1950 no. 222), laatstelijk gewijzigd bij
zijn beschikking van 4 November 1952, no. 9251/91 P, Afdeling Wetgeving en Juridische
Zaken/L (Nederlandse Staatscourant 1952, no. 216), worden de navolgende wijzigingen
aangebracht:

a. levend of dood pluimvee, alsmede levende of dode parkieten, rijstvogels, duiven,
papegaaien en papagaaiachtigen;

c. eieren en delen daarvan, afkomstig van vogels, als bedoeld onder a,
is verboden.

3. Onder door de directeur van de Veeartsenijkundige Dienst te stellen voorwaarden
kan door of namens deze van het in het eerste lid gestelde verbod ontheffing worden ver-
leend, voor wat betreft het vervoeren van pluimvee ten getale van meer dan dertig stuks
rechtstreeks door of vanwege een pluimveehouder naar een andere pluimveehouder;
de aanvragen voor zodanige ontheffingen worden ingediend bij de inspecteurs van de
Veeartsenijkundige Dienst op aldaar verkrijgbare formulieren.

4. Hij, die de voorwaarden, bedoeld in het vorige lid, niet of niet volledig nakomt,
wordt geacht zonder ontheffing te handelen.

b. hij, die krachtens een wettelijke bepaling bij het bureau van een Provinciale
Voedselcommissaris is geregistreerd,

II. Deze beschikking treedt in werking met ingang van de dag, volgende op die harer
bekendmaking in de Nederlandse Staatscourant.

Secretariaat: Dr. W. A. de Haan, Lessinglaan 104, Utrecht, Tel. 03400—11413.
Gironummer 511606 ten name van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Met grote voldoening kan worden geconstateerd, dat de circulaire, die onlangs aan
alle leden werd toegezonden, een zeer verhelderende uitwerking heeft gehad.

Dat het fonds na de uitvoerige uiteenzetting van de situatie in enkele weken is toe-
genomen van ƒ 6.710 tot ƒ 25.086.— is er een duidelijk bewijs van.

Hieronder volgen slechts enkele kanttekeningen, waaraan geen commentaar behoeft
te worden toegevoegd, omdat de verheugende feiten voor zichzelf spreken.

* Persoonlijk bezoek door provinciale comité\'s heeft hier en daar verrassende
gevolgen gehad. In een rayon in en grenzend aan het geteisterde gebied bleken
zonder uitzondering alle collegae, die zelf financiële gevolgen van de ramp heb-
ben ondervonden, bereid een bijdrage in het fonds te storten.

* Een jonge collega, die nog dagelijks het vloedwater tot de dakgoten van
zijn huis kan zien stijgen, droeg spontaan aan het fonds bij, omdat naar zijn
mening andere collegae er slechter aan toe zijn.

* Een Nederlandse collega, die al enige jaren in het buitenland woont, betoonde
zijn medeleven door een mooi bedrag in het fonds te storten.

* Een a.s. collega heeft zijn honorarium voor verleende assistentie bij de tuber-
culosebestrijding afgestaan aan de dierenarts, bij wie hij vóór 1 Februari als
assistent werkzaam is geweest.

* Door de British Veterinary Association is een spontane huipactie ingezet voor
de Nederlandse collegae, die door de ramp zijn getroffen. Zoals bekend is ook een
aantal Engelse collegae gelijktijdig door de ramp getroffen.

Bijdragen dienen uitsluitend te worden overgemaakt op postrekening 1412
ten name van de Twentsche Bank N.V. te Utrecht, met vermelding: Fonds
hulpverlening dierenartsen.

Bij de verantwoording zullen de initialen worden vermeld, tenzij men een
andere aanduiding wenst.

Onderstaande collegae hopen op de hieronder genoemde data hun dierenarts-
jubileum te herdenken:

40 jaar op 15 Juli.
N. Brandenburg, No. 20, Dieverbrug.
H. Detmers, Wethouder Rooslaan 5, Coevorden.
Dr. H. S. Frenkel, Jan van Eyckstraat 29, Amsterdam.
J. C. M. Gurck, Burg. Nahuyssingel 4, Doesburg.
Prof. Dr A. Klarenbf.ek, Corn. Houtmanstraat 18, Utrecht.
J. J. Meier, Oranjelaan 8, Amersfoort.
W. Oostenbruo, Westersingel 46, Leeuwarden.
Dr. J. L. Petten, Prins Hendriklaan 30, Zeist.
Dr. W. K. Picard, Meloenstraat 90, \'s Gravenhage.
W. Voorthuysen, Helderseweg 29, Alkmaar.
Dr. D. W. Zuydam, Marktplein 2, Hoofddorp.

60 jaar op 27 Juli.
Dr A. A. Overbeek, Graaf Florisstraat 19b, Rotterdam.
J. N. A. C. Scheepens, Ant. Heinsiuslaan 21, Den Haag.
Dr. B. Vrijburg, Koningsstraat 31, Apeldoorn.

Onlangs heeft een Engelse commissie van deskundigen ter bestudering van het
probleem van de meest doelmatige mond- en klauwzeerbestrijding o.m. een bezoek ge-
bracht aan Nederland.

De belangstelling ging vooral uit naar de resultaten van het systeem van dr immuni-
satie in Nederland in vergelijking met de afmaakmethode in Engeland.

O.a. is een bespreking gevoerd met een vertegenwoordiging van het Hoofdbestuur.
Na afloop had een ontvangst plaats door de Minister van Landbouw, Visserij en
Voedselvoorziening ad interim in de Trèveszaal te \'s Gravenhage, waarbij ook het
Hoofdbestuur was vertegenwoordigd.

In aansluiting aan deze receptie heeft de Britse Ambassadeur de commissie te zijnen
huize ontvangen aan een buffet supper, waaraan ook door de voorzitter en de secretaris
van de Maatschappij werd deelgenomen.

Commissie van overleg inzake de positie van de practiserende dierenartsen
ten opzichte van de Provinciale Gezondheidsdiensten voor dieren.

Daar de besprekingen, die in het verleden hebben plaats gehad over de regeling van
de positie van de practiserende dierenartsen ten aanzien van de werkzaamheden, die
in het verband van de Provindiale Gezondheidsdiensten voor Dieren worden verricht,
nog niet tot een bevredigende oplossing hebben geleid, zal opnieuw overleg worden ge-
pleegd tussen de Gezondheidscommissie voor Dieren en de Maatschappij voor Dier-
geneeskunde.

Fl. den Hartog
Dr. W. v. d. Burg

G. Derks
D. Rempt

H. Schaap

D. Hendriksf.
M. den Hartog
J. Kranenburg
E Rutgers
S. Santema

Dr besprekingen zullen tevens worden bijgewoond door de heren Dr. W. A. dk Haan
en L. P. de Vries, als ambtelijk secretaris respectievelijk van de Maatschappij voor
Diergneeeskunde en de Gezondheidscommissie voor Dieren. Dr heer L. P. np. Vries
zal het secretariaat van de commissie op zich nemen.

De i8e Nedrrlandse I,andbouwweek zal van 6 t/m 10 Juli a.s. worden gehouden
Ie YVageningen in de grote zaal van schouwburg „Junushoff".

liet programma vormt een aaneenschakeling van landbouwkundige onderwrrpen,
die in alle opzichten aan de huidige omstandigheden zijn aangepast.
l)r opening vindt plaats op Maandag 6 Juli 14.00 uur.

Programma:
Maandag 6 Juli
Dinsdag 7 Juli

Woensdag 8 Juli
Donderdag g Juli
Vrijdag 10 Juli

Dierenartsen, die dr Landbouwweek wensen bij te wonen, kunnen een volledig pro-
gramma met wenken voor de deelnemers aanvragen bij het secretariaat vatt de
Regelingscommissie Ir D. W. Stolp, Duivendaal 7 Wageningen, Tel 2416 en 2254.
Alle belangstellenden hebben vrije toegang.

IJc leden van de afdeling Utrecht wordt verzocht hun contributie ad ƒ 7.—
over het jaar 1953 vóór 1 Augustus 1953 over te schrijven op gironummer 238979
len name van de penningmeester van de afdeling Utrecht.

liet Hoofdbestuur heeft de volgende collrgar aangenomen als lid van de Maat
schappij voor Diergeneeskunde:

M. P. H. Dijksterhuis, Gezichtslaan 48, Bilthoven.
G. J. Egoink, Weg naar Laren 172 A, Zutphen.
K. Goudberg, Emmasingel 8, Groningen.
G. Jensma, Bloemstraat 5, Balk.

Mej. J, H. C. Schallenberg, F. G. Dondersstraat 60 bis, Utrecht.
Mej. A. P. Wind, Willcmskade 12 A, Leeuwarden.
L. Zegers, Varkensmarkt 4, Assen.

De volgende collegae worden door het Hoofdbestuur voorgedragen voor het
lidmaatschap van de Maatschappij voor Diergeneeskunde:

H. A. Brouwer, Pallaesstraat 20, Utrecht.
D. B. Streefkerk, Turfpoortstraat 12, Naarden.

Het Hoofdbestuur heeft de diergeneeskundige candidaat Mej. 1. Siebenga aan-
genomen als candidaailid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Bruggeling, S., van Spijkenisse naar Poortugaal, Kerkstraat 27, tel. 408, gr. 563759.

Munster, A. A. van, van ljsselstein naar Lynbrook, Long Island, c/o Mr. A.
Cately, 36 Stuart Street, New York (U.S.A.) (overbrengen naar 116)

Schallen berg, Mej. J. H. G., Utrecht, F. G. Dondersstraat 6obis, tel. K 3400-
26965, ass. R. U. (afd. Parasitairr- en Infectieziekten). (ingelast op 103)

Titus, Prof. Dr I., van Utrecht naar Bogor (Ind.), Taman Kentjana 1, Hbr.
U. v. I. (fac. Diergeneeskunde). (overbrengen naar 117)

Vraagt inlichtingen omtrent de speciale Artsen-
polis, welke is ontworpen als aanvulling op de
verzekering van de D.T.O.

heeft 4 a 5 uur per dag ter beschikking voor
werkzaamheden in Den Haag of omgeving.

Brieven onder No. 26. Maatschappij voor Diergeneeskunde,
Lessinglaan 104, Utrecht.

Toen in 1949 bij de ruïneuze invasie der pseudovogelpest in Zuid-Frank-
rijk ons door de Directeur van de Veeartsenij kundige Dienst de opdracht
werd verstrekt, deze gevreesde pluimveeziekte in studie te nemen, stond
ons een uitgebreide literatuur, echter niet de minste ervaring met het
agens der pseudovogelpest ter beschikking.

Het kan nu wel geconcludeerd worden, dat de kennis der Angelsaksische
researchwerkers voor ons richtinggevend is geweest. Allereerst is aan deze
onderzoekers ontleend de techniek der virusdiagnostiek met behulp van
de haemagglutinatieproef (Hirst-test) en van de haemagglutinatie-remmings-
proef. Met deze methoden was het mogelijk, een recente tot verscheidene
maanden geleden plaats gehad hebbende besmetting met pseudovogel-
pestvirus bij pluimvee met zekerheid aan te tonen.

Ten aanzien van de onvatbaarmaking van pluimvee bestond te dien
tijde nog geen uitgesproken voorkeur voor de twee types van vaccins:
de „dode" vaccins en de „levende" gemitigeerde.

Aanvankelijk moest door ons, althans zolang de pseudovogelpest niet of
slechts sporadisch in Nederland voorkwam, cle voorkeur gegeven worden
aan het eerste type van vaccin, dat naast de absolute onschadelijkheid
ook de garantie biedt van geen directe aanleiding tot verspreiding van
smetstof te vormen. De matige immuniserende werking van deze prepa-
raten was echter al spoedig aanleiding, eveneens diverse „levende" vaccins
op hun kwaliteiten te onderzoeken.

Een verslag van deze werkzaamheden, welke ten dele de grondslag hebben
gevormd voor het proefschrift van een onzer (Zuijdam : Pseudovogelpest-
vaccinatie en virusuitscheiding) moge hieronder volgen.

Deze entstoffen bevatten het virus der pseudovogelpest, hetwelk van
zijn ziekmakende werking is beroofd bij behoud van zijn antigeen vermogen.
Daar tegelijkertijd de multipliceerbaarheid van het virus bij inspuiting in
gevoelige dieren verdwenen is, zal de concentratie van het antigeen vrij
hoog moeten zijn. Bij deze „doding" van het virus wordt gebruik gemaakt
van mild werkende concentraties van chemicaliën en/of van physische
bewerkingen (bebroeding, ultravioletlichtbestraling).

Van de vele chemische bewerkingsmethoden, al of niet gecombineerd
met bebroeding, heeft, evenals bij andere virusvaccins en toxoïden, die met
formaline wel de beste resultaten opgeleverd. Een wezenlijke vooruitgang
is hierbij verkregen door het antigeen (virus of toxine) vooraf te binden aan
een colloïdaal adsorbens. De grondslag voor deze techniek van bereiding
van virusvaccins is gelegd door S. Schmidt, bekend door het mond- en
klauwzeeradsorbaatvaccin. Deze onderzoeker ving zijn virusstudies aan

met het agens van de klassieke vogelpest en slaagde er bijna dertig jaren ge-
leden in, door binding aan aluminiumhydroxyde en bebroeding dit virus
tot een apathogeen vaccin te bewerken. Met de later nuttig gebleken toe-
voeging van formaline (Traub) werd volgens het principe van Schmidt
een der best bruikbare „dode" vaccins verkregen, het adsorbaatvaccin tegen
pseudovogelpest. Dit heeft in verschillende landen ruime ingang gevonden.

Bereiding: Als bron van smetstof wordt benut het bebroede kippenei,
waarin het virus der pseudovogelpest zeer snel en in grote hoeveelheden tot
ontwikkeling komt. De virushoudende ei-bestanddelen worden zeer fijn
verdeeld in apparaten, daarna in een bepaalde verhouding gemengd met
aluminiumhydroxyde en vervolgens geïnactiveerd met formaline.

Nauwkeurige voorschriften van dit bereidingsprocédé zijn gepubliceerd
door Traub.

De resultaten, met dit soort van vaccins verkregen, zijn volgens de publi-
caties matig tot goed.

Traub stelde de immuniteitsduur op grond van laboratoriumproeven
op 8 maanden. Beck echter constateerde bij de inzet van hetzelfde prepa-
raat ter bestrijding van een epizoötie minder duurzame resultaten: ge-
vaccineerde dieren werden in een tijdsverloop van I—6 weken na de vac-
cinatie aangetast door pseudovogelpest.

Van de vele auteurs, die bericht hebben over proefnemingen ITlft
adsorbaatentstof kunnen wij vermelden dat hun conclusies omtrent de
immuniteitsduur varieerden van i tot 12 maanden; hierbij werd het klinisch
ongestoord blijven van het pluimvee na infectie als criterium genomen.

Meer eensluidend is de ervaring over de trage ontwikkeling der immu-
niteit na vaccinatie; eerst na minstens 14 dagen is zij tot voldoende hoogte
ontwikkeld, hetgeen als een belangrijke tekortkoming van het vaccin
is aan te merken.

Door ons zijn proefcharges van het adsorbaatvaccin bereid, in hoofdzaak
volgens de aanwijzingen van Traub.

Als virusstam is gebruikt het Mukteswar-virus, hetwelk voorstelt een uit
Engeland (Hertfordshire) bij de epizoötie van 1926 geïsoleerde pseudo-
vogelpeststam, nadien talrijke malen door kippeneieren gepasseerd.

Tevens is de concentratie van virushoudend eimateriaal, welke algemeen
ió % van het vaccin uitmaakt, verdubbeld tot 20 % in de hoop met dit
sterkere vaccin een meer solide immuniteit te verkrijgen. Met dit preparaat
zijn in de laboratoria der Rijksseruminrichting proefnemingen uitgevoerd.

De resultaten van éénmaal vaccineren met 1 cc entstof intramusculair
bleken zeer matig te zijn. Veertien dagen post vaccinationem was er een
volledige onvatbaarheid tegen intramusculaire infectie met meer dan
iooo-voudige dodelijke dosis, 7 weken post vaccinationem was de immu-
niteit reeds zeer verminderd en wederom 7 weken later niet meer bestand
tegen de uitgevoerde infectie.

Infecties per os zijn uitgevoerd bij pluimvee op een tijdstip van 3 maanden
na de vaccinatie. Er bleek dan nog een geringe mate van ongevoeligheid

te bestaan, die in staat was de sterfte tot 50 % van die bij ongevaccineerde
contróledieren te reduceren.

Overeenkomstige proefvaccinaties, waarbij tevens buitenlandse vaccins
ter vergelijking waren opgenomen, bevestigden, dat bij éénmaal toepassing
van adsorbaatvaccin de opgewekte immuniteit binnen 3 maanden vrijwel
is verdwenen.

Het bleek ons, dat eerst bij herhaling der vaccinatie bij dezelfde dieren,
b.v. met een tussenpoos van ± 2 weken, 3 maanden na de laatste vaccinatie
nog een zodanige mate van onvatbaarheid aanwezig was, dat slechts een
gering percentage van het behandelde pluimvee voorbijgaand en in lichte
vorm ziekteverschijnselen kreeg als gevolg van orale besmettingen.

Echter kon geconstateerd worden, dat ook het klinisch gezond gebleven
pluimvee gedurende vele weken (tot 33 dagen; zie voor techniek proef-
schrift Zuijdam) in de faeces virus in pathogene vorm uitscheidden.

Ondanks deze tekortkomingen van de adsorbaat-entstof hebben wij
in de zomer van 1950 en het voorjaar van 1951 bij de bestrijding van pseudo-
vogelpest-uitbraken in Noord-Holland (Landsmeer e.o.) en Gelderland
(Barneveld e.o.) dit preparaat ter beschikking der praktizerende dieren-
artsen gesteld.

In genoemde perioden zijn ongeveer 500.000 kippen geënt. Daar deze
slechts een klein gedeelte van het in de bewerkte gemeenten aanwezige
pluimvee vormden (4—10 %), was in epizoötologisch opzicht weinig van
deze entingen te verwachten. De sterke afname van het aantal gevallen
van pseudovogelpest menen wij dus aan andere oorzaken te moeten toe-
schrijven.

Een schriftelijke enquête ingesteld bij de pluimveehouders een halfjaar
na de entingen heeft slechts weinig opgeleverd, daar slechts 10 % der
betrokkenen antwoordde. Men was algemeen tevreden.

Het geënte pluimvee is voor de ziekte gespaard gebleven met uitzonde-
ring van een aantal hanen, welke 1 maand na de vaccinatie op een besmet
bedrijf zijn geimporteerd.

Van het in 1950 bereide vaccin zijn om de zes maanden potentiecontröles
uitgevoerd, de laatste thans 3 jaren na de samenstelling. Een achteruit-
gang kon bij bewaring in de ijskast niet geconstateerd worden.

In analogie met het bekende kristalvioletvaccin tegen varkenspest is
door Doyle (Eng.) een entstof geproduceerd tegen pseudo-vogelpest.
Hij gebruikte daarbij o.m. Hertfordshire virusstam, vermenigvuldigd in
eieren.

Het virus werd geïnactiveerd door bebroeding bij 37⁰ C; een bepaalde
concentratie van kristalviolet is toegevoegd om eventuele verontreinigingen
te onderdrukken. Met dit vaccin kon Doyle pluimvee minstens 12 maanden
onvatbaar maken.

Deze aanlokkelijke entstof is door ons nauwgezet volgens het voorschrift
van de uitvinder vervaardigd, met als grondstof Mukteswarvirus.

De proefresultaten waren zeer teleurstellend: slechts 6—7 weken duurde
de opgewekte immuniteit.

Evenmin gelukkig waren onze ervaringen met het originele Engelse
preparaat. Alle pluimvee, éénmaal intramusculair geënt met 1 cc van het
vaccin, stierf na orale besmetting op resp. 3 en 4 maanden na de vaccinatie.

Tweemaal geënte kippen overleefden de orale besmetting voor het groot-
ste deel, zij het na duidelijk ziekteverschijnselen te hebben vertoond. Er
bestond dus geen aanleiding het kristalvioletvaccin verder in onderzoek
te nemen, daar zijn kwaliteit niet uitging boven die van het adsorbaat-
vaccin.

Dit soort van entstoffen bevat pseudovogelpestvirus in een onbeschadigde,
ongeblokkeerde vorm, welke het vermogen tot vermenigvuldiging heeft
behouden.

Alleen die virusstammen zijn als entstoffen geschikt, welke geen of weinig
ziekmakend vermogen bezitten of verkregen hebben. Door bepaalde dier-
passages (b.v. bij duiven of eendekuikens) of eipassages (in bebroede kippen-
of eendeneieren) is het aan enkele onderzoekers gelukt, een oorspronkelijk
pathogene virusstam te mitigeren. Anderzijds heeft men van natuurlijke
milde gevallen van pseudovogelpest in de practijk de minst pathogene als
vaccinvirus beproefd.

Het aantrekkelijke van de „levende " vaccins is, dat zij op zeer goedkope
wijze snel zijn te vervaardigen, de dosering zeer laag is en stevige immuniteit
zeer snel optreedt. Zij leveren echter de kans op ziektegevallen, terwijl
rekening gehouden moet worden met de op inspuiting bij pluimvee volgende
viraemie en virusuitscheiding. Hun onschadelijkheid is niet absoluut.

Levende vaccins worden gewonnen uit bevruchte, 12 dagen bebroede
kippeneieren door deze in de allantoisholte te infecteren met de betreffende
vaccinstam. Omstreeks de tijd van het afsterven van het embryo (2—4
dagen) wordt de allantoisvloeistof uit de eieren gezogen en deze gelyophili-
seerd (gedroogd uit de bevroren toestand). De allantois-vloeistof van één
ei vertegenwoordigt vele duizenden entstofdoses.

De applicatiewijzen der levende entstoffen zijn zeer eenvoudig en weinig
tijdrovend. Veel gebruikelijk is de vleugelprikenting, waarbij een of twee
grove naaimachinenaalden, welke aan een houdertje zijn bevestigd, na
dompeling in het vaccin (dosis ^ 1 /400 cc) door de onbeveerde huid aan
de binnenzijde van de vleugel (bij de voorste aanhechtingsplaats aan het
lichaam) wordt gestoten.

Voor de mildste vaccinsoorten komt in aanmerking de neus- of oogdrup-
pelenting, welke bestaat in de applicatie van een druppel entstof (± 1 /20cc)
uit oogdruppelaar of kleine spuit op het naar boven gehouden neusgat
of oog van de vogel.

Deze vaccins zijn of worden in diverse landen, waar pseudovogelpest in
uitgebreide mate voorkwam, met groot succes toegepast, o.m. in de U.S.A.,
in India, Israël, Griekenland, Polen, Zuid-Afrika, op Cyprus en de Philip-
pijnen.

Vier vaccinstamrnen hebben hierbij grote bekendheid gekregen. Zij zijn
genoemd naar de naam van de onderzoeker of naar de stad, waar het re-
searchlaboratorium was gevestigd. Onze ervaringen met deze vaccins
mogen hieronder volgen.

Dit oudste der „levende " vaccins is in 1940 te Mukteswar (India) door
Dobson en Iyer ontwikkeld uit een Engelse stam (Hertfordshire) van
pseudovogelpestvirus. Na vele tientallen passages in bebroede kippeneieren
was dit virus dermate verzwakt, dat het als vaccin gebruikt kon worden.

Kippen van diverse rassen en verschillende leeftijden zijn intramusculair
gevaccineerd. Hierop volgden ongeveer een week later ernstige klinische
reacties, die bij 1 o % der dieren tot duurzame verlammingen of de dood
leidden. Virusuitscheiding in se- en excreta was gedurende 2 weken na de
enting aantoonbaar.

Geconstateerd werd door orale besmetting van gevaccineerde kippen, dat
na 8 maanden de onvatbaarheid nog volkomen is; 4 maanden later was
enige vermindering merkbaar.

Het Mukteswar-vaccin is door ons nog onder speciale isolatiemaat-
regelen toegepast op een proefbedrijf van i 37° overjarige kippen.

Dit practijkexperiment verliep vrij alarmerend. Na 6—14 dagen vertoon-
den alle dieren ernstige ziekteverschijnselen, hard-groene faeces, geringe
eetlust, sufheid. In totaal is 16 % van het pluimvee gestorven of wegens
ernstige verlamming gedood. De eiproductie daalde 5 dagen na de enting
sterk en was enige dagen later vrijwel nihil (enkele windeieren); zij herstelde
langzaam in de loop van 4—5 maanden. Het verlies aan eieren bedroeg
3600 stuks. Het vaccinvirus werd aangetoond in de eieren, gelegd op de 6e
tot 9e dag na de enting.

Hoewel snel en hecht immuniserend, zijn de economische verliezen na
enting met Mukteswar-vaccin dermate belangrijk (te dien tijde ruim ƒ 2.—
per kip door uitval en verlies aan eieren) dat het niet raadzaam is, deze
entstof in Nederland toe te passen.

Beaudette (New Brunswick, U.S.A.) heeft van een honderdtal weinig
ernstige uitbraken van pseudovogelpest door middel van enting bij koppels
kuikens een vrijwel niet pathogene virusstam geïsoleerd. Deze stam heeft
uitgebreide toepassing gevonden als vaccin. Bij jonge kuikens tot de leeftijd
van 5—6 weken is deze entstof echter niet onschakelijk en kan een sterfte
van 40—100 % veroorzaken, vooral bij heel jonge dieren.

Sedert 1950 is bovengenoemde entstof voortdurend aan het instituut in
onderzoek geweest, zulks ten gevolge van de spoedig onderkende uit-
stekende kwaliteiten der entstof.

Gecontroleerd is de stabiliteit van het vaccinvirus door talrijke intra-
cerebrale of orale overbrengingen van het virus bij series jong en gevoelig
pluimvee uit te voeren.

Van een pathogeniteitsverhoging bij deze passages is niets gebleken,
zodat vertrouwd mag worden op de stabiliteit van de vaccinstam.

Bij onze eerste proefnemingen om de reacties ten gevolge van de enting
na te gaan, werden geen jongere dieren clan kuikens van 2 maanden ge-
bruikt. De entmethode bestond steeds uit de „vleugelprik". Als reacties
traden tussen de 6e en ioe dag enige lusteloosheid en geringe eetlust op.
In het algemeen waren deze verschijnselen bij lichte rassen als Wit Leg-
horns iets duidelijker dan bij de zware rassen (RIR en N.H. Blauwen).
Uitval door verlamming of sterfte was bij onze laboratoriumproeven
nihil.

Ook oudere hennen en leggende kippen zijn in geïsoleerde stallen der
Rijksseruminrichting aan de vaccinatie onderworpen.

Bij deze in goede conditie zijnde dieren bleven eveneens ernstige reacties
uit. Uitscheiding van vaccinvirus in eieren, keelslijm en faeces werd ge-
constateerd resp. van 7e tot 10e dag, ie tot 10e dag en ie toe 19e dag na
de vaccinatie.

Na verloop van verschillende tijden zijn de aangehouden gevaccineerde
kippen aan overmatige infecties per os onderworpen.

Op grond van de hierbij gedane waarnemingen kan de verkregen
absolute immuniteit op minstens een jaar gesteld worden. Zij vangt aan
4 dagen na de vaccinatie.

Na deze gunstige ervaringen zijn door ons verscheidene experimenten in
de practijk uitgevoerd.

Reeds in 1950 werden i 140 ruim één-jarige kippen (WL) op een bedrijf
onder strenge isolatievoorzorgen gevaccineerd. De gezondheidstoestand
van dit pluimvee was matig (slechte voedingstoestand, leucaemische
verschijnselen).

Ziekteverschijnselen als gevolg van de entingen werden niet waar-
genomen; slechts enkele dieren (5) zijn door andere oorzaken (peritonitis,
leucaemia) gestorven. Daling der eiproductie ving aan na 4 dagen om de
volgende 4 dagen tot vrijwel nihil af te nemen en 10 dagen op dit lage
niveau te blijven. Daarna trad snel verbetering in, tenslotte tot boven nor-
maal. Hierdoor werd het aanvankelijk verlies aan eieren vrijwel geheel
gecompenseerd. Deze gunstige waarneming kon in volgende expe-
rimenten worden bevestigd, echter alleen wanneer de enting plaats had
in de eerste helft der legperiode.

Op twee andere bedrijven werden eveneens in 1950 resp. 270 RIR\'s
en 290 WL\'s van 3¹/₂ maand gevaccineerd. Na 7 dagen kan slechts enig
minder voedsel-verbruik geconstateerd worden. Sterfte gedurende de eerste
weken na de enting bedroeg minder dan 1 %.

Bij latere proefnemingen is gebleken, dat de leeftijdsgrens, waarop goed
ontwikkelde kuikens geënt kunnen worden met Beaudette\'s vaccin, ver-
laagd kan worden tot 6 weken."

Beaudette\'s vaccin heeft bij jonge hennen van 6 weken tot aan de leg
vrijwel geen nadelige invloed. Slechts bij dieren in minder goede con-

ditie moet rekening gehouden worden met een uitval van enkele procenten;
dit is te beschouwen als een voorselectie van de minder gewenste dieren.

Bij leggend pluimvee kunnen belangrijke productieverliezen optreden,
welke echter bij enting gedurende de eerste helft der legperiode door hogere
en langere productie gecompenseerd worden.

Door Komarov (Haïfa, Israël) is een mitigatie van oorspronkelijk
pathogeen pseudovogelpestvirus verkregen door intracerebrale passages
bij duiven, vervolgens bij eendekuikens en ten slotte door de gewone pas-
sage in eieren. De zo ontstane vaccinstam zou bij inspuiting bij pluimvee
slechts bij een gering aantal dieren (15—20 %) en dan slechts gedurende
enkele (1—3) dagen uitgescheiden worden.

Bij proefnemingen aan de Rijksseruminrichting met W.L. hennen kon de
goedaardigheid van het Haïfavaccin bevestigd worden. Verschijnselen van
onwelzijn werden niet waargenomen en ook de uitscheiding van virus was
sporadisch. De mate der opgewekte immuniteit was echter niet bevre-
digend: 7 weken na de vaccinatie nog goed, was zij 5 weken later reeds
zover afgenomen, dat enkele dieren geringe ziekteverschijnselen vertoonden
na besmetting per os en 50 % der dieren virusuitscheiding gedurende
i 10 dagen.

Bij 150 leggende kippen veroorzaakte de vaccinatie een aanzienlijke
val in eiproductie gedurende 3—4 weken.

Het Haïfavaccin is een iets milder vaccin dan Beaudette\'s vaccin voor
gebruik bij leggend pluimvee, evenwel toch nog te schadelijk. De opge-
wekte immuniteit is onbevredigend.

Een wel bijzondere milde praktijkstam, door Hitchner (Blackburg,
U.S.A.) in onderzoek genomen, is het z.g. Bj virus. De geringe pathogeni-
teit van dit virus blijkt reeds bij de gebruikelijke winning in eieren, daar
de embryo\'s eerst 4 dagen na de infectie dood gaan.

Hitchner heeft zijn vaccinvirus, dat geen verdere mitigatie behoefde
te ondergaan, geschikt bevonden voor enting van zeer jonge (zelfs 1 dags)
kuikens.

Dit zeer zwakke virus dient, wil de enting slagen, aangebracht te worden
op of nabij een der praedilectieplaatsen van het virus. Oorspronkelijk
trachtte Hitchner dit te bereiken door instillatie in een neusgat, waarna
het geïnspireerde vloeistofdruppeltje de trachea zal bereiken. Van recente
datum is de voorkeur voor het aanbrengen van een virushoudend druppeltje
op de oogbol, waarbij meer zekerheid verkregen wordt, dat het virus via
de traanbuis de lichtwegen bereikt.

De toediening kan in beide gevallen geschieden met een oogdruppelaar
of recordspuit met stompe naald.

Sedert het voorjaar van 1951, toen de beschikking verkregen was over
de entstof van Hitchner, zijn door ons onderzoekingen ingesteld met dit
preparaat bij jonge kuikens, hennen en leggende kippen.

Wij konden bevestigen, dat door eendagskuikens deze enting goed ver-
dragen wordt. Slechts bij uizondering traden tijdelijk lichte ademhalings-
bezwaren op. Sterfte werd bij gezonde kuikens niet waargenomen, ook niet
bij de meest gevoelige lichte rassen.

Zoals daarna verwacht mocht worden, verliepen de vaccinaties bij groe-
pen jonge (niet-geslachtsrijpe) hennen absoluut symptoomloos.

Bij leggende kippen werd gedurende korte tijd (7 dagen) een geringe
afname der eiproductie (tot 10 %) geregistreerd.

De duur der absolute onvatbaarheid tegenover overmatige orale be-
smetting verschilde bij de diverse leeftijdsgroepen niet noemenswaardig
en kon gesteld worden op 4 maanden; daarna neemt de immuniteit lang-
zaam in sterkte af, maar is na 10 maanden nog van zodanige kracht,
dat infecties per os niet gevolgd worden door klinische symptomen, maar
wel door virusuitscheiding via de faeces. De snelheid waarmede de im-
muniteit zich ontwikkelt, bleek zeer gunstig te zijn; onvatbaarheid ont-
stond binnen 1 week.

In vergelijking met de adsorbaatentstof biedt deze entstof het voordeel
van een sneller ontstaan der onvatbaarheid en tot een hogere graad.

Na de enting scheidt het geënte dier het vaccinvirus uit, het langst in de
faeces (tot 14 dagen), in de eieren gedurende de 7e en 8e dag. De aard
dezer virusuitscheiding is echter zodanig, dat bijgeplaatste ongeënte
kuikens slechts bij uitzondering door opname van se- en excreta immuni-
teit verwerven.

Op uitgebreidere schaal is de neusdruppelenting door ons toegepast bij
kuikens en leggende kippen op verschillende pluimveebedrijven. Hierbij kon
de zorgvuldig verkregen ervaring van het laboratorium worden bevestigd.

Hitchner\'s vaccin, toegepast als de neusdruppelmethode, is ongevaarlijk
voor pluimvee van elke leeftijd. Bij leggende kippen kunnen kortdurende
(7 dagen) verminderingen in eiproductie optreden, welke hoogstens 10 %
bedragen.

De optredende uitscheiding van vaccinvirus is aanleiding om de ge-
durende de eerste 3 weken geproduceerde eieren uit te sluiten voor de
broederij.

Absolute immuniteit is aanwezig gedurende de periode van 7 dagen tot
4 maanden na de enting.

Op grond van de bovenbeschreven experimenten, waarbij 6 diverse
vaccins zijn beproefd, menen wij, dat voor gebieden, waar pseudo-vogel-
pest enigszins uitgebreid voorkomt en de strenge handhaving van vee-

artsenijkundige politiemaatregelen blijkbaar niet tot de oplossing van het
probleem kan voeren, de vaccinatie van de bedreigde pluimveekoppels
met „levende " entstof aangewezen is. De snelle verwekking van een solide
immuniteit is hier van uitermate groot economisch belang.

Van de „levende" vaccins moeten wij, zij het uitsluitend voor pluimvee
ouder dan 6 weken en niet aan de leg, de voorkeur geven in de eerste
plaats aan Beaudette\'s vaccin vanwege de zeer snelle immuniteitsvorming
en de lange duur der onvatbaarheid. In tweede instantie valt onze keuze
op Hitchner\'s vaccin, dat bruikbaar is voor de jongere dieren en voor leg-
gende kippen.

De uitscheiding van vaccinvirus na de enting (vooral bij Beaudette
vaccin van betekenis) noopt tot het geven van isolatievoorschriften. De
leiding en de controle bij deze entingen dient dus in handen te zijn van de
officiële Veeartsenijkundige Dienst.

Ter demonstratie van onze bestrijdingsmethode werd ons door de Direc-
teur van de Veeartsenijkundige Dienst toestemming verleend in de zomer
van 1952 een streekvaccinatie uit te voeren in de besmette gemeenten
Barneveld (G) en Leusden (U). In vrijwillige deelname stelden 51 pluim-
veehouders hun bedrijven voor het experiment ter beschikking.

Bij dit experiment, hetwelk is uitgevoerd door ambtenaren der Rijks-
seruminrichting met grote medewerking van de Inspecteurs van de Vee-
artsenijkundige Dienst der betrokken provincies, werden allereerst op de
deelnemende bedrijven gedurende enige dagen de kuikens (slechts weinige
te dien tijde) en de kalkoenen jonger dan 2 maanden en alle leggende kippen
met Hitchner\'s vaccin intranasaal gevaccineerd. Precies 7 dagen later
werd ieder der behandelde bedrijven opnieuw bezocht en thans de vacci-
natie van hennen 6 weken tot aan de leg met Beaudette\'s vaccin met de
vleugelprikmethode verricht. De wachtperiode van 7 dagen werd in acht
genomen teneinde de gevoelige kuikens en de leggende kippen immuun
te maken met het milde Hitchner-vaccin, voordat contact met Beaudette-
vaccin kon plaats vinden.

Na de eerste behandeling op de bedrijven werden hier kentekenen van
besmetting aangebracht en dit plakkaat gedurende 5 weken gehandhaafd.
Bezoek aan de pluimveebedrijven werd hierdoor geweerd, afvoer van
pluimvee en mest was verboden, de afvoer van eieren slechts toegestaan
bij bestemming voor consumptie, desinfectie van schoeisel was verplicht.
Het pluimvee moest gedurende de besmetverklaring worden opgehokt of
in beperkte uitlopen van aangrenzende bedrijven worden afgezonderd.
Gestorven pluimvee moest naar de Rijksseruminrichting worden op-
gezonden.

Als resultaten van deze gebiedsenting kunnen wij vermelden, dat op
de 51 behandelde bedrijven met in totaal ^ 20000 stuks pluimvee door
de Hitchner-entstof, toegepast bij enkele honderden kuikens en kalkoen-
kuikens en 7760 leggende kippen geen uitval is opgetreden. Het verlies
aan eieren was gering en maximaal 10 % gedurende 5—6 dagen. Bij
de 13800 jonge hennen, behandeld met Beaudette\'s vaccin werd een uitval
geregistreerd gedurende de 2 volgende maanden van 2,1 % (289 dieren)
mede veroorzaakt door andere ziekten (op 50 % der bedrijven parasitaire
infecties). In de afgelopen periode van 13 maanden na de entingen zijn geen
gevallen van pseudovogelpest op deze bedrijven voorgekomen, hoewel
besmettingskansen in de laatste maanden aanwezig waren.

Ten einde een indruk te krijgen van de duur der besmettelijkheid dei-
met Beaudette\'s vaccin geënte pluimveekoppels zijn door ons 3 en 6 weken
na uitvoering dezer enting in 25 gevallen twee van de op het bedrijf aanwe-
zige broedse kippen geplaatst op eieren van bekende gevoelige hennen,
en wel te midden der Beaudette-koppels. De uitkomst der kuikens geschied-
de 6 en 9 weken na de Beaudette-vaccinatie. 32 Kuikens van de in totaal
285 uitgekomen diertjes zijn voortijdig omgekomen (ratten, katten ;
9 naar de Rijksseruminrichting opgezonden cadavertjes bevatten geen
vaccinvirus. Enige weken (4—5) later zijn van elke kloek 2—3 kuikens
weggenomen en in het Laboratorium besmet met pseudovogelpestvirus;
alle 63 bleken geheel gevoelig te zijn, dus geen vaccinvirus te hebben op-
genomen.

In pluimveekoppels geënt met Beaudette\'s virus en in hun hokken is dus
6 weken later dit virus niet meer aan te tonen (uit andere experimenten
met pathogeen virus was ons reeds gebleken dat dit in vochtige mest onder
winterse omstandigheden tot 4 weken zijn virulentie kan behouden).

IV. HERENTING VAN PLUIMVEE MET BEAUDETTE\'S VACCIN
NA VROEGERE ENTING MET HITCHNER\'S ENTSTOF.

Daar het wenselijk kan zijn pluimvee, zoals kuikens en leggende kippen
een langere onvatbaarheidsperiode te verschaffen dan na de Hitchner-
vaccinatie resulteert, hebben wij ons de vraag gesteld, op welke wijze dit
zou kunnen worden bewerkstelligd. Beuaudette was t.o.v. de oplossing van
dit probleem niet optimistisch.

Wij menen echter hier thans wel in geslaagd te zijn. Kuikens, intranasaal
geënt met Hitchner vaccin, blijven gedurende i 4 maanden solide immuun.
Een vleugelprik-herenting met Beaudette\'s vaccin heeft binnen die periode
naar onze ervaring geen succes en enige maanden later uitgevoerd slechts
een matig succes (de hernieuwde immuniteit begint 5 maanden later reeds
te verflauwen). Door wijziging van de applicatietechniek, nl. doorBeaudette-
vaccin intranasaal toe te passen, is het ons gelukt pluimvee (kuikens en
leggende kippen), hetwelk 5 maanden te voren intranasaal is behandeld
met Hitchner\'s vaccin, opnieuw te immuniseren.

a. Kuikens zonder parentale immuniteit (dus van niet immune hennen)
ent men kort na het uitkomen (binnen 14 dagen) intranasaal met
Hitchner\'s vaccin en herent men 5 maanden later (dus voor de leg)
intranasaal met Beaudette\'s vaccin.

Aldus behandelde dieren zijn 7 dagen na de eerste behandeling tot
een jaar na de 2e enting ongevoelig voor pseudovogelpest.

b Kuikens met parentale immuniteit (dus van immune hennen) ent men
i 4 weken na het uitkomen intranasaal met Hitchner\'s vaccin en herent
men 5 maanden later intranasaal met Beaudette\'s vaccin.

c. Leggende kippen ent men intranasaal met Hitchner\'s vaccin en 5
maanden later met Beaudette\'s vaccin.

Als resultaat van een ruim vierjarig onderzoek betreffende de vaccinatie
tegen pseudovogelpest, een studie in het laboratorium en in de practijk,
waarbij respectievelijk vele honderden en vele honderdduizenden kippen
betrokken zijn geweest, komen wij tot de volgende conclusie.

Ter bestrijding van een epizoötie van pseudovogelpest vormt de uit-
gebreide toepassing van bepaalde ,,levende vaccins" een uitermate belangrijke
en in diergeneeskundig opzicht verantwoorde ondersteuning van de
veeartsenijkundige politiemaatregelen.

Bij incidentele, gebiedsgewijze toepassing der entstof wordt door ons voor-
gestaan de neusdruppelenting met Hitchner\'s vaccin bij kuikens jonger dan
6 weken en bij leggend pluimvee, i 7 dagen later gevolgd door de vleugel-
prikenting met Beauclette\'s vaccin bij kuikens en hennen in de leeftijd van
6 weken tot 6 maanden. Het is noodzakelijk dat deze entingen onder
controle staan van het Veeartsenij kundig Staatstoezicht, dat gedurende
enkele weken beperkende bepalingen van kracht doet zijn voor de behandel-
de bedrijven.

Indien door voortdurende ernstige ziektedreiging een jaarlijkse vaccinatie
nodig mocht blijken, dient in het eerste jaar de immunisatie der diverse
leeftijdsgroepen van pluimvee als bij de incidentele enting te worden uit-
gevoerd en deze behandeling 4—5 maanden later te worden gevolgd door
een herhaling der neusdruppelenting bij de eertijds op deze wijze rnet
Hitchner\'s vaccin behandelde dieren, thans evenwel met Beaudette\'s
vaccin. In dc daarop volgende jaren zal men de kunstmatige ingreep kunnen
beperken tot vleugelprikenting met Beaudette\'s vaccin bij de nieuwe
generatie van 6 tot 30 weken oude hennen ( welke gedurende de eerste
4 weken van hun leven beschermd is tegen ziekte door een parentale
immuniteit).

The authors give a review of their experience on vaccination against New Castle
disease over a period of four years. In their opinion the live Beaudette-Roakin and
Hitchner B_t vaccines, to be applied in different age-groups of poultry, are very useful
in combatting New Castle disease.

1. Vaccination of chickens (1 day old till 6 weeks) and laying hens intranasally with

2. Seven days later vaccination of middle group (6 weeks till 6 months) by wingweb-

3. Revaccination after a delay of 5 months by intranasal application of Beaudette-

Roakin vaccine in the poultry, treated before with Hitchner B_t vaccine intranasally.

4. In the next years vaccination only of the young stock (at the age of 6 weeks till

Les auteurs donnent une récapitulation de leurs épreuves avec des différents vaccins
contre la pseudo-peste aviaire.

D\'après leur opinion les vaccins vivants de Beaudette et de Hitchner sont extrême-
ment utilisables à combattre la maladie de New Castle.

1. Vaccination des poussins (d\'un jour jusqu\'à 6 semaines) et des poules pondeuses
avec le vaccin de Hitchner par application intranasale.

2. Après 7 jours vaccination des poulets (de 6 semaines jusqu\'à la ponte) avec le vaccin
de Beaudette, appliqué par puncture dans l\'aile.

3. Révaccination avec le vaccin de Beaudette par application intranasale des groupes
de volailles mentionné sous i, après un laps de temps de 5 mois.

4. Les années suivantes vaccination seulement de la génération nouvelle à l\'âge de
6 semaines au moins par puncturc avec le vaccin de Beaudette.

Ein Ueberblick wird gegeben von 4 Jahren Forschungsaibeit mit verschiedenen
Vakzinen gegen atypische Geflügelpest.

Nach Auffassung der Autoren ist in verseuchten Gebiete der Einsatz der lebendigen
Vakzinen nach Beaudette und Hitchner eine wertvolle und verantwortete Unter-
stützung der Veterinär-polizeilichen Massnahmen.
Sie empfehlen nachfolgende Impfanordnung:

1. Vakzinierung der Kücken (im Alter von 1 Tag bis 6 Wochen) und der eierlegenden
Hühner intranasal mit Hitchner Impfstoff".

2. Nach 7 Tagen Vakzinierung der übrigen Hühner (von 6 Wochen bis 6 Monaten)
mittels Flügelstichimpfung mit Beaudf.ttf. Impfstoff.

3. Rcvakzinierung 5 Monate nachher mittels intranasaler Impfung mit Beaudettf.
Impfstoff beim unter 1 genannten Geflügel.

4. In folgenden Jahren wird die Impfung beschränkt bis Flügelstichimpfung mit
Beaudette Vakzine beim neuen Nachwuchs im Alter von mindestens 6 Wochen.

Aktive Immunisierung mit Hühnercmbryo-Impfstoffen gegen die zur Zeit in
Deutschland auftretende atypische Geflügelpest.

Ueber einen Adsorbatimpfstoff zur aktiven Immunisierung gegen die atypische
Geflügelpest.

Weitere Mitteilungen über die Aktive Immunisierung mit AdsorbatimpfstofTen
gegen die atypische Geflügelpest.

A. Beck. Berl. u. Münch, tierärztl. W.schrift, 1943, S. 122.
Schutzimpfung gegen Geflügelpest.

Daubni, Mansi and Zahran. Bull. Off", int. Epiz. t. 30, 1948, p. 233.
Vaccination of fowls against Fowl Plague.

A. Kalush. Wiener tierärztl. M.schr. 1951, S. 141.
Die Bekämpfung der Geflügelpest in Oesterreich.

F. Hecke. Wiener tierarztl. M.schr. 1951, S. 38.
Lehren der Gefliigelpestimpfung.

T. M. Doyle and E. C. Wright. Brit. vet. J. vol. 106, 1950, p. 139.
An inactivated vaccine against New Castle disease.

S. Bornstein, A. Rautenstein and E. Moses. Refuah Veterinarith. vol. 6, 1949, p. 138.
A large scale vaccination breakdown with „Mukteswar" New Castle disease vaccine
and its investigation by means of the haemagglutination-inhibition test.

F. R. Beaudette, J. A. Bivins and B. R. Miller. Cornell Vet. vol. 39, 1949, p. 302.

Preliminary observation of a strain of New Castle disease virus by intracerebral
passage through ducklings.

A virus of low virulence for immunizing against New Castle disease (Avian
pneumo-encephalitis).

Further observations on a virus of low virulence for immunizing fowls against
New Castle disease (Avian pneumo-encephalitis).
F. S. Markham, A. A. Bottorff and H. R. Cox. Cornell Vet., vol. 41, 1951, p. 267.

The conjunctival application of New Castle disease vaccine (intranasal type).
E. R. Doll, W. H. McCollum and E. Wallage. Vet. Med., vol. 45, 1950, p. 231.
Immunisation against New Castle disease with a virus of low virulence.

E. R. Doll, E. Wallace and W. H. McCollum. Am. J. vet. Res., vol. 11, 1950, p.437.
Infections of chickens vaccinated by the intranasal method with live B_; New Castle
disease virus.

E. R. Doll, W. H. McCollum and E. Wallace. Vet. Med. 1950, vol. 45, p. 365.
Immunisation of chicks hatched from hens immunized against New Castle disease.

T. H. White, L. E. Hanson and J. O. Alberts. Poultry Science, 1953, p. 103.
Vaccinationstudies with New Castle disease vaccine (intranasal type).

De enting met levende entstof geeft, mits verstandig toegepast, een
afdoende bescherming tegen een natuurlijke (en kunstmatige) besmetting.
Een eenmalige enting is voldoende en de techniek is eenvoudig. Er zijn
echter omstandigheden, die in aanmerking genomen dienen te worden
en die — indien men deze verwaarloost — tot onnodige verliezen kunnen
leiden. Dit artikel is bedoeld om in het kort op de voordelen en risico\'s te
wijzen, die aan de enting met levende entstof verbonden zijn en tegelijk
enkele kleinere en grotere experimenten en entingen te bespreken, die door
mij genomen, resp. verricht zijn.

Hierdoor kan men zich een indruk vormen over de immuniserende waarde
van de entstof en hoe de enting in de practijk kan worden uitgevoerd.

Allereerst zullen we in het kort de klinische verschijnselen van Pseudo-
Vogelpest bespreken en vervolgens enkele voor- en nadelen van het gebruik
van dode en levende entstoffen tegen elkaar afwegen. Dan volgt een be-
schrijving van een laboratorium-experiment met levende entstof, die een
indruk geeft van de hechte immuniteit, die ontstaat na een enting met het
„Beaudette-virus". Tenslotte wilde ik U wijzen op enkele punten, die in
acht genomen moeten worden bij de toepassing van levende entstoffen,
vooral op bedrijven waar kippen van verschillende leeftijden aanwezig
zijn.

Voor een uitvoerige beschrijving hiervan moge ik verwijzen naar het
Tijdschrift voor Diergeneeskunde (i) 2) ).

De incubatie-tijd is 6—8 dagen, voor kuikens 2—4 dagen. Een storm-
achtig verloop is geen regel. De voornaamste ziekteverschijnselen bij leg-
gende kippen zijn de ademhalingsbezwaren, het plotseling dalen van de
eiproductie, de veranderingen aan de mest en verschijnselen van het
zenuwstelsel.

De ademhaling wordt bij de aangetaste kippen moeilijk. Rochelende
geluiden bij het inademen, kop en hals gestrekt, snavel open. Bij het
uitademen zakt de kip weer in elkaar. De eerste verschijnselen doen de
pluimveehouders soms denken aan ,,snot" (coryza). Soms kan een plot-
seling hoog geluid worden gehoord. Dit is typisch. Als men zo\'n schreeuw
één keer gehoord heeft dan kan men buiten een hok met zieke kippen al
pseudo vogelpest vermoeden.

De daling van de eiproductie is ook regel. In de loop van een dag of vijf
kan de leg tot nul gereduceerd worden. De eieren worden dun van schaal
(„windeieren") en verkleuren ook iets. De eieren, die nog gelegd worden,
komen vaak op de mestplank terecht omdat de dieren te ziek zijn om de
legnesten op te zoeken. De mest wordt groen gekleurd, glanzend metaal-
groen, als van gekookte spinazie. De mest ruikt zuur.

Ook afwijkingen van het zenuwstelsel komen vaak voor, vooral bij een meer
chronisch verloop. Het laten afhangen van een vleugel, verlammings-
verschijnselen en in een kring ronddraaien kan men vaak constateren.

Pathognomonisch voor pseudo-vogelpest bij oudere kippen zijn de
groene mest, gecombineerd met de ademhalingsbezwaren en verlammingen.
Bij jongere kippen zijn de symptomen vaak onduidelijk; met name de
ademhalingsbezwaren en de mestveranderingen zijn niet altijd aanwezig.
Bij twijfelgevallen behoort de diagnose gesteld te worden in het labora-
torium.

Uit het cadaver, dat liefst niet langer dood moet zijn dan 24 uur kan uit
de hersenen en (of) milt het virus gekweekt worden in bebroede kippen-
eieren. Het virus vermenigvuldigt zich in de chorio-allantois vloeistof en
kan hierin na enkele dagen bebroeden worden aangeboord door de z.g.
haemagglutinatiereactie. Het virus heeft nl. het vermogen om bloedcellen
van normale kippen te doen samenklonteren. Doordat het ziekteverloop
lang niet altijd met zekerheid op Pseudo-Vogelpest wijst, is het vaak
nodig een diagnose te verkrijgen door een laboratoriumonderzoek.

Er zijn verschillende soorten dode en levende entstoffen. De voordelen
van een dode entstof zijn, dat er geen virus-verspreiding mogelijk is en dat
de geënte dieren weinig of geen entreactie vertonen; met name gaat na
een enting van leggende kipppen de eiproductie haast niet achteruit.
Deze entsoffen zijn altijd en in alle omstandigheden te gebruiken. Bij
verschillende experimenten is echter gebleken dat de opgewekte immuniteit
pas laat tot stand komt (14 dagen) en slechts voldoende is voor 2 tot 3
maanden, zodat men genoodzaakt zou zijn 3—4 keer per jaar de gehele
pluimveestapel te enten. Hierbij komt nog, dat met dode entstof geïm-
muniseerde kippen in een besmet milieu virusdragers en uitscheiders wor-
den en dan bij verplaatsing tot nieuwe verspreiding van de ziekte aan-
leiding kunnen geven. Tenslotte zijn de kuikens van geënte ouders niet
immuun.

In het algemeen geeft levende entstof een veel sterkere immuniteit. Er
moeten echter bepaalde voorzorgen in acht genomen worden. Het
Beaudette-virus (in combinatie met Hitchner-vaccin) heeft de voorkeur.
Eén enting per jaar is voldoende en de opgewekte immuniteit is zeer hecht
en komt snel (2—5 dagen) tot stand. Hierdoor is het mogelijk om op een
reeds aangetast bedrijf door een enting nog veel dieren te immuniseren
vóór de gehele koppel is aangetast. De kuikens van geënte ouders zijn de
eerste 4 weken immuun! Tot drie weken na de enting wordt het virus
uitgescheiden en hiermede moet rekening worden gehouden. Na die pe-
riode is de virus-uitscheiding practisch verdwenen. De entreacties zijn over
het algemeen sterker dan met dode entstof. Sterfte van o tot 3 % na de
enting is geen zeldzaamheid. De uitgevallen dieren zijn meestal reeds niet

gezond of om een of andere reden minderwaardig, zodat deze verliezen
groter schijnen dan ze in werkelijkheid zijn. Alles bij elkaar is het gebruik
van levende entstof verreweg te prefereren als geen exportbelangen dit
beletten.

Om de immuniserende waarde te bepalen van een voorbehoedende
enting tegen pseudo-vogelpest met levende entstof, werd één groep kippen
geënt met de Beaudette-stam; een tweede groep (controlegroep) werd
ongeënt gelaten.

Na verloop van 2 maanden werden beide groepen besmet met een
virulente stam van pseudo-vogelpestvirus en de reacties nagegaan.

In een leegstaande garage werd een kippenhok gebouwd, dat plaats
bood voor twee keer 40 kippen. Het hok was in twee delen verdeeld en
verbonden door een deur. Daar de garage geheel kon worden afgesloten
en de bodem van beton was bood deze omgeving een ideale plaats voor
de proefneming. Elke versleping van virus kon worden voorkomen.

Een aparte verzorger werd aangesteld. Deze had een speciale overall
ter beschikking als hij in de besmette hokken moest zijn en droeg bij zijn
werk rubber-laarzen, die bij het verlaten van de vertrekken werden ver-
wisseld tegen normaal schoeisel.

Voor de uitgang stond een bak met een jute zak, gedrenkt in loog,
waarin de schoenzolen werden ontsmet bij het verlaten van de besmette
ruimten.

Toestand in het linker-hok op 29-IV-\'53. Geen reactie van geënte kippen na een
zware besmetting met pseudo-vogelpest.

Toestand in het rechter-hok op 29-IV.\'ö3. Hevige reacties van ongeënte kippen,
5 dagen na een besmetting met pseudo-vogelpest.

Voorbehoedende enting tegen pseudo-vogelpest. De naald wordt in de entstof gedoopt
en het vleugelvlies geperforeerd.

Bovendien werden uiteraard ook andere maatregelen getroffen om
ongewenste virus-verspreiding tegen te gaan. Handen wassen met een
desinfecterende vloeistof, vliegenbestrijding e.d.

In het linkerhok werden op 24-II-\'53 geplaatst 10 Witte Leghorns van 9
maanden, aan de leg en 30 bruine Single-Cross kippen van 4 maanden
(hanen en hennen); deze laatste waren toen nog niet aan de leg.

Van deze kippen werd een leglijst bijgehouden, waarop de per dag
gelegde eieren werden aangetekend. Deze eieren zijn dus voornamelijk
afkomstig van de Witte Leghorns.

Alle 40 kippen zijn op 26-II-\'53 geënt met de Beaudette-entstof. Aan de
rechter-poot werd een rode ring gedaan en de dieren werden van nummers
voorzien. Op 22-IV-\'53 zijn de 10 Witte Leghorns en 20 bruine kippen
besmet met virulent pseudo-vogelpest-virus, terwijl 10 bruine kippen
ongeënt zijn gelaten en geplaatst werden in het rechter hok.

Het rechter hok is leeg gebleven tot 22-IV-\'53. Tot die tijd werd een gelijk-
waardig koppel kippen (10 witte, 30 bruine) aangehouden op het eigen
hoenderpark. Op laatstgenoemde datum werdenjdeze dieren — van nummers
voorzien — in het rechter hok geplaatst en de 10 Witte Leghorns en 20
bruine kippen besmet met virulent pseudo-vogelpest-virus, terwijl 10 bruine
kippen ongeënt zijn gebleven en geplaatst werden in het linker hok. Al
deze ongeënte dieren kregen geen rode ringen aan.

De enting is uitgevoerd op 26-II\'53 met de Beaudette-stam van pseudo-
vogelpest. De stam werd welwillend ter beschikking gesteld door de Hoog-
leraar-Directeur van het Instituut voor Parasitaire- en Infectieziekten te
Utrecht, Prof. Dr Jac. Jansen, die ook verder aan de uitvoering van deze
proef zijn medewerking heeft verleend.

De stam werd gekweekt op bebroede kippen-eieren, lyophiel gedroogd
in hoeveelheden van 1 cc in ampullen, en drie maanden op kamertempe-
ratuur bewaard. De hoeveelheid virus in 1 cc. gedroogde entstof werd
bepaald door de haemagglutinatie-reactie. De haemagglutinatie-titer
was op 26-II-\'53 i : 128. De enting werd uitgevoerd met een oplossing
van de inhoud van een ampul virus, opgelost in 2¹/₂ cc solvens (= oplos-
vloeistof). Geënt werd met een naaimachinenaald — fabrikaat Pfaff 100 —
waarmee één prik dóór het vleugelvlies werd gegeven, (zie foto 1).

De entplaats is het vleugelvlies — de plaats waar het vleugelmerk zit —
ook wel vleugel-driehoek genoemd. De kip wordt met de poten omhoog
en de kop omlaag door een helper vastgehouden aan de poten en de vleugel,
waarvan het vleugelvlies geënt wordt. Vóór de enting werd het nummer van
de kip genoteerd en de kip werd een rode ring aangedaan. Daarna werden
de veertjes ter plaatse zorgvuldig weggeplukt, de naald werd in de entstof
gedoopt, steeds werd er nauwkeurig op gelet dat het naaldoogje, vóór
de prik verricht werd, gevuld was met entvloeistof teneinde er zeker van
te zijn, dat voldoende entstof werd ingebracht en daarna werd het vleugel-
vlies doorgeprikt.

Na ongeveer een week werd de leg ongeveer nihil om een week daarna
weer op het normale peil terug te komen, (zie leglijst linker hok over de
maand Maart).

Eveneens na een week waren er enkele bruine en witte (±3) kippen
slap op de benen of vertoonden atactische bewegingen. Deze verschijn-
selen zijn allen weer verdwenen. Op 6-111-\'53 was hen 183 (Witte Leghorn)
moribund. Bij sectie bleek de kip een flinke peritonitis te hebben met veel
exsudaat en fibrine in de buikholte. Uit de hersenen kon het virus niet
worden geïsoleerd.

Op ig-III-\'53 werd kip 171 dood in het hok gevonden. Deze zeer
magere kip was door de andere kippen letterlijk een kopje kleiner gemaakt.
De hele hoofdhuid was verdwenen. De sectie was negatief.

Op z\'n ongunstigst genomen zijn dus 2 van de 40 kippen door de enting
uitgevallen. In de practijk is dit verlies eerder een voordeel te noemen, omdat alleen
zwakke dieren hierdoor worden uitgeschakeld. Kip 182 is voor andere
proeven (hyperimmunisaties e.d.) uit de proef genomen, zodat ten tijde
van de besmetting met virulent pseudo-vogelpest-virus op 22-IV-\'53,
de kippen 183, 182 en 171 niet meer aanwezig waren. De haemaggluti-
natieremmings-titer van kip 182 was op 16-III-\'53 1 : 96.

Haast iedere immuniteit is te doorbreken. Vooraf diende dus de virulentie
van de te gebruiken stam te worden bepaald. Een aantal kippen — even oud
als de voor de entingen gebruikte dieren — werd hiervoor gebruikt.

Van een virus-stam waarvan bekend was, dat ze zeer virulent was,
werden bepaalde verdunningen aangelegd (1 : 10, io², io³, io⁴, io⁵)
en met 1 cc van iedere verdunning 2 kippen intra-musculair ingespoten,
en het ziekte-verloop afgewacht.

Het bleek dat van iedere verdunning één kip succombeerde, terwijl
de tweede, na ziek geweest te zijn, bleef leven. Wel was er een zekere
verlangzaming van het ziekte-verloop waar te nemen, afhankelijk van de
verdunning. Besloten werd om voor de besmetting een virusverdunning
i : 50 te gebruiken en hiervan één cc intramusculair in te spuiten.

Op 22-IV-\'53 werden dus in het linker hok 30 geënte kippen intra-
musculair ingespoten met 1 cc virulent virus en hetzelfde vond plaats in
het rechter hok met 30 ongeënte kippen.

Reeds eerder werd vermeld, dat 10 geënte kippen van het linker-hok
werden overgebracht naar het rechter hok en dat omgekeerd 10 ongeënte
kippen van het rechter hok werden overgebracht naar de linker afdeling.
Beide groepen van 10 zijn niet ingespoten met virulent virus.

Door deze verwisseling kwamen dus ongeënte hennen in een geënt,
besmet milieu en geënte hennen in een ongeënt, besmet milieu. Deze
laatste groep is te beschouwen als een practijk-proef. Immers, normaal
zullen geënte kippen in de practijk ook een dergelijke infectie moeten
kunnen weerstaan.

In het linker (geënte) hok is de leg practisch niet gestoord (zie leglijsten
linker hok). Dit komt omdat de eieren haast voornamelijk werden gelegd
door de 9 Witte Leghorns, die zich van de besmetting niets hebben aan-
getrokken, noch wat de leg betreft noch in ander opzicht. Ook de geënte
bruine kippen zijn volkomen gezond gebleven. De 10 ongeënte kippen
zijn alle ziek geworden; zeven ervan zijn gestorven, terwijl een achtste op
2i-V-\'53 stervende was. (zie hok-lijst ).

De ziekte begon bij deze laatste 10 kippen ongeveer een week later dan
in het rechter hok, doordat de besmetting lang zo hevig niet was en door
gewoon contact tot stand moest komen.

Een foto genomen op 29-IV-\'53 van het linker hok toont een gezonde
toom kippen (zie foto 2), terwijl een foto van het rechter hok op dezelfde
dag genomen een triest beeld van dode en gestorven kippen laat zien (zie
foto 3).

In het rechter (ongeent) hok is de leg 3 dagen na de besmetting zeer snel
gedaald tot nul.

Op 2 7-IV-\'53, dus 5 dagen na de besmetting, lagen \'s-morgens 5 kippen
dood in het hok, terwijl er de vorige dag nog niet veel aan te zien was.
Het begin was dus zeer acuut. Dit is langzamerhand iets minder ge-
worden totdat op 2i-V-\'53 alle 10 ongeënte Witte Leghorns gestorven waren
en 13 van de 20 bruine ongeënte kippen aan de infectie ten gronde waren
gegaan; kip 431 was toen stervend; 4 bruine kippen werden wel ziek doch
zijn tenslotte hersteld. De 10 geënte, onbesmette kippen zijn gezond ge-
bleven (zie hoklijst) op nr. 193 na, die op i8-IV-\'53 plotseling dood was.
De sectie was negatief; met name waren er geen verschijnselen van
pseudo-vogelpest. De kip was in prima conditie en aan de leg. Acute
sterfte was al enkele weken niet meer voorgekomen, zodat we veilig
mogen aannemen, dat deze kip niet aan pseudo-vogelpest is gestorven.

Op 2i-V-\'53 waren nog 2 hanen ziek; één vertoonde dwangbewegingen,
de andere verlammingsverschijnselen (nr. 445 en 448). Deze zouden in de
practijk worden afgemaakt. In de practijk zouden er dus van de 30 be-
smette ongeënte dieren uiteindelijk 4 kippen in leven zijn gebleven.

De gestorven dieren werden ter plaatse verbrand. Na afloop van de proef
op 2i-V-\'53 werden alle kippen afgemaakt en verbrand. Het hok en de
gehele ruimte werden grondig gedesinfecteerd en de grondbedekking en
mest — na met loog te zijn doordrenkt — begraven.

.78
10
192

190
187

191

180
189
170
\'97

194

■75
■77
\'74
>79

195

188
182 ■)
171 »)

³) Kip 171 is op x9-III-\'53 gestorven aan letsel door andere kippen.
Deze 3 kippen waren dus ten tijde van de herbesmetting op ii-IV-\'53

Van de 27 geënte kippen is na de besmetting alleen kip 178 gestorven.
Deze kip leed aan maligne tumoren van het buikvlies (Diagnose Path.
Instituut.)

Van de 10 ongeënte, onbesmette kippen zijn er zeven gestorven, terwijl
kip 498 op 2i-V-\'53 stervende was.

Kip 431 was op 2i-V-\'53 moribund, terwijl kip 445 en haan 448 dwang-
bewegingen vertoonden. De 10 geënte, onbesmette kippen zijn allen
— op één na — gezond gebleven; de sectie op deze kip was negatief, ver-
schijnselen van pseudo-vogelpest zijn niet geconstateerd.

Uit het verloop van deze proef blijkt duidelijk, hoe sterk de opgewekte
immuniteit is na een enting met het Beaudette-virus.

Uit proeven die o.a. aan de Rijksseruminrichting zijn genomen 3),
blijkt dat deze immuniteit minstens een jaar blijft bestaan, waarschijnlijk
langer (2—3 jaar).

Bij de enting met Beaudette-virus moet men er zich steeds van bewust
zijn te werken met levende entstof. Men moet de enting zo verrichten dat
geen entstof aan de kleding komt. Na afloop moet al het ent-materiaal
door hitte (koken) onschadelijk gemaakt worden. Het schoeisel en de
handen behoren ontsmet te worden.

Treft men deze maatregelen niet, dan bestaat de kans dat men ent-
stoffen brengt op bedrijven met jonge kuikens en leggende hennen, waarvan
dan dood van de kuikens en eiverlies van de hennen het gevolg kan zijn!
Omdat direct zonlicht het virus zeer snel doodt (in enkele seconden), mag
de enting niet in het volle zonlicht worden uitgevoerd, maar moet deze
geschieden binnen de hokken of in de schaduw!

De entnaald moet door de huid heen worden gestoken en er moet op
worden gelet dat geen bloedvaten of spieren worden aangeprikt, omdat
anders ongewenste reacties zouden kunnen optreden.

Het Beaudette-virus geeft bij enting van oudere dieren (2 maanden en
ouder) een verlies van o—3 %. Hierbij zijn inbegrepen die kippen, die
verlammingen of andere zenuwafwijkingen vertonen. Bij lichtere rassen
(Witte Leghorns) is er meer reactie dan bij zwaardere rassen. Men mag
echter uitsluitend gezonde koppels enten, want als een ziekte — zij het maar
latent — aanwezig is, dan zijn de verliezen na de enting veel groter. Cocci-
diosis, wormen, leucose e.d. staan hiervoor bekend. Bij iedere enting is men
verplicht, de pluimveehouders terdege hierop te wijzen!

Het Beaudette-virus mag alleen toegepast worden bij kuikens, die ouder
zijn dan 2 maanden. Voor jongere kuikens is de entstof te virulent. Zijn
er op i bedrijf dus jonge kuikens en oudere kippen aanwezig, dan mag men
niet zonder meer de oudere kippen met het Beaudette-virus enten. Men
moet dan de kuikens tot 8 weken eerst enten met een minder virulente
entstof: het Hitchner-neusdruppel-vaccin; deze entsof is zonder gevaar te
gebruiken—zelfs bij eendagskuikens. Een druppel per kuiken laten inhaleren
geeft aanleiding tot ontwikkeling van een voldoende immuniteit van ± 4
tot 6 maanden. De kuikens zijn dan tevens beschremd tegen het Beaudette-
virus, dat de oudere kippen na de enting gaan afscheiden met faeces en
keelslijm. Na 1 o tot 14 dagen is de immuniteit van het — met Hitchner-vaccin-
geënte kuiken volledig. In de praktijk kan men een week na de enting van
de jonge kuikens de oudere dieren enten met Beaudette-virus. De enting
is heel eenvoudig uit te voeren. Een helper houdt het kuiken vast met een
neusgat naar boven. Een druppel entstof laat men op het neusgat vallen
en na enige seconden is de entstofdruppel verdwenen.

Bij de enting van leggende kippen met het Beaudette-virus gaat de leg
achteruit gedurende i—4 weken, terwijl evenals na het enten van jonge
hennen o—3 % van de dieren verlamd raakt of sterft. Als de kippen pas
aan de leg zijn. is de daling gering en deze wordt weer ingehaald door een
hogere productie dan men verwachten zou. Zijn de dieren halverwege
de leg, dan is het productie-verlies veel groter en blijft de leg 2—4 weken
weg. Er kan zelfs rui optreden, waarna de productie weer wordt voortgezet.
Kippen, die aan het eind van de leg zijn, gaan in de rui en komen pas
hierna weer aan de leg. Het eiverlies kan men grotendeels ontgaan door
ook de leggende hennen van te voren te enten met het Hitchner-neus-
druppel-vaccin. De leg gaat dan wel iets achteruit (10—20 %) maar na
i 14 dagen is het oude peil weer bereikt (zie onderstaande leglijst).

Nog beter is het natuurlijk om de hennen vóór de leg te vaccineren.
Fokkers en vermeerderaars doen er goed aan, geen eieren van ongeënte
hennen in de broedmachine te leggen binnen 4 weken na de enting op hun
bedrijf van kippen met Beaudette-virus. Het zou immers niet uitgesloten zijn
dat dit virus op de eieren terecht zou komen of de kuikens, die uit de eieren
komen, zou besmetten. Sterfte onder de kuikens zou het gevolg kunnen zijn.
De eieren van — met Beaudette-virus — geënte kippen bevatten in de eidooier

genoeg afweerstoffen om het kuiken de eerste vier tot zes weken voor een
vogelpestinfectie te beschermen.

Op een normaal bedrijf kan men dan door eenmaal in het jaar de jonge
dieren op een leeftijd van ^ 8 weken te enten met Beaudette-virus het
risico van het optreden van pseudo-vogelpest tot een minimum reduceren,
terwijl men voor mestkuikens met een eenmalige Hitchner-enting van de
eendagskuikens kan volstaan.

Na een korte beschrijving van de klinische verschijnselen van pseudo-
vogelpest en bespreking van het vóór een tegen van dode en levende ent-
stoffen volgt een uitgebreide beschrijving van een experiment met het
Beaudette-virus. Met de ,,Wing-web" methode geënte hennen bleken 2
maanden immuun tegen een natuurlijke en kunstmatige besmetting met
virulent Pseudo-Vogelpest-virus.

Van de controle groep stierven 30 van de 40 hennen; van de 40 geënte
hennen stierven 2 hennen na de besmetting met virulent virus. De laatste
2 hennen bleken bij sectie niet aan pseudo-vogelpest te zijn gesuccombeerd.

Tenslotte volgt een opsomming van enkele voorzorgen, die men in acht
dient te nemen bij de toepassing van levende entsoffen (Beaudette-virus
en Hitchner-virus) op bedrijven met kippen van verschillende leeftijden.

Het Hitchner-vaccin is zonder risico te gebruiken voor kuikens tot
2 maanden en voor leggende hennen, terwijl het Beaudette-vaccin een
week later op de jonge kippen (2 maanden en ouder) kan worden toe-
gepast.

After a short description of the clinical symptoms of New Castle disease and a dis-
cussion of the advantages and disadvantages of dead and living vaccines, there follows
a detailed description of an experiment with the Beaudette virus. Hens which were
inoculated according to the ,,Wing-weg" method appeared to be immune for 2 months
against a natural and artificial infection with virulent New Castle disease virus.

Out of a control group of 40 hens, 30 died; out of 40 inoculated hens, 2 hens died after
infection with virulent virus. At dissection the last mentioned hens appeared not to have
died from New Castle disease.

Finally a summing up is given of some precautions which have to be observed at the
application of living vaccines (Beaudette-virus and Hitchner-virus) in farms with hens
of different age.

The Hitchner-vaccine can be used without risk on chickens up to an age of 2 months
and on laying hens, whilst the Beaudette-vaccine can be applied one week later on the
young hens (2 months and older).

Après une brève description des symptômes cliniques de la pseudopeste aviaire et
l\'examen des arguments pour ou contre l\'emploi de vaccins morts ou vivants, on trouve
une ample description d\'une expérience faite avec le virus Beaudette. Des poules
vaccinées selon la méthode ,,Wing-web" se trouvaient immunisées durant deux mois
contre l\'infection, naturelle ou artificielle, par le virus virulent de la peste aviaire.

Dans le groupe-témoin, 30 poules sur 40 sont mortes; sur les 40 poules vaccinées,
2 sont mortes après l\'infection par le virus virulent. Lors de la dissection, il est apparu
que ces 2 dernières poules n\'avaient pas succombé à la pseudo-peste aviaire.

On trouve enfin rémunération de quelques précautions à observer lors de l\'application
de vaccins vivants (virus Beaudette et virus Hitchner) dans des exploitations com-
portant des poules d\'âge différent.

Le vaccin Hitchner s\'emploie sans risques sur des poussins jusqu\'à 2 mois et sur
des pondeuses, alors que le vaccin Beaudette peut être appliqué une semaine plus
tard sur les jeunes poules (2 mois et plus).

Nach einer kurzen Beschreibung der klinischen Erscheinungen von Pseudovogelpest
und einer Besprechung über das Für und Wider in der Anwendung toter und lebender
Impfstoffe, folgt eine eingehende Beschreibung eines Experiments mit dem Beaudette-
virus.

Es zeigte sich, dass nach der ,,Wing-web" methode eingeimpfte Hühner über eine
Zeitdauer von 2 Monaten gegen eine natürliche und kunstmässige Ansteckung mit
dem virulenten Vogelpestvirus immun waren.

Von der Kontrollgruppe gingen 30 von den 40 Hennen ein; von den 40 geimpften
Tieren verendeten, nach der Ansteckung mit dem virulenten Virus, 2 Tiere. Bei den
letzten beiden Tieren stellte sich nach der Sektion heraus, dass sie nicht durch Vogelpest
eingegangen waren.

Zum Schluss werden einige Vorsichtsmassregeln aufgezählt, die man bei der An-
wendung lebender Impfstoffe (Beaudette-virus und Hitchner-virus) auf Betrieben
mit Hühnern von unterschiedlicher Lebzeit beobachten muss.

Das Hitchner-vaccin kann ohne Gefahr bei Kücken bis zu 2 Monaten und bei Lege-
tieren angewandt werden, während das Beaudette-vaccin bei Junghennen (von 2
Monaten und älter) erst eine Woche später in Anwendung kommen darf.

D. N. Zuydam: Klinische verschijnselen bij een uitbraak van Pscudo-Vogclpest
in Nederland.

Op blz. 3/8 van ons tijdschrift, jaargang 1950, werd mededeling gedaan van een
bij een pink waargenomen ziektegeval, dat door mij als „Hodgkinse ziekte" werd
gediagnostiseercl. In een naschrift bij het desbetreffend artikel deelde ik mee, dat een
Utrechts collega het met deze diagnose niet eens was en dat de bijbehorende preparaten
ter controle naar Sturgis zouden worden gezonden. Juist deze deskundige werd door
mij als beoordelaar gekozen omdat ik tot mijn conclusie was gekomen op grond van
de beschrijving van genoemde ziekte in zijn boek „Hematology" (uitgave 1948). Eind
Juli 1950 ontving ik daarop volgend schrijven:

Dr. Cyrus C. Sturgis, Chairman of the Department of Internal Medicine, has
referred to me the material from a heifer which you sent to him. fy 10849-LI3B. „We
have prepared sections from the wet tissues sent, and have also examined the fifteen
stained sections which were submitted. The latter, as well as a representative set of our
own sections have been sent by mail, with customs declaration attached. Without
giving a detailed description, organ by organ, my diagnosis can be summarized as
follows:

Advanced aleukemic lymphoblastoma (malignant lymphoma), with replacement of
bone marrow, lymph nodes, and a portion of the splenic pulp. Lymphoblastomatous
infiltrations in liver, kidneys, muscle, udder, adipose tissue, etc. Chronic granulomatous
foci in the lungs, and encapsulated necrotic foci in the lymph nodes and adjacent to
the spleen. There is no evidence of Hodgkin\'s disease. The neoplasm lacks the multiple
cell types characteristic of that condition. Wc have spent much time searching appropri-
ately stained sections for tubercle bacilli without success. The histologic picture is not
characteristic of tuberculosis, and the cause of the granulomatous process remains
undetermined. The principal disease is purely neoplastic (lymphoblastoma of sar-
comatous type)."

De Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst maakt bekend, dat op daarvoor in
aanmerking komende bedrijven tot 15 Augustus 1953 door de dierenartsen bij wijze van
proef een enting tegen pseudovogelpest met levende entstof onder toezicht en controle
van het Districtshoofd van de Veeartsenijkundige Dienst kan worden uitgevoerd.

Daar het hier een proefenting betreft, mag alleen entstof van de Rijksseruminrichting
gebruikt worden, die op aanvrage door voornoemde Inspecteur wordt verstrekt.

Het enten met levende entstof tegen pseudovogelpest, zoals vermeld in een advertentie
in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde van 1 Juli 1953, afl. no. 13, is officieel
niet toegestaan.

Invloed van proteïne op het melkziektecomplex (een 4-jarigc studie) is de titel
van een artikel in Vet. Medicine van Juni 1952, pag. 215, van de hand van R. F. Vicue
(Springvale, Maine). Legt men dit naast een epistel van Weiss en Clark, Journ. South
Afric. vet. med. Ass. 1951, pag. 135, dan zijn wc na lezing van beide heel wat wijzer
omtrent de aetiologie van melkziekte en acetonaemie!

De laatste tijd leest men telkens van het „milk fever complex", dat dan kalfziekte,
acetonaemie, grastetanie en zwangerschaps-intoxicatic (hier zal voornamelijk gedacht
zijn aan de acctonurie der drachtige schapen).

Weiss en Clark wijzen op de belangrijke functie van de pens, zowel wat de motiliteit
betreft als aangaande de samenstelling van flora en fauna. De herkauwer absorbeert
de koolhydraten niet in de vorm van monosacchariden (waarom vind ik dan een sterke
stijging van het glucosegehalte in het bloed korte tijd na het inbrengen van suiker
in de pens? Ref.). Hij zet de koolhydraten om in lagere zuren, die worden geabsorbeerd
en verbruikt.

De oorzaak van melkziekte is een alkalose, die ontstaat doordat met de melk zuur-
ionen verdwijnen en in de pens geen zuren worden gevormd.

Koeien met hoge productie wordt in de regel veel eiwit verstrekt en dit leidt tot
alkalosis. De vorming van zuren in de pens wordt geremd en alkali wordt gevormd;
in extreme gevallen zelfs ammonia. Deze alkalosis heeft weer een verminderde pens-
motilitcit tengevolge. Ten slotte pensparese, anorexie en geen fermentatie in de pens.

Met een melkgift van ^ 12 liter melk verliest een koe van i 500 kg. 4 X de totale
hoeveelheid bloedcalcium; dit moet uit de lichaamsreserve en uit het voedsel worden
aangevuld. Alkalosis remt deze opname.

Men kan acidosis met verschillende stoffen per os opwekken. Het meest effectief is
chloorammonium (40—60 gram elke 8 uur). Schrijvers raden aan dit bij kalfziekte
te geven na de calcium-gluconaat-therapie. Hierdoor zou recidive voorkomen worden.

Ketosis (acetonurie) kan het gevolg zijn van: ie. onvoldoende koolhydraten in het
voedsel; 2c. onvoldoende vertering en absorptie van koolhydraten door opgeheven
pensfunctie; 3e. verstoring der koolhydraatstofwisseling bij diabetes, ofschoon nog nooit
deze ziekte bij herkauwers is waargenomen. (Dit is niet juist, ik heb in mijn leven een
twaalftal goed waargenomen en bestudeerde gevallen gezien bij koeien, maar het is
inderdaad een zeldzame ziekte bij runderen. Ref.); 4e. een physiologische poging
van het organisme om alkalosis op te heffen; 5e. mogelijke vorming van ketonlichamen
in de pens.

Schrijvers sluiten zich aan bij de indeling van Hoflund en Hedstrom: primaire en
secundaire acetonaemie. De eerste door ondervoeding of door overvoedering, wanneer
te veel protcin in verhouding tot koolhydraat wordt gegeven. De tweede is dan de honger-
acetonuric. Als therapie wordt aanbevolen glucose-injectic (slechts van tijdelijke werking),
aanzetting der pensfunctie door zuurmaking en suiker per os geven.

Ter voorkoming van melkziekte en acetonaemie wordt aangeraden een goed uitge-
balanceerd dieet, doch niet te veel protcine en adaequate hoeveelheden zetmeel en
suiker.

VlGUE begint met de opmerking, dat de definitie van kalfziekte als zijnde een acute
calciumdeficiëntie door een plotselinge verlaging van het bloedcalcium bij het begin
der lactatie en het feit, dat de ziekte bij uitstekende melkkoeien, die in goede voedings-
toestand zijn, voorkomt, de beide enige conclusies zijn, die men als vaststaand uit
de omvangrijke literatuur kan trekken. Na een zeer summier literatuuroverzicht (alleen
natuurlijk van de Amerikaanse en Engelse), zegt hij naast de gewone therapie weer
tot de insufflatie te zijn overgegaan omdat het aantal gevallen, dat refractair was tegen-

over de ealciumbehandeling, steeds groeide. Hij geeft bij deze insufflatie eerst antibiotica
of sulfonamiden om mastitis te voorkomen, (wat wij vroeger niet konden doen en m.i.
ook geheel onnodig is bij steriel werken. Ref.). Uit het feit, dat een koe met kalfziekte
prompt reageerde op de insufflatie, nadat ze dit niet had gedaan op vijf of zes Ca-
injecties, concludeert hij, dat een substantie uit de melk, die weer in het bloed terugkomt
door de insufflatie, verantwoordelijk is voor het herstel. „Deze substantie is proteïne".

Er is een nauw verband tussen de Ca- en de proteïne-stofwisseling. Het proteïne-
mengsel van de biest is een zeer speciaal mengsel van aminozuren. Gedurende de
droogperiode is het eiwitgehalte van het bloed bij vele koeien met hoge productie lager
dan normaal. Voedseleiwitten variëren zeer sterk in hun vermogen om benut te worden
en het ene aminozuur helpt soms het andere, zodat de voedingswaarde van een mengsel
groter kan zijn dan dat van de som der verschillende aminozuren. In drie gevallen
heeft schrijver gelegenheid gehad, koeien, die aanleg hadden melkziekte te krijgen,
abrupt de laatste drachtigheidsmaand het eiwitrantsoen te onthouden. Binnen een
week vertoonden de dieren zwakte, oedeem aan de onderbenen en ten slotte de ver-
schijnselen van „the knuckling type of milk fever". (Heeft dit ook wel iets met melk-
ziekte te maken? Ref.).

Dit is het type, dat in de regel refractair is tegenover de Ca-therapie. Ze kunnen
niet rijzen, eten wel. Deze gevallen reageren heel goed op een proteïne-therapie (eiwit
oraal of dagelijkse infusies van één liter 15% aminozuur-oplossing, verkregen door
hydrolyse van caseïne („parenamine") ).

Dan bespreekt hij de kwestie van geïoniseerd Ca en het aan proteïne gebonden Ca
in het bloed, welke ons wel bekend is uit hetgeen Prof. Seekles daarover gepubliceerd
heeft. Er bestaat volgens schrijver een nauwe relatie tussen het proteïnegehalte van
het bloed en het vermogen, calcium te mobiliseren uit de botten. Nu is het duidelijk,
zegt hij, van hoeveel betekenis het is, dat de koe tijdens de drachtigheid eiwitrijk voedsel
krijgt en wanneer dit niet naast voldoende koolhydraten wordt gegeven, bevordert
dat het ontstaan van melkziekte.

Het eiwitgehalte in het bloed van aan melkziekte lijdende koeien heeft hij in een
50-tal gevallen onderzocht door middel van de bepaling van het S.G. van het serum
met kopcrsulfaat. Gemiddeld vond hij 5.8 % (dus te laag).

Deze methode is wel eenvoudig, maar geeft geen voldoende indruk van de eiwit-
toestand van het dier. Beter is, de stikstofbalans vast te stellen.

Voedingsproeven sedert 1946 wijzen er op, dat hoogwaardige eiwitten in het rantsoen
van koeien, die óf melkziekte óf ketonurie hebben gehad, bij deze dieren genoemde
ziekten zullen doen verminderen. Bij minderwaardig ruwvoer moeten dierlijke eiwitten
worden gegeven. Als zodanig wordt vooral aangeraden gedroogd ondermelkpoeder
(± i kg gedurende de laatste 2 i 3 drachtigheidswcken en nog ± 10 dagen na de
partus). Verder vlees-, vis- of levermeel, gedroogd melk-eiwit. Dierlijke eiwitten zijn
beter geschikt melkziekte en acetonurie te voorkomen dan plantaardige, omdat de
eerste rijk zijn aan Vit. B. 12.

(Ziezo, nu weten we het; we hebben de keuze tussen veel en weinig eiwit. Zou de
waarheid ook hier weer niet in het midden liggen? Ref.).

Onderzoek naar het Kopergehalte van Runderbloed en naar het Koper- en
Cobaltgehalte van gras. Ir. D. Kapelle. Ned. Landb. T. 63, 302, 1951.

Er werd onderzocht de Likzucht in het Oosten van ons land en de Diarrhoea op de
veengronden in het Westen van ons land.

Bij de likzucht werd een bloedkopergehalte gevonden variërende tussen 23 en 118
/xg/ioo cc bloedplasma (gem. 74).

In de gezonde streek langs de Overijselse Vecht: 39—108 ji g/100 cc plasma (gem. 83)
en in de streek rondom Wageningen: 74—114 /xg/100 cc (gem. 86).

Ook werd onderzocht het Cu-gehalte van gras en hooi (gem. ca 10 mg per kg droge
stof). Ook hier waren de verschillen tussen normaal en afwijkend gras niet erg groot.

Veel belangrijker verschillen werden gevonden in het Cobaltgehalte van likzuchtgras
en normaal gras: likzuchtgras gem. 0,09 mg per kg droge stof; gezond gras: 0,32 mg/kg
droge stof.

Bij de diarrhoe op de veengronden werden tamelijk lage waarden van het bloed-
kopergehalte: 21 —100 fig/ioo cc (gem. 58); gezonde bedrijven op de veengrond:
46—62 /ng/ioo cc (gem. 60). Dus practisch geen verschil.

De kopergehalten in het gras waren uitzonderlijk hoog: gezond gras gem. 14 mg
per kg droge stof; gras van weiden met klachten: n.b. gem. 20 mg/kg droge stof! Daar-
naast werd ook het gehalte aan Cobalt en Molybdeen van het gras bepaald. Dit gaf
geen enkele aanwijzing.

The treatment of Acetonaemie in Cattle by continuous intravenous Injection
of Glucose. S. J. Roberts and J. A. Dyf.. The Cornell Vet. 41, 3, 1951.

De auteurs pasten in vijf gevallen van ernstige acetonaemie een „Dauerinfusion"
met glucosc-oplossing toe. Via een korte, dikke canule wordt een plastic slang in de
Vena iugularis gebracht en 30—60 cm in die ader geschoven. Daarna wordt de canule
verwijderd, terwijl de slang blijft zitten. Zij dienden een 40 % glucose-oplossing toe
met een infusiesnelheid van 150 k 200 cc per uur, en wel zo lang totdat er herstel optrad
(soms na 3 tot 6 dagen).

De auteurs beschouwen zelf deze methode niet als een universeel toepasbare, maar
achten deze therapie zeer goed uitvoerbaar in bijzondere gevallen.

Hyperphosphorose alimentaire et ostéogenèse chez le proc. Ostéofibrose
alimentaire. F. Liégeois en J. Derivaux. Annales de mcdecinc veterinaire, 95, 201,
\'95¹-

De auteurs zijn er in geslaagd een experimentele osteofibrose bij biggen op te wekken.
Door een rantsoen te verstrekken, dat arm was aan Calcium en een overmaat Phosphaat
bevatte, traden o.a. de volgende verschijnselen op: achterblijven in groei; moeilijk-
heden bij het lopen, de dieren bleven veel liggen; storing in de Calcium-Phosphaat-
stofwisseling, zoals een daling van het bloedcalciumgehalte, stijging van het phosphaat-
gehalte van het bloed, gevolgd door een phosphaaturie. Hypertrophie van de bij-
schildklieren, die zij beschouwen als een compensatie-mechanisme op de hyperphos-
phaturie. En verder storingen in de osteogenese.

Alimentaire hyperphosphorose . 1 hypcrphosphatacmie . 1 hyperparathyreoïdic. Dit
laatste geeft aanleiding tot hyperphosphaturie en osteofibrose.

Experimental studies on the pathogenesis of Diabetes mellitus. K. Okamoto.
Acta scholac medicinalis universitatis in Kioto. 27, 43, 1949.

Op grond van uitgebreide proeven komt Okamoto tot de volgende interessante
theorie over het ontstaan van Diabetes mellitus. De cellen van de eilandjes van
Langerhans bevatten zink. Stoffen, die een affiniteit voor zink hebben en bovendien
toxisch zijn (o.a. alloxaan, orthochinoline en dithizon) veroorzaken bij intraveneuze
injectie Diabetes mellitus. Stoffen, die wèl een affiniteit tot zink hebben, maar niet
toxisch zijn (o.a. anthranilzuur) oefenen een beschuttende werking uit ten opzichte
van het verwekken van diabetes door de eerst genoemde categorie stoffen.

Volgens Okamoto zou dus zink een zeer belangrijke rol spelen bij de pathogenese
van Diabetes mellitus.

Weidediarrhee, kopergebrek en zuur-baseverhouding in gras. J. Wind en
M. B. Deys. Landbouwk. Tijdschr. 64 —23 — 1952.

Naar aanleiding van het veelvuldig voorkomen van weidediarrhee bij het rund, die
genezen kan worden door de toediening van 500 mg kopersulfaat per dier per dag,
of door bemesting van het „zieke" weiland met kopersulfaat, terwijl het kopergehalte
van het gras niet laag genoemd kan worden, (wat ook meermalen bij soortgelijke
aandoeningen in het buitenland is waargenomen) werd door Wind en Deys gezocht
naar een factor, die een ongunstige invloed uitoefent op de koperhuishouding van de
weidedieren.

Op grond van een door hen ingesteld onderzoek op een aantal bedrijven op veen- en

kleigrond met ernstige diarrhee-verschijnselen, gepaard gaande met lage bloedkoper-

gehalten, kwamen zij tot de conclusie, dat het ziekmakende gras gekenmerkt was door

Naarmate het base-overschot (uitgedrukt in bovenstaande breuk) kleiner was, zou
het gras meer koper moeten bevatten om geen diarrhee te veroorzaken.

Het uitvoerige artikel leent zich moeilijk om gerefereerd te worden. Daarom meent
referent met het maken van enkele opmerkingen te kunnen volstaan en hij verwijst
verder naar het originele artikel.

Enkele gegevens omtrent de samenstelling van het bloed bij patiënten met weide-
diarrhee, die ook worden gegeven en wel de gehalten aan organisch fosfor komen hem
onwaarschijnlijk hoog (11,1 en 11.— mg % P.) voor.

Het niet altijd afzonderlijk aangeven van de samenstellende elementen van de ver-
schillende begrippen (zoals alkali-alkaliciteit, aard-alkaliciteit, zuur-totaal, base-totaal,
etc.) maakt een beoordeling van de behandelde stof lastig.

Het uitdrukken van het base-overschot in gras in de vorm van een breuk lijkt hem
niet volkomen verantwoord, aangezien er zich heel wat variaties in de verschillende
grootheden (ook met betrekking tot de som van deze) van teller en noemer voor kunnen
doen, zonder dat daardoor de waarde van de breuk behoeft te veranderen.

Dick kwam op grond van proefnemingen bij schapen op rantsoenen van gehakselde
lucerne, gehakseld haverstro en verschillende mengsels daarvan, waarvan de opneming
van koper en molybdeen door het toevoegen van oplossingen van kopersulfaat en
ammoniummolybdaat werd gelijk gemaakt tot de conclusie, dat de opneming en vast-
legging van koper in de lever beter was naarmate het rantsoen uit meer haverstro
bestond.

Bij de aanvang van de proeven werd voor het bepalen van het leverkopergehalte
gebruik gemaakt van leverbiopsie.

Hoe meer lucerne het rantsoen bevat, des te lager bleef het molybdeengehalte van
het bloed. Terwijl de uitscheiding van het molybdeen met de faeces in de verschillende
rantsoenen vrijwel gelijk was, bleek de uitscheiding met de urine door lucerne be-
vorderd te worden.

Welke factor(en) voor de weergegeven feiten aansprakelijk gesteld moeten worden
kon niet uit deze proeven worden afgeleid.

Het gebruik van Stilboestrol bij het verwekken van abortus en het inleiden
van de partus bij overdracht van runderen. Dr A. Vandevelde, Dr J. Vanden-
berghe, Prof. M. Vanderplassche en Dr F. Paredis. Vlaams Diergeneeskundig
Tijdschrift No. 5, 1952.

De schrijvers verwekten bij runderen, die 2—7 maanden drachtig waren door injectie
van stilboestrol in olie, in 80 % van de gevallen een abortus, die gunstig verliep zonder
retentio secundinarum. In vele gevallen is na de ie injectie van 400 mgr een 2e en
3e injectie van 500 k 1000 mgr met een tussentijd van 3^4 dagen nodig.

Het verwerpen heeft plaats 2 tot 20 dagen na de eerste injectie. De gevoeligheid
voor stilboestrol is individueel zeer variërend. In enkele gevallen heeft de stilboestrol-
injectie de dood van het kalf tot gevolg.

Alleen bij het verwekken van abortus aan het eind van de drachtigheid, lijden de
dieren nogal eens ernstig door retentio secundinarum.

Bij te lange dracht van het rund geeft injectie met stilboestrol in ruim 80 % een
na 2a 5 dagen intredende normale partus. De melkproductie wordt niet nadelig, maar
soms zelfs gunstig beïnvloed. Is de koe 8J maand in plaats van maand drachtig, dan
loopt het leven van het kalf gevaar en is retentio secundinarum te verwachten.

La trichomoniase bovine; son diagnostic et son traitement. H. Dikmans.
North Amer. Vet. 1951, 32, 679.

In de Annales de Médecine vétérinaire, 1951. 96, 213—214, refereert A. Hennau
bovenstaand artikel.

Hij wijst er op, dat de trichomoniase een koppelziekte is en tegelijk een echte ge-
slachtsziekte. Ze wordt n.1. niet anders verspreid dan door de coïtus.

Maagdelijke vaarzen of niet-geïnfecteerde koeien kunnen alrijd worden geïnfecteerd
door inseminatie met besmet sperma. Klinische verschijnselen zijn: geen bij de stier,
doch bij het vrouwelijke rund tijdelijke steriliteit, vroegtijdige abortus of pyometra.

De abortus vindt algemeen plaats voor het einde van de derde drachtigheidsmaand,
maar soms ook na de vierde maand.

De diagnose wordt gesteld door monsters van sccretum van penis en praeputium
bij de stier; bij het vrouwelijke rund in het begin der infectie in het vaginaalslijm en
daarna beter in het uterusslijm.

In verdachte gevallen wordt voor onderkenning bij de stier de proefdekking op één
of twee maagdelijke vaarzen gebruikt. 14 k 18 dagen na de coïtus onderzoekt men het
vaginaalslijm.

Bij bespreking der behandeling wordt er op gewezen, dat de trichomoniasis van het
vrouwelijke rund geëlimineerd wordt door zelfreiniging en het optreden van een
immuniteit, die echter niet definitiefis. Een geslachtsrust van 60 a 90 dagen moet worden
gegeven. Nadien toepassing van K.I.

Bij de stier is de infectie permanent. Indien behandeling, economisch gezien, zin
heeft, gebruikt men 5 intraveneuse injecties met 48 uur interval van 11 g NaJ in een
dosis van 11 gram per 100 kg levend gewicht in 500 cc water. Ter completering der
behandeling wordt een zalf op trypaflavine-basis locaal aangewend. Deze zalfbehande-
ling is na 10 dagen te herhalen.

Wekelijks onderzoek op trichomonaden gedurende twee maanden wordt gedaan na
afloop der behandeling. Waren deze tests negatief, dan vindt proefdekking van een
maagdelijke vaars plaats. Deze wordt 14 k 18 dagen na de dekking onderzocht.

Voortbouwende op de resultaten van de inzake inter-Europees gecoördineerde be-
strijding van mond- en klauwzeer gehouden voorbesprekingen in Kopenhagen (Sep-
tember 1952) en Rome (December 1952) komen van 13—15 Juli aanstaande afge-
vaardigden van 18 Europese landen op uitnodiging van F.A.O. — de Voedsel- en
Landbouw Organisatie van de Verenigde Naties — in Rome bijeen, teneinde over de
opgestelde ontwerp-constitutie te beraadslagen, welke voorlopig de oprichting en het
in werking stellen van de Europese Mond- en Klauwzeer Bestrijdings Commissie
mogelijk maakt.

De Nederlandse delegatie staat onder leiding van Minister S. L. Mansholt, die
o.a. wordt bijgestaan door de Heer E. J. A. A. Quaedvlieg, Directeur van de Vee-
artsenijkundige Dienst en Mr. J. J. van der Lee, hoofd van de Directie Internationale
Organisaties van zijn Ministerie.

Inmiddels hebben 9 landen, waaronder ons land, zij het sommige onder enig voor-
behoud, te kennen gegeven, aan de totstandkoming van de Europese Mond- en Klauw-
zeer Bestrijdings Commissie te willen medewerken.

In de achterliggende jaren is wel duidelijk de noodzakelijkheid aangetoond van een
Europees-regionaal gebundelde bestrijding van deze veeziekte, welke een enorm verlies
in geldswaarde en in product (vlees, melk, zuivelproducten) heeft teweeggebracht.
Onder alle waardering voor het uitstekende, veelal registrerende werk, dat het Office
International des Epizooties (O.I.E.) te Parijs (eigenlijk een internationale vereniging
van veeartsenijkundigen) in de vijftig jaar van haar bestaan heeft verricht, dient niet-
temin te worden vastgesteld, dat deze organisatie over geen grotere bevoegdheden
heeft beschikt, dan het doen van aanbevelingen aan de regeringen. Thans zal de Europese
Mond- en Klauwzeer Bestrijdings Commissie met meer zeggingskracht worden toegerust,
zodat maatregelen in het belang van de gezondheid van de Europese veestapels, aan
de deelnemende Regeringen bindend kunnen worden voorgeschreven.

Hangende de goedkeuring van de Algemene Vergadering van F.A.O. — de Con-
ference — die eens in de twee jaar bijeen komt, beoogt men thans de Commissie dus
voorlopig in werking te stellen. In verband met de huidige procedure van het goedkeuren
van conventies, die onder auspiciën van F.A.O. worden gesloten, werd door de Neder-
landse delegatie in de afgelopen vergadering van de Raad van F.A.O. er op gewezen,
dat deze gang van zaken enige onvolkomenheden vertoont. Voorgesteld werd, dat de
Algemene Vergadering de bevoegdheid van goedkeuring van regionale overeenkomsten
zal delegeren aan de Raad, die ieder halfjaar bijeenkomt. De Raad van F.A.O. heeft
dit voorstel welwillend ontvangen en de Directeur-Generaal toegestaan om het Neder-
landse voorstel op de voorlopige agenda van de Algemene Vergadering te plaatsen.

De Commissie zal o.a. binnen het kader van een overeenkomst tussen F.A.O. en O.I.E.
(Office International des Epizooties) er zorg voor dragen, dat alle aangesloten landen
worden voorzien van technisch advies betreffende de bestrijding van mond- en klauw-
zeer. Voorts, dat zo snel mogelijk duidelijk berichten omtrent mond- en klauwzeer-
uitbraken en het daarbij optredende virustype worden verspreid en dat speciaal zowel
het initiatief als het ondersteunen van urgent research-werk wordt ter hand genomen.

De taak van de Commissie omvat vervolgens: het verkrijgen van gegevens omtrent
nationale programma\'s voor de bestrijding van mond- en klauwzeer en het bestuderen
van de mogelijkheid, landen, welke hulp behoeven voor de uitvoering van hun nationale
programma, bij te staan.

Het bevorderen en ontwerpen van gemeenschappelijke acties en het vormen van
voorraden vaccin, door het aangaan van overeenkomsten met aangesloten landen.
Het scheppen van mogelijkheden voor de type-bepaling van virus.

De bestudering van de mogelijkheid tot oprichting van internationale laboratorium-
gelegenheden voor de type-bepaling van virusstammen en de productie van vaccin.

Onlangs werd in Bogota door de wnd. President van de Columbiaanse Republiek
een laboratorium voor de vervaardiging van vaccines tegen mond- en klauwzeer ge-
opend. Het gebouw is speciaal voor dit doel opgetrokken. De kosten ervan hebben
ruim i millioen Dollar bedragen.

De Nederlandse Gezant heeft met zijn staf de inwijding van dit instituut bijgewoond.
In een toespraak werd door de directeur van het laboratorium, Dr Abraham Afanador
Salcar, met dankbaarheid gewag gemaakt van de hulp, die bij de inrichting werd
ontvangen van Dr H. S. Frenkel, Directeur van het Staatsveeartsenijkundig Onder-
zoekingsinstituut te Amsterdam.

Het Hoofd van de Speciale Missie in Nederland voor Economische Samenwerking
van het Bureau voor Wederzijdse Beveiliging (M.S.A.) de Heer Clarence E. Hunter,
heeft op i Juli j.1. zijn functie neergelegd. In het najaar zal de Heer Hunter naar
Amerika vertrekken.

De Fleer Hunter heeft de Nederlandse landbouw steeds een warm hart toegedragen.
Gedurende zijn ambtperiode kwamen grote bedragen uit de Tegenwaardcrekcning
ter beschikking aan objecten als het Nationale Rundertuberculose Bestrijdingsplan,
cultuurtechnische werken, de rationalisatie van kleine boerenbedrijven, Borgstellings-
fonds voor de Landbouw, enz. enz. Voorts zij hier herinnerd aan de enkele tientallen
studies, die door Nederlandse landbouwdeskundigen en jonge boeren in Amerika
onder de werking van het Programma voor Technische Bijstand konden worden gemaakt.

Onze agrarische sector kan zich gelukkig prijzen, dat de landbouwspecialist van de
M.S.A.-missie, de Heer Charles P. Fossum, tot waarnemend hoofd van de M.S.A.-
missie is benoemd.

De Heer Fossum is sinds 1948 „Agricultural Ofïicer" van de E.C.A. en het M.S.A.
In 1950 werd hij door het hoofdkwartier van de E.C.A. te Washington naar Nederland
uitgezonden.

Voordat het nieuwe waarnemende hoofd van het M.S.A. in Nederland bij de E.C.A.
in dienst trad, was hij gedurende ongeveer twee jaar als landbouwkundig adviseur voor
de Zuid-Koreaanse interimregering in Korea werkzaam. Voordien bevond hij zich voor
de Voedsel- en Landbouworganisatie van de Verenigde Naties in India.

Biggensterfte kan voorkomen worden. Nieuwe opfokmethode met infrarood-
thermostralers.

Een van de grootste problemen, waarmede de veehouders in het na-oorlogse Nederland
te kampen hebben, is de biggensterfte. Ieder jaar laten namelijk gemiddeld niet minder
dan een millioen biggen het leven, hetgeen een schadepost van ongeveer 25 millioen
gulden betekent.

Teneinde deze schrikbarende cijfers zoveel mogelijk te kunnen drukken en de varkens-
stapel — die in verband met de afzetmogelijkheden voor varkensvlees naar het buitenland

van groot belang is voor de deviezenpositie van ons land — op het gewenste peil te
houden, wordt allerwegen geijverd voor verbetering van de stalling en de verzorging
van zeug en biggen.

De „zeugenkooi" is een vrij algemeen gebruikt hulpmiddel geworden, doch een
afdoende, in alle opzichten bevredigende, oplossing heeft men er bij lange na niet mee
bereikt. Het gevaar van doodliggen — het doden van de biggen door het afwisselend
gaan liggen en staan van het zware moederdier — werd er grotendeels door bezworen,
maar daarnaast mag niet uit het oog worden verloren, dat de zeug in een dergelijke
kooi dusdanig in haar bewegingen wordt belemmerd, dat de natuurlijke gesteldheid
van het dier er onder lijdt.

Bovendien kan de kooi maar voor een betrekkelijk gering percentage van de totale
biggensterfte uitkomst bieden. Veelal immers wordt de dood veroorzaakt door ver-
kleuming van de jonge diertjes in een verspreid liggend nest. De enige manier om dit
ernstige euvel te ondervangen, berust op het aanbrengen van plaatselijke verwarming
in het hok.

Vele verwarmingssystemen zijn intussen her en der ontworpen en aan de praktijk
getoetst. De resultaten, die daarbij werden behaald met de in/raroorf-thermostraler
bewezen, dat hiermede de beste oplossing was gevonden om de biggensterfte drastisch
te beteugelen. Deze warmtebron — die bijvoorbeeld bij Philips een belangrijk studie-
object vormde — verwarmt de biggen rechtstreeks door straling, op dezelfde wijze als
de zon dat doet. De omringende lucht wordt er niet noemenswaard door verwarmd
en de biggen voelen zich zeer behaaglijk en nestelen graag onder de koesterende warmte-
stralen.

De infrarood-thermostraler kan op eenvoudige wijze in het hok worden aangebracht;
hoge kosten zijn er niet mee gemoeid. Door de verwarmde plaats zodanig af te schermen
dat wel dc biggen, doch niet de zeug er kan komen, vangt men twee vliegen in één
klap: de biggetjes ontvangen voldoende warmte om voorspoedig te kunnen opgroeien
en zijn tegelijkertijd gevrijwaard tegen doodliggen.

De nieuwe opfokmethode heeft haar deugdelijkheid ten volle bewezen in vele be-
drijven, waar bij wijze van proef met infrarood-thermostralers gewerkt werd. Was het
voorheen zó, vooral in de wintermaanden en bij koud voorjaarsweer, dat per worp
minstens één of twee biggen het slachtoffer van doodliggen of verkleuming werden,
bij de proeven met de infrarood-thermostraler bleven niet alleen alle biggen in leven,
maar ook in hun groei was een aanmerkelijke verbetering te constateren.

Een voordeel is voorts dat het bodemstro door de verwarming droger blijft, hetgeen
een geringere stankvorming in de biggenstal tot gevolg heeft. Wel dient men er rekening
mee te houden, dat de ophanghoogte van de infrarood-thermostraler in geen geval
minder dan vijftig centimeter mag bedragen daar het stro anders aan een te intensieve
straling blootstaat en de biggen, als gevolg van verbroeiïng, last kunnen krijgen van
darmstoringen. Ook is het raadzaam, gehakt stro als bodembedekking te gebruiken,
omdat bij lang stro het gevaar van brand niet denkbeeldig is als de zuigelingen er in
gaan wroeten.

Voor verwarming van een worp van tien tot twaalf biggen zal men doorgaans kunnen
volstaan met één infrarood-thermostraler van 250 W. De straler, die in een porceleinen
lamphouder moet worden aangebracht, dient drie of vier dagen na de geboorte van de
biggen iedere dag een decimeter hoger gehangen te worden. Reeds na zeven of acht
dagen kan hij geheel verwijderd worden, tenzij de weersomstandigheden het nood-
zakelijk maken deze normale bestralingsduur enigermate uit te breiden.

De Nederlandse veestapel vertoont in zijn geheel een behoorlijke vooruitgang. Dit komt
nog sterker uit, wanneer men de verliezen ingevolge de overstroming in acht neemt.
De navolgende cijfers geven voor de voornaamste diergroepen de toeneming ten opzichte
van Mei 1952 aan (tussen haakjes het aantal dieren, dat naar schatting bij de over-
stroming is verloren gegaan):

Bij de varkens valt echter duidelijk enige aarzeling in de mesterij en de fokkerij waar
te nemen, getuige de teruggang van de aantallen mestvarkens en gedekte zeugen.

Nieuw is een tendenz tot herleving van de paardenslapel, die voor het eerst na vele
jaren weer enige uitbreiding te zien geeft. Hetzelfde geldt voor de schapen, welke een
vooruitgang vertonen van 10 %. Bij de kippen moest rekening worden gehouden met
een aanzienlijke uitbreiding van het aantal kuikens, gezien de opheffing der kuiken-
toewijzing. Dat deze stijging bijna 4 millioen zou uitmaken, ligt stellig boven elke
verwachting.

De Raad van de Organisatie voor Europese Economische Samenwerking (O.E.E.C.)
heeft zijn instemming betuigd met een voorstel van het Amerikaanse Bureau voor
Wederzijdse Hulpverlening (M.S.A.) tot instelling van een Europees centrum voor de
uitwisseling van landbouwtechnisch voorlichtingsmateriaal tussen de leden-landen.
In nauw verband hiermede bestaat het voornemen tevens speciale opleidingscursussen
met betrekking tot landbouwkundige onderwerpen te organiseren.

De M.S.A. heeft aangekondigd dat het bereid is de organisatie van deze uitwisseling
mogelijk te maken met behulp van een bedrag, dat maximaal de waarde van 473.000
dollar bedraagt en dat zal worden beschikbaar gesteld uit het onderdeel van de
tegenwaarderekening, dat voor de financiering van dergelijke projecten is bestemd.
Het betrokken bedrag zal dienen voor de uitgaven aan salarissen, bureaukosten en
verdere algemene kosten.

De financiering van het project zal de leden-landen niet tot nieuwe bijdragen aan
de organisatie verplichten. De leden-landen zullen echter wel bereid moeten zijn, de
kosten in eigen land, die uit de activiteit van de organisatie voortvloeien, zelf te dragen.
De organisatie draagt de verantwoordelijkheid voor de uitvoering van de projecten
en voor het verlenen van diensten. Het ligt in de bedoeling, dat de onvoorziene uitgaven
van de organisatie voor rekening zullen komen van het Europese Productiviteits Bureau.

De Raad van de O.E.E.C. heeft erin toegestemd, dat de organisatie de voortzetting
van de genoemde projecten in ernstige overweging zal nemen, als de getroffen voor-
zieningen tot een einde zijn gekomen en deze in de practijk gunstig zijn gebleken.

De nog vrij jonge electronische wetenschap bewijst ook de reeds oude zuivelindustrie
belangrijke diensten door nieuwe vindingen, die van groot practisch belang zijn. De
inzending van Philips op de Zuivelbeurs, die van 19 tot en met 30 Juni te Utrecht
heeft plaatsgevonden, geeft hiervan een karakteristiek beeld.

In de Prins Bernhardhal aan de Croeselaan wordt onder meer een Pasteurregel-
apparaat gecxposccrd. Bij laagpasteurisatie geeft het constant verhitten meer dan eens
aanleiding tot moeilijkheden, welke evenwel met behulp van deze electronische appara-
tuur voorkomen kunnen worden.

Deze regelapparaten — die de temperatuur volkomen automatisch regelen — geven
een nauwkeurige indicatie van de temperatuur en bezitten een grote gevoeligheid,
zodat ook zeer geringe temperatuurafwijkingen met de grootst mogelijke snelheid
gecorrigeerd kunnen worden.

Voor het tellen van producten en het verrichten van andere automatische handelingen
dient het electronisch relais, dat eveneens tentoongesteld wordt. Voorts vragen de
aandacht pH-meters voor het bepalen van dc zuurgraad van vloeistoffen en een meetbrug
om in combinatie met een dompel- of doorstroomcel op eenvoudige wijze het specifieke
gcleidingsvermogen van vloeistoffen te bepalen.

Door hun kiemdodende werking worden de sterilisatielampen meer en meer in de
levensmiddelenindustrie en met name ook in de zuivelindustrie toegepast. Behalve
verschillende typen van deze bacteriedodende lampen worden ook getoond een sterili-
satie-apparaat voor bewaartanks en een vloeistofsterilisator, die beide zijn uitgerust
met sterilisaticlampen.

Aanwijzing van ambtenaren, belast met het opsporen van overtredingen van
voorschriften van de wet bestrijding tuberculose onder het rundvee.

aan te wijzen als ambtenaren, belast met het opsporen van overtredingen van de voor-
schriften, gesteld bij of krachtens de artikelen 4, 5, 8, 9, 10, 12, 13 en 14 van de Wet
bestrijding tuberculose onder het rundvee:

a. de met de uitoefening van de veeartsenij kundige dienst belaste ambtenaren, bedoeld
in artikel 76 van de Veewet;

Secretariaat: Dr W. A. de Haan, Lessinglaan 104, Utrecht. Tel. 03400—11413
Gironummer 511606 ten name van de Maatschappij v. Diergeneeskunde.

Het bureau van het secretariaat zal van 18 Juli tot en met 18 Augustus a.s.
wegens vacantie en het bezoek aan het XVe Internationaal Veeartsenijkundig
Congres te Stockholm van de secretaris niet bereikbaar zijn onder het gewone
telefoonnummer 0 3400-11413.

De administrateur is gedurende deze periode voor waarneming, assistentie
en andere dringende zaken doorlopend telefonisch te bereiken onder
telefoonnummer 0 3400-12835.

De Maatschappij voor Diergeneeskunde zal op het XVe Internationaal Veeartsenij-
kundige Congres te Stockholm worden vertegenwoordigd door voorzitter en secretaris.

Door de Veeartsenijkundige Dienst zijn aan de practiserende dierenartsen reeds
uitvoerige mededelingen gedaan over de proefenting tegen pseudovogelpest met
levende entstoffen, die op aanvraag en onder toezicht van de Inspecteurs van de
Veeartsenijkundige Dienst tot 15 Augustus a.s. kan worden uitgevoerd.

Aanwijzingen over de uitvoering van deze enting behoeven hier niet te worden
herhaald; deze mededeling beperkt zich alleen tot een advies inzake het door de
dierenartsen te berekenen tarief.

Het Hoofdbestuur is van mening, dat een tarief van f 0.06 per dier, ongeacht of voor
de enting het Hitchnervaccin of het Beaudettevaccin wordt toegepast, zowel voor de dieren-
artsen als voor de pluimveehouders redelijk en aanvaardbaar is.

Hierbij wordt er van uitgegaan, dat van de zijde van de pluimveehouders vol-
doende voorbereidingen worden getroffen om de enting zo vlot mogelijk te doen
verlopen.

Dit tarief is o.m. ingesteld op het feit, dat op tal van bedrijven de gehele pluim-
veestapel niet tegelijk kan worden behandeld, maar dat de enting van de jonge

kuikens en de leggende kippen met het Hitchnervaccin na ongeveer 7 dagen wordt
gevolgd door de enting van de overige dieren met Beaudettevaeein.

Het Hoofdbestuur doet een dringend beroep op alle practiserende dierenartsen om boven-
genoemd tarief toe te passen, opdat in het gehele land een regeling ontstaat, die zoveel mogelijk
uniform is.

Het Congres van de British Veterinary Association zal dit jaar in Aberdeen worden
gehouden van 6 tot 12 September.

Het programma kenmerkt zich door een grote verscheidenheid van te behandelen
onderwerpen.

Tijdens het Congres wordt een expositie gehouden van diergeneeskundige instru-
menten, geneesmiddelen etc.

De voordrachten worden afgewisseld door films, demonstraties, excursies, en ver-
schillende feestelijkheden.

Het Hoofdbestuur ontving het verzoek de Maatschappij voor Diergeneeskunde
te doen vertegenwoordigen op het Congres.

Belangstellenden wordt op verzoek een programma toegezonden door het secretariaat
van de Maatschappij voor Diergeneeskunde, Lessinglaan 104, Utrecht,

Op 20 Juli a.s. zal collega B. Bierman te Aerdenhout een zeer bijzonder jubileum
herdenken.

Op die dag zal het namelijk 70 jaar geleden zijn, dat hij zijn dierenarts-
diploma behaalde.

Collega A. A. Overbeek te Rotterdam, die op 27 Juli zijn 60-jarig dierenartsjubileum
hoopt te herdenken, zal die dag uitstedig zijn.

Deze vergadering draagt een bijzonder karakter, daar de meeste leden van hun
dames zijn vergezeld.

Aanwezig zijn 71 dames en heren, w.o. als gasten de wn. Veterinair Hoofdinspecteur
van de Volksgezondheid Dr J. M. van Vloten met Mevrouw van Vloten, de Directeur
van het Staatsveeartsenijkundig Onderzoekingsinstituut Dr H. S. Frenkel en Mevrouw
ï\'renkel, de Veterinair Inspecteurs van de Volksgezondheid K. Hofstra en A. J.
van Amerongen benevens Mevrouw van Amerongen.

Te 10.45 opent de Voorzitter, Dr D. M. Hoogland, de vergadering met een op-
gewekt woord van welkom, met name aan de dames en de gasten in ons midden. Spreker
is dankbaar, dat de dames ons hebben willen vergezellen en hij zou het zeer op prijs
stellen indien zij de vergadering en de daaraan verbonden filmvoorstelling zouden
willen bijwonen, hoewel dit natuurlijk geen verplichting is. Alle dames geven aan dit
verzoek gehoor.

De notulen van de vorige vergadering worden onveranderd goedgekeurd en de
ingekomen stukken passeren de revue. Als nieuw lid wordt aangenomen collega
C. Langhout te Eist (Gld.).

van materiaal, afkomstig van slachtdieren, welk materiaal is bestemd voor het bereiden
van pharmaccutische producten. Het ligt in de bedoeling op de e.k. vergadering van
de Groep hierover van gedachten te wisselen. Daarna krijgt Dr Frenkel het woord
voor het houden van zijn voordracht over de bereiding van mond- en klauwzeervaccin,
welke voordracht wordt gevolgd door een film over hetzelfde onderwerp. Dr Frenkel
stond voor de moeilijke opgave om een wetenschappelijk betoog te houden voor een
gezelschap, dat voor eeri groot gedeelte uit niet-deskundigen bestond, doch zij die
Dr Frenkel kennen, weten wel, dat zulks bij hem in goede handen is. In brede trekken
werd de historie van het onderzoek van mond- en klauwzeer-smetstof behandeld. Na
tal van mislukkingen en vergissingen is men eindelijk zo ver gekomen, dat men het
virus kan kweken in vrijwel ongelimiteerde hoeveelheden en het kostte toen niet al te
veel moeite om hieruit het vaccin te bereiden. Twee belangrijke ontdekkingen maakten
zulks mogelijk, n.1.: ie. de vondst om dierlijk weefsel te kweken buiten het lichaam
(ontdekt door Carrel en verder uitgewerkt) en 2e. de ontdekking van de antibiotica.
Het terrein kon nu stap voor stap worden veroverd.

Spreker vertelde op boeiende en soms kostelijk-humoristische wijze de moeilijkheden
die moesten worden overwonnen, alvorens men erin slaagde de massale bereiding
van het vaccin ter hand te nemen. De film sloot prachtig bij de voordracht aan en een
geestdriftig applaus was het beste bewijs, dat Dr Frenkel aller aandacht had weten
te boeien. Na een hartelijk dankwoord aan Dr Frenkel sloot de Voorzitter om 12.45
de vergadering.

Hierna begaf het gezelschap zich aan tafel voor de lunch. De stemming was prima
en na het uitwisselen van enige wederzijdse vriendelijkheden werd de lunch om 14.45
beëindigd.

Inmiddels stond een tweetal autobussen gereed om ons naar het natuurseservaat
,,de Hoge Veluwe" te brengen. De Directeur hiervan was zo vriendelijk ons een geleider
ter beschikking te stellen, die ons alle bezienswaardigheden van dit prachtig reservaat
liet zien. Hierna werd in een allcrgcnoegelijkst samenzijn de thee gebruikt, waarna
met de bussen een rondrit werd gemaakt over de Hoge Veluwe en via Schaarsbcrgcn
en de Woeste Hoeve naar Apeldoorn werd teruggereden. Ik moge dit verslag besluiten
met het woord van de Voorzitter: „Het was een prachtdag en de organisatie klopte".

Het Hoofdbestuur heeft collega P. J. Bertels, Kerkstraat 56, Zevenaar aangenomen
als lid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Door het Hoofdbestuur worden de volgende collegae voorgedragen voor het lidmaat-
schap van de Maatschappij voor Diergeneeskunde:

Door het Hoofdbestuur is de diergeneeskundige candidaat J. W. Zantinga aan-
genomen als candidaatlid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Streefkerk, D. B., 1953, Naarden, Turfpoortstraat 12, tel. K 2959—4739; wnd. D.

Wind, Mej. A. P., van Leeuwarden naar Boston 15, Mass. (U.S.A.), 180 Longwood
Aveneue, Angell Memorial Animal Hospital. (van 113 naar 116)

Werden in het begin na hun ontdekking de pleuropneumonie-achtige
lichaampjes (p.p.1.), o.a. door hun kleinheid en aanvankelijk moeilijke
kweekbaarheid, gerekend tot de virussen, thans worden zij meer en meer
beschouwd als een groep van microörganismen met meer bacteriële eigen-
schappen.

Toch zijn er duidelijke verschillen met bacteriën aan te wijzen. Zo
groeien ze o.a. in de voor hen geschikte (celvrije) voedingsbodems in de
vorm van polymorphe structuren, zoals ringetjes, draadjes en grotere
protoplasmatische massa\'s, maar vooral ook als elementair-lichaampjes
ter grootte van 125-250 m fM, welke laatste bacteriefilters passeren. Op
vaste voedingsbodems groeien ze bovendien in de vorm van karakteristieke
kolonies die uitmunten door hun kleinheid (10—600/x) en een centraal
donkerder gekleurd deel.

De vormen der p.p.1. wisselen overigens zeer met de gebruikte methode
van onderzoek en het medium, waarop is gekweekt. In de sedimenten van
gecentrifugeerde vloeibare cultures zijn ze met de Gram-kleuring vrijwel
niet aan te tonen. Wel gelukt dit door kleuring volgens Gif.msa of met
behulp van het donkerveld. De kolonies op vaste bodems worden bij voor-
keur bij loupe-vergroting onder de microscoop bekeken, bij schuin door-
vallend licht. Een geschikte methode om de verschillende structuren dei-
kolonies nader te onderzoeken is de volgende:

Een stukje agar met de kolonie wordt uit de voedingsbodem gesneden
en geplaatst op een voorwerpglas en daarna bedekt met een dekglaasje,
waarop een alcoholische oplossing van methyleenblauw en azuur is geëva-
poreerd .¹)

Bij de isolatie der p.p.1. uit geïnfecteerd materiaal kan men met voordeel
gebruik maken van verschillende bacteriostatica, die in of op de bodem
worden aangebracht. Zo zijn ze b.v. vrijwel ongevoelig voor penicilline.

Kolonie-ontwikkeling op vaste bodems geschiedt het best, als deze voor
uitdroging worden behoed, b.v. door de petrischaal af te sluiten. Men
onderzoekt de platen bij voorkeur na 2- 7 dagen bebroeden. Afzonderlijke
kleine kolonies worden dan zichtbaar met een min of meer groot tepel-
achtig centrum of een vacuolair maaswerk op het oppervlak. De kolonies
worden overgeënt door een stukje agar met kolonies uit te snijden en dit
over een andere plaat uit te strijken.

Groei in vloeibare of half-vloeibare milieu\'s wordt na een paar dagen
duidelijk in de vorm van granula, vlokjes of diffuse lichte troebeling.
Deze troebeling kan zo gering zijn, dat haar aanwezigheid alleen duidelijk

1 2,5 g methyleenblauw, 1,25 g azuur II; 10 g maltose; 0,25 g Na..CO_a ad 100 g
gedest. water.

wordt door vergelijking met een ongeënte buis. Z.g. blinde passages kunnen
nodig zijn, voordat duidelijk zichtbare groei wordt verkregen.

Een overentbare troebeling bij afwezigheid van zichtbare microörga-
nismen in volgens Gram gekleurde preparaten kan worden aangetoond
te worden veroorzaakt door p.p.1. door:

a. ontwikkeling van de typische kleine kolonies als de vloeibare culturen
worden uitgezaaid op een geschikte vaste bodem;

b. door het aantonen van de karakteristieke polymorphe structuren door
Giemsa-kleuring.

De p.p.1. kunnen worden onderverdeeld in twee subgroepen: in de ene
komen saprophytisch levende voor, in de andere pathogene soorten. De
eersten eisen voor hun groei in kunstmatige voedingsbodems in het algemeen
geen serum, de pathogene daarentegen wel.

Het is gebleken, dat vele bacteriesoorten, wanneer ze gekweekt worden
onder voor hen ongunstige omstandigheden, in staat zijn kolonies te
vormen, die veel overeenkomst vertonen met die der p.p.1.

Deze varianten (L-phase) zijn echter over het algemeen ruwer van
oppervlak en hebben een donkerder uiterlijk en vertonen voorts vaak de
neiging na cultivering onder gunstiger omstandigheden weer in de bac-
teriële vorm over te gaan.

Hoewel de p.p.1. eens uit de L-phase der bacteriën zouden kunnen zijn
ontstaan, is het wel duidelijk dat ze nu als zelfstandige elementen in de
natuur voorkomen en ziekte kunnen verwekken.

De eerst bekende pathogene vertegenwoordiger is de verwekker van de
longziekte (pleuropneumonia contagiosa bovum), een ziekte die ook
in West-Europa in het midden van de vorige eeuw tot grote verliezen
bij het rundvee aanleiding gaf. Geruime tijd daarna bleek, dat de agalactia
contagiosa, een ziekte, die bij schapen en geiten in het Middellandse
Zeegebied voorkomt en verloopt onder verschijnselen van mastitis, keratitis
en arthritis, aan een dergelijke verwekker moest worden toegeschreven.
Sindsdien zijn verschillende ziektebeelden bij mens en dier met p.p.1.
in verband gebracht. Zo werden deze o.a. uit longlaesies van ratten en
uit hersenen van muizen, die verschijnselen vertoonden van „rolling
disease", gekweekt. Bijzondere aandacht trok natuurlijk ook het feit, dat
verschillende onderzoekers p.p.1. wisten te kweken bij ziekten van man en
vrouw, b.v. in gevallen van aspecifieke urethritis. Het bleek echter al
spoedig, dat p.p.1., hoewel minder vaak, ook aangetoond konden worden
in de genitaaltractus van normale individuen. De beoordeling van de
aetiologische betekenis der p.p.1. bij ontstekingsprocessen van het uro-
genitaal-apparaat is hierdoor niet eenvoudiger geworden.

Het feit echter dat penicilline, waarvoor de p.p.1. ongevoelig zijn, geen
effect uitoefent op de genezing dezer aandoening, in tegenstelling met
streptomycine, waarvoor de p.p.1. wel gevoelig zijn, zou mede in de rich-
ting kunnen wijzen van de pathogeniteit der p.p.1. in dit ziekteproces.

Edward, Hancock en Hignett (1947) kweekten p.p.1. uit de genitaal-
tractus van koeien, die een cervicitis vertoonden of die behoorden tot
koppels die moeilijk drachtig werden. Ze werden niet geïsoleerd uit niet
gedekte pinken, wel echter uit het sperma van stieren, met welke goede
bevruchtingsresultaten werden verkregen.

Edward constateerde tevens, dat er een onderscheid viel waar te nemen
tussen deze uit de genitaaltractus van runderen geïsoleerde stammen. Hij
onderscheidt de z.g. S- en P-stammen. De S-stammen zijn niet pathogeen.
Ze groeien op vaste media zonder serum en tevens bij kamertemperatuur
(Fig. i). Zowel P- als S-stammen veroorzaken haemolyse, als ze gekweekt
worden in een bodem, waaraan gedefibrineerd bloed is toegevoegd.
P-stammen eisen echter 10—20 % paardeserum in de voedingsbodem en
groeien niet bij 22° G. Ze vormen, als ze dik geënt zijn, na 4—5 dagen
groei een grijs-wit beslag op de bodem, dat met het blote oog duidelijk
te zien is. Als de cultuur onder de microscoop wordt bekeken, kan men
onder de kolonie en enkele mm daarvan verwijderd, vele kleine puntjes
waarnemen, welke doen veronderstellen, dat ze veroorzaakt zijn door een
substantie, die van de koloniën is gediffundeerd (Fig. 2). Edward meent,
dat sommige der P-stammen een goedaardig ontstekingsproces van de
genitaaltractus kunnen verwekken, waardoor ze praedisponeren tot sterili-
teit. Een experimenteel bewijs heeft hij hiervoor echter niet kunnen geven.
Zo gelukte het b.v. niet, met culturen, die in de uterus werden aangebracht,
een pathologische conditie bij pinken op te wekken.

Sinds een jaar hebben wij bij het onderzoek naar de verschillende
oorzaken, die aanleiding kunnen geven tot het optreden van steriliteit, ook
aandacht geschonken aan het voorkomen van p.p.1. bij runderen. Hierbij
werd gebruik gemaakt van thallium-acetaatserumagarbodems met een
concentratie van 2 en 0,5 % agar (2). Tevens bevatten deze bodems een
mtcleïnezuurzout van de thymus (3). Ter onderdrukking van veront-
reinigers dienden, behalve het thallium-acetaat, enkele druppels penicilline
(100—1000 E), die voor de enting op de ene helft van de plaat werden
uitgestreken of in de half-vloeibare bodem werden gedruppeld.

Onderzocht werden vaginaalsecreta en geaborteerde foeti, die door
practici werden toegezonden, terwijl tevens runderen van verschillende
lx-drijven geregeld werden onderzocht. Vrij veel aandacht werd in dit
opzicht besteed aan de bestudering van twee steriliteitsgevallen, waarop
onze aandacht was gevestigd door de Provinciale Gezondheidsdienst voor
Vtie in Friesland (Directeur: P. Sjollema).

1. Op een bedrijf bestaat in het begin van het dekseizoen enige ongerust-
heid over de komende dekresultaten. Drie pinken, die door verschillende
stieren zijn gedekt, zijn teruggekomen. Bovendien witvuilen verscheidene
niet-gedekte pinken. Bij verschillende niet-gedekte pinken en oudere
koeien, waarvan twee het vorige seizoen hebben geaborteerd, wordt
een cultureel onderzoek van het genitaalapparaat ingesteld. Het
onderzoek van de geënte bloedagarplaten brengt geen bijzonderheden
aan het licht. De kweekresultaten van de thallium-acetaat-agarmedia
zijn de volgende: Van 20 onderzochte ongedekte pinken worden p.p.1.
bij 8 aangetroffen; van 10 oudere normale koeien bij 4. Van de twee
koeien, die het vorige dekseizoen hebben geaborteerd, zijn de culturen
van i positief.

Verschillende der gekweekte p.p.1.-stammen vertonen bij nader
onderzoek de eigenschappen der z.g. P-stammen.

het bevruchtingsresultaat over het geheel zeer bevredigend te zijn ge-
weest. Van de 8 positieve pinken zijn er 4 na natuurlijke dekking vlot
drachtig geworden; 1 echter niet. Van de 3 overige is het resultaat der
dekking - wegens verkoop - niet bekend. Van de 4 positieve oudere
runderen zijn er 3 na één dekking drachtig. Van 1 is het resultaat
onbekend. De positieve koe, die het vorige seizoen geaborteerd had,
is eveneens drachtig.

2. Verscheidene koeien, op een bedrijf, die gedekt zijn door een bepaalde
stier, komen op onregelmatige tijden terug. Van 5 gedekte koeien blijken
vier een postitieve schedeslij m-agglutinatie te vertonen tegenover
Vibrio fetus. Enkele gedekte koeien hebben geaborteerd ten gevolge
van een Vibrio-infectie. In aansluting hieraan wordt de stier locaal
behandeld met antibiotica, echter zonder resultaat, want, als daarna
opnieuw pinken worden gedekt, herhaalt zich dezelfde steriliteits-
geschiedenis en vertoont het schedeslijm van 7 onderzochte dieren een
positieve agglutinatie ten opzichte van een Vibrio-antigeen.

De stier wordt gekocht en hem wordt toegestaan, in zijn nieuwe
omgeving opnieuw maagdelijke pinken te dekken.

Deze dekkingen vinden op onregelmatige tijden plaats. Gedurende
het eerste halfjaar worden 18 dekkingen verricht bij 10 pinken. Vijf
pinken worden drachtig: 2 na één, 1 na twee en 2 na drie dekkingen.
De andere vijf zijn niet drachtig: 3 niet na één, 1 niet na twee en 1
niet na drie dekkingen.

Daarna vinden nogmaals 13 dekkingen plaats bij 6 pinken. De eerste
3 dezer laatste dekkingen zijn alle herdekkingen en worden uitgevoerd
op één dag. Eén dezer dekkingen resulteert in drachtigheid, maar geen
van alle volgende dekkingen heeft het gewenste resultaat.

Van al deze dieren worden het bloedserum en schedeslijm regelmatig
onderzocht op de aanwezigheid van Vibrio-agglutininen. Sperma,
praeputiumafschraapsels van de stier en verschillende delen van de
genitaaltractus van de gedekte pinken worden tevens op verschillende
tijdstippen cultureel onderzocht.

Gedurende het gehele verloop van het onderzoek kan Vibrio fetus
niet gekweekt worden uit sperma en praeputium. P.p.1. worden echter
verschillende malen gekweekt.

In aansluiting aan de eerste 18 dekkingen kan ondanks herhaald
onderzoek Vibrio fetus niet in de genitaaltractus der 10 gedekte pinken
worden aangetoond. Drie maanden na dekking vertoont het schede-
slijm van één dezer pinken een zwak positieve schedeslijm-agglutinatie.
P.p.1. worden niet gekweekt uit het schedeslijm der pinken, die na één
dekking drachtig worden. Zij worden echter wel regelmatig gekweekt
uit alle andere gedekte pinken gedurende de gehele observatietijd.
Eén van deze pinken wordt een week na dekking geslacht. Een rijke
cultuur wordt verkregen van het vestibulum, de vagina en de portio
en minder overvloedig worden ze ook uit de uterus verkregen. Geen
positieve agglutinatiereacties worden verkregen met het cervixslijm
en het bloedserum van deze gedekte pinken ten opzichte van enkele
antigenen, die bereid zijn van deze p.p.1.

In aansluiting aan de overige dekkingen, die dus werden verricht
nadat drie herdekkingen op één dag hadden plaats gehad, wordt

Vibrio fetus regelmatig in de vagina aangetoond. In één onderzocht
geval is een overvloedige reincultuur uit de uterus gekweekt. Bovendien
reageert het schedeslijm van deze dieren positief ten opzichte van een
Vibrio-antigeen in al die gevallen, dat de observatietijd dit toelaat.
In het bloedserum wordt geen verhoogd gehalte aan Vibrio-agglu-
tininen aangetroffen. Het trekt de aandacht dat p.p.1. bij twee dezer
pinken niet en bij de overige drie slechts in geringe hoeveelheid aange-
toond kunnen worden.

Alle tijdens dit onderzoek gekweekte p.p.1.-stammen groeiden niet
bij 22° C, konden niet gekweekt worden op bodems zonder serum en
vertoonden op vaste media het karakteristieke beslag, terwijl bij
microscopisch onderzoek de typische puntjes om en nabij de kolonies
zichtbaar waren. Zij moeten dus gerekend worden te behoren tot de
z.g. P-stammen.

Reinculturen van één dezer stammen worden in de vagina van twee
runderen gebracht. In aansluiting hieraan ontwikkelt zich bij één
koe een vaginitis, die na enkele dagen spontaan geneest. P.p.1. worden
echter een week, nadat klinische verschijnselen verdwenen zijn, nog
in de vagina aangetoond.

Voorts wordt sperma van een stier met uitstekende bevruchtings-
resultaten geïnfecteerd met enkele dezer p.p.1.-stammen, die enige
tijd daarvoor zijn geïsoleerd, waarna hiermede 5 pinken gedurende
oestrus worden geïnsemineerd. Uit 4 dezer inseminaties resulteert
drachtigheid. Van één dier, dat na 8 weken weer in oestrus komt, kun-
nen de p.p.1. weer worden teruggekweekt.

vj. P.p.1.-stammen van het P-type, worden voorts meermalen ge-
kweekt uit de vaginaalsecreta van runderen, die ter onderzoek
werden ingezonden.

Bij nader onderzoek van de koppel, waartoe deze runderen be-
hoorden, blijkt dan nog als eens, dat de p.p.1. slechts bij één of enkele
dieren aangetoond kunnen worden, terwijl men toch gaarne, gezien
de steriliteitsgeschiedenis van de gehele koppel, een gemeenschappelijke
steriliteitsoorzaak vastgesteld zou wensen te zien.

4. Uit een groep van 10 normale pinken, die nog niet zijn gedekt,
worden uit de vaginaalsecreta van twee p.p.1. van het P-type ge-
cultiveerd.

Uit het bovenstaande blijkt dus, dat men bij het onderzoek van runderen
met onvoldoende bevruchtingsresultaten, waarbij men aan de rol van een
infectieus agens zou kunnen denken, meermalen p.p.1. in de genitaal-
tractus zal kunnen aantonen.

In het eerstbeschreven geval werden ze in een belangrijk percentage der
gevallen gekweekt uit de vaginaalsecreta van witvuilende, nog niet gedekte
pinken.

P-stam. Vergroting 120 X. Karakteristieke veranderingen
in de bodem zijn duidelijk zichtbaar.

jaar in jaar uit wordt gehoord. Over het algemeen schenkt men er niet
veel aandacht aan, omdat de bevruchtingsresultaten daarna over het
afgemeen nog al meevallen, zoals ook hier. De aetiologie van het verschijnsel
staat echter niet vast.

Omdat ook op een tweede bedrijf met witvuilende pinken bij verscheidene
dezer dieren p.p.1. konden worden geïsoleerd, zou hier aan een aetiolo-
gisch verband gedacht kunnen worden. Op dit laatste bedrijf werd eenter
ook een vrij hevige koperdeficiëntie geconstateerd.

Ook in het tweede beschreven geval is het opgevallen, dat gedurende
de tijd, waarin Vibrio\'s niet en p.p.1. regelmatig konden worden gekweekt,
de dieren enkele dagen na dekking vrij sterk witvuilden.

Hoewel de voorgeschiedenis van de stier in dit geval een V\'ibrio-infectie
mocht doen veronderstellen, waren wij aanvankelijk geneigd aan de p.p.1.
een aetiologische betekenis in de verminderde vruchtbaarheid toe te
kennen, omdat deze alleen niet gekweekt konden worden uit de dieren,
die direct na één dekking drachtig werden.

Door proefdekkingen met sperma, dat geïnfecteerd was met de ge-
kweekte stammen, kon het experimenteel bewijs hiertoe echter niet ge-
leverd worden. Bovendien kwam na een meer intensief gebruik van de
stier het bestaan van een Vibrio-infectie tevens duidelijk naar voren.

Bij negatief verlopende proefdekkingen, waarbij gewerkt wordt met ge-
infecteerd sperma, komt echter altijd de vraag naar voren, of de microör-
ganismen waarmede men heeft geïnfecteerd, wel dezelfde eigenschappen
hebben als die, welke uit het dier werden geïsoleerd. Verlies van pathogeni-
teit is door het kweken op kunstmatige media immers mogelijk. Edward
zag o.a., dat de groei van P-stammen bij isolatie sterk afhankelijk is van
een groeifactor, die in mucine voorkomt, maar dat deze stammen na enkele
overentingen hieraan geen behoefte meer hebben.

Het is dus wel zeer waarschijnlijk dat de P-stammen, welke in het
bovenstaande voor infectieproeven werden gebruikt, andere eigenschappen
hebben gehad dan toen zij oorspronkelijk werden geïsoleerd.

Kan clan dus op grond van de verrichte waarnemingen niet met zeker-
heid geconcludeerd worden, dat p.p.1. in bepaalde gevallen een oorzaak
van steriliteit bij runderen vormen, toch moet worden vastgesteld dat hun
veelvuldigheid van voorkomen in gevallen, waarbij de genitaaltractus
afwijkingen vertoont of er verminderde vruchtbaarheid bestaat, treffend
is, zodat een nader onderzoek omtrent hun betekenis de aandacht ver-
dient.

Anderzijds is het wel duidelijk, dat er onder de verschillende p.p.1.-
stammen, die uit de genitaaltractus van runderen kunnen worden ge-
kweekt, verscheidene zijn, aan welke geen pathogene betekenis kan
worden toegekend.

Verschillende in de genitaaltractus van runderen voorkomende p.p.1.-
stammen kan geen pathogene betekenis worden toegekend.

De aandacht wordt er echter op gevestigd, dat sommige dezer microörga-
nismen een nader onderzoek verdienen met betrekking tot de schade,
clie zij zouden kunnen veroorzaken, omdat zij in bepaalde gevallen van
steriliteit, of in gevallen, waarbij afwijkingen aan de genitaaltractus worden
geconstateerd, in grote hoeveelheid aanwezig blijken te zijn.

No pathogenic significance can be attached to several of the p.p.l. strains which
occur in the genital tract of cows.

However attention is drawn to the fact that several of these micro-organisms deserve
further examination with regard to the damage which they might cause, as they appeared
to be present in large quantities in certain cases of sterility, or in cases in which deviations
of the genital tract were determined.

On ne saurait attribuer d\'importance pathogène à diverses sortes de p.p.l. trouvées
dans le tractus génital des bovins.

L\'auteur souligne cependant que certains parmi ces micro-organismes méritent une
étude plus approfondie en ce qui concerne le dommage qu\'ils peuvent causer, vu qu\'ils
ont été constatés dans certains cas de stérilité ou dans des cas d\'anomalies du tractus
génital et cela en grand nombre.

Verschiedenen, im Genitaltraktus von Rindern vorkommenden p.p.l. Stämmen
kann keinerlei pathogene Bedeutung zugemessen werden.

Die Aufmerksamkeit wird jedoch darauf gelenkt, dass mit Bezug auf den Schaden,
den dieselben anrichten können, einige dieser Mikro-organismcn einer gründlicheren
Untersuchung bedürften, da sie bei bestimmten Stcrilitätsfällcn oder in Fällen, bei
denen Abweichungen am Genitaltraktus festgestellt wurden, in grossen Mengen vor-
handen zu sein scheinen.

1. A. Sabin. The pleuropneumonia group. Bacterial and mycotic infections of man.
René J. Dubos, 1948.

2. D. G. Edward. A selective medium for pleuropneumonia-likc organisms.
J. gen. Microb. 1, 238, 1947.

Daar mij gebleken is, dat het op prijs zal worden gesteld, wanneer aan
het probleem van de pleuropneumonieachtige bacterievormen in dit
tijdschrift aandacht wordt besteed, heb ik gemeend, met een globaal
overzicht over dit onderwerp de lezers wellicht van dienst te kunnen zijn.

Onder de pleuropneumonie-groep vat men een aantal micro-organismen
samen, die nog geen vaste plaats gekregen hebben in het classificatie-
systeem van de micro-organismen.

Zij worden gekarakteriseerd door een uitgesproken pleomorphie: men
vindt elementair-lichaampjes, die met de sterkste vergroting microscopisch
nog juist zichtbaar zijn (200—250 m /x), daarnaast reuzenvormen (z.g.
large bodies of corps globuleux) van 15—20 /x, welke microscopisch ge-
makkelijk waarneembaar zijn; voorts allerlei tussenvormen, ringen,
draden die vaak vertakt zijn en soms stervormige figuren vormen. Uit
filtratie-proeven door geijkte gradocolmembranen blijkt, dat er ook veel
kleinere submicroscopische granules van 125—175 m /x voorkomen, die
in staat zijn weer uit te groeien tot koloniën. Met de normale bacteriolo-
gische kleurstoffen en fixeertechniek lukt het meestal niet, deze micro-
organismen zichtbaar te maken. Met Giemsa kunnen ze wel gekleurd worden.
De pathogene vertegenwoordigers groeien alleen in eiwitrijke bodems b.v.
serumagar. Hierop vormen ze meestal zeer kleine koloniën van 20—500 /x
diameter. In vloeibare bodems ziet men na de groei vaak slechts een uiterst
geringe opalescentie.

De bekendste vertegenwoordiger van deze groep micro-organismen is
de verwekker van de longziekte bij het rund. Aan deze ziekte, de pleuropneu-
monia bovum contagiosa, ontleent de groep haar naam. De longziekte
van het rund is zeker reeds 200 jaar bekend. In de vorige eeuw heerste
deze ziekte nog in Nederland; tegenwoordig komt ze, behalve in Noord-
Amerika, West-Europa en India, overal ter wereld voor.

De natuurlijke infectie verloopt in 30-—50 % van de gevallen dodelijk.
De dieren, die herstellen, houden vaak chronische longafwijkingen over,
die aanleiding geven tot ademhalingsstoornissen, hoesten en vermageren.
Dit beeld lijkt op rundertuberculose. De ziekte is zeer besmettelijk.

Het is merkwaardig, dat de ook vaak dodelijk verlopende ziekte, die door
een experimentele besmetting wordt opgewekt, meestal zonder de typische
longverschijnselen verloopt. De verwekker blijkt dan speciale affiniteit
voor de gewrichten te hebben. Het zou van belang zijn te onderzoeken
of bij de natuurlijke infectie een tussengastheer een rol speelt.

In 1898 gelukte het Nocard en Roux (Ann. Inst. Pasteur, 12,240(1898))
de verwekker van de longziekte in serumbouillon te kweken en met de
cultuur de ziekte bij runderen op te wekken. Het was toen nog niet mogelijk
de verwekker microscopisch aan te tonen.

In igoo kweekte Dujardin-Beaumetz dit micro-organisme het eerst
op een vaste bodem. Ook toonde deze onderzoeker aan, dat de pleuropneu-
monie-verwekker bacteriefilters kon passeren.

medewerkers verricht (Anti. Inst. Pasteur 24, 161, 168, (igio)). Hierbij
kwam direct de uitgesproken pleomorphie aan het licht. In de volgende
jaren is op het gebied van de bestudering der morphologie van deze
micro-organismen veel werk verricht. De resultaten van verschillende
onderzoekers waren niet altijd gelijkluidend. Waarschijnlijk zijn ook wel
eens kunstproducten beschreven, hetgeen ons niet behoeft te verbazen,
gezien de grote technische moeilijkheden die overwonnen moesten worden
bij het morphologisch onderzoek van dit tere micro-organisme. Een be-
langrijke vooruitgang in de techniek voor dit onderzoek is het gebruik
van de phasecontrast- en de electronen-microscoop.

De volgende belangrijke vertegenwoordiger van de pleuropneumonie-
groep is de verwekker van de agalactia van het schaap, een ziekte die in de
berglanden om de Middellandse Zee voorkomt. Men vindt hierbij uier-
ontsteking bij melkgevende schapen en geiten, oogontsteking en poly-
arthritis. De verwekker is het eerst door Bridré en Donatien (C.R. 177,
841, (1923) ) gekweekt en herkend als een micro-organisme, dat met de
pleuropneumonie-verwekker overeenkwam.

In 1934 beschreef Shoetensack (Kitasato, Arch. Exp. Med. 11, 277,
(1934) ) een pleuropneumonieachtig micro-organisme, dat hij uit organen
en neussecretum van honden met hondenziekte kon isoleren. Uit gezonde
honden kon hij dit micro-organisme niet kweken. Het is niet met zekerheid
bekend, of dit micro-organisme iets met de aetiologie van de hondenziekte
te maken heeft.

Lange tijd heeft men de vertegenwoordigers van de pleuropneumonie-
groep tot de virussen gerekend. (Ofschoon dit dan een virus zou zijn, dat
zich zonder levende cellen kan vermenigvuldigen). In het Handbuch
der Viruskrankheiten van Gii.demf.ister, Haagen en Waldmann (1939)
worden dan ook tevens de door pleuropneumonie-lichaampjes veroor-
zaakte ziekten behandeld.

Naar aanleiding van onderzoekingen van Klieneberger-Nouel,
Dienes en anderen is men later tot de opvatting gekomen, dat deze micro-
organismen verschijningsvormen van bacteriën zijn. Vele vroegere onder-
zoekers hadden in bacterie-praeparaten af en toe afwijkende vormen
opgemerkt, die op pleuropneumonie-lichaampjes leken. Het eerste syste-
matische onderzoek, dat geheel gericht was op het zoeken naar sapro-
phytische pleuropneumonie-lichaampjes, is door Ki.ieneberger verricht
(J. Path. and Bact. 40, 93, (1935) ). Met behulp van de voor pleuropneu-
monie-lichaampjes gebruikelijke techniek onderzocht zij culturen van
Streptobacillus moniliformis en van een fijne streptococcus, geïsoleerd uit de
nasopharynx van een gezonde cavia.

Streptobacillus moniliformis is een Gram-negatieve pleomorphe bacterie,
die normaal in de nasopharynx van ratten voorkomt. Het is één van de
verwekkers van rattenbeetkoorts bij de mens. De verschijnselen van deze
ziekte doen denken aan rheumatische koortsen met polyarthritis. Voor
de muis is deze kiem ook pathogeen met een affiniteit voor gewrichten en
hartspier.

Klieneberger vond, dat haar culturen naast bacteriën micro-orga-
nismen bevatten, die zij resp. Lj en L, noemde (naar het Lister Instituut)
en die morphologisch en cultureel met pleuropneumonie-lichaampjes
overeenkwamen.

kwam in alle culturen van Streptobacillus moniliformis voor. Het was
mogelijk Lj in reincultuur te brengen en in passages door te kweken.

De oorspronkelijke gedachte van Ki.ieneberger was, dat men hier
te maken had met een pleuropneumonieachtig micro-organisme, dat
in symbiose met de bacterie leeft.

Na deze ontdekking nam de belangstelling voor dit soort micro-organis-
men sterk toe. Door Klieneberger zelf en andere onderzoekers werden
nog verschillende andere vertegenwoordigers van de pleuropneumonie-
groep. geïsoleerd uit materiaal van verschillende dieren, zowel uit zieke
als gezonde dieren: muizen, ratten, caviae. Ook bij de mens zijn ze gevon-
den, en wel in het urogenitaal apparaat. In geen van deze gevallen is met
zekerheid vastgesteld, of deze micro-organismen aetiologisch in verbard
staan met de ziekteprocessen, waaruit ze geïsoleerd zijn. Wel kunnen zij
bij injectie ziekte opwekken, vaak polyarthritis; ook hier valt de grote
; ffiniteit tot de gewrichten op. Dit is ook de reden, dat men uitvoerig
gezocht heeft naar pleuropneumonieachtige micro-organismen bij mensen
met gewrichtsrheumatiek. Dit werk heeft echter geen resultaat opgeleverd.
Soortgelijke micro-organismen zijn ook uit het geslachtsapparaat van
steriele runderen geïsoleerd. Het is niet zeker of deze micro-organismen
aetiologisch met de steriliteit in verband staan.

Laidlaw en Et.ford (Proc. Roy. Soc. London B 120, 292 (1936) )
hebben uit Altraten van rioolwater saprophytische pleuropneumonie-
organismen kunnen kweken. Deze micro-organismen zijn voor dieren niet
pathogeen.

De ontdekking van L_x en L₂ door Ki.ieneberger werd later gevolgd
door de vondst van Dienes, dat in culturen van verschillende andere
bacteriën soortgelijke micro-organismen aangetoond kunnen worden
(Proc. Soc. Exp. Biol. Med. 42, 636 (1939) ) o.a. in E. coli, H. influenzae,
II. para influenzae. Het gelukte in deze gevallen niet om de L-vormen in
reincultuur te brengen.

Later vond men, dat L-vormen weinig gevoelig zijn voor penicilline,
zodat men hiermee een eenvoudig hulpmiddel had om L-vormen te isoleren.

Voor het isoleren van L-vormen kan men het beste uitgaan van mate-
riaal, dat rechtstreeks van een dier geïsoleerd wordt. Men smeert dit
direct over het oppervlak van een geschikte vaste bodem (vleesbouillon
^met \' >5 % ^ag^ar> waaraan serum, plasma of ascitesvloeistof wordt toege-
voegd, in een concentratie van 10—40 % afhankelijk van het micro-
organisme; vlak voor het stollen wordt aan deze bodem 10—10.000
eenheden penicilline per cc toegevoegd). Het is van belang, deze platen
in een vochtig milieu te bebroeden.

Voor het overenten snijdt men een stukje agar met een kolonie uit en
wrijft dit over een nieuwe plaat, of brengt het in zijn geheel in een buis
met serumbouillon.

Voor het maken van een gekleurd praeparaat gaat men als volgt te
werk: Van het agaroppervlak wordt een dun laagje, dat koloniën bevat,
afgesneden en op een voorwerpglas geplaatst. Hiertegenaan drukt men een
dekglaasje waarop de kleurstof te voren is opgedroogd.

Bij deze onderzoekingen bleek, dat de L-vormen vaak weer gemakkelijk
in bacteriën overgaan. Reinculturen van Lj gaan b.v. bij overenten in een
vloeibaar milieu weer gedeeltelijk over in Streptobacillus moniliformis. Zo
kwam Dienes tot het inzicht, dat men niet te maken had met autonome
micro-organismen, maar dat L-vormen een phase van een levenscyclus
van bacteriën vormen.

Bacteriën kunnen onder invloed van minder gunstige uitwendige
omstandigheden b.v. de aanwezigheid van bactericiede stoffen, bestraling
met ultraviolet licht, eigen reactieproducten, enz. overgaan in reuzen-
vormen (large bodies). Deze vallen uiteen in de elementairlichaampjes
en andere vormen. Waarschijnlijk ontstaan als tussenvorm de draad-
vormige elementen, die, door insnoering, in elementairlichaampjes uit-
eenvallen. Een elementair-lichaampje kan zich ontwikkelen tot een kolonie
van grotere en kleinere vormen. Hieruit kunnen weer via large bodies
bacteriën ontstaan. De large bodies worden vaak beschouwd als het
product van een sexuele versmelting van 2 of meer micro-organismen.
De meeste onderzoekers vatten de pleuropneumonie-achtige micro-orga-
nismen op als verschijningsvormen van bacteriën, die meer of minder
stabiel zijn.

Lj is zeer stabiel, maar wij kennen de bacterie waaruit dit micro-orga-
nisme ontstaan is. Bij de verwekker van de longziekte en de agalactia kennen
wij de bacterie nog niet. Hiertegenover staat de opvatting van Freund,
(Acta Path. et Mier. Scand. 31, 508 (1952) ), die op grond van zijn onder-
zoekingen tot de conclusie komt, dat de verwekker van de longziekte
morphologisch geheel afwijkt van dc L-vormen van bacteriën. Bij de ver-
wekker van de longziekte zouden de elementair-lichaampjes uitgroeien
tot vertakte draden, die ingesnoerd worden tot elementair-lichaampjes.
Onder ongunstige omstandigheden ontstaan de reuzenvormen; dit zijn
slechts involutievormen, zonder betekenis voor een ontwikkelingscyclus.
L-vormen zouden geen vertakte draden vertonen en Freund is dan ook
van mening, dat de verwekker van de longziekte meer verwant is aan de
actinomyceten.

De L-vormen van pathogene bacteriën schijnen in het algemeen niet
pathogeen te zijn. Mink (C.R. Acad. Sci. 231, 386 (1950)), isoleerde uit
een voor muizen zeer virulente Vibrio cholerae-siam L- vormen, die in het
geheel geen pathogeniteit voor muizen hadden.

Vele problemen in verband met de pleuropneumonieachtige micro-
organismen zijn nog niet opgelost. Nog niets is b.v. bekend over de rol,
die de L-vormen bij bacteriële infectieziekten spelen. Deze jonge tak van
de bacteriologische wetenschap heeft echter de volle belangstelling van
vele onderzoekers, zodat wij kunnen verwachten, dat onze kennis op dit
gebied in de naaste toekomst nog belangrijk vooruit zal gaan.

Een overzicht wordt gegeven van de nieuwere inzichten omtrent het
verband dat bestaat tussen de micro-organismen en de L-vormen van
bacteriën.

A survey is given of the latest views about the relation between the micro-
organisms and the L-forms of bacteria.

Aperçu des connaissances plus récentes concernant le rapport entre les micro-orga-
nismes du groupe pleuromonie et les formes L. des bactéries.

Es wird eine Übersicht von den neueren Einsichten hinsichtlich des Verbands gegeben,
der zwischen den Mikroorganismen und den L.formen von Bakterien besteht.

(Uit het Centrum Paarden Belangen).
Mede namens de werkgroep „Gezondheidszorg Voeding en Verpleging".

Alhoewel er een zeer groot aantal soorten wormen voorkomen bij het
paard, kunnen we vaststellen dat het voor de praktijk voldoende is om
rekening te houden met ascariden en strongyliden.

Onder de laatste nemen de trichonema-soorten „kleine strongyliden"
een speciale plaats in door hun grotere pathogeniteit. Dit komt doordat
bij deze de ontwikkeling, zowel als de aanwezigheid in het darmkanaal,
met meer destructie en bloedverlies gepaard gaat dan bij de andere soorten.

Ascariden en Strongyliden zijn de oorzaak van grote schade bij de gehele
paardenstapel en bij de jonge paarden in het bijzonder. Ook de indirecte
schade is van groot belang. De constitutie van vele dieren wordt in de
jeugd ondermijnd. Gevallen van koliek, ook op oudere leeftijd, kunnen
worden veroorzaakt door worminfecties.

Plaatselijke omstandigheden oefenen een belangrijke invloed uit op
de intensiteit, waarmee de infectie optreedt. Het bodemtype, de weide-ver-
zorging, de dichtheid waarmede de weide met paarden bezet is, spelen
een belangrijke rol. De voeding is in het algemeen een factor van belang.
In het geval dat de voeding slecht is, werkt dit als een praedisponerend
moment; indien de voeding goed is, verhoogt deze de weerstand van het
dier.

We kunnen constateren dat er geen ziekten onder het paard zo algemeen
verbreid zijn als deze wormziekten.

Hier ligt een belangrijke taak voor de dierenarts om de fokkers te hulp
te komen met advies en een vrijwel afdoende behandeling.

De behandeling bestaat uit een preventief en een curatief gedeelte. De
klemtoon dient steeds op de preventieve behandeling gelegd te worden.

De motieven hiervoor zijn wel duidelijk. Het verdrijven van wormen
gelukt immers alleen bij die exemplaren, welke zich na hun omzwervings-
tocht door het lichaam in de darmtractus hebben gevestigd. Darmbe-
schadiging, wormaneurysma, nier- en leveraandoeningen of anaemie kunnen
dan reeds zijn ontstaan.

Het is beslist onjuist als er gewacht wordt tot een behandeling nood-
zakelijk lijkt. Er treedt dan, ongeacht de meest juiste behandeling, soms
toch nog een verslechtering van de toestand op doordat er grote aan-
tallen larven in het migratie-stadium verkeren en zich door geen therapie
laten tegenhouden.

Ook wordt gedurende het weideseizoen de infectie door reïnfecties
zodanig verhoogd, dat zonder tijdige maatregelen de dichtheid van in-
fectieuze larven op het bedrijf een steeds groter gevaar voor de paarden-
stapel oplevert.

De preventieve behandeling dient een zo goed mogelijk gebruik te maken
van de natuurlijke en biologische omstandigheden om de infecties te
beperken:

1. Gedurende de wintermaanden ligt de temperatuur dikwijls zo laag
dat de gedeponeerde wormeieren zich niet of niet volledig tot het
infectieuze stadium ontwikkelen.

2. Op lange termijn sterven massa\'s wormlarven, welke door wisselingen
van temperatuur en vochtigheid in hun activiteit uitgeput raken,
aangezien de pathogene larven het vermogen tot voedselopname missen.
In rust echter onder droge en gelijkmatige omstandigheden kunnen
ze zeer lang leven, (jaren)

3. Direct zonlicht en droogte doden eieren of prae-infectieuze larven.
Indien in de weiden de paardenmest twee keer per week verspreid
wordt dan zal door genoemde inwerking grotendeels de infectie worden
voorkomen. De infectieuze larven, welke zich volledig hebben ont-
wikkeld, zijn resistent, zodat een verzuim niet weer is goed te maken.

4. Vochtige weiden, ruige en ook schaduwrijke gedeelten, vormen gunstige
omstandigheden voor de ontwikkeling van de infectieuze larven.
Een goede ontwatering, weideverzorging en omweiden zal in dit
opzicht gunstig werken.

5. Hoe dichter de bezetting met paarden is, hoe groter de „larvendicht-
heid" in een weide. Hierdoor worden met het gras per dag meer in-
fectieuze larven door de paarden opgenomen. Deze veroorzaken
schade en betekenen tevens een verhoogd gevaar voor de gehele
paardenstapel. Immers hierdoor wordt de infectie op een hoog niveau
in stand gehouden. Het is in dit verband beter, de paarden gedeeltelijk
bij het rundvee te weiden.

6. Een rationele voeding der paarden verhoogt de weerstand tegen
infecties; tevens is deze van belang voor het herstel van aangetaste
dieren.

7. De infectieuze larven zijn zeer resistent tegen desinfectantia. De merrie
dient voor het veulenen in een stal geplaatst te worden, welke na een
gewone reiniging met kokend water is nagespoeld. Uit een algemeen
hygiënisch oogpunt is het nuttig, aan dit water nog een desinfectans
toe te voegen.

8. De merrie dient voor het veulenen een wormkuur te ondergaan; hierdoor zal het
veulen na de geboorte ook aanzienlijk minder bloot staan aan infectie.

g. Steeds dient vóór de weideperiode een wormkuur gegeven te worden
aan alle paarden van het bedrijf; hierdoor wordt de larvendichtheid
op het bedrijf in enkele jaren zeer sterk gedrukt.

io. Spoel wormen komen speciaal bij veulens en jaarlingen in pathologische
hoeveelheden voor. Bovendien wordt de ontwikkelingscyclus vlugger
doorlopen dan bij strongyliden; daarom dienen speenveulens hier
zeer zeker tegen behandeld te worden. Ook de zeer pathogene tricho-
nema-soorten ontwikkelen zich vlugger van larve tot parasiet (6-12
weken) dan de grotere strongyliden (5 maanden of langer).

Samenvattend kunnen we zeggen dat een veulen, dat uiteraard wormvrij
wordt geboren, wormarm kan worden opgefokt door de geboorte te doen
geschieden in een voorbehandelde stal. Eveneens dient de moeder van het
veulen vóór de geboorte een wormkuur te ondergaan en voorts dienen de
omstandigheden van voeding, verpleging en omgeving zo te zijn, dat
wanneer wordt rekening gehouden met bovenstaande punten, het veulen
in een wormvrije, althans wormarme omgeving opgroeit.

De prophylaxe is niet in staat om de infecties geheel te voorkomen.
De weiden bevatten na de winter nog wel een aantal larven; ook het
reinigen der stal slaagt meestal niet voor 100 %. De wormkuur bij de
merrie zal wel meer dan 90 % van de wormen verdrijven, maar enkele
blijven toch achter. Ook verkeren er bij de moeder een aantal larven in
het migratiestadium; deze zijn niet door de therapie te beïnvloeden.

Voorts worden veulens soms opgefokt in weiden, waarin andere paarden
grazen, welke ook (nog) wormen hebben.

In de loop van het jaar treedt er weer een cumulatie op van de infectie
door reïnfecties.

De therapeutische behandeling is dan ook een onmisbare sluitsteen van de
bestrijding.

2. Het middel mag geen schadelijke bijkomstige gevolgen hebben en
er dient een veilige marge te zijn tussen de therapeutische en de
toxische dosis.

4. Het tijdstip van toediening dient zodanig gekozen te worden, dat de
behandeling het meeste effect heeft.

5. We moeten de therapie steeds zien in verband met de andere nood-
zakelijke preventieve maatregelen.

Aan al deze voorwaarden kan worden voldaan ; dit is een omstandigheid
die bijzonder gunstig genoemd mag worden.

Hieronder volgen ter bepaling van de gedachte enkele therapeutica.
A. tegen strongyliden:

1. Tartarus emeticus: Om de 3 a 4 dagen en gedurende 3^4 weken
intraveneus in te spuiten: 0,5 gram Tartarus emeticus in 100 gram
water voor jaarlingen, andere paarden naar verhouding meer.
Resultaten zijn redelijk goed.

2. Hexachlooraethaan: 5 gram 45 gr. ol. therebinthinae intra-
veneus. Matige resultaten en soms onaangename bijwerking.

3. Arsenicum-preapraten: Deze verbindingen hebben geen worm-
dodende doch slechts een roborerende werking.

5. Tetrachloorkoolstof 50—100 gram.
Laatstgenoemde twee met behoorlijke resultaten.

6. Phenothiazine 25 —80 gram met uitstekende resultaten. De werking
van phenothiazine kan nog worden verbeterd door daarna nog
gedurende 10 dagen 10 gram phenothiazine per dag door het
voer te geven.

7. Spécialité\'s van verschillend fabrikaat, waarin deze middelen zijn
verwerkt, blijven buiten bespreking.

Hieruit volgt dat Phenothiazine en Z^wavelkoolstof de voorkeur dienen te
hebben als therapeutica.

De kosten zijn geen bezwaar en de eenvoud van toediening van pheno-
thiazine over het voer is dat evenmin.

Voor Zwavelkoolstof geldt echter de moeilijkheid dat het niet over het
voedsel of door het drinken wordt opgenomen. Dit dient per neussonde
te geschieden of anders in capsules met een z.g. pillenschieter. Ook door
de keuze van een ander middel tegen spoelwormen is dit bezwaar niet te
ondervangen.

1. YVormkuur merrie door behandeling met 40 gram phenothiazine in
de laatste maand van de graviditeit.

2. De merrie een week na de kuur plaatsen in een stal, welke gereinigd is
en welke met kokend water werd nagespoeld.

3. Alle paarden van het bedrijf krijgen vóór dat ze in het voorjaar de
weide ingaan eveneens een kuur met 25—40 gram phenothiazine,
afhankelijk van de grootte.

4- De veulens worden vóór het spenen, op een leeftijd dus van 334 maanden,
behandeld met 25 gram phenothiazine en 8—12 gram zwavelkoolstof.
Deze middelen worden bij voorkeur tezamen toegediend per neussonde
en wel vermengd met ongeveer een halve liter lijnzaad-aftreksel. (Bij
toediening vermengd met water heb ik echter ook geen schadelijke
gevolgen gezien.) ¹)

In geval men geen gebruik van de neussonde maakt, wordt pheno-
thiazine over het voer gegeven en de zwavelkoolstof in capsule met
pillenschieter.

5. Omstreeks December krijgen de veulens en de 18 maanders elk 30 gram
phenothiazine.

Gedurende enige jaren werd een dergelijk schema van behandeling uit-
gevoerd op een aantal grote bedrijven door de Gezondheidsdienst voor
Dieren in Zeeland met zeer goede resultaten.

Op het Equine Research Station in Newmarket (Eng.) is ook vastgesteld,
dat deze behandeling de beste resultaten oplevert.

Attention is drawn to the extensive spreading of worm infections in horses. Especially
Strongylidae and Ascaridae are of importance. The direct and indirect damage which
is caused yearly to the Dutch horse-stock amounts to millions.

For treatment emphasis is laid on prevention. A number of measures are recommended
which aim at utilising as many as possible of the natural and biological circumstances
to limit the infections.

Therapeutic treatment will still remain necessary. Preventive measures are accentuated
because after an important infection it will only be possible to remove the parasites from
the intestinal tract and this does not repair any of the damage already done or hinder
the course of development of the larvae. Many of these will still remain in the stage
of „migration".

It is considered of great improtance for all the horses in a farm to be given a worm-
cure, especially in the spring before the animals go into the meadows. Then nearly all
the larvae have developed in the intestinal tract at the end of their migration into fully
grown worms. They can then be removed with success.

By application of the measures which are described in detail, it is possible to rear
foals „short of worms". Rearing completely free from worms is not possible under the
ordinary circumstances at a farm.

Therefore it is always important to give the foals also a therapeutic treatment which is
aimed at both the Ascaridae and the Strongylidae. Use of carbon disulfide and pheno-
thiazine respectively are advised.

In view of the great damage caused by the worm infections, and the possibilities which
exist for combat, here is still an important task for the veterinary surgeon.

Les infections vermines, on le souligne, sont trés répandues chez les chevaux. Ce sont
les Strongylidae et les Ascaridae qui présentent un intérêt particulier sous ce rapport.
Le prejudice tant direct qu\'indirect qui en résulte chaque année pour le cheptel chevalin
aux Pays-Bas représente des millions de florins.

\') Coll. F. Day, in Newmarket, gaf de geneesmiddelen uitsluitend vermengd met
water.

En ce qui concerne le traitement, on met l\'accent sur la prévention. On recommande
un certain nombre de mesures tendant à utiliser au maximum les conditions naturelles
et biologiques en vue de limiter les infections.

Le traitement thérapeutique restera nécessaire. On insiste sur les mesures préven-
tives, étant donné que, après une injection importante, il ne sera possible de chasser les
parasites du canal intestinal sans que le dommage déjà causé soit réparé et que le déve-
loppement des larves soit freiné. A ce moment, un grand nombre de larves se trouvera
encore au stade de „migration".

On attache une grande importance à ce que tous les chevaux de l\'exploitation soient
soumis à une cure contre les vers, en particulier au printemps et avant que les animaux
soient mis en pâturage. A cette époque, presque toutes les larves, arrivées au bout de
leur migration par le canal intestinal, seront devenues des vers adultes. C\'est alors, en
effet, qu\'il sera possible de les chasser.

En appliquant les mesures proposées, qui sont exposées en détail, on peut arriver à
élever des poulains „pauvres en vers". Dans les conditions habituelles des exploitations,
il n\'est pas possible d\'élever des animaux absolument libres de vers.

Dès lors, il importera toujours d\'appliquer encore aux poulains un traitement théra-
peutique tant contre les Ascaridac que contre les Strongylidae. A ce sujet, on recom-
mande plus particulièrement l\'emploi, respectivement, de sulfure de carbone et de
Phénothiazine.

Vu les graves dégâts causés par les infections vermines ainsi que les possibilités qui
existent pour les combattre, il y a là encore une tâche importante pour le vétérinaire.

Es wird auf die überaus grosse Verbreitung der VVurminfektionen bei Pferden hin-
gewiesen. Hierbei spielen besonders Strongylidae und Ascaridae eine Rolle. Der, hier-
durch dem niederländischen Pfcrdcstapcl zugefügte direkte und indirekte Schaden
läuft jähtrlich in die Millionen.

Um eine Einschränkung der Infektionen zu erreichen, wird eine Anzahl von Mass-
rcgeln empfohlen, die auf eine möglichst gute Ausnutzung der natürlichen und biolo-
gischen Umstände und Gegebenheiten abzielen.

Therapeutische Behandlung wild, trotz allem, noch geboten sein. Es wird mit Nach-
druck auf die Präventivmassregeln gewiesen, weil als Effekt nach einer Infektion, nur
die Vertreibung der Parasiten aus dem Darmkanal zustandekommt, ohne den bereits
angerichteten Schaden wiedei gutzumachen, oder den Entwicklungsgang der Larven
zu hemmen. Eine grosse Anzahl derselben wird sich dann noch im „Migrations-
stadium" befinden.

Es wird deshalb von entsche idender Wichtigkeit sein, dass alle Pferde eines Betriebes
einer Wurmkur unterzogen werden und zwar ganz besonders im Frühjahr, ehe die
Tiere auf die Weide kommen. Dieser Zeitpunkt fällt mit dem Ende der Migration
von Larven in den Darmkanal zusammen, da sich nun fast alle Larven zu vollausge-
wachsenen Würmern entwickelt haben.

Durch die Anwendung der ausführlich beschriebenen Massregeln ist es möglich,
Fohlen „wurmarm" aufzuziehen. Absolut wurmfreie Aufzucht ist unter normalen
Betriebsumständen nicht möglich.

Darum ist est stets von Wichtigkeit, auch die Fohlen einer therapeutischen Behand-
lung zu unterziehen, die sowohl gegen Ascaridae, als auch gegen Strongylidae gerichtet
ist. Insbesondere wird hierbei die Anwendung von Schwefelkohlenstoff und Pheno-
thiazin angeraten.

Angesichts des grossen Schadens, den die Wurminfektionen verursachen, aber auch
angesichts der vorhandenen Möglichkeiten, mit denen eine erfolgreiche Bestreitung
vorgenommen werden kann, liegt hier noch eine wichtige Aufgabe für den Tierarzt
aufgeschlossen.

„Phenothiazine en de toepassing ervan bij de Strongylosis van het paard".
Tijdschr. v. Diergeneeskunde 1945, blz. 23.

„Strongyliden bij het paard en de kleine herkauwers".
Tijdschr. v. Diergeneeskunde 1945, blz. 7.

„Phenothiazine in de veeartsenijkundige praktijk".
Tijdschr. v. Diergeneeskunde 1947, blz. 244.

Dir. Equine Research Station of the Animal Health Trust, Newmarket.
„The general problem of parasitic infectations in horses".
The Vet. Record No. 14, April 1953.

„Onderzoekingen over de eieren van paardenstrongyliden".
Tijdschr. v. Diergeneeskunde 1946, blz. 411.

,,Onderzoekingen over tie ontwikkelingssnelheid van eieren en larven van
paardenstrongyliden".

„Onderzoekingen over vorm en grootte van vrij-levende larven van paarden-
strongyliden".

In deel 60 van dit Tijdschrift (1933) publiceerde ik een artikel met als
titel „Ervaringen bij het onderzoek op Cysticercus Inermis"; ruim 9 jaar
later kwam ik hierop terug (1942) in een artikel: „Hoe staat het met de
bestrijding der Taenia Saginata?" In dit artikel kwam ik tot de conclusie
dat we, over de gehele lijn genomen, moeten spreken van een toenemend
aantal gevallen van Cysticercose.

Dat ik thans, ruim elf jaar later, nog eens terug moet komen op deze
parasiet, houdt verband met een mijns inziens interessant geval van
keuring en herkeuring van een rund, lijdende aan Cysticercose.

Het keuringregulatief schrijft inzake deze keuring o.a. voor: Voorwaar-
delijk goedgekeurd onder voorwaarde van sterilisatie in alle gevallen
waarin een of meer levende parasieten worden gevonden.

Opmerking 2. In elk geval van cysticercose, waarbij sterilisatie als voor-
waarde tot goedkeuring is gesteld, kan het vlees ook worden goedgekeurd
onder voorwaarde dat het:

Kort gezegd moet dit vlees gesteriliseerd worden, tenzij hiervoor in de
plaats treedt het invriezen of inzouten.

Wie heeft hierin nu te beslissen? Naar mijn mening uitsluitend de keurings-
veearts. Ik stel hier deze mijns inziens wat naïeve vraag, omdat ik dezer
dagen nog een deskundige trof die van mening was dat de eigenaar mede
hierin te beslissen had. Al zullen we allen gaarne rekening houden met de
wensen en belangen van de eigenaar, het is uitsluitend de keuringsveearts
die in deze heeft te beslissen.

In de loop der jaren is de praktijk van dit voorschrift geworden, dat men
bijna overal, waar men de beschikking heeft over een vrieshuis, overgaat
tot invriezen. Na 10 dagen komt dit vlees dan uit het vrieshuis en wordt,
voorzien van het goedkeuringsmerk, vrijgegeven. Jarenlang heb ik deze
werkwijze gevolgd, doch meer en meer blijkt, dat dit bevroren vlees hier
in het Zuiden uiterst moeilijk te verkopen is. In het gehele Zuiden, en mis-
schien nog het meest in de mijnstreek, bestaat een uitgesproken tegenzin
tegen bevroren vlees. Zover mij bekend, is er in geheel Heerlen of naaste
omgeving geen enkele slager, die bevroren vlees verkoopt.

Toen enkele jaren geleden in het najaar door het Bedrijfschap een groot
aantal vette weiderunderen uit de markt zijn genomen en ingevroren,
werden deze tegen het voorjaar tegen een zacht prijsje aan de slagers
aangeboden. Toen later de prijs nog meer gereduceerd werd, hebben twee
Heerlense slagers éénmaal een zending laten komen. Hierbij is het gebleven,
want, naar zij mij later mededeelden, was het vlees in hun winkel onverkoop-

baar en hadden zij noodgedwongen een abnormale hoeveelheid worst
moeten maken om het te ruimen.

Vóór 1940 was hier het vee verzekerd in een onderling slagersfonds;
alle vinnige koeien werden toen gesteriliseerd en de schade werd door het
fonds gedragen. Dus ook, toen de Heerlense slagers het zelf konden regelen en
moesten betalen, gaven zij aan steriliseren de voorkeur boven invriezen.

Treft het lot een grossier, dan lukt het hem gewoonlijk nog wel de
achterbouten in de loop van enkele weken te plaatsen; met de voorbouten
gaat het moeilijker en meermalen moeten deze, na herhaaldelijk
gekant en gesnoeid te zijn, ten einde raad over de Vrijbank verkocht
worden.

Veel erger is het wanneer een kleine zelfslachtende slager het ongeluk
treft. Na 10 of 12 dagen wordt het bevroren rund weer bij hem aan huis
bezorgd en hiermede kan hij nu gaan winkelen. l)e meeste slagers willen
of kunnen dit vlees niet in hun winkel verkopen en zijn aangewezen op het
maken van een abnormale hoeveelheid rookvlees en worst. Hun bedrijfs-
kapitaaltje zit dan wel voor een half jaartje opgeborgen.

Voor de keuringsdienst vormt dit bevroren vlees, dat uiterst moeilijk
verkoopbaar is, een bron van voortdurende zorg en een aaneenschakeling
van overtredingen der verordening. Art. 30 van onze verordening op de
keuringsdienst van slachtdieren en vlees luidt nl.:

,,Het is aan vleesverkopers verboden paardenvlees, buitenlands vlees
of bevroren vlees te bewerken, te bewaren, te verkopen of voorhanden
te hebben anders dan in winkels, waarvan op een aan de openbare weg
grenzend venster op ten minste 1,50 Meter en ten hoogste 2 Meter boven
de begane grond een opschrift is en blijft aangebracht, waarop in voor het
publiek duidelijk zichtbare, leesbare en in het oog vallende kapitale druk-
letters van tenminste 10 centimeter, uitsluitend en onderscheidelijk ver-
meld is: „paardenvlees", buitenlands vlees", „bevroren vlees" enz.

Iedere keer dat een slager dus een bout bevroren rundvlees in zijn werk-
plaats of koelcel heeft, is hij in overtreding. Voor grossier en slager betekent
het een niet onbelangrijke telkens terugkerende schadepost die, naar men
mij mededeelde, wisselt van f 50.— tot f 300.—

Blijkens het tarief voor schadeuitkering, behorend bij het verzekerings-
reglement van het C.B.S., wordt de eigenaar van deze koeien f 0.50 per kg
vergoed, al dan niet verhoogd met de transportkosten.

Naar ik verneem kan men hiermede in het Noorden en Westen van het
land, waar een behoorlijke vraag naar en handel in dit vlees is, wel uitkomen.
Bij een gunstige prijsconjunctuur zou men er zelfs goed mede zijn. Zoals
ik hiervoor reeds schilderde, ligt de situatie hier in het Zuiden anders en
reeds jarenlang hield dit probleem mij bezig. Nu het warme jaargetijde
weer nadert en deze week één der zelfslachtende slagers in een buitenge-
meente het lot trof, besloot ik nu maar van het vriezen af te stappen en
de koe te laten steriliseren.

Na gepleegd overleg met de directie en tegen mijn advies vroeg hel
C.B.S. een herkeuring aan. Men zag dit blijkbaar als een precedent en
wilde dadelijk in hoogste instantie uitgemaakt zien, hoe ver in deze de
bevoegdheid van de keuringsveearts gaat.

Misschien niet geheel ten onrechte vreesde men, dat andere Hoofden van
keuringdiensten gedwongen zouden kunnen zijn om dit voorbeeld te
volgen.

Volgens bovengenoemd tarief moet bij steriliseren van het gehele dier
de inkoopprijs worden vergoed; de opbrengst van het gesteriliseerde vlees
is dan voor het C.B.S. Deze beslissing kost het C.B.S. waarschijnlijk meer
dan het gebruikelijke invriezen, waarbij de eigenaar een vergoeding ont-
vangt van f 0.50 per kg, terwijl dan het bevoren vlees zijn eigendom blijft.

Op 4 Juni werd dan deze herkeuring verricht door twee deskundigen,
beiden slachthuisdirecteur van een gemeente buiten Limburg met meer
dan 100.000 inwoners en met een jarenlange ervaring. Deze herkeuring
was wel uitzonderlijk, omdat de koe in kwestie niet meer is gezien; door
alle partijen werd aangenomen dat de vin levend was geweest, doch men
meende hier uitsluitend de toepassing van het keuringregulatief te moeten
toetsen.

Zeer tegen mijn verwachting liepen de meningen nogal uiteen, zodat de
beide herkeuringambtenaren, die ik gemakshalve A. en B. zal noemen,
na ruim 1 % uur praten besloten, ieder een keuringsrapport uit te brengen.
Hieronder laat ik beide herkeuringsrapporten in hun geheel volgen.

Bij deze heb ik de eer U te berichten, dat ik bij de op 4 Juni j.1. op Uw
slachthuis verrichte herkeuring van een rund, hetwelk door U wegens
aanwezigheid van een levende vin in het vlees was goedgekeurd onder
voorwaarde van sterilisatie, Uw keuringsbeslissing volledig heb gehand-
haafd. Gaarne zou ik in dit bijzondere geval ter nadere motivering van
mijn na ernstig en rijp beraad genomen besluit, het volgende te Uwer kennis
willen brengen:

,,De primaire keuringbeslissing bij aanwezigheid van een vin is steri-
liseren. Alternatief wordt nog het invriezen en het zouten toegestaan.
De Keuringsveearts is m.i. degene die beslist of hij één dezer alternatieven
wil toepassen. Hij kan tal van redenen hebben op grond waarvan hij in
een speciaal geval een ander alternatief dan steriliseren niet wil toepassen
en de volgens het Keuringregulatief primair juiste uitspraak doet van
steriliseren, b.v. als er \'s zomers te veel met het vlees moet worden gesleept,
hetgeen b.v. op het platteland het geval kan zijn; dat al bij voorbaat vast
staat dat een slager veel te lang moet verkopen om bevroren vlees kwijt te
raken enz. Er kunnen sterke argumenten zijn, b.v. bij varkens met trichinen,
waar ook de primaire keuringbeslissing is steriliseren, doch het tweede
alternatief is invriezen gedurende 3 weken bij —15⁰ Celsius. Geen enkele
keuringsveearts zou erover denken om een trichineus varken naar een ver
verwijderd vrieshuis te sturen om het aldaar te laten invriezen, want een
normaal vrieshuis op een slachthuis koelt niet zo diep. De risico van het
vervoer van een trichineus varken kan niemand nemen en dus is ook hier
op grond van hygiënische omstandigheden steriliseren dus de juiste
uitspraak, aangewezen. Welke herkeuringsambtenaar zou erover denken
om zulk een juiste keuringsbeslissing te desavoueren omdat er nog een
alternatief invriezen bestaat? De Poolse varkens met cysticercus Cellulosae
die in Oss zijn geslacht zijn naar ik meen ook allen afgekeurd of gesterili-
seerd en niet ingevroren.

Het staat dus onomstotelijk vast, dat een Keuringsveearts volkomen juist
heeft beslist als hij de uitspraak van steriliseren doet bij een rund met
levende vinnen. Juist, ie omdat deze uitspraak geheel juist is volgens het

keuringregulatief en 2e omdat hij een bepaalde reden heeft (welke reden
doet hier niets ter zake) om het vlees te steriliseren. Hoewel ik in N. alle
runderen met levende vinnen laat invriezen, acht ik de eerste beslissing
juist, omdat ik niet herkeur zoals ik zelf de eerste keuring zou hebben
verricht, maar omdat een herkeuringsambtenaar slechts heeft te beoor-
delen of de eerste beslissing juist was. Bovendien is het niet de taak van
een herkeuringsambtenaar om te overwegen of de hygiënische gronden voor
het doen steriliseren van een rund met levende vinnen juist waren of niet.
Op zuiver formele gronden handhaaf ik dus de eerste beslissing van steri-
liseren.

Moet ik als herkeuringsambtenaar een rund met een lichte abnormale
kleur herkeuren, welk rund ik zelf bij de eerste keuring zou hebben goed-
gekeurd, dan ben ik verplicht om een vrijbankuitspraak van de eerste
keuring te handhaven, omdat deze volgens het Keuringsregulatief juist is.
Met het bovenstaande meen ik mijn uitspraak voldoende te hebben ver-
klaard."

Op Donderdag 4 Juni heeft ondergetekende . . . gelijktijdig inct
. . . een herkeuring verricht van een rund op het Gemeente Slachthuis
te Heerlen.

Op grond van het bepaalde in Art. 1 groep 1) paragraaf 1 van de
Beschikking van de Minister van Sociale Zaken van 28 Juni 1939 No 635 E/
doss. 3, ScNo 127, zoals deze is gewijzigd en aangevuld, heeft ondergete-
kende na de herkeuring de keuringsbeslissing genomen:

„Goedgekeurd onder voorwaarde van 10 dagen vriezen bij een tempera-
tuur van minstens —io° Celsius."

Door mij wordt erkend dat de in eerste instantie door de directeur van
het Openbaar Slachthuis te Heerlen genomen keuringsbeslissing „sterili-
seren" niet onjuist geweest is. M.i. is echter de taak van de dierenarts, die
verzocht wordt een herkeuring te verrichten, deze, dat hij, na geinformeerd
te hebben naar eventuele verschijnselen bij levende keuring, opnieuw de
keuring na het slachten verricht en daarna zijn keuringsbeslissing neemt.
Een keuringsbeslissing mag nooit afhankelijk gesteld worden van het feit
of de eigenaar van het dier al of niet door een verzekeringsmaatschappij,
geheel of slechts gedeeltelijk schadeloos gesteld zal worden. Ook mag die
beslissing niet afhankelijk zijn van het feit of de eigenaar van het betreffende
dier een slager is met een grote of kleine omzet. Heeft de slager slechts een
kleine omzet, waardoor het gevaar dreigt dat bevroren vlees niet binnen
een redelijke termijn verkocht is en daardoor in bederf overgaat, dan zal
die mogelijkheid moeten worden geaccepteerd. Door repressief toezicht
kan het betreffende vlees onder controle blijven. Het standpunt, om moge-
lijk toekomstig bederf van, na bevriezen, goedgekeurd vlees te verhinderen
door dat vlees niet in te vriezen doch te steriliseren, lijkt mij niet juist.

Ook gesteriliseerde vlees gaat in bederf over indien de omstandigheden van
tijd en temperatuur ongunstig zijn.

Een hygiënisch motief om dieren met cysticercose niet te vriezen doch
te steriliseren is m.i. in de gegeven omstandigheden niet aanwezig, immers
bij ongunstige omstandigheden zal het vlees, ongeacht of het bevroren is of
gesteriliseerd, in bederf overgaan.

Ik beweer niet dat er geen hygiënische motieven denkbaar zijn die het
raadzaam maken vinnig rundvlees te steriliseren en niet te vriezen. Een
mogelijk toekomstig bederf mag echter in de gegeven omstandigheden
(Openbaar slachthuis in grote stad) geen reden zijn tot sterilisatie over
te gaan.

Het komt mij voor dat dit rapport B met bijgevoegde toelichting nogal
aanvechtbaar is. Hetgeen hierin gezegd wordt over de taak van de met
de herkeuring belaste dierenarts zal ik maar stilzwijgend voorbijgaan.

In mijn gehele betoog is voldoende naar voren gekomen, dat de hygië-
nische motieven voor mij richtinggevend zijn geweest. Collega B motiveert
zijn eigen beslissing in het geheel niet; na enige kritiek op de door mij
genoemde hygiënische motieven komt hij tot zijn beslissing „invriezen".
Ik zal niet ver van de waarheid zijn als ik veronderstel dat uitsluitend
economische motieven hierbij hebben voorgezeten nl. de wens om de
schade voor de eigenaar tot een minimum te beperken. Ik zal de eerste zijn
om dit toe te juichen; mijn verleden als keuringsambtenaar is hiervoor
voldoende waarborg. Maar wanneer we dan de schade, welke door de
keuringsbeslissing aan de eigenaar wordt toegebracht wel in het oog
mogen en moeten houden, dan zie ik niet in, waarom we stilzwijgend
zouden moeten voorbijgaan aan het telkens terugkerende verlies van slager
en grossier.

Door de keuringsbeslissing „invriezen" wordt de schade niet voorkomen,
maar, zoals de omstandigheden hier liggen, verplaatst en wel van de
verzekering naar de verzekerde.

En wanneer er dan toch niet aan te ontkomen is, dat één van de partijen
schade lijdt door mijn keuringsbeslissing, dan ben ik van mening dat de
verzekering hiervoor de aangewezen instantie is. Deze is immers in het
leven geroepen om de schade, door afkeuring of voorwaardelijke goed-
keuring ontstaan, te vergoeden. Zelfs wanneer hiervan het gevolg zou
zijn dat de verzekeringspremie zou moeten worden verhoogd, zou ik
hiervoor niet willen terugschrikken.

Vergeten we niet, dat de Cysticercose bij het slachtvee is een verborgen
en koopvernietigend gebrek, waarvoor de verkoper, in laatste instantie
de boer, aansprakelijk is. Door zich te verzekeren dekt de boer dit risico,
doch wanneer nu blijkt dat deze premie onvoldoende is, dan is het niet
juist, dat plaatselijk een groot gedeelte der schade wordt afgewenteld op
de slager, doch dan dient dit, via de verzekeringspremie, op de verkoper
te worden verhaald.

Behalve de hygiëne wordt in deze gevallen ook de rechtvaardigheid en
hel recht gediend door de keuringsbeslissing „steriliseren".

Naar mijn mening begaat collega B de grote fout om te vergeten dat
bij cysticercose de eerste beslissing luidt „steriliseren". Als de omstandig-

heden dit toelaten, moet de keuringsveearts van geval tot geval beoordelen
of hij toestemming kan geven tot invriezen of zouten. Nu blijf ik van mening
dat ik, na jarenlage ervaring de omstandigheden en toestanden hier
kennende, het best in staat zal zijn om te beoordelen of in een bepaald geval
aanleiding bestaat om van de eerste keuringsbeslissing „sterilisatie" af te
stappen en over te gaan op een der alternatieven genoemd in opmerking 2.

Naar aanleiding van deze herkeuring mag ik nog wel eens wijzen op
de herkeuringen in het algemeen. Reeds eerder werd erop gewezen, dat
deze niet altijd bevredigden en werden voorstellen gedaan om de meest
mogelijke zekerheid te benaderen. Ik ben overtuigd, hier een zeer delicate
en moeilijke kwestie aan te snijden. Toch geloof ik, dat deze aangelegenheid
belangrijk genoeg is om vroeg of laat weer eens uit de ijskast te worden
gehaald, waarin ze sedert jaren is opgeborgen.

Referring to a case of re-inspection of a cow suffering from cysticercosis, the author
draws attention to the great fundamental differences which still exist at re-inspection
even by very experienced specialists.

As long as no directives are given great uncertainty exists for both the owner and
the meat-inspector.

In connection with this the author wonders if the time has not come to take this
delicate question in hand.

A la suite d\'un cas de contre-examen d\'une vache atteinte de Cysticercose, l\'auteur
met en relief les importantes différences fondamentales qui existent toujours, même en
cas de contrc-cxamcn par des spécialistes très expérimentés.

Aussi longtemps qu\'on manquera de directives sur cc point, il y aura une grande
incertitude, tant pour l\'exploitant que pour le fonctionnaire du contrôle sanitaire.

Cela amène l\'auteur à se demander s\'il n\'est pas urgent de s\'occuper de cette question
délicate.

Anlässlich eines Falles, bei dem eine erneute Überprüfung von einem, an Cysticercose
leidenden Rind stattfand, weist der Verfasser auf die grossen prinzipiellen Unterschiede
in der Beurteilung hin, die, bei einer nochmaligen Nachprüfung, selbst bei sehr
erfahrenen Spezialisten in Erscheinung treten.

Solange auf diesem Gebiet keine festen Richtlinien geschaffen werden, wird die grosse
Unsicherheit sowohl beim Besitzer, als auch beim Kontrollbeamten fortdauern.

In Verband hiermit, stellt sich der Verfasser die Frage, ob es nicht an der Zeit sei,
endlich dieses delikate Problem anzufassen und einer Auflösung näherzubringen.

Vraag: Enige tijd geleden werd mijn hulp ingeroepen bij de partus van een koe.
Bij de anamnese deelde de eigenaar onder meer mee, dat de draagtijd rond 16 maanden
bedroeg, dus niet minder dan 7 maanden boven de normale drachtigheidsperioden.

Uit de gehele bouw, de beharing etc. van het kalf bleek duidelijk, dat een zeer lange
draagtijd had bestaan.

Komen dergelijke lange drachtigheidsperiodes meer voor en zijn zulke gevallen te
beïnvloeden b.v. door behandeling van de ovaria of door het toedienen van hormonale
stoffen ?

Antwoord: Tc lange draagtijd bij koeien komt nu en dan voor, maar een drachtig-
heidsduur van rond 16 maanden is ongetwijfeld een grote bijzonderheid.

Het valt in de regel niet mede bij dieren die te lang dragen de geboorte te doen aan-
vangen. Een enkele maal zag men succes door subcutane of intramusculaire toediening
van een grote dosis oestrogene stoffen, maar bij het rund bereikt men hiermede in de
regel niet veel resultaat.

Het corpus luteum graviditatis kan men bij hoogdragende koeien meestal niet rectaal
bereiken om uit het ovarium te drukken. Zou dit een enkele maal toch nog gelukken,
dan is het nog niet zeker dat de partus begint, omdat het progesteron -— dat door de
de placenta wordt geproduceerd — dit kan beletten.

Van dit boek is dc 4e druk verschenen in 1953, terwijl de eerste druk verscheen in 1939.

In dit boek worden dc ziekten of in veel gevallen de symptomen of symptomencom-
plexen alphabetisch behandeld en worden de verschillende aandoeningen, die tot een
bepaald beeld kunnen leiden, uitvoerig besproken, aldus de differentieel diagnostiek
zeer uitvoerig opbouwend.

De verschillen in het symptomenbeeld zijn weieens wat te theoretisch, zodat men
zich nog geen brevet van onbekwaamheid behoeft te geven, wanneer het niet gelukt
aan de hand hiervan tot een diagnose te komen.

Naast deze zuiver op de kliniek gerichte gedeelten, zijn uitvoerige beschrijvingen
gegeven over tal van ziekten o.a. over de hondenziekte en hondenziekte-achtige
virusziekte, over leptospirose enz.

Aan het slot van deze hoofdstukken geeft de schrijver zelfs een literatuuroverzicht.

Dat iemand, die vele tientallen jaren de kleine huisdierpraktijk heeft uitgeoefend,
grote ervaring heeft, blijkt duidelijk uit dit boek; dat iemand dan zijn eigen inzichten
en mening heeft eveneens en dat dan nog weieens stokpaardjes bereden worden, ook
hieraan heeft Kirk zich niet kunnen onttrekken.

Voor degeen, die veel te maken heeft met de greyhound vooral als hond van de ren-
baan, geeft dit boek veel belangrijke aanwijzingen; aanwijzingen, waaraan de literatuur
tot nu toe maar zeer arm is.

Als een bezwaar kan hier en daar weieens gevoeld worden, dat schrijver de ziekte
bij de hond wat veel door een medische bril bekijkt en ziekten zeer bekend
bij de mens diagnostiseert bij de hond, terwijl deze aandoeningen bij de hond, althans
op het vaste land, niet of zeer zelden voorkomen.

Ook de röntgendiagnostiek wordt uitvoerig besproken en met tal van afbeeldingen
verduidelijkt.

Hoewel dit boek geen leerboek is naar dagelijks begrip, bevat het een schat van ge-
gevens vooral voor degene, die wat meer ervaring heeft op het gebied van de kleine
huisdieren en het zal voor hem een zeer nuttig werk zijn om verschillende dingen in
na te slaan.

Het boek is uitgegeven bij Baillière Tindall and Cox Ltd.; het ziet er keurig verzorgd
uit, belangrijk beter dan de uitgave van 1947 -1949; prijs 45 sh.

Milk. Production and Control. 3e editie 195r. W. Ci.unie Harvey, M. D. and H.
Hill, F. R. San. I., H. K. Lewis en Co. Ltd. London. 750 blz., vele illustraties. Prijs
57 s 6 d.

Dit uitvoerige Engelse handboek op het gebied der melkhygiëne werd reeds in 1936
geschreven. Er verschijnt nu een derde, volkomen bijgewerkte druk van. Van de schrij-
vers is Clunie Harvey medicus, Hill technicus. Het opent met een, in semi populaire
stijl geschreven overzicht van de samenstelling en voedingswaarde van melk, waarbij
in het bijzonder de aandacht gevestigd wordt op de betekenis der schoolmelkverstrekking.

In het 2e hoofdstuk ,,Milk and disease" wordt een helder en beknopt overzicht ge-
geven van de besmettingen, hetzij van dierlijke of van menselijke oorsprong, die door
melk kunnen worden overgebracht. Vooral de Engelse casuïstiek der van de koe af-
komstige aandoeningen bij mensen is interessant om te lezen.

Het derde hoofdstuk handelende over ,,thc cow" bevat een aantal gegevens over
melkveerassen, voeding, verpleging van koeien en controle op dc melkproductie benevens
een semi populair overzicht van een aantal ziekten onder het melkvee. Er zouden daar-
bij verscheidene opmerkingen en kritiek en instemming te maken zijn, doch dit zou in
deze boekaankondiging te ver voeren.

Technisch mooi verzorgd en van vele illustraties voorzien zijn hoofdstuk IV hande-
lende over de stal en V over het „melkhuis" (the dairy) waarin o.a. uitvoerig gesproken
wordt over reinigen en steriliseren van het melkgerecdschap en het koelen van de melk.

In hoofdstuk VI wordt dc „hygiënische melkwinning" besproken (clean milk produc-
tion), waarbij veel aandacht aan het machinaal melken wordt besteed.

In hoofdstuk VII wordt het melktransport en het melkinrichtingwezen belicht, waar-
bij dc diverse daarin gebruikelijke hulpwerktuigen beschreven worden (kannen-was-
machines, flcssenspocl- en vulmachines en het verpakken van melk in gcpracparccrd
papier).

Hoofdstuk VIII, waarin de in Engeland gebruikelijke „soorten" van melk worden
beschreven, heeft voor Nederlandse lezers minder betekenis.

In hoofdstuk IX komt het pasteuriseren en steriliseren van melk aan de orde. Het
beslaat meer dan 100 bladzijden, zodat enerzijds deze punten wel alzijdig worden
onderzocht, doch het anderzijds onmogelijk is hiervan een beknopt overzicht te geven.

Dit zelfde kan gezegd worden van hoofdstuk X handelende in hoofdzaak over
onderzoekingsmethoden van melk in het laboratorium. Deze omvatten zowel de bacte-
riologische als physische onderzoekingsmethoden en de chemische analyse.

Hoofdstuk XI handelende over dc wettelijke bepalingen inzake „melk" in Engeland
groot i 75 blz. besluit het boek.

Samenvattend zouden wij willen zeggen, dat dit werk veel gegevens bevat, die voor
de diergeneeskundige, die zich met de toegepaste melkhygiëne bezighoudt, van belang
zijn. Veel nieuwe in ons land onbekende zaken zal hij er echter niet in aantreffen. Voor
vergelijkende studie van de in Engeland toegepaste werkwijzen is het zeker aan te
bevelen.

Zur differentialdiagnostischen Bedeutung der Aluminiumhydroxydgranu-
lome. P. Cohrs und F. Schulte. Monatsheft f. Veterinarmedizin 6. 1951. 105.

Na injectie van aan aluminiumhydroxyde geabsorbeerde entstoffen (o.a. mond- en
kiauwzeervaccin) ontstaat op de entplaats een knobbel, die geruime tijd blijft bestaan.
Daar deze knobbels macroscopisch voor tuberkels kunnen worden aangezien, hebben
Cohrs en Schulte deze granulomcn nader onderzocht.

Een 3 maanden oude entknobbel bleek te zijn opgebouwd uit een bindweefselkapsel,
van waaruit schotten de diepte indringen; in de hierdoor gevormde kamertjes bevindt
zich een roodbruin, iets metaalachtig glanzend granulatieweefsel, dat in het centrum
vaak necrotisch is.

Histologisch bleek dit granulatieweefsel te bestaan uit zeer grote protoplasmarijke
histiocyten (door Schr. als pathognomonisch beschouwd) en reuzencellen, dikwijls van
het type van Langhans. Zowel in de reuzencellen als in de histiocyten, maar ook
extra-cellulair, bevindt zich een groot aantal naaldvormige kristallen van aluminium-
hydroxyde.

Een fijn netwerk van reticulumvezelen omspint de cellen van het granuloom; dit
laatste is rijk aan kleine vaten, die soms omgeven zijn door brede zones eosinophiele
cellen en lymphocyten.

Experimenteel kon bij caviae worden vastgesteld, dat de granulomen door het alu-
miniumhydroxyde, en niet door het vaccin zelf, worden veroorzaakt, en dat later een
rijkelijk van lymphocyten en plasmacellen voorzien bindweefsel de plaats van de
knobbels inneemt.

In de literatuur is slechts écn geval vermeld van hernia diaphragmatica bij hel rund.
Schr. heeft nu een geval waargenomen bij een 10 maanden oude Hereford vaars, die
gedurende 2 maanden veelvuldig aanvallen van tympanie had vertoond. Zowel bij
de procflaparotomie als bij de sectie werd een i 30 cm lange dorso-ventrale scheur
in de linker helft van het middenrif opgemerkt, waardoor een deel van de pens in de
borstholte was getreden.

Hier wordt door Dimitropoulos beschreven het onderzoek van stierensperma. Ver-
schillende gegevens zijn van belang o.a. geslachtsdrift, hoeveelheid, concentratie,
beweeglijkheid, p.H., metabolisme, (methyleenblauw-proef), resistentie, morphologie
en levensduur van het verdunde sperma.

Er zou een positieve correlatie bestaan tussen beweeglijkheid en bevruchting (is
echter individueel verschillend, réf.) en een negatieve correlatie bij de methyleenblauw-
proef betreffende beweeglijkheid en concentratie.

Resistentie-test: bepaling van de resistentie tegen de vernietigende werking van een
i % NaCl-oplossing op de lipoïde-achtigc kapsel die de kop van de spermatozoïden
bedekt en van belang is in de voorbereidende phase van de bevruchting, door oplossing

van het gellaagje dat de granulosa-cellen bedekt, dank zij de aanwezigheid in boven-
genoemde kapsel van een enzym (hyaluronidase).

De morphologie wordt beoordeeld met behulp van nigrosine. De lipoïde kapsel is
te zien en tevens het verschil tussen levende en dode cellen.

De beste tijd van inseminatie is dus bij 2e of 3e tochtigheid na de partus. De beste
tijd van inseminatie zou zijn 2t—31 uur na begin van de tochtigheid. (Volgens andere
onderzoekers is de beste tijd 8—22 uur, ref.).

Bij de bevruchting gelden 2 factoren: erfelijke en uitwendige factoren: (klimaat,
jaargetijde, temperatuur, licht, vochtigheidsgraad, electrische lading, kracht en richting
van de wind).

Deze uitwendige factoren bepalen samen ook voor een groot gedeelte de samen-
stelling van het voedsel, wat betreft vitaminen, mineralen, enz.

Zur Behandlung der Trichomonadenseuche des Rindes. J. Holz. Tierärztl.
Umschau, 1952, 7, 196—198.

Aan de hand van infectieproeven bij muizen en cavia\'s komt auteur tot de conclusie,
dat de trichomonaden zeer verschillende localisaties hebben.

Bij niet-drachtige dieren: vermeerdering in de vagina, soms indringen .11 de uterus
en vandaar in de tuben tot in de peritoneaalholte. Tweemaal vond hij ze in het bloed.

Bij drachtige dieren: na de vermeerdering infectie van de uterus tot in de foeti (mis-
schien ook via de bloedbaan).

Hij geeft een overzicht van de literatuur met de aangegeven behandelingswijzen, en
deed de methode van Morgan en Campbell (inwerking van verschillende chemicaliën
op reinculturen van trichomonaden) na. Als bijzonder werkzaam werden gevonden:
Entozon, jodide en sulfomerthiolate.

Voor runderen beveelt hij een combinatie-behandeling aan, n.1. spoelen en behande-
ling door middel van injecties met Introcid of Jodcechinol.

Meestal waren de dieren na vijf behandelingen, om de week herhaald, als absoluut
genezen te beschouwen.

Ueber Infektionsversuche mit einer von Isaaksson beschriebenen schwei-
nepestahnlichen Krankheit. H. Hartwigk. Tierarztl. Umschau, 1952, 7, 116—118.

Isaaksson beschrijft in de Deutsche Tierarztl. Wochenschrift, 1951, pag. 330, een
op varkenspest gelijkende ziekte, die begin 1951 op verscheidene West-Berlijnse varkens-
raesterijen optrad.

Het klinische beeld week op verschillende punten af van dat van klassieke varkenspest;
vooral kwamen nerveuse verschijnselen op de voorgrond. Na 3—-5 dagen incubatietijd
trad hoge koorts op (41⁰ C en meer) en volledig gebrek aan eetlust. Nerveuse ver-
schijnselen, als sterke sufheid en kramptoestanden, waren altijd aanwezig.

Pathologisch-anatomisch vond Isaaksson een heel duidelijke meningo-encephalitis
lymphocytaria non purulenta van grijze en witte substantie en ook oedeem van de
hersenvliezen. Verder periportale lymphoïde celinfiltraten in de lever en acute haard-
vormige lymphocytaire interstitiële nephritis.

Behalve dat er sporadisch streptococcen in harteblocd, lever en longen werden ge-
vonden, kon geen bacteriële oorzaak worden vastgesteld. Bij infectie-proeven bleek de
auteur, dat deze, door filtreerbaar virus veroorzaakte, ziekte geen andere was dan
varkenspest. Ook de bedoeling van Isaaksson om het door hem geïsoleerde virus als
een „variant strain" te laten gelden wordt door Hartwigk bestreden.

Toch lijkt rcf. de overeenkomst met de in de U.S.A. in 1949 en 1950 opgetreden
„variant strain" vrij treffend.

Ueber aktive Immunisierung gegen Virus-Schweinepest mit Kristall-
violettvakzine. H. Schnellern und W. Rauscher. Tierarztl. Umschau, 1952, 7,
113—115.

De auteurs brengen naar voren, dat het onmogelijk is om door uitsluitende toe-
passing van politicmaatregelen varkenspest uit te roeien, omdat dit door oncontroleer-
bare overtredingen van voorgeschreven maatregelen door belanghebbenden onmogelijk
wordt gemaakt.

Zij beveltn dc enting aan met kristalvioletvaccin, omdat deze enting zonder gevaar
is en een immuniteit van een jaar verwekt. Biggen waren liefst op een leeftijd van
4 maanden ie enten, terwijl zeugen niet geënt mogen worden 14 dagen vóór en 14 dagen
na de worp Het vaccin mag uitsluitend bij gezonde, koortsvrije dieren in pestvrije
bedrijven w>rden toegepast en mag niet gecombineerd worden met vaccinatie tegen
vlekziekte. De houdbaarheid bedraagt bij koel bewaren een jaar.

Mycosis >ij schapen. L. Echenique. Revista de Medicina veterinaria. Januari 1950,
Montevideo

Beschrijviig van een ziekte onder de schapen in Uruguay, welke reeds sedert geruime
tijd moet zijl voorgekomen, maar waaraan geen bijzondere aandacht was geschonken.

De ziekte treedt op bij schapen, die weiden op stoppelvelden van granen, zowel
als op natuirlijke weiden. Aangetast worden zowel volwassen schapen als lammeren;
de sterfte is aanzienlijk; dieren die de ziekte overleven gaan in voedingstoestand achteruit
en blijven it groei achter.

Als oorzaik werd een schimmel geïsoleerd, behorende tot de groep der Sabouraudites
(Microsporun).

Cavia\'s ei konijnen zijn vatbaar voor experimentele infectie; schapen sterven na
experimentee infectie met sommige stammen na 12—15 uren.

De ziekte doet zich voor in twee vormen, een dermato-mycose, maar ook als een
algemene seuichaemie, een endo-mycose; de eerste, in hoofdzaak bij lammeren, ver-
oorzaakt steke jeuk, woluitval en korstvorming; de endo-mycose kan apoplectisch
verlopen, oo; wel acuut of meer chronisch. Bij de acute gevallen zijn de dieren eerst
onrustig, woden asthenisch, er treedt parese of stijfheid der ledematen en van de kaak
op; verder (yspnoe.

Bij sectie vindt men bloedrijke organen, sero-haemorrhagisch exsudaat in borst- rn
buikholte, subcutaan oedeem.

In uitstrijkpreparaten van lever, milt en nieren vindt men veelal grote aantallen
schimmels.

De schimmel groeit gemakkelijk in de gewone voedingsbodems, bouillon, gelatir.e,
Tarozzi-bouillon.

Dit is één van de belangrijkste ziekten in de varkensfokkerij in de Ver. Staten. Jonge
biggen worden ziek onder symptomen van diarrhee, braken, dehydratatie en uitputting;
de mortaliteit is groot. Soms zijn ook de zeugen ziek onder dezelfde verschijnselen,
waarbij tevens agalactie optreedt; tleze genezen meestal. Geen resultaten werden
bereikt met de volgende therapieën: vitaminen (inclusief B 12), sulfamezathine, aureo-
mycine en penicilline.

Volgens Amerikaanse auteurs is de diagnose vlekziekte bij het levende dier vaak
moeilijk te stellen en zou daarom dikwijls eerst sectie moeten worden gedaan (waar-
schijnlijk is de bedoeling, dat de betrekkelijk kostbare therapie economisch bij grote
partijen niet verantwoord is zonder een bacteriologische diagnose, Ref.). Hubbard
ondervangt deze moeilijkheid door haemocultuur in tryptosebouillon. Hiervoor doet
hij punctie van de Vena cava anterior (aan de voorborst, techniek Hoerlen c.s.,
J.A.V.M.A. 119,357, (195•))- In gevallen waar de haemocultuur negatief was, bleek
later bij sectie ook geen vlekziekte aanwezig te zijn.

In North Carolina komt Kleinse ziekte (Salmonella gallinarum-infecUe) veelvuldig
voor onder jonge hennen en jonge kalkoenen. De beste therapie bleek 0.00357 % sulfa-
quinoxaline in het drinkwater.

Colimastitis en behandeling met dihydrostreptomycine. O. \\\\\'. Schalm en
G. M. Woods, J.A.V.M.A. 120, 385, 1952.

,,Coli"mastitis trad op in een bedrijf van 270 koeien. In een jaar tijds waren 96
kwartieren aangetast. Geïsoleerd werden Aerobacler aerogenes, Aerobacter cloacae, Escherichia
coli commune, E. coli communior en intermediaire stammen. Latente chronische, acute
locale en acute algemene infecties werden waargenomen. Deze laatste verliepen met
koorts en verschijnselen van toxinaemie. Indien deze gevallen niet werden behandeld,
leidden zij tot de dood of tot opruiming.

Schalm en Woods behandelden deze mastitiden met dihydrostreptomycine. Bij
ziektegevallen, die verliepen zonder koorts werd volstaan met intramammaire infusies.
In gevallen met koorts werden ook intramusculaire injecties gegeven. Voor locale
infecties bleken 8 infusies van 1 gram gedurende 4 dagen afdoende.

Bij algemene infecties wordt de eerste dag 5 gram intramusculair en 5 gram intra-
mammair gegeven. Dit wordt voortgezet tot de temperatuur normaal is geworden.
Daarna wordt volstaan met intrammamaire infusies, waarvan de dosis geleidelijk tot 1
gr. wordt verminderd. Voor een dergelijke kuur van 4 dagen kan 17 gram voldoende zijn.

Bij één koe was een behandeling van 8 dagen nodig met een verbruik van 98 gram
dihydrostreptomycine. Van 33 behandelde koeien genazen 29 na één serie behandelingen.
Eén moest worden geslacht. Drie verbeterden aanvankelijk, maar kregen later reci-
dieven, die verdere behandeling (in één geval 5 series in 4$ maand) nodig maakte.

Experimentele overbrenging van vibrio fetus. H. L. Easterbrooks, W. N.
Pi.astridce, J.A.V.M.A. 120, 199, 1952.

Vibrio fetus-infectie kon worden overgebracht door kunstmatige inseminatie.
Easterbrook en Plastridge toonden dit aan door aan het verdunde sperma Vibrio
fetus cultuur toe te voegen. Ook bleek overbrenging mogelijk door contact van vrouwe-
lijke dieren onderling, b.v. door het likken van de vulva.

De aandacht wordt hier gevestigd op het grote nut van de therapie met serum arti-
ficiale (Meerwasser of eau de mer isotonique) bij paarden. Het herstelt de physiologische
bloedsamenstelling en dus tevens de natuurlijke afweer van het organisme. Het is
diureticum en cardiacum.

Kleine dosering is onwerkzaam. Minstens per dag 2, 4 ä 6 1 gedurende 2 ä 3 dagen.
Het meeste succes in het acute stadium van de ziekte.

Bij organische veranderingen is \'t onwerkzaam. Werkt zeer frappant bij acute en
chronische dermatosen van niet parasitaire aard bij de hond.

Zeewater als therapcuticum bij paarden. Möckel. Monatsh. f. Vet. Medizin,
>5.Jan. 1952.

Möckel heeft goede resultaten gezien van subcutane of intraveneuze injecties van
zeewater (200—500 cc om de 5 dagen) bij paarden, die niet wilden groeien, zonder
bepaalde organische afwijking. Gemiddelde gewichtstoename 23 kg in 4 weken; vóór
de kuur was tijdens een observatietijd van 2—3 maanden geen verbetering gezien.

Schrijvers hebben 3 schaapskudden van resp. 300, 400 en 150 stuks, waaronder
maagdarmstrongylose voorkwam, behandeld, voor een gedeelte met phenothiazine,
voor een ander gedeelte met Trichostrongylin (een koper en arsenicum bevattend
wormmiddel van de Chemische Fabriek Falkensee bij Berlijn) en voor een derde met
maagwormtabletten der Chem. Fabriek Marienfelde. Vooraf is een uitvoerig faeces-
onderzoek gedaan, waarbij de verschillende strongylus-soorten (Haemonchus, Tricho-
strongylus Ostertagia, Nematodirus, Cooperia) werden gedifferentieerd. Nauwkeurig
worden beschreven de voeding en verpleging, stalling, weide en stoppelvelden, enz.

Naast strongyluseieren (voor 50 % van Haemonchus en Ostertagia, zeer weinig van
Nematodirus) werden strongyloïdes-eieren, Chabertia- en Moniezia (lintwormen)-
eieren en oöcysten van coccidiën gevonden.

Phenothiazine werd al naar grootte en ouderdom der dieren gegeven in een 2-malige

dosis van 10, 15 of 20 g Haemonchus-eieren waren na de behandeling niet meer te
vinden, het aantal eieren der andere strongyliden was tot op ¹/_s verminderd.

De beide andere medicamenten gaven ongeveer gelijke resultaten. Door de hygiënische
maatregelen, waardoor reïnfectie zoveel mogelijk werd voorkomen, werd natuurlijk
de medicamenteuze behandeling wel sterk gesteund. (Deze uitkomsten zijn in het
algemeen gelijk aan onze ervaringen in de kliniek; vóór de oorlog, toen wij nog geen
phenothiazine hadden, vond ik de Marienfelder tabletten ook voor paarden het beste
middel tegen strongylose. Helaas hebben we ten onzent meer met de dunnedarm be-
wonende trichostrongvliden, etc. te doen dan met de Haemonchus, die in de lebmaag
leeft en veel gemakkelijker is te beïnvloeden met wormmiddelen. Daaraan schrijf ik
ook toe de zoveel slechtere uitkomsten bij schapen en geiten van een behandeling ten
onzent, vergeleken met die uit het buitenland als Zuid-Afrika, Israël, enz.).

W. Wiener (Inst. voor infectieziekten Tierarztl. Hochschule, Wenen) wijdt een
artikel aan de werking van penicilline bij vlekziekte en aan de invloed van een vlek-
ziekte-formolvaccin op de klinische verschijnselen, het verloop en de immuniteit.

Van 215 varkens met vlekziekte werden behandeld 186 dieren, 34 zonder en 152
met penicilline. Penicilline gaf veel betere uitkomsten (95 % genezing), het ziekte-
verloop was veel korter (gemiddeld slechts 24 uur). Meestal werd gegeven 150.000 I.E.
procaïne penicilline, soms 200.000 I.E. in olie. Verder 20 cc soms 30 cc serum en steeds
7 cm³ vlekziekteformolvaccin.

De vaccinatie, tegelijk met de penicilline-serumtherapie toegepast, is onschadelijk,
spaart serum en bewerkt, dat geen cultuurenting later hoeft plaats te hebben. Het
schijnt, dat recidieven na korte tijd worden voorkomen en dat er een gunstige invloed
van uitgaat op de genezing. De behandeling is empirisch gevonden; schrijver tracht
de goede werking van het vaccin te verklaren uit een specifieke desensibilisatie door
vermeerderde anti-lichamenvorming in de gemobiliseerde subcutis.

Onderzoek van geneesmiddelen die met de gal worden uitgescheiden en
invloed hebben op de leverbot. E. Lienert en H. Mathois. Wiener T. Mon., Juni
1952-

De schrijvers hebben 22 stoffen onderzocht, waarvan bekend is, dat ze met de gal
worden uitgescheiden, op hun werkzaamheid tegenover de leverbot. Deze experimenten
betreffen onderzoekingen in vitro. Slechts 2 der onderzochte stoffen (oxychinolin-sulfaiat
en desoxycholzuur) bleken sterk werkzaam; natrium-jodide, sulfamezathine, congoroiod
en phenolrood werkzaam; de andere (sulfanilamide, sulfathiazol, hexamethylee:n-
tetramin, formaldehyd enz.) waren niet of onvoldoende werkzaam.

(Schrijvers hebben vroeger reeds de werkzaamheid op de Fasciola nagegaan doior
op het kymographion de bewegingen vast te leggen op analoge wijze als dit bv. miet
overlevende darmen geschiedt. Daartoe werden de parasieten gebracht in piardem-
serum, dat beter milieu bleek dan Ringer\'s vloeistof en aan dit serum werden d.an
de pharmaca in verschillende verdunningen toegevoegd. Dit onderzoek kan men vindien
in de Wiener T. Mon., 1949, pag. 650—660. Ref.).

Untersuchungen zur Ermittlung noch starker leberegelwirksamer Sulb-
stanzen. E. Lienert und H. Mathois. Wien. tierarztl. M.schr. 1952, 39, 410—4116.

De onderzoekingen der auteurs (Wien. tierarztl. M.schr. 1949, 36, 650; ibii 1952,

39, 344) naar nieuwe geneesmiddelen tegen (ascioliasis, die werkzamer en mindei
toxisch zouden moeten zijn dan de gebruikelijke, werden voortgezet.

De invloed van oplossingen van 27 organische verbindingen op de beweeglijkheid
van leverbotten in vitro werd vastgesteld met behulp van de kymographische methodiek.
14 van de onderzochte verbindingen veroorzaakten verlamming van de parasieten in
concentraties van 10-³ molair en lager. Er wordt niet vermeld of de leverbotten zich
11a de inwerking van de betreffende oplossingen kunnen herstellen. Het sterkst werkzaam
bleek mercurochroom, dat zelfs in de concentratie van 2 X 10-⁷ molair de leverbotten
onder geringe tonusafname verlamt.

10-⁵ molair: trypaflavine, mintacol, phenylmercuriacetaat en het ammoniumzout
van druivenzuur.

10-¹ molair: rivanol, plasmochine, monojoodazijnzuur, 1-ascorbinezuur en natrium-
pyruvaat.

De overige verbindingen zijn niet werkzaam bij de concentratie van 10-³ molair
of lager.

Gegevens uit de literatuur over de toxiciteit der verschillende stoffen, voor zover
deze bekend zijn, worden vermeld. Hoge doseringen met ascorbinezuur hebben geen
toxische verschijnselen tengevolge.

Mercurochroom schijnt in het algemeen weinig giftig te zijn. Wegens de grote kwik-
gevoeligheid van het rund wordt de bruikbaarheid in vivo echter betwijfeld. Over de
giftigheid van phenylmercuriacetaat ontbreken gegevens. Ook hier zal het kwikgehalte
wellicht een beletsel zijn voor toepassing bij runderen. De overige sterk werkzame
verbindingen worden wegens hun toxiciteit onbruikbaar geacht.

De schrijvers komen tot de conclusie, dat mercurochroom, phenylmercuriacetaat
en vitamine C in aanmerking komen voor onderzoek naar de werkzaamheid tegen
de leverbot in vivo, waarbij tevens de giftigheid der beide eerstgenoemde stoffen, vooral
voor het rund, nauwkeurig bepaald zal moeten worden.

Onderzoekingen over de uitscheiding en de absorptie van Penicilline na
intramammaire toediening bij de koe. A. Jespen. Nordisk Veterinacrmedicin 2,
447—477. \'95°-

Dit zeer uitvoerige artikel bevat 6 tabellen en 4 grafieken. De uitkomsten zijn
mathematisch-statistisch bewerkt. Er is een uitgebreide samenvatting toegevoegd,
zowel in het Engels als in het Duits.

De bewegingen van de hartkleppen bij het rund in de film. Prof Schreiber.
Wiener Tierärztl. Monatsschr., Juni 1952.

Uit het Anatomisch Instituut van de Tierärztl. Hochschule te Wenen, beschrijft
Prof. Schreiber hoe de beweging der valvulae mitralis en de semilunair kleppen ge-
schiedt. Zelfs bij het maximaal geopend zijn, raken de kleppen niet de wand van resp.
de kamers en de arteriën; de randen fladderen in de voorbijtrekkende bloedstroom.
Uitvoerige metingen zijn verricht over de sluitings- en openingstijden, de tijd van ge-
sloten en geopend zijn, enz.

Een en ander is afgeleid uit gemaakte films, waarvan de apparatuur en opname-
techniek in originale dient te worden gelezen.

Spasmus van het colon en diarrhee bij kleine huisdieren. B. M. Schrank.
J.A.V.M.A. 120, 205, 1952.

Naar aanleiding van 6 ziektegeschiedenissen geeft Schrank een zeer uitvoerige
theoretische beschouwing over dysfunctic van het colon bij honden, gepaard gaande
niet diarrhee of constipatie. Hypotonie, resp. spasmus van de gladde musculatuur
van het colon met daaruit voortkomende diarrhee of spastische constipatie zou het
gevolg zijn van reflexprikkeling van de dikke darm door mechanische, chemische,
bactcriclc of virus-prikkeling van de colonwand.

1. antispasmotica bij voorkeur met neurotrope en musculotrope werking, b.v. octin
en valoctin;

3. antibiotica en sulfapreparaten (aureomycin, chlorotycitin, bacitracin, sulfathalidinc
sulfaquinoxalinc en sulfaguanidine);

Kunstmatige ademhaling bij grote dieren. A. D. Rankin, N. II. Booth en
J. P. Sullivan. J.A.V.M.A. 120, 196, 1952.

Reeds in hel begin van de 19e eeuw pasten physiologen bij proeven met curare op
paarden en ezels kunstmatige ademhaling toe door middel van een blaasbalg.

Rankin c.s. construeerden een blaasbalg met een inhoud van 6 liter. Door middel
van een slang van een gasmasker verbonden zij deze met één der neusgaten van het
paard, terwijl het andere neusgat door een rubberbal of met de handpalm werd ge-
sloten. Door de anatomische verhoudingen bij het paard is het op deze wijze mogelijk
lucht in en uit de longen te pompen. Bij het rund is daarentegen een inlratrachcalc
lubus nodig, welke via de mond wordt ingebracht. Deze methode is bij het paard niet
aan te bevelen, daar de tubus soms in de oesophagus terecht komt. Er werden proeven
gedaan met 12 paarden en 1 rund (vergelijk het artikel over kleine huisdieren van
Teunissen T. v. D. 76, 17, 1951, Ref.).

De verdediging der Verenigde Staten in 2 wereldoorlogen is afhankelijk geweest
van de productiecapaciteit van landbouw en industrie. Deze sterke, levenskrachtige
en gezonde natie is afhankelijk van vlees, zowel als pluimveeproducten voor verscheidene
essentiéle voedingselementen. Veertig procent van de militaire rantsoenen bestaat uit
dierlijk voedsel, dat op zijn beurt zelf 70 % van de voedingswaarde van het dieet uit-
maakt. Een vijand kan besmetting van dieren als wapen gebruiken.

Niet alleen, dat dergelijke door de vijand verspreide ziekten zich zullen ontwikkelen
op de plaats waar zij worden opgewekt, maar door het normale veeverkeer (markten
enz.) kunnen zij zich snel verspreiden. Zeer waardevol voor een vijand zijn ook ziekten
die door wilde dieren verspreid worden, b.v. rabies. In aanmerking komen ziekten,
die in de Verenigde Staten niet inheems zijn: mond- en klauwzeer, runderpest, Teschensc
ziekte, hoenderpest en de virulente Aziatische vorm van New Castle-disease. Ook in
het land inheemse ziekten kunnen in oorlogstijd grote schade aanrichten; een bijzondere
rol spelen ook de zoönosen.

De practisercnde dierenarts zal bij het opmerken van dergelijke ziekten van veel
belang zijn. Het succes van de bestrijding zal afhangen van snelle melding, snelle en
accurate diagnose, van de uitbreiding van de ziekte en het geschikbaar zijn van per-
soneel en materiële middelen voor de bestrijding en uitroeiing.

Vergelijkende proefnemingen over het inkuilen van verse en verwelkte
lucerne in gesloten en gedraineerde silo\'s. T. Buysse, J. Martin en N. Reyntens
Mededelingen van de landbouwhogeschool en de opzoekingsstations van de Staat te
Gent. Deel XVII, Nr. 2, Juni 1952.

De practijk heeft uitgewezen, dat inkuilen met niet te nat materiaal gemakkelijker
slaagt. De volgende voordelen worden opgegeven voor het inkuilen van verwelkt of
voorgedroogd groenvoeder.

3. Er is minder arbeid nodig voor het transport van het in te kuilen materiaal naai-
de silo.

1. Door de verder gaande ademhaling krijgt men verliezen, vooral van koolhydraten.

3. Een zware belasting en hakselen (eventueel kneuzen, ref.) zijn bij het inkuilen
van verwelkt materiaal van nog groter belang dan bij vers materiaal.

4. Het is moeilijk voor de landbouwers 0111 te bepalen, wanneer men een gewenst
droge-stof-gehaltc van 30—40 % heeft bereikt.

llij hun proefnemingen met lucerne met een eiwitgehalte van 15 ",, in tle droge stof
kwamen deze onderzoekers tot de volgende conclusies:

a. De verliezen aan droge stof in de silo tijdens de bewaring bleken bij de voordroog-
methode aanzienlijk verlaagd te zijn. (De verliezen tijdens het voordrogen op het
land werden niet bepaald).

c. Het melkzuur- en azijnzuurgehalte van de voorgedroogde kuilen was opvallend
hoog.

De verse lucerne had een droge-stof-gehaltc van 20,89 %, dc voorgedroogde van
36,6 "\'„. Als conserveringsmiddel werden gebruikt een mengsel van 40 % zwavelzuur
en 60 °„ zoutzuur (6 1 op 100 kg lucerne) of citroenzuur (420 gram op 6 1 op 100 kg
lucerne). De hoeveelheid conserveringsmiddel werd niet aangepast aan het droge-stof-
gehaltc van de lucerne.

llij de voorgedroogde lucerne trad geen sapuitvloeiing op. De verliezen met het sap
bleken bij drainage van de verse kuil niet onbelangrijk te zijn, 11.1. 20,84 % van de
droge stof.

Invloed van een langdurige eenzijdige bemesting op de opbrengst en de
chemische samenstelling van enkele grassen en van witte klaver. A. van den

Hende, A. van Stycken en A. Cottenie. Mededelingen van de landbouwhogeschool
en de opzockingsstations van de Staat te Gent. Deel XVII, Nr. 2, Juni 1952.

Dc auteurs behandelen de gevolgen van ccn langdurige eenzijdige bemesting op de
scheikundige samenstelling, de totale opbrengst en de afvoer aan voedende elementen
van enkele grassen en van witte klaver in 1950. Uit de verkregen resultaten bleek,
dat in de gegeven proef-omstandigheden de scheikundige samenstelling van de plant
niet belangrijk werd beïnvloed door de bemesting, behalve wat het gehalte aan K. betrof.

Tevens bleek, dat de afvoier aan voedende elementen een sterke verlaging verrtoonie
als gevolg van bepaalde evenwichtsverstoringen veroorzaakt door een onvolledige
bemesting. Zo was de afvoer erg verlaagd op de klaverpercelen zonder K-beimesthg
en op de graspercelen zonder N-bemesting.

Productie, botanische en chemische samenstelling van een grassenassiociatie
onder invloed van een langdurige eenzijdige bemesting. A. van den Henee,
A. van Slycken en A. Andries.

In de zomer van 1950 werd de ontwikkeling en de botanische en chemische samen-
stelling nagegaan van een grasmengsel (Lolium perenne 25, festuca pratensis 10, pia
pratensis 5, trifolium repens 5 en lolium Italicum 4 kg per ha), dat in 1948 was gezaaid
op percelen, die sedert 193g een eenzijdige bemesting hadden ontvangen.

1. De vlinderbloemigen ontwikkelden zich sterk op de percelen, welke geen stikstof-
bemesting gekregen hadden, terwijl ze practisch verdwenen waren op de percelen,
die geen kalium hadden ontvangen.

2. De grootste ontwikkeling van onkruiden werd waargenomen op de contrölepercel\'n
(geen bemesting) en de laagste op de percelen met volledige bemesting.

3. De totale opbrengst was laag op de contreMevelden, onvoldoende op de percelen,
die geen kalium hadden ontvangen en eveneens op de percelen, die geen stikstof
hadden gekregen.

4. De chemische samenstelling van het plantenbcstand werd vooral beïnvloed door
de botanische samenstelling. Zo werd een hoger eiwitgehalte gevonden op die
percelen, die geen stikstof hadden gekregen, wat zijn oorzaak vond in de ontwikkeling
op die percelen van de vlinderbloemigen, die rijk zijn aan eiwitten. De gehalten
aan P₂0, en K,0 werden bovendien sterk beïnvloed door de toegepaste bemesting.

Die Spurenelemente, ihr Nachweis und ihre Bedeutung. Th. Hügi. Schweizer
Archiv für Tierheilkunde, 1952, 94, 402—411.

De schrijver heeft een studiereis gemaakt naar het ,.Macaulay Institute for Soil
Research" te Aberdeen en geeft in dit artikel een overzicht van de organisatie en de
werkzaamheden van dit instituut. De onderzoekingsmethoden van het Department of
Spectrochemistry worden in het kort beschreven. Voor oriënterende bepaling van
sporenelementen in gesteenten, grond, plantenas en ander biologisch materiaal is de
semi-quantitatieve analysetechniek zeer geschikt. Indien nodig, dan kunnen ze ook
quantitatief bepaald worden met een nauwkeurigheid van 5—10 %. In enige tabellen
wordt een reeks van aan het Macaulay Instituut verkregen resultaten bekend gemaakt.

De deze week in Rome onder voorzitterschap van Minister Mansholt gehouden ver-
gadering van afgevaardigden van Europese landen tot vaststelling van de constitutie tot
oprichting van de Europesche Mond- en Klauwzeer Bestrijdings Commissie, heeft tot
een volledig succes geleid. De constitutie is tot stand gekomen en 9 landen hebben reeds
te kennen gegeven de constitutie te kunnen aanvaarden.

Een resolutie is aanvaard, waarbij een interim-commissie werd opgericht. De taak
van deze interim-commissie, waarin zitting hebben Denemarken, Ierland, Italië, Neder-

land en het Verenigd Koninkrijk, is het opstellen van een gedetailleerd werkprogramma
voor de Europese Mond- en Klauwzeer-Commissie, zodat deze Commissie onmiddellijk
de werkzaamheden zal kunnen beginnen, zodra de Europese landen de definitieve tekst
zullen hebben aanvaard. Verwacht wordt, dat dit terstond na de goedkeuring van de
constitutie door de Algemene Vergadering van de F.A.O., die op 23 November a.s.
bijeen zal komen, zal kunnen geschieden.

Met voldoening kan worden geconstateerd, dat in Rome dus een concrete stap is
gedaan met betrekking tot de samenwerking tussen de Europese landen op het gebied
van de bestrijding van het mond- en klauwzeer.

Hoe belangrijk deze stap is blijkt wel uit de grote verliezen, die het mond- en klauw-
zeer in Europa in het verleden heeft veroorzaakt. Op het vasteland van Europa worden
de verliezen geschat op ± ƒ i¹/» milliard. De epizoötie van het vorige jaar kostte Engeland
alleen al ƒ 30 millioen. De noodzaak van een internationaal gecoördineerde bestrijding
begint door te dringen in de meeste Europese landen.

Staat van de gevallen van besmettelijke veeziekten, in Nederland voorgekomen
gedurende de maand Mei 1953.

Secretariaat: Dr. W. A. de Haan, Lessinglaan 104, Utrecht. Tel. 03400—11413.
Gironummer 511606 ten name van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Aan de Najaarsbeurs, die van 1 10 September a.s. zal worden gehouden, zal een
omvangrijke expositie van medische instrumenten, pharmaceutische artikelen etc. zijn
verbonden onder de naam ,,Medische afdeling". Deze expositie vindt plaats in de
Bernhard-Hal.

Request inzake ouderdomsvoorziening voor de beoefenaren van de weten-
schappelijke vrije beroepen.

Het is het Hoofdbestuur uit de dagbladpers gebleken, dat door de Nederlandsche
Orde van Advocaten, de Maatschappij tot bevordering der Bouwkunst Bond van Neder-
landsche architecten, de Koninklijke Ned. Maatschappij tot bevordering der Genees-
kunst en de Nederlandsche Maatschappij tot bevordering der Tandheelkunde een
request is gericht tot de Raad van Ministers inzake de zeer onbevredigende situatie,
die bestaat ten aanzien van de ouderdomsvoorziening voor de beoefenaren van de vrije
wetenschappelijke beroepen.

In het request wordt gewezen op de vaak moeilijke positie van de intellectuelen (lange
studie, hoge overnemingssom voor practijkgoodwill en instrumentarium of lage ver-
diensten gedurende de eerste jaren, dal het beroep wordt uitgeoefend). Duidelijk wordt
aangetoond, dat vele intellectuelen niet in staat zijn om voor een behoorlijke ouder-
domsvoorziening te zorgen, tenzij hiervoor andere noodzakelijke dingen (zoals studie
der kinderen) worden verwaarloosd.

De requestranten zien de oplossing in de fiscale sfeer en doen te den aanzien enkele
suggesties.

Door de Koninklijke Maatschappij lot bevordering der Pharinacie en de Maatschappij
voor Diergeneeskunde is een gezamenlijk schrijven aan de Raad van Ministers adhaesie
aan het request betuigd.

De Stichting Verbond Wetenschappelijke Onderzoekers, Rijn en Schiekade 25,
Leiden, stelt de gelegenheid open toe te treden tot een collectieve verzekering tegen
ziekenhuis- en operatiekosten.

Op 9 Mei vergaderde het Permanent Comité voor de Internationale Veeartsenij-
kundige Congressen te Parijs.

De vergadering besteedde veel tijd aan de bespreking van de financiële situatie van
het Congresfonds. Het bleek, dat veel landen nog achterstallige contributies moeten
voldoen.

Getracht zal worden deze achterstallige contributies voor Augustus a.s. te innen.

Ter gedeeltelijke dekking van het te verwachten tekort bij het XV Internationale Vee-
artsenijkundige Congres te Stockholm wordt ƒ 10.000.— uit het Congresfonds be-
schikbaar gesteld. Het begrote tekort bedraagt ongeveer ƒ 22.000.—.

Over de oprichting van internationale diergeneeskundige verenigingen waren de
meningen zeer verdeeld. Deze kwestie zal in Stockholm aan de orde worden gesteld.

Het bleek dat 7 landen er vóór zijn het congres eens per 4 jaar te houden, terwijl
6 landen (waaronder Nederland) de voorkeur gaven aan 3-jaarlijkse Congressen.

Mocht het voorstel van de 3-jaarlijkse congressen worden aanvaard dan verzoekt
Nederland in aanmerking te komen voor het organiseren van het congres in 1962, omdat
dit zou samenvallen met het 1 oo-jarig bestaan van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Verder werd voorgesteld het eerstvolgend congres in één der Zuid-Amerikaanse
landen te houden.

Vervolgens kwam nog uitvoerig in discussie de catalogisering van wetenschappelijke
films op diergeneeskundig gebied.

Hier blijkt wel, dat dit zeer moeilijk is om tot een goede catalogisering te komen.
Wordt één en ander met kracht aangepakt dan zullen de werkzaamheden voor de
secretaris sterk toenemen.

Tijdens de vergadering deelde Prof. Dr L. de Blieck mee, dat hij na het Congres als
secretaris zal moeten aftreden.

De leden van het Comité betreuren dit ten zeerste, Professor de Blieck zal trachten
een opvolger te vinden, daar het secretariaat in Nederland moet zijn gevestigd.

Het voorstel is gedaan, dat Prof. de Blieck zal aanblijven, waarvoor hij dan een
vergoeding zal krijgen, of, dat betaalde assistenten het werk doen onder supervisie van
Prof. de Blieck. Deze zal één en ander nog eens nader overwegen.

Tenslotte werd nog besloten te Stockholm een kleine expositie te houden van
nationale diergeneeskundige emblemen om te komen tot een internationaal diergenees-
kundig embleem.

In de laatste vergadering van het Algemeen Bestuur heeft de vestigingsregeling
voor practiserende dierenartsen een punt van bespreking uitgemaakt en in het
bijzonder is daarbij aandacht geschonken aan de associatie en het permanent
assistentschap.

In het laatste jaar hebben zich enkele gevallen voorgedaan van associatie,
waarbij de beide samenwerkende dierenartsen zich niet in dezelfde plaats vestigden
maar voor de jonge associé of assistent werd als woonplaats een peripheer gedeelte
van het bestaande practijkgebied aangewezen.

Een dergelijke samenwerking van 2 dierenartsen schept de mogelijkheid voor
practijkcxpansie en dit kan leiden tot minder gewenste verhoudingen in de
omgeving.

Bij bovengenoemde bespreking is het standpunt uitgesproken, dat het over het
algemeen gewenst is, dat twee samenwerkende dierenartsen in één practijkgebied
in dezelfde woonplaats gevestigd zijn.

Daar elk voorkomend geval echter moet worden beoordeeld naar verschillende
omstandigheden, die zich bij een associatie of vast assistentschap kunnen voordoen,
adviseert het Hoofdbestuur hierover te allen tijde dc mening van de betrokken
provinciale vestigingscommissie te horen.

Door het Hoofdbestuur zijn de volgende collegae aangenomen als lid van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde:

H. A. Brouwer, Pallaesstraat 20, Utrecht.
D. B. Streefkerk, Turfpoortstraat 12, Naarden.

Door het Hoofdbestuur wordt collega Dr. F. Mach, Lemmer voorgedragen voor
het lidmaatschap.

Baretta, J. W., te Bilthoven, dir. S.V.O.; dir. E.N.S.V. en Slagersproefstation;
Lr. P.B.N.A.; aangesloten onder tel. K 3400—16441/2 (bur.). (68)

Dijkstra, U., te Staphorst, geass. met P. N. Wilders en H. Zantinge, tel. K.. 5220—
1756 (privé), K.. 5225—206 (bur.), gr. 298665. (77)

Oosterwijk Bruyn, Mej. A. H. P. van, 1953, Maartensdijk, Maartensdijkseweg 7,
tel. K 3401—418 (privé), K. 3400—11994 (bur.); ass. R.U. (fac. V.K., afd. Heelkunde).

Schallenbf.rg, Mej. J. H. C., van Utrecht naar Maartensdijk, Prof. Leon. Fuchs-
laan 18, tel. K. 3400—22774. (ingelast op 103).

Snijders, S. W.; 1932; Norg (Dr.), Langeloërwcg 193 A; tel. K. 5928—352; gr.
221124; P. (105)

Vef.nendaal, W.; 1952; Nieuwvecn, VV. P. Speelmanweg 13; tel. K. 1723—182;
gr. 620999; ^p-> ^ass. bij A. Boogaerdt. (\'08)

Soest, G. van, te Borculo, eervol, op zijn verzoek, met ingang van 1 November 1953,
als tijdelijk Rijkskeurmeester in bijzondere dienst bij de Veeartsenijkundige Dienst. (105)

Rinses, A., te Oud-Vossemeer, Molenstraat 172 B, tel. § 12, gr. 604199, P. (1 o 1)
Overleden:

Bovée, C. J., te Bergen op Zoom, is aldaar op 12 Juli 1953 overleden. (72)
Docters van Leeuwen-ten Broek, Mevr. M. W., te Drumpt, is aldaar op 17 Juli

Op Zondag 26 Juli is Stuurman in Oldenzaal overleden. Na de grote
operatie, die hij twee jaar geleden onderging, is hij nooit weer geheel
hersteld. Hij bleef klachten houden. Vooral op hem, die nooit ziek was
geweest, had dit grote invloed. Hij kon niet weer tot werken komen, ook
al meenden zij, die hem goed kenden, dat hij overdreef, zoals hij dat
vroeger zo geestig kon doen.

Een plotseling einde, zoals nu het geval is geweest, hadden wij dan
ook niet verwacht.

Sybrand Stuurman werd op 21 Januari 1887 in Deventer geboren.
Na de lagere school en Rijks-H.B.S. in zijn geboorteplaats te hebben
doorlopen, ging hij in 1906 voor veearts studeren.

Van zijn studentenjaren weet ik alleen hetgeen hij er later zelf van
vertelde. Daaruit bleek wel, dat hij er volop van genoten heeft. Wie hem
later gekend heeft zal dit niet verwonderen. Zijn studie leed er niet onder;
hij beëindigde deze in de daarvoor geldende tijd.

Na een korte tijd in de praktijk in Dalen ging Stuurman werken aan
de Rijksseruminrichting. Hij begreep toen, het was in 1911, dat meer
kennis van de bacteriologie gewenst was.

Na korte tijd ging Stuurman over in Rijksdienst. Zijn kennismaking
met Dr. Remmelts, de toenmalige directeur van de Veeartsenij kundige
Dienst, heeft deze keuze beïnvloed. Hij kwam als Rijkskeurmeester 2e klas
in Hoek van Holland. Vleeskeuring vond hij echter geen prettig werk;
voor zover hij gelegenheid had, bleef hij werken aan de seruminrichting.

Na een tijdelijke overplaatsing naar Boxmeer, waar een grote export-
slachterij gebouwd werd, werd hij in 1914 aan Inspecteur De Vink toege-

voegd met opdracht te werken aan de bestrijding van de rundertuberculose.
Voor zover nog nodig leerde hij daar een vergadering van boeren te
boeien, iets wat hem later in Utrecht goed te pas kwam.

Over de rijke Limburgse natuur sprak hij gaarne. Dan bleek steeds weer
zijn liefhebberij voor biologie. Het behoeft dan ook niet te verwonderen,
dat hij er tijdens zijn studietijd nog over gedacht heeft van studie-
richting te veranderen en biologie te gaan studeren. Tijdens zijn jaren
in Limburg werd hem verzocht aan de H.B.S. in Helmond de biologische
vakken te doceren. Zelden heb ik hem met meer enthousiasme horen praten
dan over dat werk.

Toen in 1923 de toestemming om deze lessen te geven door het departe-
ment werd ingetrokken, werd hem het leraarschap in volledige dienst aan
de H.B.S. in Eindhoven aangeboden, maar dit weigerde hij.

Vier maanden later werd de Veeartsenijkundige Dienst gereorganiseerd
en de functie van Stuurman opgeheven. Toen hij er daarna op meende
te mogen rekenen Inspecteur te Utrecht te worden, werd deze inspectie
opgeheven. Ten slotte kwam Stuurman weer bij de vleeskeuring terecht
als Hoofd van Dienst te Zwartsluis op 1 Januari 1924.

Het was in die tijd, dat in verschillende plaatsen de Melkcontrólestations
werden opgericht. Toen voor de functie van Directeur van het Melk-
contrölestation te Utrecht gegadigden werden opgeroepen, behoorde
Stuurman naast landbouwkundigen en chemici tot de candidaten. De
wijze, waarop hij uiteenzette hoe hij zich deze functie voorstelde was de
reden, dat hij benoemd werd.

Het Melkcontrölestation begon zijn werkzaamheden in het oude koepok-
gebouwtje aan de Biltstraat, waar later de artsenij bereidkunst door de
a.s. dierenartsen werd beoefend. Daar ontmoette ik Stuurman voor het
eerst. Door het kleine gangetje, het grote laboratorium met de hoge tafels
en daarachter in een somber en sober kamertje Stuurman achter een
primitief bureau. Daar is echter de basis gelegd voor wat later zoveel
groter zou worden. Aan die basis voor de melkhygiëne en aan de latere
uitbouw heeft Stuurman in sterke mate meegewerkt.

In de tijd waarin Stuurman studeerde behoorde de melkhygiëne nog
niet tot de leerstof. Hij vond dan ook butyrometers en lactodensimeters
maar nare instrumenten. Des te meer waardering heb ik voor de grote
mate van deskundigheid, die hij zich op melkhygiënisch terrein en vooral
op het gehele melkvoorzieningsterrein in korte tijd eigen heeft gemaakt.

Deze deskundigheid heeft hij niet voor zich gehouden. Hij hield lezingen
voor veehouders, melkhandelaren en voor congressen en ik mag wel vragen
wie ze beter heeft gehouden. Hij kon ingewikkelde dingen eenvoudig
zeggen en hij kon vertellen, in geschrift, in vergaderingen en op bijeen-
komsten en ook daarna.

Onder leiding van Stuurman is het Melkcontrölestation Utrecht de
grote instelling geworden, die het nu is. Zijn invloed ging echter ver uit
buiten dit station. Toen dit in 1949 beloond werd met zijn benoeming
tot Ridder in de Orde van Oranje Nassau werd dit door zijn vele vrienden
en relaties in hoge mate gewaardeerd.

De grote waardering voor zijn persoon en zijn werk kwam nogmaals
tot uiting toen in 1951 het Melkcontrölestation 25 jaar bestond en hij
25 jaar Directeur was.

al vooruit. Veel van wat hij met zijn levendige geest nog van plan was,
heeft hij niet meer kunnen geven.

Stuurman heeft op het gebied van de melkhygiëne vooraan meegestuurd.
Hij is daarmee een waardig vertegenwoordiger van onze stand geweest.

Geheel passend bij zijn aard heeft hij geen grote begrafenis gewild.
Naast zijn familie waren daarom slechts enkele vrienden en relaties bij
zijn crematie aanwezig.

Moge de waardering, die de laatste jaren zo duidelijk is gebleken en de
verslagenheid bij het bekend worden van zijn overlijden, voor zijn vrouw
en kinderen het gemis van hun man en vader enigszins verzachten.

MEDEDELINGEN UIT DE OOGHEELKUNDIGE AFDELING
VAN DE KLINIEK VOOR KLEINE HUISDIEREN VAN DE
RIJKSUNIVERSITEIT TE UTRECHT

Gedurende het cursusjaar 1950—\'51 bedroeg het aantal patiënten,
dat in de stationnaire kliniek werd opgenomen 753; het aantal oogpatiënten
bedroeg in deze periode 77 n.1. 55 honden, 17 katten, 1 duif, 4 konijnen.

Het aantal poliklinisch ter onderzoek aangeboden patiënten was in dit
cursusjaar 5753, waarvan 306 oogpatiënten n.1. 265 honden, 23 katten,
9 kippen, 1 duif, 4 konijnen, 2 kanaries, 1 papegaai, 1 schildpad.

In het cursusjaar 1951—\'52 was het aantal stationnair opgenomen
patiënten 795, waarvan 142 oogpatiënten, t.w. 92 honden, 22 katten,
11 kippen, 13 duiven, 4 konijnen en het aantal poliklinische patiënten
8010, waarvan 450 oogpatiënten en wel 347 honden, 68 katten, 15 kippen,
4 duiven, 2 fazanten, 12 konijnen, 1 kraai, 1 schildpad, 1 kanarie.

Een vrij groot aantal dieren, meestal honden, kwam ook nu weer voor
entropium in behandeling. Bij katten betrof zulks meestal mannelijke dieren.
Éénmaal werd entropiumoperatie verricht bij een konijn.

Dermoiden, welke niet zelden in de temporale limbairstreek bij honden
worden gezien, waren tot voor kort nimmer door mij bij katten waar-
genomen. Nu echter werden in de tijd van enkele maanden twee jonge
katjes ter behandeling aangeboden. Operatieve verwijdering gaf ook in
deze gevallen goed resultaat.

Distichiasis, dat bij de mens volgens sommigen, o.a. v. Szily, recessief
erfelijk zou zijn, kwam slechts een enkele maal ter observatie. Bij deze
afwijking komt een dubbele rij ciliën voor; de buitenste rij bevindt zich
op de gewone plaats, de binnenste rij evenwel ter hoogte van de uitmon-
dingen van de Meibomse klieren, welke hierbij zelf weinig ontwikkeld en
rudimentair zijn. De talrijke haartjes zijn kleiner dan de gewone ciliën,
meestal weinig of niet gepigmenteerd, wat naar binnen gericht, prikkelen
daardoor meer of minder sterk de cornea en veroorzaken epiphora.

Volgens sommigen (o.a. Jakob) zou het lijden enkel aan het bovenooglid
voorkomen; mijn waarnemingen bij honden evenwel zijn hiermede in strijd.
De aandoening toch kon ik steeds, hoewel in wat mindere mate, ook aan
het onderooglid waarnemen.

Bij het bestaan van epiphora bij honden, dient ook aan een eventueel
voorkomen van distichiasis als oorzaak te worden gedacht. Men moet
goed kijken bij goede belichting en het gebruik van een loupe (beste
binoculairloupe) om de kleine, meestal weinig of ongepigmenteerde haartjes
te kunnen waarnemen. Epilatie heeft hierbij slechts tijdelijk succes; ver-
wijdering der haren door electrolyse of diathermisch wordt aangeraden,
maar is niet eenvoudig uit te voeren, evenmin als excisie van een schijf
met de afwijking van de ooglidrand in de buurt van de Meibomse klieren.

Voor entropium is het lijden soms gehouden en men heeft daarom wel
daarbij entropium-operatie verricht.

Inderdaad kan hiermede, doordat de ooglidranden dan wat naar buiten
worden gebracht, soms wat verbetering worden verkregen.

De aandoening, welke ik nog het meest bij St. Bernards zag, komt spo-
radisch ook wel bij andere rassen (Airedale-terriers, chow-chows) voor.

Gray vermeldt, distichiasis het veelvuldigst te hebben gezien bij verfijnde
honden met korte kop (Pckingees, Franse en Engelse bulldog, kleine
Spaniel).

Omtrent deze congenitale ooglidrandveranderingen bij de mens, heeft
indertijd Halbkrtsma uitvoerig mededeling gedaan. Distichiasis congenita
vera is volgens hem bij mensen een zeldzame aandoening. Op alle vier de
oogleden vindt men daarbij, naast de gewone wimperrij aan de voorste
ooglidrand, nog een tweede (atypische) rij van haren (pseudociliën),
meer in de achterzijde van de ooglidrand gelegen. De afwijking wordt
meestal pas op puberteitsleeftijd herkend, omdat in verband met de al-
gemene toeneming der beharing, de in aanleg reeds aanwezige over-
tollige ooglidharen, dan duidelijk in grootte toenemen. Meestal wordt als
oorzaak der aandoening verandering in de klieren van Meibom aan-
genomen.

Von Szily spreekt van behaarde Meibomse klieren. Naar alle waar-
schijnlijkheid betreft het hier een fixatie van een lage ontwikkelingstrap
van deze klieren, waardoor de haarvorming, een eigenschap, die anders
bij deze klieren latent blijft, thans door onbekende oorzaak te voorschijn
komt. Benda houdt de Meibomse klier (talgklier) voor een rudimentaire
haarpapil.

Ectropium werd driemaal bij honden gezien en wel bij een Airedale terrier,
die voor entropium vroeger was geopereerd (het betrof slechts één der ogen),
een boxer en een Spaniel.

Om verbetering te verkrijgen werd uit de onderooglidhuid ter plaatse
van het ectropium een driehoekig stuk met de punt naar beneden verwijderd
en daarna gehecht volgens een Y; een methode, welke ook door Hobday
en Nicolas in hun werken wordt genoemd. Vaak is het hierbij evenwel
voldoende enkel de opstaande zijden van de driehoek tegen elkaar te bren-
gen door middel van hechtingen.

Soms ook kan verwijdering van een meer of minder groot wigvormig
stuk uit de ooglidrand, welke daarna met dunne zijde wordt gehecht,
tot herstel leiden (Adams).

Kristalafzettingen in de oppervlakkige stromalagen van de cornea in het
midden werden evenals andere jaren zo nu en dan bij honden gezien.
Over dit hoornvlieslijden is door mij bericht in het Tijdschrift voor Dier-
geneeskunde 1928 en 1937 (Dystrophia corneae adiposa bij de hond).

Prikkelingsverschijnselen van de ogen ontbreken hierbij evenals ook
vaatvorming in de cornea. Het lijden kan aan één of beide ogen voorkomen;
de troebelheden zijn centraal of pericentraal gelegen en van speldeknop-
grootte en nog kleiner tot enkele millimeters in diameter. Een hoogst
enkele maal kwam na maanden en soms eerst najaren spontane opheldering
en oplossing voor. Van Franse zijde is aangeraden met een scherp mesje
b.v. een gilettemesje, deze oppervlakkig gelegen troebele delen te ver-
wijderen.

Hiertoe ben ik tot nu toe niet overgegaan, daar gevreesd moet worden
dat ter plaatse daarna dan onregelmatig littekenweefsel zal ontstaan. Wel
kan mogelijk abrasie van het epitheel en het toepassen vervolgens van b.v.
dioninezalf (5—10 %) de resorptie der kristallen en de opheldering bevor-
deren.

Slechts éénmaal heb ik dergelijke kristalafzettingen bij een 10 jaar oude
bastaardhond aan de rand van het hoornvlies nabij de limbus corneae
gezien. Ook in dit geval ontbraken oogprikkelingsverschijnselen. Het beeld
deed denken aan de arcus senilis van de mens en aan de bij het konijn
experimenteel verwekte arcus lipoidoses corneae na rijkelijke toediening
van Cholesterine opgelost in olie.

In de veterinaire literatuur wordt daaromtrent vrijwel niets medege-
deeld; alleen Jakob noemt in zijn werk „Tierärztliche Augenheilkunde"
het voorkomen ervan bij oudere honden.

Exophthalmus traumaticus kwam evenals andere jaren na overrijdingen
en vechtpartijen, vooral bij honden, maar ook wel bij katten nogal eens
voor. Hierbij bleek niet zelden de Muse, rectus internus (Med.) te zijn
ingescheurd, waardoor de bulbus een scheelzienstand naar buiten krijgt.
Eenmaal heb ik bij een pekingees getracht hier door operatie verbetering
of herstel te verkrijgen.

Daarbij bleek, dat de centrale stomp van de spier zich in de diepte had
teruggetrokken en moeilijk te bereiken was. Met een tweetal hechtingen
werden de rafelig uitgescheurde spiergedeelten weer bij elkaar gebracht.
Het resultaat was evenwel slechts tijdelijk. Twee dagen later was dezelfde
scheelzienstand als te voren weer aanwezig.

Een tragisch geval betrof een blindengeleidehond. Het dier had na een
auto-aanrijding het linker voorbeen gebroken, terwijl beide bulbi in sterke
mate (links meer dan rechts) uit de orbitaalholten waren gedrukt. Het
oogonderzoek leverde het volgende op:

Vrij uitgebreide subconjunctivale bloedingen; ingedroogde hoorn-
vliesoppervlakte; links scheel/.iensstand naar buiten; intraoculaire en
mogelijk ook retrobulbaire bloedingen.

Op de reeds in 1951 in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde vermelde
wijze werden de ogen behandeld, gereponeerd en op hun plaats gehouden.
Hierbij bleek, dat een grote retrobulbaire weerstand aanwezig was.

De volgende dag waren de zwellingen wat verminderd en de corneae
niet meer zo droog van oppervlakte. Na zes dagen was de toestand van het
rechteroog vrij goed en werd dit oog verder met atropine, penicillinezalf
en Ol. jecoris aselli open behandeld. Het linker oog vertoonde toen een
duidelijke verhoging van de intraoculaire druk. Na locale anaesthesie werd
punctie van de voorste oogkamer van dit oog verricht, waarbij bloederig
vocht werd afgezogen.

Na tien dagen was de toestand van het rechter oog aldus: normale intra-
oculaire druk, goede bedekking van het oog door de oogleden en een goede
beweging van de bulbus en links: verhoogde intraoculaire druk, scheelziens-
stand naar boven buiten, geen spontane beweging van de bulbus, on-
voldoende bedekking van de cornea door de oogleden door de nog aan-
wezige exophthalmus. Opheldering van de hoornvliezen bleef ook later
uit; de corneae blijven sterk parenchymateus troebel, terwijl daarin vaat-
en bindweefselvorming optrad, zodat de diepere delen van de ogen voor
nader onderzoek ontoegankelijk bleven.

Daar voldoende herstel wel als uitgesloten mocht worden beschouwd,
werd het dier ruim een maand na opname pijnloos gedood.

De bulbus van het rechter oog was toen normaal van grootte; in de voor-
ste oogkamer bevond zich bloederig vocht, de achtervlakte van de cornea
was bedekt met en bruinrood gekleurde fibrinelaag en in het pupillair-

gebied was een wittere bindweefselachtige membraan aanwezig; de bulbus
van het linker oog was nu kleiner dan normaal, de cornea gezwollen, de
voorste oogkamer ondiep, de pupil nauw, de voorste oogkamer geheel
opgevuld met een bloederig fibrineuse massa. Verder bestonden bloedingen
in het glasvocht, welke tot weefselretractie en ablatio retinae aanleiding
hadden gegeven.

Voor een in de limbairstreek zich bevindende weefselwoekering bij een
zes jaar oude boxer, werd in November 1951 hulp gevraagd. Vastgesteld
werd een enkele mm grote granulerende weefselwoekering in de nasale
limbairstreek van het rechteroog. De woekering werd deels operatief
verwijderd, deels gecoaguleerd. Bij microscopisch onderzoek (Veterinair
Pathologisch Instituut) werd bindweefselwoekering, waarin beelden voor-
kwamen, die op maligniteit wezen, gevonden.

Begin 1952 werd het dier opnieuw ter behandeling aangeboden omdat
cle woekering zich ter plaatse opnieuw had ontwikkeld. De tumor in de
limbairstreek was groter dan de eerste maal; de conjunctiva was rood en
gezwollen; de cornea in de omgeving van de woekering troebel met oneffen
oppervlak; diepe oogveranderingen ontbraken evenals regionaire zwel-
lingen van lymphklieren.

Het gezwel werd ook nu weer zoveel mogelijk met het mes verwijderd
en daarna de plek electrisch gecoaguleerd.

De microscopische diagnose luidde nu: celrijk fibroom, mogelijk van
sarcoomachtige aard. De wondgenezing verliep verder zonder stoornis.

Geleidelijk heeft zich evenwel later een nieuw gezwel gevormd. In
November 1952 deelde de eigenaar van de hond mede, dat het oog eerst
vrij goed was gebleven, maar nu erger was dan ooit te voren. Op verzoek
is toen de patiënt nog eens ter onderzoek gebracht.

Het gezwel was groter dan de vorige keren, had een onregelmatige
oppervlakte, was gepigmenteerd en had zich ook in de kamerhoek uit-
gebreid (zie foto). Het dier werd, daar de prognose ongunstig moest wor-
den gesteld, pijnloos gedood.

Microscopisch werd vastgesteld (Veterinair Pathologisch Instituut):
bindweefselwoekering, celrijk, vezelarm, infiltrerend groeiend, evenals
bij vroeger onderzoek beelden die op maligniteit zouden wijzen; de regio-
naire lymphklieren vertoonden geen afwijkingen, tumorvorming in de
oogholte werd niet gevonden. Volgens oogarts ten Thye te Leeuwarden
komen op dezelfde plaats bij de mens congenitale soortgelijke tumoren
voor, welke niet metastaseren (fibromae corneae et sclerae); histologisch
worden daarbij geen scherpe grenzen tussen goed- en kwaadaardigheid
vastgesteld, het klinisch verloop is beslissend.

Een gezwelvorming in de orbitaalstreek werd bij een boxer, oud 5 jaar,
vastgesteld.

Het dier had reeds twee maanden een aandoening van het rechteroog.
Bij onderzoek bleek vrijwel de gehele bulbus buiten de orbita te zijn ver-
drongen en voornamelijk ook dorsaalwaarts te zijn verplaatst. Onder

narcose (morphine) en locaal anaesthesie (2 % astracaine-oplossing) werd
evisceratio orbitae verricht. De verdoving was goed, de bloeding betrekke-
lijk gering. Met knoophechtingen werden de oogleden tegen elkaar gebracht.
De verdere genezing volgde zonder veel stoornissen.

Het gezwel bleek bij microscopisch onderzoek (Veterinair Pathologisch
Instituut) een mastcelsarcoom te zijn.

Voor een dikte boven het rechteroog werd een 12-jarige herdershond
ter onderzoek in de kliniek gebracht. Ruim een maand te voren was een
vlies voor het oog opgemerkt en daarna was de bovenoogstreek geleidelijk
dik geworden. Het dier was er niet ziek bij; neusuitvloeiing was nimmer
opgemerkt.

Bij onderzoek bleek de bovenoogstreek vrij sterk gezwollen te zijn. De
zwelling was week; er bestond pseudofluctuatie; het os frontale was ver-
dikt en vermoedelijk wat naar buiten verplaatst. Het derde ooglid vertoonde
een duidelijke protrusie; neusuitvloeiing was niet te zien. Op de röntgen-
foto kon gedeeltelijk resorptie en verspreiding van beenweefsel worden
opgemerkt. De vermoedelijke diagnose werd gesteld op osteosarcoom.

Bij operatie werd wat bloederig, slijmig vocht, dat aan de inhoud van
retentiecysten van speekselklieren deed denken, ontlast. Met de in de holte
gebrachte vinger waren losse beenstukjes te voelen, maar geen duidelijke
tumormassa. Voor nader onderzoek werd een stukje weefsel verwijderd.
Het onderzoek daarvan leverde echter geen positief resultaat op.

Hoewel de zwelling en de slijmige afscheiding geleidelijk wat minder
werden, bleef evenwel de benige dikte vooral nu ook in de voorhoofdstreek,
bestaan. Later trad, na aanvankelijk schijnbaar wat verbetering, opnieuw
in de bovenoogstreek, maar vooral ook in de voorhoofdstreek, een wat
fluctuerende dikte op.

Bij opening ontlastte zich veel etterig vocht. Herstel volgde niet en op
verzoek werd het dier pijnloos gedood.

Behalve een kastanjegroot seminoom, werd alleen een afwijking aan de
kop waargenomen. Een vrij weke, dofgele, wat gekorrelde massa bleek
zich uit te breiden in de voorhoofdsboezem. Microscopisch werd een
epitheliaal gebouwde tumor, waarin massa\'s van een slijmige substantie,
soms in lumina van klierbuisjes liggende, gevonden (cylindroom). De
regionaire klier was wel vergroot, bevatte echter microscopisch geen
metastasen. Ongeveer eenzelfde geval heb ik ruim een jaar daarvoor in
de kliniek gehad. Ook hier was een fluctuerende zwelling in de bovenoog-
en voorhoofdstreek aanwezig, zonder dat daarbij neusuitvloeiing bestond.
Ook hier ontlastte zich bij openen een bloederig, slijmig vocht, ook hier
kon bij het brengen van de vinger in de holte bij aftasten geen tumorweefsel
worden vastgesteld; ook hier bleek later, dat zich in dit gebied een kwaad-
aardige tumor had ontwikkeld.

Flieringa spreekt in zijn artikel „Gezwellen in de oogkas" N. T. v. G.
1951, ook van slijmerige, weke, carcinoomachtige tumoren, zoals in de
sinus of in de nasopharynx herhaaldelijk bij de mens worden aangetroffen.

Dit lijden werd vastgesteld bij konijntjes van de Veterinair-Physiolo-
gische Afdeling. De corneae waren gering diffuus parenchymateus troebel;
er bestond pericorneale, episclerale vaatinjectie; de pupillen waren niet
merkbaar verwijd en reageerden niet; in de periphere delen van de iris
waren duidelijk bloedvaten zichtbaar; atropine gaf, in de ogen gedruppeld,
pupilverwijding.

Twee dagen later bleek de intra-oculaire druk verhoogd te zijn en schenen
de ogen wat uit te puilen en leken ze wat groter; de episclerale vaatinjectie
evenwel was iets minder duidelijk en de parenchvmateuze troebeling van
het hoornvlies eveneens verminderd; de pupillen waren nog wijd.

Nu werd een behandeling met D.F.P. ingesteld. Geleidelijk trad nu
enige verbetering op. Bij één van deze konijntjes werden pupilafwijkingen
(coloboom), gering horizontaal nystagmus en ventrale deviatie van de
bulbus waargenomen.

Een jaar later werd opnieuw een konijntje met dezelfde oogafwijkingen
beiderzijds opgemerkt. Het dier groeide goed op; de oogaandoeningen
bleven evenwel vrijwel onveranderd.

Franceschetti heeft indertijd omtrent dergelijke erfelijke oogafwijkingen
mededelingen gedaan; een foto van zijn gevallen gaat hierbij.

Een zestiental duiven werd in de loop van deze jaren voor een éénzijdig
ooglijden ter onderzoek aangeboden. De meeste dezer dieren werden voor
ophthalmologisch onderzoek toegezonden door de „Gezondheidsdienst
voor postduiven", welke inrichting speciaal de laatste tijd meer dan anders
dergelijke dieren toegezonden kreeg.

Opgemerkt was bovendien, dat de duiven het soms wat benauwd hadden
en daarbij soms een reutelend geluid lieten horen.

De oogafwijkingen waren zonder uitzondering éénzijdig. De ogen
traanden wat, de conjunctivae palpebrae en conjunctivae membranae
nictitantes waren wat oedemateus gezwollen en iets blauwachtig, vaalrood
van kleur; de conjunctivale afscheiding was soms gering muqueus, de oog-
leden waren meestal wat verdikt, meer of minder uitgebreid, iets kaal en
schilferig van oppervlakte en de ooglidspleten wat kleiner. Soms was een
wat geel ingedroogd secretieproduct tussen de veertjes der ooglidranden
te zien.

Hoornvliesveranderingen konden nimmer worden waargenomen. Het
voorste oogkamervocht was helder, zonder afwijkingen, de iris meer of
minder duidelijk lichter van kleur; de pupil was evenwel normaal van
wijdte en vorm en reageerde normaal op lichtinval. De lens vertoonde bij
geen dezer dieren enige afwijking.

Waarschijnlijk speelt ornithosis hier aetiologisch een rol, daar het bloed-
onderzoek in die richting wees. Het bleek evenwel, dat ook dieren met
negatief bloedonderzoek soms dezelfde oogaandoeningen vertoonden.

Het microscopisch onderzoek van wat slijmig vocht uit de conjuncti-
vaalzak leverde geen bijzonderheden op.

Genezing werd steeds verkregen met intrapalpebrale injecties van
streptomycine i gr. opgelost in 10 cc physiologische NaCl. sol. en wel
i % cc in ieder ooglid (dus 100 mg. streptomycine i X daags of om de

andere dag). Bovendien werd een enkele maal o.i % aureomycinezalf
locaal toegepast. Verbetering volgde soms reeds na enkele injecties; soms
ook duurde het enkele weken, voordat herstel volgde; de iris kreeg eerst
na weken de normale kleur terug.

Bekend is, dat ornithosis veel bij duiven voorkomt. Dekking vermeldt
dat een negatieve complement-fixatie-reactie niet de mogelijke aanwezig-
heid van actieve smetstof uitsluit en een positieve reactie niet beslist op
smetstofaanwezigheid wijst. (N.T.v.G. 1949).

Caustische inwerking op comea en conjunctiva veroorzaakt door een sterke azijn-
zuuroplossing, welke per ongeluk in de ogen van een hond was terecht gekomen.

Dat caustisch werkende vaste stoffen of oplossingen in de ogen van dieren
terecht komen, is een vrij grote zeldzaamheid.

Al naar de aard en concentratie van de stof, de duur der inwerking, de
hoeveelheid van de in het oog terecht gekomen substantie en de kracht
waarmede deze in het oog is terecht gekomen treden meer of minder
heftige en necrotiserende conjunctivale en corneale veranderingen op.

Na afstoting van de eventueel necrotisch vervallen delen, blijft een
granulerende wond achter, welke kan genezen met littekenvorming.

Niet zelden ontstaan daarbij symblepharon en meer of minder uitgebreide
troebelheden van het hoornvlies. Ook kan, wanneer doordringing tot de
diepere delen van het oog heeft kunnen plaats vinden, totaal of gedeelteli jk
verval van de voorste delen van de bulbus optreden, met eventueel
daarop volgende infectie.

De ondervinding en de proeven bij dieren hebben geleerd, dat zuren
in het algemeen minder diep doordringen en daardoor minder nadelig
werken dan alcaliën. Zuren slaan n.1. eiwit neer en vormen een vaste ets-
korst, alcaliën daarentegen lossen eiwit op en doen het weefsel vervloeien
(weke etskorst). De behandeling bestaat allereerst in een zo snel mogelijk
verdunning en (of) mechanische verwijdering van de caustisch inwerkende
stoffen. De conjunctivaalzak vooral moet goed worden uitgespoeld en
gereinigd zo mogelijk met een middel, dat de bijtende stoffen neutraliseert
of onoplosbaar maakt. Bij inwerking van kalk wordt wel, na voorafgaande
voorzichtige verwijdering van de vaste deeltjes, 10 % ammoniumtartraat-
oplossing aangewend en herhaaldelijk ingedruppeld met ol. olivarum of
ol. jecoris aselli.

Is het een zuur geweest, dan kunnen uitspoelingen met zwakke oplossingen
van bicarbonas natricus (b.v. 1 %) geschieden; is het een alcali geweest,
dan is verdund azijnzuur (0,5—1%) of 5% tannine-oplossing te gebruiken.

Meestal zullen na een dergelijk ongeval, deze middelen wel niet snel
genoeg (binnen 5 minuten) bereikbaar zijn. Het beste is dan met water,
dat vrijwel overal direct te krijgen is, uit te spoelen of eventueel melk, die,
zowel bij zuren als alcaliën, neutraliserend werkt, daarvoor te gebruiken.
(Fischer)

Opgemerkt zij hierbij, dat door v. Sigrist e.a. is vastgesteld, dat ammonia
reeds binnen enkele seconden tot in de voorste oogkamer kan dringen.

De deletaire werking van ammonia liquida (10 ⁰o) zou berusten op
momentane vorming van oplosbare alcali-albuminaten en mede op inten-
sieve wateronttrekking aan de weefsels.

In de laatste tijd zijn op grond van proeven bij konijnen en op grond van
ervaringen bij de mens opgedaan, verschillende stoffen, welke een gunstige
invloed zouden uitoefenen, wanneer caustisch inwerkende substanties
in het oog waren terecht gekomen, aanbevolen.

Eén van deze middelen is Priscol, een door de firma Ciba in de handel
gebracht imidazolderivaat, dat vaatverwijdend werkt.

De door de etsing verwekte ischaemie en de eventueel daarop volgende
necrose zou door een betere bloedverzorging en weefselvoeding, er gunstig
door worden beïnvloed.

Volgens de mededelingen van Nagy is het acute stadium na inwerking
van caustica, door ischaemische necrose, door conjunctivaal oedeem nabij
de limbus, door loslating van het hoornvliesepitheel, door oedeem van de
substantia propria corneae, door het troebel en mat worden van de cornea,
alsmede door ontsteking van de iris, gekenmerkt.

Priscol nu zou in een 5—10 % oplossing locaal aangewend, verwijding
van kleine arteriën en arteriolen, waardoor versnelling van de bloedstroom
in de capillairen en hyperaemie optreedt, tengevolge hebben.

Fischer, Lillian Hodgson en Wagenaar merkten bij toeval op, dat
indruppeling van Corvasymton (10 % oplossing), dat vaatvernauwend
werkt, eenzelfde goede werking had.

Bij een jongen van 10 jaar, die ongebluste kalk in de ogen had gekregen,
werd n.1. bij vergissing inplaats van Davitamon A-olie, Corvasymton veel-
vuldig ingedruppeld, waarna toen de gunstige invloed ervan werd ge-
zien.

Corvasymton, een product van Philips- van Houten (oxyphenyl-methyla-
mino-aethanol-tartraat) is verwant aan Sympatol (phenyl-methylarnino-
aethanol-tartraat), behoort tot de groep der adrenaline-achtige verbin-
dingen en is bestendig. Adrenaline is dioxyphenylmethylaminoaethanol
en Adrianol is phenylmethylaminoaethanol.

Al deze stoffen hebben de vaatvernauwende werking gemeen, maar
verschillen overigens enigszins wat permeabiliteit, toxiciteit, houdbaar-
heid en invloed op de intraoculaire druk betreft.

Bij proeven door hen op konijnenogen genomen na voorafgaande in-
druppeling met zuren of alcaliën (concentraties van N/2—2.5 N) bleek,
dat instillaties van 10 % Corvasymton en ook van 10 % Sympatol op het
verloop en de genezing een zeer gunstige invloed hadden.

Verder vonden zij, dat Adrenaline in geen enkele concentratie (1 % - 2%)
eenzelfde goede werking opleverde.

Het gunstige effect zou volgens Fischer niet berusten op de vaatver-
nauwende werking, maar wellicht op het adrenalone-gehalte van Sym-
patol en Corvasymton. Adrenaline bezit geen adrenalone en is de ketovorm
ervan.

Een geval, waarbij sterk azijnzuur (volgens onderzoek van Seekles :
74.8 %), in beide ogen en op de huid in de omgeving daarvan, per ongeluk
was terecht gekomen, betrof een bastaard hond van 1 jaar. Eerst ongeveer
vijftien uur later werd het dier ter onderzoek en behandeling in de kliniek
aangeboden. De eigenaresse had direct nadat het ongeluk was gebeurd,
de gehele kop van het dier goed met water uitgewassen, hetgeen natuurlijk

een goede maatregel is geweest, om de azijnzuuroplossing te verdunnen
en zoveel mogelijk te verwijderen. Hierdoor zijn wellicht ernstiger gevolgen
uitgebleven.

Bij onderzoek bleek rechts een sterke blepharospasmus en epiphora te
bestaan. De conjunctiva was zeer rood en gezwollen, de cornea paren-
chymateus troebel en oneffen van oppervlakte.

Het linkeroog, dat in mindere mate was aangetast en veranderd (de
cornea was n.1. niet troebel) werd behandeld met antistine-privine, eveneens
3—4 maal daags.

Een dag daarna was het rechteroog reeds wat verbeterd; de toestand
van het linker oog was toen nog vrijwel stationnair.

Vanaf de vierde dag werd, behalve Corvasymton en Antistine, in beide ogen
ook nog enkele malen daags, Ol. jecoris aselli ingedruppeld en rechts
atropine.

Na vijf dagen reeds was een goede genezing merkbaar en begon de
cornea van het rechteroog op te helderen.

Bij vertrek, twaalf dagen na het ongeluk was de conjunctiva van beide
ogen vrijwel weer normaal en bestond nog slechts een geringe troebelheid
van de cornea van het rechteroog.

Voor verdere behandeling thuis werd ol. jecoris aselli en Cortisonzalf
medegegeven.

Uiteraard kunnen uit dit ene geval geen verstrekkende conclusies worden
getrokken, maar toch ben ik van mening, dat vooral ook het Corvasymton
hier het snelle gunstige verloop heeft helpen bevorderen.

Het gebruik van Astracaïne (Xylocaïne) als locaal anaestheticum in de veterinaire
oogheelkunde.

Sedert de laatste jaren wordt door de firma Blomberg een nieuw locaal
anaestheticum onder de naam van Astracaïne in de handel gebracht,
dat enkele voordelen zou bezitten boven de reeds langer in gebruik zijnde
locaalanaesthetica als b.v. Novocaine.

Het middel werd in 1943 dooi\'Löfgren te Stockholm gesynthetiseerd
(hydrochloras-diaethylaminoaceet 2,6 - Xylidide) en door hem Xylocaïne
genoemd; maar het werd eerst in 1947 in de handel gebracht.

Het zou èn als oppervlakte-anaestheticum èn als injectie-anaestheticum
(infiltratie cn geleidingsanaesthesie) toepassing kunnen vinden.

De anaesthesie zou sneller optreden en langer aanhouden dan van
procaïne (novocaïne); het weefsel zou er niet door worden benadeeld; het zou
niet prikkelend werken, terwijl toxische reacties vrijwel zouden uitblijven.
De oplossing ervan zonder adrenaline is houdbaar en ongeveer neutraal
(pH. 6.5); de oplossing met adrenaline is eveneens houdbaar, maar iets
meer zuur.

Voor geleidingsanaesthesie bij de mens wordt aanbevolen een y₂ %
oplossing, voor blokkering van zenuwen een 1- -2 % oplossing en voor
oppervlakte-anaesthesie een 2 % oplossing.

Volgens Mac Blayney zou een 4 % oplossing als oppervlakte-anaesthe-
ticum beter voldoen dan een 2 % oplossing.

Doret heeft de werking van een 2% Xylocaïne-oplossing als oppervlakte-
anaestheticum van cornea en conjunctiva vergeleken met die van 5 %
diacaïne (Ciba) en 5 % larocaïne (Roche).

Bij diepe corpora aliena gaf hij de voorkeur aan 2 % cocaïne, dat een
diepere anaesthesie geeft, maar het nadeel bezit, dat het bij herhaalde
toepassing het hoornvliesepitheel beschadigt, en de oogdruk verlaagt.

Hij is tenslotte tot de conclusie gekomen, dat een 2% xylocaïne-oplossing
als oppervlakte-anaestheticum overeenkomt met die van de andere in de
oogheelkunde gebruikelijke anaesthetica, met uitzondering dan van
cocaïne.

Ook werd door hem dit anaestheticum retrobulbair ingespoten en wel
2 cc van een 2 % oplossing met adrenaline, een hoeveelheid te gering
om exophthalmus te geven. De anaesthesie was na ongeveer 4 a 5 uur uit-
gewerkt.

Ook wiedling heeft het anaesthetisch effect nagegaan en wel op de
cornea bij het konijn. Hij zegt daarvan: „The values obtained for the
local anaesthctic activity give the usual graduation, with cocaïne leading,
followed by xylocaïne, intracaïne, monocaïne, unacaïne and particular
procaïne are lower in the scale".

Björk heeft het effect ervan als oppervlakte-anaestheticum op de cornea
van de mens bestudeerd volgens de door Marx gevolgde methode met
een haar met een druk van 75 mg en de resultaten vergeleken met die,
verkregen met 4 % cocaïne en 1 % pantocaïne.

Hem bleek, dat de werking van 6 % xylocaïne daarbij minder effectief
was dan die van 4 % cocaïne of 1 % pantocaïne; die van 4 % xylocaïne
was ongeveer gelijk aan die van 2 % cocaïne. De vaten van de conjunctivae
en van de iris werden door de xylocaïne-oplossingen niet beïnvloed.

Astracaïne-oplossingen zijn ook te gebruiken wanneer penicilline G.
erin is opgelost.

Astracaïne wordt als 1 en 2 % oplossing al of niet met adrenaline
(1 : 100.000 resp. 1 : 80.000) afgeleverd. Het hydrochloras astracaïne
werd door mij als 1 en 2% oplossing met adrenaline bij verschillende
oogheelkundige operatieve ingrepen bij kleine huisdieren met succes toe-
gepast. Te voren wertl daartoe in de regel een 2 % novocaïne-oplossing
gebruikt.

Het nieuwe middel werd in de veterinaire oogheelkunde zowel gebruikt
voor geleidingsanaesthesie door injectie van het anaestheticum in de na-
bijheid van de zenuwstam, als voor infiltratie-anaesthesie door injectie
in de weefsels.

Als oppervlakte-anaestheticum voor het oog, werd het middel, hoewel
het geen bijzondere irriterende werking op de cornea had, vrijwel bij de
dieren niet gebruikt, daar mijn ondervinding zou hebben geleerd, dat het,
het reeds in 1884 door Köller in de oogheelkunde toegepaste cocaïne
(5 %) oppervlakte-anaestheticum van de cornea niet goed kan ver-
vangen, hoewel aan cocaïne wordt toegeschreven, dat het, vooral wanneer
het bij herhaling wordt geïnstilleerd, een nadelige invloed op het hoorn-
vliesepitheel zou uitoefenen.

Ook Doret geeft bij diepe corpora aliena de voorkeur aan 2 % cocaïne,
dat een diepere anaesthesie geeft. Astracaïne geeft evenwel noch dilatatie
van de pupil, noch troebelingen van de cornea.

Ook mijn bevindingen bij een vrij groot aantal operaties (o.a. entropium-
en ectropiumoperatie, verwondingen, excisie en electrische coagulatie van
gezwelletjes, verwijdering van derde ooglid, glandula membrana nictitans

en dermoïden, exstirpatio bulbi, retrobulbaire injecties, sonderen neus-
traankanaal) zijn steeds goed geweest.

De astracaïne-oplossing werkt snel, prikkelt vrijwel niet en geeft reeds
in kleine hoeveelheden toegepast, goed effect.

Vastgesteld kon evenwel worden, dat zowel bij hond, kat en konijn
(experimenteel) een 5% cocaïne-oplossing een snellere en langer durende
anaesthesie van de cornea gaf, dan een 2 % astracaïne-oplossing. Toch is
ook met astracaïne, hoewel een korter durende, toch wel vrij goede
anaesthesie van de oppervlakte te verkrijgen; geregeld nadruppelen ermede
in de ogen is hierbij evenwel dan gewenst.

Bij jeukende ooglideczcmen heb ik ook de 5 % astracaïnezalf ad us. vet.
enkele malen toegepast; veel voordelen heb ik er niet van gezien. De
nadelige invloed, welke novocaïne op de sulfanilpraeparaten uitoefent,
komt intussen niet voor bij gebruik van astracaïne, dat n.1. niet het radicaal
para-aminobenzoezuur bezit. Hierbij zij opgemerkt, dat novocaïne niet
als oppervlakte-anaestheticum wordt gebruikt en toepassing kan vinden.

Volgens sommigen zou astracaïne goed te gebruiken zijn om de pijnlijk-
heid bij wonden te doen verminderen. l)e wonden dienen vooraf dan te
worden gereinigd om een beter contact van de wondoppervlakte met het
anaestheticum te kunnen verkrijgen.

Verscheidene jaren geleden heb ik glaucosan en aminglaucosan experi-
menteel bij hond, kat en konijn aangewend, omdat vooral in de Duitse
oogheelkundige tijdschriften deze medicamenten respectievelijk als zeer
sterk werkzaam mydriaticurn en als zeer sterk werkzaam mioticum bij de
mens werden genoemd en aanbevolen. Beide middelen werden door de
firma Woelm, in Spangenberg in de handel gebracht.

L. glaucosan van Hamburger zou een combinatie van 1. suprarenine
in tienvoudige concentratie van de gebruikelijke stamoplossing met 2 %
methylaminoaceto pyrocatechine, de laatst voorafgaande verbinding bij
de synthetische bereiding van suprarenine zijn.

Laatstgenoemde stof zou ook pupilverwijdend en vaatvernauwend wer-
ken. Het middel moet worden ingedruppeld en wordt in ampullen afge-
leverd. De oplossing werkt gedurende enkele seconden prikkelend en
wordt daarom eerst na voorafgaande instillatie van holocaïne aanbevolen.

Daarvóór was door Hamburger het rechts glaucosan (r. draaiende
optische isomeer van D. suprarenine en methylaminoaceto pyrocatechine)
als subconjunctivaal in te spuiten middel, genoemd.

De glaucosan-druppels zouden toepassing kunnen vinden om synechiën
te doen verscheuren en bovendien bij iritiden met drukverhoging een
goede werking ontplooien.

De mededelingen, over de werking ervan in de literatuur neergelegd,
zijn evenwel daaromtrent niet eenstemmig.

Aminglaucosan (jS-imidazolylaethylamine), een histamine, behorende
tot de sympathicomimetica, is een mioticum, wordt voor indruppeling
(10 % oplossing) bij acuut glaucoom aanbevolen, vooral in verbinding
met eserine, ook in die gevallen waar eserine alleen onwerkzaam is, en
veroorzaakt hyperaemie en zwelling van conjunctiva en oogleden. Volgens
Hamburger zou de bij glaucoom aanwezige passieve nerveuze hyperaemie
van de uvea, overgaan in een actieve, arteriele hyperaemie.

Beide middelen zouden bij hypertonie drukverlagend werken, hoewel
aminglaucosan wat de werking op de pupil betreft de antigonist van r.
en 1. glaucosan is.

De door mij met 1. glaucosan-oogdruppels ingestelde proeven bij nor-
male ogen van konijn, hond en kat, leverden het volgende op:

Instillatie verwekte zowel bij konijn, hond als kat weinig prikkeling;
bij alle dieren werd de conjunctiva eerst rood en daarna bleek.

Bij het konijn ontstond reeds na 15 minuten een duidelijke mydriasis,
welke enkele uren aanhield; de mydriasis was sterker dan die na instillatie
van 5 % atropineoplossing.

Indruppeling bij hond en kat had geen merkbaar mydriatisch effect
op de pupil, zelfs niet bij herhaalde instillaties; atropine daarentegen geeft
bij hond en kat een langdurende mydriasis. Atropine geeft blijkbaar bij
het konijn een minder goede verwijding van de pupil dan bij hond en
kat.

Bij de kat werd na glaucosanindruppeling sterk speekselen opgemerkt;
dit zelfde kan ook na atropine-instillatie bij dit dier, en ook wel bij de hond,
worden waargenomen.

De proeven met aminglaucosan bij konijn, kat en hond gaven het
volgende te zien: indruppeling veroorzaakte bij het konijn prikkeling,
geringe hyperaemie en zwelling van de conjunctiva, maar geen miosis
(volgens Hamburger is het konijn voor histamine refractair); indruppeling
verwekte bij de kat sterke prikkeling, blepharospasmus, hyperaemie en
zwelling van de conjunctiva en oogleden gedurende enkele uren, maar
evenmin miosis; indruppeling bij de hond was pijnlijk, veroorzaakte zeer
sterke hyperaemie en zwelling van de conjunctiva en oogleden, maar
ook geen miosis. Het effect van beide middelen was alzo bij deze dieren
na instillatie nogal uiteenlopend en had een ander verloop dan bij de mens.
Op bijgaande foto is het sterk conjunctivaal oedeem (chemosis conjunctivae)
bij de hond na instillatie van aminglaucosan oogdruppels duidelijk zicht-
baar.

Hoewel in de veterinaire ophtalmologische werken meer of minder
uitvoerig melding wordt gemaakt van het tatoueren van de cornea, is
mij evenwel gebleken, dat practisch daaraan vrijwel geen behoefte bestaat.
Hoornvliesvlekken toch zijn bij de dieren vaak meer of minder sterk ge-
pigmenteerd en daardoor minder goed zichtbaar en storend.

Het pigment is afkomstig van de normaal in de regel gepigmenteerde.
limbairstreek en is met de bloedvaten meegevoerd of komt van de iris
bij ingroeiing.

Ook Jakob merkt op, dat het tatoueren van permanente witte hoorn-
vliestroebelingen bijna nooit wordt gevraagd. Hij noemt het tatoueren
volgens Wecker (1872), met een speciaal daarvoor geconstrueerd tatoueer-
naaldje of, volgens Taylor, met een bundel naaldjes, waarna de plek
wordt ingewreven met steriele Oost-Indische inkt en ook het afkrabben
van het epitheel ter plaatse met een lepeltje van Meyhöfer en daarna
behandeling met Oost-Indische inkt.

Het tatoueren zou volgens Bayer bij dieren enkel zin hebben om de
troebeling van het hoornvlies minder zichtbaar te maken, dus om kos-
metische redenen, en niet om eventueel de visus te verbeteren zoals bij de
mens wel wordt aanbevolen (optische verbetering).

De ingreep zou volgens hem enige malen moeten worden herhaald.
Met oogpigment, o.a. chorioïdeaal pigment, kreeg Bayer geen resultaat.
Sciileich schrijft, dat het tatoueren slechts door een geoefende dient
te worden gedaan; Bayer, Jakob, Möller stellen het evenwel voor,
of de handeling vrij eenvoudig is.

Bij de mens zou in 1861 Rava reeds tatouering van leucomen hebben
gedaan met looizuur en ijzersulfaat, een methode, welke reeds door Galenus
bij hoornvlekken met poeder van galappelen of granaatappelen onder
toevoeging van ijzersulfaat, zou zijn toegepast.

Blaskowics tatoueerde met kaarsenroet, dat steriel gemakkelijk is te
verkrijgen en gekorreld chemisch zuivere koolstof is. Het epitheel wordt
boven de vlek afgekrabd, daarna in het hoornvlies met een mesje parallelle
sneedjes tot ongeveer het midden in verschillende richtingen gemaakt en
het roet vervolgens ingewreven.

Gemakkelijker is de chemische kleuring o.a. met goudchloride volgens
Knapp; deze kleuring zou echter volgens sommigen minder lang stand
houden.

Hierbij wordt een vers bereide, met bicarbonas natricus geneutraliseerde
2—3 % oplossing van goudchloride gemaakt. Vervolgens wordt een met
een wattenpropje omwikkeld glazen staafje in deze vloeistof gedrenkt
en enkele minuten op de te voren met cocaïne ongevoelig gemaakte, van
epitheel ontblote plek gebracht. Door reductie van de in de cornea ge-
drongen goudchlorideoplossing ontstaat colloïdaal verdeeld goud of een
metallische goudneerslag.

De reductie kan worden versneld door op de plaats 2 % hydrazine-
oplossing, i °/_m adrenalineoplossing of 1—5 % vers bereide tannineoplos-
sing te brengen.

Enige tijd na de operatie treedt prikkeling van het oog op, welke soms
vrij sterk en onaangenaam kan zijn. De irritatie kan wel 2—3 dagen
aanhouden en verdwijnt daarna geleidelijk; de epitheel-regeneratie is
meestal voltooid in 4—6 dagen.

Gebleken is, dat in verloop van enkele jaren (2 4 jr.) de plek geleidelijk
lichter van kleur wordt; herhaling van de tatouering is dan nodig.

Door mij zijn bij honden enkele proeven genomen met de tatouerings-
methode volgens Knapp. O.a. werd een proefhond met een macula corneae,
door inktpotlood (methylviolet) verwekt, met een 3 % goudchloride-
oplossing behandeld. Gehe en Co. Dresden bracht in de handel een 10 %
goudchloride-oplossing in ampullen en afzonderlijk in flesjes de voor
neutralisatie nodige hoeveelheid bicarbonas natricus (0.09 gr); de gewenste
sterkte is door verdunning met aq. dest. te verkrijgen.

Onder narcose (morphine) en locaalanaesthesie (5 % Cocaïne) werd
het epithelium op de macula met een scherp lepeltje voorzichtig verwijderd,
daarna een 2 %, met bicarbonas natricus neutraal gemaakte goudchloride-
oplossing gedurende 5 minuten op de plek gebracht om te laten inwerken,
verder behandeld met 1 %, vers bereide tannine-oplossing en 1 : 1000-
adrenalineoplossing en vervolgens met steriele adrenalinezalf (adrenaline
i : 1000, vaselinum album 8,5, paraffin, liq. 0,5).

In de daarop volgende dagen trad een vrij sterke reactie van de Cornea
op; de vlek werd meer bruin dan zwart en was omgeven door een grauw-
achtige troebele rand. Allengs werden ook de bloedvaten in de cornea
weer meer zichtbaar.

Na 5 dagen was de pijnlijkheid verdwenen en liep geleidelijk ook de
hyperaemie terug. Het resultaat was uiteindelijk niet voldoende en on-
bevredigend.

Een ander hondje, dat reeds eerder met kaarsenroet volgens de methode
Blaskovics was behandeld, maar onvoldoende resultaat had opgeleverd,
ook al omdat de cornea op een gegeven moment hierbij was geperforeerd,
werd enkele weken later onder morphine-evipannatrium-narcose en locale
anaesthesie met cocaïne (zonder adrenaline) met 3 % neutrale goudchlo-
ride oplossing behandeld en nabehandeld met tannineoplossing, adrenaline-
oplossing en pellidolzalf. De volgende dag was het oog vrij rustig; er bestond
enkel een geringe roodheid van de conjunctiva zonder afscheiding.

Na zes dagen bleek reeds weer een goede epitheelbedekking aanwezig
te zijn. De vlek was toen ondoorschijnend grijszwart van kleur in de ver-
schillende lagen, de rand ervan wat meer grauw, het oog zelf nog iets rood.

Eerst na 13 dagen was het oog geheel rustig; de vlek voldoende zwart
en ondoorschijnend, gezien bij doorvallend licht.

Invloed van antistine en antallergan-oplossing op cornea en conjunctiva van hond
en konijn na instillatie.

Bij de mens worden de laatste jaren bij op allergie berustende conjunc-
tivae aandoeningen nogal eens oplossingen van antihistamine-praeparaten
aangewend en aanbevolen.

Als concentratie van de antistineoplossing wordt daarvoor een 0.5 %
oplossing genoemd, eventueel in combinatie met privine.

Antistine (2 - phenylbenzylamidomethylimidazoline) wordt door de
firma Ciba voor plaatselijk gebruik als een 0,5 % isotonische bufferoplos-
sing met een pH van 6,9 in de handel gebracht.

Volgens de brochure is antistine in staat, de werking van histamine,
dat een belangrijke rol speelt bij het ontstaan van allergische ziektever-
schijnselen te verminderen of op te heffen.

Antistine privine van Ciba (2 - phenylbenzylaminomethyl-imidazoline-
sulfaat 0.5 % en 2 - naphthylmethyl-imidazoline-nitraat 0,25 %) werkt
antiallergisch en decongestief. Het prikkelt de conjunctiva vrijwel niet,
geeft een ischaemie van langere duur (3—4 uur) en kan tegelijk met
mydriatica of miotica worden aangewend. Drie tot vijfmaal daags kan een
druppel in het oog worden gebracht.

Pfeiffer schrijft: ,,Die Antistin-Privin Tröpfen sind ein ausgezeichnetes
Mittel zur Behandlung der Lichtscheu und des Tränens vor allem bei den
Phlyctaenen und der Uberempfindlichkeit gegen äussere Reize".

Merté beveelt Antistine ook nog aan bij andere hoornvlies- en bindvlies-
aandoeningen o.a. keratoconjunctivitis eczematosa en keratitis paren-
chymatosa.

Schalm deelt mede, dat ter behandeling van allergische verschijnselen
aan de slijmvliezen van neus en oog het antistineprivine in de handel is
gebracht, dat in druppelvorm locaal moet worden toegepast. Tegen

overmatig gebruik ervan moet evenwel worden gewaakt, omdat een
medicamenteuze rhinitis en een toestand van veneuze overprikkeldheid
veelvuldig het gevolg ervan is.

Van Eerden heeft proeven met antallergan en antistine genomen bij
konijnen. Indruppeling van antallergan zou n.1. een zeer intensieve troe-
beling van de cornea bij de mens tengevolge hebben.

Antallergan (neoantergan) is een Frans antihistamine-preparaat en
komt in de handel als 2,5 % oplossing in ampullen van 2 cc.

Wanneer een antallergan-oplossing van 2,5 % of een antistine oplossing
van 5 % in het oog van een konijn wordt gedruppeld, ontstaat volgens
hem binnen enkele seconden een macroscopisch zichtbare intensieve
troebeling van het hoornvliesepitheel, na enkele uren gevolgd door zwelling
en sterke sensibiliteitsvermindering van de cornea en daling van de oog-
druk. Verder trad nog op zwelling en ontsteking van de conjunctiva met
etterafscheiding.

Bovenstaande verschijnselen ontstonden echter ook reeds wanneer
sterkere verdunningen door hem werden gebruikt. Zo vond hij reeds een
macroscopisch zichtbare hoornvliestroebeling bij het konijn bij een
antistineconcentratie van 0.5—1 % en een sensibiliteitsvermindering bij
een concentratie van 0,25—0,5 %.

Microscopisch was de corneatroebeling bij nog sterkere verdunning
waar te nemen.

Hoewel de verschijnselen in enkele dagen weer verdwenen, acht hij toch
toepassing ervan niet gewenst, te meer omdat in de tijd van de troebeling
en anaesthesie, het epitheel van cornea en conjunctiva zeer kwetsbaar
is.

De proeven, door mij bij volwassen konijnen met deze middelen genomen,
leverden echter wat daarvan afwijkende resultaten op.

Na indruppeling van een 2.5 % antallerganoplossing werd geen pijn-
reactie opgemerkt en konden daarna niet de hoornvliesveranderingen,
zoals door van Eerden werden vermeld, worden vastgesteld. Het oog
werd goed opengehouden; het hoornvliesepitheel bleef glad en glanzend;
de reflexbeelden (schijf van Placido) waren scherp omschreven; groen-
kleuring na fluoresceïne-indruppeling bleef uit (na indruppeling van 5 %
cocaïneoplossing ontstond bij hetzelfde konijn na enkele minuten wel een
geringe oppervlakkige hoornvliesverandering en waren minder scherp
omlijnde hoornvliesreflexbeelden en een geringe groenkleuring op enkele
plaatsen in het pupillair gebied van de cornea te zien).

Bij indruppeling van een 5 % antistine-oplossing kon reeds spoedig
daarna (i 1 minuut) het volgende worden opgemerkt: duidelijke oneffen-
heid van het hoornvliesepitheel; troebelheid van de cornea vooral in de
centrale delen, minder in de peripherie, duidelijke vermindering van de
sensibiliteit; ontbreken van de nictitatie; hyperaemie en enige zwelling
van de conjunctiva, vooral om de cornea en van het derde ooglid; grillige,
zeer onregelmatige reflexbeeldjes; groenkleuring na instillatie van fluoies-
ceïne vooral in het hoornvliesmidden. Drie uren later waren zwelling en
roodheid van de conjunctiva reeds verminderd en was een gering-purulente
conjunctivale afscheiding merkbaar; na 24 uren waren de oogverschijn-
selen al weer zo goed als verdwenen.

hoornvlies- en conjunctivale veranderingen en een geringe vermindering
van de hoornvliessensibiliteit.

Wanneer een i ,25 % antistine-oplossing werd ingedruppeld, konden
de bovenbeschreven veranderingen van cornea en conjunctiva niet meer
worden waargenomen; wel werd het oog direct na de instillatie ervan wat
dichtgeknepen.

Instillatie van de 2,5 % antallerganoplossing gaf bij de hond geen reactie
en geen afwijkingen van hoornvlies of conjunctiva. Indruppeling van de
5 % antistine-oplossing verwekte in het begin wat pijnreactie en blepharos-
pasmus; de conjunctiva raakte wat rood en gezwollen; de oppervlakte van
de cornea werd reeds na enkele minuten gering mat en gechagrineerd, met
onregelmatige reflexbeeldjes, en fluoresceïne gaf op verschillende plaatsen
groenkleuring.

De daarop volgende dag was de cornea weer glad en glanzend, maar
de conjunctiva nog iets te rood.

Bij indruppeling van 1,25 % en 0,5 % antistine-oplossing werden geen
oogveranderingen opgemerkt (geen pijnlijkheid bij instillatie, geen
oppervakkige hoornvliesveranderingen).

Latere proeven genomen met de door Ciba in de handel gebrachte
waterige oplossing van antistine (0,5 %) en privinc (0,025 %) verliepen
eveneens vrijwel negatief.

Indruppeling van antistine-privine bij de hond gaf eerst iets prikkeling
en roodheid van de conjunctiva; later werden de oogslijmvliezen bleker;
hoornvliesveranderingen werden daarbij niet gezien.

Privine is een imidazol-preaeparaat, dat als een waterige oplossing door
de firma Ciba in de handel wordt gebracht, stabiel is, langdurend vaat-
vernauwend werkt en daardoor ook een langer durende werking van de
antistine zou geven. Dezelfde firma brengt ook een privinc (1 °/₀₀) cibazol
(5 %) emulsie voor uitwendig gebruik in de handel.

Omtrent allergische oogaandoeningen (conjunctivitis en kerato-con-
junctivitis allergica) is in de veterinaire literatuur niet veel te vinden; ze
komen blijkbaar bij de dieren minder veelvuldig voor dan bij de mens.

Mintschew zag een geval van kerato-conjunctivitis allergica bij een
5-jarige Maltheser 11a het eten van rauwe eieren en twee gevallen van
allergische conjunctivitis bij het paard; behandeling geschiedde met een
oogwater, bevattende 1 % chlor. calc. en % % novocaïne.

Door mij zijn bij de hond een paar gevallen van sterk conjunctivaal-
oedeem (chemosis conjunctivae) waarvan de oorzaak niet duidelijk was,
maar mogelijk op allergische basis berustte, met succes behandeld met
antistine-privine (Ciba). Ook overigens werd bij conjunctivale hyperaemie
en catarrhale en mucopurulente conjunctivitiden met antistine-privine
soms veel verbetering of wel herstel verkregen.

Mededeling wordt gedaan over verschillende oogaandoeningen in de
jaren 1950—1952 bij kleine huisdieren waargenomen en over onderzoe-
kingen met enkele middelen op ogen bij dieren verricht.

Achtereenvolgens wordt iets vermeld over: entropium; ectropium;
dermoïden; distichiasis; dystrophia corneae adiposa; exophthalmus trau-
maticus; tumorvorming in de limbairstreek; orbitaaltumor; gezwelvorming

bovenoogstreek; eigenaardige cataractvorming bij een kat; zwelling van
conjunctiva palpebrae en van membrana nictitans bij een kat; gevallen
van aangeboren glaucoom bij konijnen: éénzijdig ooglijden bij duiven
met vermoedelijk ornithosis als oorzaak ; caustische inwerking van sterk
azijnzuur op cornea en conjunctiva bij een hond; invloed van antistine en
antallergan op cornea en conjunctiva van hond en konijn; astracai\'ne als
locaal anaestheticum; invloed van glaucosan en aminglaucosan op de pupil
bij hond, kat en konijn en tatouering van de cornea bij dieren.

A report is made on several afflictions of the eye observed in small animals in the
years 1950—1952, and on experiments with some medicines on eyes of animals.

Subsequently a short report is made on : entropium ; ectropium ; dermoids ; distichiasis ;
dystrophia corneae adiposa; exophthalmus traumaticus; tumors in the limbic region;
orbital tumor; tumors in the upper eye region; peculiar formations of cataract in a cat;
swelling of the conjunctiva palpebrae and of the membrana nictitans in a cat; cases
of congenital glaucoma in rabbits; unilateral affliction of the eye in pigeons probably
caused by ornithosis; caustic action of strong acetic acid on the cornea and conjunctiva in
a dog; influence of antistine and antallergan on the cornea and conjunctiva of dogs and
rabbits; astracaïnc as local anaesthetic; influence of glaucosan and aminglaucosan on
the pupil in dogs, cats, and rabbits, and tattooing of the cornea in animals.

On signale diverses affections des yeux constatées dans les années 1950—1952 chez
de petits animaux domestiques et donne un aperçu de l\'examen des yeux effectué chez
des animaux à l\'aide de quelques moyens.

On parle successivement de : entropium ; ectropium ; dermoïdes; distichiase ; dystrophia
corneae adiposa; exophthalmus traumaticus; formation de tumeur dans la région
limbaire; tumeur orbitale; ulcération dans la région suroculaire; cataracte singulière
chez un chat; enflure de conjunctiva palpebrae et de membrana nictitans chez un chat;
cas de glaucome congénital chez des lapins; affections oculaires unilatérales chez des
pigeons causées probablement par une ornithosc; effet caustique de l\'acide acétique
concentré sur la cornée et les conjonctives chez un chien; influence de l\'antistine et de
l\'antallergan sur la cornée et les conjonctives chez le chien et le lapin; l\'astacaïne comme
anesthétique local; influence du glaucosan et de l\'aminglaucosan sur la pupille chez
le chien, le chat et le lapin, et tatouage de la cornée chez les animaux.

Es wird über verschiedene Krankheitsformen der Augen bei Kleintieren berichtet,
die man in den Jahren 1950-1952 beobachtet hatte; des weiteren über Untersuchungen
mit einigen, bei Tieraugen angewandten Mitteln.

Der Reihe nach wird etwas erwähnt über: Entropie; Ektropie; Dermoiden, Distichi-
asis (Anomalie der Augenwimpern) ; Dystrophia corneae adiposa (fetthaltige Horn-
hautstörung) ; Exophthalmus traumaticus (durch Verletzung entstandenes Glotzauge) ;
Geschwulstbildung am Hornhautrand; Orbitaltumor (Geschwulst in der Augenhöhle);
Geschwulstbildung an der oberen Augengegend, eigenartige Kataraktbildung (Trübung
der Augenlinse — grauer Star) bei einer Katze ; Anschwellung der Conjunctiva palpebrae
(der Bindehaut des Augenlides) und von Membrana nictitans ("Lidkrampf) bei einer
Katze; Fälle von angeborenem Glaukom bei Kaninchen; einseitiges Augenleiden bei
Tauben, wobei die vermutliche Ursache Ornithosis ist; kaustische Einwirkung durch
starke Essigsäure auf Cornea (Hornhaut) und Conjunctiva (Bindehaut) bei einem
Hund; Einfluss des Antistins und Antallergans auf Cornea und Conjunctiva bei Hund
und Kaninchen; Astracain als lokales Anaestheticum; und schliesslich der Einfluss von
Glaucosan und Aminglaucosan auf die Pupille des Hundes, der Katze und des Kanin-
chens und über Tätowierung der Cornea bei Tieren.

OMSNOERING VAN UITSTEKENDE LICHAAMSDELEN
BIJ DE HOND DOOR ELASTISCHE GUMMI
VERPAKKINGSRINGETJES.

Vóór de laatste wereldoorlog kwamen nog al eens bij de hond om de
uitstekende lichaamsdelen, vooral om de onderste gedeelten van de lede-
maten, circulaire huidverwondingen voor, die werden veroorzaakt door
elastische ringetjes, welke door kinderen spelenderwijs waren aangebracht
en waarvan de verwijdering was vergeten.

Soms ook had men deze elastische ringetjes gebruikt om verbanden bij
elkaar te houden en deze waren later afgeschoven en tussen de haren terecht
gekomen.

Tijdens de oorlogsjaren, toen de verpakkingsringetjes ontbraken, kwamen
bovenvermelde aandoeningen dan ook niet meer voor. Nu evenwel overal
weer elastiekjes voor verpakkingsdoeleinden in gebruik zijn, zullen zonder
twijfel dergelijke huidlaesies ook wel weer meer ter waarneming komen.

Gummiringetjes werken als een elastische ligatuur en snijden allengs
door het weke weefsel heen tot op het been.

Van enkele gevallen, welke door mij indertijd zijn waargenomen, volgt
hier een korte beschrijving.

Allereerst dan een geval bij een vijfmaanden oude Bouvier. De dierenarts
schreef daaromtrent:

„Onder mijn behandeling is sedert enige maanden een Bouvier, die
met zijn voorpoot in een strik heeft gezeten. De strik heeft er enige dagen
om gezeten en is daarna door mij verwijderd; er was toen een diepe ring-
vormige wond zichtbaar; de pezen waren echter niet gelaedeerd. De wond
is na enige tijd genezen op enkele fistelopeningen na, terwijl het dier
kreupel blijft."

Bij onderzoek bleek aan het linker voorbeen onder de carpus een circulaire
pijnlijke verdikking te bestaan met op verschillende plaatsen fistelopeningen;
in de diepte waren beenwoekeringen voelbaar, en op de röntgenfoto
waren op de metacarpaalbeenderen beenafwijkingen te zien.

In de laterale en mediale ossa metacarpalia bevonden zich onregelmatige
periostale beenwoekeringen en daarin was een ringetje op te merken.

Er bestond alzo blijkbaar een ostitis en periostitis van metacarpaal-
beenderen, door een omsnoerend elastisch ringetje veroorzaakt. Tengevolge
van prikkeling van het periost treedt hierbij n.1. een strangulatie-periostitis
op, welke röntgenologisch als een walachtige schaduwring en een gleuf
waarin het gummibandje ligt, te onderkennen is.

Vrij gemakkelijk kon met een z.g. ligaturenvisser door één der fistel-
openingen aan de achterzijde het elastiekje te voorschijn worden gehaald
en na goed te zijn vastgepakt met een arterietang, worden doorgeknipt
en verwijderd.

De fistels genazen hierna voorspoedig en de kreupelheid verdween ook
geleidelijk.

De anamnese luidde, dat het dier, toen het drie maanden oud was, met
de poot in een ketting was vastgeraakt.

De ketting zou de poot zodanig hebben omsnoerd, dat het bot bloot
kwam te liggen.

Na drie maanden behandeling door een collega was het dier nog steeds
kreupel en waren nog twee fistels aanwezig, waarin been was te sonderen.

Gevonden werden aan de rechter voorpoot in de metacarpaalstreek
twee fistels, één voor lateraal en één achter lateraal. Bij sonderen stootte
men op been. Röntgenologisch bleek, dat in het laterale en mediale metacar-
paalbeentje kleine beendefecten aanwezig waren; een gummi ringetje was
echter niet te zien.

Na splijting van één der fistelgangen werd een elastiekje gevonden, dat
de metacarpus had om- en ingesnoerd. Na verwijdering ervan trad spoedig
herstel op.

In de literatuur zijn omtrent deze bevindingen in de loop der jaren ver-
scheidene mededelingen, vooral wat de hond betreft, gedaan.

Jordanoff heeft een geval beschreven, waarbij het elastiekje door huid,
spieren, pezen en bloedvaten was heen getrokken, het been zelfs meer of
minder diep had ingesneden en tot periostale beenwoekeringen daar-
omheen aanleiding had gegeven.

Ook Bf.rgf. doet mededeling van door hem waargenomen gevallen, waar-
bij eveneens periostale beenwoekeringen en een gummi ringetje röntge-
nologisch waren te zien. Er bestonden hierbij eveneens kreupelheid en
fistelvorming.

Berge deelt nog mede, clat bij dergelijke aandoeningen een röntgenfoto
omtrent de oorzaak opheldering geeft. Intussen is mijn ondervinding en
ook die van anderen, dat zulks evenwel niet steeds het geval is. Er bestaan
namelijk gummisoorten, welke röntgenstralen vrijwel geheel doorlaten.
Van Engelse zijde is hierop indertijd speciaal al eens op gewezen (Clough,
Ede, Holmes, Wooldridge).

Wooldridge en Holmes o.a. konden namelijk een door een hond
ingeslikte rubberbal, welke in de dunne darmen was blijven steken, röntge-
nologisch niet aantonen, hetgeen wel gelukte in een ander geval, waarbij
een klein stuk rubberbot in de darmen was ingeklemd.

Bij nader onderzoek bleek, dat de rubberbal, waar de röntgenstralen
doorheen waren gegaan als door week weefsel b.v. spieren, een S.G. had
van 0,99 ^{en 2} % zinkoxyde bevatte; het rubberstuk, dat de stralen vrij
veel tegen had gehouden, had eveneens een S.G. van 0,99 maar bevatte
8 % zinkoxyde. In beide gummi voorwerpen kwam zwavel voor.

Ook Clough en Ede deden een dergelijke waarneming. Een rubberbal
kon door hen röntgenologisch niet in het abdomen worden vastgesteld
en een andere rubberbal in een ander geval wel.

De eerstgenoemde bal had een S.G. van 1,00 en bevatte 3,6 % mineraal-
stoffen voornamelijk magn. oxyde; de laatstgenoemde bal had een S.G.
van 1,48 en bevatte 30 % mineraalstoffen, hoofdzakelijk lood- en zink-
oxyde.

In een derde geval, waarbij röntgenologisch een ingeslikte golfbal zicht-
baar was, bevatte deze 12 % antimoniumsulfide en had deze een S.G. van
1,12.

In Hage\'s handboek worden als anorganische stoffen in gummi ge-
noemd : lood, zink, magnesium, calc. oxyde, goudzwavel, ijzeroxyde.

maten in het weefsel ingesnoerde gummi verpakkingsringetjes röntgeno-
logisch vaststellen.

Het eerste geval waarbij zulks wel het geval was, betrof een bastaard
hond, waarbij was opgemerkt, dat de ondervoet van het linker achterbeen
de laatste weken dikker werd en het dier kreupel liep.

Bij onderzoek bleek, dat het dier het been niet belastte en pijnlijk omhoog
hield.

Aan de vóórzijde was een tamelijk droog wondje zichtbaar, aan de achter-
zijde twee fistelopeningen, waaruit wat haemorrhagisch purulent vócht
was te drukken ; boven de insnoering bestond vermoedelijk een periostale
beenwoekering n.1. een harde niet verschuifbare dikte onder de huid ;
aan de tenen was het periost mogelijk enigszins veranderd; er bestond geen
oedeem van de ondervoet; als oorzaak van de veranderingen werd een
elastisch gummiringetje vermoed.

Op de röntgenfoto is duidelijk het gummiringetje te zien. Met een in
de achterste fistelopening gebracht pincet kon het ringetje worden gepakt
en daarna worden verwijderd.

Snelle genezing volgde; het been werd geleidelijk beter belast, hoewel
de dikte de eerste tijd nog bleef bestaan.

In het geval bij de jonge Groenendaler was, zoals reeds eerder is vermeld,
röntgenologisch niets van een elastiekje te zien ; wel bestonden daarvoor
sterke vermoedens. Operatief kon hierbij evenwel het gummi ringetje te
voorschijn worden gehaald en worden verwijderd.

Dergelijke elastische gummi verpakkingsringetjes zijn door ons o.a.
ook vastgesteld om hals, schuin over de kop, staart en penis.

Arnberger vermeldt het voorkomen van een elastiek ringetje om de
oorbasis bij een paard: het had tot kopschuwheid aanleiding gegeven.

Mededeling wordt gedaan over omsnoering van uitstekende lichaams-
delen bij de hond door elastische gummi verpakkingsringetjes.

Er wordt op gewezen, dat de gummiringetjes niet steeds röntgenologisch
zijn aan te tonen, hetgeen met het meer of minder grote metaalgehalte,
daarin verwerkt, verband houdt.

A report is made on the strangling of protruding parts of the body of dogs by rubber
elastic bands.

Attention is drawn to the fact that rubber bands cannot always be demonstrated
roentgenologically as this is dépendent on the low or high métal content which is
worked up in the rubber bands.

On parle de la ligature de parties saillantes du corps chez le chien par des élastiques
d\'emballage.

On souligne qu\'il n\'est pas toujours possible de voir ces élastiques par radiographie,
ce qui est du à leur teneur plus ou moins grande en métaux.

Es wurde eine Mitteilung über Umschnürung hervorragender Körperteile beim
Hund durch elastische Gummiverpackungsringe gemacht.

Hierbei wird darauf aufmerksam gemacht, dass röntgenologisch die Gummiringe
nicht immer angewiesen werden können, was dem mehr oder weniger grossen Gehalt
an Metall, das darin verarbeitet ist, zugeschrieben werden muss.

Insnoering van de metacarpus bij
een hond, door een elastisch gummi
verpakkingsringetje veroorzaakt.

ENIGE PRAKTIJK-INDRUKKEN VAN INTRAPERITONEALE
PENICILLINE-STREPTOMYCI NE INJECTIES BIJ ACUTE
PERITONITIS VAN RUND EN SCHAAP.

De laatste jaren is de behoefte om een acute peritonitis te beïnvloeden
steeds groter geworden. Dit lijden zien wij immers tal van malen optreden
in het verloop van aandoeningen van het maag-darmkanaal, terwijl het
eveneens een van de ernstigste complicaties vormt bij een sectio caesarea.

Penicilline alleen of in combinatie met sulfa-verbindingen geven twijfel-
achtige resultaten.

De eerste uitkomsten van behandelingen met penicilline-streptomycine,
intraperitoneaal geïnjicieerd, lijken zeer gunstig.

De intraperitoneale injectie werd gegeven 5 cm onder de lendenwervels
in de rechter flank.

Een rund van J.O. te N. werd door eigenaar zelfverlost. Het rund was op tijd
en moest voor de tweede maal kalven. Bij deze verlossing werd door de
eigenaar gebruik gemaakt van een „win"; aan beide benen werden touwtjes
bevestigd en d.m.v. het aanwenden van genoemde kracht meende de vee-
houder een kalf in stuitligging te ontwikkelen. Tot zijn „verbazing" werd
echter een dood kalf met teruggeslagen kop ter wereld gebracht.

De kracht zal zeer aanzienlijk geweest moeten zijn om dit kunststukje
te kunnen uithalen.

Na 36 uur werd voor dit rund hulp ingeroepen; de patiënt maakte een
zeer zieke, ongunstige indruk: zij was niet tot opstaan te bewegen, had
diepliggende ogen, een tonronde gespannen buik, een pols van 110, temp.
38, en een sterk gezwollen vulva. In de uterus bevond zich een tweede
vrucht in heupligging; de vrucht was zeer sterk gezwollen door gasont-
wikkeling, terwijl de uterus zich strak gespannen daaromheen bevond.

De toestand had zich op deze wijze kunnen ontwikkelen, doordat de
patiënt, na de krachtprestatie bij de geboorte van de eerste vrucht, vol-
komen uitgeput geweest moet zijn en bovendien bevond de tweede vrucht
zich in heupligging. Een onderzoek naar een tweede vrucht was door de
eigenaar niet ingesteld.

Gezien de zeer slechte ervaringen, welke bij vorige gelegenheden waren
opgedaan met een embryotomie in deze gevallen, werd besloten over te
gaan tot een sectio caesarea.

Vervoer naar Nieuwveen was door de toestand van de patiënt gecontra-
indiceerd, zodat de operatie op de stal werd uitgevoerd.

Van algemene narcose werd afgezien, ook al in verband met de slechte
toestand van de patiënt.

De gevoelloosheid, welke werd verkregen met 20 cc astracaïne 2 %
epiduraal en 200 cc astracaïne 2 % locaal, was uitstekend.

De operatie werd uitgevoerd, zoals bij vorige gelegenheid door mij
reeds beschreven werd. Opgemerkt kan echter worden, dat bij deze patiënt
de manipulaties, welke moesten dienen om de uterus in de operatiewond
te brengen en te houden, niet tot de eenvoudige gerekend moeten worden.

De sterk gecontraheerde uterus was zeer moeilijk te verplaatsen en het
fixeeren van de uterus was om dezelfde reden geen sinecure.

De teugels, waarvan in een vorige mededeling sprake is, scheurden uit.
Toch gelukte het, de uterus zo te fixeren, dat na het maken van de uterus-
operatiewond, het aanwezige ichoreuze vocht, zoveel mogelijk buiten de
buikholte terecht kwam.

Het verwijderen van de vrucht gaf ook enige moeilijkheden. Draaiing
van de uterus zodanig, dat de vrucht via de gemaakte snede gemakkelijk
kon worden ontwikkeld, was niet mogelijk.

Thans werd eerst een voorbeen, vervolgens de kop en met enige trek-
kracht de gehele vrucht ontwikkeld.

Hierbij kon niet worden voorkomen, dat een dwarsscheur van ioa 15 cm
op de gemaakte uterus-snede ontstond.

Een andere onaangename complicatie was, dat bij even aanraken van
de vrucht de haren loslieten; bij het naar buiten brengen van de vrucht
waren dan ook vele haren op de uterus en ten dele ook op darm en net
terecht gekomen. Door een overvloedige spoeling met een lauw-warme
een per mille cetavlon-oplossing gelukte het de haren te verwijderen. De
uterus werd gesloten door een dubbele doorlopende sero-musculaire
Lembert-hechting met linnen no. 25, waarbij de dwarsscheur enige tech-
nische moeilijkheden opleverde.

Vooraf waren in de uterus 10 valvanol-uterusstaven gebracht. Op de
uterus-wond en in de buikholte werd de inhoud van 8 tubes mypenzal
gespoten (800.000 E. penicilline en 400.000 E. streptomycine); 600.000 E.
proc. penicilline werd intramusculair ingespoten.

De volgende dagen werd nog intraperitoneaal 600.000 E. penicilline
en 600.000 E. streptomycine ingespoten; deze injectie werd tweemaal
gegeven.

De derde dag post-operandum maakte de patiënt een zeer gunstige indruk
na drie weken werden de huid-hechtingen verwijderd; een primaire wond-
genezing had plaats gevonden en de patiënt was genezen, behoudens een
lichte endometritis, veroorzaakt door de retentio secundinarum.

Bij een rund van A. L. te T. A. met een traumatische gastritis en uit-
gebreide acute peritonitis werd geopereerd; twee dagen nadien vond
de partus a terme plaats.

De uitgebreide peritonitis werd behandeld door gedurende drie dagen
eenmaal per dag 600.000 E. penicilline en 600.000 E. streptomycine
intraperitoneaal te geven. Reeds na de eerste injectie was een duidelijke
verbetering merkbaar, terwijl na vijf dagen het dier klinisch hersteld was.

Bij enige schapen (welke werden gebracht, soms twee tot drie dagen in
partu) werd na verwijdering van de emphysemateuze vruchten door middel
van een sectio caesarea, in de buikholte de inhoud van drie tubes mypenzal
gebracht. De volgende drie dagen werd gegeven intraperitoneaal 150.000 E.
penicilline en 150.000 E. streptomycine eenmaal per dag met hetzelfde
verrassende resultaat.

Uiteraard wil deze mededeling geen groter pretentie hebben, dan het
weergeven van een praktijk-indruk. Voor een juiste waardering zouden
nog tal van kwesties moeten worden bekeken en vergeleken.

Beschreven wordt de intraperitoneale streptomycine-penicilline-injectie
(suspensie van procaine penicilline en streptomycine in olie) bij patiënten
met acute peritonitis in het verloop van aandoeningen van het maag-
darmkanaal en bij complicaties van de sectio caesarea.

A description is given of intraperitoneal injection of streptomycine-penicilline (sus-
pension of procaine penicilline and streptomycine in oil) of patients with acute peritonitis
in the course of affections of the intestinal track and in complications of sectio caesaria.

Description de l\'injection intraperitoneale de streptomycine-pénicilline (suspension
de procaine pénicilline et de streptomycine dans de l\'huile) chez des sujets atteints
d\'une péritonite aiguë au cours de troubles du canal gastro-intestinal et lors de com-
plications de l\'opération césaréenne.

Es wird die intraperitoneale Injektion mit Streptomycin-Penicillin (Suspension von
Procain, Penicillin und Streptomycin in öl) besprochen, die bei Patienten mit akuter
Peritonitis im Verlauf von Anfallen im Magendarmkanal und bei Komplikationen
des Kaiserschnittes angewandt wurde.

In het artikel: „Enkele gegevens over de toepassing van levende entstof
tegen pseudo-vogelpest. .(beaudette-stam en hitchner-stam)" van
J. Richter in het 15 Juli-nummer van het Tijdschrift zijn enige storende
fouten geslopen, van welke hier een rectificatie volgt:

1. Op bladzijde 599 is in de leglijst van 2 groepen hennen, geënt met
hitchner-neusdruppel de datum van enting niet vermeld. Deze datum
is i Juni 1953.

2. Op de bladzijden 600 en 601 in de samenvattingen staat vermeld:
„Met de „Wing-web" methode geënte hennen bleken 2 maanden
immuun enz.".

Dit moet luiden: „Met de „Wing-web" methode geënte hennen bleken
na 2 maanden nog sterk immuun enz.".

In de Engelse, Franse en Duitse samenvattingen moet de gewraakte
zinsnede respectievelijk als volgt luiden:

„Hens which were inoculated according to the „Wing-web" method
appeared to be firmly immune after 2 months etc.".

„Des poules vaccinées selon la méthode „Wing-web" se trouvaient
fortement immunisées après deux mois . . . etc.".

„Es zeigte sich, dass nach der „Wing-web" Methode eingeimpfte
Hühner noch nach 2 Monaten gegen eine natürliche und kunstmässige
Ansteckung mit dem virulenten Vogelpestvirus völlig immun waren".

Einführung in die Ernahrungsphysiologie der Haus\'iere door Prof. Dr. YValter
Lenkeit. (Ferdinand Enke Verlag, Stuttgart 1953).

De schrijver van dit werk is er in geslaagd om op ongeveer 155 bladzijden een volledig
overzicht te geven van de voedingsphysiologie; niet alle onderwerpen konden uitputtend
behandeld worden, doch een vrij uitgebreid literatuuroverzicht achter ieder hoofdstuk
geeft de lezer de gelegenheid om zijn studie te verdiepen.

Achtereenvolgens worden de voortplanting, de groei, de melkproductie en de spier-
arbeid, in verband met de voeding, behandeld.

Een groot aantal tabellen en grafieken maken dit werkje zeer bruikbaar bij het be-
oordelen en samenstellen van voederrantsoenen.

De Amerikaanse gegevens uit de periode 1940—\'45 en die welke na de oorlog zijn
gepubliceerd, zijn in de tekst verwerkt en worden in de literatuuroverzichten vermeld.

Als basis-studie voor de veevoeding in de practijk is dit werk zeer bruikbaar en
aanbevelenswaard.

Daarnaast is het voor de dierenarts-practicus bijzonder geschikt bij beoordeling van
de behoefte aan verschillende nutriënten voor iedere diersoort in verschillende levens-
perioden.

Aan de Redactie van het Tijdschrift werd een exemplaar toegezonden van Zoötechnia,
het tijdschrift van de internationale diergeneeskundige vereniging voor Zootechniek.
(Voorzitter Prof. Dr. A. de Vijyst, Leuven, België, secretaris Prof. Dr. Carlos Luis
de Cuenca; vertegenwoordigers in Nederland collegae Rempt en Wagf.naar).

Deze vereniging werd enkele jaren geleden opgericht en hield in 1951 een groot
congres in Madrid.

in de meeste landen van Europa zijn reeds afdelingen van deze Vereniging gevestigd
en ik grijp deze gelegenheid gaarne aan. belangstelling ervoor te vragen.

Het is niet onwaarschijnlijk dat op het Internationaal Vecartsenijkundige Congres
te Stockholm dit onderwerp ook ter sprake zal komen.

Na afloop van dit congres zal er waarschijnlijk voor ons aanleiding bestaan om in
groepsverband aansluiting te overwegen.

Het tijdschrift Zoötechnia (abonnementsprijs 5 dollar U.S.A.; geeft in vier talen
originele artikelen en een uitgebreid literatuuroverzicht.

Radiorede van de Heer J. AI. Dijkstra, Inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst, uitgesproken
op Woensdag 5 Augustus 1953 van 18.45—19 00 uur.

De laatste jaren is nogal eens de aandacht gevestigd op de pseudovogelpest, de ziekte,
die enkele jaren geleden vanuit het Zuiden van ons land is binnengedrongen en die
grote schade aan de pluimvecstapel heeft toegebracht. We weten allen wel, dat de ziekte
voor een aangetast bedrijf in de regel zeer ernstige gevolgen kan hebben. Zij gaat ge-
makkelijk over van het ene bedrijf naar het andere, m.a.w. zij is zeer besmettelijk.

Het is dan ook niet zonder reden, dat de Nederlandse Overheid maatregelen heeft
genomen om uitbreiding van de ziekte te voorkomen. De nodige wettelijke voorzieningen
waren al getroffen, voordat de ziekte in ons land was aangetoond. Daardoor beschikte
het Veeartsenijkundig Staatstoezicht over de bevoegdheid krachtdadig op te treden
bij het verschijnen van de eerste haarden van pseudo-vogelpcst in ons land. Men was
n.1. al door talrijke publicaties van deskundigen op de hoogte van het bestaan en de ge-
volgen van de ziekte. Eén van de eerste deskundigen, die de ziekte beschreef, was een
Nederlander. Hij nam jaren geleden in Indië de verschijnselen waar. Daarna kwamen
berichten uit alle delen van de wereld over het optreden van de ziekte. Talrijke landen
troffen daarom voorzieningen tegen het binnenslepen van deze ziekte om zodoende
hun eigen pluimveestapel tegen de ernstige gevolgen van de besmetting te vrijwaren.
Het meest gebruikelijke middel daarvoor is een invoerverbod van pluimvee of daarvan
afkomstige producten, die besmet kunnen zijn, zoals b.v. eieren, veren en vlees. Als
regel wordt hiervan dan ontheffing verleend voor dieren, afkomstig uit landen, die
vrij van de ziekte zijn. Een algeheel invoerverbod kan n.1. voor verschillende landen
moeilijkheden opleveren. Dat zou n.1. leiden tot een tekort aan consumptiegoederen,
zodat de prijs hiervan te veel zou stijgen. Een voorbeeld van een land, waar men deze
bepalingen heeft ingesteld, is o.a. Engeland. In dat land bestrijdt men de gevallen
van pseudo-vogelpest, die ondanks deze maatregelen optreden, door afmaken. Tot
nu toe heeft men daarmee de ziekte in toom kunnen houden.

Het spreekt vanzelf, dal landen die willen exporteren, ernstig rekening moeten houden
met dergelijke bepalingen. Dit moeten wij in Nederland goed beseffen. Onze maatregelen
legen de pseudo-vogelpest moeten daarom twee belangen in het oog houden. Het eerste
is en blijft de gezondheidstoestand van onze eigen pluimvcestapcl. Het tweede is het
economisch belang van de export. Nederland heeft bij het optreden van de ziekte
in eerste instantie gegrepen naar het afmaaksysteem. Het streven is er nu eenmaal
op gericht alle aanwezige smetstof te vernietigen. Dit is in het belang van de eigen
pluimveestapel en van de export. Talrijke koppels zieke dieren zijn afgemaakt en ver-
nietigd. Als regel gebeurt deze vernietiging van de grotere koppels in een destructor.
Zijn de koppels klein, dan doet men het wel in de ovens van een dichtbijzijnde fabriek.
Zijn het slechts enkele kippen, dan worden ze begraven. Daarbij gebruikt men loog en
kalk om alle smetstof te vernietigen.

Het spreekt vanzelf, dat men bij het vervoer naar een destructor of naar een fabriek
alle mogelijke voorzorgen tegen smetstofverspreiding neemt. Alles wordt zorgvuldig
ontsmet met 1—2 % natronloog. Nadat het pluimvee is gedood en verwijderd, worden
de hokken schoongemaakt. Het niet brandbare bodemmateriaal wordt, gemengd met
kalk, diep begraven. Besmet stro en dergelijke wordt verbrand. De hokken, legnesten,
zitstokken, voer- en drinkbakken enz. worden grondig gereinigd en ontsmet met loog.
Dit alles gebeurt onder dagelijks permanent toezicht van een opzichter van de Vee-
artsenijkundige Dienst. Het let er nauwkeurig op, dat alles wat maar enigszins met virus
kan zijn besmet, wordt behandeld.

Voordat men tot afmaking is overgegaan, is het levende pluimvee en het te vernietigen
materiaal gewaardeerd. De door het Rijk uit te betalen som wordt de eigenaar mede-
gedeeld. Hij kan deze al enkele dagen daarna in ontvangst nemen bij de Gemeente-
ontvanger.

Men vraagt zich nu af, waarom of deze zeer strenge maatregelen niet voldoende
zijn gebleken om in Nederland de pseudo-vogelpest uit te roeien. Daar zijn verschillende
redenen voor. Een zeer belangrijke is b.v. dat er steeds enige dagen verlopen tussen
het optreden van de ziekte en het afmaken. Soms zelfs vele dagen. Vaak ziet de eigenaar
n.1. niet direct, dat zijn dieren lijdende zijn aan pseudo-vogelpest. Hij vermoedt dat
meestal niet eerder dan nadat er al een grote sterfte is opgetreden. Daarna moet dan nog
het hele apparaat voor taxatie, afmaking, destructie en ontsmetting in dienst worden
gesteld. Er is dus altijd nog tijdverlies. Elk tijdverlies geeft ettelijke gelegenheden
voor een verspreiding van de smetstof. Deze zijn nooit weer allen te achterhalen. Vaak
zullen ze ook niet eens direct blijken.

Naast dit tijdverlies is er nog een andere factor, die het succes van het afmaaksysteem
in de weg staat. Vaak treedt de ziekte op in een klein koppeltje hoenders van iemand,
die uitsluitend voor eigen gebruik enkele kippen houdt. De eigenaar is dan meestal
niet voldoende deskundig om het optreden van de ziekte te onderkennen. Hij besteedt
bovendien vaak te weinig aandacht aan zijn dieren. Hij heeft er ook weinig belang bij.
Het is echt een bijzaak en als zijn kippen dood gaan, worden ze niet vernietigd. Ze
worden misschien in een droge sloot geworpen. Nou ja, het is immers maar een kip,
denkt hij. Zulke amateurs kunnen de Nederlandse pluimveestapel veel schade berok-
kenen.

Een volgende reden voor het falen van het afmaaksysteem kan schuilen in het voor-
komen van goedaardige gevallen. Er is dan weinig sterfte. Het aantal uitvallers is
alleen wat te groot. Af en toe worden deze misschien verkocht aan een rondreizend
handelaar. Dat kan iemand zijn, die niet al te goed bekend is met de wettelijke bepalingen.
Hij tracht deze dieren, die volgens hem wat achter gebleven zijn in de grote koppel,
voor gezond en eerlijk te verkopen. Het liefst aan een argeloze amateur pluimveehouder.
Als regel zal die weinig deskundig zijn op pluimveegebied. Een deskundige heeft allang
afgeleerd kippen van bekende of onbekende rondreizende kippenhandelaren te kopen.
De ogenschijnlijk niet erg zieke dieren lijden nog door het vervoer. Ze moeten zich
verder aanpassen in de nieuwe omgeving en dan worden ze vaak duidelijk ziek. Daarbij
besmetten ze dan de andere dieren, die al op het bedrijf waren. Zo is er weer een nieuwe
haard van de ziekte ontstaan.

Deze goedaardige gevallen kunnen nog op een andere manier tot het ontstaan van
nieuwe haarden aanleiding geven. De ogenschijnlijk niet erg zieke kippen worden
gekocht door een pluimveeslachter. Deze laatste stuurt misschien niet alle afval van de
slachterij naar een destructor. Soms wordt het ook wel eens gebruikt voor varkensmcstcn.
Veren waaien verder natuurlijk heel gemakkelijk weg. De smetstof kan in elk geval
vanaf zo\'n slachterij heel eenvoudig worden versleept. De practijk wijst dat ook uit.
Er komen n.1. vaak nieuwe gevallen van pseudo-vogelpest voor in kippenstapels, die in de
nabijheid van een grote kippenslachterij worden gehouden.

Hoenderparken, die dicht bij een kippenslachterij en kippenkoopman of een pluimveemarkt zijn
gelegen, verkeren daarom steeds in de gevarenzone.

Uit het voorgaande zal U nu wel duidelijk zijn geworden, dat het zeer moeilijk is
alleen met het afmaaksysteem de pseudo-vogelpest in Nederland uit te roeien.

Daarnaast hebben wij iets anders nodig. Het afmaaksysteem moeten wij behouden
om de vastgestelde smetstofhaarden snel en grondig op te ruimen. Het hulpmiddel
is er in de vorm van de enting. Deze kan op verschillende wijze worden uitgevoerd.

Een z.g. dode entstof heeft het voordeel, dat ze onschadelijk is bij de toepassing. Ook
de omgeving ondervindt geen besmettingskansen. Maar het nadeel is, dat de door
de enting verkregen onvatbaarheid gering is en maar kort duurt. Een z.g. levende entstof
is daarentegen niet onschadelijk. Een klein deel van de geënte dieren gaat verloren.
Voor de omgeving is het zeer bezwaarlijk, dat de geënte dieren de eerste maand smetstof
kunnen verspreiden. We hebben dus met de enting een nieuwe smetstofbron gemaakt,
maar daartegenover staat het grote voordeel van een zeer langdurige onvatbaarheid.

Wanneer nu van een pas met levende entstof geënt bedrijf b.v. de enkele tengevolge
van de enting minderwaardig geworden dieren worden verkocht, dan ontstaat er gevaar.
Deze bedrijven moeten dus onder controle blijven. Dit gebeurt gedurende een maand

na de enting. Men kan daarom de enting met deze entstof ook niet zonder meer vrijlaten.

Zoals al is gezegd, kunnen er enkele dieren ziek worden. Vooral leggende hennen
geven soms een aanmerkelijk productieverlies.

Er moet dus een gegronde reden zijn voor een pluimveehouder om zijn dieren met
deze entstof te laten behandelen.

In de eerste plaats, wanneer het bedrijf is gelegen in een streek, die eigenlijk voort-
durend besmet is. Dit is vooral het geval, wanneer de pluimveehouderij in die streek
zeer intensief wordt uitgeoefend. In het Noorden van het land is dit tot nu toe nergens
het geval. Maar toch zijn er hier bedrijven, die wel voor de enting in aanmerking komen.
Dat zijn n.1. de bedrijven, die in de nabijheid liggen van grote pluimveeslachterijen.
Ook kippenhandelaren, die geregeld de grote markten bezoeken, leveren als buurman
gevaar op. Afstanden, van minder dan i km zijn wat dit betreft gevaarlijk.

Hoe moeten deze pluimveehouders nu handelen, wanneer zij hun kippen willen
laten enten? Zij vragen dit aan bij hun dierenarts. Daarbij moeten zij een verklaring
tekenen, dat zij gedurende de eerste maand na de enting hun dieren binnen een gaas-
omheining zullen houden. Verder, dat ze in deze tijd geen dieren zullen afleveren.
De eieren mogen alleen voor consumptie worden verkocht. De practiserende dierenarts
geeft deze verklaring door aan de Inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst. Deze
zorgt voor de bestelling van de entstof, die gratis door de Rijksseruminrichting aan de
dierenartsen wordt verstrekt.

De aflevering van de entstof is voorlopig slechts toegestaan tot 15 Augustus. Het is
ook belangrijk, dat de enting wordt verricht voordat de jonge hennen aan de leg zijn.
De verliezen zijn dan geringer. Om de productieverliezen zo gering mogelijk te houden,
kunnen de leggende oudere hennen een week eerder worden geënt. Dit doet men dan
met een minder virulente entstof door indruppeling in de neus. Daarom is er haast bij.

Wanneer een pluimveehouder meent dat zijn bedrijf in een zóne ligt, die extra gevaar
oplevert, dan wordt het hoog tijd dal hij de enting aanvraagt.

Pleeg dan direct overleg met Uw dierenarts of met de Inspecteur van de Veeartsenij-
kundige Dienst in Uw provincie. Luisteraars, het is voor de instandhouding van de pluim-
veehouderij, die toch altijd nog een belangrijk aandeel levert in onze export, dat we alle
zeilen moeten bijzetten om deze gevaarlijke ziekte tot staan te brengen. Dit is niet alleen
een nationaal belang, maar meer nog een aangelegenheid, die de pluimveehouder
zelf raakt.

Van 13 t/m 17 Juli j.1. vergaderden op verzoek van de F.A.O. te Rome de
gedelegeerden van een 13-tal landen, teneinde voorbereidingen te treffen voor de
totstandkoming van een internationale Commissie inzake mond- en klauwzeer-
bestrijding.

In de Nederlandse delegatie waren behalve de Minister van Landbouw, Visserij en
Voedselvoorziening aangewezen Mr. v. d. Lee en Mejuffrouw Mr. v. Wageningen
v. d. Directie Internationale Organisatie, E. J. A. A. Quaedvlieg, Directeur van de
Veeartsenijkundige Dienst, Dr. H. S. Frenkel, Directeur van het Staatsveeartsenij-
kundig Onderzoekingsinstituut.

Prof. Dalling en Dr. Van Kesteren van de Working Party on Animal Diseases
van de F\\A.O.

Tot voorzitter werd gekozen Minister Mansholt en tot vice-voorzitter Sir Donald
v. d. Peer, Secretaris-Generaal van het Ministerie van Landbouw in Engeland.

Deze Commissie van voorbereiding heeft voor de te vormen definitieve Commissie
een constitutie samengesteld, welke ter vaststelling is voorgelegd aan de Council van
de F.A.O.

Teneinde de tijd tussen nu en de benoeming van de definitieve Commissie te ovei-
bruggen is een Comité gekozen, hetwelk belast is met de uitwerking van het werkplan
van de vaste Commissie.

Dit Comité zal gevormd worden door gedelegeerden van vijf landen, n.1. Dene-
marken, Ierland, Italië. Nederland en het Verenigd Koninkrijk.

Het ligt in de bedoeling, dat de Commissieleden zullen bestaan uit gedelegeerden
van de deelnemende landen, die de nodige volmachten zullen ontvangen van hun
regeringen om namens dezen bindende besluiten te nemen.

Aan de komende Najaarsbeurs, die van t tot en met 10 September in Utrecht wordt
gehouden, zal wederom een omvangrijke medische afdeling verbonden zijn.

Was deze groep het vorige jaar in een eigen paviljoen op het Vredenburg onder-
gebracht, thans zullen de daartoe behorende inzendingen een aparte plaats krijgen
in de grote Bernhard-hal op het Croeselaanterrein.

Het zal een omvangrijke expositie worden van apparaten en instrumenten voor
artsen, specialisten en ziekenhuizen, van ziekenhuismeubelen en -transportmiddelen,
alsmede van medische- en pharmaceutischc artikelen. De medische afdeling zal ge-
completeerd worden door een aantal stands met laboratoriumbenodigdheden, waardoor
deze afdeling ook van betekenis wordt voor laboratoria van grote ondernemingen op
chemisch, physisch en biologisch gebied.

Zowel uit binnen- als buitenland wordt veel belangstelling voor de medische afdeling
van de Utrechtse Jaarbeurs verwacht.

Dc N.V. Dr Lamers & Dr Indemans te \'s-Hertogenbosch, die dit jaar voor het
eerst deelneemt aan d< Jaarbeurs, exposeert op de Medische afdeling in dc Bernhard-
hal. terrein Croeselaan, o.m. de Dr Gruss hete-lucht sterilisatoren.

Deze apparaten zijn volgens een gepatenteerd systeem voorzien van een inge-
bouwde turbine, waardoor wordt bereikt, dat in alle delen van de sterilisator een
gegarandeerd gelijke temperatuur heerst.

De te steriliseren voorwerpen blijven droog, zodat er zich geen roest of ketelsteen
kan vormen.

Doordat het toestel is voorzien van een contact-thermometer, behoeft het na het
inschakelen niet te worden gecontroleerd en is het zeer zuinig in het gebruik.

Dit apparaat is evenals de hierboven beschreven sterilisatoren een vinding van
Dr Gruss.

Het is bij uitstek geschikt voor lucht-desinfectie in kamers van ziekenhuizen,
sanatoria, bioscoopzalen, enz.

Aan belanghebbenden wordt meegedeeld, dat bij de Contactgroep Opvoering Pro-
ductiviteit, Raamweg 43, \'s-Gravenhage, nog een beperkt aantal overdrukken van het
,,Rapport van een reis naar de U.S.A. om de bestrijding der Brucellose en Mastitis
onder het Rundvee te bestuderen", uitgebracht door Dr. O. Bosgra en F. H. van
Raadshoven, tegen de prijs van ƒ 1.— per exemplaar verkrijgbaar is na storting op
girorekening 2586 t.n.v. de Contactgroep Opvoering Productiviteit te \'s Gravenhage.

Opgave van het aantal reactiedieren, aangeboden voor slachtpremie in de
vierweekse periode van 19 April tot en met 16 Mei 1953.

Opgave van het aantal reactiedieren, aangeboden voor slachtpremie in de
vierweekse periode van 17 Mei tot en met 13 Juni 1953.

Met ingang van i September 1953 zal een nieuwe regeling gelden ten aanzien
van het vervoer van runderen in verband met de bestrijding van het mond- en
klauwzeer. De nieuwe regeling is gepubliceerd in de Nederlandse Staatscourant
No. 151 van 7 Augustus 1953. Het vervoer van een rund, dat ouder is dan twee
maanden, naar een markt, tentoonstelling, verkoping of soortgelijke verzamelplaats
van vee is slechts toegestaan indien de vervoerder in het bezit is van een verklaring,
afgegeven namens een erkende Provinciale Gezondheidsdienst voor Dieren, waaruit
blijkt, dat het rund ten minste veertien dagen en uiterlijk zes maanden geleden

tegen mond- en klauwzeer is ingeënt en afkomstig uit een geënt rundveebeslag. In
alle overige gevallen is het vervoer van een rund, dat ouder is dan twee maanden,
slechts toegestaan als de vervoerder in het bezit kan worden gesteld van een ver-
klaring door een gezondheidsdienst, waaruit blijkt, dat het rund ten minste veertien
dagen geleden tegen mond- en klauwzeer is geënt en afkomstig is uit een geënt
rundveebeslag.

Rundveebeslagen, welke vóór i Januari 1953 zijn geënt tegen mond- en klauw-
zeer, dienen vóór 1 September 1953 in hun geheel opnieuw te worden geënt. Zij
worden dan tot 15 April 1954 beschouwd als geënt rundveebeslag. Uit een en ander
blijkt voorts, dat voor vervoer van runderen — afkomstig van veebeslagen, die in
de periode van 1 Januari tot 15 April 1953 zijn geënt — naar markten, tentoon-
stellingen, verkopingen of soortgelijke verzamelplaatsen van vee, individuele her-
inenting vereist is, als de enting van het rundveebeslag in zijn geheel op het tijd-
stip van vervoer langer dan zes maanden geleden heeft plaats gehad.

Ontheffingen van de regeling kunnen worden aangevraagd bij de districtsinspec-
teurs van de Veeartsenijkundige Dienst en bij de dierenartsen. Overigens is de
nienwe regeling gelijk aan die, welke sedert 30 Januari 1953 gold en die thans
wordt ingetrokken.

Staat van de gevallen van besmettelijke veeziekten, in Nederland voorgekomen
gedurende de maand Juni 1953.

De koe en de kip - de melk en het el. S. G. Wiechers. Nederl. Melk- en Zuivel-
tijdschrift, vol. 6, nr. 2, 1952, blz. 127.

In de banketbakkerij (en ook in sommige industrieën) wordt voor het vervaardigen
van goed uitziende en smakelijke producten bij voorkeur kipeiwit (ovalbumine) ge-
bruikt, om het gunstige schuimvermogen en het vermogen om bij een verwarming
tot 60° C tot een vast gel te coaguleren. Dit kipeiwit echter is duur; schr. berekent
dat bij een prijs van 14 cent per ei 1 kg droog eiwit tenminste ƒ 21.50 moet kosten. Er
is daarom getracht een vervangingsproduct, (uit caseïne of uit bloedserum) te ver-
krijgen, doch men is daarmede niet geslaagd, omdat óf het coagulatie-vermogen óf
de smaak tegenvallers gaf. In melk (ook in het melkserum, de wei) blijkt echter een
eiwitfractie voor te komen, waarvan de eigenschappen veel gemeen hebben met die
van kipeiwit. Om die eiwitfractie te verkrijgen moet een deel van de lactose uit de wei
worden verwijderd en de wei ook ontzout (door electrodialyse) (de technieken worden
beschreven). Door drogen of indampen kan dan de gewenste eiwitconcentratie worden
verkregen. Zekere chemicaliën (sulfieten) kunnen de coagulatietemperatuur van dit
eiwitpreparaat verlagen tot beneden die van kipeiwit. Een oplossing met een eiwit-
gehalte van 12 % vertoont de eigenschappen van kipeiwit; enige foto\'s van bakproeven
met dit product laten zien, dat dit wei-eiwitpreparaat o.a. in de banketbakkerij als
een goed vervangmiddel voor kipeiwit kan dienen.

Vermeld worden, ter inleiding, enkele ziektegevallen, berustende op infectie met
St. entero-toxica, veroorzaakt door het gebruik van makreel en tonijn in olie.

Dan volgt de beschrijving van een soortgelijk geval, aansluitend op het gebruik
van salame. Getroffen werden acht personen behorende tot twee gezinnen. De ziekte-
verschijnselen traden op twee tot drie uren na het gebruik van de worst en bestonden
in hevige buikpijnen, hoofdpijn, braken, diarrhee en algemene prostratie. De patiënten
herstelden volkomen in twee tot drie dagen.

De worsten bleken bij onderzoek volkomen normaal van uiterlijk, de doorsnede
vertoonde een in hoofdzaak zeer goede aanblik; alleen hadden de onmiddellijk onder
het omhulsel liggende vetdelen een zeer zwak ranzige geur en waren de vleesdelen
in dezelfde omgeving lichtelijk grijs verkleurd. De reuk was goed, en ook de eerste
indruk van de smaak; bij langdurig doorproeven werd deze evenwel ietwat zuur en
bitterachtig.

Uit de worsten werden culturen aangelegd in bouillon, in glucose-agar in hoge laag,
en in de ophopingsvloeistof van Chapman. Van de bouillonculturen werd na 24 uur
overgezet op agar en op gassner-agar; op de agar ontwikkelden zich geen staphylo-
coccen; op de gassner-bodems „kiemen, welke een gele verkleuring van de bodem
teweeg brachten".

Uit de chapman-vloeistof werden staphylococcen gekweekt, welke bij toepassing van
de „Kitten-test" pathogeen bleken.

De schr. neemt aan, dat de salame gedurende de bereiding geïnfecteerd is geraakt.

(Van een nader onderzoek der op de gassner-agar „geel groeiende kiemen" wordt
niets vermeld. Ref.).

Standardisierung der serologischen Untersuchungsmethoden für die Bru-
zellosediagnose nach den Empfehlungen des Internationalen Tierseuchen-
amtes mit Hilfe des Bruzellose-Trockenantigens nach Lerche und Roots.

Overeenkomstig het streven van de Office international des epizoöties het brucella
serum-onderzoek volgens uniforme regels te doen plaats hebben, heeft sehr, een ver-
gelijkend onderzoek ingesteld naar de gevoeligheid van het gedroogde abortus-antigeen
van Lerche en Roots en het antigeen van Stableforth t.o.v. het door de laatste
bereide standaardserum.

Het Duitse antigeen bleek gevoeliger te zijn, zodat daarmede hogere titers werden
vastgesteld. Als men echter de verhouding van de titers, in een bepaald land gevonden,
tot die volgens internationale maatstaf vastgesteld, kent, is dit verschil niet zo ernstig
te beoordelen. Van meer betekenis is het, de gevoeligheid der antigenen te kennen.
Als men internationaal is overeengekomen, 50 % agglutinatie bij een serumverdunning
i : 40 als positief te beschouwen, dan zal het genoemde gevoeliger Duitse antigeen
meer positieve reacties aanwijzen. Daarom is zijn gevoeligheid zodanig gewijzigd, dat
deze overeenkomt met die van het antigeen uit Weybridge, als de agglutinatie-techniek
dezelfde is. Deze techniek is, dat in een rij buisjes in 4 cc carbol-physiologische NaCl
serumverdunningen worden gemaakt in een meetkundige reeks, 1 : 5, 1 : 10, enz.,
waarbij gelijke hoeveelheden antigeen worden gevoegd. De reeks serumverdunningen
wordt hierdoor 1 : 10, 1 : 20, enz. Na verblijf van 24 uur bij 37° wordt afgelezen. Een
positieve agglutinatie is 50 % opheldering. Een serummonster is positief als in een
verdunning 1 : 40 of meer 50 % opheldering is opgetreden; twijfelachtig (verdacht)
is dezelfde reactie bij serumverdunning 1 : 20. Het zou gemakkelijker zijn, bij een dicht
antigeen 50 % opheldering vast te stellen dan een volkomen clarificatie bij een dun
antigeen. Bij de buisjes-agglutinatie van melkserum is de titer 1 : 10 als positief te
beschouwen.

Nachweis von Trichomonaden wahrend der Brunst. Dr. Johann Jahnel
(Tierarzt). Wiener Tierarztl. Monatschr. 39e Jahrg., Aug. 1952, Heft 8.

In Oostenrijk komt nog veel trichomoniasis voor. Het gebeurt heel vaak dat vee-
houders koeien, die reeds meermalen vruchteloos natuurlijk gedekt werden, voor
de k.i. aanbieden. J. wil nu de dierenartsen, die ingeschakeld zijn bij de k.i., mee laten
helpen bij het opsporen van trichomonas-haarden.

Uit de aard der zaak krijgen deze veeartsen altijd koeien onder handen, die tochtig
zijn; het heet dat trichomonaden bij tochtige koeien niet gemakkelijk gevonden worden.

J. nam echter bij deze tochtige koeien met een geknopte pipet materiaal uit de uterus.
Hij onderzocht dit direct ter plaatse microscopisch en slaagde er in om bij 31 van de 88
verdachte dieren trichomonaden aan te tonen.

Wanneer niet ter plaatse onderzocht kon worden, bracht hij een cultuur-vloeistof
in de uterus; zoog deze weer op en nam dit materiaal in een steriel buisje mee naar
het onderzcekingslaboratorium (zorgt, dat het materiaal tijdens het vervoer warm
blijft). Op het laboratorium werden dan cultures aangelegd.

Dr. J. is van mening, dat het gewonnen materiaal niet alleen geschikt is voor het
onderzoek op trichomonaden, maar dat ook het cytologisch onderzoek waardevolle
aanwijzingen kan geven. Hij herinnert hierbij aan onderzoekingen, die door v. d. Kaay
werden verricht.

Dosage du fluor dans le sang. L. Epars. Buil. schweiz. Akad. med. Wiss., 1952,
8, 360—368.

De auteur geeft bij de bepaling van het fluorgehalte in bloed de voorkeur aan ver-
assing onder 20 atmosfeer 0₂ in een ealorimeterbom. Deze wijze van verassen heeft
door de kleine afmetingen van de gebruikte bom het nadeel, dat slechts 5 ml kan worden
verast. Op de juiste wijze uitgevoerd treden geen verliezen aan F op.

Na verwijdering van het storende ijzer uit de asrest, wordt het fluor colorimetrisch
bepaald met behulp van Ti ⁴ en H.,0₂.

Vanaf 10 y F werden op deze wijze bevredigende uitkomsten verkregen. Voor op-
lossingen, die 10 tot 100 y F bevatten, bedroeg de fout resp. 12 tot 4%.

Een gevaarlijke plant voor het vee (Galega officinalis). Morquer Rivals en
Andrel. Revue de Médecine Vet., juin et juillet 1952.

Ofschoon voor ons van geen practische betekenis, wil ik toch even een uitvoerig
onderzoek vermelden van de auteurs over de giftige eigenschappen van de Galega
officinalis, die zich blijkbaar sterk vermeerderd heeft in de vlakte der Garonne. Alleen
de herkauwers schijnen gevoelig te zijn, vooral het schaap.

De giftige bestanddelen, aan guanidine verwant, geven o.a. hypoglycaemie en laesies
van de hartkleppen en van de coronairvaten, myocarditis, pleuritis en sterk longoedeem.

(De Galega officinalis, bij ons als geitenklaver bekend, komt sporadisch ten onzent
in het wild voor; het is een tot de Papilionaceae behorende sierplant, die, voor zover
ik weet, als onschadelijk werd beschouwd. Ref.).

Renale uraemie bij het paard. Prof. Schützi.er (Berlijn). Monatsh. f. Vet. Medizin,
15 Juü 1952-

De auteur beschrijft een dergelijk geval bij een 16-jarige schimmel-ruin tengevolge
van een interstitiële nephritis.

Symptomen: volledige anorexie, apathie, stomatitis met ptyalismus, bloedige faeces,
albuminurie met een laag s.g. der urine, reststikstof 364 —680 mg %, leucopenie, anaemie,
cachexie.

(Hij maakt melding van dit geval, omdat uraemie bij het paard zo weinig voorkomt.
Inderdaad is er weinig melding van gemaakt in de literatuur; of deze nu zo zeldzaam is?
Momenteel bv. staat een dergelijk paard in onze kliniek; stomatitis en bloederige faeces
heb ik bij dit paard en bij vorige gevallen nooit gezien. Ref.).

Étude du métabolisme des acides animés par la chromatographie sur
papier. E. Martin en G. Milhaud. Buil. schweiz. Akad. med. Wissenschaften, 1952,

De papierchromatografie vormt een bruikbare methode voor de clinicus om zich
te oriënteren over de aminozuren, die in de urine worden afgescheiden. De aanwezigheid
van aromatische aminozuren, die als pathologisch moet worden beschouwd, kan zowel
kwalitatief als kwantitatief worden aangetoond. De schrijvers hebben enige van zulke
gevallen bestudeerd. Zij hebben ook het effect van een overdosering met aminozuren
nagegaan, zowel bij gezonde, als bij zieke individuen. Verder toonden zij aan, dat
cortison aanleiding geeft tot vermeerdering van het aantal en de hoeveelheid aminozuren,
die in de urine worden afgescheiden. Dit effect van cortison treedt niet op na toediening
van testosteron.

Zur Statistiek der Kolik. J. Dobberstein. Nordisk Veterinaerraedicin 2, 707—721,
1950.

De schrijver toont aan dat, economisch gezien, koliek een niet te onderschatten
schadepost oplevert.

Uitvoerig worden de verschillende vormen van koliek besproken. D. is zich ten
zeerste bewust van de voetangels en klemmen, die liggen op het gebied van de medische
en veterinaire statistiek, maar merkt terecht op, dat de statistiek in de veeartsenijkunde
(in tegenstelling tot de humane geneeskunde) ten onrechte te weinig wordt toegepast.

Congenitale struma bij kalveren in Zweden. A. Obel, K. Sjöberg en H.
Sandstedt. Nordisk Veterinaermedicin 2, 491—507, 1950.

De auteurs beschrijven een onderzoek van 231 schildklieren van kalveren. Het artikel
is voorzien van 11 microfoto\'s. F.r is een samenvatting in het Engels en in het Duits.

De normale Involutio uteri bij de koe. N. O. Rasbech, Nordisk Veterinaer-
medicin 2, 655—688, 1950.

De auteur beschrijft zeer uitvoerig de involutio uteri bij de koe. 10 microfoto\'s en
5 tabellen zijn toegevoegd. Het artikel is voorzien van een samenvatting in het Engels
en in het Duits.

Telesforo Bonadonna. De Lombardijsehe „Bergamine" en de kunstmatige
vloeiweiden. Ch. Porcher. ,,Le Lail", T. 30, Mai-juin 1950.

Lombardije behoort tot de belangrijkste landbouw- en veehouderijgebieden van
Italië; men vindt er ruim 27 % van alle melkkoeien die het land telt. De streek heeft
zulke bijzondere aspecten, dat zij met geen enkele andere, noch in het land zelve, noch
daarbuiten, is te vergelijken. De bevolking is werkzaam, ondernemend en welvarend;
zij heeft een sterk ontwikkelde onafhankelijkheidszin. De boerenbedrijven hebben een
oppervlakte van 100—150 ha, maar er zijn er ook van 200—300 ha en zelfs nog groter.
Gewoonlijk kan men rekenen dat 1 koe per ha wordt gehouden, in gunstige omstandig-
heden stijgt dit getal tot 2.

De pachtcontracten rusten op eeuwenoude gewoonterechten; de pachters hebben
gedurende een reeks van geslachten hun kennis en ervaring betreffende het bedrijf
verworven.

Veel van het water, dat van de Alpen afkomt, stroomt door ondergrondse zand- en
kiezelbeddingen en wordt door bovenliggende ondoordringbare aardlagen verhinderd
aan de oppervlakte te komen. Hier en daar zijn natuurlijke of kunstmatige doorbraken,
van waaruit het opstijgende water, dat zeer gunstige eigenschappen heeft, voor bevloei-
ingsdoelcinden, met grote zorg verdeeld wordt over een netwerk van kanalen.

Een uitermate bevoorrechte toestand in dit opzicht treft men aan in de omgeving
van de stad Milaan. Onder deze stad lopen verscheidene ondergrondse stromen, waarop
de afvalstoffen der stad worden geloosd. Op enige afstand buiten de stad komt de stroom
aan de oppervlakte. Dit systeem is reeds zeer oud; reeds in de 12de eeuw werd het
door monniken toegepast voor bevloeiïng van landerijen. Het water bevat begrijpelijker-
wijze een zeer hoog gehalte aan vruchtbaarmakende stoffen; van de weiden die ermede
bevloeid worden, kan men het gewas 4^5 maal per jaar snijden, op sommige plaatsen
zelfs nog vaker. Maar daarnevens heeft het systeem nog andere voordelen. De weiden
staan gedurende de herfst en wintertijd (ongeveer vijf maanden) onder een dun laagje
water, dat in voortdurende langzame beweging wordt gehouden. De temperatuur is
iets boven die der omgeving. Zodoende bevriest het niet gemakkelijk, waardoor het
plantendek minder te lijden heeft van de nogal lage temperaturen die hier \'s winters
kunnen voorkomen. De stralende („lichte") warmte van de zon dringt erdoor, maar

het water is een slechte geleider, zodat de „donkere" warmte van de bodem wordt
vastgehouden, en deze in het voorjaar minder koud is dan in de droge gebieden.

Het aldus bevloeide gebied beslaat een oppervlakte van ^ 30.000 ha. Het onderhoud
van de kanalen en de bodemoppervlakte vereist een voortdurende nauwlettende zorg;
de boeren worden in deze voorgelicht en van raad gediend door bepaalde personen,
die van ouder tot ouder in dit werk zijn doorkneed geraakt.

Het woord „Bergamine" is in Lombardije de verzameluitdrukking voor het volwassen
rundvee op het bedrijf; het jongvee en de kalveren vallen er buiten. De meeste bedrijven
tellen 80—100 melkkoeien, maar er zijn er van 200—300 en zelfs tot 400.

Er worden twee rassen gehouden, het Bruine Zwitserse en het Friese, welk laatste
veld wint, en op het ogenblik reeds 40—50 % van het totaal omvat. Er wordt veel
gekruist met Friese stieren, welke vaak in Amerika worden aangekocht. De afstamme-
lingen worden gewaardeerd om de melkopbrengst en ook om het vlees.

De gemiddelde melkopbrengst in Italië bedraagt 1700—1800 kg; in Lombardije
evenwel 2500—2800 kg; opbrengsten van 5000—6000 kg en tot 10.000 kg komen voor.

De „Bergamine" staat onder dagelijks toezicht en verantwoordelijkheid van een
soort „stalbaas"; deze melkt niet mede, tenzij in bijzondere omstandigheden; hij slaapt
in de stal en is vaak in hoge mate toegewijd en gehecht aan het bedrijf.

Men streeft er naar, de koeien te doen kalven gedurende de herfst- en wintermaanden,
teneinde de melkgift, wanneer deze zou gaan teruglopen, op peil te kunnen houden
met behulp van het jonge gras in het voorjaar.

De melk wordt ten dele gebruikt voor consumptiemelk in de grote bevolkingscentra;
verder wordt er veel kaas gemaakt („Gorgonzola", „Bel Paese"), ook voor export.
De kaasmakerijen houden veel varkens met de afvalproducten.

De hygiënische toestanden zijn niet geheel bevredigend. De pachttermijn beloopt
gewoonlijk 6—g jaar, en noch de pachter, noch de eigenaar bekommert zich in de
regel veel om het onderhoud der bedrijfsgebouwen, zodat deze vaak in slechte toestand
verkeren.

De voeding is vaak ondoelmatig; te veel krachtvoer, te grote rijkdom aan proteïnen,
te weinig mineralen; vaak ook schimmelig gras of hooi. De dieren staan als regel vrijwel
het gehele jaar door op stal. In de loop van enkele generaties worden skelet en lichaams-
bouw der dieren tengerder en gaat het specifieke haarkleed verloren.

Men heeft veel met ziekten te kampen, tengevolge van de grote concentratie, ook
veel infectieziekten.

Het mond- en klauwzeer heeft men met behulp der preventieve entingen vrijwel
in bedwang. Ongeveer 50—60 % tot zelfs 90 % der dieren lijden aan tuberculose.
(En ik heb nog wel altijd gedacht dat Leiden en omgeving een unicum was! Ref.).
De enting met B.C.G. begint gunstige resultaten te leveren. Distomatose veroorzaakt
belangrijke schade; ook abortus Bang en mastitiden (streptococcen) komen zeer veel-
vuldig voor. Miltvuur op bedrijven, die afvalwater krijgen van leerlooierijen. (Over
het algemeen moet men tegenwoordig voorzichtig zijn met het afvalwater van de
industrieën). Voorts trichomonas-infecties en kalverziekten. Ten slotte komt zeer veel
voor een necrotiserende-gangraeneuze aandoening der onderpoten, welke men aan-
duidt met de naam van „Lombardijse kreupelheid", en waarvan men de oorzaak
voor een groot deel zoekt in de ondoelmatige voeding.

De verzoeting van het polderwater in Friesland sinds het gereedkomen van de Afsluit-
dijk heeft de malariabestrijding in belangrijke mate begunstigd, daar de meeste larven
van de inheemse mug worden aangetroffen in water van 1000—2000 mg/1. Helaas
bezitten de muggen een groot aanpassingsvermogen, dus is het de vraag of het ge-
noemde voordeel, verbonden aan de verzoeting van het polderwater, van blijvende
aard zal zijn.

Dc zuivelfabrieken lozen belangrijke hoeveelheden zoutrijk Norton-water op de
polders en de boezemsloten, wat het vormen van broedplaatsen weer in de hand werkt.

Praeventieve maatregelen blijven dus geboden (behandeling van stallen en huizen
met D.D.T.-oplossingen).

Oorsprong van de kroonslagaderen uit de longslagader. Jordan, Dry en
Edwards. Proc. of the Staff Meetings of the Mayo Clinic, Dec. 1950.

Auteurs beschrijven een geval waarbij de rechter kransslagader uit de longslagader
ontsprong. Het betrof een man van 74 jaar, die nooit circulatiebezwaren had gehad.
Het hart was veel te groot, de rechter art. coronaria was verwijd.

In een kort commentaar vermelden schr. de volgende mogelijkheden voor afwijkingen
in de oorsprong der kransslagaderen.

ie. Beide kransslagaderen ontspringen uit de art. puim. Hiervan zijn in de medische
literatuur 2 gevallen bekend, babies, die beide 10 dagen na de geboorte stierven.
2c. De linker kransslagader ontspringt uit de art. puim. Van de 27 bekende gevallen
stierven 20 patienten in het eerste levensjaar onder verschijnselen van onvoldoende
doorbloeding van de hartspier.
3e. De rechter kransslagader ontspringt uit de art. puim. Met het bovenvermelde
zijn volgens hen 3 gevallen bekend, die geen van alle aanleiding gegeven hebben
tot circulatie-stoornissen. Dc voeding van de hartspier is hier blijkbaar voldoende
geweest.

In de veterinaire literatuur is slechts één geval beschreven (Wolffhügel) en wel
bij een rund waarbij de rechter art. coronaria uit de art. puim ontsprong.

Des te opvallender zijn de bevindingen van Vink, die helaas niet in de veterinaire
literatuur vermeld zijn.

Vink zag in enkele jaren (ongeveer 1938 1940) aan het Openbaar Slachthuis te
Groningen 8 X deze afwijking, alle bij normale slachtrunderen. Steeds betrof het de
rechter kransslagader die uit de art. puim. ontsprong. Het hart was sterk vergroot en
steeds waren beide kransslagaderen met hun vertakkingen sterk verwijd, zeer dunwandig
en verliepen sterk geslingerd. Waar bij het rund weinig eisen aan het hart gesteld worden
en bovendien de rechter kransslagader relatief klein is, zullen de bezwaren van deze
afwijking geringer zijn dan bij de mens.

Hoe overigens dc bloedstroom in het hart bij deze anomalie is, is niet duidelijk.
Vink onderzocht indertijd deze harten in samenwerking met Prof. Vos te Groningen.
In het verslag van een hiervan gehouden voordracht voor de Ncd. Pathologen Ver-
eniging (N. T. v. G. 22 Nov. 1941), lezen we o.m. het volgende: Bij de geboorte zijn
de coronair-arteriën nog niet verwijd. Bij 9 van de 14 gevallen van pulmonale kroon-
slagadcr. die in de menselijke pathologie zijn beschreven, (Jordan c.s. vermeldden
slechts 3!) waren g zuigelingen, die geen van alle verwijde kransarteriën vertoonden.
De verwijding die blijkbaar pas later optreedt, zou verklaard kunnen worden door
de waarneming van Rein. dat de doorstroming van de kransslagaderen omgekeerd
evenredig is met de zuurstof-verzadiging van het bloed. De bestaande anastomosen
tussen 1. en r. kransslagader zouden ook kunnen bijdragen tot een betere bloedvoor-
ziening van het stroomgebied van de rechter kransslagader. Zelfs is de mogelijkheid
geopperd dat de rechter kransslagader als vene zou fungeren (drukverschil tussen
aorta en art. puim.).

Een dergelijke ophoping van gevallen, als Vink in Groningen zag, wordt door hen
aan erfelijkheid toegeschreven.

Ref. zag na het vertrek van Vink uit Groningen deze afwijking daar nog verschillende
malen, echter met steeds groter tussenpozen. Ook bij het ingezonden materiaal van het
Pathologisch Instituut komt een enkele maal een dergelijk hart voor, meestal als toevallige
bevinding. In één geval waren er wel circulatie-bezwaren geweest, er was n.1. behalve
het hart ook een stuwingslever ingezonden. Bij informatie bleek dat het dier tevens
aan een chronisch interstitiële pneumonie geleden had. De bemoeilijkte passage van
het bloed door de geïndureerde longen was blijkbaar te veel geweest voor dit minder-
waardige hart. S. van den Akker.

De ontstaanswijze van het subcutaan emphyseem. Purcell c.s. Proc. of the
Staff Meetings of the Mayo Clinic, Dec. 1950.

Vermelding van een geval van subcutaan emphyseem bij een jongetje van 16 maanden
door een vreemd voorwerp (zakkammetje) in de luchtwegen.

Experimenteel is gebleken dat lucht bij proefdieren in het mediastinum gespoten
zich langs oesophagus, trachea en grote vaten naar de hals verplaatst. Verder is vast-
gesteld, dat door lucht onder druk in een longgedeelte te persen, successievelijk alveolair,
interstitieel en mediastinaal en ten slotte subcutaan emphyseem ontstaat. De verhoogde
intrapulmonale druk is dus de oorzaak. Tengevolge van het drukverschil tussen alveolen
en omliggend interstitium ontwijken luchtbellen, soms microscopisch klein door de al
of niet intacte alveolaire wand in het interstitium. Via de sterk verwijde perivasculaire
lymphruimtcn wordt het gas naar longhilus en mediastinum verplaatst.

Bij de aanwezigheid van een vreemd voorwerp in de luchtwegen zijn er twee mogelijk-
heden. Bij volledige afsluiting van een bronchus ontstaat atelectase in het perifeer
gelegen longgedeelte. In het resterend longweefscl kan compensatoir emphyseem ont-
staan. Hoesten (door prikkeling door vreemd voorwerp) geeft dan verhoogde intrapul-
monale druk. Een niet geheel afsluitend voorwerp kan door ventielwerking emphyseem
met verhoogde druk in het perifeer gelegen longgedeelte veroorzaken (bij inspiratie is
de bronchus iets wijder dan bij expiratie).

Ook bij bronchitis, asthma bronchiale, hevig persen enz. kan verhoogde intrapul-
monale druk ontstaan (ook longjacht, proefschrift Van Gils).

Vanuit het mediastinum kan de lucht ook langs de slokdarm naar het retroperitoneale
weefsel ontwijken en zo mogelijk via de liesopening weer naar de subcutis. Ook kan
de lucht vanuit het mediastinum in de borstholte komen en pneumothorax veroorzaken.

Het ie veeartsenijkundig congres der Scandinavische landen werd in 1902 gehouden.
Het 6e vond in Augustus 1951 plaats in Stockholm, en werd bezocht door 767 deel-
nemers en deelneemsters uit de 4 landen. (Wanneer krijgen wij Beneluxcongressen? Ref.).

Bestraling met ultraviolet licht bij biggen; Lön, Behandling af grise med
ultraviolet bestraling. M.bl. d. d. D. foren 1951-S 213.

De schrijver behandelde 250 biggen, (ouderdom 3 dagen tot 3 maanden) met ultra-
violet licht. Deze biggen waren slap en bleek, al of niet met diarrhee en sufheid gepaard
gaande, kortom zij deden het slecht en schenen ten dode opgeschreven. Beneden de
leeftijd van 1 week zag hij geen resultaten, maar daarboven was het succes van een
eenmalige bestraling gedurende 15 minuten verbluffend.

Technisch liet de bestraling zich het beste uitvoeren door een big in een kist of grote
bus te doen en zo op 1 m afstand onder een hoek van 60—8o° te belichten. Het is gewenst
dat de lamp tevens infrarode stralen afgeeft; door de warmte blijven de dieren dan
rustiger.

Steck, Studien über die infektiöse Anämie der Pferde: IX. Beitrag zur histologischen
Differentialdiagnose mit besonderer Berücksichtigung der chronischen Streptokokken-
infektion.

Baumgartner, Die Bedeutung der Riesenzellen im Milchscdiment für den Nachweis
der Eutertuberkulose und der durch Brucella abortus verursachten Eutcrcntzündung,
zugleich ein Beitrag zur Kenntnis des klinischen Bildes der Bangmastitis.

Bergmann, Der Fraenkel\'sche Gasbazillus (Clostridium perfringens) als Seuchenerreger
bei Schafen.

A. Arakawa, T. Kaneko, T. Seki, S. Muto, Tokio, Experimentelle Studien über das
Virus der infektiösen Anämie der Pferde.

E. Lienert und E. Sebesta, Wien, Die BAI.-Therapie bei der Thalliumvergiftung der
Fleischfresser.

F. Kress, Wien, Versuche zur Schutzimpfung gegen die Rindertuberkulose mit Organ-
vakzine.

K. Diernhofer, Wien, Verabreichung von Panseninhalt bei Verdauungsstörungen der
Wiederkäuer.

Irma Heikkilä und I. Özkal, Pendik-Istanbul, Zur Ätiologie der ansteckenden Lungen-
Brustfellenentzündung der Ziegen.

1". O. Lamatsch, Wien, Klinische und therapeutische Erfahrungen bei der Pferdegrippe.

W. Meisl, Wien, Lokale antibiotische Therapie mit Tyrosolvin in der Kleintierpraxis.

F. Hecke, Wien, Erfahrungen mit Schutzimpfungen gegen die Ansteckende Schweine-
lähmung.

F. Scheuhammer, Stegersbach, Dreiszig Jahre konservative Behandlung der Fremd-
körpererkrankung des Rindes in der Landpraxis.

H. Zlabinger, Windigsteig, Lebensrettende Rumenotomie bei einer einjährigen Kalbin
mit Harzvergiftung.

Götze, Die prophylaktische Therapie und die Heilbehandlung der puerperalen bakte-
riellen Erkrankungen des Pferdes und Rindes mit Sulfonamiden und antibiotischen
Mitteln.

Mitscherlich, Die tierhygienische Bedeutung tuberkelbakterienhaltiger Abwässer.

Hieronymi, Zur Entwicklung von Aelurostrongvlus abstrusus (Railliet 1898) in der

Katzenlunge.
Krause, Nor-Adrenalin und Adrenalin.
Groth, Über einige Akardier bei Haussäugetieren.

Behrens, Qualitative Eiweiszreaktionen des normalen Liquor cerebrospinalis des
Pferdes.

Moch und Haase, Hypofunktion der Adenohypophvse des Hundes.
Schummer, Morphologische Untersuchungen über die Funktionszustände des Ileums.
Brass und Krause, Macrodex, ein neues Plasmaersatzmittel für den Hund.
Jahn, Antibiotica im Futter.

Grittner und Caselitz, Toxophen ein Insektizid mit langanhaltendcn Wirkung.
Lienhop und Wendorff, Die Anwendung von Natrium-thiosulfat in der tierärztlichen
Praxis.

Dieter, Gesundheitsüberwachung der Rinder, das Ergebnis der organisierten Deck-
seuchenbekämpfung.

Englert, Laryngo-Enteritis infectiosa der Katzen und ihre Bekämpfung mittels Formol-
Vaccine.

Steingrimsson, Beobachtungen über die Lungenwurmseuche und Adenomatöse der
Schafe in Island.

Wellmann, Beobachtungen über die Bauchflechte (Pityriasis rosea) der Ferkel und die
Erblichkeit der Disposition dazu.

H. Drieux, G. Thiéry et P. Beaufrère, Hépato-splénitc mortelle du Porc vraisembla-
blement provoquée par un champignon.

D. Matthias, Ist der sogenannte plötzliche Herztod der Schweine ein anaphylaktischer
Schock?

H. Steuer, Zur Chirurgie der doppelseitigen Fraktur der Unterkieferäste beim Kalb
infolge Geburtshilfe mit der Kieferschlinge.

G. Seidel, Ein Beitrag zur Diskussion über die Vereinfachung der bakteriologischen
Fleischuntersuchung.

G. Pyl, Vorläufige Mitteilung über die Herstellung einer Maul- und Klauenseuche-
Konzentratvakzine.

H. Röhrer, Vorläufige Mitteilung über die Eignung von Mäusevirus als Grundlage
für die Maul- und Klauenseuche-Adsorbatvakzine.

0. Hofferber und J. Scholz, Blutbild bei gesunden und kranken Ziegen.
H. Gebauer, Zur Narkose von kleinen Versuchstieren mit Evipan-Natrium.

E. Sassdorf, Antimosan-Atropin-Behandlungsversuchc gegen kleine Lungenwürmer
bei Schafen und Ziegen.

G. Hermus, Zur Häufigkeit und Flcischbeschaulichcn Behandlung der Gehirntuberkulose
bei Rindern.

histologischen Klärung.
W. Griem, Die Verwendung der weiszen Maus zur Tollwutdiagnose.
K. Jirina, Pasteurellosis bei Ziegen.

H. Berndt, Beobachtungen über die Wirkung des Präparates Otrhomin ad injektionem
bei Enteritiden des Hundes.

R. Götze, Geburtskittcn und Mctallgrifle an Stelle von Geburtsseilen und Zughölzern
K. Wagener, Grundlagen und Grundbegriffe der Allergielehre.

H. Butz und R. Si\'hmai stieg, Ergebnisse einer 15 jährigen Erbfehlerforschung bei
unseren Haustieren.

H. Hill und F. Meyer, Die Anwendung von Vitamine-B 12-haltigen Antibiotikarück-
ständen bei älteren Läufeschweinen mit Magermilch sowie Dorschmchl-Zufüttcrung.

D. Krause, D. Ruhnau, W. Brasz, K. D. Günther und G. Valera, Untersuchungen
über die Pharmakologie der vegetativen Zentren.

E. Thieme, Zur Proktitis des Hundes unter besondere Berücksichtigung der Staupe.
W. Schulze und W. Winterlich, Zur Anwendung eines Vitamin-B 12-Präparatcs

(Betapan) bfi Schweinen, Hühnern und Sumpfbibern.
W. Mathieu, Kann das Aufziehen von Binnenebern wirksam unterbunden werden?

Journal of the American Veterinary Medical Association, Volume 123, June
1953, No. 915.

O. W. Schalm, Gladys M. Woods, The masitis complex.
Clyde F. Cairy, A new Sulfonamide for Veterinary use.

C. R. Cole, R. L. Farrell, D. M. Chamberlain, J. A. Prior and Samuel Sasl\\w,
Histoplasmosis in animals.

A. B. Christian and Christian P. Segard, The cause and treatment of ketosis in cattle,

D. D. Delahanty, A modified skin-mattress suture.
Hugh Wallace, More use for the fetal extractor.

Journal of the American Veterinary Medical Association, Volume 123, July
1953, No. 916.

V. D. Stauffer, The advantages of Group Practice.
A. M. Jasmin, Time saver in Brucellosis testing.

Lester L. Larson, The internal pudendal nerve block for anesthesia of the penis and
relaxation of the retractor penis muscle.

C. H. Kitselman, Long term studies on dogs fed aldrin and dieldrin in sublethal dosages,
with reference to the histopathological findings and reproduction.

D. D. Delahanty and R. Gibbens, Traumatic epiphysitis in a young foal with metacarpus
vara.

M. E. Edison, R. E. Kissling, E. S. Tierkel, Pseudorabies virus injections in dogs.

D. F. Eveleth and Alice I. Goldsby, Toxicosis of chickens caused by trichloroethylene
extracted soybean meal.

J. H. Sautter and Francis A. Spurrel, Osseous pachymeningitis in a dog with radio-
graphic demonstration.

T. S. Gregory, A comparison of the effects of intracaudal and subcutaneous vaccination
of calves with Brucella abortus, strain 19.

Secretariaat: Dr. W. A. de Haan, Lessinglaan 104, Utrecht, Telefoon K 3400—11413.

Voor de leden en candidaatleden is aan deze aflevering van het Tijdschrift het pro-
gramma toegevoegd van de a.s. Algemene Vergadering, die zal worden gehouden op
Vrijdag 23 en Zaterdag 24 October.

Over de te houden expositie van geneesmiddelen en instrumenten op beide dagen
volgen nog nadere mededelingen.

Zoals uit het programma van het wetenschappelijk gedeelte blijkt, zullen de voor-
drachten dit jaar op een andere wijze worden behandeld dan in het verleden het geval
is geweest.

De voordrachten worden in de eerstvolgende aflevering van het Tijdschrift volledig
gepubliceerd.

De discussie, die door tijdsgebrek meestal beperkt moest worden, kan nu van tevoren
worden voorbereid. De voordrachten kunnen b.v. ook al in de afdelingsvergaderingen
worden besproken.

Daar de inleiders slechts een beperkte spreektijd zullen hebben, is er ruime gelegenheid
voor gedachtenwisseling tussen de inleiders en de leden.

Het Hoofdbestuur koestert de hoop, dat dit gedeelte van het programma meer vol-
doening zal geven dan in voorgaande jaren.

Het Hoofdbestuur heeft de volgende collegae aangenomen als lid van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde:

VV. J. M. Bekkers, Molenstraat E 108, Deurne.
F. Bodet, Mgr. v. d. Weteringstr. 83, Utrecht.
J. Driessen, Homeruslaan 29, Utrecht.
H. Heinrich, Amsteldijk 92, Amsterdam.
A. J. G. v. \'t Hooft, Bethaniestraat 39, Den Bosch.
P. Huchshorn, Spoorstraat 43, Bodegraven.
R. Kosasih, Ambachtstraat 10, Utrecht.
A. Langevoort, Prins Albertlaan 25, Voorburg.

Driessen, J.; 1953; Utrecht, Homeruslaan 29; tel. K 3400—19170; ass. R.U. (fac. V. K..,
afd. Heelkunde). (ingelast op 77)

Hesselink, A. A., van Utrecht naar Zeist, Platolaan 55, tel. K 3404—3936. (84)
Langevoort, A.; 1953; Voorburg, Prins Albertlaan 25; tel. K 1700—779646.

Schukken, A., te Nijland (Fr.), tot keuringsveearts, hoofd van de vleeskeuringsdienst
Achtkarspelen. (ingelast op 104)

Venema, H., te \'s-Gravenhage, eervol, op zijn verzoek, met dankbetuiging voor de be-
wezen diensten, wegens het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd, met ingang
van i Augustus 1953 als adjunct Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst, tevens
Inspecteur van de Volksgezondheid, in algemene dienst. (^Iog)

Benoemd tot Officier in de Orde van Oranje Nassau H. Venema te \'s-Gravenhage. (109)

De Stichting voor Veevoedingsonderzoek roept
sollicitanten op voor de functie van:

Bij de in oprichting zijnde Vleeskeuringsdienst, om-
vattende de gemeenten Doniawerstal, Haskerland,
Heerenveen, Lemsterland en Sloten (Fr.) worden
sollicitanten opgeroepen voor de betrekking van

Jaarwedde, behoudens hogere goedkeuring, f8.040,—
tot f 8.700,— (2 tweejaarlijkse verhogingen), te
verhogen met de toelagen van 10 J °/₀ en 5 °/₀(maximum f200,—), vacantietoelage en eventueel
kindertoelage.

Autotoelage volgens Reisbesluit.
Standplaats Heerenveen.
Woonplaats binnen de kring.

Sollicitaties met staat van dienst op zegel van f 0.50 binnen 10 dagen na
het verschijnen van dit blad te zenden aan de Burgemeester van Heerenveen.

VOORDRACHTEN,
te behandelen op het wetenschappelijk gedeelte van de Algemene Vergadering
van de Maatschappij voor Diergeneeskunde op Zaterdag 24 October 1953.

Het onderzoek van voedingsmiddelen, die tot ziekteverschijnselen bij de
mens aanleiding hebben gegeven, behoort tot het terrein van de bacterio-
logisch geschoolde dierenarts. Verreweg het belangrijkste aantal der
voedingsmiddelen is van dierlijke oorsprong en het zal derhalve weinig
tegenspraak ontmoeten, dat de dierenarts op grond van zijn opleiding en
ervaring de aangewezen persoon is voor de interpretatie der bacteriolo-
gische bevindingen.

Aangezien de ziekteverschijnselen bij de mens bijna uitsluitend af-
hankelijk zijn van de aard der in het spel zijnde microörganismen, is
het logisch hierop de indeling der voedselvergiftigingen te baseren. Voor
zover ons land betreft, kunnen we in dit verband de volgende groepen
microörganismen onderscheiden: Salmonella-bacteriën, Dysenterie-bacteriën,
Clostridium botulinum, staphylococcen en niet-specifieke bacteriën. Hiervan be-
horen alleen de Salmonella- en Dysenteriebacteriën tot de eigenlijke ziekte-
kiemen d.w.z. kiemen, die zich in het lichaam vermeerderen en daardoor
de mens ziek maken; Cl.botulinum en staphylococcen veroorzaken ziekte-
verschijnselen door de vorming van ectotoxines, terwijl de groep der niet-
specifieke kiemen zeer waarschijnlijk ziekteverwekkend is door de ont-
leding van eiwitten uit het voedsel tot giftige afbraakproducten (voedsel-
intoxicaties).

De belangrijkste groep wordt gevormd door de Salmonella-bacteriën.
Hieraan zal dan ook een uitvoeriger beschouwing worden gewijd.

Tot de Salmonella-bacteriën rekent men een groep van Gram-nega-
tieve, niet sporevormende bacteriën, die v.n. door hun antigene structuur
gekenmerkt zijn. In deze groep worden reeds meer dan 200 verschillende
types onderscheiden. Deze typering is van groot belang voor de epidemio-
logie der voedselvergiftigingen, aangezien zij de mogelijkheid opent, de
bron der voedselbesmetting vast te stellen.

Salmonella-bacteriën komen behalve bij de mens ook bij talrijke dier-
soorten voor. Niet alleen zien we deze infecties bij onze slachtdieren (rund,
paard, varken, schaap en geit), doch vooral bij vogels, waarvan als voor-
naamste, althans voor ons land, kippen, eenden en duiven moeten worden
genoemd. Daarnaast zijn ook knaagdieren (ratten, muizen, konijnen en
marmotten) en huisdieren (honden en katten) vaak met deze bacteriën be-
smet.

1 Voordracht gehouden op 8 Juni 1953 ter gelegenheid van de Internationale Cursus
Dierziektebes trijding.

Er zijn Salmonella-bacteriën, die zodanig aan het menselijk lichaam zijn
aangepast, dat ze niet of slechts zelden bij dieren worden aangetroffen,
b.v. S.typhi en S.paratyphi B. Omgekeerd komen enkele Salmonella-types
uitsluitend of bijna uitsluitend bij dieren voor, zoals S.abortus equi bij het
paard en S. pullorum bij de kip. Bij alle Salmonella-types moet men echter met
een pathogeniteit voor mens en dier rekening houden.

Over het algemeen veroorzaken de Salmonella-types, die autochthoon
zijn bij de mens, een ander ziektebeeld dan die, welke bij dieren thuis be-
horen. De eerstgenoemde geven aanleiding tot de z.g. typheuze vorm van
parathyphus, de laatstgenoemde tot de z.g. gastro-enteritische vorm. Het ziekte-
beeld van de typheuze paratyphus is veel ernstiger dan van de gastro-
enteritische. Verder zijn enkele belangrijke verschillen, dat de typheuze
paratyphus een incubatiestadium van gemiddeld een week heeft en tot
langdurige uitscheiding van Salmonella-bacteriën en contactinfecties aan-
leiding kan geven, daarentegen de gastro-enteritische paratyphus een
incubatietijd van gemiddeld 12 uur heeft en slechts korte tijd Salmonella-
bacteriën worden uitgescheiden, terwijl contactinfecties nietvoor komen. Ik
moet er echter de nadruk op leggen, dat tal van uitzonderingen op dit
schema voorkomen.

In het algemeen kan worden gezegd, dat voor het ontstaan ener voedsel-
vergiftiging een groot aantal Salmonella-bacteriën nodig is. Herhaaldelijk
blijkt n.1., dat het besmette, vers bereide voedsel geen klachten veroorzaakt,
doch wel nadat dit gedurende enige tijd bij een temperatuur is bewaard,
waarbij vermeerdering der bacteriën mogelijk is.

Het ziektebeeld bij een voedselvergiftiging door Salmonella-bacteriën is
in het algemeen gekenmerkt door een gastro-enteritis. De verschijnselen
bestaan v.n. uit: misselijkheid, braken, diarrhee, temperatuurverhoging.
Als regel worden de oorzakelijke Salmonella-bacteriën slechts korte tijd
(1 a 2 weken) uitgescheiden en treden er geen contact-infecties op. Op deze
regel komen echter talrijke uitzonderingen voor. I)e incubatietijd bedraagt
gemiddeld i 12 uur; genezing treedt binnen 1 a 2 weken op, terwijl de
mortaliteit zeer laag is (i 1 %).

Het spreekt vanzelf, dat voor het opsporen van de besmettingsbron bij voedsel-
vergiftigingen een nauwkeurige kennis omtrent de bij mens en dier voor-
komende Salmonella-types van het grootste belang is. Gedurende de laat-
ste jaren werden op dit gebied vele onderzoekingen verricht in de Afdeling
Zoönosen en Pathologische Anatomie van het Rijks Instituut voor de
Volksgezondheid, alwaar het Nationale Salmonella Centrum gevestigd is.
In tabel 1 is een overzicht gegeven van de Salmonella-types, welke van
1946-1952 bij mens en dier werden waargenomen. Hieruit blijkt, dat 41
serologisch verschillende types werden gevonden, waarvan 37 bij de mens
en ig bij een of meer diersoorten werden gevonden; 22 types werden uit-
sluitend bij de mens en 4 alleen bij dieren aangetroffen.

Tal van voedingsmiddelen kunnen, wegens een besmetting met Sal-
monella-bacteriën, aanleiding tot een voedselvergiftiging geven. De voor-
naamste zijn: vlees en vleeswaren; verder moeten eieren, eipoeder en melk
worden genoemd. Deze voedingsmiddelen zullen nu afzonderlijk worden
besproken.

(Nationaal Salmonella Centrum)
Salmonella-types bij mens en dier in Nederland 1946-1952

maken tussen een intra-vitale- en een postmortale besmetting van het vlees.
Bij de intravitale besmetting, welke naar mijn mening het meest voorkomt,
hebben we te doen met een geïnfecteerd slachtdier en zijn derhalve de
oorzakelijke Salmonella-bacteriën van dit dier afkomstig, bij de post-
mortale besmetting daarentegen, welke optreedt nadat het dier is geslacht,
moet de herkomst elders worden gezocht.

Als oorzaak der intravitale besmetting komen in de eerste plaats de primaire
Salmonellosen der slachtdieren in aanmerking. Deze worden, althans in ons
land, verreweg het meest bij het rund waargenomen, zowel bij het volwassen
dier als bij het kalf. Als regel wordt hierbij S.dublin aangetroffen, in ver-
schillende gevallen echter S.typhi murium. Van zeer grote betekenis is,
dat in aansluiting aan deze ziekte bij het volwassen rund in een belangrijk
percentage der gevallen bacillendragers optreden. Deze dieren herbergen de
Salmonella-bacteriën niet alleen in het darmkanaal, doch eveneens in de
inwendige organen en de musculatuur, met name in de lever en de galblaas.
Aangezien bij de keuring voor het slachten veelal geen afwijkingen voor-
komen en bij het onderzoek na het slachten pathologisch-anatomische ver-
anderingen vaak ontbreken, bestaat het gevaar, dat het vlees van derge-
lijke dieren zonder voorafgaand bacteriologisch onderzoek in consumptie
wordt gebracht. De ervaring heeft geleerd, dat het aantal Salmonella-
bacteriën in de organen doch vooral in de musculatuur van deze dieren
zeer gering kan zijn. Indien echter vleeswaren hiervan worden bereid of
een ondoelmatig bewaren (hoge temperatuur?) van deze producten of
het vlees plaats vindt, worden als gevolg van een sterke vermeerdering der
kiemen de voorwaarden geschapen voor het optreden van ziektegevallen
bij de mens.

Een andere Salmonellose is de infectieuze abortus bij het paard, veroor-
zaakt door S.abortus equi. Deze aandoening komt hier te lande nog al
eens voor, doch heeft nooit tot een vleesvergiftiging aanleiding gegeven.

Tenslotte moet als primaire salmonellose de infectie met S. cholcrae suis
bij varkens worden genoemd. Deze ziekte werd enkele tientallen jaren ge-
leden frequent waargenomen, doch komt tegenwoordig zeer zelden voor.
Het is bekend dat S.cholerae suis als veroorzaker van vleesvergiftigingen
kan optreden.

Naast de primaire spelen vooral de secundaire salmonellosen der slacht-
dieren een belangrijke rol bij het ontstaan van vleesvergiftigingen. Hiertoe
rekenen we de salmonellosen, die in aansluiting aan veelal niet-specifieke
aandoeningen optreden. Het zijn vooral de, wegens ziekte, in nood gedode
dieren, die in dit verband gevaar opleveren. Hoewel het bewijs moeillijk
is te leveren, moeten we bij secundaire salmonellosen wel aannemen, dat
saprohytisch in het darmkanaal of elders mesenteriale lymphklieren!)
voorkomende Salmonella-bacteriën ten gevolge van een verminderde
weerstand tot een verspreiding in het lichaam aanleiding geven.

Zo konden wij herhaalde malen een Salmonella-infectie vaststellen bij
dieren, die aan mond- en klauwzeer geleden hadden. Een andere aanwijzing
hiervoor is een vleesvergiftiging, die we enkele jaren geleden zagen op-
treden na gebruik van paardenvlees, afkomstig van een dier, dat een been
had gebroken en eerst 16 uur na het ongeval werd geslacht. Verder geeft
het voorkomen, hoewel niet frequent, van Salmonella-bacteriën in het
darmkanaal van gezonde slachtdieren steun aan deze opvatting. Ten
slotte zij in dit verband gewezen op het vrij veelvuldig voorkomen van

Salmonella bacteriën in de darmscheilslymphklieren van gezonde varkens-
Een zelfde bevinding werd door ons gedurende het laatste jaar gedaan bij
gezonde runderen. Hoewel tot dusver geen oorzakelijk verband van der-
gelijke latent geïnfecteerde dieren met het optreden van vleesvergiftigingen
werd vastgesteld, moet met de mogelijkheid hiervan toch rekening worden
gehouden.

Bij de vleesvergiftigingen, die op een postmortale besmetting berusten,
dient men uiteraard in de eerste plaats te denken aan het overbrengen
van Salmonella-bacteriën door de mens. Daarnaast moet men echter even-
zeer aandacht schenken aan een mogelijke besmetting door dieren, waar-
voor in de eerste plaats knaagdieren (muizen en ratten) in aanmerking
komen. Bij deze dieren komen salmonellosen frequent voor; deze worden
als regel door S. tvphi murium of S. enteritidis veroorzaakt. Daarnaast
zagen we de laatste tijd bij muizen herhaaldelijk infecties met S. bovis
morbificans, een bekende ziekteverwekker van de mens.

Bezien we nu de vleesvergiftigingen, welke in de jaren 1949, 1950, 1951 en
1952 werden onderzocht. Voor een beter overzicht zijn deze in tabel 2
samengevat, terwijl in tabel 3 een overzicht is gegeven van de besmette
voedingsmiddelen in verband met het gevonden Salmonella-type. Uit deze
tabellen blijkt, dat het aantal vleesvergiftigingen in de verschillende jaren
sterk uiteenloopt. Van de 19 gevallen werden 18 door vleeswaren (12 X
worst, waarvan 5 x leverworst, 3 X runderrookvlees, 2 X hoofdkaas en
i X gekookte runderlever) veroorzaakt en slechts 1 door vers vlees (paar-
devlees). Het relatief grote aantal vleeswaren behoeft niet te verwonderen,
aangezien bij het bereiden en bewaren hiervan als regel een sterke vermeer-
dering van eventueel aanwezige Salmonella-bacteriën plaats vindt, het-
geen het ontstaan ener vergiftiging ten zeerste in de hand werkt.

Bij 4 van de 18 vleesvergiftigingen werd een intravitale besmetting vast-
gesteld, in de overige gevallen bleef de besmettingsbron onbekend. Slechts
i X mocht met vrij grote zekerheid een postmortale besmetting worden
aangenomen, aangezien in restanten vlees en beenmerg van het verdachte
varken geen Salmonella-bacteriën werden gevonden, (tabel 2, geval 1952).

Wat het oorzakelijke Salmonella-type betreft, werd 8 X S.dublin, 5 X
typhi murium, 2 X S. paratyphi B, 2 X S.oregon, 1 x S.newport en 1 X
S. bovis morbificans gevonden.

In ongeveer de helft der gevallen werd derhalve S.dublin aangetoond.
Dit type komt in ons land zeer frequent bij het rund voor, in het bijzonder
bij jonge dieren. Ook bij verschillende andere diersoorten wordt het waar-
genomen, doch dit zijn uitonderingsgevallen. Het ligt derhalve voor de hand,
bij een vleesvergiftiging, veroorzaakt door S.dublin allereerst de besmettings-
bron te zoeken bij het rund. De in nood geslachte dieren leveren weinig
of geen gevaar op, aangezien hierbij steeds een bacteriologisch onderzoek
wordt ingesteld. De vigerende bepalingen van het Keuringsregulatief zijn
in dit opzicht zeer streng; indien Salmonella-bacteriën in een orgaan of in
de musculatuur worden aangetoond, moet het dier voor de consumptie
worden afgekeurd. De mogelijkheid blijft evenwel bestaan, dat dergelijke
dieren clandestien worden geslacht en aan de keuring onttrokken.

Van groter betekenis voor het ontstaan van vleesvergiftigingen zijn naar
mijn mening de klinisch gezonde bacillendragers, die zoals reeds gemeld,
niet zelden voorkomen en waarbij na slachting veelal geen pathologisch-

Besmettingswijze en Salmonella-type bij vleesvergiftigingen in
Nederland, 1949-1952

anatomische veranderingen voorkomen, die op een sepsis wijzen, waardoor
een bacteriologisch onderzoek achterwege blijft.

Van de 8, door S. dublin veroorzaakte, vleesvergiftigingen werd bij 2
(leverworst en gekookte runderlever) achteraf een intravitale infectie vast-
gesteld. Beide gevallen hadden betrekking op runderen, die wegens af-
wezigheid van afwijkingen zonder bacteriologisch onderzoek voor de con-
sumptie waren goedgekeurd. Deze dieren behoren zeer waarschijnlijk tot
de zoéven besproken groep van bacillendragers. Aangezien in de overige

Verband tussen voedingsmiddel en Salmonella-type
bij vleesvergiftigingen in Nederland, 1949-1952

6 gevallen evenmin zieke dieren konden worden opgespoord, ligt het voor
de hand, mede in verband met het autochthoon voorkomen van S.dublin
bij het rund, ook hierbij de besmettingsbron te zoeken in een latent ge-
ïnfecteerd slachtdier.

Van de 5 vleesvergiftigingen, die op een infectie met S.thypi murium bleken
te berusten, werd bij 1 (paardevlees) een intravitale infectie gevonden. In
dit geval werden na het optreden der ziekteverschijnselen bij de patiënten
uit de lever van het slachtdier Salmonella-bacteriën gekweekt. Aangezien
S.typhi murium ubiquitair voorkomt, is het moeilijk voor de overige ge-
vallen met enige mate van zekerheid een besmettingsbron aan te wijzen. In
de eerste plaats komen hiervoor het verwerkte slachtdier en de mens, daar-
naast ratten en muizen in aanmerking. Bovendien moeten in dit verband
ook eendeneieren worden genoemd. Enige jaren geleden werd n.1. een
leverworstvergiftiging onderzocht, waarbij de besmetting met S. typhi
murium kon worden teruggebracht op het gebruik van eendeneieren bij de
bereiding der worst.

Vleesvergiftigingen door .S\'. paratyphi B komen zelden voor; een intravitale
infectie van het slachtdier werd voor zover bekend tot voor kort niet waar-
genomen. In 1950 kwam het eerste geval ter onderzoek. Het betrof een
aantal ziektegevallen na het gebruik van vleeswaren, bereid uit vlees en
organen van een, op de boerderij geslacht, varken. Dit dier was enige dagen
voor de slachting ziek geweest. Behalve uit diverse vleeswaren kon ook uit
het beenmerg S. paratyphi B worden gekweekt. Dit laatste was een bewijs
voor een intravitale infectie.

S. paratyphi B is autochthoon bij de mens en wordt slechts zelden bij
dieren aangetroffen. Het spreekt dan ook vanzelf, dat bij vleesvergifti-
gingen, veroorzaakt door deze bacterie, in de allereerste plaats de be-
smettingsbron moet worden gezocht bij een menselijke bacillendrager. Het
lijdt weinig twijfel, dat bij de bovenvermelde vleesvergiftigingen, waarbij
een intravitale infectie in het spel was, het betrokken varken door de mens
is besmet.

De vleesvergiftigingen, veroorzaakt resp. door S. oregon en S. newport,
hadden alle 3 betrekking op varkens (z.g. huisslachtingen) die in gezonde
toestand op het bedrijf van de eigenaren waren geslacht. Genoemde

Salmonella-types worden vaak bij de mens en slechts zelden bij dieren
aangetroffen. Waarschijnlijk moet dan ook bij de mens de besmettings-
bron worden gezocht.

S. bovis morbificans wordt hier te lande vrij vaak bij de mens gevonden.
Daarnaast veroorzaakt dit type dodelijk verlopende infecties bij knaag-
dieren (muis, cavia). Ofschoon bij de in 1951 waargenomen vergiftigingen
de besmettingsbron niet kon worden vastgesteld, moet deze in de eerste
plaats bij humane bacillendragers en muizen worden gezocht.

Bij het onderzoek naar de besmettingsbron van vleesvergiftigingen dient
behalve aan mens en dier ook aandacht te worden besteed aan gereedschap-
pen, waarmede vlees en vleeswaren in aanraking komen (hakblokken,
gehaktmachines, enz.)._; Enige malen is het ons gelukt in afkrabsels van der-
gelijk materiaal Salmonella-bacteriën aan te tonen.

Bij vogels (kippen, eenden, duiven) komen Salmonellosen frequent voor.
Het zijn vooral de jonge kuikens, die hieraan in een groot percentage suc-
comberen. Geheel anders is het met volwassen dieren, die over een belangrijk
grotere resistentie beschikken. Uit een oogpunt van voedselhygiëne is van
bijzondere betekenis, dat bij de volwassen vogels vaak een localisatie der
infectie in de eierstokken optreedt, waardoor de eieren inwendig met
Salmonella-bacteriën kunnen worden besmet, behalve op deze wijze kunnen
de eieren ook uitwendig op de schaal worden besmet door bezoedeling met
Salmonella-bacteriën houdende faeces.

Tot dusver werden in ons land geen voedselvergiftigingen door kippen-
eieren waargenomen. De vermoedelijke reden hiervoor is, dat S. pullorum
en S. gallinarum weinig pathogeen zijn voor de mens. Gedurende de laatste
paar jaar echter komt hier te lande veelvuldig een Salmonellose bij kippen
voor, veroorzaakt door S. bareilly, welke type reeds herhaaldelijk aanlei-
ding gegeven heeft tot ziekte bij de mens. Voedselvergiftigingen echter in
verband met het gebruik van besmette eieren zi jn tot dusver niet met zeker-
heid waargenomen. Wel werden enkele gevallen onderzocht, waarbij dit
zeer waarschijnlijk moest worden geacht.

Geheel anders is het gesteld met eendeneieren, welke reeds herhaaldelijk
voedselvergiftigingen hebben veroorzaakt. Als regel werd hierbij S.typhi
murium of S. enteritidis gevonden, een enkele maal S. saint paul. In ver-
band met het geringe aantal Salmonella-bacteriën in verse eendeneieren,
levert het nuttigen hiervan weinig gevaar op. Het grootste gevaar is gelegen
in het gebruik van besmette eieren voor de bereiding van spijzen, die niet
voldoende worden verhit om de Salmonellabacteriën te doden en waarin
gelegenheid tot vermeerdering dezer kiemen bestaat. Als voorbeelden van
dergelijke spijzen noem ik gehakt, pudding, mayonnaise, gebak, ijs, krenten-
brood.

Wanneer de omstandigheden voor de ontwikkeling der Salmonella-
bacteriën gunstig zijn, kan ook het gebruik van besmette duiveneieren bij de
bereiding van voedingsmiddelen gevaar voor de volksgezondheid opleveren.
Dit bleek ons uit het onderzoek van een, met besmette duiveneieren bereide,
pudding, die aanleidng tot een 20-tal ziektegevallen had gegeven. Het oor-
zakelijke microörganisme was S. typhi murium, de bekende verwekker der
duivensalmonellose.

Hoewel in ons land nog geen vergiftigingen, in verband met het gebruik
van ganzeneieren zijn waargenomen, moet ook hiermede, gezien de buiten-
landse literatuur, rekening worden gehouden.

In geïmporteerd eipoeder worden herhaaldelijk Salmonella-bacteriën
van zeer verschillend type aangetroffen. Tot dusver werden hierdoor in ons
land geen voedselvergiftigingen veroorzaakt. In verschillende andere
landen daarentegen (Engeland, Zweden) werden deze herhaaldelijk waar-
genomen. De Salmonella-bacteriën zijn zeer waarschijnlijk afkomstig van
besmette eischalen. Het is bekend, dat vogels een zeer belangrijk reservoir
voor Salmonella-bacteriën zijn. In ons land is dit vooral bij eenden het
geval. Bij het onderzoek van 5000 monsters kippenfaeces werden slechts
2 X Salmonella-bacteriën gevonden ( 1 X S. anatum en 1 X S. melea-
gridis), daarentegen bij 602 monsters eendenfaeces 63 X (10 %). De vol-
gende types werden aangetoond: S. meleagridis (18 x), S. typhi murium
(17 x), S. saint paul (11 x), S. anatum (14 x), S. newport (1 x),
S. senftenberg (1 x) en S. ballerup (1 x).

Niet alleen door besmette melk, doch eveneens door hieruit bereide
producten (consumptie-ijs) kunnen Salmonella-epidemieën worden ver-
oorzaakt. De besmetting der melk geschiedt direct of indirect door mense-
lijke bacillendragers, doch kan eveneens afkomstig zijn van besmette run-
deren. Hiervoor komen in de eerste plaats de reeds genoemde bacillen-
dragers (S. dublin) in aanmerking. Deze dieren zijn veelal volkomen ge-
zond, hebben een normale melkgift, doch scheiden met de faeces massa\'s
Salmonella-bacteriën uit, waardoor de melk gemakkelijk kan worden be-
smet. Hier te lande werd een dodelijk verlopende S. dublin-infectie bij een
kind uit een veehoudersgezin waargenomen, die op het gebruik van derge-
lijk besmette melk kon worden teruggebracht.

Hoewel zelden, komt bij het rund een mastitis voor, veroorzaakt door
S.dublin. De ervaring in het buitenland heeft geleerd, dat in verband hier-
mede talrijke ziektegevallen bij de mens kunnen voorkomen.

Eveneens komen bij het rund infecties met S.paratyphi B voor, af-
komstig van een menselijke bacillendrager. Een 20-tal jaren geleden werd
een vrij ernstige epidemie van typheuze paratyphus veroorzaakt door melk
van een op deze wijze besmette koe.

Melk is een goede voedingsbodem voor dysenterie-bacteriën en geeft daar-
door na besmetting gemakkelijk aanleiding tot vele ziektegevallen. De be-
smetting vindt gewoonlijk plaats door een patiënt of een bacillendrager.
In ons land zijn gedurende de laatste tijd 2 massa-infecties van Shig. dy-
senteriae type Sonne waargenomen, waarvan de ene door melk en room en
de andere door kaas was veroorzaakt. Bij de kaasvergiftiging werden 54
mensen uit 16 gezinnen ziek, waarvan één 72-jarige patiënt overleed. De
incubatietijd varieerde van 8K—51 uur en was dus langer dan bij de ge-

woonlijk voorkomende kaasvergiftigingen. Op de dag dat de ziektever-
wekkende kaas gemaakt was , hadden verschillende leden uit het gezin van
de kaasbereider diarrhee. De bewuste kaas was ten tijde der consumptie
37 dagen oud. Later werden nog 14 andere kazen, afkomstig van dezelfde
producent, door ons onderzocht. In 2 hiervan konden eveneens dysenterie-
bacteriën van het Sonne-tvpe worden aangetoond. Deze kazen waren ten
tijde van het onderzoek 62 dagen oud.

Cl. botulinum is een sporevormende, anaerobe bacil, die overal verspreid
in de natuur, vooral in de bodem, voorkomt. De sporen hebben een sterke
resistentie tegen warmte; door langdurig koken b.v. worden ze niet ver-
nietigd. Op zich zelf zijn deze sporen volkomen onschadelijk; indien ze
echter in daartoe geschikt voedsel, b.v. vleeswaren, terecht komen, groeien
ze uit tot bacillen, die zeer heftig werkende toxines afscheiden (neuro-
toxines). Deze toxines kunnen reeds in zeer geringe hoeveelheden ernstige
gevolgen met zich meebrengen. In tegenstelling met de sporen zijn de to-
xines zeer weinig bestand tegen hitte. Ze worden bij 8o° C. reeds binnen
enkele minuten onschadelijk gemaakt. Op grond van verschillen in de aard
dezer toxines worden op het ogenblik 5 verschillende types botulinus-
bacillen onderscheiden, die resp. met A, B, C, D, en E worden aangeduid.
Alleen de typen A, B, en E zijn tot dusver als voedselvergiftigers voor de
mens bekend geworden.

Botulisme is de ernstigste voedselvergiftiging, die we kennen. Niet alleen
vanwege de lange duur der ziekte, doch vooral omdat hierbij veel sterf-
gevallen kunnen optreden. Het incubatiestadiuin duurt gewoonlijk i 24
uur, doch kan ook 3-4 dagen duren. De belangrijkste verschijnselen zijn:
braken, verstopping, accommodatiestoornissen, dorst en slikbezwaren ten
gevolge van verminderde speekselafscheiding. De lichaamstemperatuur is
niet verhoogd, eerder aan de lage kant. De dood treedt binnen een dag,
soms na een week op. Herstel kan soms 6-8 maanden duren.

Botulisme komt in ons land weinig voor. Gedurende de laatste 15 jaar
werden in ons laboratorium 8 gevallen onderzocht. Deze hadden betrek-
king op: gerookt spek 2 X, gezouten en gerookte ham 2 X, lever- en bloed-
worst i X, pastei, bereid uit duiven- en varkensvlees 1 X, visworst 1 X en
visconserven 1 X.

Het culturele onderzoek der verdachte monsters verliep gewoonlijk
negatief. Slechts 1 X gelukte het botulinusbacillen (type B) uit een monster
gerookte ham te kweken. In 7 monsters werden toxines van het B-type en
i X (visconserven) van het C-type aangetoond.

Met uitzondering van het genoemde monster ham, viel bij alle onder-
zochte monsters een stinkende geur, als gevolg van een bacterieel bederf,
waar te nemen.

Het aantonen der toxines is zeer eenvoudig, indien men ten minste over
de verschillende antisera beschikt. Met een waterig extract van het ver-
dachte voedingsmiddel wordt een aantal muizen subcutaan of intraperito-
neaal ingespoten, waarna telkens bij 2 muizen een der antisera wordt in-
gebracht. Bij aanwezigheid van botulinustoxinen zullen alle muizen onder
typische verschijnselen succomberen, behalve die, welke met het homologe
antiserum zijn behandeld.

Meer dan 90 % der voedselvergiftigingen in de Verenigde Staten
worden door staphylococcen veroorzaakt. Deze bacteriën komen overal
voor, doch worden vooral aangetroffen in de neus, de keel en op de huid.
Ze kunnen ook verwekkers zijn van etterige ontstekingen. Lang niet alle
staphylococcen zijn in staat voedselvergiftigingen te veroorzaken. Het is uit
voedingsproeven bij mensen en apen met cultuurfiltraten gebleken, dat
slechts enkele stammen toxines (enterotoxines) vormen. Deze stammen zijn
door de volgende eigenschappen gekenmerkt: vorming van coagulase en
haemolysinen, mannietvergisting. Het aantonen van staphylococcen in
verdacht« voedingsmiddelen is dus op zich zelf geen bewijs, dat de ziekte-
verschijnselen door deze bacteriën zijn veroorzaakt.

Bij een voedselvergiftiging door staphylococcen treden binnen 1-5 uur,
gemiddeld 2^x/₂ uur, na het eten van het besmette voedsel plotseling ziekte-
verschijnselen op, v.n.: heftig braken en diarrhee. Gewoonlijk verdwijnen
deze verschijnselen binnen enkele uren en zijn de patiënten in 24-48 uur
volledig hersteld. Sterfgevallen komen zeer zelden voor.

Vooral melk en melkproducten alsmede hiermede bereide spijzen hebben
aanleiding tot deze soort vergiftigingen gegeven. In dergelijke voedings-
middelen, die er volkomen normaal uit kunnen zien, worden dan talrijke
staphylococcen aangetoond. Het zijn niet de levende kiemen, die ziekte ver-
oorzaken, doch de toxines, die gedurende het bewaren van voedsel in een
warme omgeving worden gevormd. Deze toxines zijn thermostabiel, d.w.z.
ze zijn tegen koken bestand.

In 195 i en 1952 werden tezamen 6 gevallen door ons onderzocht, waarvan
3 door vleeswaren (worst) en 3 door gestoomde vis waren veroorzaakt. Op
één monster gestoomde vis na, zagen de verdachte voedingsmiddelen er goed
uit. Ze bleken echter alle een zeer groot aantal staphylococcen te bevatten
met de genoemde karakteristieke eigenschappen.

Het merendeel der voedselvergiftigingen hier te lande wordt door bac-
teriën uit deze groep veroorzaakt. Meestal gelukt het n.1. niet, ziekte-
kiemen, botulinus-toxines of een groot aantal staphylococcen in het ver-
dachte voedsel aan te tonen. Wel zijn steeds talrijke bacteriën aanwezig,
die tot verschillende soorten behoren. We kunnen hierbij aantreffen pro-
teus-, coli-achtige bacteriën, strepto- en staphylococcen, Cl. perfringens en
verschillende andere aerobe- en anaerobe bacteriën. Als regel hebben we
hierbij te doen met voedingsmiddelen, die in een beginnend stadium van be-
derf verkeren. De verschijnselen van dit bederf zijn vaak gemaskeerd doordat
de voedingsmiddelen gebakken, gerookt of gekruid zijn. De oorzaak van dit
bederf is gelegen in het bewaren der voedingsmiddelen in een warme om-
geving.

De ziekteverschijnselen (braken en diarrhee) treden kort na het gebruik
van het vergiftigde voedsel op; gewoonlijk na 6-8 uur.

Zeer verschillende voedingsmiddelen kunnen tot deze vergiftigingen
aanleiding geven; vooral echter zagen we massa-vergiftigingen na gebruik
van gebakken en gestoomde vis, erwtensoep en gekookt vlees. Veelal bleek de
oorzaak te zijn gelegen in een ondoelmatige afkoeling na de bereiding, zoals
op elkaar leggen van gebakken of gestoomde vis of van gekookte stukken

vlees en het bewaren van soep in een pan met afgesloten deksel. Op deze
wijze verkrijgt men ideale omstandigheden voor de groei van microörganis-
men.

In ons land kwamen vóór de laatste wereldoorlog herhaaldelijk kaas-
vergiftigingen voor. De incubatietijd hierbij bedroeg ± 4 uur. De ziek-
teverschijnselen bestonden uit braken en diarrhee. Als regel waren de
patiënten na 1 a 2 dagen genezen. Aan de verdachte kaas werd niets bij-
zonders opgemerkt; ziektekiemen konden niet worden aangetoond. Ver-
moedelijk moeten deze kaasvergiftigingen ook tot deze rubriek worden ge-
rekend. Bij de winning der melk worden nl. in hygiënisch opzicht vaak ern-
stige fouten gemaakt, waardoor dit product met talrijke bacteriën wordt
besmet; ik denk hierbij bv. aan onvoldoende gereinigde en gedroogde
melkemmers. Vooral bij bewerking dezer melk in een warme omgeving
bestaat volop gelegenheid tot vermeerdering der kiemen en vorming van
toxische producten uit de melkeiwitten.

De twee voornaamste oorzaken voor het ontstaan van een voedselver-
giftiging zijn:

Ter bestrijding der intravitale infectie van het vlees is een veterinair
toezicht op het levende geslachte dier noodzakelijk. In alle verdachte
gevallen dient een bacteriologisch onderzoek te worden ingesteld. Voor
dit doel stelt het Rijks Instituut voor de Volksgezondheid een polyvalent
agglutinerend Salmonella O-serum beschikbaar.

Ten einde het gevaar van een infectie door klinisch gezonde bacillen-
dragers zoveel mogelijk te verkleinen, ware het gewenst een verplichte
aangifte van Salmonellosis in de Veewet op te nemen.

De gevolgen van een intravitale infectie in eendeneieren kunnen alleen
worden voorkomen door (1) stempeling van alle eendeneieren met de aan-
duiding: „Eendeneieren; 10 minuten koken" of door pasteurisatie; (2)
verbieden van het gebruik van rauwe (d.i. niet gepasteuriseerde) eenden-
eieren in levensmiddelenbedrijven, met uitzondering van beschuitbakkerijen.

Ter bestrijding van de besmetting door het hanteren enz. van voedings-
middelen is hygiëne een gebiedende eis. Deze omvat: (1) persoonlijke
hygiëne van het personeel (vooral africhten op de gewoonte, de handen te
wassen met zeep en warm water na het gebruik maken van het toilet en
vóór het begin der werkzaamheden); (2) voorkomen van besmetting van
het voedsel door knaagdieren of insecten; (3) voorkomen van besmetting
van het voedsel door dierlijke of menselijke faeces of verontreinigd water.

In dit verband moet er de nadruk op worden gelegd, dat Salmonella-
praeparaten voor het uitroeien van ratten en muizen aan groot gevaar be-
tekenen en derhalve moeten worden verboden.

ernstige verkoudheid kunnen worden verspreid, dienen leden van het
personeel, die hieraan lijdende zijn, geen voedsel te hanteren.

In gedroogde eiproducten komen vaak Salmonella-bacteriën voor; om
deze reden is het noodzakelijk deze waren voor de import bacteriologisch
te onderzoeken.

Het middel bij uitstek om vermeerdering van bacteriën in voedings-
middelen tegen te gaan, is het bewaren bij sub-optimale temperatuur.
Voor dit doel geven temperaturen beneden 10° C in het algemeen vol-
doende bescherming.

Het is noodzakelijk, de voedingsmiddelen, die bij de bereiding zijn ver-
hit, zo spoedig mogelijk af te koelen.

Ter voorkoming van botulisme zijn hygiënische maatregelen bij de be-
reiding van niet-zure voedingsmiddelen niet steeds voldoende. Indien der-
gelijke voedingsmiddelen geruime tijd moeten worden bewaard, is het
noodzakelijk een van de volgende 3 maatregelen toe te passen: (1) een
zodanige verhitting dat de sporen van Cl. botulinum worden gedood, (2)
bewaren bij temperaturen onder io° C, (3) koken vóór de consumptie.

Zoals uit het voorafgaande blijkt, is met name bij vleesvergiftigingen,
veroorzaakt door Salmonella-bacteriën, onze kennis omtrent de besmet-
tingsbron nog verre van volledig. Het spreekt vanzelf, dat hierdoor een
doelmatige bestrijding ten zeerste wordt bemoeilijkt. Een uitgebreid onder-
zoek naar het voorkomen van deze bacteriën bij de mens en de verschil-
lende diersoorten zal cle nodige opheldering kunnen geven. Van bijzonder
belang hierbij is een nauwe samenwerking tussen het laboratorium en de
verschillende Inspecties van cle Volksgezondheid, die met het opsporen
der oorzaak en het nemen van maatregelen ter voorkoming en bestrijding
van voedselvergiftigingen zijn belast.

Tot slot moge ik nog wijzen op het nut van internationale samenwerking,
in die zin, dat de verschillende landen gegevens uitwisselen over het voor-
komen en de oorzaak van voedselvergiftigingen.

De voornaamste bacteriële oorzaken van voedselvergiftigingen zijn:
Salmonella-bacteriën, Dysenterie-bacteriën, Clostridium botulinum, Sta-
phylococcen en een groep van z.g. niet-specifieke bacteriën. Een overzicht
wordt gegeven van de, door deze microörganismen veroorzaakte, voedsel-
vergiftigingen, welke gedurende de laatste jaren in ons land werden waar-
genomen. Hierbij wordt in het bizonder aandacht besteed aan de wijze
van besmetting der voedingsmiddelen. Maatregelen worden aangegeven,
welke voor het voorkomen van voedselvergiftigingen van belang zijn.

The main bacterial causes of food poisoning are: Salmonella-bacteria, Dysentery-
bacteria. Clostridium botulinum. Staphylococci and a group of so-called non-specific
bacteria. A review is given of food poisonings which have been observed in our country

during the last years, and which were caused by these bacteria. Also special attention
is paid to the ways of contamination of the food. Measures are indicated which are of
importance for the prevention of food poisonings.

Les principales causes bactériennes des intoxications alimentaires sont: les bactéries-
Salmonella, les bactéries de Dyssenterie, le Clostridium botilinum, les Staphylococces
et un groupe des, ce qu\'on appelle, bactéries non spécifiques. On donne un aperçu
des empoisonnements alimentaires constatés ces dernières années dans notre pays.
A cet égard on prête surtout attention à la manière dont les vivres sont infectés. On
indique les mesures qui sont importantes pour prévenir des empoisonnements alimentaires.

Die hauptsächlichsten bakteriellen Urheber von Nahrungsmittelvergiftungen sind:
Salmonellabakterien, Dysenteriebakterien, Clostridium botulinum, Staphylokokken und
eine Gruppe der sogenannten „nicht-spezifischen" Bakterien.

Es wird eine Übersicht von den, durch diese Mikroorganismen erzeugten Nahrungs-
mittelvergiftungen gegeben, die, während der letzten Jahre in unserem Lande wahr-
genommen wurden. Hierbei wird die Aufmerksamkeit besonders auf die Art und Weise
der Ansteckung bei Nahrungsmittel gerichtet. Ausserdem werden Massregeln angegeben,
die zur Verhütung von Nahrungsmittelvergiftungen von Wichtigkeit sind.

In de medische literatuur zijn sedert 1948 talrijke artikelen verschenen
over de gunstige werking van chlooramphenicol (chloromycetine) bij de
behandeling van typhus en paratyphus. In Nederland kwam J. E. Min-
kenhof einde 1949 het eerst met de mededeling, dat chlooramphenicol
het aangewezen therapeuticum was voor de genoemde infectie-ziekten.

Veterinaire literatuur over behandeling van paratyphus bij volwassen
runderen met chlooramphenicol is nog zeer schaars. Vermoedelijk moet dit
worden toegeschreven aan de hoge prijs van het antibioticum, waardoor
een therapie met de voor de mens gebruikelijke dosis voorlopig niet eco-
nomisch zou zijn.

Bovendien werd tot voor enkele jaren paratyphus bij het volwassen
rund als een zeldzame ziekte beschouwd, zodat, al mocht de mortaliteit
hoog zijn, de economische betekenis in totaal toch gering was. Uitde mede-
deling van Clarenburg, Vink en Schuurmans in 1950 blijkt wel, dat in
bepaalde gebieden de ziekte toch vrij vaak voorkomt, zodat de schade
wel degelijk belangrijk oploopt, ook, doordat de mortaliteit van de enterale
vorm bijna 50 % bedraagt.

Reeds te voren was door Terpstra vermeld, dat in Zuid-Holland na de
oorlog de runder-paratyphus scheen toe te nemen.

Beijers deelde in November 1947 op een vergadering van de Veterinaire
Inspectie van de Volksgezondheid mede, dat paratyphus bij volwassen
runderen te beschouwen is als een infectieuze ziekte en dienovereen-
komstig maatregelen dienden te worden genomen om smetstofverspreiding
te voorkomen, i.c. wettelijke maatregelen als isolatie van smetstofversprei-
ders, verplichte aangifte van gevallen van paratyphus, verbod van verkoop
en eventuele overname van smetstofverspreiders.

Inspecteur Burggraaf was daarentegen de mening toegedaan, dat
paratyphus bij runderen niet op één lijn is te stellen met de echte besmette-
lijke ziekten waartegen overheidsmaatregelen dienen te worden genomen.
De ervaring in Zuid-Holland had hem geleerd, dat in minder dan 20 %
der vastgestelde gevallen van paratyphus bij volwassen runderen zich 2 of
meer gevallen op één boerderij hadden voorgedaan.

L. P. de Vries deelde op dezelfde vergadering mede, dat paratyphus bij
kalveren in Friesland veelvuldig voorkwam, doch dat paratyphus bij vol-
wassen runderen een betrekkelijke zeldzaamheid was.

Sedertdien is de toestand nog weinig gewijzigd. In tegenstelling met de
menselijke salmonellose krijgt de paratyphus onder volwassen runderen
vrijwel nooit het karakter van een enzoötie.

Door schrijvers kan de waarneming van Burggraaf dan ook geheel
worden bevestigd. In tegenstelling met de kalver-paratyphus blijft de ziekte
bij volwassen runderen beperkt tot één of enkele gevallen per bedrijf,

ook dan, wanneer paratyphus bij kalveren op de bedrijven onbekend is
en dus van verkregen immuniteit geen sprake is. De verklaring van dit feit
kan dus niet worden gezocht in de richting van verworven immuniteit
tengevolge van jeugdinfecties, maar meer naar de kant van praedisponeren-
de oorzaken, zoals die ook bij de ziekte van Johne een belangrijke rol spelen.
Dienovereenkomstig is het ook merkwaardig, dat in bepaalde gebieden,
vnl. laagveen- en kleiweidestreken, jaar in jaar uit geïsoleerde gevallen
voorkomen, terwijl in de akkerbouw- en de zandweidegebieden paratyphus
bij volwassen runderen een grote zeldzaamheid is.

De ziekte treedt bij volwassen runderen in tegenstelling met de kalver-
paratyphus juist op gedurende de zomer en de herfst. Epidemiologisch is
dit moeilijk te verklaren, tenzij vogels of knaagdieren, b.v. veldmuizen, een
belangrijke rol spelen bij de overbrenging. In Australië is dit blijkbaar wel
het geval. Bij de verspreiding van salmonellosis daar onder de schapen
fungeren de aasetende vogels, zoals eksters en kraaien, voornamelijk als
overbrengers der smetstof, doordat deze vogels het water in de drinkwater-
bakken met hun faeces besmetten. (P. S. Watts en M. Wall).

Wat de therapie betreft, meende Beijers zich in 1947 nog te moeten
beperken tot een symptomatische, waarmede echter niet veel viel te be-
reiken.

Uit de mededeling van Oostenbrug en Talsma blijkt ook wel, dat de
gebruikelijke anti-diarrhoica bij de behandeling van weinig waarde zijn;
genoemde schrijvers menen evenals J. Terpstra gunstige resultaten te
hebben waargenomen van behandeling met sulfamezathine, bij voorkeur
intraveneus toegediend.

Naderhand bleek uil mondelinge mededelingen van verschillende col-
legae, dat sulfamezathine in de gebruikelijke dosering van 40 a 50 gr. per
keer toch nog al eens zonder het gewenste resultaat bleef. Toen in de loop
van de zomer van 1951 weer meer gevallen van parathyphus bij vaak
zeer waardevolle fokkoeien door enkele dierenartsen in het centrum van
Friesland werden waargenomen en ondanks sulfamezathine-therapie toch
dodelijk verliepen, werd hierop besloten behandeling met chloorampheni-
col te proberen. Helaas was de gunstige tijd verlopen voor het op korte
termijn verkrijgen van een inzicht over de wijze van toediening en ge-
wenste dosering.

Voor het instellen van een rationele therapie is het noodzakelijk, dat
men in zo kort mogelijke tijd de ziekteverwekkende Salmonella met zeker-
heid in de faeces of het bloed aantoont. Theoretisch zou het bij de acute en
peracute gevallen, evenals bij de mens, ook mogelijk moeten zijn om de
S.dublin uit het bloed te isoleren. Beijers heeft inderdaad succes gehad bij
de bloedkweek.

In de enkele gevallen, dat op het laboratorium van de Gezondheids-
dienst te Leeuwarden de bloedkweek werd geprobeerd, heeft deze geen
positief resultaat opgeleverd. Daarentegen kon als regel ongeveer 16 uur
nadat het betrokken faecesmonster het laboratorium had bereikt, reeds
een waarschijnlijkheidsdiagnose worden gesteld. Hierbij werd de volgende
techniek gevolgd:

Een öse faeces werd intensief gemengd met ongeveer 5 cc van de aankweek-
vloeistof vlg. Müller-Kaufmann. Enkele öses van deze suspensie werden

uitgestreken op de 3-kleurenagarplaat vlg. Gassner, waarna aankweek-
vloeistof en agarplaat in de broedstoof werden geplaatst bij 37° C. Uit de
oppervlakkige laag van de geënte aankweekvloeistof werden vervolgens
na een verblijf van 2, 6 en 16 a 24 uren in de broedstoof opnieuw Gassner-
platen geënt. Na minimaal 14 uren bebroeden van de Gassnerplaten konden
hierop in de positieve gevallen reeds geelgekleurde koloniën worden op-
gemerkt en was een proef-agglutinatie met poly-valent agglutinerend
serum mogelijk. Het verdunde serum van het Rijksinstituut voor de Volks-,
gezondheid bleek uitermate geschikt voor de proef-agglutinatie op het voor-
werpglas. Het spreekt vanzelf, dat niet alle geelkleurende koloniën Sal-
monella\'s zijn. Proteusachtigen b.v. kleuren ook geel, doch geven geen
agglutinatie; indien de plaat iets vochtig is, treedt er ook zwermen op,
waardoor de voedingsbodem voor verdere kweek ongeschikt wordt. Een
enkele keer werden geelkleurende koloniën gekweekt, die zich niet homo-
geen lieten suspenderen, zodat dan vergissing bij de beoordeling van de
agglutinatie mogelijk was. Alleen S.dublin werd geïsoleerd, dus nooit
S.typhi murium.

Getracht werd om de paratyphus-diagnostiek nog verder te vereenvou-
digen. Bij de monstername door de dierenarts is bezoedeling van de han-
den niet gemakkelijk te vermijden.

De door Lodenkamper aangegeven tamponmethode met door silicagel
versnelde indroging van de faeces leek hiervoor een oplossing te bieden. Het
bleek echter in parallelproeven, dat de diagnostiek hierdoor aanzienlijk
vertraagd werd. Als regel gelukte het niet om direct en na 2 uur bebroeden
uit de aankweekvloeistof, die met de gedroogde faecesdragende tampon
was geënt, de paratyphusbacteriën op de Gassnerplaat aan te tonen. Eerst
de overentingen uit de aankweekvloeistof, die na 6 en 20 uur werden ver-
richt, gaven een positief resultaat.

Bij 13 „positieve" faecesmonsters gaf de „gewone" methode 11 maal een
positief resultaat, in alle gevallen reeds direct na suspendering van de faeces
in de aankweekvloeistof. De „silicagelmethode" vlg. Lodenkamper gaf in
9 gevallen een positief resultaat, hiervan slechts 2 direct, in de andere ge-
vallen pas na 6 tot 24 uur aankweken in de MÜL.ler-kaufmann-vloeistof.

Daar het overgroeien van de Gassnerplaat door B.proteus nogal eens
moeilijkheden bij de diagnostiek veroorzaakte, werd getracht een andere
selectieve bodem te vinden. Door Wolff werd in het Van Leeuwenhoek
Tijdschrift in 1950 vermeld, dat de bodem vlg. Wilson en Blair door
hem het meest geschikt werd geacht om S.dublin uit verontreinigd mate-
riaal te kweken.

Een overeenkomstige mededeling deed Walter Biechteler dit jaar
in het Zentralblatt für Bakteriologie. Op grond van deze mededeling werd
door parallel-entingen nagegaan of deze bodem geschikt was voor gebruik
bij de parathyphusdiagnostiek bij het rund.

Hoewel de aantallen nog niet groot genoeg zijn om verschillen in cijfers
weer te geven, is het nu reeds zeker, dat in alle gevallen, waarbij met de
oude methode met aankweken, gevolgd door uitstrijken op de Gassner-
bodem, positief resultaat werd verkregen, het ook gelukte om door direct
uitstrijken van faeces op de Wilson en Blair-bodem de S.dublin te isoleren.
In enkele gevallen had alleen de enting op de laatstgenoemde voedings-
bodem succes. De Salmonella-koloniën zijn macroscopisch reeds gemakke-
lijk te onderkennen door de intensief zwarte verkleuring van de grijs-

groene bodem onder de zwart-gekleurde platte omwalde koloniën met de
uitgesproken metaalglans (ook in de omgeving van de koloniën). De ge-
bruikelijke methode bleef echter het grote voordeel bieden, dat meestal
binnen de 24 uur de diagnose was gesteld, terwijl de Wilson- en Blair-
bodem op zijn minst 48 uur moet worden bebroed, alvorens de Salmonella-
koloniën zich duidelijk aftekenen. Bij de chlooramphenicol-therapie bleek
het van groot belang, dat de diagnose bij de hevig zieke dieren zo spoedig
mogelijk wordt gesteld. Het antibioticum is tot nu toe te kostbaar om reeds
tot behandeling over te gaan bij verdachte klinische verschijnselen. Ove-
rigens is niet alleen het aantonen van paratvphusbacteriën beslissend voor
de diagnose. Immers, een paratyphusdrager kan ook ziek worden ten-
gevolge van een niet-specifieke enteritis. Bij de acute paratyphus bleken de
faeces bijna steeds bloed, slijm of membranen te bevatten en werden ge-
durende enkele dagen hoge rectale temperaturen waargenomen.

Bij de volwassen mens wordt bij typhus en typheuze salmonellosen 2-3
gram chlooramphenicol verstrekt, vrijwel steeds per os in de vorm van
tabletten.

Minkenhof en Ligthart vermelden, dat bij kinderen maximaal 50 mgr.
per K.G. per dag is toe te dienen, terwijl zij korte eventueel herhaalde
chlooramphenicolkuren rationeler achten clan lange. Bij gebruik van
grotere begin- en z.g. stootdoses zou er kans zijn, dat tengevolge van peri-
phere vaatcollaps shock optreedt, hetgeen wordt toegeschreven aan het
plotseling vrijkomen van een grote hoeveelheid endotoxine.

Bij volwassen herkauwers is toediening per os gecontraïndiceerd, omdat
chlooramphenicol niet direct in de lebmaag, doch in de voormagen ge-
raakt. Volgens de resultaten van onderzoekingen van Wasserman, Duncan,
Churchill en Hoffman moet worden aangenomen, dat in de inhoud
hiervan, die 50 a 100 kg bedraagt, het chlooramphenicol in enkele uren
nagenoeg geheel verdwijnt, zodat het niet in het bloed aangetoond kan
worden, terwijl bovendien de pensflora wordt verstoord.

Peroraal kan men het antibioticum vrijwel alleen intraveneus toedienen,
hetzij opgelost in physiologische NaCl-oplossing (0,25 %), of in propyleen-
glycol (10 %). De infusie van physiologische zoutoplossing is bij de melkkoe
vrij eenvoudig en heeft bij uitgedroogde patiënten nog het voordeel, dat de
turgor enigszins wordt hersteld. Een bezwaar is, dat de bereiding van de
oplossing nogal tijdrovend en de oplossing slechts 1 maand houdbaar is.

Propyleenglycol is alleen intraveneus toe te dienen; intra-musculair en
subcutaan geeft het aanleiding tot necrose. De intraveneuze infusie dient
wel heel langzaam of gefractioneerd te geschieden, daar anders acute be-
nauwdheid kan optreden. 50 cc van een mengsel van propyleenglycol en
aethylalcohol geeft reeds ernstige verschijnselen van ademnood bij het nor-
male rund, wanneer het in ongeveer 2 minuten intraveneus wordt toege-
diend. Kalveren verdragen propyleenglycol in verhouding veel beter. ¹)

De hoeveelheid chlooramphenicol, die men in één keer moet toedienen,
houdt ten nauwste verband met de gevoeligheid van de S.dublin voor dit
antibioticum. Volgens Digesta Antibiotica no. 3 ligt de grens van de

1 Bij kalveren kan chlooramphenicol in propyleenglycol ook intra-peritoneaal
worden toegediend.

concentratie, die de vermenigvuldiging remt bij 2% gamma per cc. In
verband met de uitscheiding van chlooramphenicol wordt een concentratie
van minimaal 10 gamma per cc bloed noodzakelijk geacht om therapeu-
tisch voldoende effect te sorteren. Om de genoemde bloedspiegel bij het
rund te bereiken, zal men per 100 kg lichaamsgewicht i gr. moeten toe-
dienen, bij een volwassen koe zal men dus zeker 5 gram in één keer in op-
lossing moeten infunderen.

Na overleg werd besloten om paratyphus bij volwassen koeien bij wijze
van proef te behandelen met 4 infusies van 5 gr. Globenicol in 2 L.phys.
NaCl-oplossing, met tussentijden van 12 uur. Bij kalveren en stieren is de
infusie moeilijker dan bij het rund, omdat de hals bij deze dieren korter is
en moeilijker te immobiliseren. Met een dubbele infusienaald is het bij de
stier echter ook wel mogelijk om 2 a 3 L achter elkaar toe te dienen.

Nadelige gevolgen van deze infusies werden nimmer waargenomen of
gemeld. Van shock-achtige verschijnselen, zoals die volgens Minkenhof en
Ligthart bij de mens zijn waargenomen tengevolge van het plotseling vrij-
komen van Salmonella-endotoxinen, is nimmer sprake geweest.

Door een klein proefje werd door schrijvers in vitro nagegaan hoe snel de
afdoding der bacteriën geschiedt. De proefopstelling was als volgt:

Bij 3 kolfjes met 4g ]/₂, 49 en 48 y₂ cc physiologische zoutoplossing met
i-dag oude S.dublin-cultuur tot een bacteriedichtheid overeenkomende
met het 3e buisje van de Mc. Farland nephelometer (900 milioen bact. per
cc) werd toegevoegd respectievelijk ^x/₂ cc, 1 Cf en 1 \'/₂ cc van een verza-
digde oplossing van chlooramphenicol in physiologische zoutoplossing
(2i/₂o/₀₀). In de suspensie was dus toen aanwezig 25, 50 en 75 gamma
chlooramphenicol per cc. De suspensies werden vervolgens in de broed-
stoof geplaatst en respectievelijk werd een öse er van 15 minuten, 30
minuten, 1 uur, 2 uur, 4 uur, enz. tot 96 uur na toevoeging van chloor-
amphenicol op agarplaten uitgestreken.

Van enige afname van de koloniedichtheid op de geënte voedingsbodems
viel geen spoor te bekennen. Waaruit volgt, dat van beschadiging der
uitgegroeide bacteriën door het antibioticum in de genoemde hoge con-
centraties geen sprake is.

Volgens de mededeling van Gray zou chlooramphenicol alleen sterk
bactericied werken op bacteriën, die zich in de logarithmische phase van
de vermeerdering bevinden. Bij een heftige septichaemie zou men zich
kunnen voorstellen, dat veel bacteriën zich in deling bevinden, dan alleen
zou bij plotselinge afdoding door chlooramphenicol dus toxaemische
shock kunnen optreden. Bij het rund is deze septichaemie echter niet be-
kend.

De bacteriën, die gedurende enige dagen in contact waren geweest met
de chlooramphenicol, bleken wel enige resistentie te hebben gekregen
tegen het antibioticum, wanneer dit in een concentratie van 2 y₂ tot 5 gamma
in de voedingsbodem was opgelost. Het bleek vrij eenvoudig om door een
reeks van 10 overentingen op voedingsbodems met steeds hogere concen-
traties, de resistentie op te voeren tot 100 gamma per cc.

Vermoedelijk is in vivo een gewennen van de bacteriën aan hogere
concentraties chlooramphenicol ook wel mogelijk, zodat men voorzichtig
dient te zijn met het toedienen van geringe hoeveelheden van het anti-
bioticum, zoals dit vaak per os bij jonge kalveren geschiedt. De chloor-
amphenicolgevoeligheid van de Salmonella-stammen van het merendeel

der behandelde patiënten werd bepaald in het laboratorium van de me-
dische afdeling van de Gist- en Spiritusfabriek. In de regel trad reeds groei-
remming op bij een concentratie van 3 gamma per cc. en deze was in alle
gevallen volledig bij 6 gamma per cc. Resistentieverhoging van de stam-
men, geïsoleerd na de behandeling, kon niet worden aangetoond.

Bij een enkel rund werden bloedmonsters genomen voor het bepalen van
het chlooramphenicol-gehalte van het bloedserum tot 24 uur na de eerste
toediening.

Mej. R. M. Kroon verrichtte in de kliniek van Prof. Dr. J. A. Beijers
te Utrecht de verschillende bepalingen en vond de volgende titers:

Hieruit blijkt dus, dat de chlooramphenicol vrij snel uit het bloed ver-
dwijnt en slechts gedurende ongeveer 3 uur voldoende anti-bioticum aan-
wezig is om de vermenigvuldiging van de bacteriën te remmen.

Theoretisch zou men, om een duurzaam gunstig effect op de paratvphus
te kunnen verwachten, om de 3 uur minstens 1 L. van de verzadigde
chlooramphenicol oplossing moeten toedienen. In de praktijk is iets der-
gelijks natuurlijk niet uitvoerbaar.

De ervaring leerde echter, dat herhaling om de 12 uur ook voldoende
was om het verloop van de ziekte gunstig te beïnvloeden.

Op 3 December 1951 werd de koe Turk\'s Vera, geboren 1948, die op
31 October normaal had gekalfd, plotseling ziek met diarrhee, verminderde
melkgift en verminderde eetlust. Op 4 December werd diergeneeskundige
hulp ingeroepen, de koe wilde toen niets meer eten, de rectale tempera-
tuur was 41,2° C., het dier had profuse diarrhee, de faeces bevatten iets
bloed en slijm. Het dier werd behandeld met sulfamezathine, 300 cc van de
16 % oplossing werd intraveneus geïnfundeerd. Een faecesmonster werd
nog dezelfde dag voor onderzoek op paratyphus bezorgd aan het laborato-
rium van de Gezondheidsdienst voor Vee. De volgende dag werden op een
Gassnervoedingsbodem, die na 2 uren „Anreicherung" in de vloeistof van
Müller-Kaufmann was geënt, reeds geelkleurende koloniën waargenomen,
die in suspensie agglutineerden met poly-valent anti-paratyphusserum en
bestonden uit Gram-negatieve bewegelijke staafjes.

De koe had ondertussen niet gunstig gereageerd op de toediening van
sulfamezathine, zij wilde nog niet eten en had nog profuse diarrhee, de
rectale temperatuur was nog even hoog. Besloten werd om direct te begin-
nen met toediening van chlooramphenicol. Om 5 uur werd 2 L van een
verzadigde oplossing (2 % °/₀₀) intraveneus op lichaamstemperatuur
geïnfundeerd in de meikader. Om 7 uur de volgende ochtend leek het dier
iets beter, de temperatuur was gezakt tot 39,1° C. Weer werd 2 L. oplos-
sing intraveneus toegediend, om 6 uur \'s avonds was de temperatuur nor-

Op 16 Mei 1952 werd een 3-jarige koe van de veehouder de V. plot-
seling ziek met sterk verminderde eetlust en melkgift. Het dier werd door
de eigenaar opgestald. De volgende ochtend was de toestand niet verbeterd,
zodat de eigenaar besloot consult in te roepen bij zijn dierenarts. Deze
constateerde dat het dier sterk verhoogde lichaamstemperatuur had, de
faeces waren dun, stinkend en bevatten bloed- en slijmproppen. Het dier
wilde niets eten, wel drinken. De respiratie was versneld en de hartslag ook.
De slijmvliezen waren normaal en niet bleek. Het dier gaf vrijwel geen melk
meer. terwijl de melkgift tevoren ongeveer 16 L per dag bedroeg. De
eigenaar had niet eerder een dergelijk ziektegeval gehad, de kalveren wa-
ren goed gezond. Daar het Zaterdag was, bracht collega B zelf een monster
faeces voor bacteriologisch onderzoek naar het laboratorium. De gewone
aankweekmethode werd toegepast met het resultaat, dat de volgende
ochtend 10 uur er een behoorlijk aantal gele koloniën op de groene plaat
zichtbaar waren, deze gaven met polyvalent agglutinerend serum een
fraaie agglutinatie op het voorwerpglas. De benodigde 8 L chlooramphe-
nicol-oplossing werd klaar gemaakt en om 12 uur werd de eerste infusie
in de meikader van het zwaar zieke dier toegediend.

De faeces waren ondertussen waterdun geworden en de anus stond
enigszins open door het sterke persen, waardoor bij de inspiratie de lucht
in het rectum stroomde. Ongeveer 10 minuten na de infusie nam het dier
hooi aan, dat werd toegereikt.

De infusie werd in de avond nog eens herhaald en de volgende dag nog
twee keer. De koe had toen nog wel diarrhee, doch de faeces waren niet
meer waterdun en het dier at hooi, herkauwde en dronk herhaaldelijk.
De melkgift herstelde zich geleidelijk en had na een week weer bijna de
oorspronkelijke hoeveelheid bereikt. Op 31 October 1952, dus bijna een
halfjaar na het verdwijnen van de klinische verschijnselen, bevatten de
faeces nog S.dublin. Er hebben zich verder geen ziekteverschijnselen bij
andere runderen op het bedrijfje voorgedaan. De koe is niet geïsoleerd
geworden, nadat zij klinisch hersteld was.

Een 7-jarige koe van G.H. te C. werd op 11 April, enkele dagen na de
partus, ziek met hoge temperatuur (40,5° C.), geen eetlust, diarrhee en
sterk afnemende eetlust. De koe werd wegens vermoeden van paratyphus
subcutaan ingespoten met 100 cc sulfamezathine-opl. 33 % en tevens werd
30 gr. tannoform 20 gr. cortex quercus per os toegediend. Vermoedelijk
ten gevolge van deze therapie nam de diarrhee in heftigheid af, doch de koe
bleef een zieke indruk maken. Uit een ingezonden faecesmonster werd
S.dublin geïsoleerd. Na enkele dagen kwam de diarrhee weer terug en zakte
de melkgift tot 4 L. per keer.

Op 18 April werd besloten om een chlooramphenicol-behandeling toe
te passen; de koe had toen nog diarrhee, slechts geringe eetlust en was vrij
sterk vermagerd. De rectale temperatuur was 39,5° C.

Op 18 en 19 April werd Q X 2 1. chlooramphenicol-opl. intraveneus
geïnfundeerd met het gevolg, dat op 19 April de diarrhee ophield, de eet-
lust herstelde en de melkgift \'s avonds reeds weer 9 L. bedroeg.

verder gestegen tot 11 L per keer, de eetlust was uitstekend, de faeces
waren echter weer iets dunner.

Het bacteriologisch faecesonderzoek op Salmonella viel op 3 en 15 Mei
nog sterk positief uit, op 3 October verliep het negatief, doch op 31 October
weer positief. De koe werd aanvankelijk geïsoleerd, doch later in de zomer
niet meer; meer paratyphusgevallen hebben zich echter op het bedrijf
niet voorgedaan.

Behandeling met geconcentreerde oplossing (/o %) van chlooramphenicol in een
mengsel van propyleenglycol en aethylalcohol.

Daar de bereiding van de oplossing van chlooramphenicol in physio-
logische keukenzoutoplossing nogal tijdrovend is en door de grote hoeveel-
heden benodigde vloeistof kans geeft op breuk van glaswerk bij vervoer
onder praktijkomstandigheden, werd getracht deze moeilijkheden te om-
zeilen door de toepassing van de intraveneuze injectie van een 10-percen-
tige oplossing van chlooramphenicol in een mengsel van propyleenglycol
en alcohol. Om dezelfde hoeveelheid chlooramphenicol toe te dienen, moet
dus 50 cc van de oplossing worden ingespoten.

Zoals reeds ervaren was bij de behandeling van jonge kalveren met
paratyphus, was het middel niet zonder gevaar wegens optreden van be-
nauwdheid, doch er was nog nooit een kalf gestorven tengevolge van de
injectie.

3 runderen met acute haemorrhagische enteritis tengevolge van salmonel-
losis werden behandeld met de geconcentreerde oplossing. Eén kreeg in
verloop van 24 uur 2 intraveneuze injecties van 5 gram chlooramphenicol,
de andere, een jonge vaars, in 48 uur 4X4 gram. Beide dieren genazen
opvallend snel, doch bleken ook smetstofdrager te blijven. De 3e met een
heftige haemorrhagische enteritis kreeg 4X5 gram intraveneus, elke in-
jectie werd zeer langzaam verricht (7 % minuut per keer). Het dier kreeg
verschijnselen van longemphyseem en longoedeem en is 10 dagen na het
begin der verschijnselen gestorven. Uit lever en een nier werd S.dublin
geïsoleerd. Bij een 4de geval gaf 1 X 7 plus 3X5 gram intraveneus
weer een opvallend gunstig resultaat.

In totaal werden 25 koeien wegens ernstige verschijnselen van enteritis,
waarbij S.dublin uit de faeces werd geïsoleerd, behandeld. Hiervan zijn
20 klinisch genezen zonder andere therapie. Bij 3 koeien was wel enige
verbetering geconstateerd, doch traden 1 a 2 dagen na de laatste infusie
weer alarmerende verschijnselen op; herhaling van de behandeling ge-
durende 2 dagen bracht bij deze dieren ook blijvende genezing. Bij 2
koeien had de behandeling geen resultaat. Het ene dier was reeds een week
hevig ziek geweest, weigerde alle voer en kon niet meer staan, het is 2
dagen na de laatste infusie gestorven, het andere was ook reeds enkele dagen
ernstig ziek met bloeddiarrhee voordat diergeneeskundige hulp werd in-
geroepen. Na 2 infusies is dit dier gestorven.

De genezing was bij de meeste dieren vlot, zodat ze een week na de be-
handeling weer ongeveer evenveel melk produceerden als voor de ziekte.
Bij enkele dieren trad bij zwaardere voeding weer diarrhee op.

bij 15 van de 16 koeien konden 1 tot 10 maanden na de behandeling nog
paratyphus-bacteriën in de faeces worden aangetoond. Deze bevinding is
in overeenstemming met die van Ci.arenburg, Vink en Schuurmans in
1949-

In de volgende tabel wordt een overzicht gegeven van het resultaat der
behandeling:

Van de 25 koeien, die met 4 infusies van 5 gr. chlooramphenicol werden
behandeld, zijn dus 20 klinisch genezen, 3 dieren moesten opnieuw met
4 infusies worden behandeld, omdat na aanvankelijke beterschap de
symptomen weer verergerden. Slechts 2 koeien zijn gestorven, beide waren
bij de aanvang van de therapie reeds in een te ver gevorderd stadium van
de infectie.

Hoewel theoretisch geen effect kan worden verwacht van een lagere
dosering van chlooramphenicol, werd besloten om toch bij enkele dieren
te trachten met de halve concentratie van het antibioticum in dezelfde
hoeveelheid physiologische zoutoplossing genezing te bereiken.

In totaal werden 4 koeien behandeld met infusies van 2% gr. chloor-
amphenicol per keer; van deze dieren is slechts 1 genezen, 2 werden in
nood geslacht en 1 koe, die aanvankelijk niet erg ziek was, succombeerde
2 dagen na de 4e infusie; uit de milt van dit dier werd de S.dublin geïso-
leerd. Dit experiment werd toen gestopt, daar het niet verantwoord leek
om nog meer dieren met de halve dosis te behandelen. Wel schijnt het
mogelijk te zijn om in bepaalde gevallen de therapie tot 2 infusies te beper-
ken, vooral bij koeien, die niet ernstig ziek zijn en klinisch snel verbeteren
na de ie of 2e infusie.

Overigens dient men wel voorzichtig te zijn met een dergelijke korte
behandeling. Bij de eerste koe, die met 4 infusies zou worden behandeld,
werd, nadat de eerste infusie was verricht, verdere behandeling gestaakt,
omdat op het bedrijf bij een stier en een vaars mond- en klauwzeer werd
vastgesteld. De koe leek eerst te beteren, zij begon weer hooi te nemen, doch
na 2 dagen werd de toestand weer slechter en enkele dagen later werd het
cadaver naar de destructor vervoerd.

Wanneer een behandeling ogenschijnlijk gunstige resultaten afwerpt, is
het altijd moeilijk om een voldoend aantal patiënten te observeren, die niet
worden behandeld. Slechts bij enkele koeien, die aan een acute paratypheuze
enteritis leden, werd in hetzelfde tijdvak de therapie niet toegepast.

Een fraaie contróle-proef vond plaats, doordat de cultuur uit de faeces
van een paratyphus-patiënt aanvankelijk niet slaagde. Bij de eigenaar n.1.
van de koeien no\'s 5 en 6 traden ongeveer 2 maanden na het vaststellen
van paratyphus bij de koe no 5 verdachte verschijnselen op bij een 3e koe.
Het faecesonderzoek verliep echter de ie en 2e keer, met twee dagen tussen-
tijd, negatief. Door de behandelende collega werd weliswaar klinisch de
diagnose gesteld en een symptomatische therapie, ondersteund met sulfa-
mezathine-infusies ingesteld, doch daar besloten was om alleen voor bac-
teriologisch vaststaande gevallen chlooramphenicol ter beschikking te
stellen, werd geen antibioticum toegediend. Na 3 dagen was de koe nog
niet verbeterd en na mondeling overleg met de betreffende collega werd
nogmaals een faecesmonster ingezonden. De volgende dag bleek de ver-
melde cultuurmethode wel een positief resultaat af te werpen, het was echter
te laat om nog tot chlooramphenicoltherapie over te gaan, want de eige-
naar had het dier reeds als „wrak" van de hand gedaan, omdat het voor-
uitzicht op mogelijk herstel hem ongunstig toescheen.

Bij een andere koe (eigenaar F. J. te D.) met haemorrhagische enteritis
werd wel tijdig de bacteriologische diagnose gesteld, doch door toevallige
omstandigheden werd chlooramphenicoltherapie achterwege gelaten; wel
werd de koe met sulfamezathine-injecties behandeld. Na enkele dagen werd
de prognose infaust gesteld en werd het dier van de hand gedaan.

Hier tegenover staat een groep paratyphus-patiënten, waarbij de ziekte
zonder therapie ook vrij licht verliep. Dit waren koeien, die aborteerden
en waarvan de afgedreven vruchten voor onderzoek op Br.abortus werden
ingezonden. Uit de maag en of blinde darm van deze te vroeg geboren
kalveren werden reinculturen van S.dublin verkregen. Aangenomen kon
worden, dat het verwerpen een symptoom van een paratyphose was. Door
het instellen van een enquête werd nagegaan, welke ziekteverschijnselen

de desbetreffende moederdieren verder hadden vertoond en wat uiteindelijk
van deze koeien was terecht gekomen.

Van 12 veehouders werden de gevraagde inlichtingen verkregen; slechts
bij 2 dieren was veterinaire hulp ingeroepen, bij 4 was diarrhee waarge-
nomen, waarvan 2 heftig, bij 6 retentio secundinarum. Alle dieren waren
hersteld, één na toediening van 4 X 5 gr. chlooramphenicol, de overige
spontaan of na symptomatische therapie. Bij 6 dieren werd S.dublin ook
uit de faeces geïsoleerd.

Bij de pathogenese van Salmonella-abortus kunnen 3 mogelijkheden
worden verondersteld:

ie. Het verwerpen is een symptoom van een acute paratyphose, waarbij
de baarmoederinhoucl septichaemisch is geïnfecteerd met de ziektekiemen.
Het moederdier zal dus algemeen en acuut ziek zijn met sterk verhoogde
lichaamstemperatuur en heftige gastro-enteritische verschijnselen.

2e. Het verwerpen is een gevolg van een haematogene of vaginale be-
smetting van de secundinae bij een moederdier, dat drager was van S.dublin.
In dit geval is het moederdier niet of slechts gering ziek en verdwijnen de
verschijnselen zeer snel nadat de massa toxinen-vormende paratyphus-
bacteriën uit de baarmoeder is verwijderd;

3e. Bij een dier met een natuurlijke of verkregen immuniteit tegen
salmonellosis treedt een min of meer toevallige besmetting op van de vrucht-
vliezen. Tengevolge van onvoldoende weerstand van deze vruchtdelen
kunnen de bacteriën zich in de allantois- en amnionvloeistof sterk vermeer-
deren, waarna tengevolge van toxinenvorming de vrucht afsterft en praema-
tuur wordt afgedreven. In het laatste geval zal het moederdier na de af-
drijving van de vrucht en adnexa geen ziekteverschijnselen meer vertonen
en vermoedelijk zelfs niet eens smetstofdrager blijven.

Op grond van de verzamelde gegevens bij de enquête kan worden aan-
genomen, dat slechts zelden de abortus een gevolg is van een acute para-
typhose, meestal behoort de Salmonella-abortus pathogenetisch tot de 2
laatst genoemde groepen, waarbij therapeutische maatregelen niet nood-
zakelijk zijn om het moederdier te behouden.

Het antibioticum chlooramphenicol is ongetwijfeld in de minimale
dosering van 5 gr. per keer en 10 gr. per dag een krachtige steun voor het
organisme om een septichaemische salmonellose te overwinnen. Ook bij
andere overeenkomstige bacteriële infecties, zoals coli-bacillose van het
pasgeboren kalf en varken, pyoseptichaemie van het veulen, pasteurellose
bij verschillende diersoorten, is te verwachten, dat chlooramphenicol
levensreddend kan werken. Eastman, Schlingman, Manning en Eads
wezen er onlangs op, dat de behandeling met 5 gr. chloromycetine intra-
veneus bij pinken, lijdende aan de gevreesde shipping fever (pasteurellose)
in korte tijd tot genezing voerde. De infusie diende ook 2 X per dag te
geschieden en gedurende 1 tot 4 dagen te worden verricht. Helaas is
met chlooramphenicol bij de acute paratyphose van het volwassen rund
alleen klinische genezing te bereiken, practisch alle behandelde dieren
blijven smetstofdrager en uitscheider. Dienovereenkomstig bleek het ook
nutteloos om de klinisch gezonde smetstofuitscheiders met chloorampheni-
col te behandelen. De saprophytisch in de crypten van het darmslijmvlies

vegeterende salmonella\'s zijn niet toegankelijk voor antibiotische the-
rapie. Bij orale applicatie van chloramphenicol is alleen te bereiken, dat
de vermeerdering geremd wordt, doch tegelijkertijd is te vrezen, dat door
het contact met het antibioticum er resistente stammen kunnen ontstaan,
die later bij veroorzaken van infecties bij andere dieren niet meer met de
gewone dosering therapeutisch zijn te beïnvloeden.

Bij de toepassing van chlooramphenicol-therapie bij salmonellose van
het rund blijven ongetwijfeld meer smetstofuitscheiders in leven, dan zonder
deze behandelingswijze het geval zou zijn.

Het is niet gebleken, dat de toename van paratyphus-uitscheiders in de
veehouderijen ook epidemiologisch van betekenis is.

Het verspreid optreden van paratyphus in bepaalde weidegebieden
wijst er op, dat ook andere factoren dan smetstofverspreiding door runderen
in meer of mindere mate een rol spelen bij deze infectieziekte. Hoewel het
zeker niet aanbevelenswaardig is om paratyphus-dragers op vrije bedrijven
aan te voeren, is het voorlopig niet mogelijk om door politionele maatrege-
len, zoals verplicht merken, vervoerverbod en eventueel overname van
uitscheiders door de overheidsinstanties, de smetstofverspreiding belangrijk
tegen te gaan, tenzij alle runderen op alle bedrijven in de genoemde ge-
bieden periodiek aan een bacteriologisch faeces-onderzoek worden onder-
worpen.

Bij de acute gastro-enteritis tengevolge van een infectie met S.dublin
bleek de intraveneuze toediening van 4X5 gr. chloramphenicol in de
vorm van een verzadigde (2 ^x/₂ %o) oplossing in physiologische zout-
oplossing vaak levensreddend te werken. Van 25 volwassen runderen, die
op deze manier werden behandeld, genazen 20 prompt na toepassing van
deze therapie, bij 3 dieren werd pas genezing bereikt na herhaling van de
behandeling, bij 2 koeien verliep de ziekte ondanks de toediening van 2 en
4X5 gr. chlooramphenicol toch fataal. Toediening van geringere hoeveel-
heden chlooramphenicol dan 5 gr. in één keer had weinig of geen thera-
peutisch effect; in sommige gevallen kon wel worden volstaan met een
minder vaak herhaalde toediening van 5 gr. chlooramphenicol. Practisch
alle klinisch genezen dieren bleven smetstofuitscheider.

Behalve in physiologische zoutopl. kan chlooramphenicol ook wor-
den opgelost in propyleenglycol alcohol. De intraveneuze injectie dient
dan zeer langzaam te geschieden om benauwdheden te voorkomen.

Intravenous administration of 4 X 5 g chloramphenicol in the form of a saturated
(2\'/J, °/₀₀) solution in normal saline solution often appeared to save the life of animals
suffering from acute gastro-enteritis because of S.dublin infection. 20 out of 25 fully
grown cows which were treated in this way recovered immediately after application of
this therapy, 3 animals recovered after repeated treatment, whilst in 2 cows the disease
still ended fatally in spite of the application of 2 and 4 X 5 g chloramphenicol.
Application of smaller quantities than 5 g chloramphenicol at the time had little
or no therapeutic effect, in some cases a less often repeated application of 5 g chlor-
amphenicol could suffice. Practically all animals which had recovered clinically continued
excreting bacteria.

As well as in normal saline solution, chloramphenicol can also be dissolved in propy-
lene glyeol alcohol. The intravenous injection then has to be performed very slowly
to prevent oppressions.

En cas de gastro-entérite aiguë par suite d\'une infection avec du S. dublin, l\'admini-
stration intraveineuse de 4 X 5 g de chlorure d\'amphénicol sous la forme d\'une solution
saturée (2 ¹.» °/₀o \' dans une dissolution de sel physiologique, se trouvait souvent avoir
pour effet de sauver la vie. De 25 bovidés adultes traités de cette manière, 20 se sont
guéris promptement après l\'application de cette thérapie, chez 3 animaux on n\'arriva
à les guérir qu\'après une répétition du traitement, chez 2 vaches la maladie eut malgré
l\'administration de 2 et 4 X 5 g de chlorure d\'amphénicol pourtant une suite fatale.
L\'administration de quantités de chlorure d\'amphénicol inférieures à 5 g en une fois
eut peu ou pas d\'effet thérapeutique; dans certains cas on a bien pu se contenter d\'une
administration de 5 g de chlorure d\'amphénicol de 5 g répétée moins souvent. Pratique-
ment tous les animaux guéris cliniquement sont restés des excréteurs de virus.

Outre dans une dissolution de sel physiologique, on peut aussi dissoudre la chlorure
d\'amphénicol dans du glycol de propylene alcool. L\'injection intravéneuse doit alors
se faire très lentement pour éviter des oppressions.

Bei akuter Gastroenteritis, infolge einer Infektion mit S. dublin, erwies sich eine
intravenöse Verabreichung von | 5 g Chloramphcnicol in Form einer gesättigten
(² \' 2 "hm) Lösung in physiologischer Salzlösung oft als lebensrettend. Von 25 ausgewach-
senen Rindern, die auf diese Weise behandelt wurden, genasen bei Anwendung dieser
Therapie prompt 20; bei 3 Tieren wurde erst bei einer abermaligen Behandlung Gene-
sung erzielt; bei 2 Rindern verlief die Krankheit, trotz einer Verabreichung von 2 und
4x5g Chloramphenicol fatal. Chloramphenicol in geringerer Dosierung als 5 g
auf einmal, hatte wenig oder gar keinen therapeutischen Effekt; in einigen Fällen
genügte eine weniger oft verabreichte Dosierung von 5 g Chloramphenicol. Praktisch
alle, als klinisch geheilt beschaute Tiere, blieben jedoch auch in der Folgezeit Anstek-
kungsstolT ausscheiden.

Ausser in physiologischer Salzlösung, kann Chloramphcnicol auch in Propyleenglycol
und Alkohol aufgelöst werden. Die intravenöse Injektion muss dann sehr langsam
verabreicht werden, um Beklemmungen, bezw. Angstzustände zu vermeiden.

Minkenhof, J. E.: Toepassing van chloromycetine bij typheuze salmonelloses. N. T. v.
Geneesk. 93, 4366, 1949.

Clarenburg, A.; Vink, H. H. en Schuurmans, R.; Salmonelladragers bij runderen.
T. v. Diergeneesk. 75, 435, 1950.

Terpstra, J.: Opmerkingen bij ingezonden ziektemateriaal over het jaar 1947. T. v.
Diergeneesk. 73, 768, 1948.

Beijers, J. A. : Klinische verschijnselen bij paratyphus of salmonellose. T. v. Dierge-
neesk. 73, 85, 1948.

Oostenbrug, W. en Talsma, D: Sulfamezathine-Xa als therapie bij paratyphus van het
rund. T. v. Diergeneesk. 73, 937, 1948.

Lodenkämper, H. : Zum Problem des Ruhrerregernachweises, zugleich ein Beitrag zur
Lebensfähigkeit der Typhus-Paratyphus B — und Ruhrerreger in angetrocknetem
Zustande auf der Papicroberfläche. Z. f. Bakt. orig. 158, 73, 1952.

Wolff, H. L.: On some spontaneous infections observed in mice. Ant. v. Leeuwenhoek
Tdsch. 16, Iii, 1950.

Biechtei.er, W.: Vergleichende Untersuchungen zur Salmonellen- und Shigellen-
Diagnostik. Z. f. Bakt. orig. 158, 425, 1952.

Minkenhof, J. E. en Lic.thart, F:. Dosering van chlooramphenicol bij Salmonellosen,
N. T. v. Geneesk. 96, 2860, 1952.

Wasserman, R. H., Duncam, W.; Churchill, E. S. and Hoffman: (F., The effect of
antibiotics on in vitro digestion by rumen Microorganisms. Journ. of Dairy Sc. 35,
57\', 1952-

Eastman, J. W.; Schlingman, A. S.; Manninga, M. C. and Eads, F. E.: Chloromy-
cetine therapy in veterinary medicine, J.A.V.M.A. 120, 28, 1952.

Gray, J. D.: Antibacterial action of chloramphenicol on a coHform. J. Path. Bact. 64,
447, >952-

Watts, P. S. en Wall, M.: The 1951 epidemic in sheep in South Australia, Austr.
Vet. Journ. 28, 165, 1952.

Een groot gedeelte van de bacteriologische onderzoekingen werd verricht door
de Heer J. M. de Jong te Leeuwarden.

De moderne programma\'s tot bestrijding van de rundertuberculose
berusten in hoge mate op de opsporing van de besmette dieren en het on-
schadelijk maken van deze.

Voor deze opsporing is men aangewezen op de tuberculine-proef. Reeds
spoedig nadat Koch zijn „Tuberkulose-Heilmittel" isoleerde, bleek de
bruikbaarheid van dit preparaat als diagnosticum.

Volmaakt was het niet, althans niet volmaakter dan de andere dingen
\'n deze wereld, maar het zou de grootste dwaasheid zijn de tuberculine-
proef te verwerpen, omdat zij niet alles geeft, wat wij er van vragen,
schreef Bang in 1892.

Veel onderzoek is er nadien verricht ten aanzien van de bereiding van de
tuberculine, de wijze van haar toepassing en de interpretatie der opgewekte
reacties. Belangrijke vorderingen zijn in de loop van zestig jaar gemaakt,
vele moeilijkheden zijn blijven bestaan.

Het oorspronkelijke Alt Tuberkulin van Koch werd verkregen door
tuberkelbacteriën verscheidene weken te laten groeien op glycerine-bouilon,
na sterilisatie bij ioo° C de bacteriën af te zeven en het vloeibare voedings-
medium door verhitting te concentreren tot 1/10 van het oorspronkelijke
volume. Vanzelfsprekend bevatte dit eindpreparaat een hoge concentratie
der oorspronkelijke of veranderde voedingsbodembestanddelen, zoals
dierlijke eiwitten en glycerine. Deze stoffen zijn in staat bij t.b.c.-vrije
individuen bij intradermale inspuiting locale reacties op te wekken, in
maat niet te onderscheiden van specifieke tuberculine-reacties. Wie nauw-
gezet te werk ging achtte zich verplicht naast de gewone tuberculine-
inspuiting tevens ter vergelijking een injectie te verrichten met geconcen-
treerde bouillon-glycerine. Ter vermindering van deze complicaties heeft
Koch reeds pogingen in het werk gesteld de tuberculine te zuiveren.

Een ander bezwaar van de A.T. vormden de belangrijke potentiever-
schillen tussen de diverse fabricagepartijen, het gevolg van de onver-
mijdelijke verschillen in de voedingsqualiteit der bouillon en daarmede
van de bacteriegroei.

De ijking der tuberculines geschiedt het gemakkelijkst bij gesensibili-
seerde caviae; dit levert slechts een ruwe schatting der potentie op. Betere
aanwijzingen verkrijgt men bij beproeving op de veel gevoeliger mens, doch
ook bij zorgvuldige ijking op geselecteerde groepen van proefpersonen ont-
dekt men eerst potentieverschillen van meer dan 25 % (Hot.m en Lind).

De oudste geslaagde poging tot verbetering der tuberculine is die, waarbij
men gebruik is gaan maken van synthetische voedingsmedia.

Uit de research naar een optimale voedingsbodem voor de tuberkel-
bacteriën welke reproduceerbaar is, zijn diverse recepten naar voren ge-
komen, b.v. die van Sauton, Long, Watson Reid en Dorset.

Als stikstofbron worden bepaalde aminozuren gebruikt, b.v. aspara-
gine, als koolstofbron glucose en glycerine, terwijl bepaalde mineralen
ter bevordering der groei zijn toegevoegd.

De aan het Bureau of Animal Industry te Washington ontwikkelde
synthetische voedingsbodem heeft waarschijnlijk wel de ruimste toepassing
gevonden. Door een hoog gehalte aan asparagine en glycerine is de bacterie-
ontwikkeling van de gebruikelijke humane tbc-stammen uitermate sterk,
terwijl tevens het pH-verloop in deze bodem (stijging tot pH 8,4) waar-
schijnlijk aansprakelijk gesteld moet worden voor een sterke afscheiding
van het tuberculine-agens in de vloeistof (enzymatische autolyse der dode
bacteriën).

De verdere bewerking van het bezaaide cultuurmedium is dezelfde als
voor de Koch\'s tuberculine, dus incubatie, sterilisatie, zeven, indampen
en filtreren.

Het eindproduct is geen uniforme tuberculine, ondanks de standaardi-
satie der voedingsbodem. Schommelingen in werkzaamheid tussen de
achtereenvolgende fabricagenummers blijven nog wel bestaan (uit eigen
ervaring tot 100 % potentieverschil), zij het beduidend minder dan bij
gebruikmaking van de oude glycerine-bouillonbodem.

Opvallend is echter de grotere werkzaamheid van dit als H.C.S.M.-
(heat concentrated synthetic medium) tuberculine aangeduide preparaat,
die tot 4 maal die der A.T. van Koch kan stijgen. Tevens blijkt de bij-
menging van de geconcentreerde synthetische voedingsbodem der H.C.S.M.
tuberculine minder aanleiding te geven tot ongewenste nevenverschijnselen
bij inspuiting.

H.C.S.M.-tuberculine is tot 1948, gedurende een tiental jaren, door de
Rijksseruminrichting afgeleverd.

De bestudering van de in het synthetische cultuurmedium optredende
wijzigingen hebben geleid tot de ontwikkeling der nieuwste tuberculine,
de purified protein derivative, de P.P.D.

Florence Seibert heeft waargenomen, dat in de proteïne-vrije media
na de ontwikkeling der tuberkelbacteriën ten gevolge van enzymatische
autolyse der afgestorven bacteriën proteïnen optraden, die zij aansprakelijk
kon stellen voor de specifieke werking van tuberculine. Deze proteïnen, ver-
zameld en gezuiverd volgens chemische en physische methoden, waren in
staat bij tuberculeuze proefdieren locale en algemene reacties op te wekken;
de van proteïne bevrijde cultuurvloeistof kon dit niet meer.

De eiwitnatuur van het agens kon bevestigd worden door de inactivatie
der tuberculine na inwerking van de eiwitsplitsende fermenten pepsine en
trypsine.

Bij een verdere differentiatie der eiwitten door gefractionneerde uit-
zouting kon Miss Seibert 3 fracties onderscheiden met verschillende
electrophoresesnelheid, - moleculairgrootte (32000-9000), iso-electrisch punt
en potentie.

tuberculine in bepaalde proteïne-moleculen verankerd ligt. Waarschijnlijk
is dit principe een bepaalde chemische groep van het proteïne-molecule.

Tot op heden ontbreken de methoden om Seiberts fracties (A, B en C)
in voldoende hoeveelheid en zuivere vorm te verzamelen.

Voor de practische tuberculine-bereiding is de bijzondere winst te boeken,
dat men het actieve tuberculineprincipe uit oorsponkelijk eiwitvrije cul-
tuurmedia kan isoleren en de ongewenste voedingsbodembestanddelen
en niet werkzame bactericle stofwisselingsproducten verwijderen. Het ge-
zuiverde actieve principe is naar believen op chemische wijze door stik-
stofbepaling te standaardiseren, veel en veel nauwkeuriger dan bij gebruik-
making van caviae, met welke eerst potentie-afwijkingen van meer dan
40 % ontdekt kunnen worden.

Voor de bereiding op technische schaal heeft Green van het Veterinary
Laboratory te Weybridge een methode ontworpen, welke beknopt als
volgt is weer te geven. (Zie tekening blz. 738).

Mycobacterium tuberculosis (hij gebruikt de 3 humane stammen C, DT,
PN, geïsoleerd door het Bureau of Animal Industry) wordt op glycerine-
agar (1) aangehouden en voor vliesontwikkeling ten behoeve der tuber-
culineproductie op glycerine bouillon (2) gepasseerd. Vliezen worden
getransplanteerd op het synthetische medium van Dorset-Henley (3),
waarin aanwezig zijn asparagine (1,4%) glucose (1 %), glycerine (10 %)
en enige zouten (bikaliumfosfaat 0,18 %, natriumcitraat 0,9 %, magnesium-
sulfaat 0,15 %, ijzercitraat 0,03 %) en dat op een bepaalde pH is in-
gesteld (7,0). Bebroeding vindt plaats tot ongeveer 9 weken, waarna het
medium uitgeput raakt (4).

Na sterilisatie in het Koch apparaat (5) waarbij de bacteriën worden
gedood en tevens de antigeen-werkende, hitte-coaguleerbare bestanddelen
worden neergeslagen) wordt de cultuurvloeistof helder gefiltreerd door
papierpulp (6).

Tot zover is de bereiding der tuberculine geheel identiek met het voor-
schrift van productie der H.C.S.M.-tuberculine door het BAI, dat vervolgt
met indampen van het cultuurfiltraat.

Green echter concentreert het actieve principe door toevoeging van
trichloorazijnzuur (tot uiteindelijk 4 %) aan het cultuurfiltraat (7).

Alle proteïne precipiteert hierdoor in de loop van meerdere uren. De
bovenstaande vloeistof wordt verwijderd (8), het sediment gewassen door
resuspensie in slappe trichloorazijnzuuroplossing en centrifugatie, een be-
werking die gelijkelijk herhaald wordt, daarna met geconcentreerde
NaCl-oplossing (9) en ten slotte wordt het sediment gesuspendeerd in
alkalische fosfaatoplossing (10).

Na toevoeging van een bepaalde hoeveelheid conserveervloeistof (uit-
eindelijk glycerine 10 %, phenol 0,5 %, keukenzout 0,5 %) en instelling
op neutrale pH (11) wordt het tuberculineconcentraat met behulp van een
supercentrifuge (12) (40.000 t min.) bevrijd van bacterieresten en hoog-
moleculaire eiwitten; in het centrifugaat wordt de stikstofconcentratie
bepaald volgens Kjeldahl (13) en hieruit het proteïne-getal berekend,
hetgeen een maatstaf is voor de latere verdunnung. In deze geconcentreerde
vorm (8-10 mgr proteïne per cc) is de tuberculine verscheidene jaren bij
4⁰ C houdbaar.

dund met conserveervloeistof (15), dat na de er op volgende ontkiemings-
filtratie door Seitz\' fiilters (16), waarbij tot 10 % proteïneverlies optreedt, de
gewenste eindconcentratie verkregen wordt.

Vervolgens vinden bacteriologische controles plaats en potentieverge-
lijkingen met gedroogd standaard P.P.D. bij caviae en runderen (14).

Mogen deze bewerkingen ingewikkeld lijken, oneconomisch zijn zij niet,
daar de opbrengst aan actief beginsel het dubbele is van die bij het H.C.S.M.
procédé (bij het indampen gaat n.1. 50 % der eiwitten verloren).

Wanneer men daarenboven nog een gezuiverd en chemisch nauwkeurig
te standaardiseren product verkrijgt, is aan het P.P.D.-procédé veruit
de voorkeur te geven.

Wij hebben vijf jaren geleden dan ook niet geaarzeld na kennisname
van de werkwijzen aan het Veterinary Laboratory te Weybridge de be-
reiding en toepassing van P.P.D.-tuberculine voor veterinaire doeleinden
in studie te nemen.

Op semi-technische schaal werd met humane Mycobacteriën deze tuber-
culine bereid. De P.P.D.-tuberculine is in experimenten toegepast in een
proteïne-concentratie van 1,5 mgr per cc. In Engeland gebruikte men des-
tijds een sterkte van 3 mgr per cc, thans van 2 mgr per cc.

(De door ons ingevoerde sterkte betekende, voor zover nog kon worden
nagegaan, al een verdubbeling van potentie vergeleken met de vroeger
door de Rijksseruminrichting afgeleverde H.C.S.M.-tuberculines.

In afwachting van de uitslag van de proefnemingen werd door de tuber-
culose-campagne 1948-1949 de H.C.S.M.-tuberculine der Rijksserum-
inrichting reeds gestandaardiseerd op een proteïnegetal van 1,5 mgr per
cc; dit betekende echter nog geen zuivering).

Als entingstechniek werd eveneens de Engelse overgenomen, n.I. de
intradermale injectie in de diepere lagen der huid van het midden der
halsvlakte bij de runderen. Uniforme dosering van o, 1 cc en beoordeling
der reactie .o.a. door meting van de diktetoename der huid na 72 uren.
Beoordelingsschema: diffuse, ook dunne huidzwellingen positief; circum-
scripte zwellingen tot 2 mm negatief, van 4 mm of meer positief.

Hoewel de literatuurgegevens over de betrouwbaarheid der diverse
applicatiemethoden van tuberculine niet eensluidend zijn, werd door ons
de voorkeur gegeven aan de intradermale toepassing, daar zij stellig een
zeer gevoelige indicatiemethode is, minder onderhevig aan locale om-
standigheden (omgevingstemperatuur) en minder omslachtig dan de sub-
cutane test.

Van het hoogste belang is het voorschrijven van de plaats der intradermo-
reactie, wat blijkt uit nauwgezette experimenten van het BAI en the
Tuberculin Committee in Engeland. De eeste instantie kwam op grond van
multipele injecties, verdeeld over het lichaamsoppervlak bij kunstmatig
gesensibiliseerde runderen, tot de indeling van 4 zones, welke onderling
beduidend in gevoeligheid verschillen en waarvan de halsvlakte de ge-
voeligste is en de staartplooi de ongevoeligste zóne bleek.

In Engeland is de halsvlakte nader onder de loupe genomen en in dit
kleine gebied constateerde men een afname in reactievermogen in de
richting van kop naar schouderblad en van jugulair groeve naar nekkam:
huidplaatsen, welke een paar dm van elkaar liggen, leverden beduidende
reactieverschillen, een bevinding die wij spoedig konden bevestigen.

Er dient dus streng de hand aan te worden gehouden, dat de tuber-
culinatie bij runderen steeds op een overeenkomstige huidplaats en wel van-
wege de grote gevoeligheid in het midden der halsvlakte wordt uitgevoerd.

Omtrent de meest geschikte tuberculinespuit, onzes inziens eveneens
een belangrijk object bij de uniformering der tuberculinatie, vonden wij in
de literatuur vrijwel geen aanwijzingen. Het mag een gelukkige samenloop
van omstandigheden genoemd worden, dat wij voor ons doel gewezen
werden op de mogelijke voordelen der tandartsenspuit. Dit instrumentje
behoeft thans na 4-jarig algemeen gebruik in de diergeneeskundige sec-
tor geen uitgebreide toelichting. Voor ons was direct aantrekkelijk, dat de
inhoud der patroon tijdens het gebruik voor verontreiniging gespaard blijft,
wat niet van de inhoud der vroegere voorraadflesjes gezegd kan worden.
Op eenvoudige wijze kon op onze aanwijzingen de dosering der spuit
geautomatiseerd worden en in de loop der proefnemingen werden de meest
geschikte lengte (4 mm) en dikte der canule (0,84 mm) vastgesteld.

Met de genoemde uniforme tuberculinatietechniek is door of onder
auspiciën van de Rijksseruminrichting een reeks van proefnemingen uit-
gevoerd ten einde de deugdelijkheid van P.P.D.-tuberculines te bepalen.

In eerste instantie is nagegaan of inderdaad in de gezuiverde tuberculine
het actieve principe behouden blijft. Ter vergelijking is hierbij betrokken de
niet gezuiverde H.C.S.M.-tuberculine, welke door stikstofbepaling in de
eiwitfractie op een even hoog proteïnegehalte was afgestemd (1,5 mgr per
cc).

De controle van beide tuberculinesoorten in verdunningsrijen van 1 : 500
tot i : 4000 rechts en links op de lichaamszijden van tuberculeus-gesensibi-
liseerde en gezonde caviae bewees, dat de indicatie der P.D.D. zeker zo
fraai was als die der H.C.S.M.-tuberculine, daar de laatste bij gezonde
caviae niet geheel reactieloos was.

In de practijk werden door de gezondheidsdiensten van enkele provincies,
welke ook bij latere experimenten op zeer verdienstelijke wijze hun mede-
werking hebben verleend, bij een 760-tal runderen op tbc-vrije en op be-
smette bedrijven P.P.D.- en H.C.S.M.-tuberculine van dezelfde concen-
tratie (1,5 mgr per cc) rechts en links in het midden der halsvlakten in-
gespoten en de reacties na 72 uur beoordeeld door meting.

Het resultaat was, dat met beide tuberculines bij tbc.-vrije runderen
de gemiddelden der reactiematen precies gelijk waren (0,8 mm) en bij be-
smette runderen vrijwel overeenstemmend (met H.C.S.M.-tuberculine 10,5
mm, met P.P.D. iomm). Bij reedsjarenlang tbc-vrije rundveekoppels werden
reacties geconstateerd tot 2 mm, welke maat derhalve als uiterste grens voor
volkomen gezonde runderen kon worden aangenomen.

Bij de runderproef werd niet de indruk verkregen dat een der tuber-
culines in sterkere mate aanleiding gaf tot het optreden van valse positieve
of negatieve reacties.

Als voornaamste gegeven van deze proefnemingen kan worden geconclu-
deerd, dat H.C.S.M.- en P.P.D.-tuberculines, bereid van hetzelfde cul-
tuurfiltraat en gebracht op een overeenkomstig gehalte aan bacterie-ei-
witten, overeenkomstige aanwijzingen geven. In P.P.D.-tuberculine is
het werkzame bestanddeel volledig behouden.

Na deze oriënterende waarneming ontstond bij ons vanzelfsprekend
behoefte om uitbreiding te geven aan het onderzoek naar het indicatie-
vermogen van P.P.D.-tuberculines, dus om de uitslag der tuberculinaties
te toetsen aan sectiebevindingen.

Bij dit onderzoek zijn in de loop van enkele jaren ruim 1200 runderen
betrokken geweest.

Allereerst zijn aan en door het Staats Veeartsenijkundig Onderzoekings-
instituut ruim 300 Ierse runderen, welke voor mond- en klauwzeervaccin-
contróle waren bestemd, intradermaal getuberculineerd met P.P.D. Daar
te dien tijde in bepaalde gedeelten van Nederland de oogdruppelmethode
met sensibilisatie nog in zwang was, werd deze techniek bij het onderzoek
betrokken.

De obductie der runderen is met groter nauwgezetheid uitgevoerd dan bij
de gewone vleeskeuring gebruikelijk is.

Bij ruim 20 % der dieren werd tuberculose aangetroffen, bij bijna 9 %
de z.g. huidtuberculose (skinlesions).

De skinlesions bleken voor te komen zowel bij tuberculeuze runderen
(7 maal) als bij niet macroscopisch tuberculeuze (19 maal); van deze
laatste (19) runderen hadden 11 reacties vertoond met P.P.D.

De oog-tuberculinatie moest gequalificeerd worden als een beduidend
minder gevoelige methode; een belangrijk percentage tuberculeuze run-
deren werd n.1. niet door haar aangetoond.

*) De cijfers tussen haakjes geven aan het aantal runderen, waarbij z.g. huid-tuber-
culose werd geconstateerd.

Voor een derde experiment konden wij tijdelijk de beschikking krijgen
over groepjes Nederlandse slachtrunderen, in totaal 706 dieren.

Na 2 dagen rust werden de runderen getuberculineerd, de sectie werd
3 of 4 dagen later zeer minutieus uitgevoerd en, bij afwezigheid van laesies,
tevens een biologisch onderzoek ingesteld (enting van lymphklierbrij van
resp. kop-, borst-, buik-, uier- en vleeslymphklieren bij 5 groepjes van 4
caviae; bacterioscopisch en cultureel onderzoek van de milt van 1 cavia
per groepje na 3 weken ter opsporing van aviaire Mycobacteriën; obductie
cler resterende caviae 8 weken na inspuiting).

In totaal werd bij 542 runderen, d.i. bij 77 %, tuberculose aangetoond
en wel bij ± 440 dieren bij min of meer oppervlakkig onderzoek, bij ± 80
runderen eerst na zeer uitgebreid onderzoek van organen en lymphklieren
(1 of 2 zeer kleine haardjes) en bij 20 runderen na enting van lymphklier-
brij. Door verdieping van het onderzoek werden door ons dus 19 % meer
tuberculeuze runderen ontdekt dan bij de gewone vleeskeuring het geval
geweest zou zijn. Het euvel der ,,no visible lesion reactors" kan hierdoor
beduidend worden gereduceerd.

Het indicatievermogen der P.P.D. in gevallen van individuele tests bij
runderen, waarvan geen enkel gegeven der koppel van herkomst bekend is,
moge uit de volgende tabel blijken.

Intradermale tuberculinatie met P.P.D.-tuberculine bij 542 tuberculeuze
slachtrunderen.

Intradermale tuberculinatie met P.P.D-tuberculine bij 164 tbc-vrije slacht-
runderen.

De gevoeligheid der intradermale test en de werkzaamheid der P.P.D.
zijn dus zeer goed bebleken; deze kwaliteiten worden zeker niet in deze
hoge mate bereikt met andere tuberculinatiemethoden en met de oudere,
niet gestandaardiseerde preparaten.

Indien de tuberculinatie wordt uitgevoerd zoals zij is bedoeld, n.1. in
koppelverband, dus met bekend zijn van de „koppelgeschiedenis" en de
voorgaande tuberculinaties, zal het in nog mindere mate voorkomen, dat
tuberculeuze runderen niet als zodanig onderkend worden.

Deze anergie treft men bij hoge uitzondering aan als gevolg van afkap-
seling van het tuberculeuze proces en vormen van genezing (positieve
anergie), maar zij wordt ook verondersteld door andere oorzaken tijdelijk
te kunnen optreden, zoals bij en gedurende een aantal dagen na de partus,
hetgeen door ons somstijds kon worden geconstateerd.

Bij de mens zijn tevens als oorzaken gesignaleerd mazelen, roodvonk,
kinkhoest, griep, acuut rheuma, typhus, diphtherie, pokken en Boeck\'s
sarcoid. Uit experimenten met caviae is bekend, dat ascorbinezuur-rijk
dieet, A.C.T.H.-, Cortison- en aloxan-injecties de allergie verlagen.

Voor ons blijft echter wel als belangrijkste en meest gevreesde oorzaak
der anergie (negatieve anergie) de cachexie, reactieloosheid ten gevolge
van de ineenstorting van het afweermechanisme.

Een ander euvel bij de tuberculinatie der runderen is het verschijnsel
der tuberculine-allergie, welke niet berust op een besmetting met bovine
tuberkel bacteriën.

Waar de uitroeiing der tuberculose vordert, treedt dit gebrek der diag-
nostiek steeds duidelijker aan de dag. Men is gewoon het verschijnsel aan
te duiden als aspecifieke allergie.

In de gevallen, waarbij men te maken heeft met infecties door humane-,
aviaire-, para- en skinlesion Mycobacteriën, is de allergie verklaarbaar
als groepsallergie.

Van de talrijke antigeenfactoren, die de Mycobacteriën bezitten, zijn
er blijkbaar verscheidene die de variëteiten onderling gemeen hebben.

Interessant is in dit opzicht Green\'s spec.ificiteitsonderzoek, waarin
P.P.D.-tuberculines van een zestal Mycobacteriën bij homologe en hetero-
loge sensibilisaties beproefd zijn.

De getallen in Green\'s tabel geven aan de proteïne-eenheden der diverse
Mycobacteriële autolyse-producten („tuberculines"), die nodig zijn om
bepaalde en gelijke reactie bij de op een zelfde wijze gesensibiliseerde
caviae teweeg te brengen. Mogelijk zal in de toekomst deze tabel nog aan-
gevuld kunnen worden met skinlesion-tuberculine(s).

Duidelijk blijkt hieruit de verwantschap der humane en bovine tuberkel-
bacteriën. Dit was reeds lang tot uiting gekomen in het gebruik van humane
tuberculine voor opsporing der bovine tuberculose bij het rund en in de
moeilijkheid om humane en bovine tbc.-infecties bij het rund te differentiëren.

In een ander opzicht zijn de gegevens der tabel echter meer belovend,
n.1. in de geringe verwantschap der vogel- en paratuberculine t.o.v. de
zoogdiertuberculine.

Van deze verschillen in verwantschap der variëteiten van Mycobacteriën
kon door de wetenschappelijke onderzoekers op gelukkige wijze gebruik
gemaakt worden.

Pogingen om door fractionnering der tuberculine de slechts voor één
variëteit benodigde factoren te verzamelen zijn tot op heden niet geslaagd,
wat er op wijst dat de tuberculine-moleculen gelijktijdig meer antigeen-
factoren, ook groepsfactoren bevatten. Beschadiging der (aspecifieke)
groepsfactoren op chemische of physische wijze met behoud van de (spe-
cifieke) variëteitsfactoren hebben evenmin tot bruikbare resultaten geleid.

Als een zeer geslaagde poging om t.a.v. de specifieke reacties enig onder-
scheid te maken is wel de toepassing van vogeltuberculine naast zoogdier-
tuberculine te beschouwen.

Dit is het eerst uitgevoerd in Denemarken, waar bleek dat talrijke rea-
gerende runderen besmet waren door vogeltuberkelbacteriën. Bij hertuber-
culinatie van zulke dieren met tevens vogeltuberculine (Dobbeltprover)
evenaardden of overtroffen de vogeltuberculine-reacties veelal die der
zoogdiertuberculine.

In Engeland, waar de ,,no visible lesion reactor" eveneens een moeilijk
probleem ging vormen, is de vogeltuberculine in een gestandaardiseerde
techniek, de „comparative test", overgenomen.

Naast P.P.D.-humane tuberculine (3 mgr per cc) werd benut P.P.D. aviaire
tuberculine (0,8 mgr per cc); van beide tuberculines werd o, 1 cc ingespoten
in de huid van het middelste derde gedeelte van de hals; de avaire 10 cm
onder de nekkam, de humane 12 % ^cm lager. Voor de interpretatie van de
comparative test, welke alleen op gesaneerde bedrijven recht van toepas-
sing heeft, werd een uitvoerige toelichting gegeven.

Eerst kortgeleden zijn de proteïnegetallen der humane- en vogeltuber-
culine verlaagd tot resp. 2 en 0,5 mgr per cc.

In Engeland was niet de vogeltuberculose, maar veel meer het voor-
komen van skinlesions aanleiding tot aspecifieke allergie. De comparative
test bleek ook hierbij verhelderend te kunnen werken.

Aan de Rijksseruminrichting is de comparative test in 1948 in studie
genomen en aviaire P.P.D.-tuberculine in een concentratie van 0,4 mgr
proteïne per cc naast de humane P.P.D. van 1,5 mgr bereid.

Aanvankelijk is de interpretatie der tuberculinereacties geschied volgens
het Engelse voorschrift, doch na een jaar van eigen ervaring bleek het wen-
selijk iets strengere eisen bij de beslissing te stellen.

In 1949 zijn o.m. de volgende richtlijnen voor het door ons als V-Z-
tuberculinatie (Vogel-Zoogdiertuberculine) aangeduide onderzoek vast-
gesteld.

Toepassing dient alleen plaats te hebben op gesaneerde bedrijven.
Tussen twee tuberculose-onderzoekingen dient een tijdsruimte van min-
stens 6 weken in acht genomen te worden.

De vogeltuberculine moet ingespoten worden in diepere lagen van de
huid van het middelste derde gedeelte van de hals van het rund en wel 10 cm
van de nekkam; de zoogdiertuberculine 12]/₂ cm lager.

Dosis van beide tuberculines is o,i cc; aflezing der reacties 72 uur na
inspuiting (beoordeling van de aard der reactie en meting van de dikte-
toename der huid).

Wanneer de vogeltuberculine-reactie de 2 mm niet te boven gaat, is
er geen aanleiding een aspecifieke allergie bij het betreffende rund aan te
nemen. Een exces der zoogdiertuberculine-reactie van minder dan 4 mm
maar met een eigen waarde van meer dan 2 mm is dan aanleiding om het
rund „verdacht" te verklaren.

Is de zwelling door vogeltuberculine dikker dan 2 mm, dan is een exces
der zoogdiertuberculine van maximaal 3 mm toegestaan. Is het exces der
zoogdiertuberculine-reactie van 3 tot 6 mm, dan is de V-Z-uitslag twijfel-
achtig en heronderzoek aangewezen. Overtreft de reactie met zoogdier-
tuberculine die met vogeltuberculine met meer dan 6 mm, dan wordt het
betreffende rund als tuberculeus beschouwd.

De opgegeven maten gelden voor de gevallen van circumscripte zwel-
lingen; oedemateuze, uitgebreide zwellingen zijn, ongeacht hun dikte,
positief.

Wanneer uit de tuberculinatie-uitslagen of om andere redenen blijkt,
dat tuberculose bij één of meer runderen voorkomt, dient elke reactor,
welke sterker positief op de zoogdiertuberculine reageert dan op de vogel-
tuberculine, beschouwd te worden als te zijn besmet en elke overige posi-
tieve reactor op zoogdiertuberculine als te zijn verdacht.

De interpretatie der V-Z-reactie laat zich met minder woorden in vol-
gende grafiek toelichten. Een V-Z. getuberculineerd rund vindt zijn plaats
in dit diagram door als abscis (horizontaal) uit te zetten de zoogdierreactie
in millimeters, en als ordinaat (verticaal) de aviaire reactie.

Als proefrunderen voor de V-Z-reactie hebben allereerst gefungeerd de
ruim 700 slachtrunderen, reeds eerder besproken bij de controle der enkel-
voudige tuberculinatie.

Het accoord tussen de uitslag der V-Z-tuberculinatie en de bevindingen
van tuberculeuze besmetting bij deze runderen was in vergelijking met het
accoord tussen enkelvoudige tuberculinatie en sectiebevinding geringer in
de groep der tuberculeuze dieren en groter in die der t.b.c.-vrije dieren.

Vergelijking enkelvoudige en V-Z-tuberculinatie bij willekeurige slachtrunderen.

Hier is dus bevestigd, dat de V-Z-tuberculinatie slechts waarde heeft voor
gesaneerde bedrijven („goede koppelgeschiedenis") en wel om de hier
voorkomende reactoren te kunnen identificeren als „aspecifieke" reac-
toren.

Bij de opsporing van tuberculose (aanvangsstadium der sanering) is men aangewezen
op de enkelvoudige tuberculinatie.

Oorzaken voor dc aspecifieke reacties als humane-, aviaire- en para-
tuberculeuze besmetting werden bij de slachtrunderen niet aangetroffen
(dat in sommige gevallen para tuberculose in een zeer jong stadium aan-
wezig is geweest, is niet uitgesloten). Skinlesions kwamen slechts bij enkele
runderen voor.

Vervolgens is de V-Z-tuberculinatie gecontroleerd bij een 6o-tal runderen,
welke bij het jaarlijks tuberculose-onderzoek als „onverwacht positieve
reactoren" waren aangemerkt.

Na wekenlange opstalling aan de Rijksseruminrichting en met inacht-
neming van een tussenpoos van 6 weken tussen de diverse tuberculinaties
zijn deze runderen door ons opnieuw een of tweemaal getuberculineerd en
vervolgens zeer nauwkeurig bij de sectie onderzocht; bij negatieve sectie
werd biologisch onderzoek der lymphkliergroepen ingesteld (caviaenting).

Bovine tuberculose werd geconstateerd bij 21 runderen (bij 5 hiervan
eerst na enting van caviae), vogeltuberculose bij 1 rund (verkalkte haardjes
in mesenteriale lymphklieren), para tuberculose bij 1 rund, skinlesions bij
10 runderen (waarvan 1 maal in combinatie met bovine tuberculose).

Van 46 runderen was de koppelgeschiedenis volgens de gegevens der
gezondheidsdiensten goed. Desalniettemin is bij 14 deze boviner tuber-
culose aangetrofTen.

In tabelvorm zijn de proefuitslagen bij runderen met goede en die zonder
goede koppelcondities als volgt weer te geven.

In groep A bestond dus overeenstemming tussen V-Z-reactie en de
post-mortale bevindingen bij 34 van de 46 runderen (de onderstreepte
cijfers), de overige runderen (12) kwamen in de zóne met onbesliste reacties
en de helft van deze was tuberculeus (Accoord 75 %, onbeslist 25 %,
fout o %).

Op grond van de verkregen uitslagen kan de vraag of de V-Z-tuber-
culinatie aan redelijke eisen van betrouwbaarheid voldoet, bevestigend
worden beantwoord.

Behalve met de beproeving der V-Z-tuberculinatie hebben wij ons ook
bezig gehouden met de vraag of wellicht met bovine tuberculine, en dan
weer als P.P.D., in enkelvoudige en V-Z-tuberculinatie meer specifieke
aanwijzigingen te verkrijgen zouden zijn.

Ongezuiverde bovine tuberculine wordt reeds vele jaren gebruikt, o.a.
in Denemarken, Zwitserland en Canada, maar van deze preparaten is wel
gebleken, dat zij minder potent zijn.

Green\'s specificiteitstabel hield enigszins de belofte in, dat bovine tuber-
culine bij aviaire tuberculose minder sterke reacties zou geven. Toen dan
ook in 1948 in het Veterinary Laboratory te Weybridge een bovine stam
geïsoleerd werd, welke een zeer sterke tuberculogeen vermogen bezat (hoge
productie van tuberculo-proteïne op synthetisch medium), was voor ons
het tijdstip gekomen om het onderzoek met bovine P.P.D. aan te vangen.

Met de uit Engeland ontvangen bovine tuberkelbacteriestam (AN5) kon
op het DoRSET-HENLEY-medium een hoogwaardige tuberculine bereid
worden, welke in vergelijking met humane tuberculine van hetzelfde pro-
teïne-gehalte bij bovine gesensibiliseerde caviae van dezelfde werkzaam-
heid was en bij avair gesensibiliseerde caviae van veel mindere (1/3) kracht.

Aan de Rijksseruminrichting is bij 46 runderen, welke in de praetijk als
aspecifieke reactoren waren aangemerkt, het indicatievermogen van bovine
P.P.D. vergeleken met dat van humane P.P.D. van gelijke concentratie
(1,5 mgr proteïne per cc) door injectie der beide tuberculines op overeen-
komstige plaatsen op rechter en linker halsvlakte.

Secties en biologisch onderzoek vonden plaats op de wijze als eerder be-
schreven.

II. tbc.-vrije runderen met skinlesions (10) 2,2 mm 3,9 mm 2,5 mm
III. tuberculeuze runderen (17) 1,6 mm 4,2 mm 5,3 mm

Bij tuberculeuze runderen werden dus gemiddeld sterke zwellingen met
bovine P.P.D. verkregen, bij gezonde al of niet aspecifiek gevoelige runde-
ren beduidend geringer.

De voordelen van het gebruik van bovine P.P.D. in plaats van humane
komt nog duidelijker uit in het overzicht, dat gemaakt kan worden van de
beslissingen, welke op grond van de diverse tuberculinaties genomen moesten
worden bij deze 46 runderen.

Vooruitgang door gebruik van Bov. P.P.D.: in plaats van 6 positieve
uitslagen met Hum. P.P.D. 4 met Bovine.

Nog beter wordt het resultaat der nieuwe V-Z-reactie met Bov.P.P.D.:
slechts i positieve reactor blijft over.

Zeer duidelijk manifesteert zich hier de meer specifieke werking der
Bov. P.P.D. bij skinlesions-runderen.

Aangezien bij het levende rund de opsporing der skinlesions (althans van
de jongste stadia, welke meestal meer invloed op de allergie hebben dan de
oudere, duidelijk zichtbare) niet gemakkelijk is, is voor de practische
tuberculine-diagnostiek de samenvatting van de groepen I en II ver-
antwoord.

De rechter toegevoegde rubriek der runderen, bij welke heronderzoek
gewenst is, is bij de enkelvoudige tuberculinatie samengesteld uit de
dubieuze en positieve reactoren (beide dus „onverwachte" reacties, welke
opheldering, heronderzoek, behoeven) en bij de V-Z-tuberculinatie uit
de dubieuze reactoren.

Hieruit blijkt, dat bij gebruik van Bovine P.P.D. in de enkelvoudige
tuberculinatie er minder vaak de behoefte zal ontstaan om een hertubercu-
linatie uit te voeren dan bij gebruik van Humane P.P.D. Dit betekent een
arbeidsbesparing.

Uit de rubriek „negatief of aspecifiek", welke bij de enkelvoudige
tuberculinatie alleen gevormd wordt door niet-reactoren, komt naar vo-
ren, dat met Bovine P.P.D. meer runderen negatief verklaard zullen worden,
dus in aanmerking komen voor de Nederlandse „witte" gezondheids-
certificaten en daardoor direct verhandelbaar zijn.

Is men door het voorkomen van sterke aspecifieke invloeden toch ge-
noopt tot instelling van een heronderzoek, dan levert de combinatie van
aviaire en bovine P.P.D. opvallend betere resultaten dan die van aviaire en
humane P.P.D.

Dat een en ander niet het gevolg is van mindere potentie der bovine
P.P.D. moge blijken uit de tuberculine-reacties bij 17 tuberculeuze runde-
ren, onderzocht aan de Rijksseruminrichting en toegezonden door de
gezondheidsdiensten als „onverwachte reactoren" op „goede" bedrijven.

Op ons verzoek is in de praktijk door enige gezondheidsdiensten bij een
400-tal runderen op besmette en onbesmette bedrijven eveneens het
vergelijkend onderzoek der twee zoogdier-tuberculines uitgevoerd.

Op de onbesmette bedrijven waren de „Bovine reacties" gemiddeld
40 % kleiner dan de „Humane reacties" en op de besmette bedrijven
practisch gelijk aan de laatsten.

Er bestond dus alle aanleiding om voor het tuberculose-onderzoek
de Humane P.P.D. te vervangen door Bovine P.P.D. Sedert de aanvang van
de bestrijdingscampagne 1950-1951 (October 1950) heeft de Rijks-
seruminrichting dan ook zowel voor de enkelvoudige als voor de V-Z-
tuberculinatie Bovine P.P.D. afgeleverd.

Twee factoren zijn van fundamenteel belang voor de tuberculinatie van
runderen en wel de potentie en de specificiteit van de tuberculine.

Sedert Florence Seibert aantoonde, dat het werkzame agens van
tuberculine gevormd wordt door proteïnen, zijn wij in staat P.P.D.-
tuberculines van elke gewenste potentiegraad met een nauwkeurigheid van
ongeveer 99 % te bereiden.

Het is slechts een kwestie van ervaring om de potentie van de tuber-
culine, d.w.z. de proteïneconcentratie, op de meest werkzame, optimale
hoogte in te stellen.

Zoals uit onze voorafgaande proef met ongeveer 700 slachtrunderen
bleek, geeft P.P.D.-tuberculine met een gehalte van 1,5 mgr per ml, d.i.
3/4 AT, zeer betrouwbare resultaten bij het aantonen van tuberculose,
wanneer de intradermale test in het midden van de hals gebruikt wordt.
Ongeveer 97 % van de tuberculeuze dieren reageerden bij deze proef.

De ruime ervaring, verkregen bij de verschillende jaarlijkse onderzoe-
kingen van de gehele Hollandse rundveestapel, leerde ons dat er geen reden
is om de potentie der tuberculine te verhogen tot b.v. 2 mgr proteïne per
ml.

Bij vergelijkende proeven konden we bevestigen dat de intradermale
tuberculinatie, vooral op de halsvlakte, zeer gevoelig is, veel gevoeliger
dan de ophthalmo-reactie.

Circumscripte zwellingen tot 2 mm na 72 uur werden negatief be-
schouwd, circumscripte zwellingen van 4 mm of meer en elke oedemateuze
zwelling positief.

De intradermale test, uit te voeren in de diepere huidlagen in het mid-
den van de hals en met gelijke dosis (0,1 mm) van één tuberculinesoort
(P.P.D.), werd voor het gehele land voorgeschreven.

De tweede voorwaarde voor een goede tuberculine, n.1. de specificiteit,
is veel ingewikkelder.

De P.P.D.-tuberculines zijn zeker meer specifiek dan de Alt Koch\'s
Tuberkulin, aangezien zij de onzuiverheden van de mediumbestand-
delen, die valse positieve reacties in gezonde dieren kunnen geven, missen;
maar in tuberculines van synthetische voedingsbodems hebben deze on-
zuiverheden reeds minder invloed.

De resultaten van het wetenschappelijk onderzoek der tuberculo-pro-
teïnen doen vermoeden dat de specifieke en aspecifieke kenmerken zijn
toe te schrijven aan verschillende chemische groepen of aan biologische
vormen in de kleinste primaire eenheid en niet aan verschillende proteïne-
moleculen.

In de toekomst zullen de scheikundigen er misschien in slagen de tuber-
culo-proteïnmoleculen te behandelen met chemische of physische methoden,
zodat de aspecifieke groepen vernietigd worden zonder enige nadelige
uitwerking op de specifieke groepen, zoals MacGirr reeds probeerde.

Aangezien tot op heden de chemische methoden om de tubcrculine-spc-
cifiteit te verbeteren faalden, begonnen we onderzoekingen met het bovine
type P.P.D., nadat Paterson een stam van Mycobacterium bovinis iso-
leerde, welke glycerine in hoge concentraties verdraagt en welke een hoge
opbrengst aan tuberculo-proteïnen op de synthetische voedingsbodem van
Doerset-Henly leverde.

We konden de Engelse mededeling bevestigen, dat de tuberculine van
deze Mycobacterie ongeveer drie maal minder potent was op aviair ge-
sensibiliseerde caviae dan de humane P.P.D.

Uit proeven in het instituut en in de practijk, waarbij runderen simultaan
getuberculineerd werden met humane en bovine P.P.D. van gelijke (1,5
mgr per ml) proteïne-sterkte, bleek ons — zoals opgemaakt kan worden
uit de tabellen in het artikel —- dat de bovine P.P.D. minstens even potent
was als de humane bij het ontdekken van rundertuberculose en dat zij
in niet-tuberculeuze dieren aanleiding gaf tot een heel wat kleiner aantal
valse positieve reacties.

Er waren geen bezwaren om over te gaan tot de toepassing van deze
bovine P.P.D. bij het officiële onderzoek in Nederland (dat was in 1950).

Ondanks dit bleven er in gesaneerde districten een aantal onverwachte
positieve reageerders, dat nog steeds een klein percentage omvatte.

Om in deze gevallen het bestaan van een aspecifieke gevoeligheid aan
te tonen, gebruikten wij de Engelse comparative test, echter met bovine
P.P. en aldus konden de gevallen van onverwachte positieve reageerders
voor ± 90 % opgehelderd worden.

Door de ervaring met ongeveer 200.000 comparative tests in de prac-
tijk bleek, dat slechts bij uitzondering een aspecifieke reageerder geïn-
fecteerd is met rundertuberculose.

Van de bekende oorzaken van aspecifieke gevoeligheid overwegen de
skinlesions het meest in Nederland.

Dieren met deze aandoening hebben volgens onze ervaring een gelijke
kans om op de comparative test te reageren met een negatieve, aspecifieke
of twijfelachtige reactie. Indien er een reactie is, is deze meestal van beperkte
duur, in het algemeen niet langer dan een jaar.

Met nadruk kan de enkelvoudige intradermale tuberculinatie, in het
midden van de hals toegepast, aanbevolen worden als een zeer gevoelige
methode om tuberculose bij runderen op te sporen. P.P.D.-tuberculines,
volgens het voorschrift van Green bereid en speciaal het bovine type P.P.D.,
moeten op het ogenblik beschouwd worden als de meest specifieke tuberculi-
nes, welke heel nauwkeurig gestandaardiseerd kunnen worden.

Om redenen van economie is de V-Z-tuberculinatie met aviaire en bovine-
P.P.D.-tuberculines van grote waarde in gesaneerde koppels (maar alleen
hierin!).

Two factors are of fundamental importance for the tuberculin-testing of cattle;
these are the potency and the specificity of the tuberculin. Since Florence Seibert
demonstrated that the active agent of tuberculin is of a protein nature, we are able to
prepare P.P.D.-tuberculins of every desired level of potency and with an accuracy
of about 99 %.

It is only a question of experience to fix the potency of the tuberculin, that is to say
the protein concentration on the most effective, optimal level.

As may be learned from our preliminary experiment with about 700 slaughter-animals
P.P.D.-tuberculin with a contents of 1,5 mg per ml, that is % OT, gives very reliable
results in detecting tuberculosis when using the intradermal test in the centre of the
neck. About 97 % of the tuberculous animals reacted in this test.

The broad experience, gained in the several annual testings of the whole Dutch
cattle population, has learned us that there is no reason to reinforce the potency of the
tuberculin till for example 2 mg protein per ml.

In comparative experiments we could confirm that the intradermal test, and especially
on the neckside, is a very sensitive one, much more sensitive than the ophthalmic test.

Circumscribed swellings till 2 mm at 72 hours were considered negative, circum-
scribed swellings of 4 mm or more and every oedematous swelling positive.

For the whole country the intradermal test, to be performed in the deeper layers
of the skin in the centre of the neck and with the same dose (0,1 ml) of one tuberculin
preparation (P.P.D.), was prescribed.

The second condition for a good tuberculin, namely the specificity is much more
complicated.

Certainly the P.P.D.-tuberculins are more specific than the Old Koch\'s Tuberculin
as they are freed from the impurities of the medium-constituents that can give false
positive reactions in healthy animals; but in synthetic medium tuberculins these impu-
rities arc already of lesser influence.

The results of the scientific investigation of the tuberculoproteins do suppose that
the specific and non-specific characters are attributable to different chemical groupings
or biological patterns in the smallest primary unit and not to different proteinmolecules.

Perhaps in future the chemists will succeed in treating the tuberculo-proteinmolecules
by chemical or physical methods, so that the aspecific groups are destroyed without
any harmful effect on the specific groups, as was already tried by McGirr.

As for the present the chemical methods to improve the tuberculin specificity failed,
we eagerly started investigations with the bovine type P.P.D. after Paterson isolated

a glycerin-tolerating strain of Mycobacterium bovinis, that gives a high yield of tuberculo-
protein on the synthetic medium of Dorset-Henley.

We could confirm the British information that the tuberculin from this Mycobacterium
was about three times lesser potent on avian sensitized guinea pigs than the human P.P.D.

In experiments in the institute and in the field, in which cattle was tuberculintested
simultaneously with human and bovine P.P.D. of the same (1,5 mg per ml) protein-
strength, we could learn, as may be concluded from the tables in the paper, that the
bovine P.P.D. was at least as potent as the human in detecting bovine tuberculosis
and in non-tuberculous animals gave rise to a far smaller amount of false positive
reactions.

There were no objections to pass over to the application of this bovine P.P.D. in the
official test in the Netherlands (That was in 1950).

Notwithstanding this there remained in cleaned areas a number of unexpected positive
reactors, that still represented a few percent.

To demonstrate in these cases the existence of an aspecific sensibilisation we took
the help of the British comparative test, however with bovine P.P.D., and in this way
the unexpected positive reactors could be clarified for about 90 %.

From the experience on nearly 200.000 comparative tests in the field we learned
that only exceptionally an aspecific reactor appears to be infected with bovine tuber-
culosis.

From the known causes of aspecific sensibilisation the skinlesions are most prevalent
in the Netherlands.

Animals with this affection have to our experience an equal chance to react on the
comparative test with a negative, aspecific or doubtfull reaction. If there is any reaction,
this is mostly of limited duration, in general not more than one year.

It is with emphasis that we recommend ihc single intradermal tubcrculintest,
applicated at the centre of the neck, as a very sensitive method for the tracing of
tuberculosis in cattle. P.P.I).-tuberculins, prepared after the prescription of Green
and especially the bovine type P.P.D. have to be considered at the moment as the
most specific tuberculins, that can be standardized very precisely.

For reasons of economy the comparative test with avian and bovine P.P.D. is of
great value in cleaned herds (and only is these).

Deux facteurs sont d\'un intérêt fondamental pour la tuberculination de bovidés,
savoir la potence et la spécificité de la tuberculine.

Depuis que Florence Seibert démontra que l\'agent de la tuberculine est formé
par de la protéine, nous sommes à même de préparer des tuberculines-P.P.D. de tous
les degrés de potence désirés et cela avec une exactitude d\'environ 98 %.

Ce n\'est qu\'une question d\'expérience pour mettre au point la potence de la tuber-
culine, c. à d. la concentration de proteïne, à la hauteur optimale la plus active.

Comme il résulta de notre expérience précédente avec environ 700 bovidés de boucherie,
la tuberculine P.P.D. d\'une teneur de 1,5 mg par ml, savoir % AT, donne des résultats
très sûrs en démontrant la tuberculose, si l\'on se sert du test intradermal au millieu
du cou.

L\'ample expérience obtenue lors des différentes expérimentations annuelles sur tout
le cheptel hollandais des bovidés, nous a appris qu\'il n\'y a pas de raison pour augmenter
la potence de la tuberculine jusqu\'à p. e. 2 mg par fois. Lors d\'expériences comparées
nous avons pu confirmer que la tuberculination intradermale, surtout sur le plat du
cou, est très sensible, beaucoup plus sensible que la réaction-ophtalmo.

Les enflures circonscrites jusqu\'à 2 mm après 72 heures furent considérées négatives,
les enflures circonscrites de 4 mm ou plus et chaque enflure oedémateuse positives.
Le test intradermal, à exécuter dans couches plus profondes de la peau au milieu du cou

et à close égale (0,1 mm) d\'une seule sorte de tuberculine (P.P.D.) fut ordonné pour
tout le pays.

De cette façon on put obtenir des résultats compacables par tous les vétérinaires.

La deuxième condition pour une bonne tuberculine, savoir la spécificité, est beaucoup
plus compliquée.

Les tuberculines P.P.D. sont certainement plus spécifiques que la Alt Koch\'s Tuber-
kulin. vu qu\'elles ne présentent pas les impuretés des substances véhicules qui peuvent
donner des réactions positives fausses dans les animaux sains, mais dans les tuberculines
de bouillons de culture synthétique ces impuretés ont déjà une influence moins grande.
Les résultats des recherches scientifiques des tuberculo-protéïnes font supposer que les
caractéristiques spécifiques et aspécifiques doivent être attribuées à différents groupes
chimiques ou à des formes biologiques dans la plus petite unité primaire et non à différents
molecules de protéine.

A l\'avenir les chimistes réussiront peut-être à traiter les molecules tuberculo-protéine
à l\'aide de méthodes chimiques ou physiques comme les groupes aspécifiques, tel que
Mac Girr l\'a déjà essayé.

Vu que jusqu\'ici les méthodes chimiques pour améliorer la spécificité de la tuberculine
n\'ont pas réussi, nous avons commencé à faire des recherches avec la bovine type P.P.D.,
après que Paterson eut isolé une souche du Mycobacterium bovinis, qui supporte
de la glycerine de hautes concentrations et qui fournissait une grande récolte de tuberculo-
proteïnes sur les bouillons de culture synthétiques de Dorset-Henley. Nous avons
pu affirmer la communication anglaise que la tuberculine de cette Mycobactérie était
à peu près trois fois moins potente sur des caviae sensibilisées aviairement, que la humana
P.P.D. D\'expériences faites dans l\'Institut et dans la pratique, où des bovidés furent
simultanément tuberculinés moyennant du P.P.D. humain et bovin de la même teneur
de protéine (1,5 mg par ml), nous avons constaté - comme on peut le voir en observant
les tableaux dans l\'article que la bovine P.D.D. était au moins aussi puissante que
l\'humaine en constatant la tuberculose bovine et que dans les animaux non-tuberculeux
elle donnait lieu à un nombre bien plus petit de réactions positives fausses.

Il n\'y avait pas d\'objection à procéder à l\'application de cette bovine P.P.D. lors de
l\'expérimentation officielle en Hollande (ce fut en 1950). Malgré cela il resta dans les
districts assainis un certain nombre d\'animaux qui, contre l\'attente, réagissaient positi-
vement, mais leur nombre ne formait toujours qu\'un petit pourcentage.

Pour démontrer dans ces cas l\'existence de sensibilité aspecifique nous avons fait
usage du test comparatif anglais, toutefois avec la bovine P.P.D., et c\'est ainsi que les
cas de réagisseurs positifs inattendus ont pu être éclaircis pour go %.

Grâce à l\'expérience avec environ 200.000 tests comparatifs dans la pratique, on con-
stata que ce n\'est que par exception qu\'un réagisseur aspécifique est infecté de tuber-
culose bovine.

Des causes connues de sensibilité aspécifique, les lésions de la peau prédominent
le plus en Hollande. Les animaux souffrant de cette affection-ci ont, selon notre ex-
périence, des chances égales pour réagir sur le test comparatif par une réaction négative,
aspécifique ou douteuse. S\'il y a une réaction, celle-ci est le plus souvent d\'une durée
limitée, en général pas plus longue qu\'une année.

La tuberculination intradermale simple appliquée au milieu du cou, peut être ex-
pressément recommandée comme une méthode très sensible pour chercher à découvrir
la tuberculose chez les bovidés.

Les tuberculines P.P.D. préparées selon la prescription de Green, et spécialement
le type bovin P.P.D., doivent être considérées pour le moment comme les tuberculi-
nations les plus spécifiques qui peuvent être standardisées très exactement.

Pour des raisons d\'économie la tuberculination V.-Z. avec des tuberculines aviaires
et bovines P.P.D. est de grande valeur dans les troupes assainies (mais seulement ici).

Für die Tuberkulination von Rindern sind zwei Faktoren von grundlegender Be-
deutung und zwar die Potenz und die Spczifizitàt des Tuberkulins.

Seit Florence Seibert bewies, dass das wirksame Agens im Tuberkulin durch Protein
geformt wird, sind wir imstande P.P.D.-Tuberkuline in jedem gewünschten Stärkegrad
mit einer Genauigkeit bis zu ungefähr 98 % zu bereiten.

Es ist nur eine Frage der Erfahrung, um die Potenz des Tuberkulins, oder mit anderen
Worten die Proteinkonzentration, auf die wirksamste optimale Höhe einzustellen.

Wie sich an unserem vorgenommenen Experiment mit circa 700 Schlachttieren
erwies, erzielt man bei der Anweisung von Tuberkulose mit dem P.P.D.-Tuberkulin
das 1,5 mg per ml, das ist % AT enthält, sehr zuverlässige Resultate, falls der intradermale
Test in der Halsmitte angewandt wird.

Die umfassende Erfahrung, die durch die verschiedenen jährlichen Untersuchungen
des gesamten holländischen Rindviehstapels erworben wurde, belehrte uns, dass kein
Grund vorliegt, um die Potenz des Tuberkulins auf z.B. 2 mg Protein per ml zu erhöhen.

Durch vergleichende Prüfungen fanden wir bestätigt, dass die intradermale Tuber-
kulination, vor allem auf der Halsfläche, sehr reizbar ist, viel reizbarer als die Ophthal-
moreaktion.

Zirkumskripte Anschwellungen bis zu 2 mm nach 72 Stunden werden als negativ,
zirkumskripte Anschwellungen bis zu 4 mm und mehr und jede ödematöse Schwellung
als positiv beschaut.

Für das ganze Land wurde vorgeschrieben, dass der intradcrmale Test auszuführen
sei und zwar in den tieferen Hautschichten der Halsmitte und mit der gleichen Dosis
(0,1 mm) von einer Tuberkulinsorte (P.P.D.).

Die zweite Vorbedingung für ein gutes Tuberkulin, nämlich die Spezifizität, ist viel
verwickelter.

Die P.P.D.-Tuberkuline sind bestimmt spezifischer, als das Alt Koch\'s Tuberkulin,
besonders, wenn man in Erwägung zieht, dass dieselben frei von den Unreinigkeiten
der Mediumbestandteile sind, die in gesunden Tieren leicht falsche positive Reaktionen
hervorrufen können, aber in Tuberkulinen von synthetischen Nährböden haben diese
Unreinigkeiten bereits geringeren Einfluss.

Die Resultate des wissenschaftlichen Erforschung der Tuberkulo-protcine lassen
vermuten, dass die spezifischen und aspezifischen Merkmale verschiedenen chcmischen
Gruppen oder biologischen Formen in der kleinsten primären Einheit zuzuschreiben
sind und nicht den verschiedenen Proteinmolekülen.

In der Zukunft wird es den Chemikern vielleicht gelingen, die Moleküle des Tuberkulo-
proteins mit chemischen oder physischen Methoden zu behandeln, sodass die aspezi-
fischen Gruppen vernichtet werden können ohne irgendeine nachteilige Auswirkung für
die spezifischen Gruppen, so wie Mac Girr dieses bereits versuchte.

In Erwägung ziehend, dass bis heute die chemischen Methoden zur Verbesserung
der Tuberkulinspezifizität fehlschlugen, begannen wir Untersuchungen mit dem Bovine-
typ P.P.D., nachdem Patterson einen Stamm von Myxobacterium bovinis isolierte,
der hohe Konzentrationen Glyzerin vertrug und auf den synthetischen Nährböden
von Dorset-Henley einen hohen Ertrag an Tuberkuloprotein lieferte.

Wir konnten die englische Mitteilung bestätigen, dass das Tuberkulin dieser Myxo-
bakterie ungefähr dreimal weniger potent war auf aviärer sensibilisierter Caviae, als
die humana P.P.D.

Aus Untersuchungen im Institut und in der Praxis, bei welchen Rinder simultan
mit humaner und boviner P.P.D. von gleichem (1,5 mg per ml) Proteingehalt tuber-
kuliniert wurden, wurde uns der Beweis geliefert, — wie auch aus den Tabellen in diesem
Artikel zu ersehen ist —, dass beim Entdecken von Rindertuberkulose das bovine P.P.D.
zum mindesten ebenso potent war als das humane und das es bei nichttuberkulösen
Tieren der Anlass zu einer bedeutend kleineren Anzahl falscher, positiver Reaktionen war.

Es bestanden dann auch keine weiteren Beschwerden, um bei der offiziellen Unter-
suchung in Niederland (in 1950) zur Benutzung dieses bovinen P.P.D.\'s überzugehen.

Nichtsdestoweniger blieb in sanierten Distrikten eine Anzahl unerwarteter positiver
Reagierer übrig, welche noch stets einen kleinen Prozentsatz umfasste.

Um in diesen Fällen das Vorhandensein einer aspezifischen Erregbarkeit aufzuzeigen,
benutzten wir den englischen komperativen Test, jedoch mit bovine P.P.D.; auf diese
Weise konnten die Fälle der unerwarteten positiven Reagierer zu ± 90 % aufgeklärt
werden.

Aus der Erfahrung, mit in der Praxis ungefähr 200.000 ausgeführten komperativen
Tests, ging hervor, dass nur ausnahmsweise ein aspezifischer Reagierer mit Rinder-
tuberkulose infektiert ist.

Von den bekannten Ursachen aspezifischer Empfindlichkeit überwiegen in Niederland
meistenteils die Skiniesions.

Tiere mit dieser Anfälligkeit behaftet, haben nach unserer Erfahrung die gleiche
Chance, um auf den komperativen Test mit einer negativen, aspezifischen oder zweifel-
haften Reaktion zu reagieren. Wenn eine Reaktion auftritt, so ist diese meistens von
begrenzter Dauer, im allgemeinen nicht länger als ein Jahr.

Mit Nachdruck kann daher die einfache intradermale Tuberkulination, angewandt
in der Haismitte, als eine sehr empfindsame Methode zum Aufspüren von Tuberkulose
bei Rindern anempfohlen werden.

Im Augenblick können die P.P.D.-Tuberkuline, die nach Vorschrift von Green
bereitet werden, speziell der bovine Typus P.P.D., als die spezifischsten Tuberkulationen
beschaut werden, welche sehr exakt standardisiert werden können.

Aus wirtschaftlichen Gründen ist die V.-Z. Tuberkulination mit aviären und bovinen
Tuberkulinen in sanierten Koppeln (aber auch nur in solchen) von grossem Nutzen

B. Bang. Over tuberculine en haar gebruik bij de bestrijding van de tuberculose bij

Dorset. Comparison of Koch\'s O.T. with a new synthetic-medium tuberculin. Javma,
vol. 84, (1934), p. 439-

R. E. Glover. A study of tuberculin, with special reference to the double intradermal
test. Univ. of Cambridge, Inst, of anim. Path. III. Report, (1932—1933), p.o.200

L. W. M. Lobel, A. van der Schaaf en M. Roza. Onderzoekingen met Koch\'sche,
Dorset\'sche en Glover\'sche tuberculine en modificaties daarvan. Veeartsenijk.
Bladen voor Indië, Bd. 49, (1937), biz. 71.

Fl. B. Seibert. Method for preparing tuberculin-protein. Am. Rev. Tub., vol. 41, 1940)
P- 57» P- 47\'-

Fl. B. Seibert. Analysis for certain amino acids in tuberculin-protein fraction. Br.
J. exp. Path., vol. 31, (1950), p. 48.

Fl. B. Seibert. Progress in the chemistry of tuberculin. Bibliotheca tuberculosa, Sepe-
ratim fasc. 3, (1950), S. 1.

P. Lind. Purified tuberculin, its preparation and properties. Act. Tub. Scand., vol. 22,
P- 297.

N. Plum. L\'application par l\'épreuve par la tuberculine au Danemark. Bull. Off. Epiz.,

t- 3°. (1948), P- 191-
T. Dalling. Tuberculin and tuberculintesting. Vet. Ree., vol. 60, (1948), p. 527.

W. Schaf.fer. Préparation des proteïdes tuberculiniques à partir de bacilles tuberculeux
bovins. C. R. Soc. Biol., t. 140, (1946), p. 435.

on guinea pigs sensitized with several acid fast microorganisms. Canad. J. of comp.
Med., vol. 11, (1947), p. 93.

A. B. Paterson. The production of bovine tuberculin. J. comp. Path, and Therap.,
vol. 58, (1948), p. 302.

L. A. Baisden, A. Larsen and T. H. Vardaman. Comparison of the potencies and
specificities of the human and bovine tuberculins. Am. J. Vet. Res., vol. 13,
(1952), P- 338.

L. A. Baisden, A. Larsen and T. H. Vardeman. Relative sensitivity of different skinareas
of cattle to intradermal tests. Am. J. vet. Res., vol. 12, (1951), p. 273.

H. Hedstrom. Studies on the so-called skintuberculosis in cattle. Concerning its preva-
lence in Sweden, its diagnosis, etiology and allergy to tuberculin. Nord. Vet. Med.,
Bd. 2, (1950), p. 83.

Uit het laboratorium van de Gezondheidsdienst voor Vee in Friesland.
Directeur P. SJOLLEMA.

Wanneer men bij de bestrijding der t.b.c. onder het rundvee het eind-
stadium — de volledige uitroeiing der t.b.c. — nadert, wordt het percen-
tage runderen dat reageert op een tuberculine-injectie kleiner. Daar echter
ook andere oorzaken clan tuberculose aanleiding kunnen geven tot een re-
actie op tuberculine, blijven er steeds reacties optreden en wordt in het
eindstadium der t.b.c.-bestrijding het percentage der reactiedieren, dat
geen t.b.c. heeft, steeds groter.

Hoe verder men dus vordert met de t.b.c.bestrijding, hoe meer zich de
behoefte doet gevoelen aan een juiste interpretatie der tuberculinereactie.
Dit kan duidelijk gemaakt worden met enkele cijfers. Veronderstel dat 2%
der runderen reageert op tuberculine zonder dat er van t.b.c. sprake is,
rn.a.w. reageert op een andere oorzaak (een z.g. aspecifieke oorzaak).
In een veestapel waar 50% der runderen door t.b.c. is aangetast, geeft een
onderzoek met tuberculine dan slechts 2% te veel reacties. Immers, in-
plaats van 50 worden er 51 reactiedieren gevonden. In een veestapel waar
slechts 1% der runderen door t.b.c. is aangetast, geeft dezelfde tuberculine
echter 200% te veel reacties, daar inplaats van één nu drie reactie-
dieren worden gevonden.

Dat er in Friesland, dat sedert Mei 1950 als t.b.c.-vrij gebied beschouwd
kan worden, reeds spoedig grote behoefte bestond en nog bestaat aan een
methode van onderzoek, waarbij met zo groot mogelijke zekerheid kan
worden uitgemaakt of een waargenomen reactie op tuberculine berust op
een t.b.c.-infectie, dan wel op een z.g. aspecifieke oorzaak, zal iedereen
duidelijk zijn. Vandaar dat er reeds verscheidene jaren op grote schaal
gewerkt is met de z.g. V-Z-tuberculinatie, de methode, die in de praktijk
bruikbaar is gebleken voor bovengenoemd doel.

In Friesland worden sedert Mei 1950 alle reactiedieren geslacht en daarna
door de gezondheidsdienst op aanwezigheid van t.b.c. (of eventueel andere
afwijkingen) onderzocht. Vooral de bevindingen, die zijn opgedaan bij de
geslachte reactiedieren, welke vooraf aan een V-Z-onderzoek zijn onder-
worpen geweest, interesseren ons hierbij.

Bij de beoordeling van de hierbij verkregen uitkomsten moeten wij enkele
feiten in acht nemen.

De V-Z—tuberculinatie wordt verricht en beoordeeld door de practi-
serende dierenartsen. Weliswaar heeft de dienst getracht door een nauw
contact met de dierenartsen de beoordeling zo uniform mogelijk te krijgen,
maar de verschafte gegevens, betreffende de zwellingen na de tuber-
culinatie, zijn afkomstig van verschillende personen.

Voorts moet hierbij aangetekend worden, dat de sectiegegevens bijna
alle berusten op macroscopische bevindingen. Deze gegevens zijn echter
wel alle afkomstig van de dienst zelf, doordat een van de veterinaire

medewerkers alle geslachte reactiedieren aan een nauwkeurig onderzoek
onderwerpt.

Bij de verwerking van de gegevens is een verdeling in twee groepen ge-
maakt. De eerste groep bestaat uit runderen afkomstig uit bedrijven, die
t.o.v. de t.b.c. als veilig beschouwd konden worden. De tweede groep
wordt gevormd door runderen, afkomstig uit besmette bedrijven of be-
drijven, welke nog niet als geheel veilig beschouwd konden worden. In
grote lijnen gaat deze verdeling parallel met „witte" bedrijven enerzijds
en de resterende bedrijven anderzijds, doch ook weer niet geheel. Er zijn
n.1. in de tweede groep ook runderen ondergebracht, die weliswaar offi-
cieel uit „witte" bedrijven afkomstig waren, doch waarbij de bedrijven
toch nog niet als veilig beschouwd konden worden of ook wel dat het rund
contacten had meegemaakt met besmette bedrijven, markten, etc.

De bevindingen zijn overzichtelijk weergegeven op de bijlagen I en II.
Hieruit blijkt, dat ook andere oorzaken dan t.b.c. soms zeer duidelijke
reacties bij de V-Z.tuberculinatie kunnen geven, zodat de reacties als
positief moeten worden aangemerkt.

Het verschil tussen groep I en II, wat betreft het percentage der dieren
waarbij t.b.c. werd geconstateerd, in de categorie der aspecifiek en dubieus
reagerende runderen, is opvallend.

Uit de gegevens van groep 11 blijkt wel heel duidelijk, dat een V-Z-
tuberculinatie bij een rund, waarvan de anamnese t.a.v. t.b.c. niet geheel
veilig is, zeer omzichtig beoordeeld moet worden. Vooral runderen met
t.b.c. processen, welke al vrij oud zijn, reageren op de V-Z. tuberculinatie
nogal eens aspecifiek of dubieus. Met het doel voor ogen de Nederlandse
veestapel zo snel mogelijk vrij van tuberculose te krijgen, kan zelfs een
V-Z.tuberculinatie bij dergelijke runderen beter geheel achterwege blijven.
Immers, een V-Z-tuberculinatie kan hier gemakkelijk tot foutieve conclusies
aanleiding geven. Op besmette bedrijven moet ze dan ook in het geheel niet
en op „groene" of bedrijven, die pas „wit" geworden zijn, zo weinig mogelijk
toegepast en met uiterste voorzichtigheid beoordeeld worden.

Bij de beoordeling van deze gegevens moet verder nog wel in aanmer-
king worden genomen, dat bij de t.b.c.-vrije bedrijven niet lukraak ieder
rund met een positieve of dubieuze reactie is geslacht. Hierbij is vooral
wat de dubieuze, maar ook wat de zwak positieve reactiedieren betreft alleen
dan tot slachting overgegaan wanneer de dienst enige kans aanwezig achtte,
dat er t.b.c. in het spel was. Een dergelijke schifting is uiteraard bij de reac-
tiedieren uit groep II vrijwel niet toegepast. In feite is dus het verschil
tussen groep 1 en groep II nog groter dan uit de bovenstaande cijfers blijkt.

Uit de gegevens blijkt eveneens duidelijk,, dat er behalve t.b.c. ook
andere oorzaken zijn, die zwellingen kunnen geven na een intracutane
tuberculinatie. Een van die oorzaken wordt in bovenstaande tabellen reeds
met name aangegeven. We zijn dan nu bij het eigenlijke onderwerp aan-
gekomen, n.1. aspecifieke reacties en de oorzaken daarvan.

In Friesland wordt blijkens de laatste onderzoekingen op minder dan i %
der bedrijven nog t.b.c. aangetroffen, terwijl het percentage dieren met t.b.c.
minder is dan 0.05%. Bij het laatste jaarlijkse onderzoek, betrekking
hebbend op 21.350 bedrijven met ruim 410.000 runderen, werden toch
nog op 8215 bedrijven (38%) een of meer reacties aangetroffen. Het aantal
runderen, dat een reactie gaf was 17.514 of 4.25% van het totaal. Van de
runderen, die in Friesland bij het koppelonderzoek 52/53 op tuberculine
reageerden had echter nog geen 1% t.b.c. (nl. 154)

In de verschillende praktijken is het percentage der t.b.c.vrije runderen,
dat op tuberculine reageert, niet even hoog. Er zijn streken waar op 50%
der t.b.c.vrije bedrijven reacties voorkomen, terwijl bijna 10% der runderen
zwellingen na tuberculinatie vertonen. De aanvankelijke indruk, dat het
aantal runderen, dat aan een heronderzoek moet worden onderworpen,
in de kleigebieden lager is dan in de veen- en zandgebieden is later niet
voldoende bevestigd.

Men vindt deze reacties gedurende het gehele jaar. Het feit dat men
ze bij nieuwkopen, etc. het meest in het najaar en voorwinter vindt, kan
eenvoudig verklaard worden uit het feit, dat de selectie van het jaarlijks
onderzoek dan veel langer geleden is dan ten tijde van de voorjaars-
handel.

waarneemt, zijn meestal niet groot en vrij vast van aard. De maten zijn
daarom nogal eens groter dan men eerst denkt. Toch blijven de meeste
zwellingen onder de 6 mm.

Bij het naderhand toegepaste V-Z.onderzoek bij de ruim 17.000 dieren
is in 1953 de uitslag geweest, dat bijna 40% van deze dieren als negatief
en ruim 54% als aspecifiek beoordeeld kon worden. Ruim 6% dezer
dieren gaf echter bij het V-Z.onderzoek een reactie, welke als dubieus
of positief beoordeeld moest worden. Na een herhaald V-Z. onderzoek van
deze laatste dieren viel de uitslag dan nog bij ongeveer 10% (of 0.6% van
het oorspronkelijke aantal) positief of dubieus uit, terwijl toch bij vrijwel
geen dezer dieren t.b.c. in \'t spel is geweest. Uiteindelijk wordt dan de
beslissing van al deze heronderzoekingen dat ongeveer 40% van het totaal
aantal runderen, dat „overgespoten" moest worden, als negatief en on-
geveer 60% als aspecifiek is genoteerd. Opgemerkt kan nog worden, dat
ruim 10% der runderen, dat aspecifiek verklaard is, een zwelling van 2 mm.
of minder gaf op de Z-tuberculine bij het V-Z.onderzoek.

Gaat men de aspecifiek verklaarde runderen vervolgen, dan ziet men een
volgend jaar dat het grootste deel niet weer een reactie vertoont. Volgens
de gegevens in Friesland verzameld over de aspecifieke runderen van 50/51,
die in 51/52 nog aanwezig waren (totaal bijna 4.000), bleek, dat bijna
83% dezer runderen niet meer reageerde, terwijl bijna 16% opnieuw
aspecifiek werd verklaard. Dat ongeveer 1% dezer runderen in 51/52
toch t.b.c. bleek te hebben, kan in dit verband buiten beschouwing ge-
laten worden.

Hieruit blijkt, dat 4/5 deel der aspecifiek reagerende runderen slechts een
jaar als zodanig blijft genoteerd. Het overgrote deel der aspecifieke reacties
wordt dus veroorzaakt door afwijkingen van tijdelijke aard.

Dit laatste is een lichtpunt en wijst er reeds op dat de oorzaken van de
z.g. aspecifieke reacties in het algemeen genomen van onschuldige aard
zijn. Toch is het probleem der aspecifieke reacties een zeer lastig probleem,
daar het in de praktijk tot allerlei moeilijkheden aanleiding geeft. Deze
alle op te noemen zou ons te ver voeren. Wel wil ik echter wijzen op de
consequenties voor de veehouder, die een of meer aspecifiek verklaarde
runderen heeft. Hij kan deze dieren practisch niet verkopen; hij moet
verkochte runderen, die elders aspecifiek reageren, terugnemen; er is even-
eens grote kans dat hij tussen het ie onderzoek en het V-Z.onderzoek
geen enkel dier kan verkopen, omdat het aantal runderen, dat overgespoten
moet worden, meer dan 10% van zijn runderen omvat.

Zou men er dus in slagen een tuberculine te bereiden, waarbij het aan-
tal aspecifieke reacties gedecimeerd zou zijn, dan zou daarmee een be-
langrijke stap vooruit zijn gedaan.

Welke omstandigheden kunnen er nu toe leiden, dat t.b.c.vrije runderen
gaan reageren op een tuberculine injectie ? We zullen in dit verband de
aandacht vragen voor:

In Friesland vormen de z.g. skinlesions verreweg de belangrijkste oor-
zaak van aspecifieke reacties. Opmerkelijk hierbij is, dat, hoewel moet
worden aangenomen dat ze reeds jarenlang bestaan (reeds voor de oorlog
zijn ze wel door ons waargenomen), ze pas van betekenis zijn geworden
zodra de tuberculinaties intracutaan aan de hals werden toegepast. Hoewel
persoonlijk daarover geen ervaring, schijnen skinlesions geen aanleiding te
geven tot reactie na een subcutane tuberculinatie. De ophthalmo-tuber-
culinatie geeft in het algemeen geen duidelijke reacties bij skinlesions en
waarschijnlijk is ook de tuberculinatie aan de staartplooi een ongeschikt
onderkenningsmiddel voor skinlesions. Dit moet de reden zijn waarom wij
in vroegere jaren de skinlesions niet als een probleem kenden. Ze waren er
destijds wel, al zal nooit meer vastgesteld kunnen worden in welke mate.

De vraag of de skinlesions er meer komen naarmate de t.b.c. verdwijnt,
moet waarschijnlijk in ontkennende zin worden beantwoord. Skinlesions
worden evengoed bij dieren met t.b.c. als bij dieren vrij van t.b.c. gevon-
den. Van de 680 runderen met t.b.c. (voorkomende op bijgaande staten)
zijn er 29 (d.i. 4-3%), die tevens skinlesions hadden. Het percentage run-
deren dat bij het gewone t.b.c.onderzoek skinlesions blijkt te hebben, ligt
zelfs lager. In dit laatste geval wordt echter in het algemeen alleen naar
skinlesions gezocht, wanneer de uitslag der tuberculinatie daartoe aan-
leiding geeft.

De oorzaak der skinlesions is nog niet met zekerheid bekend. Men vindt
in deze afwijkingen zuurvaste staafjes (korter en ronder van vorm dan
t.b.c.bact.). Waarschijnlijk vormen zij de oorzaak. Belangwekkende
onderzoekingen hierover zijn o.a. gedaan door Hedström in Zweden, die
het echter niet gelukte met gekweekte zuurvaste bacteriën de aandoening
op te wekken. Wel gelukte hem dit met materiaal uit skinlesions zelf (en
wel uit de z.g. cutane vorm).

In het i Februarinummer van het T.v.D. komen twee artikelen over
skinlesions voor, n.1. van de hand van v. Ulsen & Gotink en van Frieling.
In het eerste artikel worden de belangrijkste punten van de onderzoekingen
van Hedström beschreven, gedeeltelijk getoetst aan eigen ervaringen,
waarbij ook de afwijkingen histologisch worden beschreven. In het tweede
artikel geeft collega Frieling blijk de afwijkingen klinisch uitstekend ge-
observeerd te hebben. Hierdoor kan ik mij ontslagen achten van een uit-
voerige beschrijving van de aandoening en de daarover verrichte onder-
zoekingen.

Hoewel Hedström en ook v. Ulsen en Gotink spreken van 3 vormen,
waarin deze skinlesions kunnen voorkomen, lijkt het mij op grond van de
waarnemingen juister en ook gemakkelijker slechts onderscheid te maken
tussen twee vormen (vlg. ook Frieling) :

ie. de z.g. cutane of oppervlakkige vorm, waarbij alleen de huid is aan-
getast en

2e. de z.g. subcutane vorm waarbij tevens, of op den duur alleen de sub-
cutis in het proces is betrokken, al blijft het proces aan de huid vast-
zitten.

waarschijnlijk in tegenstelling met de waarnemingen van Hedström, die
in Zweden de meeste onderzoekingen over de subcutane vorm deed.

De oppervlakkige vorm geneest sneller dan de vorm, waarbij subcutis
in het proces is betrokken. De oppervlakkige vorm geneest vaak binnen
het jaar. Hierop berust waarschijnlijk ook het verschil in de duur van de
reactiegevoeligheid voor tuberculine, waargenomen in Zweden en hier te
lande. In Zweden verdwijnt bij slechts 27 % der runderen het reactie-
vermogen voor tuberculine binnen een jaar; hier te lande is bij ongeveer
80% der runderen na een jaar de reactiegevoeligheid voor tuberculine
weer verdwenen.

De vorm waarbij alleen de huid is aangetast, kan men vrijwel over het
gehele lichaam vinden, maar vooral op de schouder en op de ribwand.

De vorm, waarbij ook de subcutis is aangetast, vindt men vrijwel uit-
sluitend aan de extremiteiten, wanneer ook de boeg en omgeving daartoe
worden gerekend.

Wanneer de oppervlakkige vorm op de romp wordt aangetroffen, vindt
men ze steeds op de zwarte huid (over roodbont geen ervaring); aan de
extremiteiten echter ook wel op de witte huid. Ze worden aan de voorbenen
vaker waargenomen dan aan de achterbenen.

De reactie op tuberculine ziet men meestal in de vorm van een harde
omschreven zwelling. Bij de oppervlakkige vorm echter, speciaal als de huid
open of met korsten bedekt is, kan er een sterke reactie op tuberculine
worden waargenomen. Deze reactie kan zo sterk zijn, dat men eerst aan een
tuberculeuze infectie denkt. De reacties, d.w.z. de zwellingen, blijven in
de regel niet lang bestaan.

Bij toepassing van de V.-Z.tuberculinatie is veelal het reactiebeeld
aspecifiek, maar in een belangrijk aantal der gevallen is de uitslag volgens
de officiële voorschriften als dubieus of zelfs positief aan te merken. Zwel-
lingen met de afmetingen V₀—Z3 of V₀—Z4 zijn bij koeien met skin-
lesions geen uitzondering.

Hoewel men bij oude en in genezing overgaande skinlesions het type
van de reactie soms duidelijker aspecifiek ziet worden, is dit toch geen vaste
regel. Echter ziet men dan wel altijd harde, kleine en meer omschreven
zwellingen.

De aandoening geeft sterk de indruk besmettelijk te zijn, waarbij prae-
disponerende factoren, zoals kleine verwondingen, trichophytie, soms van
belang schijnen. Naar onze mening begint de aandoening in de huid. Wij
beschouwen de z.g. cutane vorm dus als primair.

Het onderzoek naar skinlesions eist ervaring. Vooral de oppervlakkige
skinlesions zijn slechts te vinden door nauwkeurige inspectie en palpatie
van de huid. Zonder hulp van een goede zaklantaren is een goed onderzoek
naar skinlesions bij runderen, die gestald zijn, niet mogelijk. De aandoe-
ning is bij het levende dier gemakkelijker te vinden dan aan de huid van
een geslacht dier.

Skinlesions worden bij éénjarige runderen niet gezien, slechts weinig
bij 2-jarige, het meest bij 3-, 4- en 5-jarige runderen. Bij oudere runderen
ziet men dus weinig skinlesions en wanneer men ze ziet, is het nogal eens de
„subcutane vorm", die verscheidene jaren blijft. Het lijkt er op dat na
genezing van de skinlesions er een immuniteit is opgetreden, na het
verdwijnen van de skinlesions ziet men ze n.1. niet weer bij dat zelfde dier
optreden.

Uit verschillende buitenlandse gegevens (o.a. uit Denemarken) kan men
de conclusie trekken, dat vogel-t.b.c., als oorzaak van aspecifieke reacties
bij runderen, een betekenisvolle rol speelt. Uiteraard hangt dit verschijnsel
samen met het voorkomen van tuberculose bij de vogels, die als huisdier
worden gehouden; vooral wanneer deze vogels zo worden gehouden, dat
uitwerpselen gemakkelijk door het rund kunnen worden opgenomen. In
streken waar kippen op de boerderij worden gehouden, hangt de besmet-
tingskans van het rund ten nauwste samen van het voorkomen van t.b.c.
bij de kippen.

In Friesland en ook in vele andere provinciën, waar nogal wat kippen
op boerderijen worden gehouden, komt echter weinig t.b.c. onder de kip-
pen voor. Ziet men de gegevens, vermeld in de jaarverslagen van de gezond-
heidsdiensten, waar jaarlijks enkele honderden gestorven kippen worden
onderzocht, dan varieert het percentage dezer dieren, waarbij t.b.c. ge-
vonden wordt, meestal tussen de i en 2. In enkele provinciën ligt men hoger,
vooral echter in Zeeland, waar men bij ongeveer 20% der kippen t.b.c.
vindt. Hiervoor een oorzaak aan te geven is niet gemakkelijk, al zal de
wijze van houden een rol spelen (oude kippen of andere oude vogels?).

Tot nog toe speelt dan ook, voorzover bekend, vogel-t.b.c. als oorzaak
van aspecifieke reacties bij het rund in ons land alleen in Zeeland een rol
van betekenis, al zullen af en toe ook in andere provinciën deze besmet-
tingen wel voorkomen.

Hoewel vanuit de Scandinavische landen bekend is dat een besmetting
met vogel-t.b.c. bij het rund aanleiding kan geven tot abortus, nam men
toch verder aan dat deze besmetting bij het rund alleen allergie en geen
specifieke weefselveranderingen gaf. De ervaringen in Zeeland hebben wel
aangetoond, dat dit misschien in het algemeen op mag gaan, maar dat er
ook wel degelijk aviaire t.b.c. bij het rund kan voorkomen.

In hoeverre dergelijke processen, die zich - al of niet macroscopisch
zichtbaar — in de mesenteriale lymphklieren bevinden, weer in genezing
over kunnen gaan, is nog niet voldoende bekend. Een genezing zal naar alle
waarschijnlijkheid echter niet tot de onmogelijkheden behoren.

In gevallen waar vogel-t.b.c. de oorzaak der aspecifieke reacties is, ligt
de bestrijding daarvan dus in de bestrijding der t.b.c. onder de kippen.
Dit is in het algemeen geen groot probleem op een veehoudersbedrijf waar
ook een klein aantal kippen worden gehouden.

Dat in bepaalde gebieden in het wild levende vogels, zoals meeuwen die
in koloniën leven en waarbij dus de kans op t.b.c. a priori aanwezig geachte
moet worden, aanleiding kunnen geven tot besmetting met aviaire t.b.c.-
bacteriën bij het rund, is, voorzover mij bekend, nog niet vastgesteld. Bij
dergelijke vogels werd, voorzover door ons onderzocht, nimmer t.b.c.
gevonden. Overigens moet deze mogelijkheid in de kustgebieden niet ge-
heel worden uitgesloten.

Wanneer aviaire t.b.c.bacteriën bij het rund aanleiding geven tot een aller-
gie op tuberculine, dan ziet men meestal kleine zwellingen (vooral 3 en 4
mm.). Bij het V-Z.onderzoek vallen de reacties in het algemeen uitge-
sproken aspecifiek uit. (Jaarverslag gezondheidsdienst Zeeland 51/52).
Deze aviaire besmettingen leveren dan ook geen grote moeilijkheden op
voor de bestrijding der runder-tuberculose.

Gegevens over de besmetting van het rund met t.b.c. bacteriën van het
humane type kan men o.a. in de Deense en Indische literatuur vinden. De
bron is dus hier de mens lijdende aan een open vorm van t.b.c. van het
humane type.

In principe ligt het precies zo als bij de besmetting met het aviaire type.
Ook hier weer het rund dat wel allergisch wordt, maar geen specifieke
weefselveranderingen krijgt, al schijnen deze laatste ook in enkele gevallen
te zijn waargenomen.

In Friesland zijn er de laatste jaren enkele gevallen geweest, waarbij
tuberculinereacties bij runderen werden waargenomen, terwijl op het
bedrijf werkzaam was of was geweest een persoon met humane t.b.c.
In Friesland is echter weinig t.b.c. bij de mens, mogelijk dat in de delen
van het land, waar meer t.b.c. bij de mens voorkomt, een dergelijke be-
smetting zich vaker zal voordoen.

De waargenomen reacties zijn in deze gevallen sterk gelijkend op die,
welke bij een bovine infectie worden waargenomen, hoewel de zwellingen
minder groot zijn dan bij een verse bovine infectie. Bij het V-Z.onderzoek
blijken de reacties meestal als dubieus of positief beoordeeld te moeten
worden; de vogeltuberculine geeft geen of nagenoeg geen zwellingen.

Dergelijke infecties kunnen in voorkomende gevallen wel grote moeilijk-
heden geven, vooral als de humane smetstofbron niet bekend is. Negatieve
sectiebevindingen na slachtingen vormen dan een aanwijzing in deze rich-
ting te denken. Wanneer men een afwachtende houding aanneemt, blijkt
de periode waarin allergie bestaaj, vrij kort te zijn.

(Uiteraard blijven hier buiten bespreking de gevallen waar de mens als
smetstofbron van bovine t.b.c.bact. fungeert).

In tegenstelling met de eerder besproken aandoeningen hebben wij hier
niet te doen met een voor het rund en voor de economie van het veehouders-
bedrijf onschuldige ziekte. Deze ziekte kan in bepaalde bedrijven grote
jaarlijkse verliezen geven en ze vormt door haar slepend karakter en daar-
door soms verraderlijk verloop voor sommige veehouders een ware ver-
schrikking.

Toch is het niet zo dat ieder rund, dat met de smetstof der para-t.b.c.
wordt besmet of er zelfs door wordt aangetast, steeds aan deze ziekte ten
gronde zal gaan. Bij lange na niet. Men kan gerust stellen dat slechts een
betrekkelijk klein percentage der runderen, dat met para-t.b.c.bacteriën
in aanraking komt, aan de ziekte para-t.b.c. ten gronde gaat. M.a.w.
de smetstof komt (al of niet tijdelijk) bij meer runderen en op meer be-
drijven voor dan men wel eens meent. Het is hier echter niet de plaats op
deze ziekte, die nog vele vragen geeft, nader in te gaan. Hier moeten we
trachten antwoord te geven op de vraag in hoeverre een besmetting
met para-t.b.c.-bacteriën aanleiding kan geven tot een allergische reactie
op tuberculine.

Hierbij moet dus gesteld worden dat er naast de dieren, waarvan het
darmkanaal is aangetast door para-t.b.c., nog runderen voorkomen die

de bacteriën v. Johne wel bij zich dragen, maar niet — of althans niet
zichtbaar — zijn aangetast (ook niet bij sectie). In dit opzicht heeft para-
t.b.c. wel enige overeenkomst met aviaire en humane t.b.c. bij het rund,
zij het dan dat bij deze laatste aandoeningen de regel is, dat geen
weefselveranderingen optreden.

Naast tuberculine beschikken we ook over Johnine, bereid van de myco-
bact. paratuberculosis. We mogen aannemen dat Johnine, intracutaan
ingespoten, een van de beste onderkenningsmiddeleti is voor met para-t.b.c.
besmette runderen (al of niet gepaard met weefselveranderingen).

Op verschillende bedrijven, waarin het voorkomen van de ziekte (d.w.z.
patiënten) bekend was en waar dus verwacht kon worden dat er meer
runderen zouden zijn besmet met de bacteriën v. Johne, zijn alle runderen
tegelijkertijd ingespoten met Johnine en Z-tuberculine, op dezelfde wijze
als de V-Z wordt toegepast.

Hierover kunnen de volgende gegevens worden verschaft:
aantal onderzochte bedrijven: 41 met 1667 runderen,
aantal reacties op Johnine: 237 — 14.3 %.
aantal reacties op tuberculine: 102 = 6.1 %.

Het aantal reacties op tuberculine is in deze bedrijven dus wel iets hoger
dan gemiddeld in Friesland. Hierbij moet echter in acht worden genomen,
dat zwellingen van 2 mm. ook zijn meegeteld en verder dat deze bedrijven
voor een belangrijk deel liggen in streken waar het percentage overspui-
tingen 5 of hoger is. Overigens kwamen de reacties op tuberculine wel sterk
overwegend voor bij runderen, die ook op Johnine reageerden. Men ver-
gelijke hiervoor ook bijlage III.

Hierbij moet worden opgemerkt, dat op deze bedrijven niet systematisch
naar skinlesions is gezocht, maar dat, voorzover zij waargenomen werden,
de betreffende dieren ook alle op Johnine reageerden. M.a.w. Johnine is
niet een specifiek diagnosticum voor de para-t.b.c.bact. maar wijst ook
andere (aspecifieke) oorzaken aan. (Vroegere ervaringen hebben wel ge-
leerd dat runderen met t.b.c. eveneens op Johnine reageerden.)

De reacties op tuberculine zijn op deze bedrijven meestal klein en be-
schouwt men de J-Z tuberculinatie als de V-Z tuberculinatie, dan vallen
de reacties bijna zonder uitzondering in de aspecifieke groep.

Naar onze mening vormt een besmetting met para-t.b.c. bacteriën niet
zo vaak aanleiding tot een allergische reactie met tuberculine als men wel
eens heeft gedacht. Komen ze voor, dan zijn ze aspecifiek van karakter en
meestal van tijdelijke aard. Heeft men te doen met een bedrijf waar een
recente besmetting met para-t.b.c.bacteriën heeft plaats gehad, dan kan
men als gevolg daarvan wel een aantal reacties op tuberculine verwachten.

Runderen aangetast door para-t.b.c. — dus met paratuberculeuze
darmen ■— reageren echter veelal niet (eventueel niet meer) op tuber-
culine.

In hoeverre verschillende ontstekingsprocessen van betekenis kunnen
zijn bij het optreden van aspecifieke reacties, is alleen met zekerheid te
beantwoorden wanneer men de beschikking heeft over de nauwkeurige
sectiegegevens van grote aantallen niet-reagerende en reagerende runderen,
zonder dat bij deze dieren t.b.c. aanwezig was.

Over deze gegevens hebben wij niet de beschikking. Echter wel over
reagerende runderen — vrij van t.b.c. en reagerende runderen met t.b.c.
Door vergelijking van de bevindingen van deze twee categorieën kan men
wel een indruk verkrijgen over de rol, die ontstekingsprocessen eventueel
spelen bij het ontstaan van aspecifieke reacties.

In dit verband hebben we de beschikking over de sectie-gegevens van:
267 t.b.c.vrije runderen met tuberculine reactie en
605 tuberculeuze runderen ,, ,, „

Hierbij zijn o.m. nagegaan de volgende afwijkingen:
abscessen (b.v. leverabscessen, traum. gastritis), echinococcose, cysticercose
mastitiden en actinomycose.

Alleen voor abscessen werd bij de t.b.c.vrije runderen een hoger percen-
tage gevonden dan bij de tuberculeuse runderen, n.1. 6 tegenover 3.8. Bij
de andere aandoeningen lagen de cijfers vrijwel gelijk (echinoc. resp. 3 en
3.8, actinomycose 0.8 en 0.8, cysticercose 0.8 en 1,6, mastitis 0.8 en 0.4).
Hierbij kan worden opgemerkt, dat geen aantekening is gehouden over
leverdistomatosis, een aandoening, die bij beide categorieën veelvuldig is
waargenomen.

Abscessen mogen misschien een zeer kleine betekenis hebben als oorzaak
van aspecifieke reacties, de andere aandoeningen zijn in dit verband zeker
van geen betekenis.

Er blijven gevallen, waarbij meerdere tuberculine reacties op een
bedrijf worden waargenomen, zonder dat men een van de genoemde oor-
zaken kan aanwijzen. Daarbij bedenkende dat aviaire t.b.c., humane t.b.c.
en ook besmettingen met para-t.b.c., aan de aandacht kunnen ontsnappen
en dus toch de oorzaak kunnen vormen, nemen we aan, dat er nog enkele
gevallen — gelukkig niet talrijke — zijn, waarbij nog onbekende oorzaken
een rol spelen. Of deze van infectieuzc aard of van alimentaire aard zijn, is
onbekend. Ze geven niet de indruk onderhevig te zijn aan seizoeninvloeden.
Ze zijn in ieder geval van tijdelijke aard en vormen daarom niet een ernstig
probleem. De waargenomen reacties zijn dan steeds klein en bij het V-Z.
onderzoek blijkt ook de V-tuberculine kleine zwellingen te geven.

Het onderzoek volgens de V-Z.methode is bij het rund van grote waarde
voor de onderkenning van reacties op tuberculine door z.g. aspecifieke
oorzaken.

Wanneer deze methode echter toegepast wordt op bedrijven waar nog
runderen met „oude t.b.c." kunnen voorkomen moet men zeer voorzichtig
met de beoordeling zijn, omdat het beeld van de reactie op de V-Z.tuber-
culinatie bij deze dieren niet zelden aspecifiek is. De stelregel moet zijn,
dat de V-Z.tuberculinatie in deze bedrijven niet wordt toegepast.

Skinlesions vormen verreweg de belangrijkste oorzaak van aspecifieke
reacties. Omtrent deze infectieuze aandoening is nog veel onopgehelderd.
De meest voorkomende vorm, de cutane vorm, geneest veelal binnen een
jaar. De subcutane vorm, welke uit de cutane voortkomt, kan enkele
jaren blijven besaan. Het type der reactie is bij skinlesions niet altijd
aspecifiek.

Vogel-t.b.c. speelt alleen in de streken met t.b.c. onder de kippen een
rol van betekenis. Het reactiebeeld is aspecifiek.

Humane t.b.c. speelt geen grote rol, alleen daar waar vrij veel t.b.c.
onder de mens voorkcmt, dient met deze mogelijkheid rekening gehouden
te worden.

Para-t.b.c. kan aanleiding geven tot reacties; de betekenis van deze
ziekte is echter in dit verband niet zo heel groot. In voorkomende gevallen
is het reactiebeeld aspecifiek.

Ontstekingsprocessen spelen geen of een zeer ongeschikte rol bij het op-
treden van aspecifieke reacties.

Ook nog onbekende oorzaken geven af en toe aanleiding tot geringe
reacties op tuberculine.

Daar omtrent het wezen van verschillende bovengenoemde oorzaken
nog niet voldoende bekend is en het probleem der aspecifieke reacties
thans een zeer belangrijk vraagstuk is, is het noodzakelijk dat een diepgaand
onderzoek wordt ingesteld naar het wezen van de z.g. skinlesions, evenals
naar - nog - onbekende oorzaken van aspecifieke reacties. Bij dit onderzoek
kan ook aandacht geschonken worden aan een mogelijke verhoging
van de specificiteit der verschillende tuberculines en eventueel aan de
bereiding van nieuwe onderkenningsmiddelen van „aspecifieke oorzaken"
van reacties op tuberculine.

The examination according to the comparative test method is qf great value with
cows for the perception of reactions on tuberculin by so-called a-spccific causes.

However, if this method is applied in herds where there arc possibly still cows with
old tuberculosis one has to be very careful over the judgment as the picture of the
reactions at comparative testing is not infrequently a-spccific with these animals.

The principle must be that the comparative test is not applied in these herds. Skin
lesions are by far the most important cause of a-specific reactions.

Still much remains uncertain about this infectious affliction. The form which most
occurs, the cutaneous form, often heals within a year. Apart from that, the type of
reaction in skin lesions is not always a-spccific.

Avian tuberculosis only plays a significant part in districts with tuberculosis among
fowl. The picture of the reaction is a-specific.

Human tuberculosis does not play a great part; only in places where much tuberculosis
occurs among people must this possibility be taken into consideration.

Johne\'s disease can lead to reactions; however the significance of this disease in this
connection is not so great. In occurring cases the picture of the reaction is a-specific.

Inflammatory processes play no part or only a very inferior part in the development
of a-specific reactions.

Also other causes which are still unknown sometimes lead to slight reactions on
tuberculin.

Because still insufficient is known about the nature of several causes mentioned above,
and as the problem of the a-specific reactions is now a very important one, it is necessary
that a searching examination is made into the nature of the so-called skin lesions, as well
as other causes of a-specific reactions which are still unknown.

In this examination attention must also be paid to a possible increase in particularity
of the different tuberculins.

L\'examen selon la méthode V-Z chez le bovidé est d\'unc grande valeur pour la
rccomaissance de réactions sur la tuberculine par des causes dites aspécifiques.

Cependant, si 1\'on applique cette méthode dans des entreprises oü il pourrait encore
se trouver des bovidés avec une ancienne t.b.c., on doit ètre prudent avec le jugement,
parce que 1\'image des réactions sur la tuberculination-Y-Z chez ces animaux est assez
souvent aspécifique.

Il faut admettre comme principe que la tuberculination V-Z ne doit pas s\'appliquer
dans ces entreprises. Les dermatites forment la cause principale de réactions aspécifiques.

A l\'égard de ces affections infectieuses, bien des choses sont encore inéclaircies. La
forme qui se présente le plus, la forme cutène, se guérit en général en moins d\'un an.
Le type de la réaction en cas de dermatites n\'est d\'ailleurs pas toujours aspécifique.

La t.b.c. d\'oiseau ne joue un rôle important que dans les régions avec t.b.c. parmi
les poules. L\'image de la réaction est aspécifique.

La t.b.c. humane ne joue pas un grand rôle; seulement là où il se présente assez de
t.b.c. parmi les hommes, il s\'agit de tenir compte de cette possibilité.

La para-t.b.c. peut donner lieu à des réactions; l\'importance de cette maladie n\'est
cependant pas très grande. Dans les cas où elle se présente l\'image de la réaction est
aspécifique.

Les procès d\'infection ne jouent pas un rôle important ou un rôle très secondaire
dans les cas où il se présente des réactions aspécifiques.

Il y a également des causes encore inconnues qui de temps en temps donnent lieu à
de faibles réactions sur la tuberculine.

Comme on n\'est pas encore suffisamment au courant quant à la nature de différentes
causes citées ci-dessus et que le problème des réactions aspécifiques forme actuellement
un problème très important, il est nécessaire qu\'on procède à une étude approfondie
à l\'égard de la nature des dites „skinlesions", ainsi que concernant les causes encore
inconnues des réactions aspécifiques.

Lors de cette étude il s\'agira de prêter aussi attention à une augmention possible
de la spécificité des différentes tuberculines.

Die Untersuchung nach der V-Z-Methode ist beim Rind von grossem Wert für die
Unterscheidung der Reaktionen auf Tuberkulin durch die sogenannten aspezifischen
Ursachen.

Wenn diese Methode jedoch auf Betrieben angewandt wird, wo noch Rinder an alter
Tuberkulose leiden, muss man bei der Beurteilung äusserst vorsichtig sein, da bei diesen
Tieren die Reaktionen auf die V-Z-Tubcrkulination manchesmal ein aspezifisches Bild
ergeben.

Die Regel muss daher sein, dass in solchen Betrieben die V-Z-Tuberkulination
grundsätzlich nicht angewandt wird.

Bezüglich dieser infektiösen Erscheinung liegt noch vieles im Dunkel. Die am häufig-
sten auftretende Form, die subkutane Form, ist meist innerhalb eines Jahres zu genesen.
Der Reaktionstyphus bei Skinlesions ist übrigens nicht immer aspezifisch.

Unter dem Geflügel spielt Vogeltuberkulose allein in Distrikten mit Tuberkulose
eine bedeutsamere Rolle.

Humane Tuberkulose spielt keine besondere Rolle, allein dort, wo viel Tuberkulose
unter den Menschen vorkommt, hat man mit dieser Möglichkeit Rechnung zu halten.

Paratuberkulose kann Veranlassung zu Reaktionen geben; die Bedeutung dieser
Krankheit in diesem Verband ist jedoch keine grosse. Bei auftretenden Fällen ist das
Reaktionsbild aspezifisch.

Entzündungsprozesse spielen beim Auftreten aspezifischer Reaktionen keine, oder
doch nur eine sehr untergeordnete Rolle.

Auch bisher noch unbekannte Ursachen geben ab und zu Veranlassung zu gering-
fügigen Reaktionen auf Tuberkulin.

Da bezüglich der Wesenart von den verschiedenen obengenannten Ursachen noch
wenig bekannt ist und das Problem der aspezifischen Reaktionen heutzutage ein sehr
wichtiges und aktuelles ist, so ergibt sich hieraus die dringende Notwendigkeit zu einer
eingehenderen Untersuchung, die sich sowohl auf die Art der Skinlesions, als auch
auf die noch unbekannten Ursachen der aspezifischen Reaktionen ausstreckt.

Bei dieser Untersuchung muss einer möglichen Erhöhung der Spezifizität der ver-
schiedenen Tuberkulinen besondere Aufmerksamkeit gewidmet werden.

Het instituut voor Tropische en Protozoaire Ziekten (Biltstraat 172 te Utrecht
zou gaarne de beschikking krijgen over levende exemplaren van teken van het geslacht
Argas, welke voornamelijk in duivenhokken, doch ook in kippenhokken voorkomen.
Over de verspreiding hier te lande is nog weinig bekend, zodat elke zending welkom
zal zijn.

Opzending kan zonder enige bijzondere voorzorg in een buisje of doosje — mits
goed afgesloten en weinig breekbaar — geschieden.

Bij Medica Verlag, Stuttgart zal verschijnen de 7e druk van „Handlexikon der Tier-
ärztlichen Praxis von Uebele, bewerkt door Dr. Willy Sciireyer.

Door de aanspassing bij iedere druk van dit werk aan de vorderingen van de veterinaire
wetenschap, is dit boek geworden tot een handboek en naslagwerk van meer dan gewone
betekenis.

De practicus bespaart zich werk en moeite, omdat hij op alle interessante vragen
een antwoord kan vinden, zodat het niet meer nodig is in uitvoerige werken te zoeken.

Dit boek vormt door de jaren heen de basis voor bijzondere successen in de practijk.

Bij vooruit intekenen, hetgeen kan geschieden bij de firmaj. Wristers, Universiteits-
boekhandel te Utrecht, is de prijs aanzienlijk gereduceerd. 11.1. ongeveer DM 78,—.
Bij verschijning zal de prijs DM 98,— moeten bedragen.

Neu bearbeitet von Dr. Hagemeister. Paul Parey in Berlin und Hamburg 1953.
DM 7,20 Ganzin. DM 8,90.

In dit Taschenbuch van 114 blz. met 65 afb. wordt de veterinaire verloskunde zo
beknopt behandeld, dat zeer vele delen niet tot hun recht komen.

Bijv.: bij torsio uteri wordt omtrent de diagnostiek nagenoeg niets vermeld. Als
therapie wordt slechts wentelen genoemd, voor de gevallen dat de cervix gesloten is,
geeft schrijver repositie van uit het rectum aan.

Ook de hydrops der vruchtvliezen wordt veel te beknopt behandeld. De symptomato-
logie is hoogst onvolledig behandeld, omtrent de diagnose, de differenteel diagnose
en de prognose wordt niets gezegd. Bij de therapie wordt over punctie in het geheel
niet gesproken.

De repositie en de embryotomie worden uitvoeriger behandeld en ook vollediger,
maar mijns inziens had schrijver de embryotomie met behulp van de vacufact gevoeglijk
achterwege kunnen laten.

Onze verloskundige literatqur is met het verschijnen van dit boekje niet verrijkt.

What veterinarians should know about biological warfare. J.A.V.M.A. 119,
No. 892. p. 37, 1951.

Tot de meer ongewone aanvalsmethoden, die tegen de U.S.A. kunnen worden toe-
gepast, behoort één, waar de veeartsenijkunde ten nauwste mede te maken heeft, n.1.
een mogelijke aanval tegen de huisdieren, pluimvee inbegrepen. Dit type van oorlog-
voering zou eveneens tegen de mens en de landbouwgewassen kunnen worden gevoerd.
De volgende methoden kunnen worden toegepast:

3. Aanv allen met speciale chemische stoffen, zoals kunstmatige hormonen, ook wel
groeiregulatoren genoemd.

De diergeneeskunde dient te waken voor de gezondheid van de veestapel, zodat
het land voldoende voorzien wordt met voedsel van dierlijke oorsprong, alsmede wol,
huiden en dierlijke bijproducten, die van belang zijn voor de bereiding van medische
en pharmaceutische preparaten.

Een ongestoorde voorziening van deze producten is vooral in tijd van oorlog essentieel
om de daarbij optredende spanningen het hoofd te kunnen bieden. De dierenartsen
dienen zich er dus op voor te bereiden, in het land geïmporteerde ziekten snel te kunnen
herkennen en acht te slaan op een uitbreiding van inheemse ziekten, niet alleen in
oorlogstijd maar reeds daarvoor.

Door de reeds sedert lange tijd bestaande maatregelen kunnen toevallig geïmporteerde
ziekten voldoende bestreden worden. Het „civil defense planning program" zal zich
onder meer bezig houden met de bestrijding van systematische sabotage, uitgevoerd
door vijandelijke agenten, die mogelijk biologische producten, voedsel in mengbedrijven
en slachterijen en het vee in stockyards en op veemarkten kunnen besmetten.

De onmiddellijke herkenning van deze besmettingen is noodzakelijk voor succesvolle
bestrijdingsmaatregelen. De practisercnde dierenartsen zijn hier de ,.key men" in de
eerste verdedigingslinie. Om deze taak naar behoren te kunnen uitvoeren, dienen ze
zich tc prepareren en de volgende maatregelen te nemen:

1. Studie te maken van uitheemse ziekten, die met enige waarschijnlijkheid toegepast
kunnen worden tegen de huisdieren.

2. Bij verdenking onmiddellijk, nog vóór het verlaten der bedrijven, de bevoegde
instanties te waarschuwen.

3. De eigenaren te instruëren, in verdachte gevallen geen vee van het bedrijf te ver-
wijderen, noch iemand daarbij toe te laten.

4. Nooit de term „mond- en klauwzeer" te gebruiken tegen de eigenaar of anderszins,
maar de ziekte „verdachte vesiculaire aandoening" te noemen om te voorkomen,
dat er „wild rumor and widespread misinformation" ontstaat.

5. Wanneer hij contact gehad heeft met zieke dieren, de handen degelijk te ontsmetten,
schoenen en desnoods alle bovenkleding op het bedrijf achter te laten vóór andere
patiënten bezocht worden, evenals gebruikte instrumenten.

6. Alle opgemerkte toename van in de U.S.A. enzoötisch voorkomende ziekten te
rapporteren.

7. Geen cadavers of ziektestoffen voor onderzoek naar laboratoria op te zenden. De
diagnose moet op het bedrijf door ter zake gespecialiseerde officials gesteld worden.

Mond- en klauwzeer. Hierdoor zou de productie van vlees en melk met 25—50 %
verlaagd kunnen worden. In verband met het feit, dat een eventuele vijand de keus
heeft uit 6 verschillende stammen, waartegen zeer moeilijk met entingen kan worden
opgetreden, is het noodzakelijk door het slachten der besmette dieren en uitgebreide
quarantaine-maatregelen te nemen, de ziekte bestrijden.

Runderpest. De mortaliteit van deze ziekte is veel hoger dan van de vorige, maar
de verspreiding verloopt minder snel.

Vogelcholera. De ziekte heeft een zeer hoge mortaliteit. Uitbraken in 1924 en 1929
werden volledig bedwongen.

Aziatische Newcastle disease. Deze heeft een veel hogere mortaliteit dan de Amerikaanse.
Een uitbraak in Californië in 1950 werd volledig onderdrukt.

Naast de hiergenoemde ziekten kunnen andere toepassing vinden, waarbij niet uit
het oog mag worden verloren, dat ook de smetstof van inheemse ziekten kan worden
gebruikt.

Het succes van de bestrijding is afhankelijk van een snelle diagnose, gevolgd door
rigoureuse quarantaine-maatregelen en uitroeiing van de ziekte. Tot dit doel zijn door
het B.A.I. veterinairen opgeleid en strategisch over het land verspreid. De wetten der
staten betreffende quarantaine, vernietiging van zieke en verdachte dieren en schade-
loosstelling, zijn zorgvuldig gewijzigd.

Voorstellen werden gedaan om de wetgeving zo nodig uit te breiden en tot de aan-
schaffing van de benodigde apparatuur over te gaan, ten einde bij het uitbreken van
ziekten onmiddellijk te kunnen ingrijpen.

Spatrachitis beim Hund. R. Baumann - A. Pommf.r. Wiener Tierarztl. Monat-
schrift, 38. Jahrg. Heft 6.

Schrijver onderzocht een 5 maanden oude mannelijke Dog (die tengevolge van een
hondenziekte-pneumonie stierf) röntgenologisch en pathologisch-anatomisch. Door
verscheidene honden op deze wijze te onderzoeken wil hij op de duur een met de litera-
tuur (waarin nog veel strijdvragen zijn) harmoniërend standpunt innemen.

Van 13 tot 21 Augustus 1954 zal te Edinburgh in Schotland het Tiende Internationale
Congres voor Pluimveeteelt worden gehouden.

Het bestuur van de Afdeling Nederland van de YVorld\'s Poultry Science Association
verzoekt degenen die eventueel bereid en in de gelegenheid zijn om te Edinburgh een
praeadvies uit te brengen, dit vóór 20 September a.s. te willen opgeven aan zijn
secretaris, de heer Ir. P. Ubbels, Spelderholt 9, te Beekbergen onder vermelding van
de titel (nauwkeurig omschreven) en vergezeld van een korte omschrijving van de te
behandelen stof.

De Directeur van het Veeteeltwezen heeft genoemd bestuur verzocht uitnodigingen
te willen richten tot Nederlandse deskundigen en onderzoekers teneinde voor de ver-
schillende secties van het congres representatieve Nederlandse rapporten uit te brengen.
Het bestuur stelt zich voor, zich bij het doen van de uitnodigingen in de eerste plaats
te richten naar de binnengekomen opgaven en zal daaruit t.z.t. een keuze moeten doen.
Maar het kan zich natuurlijk aan deze opgaven niet binden en het behoudt zich de vrij-
heid voor om zo nodig daar buitenom uitnodigingen tot andere deskundigen en onder-
zoekers te richten. Het is zijn bedoeling om door de opgaven meer inzicht te verkrijgen
in de aanwezige stof en mogelijkheden. Voor het indienen der praeadviezen zijn bepaalde
regels gesteld. In dit verband wordt in het bijzonder de aandacht gevestigd op de volgende
punten:

1. De te behandelen stof moet wetenschappelijk verantwoord zijn en in dit opzicht
aan zekere eisen voldoen. Aan eigen werk en ervaring van de samenstellers wordt
de voorkeur gegeven boven rapporten die uitsluitend op literatuurstudie berusten.
Anderzijds dient het eigen werk in het algemeen wèl vergezeld te gaan van een
korte omschrijving van hetgeen eerder over hetzelfde onderwerp werd gepubliceerd
onder opgave van de desbetreffende literatuur.

2. Bij het doen van de uitnodigingen zal het bestuur er o.a. rekening mede moeten
houden, dat de praeadviezen zoveel mogelijk over alle secties moeten worden ver-
deeld. De sectics zijn de volgende: a. Erfelijkheid en Fokkerij; b. Physiologie en
Voeding; c. Ziekten en haar bestrijding; d. Economie en Afzet van producten;
e. Bedrijfsuitoefening en Diversen.

3. Door het Congres-comité te Edinburgh is voor het totaal aantal praeadviezen
een maximum van 100 gesteld. Met het oog hierop dient het aantal uit ons land
ook binnen een bepaalde grens te blijven.

4. In het algemeen zullen de inzenders van praeadviezen in de gelegenheid moeten
zijn en bereid om deze op het congres zelf mondeling toe te lichten. De hieraan
verbonden kosten zullen zij voor eigen rekening moeten nemen, tenzij zij in de
gelegenheid zijn ze ten laste te brengen van instellingen of bedrijven, waarbij zij
werkzaam zijn of waarmede zij uit andere hoofde in nauwe relatie staan.
Alleen in zeer bijzondere gevallen kan worden goedgekeurd dat een praeadvies
door iemand anders dan de schrijver wordt voorgedragen.

Deze plaatsvervanger moet dan door de schrijver zelf worden aangewezen en vol-
komen van diens werk op de hoogte zijn.

5. De praeadviezen mogen niet langer zijn dan 3000 woorden of minder dan 1500
en moeten zijn vergezeld van een résumé, dat niet groter is dan 300 woorden. Zij
moeten in tweevoud getypt in het Engels of Frans worden ingediend en zullen
uiterlijk 1 Januari 1954 te Edinburgh moeten zijn.

In verband met punt 4 wordt verzocht bij opgave van een praeadvies aan boven-
genoemd adres tevens mede te delen of men naar alle waarschijnlijkheid in de gelegenheid
zal zijn het op het congres persoonlijk toe te lichten en zo niet — wie de schrijver als
plaatsvervanger wenst aan te wijzen.

Bij de Tweede Kamer der Staten-Generaai is ingediend een ontwerp van wet. hou-
dende voorschriften met betrekking tot de uitoefening van de diergeneeskunst. In d<e
Memorie van Toelichting merkt Minister Mansholt o.m. op, dat sinds de totstand-
koming van de wet van 8 Juli 1874, Stb. 98, tot regeling van de uitoefening der vee-
artsenijkunst de wetenschap op het gebied der dierziekten een gestage ontwikkeling
heeft doorgemaakt. Daarmede wijzigden zich ook de opvattingen omtrent de practische
toepassing der diergeneeskunst. In de loop der jaren heeft zich dan ook meer en meer
de behoefte doen gevoelen de wet van 1874 aan te passen aan de gewijzigde omstandig-
heden.

De laatste partiële herziening der wet kwam tot stand in 1941, welke 1 Februari 1952
ingevolge de Wet bezettingsmaatregelen IV is vervallen. In het wetsontwerp zijn,
behalve een aantal van de in 1941 aangebrachte wijzigingen en aanvullingen, nog
andere verwerkt; voor deze meer uitgebreide herziening van de bestaande wet is thans
de vorm ener nieuwe wel tot regeling van de uitoefening der veeartsenij kunst (nu dier-
geneeskunst genaamd\' gekozen.

Reeds in 1941 deed zich de overweging gelden, dat bepaalde handelingen op het
gebied der veeartsenijkunst, door de wet van 1874 aan een ieder toegestaan, voor zover
zij niet als bedrijf worden verricht, in hel belang van de veestapel uitsluitend aan dc
dierenartsen moesten worden voorbehouden. Hierbij valt in de eerste plaats te denken
aan het verrichten van inentingen. Naarmate de inenting, zowel prophylactisch als
ter genezing, een steeds grotere plaats bij de ziektebestrijding ging innemen, trad het
gevaar, verbonden aan het toepassen door leken van inentingen, duidelijker aan het
licht. De werkzaamheid van sera en entstoffen is doorgaans sterk afhankelijk van dc
temperatuur, waarbij deze stoffen worden bewaard, en gaat door de bewaring auto-
matisch achteruit. Levende entstoffen moeten een zeker kiemgehalte hebben, sera vol-
doende anti-stoffen om een juiste werkzaamheid te kunnen ontplooien. Een en ander
brengt mede, dat een leek de bruikbaarheid van deze stoffen niet kan beoordelen.
Het ontbreken van inzicht in de werkzaamheid van deze stoffen bij een veehouder,
die zelf zijn dieren inent, kan niet alleen voor diens eigen bedrijf, doch wegens het
besmettelijke karakter van de ziekten, waartegen wordt geënt, ook voor andere bedrijven
kwade gevolgen hebben.

Soortgelijke bezwaren kunnen worden aangevoerd tegen de toepassing van diagnosti-
sche middelen door leken, hetgeen de bestaande wet eveneens toelaat, voor zover de
handeling niet als bedrijf wordt verricht. De toepassing van deze middelen door een
leek houdt het risico in. dat hij, door gebrek aan inzicht in de eigenschappen van het
middel en aan kennis van de ziekteleer onjuiste conclusies trekt, hetgeen, wanneer
het besmettelijke ziekten betreft, tot verspreiding van de ziekte kan leiden. De vrijheid
voor leken in het toepassen van diagnostica brengt bovendien het gevaar met zich mede,
dat de in het kader van een georganiseerde ziektebestrijding getroffen maatregelen
ter onderkenning van de aangetaste dieren worden doorkruist. Dit gevaar deed zich
enkele jaren geleden voor met betrekking tot de tuberculine, waarvan de vrije aflevering
aan veehouders de georganisserde bestrijding van de rundertuberculose dreigde te
ondermijnen. Hiertegen moesten toen bij een afzonderlijke wet de Tuberculinewet —
maatregelen worden genomen.

Behalve het verrichten van inentingen en het aanbrengen van diagnostische middelen
dient de toepassing van algemene of plaatselijke verdoving aan de leek te worden oni-
zegd. Een grondige kennis van de anatomie en physiologie van het dier, welke slechts
door een wetenschappelijke opleiding van jaren wordt verkregen, is voor een juiste
toepassing van verdoving onontbeerlijk.

De wetgever van 1874 meende de uitoefening van de verloskunst en het verrichten
van „heelkundige operaties op gezond vee" (inenting uitgezonderd) zonder beperking
aan leken te kunnen toestaan; deze handelingen stonden een ieder vrij, onverschillig
of hij haar al dan niet „als bedrijf" verrichtte. Ongetwijfeld heeft hierbij het grote
tekort aan gediplomeerde veeartsen, dat destijds bestond, een rol gespeeld. Het gevolg
van dit tekort was onder meer, dat er zich een korps verloskundigen vormde, die hun

practische opleiding hadden ontvangen van de dierenartsen en later zelf andere leken
in dit onderdeel van de veeartsenijkunde opleidden. Naarmate er meer dierenartsen
kwamen, verminderde de behoefte aan deze leken-verloskundigen. De veehouder bleek
namelijk in het algemeen de voorkeur te geven aan hulp van de dierenarts, juist omdat
de wetenschappelijke beoefening van de verloskunde zich de laatste 30 jaar sterk had
ontwikkeld en gemoderniseerd, ten eerste wat de methoden en het instrumentarium
betreft en ten tweede door de toepassing van de sacraal-anaesthesie in de verloskunde.
Daar stond tegenover, dat de leken-verloskundigen deze ontwikkeling niet konden
volgen. Zij bleven de verloskunde uitoefenen volgens de oude methoden en met ver-
ouderd instrumentarium, hetgeen veelal een kwelling voor het betrokken dier betekende.

De toeneming van het aantal practiserende dierenartsen maakte het in 1941 mogelijk
de uitoefening van de verloskunst als bedrijf aan leken te ontzeggen, behoudens een
overgangsregeling, volgens welke die leken-verloskundigen, die het vak gedurende een
bepaalde tijd hadden beoefend en konden aantonen de nodige bekwaamheid te bezitten,
hun werkzaamheden ,,als bedrijf" krachtens een vergunning konden voortzetten.
Een soortgelijke regeling, welke aan het verrichten van verlossingen als bedrijf door
leken geleidelijk een einde zal maken, is thans wederom opgenomen.

Tot de operaties op gezond vee, die de wetgever van 1874 zonder beperking aan
leken toestond, behoort in de eerste plaats de castratie en voorts het couperen van
staart e.d. De toeneming van het aantal dierenartsen heeft in de loop der jaren ook
op dit gebied de noodzaak van het optreden van leken sterk doen verminderen. Naar-
mate de mogelijkheid daartoe zich ging voordoen zijn de eigenaren van dieren er
meer en meer toe overgegaan voor het verrichten van deze operaties - en met name
van de castraties — de bijstand van de dierenarts in te roepen. Hieraan is zeker niet
vreemd de overweging, dat de wetenschappelijke opleiding van de dierenarts een
waarborg biedt voor een zodanige uitvoering van de operatie, dat het dier voor on-
nodige pijn en voor het gevaar van complicaties wordt behoed. Het is ook deze over-
weging, die, mede in verband met de vermindering van het tekort aan dierenartsen,
er toe heeft geleid, dat ingevolge het besluit van 1941 het verrichten van de hierbcdoelde
operaties aan de dierenartsen werd voorbehouden, met dien verstande, dat voor het
castreren door leken als bedrijf een overgangsbepaling werd opgenomen, overeen-
komend met die, welke voor het verrichten van verlossingen als bedrijf werd voorgesteld.

Deze regeling is in het wetsontwerp overgenomen. De omstandigheid, dat de stijging
van het aantal dierenartsen zich na de jongste oorlog heeft voortgezet, heeft het evenwel
mogelijk gemaakt, in één opzicht nog verder te gaan, en wel wat de castratie betreft.
Het ontwerp onthoudt de bevoegdheid tot het castreren van dieren aan de leek, ook voor
zover het niet de castraties als bedrijf (dus b.v. bij eigen dieren) aangaat. Een uitzondering
diende hierbij te worden gemaakt voor het castreren van biggen. Een deel van de varkens-
houders pleegt deze castraties zelf te verrichten. Daar het castreren van biggen, met name
in sommige streken van ons land, een zeer grote omvang heeft, zou het om practische
redenen onmogelijk zijn deze castraties alleen door de dierenartsen en de krachtens
de overgangsregeling nog bevoegde leken-castreurs te doen uitvoeren. Het castreren
van biggen blijft derhalve aan de eigenaar toegestaan.

In het ontwerp is mede gehandhaafd de in 1941 ingevoerde wijziging van het begrip
,,vee" in „dieren". De omstandigheid, dat het optreden van sommige besmettelijke
ziekten bij vee (met inbegrip van pluimvee) een gevolg kan zijn van de aantasting
van andere diersoorten door die ziekten, maakt het wenselijk, alle diersoorten onder de
werkingssfeer der wet te doen vallen.

De studie aan de Veterinaire Faculteit van de Rijksuniversiteit te Utrecht is reeds
lang mede gericht op de kennis, behandeling en genezing van allerlei niet tot het vee
behorende diersoorten. De afgestudeerde is niet meer alleen arts van het vee, doch
van het dier in het algemeen. In het ontwerp zijn daarom de door de bestaande wet
gebezigde begrippen „veearts" en „veeartsenijkunst" vervangen door „dierenarts"
en „diergeneeskunst". Tevens worden enige hiermede verband houdende wijzigingen
in de Hoger-onderwijswet, de wet van 1 Juni 1865, Stb. 61, regelende de uitoefening
der artsenij kunst, en de Vleeskeuringswet voorgesteld.

Secretariaat: Dr. W. A. de Haan, Lessinglaan 104, Utrecht. Tel. 03400-—11413
Gironummer 511606 ten name van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

T. v. R. te S. v. G..

G. de V. te H. . .

H. S. te G.....

Dr. S. R. M. te V. .
C. v. G. te W. . .

B. L. te D.....

Dr. C. P. te A. (per.)
N.N. te X. ...

20,—
25 —
100,—

150.—
25 ,—
25 —
6,-

100.—

Deze vereniging, waarbij de Maatschappij voor Diergeneeskunde als lid is aangesloten,
houdt op Donderdag 17 en Vrijdag 18 September 1953 te \'s Hertogenbosch haar
loos te Congres.

Op Donderdag 17 September wordt in het Oranjehotel een diner gehouden (ƒ 5,—
per couvert), terwijl op 18 September een Brabantse koffietafel wordt aangeboden.

Er is een afzonderlijk damesprogramma met o.m. vertoning van het poppenspel
„Zo of Zo", excursie naar de kathedraal van St. Jan etc.

Collegae, die aan dit Congres willen deelnemen moeten vóór 4 September a.s. op-
geven, of zij wensen aan te zitten aan het diner, Brabantse koffietafel etc.

De opgaven kunnen geschieden bij de Heer M. G. M. T. van Campenhout, p.a.
Boerenleenbank, van Tuldenstraat 13, \'s Hertogenbosch (tel. K 4100—8228).

Ook kan eventueel worden gezorgd voor bespreking van hotel voor de nacht van
17 op 18 September.

Het Gouvernement van Burma verzoekt sollicitaties voor de aanstelling van een
Directeur voor een Veeartsenijkundig Instituut.

Het instituut zal door middel van onderzoek en voorlichting trachten de Burmese
veestapel te verbeteren.

O.a. bevat het plan een afdeling voor onderzoek in verband met de gesteldheid en
voeding van vee, een daaraan verbonden sectie voor de productie van vaccin op grote
schaal en een afdeling voor onderwijs voor de opleiding van veeartsenijkundige inspec-
teurs en adviserend personeel.

De werkzaamheden van de Directeur zullen bestaan uit het beraden van de Directeur
van Landbouw inzake het ontwikkelingsplan, de beraming en vestiging van het Instituut,
advies in verband met de aanstelling van bevoegd personeel en de aanschaffing van de
nodige installaties.

De candidaat moet in het bezit van het dierenartsdiploma zijn en over behoorlijke
ervaring beschikken. Bewijs van administratieve ervaring moet worden overgelegd.
Ervaring in de tropische veeartsenijkunde strekt tot aanbeveling.

De aanstelling geschiedt voor een tijdvak van 3—5 jaar en de voorwaarden hangen af
van ervaring en getuigschriften van de gekozen candidaat.

Sollicitaties met bijzonderheden van leeftijd, getuigschriften en loopbaan moeten
worden gericht aan het Bureau voor Internationaal Technische Hulp, Alexander-
straat 14, \'s Gravenhage, direct na het verschijnen van deze aflevering.

Mus, C., te Rhenen, eervol, op zijn verzoek, met ingang van 1 November 1953,
als tijdelijk Rijkskeurmeester in bijzondere dienst bij de Veeartsenijkundige Dienst en
als tijdelijk plaatsvervangend Inspecteur bij genoemde Dienst in het district Utrecht. (96)

Salaris waarschijnlijk: f 6.500,— tot f 7.500,— (5 jaarlijkse
verhogingen van f 200,—), exclusief de bekende toelagen.

Eigenhandig\'geschreven gezegelde sollicitaties (zegel f 0,50) binnen 10
dagen na het verschijnen van dit blad te richten aan de burgemeester
van Geldermalsen.

In de avond van 12 Juli 1953 is te Bergen op Zoom overleden onze
collega Kees Bovée, zo plotseling en onverwacht, dat er een schok van
ontroering is gegaan door al zijn vrienden en kennissen.

Na de lagere school bezocht hij de H.B.S. te Bergen op Zoom, waar
hij in 1927 het einddiploma behaalde.

Als jong dierenarts werkte hij in 1934 ongeveer een halfjaar aan het
Openbaar Slachthuis te Breda.

In 1935 vestigde hij zich als dierenarts te Wouw en nam het jaar daarop
een praktijk over in Ossendrecht, waar hij zijn vrouw leerde kennen.
Aangezien hij geheel op de rand van zijn werkgebied woonde, vestigde
hij zich in 1941 in het meer centraal gelegen Bergen-op-Zoom. In 1952
werd hij benoemd tot adjunct-inspecteur van de Veeartsenijkundige
Dienst en plaatsvervangend Inspecteur van de Volksgezondheid in de
Inspectie Zeeland-Westelijk Noord Brabant.

Kees had in zijn eerste practijkjaren veel contact met twee oude in hun
tijd gerenommeerde collegae n.1. van Mansfeld en v. d. Sande, die beiden
hun levensavond in Bergen-op-Zoom hebben gesleten.

Hij zag scherp de goede eigenschappen die de oude generatie zich eigen
had gemaakt en in zijn practijk doen kwam dit tot uiting in zijn resoluut
optreden en in zijn persoonlijk totaal onafhankelijk zijn.

Hij heeft practijk gedaan met volle ambitie en grote toewijding, steeds
er op gebrand zijnde het nieuwe op z\'n waarde te toetsen en steeds bereid
buurtcollegae bij ziekte of korte afwezigheid te helpen.

Hij was eerlijk als collega en bovenal eerlijk als mens. Hij was begenadigd
met een scherp verstand en wist z\'n kennissen, collegae en vrienden op de
juiste wijze te waarderen. Hij redeneerde zich dieper in de geestelijke
en zakelijke kwesties in dan men gemeenlijk pleegt te doen en maakte het
zich daarom niet steeds gemakkelijk.

Hij zag ook scherp de gevaren, die de practicus boven het hoofd hingen
en kon dan in zijn verlangen deze gevaren te stuiten, weieens maatregelen
nemen, die door velen meestal niet direct werden begrepen.

De oorlog bracht voor hem naast de gewone moeilijkheden, die wij ons
allen nog goed herinneren, ook zijn werk in de illegaliteit, waarin zijn goede
vrouw hem dapper ter zijde heeft gestaan en waarvoor beiden een officiële
dankbetuiging hebben ontvangen. Hij heeft daarbij echter enorme span-
ningen te verwerken gekregen. Zijn jammer genoeg vergeefse poging een
zijner illegale vrienden te redden, bracht hem in de muil van de S.D.,
waaruit hij op een haast wonderlijke manier nog kon ontsnappen.

Hij trok heel veel mensen tot zich. Zijn huis was een toevlucht voor
vrienden en kennissen, die hij altijd met raad en daad bijstond en die
altijd een gul onthaal bij hem vonden.

Hoe heeft hij samen met zijn vrouw van zijn huis een evacuatiecentrum
gemaakt voor z\'n vele familieleden, die bij de nationale watersnoodramp
op i Februari betrokken waren.

Zijn populariteit bracht hem als vanzelf in het Openbare Leven. Hij was
o.a. Voorzitter van de West-Brabantse Harddraverij en Concours-Hippicjue
Vereniging te Bergen-op-Zoom, mede oprichter en Voorzitter van de
Vereniging Stichting Renbaan Kijk in de Pot te Bergen-op-Zoom, Penning-
meester van de Katholieke Nationale Partij.

Ons diep gevoel van medeleven gaat uit naar zijn vrouw, die zo plotseling
haar levensgezel moest missen. Hij ruste in vrede.

Toen Bovée op i November 1952 in dienst trad als adjunct-inspecteur
van de Veeartsenijkundige Dienst en plaatsvervangend Inspecteur van
de Volksgezondheid was hij vanzelfsprekend voor mij geen vreemde.

Ik had hem al jaren leren waarderen als goed practicus en prettig collega
en had al vele malen zijn hulp als plaatsvervangend inspecteur ingeroepen,

Toch veranderde er voor hem veel, want van zelfstandig practicus,
gewoon zelf zijn werk te regelen, werd hij nu dagelijks in ambtelijk verband
werkzaam.

Daarbij kwam, dat dit bij de Inspectie een nieuwe functie was en een
moeilijke positie, tussen de inspecteur en de reeds jaren in dienst zijnde
opzichters enerzijds, en de practici en keuringsveeartsen en de inspecteur
anderzijds.

Bovée wist en vond onmiddellijk zijn plaats, zodat vanaf het begin de
verhoudingen alleraangenaamst en de samenwerking uitstekend was.

Met enthousiasme gaf hij zich aan zijn nieuwe taak en werd direct voor
moeilijkheden geplaatst, omdat hij al spoedig te maken kreeg met het
wederom ingevoerde afmaaksysteem voor mond- en klauwzeer. Door zijn
kundig, rustig en vastberaden optreden in deze had hij onmiddellijk het
vertrouwen èn van de getroffen veehouders èn van de met de uitvoering
der maatregelen belaste autoriteiten.

Toen geruime tijd na de i Februari-ramp Schouwen-Duiveland van de
Brabantse zijde te bereiken was, heeft hij zich direct verdienstelijk gemaakt
door voor dat gebied allerlei materiaal te charteren, dat de opruiming
der rampcadavers kon vergemakkelijken en hij ging zich geregeld op de
hoogte stellen omtrent de vorderingen van het werk.

Vanaf het begin van zijn in diensttreding kon de buitendienst aan hem
worden toevertrouwd en ik ben er van overtuigd, dat na enige tijd van
samenwerking ook menige beleidskwestie aan hem kad kunnen worden
overgelaten.

Wij verliezen in Bovée een goede vriend en een kundig medewerker,
waarop men kon bouwen.

Op 22 Januari van dit jaar werd onze collega J. W. F. Bloemkolk,
in leven dierenarts te Gendringen, begraven. Hij was 11 Juli 1885 te Breda
geboren, had te Utrecht de Hogere Burgerschool afgelopen en na zijn
studie in de Veeartsenijkunde te hebben voltooid, vestigde hij zich in 1912
te Gendringen. Oorspronkelijk was dit slechts van korte duur, want toen
in 1914 de eerste wereldoorlog uitbrak, werd hij betrokken in de algemene
mobilisatie, welke hem lange tijd onttrok aan zijn arbeid aldaar en bij de
mobilisatie voor de tweede wereldoorlog werd hij wederom opgeroepen
als paardenarts.

Hij had inmiddels de rang van majoor bereikt. Het was een genoegen
soldaten te horen spreken over Bloemkolk, zoals hij zich gedragen had
aan de Grebbe, toen de overmachtige indringer met alle kracht de linie,
waarin wij zo\'n vertrouwen hadden, na een in eerste instantie succesvolle
tegenstand van onze troepen, overweldigde. Goed vaderlander als
Bloemkolk was en een voorbeeld voor de omgeving, terwijl anderen hun
vrees nauwelijks verbergen konden, was hij een grote steun voor de troep.

Ook in de oorlog werd niet vergeefs een beroep op hem gedaan, indien
de vaderlandse zaak in het geding kwam en de slachtoffers van Rees
zullen zijn naam en zijn huis in hoge ere houden, daar zijn vrouw en hij
niets hebben nagelaten om de afschuwelijke gevolgen van het verblijf bij
Rees zoveel mogelijk te voorkomen of te beperken door alle moeite te
doen deze rampzalige mensen uit Rees weg te halen en te verzorgen.

Bx.oemkolk verrichtte in de omgeving van Gendringen de diergenees-
kundige praktijk en was daarenboven aangesteld als gemeenteveearts en
als Hoofd van de gemeentelijke Vleeskeuringsdienst. Als practicus had hij
zeer bepaalde ambities, hetgeen tot uiting kwam toen de sectio caesarea
bij de zeug in de wijde omgeving door geen enkele collega werd uitgevoerd
en hij deze operatie reeds jaren lang geregeld toepaste. Daartegenover
deed hij bepaalde andere werkzaamheden met een tegenzin, welke hij
moeilijk kon overwinnen. Collega Schieven, die hem met toepasselijke
woorden herdacht, zei zeer terecht, dat Bloemkolk de praktijk op zijn
eigen wijze verrichtte; doch hoezeer hij aan deze praktijk gehecht was
bleek wel toen hij in 1947 een zeer ernstige aanrijding kreeg met een auto,
terwijl hij op de motor reed. Het bleek noodzakelijk, dat een been geam-
puteerd werd en daarmee was de practiserend dierenarts, mede in verband
met zijn leeftijd, uitgeschakeld.

Bloemkolk heeft, totdat de ziekte, welke hem noodlottig werd, dit
onmogelijk maakte, de Vleeskeuringsdienst verricht, ondanks de bezwaren,
welke een kunstbeen op die leeftijd met zich meebrengt.

Een longaandoening sloopte, ten slotte vrij snel, het lichaam van deze
goede collega. Wie hem gekend heeft, verliest in hem een gezellig en open-
hartig causeur, waarnaar men steeds met genoegen luisterde; wie hem
beter gekend heeft mist door zijn heengaan een hartelijk vriend. Zijn
vrouw en dochter verliezen met hem veel meer.

Door verschillende omstandigheden kon deze necrologie pas in deze aflevering worden opgenomen.

EEN ALLERGISCH ZIEKTEBEELD BIJ HET RUNDVEE
TENGEVOLGE VAN CONTACT MET SCHIMMELIG VOER EN
SCHIMMELIG STROOISEL.

Gedurende de laatste winter hebben mijn zoons en ik vele runderen
gezien, welke ziek geworden waren na in aanraking te zijn geweest met
schimmelig voer of strooisel. In vele gevallen was het verloop goedaardig,
doch tenminste acht koeien zijn gestorven. Een deel van deze dieren stierf
bij het begin van de staltijd, een deel tegen het einde ervan.

Het eerste geval betrof een koe van D. G. te Ezinge. Bij het keuren van
dit dier voor de vleeskeuring bleken de longen te zijn vergroot, hyperae-
misch en oedemateus. Deze bevindingen waren voor mijn zoon, die de
keuring verrichtte, aanleiding om zich met de eigenaar in verbinding te
stellen. Toen bleek, dat het dier zeer plotseling gestorven was en dat het
met zeer schimmelig klaverhooi gevoerd was. Reeds gedurende meerdere
dagen waren dit dier en ook de andere van dezelfde koppel, terwijl ze in
de buitenlucht verbleven, met dit hooi gevoerd. Nadat ze waren opgestald
kwam binnen 24 uur het genoemde dier Ie sterven.

Het tweede geval betrof een koe van H. M. te Pieterburen. Toen de
eigenaar \'s middags wilde gaan eten, hoorde hij het rund iets hoesten. De
eigenaar weet dit hoesten aan het verslikken in een stuk biet. Toen hij
een paar uur later weer in de stal kwam lag het dier dood. Bij de keuring
was het uitgebreide oedeem van de longen opvallend en werden in de
trachea en in de bronchicn bloed en bloederig slijm aangetroffen. Bij na-
vraag bleek het dier kort tevoren met zeer muf koolzaadstro te zijn ge-
strooid. Ik heb de longen opgezonden naar de Gezondheidsdienst voor
Dieren te Groningen. Uit het sectieverslag blijkt, dat men in deze longen
ook schimmeldraden heeft gevonden. We mogen dus wel aannemen, dat
het dier met het strooisel in innig contact is geweest.

Het derde geval betrof een koe van R. te Ezinge. Ook dit dier was plotseling
gestorven, volgens de eigenaar tengevolge van ophanging. Bij de keuring
vertelde de vrouw van de slager mij, dat haar man naar aanleiding van de
veranderingen in de longen aan de eigenaar reeds gevraagd had of hij zijn
vee misschien schimmelig voer gegeven had, een vraag, waarover de eigenaar
enigszins ontstemd was. Maar bij onderzoek op de boerderij bleek het dier
temidden van zeer schimmelig, duf stro te hebben gelegen. Mèt de longen
is ook een monster stro naar de Gezondheidsdienst opgestuurd. Hiervan
ontving ik een rapport, waaruit bleek, dat deze longen sterk hyperaemisch
waren en ook wel oedemateus, doch niet in die mate als in het vorige
geval. In enkele bronchiën zaten grote bloedstolsels. Schimmels konden
in de longen niet worden aangetoond.

Het vierde geval betrof een koe van M. B. te Adorp. \'s Zondagsmorgens,
toen de eigenaar naar de kerk ging, had hij nog niets bijzonders aan zijn
vee bemerkt; toen hij thuis kwam lag één van zijn koeien dood op de stal.
Bij de keuring bleek weer, dat de longen hyperaemisch en oedemateus

waren, terwijl in de luchtwegen weer stukjes gestold bloed aanwezig
waren. Evenals bij de vorige dieren zag men ook bij dit dier in de longen
overal verspreide bloedpuntjes. Het stro, hetwelk gevoerd was, was zeer
duf.

Het vijfde geval betrof een koe van B. W. te Baflo. Daar bij keuring
weer gelijksoortige afwijkingen werden waargenomen, ging ik naar de
boerderij en daar bleek mij, dat ook dit dier zéér plotseling gestorven was;
de eigenaar meende door ophanging. Dit rund hing evenals het in het
derde geval beschreven dier, dat zich ook zou hebben opgehangen, met
zijn achterstel in de groep, terwijl het touw waarmede het was vastgemaakt
gespannen om de hals zat, iets wat bij een stervend dier echter gemakkelijk
kan gebeurden. Dit dier bleek gevoerd te zijn met schimmelig kaf. De longen
zijn weer verzonden naar de Gezondheidsdienst te Groningen en na ge-
pleegd overleg vandaar doorgezonden naar het Veterinair Pathologisch
Anatomisch Instituut te Utrecht. In het rapport van dit Instituut worden
de afwijkingen als volgt beschreven: „hevige acute bronchitis van de
„grotere bronchiën, met doorbloedingen in alle lagen van de wand. — De
„ontstekingscellen waren lymphocyten en polymorphkernige leucocyten,
„waaronder vele eosinophiele. De kleinere vertakkingen van de bron-
„chiaalboom waren bijna alle vrij van ontstekingsverschijnselen. Wel
„vertoonden sommige submuqueuse bloedingen. Talrijke alveolen waren met
,,bloed gevuld. Nergens vrij bloedpigment, dus verse bloedingen. Schimmel-
,,draden werden niet gevonden.—"

Het stro in geval 4 en het kaf in geval 5 zijn opgezonden naar het Cen-
traal Bureau voor Schimmelonderzoek te Baarn (Prof. Dr. Joh. Wester-
dijk). Uit het van dit Bureau ontvangen rapport blijkt, dat de schimmel-
groei uit de gezonden monsters zeer rijk was. Er werd geen verschil ge-
vonden tussen de schimmelsoorten, die zich uit deze monsters ontwikkelden.
Uit deze monsters werd de Aspergillus fumigatus geïsoleerd, een schimmel,
welke ziekteverschijnselen kan verwekken, speciaal in de longen. De andere
geïsoleerde schimmels zijn, voor zover bekend, niet pathogeen.

Geval zes betreft een koe van J. B. te Sauwerd. Naar aanleiding van
de bevindingen bij de keuring ging ik naar B., die mij vertelde, dat ook dit
dier zeer plotseling gestorven was. Om ongeveer zes uur had hij nog niet de
minste afwijking opgemerkt; toen hij \'s avonds aan bezoekers zijn koeien
wilde laten zien, bleek dat een hiervan gestorven was. Er lag een flinke
plas bloed voor het dier. De longen waren sterk hyperaemisch en oede-
mateus, met grote bloedklonters in de grote en kleinere luchtwegen. Het
hooi was in het algemeen best, maar aan de kanten tegen de muur erg
schimmelig. De longen zijn via de Gezondheidsdienst weer doorgezonden
naar Utrecht.

Uit mondelinge mededelingen van het Vet. Path. Anat. Inst. aan de
Gezondheidsdienst te Groningen blijkt, dat deze longen hetzelfde beeld
te zien gaven als in geval vijf.

Bij deze zes gevallen dus steeds dezelfde symptomen, n.1. hyperaemie,
oedeem, bloed in de luchtwegen en verspreide puntbloedingen.

Het zevende geval betreft een rund van A. O. te Winsum. Bij dit dier,
een vaars, die in zeer goede voedingstoestand verkeerde, had de eigenaar
nimmer enige afwijking bespeurd. — \'s Morgens had het nog normaal
gegeten. Toen de eigenaar om tien uur met zijn zoon naar het land ging
lag ze rustig met haar stalgenote te herkauwen. (Deze twee waren nogop-

gestald, omdat ze hoogdrachtig waren; het overige vee liep in de weide.)
Bij hun terugkomst — dit was anderhalf uur later — hoorden zij reeds
buiten het dier blazen en kreunen. In de stal gekomen zagen ze, dat het
doodsbenauwd was en met open mond naar adem snakte. Wij werden
onmiddellijk gewaarschuwd, maar konden slechts toezien dat het dier
enkele minuten na onze komst stierf.

Bij onderzoek bleek het hooi vooral tegen de muur erg schimmelig te
zijn. Bij de keuring zagen we, dat de longen oedemateus waren met een
tamelijk uitgebreid emphyseem; meer emphyseem dan in de vorige ge-
vallen. Ook deze longen zijn via de Gezondheidsdienst te Groningen naar
Utrecht doorgezonden. Het sectieverslag luidde als volgt: ,,Het op 25 April
„ontvangen materiaal vertoonde ook microscopisch een ander beeld.
„Naast de tracheïtis vonden we uitgebreide chronische veranderingen aan
„grotere en kleinere bronchiën. Soms waren ze sterk verwijd. Op andere
„plaatsen waren de veranderingen die van een chronische bronchitis
„(-iolitis) en peribronchitis (-iolitis) zoals in longjachtlongen gevonden
„wordt en bij de interstitiële pneumonie. Bloed in de bronchiaalboom en
„alveolen was niet aanwezig, wel was er emphyseem en oedeem. De ont-
steking van de trachea was ook niet haemorrhagisch, er was cellig exsudaat.
,,—In de hartspier was een hevige degeneratie aanwezig. Schimmels
„werden niet aangetoond."

Achtste geval. Een koe van P. B. te Winsum was op een Zaterdag ziek
geworden. Daar genoemde P. B. een dag tevoren ook een koe had gehad
met dezelfde verschijnselen en dit dier spontaan genezen was, dacht hij dat
het ook met deze patiënt mee zou vallen, reden om ons pas op de volgende
Maandag bericht te sturen. Het dier was erg kortademig en had een normale
temperatuur. We hebben het ingespoten met adrenaline en daarnaast
strophantine gegeven. Twee dagen later is het dier gestorven.

Ook hier had ik een uitgebreid longoedeem en -emphyseem verwacht,
doch dit vonden we niet, althans niet bij uitwendig onderzoek van de
longen. (We lieten deze longen intact om ze in hun geheel te kunnen ver-
zenden.) Wel zaten in de trachea, o.a. ter hoogte van de bifurcatie grote
bloedstolsels, waardoor de in- en uitademing belemmerd moesten zijn.
Behalve deze longen werden ook een nier, een stuk van de lever een een
stuk van de milt via de Gezondheidsdienst naar Utrecht opgezonden.
Hierover is het volgende, helaas onvolledige, rapport ontvangen: „De
„longen vertoonden microscopisch het beeld van een catarrhale bron-
„chopneumonie (plaatselijk beginnend purulent) met hier en daar het
„beeld van fibreuze pneumonie. Voorts bestond tracheïtis en bronchitis.
„Uit de pneumonie werden streptococcen gekweekt." 1)

We onderzochten het hooi en het stro. Toen we geen aanmerkingen
meenden te kunnen maken, begon de eigenaar te lachen en zei: „Wat U
„zoekt is er niet meer. De vorige week heb ik het onderste van de „(hooi-)
„bult" opgevoerd en dat was niet lekker. Het was erg muf, maar ik dacht,
„het zal wel meevallen."

In aansluiting aan deze letaal verlopen ziektegevallen volgt hier de be-
schrijving van een minder ernstig geval:

In het begin van de staltijd werden we opgebeld door B. v. Z. te Ezinge,
een goede kennis van D. G., genoemd bij het eerste geval, en met dit geval
goed bekend. Hij was in de stal gekomen en had gezien, dat een van zijn
hokkelingen plotseling erg benauwd geworden was. Denkende aan het

slechte verloop bij B., belde hij ons dadelijk op. Mijn zoon kon onmiddellijk
naar de patiënt gaan. Hij vond de volgende verschijnselen: benauwdheid,
hevige kortademigheid, bloederig slijm om de neus, temperatuur normaal,
het dier was tympanitisch en de urine was bloederig. 2) De eigenaar had reeds
telefonisch van ons het advies gekregen, het dier zo spoedig mogelijk in de
buitenlucht te brengen. Hoewel de benauwdheid nog verscheidene uren aan-
hield, was het dier de volgende morgen practisch genezen. De urine was
nog wat rose, doch ook dit verschijnsel verdween binnen enkele dagen.
Dit dier was gestrooid met zeer schimmelig bietenstro.

Het is mij reeds jarenlang opgevallen, dat schimmelig hooi, stro, kaf
en ook een stoffige omgeving een ongunstige invloed uit kan oefenen op
de ademhalingsorganen van onze huisdieren, speciaal van runderen en
varkens, soms ook van paarden. Dit nam ik o.a. waar in 1915 bij een groep
runderen van J. B. te Wehe, waar ik werd gehaald omdat plotseling een
van de koeien ernstig ziek geworden was. De eigenaar dacht, dat het dier
een bietekap in de slokdarm had. Hiervan bleek echter geen sprake te zijn.
Het dier stond wel met een kromme rug, het was tympanitisch en had
schuim om de mond. Bovendien was het erg kortademig en kreeg het zo
nu en dan een hoestbui. Bij nader onderzoek van de veestapel, bleken er
meer koeien kortademig te zijn; de ene koe hoestte meer, de andere minder,
maar die waarvoor men mij geroepen had, was het zwaarst ziek. In de stal
was het erg stoffig tengevolge van het dorsen van vuile, schimmelige erwten
in de nabijgelegen schuur. Wolken schimmelig stof waren de stal binnen-
gekomen. Op mijn aanwijzing werden de ernstigste patienten naar buiten
gebracht; ramen en deuren werden gedurende de avond en nacht (het
was tegen de avond, toen ik hier aankwam) wijd open gehouden om een
ruime ventilatie te waarborgen. De volgende dag waren alle dieren weer
normaal.

Later ben ik nog verschillende keren bij koeien met, naar werd opge-
geven, een slokdarmverstopping geroepen, waarbij in werkelijkheid een
dergelijke geprikkelde toestand van de luchtwegen bestond. Vooral in
de winter 1950—1951 heb ik tientallen patienten gezien, die na het eten
van schimmelig hooi ziek geworden waren. De zomer van 1950 was zeer
nat. Hierdoor was een groot deel van het geoogste hooi van slechte kwaliteit;
het was veelal duf en schimmelig. De verschijnselen bij deze dieren liepen
nogal uiteen. Sommige moesten alleen wat hoesten zonder meer, bij andere
stond de kortademigheid op de voorgrond en waren bronchitische ver-
schijnselen aanwezig; weer andere waren zéér kortademig als bij longjacht.
Bij enkele dieren ging het ziektebeeld gepaard met tympanitis, terwijl in
de ergste gevallen de ziekte vaak samenging met bloederig slijm om de
mond en bloederige urine. Sommige dieren hadden temperatuursverhoging,
andere niet.

Uit de vele gevallen, welke ik in de loop der jaren gezien heb, volgen
hier nog enkele sprekende voorbeelden:

ie. In de winter 1950—1951 werd een hokkeling van H. v. F. te Feer-
werd ziek. Ze was zeer kortademig, erg lusteloos en had niet de geringste
eetlust. De temperatuur was 40.7⁰ C en er waren slechts geringe bronchiale
geruisen waar te nemen. Naast deze hokkeling stond een andere, die veel
erger kortademig en ook tympanitisch was, maar geen temperatuursvei ho-
ging had. Dit dier maakte een minder zieke indruk en had nog een behoor-

lijke eetlust. Bij verder onderzoek van het veebeslag bleken er nog meer
hoestende jonge koeien op de stal te staan; daarentegen waren de melk-
koeien alle gezond. De eerstgenoemde twee hokkelingen zijn in een luchtig
hok gebracht, de stal werd flink geventileerd en het tevoren gevoerde
muffe hooi werd niet meer verstrekt. De volgende dag waren er in de stal
geen hoestende koeien meer. Van de twee in het hok was de ene, die zeer
kortademig was geweest, maar geen temperatuursverhoging had gehad,
ook weer volkomen normaal. Bij de andere was evenwel geen verandering
ten goede te bespeuren. Nadat deze nog een paar dagen in het luchtige
hok had doorgebracht en een flinke dosis sulfanilamide 3) toegediend ge-
kregen had, was deze ook genezen.

Bij navraag bleek alleen het jongvee gevoerd te zijn met een partij slecht
en schimmelig hooi; het melkvee was er niet aan gewaagd! Toen een tiental
dagen later in dezelfde stal nog eens van dit hooi gevoerd werd, waren er
direct weer enkele koeien, die hoestten. Slechts een ervan werd ernstig ziek;
deze was kortademig, had een snelle pols en een temperatuur van 41⁰ C.
Na een dag in een frisse stal te hebben doorgebracht en sulfanilamide toe-
gediend te hebben gekregen, was de temperatuur 39.2° C, dus normaal,
en was het dier ook verder weer gezond.

2e. In de laatste winter werden we geroepen bij E. H. te Oldehove,
daar deze een jonge koe had, die ernstig ziek was. Deze had hoge koorts,
was tamelijk tympanitisch en had een bronchopneumonie. Tijdens ons
verblijf in de stal bleek ook hier, dat er tal van dieren hoestten. Die, welke
in het onderste gedeelte van de stal stonden, waren alle min of meer kort-
ademig en hoestten; daarentegen waren de melkkoeien, die in het bovenste
gedeelte van de stal stonden, alle normaal. Op mijn vraag of de dieren
verschillend gevoerd waren bleek, dat de boer enkele dagen tevoren met
een nieuwe hooiklamp was begonnen. Daar het bovenste gedeelte van deze
klamp erg onfris was, kregen de melkkoeien niet van dit hooi, want de
eigenaar vreesde, dat de melkproductie er mogelijk ongunstig door zou
worden beïnvloed. Waar alle overige dieren meer of minder afwijkingen
van de luchtwegen vertoonden, twijfel ik niet of de patiënt waarvoor we
gehaald waren had een secundaire infectie gekregen. Ook hier hadden dus de
dieren, die met schimmelig hooi gevoerd waren, duidelijke longafwijkingen,
terwijl cle runderen, die niet van clit hooi hadden gegeten, volkomen
normaal gebleven waren.

Het valt in het algemeen op, dat — afgezien van de zeer acuut verlopende
gevallen — naarmate de dieren langer ziek geweest zijn en daarbij langer
aan de invloed van de schimmels blootgesteld gebleven zijn, het verloop
in het algemeen ongunstiger is. Zo zag ik in een stal één hokkeling na ruim
één dag in de stal ziek te zijn geweest, sterven, terwijl een andere hokkeling,
welke ongeveer 24 uur later ziek werd, nu, doordat de eigenaar gewaar-
schuwd was en bij het ontdekken van de eerste symptomen het dier direct
naar buiten had gebracht, spoedig herstelde. Ik meen te mogen aannemen,
dat als het ziektebeeld gepaard gaat met longbloedingen, de afloop vaak
fataal is. 4)

Bij het zoeken naar schimmelig hooi vindt men dit vaak overal ver-
spreid in de hoop, soms alleen daar, waar het opgetast is tegen een muur
of zuil. Hiermee kan verklaard worden, waarom in de ene stal slechts een
enkel dier aangetast is, terwijl in de andere tal van dieren ziek geworden

zijn. Bovendien zal verschil in gevoeligheid van de dieren mogelijk een
rol spelen.

Het is opvallend, hoe weinig in de literatuur over de invloed van schim-
mels op de ademhalingsorganen van onze huisdieren geschreven is.

Friedberger en Fröhner 5) geven als oorzaken van bronchitis en catarr-
hale pneumonie o.a. op: voedsel hetwelk roest- of brandschimmels bevat.
Hier worden meest stoornissen, welke bij vogels waargenomen zijn, be-
sproken. In het hoofdstuk over mycotische longontstekingen wordt o.m.
gewezen op een geval, waarbij zeven paarden tegelijk ziek werden na het
gebruik van schimmelig haksel. In het handboek van Hutyra en Marek
van 1905 6) staat te lezen, dat pneumonomycosis slechts zelden bij onze
huisdieren voorkomt. Schimmels zouden aanvankelijk aanleiding kunnen
geven tot een lichte catarrh, welke later in een necrotiserende pneumonie
zou kunnen overgaan. Sommigen zagen deze ziekte bij paarden, anderen
ook bij runderen.

In het handboek van Hutyra en Marek van 1938 7) wordt nog aan-
gegeven, dat pneumonomycosis een zelden voorkomende aandoening
bij de zoogdieren is. Meestal, staat hier, is het verloop chronisch, soms
echter acuut en dan kan het samengaan met een bloederige uitvloeiing uit
de neus en het lozen van bloederige urine. Deze verschijnselen zouden gepaard
gaan met koorts.

In het leerboek der Microbiologie en Immunologie onder redactie van
Prof. Dr. Ruys 8) wordt gewezen op de betekenis van Aspergilli als ziekte-
verwekkers, Hierbij wordt naar voren gebracht, dat aandoeningen, ver-
oorzaakt door Aspergilli, vooral voorkomen bij vogels, doch ook bij paarden
en mensen. Bij een chronische bronchitis worden deze schimmels nogal
eens uit het sputum gekweekt, waarbij het wel eens moeilijk is om uit
te maken of de gekweekte Aspergilli als ziekteverwekkers of als toevallig
aanwezige saprophyten beschouwd moeten worden. Toch staat vast, dat
ze ook bij de mens als ziekteverwekker kunnen fungeren; de Aspergillus
fumigatus staat bekend als de meest pathogene soort.

Algemeen is bekend, dat schimmels een zeer slechte reputatie hebben
voor asthmalijders.

In het bovenstaande meen ik een zeer bepaald ziektebeeld bij het rundvee
te hebben beschreven, dat sterk doet denken aan een anaphylactische shock. De
anaphylactische shock gaat steeds gepaard met een verhoogde contractie
van glad spierweefsel en een verhoogde doorlaatbaarheid van de
capillairen. 9)

De beschreven verschijnselen kunnen we hiermede op een bevredigende
wijze verklaren. Een sterke prikkeling van de longen zou misschien een
locale bloeding in deze organen kunnen verklaren, doch waar deze bloe-
dingen verspreid optreden en in verschillende gevallen gepaard gaan met
nierbloedingen, daar is het duidelijk, dat we niet te maken hebben met
een slechts locaal werkende prikkel. De zo vaak erbij voorkomende tym-
panitis kan mogelijk verklaard worden door een abnormale toestand van
het gladde spierweefsel van de pens, waardoor de afvoer van gassen uit
de pens in meer of mindere mate wordt tegengegaan.

Zeer waarschijnlijk wordt door de inwerking van schimmels of schimmel-
producten het afweervermogen van de luchtwegen verminderd en de weg
voor secundaire infecties gebaand.

Het hier beschreven ziektebeeld is, voor zover ik kon nagaan niet eerder
op een enigszins uitvoerige wijze beschreven, terwijl het toch veelvuldig
voorkomt. Dit beeld zal niet volledig weergegeven zijn; het onderzoek staat
pas aan het begin, de ziektesymptomen vragen een nader onderzoek, het
pathologisch anatomisch onderzoek moet worden voortgezet, evenals het
schimmelonderzoek; analoge ziektebeelden bij andere diergroepen kunnen
erbij betrokken worden en mogelijk kan het onderzoek van bepaalde ziekten
bij de mens (asthma!) er door vooruitkomen.

Aan de hand van de beschikbare gegevens meen ik echter reeds tot
publicatie te moeten overgaan.

In dit artikel wordt een overgevoeligheidsziekte bij het rundvee
beschreven, veroorzaakt door schimmelig voer of strooisel. Het ziekte-
beeld gelijkt veel op de anaphylactische shock. Longverschijnselen staan
op de voorgrond; in het gunstige geval een lichte hoestprikkel en andere
geringe cattarrhale verschijnselen, soms erge benauwdheid, kortademig-
heid en bloederige uitvloeiïing uit de neus, en ook wel acute dood met
longhyperaemie en longoedeem. Dikwijls gaat het beeld gepaard met
tympanitis, terwijl ook bloedwateren erbij voorkomt. Sommige patiënten
koortsen, andere zijn daarentegen koortsvrij.

Naast verschillende gevallen met een gunstig verloop worden acht
met dodelijke afloop beschreven. Van zeven plotseling gestorven dieren
gaven zes vrijwel hetzelfde sectiebeeld: longhyperaemie, longoedeem en
bloedingen in de luchtwegen. Bij het zevende dier, dat een verouderde
bronchitis (-iolitis) en een peribronchitis (-iolitis) had, stond emphyseem
naast oedeem op de voorgrond. In het achtste geval met dodelijke
afloop, hetwelk een minder stormachtig verloop had dan de vorige,
kwamen naast acute ontstekingsverschijnselen secundaire infecties in de
longen aan het licht.

Van een monster schimmelig kaf en een monster schimmelig stro van
verschillende eigenaren werd een onderzoek naar de schimmelsoorten
ingesteld. Beide keren werden dezelfde soorten aangetroffen, o.a. de as-
pergillus fumigatus.

This article describes a hypersensibility disease in cattle caused by mouldy fodder or
litter. The picture of the disease is very like anaphylactic shock. Symptoms of the lungs are
in the foreground; in a favourable case a slight irritation of the throat and other slight
cattarrhal symptoms, sometimes severe oppression, shortness of breath and bloody
discharge from the nose, and also sometimes acute death with hyperaemia and oedema
of the lungs. Sometimes the picture is coupled with tympanites, whilst also haematuria
occurs. Some patients are feverish, some however are free of fever.

As well as several cases with a favourable course, eight cases with a fatal course are
described. Out of 7 animals which had died suddenly, six showed almost the same
picture at dissection: hyperaemia and oedema of the lungs, haemorrhages in the respi-
ratory tract. In the seventh animal which had an old bronchitis (bronchiolitis) and a
peribronchitis (peribronchiolitis) emphysema and oedema are in the foreground. In the
eighth case with fatal course, which had a much less stormy course than the previous,
as well as acute inflammatory symptoms secondary infections in the lungs occurred.

An examination into the sorts of fungi was made using a sample of mouldy chaff and
a sample of mouldy straw from several owners. Both times the same sorts were found,
amongst othcrs aspergillus fumigatus.

Dans le présent article on donne une description d\'une hyperesthésie chez les bovidés
causée par de la nourriture ou de la paillasse moisie. Le syndrome ressemble beaucoup
au shock anaphylactique. Des symptômes pulmonaires se trouvent au premier plan;
dans le cas favorable il se présente un léger excitant de toux et d\'autres faibles symp-
tômes cattarrhalcs, quelquefois une forte oppression, une respiration oppressée et une
effusion sanguine du nez, et parfois la mort acute avec hyperémie pulmonaire et oedème
pulmonaire.Souvent le syndrome est accompagné de tympanite, avec cela il se présente
encore de l\'hématurie. Certains malades ont la fièvre, d\'autres sont au contraire sans
fièvre.

A part plusieurs cas présentant des progrès favorables, on décrit huit cas mortels. De
sept animaux morts subitement, il y en avait six qui offraient le même tableau de section:
hyperémie pulmonaire, oedème pulmonaire et saignements dans les voies respiratoires.
Chez le septième animal, souffrant d\'une bronchite invétérée (bronchiolitis) et d\'une
péribronchite (-iolitis), une emphysème invétérée à côté d\'une oedème prédominait.
Dans le huitième cas mortel, d\'une acuité moins prompte que les précédents,
il se présenta, à côté de symptômes d\'une inflammation acute, des infections
secondaires dans les poumons.

D\'un échantillon de balle moisie et d\'un échanttillon de paille moisie de différents
propriétaires on étudia les sortes de moisissures. Les deux fois on trouva les mêmes sortes,
e. a. l\'aspergillus fumigatus.

In diesem Artikel wird eine Überempfindlichkeitskrankheit beim Rindvieh beschrie-
ben, die durch verschimmeltes Futter oder verschimmelte Streu verursacht wird. Das
Krankheitsbild ähnelt sehr dem anaphylaktischen Schock. Anzeichen von Lungener-
krankungen sind vorherrschend; in günstigeren Fällen leichter Hustenreiz und andere
geringfügigen Katarrherscheinungen, manchesmal starke Benommenheit, Kurzatmigkeit
und blutiger Nasenausfluss, aber auch plötzlicher Tod mit Lungenhyperämic und Lun-
genödem. Des öfteren geht das Bild gepaart mit Tympanitis, wobei mitunter Blutharnen
hinzutritt. Manche Patienten haben Fieber, andere wieder sind fieberfrei.

Ausser einigen Fällen, die einen günstigen Verlauf nahmen, werden acht Fälle mit
tödlichem Ablauf beschrieben. Bei sieben plötzlich verendeten Tieren ergab sich fast
das gleiche Sektionsbild: Lungenhyperämie, Lungenödem und Blutungen in den Luft-
wegen. Bei dem siebenten Tier, das eine veraltete Bronchitis (-iolitis) und eine Peri-
bronchitis (iolitis) hatte, waren Emphysem nebst Ödem vorherrschend. Beim achten
Fall mit tödlichem Ablauf, der einen weniger heftigen Verlaufnahm als der vorige, kamen,
neben akuten Entzündungserscheinungen, sekundäre Lungeninfektionen, ans Licht.

An je einer Probe von verschimmelten Kaff und Stroh, beide von verschiedenen
Besitzern herstammend, wurde eine Untersuchung nach den Schimmelsorten angestellt.
Beide Male wurden die gleichen Sorten entdeckt, u.a. der Aspergillus fumigatus.

1) Hoewel dit dier geen koorts had, was een behandeling met sulfa- en penicilline-

preparaten waarschijnlijk op haar plaats geweest. De bij macroscopisch onderzoek

3) Uit in verband met de mogelijkheid van een complicerende secundaire infectie.

4) Behalve bij runderen hebben we deze verschijnselen waargenomen bij varkens.
Ongetwijfeld zijn deze dieren ook zeer gevoelig voor schimmelig strooisel. Het is
in onze practijk dan ook de gewoonte om, wanneer we hoestende of kortademige
varkens aantreffen en we menen een bepaalde infectie uit te kunnen sluiten, te
beginnen met de vraag wanneer deze dieren nieuw strooisel hebben gekregen.
Veelal blijkt dan, als dit dezelfde dag of daags tevoren is geschied, dat dit strooisel
schimmelig is. Verwijdering van dit strooisel en een goede ventilatie zijn in de
regel voldoende om de dieren spoedig te doen genezen.

5) F. Friedberger und E. Fröhner: Specielle Pathologie und Therapie der Haustiere,
Stuttgart, 1904, bl. 43, 68, 72 en 77.

6) Hutyra und Marek: Specielle Pathologie und Therapie der Haustiere, Jena,
1905, bl. 108 en 110.

7) Hutyra und Marek und Manninger: Spec. Path. u. Ther. d. Haustiere, Jena,
i93⁸> ^bl- 45 >•

8) A. Charlotte Ruys: Leerboek der Microbiologie en Immunologie, Utrecht,
1950, bl. 480.

9) Boyd schrijft: (W. C. Boyd: Fundamentals of Immunologie, New York, 1945,
bl. 279) ,,It has been shown, that most of the observations can be referred to one
or the other of two principal causes: a) contraction of smooth muscles; b) increased
capillary permeability".

Julius (H. W.Julius: Beginselen der Algemene Bacteriologie en Immuniteitsleer,
Haarlem, 1935, bl. 253) verdeelt de symptomen bij de mens in locale en algemene.
Deze schrijver geeft aan, dat „veel van dit alles (de symptomen), vooral wat betreft
„de gelocaliseerde symptomen, is terug te voeren op contracties of verslappingen
„van glad spierweefsel, speciaal van de spierweefsels der vaatwanden".

EEN NIEUWE AANWINST VOOR DE BEHANDELING VAN
HUIDAANDOENINGEN VAN ENDOGENE OORSPRONG, ZO-
WEL BIJ HONDEN ALS BIJ KATTEN.

Voor mij, als dierenarts voor kleine huisdieren, is het vóórkomen van het
grote aantal huidaandoeningen bij honden en katten, evenals voor de
medicus bij de mens, een dagelijks wederkerend probleem.

De vele preparaten, die vooral na de oorlog worden aangeprezen als
zijnde de middelen tegen huidaandoeningen, vormen evenzovele aanwij-
zingen, dat eczeem van allerlei aard nog niet op in elk opzicht bevredigende
wijze bestreden kan worden.

Sedert enige maanden heb ik nu een door de N.V. Chemische fabriek
„Noord-Holland" te Beverwijk onder de naam „Biopha" in de handel
gebracht praeparaat gebruikt, dat een belangrijk deel van bovengenoemde
moeilijkheden in mijn praktijk heeft opgeheven. Het is een samengesteld
product in poedervorm, dat, indien het door het dagelijks voedsel voor
honden, resp. katten gemengd wordt, door deze dieren met graagte wordt
opgenomen.

Naast frappante genezingen der betrokken huidaandoeningen consta-
teerde ik ook een verbetering van de eetlust en het in betere conditie komen
van het dier.

Bij vele honden zien wij een pruritis, een prikkeltoestand, die via jeukte tot
bijten, krabben, schuren en likken leidt, waardoor, al naar ernst, duur en
plaats der jeukte, ontstekingen met veelzijdig beeld (eczemen) ontstaan.
De oorzaak der jeukte is zeer verschillend. In vele gevallen moet een en-
dogene [oorzaak aangenomen worden, vooral in die gevallen, waarbij
een parasitair huidlijden is uit te sluiten.

Bij een vijftigtal dergelijke honden zag ik na het verstrekken van i—2
eetlepels „Biopha" per dag (dosis te regelen al naar de grootte van de
hond) gedurende 10 a 14 dagen frappante effecten. (Hierbij zijn geen wij-
zigingen in het dieet aangebracht.)

Over de hormonale beïnvloeding bij vrouwelijke honden wordt een apart
artikeltje geschreven.

Bij katten zag ik vooral goede resultaten in die gevallen, waar sterke haar-
uitval optrad.

Zoals bekend, komen vooral in het voorjaar vele gecastreerde katers, die
abnormaal verharen en dikwijls hun huid stuk likken, in behandeling. Ik gaf
nu deze dieren tweemaal daags een theelepel „Biopha" door het voedsel
en bij enkele dieren, welke uitsluitend op vis leefden, werd het dieet tevens
in zoverre gewijzigd, dat minstens drie maal per week vlees werd verstrekt.
Bij een veertigtal dieren, op deze wijze behandeld, waren de gevolgen zeer
gunstig.

Zoals ik in het begin van dit artikel reeds opmerkte, gebruikte ik dit
praeparaat ook bij honden (en katten) die een slechte eetlust vertoonden,
dus eigenlijk als een „conditie"-praeparaat. Gezien de gemakkelijke wijze
van toediening en de snelle resultaten, ben ik er toe overgegaan dit praepa-
raat te gebruiken in al die gevallen, waar \'het er om gaat, het dier „over het

dode punt heen te brengen" en zijn weerstand te verhogen, resp. teneinde
tot nog toe zonder succes behandelde huidaandoeningen tot genezing te
brengen.

Het lijkt mij het beste, de door mij verkregen resultaten te illustreren met
een zestal casuïstische gevallen (honden):

1. Chow-chow, reu, 4 jaar. —- Reeds enige jaren onder behandeling
wegens chronische huidirritatie.

Bij onderzoek bleek de hond in goede voedingstoestand te zijn, doch de
beharing was zeer slecht; op de rug en in de flanken ontbrak deze vrijwel
geheel. Plaatselijk bestond een duidelijke sclerodermie.

De hond was behandeld met allerlei smeersels, had speciaal dieet ge-
kregen en allerlei tabletten geslikt.

Het dier kreeg gedurende 10 dagen driemaal daags één eetlepel „Biopha"
door zijn voeder, waardoor de jeuk geheel verdween, en daarna gedurende
één maand één eetlepel „Biopha" per dag. De jeuk keerde niet terug en het
dier had weer een normaal haarkleed gekregen.

2. Spaniel, teef 7 jaar -— Leed reeds gedurende drie jaar aan een
chronisch rugeczeem. Ondanks vele smeersels en tabletten veranderde de
toestand niet. Nadat de hond gedurende drie weken tweemaal daags een
eetlepel „Biopha" had gekregen, was de jeuk verdwenen en werd de rug
weer behaard. Als onderhoudsdosis kreeg het dier verder één eetlepel
„Biopha" per dag.

3. Chow-chow. reu, 6 jaar. — Sedert drie jaren vertoont dit dier voort-
durend jeukte, met name op de rug, in de flanken en onder de borst. Hier
zijn vele kale plekken, terwijl de huid op die plaatsen droog, verdikt en
schilferig is. De verdere beharing op het lichaam is dof. Het dier is in deze
drie jaren behandeld met allerlei smeersels, vitaminen en hormonen.

Gedurende 3 weken kreeg deze hond 3 X daags één eetlepel „Biopha"
door het voer. Hierna werd nog 2 weken 2 X daags één eetlepel verstrekt,
waarna de jeuk volkomen verdwenen was en de beharing op de kale plek-
ken weer terug kwam.

4. Bast. foxterrier, reu, 5 jaar.— Gedurende 8 maanden wegens chro-
nische jeuk behandeld met allerlei smeersels en injecties. Nadat 3 weken
lang tweemaal daags één eetlepel „Biopha" door het voer was gegeven, was
de jeuk verdwenen en werd de stukgekrabde huid weer behaard. Om reci-
dive te voorkomen, krijgt het dier op mijn advies als onderhoudsdosis één
eetlepel „Biopha" per dag. Thans, na 3 maanden, is het dier nog steeds in
uitstekende conditie.

5. Duitse herder, teef, 8 jaar. — Chronisch rugeczeem, dat reeds maan-
denlang zonder succes met allerlei smeersels en Infraphil-bestralingen was
behandeld. Omdat de hond de laatste twee jaren niet weer loops geweest
was, dacht ik in eerste instantie aan een hormonale afwijking. Daarom stelde
ik dus hysterectomie en ovariotomie voor, daar ik van deze ingreep
in dergelijke chronische gevallen dikwijls een zeer goed resultaat zag.

Daar door omstandigheden deze operatie enige weken uitgesteld moest
worden, gaf ik dit dier in die tijd driemaal daags één eetlepel „Biopha". Het
resultaat was inderdaad frappant; na ruim 14 dagen vertoonde het dier al

geen jeuk meer en werd de rug weer behaard. Na 4 maanden behandeling
is ook dit dier nog in goede conditie.

6. Schotse terrier, reu, 5 jaar. — Chronisch eczeem op rug, borst en
hals, zich manifesterend in kale, verdikte huid met schilfers en hier en daar
vochtig. Het dier had ondragelijke jeuk en heeft reeds weer allerlei smeersels
en tabletten gehad; alles echter zonder enig resultaat. Nadat dit dier ge-
durende een maand 2 X daags een eetlepel Biopha heeft gehad, was de
jeuk totaal verdwenen, terwijl het dier zijn normale beharing terugkreeg.

1. 13-jarige, gecastreerde Siamese kater. Sedert 4 jaren lijdt dit dier
aan sterke haaruitval op de rug en aan de bovenkant van de achterbenen.
Steeds beet het dier de huid stuk. Het is behandeld met smeersels, infra-
phillamp, vitaminen en hormonen en heeft speciaal dieet gekregen.

Nadat het dier gedurende een maand 2 X daags een theelepel Biopha
kreeg, verdween de jeuk, genas de huid en werd het dier weer normaal
behaard. Als onderhoudsdosis krijgt deze kater dagelijks één theelepel
Biopha en nu na 4 maanden is het dier nog steeds goed.

2. 6-jarige huiskat, gecastreerd. Deze is sedert maanden lijdende aan sterke
haaruitval op rug en borst, waarbij door het likken en krabben van het dier
de huid op verschillende plaatsen stuk is. Nadat de gewone therapie faalde,
kreeg ook dit dier gedurende 3 weken een theelepel Biopha 2 X daags.

Door mij werden met het nieuwe middel behandeld in het geheel 50
honden en een dertigtal katten.

Het waren allen dieren, die reeds lange tijd, soms tot drie jaar toe, met
allerlei smeersels tevergeefs waren ingesmeerd of op andere wijze behandeld
zonder succes.

En daar mijn resultaten met Biopha in vrijwel alle gevallen gunstig zijn,
meen ik het middel aan mijn collegae gerust te durven aanbevelen, maar
ik wijs er nogmaals met nadruk op, dat in al die gevallen, waarbij een hor-
monale afwijking aan de jeuk ten grondslag ligt, het middel Biopha geen
resultaten zal geven.

Schrijver dezes geeft een overzicht over de resultaten welke hij met het
nieuwe middel „Biopha" bereikte bij een 50-tal honden en 30-tal katten.

Vooral die dieren, welke leden aan een heftige pruritus en waarbij zonder
succes allerlei smeersels waren toegepast, werden in het onderzoek betrok-
ken en bleken vrijwel zonder uitzondering gunstig op „Biopha" te rea-
geren, waarbij de gemakkelijke wijze van toediening in de praktijk een
voorname rol speelde.

Uitdrukkelijk wijst schrijver er op, dat die huidaandoeningen, welke door
hormonale stoornissen veroorzaakt worden, niet op „Biopha" reageren.

Une description des résultats avec „Biopha", une préparation fabriquée par la Fabrique
„Noord Holland" obtenus par 1\'auteur chez une cinquantaine de chiens et une trentaine
de chats.

Principalement ces animaux, lesquels enduraient un pruritus violent, et étaient
appliqués avec de toutes sortes des liniments sans résultat, furent impliqués dans
l\'examen. C\'était évident que presque tous les animaux guérissaient de „Biopha". C\'est
important que la manière d\'offrir est très facile.

Expressément c\'est indiqué par l\'auteur, que des maladies de la peau, causées par des
anomalies hormonales, ne peuvent pas être guéries avec „Biopha".

A general view of the results, obtained by the author with the new remedy „Biopha",
made by the factory „Noord-Holland", upon about fifty dogs and thirty cats.

Especially those animals which suffered from a violent pruritus, and to which were
applied all kinds of lubricants without any results, proved to react very favourably
with „Biopha".

Expressly the author points out the fact that affections of the skin, caused by
hormonal disturbances, do not react with „Biopha".

Der Verfasser dieses Artikels gibt eine Uebersicht über die Ergebnisse welche er mit
dem neuen Mittel „Biopha" erreichte bei einer Anzahl von ungefähr 50 Hunden und
30 Katzen.

Besonders die Tiere welche litten an einem heftigen Pruritus und wobei ohne Erfolg
allerlei Schmiere angewendet worden waren, wurden in der Untersuchung hinein-
gezogen und diese Tiere reagierten fast ohne Ausnahme ausserordentlich günstig
auf „Biopha", dessen bequeme Anwendung auszerdem sehr praktisch ist.

Nachdrücklich weist der Verfasser darauf hin dass die Hautbeschwerden welche durch
hormonale Abweichungen verursacht worden sind, nicht auf „Biopha" reagieren.

Van de afdelingscorrespondent in Noord-Holland (J. C. A. van der Maas).
MENIE-INTOXICATIE.

Op 4 Juli 1952 werd collega Stokref.f bij een zieke koe geroepen van de
veehouder G. te H. H—W.

Bij onderzoek bleken pols, temp. en ademhaling normaal, terwijl de
pensbewegingen sterk verminderd waren.

Bij een nadere inspectie van het koppel werden er meer suffe dieren
aangetroffen.

De koeien liepen sinds drie dagen in een wei met etgroen en in verband
met de gedachte, dat de ziekteoorzaak een intoxicatie zou kunnen zijn,
liet collega Stokreef het vee direct overbrengen naar een oude weide.
De zieke koe stierf\' \'s nachts en de sectie leverde het volgende beeld op:
Een matig gevulde pens, een boekmaag met sterk ingedroogde inhoud,
volkomen lege en zeer bleke darmen, gedegenereerde parenchymateuze
organen.

De volgende dag kwamen de collegae van Eck en Pille op het bedrijf
bij de overgebleven zieke dieren. Op grond van schrikachtigheid en de bij
prikkeling optredende krampen, meenden zij de diagnose kopziekte te
moeten stellen.

Eén dier werd ingespoten met een calcium-magnesium-oplossing en
kort daarna werden er zo nog drie dieren behandeld. Bovendien kreeg
ieder rund 1 kg sulfas magnesicus toegediend in de hoop door defaecatie
ontgifting te verkrijgen.

De therapie had geen succes en de volgende dag stierf de tweede koe,
de dag daarop de derde.

Aangezien onze gedachte uitging naar een vergiftiging en we hoorden,
dat het slootwater slecht zou zijn, besloten wij een nader onderzoek op het
weiland in te stellen.

De sloten waren slecht onderhouden; verontreiniging van het slootwater
met spuitmiddelen van een achter het bewuste perceel gelegen stuk kool-
land konden wij uitsluiten, daar er op cle naburige percelen ook vee liep,
dat eveneens uit de sloten dronk, zonder bovengenoemde verschijnselen.

Het gras zag er zódanig uit, dat eiwit-intoxicatie niet waarschijnlijk
was; vergiftige planten vonden wij niet. Toevallig ontdekten wij de oorzaak
nl. een bij de uitgang gelegen ronde roodgekleurde plek van ongeveer
30 cm doorsnede, kennelijk menie met stukken stopverf erin. De tong-
afdrukken van de koeien waren erin zichtbaar.

In het laboratorium van de Keuringsdienst voor Waren te Alkmaar werd
wat van het meegenomen materiaal onderkend als menie.

Bij nadere informatie hoorden wij van de eigenaar, dat deze de rode
plek wel gezien had, doch er verder geen aandacht aan had besteed.

Op het bedrijf was inmiddels de vijfde koe gesuccombeerd en er liepen
nog drie zieke dieren, waarvan er een atactisch was en kauwbewegingen
vertoonde.

De secties gaven hetzelfde beeld : degeneraties van de parenchymateuze
organen, maar afwezigheid van een loodzoom om de tanden.

Stukken lever werden ter onderzoek op lood naar de Rijksseruminrich-
ting te Rotterdam gezonden; inderdaad bleken de levers lood te bevatten.

Het loodgehalte van de nummers 1 t/m 3 wijst absoluut op loodver-
giftiging. Ook het loodgehalte van No. 4 is enigszins verhoogd, ook hier is
een loodvergiftiging waarschijnlijk, daar de symptomen in die richting
wijzen.

In totaal zijn 6 dieren doodgegaan, twee minder zieke dieren zijn
hersteld. Een door de politie ingesteld onderzoek bracht aan het licht, dat
schilders door de wei naar een naburige boerderij gelopen waren.

Het bewijs, dat deze schilders de menie daar gedeponeerd hebben, is
echter niet geleverd, daar zij dit hardnekkig ontkenden.

Loodvergiftiging bij in de weide lopende runderen. De oorzaak bleek op
het gras geworpen menie te zijn.

Lead-poisoning in cattle in the meadow. The cause was minium, which had fallen on
the grass.

Empoisonnement par le plomb chez les bo vidées, en pâtière. La cause était du minium,
tombé dans l\'herbage.

Bleivergiftung bei Kühen in der Weide. Die Ursache war Mennig, der auf das Gras
gefallen war.

Op een dag in December 1952 werden wij in consult geroepen bij de
veehouder v. T. in Bakkum.

Daar bevond zich een nieuw gekochte vaars, die 14 dagen geleden had
gekalfd. Sinds een dag: geen eetlust, niet herkauwen, melkgift gedaald
van 18 tot 4 L., weinig defaecatie, pols 1 10, temp. 40.2° C., hartslag bonzend.
Bij het ausculteren van de longen: chiemen, piepen en brommen over het
gehele longveld. De pensbewegingen waren sterk vertraagd, de faeces
normaal van kleur, geur en consistentie.
Diagnose: bronchiolitis of broncho-pneumonie.

De volgende dag was het dier veel beter, temp. 39°3, pols 90; de behan-
deling werd herhaald, waarna het dier geleidelijk herstelde. Bij de tweede
visite vertelde de eigenaar, dat hij nog een koe had, die niet in orde was.
Ook dit was een gekochte koe en sinds korte tijd in zijn bezit. De beide
dieren waren van één eigenaar afkomstig.

De klinische verschijnselen waren practisch dezelfde als bij de vorige
patiënt: zeer frequente pols, temp. 41.°3, ook hier afwijkende longgeruisen
over het gehele longveld.

In- en expiratie was door de gehele stal hoorbaar; het dier had het kenne-
lijk zeer benauwd. Ook hier werd dezelfde therapie toegepast.

De koe werd apart gezet; de volgende morgen belde de eigenaar op, dat
de toestand veel slechter was. Het dier verkeerde in grote ademnood.

Het kalf, dat achter de koe op de koegang had gestaan, was eveneens
ernstig ziek. Bij klinisch onderzoek vonden wij een temp. van 37°-5, pols
90 en sterk afwijkende longgeruisen.

In overleg met de eigenaar werden koe en kalf naar de noodslachtplaats
in Castricum vervoerd. Bij sectie troffen wij aan: een catarhale pneumonie
in hart- en topkwabben.

Plaatselijk was een pleuritis aanwezig. Beide dieren hadden petechiën
op de nieren, aan maag- en darmtractus waren macroscopisch geen
afwijkingen.

In het laboratorium van de Gezondheidsdienst te Alkmaar werden uit
de longen bloedagarplaten geënt.

Microscopisch onderzoek van het vocht uit de longen gaf, met methyleen-
blauw gekleurd, een bipolair staafje te zien.

Op de platen waren na 38 uur bebroeden bij 37⁰ C kleine grijze koloniën
met een smalle zone van bêta-haemolyse eromheen zichtbaar. Twee
geïsoleerd liggende koloniën werden geënt in respect, twee buizen heart-
infusion-broth (DIFCO). Na 24 uur broeden werd een fijne diffuse troe-
beling gezien, weinig sediment, geen vliesvorming.

Microscopisch bleek een fijn Gramnegatief staafje, dat onbewegelijk was,
aanwezig te zijn.

II. Van de bouillon-buizen werden twee bonte reeksen ingezet, bestaande
uit koolhydraten met lakmoes-peptonwater, lakmoesmelk, kaliumnitraat-
bouillon, peptonwater.

Nitrieten positief, lakmoesmelk onveranderd, indol negatief.
Deze eigenschappen komen overeen met die van Pasteurellahaemolytica. ¹)²)
De eigenaar werd aangeraden, bij alle dieren temperatuur op te nemen.
Drie dagen na de noodslachting kwam er weer een zieke koe met dezelfde
verschijnselen en een temp. van 4i°.3-

De behandeling bestond uit: 200 cc percoccide intramusculair op twee
achtereenvolgende dagen.

Beschrijving van een geval van besmettelijke longborstvliesontsteking bij
runderen.

Uit de aandoening werden bipolaire bacillen gekweekt waarvan de
eigenschappen bleken overeen te komen met die van Pasteurella hemolitica.

Report on a case of contagious pleuro-pneumonia in cattle. Cultivation of material
from the lungs gave bipolair bacilli. The cultural features did correspond with those
of Pasteurella hemolitica.

On décrit un cas de pleuro-pneumonie contagieux chez les bovidées. Cultivation des
poumons montra des bacilles bipolaires. Les caractères correspondèrent à ceux de Pas-
teurella hemolitica.

Ein Fall von ansteckender Lungen- und Brustfellentzündung wurde beschrieben. Aus
den Lungen wurden bipolare Bacillen kultiviert, deren Eigenschaften übereinstimmten
mit ienen von Pasteurella hemolitica.

1 ) Prof. Dr. J. A. Beijers en N. Dekker: Besmettelijke longontsteking bij het rund.
Tijdschrift voor Diergeneeskunde 1950, 75, pag. 670.

2 ) Prof. Dr. Jac. Jansen en Dr. C. A. van Dorssen: Pasteurellose bij runderen, ver-
oorzaakt door pasteurella haemolytica.

Op 31 December 1952 werd ik geconsulteerd door de veehouders Gebr.
S. te B. voor een koe, die lijdende was aan Retentio secundinarum.

De veehouder riep mij, daar het dier de vorige dag nogal suf was, weinig
at en een minimale hoeveelheid melk gaf.

Bij mijn aankomst op de boerderij maakte de koe in het geheel geen suffe
indruk en de boer zei dan ook, dat de koe beter was dan de dag tevoren.

Met de hand de vagina ingaande voelde men een verdikking van
± I y₂ vuist grootte, waaraan secundinae vastzaten.

Vanaf deze verdikking ging een streng met een middellijn van i: 3 cm
en ter lengte van ± 20 cm door de cervix, die met moeite door de hand
gepasseerd kon worden, naar de uteruswand.

Het bleek, dat de secundinae alleen vastzaten op deze ene grote carunkel ;
het lospellen was een klein kunstje.

Nadat nog twee koolstaven in de uterus waren gebracht, was de be-
handeling afgelopen.

Bij een rund met Retentio secundinarum, bleek de nageboorte alleen nog
vast te zitten aan een grote Caruncula uteri, welke na lospellen van de
Secundinae met moeite door de bijna gesloten Cervix gemasseerd kon
worden.

By a cow suffering from Retentio secundinarum it appeared that the Secundinae
only were sticking fast to a large Caruncula uteri, that could be massaged with
difficulty through the nearly closed Cervix after loosening the Secundinae.

Chez une vache avec Retentio secundinarum, les Secundinae paraissaient d\'être soli-
dement fixés seulement à une grande Caruncula uteri, quelle pouvait être massée
à grand\'peine à travers du Cervix presque fermé après avoir détaché les Secundinae.

Bei einem an Retentio secundinarum leidenden Rind stellte es sich heraus dasz
die Nachgeburt nur noch an einer grossen Caruncula uteri festsasz, welche nachdem
man die Secundinae losgeschält hatte, mühsam durch die fast geschlossene Cervix
massiert werden konnte.

In artikel 13 van de Vleeskeuringsvvet is bepaald, dat de eigenaar van
een geslacht dier in bepaalde gevallen het recht heeft een herkeuring te
vorderen, indien hij meent geen genoegen te kunnen nemen met de ge-
nomen keuringsbeslissing. De procedure die gevolgd moet worden, nadat een
herkeuring is aangevraagd, mag ik als bekend veronderstellen. De keurings-
veearts, die uitgenodigd wordt de herkeuring te verrichten, zal als regel de
uitnodiging accepteren, ondanks het feit dat het verrichten van een her-
keuring niet altijd even prettig is. Keurtechnisch zijn de moeilijkheden wel
te overwinnen. Als men reeds duizenden keuringsbeslissingen genomen
heeft, kan er nog wel één beslissing bij. Het minder prettige van een her-
keuring ligt meer op psychologisch gebied. Hoe reageert de collega, tegen
wiens beslissing beroep is aangetekend, op de herkeuringsbeslissing in het
geval, dat een tweede deskundige tot een andere uitspraak komt ? Die reactie
heeft vanzelfsprekend geen invloed op de beslissing.

Publicatie van de herkeuringsrapporten is toe te juichen, vooral als
de publicist zich op een objectief standpunt kan plaatsen. De rapporten
kunnen echter voorzien worden van een commentaar waaruit men kan
proeven dat des schrijvers betoog een zekere geest van misnoegen ademt,
welke mogelijk zijn voedingsbodem hierin vindt, dat de schrijver a priori ver-
wacht had dat bij de desbetreffende herkeuring de keuringsbeslissing van
beide aangezochte herkeuringsambtenaren conform zijn beslissing zou zijn.

In het tijdschrift voor Diergeneeskunde van 1 Augustus j.1. heeft Dr. J. G.
Schoon de rapporten over een herkeuring wegens cysticercose gepubliceerd
en het rapport B, dat door mi j was ingezonden, van een, voor mij niet bepaald
vleiend commentaar voorzien. De manier, waarop dat commentaar gege-
ven werd, maakt voor mij de beantwoording niet erg aantrekkelijk. Niet-
temin wil ik mijn visie op de taak van een keuringsveearts, die een herkeuring
verrichten moet, nogmaals nader beschouwen.

Zowel van Dale als Koenen zeggen dat onder herkeuren moet worden
verstaan „opnieuw keuren". En aangezien de quintessens van keuren én
herkeuren is, het geven van een keuringsuitspraak, moet dus onder her-
keuren worden verstaan: „Het opnieuw keuren en het opnieuw geven van
een keuringsuitspraak."

Bij de herkeuring moet dus niet in eerste instantie nagegaan worden of de
eerste uitspraak juist was, neen, in eerste instantie moet opnieuw worden
gekeurd, moet ook opnieuw een keuringsbeslissing genomen worden en pas
daarna kan worden nagegaan of de tweede beslissing al of niet conform
de eerste uitspraak is.

Collega Schoon heeft bij zijn commentaar o.a. geschreven: „Hetgeen
hierin gezegd wordt over de taak van de met de herkeuring belaste dieren-
arts zal ik maar stilzwijgend voorbijgaan." Deze passage kan wel vlot uit
de pen gevloeid zijn maar is in wezen toch een aanloop om het debat over
de principiële zijde van de onderhavige aangelegenheid te ontwijken.

In de praktijk van de herkeuringen liggen de verhoudingen natuurlijk
niet zo scherp gescheiden als hierboven omschreven. De collega die de
herkeuring verricht is als regel, voor hij met zijn werk begint op de hoogte

van de eerste uitspraak. Om de zaak echter zo zuiver en zo objectief mogelijk
te stellen moet hij de geslachte keuring opnieuw verrichten. Het is mij na-
tuurlijk bekend, dat bij de geslachte keuring de organen met de natuurlijke
hechtmiddelen aan het dier verbonden moeten zijn (op enkele uitzonderingen
na), dat het bloed aanwezig moet zijn enz., omstandigheden die bij her-
keuring niet geëist kunnen worden. Dergelijke zaken bedoel ik niet. Wel
moeten m.i. de patholoog-anatomische afwijkingen opnieuw objectief
beoordeeld worden, moet eventueel opnieuw bacteriologisch onderzoek
worden ingesteld, en moet ook weer opnieuw een keuringsbeslissing worden
genomen. Indien iemand mij overtuigen kan, dat mijn visie op de taak van
de dierenarts die een herkeuring verrichten moet niet juist is, dan zal ik
daaraan niet ,„stilzwijgend voorbijgaan", doch mijn inzicht wijzigen. Ik
beweer dus niet dat er geen contact moet zijn tussen de beide collegae,
juist het tegendeel is waar. Gegevens die bij de herkeuring niet meer te
verifiëren zijn, zoals kreupelheden, lichaamstemperatuur, vochtophoping
in borst- of buikholte, dergelijke gegevens moeten vanzelfsprekend bij de
voorbespreking worden behandeld.

Er bestaat dus verschil van mening tussen collega Dr. Schoon en mij
over de taak van de keuringsveearts die de herkeuring verrichten moet.
Wie van ons beiden heeft nu gelijk? Ik beweer dus, dat ik bij een herkeu-
ring objectief en zelfstandig (voor zover mogelijk, zie boven) een keurings-
beslissing nemen moet, ongeacht de in eerste instantie genomen beslissing.
De mening van mijn opponent blijkt niet uit zijn schriftelijk commentaar,
doch uit het gesprek, dat ik met Collega Schoon in Heerlen voerde, heb ik
geconcludeerd dat hij het als mijn taak bij de herkeuring beschouwde, dat
ik na moest gaan of hij formeel een goede uitspraak had genomen.

Zijn uitspraak, steriliseren, voor een rund met cysticercose heb ik niet
geaccepteerd. Mijn uitspraak was „vriezen". Collega Schoon schrijft dat ik
mijn beslissing „in het geheel niet gemotiveerd heb". Als ik een rund met
levende cysticerci goedkeur onder voorwaarde van 10 dagen vriezen bij
— io° C., is het toch niet nodig er bij te voegen dat bewezen is, dat na tien
dagen bij die lage temperatuur alle vinnen dood zijn. Of bedoelde Collega
Schoon dat ik niet gemotiveerd heb waarom ik niet met zijn beslissing
steriliseren accoord gegaan ben? Hier is dan mijn motivering. Beide voor-
waarden, steriliseren zowel als invriezen zijn volgens het keuringsregulatief
juist. Ik neem steeds die wettelijk gefundeerde en wetenschappelijk aan-
vaardbare beslissing waarbij het minste voedselverlies optreedt. Er kunnen
omstandigheden zijn, die mij zouden dwingen, steriliseren te kiezen. De
Collega b.v. uit het waterrampgebied die een halfjaar geleden een levende
cysticercus vond en geen mogelijkheid zag het betreffende dier naar een
vriesinrichting te vervoeren, zal zonder twijfel en zeer terecht de beslis-
sing steriliseren genomen hebben. De hygiënische motieven, die in Heerlen
werden genoemd om te komen tot de beslissing steriliseren, aanvaard ik
niet. Limburg, dat bekend staat om zijn grootste vlees- en vleeswarencon-
sumptie van Nederland, en zijn vakkundige vleeswarenbereiders is juist
een provincie, waar bevroren vlees zonder moeite moet zijn te verkopen.
De vakkundige moderne vleeswarenbereiders zullen, indien zij daartoe in
de gelegenheid zijn, voor de bereiding van bepaalde worstsoorten en voor
rookvlees juist het verse vlees eerst bevriezen. De ervaring op abattoirs waar
een vriescel aanwezig is, bewijst dit voldoende. Het debiet voor bevroren
vlees is dus in Limburg ruimschoots aanwezig. Een slager die zijn bevroren

vlees, hetzij via de toonbank (na vakkundige ontdooiing) hetzij via de.
worstbereiding, niet verkopen kan, is geen vakman.

Ik vind het jammer, dat mijn opponent in zijn commentaar schrijft dat ik
,,de grote fout gemaakt heb om te vergeten, dat bij cysticercose de eerste
beslissing luidt: steriliseren". Wij hebben in Heerlen anderhalf uur over
dit onderwerp gedebatteerd, en indien ik na 20 jaar manipuleren met het
keuringsregulatief dat feit nog niet geweten zou hebben, was het allicht tot
mij doorgedrongen tijdens ons gesprek van zes kwartier. Dat is toch geen
prettig commentaar op een goedbedoeld rapport.

Economische motieven spelen bij een keuringsbeslissing van mij nooit
een rol. Of de eigenaar van het slachtdier nu een weduwe is met tien kin-
deren of een rijke boer zonder kinderen, de keuringsbeslissing heeft daar
niets mee te maken. Ook niet of het dier al of niet verzekerd is, of de slager
een grote of kleine omzet heeft.

Wel is mij opgevallen dat de hygiënische motieven, waarom Collega
Schoon het rund met cysticercose liet steriliseren, nü na wijziging van de
polisvoorwaarden van het Centraal Bureau Slachtveeverzekeringen, niet
meer van kracht zijn. Voor vinnenrunderen uit Heerlen wordt na de polis-
wijziging weer de oude keuringsbeslissing genomen ,,10 dagen vriezen".
Indien Collega Schoon het met de polisvoorwaarde van het C.B.S. niet
eens was, had hij zijn doel om die polisvoorwaarde veranderd te krijgen op
een andere wijze moeten trachten te verwezenlijken dan door de verzeke-
ring te forceren door middel van een keuringsuitspraak.

Het antwoord dat Collega Schoon hierop geven wil, kan ik wel produ-
ceren. Hij zal ongeveer als volgt kunnen antwoorden:

,,Mijn hygiënische motieven om de beslissing steriliseren te nemen
„heb ik ook nu nog, als het rund tenminste in Heerlen blijft. Neemt de
„verzekering het gehele dier over, waardoor de betrokken (kleine) slager
„geen schade lijdt, dan is mijn beslissing „vriezen". De verzekering moet
„dan het bevroren vlees verkopen, maar mag dat niet doen in Heerlen of
„omgeving, anders gelden weer mijn hygiënische motieven."

Artikel 30 van de Verordening op de Keuringsdienst van Slachtdieren en
Vlees in de Gemeente Heerlen kan Collega Schoon inderdaad moeilijk-
heden bezorgen. Die moeilijkheden kunnen eenvoudig worden voorkomen
door het veranderen van twee letters in het woord vlees en dat woord vervan-
gen door „vers". Artikel 30 wordt dan: „Het is aan vleesverkopers verboden
paardevlees, buitenlands vers of bevroren vlees te bewerken enz."

Ik handhaaf mijn conclusie, dat op een slachthuis in een grote stad geen
hygiënische motieven aanwezig zijn om een, overigens normaal, rund met
cysticercose te steriliseren. Bovendien is mijn mening, dat een dierenarts die
voor een herkeuring wordt aangezocht, de geslachte keuring, voor zover
mogelijk, opnieuw verrichten moet, en daarna objectief een nieuwe be-
slissing nemen moet. Pas daarna kan de tweede beslissing geconfronteerd
worden met de eerste.

Het artikel van Dr. Schoon over de keuring van dieren met cysticercose
(tijdschrift van 1 Augustus) geeft mij aanleiding tot het maken van enige
opmerkingen.

In de keuringsdienst van Schoon was voor enige weken de uitspraak be-
treffende twee koeien met levende cysticerci: steriliseren, zulks in afwijking
van de elders (en ook te Heerlen) gangbare uitspraak: invriezen. Belang-
hebbende vroeg herkeuring.

Eén deskundige meent, dat hij in dit geval geen reden heeft, anders te oor-
delen dan hij in zijn eigen dienst gewend is en adviseert tot invriezen. De
tweede deskundige zegt dat, hoewel, zo de koeien in zijn dienst gekeurd waren,
de uitspraak invriezen zou zijn geweest, hij toch op formele gronden Dr.
Schoon in het gelijk moet stellen, omdat het keuringsregulatief bij
cysticercose sterilisatie voorschrijft en alleen als alternatief het invriezen
toelaat.

Door deze uitspraak is het aanvragen van een herkeuring door belang-
hebbende in de toekomst nutteloos, want iedere keuringsambtenaar, die het
voorbeeld van Dr. Schoon volgt, zal de tweede deskundige (uit H.) als
herkeuringsambtenaar aanwijzen. Tot zover de feiten.

Nu stelt Schoon de iewat naïeve vraag of hij, dan wel de eigenaar te
beslissen heeft wat er met zo\'n dier gebeuren moet. Niemand twijfelt er aan,
dat hij krachtens de Vleeskeuringswet de bevoegdheid, dus het recht en de
macht heeft, de maatregelen te nemen, die hij in het belang van de Volks-
gezondheid meent te moeten nemen. Hij kan tegen de eigenaar zeggen, in
navolging van een Franse afgevaardigde op een vredesconferentie in Neder-
land, dat hij zal beslissen chez vous, de vous et sans vous.

Evenwel door het vlees te steriliseren vermindert Schoon de waarde
ervan zeer aanzienlijk. Een koe van f 750.— verliest door het invriezen ge-
middeld aan waarde f 150.—, door het steriliseren f 550.—.

Er moeten dus wel ernstige redenen voor Schoon bestaan, deze kapitaals-
vernietiging te motiveren.

De eerste is de hygiënische. In Heerlen bestaat geen vraag naar bevroren
vlees en de gemeentelijke verordening reglementeert de verkoop ervan (o.a.
door het aanbrengen van aankondigingen op de winkelramen). Het gevolg
is dat dit vlees lang in de winkels verblijft en kans loopt te bederven. Dien-
tengevolge heeft de Keuringsdienst veel werk met het houden van toezicht,
winkelinspectie en keuring van de aanwezige voorraad. Mag nu Schoon,
om daardoor de taak van zijn dienst te ontlasten, tot sterilisatie overgaan?
Zo ja, dan kan dit ook gelden voor b.v. paardevlees, waarvan de verkoop
eveneens gereglementeerd is en dat misschien ook wel eens minder vlot
weggaat dan voor de deugdelijkheid wenselijk zou zijn. Schoon verlicht op
deze wijze de taak van zijn dienst, maar hij doet dat op kosten van de eige-
naar. Hij bevindt zich hier in gezelschap van die keuringsambtenaar, die
alle levers, welke voor „uitpijpen" in aanmerking komen, afkeurt, omdat de
slagers des zomers geen leverworst maken en de afvalhandelaar geen uit-
gepijpte levers wenst te kopen, en van anderen, die de weg van de minste
weerstand kiezen.

Het tweede argument waarop Schoon zijn sterilisatiebeslissing grondt is,
dat de slager van de verzekering een onvoldoende schadeuitkering krijgt.
Hij kiest dus stelling in een finantieel geschil tussen verzekerde en verzeke-
raar en staat aan de zijde van de verzekerde. Dat is zijn goed recht als par-
ticulier, maar hij gaat te ver als hij van de hem bij de Vleeskeuringswet ver-
leende ambtelijke macht gebruik maakt, de verzekerde te helpen door een

beslissing te forceren die de verzekeraar sterk benadeelt. In feite is de ver-
zekeraar de Stichting van slagers, boeren, veehandelaren en allen die de
vleeshandelsgemeenschap vormen. De organisatie, waarvan de Heerlense
slager lid is, maakt deel uit van de verzekeringsorganisatie en heeft de
schadeuitkering, ook voor cysticercose, mede samengesteld.

Moet een hoofd van dienst in deze regeling gewelddadig ingrijpen door
het vlees, waarom het gaat, minderwaardig te maken? Dat vlees is gemeen-
schappelijk eigendom van alle leden van de vleeshandelsgemeenschap en
terwille van een lid van die gemeenschap benadeelt hij alle andere leden
ervan.

Als de Heerlense slagers met de schadeloosstelling niet tevreden zijn,
kunnen zij door middel van hun organisatie verbetering trachten te ver-
krijgen. Het is de keuringsambtenaar niet geoorloofd van zijn ambtelijke
macht gebruik te maken om te trachten het zuiver financiële geschil in een
of andere richting te beïnvloeden.

Schoon had deze kapitaalsvernietiging kunnen voorkomen door het
vlees in zijn eigen vriesinrichting te laten invriezen. Als de slager het ter
plaatse niet had kunnen verkopen, stond het gehele land toch voor hem
open. Terwille van een vermeende schade van de plaatselijke slager bena-
deelt hij in veel ernstiger mate de gemeenschap.

En de zaak wordt nog vreemder, want Schoon heeft het bij enkele ste-
rilisaties gelaten, daarna heeft hij toestemming gegeven, vlees niet ter
plaatse, maar in het op 50 K.M. afstand gelegen Roermond in te vriezen,
op voorwaarde dat dit vlees niet weer naar Heerlen teruggevoerd wordt. En
dit is gebeurd, voordat de verzekering noodgedwongen besloten had de
vinnenkoeien naar keuze van de slager over te nemen of een vergoeding
uit te keren.

Waarop grondt Schoon deze beslissing, of is er misschien een artikel in
de gemeenteverordening, die hem daartoe machtigt en kan de gemeente
Heerlen goedgekeurd bevroren vlees weigeren in strijd met het bepaalde in
art. 8 van de Wet?

Het is noodzakelijk, dat de keuringsambtenaar een beschikkingsrecht
over het vlees bezit, teneinde datgene te weren, wat voor de Volksgezond-
heid schadelijk kan zijn. Hij beschikt dus over andermans bezit, maar
van hem mag verwacht worden dat zijn ambtelijke bemoeiingen geen on-
nodig nadeel teweeg brengen. Van hem mag verwacht worden, dat hij
het in zijn ambt met die zorgvuldigheid behandelt als ware het zijn eigen
en gelijk een goed huisvader betaamt. Ik betwijfel of Schoon dit wel vol-
doende in het oog gehouden heeft.

Met betrekking tot het artikel van collega Schoon in aflevering no. 15
deel 78 van dit tijdschrift zou ik de vraag willen opwerpen of hier wel aan
het verzoek om herkeuring had moeten worden voldaan.

Heeft de wetgever met artikel 13 lid 1 van de Vleeskeuringswet, dat o.m.
als volgt luidt: — De eigenaar van het geslachte dier kan in geval van voor-
waardelijke goedkeuring herkeuring vorderen op kosten van ongelijk. —
niet kennelijk bedoeld, dat o.m. herkeuring kan worden gevraagd om de
voorwaardelijke goedkeuring, veelal, in goedkeuring gewijzigd te krijgen?

Wijst ook de aanhef van artikel 48 van het K.B. van 5 Juni 1920 S 285
— Op vlees, hetwelk na voorwaardelijk goedgekeurd te zijn en als zodanig
gemerkt, bij herkeuring wordt goedgekeurd of afgekeurd ... — niet in
dezelfde richting?

De voorwaardelijke goedkeuring op grond van het aantreffen van een
levende vin in het vlees van een geslacht rund is echter onherroepelijk — de
levende vin is hier beslissend —en uit bedoeld artikel 13 blijkt geen enkel
verband tot een voorwaarde i.c. tot het bepaalde onder opmerking 2 onder
artikel 1 groep D van het keuringsregulatief, anders gezegd, genoemde op-
merking betreedt een terrein, dat de wetgever niet tot het domein van het
bewuste artikel rekent, maar dat uitsluitend tot dat van de keuringsveearts
behoort. Deze zal bij zijn beslissing ■— steriliseren dan wel invriezen — aan
de economische factor dezer aangelegenheid ruime plaats moeten inruimen.
Is er, ook met zijn hulp, geen weg te vinden, ook niet buiten de streek waarin
zijn gemeente gelegen, voor een behoorlijke afzet van het vinnige bevroren
vlees, dan is zijn besluit tot sterilisatie redelijk en billijk.

Intussen heeft het C.B.S. de moeilijkheden bereids opgevangen door
sinds i Augustus j.1. desgewenst dit vlees tegen inkoopsprijs over te nemen.

De redactie was zo welwillend mij een drietal commentaren op mijn ar-
tikel in aflevering 15 van dit tijdschrift ter kennisneming toe te zenden.

Mede in verband met de beschikbare tijd moet ik volstaan met een
kort wederwoord, mogelijk kunnen we later op een andere plaats, nog eens
meer uitvoerig hierover van gedachten wisselen.

Aan collega Ooms moet ik dan antwoorden dat ik in mijn eerste artikel
getracht heb deze herkeuring zo zakelijk en objectief mogelijk te bespreken.
Het spijt mij dat hij zich door dit artikel gegriefd gevoelt, juist omdat het
mijn bedoeling geweest is alle persoonlijke factoren te vermijden.

Hetgeen collega Ooms zegt omtrent de taak van de veearts die een her-
keuring moet verrichten, kan ik volkomen onderschrijven. Ook in mijn eerste
artikel heb ik mij nergens hiertegen verzet. Mijn opmerking, dat ik deze
theorie maar stilzwijgend zou voorbijgaan, had uitsluitend betrekking op
de omstandigheid dat hier geen sprake is geweest van een keuring, immers
collega Ooms heeft noch naar de koe, noch naar de vin, noch naar de om-
standigheden gevraagd die genoopt hadden tot mijn beslissing, doch is
vanuit de auto naar het kantoor gegaan en heeft, zoals hij zich naar ik meen
uitdrukte, zijn beslissing genomen zoals hij deze genomen zou hebben als
de koe in Tilburg hing.

Dat collega Ooms de door mij genoemde hygiënische motieven niet kan
aanvaarden, kan ik slechts betreuren. Persoonlijk gevoel ik mij op de eerste
plaats hygiënist en op de tweede plaats econoom. Collega Ooms kan weten
dat het veranderen van een verordening niet zo eenvoudig is; hetgeen hij
hierover zegt zal ik maar beschouwen als een goedkope spitsvondigheid en
voorlopig mijn verordening blijven uitvoeren zoals ze luidt.

Het zal wel overbodig zijn te zeggen, dat mijn hygiënische bezwaren
niet gaan tegen bevroren vlees in het algemeen, doch uitsluitend wanneer
dit verkocht moet worden onder omstandigheden zoals hier in Z-Limburg,
waar dit vlees praktisch onverkoopbaar is.

In verband met het commentaar van collega Luxwolda zou ik het
navolgende willen opmerken.

Men moet deze door mij genomen beslissing niet uit zijn verband lich-
ten, maar zien in verband met de gehele voorgeschiedenis, die reeds
jaren oud is.

Jaar in jaar uit zaten we hier, vooral in de zomermaanden, met dit
bijna onverkoopbare bevroren vlees met alle nadelen, zowel de hygiënische-
als de prestige-kwestie der verordening, hieraan verbonden.

Door mijn besluit om enkele runderen te laten steriliseren heb ik uit-
eindelijk de betrokken commissie wakker geschud en een beslissing
geforceerd. Wanneer collega L. spreekt over het volgen van de weg van de
minste weerstand dan is dit tegenover mij wel zeer misplaatst, doch had hij
dit beter voor anderen kunnen reserveren die zich hieraan jarenlang heb-
ben schuldig gemaakt. Aanvankelijk mag deze beslissing enkele duizenden
aan het C.B.S. gekost hebben, maar in de loop der jaren worden nu honderd-
duizenden voor de gemeenschap bespaard, doordat deze zaak nu op een
gezonde basis is komen te staan. Ik heb hier dan mede dat gedeelte der
schade op het oog, die vroeger door de slager werd gedragen, maar uit-
eindelijk toch ook door de gemeenschap moest worden betaald. Indien
mijn inlichtingen juist zijn, zijn sedert begin Augustus reeds honderden
koeien uit het Zuiden aan het C.B.S. overgedragen. Als men deze zaak maar
breed genoeg ziet, kan ik het verwijt van collega L. dat hier kapitaalsver-
nietiging heeft plaats gevonden, rustig naast mij neerleggen.

Zijn vergelijking met paardevlees gaat al helemaal mank. Geen enkele
paardenslager behoeft meer te slachten dan hij zelf wil, maar een dorps-
slager in het Zuiden, die per week een omzet heeft van een bout vers rund-
vlees, krijgt nu plotseling een bevroren koe thuisbezorgd die praktisch on-
verkoopbaar is en wordt toch verantwoordelijk gesteld voor het optredende
bederf.

Dat een slager uit Z-Limburg zijn bevroren koe in het gehele land kan
verkopen is theoretisch waar, maar praktisch onmogelijk. Wat komt hier-
van terecht als men gedwongen moet verkopen en niet beschikt over een
vrieshuis, vervoermiddelen en relaties?

Dat onze vinnige runderen na enkele weken weer in Roermond zijn in-
gevroren, ligt volkomen in de lijn van mijn gedachtengang. Het C.B.S. laat
nu al deze bevroren bouten uit het Zuiden in het vrieshuis te Roermond
bijeenkomen en wanneer er enkele tientallen of honderden bijeen zijn, ver-
koopt ze deze aan een vleeswarenfabriek of scheepvaartmaatschappij.
Hiertegen is uit hygiënisch oogpunt geen enkel bezwaar. Toen het C.B.S.
dit voorstel deed, ben ik gaarne hierop ingegaan. Wanneer ik een eigenaar
terwille kan zijn, of zijn schade beperken, ben ik altijd gaarne hiertoe bereid,
zolang dit niet gaat ten koste van de vleeshygiëne.

Hier zit iets in, en mijn gedachten waren ook reeds eerder in deze richting
gegaan. Indien mijn artikel er iets toe heeft mogen bijdragen, dat de alge-
mene richtlijnen voor de herkeuringen eens onder de loupe worden ge-
nomen, dan zal ik mijn moeiten ruimschoots beloond achten.

In „Vraag en antwoord" der Tijdschr. v. Diergeneeskunde 1953, p. 643, berichtet
ein Tierartz über ein Kalb, das rund 16 Monate — also etwa 460 Tage lang
getragen wurde und durch totale Embryotomie geholt werden musste.

Für das Hausrind gelten 210—235, im Mittel 280—284 Tage als normale Tragdauer.
J. Andres (369 Tage Trächtigkeit bei einer Kuh; Deutsche Tierärztl. Wochenschr. 39,
p. 67—73, 83—86, 1931) gibt eine Zusammenstellung von etwa 50 Fällen mit Trag-
zeitverlängerung auf 309—439 Tage; nur vier davon liegen unterhalb von 330 Tagen.
Bei einigen der höheren Fälle wird über das Haar des Fötus gesprochen. Bei einem
366 Tage getragenen lebenden Kalb heisst es: „Zähne, Haare, Gliedmassen wie bei
einem sechsmonatigen Kalb", bei einem nach 439 durch Embryotomie geholten:
„Haare 10 cm lang". Bei einer Gruppe von 9 Fallen bis zu 426 Tagen steht: „Haar-
ballen im Fruchtwasser (offenbar Haare schon gewechselt)". Ueber einen besonders
ausführlich behandelten Fall von 369 heisst es: „Die Haut ist dichter behaart als beim
Normalgeborenen, der ganze Körper aber mit Fruchtschmiere bedeckt. Dass sich die
Haut schon rege abschilfert und das graubraune Haarkleid sich zum Teil schon erneuert
hat, beweisen acht schwarzbraune, pflaumen- bis eigrosse, verfilzte Ballen, die ur-
sprünglich im Amnion lagen. Die Ballen bestehen aus abgestossenen Haaren, Epidermis»
schuppen und talgiger Schmiere". Es sieht so aus, als wenn durch die verzögerte Geburt
die Weiterentwicklung an sich nicht gehemmt wird, sondern nur Lebensfunktionen,
die sich normalerweise erst am lebenden geborenen Jungen feststellen lassen, „um
Zeit zu sparen" inzwischen schon intrauterin „erledigt" wurden — eben unter anderem
der Haarwechsel.

Vraag: Zijn aan het gebruik van antibiotica in veevoeder ook bezwaren verbonden?

Antwoord: Inderdaad kunnen bij het preventief gebruik van antibiotica in het
mengvoeder voor biggen, kuikens en kalveren tegenover de voordelen (sneller groei,
gunstiger voederverbruik, minder achterblijvers) ook bezwaren worden aangevoerd
welke tot nadenken stemmen. Ze zijn de volgende:

1. Evenals bij preventief gebruik van sulfapreparaten bestaat het gevaar dat virulente
bacteriestammen worden gekweekt. Bepaalde acute opfokziekten kunnen daardoor
totaal van karakter veranderen, een meer chronisch verloop nemen waardoor de
bestrijding moeilijker wordt. Ook kunnen bepaalde pathogene bacteriën verdwijnen,
terwijl andere er voor in de plaats treden, welke alleen te vernietigen zijn met
een ander antibioticum of, wat nog erger is, met de huidige antibiotica niet zijn te
bestrijden. Bij streptococcen-infecties van de uier kan men de strcptococcen be-
strijden, ook de staphylococcen welke nakomen, doch daarna ziet men veel coli-
bacillen optreden. De primaire oorzaak voor het ontstaan van uierziekten wordt
dus niet weggenomen en men vervalt van de ene bacterie-invasie in de andere.
Niet onmogelijk is, en bepaalde aanwijzingen in die richting zijn reeds verkregen,
dat het dierlijk organisme vatbaarder wordt voor schimmelziekten en wormen-
invasies. In het algemeen zal een grandioze verstoring van het biologisch evenwicht
nimmer ongestraft kunnen geschieden.

2. Doordat achterblijvers bij gebruik van antibiotica in het voeder dikwijls beter
groeien, afhangende van de aard van de opfokziekten of van de latente infecties,
en dikwijls hetzelfde gewicht bereiken als de — ook zonder antibiotica — voor-
spoedig groeiende dieren in een koppel, zal een veehouder moeilijk meer kunnen

selecteren op weerstand, waardoor een verzwakking van het vee in de toekomst
is te vrezen.

3. Bij de mens ziet men na gebruik van antibiotica meer allergie en shockverschijn-
selen. Ook digestiestoornissen kunnen als gevolg van een gestoorde darmflora
voorkomen.

4. Na gebruik van streptomycine wordt hardhorigheid waargenomen als gevolg van
neurotoxische reacties, verder wel huiderupties, braken, geelzucht, leucopenie,
agranulocytosis, eosinophilie, prikkelbaarheid. Bij proefdieren zag men ook lever-
en nierafwijkingen.

De hardhorigheid is in vele gevallen met een hoge dosis vitamine A weer te
genezen. (Wissenschaftl. Dienst „Roche". Vitamine A und Schwerhörigkeit,
1953. ^no- \')•

5. In Amerika heeft men met zekerheid 177 gevallen van aplastische anaemie bij
de mens kunnen toeschrijven aan het gebruik van chlooramphenicol. De helft
van de patiënten is gestorven.

De Food and Drug Administration heeft het gebruik van dit antibioticum wel
is waar niet verboden, doch de fabrikant moet op de verpakking en in reclame-
campagnes een waarschuwing plaatsen, dat de artsen dit preparaat niet zonder
dringende noodzaak bij lichte infecties mogen gebruiken.

6. Bij met antibiotica gevoederde dieren treedt eerder een deficiëntie op van bepaalde
B-vitaminen, alsmede van vitamine K. Nu en dan worden bloedingen in de darm
en onderhuids opgemerkt.

Volgens recente mededelingen treedt in bepaalde gebieden van Amerika tot
40 % sterfte van piepkuikens op, alleen als gevolg van bloedingen. Sommige
onderzoekers zoeken verband met een gestoorde K-synthese door het gebruik van
antibiotica.

Bij gebruik van antibiotica zal men de dosering van bepaalde vitaminen in het
voeder in elk geval iets hoger moeten aanhouden.

7. Het voorgaande, alsmede de snellere groei, welke optreedt, geven een voldoende
verklaring voor het feit, dat bij gebruik van antibiotica eerder rachitis en andere
gebrekziekten optreden.

8. Verschillende onderzoekers vinden een achteruitgang van de slachtkwaliteit van
varkens, speciaal als de antibiotica tot het laatst van de mestperiode worden ge-
voederd. O wen (1953) adviseert daarom, geen antibiotica te verstrekken boven
125 lbs levend gewicht. Het optreden van bloedingen kan de kwaliteit van de
slachtwaren ernstig schaden. Dit is o.a. in de Verenigde Staten van Amerika
momenteel een ernstig vraagpunt in de piepkuikenmesterij.

9. Volgens Axelrod (1952) zou aureomycinc bij aquariumvissen steriliteit ver-
oorzaken. Bij onze huisdieren zal men als gevolg van een eventueel ongunstige
invloed op oöcysten pas in latere generaties steriliteit mogen verwachten.

In dit verband kan een vergelijking gemaakt worden met de invloed van be-
paalde sulfapreparaten in het voeder. Als sulfaguanidine in 4 opvolgende gene-
raties aan drachtige en zogende ratten wordt gevoederd, dan gaat het aantal
jongen met 95 % achteruit. (Vet. Buil. Dec. 1952). Juist, omdat zoveel generaties
nodig zijn om een slecht effect op de vruchtbaarheid te demonstreren, bestaat
de mogelijkheid, dat we pas in de eerstvolgende jaren over de mogelijk
ongunstige invloed van antibiotica op de vruchtbaarheid meer zullen horen. Bij
de mens meent men bij behandeling van geslachtsziekten met antibiotica meer ge-
vallen van steriliteit te zien dan met de vroegere behandelingsmethoden.

10. De gunstige invloed van antibiotica op de groei van achterblijvers blijft in sommige
gevallen achterwege, n.1. wanneer pathogene organismen in het spel zijn, die voor
de gebruikte antibiotica ongevoelig zijn.

11. In nieuw-gebouwde hokken hebben antibiotica dikwijls geen effect, waarschijnlijk
omdat geen latente infecties aanwezig zijn.

12. De „Chronic Respiratory Disease" bij kuikens, welke in de V.S. enorme afmetingen
aanneemt, zou in N. Indiana, waar de rantsoenen van de Purdue University
worden gebruikt, nagenoeg niet voorkomen. Men zoekt een verband met de
opname van antibiotica in het voeder. In de Purdue-samenstellingen komen geen
antibiotica voor.

13. Bij gebruik van het best samengestelde mengvoeder voor biggen met whole herring-
meal, dat een hoog gehalte bezit aan hoogwaardig eiwit, riboflavine, B 12 enz.,
geven antibiotica geen of een minimaal meerder groei-effect te zien. Het gevaar
dreigt, dat bij algemeen gebruik van antibiotica, te weinig aandacht besteed zal
worden aan verbetering van de rantsoenen met meer onschuldige voedingsstoffen
en voedermiddelen.

Men zou antibiotica kunnen gebruiken als testmiddel om de biologische waarde
van het mengvoeder na te gaan, althans in oude stallen. Hoe slechter het rantsoen,
hoe groter is het meerdere groei-effect, dat bij aanwending van antibiotica wordt
verkregen.

Het voorgaande doet verschillende wetenschappelijke onderzoekers op het standpunt
staan, dat we in Nederland er verstandig aan doen, de antibiotica voorlopig alleen
te gebruiken:

Anderen zijn van mening dat we ze ook voor slachtpluimvee kunnen aanwenden,
mits op de verpakking van het voeder duidelijk is aangegeven dat antibiotica zijn
verwerkt en de veehouders worden gewaarschuwd, dit voer niet aan fokdieren te ver-
strekken.

In voorgaand betoog hebben we alle tot nu toe bekende bezwaren tegen preventief
gebruik van antibiotica weergegeven. We zijn ons bewust, dat meer bezwaren
alleen gelden bij hoge dosering, dat andere nog niet voor 100 % bewezen zijn. Kortom,
ze berusten gedeeltelijk op wat we zouden kunnen noemen: „biologisch aanvoelen".

In elk geval bezitten we in antibiotica zeer waardevolle geneesmiddelen. De tijd
zal nog moeten leren of ze in veevoeder voor preventief gebruik geschikt zijn. Ons
betoog heeft alleen tot doel, tot voorzichtigheid te manen. Zouden we antibiotica op
grote schaal gaan gebruiken en inderdaad na enige jaren grote bezwaren optreden,
dan is het de vraag of er een weg terug bestaat zonder enorme financiële offers.

Hoewel die nummer reeds ter perse was, konden onderstaande actuele artikelen hier nog worden opgenomen.

De laatste weken leest men in de dagbladen berichten over een massale
sterfte onder de konijnen in Frankrijk. Verschillende uitbraken zijn in
België en Duitsland vastgesteld en het eerste geval in ons land is op 9 Sep-
tember te Noordwijk geconstateerd.

Om de dierenartsen bekend te maken met deze voor West Europa tot
dusver onbekende ziekte op een andere manier dan via de pers, verschijnt
deze voorlopige mededeling in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde.

Sanarelli (Montevideo) beschreef in 1898 een besmettelijke en vrijwel
steeds dodelijk verlopende ziekte onder de konijnen in Zuid-Amerika.
Hij kon aantonen, dat de verwekker een filtreerbare smetstof moest zijn.

In Australië doet men reeds een vijftiental jaren proeven om d.m.v.
dit virus de daar heersende konijnenplaag te bestrijden. Het succes is
wisselend.

Eind 1952 stelde men de ziekte vast in de omgeving van Parijs en van
hieruit gaat de Myxoinatose epizoötisch over West Europa.

De verwekker is een filtreerbare smetstof, welke alleen pathogeen is
voor konijnen, zowel wilde als tamme. Er bestaan evenwel ongevoelige
rassen.

Hazen, andere knaagdieren, pluimvee etc. zijn ongevoelig en van
pathogeniteit voor de mens is uit de literatuur niets bekend.

Na een incubatietijd van ongeveer 5 dagen ziet men aan de conjunc-
tivale slijmvliezenafscheidingen van eerst sereus en later purulent vocht. De
oogleden zwellen in korte tijd sterk op en na 24—48 uur kunnen ze niet
meer geopend worden. Tevens ontstaan zwellingen rondom de mond, de
neus en aan de oorbasis. De kop krijgt een wanstaltig uiterlijk (rhinoceros-
hoofd). Men vindt ook ontsteking en zwelling rondom de anale en genitale
openingen en verder kunnen er over het gehele lichaam knobbeltjes ter
grootte van enkele cm ontstaan.

De diertjes vliegen soms als dol door de hokken heen en weer. De dood
treedt in na 7— 15 dagen. Bij het geval in Noordwijk zag men sterfgevallen
na 2—4 dagen

Bij insnijding gelijken de zwellingen op tumoren. De inhoud heeft een
slijmig fibreus karakter. Op de sneevlakte verzamelt zich helder vocht.
Etter of bloed ziet men niet. Aan de inwendige organen zag men bij de
aan de Rijksseruminrichting geseceerde dieren, behalve wat vocht in de
buikholte, geen afwijkingen. Uit de literatuur blijkt, dat er zeer vaak
zwelling van de milt wordt gevonden, naast gezwollen haemorrhagische
lymphklieren. Men ziet nooit afwijkingen aan lever, nieren, longen en de
inwendige genitaliën.

Histologisch bestaan de tumoren uit grote stervormige cellen, gelegen
in een homogene gelatineuze massa, welke voor een groot gedeelte uit
mucine bestaat. Soms zijn er ontstekingsverschijnselen aan de bloedvaten.
De bedekkende epitheelcellen zijn vacuolair gedegenereerd. Sommige
onderzoekers vonden hierin elementairlichaampjes.

De ziekte verbreidt zich door contact van gezonde dieren met de infec-
tieuze afscheidingsproducten van hun aangetaste soortgenoten. Deze
afschcidingsproducten slaan op iedere denkbare manier aan, zelfs is over-
brenging door insecten (Aëdes- en Culexsoorten) aangetoond.

Gezien het panzoötische karakter van deze ziekte is van algemeen
hygiënische maatregelen geen volkomen succes te verwachten. Een moei-
lijkheid is bovendien dat de veewet niet voorziet in bestrijding van deze
ziekte o.a. is er geen aangifteplicht.

Vaccinatie met gemitigeerd Myxomatosevirus is tot dusver mislukt.
Met een aan dit virus verwant agens n.1. van de infectieuze Fibromatosis
van konijnen, hetgeen een goedaardige gezwelziekte is, die niet zonder meer
van dier op dier overgaat ( het Shopevirus) heeft men goede resultaten
verkregen.

Het Staatsveeartsenijkundig Onderzoekingsinstituut te Amsterdam hoopt
binnen zeer korte tijd eigengemaakt vaccin te kunnen afleveren. Momenteel
kan door bovengenoemd Instituut vaccin, betrokken uit Parijs, beschik-
baar worden gesteld.

Zaterdag 5 September werd mijn hulp ingeroepen bij een konijnen-
fokker D. te N. Deze had onder zijn konijnen sedert een paar dagen een
volgens hem vreemde ziekte, waaraan reeds een dier was gestorven.

Bij onderzoek bleken drie dieren in verschillende mate ernstige ziekte-
verschijnselen te vertonen. De oogleden waren afzichtelijk gezwollen en
zeer pijnlijk.

Ook de oorbasis en de anus waren rood gezwollen en pijnlijk, terwijl de
gehele kop een knobbelige indruk maakte.

Blijkens de anamnese waren de verschijnselen in het begin niet ernstig;
er bleek zelfs nog enige eetlust te bestaan. Bij inspectie van de oogbol zelf
bleek deze geen abnormale verschijnselen te vertonen.

Volgens de eigenaar duurde deze ziekte ongeveer 3 tot 5 dagen voordat
de dood intrad.

Gezien de berichten uit de pers, vermoedde ik reeds met myxomatose
te maken te hebben, de gevreesde konijnenziekte, die in Frankrijk en
België reeds zoveel slachtoffers heeft gemaakt.

Een bij uitstek deskundige, welke ik heden, 10 September op boven-
genoemd bedrijf consulteerde, bevestigde mijn diagnose.

Eén en ander is hier zeer in het kort beschreven, opdat de Nederlandse
dierenartsen op hun hoede zijn.

1\'riedmann. Carlos C. Morales en Fabio R. Damonte; Revista de la Faculdad
de Agronomia y Veterinaria, Buenos Aires, 1950.

De reactie heeft ten doel de vroegtijdige vaststelling van drachtigheid bij de merrie.
Zij bestaat in de intraveneuze injectie van een kleine hoeveelheid bloedserum (ook
plasma is bruikbaar) van het betrokken dier bij een konijn en controle van de reactie
der ovariën daarvan). Zij berust op de werking van de in het bloed aanwezige hormonen.

De optimale periode voor de toepassing ligt tussen 60—80 dagen na de coïtus, maar
zij is reeds mogelijk na 43 en tot 180 dagen nadien.

Het bloed wordt op de gewone wijze steriel afgetapt en bewaard, liefst bij lage
temperatuur: 0°—4⁰ k 5⁰ C. Onder deze omstandigheden is het na zeven dagen nog
bruikbaar. Voor de injectie wordt het op lichaamstemperatuur gebracht.

De proefkonijnen moeten ongeveer drie maanden oud zijn en een lichaamsgewicht
hebben van 1300—1500 g; ook dieren tot 5 maanden en een gewicht van 2000—2500 g
zijn bruikbaar; deze geven veelal een versnelde reactie. Oudere en zwaardere dieren
zijn minder geschikt. De dieren moeten gedurende minstens 10 dagen voor het ex-
periment geïsoleerd worden gehouden; ook voor de lichaamsuitwasemingen van man-
nelijke dieren moeten zij worden beschut.

Het is noodzakelijk door middel van een enige dagen voor het onderzoek uit te voeren
proeflaparatomie na te gaan, of de ovariën een voldoende inate van ontwikkeling
hebben bereikt, niet meer in het z.g. infantiele stadium verkeren, en of geen spontane
ovulatie bestaat. Bij de definitieve uitvoering kan men de hechtingen weder losmaken
om de reactie der ovariën te controleren. De proefkonijnen kunnen na 2—3 maanden
opnieuw worden gebruikt.

Men spuit in 15 cc serum van het betrokken paard; 48 uur nadien wordt het resultaat
nagegaan.

Dit is twijfelachtig: wanneer de ovariën niet duidelijk vergroot zijn, lichtelijk onregel-
matig van vorm, geringe hyperaemie vertonen, en de follikels lichtelijk vergroot zijn
en zwak rood.

Zwak tot duidelijk positief: indien deze verschijnselen meer of minder sterk uit-
gesproken zijn, de ovariën vergroot, onregelmatig van vorm, ongelijk van oppervlakte,
duidelijk hyperaemisch, en de follikels duidelijk prominerend.

Op een aantal van 187 uitgevoerde onderzoekingen moesten 27 van beoordeling
worden uitgesloten wegens verschillende technische fouten. Van de 157 overige bleek
bij controle in 156 gevallen de uitkomst juist, d.i. 99,37 %.

Het Mei-nummer geeft in een korte uiteenzetting van de hand van Prof. Dr.
Diernhofer, een ook voor ons zeer bruikbare leidraad voor de praktijk van de
varkensziekten.

Als eerste vereiste om nader te komen tot een goed inzicht in deze materie geeft
schrijver de, ook voor Nederland, zeer nuttige en nodige raad, gestorven of zieke dieren
naar de onderzoekingsinstituten te zenden.

Myxoecleem: Voor ons land niet van groot belang, doch vermoedelijk wel geconstateerd.

Biggenanaemie: Behalve ijzer- en koperzouten ook mangaanzouten te geven.
Verhouding: Cu : Mn : Fe = i : 3 : 10.

Ca-deficiëntie: Rhaehitis, slechte eetlust, huid- en haargroei-afwijkingen, slcchte groei,
excitatie en zelfs verlammingen.

Vitamine A deficiëntie: Biggen van deficiënte moeders worden blind of met andere
afwijkingen aan de ogen geboren.

Vitamine D deficiëntie: Behalve rhaehitis en tetanische toestanden ook verhoogde vat-
baarheid voor verschillende infectieziekten.

Vitamine B deficiëntie: De verschillende vitaminen van deze groep geven verschillende
afwijkingen.

Thiamine: Slechte groei, ruw haarklecd, hartspierdegeneratie, vertraagde pols
en te lage temperatuur.

Riboflavine: Eczemen, vettig exsudaat van de huid, oogcatarrh, zenuwdegeneratie,
stijfheid van de ledematen.

Panthotecnzuur: Ongecoördineerde bewegingen, ganzepas van de achterste
extremiteiten.

Daar al deze vitaminen zich in gist bevinden, is het zeer gewenst gist in het rantsoen
van opgroeiende varkens op te nemen.

Cobalt-deficiëntie: Hieromtrent is weinig bekend. Waarschijnlijk bevat het technische
kopersulfaat voldoende om deficiëntie-verschijnselen tegen te gaan.

Navelinfecties: Zonder zichtbare verschijnselen aan de navel toch optreden van sepsis,
met vorming van oedemen onder de huid. Penicilline is hier te proberen.

Biggentyphus (Glasser-Voldagsen) : Aanhoudende diarrhee bij zuigende biggen. Hierbij
sterke verdikking van de darmwand. Therapeutisch is misschien sulfaguanidine
op zijn plaats.

Acute paratyphus: veroorzaakt door Salm. cholerae suis; behalve biggen, ook lopers
aangetast. Verloopt als vlekziekte, in zoverre, dat het infecterende agens zeer
sterk in de natuur verspreid voorkomt. Door ongunstige omstandigheden wordt
het optreden sterk begunstigd. Hygiënische maatregelen zijn dus primair.

Therapie: Phenothiazine of beter: NaF (natriumfluoridc) en zorgen voor verse
weide.

Een aparte vermelding geniet hier de ,,Ferkelrusz" in Nederland, vaak Smeerpokken
genoemd.

Als symptomen worden genoemd: zwart worden van neusrug en omgeving van de
ogen, van lieverlede uitbreiding over het gehele lichaam. De dieren voelen vet, kleverig
aan. De onder de korsten gelegen huid is vochtig. Volgens schrijver vindt men strepto-
coccen en staphylococcen in de huidlymphklieren.

Therapeutisch is geen middel afdoende. Goede voeding, zalven en verstrekking van
B-vitamine per os of parenteraal is aan te bevelen.

Varkenspokken: Wordt door luizen overgebracht. Gemakkelijk complicaties, dus zorgen
voor goede hygiëne.

„Ferkelgrippe": Schrijver vermeldt niet, welke verwekker hier moet worden aansprake-
lijk gesteld. Uit zijn relaas blijkt, dat hij denkt aan het influenzavirus (Shope).
Betreffende de therapie geeft hij de raad, penicilline te geven in oliesuspensie
3 dagen na elkaar om complicaties door Haemophilis influenzae suis, Pasteurella,
streptococccn en Cornynebact. pyogenes te voorkomen.
Differentieel-diagnostisch is te denken aan longwormen en tuberculose.

Infectieuse rhinitis: Niesziekte ; hierbij neusslijmvlies druppelen met adrenaline, waarmede

verbluffende resultaten.
Polyserositis en -arthritis: Neemt toe, ook zonder voorafgaande reis. Vaak gecompliceerd
met hersenverschijnselen.
Therapie: Penicilline en sulfamezathine.

Van de in Nederland niet voorkomende Teschener Krankheit wordt gezegd, dat deze
met verlammingen gepaard gaande infectieziekte niet reageert op penicilline. De
klinische diagnose is vaak moeilijk, daar er gevallen voorkomen, waarbij deficiëntie-
ziekten, intoxicatie e.d. vermoed worden en niet aan Teschener Krankheit wordt
gedacht. Ook kwam polyserositis en -arthritis als begeleidend verschijnsel voor.

Voedselintoxicaties kunnen, daar ze niet zelden met verlammingen gepaard gaan,
worden verwisseld met Teschener Krankheit. Chemisch-toxicologisch en botanisch
onderzoek kunnen alleen een juiste diagnose opleveren. Men doet echter goed met
in verdachte gevallen 5 % NaS0₄-oplossing en actieve kool te geven en in duidelijk
vastgestelde gevallen de specifieke tegengiften.

Rust geeft aanwijzingen betreffende levensmiddel-keuring bij vee, dat atoomschade
heeft geleden. Hij raadt aan, zowel bij levende als geslachte keuring een meetapparatuur
te gebruiken, die radioactieve elementen aantoont. In een 2e artikel behandelt hij d 1
physische beginselen van atoom- en kern-energie.

Van 18 Mei—12 Juni 1953 is onder auspiciën van de Marshall-organisatie te \'s-Gra-
venhage in het Internationaal Academisch Instituut een Internationale Cursus Dier-
ziektebestrijding gehouden, welke werd geopend door de Minister van Landbouw, a.i.
de Heer Ir. C. Staf onder belangstelling van vele autoriteiten.

Op deze dag werd een overzicht gegeven van de Ned. Landbouw en Veeteelt, de
Organisatie van de Veeartsenijkundige Dienst in Nederland en de opleiding van vete-
rinairen.

Aan deze Cursus nam een dertig-tal vertegenwoordigers deel uit Engeland, Luxem-
burg, Duitsland, Oostenrijk, Frankrijk, Portugal, Italië, Yougo-Slavië, Griekenland
en Turkije, die allen in hun land ten aanzien van de clierziektebestrijding een belangrijke
functie vervullen.

De Cursus werd georganiseerd door de Veeartsenijkundige Dienst, die hierbij met
veel enthousiasme werd gesteund door alle Nederlandse Veterinaire Instanties.

De opzet was om een indruk te geven van het veterinaire werk in Nederland en dit
als basis te gebruiken voor een uitwisseling van gedachten, welke zouden kunnen bijdragen
tot productieverhoging door een meer efficiënte dierziektebestrijding in West-Europese
landen en een betere internationale samenwerking.

Het programma was hierop afgestemd en vermeldde verschillende problemen, die
telkens in één dag werden afgewerkt. Des morgens werden lezingen gehouden over
de organisatie en financiering, de op de praktijk gerichte research en de practische
toepassing, terwijl daarna verschillende films over het betreffende onderwerp werden
getoond en \'s middags een uitwisseling van gedachten plaatsvond, waaraan door alle
deelnemers met grote belangstelling werd deelgenomen.

Dc volgende dierziekten kwamen op deze wijze achtereenvolgens aan de orde:
Mond- en Klauwzeer, Tuberculose, Brucellose, Steriliteit, Runderhorzel, Varkens-

ziekten, Pluimveeziekten, Zoönosen, Melk, Vleeskeuring en Hygiëne in de vleeswaren-
bereiding.

Het bleef echter niet bij de theorie, doch de helft van de voor de Cursus beschikbare
tijd werd gebruikt voor excursies, waar men het behandelde in de praktijk kon gaan zien.

In een der conferentie-ruimten was een tentoonstelling georganiseerd van patholoog-
anatomische preparaten en literatuur.

De taalmoeilijkheden werden ondervangen door de aanwezigheid van 8 tolken, die
zich op uitnemende wijze van hun taak hebben gekweten.

Verwonderlijk was het te zien, hoe het bonte gezelschap zich na slechts enkele dagen
vormde tot een collegiale vriendenkring, waar naast grote interesse voor het veterinaire
werk in Nederland de humor hoogtij vierde.

Dit was behalve aan de uitstekend verzorgde en belangwekkende lezingen zeker ook
te danken aan de grote gastvrijheid, waarmede Nederland en de Ncd. Veterinairen hun
gasten hebben ontvangen.

Genoemd dienen hierbij te worden o.a. een tocht op de Noordzee op „Vlaggetjesdag",
de hartelijke en stijlvolle ontvangsten door de Minister van Landbouw, Visserij en
Voedselvoorziening, door de Veterinaire Faculteit en de Maatschappij voor Diergenees-
kunde, het Staatsveeartsenijkundig Onderzockingsinstituut, de Rijksseruminrichting,
het K. I. Centrum, de Gezondheidsdienst voor Pluimvee, de Provinciale Gezondheids-
diensten te \'s-Hertogenbosch en Leeuwarden, het Rijksinstituut voor de Volksgezond-
heid, de Vlceswarenfabrieken en „Organon" te Oss, de Melkinrichting „De Sierkan"
en het Slachthuis te \'s-Gravcnhage en verschillende andere bedrijven en instellingen.

Op 12 Juni werd de Cursus onder grote belangstelling gesloten door de Directeur-
Generaal van de Landbouw, Ir. v. d. Plassche, die de organisatoren en andere mede-
werkenden dankte, terwijl ook de deelnemers uit ieder land getuigden van hun bewon-
dering voor het peil van de veeartsenijkunde in Nederland en van hun dank voor de
genoten gastvrijheid. Een stoffelijk blijk van waardering aan de groepsleider onderstreepte
deze welgemeende woorden.

Ons land heeft reeds toezeggingen gekregen binnenkort weer buitenlanders te gast te
krijgen, die de verschillende details van de behandelde problemen zullen komen be-
studeren.

Men kan dan ook met zekerheid zeggen, dat de opzet van de Cursus, hierboven
reeds genoemd volkomen is verwerkelijkt en de Cursus uitstekend is geslaagd.

In het kader van de excursies ontvingen de Faculteit der Veeartsenijkunde en de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde de cursisten en de docenten in de aula van het Universi-
teitsgebouw te Utrecht.

Daar zowel de Faculteit der Veeartsenijkunde als de Maatschappij voor Diergenees-
kunde van het begin af bij de voorbereiding van de cursus betrokken zijn geweest, is
namelijk de wens ontstaan de buitenlandse dierenartsen en de medewerkers aan de
cursus een prettige ontvangst te bereiden.

De stijlvolle omgeving leende er zich uitnemend voor en uit de gesprekken gedurende
het samenzijn bleek dan ook duidelijk, dat deze ontmoeting zeer is gewaardeerd.

De Rector-Magnificus, Prof. Dr. V. J. Koningsberger, gaf na een kort openings-
woord de voorzitter van de Faculteit der Veeartsenijkunde, Prof. Dr. G. M. van der
Plank, de gelegenheid alle aanwezigen hartelijk welkom te heten.

Hierbij werd gememoreerd, dat zowel de Faculteit als de buitenlandse dierenartsen
profijt zouden kunnen trekken van dit internationaal contact.

Dit bezoek is echter niet alleen van belang voor de uitwisseling van gedachten over
de diergeneeskundige wetenschap en het diergeneeskundig beroep, maar de vriend-
schappelijke betrekkingen van Nederland met het buitenland worden hiermee eveneens
gediend.

Nadat spreker als voorbeeld van de internationale eenheid, die in tijden van nood
toch altijd nog duidelijk blijkt te bestaan, de overweldigende hulp, die tijdens de jongste
ramp werd verleend, in herinnering heeft gebracht, kreeg de voorzitter van de Maat-

schappij voor Diergeneeskunde, de Heer D. Hendrikse, gelegenheid, namenj dt Neder-
landse dierenartsen te betuigen, dat het als een grote eer wordt beschouwd, da Neder-
land is uitgekozen als land, waarin een internationaal diergeneeskundige cu\'sus kon
worden georganiseerd. Hiervoor brengt hij dank aan de vertegenwoordiger van de
M.S.A., de Heer Ch. U. Duckworth en aan de Heer J. M. v. d. Born, inspecteur van
de Veeartsenijkundige Dienst, die de cursus op zo\'n voortreffelijke wijie heeft
georganiseerd.

De bevrijding van Nederland heeft de basis gelegd \\oor algemene interiationale
samenwerking.

Door de volkomen ontreddering van West-Europa op economisch gebied is let na de
oorlog van groot belang geweest, dat de in de oorlog vergaarde kennis zoveel nogelijk
internationaal werd uitgewisseld.

Vele Nederlandse dierenartsen hebben door studiereizen kennis kunnen nenen van
de vooruitgang van de diergeneeskundige wetenschap in landen als de U.S.A., Canada
en Engeland.

De thans in Nederland georganiseerde cursus zal er sterk toe kunnen bijdragen, dat
verschillende zienswijzen worden uitgewisseld.

Gezien het belang van deze cursus is het voor de Maatschappij voor Diergenieskunde
een grote eer de deelnemers in deze historische omgeving te mogen ontvangen.

De Rector-Magnificus wordt hartelijk dank gezegd voor de loyale medeweiking tot
het doen slagen van deze ontvangst.

Tot slot spreekt de Heer Hendrikse de hoop en verwachting uit, dat deze airsus er
toe zal bijdragen, dat de wetenschappelijke werkers in de toekomst nog meer dm in het
heden voor ogen zullen houden, dat zij werken voor een menswaardig bestaan van alle
volken en niet alleen voor een groep belanghebbenden.

Onder het gebruik van verschillende verversingen hadden geanimeerde ge:prekken
plaats tussen de buitenlandse en Nederlandse dierenartsen.

Hoezeer deze ontvangst op prijs werd gesteld, bleek wel uit de hartelijke en geestige
speechen van de Heer Duckworth als vertegenwoordiger van de M.S.A. en van de
Heer Rf.ed één van de Engelse deelnemers aan de cursus.

Opgave van het aantal reactiedieren, aangeboden voor slachtpremu in de
vierweekse periode van 12 Juli tot en met 8 Augustus 195;-.

Staat van de gevallen van besmettelijke veeziekten, in Nederland voorgekomen
gedurende de maand Juli 1953.

In „Ons Orgaan", het mededelingenblad van de opzichters bij de Veeartse-
nijkundige Dienst, van Augustus 1953 werd een in memoriam gewijd aan wijlen
de Heer C. J. Bovée.

Hierin wordt gememoreerd de prettige samenwerking, die er, hoewel de Heer
Bovée eerst in November 1952 in functie trad, al bestond met de oprichters.

Het heengaan van Bovée wordt dan ook door alle opzichters die onder hem
mochten werken als een groot verlies beschouwd.

Secretariaat: Dr. VV. A. de Haan, Lessinglaan 104, Utrecht. Tel. 03400—11413.
Gironummer 511606 ten name van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Door de British Veterinary Association te Londen werd voor het Fonds Hulp-
verlening dierenartsen een bedrag overgemaakt van ƒ 276.80.

Het GOUVERNEMENT VAN BIRMA wenst ten behoeve van haar Veeartse-
nijkundig Onderzoekingslaboratorium aan te stellen:

voor het onderzoeken van weefsels en organen voor diagnostische doel-
einden, voor het verrichten van histologische onderzoekingen volgens de\'
modernste methoden en het daarin opleiden van laboratorium-personeel.

voor onderzoek en preventie van ziekten onder varkens, studie van
epidemieën in de teeltgebieden en het treffen van maatregelen ter voor-
koming en bestrijding daarvan, o.a. de bereiding van sera en vaccins en
het opleiden van daartoe benodigd laboratorium-personeel.

Gegadigden worden uitgenodigd hun sollicitaties in de Engelse taal ten spoedigste
in te dienen bij het BUREAU VOOR INTERNATIONALE TECHNISCHE HULP,
ALEXANDERSTRAAT 14, \'s-GRAVENHAGE.

Sollicitaties dienen uitvoerige gegevens te bevatten betreffende leeftijd, opleiding
en ervaring.

Het Hoofdbestuur heeft de diergeneeskundige candidate Mej. G. M. Kommer
langenomen als candidaatlid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Hofstra, K.. te \'s-Gravenhage, aangesloten onder tel. K. 1700-326105 (privé). (85),
Hoogendoorn, H., te Weesp naar C. J. van Houtenlaan 10 aldaar,\'tel. K. 2940—

M O V I R MAATSCHAPPIJ TOT ONDERLINGE VER-
..........ZEKERING VAN INDIVIDUEELE RISICO\'S

Vraagt inlichtingen omtrent de speciale Artsen-
polis, welke is ontworpen ais aanvulling op de
verzekering van de D.T.O.

ran het Instituut voor Infectieziekten,
Biltstraat 168, Utrecht, komt per 1 October
a.s. een plaats vacant als

sollicitaties uitsluitend schriftelijk te richten aan den hoogli\'iraai DIRECTEUR

Zeer goede practijk met uitstekend huis en fraaie tuin.
De practijk is gevestigd in een welvarend dorp in het
N.O. van het land (gunstige streek). Gegadigden, die
* wel over enig kapitaal moeten beschikken, kunnen

Brieven onder No. 35, Maatschappij voor Diergeneeskunde, Lessinglaan 104, Utrecht

Brieven onder No. 34, Maatschappij voor Diergeneeskunde, Lessinglaan 104, Utrecht

Op 17 Juli 1953 overleed te Drumpt, Mevrouw Maria Wilhelmina
Docters van Leeuwen—Ten Broek.

Plotseling werd zij, nog voor de geboorte van haar vijfde kind, uit haar
gezin en werk weggerukt.

Met haar is in de eerste plaats een vrouw en moeder voor haar gezin
heengegaan — voor ons weer één van de eerste vrouwelijke collega\'s. Hoe
node zullen haar man en haar kinderen haar missen.

Rie Docters van Leeuwen—-Ten Broek werd op 20 November 1913
geboren te Tiel, waar zij ook de lagere school en de H.B.S. bezocht.

Haar studierichting was al spoedig bepaald, daar zij als kind altijd met
haar vader, collega M. ten Broek, mee op praktijk ging en zo ons beroep
leerde kennen en liefhebben.

In 1932 werd zij studente in Utrecht. Tijdens haar studie leerden wij Rie
spoedig kennen als iemand, die spontaan de dingen deed en zei, zoals zij
meende dat ze gedaan en gezegd moesten worden, een trouwe kameraad
voor haar collega\'s met een grote liefde voor alles, wat met de diergenees-
kunde te maken had.

Na het voltooien van haar studie in 1939 werkte zij enige tijd bij Prof.
v. d. Plank om daarna tijdelijk de praktijk waar te nemen van wijlen
collega Vullinghs te Horst.

Eind 1939 werd zij assistente aan de Interne kliniek bij Prof. Beijers,
waar zij werkte tot September 1942.

Direct daarna trad zij in het huwelijk met collega J. Docters van
Leeuwen. Samen zouden ze de praktijk van haar vader voortzetten.

Een maand na hun huwelijk werden beiden door de bezetters gearres-
teerd. Rie werd na een maand weer vrijgelaten, maar haar man bleef tot
het einde van de oorlog in Duitse gevangenschap. Al die tijd stond zij
alleen voor de taak, de gehele praktijk te doen onder de moeilijkste om-
standigheden, maar zij sloeg zich er flink doorheen. Daarnaast had zij nog
de zorg voor haar eerste zoon.

Na de oorlog oefenden ze samen de praktijk weer uit, waarbij Rie voor-
namelijk de tbc-bestrijding en de kleine huisdierenpraktijk voor haar
rekening nam. Niet alleen het prettigste deel dus van de praktijk, daar
vooral in de eerste jaren van de tbc.-bestrijding vaak veel weerstand bij de
veehouders overwonnen moest worden. Rie wist echter op de haar eigen
manier de veehouders van de noodzaak te overtuigen.

Toen in 1950/51 in de West-Betuwe plannen bestonden om een K.I.
vereniging op te richten, werd zij gevraagd om de technische leiding te
geven, wel een bewijs, dat men een groot vertrouwen in haar stelde. En dat
vertrouwen werd niet beschaamd, want zij had de leiding stevig in handen
en de grote uitbreiding van de K.I. iri de Betuwe bewees, dat de resultaten
die verkregen werden, zeer goed waren.

In December 1952 werd het K.I.station verplaatst naar Drumpt. Tot
haar grote vreugde kreeg zij toen een eigen comfortabel huis bij het station.
Hierdoor kon zij zich nog intensiever met alles bezig houden. En hoe
genoot zij niet met haar kinderen van de landelijke omgeving.

Op 21 Juli 1953 werd zij te Tiel op de nieuwe begraafplaats, onder zeer
grote belangstelling van veel collega\'s en cliënten, ter ruste gelegd. In de
aula werd, namens de Inspectie, het woord gevoerd door de Inspecteur van
de Veeartsenijkundige Dienst, A. J. v. Amerongen, collega Moolhuijzen
namens de Kring Geldermalsen, Prof. Beijers als oud-leermeester, een
vriendin, met wie zij van klein kind af was opgegroeid en de voorzitter van
de K.I. vereniging West-Betuwe.

Uit de daar gesproken woorden bleek duidelijk, welk een grote waar-
dering men voor Rie en haar werk had en hoe allen verslagen waren bij
haar zo plotseling heengaan.

De predikant sprak bij het graf woorden van troost, erop wijzend, dat
Rie al haar vertrouwen had gesteld op God. Mogen haar man en kinderen
hieruit de kracht putten dit zo heel groot verlies te kunnen dragen.

Uit het Instituut voor Infectieziekten der Rijks-Universiteit te Utrecht.
Directeur: Prof. Dr. JAC. JANSEN.

(in het bijzonder de besmetting, over en weer, van mens en rund, met vaccine) \')

De naam „pokken" is een verzamelnaam. Vele ziekten, voorkomend
bij mens en dier, noemt men alle pokken, alhoewel de oorzaak niet identiek
is. We hebben dus te spreken over de verwekkers van pokken. Deze ver-
wekkers vormen een groep van virussen; de leden van deze groep zijn deels
aan elkaar verwant, soms zelfs zeer na aan elkaar verwant, terwijl anderzijds
belangrijke verschillen bestaan. In het algemeen mag m.i. wel gezegd worden
dat er groot verschil tussen de groep van zoogdieren-pokken enerzijds en
vogelpokken anderzijds bestaat. Binnen deze groeperingen is verwantschap,
met soms vrij geringe of soms vrij grote verschillen. Men mag dus zeker
niet generaliserend zeggen dat de pokken der verschillende diersoorten
teweeg gebracht worden door nauw aan elkaar verwante filtreerbare
virussoorten. Sommigen menen, dat alle pokkenvirussen hun oorsprong
hebben genomen uit één stamvirus. Door de voorstanders van een dergelijke
éénheidstheorie wordt ook wel gezegd dat het konijn voor alle soorten
van pokkenvirus gevoelig is en op karakteristieke wijze reageert, doch dit is
niet juist. Vogelpokken slaan bij het konijn niet aan, en het konijnenpest-
virus dat tot de groep der zoogdierpokken behoort, veroorzaakt bij dit dier
septicaemie, een gans andere reactie dus dan het ontstaan van pokken-
erupties.

Een gemeenschappelijke eigenschap is, dat alle pokken veroorzaakt
worden door een virus; al deze pokkenvirussen behoren tot de grote,
met het gewone microscoop nog net zichtbare virussen.

De pokkenvirussen hebben om kunstmatig gekweekt te worden, zoals
alle virussen, levende cellen nodig. Het kweken doet men dan ook, óf in
wcefselcultures, óf in het bevruchte bebroede kippenei. Op de eivrucht-
vliezen kunnen karakteristieke veranderingen ontstaan. In aangetaste
epitheelcellcn kunnen wellicht alle pokkenvirussen typische celinsluitsels
doen ontstaan. Die bij de zoogdieren, (lichaampjes van Guarnieri), zijn
anders dan die van de vogels (lichaampjes van Bollinger). (Men schrijft
en spreekt nogal eens foutief van Guarneri. Guarneri was een beroemd
vioolbouwer). Er is nog steeds verschil van mening hoe men die celinsluitsels
dient op te vatten. De meest juiste opvatting is wellicht deze, dat ze eigenlijk
een kolonie van virusdeeltjes zijn, het Guarnierische lichaampje opgebouwd
uit de elementair-lichaampjes (= virusdeeltjes) genoemd naar von Paschen,
de BoLLiNGER-lichaampjes uit de elementair lichaampjes genoemd naar
Borrel. Bij de vorming dezer celinsluitsels heeft ongetwijfeld de celafweer
ook invloed gehad op het aspect dier insluitsels. Wij bepalen ons tot het
volgende overzicht:

De wetenschappelijke naam hiervan is „variola". Varus betekent vlek,
variola zou men dus eigenlijk wel als „vlekziekte" kunnen vertalen.
Deze met generalisatie verlopende ernstige ziekte, met enorme morbiditeit
en vrij grote mortaliteit, is reeds duizenden jaren bekend in China en Indië,
van waaruit, zo meent men, de variola zich over de wereld verspreid heeft.
In Indië werden zelfs pokken-Godinnen, uit vrees, vereerd.

Met variola zijn experimenteel vele diersoorten te infecteren o.a. rund,
paard, ezel, aap, konijn en cavia. Het variola-virus wordt, vooral op
klinische gronden, verdeeld in: variola vera dat ernstige pokkenziekte,
eventueel met letaal verloop, veroorzaakt, en variolois = variola minor —
alastrim = kafferpokken. De immunologische verhouding is aldus, dat de
gewone pokkenenting (vaccinatie), die tegen de variola vera beschermt,
ook vrij langdurige immuniteit geeft tegen de alastrim. Voor zover men
thans meent te weten, ontstaat na alastrim geen langdurige immuniteit;
reeds enkele maanden na de genezing van alastrim zou volledige gevoelig-
heid voor pokken vast te stellen zijn. Op konijnen is evenwel aangetoond,
dat er kruisimmuniteit tussen variola vera en alastrim kan bestaan.

Wij kennen bij de mens (niet bij dieren) voorts nog de waterpokken
veroorzaakt door het varicella-virus. Dit virus hoort niet in de groep der
pokkenvirussen thuis. Men acht het varicella-virus verwant aan of identiek
met het zoster-virus, hetwelk de verwekker is van gordelroos.

De toepassing van de voorbehoedende enting tegen de variola van de
mens is vooral het werk geweest van de Engelse arts Jenner (1796).
Jenner had opgemerkt, dat op het platteland die mensen, die door de
omgang met runderen, welke pokken hadden aan uier en tepel, zich aan
de handen besmet hadden en daar pokpuisten hadden gekregen, tijdens
een variola-epidemie immuun bleken te zijn. Jenner ging er nu toe over
met koepokken de mens prophylactisch te enten. „Vacca" betekent koe,
vandaar de namen vaccine en vaccinatie. De woorden vaccin (entstof)
en vaccinatie (enting) hebben thans een algemene betekenis gekregen.
Vóór de vaccinatie van Jenner werd de variolatie toegepast; men nam
de smetstof uit de pustulae van variola-patiënten en entte daarmede
gezonde personen. Het voordeel voor de aldus geënte personen bestond
hierin dat zij pokken kregen in een meestal milde vorm, waarna een
uitstekende immuniteit ontstond; het grote nadeel voor de gemeenschap
echter was dat uitgaande van aldus geënte personen zich vele zeer ernstige
pokkengevallen konden gaan voordoen; met andere woorden: de enting
was in zijn gevolgen zeer contagieus en gevaarlijk. Het grote voordeel
van de vaccinatie volgens Jenner is dat deze enting niet contagieus is
(afgezien van enkele gevallen van zeer intensief contact); de opgewekte
immuniteit is zeer solide, zij duurt meestal 6 jaar of langer. Een der gevaren
is, dat een enkele maal na de vaccinatie encephalitis ontstaat, vandaar
de naam post-vaccinale encephalitis, welke dodelijk verlopen kan. Over
de ware oorzaak van deze encephalitis is men het steeds nog niet eens.
Sommigen menen, dat het gevaar voor deze complicatie in het eerste
levensjaar klein zou zijn.

Een voor mens en dier belangrijk, nog niet volkomen duidelijk probleem
is het vraagstuk der koepokken.

Men kan runderen infecteren met variola. Gebleken is dat het variola-
virus via dieren o.a. via runderen, wordt tot een pokkenvirus met constante,
minder virulente eigenschappen voor de mens. Deze aldus uit variola
ontstane pokstof, die alleen maar locale reacties geeft (slechts zelden is er
neiging tot generalisatie) en dus als entstof geschikt is, noemt men vaccine.

Het is te verwachten dat runderen geïnfecteerd kunnen worden door
personen spontaan lijdende aan variola en het staat onomstotelijk vast
dat zij besmet kunnen worden door personen die prophylactisch geënt
zijn met vaccine. Dergelijke runderen kunnen misschien door contact,
door besmet stro, door insecten enz. weer andere runderen besmetten met
vaccine. We kunnen aldus onder runderen een verspreiding van vaccine
krijgen. De vaccine-verspreiding gaat ongetwijfeld het snelst en intensiefst
door het melken, en dan ontstaat tevens de grote kans dat nu de vaccine
(oorspronkelijk als variola afkomstig van de mens) weer terug aanslaat
op de mens. Sommigen menen dan ook dit: alle runderpokken (vaccine)
is eigenlijk niets anders dan veranderde mensenpokken (variola).

Anderen zijn evenwel van mening dat er bij het rund een eigen, apart
pokkenvirus voorkomt, hetwelk tegenwoordig door velen ter onderscheiding
van vaccine ,,Cow-pox"-virus genoemd wordt. Vaccine en Cow-pox zou
volgens sommigen wel na aan elkaar verwant zijn, doch niet identiek.
Het is vooral de Engelse onderzoeker Downie die de mening verdedigt
dat vaccine en cow-pox niet identiek zijn. Deze opvatting berust op door
hem aangetoonde verschillen, o.a. in de antigeenstructuur en verschil
in reactie op de eivliezen. Cow-pox zou op de eivliezen kleine pokjes
veroorzaken met een haemorrhagische zóne en geen necrose, vaccine
zou grotere pokjes van milder aspect (geen haemorrhagische zóne, doch
wel necrose) geven. Anderen achten deze verschillen te gering en te weinig
signifiek om gerechtigd te zijn, hierom van twee aparte virussen te spreken.

Een zeer belangrijk probleem voor mens en dier en dus ook voor de
humane en veterinaire medici is dus:

a. komt er een spontane runderpokziekte (cow-pox) voor, zo ja, in hoeverre
geeft dit infectiegevaren voor de mens ?

b. kan het zo zijn dat de entingen bij de mens dikwijls oorzaak zijn van
het zich voordoen van pokken onder de runderen, waarna verspreiding
onder runderen en mensen zich kan voordoen (vaccine) ?

De meesten zal het wel bekend zijn, dat ook paarden aan pokken kunnen
lijden; de praedilectie-plaatsen zijn: de slijmvliezen aan de binnenzijde
der lippen, de mondrand, de huidgedeelten om mond en neusgaten en
het neusslijmvlies. Het laatste geval, dat ik zelf zag, had vooral ook het
neusslijmvlies aangetast, zodat het aanvankelijk wenselijk geacht moest
worden malleus d.m.v. een malleinatie uit te sluiten. Voorts kan bij het
paard pokken in de kootholte een mokachtig ziektebeeld doen ontstaan.
Paardenpokken zou door hetzelfde virus veroorzaakt worden als de runder-
pokken; Jenner veronderstelde dit reeds. Wij hebben hier dus dan weer

het probleem, aannemende dat er bij het rund inderdaad twee virussen
te onderscheiden zouden zijn: komt bij het paard vaccine èn cow-pox voor ?
Voor zover mij bekend, is een onderzoek naar antigeen-structuur en gedrag
op eivliezen bij virusstammen, afkomstig van het paard, nooit verricht.

De schapenpokken, die in ons land niet voorkomt, wordt veroorzaakt
door een pokkenvirus dat niet identiek is met vaccine of met cow-pox.
Het is een kwaadaardige ziekte met hoog sterftecijfer (gegeneraliseerde
pokken). Terecht staat deze ziekte genoemd in art. 7 van de Veewet.
De geitenpokken, veroorzaakt door een iets ander virus, komt overigens
overeen met schapenpokken. Wel komt in ons land voor bij schapen een
besmettelijke peristomatitis; de erupties om de snoet kunnen een pokken-
achtig aspect hebben (soms ook erupties aan de kroonrand). De oorzaak
is een virus dat in het geheel niet bij de pokkenvirussen thuis hoort.
De ziekte zelf is niet ernstig, doch secundaire bacteriële infecties (Clostridium
novyï) kunnen soms dodelijk zijn.

Goed gefundeerde gegevens over varkenspokken in Nederland zijn er
zo goed als niet. Toch worden in ons land lang niet zelden huidafwijkingen
gezien die aan pokken doen denken. Volgens de Amerikaanse en de Hon-
gaarse literatuur o.a. meent men twee verschillende ziekten bij het varken
te moeten onderscheiden n.1. a. een virus overeenkomend met de runder-
pokken; b. een virus dat geheel apart staat van alle pokkenvirussen; dit
virus heeft geen immunologische verwantschap met andere pokkenvirussen,
het slaat ook op andere dieren, b.v. het konijn, niet aan. Deze ziekte
wordt overgebracht door de varkensluis Haematopinus suis en wellicht ook
door de vliegende insecten (Shope). Zelf hebben wij eenmaal een geval
van runderpokken bij varkens kunnen vaststellen. Bovendien zagen wij
éénmaal in een koppel biggen een pokkenachtige eruptie waarvan het
niet gelukte aan te tonen, dat het hier een besmettelijk agens betrof.

Konijnen kunnen, waarschijnlijk door geïnfecteerd geraken met vaccine,
aan pokkenerupties lijden. Klinisch zeer verschillend hiervan is de ziekte,
door mij beschreven als konijnenpest. Het betrof een acute sterfte onder
een voorraad laboratoriumkonijnen. Bij sectie werd niets gezien wat op
pokken geleek. Experimenteel geïnfecteerde dieren kregen op de plaats
van infectie een enorm vochtig oedeem; de afloop was altijd dodelijk.
Het virus werd gekweekt in eieren en gaf daarin zeer haemorrhagische
reacties. Toch bleek dit virus te behoren tot de vaccine-cow-poxgroep
want de cavia geënt op het voetzooltje krijgt een pokkeneruptie. Voorts
is verwantschap in antigeenstructuur aantoonbaar op caviae zowel ten
opzichte van vaccine als van cow-pox.

Deze ziekte komt slechts zeer sporadisch voor doch is uit een weten-
schappelijk oogpunt zeer merkwaardig. Dit virus identiek te verklaren
met „neurolapine" komt mij voorshands niet verantwoord voor. Neuro-

lapine werd door Levaditi en Nicolau afgeleid van vaccine, door het
virus bij konijnen te passeren via testikels en hersenen; het geeft bij ko-
nijnen pokkenreacties met locaal oedeem; een verschil met het konijnen-
pestvirus is, dat dit virus op de entplaats alleen oedeem geeft, geen pokken;
voorts is konijnenpest buitensporig contagieus; dit is bij neurolapine niet
het geval (Collega A. v. d. Schaaf te Leeuwarden deelde mondeling
mede, tijdens experimenten met neurolapine nimmer contagiositeit be-
speurd te hebben).

De naam muizenpokken zou men kunnen geven aan de ectromelia der
muizen. Deze ziekte is vooral van belang voor hen, die in laboratoria de
muis als proefdier gebruiken. Het ziektebeeld is klinisch gekenmerkt door
het optreden van versterf van de periphere lichaamsgedeelten; we zien n.1.
de uiteinden der pootjes, staart, oortjes enz. necrotisch worden. Dit virus
hoort op grond van immunisatorische verwantschap thuis bij de pokken.

Wellicht is hier nog aan toe te voegen (volgens Amerikaanse auteurs)
het pokkenvirus van de kalkoen.

De meeste stammen zijn monopathogeen, d.w.z. pathogeen voor de
kip, niet voor duif en kanarie (slechts enkele stammen zijn bipathogeen,
pathogeen voor kip en duif).

Bipathogeen: n.1. voor duif en kip, niet voor kanaries. D immuniseert
tegen D en ook tegen K. Het is de vraag of D immuniseert tegen M.

M is tripathogeen (voor kip, duif, kanarie) en immuniseert alleen
tegen zichzelf.

Al deze vogelpokkensoorten zijn ongevaarlijk voor de mens, zulks in
tegenstelling dus met de runderpokken, over welke aandoening nog het
volgende valt op te merken: Niet alle pokkenachtige aandoeningen van
de tepels zijn pokken (hetzij dan vaccine of cow-pox). Hagan en Bruner
vermelden in de tweede druk van „The infectious diseases of domestic

animals", 1951, dat bij melkvee in de U.S.A. en in andere landen een pok-
kenachtige aandoening voorkomt, niet veroorzaakt door echt pokkenvirus
doch door pseudo-cowpox. Wellicht wordt hiermede hetzelfde bedoeld
als wat in het „Handbuch der Virusforschung" (Doerr-Hallauer) van
1938, door Findlay op bladz. 300 besproken wordt onder paravaccinia;
ook dit paravaccinia-virus is niet verwant met vaccine. Dit virus is in
zoverre pathogeen voor de mens dat het bij melkers de z.g.n. melkers-
knobbels veroorzaakt. Pustulae of knobbels bij melkers kunnen dus ontstaan
zijn door:

Een zeer belangrijke vraag is deze: Betekent de vaccinatie van de mens
een bedreiging voor de rundveestapel en daardoor weer voor de niet
geënte mens?

Mijns inziens kan deze vraag volmondig bevestigend beantwoord
worden. Het aantal gegevens hierover in binnen- en buitenland is samen
zo overstelpend groot, dat we hiervan zeker kunnen zijn. Collega
Quaedvlieg, Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst in Nederland,
was zo welwillend in de omringende West-Europese landen bij zijn collegae,
hoofden der veterinaire diensten, te vragen welk inzicht in hun land heerst
betreffende het cow-pox-vaccine vraagstuk; voor het te mijner beschikking
stellen van de binnengekomen antwoorden betuig ik hem en zijn mede-
werkers gaarne mijn erkentelijkheid.

Zweden: „nous avons aucune possibilité de répondre ä vos questions".
„Cowpox est un contagium trés rare en Suède."

Denemarken: „we have so little cow-pox that we have no opinion on
this matter."

Frankrijk: „Assez fréquemment" worden infecties van rund op mens
gezien; infecties van mens op rund werden niet opgemerkt.

Koorwegen: „I can inform you that in districts where vaccination of
humans is carried out, we often see an outbreak of vaccinia in cows.
We also frequently see transmission to man from outbreak of cowpox.
It is our impression that the latter case is the more frequent."

Oostenrijk: In de Oostenrijkse mededeling wordt gezegd dat „die Ueber-
tragung der Vakzine vom geimpften Menschen auf das Rind sicherlich
häufiger vorkommt, wie die Ansteckung des Menschen von dem mit
Kuhpocken infizierten Rind." De leiding van de „Impfanstalt" is eveneens
van opvatting „dass die Ansteckung des Tieres vom Menschen häufiger
erfolgt als umgekehrt." Dass das Kuhpockenvirus eine besondere dem
Rinde eigene Virusart ist, wird in letzter Zeit vielfach bestritten. So
äussern sich z.B. Kunert und Weber, dass es ohne Menschen keine
Pockenerkrankungen beim Rinde gäbe, weiteres schreiben z.B. Kaiser
und Weinfurter in der Zeitschrift für Hygiene und Infektionskrankheiten,
Band 113, dass in den Ansichten über die Entstehung der Kuhpocken

insoferne eine Verschiebung stattgefunden hat, als heute die Mehrzahl
der Autoren den Glauben an das „Originäre" der Kuhpocken verloren
hat und dass angenommen werden kann, dass alle Pockenformen auf einen
gemeinsamen Stamm auf das Virus der Variola vera zurückgeführt werden
können. Kaiser und Weinfurter äussern sich in der gleichen Publikation
folgend: Obwohl ihnen der sichere Nachweis, dass die Erkrankungen des
Rindes mit den Schutzimpfungen der Menschen zusammenhängen, nicht
gelungen ist, spricht doch das saisonmässige Auftreten der Erkrankung
dafür. Ausserdem konnte die vaccinale Natur dieser Erkrankungen in
mehreren Fällen nachgewissen werden.

West-Duitsland: Opgemerkt wordt: „Mit der Variola, d. h. den echten
menschlichen Pocken (Blattern) sind auch im Laufe der Zeit und etwa
im gleichen Tempo sogenannte „echte Kuhpocken" geschwunden, die
sicher nichts anderes waren, als eine Standard-Varietät des Variola-Virus.
Voorts wordt nog opgemerkt dat een besmetting van geënte personen
„auf das Rind durchaus möglich" ist, terwijl ook gedacht moet worden
aan overbrenging van vaccine door immune volwassen personen die in
contact komen met geënte kinderen, op door deze immune personen
gemolken runderen.

Engeland: Dr. Hudson nam twee maal waar hoe in Kenya op grote
schaal pokken onder runderen ontstond nadat de inlandse bevolking,
welke de runderen molk, gevaccineerd was. „The milkers apparently had
short sleeves or no sleeves and there was a poor covering of the vaccinated
site with every opportunity of scratching the arm. It is clear that the milkers
may well have transmitted infection to the cows which they were milking."

Wij zien dus dat van de vijf landen, die gemeend hebben zich een mening
te kunnen vormen, Frankrijk geen infecties van mens op rund heeft op-
gemerkt (hetwelk niet uitsluit dat men bij nauwkeurige nasporingen de
gevaccineerde mens misschien wel als oorzaak had kunnen aanwijzen).
In de andere vier landen Noorwegen, Oostenrijk, West-Duitsland en
Engeland is men van mening dat infecties van mens op rund voorkomen.
In Oostenrijk, West-Duitsland en Engeland meent men de infectie van
mens op rund als de belangrijkste infectie voor het rund te moeten be-
schouwen.

Van Zwitserse zijde (Prof. Dr. C. Hallauer) werd nog gemeld:
„Ueber die Frequenz der Uebertragung von menschlichen Vaccinevirus
auf das Rind bezw. von Kuhpockenvirus auf den Menschen besitze ich
keine zuverlässigen epidemiologischen Daten; persönlich war ich bis anhin
der Meinung, dass die erstgenannte Uebertragungsart weit häufiger ist".

Wat Nederland betreft mag gezegd worden, dat in talloze gevallen van
pokken bij de combinatie mens-rund, uit de anamnese overduidelijk bleek
dat de vaccinatie bij de mens de besmettingsbron was. Zowel in het Instituut
als, naar ik meen, ook in enige andere laboratoria, werd vaccine (geken-
merkt door de typische laesies) op eieren gekweekt. (Zie de foto\'s).

Reeds eerder (zie dit Tijdschrift Deel 75, bladz. 247, 1950) heb ik er
de klemtoon op willen leggen, dat men bij het vaccineren van de mens
grote voorzichtigheid heeft te betrachten. Gebleken is, dat dit niet ge-

schieclt. Veehouders die gaan emigreren, worden geënt met vaccine,
enige weken voor ze vertrekken; zij blijven hun koeien melken en infecteren
die. Dan volgt, even voor het vertrek der boerenfamilie, de publieke
verkoping van het met vaccine besmette vee, waarna de besmetting zich
op verschillende boerderijen bij mens en rund voordoet.

In aansluiting op de vaccinatie bij de mens ziet men aldus veelal be-
smettingen bij runderen ontstaan op de tepels en vandaar weer op de
handen van niec gevaccineerde melkers. Om alle overlast van de weliswaar
geenszins dodelijke maar toch zeer hinderlijke tepelpokken der runderen
met de gevaren daaraan verbonden voor de mens te ontkomen, is het zeker
de overdenking waard, na te gaan of het thans gewenst is ons rundvee pro-
phylactisch te vaccineren. Deze vaccinatie verrichte men door het in-
wrijven van pokstof in in de huid aangebrachte scarificaties b.v. in de linker
wang. De pokkenreactie, die op een plaats verschijnt, waarmede men in het
geheel geen lichamelijk contact behoeft te hebben, zal geen gevaren voor
de mens opleveren. Immers wij zien alleen maar infecties van rund op
mens overgaan door het zeer intensieve, geforceerde, dagelijkse, \'s morgens
en \'s avonds vele malen herhaalde contact, dat onvermijdelijk verbonden
is aan het met de hand melken. Kort gezegd is het dus zo, dat niet zozeer
de runderen de mens bedreigen, doch dat de vaccinatie van de mens
de ongeënte mens via het rund, en dus ook het rund zelf bedreigt. Aan-
nemende, dat inderdaad een aparte cow-pox van het rund te diagnostiseren
is, moet eveneens mogelijk geacht worden, dat er ook rechtstreeks gevaar

Dito, met vaccine laesies 3 dagen oud
(op de foto zichtbaar als lichte, enigszins
ronde plekken). Het virus was afkomstig
van een rundertepel.

The same with 3 days old vaccinia lesions
(the white, rather round spots we observe
on the picture). The virus had been
obtained from a cows teat.

bestaat van het rund (spontaan lijdende aan cow-pox) voor de mens.
Ook uit dat oogpunt is vaccinatie van het rund zeer nuttig; immers dat
gevaar is dan tevens uitgeschakeld. Zou men inderdaad tot enting der
runderen overgaan, dan is het misschien gewenst, de enting te verrichten
met cowpox-virus; wij hebben namelijk uit eigen proeven weieens de indruk
gekregen, dat covvpox algemener immuniteit zou geven dan vaccine.

De auteur geeft een overzicht der pokkenvirussen bij mens en dier en
bespreekt in het bijzonder het zich veelvuldig voordoen van pokken bij
rund en mens, veroorzaakt door de vaccinatie bij de mens.

The author gives a survey of pockviruses occurring in man and animal. It is pointed
out that very often vaccination in man causes pox in cattle and man.

L\'auteur donne un aperçu des virus de la petite vérole chez l\'homme et l\'animal
et commente en particulier la présentation fréquente de la petite vérole chez le
bovidé et l\'homme provoquée par la vaccination chez l\'homme.

Der Autor gibt eine Übersicht über die Pockencrreger bei Mensch und Tier und
bespricht im besonderen das vielfältige Vorkommen von Pocken bei Rind und
Mensch, verursacht durch die Vakzination beim Menschen.

Er bestaat een groep van micro-organismen, de Rickettsiales, welke tussen
de bacteriën en virussen in staat. De Rickettsiales zijn zeer kleine, doch toch
wel met een gewone microscoop zichtbare micro-organismen; wat dit
betreft komen ze dus, ook wat vorm betreft, overeen met bacteriën; ze
zijn echter niet op dode voedingsmedia, wel in levende media, te kweken,
hetwelk een typische viruseigenschap is. De overbrenging van de entstof van
het ene individu in het andere geschiedt dikwijls door arthropoda, wat
ons doet denken aan de overbrenging van protozoa. Ricketts naar wie
de gehele groep thans genoemd is, ontdekte in 1909 het zeer kleine micro-
organisme dat thans Rickettsia rickettsii heet, hetwelk de „Rocky Mountain
spotted fever" veroorzaakt. Daarna vond hij, dat een soortgelijk micro-
organisme de oorzaak van de vlektyphus is, welke ziekte overgebracht
wordt door de kleerluis; de verwekker heet thans Rickettsia ftQW&Zfkii,
Ricketts en Prowazek zijn beiden het slachtoffer van hun vlektyphus-
onderzoekingen geworden. Tot de ziekten, die veroorzaakt warden door
Rickettsiales behoort de Q-fever, wat men zou kunnen vertalen als Queens-
landkoorts. De Q kan evenwel ook afgeleid zijn van „Querry fever".

De oorzaak van de ,Q-fever" heet Coxiella burnetii. Deze ziektekiem
is zo klein, dat hij bacteriefilters passeert. Q-fever bij cle mens is een acute
met koorts verlopende, op influenza gelijkende ziekte, die voorts gekenmerkt
is door snel ziek worden, hoofdpijn, geen eetlust, algehele lusteloosheid
en het ontstaan van interstitiële pneumonie. De ziekte werd het eerst
waargenomen in 1935 te Queensland (Australië); in 1939 is de verwekker
ervan geïsoleerd en bestudeerd, welke naar de onderzoekers Cox en
Burnet genoemd werd. Daarna is Q-fever aangetoond geworden in vele
landen o.a. in West-Europa. In Amerika komt Q-fever enzoötisch voor
onder melkvee; uit het onderzoek van sera bleek, dat zowel runder- als
mensensera positieve reacties t.o.v. Q-fever kunnen geven. In de literatuur
wordt de mening geuit dat de besmetting in meer landen voorkomt dan wel
wordt gedacht, hetwelk voor ons een reden is om te denken aan de mogelijkheid
dat Qjfever ook in Nederland zou kunnen voorkomen.

Behalve Dermacentor andersom, kunnen nog vele andere tekensoorten
zich met Coxiella burnetii infecteren; de faeces van deze teken bevatten dan
zeer veel smetstof. Q-fever is bij vele zoogdiersoorten aangetoond; ook
vogels zijn gevoelig voor de infectie. Een individu kan besmet worden
door de beet van een teek, doch ook door inademing van stof dat faeces-
partikeltjes van de teken bevat; personen dus, die besmet vee moeten

verzorgen of die runderhuiden verwerken, kunnen Q-fever-besmetting
oplopen; ook het vlees en de melk leveren besmettingsgevaar op. Wat
het laatste betreft, is van belang op te merken dat Coxiella burnetii door
pasteurisatie niet gedood wordt. In 1950 werd ontdekt dat C. burnetii
bij runderen voorkeur heeft voor de vruchtvliezen; mede hierom hebben
wij onze onderzoekingen verricht bij rundersera afkomstig van de afdeling
Verloskunde van Prof. Dr. F. C. v. d. Kaay.

Voor het stellen van de diagnose bestaan in hoofdzaak twee methoden:
a. het isoleren van de verwekker; b. serumonderzoek; dit laatste is te doen
d.m.v. de agglutinatie of de complementbinding; de complementbinding
wordt het meest toegepast. Het bereiden van het antigeen is zeer moeilijk
en kostbaar; het stemt ons daarom tot grote erkentelijkheid, dat de „Prof.
Dr. D. A. de Jong-Stichting" bereid was ons in staat te stellen, het benodigde
antigeen aan te kopen. Er bestaan verschillende Q-fever-stammen. Wij
kregen de beschikking over:

Vooruit lopende op de zo aanstonds te vermelden techniek, zij thans
reeds medegedeeld, dat begonnen werd met na te g .an of met enkele
bekende positieve sera inderdaad met de antigenen een positieve comple-
mentbinding verkregen kon worden. Wij kregen ter beschikking één serum,
van een schaap, afkomstig uit Italië (Prof. Vittor:o Zavagli, Directeur
van het „Station voor Zooprophylaxie" te Rome was zo vriendelijk ons
dit wel te willen verschaffen) en voorts één serum afkomstig van een mens,
afkomstig van het Department of Pathology te Cambridge (dank zij de
welwillendheid van Dr. Stokes). Om het kostbare antigeen te sparen
werd op initiatief van Dr. H. Kunst de complementbindingsreactie
uitgevoerd volgens een druppel-methode. In plaats van in buisjes wordt
de complementbindingsreactie gedaan in de holte van hangende-druppel-
glaasjes. Van elk reagens werd één druppel gebruikt. Hiertoe werd gebruik
gemaakt van een pipet volgens Julius, waarvan de punt wordt afgesneden
op een diameter van 1 mm, door het einde in een 1 mm 0 doorboord
stukje metaal te steken, met een glasmes in te krassen en af te breken.

De druppels in een holte werden gemengd door te roeren met een zeer
dun uitgetrokken glazen staafje.

Het bleek dat deze techniek uitstekend voldeed; met beide positieve
sera werd met beide antigeen-stammen een positieve complementbinding
verkregen, daarentegen niet met negatieve sera. Er werd geen verschil
gezien in reactie bij gebruik der twee antigenen, zodat daarna de sera
meestal met één antigeen onderzocht werden.

Voor het eerste deel der complementbinding is nodig dat bij elkaar
gevoegd wordt: a. het te onderzoeken serum, b. het Q-fever-antigeen,

a. het te onderzoeken serum werd onderzocht in verdunningen 1 : 20;
i : 40; i : 80 en i : 160;

van deze verdunning werd i druppel in een holte van het voorwerp-
glaasje gebracht.

b. hierna werd het antigeen toegevoegd n.1. in alle holten der glaasjes
(dus bij alle serum-verdunningen) één druppel.

Hierna werden a, b en c gemengd door te roeren met een dun glazen
staafje. Daarop werden de glaasjes een half uur bij 37° C. in vochtig
milieu geplaatst, teneinde een eventuele binding te doen plaats vinden.

Over c. het caviaserum (= complement) dient nog het volgende mede-
gedeeld te worden:

Ter verkrijging van het caviacomplement, werd bij enige flinke caviae
hartpunctie verricht; het verkregen serum werd over ampullen verdeeld;
deze werden dicht gesmolten en in voorraad gehouden bij — 20° C.
Op deze wijze is cavia-complement ongeveer 2 maanden houdbaar.
Zoals gebruikelijk is bij iedere complementbinding, werden in voorproeven
de titer van het haemolytische konijnenserum en de minimale dosis van
het complement bepaald.

Nadat a, b en c een half uur lang in onderling contact geweest waren,
werd i druppel haemolytisch systeem (H.S.) toegevoegd. Het H.S. werd
verkregen door normaal schapenbloed op te vangen in Alsever-oplossing
(i op i); de Alsever-oplossing werd bereid volgens Bukantz, Rein en Kent
(Zie: Journ. Lab. en clin. Med. 31, 394, 1946); zij dient om de erythro-
cyten zo onveranderd mogelijk te houden; de erythrocyten zijn, in Alsever-
oplossing bewaard, bij 4° C. enige maanden houdbaar. Men verkrijgt
de erythrocyten door het Alsever-bloedmengsel te centrifugeren en daarna
4 maal uit te wassen met physiol. NaCl-oplossing. Van de door de laatste
maal centrifugeren neergeslagen erythrocyten wordt een 10 % suspensie
in physiol. NaCl-oplossing gemaakt. Aan 6 cc van deze suspensie werd 14 cc
physiologische NaCl-oplossing toegevoegd en 0,15 cc. haemolytische ambo-
ceptor bevattend konijnenserum, welk serum vooraf geïnactiveerd geworden
was door het konijnencomplement uit te schakelen door verwarming
(y₂ uur op 56° C.). Dit mengsel: schapenerythrocyten haemolytische
amboceptor, werd gedurende 2 uur in een broedstoof geplaatst bij 37⁰ C.
Hierna werd de overtollige, niet aan de erythrocyten gebonden hoeveelheid
amboceptor verwijderd door 4 maal uit te wassen met physiol. NaCl-
oplossing. Een aldus bereid „Haemolytisch Systeem" is enige dagen houd-
baar bij 4⁰ C. Na toevoeging van dit H.S. aan het eerste mengsel (a, b, c.)
werd nagegaan of al dan geen haemolyse zich zou gaan voordoen. De
reactie werd definitief afgelezen na 30 minuten.

Daar Coxiella burnetii kan voorkomen in het genitaal apparaat van run-
deren, werd besloten het QTever-onderzoek te verrichten bij rundersera
die werden ingezonden door Prof. Dr. F. C. v. d. Kaay. Het betrof dus
steeds runderen, waarover, wat het genitaal apparaat betrof, klachten
bestonden (abortus, steriliteit). Was de agglutinatie-reactie ten opzichte
van Brucella abortus negatief, dan werd op Q-fever onderzocht. In totaal
werd de Q-fever-complementbinding 62 maal verricht (40 sera van koeien,
22 van stieren) met telkens als controle de twee bekende positieve sera
van mens en schaap. Behalve de twee laatste gaven alle sera een negatieve
complementbinding. Weliswaar is het aantal onderzochte sera: 62 niet

hoog, doch als men bedenkt dat Zavagli, (ik hoorde hem dat mededelen
7 Juni 1951 in een voordracht ter viering van de Cinquantenaire la
Société de Pathologie Comparée te Parijs) in Italie bij 1604 rundersera
19.20 %, dus bijna het vijfde deel, geïnfecteerd vond, dan menen wij toch
wel de conclusie te mogen trekken dat, als de Q-fever in ons land zou voor-
komen, dit niet in een zulke uitgebreidheid zal zijn. Alhoewel het
voor de onderzoeker altijd enigermate boeiend is, positieve bevindingen
te hebben, menen wij toch dat het tot voldoening stemt, dat bij deze
eerste 62 onderzochte, enigermate verdachte dieren, geen Q-fever gevonden
werd.

Bij 62 runderen, waarvan de anamnese aborteren of steriliteit vermeldde
en waarbij brucellosis was uit te sluiten, werd de complementbinding t.o.v.
Q-fever verricht. Alle reacties verliepen negatief.

In 62 cases of abortion anti sterility in cattle free from brucellosis the complement
fixation test for Q-fever was negative.

Chez 62 bovidés dont l\'anamnèse faisait mention d\'avortement ou de stérilité et
où il fallait exclure le brucellosis, on pratiqua le remettage de complément Q-fever.

An 62 Rindern, deren Anamnese Abortieren und Sterilität vermeldete und bei
welchen Bruzellose als ausgeschlossen zu betrachten war, wurde die Komplement-
bindung in Hinsicht auf Q-fever verrichtet.

De manuele verlossing en evenzeer de embryotomie bij schapen brengen
vele risico\'s voor het moederdier mede. Vooral bij primipara blijken deze
bezwaren duidelijk; als regel sterft de vrucht, terwijl ook de prognose voor
het schaap zeer dubieus is.

In verband hiermede is het wellicht gewenst, nogmaals de aandacht te
vestigen op de sectio bij schapen. De betekenis van deze ingreep is veel
groter dan b.v. Benesch (i) doet voorkomen. Hij beschrijft de sectio bij
schapen als een „Gelegenheitsoperation", hetgeen onjuist genoemd mag
worden.

Deze toestand wordt vrij veelvuldig aangetroffen. Na repositie wordt
getracht recidive te beletten door b.v. aanbrengen van Flessa-hech-
tingen. Dit lijden vergt echter een veel grotere zorg dan bij het rund.
Indien tijdig hulp is verleend, kan de partus soms nog op normale
wijze plaats vinden. Zo mogelijk wordt de operatie verschoven naar
het tijdstip van lammen, waardoor de prognose voor de vrucht gun-
stiger wordt.

Repositie heeft hier geen zin. Het is mij opgevallen, dat deze situatie
zich nogal eens voordoet bij primipara met twee en drie vruchten. Een
spoedig ingrijpen is gewenst, daar zich anders ongunstige situaties
kunnen voordoen. Ruptuur van de vagina-wand, waardoor de darmen
worden geperst, treft men hierbij wel aan.

D. Te grote vruchten en bijzondere gevallen als torsio uteri of prolapsus
recti.

Te grote vruchten gaan veelal gepaard met afwijkende liggingen.
Zoals reeds in de aanvang werd opgemerkt, leveren zowel een embryo-
tomie als langdurige pogingen om een repositie te bewerkstelligen
grote bezwaren op.

Een afwijkende ligging kan ook een enkele maal aanleiding geven tot
het verrichten van een sectio. Speciaal wanneer geen delen van de
vrucht kunnen intreden, kan dit het geval zijn. De eigenaar bemerkt
hierbij vaak te laat, dat het schaap aan het lammen is en wacht ook
te lang, omdat er immers nog niets te zien is.

Sinds mijn vorig artikeltje in dit tijdschrift (2) heb ik de operatiemethode
enigszins gewijzigd.

sie, zoals Wright (3) deze aangeeft, heeft mijn voorkeur. Gegeven wordt
een lumbo-sacrale injectie van 8 cc. 2% astracaïne-oplossing. De injectie
wordt gegeven juist achter de laatste lenden-wervel met een Agla naald
no. 19; het tussen-wervel ligament wordt op ongeveer 4 tot 5 cm. van de
oppervlakte doorboord.

Met deze epidurale anaesthesie wordt een voldoende gevoelloosheid
verkregen. Als aanvulling wordt in de omgeving van de navel nog 10 tot
15 cc. 2% astracaïne lokaal gegeven. Een voordeel is, wanneer het schaap
voor iets hoger dan achter komt te liggen.

De buikholte wordt niet meer lateraal van de meikader in zij ligging,
maar in de mediaanlijn in rugligging geopend. Deze toegangsweg tot de
buikholte verdient de voorkeur; via deze snede in de mediaanlijn, begin-
nende 2 tot 3 cm voor het uier tot de navel, is het eenvoudiger beide hoor-
nen van de uterus in de buikwandopening te krijgen. Vele malen immers
komt het voor, dat zich twee of drie vruchten in de uterus bevinden. Voor
de extractie moet de uterus tot ver naar caudaal worden geopend; naast
het bezwaar, dat men hier belangrijke vaten aantreft, is mij gebleken, dat
de extractie van de tweede, eventueel derde vrucht soms grote moeilijk-
heden oplevert. Indien dan ook Parkinson (4) beweert, in 1952 in alle
gevallen succesvolle resultaten met de sectio bij schapen te hebben gehad,
zal ongetwijfeld het feit, dat hij steeds met één lam te maken had, een rol
gespeeld hebben. Dit geldt althans zeker voor de door hem gevolgde weg,
waarbij hij de buikholte opent, hetzij in linker of rechter flank, door een snede,
4cm. onder de dwarsuitsteeksels van de lenden-wervels beginnend en vertikaal
naar beneden, ongeveer 10 tot 15 cm lang. Deze snede loopt dan ongeveer
7 cm caudaal van de laatste rib. Indien meer vruchten aanwezig zouden
geweest zijn, zou de extractie op grote moeilijkheden gestuit zijn. Overigens
noemt hij in zijn casuïstiek slechts drie gevallen.

Door mij worden thans, indien twee of meer vruchten aanwezig zijn,
steeds beide uterus-hoornen geopend. De uterus-hoorn wordt daartoe 15
tot 20 cm uit de buikwand-wond getrokken en de uterus, dus buiten de
buikholte, met een longitudinale snede van 15 cm langs de convexe rand
geopend. Bloedingen van betekenis komen hierbij niet voor, vooral als de
snede niet te ver caudaal gemaakt wordt. Bij het rund is uiteraard de kans
op tweelingen veel geringer, maar ook hier is door mij op precies dezelfde
wijze gehandeld. De uterus-wond wordt door mij steeds gesloten door
middel van dubbele doorlopende catgut no. 2 hechtingen. De Engelsen,
zoals Parkinson en Walsby (5), berichten ook met een enkele Lembert-
hechting succes te hebben.

Op de uteruswond en in de buikholte worden drie tubes streptomycine-
penicilline gespoten. De gunstige resultaten bij ernstig zieke dieren meen ik
vooral aan de nabehandeling met deze combinatie van antibiotica te
moeten danken. De Engelse collega\'s passen uitsluitend nabehandeling met
penicilline toe. De prognose achten zij ongunstig, indien ingegrepen wordt
langer dan 24 uur na het begin van de partus. Wat de vruchten betreft
vond ik uiteraard hetzelfde; voor het moederdier is\'dit geenszins het geval.

De buikholte wordt gesloten met een matrashechting, welke in de caudale
wondhoek begint. De steken komen ongeveer 3 tot 4 mm uit elkaar te liggen.
Bij de doorlopende huidhechting wordt de fascie-kam medegenomen. Deze
behandeling van de buikwand-wond, welke het eerst door W. Blendinger
(6) is beschreven, geeft zeer goede resultaten. Het is echter noodzakelijk,

dat vooral de matras-hechting zeer zorgvuldig wordt aangebracht, daar
anders als onaangename complicatie een hernia ventralis ontstaat.

De patiënt kan na afloop van de operatie direct staan. De lammeren
worden meestal goed aangenomen; wel gaat dit aannemen minder vlot
dan bij een normale partus. Indien zich geen complicaties voordoen, wordt
de patiënt de volgende dag naar buiten gebracht.

Walsby (5) acht de prognose voor schaap en lam gunstig, wanneer de
vruchtvliezen nog intact zijn; 12 tot 24 uur na het breken van de vrucht-
vliezen voor het lam als regel ongunstig, voor het schaap dubieus; na 24 uur
voor beide ongunstig.

Wat de lammeren betreft vond ik hetzelfde, voor het moederdier is
echter ook in de laatste gevallen de prognose niet zo ongunstig. Ik meen
dit verschil te kunnen toeschrijven aan de toepassing van intra-peritoneale
streptomycine-penicilline injecties, welke door mij in die gevallen worden
gegeven.

Verschillende Engelse en Amerikaanse collegae publiceerden hun resul-
taten met de sectio bij het schaap. Zo beschreef Farquharson in 1941 een
geval met een succesvolle afloop. Wright (1950) drie gevallen, alle drie
met dodelijke afloop; Milne (1951) vijf gevallen, drie met dodelijke afloop;
Harmer en Mount (1915) elf gevallen, twee met dodelijke afloop; Arthur
(1952) een succesvolle operatie; Parkinson (1952) drie succesvolle patiënten;
Walsby (1952) zes en twintig gevallen, waarvan zeven stierven. Walsby
trof op het moment van de operatie in de uterus aan: 10 dode, 41 levende
vruchten. De ingreep werd door 23 lammeren overleefd.

Door mij zijn twee en twintig schapen geopereerd, hiervan stierven zeven
dieren. Ingedeeld in de verschillende groepen krijgen wij het beeld,
dat in de volgende tabel aangegeven is.

Wanneer deze getallen worden vergeleken met de uitkomsten van Wals-
by, dan valt direct op het veel kleiner aantal dode lammeren, dat door hem
werd aangetroffen. Hij kreeg de patiënten in een gunstiger stadium in
behandeling.

Indien de schapcnfokker op de hoogte wordt gebracht met de gunstige
resultaten van deze ingreep, zullen ongetwijfeld ook hier de patiënten
vroeger ter behandeling worden aangeboden. De langdurige, vaak vruch-
teloze verloskundige pogingen van eigenaar en „deskundige" buurman
zullen dan ook minder voorkomen.

Wanneer de zeven dodelijk verlopende gevallen nader worden bezien,
dan blijken deze te betreffen de volgende patiënten.

Schaap van C. M., veeverloskundige, eerste patiënt, waar een sectio werd
toegepast. Laparotomie lateraal van de meikader; met grote moeite worden
twee grote vruchten uit één uterus wond verwijderd. Mede onder suggestie
van de eigenaar werd afgezien een onderzoek naar een eventueel aanwezige
derde vrucht in te stellen. De patiënte behoort tot de groep C. De patiënt
overleed 36 uur na de operatie; bij sectie bleek nog een derde vrucht,
emphysemateus, in de uterus aanwezig te zijn. Behalve enige bloedstolsels
in de buikholte geen bijzonderheden.

Schapen van J. J. v. B. te N. Beide dieren kunnen gerekend worden bij
groep B. en werden in 1952 in de beginperiode geopereerd. Lateraal van de
meikader onder anavenol-K narcose, opening buikholte; voorts één uterus-
snede, waardoor hij beide dieren twee vruchten werden verwijderd met veel

moeite. Beide dieren stierven na 48 en 72 uur aan peritonitis, metritis. Bij
de nabehandeling werd toen nog geen gebruik gemaakt van streptomy-
cine-penicilline.

Schaap van M. J. N. v. d. W. te L. behoort bij groep C. met als compli-
catie een ruptuur van de onderwand van de geprolabeerde vagina, waar-
doorheen ingewanden van het moederdier naar buiten kwamen. Lumbo-
sacrale anaesthesie, afspoelen der ingewanden met physiologische zout-
oplossing, repositie ingewanden, technisch moeilijke hechting van de
vagina-ruptuur mede door de aanzienlijke laedering van het weefsel. Sectio
in rugligging, in de mediaanlijn opening van de buikholte. Beide uterus-
hoornen werden geopend en drie levende vruchten verwijderd. De secun-
dinae werden, als gewoonlijk, niet verwijderd. Na aanvankelijk een vlot
herstel, werd het schaap de derde dag post-operandum slechter en stierf
de vijfde dag. Bij sectie bleek dit te wijten te zijn aan onvoldoende verkle-
ving van de vagina-wond.

Schaap van C. v. B. te Z. behoort bij groep D. (te grote vrucht). Na
opening van de buikholte bleek een dwarsruptuur van de uterus te bestaan
en werd besloten de patiënt direct te doen slachten.

Schaap van H. J. V. te L., eveneens te grote vrucht. Eigenaar, geassisteerd
door buurman, trachtte van zeven uur tot drie uur een extractie te bewerk-
stelligen. De patiënt werd in een zeer droevige toestand aangevoerd. Een
dode vrucht werd verwijderd. De tweede dag post-operandum vertoonde
de patiënt een op acetonaemie gelijkend ziekte-beeld (coma, krampen).
Na een behandeling met 100 cc. calcium-magnesiumoplossing (gebruikt
werd de oplossing "500" van Brocades en Stheeman) en 20 mgr stil-
boestrol verbeterde deze toestand zienderogen binnen de twee uur. Een vol-
komen herstel vond echter niet plaats; de eetlust bleef zeer matig. Na veer-
tien dagen stierf het dier en bij sectie bleek een leverdegeneratie te bestaan.
Buikholte geen bijzonderheden; uterus-wond prachtig genezen.

Schaap van W. v. L. te N. behoort bij groep D. Patiënt had normaal
gelamd; twee dagen na de partus was het dier erg ziek, wilde niet meer
opstaan en perste een weinig. Bij onderzoek bleek nog een derde vrucht
in heupligging in emphysemateuze toestand aanwezig te zijn. De operatie
werd goed doorstaan; de eerste vier dagen kon de patiënt echter niet staan.
Tien dagen post-operandum liep het dier weer met zijn twee lammeren
in de weide. Drie weken post-operadum stierf het dier en bij sectie bleek
een leverdegeneratie te bestaan. Geen ontstekingsverschijnselen in de
buikholte.

Het verlies van de eerste drie patiënten uit 1952 is te wijten aan de
operatietechniek en aan de nabehandeling (niet toepassen van streptomy-
cine-peniciline).

Bij de verloren patiënten uit 1953 kan worden opgemerkt, dat het aan-
beveling verdient, meer aandacht nog te besteden aan de leverdegeneratie.
Wellicht kan een toediening per os van glycerol invloed hebben. De ope-
ratie-techniek van vagina-verwondingen dient te worden geperfectionneerd.

Beschreven wordt de sectio c.aesarea bij het schaap in rugligging onder
lumbo-sacrale anaesthesie. Indien meer vruchten aanwezig zijn, worden
beide uterus-hoornen geopend.

De aandacht wordt gevestigd op de betekenis bij de nabehandeling van
intraperitoneale streptomycine-penicilline injecties bij gevallen, waar
complicaties als peritonitis en metritis te verwachten zijn.

Indien de patiënten vroegtijdig ter behandeling komen is de prognose
voor het schaap en voor het lam gunstig.

Caesarian section is described in a sheep lying on her back under lumbosacral anaes-
thesia. Both uterus horns are opened if more than one foetus is present.

Attention is drawn to the significance of intraperitoneal streptomycine-penicilline
injections for the postoperative treatment in those cases where complications such as
peritonitis and metritis can be expected. Out of 22 operated animals 7 died.

If the patients are brought for treatment early the prognosis is favourable for the sheep
and the lamb.

Description de l\'opération césaréenne chez des brebis étant en position dorsale, avec
anesthésie lumbo-sacrale. S\'il existe plusieurs fruits, on ouvre les deux trompe de
l\'utérus.

On appelle l\'attention sur l\'importance, lors du post-traitement, d\'injections intra-
péritonéales de streptomycine-pénicilline dans des cas où il faut s\'attendre à des com-
plications comme la péritonite et la métrite.
Sur 22 brebis opérées, 7 ont succombé.

Si les patients sont présentés au traitement en temps utile, le pronostic sera favorable
pour la brebis et pour l\'agneau.

Es wird der Kaiserschnitt bei einem Schafe beschrieben, der in der Rückenlage
unter lumbal-sakraler Anästhesie vorgenommen wurde.

Bei der Nachbehandlung mit intraperitonealen streptomycine-peniciline Injektionen
wird besonders auf deren Bedeutung in solchen Fällen aufmerksam gemacht, wo Kom-
plikationen, wie Peritonitis und Metritis zu erwarten sind.

Von 22 operierten Tieren gingen 7 ein. Wenn die Patienten rechtzeitig behandelt
werden, ist die Prognose für Schaf und Lamm günstig.

Bush nam bij de dieren van Hiroshima waar: 1) mechanische beschadiging door
vallend puin enz.; 2) thermische beschadiging; 3) laesies door bestraling en com-
binaties daarvan.

In een stal, 400 meter van het epicentrum van de explosie, bleven 16 % der paarden
in leven; in een stal op 1100 meter afstand 11 %. Op meer dan 2000 meter bleven
alle paarden en andere dieren (varkens, kippen enz.) in leven.

De volgende symptomen werden waargenomen: Aan de huid verbrandingsver-
schijnselen, oedeem, epilatie, later optreden van pigmentverlies. In de onderhuid
bloeduitstortingen en necrose. Hieruit voortkomend ulcera. De normale weerstand
tegen bacterie-infectie van de huid is sterk verminderd (werking van gamma-stralen).

Hart: petechiën. Longen: oedeem en petechiën; necrotische haarden in genitaal-
apparaat; petechiën op de nieren, bloed in nierbekken en ureteren. Gastro-intestinale
tractus: oedeem, gele verkleuring, verdikking, induraties, pseudomembraanvorming.

Varkens: braken, milt gezwollen, later atrophisch; lymphklieren gezwollen, later
atrophisch. Beenmerg: zwart of teerachtig. Hersenen: petechiën.

Verstopping van het kleine colon van het paard na voedering met jonge
klaver. Prof. Dr. L. F. Müller. Monatshefte für Veterinärmedizin; 15 Jan. 1952.

De Directeur der interne kliniek te Leipzig, Prof. Dr. L. F. Müller, wijdt aan
bovenstaande verstopping een artikel in de Monatshefte für Veterinärmedizin van
15 Jan. 1952. Volgens de literatuur is slechts in ^—1 % der koliekgevallcn een ver-
stopping van het kleine colon de oorzaak. Maar Müller zag in Leipzig, evensals Hupka
en Maksic in Hannover de laatste tijd een toename van deze koliekvorm. Voor Leipzig
zoekt Müller hiervan de reden in het voeren van veel verse lucerne en klaver, die
in 1951 een zeer goede oogst gaven.

Vooral de eerste zomermaanden, als genoemd groenvoer nog jong en saprijk is, is
de kans op verstopping van het kleine colon het grootst. De vezelige inhoud van de
maagvormige verwijding ontmoet moeilijkheden bij de passage, het kleine colon geraakt
in kramptoestand, waardoor keiharde droge faeces worden gevormd.

Flatus en defaecatie houden op bij de eerste koliekverschijnselen. Voor de diagnose
is een zorgvuldige rectale exploratie met tot de schouder ontblote arm nodig. Wanneer
te sterke gasophoping in de grote colonlagen en coecum het exploreren te zeer bemoei-
lijkt, wordt eerst darmpunctie gedaan. Men moet èn voor de diagnose èn voor de be-
handeling de harde faecesophoping goed tussen de vingers kunnen krijgen.

De duur der koliek kan variëren van 3—10 dagen; de prognose wordt als slecht
aangegeven; medicamenteus kan men weinig of niets bereiken, wat geen wonder is,
als men de soms 35 cm lange keiharde faecesprop gezien heeft. Allerlei laxantia, terpen-
tijn, gist, clysmata helpen niet; evenmin sterk werkende purgantia, aloë, istozine; peristal-
tica als lentin, enz. zijn geheel uit den boze.

Het enige, dat genezing kan brengen is massage van de faecesophoping via het rectum.
Nieuw is deze behandeling niet, want reeds Diepholz, een practiserend veearts uit
Freiburg, gaf ze in 1836 aan en ze is sindsdien met meer of minder succes toegepast.

Gemakkelijk is het niet; men moet de ophoping eerst in de bekkenholte brengen
en daarna met de sterkste krachtinspanning met de vingers kneden. Soms is het nodig,
om er bij te komen, het paard vóór hoog te zetten. Telkens wisselt men van arm en

de prop wordt van alle kanten bewerkt. Soms is men in 20 minuten klaar, een ander
maal heeft men een paar uur nodig en is de arbeid te vergelijken met een flinke embryo-
tomie. Müller is het gelukt, bij 12 van de 16 patiënten op deze wijze herstel te krijgen.
Vele van deze waren tevergeefs tevoren door practici behandeld. Bij drie paarden, die
ter sectie kwamen, was geen belediging van de wand van het kleine colon door de
vele manipulaties te zien.

Hoewel ik meermalen rectaalmassage bij faecesproppen toepaste, moet ik bekennen,
nooit zoveel uithoudingsvermogen te hebben gehad als Müller. Ik hoop, dat practici
de methode eens systematisch zullen toepassen en zou willen aanraden, enige tijd tevoren
i k 2 liter paraflïn. liq. per os te geven (met de neussonde) of een flinke hoeveelheid
lijnzaadafkooksel. Ref.).

Hess und Sackmann, Die bakteriologische Milchüberwachung als Grundlage der
Bangbekämpfung.

Margadant, Ein Beitrag zur Geschichte der Tierseuchenbekämpfung im Freistaat
Gemeiner Drei Bünde.

VVitmer, Löhrer und Wiesmann, Zur Aetiologie, Diagnose und Therapie der perio-
dischen Augenentzündung des Pferdes.
Heusser, Die Berufshaftpflicht des Schweizer Tierarztes.

Weber, Fehlende Gliedmassen, eine nicht erbbedingte Anomalie bei Kaninchen
Bianca, Einige Physiologische Reaktionen des Rindes auf atmosphärische Hitze.

Abelein, Der Trockcnnährboden zur Diagnose der Trichomonadenseuche.
Selbherr, Zur Klärung zweifelhafter Reaktionen bei der intrakutanen Tuberkulinprobe
in tuberkulosefreien Rinderbeständen.

Schellner, Q-Fieber-Erkrankung des Menschen im Anschluss an Geburtshilfe bei
einer Kuh.

Krauss, Was der Tierarzt über die Anatomie der Epithelkörperchen (Beischilddrüsen)
wissen sollte.

Alterauge, Hinweise für die Feststellung des Hauptmangels Tuberkulose beim Rinde
als Nutz- und Zuchttier in Zweifelställen.

Pfizenmaier, Die Ursachen der Deckinfektionen beim weiblichen und männlichen
Rind mit einem Beitrag zur Behandlung der Deckinfektion beim Bullen mit Aureomy-
cinsalbe „Lederle".

Lettow, Die Anwendung von Sulfopictan, ein Teerschwefelliniment, bei Derma-
tosen des Hundes.

P. C. Blin, T. Balea et M. Prudhomme, Une nouvelle méthode d\'identification des
poissons: la diagnose rnyologique.

H. Commeny, Statistiques comparées de morbidité tuberculeuse bovine et porcine
aux abattoirs du Havre, de 1932 à 1952.

A. Maas, Beitrag zur Frage der Zuverlässigkeit der Miichcrhitzung in Sammelmol-
kereien bei Tuberkulose und Maul- und Klauenseuche.
Bergmann und Mothes, Schuppenstall und Hygiene ein Gegensatz?

R. Götze, Über die umweit- und erbhygienischen Massnahmen in der Rinderbesamung
unter Mitwirkung der Tierärzte.

V. Goertler, Die Sterilitätsfrage in der Rinderzucht.
R. Schröder, Sterilitätsfragen in der Humanmedizin.
M. Sellemann, Neuzeitliche Bekämpfung der Bruzellose des Rindes.
R. Völker, Narkose und Anästhesie bei Kleintieren.
J. Dobberstein, Veterinärmedizin und vergleichende Pathologie.
A. Ketz, Tierartz und Milchhygiene.

M. Seelemann, Spezielle tierärztliche Aufgaben in der Milchhygiene.
A. Brandt, Beurteilung von Seefischen.

H. Schebitz, Die Perlonnetzimplantation zur Deckung der Diastase bei der Hernia
umbilicalis des Pferdes.

H. Ruthe, Hornwandschäden-Behandlung und Nachkrankheiten.
L. F. Müller und R. Neuhoff, Penicillin zur Rotlaufbchandlung beim Schwein.
W. Schulze, Die Tollwut als Zoonose, ihre Diagnose und Bekämpfung der Schweine-
pest.

Journal of the American Veterinary Medical Association, Volume 123,
August 1953, Number 917.

V. L. Sanger, D. M. Chamberlain, K. W. Chamberlain, C. R. Cole and R. L.
Farrell, Toxoplasmosis.
W. P. Barchfeld, Intraärterial Transfusion.
F. J. Milne, Rumen Surgery.

N. B. King, W. G. Venzke, B. H. Edgington, The Application of a Suggested Method
for Differentiating Vaccinal and Infection Titers in cattle known to be infected with
Brucella Abortus.

A. B. Christian and Ch. P. Segard, The prevention of calf scours with bovine serum
solids.

D. A. Price, W. T. Hardy and I. B. Boughton, Plienothiazine-Salt mixture for control
of haemonchus in range sheep.

Journal of the American Veterinary and Medical Association, Volume 123,
September 1953, Number 918.

E. J. Bishop, A method of visualizing the urinary tract and a basis for assessing renal
function in small animal radiography.

D. A. Price and W. T. Hardy, Treatment of range ewes with estradiol cyclopentyl-
propionate to control breeding.

W. R. Graham, The pathology of shipping fever in feedlot cattle.
S. J. Roberts, Pasteurellosis in dairy cattle.
H. Marsh, The role of Pasteurella in sheep diseases.
H. C. H. Kernkamp, Pasteurellosis in swine.

R. K. Jones and W. Henderson, Isolation of Salmonella Pullorum from a Chincilla.
J. Lukes, Three-day sickness of baby pigs.

H. C. H. Kernkamp and E. F. Ferrin, Parakeratosis in swine.
L. E. Fisher, Septicemia and Orchitis in a ferret.

J. S. Fulton, A. N. Burton, J. L. Millar, Virus pneumonia in swine.
S. R. Roberts and Wm. M. Rogoff, Organic insecticides for the control of swine mange.
J. E. Whitehead, Potassium nitrate poisoning in a dog.
J. W. Grogan, Piroplasmosis in a dog.

F. D. Enzie and G. E. Whitmore, Photosensitization keratitis in young goats following
treatment with phenothiazine.

C. F. Hei.mbold, E. L. Jungherr, H. D. Eaton and L. A. Moore, The pathology of
experimental hypovitaminosis in young dairy animals.

M. B. Buddle and B. W. Boyes, A brucella mutant causing genital disease of sheep in
New Zealand.

H. Mcl. Gordon, Studies on anthelmintics for sheep; chlorinated benzenes.
S. J. Gilbert, The association of proteus with canine dysentery.

(Radio-causerie, gehouden op 24 September j.l. door de Heer J. A. J. M. Kirch,
directeur van de Provinciale Gezondheidsdienst voor dieren in Noord-Brabant in het Kader
van de Volksgezondheidsweek van 21—26 September 1953 van de K.R.O.).

Wanneer U in Uw radiogids het babbeltje dat ik ga houden, geannonceerd vindt
onder de titel: Het moge gek klinken, maar ook het dier maakt U nóg gezonder, hebt
U ongetwijfeld gedacht: maar hoe is dat nu mogelijk? Het ligt er maar aan wat U
onder het begrip gezond maken en nóg gezonder worden verstaat. In de enge betekenis
van het woord denkt U natuurlijk alleen aan de Arts, die door het toedienen van medi-
camenten en het geven van goede raad U weer brengt in de toestand, die U voor U zelf
als „gezond" beschouwt. Maar tal van andere omstandigheden zijn er die Uw toestand
van „gezond zijn" beïnvloeden. Ik denk aan voeding, kleding, huisvesting, ontspanning,
vreugde, verdriet, kortom tal van factoren, die op de stofwisselingsprocessen, die zich
in ons lichaam afspelen, een grote invloed uitoefenen. Voelen we ons niet gezonder
wanneer we ons kunnen koesteren in het heerlijk voorjaarszonnetje of in een welver-
diende vacantietijd onze zorgen eens aan kant kunnen zetten en kunnen profiteren van
alle pracht in Gods wonderschone natuur?

Het begrip „gezond zijn" is in zekere zin dus betrekkelijk en de slagzin van deze
Volksgezondheidsweek: We willen nóg gezonder worden, is dus heus zo slecht nog
niet gekozen.

Dat ook het dier daarin een grote rol kan spelen, moge U blijken uit de korte be-
schouwing, die ik gaarne in deze tien minuten aan dit onderwerp wil wijden.

Meer en meer wint de overtuiging veld, dat het dier als drager van ziektekiemen
een gevaar kan zijn voor \'s mensen gezondheid. Werd aan dit vraagstuk bij het zoeken
naar de ziekteoorzaak in voorbije jaren slechts bij hoge uitzondering aandacht besteed,
in de laatste 15 jaren is daarin een grondige verandering gekomen.

De Zoönosen, dat zijn die ziekten, waarvan het dier de smetstofdrager kan zijn,
krijgen hoe langer hoe meer betekenis en het behoeft daarom dan ook niet te verwon-
deren, dat de Wereldgezondheidsorganisatie der Verenigde Naties in November van het
vorig jaar in Wenen een congres heeft belegd, waar Artsen en Dierenartsen uit de
gehele wereld bijeen zijn geweest om deze belangrijke aangelegenheid te bestuderen.
Men kwam tot de bevinding, dat er ongeveer een tachtigtal verschillende ziekten zijn
die via het dier de gezondheid van de mens belagen. Voor Europa zijn er ongeveer een
15 tal van betekenis. Het heeft geen zin deze voor U te noemen.

Een uitzondering wil ik maken voor de rundertuberculose, waaraan ik enkele woorden
wil wijden. Al moge Koch, in 1882 de ontdekker van de tuberkelbacil geweest zijnde,
de mening hebben gehad, dat de rundertuberkelbacil niet gevaarlijk zou zijn voor de
mens, latere onderzoekingen, niet het minst van onze landgenoot wijlen professor
D. A. de Jong uit Leiden hebben aangetoond, dat een rationele tuberculosebestrijding
bij de mens nooit tot een volledig succes zal voeren als men de tuberculosebestrijding
bij het dier zou verwaarlozen.

Gelukkig is dit laatste in Nederland niet het geval. Integendeel, sedert een tweetal
jaren is er een strijd tegen de rundertuberculose in Nederland gaande, die zijn weerga
wat betreft intensiteit en snelheid van succes nergens ter wereld heeft.

Dank zij het particulier initiatief van de Nederlandse veehouders zijn in de diverse
provincies Gezondheidsdiensten voor Dieren opgericht, die zich ten doel stellen in
georganiseerd verband dierziekten te bestrijden en maatregelen te treffen tot behoud
en tot verbetering van een goede gezondheidstoestand van de Nederlandse veestapel.
Zeer zeker gelden hier economische motieven, maar niet minder wordt aandacht ge-
schonken aan de bevordering van de gezondheid van de plattelandsbevolking die, meer
dan de inwoner van de stad, in direct contact met het vee leeft. Een voortdurende
samenwerking door uitwisseling van gegevens tussen de Medische Inspecties van de

Volksgezondheid, de Schoolartsendiensten en de Gezondheidsdiensten voor Dieren,
komt aan de gezondheid van mens en dier ten goede.

Juist op het terrein der tuberculosebestrijding begint deze samenwerking vruchten
op te leveren, al is de tijd van intense sanering van de veestapel van tuberculose nog te
kort om nu reeds met frappante cijfers voor den dag te kunnen komen.

De ervaring, die men op dit gebied in Denemarken heeft opgedaan wettigt de ver-
wachting, dat het percentage tuberculose ten plattelande ongetwijfeld zal dalen als
de rundertuberculose zal zijn uitgeroeid.

En op dit laatste begint het al aardig te lijken. Reeds grote gebieden van Nederland
zijn vrij van rundertuberculose en het laat zich aanzien, dat het doel in Mei 1951
gesteld: Nederland in vijfjaren vrij van rundertuberculose, niet alleen zal worden
gerealiseerd, maar in veel korter tijd dan de grootste optimisten hadden durven ver-
wachten.

Dat dit gepaard is gegaan met het brengen van grote offers behoeft U niet te ver-
wonderen. Bedragen, die in de millioenen lopen, zijn daarmee gemoeid. Weet U wel,
dat de gezamenlijke veehouders in de diverse provincies van Nederland daartoe jaarlijks
meer dan tien millioen gulden bijeen brengen? Zegt het U niet iets dat om enkele
voorbeelden te noemen gemiddeld de veehouders, onverschillig of zij een bedrijf mèt
of zonder rundertuberculose hebben, in elk der provincies Overijssel, Gelderland,
Noord-Holland, Zuid-Holland en Noordbrabant maandelijks met elkaar, luistert U
goed, ik zeg maandelijks meer dan honderd duizend gulden opbrengen voor de t.b.c.-
bestrijding, offers, die ook in het belang van Uw gezondheid worden gebracht. Friesland
steekt daar met een maandelijkse bijdrage van gemiddeld 200.000 gulden nog een heel
stuk bovenuit.

Wanneer men deze formidabele bedragen hoort, krijgt men pas een indruk van wat
de Nederlandse veehouder doet in het belang van de tuberculosebestrijding.

Moge dit aan tal van luisteraars, niet veehouders zijnde ten voorbeeld strekken,
wanneer op hen een beroep wordt gedaan om mee te helpen in de strijd tegen de
tuberculose. Het jubileum dat vandaag door de Nederlandse Centrale Vereniging tot
bestrijding der Tuberculose, ter gelegenheid van haar 50 jarig bestaan wordt gevierd,
staat zeer zeker in het teken van de vreugde over wat in de afgelopen 50 jaren is bereikt,
maar is nog veel meer een bazuinstoot tot de aanval op de vijand, die jaarlijks nog meer
dan 10.000 Nederlanders in zijn grijparmen neemt.

En wanneer eenmaal de rundertuberculose is uitgeroeid, dan is het in het belang
van het dier, dat ook de mensentuberculose verdwijnt en niet de mens ten plattelande
de nieuwe besmettingsbron voor het dier wordt. Begrijpt U dan nu ook waarom een
zo groot mogelijke deelname aan het Röntgenologisch onderzoek van de bevolking ten
plattelande gaarne dezerzijds wordt bevorderd? „Hand in hand ter verkrijging van
een t.b.c.vrij Nederland." Dat zij de leuze.

Doch ook de strijd tegen andere dierziekten is in het belang van Uw gezondheid
en dank zij een wetenschappelijk verantwoorde vleeskeuring wordt er voor gezorgd,
dat ook langs deze weg de onzichtbare vijand U niet kan belagen. En ook over andere
producten van dierlijke oorsprong wordt een wakend oog gehouden. De diverse melk-
contrólestations zijn er niet alleen om de opbrengst van de koeien te controleren, maar
leveren een actief aandeel in de verbetering van de kwaliteit van de melk, opdat deze
met behoud van haar grote voedende eigenschappen niet de weg kan zijn waarlangs
Uw gezondheid weer wordt belaagd.

Meer dan 40 % van het dierlijk eiwit in de voeding van de Nederlander bestaat uit
melkciwit en meer dan 60 % van de lichaamsbehoefte aan kalk wordt uit de melk ver-
kregen. En wanneer de wetenschap het er dan over eens is, dat de kinderen over het
algemeen nog te weinig melk drinken en de leuze: „per dag driekwart kan voor elke
man" in de practijk toegepast zal gaan worden, dan zal het dier er voor moeten zorgen,
dat er méér melk en melk van steeds betere kwaliteit wordt gemaakt, opdat U daardoor
nóg gezonder kunt worden.

De leerstoel voor de kennis der menselijke voedingsmiddelen van dierlijke oorsprong
aan de Veterinaire Faculteit van de Rijksuniversiteit te Utrecht brengt de a.s. Dieren-

arts de kennis bij waarop hij straks als Inspecteur van de Volksgezondheid of als Vlees-
keuringsambtenaar of als Melkhygienist mede over Uw gezondheid kan waken.

Allereerst is gewerkt aan de uitroeiing der ziekten. Mannen als Pasteur mogen ook
hier met ere worden genoemd.

Was hij het niet, die bij zijn studie over het miltvuur der runderen de betekenis
onderkende van de vaccinatie en een belangrijke bijdrage leverde in de strijd tegen de
hondsdolheid?

Was het niet Jenner, die de koepokken bestudeerde en het daardoor mogelijk werd,
dat de mens thans ongevoelig kan worden gemaakt tegen de natuurlijke infectie?

Krachtige maatregelen van Overheidswege door de Veeartsenij kundige Dienst
hebben sedert 1869 de runderpest uit ons land doen verdwijnen, terwijl ook de voorheen
zo gevreesde longziekte der runderen sedert 1887 niet meer in ons land voorkomt.

En om in moderne tijden te blijven, levert ook niet de strijd tegen het mond- en
klauwzeer tastbare resultaten op? Sedert maanden komt deze ziekte, waartegen men ook
in internationaal verband te velde trekt, in ons land niet meer voor.

Grote economische belangen vooral met het oog op de export zijn daarmee gediend,
maar niet minder is daarbij de gezondheid van het dier gebaat, hetgeen weer door het
wegblijven van uierontstekingen en tepelverwondingen het gevaar voor besmetting van
de mens wegneemt.

En wanneer dan een gezonde veestapel is verkregen, dan wordt ook hier gewerkt
aan een verbetering van deze gezondheidstoestand en niet minder aan het voorkomen
van een terugslag.

Verbetering van kwaliteit, zowel van het dier zelve door bepaalde teeltkeuze als van
de producten, die het dier ons geeft! Dat ook hier aan de kwaliteit van het voedsel
behoorlijk aandacht wordt besteed, moge voldoende bekend geacht worden.

Analyses van voedermiddelen en grondmonsters, zowel op het gebied der sporen-
elementen als dat der vitaminen behoren tot de dagelijkse werkzaamheden van tal van
laboratoria in den lande en het onderzoek bij de Gezondheidsdiensten van Dieren op
de deugdelijkheid van het drinkwater, dat aan het vee wordt verstrekt is een positieve
bijdrage in het streven naar verhoging van de gezondheidstoestand van het dier.

Men zou een hele beschouwing kunnen wijden aan het aandeel dat het dier levert
in de verhoging van het levensgeluk van de mens. De dienende taak is zo alomvattend
en dit te beschrijven gaat ver uit boven het doel van deze causerie. En toch mag ze hier
wel even genoemd worden, omdat dit levensgeluk, dit complex van psychische factoren,
medebepalend is voor de mate van Uw gezondheid.

Hoeveel vreugde hebben schilders, beeldhouwers en dichters aan het dier beleefd?
Welke inspiraties hebben zij door het dier gekregen om hun talenten in schoonheid om
te zetten? Hoe stoffeert een prachtige koppel Nederlands vee, \'t zij zwartbont, roodbont
of blaar niet het groene landschap met de dikwijls verre verschieten, hoe kan ons oog
bekoord worden door de edele gangen van het paard en genieten we van zijn prestaties
in het vrije veld of op de concoursen?

Hoeveel gezondheid doet de ruiter niet op wanneer hij na vermoeiende dagtaken
aan het eind van de week zijn trouwe viervoeter bestijgt en zorgeloos doolt door bossen
en over velden, evengoed als de jonge boer van de landelijke Rijvereniging, vergezeld
van zijn amazone volop geniet van het festijn, dat toch altijd een concours van een
Rijvereniging voor hem betekent.

Het is beter boeren met gezond, dan met ziek vee is ook te lezen op het gezicht van
een veefokker, die op een landelijke of gewestelijke fokveedag met de producten van
zijn stal, door hem en zijn gezin verzorgd en gekoesterd, de erepalm mee naar huis
neemt. Levensvreugde. Levensblijheid. Gezondheid.

Of wat zegt U van de duivenhouder, die urenlang op zijn platje zit te turen naar de
komst van de beste dieren van zijn hok, die in edele wedkamp niet alleen hun baas
vreugdevol doen opspringen bij behouden thuiskomst, maar die ook dikwijls door het
doel waarvoor deze vluchten worden gehouden, meehelpen de zorgen van de tuber-
culoselijders te verminderen. Bravo, kerels, voor jullie en voor je duiven.

En zo zouden we nog tal van voorbeelden kunnen aanhalen, waarin het dier mee-
werkt tot verhoging van het levensgeluk van de mens en daardoor dus zijn bijdrage
levert om U nóg gezonder te maken.

De tijd is voorbij, dat men bij de verzorging van de gezondheidstoestand van de
mens geen rekening hield met de dieren als dragers van ziektekiemen, die voor de
mens gevaarlijk kunnen zijn, en de wil om deze samenwerking te bevorderen kan niet
beter worden uitgedrukt, dan door het devies te volgen, dat eens de Veterinaire Facul-
teit der Utrechtse Universiteit tot het hare nam:

„ANIMALIUM HOMINUMQUE SALUTI"
Tot heil van het dier en.................van de mens.

Naar het Ministerie van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening thans officieel
mededeelt, is te Noordwijk het eerste geval in ons land van de konijnenziekte, myxo-
matose genaamd, bij konijnen van een sportfbkker geconstateerd. De Veeartsenijkundige
Dienst raadt konijnenhouders aan hun dieren voorbehoedend te laten enten. Er is
voor gezorgd, dat met ingang van Woensdag 16 September j.1. entstof tegen deze ziekte,
die wilde en tamme konijnen aantast, beschikbaar is. Het is uiteraard niet doenlijk wilde
konijnen in te enten, liet inenten is wettelijk alleen toegestaan aan dierenartsen. De
entstof is verkrijgbaar bij het Staatsveeartsenijkundig Onderzoekingsinstituut te Am-
sterdam. Zolang eigen geproduceerd vaccin nog niet beschikbaar is, wordt het uit
Frankrijk ingevoerd. Volgens gegevens uit Frankrijk biedt het vaccin geen volledige
zekerheid voor immuniteit, maar men mag in 70 % van de entingen goed resultaat
verwachten. Houders en fokkers van tamme konijnen doen goed hun dieren, behalve
voorbehoedend te laten enten, te isoleren en alle contact met andere konijnen te ver-
mijden. Ook contact met personen, die met konijnen omgaan, late men achterwege.
Voorts lette men op de symptomen van de ziekte: verkouden indruk, zwellingen aan
de ogen en neus, hetgeen een voor deze ziekte typische aanblik oplevert, daarna etterige
ontstekingen aan de ogen en plaatselijke zwellingen over het gehele lichaam.

Vier Nederlandse deskundigen op het gebied van de Kunstmatige Inseminatie zijn
onder auspiciën van het Bureau voor Wederzijdse Beveiliging (M.S.A.) in het kader
van het programma voor Technische bijstand vertrokken voor een studiereis naar
Amerika, waarbij speciale aandacht aan de foktechnische zijde van de K.I. zal worden
geschonken, namelijk het selecteren van de stieren en ook aan de verzorging van deze
stieren.

De studiegroep is samengesteld uit de Heren Dr. Th. Stegenoa, secretaris van de
Centrale Commissie van Toezicht op de K.I., Ir. A. Th. Arriëns, Rijksveeteeltconsulent
in Noordbrabant, E. Bolhuis te Zeerijp, voorzitter van de Federatie van Provinciale
Bonden van K.I.-verenigingen in Nederland, alsmede J. Spruit, directeur van de
grootste K.I.-vereniging in ons land en wel die van de Coöperatieve Landbouwbank
te Meppel.

Het is voor het welslagen van de K.I. van het grootste belang, dat de K.I.-vereni-
gingen over stieren beschikken, waarvan bekend is, dat zij goed vererven. De ver-
zorging van de stieren moet zodanig zijn, dat een lange levensduur wordt bevorderd.
Tot nu toe schiet de K.I. in ons land op dit punt tekort. Zulks is gedeeltelijk te ver-
klaren door de snelle ontwikkeling, welke de K.I. in Nederland heeft doorgemaakt
en uit het feit, dat de K.I. hier te lande aanvankelijk tot taak had, de steriliteit te be-
strijden.

Hoewel in de laatste jaren reeds meer op de foktechnische zijde van de K.I. wordt
toegelegd en ook wel wegen worden aangegeven om het gestelde doel te bereiken,
hoopt deze groep Nederlandse deskundigen in Amerika profijt te trekken uit bestu-
dering van de Amerikaanse werkmethoden en kennisneming van de aldaar opgedane
ervaringen.

De Directeur-Generaal van de Landbouw heeft, te rekenen met ingang van i October
\'953, de Ingenieur ie klasse bij de Voorlichtingsdienst ten behoeve van de Landbouw
(Rijksveeteeltconsulent) te Utrecht, Ir. W. H. A. Th. van Oyen, belast met de leiding
van het Rijksveeteeltconsulentschap in de provincie Utrecht, met behoud van de
gemeente Utrecht als standplaats.

De Nederlandse Staatscourant heeft dezer dagen het komende vertrek uit
Overheidsdienst aangekondigd van de Heer E. J. A. A. Quaedvlieg, veterinair
hoofdinspecteur van de Volksgezondheid, tevens directeur van de Veeartsenij kundige
Dienst van het Ministerie van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening. De Heer
Quaedvlieg, wien eervol ontslag wordt verleend onder dankbetuiging voor de door
hem bewezen belangrijke diensten, zal wegens het bereiken van de pensioenge-
rechtigde leeftijd met ingang van i November 1953 zijn ambt neerleggen.

Secretariaat: Dr. W. A. de Haan, Lessinglaan 104, Utrecht. Tel. 03400—11413
Gironummer 511606 ten name van de Maatschappij v. Diergeneeskunde.

Op een daartoe strekkend verzoekschrift van de Maatschappij voor Diergeneeskunde
heeft de Minister van Financiën met ingang van 1 Januari 1953 ontheffing verleend
van de verplichting tot betaling van omzetbelasting voor de mond- en klauwzeerentingen
door de dierenartsen, indien en voor zover de vergoedingen voor die diensten worden
voldaan door de Provinciale Gezondheidsdiensten voor Dieren.

Hiervan is reeds mededeling gedaan aan de Directeuren van \'s Rijksbelastingen en
domeinen.

Sinds een paar jaar heeft de gebruikelijke reünie, die de gelegenheid moet bieden
op prettige wijze het voor de toekomst zo noodzakelijke contact tussen dierenartsen en
a.s. dierenartsen te leggen, niet meer aan deze opzet kunnen voldoen.

Als voornaamste oorzaak hiervan moet in de eerste plaats worden genoemd het na de
bevrijding sterk toegenomen aantal diergeneeskundige studenten.

De reünie kreeg daardoor onwillekeurig het karakter van een studentenfeest, waaraan
ook door dierenartsen kon worden deelgenomen.

Van de eigenlijke bedoeling van deze bijeenkomsten kwam daardoor niet veel terecht.

Het Hoofdbestuur heeft hierover contact opgenomen met het bestuur van de D.S.K.;
ook laatstgenoemd bestuur bleek bezwaar te hebben tegen de gang van zaken van de
laatste jaren.

In onderling overleg bleek het D.S.K.-bestuur dan ook onmiddellijk bereid om te
trachten de jaarlijkse reünie weer de bestemming te geven, die zij in het verleden heeft
gehad.

In verband hiermee heeft het Hoofdbestuur besloten bij wijze van proef dit jaar weer
de gezamenlijke onofficiële maaltijd te houden, die in de voor-oorlogse jaren tot een
vaste traditie was gegroeid

Vele oudere collegae hebben nu nog zeer goede herinneringen aan het diner, dat
Vrijdagsavonds werd gehouden na afloop van de Huishoudelijke vergadering en dat
voorafgegaan werd door een borreluur.

Zo zal dus ook dit jaar weer gelegenheid zijn op Vrijdagavond in de grote dinerzaal
van het Jaarbeursrestaurant gemeenschappelijk te dineren.

Hoewel deze maaltijd een onofficieel karakter heeft, zal er, zoals vroeger, gelegenheid
zijn om tafelspecches te houden of andere bijdragen te leveren.

Zonder enig onderscheid is ieder aan deze maaltijd welkom, dus niet alleen de oudere
maar vooral ook de jongere collegae.

Na afloop van de maaltijd zullen de dierenartsen ongeveer 10.00 uur n.m. worden
ontvangen door de D.S.K., eveneens in de dinerzaal.

Het bestuur van de D.S.K. zal trachten deze contactavond zoveel mogelijk aan het
eigenlijke doel te doen beantwoorden. De deelneming aan deze avond zal van de zijde
van de studenten zovee! mogelijk worden beperkt tot de hoogste studiejaren.

In verband met het bovenstaande moet hier helaas aan worden toegevoegd, dat
zowel het diner als de eigenlijke reünie, ditmaal moet worden gehouden zonder dames,
vanzelfsprekend met uitzondering van de vrouwelijke collegae en vrouwelijke dier-
geneeskundige studenten.

In verband met enige voorbereiding van de gezamenlijke maaltijd wordt dringend verzocht uiterlijk
15 October a.s. aan het Secretariaat van de Maatschappij voor Diergeneeskunde op te geven, of
men aan het diner wil deelnemen.

Traditiegetrouw zal ook dit jaar tijdens de Algemene Vergadering in de bovenzalen
van het Jaarbeursrestaurant, onder auspiciën van de Maatschappij voor Diergenees-
kunde, een expositie worden gehouden met inzendingen op het gebied van sera en ent-
stoffen, pharmaceutische producten, instrumenten enz.

De nadruk zal hierbij niet worden gelegd op de directe verkoop, maar op de voor-
lichting van de dierenartsen en a.s. dierenartsen.

De expositie zal geopend zijn op Vrijdag 23 October van 12.00 uur n.m. tot 6.00 uur
n.m. en op Zaterdag 24 October van 9.30 v.m. tot 5.30 uur n.m.

Van de zijde der exposanten bestaat dit jaar nog meer belangstelling voor deze
expositie dan vorige jaren.

Het Hoofdbestuur verwacht, dat ook van de zijde van de dierenartsen en a.s. dieren-
artsen grote belangstelling zal worden getoond voor deze interessante expositie.

Op 9 October a.s. hopen onderstaande collegae hun 25-jarig jubileum als dierenarhrts
te herdenken:

Vroeger was het voor het merendeel van de afgestudeerden van de medische, tamdnd-
heelkundige of veterinaire faculteiten geen onoplosbaar probleem hoe de kosten vavan
inrichting, instrumentarium en auto moesten worden betaald. Meestal kon in eiigeigen
familiekring wel het vereiste bedrag op redelijke condities bijeen gebracht worcleiden,
terwijl, zo nodig, de leverancier van het instrumentarium nogal eens genoegen ko kon
nemen met een geleidelijke afbetaling.

Thans echter liggen de omstandigheden veelal heel wat moeilijker; enerzijds mintdeider
mogelijkheden om gelden op passende wijze te lenen, anderzijds enorm gestegen prijzzeizen,
terwijl de sterk voortgeschreden wetenschap oorzaak is van de noodzaak om nnetneer
instrumenten en apparaten aan te schaffen dan waarmede men vroeger, althans ataiaan-
vankelijk, kon volstaan.

Deze situatie bestaat niet alleen bij de genoemde afgestudeerden, doch men viincindt
deze in min of meer gelijke vorm ook bij andere vrije beroepen. Voor al deze gevaUleillen
heeft het Rijk een moderne credietvorm in het leven geroepen: het Bedrijfsuitrustiingings-
crediet, hier te noemen „Artsen-Uitrustingscrediet".

Het doel daarvan, en nu richten wij onze aandacht speciaal op de arts, de tandlar-larts
en de dierenarts, is deze gestudeerden in de gelegenheid te stellen op passende veoo,-oor-
waarden over de gelden te kunnen beschikken, nodig voor de aankoop of uitbreidiinding
van een instrumentarium, waaronder ook zijn begrepen apparaten voor diathernmirmie-
behandeling, Röntgenbestraling en/of -doorlichting, Infrarood- of hoogtezonbestrakliraling
en dergelijke, alsmede voor de eventuele aanschaffing van een auto en/of voor dr de
inrichting van dat deel van een huis, waarin de practijk wordt of zal worden uititgxitge-
oefend.

Ook zij, die zich nog niet hebben gevestigd, doch voornemens zijn zulks te dooerloen,
kunnen van deze credietvorm gebruik maken. Ter vermijding van teleurstelling ; z,g zij
hierbij opgemerkt, dat het crediet nooit kan dienen voor de betaling van de „goodw^illwill"
van een over te nemen praktijk. Evenmin vindt verlening plaats wanneer men zich 1 c-h op
andere passende wijze van de vereiste middelen kan voorzien.

Het ligt voor de hand dat de verlening van een artsen-uitrustingscrediet aan ennijenige
bepalingen is gebonden. Hierna volgen de voornaamste:

1. De aanvrager moet kunnen aantonen, dat hij beschikt over een redelijk inkonmtomen
of dat althans binnen afzienbare tijd mag verwachten. Dit inkomen dient zo gr<ro groot
te zijn, dat de verplichtingen, bijv. de rente en aflossing op het crediet, daanruiaruit
zonder bezwaar kunnen worden betaald. Een goede boekhouding dient aanwezigig _zig te
(zullen) zijn.

2. Het crediet moet dienen voor de betaling van de medische uitrusting, waarirtuartoe
ook, eventueel, een auto en/of de inrichting van het praktijkgedeelte van een h htn huis
kunnen behoren.

3. De maximum-looptijd bedraagt 10 jaar, de periodieke aflossingen zijn afhankeieliikelijk
van het (te verwachten) inkomen.

4. De credietnemer worden de gebruikelijke, door het Rijk bepaalde, rente en p pri pro-
visie in rekening gebracht.

5. Persoonlijke en/of zakelijke zekerheid, bijv. de aan te schaffen zaken, zullen zovivc zoveel
als mogelijk is moeten worden gesteld.

6. Zo mogelijk, zal door de aanvrager een deel van de kosten van de aanschaffing
uit eigen middelen dienen te worden voldaan.

7. Zolang aan de voorwaarden wordt voldaan, kan het crediet niet worden opgeëist.

Credieten kunnen worden aangevraagd bij de kantoren van de Nederlandsche
Middenstandsbank N.V. of bij een door haar aan te wijzen correspondent.

Door het Hoofdbestuur worden de volgende collegae voorgedragen voor het lidmaat-
schap van de Maatschappij voor Diergeneeskunde:

K. P. Postma, Hoofdstraat 40, Beetsterzwaag
M. Th. Zijlmans, Heistraat 208, Sprang-Capelle.

De volgende diergeneeskundige candidaten werden door het Hoofdbestuur aange-
nomen als candidaatlid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde:

Frijlink Jr., G. P. A., te Middelharnis, tel. No. gewijzigd in K 1870—2357. (79)
Goudberg, K., van Groningen naar Haren (Gr.), Rijksstraatweg 12, tel. K. 5900 -

Lancevoort, A., te Enschede, Gronausestraat 127; tel. K. 5420—3252; gr. 609860.

The Veterinary Services Council invites applications from
graduates of the Veterinarv Faculty of the Utrecht
University for up to twelve permanent club posts in
New Zealand. Applicants should be able to speak English
and be not over 35—36 years of age. Applications will
also be received from recent graduates and preference
will be given to single men. Houses will be available at
reasonable rents for married men. Commencing salaries
offered are £ 800 (N.Z. currency) for first year after
graduation, £ 850 for second year, £ 900 for third year,
£ 1.000 for fourth year and £ 1.100 for fitfth year after
graduation and thereafter by promotion. The present salary
scale and the Standard Service Agreement which successful
applicants require to complete on arrival in New Zealand
have been approved bv the New Zealand Veterinary
Association Inc.

Other conditions of appointment include one month vaca-
tion each year on full pay, superannuation, instrument
and ear allowances, free passage to New Zealand and
half salary from date of departure from Holland.

Applicants who pass an interview by examining panel
will be automatically eligible for registration to practice
in New Zealand.

Application forms must in the first instance be obtained from the
New Zealand Migration Officer, 53 Anna Paulownastraat, The Hague,
from whom further details may be obtained. Completed applications
stating full particulars as to age, qualifications, experience and marital
status, will be received at his office until 15th November 1953.

Voor de toepassing van de diepvriesmethode in de praktijk als middel
tot het conserveren van sperma, is het noodzakelijk om de beschikking te
hebben over:

Deze ijskast dient voor de bewaring van het sperma en van een voorraad
koolzuurijs. ^J)

Het spreekt vanzelf, dat de meest ideale vorm van een diepvriesruimte de
bolvorm is. In ieder geval dient er naar gestreefd te worden om de uitwendige
oppervlakte van de koelruimte zo klein mogelijk te houden om het „koude-
verlies" te beperken. Wij hebben hiervoor de kubische vorm gekozen en
aan de in Gambridge gebruikte kast enkele veranderingen, en naar we menen
verbeteringen, aangebracht.

Het voor de vervaardiging van de kast benodigde materiaal is Onazote. ¹)
Het is „geëxpandeerd eboniet", een zeer licht en poreus (cellulair) mate-
riaal, dat in koeltechnisch opzicht aan zeer hoge eisen voldoet. Onazote
wordt geleverd in platen van 5 cm. dik. De platen kunnen gemakkelijk
worden gezaagd en op elkaar worden gelijmd.²) Het is een eerste vereiste,
dat de zeer eenvoudige constructie zorgvuldig wordt gemaakt. Er dienen
zo weinig mogelijk „lassen" in te zitten. De lijmnaden en -vlakken moeten
keurig sluiten door de delen in de goede positie onder enige druk te laten
drogen. Een goede sluiting van het deksel is zeer essentieel; daartoe wordt
het deksel zodanig gemaakt, dat het trapsgewijze past op de drie wand-
randen. Bovendien wordt er rondom nog gebruik gemaakt van een opge-
lijmde tochtstrip. Deze dient bij voorkeur te bestaan uit zacht rubber met
halfcirkelvormige doorsnede. Uit een oogpunt van isolatie dient de traps-
gewijze opbouw consequent te worden uitgevoerd.

Aan de binnenzijde werd door ons een bekleding met asbestplaat aange-
bracht om beschadiging van de Onazote-wand te voorkomen. De ruimte
van de kast werd verdeeld in drie gedeelten, eveneens met behulp van
asbestplaten. Deze tussenschotten zijn ten behoeve van een gelijkmatige
koeling van het interieur zeer rijk van boorgaten voorzien. Die asbestplaten
zijn gevat tussen twee latjes, welke laatste met houtschroefjes op de asbest-
wandplaat zijn bevestigd. Overigens hebben we het gebruik van spijkers
of schroeven vermeden; dit zou afbreuk gedaan hebben aan de isolatie
van de wanden.

De ruimteverdeling is zodanig, dat in de grootste ruimte twee massieve
cylinders droogijs kunnen worden geplaatst, de overige ruimte van i en 3
wordt opgevuld met schijven droogijs, welke als zodanig leverbaar zijn.
Het middenvak (2) blijft dan nog over om de eigenlijke functie van de kast
te vervullen. Hierin werden vier series van elk vier genummerde zinken
bakjes aangebracht, waarin spiritus fortior wordt gedaan en waarboven
nóg een bakje is, waarin voortdurend enig droogijs wordt gehouden.
Elk stel van bakjes is afzonderlijk naar boven te halen doordat een koord
dient als hengsel.

In elk vak sluit nog een deksel van Onazote. Dit rust op de daartoe inge-
korte latjes, tussen welke de schotten zijn geplaatst. Wanneer het grote
deksel wordt afgenomen, kunnen we naar keuze één van de afdelingen
openen.

Om dit geheel sluit een triplex kist ter bescherming van de buitenzijde.
Het deksel wordt zonder scharnieren met een zestal eierkistsluitingen onder
geringe druk gesloten. Twee handvatten aan de buitenkant en een op het
deksel, maken de vrieskast gemakkelijk hanteerbaar. Tenslotte werd de
kast aan de buitenzijde wit gelakt.

Deze constructie beoogt een zo gering mogelijk gebruik van droogijs,
hetwelk het belangrijkste kostenelement vertegenwoordigt bij het gehele
diepvriesprocédé.

Naar onze mening voldoet deze kast koeltechnisch aan redelijke eisen.
Het verbruik is 35 a 40 kg. droogijs per week, o.a. afhankelijk van het
aantal keren, dat de kast wordt geopend.

Men maakt een mengsel van gelijke delen eidooier en de gebruikelijke
citraatbuffer. Direct nadat het sperma is gevangen, althans binnen een
half uur, wordt het verdund naar behoefte met de genoemde dooiercitraat-
buffer. Wij verdunnen op dit moment tot vier keer. Daarna wordt het
sperma in de ijskast geplaatst en zodoende tot 5⁰ C afgekoeld. Enkele uren
later (3 a 5 uur) wordt het nogmaals verdund met een gelijke hoeveelheid
glycerine-citraatbuffer, welke laatste bestaat uit 4 delen normale citraat-
buffer -f- i deel zuivere glycerine. Deze vloeistof wordt in voorraad gehouden
in de ijskast, eveneens op 5⁰ C. Het mengen gebeurt onder speciale voor-
zorgen. Het sperma wordt in de maatcylinder in een waterbad van 5⁰ C
geplaatst (enkele ijsblokjes in het water), evenals de 20-procentige glyce-
rine-buffer. Met een pipet wordt deze glycerine-oplossing druppelsgewijze
toegevoegd en wel in een zodanig geleidelijk en langzaam tempo, onder
voortdurend en voorzichtig roeren, dat deze verdunning een uur in beslag
neemt. Thans is hiermee een achtvoudige verdunning bereikt.

Hierna wordt het mengsel weer in de ijskast op 5°C geplaatst. De volgende
morgen, of wel na tenminste 8 uur verblijf in de ijskast, wordt het sperma
in ampullen gedaan.

De grootte van de ampullen, de mate van vulling en het soort glas zijn
niet essentieel, voor zover onze ervaring reikt. Voor de toepassing in de
praktijk bevallen ons ampullen van 3 cc., met ruim 1 cc. verdund sperma,
nog het best.

Ook de lege ampullen staan reeds vanaf de vorige dag in de ijskast op
5⁰ C in de boorgaten van een houten blok; eveneens de te gebruiken schei-
trechter.

De hoeveelheid voorbehandeld sperma wordt vervolgens in de schei-
trechter gedaan, welke aan een statief met buretklem is bevestigd. Hieraan
is een dun uitgetrokken pasteurglasbuis bevestigd met een stukje rubber-
slang. Hierdoor is het vullen van de nauwe ampullen gemakkelijk en snel
uitvoerbaar. Daarna worden de ampullen met behulp van een gasbrander
dichtgesmolten en geplaatst in het alcoholbad in een koperen binnenbak
van de vriesbussen (zie afbeelding).

Dit dient met grote zorg te geschieden, het is van belang het tempera-
tuursverloop bij de koeling op de voet te volgen door elke minuut de stand
van de diepvriesthermometer te noteren; deze staat uiteraard in de koperen
binnenbus. Na een groot aantal thermometers te hebben gebruikt welke
voor ons waardeloos waren, hebben we eindelijk één thermometer, die tot
op heden nog geen onderbrekingen in de vloeistof kolom heeft vertoond. *).

Van het verloop der temperatuur wordt met behulp van de minuten-
notities (desnoods om de twee minuten) een grafiek gemaakt op millimeter-
papier, zoals op de afbeelding.

Hierdoor is men steeds op de hoogte met de wijze, waarop de tempera-
tuur is gedaald; dit zal in het begin van de proefnemingen een belangrijke
steun zijn bij de aan te brengen correcties bij het bevriezingsproces.

In het begin hebben we steeds getracht te koelen op de manier die ik in
Cambridge heb gezien, bij mijn bezoek aldaar in September 1952.

De gebundelde ampullen werden geplaatst in een grote thermosbus
(i 4/4 !■) waarin spiritus fortior van 5⁰ C. Daarna werd de temperatuur
van de alcohol langzaam tot dalen gebracht door voortdurend stukjes
droogijs toe te voegen.

In 20 minuten werd dan geleidelijk gekoeld van 4- 5⁰ C totdat het
sperma geheel bevroren was (— 12 tot ■—17⁰ G). Het bereiken van het
vriespunt werd gecontroleerd door de ampullen een moment uit het bad
te lichten.

Na het volledig vast worden van het sperma werd de koeling in versneld
tempo voortgezet, zodat in\'4: 45 min. een temperatuur van ongeveer- -70° C
werd bereikt ¹) door eveneens in vlugger tempo grotere stukjes droogijs
toe te voegen.

Inmiddels zochten we naar een methode om deze tijdrovende en niet
bedrijfszekere wijze van koelen te vervangen door een koeling waarbij
automatisch het juiste tempo werd bereikt. Dit is ons niet gelukt.

Ook in dit opzicht hebben Polge en zijn medewerkers weer de gezochte
verbetering gevonden, door gebruik te maken van een glycerine-oplossing
welke als een isolerende laag om het te koelen sperma werd aangebracht.

De benodigdheden (zie afbeelding): Een goed geïsoleerd vat waarvoor men
een grote wijdmondse thermosbus kan gebruiken of een Dewarvat. Wij
hebben om ruimte te winnen en kosten te besparen een open kubus van
Onazote gemaakt, die ons wel voldoet. Hierin past een glazen binnenbak.

1 ) Er wordt in een alcoholbad waarin droogijs, nimmer een temp. van — 79° ^
bereikt.

In dit vat wordt ^ i \'/₂ spiritus fortior gedaan waaraan i kg. droog-
ijs in stukjes wordt toegevoegd, zodanig, dat de alcohol tot ongeveer —75⁰ C
is afgekoeld en er nog een hoeveelheid droogijs onder in de alcohol aan-
wezig blijft. Voor zover nodig wordt nog één keer droogijs toegevcegd,
gedurende de koeling.

In dit aldus bereide alcoholbad wordt vervolgens een stel cylindrische
vaten geplaatst. Deze worden op een afstand van elkaar gehouden, door ze
op een of meer stevige rubberringen te laten rusten. In het buitenste vat van
zink (Polge gebruikt polytheen, een plastic) wordt i 450 cc. van een
veertig procentige, in het middelste vat i 200 cc van een twintig
procentige waterige glycerine-oplossing gedaan en in het koperen binnen-
vat i 40 cc. spiritus fortior. Hierin worden de ampullen met sperma

geplaatst, alles met een temperatuur van 5° C. De ampullen worden
gebundeld met b.v. een elastiek, zodoende blijven ze gemakkelijk in de
verticale stand en zijn ze als één geheel hanteerbaar.

Door het belangrijke temperatuurverschil van het grote alcoholbad en
de cylindrische vaten, ontwijkt uit het alcoholbad een hoeveelheid kool-
zuurgas, waardoor de alcohol sterk gaat opbruisen. Hierdoor is het nood-
zakelijk, dat de buitenste cylinder een hogere wand heeft.

Nu geschiedt de koeling automatisch. Nauwkeurige temperatuurcontrole
is echter, althans in het begin nog, beslist noodzakelijk. De snelheid van de
temperatuurdaling wordt goeddeels bepaald door de verhouding van de
hoeveelheden alcohol en glycerine. Zodra de temperatuur gedaald is tot
—70° C, plaatst men het sperma in een genummerd alcoholbad in de
diepvrieskast. Men noteert in een „voorraadboek" het nummer van het
bakje met alle gegevens van het sperma en breidt op deze wijze de voor-
raad uit. Hierdoor behoeft men nooit lang in de vrieskast te zoeken naar
een bepaald monster, men weet precies hoeveel en waar het sperma staat.
Gebruikte monsters worden afgeboekt. Op die manier wordt droogijs
gespaard en worden ongewenste temperatuurschommelingen door het te
lang open blijven van de kast voorkomen.

Men kan het sperma twee keer per week controleren; dit dagelijks te
doen geeft onnodig koolzuurverlies.

De eerste controle na het bevriezen is de belangrijkste; we zien dan of het
vriesproces al of niet naar wens is verlopen.

Zowel bij de „automatische" koeling in de glycerinemantels als bij de
koeling rechtstreeks in het alcoholbad onder toevoeging van droogijs, onder-
vinden we steeds nog de moeilijkheid, dat de gang van zaken niet bedrijfs-
zeker is. Wij zijn mèt de collegae in Cambridge tevreden, indien er 40% of
meer van de zaadcellen in leven zijn gebleven. Dit wordt echter niet steeds
bereikt, terwijl het ons niet duidelijk is, welke factoren ons daarbij parten
spelen. Een geringere concentratie van glycerine in het sperma-milieu als
aangegeven door Prof. Hoekstra, gaf bij ons beslist minder goede resultaten.

Als merkwaardig verschijnsel zien wij bij de controle soms een aantal
zaadcellen achteruit zwemmen, omdat de staart over de kop is terugge-
slagen; ze zwemmen dan met de hals in voorwaartse richting, de kop en
daarna het vrije gedeelte van de staart volgen.

Is de eerste controle goed, dan zien we, dat het sperma zich verder goed
houdt gedurende lange tijd, mits de kast maar goed op temperatuur blijft.
Volgens de Engelse ervaringen heeft het sperma na ongeveer een jaar zijn
bruikbaarheid nog niet verloren. Wanneer we het sperma uit onze vries-
kast overbrachten naar een diepvrieskast op — 25⁰ C, was het binnen een
week dood, terwijl het toch hard bevroren bleef.

Men brengt een aantal ampullen van een tevoren gecontroleerde partij uit
de diepvrieskast in een thermosfles waarin alcohol en een brok droogijs. Op
deze wijze kan het sperma zonder bezwaar enkele dagen bewaard worden.
Aangekomen op het bedrijf waar de inseminatie plaats zal vinden, wordt de
ampul snel ontdooid door deze uit de ijs-fles in handwarm water te dompe-
len (38°—45⁰ C.). Zodra het sperma vloeibaar begint te worden, wordt de

Temp
5°C.
O

ampul zo lang in de palm van de hand gehouden totdat de inhoud volkomen
vloeibaar is. Daarna wordt de ampul geopend en het rund op de gebruike-
lijke wijze geïnsemineerd.

Tussen 18 December 1952 en 28 Januari 1953 hebben we op deze wijze
23 dieren geïnsemineerd met diepvriessperma van 1—3 weken oud. Er zijn
7 dieren opnieuw aangeboden, van de 16 overige dieren zijn er tijdens de
ramp 3 verdronken. De 13 resterende dieren werden rectaal onderzocht,
hiervan bleken er slechts vijf drachtig te zijn geworden.

In de overige gevallen was de ontwrichting van het bedrijfsleven door de
ramp de grootste factor bij het niet weer aanbieden van de teruggekomen
dieren. Wij hebben dus een positief doch pover begin gemaakt en zien met
belangstelling de geboorte van de eerste „diepvrieskalveren" tegemoet.

Inmiddels is de aangelegde voorraad diepgevroren sperma voor proef-
nemingen en controle door de ramp geheel verloren gegaan. Er kon geen
droogijs meer worden aangevoerd. Nadien is de aanvoer min of meer on-
regelmatig geweest door de gebrekkige verbindingen, hetgeen ons tijd heeft
gegeven om enkele verbeteringen aan te brengen, doch ons zeer heeft
gehandicapt bij verdere proefnemingen.

1. Aangezien sperma in deze diepgevroren toestand slechts uitermate
langzaam in activiteit achteruitgaat doordat de stofwisseling voor de

zaadcellen bijna wordt stilgelegd, kunnen de inseminatoren hierdoor
op den duur met sperma werken, dat de eigenschappen van vers
sperma behoudt.

2. De hoeveelheid sperma kan practisch geheel worden gebruikt. Dit
voordeel speelt eerst een belangrijke rol, indien het sperma betreft van
stieren, welke bewezen hebben goed te fokken.

3. De vrije keuze van stier welke ook foktechnisch van grote betekenis is,
kan bij elke vereniging door het aanleggen van een voorraad diepvries-
sperma beter worden bereikt. Bij herinseminaties zal practisch steeds
sperma van dezelfde stier aanwezig zijn. Dit is een punt van betekenis
voor de stamboekhouding.

4. Bij het al of niet gedwongen tijdelijk uitvallen van een stier kan
men toch over het sperma ervan beschikken.

5. Bij transport zal het sperma vrijwel ongevoelig zijn voor mechanische
invloeden, doordat het hard bevroren is.

6. Het sperma kan door toepassing van deze conserveringsmethode door
het gehele land worden verzonden; hierdoor is er in principe een
ongekend grote stierenkeuze mogelijk. Er ontstaan zodoende wezen-
lijk nieuwe mogelijkheden in de fokkerij.

7. Door de zeer grote houdbaarheid openen zich eveneens export-
mogelijkheden van sperma naar alle delen van de wereld.

Deze mogelijkheid wordt zeker niet door een ieder toegejuicht; toch
staat het te bezien of we ons op den duur van export van sperma
afzijdig kunnen houden. De ontwikkeling van de bedoelde mogelijk-
lijkheden in het buitenland zal van grote betekenis zijn voor het be-
palen van onze houding. In dit verband acht ik het van bijzondere
betekenis; de ontwikkeling in het buitenland op dit gebied nauwlettend
gade te slaan.

Gaarne breng ik op deze plaats mijn hartelijke dank aan collega Polge
doch in het bijzonder aan collega Lawson, die zo vriendelijk was mij
plaatselijk volledig in te lichten en later mijn correspondentie correct te
beantwoorden.

Er is een diepvrieskast door de schrijver ontworpen, welke gemaakt is
naar Engels voorbeeld, doch waarbij naar de mening van de schrijver
enkele wezenlijke verbeteringen zijn aangebracht.

De buffervloeistoffen waarmede het sperma wordt verdund en de wijze
van verdunning worden uitvoerig behandeld.

De methode van diepvriezen en bewaring wordt besproken, evenals de
wijze waarop het sperma uiteindelijk in de praktijk gebruikt dient te worden.
De samenstelling en constructie van de overige hulpmiddelen wordt be-
handeld. De voorlopige resultaten van de inseminaties met diepvriessperma
zijn niet bijzonder gunstig geweest, doch deze werden verricht op een tijd-
stip, dat de methodiek nog onvoldoende was ontwikkeld.

De nadruk bij de toepassing van de diepvries-methode wordt gelegd op
de volgende punten:

Een geleidelijke en langzame verdunning van het sperma met de glyce-
rinebuffer.

Het voortdurend handhaven van een constante temperatuur (4: 5° C)
bij de verschillende behandelingen van het sperma totdat het vriesproces
begint.

Het juiste en langzame tempo van koelen totdat het sperma bevroren is;
daarna snellere koeling.

Het nauwkeurig verzamelen van de gegevens over het temperatuur-
verloop tijdens het vriesproces ten behoeve van aan te brengen correcties.

Het zoveel mogelijk handhaven van de zo laag mogelijke temperatuur
van de kist op hetzelfde niveau.

Tenslotte werden enkele nieuwe aspecten genoemd, welke zich voordoen
bij de toepassing van de diepvriesmethode als middel om het sperma lang
te bewaren en te verzenden over de gehele wereld.

A deep-freezing cabinet has been developed by the author which is constructed after
an English model, but it is the author\'s opinion that some real improvements have
been made.

The buffer-fluids with which the semen is diluted, and the way of diluting arc discussed
in detail.

The method of deep-freezing and keeping the semen, arc discussed, as well as the
way in which the semen must finally be used in practice.

The preliminary results of the inseminations with deep-frozen semen have not been
very favourable, but these inseminations were performed at a time when the methodics
had not yet been developed sufficiently.

The following points are emphasized for the application of the deep-freezing method:

The continuous maintenance of a constant temperature (5⁰ C.) throughout the different
treatments of the semen until the freezing process begins.

The correct slow speed of cooling until the semen is frozen and then a more rapid
cooling.

The accurate collecting of data about the course of temperature during the freezing
process in case of eventual corrections having to be made.

The maintenance at the same level of the temperature of the cabinet, which has to
be as low as possible.

Finally some new aspects are mentioned which present themselves when using the
deep-freezing method as a means for keeping the semen a long time and for sending
it all over the world.

L\'auteur a conçu un frigidaire pour le gel profond du sperme. Ce frigidaire est fait
d\'après l\'exemple anglais, mais selon l\'avis de l\'auteur il y a apporté quelques véritables
améliorations.

On traite en détail, les liquides tampons avec lesquels on délaye le sperme, et la façon
de délayage.

La méthode du gel profond et de la conservation est traitée, ainsi que la manière dont
il s\'agit d\'employer le sperme finalement dans la pratique.

Les résultats provisoires des inséminations avec du sperme de gel profond n\'ont pas
été très favorables, mais ces inséminations furent faites à un moment ou la méthodique
ne fut pas encore suffisamment développée.

Lors de l\'application de la méthode du gel profond il est insisté sur les points suivants:

le maintien continuel d\'une température constante (5⁰ C.) lors des différentes mani-
pulations du sperme jusqu\'au moment où commence le procès de gel;

le rythme juste et leut du refroidissement jusqu\'à ce que le sperme soit gelé et ensuite
un refroidissement plus prompt;

Faire une collection exacte des données sur les phases successives de la température
pendant le procès de congélation pour opérer des corrections.

Maintenir autant que possible la température aussi basse que possible sur le même
niveau.

Dégeler le sperme avant son utilisation aussi rapidement que possible à l\'aide d\'eau
chaude.

Finalement il est cité quelques nouveaux aspects qui se présentent lors de l\'application
de la méthode à gel profond comme un moyen de conserver le sperme plus longtemps
et de l\'expédier par le monde entier.

Der Verfasser hat nach englischem Modell einen Tiefgefrierschrank entworfen, an
dem, seiner Meinung nach, einzelne wesentliche Verbesserungen angebracht worden
sind.

Ausführlich werden die Pufferflüssigkeiten, womit das Sperma verdünnt wird und
die Art und Weise der Verdünnung beschrieben.

Weiterhin wird die Methode des Tieffrierens und der Aufbewahrung besprochen,
ebenfalls die Art und Weise worauf das Sperma in der Praxis angewandt werden muss.

Auch wird die Zusammenstellung und die Konstruktion der übrigen Hilfsmittel
eingehend behandelt.

Die vorläufigen Resultate der Inseminationen mit Tiefgcfriersperma sind nicht
besonders günstig gewesen, da dieselben zu einer Zeit verrichtet wurden, wo die Methode
noch sehr unvollkommen entwickelt war.

Bei der Anwendung der Tiefgefriermethode wird der Nachdruck auf folgende Punkte
gelegt :

Das ständige Handhaben einer konstanten Temperatur 50°) während der ver-
schiedenen Behandlungen des Spermas bis der Gefricrprozess eintritt.

Das richtige und langsame Tempo des Kühlens bis das Sperma gefroren ist und
danach schnellere Abkühlung.

Das sorgfältige Sammeln der Ergebnisse über den Temperaturverlauf während
des Gefrierprozesses, um Korrektionen anbringen zu können.

Die möglichst gleiche Handhabung einer so tief wie nur möglichen Schranktempe-
ratur auf dem gleichen Niveau. Vor dem Gebrauch das Sperma mit Hilfe warmen
Wassers schnell auftauen.

Zum Schluss werden einige neue Aspekte erwähnt, welche sich mittelst der Anwendung
der Tiefgefriermethode eröffnen, um das Sperma lang aufzubewahren und über die
ganze Erde versenden zu können.

In Februari 1.1. werd door de landbouwer O. te Goor hulp ingeroepen
voor een ernstig zieke pink. Uit de anamnese bleek dat de eigenaar reeds
enkele dagen opgemerkt had, dat de pink Corrie niet voldoende at en zeer
sloom was. Nadat het dier een frequente ademhaling gekregen had, werd
door de eigenaar besloten, diergeneeskundige hulp te vragen.

Bij het onderzoek stond het dier met een gestrekte kop, was erg benauwd,
en vertoonde een steunende ademhaling. De ademgeruisen waren versterkt,
echter geen chiemen of piepen. Het longveld bleek bilateraal tot de 12e rib
vergroot te zijn. Het dier speekselde wat. In de mond of keelholte waren
geen afwijkingen aanwezig.

Therapie: 100 cc 3373% sulfamezathine Na intramusc. en 1 100000 E
procaine-penicilline-streptomycine. Priessnitsche omslag om de borst.

De temperatuur was gedaald tot 40.2. Overigens geen wijziging in de
algemene toestand. Wederom werd 1 100000 penicilline-streptomycine
toegediend.

Inmiddels had de eigenaar opgemerkt, dat het eveneens 2 jarige rund
Beatrix, staande naast bovenvermelde Corrie, dezelfde verschijnselen kreeg.

Bij onderzoek bleek de temperatuur van dit dier 40.7. Ademhaling
vrijwel normaal. Eetlust wat verminderd. Dit dier werd eveneens behan-
deld met sulfamezathine Na en penicilline.

Rund Corrie T 40.2 P 100 A 70, steunend. Injectie 100 cc sulfamezathine
Na. Rund Beatrix T norm. P. norm. A 40. Iets verscherpt vesiculair ademen.
Eetlust vrijwel normaal. Geen verdere therapie.

Een derde dier in dezelfde rij nl. de 1-jarige Cora, stond nu te bibberen
op stal en had geen eetlust.

Gezien de uitbreiding van de ziekte moest hier wel aan een besmettelijk
agens gedacht worden. Aangezien de prognose van het eerst ziek geworden
dier niet direct gunstig gesteld kon worden, leek het nuttig te trachten de
aard van dit agens indien mogelijk op te sporen.

Het rund Corrie vertoonde nog een steunende ademhaling en een sterk
vergroot longveld. T 40.2. In enkele longgedeelten is reutelen te horen. Het

dier had enige eetlust. Algemene toestand eveneens iets verbeterd. Dit dier
kreeg verder nog wat sulfamezathine per os.

Thans blijkt het 3 maand oude kalf Truus in dezelfde rij ziek te zijn.
Geen eetlust. T 41.5. Frequente ademhaling. Injectie 20 cc sulfamezathine
Na.

Van de runderen Corrie. Beatrix, Cora en Truus werden bloedkweken
aangelegd rechtstreeks in bouillon en er werden bloeduitstrijkjes gemaakt
door de Gezondheidsdienst (coll. v. Ulsen.)

Corrie T norm. P en A nog wat versneld. Steunt niet meer. Algemene
toestand aanmerkelijk verbeterd.

Alle dieren bleken weer een normale eetlust te hebben en maakten kli-
nisch een gezonde indruk. Het rund Corrie was sterk vermagerd.

Bij een bezoek aan dit bedrijf 3 maanden later, bleek dat geen der dieren
een nadelige invloed van deze ziekte overgehouden had.

Uit het bloed van het rund Cora werd na 4 dagen bebroeden een rein-
cultuur van Pasteurella haemolytica verkregen.

Deze Pasteurella haemolytica onderscheidt zich van de Pasteurella mul-
tocida (de verwekker van de kalverpleuropneumonie, Wild- en Rinder-
seuche etc.) doordat lactose wel vergist wordt, er geen indol gevormd wordt
en doordat deze Pasteurella haemolytica op bloedagar een duidelijke
haemolyse geeft.

In tegenstelling met de P.multocida is de haemolytica niet pathogeen
voor muis en konijn.

In de literatuur wordt deze Pasteurella haemolytica voor het eerst in
1923 vermeld door Jones en Little.

Nadien zijn er nog talrijke publicaties verschenen, waarbij deze Pasteu-
rella haemolytica aangegeven wordt als pneumonieverwekker bij runderen
en schapen.

Deze kleine, coccusachtige, zich bipolair kleurende bacterie komt blijk-
baar veel voor en kan vaak gekweekt worden uit de bovenste luchtwegen
van gezonde runderen en schapen.

Pasteurella haemolytica is voorwaardelijk-pathogeen en krijgt zijn kans
als er weerstandsverminderde factoren mede in het spel zijn (kou vatten,
transport). In het laboratorium van de Gezondheidsdienst kon deze bac-
terie een viertal keren vrijwel in reincultuur geïsoleerd worden uit pneu-
monische runderlongen. Van twee dezer dieren is bekend dat ze zeer vaak
verhandeld waren in korte tijd. (Mededeling coll. v. Ulsen.)

In het in dit artikel beschreven geval konden echter geen direct prae-
disponerende oorzaken aangegeven worden. Wel was het opvallend, dat
alleen jonge dieren beneden 2 jaar aangetast werden.

Behalve Beatrix vertoonden de andere dieren een sterke leucocytaire
reactie in het bloedbeeld.

Er wordt een beschrijving gegeven van een bedrijf, waar plotseling in
het verloop van enkele dagen een vijftal jonge runderen een hoge tempe-
ratuur kregen en ademhalingsbezwaren.

Bij alle dieren met temperatuursverhoging werd direct een therapie
ingesteld met sulfapreparaten en antibiotica. Alle dieren genazen.

Uit het bloed van een der dieren met hoge temperatuur kon in het labo-
ratorium van de Gezondheidsdienst Overijssel de Pasteurella haemolytica
in reincultuur geïsoleerd worden.

A description is given of a farm where suddenly, in the course of a few days, five
young cows developed a high temperature and disturbances in the respiration.

In all animals with an increased temperature a therapy with sulfapreparations and
antibiotics was immediately applied. All animals recovered. In the laboratory of the
Animal Health Service in Overijssel Pasteurella Haemolytica could be isolated in a
pure culture from the blood of one of the animals with high temperature.

On donne une description d\'une entreprise où tout à coup dans le courant de quelques
jours cinq jeunes bovidés attrapent une haute température et des difficultés de respi-
ration.

On appliqua tout de suite à tous les animaux ayant une augmentation de température
une thérapeutique avec des sulfurations et des antibiotiques. Tous les animaux se
guérirent.

Du sang d\'un des animaux à haute température, on put isoler dans le laboratoire du
Service Sanitaire de la province d\'Overijssel la Pasteurella haemolytica dans du bouillon
de culture.

Es wird eine Beschreibung von einem Betriebe gegeben, auf dem, innerhalb weniger
Tage, eine Fünfzahl junger Rinder plötzlich eine hohe Temperatur, verbunden mit
Atembeschwerden bekamen.

Bei allen Tieren mit Temperaturerhöhung stellte man sofort eine Therapie mit Sulfa-
präparaten und Antibiotika an. Alle Tiere genasen.

Im Laboratorium des Gesundheitsdienstes Overijssel gelang es aus dem Blut eines
der Tiere mit Temperaturerhöhung die Pasteurella haemolytica in Reinkultur zu
isolieren.

Es konnte für diesen plötzlichen Ausbruch von Krankheitserscheinungen keine prä-
disponierende Ursache angegeben werden.

Ten einde een inzicht te krijgen in de slachttechniek en de wijze van
vleeskeuring, bezocht ik tijdens mijn verblijf in N. Zeeland de Makarewa
Freezing Works nabij Invercargill.

De Makarewa Freezing Works is een particulier bedrijf met aandeel-
houders, waarbij voor slacht- en keurloon en als beloning voor verdere
verwerking een bepaald bedrag, thans % penny per pond geslacht ge-
wicht, geheven wordt, terwijl voor huid en afval niets wordt vergoed.

Per jaar worden ^ 1.000.000 lammeren en schapen, 20.000 runderen en
10.000 varkens verwerkt.

De vleeskeuring is opgedragen aan de Government meatinspectors, die
wat kennis betreft, gelijk staan aan onze hulpkeurmeesters. Ze werken
echter geheel zonder enig veterinair toezicht en de algemene leiding van
de works berust bij een commercieel directeur.

De veterinair inspecteur in wiens gebied de works liggen, woont 300 km
weg en hij zal ze mogelijk eens per jaar bezoeken. Dit is iets wat ons als
Nederlands dierenarts direct erg vreemd aandoet, maar de dierenarts
hier is practisch niet in de keuring van menselijke voedingsmiddelen van
dierlijke oorsprong ingeschakeld.

Het gebouw bestaat uit drie verdiepingen. Op de bovenste verdieping
wordt geslacht, op de tweede worden organen verwerkt, terwijl gelijk-
vloers de destructie geschiedt en huiden en \'t vet verwerkt worden. Het
vrieshuis bestaat eveneens uit drie verdiepingen en is tegen de andere
gebouwen aangebouwd.

De lammeren die met vrachtauto\'s en treinen, welke beide twee verdie-
pingen hebben, worden aangevoerd, worden voorlopig in de yards, om-
heinde ruimten op het terrein van de works, losgelaten. Voor de slachtingen
worden ze door de honden, waarvan er een twintig op de works gehouden
worden, door gangen opgedreven naar de killingfloor op de bovenver-
dieping.

Aan \'t einde van de gang komen ze in een goot, die door \'t overhalen
van een handel 90° draait, waarna een andere goot voor \'t volgende schaap
vrij komt, en het eerste lam op z\'n rug in een lager gelegen goot terecht
komt, waarna zonder verdoving de halssnede wordt aangebracht.

Aan een haak die boven de kogel van \'t achterbeen geslagen wordt, wor-
den ze aan \'t luchtspoor opgehangen en zijn uitgebloed wanneer ze in de
slachtplaats aankomen. Het afnemen van kop, poten en losmaken van de
buikhuid geschiedt terwijl het lam los op de grond ligt, wat mij onhandig
en voor de slachter vermoeiend voorkwam.

In de vloer van de slachtplaats bevinden zich verschillende gaten waarin
resp. huid, poten, kop, longen, lever, ingewanden en losse vet gedeponeerd
worden. Onder deze gaten lopen goten met snelstromend water, die de
diverse delen naar de daarvoor bestemde verwerkings-inrichtingen trans-
porteren.

sneden worden, uitsluitend een keuring van het carcas op leucose door \'t
betasten van de lichaamslymphklieren, arthritis (hier veel door vlekziekte
bacillen veroorzaakt) en eventuele kneuzingen. Na de keuring volgt een
kwaliteitskeuring en Massificatie, waarna de carcassen in gaasdoek gewik-
keld in het voorkoelhuis komen. In verband met verkleuring op de snee-
vlakten en daardoor voorkomend verlies, wordt niet meer getelescoopt
d.w.z. het lam dwars doorgesneden en de lenden in de borstkas geschoven.

Vervolgen we de schapenorganen op hun weg naar de lagere verdiepin-
gen, dan zien we dat de huiden naar de benedenverdieping doorspoelen
en op de lopende band komen waar de vleeszijde met een mengsel van
Na H S0₄ en CaO ingeborsteld worden om de wol los te doen laten. De
huiden komen hierna op rekken die zich in 24 uur maar i 50 m verplaat-
sen naar de wolverwerkingsafdeling. Hier worden de huiden gespoeld, door
een mangel uitgewrongen en daarna de wol uitgeplukt, die van verschil-
lende huiden in hun kwaliteiten gesorteerd wordt. De wol wordt hierna
gecentrifugeerd om \'t meeste vocht er uit te krijgen en komt op een lopende
band door de droogmachine, die boven de wolopslagplaats is geplaatst. De
wol wordt door gaten in de vloer in de persen gestort en tot balen van i
150 kg geperst. De geblote huiden worden nogmaals gespoeld en gaan door
een krabmachine die alle vetresten verwijdert. Hierna worden ze gezouten
en in vaten verpakt, welke laatste ook op de works zelf gemaakt worden.

Uit de koppen worden de tongen verwijderd en worden daarna automa-
tisch overlangs gekliefd, waarbij door een uitsparing in het mes de hersenen
niet worden geraakt; deze worden uitgenomen en evenals levers, nieren
en harten in cartonnen dozen ingevroren. Hypophysen worden vooraf
door een vacuum pomp uitgezogen en gereserveerd voor hormoon-be-
reiding.

De runderen worden in een killing crush gedreven en door een pen-
schietapparaat aan een lange stok bevestigd vanaf een boven de dieren
aangebrachte stellage bedwelmd. Dit is in verband met het wilde karakter
van 99 % van het rundvee; de meesten zijn onthoornd en nooit aan een
touw gewend.

Poten worden in knie en sprong met huid en al afgesneden, koppen alleen
tussen de kaken afgevild om de tong vrij te maken. Hele brokken vet
blijven aan de huiden zitten en bij het openen van de buik wordt soms zelfs
de pens aangesneden. Snel gaat het wel, de meatinspector keurt direct na
de slachting en kan in geregeld tempo langzaam aan de gang blijven.

Bij de runderen worden de organen gekeurd; hoofdzakelijk is het keuring
op t.b.c.

Ook hier wordt onhandig gewerkt, de slagers smijten de organen op de
grond en de keuring moet in gebukte houding op de grond geschieden.
Verschil met onze normale keuring is, dat aan de milt geen aandacht
besteed wordt, evenmin als aan de M.masseter ext. en int. voor cysticercosis.

Nu zal dit voor de runderen die ingevroren worden wel geen schadelijke
gevolgen hebben. Maar een gedeelte is voor de locale slagers in de steden
bestemd, waar dit vlees vers verkocht wordt en dit maakt de zaak wel
enigszins bedenkelijk.

Bij enigerlei verdenking, b.v. bij pyogene mastitis, t.b.c., pyometra, zelfs
drachtigheid, wordt het dier voor destructie bestemd; bacteriologisch onder-

zoek, kook- en braadproef of andere „kunstgrepen" zijn onbekend. Eigen-
aardig is dat al wordt in de organen geen afwijking gevonden, toch alle
lichaamslymphklieren bij oudere runderen worden ingesneden; bij jong
vee bepaalt men zich alleen tot de lgl. praescapularis. Leverbot komt
practisch niet voor, van verkalkte galgangen had de meatinspecteur ten-
minste nooit gehoord.

Het is een keuring die ons, Nederlandse dierenartsen, wel allerminst
zou bevredigen.

Behalve in de steden, waar verplicht op een van de works door de slagers
geslacht moet worden, is er op \'t platteland practisch geen vleeskeuring.
Officieel is dit aan de Stockinspectors (vee-opzichters) opgedragen, maar
practisch komt er niets van terecht. Geslacht wordt in schuurtjes en loodsjes,
die spotten met de simpelste vorm van hygiëne en de slagerijen zijn in de
zomer al te ruiken voor je de deur binnenkomt.

Verder wordt ook met vlees rondgevent in bestelwagens, waarin het
langs de weg in stukken wordt verdeeld. Hierbij laten passerende auto\'s
er het nodige stof op achter.

Van alle afgekeurde dieren en organen, alsmede van de oude schapen
wordt diermeel gemaakt.

Hierdoor hebben de oude schapen thans een waarde van ± ƒ 10.—.
Vroeger waren ze waardeloos en werden toen door de boeren met honden
in een ravijn gedreven, waar men ze te pletter liet vallen.

Van cadavers wordt geen diermeel gemaakt. Dode schapen blijven
meestal in \'t veld liggen, runderen worden soms begraven of anders naar
een moeras of in de nabijheid van een rivier gebracht.

Bloed en onderpoten worden verwerkt tot het bloed- en beenmeel, dat
als kunstmest wordt gebruikt.

Als eindbeschouwing over de freezingworks zou ik willen zeggen dat hier
meer aandacht is besteed aan de commerciële dan aan de hygiënische zijde
van de zaak.

Voor het grote aantal slachtingen is de ruimte te gering, terwijl de stank
der destructoren, die overal doordringt, ook niet ideaal mag heten.

Schrijver bezocht de „Mekarewa Freezing Works" nabij Invercargill
in Nieuw Zeeland, waar in een seizoen i .000.000 lammeren en schapen
worden geslacht. De Vleeskeuringstechniek was zeer eenvoudig en niet
bevredigend.

Author payed a visit to the „Makarewa Freezing Works" near Invercargill New
Zealand; 1.000.000 lambs and sheep are killed in a season.

L\'auteur visita les „Makarena Freezing Works" prés de Invercargill dans Ia Nouvelle
Zélande oii par saison on abat 1.000.000 d\'agneaux.

La technique de 1\'inspection des animaux de boucherie était trés simple et pas satis-
faisante.

Schreiber besuchte die „Makarewa Freezing Works" bei Invercargill im Neu Seeland;
wo jährlich eine Million Lämmer und Schafe geslachtet werden.

Ovariotomie bij \'t rund wordt in Nederland weinig toegepast en waar
zij verricht wordt zal dit meestal volgens de vaginale methode geschieden.

In Nieuw Zeeland worden veel vrouwelijke runderen voor de vetweiding
gecastreerd en bij de vleesrassen als Aberdeen Angus, Hereford en Short-
horn geschiedt dit veelal op de jeugdige leeftijd van 8 tot 12 maanden.

De dieren groeiden na castratie sneller, weiden rustiger en de kwaliteit
van het vlees wordt fijner.

Daar de vagina op deze leeftijd passage van de hand niet toelaat is men
hier op ovariotomie door laparotomie aangewezen.

In de aanvang stond ik er enigszins vreemd tegenover, omdat alles in
Nieuw Zeeland onder vrij primitieve omstandigheden moet gebeuren en
zonder anaesthesie. Het schijnt wel, dat we over \'t algemeen de gevoeligheid
van het peritoneum van het rund overschatten, want van ongeveer 250
verrichte ovariotomieën werd geen enkel dier verloren.

De operatie wordt verricht bij \'t staande dier, dat hiervoor uit de bailyard
in de cattle crush gejaagd wordt. De nek van het dier wordt tussen een
verticale en een schuinstaande balk geplaatst. De schuinstaande balk
scharniert om \'t ondereinde en wordt hierna met een pen in de verticale
stand gefixeerd waardoor \'t dier \'t hoofd niet terug kan trekken.

De zijwand van de crush is als een deur te openen en het achterbeen aan
de zijde van de operateur wordt met een touw naar achteren gefixeerd.

Zelf prefereer ik de rechterzijde voor de operatie en laat de dieren vooraf
24 uur vasten.

Als instrumentarium gebruikte ik \'t vingermes van Holweck voor het
maken van de huidsnede, een flinke scalpel voor klieving van cle spieren
en een ketting-lecraseur of speyingscissors (een gewijzigde snijdende en
kneuzende emasculateur met een hefboomwerking als cle haak van Krey-
Schöttler), voor het wegnemen der ovaria.

Vooraf wordt het operatiegebied zonder wegknippen der haren over-
goten met een lauw-warme desinfecterende 1 °/₀₀ dettol oplossing. De
haren plakken hierdoor samen en bij verzet van het dier wordt geen stof
uit het haar opgejaagd. Een gieter is voor deze wassing het geschikte
instrument.

De huidsnede wordt gemaakt ± 4 cm onder de tuber coxae aan de
craniale rand van de M. tensor fasciae latae over een lengte van 10a 12 cm
zodat de hand kan passeren.

De punt van het vingermes wordt diep door de huid gedrukt en in een
keer wordt de huidsnede gemaakt.

Doordat het achterbeen naar achteren gespannen staat, spert de wond
en komt de onderliggende musculatuur bloot.

De spiervezelen van de diverse spierlagen lopen hier gekruist en daarom
wordt om de bloeding te beperken een kleine spiersnede van i 4 cm ge-
maakt. Deze spierwond is voor enkele vingers passabel en wordt stomp
vergroot totdat de hand kan passeren. Het peritoneum wordt doorgestoten
en de ecraseur of speyingscissors wordt langs de mediale vlakte van de pols
naar binnen geschoven. Werkt men met de ecraseur dan steekt men duim,
middel en wijsvinger door de lus van de ketting. De palm van de hand
wordt nu naar dorsaal gedraaid en mediaal van de wond voelt men al
gauw de r. uterushoorn en deze vervolgend het r. ovarium.

Het ovarium wordt nu gegrepen door de lus van de ecraseur heen op de
wijze waarop men een paard een praam opzet. Met de linkerhand wordt
de ketting aangetrokken totdat het ovarium is afgeklemd. Om een in-
fectie te voorkomen, is het aan te bevelen het r. ovarium met pink en ring-
vinger in de hand te houden en direct, zonder met de hand uit de buikholte
te gaan, het 1. ovarium weg te nemen. Voor jonge kalveren werkt men met
speying scissors handiger dan met de ketting ecraseur, daar men voor de
laatste meer ruimte nodig heeft.

Na het naar buiten brengen der ovaria wordt de huidwond met 3 knoop-
hechtingen gesloten, terwijl de onderste wondhoek voor drainage wordt
opengelaten. Na de hechting wordt de wond tegen vliegengevaar met een
streek bruine teer afgedekt.

Daar de wond hoog zit is er nooit sprake van het ontstaan van een hernia
ventralis, ondanks het feit dat spieren noch peritoneum worden gehecht.

Zodra de dieren uit de crush gelaten worden, beginnen ze te grazen of
er niets gebeurd is en ook van verdere reactie in de navolgende dagen is
niets te bemerken. Bij oudere dieren, welke enkele maanden later geslacht
werden, was het litteken in de buikwand haast niet meer te vinden.

Neemt men hierbij in aanmerking, dat hier wat het operatieveld, de
instrumenten en de handen van de operateur betrof zeer zeker niet onder
aseptische cautéle gewerkt werd, dan mag men toch wel concluderen dat
het peritoneum van het rund niet de gevoeligheid bezit, die we in \'t alge-
meen veronderstellen.

Wil men anaesthesie geven dan voldoet het beste een infiltratie anaesthe-
sie met 2% procaine subcutaan en intramusculair.

Maar de anasthesie kost tijd en er moet in Nieuw Zeeland bij massa-
behandelingen snel gewerkt worden. Gemiddeld werden per uur 5 dieren
gecastreerd. Het tarief dat door de Clubs aan de leden berekend wordt
is zeer laag; afgezien van afgelegde mijlen is dit 1/6 dus ongeveer ƒ0,75
per dier.

Ovariotomie door laparotomie is in Nieuw Zeeland een veelvuldig uit-
gevoerde operatie bij vrouwelijk jongvee van de vetvee-rassen.

Ondanks dat de aseptiek niet onberispelijk is, zijn de resultaten uitstekend,
waaruit geconcludeerd mag worden, dat het runder-peritoneum minder
gevoelig is dan wel men aanneemt.

In New Zealand cattle speying by laparotomy is a common operation in calves and
heifers of the beef breeds. In spite of the fact aseptic precautions are not faultless the
results are excellent.

L\'ovariotomie par la laparotomie est une opération qui se pratique fréquemment
dans la Nouvelle-Zélande chez de jeune bétail femelle des races de bétail gras.

Bien que l\'asepsie ne soit pas toujours irréprochable, les résultats sont excellents,
dont on peut conclure que le péritoine bovin est moins sensible qu\'on croit en général.

Castrieren weiblicher Jung-Rinder der Fettviehrasse durch Bauchschnitt ist eine in
Neu Seeland oft ausgeführte Operation.

Davon dürfen wir concludieren dasz das Rinderbauchfell nicht so empfindlich ist
wie im Groszen und Ganzen angenommen wird.

In artikel 16 van de Beschikking van de Minister van Sociale Zaken van
28 Juni 1939 nr. 635 (keuringsregulatief) staat met grote stelligheid:

„De skeletspieren worden geacht kiemen te bevatten, indien bij het in-
gesteld bacteriologisch onderzoek blijkt, dat de milt, één of meer vlees-
lymphklieren of de onderzochte skeletspieren kiemen bevatten, mits deze
kiemen niet afkomstig zijn van locale afwijkingen in deze organen of in de
organen of delen, waarbij de onderzochte lymphklieren gerekend worden te
behoren."

De vleeslymphklieren buiten beschouwing latend, kan men de inhoud van
dit artikel aldus comprimeren: milt kiemhoudend, alles kiemhoudend.

Persoonlijk ben ik het met deze stelling niet eens en ik meen wel te mogen
verklaren, dat dit persoonlijk voornaamwoord in het meervoud gebruikt
mag worden, temeer omdat in „Voedingsmiddelen van dierlijke oor-
sprong" van Van Oijen en Reitsma in paragraaf 4 „Onderzoek van andere
delen dan vlees" op bladzijde 240 over dit onderwerp een afwijkende me-
ning wordt gegeven.

Het is van belang deze passage nog eens onder de algemene aandacht te
brengen. Daarom wordt zij hier voluit geciteerd:

„In zake het gebruik van de milt als materiaal voor dit onderzoek sluiten
wij ons aan bij de mening van bovengenoemde auteurs, dat — voor zover
het gewone slachtdieren (geen noodslachtingen) betreft — zoals ook door
Schoon wordt geformuleerd, het aantal miswijzingen zo gering is, dat men
inderdaad het onderzoek daarvoor in de plaats kan doen treden van dat van
het vlees. Daarbij staat voorop, dat wanneer de milt kiemvrij is gebleken,
dit ook voor het vlees kan worden aangenomen. Vindt men in dit orgaan
wel een infectie, dan zal in enkele gevallen het vlees daarvan vrij kunnen
zijn. Strikt genomen zal men dus, bij positieve uitslag van het onderzoek van
de milt, dit voor vlees moeten herhalen alvorens uitspraak te doen. Men kan
het van de bijzondere omstandigheden laten afhangen, of hiertoe inderdaad
aanleiding bestaat. Zijn er behalve deze vondst andere redenen waarom het
vlees niet volwaardig is te noemen (verhoogde vochtigheid, afwijkende pH,
enz.) dan is daartoe geen aanleiding. Betreft het een overigens volwaardig
slachtdier, dan moet het nalaten van dit herhaalde onderzoek als een kunst-
fout worden aangemerkt. Hierbij is te bemerken, dat vlees (evenals melk)
ook een zekere mate van bactericide kracht kan ontwikkelen. In tal van
gevallen ziet men, dat een onmiddellijk na de dood vastgestelde uiterst
geringe infectie één of meer etmalen later niet meer wordt aangetroffen.
Blijkt het vlees bij zulk een herhaald onderzoek steriel te zijn, dan kan het
— indien geen andere argumenten daartegen pleiten — volledig worden
goedgekeurd."

Hieruit blijkt, dat men, bij het kiemvrij zijn van de milt, mag besluiten
tot kiemvrij zijn van het vlees. Omgekeerd echter, bij kiemhoudendneid
van de milt — en vooral wanneer er een menginfectie in het spel is — be-
hoort men nog niet te besluiten tot het kiemhoudend zijn van het gehele dier.

De stelling echter, dat bij normale, gezonde slachtdieren na de slachting
de milt geen kiemen zou bevatten, heeft bij mij, speciaal ten opzichte van
nuchtere kalveren, twijfel gewekt. Het was mij opgevallen, dat bij het
bacteriologisch onderzoek van nuchtere kalveren, waarbij een geringe af-
wijking werd gevonden, de culturen van de milt vaak gegroeid waren, ter-
wijl de buizen (agar en bouillon) geënt met een behoorlijk groot stuk
vlees steriel bleven. In de vier geënte miltbuizen was dan een menginfectie
te constateren, (de milt wordt steeds op twee plaatsen onderzocht, waarbij
telkens een agar en een bouillonbodem wordt benut).

Dit leidde mij tot de vraag: is de normale nuchtere kalfsmilt wel steeds
steriel? Het antwoord op deze vraag kunt ge vinden in de uitslag van de
volgende proef.

Tijdens de periode van de drukke slachtingen van nuchtere kalveren
werden op verschillende dagen telkens tien milten van normale nuchtere
kalveren naar het laboratorium gebracht en aldaar bacteriologisch onder-
zocht.

Deze proef werd tien maal herhaald, zodat 100 milten in onderzoek
werden genomen. In het begin werd slechts op één plaats uit de milt geënt,
later echter op twee plaatsen. Volstaan werd met het enten telkens van
één bouillonbuis, omdat het daarbij enten van een agarbuis niet zoveel zin
heeft; immers, uit de ervaring is wel gebleken, dat bij optreden van groei
in de bouillon dit ook op agar plaats vindt en omgekeerd. Na een verblijf
van ongeveer anderhalf etmaal in de broedstoof werden de culturen be-
oordeeld. De proef verliep als volgt:

24 Maart 10 milten: vier buizen groei: drie diverse bacteriën, een rein
cultuur E. coli.

31 Maart 10 milten: een groei in beide buizen: diverse bacteriën
2 April 10 milten: alle steriel

7 April 10 milten: van een milt een buis steriel, een buis groei: diverse
bacteriën

21 April 10 milten: 5 X beide buizen groei: div. bacteriën
24 April 10 milten: 2 X beide buizen groei: div. bacteriën.

Vande 1 ooonderzochte milten, afkomstig van voorenna slachting volkomen
normaal bevonden nuchtere kalveren, vertoonden de culturen van drie en
twintig milten groei van bacteriën, meestal diverse soorten, slechts tweemaal
een reincultuur, waarbij drie dubieuze uitslagen genoteerd konden worden
waarbij de milt bij enting uit één plaats steriel bleek te zijn, terwijl de buis,

geënt uit een andere plaats, groei vertoonde. Deze drie gevallen buiten
beschouwing gelaten bleken toch qo % der milten niet steriel te zijn.

Men zou de tegenwerping kunnen maken, dat hier wel eens sprake kon
zijn van verontreiniging. Inderdaad mag dit niet uitgesloten worden,
maar daartegen pleit weer, dat de culturen aangelegd zijn door een labo-
rant, die grote ervaring heeft op het punt van enten uit vlees en organen,
terwijl dit werk steeds met grote nauwkeurigheid wordt verricht. In het
begin, toen uit de milten door hem slechts één plaats werd geënt, heb ik
wel eens bij dezelfde milten, die in de koelkast waren bewaard, de volgende
dag uit een ander plaats geënt, natuurlijk met pijnlijke nauwkeurigheid,
doch ik kreeg dezelfde uitslag. Daarom staat het bij mij vast, dat geen ver-
ontreiniging door onnauwkeurig werken in het spel is.

Schrijver heeft een onderzoek ingesteld naar de vraag: is de milt van
nuchtere kalveren, welke zowel voor als na de slachting geen enkele af-
wijking vertonen, steeds steriel?

Bacteriologisch onderzoek werd 10 maal verricht bij 10 milten, in het
geheel dus bij 100 milten, met als resultaat, dat in 20 gevallen de culturen
bacteriegroei vertoonden: 2 maal een reincultuur (E colli en een niet nader
onderzochte bacil), verder diverse soorten bacteriën.

The author has examined the question : is the spleen of newly-born calves which did
not show any deviations cither before or after slaughtering, always sterile?

Bacteriological examination was performed 10 times on 10 spleens, that is a total o
100 spleens, with a result of growth of bacteria in the cultures in 20 cases: twice a pure
culture (E. coli and a bacteria which was not further examined), and otherwise several
sorts of bacteria.

L\'auteur a fait une enquête sur la question: Est-ce que la rate des veaux de lait ne
montrant ni avant ni après l\'abatage aucune déviation, est toujours stérile?

L\'examen bactériologique fut fait 10 fois à 10 rates, donc en tout à 100 rates et cela
avec le résultat que dans 20 cas les cultures présentaient le développement de bactéries:
2 fois un bouillon de culture (E-coli et un bacille non examiné de plus près) en outre
diverses sortes de bactéries.

Der Verfasser stellte eine Untersuchung nach der Frage an: ob die Milz nüchterner
Kälber, die sowohl vor, als nach der Schlachtung keine einzelne Abweichung sehen
lässt, stets steril sei?

Es wurde zehnmal an je 10 Milzen, insgesamt also an 100 Milzen, eine bakterio-
logische Untersuchung angestellt und zwar mit dem Resultat, dass in 20 Fällen die
Kulturen Bakterienwachstum sehen Hessen: zweimal eine Reinkultur (E-koli und eine
nicht näher untersuchte andere Bazille), des weiteren noch verschiedene andere Sorten
Bakterien.

De parasitaire ziekten hebben, op enkele uitzonderingen na (leverbot,
runderhorzel), in Nederland nooit de algemene aandacht gehad,
die zij verdienen wegens de enorme schade die zij jaarlijks veroorzaken.
Voor de verwaarlozing van een zo belangrijk gebied zijn verschillende
oorzaken aan te wijzen. Enerzijds hebben de ziekten, veroorzaakt door
parasieten, meestal een langzaam verloop, waardoor zij weinig alarmerend
zijn. Anderzijds moet aan het met zekerheid stellen van de diagnose vaak
een tijdrovend werk voorafgaan, dat zonder eenvoudige laboratorium-
hulpmiddelen niet uitvoerbaar is. Zo wordt trichostrongylose („maag-
darm strongylose") der herkauwers bij sectie in vele gevallen waarschijn-
lijk niet herkend, omdat bijna alle Trichostrongyliden te klein zijn om met
het blote oog in de inhoud, of op de wand, van lebmaag of dunne darm te
worden waargenomen, zelfs al zijn zij bij tienduizenden aanwezig. Ook
de diagnose door middel van faecesonderzoek is niet eenvoudig. Het mi-
croscopisch onderzoek van een natief preparaat is bijna altijd geheel
onvoldoende. Concentratiemethoden en tellingen van eieren, larven of
oöcysten zijn meestal noodzakelijk.

Parasitaire ziekten ontstaan door het ingrijpen van de mens in biolo-
gische evenwichten. Dieren, geheel zonder parasieten, komen practisch
niet voor, wanneer men zeer jonge dieren buiten beschouwing laat. Runde-
ren en schapen zonder Trichostrongyliden zijn zeer moeilijk te vinden.
Afwezigheid van Strongyliden bij paarden komt waarschijnlijk zeer zelden of
nooit voor. Bij zeer goed zoeken vindt men coccidiën in bijna iedere kip. Zoals
me} onze huisdieren is het ook met de in het wild levende dieren gesteld. Toch
gaat onder natuurlijke omstandigheden de gastheer zelden door een over-
matig aantal parasieten te gronde. Wanneer echter een aantal dieren van
dezelfde soort wordt samengebracht op een klein stuk land, dan kunnen de
parasieten zich soms zodanig vermeerderen dat zij tot een plaag worden.
Daar parasieten ongeveer overal en altijd voorkomen, is de vraag, of een
dier parasieten heeft, in het algemeen zinloos. Het enige belangrijke is,
welke parasieten aanwezig zijn en in welke hoeveelheden. De meeste para-
sieten zijn met de ten dienste staande middelen in de praktijk niet geheel
uit te roeien. De bestrijding zal er dus gewoonlijk op moeten zijn gericht
de parasieten-populatie in de gastheer binnen redelijke grenzen te houden.

Vele parasitaire ziekten zijn van complexe aard: zij worden veroorzaakt
door een menginfectie met verschillende parasieten, waarbij nu eens de
ene, dan weer een andere soort kan domineren. Trichostrongylose bij run-
deren en schapen wordt gewoonlijk door verschillende Trichostrongyliden
veroorzaakt, die gelijktijdig aanwezig zijn. Het aantal soorten van
Strongyliden, dat bij paarden voorkomt, is zeer groot. Altijd zijn verschei-
dene soorten tegelijk aanwezig. Hoewel de volwassen Strongyliden alle in
het darmlumen leven, vertonen de larven van enkele soorten (die de meest

pathogene stadia vertegenwoordigen) grote verschillen in levenswijze. De
ziekteverschijnselen, door deze Strongyliden teweeggebracht, zijn daar-
mede zeer verschillend naar gelang de soort. Strongylose is dus een
verzamelnaam voor enige verschillende ziekten. Nog een ander voorbeeld
van wat in werkelijkheid verschillende ziekten zijn, levert „coccidiose".
Bij de kip komen 7 verschillende soorten coccidiën (Eimeria-soorten)
voor, waarvan 4 pathogeen kunnen zijn. Bij jonge hennen komen gewoon-
lijk verschillende soorten naast elkaar voor. In geval van coccidiose, dus
bij aanwezigheid van een zeer groot aantal dezer parasieten, is de aan-
tasting van de gastheer verschillend, afhankelijk van de Eimeria-soort die
domineert.

Nadat wij hebben gezien, dat het van essentiëel belang is, na te gaan
hoeveel parasieten aanwezig zijn, blijkt dus, dat we zo mogelijk ook precies
dienen te weten, welke parasieten bij een geval van ziekte zijn betrokken.
Soms is dit zeer moeilijk: de verschillende vormen van dunnc-darm-cocci-
diose bij kippen, bijvoorbeeld, zijn uiterst moeilijk van elkaar te onder-
scheiden.

Ook om een andere reden is het wenselijk, de parasieten te determineren,
en wel in verband met de bestrijding.

De gevoeligheid van de verschillende parasieten voor de gebruikelijke
antiparasitica is zeer verschillend. Dit geldt ook voor nauw met elkaar
verwante soorten. Zo kunnen bijvoorbeeld die Trichostrongyliden bij
herkauwers, die in de lebmaag voorkomen, in het algemeen goed worden
afgedreven met phenothiazine. Het effect op andere soorten van dezelfde
groep, die in de dunne darm worden aangetroffen, kan daarentegen zeer
gering zijn.

In het geval dat parasieten aanwezig zijn, die voor hun ontwikkeling
een tussen-gastheer nodig hebben, kan bestrijding van de laatste worden
overwogen. Het is daarvoor nodig, nauwkeurig vast te stellen tot welke
soorten de aanwezige parasieten behoren, omdat iedere soort gewoonlijk
een specifieke tussengastheer heeft.

Het is de bedoeling, in aansluiting op deze beschouwingen, waarin
enkele principiële kanten van het parasitisme zeer in het kort naar voren
werden gebracht, in een volgend artikel enige voor de praktijk belangrijke
onderwerpen uitvoeriger te behandelen.

Samenvattend kan worden vastgesteld, dat voor de diagnose van een
parasitaire ziekte alleen het aantal parasieten doorslaggevend is. Het is
gewenst de aangetroffen parasieten te determineren.

For the diagnosis of a parasitic disease only the number of parasites is important.

Pour la diagnose d\'unc maladie parasitaire, il n\'y a que Ie nombrc des parasites qui
décide.

Zur Diagnose einer parasitären Krankheit ist allein die Anzahl Parasiten durch-
schlaggebend.

De van de hand van Prof. van Oijen in 1949 verschenen ,,Voordrachten over de Vlees-
keuringswet", zijn aangevuld met beschouwingen over de tot heden verschenen wijzi-
gingen van deze wet en van hare uitvoeringsbesluiten. Aan dit werkje zijn in gestencilde
vorm toegevoegd:

1. De woordelijke tekst van de Vleeskeuringswet 1919 S. No. 524, zoals deze luidt
na de wijzigingen aangebracht bij de wetten van 22 Juni 1950 S. No. K. 258 (econo-
mische delicten), 13 Dec. 1950 wijziging vleeskeuringswet, 15 Mei 1952 S. No. 274
Hinderwet.

2. Uittreksel van de voorde dierenarts belangrijke artikelen van de wet op de econo-
mische delicten, 22 Juni 1950 S. no. K. 258.

3. Opsomming van wijzigingen, aanvullingen en doorhalingen in de tekst van cle
voordrachten.

Het bovengenoemde is verkrijgbaar door storting op giro No. 107380 van Prof. C. F.
van Oijen te Utrecht van

c. voor een geheel bijgewerkt exemplaar van het boekwerk met de sub 1 en 2
genoemde bijlagen........................f 9.—

Bij de N.V. Samsom tc Alphen aan de Rijn is verschenen de 9e aanvulling op de
Regelingen Vleeskeuring.

Proefnemingen met varkens en kuikens over de bruikbaarheid van enige
producten ter besparing van dierlijke eiwitten.

Bij de Staatsdrukkerij, Fluwelen Burgwal 18, \'s-Gravenhagc, is verschenen:
Proefnemingen met varkens en kuikens over de bruikbaarheid van enige producten
ter besparing van dierlijke eiwitten; door M. van Albada en P. Ubbels, J. Dammers
en A. M. Frens. Tweede serie. Prijs ƒ 3.25 per exemplaar.

Becker. Wilhelm., Taschenbuch der Geburtshilfe für Tierärzte, 1953,
2.Aufl., 112 Stn., 65 Abbildungen.

Cochelin. F., Production et Elevage des Poulains, Anons et Muletons.
1953, première édition, 156 pag., 28 figures.

Dobberstein. Johannes., Zur Statistik der Geschwülste bei Tieren,
1953, i.Aufl., 50 stn., broschiert.

Fiebiger. J., Tierische Parasiten der Haus- und Nutztiere sowie des
Menschen. Ein Lehr- und Handbuch mit Bcstimmungstabellen für
Tierärzte, Aerzte und Studierende. 1947, vierte, umgearbeitete Aufl.,
430 Stn. 401 Abb.

Habacher. F., Der Huf- und Klauenbeschlag. 1948, achte, erweiterte
und verbesserte Aufl., 226 Stn., 326 Abbildungen im Text u.3 farbigen

Band I: Infektionskrankheiten, 790 Stn., 275 Abb., 13 färb. Tafeln.
Band II: Organkrankheiten, 1144 Seiten, 454 Abb., 7 färb. Tafeln.
Nachdruck der neunten Auflage 1945,
Zwei Bände: DM-Ost 110.—.

Lenkett. Prof. Dr. Walter., Einführung in die Ernährungsphysio-
logie der Haustiere. 1953, i.Aufl., 166 Stn., 37 Abbildungen, 92 Ta-
bellen. ƒ 27.30
Lexikon der praktischen Therapie und Prophylaxe für Tierärzte.
Herausgegeben von Prof. D. Wirth.
Band I, 595 Seiten, 132 Abbildungen 1948

Merchant. Ival. A., An outline of the Infectious Diseases of Domestic
Animals. 1953, 3rd edition, 360 pages. ƒ 22.50

Niebf.rle und Cohrs., Lehrbuch der speziellen pathologischen Anato-
mie der Haustiere. 1953, Nachdruck der 3-Auflage 1949, 766 Seiten,
624 zum Teil färb. Abb. im Text. DM-Ost 48.—.
Payne. Loyai. C., A Handbook of Veterinary Endocrinology, 1953,
first edition, 43 pages. ƒ 9-5°

Pommier. G., Les Maladies des Animaux de la Basse-cour et leur
Traitement. 1953, premiere edition, 184 pages. ƒ 1300

Rousselot. R., Notes de Parasitologie Tropicale.
Tome I. Parasites du Sang des Animaux, 152 pag. 30 figures;
Tome II. Ixodes, 134 pages, 73 figures, 1953, prem. edition, les deux
volumes. ƒ 26.25

Schenck. M., Grundrisz der physiologischen Chemie für Veterinär-
mediziner, Humanmediziner und Biologen. 1953, 1.Auflage, 292
Seiten. ƒ 22.15

Steinmetzer. K., Pharmakologie für Tierärzte, 1915, zweite, unver-
änderte Aufl., 346 Seiten, mit 30 Abb. und 19 chemischen Formel-
tafeln. ƒ 21.40
Tji.gner. K. und H. Schierholz., Zum Problem der laboratoriums-
mäszigen Mastitisdiagnose. Bibliotheca Lactis. 1953, 1.Auflage,
16 Seiten. ƒ 1 -75
Uebele., Handlexikon der tierärztlichen Praxis. 1953, 7.Aufl.,
944 Seiten.

Ulrich. A., Untersuchungen über die Laktation von Nichtmilch-
schafen mit vergleichenden Betrachtungen zur Laktation von Kühen.
„Bibliotheca Lactis" 1953, i.Aufl., 20 Stn. ƒ 2.10

Wirth. D., Grundlagen einer klinischen Hämatologie der Haustiere,
1951, zweite, völlig neu bearbeitete Auflage, 372 Stn., 86 Abb. im
Text und 8 färb. Tafeln. ƒ 26.25

Wirth. D., Klinische Diagnostik der inneren Erkrankungen und
Hautkrankheiten der Haustiere. 1949, dritte, verbesserte und erweiterte
Auflage, 175 Stn., 148 Abbildungen. ƒ 13.30

Paul Parey Verlag te Berlijn geeft uit: Zentralblatt für Veterinär Medizin.
Dit blad is een voortzetting van het Zeitschrift für Infektions Krankheiten und para-
sitäre Krankheiten, dat in 1942 werd gestaakt. Prijs D.M. 25 - ƒ 23.75 per nummer.
Er verschijnen 6 afleveringen per jaar.
Opgave voor abonnement bij de erkende boekhandel.

De Heer E. J. A. A. Quaedvlieg werd geboren op i Oetober 1888 in Eekelrade
Gronsveld in Limburg. Hij bezocht de H.B.S. te Rolduc, deed in 1907 eindexamen en
behaalde in 1912 het diploma dierenarts. Hij begon zijn loopbaan als practiserend
dierenarts, tevens directeur van het abattoir te Zevenaar. In 1915 werd hij directeur
van het abattoir te Sittard, tevens leraar aan de landbouwwinterschool. In 1920 volgde
zijn benoeming tot inspecteur van de volksgezondheid in het ambtsgebied Gelderland,
Noord-Brabant en Limburg, voor welke laatste provincie hij vijfjaar later tevens werd
benoemd tot inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst. In 1937 werd de Heer
Quaedvlieg benoemd tot adjunct-directeur van deze dienst. Drie jaar later vatte hij
zijn taak als inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst in Limburg weer op.

Bij de bevrijding van Limburg in 1944 kreeg hij de opdracht van de Nederlandse
regering te Londen in het bevrijde gebied het directeurschap van de Veeartsenijkundige
Dienst waar te nemen. Tevens werd hij benoemd tot waarnemend hoofdinspecteur van
de volksgezondheid. Hij reorganiseerde de diensten, regelde de evacuatie van vee en
beijverde zich in het verlenen van hulp aan dierenartsen wat betreft medicamenten,
instrumenten, enz.

In 1947 tenslotte werd hij benoemd tot hoofdinspecteur van de volksgezondheid,
tevens directeur van de Veeartsenijkundige Dienst. De scheidende directeur, die door
zijn optreden zeer gezien is, is in binnen- en buitenland bekend als deskundige op het
gebied van dierziektenbestrijding. Hij was de promotor bij de oprichting van de Gezond-
heidsdiensten voor Dieren en oprichter van de t.b.c.-vereniging Zuid-Nederland. Hij
heeft zeer veel gedaan om de samenwerking van de betrokken veterinaire en medische
instanties te bevorderen.

Van tal van organisaties en commissies is de Heer Quaedvlieg lid, o.a. lid van dr
Gezondheidscommissie voor Dieren, lid van de Commissie Internationale Volksgezond-
heidsaangelegenheden, voorzitter van de Afdeling Diergeneeskunde T.N.O., voorzitter
van de Runderhorzclbestrijdingscommissie, voorzitter van de Stichting tot onderzoek
en bestudering van het mond- en klauwzeer. Op internationaal terrein is hij lid van
de Commission on Agriculture van de F.A.O., gedelegeerde voor Nederland in de „Work-
ing Party Animal Diseases" van de O.E.E.C. en permanent gedelegeerde bij het Office
Internationale des Epizooties.

Zijn verdiensten werden officieel gewaardeerd door zijn benoeming tot Officier in
de Orde van Oranje Nassau en tot Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw.
Hij is voorts erelid van de afdeling l.imburg van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Zowel in de akker- en weidebouw als in de tuinbouw neemt de behoefte aan leningen,
waarvoor op het Borgstellingsfonds voor de Landbouw een beroep wordt gedaan, toe.
De toevoeging van het t.b.c.-vrijmaken van de veestapel aan de lijst van projecten,
waarvoor borgstellingen worden verleend, blijkt in een behoefte te voorzien, deelt
Minister Mansholt o.m. mede in de Memorie van Toelichting op de Landbouw-
begroting 1954. De aanvragen komen uit alle provincies, zowel van kleine als van
middelgrote en grote bedrijven.

Het fonds is in principe bereid gevonden zekerheid te geven voor een groot deel
van de stichtingskosten van nieuwe landarbeiderswoningen, welke de landarbeiders in
eigendom verkrijgen. Een en ander zal zich tot maximaal 1500 woningen, verdeeld over
drie jaren, beperken. De regeling wordt momenteel in samenwerking met de Stichting
voor de Landbouw nader bezien. Zij dient als tijdelijke voorziening, zolang niet op
andere wijze de landarbeiders in de gelegenheid kunnen worden gesteld met gunstige
financieringsvoorwaarden woningen in eigendom te verkrijgen.

Er wordt naar gestreefd, met betrekking tot de internationale technische hulp van de
Verenigde Naties en zijn gespecialiseerde organisaties, in de toekomst naast de Neder-
landse deskundigen, ook jongere krachten uit te zenden, opdat deze de nodige ervaring
kunnen opdoen. Voor 1954 wordt een uitbreiding van het technische hulpwerk ver-
wacht, indien de Verenigde Naties er in slagen de voor dit doel beschikbare fondsen
op te voeren. Uitzending van grotere aantallen deskundigen naar minder ontwikkelde
gebieden en opleiding van „fellows" uit deze gebieden zullen hiervan het gevolg zijn.
De Stichting Internationaal Landbouwstudiecentrum te Wagcningen zal in 1954
opleiding geven aan enige tientallen buitenlanders.

Het is noodzakelijk ook in het komende zittingsjaar veel zorg aan het land- en tuin-
bouwonderwijs te besteden, enerzijds door een kleine uitbreiding aan de scholen te geven,
anderzijds vooral door herziening van de programma\'s voor dit onderwijs en van de
opleiding der leerkrachten.

De verkrijging van de nodige gronden ten behoeve van de Landbouwhogeschool
zal waarschijnlijk in 1954 zijn voltooid. In de laatste maanden van 1953 zullen het
labotatorium voor dierphysiologie en de daarbij behorende boerderij gereedkomen,
evenals het laboratorium voor technologie. Van de overige laboratoria, welke op terreinen
op de Wageningse berg zullen verrijzen, zal dat voor Iandbouwscheikunde eind I954>
begin 1955 eveneens gereed komen.

Voor vele sectoren van het gebied van de landbouw en voedselvoorziening zal het
nieuwe zittingsjaar de verwezenlijking kunnen brengen van de publiekrechtelijke bedrijfs-
organisatie. De Minister vertrouwt dat het advies van de Sociaal Economische Raad
over het voorontwerp van een Landbouwwet, dat de grondslag bevat voor belangrijke
bevoegdheden tot medebewind der nieuwe bcdrijfslichamen, hem op een zodanig
tijdstip zal bereiken, dat de indiening van een wetsontwerp bij de Tweede Kamer in het
komende zittingsjaar mogelijk zal zijn.

Met betrekking tot een wettelijke regeling van de uitbetaling van melk naar kwaliteit
heeft de bewindsman een wcrkcommissic ingesteld, welke aan de hand van gegeven
richtlijnen op de kortst mogelijke termijn een wetsontwerp zal samenstellen.

Het mond- en klauwzeer kan nagenoeg als bedwongen worden beschouwd. Maat-
regelen zijn genomen, dat het vervoer van niet-ingeëntc dieren vrijwel onmogelijk is
geworden. De capaciteit van het Staatsveeartsenijkundig Onderzoekingsinstituut te
Amsterdam is voldoende voor de benodigde hoeveelheid vaccin (120.000 1) voor de
totale inenting van onze veestapel. Verspreide gevallen van pseudo-vogelpest komen
nog voor, meest bij kleine kippenhouders, die hun dieren soms van mala fide handelaren
betrekken.

De preventieve inenting met het kristalviolet-vaccin heeft bij het terugdringen van
de varkenspest goede resultaten afgeworpen. Thans is een onderzoek gaande naar de
waarde van het zgn. Iapanized vaccin, dat na inspuiting sneller immuniteit geeft dan
het kristalviolet-vaccin en bovendien veel goedkoper kan worden bereid.

In 1951 heeft Z.E. Minister Mansholt een indeling in drie categorieën landbouw-
producten gemaakt, waarvoor een bepailde gedragslijn inzake het prijsbeleid geldt.
Genoemd werden producten als tarwe, koolzaad, suikerbieten en consumptiemelk

(producentenprijs gelijk aan kostprijs plus redelijke ondernemerswinst}, industriemclk,
vlees, voedergranen en aardappelen (geen volledige garantie, maar wel vrije uitloop
naar boven toegestaan) en vlas, karwijzaad, erwten, vele tuinbouwproducten, enz.
(marktrisico geheel voor rekening van de producent). Ook in de toekomst zullen deze
producten het object van het prijsbeleid in de landbouw moeten zijn, aldus de Minister
in de Memorie van Toelichting op de Begroting van zijn Ministerie voor het dienstjaar
\'954-

Bij de eventueel te treffen prijsondersteunende maatregelen zal echter het verband
tussen de onderscheidene producten niet uit het oog mogen worden verloren. Met name
zal niet in de eerste plaats het prijsverloop van een bepaald product, maar zullen de
gehele marktsituatie van de producten en de daaruit voortvloeiende rentabiliteit van het
desbetreffende bedrijfstype bepalend zijn voor het prijsbeleid.

Hieruit vloeit voort, dat de Minister zich niet bij voorbaat kan binden aan minimum-
garantieprijzen voor elk dezer producten, maar zowel het moment van ingrijpen in de
vrije prijsvorming voor een bepaald product als het peil, dat daardoor alsdan zal worden
nagestreefd mede afhankelijk zullen zijn van het prijspeil der overige producten, die
door dit bedrijfstype worden voortgebracht.

Door deze gedragslijn wordt bevorderd, dat de vrije prijsvorming en aanpassing
aan de markt zolang mogelijk behouden blijven. Uiteraard moet ook in deze gedachten-
gang een te diepe prijsval voor een bepaald product worden voorkomen, aangezien
redresserende maatregelen, wanneer ook andere producten in moeilijkheden komen,
mogelijk moeten blijven. Vanzelfsprekend passen in dit beleid ook maatregelen ter
voorkoming van te hoge prijzen teneinde een goede voorziening van de consumenten
te waarborgen.

De conjuncturele ontwikkeling in de wereld, waarbij onder de bestaande verhou-
dingen een onverwachte terugslag steeds tot de mogelijkheden behoort, kan het wenselijk
maken, dat tijdelijk het verband tussen de prijzen op de binnenlandse markten en de
internationale markten wordt verbroken teneinde te bereiken, dat, in het kader van
de algemene economische toestand in Nederland, het agrarische volksdeel niet oneven-
redig zal worden benadeeld. De Minister stelt hier uitdrukkelijk vast, dat hij hierbij niet
denkt aan een verzorgingspolitiek, doch aan een prijspolitiek, die het voor het rationeel
producerende landbouwbedrijfsleven mogelijk maakt, zich een redelijk bestaan te
verwerven.

Het doel, dat door deze politiek zal worden nagestreefd, kan worden gekenschetst
als het scheppen van zodanige economische voorwaarden, dat de landbouw in staat
wordt gesteld de grootst mogelijke bijdrage te leveren aan de nationale welvaart. Wil de
Nederlandse landbouw hiertoe blijvend in staat zijn, dan moet een redelijke bestaans-
mogelijkheid op de goedgeleide bedrijven zijn verzekerd. Dat hiervoor beïnvloeding en
zelfs beheersing van de productie en afzet nodig kunnen zijn, mag als bekend worden
verondersteld.

De afzet van producten van land- en tuinbouw heeft tot dusverre in de jaren na de
oorlog een gunstig verloop gehad. Thans doen zich echter tekenen voor, die er op wijzen,
dat een kentering niet is uitgesloten. Reeds manifesteren zich ten aanzien van enkele
belangrijke veredelingsproducten moeilijkheden, die tot nu toe nog zonder ernstige
gevolgen konden worden opgelost. Zij zijn echter wel een aanwijzing, dat meer dan
tevoren moet worden gestreefd naar verlaging van de productiekosten, aldus Minister
Mansholt in de Memorie van Toelichting op de Begroting van zijn Ministerie voor
het dienstjaar 1954.

De Minister verklaart voorts, niet te zullen nalaten in internationaal verband aan
te dringen op opheffing van belemmeringen van het handelsverkeer, alsmede door mede-
werking aan een actieve exportpolitick de afzet van agrarische producten zoveel mogelijk
te bevorderen. De Organisatie voor Europese Economische Samenwerking (O.E.E.S.)
in Parijs onderneemt wederom een breed opgezette poging om te komen tot een volledige
afschaffing van de quantitatieve restricties, die nog op het handelsverkeer drukken.
De Minister steunt de thans voorgestelde methode, waarbij in principe wordt gesteld,
dat alle restricties van quantitatieve aard zijn verboden en dat een grondige recht-
vaardiging nodig is, voor een bepaald product hierop een uitzondering te kunnen maken.
De bewindsman is zich echter wel bewust, dat het in het bijzonder de land- en tuinbouw-
producten alsmede de vis zullen zijn, waarbij de meeste uitzonderingen op dit principe
zullen moeten worden toegestaan. Ook de O.E.E.S. heeft dit voorzien en zij stelt voor,
voor deze producten via een systeem van geleidelijke verruiming der contingenten
uiteindelijk tot vrijmaking te komen. Bij de uitwerking van deze voorstellen stelt de
Minister zich voor, dat van Nederlandse zijde bijzonder zal worden aangedrongen op
beperking van de perioden der gesloten seizoenen. Het is te betreuren, dat de afschaffing
van de belemmeringen, die ontstaan door tarieven, invoerrechten en door een onjuist
gebruik van het systeem van staatshandel, niet gelijktijdig met de afschaffing van de
quantitatieve restricties wordt aangevat.

De afzet van akkerbouwproducten geeft geen aanleiding tot bijzondere opmerkingen
van de zijde van de Minister. Het is verheugend, dat de productie, in het bijzonder
ook van veevoedergrondstoffen, zich op een bevredigend peil blijft bewegen. Vooralsnog
zijn de voorschriften voor de samenstelling van de krachtvoeders gehandhaafd. In de
onderscheidene groepen van belangstellenden vormen deze voorschriften nog een
punt van bestudering, niettegenstaande het feit, dat het bestuur van het Bedrijfschap
voor Veevoeder zich reeds voor de afschaffing heeft uitgesproken.

Het volgende jaar zal naar alle waarschijnlijkheid rekening moeten worden gehouden
met een beperkte mogelijkheid tot levering van bacon naar Engeland. De Minister
stelt zich voor ook dan de prijs, die het Vee- en Vleesaankoopbureau zal betalen voor
de bacon, te beperken op een niveau, waarbij de varkensmarkt als geheel zoveel mogelijk
zal worden aangepast aan de afzetmogelijkheden.

Door het tot nu toe gevolgde systeem te continueren, acht de bewindsman het mogelijk
een \'.ekcr evenwicht te bereiken, .vaarbij de varkenshouderij in Nederiand nog vol-
doende lonend blijft. Wel wil de Minister een waarschuwend woord iaten horen tegen
verdere uitbreiding van de varkensstapel. In dit verband acht Minister Mansholt de
gedachten, die bij de georganiseerde landbouw leven omtrent het reserveren van de
varkenshouderij voor de bedrijven, die de varkensteelt als onderdeel van hun normale
landbouwbedrijf beoefenen, zeker aantrekkelijk. Met betrekking tot de sterke neiging
tot uitbreiding van de pluimveestapel, die zich thans openbaart, is eveneens een waar-
schuwing op haar plaats. Ook ten aanzien van de pluimveehouderij zal de Minister
met belangstelling kennis nemen van voorstellen van de georganiseerde landbouw voor
maatregelen, die ten doel hebben, de pluimveeteelt in hoofdzaak te reserveren voor de
eigenlijke landbouwbedrijven. Er bestaat vooralsnog geen reden tot ernstige ongerustheid
ten aanzien van de afzet van zuivelproducten, hoewel het ook in deze sector noodzakelijk
is, de uiterste activiteit ter bevordering van de afzet te ontplooien.

De Minister is er niet zeker van, dat de subsidiëring van de consumptiemelk op het
bestaande niveau zal kunnen blijven gehandhaafd. Dit is een aangelegenheid, die in
het kader van het gehele loon- en prijsbeleid moet worden bezien. Handhaving van het
tweeprijzenstelsel ook na het eind van het lopende melkprijsjaar verdient zeer ernstige
overweging. In verband met de grote gevoeligheid van de markt in tuinbouwproducten
voor de exportmogelijkheden, blijft een gedurige activiteit ten aanzien daarvan geboden.
De Minister spreekt uitdrukkelijk uit, dat indien de marktontwikkeling en het prijs-
verloop van zodanige aard zouden zijn, dat gesproken kan worden van ineenstorting,
hij zich gebonden acht, die maatregelen te treffen, die onder de gegeven omstandigheden

zijn geboden. Daarnaast acht de Minister het van belang, zich te bezinnen op de moge-
lijkheden om de eigen weerstandskrachten van de tuinbouw te verhogen, voor welk
doel een speciale commissie is ingesteld, die reeds met het onderzoek is begonnen.

Met betrekking tot de besprekingen inzake de vorming van een Europese eenheids-
markt voor agrarische producten kan worden geconstateerd, dat tijdens de Conferentie
van de Minister van Landbouw te Parijs van Maart j.1. opnieuw is gebleken, dat men
in agrarische kringen vooralsnog niet bereid is, een principiële beslissing te nemen en
dit niet alleen in het kader van de O.E.E.S.-landen, maar — wat wel een teleurstelling
moet worden genoemd — evenmin in de kring van de Schumanlanden. De resolutie,
die de Ministers van Buitenlandse Zaken der Schuman-landen op 10 September 1952
te Luxemburg hebben aanvaard en de daaruit voortgekomen opdracht aan de Assembleé
van de Gemeenschap voor Kolen en Staal — de voorbereiding van een ontwerp-statuut
voor een Europese Gemeenschap — ziet de Minister als een belangrijke nieuwe mogelijk-
heid voor de verdere ontwikkeling van de Europese eenwording op economisch terrein
en dus ook voor de landbouw.

Wei van 23 Juli 1953 tot wering van de besmettelijke ziekte van knaag-
dieren, genaamd tularaemie.

„knaagdieren": alle dieren, welke vóór in onder- en bovenkaak twee snijtanden
hebben.

uit alle of uit bepaald aangewezen landen verbieden of niet dan voorwaardelijk
toestaan.

2. Van een verbod tot invoer van huiden en haar van knaagdieren zijn uigezonderd:

3. Indien de invoer is toegestaan onder voorwaarde van voorafgaand onderzoek,
wordt voor dat onderzoek vergoeding van kosten geheven naar een door Onze Minister
vast te stellen tarief.

slechts is toegestaan onder de voorwaarde, dat zij, na aankomst hier te lande, recht-
streeks onder douaneverband naar het kantoor van wederuitvoer worden vervoerd.

1. Overtreding van het bepaalde krachtens deze wet wordt gestraft met hechtenis
van ten hoogste zes maanden of geldboete van ten hoogste vijfhonderd gulden.

2. De in het vorige lid strafbaar gestelde feiten worden beschouwd als overtre-
dingen.

Met het opsporen van de in deze wet strafbaar gestelde feiten zijn belast, behalve
de bij artikel 141 van het Wetboek van Strafvordering aangewezen ambtenaren:

De artikelen 85, 8$bis, 86, 87, 88, 89, go, 91, 92, 93 en 95 van de Veewet zijn met
betrekking tot overtredingen van het bepaalde krachtens deze wet van overeenkomstige
toepassing.

Beschikking tot wijziging van de maatregelen met betrekking tot het vervoer
van runderen in verband met de mond- en klauwzeerbestrijding.

Artikel 1, vierde lid, van de beschikking van 6 Augustus 1953, no. 10.110/91W,
Afdeling Wetgeving en Juridische Zaken/L, houdende maatregelen met betrekking
tot het vervoer van runderen in verband met de mond- en klauwzeerbestrijding (Neder-
landse Staatscourant no. 151), wordt als volgt gewijzigd en aangevuld:

a. In plaats van de woorden „vóór 1 September 1953" wordt gelezen: vóór 1 October
\'953-

b. Aan het slot van dit lid vervalt de punt, terwijl daaraan wordt toegevoegd de
zinsnede:

en waaraan na het tijdstip van laatstbedoelde enting geen runderen, ouder dan twee
maanden, zijn toegevoegd, zonder dat daarvoor een verklaring, als bedoeld in het eerste
lid, aanwezig was.

Deze beschikking treedt in werking met ingang van de dag, volgend op die harer
afkondiging in de Nederlandse Staatscourant.

Het ,,doen van heelkundige operatiën op gezond vee\', waaronder blijkens de M. v. T.
mede begrepen het castreren, is volgens art. i lid 2 der Wet van 8 Juli 1874, Stbl. 98,
bctr. de uitoefening der veeartsenijkunst, aan ieder geoorloofd. In deze onbevredigende
regeling bracht het Besluit van de Secretaris-Generaal van het Departement van Land-
bouw en Visserij van 12 Sept. 1941 Sc. no. 178, vervallen per 1 Februari 1952, verande-
ring: het „verrichten van operaties op gezonde dieren" als bedrijf, werd slechts toege-
staan aan dierenartsen (c.q. toegelaten leken-castreurs); het niet als bedrijf uitge-
oefende castreren (bijv. door eigenaar of houder van het dier) bleef vrij. Een verbod
van dit incidenteel door onbevoegden ingrijpen brengt nu het bij Koninklijke Boodschap
van 4 Augustus 1953 ingediende ontwerp van een Wet op de Uitoefening van de Dier-
geneeskunst (art. 4 lid 1), welk ontwerp overigens het systeem van het Besluit van 1941
overneemt t.a.v. het castreren als bedrijf (art. 2 lid 1). Zowel dit laatste, als het niet als
bedrijf verrichten van de castratie, is dus principieel voorbehouden aan de dierenartsen,
resp. de bevoegde leken-castreurs. Met deze juiste opzet zal men zich gaarne verenigen.

Ernstig te betreuren is intussen, dat in het tweede lid van het voorgestelde artikel 4,
als uitzondering op het in lid 1 gestelde verbod, expressis verbis wordt toegestaan het
castreren van biggen door hun eigenaar. Naar de M. v. T. terecht verklaart heeft dit
ten plattelande „een zeer grote omvang". De M. v. T. verzwijgt echter, dat men hier
staat tegenover op grote schaal gepleegde dierenmishandeling in de meest weerzin-
wekkende vorm. Met name geldt dit het castreren van de vrouwelijke dieren. Bij de op
deze aangewende bewerking snijdt de varkenshouder, als regel met een zakmes, botweg
de eierstokken uit, waarbij niet zelden tevens de baarmoeder wordt uitgerukt; met
zeildraa,d wordt de wonde dichtgenaaid; van voorafgaande verdoving is uiteraard
geen sprake!

In geen geval mag in onze tijd een nieuwe wet het voortbestaan van dit schandelijk
euvel dekken. Men schrappe derhalve lid 2 van artikel 4 zonder meer.

Uiterst subsidiair, zwichtend voor de in de M. v. T. aangeduide practische gronden
(er zouden onvoldoende dierenartsen en erkende leken-castreurs beschikbaar zijn),
kan men desnoods, voorshands aan niet-bevoegden toestaan het castreren van mannelijke
biggen, waarbij het om een betrekkelijk eenvoudige behandeling gaat; na het woord
„biggen" in lid 2 zou dan moeten volgen „van het mannelijk geslacht".

Tenslotte dienen in gemeld lid 2 de woorden „door hun eigenaar" te worden geëlimi-
neerd: naar strikte interpretate van de aangeboden tekst zou castreren door de (meestal
ondeskundige) eigenaar geoorloofd, doch door een (mogelijk deskundiger) knecht of
ander onbevoegde verboden zijn! Waar men de operatie toelaat zonder zich erom te
bekommeren of wie deze bewerkstelligt bekwaamheid bezit, is er geen reden om onder-
scheid te maken. Eventueel wijzige men de geïncrimineerde woorden in „door of vanwege
hun eigenaar". Doch ook die redactionele verbetering is legislatief overbodige ballast.

Het Ministerie van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening herinnert organisaties,
verenigingen enz. er aan, dat degenen, die voornemens zijn een keuring of tentoon-
stelling te houden, dan wel op soortgelijke wijze vee, honden en katten bijeen te brengen,
verplicht zijn van dit voornemen ten minste acht dagen van te voren kennis te geven
aan het districtshoofd van de Veeartsenij kundige Dienst. Zij zijn voorts verplicht de
dieren, alvorens deze toe te laten, bij de plaats van aanvoer op eigen kosten veeartsenij-
kundig te laten onderzoeken door één of meer, door het districtshoofd van de Veeartsenij-
kundige Dienst, daartoe aangewezen veeartsen. Van deze verplichting tot onderzoek
kan het districtshoofd van de Veeartsenij kundige Dienst ontheffing verlenen.

Houden van runderen in verhand met de Wet bestrijding tuberculose onder
het rundvee.

Het is aan ieder, aan wie een ontheffing is verleend, als bedoeld in artikel 4, tweede
lid, van de Wet bestrijding tuberculose onder het rundvee, met ingang van de zestigste
dag na de datum der ontheffing verboden andere runderen te houden dan die op zijn
bedrijf zijn aangevoerd met een verklaring, als bedoeld in artikel 11 van de wet, hou-
dende, dat het rund vrij is van tuberculose, en waarvan die verklaring binnen drie dagen
na de aanvoer van dat rund op het bedrijf is ingeleverd bij de gezondheidsdienst, binnen
welks werkgebied het rund wordt gehouden.

Het is de in artikel 1 bedoelde personen verboden een rund langer te houden dan
zestien maanden na de datum der op dat rund betrekking hebbende verklaring.

De in artisel 1 bedoelde personen zijn verplicht het personeel van de gezondheids-
dienst, binnen welks werkgebied de runderen worden gehouden, te allen tijde in de
gelegenheid te stellen een onderzoek in te stellen naar de naleving van het gestelde in
de artikelen 1 en 2.

Deze Beschikking treedt in werking met ingang van de dag na die van haar bekend-
making in de Nederlandse Staatscourant.

Voorwaarden ontheffing verplichte aansluiting bij Gezondheidsdiensten
voor dieren.

De Minister van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening heeft na overleg met de
Stichting voor de Landboxiw bepaald, dat het aan veehouders, aan wie overeenkomstig
de Wet bestrijding tuberculose onder het rundvee ontheffing is of wordt verleend van
de verplichting tot aansluiting bij een Provinciale Gezondheidsdienst voor Dieren,
met ingang van de zestigste dag na de datum der ontheffing verboden is andere runderen
te houden dan die op zijn bedrijf zijn aangevoerd met een zgn. „witte verklaring".
Deze verklaring moet binnen drie dagen na de aanvoer van het rund op het bedrijf zijn
ingeleverd bij de gezondheidsdienst. Het is hun tevens verboden een rund langer te
houden dan zestien maanden na de datum der op het rund betrekking hebbende verkla-
ring. Voorts moeten zij het personeel van de gezondheidsdienst en bevoegde opsporings-
ambtenaren te allen tijde in de gelegenheid stellen een onderzoek in te stellen naar de
naleving van het bovenbepaalde, dat is neergelegd in een beschikking, gepubliceerd in
de Nederlandse Staatscourant No. 180.

Deze regeling is overeenkomstig de toezegging van Minister MaiNSHOLT bij de behan-
deling van de onderhavige wet in de Tweede Kamer, nl. dat het verlenen van onthef-
fingen geen gevaar mag opleveren voor de runder-t.b.c. bestrijding en geen nadelen
voor de veehouders, die zich allerlei offers hebben getroost hun vee vrij van t.b.c. te
krijgen. Zij is de enig toelaatbare concessie aan veehouders die zich wegens gewetens-
bezwaren verzetten tegen de verplichte aansluiting bij een Gezondheidsdienst, resp.
tegen tuberculinatie van hun vee.

Het valt voorshands niet te verwachten, dat de Overheid bij de bestrijding van
de konijnenziekte myxomatose verdergaande maatregelen behoeft te treffen. Het
optreden van de ziekte in ons land heeft tot nu toe geen bijzonder verontrustend
verloop, al blijft waakzaamheid geboden, zodat de voorbehoedende enting voort-
gezet dient te worden.

In verband met het feit, dat er voor deze ziekte geen aanmeldingsplicht bestaat,
is het mogelijk, dat er meer gevallen van de ziekte zijn voorgekomen dan officieel
bekend is.

Ter vergemakkelijking van de vrijwillige aangifte is in het belang van een juist
beeld van de ontwikkeling der ziekte in ons land, thans dan ook een regeling
getroffen, waarbij de politie kennis neemt van de aangiften. En wel ten behoeve
van de districts-inspcctcurs van de Veearsenijkundige Dienst, ook van gevallen,
waarin slechts een vermoeden bestaat van het optreden van myxomatose. En dat
geldt zowel voor wilde als tamme konijnen.

Opgave van het aantal reactiedleren, aangeboden voor slachtpremie in de
vierweekse periode van 9 Augustus tot en met 5 September 1953.

Staat van de gevallen van besmettelijke veeziekten, in Nederland voorgekomen
gedurende de maand Augustus 1953.

Veepest (pestis bovina), longziekte der runderen (peripneumonia contagiosa bovum), honds-
dolheid (lyssa), schaapspokkcn (variola ovina) en kwade droes (malleus) zijn in Nederland
resp. sedert 1869, 1887, 1923, 1893 en 1917 niet voorgekomen.

Secretariaat: Dr. W. A. de Haan, Lessinglaan 104, Utrecht, Tel. 03400—11413.
Gironummer 511606 ten name van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Donderdag 24 September 1953 kwam een 12-tal leden van de groep Pluimveeweten-
schap van de Mij. voor Diergeneeskunde voor haar jaarlijkse vergadering bijeen in het
gebouw van de Gezondheidsdienst voor Pluimvee te Soesterberg. Ook de secretaris
van de Mij. voor Diergeneeskunde, Dr. de Haan gaf van zijn belangstelling blijk.

Nadat de voorzitter de vergadering had geopend en daarbij de reden had mede-
gedeeld, waarom de groep in zo lange tijd niet had vergaderd, werd in principe met
algemene stemmen aangenomen om in de toekomst telkenjare in de eerste helft van
September te Soesterberg bijeen te komen, waarbij college Roepke toezegde die dag
een korte inleiding te houden over de nieuwste inzichten in de ziektebestrijding bij ons
pluimvee en daaraan tevens een demonstratie te verbinden.

De heer Ir. Bos bood spontaan aan voor een drietal leden, die de vergadering niet
per auto zouden kunnen bezoeken, een plaats in zijn wagen vanaf Amersfoort naar
Soesterberg ter beschikking te stellen.

De secretaris deed mededeling van het feit, dat in de komende jaarvergadering van
de Mij. voor Diergeneeskunde door het bestuur een wijziging van het Huishoudelijke
Reglement zal worden voorgesteld, waarbij een lid van het Hoofdbestuur of de secretaris
zal worden aangewezen als adviserend lid van het bestuur van de groep. Dit voorstel
kon de algehele instemming der vergadering verwerven. Vooruitlopende op dit voorstel
had het bestuur van de groep, voor deze middag reeds de secretaris van de Mij. uitge-
nodigd.

Ook gaf de heer Roepke een overzicht over de financiële positie van de groep. Dit gaf
de heer de Bas aanleiding het bestuur te verzoeken pogingen in het werk te stellen, alle
leden regelmatig een overzicht te laten toekomen van alles wat op pluimveegebied
wordt gepubliceerd. Het bestuur zal trachten dit te verwezelijken.

Vervolgens kwam aan de orde de bestuursverkiezing. Als gevolg van het feit dat twee
jaar geen vergadering had plaatsgevonden, traden alle drie bestuursleden gelijktijdig af,
doch waren herkiesbaar. Bij acclamatie werden allen herkozen.

In de plaats van de reglementair afgetreden vertegenwoordiger van de groep in het
algemeen bestuur van de Maatschappij, die niet herkiesbaar was, werd aangewezen de
heer Dr. H. H. Scholten, terwijl als diens plaatsvervanger de heer Roepke werd ver-
kozen.

Bij de discussie werd de verhouding Gezondheidsdienst voor Pluimvee-praktiserend
dierenarts, in bespreking gebracht en hierbij werd een voor beide partijen bevredigende
oplossing gevonden. Ook werd de pokken en diphterie-enting door leken nog eens
onder dc loupe genomen, waarbij besloten werd aan het Hoofdbestuur der Mij. voor
Diergeneeskunde een voorstel te doen ter verdere uitvoering, waardoor wellicht ook
in deze aangelegenheid voor de toekomst een meer bevredigende oplossing zou zijn
te vinden.

Hierna gaf de heer Roepke een kort overzicht over de nieuwere bestrijdingswijzen
van enkele pluimveeziekten, waarmede de pluimveehouders voortdurend in hun bedrij-
ven te kampen hebben. Het geheel won aanmerkelijk door het aanschouwen van mooi
sectiemateriaal, preparaten en duidelijke foto\'s, zodat dan ook de dank, die de voor-
zitter collega Roepke namens alle aanwezigen bracht voor diens zeer interessante inlei-
ding, alleszins verdiend was.

De studiegroep pluimveewetenschap kan met voldoening op deze dag terugzien
daar door de aldaar verzamelde specialisten die middag weer verschillende interessante
nieuwigheden konden worden uitgewisseld.

Hoewel bij de leden van de Mij. voor Diergeneeskunde het bestaan van de studie-
groep Pluimveewetenschap bekend verondersteld mag worden, moge worden mede-
gedeeld, dat als lid dezer studiegroep kunnen toetreden dierenartsen, leden van de Mij.
voor Diergeneeskunde.

Buitengewoon lid der groep kunnen worden personen, die zich op pluimvcegebied
verdienstelijk hebben gemaakt.

De contributie, die jaarlijks wordt vastgesteld, is voor het jaar 1954 bepaald op ƒ 5,—.

Aanmelding als lid kan geschieden bij de secretaris-penningmeester W. J. Roepke,
Amersfoortsestraat 49 te Soesterbcrg.

KORT VERSLAG van de vergadering, op 25 September 1953 gehouden, in
de „Dietsche Taveerne" te Utrecht.

Aanwezig: 52 leden w.o. als gasten de w.n. Hocfd-inspccteur v. d. Volksgezondheid
Dr. J. M. v. Vloten, de Inspecteur v. d. Volksgezondheid K. Hofstra en de Secretaris
van de Maatschappij voor Diergeneeskunde Dr. W. A. de Haan.

Bij ontstentenis van de Voorzitter Dr. D. M. Hoogland, die wegens ziekte afwezig
is, wordt op voorstel van collega P. v. Rijn aan de Secretaris verzocht de leiding van de
vergadering op zich te nemen.

Deze opent te 10.40 de bijeenkomst met een welkomstwoord, waarin speciaal de
gasten en de a.s. leden en buitengewone leden worden begroet.

Hij deelt verder mede, dat zowel de Voorzitter van de Groep als de Voorzitter van de
Maatschappij wegens ziekte (niet ernstig) niet aanwezig kunnen zijn en wenst beiden een
voorspoedig herstel toe, waarmede de vergadering van harte instemt.

De notulen van de vorige vergadering worden onveranderd vastgesteld, waarna de
ingekomen stukken worden behandeld.

P. v. Rijn (den Haag) merkt op, dat het hem getroffen heeft, dat het kort verslag van
de feestvergadering van 6 Juni j.1. in het Tijdschrift ncgal zakelijk was gesteld in tegen-
stelling met de notulen, die wij van deze vergadering hebben ontvangen.

De Voorzitter deelt mede, dat het bewuste ,,Korte Verslag" door de Redactie van het
Tijdschrift is bekort, waardoor de inhoud helaas wel erg zakelijk is geworden (en droog).

Het bestuur van de Groep is het met deze opvatting van de Redactie niet eens, daar
het een feestelijke bijeenkomst betrof en het ingezonden verslag juist de „sfeer" h.i. goed
heeft weergegeven.

Hierna komt nog eens ter sprake de invulling van de slachtbewijzen ten behoeve
van de tuberculosebestrijding.

Een aantal Provinciale Gezondheidsdiensten, vooral in die streken waar de bestrijding
reeds ver is gevorderd, wil gaarne, dat op de slachtbewijzen enige sectiegegevcns worden
vermeld (bijv. I.o., b.o. en u.o.).

Er zijn echter ook Prov. Gezondheidsdiensten, die hierop geen prijs stellen. Het zou
wel aanbeveling verdienen, indien de Prov. Gezondheidsdiensten de wens om aan-
tekeningen op het slachtbewijs te plaatsen, door middel van het Tijdschrift, kenbaar
maakten.

Dan weten de betrokken directeuren van vleeskeuringsdiensten waaraan zij zich te-
houden hebben.

De Secretaris zal zich omtrent deze aangelegenheid wenden tot de Secretaris van de
Gezondheidscommissie voor Dieren.

Als nieuwe leden worden aangenomen de collegae: W. F. G. v. Capelle te Oldenzaal,
H. D. Krouwel te Apeldoorn en G. v. d. Most te Hengelo.

Als buitengewone leden: de collegae J. W. Baretta te Bilthoven, J. C. Ghoufour te
Leiden, A. H. C. Kuipers te \'s-Hertogenbosch en M. J. van Winden te Oss.

Vervolgens komt nog aan de orde de positie van de tijdelijke hulpkeurmeesters (huis-
slachtingsperiode) in verband met de Werkloosheidswet.

Dit schijnt hier en daar nogal moeilijkheden op te leveren, zodat verschillende Ge-
meentebesturen er toe overgaan (soms noodgedwongen) dit personeel vast aan te stellen,
(bijv. door deze personen \'s zomers een ander baantje te geven). Veel beter ware het
deze hulpkeurmeesters buiten de huisslachtingsperiode de repressieve controle in de

dienst op te dragen; ook voor vervanging van het personeel, dat met vacantie is, kunnen
deze personen worden ingeschakeld. Een tijdelijke hulpkeurmeester, die alleen \'s winters
een taak bij de vleeskeuringsdienst heeft en \'s zomers weer slagersknecht is of „in de
overbrugging loopt" heeft geen benijdenswaardige positie.

De w.n. Hoofd-inspecteur wijst in een kernachtig betoog nog eens op het grote belang
van deze repressieve controle: de taak van de keuringsdienst is niet afgelopen als het
slachtdier gestempeld is!

De Voorzitter stelt voor de volgende vergadering in November te houden. Verschil-
lende zaken worden bij de „vrije mededelingen" aan de orde gesteld.

A. J. J. den Baars (Bussum) brengt ter sprake het verzoek van de Bond van Politie-
ambtenaren in Nederland tot bescherming van Dieren aan de keuringsveeartsen om in
gevallen van dierenmishandeling als deskundige te fungeren en van advies te dienen.

De vergadering is van oordeel, dat iedere dierenarts ten deze een taak heeft te ver-
vullen, hoewel er ook wel bezwaren worden opgesomd, vooral als er een rechtszaak van
komt (practisch geen vergoeding van gemaakte kosten en soms word je een hele dag uit
je dienst gehaald).

Iedere keuringsveearts moet maar beslissen hoe hij in deze te handelen heeft, doch
iedere „insider" kent de moeilijkheden, waarvoor de practiserende dierenartsen zich
soms zien geplaatst, in gevallen van dierenmishandeling, vooral als het zijn eigen cliënten
betreft.

De volambtelijke dierenarts staat daar natuurlijk veel onafhankelijker tegenover.

J. Frickers (Zaandam) wijst op de raffinaderijen van technisch vet. Na een bepaalde
bewerking wordt hiervan weer consumptievet gemaakt. Hierover ontspint zich een
uitgebreid debat en hoewel men algemeen van oordeel is, dat dit een uiterst moeilijke
materie is, zal er toch de nodige aandacht aan moeten worden geschonken.

De Voorzitter deelt een geval mede van miltvuur bij een gestorven pink. Het bloed
was goed gestold; practisch geen miltzwelling; geen verweekte miltpulpa — geen uitvloeiing
van bloed uit de natuurlijke lichaamsopeningen; wel een duidelijke heamorrhagische
enteritis.

In het microscopisch preparaat van het bloed uit de milt en de perifere vaten konden
meerdere cadaverbacillen, doch ook miltvuurbacillen worden aangetoond (slechts
enige bacillen met een zeer onduidelijke kapsel, niet zo intensief gekleurd en met scherpe
uiteinden).

De diagnose werd in het Rijksinstituut v. d. Volksgezondheid bevestigd. Ook de
kweekproef viel aldaar positief uit.

H. B. F. Sneltinc (Eindhoven) deelt ook een geval mede, dat bijzonder moeilijk was
op te lossen.

Na een voortreffelijke lunch in de „Dietsche Taveerne" te hebben verwerkt, spoedt
het gezelschap zich naar het Pathologisch Instituut, waar Prof. J. H. ten Thije een
demonstratie zal geven.

Met grote belangstelling wordt de demonstratie gevolgd en op de, hem eigen, rustige
en onderhoudende wijze tracht de Hoogleraar onze kennis niet alleen op te frissen doch
ook uit te breiden.

De talrijke vragen van de toehoorders vormen het duidelijkst bewijs, dat het Prof.
ten Thije gelukt is de aandacht gevangen te houden!

(Tuberculose bij rund en paard carcinoom bij het rund — varkenspest in diverse
uitingsvormen — botryomycose — sarcomen — leyomyomen — cystercercosis — atro-
phia fusca — xanthosis — sarcosporidien — interstitiële pneumonie bij het rund enz.)

Het is een zeer leerzame middag en als te 17 u. de voorzitter met een kort slotwoord
Prof. ten Thije dank zegt, gaan wij allen hoogst voldaan huiswaarts.

Door het Hoofdbestuur wordt Mej. P. J. Straver, Olympiaweg 25III, Amsterdam
voorgedragen voor het lidmaatschap van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Het Hoofdbestuur heeft de diergeneeskundige candidaat H. Brouwer aangenomen
als candidaatlid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Corbey, R. A. P. H., te Weert, naar Hieronymusstraat 1, aldaar, tel. K. 4950-2955.

Muller, G., te Gouda, naar Peperstraat 4a, aldaar, tel. K. 1820-2862, gr. 478308.

Zijlmans, H. Th., te Sprang-Capelle, Heistraat 208, tel. K. 4167-2020, gr. 610229.

Veterinair Hoofdinspecteur van de Volksgezondheid,
tevens Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst.

Bij Koninklijk Besluit is collega J.
M. van den Born te \'s-Gravenhage
met ingang van i November 1953
benoemd tot Veterinair Hoofdinspec-
teur van de Volksgezondheid, tevens
Directeur van de Veeartsenijkundige
Dienst, als opvolger van collega E. J.
A. A. Quaedvlieg, die met ingang van
diezelfde datum de dienst verlaat.

Wij wensen collega van den Born
met deze eervolle benoeming, die in
onze kring ten zeerste wordt toege-
juicht, hartelijk geluk. Wij hebben alle
reden om het optreden van collega
van den Born met groot vertrouwen
tegemoet te zien.

Toen hij enkele jaren geleden werd
benoemd tot Inspecteur in algemene
dienst, belast met de tuberculosebe-
strijding onder het rundvee in Nederland, moest het 5-jarenplan voor
de tuberculosebestrijding nog worden gemaakt. Belast met genoemde
speciale opdracht, welk onderdeel van de diergeneeskundige wetenschap
reeds gedurende de practijkjaren in Bemmel zijn volle belangstelling had,
heeft collega van den Born zich met volle energie hierop geworpen.
Natuurlijk is het niet uitsluitend collega van den Born die de organisatie
van het 5-jarenplan en het gunstig verloop daarvan op zijn rekening heeft
staan, maar zeker mag worden gezegd, dat hij door zijn ijver, energie
en wijze van omgang, zeer veel tot de huidige gunstige prognose van
de tuberculosebestrijding heeft bijgedragen.

Wij weten uit ervaring, dat de nieuwe functionaris altijd op de bres
heeft gestaan voor de belangen van de dierenartsen en dat hij deze belangen
overal en in elk milieu zal verdedigen. Als practiserend dierenarts in
Bemmel nam hij steeds volop deel aan het organisatiewerk van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde; van de afdeling Gelderland was hij jaren-
lang Secretaris en één der meest geziene leden.

Wij zijn ervan overtuigd, dat collega van den Born en de Maatschappij
voor Diergeneeskunde met al haar vertakkingen zeer goed met elkaar
zullen samenwerken. Het verleden van de nieuwe functionaris is daarvoor
een volledige waarborg. De vriendelijke glimlach en de bekende „uitge-
stoken hand" van collega Quaedvlieg, waardoor deze de harten van
alle collegae won, is van nature eveneens aan collega van den Born
eigen en dit, gevoegd bij diens andere eigenschappen, waarborgen een
uitstekende representatie op nationaal en internationaal gebied.

Europese cursus op het gebied van de bestrijding van dierziekten, die als
onderdeel van het Technisch Hulpprogramma van het Bureau voor
Wederzijdse Veiligheid (M.S.A.) deze zomer in Den Haag is gehouden,
zijn hiervan reeds een bewijs geweest.

Gewaardeerd door zijn superieuren, gezien bij zijn collegae, bezield
door de wens om de diergeneeskundige stand hoog te houden, de „uitge-
stoken hand" naar voren, wordt deze gaarne door ons gegrepen en gedrukt,
om gezamenlijk te arbeiden tot heil van de Volksgezondheid en de Vee-
artsenijkundige Dienst in het algemeen en van de Maatschappij voor
Diergeneeskunde en hare leden in het bijzonder.

Spermiën vertonen soms agglutinatieverschijnselen. Als microscopisch
beeld ziet men in het ergste geval kluwens geklonterde spermiën, die
vrijwel niet van hun plaats komen, hoewel de individuele beweeglijkheid
van de spermiën behouden gebleven is.

Er zijn verschillende stadia van agglutinatie te onderscheiden. In het
eerste stadium klonteren levende en dode spermiën tezamen. Door licht
tikken op het dekglas bij een preparaat of door zwenken van het voorraad-
buisje zijn de spermiën weer los te maken. Binnen korte tijd, — meestal
binnen de minuut —, verkleven ze echter weer. In dit stadium is de agglu-
tinatie dus nog reversibel. De potentie tot bevruchten is nog behouden
gebleven, aangezien de manipulaties bij de inseminatie en de peristaltiek
van de uterus de spermiën weer los maken. Wel mogen we de kans op
bevruchting geringer veronderstellen. In het tweede stadium van agglu-
tinatie zijn dode en levende spermiën zo verkleefd, dat ze zelden meer
los komen. In dit geval moet de kans op bevruchting miniem geacht
worden.

Het directe criterium voor de kwaliteit van het sperma is het bevruch-
tingsvermogen. Als practisch bruikbare maatstaf dient het percentage
goed voortbewegende spermiën. Bij agglutinatie moeten echter irreversibel
geagglutineerde spermiën, hoewel beweeglijk, niet meegeteld worden
gezien hun geringe bevruchtingskans.

Agglutinatie treedt wel eens op bij onverdund sperma; vaker echter bij
het verdunnen met een eidooierbevattende buffer. Het bleek, dat in het
laatste geval de eidooier verantwoordelijk gesteld moet worden. Bij onver-
dund sperma moet de oorzaak in het sperma zelf liggen.

Volgens Lindahl en Kihlström (1952) bevat sperma een eiwit „sperm-
antagglutin" genaamd, dat de agglutinatie tegengaat. Deze stof kan in
geoxydeerde of in gereduceerde vorm voorkomen. De biologische activiteit
manifesteert zich alleen in de gereduceerde vorm. Gebaseerd op deze
gegevens kan van een willekeurige zwak reducerende stof een tegengaan
van de oxydatie van „antagglutin" en dus een vermindering van de aggluti-
natie verwacht worden.

Getracht werd op de meest directe wijze oxydatie van „antagglutin"
tegen te gaan, door in de gebruikelijke eidooier-citraat-fructose-verdun-
ningsbuffer natriumcitraat geheel of gedeeltelijk te vervangen door natrium-

ascorbinaat. Het zwak reducerende ascorbinezuur komt in kleine hoeveel-
heden van nature in sperma voor, zodat van deze stof geen directe schade-
lijke werking op de spermiën te verwachten valt. De redoxpotentiaal,
die een maatstaf is voor het reducerend vermogen — hoe lager de potentiaal
hoe groter dit vermogen kon door de vervanging met ascorbinezuur
ioo mV verlaagd worden. Bij deze proef hadden alle buffers een pH 6.75,
ze waren isotonisch met bloed ( A —0.570° C) en bevatten 20 % eidooier,
afkomstig van een kippenstal, bekend om de agglutinatie-veroorzakende
eidooier. Sperma van twee stieren werd tot 31 millioen spermiën per cc
(ongeveer 1 : 40) verdund met de negen gebruikte ascorbinaat- en/of
citraat-buffers en een week lang geobserveerd. Bij het eerste sperma-
monster was ongeveer 35 % van de levende spermiën irreversibel geagglu-
tineerd, bij het tweede ongeveer 45 %. De afwijkingen van deze percen-
tages, veroorzaakt door het verschil in buffer, waren minder dan 10%.
De buffer, waarbij driekwart gedeelte van de citraat vervangen was door
ascorbinaat, stak nog relatief gunstig af met respectievelijk 27 % en 37 %
irreversibel geagglutineerde spermiën.

Deze buffer was dan ook twee tot drie dagen lang beter dan de contróle-citraatbuffer.
Merkwaardigerwijze vertoonden de spermiën in alle overwegend ascorbinaat bevattende
buffers geen verdunnings,.shock", maar verloren desondanks sneller hun beweeglijkheid
dan in de overwegend citraat bevattende buffers. Na twee tot drie dagen waren beide
buffersoorten gelijk, — daarna waren de ascorbinaatbuffers in verhouding slechter
voor de spermiën. De pH bleef in alle buffers vrijwel constant. Het ongunstig worden
van het milieu in deze zin kan dus uitgesloten worden. Dit verloop van de beweeglijkheid
kan zowel door een specifiek ascorbinezuur-effect als door een algemeen effect afhankelijk
van de redoxpotentiaal veroorzaakt worden.

De verlaging van de redoxpotentiaal rechtstreeks in de buffer leidde
dus niet tot het beoogde doel: het verhinderen van de agglutinatie. Mogelijk
is deze verlaging nog niet sterk genoeg om de oxydatie van „antagglutin"
tegen te gaan, maar aan de andere kant reeds te sterk om onschadelijk
te zijn voor de spermiën. Waarschijnlijk is de zuurstofspanning te laag
voor een optimale stofwisseling van de spermiën.

Deze proef geeft echter een andere aanwijzing: het verschil in aggluti-
natie tussen de beide spermamonsters. Teneinde de spermiënconcentratie
bij beide ejaculaten op 31 millioen spermiën per cc te brengen, moest in
verschillende mate verdund worden. Het meest verdunde monster, dat
dus tevens de laagste concentratie spermaplasma bevatte, had de hoogste
agglutinatiepercentages. Hoewel het niet uitgesloten is, dat de specifieke
eigenschappen van de beide stieren het verschil in agglutinatie veroor-
zaakten, ligt het voor de hand een algemeen verband te zoeken tussen de
agglutinatie en de hoeveelheid spermaplasma bij een constante concentratie
van het „antagglutin".

In een reeks proeven met sperma van 4 stieren werd de invloed op de
agglutinatie van de volgende factoren onderzocht:

1) de concentratie van het spermaplasma bij een constante concentratie
aan spermiën

Als verdunningsmiddel werd de eidooier-citraat-fructose buffer gebruikt,
met een pH 6.75 en A —0.570° C.

Een deel van het sperma werd gecentrifugeerd. De spermiën zakken
dan uit, het heldere spermaplasma blijft boven staan. De afgecentrifugeerde
spermiën werden met verschillende hoeveelheden spermaplasma en buffer
verdund tot 59 millioen spermiën per cc. De eidooier, van dezelfde kippen
afkomstig als bij de vorige proef, werd in de buffer op een concentratie
van 20 % gehouden. Niet gecentrifugeerd sperma diende als controle.

Ten eerste bleek centrifugeren geen invloed te hebben op de vitaliteit
van de spermiën. Verder bleek bij toenemende hoeveelheden sperma-
plasma de agglutinatie minder te worden. Afhankelijk van de stier was
20 % tot 40 % spermaplasma voldoende om het verschijnsel geheel tegen
te gaan. Bij gebruik van 80 % spermaplasma en 20 % eidooier of 100 %
spermaplasma als verdunningsmiddel trad er ook geen agglutinatie op.
Deze verdunningsmiddelen waren echter minder gunstig voor de spermiën.

Gecentrifugeerde spermiën, gewassen met buffer, werden in oplopende
concentraties bekeken. Bij 200 millioen of meer spermiën per cc komt
agglutinatie slechts sporadisch voor. De spermiën zelf blijken dus ook deze
„antagglutin" te bevatten.

Speciaal bij het gebruik van eidooier in het verdunningsmiddel treedt
agglutinatie op. Verdunt men met een buffer die slechts citraat en fructose
bevat, dan blijft dit verschijnsel achterwege. Bij afkoeling tot ijskast-
temperatuur sneuvelen dan echter de meeste spermiën. We zijn op eidooier
aangewezen om de spermiën te beschermen tegen het schadelijke afkoelings-
proces.

De samenstelling van de eidooier wisselt sterk met de voeding van de
kippen. Over het algemeen blijken donkere eidooiers met stevige dooier-
membranen, afkomstig van loslopende kippen het minst agglutinatie te
veroorzaken.

ie. Donkere eidooiers gebruiken, waarvan de membranen niet breken
bij het uitrollen op filtreerpapier.

2e. Verlaging van de concentratie eidooier in de buffer tot 10 %. Deze
concentratie is hoog genoeg om de spermiën tegen afkoelen te be-
schermen.

3e. Helpt dit nog niet, dan doet men beter het sperma slechts tot 1 : 5
te verdunnen.

4e. Heeft men in noodgevallen meer sperma nodig, dan kan spermaplasma
van een andere stier toegevoegd worden. Daartoe wordt het sperma
van de tweede stier snel bevroren tot —20⁰ C, zodat alle Spermien
dood zijn en dus geen bevruchting door Spermien van deze stier kan
optreden. Daarna wordt tweemaal gecentrifugeerd. Het eenvoudigste
is, een voorraad speimaplasma aan te leggen. Wordt deze bij
—20° C bewaard, dan treedt geen bederf op.

Agglutination of bull sperm cells sometimes occurs by diluting with egg-yolk-buffers.
It depends largely on the egg-yolk quality. Agglutination occurs less with deep-orange
coloured egg-yolk with a strong vitelline membrane. The phenomenon can be prevented
by lowering the egg-yolk concentration in the buffer to 10 %, by decreasing the dilution
rate or by adding semen plasma.

According to Lindahl (1952), semen plasma contains an oxidizable protein which
prevents agglutination. An ascorbic acid buffer (pH 7.65) does not counteract this
oxidation sufficiently. In addition this buffer is not harmless for the sperm cells.

By increasing the concentration of washed sperm cells the agglutination is also lowered.
Accordingly the sperm cells contain the oxidizable protein too.

L\'agglutination du sperme de taureau se manifeste de temps en temps quand le
sperme est dilué avec des tampons contenant de jaunes d\'oeufs. L\'emploi de jaunes
d\'oefs de couleurs orange foncé et pourvus de membranes vitellines solides diminue
beaucoup l\'agglutination. La réduction à 10 % de la teneur de jaunes d\'oeufs ou la
diminution du degré de dilution ou l\'addition de plasma séminal préviennent l\'aggluti-
nation.

D\'après Lindahl (1952) le plasma séminal contient une protéine oxydable empêchant
l\'agglutination. Un tampon a base d\'ascorbinate de sodium n\'empêche pas l\'oxydation.
D\'ailleurs ce tampon est nuisible aux spermatozoïdes.

L\'augmentation de la concentration des spermatozoïdes rincés diminue elle aussi
l\'agglutination. En conséquence les spermatozoïdes contiennent aussi la protéine
oxydable.

Es kommt vor, dass Bullen-Spermien agglutinieren, wenn sie mit Eidotter-Puffer
verdünnt werden. Dafür ist hauptsächlich der Eidotter verantwortlich. Bei dunkel-
orange gefärbtem Dotter mit fester Dotterhaut sinkt die Agglutination wesentlich.
Auch eine Verminderung der Dotterkonzentration bis 10 %, Senkung des Verdünnungs-
grades und Beifügung von Samenplasma verhindert die Agglutination.

Nach Lindahl (1952) enthält Samenplasma ein oxydierbares Eiweiss, das die Aggluti-
nation verhütet. Ein Ascorbinsäure-Puffer (pH 6,75) kann aber eine Oxydation nicht
abwenden. Ferner ist dieser Puffer für die Spermien nicht unschädlich.

Eine Konzentrationserhöhung von gewaschenen Spermien verhindert auch die
Agglutination. Demgemäss enthalten die Spermienzelien auch das oxydierbare Eiweiss.

Lindahl, P. E. en J. E. Kihlstrom; Report of the II International Congress of Phy-
siology and Pathology of Animal Reproduction and of Artificial Insemination. Volume I,
pag. 70, 1952: On ripening and agglutination in bull spermatozoa.

Summary of a lecture delivered to the Netherlands Branch of the World\'s
Poultry Science Association.

When we consider the subject of coccidiosis in poultry it soon becomes
apparent that we are, in fact, dealing with several diseases each of which
is caused by a specifically different Coccidium belonging to the genus
Eimeria. The coccidia of poultry may be divided conveniently into several
groups according to the degree to which they affect the host. One group
causes manifestations of disease and one appears to exert little or no effect.
The first group can be sub-divided into (a) those that may kill and (b)
those that do not kill, but, nevertheless, may have a detrimental effect
upon the host. The species of coccidia in fowls may roughly be classified
as follows:

1. Those which do not kill the host but which may cause deterio-
ration in the hosts conditions, redction in egg production, etc.,
e.g. E.acervulina.

2. Those that may kill the host, e.g. E.tenella, E.necatrix, E.maxima
and E.brunetti.

Coccidia of all species may occur in fowls without causing any clinical
manifestations. The potential disease-producing species are only pathogenic
to susceptible host birds when present in large numbers. No definite evidence
exists of disease being produced by any of the Group II species. E.mitis
may be exceptional in this respect as very occasionally a condition of
disease is observed which suggests that this species may be involved.

Disease is the outcome of the ingestion of large numbers of sporulated
oocysts of pathogenic species by susceptible chickens.

Coccidiosis does not arise merely as a consequence of the introduction
of a virulent parasite to a previously infected flock but is a more complicated
phenomenon associated with the whole ecology of the oocyst. Ecological
factors present in the microclimate of the oocyst will determine its continued
viability, its sporulation or non-sporulation, and the speed at which the
process of sporulation proceeds. As the fully-sporulated oocyst is the infec-
tive stage it is obvious that the conditions favouring sporulation are of
considerable importance in determining the course of epidemics. Tempe-

rature is probably the most important environmental factor encountered
in nature, although desiccation, bacterial and fungal action play important
parts in destroying oocysts. In temperate climates the effect of temperature
is rarely lethal to oocysts but in winter the process of sporulation may
either be retarded or stopped without necessarily interfering with the
viability of the oocysts. As unsporulated oocysts are not infective no immu-
nity is developed by chickens picking them up and they remain susceptible.

Unsporulated oocysts appear to pass through a chicken intestine unchang-
ed and will still remain viable so that, up to a point, the ground population
of unsporulated oocysts remains the same until conditions are such that
sporulation takes place, when there will be a rapid build-up of ground
population resulting from reinfection and passing of numbers of new
oocysts. As the chickens are susceptible they will, by the ingestion of sporu-
lated oocysts, become only slightly or wholly resistant according to the
magnitude of the oocyst intake, or, if the numbers are very large, an epidemic
of disease may be initiated. Briefly, it is along such lines as these that
chickens become infected with coccidia in numbers which condition the
course of an infection and whether such an infection is subclinical and
non-immunising, or subclinical and immunising, or clinical.

These observations are of importance when one comes to consider the
chemotherapy of the disease.

Characteristic Features associated with Infections by the More Pathogenic Species.

E.tenella. This species is the cause of caecal coccidiosis and the charac-
ters of the infection are well known. Although occurring usually in chickens
of 5—10 weeks, it is not unknown in adult stock which presumably have
not previously been in contact with immunising infections. E.tenella differs
from all the other species in fowls in that its whole endogenous life is passed
within the caeca and in which, typically, the associated lesions are found.
Occasionally, the rectum in the neighbourhood of the caecal openings is
also affected. The caeca become filled with blood in the acute disease and
the victim actually bleeds to death. Examination of the caecal walls four
to five days after initial infection reveals large numbers of second generation
schizonts which are the lethal phases in most of the pathogenic coccidia
of poultry.

E.necatrix occupies an intermediate position between E.tenella and the
intestinal species in that part of its life-cycle is passed in the wall of the small
intestine where the typical lesions are found; these lesions consist of whitish
spots containing colonies of second generation schizonts. The second
generation merozoites pass down the intestine and enter the caeca and
form another schizogonic generation, and ultimately gametocytes and
oocysts. It is important to realize that the occysts of this species are found
in the caeca and not in the small intestine.

E.brunetti occurs in the lower half of the small intestine, rectum, cloaca
and caeca. Catarrhal enteritis is associated with haemorrhagic ladder-like
lesions. The oocysts might be confused with those of E.maxima but the
unsporulated oocyst of the latter species shows an inner thickening of the
wall at its narrower pole which is absent in the oocyst of E.brunetti.

E.maxima. Typically, the stages of this species are found in the middle
portion of the small intestine and the schizonts are small. The gametocytes

are probably the pathogenic stages of the lifecvcle. A thickening of the
intestinal wall and blood-flecking of the mucosa are associated with heavy
infections with this species.

E.acervulina is a parasite of the upper small intestine. The schizonts
become concentrated in limited areas which appear greyish in colour
and which can be seen when the intestine is opened up and the contents
washed out. Haemorrhage is rarely present in these infections but a catarrhal
exsudate is not infrequent.

These species show no cross immunity; they have each their own strict
distribution within the intestine as well as their own characteristic morphol-
ogical differences.

An important point in regulating the speed and course of epidemics is
connected with the capacity of a potentially pathogenic species to produce
large or small numbers of oocysts.

Oocyst-potential is an important factor conditioning the development
of immunity as well as indicating possible economic losses. Oocysts which
are passed in large numbers over a short period of time will rapidly build
up ground infections of such magnitude that serious disease may develop
before an adequate immunity is established. On the other hand, if only
small numbers of oocysts are passed and birds are picking up only small
numbers of coccidia it is likely that they will develop an immunity before
large numbers of oocysts have accumulated on the ground.

E.tenella is a prolific producer of oocysts while E.necatrix and E.maxima
are poor producers by comparison and, for this reason, are typically patho-
gens of older fowls that have been exposed to ground infections which
have accumulated over long periods of time. This slow production of
oocysts and the consequent intake of small numbers will be reflected in
the length of time necessary to acquire immunity to the species concerned
or, again, because of the small numbers it is possible that immunity may
be developed with less likelihood of the intervention of disease.

The degree of immunity is related directly to the magnitude of the
infection but single experimental infections resulting in pronounced resis-
tance to subsequent challenge infections are to some extent injurious as
some of the chickens so treated succumb. If this observation is always true
interesting possibilities arise when we come to consider the question of
chemotherapy.

We take the view that it is undesirable to attempt the control of cocci-
diosis by attempting to find chemical compounds that might destroy
sporozoites in the intestinal lumen. If such a method was employed we
would undoubtedly prevent intracellular development of coccidia in the
epithelium of the tract, but the outcome of this would be the production
of birds that would be highly susceptible to coccidiosis. Complications
arise as birds are transferred from one form of management to another.
If chickens are raised in an almost completely coccidia-free environment
and are then put into another environment in which coccidia are present

in large numbers there is every likelihood of serious disaese developing.
On taking this danger into account it is obviously better to take the long-
term point of view from the outset and to allow chickens to pick up small
numbers of sporulated oocysts which will encourage the development of
immunity. Immune reactions on the part of the host are stimulated by late
schizogony in the parasitic life-cycle and thus it is essential that whatever
chemical treatment we use it should permit the development of the parasite
to this relatively late stage. The coccidiostatic sulphonamides and nitrofura-
zone exert their greatest activity against the second generation schizont.
They retard the nuclear division, the merozoite-production and growth of
this stage so that there is little disruption of the neighbouring tissues.
At high concentrations the drugs may inhibit first generation schizogony,
and when the drug is removed first generation schizogony will proceed
and soon the pathogenic second generation will be found and will develop
normally to the detriment of the host. This over-dosing of drug may thus
be followed by disease when the chicks are restored to normal diet of water.
Sulphonamides and probably nitrofurazone may be completely lethal to
the second generation schizont so that there is a reduction in the number
of gametocyets formed and a corresponding reduction in the numbers of
oocysts passed. On the whole it would seem that the action of known
therapeutic drugs is to slow down the development of the parasite so that
the normal immunity-inducing mechanisms of the host are brought to
bear on them before they reach disease-producing stages and proportions.
At lower concentrations of drug, oocyst-discharge may be reduced and
delayed. Chemotherapy of coccidiosis may be either curative or preventive.
The term "curative" is a loose one which might, more correctly, be descri-
bed as "delayed prevention". What „curative" treatment does, is to retard
the development of an infection, and it will be inactive in infections which
have produced beyond a certain stage. If treatment is applied to a flock
in which several birds exhibit advanced symptoms it is only very rarely
that complete suppression of deaths occurs within the first two or three days.
What one usually observes is a steep decline in the numbers of deaths day
by day until no more occur; this is circumstantial evidence indicating that
treatment is only effective against certain stages of the parasites\' deve-
lopment.

Sulphamezathine, sulphaquinoxaline and nitrofurazone all give positive
indications against established infections. Sulphamezathine is highly
effective at a concentration in drinking water of 0.2 per cent v/v; sulpha-
quinoxaline at 0.05 per cent in feed or drinking water and nitrofurazone
at 0.022 per cent w/w in feed.

In prevention sulphamezathine is too toxic to be used over long periods
and there are indications that sulphaquinoxaline, too, may be toxic but
it has been used with considerable success at a feed-concentration of 0.0125
per cent w/w. We have used 0.011 per cent w/w nitrofurazone in the feed
as a preventive for four month periods without any visible ill-effects.
There has been no decline in weight gain, egg-laying or hatchability, and
it appears that long-term preventive treatment may now be used with
safety. Preventive treatment may be of importance under the condition of
built-up litter when chickens are transferred from coccidia-free or lightly
infected environments to others that are more heavily infected. In all cases,
provided they are exposed to ground infections of adequate magnitude,

chickens will acquire a specific immunity to disease during treatment.
In untreated chickens the firmness of the immunity acquired appears to
have a direct relation to the numbers of sporulated oocysts ingested e.g.
if groups of chicks are infected with increasing numbers of sporulated
oocysts it will be found that a firmer immunity is developed in the survivors
of those groups in which several chicks have succumbed from the infection
(Horton-Smith 1949). It follows from this that chicks that are treated
with efficient drugs may safely pick up massive infections sufficient to kill
untreated chicks, and thus develop an abnormally firm resistance to
further disease caused by the species of coccidium concerned.

So-called "curative" treatment may be effectively applied to the types
of coccidiosis in which there is an appreciable interval intervening between
the appearance of symptoms and deaths, e.g. in certain forms of E.necatrix,
E.maxima and E.acervulina infections. Preventive control is best applied in
those circumstances in which there is a history of acute disease produced
by such species as E.tenella, E.necatrix and E.brunetti.

Chemotherapy must be considered in its relation to the development
of the parasite within the host and to the epidemiology of the disease it
causes.

Mr. Roepke should like to hear Dr. Horton Smith\'s opinion on the
Canadian publications propagating vaccination against coccidiosis.

Speaker answers that it concerns here the use of artificial infection
with sporulated oocysts, followed, after 10 days, by a sulphaquinoxaline-
therapy.

In Speaker\'s opinion this method is not without risk. A re-infection may
appear before immunisation has taken place, because, in practice, circum-
stances are not entirely at our command, Moreover, this method should
only be allowed on those farms where the organism used for the infection
by experience is known to be present. Otherwise one runs the risk of intro-
ducing new infections with other coccidia-species.

fhe method would only be justified when applied by very experienced
persons and after a thorough examination. It seems better to expose the
animals for some time to a controlled natural infection by the litter and
run a treatment with a sulphonamide or nitrofurazone at the same time.

Mr. W. Dorsman asks if immunity also occurs against Eimeria acervulina,
the cause of so many lethal cases.

Speaker answers that against this species, which settles only super-
ficially in the mucosa, a less defined immunity can be obtained. Probably
the question can only be solved by nitrofurazone. But since a less defined
immunity follows, a continuous application of the drug will be necessary
and this may present difficulties. Speaker only knows of cases where a
general decline in condition and egg-production took place, but has never
heard of fatal cases. It is new for him to learn that the disease may be
lethal. In such cases treatment with nitrofurazone may be the only solution.

Dr. A. Clarenburg asks if immunisation is accompanied by the forma-
tion of antibodies.

Speaker supposes that, if this happens at all, it will probably be only
in the affected cells. Little has been learned, in this respect, by experiments
with chickens, something more by those with rabbits. As nearly all animals
are bearers of coccidia, formation of antibodies does not seem likely.

Prof. Dr. L. de Blieck asks information about the method for identifying
Eimeria-species, living in the intestine.

Speaker answers that to this end the specific place of development
in the intestine and in the exogenous stages as well as the general clinical
picture are taken into consideration.

Of Eimeria necatrix f.i. the first development takes place in the small
intestine. From there the organisms pass down into the caeca, where
oocyst-formation takes place.

E.brunetti-orgZLriisms are mostly found in the gut a little above and below
the orifice of the caecum.

Of E.maxima the schizonts are found in the small intestine, the oocysts
in the neighbourhood of the entrance to the caeca.

As to the symptoms, for E.acervulina f.i. holds that no lethal cases are
known to Speaker; only cases where a loss in condition is observed.

Speaker mentions a case of loss of condition in calves, which first was
attributed to an alimentary disaese, but afterwards appeared to be caused
by a coccidium.

Prof. Dr. L. de Bliek\'s next question concerned the treatment of (chronic)
coccidiosis of the small intestine.

Speaker\'s experience has been that sulphamezathine and sulpha-
quinoxaline have been used very successfully in England for combating
this disease. By American research-workers nitrofurazone has also been
found to be effective, but this only in field experiments, the results of
which were not adequately controlled. Speaker himself has obtained
negative results with this drug. It will be necessary to determine the specific
sensitivity of each separate infection.

Prof. Dr. L. de Blieck ends up with a question about the best method
for experimental infection.

According to Speaker this consists in feeding sporulated oocysts to
test-animals. The illness having manifested itself, the affected parts of the
intestine are cut out and the stages isolated.

Another method consists in giving one sporulated oocyst to the test-
animal and collecting the faeces until a sufficient quantity of infected
material has been arrived at. This method is probably the most practical.

Mr. H. J. W. Keidel asks information about the utility of products as
chinine, mepacrine and atabrine, which, according to a French publication,
had been tested on coccidiosis.

Speaker answers that with mepacrine some effect has been obtained
against certain Eimeria-species in rabbits; with chickens it was inactive.
He couldn\'t say anything about the other remedies from personal expe-
rience but he understood that they were inactive.

Dr. J. van der Vliet asks what Speaker means with „sensitive animals"
for the experiments; are they animals which have not been exposed to an
infection before, or animals which are naturally sensitive to the infection?

Speaker answers that by „sensitive animals" he means those which
have not been infected before. It is, however, difficult to obtain them with
any degree of certainty as coccidia are widespread. Infection can easily
take place therefore. It follows that the supposition, based on practical
experience, of a decrease, with age, in the susceptibility to infection with
certain Eimeria-species, has no real foundation. In careful experiments
with non-infected animals susceptibility appears to be still very strong
at the age of 5 months. It is not an uncommon experience for diagnosis
laboratories to receive adult fowls which have died from caecal coccidiosis.

Prof. Dr. L. de Blieck thanks Dr. Horton Smith most cordially for
his interesting lecture. We were supposed to know quite a lot about this
subject, but the conclusion should be: „We knew, in fact, but very little".

Samenvatting van een lezing over coccidiose bij gevogelte, uitgesproken
door de Heer C. Horton-Smith voor de Afdeling Nederland van The World\'s
Poultry Science Association.

De eoccidiën die bij het pluimvee voorkomen en die alle behoren tot het geslacht
Eimeria, kunnen, naarmate zij de gastheer aantasten, verdeeld worden in twee groepen:

i. een groep, die ziekte voortbrengt, welke groep weer onderverdeeld kan worden in a)
coccidiën, die de gastheer kunnen doden (E.tenella, E.necatrix, E.maxima en E.brunetti)
en b) coccidiën, die de gastheer niet doden, maar toch een nadelige invloed uitoefenen
(E.acervulina)

Q. een groep, die geen clinische symptomen verwekt (E.praecox, E.hagani) of misschien
slechts bij uitzondering (E.mitis).

Alle soorten coccidiën kunnen voorkomen zonder clinische symptomen te veroorzaken.
De coccidiën, die ziekte kunnen verwekken, zijn alleen pathogeen wanneer ze in grote
getale voorkomen bij vatbare gastheren.

Coccidiose ontwikkelt zich niet louter als gevolg van het inbrengen van virulente
parasieten in een van te voren geïnfecteerde koppel maar is een meer gecompliceerd
phenomeen, waarbij vooral oecologische factoren in de oöcyst een rol spelen. Daar
de volledig gesporuleerde oöcyst het infectieuze stadium is, is het duidelijk, dat de
omstandigheden die de sporulatie begunstigen van groot belang zijn voor het verloop
van epidemieën. Temperatuur is waarschijnlijk de belangrijkste uitwendige factor,
maar ook uitdroging, bacteriën en schimmels spelen een rol bij het vernietigen van
oöcysten. In de winter worden de oöcysten niet gedood, maar de sporulatie wordt
óf vertraagd öf houdt geheel op. Daar ongesporuleerde oöcysten niet infecticus zijn,
zal zich bij de kuikens die ze oppikken geen immuniteit ontwikkelen. Deze oöcysten
schijnen onveranderd door het kuiken te passeren en levend weer op de grond te komen.
Wanneer de omstandigheden veranderen waardoor sporulatie weer plaats kan vinden
zullen de dieren dus geïnfecteerd raken en naar de mate van opname van oöcysten
een immuniteit ontwikkelen, of, wanneer de opname zeer groot is, zal er een epidemie
ontstaan.

E.tenella. Veroorzaakt caecale coccidiose vooral bij kuikens van 5—10 weken. Gehele
endogene leven wordt in de caeca doorgebracht. Bij uitzondering wordt ook het rectum
bij de caecale openingen aangetast. De cacca zijn gevuld met bloed. Vier of vijl dagen
na de eerste infectie bevatten de caecawanden grote aantallen schizonten van de tweede
generatie. Dit is bij de pathogene pluimveecoccidiën meestal de lethale phase.

E.necatrix. Een gedeelte van de cyclus in de wand van de dunne darm. De lesies bestaan
uit kleine witte puntjes waarin schizonten van de tweede generatie voorkomen. De
tweede generatie merozoiten dalen af naar de cacca, waar ze uiteindelijk gametocyten
en oöcysten vormen. De oöcysten worden dus gevonden in de caeca en niet in de dunne
darm.

E.brunetti komt voor in het achterste gedeelte van dunne darm, rectum, cloaca en
caeca en veroorzaakt catarrhale enteritis met ladderachtige haemmorrhagische lesies.
De ongesporuleerde oöcyst van E.brunetti vertoont niet de inwendige verdikking van
de wand bij de spitse pool, die kenmerkend is voor E.maxima.

E.maxima. Typisch voor deze soort is dat ze gevonden wordt in het middelste gedeelte
van de dunne darm en dat de schizonten klein zijn. Een heftige infectie veroorzaakt
verdikking van de darmwand en bloedvlekken in het slijmvlies. De gametocyten vor-
men waarschijnlijk het pathogene stadium van de cyclus.

E.acervulina komt voor in het voorste gedeelte van de dunne darm. De schizonten
zijn geconcentreerd in scherp omschreven grijze plekjes die opgemerkt kunnen worden
wanneer de darminhoud wordt weggewassen. Bij deze infectie komt meestal geen
bloeding voor, echter dikwijls wel een catarrhaal exsudaat.

Deze soorten vertonen geen kruisgewijze immuniteit; elk heeftzijn eigen verspreiding
in de darm en zijn eigen karakteristieke morphologische kenmerken.

De ontwikkeling van immuniteit hangt in hoge mate af van de hoeveelheid aan-
wezige oöcysten. Wanneer in korte tijd veel oöcysten passeren, zal snel een rijke bodem-
infectie ontstaan, waardoor er een ernstige ziekteuitbraak kan komen voordat er vol-
doende immuniteit ontwikkeld is. Maar indien er slechts geringe aantallen coccidia
worden opgepikt, kan er immuniteit optreden voordat zich op de grond veel oöcysten
bevinden.

E.tenella ontwikkelt snel veel oöcysten in tegenstelling tot E.necatrix en E.maxima.
De laatste 2 soorten zijn daarom vooral pathogeen voor oudere vogels, die zijn bloot-
gesteld aan een langdurige opgehoopte bodeminfectie. In dit geval zal de tijd, die nodig
is om immuniteit te ontwikkelen te lang zijn, of er kan wèl immuniteit worden ont-
wikkeld, maar dan is de kans op ziekteuitbraak gering.

De graad van immuniteit staat in directe verhouding tot de grootte van de infectie.
Maar enkelvoudige experimentele infecties, die resulteren in een uitgesproken weerstand
tegen daaropvolgende ernstige infecties zijn tot op zekere hoogte schadelijk, omdat
enkele aldus behandelde kuikens sterven.

Bij de toepassing van chemotherapeutica moet er tegen gewaakt worden de sporozoiten
in het darmlumen te vernietigen, daar we anders dieren zouden verkrijgen die hoogst
gevoelig zijn voor coccidiose. Verder is het bekend, dat er bij verplaatsing van dieren
van een vrijwel coccidiose-vrijc naar een sterk besmette omgeving een zeer grote kans
is op de ontwikkeling van ernstige ziekte. Het is daarom blijkbaar beter om kuikens
in de gelegenheid te stellen kleine aantallen gesporuleerdc oöcysten op te nemen die de
ontwikkeling van immuniteit zullen bevorderen en de chemische behandeling er op
te richten, dat de parasiet zich kan ontwikkelen tot het betrekkelijk late stadium van de
schizogonie, omdat hierdoor de immuniteitsreacties in het lichaam van de gastheer
worden bevorderd. De cocoidio-statische sulfonamiden en nitrofurazone oefenen hun
grootste activiteit uit tegen de schizonten van de tweede generatie. Ze vertragen de
kerndeling, (ie merozoitproductie en de groei zó dat het lichaamsweefsel weinig wordt
beschadigd. Bij hoge concentraties kunnen deze medicamenten de schizogonie van de
eerste generatie verhinderen. Wanneer ze dan echter niet meer worden toegediend
schrijdt de schizogonie voort en kan de ziekte uitbreken. Sulfonamiden en waarschijnlijk
ook nitrofurazone mogen wel geheel dodelijk zijn voor de schizont van de tweede
generatie, zodat er een vermindering in het aantal gametocyten optreedt en het aantal
passerende oöcysten dienovereenkomstig verminderd wordt. De werking van de bekende
chemotherapeutica schijnt dus te berusten op een vertraging van de ontwikkeling van
de parasiet, waardoor het normale immuniteit opwekkende mechanisme van de gastheer
er op gericht kan worden, voordat zij de ziekte verwekkende stadia en aantallen bereikt.
Bij curatieve behandeling wordt de ontwikkeling van een infectie vertraagd. Men
ziet in een koppel met ver voortgeschreden ziekteverschijnselen gewoonlijk van dag
tot dag een sterke vermindering van het aantal doden, maar slechts uiterst zelden
reeds op de eerste 2 of 3 dagen een volledig onderdrukken van de sterfte.

Sulfamezathine vertoont voor curatieve behandeling de beste werking in een concen-
tratie van 0,2 % in het drinkwater; sulfaquinoxaline in een concentratie van 0,05 %
in het voer of drinkwater en nitrofurazone in een concentratie van 0,22 % in het voer.

Voor preventieve behandeling is sulfamezathine te toxisch om gedurende langere
tijd gebruikt te worden, waarschijnlijk ook sulfaquinoxaline, doch dit middel is met
behoorlijk resultaat gebruikt in een concentratie van 0,0125 % in het voer. Nitro-
furazone werd in een concentratie van 0,011 % in het voer door Inleider gedurende
vier maanden zonder zichtbare nadelige gevolgen gebruikt. Preventieve behandeling
kan van belang zijn bij gebruik van „dikstrooisel" wanneer kuikens worden verplaatst
van een coccidiën-vrije of licht geïnfecteerde naar een zwaarder geïnfecteerde om-
geving. In alle gevallen zullen de kuikens een specifieke immuniteit verkrijgen tegen
de ziekte, vooropgesteld dat zij bloot staan aan bodeminfecties van gepaste grootte.

Bij onbehandelde kuikens schijnt de hechtheid van de immuniteit in directe verhouding
te staan tot het aantal opgenomen gesporuleerde oöcysten. Op overeenkomstige wijze
is het te verklaren dat met doelmatige middelen behandelde kuikens rustig grote hoe-
veelheden oöcysten, die voldoende zouden zijn om onbehandelde kuikens te doden,
op kunnen nemen en zodoende een abnormaal grote weerstand tegen de betreffende
coccidium-soort kunnen ontwikkelen.

Preventieve behandeling kan het beste worden toegepast bij die soorten coccidiosen
waarbij acute dood kan optreden (E.tenella, E.necalrix en E.brunetti), curatieve behan-
deling kan worden ingesteld, waar er een geruime tijd verloopt tussen het optreden van
de symptomen en het intreden van de dood (enkele vormen van E.necalrix, E.maxima
en E.acervulina infecties).

De Heer Roepke vraagt Dr. Horton-Smith\'s mening over Canadese publicaties
waarin enting tegen coccidiosis wordt aanbevolen De spreker antwoordt dat het hier
een kunstmatige infectie met gesporuleerde oöcysten betreft, na 10 dagen gevolgd door
een sulfaquinoxaline therapie. Deze methode is niet zonder risico, omdat men in de
praktijk de omstandigheden niet in de hand heeft. Herhaalde infectie kan plaats vinden
voor immuniteit optreedt, terwijl gemakkelijk nieuwe infecties met andere soorten
coccidiën kunnen worden veroorzaakt.

De Heer W. Dorsman vraagt of ook immuniteit kan worden verkregen tegen E.acer-
vulina, de oorzaak van zovele lethale gevallen.

Antwoord: Tegen deze soort, die slechts in de mucosa voorkomt, kan een minder
uitgesproken immuniteit verkregen worden. Waarschijnlijk echter alleen door een
gecontinueerde toediening van nitrofurazone, wat weer moeilijkheden op kan leveren.
Voor Inleider is het nieuw, te vernemen dat deze vorm lethaal kan zijn.

Dr. A. Clarenburo vraagt of immunisatie gepaard gaat met de vorming van anti-
lichamen.

Antwoord: Als dit gebeurt, gebeurt het waarschijnlijk alleen in de aangetaste cellen.
Er is hierover weinig bekend. Het optreden van antilichamen is echter onwaarschijnlijk
omdat bijna alle dieren dragers zijn van coccidia.

Prof. Dr. L. de Blieck vraagt inlichtingen over de methode om Eimeria soorten, die
in de darm voorkomen, te onderkennen.

Antwoord: Hiertoe moeten zowel de specifieke plaats van ontwikkeling, in de darm
en in de exogene stadia, als het algemene klinische beeld in aanmerking worden genomen.

Prof. Dr. L. de Blieck\'s volgende vraag betreft de behandeling van (chronische) cocci-
diosis van de dunne darm.

Antwoord: In Engeland werden hiervoor sulfamezathine en sulfaquinoxaline gebruikt
met zeer goed resultaat. Volgens Amerikaanse onderzoekers is ook nitrofurazone
effectief, maar spreker heeft hiermede geen resultaten bereikt.

Prof. Dr. L„ de Blieck\'s laatste vraag betreft de beste methode voor experimentele
infectie.

Antwoord: Deze bestaat in het voeren van gesporuleerde oöcysten aan proefdieren.
Nadat de ziekte zich heeft geopenbaard, worden de aangetaste delen van de darm uit-
gesneden en de verschillende stadia geïsoleerd.

Een andere methode bestaat uit het toedienen van een gesporuleerde oöcyst aan een
proefdier en het verzamelen van faeces tot een voldoende hoeveelheid geïnfecteerd
materiaal is bereikt. De laatste methode is waarschijnlijk de meest practische.

De Heer H. J. W. Keidel vraagt inlichtingen over het nut van middelen zoals chinine,
mepacrine en atabrine.

Antwoord: Mepacrine heeft enig effect tegen sommige Eimeria-soorten bij konijnen,
bij kuikens is het inactief. Met de andere middelen heeft sperker geen ervaringen.

Dr. J. van der Vliet vraagt wat spreker bij de experimenten verstaat onder „gevoelige
dieren"; zijn dit dieren, die nooit eerder aan een infectie zijn blootgesteld geweest, of
dieren, die van nature gevoelig zijn voor de infectie?

Antwoord: Hiermede worden bedoeld dieren, die nooit eerder geïnfecteerd zijn geweest.
Deze dieren zijn zeer moeilijk te verkrijgen omdat coccidiën zeer verspreid voorkomen.

De veronderstelling van een vermindering der gevoeligheid voor bepaalde Eimeria-
soorten met de leeftijd is niet werkelijk gefundeerd.

In deze lezing worden achtereenvolgens de karakteristieke eigenschappen van enige
pathogene coccidiën soorten, de ontwikkeling van immuniteit en de chemotherapie bij
coccidiose besproken.

The characteristic features of some more pathogenic species of coccidia, the acquisition
of immunity, and the cheinotherapy of coccidiosis are successively discussed in this
lecture.

Dans cette conférence on traite successivemenl les propriétés caractéristiques de
quelques sortes de coccidies pathogènes, le développement d\'immunité et la
chimiothérapie en cas de coccidiose.

In dieser Vorlesung wurden der Reihe nach die charakteristischen Eigenschaften
einiger pathogenen kokzidienen Arten, sowie die Entwicklung der Immunität und
der Chemotherapie bei Kokzidiose besprochen.

Lehrbuch der Vergleichenden Anatomie der Haustiere. Dobberstein-Koch.
Bd. i. Knochenlehre-Muskulatur. 180 p. en 186 afbeeldingen. S. Hirzel Verlag Leipzig
1953-

De uitgave van dit leerboek voor Veterinaire Anatomie, waarvan thans het eerste
deel verschenen is, kunnen we slechts met vreugde begroeten. De bekende handboeken
van Ellenberger-Baum en van Martin zijn na de oorlog niet meer te verkrijgen; een
herdruk schijnt voorlopig onmogelijk te zijn doordat de cliché\'s van de afbeeldingen
tijdens de oorlog verloren zijn gegaan. Wel bezitten we het, op enigszins dezelfde wijze
opgezette Amerikaanse boek ,,The Anatomy of the Domestic Animals" van Sisson,
opnieuw bewerkt door Grossman, maar de Engelse text en vooral de nomenclatuur
schijnt de studenten nog al veel moeite en last te veroorzaken.

Een groot voordeel van dit boek van Prof. Dobberstein, veterinair patholoog, en
Prof. Koch, veterinair anatoom van de Humboldt Universiteit te Berlijn, is, dat het
niet als handboek, maar als leerboek voor de studenten geschreven is. De schrijvers
zeggen dan ook in hun voorwoord, dat de studenten in dit boek in beknopte vorm
vinden wat ze op college en practica geleerd hebben. Hier zijn de schrijvers zeker in
geslaagd. Zij hebben gebroken met de traditionele opzet van de tot nog toe bestaande
Anatomieboeken waarbij eerst een vergelijkend overzicht van een orgaanstelsel wordt
gegeven, met daarna volgend een beschrijving ervan bij de afzonderlijke dieren. In dit
deel wordt ieder beenstuk of combinatie van beenstukken (carpus, tarsus, metacarpus
(-tarsus) en teen) zo besproken, dat de student de hoofdzaak van vorm en ligging kent,
waarbij opmerkzaam gemaakt wordt op typische bijzonderheden bij de afzonderlijke
dieren, die de student ook behoort te weten. De afbeeldingen zijn minder fraai en ook
minder talrijk dan in de tot nog toe verschenen boeken, maar ze voldoen volkomen
aan de eisen omdat afbeeldingen slechts dienen moeten ter oriëntatie bij de studie in
de snijzaal en om later bij de studie thuis het visuele beeld weer in herinnering te roepen.
We kunnen het dan ook de studenten vooral als leerboek ten zeerste aanbevelen en
wij zien met belangstelling het verschijnen der overige delen tegemoet.

Mc.Fadyean\'s Osteology & Arthrology of the Domestic Animals. Fourth
Edition, Editcd by: H. V. Hughes, B.V.Sc., M.R.C.V.S., D.V.H. and J. W. Drans-
field, M.V.Sc., M.R.C.V.S. 288 p. en 205 afb.

Van het in 1887 voor het eerst verschenen boek, dateert de laatste druk van 1934.
De nieuwe bewerkers resp. Senior Lecturer en Lecturer bij de Veterinaire Anatomie
van de Universiteit van Liverpool, hebben de oorspronkelijke opzet van het werk de-
zelfde gelaten d.w.z. het paard is bij de beschrijving in het middelpunt geplaatst, terwijl
na ieder hoofdstuk een beschrijving volgt van dat deel van het skelet bij koe, schaap,
varken, hond, kat.

Op deze beschrijving van het skelet bij de verschillende zoogdieren volgt de beschrij-
ving van het skelet van de vogel. De gewrichten worden in hoofdzaak van het paard
behandeld; na ieder hoofdstuk volgt slechts een korte vergelijkende behandeling van
de gewrichten van de overige zoogdieren.

Door deze opzet is dit boek minder geschikt als leerboek voor de studenten omdat
het als gevolg hiervan uitgebreider en minder overzichtelijk is, zodat voor hen moeilijk
hoofdzaken van bijzonderheden zijn te onderscheiden. Ook de Engelse text en samen-
hangende daarmede de eigen nomenclatuur zullen voor onze studenten bezwaren
geven. Overigens is de text uitstekend verzorgd en hij laat zich voor hen, die met de materie
enigszins vertrouwd zijn, vlot lezen. De afbeeldingen zijn eenvoudig en in lijncliché
uitgevoerd.

Straub constateert de volgende feiten. In Nederland is het aantal bovine enterogene
primaire tuberculeuze complexen, dat bij autopsieën van kinderen gevonden wordt,
sedert ± 1930 sterk verminderd, maar bij hen die ouder zijn dan ± 25 jaar vindt men
thans nog ± 37 % van zulke primaire enterogene bovine primaire complexen. In Neder-
land werd tussen 1930 en 1950 de tuberculosebestrijding onder het rundvee sterk ter hand
genomen, bovendien werd de pasteurisatie der melk veel verbeterd. Men is nu geneigd
op grond van uit Schotland overgekomen berichten te veronderstellen, dat door het
ontbreken van de primaire bovine tuberculeuze infectie de gevoeligheid der jonge
mensen voor humane pulmonale infectie zou toenemen, zich uitende in hogere morbidi-
teit en mortaliteit aan tuberculose van humane oorsprong. Dit verschijnsel is in Nederland
echter niet waargenomen, met name niet in Friesland waar de mortaliteit door t.b.c.
onder de mensen veel lager is dan het landsgemiddelde, terwijl de bestrijding der t.b.c.
onder het rundvee een volledig succes werd.

1. In Edinburg werden bij personen, die niet aan tuberculose stierven, in 1926 bij
39 % enterogene primaire complexen gevonden tegen slechts bij 29 % pulmonale
primaire complexen. Men neemt aan dat daar toen de bovine enterogene infecties
hoogtij vierden.

2. Omstreeks 1930 begon men daar de strijd tegen de t.b.c. onder het rundvee met het
gevolg dat in bepaalde streken thans i 75% van de consumptiemelk van tuberculose-
vrij vee komt. Het aantal sterfgevallen aan intestinale en peritoneale tuberculose
daalde dan ook van i 5\' P^er millioen inwoners in 1931 tot 14 in 1947.

In dit zelfde gebied steeg de morbiditeit aan longtuberculose van ^ 3.5 per 1000 in
1920—\'24 tot ± 5.1 per 1000 inwoners in 1946—\'50.

3. In andere streken, waar veel minder aan tuberculosebestrijding onder het vee werd
gedaan, daalde echter het aantal aangegeven gevallen van pulmonale tuberculose
in het zelfde tijdsbestek van i 3.3 per 1000 tot i 1.8 per 1000 inwoners.

Straub neemt aan dat in Nederland de niet specifieke weerstand tegen de (humane)
tuberculose relatief hoog is. Daardoor resulteert pulmonale besmetting van humane
oorsprong ook bij personen die geen bovine primaire infectie hebben doorgemaakt, in
een klinisch onopgemerkt chronisch proces, dat slechts onder bijzondere omstandigheden
(meestal tengevolge van een exogene reïnfectie) tot klinisch ziek zijn, respectievelijk letale
afloop voert. Hij vermoedt dat onder de Schotten, althans in bepaalde streken, deze
niet specifieke weerstand veel geringer is dan bij Nederlanders. Toen een frequente primaire
bovine infectie regel was, konden vele Schotten daardoor een hoger verkregen weerstand
verwerven en verliep een pulmonale infectie van humane oorsprong bij hen als bij de
„van nature" weerstandkrachtiger Nederlanders, dus als een chronisch proces, met
een geringe klinische morbiditeit, respectievelijk mortaliteit.

Toen onder de Schotten de verkregen immuniteit door het doorstaan van een primaire
bovine infectie kwam te ontbreken, werden zij alleen aangewezen op hun geringe niet
specifieke weerstand. Bij een gelijk blijven der kansen op pulmonale besmetting van
humane oorsprong zal de ziekte dan meer als een epidemie van acute gevallen aan het
licht treden met een klinisch waarneembare hogere morbiditeit.

In zulke streken acht Straub een algemene B.C.G.-enting der mensen naast de
bestrijding der bovine tuberculose dan ook op haar plaats. Hij stelt nadrukkelijk vast,
dat hij deze algemene enting voor Nederland, ook bij het uitroeien der tuberculose
onder het rundvee, niet aangewezen (indicated) acht. Men beperke deze enting hier
tot die personen, die aan een ernstig besmettingsgevaar zijn blootgesteld.

Wereldgezondheidscongres in Genève, Dec. 1950, met betrekking tot de
Zoönosen. Mbl. f. d. d. D.foren, 1951, S 218).

Op dit congres werd meegedeeld dat het serumlaboratorium in Kopenhagen in
samenwerking met de W.H.O., zo spoedig mogelijk een serie blocdonderzoekingen
bij Deens vee zal verrichten om na te gaan of in Denemarken „Q-fever" voorkomt.

Bacteriological examination of secretion from cases of „Summer mastitis"
and experimental infection of non lactating bovine udders. P. Stuart, D.
Buntain and R. G. Lancridge. Vet. Ree. 63, 451, 1951.

Bij het onderzoek van uiersecretum, afkomstig van dieren die aan zomermastitis
leden, bleek, dat de Corvnebacterium pyogenes slechts zelden in reincultuur kon
worden gekweekt. Dit gelukte slechts in 4 gevallen uit 80 monsters, terwijl 60 maal
een menginfectie van C. pyogenes met een of meer coccensoorten werd vastgesteld.
Deze coccen waren in 48 gevallen anaërobe coccen, in 34 gevallen Streptococces dys-
galactiae en in 32 gevallen micro-aerophiele coccen.

Hierna volgt een beschrijving van de anaërobe coccus, die waarschijnlijk dezelfde is
als de door Christiaansen in 1934 beschreven Micrococcus indolicus en de micro-
aerophiele coccus.

In secreta, die de micro-aerophiele coccen bevatten, komt als regel ook C. pyogenes
voor en de kolonies van beide soorten kunnen gemakkelijk met elkaar verward worden.

Bij infectieproeven met drachtige vaarzen bleek, dat een infusie met C. pyogenes
in de uier slechts zelden aansloeg en aanleiding gaf tot een acute mastitis. C. pyogenes,
gecombineerd met Str. dysgalactiae, gaf in ongeveer 50 % een mastitis.

C. pyogenes, Str. dysgalactiae en de beide andere coccen gemengd geïnfundeerd, gaven
in een hoog percentage een acute mastitis.

Vaccinatie met gemengde formolvaccins van alle 4 soorten micro-örganismen gaf
geen enkele bescherming tegen cxperimentale infecties.

Enting met levende mengvaccins gaf aanleiding tot absccsvorming op de entplaats
zonder dat de micro-örganismen uit uier of uterus konden worden geïsoleerd, doch
deze enting verleende een zekere mate van bescherming tegen experimentele infecties.
Bij één der geënte proefdieren werd een jaar later traumatische reticulitis vastgesteld
en uit de pus werden C. pyogenes, Str. dysgalactiae en de anaërobe coccus geïsoleerd.

Toepassing van dit levende vaccin in de practijk wordt derhalve niet voldoende
veilig geacht.

De schrijvers trekken uit dit onderzoek de conclusie dat de anaerobe en de micro-
aerophiele coccen aetiologische betekenis hebben en in samenwerking met de C. pyogenes
het ontstaan van zomermastitis bevorderen.

De Canicola-Leptospirose bij de hond in München verliep in het halfjaar 1948—1949
milder met weinig typische symptomen, waarbij het negatief urineonderzoek tegen
nierbeschadiging sprak. Hier werd uit geconcludeerd, dat de organen niet aangetast
waren maar er een algemene bloedinfectie bestond, „Kaususformen", zoals deze bij
de mens worden aangetroffen. Ook werden titrcmetrisch chronische symptomenloze
ziekten en chronische ziekten met algemeen onwelzijn gevonden (vermagering, dof
haarkleed, haaruitval, eczemen, diarrhee), waarbij gewezen wordt op het belang van
de bloedureumbepaling. Schrijver infecteerde zich zelf met L. Canicola door scarificaties
in de huid. Hierbij bleek, dat penicilline zelfs in dit vroege stadium van de infectie maar
zeer onvoldoende hielp; dit in tegenstelling met de penicilline-behandeling bij honden.

La fièvre rhumatismale du chien. „Maladie du collagène". G. Thiéry.
Recueil de Méd. Vét. Tome CXXVII, No. 3.

Beschreven worden rheumatische koortsen, carditiden en periarteritiden, die met
koorts, versnelde ademhaling en pijnlijke gang bij een myositis, in enkele gevallen tot
de dood kunnen voeren. Het pathologisch-anatomisch onderzoek wordt zeer uitvoerig
beschreven, waarbij een oedeem om de bindweefsel-fibrillen gevonden wordt; rood-
achtige of grijze vlekken onder het endocard en de serosae, afwijkingen om de glomeruli,
in de nieren, milt en lever. De oorzaak wordt gezocht in een allergie, die bij de hiervoor
gepraedisponeerde honden kan ontstaan door langdurig gebruik van sulfanilamiden
en heteroloog serum. De sulfanilamiden zouden in het lichaam persisterende sulfanila-
mideproteïnen geven. Bij de therapie zou men de antilichamen moeten vernietigen,
wat schrijver in de toekomst hoopt uit te werken.

Un cas d\'actinomycose généralisée chez le chien. P. Goret, F. Lucam. L.
Joubert et R. Ridet. Bull, de la Soc. des Sciences Vét. de Lyon, 1949, No. 2.

Een Epagneul-breton van 3 maanden liet het volgende zien: 1. Het is het eerste
geval van gegeneraliseerde actinomycose bij een hond. 2. Er kwamen geen haardjes
voor, de pus was vrij van de gebruikelijke actinomyceskorreltjes, dus het gehele beeld
week af van de normale actinomycotische laesies. 3. Het pathogenetisch agens: anaero-
bisch en experimenteel niet pathogeen voor de hond. Het betreft hier waarschijnlijk
een nieuwe soort, die bovendien het vermogen bezit zich te dissociëren en te generali-
seren, wat nog nooit bij actinomyees is waargenomen.

Giardiose péritonéale du chat. !.. Saint-Prix, A. Hrion, P. Goret et J. Euzeby.
Bull, de la Soc. des Sciences Vét. de Lyon 1949, No. 2.

Van een oude moribund aangevoerde kat zijn de slijmvliezen licht icterisch. Het
dier wordt gedood en geseceerd. Het dier is icterisch en heeft een peritonitis. In het
vocht in de buikholte treft men Giardia cati aan. Deze veroorzaakte een peritonitis
met laesies aan lever en milt.

Over de prophylaxe (1er Pullorum-ziekte. Ant. Bonaduce. Archivio vetcrinario
Italiano. Dec. 1950.

Schr. onderzocht de werking van een aantal preparaten op S. pullorum in reincultuur
en in de faeces van zieke dieren.

De beste werking vertoonden zwavelzuur en zoutzuur in 1 % en sublimaat in 5
oplossing.

Schr. beveelt aan, deze praparaten als hulpmiddelen bij de bestrijding der ziekte
aan te wenden.

Experimenteel onderzoek in vivo en in vitro naar de werking van enige
antibiotica op Eryslpelothrix rhusiopathiae. G. Botturi. Archiv. veterin. Italiano.
Dec. 1950.

In vitro bleken het meest werkzaam, naar de opgegeven volgorde: penicilline, thvro-
tricine, streptomycine; chloromycetine in lage verdunningen. Subtiline en aureomvcine
waren onwerkzaam.

In vivo (proeven op duiven): 1°. Streptomycine; 2°. penicilline. Thyrotricine en
chloromycetine waren onwerkzaam.

Bij Koninklijk Besluit is, met ingang van i November 1953, benoemd tot veteriiair
Hoofdinspecteur van de Volksgezondheid, tevens directeur van de Veeartsenijkuncige
Dienst, de Heer J. M. van den Born te \'s-Gravenhage. De zojuist benoemde functiomris
— opvolger van de heer E. J. A. A. Quaedvlieg -— werd op 15 Mei 1910 geborei te
Utrecht. Hij bezocht de H.B.S. en studeerde aan de Veeartsenijkundige faculteit der
Rijksuniversiteit te Utrecht. In 1936 vestigde hij zich als dierenarts te Bemmel in de
Over Betuwe. Ongeveer 13 jaar is hij als zodanig werkzaam geweest, vooral op het
gebied van de bestrijding van de rundertuberculose. Hij deed verder ervaring op in de
plattelandsvleeskeuringsdienst Kring Eist. Een jaar lang had hij bovendien onler
moeilijke omstandigheden de volledige leiding van het openbaar slachthuis te Nijmegen,
toen directeur, adj.-directeur en keuringsveearts door militaire verplichtingen waen
uitgeschakeld. Gedurende elf jaar was hij daarnaast secretaris van de Afdeling Gelderlind
van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

In 1949 werd de heer van den Born benoemd tot Inspecteur in algemene diuist
van de Veeartsenijkundige Dienst, tevens Inspecteur van de Volksgezondheid. Hij wrd
belast met de bestrijding van de rundertuberculose. Een groot werkzaam aandeel lad
hij in de voorbereiding van de Wet Bestrijding Tuberculose onder het rundvee, van de
„tuberculine-wet" en van het nationaal plan, dat beoogt de Nederlandse rundveestapel
in vijfjaar tijd vrij van tuberculose te maken. Dit plan, gestart in 1951, verloopt z.\'er
succesvol. Ook op internationaal terrein was de heer van den Born werkzaam, n.1. in
O.E.E.C.-verband en hij was o.a. belast met de organisatie en de wetenschappelike
leiding van de eerste West-Europese cursus op het gebied van de bestrijding van v-e-
ziekten, die in het kader van het Technische Hulpprogramma van het toenmalge
Bureau voor Wederzijdse Veiligheid (M.S.A.) deze zomer te Den Haag werd gehouden.

Van 8 tot 10 October 1953 werd in Luxemburg de vergadering der Internationile
Unie van Verenigingen van Artsen-Automobilisten gehouden, waarin tot nu toe ie
volgende landen vertegenwoordigd zijn: Nederland, Denemarken, Oostenrijk, Portugil,
Zweden, Duitsland en Frankrijk.

Daar werden op internationale grondslag al die vraagstukken behandeld, welke vcor
de Artsen-Automobilisten van alle landen van dezelfde betekenis zijn.

Naar aanleiding van het in geheel F^uropa zo sterk toenemende aantal verkeersonge-
vallen werd besloten een internationaal congres van alle Artsen-Automobilisten vin
Europa in September 1954 in Wenen te houden met als onderwerp:

Woensdag 11 November 152, 1.30 uur n.m. zal in het Veterinair-Pathologisch instituit,
Biltstraat 166, Utrecht een symposium worden gehouden van de werkgroep sporei-
elementen T.N.O.

Een viertal medewerkers van het Physisch haboratorium v. d. Rijksuniversiteit e
Utrecht zal korte inleidingen houden over een voor de practijk bruikbare methoie
voor het bepalen van sporenelementen van gewassen en materiaal van dierlijke oo-
sprong etc.

De voorzitter v. d. werkgroep sporenelementen T.N.O., Prof. Dr. L. Seekles, nodi;t
alle belanghebbenden uit om genoemd symposium bij te wonen. Daar wensen en su;-
gesties zeer op prijs worden gesteld, worden de deelnemers geanimeerd zo veel mogelik
aan de gedachtenwisseling mee te doen.

Secretariaat: Dr. W. A. de Haan, Lessinglaan 104, Utrecht, Telefoon o 3400—11413.

De regeling van de assistentie gedurende de tuberculosebestrijding zal voor het seizoen
1953/1954 vrijwel analoog zijn aan die van de 2 voorgaande jaren.

Door de Provinciale Gezondheidsdiensten voor Dieren is in overleg met de Provin-
ciale commissies voor vestigingsregeling bepaald welke dierenartsen^voor assistentie
in aanmerking komen; bovendien is bij dit overleg het aantal toegewezen assistentie-
dagen vastgesteld.

In verband met het feit, dat het aantal beschikbare assistenten kleiner is dan verleden
jaar en de assistentieperiode korter, zal aan de toewijzing strikt de hand moeten worden
gehouden.

Daar de officiële Kerstvacantie dit jaar 23 December 1953 zal ingaan en in de eerste
week van Februari 1954 zal eindigen, zou het begin van de assistentieperiode in de
Kerstweek vallen.

Uit de ervaring van de laatste jaren is echter wel gebleken, dat er maar zeer weinig
dierenartsen zijn, die er prijs op stellen hun assistent reeds in de laatste week van het
oude jaar ter beschikking te hebben.

De officiële assistentieperiode zal daarom dit jaar Maandag 4 Januari aanvangen.

In overleg tussen het waarnemingsbureau en het secretariaat van de Gezondheids-
commissie voor Dieren kan worden meegedeeld, dat dierenartsen, die graag vroeger wil-
len beginnen dit alsnog bij de betreffende Gezondheidsdienst kunnen opgeven. Ook kan
hier, voor zover dit nog niet is gedaan, nog voorkeur worden opgegeven voor een be-
paalde student. Voor zover mogelijk zal rekening worden gehouden met de wensen
inzake aanvangsdatum en voorkeur.

De assistenten zullen door het waarnemingsbureau van de Maatschappij voor Dier-
geneeskunde worden ingedeeld.

De dierenartsen, die voor assistentie in aanmerking komen, krijgen vóór de aanvangs-
datum van de assistentie per kaartformulier bericht, welke assistent hun is toegewezen,
terwijl hierbij tevens de datum van aanvang en van beëindiging van de assistentie wordt
opgegeven.

De Directeur van de betrokken Provinciale Gezondheidsdienst en de assistent ont-
vangen een afschrift van deze mededeling.

Tegelijkertijd wordt met genoemd kaartformulier aan de dierenarts een afmeldings-
kaart toegezonden. Deze kaart moet bij het einde van de assistentieperiode ingevuld
worden ingezonden bij het waarnemingsbureau.

Hierna ontvangt de dierenarts bevestiging van de beëindiging van de assistentie.
Van deze bevestiging wordt een afschrift gezonden aan de Directeur van de betrokken
Provinciale Gezondheidsdienst en aan de assistent.

Aan de hand van de binnengekomen afmeldingskaarten, die zowel door de dierenarts
als door de assistent moeten zijn ondertekend, vindt later de afrekening plaats van de
afdracht door de dierenarts van het per assistentiedag vastgestelde en het honorarium
van de assistenten.

Door de diernartsen wordt dus in geen geval het honorarium aan de assistenten
uitbetaald; evenmin mogen voorschotten worden verstrekt.

De dierenartsen, de assistenten en de Gezondheidsdiensten beschikken ter controle
van de afrekening over een copie van de aan- en afmeldingskaart.

Uitgaande van het principe, dat de dierenarts verantwoordelijk is voor de tuberculose-
bestrijding zal door de Gezondheidsdiensten intensief worden gecontroleerd, of er bij de
dierenartsen aan wie geen assistent is toegewezen, buiten de regeling om toch assistentie
wordt verleend.

ie. Het waarnemingsbureau bericht de dierenarts de naam van de assistent en de
datum van diens komst met afschrift aan de assistent en de betrokken Gezondheidsdienst.

2e. De dierenarts bericht het waarnemingsbureau aan het einde van de assistentie-
periode het aantal dagen, dat de assistentie heeft geduurd op een door dierenarts en
assistent ondertekende afmeldingskaart.

3e. Het waarnemingsbureau bevestigt einddatum en het aantal ass.dagen aan de
dierenarts met afschriften aan de betrokken assistent en de Gezondheidsdienst.

Leden en candidaat-leden, die een jaarboekje 1954 willen ontvangen, hetwelk is
doorschoten met wit papier, kunnen daarvan tot 1 December 1953 opgave doen aan
het secretariaat van de Maatschappij voor Diergeneeskunde, onder gelijktijdige bij-
schrijving van ƒ 1.— op girorekening 511606 ten name van genoemde maatschappij
wegens te maken extra kosten.

Vorenbedoelde mogelijkheid is óók opengesteld voor niet-leden, met dien verstanda,
dat, in plaats van ƒ 1.—, de bijschrijving ƒ 6.- - per exemplaar moet bedragen.

Daar de discussies die naar aanleiding van de behandelde onderwerpen op de
Algemene Vergadering werden gevoerd, zeer geslaagd mogen worden genoemd, bestaat
het voornemen in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde een zo volledig mogelijke
weergave op te nemen van deze gedachtenwisseling.

In verband hiermee wordt alle vragenstellers (zowel van de ochtend- als middag-
vergadering) verzocht de door hen gestelde vragen zo spoedig mogelijk in te zenden bij
het secretariaat van de Redactie van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde, Lessinglaan
104, Utrecht.

Door het Hoofdbestuur zijn de volgende collegae aangenomen als lid van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde:

K. P. Postma, Hoofdstraat 40, Beetsterzwaag.
M. Th. Zijlmans, Heistraat 208, Sprang-Capelle

Door het Hoofdbestuur worden de volgende collegae voorgedragen voor het lidmaat-
schap van de Maatschappij voor Diergeneeskunde:

Door het Hoofdbestuur zijn de Diergeneeskundige candidaten W. J. Brückwilder
en B. J. van Dam aangenomen als eandidaatleden van de Maatschappij voor
Diergeneeskunde.

Koomen, P. J. N., te Kerkrade, huisnummer gewijzigd in 62. (91)
Nieuhoff, G. A. R. van Hardenberg naar Vriezenveen, tel K 5499-410

Daal, H. J. van, te Driebergen, eervol, op zijn verzoek, met ingang van 1 October

1953, als tijdelijk plaatsvervangend inspecteur bij de Veeartsenijkundige Dienst in het

J. Boom.
J. Bouw.
S. van Harten.
H. Jonker.
J. Kruize.
P. Lammens.
H. B. Lammerts.
G. H. A. Overgoor.
J. A. D. M. Ruys.
K. P. van Tuinen.
W. J. v. d. Weg.

Picard, Dr. W. K., te \'s-Gravenhage is aldaar door een noodlottig ongeval op
21 October 1953, om het leven gekomen. (99)

In het artikel „Over de toepassing van het diepvriezen van sperma in de praktijk" in
het vorige nummer van het Tijdschrift (15-10 \'53, no. 20), staat een afbeelding van een
diepvriesvat, waarin het sperma gekoeld wordt in twee glycerinemantels van verschillende
concentratie. Op de voorgaande pagina werd gezegd, dat Polge en zijn medewerkers de
gezochte verbetering hebben gevonden.

De koeling in de twee glycerinemantels werd door mij bij een van mijn bezoeken aan
het Instituut voor Veeteeltkundig Onderzoek T.N.O. te Utrecht overgenomen, denkende
dat dit de methode Polge was. De directeur van genoemd instituut, Prof. Dr. P.
Hoekstra, maakte mij er nu op attent, dat Polge slechts één glycerinemantel gebruikte
en dat het systeem van koeling met twee glycerinemantels van verschillende concen-
traties een op zijn Instituut uitgewerkte wijziging van de methode Polge was.

Voorts werd op pagina 865 vermeld, dat Prof. Hoekstra een geringere concentratie
van glycerine in het sperma¹ millieu had aangegeven, in feite werd dit gepubliceerd door
B. de Groot², een van de medewerkers van Prof. Hoekstra.

Gaarne bied ik mijn verontschuldigingen aan voor deze onjuistheden in mijn publi-
catie, temeer, omdat ik van de zijde van het Instituut voor Veeteeltkundig onderzoek
steeds de meest loyale medewerking mosht ondervinden.

Op i Sept. 1953 overleed te Alkmaar in het Sint Elisabeths Gasthuis
collega Daniël v. d. Maas, in leven dierenarts te Oud-Vossemeer op
het eiland Tholen. Geboren te Zierikzee als zoon uit een oud landbouwers-
geslacht voelde hij al spoedig de neiging in zich opkomen, voor Dierenarts
te gaan studeren. Een grote rol speelde hierbij het feit, dat zijn Grootvader
als dorpssmid zich een uitgebreide veeartspractijk had verworven (een in
die dagen veelvuldig voorkomende combinatie).

Daarbij kwam, dat hij in zijn studietijd aan de Rijks H.B.S. te Zierikzee
veel omgang kreeg met collega Goemans, die toenmaals de practijk in
Zierikzee uitoefende. In die tijd ontwikkelde zich bij hem een grote liefde
voor het dier, en hij voelde zich geroepen het zijne bij te gaan dragen om
het lijden van de dieren te verzachten. Vol moed begon hij dan ook zijn
studie aan de toenmalige Rijks Veeartsenijschool. Als derdejaars student
had ik het voorrecht als z.g. assistent door de vierdejaars student v. d. Maas
te worden aangenomen. Zijn rustige, bijna vaderlijke wijze van optreden
tegenover de jongerejaars (1 jaar studie meer gaf toen een heel wat
groter gradueel verschil dan tegenwoordig), de ernst en de zorgvuldigheid,
waarmede hij de aan hem toevertrouwde patiënten behandelde, deden
reeds toen een grote vriendschap ontstaan. En deze vriendschap werd er
niet minder onder, toen in het schooljaar 1911—1912 wijlen de door ons
beiden zo hoog geachte Prof. Hartog ons verzocht samen de twee aan zijn
kliniek opengevallen assistentsplaatsen te komen innemen. De prettige,
vriendschappelijke wijze, waarop in dat jaar v. d. Maas met mij samen-
werkte, is steeds in mijn herinnering levend gebleven. Voor v. d. Maas
vormde dit jaar van assistentschap aan de Heelkundige Paardenkliniek

(evenals natuurlijk voor mij) een prachtige voorbereiding voor de hoofd-
zakelijk paardenpractijk, welke hem later wachtte.

Uitgaande van de kennis, dat de veearts, die in Oud-Vossemeer de
practijk had gehad, naar Bergen-op-Zoom was vertrokken, werd in Sept.
1917 de vestiging in deze plaats gewaagd. Geboren en getogen in het
Zeeuwse boerenland, kostte het hem niet veel moeite zich in Oud-Vosse-
meer thuis te voelen. Kalm en waardig in zijn optreden, (het „Heer" zijn
in de slechte zin van het woord was hem vreemd), gepaard aan een vooral
op chirurgisch gebied grote kennis, deden de practijk vlugger komen dan
verwacht was. Zijn leven zou voortaan gewijd zijn aan het welzijn van de
aan zijn zorgen toevertrouwde dieren. Nacht en dag was hij paraat voor
de landbouwers, gunde zich tot het laatst toe weinig vrije dagen; werd er
bij hem gebeld en niet thuis gegeven, dan kon men er verzekerd van zijn,
dat hij de practijk in was, en niet bezig was zijn tijd te verbeuzelen. Aldus
verzekerde mij een van zijn dorpsgenoten. De landbouwers waardeerden
zijn grote plichtsbetrachting, hetgeen voor hem de grootste beloning voor
zijn streven betekende.

Op voordracht van B en W van Oud-Vossemeer werd hij in 1923 be-
noemd tot lid van de Gezondheidscommissie voor het eiland Tholen en
voor Sint Philipsland, hij bleef dit tot aan de opheffing van deze commissie.
Hij was een ijverig lid, dat zelden of nooit de commissievergaderingen ver-
zuimde. Reeds eerder, n.1. in 1920, was aan v. d. Maas de Vleeskeuring in
de Gem. Oud-Vossemeer opgedragen. Ter uitvoering van de Vleeskeurings-
wet 1919 Sbl. 524 werd hij in 1922 te Oud-Vossemeer benoemd tot
Keuringsveearts-Hoofd van Dienst, een gelijke benoeming viel hem ten deel
in de Gem. Tholen, waar hij werd bijgestaan door een Hulpkeurmeester.

Weinig of niet bemoeide hij zich met het dorpsleven, drong zich niet
op de voorgrond; na volbrachte laak voelde hij zich het beste in de huise-
lijke kring wachtend op het rinkelen van de telefoon. In het jaar 1919 in
het huwelijk getreden met Mej. v. Zwieten de Bi.om heeft hij lange jaren
het geluk mogen smaken van een vredig huwelijksleven. Een bijzondere
voldoening was het voor hem, dat zijn enig kind de studie in zijn eigen vak
zeer succesvol doorliep. Na diens vestiging als Bacterioloog bij de Gezond-
heidsdienst voor dieren te Alkmaar voelde hij, dat ook voor hem lang-
zamerhand de tijd was gekomen een welverdiende rust te gaan genieten.
De plannen hiervoor waren reeds in een vergevorderd stadium, toen een
schijnbaar lichte overspanning hem deed besluiten enkele weken door te
brengen in Alkmaar bij zijn zoon en schoondochter. Toen hij daar was
aangekomen werd echter directe opneming in een ziekenhuis noodzakelijk.
Hier kwam ook op 1 Sept. \'53 een einde aan zijn zo welbestede leven.
Begeleid door Familie en vrienden werd hij op de Alg. Begraafplaats te
Alkmaar naar zijn laatste rustplaats gebracht, waar door collega G. v.
Eck namens de Maatschappij voor Diergeneeskunde de laatste eer werd
bewezen.

Moge het voor zijn Weduwe en zijn zoon een troost zijn, dat velen hem
zullen blijven gedenken als een goed vriend en een nuttig mens voor onze
samenleving, die heeft gewoekerd met de talenten, welke hem gegeven
waren.

Met financiële steun van de Wessanen\'s Koninklijke Fabrieken N.V.
te Wormerveer werd in 1950 op het bedrijf van C. S. van Beuningen
te Maarsbergen een proef genomen met 62 runderen om de invloed van
Vevoron (een methylthiouracii bevattend praeparaat) bij het afmesten
vast te stellen. Na het slachten werden o.a. levermonsters verzameld,
teneinde na te gaan, of onder invloed van deze anti-thyreoïde stof ver-
anderingen waren opgetreden in het gehalte aan Vitaminen en Sporen-
elementen.

Terwijl de resultaten van het Molybdeenonderzoek reeds werden ver-
meld in het Landbouwkundig Tijdschrift 65 (1953), p. 195, worden in
dit artikel de uitkomsten vermeld van de colorimetrische Mangaanbepaling.

Voor een beschouwing omtrent de stofwisseling en de eventuele physio-
logische betekenis van Mangaan in het dierlijk organisme verwijzen wij
naar de desbetreffende literatuur.

Het element is meer in het bijzonder betrokken bij de instandhouding
van normale groei, beenvorming en voortplanting (Ashton 1950, Dukes
1947). Omtrent de Mangaanbehoefte van runderen is praktisch niets
bekend; in het gebruikelijke voedsel is blijkbaar steeds voldoende Mangaan
aanwezig (Reid and Ward 1948, Maynard 1951, Morrison 1951.)

De chemische bepaling van Mangaan in leverpoeder berust op de
oxydatie met behulp van Kaliumperjodaat in permanganaat, welke om-
zetting in zuur milieu plaats vindt. In principe werd de methode van
Willard and Greathouse ( i9i 7) gevolgd. De kleurintensiteit van het
gevormde permanganaat is evenredig met de hoeveelheid Mangaan en
kan colorimetrisch worden vastgesteld.

1 Samenstelling werkcommissie: Ir. H. Verschuyl, veeteeltconsulcnt in Algemene
Dienst, Voorzitter; Th. Cuiper, Directeur van de Slagersvakschool te Utrecht; Dr. E.
F. Drion, deskundige van de Afdeling Bewerking Waarnemingsuitkomsten T.N.O.;
Prof. Dr. J. J. Duyvené de Wit, Werkgroep Endocrinologisch Onderzoek Landbouw-
huisdieren T.N.O.; A. M. Frens, Directeur van het Rijkslandbouwproefstation te
Hoorn; Dr. P. C. Hart, Werkgroep Endocrinologisch Onderzoek Landbouwhuis-
dieren T.N.O.; Prof. Dr. W. K. Hirschfeld, Hoogleraar Zoötechnisch Instituut der
Rijksuniversiteit te Utrecht; Prof. Dr. G. M. van der Plank, Hoogleraar-Directeur
van het Zoötechnisch Instituut der Rijksuniversiteit te Utrecht.

*) 68ste Mededeling van het Instituut voor Veeteeltkundig Onderzoek T.N.O.
te Utrecht.

Na destructie van het leverpoeder wordt de volkomen kleurloze vloeistof
met ammonia geneutraliseerd ten opzichte van broomthymolblauw en
vervolgens weer aangezuurd met zwavelzuur en phosphorzuur. Na toe-
voeging van vast kaliumperjodaat wordt de vloeistof gekookt en de extinctie
van het gevormde permanganaat ten slotte gemeten in een Beckman
kwartsspectrofotometer.

De door ons gevolgde werkwijze voor het verkrijgen van een homogeen
leverpoeder beschreven wij reeds in het Landbouwk. Tijdschr. 65 (1953)
p. 196.

Het te destrueren leverpoeder (ca. 3 g) wordt met gedestilleerd water
overgespoeld in een KjELDAHLkolfje, waarna 3 ml. 96 % H₂S0₄ en 5 ml.
HNOg (s.g. = 1,42) wordt toegevoegd. De destructie wordt uitgevoerd
op de wijze, beschreven in het Landbouwk. Tijdschr. 65 (1953) p. 196.

Teneinde het optreden van reducerende verbindingen te voorkomen,
wordt daarna 5 ml. 20 % HC10₄ toegevoegd en verhit, tot de zuurstof-
ontwikkeling is beëindigd.

Voor de ontleding der nitrosylverbindingen wordt 5 ml. gedestilleerd
water toegevoegd, de vloeistof gekookt en 10 minuten afgedampt. Ver-
volgens voegt men 0,5 ml. 50 % ureumoplossing aan de waterheldere
destructievloeistof toe, kookt 5 minuten en rookt de vloeistof daarna nog
gedurende ongeveer 10 minuten af. Na afkoeling heeft men een volkomen
waterheldere vloeistof verkregen.

De inhoud van de destructiekolf wordt met gedestilleerd water over-
gespoeld in een maatkolfje van 25 ml.; 25 % ammonia toegevoegd en
i druppel broomthymolblauw (0,2 % oplossing in 96 % alkohol). De
neutralisatie met ammonia wordt voortgezet tot blauwkleuring optreedt,
waarna de vloeistof weder aangezuurd wordt met 0,5 ml. 96 % H₂S0₄en 0,5 ml. 85 % H₃P0₄. Na toevoeging van 200 mg vast KJ0₄ en een
paar kooksteentjes van siliciumcarbide kookt men de vloeistof 3 minuten
op de vrije vlam en plaatst het kolfje daarna nog eens 15 minuten in een
kokend waterbad. Na afkoeling en aanvulling van de vloeistof tot 25 ml.
wordt de kleurintensiteit van het gevormde permanganaat in een Beckman
spectrofotometer bij 526 rn.fi gemeten (gebruikt zijn 1 cm-cuvetjes).

De te onderzoeken vloeistof werd achtereenvolgens steeds aan een drietal
metingen onderworpen:

De uitkomsten van de eerste en derde meting moeten practisch gelijk
zijn, zodat de vloeistof tijdens de duur van de bepaling niet in kleur achter-
uitgelopen kan zijn. Aangezien de vloeistof in de regel iets troebel was,
werd voor de berekening van het Mangaangehalte steeds de uitkomst
gebruikt, bij de tweede meting verkregen, nadat glaswolfiltratie was toe-
gepast.

Het is bekend, dat de aanwezigheid van reducerende stoffen storend
werkt (Piper, 1950). Voor de filtratie werd daarom steeds glaswol ge-
bruikt, filtreerpapier is in verband met zijn reducerende eigenschappen
niet geschikt, daar de extinctie van de oplossing dan sterk achteruit loopt
(tabel 1).

Teneinde het optreden van reducerende verbindingen in de gedestru-
eerde vloeistof te voorkomen, werd bij de destructie steeds 20% perchloor-
zuur gebruikt, waardoor bereikt werd, dat de te meten oplossing zowel
in daglicht als in donker urenlang stabiel bleef, zonder verandering in
optische dichtheid (tabel 1). Ook uit de literatuur blijkt, dat de perman-
ganaat kleuring onder geëigende omstandigheden zeer stabiel kan zijn
(Piper, 1950; Mehlig, 1939, 1941).

TABLE 1. Stability of the Permanganate-solution. Decrease in Extinction in using
Filterpaper.

Voor de bereiding van de standaardoplossing werd 24,11 mg MnS0₄.
4 aq. opgelost in 1 1. gedestilleerd water, waaraan 1 ml. 96% H₂S0₄ was
toegevoegd (1 ml. van deze oplossing bevat 5,947 Mn.)

In de eerste plaats werd nagegaan, welke de gunstigste golflengte is voor
de te verrichten metingen. Bij onderzoek van de grootte der extinctie
bij verschillende golflengte bleek, dat deze maximaal is bij gebruik van
een golflengte van 526 m/x, welke waarde overeenstemt met die opgegeven
in de literatuur (Sandell 1950, p. 44 fig. 5).

Voor de vaststelling van de ijklijn werd de extinctie bepaald van ver-
schillende hoeveelheden van de standaardoplossing na omzetting in
KMn0₄. Zoals te verwachten was, bleek de ijkingskromme een rechte
lijn. Uit de gevonden extinctiewaarden, verkregen bij het bepalen van de
ijklijn, werd nu volgens de methode der kleinste kwadraten vastgesteld,
dat deze lijn voldoet aan de formule: 602,4 ^x extinctie = de hoeveelheid
Mangaan in gamma\'s. De fout, die hierbij gemaakt wordt, is 2 %.

Teneinde na te gaan, in hoeverre de bepalingsmethode gevoelig is voor
wijzigingen in de gebruikte hoeveelheden reagentia en in de duur van
de kooktijd, werden een aantal vergelijkende waarnemingen verricht.

Van een bepaald leverpoeder werd bij monsters van circa 3 g na de
neutralisatie van de gedestrueerde massa ten opzichte van broomthymol-
blauw, resp. 0,5; 1,5; 2,5 en 3,5 ml. H₂S0₄ toegevoegd. De verkregen
extinctiewaarden zijn in tabel 2 samengevat.

Voor een goede kleurontwikkeling kan dus volstaan worden met toe-
voeging van 0,5 ml. H₂SÜ₄. Eerst bij gebruik van 3,5 ml. H₂S0₄ ont-
wikkelt zich de kleur merkbaar minder. Deze bevindingen zijn in overeen-
stemming met opgaven in de literatuur (Meiilig 1939, 1941, Richards
1930, Snei.l and Snell 1951).

Bij vergelijkbare leverpoedermonsters van circa 3 g werd bij aanwezig-
heid van 0,5 ml. H₂S0₄, resp. 0,5; 1,0; 2,0 en 2,5 ml. 85 % H₃P0₄toegevoegd. De verkregen uitkomsten zijn in tabel 3 verenigd. Blijkbaar
kan met een toevoeging van 0,5 ml. 85 % H₃P0₄ volstaan worden. Bij
gebruik van grotere hoeveelheden phosphorzuur ontwikkelt zich immers
de kleur niet intensiever.

Voor de vorming van het permanganaat wordt de vloeistof gedurende
3 minuten op de vrije vlam gekookt. Nagegaan werd of ook met een

kooktijd van 2 minuten volstaan zou kunnen worden, en of door koken
gedurende resp. 5 en 10 minuten de kleur vollediger tot ontwikkeling
komt (tabel 4).

Dit laatste bleek niet het geval te zijn. Bij de uitvoering der bepalingen
werd een kooktijd van 3 minuten aangehouden.

Na 3 minuten koken op de vrije vlam, wordt de vloeistof nog 15 minuten
in een kokend waterbad verwarmd. Nagegaan werd, of voor een volledige
kleurontwikkeling volstaan zou kunnen worden met 3 minuten koken,
en of eventueel ook een uitsluitende verwarming van de vloeistof in een
kokend waterbad gedurende 15 minuten voldoende zou zijn (tabel 5).
Bij de uitvoering der bepalingen werd de vloeistof na 3 minuten koken
steeds nog 15 minuten in een kokend waterbad verwarmd, zodat deze
behandeling stellig voldoende geweest zal zijn om de permanganaat-
kleuring volledig tot ontwikkeling te brengen.

Ter controle werd tenslotte aan monsters van circa 3 g. leverpoeder
van hetzelfde uitgangsmateriaal een bepaalde hoeveelheid Mangaan-
standaardoploss\'mg toegevoegd. Zoals uit tabel 6 blijkt, kon de theoretisch
verwachte hoeveelheid Mangaan praktisch teruggevonden worden.

Table 6. Determination of Manganese in liverpowder with addition of Mn-solution.

De bovenbeschreven colorimetrische Mangaanbepaling werd toegepast
bij het onderzoek van het levermateriaal, verzameld na afloop van de in
1950 genomen Vevoronmestproef.

verricht in de levers van de koeien dezer proef. De proefgroep bestond
uit 31 dieren, die gedurende 5 weken dagelijks 5 gram methylthiouracil
in de vorm van Vevoron hebben ontvangen, terwijl de controlegroep,
eveneens van 31 dieren, hetzelfde voer, echter zonder Vevoron gekregen
heeft.

De colorimetrische Mangaanbepalingen werden in triplo uitgevoerd,
waarbij voor het verschil tussen een waarneming en het gemiddelde der
drie verkregen uitkomsten maximaal een afwijking van 10 % toegelaten
werd. Was dit verschil groter dan 10 %, zodat er kennelijk een fout bij
de uitvoering der bepaling was opgetreden, dan werden de drie uitkomsten
door de resultaten van de bepalingen aan drie nieuwe levermonsters
vervangen. De Mangaangehalten zijn in de tabel vermeld in gamma\'s
per gram droge stof.

Bij de volgende beschouwingen zijn de dieren met „pijplever" tot de
„gezonde" runderen gerekend, terwijl de dieren met andere afwijkingen
bij de slacht „ziek" werden genoemd. In tabel 9 zijn de Mangaanhoeveel-
heden in mg naast de levergewichten in kg opgenomen. Voor de beoor-
deling en statistische verwerking der uitkomsten werd de hulp ingeroepen
van de Afdeling Bewerking Waarnemingsuitkomsten T.N.O., aan wier
rapport wij het volgende ontlenen.

Aangezien de waarden voor de Mangaangehalten en de berekende
Mangaanhoeveelheden een normale fluctuatie te zien geven, werd voor
het toetsen van de verschillen tussen proef- en controlegroep en tussen
„ziek" en „gezond" de t-toets, resp. de Analysis of Variance toegepast.

Gevonden werden de volgende gemiddelde waarden voor Mangaan-
gehalten en Mangaanhoeveelheden:

De verschillen tussen proef- en controlegroep (alle dieren) zijn zowel
voor Mangaangehalte als voor Mangaanhoeveelheid significant (P =
< 0,001, resp. P = 0,014).

Uit de boven opgegeven gemiddelden volgt nog, dat het verschil tussen
beide groepen hoofdzakelijk veroorzaakt wordt door het grote verschil
bij de „gezonde" dieren. Dit zou kunnen wijzen op het bestaan van een
interactie. Blijkens de Analysis of Variance was deze echter niet significant
(P = 0,13).

Het verschil tussen „zieke" en „gezonde" dieren is ten aanzien van
het gehalte niet significant (P = 0,46) en evenmin ten aanzien van de
hoeveelheid (P = 0,95).

Het verschil tussen dieren met en zonder t.b.c. was bij de proefgroep
niet significant (P 0,66 voor Mangaangehalte en P = 0,53 voor Mangaan-
hoeveelheid).

Langs colorimetrische weg werd het Mangaangehalte bepaald in de
levers van 62 runderen, waarvan de helft gedurende vijf weken met Vevoron
was behandeld. Zowel het Mangaangehalte als de Mangaan hoeveelheid bleek
in de lever der contrölekoeien significant hoger te zijn dan bij de proef-
dieren. Tussen de „gezonde" (geen afwijkingen bij de slacht, behalve
pijplever) — en de „zieke" (met afwijkingen bij de slacht, behalve pijp-
lever) dieren daarentegen, bleek noch in gehalte, noch in hoeveelheid
een significant verschil aanwezig te zijn.

For the determination of the Manganese content of cow-livers a colorimetric method
was used. The method gave very satisfactory results when applied to the dried livers
of 62 cows, which had been used in an experiment to study the influence of an anti-
thyroid substance for fattening purposes (50 % of the animals had been treated during
5 weeks with Vevoron, a methylthiouracil containing drug).

The Manganese content of the livers of the controlcows (the average amounted to
10,go y Manganese per gram of dried liver) differed significantly from that of the animals,
which had received the anti-thyroid substance (8,44y). Because the weight of the livers
of the Vevoron-animals was considerably higher, the amount of Manganese present
in these organs was calculated too. This proved however to be significantly lower than
in the control-group. There existed no difference concerning the content and the total
amount of Manganese in the liver between ,,sick"-(various affections of the organs
with the exception of Fasciolosis of the liver) and „healthy" (no affections of the organs,
except Fasciolosis of the liver) animals.

Au moyen d\'une méthode colorimétrique la teneur en Manganèse était déterminée
dans les foies de 62 vaches, dont la moitié était traitée avec du Vévoron, une substance
contenant methylthiouracil, pendant cinq semaines. La teneur aussi bien que la quantité
de Manganèse dans la foie des vaches de contrôle se montrait plus haute que chez les
animaux d\'expérience. Entre les animaux sains (pas d\'affections au moment de l\'abat-
tage outre Fasciolosis) et les animaux malades (avec affections au moment de l\'abattage
outre Fasciolosis) au contraire, il n\'y avait pas de différence réelle ni en teneur, ni en
quantité de Manganèse.

Mittels einer kolorimetrischen Methodik wurde der Mangangehalt bestimmt in den
Lebern von 62 Rindern von denen die Hälfte während fünf Wochen mit Vevoron —
ein methylthiouracil enthaltender Stoff—behandelt war. Sowohl der Gehalt wie auch
die Quantität des Mangans zeigte sich in den Lebern der Kontrolktihen höher als bei
den Versuchstieren. Zwischen den gesunden Tieren (keine Anomalien bei der Schlacht
ausser Fasciolosis) und den kranken Tieren (mit Anomalien bei der Schlacht ausser
Fasciolosis) wurde im Gegenteil kein reeller Unterschied, weder in Gehalt, noch in
Quantität des Mangans, gefunden.

Coleman, D. R. K. and F. C. Gilbert: Analyst 64 (1939) 726.
Cook, J. W.: Industr. Eng. Chem 13 (1941), 48.

Dukes, H. H.: The Physiology of Domestic Animals, New York, 1947.
Gallup, W. D. and L. C. Norris: Poultr. Sei. 16 (1937), 351.

Heller, V. G. and R. Penquite: Poultr. Sei. 16 (1937), 243.
Insko, W. M., M. Lyons and J. H. Martin:J. Nutrit. 15 (1938), 621.

Jukes, T. H. and H. J. Almquist: Ann. Rev. Bioch. 11 (1942), 511.
Maynard, L. A.: Animal Nutrition, New York 1951.
Mehlig, J. P.: Ind. Eng. Chem. 11 (1939), 274.

Morrison, F. B.: Feeds and Feeding New York, 1951.
Murray, W. M. and S. E. Q.. Ashley: Ind. Eng. Chem. 10 (1938), 1.
Perla, D.: Science 89 (1939), 132.
Piper, C. S.: Soil and Plant Analysis, Adelaide 1950.

Reid, J. T.: K. O. Pfau; R. L. Salsbury; C. B. Bender; and G. M. Ward: Journ.
Nutrit. 34 (1947), 661.

Sandell, E. B.: Colorimetric Determination of Traces of Metal, New York, 1950.
Snell, F. D. and C. T. Snell: Colorimetric Methods of Analysis, New York, 1951.
Stiles, W.: Trace Elements in Plants and Animals, Cambridge 1946.
Wiese, A. C.; A. C. Ei.vehjem and E. B. Hart: Poultr. Sei. 17 (1938) 33.
Wilgus, H. S.; L. C. Norris and G. F. Henser: Science 84 (1936), 252.

Bij het onderzoek van het in dit verslag beschreven materiaal is in een
deel der gevallen tevens medewerking verleend door Dr. H. Kunst, o.a.
wat betreft het onderzoek op pseudovogelpest, eendenpest, pokken en
Q_ fever. In verschillende gevallen is voor nadere bestudering de hulp
ingeroepen van het Laboratorium voor Medische Veterinaire Chemie,
van het Pathologisch Instituut, van het Instituut voor Tropische en Proto-
zoaire Ziekten en van het Instituut voor Veterinaire Parasitologie en
Parasitaire Ziekten. Het in 1952 ingezonden materiaal is gespecificeerd
in tabel I. De cijfers van deze tabel betreffen levende dieren, gehele ca-
davers, organen of ziektestoffen.

Verder werden nog 384 secties van duiven verricht ten behoeve van de
Gezondheidsdienst voor Postduiven. Voor deze sectieverslagen zij verwezen
naar het desbetreffende verslag (T. v. D. 78, 223).

Een belangrijk deel van de onderzochte materialen is afkomstig van de
diverse Instituten en Klinieken der Faculteit en van de daaraan verbonden
medewerkers.

Ten behoeve van deze categorieën doen wij ook bepaalde vormen van
routineonderzoek, die wij voor inzenders van buiten niet verrichten,
aangezien de dierenartsen deze zelf kunnen doen (b.v. eenvoudige kippen-
sectie) dan wel dat deze behoren tot het terrein van werkzaamheden van
de Provinciale Gezondheidsdiensten (b.v. serologisch onderzoek, faeces-
onderzoek enz.).

Bij inzendingen van dierenartsen ontvangen wij gaarne van te voren
telefonisch of schriftelijk bericht.

Er zijn materialen, die wij in het belang van onderwijs en onderzoek
zeer gaarne ontvangen. Genoemd dienen te worden: materiaal van be-
smettelijke ziekten van varkens en schapen, van sterfte onder watervogels,
van verwerpen van paarden (bij voorkeur hele foeten) en van materiaal,
verdacht van Listeria-infectie.

Wij onderzoeken geen materiaal, verdacht van rabies en
psittacosis, terwijl hoenders, die klinisch verdacht worden
van pseudovogelpest niet aan ons, doch aan de Rijksserum-
inrichting dienen te worden gezonden.

Bij een rhesus aap werd infectie met Mycobacterium tuberculosis var. ho-
minis vastgesteld. Uit een pneumonie van een Java aap werd Micrococcus
aureus geïsoleerd. Een gibbon bleek lijdende te zijn geweest aan infectie
met Pasteurella pseudotuberculosis. Uit twee galago\'s werd Pasteurella mul-
tocida geïsoleerd.

Verscheidene caviae waren gestorven aan pneumonie, waarbij strepto-
coccen-diplococcen werden aangetoond. Een ingezonden cavia was ge-
storven aan spontane infectie met Pasteurella pseudotuberculosis.

Bij de weinige duiven, die wij anders dan door de Gezondheidsdienst
voor duiven ontvingen, waren twee gevallen van tuberculose. Over deze
voor Nederland zeldzame ziekte is inmiddels met collega Richter ge-
publiceerd (T. v. D. 78, 154 1953). Dit eerste geval betrof een locale af-
wijking, terwijl van het tweede geval alleen een lever werd toegezonden.
Teneinde echter een beeld te geven van het sectiebeeld bij generalisatie
geven wij hierbij een foto van een experimentele infectie ^bij een duif
(photo I). Deze duif was ongeveer een jaar voor zij stierf intramusculair
besmet met materiaal, dat oorspronkelijk van een kip afkomstig was. Bij
sectie werd het volgende waargenomen: cadaver in zeer matige voedings-
toestand. Na het plukken was door de huid heen een groot tuberculeus
proces in de borstspieren te zien. Verder subcutane tuberculeuse knobbels
in de halsstreek (thymus?), op beide heupen, aan de linker metacarpus,
aan de linker elleboog en halverwege de rechter onderarm. Bij sectie werd
verder tuberculose aangetroffen van de Gl. thyreoidea, de lever, de milt,

de nieren, het ovarium, een tuberculeuse haard aan de dunne darm, een
tuberculeuse haard aan een der coeca, terwijl lateraal van de nieren in
het bekken diverse tuberculeuse haarden werden gezien. In de longen
waren slechts enkele miliaire haardjes aanwezig.

Verder werd er nog bij ingezonden duiven salmonellosis, trichomonasis
en coccidiosis waargenomen. Twee duiven hadden uraatafzettingen op
hart en lever; bij één van deze dieren was slechts één nier aanwezig. Een-
maal werd een miltruptuur waargenomen.

Wij ontvingen tweemaal eenden van bedrijven, waar men vermoedde
dat er eendepest zou heersen. Wij konden dit vermoeden niet bevestigen.
Ingespoten proefeenden werden niet ziek en bleken bij contröle-enting
onverminderd gevoelig voor eendepest-virus.

Door collega Swierstra werd uit door ons ontvangen eenden Hymeno-
lepis coronula en Trinoton querquedula gedetermineerd.

Bij onder de kip opgefokte fazantenkuikens werd coccidiosis van de
dunne darm aangetroffen.

Uit een ganzenkuiken werd Salmonella typhi-murium geïsoleerd. Uit een
jonge gans, die lijdende was geweest aan nier-coccidiose werd tevens
Pasteurella multocida gekweekt.

Uit een uit Limburg afkomstige haas met multiple sub-acute tot sub-
chronische necropurulcnte ontstekingshaardjes in longen milt en nieren
(welke wij verdachten van tularaemie) werd alleen Brucella bronchiseptica
gekweekt.

Een haas met een absces aan de poot, empyeem van de linkerlong en
purulente pericarditis bleek aan streptococcen-infectie te hebben geleden.
Uit twee mengculturen van hazen, die wij van Gezondheidsdiensten ont-
vingen, gelukte het door konijn-passage Pasteurella pseudotuberculosis aan te
tonen.

Uit een gestorven pup isoleerden wij P. multocida. Drie gevallen van
tuberculose bij honden bleken door M. tuberculosis var. hominis te zijn ver-
oorzaakt.

Bij deze diersoort namen wij verschillende gevallen van blackhead waar.
Bij een i \\ jaar oude haan vonden wij behalve uraatbeslagen op het hart
een acute darmbloeding tengevolge van een chronisch ulcererend proces in

het coecum; waarschijnlijk een residu van blackhead. Bij een kalkoen-
kuiken werden haemolytische streptococcen uit alle organen en uit de
dooierrest gekweekt. Bij jonge dieren werden Syngamus trachealis en cocci-
diën aangetroffen.

Wij ontvingen dit jaar aanmerkelijk meer kanarievogels dan andere
jaren. Dit was voor een belangrijk deel te wijten aan een heersende
kanariepokken-epizoötie. In 22 gevallen konden wij deze diagnose stellen.
In vele gevallen werd door intrafolliculaire enting van kippen de diagnose
bevestigd, ook in die gevallen waarbij alleen longafwijkingen (KIKUTH
GOLLUB-ziekte, gaapziekte) werden waargenomen. Het betrof hier een
zgn. tripathogeen virus, dat virulent was voor kanarie, duif en kip.

Verder werd bij kanaries Salmonellose, infectie met Micrococcus aureus en
Dermanyssus-invasie vastgesteld.

Verschillende dieren, die wij over de post ontvingen (ook van collegae)
waren niet te onderzoeken, daar zij in een gewone enveloppe ingesloten
en mitsdien volkomen platgedrukt waren.

Bij katten werd pseudomembraneuse enteritis geconstateerd; bij één van
deze secties werden uit alle organen streptococcen gekweekt. Uit alle or-
ganen van een kat met pneumonie groeiden reinculturen van Brucella
bronchiseptica. Er werd bij een kat een geval van bovine tuberculose vast-
gesteld, waarbij in tegenstelling met wat men gewoonlijk bij zoogdieren
ziet, de uitstrijkjes uit longen en lever zeer veel zuurvaste bacillen bevatten.

Van de Gezondheidsdienst in Drenthe ontvingen wij culturen van
Pasteurella pseudotuberculosis (aangelegd uit een kat met pneumonie en
haardjes in de lever).

Tengevolge van een doelbewuste beperking is het aantal onderzochte
kippen gedurende de laatste paar jaren teruggebracht tot een hoeveelheid
die voor onderwijsdoeleinden voldoende is. Deze kippen zijn merendeels
afkomstig uit de naaste omgeving van Utrecht.

Klinische verschijnselen of anamnese maakten 100 X een onderzoek op
pseudovogelpest noodzakelijk. In 25 gevallen verliep dit positief, in 75 ge-
vallen negatief. Soms bleek in chronische gevallen het serologisch onder-
zoek positief, terwijl het virus in de hersenen niet meer kon worden aan-
getoond.

Blijkens een ongepubliceerd onderzoek van Dr. H. Kunst treden na
experimentele infectie de antilichamen in het bloed vrijwel gelijktijdig
met de eerste klinische symptomen op. Wij beschikken echter nog over te
weinig ervaring om het te wagen bij negatief bloedonderzoek van kli-
nisch zieke dieren de eikweek na te laten.

Vier maal troffen wij tuberculose aan. De diagnose pokken-diphtherie
stelden wij 16 maal. Listeria-infectie werd eenmaal waargenomen. Bij deze
kip werden puntbloedingen op het hart, vergrote lever, gezwollen milt
en nieren en geringe locale enteritis van de dunne darm met enkele coc-

cidiën geconstateerd. Listeria monocytogenes werd uit lever, milt en nier ge-
isoleerd. Bij kuikens werd 2 X Salmonella bareilly infectie vastgesteld.

Bij dieren van 2 a 3 maanden bleek op een groot pluimveebedrijf blackhead
enzoötisch voor te komen. De dieren waren suf, zij hadden gele diarrhee
en de kammetjes verschrompelden.

Coccidiose bij kippen en kuikens werd 21 X waargenomen. Verder werden
de volgende endoparasieten gevonden: Ascaridea 21 X , Capillaria 7 X , Davainea
5 X en Trichonema 1 X ; het aantal gevallen van Heterakis werd niet genoteerd.

Slechts 10 van de onderzochte kippen waren lijdende aan neurolympho-
matose. Leucosis werd 44 maal vastgesteld, terwijl 36 maal tumorachtige
processen werden gezien, waarvan het karakter niet nader is onderzocht.
Zesmaal zagen wij zogenaamde coligranulomen van de darm.

Het merendeel der konijnen was in meer of mindere mate besmet
met coccidiën. Vaak werden digestiestoornissen, eventueel gepaard gaande
met maagruptuur aangetroffen.

Eenmaal werd uit een konijn Pasteurella multocida en eenmaal Brucella
bronchiseptica gekweekt.

Deze rubriek omvatte dit jaar alleen 2 sera van een veterinair student,
die besmet was met Brucella abortus. De titer bedroeg 1 : 2400. Naar wij ver-
namen, leverde een chlooramphenicol-kuur bij deze chronische patiënt
geen succes op.

Uit een gestorven wilde muis werd een Erysipelothrix gekweekt, waarvan
de pathogeniteit voor muis en duif werd vastgesteld; varkens werden
hiermede niet besmet. De Gram-f staafjes waren in uitstrijkjes van harte-
bloed en organen talrijk aanwezig. Er was spontane sterfte onder de muizen.

Onze hulp werd via de Provinciale Gezondheidsdienst voor Dieren
in Utrecht ingeroepen door een nutria-fokker, die een geheimzinnige
sterfte onder zijn dieren had. De eigenaar vermoedde kwaadwilligheid in
welk vermoeden hij door uitspraken van twee helderzienden gesteund
werd. Wij troffen bij sectie van verschillende cadavers enteritis aan. Bac-
teriologisch onderzoek leverde evenmin iets op als toxicologisch onderzoek.
Van elders aangekochte nutria\'s bleken niet te besmetten te zijn. De door
ons uitgesproken mogelijkheid van ongeschikt groenvoeder, werd door de
eigenaar ontkend.

Uit 3 nutria\'s van andere herkomst werd Pasteurella pseudotuberculosis
geïsoleerd.

Bij een onderzoek van sera t.o.v. Salmonella abortus-equi werden de vol-
gende titers gevonden :5Xi : 100, 4 x 1 : 200, 6x1 : 400, 6x1 : 800 en 4 X

i : i6oo. Van een op klinische grond verdachte hengst bleek de titer slechts
i : 200 te bedragen; uit sperma en uit de geëxstirpeerde testikel werd geen
Salmonella gekweekt.

Het onderzoek van sera op Brucella aéor^-agglutininen was merendeels
negatief. Driemaal werd een titer van 1 : 200 gevonden, 1 x van 1 : 800
(bij een kreupel paard met temperatuurverhoging).

Streptococcus equi werd gekweekt uit een absces in de Regio submaxillaris
en uit een absces in de oorbasis. Uit een ontsteking aan de ribwand werd
Micrococcus aurantiacus geïsoleerd.

Mede door de slechte toestand van de cadavers, die wij ontvingen, ge-
lukte het in het merendeel der gevallen niet een diagnose te stellen. Bij
een papegaai, die reeds een halfjaar braakneiging had, werd een necrotisch
proces in de oesophagus gevonden. Bij een parkiet werd een leverruptuur
aangetroffen.

Aangezien wij niet op psittacosis-onderzoek zijn ingericht,
verzoeken wij ons geen papegaai-achtige dieren, die verdacht
zijn van besmettelijke ziekten op te sturen. Deze dienen te
worden gezonden aan Dr. F. Dekking, Laboratorium voor
de Gezondheidsleer, Mauritskade te Amsterdam.

Verschillende ratten van dezelfde herkomst hadden haarden in longen
en lever. Uit slechts één hiervan gelukte het Corynebacterium kutscheri te
kweken. Tevens werd uit een rat een Corynebacterium gekweekt, die patho-
geen was voor muizen, maar die wij niet nader konden determineren.

Verder werden in ratten coccidiën en Syphacia obvelata (soort Oxyuris)
aangetroffen.

Uit runderfoeten werd 4X Brucella abortus gekweekt, 1 x Corynebacterium
pyogenes, 4 X streptococcen (2X /J haemolytische, 1 X a haemolytische en 1 X
non haemolytische). Het bacteriologisch onderzoek van 19 foeten was ne-
gatief.

Er werden 181 bloedmonsters op Brucella aior&tf-agglutinen onderzocht.
De volgende titers werden gevonden bij koeien:53X< 1 : 50, 10X1 : 50,
3X1 : 100, 31 x i : 200, 14x1: 400 en 42 X 1 : 800. Bij stieren: 23X < 1 : 50,
2x1: 50, i x i : 200 en 2 X 1 : 800. Bij één stier met titer 1 : 800 werd
ook 2 X spermawei geagglutineerd, waarvan de titer 1 X 1: 100 en 1 X 1: 1000
bedroeg.

In een punctaat van een Ln. praescapularis van een 2 jarige stier (enige
„reageerder" op een „t.b.c. vrije" stal) werd via de cavia Mycobacterium
tuberculosis var. bovis aangetoond. Eveneens werd deze geïsoleerd uit pus
van een absces in de parotisstreek van een rund, waarvan ons de voorge-
schiedenis niet bekend is. Een zelfde bevinding deden wij uit de macros-
copisch niet afwijkende melk uit een verhard kwartier van een rund, dat
in eigendom was bij iemand, die aansluiting bij de Gezondheidsdienst
weigert. Deze bevinding had tengevolge, dat de betrokken Gezondheids-

dienst, na hierover door ons ingelicht te zijn, dit rund in beslag kon doen
nemen.

Uit pus werd 2 X Corynebacterium pyogenes gekweekt. Uit spierweefsel Cl.
septicum en Cl. histolyticum.

Een cultuur van de Gezondheidsdienst in Overijssel bleek L. monocy-
togenes te zijn (zie Van Ulsen T. v. D. 77, 899 (1952)).

In 5 gevallen werd varkenspest geconstateerd. Rij 13 jonge dieren werd
pneumonie gevonden, waarin merendeels streptococcen of micrococcen
voorkwamen. Bij één big werd Pasteurella multocida geïsoleerd uit hart,
longen en hersenen. Uit toegezonden orgaanmateriaal werd Mycobacterium
tuberculosis var. bovis geïsoleerd.

In longmateriaal van een panter en van een tijger werd Mycobacterium
tuberculosis var. bovis aangetoond. Wij deden sectie op een Maleische beer
waarbij wij uit tuberculeuse veranderingen een Mycobacterium isoleerden,
dat slechts zeer beperkt pathogeen was voor de cavia en niet voor konijn;
hieruit konden wij nog geen conclusie trekken.

Uit een schamalijster werd Pasteurella pseudotuberculosis gekweekt, uit een
uil Pasteurella multocida. In een diamantvinkje werd aspergillose aange-
troffen.

Een pauw en een parelhoen hadden salpingitis. Bij een pauwkuiken
vonden wij Capillaria en coccidicn.

Wij seceerden een zwaan waarbij het sectiebeeld (enteritis, suggulatie
van hartspier, borstbeen, trachea) ons deed denken aan een nog onge-
publiceerde ervaring met experimentele eendenpest bij deze diersoort.
Wij konden het eendenpestvirus echter niet aantonen. Wel kweekten
wij uit hart en alle organen /3 haemolytische streptococcen.

A survey of the examination of pathological specimens received in 1952 by the Institute
for Infectious Diseases of the Veterinary Faculty at Utrecht.

Sommaire des recherches du matériel pathogène reçu par l\'Institut des Maladies
Infectieuses de la Faculté vétérinaire d\'Utrecht.

Uebersicht von den Untersuchungen von eingesandtem pathologischem Material
an dem Institut für Infektionskrankheiten der Utrechter Veterinarfakultàt.

De naam Stockholm heeft dit jaar in diergeneeskundige kringen een ver-
trouwde klank gekregen, die ook in ons land bij vele dierenartsen met hun
dames aangename herinneringen oproept, welke niet gauw weggewist zullen
worden. De korte aanduiding van deze bijdrage zal bij de meeste lezers
niet anders doen verwachten dan een verslag van het XV Internationaal
Veeartsenijkundig Congres, dat van 9—15 Augustus 1953 te Stockholm
werd gehouden.¹)

Het is uiteraard niet mogelijk, een beschrijving te geven, die ook maar
enigszins volledig zou kunnen worden genoemd.

Dit overzicht zal beperkt blijven tot een aantal mededelingen en enige
beschouwingen over het congres, zodat zij, die Stockholm hebben
bezocht, goede herinneringen zien vastgelegd, terwijl de dieren-
artsen, die het congres niet hebben bijgewoond, zich enigermate een beeld
kunnen vormen van deze belangrijke gebeurtenis op diergeneeskundig
gebied.

Niet minder dan 57 landen hebben aan het congres deelgenomen; in
totaal waren ongeveer 1300 leden ingeschreven.

Sedert het voorlaatste congres, dat in 1949 in Londen werd gehouden, is
een regeling in het leven geroepen, die zonder twijfel een goede voorbe-
reiding in de deelnemende landen bevordert.

De landelijke dierenartsenorganisaties van de deelnemende landen wijzen
n.1. een comité aan, dat in tegenstelling met vroeger permanent is.

In het verleden werd enige tijd vóór het congres een tijdelijk comité in
het leven geroepen ter voorbereiding van de deelneming aan het congres.

In Nederland is, na het betreffende besluit van Londen, door het Hoofd-
Bestuur van de Maatschappij voor Diergeneeskunde, een Nationaal Comité
benoemd, bestaande uit de voorzitter en secretaris van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde, de gedelegeerde in de Internationale Permanente
Commissie, de Directeur van de Veeartsenij kundige Dienst, de Voorzitter
van de Faculteit der Veeartsenijkunde en de Secretaris van de Gezondheids-
commissie voor Dieren.

In dit kleine comité, dat veel efficienter kan werken dan de vroegere tijde-
lijke comité\'s van 20—30 leden, is diergeneeskundig Nederland zo breed
mogelijk vertegenwoordigd.

De voorzitter en secretaris van de Maatschappij voor Diergeneeskunde
zijn tevens voorzitter en secretaris van dit Permanent Nationaal Comité.

De Permanente Nationale Comité\'s, die dus blijvend in functie zijn,
kunnen vroegtijdig de nodige activiteit ontplooien om de deelneming aan
het congres zo veel mogelijk te bevorderen.

Het zal mede aan de instelling van dit Permanent Nationaal Comité zijn
toe te, schrijven dat 50 gewone en bijzondere leden uit Nederland het

1 Publicatie van deze bijdrage, die reeds geruime tijd geleden op verzoek van
Hoofdbestuur en Redactie werd samengesteld, heeft nu pas plaats, omdat het
gewenst was de Resoluties tegelijkertijd op te nemen.

congres hebben bijgewoond. Bovendien was het een zeer verheugend ver-
schijnsel, dat in de verschillende secties door i 7 Nederlanders een rapport
in behandeling is gebracht, terwijl bovendien Prof. Dr. L. Seekles een voor-
dracht heeft gehouden in één van de plenaire zittingen. Zowel wat het
aantal deelnemers als het aantal rapporteurs betreft, was Nederland
relatief één van de best vertegenwoordigde landen.

De officiële Nederlandse delegatie bestond uit de heren E. J. A. A. Quaed-
vlieg, Prof. Dr. G. M. van der Plank, Prof. Dr. J. A. Beyers, G. M. van
Waveren en D. Hendrikse.

Voor het eerst was een vertegenwoordiger van de Maatschappij voor
Diergeneeskunde in de regeringsdelegatie opgenomen.

Van Nederland uit is de reis op verschillende manieren gemaakt: per
auto,trein, vliegtuig en zelfs per boot. Hoewel de pogingen om een grote
groepsreis te organiseren geen resultaat hebben gehad, hebben zich enkele
kleine groepjes gevormd, die de reis gemeenschappelijk per auto of trein
hebben afgelegd.

In de loop van Zaterdag 8 Augustus kwamen de meeste Nederlandse
deelnemers reeds in Stockholm aan. Vooral degenen, die hier voor het
eerst kwamen, werden direct bij aankomst al geïmponeerd door de machtige
schoonheid van deze wonderlijke stad, op eilanden gebouwd, en daarom
wel het „Venetië van het Noorden" genoemd.

Het congres is gehouden in het imposante Concertgebouw, vrijwel in
het centrum van de stad gelegen en geflankeerd door een dagelijkse, zeer
levendige en kleurrijke bloemen- en fruitmarkt.

De eerste gang van de deelnemers was naar het congresbureau, dat twee
dagen vóór de aanvang van het congres reeds was geopend voor de z.g.n.
inschrijving van de leden, die eigenlijk alleen bestond uit het afgeven van
alle benodigdheden voor het congres.

Een zeer omvangrijk dossier kregen de leden mee te torsen. Het voor-
naamste hiervan bestond uit het eerste deel van de „Handelingen" van het
congres, een uit 2 delen bestaand boekwerk van ongeveer 1200 pagina\'s,
waarin de rapporten zijn opgenomen. Het was buitengewoon jammer,
dat deze rapporten niet enkele weken van tevoren aan de deelnemers
konden worden toegestuurd.

Het was practisch uitgesloten, dat men zich nu nog, tijdens de grote drukte
van het congres, enigermate kon inwerken in de onderwerpen, die in de
zeer vele sectievergaderingen werden behandeld en een programma kon
opmaken van de lezingen en excursies, die men voor zich van het meeste
belang achtte.

Later bij de behandeling van de rapporten is dit trouwens ook wel ge-
bleken. Zonder twijfel zou de gedachtenwisseling tijdens de sectiever-
gaderingen veel vruchtbaarder kunnen zijn als er van tevoren een redelijke
tijd wordt gegeven om tenminste speciale onderwerpen van te voren te
bestuderen.

Het Nederlands Permanent Comité heeft, in verband hiermee, reeds in
1951 bij het Zweeds organiserend comité, dat het gehele congres heeft voor-
bereid, met klem verzocht de rapporten minstens twee weken vóór de aan-
vang van het congres aan de deelnemers toe te zenden.

Het organiserend comité bleek helaas ook nu weer op tijdnood te stranden.
Wellicht zal dit voor een gedeelte moeten worden toegeschreven aan het
feit, dat de rapporten te laat werden ingezonden.

Daar in dit verslag ook wel enige critische beschouwingen mogen worden
opgenomen, zij hier reeds opgemerkt, dat het congresbureau lang niet in
alle opzichten heeft gefunctionneerd, zoals van een dergelijk bureau toch
mag worden verwacht.

Zo was er b.v. onvoldoende gelegenheid voor de Nationale Comité\'s,
de delegaties en deelnemers uit de verschillende landen om in een afzonder-
lijke ruimte bijeen te komen voor het houden van besprekingen, voor het
bestuderen van rapporten, het voeren van correspondentie, etc.

Het zou toch wel gemakkelijk zijn, als er op het congresbureau voor elk
deelnemend land een centrale plaats werd gereserveerd, waar de deel-
nemers elkaar kunnen vinden voor het maken van afspraken. Het bijeen-
roepen van een delegatie of Nationaal Comité kostte nu soms onnodig heel
wat moeite.

Op het congresbureau was wel een postkantoortje gevestigd en ook was
er gelegenheid voor het inwisselen van cheques, maar de congressisten
kwamen soms tot de minder prettige ontdekking, dat zowel het postkan-
toortje als het wisselbureau al zeer vroegtijdig waren gesloten.

Zo hebben bijvoorbeeld verschillende deelnemers op de sluitingsdag van
het congres nog getracht hun cheques in te wisselen, maar om 11.00 uur
v.m. bleek het wisselbureau al gesloten te zijn, terwijl er in verband met
de vrije Zaterdagmiddag toen ook geen gelegenheid meer voor was op de
wisselkantoren in de stad.

Op de vooravond van de officiële opening van het congres vond
een zeer stijlvolle ontvangst van alle deelnemers met hun dames plaats
in het schitterende stadhuis, heel mooi gelegen op de punt van één
van de vele eilanden. Dit stadhuis, dat wellicht één van de mooiste van
Europa is, wordt bijna uitsluitend gebruikt voor officiële ontvangsten, re-
cepties etc. Deze receptie werd zeer onofficieel gehouden, een enkele korte
speech werd uitgesproken en verder was er volop gelegenheid voor ont-
moeting met de dierenartsen, die practisch uit alle hoeken van de wereld
waren samengekomen.

Terwijl er thee werd aangeboden, overstemde het geroezemoes van de
zeer vele talen, die door elkaar werden gesproken, de muziek, die tijdens
deze ontvangst werd gespeeld.

Het was zeer juist, dat maar zeer bescheiden verversingen werden aan-
geboden. De ervaringen in het verleden hebben namelijk geleerd, dat de
totale exploitatiekosten van een congres vaak onnodig hoog worden dooi-
de zeer grote uitgaven, die aan officiële ontvangsten worden besteed.

Het Nederlands Nationaal Comité heeft destijds reeds op versobering
aangedrongen, omdat het anders practisch niet mogelijk is, dat een klein
land een congres organiseert.

Op Maandagmorgen 10 Augustus werd het congres officieel geopend in
de grootste zaal van het Concertgebouw.

aan het begin als het slot van deze zitting werd gespeeld door een orkest
van de Zweedse radio-omroep.

De voorzitter van het organiserend comité Dr. Axel Alegren, sprak een
kort openingswoord, waarin hij o.a. wees op de vooruitgang van de dier-
geneeskundige wetenschap sinds voor het eerst in Stockholm een inter-
nationaal veeartsenij kundig congres werd gehouden.

De openingsrede werd hierna uitgesproken door de Zweedse Minister
van Landbouw, Z. E. Mr. Norup. De Minister onderstreepte in zijn rede
niet alleen de economische betekenis van de diergeneeskundige wetenschap,
maar ook de belangrijke taak, die de beoefenaren van deze wetenschap
hebben bij de bevordering van de Volksgezondheid.

Nadat deze rede was uitgesproken, had de verkiezing van het congres-
bestuur plaats. De samenstelling werd als volgt:

Het was wel een groot bezwaar, dat bij deze openingszitting — en dit gold
ook voor alle plenaire zittingen, die dagelijks in de ochtenduren werden
gehouden, — geen simultaanvertaling van het gesprokene werd gegeven.

De officiële openingszitting nam wel heel veel tijd in beslag, omdat op
het gesprokene steeds een vertaling moest volgen in twee moderne talen.

Direct na de officiële opening hield Sir Thomas Dalling een voordracht
over „Het diergeneeskundig beroep: Verleden, heden en toekomst."

Spreker deelde mee, dat hij in vele kringen in verschillende delen van de
wereld, waar zijn werk hem had gebracht, een groot gebrek aan kennis
had ontdekt omtrent het diergeneeskundig beroep.

Bij het begin van zijn voordracht wees hij er op, dat hij persoonlijke me-
ningen en opvattingen naar voren zou brengen en dat hij daarin dus geen
land, groep van mensen of organisatie vertegenwoordigde.

Een historisch overzicht wilde de spreker liever overlaten aan de weinige
historici, die tijd en ambitie hebben om hierover onderzoekingen te doen.

Individuele behandeling van huisdieren, waarop in verschillende landen
nog steeds de nadruk wordt gelegd, zal in de toekomst de grote aandacht
moeten hebben van de beoefenaren van de diergeneeskundige wetenschap
in die landen, die een waardevolle veestapel hebben en die door hun fok-
kerij de minder bedeelde landen van goed fokmateriaal moeten voorzien.
Zulke landen zijn er echter niet veel. De hedendaagse samenleving vraagt
op brede schaal onze hulp en samenwerking op het gebied van de productie-
verhoging.

In verband hiermee moet de strijd worden aangebonden tegen epizo-
ötieën, die grote economische verliezen kunnen veroorzaken en die een ern-
stige handicap kunnen zijn voor een gunstige agrarische ontwikkeling. Dit
wordt over het algemeen over de gehele wereld wel ingezien en in dit op-
zicht wordt het werk van de dierenartsen ook wel gewaardeerd. De dier-
geneeskundige wetenschap moet, bij eigen research, zo nauw mogelijk
samenwerken met andere wetenschappen.

In het verleden werden de werkzaamheden van de dierenartsen over het
algemeen onvoldoende gehonoreerd; bovendien werd weinig financiële hulp
geboden bij het verrichten van onderzoekingen. Spreker brengt grote dank
aan degenen, die speciaal aan research in het verleden veel tijd en geld
hebben geofferd. Spreker kan over het heden echter een meer optimistisch
geluid laten horen; hij meent namelijk dat de donkere dagen voor onze
professie voorbij zijn.

Overal in de wereld wordt thans toch wel ingezien, dat regeringen en
publieke organisaties het diergeneeskundig onderzoekingswerk financieel
moeten dragen.

Ook op de volgende dagen werden telkens in de plenaire zittingen alge-
mene voordrachten gehouden. Het zou te ver voeren om de inhoud van deze
voordrachten, die, zoals vanzelf spreekt, in de Handelingen van het congres
zijn opgenomen, zelfs in het kort te memoreren. Een kleine uitzondering is
gemaakt voor de zoëven genoemde voordracht, waarin een zeer algemeen
onderwerp werd behandeld en een tweede uitzondering mag toch wel ge-
maakt worden voor de voordracht van Prof. Dr. L. Seekles, die eveneens
in een plenaire zitting sprak over: „Biochemie en dierziekten".

Spreker gaf in vogelvlucht een overzicht van de talrijke problemen op
het gebied van de veterinaire biochemie.

De biochemie is een wetenschap, die als onmisbare basis moet worden
gezien voor de diergeneeskundige wetenschap in het algemeen.

Tegen de mening van degenen, die de biochemie minder gunstig gezind
zijn en deze wetenschap vergelijken met een knaap, die een kostbaar uur-
werk uit elkaar heeft genomen, maar geen kans ziet de onderdelen weer
goed in elkaar te zetten, toont spreker aan, dat door de biochemie doelbe-
wust vele dierziekten worden onderzocht en bestreden.

Ontstekingsprocessen, shock, necrose, vetinfiltratie van de lever, steriliteit,
endocrine stoornissen en nog vele andere pathologische processen vormen
problemen, die met behulp van de biochemische wetenschap ongetwijfeld
tot meer klaarheid kunnen worden gebracht.

In de regel volgde op de algemene voordrachten, die in de plenaire zit-
tingen werden gehouden de vertoning van films, die de meest uiteenlopende
onderwerpen op diergeneeskundig gebied behandelden. Aparte vermelding
verdienen enkele uitstekende drie-dimensionale films van Duitse origine,

o.a. van een scherpoperatie. Deze films kunnen een goede aanvulling vormen
voor het onderwijs.

Des namiddags werden de zeer talrijke sectievergaderingen gehouden,
waarin niet minder dan 261 rapporten werden behandeld, die in de volgen-
de afdelingen waren ondergebracht:

Bij de bestudering van de Handelingen, waarin alle rapporten zijn opge-
nomen, blijkt wel, dat lang niet alle rapporteurs aan de eigenlijke bedoeling
hebben beantwoord, d.w.z. de inhoud van de rapporten was lang niet altijd
een weerspiegeling van de vorderingen van de diergeneeskundige weten-
schap gedurende de periode, die sinds het vorige congres is verlopen. En
toch, al worden niet alleen „nieuwe" dingen naar voren gebracht, is het van
groot belang, dat dierenartsen uit alle oorden van de wereld, die zich met
dezelfde problemen bezig houden, hierover uitvoerig onderling van
gedachten kunnen wisselen.

Al komt het in een sectievergadering nu eenmaal niet tot oplossing van
problemen, het is toch wel heel nuttig, dat men met eikaars moeilijkheden
wordt geconfronteerd. Over het algemeen wordt de zo noodzakelijke zelf-
critiek door deze gedachtenwisseling bevorderd.

Helaas moet worden gezegd, dat niet alle sectievergaderingen even
geslaagd mogen worden genoemd.

Vele rapporteurs overschreden de toegewezen 10 minuten voor de re-
capitulatie van de voornaamste punten van het rapport en daardoor bleef
vaak te weinig tijd over voor rustige gedachtenwisseling.

Verschillende rapporteurs hielden een voordracht inplaats van een samen-
vatting te geven van het te behandelen onderwerp, dat trouwens reeds in
de Handelingen was gepubliceerd. Bovendien werden de discussies in de
sectievergaderingen soms zeer geremd door taalmoeilijkheden.

Ook in de secties waren geen simultaanvertalers aanwezig, maar in
sommige afdelingen ontbrak het ook aan goede vertalers om het gesprokene
van de rapporteur en de vragensteller snel en goed in een andere taal samen
te vatten.

In het Programma van het congres waren tal van excursies ingelast naar
instellingen op diergeneeskundig gebied, b.v. The Royal Veterinary College
te Stockholm, het Staats Veeartsenijkundig Instituut, de Landbouwhoge-
school, het K.I.-station in Enköping, het Veeteeltkundig onderzoekings-
instituut van Wiad etc.

Bij het bezoek aan al deze instellingen blijkt wel duidelijk, dat Zweden
op diergeneeskundig en agrarisch gebied in sommige opzichten groter moge-
lijkheden voor ontplooiing biedt dan ons land.

oorlog heeft meegemaakt en daardoor een belangrijk hoger welvaartspeil
heeft dan alle andere Europese landen, zeer verklaarbaar.

Voor de goede gang van zaken was het eigenlijk niet juist, dat bovenge-
noemde excursies in de regel samenvielen met de sectievergaderingen. Het
was voor de deelnemers vaak erg moeilijk om een keus te doen uit de veelheid
van mogelijkheden, die tegelijkertijd werd geboden. Als men b.v. een
excursie wilde meemaken was er geen gelegenheid om bij bepaalde onder-
werpen, waarin men speciaal belang stelde en die in de sectievergaderingen
tegelijkertijd werden behandeld, aanwezig te zijn.

Eén en ander heeft tot gevolg gehad, dat sommige sectievergaderingen
matig tot slecht werden bezocht. Het ware wellicht beter geweest, dat het
congresprogramma minder overladen was geworden.

Practisch alle avonden waren „bezet", maar ook tussen het programma
door was er o.a. gelegenheid voor „sightseeing" in de stad en de omgeving
van Stockholm.

Eén van de hoogtepunten is wel het congresbanket geweest, een schit-
terend diner met ongeveer iooo gasten in de prachtige blauwe zaal van het
reeds eerder genoemde stadhuis. De stemming, die bij dit banket heerste,
was buitengewoon prettig.

De deelnemers zaten aan tafels van ongeveer 20 personen; een Zweedse
dierenarts met zijn vrouw vervulden aan elke tafel de rol van gastheer en
gastvrouw. Na het diner werden enige demonstraties gegeven in vrije gym-
nastiek door een groepje jonge Zweedse meisjes. Daarna bleven de meeste
gasten nog heel lang op prettige en ongedwongen wijze bijeen.

Op één van de avonden werd in het Nationaal Museum aan de congres-
sisten een concert aangeboden. De muziek was heel goed en de omgeving,
waarin deze muziek werd geboden, was zeer stijlvol.

Voor Nederlanders doet het misschien wat vreemd aan, dat men ge-
zeten op de grote marmeren trappen of wandelend door het museum het
programma van een concert volgt, maar degenen, die deze avond hebben
meegemaakt zullen er de beste herinnering aan bewaren.

Op twee avonden werd in het Drottningholmtheater, dat in 1766 werd
geopend, de komische opera van W. A. Mozart „Bastien et Bastienne" en
een kort ballet naar een gelijksoortig gegeven van Jean Jacques Rousseau,
opgevoerd, speciaal voor de congressisten.

De bootreis naar dit oude Koninklijke Theater, de hele sfeer, die vooral
door deze merkwaardige omgeving werd geschapen, en de uitvoering zelf
hebben deze avonden buitengewoon in de smaak doen vallen. Een glas
wijn, met andere verversingen, aangeboden door de Zweedse agrarische
topcoöperatie, droeg hiertoe nog aanmerkelijk bij.

Tenslotte zij nog even melding gemaakt van het diner, dat door het or-
ganiserend comité is aangeboden aan de leden van de Permanente Com-
missie en de officiële regeringsdelegaties. Hieruit blijkt wel, dat de positie
van de Permanente Nationale Comité\'s in het gehele congresverband toch
eigenlijk nog niet juist is. Het zou immers logischer zijn geweest, dat
de Permanente Nationale Comité\'s, die toch een belangrijk aandeel
behoren te leveren in de voorbereidingen en het slagen van de congressen,
door de Permanente Commissie zouden zijn ontvangen. Officieel contact
is er formeel tuusen de Permanente Commissie en de Permanente Nationale
Comité\'s eigenlijk in het geheel niet geweest.

zou eigenlijk pas bevredigend kunnen worden geregeld, wanneer deze
comité\'s in de regeringsdelegatie zouden worden opgenomen.

In Nederland is trouwens de officiële delegatie ongeveer van dezelfde
samenstelling als het Permanent Nationaal Comité.

Bij de ontspanningsmogelijkheden behoort tenslotte nog te worden ge-
noemd het uitvoerig programma, dat er voor de dames was samengesteld.

De dames zijn gedurende het gehele congres op prettige en vaak instruc-
tieve wijze bezig gehouden. Er was gelegenheid voor het bezoek aan ver-
schillende culturele instellingen, men kon de mooie stad Stockholm leren
kennen en bovendien hebben de dames één en ander kunnen horen en zien
omtrent de sociale toestanden in Stockholm en de directe omgeving.

De sluiting van het congres vond op even stijlvolle wijze plaats als de
opening, ook nu weer de bekende omlijsting met Zweedse muziek, wederom
uitgevoerd door het orkest van de Zweedse radio-omroep.

Door het congres werd een twaalftal resoluties aangenomen, dat ter
completering van deze bijdrage hieronder volledig wordt weergegeven.

Gedurende de laatste 4 jaren is gelukkig gebleken, dat het aannemen
van een aantal resoluties door een congres meer betekent dan een formali-
teit, en ook practisch van betekenis kan zijn.

Zonder twijfel zullen de resoluties, die door het XV-Internationaal Con-
gres zijn aangenomen, de aandacht hebben van zeer vele nationale en inter-
nationale instanties op diergeneeskundig en agrarisch gebied.

In de toekomst zal moeten blijken, welke uitwerking dit zal hebben op
de ontwikkeling van de diergeneeskundige wetenschap en de practische
toepassing hiervan.

Uit dit betrekkelijk summiere verslag mag de conclusie worden getrokken,
dat ook dit congres misschien van niet zo uitermate grote betekenis mag
zijn geweest in de directe zin van het woord, maar voor de bevordering van
het internationaal contact in het algemeen en op diergeneeskundig gebied
in het bijzonder mag het XV-Internationaal Veeartsenij kundig Congres
volledig geslaagd worden genoemd.

„Het XV-Internationaal Veeartsenijkundig Congres erkent de
noodzakelijkheid van een doortastende campagne tegen epizoötiën
en ondersteunt alle pogingen om een internationale coördinatie
van deze bestrijding tot stand te brengen.

Het toenemende in elkaar grijpen van internationale werkzaamheden
gedurende de laatste jaren vormt voor de deelnemende staten niet
alleen een ernstige financiële last, maar is ook een oorzaak dat de
doeltreffendheid van alle op dit gebied genomen maatregelen wordt
aangetast.

Daarom is het de mening van het XV-Internationaal Veeartsenij-
kundig Congres dat de taken, voortvloeiend uit de inter-
nationale bestrijding van epizoötiën in hoofdzaak moeten worden
georganiseerd door de O.I.E. en de F.A.O. binnen het kader van
hun wederzijdse overeenkomsten.

Het Permanente Comité voor de Internationale Veeartsenijkundige
Congressen heeft opdracht samen te werken met de betreffende in-
ternationale organisaties."

II. Herziening van de Statuten van het Permanente Comité voor de Internationale
Congressen en van de verordeningen van de Internationale Veeartsenijkundige
Congressen.

„Het XV-Internationaal Veeartsenijkundig Congres geeft het
Permanente Comité opdracht vóór het XVI-Internationaal Vee-
artsenijkundig Congres in 1957 een ontwerp herziening van de Sta-
tuten van het Permanente Comité en van het Reglement van de
Internationale Veeartsenijkundige Congressen voor te bereiden.
Het Permanente Comité dient te overwegen of een Wereldfederatie
van Dierenartsen in de vorm van een Internationale Unie wenselijk
is."

„De dringende noodzakelijkheid erkennend om internationale stan-
daards voor biologische producten voor diergeneeskundig gebruik
vast te stellen, wordt uitbreiding van het werk van het Comité voor
Biologische Standaardisatie door het XV-Internationaal Veeartse-
nijkundig Congres toegejuicht. Het stelt voor, dat dit Comité wordt
aangemoedigd zo spoedig mogelijk haar werk uit te breiden met hetoog
op het vaststellen van internationale standaards voor andere geschikte
veeartsenijkundige substanties, waarbij de Cl. welchii (Cl. per-
fringens)-antigenen, beta en epsilon en het vlekziekte-antiserum
onmiddellijke aandacht verdienen. Ook het werk van de O.I.E., be-
treffende de studie van biologische producten voor gebruik bij de
controle van dierziekten, wordt toegejuicht door het XV-Inter-
nationaal Veeartsenijkundig Congres en het stelt voor, dat het
Office wordt aangemoedigd voort te gaan met haar werkzaamheid
aangaande dit onderwerp."

IV. Het instellen van studiebeurzen op het gebied van de veterinaire parasitologie
voor afgestudeerden.

„Met het oog op de zware verliezen, ontstaan door parasitaire aan-
doeningen van de veestapel en de schaarste aan geschoolde para-
sitologen over de gehele wereld, dringt het XV-Internationaal
Veeartsenijkundig Congres er bij het Permanent Comité op aan,
samenwerking te zoeken met de O.I.E. en de F.A.O., en nationale
en internationale veeartsenijkundige lichamen voor het instellen
van gepaste studiebeurzen op dit gebied voor afgestudeerden."

V. Voorlichting over preventieve en curatieve behandeling van parasitaire ziekten
en de practische bestrijding van deze ziekten.

„Op voorstel van de Commissie voor de Bestrijding van Parasitaire
Ziekten wordt samenwerking in de ruimst mogelijke zin met de O.I.E.
en F.A.O. en andere lichamen door het XV-Internationaal Vee-
artsenijkundig Congres aanbevolen voor het vaststellen van de ver-

spreiding van de belangrijke parasitaire ziekten over de wereld, voor
het aan de dierenartsen beschikbaar stellen van de nieuwste en
meest authentieke voorlichting over preventieve en curatieve be-
handeling van deze ziekten en voor het aanmoedigen van de prac-
tische bestrijding van parasitaire ziekten over de gehele wereld."

„Het XV-lnternationaal Veeartsenijkundig Congres dringt er bij
het Organiserend Comité van het volgende congres op aan te
bevorderen, dat de verslagen van de verhandelingen die op dat
Congres zullen worden voorgelegd, minstens een maand voor de
openingsdatum van het Congres in handen zijn van alle afgevaar-
digden en leden."

VII. Veeartsenijkundig onderwijs met betrekking tot de physiologie en de pathologie
van voortplanting en lactatie.

„Omdat de preventie en behandeling van stoornissen in de voort-
planting en de lactatie, en de kunstmatige inseminatie bij huisdieren
zich hebben ontwikkeld tot bijzonder belangrijke takken van de
veeartsenijkundige wetenschap en practijk, wordt door het XV-
Internationaal Veeartsenijkundig Congres aanbevolen, dat vee-
artsenijkundige scholen zich ervan verzekeren, dat de studenten
een voldoende opleiding in deze tak van veeartsenijkundig werk
ontvangen."

1. „Met het oog op de onmisbare bijdrage welke het veeartsenijkundig
beroep kan leveren op het belangrijke gebied van de dierlijke
productie, wordt door het XV-lnternationaal Veeartsenijkundig
Congres de vorming van een speciale Organisatie voor Dierlijke
Productie aanbevolen, welke organisatie zich zal bezig houden met
de Veeteelt, de Veevoeding en de Veehouderij met betrekking tot
de gezondheid en de productiviteit van het dier.

2. Deze Organisatie voor Dierlijke Productie moet zijn aangesloten bij
de Organisatie voor Internationale Veeartsenijkundige Congressen
en moet zijn vertegenwoordigd bij het Permanent Comité."

„Het XV-lnternationaal Veeartsenijkundig Congres stelt voor, dat
de veeartsenijkundige organisaties in de verschillende landen een
uitwisseling van dierenartsen, werkzaam in de verschillende takken,
organiseren, met als doel studie, het opdoen van practische ervaring
en het vestigen van persoonlijke contacten."

X. Het gebruik van entstojfen bij de bestrijding van besmettelijke ziekten en
epizoötiën.

„Voor het kiezen van het immunisatie-proces, teneinde een be-
smettelijke ziekte te bestrijden, wordt door het XV-lnternationaal
Veeartsenijkundig Congres aanbevolen, de voorkeur te geven aan

entstoffen, bereid van gedode of geïnactiveerde kiemen of virussen,
zodat zij geheel onschadelijk zijn. Levende kiemen of virussen, ver-
zwakt of niet, moeten niet worden gebruikt, tenzij geen andere im-
munisatiemethode van voldoende waarde bestaat."
In dat geval moeten de zogenaamde „levende" entstoffen niet alge-
meen worden gebruikt, tenzij uit een diepgaand experimenteel onder-
zoek het stabiele karakter van de virussen, waarvan de entsof is be-
reid, is gebleken en tevens de risico\'s, die het gebruik met zich mee-
brengt, zijn vastgesteld. Het bezit en het gebruik van deze entstoffen
moet uitsluitend worden beperkt tot dierenartsen."

1. „Met het oog op het belang van de diergeneeskunde voor volksge-
zondheid en economie wordt een verhoogde deelname van dieren-
artsen aan volksgezondheids- en landbouwbestuurszaken door het
XV-Internationaal Veeartsenij kundig Congres aanbevolen, vooral
voor de bestrijding van zoönosen, voor het toezicht op levensmiddelen
en voor de studie van andere vraagstukken van direct belang voor
de gezondheid van mens en dier.

2. Daar de waarde en het effect van het toezicht op levensmiddelen af-
hangt zowel van de technische opleiding van de dierenartsen als van
hun deelname in het kader van het bestuur, is het wenselijk, dat in
alle landen een speciale opleiding van dierenartsen plaats vindt op
het gebied van het vervaardigen van en het toezicht op de levens-
middelen van dierlijke oorsprong.

3. Daar een belangrijk deel van de voedselvergiftigingen veroorzaakt
wordt door uitscheiders van Salmonella-bacteriën door de mens,
moet er in alle landen door gepaste maatregelen naar worden ge-
streefd, dat smetstofdragers uit het voedingsbedrijf worden ver-
wijderd.

4. YV.H.O., F.A.O., O.I.E. en andere internationale organisaties moeten
de onderscheidene landen ondersteunen met technisch advies en
door de ontwikkeling van internationale gestandaardiseerde onder-
zoekingsmethoden op het gebied van de zoönosen en de voedsel-
hygiëne, en zodoende de opleiding van dierenartsen voor de volks-
gezondheid vergemakkelijken."

„Het XV-Internationaal Veeartsenijkundig Congres adviseert, dat
internationale organisaties, zoals W.H.O., F.A.O. en O.I.E., alle
mogelijke technische en materiële bijstand verlenen aan landen,
waar rabies enzoötisch voorkomt, in een verscherpte poging om deze
ziekte onder bedwang te krijgen en uit te roeien door aanwending
van goed beproefde hygiënische maatregelen, gepaard aan een massa-
immunisatie van honden met een entstof van beproefde sterkte, en
waar nodig aangevuld door maatregelen ter verdelging van in het
wild voorkomende dieren."

H. M. de Koningin heeft wederom dertien onbekende nieuwe foto\'s van de vier Prin-
sessen speciaal bestemd voor de Prinsessenkalender 1954 van „Pro Juventute". Ditmaal
zijn het tien foto\'s uit Particulier Bezit en drie door Cas Oorthuys genomen foto\'s. Een
aantrekkelijke kalender ten bate van sympathiek werk. „Pro Juventute" biedt immers de
helpende hand aan kinderen-in-moeilijkheden van alle gezindten.

Helpt U helpen? U kunt deze kunstdrukkalendcr bestellen bij alle Verenigingen en
Afdelingen „Pro Juventute".

Waar niet verkrijgbaar, volgt franco toezending per post na ontvangst van f2,75 P^crkalender op postgiro 51.74.00 (of per postwissel) van de Kalenderactie „Pro Juventute"-
Gooiersgracht 145 - Laren (N.H.).

Radiorede van de heer G. Grootenhuis, lid van de Commissie Werkgroep Gezondheidszorg,
Voeding en Verpleging van het Centrum Paardenbelangen, uitgesproken op Maandag g November
\'953 ^van \'9 45—20.00 uur over de zender Hilversum II.

Het is zo langzamerhand wel bekend, dat de motorisatie in de landbouw een deel van
de paarden op de bedrijven heeft vervangen.

Dit neemt niet weg, dat in vergelijking met voor de oorlog de overgrote meerderheid
van de paarden nog steeds in de bedrijven werkzaam is. Elk jaar worden er zo ongeveer
50.000 merriën gedekt. De betekenis van de paardenfokkerij is nog steeds zó groot, dat
het beslist verantwoord is voor het paard een ogenblik Uw aandacht te vragen. Ik zal
het hierbij in het bijzonder hebben over de bestrijding van wormziekten bij het paard.
Velen van U zullen misschien zeggen: ,,Onze paarden hebben daar nog nooit last van
gehad!" Het zal U misschien vreemd in de oren klinken, maar alle paarden, ja ook die
van U, zijn met wormen besmet.

Die wormen zitten in het darmkanaal. Ook al heeft U bij Uw paarden nog nooit één

worm in de mest gezien, toch zijn ze er mee behept. Naast grote grijze spoelwormen, die
soms zo dik zijn als een potlood, komen kleinere, maar nog meer gevaarlijke soorten
voor. Ze zijn moeilijk te vinden, omdat ze maar één of enkele centimeters lang zijn. Ze
zijn vuil grijs van kleur, maar soms ook rood. Er zijn n.1. van die kleine wormsoorten,
die zich zo diep in de wand van de darm weten vast te zuigen, dat ze zich te goed kunnen
doen aan het bloed van hun gastheer. De oudere paarden, ook die, welke in beste con-
ditie verkeren, verspreiden dagelijks met de mest millioenen wormeieren. Geen enkele
ziekte bij het paard is dan ook zo algemeen verbreid als de besmetting met wormen. De
schade wordt het sterkst ondervonden bij jonge opgroeiende dieren.

De grote en kleine wormen in de ingewanden doen zich dagelijks te goed aan het
paardenvoer, ook aan de darmsappen en soms aan het bloed. Het deel van het paarden-
voer, dat de wormen gebruiken om hun eigen honger te stillen, is niet de grootste schade-
factor. Het voortdurend onttrekken van bloed is veel erger. De wormen knagen bovendien
als het ware onophoudelijk aan de binnenkant van de darmen. Door deze voortdurende
beschadiging ontstaat er min of meer een darmontsteking. Door de aanhoudende prik-
keling gaan de darmen sneller werken, de spijsbrij gaat er vlugger door, krijgt zodoende
te weinig tijd om goed te verteren en het verteerde voer wordt ook nog niet voldoende
opgenomen. Het gevolg hiervan is, dat door de wormen een deel van het paardenvoer
op de mestvaalt terecht komt. We zouden ook kunnen zeggen, dat U zelf het voer voor
een deel op de mestvaalt gooit. En waarom? Het is niet meer nodig, er zijn nu immers
goede bestrijdingsmiddelen!

De allergrootste schade zit ook nog niet in het vermorste voer, maar meer in het feit,
dat de wormen bij wijze van spreken steeds knagen aan de gezondheid van onze jonge
paarden. Zelfs goed voer kan de dieren dan niet goede conditie brengen! De ontwikkeling
blijft min of meer achter en het totale weerstandsvermogen, ook tegenover andere ziekten,
wordt daardoor minder. De hele constitutie van het dier wordt als het ware ondermijnd.

Als de besmetting groot is worden de dieren dor in het haar, mager, traag en lusteloos.
We zouden kunnen zeggen: ,, er zit geen troef meer in". Ze hebben min of meer bloed-
armoede en hebben soms diarrhee of andere afwijkingen.

Juist omdat de besmetting door herhaaldelijk nieuwe infecties zo geniepig en lang-
zaam wordt opgevoerd, en bij deze ziekte de neiging bestaat om later, zo voor het oog,
weer geheel te genezen, zal het niet gemakkelijk zijn U te overtuigen, dal de wormen U
zoveel kosten. ,,Wat niet weet wat niet deert", maar nu gaat het er ons juist om, om U
het te laten weten!

Voor ons land loopt de jaarlijkse schade, meer of minder ongemerkt, in de millioenen,
en dit terwijl er goede bestrijdingsmiddelen zijn! Men breekt zich het hoofd om tegen
veel ziekten bij de landbouwgewassen en bij de veehouderij goede bestrijdingsmiddelen
te vinden. Voor de wormziekten bij het paard zijn ze er; zullen we die dan ook niet ge-
bruiken? Vraagt Uw dierenarts, hij zal U een goed advies kunnen geven.

We zullen nu als voorbeeld nog even nagaan, hoe de ontwikkelingsgang is bij de klei-
nere soorten wormen. We moeten er dus rekening mee houden, dat elk paard met de
mest wormeieren verspreidt, hetzij in de stal of in de weide. Hoe vochtiger de omgeving
is en hoe warmer het weer, des te vlugger komen er larven uit de eieren.

Dat duurt onder deze gunstige omstandigheden dan maar enkele dagen Deze zijn
direct nog niet besmettelijk voor het paard, dit duurt weer een aantal dagen, wanneer
ze dan z.g. rijp zijn. Wormeieren zijn niet gemakkelijk te verdelgen, maar de pas uit-
gekomen larven zijn erg gevoelig voor zonlicht en droogte. Als U de stal regelmatig uit-
mest en twee keer per week de paardenhopen in de weide verspreidt, dan zullen een massa
larven nooit de kans krijgen paarden te besmetten. Laat U de hopen liggen, dan groeit
er lang en te geil gras rond zo\'n paardenhoop. De dieren eten dat niet. Het blijven on-
rendabele plekken in de weide. Doordat die ruige plekken bij droogte ook veel langer
vochtig blijven, zijn het bovendien uitstekende broedplaatsen voor.......wormlarven-

Indien U niet overtuigd is van het nut van een goede weideverzorging voor de worm-
ziekten-bestrijding, verzorgt U dan Uw weiden maar goed om meer gras voor Uw dieren
te hebben.

besmetten? Als het gras nat is of de muren van de stal vochtig, dan kruipt dit kleine
ongedierte naar boven. Voor het blote oog zijn zij onzichtbaar. Als het zonnetje doorkomt,
of het gras droog wordt, kruipen ze weer naar beneden tot in de zode. Op de muren en
op de toppen van de grassprieten zitten dc larven als het ware te wachten tot ze opgelikt
of geplukt worden, maar alleen als het dus vochtig is.

We zouden kunnen zeggen dat nu, in het najaar, nu de weiden overdag ook bijna niet
meer droog worden, er een massa larven als het ware op het gras op de uitkijk zitten
voor een lift. Ze komen dan met het grazen naar binnen. Zijn de larven doorgeslikt en
meegereisd naar de maag van het paard, dan komen ze met de spijsbrij in de darmen.
De larven boren zich hier een weg dwars door de darmwand, ze komen ergens onder het
buikvlics terecht en maken een zwerftocht door het lichaam. Deze tocht is noodzakelijk
voor hun ontwikkeling. Tijdens de omzwerving door het lichaam kunnen ze nog veel
schade veroorzaken. Door koliek, buikvliesontsteking en aandoeningen van de bloed-
vaten sterft een belangrijk aantal paarden. Nadat de veulens twee of drie maanden oud
zijn, beginnen de eerste groepen larven van hun reis door het lichaam terug te komen in
dc darm. Nieuwe larven zijn nu weer het lichaam ingegaan en zo wordt het dan een
komen en gaan van larven. De larven, die de reis door het lichaam hebben gemaakt,
gaan zich nu in de darmen verder onrwikkelen tot volwassen wormen. De wormen richten
daar schade aan cn de spijsvertering wordt slechter. De volledig ontwikkelde wormen
gaan eerst nü eieren leggen; die vinden we weer in de mest, hieruit komen weer larven,
deze kunnen dezelfde of andere dieren weer besmetten. Een nieuwe kringloop is begonnen.
Zo neemt in de loop van het jaar de besmetting van de weide, en van het veulen toe.

De schade, die ontstaat, is dikwijls niet eens opvallend, maar dat veel dieren beter ont-
wikkeld zouden zijn zonder die infecties is o.a. duidelijk geworden door proefnemingen
van de Provinciale Gezondheidsdienst voor Dieren in Zeeland. Op dezelfde bedrijven
onder dezelfde omstandigheden, met hetzelfde voer, wogen jaarlingen, waarbij de worm-
ziekten-bestrijding was toegepast, 50 kg zwaarder dan de jaarlingen, waarbij niets aan
de wormbestrijding werd gedaan!

Wc kunnen alleen maar met succes optreden tegen de wormen, die in het darmkanaal
zijn. De wormlarven, die ergens in het paardenlichaam onderweg zijn, worden niet door
de toegediende geneesmiddelen aangetast. Ze komen ook bij de behandelde dieren latei-
gewoon in de darm terecht.

De darmen zijn echter na dc juiste behandeling bijna wormvrij. Belangrijke schade
aan het inwendige darmslijmvlics wordt hiermee dus voorkomen. Dit is van groot belang.
Vooral voor het veulen, dat gespeend wordt. Het dier moet zich dan maar plotseling
redden zonder moedermelk. Die grote overgang wordt vanzelfsprekend het best verdragen
wanneer het veulen geen last van wormen heeft.

Als U Uw veulens en jaarlingen in Augustus of September heeft laten kuren, zullen
ze in December al weer een groot aantal wormen in de darmen kunnen hebben. Er
waren immers bij de kuur nog een aantal larven onderweg en de dieren hebben nog
nieuwe opgenomen. Dit geldt vooral voor de zwaarst besmette bedrijven en dit zijn vaak
de bedrijven, waar de meeste paarden worden gehouden.

Lage weiden, en weiden, die slecht verzorgd zijn, ook boomgaarden met veel schaduw,
vormen samen met een dichte paardenbezetting een ernstige bedreiging. Immers, door
deze omstandigheden ontwikkelen zich op die bedrijven zeer veel besmettelijke worm-
larven.

Bij de bestrijding van wormziekte moeten we niet alleen denken aan de veulens cn de
jaarlingen, neen ook de andere paarden zijn de stille medewerkers, omdat ze dragers van
wormen zijn, zonder er zelf al te veel last van te hebben.

Aan het einde van de winter geeft de natuur ons nog een prachtige kans om de be-
smetting op het bedrijf goed aan te pakken. Dit komt door twee bijzondere omstandig-
heden en nu opgelet luisteraars!

In de eerste plaats is het zo, dat er tijdens de stalperiode, dus in de winter, weinig be-
smetting met wormlarven plaats heeft. De larven waarvan er speciaal in het late najaar

nog veel werden opgenomen, hebben na de winter de zwerftocht door het paardenlichaam
beëindigd. Ze zijn practisch allemaal in de darm aangeland. Wanneer we nu schoon schip
maken door een wormkuur, zijn de wormen dus bijna ook volledig verdwenen. Nieuwe
zijn er immers niet meer onderweg!

En in de tweede plaats is door natuurlijke omstandigheden een groot aantal worm-
larven gedurende de winter verloren gegaan.

We kunnen zeggen, dat er na de winter in de weiden maar weinig larven zijn overge-
bleven. Als we alle paarden van het bedrijf in het voorjaar „ontwormen", vóór ze de
weide ingaan, dan hebben we de belangrijkste stap op het gebied van de wormziekten-
bestrijding gedaan. Veulens zullen dan ook een betere kans hebben om zich te ontwikke-
len. Uw andere jonge paarden zullen ook weinig meer besmet worden.

Luisteraars, vele paardenfokkers onder U zullen dit jaar geen maatregelen tegen
wormziekten bij het paard hebben genomen. Een belangrijk deel van de schade is nu
al opgetreden. Toch is er nu ook nog wel iets aan te doen.

Er zullen er onder U zijn die zeggen of denken, al wéér wat nieuws, .... wéér een
nieuwe ziektebestrijding, zó blijft het werk in de wereldl

Inderdaad, maar op het gebied van de paardenfokkerij is er, wat de gezondheidszorg
betreft, nog heel wat te verbeteren.

Als U morgen Uw veulens en jaarlingen eens critisch bekijkt, zult U zien, dat deze
vaak matig in conditie zijn. U zult direct willen zeggen, dat het jonge fokmateriaal ook
beslist niet te zwaar in conditie mag zijn. Hier ben ik het mee eens, maar laat toch niet
de wormen de conditie van Uw jonge dieren bepalen. Want het is vaak zo, dat ook met
het beste voer de jonge dieren niet „goed" in conditie te zijn krijgen vanwege de wormen.

Waarom zou U niet met minder voer de jonge dieren beter en gezonder laten uit-
groeien, door aan het wormprobleem voldoende aandacht te besteden? Als U dit jaar
nog geen maatregelen heeft genomen, raden we U aan alsnog eens met Uw dierenarts
hierover te spreken. En vergeet U in ieder geval niet het volgende voorjaar op tijd Uw
maatregelen te nemen.

Er is naar gestreefd ieder, die paarden houdt, een brochure over de wormziekten-be-
strijding te sturen. Mocht U alsnog een brochure willen ontvangen, dan kunt U die
kosteloos krijgen bij het „Centrum I\'aardenbelangen" bij de Provinciale Gezondheids-
diensten voor Dieren en bij de Rijkslandbouw- en Veeteeltconsulenten. Indien U de
wenken, die daarin zijn genoemd, opvolgt, zult U zien, dat Uw jonge dieren met meer
fleur opgroeien.

Charles P. Fossum, die van 30 November 1950 af als „Food and Agriculture Officcr"
werkzaam is geweest voor de „Economic Cooperation Administration" (ECA), later
„Mutual Securitv Agency" (MSA), thans „Foreign Operations Administration" (FOA)
in Den Haag, zal Nederland binnenkort gaan verlaten. Hij zal, vermoedelijk begin
volgend jaar, een belangrijke functie aanvaarden bij de FOA-missie in de Spaanse hoofd-
stad Madrid.

Secretariaat : Dr. YV. A. de Haan, Lessinglaan 104, Utrecht. Tel. o 3400-11413,
Gironummer 511606 ten name van de Maatschappij v. Diergeneeskunde.

Besluit van de Algemene Vergadering van de Maatschappij voor Dier-
geneeskunde op Vrijdag 23 October 1953.

In de laatste Algemene Vergadering werd met algemene stemmen het voorstel van het
Hoofdbestuur aangenomen inzake een regeling met de Provinciale Gezondheidsdiensten,
waarbij van de leden van de Maatschappij voor Diergeneeskunde een bedrag van ƒ 0.01
per rund zal worden ingehouden, evenredig met het aantal dieren per practijk.

De betreffende bedragen zullen aan de Maatschappij voor Diergeneeskunde worden
overgemaakt en worden bestemd voor de sociale voorziening van de nagelaten betrek-
kingen van dierenartsen.

Degenen die bezwaar hebben tegen deze inhouding, kunnen dit tot uiterlijk
15 December 1953 per aangetekend schrijven aan het secretariaat van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde berichten.

Aan deze mededeling kan nog worden toegevoegd, dat deze wijze van versterking van
het Ondersteuningsfonds een buitengewoon groot succes is geworden. Op een heel enkele
uitzondering na zijn alle dierenartsen accoord gegaan met de bekende inhouding van
een kleine bijdrage voor het Ondersteuningsfonds.

Het Bestuur van de Diergeneeskundige Studenten Kring is voor het verenigingsjaar
1953—1954 als volgt samengesteld:

Het bestuur van de veterinaire rijvereniging „De Solleysel" is voor het verenigingsjaar
1953—1954 als volgt samengesteld:

Het Hoofdbestuur heeft collega Mej. P. J. Straver, Olympiaweg 25 III, Amsterdam,
aangenomen als lid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Door het Hoofdbestuur worden de volgende collegae voorgedragen voor het lidmaat-
schap van de Maatschappij voor Diergeneeskunde:

B. Coenraads, Wilhelminalaan 27, Hardinxveld.
J. Dersjant, Piet Heinstraat 63, \'s-Gravenhagc.
Z. Hooyberc, Buurt 161, Venhuizen.
P. R. Rondhuis, Harlingertrekweg 84, Leeuwarden.
F. P. G. Schwering, Villadorp D 142a, Bergen (L.).
N. A. v. d. Velden, Garijp.

Dersjant, J., voorl. \'s-Gravenhage, Piet Heinstraat 63; tel. K 1700—331892; wnd. D.

Jensma, G., te Balk, naar van Swinderenstraat 11, aldaar, lel. 17, gr. 605118. (88)

Munster, A. A. van, van IJsselstein naar Mount-Holly-N.J. (U.S.A.), 14 Ridgley
Street. (van 96 naar 116)

Waveren, H. G. van, van Bandung (Ind.) naar Nederland, tijd. Bilthoven, Kop-
pellaan 16, wetensch. h.ambt. b/d R.S.I. te R\'dam (in T.N.O.-verband .

Westerman, J. P.; voorl. Leiden, Hugo de Grootstraat 15; tel. K 1710-23275;
gr- 5375^I8; wnd. D. (113).

Westra, Dr. J., van Balk naar Rijs (Fr.), Mientwei 3, tel. Bakhuizen 84. (1 13).

Slop, Dr. N. R., te Gouda, eervol, op zijn verzoek, met ingang van 16 Decenmber
1953, als tijdelijk Rijkskeurmeester in bijzondere dienst bij de Veeartsenijkundige Dienst.

Rinses, Dr. J., te Baarn, eervol, op zijn verzoek, te rekenen met ingang van 1 October
1953, als tijdelijk plaatsvervangend Inspecteur bij de Veeartsenijkundige Dienst in het
het district Noord-Holland. (1 o 1).

YVillemsen, J. M., te IJzendijke, eervol op zijn verzoek, te rekenen met ingang van
24 September 1953, als tijdelijk plaatsvervangend Inspecteur bij de Veeartsenijkundige.
Dienst in het district Zeeland-Westelijk Noord-Brabant. (<\'3)-

Schultze, W. H., te Bilthoven, tot gewoon hoogleraar in de faculteit der veeartsenij-
kunde aan de Rijksuniversiteit te Utrecht om onderwijs te geven in de cytologie cn de
histologie. (^io4)

Hirschfeld, Dr. W. K., te Soesterberg, tot buitengewoon hoogleraar in de faculteit
der veeartsenijkunde aan de Rijksuniversiteit te Utrecht om onderwijs te geven in de
gezondheidsleer der kleine huisdieren, de zootechniek en de kennis der voeder-, vergift-
en artscnijplanten.

Boom, J., Rotterdam, ie Middellandstraat 60a; tel. K. 1800-34450; P. (kl. huisd.).

Kruize, J., te Vlagtwedde, B-636; tel. 20; P., geass. metj. H. G. Roerink. (92).
Lammerts, H. li., te Ouderkerk a/d IJssel, voorl. IJsseldijk (West) 18; tel. K 1894-357;

Jaarwedde, behoudens hogere goedkeuring, in de gecombineerde
betrekking f8.246.— tot f 9.763.— (5 éénjaarlijkse verhogingen)
inclusief de thans geldende toelagen.

Brieven onder Nr. 41, Maatschappij voor Diergeneeskunde, Lessinglaan
104, Utrecht.

In de overtuiging geen grove inbreuk op de tradities van Uw afdeling
te plegen, heb ik het plan deze voordracht in de eerste plaats een inleiding
tot een discussie te doen zijn.

Het onderwerp „Antibiotica in de Pluimveehouderij" of algemener
„Antibiotica in de Veevoeding" is zowel in hoge mate fascinerend als
verward, ten dele zelfs verwarrend.

Fascinerend, niet slechts door het uitzonderlijke effect, dat zeer geringe
hoeveelheden van deze verbindingen op de groeisnelheid van onze huis-
dieren kunnen hebben, doch ook door de enorme snelheid, waarmee het
onderzoek en de praktische toepassing zich in de loop van enkele jaren
hebben ontwikkeld. Ter illustratie van dit laatste het volgende:

3 Jaar geleden werd door mij een literatuuroverzicht samengesteld over
de z.g.n. „APF". Hoewel mij toendertijd van de nieuwste literatuur-
gegevens slechts een betrekkelijk gering gedeelte ter beschikking stond,
is het, dank zij de hulp van enkele instituten en industrieën, gelukt, dit
overzicht op het moment van publiceren vrijwel geheel „up to date" te
doen zijn. Ondanks dit feit konden slechts enkele publicaties in dit over-
zicht genoemd worden, waarvan het verband met de in deze voordracht
te behandelen eigenschap van de antibiotica nti duidelijk is geworden;
het echter toen nog allerminst was.

Ongeveer i jaar geleden werd door Ir. Zwiep en mij een overzicht
over „de toepassing van antibiotica in de veevoeding" samengesteld,
waarin vermeld kon worden, dat, in een tijdsverloop van 2 jaar, van oor-
spronkelijke onderzoekingen over deze toepassing ongeveer 200 publi-
caties waren verschenen.

Dit laatste cijfer vindt men momenteel ook in de landbouwpers her-
haaldelijk vermeld; inmiddels is het werkelijke aantal tot meer dan 400
opgelopen.

Uiteraard zal ik mij vanmiddag zoveel mogelijk tot de „pluimvee"-kant
beperken, maar wanneer ik mij tot taak stel U de ontwikkeling van het
onderzoek te schetsen, meen ik niet beter te kunnen doen dan allereerst
een oude praktijkervaring onder Uw aandacht te brengen, waarvan het
verband met het te behandelen onderwerp U niet direct geheel duidelijk
zal zijn, nl. de ervaring, dat de eiwitwaarde van een voedermiddel voor
mens en dier niet geheel door het stikstofgehalte tot uitdrukking is te
brengen. Zoals U weet, is deze kwestie, althans ten dele, opgelost door de
eiwitbehoefte terug te brengen tot aminozuur-behoeften, met alle conse-
quenties van dien.

Hoewel men, voortbouwend op het zojuist genoemde, in staat was
genakt, door middel van combinaties, plantaardige eiwitvoeders zodanig
samen te stellen, dat de verkregen mengsels, eventueel na aanvullen met
kunstmatig bereide aminozuren, een aminozuursamenstelling bezaten,
welke geen al te grote verschillen met het dierlijk eiwit vertoonde, was een

Voordracht, gehouden voor de afdeling Nederland van de World Poultry
Association.

behoorlijke opname van dierlijke eiwitconcentraten in de mengvoeders,
b.v. voor een goede groei, nog steeds gewenst gebleken.

Na veel onderzoek, vooral in de V.S., was men tot het inzicht gekomen,
dat in producten van dierlijke oorsprong een voor de groei noodzakelijke
onbekende factor (of complex van factoren) aanwezig is, de „dierlijk
eiwitfactor" (Animal Protein Factor). Reeds in de beginperiode van dit
onderzoek was gebleken, dat deze groeibevorderende factor, welke eveneens
de broedresultaten bij de kuikenbroederij gunstig beïnvloedde, ook in
koemest voorkomt (koemestfactor).

Aanvankelijk is het onderzoek over de APF langs normale lijnen ver-
lopen (ik wil volstaan met het noemen van het werk van Bird e.m. te
Beltsville), maar tweemaal heeft hierna het toeval wel zeer ingrijpend de
loop van dit APF-onderzoek gewijzigd.

De eerste maal geschiedde dit ingrijpen in 1948, nadat de research-
groepen van Merck in de V.S. en van Glaxo in Engeland ongeveer
gelijktijdig de anti-pernicieuse anaemie-factor in zuivere toestand hadden
verkregen. Toen Ott, Ryckes en Woods reeds in hetzelfde jaar aangetoond
hadden, dat het groeibevorderend effect van deze stof (het vitamine B₁₂)
met dat van ruwe APF-bronnen vergeleken kon worden, werd deze
waarneming door een groot aantal andere gevolgd en men had de neiging
dit B₁₂ geheel aan de dierlijk eiwitfactor gelijk te stellen.

Het zich gedurende 1949 ophopende feitenmateriaal noodzaakte echter
rekening te houden met een meer complex karakter van de APF. Dit
leidde tot onderzoek naar de z.g.n. restfactoren van het APF-complex,
maar ten tweede male greep het toeval in, nadat gebleken was, dat een
van Lederle afkomstig, als B₁₂-bron gebruikt, fermentatieproduct van
Streptomyces aureofaciens een aanzienlijk sterker groeibevorderend effect
vertoonde dan met het B₁₂-gehalte overeenkwam.

Het bleek n.1. uit onderzoekingen van Stokstad en Jukes in 1950,
dat het in dit fermentatieproduct aanwezige aureomycine (het was een
afvalproduct van de aureomycine-bereiding) voor dit verschil in groei-
bevorderende werking aansprakelijk moest worden gesteld. Orale toe-
diening van gekristalliseerd aureomycinehydrochloride bleek, zowel bij
kuikens als bij biggen, de groei te stimuleren, zoals in een tweetal publi-
caties werd medegedeeld.

Het waren deze beide publicaties, welke tot de genoemde lawine van
artikelen aanleiding hebben gegeven, hoewel reeds enige jaren eerder
in het Instituut van Elvehjem een onderzoek werd verricht met een
geheel ander doel, waarbij gebleken was, dat een groep kuikens met een
antibioticum in het rantsoen een grotere groeisnelheid vertoonde dan
een controlegroep zonder deze stof.

Aan pogingen om de groei-bevorderende werking van antibiotica te
verklaren heeft het vanzelfsprekend niet ontbroken en veel onderzoek
is dan ook met het oog hierop verricht, hetgeen niet wegneemt, dat momen-
teel de situatie nog verre van helder genoemd kan worden.

Reeds in het begin van de publicatiereeks kwam tot uiting, dat geen
effect bij parenterale toediening van de antibiotica werd verkregen. Dit
heeft ten gevolge gehad, dat men het groeibevorderend effect na orale
giften reeds spoedig op rekening stelde van veranderingen, welke de
micro-flora in het spijsverteringskanaal had ondergaan: de werkzaamheid
op het dierlijk organisme zou dus indirect uitgeoefend worden.

Hoewel veel later, zowel bij kuikens als bij biggen, is gebleken, dat
ook injecties een groei versnelling konden veroorzaken, terwijl bij de
laatste dieren zelfs resultaten na implanteren van pellets werden verkregen,
aannemelijk werd gemaakt, dat ook de op deze wijzen verstrekte producten
in het spijsverteringskanaal terecht kwamen en zodoende hun invloed
konden uitoefenen.

A priori was natuurlijk de mogelijkheid, dat de werking van antibiotica
door een direct effect op de stofwisseling van het dier plaats zou kunnen
vinden niet zo maar uit te sluiten.

Het feit, dat zovele stoffen met geheel verschillende chemische structuur
een vergelijkbare invloed op de groeisnelheid kunnen uitoefenen, maakt
echter een direct effect op de lichaamsstofwisseling als verklaringsmoge-
lijkheid al zeer onwaarschijnlijk.

Uitsluitsel gaven pas de onderzoekingen met steriele kuikens, volgens
de techniek van Reyniers (Notre Dame University), waarbij bleek, dat
met deze kiemvrije dieren, bij een steriele verdere opfok, geen groei-
effecten met behulp van antibiotica konden worden verkregen.

Bovendien deelde Stokstad in ,,Antibiotics and Chemotherapy"
mede, dat met antibiotica bij kuikenembryo\'s geen versnelde groei kon
worden teweeggebracht.

Terwijl men dus de eerste mogelijke hypothese, dat de groeibevor-
derende werking op rekening van een directe invloed op de stofwisseling
te stellen zou zijn, wel uit kan schakelen, zijn, in het kader van de ver-
klaring door een indirect effect door middel van de micro-flora van het
spijsverteringskanaal, diverse mogelijkheden naar voren gebracht.

Men moet beslist geen hiervan zien als een mogelijke verklaring van
het werkingsmechanisme voor alle gevallen; bovendien behoeven de ver-
schillende mogelijkheden elkaar geenszins uit te sluiten.

Een moeilijkheid is nog, dat bij vele onderzoekingen geen duidelijk
verband tussen veranderingen in de micro-flora en de waargenomen
groei-stimulerende werking naar voren is gekomen; zelfs is soms geen
enkele verandering in de micro-flora waar te nemen geweest, terwijl toch
een groeiversnelling was opgetreden. Men dient echter rekening te houden
met het feit, dat de stofwisseling van micro-organismen zeer sterk ver-
anderd kan zijn, zonder dat dit in dezelfde mate door middel van tellingen
tot uitdrukking gebracht kan worden.

De verschillende in de literatuur voorkomende verklaringsmogelijk-
heden voor een indirecte werking van de antibiotica zijn:

i) Verhindering van de ontwikkeling van die bacteriën, welke voor
het dier groei-remmende toxinen produceren.

Men moet zich hier even in herinnering brengen, dat men tot voor
enkele jaren van mening was, aan de micro-flora van het spijsverterings-
kanaal slechts voor het dier gunstige eigenschappen toe te kunnen schrijven.

Het feit, dat Reyniers en medewerkers in 1950 aantoonden, dat met
kiemvrije kuikens een snellere groei dan met normale dieren te bereiken
was, wijst duidelijk op het tegendeel, althans wat de groeisnelheid betreft.

Ook de zeer uitvoerige onderzoekingen over de invloed van de proef-
omstandigheden op het met penicilline bij kuikens te bereiken effect door
Coates e.m. van het proefstation te Shinfield, in samenwerking met
Cuthbertson e.m. van de Glaxo Labs, verricht, zijn in dit licht te zien.

In ruimten, waarin reeds vroeger kuikens waren opgefokt, bleek het
antibioticum een duidelijk groei-effect te veroorzaken, terwijl in geheel
nieuwe hokken de eerste keer geen resultaat werd geboekt. De hier waar-
genomen groeisnelheid was dezelfde als bij de penicilline-groep in de oude
opfokruimten, waarin het antibioticum dus meer kon worden geacht een
„groeivertraging" te voorkomen dan een groeiversnelling te veroorzaken.
De waarneming, dat in ruimten, waarin te voren nog geen pluimvee is
gehouden, met antibiotica geen of slechts geringe resultaten zijn te ver-
wachten, hebben wij voor Nederlandse omstandigheden kunnen be-
vestigen.

In het algemeen zal men alle onderzoekingen, waarin de samenhang
tussen „disease level" en de met antibiotica te bereiken effecten tot uiting
komt, met de zojuist genoemde en de volgende hypothese in verband
kunnen brengen.

Hetzelfde geldt in zekere zin voor het in de praktijk bekende „beginners-
geluk" in de pluimveehouderij en ten dele eveneens voor het wel voor-
komende feit, dat, na jarenlang uitoefenen van een bedrijf in dezelfde
omgeving, de resultaten duidelijk slechter kunnen zijn dan in de aan-
vangsperiode.

2) Verhindering van de ontwikkeling van diè micro-organismen,
welke met het dierlijk organisme concurreren om diverse nutriënten
(zowel uit het voedsel afkomstig, als ontstaan door synthese in het spijs-
verteringskanaal) .

Inderdaad zijn in de literatuur een aantal voorbeelden, dat micro-
organismen met het „gastheer-dier" om nutriënten kunnen concurreren.

Reeds vroeger is b.v. aangetoond, dat levende gist in het darmkanaal
vitamine Bj kan absorberen, terwijl ook op de vitamine B_]2-absorptie
van Escherichia coli gewezen kan worden.

Deze hypothese kan echter, vooral wanneer vitaminen in grote overmaat
in het rantsoen aanwezig zijn, moeilijk als de enige verklaringsmogelijkheid
voor de groei-stimulerende werking beschouwd worden. Bovendien zouden
dan met vitamine-injecties even grote groei-effecten als met antibiotica
te bereiken moeten zijn.

3) Bevordering van de groei van bacteriën, welke essentiële nutriënten
kunnen synthetiseren.

4) Bevordering van het synthetisch vermogen van bepaalde bacteriën
voor essentiële nutriënten.

Het is reeds lang bekend, dat diverse micro-organismen uit het spijs-
verteringskanaal een gunstige invloed op het dier kunnen uitoefenen door
hun productie van bekende of onbekende onontbeerlijke voedingsfactoren
of door een op andere wijze uitgevoerde beschermende werking.

5) Vergroting van het vermogen van het dier om essentiële nutriënten
uit het spijsverteringskanaal te resorberen.

Deze laatste verklaringsmogelijkheid, hoewel ook voor antibiotica niet
uit te sluiten, treedt meer in het bijzonder bij de verklaring van de werking
van detergents e.d. in de voeding naar voren.

dat t.g.v. de aanwezigheid van antibiotica in het rantsoen de resorptie
verhoogd kan worden, vermoedelijk via een verlaging van de pH van de
darminhoud.

Ook wanneer ik mij in hoofdzaak tot het pluimvee beperk, lijkt het mij
overbodig vanmiddag, al was het dan ook slechts bij benadering, de ver-
schillende groepen onderzoekingen afzonderlijk te noemen. Ik meen te
kunnen volstaan met U enkele gegevens op te sommen, welke de stand
van zaken op het ogenblik zo goed mogelijk pogen weer te geven.

In vrijwel alle gevallen is met de juiste antibiotica, in de geschikte
dosering in de rantsoenen gemengd, bij de jonge dieren een duidelijke
versnelling van de groei waar te nemen. De meeste onderzoekingen en
praktijkervaringen met positief resultaat zijn verkregen met penicilline
(dat later vooral in de vorm van procaïne-penicilline en soms ook diamine-
penicilline werd toegepast), aureomycine, terramycine en bacitracine,
hoewel met deze reeks het aantal mogelijkheden vanzelfsprekend niet
is uitgeput.

Met onze huidige kennis over de situatie kan de optimale dosering in
het rantsoen op ca. 8—10 p.p.m. („parts per million") gesteld worden;
d.w.z. 8—io mg per kg totaal voer. Het penicilline is, op gewichtseenheden
betrokken, actiever dan de andere in bovenstaande reeks genoemde
antibiotica; hier zal de optimale dosering bij ca. 5—6 p.p.m. liggen.
Hoewel in de literatuur voor dit product nog lagere cijfers genoemd
worden, n.1. wel tot 2 p.p.m., kan men tegenwoordig wel concluderen,
dat dit, zeker voor praktijkomstandigheden, beslist te gering is.

Zoals zojuist reeds opgemerkt, kan de grootte van het te bereiken effect
op de groei met de omstandigheden variëren; zo is b.v. duidelijk geworden,
dat procentueel de versnelling het sterkst bij de z.g.n. achterblijvers tot
uiting komt.

Voor praktijkomstandigheden menen wij, dat in het algemeen op een
groeiversnelling van gemiddeld 10 % gerekend kan worden bij kuikens
gedurende de eerste 10—12 weken, hetgeen meestal gepaard gaat met een
verminderde sterfte en ziektefrequentie op jeugdige leeftijd. Veel onder-
zoek is ook verricht over de vraag, of de verhoogde groeisnelheden met een
verbeterde voederbenutting samengaan. Ik wil ervan afzien de be-
treffende literatuur te bespreken, maar mij beperken met te vermelden,
dat dit inderdaad het geval blijkt te zijn.

De geschetste historische ontwikkeling van het antibioticumonderzoek
uit het APF-onderzoek heeft ten gevolge gehad, dat de eerste proeven
werden verricht met de bekende eenzijdige plantaardige Amerikaanse
proefrantsoenen. In verband hiermee is enige jaren geleden reeds in de
Verenigde Staten de mogelijkheid ter discussie gesteld, dat slechts bij
deze eenzijdige diëten een behoorlijk groei-effect zou zijn waar te nemen,
een opvatting, waarop men in ons land ook nu nog vaak stuit.

Dit nu, is beslist niet waar; ook bij rantsoenen, welke met onze huidige
kennis op de beste wijze (dus ook met dierlijke eiwitvoeders) zijn samen-
gesteld, is een duidelijke groeistimulering waar te nemen, ook wanneer
men met kuikens van een goede kwaliteit werkt.

Ter illustratie zij het mij vergund U enkele voorlopige resultaten te
vermelden van groeiproeven, welke Ir. Zwiep en ik o.a. op ons Proef-

bedrijf „Boekesteijn" hebben uitgevoerd en momenteel nog bezig zijn uit
te voeren met N.H. Blauwe kuikens.

Bij deze proeven werd het effect op de groei nagegaan van een menging
van 12 p.p.m. procaïne-penicilline in een opfokvoer van uitstekende
kwaliteit. Deze dosering betekent dus, dat van dit antibioticum, hetwelk
in dit opfokvoer een goede stabiliteit bleek te vertonen, 6 g per ton totaal
rantsoen aanwezig was.

Het is ons gebleken, dat de groeiversnelling onder deze omstandigheden,
tot aan het slachtgewicht, gemiddeld omstreeks 10 % heeft bedragen.
Ik wil er echter op wijzen, dat in de afzonderlijke proefseries enige af-
wijkingen kunnen voorkomen van dit gemiddeld te verwachten effect.
Van 5 series, welke kort geleden gewogen zijn, moge ik U als voorbeeld
hiervan deze laatste resultaten noemen. Tengevolge van de procaïne-
penicilline toevoeging was bij deze wegingen een groeiversnelling waar-
genomen van 28, 10, 12, 9 en 12 %, waarbij opgemerkt kan worden,
dat het hier kuikens van resp. 10, 10, 6, 6 en 4 weken ouderdom betrof.
Het zal duidelijk zijn, dat het eerste cijfer een uitzondering betekent.

De antibioticumtoevoeging heeft niet slechts tengevolge gehad, dat
de voor het bereiken van het slachtgewicht benodigde tijd verkort werd;
ook het algemeen voorkomen o.a. de bevedering van de proefgroepen
kon tot nu toe zonder uitzondering beter genoemd worden dan van de
controle groepen. Het feit, dat de effecten bij achterblijvers relatief het
grootst zijn, heeft tengevolge gehad, dat de proefgroepen bij het bereiken
van het slachtgewicht duidelijk homogener waren dan de controle groepen.
Doordat wij de dieren gedurende het verloop van de proeven steeds
individueel gewogen hebben, was het ons mogelijk deze grotere homo-
geniteit in een geringere standaard-deviatie voor de proefgroepen bij een
statistische bewerking tot uiting te laten komen.

In dit verband is het misschien aardig te wijzen op een proeftechnische
mogelijkheid, welke hierin zit, n.1. om met behulp van antibiotica de
variatie in de groei bij bepaalde voederproeven te verkleinen.

Over de vraag of antibiotica ook specifiek de eiwitbehoeften in het
rantsoen verlagen, bestaat nog veel tegenspraak in de literatuur. Het
feit, dat een rantsoen met een lager eiwitgehalte, waarin een antibioticum
is opgenomen, een even grote groeisnelheid kan veroorzaken als een
rantsoen met hoger eiwitgehalte zonder antibioticum, is voor sommige
onderzoekers, m.i. ten onrechte, aanleiding geweest deze vraag bevestigend
te beantwoorden.

Volgens mij lijkt het momenteel nog het meest waarschijnlijk, dat anti-
biotica de benutting van zowel eiwit als energie in ongeveer dezelfde
mate verbeteren, waarvan dan het gevolg zou zijn, dat de behoefte aan
eiwit in het rantsoen niet specifiek verlaagd wordt.

Uit de literatuur komt duidelijk naar voren, dat een opneming van
antibiotica in het kuikenvoer geen nadelige invloed heeft op de latere
legprestaties van de dieren en op de vruchtbaarheid en uitbroedbaarheid
van de geproduceerde eieren.

Omgekeerd bestaat nog tegenspraak over de beantwoording van de
vraag of toevoeging van antibiotica aan rantsoenen van leghennen en
foktomen de prestaties op een hoger niveau brengt. De literatuurgegevens
variëren van: ,,geen effect" tot „gunstig". De gegevens maken het momen-

teel m.i. nog niet verantwoord om een verstrekking van deze producten
aan legkippen en foktomen te adviseren.

Gezien het groeistimulerende effect voor de jonge dieren en de daarmee
samenhangende voederbesparing, is het niet verwonderlijk, dat in de
V.S. momenteel vrijwel alle mengsels voor kuikens, jonge kalkoenen,
biggen en kalveren antibiotica bevatten.

De jaaromzet van voor de veevoeding bestemde antibiotica kan voor
dit land op ongeveer ƒ 100.000.000,—- geschat worden en algemeen ziet
men b.v. het gebruik ervan als de hoofdreden voor het feit, dat de prijs
van de piepkuikens, ondanks een verhoging van de andere kosten, d&ar
gedurende de laatste jaren vrijwel niet gestegen is.

Aanvankelijk zijn in Amerika diverse mogelijke gevaren voor het gebruik
van deze producten in de veevoeding naar voren gebracht en is veel
onderzoek verricht over de ernst hiervan.

Aan de ene kant werd gevreesd, dat de continue verandering van de
darmflora van de dieren, t.g.v. de antibiotica, voor mens en dier schadelijke
gevolgen zou kunnen hebben, terwijl ook aan gevaren voor de consument
van met antibiotica gemeste slachtdieren gedacht werd.

Zoals bekend, zijn deze mogelijke bezwaren op hun gewicht onderzocht
en in ieder geval niet zwaar genoeg gebleken om het gebruik in de V.S.
te verbieden. Nu men op enige jaren praktijkervaring terug kan zien,
kan gezegd worden, dat de in werkelijkheid naar voren gekomen moeilijk-
heden niet groter zijn geweest, dan die, welke vrijwel steeds aan verdere
intensiveringen van de veehouderij verbonden zijn.

In Engeland zijn, onder auspiciën van de Agric. Research Council
en met medewerking van de Medical Research Council o.a. met peni-
cilline gezamenlijk opgezette proeven uitgevoerd, zowel met kuikens als
met varkens, waarbij ook de mogelijke nadelen van alle kanten werden
bekeken. Deze onderzoekingen hebben een gunstig verloop gehad.

In Duitsland is, op grond van literatuurgegevens en eigen proeven
sinds korte tijd het gebruik van antibiotica toegestaan in de mengvoeders
van de „Deutsche Landwirtschafts-Gesellschaft" en van het „Verband
Deutscher Wirtschafts-Geflügelzüchter".

De situatie in ons land zal U ongetwijfeld bekend zijn; het gebruik
van antibiotica in de Nederlandse mengsels is niet vrijgegeven. In onze
landbouwpers werden en worden nog ongeveer dezelfde theoretisch
mogelijke bezwaren naar voren gebracht als enige jaren eerder in de
V.S., hoewel momenteel gezegd kan worden, dat men wel geneigd schijnt
te raken, in ieder geval voor mestkuikens, het gebruik te accepteren.

Ik moge hier in dit verband wijzen op een publicatie van de Rijks-
pluimveeteeltconsulent, Ir. Hoogendoorn, die ook in ons land, in de
naaste toekomst, grote mogelijkheden voor het gebruik van antibiotica
in de kuikenmesterij ziet.

Prof. Dr. L. de Blieck leidt de discussies in, waarbij hij o.a. opmerkt
dat er nog geen volledige eensgezindheid over de werking van antibiotica
bestaat. Het verbaast hem dat de antibiotica in Amerika reeds enige
jaren uitgebreid worden toegepast, terwijl men in Nederland nog steeds
aarzelt om het gebruik van deze middelen toe te staan.

Dr. Th. van Eek heeft in P. Sci. gelezen dat niettegenstaande het
onwerkzaam maken van penicilline door hoge temperatuur, de invloed
op de groei van kuikens is blijven bestaan.

De inleider, Dr. Th. J. de Man is dit inderdaad merkwaardige feit ook
opgevallen, het geval heeft echter betrekking op geïnactiveerd penicilline,
dat na orale toediening niet meer actief is, na parenterale toediening
echter nog wel een groeistimulerende werking zou vertonen.

De Hr. G. D. Stheenis merkt op dat de concentratie van de antibiotica
in het darmkanaal, in aanmerking genomen de verdunning met drink-
water, zeer klein is. Hoe is een invloed op de darmflora te verklaren, als
men dat in aanmerking neemt?

Inleider antwoordt dat de invloed van antibiotica op de stofwisseling
van de bacteriën altijd mogelijk is. Telling van de bacteriën geeft geen
uitsluitsel omtrent eventuele veranderingen in hun stofwisseling.

Ir. A. W. Huidekoper heeft gehoord dat de bestrijding van ziekten met
verschillende antibiotica op de duur een zekere ongevoeligheid voor
deze stoffen zou doen ontstaan. Kan men bij gebruik in veevoeders dit ook
verwachten?

Inleider zegt dat een dergelijke ongevoeligheid bij kuikens tot nu toe
niet is waargenomen.

Prof. Dr. C. Romijn vraagt of bij de door Inleider genoemde proeven
ook het voederverbruik is nagegaan.

Inleider antwoordt dat de vermelde groei ook gepaard gaat met een
betere voederbenutting. 10 % snellere groei geeft 5 a 7 % betere voeder-
benutting, dus de verbetering van het nuttig effect is iets meer dan de
helft van het percentage groeiverbetering.

Prof. Romijn vraagt of de antibiotica de secretie van de darmklieren
stimuleren.

Prof. Romijn deelt mede dat Prof. Reyniers in het najaar naar Neder-
land komt om enkele voordrachten te houden. Spr. geeft in overweging
de leden van de afd. Nederland van de W.P.S.A. t.z.t. daarop attent te
maken.

Ir. P. J. van de Bremer vraagt of er verband bestaat tussen de A.P.F.
factor en antibiotica, waarop de Inleider antwoordt dat antibiotica
geen onderdeel van het A.P.F. complex zijn.

Dr. E. H. Groot vraagt of het effect van antibiotica bij goede rant-
soenen even groot is als bij deficiënte rantsoenen.

Inleider vindt dit een moeilijke vraag: er is gemiddeld bij goede
rantsoenen een procentueel kleiner effect dan hij slechte rantsoenen,
waarbij het effect veel meer dan 10 % kan bedragen.

Inleider zegt: inderdaad, bij „depleted chicks" met gelijktijdig gebrek
aan vitamine B₁₂ in het voer ziet men met antibiotica geen effect.

Dr. W. K. Hirschfeld is van mening dat het gebruik van antibiotica
voor slachtdieren belangrijk zoti kunnen zijn. Bij de fokdieren echter
bestaat het gevaar dat genetisch voor de fokkerij ongeschikte dieren
(achterblijvers) niet onderscheiden worden en toch voor de fokkerij
worden gebruikt. Er zou dan dus met dieren worden gefokt, die in een
ander milieu, zonder antibiotica, slechte resultaten zouden geven.

Inleider zegt dat dit bezwaar niet alleen geldt voor antibiotica.
Het doet zich o.a. bij varkens voor omdat men niet altijd weet welke
dieren later voor de fokkerij zullen worden gebruikt. Het geldt echter
even goed voor andere dingen, die een intensivering betekenen, b.v. voor
het gebruik van bepaalde voedermiddelen. Antibiotica kunnen overigens
alleen effect hebben op dieren die door milieufactoren en niet door gene-
tische aanleg achterblijven. De bedoelde moeilijkheid is een organisatorische
en zal nog wel op te lossen zijn.

Dr. Hirschfeld bedoelt de uitwerking van de antibiotica in verband met
de physiologisch-genetische aanleg van de dieren. De meeste dieren,
die een gunstig effect te zien geven, zijn physiologisch-genetisch anders.
Zonder antibiotica, dus in een niet al te goed milieu, worden die minus-
varianten uitgeselecteerd. Bij muizen b.v. heeft hij typische verschillen
in physiologisch-genetisch opzicht kunnen constateren.

Inleider herhaalt, dat antibiotica geen uitzondering vormen. Organi-
satorisch moeten en kunnen er maatregelen worden getroffen, die het
bezwaar van Dr. Hirschfeld ondervangen.

Prof. df. Blieck meent dat Dr. Hirschfeld bang is dat men door het
gebruik van antibiotica zijn goede kijk op de dieren zal verliezen. Hij
wijst op een analoog geval in de duivenfokkerij, waarbij o.a. werd aan-
bevolen om het enten tegen pokken te vermijden teneinde een juiste
selectie te kunnen verkrijgen. Hij acht het probleem, zoals naar voren
gebracht door Dr. Hirschfeld, zeer belangrijk. Verder zal hij gaarne
een nadere toelichting ontvangen omtrent het door Dr. de Man genoemde
feit dat penicilline een beter effect heeft dan andere antibiotica.

Inleider antwoordt dat met penicilline het effect het meest constant
is. Hij heeft overigens slechts bedoeld, dat voor deze stof de optimale
dosering op gewichtsbasis kleiner is dan bij andere antibiotica.

Prof. de Blieck wil gaarne nog weten welke bacteriën de invloed van
antibiotica ondergaan. Is er b.v. verschil tussen gram-positieve en de
gram-negatieve?

Inleider kan deze vraag niet zonder meer beantwoorden, daar men in
de literatuur tegenstrijdige uitspraken aantreft.

Dr. v. d. Laan (Gist- en Spiritusfabriek-Delft) voelt het meest voor de
theorie van suppressie van sub-klinische verschijnselen. Prefereert Dr.
de Man deze ook?

Inleider voelt voor deze theorie ook het meeste; in de inleiding is
dan ook aan deze theorie de meeste aandacht besteed.

Dr. F. A. de Zeeuw vraagt of er verschil in effect van antibiotica bestaat
bij kuikenopfok in batterij of in potstal.

Inleider zegt dat men bij de batterij-methode gemiddeld minder effect
verkrijgt, dan in gewone hokken. Daar krijgt men een groeiverbetering
van ca. 10 %. Wat dit betreft is er geen verschil tussen potstal en gewoon
strooisel. De batterijen nemen een tussenpositie in tussen gewone eerder
gebruikte hokken en nieuwe hokken.

Ir. J. J. Hendrikse vraagt of bij de proeven van Ir. Zwiep en Dr. de
Man ook rentabiliteitsberekeningen zijn gemaakt.

Hr. Dekker (Bonda\'s Veevoederfabriek, ,,Provimi" N.V., Schiedam)
zegt dat het effect van antibiotica sterk afhankelijk is van de ouderdom
der dieren. In Amerika worden de proeven tot een leeftijd van 6 weken
genomen. Hoe is het effect op latere leeftijd ? Neemt op oudere leeftijd
de relatieve groeiverbetering niet af?

Inleider bevestigt dit. Bij jonge dieren is het effect het grootst. Toch is
men met antibiotica ± één week eerder op slachtgewicht.

Ir. P. Ubbels deelt mede dat bij proeven, in Beekbergen genomen, wat
de groei betreft, dezelfde ervaringen met antibiotica werden opgedaan.
Ook hier werd op 10 weken een hoger gewicht van 5 a 10 % geconstateerd.
Kosten van antibiotica en snellere groei tegenover elkaar gesteld, leek
het er inderdaad op, dat het uitkan. Hij heeft echter onlangs in „Feedstuffs"
gelezen dat vooral in Californië bij broilers vrij veel bloedingen onder de
huid en in de spieren zijn waargenomen. Card c.s. menen dat dit wijst
op een vitamine K gebrek, daar ook de stollingstijd van het bloed te lang
bleek te zijn; 5% lucernemeel, een hoeveelheid die vroeger in een bepaald
rantsoen goede resultaten gaf, zou nu niet meer voldoende zijn voor de
juiste vitamine K voorziening. Deze auteurs zoeken hierbij verband met
de toevoeging van „bepaalde supplementen" aan het voer. Het ver-
schijnsel moet volgens hen waarschijnlijk worden verklaard door een
verminderde vitamine K synthese van de darmflora. Spr. vraagt of Inleider
hierbij in de eerste plaats denkt aan sulfa-praeparaten dan wel aan de
antibiotica. Als het nodig is om bij gebruik van antibiotica meer vitamines
in het voer op te nemen, zou het gebruik van antibiotica dan toch nog
economisch verantwoord zijn?

Inleider denkt in de eerste plaats aan de sulfa-supplementen e.d.
Bij toediening van nitrofurazon wordt dan ook een gelijktijdige verstrekking
van vit. B₂ en vitamine K aanbevolen.

Ir. Ubbels zegt dat volgens geruchten uit België de kuikenopfok daar
in een bepaalde streek een tijdlang vrijwel onmogelijk zou zijn geweest.
Men schreef dit toe aan het gebruik van sulfapraeparaten, waardoor
pathogene resistente bacteriestammen naar voren zouden zijn gekomen.

Kan men iets dergelijks ook verwachten bij algemeen en langdurig ge-
bruik van antibiotica? In vitro heeft men met antibiotica wel pathogene
resistente stammen gekweekt.

Inleider heeft tot nu toe geen bevestiging kunnen vinden van de
geruchten over zulke verschijnselen. In Engeland heeft de Medical
Research Council geen bezwaren tegen het gebruik van antibiotica in
veevoeders.

Prof. de Blieck acht het niet uitgesloten, dat de Medical Research
Council alleen aan de nadelige gevolgen voor mensen heeft gedacht. Maar
hoe is het nu bij de dieren?

Prof. de Blieck vraagt verder of reeds is nagegaan of er door het gebruik
van antibiotica in het voeder ongevoeligheid kan ontstaan voor bepaalde
ziektebestrijdingsmethoden met antibiotica.

Inleider antwoordt dat men hierover in Amerika niet meer praat.
De populaire literatuur is zeer tegenstrijdig.

Prof. de Blieck vindt het een zeer belangrijk punt, dat experimenteel
moet worden onderzocht. Waarom wordt terramycine gebruikt bij de
opfok van biggen in batterijen?

Inleider antwoordt dat men dit ook bij kalveren gebruikt, waardoor
bij jonge dieren een geringere sterfte en een betere groei optreedt. Opfok
van biggen zonder zeug is door het gebruik van antibiotica mogelijk
geworden.

Dr. Hirschfeld zegt dat antibiotica bij opfok zonder moedermelk zijn
te beschouwen als compensatie voor bepaalde stoffen die in de colostrum
voorkomen. Mogelijk hebben deze colostrumstofïen ook een bactericide
werking.

Dr. J. van der Vliet zou gaarne nog een verduidelijking hebben van de
door Dr. Hirschfeld naar voren gebrachte bezwaren van antibiotica
voor fokkerij en selectie in verband met milieu verandering.

Dr. Hirschfeld zegt, dat er geen gevaar aanwezig zou zijn, indien alle
voeder antibiotica zou bevatten en er dus een algemene en constante
milieu verandering plaats zou vinden. In de practijk zal dit echter niet
het geval zijn. De nakomelingen van de fokdieren die in gunstig milieu
met antibiotica worden gehouden komen o.a. terecht op bedrijven waar
men geen antibiotica gebruikt, dus in minder gunstig milieu, en zullen
daar dan niet meer aangepast zijn aan de bedrijfsomstandigheden. Het
staat ook wel vast, dat wanneer men eenmaal met antibiotica begint,
men er mee zal moeten doorgaan.

Ir. Ubbels heeft met zijn vorige vraag niet bepaald de ongevoeligheid
voor latere veterinaire behandeling bedoeld. Maar hoe groot is de kans,
dat we op de duur meer te maken krijgen met ziekten, die thans geen of
weinig moeite veroorzaken? Bij baby\'s zou men b.v. een grote vatbaarheid
voor longschimmelziekte hebben geconstateerd na toediening van anti-
biotica.

Inleider zegt dat voor zover hem bekend is, de resultaten met baby\'s
gunstig zijn.

Dr. v. d. Laan (Gist- en Spiritusfabriek Delft) meent dat bedoeld zal
zijn dat in enkele gevallen bij baby\'s en volwassenen een monilia-ontwik-
keling optrad. Hierbij had men echter te maken met een therapeutische
dosering. De eventuele resistentie door het gebruik van antibiotica in het
voeder staat in geen verhouding tot een therapeutische dosis. De thera-
peutische dosis is zeer veel groter dan die welke gegeven wordt in het
voeder.

Ir. Ubbels vraagt of Inleider van mening is, dat antibiotica ook ren-
dabel zijn voor kuikens bestemd voor de leg.

Inleider wil nog niet concluderen dat dit een economische noodzaak zou
zijn. Hij heeft hierover echter nog geen proeven genomen.

Ir. J. Hoogendoorn vraagt of Dr. de Man geen gevaar ziet in het ge-
bruik van antibiotica op opfokbedrijven?

De slechte dieren uit een koppel zijn niet meer te onderscheiden, indien
ze met antibiotica zijn bijgewerkt.

Inleider is hier niet zo bang voor, daar het opfokvoer voor piep-
kuikens duurder wordt door de inmenging van antibiotica.

Prof. de Blieck vraagt of het in de practijk uitvoerbaar is het gebruik
van antibiotica te beperken tot piepkuikens.

Inleider antwoordt dat zijn positie niet dusdanig is dat hij hier een
beslissend antwoord op kan geven. Hij acht deze vraag echter niet zo
belangrijk, daar er geen nadelig effect op latere leeftijd te verwachten is
bij het gebruik van antibiotica in de jeugd. Het prijsverschil zal wel een
rem zijn, terwijl het dan verder een voorlichtingskwestie is.

Hr. Scherpbier (Bedrijfschap voor Veevoeder) deelt mede dat het nog
nooit mogelijk geweest is om te voorkomen dat piepkuikenvoeder voor
andere doeleinden wordt gebruikt.

Ir. Hendrikse meent dat de pluimveehouder door een duidelijke label
voldoende kan worden beschermd, als het in zijn belang is geen voeder
met antibiotica te gebruiken.

Ir. Hendrikse acht het niet de taak van de overheid de boer tegen te
dure voeders te beschermen.

Prof. de Blieck zegt dat het aan het beleid van de overheidsinstanties
overgelaten moet worden om het gunstige tijdstip te bepalen voor de toe-
lating van antibiotica in mengvoeders.

Hr. Keur (Ministerie van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening)
vraagt of Dr. de Man ervaringen heeft over het gebruik van antibiotica
bij de opfok van kalveren.

Inleider antwoordt dat bij de kalverenopfok ziekte en sterfte duide-
lijk minder zijn bij het gebruik van antibiotica, terwijl dit daarentegen
bij de kuikenopfok veel minder duidelijk tot uiting komt, daar hier het
voordeel in de eerste plaats in de versnelde groei is gelegen.

Prof. de Blieck bedankt Dr. de Man voor zijn zeer interessante voor-
dracht en de uitvoerige beantwoording van de gestelde vragen.

In deze voordracht worden de toepassingen en toepassingsmogelijk-
heden van antibiotica in de pluimveehouderij besproken.

In this lecture the use and possibilities of antibiotics in poultry keeping are
discussed.

Cet article traite l\'emploi et les possibilités des substances antibiotiques dans
l\'élevage de basse-cour.

In diesem Vortrag werden die Anwendungen und Anwendungsmöglichkeiten der
Antibiotika in der Geflügelzucht behandelt.

Uit de Kliniek voor Veterinaire Verloskunde en Gynaecologie der Rijksuniver-
siteit te Utrecht. Dir.: Prof. Dr. F. C. v. d. Kaay.

Uit het Laboratorium voor Kennis der Menselijke Voedingsmiddelen van
Dierlijke Oorsprong. Dir.: Prof. C. F. v. Oyen.

BEVRUCHTINGSRESULTATEN VAN DE KUNSTMATIGE IN-
SEMINATIE BIJ HET RUND EN INFECTIE MET BRUCELLA

De tijdelijke onvruchtbaarheid bij het rund is — dank zij de kunstmatige
inseminatie — in belangrijke mate afgenomen, omdat door gebruik van
gezonde stieren geen nadelige invloed meer werd ondervonden van dekin-
fecties, zoals Trichomonas foetus en Vibrio fetus.

Toch ziet men telkens weer, dat in een vereniging voor K.I., naast bedrij-
ven met uitstekende bevruchtingsresultaten, er andere voorkomen waar deze
veel minder gunstig zijn. Soms zelfs zijn de resultaten jarenlang goed ge-
weest en laten dan plotseling veel te wensen over.

Reeds vestigde Tolnay er in 1808 de aandacht op, dat er verband gelegd
kon worden tussen de vaak optredende abortus en de verminderde vrucht-
baarheid, eventueel onvruchtbaarheid bij koeien.

Ook Albrechtsen, Richter, Hetzel, v. d. Kaay, Hendrikse en Joling
wezen op het feit, dat het optreden van Brucella abortus-infectie vaak ge-
paard gaat met steriliteit, die zowel optreedt bij koeien, die geaborteerd
hebben als bij koeien, die op het geïnfecteerde bedrijf normaal op tijd
gekalfd hebben.

De Provinciale Gezondheidsdienst voor Dieren in Friesland (Sjollema)
en die in Noord-Brabant (Brus) vonden, dat op met Brucella abortus ge-
ïnfecteerde bedrijven het efficiëntiegetal hoger was dan op niet-geïnfec-
teerde bedrijven.

Volgens Hetzel zou de preventieve enting tegen Brucella abortus infectie
met Strain 19, een ongunstige invloed hebben op de bevruchting der geënte
dieren.

Wij hebben naar aanleiding van bovenstaande gegevens op bedrijven in
de Provincie Utrecht, waar in 1952 bij het rundvee de kunstmatige insemi-
natie werd toegepast, een onderzoek verricht naar de invloed die de natuur-
lijke infectie met Brucella abortus en de voorbehoedende enting met Strain
19 had op het drachtig worden der dieren.

Hiertoe werd bij 911 veehouders van alle op het bedrijf aanwezige en
in lactatie zijnde koeien een melkmonster onderzocht. Deze 14.158 monsters
werden genomen van de ochtendmelk en dezelfde dag met de A.B.R.-
reactie onderzocht. Tevens is van 425 bedrijven ook een mengmonster van
alle koeien onderzocht.

De mate van de A.B.R.reactie is als volgt te onderscheiden:
O geen reactie, d.w.z. rood gekleurde melk met witte room.

zwak positieve reactie, d.w.z. licht rode melk met heel licht rood
gekleurde room.

-j- sterk positief, d.w.z. melk geheel ontkleurd en met donker rode
brede roomrand.

De bedrijven, waarvan naast de gegevens der afzonderlijke koeien ook de
reactie van het mengmonster bekend is, zijn samengebracht in tabel I.

Hieruit blijkt, dat een mengmonster geen reactie kan vertonen terwijl
toch een enkele koe wel een A.B.R.reactie heeft.

Naar gelang de reactie van een mengmonster sterker positief wordt,
neemt ook het percentage niet-reagerende koe-monsters af, terwijl van de
positieve monsters melk een groter percentage sterker positief wordt.

Naar mate de sterkte der A.B.R.-reactie van het mengmonster toeneemt,
neemt het drachtigheidspercentage van de koeien na de eerste K.I. af
(daling van 67.1% tot 63.6%). Hetzelfde zien wij gebeuren met het totale
drachtigheidspercentage aan het einde van het inseminatiejaar.

Het efficiëntiegetal neemt toe naar mate het mengmonster der bedrijven
een sterkere A.B.R.-reactie vertoont.

In tabel II zijn geïnsemineerde koeien gerangschikt naar de A.B.R.-reac-
tie van het mengmonster en volgens de positieve of negatieve A.B.R.-reactie
van de koeien afzonderlijk.

Hieruit blijkt, dat het drachtigheidspercentage van de ie inseminatie en
het drachtigheidspercentage aan het einde van het inseminatiejaar bij niet
reagerende koeien daalt bij toename in sterkte van de A.B.R.-reactie van
de mengmonsters.

Alle getallen in deze tabel zijn tenslotte gesommeerd en daaruit blijkt,
dat zowel het drachtigheidspercentage na de ie inseminatie, als het drach-
tigheidspercentage aan het einde van het dekjaar bij de niet reagerende
koeien groter is dan bij de positief reagerende koeien.

In tabel III zijn alle koeien (14.158) samengebracht, waarvan de melk
met de A.B.R.-reactie is onderzocht.

Het bevruchtingspercentage na de ie K.I. en het totale bevruchtings-
percentage aan het einde van het inseminatiejaar, nemen duidelijk af naar
mate de sterkte der A.B.R.-reactie van de melk toeneemt.

Verder werd door ons nog een onderzoek ingesteld naar de bevruchtings-
mogelijkheden bij de K.I. van met Strain 19 geënte en niet-geënte koeien
en pinken op bedrijven, waar zowel het mengmonster als de individuele
monsters der dieren geen A.B.R.-reactie vertoonden; daarnevens waren op
deze bedrijven geen koeien met retentio secundinarum voorgekomen in dit
inseminatiejaar, en ook was er geen abortus geconstateerd door andere
oorzaken.

bevruchtingspercentage na de ie K.I. van niet- en wel geënte dieren zeer
weinig uiteenloopt.

Het totale drachtigheidspercentage vertoont hetzelfde beeld. Bij beide
groepen is het bevruchtingspercentage bij de niet-geënte dieren iets hoger
dan bij de geënte. Het efficiëntiegetal is bij de geënte dieren iets hoger dan
bij de niet-geënte dieren. De zeer geringe verschillen zijn niet significant.

1. Het bevruchtingspercentage op bedrijven zonder A.B.R.-reactie van de
mengmelk is beter dan op bedrijven waar de A.B.R.-reactie van de meng-
melk positief is. Hoe sterker de A.B.R.-reactie is, hoe lager de bevruch-
ting wordt.

2. Het bevruchtingspercentage van koeien zonder A.B.R.-reactie is
beter naar mate de A.B.R.-reactie van het mengmonster van de melk der
bedrijven minder sterk positief is.

3- Het bevruchtingspercentage van koeien zonder A.B.R.-reactie der melk,
zowel na de ie K.I. als aan het einde van het inseminatiejaar is beter
dan van koeien met een positieve A.B.R.-reactie.

4. Het bevruchtingspercentage van met Strain 19 geënte pinken en koeien
en niet-geënte pinken en koeien op bedrijven, die niet besmet zijn met
Brucella abortus, en het efficiëntie-getal bij beide groepen, vertonen zeer
geringe verschillen, die niet significant zijn.

1. Brucella abortus infectie op een bedrijf vermindert de vruchtbaarheid
der koeien.

2. Praeventieve enting met Strain 19 vermindert de vruchtbaarheid der
geënte dieren niet.

1. The conception rate of herds without A.B.R.-reaction of the mixed milk is better than
of herds where the A.B.R.-reaction of the mixed milk is positive. The stronger the
A.B.R.-reaction, the lower is the conception.

2. The conception rate of cows without A.B.R.-reaction is better according as the A.B.R.-
reaction of the mixed sample of the milk of the herds is less strongly positive.

3. The conception rate of cows without A.B.R.-reaction of the milk, both, after the 1st
insemination and at the end of the insemination season, is better than of cows with a
positive A.B.R.-reaction.

4. The conception rate of heifers and cows, vaccinated with strain 19, and non-vacci-
nated heifers and cows in farms which are not infected with Brucella abortus, and the
efficiency number in both groups, show very slight differences which are not
significant.

2. Preventive vaccination with strain 19 does not decrease the fertility of the vaccinated
animals.

1. Le pourcentage de fécondation dans les entreprises sans réaction A.B.R. du lait de
mélange est meilleur dans les entreprises où la réaction-A.B.R. du lait de mélange est
positive. Plus la réaction A.B.R. est forte, plus la fécondation diminue.

2. Le pourcentage de fécondation de vaches sans réaction A.B.R. est d\'autant meilleur
à mesure que la réaction A.B.R. de 1\' échantillon de mélange du lait des entreprises
est moins fortement positive.

3. Le pourcentage de fécondation de vaches sans réaction A.B.R. du lait, aussi bien après
la ie insémination artificielle qu\' à la fin de l\'année de l\'insémination, est meilleur que
celui des vaches avec une réaction A.B.R. positive.

4. Le pourcentage de fécondation des génisses et vaches inoculées avec le Strain 19 et les
génisses et vaches non-inoculées dans des entreprises non-infectées d\'abortus Bruceiia,
et le nombre d\'efficacité chez les deux groupes, démontrent des différences très faibles
qui ne sont pas expressives.

1. L\'infection Brucella abortus dans une entreprise diminue la fécondité des vaches.

2. L\'inoculation préventive avec Strain 19 ne restreint pas la fécondité des animaux
inoculés.

1. Der Befruchtungsprozentsatz auf Bauernhöfen mit negativer A.B.R.-Reaktion der
Mischmilch ist höher, als auf Bauernhöfen mit positiver A.B.R.-Reaktion der Misch-
milch. Je höher die A.B.R.-Reaktion positiv ist, desto niedriger wird der Befruchtungs-
prozentsatz.

2. Der Befruchtungsprozentsatz von Kühen ohne positive A.B.R.-Reaktion ist höher je
nachdem die A.B.R.-Reaktion der Mischmilch der betr. Bauernhöfe weniger positiv ist.

3. Der Befruchtungsprozentsatz von Kühen mit negativer A.B R.-Reaktion der Milch
ist sowohl nach der ersten künstlichen Besamung, als auch am Ende des Besamungs-
jahres höher, als bei Kühen mit positiver A.B.R.-Reaktion.

4. Der Befruchtungsprozcntsatz von Jungrindern und Kühen, die mit Strain 19 geimpft
sind, und von nicht geimpften Jungrindern und Kühen auf Bauernhöfen, die nicht
mit Brucella abortus infiziert sind, als auch die Wirklichkeitsziffern beider Gruppen,
weisen sehr geringfügige Unterschiede auf die übrigens nicht signifikant sind.

1. Brucella abortus Infektion setzt die Fruchtbarkeit der Kühe auf den betr. Höfen herab.

2. Schutzimpfungen mit Strain 19 setzt die Fruchtbarkeit der geimpften Tiere nicht
herab.

J. Albkechtsen, Die Sterilität der Kühe. Verlagsbuchhandlung von Richard Schoetz
Berlin.

H. Hetzel, Die Unfruchtbarkeit der Haussäugetiere. Verlag Gustav Fischer —Jena.

F. C. van der Kaay, De evolutie in het steriliteitsvraagstuk. Uitgave Schotanus en
Jens, Utrecht, 1930.

J. Hendrikse en K. F. Jolino, Mededelingen omtrent de K.I. in de Provincie Utrecht.
Tijdschrift voor Diergeneeskunde 77 (1952) 79-105.

MICROSCOPISCH EN CULTUREEL ONDERZOEK VAN
RUNDERSPUTA IN DE PROVINCIE NOORD-HOLLAND

Van de oprichting van de Gezondheidsdienst af en voor het laatst tijdens
de wintercampagne 1949/1950 werd het sputum uitsluitend microscopisch
onderzocht volgens de gebruikelijke ZiEHL-NEELSEN-methode.

De dierenartsen en de sputumvangers zonden de door hen zelf gemaakte
uitstrijkjes, gefixeerd naar het laboratorium.

Het resultaat was sterk afhankelijk van de kwaliteit van het sputum, van
de vermoeidheidsfactor van de ogen der „Kijksters", terwijl de methode
zelf onvolkomen was, zoals o.a. uit de schatting van Corper en Cohn bleek.

Deze onderzoekers beweren ril., dat er voor een positieve microscopische
bevinding 100.000 bacillen per 1 ml. sputum nodig zijn, terwijl voor de
kweek 10-100 bacillen voldoende zijn.

Van de 21.8g8 monsters uit de campagne ig^g; ig$o waren er slechts 267 positief,
d.i. 1,2%.

Naar aanleiding van bovengenoemde factoren werd besloten de sputa
van het Noordelijk deel van de provincie voortaan alleen cultureel te gaan
onderzoeken, juist eerst het Noorden, daar dit deel zo snel mogelijk gesa-
neerd diende te worden.

De door de sputumvanger gewassen vlokjes sputum werden in buisjes
met ¹/₂ n zwavelzuur opgestuurd.

(Deze sputumvangers worden door de Gezondheidsdienst opgeleid en
regelmatig gecontroleerd. Zij werken op „stuk-loon".)

De buisjes werden een half uur in de schudmachine geplaatst, daarna
gecentrifugeerd gedurende 10-15 rninuten op 3000 toeren per minuut.

Het zure sediment werd met een pipet Pasteur geënt op twee Löwenstein-
bodems zonder glycerine.

C. Wilde men eerder een beslissing, dan diende een uitstrijkje gemaakt
te worden.

D. Na 8 weken groei moest men, alvorens een buis negatief te noemen,
weer microscopisch onderzoek verrichten.

In de loop van het jaar 1950 verscheen de pyrodruivenzuur bodem No.
61 van Stonebrink. Eén Löwenstein werd nu per onderzoek vervangen door
een blauwe 61. Van deze series vielen de pyrodruivenzuur-bodems practisch
alle uit door schimmelgroei.

Deze schimmels, Aspergillus-soorten, komen speciaal in het begin en
aan het einde van de staltijd voor.

In het begin van de staltijd wordt veel „schimmelig" hooi gevoerd van
boven uit de schuur of tas.

Dit hooi heeft niet aan druk blootgestaan en is vochtig geworden door de
broei van het onderliggende en dus een ideale kweekplaats voor schimmels.

Vervanging van kristalviolet door malachietgroen bleek de oplossing te
zijn. Inmiddels was No. 61 door Stonebrink verbeterd en wij gingen verder
met No. 126.

2. de kolonies zijn specifiek; we onderscheiden R-, S- en I-vormen;
daardoor levert zelfs één buis met één kolonie meestal geen moeilijk-
heden op.

Uit de tabel blijkt duidelijk de toename der percentages door verbetering
der techniek.

De daling van het laatste jaar wordt veroorzaakt door de voortschrijdende
sanering en door het feit, dat van een groot aantal niet-reagerende dieren
ook sputum is verzameld.

Op deze nieuwe voedingsbodem werden een aantal humane sputa geënt;
ter vergelijking met de Löwenstein met glycerine.

Ofschoon het aantal niet groot genoeg was voor een definitieve conclusie,
meenden wij toch, dat de stonebrink-bodem geen doorslaande voordelen
geeft boven de Löwenstein met glycerine.

Zoals boven reeds werd opgemerkt, halen wij de buizen op de 30e tot
33e dag uit de stoof en beoordelen dan met het blote oog, eventueel met de
loupe, of er groei is.

Prof. van Oyen en Dr. Willems, T. v. D., 78.1953, pag. 239 strijken de
buizen dan nog weer af en doen een microscopisch onderzoek.

Het leek ons daarom de moeite waard om uit de stallen, waar b.v. één
of meer open lijders gevonden werden, van de niet gegroeide buizen uit-
strijkjes te maken.

Phys. zoutsolutie uitgewreven. Daarna werd gekleurd volgens Ziehl-
Neelsen al of niet met de kookmethode.

550 buizen zonder groei (macro- ^ 300 kookpraeparaten
scopisch zonder en met loupe ge-
controleerd) l

Dit zijn dus twee positieve bevindingen; van de ene buis hebben wij een
cavia ingespoten, welke helaas ontijdig is gesuccombeerd, van de tweede
buis werd de koe geslacht, welke aan open tuberculose bleek te lijden.

Daar we, gelet op het laatste jaar, 68.000 buizen zouden moeten afstrijken,
kleuren en microscopisch onderzoeken, hebben wij gemeend — gezien de
daarvoor benodigde tijd — deze methode niet te volgen. (Twee mensen
zouden de hele winter uitsluitend hiermede belast zijn.)

Van de positieve kookpraeparaten moeten van de overeenkomstige bui-
zen caviae worden ingespoten; dit verlengt het onderzoek weer enige weken.

Deze argumenten en het feit, dat we voor een tweede keer sputum vangen,
geven ons aanleiding om het bij een macroscopische beoordeling van de
buis na 33 dagen te laten.

Wat betreft de overeenstemming van de laboratorium-bevinding met de
secties, kunnen wij het volgende mededelen:

De laatste twee jaar zijn er ongeveer 4000 open lijders geslacht, in 3
slachthuizen, Alkmaar, Hoorn en Haarlem.

In 18 gevallen was de sectie negatief in zoverre dat wij geen longtuber-
culose konden aantonen. Een fout van 0,45 %.

Ter controle spoten wij van de 18 positieve kweken caviae in en alle
caviae bleken positief bij sectie.

Er moet dus ergens een fout gemaakt zijn bij de administratie — hetzij
door de veehouder, de sputumvanger of het laboratorium-personeel. —
Het is ook mogelijk, dat er onder deze 18 negatieve runderen dieren geweest
zijn, die vóór de sputumafname tuberkelbacteriën geïnhaleerd hadden van
een naburige open vorm.

Wij hebben deze negatieve secties vergoed tot 100% van de gebruiks-
waarde met het oog op de goodwill der betrokken bestrijders.

De sectiebeelden waren voor het merendeel gekenmerkt door de geringe
uitbreiding van de tuberculeuze processen.

Waar vroeger de organen op een afstand reeds opvielen door de tuber-
culeuze veranderingen, dient men nu nauwkeurig de longen te palperen
om de haard op te sporen.

( 5 X niet zuurvaste

j staafjes

( / X zuurvaste microben

> / X zuurvaste microben

In vele gevallen vindt men in de toppen der hoofdkwabben een kleine
haard, die bij zorgvuldig inknippen in contact blijkt te staan met een bron-
chus, waarin zich één of meer zweertjes bevinden.

Opvallend waren ook de longen, waarbij de lymphklieren macroscopisch
niet aangetast waren.

1. Wij onttrekken de open lijders in een jong stadium aan de circulatie,
zelfs wel eens zo vroeg (en dit bij herhaling), dat er geen nieuwe rea-
geerders bij gekomen zijn in het koppel.

Het gebeurt nogal eens dat wij 5, 6 ,7 of meer open vormen vinden op
één stal en dat brengt de veehouder tot nadenken.

In de eerste plaats kost het hem direct geld. Het zijn immers dikwijls
de beste geefsters, die „open" blijken te zijn en het gebeurt zo dikwijls,
dat de veehouder er niets van gelooft, dat de door ons aangewezen koe
inderdaad zou lijden aan open t.b.c.

Wij nodigen de veehouder altijd uit de slachting bij te wonen. Over-
tuigt hij zich dan door eigen aanschouwing, dat wij gelijk hadden, dan
gebeurt het vaak, dat wij hierdoor een overtuigde bestrijder hebben ge-
wonnen. Een bestrijder, die tevens overtuigd is, dat isolatie noodzakelijk is!

Het gebeurt ook, dat de veehouder, nadat er meer open vormen
van zijn bedrijf zijn afgevoerd, radicaal de knoop doorhakt en het gehele
bedrijf in één keer omzet in een t.b.c.-vrij bedrijf.

Bovendien geven wij maandelijks de adressen van de veehouders,
waar wij open vormen vonden, dóór aan de Geneeskundig Inspecteur
van de Volksgezondheid in Noord-Holland.

De veehouder wordt dan uitgenodigd zich met zijn gezin en personeel
te laten doorlichten op het consultatiebureau.

En, zo zijn er reeds verscheidene gevallen van tuberculose zo vroegtijdig
ontdekt, waarin een vrij korte rustkuur genezing bracht. Helaas kennen
wij ook gevallen, waarbij de slachtoffers reeds langer dan een jaar kuren
in een sanatorium.

Dat een veehouder, die op een dergelijke droevige manier kennis
maakt met de verwoestende werking van de tuberkelbacterie, een over-
tuigd bestrijder wordt, is begrijpelijk.

Wij ondervinden bij het sputum afnemen, op een hoogst enkele uit-
zondering na, de grootst mogelijke medewerking van onze veehouders en
wij zijn er van overtuigd, dat het een zeer belangrijk hulpmiddel is bij
de tuberculosebestrijding onder het rundvee.

Een overzicht wordt gegeven over de wijze van onderzoek van runder-
sputa. Men geeft de voorkeur aan de kweekmethode, op de voedingsbodem
No 126 van Stonebrink.

Het kweken van sputum is een zeer belangrijk hulpmiddel bij de tubercu-
losebestrijding; de voordelen worden besproken.

A review of methods of examining bovine sputa. Preference is given to cultural methods.

The medium which we use is No 126 of Stonebrink. Culturing of sputa is a very impor-
tant help in the eradication of tuberculosis, the advantages are given.

Nous préférons la méthode de cultures, à milieu No 126 de Stonebrink.Cet examen nous
est d\'un grand secours en combattant la tuberculose. On peut lire une discussion des
avantages.

Wir ziehen das kulturelle Verfahren auf den Nährboden No 126 von Stonebrink vor.
Das Kultivieren von Sputa ist ein sehr wichtiges Hilfsmittel bei der Bekämpfung derTuber-
kulose; die Vorteile werden betrachtet.

Sinds Phillips (1939) ontdekte dat kippeneidooier de levensduur van
spermiën in vitro enorm verlengde, wordt deze stof algemeen in spermaver-
dunningsmiddelen toegepast. Spermiën zijn zeer gevoelig voor afkoeling
van lichaams- tot ijskasttemperatuur. Eidooier bevat een lipoprotein, dat
de spermiën tegen de schadelijke afkoeling beschermt en bovendien de le-
vensduur verlengt.

Het gebruik van eidooier blijkt echter ook bezwaren met zich mee te
brengen. Een practisch bezwaar is de bederfelijkheid en de variabiliteit van
de eidooierbuffer. Het laatste is een gevolg van het verschil in eikwaliteit.
Direct voor het gebruik wordt de buffer meestal met verse eidooier vermengd.
Wordt deze buffer bij kamertemperatuur of in de ijskast bewaard, dan gaat
de kwaliteit snel achteruit, nog afgezien van de infecties die kunnen optre-
den. Uit proeven met citraat-fructose buffer, die 20% eidooier bevatte, is
gebleken, dat bij invriezen van het verdunningsmiddel en bewaren bij
—20°C de kwaliteit na enkele maanden nog gelijk gebleven was. De voor-
delen van deze methode zijn evident. Eventuele infecties van de buffer kun-
nen zich niet uitbreiden. Bovendien kunnen vele soorten micro-organismen
een temperatuur van —20°C niet verdragen, zodat een gedeeltelijke steri-
lisatie plaats vindt. Een ander voordeel is de mogelijkheid een grote hoeveel-
heid buffer terzelfder tijd te bereiden. De variaties in eikwaliteit worden zo-
doende grotendeels genivelleerd. Bovendien wordt veel werk bespaard.
Slechts éénmaal behoeft de optimale pH 6.75 en optimale osmotische
waarde (a 0.520° C) (eigen onderzoek, nog niet gepubliceerd) te worden
ingesteld. Ook het testen op agglutinatie veroorzaakt door de eidooier, kan
in één keer voor de gehele hoeveelheid geschieden. De eidooierbuffer kan het
best bewaard worden in kleine plastic flacons, die bij het bevriezen niet
springen door het uitzetten van de bufferoplossing.

Dat eidooier niet onverdeeld gunstig is voor de spermiën blijkt uit de
gegevens van Tyler en Tanabe (1952). Wordt verdund sperma niet afge-
koeld, maar bewaard bij lichaamstemperatuur dan blijkt een buffer die
geen eidooier bevat gunstiger te zijn, dan een buffer met eidooier.

^l) Voorlopige mededeling van het Instituut voor Veeteeltkundig Onderzoek T.N.O.

Uit eigen onderzoek (nog niet gepubliceerd) bleek voorts, dat eidooier bij
opwerking fracties bezit, die duidelijk spermacide eigenschappen vertonen.

Als derde punt zij nog gewezen op de optimum concentratie eidooier die
voor het afkoelen van verdund sperma tot ijskasttemperatuur (ongeveer
4°C) tussen de 10% en 20% ligt. Reeds enkele malen is de optimum con-
centratie van eidooier bepaald (Swanson 1948 en 1949; Spronk 1951),
doch steeds werden de drie factoren — afkoelen, verdunnen en bewaren
bij ijskasttemperatuur — tezamen genomen. De verdunningsgraad werd
binnen een proef gelijk gehouden, dus deze factor blijft wel constant. De
beweeglijkheid van de spermiën werd echter gemeten in het medium, waarin
de spermiën waren afgekoeld.

Gezien de gegevens van Tyler en Tanabe valt redelijkerwijze te verwach-
ten, dat na de bescherming die de eidooier geboden heeft bij het afkoelen,
bij het bewaren bij 4°C slechts schade wordt ondervonden door de aan-
wezigheid van eidooier.

In het volgende experiment werd derhalve sperma van twee stieren 1 : 5
verdund (tot ongeveer 275 millioen spermiën per cc) met een citraat-fruc-
tose buffer die 20% eidooier bevatte (A). Een deel van het sperma werd nog
i : 25 verdund met dezelfde buffer (B). Beide verdunningen (A en B) werden
langzaam afgekoeld tot 4°C. Van het 1 : 5 verdunde sperma (A) werd een
deel tot i : 25 verdund met bovengenoemde buffer (wordt AE) en een deel
tot i : 25 verdund met citraat-fructose buffer zonder eidooier (AZE).
Beide buffers waren eveneens op 4°C gebracht vóór het verdunnen. De
AZE monsters bevatten dus slechts 4% eidooier.

In figuur i is het verloop van de beweeglijkheid in de tijd afgezet. Aller-
eerst zij op het verdunningseffect gewezen. Hoe groter de verdunnings-
graad, hoe sterker de verdunnings,,shock" (Kok, 1952). Dit blijkt ook bij B
en AE, die beide 20% eidooier bevatten en 1 : 25 verdund zijn. Deze heb-
ben een grotere verdunnings„shock" gehad dan A, die slechts 1 : 5 verdund
is. Trapsgewijze verdunning tot 1 : 25 (AE) blijkt dezelfde invloed te heb-
ben als directe verdunning tot 1 : 25 (B). AZE heeft echter kennelijk door
de tweede verdunning van 1 : 5 tot 1 : 25 met de citraat-fructose buffer
zonder eidooier geen verdunnings,,shock" meer ondergaan. Ook bij het
bewaren gedurende 8 dagen houden de spermiën zich beter in dit milieu
met slechts 4% eidooier, dan in de buffers met 20% eidooier (B en AF,),
terwijl vrijwel geen verschil bestaat met de 1 : 5 verdunde spermamonsters
(A), die een voorsprong hebben door hun geringere verdunningsgraad. Het
verlagen van de eidooierconcentratie na het afkoelen levert dus kennelijk
een grote winst op voor het bewaren van de spermiën, hoofdzakelijk door
het achterwege blijven van de verdunnings,,shock". Uit deze gegevens is
dus te concluderen, dat eidooier een rol speelt bij het ontstaan van de
verdunnings,,shock". Het sperma(plasma) bevat waarschijnlijk een stof
die de schadelijke inwerking van eidooier ten dele compenseert, gezien de
geringere „shock" bij een kleinere verdunningsgraad, waarbij de sperma-
plasma) concentratie hoger is. Mogelijk heeft deze stof iets te maken met het
„sperm-antagglutin" van Lindahl en Kihlström (1952), dat de aggluti-
natie van spermiën tegengaat. In AE en B trad namelijk agglutinatie op,
in AZE echter niet en in A evenmin. AZE bevat minder eidooier dan AE
en B; A meer sperma (plasma) dan AE en B, factoren, die de agglutinatie
verminderen (Kok, 1953). Zoals boven gebleken is, blijven in de milieu\'s
A en AZE de spermiën ook het langst in leven.

Een eidooierbuffer kan zonder achteruitgang in kwaliteit bij — 20°C
bewaard worden. Bederf wordt bij deze temperatuur vermeden en het schept
de mogelijkheid een voorraad goed gecontroleerde buffer aan te leggen.

Aangezien eidooier behalve de beschermende werking bij afkoelen en
bewaren van de spermiën ook schadelijke kwaliteiten bezit - het bevat
spermacide fracties, het speelt een rol bij de verdunnings,,shock" en het
veroorzaakt de agglutinatie , verdient het aanbeveling sperma na het
opvangen in geringe mate met eidooierbuffer te verdunnen. Na het af-
koelen tot ijskasttemperatuur, als de eidooier zijn belangrijkste taak dus
heeft verricht, blijkt het doorverdunnen met een eidooierloze buffer de
levensduur van de spermiën te bevorderen.

Egg yolk containing diluents for bull sperm can be kepi at - 20° centigrades. At this
temperature decay is avoided. It also gives the possibility to make a stock of well control-
led diluent.

Apart from protective actions at cooling, egg yolk has also harmful qualities, such as:
spermacide actions, participation in dilutionshock and agglutination. It is therefore
advisable to dilute the semen at first moderately with an egg yolk buffer. After cooling
to refrigerator temperature ( 4°C), a second dilution with a buffer which contains no
egg yolk at all proved to be beneficial to the sperm cells.

Un tampon contenant des jaunes d\'oeufs pour diluer le sperme de taureau est conservé,
en —20°C. sans régression de qualité. La corruption est evitée. Du reste cette conservation
donne la possibilité d\'établir une réserve de tampons bien contrôlés. D\'une part les jaunes
d\'oeufs ont un effect résistant contre le refroidissement, mais d\'autre part ils possèdent
des propriétés nuisibles en participant à l\'agglutination et au choc de dilution et contenant
des substances spermacides. En conséquence il est préférable de diluer le sperme premiè-
rement à un degré restreint avec le tampon contenant des jaunes d\'oeufs. Après refroidis-
sement à 4°C, une seconde dilution avec un tampon exempt de jaunes d\'oeufs paraît être
favorable aux spermatozoïdes.

Pufferlösungen, die Eidotter enthalten und für die Verdiinning von Bullenspermien
gebraucht werden, können ohne Qualitätsverlust bei —20°C. aufbewahrt werden. Bei
dieser Temperatur findet keine Fäulnis statt. Die Konservierung ermöglicht auch das
Anlegen eines Vorrates an gut kontrolliertem Puffer.

Spermien sind für Abkühlung sehr empfindlich. Neben der schützenden Wirkung beim
abkühlen hat das Eidotter auch schädliche Einflüsse: der Verdünnungs-,,shock" und die
Agglutination der Spermien werden veranlasst. Das Eidotter enthält auch spermacide
Stoffe. Deshalb ist es besser, das Sperma zuerst nur wenig mit Eidotter-Puffer zu verdün-
nen. Nach dem Abkühlen bis 4°C. wirkt sich eine weitere Verdünnung mit Puffer ohne
Eidotter günstiger aus.

Kok, J. C. N.; Tijdschrift voor Diergeneeskunde 77. 964, 1952. De levensduur van
stierenspermiën in vitro. I. De invloed van spermiënconcentratie en verdunningsmiddel.

Kok, J. C. N.; Tijdschrift voor Diergeneeskunde 78, 903, 1953. De levensduur van
stierenspermien in vitro. II. Het tegengaan van agglutinatie.

Lindahl, P. E. en J. E. Kihlstrom; Report of the II International Congress of Phy-
siology and Pathology of Animal Reproduction; Volume I, pag. 70, 1952: On ripening
and agglutination in bull spermatozoa.

Swanson, E. W.; J. Dairy Sci. 31, 680, 1948: Varying the proportion of egg yolk in
diluters for bull semen.

Swanson, E. W.; J. Dairy Sci. 32, 345, 1949: The effect of varying proportions of egg
yolk and sodium citrate buffer in bull semen dilution upon sperm motility.

Tyler, A en T. Y. Tanabe; Proc. Soc. Exp. Biol. Med. 81, 367, 1952: Motile life of
bovine spermatozoa in glycine and yolk-citrate diluents at high and low temperatures.

Bij circulaire van 13 Juli 1921, No. 340 E, Afdeling Volksgezondheid,
aan Gedeputeerde Staten van de verschillende provinciën, deelde de
Minister van Arbeid aan de vooravond van de inwerkingtreding van de
Vleeskeuringswet, S. 1919, No. 524, onder meer mede, dat hij, ter tegemoet-
koming aan een wens van vele gemeentebesturen om voorlichting, ontwer-
pen van verordeningen en instructies heeft doen samenstellen, waarbij met
de opmerkingen van deskundige verenigingen rekening is gehouden.

In het „ontwerp van bepalingen, wier opneming in een gemeentelijke
verordening op de keuringsdienst van vee en vlees in verband met de Vlees-
keuringswet, S. 1919, No. 524, wenselijk wordt geacht", ontvingen de
gemeenten derhalve een leidraad bij het samenstellen van bedoelde veror-
dening, welke de uniformiteit ter zake ten zeerste bevorderde.

Vele gemeenten hebben deze leidraad na het aanbrengen van kleine wij-
zigingen of aanvullingen, welke in verband met plaatselijke toestanden
noodzakelijk waren, tot gemeentelijke verordeningen verheven, andere
hebben meer uitgebreide veranderingen aangebracht, alvorens aan dit
samenstel van bepalingen bindende kracht te verlenen.

In verband met de aard van mijn onderwerp wil ik mij bepalen tot artikel
30 van de ontwerp verordening, waarvan de inhoud luidt als volgt:

a. voor de huizen of op de openbare weg ten toon te stellen of ten verkoop
in voorraad te hebben;

b. ten verkoop voorhanden te hebben in andere lokalen dan die, welke
voldoen aan de eisen krachtens artikel 19 der Vleeskeuringswet gesteld,
met inachtneming van artikel 47 dezer wet."

Richt ik mij allereerst tot het verbod ten aanzien van vlees, dan blijkt,
dat onder b. iets verboden wordt — strafbaar gesteld in artikel 34 van het-
zelfde ontwerp — waarvan in vrijwel analoge zin in artikel 38 van de
Vleeskeuringswet de overtreder, in casu het hoofd of de bestuurder van een
inrichting, als bedoeld in artikel 19, welke niet voldoet aan de eisen gesteld
bij de algemene maatregel van bestuur, bedoeld in artikel 19, bedreigd
werd met een hechtenis van ten hoogste dertig dagen of een geldboete van
ten hoogste driehonderd gulden.

Dat ik spreek van „werd", houdt verband met het feit, dat artikel 38
van de Vleeskeuringswet bij de wet van 22 Juni 1950, S. No. 258, de Wet
op de Economische Delicten, gewijzigd is en thans dit verbod ter plaatse
niet meer wordt aangetroffen.

Overtreding van voorschriften, gesteld bij artikel 19 van de Vleeskeu-
ringswet en krachtens dit artikel — dus het Koninklijk besluit van 10 Juli
1926, S. No. 233, betreffende de eisen, waaraan vleeswinkels, en dergelijke,
kortom de inrichtingen als bedoeld in artikel 19 van de wet moeten voldoen
— zijn thans op grond van artikel 1, sub 2, onder a, van de wet van 22 Juni

1950, S. No. 258 economische delicten en strafbaar gesteld bij artikel 6 van
laatstgenoemde wet.

Deze kleine zijsprong dient slechts om aan te tonen, dat het gestelde
onder b. van de ontwerp verordening in zekere zin een doublure was en ook
na de recente wetswijziging nog is.

Bezie ik thans het gestelde onder a. van artikel 30 van de ontwerp ver-
ordening, dan wordt daarin de gemeenten de raad gegeven de tentoonstel-
ling en het ten verkoop in voorraad hebben van vlees voor de huizen of
op de openbare weg te verbieden.

Gezien de eisen, welke ten aanzien van de inrichtingen, genoemd in
artikel 19 van de wet, worden gesteld, lag dit advies niet alleen volkomen
voor de hand, doch was, hygiënisch bezien, geheel in de lijn, welke in de
Vleeskeuringswet is uitgestippeld.

Op grond van het feit, dat men in verband met economische overwe-
gingen de verkoop van vlees op markten niet direct onmogelijk heeft willen
maken, heeft de Rijksoverheid zich in deze waarschijnlijk beperkt tot een
advies en het verder aan de gemeenten overgelaten in hoeverre zij de gegeven
raad wensten op te volgen, dan wel een compromis tussen hygiënische
belangen en economische inzichten juister achtten.

Volgens juridische opvatting behoort een marktkraam noch tot de
categorie van de vleeswinkels, noch tot die van bewaarplaatsen van vlees,
noch tot enige andere in artikel 19 van de Vleeskeuringswet genoemde
categorieën, zodat om de verkoop van vlees op markten onmogelijk te
maken, er een speciaal wettelijk voorschrift zou moeten verschijnen. De
uitvaardiging daarvan is echter geheel in handen gelegd van de gemeenten.

Dat deze gang van zaken op de slager, wiens vleeswinkel aan in hygië-
nisch opzicht scherp gestelde eisen moet voldoen, een eigenaardige indruk
maakt, ligt voor de hand, omdat de marktkraam practisch gesproken aan
geen enkele eis, neergelegd in het Koninklijk besluit van 10 Juli 1926, S.
No. 233, voldoet noch kan voldoen.

In het Slagersvakblad van 2 Februari 1952 kwam dit wederom zeer dui-
delijk tot uiting in een artikel onder het opschrift ,,De straatverkoop van
vlees en vleeswaren", al dient daarbij niet uit het oog te worden verloren,
dat de van slagerszijde aangevoerde motieven niet alle een hygiënische
grondslag hebben, doch vaak concurrentie-overwegingen mede een drijf-
veer in deze zijn.

Aangezien in genoemd artikel gesuggereerd wordt onder meer een actie
te ontketenen tegen de verkoop van vlees op straat, dus o.a. vanuit
marktkramen, zal het aanbeveling verdienen in de omvang van verkoop
van vlees op markten een juist inzicht te verkrijgen.

Daarenboven is het van belang te weten, in hoeverre pogingen, aangewend
bij het betrokken gemeentebestuur om de verkoop van vlees vanuit markt-
kramen te verbieden, schipbreuk hebben geleden.

Wanneer ik mij thans ga bepalen tot vleeswaren, dan meen ik uit het
feit, dat in artikel 30 van de ontwerp verordening „eventueel vleeswaren"
tussen haakjes is gesteld, te mogen concluderen, dat de toenmalige Minister
van Arbeid aan de verbodsbepaling ten aanzien van vleeswaren minder
waarde heeft gehecht dan aan die met betrekking tot vlees.

De Minister geeft in deze wel het advies aan de gemeenten om voorschrif-
ten voor de verkoop van vleeswaren in het leven te roepen, doch houdt er

aan cle andere kant ter dege rekening mede, dat de door hem gegeven raad
door de gemeenten niet zal worden opgevolgd.

Immers in artikel 7 en 11 van het Koninklijk besluit van 22 Augustus
1938, S. No. 865, het „Vlees- en Vleeswarenbesluit", komt tot uiting, dat
de mogelijkheid bestaat dat vleeswaren op markten aanwezig kunnen zijn.

„Voor zover aanwezig op markten, in winkels of op enig andere voor het
publiek toegankelijke verkoopplaats, alsmede in woningen, bergplaatsen,
stallen, voer- of vaartuigen of op erven, bij kooplieden, winkeliers, slijters of
venters in gebruik, moet op iedere bakleverworst enz.",

„Vleeswaren, die kennelijk voor de uitvoer bestemd zijn, behoeven, voor
zover niet aanwezig op markten, in winkels of enige andere voor het publiek
toegankelijke verkoopplaats, niet te voldoen aan de in dit besluit gestelde
eisen".

Naast de aanwezigheid op markten wordt echter óók gesproken van enig
andere voor het publiek toegankelijke verkoopplaats, ja zelfs van stallen
en erven.

Enerzijds ziet de Rijksoverheid gaarne, dat de gemeenten regelen stellen
ten aanzien van de verkoopplaatsen van vleeswaren, anderzijds houdt zij
er rekening mede, dat de gemeenten daarin niet treden.

Ik vraag mij echter af of het gegeven advies van de Minister wel in alle
opzichten juist is.

Op grond van het bepaalde in artikel 168 van cle Gemeentewet hebben
de gemeenten de bevoegdheid in het belang van de openbare gezondheid
verordeningen te maken.

Het wil mij evenwel voorkomen, dat bij het maken van dergelijke ver-
ordeningen, de gemeentelijke wetgever niet verder kan gaan dan de rijks-
wetgever hem in deze is voorgegaan.

Niet alleen bestaan uit hoofde van de Vleeskeuringswet omtrent de ver-
koopplaatsen van vleeswaren wettelijke bepalingen niet, doch bovendien
wordt ingevolge artikel 30, sub b, van de ontwerp verordening gesuggereerd
te verbieden, vleeswaren ten verkoop voorhanden te hebben in andere
lokalen dan die, welke voldoen aan de eisen krachtens artikel 19 der Vlees-
keuringswet gesteld, alhoewel onder de in artikel ig van deze wet genoemde
inrichtingen noch van vleeswarenwinkels, noch van verkoopplaatsen van
vleeswaren gesproken wordt en bovendien de aanwezigheid van vleeswaren
naast andere artikelen strijd oplevert met de eisen krachtens artikel 19 van
de Vleeskeuringswet gesteld.

Aldus kan men poneren, dat hier op twee gedachten wordt gehinkt en
dat het gegeven advies enigszins kreupel is.

Er is echter meer, dat thans een eigenaardig licht doet vallen op het
bepaalde sub b. van artikel 30 der ontwerp verordening.

Naar ik meen te weten, worden ingevolge de Warenwet van 1935 aan
lokalen, waarin waren worden verkocht, bepaalde eisen gesteld en onder
deze waren worden, uit hoofde van laatstgenoemde wet, mede vleeswaren
verstaan.

Doch óók ten opzichte van de Vestigingswet Kleinbedrijf van 1937 doen
zich moeilijkheden voor.

Ben ik juist voorgelicht dan mogen vleeswaren verkocht worden door
hen, die een vestigingsvergunning hebben als slager dan wel als kruidenier,

alsmede door hen, die een speciale detailhandelsvergunning voor de ver-
koop van vleeswaren hebben.

Het bovenstaande betekent onder meer, dat niet alleen iedere kruidenier,
wiens inrichting aan de bepalingen van de Warenwet voldoet, vleeswaren
mag verkopen, doch bovendien een ieder, wiens inrichting aan de eisen van
de Warenwet beantwoordt, mits hij voor de verkoop van vleeswaren in het
bezit van een speciale vergunning is gesteld. Als gevolg van dit laatste kan
men verkoop van vleeswaren waarnemen in winkels, waarin bijvoorbeeld
zuivelproducten de hoofdschotel vormen.

De gemeenten, welke in hun verordening op de keuringsdienst van vee
en vlees het advies, in 1920 door de Minister van Arbeid gegeven ten aan-
zien van de verkoop van vlees en vleeswaren, onveranderd hebben over-
genomen, komen, afgezien van de aanvechtbaarheid van de fundering van
het bepaalde omtrent verkoopplaatsen van vleeswaren, naar mijn opvatting
met hun gemeentelijke wetgeving in conflict met hogere wetsbepalingen,
respectievelijk neergelegd in de Warenwet en de Vestigingswet Kleinbedrijf.

Zoals reeds in de aanvang gememoreerd, bevorderen leidraden — bij-
voorbeeld de bekende ontwerp verordening — in hoge mate de uniformiteit
en het ware te wensen geweest, indien vóór de in werking treding van de
Vleeskeuringswet eenzelfde gedragslijn gevolgd was ten aanzien van de
gemeentelijke verordening op de heffing van keurlonen.

Een leidraad kan echter ook een gevaar herbergen, want bevat zij een
fout, welke niet tijdig ontdekt wordt, dan wordt deze vele, zeer vele malen
vermenigvuldigd.

Bepalingen op het moment van samenstelling juist, doch na verloop van
een zekere overgangstermijn zonder waarde, blijven meestal tot in lengte
van dagen in vele verordeningen voorkomen.

Aan het einde van 1951 geheel opnieuw vastgestelde verordeningen op
de keuringsdienst van vee en vlees vertoonden nog de navolgende redactie
van artikel 30 sub b. der ontwerpverordening: ,,b. ten verkoop voorhanden
te hebben elders dan in lokalen welke voldoen aan de eisen krachtens artikel
19 der Vleeskeuringswet gesteld, met in acht neming van artikel 47 dezer
wet".

En dan te weten dat ,,met in acht neming van artikel 47 dezer wet", als
zinloos kan worden beschouwd, omdat artikel 47 als overgangsbepaling na
1931 niet meer toepasselijk kan zijn.

In verband met een onlangs aan mij gestelde vraag of het mogelijk is
bepalingen omtrent de verkoop van vlees en/of vleeswaren in de politie-
verordening te doen onderbrengen, vestig ik er de aandacht op, dat door
deze gang van zaken de goedkeuring van de betreffende bepaling aan de su-
pervisie van de veterinaire Inspecteur van de Volksgezondheid onttrokken
kan worden, hetgeen ik onjuist acht.

Afscheid van E. J. A. A. Quaedvlieg als Veterinair Hoofd-
inspecteur van de Volksgezondheid, tevens Directeur van de
Veeartsenijkundige Dienst.

Een groot aantal belangstellenden uit het gehele land was op Zaterdag
31 October in de Rolzaal van het Binnenhof te \'s Gravenhage bijeen om
afscheid te nemen van collega Quaedvlieg, die met ingang van 1 November
zijn functie van Hoofd-Inspecteur van de Volksgezondheid, tevens Direc-
teur van de Veeartsenijkundige Dienst, wegens het bereiken van de pen-
sioengerechtigde leeftijd heeft neergelegd.

Van de zijde van de regering waren aanwezig de Directeur-Generaal
van de Volksgezondheid, Prof. Dr. P. Muntendam, die de Minister van
Sociale Zaken en Volksgezondheid vertegenwoordigde, Ir. W. A. van der
Plassche, Directeur-Generaal van de Landbouw, namens de Minister van
Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening.

Verder werd deze bijeenkomst bijgewoond door vertegenwoordigers van
de Faculteit der Veeartsenijkunde van de Rijksuniversiteit te Utrecht,
de Maatschappij voor Diergeneeskunde, de Vereniging van Directeuren
van Gemeentelijke Slachthuizen in Nederland, de Stichting voor de Land-
bouw en verschillende vertegenwoordigers van commissies en bestuurs-
colleges, waarvan collega Quaedvlieg ambtshalve deel heeft uitgemaakt.

Ook was het bedrijfsleven in verschillende geledingen vertegenwoordigd.
Tenslotte gaven ook vele anderen, waaronder tal van dierenartsen, die
op één of andere wijze met de scheidende functionaris in relatie hebben
gestaan, blijk van hun belangstelling.

De gehele bijeenkomst stond onder leiding van collega J. M. v. d. Born,
de opvolger van collega Quaedvlieg.

Bij deze stijlvolle afscheidsreceptie is zeer duidelijk naar voren gekomen,
dat collega Quaedvlieg op diergeneeskundig gebied, niet alleen in Neder-
land maar ook internationaal, door de wijze, waarop hij zijn taak heeft
vervuld, allerwege waardering heeft verworven.

De hele sfeer, die bij dit afscheid heerste, bewees, dat de scheidende
functionaris, die belangrijk meer heeft gedaan dan zijn ambtelijke plichten
hem hebben opgelegd, door velen, die nauw met hem in contact zijn ge-
weest, meer als een goed vriend werd beschouwd dan als een star ambtenaar,
die zijn ondergeschikten wel plichten oplegde, maar op zodanige wijze,
dat zij de uitvoering van hun opdracht niet als een plicht of last voelden,
maar als een eer.

Na een kort welkomstwoord van collega v. d. Born tot collega Quaed-
vlieg en zijn familie en verdere aanwezigen, werd het woord gevoerd door
de Directeur-Generaal van de Landbouw, de Directeur-Generaal van de
Volksgezondheid, de Voorzitter van de Faculteit der Veeartsenijkunde
van de Rijksuniversiteit te Utrecht, de Voorzitter van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde, de Voorzitter van de afdeling Limburg van de
Maatschappij voor Diergeneeskunde, een bestuurslid van de Groep
Directeuren van Vleeskeuringsdiensten van de Maatschappij voor Dier-
geneeskunde, de Voorzitter van de Vereniging van Directeuren van
Gemeentelijke Slachthuizen in Nederland, een lid van de Gezondheids-
commissie voor Dieren van de Stichting voor de Landbouw, de Voorzitter
van de Vereniging van Opzichters bij de Veeartsenijkundige Dienst, de
Voorzitter van de Bond van Keurmeesters van Vee en Vlees, de Secretaris

van de Runderhorzelbestrijdingscommissie en de Voorzitter van de Dier-
geneeskundige Studentenkring, tevens Diergeneeskundige Faculteit van
de Stichting der Utrechtse Studenten Faculteiten.

Al deze toespraken getuigden van hoge waardering voor de persoon
en het werk van de scheidende functionaris, die zich gedurende zijn
ambtsperiode heel veel vrienden heeft gemaakt.

Met de vele waarderende woorden, die werden gesproken, was het vooral
de joviale mens Quaedvlieg, wien hulde werd gebracht.

Het zou te ver voeren om de verschillende hartelijke toespraken, die
zonder uitzondering van grote erkentelijkheid en vriendschap getuigden,
te releveren. Op deze plaats moge een uitzondering worden gemaakt voor
de Voorzitter van de Maatschappij voor Diergeneeskunde, collega D.
Hendrik.se, die met ongeveer de volgende woorden, de gevoelens van de
Nederlandse dierenartsen vertolkte:

„Elise van Heijking confronteert ons in één harer geschriften met
een simpele waarheid, waarover men zich verbazen kan, dat ze zo
weinig erkend wordt in de dagelijkse gang van het leven.

Het is hier ook weer meer dan één afscheid; zo neemt U afscheid
van Uw ambtelijke loopbaan en wij als Hoofdbestuur van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde komen dat nu doen van de hoogste
ambtenaar van het Veeartsenijkundig Staatstoezicht. Wil vooral onze
aanwezigheid niet zien als een formele beleefdheid, maar wel als een
medeleven met deze, laten we er reëel tegenover staan, voor U moeilijke
uren. Dit samenkomen hier van zoveel goede bekenden en vrienden,
zal U ongetwijfeld goed doen en het berusten in dit gedwongen heengaan
tijdelijk gemakkelijker maken, vooral wanneer dan bovendien vele
goed gemeende woorden tot U worden gezegd. Ook ik wil dat gaarne
doen namens de leden van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Zij bedoelen de grote waardering weer te geven voor de wijze, waarop
gij als één der onzen uit het corps dierenartsen Uw zeer verantwoordelijk
ambt als hoogste veterinaire staatsambtenaar in Nederland en daar-
buiten vervuld hebt.

Verder danken wij U voor de goede vriendschap met onze Maat-
schappij; wij hebben elkaar kunnen dienen, maar Uw deel was het
grootst. Uw jovialiteit en Uw beminnelijke manier om zakelijke pro-
blemen op te lossen, maakte de gang naar Den Haag gemakkelijk.
Geloof mij, wij zullen U zeer missen.

Het is de wil van de Maatschappij-leden, dat gij dagelijks wordt
herinnerd aan hun dankbaarheid voor Uw steun aan de Maatschappij
en hun respect voor Uw persoon als ambtenaar.

Wij geven U een Perzisch tapijt, dat wij voor U konden bestemmen,
dank zij het feit, dat zeer veel leden hun kleine bijdrage daarvoor
hebben gegeven. Het is vol kleur en leven.

Ik wil hopen, dat ook de komende jaren, die voor U vele mogen zijn,
datzelfde beeld te zien zullen geven."

Zonder te kort te doen aan de andere sprekers mag even worden ge-
memoreerd, dat zowel de Directeur-Generaal van de Landbouw als de

Directeur-Generaal van de Volksgezondheid uiting gaven aan de grote
waardering, die collega Quaedvlieg bij de betrokken Ministers heeft
genoten.

De Directeur-Generaal van de Volksgezondheid verklaarde tevens, dat
hij, mede door het regelmatig contact met collega Quaedvlieg in diens
dubbele functie, een duidelijk inzicht heeft gekregen in de betekenis van
het diergeneeskundig beroep met betrekking tot de bevordering van de
gezondheid van de mens.

Collega Quaedvlieg bracht daarna op de bekende gemoedelijke wijze,
die hem eigen is, dank aan allen, die hem dit moeilijke afscheid door hun
hartelijke vriendschapsbetuigingen hebben verlicht.

De prettige samenwerking, die in de loop van zijn ambtsperiode met
vele instanties en personen is ontstaan, was volgens spreker vooral te danken
aan de bereidwillige medewerking, die hij van velen heeft mogen ondervinden.

In zijn dankwoorden betrok collega Quaedvlieg in het bijzonder zijn
naaste medewerkers, met wie hij als het ware één gezin vormde en die
het hem mogelijk hebben gemaakt, zijn taak naar behoren te vervullen.

Spreker sprak ten slotte de hoop uit, dat zijn opvolger met dezelfde
loyale houding zou worden tegemoet getreden, als met hem het geval is
geweest.

Nadat collega van den Born het officiële gedeelte van de bijeenkomst
had gesloten, namen alle aanwezigen met een hartelijke handdruk en
een persoonlijk woord afscheid van de joviale mens en vriend Quaedvlieg.

Deze bij kinderen het eerst waargenomen ziekte is ook bij veulens
geconstateerd.

Dr. van Loghem en ik hebben in dit Tijdschrift (1950, pag. 955 en
1951, pag. 711) een uitvoerige beschrijving van enkele door ons waar-
genomen gevallen gegeven.

Bij andere diersoorten was de aandoening tot nu toe onbekend. In
„Nature" van dit jaar staat een artikel van J. C. Buxton (Univ. of Notting-
ham) over de haemolytische icterus bij biggen, die als doodsoorzaak door
hem werd gevonden in Engeland. Ongeveer tegelijk wordt ze ook uit
Hongarije gerapporteerd (1952).

Het zou Dr. van Loghem en mij zeer interesseren te worden gewaar-
schuwd als collegae verdenking hebben op deze ziekte bij sterfte van
pasgeboren biggen. Men kenne de voornaamste verschijnselen: de biggen
worden gezond geboren; na 1 a 2 etmalen beginnen ze icterisch te worden
en de dieren sterven spoedig. Buxton zag als regel, dat de hele koppel big-
gen de 5e dag na de geboorte was uitgestorven.

Bij sectie wordt gevonden: icterus, stuwing en vergroting van de milt,
die een enkele maal bijna zwart is. In de buikholte bevindt zich veel
roodgekleurde vloeistof.

Gaarne wil ik dus bericht hebben als men bovenbedoelde verschijnselen
waarneemt. j. A. Beijers.

Vraag: Wat is Biopha en tegen welke deficiëntieziekten is het praeparaat werkzaam.¹)

Antwoord: Biopha-eonditiepraeparaten zijn samengesteld uit dierlijke- en plant-
aardige grondstoffen, waaraan verschillende vitamines zijn toegevoegd.

De grondstoffen van dierlijke aard (vismeel, diermeel) zijn rijk aan het A.P.F.-complex
(dierlijke-eiwit-factor) met vitamine-B₁₂ als belangrijkste bestanddeel hiervan. Tevens
bevatten deze laatste een grote hoeveelheid eiwit. Het totaal-gehalte aan eiwitachtige
stoffen bedraagt 33 %, waarvan % gedeelte dierlijk eiwit is.

De grondstoffen zijn verder zodanig gekozen, dat van nature reeds een belangrijke
hoeveelheid vitamines van het B-complex, vitamine-E en mineralen (waaronder diverse
sporenelementen) in de praeparaten aanwezig is. Wat dit laatste betreft, kan b.v.
gewezen worden op het belangrijke gehalte aan phosphorzure kalk van de bovengenoem-
de grondstoffen van dierlijke herkomst.

Door de toevoeging van verschillende B-vitamines en van de vitamines A en D₃ is
bereikt, dat evenwichtig samengestelde praeparaten zijn verkregen, die het volledige
vitamine. B-complex (aneurine, riboflavine, pyridoxine, nicotinezuur, pantotheenzuur,
choline, foliumzuur, vitamine-B_1? en de z.g. „rest-factoren" van het A.P.F.-complex),
de in vet oplosbare vitamines A, D₃, E en K alsmede diverse mineralen bevatten.

Tenslotte is in deze conditiepraeparaten een niet onbelangrijke hoeveelheid vet aan-
wezig, dat speciaal voor de hond belangrijk moet worden geacht, niet alleen van het vet
als zodanig, maar ook als natuurlijke bron der z.g. essentiële vetzuren („vitamine-F").

Daar verschillende huidaandoeningen, zowel bij honden als katten, veroorzaakt worden
door een onjuiste voeding, is gebleken, dat toevoeging van Biopha aan het rantsoen in
vele gevallen een belangrijke verbetering te zien gaf en de klachten in korte tijd ver-
dwenen waren.

Door het hoge eiwitgehalte, de rijkdom aan vitamines en mineralen is het praeparaat
bij uitstek geschikt bij de opfok van jonge honden en voor dieren, die door een of andere
oorzaak in slechte conditie zijn geraakt.

\') Door enkele lezers is naar aanleiding van het artikel van J. D. Beijf.rs: „Een
nieuwe aanwinst voor de behandeling van huidaandoeningen van endogene oor-
sprong, zowel bij honden als bij katten", in de aflevering van 15 September 1953
van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde de opmerking gemaakt, dat genoemd
artikel onvolledig was, omdat de samenstelling van het besproken product niet
was vermeld.

Hoewel de Redactie deze opmerking over het algemeen kan onderschrijven, is
het artikel toch als zedanig opgenomen.

Door de beantwoording van de vraag inzake de samenstelling van „Biopha",
is tegelijk aan bovenstaand bezwaar tegemoet gekomen.

Duel op de deel door Rob Sterkenburgh. uitgegeven door Uitgeverij Jan van Tuvl,
Zaltbommel.

Op een duidelijke en instructieve wijze wordt hier het gevaar geschilderd van de runder-
tuberculose voor de mens.

Juist deze lichte literatuur kan van grote betekenis zijn voor een beter begrip van de
rundertuberculosebestrijding, niet alleen bij veehouders, maar ook bij brede lagen van
het volk.

Om het thema speelt zich een landelijke liefdesroman af, die af en toe zeker niet van
humor is ontbloot. De dierenartsen zullen zich o.a. kunnen amuseren over de geestige
wijze, waarop een bekend Nederlands dierenarts zijdelings naar voren wordt gebracht.

Coffin, David L.:,,Manual of Veterinary Clinical Pathology", 3rd ed. 336 pag. ill.
Ithacs, Cornell Univ. Press. $ 5,50.

Frickhinger, H. W. : „Leitfaden der Schädlingen-Bckämpfung" 396 Stn., 303
Abb. im Text und 8 mehrfarb, Tafeln (Wissenschaftl. Verlag, Stuttgart). D.M. 14,50.

Gaiger & Da vies: „Veterinary Pathology and Bacteriology" (Bailliere)766 pag. 203
ill. 1949. 30 sh.

Hagan W. A. & Brunf.r D. W.: „The infectuous diseases of domestic animals",
sec.rev.ed. 920 pages, ill. (Bailliere). 70 sh.

Ff.rnad Mery: „Les chiens de chasse" (Payot) Historique — Races et Origine —
Anatomie — Psychiologie — Elevage — Psychologie — Dressage — Cynotechnie
34 foto\'s. Fr.fr. 750, -.

„Dictionnaire des bactéries pathogènes" pour l\'homme, les animaux et les
plantes. Par le Prof. Paul Hauduroy (Lausanne), et le Dr. Ehringer, Dr. G. Guil-
lact (Paris), Pr. Magrou (Paris), Dr. A. R. Prévat (Paris), Dr. Rosset (Lausanne),
Pr. Urbain (Paris). 2e édition complètement refondue. 756 pages — 2 tableaux (18,5 x
27,3 cm.) Broché 11,000 Fr. Fr. Cart. 12.000 Fr. Fr.

Secretariaat: Dr. W. A. de Haan, Lessinglaan 104, Utrecht. Tel. 03400—-11413.
Gironummer 511606 ten name van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Met verwijzing naar de uitvoerige mededelingen, die reeds zijn gedaan in het
Tijdschrift voor Diergeneeskunde van 1 November, wordt er nogmaals met nadruk
op gewezen, dat de eigenlijke assistentieperiode c.p 4 Januari 1054 begint.

Een aantal assistenten zal echter do r bijzondere omstandigheden reeds eerder
beschikbaar zijn.

Dierenartsen, die reeds in December assistentie willen hebben, moeten dit, indien
zij dit nog niet hebben gedaan, bij de betrokken Provinciale Gezondheidsdiensten
opgeven.

Voor zover mogelijk zal dan reeds vöór 4 Januari 1954 assistentie beschikbaar
worden gesteld.

In de tweede plaats wordt er nadrukkelijk de aandacht op gevestigd,
dat dierenartsen geen onderlinge afspraken mogen maken met studenten.
De assistentie-indeling moet geheel centraal geschieden. Als zowel van
de zijde van de dierenartsen als van de zijde van de studenten geen vol-
ledige medewerking wordt verleend, zullen moeilijkheden ontstaan, daar
de beschikbare assistenten zo efficiënt mogelijk moeten worden verdeeld.

Als ieder loyaal meewerkt, kan de tuberculosebestrijding, evenals voor-
gaande jaren, weer tot een goed einde worden gebracht.

Voor de „Division of Animal Health and Production" in Australië wordt een Directeur
gevraagd.

Deze zal leiden de researchwerkzaamheden van de C.S.I.R.O. (Commonwealth
Scientific and Industrial Research Organisation) op het gebied van physiologie,
bacteriologie, pathologie en parasitologie.

De „Division" heeft haar hoofd-laboratoria in Sydney en Melbourne en verder zijn
laboratoria en stations gevestigd in verschillende plaatsen door geheel Australië.

Een nieuw biologisch laboratorium voor schapen wordt in de omgeving van Sydney
opgericht. De staf van de „Division" bestaat uit 70 wetenschappelijke ambtenaren voor
researchwerkzaamheden met goede administratieve hulp. De hoofdlaboratoria staan
onder leiding van ambtenaren met hoge wetenschappelijke inslag.

De voornaamste taak van de Directeur bestaat uit algemeen toezicht op en co-ordinatie
van de onderzoekingen en hij kan zich, wat betreft het researchwcrk, toeleggen op zijn
eigen specialisme. Na een bevredigend examen te hebben afgelegd, kan de functionaris
toetreden tot „The Commonwealth Supcrannuation Fund of the Commonwealth
Provident Act."

Sollicitaties, referende aan Appointment No. 200/31 met opgave van volledige naam
en adres, datum en jaar van geboorte, nationaliteit, burgerlijke staat, tegenwoordige
werkkring en bijzonderheden omtrent capaciteiten, vergezeld van minstens 2 referenties
en copieën van niet meer dan 4 getuigschriften, moeten worden ingezonden aan het
Bureau voor Internationaal Technische Hulp, Alexanderstraat 14, \'s Gravenhage vóór
12 December 1953.

Diergeneeskundige Studentenkring, tevens Diergeneeskundige Faculteit.
Contributie buitengewoon lidmaatschap.

De Fiscus van de D.S.K. verzoekt de buitengewone leden van de D.S.K. de contributie
voor het lidmaatschap gedurende het jaar 1953/54 ^te voldoen door storting op giro-
nummer 271994, ten name van de Fiscus van de Diergeneeskundige Studenten Kring,
Utrecht.

Door het Hoofdbestuur zijn de volgende collegae aangenomen als lid van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde:
J. Boom, ie Middellandstraat 60a, Rotterdam.
J. Bouw, Eekmolenweg 26, Wageningen.
S. v. Harten, B 330, Giessendam.
H. Jonker, Wissel A 181, Epe.
J. Kruize, B 636, Vlagtwedde.
P. Lammens, Tesselschadestraat. 32, Dordrecht.
Dr. F. Mach, Lemmer.

H. B. Lammerts, IJsseldijk (west) 18, Ouderkerk a. d. IJssel.
G. H. A. Overgoor, Gordelweg 199a, Rotterdam.
J. A. D. M. Ruys, Havenstraat 59, Woerden.
K. P. v. Tuinen, Kazernelaan 25, Ede.
W. J. v. d. Weg, Dr. Colijnstraat 6, Kampen.

Door het Hoofdbestuur wordt collega J. E. Smit, ie Middellandstr. 60a, Rotterdam
voorgedragen voor het lidmaatschap van de Maatschppij voor Diergeneeskunde.

Het Hoofdbestuur heeft de diergeneeskundige candidaten Mevr. C. W. Ruyter-
Meyer en J. J. Pijnappel aangenomen als candidaatlid van de Maatschappij voor
Diergeneeskunde.

Groof W. J. L. de, van evacuatie-adres terug naar woonadres te Kruiningen, Zand-
weg 2, tel. 35 §. (81)
Hogen Esch J. H., 1936; Zuidlaren (Dr.), Kerkbrink 30; tel. K 5905-241 (privé),
K 5900-44110 (bur.); gr. 169613; adj. I.V.D. (86)
Hurk C. F. G. W. van den, te Schalkwijk, kengetal tel. te wijzigen in K 3467. (87)
Jonker H., 1953; Epe, Kerkstraat 2, wnd. D. (88)
Kerk P. van de, te Roodeschool, naar Hooilandseweg C 336, aldaar, tel 60 §, gr.
461145. (89)
Maanen P. W. M. van, te Raalte, naar Roggestraat 1, aldaar. (94)
Meesters J. P. M., te Roosendaal, tel. No. gewijzigd in K 1650-3150. (94)
Overgoor G. H. A., 1953; Rotterdam, Gordelweg 199 a; K.V.-bct. ab. (98)
Reichman J. E., te Steenderen, tel. No. gewijzigd in K 6755-266. (101)
Roerink J. H. G., te Vlagtwedde, naar Schoolstraat 4, aldaar. (102)
Roon T. van, te Sas van Gent, tel. No. gewijzigd in K 1158-588. (102)
Smits W. H., van Utrecht naar Soest, Plasweg 42. (105)
Tholhuijsen L. J. T., te Made, naar Boslaan 4, aldaar. (107)
Venema H., te Gouda, aangesloten onder tel. K 1820-5051. (109)

Dijksterhuis M. P. H., te Havelte, Burg. Egginklaan 7, tel. K 5214-275. (77)
Schwering F. P. G., te Bergen (L), Villadorp D 142a, tel. 66, geass. met C. H.

Veeartsenijkundige Dienst en Veterinaire Hoofd-Inspectie van de Volks-
gezondheid.

Met ingang van 30 November 1953 is het telefoonnummer van bovengenoemde
diensten gewijzigd in K 1700-512591.

Prof. Dr. L. df. Blieck, Secretaris-Generaal van de Permanente Commissie voor
de Internationale Veeartsenijkundige Congressen, is op het laatst gehouden Congres
in Stockholm benoemd tot erelid van dit Congres.

Tegelijkertijd viel dezelfde onderscheiding ten deel aan de Voorzitter van de
Permanente Commissie, Sm Daniël A. E. Cabot.

Jaarwedde f 7.000,— tot f 8.000,— ver-
meerderd met de bekende toelagen en
f 2.000,— als vergoeding voor gebruik
eigen auto.

Sollicitatiestukken worden ingewacht dooi-
de Burgemeester van Hardenberg binnen
8 dagen na het verschijnen van dit blad.

In aansluiting aan onze proeven met lage doses A.C.T.H. injicieerden
wij in het voorjaar van 1953 bij een vijftal runderen 150 mg cortison.

Door Shaw werd deze stof het eerst toegepast bij de behandeling van
acetonaemie en wel met zeer goede resultaten. De door hem gebruikte dose-
ringen lagen echter zeer hoog (0,9 tot 1,5 gram) en maakten de therapie
veel te duur voor de practijk.

Door Dye c.s. werden 13 patiënten behandeld met 0,5 tot 2 gram cortison
verdeeld over enkele injecties van 500 mg. Ook zij bereikten zeer goede
resultaten evenals Bowlby en Comfort, die 0,5 gram cortisonacetaat intra-
musculair injicieerden bij 29 acetonaemiepatiënten, waaronder 24 dieren
die reeds met glucose-injecties waren behandeld.

Om na te gaan of eventueel met lagere doses cortison kon worden vol-
staan, spoten wij bij 5 willekeurige acetonaemiepatiënten intramusculair
driemaal 50 mg cortison in met een tussenruimte van 12 uur. De N.V.
Organon stelde hiervoor het benodigde cortison beschikbaar in de vorm
van het door deze firma in de handel gebrachte preparaat Adreson. Wij
betuigen hiervoor nog gaarne onze dank.

Om het resultaat van deze therapie te kunnen beoordelen, werd vóór
de eerste injectie, na 24 uur en na 96 uur bloed genomen voor onderzoek
op het gehalte aan acetonlichamen en aan glucose. Door omstandigheden
buiten onze schuld werd van enkele monsters het glucosegehalte niet be-
paald, hetgeen te betreuren valt.

Hoewel in twee gevallen tijdelijk een stijging van het gehalte aan glucose
van het bloed optrad en in drie gevallen tijdelijk het gehalte aan aceton-
lichamen iets terugliep, werd klinisch in geen van de vijf gevallen volledige
genezing bereikt. De eerstgenoemde drie patiënten gaven gedurende enkele
dagen wel meer melk en werden wat minder suf, doch de eetlust werd niet

volledig normaal. Zeven dagen na het laatste bloedmonster werd van elk
van deze drie dieren een monster urine onderzocht volgens de methode van
Legai., hetwelk slechts bij Aaltje 23 negatief bleek. Bij Aaltje 20 en Aaltje
27 was de uitslag sterk positief.

Juliana reageerde klinisch in het geheel niet en herstelde pas nadat
natriumchloraat in de gebruikelijke dosering was toegediend terwijl tevens
weidegang werd voorgeschreven.

Sarn 5 werd klinisch wel enigszins beter en begon weer wat meer bieten
te eten, doch toen het laatste bloedmonster werd genomen was de toestand
toch nog zodanig, dat ook voor dit dier weidegang werd voorgeschreven.
Hierop volgde vlot herstel.

Het is wel duidelijk, dat cortison in de dosering die door ons werd toege-
past, niet in staat moet worden geacht acetonaemie in een voldoende groot
percentage van de gevallen te kunnen genezen. Hiervoor zijn veel hogere
doses nodig en dit is voorlopig economisch niet verantwoord.

Bij de mens schijnt cortison latente of chronische infecties te kunnen
activeren. Dit komt tijdens de cortisonbehandeling niet aan het licht door
de koortswerende werking van deze stof, terwijl de patiënt zich veel beter
voelt. Na staken van de toediening blijken dan soms uitgebreide infecties te
bestaan. Bowlby en Comfort delen mede, dat zij van de toediening van
cortison aan acetonaemiepatiënten geen nadelen hebben gezien. Het blijft
echter mogeli jk, dat bovengenoemdeverschijnselen bij een langer voortgezette
toediening van cortison wel optreden, terwijl ook nog rekening moet worden
gehouden met de mogelijkheid, dat door de injectie van grote hoeveelheden
cortison een remming van de cortisonproductie door de bijnieren van de
patiënt zelf optreedt.

Wanneer men dus door de ernstige toestand waarin een acetonaemiepa-
tiënt verkeert, meent zijn toevlucht te moeten nemen tot de toepassing van
cortison, dan verdient het aanbeveling om eveneens A.C.T.H. toe te dienen,
waardoor de bijnieren van de koe zelf weer een grotere hoeveelheid cortison
gaan afscheiden, althans wanneer zij hiertoe nog in staat zijn.

Omdat wij echter van cle A.C.T.H.-therapie bij acetonaemie tot nu toe
betere resultaten zagen dan van de injectie van cortison, terwijl aan eerst-
genoemde therapie geen grotere nadelen zijn verbonden dan aan de toe-
diening van cortison, menen wij de voorkeur te moeten geven aan A.C.T.H.
Alleen in die gevallen, waarin men moet aannemen met een dermate uit-
geputte bijnierschors te doen te hebben, dat waarschijnlijk prikkeling door
A.C.T.H. niet meer mogelijk is, komt de substitutie-therapie met cortison
in aanmerking. Het is zeer de vraag of dergelijke toestanden tijdens ace-
tonaemie ooit optreden.

Het is onze bedoeling, deze proeven voort te zetten met de toediening van
een A.C.T.H.-preparaat met geprotraheerde werking, om mogelijk te
komen tot een practisch verantwoorde geneeswijze.

De schrijver behandelde vijf koeien met acetonaemia post partum met
lage doses cortison (3 X 50 mg Adreson (Organon) intramusculair met 12
uren tussenruimte).

tijdelijk cen lichte verbetering op, doch alle vier patiënten vertoonden ré-
cidivé terwijl de vijfde koe in het geheel niet reageerde.

Gezien de goede resultaten welke door anderen (Shaw, Dye c.s. Bowlby
en Comfort) met hogere doses Cortison werden verkregen, mag worden
aangenomen dat de gebruikte dosis te laag was.

The author treated five cows, suffering from acetonaemia post partum, with small
doses of cortisone (3 times 50 mg Adreson (Organon) intramuscularly with 12 hours
intervals). The results were not very favourable. In four out of the five animals a slight
temporary improvement occurred, but all four animals showed relapses, whilst the
fifth cow did not react at all.

In view of the good results which were obtained by others (Shaw, Dye and others,
Bowlby and Comfort) with higher doses of cortisone, it may be accepted that the applied
dose was too small.

L\'auteur traita cinq vaches atteintes d\'acetonaemia post partum avec de faibles
doses de Cortison (3 X 50 mg d\'Adreson (Organon) intramusculairement à des inter-
valles de 12 heures).

Les résultats ne furent pas très favorables. Chez 4 des 5 animaux il se manifesta bien,
temporairement, une légère amélioration, mais tous les quatre malades récidivèrent
et la cinquième vache ne réagit pas du tout.

Vu les bons résultats obtenus par d\'autres (Shaw, Dye c.s., Bowlby et Comfort)
moyennant des doses plus fortes de Cortison, il est permis d\'admettre que la dose employée
était trop faible.

Schreiber behandelte 5 Kühe, die an Acetonaemia post partum litten, mit schwachen
Dosen Cortison (3 X 50 mg Adreson (Organon) intramuskulär, Pause zwischen den
einzelnen Injektionen — 12 Stunden).

Die Resultate waren nicht besonders günstig. Bei 4 der fünf Tiere trat wohl zeitlich
eine leichte Besserung auf, doch alle 4 Tiere zeigten Rezidiv, während bei der fünften
Kuh überhaupt keine Reaktion bemerkbar wurde.

Angesichts der guten Resultate, die von Anderen (Shaw, Dye c.s., Bowlby und
Comfort) mit höheren Dosen Cortison erzielt wurden, darf angenommen werden,
dass die benutzte Dosis eine zu niedrige war.

Bowlby G. L. and Comfort C. F. Canad. J. comp. Med. 1953-17-79 gerefereerd in
Nordisk Veterinarmedicin 1953-5-471.

Dye, J. A., Roberts, S. J., Blampied, N. and Fincher, M. C. The Cornell Veterinarian
1953-43-128.

Uit het laboratorium van de Gezondheidsdienst voor vee in Friesland,
Directeur: P. SJOLLEMA.

In alle landen, waar men de rundertuberculose meester is geworden, ziet
men het verschijnsel, dat reacties op tuberculine worden gezien zonder dat
van tuberculose sprake is. Dit zit vast op het feit, dat men dan beter de
foutjes der tuberculiuediagnostiek ontdekt, omdat vele zo niet alle
reactiedieren worden geslacht en onderzocht.

Het hulpmiddel om hierbij zo goed mogelijk te corrigeren is de toepas-
sing der V-Z tuberculinatie. Uit de cijfers, vermeld in het artikel, blijkt wel
heel duidelijk, dat men deze V-Z tuberculinatie echter alleen dan moet
gaan toepassen wanneer het betreffende bedrijf een goede voorgeschiedenis
heeft. Runderen met geringe oude tuberculeuze processen geven bij de
V-Z tuberculinatie nog wel eens reacties te zien, welke men aspecifiek zou
moeten noemen.

De beslissing of al of niet een V-Z tuberculinatie toegepast zal worden,
is veelal een verantwoordelijke. De beoordeling ervan echter is niet minder
verantwoordelijk. Aan de ene kant moet men daarbij steeds de voorge-
schiedenis van het bedrijf in beschouwing nemen en, zeker wanneer deze
twijfelachtig is, daarmee in zijn oordeel rekening houden. Anderzijds moet
men zich in bedrijven met een veilige voorgeschiedenis niet blind staren op
een V-Z tuberculinatie welke positief uitvalt, als tegelijkertijd bij andere
runderen op dat zelfde bedrijf aspecifieke reacties worden waargenomen of
wanneer een oorzaak kan worden gevonden voor de reactie.

Het is n.1. een taak van de dierenarts, steeds te trachten een oorzaak te
vinden voor de waargenomen reacties. Hij, die zijn taak wel verstaat, zal
ook steeds in de gevallen waar een andere oorzaak dan t.b.c. in het spel is,
deze trachten op te sporen. Ook dan alleen kan hij de vragen, die bij de eige-
naar opkomen, behoorlijk beantwoorden.

Niet altijd zijn de oorzaken, die verantwoordelijk zijn voor de aspecifieke
tuberculinereacties, te vinden. Enerzijds vereist dit kennis van het bedrijf
en de omstandigheden in en om dat bedrijf, anderzijds van de mogelijke
oorzaken van optredende aspecifieke reacties.

De mogelijke oorzaken, voorzover thans bekend, zijn door mij beschre-
ven in het tijdschrift van i September. Ze behoeven thans niet wederom
genoemd te worden, maar een enkele opmerking hierover is nog wel op haar
plaats.

Van de thans bekende oorzaken blijken de z.g. skinlesions in Friesland
verreweg de belangrijkste. Naar mijn overtuiging zal dit in het algemeen
elders ook zo zijn. Het onderzoek naar skinlesions eist echter ervaring;
vooral de z.g. oppervlakkige vorm, die verreweg het meest voorkomt,

^x) Inleiding, Voorafgaande aan de gevoerde discussie bij de behandeling van dit
onderwerp op het wetenschappelijk gedeelte van de Algemene Vergadering op Zaterdag
24 October 1953.

is veelal slechts bij nauwkeurig onderzoek te vinden. De dierenartsen zullen
zich hierover in het algemeen nog beter dienen te oriënteren.

Men moet er hierbij echter wel op bedacht zijn, dat ook bij tuberculeuze
runderen wel skinlesions kunnen voorkomen. Door deze skinlesions kan dan
het reactiebeeld wel naar de aspecifieke kant worden verschoven.

Dit laatste geldt uiteraard voor iedere oorzaak van aspecifieke reacties en
het vormt een reden te meer, voorzichtig te zijn met de toepassing van de
V-Z tuberculinatie en de beoordeling ervan.

Naarmate de t.b.c.-bestrijding vordert en rundertuberculose sporadischer
gaat voorkomen, wordt het beoordelen der tuberculinereacties een steeds
verantwoordelijker werk, dat een deskundigheid vereist, welke alleen ver-
wacht kan worden bij de dierenarts, die zich ten volle voor dit werk inspant.

Discussie naar aanleiding van de op het wetenschappelijk gedeelte van de
Algemene Vergadering van de Maatschappij voor Diergeneeskunde op Zater-
dag 24 October 1953 gehouden inleidingen. \')

De Heer Prof. Dr. J. D. Verlinde te Oegstgecst merkt op, dat het de gewoonte is, be-
sprekingen over bacteriële voedselvergiftigingen te beginnen met die vergiftingen welke
ontstaan na intravitale besmetting van vlees en daarop, zij het misschien veelal onbewust,
de nadruk te leggen. Postmortale besmettingen, hetzij door de mens, hetzij door dieren (o.a.
ratten), komen dan op de tweede plaats en lijken daardoor van minder belang. Op deze
wijze zou, ten onrechte, de indruk kunnen worden gevestigd dat de vleeskeuring en met
name het daarbij behorende bacteriologische onderzoek niet het effect heeft, dat ervan
mag worden verwacht. liij de vleeskeuring worden alleen intravitale besmettingen opge-
spoord. Talrijke, zo niet alle, bacteriële voedselvergiftigingen vinden haar oorzaak in
besmettingen welke na de keuring tot stand zijn gekomen. Het komt hem zeer gewenst
voor, ook in medisch-hygiënische kringen meer bekendheid aan dit feit te geven.

Inleider antwoordt, dat voedselvergiftigingen, berustende op een besmetting van vlees
of vleeswaren na de keuring, relatief frequent woorkomen. De besmetting wordt dan veelal
veroorzaakt door mens of knaagdier.

Gaarne is inleider bereid in medisch-hygiënische kringen een nadere toelichting op dit
onderwerp te geven.

1. Of een voedselvergiftiging veroorzaakt door Salmonella bacteriën moet worden
beschouwd als een intoxicatie of als een infectie?

2. Worden door Salmonella bacteriën endotoxinen gevormd? Zo ja, zijn deze dan
thermolabiel of thermostabiel (onderzoek Bartei. of spelen endotoxinen of andere
toxische stoffen geen rol? (Hammerschmipt, Wien. Klin. Wochenschrift )

Inleider zegt, dat bij een voedselvergiftiging, veroorzaakt door Salmonellae, zowel de
infectie als de intoxicatie een rol spelen. De Fransen spreken zeer terecht in dit geval van
een „Toxi-infection alimentaire".

Op de tweede vraag van de Heer Lok antwoordt de inleider, dat door Salmonellae
endotoxinen worden gevormd; deze komen vrij na het afsterven der bacteriën. Bedoelde
endotoxinen zijn thermostabiel.

Behandeling van salmonellose bij het volwassen rund met chloor-
amphenicol. (Inleider A. v. d. Schaaf, Leeuwarden.)

Naar aanleiding van de discussie, gehouden na de voordracht van Dr. Clarenburg,
wijst de Heer P. Sjoi.le.ma te Leeuwarden op de grote moeilijkheden, verbonden aan een
aangifteplicht voor runderen, die smetstofdragers en -verspreiders zijn van de Salmo-
nellabacteriën.

Hij kan zich voorstellen, dat hygiënisten, werkzaam in de vleeskeuring, dit vragen,
ondanks de feiten, genoemd door collega Clarenburg, waaruit blijkt, dat deze bacteriën
slechts een ondergeschikte rol spelen bij vleesvergiftigingcn.

Wij beschikken echter niet over een bruikbaar diagnosticum, met name niet voor het
systematisch opsporen van de dragers. Het bloedonderzoek is niet voldoende betrouw-
baar en het faecesonderzoek is veel te omslachtig voor algemene toepassing.

In het huidige stadium zou dus een aangifteplicht betekenen, dat alleen de aangetaste
runderen worden opgespoord van veehouders, die hun volle medewerking verlenen.
Hoe men de schadeloosstelling ook regelt, bijna steeds is een overname van een rund
een schadepost voor de eigenaaar.

Een aangifteplicht zou dan ook betekenen, dat de in alle opzichten meewerkende vee-
houders daarvan de dupe werden. Dit zou tot gevolg hebben, dat de lust tot medewerken
afnam, waardoor de maatregelen al heel weinig resultaten zouden opleveren.

*) De tekst van de volledige voordrachten is gepubliceerd in de aflevering van i Sep-
tember 1953 van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde.

Voor de bestrijding van deze ziekte verwacht hij van een aangifteplicht dan ook eerder
nadeel dan voordeel, zodat hij het zou betreuren, wanneer men thans een dergelijke
maatregel zou willen invoeren.

De Heer J.v.d. Veen te Twello merkt op, dat de inleider heeft gezegd, dat de paratyphus-
bacillen door de behandeling niet verdwijnen; het dier blijft dus smetstofverspreider.
Voorheen was de mortaliteit zeer hoog; de uitscheiding van smetstof werd dus door de
natuur zelf ten zeerste beperkt; nu gaan we de smetstofverspreiders door deze behandeling
in het leven houden. De gevolgen hiervan weten we niet. Hij vraagt zich af, of het mis-
schien beter is deze dieren niet te behandelen.

Inleider zegt, dat het inderdaad juist is, dat tengevolge van de behandeling met chloor-
amphenicol van runderen met de acute enterale vorm meer smetstofuitscheiders zullen
blijven leven en indien er zonder behandeling een grote kans was, dat er geen smetstof-
uitscheiders over zouden blijven, dan zou hij accoord kunnen gaan met de suppositie,
dat het misschien voor de gehele veehouderij beter zou zijn, geen dieren te behandelen.

Aangezien echter slechts een deel van de uitscheiders heeft geleden aan de acute enterale
vorm en een zeker niet kleiner deel aan een andere, goedaardiger vorm van paratyphus
b.v. de salmonella-abortus, lijkt het hem juister wel de behandeling toe te passen, doch
de eigenaar tevens goed onder ogen te brengen, dat het dier, nadat het hersteld is,
toch nog lange tijd, zelfs jaren, smetstofverspreider kan blijven.

De Heer S. Loman te Hoogeveen vraagt of de mogelijkheid bestaat dat het rund, o.a.
voor Salmonella dublin, niet de primaire gastheer is, gezien de geringe verspreiding in
een koppel, waarin een drager?

Spelen bacteriophagen een rol bij het (tijdelijk) verdwijnen van een paratyphose na
zekere tijd? (Salm. chol. Suis).

Is bij dc behandeling met chlooramphenicol bij dieren aplastische anaemie te verwach-
ten als verondersteld of aangenomen bij de mens?

Vragensteller verwijst hierbij naar het Journal of the A.V.M.A., (Dec. 1952, no gog).

Inleider antwoordt, dat het moeilijk is aan te nemen, dat het rund niet de primaire
gastheer is van de S.dublin, daar tot nu toe infecties bij andere zoogdieren, b.v. honden,
muizen, ratten of mensen steeds terug te voeren waren op bovine smetstofuitscheiders.
Het is natuurlijk wel mogelijk, dat genoemde dieren en aasetende vogels dc S.dublin ver-
spreiden naar stallen en terreinen, waar zonder deze tussengastheren geen kiemen zouden
zijn gekomen ; de in zijn artikel genoemde mededeling van Watts en Wall in Australië
wijst hierop.

Wij weten nog niet de oorzaak van het komen en gaan van een Salmonella-enzoötie
bij kalveren.

Virulentie van de Salmonella, verzwakking van dc weerstand van het dierlijk organis-
me, zullen hierbij de voornaamste factoren zijn. Paratyphusbacteriophagen zijn wel be-
kend, doch of deze ook mee kunnen werken om de virulentie van een bepaalde S.dublin
te verminderen is niet zeker.

Aplastische anaemie is een complicatie van een meestal langdurige en ongecontroleerde
behandeling van een ziekte bij de mens met chlooramphenicol. Langdurige behandelin-
gen bij het rund zijn niet economisch, het is misschien daardoor, dat aplastische anaemie
bij deze diersoort niet bekend is geworden.

Tuberculose-onderzoek bij runderen met P .P.D.-tuberculine. (Inleider
G. M. v. Waveren, Rotterdam.)

De Heer R. Strikwerda te Groningen vraagt, of bij dc interpretatie van een VZ-
uitslag, waarbij

dit laatste punt ook in aanmerking dient te worden genomen en zo ja, in welke mate en
volgens welke richtlijnen?

Een rund (uiteraard uit een ,,vrij" rundveebeslag) met YZ-reactie: V-6 circumscript,
Z-8 diffuus, wordt op grond van deze „maten" als ,,a-spccifiek" beoordeeld, doch blijkt
naderhand lijdende aan uitgebreide t.b.c. van oude datum.

De Heer Strikwerda merkt hierbij op, dat bij de sectie van de als „tegenvaller" ge-
slachte reactiedieren van vrije bedrijven (Gezondheidsdienst Groningen), door hem
steeds aantekening is gehouden van de gevallen, waarin een uitgesproken, chronische
distomatose (Hepatitis indurativa distomatosa) werd vastgesteld. Dit heeft sedert Mei
1951 de volgende gegevens opgeleverd:

van de 420 reactiedieren, waarbij de sectie tuberculose aan het licht bracht, hadden
19 stuks (4,5%) tevens „sterke distomatose" (waarvan 2 met embolische longhaarden);

van de 202 reactiedieren, waarbij geen t.b.c. kon worden aangetoond, hadden 22 stuks
(10,9%) als enige sectie-bevinding „sterke distomatose" (waarvan 4 met embolische long-
haarden); de gevallen, waarbij naast de distomatose skin-lesions, abscessen e.d. voor-
kwamen, zijn hier buiten beschouwing gelaten.

Naar zijn mening maken deze bevindingen het waarschijnlijk, dat distomatose, wanneer
cleze althans in ernstige mate aanwezig is, als een mogelijke oorzaak van reactie op tuber-
culine in aanmerking moet worden genomen.

Tenslotte verzoekt de Heer Strikwerda de Heer Van Waveren te overwegen, of het
in het kader van de door hem behandelde stof ook wenselijk is, in te gaan op de volgende
vraag:

Hoe is de beoordeling van een VZ-reactie, waarbij de V-zwelling groter dan 2 mm, de
Z-zwelling daarentegen 2 mm of minder is (b.v. V-5, Z-i) en waaraan geen „single-test"
met dubieuze of positieve uitslag is voorafgegaan?

Als men een dergelijke reactie, strikt genomen, misschien niet „aspecifiek" mag noe-
men, is dan toch het alternatief: „negatief" hier geen te gunstige beoordeling?

Inleider zegt, dat de eerste vraag van de Heer Strikwerda hem een welkome gelegen-
heid biedt, de belangrijkheid van de aard van de tubcrtuline-reactic nog eens naar voren
te brengen. Na vermelding van de verschijnselen van drukpijnlijkheid en necrose als
criteria van een specifieke reactie wil hij zich beperken lot de oedeem-vorming en diffusie.

Tuberculine-reactics zullen zich, bij applicatie in de huid, slechts in beperkte inate in
transversale richting kunnen ontwikkelen; de vascularisatie van de diepere huidlagen
bevordert uitbreiding in longitudinale richting. De grootte van een reactie is dus driedi-
mensionaal.

Bij tuberculinatie van mensen en cavia\'s wordt de reactie-grootte voornamelijk be-
paald door de oppervlaktemcting, bij het rund om practische redenen door de dikteme-
ting van het proces. Het moge echter duidelijk zijn, dat de longitudinale uitbreiding
mede de reactie-grootte bepaalt, een uitbreiding, die zelfs haar voortzetting kan vinden
in de regionale lymphklier.

Bij de enkelvoudige tuberculinatie is de diffusie der huidzwelling gemakkelijk te inter-
preteren. Ons beoordelingsschema, dat diffuse, ook dunne huidzwelliiigen positief gere-
kend moeten worden (T.v.D. blz. 739), levert stellig geen moeilijkheden op.

Bezwaarlijker wordt het, niet gemeten diffusies bij vergelijking van 2 waarnemingen
(vogel- en zoogdiertuberculinereacties 1 in het geding te brengen. Dit kan slechts in alge-
mene termen geschieden: Een diffuse zwelling is van grotere betekenis dan een circumscripte.

Onze bovine P.P.D. tuberculine heeft ten opzichte van humane P.P.D. de eigenschap
van meer oedeem-vorming bij tuberculeuze runderen, hetgeen naast de eigenschap van
geringere reactiviteit bij aspecifieke allergische dieren aanleiding is geweest de bovine
P.P.D. te prefereren. Hoe groot de betekenis van oedeem is laat zich niet in cijfers uitdruk-
ken. Treft men bij de VZ-tuberculinaties diffuse bovine reacties aan, dan zal onder de
meest gunstige omstandigheden positieve vogcltubcrculinereactie, goede koppelge-
schiedenis) toch heronderzoek aangewezen zijn.

teken de aard van de reactie op de tuberculinatiestaten tot uitdrukking te brengen, moet
ter navolging worden aanbevolen.

De bevindingen, welke door de Gezondheidsdienst te Groningen betreffende
Distomatosis als oorzaak van tuberculine-allergie zijn gedaan, zijn zeer interessant en
waard om uitgebreid te worden. Uit de literatuur zijn inleider geen aanwijzingen
hieromtrent bekend, terwijl de gegevens van het proefdiermateriaal, onderzocht
aan de Rijksseruminrichting, geen aanknopingspunten heeft geboden.

De laatste vraag van de Heer Strikwerda betreffende de beoordeling van een VZ-
tuberculinatic bij een rund met als uitslag V = 5 en Z 1 meent hij als volgt te moe-
ten beantwoorden:

Dit rund worde als non-reactor aangemerkt. De tuberculinatie is gericht op de onder-
kenning van bovine tuberculose en deze mag bij het onderhavige rund verondersteld
worden afwezig te zijn.

De t .b.c.-certificaten van de Gezondheidsdiensten verklaren ook niets ten opzichte van
andere aandoeningen.

Hij is zich bewust, dat het ten voordele van de kopers van runderen zou zijn, indien de
V -Z-gegevens meer in beschouwing werden genomen, doch dan zou geen enkel rund
in den lande van het VZ-onderzoek mogen worden uitgesloten. Besmettingen met de
paralubcrculosc-bacterie zouden dan meer aan het licht komen.

Over aspecifieke reacties en haar oorzaken. (Inleider 1\'. Sjollema, Leeuwarden.)

De Heer J. M. van den Born te \'s-Gravenhage richtte in eerste instantie de volgende
vraag tot inleider:

Waaraan geeft U de voorkeur: een uitvoering van de V-Z.tuberculinatie door ambte-
naren of door de practiserende dierenartsen?

Inleider antwoordt, dat er door hem de voorkeur aan wordt gegeven, dat alle werk-
zaamheden, verbonden aan het t.b.c.-onderzoek, gebeuren door de practiserende dieren-
artsen. Zij zijn het ook die het best bekend kunnen zijn met de omstandigheden op de
boerderij. Uiteraard zullen hierbij de gezondheidsdiensten leiding moeten geven, ten-
einde een zo groot mogelijke eenheid in de beoordeling te krijgen en beslissingen in moei-
lijke gevallen te nemen.

De Heer J. Heida te Leeuwarden zegt, dat hij tijdens zijn practijk-jaren wel eens de
indruk heeft gekregen, dat de meeste skin-lesions gevonden worden bij dieren met een
dunne soepele huid. Nu leefde hij altijd in de veronderstelling dat dit kwam doordat bij
die dieren, juist door die dunne huid, de skin-lesions gemakkelijker te voelen waren.

Nu hij kennis nam van de heel bijzondere praedilectie-plaatsen voor skin-lesions zoals
inleider die aangeeft in zijn artikel, is hij gaan twijfelen of er misschien nog een andere
reden kan zijn voor het feit dat hij meer skin-lesions zag bij dunnere huiden.

Uitgaande van de veronderstelling dat skin-lesions veroorzaakt zouden kunnen zijn
door kleine verwondingen, zoals, naar hij meent, door sommige onderzoekers wel eens
wordt gedacht, gaat men onwillekeurig denken aan de ineest voorkomende kleine ver-
wondingen, n.1. die, veroorzaakt door stekende insecten.

Gaat men er van uit dat inscctenbeten een aetiologische factor zouden kunnen zijn
bij het ontstaan van skin-lesions, dan zouden hiermee de eigenaardige praedilectie-
plaatsen verklaard kunnen worden, mits men tevens de dikte van de huid een rol laat
spelen. Men vindt toch gedurende de zomertijd de meeste insecten op het vóór-bovenge-
gedeelte van de romp, terwijl men b.v. aan de extremiteiten vooral de horzels vindt.
Op de andere gedeelten van het lichaam worden ze gemakkelijker verjaagd met staart,
poten of kop.

Dan blijft nog de vraag: Waarom aan de romp wel in de zwarte en niet in de witte huid
skin-lesions?

Wat deze vraag betreft, het is bekend, dat gedurende de tijd dat de koeien het meeste
last hebben van insecten, dus zo in de maanden Juli en Augustus, de witte huid van de
rug vooral, hard en stug aanvoelt door de inwerking van de zonnestralen, die op dit huid-
gedeelte het meeste vat hebben. Allicht worden dergelijke huidgedeelten om die reden
door bloedzuigende insecten vermeden.

Maar als stekende insecten wezenlijk een rol zouden spelen, dan zou er ook een corre-
latie aan te tonen moeten zijn: hoe dunner huid, hoe meer kans op skin-lesions. Er zou-
den dus bij stieren inet hun dikke huid percentsgewijze minder aspecifieke reacties door
skin-lesions gevonden moeten worden dan bij koeien. Ook bij koeien met een dikkere
huid dan normaal zou het percentage kleiner moeten zijn.

Dc Heer Heida vraagt of inleider iets bekend is over het percents-gewijze voorkomen
van skin-lesions bij stieren of bij koeien met een huid die dikker is dan die van dc normale
koe? Hoe staat het met de roodbonte koeien? Hoe in de streken waar veel pyogenes-masti-
tis voorkomt.

Inleider antwoordt, dat de praedilectieplaatsen bij skinlcsions waarschijnlijk samen-
hangen met de wijze waarop het agens wordt overgebracht. Dat hierbij insecten een rol
spelen acht hij heel wel mogelijk. Inderdaad zou daarmede de aantasting van de zwarte
huidgedeelten van de romp deels wel verklaard kunnen worden.

Over het voorkomen van skinlesions bij roodbonte runderen heeft hij geen ervaring;
hem is echter meegedeeld, dat ze wel daarbij voorkomen. Ook bij stieren heeft men wel
skinlesions gezien. Het lijkt er niet op, dat dc dikte van de huid een grote rol speelt. Of
in streken, waar pyogenesmastitis veelvuldig wordt waargenomen, ook veel skinlcsions
worden gezien, is hem niet bekend.

In dit verband kan er nog op worden gewezen, dat onder T.N.O.-auspiciën onderzoe-
kingen over deze skinlesions zullen worden begonnen, waar uiteraard aan de aetiologie
en eventueel praedisponercndi factoren aandacht zal worden geschonken.

Dc Heer Dr. M. v. ZwiETRN tf \'s-Oravrnhngr merkt op. dat door inleider werd
gezegd: „een goede interpretatie van de VZ-tuberculinatie wordt bevorderd bij uit-
voering door een dierenarts, die zich ten volle voor deze taak inspant."

.\\aar aanleiding van deze uitdrukking deelt de Heer van Zwieten het volgende mee:

I. Een betere interpretatie van het V.Z.-onderzoek wordt verkregen bij het erin be-
trekken van alle runderen van het bedrijf of, indien de indicatie dit niet zozeer nodig
maakt, van een groter aantal runderen dan alleen die runderen die door de enkel-
voudige tuberculinatie werden aangewezen;

II. Als oorzaken van aspecificiteit werden in Zuid-Holland aangewezen in 51/52 en 52/
53:

T.b.c. kippen aangetoond op 51 bedrijven, waarschijnlijk op 383 bedrijven, voor-
namelijk op de Zuid-Hollandse eilanden. In aansluiting hierop bleek o.a. op een
vermeerdcringsbedrijf bij tuberculinatie 30% van de oudere kippen te reageren;
„Skin lesions" op 84 bedrijven;
Para-t.b.c. op 22 bedrijven;
Onbekende oorzaak op 502 bedrijven.

Het onderzoek werd uitgevoerd door een dierenarts van de Gezondheidsdienst en
op de Zuid-Hollandse eilanden geleidelijk overgegeven aan de practici, die prijs
stelden op de uitvoering ervan.

III. Toen de aetiologie van „skin lesions" nog werd besproken vestigde van Zwieten
de aandacht op het proefschrift van wijlen collega Lobel, getiteld „Lepra buba-
lorum", Proefschrift Utrecht 1934.

Aangetekend zij hier nog, dat dit onderwerp in 1940 in het Tijdschrift voor
Diergeneeskunde werd behandeld door Prof. Dr. J. A. Beijers.

Naar aanleiding van de mededelingen van de Heer Dr. v. Zwieten antwoordt inleider,
dat, wat betreft het betrekken van alle runderen van het bedrijf in het V-Z-onderzoek,
kan worden opgemerkt, dat, afgezien van het bezwaar van het meerdere werk, daardoor
bovendien de mogelijkheid bestaat, dat runderen a-specifiek genoemd worden, die in

het geheel niet op de gewone tuberculine hebben gereageerd. Dit betekent voor de vee-
houder dus, dat hij voorlopig met nog meer dieren vast zit.

Door de Heer Dr. Winkel te Zeist wordt de vraag gesteld, hoever men is met de weten-
schappelijke oplossing van de zg. skinlesions. Wat heeft het bacteriologisch, het histolo-
gisch en het experimenteel onderzoek opgeleverd?

Met het feit, dat we een huidaandoening die ook op tuberculine reageert, geen andere
naam dan skinlesions kunnen geven, is niet alleen het wetenschappelijk gemoed niet
bevredigd, maar is ook de rationele bestrijding der t.b.c. niet alleen niet gediend, maar
wel zeer geschaad, als we ons er rekenschap van geven, welke finantiële schade deze
verkeerde diagnose met zich brengt.

Eerst bij een alzijdig inzicht in deze huidziekte zal allicht het specifieke diagnosticum
worden gevonden en de kans bestaan, dat ook de staart van het t.b.c.-monster op weten-
schappelijke en dus bevredigende wijze wordt gecoupeerd.

Hierop antwoordt inleider dat hij opzettelijk niet is ingegaan op de literatuur welke
er is over skinlesions. Uiteraard is hierover vrij veel literatuur in Amerika. In Europa
heeft Hedström uit Zweden veel onderzoekingen over aard en oorzaak van deze huid-
afwijkingen verricht. Wat Nederland betreft, kan verwezen worden naar een artikel van
Prof. Beijers (1940) en artikelen van v. Ulsen & Gotink en van Frielink in het
Tijdschrift van 1 Fcbr. j.1.

Hedström komt tot de conclusie, dat bepaalde zuurvaste bacteriën dc oorzaak zijn;
het is hem echter niet gelukt, met gekweekte zuurvaste bacteriën skinlesions op te wekken.
Dit gelukte hem wel met materiaal van de cutane vorm, mits intracutaan ingespoten bij
runderen. Overigens schijnt het aan anderen af en toe gelukt te zijn, met een cultuur van
verkregen zuurvaste bacteriën skinlesions op te wekken.

Histologisch vindt men granulomen, welke veel gelijkenis hebben met die bij tuber-
culose.

Inleider hoopt, dat onderzoekingen over deze aandoening ook nog eens zullen leiden
tot een min of meer specifiek diagnosticum voor skinlesions.

Dc Heer A. Hoogendoorn te Ouderkerk aan den IJsel vraagt of liet wel verantwoord
is dieren, afkomstig uit een z.g. wit bedrijf, waarbij de laatste tubcrculinatie aspecifieke
reacties voorkwamen, met een brevet van volwaardigheid, in casu een witte verklaring,
in de handel te brengen.

a. omdat het voorkomen van bovine t.b.c. met de huidige methodiek blijkens de erva-
ringen nog niet voor 100% is uit te sluiten, zodat een dergelijk dier nog werkelijk
specifiek kan gaan reageren met gevaar voor uitbreiding in de nieuwe veestapel in
het ergste geval. Ook zonder uitbreiding heeft dc koper al belangrijke schade: opruimen
van het dier met als gevolg een rood bedrijf zolang niet is bewezen, dat geen t.b.c. in het
spel is, terwijl, als bij sectic blijkt dat wel t.b.c. aanwezig is, het bedrijf balkbedrijf
wordt, dus langdurig schade.

b. omdat aspecifieke, reacties in de meeste gevallen een besmettelijk agens als oorzaak
hebben, zien we in de praktijk bijna steeds bij het optreden ervan, verdwijnen van de
reacties. Na enige tijd weer optreden van nieuwe reacties bij andere dieren.
Het aangekochte rund kan dus ook tengevolge hiervan aspecifiek gaan reageren in de
nieuwe veestapel, eveneens met uitbreiding, met als schade van dc eigenaar, een rood
bedrijf, zolang niet is uitgemaakt dat de reacties aspecifiek zijn en, als dit is uitgemaakt,
verbod van het afgeven van een witte verklaring voor de betreffende dieren, terwijl
ook hier de kans bestaat op uitbreiding in het volgende jaar met dezelfde gevolgen. Z.i.
zouden we dus bedrijven waar aspecifieke reacties voorkomen, voorzover het afgeven
van verklaringen aangaat, moeten laten degraderen tot b.v. een licht rosc bedrijf (een
kleur die we nog niet hebben). Dit is natuurlijk slechts tijdelijk; immers de a-specifieke
reacties verdwijnen.

In ieder geval zouden we op de witte verklaring, afkomstig uit een dergelijk bedrijf, de
aantekening kunnen maken, dat het afkomstig is uit een bedrijf waar aspecifieke

reacties voorkomen, dan is tenminste de koper van te voren gewaarschuwd. Zo gehan-
deld valt de schade hierboven bedoeld niet bij de koper, maar bij de verkoper waar
ze z.i. thuis hoort, immers daar is de oorzaak ontstaan.

Verder vraagt de Heer Hoogendoorn zich af, of, mede omdat aspecifieke reacties
besmettelijk zijn, veel moeilijkheden veroorzaken bij de bestrijding en zelfs t.b.c. niet is
uit te sluiten, het niet mogelijk zou zijn en het de bestrijding niet effectiever zou maken als we
bij de sanering van de veestapels deze enkele procenten aspecifieke dieren tegelijk met posi-
tieve lieten verdwijnen? Dit zou vooral van belang zijn als we hiermee ook het optreden
en uitbreiden van de aspecifieke reacties zouden afremmen. Dit laatste weet hij niet.

a. Het gevaar aan de kant van de koper van een rund uit een beslag, waar aspecifieke
reacties voorkomen, is wel heel klein.

In de eerste plaats is gebleken, dat slechts ongeveer i°\'₀ der aspecifiek verklaarde run-
deren achteraf toch lijdende is geweest aan t.b.c. In de tweede plaats, omdat alleen de
niet-specifiek reagerende runderen met verklaringen worden verkocht. In de derde plaats,
omdat de koper zich ook nog kan vrijwaren voor het kopen van runderen met aspecifieke
reacties, door ze steeds binnen 16 dagen na datum afgifte t.b.c.-verklaring te laten onder-
zoeken. Immers, indien het rund afkomstig is uit een beslag,waar aspecifieke reacties be-
kend zijn, kan hij, ingeval een dergelijke reactie bij een ingekocht rund wordt waarge-
nomen, dit dier steeds terug zenden.

Overigens wordt een wit bedrijf door het vinden van een rund met een zwelling op de
tuberculine-inspuiting lang niet altijd tot een rood bedrijf.

De gevaren door de Heer Hoogendoorn aangevoerd, kan ik dan ook niet als zodanig
voelen. Theoretisch is men nimmer veilig, ook een ,.negatieve reactie" op tuberculine
geeft immers nog geen absolute waarborg.

b. De bestrijding der tuberculose, waarbij gebruik moet worden gemaakt van de tuber-
culinatie, moet volgens inleider nimmer ontaarden in een degradatie van bedrijven,
waar in het geheel geen tuberculose voorkomt. Het is al erg genoeg, dat men bij bepaal-
de runderen - hoewel zij geen t.b.c. hebben — geen t.b.c.-verklaring kan geven,
omdat ze door een niets met t.b.c. te maken hebbende oorzaak reactie vertonen op een
tuberculine-inspuiting.

Verder moet men bij deze aspecifieke reacties bedenken, dal er telkenjare „nieuwe"
bedrijven komen met deze racties en dat bij tal van „oude" bedrijven deze reacties zijn
verdwenen. Degrdane suggesties geven dan ook geen waarborg, dat ingekochte dieren
dit euvel niet in het bedrijf zullen brengen. Anderzijds ziet men aspecifieke reacties
optreden in bedrijven, waar nimmer runderen worden aangekocht. Dit probleem is niet
uitsluitend gebonden aan in- en verkoop.

Op de 2e vraag wordt door inleider gezegd, dat afslachten van aspecifieke reageerders,
naar zijn mening geen afdoende bestrijding van dit probleem zal brengen. Afzet van run-
deren met aspecifieke reacties geeft geen enkele waarborg, dat volgend jaar niet opnieuw
deze reacties bij andere dieren worden gevonden. Een afslachting van 4% der runderen
in bepaalde streken, terwijl er in het geheel niet van t.b.c. sprake is, en dan verscheidene
jaren aaneen, is economisch niet verantwoord, temeer daar op deze wijze het euvel zeer
waarschijnlijk niet is uit te roeien. Men moet hierbij ook niet vergeten, dat bij deze aspe-
cifieke reacties in slechts een klein percentage der gevallen de oorzaak berust op een schade-
lijke ziekte.

1. er een seizoenvariatie in het optreden van aspecifieke reactic-dieren bestaat.

2. en of er een relatie is tussen de aard van het voedsel en het optreden van aspecifieke
reactie-dieren?

Inleider antwoordt, dat sommige bevindingen wel enigszins wijzen in de richting, dat
in de herfst- en eerste wintermaanden meer aspecifieke reacties worden waargenomen,
dan in b.v. het voorjaar. Het is echter moeilijk in ons land hierover gegevens te verkrijgen,
daar slechts in de wintermaanden de gehele veestapel wordt onderzocht en dus slechts
over die periode gegevens beschikbaar zijn. In de overige maanden vinden slechts inci-
dentele onderzoekingen plaats.

Overigens is het logisch, dat in de herfst weer vrij veel nieuwe aspecifieke reacties
worden gevonden. De selectie van het voorgaand winteronderzoek is lang geleden en de
nieuwe gevallen doen zich weer gelden.

Er bestaan enige waarnemingen, die niet bij voorbaat uitsluiten, dat het voedsel een
invloed kan hebben. Bepaalde stoffen kunnen n.l. het vermogen van het lichaam om op
tuberculine te reageren, beïnvloeden. Aanwijzingen, dat bepaalde voedselbcstanddelen
practische betekenis hebben, zijn, voorzover hem bekend, echter hierover nog niet ver-
kregen.

De Heer S. Makkinca te Westwoud, die in zijn practijk op 40°,, van de vrije stallen
en in totaal bij 4% van de runderen, aspecifieke reacties aantreft, stelt het probleem van
de veehouder aan de orde.

Als deze zo\'n dier om één of andere reden moet verkopen, waar moet hij er dan zonder
verklaring mee naar toe en aan wie kan hij het dier verkopen.

De inleider zegt, dat in de verschillende provinciën, waar men reeds t.b.c.-vrije gebie-
den heeft, de gelegenheid bestaat, dat voor runderen met aspecifieke reacties geleide-
biljetten afgegeven worden. Ze worden daarmede op een t.b.c.-vrije markt toegelaten.
Overigens zijn deze biljetten tegenover kopers ongeldig als t.b.c.-verklaring. Bij waarde-
volle gebruiksdieren maakt men dan ook weinig gebruik van deze uitwijkmogelijkheid,
daar de opbrengst aanzienlijk minder is dan wanneer hetzelfde rund met een t.b.c.-
verklaring verkocht zou kunnen worden.

De Heer S. F. v. d. Burg te I.angezwaag vraagt, in hoeverre de Z en V-Z gegevens
(aard en maten) van de aspecifieke koeien bruikbaar zijn als diagnosticum bij een acute
paratuberculosis van deze dieren? Vrager dezes heeft deze gegevens (welke hij steeds bij
zich had), gecombineerd met de geschiedenis van het bedrijf, gedurende een jaar
gebruikt in een t.b.c.-vrij gebied, en kent er (als hulpmiddel} een zekere positieve waarde
aan toe om te komen tot een waarsehijnlijkheidsdiagnose.

Inleider antwoordt, dat, wanneer runderen met para-t.b.c. een reactie bij de V-Z tuber-
culinatie vertonen, deze inderdaad veelal aspecifiek van karakter is. In tal van gevallen,
waarbij van para-t.b.c. sprake is, reageren de runderen echter in het geheel niet op de
gewone tuberculinatie en wordt derhalve ook geen V-Z tuberculinatie toegepast. Daar-
naast kunnen ook in deze bedrijven andere oorzaken, zoals skinlesions, aanwezig zijn en
verantwoordelijk zijn voor de zwelling op de V-tuberculinatie. De waarde, welke men
dus aan\'een V-Z tuberculinatie wil hechten ten aanzien van para-t.b.c. kan zeker niet
zonder meer positief zijn.

Overigens kan ook gewezen worden op de gecombineerde inspuiting van Johnine met
Zoogdicrtuberculine, waarover ook enkele gegevens te vinden zijn in zijn artikel.

In aansluiting op het antwoord bevestigde de Heer v. d. Burg, dat er even goed acute
paratuberculose werd waargenomen bij dieren, waarbij geen tuberculine-reacties aan-
wezig waren geweest. \')

\') Daar enkele vragenstellers de door hen gestelde vragen niet hebben ingezonden,
is de discussie niet helemaal volledig.

Hofmann, Les infections consécutives à l\'accouplement, causes de stérilité chez les
bovidés.

Flückiger, Problèmes de l\'immunisation contre la fièvre aphteuse dans la pratique.
Freudiger, Die Blutkörperchen-Senkungsreaktion in der Hundepraxis.
JuoN, Über die Eigenschaften des Hahnenfusses als Silofutter.
Dobbf.rstein, Die Obduktion in der forensischen Veterinärmedizin.

Baumann, Über den Einfluss des Radix Gentianae auf die periphere Pansenautomatie
und die Gasbildung im Panseninhalt des Rindes.

Buser, Die von 1921 bis 1951 angewandten Behandlungsverfahren der Rctcntio secun-
dinarum und der perperalen Infektionen des Rindes.

Lehmann, Untersuchungen über die sogenannte Kapillarresistenzprüfung beim Pferd.
Bouvier und Weissenrieder, Expertenbericht über den Einfang von Feldhasen in
Ungarn und deren Lebendtransport nach der Schweiz zum Zwecke der Wiederbevökerung
der Wildbahn und die sanitären und tierseuchenpolizeilichen Verhältnisse in Ungarn
im Zusammenhang mit den Jagd-wild-Exporten.

Fankhauser und Wyler, Die Nervenkrankheiten des Schweines.
Jezierski, Vaccins contre la peste aviaire et la maladie de New-Castle.
Bouvier, Burgisser und Schneider, Observations sur les maladies du gibier, des
oiseaux et des poissons en 1952.

K. Diernhoff.r, Wien, Diagnose und Behandlung der Indigestionen des Rindes.
F.. Gratzl und R. Szumlakowski, Wien, Streptomycin-Blutserumspiegelbcstimmungen
bei Pferd, Rind und Hund, sowie zwei Verfahren zur Spiegelverlängcrung.

F. Gerlach, Angola, Portugesisch Westafrika, Über Versuche einer Übertragung des
Virus der Anaemia infectiosa equorum auf weisse Mäuse und Ratten.
E. Lienert und F. Zöchmann, Wien, Pcnicillin-Serumspicgelbestimmungen beim Hund
nach parenteraler Applikation von Natrium bicarbonicum und wässriger Penicillin-
lösung bzw. schwerlösen Pcnicillinverbindungen.

B. Corticelli, Bologna, Versuche über den Einfluss von BeglcitstofTen auf den Ausfall
der Agglutination.

M. Anschau und H. F^xner, Graz, Über die Entwicklungsfähigkeit der Ascaris mega-
locephala-Eier mit natürlichen Bedingungen und nach Hühnerdarmpassagen.
Hildegard Peer, Wien, Bericht über die in den Jahren 1948—1952 eingelaufenen
Futterproben und ihre schädlichen Pflanzenbestandteile.

E. Gratzl und W. Jaksch, Wien, Der Terramycin-Blutscrumspiegel bei Pferd, Rind
und Hund.

K. Diernhofer, Wien, Zur Mikrobiologie des Geschlechtstraktus des Rindes.
E. Müller, St. Martin, N.O., Untersuchungen über die Indikatione zur Kastration
weiblicher Schweine.

R. Barone, Arbre bronchique et vaisseaux sanguins des poumons chez les Équidés
domestiques.

F. Tourdes, Traitement des séquelles de la fièvre aphteuse par le venin de Crapaud.
R. Communal, Mise en place d\'un tube-fistule dans le rumen des Ovines.

R. Vuillaume, Les apports des Scienes Physiques à la Biologie depuis le début du
XXe siècle.

R. Dujarric de la Rivière, A. Eyquem, L. Podliachouk, Groupes sanguins des
Équidés (Chevaux, Anes, Mulets).

R. Béchade et Mmm A. M. Béchade, Tétramérose du Pigeon dans le département
de l\'Indre.

G. Brevot, Un nouveau circuit de distribution de la viande, la viande fraiche con-
ditionée sous cellophane.

M. Mouteaux, Jabot intestinal, engagée dans un anneau du mésentère chez le Cheval.
R. Vuillaume, L\'orientation professionelle et la réforme de l\'enseignement.

Gollbeck und Neumann, Erfahrungen in der planmässigen Fortpflanzungsüber-
wachung der Rinder.

Hill und Schumann, Papierelektrophorese bei hohen Spannungen mit Versuchen an
Schweineserum.

G.nädincer, Untersuchungen über die Wirkung von intrauterinen Merckojod-infusionen
auf inner-sekretorische Drüsen.

Rettenmaier, Ein Beitrag zum Problem der Behandlung trichomonadeninfizierter
Bullen.

Grell und Hermann, Kasusistischer Beitrag zur Behandlung von Ekzemen mit
Anthrolin, einem neuen Lokaltherapeuticum.

Rupp, Fortschritte in der Behandlung infektiöser Prozesse mit Aureomycin und Chlo-
romycetiri in Kapselforrn.

Sonneck, Die Betäubungsmittel beim Schwein unter besonderer Berücksichtigung des

Wegener, Praktische Erfahrungen mit dem Phosphorpräparat „Vitaversan".
Froning, Besamungskatheter aus Metall für Rinder.
Eckmann. Zur Frage der Aufzuchtkrankheiten des Schweines.
Hauser, Tierarzt und Volbluttzucht.

Godglück, Die Unterscheidung der Bruce!lentypen (Abortus Bang, Suis, Melitensis).
Köhler, Die seröse Entzündung.

Bömer, Über die Aetiologie, Therapie und Prophylaxe der Acetonaemie der Rinder.
Holz, Die Bedeutung von Musca domestica als Übertrager von Trichomonas foetus.
Könemann, Darmquetschungen bei Rindergeburten.

Müller-Using, Gedanken zum Auftreten der Myxomatose in Deutschland.
Rettinger, Erfahrungen bei der Behandlung puerperaler Störungen beim Rind mit
Aureomycin.

Pfützner, Klinische Versuche mit CIS-Hakimol „Adevit" bei den Haustieren.
Fritssche, Entgegnung auf den Artikel „Contra Eicrmaschine-Huhn".
Atzkern, Schwierigkeiten der Fleischbeschau beim Schweincrotlauf.
Hauser, Tierarzt und Vollblutzucht.

Staat van de gevallen van besmettelijke veeziekten, in Nederland voorgekomen
gedurende de maand September 1953.

Veepest (pestis bovina), longziekte der runderen (peripneumonia contagiosa bovum), honds
dolheid (lyssa), schaapspokken (variola ovina) en kwade droes (malleus) zijn in Nederlani
resp. sedert 1869, 1887, 1923, 1893 en 1917 niet voorgekomen.

Evenals in vorige jaren organiseert de Flantenziektenkundige Dienst in samenwerking
met de gemeentebesturen deze winter een landelijke actie ter bestrijding van de bruine
* rat. Voor de derde maal zal Nederland een gesloten front vormen tegen de belager van

mens en veestapel. De actie wordt gevoerd in de week van 12 tot en met 19 December
\'953-

Vóór 1951 hadden streekacties op verschillende tijdstippen, waarmee in 1946 werd be-
gonnen, reeds gunstige resultaten afgeworpen. De resultaten van de acties in 1951 en

1952, die in het gehele land gedurende één week in December in gesloten verband werden
gevoerd, tonen overduidelijk aan, dat hieraan de voorkeur moet worden gegeven. Het is
van het allergrootste belang als bij de komende bestrijdingsactie gerekend kan worden
op de medewerking van de gemeentelijke autoriteiten en van de burgerij.

Vele honderden gemeenten werken reeds mee in het kader van de landelijke acties of
voeren het gehele jaar door een systematische rattenbestrijding uit. Tegenover de goede
resultaten, in deze gemeenten verkregen, staan echter nog vele mislukte acties. Het meren-
deel van deze mislukkingen moet —- volgens de antwoorden op een enquête-formulier,
dat de Plantenziektenkundige Dienst aan alle Nederlandse gemeenten toezond en dat be-
trekking had op de resultaten van de actie 1952 — worden geweten aan een gebrek aan
medewerking van de zijde van de burgerij, in het bijzonder op het platteland. Op practisch
elke boerderij, waar varkens en/of kippen worden gehouden zijn ook ratten aanwezig. De-
schade, die deze ratten aanrichten, bestaat hoofdzakelijk uit vreterij aan voedsel voor
mens en dier en uit vernielingen. Daarnaast vormen ratten een gevaar voor overbrenging
van besmettelijke ziekten, zoals de ziekte van Weill, rattenbeetkoorts, mond- en klauw-
zeer, varkenspest en pseudo-vogelpest. Indien alle boeren zich achter de bestrijdingsactie
scharen, kunnen zij jaarlijks een belangrijke schadepost voorkomen. Vele boeren hebben
door daadwerkelijke medewerking de onzekere factor zowel voor de oogst als voor de
gezondheid van mens en dier, die de aanwezigheid van ratten vormt, uitgebannen. Op
een goed bedrijf en in een goede bedrijfsvoering met zo weinig mogelijk risico\'s behoort de
rat niet thuis.

Waar juist de boeren en tuinders er belang bij hebben, dat een effectieve rattenbestrij-
ding wordt uitgevoerd, valt het niet te rijmen, dat bij de actie 1952 bij sommige boeren
een zekere lauwheid ten aanzien van de bestrijding moest worden geconstateerd, welke
lauwheid voor enkele gemeenten zelfs aanleiding was van deelneming aan de actie af te
zien.

Wij doen daarom een beroep op de boeren, die nog niet zijn doordrongen van de nood-
zaak van bestrijding, mede te werken aan het welslagen van de komende actie. Overtuig
Uw organisatie van de noodzaak van een gezamenlijke bestrijding. Doe de pogingen van
Uw collega\'s, die wel aan de actie medewerken, niet te niet door U afzijdig te houden.

Het Bestuur van het Bedrijfschap voor Pluimvee en Eieren heeft besloten het gebruik
van sex-apparaten voor het sexen van eendagskuikens, onder bepaalde voorwaarden, toe
te staan. Het gebruik van deze apparaten zal alléén worden toegestaan aan hen, die na
met goed gevolg examen te hebben afgelegd, voor deze wijze van sexen een diploma heb-
ben ontvangen van de Rijksvoorlichtingsdienst voor de Pluimveeteelt.

In verband met het bovenstaande heeft de Rijksvoorlichtingsdienst voor de Pluimvee-
teelt het „Examen Kuikensexen met een Sex-apparaat" ingesteld en een reglement voor
dit examen vastgesteld. Het reglement wordt aan belanghebbenden op aanvrage toege-
zonden. Het examengeld zal nog nader worden bepaald.

Personen of organisaties, die cursussen voor opleiding tot het sexen met een sex-appa-
raat organiseren, worden verzocht zich in verbinding te stellen met de Rijksvoorlich-
tingsdienst voor de Pluimveeteelt, Utrechtseweg 298, De Bilt.

Pluimveeziekten brengen ieder jaar de landbouw grote schade toe en dit brengt
hogere prijzen voor de verbruiker mee. Ongeveer veertig deskundigen zullen deelnemen
aan de tweede voedsel- en landbouwcursus, die van 8—18 December te Parijs zal worden
gehouden. De cursus wordt georganiseerd door het Franse Ministerie van Landbouw
onder de auspiciën van de Organisatie voor Europese Economische Samenwerking en
wordt gesteund door de U.S. Foreign Operation Administration. Van Nederlandse
zijde nemen deel aan de cursus de heren G. M. van Waveren, directeur van de Rijks-

seruminrichting te Rotterdam, W. J. Roepke, directeur van de Stichting Gezondheids-
dienst voor Pluimvee te Soesterberg en Ir. 1\'. J. v. d. Bremer, rijkspluimveeteeltconsulent
te Boxtel. Professor Dr. J. Jansen van de Faculteit der Veeartsenijkunde aan de Rijks-
universiteit te Utrecht zal als gast-spreker een inleiding houden.

Een derde van de deskundigen is veearts en de rest pluimveespecialist van voorlich-
tingsdiensten uit aangesloten landen. Zienswijzen en ervaringen zullen worden uitge-
wisseld op het gebied van wetenschap en voorlichting.

De bestrijding van pluimveeziekten, vooral die de voeding en de ademhaling betreffen,
heeft de laatste twintig jaar grote vorderingen gemaakt. Om kosten te besparen zijn
boeren en veeartsen geneigd geweest het pluimvee te verwaarlozen ten gunste van de
meer waardevolle dieren zoals rundvee en paarden. Het resultaat van deze studie moet
daarom zijn, dat boeren, pluimveeconsulenten en veeartsen zich nauwer aaneensluiten
om moderne methoden in te voeren voor het behandelen van pluimveeziekten, voor-
namelijk door landelijke plannen om deze ziekten te voorkomen of uit te roeien.

De Organisatie voor Europese Economische Samenwerking bereidt nog vier cur-
sussen voor, namelijk voor bedrijfsvoering, de mechanisatie op kleine boerderijen, het
winnen en de afzet van melk van hoge kwaliteit en het behandelen en de afzet van
groenten en fruit.

Secretariaat: Dr. W. A. de Haan, Lessinglaan 104, Utrecht. Tel. 03400—11413
Gironummer 511606 ten name van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

REDE, uitgesproken door de Voorzitter van de Maatschappij voor Dierge-
neeskunde, D. Hendrikse, bij de opening van de 99ste Algemene
Vergadering op Zaterdag 24 October 1953.

Heren leden van het Hoofdbestuur, Algemeen Bestuur, afgevaardigden van de
afdelingen, dames en heren leden van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Tot U, als kern van het fundament, waarop onze Maatschappij heeft gebouwd en
verder zal bouwen, wil ik allereerst mijn welkomstgroet richten.

Dit welkom moge verder de ereleden, de sprekers, de discussieleiders en onze gasten
gelden, die dc uitnodiging, op deze wetenschappelijke vergadering aanwezig te willen
zijn, welwillend hebben aanvaard.

Ik wil graag na afloop van de wetenschappelijke vergadering terugkomen op de
bereidheid van de sprekers en discussieleiders om deze dag hun kennis over te dragen
aan allen, die daarvoor belangstelling tonen, doch ik wil met betrekking tot de heer
van den Born daar nu graag iets aan laten voorafgaan.

Wij hebben hem in zijn kwaliteit van Inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst
in algemene dienst uitgenodigd om hier als discussieleider op te treden. Inmiddels
is zijn benoeming tot Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst en Veterinair Hoofd-
inspecteur van dc Volksgezondheid bekend geworden, waarmee ik hem graag namens
de Maatschappij zeer speciaal wil gelukwensen en de hoop uitspreken, dat hem de
kracht en de gezondheid gegeven zal zijn om in het belang van ons land de zware taak,
die dit hoge ambt in zich draagt, succesvol te vervullen.

De Landbouwwetenschap en de Diergeneeskunde bestrijken ieder een eigen terrein,
doch hebben een gezamenlijk doel, n.1. een landsbelang en wel de bewerker van onze
kostbare Nederlandse grond te dienen. Onze bijdrage om dit te bereiken bestaat uit
het waken voor de gezondheid van onze evenzeer kostbare veestapel. De directe invloed
daarop is aan de dierenartsen overgedragen, doch de indirecte, die van de Directie
van de Landbouw uitgaat, is zeer groot. Wij dienen gezamenlijke belangen.

Het spreekt vanzelf, dat wij verblijd zijn met uw aanwezigheid om te beluisteren,

wat hier vandaag gezegd zal worden, over onderwerpen, die de dierziektebestrijding,
volksgezondheid en sanering van ons rundveebeslag nauw raken.

Wij waarderen het zeer, dat U door Uw aanwezigheid blijk geeft in de veterinaire
problemen, die vandaag hier behandeld worden, ook landbouwbelangen te moeten zien.

Het tonen van Uw belangstelling voor wetenschappelijke veterinaire arbeid, dat
practische waarden inhoudt, stemt ons tot grote voldoening.

Uw arbeidsterrein omvat niet alleen meer het territorium van Nederland, doch Uw
bemoeiingen in het belang van de dierziektenbestrijding nemen meer en meer een inter-
nationaal karakter aan. De problemen worden daardoor ingewikkelder. Wij hebben
het ons altijd tot een eer gerekend, dat U onze Maatschappij, wanneer nodig, aanzocht
om een bijdrage tot de oplossing van een probleem te mogen leveren. Aan de andere
kant is het ons een grote steun, dat U begrip hebt voor vele moeilijkheden van ons en,
zover in uw vermogen ligt, Uw meer dan welwillende medewerking aan de regeling
ervan verleent.

Wij zijn verblijd, dat U vandaag te midden van ons wilt vertoeven. Het spijt ons,
dat U voor de laatste maal als Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst aanwezig
zult zijn door het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd. Ik moge U van deze
plaats nog vele gelukkige jaren toewensen.

Het contact tussen U en de Maatschappij voor Diergeneeskunde omvat het meest
overleg met de Secretaris van onze organisatie en wel over zaken, die onze Maatschappij
doorgaans indirect raken, doch ons toont, welke invloed in verschillende richtingen
de Maatschappij naar Uw mening kan ontwikkelen. We verheugen ons zeer over Uw
aanwezigheid in deze vergadering.

De Maatschappij zou niet aan haar doel beantwoorden als haar arbeid zich alleen
uitstrekte tot het zuiver maatschappelijk heil onzer leden. Haar taak reikt verder en deze
brengt ons vele malen in aanraking met het Faculteitsbestuur, waarmee veel opbouwend
werk tot stand is gebracht en waarvan veel goede raad is ontvangen. In deze geest
aangevoeld, vervult het ons met een zeker gevoel van dankbaarheid, dat gij deze dag
te midden van ons wilt aanzitten.

Ook met U, mijnheer de vertegenwoordiger van de Stichting voor dc Landbouw,
onderhouden we regelmatig contact, dat, gezien de constellatie van Stichting en Maat-
schappij, meer oriënterend en adviserend van aard moet zijn, doch niettemin voor
beide partijen steun betekent bij het nemen van beslissingen en het koers geven aan een
beleid, dat ons beider belangengemeenschap, de gezondheid van het dier en de welstand
van de veehouder, beoogt. Uw overkomst naar deze vergadering verheugt ons.

Dit geldt eveneens voor de vertegenwoordiger van het Nederlands Genootschap voor
Landbouwwetenschap. Onze dienende taak gaat vaak eenzelfde weg uit. Ik hoop, dat
het eens mogelijk zal zijn, door wederzijdse belangstelling in beider arbeid contacten
te vormen tot heil van onze gedeeltelijk samenvloeiende belangen. Wees overtuigd, dat
we Uw komst naar hier zeer waarderen.

Het zou een te kort doen zijn aan de grote groep van a.s. collegae en toekomstige
leden van de Maatschappij, wanneer wij ons niet zouden verheugen in de aanwezigheid
van de praeses en ab-actis van de Diergeneeskundige Studenten Kring te midden van
ons. Vergeten wordt vaak, hoe velen Uwer vereniging op het punt staan de drempel
te overschrijden, die het studenten- en dierenartsenleven scheidt. Het overleg, dat door
U en ons wederzijds gezocht wordt, heeft meer dan een theoretische en vormelijke
waarde, die door ons en naar ik hoop ook door U voldoende hoog aangeslagen wordt.
Immers, die de jeugd onderschat, overschat zich zelf. Voor U, jonge mensen, geldt het
omgekeerde.

In het bizondei\' moge ik Prof. Bouckaert, voorzitter, vertegenwoordiger van onze
Belgische zustervereniging een recht hartelijk welkom toeroepen. Na mijn bezoek aan
uw jaarvergadering te Luik is mij de waarde van het internationaal contact tussen

ons beider verenigingen nog duidelijker geworden, speciaal op wetenschappelijke
bijeenkomsten. Immers, de bestrijdingen behandeling van vele ziekten, in het bijzonder
de besmettelijke, liggen op internationaal niveau. Dit weten noopt tot een contact, dat
over de grenzen moet reiken. Ik wil hopen, dat Uw overkomst naar Utrecht U, weten-
schappelijk bezien, voldoening zal schenken.

Over Uw aanwezigheid, mijnheer de Voorzitter en Secretaris van de Koninklijke
Nederlandse Maatschappij tot bevordering der Pharmacie, zijn wij zeer verheugd.

Behalve, dat de Pharmacie en de Veeartsenijkunde beide natuurphilosophische vakken
zijn, bestaan er meer aanrakingsvlakken tussen deze 2 takken van wetenschap.

De Pharmaceutische kennis van de dierenartsen moet aanzienlijk zijn, willen ze niet
verdwalen in de doolhof van nouveauté\'s en spécialité\'s.

Nauwer contact met Uw Maatschappij kon voor ons in de toekomst wel eens nodig
blijken.

Ons entrée in Uw algemene vergadering en de Uwe in die van ons kunnen hopenlijk
tot gevolg hebben, dat wij elkander dan gemakkelijker kunnen vinden.

Alvorens te vervolgen wil ik een ogenblik Uw aandacht bepalen bij hen, die ons
sedert de vorige Algemene Vergadering door de dood zijn ontvallen. 12 leden zijn van
ons heengegaan, Collegae, die, de een meer en dc ander minder, zich actief aan het
Maatschappijwerk hebben gegeven of met belangstelling onze arbeid volgden. Zij
rusten in vrede.

(overleden te Rotterdam)
te Rotterdam
te Drumpt
te Heusden
te Alkmaar
te Loppcrsum
te \'s Gravenhage
te Vlaardingen
te \'s-Gravenhage
te Utrecht

Ik verzoek U, van Uw zetel op te staan om enkele ogenblikken in eerbiedige stilte de
overledenen te herdenken.

In het verenigingsjaar, dat achter ons ligt, viel aan de collegae Dr. Tj. Bakker, land-
bouwattaché te VVatford in Engeland en aan H. Venema te Gouda de eer ten deel
benoemd te worden tot Officier in de Orde van Oranje Nassau.

Aan Prof. Seekles en Prof. Kraneveld werd het lidmaatschap (membrc étranger)
aangeboden van de Société de Pathalogie Comparée te Parijs, terwijl de laatste tevens
werd aangewezen als briefwisselend lid van de Belgische Vereniging voor tropische
Geneeskunde.

Ik hecht er aan, hun in deze bijeenkomst geluk te wensen met dc verworven en ont-
vangen onderscheidingen.

Tenslotte zijn tot buitengewoon lid onzer Maatschappij benoemd de heren: G. H.
Frederik, Prof. Dr. W. K. Hirschfeld, H. W. J. Keidel en Dr. J. de Waal.

Het spreekt vanzelf, dat in deze vergadering niet stilzwijgend voorbij gegaan kan
worden aan de ramp van 1 Februari, die ook haar tol geëist heeft van vele dierenartsen
woonachtig in de rampgebieden. Veel leed is door hen geleden en veel zorg is nog het
deel van enkelen. Bewonderenswaardig plichtsgetrouw zijn zij op hun verlaten posten

gebleven bij de boeren met hun nagenoeg gedecimeerde veestapel. Hun inkomens
zijn naar verhouding, doch zij zouden het als desertie beschouwen, indien zij het kleine
aantal stuks vee zonder veterinaire hulp zouden achterlaten. De door hen verlaten
plaats zou immers niet door anderen bezet worden. Treffend heeft één hunner het
zó uitgedrukt: wij zijn wachters op de vuurtorens, waarlangs maar een enkel schip
meer voorbijgaat.

We hebben alle moed, hun met de bijeengebrachte gelden van het Fonds Hulpver-
lening, dié steun te kunnen geven, die ze verdienen. Dit fonds is lang niet toereikend
om alle geleden immateriële schade te dekken. We mogen hier de eis stellen, dat ook zij
evenals de veehouders, door de rampschadewet, volledig schadeloos gesteld worden.
Onze bemoeiingen in deze geven hoop, dat recht gedaan zal worden.

Op 13 October 1.1. zijn de uitkeringen aan de meest gedupeerde collegae, waarvan
het aantal klein is, vastgesteld door de 3 door het Hoofdbestuur benoemde commissies
in Zuid-Holland, Noord-15rabant en Zeeland.

Het is mij een behoefte, de leden hiervan wel zeer te danken voor de afdoening van
dc moeilijke taak, welke hun door het Hoofdbestuur was opgelegd. Te betreuren is,
dat door de onvoldoende grootte van het fonds de commissies voor dit jaar beperkt
werden in de toekenning van redelijk geachte bedragen. Wanneer het volgend jaar
dezelfde steun nodig mocht blijken, kan niet meer in dezelfde mate geholpen worden.

De structuur van onze Maatschappij met haar groepen en afdelingen laat een zekere
decentralisatie toe met de beperking, dat alleen het Hoofdbestuur als enig vertegen-
woordigend lichaam naar buiten optreedt. Niettemin blijft er veel plaats over voor
eigen initiatief en actief handelen. Ik wil in verband hiermee wijzen op het belangrijke
werk, dat geleverd is door de groep K.I. Deze heeft in 4 plaatsen een zeer geslaagde
cursus georganiseerd met een onverwacht groot aantal deelnemers. Proficiat collega
van Dieten.

Een zorgenkind is de laatste jaren geweest de positie tegenover de Provinciale Gezond-
heidsdiensten. Getracht is deze destijds in een modelcontract tc omschrijven, doch dit
is door de Gezondheidsdiensten verworpen.

In de nieuwe wet bestrijding van de tuberculose onder het rundvee zijn de regelen
als instructies voor de dierenartsen tc beschouwen. Deze zijn voor een goede bestrijding
nodig, doch instructies houden strafbepalingen in en het is tegen deze, dat de dieren-
artsen in beroep moeten kunnen gaan. niet als een gunst, maar als een recht, dat eigenlijk
ieder inwoner van een democratisch land bezit.

Dc verplichtingen hebben we op ons genomen, doch dc strijd om onze rechten is
nog steeds aan de gang. De hoop is gewettigd, dat ter vermijding van komende scherpe
tegenstellingen, op korte termijn aan onze rechtmatige verlangens zal worden tegemoet
gekomen.

Tot voor kort hebben onze pogingen gefaald om medezeggenschap te verkrijgen,
bij georganiseerd overleg, waarin de finantiële belangen van de ambtenaren en semi-
ambtenaren, collegae zowel als hun rechtspositie gediend worden. Na veel overleg
is het gelukt, in de top betrokken te worden bij dit georganiseerd overleg, door alle
genoemde collegae lid te doen worden van de Centrale van Hogere Ambtenaren.
Het is nu mogelijk geworden, in het bijzijn van ons de belangen van onze ambtenaren-collegae
te bepleiten of te verdedigen.

Te vermelden valt, dat, ter consolidering van de pogingen van wijlen collega Kroes
om al wat op veterinaire oudheid betrekking had, eens onder te brengen in een museum,
dit plan verwezenlijkt zal worden. Een deel van het oude Hoofdgebouw is als zodanig
geformeerd. Het wordt een dépendance van het Universiteitsmuseum. In het bestuur
dezer Stichting zal mettertijd een vertegenwoordiger van de Maatschappij en de Facul-
teit der Veeartsenijkunde opgenomen worden. De Maatschappij zal de restauratie voor
haar rekening nemen, terwijl het gehele onderhoud en andere geregelde onkosten
door de Stichting Universitcits Museum zullen worden gedragen.

Het is in verband met deze gang van zaken dat ik namens het H.B. een beroep op
U doe, om alles, wat voor ons en nageslacht antiquarische waarde kan hebben, aan dit

museum af te staan en ik wil U tevens opwekken om nasporingen te verrichten ten
einde het museum te voorzien van veel waardevols, dat ongetwijfeld nog bij vele
collegae verborgen ligt. Het is ons voornemen, het museum officieel te openen ter gelegen-
heid van de Veterinaire Week in de zomer van 1954.

De nieuwe wet uitoefening diergeneeskunst staat geboren te worden. Aan het ontwerp
hebben we aandacht mogen besteden en er adviezen over kunnen uitbrengen.

In welke vorm deze wet tot ons zal komen is natuurlijk van de volksvertegenwoordiging
afhankelijk. Laten we hopen, dat zij de leemten in de oude wet zal aanvullen, die ons
al zo lang hebben verdroten.

Het ware te wensen, dat spoedig daarna de wet op de sera en entstoffen de sanering
zal brengen op het gebied van handel in en gebruik van sera- en entstoffen, welke een
te weinig gerealiseerd gevaar vormt voor de gezondheid van de mens en cle Nederlandse
veestapel.

De voorbereidingen voor de uitbreiding van de bestaande medische pharmaceutische
Handelsconventie tot het terrein van de diergeneesmiddelen verkeren in een verge-
vorderd stadium.

Een grote belasting van het Hoofdbestuur betekenen in toenemende mate de represen-
tatieve plichten in de vorm van bijwoning van congressen, jubileumvergaderingen en
recepties, zomede de bezoeken van buitenlandse missies met daarmee gepaard gaande
plichtplegingen.

Tot onze vreugde worden wij bij de bezoeken van buitenlandse gasten zoveel mogelijk
door de betreffende overheidsinstanties en veterinaire faculteit ingeschakeld, mede
om via het Hoofdbestuur de stem van de beoefenaars der practische veeartsenijkunde
te kunnen vernemen.

Uiteraard dienen speciaal de contacten met buitenlandse zusterorganisaties onder-
houden te worden, doch de grote kosten zijn wel eens een belemmering om daaraan ten
volle te kunnen voldoen.

Een Maatschappij welke, zoals vroeger, in hoofdzaak ingesteld was op Nederlandse
problemen, beantwoordt niet meer ten volle aan haar doel als zij dit isolement niet zou
verbreken. Vooral de uitwisseling van kennis omtrent dierziekten komt op het inter-
nationale niveau te liggen, in welke richting wij met stimulerende kracht moeten aan-
sturen.

Het kan niet gezegd worden, dat alle getroffen maatregelen om uitbreiding van
besmettelijke ziekten te onderdrukken, vooral wat de practische uitvoering betreft,
altijd door de dierenartsen met enthousiasme aanvaard worden. Zowel decisies nemen
als practisch bestrijden is moeilijk. Een vlotter uitvoering der maatregelen en meer
begrip voor de moeilijkheden van beide partijen zouden wellicht beter gewaarborgd zijn
als in enkele gevallen vooraf de stem van de uitvoerders gehoord zou kunnen worden.
Ik moge deze suggestie de betreffende instanties ter ernstige overweging aanbevelen.

De betekenis van de micro-elementen voor de gezondheid van onze huisdieren wordt
steeds duidelijker. En daar deze in hoofdzaak in de vorm van cultuurgewassen worden
opgenomen, is het bodemonderzoek in gevallen van deficiëntie van zeer groot belang.

Coördinatie van de arbeid van klinici-chemici en voedingsspecialisten is niet alleen
noodzakelijk, maar onontbeerlijk om klaarheid te brengen in deze wetenschappelijk
gesproken moeilijke materie. Mede om dit doel te bereiken is de verkenningsdienst
Hoorn in het leven geroepen, die als schakel in de genoemde trits kan fungeren. De
Gezondheidsdiensten met hun goed geoutilleerde laboratoria interesseren zich uiter-
aard ook voor dit onderdeel van de dierziektebestrijding, doch bekend is, dat micro-
elementen-onderzoek in bepaalde gevallen specialistisch werk is en de vraag rijst of
er dan, in het algemeen gesproken, aan de wetenschappelijke ambtenaren, niet-chemici
geen te hoge eisen worden gesteld. Coördinatie en afbakening van het terrein der werk-
zaamheden is uit een oogpunt van algemeen en veterinair belang zeer gewenst. Het
onderzoek moet exacte resultaten opleveren en rivaliteit tussen bepaalde diensten kan
de efficiëntie van de resultaten niet anders dan nadelig beïnvloeden.

Het staat onweerlegbaar vast, dat aan de veterinaire faculteit de docenten van de
klinische vakken dierenartsen dienen te zijn en wel die, welke tot de besten in den lande

gerekend kunnen worden, terwijl ook voor Pathologische Anatomie, Medisch Veterinaire
Chemie en Veterinaire Physiologie krachten aangetrokken moeten worden, die, naast
een natuurwetenschappelijke scholing, ook een veterinaire opleiding van node hebben.

Die keuze is bij de medische wetenschap veel gemakkelijker, omdat het aantal speci-
alisten waaruit een keuze gedaan kan worden veel groter is. Onze groep is daarbij
vergeleken klein.

1. Vele jonge en a.s. collegae voelen zich sterk aangetrokken tot de plattelands-
praktijk, waarbij een niet gering aantal zich blind staren op de finantiële opbrengst
en vergeten, dat de schuldenlast om een praktijk te verwerven jarenlang zwaar zal
drukken en dat het voeren van een betrekkelijk hoge levenstandaard ten koste gaat van
zware lichamelijke arbeid en gemis van culturele waarden.

2. De salarissen voor de docenten en wetenschappelijke ambtenaren staan op een
relatief te laag peil, waardoor de lust tot wetenschappelijke scholing zeer gering is.
Het is jammer, te moeten constateren, dat deze relatie bestaat.

Voor onze faculteit schuilt daar een groot gevaar in. Het laat zich aanzien, dat de
praktijken kleiner moeten worden, de assistentenhulp in grote praktijken onvoldoende
vorm zal aannemen en de salarissen voor de onderwijskrachten op den duur een her-
ziening naar boven zullen ondergaan.

Ik doe een beroep op die collegae en a.s. collegae, die om bovengenoemde redenen
de zuiver wetenschappelijke zijde van ons vak mijden, dus de geldelijke beloning op
het ie plan stellen, zich niet te laten verblinden door dit materialistisch licht, doch
als de drang om een wetenschappelijke werkkring te bezitten in aanleg aanwezig is,
deze nooit te onderdrukken, maar te laten uitgaan in die richting, die deze groep later
ongetwijfeld in hun leven de meeste bevrediging zal schenken.

De dierenarts is gevormd tijdens een langdurige gespecialiseerde opleiding met de
richtlijn:

Dit gebrek aan uitwijkmogelijkheden heeft tot gevolg dat een toevloed van dieren-
artsen onmiddellijk repercussies heeft voor de reeds werkzame beroepsgenotcn.

Anderzijds zal in een tekort niet door aantrekking van andere academici kunnen
worden voorzien.

Geen wonder, dat de snelle groei van het aantal diergeneeskundige studenten na 1945
aanleiding werd tot een zekere bezorgdheid omtrent plaatsingsmogelijkheden.

De cijfers, die ik nu noem, zijn gelicht uit een recent verschenen rapport over de
toekomstmogelijkheden van dierenartsen, uitgebracht door het Centraal Planbureau
als onderdeel van het Centraal Bureau voor de Statistiek. De betrouwbaarheid ervan
wordt in geringe mate gedrukt, doordat de gegevens geput zijn uit een kleine groep van
900, en dat het ambt conjunctuur-gevoelig is en de wetgeving op praeventief gebied
onzeker is.

Voor 1950/70 wordt berekend, dat:
de minimale uitbreidingsbehoefte 180 is, de maximale 340
de minimale vervangingsbehoefte 515 is, de maximale 555

Rekening houdend met het aantal inschrijvingen voor de diergeneeskundige studie,
in de afgelopen jaren en veronderstellingen ten aanzien van het rendement der studie
valt het aantal afgestudeerden voor 1950/59 op 535 te stellen.

Voor dezelfde periode wordt de totale Nederlandse behoefte op minimaal 335 en
maximaal 425 geraamd.

Het moet dan ook waarschijnlijk worden geacht, dat zich in de resterende jaren van
de periode 50/59 een zekere overvulling van het dierenartsenberoep zal openbaren.
De totale behoefte voor 1950/70 in aanmerking nemend, anderzijds lettend op het
verwachte aanbod voor 1950/59 zou daaruit de conclusie getrokken kunnen worden,
dat de verkrijging van evenwicht in de vraag-aanbodverhouding voor 1950/70 het
aantal afgestudeerde dierenartsen over de periode 1960/70 minimaal 160 en maximaal
360 dient te zijn, waarmee voor de periode 1954/63 een gemiddeld aantal eerstejaars
van minimaal 20 en maximaal 55 correspondeert, alles bezien in het licht van dc huidige
plaatsingsmogelijkheden.

Gezien de roep, die de laatste jaren van de diergeneeskundige praxis uitgaat als zou
deze een lucratieve levensstaat veroorloven, vraag ik mij af of bij velen hun materialis-
tische instelling niet dc doorslag gegeven heeft om de studie van dierenarts te kiezen.

Een mens, die beheerst wordt door het materialisme wil zich zelf het meest dienen
en zal weinig liefde tonen voor het dier als onderdeel van onze gemeenschap.

Genoemde eigenschap is niet zo zeldzaam als men denkt en het is gebleken, dat
zij die behept zijn met deze eigenschap niet de best geslaagden als dierenarts zijn.

Late men bovendien bedenken, dat het voor de student niet voldoende is, afkomstig
te zijn van het platteland of uit een familie van veebezitters om bij voorbaat al te menen,
dat het vak van dierenarts voor hem is uitverkoren.

Men zij voorzichtig na afloop van de H.B.S.-studie met oppervlakkige raad van
buitenaf.

Kiest men lichtvaardig, dan komt daarbij, dat men zijn economisch en geestelijke
zelfstandigheid bewaren moet met inachtneming van de ethiek, volgens welke univer-
sitair gevormden dienen te leven en te handelen.

En dat zal voor velen, die het veterinaire werk niet als een deel van de practische
sociologie willen en kunnen zien, een zo moeilijke opgave blijken te zijn, dat desillusie
met alle gevaren daaraan verbonden hun deel kan worden.

Ik meen hiermee te hebben voldaan aan de taak, die ik gemeend heb, mij te moeten
stellen en ik verklaar hiermee het wetenschappelijk gedeelte van deze Algemene Ver-
gadering voor geopend.

VERSLAG van het huishoudelijk gedeelte van de 99ste Algemene Vergadering
van de Maatschappij voor Diergeneeskunde, gehouden op Vrijdag,
23 October 1953 in het Jaarbeursrestaurant te Utrecht.

J. J. Feddema
H. H. A. Mager
H. A. v. d. Berg
A. J. B. Hammink
M. Visser
K. Clay

Dr. D. M. Zuydam
A. H. C. Kuipers
H. C. C. M. Meens
J. P. Coppoolse

1. De Voorzitter, de Heer D. Hendrikse, opent ruim 2.00 uur de vergadering.
Hij roept de aanwezige ere-ledcn, leden en het bestuur van de D.S.K. een hartelijk
welkom toe en spreekt de hoop uit, dat allen de Algemene Vergadering beschouwen
als een feestelijke gebeurtenis in het Maatschappij-leven, waarvan men na een heel jaar
van zware geestelijke en lichamelijke arbeid, verfrist en tijdelijk verjongd terugkeert.

gedeelte van de Algemene Vergadering bericht van verhindering is ingekomen, n.1.
van de Burgenmeester van de gemeente Utrecht en van de vertegenwoordiger van de
Koninklijke Nederlandsche Maatschappij tot Bevordering der Geneeskunst, terwijl de
secretaris van de Stichting voor de Landbouw niet persoonlijk aanwezig zal zijn, maar
in zijn plaats zal een andere vertegenwoordiger de vergadering bijwonen.

3. De Voorzitter deelt mee, dat de Heren S. Santema, E. de Nooy, J. F. Overbeek
en W. J. Roepke per 31 December 1953 periodiek aftredend zijn als afgevaardigde in
het Algemeen Bestuur. Door de betrokken afdelingen en Groep zal voor genoemde
datum in dc vacatures moeten worden voorzien.

Bovendien is een vacature ontstaan door het tussentijds uittreden van dc Heer Dr. L.
Hoedemaker. Ook in deze vacature zal door de betrokken afdeling vóór 31 December
1953 moeten worden voorzien.

Verder wordt meegedeeld, dat het Hoofdbestuur in zijn eerstvolgende vergadering
zal voorzien in de vacature, die zal ontstaan in de Redactie van het Tijdschrift voor
Diergeneeskunde, door het reglementair aftreden van de Heer Dr. R. van Santen.

Tenslotte deelt de voorzitter nog mee, dat per 31 December 1953 van de Tarieven-
commissie van de Maatschappij voor Diergeneeskunde aftreden de Heren A. H. M. H.
Hendrickx, J. H. Hogen Esch en A. M. Wellensiek; de aftredenden zijn niet her-
kiesbaar. Bovendien is een vacature ontstaan door het overlijden van de Heer C. J. Bovée.

De afdelingen Limburg, Groningen-Drenthe, Utrecht en Noord-Brabant moeten bij
het Hoofdbestuur, dat de verkiezing verricht, minstens twee candidaten opgeven.

4. Evenals voorgaande jaren wordt de Heer Prof. J. H. ten Thije bij enkele candi-
daatstclling gekozen tot lid van de Notulencommissie. Deze neemt zijn plaats aan de
bestuurstafel weer in.

5. In verband met de te verrichten verkiezingen wordt een stembureau samengesteld,
bestaande uit de Heren A. Hoogendoorn en L. Laoeweg.

Bij de verkiezing van een lid van het Hoofdbestuur, wegens reglementair aftcden
van de Heer G. S. E. Vegter, die niet meer herkiesbaar is, worden door bijna alle
afdelingen de Heren E. de Nooy te Hardenbcrg en Dr. R. van Santen te Nijmegen
candidaat gesteld.

Dc afdelingen Gelderland en Zuid-Holland stellen alleen Dr. R. van Santen en
de afdelingen Utrecht en Noord-Brabant alleen E. de Nooy candidaat.

Hiermee is dus de Heer E. De Nooy met meerderheid van stemmen gekozen. De
Voorzitter richt hierna enige woorden van afscheid tot dc Heer Vegter en zegt, dat hij
uit ervaring weet, dat het lidmaatschap van het Hoofdbestuur voor een practicus een
zware taak is, maar dat men bij het neerleggen van deze functie een deel van zijn leven
afsluit door ineens buiten dc Maatschappijproblemen te worden gesteld. Hij dankt
de Heer Vegter voor de bijzonder prettige wijze, waarop deze altijd heeft getracht
zijn bijdrage tot de oplossing van de diverse problemen te leveren en hij schetst de
Heer Vegter als iemand, die, zonder eigen standpunt prijs te geven, steeds open stond
voor de overtuiging en opvattingen van de andere leden van het Hoofdbestuur. Alleen
wanneer het betrof zaken van standing en ethiek was het standpunt van de Heer Vegter
star en niet gemakkelijk te veranderen. Mede uit dien hoofde heeft de voorzitter de
Heer Vegter leren kennen als een warm verdediger van de standing van het diergenees-
kundig beroep. De Voorzitter hoopt, dat de Heer Vegter ook in de toekomst belang-
stelling voor de Maatschappij zal blijven behouden en hij verzoekt hem de warme

dank tc aanvaarden van de Maatschappij voor het vele, dat hij in het belang van
Maatschappij en de dierenartsen heeft gedaan.

Tot de Heer E. de Nooy richt de voorzitter woorden van welkom, waarbij hij de
verwachting uitspreekt, dat ook de samenwerking met hem niets te wensen zal overlaten
en hij wenst hem van harte geluk met het vertrouwen, dat de vergadering in hem
blijkt te stellen.

6. Bij de verkiezing van een voorzitter van de Ereraad blijken de afdelingen allen
de Heer E. Rutgers te Zwolle opnieuw candidaat te hebben gesteld.

Van de 304 uitgebrachte stemmen werden 303 stemmen op de Heer E. Rutgers
uitgebracht en 1 blanco.

7. Bij de verkiezing van een secretaris van de Eereraad stellen alle afdelingen de
Heer A. van Keulen opnieuw candidaat.

Daar van de 309 stemmen er op de Heer A. v. Keulen 308 worden uitgebracht, en
één blanco, is de Heer A. v. Keulen opnieuw gekozen.

8. Bij de verkiezing van twee leden van de Eereraad, wegens reglementair aftreden
van de Heren Dr. C. J. Folmer en Prof. J. H. ten Thije, waarvan eerstgenoemde wel
en laatstgenoemde niet herkiesbaar is, zijn voor de tweede vacature verschillende
candidaten gesteld, n.1. door de afdelingen Friesland, Groningcn-Drenthe, Gelderland,
Noord-Brabant en Zeeland de Heer M. den Hartog te \'s Hertogenbosch.

De afdeling Overijssel stelt voor de fleer M. den Hartog en de Heer J. F. Overbeek
te Dongen.

In de afdeling Utrecht zijn verschillende candidaten gesteld en wel de Heren D. H.J.
Brus te Boxtel, M. den Hartog, Th. J. Moons te Mill en H. H. H. Schreinemakers
te Roermond.

De Heer M. Visser bepleit namens de afdeling Utrecht de benoeming van een
jong lid.

De afdeling Noord-Holland zal in eerste instantie op de Heer F. J. A. Bruins te Haar-
lem stemmen, bij eventuele herstemming zal de afgevaardigde zijn stem uitbrengen
op de Heer M. den Hartog.

Door de afdeling Zuid-Holland wordt de Heer Prof. Dr. J. D. Verlinde te Leiden
candidaat gesteld.

De afdeling Limburg heeft candidaat gesteld de Heren D. 11. J. Brus en M. den
Hartog.

In de vacature van de Heer Dr. C.J. Folmer wordt door alle afdelingen het aftredende
lid candidaat gesteld.

Bij de stemming blijkt de Heer Dr. C.J. Folmer met 311 van de 312 stemmen her-
kozen te zijn, i stem werd uitgebracht op de Heer M. den Hartog.

De uitslag van de stemming ter voorziening in de tweede vacature blijkt als volgt
tc zijn:

De voorzitter wenst de Heer den Hartog van harte geluk met zijn benoeming,
(de Heer Foi.mer is niet aanwezig;. De voorzitter wijst er op, dat de Ereraad het hoogst
rechtsprekend lichaam is, van welks arbeid men weinig merkt.

In de zittingen van de Eereraad worden meestal geen veroordelingen uitgesproken;
de belangrijkste taak is bemiddeling in geschillen. De voorzitter dankt de Heer Prof.
ten Thije van harte voor het belangrijke aandeel, dat deze heeft gehad in het bewaren
van de intercollegiale vrede.

De Heer den Hartog aanvaardt zijn benoeming en wijst er op, dat de spanningen
in de diergeneeskundige samenleving in de toekomst zullen toenemen.

De Heer Prof. ten Thije dankt voor de aangename sfeer, die hij steeds in de Ereraad
heeft ondervonden.

De oudere dierenartsen zullen er aan mee moeten werken de vele jongeren zonder
weerstand te aanvaarden.

Hiermee zal men de goede verhoudingen in de diergeneeskundige samenleving het
best kunnen bevorderen.

9. Bij de behandeling van het voorstel een vertegenwoordiger van het Hoofdbestuur
als adviserend lid aan de besturen van de Groepen toe te voegen, maakt de Heer S.
Santf.ma de opmerking dat, deze regeling ook zou moeten gelden voor de afdelingen.

Hierop antwoordt de voorzitter, dat zelfstandig naar buiten optreden bij de Groepen
meer voor de hand ligt dan bij de afdelingen; daarom is het gewenst, dat de bestuurs-
vergaderingen van de Groepen worden bijgewoond door een lid van het Hoofdbestuur.

De Heer Kranenburg voegt hier aan toe, dat het nodig is een Hoofdbestuurslid
toe te voegen om zaken, die het algemeen belang betreffen, naar het Hoofdbestuur te
verwijzen. Het kan wel eens voorkomen, dat het belang van een aantal groepsgenoten
een bepaalde maatregel vraagt, die uit algemeen belang niet gewenst is.

Het is veel gemakkelijker hier preventief dan regressief te werken. De voorgestelde
wijzigingen van art. 28 en 47 van het Huishoudelijk Reglement worden daarna zonder
hoofdelijke stemming aangenomen.

10a. Het voorstel om het bindend besluit betreffende praktijkwaarneming en assis-
tentie niet opnieuw vast te stellen, wordt met algemene stemmen aangenomen.

10b. Naar aanleiding van het bindend besluit betreffende de levering van sera en
entstoffen stelt de voorzitter namens het Hoofdbestuur voor, het gedeelte van het besluit,
dat handelt over de „druppelaars" te laten vervallen. Verder stelt de voorzitter voor,
aan dit besluit toe te voegen, dat dit besluit niet geldt ten aanzien van de pokken- en
diphtheric-entstof, aan te wenden door selecteurs of eigenaars.

De Heer Dr. Y. M. Kramer vraagt hoe het nu staat met de regeling inzake de hulp-
krachten, die getroffen is tussen de Maatschappij voor Diergeneeskunde en het Bedrijfs-
schap voor Pluimvee.

De Heer L. P. de Vries zegt. dat deze kwestie opnieuw ter tafel zal komen, wanneer
de Wet op de Uitoefening van de Diergenceskunst zal worden ingevoerd.

De Heer Kranenburg merkt op, dat de nieuwe Wet voorlopig nog niet van kracht
zal zijn en dat het bindend besluit dus nog niet kan worden gemist.

De Heer K. Clay merkt op, dat ook de diagnostica als tuberculine, pullorumantigeen
e.d. onder het besluit zouden moeten vallen.

De Heer D. Koiter vraagt, of de adviseurs van de pluimvecvoederfabrieken als
selecteurs zijn te beschouwen.

De voorzitter zegt, dat dit het geval is, wanneer genoemde adviseurs gediplomeerd zijn.

De Heer W. J. Roepke zegt, dat er gediplomeerde en ongediplomeerde pluimvee-
selecteurs zijn, hoewel de laatsten op den duur zullen verdwijnen.

De Heer Dr. D. M. Zuydam merkt op, dat de Rijksseruminrichting sera en entstoffen
moet kunnen afleveren aan niet-dierenartsen, b.v. aan de laboratoria en andere weten-
schappelijke instellingen.

De Heer E. A. A. J. Quaedvlieg zegt ten aanzien van de opmerking van de Heer
Zuydam, dat het bindend besluit b.v. niet de directeur van de R.S.I. betreft.

Het bindend besluit wordt daarna met de voorgestelde wijzigingen met algemene
stemmen aangenomen.

Na enige discussie over de vraag of aan de woorden sera en entstoffen het woord
geneesmiddelen moet worden toegevoegd, wordt eveneens het bindend besluit betreffende
het betrekken van geneesmiddelen, sera en entstoffen en het verlenen van medewerking
met algemene stemmen aangenomen.

Ten slotte wordt ook het bindend besluit betreffende ziekenfondsen met algemene
stemmen aangenomen.

11. Bij de behandeling van het voorstel, het batig saldo van de assistentiebemiddeling
te reserveren, stelt de Heer H. A. v. d. Berg de vraag, of na b.v. 5 jaar, wanneer geen
loonbelasting meer kan worden ingehouden, de gehele reserve weer zal worden terug-
betaald aan de dierenartsen, die assistentie hebben gehad.

De voorzitter zegt, dat het tarief destijds zo hoog mogelijk moest worden opgevoerd
om de aanvragen voor assistentie af te remmen. Voorlopig kan over de bestemming
van deze reserve geen beslissing worden genomen. Wel kan worden gezegd, dat het
bedrag zeker niet aan de dierenartsen zal worden terugbetaald.

De Heer F. J. Roelvink zegt, dat in de afdelingsvergadering van Noord-Brabant
is meegedeeld, dat dit wel het geval zou zijn.

De oorspronkelijk gemaakte berekening was gebaseerd op de afdracht van de loon-
belasting en aan de hand daarvan is het bedrag per assistentiedag vastgesteld.

Toen de centrale regeling werd ingevoerd, behoefde geen loonbelasting meer te worden
ingehouden.

Verder moest om de assistentie af te remmen het bedrag vrij hoog worden gesteld.
In 1951 heeft de toenmalige voorzitter zelfs een bedrag van ƒ 40. - per dag voorgesteld.

Verder merkt de Heer Kranenburg op, dat de loonbelasting moet worden betaald
door de werknemer en niet door de werkgever.

Een eventueel terugbetaling zou dus eerder aan de assistent dan aan de dierenarts
moeten geschieden.

12. Het voorstel, opnieuw ƒ 0.01 per rund, dat bij de tuberculosebestrijding is be-
trokken, te reserveren voor sociale voorzieningen, wordt met algemene stemmen
aangenomen.

13. Het voorstel van het Hoofdbestuur tot het instellen van een Bouwfonds ten be-
hoeve van de aankoop of nieuwbouw van een Bureaugebouw voor de Maatschappij
wordt zonder discussie aangenomen.

14. Naar aanleiding van de bespreking van de financiële stukken meent dc Heer
Santema de algemene opmerking te moeten maken, dat de leden onvoldoend inzicht
krijgen in het financieel beleid. Ook dc vorige jaren is dit reeds opgemerkt en hij stelt
voor, terug te keren naar de oude toestand, waarbij de afdelingen bij toerbeurt de
financiële bescheiden controleren.

Bij het accountantsonderzoek worden alleen de uitgaven en ontvangsten gecontroleerd,
maar beoordeling van het algemeen beleid ontbreekt. Het voorstel, dat namens de af-
deling Friesland wordt ingediend, beoogt dan ook niet, het accountantsonderzoek te
vervangen.

De voorzitter zegt toe, dat het voorstel door het Hoofdbestuur in behandeling zal
worden genomen.

De balans van de Maatschappij voor Diergeneeskunde sluit met een post van activa
en passiva van ƒ 111.652,98.

15. De baten- en lastenrekening van de Maatschappij over 1952 geeft een post
van ontvangsten en uitgaven van ƒ 48.524,89.

De Heer Dr. A. W. A. Bos vraagt naar het verschil tussen de begrotingspost en de post
op de baten- en lastenrekening van het salaris van de administrateur.

De secretaris antwoordt hierop, dat in de begrotingspost o.a. ook de loonbelasting
en sociale lasten zijn begrepen.

Deze post is thans voor het eerst op de baten- en lastenrckening gesplitst in salaris
en sociale lasten.

16. Bij de behandeling van de begroting stelt het Hoofdbestuur voor de contributie-
schaal te wijzigen. Het is namelijk gebleken, dat in ambtenaarskringen de mening
heerst, dat de contributie voor de ambtenaren te hoog is, ondanks de ingestelde geleidc-
schaal. In verband hiermee is de maximumcontributie verhoogd tot ƒ 75,— voor degenen,
die meer dan ƒ 2.500,— aan Inkomstenbelasting betalen. Voor de andere groepen is
de contributie verlaagd.

Leden, die bij het begin van het boekjaar de 65-jarige leeftijd hebben bereikt, betalen
ƒ \'5.—•

De Heer H. H. A. Mager merkt hierbij op, dat het toch niet billijk is, dat een lid,
dat b.v. in Januari 65 jaar wordt en gepensionneerd, nog gedurende het gehele jaar
de volle contributie moet betalen en hij stelt daarom voor, de leden, die tijdens een boek-
jaar 65 jaar worden, eveneens onder de bovengenoemde reductie te laten vallen.

De begroting die een post geeft van ƒ61.000,— aan ontvangsten en uitgaven, wordt
zonder hoofdelijke stemming goedgekeurd.

17. De balans van het Ondersteuningsfonds per 31 December 1952 geeft een post
van activa en passiva van ƒ 47.429,42.

18. De baten- en lastenrckening van het Ondersteuningsfonds geeft een post van
baten en lasten van ƒ 6.659,78.

19. De balans van het van Esveldfonds geeft een post van activa en passiva van
ƒ 27.916,47.

20. Dc baten- en lastenrekening van het van Esveldfonds geeft een post van baten
en lasten van ƒ 852,34.

21. De rekening en verantwoording van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde geeft
voor het jaar 1952 een post van ƒ 26.141,18 aan ontvangsten en uitgaven.

22. De begroting van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde geeft een post van
J 26.000,— aan ontvangsten en uitgaven.

23. Bij de rondvraag ontspint zich een langdurige discussie over de maatregelen,
die zijn genomen, ter bestrijding van het mond- en klauwzeer in Nederland.

Aan deze discussie wordt o.a. deelgenomen door de Heren A. Hoogendoorn, J. J.
van Dijk en M. Visser, die naar voren brengen, dat door de getroffen maatregelen
juist dc goedwillende boeren worden gedupeerd.

Het bestrijdingsplan voor 1954 moet vroegtijdig bekend zijn, de entperiode moet
zodanig worden bepaald, dat de veehouders die wachten met de enting, geen voordeel
hebben. Ook wordt nog naar voren gebracht, dat nog steeds de dosering niet bekend is
en bovendien wordt aangedrongen op de enting van jonge dieren.

De Heer E. J. A. A. Quaedvlieg zegt, dat bij sommige dierenartsen onvoldoende
inzicht bestaat in de mond- en kiauwzeerbestrijdingsmaatregelen. Hij wijst er op,
dat de maatregelen vooral uit oogpunt van de economische belangen moeten worden
bezien.

Verder zegt de Heer Quaedvlieg, dat de maatregelen, die in Nederland zijn genomen
tot nu toe de beste resultaten van Europa hebben opgeleverd.

De mond- en klauwzeerbestrijding is niet een kwestie van de veehouders alleen,
maar is van algemeen landelijk belang. Bij de uitvoering zullen steeds moeilijkheden
te overwinnen zijn, maar getracht zal worden, deze zo klein mogelijk te doen zijn.

Gaarne wil de Heer Quaedvlieg de suggestie overnemen om een rund, dat 15 Februari
is geënt, gelijk te stellen met één, dat 15 April is geënt.

De Heer Visser zegt, dat hem alleen is opgedragen naar voren te brengen, dat
er moeilijkheden zouden ontstaan, wanneer alle entingen vlak vóór 15 April moeten
worden verricht.

De Heer Hoogendoorn zegt, dat het allerminst in zijn bedoeling heelt gelegen, het
beleid van de Veeartsenijkundige Dienst aan te vallen, maar dat hij alleen enkele
punten in verband met het nieuwe seizoen naar voren wilde brengen.

De Heer Roelvink zegt, dat, wanneer de immuniteitsduur van de mond- en klauw-
zeerenting 6 maanden is, het beter zou zijn twee maal per jaar te enten.

De Heer Quaedvlieg zegt, dat dit theoretisch misschien wel juist is, maar practisch
onmogelijk.

De Heer H. C. C. M. Meens deelt mee, dat het bestuur van de afdeling Limburg hem
heeftopgedragen, het Hoofdbestuur te verzoeken, het probleem van de P.B.O. in onder-
zoek te nemen.

De Heer Dr. D. M. Zuydam verzoekt namens de afdeling Zuid-Holland, het Hoofd-
bestuur, diergeneeskundige congressen te organiseren in Benelux-verband.

De Heer K. Clay vraagt, welke maatregelen er zijn genomen tegen de afdelingen,
die dc besluiten van de paritaire tarievencominissie niet volledig hebben overgenomen.

De Heer J. Kranenburg antwoordt hierop, dat veel dierenartsen de mond- en klauw-
zeerentingen hebben laten aansluiten aan de tuberculosebestrijding. De tarieven golden
voor noodentingen, die voor veel dierenartsen eerder een gemak dan een last waren.

De Heer J. Boogaerdt zegt, dat de afdeling Utrecht doelbewust van het tarief is
afgeweken.

Dc Heer Dr. D. M. Zuydam zegt, dat de afdeling Zuid-Holland heeft verzocht, het
contact tussen Hoofdbestuur en afdelingen te bevorderen.

De Heer J. v. d. Veen merkt op, dat de stand van het Fonds Hulpverlening Dierenartsen
maar de helft is van wat het Hoofdbestuur nodig oordeelde.

De Voorzitter zegt hierop, dat slechts een deel van de getroffenen steun wil ontvangen.

De Heer A. J. van Doorn vindt dit een grote aanklacht tegen de leden van de Maat-
schappij, waarvan slechts ongeveer 300 van de 1000 leden hebben gereageerd op de
oproep van het Hoofdbestuur.

Nadat de voorzitter de Heren A. Hoogendoorn en L. Lageweg heeft bedankt
voor hun werkzaamheden ten behoeve van het stembureau, wordt de vergadering te
ruim half 7 gesloten.

Collectieve aansluiting van de Maatschappij voor Diergeneeskunde bij de
Centrale van Hogere Gemeente-Ambtenaren.

In de laatste Algemene Vergadering heeft de Voorzitter in zijn openingsrede reeds
met enkele woorden aangekondigd, dat de Maatschappij voor Diergeneeskunde zich met
ingang van i Januari 1954 zal aansluiten bij de Centrale van Hogere Gemeente Ambte-
naren. Hiermee zal de Maatschappij voor Diergeneeskunde nog meer het bindend
element vormen tussen de beoefenaren van alle takken van het diergeneeskundig beroep.

Vooral in de loop van de laatste kwart eeuw heeft zich naast de groep leden-practici
de groep leden-ambtenaren ontwikkeld tot een belangrijke categorie van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde.

De taak van de Maatschappij voor Diergeneeskunde behoort te allen tijde de be-
hartiging van de ideële en materiële belangen van al haar leden te omvatten.

Ten aanzien van de leden-ambtenaren bestond tot nu toe de leemte, dat de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde niet officieel was betrokken bij het georganiseerd overleg
met de overheid, betreffende de rechtspositie van deze groep, hoewel op andere wijze
wel enigermate invloed kon worden uitgeoefend op de bevordering van de materiële
belangen van deze leden.

Dit besluit tot aansluiting bij bovengenoemde Centrale heeft tot gevolg, dat de mate-
riële belangen van de leden, die in Gemeentedienst zijn, via deze organisatie kunnen
worden behartigd. Dit houdt niet alleen in dat eventuele plaatselijke belangen van
individuele aard punt van bespreking kunnen uitmaken met de betrokken overheden,
maar ook, dat nu het belang van de gehele groep ambtelijke dierenartsen via het Rijks-
overleg kan worden gediend. Daarom is het zo belangrijk dat met de aansluiting bij de
Centrale van Hogere Gemeente Ambtenaren deze groep als één geheel bij elkaar blijft
en door een vertegenwoordiging van de Maatschappij voor Diergeneeskunde in het
Bestuur van deze Centrale op indirecte wijze medewerking verleent bij de voorberei-
ding van wijzigingen de rechtspositie betreffende, waarbij vooral wordt gedacht aan
salarisregeling, pensioenregeling enz. De indirecte bemoeiing met deze belangrijke
aangelegenheden wordt mogelijk doordat de Centrale in federatief verband is aange-
sloten bij het Ambtenaren-centrum, dat zijn directe vertegenwoordiging beeft in het
Rijksoverleg (de Voorzitter en secretaris van de Centrale van Hogere Gemeente
Ambtenaren maken deel uit van het Dagelijks Bestuur van het Ambtenarcncentrum,
resp. als lid en plaatsvervangend lid).

De contributie voor deze collectieve aansluiting zal uit de geldmiddelen van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde worden voldaan.

Bij een onlangs gehouden enquête bleek slechts een klein percentage leden-ambtenaren
individueel aangesloten te zijn bij verenigingen of groepen ter behartiging van de
materiële belangen der ambtenaren.

Het Hoofdbestuur is van mening, dat door collectieve aansluiting van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde bij de Centrale van Hogere Gemeente-ambtenaren een meer
bevredigende positie wordt geschapen voor de leden-ambtenaren dan door dit indivi-
duele lidmaatschap van verschillende ambtenarenorganisaties.

Ideëel gezien is het vooral van groot belang, dat de Maatschappij voor Diergeneeskunde
op deze wijze een hechter band vormt voor alle dierenartsen.

Nadat onderstaande bindende besluiten in de laatste Algemene Vergadering met
algemene stemmen zijn aangenomen is ter voldoening aan artikel 51 van het Huis-
houdelijk Reglement een referendum gehouden.
De uitslag hiervan was als volgt:

2. Bindend besluit betreffende het betrekken van geneesmiddelen, sera en entstoffen en
het verlenen van medewerking.

Hiermede zijn de bindende besluiten aangenomen en met ingang van 1 Januari 1954
gedurende 5 jaar geldig verklaard.

De leden van de Maatschappij voor Diergeneeskunde verplichten zich geen sera of
entstoffen, bestemd voor gebruik bij dieren, te verkopen, ten verkoop aan te bieden,
af te leveren ten geschenke te geven, ten gebruike te geven of in bruikleen te geven
aan anderen dan:

b. erkende groothandelaren en dierenartsen, niet-leden van de Maatschappij voor
Diergeneeskunde, die de schriftelijke garantie geven, dat deze sera cn entstoffen
uitsluitend door dierenartsen worden aangewend.

Als „dieren" worden voor de toepassing van bovenbedoelde verplichting beschouwd:
eenhoevige en herkauwende dieren, varkens, honden, pelsdieren, katten, konijnen en
vogels.

Als „serum" wordt voor de toepassing van bovenbedoelde verplichting beschouwd:
Bloedwei, welke redelijkerwijze moet worden geacht bestemd te zijn om bij dieren te
worden ingespoten, ook indien deze bloedwei is gedroogd en niet van bloedlichaampjes
of fibrine, of van beide is ontdaan of indien daaraan chemische stoffen zijn toegevoegd.

Als „entstof" wordt voor de toepassing van vorenbedoelde verplichting beschouwd:
elke stof, die redelijkerwijze moet worden geacht bestemd te zijn ter voorkoming,
genezing of onderkenning van besmettelijke ziekten bij dieren door in het lichaam
verwcerstoffen op te wekken.

De bovenbedoelde verplichting geldt niet ten opzichte van entstof tegen pokken cn
diphtherie van hoenders, indien deze wordt aangewend door erkende pluimveeselccteurs
of eigenaars van hoenders, overeenkomstig de door de Maatschappij voor Diergenees-
kunde met de Afdeling Pluimveehouderij van de Stichting voor de Landbouw gemaakte
afspraak.

2. Bindend besluit betreffende het betrekken van geneesmiddelen, sera en entstoffen en het verlenen
van medewerking.

Het is aan de leden van de Maatschappij voor Diergeneeskunde verboden:
geneesmiddelen, sera of entstoffen te betrekken in enigerlei vorm of op enigerlei wijze,

direct of indirect van, en medewerking te verlenen bij de fabricage, de controle en
de aflevering van geneesmiddelen, sera of entstoffen, direct of indirect in de meest
ruime zin, aan: personen of zaken, gedreven door een natuurlijk persoon, een vennoot-
schap, een vereniging of stichting, die in Nederland sera of entstoffen, bestemd voor ge-
bruik en aanwending bij dieren, ten verkoop aanbieden, afleveren, ten geschenke geven,
ten gebruike geven of in bruikleen geven aan anderen dan:

b. dierenartsen, niet-leden van de Maatschappij voor Diergeneeskunde, apothekers,
apotheekhoudende artsen en erkende handelaren in sera, entstoffen en genees-
middelen, die de schriftelijke garantie geven, dat deze sera en entstoffen uitsluitend
door dierenartsen zullen worden aangewend.

Voor wat onder „dieren", „serum" en „entstof" wordt verstaan, wordt verwezen
naar het bindende besluit betreffende de levering van sera en entstoffen door dieren-
artsen.

Dit bindend besluit is geldig tot i Januari 1959.
3. Bindend besluit betreffende Ziekenfondsen.

a. medewerking te verlenen aan ziekenfondsen, indien de Statuten en/of de reglementen
van die fondsen niet zijn goedgekeurd door het Hoofdbestuur van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde, in overleg met de betrokken afdeling(en).

b. medewerking te verlenen aan ziekenfondsen, waaraan tevens werkzaam zijn dieren-
artsen, niet-leden der Maatschappij voor Diergeneeskunde, tenzij deze schriftelijk
verklaren zich aan alle door de Maatschappij of één harer afdelingen vastgestelde
bindende besluiten en bepalingen, betreffende ziekenfondsen en de daarop bij
overtreding vastgestelde straffen te zullen onderwerpen.

Deze schriftelijke verklaring wordt afgelegd op gezegeld papier; de redactie van
deze verklaring wordt door het Hoofdbestuur vastgesteld.

Geen goedkeuring kan worden verleend, indien in de Statuten en/of de rcglementen
van het ziekenfonds niet uitdrukkelijk is vastgesteld, dat het begrip „vrije dieren-
artsenkeuze" wordt toegepast, zoals dit door de Maatschappij voor Diergeneeskunde
is vastgesteld.

Prof. Dr. L. de Blieck, die gedurende vele jaren de functie van Secretaris-Generaal
van de Permanente Commissie voor dc Internationaal Veeartsenijkundige Congressen
heeft vervuld, is in deze functie opgevolgd door Prof. Dr. Jac. Jansen te Utrecht.

Aan deze aflevering is toegevoegd de index van 1953. Mocht deze abusievelijk ont-
breken dan kan alsnog een exemplaar worden aangevraagd bij het secretariaat van de
Redactie van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde, Lessinglaan 104, Utrecht.

Kort verslag van de vergadering op 21 November 1953 gehouden in de
„Dietsche Taveerne" te Utrecht.

Aanwezig: 56 leden en buitengewone leden, benevens 5 gasten en wel de Hoofd-
inspecteur van de Volksgezondheid J. M. v. d. Born, de w.n. Hoofd-Inspecteur v. d.
Volksgezondheid Dr. J. M. van Vloten, de Inspecteur v. d. Volksgezondheid K.
Hofstra, de oud-Inspecteur v. d. Volksgezondheid Dr. S. G. Zwart en collega A. J.
Braak. De Maatschappij voor Diergeneeskunde is vertegenwoordigd door collega
D. Hendrikse.

Te 10.35 wordt de vergadering door de secretaris, die als voorzitter fungeert, geopend.
Na een algemeen woord van welkom aan de leden en buitengewone leden, worden de
gasten meer speciaal begroet.

Daar de Hoofd-Inspecteur voor het eerst in ons midden is, feliciteert de voorzitter
collega ). M. v. d. Born nogeens met zijn benoeming (schriftelijke gelukwensen zijn
reeds geruime tijd geleden verzonden) en de hoop wordt uitgesproken, dat de Hoofd-
inspecteur een goede indruk van de Groep zal krijgen en dat hij zich spoedig bij ons
zal thuis gevoelen, evenals zulks het geval was met zijn voorganger collega E. J. A. A
Quaedvlteg.

Tot onze grote voldoening zagen wij collega Quaedvlieg vaak op onze vergaderingen.

Spreker voegt hier nog een zeer persoonlijk woord aan toe, daar collega v. d. Born
in sprekers praktijk eertijds de eerste zelfstandige stappen op het gebied van de veteri-
naire praxis heeft gezet: het toenmaals gepresteerde was reeds van zeer goed gehalte,
en beloofde veel voor de toekomst.

„Dat de jeugdige collega v. r>. Born nog eens geroepen zou worden voor zo\'n ver-
antwoordelijke en hoge post konden wij beiden niet bevroeden."

De notulen van de vorige vergadering worden, na een kleine wijziging, vastgesteld.

De voorzitter deelt nog mede, dat bij het afscheid van collega Quaedvi.ieg als Hoofd-
inspecteur van de Volksgezondheid, tevens Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst,
op 31 October j.1. de Groep vertegenwoordigd is geweest door collega D. v. d. Veen
te Oudewater.

De Hoofd-Inspecteur J. M. v. d. Born neemt nu het woord en begint met hartelijk
dank te zeggen voor het speciale welkomstwoord en voor de gelukwensen.

Spreker merkt op, dat de belangrijkheid van de Groep reeds tot hem was doorgedrongen.
Hij hoopt vaak in de gelegenheid te zijn de vergaderingen te bezoeken. Inderdaad
zetelt spreker op een verantwoordelijke post, doch hij hoopt, bij de uitoefening van zijn
functie op onze steun tc kunnen rekenen.

Tenslotte vertelt spreker nog met kennelijk genoegen en in geestige trant verschillende
bijzonderheden en ervaringen, die hij in de praktijk te Nieuwveen heeft opgedaan
(applaus).

A. A. Abrahamse te Emmeloord; C. Aukema tc Winschoten; T. H. Hoenderken
te Gieten; J. Kranenburg te Klaaswaal; Dr. M. J. Mol te Middelburg.

De Voorzitter doet vervolgens een uitvoerige mededeling over het geschil dat tussen
het Hoofdbestuur van de Maatschappij enerzijds en het bestuur van de Groep anderzijds
was gerezen naar aanleiding van een adres, dat door het bestuur van de Groep in samen-
werking met de Vereniging van Slachthuisdirecteuren was gezonden aan de Ministers
van Sociale Zaken en van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening: een geschil,
dat door een behandeling voor de Ereraad volledig is opgelost.

zullen in de toekomst moeilijkheden kunnen worden vermeden. Van een controverse
is thans geen sprake meer.

De Voorzitter van de Maatschappij deelt nu in een sympathiek aandoend betoog mede,
dat het Groepsbestuur inderdaad geen fout heeft gemaakt en volkomen het recht had
genoemd adres te verzenden.

Het incident is hiermee gesloten en de handdruk, die tussen de Voorzitter van de
Mij. en de voorzitter van de Groep wordt gewisseld, is hiervan het symbool! (Grote
instemming van de vergadering.)

Hierna houdt collega Dr. J. J. M. de Bruin zijn voordracht over: Endocarcli tis bij
runderen.

In een kort en helder betoog brengt spreker de voornaamste punten van zijn proef-
schrift onder de aandacht van de vergadering; op de voorgrond staat het patho-
logisch-anatomisch gedeelte, doch ook brengt spreker het bacteriologisch onderzoek
ter sprake (meestal pyogenes — soms Streptococcen — zelden salmonella).

Op de gewone voedingsbodems zijn de eerstgenoemde twee, doch vooral pyogenes,
slechte groeiers.

Bij de discussie over de keuringsuitspraak komen de tongen danig los, waarbij vooral
collega Westerhof (Bodegraven) op de, hem eigen, vaak luimige, wijze, in het geweer
komt.

Collega Dr. A. W. A. Bos (Waalwijk) en de inleider kruisen de degens over de wijze,
waarop de woekeringen tot stand komen (oppervlakte of embolisch), uitgaande van het
microscopisch, histologisch beeld.

Daar beide sprekers niet tot elkander kunnen komen, onderbreekt de voorzitter
de discussie met: hora est!

Een hartelijk applaus onderstreept het dankwoord van de voorzitter aan collega
de Bruin. Hierna wordt gepauseerd.

De voortreffelijke lunch wordt onder gezellige kout verorberd (44 aanzittenden),
waarna de vergadering wordt voortgezet.

Allereerst komt nu in bespreking de op handen zijnde, verplichte ziekteverzekering
van gemeenteambtenaren.

In N.-Brabant en I.imburg is deze al ingevoerd en de andere provincies zullen waar-
schijnlijk wel volgen.

In de vergadering komen zowel voor- als tegenstanders aan het woord, doch de
algemene indruk is, dat deze zaak wel zal doorgaan.

De beslissing ligt echter bij de Gemeenteraden (bijv. in Limburg doen 7 gemeenten
niet mede).

In de gemeente Tilburg worden de Hoofdambtenaren bij verpleging in een ziekenhuis
uitbetaald naar klasse IIa.

In andere gemeenten betaalt men II Ie klasse en moeten de ambtenaren, die in
klasse IIa verpleegd willen worden, dus veel meer bijbetalen in geval van ziekenhuis-
verpleging.

Besloten wordt, zich te dezer zake te wenden tot de Centrale van Hogere Gemeente
Ambtenaren via het Hoofdbestuur (de Mij. is hierbij ingaande 1 Januari 1954
collectief aangesloten).

Collega Dr. van Vloten brengt nog eens de circulaire over hygiënisch slachten ter
sprake.

Alle kcuringsambtenaren hebben in deze een taak te vervullen en wij moeten de
slagers en loonslachters in deze opvoeden en voorlichting geven.

Collega J. P. W. Anemaet geeft uitvoerige inlichtingen over de wijze, waarop binnen
afzienbare tijd de honorering van de Rijkskcurmeesters e.a. zal worden geregeld,
althans indien de voorstellen hiertoe worden aanvaard.

De Voorzitter brengt ter sprake de circulaire, uitgaande van het Departement van
Sociale Zaken en Volksgezondheid d.d. 25 Octobcr 1953 over de betaling van de onder-

zoekingen in het Rijks-Instituut van de Volksgezondheid te Utrecht, ingaande, i Januari
\'954-

De tarieven zijn nogal hoog (ƒ 7.50 voor een histologisch onderzoek en ƒ 5,30 voor een
bacteriologisch vleesonderzoek).

Met ingang van de genoemde datum worden deze onderzoekingen niet meer betaald
door het Dep. van Sociale Zaken, doch zij zullen op de gemeenten worden verhaald.

Spreker zou het betreuren, indien voor onderzoek van een cultuur op Salmonella
en voor histologisch onderzoek (bijv. van tumoren, mil. haarden in de nieren op t.b.c.
enz.i door de inzender in casu de gemeente) moest worden betaald.

Dit zal niet zijn in het belang van de volksgezondheid, terwijl de wetenschap en de
statistiek er ook niet mede gebaat zijn.

Door de hoge kosten zal men misschien geneigd zijn, minder wetenschappelijk ge-
fundeerde beslissingen te nemen.

Vooral geldt dit voor vele gedecentraliseerde diensten, die voor histologisch onderzoek
op dit Instituut zijn aangewezen.

Toegezegd wordt, dat hierover een bespreking zal plaats vinden tussen de Hoofd-
inspectie van de Volksgezondheid en Dr. Clarenburg, als chef van de Veterinaire Afd.
van het Rijksinstituut.

De voorzitter attendeert de vergadering op de mogelijkheid om voor studerende
kinderen bijzondere belastingfaciliteiten te verkrijgen.

Met ingang van belastingjaar 1950 de z.g. buitengewone lasten en met ingang van
1954 \'t zij „buitengewone lasten" \'t zij een twee of drievoudige kinderaftrek voor stu-
derende kinderen.

In het eigen belang wordt aangeraden zich hierover goed te doen voorlichten. Ten
slotte komt ter sprake het keuren van niet-geeastreerde oudere fokberen en van nict-
gecastrecrde oudere dekbokken.

De kern van het vraagstuk is: Is de physiologische geslachtsreuk van het vlees van een
beer of bok dermate onaangenaam voor de consument, dal voor dit vlees een andere
bestemming moet worden gezocht?

Het schijnt, dat bepaalde categorieën van de bevolking dit vlees niet ongaarne con-
sumeren.

Nadat nog een telegram aan de voorzitter Dr. D. M. Hoogi.and is gezonden om
deze collega van harte beterschap toe te wensen, wordt de vergadering te 17 u. gesloten.

Door het Hoofdbestuur zijn de volgende collegae aangenomen als lid van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde:

B. Coenraads, VVilhelminalaan 27, Hardinxveld.
J. Dersjant, Piet Heinstraat 63, \'s Gravenhage.
Z. Hooyberg, Buurt 161, Venhuizen.
P. R. Rondhuis, Harlingertrekweg 84, Leeuwarden.
F. P. G. Schwering, Villadorp I) 142a, Bergen (L.).
N. A. v. d. Velden, Garijp.

Door het Hoofdbestuur worden de volgende collegae voorgedragen voor het lid-
maatschap :

Ii. H. Spijker, van Dam van Isseltweg 9, Geldermalsen.
J. P. H. Vermeij. v. d. Valk Boumanlaan 29, Woerden.

Het Hoofdbestuur heeft de volgende diergeneeskundige candidaten aangenomen als
candidaatlid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde:

Born, J. M. van den, te \'s-Gravenhagc, tel. 110. bureau gewijzigd in 512591. (72)
Bruin, Dr. J. J. M. de, te Boxtel, naar Molenwijkscwcg 71, aldaar, tel. K 4106-204. (73)
Drijfhout, J., te Woerden, tel. no. gewijzigd in K 3480-2660. (77)

Koens, P., te Dubbeldam (post Dordrecht), naar Reeweg Zuid 34, aldaar. (90)
Meens, H. C. G. M., tc Heijthuizen, naar Oude Trambaan 2, aldaar, tel. K 4749-290.

Vloten, Dr. J. M. van, te Voorburg, tel. no. bureau gewijzigd in 512591. (110)
Wagenvoort, W., tc \'s-Gravenhage, tel. no. bureau gewijzigd in 512591. (112)
Waveren, H. G. van, van Bilthoven naar Rotterdam, Heemraadsingel 235. (112)
Wichers, O. R., te Buitenpost, tel. no. te wijzigen in K 5115-355. (^I!3)

wilson, J. H. G., te Middelburg, naar Noordsingel 158, aldaar, tel. K 1180-2284,
gr. 611049. ("3)

Spijker, B. H. te Leerdam, Meent 7, tel. 46 (na automatisering K 3451-270) (105)
Vermeij, J. P. H. te Leerdam, Meent 7, tel. 46 (na automatisering K. 3451-270) (109)

Quaedvheg, E. J. A. A., te \'s-Gravenbage, eervol, te rekenen met ingang van 1
November 1953, als lid van de Commissie ex artikel 11 van het Destructiebesluit 1942
onder dankzegging voor de als zodanig bewezen diensten. (100)

Kamp, Dr. C. J. G. van der, te Groningen, eervol, met ingang van 1 Februari 1954,
als tijdelijk Rijkskeurmeester in bijzondere dienst bij de Veeartsenijkundige Dienst. (88)

Jong, J. J. de, te Stiens, met ingang van 1 Februari 1954, tot Keuringsveearts-hoofd
van dienst van de keuringsdienst van vee en vlees te Heerenveen (centrum-gemeente\').

Gevestigd:

Harten, S. van, te Brand
tel. 330 (Neder Hardinxveld;
Heinrich. H., te r terswoldt
Osinga, A., te Stiens, Uniawt
Smit, J. E., te Rotterdam, Terbi
gr. 616405, geass. \\et J. Boom.

	Aantal gevallen per 1000 dieren
	fercentages
Jaar

	Ketosis en	Tetanie-	Ketosis en	Tctanie-
	Indigestie	-Parcse	Indigestie	-Parese
\'939—\'940	18.0	1.8	100	100
1940—1941	36.7	5-9	204	328
\'94\' —\'94²	88.6	7-3	492	406
1942—1943	52.2	4-5	290	250
\'943—\'994	62.3	5-2	34⁶	289
1944—1945	29-4	8.6	163	478

	Percentage van	het	totale aantal stuks
		melkvee
	Grastetanie	Met dodelijke afloop
Zuid-Holland......	1-9		0.18
Utrecht.........	0.8		O.IO
Gelderland.......	0.7		0.16
Overijssel........	0.6		0.09
Limburg........	1.0		O.IO
gemiddeld.........	1.0	0.14

Grondsoort	%	Som
Klei.......... Klei — zand...... Klei — veen......	16. i 8.2 8.2	1 32-5
Veen.......... Veen •—• zand ......	\'7-7 i 1.0	J 28.7
Zand..........	38.8	38.8 100.0

Runderen	Aantal	% Histamine	Verhoogd	Verlaagd
Normaal	37	2 — 15
Intestinale stoornissen	>5	0 — 20	I	5
Tetanie	■3	I — 24	i	2

	Yersey en Holstein Runderen	Mens	Kip (Romijn)
	(Kibler en Brody)
Temperatuur (° F.) . . .	52	70	90	69	71.6	98.6
Relatieve vochtigheid (%) .	61	60	60	55—⁶⁰	30	87
VVaterverdamping .... (grm/m²/uur) Calorie-afgifte door ver-	22.7	3°-3	46.8	5-05	10	28.4
damping (cal. /m²/uur)	13.2	17.6	27.1	3-03	5-73	16.2
Longventilatie L/m²/uur)	1202	\'565	2472	230	214	i5²3

J. J. Feddema	(afd. Friesland	met 38	stemmen)
N. Diddens	(	Groningen-Drenthe	» 44	)
B. de Vlas	(	Overijssel	.. 25	„ )
M. M. de Lint	( ..	Gelderland	» 45	„ )
ƒ. Tesink	( »	Utrecht	». 34	.. )
G. van Eck	(	Noord-Holland	,, 22	„ )
Dr. D. M. Zuydam	(	Zuid-Holland	„ 28	„ )
Th. J. Moons	( „	Noord-Brabant	„ 29	„ )
J. H. G. Geurts	(	Limburg	.. 23	)
C. van Baak	(	Zeeland	„ 18	„ )

Aantal verrichte secties	94
Lyinpheklieren	typische veranderingen.	38
sequestratie.	i
Huid	bloedingen.	12
cyanose oren, ledematen.	18
pustuleus-crusteus exantheem.	6
Longen	catarrhaal tot catarrhaalfibrineuze pneu- monie.	45
mortificerende pneumonie.	8
Maag	gastritis met plastisch exsudaat of boutons.	\'3
gastritis met roodheid fundus zonder plastisch exsudaat.	29
Dikke darm	boutons.	54
onregelmatige ulcéra.	18
Dunne darm	catarrhale ontsteking	35
necrotiserende ontsteking.	4
Hersenonderzoek	positief meningo-cncephalitis.	82.25 %
negatief meningo-encephalitis.	"7-75 %
Urogeni taaiapparaat	hevige doorbloeding pyelumwand en blaas- mucosa met bloedstolsels in het lumen.	3
Duidelijke sepsis		18
Bact. onderzoek	Salmonella. Secundair meestal coccen of pasteurella.	i

	Dier-	No.	Pathologisch Anatomische diagnose	Hersen-
No.	soort	legger	onderzoek
i	big	A.	"59	coccen-infectie.	negatief
2	varken	B.	569	vlekziekte.	negatief
3	varken	B.	572	catarrhale bronch-pneumonie; catarrhale gastro-enteritis.	negatief
4	varken	B.	565	vlekziekte met endocarditis.	negatief
5	schram	B.	576	lobaire broncho-pneumonie; muco-purulente enteritis.	negatief
6	varken	B.	9/ \'52	hevige, muco-purulente enteritis.	negatief
7	varken	B.	10	catarrhale broncho-pneumonie, -enteritis, hydronephrosc.	negatief
8	varken	B.	4	chronische hypertrophierende enteritis; ge- ringe brochopneumonie.	negatief
9	varken	B.	25	haemorrhagische gastritis; darmcatarrh; rhi- nitis; hartsdilatatic links.	negatief
10	schram	A.	428	acute gastritis; geringe lobulaire pneumonie; le ver ver vet ting.	negatief
11	big	B.	\'7	darmcatarrh; leverdegeneratie.	negatief
i 2	varken	B.	23	sterk anaemiseh; verder negatieve sectie.	negatief
•3	schram	B.	7	chronische poly-serositis: lobulaire catarrhale	negatief
			broncho-pneumonie.
\'4	varken	B.	29	lobaire catarrhale broncho-pneumonie (pas- teurella); „smeer-wrang".	negatief
15	schram	A.	43\'	darmcatarrh.	negatief
i6	varken	B.	579	acute haemorrhagische gastro-enteritis.	negatief
\'7	varken	B.	56\'	kwestieuze dunne darmcatarrh.	negatief
i8	varken	B.	559	gastritis met dikdarmbloedinkjes.	negatief
\'9	schram	B.	525	slingerziektc.	negatief
20	varken	B.	40	castratie-absces met peritonitis.	negatief
21	varken	B.	4\'	slingerziekte.	negatief
22	big	B.	48	catarrhale pneumonie en -enteritis; peracute mond- en klauwzeer.	positief
23	varken	B.	45	catarrhale pneumonie; chronische poly-sero- sitis.	positief
24	schram	A.	454	geïncarcereerde navelbreuk; afgemaakt door halssnee.	positief
25	varken	B.	46	peritonitis door castratie.	negatief
26	varken	B.	47	sub-acute mond- en klauwzeer.	positief
27	schram	B.	67	acute gastritis; chronische enteritis; ascariasis.	positief
28	varken	A.	469	negatief sectie-beeld. Oedeem oogleden; natte subcutis; voederkwestie?	negatief
29	varken	A.	453	muco-purulente tot haemorrhagische enteritis.	negatief
30	varken	B.	70	hypertrophic en perforatie ileum.	negatief

					Totaal	Totaal
	2 Nov.	9 Nov.	16 Nov.	23 Nov.	2 Nov.	20 Mei \'51
Provincies	t/m	t/m	t m	t/m	t/m	t/m
	8 Nov.	15 Nov.	22 Nov.	30 Nov.	30 Nov.	30 Nov.\'52
Groningen......	58	61	62	64	245	8.617
Friesland.......	i	12	10	9	32	9\'3
Drenthe .......	15	11	7	12	45	2.607
Overijssel.......	302	183	110	82	677	11.467
Gelderland......	310	198	120	\'33	76.	13.068
Utrecht .......	203	127	\'44	183	657	i\'-7\'9
Noord-Holland ....	262	299	229	164	954	17.689
Zuid-Holland.....	441	409	3"	338	\'•509	27.621
Zeeland .......	5	19	3\'	18	73	2.688
Noord-Brabant ....	481	470	502	540	\'•993	45.284
Limburg.......	259	156	78	118	611	14.711
Nederland ......	2-337	\'•945	1.604	1.661	7-557	156.384

	Het mond- en klauwzeer bij de herkauwende dieren en de varkens (Aphthae epizooticae)	De varkenspest (Pestis suwn)	De schurft (sarcoptes- schurft en dermatocoptes- schurft) bij de eenhoevige dieren en de Schapen (Scabies)	Het rotkreupel der schapen ( Paronychia contagiosa)	Het miltvuur bij alle vee (Anthrax)	Pseudo- vogelpest (Pestis avium)
		S	c ï £	S	c t c	*	c V 4) ^c	S	c ^c	ï 3	c B >
Provincies	h	.s \'c c	Jl3	.H \'c c	J 13	oj \'e c	Aantal taste di bedrijvi	\'S c	•a\'S-t sSÜ	c c î	1
	® -0			>	Si c	>	4j	>	» s		2
		i -0	s	3 -0	S	01 « -0	c u S	-0	9	-0	S
Groningen Friesland Drenthe Overijssel Gelderland Utrecht Noordholland Zuidholland Noordbrabant Zeeland Limburg Het Rijk \'(11 prov.)	(>) («) (0 (2) (0 (6)	(O (1) (O (2) (0 (6)	196 (6) 79 (6) 430 (18) 1028 (83) 1518 (63) 1489 • (73) 6860 (218) 2013 (135) 53 (5) 250 (l6) i3916 (623)	46 (4) 213 (10) 855 (63) 1061 149) 846 (32) 2386 (54) 1016 (43) 2 (2) 97 (7) 6504 C264)	76 (3) 2 (i) 48 (2) 84 (0 2 10 (7)	1 1 1 1 *Sl "8,3 1 1 1 1 S.3	433 (16) 6 (3) "5 (4) it (3) 52 (4) 711 (26) 368 (5) 605 (6) 3 (o 307 (o 2621 (69)	(3) 4 (0 76 (2) i i (I) 9\' (4)	1 (O 7 (7) 2 (2) ■ (I) H (il)	1 (1) 7 (7) 2 (2) î (O 11 (il)	(2) (2) (m) (8) (24) (12) (3) (2) (4) (67)

	Gehalte	aan acetonlichamen	Gehalte	aan glucose van het
Naam:	van het bloed in	mg %	bloed in mg	0/ /o
	vóór	na 24 u.	na 96 u.	vóór	na 24 u.	na 96 u.
Aaltje 9	\'3.2	16,7	\'5,7	3\'	34	27
Aaltje 10	4.9	2,7	3,5	53	46	52
Aaltje 23	10,4	7,3	2,5	33	61	45
Aaltje 24	28,1	22,6	4,0	27	55	45
Pietje 6	53,9	48,3	4,6	28	60	42
Gemiddeld:	22,1	\'9,5	6,.	34	5\'	42

	Het mond- en klauwzeer bij de herkauwende dieren en de varkens ( Aphthae epizoolicae)	De varkenspest (Pestis suumj	De schurft (sarcoples- schurft en dermatocoptes- schurft) bij de eenhoevige dieren en de schapen ( Scabies)	Het rotkreupel der schapen ( Paronychia contagiosa)	Het miltvuur bij alle vee (Anthrax)	Pseudo- vogelpest (Pestis avium)
Provincies	Aantal besm. boerderijen	daarvan nieuw	Aantal aangetaste dieren en bedrijven	daarvan nieuw	Aantal aangetaste dieren en bedrijven	daarvan nieuw	Aantal aangetaste dieren en bedrijven	daarvan nieuw	Aantal aangetaste dieren en bedrijven	daarvan nieuw	Aantal bedrijven j
Groningen	(0	(>)	6(1)	«D							(9)
Friesland Drenthe	(I)	(0	80 (6)	20 (0	48 (3)	IO (■)	342 (10) 5 (2)	_	_		(«) (3)
Overijssel Gelderland Utrecht Noordholland Zuidholland Noordbrabant Zeeland Limburg Het Rijk (11 prov.)	(9) (5) 1«) (8) (0 (26)	(9) (5) (0 (8) (0 (26)	40 (2) 462 (33) 1222 (46) 779 (28) 3567 (114) 1256 (60) 7 (6) 198 (13) 7617 (309)	30 (ï) 367 (22) 571 (27) 229 (11) 945 (31) 277 (12) 5 (4) 37 (4) 2487 (114)	19 (2) IIO (4) 84 («) 261 (10)	\'7 (0 52 (2) 79 (4)	106 (4) 2 (O 52 (4) 455 (¹7) 427 (7) 605 (6) 3 (0 307 (0 2304 (53)	14 (2) 95 (3) 59 (2) 108 (7)	2 (2) \' (0 2 (2) 2(2) 7 (7)	2 (2) i (0 i (■) 2 (2) 6 (6)	(7) (5) (3) (11) (35) (74)

	glucose	arabinose	rhamnose	dulcitol	xylose	inositol
Cultuur no. 982 „ 324¹	\' ¹	¹ ^l	—	²	⁶ ⁴\'	—
	trehalose	maltose	Na-ci- traat	d-tar- traat	Stern	Sim- mons glucose	Bitter xylose
Cultuur no. 982 >, 3241	² ¹	¹	_j_ 2	4-¹ ²	² ⁴	¹ ²	—

	Het mond-			De schurft
	en klauwzeer			(sarcoptes
	bij de herkauwenc\'e dieren en de	De varkenspest	schurrt en dermatocoptes- schurft) bij de	Het rotkreupel der schapen	Het miltvuur bij alle vee	Pseudo- vogelpest
	varkens	(Pestis suum)	eenhoevige dieren en de	(Paronychia contagiosa)	(Anthrax)	(Pestis avium)
	(Aphthae			schapen
	epizooticae)			(Scabies)
	i^c	ï s ■ ï	c <D ^c _"O _ >	* 3	c £ c ï	* 3	c « g	3	c ï c	S 3	c >
Provincies	V — "O ji	daarvan t	2 V \'c C ""c <i³Oe c C 4) S	daarvan i	a «1 S < 3-ï 1 ⁵tS	daarvan r	< « J> » F c « CO <0	daarvan i	-p. s s-S <? 3.Ü 4) oc C c « m «	daarvan i	3 c <
Groningen	—	—	47 (2)	47 (2)	—	—	—	—	—	—	(3)
Friesland	(I)	(0	20 (0	—	55 (4)	14 (2)	49 (3)	t (O		-	(0
Drenthe	(O	(0	—		—	-	7 (2)	4 (0		—	(\')
Overijssel	(2)	(2)	99 (7)	99 (7)	■—		106 (4)		\'-	—	(2)
Gelderland	(18)	(18)	233 (\'9)	227 tl s)	2 (1)	-	2 (0		-		(4)
Utrecht	(O	(0	978 (34)	62 7 (24)	31 (>)	3\' (O	33 (5)	i i (2)	-	—	(2)
Noordholland	(8)	(8)	195 (10)	\'45 (6)	109 (4)	22 (2)	360 (H)	46 (2)	--	—	(8)
Zuidholland	(43)	(22)	2010 (63)	749 (27)	9 (0	9 (O	360 (4)	38 (0			(2)
Zeeland	(3)	(3)	\'9 (5)	\'5 (2)
Noordbrabant	(60)	(60)	m	84 (5)	84 (0		684 (7)	79 (0	i (0		(2)
Limburg	(8)	(8)	i i i (7)	28 (0	.	-	307 (O				(0
Het Rijk	(145)	(.24)	4481	2021	290	76	1908	179	i	—	(26)
(11 prov.)			(176)	(92)	(12)	(6)	(40	(8)	(O

Provincies	i Dec. t/\'m 7 Dec.	8 Dec. t/m 14 Dec.	15 Dec. t/m 21 Dec.	22 Dec. t/m 28 Dec.	Totaal I Dec. t/m 28 Dec.	Totaal 20 Mei \'51 t/m 28 Dec. \'52
Groningen	54	74	70	39	237	8.854
Friesland	12	9	5	6	32	945
Drenthe	i	10	11	—	22	2.629
Overijssel	88	125	95	55	363	11.830
Gelderland	103	\'39	\'34	60	43⁶	\' 3-5°4
Utrecht	185	181	210	110	686	12.405
Noord-Holland	275	196	39\'	114	976	18.665
Zuid-Holland	288	376	4\'3	\'57	1.234	28.845
Zeeland	14	11	19	\'3	57	2-745
Noord-Brabant	49°	638	468	384	1.980	47.264
Limburg	62	202	\'43	161	568	\'5-279
Nederland	1-572	1.961	\'•959	1-099	6-59\'	162.965

GEMIDDELDE AANTALLEN EIEREN PER GRAM FAECES
		Gemiddelde leeftijd in dagen
B. Proefbiggen. B.i. Gestorven tijdens proef. B.2. Overleefden de proef.
	MEAN EGG COUNTS	PER GRAM FAECES.
		Mean age in days.
B. Test pigs	. B.i. Died during experiment, B	2. Survived experiment.
B.i.	Proefbiggen. Test pigs	B.2. Proefbiggen. Test pigs
			Gem.				Gem.
Gem.	Onderz.	Diarrhee	aantallen	Gem.	Onderz.	Diarrhee	aantallen
leeftijd			eieren	leeftijd			eieren
			Mean				Mean
Mean	Examin.	Diarrhea	egg	Mean	Examin.	Diarrhea	egg
age			counts	age			counts
9.00	3	2	\'2-255
20.00	7	6	37-567	19.00	3	0	85.480
34.00	6	6	24.131	33-00	3	i	26.124
46.50	2	i	22.131	47.00	3	0	27-153
60.50	2	1	I5-970	61.00	3	0	\'•783
71.00	i	i	102.375	75.00	3	i	2.650

No. 2. ONDERZOEK VAN DE GEWICHTEN EN HET RODE BLOEDBEELD VAN CONTROLE EN PROEFBIGGEN MET STRONGYLOSES. A. Controle biggen (licht geinfecteerd). B. Proefbiggen (zwaar gcinfecteerd). B. i. Gestorven tijdens de proef. B. 2. Overleefden de proef. Gemiddelde leeftijd in dagen, gemiddelde gewichten ill K..G., gemiddelde aantallen erythrocyten X i6⁶, gemiddelde haemoglob-ne in grammen per 100 c.c., gemiddelde haemoglobine per cel in micromicrogrammen.
INVESTIGATION OF THE WEIGHTS AND THE ERYTHROCYTIC OF CONTROL AND TEST PIGS WITH STRONGYLOSES. A. Control pigs (slightly infected). B. Test pigs (heavily infected), B. I. Died during experiment. B. 2. Survived experiment. Mean age in days, mean weights in K.G., mean erythrocyte counts X io⁶, mean haemoglobin in grams per too c.c., mean corpuscular haemoglobin in micro-micrograms.
Aantal biggen Number of pigs	Leeftijd Age	Gewichten Weights	Erythrocyten Erythrocytes	Haemoglobine Haemoglobin	Haemoglobine per eel Corpuscular .haemoglobin
A.	B.I.	B.2.	A.	B.I.	B.2.	A.	B.I.	B.2.	A.	B.I.	B.2.
7 7 3	4.57 6.00 5.00	1.45	1.93	1.93	4.34	4.54	4.75	9.39	8.13	9.05	21.67	17.76	19.07
7 7 3	18.57 20.00 19.00	3.36	2.21	2.42	4.90	5.31	5.55	9.19	6.72	7.21	18.84	12.77	12.98
7 7 3	32.57 34.00 33.00	4.53	2.57	3.08	5.62	5.62	5.37	8.72	5.74	6.05	15.57	10.16	11.47
7 2 3	46.57 46.50 47.00	6.49	4.25	5.25	6.71	4.29	6.16	10.23	3.80	6.40	15.25	8.89	10.36
7 2 3	60.57 60.50 61.00	10.07	4.87	8.83	7.15	4.98	7.49	12.14	3.80	10.%	17.06	7.60	14.67
7 1 3	74.57 71.00 75.00	12.57	2.50	10.00	7.29	6.23	7.17	13.00	5.88	12.63	18.00	9.44	17.88

Aantal, biggen. Number of pigs.	Leeft.ijd Age.	Leucoc.	Eosinoph.	Neutroph.	Lymphoc.	Monoc.
A.	B.I.	B.2.	A.	B.I.	B.2.	A.	B.I.	B.2.	A.	B.I.	B.2.	A.	B.I.	B.2.
Aantal Count.	Aantal Count.	Aantal Count.	P.	Aantal Count.	P.	Aantal Count.	P.	Aantal Count.	P.	Aantal Count.	P.	Aantal Count.	P.	Aantal Count.	P.	Aantal Count.	P.	Aantal Count.	P.	Aantal Count.	P.	Aantal Count.	P.	Aantal Count.	P.	Aan*al Count.
7 7 3	4.57 6.00 5.00	6.14	7.56	7.53	1 2	0.08 0.15	—	—	1	0.10	48	3.02	48 -	3.79	43	3.24	46	2.78	46 3.26	50 3.82	4	0.26	5	0.36	5	0.38
7 7 3	18.57 20.00 19.00	6.03	14.43	17.97	2	0.11	1	0.11	1	0.15	27	1.58	55	7.80	55	10.05	69	4.18	40	5.85	40 7.06	3	0.15	5	0.67	4	0.71
7 6 3	32.57 34.00 33.00	10.94	13.65	13.17	2	0.24	0	0.02	0	0.03	28	3.03	51	7.43	43	5.97	66	7.24	39	5.14	50	6.42	4	0.44	8	1.23	5	0.75
7 2 3	46.57 46.50 47.00	12.52	12.40	11.23	2	0.26	0	0.05	2	0.18	30	3.63	52 6.47	34	3.87	62	7.89	42	5.23	60	6.74	6	0.72	5	0.64	4	0.44
7 2 3	60.57 60.50 61.00	13.61	19.15	18.77	2	0.25	0	0.00	2	0.35	34 4.57	54 10.66	45	8.33	59	8.12	37	6.87	46 8.75	5	0.71	8	1.50	7	1.34
7 i 3	74.57 71.00 75.00	19.89	16.90	19.30	2 0.46	0	0.00	2	0.37	44	8.80	70	11.83	28	5.37	47	9.23	17	2.87	60	11.49	z	1.34	13 2.20	10	2.01

Groep	Gem. lich. gew. grm	Morgen Cal. prod, kg/uur	R.Q..	Middag Cal. prod, kg/uur	RQ,	Avond Cal. prod, kg/uur	R.Q,	Afname in%
a	2100	3-83	0-79	3-17	0-75	2.87	0.66	25.0
ß	■755	3-58	0.76	3.2«	0.70	3.10	0.69	13-4
Y	1688	3-65	0.82	3-34	0.85	2.87	o-75	21.0

				G	R
			I	r
			g	R
		B		r
			G	R
				r
					R
	DD				r
			G	R
			I	r
			g	R
		b		r
			G	R
				r
				g	R
				r
				G	R
			I	r
				R
CC A A		B			r
of			G	R
			r
OcAA				g	R
of	Dd			r
		O	R
COAa			I	r
of			g	R
	b		r
CcAa			G	R
				r
				g	R
				1
				G	R
			I	r
			g	R
		B		r
			G	R
				r
				g	R
	dd			r
			G	R
			I	r
				R
		b			r
			G	R
				r
					R
					r
ccaa of COaa of ccAA of Ccaa of ccAa	Al deze genotypen geven een ongekleurd (wit) paard, onaf- hankelijk of ze al of niet de factoren D, B, I, G of R voeren. Hebben ze daarbij ook geen pigment in de ogen, dan zullen ze albino\'s genoemd worden.

Resultaten gerangschikt naar de geënte voedingsbodems
Voedingsbodem volgens	Löwenstein	Stonebrink
Aantal geënte buizen	849	849
Verontreinigd bij ie inspectie	148 (±17-5%)	182 (±21.5%)
,, na 6 weken bebroeden	203 (±24%)	233 (±27-5%)
Onbruikbaar ,, ,, ,, ,,	i	7
Macroscopisch duidelijk tuberkelbacillen-
koloniën dragend	9	10
Microscopisch zuurvaste microben
aangetroffen	94	81
Hiervan bij koken van het
Z.N. preparaat zuurvast	22	24
Idem niet zuurvast	72	57

Resultaten gerangschikt naar de onderzochte monsters
Aantal ontvangen monsters 858 In het ongerede geraakt 9 Practisch volledig onderzocht 849 Macroscopisch tuberbacillen- koloniën vastgesteld
A. op beide voedingsbodems bij 5 monsters B. alleen op Löwenstein ,, 4 ,, C. alleen op Stonebrink ,, 5 ,,
Totaal bij	\'4	monsters
Microscopisch ook in het gekookte preparaat zuurvaste staven aangetroffen
A. op beide buizen bij 9 monsters B. alleen op Löwenstein ,, 14 „ C. alleen op Stonebrink ,, 15 ,, mengsel van beide ,, 2 ,,
Totaal bij	40	monsters
Totaal aantal bij caviac ingespoten bij koken van het Ziehl-Neelsen preparaat zuurvaste microben
afkomstig van Hiervan pathogeen voor caviae	54 51 ±	monsters monsters 95%
Aantal bij caviae ingespoten bij koken in het Zif.hl-Neelsen preparaat niet zuurvaste microben
afkomstig uit Hiervan pathogeen voor caviae bij	4 1	monsters monster

Overeenstemming kweekproef en sectiebeeld
Groep	Aantal	Duidelijk	Uitgebr.	geen over-	bijzonderheden
No.	gevallen	open lijder	long t.b.c.	eenstemming	van deze laatste(n)
I	12	7	4	i	(t.b.c. lymphkl.
					borstholte)
II	\'9	11	7	i	(cavia niet tuber-
					culeus geworden)
				1	(cavia niet tuber-
				1	culeus geworden)
				1 3	(geringe t.b.c. long
III	16	5	4	s	en long lymphkl.)
				■	(alleen retrophkl.
				1	t.b.c.)
				\\ ²	(geen tuberculose)
		23	15
		-__
Totalen	47	38	9

Provincies	29 Dec. t/m 3 Jan.	4 Jan. t/m 10 Jan.	li Jan. t/m 17 Jan.	18 Jan. t/m 24 Jan.	Totaal 29 Dec.\'52 t/m ²4.J^an- \'53	Totaal 20 Mei \'51 t/m 24Jan- \'53
Groningen	59	100	97	IOI	357	9.211
Friesland	6	3	6	\'3	28	973
Drenthe	\'4	30	3	9	56	2.685
Overijssel	107	110	90	88	395	12.225
Gelderland	85	66	273	114	538	14.042
Utrecht	192	214	216	\'57	779	13.184
Noord-Holland	196	267	297	343	1.103	19.768
Zuid-Holland	262	376	425	367	1.430	30-275
Zeeland	\'5	\'9	\'4	48	96	2.841
Noord-Brabant	346	657	586	586	2-\'75	49-439
Limburg	"3	148	170	"5	546	\'5-825
Nederland	1-395	i-99°	2.177	i-94\'	7-503	171.468

No. 1.
HET ONDERZOEK PLAN VAN CONTROLE EN PROEFBIGGEN MET STRONGYLOIDES. A. Controle biggen (licht geïnfecteerd). B. Poefbiggen (zwaar geïnfecteerd). B. i. Gestorven tijdens proef. B. Leeftijd in dagen.	2. Overleefden de proef.
THE INVESTIGATION PLAN OF CONTROL AND TEST PIGS WITH STRONGYLOIDES. A. Control pigs (slightly onfected). B. Test pigs (heavily infected). B. I. Died during experiment. B. 2. Survived experiment. Ages in days.
Biggen. Pigs.	A.l. <?	Bt.l. $	A.2. 9	Bl.2. 9	A.3. <J	B2.3. S	BI.4. 9	A.5. 9	B2.5. 9	A;6. 9	BI.6. S	A.7. <?	B2.7. $	A.8. S	B! .8. 6	Bl.9. <?	BI.10. 9	Aantal per groep. Number per group	Gem. leeft. per groep Mean age per group
Leeftijden op onderoek- dagen.	1	1	2	2	3	3	4	5	5	6	6	7	7	8	8	10	II	7 7	4.57 6.00 5.00
Ages on investigation days.	15	15	16	16	17	17	18	19	19	20	20	21	21	22	22	24	25	7 7	18.57 20.00 19.00 ..
	29	29	30	30	31	31	32	33	33	34	—	35	35	36	36	38	39	7 3	32.57 34.00 33.00
	43	43	44	—	45	—	—	47	—	48	—	49	—	50	50	—	—	7	46.57 46.50 47.0"
	-	-	-	-	45	-	-	47	-	-	-	49	-	-	-	3
	57	57	58	—	59	59	-	61	61	62	-	63	63	64	64	—	—	7 3	60.57 60.50 61.00
	71	71	72	—	73	73	—	75	75	76	-	77	77	78	—	—	-	7 1 3	74.57 71.00 75.00
Totaa I aan ta \'onder- zoekingen Total number investigations.	6	6	6	3	6	6	3	6	6	6	2	6	6	6	3	3	3	85

			Ongesegmenteerd			Gesegmenteerd
				Non-lobulated.				Lobulated.
7	4.57	4	0.24					46	2.93
7	6.00	— :	—	7	0.55	—	—	—	—	40	3.25	— !	—
3	5.00	;				6	0.45			;	—	37:	2.78
7	18.57	2 ^:	0.11					25	1.47
7	20.00	— :	—	14	1.94	—	—	—	—	41	5.87	—:	—
3	19.00	— ■	—	—		12	2.33	—	—	—	—	42	7.72
7	32.57	2 :	0.19					26	2.84
6	34.00	— ;	—	24	3.42	—	~	—	—	29	3.84	— :	—
3	33.00	— :	—	—		12	1.61	—		— •	—	33	4.36
7	46.57	3 i	0.34					27	3.29
2	46.50	— :	—	21	2.65	—	—	—	—	31 :	3.82	— •	—
3	47.00	— ;	—	—		9	1.02	—	—	— :	—	25 i	2.86
7	60.57	3 :	0.42					31	4.15	_:
2	60.50	— :	—	14	2.68	—	—	—	—	40	8.05	— ■	—
3	61.00	— :	—	—	—	7	1.36	—	—	— •		38;	6.97
7	74.57	6 :	1.08					39	7.03			_ :
1	71.00	— :	—	34	5.75	—	-	—	—	36	6.08	— :	-
3	75.00	— ;	—	—	—	7	1.46		—	:		21 i	3.91

Provincies	Mond- en klauwzeer bij de herkauwende dieren en varkens (Aphthac epizooticae)	Varkenspest (Pestis suum)	Schurft (sarcoptes- schurft en der matocoptes- schurft) bij eenhoevige dieren en schapen (Scabies)	Rotkreupel bij schapen (Paronychia contagiosa)	Miltvuur hij alle vee (Anthrax)	Pseudo- vogelpest (Pestis avium)
Groningen	—	6	—	-	—	-
Friesland	i	—	—	i	—	i
Drenthe	i	—	—	—	—	—
Overijssel	7	3		i	—	3
Gelderland	\'4	\'7	2	—	i	22
Utrecht	12	12	i	i	—	2
Noordholland	10	4	2	2		5
Zuidholland	49	\'3	i	2	—	—
Zeeland	\'7	—	—	—	—-	—
Noordbrabant	53	7	—	-	—	—
Limburg	* 6	—	—		—	2
Totaal van het Rijk	170	62	6	7	i	35

Groep	Gem. Lich. gew. grm	Morgen Cal. kg/uur	R.Q..	Avond Cal. kg/uur	R.Q.	Afname in %
a	2100	3-5"	o-79	2.47	0.76	29.6
ß	\'755	3-90	0.76	3-52	0.62	9.0
y	1688	3-55	0.77	3.10	0.65	8.7

	Groep	Gem. eigewicht		Aantal eieren
	-	gr	•
I		59-2		839
II		61.0		786
III		61.2		7"
IV		61.i		833
V (van	27-8-\'₅2 af)	61.0		132

Groep	I	II	III	IV	V
Gewicht schildklier (gew. van verse klier) in mg	100	103	130	•97	100

Groep	I	II	III	IV	V
Aantal dagen na tijdstip
van voederdifferentiatie
(30—5—\'52)
0	16	16	16	16	16
3	—	58	—	37	—
12	—	—	—	—	120
■3	—	—	—	—	260
16	—	—	—	—	106
■7	—	—	—	—	148
■9	—	—	—	—	216
25	—	—	—	9\'	—
28	—	—	737	—	—
20	—	499	—	—	—
3\'	—	—	—	130	—
65	—	—	—	137	—
75	—	—	—	102	—
78	—	—	—	.87	—
9°	—	—	903	—	—
97		563

Jodiumgehalte voedsel mg/kg	Jodiumgehalte ei M g/^ei	Jodiumuitseheiding in % van opname i8-5-\'52 t/m 17-11 -\'52
o-37	16 (gem. 3 bep.)	8.2
7.86	170 (gem. 5 bep.)	4.1
33-6	531 (gem. 2 bep.)	2.8
67.2	820 (gem. 2 bep.)	2.0

Lever	Blinde darm	Dunne darm	Milt	Andere ziekten	Kweek proef	Onderzoek t.b.c.
			—	Coccidiosis	neg.	neg.
*	—		—		Muc. COLI	neg.
		—	—	Coccidiosis	Muc. COLI	neg.
—	—		—	Coccidiosis		neg.
--			—	Coccidiosis		neg.
—		—	—			neg.
—		—	—			neg.
—		—	—	Coccidiosis		neg.

3	6	4	0	5 maal Cocc.	2 x MucCOLI 1 X neg.	8 X neg.

Provincies	25 J^an- t/m 3\' Jam	I Febr. t/m 7 Febr.	8 Febr. t/m 14 Febr.	15 Febr. t/m 21 Febr.	Totaal ²5 J^an- \'53 t/\'m 21 Febr.53	20 Mei \'51 t/m 21 Febr.53
Groningen	129	16	93	148	386	9-597
Friesland	11	9	2	i	23	996
Drenthe	6	\'4	3	49	72	2-757
Overijssel	98	98	67	63	326	\'2-55\'
Gelderland	196	"5	\'73	74	558	14.600
Utrecht	208	96	103	130	537	13.721
Noord-Holland	277	195	256	310	1.038	20.806
Zuid-Holland	419	353	304	338	1.414	31.689
Zeeland	47	—	4	55	106	2-947
Noord-Brabant	473	34\'	367	627	1.808	5I-247
Limburg	144	\'3\'	112	172	559	16.384
Nederland	2.008	1.368	1.484	\'•967	6.827	\'77-295

Totaal per 15 April 1953	• ƒ 4-205.—	Transport .	• • ƒ 5-335\'—
S. W. v. D. te O. . .	• •• 150 —	A. R. d. V. te S. .	• ■ „ 25.—
O. W. M. te H. . . .	• 75-—	( . M. te R.....	• • •• 25.
P. v. L. te R.....	. ,, 100.—	1). A. O. te V. . . .	• ■ ,, 5°-—
J. N. A. C. S. te \'s G. .	■ 7°.—	J. 1.. te S......
N. N.........		H. B. te B.....
S. T. H. te A.....		Dr W. M. te A. . .
B. 1.. L. te U. ...	■ 25.—	Dr A. A. O. te R. .	• ■ „ 25.
S. de V. te G.....		1\'. B. A. v. E. te T.
Dr. E. A. R. F. B. te V. .		W. A. v. E. te T. A.	. . ,, 100.
J. M. te T......	• >5-—	J. F. en C. d. G. . .	. . „ 250.—
		1.. J. K. te H. . . .	■ ■ » 75-—
F. V. te J.......		C. J. O. te \'sH. . .
Dj. d. .). te /......	■ „ 25......	Dr. S. K. te U. . .	■ • 15°-
O. W. te M......	• „ 50 —	Dr G. L. }. G. te T.	. . ,. 10.—
Dr J. A. B. te U. . .	• ,, 5°--	Dr Th. S. te S. . .	• ■ „ 15 —
Transporteren . .	• ƒ 5-335 —		ƒ 6.710.-
Verzoeke de bijdragen	uitsluitend over	te maken op postrekening	1412 ten name
van De Twentsche Bank	met vermelding	„Fonds Hulpverlening Dierenartsen", (dus

	te inseminatie	2e inseminatie	3e inseminatie	4e en volgende ins.	Totaal inseminaties
	-	E.g.	%		-	E.g.	%		-	E.r.	%		-	E.g.	%		-	E.g.	%
B.m.	138	104	1.75	57.14	97	70	1.72	58,14	53	40	1.75	57.14	42	48	2.14	46,73	330	262	1.79	55,87
B.z.	146	106	1.73	57.80	57	55	1.96	51,02	41	34	1.83	54.64	41	46	2.12	47.17	285	241	1.85	54,06
G.m.	51	55	2.08	48,08	37	45	2.22	45,05	16	18	2.13	46,95	25	30	2.20	45,45	129	148	2.15	46.52
G.z.	45	61	2.36	42.37	22	36	2.64	37,88	15	34	3.27	30.58	17	26	2.53	39,53	99	157	2.59	38,61
H.m.	42	46	2.10	47.62	29	28	1.97	50.76	24	15	1.63	61.35	21	23	2.10	47,62	116	112	1.97	50.76
H.Z.	43	56	2.30	43,47	28	23	1.82	54,95	21	25	2.19	45.66	8	23	3.88	25,77	100	127	2.27	44.05
O.m.	21	21	2.—	50-	17	4	1.24	80.65	9	7	1.38	72,46	14	3	1.21	82,64	61	35	1.57	63,69
O.Z.	26	24	1.92	52.08	16	1	1.06	94.34	10	5	1.50	66.67	10	8	1.80	55,55	62	38	1.61	62.11
P.m.	57	35	1.61	62,11	33	19	QO in	63,29	18	14	1.78	56,18	19	12	1.63	61.35	127	80	1.63	61,35
P.z.	37	30	1.81	55,25	33	25	1.76	56,82	18	8	1.44	69,44	13	17	2.31	43.29	101	80	1.79	55,87
E.m.	5	17	4.40	22,73	3	4	2.33	42,92	3	3	2 —	so-	—	4	—	—	II	28	3.55	28,16
E.z.	5	11	3.20	31,25	—	3	—	—	2	2	2-	so,—	—	2	—	—	7	18	3.57	28,01

D.m.	18	41	3.28	30.49	7	17	3.43	29.15	5	8
D.z.	14	32	3.29	30.40	8	12	2.50	40 —	4	7
I.m.	65	45	1.69	59,17	36	26	1.72	58,14	15	9
u.	52	32	1.62	61.73	27	20	1.74	57,47	II	14
J.m.	7	7	2.—	50-	II	3	1.27	78,74	5	4
J.z.	10	5	1 50	66,67	4	3	1.75	57,14	3	1
K.m.	7	21	4.—	25,-	6	12	3-	33,33	7	9
K.Z.	16	7	1.44	69.44	5	6	2.20	45,45	6	6
L.m.	40	44	2.10	47,62	15	29	2.93	34.13	10	24
L.Z.	25	24	1.96	51.02	23	34	2.49	40.16	14	14
N.m.	40	30	1.75	57.14	22	13	1.59	62.89	9	II
N.z.	41	28	1.68	59,52	16	17	2.06	48,54	10	6
X.m.	65	53	1.82	54,95	39	28	1.72	58,14	31	19
X.Z.	51	31	1.61	62,11	00 IT\\	14	1.24	80.65	28	15
Totaal m.	556	519	1.93	51,81	352	298	1.85	54,06	205	181
Totaal z.	511	447	1.87	53,48	297	249	1.84	54,35	183	171

2.60	38.46	3	8	3.67	•27,25	33	74	3.24	30.86
2.75	36,36	4	3	1.75	57,14	30	54	2.80	35.71
1.60	62.50	9	16	2.78	35,97	125	%	1.77	56,50
2.27	44,05	14	12	1.86	53.76	104	78	1.65	60,60
1.80	55,55	3	3	2 —	50-	26	17	1.62	61,73
1.33	75,19	2	2	2-	50-	19	II	1.58	63,29
2.23	44.84	7	7	2 —	50-	27	49	2.81	35,59
2 —	50-	4	7	2.75	36,36	31	26	1.84	54.35
3.40	29.41	17	22	2.29	43,67	82	119	2.45	40.82
2 —	50 —	9.	15	2.67	37,45	71	87	2.23	44.84
2.22	45.05	13	17	2.86	34,97	84	71	1.85	54,06
1.60	62.50	14	4	1.29	77,52	81	55	1.68	59,52
1.61	62,11	38	22	1.58	63,29	173	122	1.71	58,48
1.54	64,94	28	33	2.18	45.87	165	93	1.56	64.10
1.88	53,19	211	215	2.02	49,50	1324	1213	1.91»	52.14
1.93	51.8!	164	198	2.21	45,25	1155	1065	1.92\'	52.03
	TOTAAL AANTAL VERRICHTE	INS	4757 \|

		Ie	dag.		2e dag.	3e dag.	4e	en volgende dagen.		Totaal.
	-	E.».	%		-	E.g.	%		-	E.g.	o/ /o		-	E. g.	0/ /O		-	E. g.	%
B. m.	253	186	1.73	57,80	62	59	1.95	51,28	15	17	2.13	46,95	_	_	_		330	262	1.79	55,87
B. z.	237	180	1.76	56,82	39	48	2.23	44,84	8	10	2.25	44.44	1	3	4.—	25-	285	241	1.85	54,06
G. m.	65	75	2.15	46,52	52	44	1.85	54,06	10	21	3.10	32,26	2"	8	5.-	20-	129	148	2.15	46,52
G. z.	45	49	2.09	47,85	40	78	2.95	33,90	12	25	3.08	32,47	2	5	3.50	28,57	99	157	2.59	38,61
H. m.	29	18	1.62	61,73	68	71	2.04	49,02	16	22	2.38	42,02	3	1	1.33	75,19	116	112	1.97	50,76
H. z.	17	14	1.82	54,95	53	84	2.58	38,76	25	24	1.96	51,02	5	5	2 —	50-	100	127	2.27	44,05
0. m.	24	14	1.58	63,29	33	17	1.52	65,79	2	1	1.58	63,29	2	3	2.50	40 —	61	35	1.57	63,69
0. z.	9	7	1.78	56,18	48	28	1.58	63,29	5	3	1.60	62,50	-	—	-	—	62	38	1.61	62,11
P. m.	65	36	1.55	64,52	48	31	1.65	60,60	14	13	1.93	51,81	—	—	—	—	127	80	1.63	61,35
P. z.	48	42	1.88	53,19	39	24	1.62	61,73	14	II	1.79	55,87	—	3	-	-	101	80	1.79	55,87
E. m.	9	19	3.11	32,15	1	9	10.—	10-	—	—	—	—	1	—	1	100 —	II	28	3.55	28,16
E. z.	4	11	3.75	26,67	3	7	3.33	30,03	—	—	—	—	—	—	—	—	7	18	3.57	28,02