Prof. J. H. TEN THIJE, Voorzitter.
Dr. J. GRASHUIS, Dr. R. VAN SANTEN, Dr. D. TALSMA
en G. M. VAN WAVEREN, Leden.

1. Slechts achter de namen van de auteurs van originele artikelen worden de volledige
titels der artikelen vermeld.

2. Wanneer achter een onderwerp de naam van de auteur wordt vermeld, verwijst
dit naar een origineel artikel over dit onderwerp.

AKEN Jr., H. VAN, Het belang van doelmatige dieetregeling bij ziekten. . . . 266
AKKERMANS, J. P. W. M., TERPSTRA Dr. J. I., Over pneumococcen-

BLIECK, Prof. Dr. L. DE, BOS, K., KEIDEL, H. J. W., Chemotherapeutisch
onderzoek bij blinde darm-coccidiosis van kuikens met nitrofurazone, sulphame-

DORSMAN, W., Het faecesonderzoek als hulpmiddel voor de diagnose van
parasitaire gastro-enteritis bij runderen en schapen en van strongylidosis bij

GROOT, B. DE, HENDRIKSE, J., Een proefneming met diepvriessperma .... 910
GROOTENHUIS, G., De diepvriesmethode als toekomstig hulpmiddel ter

JANSEN, Prof. Dr. J., VLERK, J. v. d., Over de waarde van een dubbel-vaccin,
bestemd voor gelijktijdige immunisatie tegen pokken-diphthcric en pseudo-

ZWIEP, N., Nitrofurazone als prophylacticum tegen eimcria-tcnclla coccidiose 333
KROESKE, Ir. D., De invloed van een centrale sticrenkeuring op dc bevruch-

Personalia 41, 86, 131, 167, 200, 239, 289, 321, 361, 402, 442, 477, 515, 557, 598,

Uit het Laboratorium van Prof. Dr. L. de Blieck te Bilthoven en het Serum-
en Vaccinlaboratorium van de N.V. Philips-Roxane te Weesp.

Over dit onderwerp bestaat betrekkelijk weinig literatuur. Het myxoma-
virus is in 1898 door Sanarelli in Uruguay geïsoleerd en is uitvoerig bestu-
deerd in Noord-Amerika, Engeland en Australië; daarentegen is in de eer-
ste jaren daarna aan therapie en preventie weinig aandacht geschonken.
De oorzaak hiervan is, dat de ziekte tot voor kort zich beperkte tot Cali-
fornië, waar zij in 1931 zou zijn ingevoerd uit Mexico. In Amerika komt de
ziekte in mildere vorm voor.

Fisk en Kessel zijn de eersten geweest, die in 1931 getracht hebben, ko-
nijnen te immuniseren met geïnactiveerd bloed en weefsel van met myxoma
besmette konijnen; het resultaat was negatief. Hyde verkreeg in 1939 gerin-
ge immuniteit bij konijnen door enting met door hitte geïnactiveerd my-
xoma-virus.

McKee (1938) vond, dat herhaalde injecties van geïnactiveerd myxo ma-
virus plus door hitte geïnactiveerd antigeen van pneumococcus type III in
65,8% immuniteit geeft tegen myxoma.

In een publicatie van 1952 deelt McKercher zijn resultaten mede van
vaccinatie door middel van myxomavirus, dat op 4 verschillende methoden
geïnactiveerd was [formaline, hitte (io° C, nitrogen mustard (B-chlorae-
thylaminc hydrochloride), crystalviolet]. Deze pogingen bleven zonder
succes. Het immuniseren met levend virus van zeer jonge konijnen, die ta-
melijk resistent tegen de ziekte zouden zijn, bleek niet mogelijk; alle dieren
stierven door de enting.

Resumerende kan dus gezegd worden, dat het tot heden niet gelukt is,
met het myxomavirus zelf tegen de ziekte te immuniseren op een wijze, die
voor de praktijk geschikt is.

Shope vond in 1932 een ziekte bij wilde konijnen (genus Sylvilagus),
welke met goedaardige tumoren (fibromen), die na verloop van tijd ver-
dwijnen, gepaard gaat; sterfte werd niet waargenomen. Op tamme ko-
nijnen (genus Oryctolagus) is fibromatosis over te brengen. Shope toonde
aan, dat een virus de oorzaak was en dat dit virus immunologisch verwant
is met het myxomavirus. Later bewees Shope, dat konijnen tegen myxoma-
tosis kunnen geïmmuniseerd worden door subcutane inspuiting met fi-
broomvirus.

McKenney en Shillinger komen in 1935 tot de conclusie, clat de enting
met fibroomvirus geen praktische waarde heeft. Daarentegen blijkt uit een
experiment van Shope (1938), dat deze resultaten waarschijnlijk waren toe
te schrijven aan een minder werkzaam fibroomvirus.

Shopf. deed een proef met 14 konijnen, die voor een deel intradermaal,
voor een ander deel in huidscarificaties met fibroomvirus waren geënt.
Deze werden 33 dagen na de enting, tegelijk met 9 ongeënte dieren, in een
kooi geplaatst, waarin zich een met myxomavirus besmet konijn bevond.
Het laatste konijn stierf op de 9de dag onder typische symptomen, de 9

contrólekonijnen eveneens tussen de 13de en 19de dag. Van de 14 geënte
dieren vertoonde er slechts één lichte symptomen der ziekte, doch het her-
stelde.

Geconcludeerd kon worden, dat door enting met fibroomvirus een grote
mate van immuniteit ontstaat tegen contactinfectie met myxomavirus.

Hyde en Gardner (1939) deden onderzoekingen over het wezen dei-
immuniteit. Zij stelden vast, dat fibroomvirus zich door contact niet ver-
spreidt en dat de placenta van het konijn fibroom- en myxoomvirus tegen-
houdt. De moedermelk van fibroomkonijnen bevat geen fibroomvirus,
ook geen antilichamen. Jongen, geboren uit tegen fibroom-myxoom geïm-
muniseerde konijnen, zijn — naar het schijnt — even gevoelig voor myxoom-
virus als jongen van niet daartegen geïmmuniseerde moeders. De immuniteit
wordt dus niet overgebracht op de jongen.

Hyde (1938) stelde nog vast, dat het clinische beeld van myxomatosis
gewijzigd kan worden door intradermale injecties van fibroomvirus. Indien
48 uren vóór de myxoom-infectie fibroomvirus wordt ingespoten, worden
de konijnen wel ziek, doch de meeste blijven leven.

Infectie, 96 uren na de immunisatie, geeft slechts locale, geen algemene
verschijnselen van myxoom. Het ontstaan van knobbels om de infectie-
plaats is afhankelijk van de hoeveelheid myxoomvirus en de tijd, die ver-
loopt tussen immunisatie en besmetting. De immuniteit zou van cellulair
karakter zijn, ofschoon complementbindende antilichamen zijn aan te to-
nen. Fibroom-immuunserum heeft een hogere titer tegenover fibroom- dan
tegenover myxoomvirus. Serum van een konijn, besmet met fibroom- en
myxoomvirus, heeft gelijke titer voor beide virussen.

Van 1939 tot 1952 is weinig nieuws over dit onderwerp verschenen. Door
de toename van de belangstelling voor de industrie, welke verband houdt
met konijnenteelt, is de ziekte van grotere economische betekenis geworden,
in het bijzonder, voor zover Amerika betreft, in Californië, terwijl door het
uitbreken en de enorme verspreiding van de myxomatosis in Frankrijk,
plotseling voor Europa de vraag urgent is geworden, hoe deze ziekte, die
bijna 100% sterfte veroorzaakt, is te beteugelen.

De onderzoekingen van McKercher (1952) hierboven genoemd, werden
gevolgd door die van Sideri, Harrison, M. en L. Ambrus over het verband
tussen myxoom- en fibroomvirus. De belangrijkheid van het overbrengen
der ziekte door insecten wordt naar voren gebracht, alsmede de dier-
specificiteit van myxomatosis. De mens zou niet vatbaar zijn volgens eigen
experimenten door Burnet, Fenner en Ross. Vastgesteld werd de onvat-
baarheid van ééndaagskuikens voor het spontane virus, ook na konijnen-
testikelpassage en ei-chorio-allantoïs-passage.

Sideri e.m. toonden aan, dat fibromaweefsel in 50% glycerine, in een
vriesapparaat 6 maanden bewaard kon worden; daarna waren 3 testikel-
passages nodig om na subcutane of intradermale applicatie tumoren te
krijgen. Zij komen tot de conclusie, dat de vorming van het typische fibroom
noodzakelijk is voor het ontstaan van immuniteit. Niet-virulente stammen
van fibroomvirus zijn onwerkzaam.

In het najaar van 1952 is de ziekte tegelijkertijd geïdentificeerd door
Drieux (Alfort) en Jacotot (Parijs). Beide onderzoekers hebben het virus
in eieren kunnen voortkweken en met fibroomvirus konijnen kunnen
immuniseren. Spoedig is door Jacotot en Vallée aan het Instituut Pasteur
te Parijs de bereiding van het vaccin ter hand genomen en de immunisatie

wordt sinds het voorjaar 1953 in Frankrijk op ruime schaal, zowel bij wilde
als tamme konijnen, toegepast.

Een zeer belangrijk onderzoek, dat wij terloops willen aanstippen, is dat
van G. Thiery over de chemische histologie van het myxoomweefsel. Bij
dit weefselonderzoek wordt de bevriesmethode geprefereerd boven de
paraffine-insluiting. Het myxoom ontstaat door ophoping van hyaluron-
zuur in het ontstoken weefsel. Thiery beproefde heparine om de infectie te
voorkomen, hetgeen soms gelukte. Heparine zou een nadelige invloed
hebben op de stofwisseling van het virus. De proeven zijn echter op te kleine
schaal genomen om een conclusie te wettigen.

In de Mededelingen van het XVe Internationale Veeartsenij kundige
Congres te Stockholm (1953) komen twee rapporten voor over de myxo-
matosis.

Het ene is van Bull, Ratcliffe en Edgar (Australië) en behandelt de
ziekte als bestrijdingsmidel van de wilde-konijnenplaag. Experimentele
epidemiologische studies, in Cambridge begonnen, zijn in Australië voort-
gezet. Gebleken is, dat de epizoötische uitbreiding der ziekte zonder de
ziekte-overbrengende insecten niet is te verwachten.

Anopheles annulipes en Culex spelen de belangrijkste rol in Australië.
Simuliumsoorten zijn ook verspreiders van het virus.

Het tweede rapport is van Jacotot en Vallée (Frankrijk), die het ont-
staan en de verspreiding der ziekte in Frankrijk beschrijven. Zij zijn van
mening, dat immunisatie met het fibroomvirus van Shope, subcutaan toege-
diend, de beste resultaten geeft. Toch zou de z.g. paraspecifieke immuni-
teit slechts in i 68% ontstaan. Vindt daarna spontane besmetting
met myxoomvirus plaats, dan ontstaat een actieve immuniteit. Het kan
aanbeveling verdienen de wilde konijnen, die men met fibroomvirus ent,
nog met myxoomvirus te besmetten alvorens ze weer los te laten. Het
immunisatieresultaat van 68 à 70% bij experimentele besmetting zal in de
praktijk wellicht gunstiger zijn.

Behalve muskieten, die het virus 2 weken kunnen herbergen, kunnen ook
andere insecten, zoals luizen en vlooien het virus overbrengen, doch waar-
schijnlijk is de rol, die deze laatste daarbij spelen, van minder betekenis.
Besmetting door contact zou volgens Jacotot en Vallée niet bijzonder
gemakkelijk gaan; dit is in overeenstemming met de bevindingen in Au-
stralië.

Een enkele piqûre met een naald, besmet met virus, is voldoende om de
infectie te doen aanslaan.

Naast de enting dienen hygiënische maatregelen genomen te worden;
ook wettelijke maatregelen komen in toepassing.

Wat nu de enting zelf betreft, dient men uit te gaan van een voldoende
virulente stam van het shope-virus.

Zowel Dr. Shope als Dr. Jacotot hebben virus te onzer beschikking ge-
steld, waarvoor wij hun gaarne dank zeggen.

Het virus bestond uit tumorweefsel; na één passage door de testikel van
een konijn, gaf het zeer duidelijke fibromen bij subcutane inspuiting.

Het fibroomvirus geeft geen generalisatie; ook geen uitbreiding om de
injectieplaats.

Voor het ontstaan van immuniteit is het volgens de Amerikaanse onder-
zoekers noodzakelijk, dat er een fibroom ontstaat. Dr. Jacotot deelde aan
één onzer mede, dat de tumoren van speldeknop- tot kastanjegrootte

kunnen zijn en dat voor het tot stand komen van immuniteit tegen myxoom
het niet noodzakelijk is, dat er een tastbaar fibroom ontstaat.

Het blijkt, ook in onze experimenten, dat onderscheidene konijnen op
een zelfde hoeveelheid virus zeer verschillend reageren wat betreft de grootte
van het fibroom. Ook bij het zelfde konijn is op verschillende plaatsen van
het lichaam de reactie niet dezelfde.

Als maatstaf aannemende, dat een fibroom moet ontstaan na subcutane
injectie, varieert de virulentie van het virus van io~³ tot io~⁵ (m.i.d.).

Voor de bereiding van het vaccin wordt een veelvoud van de m.i.d.
gebruikt, zodat zo veel mogelijk zekerheid voor de fibroomvorming bestaat.

De tumoren gaan overigens langzaam terug in grootte; het kan 3 weken
of langer duren, voordat zij geheel verdwenen zijn. Zelfs bij meer injecties
op verschillende plaatsen van de huid vertoont het konijn geen ziektever-
schijnselen.

Het vaccin is een bijna heldere suspensie van het virus in een gebufferde
glycerineoplossing; de dosis van 0,5 cc is voldoende om immuniteit te krij-
gen, welke zich reeds na enige dagen ontwikkelt en minstens 6 maanden
duurt. Worden de gevaccineerde konijnen spontaan besmet, dan treedt een
duurzame onvatbaarheid op.

Wij hebben met het vaccin een controle op de werkzaamheid verricht
door 4 geïmmuniseerde (nrs. x t/m 4) en 5 niet-geïmmuniseerde (nrs. 5 t/m
9) konijnen te infecteren met een grote dosis myxoomvirus. Het myxoom-
virus bestond uit een suspensie van myxoomweefsel verdund 1 : 10, 1 : 25
en i : 50. Hiervan werd bij 8 dieren 1 cc subcutaan terzijde van de rug, bij
één konijn aan de binnenzijde van de schenkel ingespoten. Het verloop der
vaccinatie en infectie was als volgt:

Bij deze konijnen traden de eerste verschijnselen 5 tot 7 dagen na de
besmetting op; deze bestonden uit minder eten en conjunctivitis. Daarna
werd de ooguitvloeiing etterig, de oogleden, de kop en de genitaliën zwollen,
de eetlust hield geheel op. Er is geen verschil in de verschijnselen, ook al is
de dosering van het virus groter.

Eén konijn stierf op de 10de dag, drie op de 1 ide dag na de infectie. Het
vijfde konijn, dat aan de schenkel was ingespoten, vertoonde de hevigste
verschijnselen, nl. uitgebreide zwelling aan de poot, de oogleden en geni-
taliën. Aan de oren bestonden omschreven myxomen ter grootte van 2-5
cm diameter; langs de oorranden waren deze gezwellen meer langgerekt.
Dit konijn is de 11de dag na de besmetting gedood.

Bij vier konijnen had zich op de injectieplaats een myxoom ter grootte
van 2-6 cm gevormd; bij één konijn was geen plaatselijke reactie waar te
nemen.

De vaccinatie met hetzelfde vaccin en dezelfde dosis heeft bij deze dieren
een verschillend grote reactie gegeven. Alle dieren waren op 20-g-\'53 ter
rechterzijde van de rug geënt. Na acht dagen was er nog weinig zwelling,
doch op 2-io-\'53 hadden alle een duidelijk tastbaar en omschreven gezwel,
variërende van erwt- tot knikkergrootte. Op 5-io-\'53 zijn deze konijnen,

tegelijk met de contrólekonijnen, met i cc van hetzelfde myxoomvirus sub-
cutaan ingespoten, drie zijdelings van de rug en één aan de binnenzijde van
de schenkel. Twee konijnen (nrs. i en 2) kregen het myxoomvirus verdund
1:10, één konijn (no. 3) 1 : 25 en één konijn (no. 4) 1 : 50. Alle dieren zijn
steeds gezond gebleven en hebben nimmer ziekteverschijnselen vertoond.
20 dagen na de besmetting (39 dagen na de vaccinatie) was het beeld als
volgt:

Konijn 1: Fibroom: nog knikkergroot. Myxoom: omschreven zwelling,
kastanjegroot, geen oedeem.

Konijn 2: Fibroom: verdwenen. Myxoom: aan de binnenvlakte van de
schenkel (plaats der inspuiting) verdwenen, geen oedeem.

Konijn 3: Fibroom: verdwenen. Myxoom: erwtgroot, geringe zwelling
van de omgeving.

Het blijkt, dat na 39 dagen bij twee van de vier konijnen het vaccinatie-
fibroom nog bestaat; bij deze dieren is nog geen merkbare vermindering
van de grootte van het gezwel te constateren. Het myxoom op de infectie-
plaats vertoont neiging tot teruggaan, de zwelling wordt zachter; het oe-
deem, dat de eerste dagen bestond, verdwijnt bij alle dieren. Bij konijn no.
2 is ook de myxoomzwelling geheel verdwenen. Op andere plaatsen van het
lichaam, ook aan de genitaliën, zijn geen zwellingen ontstaan.

Bij konijn no. 1 is geen verandering in de toestand opgetreden. Bij de
konijnen nrs. 2, 3 en 4 zijn fibromen en myxomen niet meer tastbaar.

Bij de sectie was bij de konijnen nrs. 2, 3 en 4 op de plaats der infectie
met het myxoom-virus het weefsel nog een weinig gelatineus geïnfiltreerd,
echter niet groter dan een kleine erwt. Konijn no. 1 daarentegen bleek zowel
op de plaats der fibroom- als der myxoom-infectie een abces te vertonen,
waarin dikke etter aanwezig was. Alleen bij de myxoom-injectieplaats was
de omgeving van het abces een weinig geïnfiltreerd.

Tenslotte kan hier nog melding gemaakt worden van een proef, waarbij
een konijn op 26-9-\'53 was geïnfecteerd met verdunningen van fibroomvirus
io~\', io~² en io~³. Na 5 dagen ontstonden van erwt- tot knikkergrote
fibromen. Deze waren in grootte merkbaar afgenomen na 19 dagen en
waren op 3-11 -\'53, dus na 38 dagen, geheel verdwenen. Bij sectie was op de
entplaats niets te zien.

Bij een groot aantal konijnen, die met het gebruikelijke vaccin zijn gevac-
cineerd, ziet men in de eerste plaats belangrijke verscheidenheid in de grootte
van het fibroom dat ontstaat.

Doorbraak hebben wij niet waargenomen, terwijl de regressie verschil-
lend lang duurt. Na 4 weken zijn de fibromen meestal weer verdwenen.
Uitbreiding in de omtrek of op afstand van de vaccinatieplaats is niet
waargenomen.

Resumerende kan gezegd worden, dat in deze op kleine schaal genomen
proef met het levende fibroomvirus in 100% immuniteit tegen experimen-
tele infectie met myxoomvirus is verkregen.

Zieke dieren moeten gedood en onschadelijk gemaakt worden. Preventieve
enting uitsluitend in gezond milieu. Het effect der enting is dan het grootst.
3 a 5 dagen na de enting is reeds voldoende immuniteit ontstaan, welke
minstens 6 maanden duurt.

Enting van dieren, die ziekteverschijnselen vertonen of in het incubatie-
tijdperk verkeren, is gecontraïndiceerd. In dat geval moeten de dieren,
die clinisch gezond zijn, elk afzonderlijk geïsoleerd worden gedurende 12
dagen, daarna kunnen de gezonde konijnen geënt worden. Voorzichtig-
heidshalve gebruikt men voor elk konijn een afzonderlijke injectienaald en
verwisselt de spuit van tijd tot tijd. Deze voorzorgsmaatregel is nog dringen-
der, indien men in een besmet milieu zonder quarantaine direct wil enten.

De vraag rijst, of immunisatie van wilde konijnen ook is aan te bevelen.
De tegenstanders van dit systeem zeggen, dat de gevaccineerde konijnen,
die zich besmetten, virusdragers kunnen blijven en zo de ziekte onderhou-
den. Iedere epizoötie komt vanzelf tot een eind; resistente dieren zullen
overblijven, hetgeen te verkiezen is boven de enting.

In Frankrijk heeft men er over gesproken, het Amerikaanse wilde konijn
in te voeren; dit is resistenter tegen het myxoomvirus, doch zou voor de
gewassen schadelijker zijn.

In een niet-besmet milieu (moeilijk te constateren) worden zoveel mogelijk
konijnen opgevangen; deze worden gevaccineerd en losgelaten.

Worden de konijnen daarna besmet met myxoomvirus, dan ontstaat de
echte immuniteit; deze dieren vermenigvuldigen zich en zouden meer-
resistente nakomelingen voortbrengen.

In een besmet milieu is enting te ontraden; na grotendeelds uitsterven van
de konijnen, worden uit een onbesmette streek geënte konijnen losgelaten.

Toch wordt ook wel in een besmet milieu geënt; men houdt dan de ge-
vangen konijnen 6 dagen vast; daarna worden de overlevende konijnen
gevaccineerd, nog 6 dagen vastgehouden en dan losgelaten.

Indien men het geheel overziet, dan komt het er praktisch op neer zich te
bepalen tot de tamme konijnenstapel en al het mogelijke te doen, deze te
beschermen.

Behalve door zich te houden aan de politiemaatregelen (aangifte, on-
schadelijk maken, vervoerverbod, enz.), kan de konijnenhouder zijn ko-
nijnen zoveel mogelijk beschermen door contact met zieke dieren te ver-
mijden, vroegtijdig te laten enten, en door bestrijding van insecten, die op
de konijnen en in hun omgeving leven. Op geregelde tijden, zo mogelijk
enige malen per week, bespuiten van de hokken, stallen en ook van de
konijnen met een daarvoor geschikt insecticide. Indien de konijnenhokken
\'s nachts worden afgedekt, moet de stof waarmede afgedekt wordt, van
buiten ook met insecticide worden bespoten.

Het blijkt, dat, daar de ziekte hoofdzakelijk door insecten verspreid wordt,
deze gedurende de winter afneemt, om in het voorjaar weer te beginnen.
Men kan hiermede dus rekening houden wat betreft te nemen maatregelen,
in het bijzonder de tijd van voorbehoedende enting.

Na een bespreking van de literatuur over de immunisatie tegen myxoma-
tosis van konijnen, wordt de aandacht in het bijzonder gevestigd op de
vaccinatie met het fibroomvirus van Shope.

Op kleine schaal zijn experimenten verricht met fibroomvirus, gevolgd
door experimentele infectie met myxoomvirus. Volledige immuniteit werd
verkregen.

After a discussion of the literature on the immunization against Myxomatosis of rab-
bits, the attention is specially called to the vaccination with the Fibroma Virus of Shope.

Experiments with Fibroma Virus have been made on a small scale, followed by
experimental infection with Myxoma Virus.

Après une discussion de la littérature au sujet de l\'immunisation contre la Myxomatose
des lapins, on attire l\'attention spécialement sur la vaccination avec le fibrome de Shope.

Des expérimentations avec du virus fibrome ont été faites à petite échelle, suivies par
une infection expérimentale avec le virus myxome.

Nach einer Besprechung der Literatur über die Immunisierung gegen Myxomatosis
bei Kaninchen wird die Aufmerksamkeit speziell auf die Impfung mit dem Fibromvirus
von Shope gelenkt.

In kleincrem Umfang sind Experimente mit Fibromvirus, gefolgt durch experimentelle
Infektion mit Myxomvirus gemacht.

Dcspuès de discutirse la literatura sobre la inmunizaeiön contra la mixomatosis de los
conejos, sc llama la atenciôn especialmcntc sobre la vacunaciön con el virus fibromâtico
de Shope.

Han sido efectuados en menor escala experimentos con el virus fibromâtico, seguidos
por infecciôn experimental con cl virus mixomâtico.

Sanarelli. G.: Das Myxomatogene Virus. Beitrag zum Studium der Krankheitserreger
ausserhalb des Sichtbaren. (Vorläufige Mitteilung). Centralbl. f. Bakt., Abt. I, 23, (1898):
865.

Fisk, Roy T., and Kessel, John F.: Immunization Studies with the Virus of Infectious
Myxomatosis. Proc. Soc. Exptl. Biol, and Med. 29, no. 1, (1931): 9-11.

Shope, R. E.: A transmissable Tumor-Like Condition in Rabbits. A Filtrable Virus
causing a Tumor-Like Condition in Rabbits and its Relationship to Virus Myxomatosum.
J. Exptl. Med. 56, no. 6, (1932): 793-822.

McKenney, F. D.. and Shillinger, J. E.: Infectious Myxomatosis of Domestic
Rabbits. J.A.V.M.A. LXXXVII, (1935): 621-630.

Shope, R. E.: Protection ol Rabbits against naturally acquired Infectious Myxomato-
sis by Previous Infection with Fibroma Virus. Proc. Soc. Exptl. Biol, and Med., 38, no.

McKee, Clara, M.: Immunization against Infectious Myxomatosis with Heat-
Inactivated Virus in Conjunction with the Type III Pneumococcus. A. J. Hyg. 29, ( 1939) :
165-170.

Hyde, Rosc.oe R. : The Pathogenesis of Infectious Myxomatosis (Sanarelli) as modi-
fied bv certain Immunizing Agents. A.J. Hyg. 30, (1939): 37-46.

Hyde, Roscoe R.: Infectious Myxomatosis of Rabbits (Sanarelli) versus the Fi-
broma Virus (Shope) with especial Reference to the Time Interval in the Establishment
of Concomitant Immunity. A. J. Hyg. 30, (1939): 47-55.

Hyde, Roscoe R. and Gardner, R. E. : Transmission Experiments with the Fibroma
(Shope) and Myxoma (Saranelli) Viruses. A. J. Hyg. 30, (1939): 57-63.

MoKercher, D. G.: Infectious Myxomatosis. I. Vaccination. II. Antibiotic Therapy.
A.J. Vet. Res. XIII, no. 48, (1952): 425-429.

Sideri, C. N., Harrisson, J.W. E., Ambrus, C. M., and Ambrus, J. L. ! The Immunolo-
gical Relationship of Myxoma and Fibroma Viruses. J. A. V. M. A. C.XXI, no. 907,
(1952): 300-303.

Drieux, H. : Une nouvelle menace pour le gibier de F\'rance. Revue de Pathologie
Générale et Comparée, no. 644, (1953).

Jacotot, H., et Vallée, A.: Le myxome infectieux du lapin dans les garennes fran-
çaises. Bull. Acad. Vétér. de France, T. XXVI, no. 1, (1953).

Thiéry, G. : Le Myxome de Sanarelli. Maladie infectieuse du collagène. Etude
histochimique. Revue de Path. Générale et Comparée, no. 647, (1953).

Jacotot, H. et Vallée, A.: A propos du foyer français de myxomatose des lapins.
Proc. Part I, Vol. 1, I. V. C. Stockholm 9/8-15/8-1953, Section I B, 86.

Bull, L. B. Ratcliffe, F. N. and Edgar, G.: Myxomatosis: Its Use in the Control
of Rabbit Populations in Australia. Proc. Part I, Vol. 1, I.V.G. Stockholm 9/8-15/8-1953,
Section I B, 87.

In een van de vorige tijdschriften werd een oproep geplaatst om Neder-
landse Dierenartsen voor Nieuw-Zeeland aan te trekken.

Reeds enkele jaren geleden werden, met medewerking van de faculteit
der Veeartsenijkunde, enkele collegae daar geplaatst. Ook nu werd weder-
om de hulp van deze faculteit ingeroepen om eventueel de keuze te maken
in samenwerking met een vertegenwoordiger van genoemd land. Op deze
wijze kreeg ik contact met Mr. C. F. Shapcott, Migration Officer te
\'s-Gravenhage. In een onderhoud met hem en Ir. H. de Bruin (als vertegen-
woordiger van het Dept. v. Landbouw) werden de mogelijkheden voor
emigratie en de omstandigheden in Nieuw-Zeeland uitvoerig besproken.

Hierbij kwam naar voren dat onze collegae, die daar thans werken, zeer
gewaardeerd worden. Het werd min of meer als een teleurstelling onder-
vonden, dat nu slechts een enkele aanmelding was binnengekomen.

Hoewel de faculteit in geen enkel opzicht invloed kan en wil uitoefenen
op een besluit tot emigreren, heb ik toch gaarne het aanbod van Ir. df. Bruin
aanvaard om een overzicht over het leven en het werk van de dierenarts in
Nieuw-Zeeland in ons tijdschrift te doen plaatsen. Ir. de Bruin heeft enkele
jaren in Nieuw-Zeeland de functie van Migration Officer van Nederland
bekleed.

Hij is dus zeer goed op de hoogte met de omstandigheden, waaronder
Nederlanders aldaar geplaatst zijn en waaronder zij moeten werken.

Gaarne wilde ik enkele woorden schrijven over het leven en het werk van
een dierenarts in Nieuw-Zeeland, zulks naar aanleiding van de oproep voor
sollicitanten voor de positie van club-dierenarts in Nieuw Zeeland.

Allereerst een nadere uiteenzetting van het begrip ,,club-veterinarian"
Deze dierenartsen worden aangesteld door de Veterinary Council, welke
zitting houdt in het gebouw van de New Zealand Dairy Board te Welling-
ton. De „Club-veterinarian" verleent zijn diensten aan de leden van de
club. De club honoreert de dierenarts met een vast inkomen. De leden van
de club betalen een bepaalde som aan het clubfonds, waaruit onder meer
de kosten voor de diergeneeskundige assistentie worden bestreden. De leden
van een club zijn veelal boeren, hetzij sheepfarmers, dairy-farmers. Met
opzet gebruik ik dc Nieuwzeelandse uitdrukkingen. Een letterlijke vertaling
in het Nederlands schept een beeldassociatie, die onjuist zou zijn, waar-
over straks meer.

Evenals in Nederland, blijft de Nieuwzeelandse dierenarts tevens recht-
streeks verantwoordelijk aan de Nieuwzeelandse Regering ten aanzien van
de bestrijding van besmettelijke vee-ziekten.

Zoals U ongetwijfeld zult weten, blijft al het vee in Nieuw Zeeland des
zomers en des winters buiten. Een staltijd kent men niet. Dit geldt zowel
voor het Noorder-Eiland als voor het Zuider-Eiland.

De gemiddelde bedrijfsgrootte van de boerderijen in Nieuw-Zeeland
(schapen- en zuivel bedrijven) is ^ 80 ha.

In Nieuw-Zeeland beschouwt men een dairy-farm met 40 stuks melkvee
als een economisch minimum. Evenzo een schapenbedrijf met 800 ooien.

Hoe men hieraan komt, is niet duidelijk en m.i. berust het op geen enkele
berekening, maar men neemt dit als vaststaand aan.

De gemiddelde waarde van een goede melkkoe is £ 25 a £ 30 (£ N.Z.
f 10,64). Ruim 65% van de melkveestapel is Jersey. Daarna volgt het zwart-
bonte Friese vee (^ 20%), terwijl men daarnaast nog ziet de Ayr-shire en
de Dairy shorthorn. Van de 34 millioen schapen, is de Cross-bred verreweg
de voornaamste. Deze Cross-bred is een directe kruising tussen de Romney
en de South-down.

Doordat het vee steeds buiten loopt en omdat de Nieuwzeelandse boer,
bij een gemiddeld aantal van 60 tot 120 koeien per bedrijf, de dieren minder
onder controle heeft, is de zorg die hij aan zijn vee besteedt, ongetwijfeld
minder dan dat bij zijn Nederlandse collega het geval is.

Het „club-systeem" in Nieuw-Zeeland is nog in het ontwikkelingsstadium
en (te) veel boeren zijn er aan gewend, zo veel mogelijk zelf te doen. Sulfa-
preparaten en penicilline zijn vrijelijk verkrijgbaar en deze worden nog
wel eens onoordeelkundig toegepast.

Nieuw-Zeeland, een agrarisch land bij uitstek, is een jong land met vrij-
wel geen traditie. De Nederlandse dierenarts dient er rekening mee te houden,
dat stands- en klasse-verschillen in Nieuw-Zeeland veel en veel minder
scherp zijn dan in Nederland. De dierenarts gaat als gelijke met de Nieuw-
zeelandse boer om en hij moet er op bedacht zijn, dat hij vrijwel alles
zelf moet doen.

De salariëring, welke Nieuw-Zeeland de Nederlandse dierenarts biedt, is
zeer redelijk. De pensioenregeling is in vergelijking met die van Nieuw-
zeelandse ambtenaren gunstig.

De kosten voor het levensonderhoud zijn ongeveer gelijk als in Nederland.
Weliswaar zijn de huishuren hoger, de kosten voor voeding zijn in Nieuw-
Zeeland lager, terwijl cle prijzen voor kleding en schoeisel in Nieuw-Zeeland
iets hoger liggen. Een voordeel, hetwelk men in Nieuw Zeeland geniet, is de
goede sociale verzorging. Tot en met de middelbare school is het onderwijs
voor de kinderen vrij. Ziekte-, operatie- en een gedeelte van de dokterskosten
zijn voor rekening van de Staat.

Men dient zich te realiseren dat voor iedereen, die zich in het buitenland
vestigt, het eerste jaar het moeilijkst is.

Het is m.i. niet. juist om te trachten een scherpe vergelijking tussen de
beide landen te maken. Het land heeft z\'n specifiek karakter. Nieuw-Zeeland
is niet beter of slechter dan Nederland; het is alleen maar anders. Men heeft
dus een zekere periode nodig om zich aan te passen aan het „andere".

I it gesprekken, welke ik met Nederlandse dierenartsen in Nieuw-Zeeland
had, is mij wel gebleken dat zij zich zeer wel aan de Nieuwzeelandse ge-
woonten en levenswijze konden aanpassen. Dat een dierenarts des avonds
na een uur of zeven nog wordt opgeroepen, behoort tot de uitzonderingen.
De Nieuwzeelandse dierenarts heeft een veel rustiger en regelmatiger
leven dan zijn Nederlandse collega. Van de Nederlandse dierenarts hier
wordt veel meer geëist, niet alleen physiek, maar ook voor wat zijn vakkennis
betreft. Ten aanzien van dit laatste speelt de waarde van het vee een be-
langrijke rol.

Al met al durf ik gaarne de jonge Nederlandse dierenarts aan te bevelen,
zijn toekomst te zoeken in een van de mooiste landen ter wereld.

Reeds lange tijd werd in vele landen de grote behoefte gevoeld een Inter-
nationale Veterinaire Studenten-Organisatie te hebben. Deze zou zich
dienen bezig te houden met de bespreking en oplossing van gemeenschap-
pelijke problemen en uitwisseling van studenten. Evenals bij vele andere
groeperingen werd ook door de verschillende Nationale Veterinaire Stu-
denten-Organisaties in verscheidene landen de grote noodzakelijkheid hier-
van beseft. Is het immers niet zo, dat er speciaal op het terrein van de
Wetenschap geen Nationale grenzen bestaan.

De wenselijkheid van een bovengenoemde organisatie werd op het con-
gres van de Association of Veterinairv Students of England, in Febr. \'53
te Londen gehouden, voor het eerst officieel in internationaal verband geuit.

Door de deelnemers aan dit congres, waarop vertegenwoordigers van
verscheidene landelijke Studenten-Organisaties aanwezig waren, zijn dan
ook de ontwerp statuten gemaakt voor een op te richten Internationale
organisatie, welke de I.V.S.U. zou heten. Deze ontwerp-statuten werden
gezonden aan 39 landen met totaal 83 Veterinaire Faculteiten of Hoge-
scholen en waren vergezeld van een uitnodiging, deel te nemen aan de eerste
Internationale Veterinaire Vacantiecursus, te houden van 26 Juli- 8 Augus-
tus \'53 te Giessen in W. Duitsland. Gedurende die Vacantiecursus zou
op 6 Augustus een eendaags congres gehouden worden, waarbij de oprich-
ting van de I.V.S.U. tot stand zou komen. Dit alles is inmiddels verwezen-
lijkt !

Deze Vacantiecursus was uitmuntend georganiseerd door Veterinaire
Studenten van de Hogeschool te Giessen. Daarvóór kwamen in Juni \'53
nog vertegenwoordigers van vele landen te Parijs bijeen, ter gelegenheid
van de Journées Vétérinaires van de Ecole Vétérinaire d\'Alfort, waar ook
veel enthousiasme voor het I.V.S.U.-plan aan de dag kwam en waar onder-
ling nog over vele bijzonderheden is gediscussieerd.

Na deze beknopte historische inleiding van de vóór-geschiedenis van de
I.V.S.U. willen we thans meer uitweiden over het congres te Giessen.

Aan deze 14-daagse Vacantiecursus werd door de volgende 11 landen
deelgenomen, die door 48 studenten vertegenwoordigd waren, te weten:
Engeland, Finland, Frankrijk, Ierland, Italië, Noorwegen, Oostenrijk,
Turkije, Zwitserland, YVest-Duitsland en Nederland. De combinatie van
Vacantiecursus en congres heeft zeer aan haar doel beantwoord, aangezien
het houden van slechts één van beide het bezwaar van te grote éénzijdig-
hcid in zich gedragen zou hebben. Het langdurige voorafgaande contact
tussen de deelnemers kwam onder meer het onderlinge begrip op het con-
gres zeer ten goede, wat ook niet nagelaten heeft zijn vruchten af te werpen.

Aldus werd op 6 Augustus \'53 ineen zaal van de Burcht op de „Gleiberg" bij
Giessen het congres gehouden. Enige landen, waaronder de U.S. A. en Zweden
hadden hun adhaesie betuigd en wilden gaarne als lid toetreden, ondanks
hun afwezigheid. De behandeling van de uitvoerige agenda nam, mede
door de vele vertalingen, meningsverschillen en moeilijkheden in de verhou-
ding Oost-West, veel tijd in beslag. Het uiteindelijke resultaat was evenwel
de oprichting van de I.V.S.U. Het bestuur werd als volgt samengesteld.
Praesidiaat, Ab-actiaat en Fiscaat zijn gedurende één jaar in handen van
Ierland; Nederland heeft het Vice-Praesidiaat, terwijl de Redactie van het

2-3 maal \'sjaars verschijnende „I.V.S.U.-Journal" in West-Duitsland ge-
vestigd is. De bedoeling is, dat dit blad naast de I.V.S.U.-mededelingen en
publicaties over studenten-uitwisselingen, korte wetenschappelijke arti-
kelen bevat. Dit blad zal te zijner tijd voor belangstellenden verkrijgbaar zijn.

Met meerderheid van stemmen werden, tegen de wens van Nederland,
enige besluiten genomen, waarvan we kunnen noemen, de huidige ge-
scheiden bestuursvorm, die nu al blijkt niet te voldoen, en de jaarlijkse
wisseling van het bestuur. Indien enigszins mogelijk, zal jaarlijks in de
zomervacantie een gecombineerde Vacantiecursus en -congres georgani-
seerd worden, waaraan Veterinaire studenten uit alle landen kunnen deel-
nemen. In de zomer van 1954 zal deze naar alle waarschijnlijkheid gehou-
den worden in Wenen. De goed georganiseerde Vacantiecursus, met het
oprichtingscongres van de I.V.S.U., in Giessen versterkte bij iedere deel-
nemer het vertrouwen, dat deze gemeenschappelijke arbeid een goede kans
van slagen had.

Het doel van de I.V.S.U. is te komen tot een uitwisseling van studenten
gedurende vacanties en eventueel daarbuiten. Ik denk hier bijvoorbeeld
aan de wachttijden voor de co-assistentschappen, die misschien in het bui-
tenland hier of daar ook productief gemaakt zouden kunnnen worden.
Dat deze uitwisselingen van mensen, ideeën en gedachten belangrijk zijn,
behoef ik nauwelijks te zeggen.

Voorts is er nog gesproken over de eventuele erkenning van bepaalde
studietijden in het buitenland i.v.m. de examina in het eigen land.

Dit zijn echter dingen, waarover wij als student wel een mening kunnen
hebben, maar waarin wij niet hebben te beslissen, afgezien nog van de
vraag of een student geacht kan worden hiervan alle consequenties te zien.
Er bestaan nu reeds mogelijkheden om op bepaalde instituten en bij practici
in het buitenland werkzaam te zijn.

Door de jaarlijks te organiseren Vacantiecursus wil men trachten de
studenten van vele landen, elk met eigen opleiding, leefwijze en mentaliteit,
tot elkander te brengen. Hiernaast wordt de gelegenheid geschapen zich
van de wetenschappelijke instellingen in andere landen op de hoogte te
stellen.

We hebben getracht, U een indruk te geven van datgene, wat er deze zomer
in Giessen door een aantal Veterinaire Studenten van verschillendelanden
is besproken en wat men getracht heeft enigszins vorm te geven in de op-
richting van een Internationale Veterinaire Studenten-Organisatie.

Het zal U duidelijk zijn, dat een organsiatie als deze eerst langzaam op
gang moet komen eer dat ze in de toekomst haar bestaansrecht zal kunnen
bewijzen.

Hieronder volgen enige bijzonderheden over adressen in het Buitenland,
waar Nederlandse dierenartsen of studenten gedurende enige tijd werk-
zaam kunnen zijn.

Een kamer moet gehuurd worden, verder alles vrij, Frans of Duits
sprekend; liefst een dierenarts.

V. Prof. Wetzel, directeur van het Parasitologisch Instituut van de
Bayerwerke, in Elberfeld, ontvangt graag buitenlandse Veterinaire
studenten, die aldaar enige tijd assistent kunnen zijn.

De I.V.S.U. zoekt in Nederland plaats voor twee of drie Franse oudere-
jaars studenten uit Alfort, clie gedurende 2-3 weken in de maand Januari \'54
de Tuberculosebestrijding alhier van nabij willen meemaken.

Dierenartsen die genegen zijn deze Franse studenten te ontvangen, of
andere buitenlandse studenten wensen te ontvangen, wordt verzocht,
zich in verbinding te stellen met het D.S.K.-bestuur t.n.v. het Vice-Praesi-
diaat der I.V.S.U., Biltstraat 172, Utrecht.

Er wordt met nadruk op gewezen, dat slechts contacten opgenomen kun-
nen worden via het D.S.K.-bestuur!

Vraag: Kan men een koopvernietigende verklaring afgeven voor een rund, dat bij
de nieuwe eigenaar 2 dagen na de koop aborteert?

Bij de koop was niet de voorwaarde gesteld, dat het dier abortusvrij moest zijn.

Het bloedonderzoek op Brucellosis na de abortus bleek duidelijk positief te zijn
1,1 : 400), terwijl in de maaginhoud van de vrucht abortusbacillen werden aangetoond.

Antwoord: In dit geval zal een koopvernietigende verklaring kunnen worden af-
gegeven, tenzij de verkoper zou kunnen aantonen, dat zijn stal geheel vrij is van Bru-
cellosis, d.w.z. dat alle dieren bij bloedonderzoek een duidelijk negatieve agglutinatie
vertonen.

Zou het rund na de koop niet hebben geaborteerd, dan kan alleen de positieve blocd-
agglutinatie geen reden zijn voor koopvernietiging.

Bij de ontwikkeling van de georganiseerde abortusbestrijding zal het met deze agglu-
tinatie gaan als met de tuberculinatie.

Vroeger gold een positieve tuberculinatieuitslag ook niet als koopvernietigend ge-
brek; met de intensivering van de bestrijding worden deze tuberculinatie-uitslagen
echter ook uit handelsoogpunt steeds belangrijker.

Wat de infectieuze abortus betreft, is het voorlopig noodzakelijk, dat de koper ga-
rantie verlangt ten aanzien van de agglutinatie, als men een positieve agglutinatie als
koopvernietigend gebrek wil laten gelden.

Bij de N.V. W. J. Thieme & Co. te Zutphen is in 1953 een boekje verschenen getiteld:
,,Elementaire Microbiologie". Het behoort tot een reeks leer- en oefenboeken. Dit
deeltje is bestemd voor „opleiding voor analyst"; in het voorwoord staat dan ook. dal
het boekje de stof beoogt te geven, vereist voor het analystenexamen. Daar ik meen te
mogen veronderstellen, dat de Redactie mijn mening vraagt over dit boekje van veterinair
standpunt gezien, dient, zoals begrijpelijk is, opgemerkt te worden, dat het boekje voor
veterinaire studenten en veterinaire laboratoria ongeschikt is. Of het boekje wel geschikt
zou zijn voor leerling-analysten is een vraag, die hier eigenlijk niet ter zake doet. Naar
mijn mening zal een dergelijke leerling, in elk geval wat de algemene microbiologie
betreft, een boek nodig hebben, dat uitvoeriger de diverse begrippen en problemen
behandelt.

Met steun van de Stichting „Fonds voor Pluimveebelangen" te Beekbergen is onlangs
bij Wegener\'s Couranten Concern, Apeldoorn verschenen:

Enige prae-adviezen uitgebracht op het Negende Internationale Congres voor Pluim-
veeteelt 2—9 Aug. 1951 te Parijs. (124 pag., prijs ƒ 0.75).

De Directeur van het Veeteeltwezen Ir. Th. C. J. M. Rijssenbeek, voorzitter van
genoemde Stichting deelt in zijn Woord vooraf o.a. mede dat het Bestuur van het Fonds
het van belang achtte om, evenals dit voor een aantal praeadviezen, uitgebracht op
het Achtste Congres te Kopenhagen (1948) is gebiurd, ook ditmaal een aantal in Parijs
uitgebrachte praeadviezen in het Nederlands te doen vertalen.

Van de 139 praeadviezen die in de verschillende secties van het Congres werden
ingediend, zijn alle Nederlandse (tezamen 8) en 9 buitenlandse in dit boekje opgenomen.
De vertaling geschiedde op het Rijksinstituut voor Pluimveeteelt te Beekbergen door
Ir. M. Leverland en Drs. J. J. Ruys. Titels en schrijvers van de aldus in het boekje
verzamelde artikelen zijn de volgende:

Uit de sectie: Fokkerij en broederij. D. Davidsen en J. Baelum, Nakomelingenonderzoek
van hanen in Denemarken; J. W. Kuiper en P. Ubbels, Biologisch onderzoek bij natuur-
lijk broeden en de toepassing daarvan bij het kunstmatig broeden; C. Komijn, De
respiratoire stofwisseling van kippenembryo s.

Uit de sectie: Voeding. M. van Albada en P. Ubbels, Enige nieuwe aspecten van de
radiografische methode voor de bepaling van vitamine D met kuikens; W. K. Hirsc.ii-
feld, De groei bevorderende werking van gras-perssap bij kuikens; O. B. Kent, Methode
ter besparing van voeder bij de opfok van prima kwaliteit jonge hennen; J. Peruchon
de Brochard, Vergelijking van de vitamine-werking van plantaardige carotinoiden en
vitamine A uit vistraan bij gebruik voor pluimvee.

Uit de sectie: Pluimveeziekten en bestrijding. L. M. G. Geurden, Vaccinatieproeven
tegen pseudovogelpest; H. Kunst en J. Jansen, Over de verschillen betreffende hoender-
pest, pseudovogelpest en eendenpest; D. M. Zuijdam, Pseudovogelpest, vaccinatie en
virus uitscheiding.

Uit de sectie: Economische onderwerpen; organisatie. ). Brooks, Technische ontwikkeling
van de bewaring en afzet van eieren; F\',. Karpoff, Factoren die een rol spelen bij het
grote aanbod van en de vraag naar eieren in de Verenigde Staten; Th. C. J. M. Rijssen-
beek, De taakverdeling tussen overheid en bedrijfsleven op het gebied van de pluimvee-
houderij in Nederland; M. T. Rogers, Verbeteringen in de verpakking van ontweid
pluimvee in de Verenigde Staten; K. Wilson, Enige economische aspecten van de eier-
productie bij toepassing van legbatterijen.

Uit de sectie: Kwaliteitscontrole van eieren en slachtpluimvee. P. J. Brandly, Bespreking
van enige punten uit het programma van de pluimveekeuringsdienst van het Ministerie
van Landbouw der Ver. Staten; T. G. Tikker, Kwaliteitscontrole voor eieren in
Nederland.

Van dit bekende boek is de 6e druk verschenen. In samenwerking met verschillende
gezaghebbende personen op het gebied der ziekten van de kleine huisdieren, heeft
Mc. Cunn dit boek herzien en belangrijk verbeterd.

Aan de behandeling en verpleging voor en na de operatie, aan het benodigde instru-
mentarium, aan diverse medicamenten zoals ontsmettingsmiddelen, wordt uitvoerig
aandacht besteed.

Het boek is doorspekt met talrijke practische kneepjes, waaruit men de grote ervaring
van de schrijvers kan proeven. Nieuwere inzichten, ook uit de literatuur, zijn in de tekst
verwerkt. Hier en daar is misschien tengevolge van een streven naar volledigheid wat
veel aandacht besteed aan oudere methoden of middelen.

De schrijvers behandelen achtereenvolgens de heelkunde en de opcratieleer van de
verschillende organen en orgaansystemen.

De aandoeningen van het oog en van het urogenitaal apparaat van het vrouwelijk
dier, alsmede de verloskundige operatieleer worden in dit boek ook beschreven.

Ter illustratie van verschillende aandoeningen of methoden worden gevallen beschre-
ven in eigen praktijk door de schrijvers meegemaakt; dit verhoogt de leesbaarheid veelal
zeer.

In sommige opzichten maakt dit boek de indruk niet geheel up-to-date te zijn. Zo
wordt de thoraxchirurgie bij een hernia diaphragmalica en een corpus in het thoracale
deel van de oesophagus als mogelijke methode genoemd, nadat de oude methodes be-
schreven zijn en zo wordt in die gevallen, waarin het operatieveld met bacteriehoudend
materiaal is bezoedeld, het spoelen met verschillende vloeistoffen aangeraden, waarna
het gebruik van de moderne chemotherapeutica en de antibiotica pas wordt genoemd.

De beenchirurgie omvat meer een opsomming van verschillende methoden en mogelijk-
heden, dan dat dit hoofdstuk een duidelijke wegwijzer is, hetgeen overigens niet te ver-
wonderen is.

Aangaande het couperen wordt het standpunt van de schrijvers kort en duidelijk weer-
gegeven: „Plastic operations on the ears for show-purposes cannot be justifïed on humane
grounds".

Dit boek is uitgevoerd op goed papier, de tekst wordt verduidelijkt door een groot aan-
tal duidelijke afbeeldingen en ik kan het dan ook aan ieder, die zich in de praktijk bezig
houdt met kleine huisdieren of het plan heeft er zich mee bezig te gaan houden, warm
aanbevelen.

Die Eutertuberkulose des Rindes. M. Ziegler, Dresden. S. Hirzel Verlag Leipzig
\'953-

In dit ruim 70 bladzijden tellende werkje vindt men een voortreffelijke beschrijving
der verschillende stadia en vormen waarin zich dit —■ in ons land hopelijk spoedig niet
meer voorkomende — lijden voordoet. Goed geslaagde gekleurde afbeeldingen, zowel van
macro- als van micropreparaten illustreren de tekst. Voor de melk-hygiënist zal de syste-
matische uiteenzetting der diverse onderzoekingsmethoden om tot een zo vroeg mogelijke
diagnose te komen veel aantrekkelijks hebben. De klinicus zal waarde hechten aan de
beschrijving der organoleptisch waarneembare afwijkingen aan de uier, welke met
fraaie afbeeldingen worden toegelicht.

Ook voor de keuringsdierenarts zal de prachtige beschrijving der diverse vormen van
uiertuberculose, met inbegrip van de zo belangrijke miliaire mastitis tuberculosa en van
de mastitis caseosa veel leerzame gegevens opleveren.

Er zijn natuurlijk wel stellingen in dit werk, die niet ieder voetstoots zou aannemen.
Dat een acute tuberculeuze mastitis nooit galactogeen zou ontstaan, behoudens tengevol-
ge van manipulaties met geïnfecteerde melkbuisjes of injectiespuiten (mastitis-bestrijding
met antibiotica) zal wel niet iedere deskundige beamen.

Wij kunnen de lezing van dit interessante werkje overigens aan alle collegae ten zeerste
aanbevelen.

Door de Koninklijke Akademie van Wetenschappen is uitgegeven een brochure:
,,De Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen, haar taak, geschiedenis
en inrichting."

Belangstellenden kunnen gratis een exemplaar van deze brochure aanvragen bij het
bureau van de Akademie, Kloveniersburgwal 29, Amsterdam.

Brucellosis. An intensive study of postvaccination responses in groups of calves
vaccinatcd intracutancously and subcutaneously with strain 19 Brucella Abortus vaccine.
C. M. Cotton. Amer. J. Vet. Res. 14. 337, 1953.

In deze onderzoekingen werden groepen pinken subcutaan en intracutaan geënt met
strain 19 vaccin.

De door deze entingen opgewekte agglutinatietitcrs waren bij de intracutaan geënte
dieren reeds na 4 dagen aanwezig en bereikten een maximum na 11 dagen, om daarna
vrij snel te verdwijnen. Na 6 maanden waren bijna alle titers negatief.

Bij de subcutaan geënte dieren was eveneens na 4 dagen een beginnende agglutinatietiter
aanwezig, doch deze bereikte niet helemaal dezelfde hoogte als hij de intracutaan geënte
dieren, maar bleef langer bestaan. Na ongeveer 2 jaar bezaten nog ongeveer 20% der
dieren een titer van 1/25 of hoger.

De pinken die in hun prille jeugd melk van geïnfecteerde runderen hadden gedronken,
bezaten op \'t ogenblik van de enting of een zwak positieve bloedtiter, of een hoge
opsonische index.

Na enting van deze dieren bleef een agglutinatieliter óf geheel achterwege, óf de
opgewekte bloedtiter werd binnen een maand negatief.

Bij de bepaling van de opsonische index van het bloed na de enting bestonden over-
eenkomstige verhoudingen, met dit verschil, dat deze bij de intracutaan geënte dieren
i £ jaar bleef bestaan en bij de subcutaan geënte 2 jaar. Bij de reeds besmette pinken
bleef deze index slechts 4—8 maanden hoog. Na de enting was er een tijdelijke toename
in neutrophile leucoeyten die na 7—8 dagen weer verdwenen was.

De schrijfster is van mening dat het drinken door jonge kalveren van melk afkomstig
van geïnfecteerde runderen een geringe immuniteit opwekt die voldoende is om dcenting
op de gebruikelijke leeftijd met Str. 19 vaccin niet te doen aanslaan, waardoor de enting
bij deze dieren geen aanleiding geeft tot een aanmerkelijke vermeerdering van de weerstand
tegen de ziekte. Dc oorspronkelijk geringe immuniteit is op een leeftijd van 2—3 jaren
geheel verdwenen, zodat de dieren zeer gevoelig voor een natuurlijke infectie blijken te
zijn. Hieruit volgt, dat het noodzakelijk is bij de bestrijding der Brucellose de kalveren
uitsluitend met melk van Brucella-vrije dieren op te fokken.

G. Bergmann, Die Lebensmittelhygiene in Wissenschaft und Praxis.
Schröter, Zur Bekämpfung der Magenwurmkrankheit der Schafe.

W. Sander, Gedanken zur klinischen Behandlung der Pferdegrippe.
H. Linsert, Über die kulturellen Nachweis von Trichomonas fetus aus Praeputial-
spülproben unter Verwendung eines Trockennährbodens.
W. Matthieu, Beitrag zum Herztod der Schweine.

H. Wüller, Röntgenologische Untersuchungen über das Hundeherz II.
Th. Hubrig, Fehlerquellen bei der Serumlangsamagglutinationsprobe zur Unter-
suchung auf Abortus Bang.

D. Clausinc, „Xanthocillin" in seiner Wirksamkeit gegenüber Streptokokken und
Staphylokokken in vitro.

H.,-A. Ketz, Trichinen in der Herzmuskulatur und im Nierengewebc bei an Trichinose
verendeten Syrischen Goldhamstern.

K. Eibl, Zur Diagnostik der Trichomonadeninfektion und zur Problematik der Tricho-
monadenbekämpfung.

R. Teuscher, Ein Fall von Torsion und Strangulation eines kryptorchen Hodens beim
Schwein.

C. Meesow, Eine tumorförmige Myelose beim Hund.
W. Nusshac, Vom Sinn der Hygiene.

Journal of the American Veterinary Medical Association, October 1953,
Number 919.

Jerome H. Ripps and Alfred R. Henderson, Congenital pulmonic valvulär in a dog.
J. R. Harris and Nelta Hyder, The use of secobarbital sodium and mephenesin as
an anesthetic for dogs.

A. H. Grobba, Excretion of sex hormones during pregnancy in the buffalo.
Experimental evaluation of culture and serum vaccination for the control of swine
erysipelas.

I. R. D. Shuman and H. W. Schoening, Recapitulation of the swine erysipelas
problem.

II. Richard D. Shuman, Baby pig vaccination.
III. Richard D. Shuman, Weaning Age vaccination.
H. C. Brenon, Postmortem examinations of chinchillas.

Jose B. Aranez and Antonio V. Jacalne, Caponization of native drakes.
Howard C. H. Kernkamp and F. Moist Kenneth, Aneurisms of the internal iliac
artery in a Holstein-Friesian bull.

R. W. Gillespy, Leif M. Ringen and S. G. Kenzy, Isolation of leptospira from cattle
in Washington.

Roy V. Talmage, Bernard F. Trum, Robert A. Munroe, John H. Rust, The effect
of phenothiazine.

N. F. (green) and phenothiazine N. I", purified on the uptake of 1131 by the thyroid
of the burro.

S. F. Scheidy, J. F. Skelley, H. W. Kulp, Phenolized rabies vaccine in cats.
E. W. Tucker and S. D. Johnson, Observations on treatment of udder infections and
clinical mastitis with neomycin sulfate.

J. E. Moulton, E. R. Rhode and J. D. Wheat, Erysipalatous arthritis in calves.
S. F. Scheidy, P. W. Wilcox and Allan A. Creamer, Residual arsenic in swine
tissues following oral administration.

George C. Henny, Protection from X rays in veterinary radiology.
L. T. Mcdonnougii, Deficiency among dairy calves fed coconut meal.

Journal of the American Veterinary Medical Association, Volume 123,
November 1953, Number 920.

Holm, Wheat, Rhode and Firch, The treatment of chronic lead poisoning in horses
with calcium disodium ethylencdiaminetetraacetate.

Brodey, Macgrath and Martin, Preliminary observations on the use of cortisone in
canine mast cell sarcoma.

Benson, Case and Kintner, A case of osteomyelitis of facial bones in a dog.
Clifton N. Murphy, Surgical correction of fecalith in a pony.
Eric F. Pallister, Entereotomy in a thoroughbred foal.

H. Reda and M. M. Oloufa, Incidence of diseases and mortality among two breeds
of egyptian sheep.

David L. Coffin and Todd. O. Munson, Endocrine diseases of the dog associated with

Kanawyer, Eisenstark, Splitter, A possible bacteriophage active against moraxella
bo vis.

Biswal, Rhoades, Barto and Morrill, Observations of an outbreak of vibriosis in
sheep.

Pietro Strozzi and Teodoro Ramos-Saco, Teat vesicles as primary and almost exclusive
lesions in an extensive outbreak of vesicular stomatitis (New Jersey strain) in milking
cows.

Carl Olson Jr. ancl Tradas Palionis, The transmission of proliferative stomatitis
of cattle.

Richard D. Shuman, Experimental evaluation of culture and serum vaccination for
the control of swine erysipelas.

William F. Riley Jr. and Ralph D. Barner, Treatment of infectious ovine keratitis.
Robert L. Leighton and Joseph M. Stoyak, Hypertrophic pulmonary osteoarthro-
pathy resulting from metastasis to the lungs in dogs.
Chester A. Gleiser, Mucormycosis in animals.

Edgar, Little Herndon, Control of the fowl tick, argas persicus (Oken) on an
Alabama poultry farm.

Ely, Underwood, Moore Mann and Carter, Observations on lindane poisoning in
dairy animals.

M. Erdheim, An Illinois practitioner\'s survey of leptospirosis pomona in cattle.

I. R. F. Riek, Description, distribution, clinical symptoms and pathology of the
disease.

E. J. Underwood, F. L. Shier and J. E. Peterson, The effects of prolonged injections
of stilboestral in the Ewe.

N. A. M. Wellington, Leptospirosis amongst farm animals in a dairying district.
A. J. Bearup, Life history of a spirometrid tape worm.

A. T. Dick, The control of copper storage in the liver of sheep by inorganic sulphate
and molybdenum.

Antibiotica zou men tot de afweerstoffen van de levende organismen kunnen rekenen.
In de natuur zien we, dat de verschillende soorten levende wezens elkaar op een afstand
houden, ja zelfs komt dat voor bij individuen van dezelfde soort, ook bij de mens. Als
afweermiddelen kennen we: bepaalde lichaamsdelen die als wapen gebruikt kunnen
worden (horens, slagtanden, stekels, maar ook kwalijk riekende stoffen b.v. het navelzwijn
scheidt een naar muskus riekende stof af, en zeer belangrijk zijn de giftstoffen. We
kennen dieren die giftstoffen als verdedigingsmiddel of voor het bemachtigen van een
prooi afscheiden (slangen, kwallen), maar vooral talrijk zijn de planten die stoffen
bevatten, welke giftig zijn voor pathogene bacteriën, schimmels, ja zelfs voor mens en
dier. Tenslotte kennen we nog een belangrijke groep van afweerstoffen bij mens en dier,
n.1. de immuumstoffen, d.z. stoffen die in het bloed worden gevormd en het lichaam
beschutting verlenen tegen bepaalde infecties van viri en bacteriën, alsmede tegen
parasitaire aandoeningen. Deze immuumstoffen komen o.a. ook in biest (colostrum)
voor; langs deze weg is een overdracht mogelijk van moeder op kind.

Eigenlijk heeft elke soort in de natuur haar eigen afweermiddelen om zich tegen
vijanden te kunnen verdedigen om algehele verdelging te voorkomen. Bij planten zien
we deze afweermiddelen dikwijls meer in de nog vrij in de natuur vootkomende oerplant
dan in de gecultiveerde plant. De ziekteresistentie bij planten moet waarschijnlijk
hoofdzakelijk toegeschreven worden aan het voorkomen van deze afweerstoffen. Zo heeft
men dit soort van stoffen gevonden in boterbloemen, tomaten, hop, katoenzaad, zelfs
in de aardappel. Reeds bij de oude Assyriërs en Egyptenaren waren geneeskrachtige
kruiden bekend, die afweermiddelen bevatten, welke in de geneeskunde bij tal van
ziekten werden gebruikt, ook bij besmettelijke ziekten. Soortgelijke stoffen worden ook
gevormd door bacteriën en schimmels. Ze bezitten het vermogen de groei van andere
bacteriën te remmen of deze zelfs te vernietigen.

ie. dat ze in het micro-organisme zelf gevormd zijn, dus eigenlijk producten zijn van
dc normale stofwisseling, hoewel tegenwoordig ook wel antibiotica met behulp van
chemische synthese bereid kunnen worden;

ae. dat ze de groei en/of het voortbestaan van één of meer soorten microorganismen
tegengaan en

Een soortgelijke werking ziet men ook bij gebruik van dc sulphapreparaten en be-
paalde arsenicumverbindingen, die in het laboratorium worden bereid.

Hoewel we dus eigenlijk vele soorten van stoffen kennen, die antibiotisch (anti — tegen;
bios = leven) werken, gebruiken we deze benaming — eigenlijk ten onrechte — vooral
voor de stoffen die door bacteriën en schimmels worden gevormd of wel daaraan zijn
ontleend.

Als definitie voor een antibioticum zouden we die van Benedict en Lanolijke (1947)
kunnen aanvaarden. Zij noemen een antibioticum een chemische verbinding, ontleend
aan of geproduceerd door levende organismen, welke in staat is, in geringe concentratie,
de levensprocessen van micro-organismen te belemmeren.

Op de mogelijkheid, van antibiotische stoffen gebruik te kunnen maken in de genees-
kunde, is het eerst in 1877 door Pasteur en Joubert gewezen bij de bestudering van
de miltvuurbacil. Zij zagen dat sommige bacteriën en schimmels de groei van andere
micro-organismen konden belemmeren. In i8gg toonden Emmerich en Loew aan, dat
men experimenteel miltvuur kon genezen met een enzym pyocyanase van de Pseudo-
monas pyocyanea. Fleming (1929) ontdekte, dat staphylococcen niet groeiden in de

nabijheid van Penieillium notatum en dit leidde tot de ontdekking van penicilline.
Vooral tijdens en na de oorlog zijn verscheidene antibiotica gevonden en op grote schaal
bereid, welke zeer bruikbaar zijn in de geneeskunde van mens en dier. Uit duizenden van
dergelijke giftige soorteigen stoffen heeft men slechts enkele gevonden, die bruikbaar
waren doordat de giftigheid voor hogere planten en dieren slechts gering was, althans
van therapeutische hoeveelheden. In de geneeskunde van mens en dier hebben anti-
biotica en sulphapreparaten een geweldige revolutie teweeggebracht. Bij tal van eerder
dodelijk verlopende infecties brengen de antibiotica thans redding. Elk antibioticum is
werkzaam tegen een bepaalde groep of groepen van pathogene micro-organismen.

1. Penicilline van Penieillium notatum, later ook van andere Penieillium- en Asper-
gillussoorten.

4. Chlooramphenicol = chloromycetinc van Streptomyces venezuelae, dat thans, na
de ontdekking van de structuurformule, in het laboratorium wordt bereid.

Ook uit bacteriecultures zijn antibiotica gewonnen, o.a.: Bacitracinc en Subtiline van
Bacillus subtilus.

Verschillende van deze antibiotica-vormende organismen komen in compost en teel-
aarde voor, ook in oude mest, zoals we die o.a. in de potstal voor kippen aantreffen.
We mogen dus aannemen dat varkens en kippen, die graag in de bovenste grondlaag
wroeten, resp. pikken, met de opname van compost, mest, teelaarde, ook talrijke anti-
biotische stoffen tot zich nemen, daarnaast ook pathogene micro-organismen.

Wc spreken gaarne van een gunstig biologisch evenwicht als gunstige ■ en remmende-
factoren in zodanige verhouding voorkomen, dat voor onze hogere planten en dieren
voor het leven een goed milieu, vooral voedingsmilieu, wordt geschapen, waarbij het
evenwicht in plant, mens en dier niet te veel wordt verschoven.

Het aanwenden van antibiotica bij ziekten moet men beschouwen als een tijdelijk iets,
als het verstrekken van een geneesmiddel op een moment, dat de natuurlijke afweer
van het lichaam tekort schiet of anders gezegd: het lichaam heeft het binnendringen
van pathogene bacteriën niet kunnen verhinderen, nóch is het in staat deze bacteriën
op effectieve wijze te vernietigen en nu worden van buitenaf antibacteriële stoffen toege-
diend om het lichaam in de strijd ter zijde te staan. Voor het lichaam van mens en huisdier
zijn deze stoffen minder toxisch dan voor de pathogene micro-organismen.

De gunstige invloed van de antibiotica op groei en voederverbruik is eigenlijk heel
toevallig ontdekt, is eigenlijk voortgekomen uit de ontdekking van de Dierlijke Eiwit-
factor = Animal Protein Factor (A.P.F.). Men vond dat dierlijk eiwit superieur is boven
plantaardig eiwit, niet alleen door het gehalte aan essentiële aminozuren, doch ook
vanwege een bepaald vitaminecomplex, dat niet behoorde tot de reeds eerder geïdenti-
ficeerde vitaminen. Men noemde het A.P.F. Spoedig bleek dat een groot gedeelte van de
activiteit toe te schrijven was aan het voorkomen van vitamine B₁₂. Dit vitamine komt
o.a. veel voor in fish solubles (visperssap), distillers solubles en het wordt o.a. door de
pensflora bij herkauwers gesynthetiseerd, mits voldoende cobalt voorhanden is, dat in
het vitamine is ingebouwd. Ook de residus bij de streptomycine- en aureomycinebereiding
bleken B₁₂ te bevatten. Aan een aantal onderzoekers (Stokstad en Jukes 1950) bleek
nu, dat deze ruwe residus de groei van pluimvee meer bevorderen dan het vitamine B₁₂alleen en spoedig bleek (Jukes en medew. 1950) dat het de restanten antibioticum
waren, die de groei van kuikens, kalkoenen en varkens bevorderden. Eerder trouwens
(1946) verkregen Moore en medew. veihoogde groeiresultaten bij kuikens, wanneer
ze sulphasuxidine en streptomycine aan kunstmatige rantsoenen toevoegden. Jukes en
medew. waren de eersten die het effect bij praktijkrantsoenen constateerden.

Sedert 1950 zijn duizenden voederproeven met antibiotica genomen, zo veel zelfs,

dat het haast niet mogelijk is alle literatuur bij te houden. Vooral in Amerika hebben de
antibiotica in de veevoeding een omwenteling teweeggebracht en de geesten dermate
beziggehouden, dat het voor een Europeaan bij zijn bezoek aan Amerika moeilijk is,
niet volkomen „antibiotica-minded" te worden. Uit de Scandinavische landen vooral
komen meer pessimistische stemmen. In Engeland en West-Duitsland is het gebruik
van antibiotica in mengvoeders toegestaan, zij het met enige terughoudendheid, met een
gevoel van: „We zoiien het liever verbieden, doch ons ontbreken voldoende argumenten
om het tegen te houden".

Het heeft dus misschien zijn nut de voor- en nadelen van het gebruik van antibiotica
eens duidelijk in het licht te stellen. We zullen beginnen met de voordelen. Aan een
samenvattend overzicht Nutrition Abstracts and Rcviews 23 — 1953 — 473 van Braude,
Kon en Porter vooral hebben we het volgende ontleend:

Bij jonge varkens geeft het toevoegen van een antibioticum aan het mengvoeder
een versnelde groei, welke uiteenloopt van o tot 15 %, doch die bij verreweg de meeste
proefnemingen 10—15 % bedraagt. Negatief effect werd bij 10 % der gepubliceerde
proeven gezien. Uit den aard der zaak zijn de uitkomsten van vele proeven met een
negatief efTect niet gepubliceerd. De voederbenutting werd meestal met 3—5 % ver-
beterd. Bij verscheidene proefnemingen bleek na het slachten, dat de proefdieren met
antibioticum meer vet en minder vlees en water bevatten dan de contröledieren.

Volgens Amerikaanse gegevens zouden aurcomycine en terramycine in het algemeen
een beter effect geven dan penicilline, streptomycine of bacitracine. In Engeland zag
men geen verschil tussen aureomycine en penicilline. De toe te voegen hoeveelheden
antibiotica, waarvan een optimale werking is te verwachten, bewegen zich tussen 5 en 15
gram per ton, uitgezonderd streptomycine, waarvan 20—50 gram wordt gegeven. Chloor-
amphenicol gaf een zwak tot matig effect. Meestal geeft een combinatie van diverse
antibiotica geen beter resultaat dan elk antibioticum afzonderlijk. Wanneer men met
het verstrekken van antibiotica ophoudt, gaat het voordeel van meer groei en gunstiger
voederverbruik soms weer verloren, in andere proeven bleef het voordeel bestaan.
Ofschoon de voordelen vooral geboekt worden in de eerste weken na het spenen, verdient
het volgens de meeste onderzoekers aanbeveling met het antibioticum door te gaan tot
aan de slachtdatum.

Wil men efTect bij zuigende biggen zien, dan zal men het deze dieren per os moeten
geven of in de vorm van tabletten door implantatie onder de huid.

Bij opfok van biggen zonder moeder gebruikt men in de kunstmelk vooral aureomycine
of terramycine, omdat deze een beter efTect geven clan andere antibiotica. Het ver-
strekken van antibiotica aan drachtige en zogende zeugen zou meestal geen invloed
hebben op voortplanting en lactatie. Enkele onderzoekers vermelden een hoger geboorte-
gewicht van de biggen. De antibiotica gaan slechts weinig in de melk over.

De versnelde groei van een koppel varkens ontstaat vooral door betere groei van
minder voorspoedige dieren en achterblijvers. De groei van de voorlopers wordt weinig
of niet verhoogd.

Bij kuikens is de groeivermeerdcring nog iets hoger dan bij biggen, n.1. 10—25 %
bij kipkuikens en bij kalkoenen nog meer. Het rendement van het voedsel wordt met
10 % verhoogd. Het maakt voor het efTect van antibiotica geen verschil uit of de die ren
op strooisel of gaasbodem vertoeven. Het sterftecijfer wordt niet beïnvloed, doch het
aantal achterblijvers wordt sterk gereduceerd.

Aureomycine, penicilline, terramycine en bacitracine zijn even werkzaam, zelfs in
hoeveelheden van 1—2 gram per ton voedsel. Bij laboratoriumproeven gebruikt men
meestal 10—50 gram per ton. Streptomycine is minder actief, vooral als men beneden
25 gram per ton gaat. Chlooramphenicol geeft weinig of geen effect. Aan kalkoenkuikens
geeft men 2—10 gram per ton. Penicilline blijkt hierbij superieur boven aureomycine,

*) Volgens het Agricultural Research Council Report no. 13 gaven proeven, in
Engeland, Wales en N. Ierland bij varkens genomen, op plantaardig eiwit in het rantsoen
een groeivermeerdering van 14 %, op vismeel van 10 % en de voederbenutting werd
verbeterd met 6—7 % (Robinson, Farmer and Stock-Breeder, 18 Augustus 1953).

bacitracine en terramyeine en deze geven weer meer effect dan streptomycine. Chloor-
amphenicol is onwerkzaam.

De grootste groeivermeerdering bereikt men bij kuikens aan het einde van de eerste
of tweede week. Naderhand wordt de groeistimulans minder en minder, is op 20 weken
geheel afwezig. Bij kalkoenkuikens van 8 weken krijgt men zelfs geen effect meer.

Bij kipkuikens geven haantjes op antibiotica iets meer groeivermeerdering dan hen-
netjes, bij kalkoenkuikens echter niet.

Evenals bij varkens krijgt men bij kipkuikens op rantsoenen met plantaardig eiwit
B₁₂ de grootste groeivermeerdering, ofschoon de totaal-groei achterblijft bij rant-
soenen met enig dierlijk eiwit. Bij kalkoenen is, vooral bij rantsoenen met volledig
dierlijk eiwit, resultaat van antibiotica te verwachten.

De eiwit- en energiebehoefte van de dieren wordt door antibiotica niet beïnvloed,
alhoewel sommige onderzoekers een eiwitsparende werking vermelden. De behoefte
aan sommige B-vitaminen neemt toe, aan andere af, waarschijnlijk verband houdende
met veranderingen van de darmflora. De Ca-, P- en Mn-stofwisseling wordt in gunstige
zin beïnvloed.

Bij dieren die onder normale omstandigheden worden gehouden, geven antibiotica
een vergroting van de thymus (zwezerik) en een dunner worden van de darmwand te
zien. Het laatste zou een betere resorptie van voedingsstoffen in de darm kunnen ver-
klaren. Bij kiemvrij opgefokte dieren komt ook een dunne darmwand voor; antibiotica
hebben bij deze dieren zonder darmflora geen effect. Ook in nieuwgebouwde hokken
geven antibiotica geen effect.

Eendenkuikens reageren niet op antibiotica, ganzenkuikens geven wel groeivermeer-
dering.

Bij oudere kippen hebben antibiotica geen effect, ze zijn niet eerder volwassen, eier-
productie en bebroedbaarheid worden niet beïnvloed. Enkele onderzoekers menen
betere kuikens gekregen te hebben als de foktomen antibiotica in het voeder ontvangen
hadden.

Voor kalveren geven 50—100 mg aureomycinc of terramyeine per dier per dag volgens
de meeste onderzoekers vermeerdering van groei (5—25 %) in de eerste levensweken,
terwijl het aantal gevallen van diarrhee zou verminderen. Enkele onderzoekers zagen
geen effect. Voor oudere herkauwers is van antibiotica geen gunstig effect te verwachten,
eventueel wel een verstoring van een goede pensflora.

Een verklaring voor de gunstige werking van antibiotica is nog niet te geven. Talrijke
hypothesen zijn in omloop. Velen denken aan een beïnvloeding van de darmflora, n.1.
vermindering van pathogene bacteriën en van bacteriën die voedingsstoffen opsouperen
zonder er iets nuttigs voor in de plaats te stellen of wel ze dienen als voedingsstoffen
voor de nuttige bacteriën die voor het dier belangrijke stoffen synthetiseren.

Vele latente infecties, d.z. infecties, die niet duidelijk zichtbaar worden, zouden
met antibiotica voorkomen en bestreden worden. Vooral voor de gunstige werking oij
achterblijvers zou dit een verklaring geven. Een andere hypothese is, dat antibiotica
werken als groeifactoren of hormonen. Vergroting van de thymus zou aldus te verklaren
zijn. Ook thymusweefsel, in het voeder verstrekt, kan bij bepaalde jonge dieren soms
een groeivermeerdering teweegbrengen.

Hetgeen vooral in het oog springt bij het verstrekken van antibiotica aan varkens,
is volgens Robinson de toename van de eetlust, vooral in de eerste weken na het spenen
en het vergrote groeieffect zou hieraan voor een groot gedeelte toegeschreven moeten
worden. Hoe minder smakelijk het voer, hoe groter is de invloed van antibiotica op de
eetlust. Met smakelijk voedsel zou bij gebruikmaking van de droogvoederbak het effect
van antibiotica soms nihil zijn. Deze opvatting van Robinsin lijkt heel simpel, doch is
wetenschappelijk zeer aanvechtbaar. Toegegeven moet worden, dat een snelle groei-
toename in de jeugd op onbeperkte voeding en een minder snelle groei tijdens het laatste
deel van de mestperiode op beperkte voeding, geldt als een uitstekende methode voor
het verkrijgen van een goede baconkwaliteit. Houdt men echter op 40 kg levend
gewicht met het verstrekken van antibiotica op, dan gaan de voordelen van bet vergrote
groeieffect in de jeugd weer verloren.

In het voorgaande is wel duidelijk geworden, dat de ogenblikkelijke voordelen bij het
gebruik van antibiotica van dien aard zijn, dat ze op tovermiddelen gelijken. Vooral
op bedrijven, waar men te maken heeft met opfokziekten, is de verleiding groot ze te
gaan gebruiken. Zou het algemeen gebruik in mengvoeders eenmaal worden toegestaan,
dan zijn alle mengvoederfabrikantcn wel genoodzaakt ze te gebruiken. De meeste
varkens- en pluimveehouders oordelen naar hetgeen ze momenteel waarnemen en
denken niet aan de gevolgen voor de toekomst. We zouden dat kunnen vergelijken met
een tuinder die de organische bemesting verwaarloost en steeds meer en andere kunst-
meststoffen gaat gebruiken, totdat op een gegeven ogenblik ook dat niet meer helpt.
Aan de bewandelde kunstmatige zijweg komt een einde en de tuinder moet terugkeren
naar de hoofdweg. Ook het gebruik van bestrijdingsmiddelen in de landbouw geeft een
soortgelijk voorbeeld. Waar de bodem ongeschikt is geworden voor bepaalde gewassen,
gebruikt men steeds meer en telkens weer andere bestrijdingsmiddelen om deze gewassen
nog te verbouwen, totdat ook deze methode geen baat meer geeft.

We moeten de antibiotica blijven beschouwen als giftstoffen die men tijdelijk als
geneesmiddel kan aanwenden. Aan een doorlopend preventief gebruik zijn ernstige
bezwaren verbonden, waarop we thans nader zullen ingaan. Wc zullen deze bezwaren
in onderstaande volgorde behandelen:

2. De gevaren, verbonden aan het kweken van resistente en virulente bacterie-
stammen.

3. Veranderingen, welke bij gebruik van antibiotica in de bacterieflora kunnen op-
treden.

5. Giftige nevenverschijnselen, die bij therapeutisch gebruik van antibiotica kunnen
optreden.

6. De gevaren voor personen (arts, dierenarts, verpleegster, fabriekspersoneel) die
veel met antibiotica in aanraking komen.

9. De invloed van het gebruik van antibiotica op de fokkerij, vooral in verband met de
selectie op weerstandsvermogen.

14. Onder welke omstandigheden is van antibiotica in het voeder geen resultaat of een
verminderde werkzaamheid te verwachten?

15. Dreigt verbetering van de rantsoenen bij gebruik van antibiotica op de achtergrond
te geraken?

1. In de geneeskunde heeft men kunnen waarnemen dat de werking van penicilline
in de laatste jaren met circa 50 % is afgenomen, die van streptomycine met 20 %.
De pathogene bacterien schijnen aan de antibiotica te gewennen, enzymen te kunnen
afscheiden (b.v. penicillinase) die antibiotica vernietigen en zelfs de antibiotica te
kunnen gebruiken voor hun eigen stofwisseling. Men meent ook opgemerkt te hebben
dat de groeibevorderende werking van antibiotica thans minder sprekend is dan 2 jaren
geleden. De veronderstelling is gewettigd dat over één of meer tientallen van jaren de
antibiotica als geneesmiddel hebben afgedaan ofwel de huidige antibiotica door andere,
meer actieve, zijn vervangen.

2. Bij preventief gebruik van antibiotica — en hetzelfde geldt voor sulphapreparaten —•
zullen de ziekteverwekkende bacteriën niet alle in groei worden belemmerd of ver-
nietigd. Een klein percentage is tegen antibiotica bestand en zal zich zeer sterk ver-
meerderen, vooral in een daarvoor geschikt milieu. Als gevolg daarvan zal een ziekte,
die aanvankelijk genezen schijnt, na enige tijd weer kunnen oplaaien. De antibiotica
hebben dan geen effect meer. Ook is denkbaar dat bacteriën geleidelijk gewend raken
aan sterkere concentraties antibiotica. Nemen we als voorbeeld het maagdarmkanaal.
De pathogene bacteriën blijven aanvankelijk, op enkele uitzondering na, slechts in stand,
waar de concentratie van antibiotica het geringste is. Naarmate ze meer aan de anti-
biotica gewend raken, een kwestie van mutatie of aanpassingsvermogen, rukken ze
verder op naar overige darmgedeelten. Acute ziekten kunnen bij gebruik van antibiotica
en sulphapreparaten bedwongen worden, aanvankelijk meer overgaan in chronische
ziekten, die vaak veel meer schade teweegbrengen en tenslotte als de bacteriën zich van
deze preparaten niets meer aantrekken of ze zelfs als voedsel gebruiken, zijn meer acute
ziekten te vrezen, maar dan van dien aard, dat sulphapreparaten en antibiotica geen
effect meer uitoefenen. Uiteindelijk moet men bedenken, dat bij het aanwenden van
dit soort van preparaten het weerstandsvermogen van mens of dier niet wordt verhoogd.

3. Het is zelfs mogelijk, dat bij gebruik van deze middelen minder pathogene bacteriën
bijna geheel worden uitgeroeid en vervangen door andere, meer virulente bacteriën
die men moeilijk meer kan bestrijden. Bij de mens heeft men waargenomen, dat de
bacterieflora in de darm tijdens antibioticumbehandeling geheel van aard veranderde,
onschuldige colibactcriën de plaats ruimden voor pseudomonas, staphvlococcen enz.
soms met dodelijke afloop. Bij de behandeling van uierziekten stuit men soms bij peni-
cillinebehandeling op het resistent worden van streptococcen, doch ook op navolgende
infecties van staphylococcen, pyogenes, coli, waarvoor streptomycine, aureomycinc
gebruikt worden, doch uiteindelijk is het resultaat vaak twijfelachtig of zelfs negatief.
Het probleem „uierziekten" is niet opgelost. Van belang om te weten is vooral, waarom
de bacteriën onder bepaalde omstandigheden in staat zijn uierziekte op te wekken.
Komen in het beschuitend laagje dal normaal het epitheel van de slijmvliezen bedekt
afweerstoffen voor?

Bij een preventieve verstrekking van antibiotica in het voedsel zijn veranderingen
in de darmflora waargenomen en bij volwassen herkauwers ook in de voormagen.
Dit heeft weer invloed op de synthese van voor mens en dier belangrijke eiwitstoffen;
vitaminen, organische zuren e.d., gedeeltelijk in gunstige, gedeeltelijk ook in ongunstige
zin.

Het gevaar bestaat wel degelijk dat uiteindelijk schadelijke en zelfs pathogene bacteriën
de overhand krijgen en men telkens van nieuwe preparaten gebruik zal moeten maken
om de dieren gezond te houden.

4. De antibiotica zijn vooral afweermiddelen van schimmels. Brengen we deze in
mens en dier, dan vinden schimmels in het menselijk- en dierlijk lichaam dus hun eigen
wapens en het is dus wel te verklaren dat de vatbaarheid voor schimmelziekten toeneemt.
Latente schimmelziekten van de huid heeft men bij gebruik van antibiotica zien op-
flikkeren, doch ook heeft men schimmelziekten van de mond en zelfs van darmen en
longen zien optreden, welke vaak moeilijk waren te genezen en soms dodelijk verliepen.

The „Chronic Rcspiratory Disease" bij kuikens, een ziekte van luchtzak en bronchiën,
welke in de V.S enorme afmetingen aanneemt, zou in N.-Indiana, waar de rantsoenen
van de Purdue University worden gebruikt, nagenoeg niet voorkomen. Men zoekt een
verband met de opname van antibiotica in het voeder. In de Purdue-samenstellingen
komen geen antibiotica voor.

5. Ook giftige nevenwerkingen zijn bij gebruik van antibiotica waargenomen en dit
geldt speciaal van therapeutische hoeveelheden. Ze bestaan bij penicillinebehandeling
uit allergie en shockverschijnselen, o.a. huiderupties, jeuk, huidontstekingen, slijmvlies-
aandoeningen van ogen, neus en zelfs asthma-verschijnselen, verder vermoeidheid,
gewrichtszwellingen. Bij streptomycinebehandeling komen ook evenwichtsstoornissen

(duizelingen, oogtrillingen, doofheid, ook afwijkingen van het normale bloedbeeld
(leucopenie, agranulocytosis, eosinophilie), geelzucht, prikkelbaarheid, soms braken
voor. De hardhorigheid is in vele gevallen met een hoge dosis vitamine A weer te genezen.
Bij proefdieren zag men ook lever- en nierafwijkingen. De toxiciteit schijnt veel van
onzuiverheden af te hangen.

In Amerika heeft men met zekerheid 177 gevallen van aplastische anaemie (stoor-
nissen in het beenmerg, waardoor de vorming van bloedcellen ophoudt) kunnen toe-
schrijven aan het gebruik van chlooramphenicol. De helft van de patiënten is gestorven.

The Food and Drug Administration heeft de fabrikanten verplicht op de verpakking
en in reclamecampagnes een waarschuwing te plaatsen, dat de artsen dit preparaat niet
zonder dringende noodzaak bij lichte infecties mogen gebruiken.

6. Ook voor personen, die veel met antibiotica in aanraking komen, dreigen
gevaren in de vorm van allergische verschijnselen, huidaandoeningen enz. Bayer-
Leverkusen geeft artsen daarom het advies gummihandschoenen te gebruiken. Grund
gaat nog verder en beveelt het gebruik van een stofbril aan. (Witzke, Bcrl. u. Münch.
Tierarztl. Wochenschr. 66, 1953, 341).

7. Sommige onderzoekers (o.a. Gummel en Luhrs) zagen na het instellen van een
behandeling met antibiotica en ook met sulfonamide een snelle groei van tumoren
optreden (ref. Witzke, Berl. u. Münch. Tierarztl. Wochenschr. 66, 1953, 342).

8. In hoeverre antibiotica de hormonale stofwisseling beïnvloeden, is nog niet
voldoende onderzocht. De vergroting van de thymus (zwezerik) bij antibiotica-toediening
wijst er op, dat er wel enig verband bestaat. In de literatuur komt men nu en dan ziekte-
verschijnselen bij langdurig gebruik van of aanraking met antibiotica tegen, die steun
verlenen aan de veronderstelling dat het hormonenevenwicht veranderd wordt, o.a.
zag men bij een verpleegster na 6 maanden een gestoorde hypophyse/ovaria werking.
Reeds wezen we er op dat zwezerikweefsel, in het voeder verstrekt, bij jonge dieren,
o.a. konijnen, ook een groeibevorderende werking kan uitoefenen.

9. Uit een oogpunt van een rationele fokkerij is het gebruik van antibiotica in meng-
voeders als zeer gevaarlijk te beschouwen, vooral wanneer fok- en mestdieren in de
jeugd niet streng gescheiden worden. De achterblijvers worden tot hetzelfde niveau
opgetrokken als de meest voorspoedige dieren van een worp of koppel. Het gevaar is
dus groot, dat men dieren met verminderd weerstandsvermogen aanhoudt voor de
fokkerij. Voor varkens geldt dit bezwaar wel in het bijzomdcr, omdat op de boerderij de
biggen pas op een levend gewicht van 50—60 kg worden gescheiden in mestvarkens en
toekomstige fokzeugen. Een goede fokker zal er nooit aan denken een achterblijver voor
de fokkerij te gebruiken; bij gebruik van antibiotica zou hij dit wel doen, omdat ze vaak
niet meer te onderkennen zijn. De selectie op weerstandsvermogen gaat bij gebruik
van antibiotica dus verloren of heeft althans in sterk verminderde mate plaats. Overigens
gelden ook de bezwaren, aan het gebruik bij fokdieren, in de andere punten genoemd.

Voor pluimvee, bestemd voor de leg of fokkerij, biedt het gebruik van antibiotica
geen voordelen, wel zijn uiteindelijk dezelfde nadelen te vrezen die ook voor varkens
zijn aangegeven. Voor fok- en vermeerderingsbedrijven is het gebruik van antibiotica
dus uit den boze. Op de gewone bedrijven zal een duidelijk onderscheid gemaakt worden
tussen mestkuikens en kuikens bestemd voor de leg. Voor mestkuikens zou het gebruik
kunnen worden toegestaan, mits een duidelijke waarschuwing wordt gegeven dat het
antibioticahoudend voeder gevaarlijk is voor toekomstige legdieren. De diverse voor-
lichtingsdiensten zouden een zware taak krijgen, het gebruik binnen de genoemde
perken te houden.

Voor zieke dieren, die achterblijven in groei, zou de dierenarts op attest een anti-
bioticum kunnen voorschrijven of wel een antibioticum als geneesmiddel kunnen aan-
wenden, echter ook weer vergezeld van een waarschuwing, deze dieren nimmer voor de
fokkerij te gebruiken.

10. Als we ons op het standpunt stellen dat bij onze dieren in het darmkanaal een
voortdurende strijd plaats heeft tussen ziekteverwekkende organismen en tegenover-

gestelde krachten, waardoor een verdikking in de darmwand ontstaat, eventueel tijdelijke
ziekte kan ontstaan en immuunstoffen worden gevormd tegen alle mogelijke pathogene
organismen, dan is het ons zonder meer duidelijk, dat in het licht van de infectie-theorie
gebruik van antibiotica de eigen afweer, vooral de vorming van immuumstoffen, sterk
op de achtergrond geraakt. Het gevaar dreigt daardoor dat we dieren krijgen, die zonder
antibiotica moeilijk meer in het leven te houden zijn, althans dan zeer vatbaar zijn
voor diverse ziekten.

11. De snellere groei in de jeugd bij gebruik van antibiotica geeft voldoende ver-
klaring voor het feit dat eerder rachitis optreedt. Is de synthese van sommige B-vitaminen
verhoogd bij gebruik van antibiotica, van andere, alsmede van vitaminc-K, is deze
verlaagd. Men brengt hiermede wel in verband, dat in bepaalde gebieden van Amerika
wel 40 % sterfte optreedt van piepkuikens, alleen als gevolg van bloedingen in de darm
en onderhuids door gestoorde K-svnthese. Voorstanders van antibiotica trekken deze
conclusie in twijfel.

12. De invloed van antibiotica op de slachtkwaliteit maakt nog een punt van discussie
uit. Verschillende onderzoekers, o.a. Beeson en medew. wijzen op een toename van de
hoeveelheid vet tegenover een verlaagd water- en eiwitgehalte in het slachtdier. Sommige
onderzoekers zien een soortgelijk effect bij aanwending van bepaalde oppervlakte-
verlagende stoffen (surfactants deteigents). Indien nadere onderzoekingen het
voorgaande bevestigen, dan zou dat een achteruitgang van de baconkwaliteit betekenen.
Bij verdergaande mechanisatie neemt de vraag naar varkensvet meer en meer af. The
Agricultural Research Council ontkent op grond van bij varkens genomen, proeven de
beïnvloeding van de slachtkwaliteit.

13. Volgens Axelrod (1952) zou aureomycine bij aquariumvissen steriliteit ver-
oorzaken. Bij onze huisdieren zal men als gevolg van een eventueel ongunstige invloed
op dc oöcysten pas in latere generaties steriliteit mogen verwachten.

In dit verband kan een vergelijking gemaakt worden met de invloed van bepaalde
sulphapreparaten in het voeder. Als sulfaguanidine in 4 opvolgende generaties aan
drachtige- en zogende ratten werd gevoederd, dan ging het aantal jongen met 95 %
achteruit (Vet. Buil. Dec. 1952).

Het zal nog enige jaren duren voordat over dc werking van antibiotica op de vrucht-
baarheid bij huisdieien een duidelijke uitspraak kan worden gedaan. Wij vrezen dat
ccn minder gunstige werking aan den dag zal komen.

14. In nieuwgebouwde stallen en ook in oude stallen die grondig zijn ontsmet, en
enige tijd onbezet zijn gebleven, is de werking van antibiotica in het voeder dikwijls
nihil of treden niet-wezenlijke groeiverschillen op. Men verklaart dit wel, doordat geen
latente infecties aanwezig zijn.

Op rantsoenen met melkproducten of ander zeer hoogwaardig eiwit, vooral bij gezonde
dieren, is het effect van antibiotica ook vaak te gering om de kosten te dekken.

Overigens moet men ook bedenken dat lang niet alle achterblijvers door antibiotica
beter beginnen tc groeien. Dit hangt veel af van de aard van de pathogene micro-orga-
nismen die in het spel zijn.

15. Het gevaar is groot dat bij gebruik van antibiotica minder aandacht zal worden
geschonken aan het beter uitbalanceren of anders gezegd aan het evenwichtiger maken
van de rantsoenen. De antibiotica camoufleren als het ware de fouten van het rantsoen.
Blijkt het gebruik van antibiotica over enige jaren niet aan de verwachtingen te beant-
woorden, dan is veel tijd verloren gegaan die men had kunnen besteden aan het bio-
logisch hoogwaardiger maken van de rantsoenen met meer onschuldige voedingsstoffen
en voedermiddelen.

Men zou antibiotica kunnen gebruiken als testmiddel om de biologische waarde
van het mengvoeder na te gaan, althans in oude stallen. Des te minder goed het rantsoen
uitgebalanceerd is, vooral wat eiwit betreft, des te groter is het vergrote groei-effect,
dat bij aanwending van antibiotica bij varkens wordt verkregen.

Het is een verheugend verschijnsel dat de Nederlandse mengvoederindustrie, behou-
dens een enkele uitzondering, geheel accoord is gegaan met de zienswijze van de Vita-
minencommissie, welke streeft naar een verbod tot het verhandelen en afleveren van
antibiotica en antibiotica-bevattende producten. Ze wil aan alle beunhazerij op dit
gebied dus een einde maken en onder zekere voorwaarden het gebruik van antibiotica
toestaan voor piepkuikens, verder op dierenartsattest voor zieke dieren en achterblijvers
en ten behoeve van het onderzoek op wetenschappelijke instituten.

Toen in November 1950 op het Instituut voor Moderne Veevoeding ,,de Schothorst"
te Hoogland, in navolging van Prof. Kennard uit Wooster (V.S.), voor het eerst kuikens
werden opgefokt in hokken, welke tevoren niet grondig waren schoongemaakt en ontsmet
en op strooisel, dat niet als voorheen, regelmatig werd vernieuwd, doch gedurende de
gehele opfokperiode van 12 £t 15 weken bleef liggen, was niet verwacht, dat reeds zo
spoedig daarna de pluimveehouders in ons land voor deze methode zo\'n grote belang-
stelling zouden tonen. Voorlichting en ervaring hadden in een lange reeks van jaren
onze pluimveehouders geleerd, dat zindelijkheid, vooral tijdens de opfok van kuikens,
een zeer belangrijke factor is voor een rendabele pluimveehouderij.

Veeleer mocht dan ook worden verwacht, dat de nieuwe methode, waarbij de hygiëne
ogenschijnlijk overboord wordt gegooid, in het bijzonder in ons land op tegenstand zou
stuiten. Dat de belangstelling voor de moderne potstal of oudstrooiselmethode in zo\'n
korte spanne tijds zo groot is geworden, moet dan ook in de allereerste plaats worden
toegeschreven aan de verrassende resultaten, welke met deze methode, zowel bij de
opfok van kuikens als bij legkippen en fokhennen, werden verkregen en niet aan de
zucht naar iets nieuws, zoals hier en daar verondersteld is.

Voor een goed begrip moet er direct op gewezen worden, dat de veronderstelling,
dat bij toepassing van de moderne potstal het principe van de hygiëne zou zijn los-
gelaten, onjuist is. Integendeel! Het wezenlijke verschil met de oude methode is, dat
getracht wordt langs andere weg dan voorheen de hygiëne zo doeltreffend mogelijk
toe te passen. Bij de oude methode van het regelmatig schoonmaken en ontsmetten van
de hokken wordt de hygiëne met kunstmatige middelen uitgevoerd. Bij de oudstrooisel-
methode daarentegen wordt getracht de hygiëne langs natuurlijke weg te doen plaats-
vinden. Hierin ligt het grote verschil. Het is van belang hiervan goed doordrongen te
zijn. De zin van een goede verzorging van het oud-strooiselbed, waaraan blijkens de
ervaringen grote betekenis moet worden toegekend, wordt dan duidelijker.

Reeds werd de naam genoemd van Prof. Kennard uit Wooster. Eigenlijk is het een
samenloop van omstandigheden geweest, waardoor deze pluimveedeskundige bij toeval
de goede hoedanigheden van oud-bodemstrooisel opmerkte. Tijdens de 2c Wereldoorlog
werd bodemstrooisel in Amerika een vrij schaars artikel. Dit was oorzaak, dat op een
gegeven ogenblik op het proefbedrijf van Prof. Kennard van sommige hokken het
bodemstrooisel reeds geruime tijd niet meer was ververst. Toen van verschillende fok-
tomen, welke alle zonder uitloop werden gehouden, de broeduitkomsten werden nage-
gaan, viel het op, dat deze het hoogste waren van die foktomen, welke op oud-strooisel
werden gehouden In daaropvolgende proeven werden deze resultaten bevestigd.

De proefnemingen werden vervolgens uitgebreid met het opfokken van kuikens op
strooisel, dat gedurende dc opfokperiode niet werd ververst en zelfs met strooisel, waarop
reeds eerder kuikens waren opgekweekt. De resultaten hiermede waren zo mogelijk
nog verrassender dan die bij de broeduitkomsten. Het bleek n.1., dat niet alleen de
groeisnelheid en het voederverbruik van kuikens op oudstrooisel opgefokt, gunstiger
waren dan wanneer het strooisel regelmatig wekelijks werd vernieuwd, doch dat boven-
dien de kuikensterfte tengevolge van blindedarmcoccidiosis, beduidend geringer was.

Ook werd bij opfok van kuikens op oud-strooisel minder last ondervonden van kanni-
balisme. Hieronder wordt verstaan het euvel van veren- en bloedpikken, dat in vele
koppels kuikens nog al eens voorkomt en dat dikwijls ontaardt in het dood- en leegpikken
van de slachtoffers.

Veelvuldige proeven op „de Schothorst" hebben de gunstige ervaringen, door Prof.
Kennard opgedaan met het gebruik van oud bodemstrooisel, inmidddels volledig
bevestigd.

Nadat in November 1950 voor het eerst kuikens werden opgefokt op nieuw strooisel
dat tijdens de opfokperiode niet werd ververst, zijn op ditzelfde strooisel nog 5 maal
achtereen kuikens opgefokt, telkens tot een leeftijd van ongeveer 13 weken. Op ditzelfde
strooisel, dat dus thans meer dan twee jaar oud is, worden nu voor de 7e maal kuikens
opgefokt. In vergelijking met de opfok van kuikens in vóórgaande jaren, waarbij alle
mogelijke hygiënische maatregelen als: het grondig schoonmaken en ontsmetten van
de hokken, vóórdat daarin nieuwe kuikens werden gebracht, het regelmatig verversen
van het bodemstrooisel, het gebruik maken van jute zakken en gaasbodems onder de
kunstmoeder en het verstrekken, zowel van het opfokvoeder als van het kuikenzaad
in bakjes, in acht werden genomen, is kunnen worden vastgesteld, dat bij opfok van de
kuikens op oudstrooisel van blinde darmcoccidiosis en van kannibalisme inderdaad
beduidend minder last wordt ondervonden. Hoewel de kuikens met de smetstof van
coccidiosis in aanraking komen, heeft de ziekte een dusdanig mild verloop, dat vrijwel
geen sterfte optreedt. Het gebruikmaken van bestrijdingsmiddelen tegen kuikencocci-
diosis (o.a. sulfonamiden), bleek bij toepassing van de oudstrooiselmethode dan ook
achterwege te kunnen worden gelaten.

Bovendien bleek bij een vergelijkende proef in de afgelopen winter dat kuikens, welke
voor de 6e maal op oud-strooisel werden opgefokt, onder overigens dezelfde omstandig-
heden op een leeftijd van 6 weken, gemiddeld bijna 10 % zwaarder waren dan kuikens,
opgefokt in ontsmette hokken en op nieuw strooisel, dat regelmatig werd ververst. Ook
in dit opzicht werd dus bevestiging verkregen van de resultaten van Prof. Kennard.

Behalve bij kuikens wordt op „de Schothorst" sinds April 1951 de moderne potstal
toegepast bij volwassen dieren, zowel leghennen als fokdieren. Ook hierbij zijn de resul-
taten bijzonder goed. Zo werden in het voorjaar van 1952 uitstekende brocduitkomsten
verkregen met foktomen, waarvan de dieren reeds ongeveer negen maanden lang altijd
binnen waren gehouden en die bovendien gedurende de winter van 1951 —1952 flink
waren verlicht. Niettegenstaande dus gebroed werd van dieren, welke geruime tijd geen
uitloop meer hadden gehad en waaraan ook geen vers groenvoeder was verstrekt, werden
toch goede broedresultaten verkregen.

Hiermede komen wij op een zeer belangrijk punt. Tot nu werd, althans in ons land,
vrij algemeen aangenomen, dat om zeker te zijn van goede broedresultaten, o.m. de
fokdieren dc beschikking moesten hebben over een ruime, met gras begroeide uitloop.
Sinds de „Teeltregeling voor de Pluimveehouderij" in het najaar van 1933 in werking
trad, bestaat voor de erkende fok- en vermeerderingsbedrijven de eis, dat per hen ten-
minste 15 M² uitloop aanwezig moet zijn. Reeds hieruit valt af te leiden, dat in ons land
aan een uitloop voor de kippen grote betekenis wordt toegekend.

Dat dit inderdaad het geval is, blijkt trouwens wel uit het feit, dat tot voor kort de
pluimveehouderij in ons land vrijwel niet denkbaar was zónder een uitloop. Algemeen
heerste de opvatting, dat kippen een uitloop, en wel bij voorkeur op grasland, nodig
hebben. Met deze gedachte is iedere pluimveehouder in ons land als het ware opgegroeid.

Het lijkt er thans veel op, dat de tijd is aangebroken voor een geheel ander inzicht.
De directe oorzaak van deze ommekeer moet vooral gezocht worden in de omstandigheid
dat steeds meer pluimveebedrijven te kampen krijgen met een bepaalde groep van
pluimveeziekten, n.1., die, welke veroorzaakt worden door darmparasieten. Hieronder
worden in het bijzonder verstaan de verschillende soorten wormen (spoel-, haar- en
lintwormen) en de coccidiën. Van deze laatste bestaan er verschillende variëteiten.
Eén hiervan veroorzaakt bij kuikens de blinde darmcoccidiosis. De andere worden
vooral aangetroffen bij dieren op oudere leftijd en zijn oorzaak van de chronische of
dunne darmcoccidiosis.

Bestrijding van deze pluimveeziekten stuit op grote moeilijkheden. Besmette dieren
verspreiden de eitjes van de parasieten met de mest. Beschikken de dieren over uitloop,
dan komt dergelijke mest, behalve in het hok, ook in de uitloop terecht, met als gevolg,
een besmet terrein. Aangezien het laatste practisch niet te ontsmetten is, althans niet
op korte termijn, blijft de pluimveehouder, bij wien zich dit voordoet, niet veel anders
over dan zijn dieren binnen te houden. Het verplaatsen van de dieren naar een ander
stuk weiland haalt weinig uit en heeft bovendien meestal tot gevolg, dat ook \'t nieuwe
terrein spoedig besmet is. De ervaring heeft in dergelijke gevallen geleerd, dat met het
binnenhouden van de dieren bevredigende resultaten te behalen zijn.

Jaren geleden hadden ook de Amerikaanse pluimveehouders ernstig met darmpara-
sieten te kampen. Zij hebben hieraan op eenvoudige wijze paal en perk weten te stellen
door hun dieren vanaf lcgrijpe leeftijd geen uitloop meer te geven. Typerend in dit
verband is een advies, dat één van de grootste Amerikaanse fokkers van hybride-kuikens,
Wallace, zijn afnemers geeft, n.1. dat een betere productie en minder uitval worden
verkregen, wanneer de volwassen dieren worden binnengehouden. En indien wij dan
bedenken, dat wij in ons kleine landje met een groot tekort aan cultuurgrond, de kippen
een uitloop geven, terwijl de grote Amerikaanse pluimveehouders, die bij wijze van
spreken land in overvloed hebben, hun dieren binnenhouden, dan schrikken wij min
of meer van de tegenstelling en moeten wij ons wel afvragen: „Varen wij nog wel altijd
de goede koers?"

Zeker is, dat de Amerikaanse pluimveehouder, die zijn kippen binnenhoudt, dit
niet doet vanwege een tekort aan uitloopruimte, doch omdat hem gebleken is, dat op
die wijze zijn bedrijf meer winstgevend is. Ongetwijfeld is deze gang van zaken mede
bevorderd door de dieren in grote hokken te huisvesten, waardoor een beduidende
arbeidsbesparing wordt verkregen. Deze factor speelt in Amerika een grote rol.

Doch ook in ons land is in het afgelopen jaar wel gebleken, dat met het volledig binnen-
houden van de dieren uitstekende resultaten zijn te bereiken, althans, wanneer tevens
gebruik wordt gemaakt van de oudstrooisel-methode. Eigenlijk is het zo, dat deze twee
systemen bij elkaar horen. De beste resultaten worden met de oudstrooisel-methode
verkregen, wanneer tegelijkertijd de dieren worden binnengehouden cn omgekeerd zal
men met het binnenhouden der dieren het meeste succes hebben onder toepassing van
de oudstrooisel-methode.

Onwillekeurig rijst de vraag, waaraan de gunstige resultaten van de moderne potstal
te danken zijn. In de eerste plaats moet dan worden opgemerkt, dat uitgebreide onder-
zoekingen hebben aangetoond, dat bacteriën en schimmels belangrijke, natuurlijke
producenten zijn van tal van vitaminen. Eén hiervan, vitamine B₁₂, is een component
van de z.g.n. dierlijke eiwitfactor (A. P. F.). Evenals vitamine B₂ (riboflavine) is dit
vitamine onmisbaar voor goede broeduitkomsten en goede groei van de kuikens. Het
wordt in betrekkelijk grote hoeveelheden geproduceerd door de pensflora bij herkauwers.
Onder normale omstandigheden wordt daardoor de vitamine Ii₁₂ behoefte van b.v.
rund en schaap ruimschoots gedekt en kan zelfs de mest van deze diersoorten nog als
een tamelijk rijke vitamine B₁₂ bron worden aangemerkt. Afgezien van de opfokperiode,
waarin de pens nog tot ontwikkeling moet komen, hebben herkauwers in hun rantsoenen
geen dierlijke eiwitproducten, met daarin de dierlijke eiwitfactor en dus ook vitamine
B₁₂, nodig.

Ook de darmflora van het spijsverteringskanaal van kuiken en kip, produceert ver-
schillende vitaminen. De door haar geproduceerde hoeveelheid B₁₂ is evenwel niet
voldoende om de behoefte te dekken, zodat kuiken en kip een aanvulling nodig hebben
met dierlijke eiwitproducten, resp. met A.P.F. preparaten. Verse kippenmest bevat
slechts weinig B₁₂. Wordt daarentegen verse kippenmest een week lang bewaard bij een
temperatuur van 30° C., dan blijkt het gehalte van B₁₂ in diezelfde mest vele malen
hoger te zijn geworden. Indien de omstandigheden gunstig zijn, gaan de bacteriën in
de mest door met zich te vermeerderen en met de productie van o.a. vitamine B₁₂. Om
bodemstrooisel te krijgen met een hoog gehalte aan diverse, door micro-organismen
geproduceerde vitaminen, is het derhalve van belang, dat de bacteriën, welke met de
mest in het strooisel terecht komen, daarin gunstige levensomstandigheden vinden.

Deze kunnen worden verkregen door een goede verzorging van het strooisel. Juist
daarom is de verzorging van het strooisel zo belangrijk. Zij is één van de pilaren van de
oudstrooiselmethode.

In de eerste plaats moet er voor gezorgd worden, dat het strooisel los, rul blijft. De
bovenlaag van het strooisel, waarin dagelijks de verse mest valt, mag niet na verloop
van tijd zo vastgetrapt en door de mest als het ware dichtgesmeerd worden, dat zij een
,,koek"-laag vormt, welke het daaronder liggende strooisel afsluit en uitschakelt als
strooisel dienst te doen. De gehele strooisellaag moet zo rul zijn, dat de dieren er graag
in krabben en er kuilen in maken voor stofbaden. Om deze toestand van het strooisel
te behouden, moet het regelmatig worden omgeschept, door elkaar worden gewerkt.
Er ontstaat daardoor een gelijkmatig mengproduct van strooisel en mest. Bovendien
wordt door het omzetten van de strooisellaag geregeld verse lucht in het strooisel ge-
bracht. Als richtlijn voor het omscheppen kan worden aangehouden, dat dit gemiddeld
eens per week moet geschieden; in herfst en winter kan het soms nodig zijn, dat het
2 ü 3 maal per week gebeurt, terwijl \'s zomers wel eens met éénmaal per 2 a 3 wekens
kan worden volstaan.

Zoals bekend treedt het „koeken" van het strooisel eerder op, wanneer het nat is.
Het strooisel mag dus niet te vochtig zijn. Anderzijds is het evenmin gewenst, dat het steeds
kurkdroog is. In zeer droog strooisel is de ontwikkeling van micro-organismen gering,
hetgeen blijkt uit het feit, dat in erg droog strooisel practisch geen broei optreedt. Broei
is een uiting van een zeer sterke bacterieontwikkeling. Daarom moet de vochtigheid
van het strooisel, althans af en toe, dusdanig zijn, dat daarin ook werkelijk broei kan
optreden. Een bezwaar van te droog strooisel is ook, dat het gemakkelijk stof veroorzaakt.
Indien hierin schimmelsporen voorkomen, zouden deze aanleiding kunnen geven tot
het optreden van schimmelinfecties, b.v. van de luchtzakken. Aan deze ziekte wordt de
laatste tijd in Amerika vrij veel aandacht geschonken. Opmerkelijk is, dat het optreden
van deze ziekte min of meer samenvalt met liet toenemende gebruik in Amerika van
antibiotica in het voeder. In dit verband rijst de vraag of wellicht door het gebruik
van antibiotica in de dieren een voor schimmels geschikt milieu wordt geschapen.

Bovendien is nodig dat de strooisellaag een behoorlijke dikte heeft. Mede op grond
van practische overwegingen, wordt aangenomen, dat een laag van ongeveer 30 cm
voldoende is. Al naar gelang de vochtigheid van het strooisel treedt dan daarin van
tijd tot tijd een meer of minder heftige broei op, waarbij in mest en strooisel tal van
omzettingen plaats vinden. Hierbij wordt o.a. ammoniak gevormd, dal vooral bij het
omscheppen van oud-strooisel duidelijk te ruiken is. Dat kuikens opgefokt op oudstrooisel
van coccidiosis minder last hebben, wordt o.m. aan deze ammoniak toegeschreven.
De oöcysten, de eitjes van de coccidiën, zouden er door verzwakt en zelfs door gedood
worden. Een 10 % ammonia-oplossing geldt als een van de meest werkzame ontsmettings-
middelen tegen coccidiosis.

Ook de vrij hoge temperaturen welke bij broei optreden, spelen, naar gebleken is,
bij de vernietiging van ziektekiemen een belangrijke rol. Bij het aan een hoop zetten
van het strooisel, b.v. na een opfokperiode, kan de temperatuur oplopen tot ongeveer
67° C. In welke mate tenslotte de door micro-organismen in het strooisel gevormde
antibiotica meehelpen om ziektekiemen onschadelijk of minder schadelijk te maken,
zal nader onderzoek wellicht eens kunnen openbaren.

Bij een goede verzorging van het strooisel zijn de omzettingen welke daarin plaats
vinden te vergelijken met die in een composthoop op de boerderij. Organische bestand-
delen uit de mest en het strooisel worden door de micro-organismen als voedsel gebruikt
en dus in letterlijke zin verteerd. De mest, welke dagelijks in het strooisel terecht komt,
blijft derhalve bij een goede verzorging van het strooiselbed geen mest. De door sommigen
wel eens geuite vrees, dat in de hokken op den duur een ophoping van mest ontstaat,
is dan ook ongegrond.

Uit het voorgaande moge duidelijk zijn geworden, dat de gezamenlijke microbiolo-
gische en chemische processen een reinigende werking van het strooiselbed tengevolge
hebben. De kunstmatige hygiëne, welke tot nu toe algemeen werd toegepast, heeft

bij de moderne potstal plaats gemaakt voor een naturlijke hygiëne door middel van
micro-organismen.

Reeds werd, wat de verzorging van het strooisel betreft, gewezen op de betekenis
van het regelmatig omzetten van het strooisel en de dikte van de strooisellaag. Een
andere belangrijke factor is de soort strooisel. Met het oog op het microleven in het
strooisel, moet dit voldoende verteerbare, organische stof bevatten. Om die reden is
een strooisellaag van uitsluitend turfstrooisel niet gewenst. Turfstrooisel heeft bovendien
het bezwaar, dat wanneer het erg vochtig is geworden, het zeer lang duurt voordat het
weer behoorlijk droog is.

Voorkeur verdient waarschijnlijk een mengsel van turfstrooisel, kort gehakt stro
(pl.m. 5 cm lang) en machinale houtschaafsel. Het laatste is wel is waar minder goed
verteerbaar dan stro, doch het is als regel zeer goedkoop te krijgen, terwijl het met de
andere producten samen een goed mengproduct geeft. Gebroken, gedorste maiskolf-
pitten vormen eveneens een goed strooisel. Voorts kunnen ook haverkaf, haverdoppen
en boekweitdoppen met de reeds eerder genoemde strooiselsoorten worden vermengd.

Pluimveehouders die de moderne potstal willen toepassen, behoeven de strooisellaag
niet direct 30 cm dik te maken. Begonnen wordt met een laag van 10—15 cm, welke
na verloop van tijd door toevoeging van nieuw droog strooisel dikker wordt gemaakt.
Op die wijze wordt de strooisellaag dus geleidelijk aan opgebouwd (old built-up Iitter).
Hierbij moet echter bedacht worden, dat toe te voegen nieuw strooisel niet als een
schoon laagje over het eerste wordt heengespreid, doch dat het meteen door het oude
strooisel wordt heengewerkt. Er wordt dus direct weer een mengproduct van gemaakt.

Bij het aanleggen van een nieuw strooiselbed verdient het verder aanbeveling een
hoeveelheid oude koemest door het strooisel te werken. Dit wordt dan meteen met
bacteriën geënt en met de vitaminen in de koemest verrijkt. In plaats van oude koemest
kan ook verse koemest worden genomen. In dat geval is het echter gewenst het strooisel,
nadat de koemest er doorheen gewerkt is, aan een hoop te zetten en 2 k 3 weken te
laten broeien.

Het aan een hoop zetten van het strooisel wordt op ,,de Schothorst" ook gedaan
met het strooisel in hokken, waarin nieuwe generaties dieren komen, b.v. aan het einde
van het legjaar, wanneer de oude dieren worden opgeruimd of naar andere hokken
worden verplaatst. Voordat in die hokken dan weer jonge hennen worden gebracht,
wordt het strooisel gedurende ongeveer 2 weken aan een hoop gezet. Als het strooisel
op dat moment erg droog is, wordt het eerst iets bevochtigd en dan opgehoopt. Na
ongeveer 14 dagen wordt het weer uitgespreid en komen de jonge dieren er op. Hetzelfde
wordt gedaan met het strooisel uit het opfokhok, tussen twee opfokperioden in.

Voorlopig moet worden ontraden kuikens op te fokken op strooisel waarop kippen
hebben gelopen. Aangenomen wordt, dat vooral jonge kuikens gevoelig zijn voor een
besmetting met Marekse kippenverlamrning en leukose. Er is nog niet aangetoond,
dat deze smetstoffen bij het aan een hoop zetten van het strooisel, voldoende gedood
of verzwakt worden. Het is daarom gewenst hiermede voorzichtigheid te betrachten.

Dat de bouw van het hok het resultaat dat met de moderne potstal wordt vei kregen,
mede beïnvloedt, is begrijpelijk. Hokken met weinig volume en met onvoldoende venti-
latie lenen zich minder goed voor de toepassing van de oudstrooiselmethode. Ook
hokken met een slechte dakbedekking, b.v. bestaande uit alleen maar golfplaten, zijn
daarvoor minder geschikt. Bij toepassing van de moderne potstal is een goede ventilatie
zeer belangrijk. Ruime hokken van het zadeldaktype verdienen daarom de voorkeur
boven hokken van het lessenaartype.

Of bij toepassing van de moderne potstal al dan niet gebruik gemaakt zal worden
van een mestzolder of een mestbak, hangt in de eerste plaats af van de ventilatie der
hokken. In ruime hokken met goede ventilatie kan met alleen zitstokken worden volstaan.
Voor hokken van het lessenaarstype moet worden aangeraden tijdelijk, n.1. gedurende
de herfst- en wintermaanden, een mestbak of mestzolder te gebruiken.

Ook de bezetting van de hokken speelt een rol. Van middelzware rassen (Reds, Hamps,
Australorps, Noordhollandse Blauwen) moeten niet meer dan 3, van lichte rassen
(Leghorns) niet meer dan 3^x/₂ dier per M² worden gehouden.

Tenslotte nog een opmerking over het bekalken van het strooisel. Meermalen hebben
wij de vraag gekregen of het aanbeveling verdient door erg vochtig geworden strooisel
gebluste kalk te werken. Amerikaanse onderzoekers zien hierin geen nadelen. Wel is waar
wordt de vochtigheid van het strooisel door bekalking niet veel beter, doch opgemerkt
is dat vochtig strooisel er een meer kruimelige structuur door krijgt en daardoor minder
spoedig koekt. Een zeer groot voordeel geeft het bekalken derhalve niet. Als een bezwaar
van het bekalken zouden wij willen aanvoeren dat het strooisel daardoor sterk alkalisch
kan worden, waardoor het microleven in het strooisel ongunstig kan worden beïnvloed.
Reeds zonder toevoeging van kalk, wordt het strooisel na enige tijd behoorlijk alkalisch.
Op grond hiervan menen wij het mengen van gebluste kalk door het strooisel te moeten
ontraden. Is het strooisel op een gegeven ogenblik te vochtig geworden, dan achten wij
bijmenging van nieuw droog strooisel het beste. Geeft dit, vanwege de dikte van de
strooisellaag, moeilijkheden, dan kan desnoods een deel van het oude strooisel door
nieuw worden vervangen.

Economische aspecten van de heelkunde der grote huisdieren door Prof. Dr.
S. R. Numans. (Overgenomen uit ,,Post Iucundam Iuventutem" No. 10, Oct. 1953,
Orgaan van het Utrechts Univcrsiteits Fonds.)

In April 1953 is de onderwijsopdracht „veterinaire heelkunde" (de heelkunde van alle
huisdieren) gewijzigd in „heelkunde der grote huisdieren".

Deze wijziging is slechts de officiële bevestiging van een reeds jaren bestaande splitsing
van de veterinaire chirurgie in twee onderdelen, n.1. die der grote en die der kleine
huisdieren.

Een omschrijving van wat men eigenlijk onder huisdieren verstaat, zou als volgt
kunnen luiden: al die dieren, die door de mens bewust op een van de natuurstaat ver-
schillende wijze gehouden worden, teneinde hem te dienen voor de bevrediging van
enigerlei behoefte

De adjectieven groot en klein zijn dan ook niet in de eerste plaats bepalend voor het
onderscheid der twee genoemde groepen, maar men moet daarbij tevens denken aan de
betekenis van de tot huisdier bestemde diersoort in het maatschappelijk bestel: de grote
huisdieren hebben in hoofdzaak stoffelijke, economische betekenis, terwijl die der kleine
huisdieren meer een sociale en aesthctische is (verhoging van het levensgeluk van de
mens).

Het zal zonder meer duidelijk zijn, dat een scherpe grens tussen beide niet te trekken is.

Volgens de opvatting van Dalling¹) zal in de toekomst de taak van de dierenarts
bestaan uit het bestrijden en voorkomen van economisch belangrijke ziekten en het
medewerken aan productieverhoging der landbouwhuisdieren. De individuele behande-
ling van het zieke „grote huisdier" zal tot enkele landen beperkt blijven, en wel voor-
namelijk om voor de fokkerij belangrijke exemplaren in stand te houden. Deze opvatting
kan zeker niet onderschreven worden door degenen, die zich dierenarts weten in de
juiste betekenis van het woord.

Nederland neemt geen uitzonderingspositie in als land waar de individuele behan-
deling nog steeds een belangrijke taak vormt van hen, die als diercnarts-prakticus in den
lande gevestigd zijn. Een taak, waarvan de economische betekenis in nationaal en
internationaal verband bezien niet duidelijk naar voren komt, maar voor het gemiddelde
landbouw- en veebedrijf op zichzelf wel degelijk een factor van groot economisch belang
vormt.

Hoewel het niet steeds materiële overwegingen zijn, die de bezitter van grote huis-
dieren ertoe brengen, heelkundige hulp voor zijn zieke dieren in te roepen, kan toch
gezegd worden, dat de economie in vele opzichten bepalend is geweest voor de ont-
wikkeling van de chirurgie der grote huisdieren.

1 ) Sir ThomasDalling: The veterinary profession-past, present and future. (XVe Int.
Vet. Congres, Stockholm 1953).

Deze ontwikkeling is vaak anders geweest dan die der chirurgie van de mens en der
kleine huisdieren, maar houdt geen verschil in, wat wetenschappelijke of technische
basis betreft.

De klinische diergeneeskunde verkeert in vrijwel alle landen nog in het stadium, dat
de specialisatie (internist, obstetricus-gynaecoloog, chirurg, enz.) als vrij beroep geen
bestaansmogelijkheid schijnt op te leveren, en deze specialisatie blijft dan ook beperkt
tot de faculteiten en hogescholen.

Alleen de ,,all-round practicus" voor één der beide groepen, of meer nog voor alle
huisdieren heeft zijn bestaansmogelijkheid in de praktijk bewezen.

Bij de opleiding der bestaande dierenartsen dient hiermee terdege rekening te worden
gehouden.

De student moet, wat de heelkunde der grote huisdieren betreft in de eerste plaats
kennis maken met die behandelingsmethoden, die in de praktijk uitvoerbaar zijn, zonder
specialistische vooropleiding, en zonder een goed ingerichte kliniek en geoefend hulp-
personeel.

Een universitaire kliniek voor veterinaire chirurgie zou echter verre in haar taak
te kort schieten, wanneer zij zich hiertoe zou beperken.

Voortdurend moet aandacht worden besteed aan de wetenschappelijke grondslagen
der chirurgie in het algemeen, en ook onderzoekings- en behandelingsmethoden, waarvan
nog niet direct de economische of practische uitvoerbaarheid duidelijk is, zullen in
onderzoek en experiment moeten worden betrokken.

De eigenaar van de patiënt zal echter van degene, die de experimentele behandeling
toepast, verlangen, dat financiële nadelen volledig worden vergoed.

Maar ook bij een behandeling volgens reeds volledig uitgewerkte en in de praktijk
beproefde methoden moet voor en door de eigenaar een financiële berekening worden
gemaakt.

Indien het verschil tussen de slachtwaarde en de gebruikswaarde van de patiënt
groter is dan de kosten der behandeling, vermeerderd met de schade door productie-
vermindering, of het niet verrichten van productieve arbeid gedurende de gcnczings-
periode, dan zal in de regel een behandeling mogelijk zijn. De duur der genezingsperiode
en het resultaat der behandeling blijven in deze berekening onzekere factoren.

Enkele onderdelen van het gebied van de heelkunde der grote huisdieren wil ik nog
nader bespreken, waarbij tevens getracht zal worden duidelijk te maken, dat bij een
behandeling vaak andere maatstaven gelden dan bij de mens en de kleine huisdieren.

Bij de thans nog geldende „wet tot regeling van de uitoefening der veeartsenijkunst"
is het verrichten van „heelkundige operaties op gezond vee" aan een ieder toegestaan.

Onder deze „heelkundige operaties" nemen de castraties een belangrijke plaats in,
niet uit „heelkundige" overwegingen, maar uitsluitend met de bedoeling, de betrokken
dieren beter geschikt te maken voor het gebruik waartoe zij door de mens zijn bestemd.

In de achter ons liggende honderd jaar hebben de dierenartsen belangrijke bijdragen
geleverd tot de verbetering van deze reeds eeuwen bekende operatieve ingreep bij vele
huisdiersoorten.

We beschikken dan ook op het ogenblik over castratiemethoden, die wetenschappelijk
en technisch volkomen verantwoord zijn, en bovendien rekening houden met de omstan-
digheid dat het hier de behandeling van een levend wezen geldt, en niet slechts een
economisch object.

Desondanks wordt in het nieuwe ontwerp van de wet „houdende voorschriften met
betrekking tot de uitoefening van de diergeneeskunst" het castreren van biggen niet alleen
aan dierenartsen en de reeds in 1941 ingestelde groep „leken-castreurs" toegestaan,
maar ook de eigenaar mag deze „kunst" naar hartelust beoefenen; doch toepassing van
anaesthesie en narcose is aan de dierenartsen voorbehouden.

De uit de geneeskunde van de mens reeds lang verdwenen barbier-chirurgijn blijft
in de diergeneeskunde voorlopig nog voortbestaan in de vorm van de wettelijk al, of niet
erkende „leken-castreur".

De behandeling van stoornissen in het gebruik van een of meer ledematen is een
belangrijk onderdeel van de heelkunde van paard en rund.

Het opsporen van het pijnlijke ziekteproces, dat de kreupelheid veroorzaakt, is een
der moeilijkste opgaven voor de dierenarts.

Is het gelukt de diagnose te stellen, dan wordt in het bijzonder bij het werkpaard
een uitspraak verwacht over de mogelijkheid van volledig herstel en de tijdsduur der
genezing. Maar al te dikwijls heeft men de patiënten de voor de genezing van het ziekte-
proces noodzakelijke rust onthouden, waardoor chronische afwijkingen ontstaan, die
niet meer of eerst na een zeer langdurige behandeling kunnen genezen.

Door economische motieven gedreven blijft voor deze patiënten als laatste middel
de zenuwsnede, met de bedoeling een blijvende gevoelloosheid te verkrijgen van het
gebied waar de kreupelheid veroorzaakt wordt. Van enige genezende invloed op het
ziekteproces is hierbij geen sprake; vaak is zelfs het tegendeel het geval, maar het paard
is weer geschikt om voor kortere of langere tijd arbeid te verrichten.

Bij het rund zien we veelvuldig het optreden van een etterig necrotiserende ontsteking
van een klauwgewricht. Hoewel het mogelijk is, om met behoud van de klauw een
bevredigende genezing van deze aandoening te verkrijgen, blijkt een amputatie, dus een
radicale verwijdering van het ziekteproces, sneller tot het beoogde doel te voeren, n.1.
het weer gebruiken van het been, zij het met een klauw minder.

Wordt de gezonde klauw eveneens door een soortgelijk ziekteproces aangetast, dan
moet de patiënt worden geslacht, daar de op plaats der amputatie gegroeide hoornstomp
niet of slechts ten dele de functie van een gezonde klauw kan overnemen.

Uit bedrijfseconomische overwegingen geeft de eigenaar aan dit risico als regel de
voorkeur boven de behandelingsmethode waarbij de klauw behouden blijft, daar deze
methode van hem zelf veel nabehandeling eist, en de tijdsduur der genezing een onzekere
factor vormt.

Nog steeds wordt vrij algemeen de opvatting gehuldigd, dat een beenbreuk althans
bij volwassen paard en rund niet voor een behandeling in aanmerking komt. Toch is
dit slechts ten dele juist; de moderne operatieve fractuurbehandeling, waarbij gebruik
wordt gemaakt van metalen staven, platen en schroeven als fixatiemiddelen, opent ook
bij de grote huisdieren perspectieven.

Reeds zijn in de literatuur een beperkt aantal succesvolle behandelingen vermeld,
grotendeels bij patiënten op wier behoud de eigenaar uit andere dan economische
motieven prijs stelde. Ook de meer conservatieve behandeling met gips en spalkverbanden
heeft in het verleden bij fracturen der pijpbeenderen bevredigende resultaten opgeleverd.

Tot slot nog het probleem der buikchirurgie, en wel allereerst de behandeling van
de „breuken".

Noch de ontwikkeling der anti- en aseptiek, noch de narcose en anaesthesie of de
mogelijkheden van de prophylactische toepassing van antibiotica en sulfapreparaten
hebben er toe kunnen leiden dat de conservatieve hcrniabehandeling bij onze grote
huisdieren historie is geworden.

In vele gevallen wordt aan het afklemmen dan wel afbinden van de breukzak de
voorkeur gegeven boven een operatieve ingreep.

De genoemde methoden zijn eenvoudig, dus weinig kostbaar, en geschikt voor toe-
passing in de praktijk, en geven over het algemeen gunstige resultaten.

De, vanuit chirurgisch standpunt bezien, in vele opzichten betere operatieve methode
is tijdrovend, dus kostbaar, en bergt bovendien het risico in zich van de infectie, daar
de operatie vaak onder primitieve omstandigheden moet worden verricht.

Dit probleem der infectie weegt nog zwaarder wanneer een operatie aan in de buik-
holte gelegen organen moet worden uitgevoerd.

De prophylactische toepassing van sulfapreparaten en antibiotica kan het infectie-
gevaar tot een minimum beperken, en de kosten van deze behandeling behoeven onder
de tegenwoordige verhoudingen nauwelijks een beletsel te vormen, deze mogelijkheid
ook inderdaad aan te grijpen.

Het aantal indicaties voor het verrichten van operaties in de buikholte is echter veel
geringer dan bij de mens.

De anatomische verhoudingen stellen de dierenarts vaak voor grote technische moei-
lijkheden. Maar desondanks mogen de operaties aan in de buikholte gelegen orgaan

bij de grote huisdieren zich internationaal in een grote belangstelling verheugen.

Operatieve ingrepen, die vroeger alleen in de klinieken van faculteit of hogeschool
werden verricht, en voor de toepassing in de praktijk als oneconomisch en riskant werden
afgewezen, worden thans door tal van niet-chirurgisch gespecialiseerde dierenartsen
toegepast.

De operatieve verwijdering van met het voedsel opgenomen vreemde voorwerpen uit
de netmaag van het rund is jarenlang uit overwegingen van economische aard nagelaten,
zonder dat voor de juistheid van deze opvatting een afdoende bewijs geleverd werd.

De omstandigheid dat de operatieve behandeling van het door de vreemde voor-
werpen veroorzaakte ziektebeeld: de traumatische gastritis, sinds enige jaren als practisch
en economisch uitvoerbaar wordt aanvaard, mag voor de chirurg der grote huisdieren
aanleiding zijn, zich bij de bestudering en uitwerking van nieuwe behandelingsmethoden
niet al te zeer te laten beïnvloeden door de economie van het ogenblik.

Ook de dierenarts-chirurg heeft een roeping te vervullen, waarbij een ethisch aan-
vaardbaar compromis moet worden gevonden tussen de belangen van de patiënt en die
van zijn bezitter.

Radiorede van de Heer Dr. L. Hoedemaker, Adjunct-Inspecteur van de Veeartsenij-
kundige Dienst in Algemene Dienst, uitgesproken op Maandag 7 December 1953 van
19.45—20.00 uur over de zender Hilversum II.

Luisteraars, het leven gaat snel. Toen in Mei 1951 met de uitvoering van het vijf-
jarenplan voor de bestrijding van de tuberculose onder het rundvee een begin werd
gemaakt, wisten wij, dat we een lange en zware weg voor ons hadden. Vijf lange jaren,
waarin vooral van de veehouders, maar ook van de provinciale Gezondheidsdiensten
en de dierenartsen veel, ja zeer veel zou worden geëist. Thans is van deze vijfjaren
van ons Nationale Plan de helft voorbij. Het is goed op dit moment eens de balans op
te maken van hetgeen tot dusverre met dat vijf-jarenplan is bereikt.

Bij de aanvang van het Plan, dus op 20 Mei 1951, bedroeg het aantal reactiedieren
in Nederland ongeveer 385.000. Van deze 385.000 positief reagerende runderen zijn er
inmiddels bijna 250.000 geslacht. Dat is dus al een mooie opruiming. Gaan wij de ver-
schillende provincies eens even langs, dan zien wij, dat de provincie Groningen, behalve
op een zeer gering aantal bedrijven na n.1. 65 stuks, geheel t.b.c.-vrij is. De provincie
Friesland was al t.b.c.-vrij bij de aanvang van het Nationale Plan. In de provincie
Drente besloot de Gezondheidsdienst tot het verbod voor het houden van reactiedieren
na 15 April 1953. Deze provincie is dus thans ook vrij. In Overijssel gelden dezelfde
bepalingen met ingang van 1 Mei 1954, terwijl de bekende reageerders per 1 November
1953 moesten zijn verwijderd. In Gelderland zijn, met uitzondering van het Noordelijk
en Westelijk gedeelte van de Veluwe en het Westelijk gedeelte van de Betuwe, alle
reageerders vóór 1 November 1953 afgevoerd. Utrecht wenst thans een aanvang te
maken met de sanering van een gebied en heeft hiertoe uitgekozen een strook langs de
grens van Gelderland. In het gedeelte van Noordholland, gelegen ten Noorden van het
Noordzeekanaal en het IJ, zijn de reageerders vóór 1 November 1953 verwijderd. In
Zuidholland zijn de eilanden op het ogenblik al vrij, terwijl een plan tot sanering van
een gedeelte van het Westland aan de Minister ter goedkeuring is voorgelegd. De algehele
sanering van de provincie Zeeland is inmiddels bereikt. Alle reactiedieren zijn verwijderd.
Door de Gezondheidsdienst in Noordbrabant is een beeluit genomen en door de Minister
goedgekeurd, dat alle reageerders op 1 December dienden te zijn opgeruimd, terwijl op
i Mei 1954 een verbodsbepaling tot het aanhouden van reactiedieren in deze provincie
van kracht wordt. Limburg overweegt op korte termijn te komen tot een verbod tot het
houden van reactiedieren.

Luisteraars, alles bij elkaar genomen kunnen we dus zeggen, dat grote gedeelten van
ons land al vrij of bijna vrij zijn van rundertuberculose. Globaal kunnen we dus thans
constateren, dat de reactiedieren, die wij in de komende 2Y2 jaar nog moeten weg-
werken, zich in hoofdzaak bevinden in het Centrum en in het Westen van het land,
n.1. in West-Gelderland, Utrecht, Noordholland ten Zuiden van het Noordzeekanaal
en in Zuidholland ten Noorden van de grote rivieren. In deze gebieden werden

Zeer vee) is er dus al gedaan, maar veel zal er nog gedaan moeten worden. Zal hier
ook gelden dat de laatste loodjes het zwaarst wegen? Eén enorm voordeel is wel, dat de
belangrijkste fokgebieden, dus vooral in liet Oosten en in het Noorden van het land,
al t.b.c.-vrij zijn. Uit deze streken kan bij het voortschrijden van de sanering het Westen
van t.b.c.-vrije dieren worden voorzien.

Dat men ook in het Westen ondanks een hoog reactie-percentage met medewerking
van de betrokken veehouders kan komen tot sanering van een gebied, bewijst het plan
tot vrijmaking van een gedeelte van het Westland, dat ik zoéven al noemde. Veel vee-
houders hadden in dit gebied volgens het vijf-jarenplan inderdaad ook vijfjaar de tijd
voor het saneren van hun veestapel. Toch verklaarde, bij een ingestelde enquête, een
zeer grote meerderheid zich er voor tot versnelde sanering over te gaan.

Veel zal er in deze tweede helft van het vijf-jarenplan nog moeten gebeuren. Zij die
in het thans nog niet-vrije gebied, b.v. in Zuidholland of Utrecht, wonen, zullen er
bij hun bedrijfsvoering echter op moeten rekenen, dat ook de zwaarst besmette bedrijven,
persé op de gestelde datum vrij moeten zijn. Op uitstel na beëindiging van het vijf-jaren-
plan moeten en mogen zij beslist niet rekenen. De ervaring van de afgelopen jaren heeft
geleerd, dat U twee wegen openstaan om gehele sanering van Uw veestapel te bereiken.
De meest zekere, meest radicale en volgens enkele berekeningen van de Gezondheids-
diensten voor zeer zwaar besmette bedrijven ook minst kostbare methode is het in één
keer omzetten van Uw gehele veestapel. Alles wat U hebt dus in één keer weg doen en
met nieuwe t.b.c.-vrije dieren verder gaan. U moet dat natuurlijk niet vandaag bedenken
en morgen direct gaan uitvoeren. Neen, ook tuil opzichte hiervan moet U het meest
geschikte moment vooraf bepalen en dit moment afwachten.

De tweede manier om tot Uw doel te geraken is strenge isolatie. Dit zowel op stal
als in de weide de vrije dieren streng gescheiden houden van de rcageerders. Het is in
dit geval echter dringend nodig de Gezondheidsdienst of Uw dierenarts om advies te
vragen bij het vormen van de twee groepen. Volgt U geen van deze wegen en gaat U
door zoals zovelen eerst deden, n.1. geen isolatie van reagcerders, dus alles in één koppel,
rcageerders en vrije dieren, dan zullen teleurstellingen en tegenslagen U tenslotte tot
moedeloosheid brengen. Kies bij Uw bedrijfsvoering dus tussen de twee mogelijkheden,
waarvan wij U garanderen, dat zij tot succes leiden; stel dit vooral niet langer uit!

Het opmaken van de balans van het vijf-jarenplan zou niet volledig zijn, als ik het
probleem van de a-specifieke reacties zwijgend voorbij ging. In de thans geheel gesa-
neerde gebieden zijn de a-specifieke reacties, dus het reageren van dc dieren zonder dat
ze met tuberculose zijn besmet, inderdaad een groeiend probleem. Een verrassing is
dit eigenlijk niet, want in andere landen, b.v. in Denemarken, heeft men voorheen al
dezelfde ervaring in geheel gesaneerde gebieden opgedaan. Tot de veehouders die
hiermee tobben, zou ik willen zeggen: Uw probleem is ons probleem. Er is in T.N.O.-
verband een onderzoek opgezet om dit probleem te bestuderen en zo mogelijk tot oplos-
sing te brengen.

Bij het opmaken van de balans over de afgelopen 2*/_a jaar hebben we dus gezien
dat al veel is bereikt en dit is te danken aan dc volledige medewerking van de veehouders
zelf. Maar er is een zeer kleine groep, die meent zich geheel afzijdig te moeten houden
van dit alles op grond van gewetensbezwaren. Zij menen dat de Bijbel hun medewerking
aan de t.b.c.-bestrijding verbiedt. Toen de Wet tot regeling van de bestrijding der
tuberculose onder het rundvee in de Tweede Kamer werd behandeld, ging Zijne Excel-
lentie de Minister van Landbouw, uitvoerig op het probleem der gewetensbezwaarden in.
Twee vragen kwamen hierbij naar voren, n.1. in de eerste plaats, hoe kan worden vast-
gesteld dat beweerde bezwaren werkelijk gemeend zijn en in de tweede plaats, hoe kan
aan de bezwaren worden tegemoet gekomen zonder het gestelde doel, de Nederlandse
veestapel in 5 jaar t.b.c.-vrij te maken, in gevaar te brengen.

Nu grote gedeelten van ons land nagenoeg zijn gesaneerd, wordt dit een dringende
zaak. Zoals U weet kan de Minister op grond van artikel 4 van de Wet „Bestrijding
tuberculose onder het rundvee" ontheffing verlenen van de verplichte aansluiting bij
de Gezondheidsdienst. Ik vlei mij niet met de hoop in deze enkele minuten hen, die
menen gewetensbezwaren te hebben, tot ander inzicht te kunnen brengen. Een aantal
van deze veehouders heeft al een brief aan de Minister geschreven met het verzoek hun
een ontheffing te verlenen. Deze verzoeken worden om advies doorgezonden aan een
commissie, uit de desbetreffende Gezondheidsdienst. Nadat deze adviezen zijn ont-
vangen, zal aan hen die geacht worden hiervoor in aanmerking te komen, een ontheffing
worden verleend. Tot hen die straks inderdaad ontheffing krijgen, wil ik het volgende
opmerken: U zult door deze ontheffing op grond van Uw gewetensbezwaren straks
worden vrijgesteld van aansluiting bij de Gezondheidsdienst en daardoor van het jaarlijks
t.b.c.-onderzoek, maar U zult zich moeten houden aan de bepalingen van de inmiddels
afgekomen Ministeriële Beschikking. U zult Uw niet op tuberculose onderzochte en dus
wellicht niet t.b.c.-vrije veestapel binnen 60 dagen moeten vervangen door runderen
aangekocht met een geldige verklaring. Daar op Uw bedrijf geen jaarlijkse tuberculinate
zal plaatsvinden en er dus steeds weer kans is op het optreden van tuberculose, is het
noodzakelijk, dat deze dieren hoogstens 16 maanden op Uw bedrijf verblijven om
daarna te worden vervangen door weer nieuw-aangekochten. Enerzijds zal er dus
volledig rekening worden gehouden met Uw gewetensbezwaren. U we»rdt vrijgesteld
van aansluiting bij de Gezondheidsdienst en U behoeft Uw dieren dus ook niet te laten
tubcrculineren. Anderzijds valt U onder vrij zware bepalingen, die zelfs zeer ingrijpende
wijzigingen zullen brengen in Uw bedrijfsvoering, maar absoluut onvermijdelijk zijn
om het gestelde doel, de Nederlandse rundveestapel t.b.c.-vrij te maken, niet in gevaar
te brengen. U moet er goeel rekening mee houden, dat aan deze voorwaarden zeer streng
de hand zal worden gehouden. Het is immers niet toelaatbaar, dat het door ons gestelde
doel dat millioenen guldens kost en geacht kan worden in het belang te zijn van mens
en dier, zou worden verijdeld door een zeer kleine groep van mensen, die menen hier
niet aan te mogen meedoen.

Luisteraars, de helft, dus 2¹/» jaar van ons Nationale Plan is verstreken. U hebt goede
berichten gehoord, wat betreft de tot op heden bereikte resultaten.

Zij elie in een vrij gebied wonen en dus al een t.b.c.-vrije veestapel hebben, zou ik op
het hart willem drukken toch neig steeds uiterst waakzaam te blijven. Wees voorzichtig
met het uitscharen van vee, wees voorzichtig met het aankopen. Voor hen die nog
geen vrije stal hebben, is het een eerste vereiste, dat zij een goed eloordacht saneringsplan
voor hun bedrijf opstellen. U zult snel moeten werken want binnen dc voor Uw bedrijf
gestelde termijn, maar in ieder geval over 2¹/, jaar, moet ook Uw bedrijf vrij zijn.

Ik zou niet volledig zijn bij het opmaken van de balans, als ik niet enkele woorden
zou zeggen over het financiële aspect van het vijf-jarenplan.

Zoals U wellicht weet, is er indertijd een fonds gevormd voor 100 millioen gulden.
Hiervan wordt 50 millioen bijgedragen door de Overheid, die dit bedrag uit het tegen-
waarde-fonds van de Marshallhulp beschikbaar stelde en 50 millioen wordt bijeen-
gebracht door de gezamenlijke veehouders van Nederland door de z.g.n. kwartjesheffing
op de melk. Daar dit bedrag bedoeld is voor de gehele sanering van de Nederlandse
veestapel kan eigenlijk eerst aan het cinel van het vijf-jarenplan worden gezegd of er
geld is overgebleven van deze 100 millioen gulden of niet.

De helft van het vijf-jarenplan is verstreken. Belangrijk meer elan de helft der reactic-
elieren, die in de loop van deze 5 jaar moesten worden verwijderd, zijn inmiddels geëlimi-
neerd. Van het beschikbare bedrag, dus van de 100 millioen gulden, is thans de helft
nog niet verbruikt.

Op grond van deze gegevens kunnen wij dus wel ze\'ggen, dat het fonds van 100 millioen
gulden zeker voldoende zal zijn om het plan geheel uit te voeren.

Luisteraars, mijn spreektijd is voorbij. Zeer veel is er al gedaan, veel zal er nog gedaan
moeten worden. Mag ik tot U allen, die tot op heden hun krachten voor deze zaak
hebben ingezet zeggen: Wij danken U voor wat U deed. Wij blijven op U rekenen,
ook in de tweede helft van ons Nationale Plan.

Stichting voor de Landbouw. Gezondheidscommissie voor dieren.
Gegevens t.b.c.-bestrijding 1951 52 resp. 1952 53.

1) Tengevolge van de watersnood zijn naar schatting de onderstaande bedrijven met
het daarbij vermelde aantal dieren niet aan het onderzoek op tuberculose onder-
worpen :

1 De bedrijven in West-Brabant, welke getroffen weiden dooi de watersnood, zijn
uitsluitend mestbedrijven, zodat de juiste gegevens niet bekend zijn.

Secretariaat: Dr. W. A. de Haan, Lessinglaan 104, Utrecht, Tel. 03400—11413.
Gironummer 511606 ten name van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Voor de regeling van de contributie voor het jaar 1954 kan worden verwezen naar
de uitvoerige toelichting op de achterzijde van de nota, die als losse bijlage aan dit
nummer is toegevoegd.

Onderstaande collegae hopen op de hieronder genoemde data hun dierenarts-
jubileum te herdenken.

In de loop van dit jaar zullen enkele weken voor het aanbreken van de data de
namen van de jubilerende collegae opnieuw bekend worden gemaakt.

Dr. D. M. Hoogland, Rijksstraatweg 27, Breukclen.
J. M. Hoogland, Kwikstaartlaan 33, \'s-Gravenhage.
Dr. N. R. Slop, Burgvlietkade 37, Gouda.

F. H. van Raadshoven, Stadhouderslaan 75, Utrecht.
Dr. J. Rinses, Rembrandtlaan 32, Baarn.

Dr. W. Treffers, Storm van \'s-Gravesandeweg 72, Wassenaar.
O. Wijma, Marum (Gr.). A. 29.

W. Graafsma, van Aylvaweg 37, Witmarsum.
W. J. L. de Groof, Zandweg 2, Kruiningen.

A. J. J. J- den Baars, Nw. Bussummerweg 148, Huizen (N.H.).
A. H. M. H. Hendrickx, Berkelaarsweg 29, Echt.

Dr. H. S. Hofkamp, Burg. Falkenaweg 50, Heerenveen.
W. Parree, Koekoeklaan 2, Villapark Vught.
P. Sjollema, Bildtscstraat 42, Leeuwarden.
H. J. Schuring, Molendijk 38, Oud-Bcijerland.
P. de Vries, Rijksstraatweg 148a, Hardegarijp.

Door het Hoofdbestuur is collega J. E. Smit, Terbregseweg 83, Rotterdam, aangeno-
men als lid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Door het Hoofdbestuur worden de volgende collegae voorgedragen voor het lidmaat-
schap van de Maatschappij voor Diergeneeskunde:

E. B. H. Bei.tman, Schimmelpennincklaan 26, Utrecht.
C. M. J. Blok, Voorsteeg C 12, Almkerk.
W. de Haan, Leidseweg 65, Utrecht.

C. C. Oosterlee, Laan van Meerdervoort 1350, \'s Gravenhage.
P. Wensvoort, Patrimoniumweg 28, Heelsum.

Door het Hoofdbestuur zijn de volgende diergeneeskundige candidaten aangenomen
als candidaatlid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde:

Ronde, H. de, te Delft, tel. no. gewijzigd in K. 1730-20023 (privé), 26206 (bur.). (102)
Ruijs, J. A. D. M.. 1953; Woerden, Havenstraat 59; tel. K. 3480-2288; wnd. D. (102)
Sinnema. T., te Hardenberg, huisnummer gewijzigd in Voorstraat 50, aldaar. (104)
Stefels, Dr. J. C., te Heemstede, tel. no. gewijzigd in K. 2500-39320. (106)

Vreeswijk, J. A., van Oude-Tonge naar Breda, Michiel de Ruyterstraat 8, gr. 52084.

Wagenaar, Dr. G., te Goes, naar Evertsenstraat 11, aldaar, tel. K. 1100-3343. (112)
Gevestigd:

Geelen, A. J., te Utrecht, te rekenen met ingang van 1 Februari 1954, tot adjunct-
Directeur Openbaar Slachthuis te Groningen. (80)

In het Tijdschrift voor Diergeneeskunde van 15 December jongstleden werd voor
collega Bakker ten onrechte aangegeven als huisadres Sickemastraat 8a, dit moet echter

Het Comité, benoemd ter verwezenlijking van
een blijvend eerbetoon, gewijd aan de na-
gedachtenis van Professor KREDIET, heeft zich
enige dagen geleden tot U gericht met een
verzoek om Uw medewerking aan dit streven
te verlenen.

Namens dit Comité richt ik mij in dit Tijdschrift,
hetwelk zozeer met het wezen van Professor
KREDIET gedurende lange tijd is verbonden
geweest, tot U, die elk op eigen wijze met de
activiteit van de overledene bekend waart.

Een groot kunstenaar wijdt zich aan het werk
ter nagedachtenis van de grote figuur, die
Professor KREDIET is geweest.

Eendrachtige samenwerking van de Nederlandse
dierenartsen is nodig om dit eerbetoon, dat
onze waardering tot ver in de tijd zal uitdragen,
te verwerkelijken.

Mogen onze eendracht en eensgezindheid, zo
bij herhaling door Professor KREDIET ge-
stimuleerd, zich ook demonstreren bij het vol-
voeren van deze plannen.

Bijdragen te storten op giro 1412 Twentsche Bank
Utrecht ten gunste van het „Veterinair-anatomisch
Instituut".

Ontstellend was het bericht, dat de politie ons bracht, enkele uren
nadat hij afscheid had genomen: VVim was door een auto aangereden
en vrijwel op slag gedood.

Willem Karel Picard, geboren te Utrecht 15 Maart 1888, bezocht
de Lagere School en de H.B.S. in zijn geboorteplaats.

In September 1909 begon hij zijn studie aan de Rijksveeartsenijschool
en verkreeg in 1913 het diploma van veearts.

Spoedig daarna trad hij in militaire dienst en werd als paardenarts
2e klasse geplaatst aan de Rij- en Hoefsmidsschool te Amersfoort. De
volgende garnizoensplaats was Ede.

In 1916 werd hij voor de tijd van 5 jaar gedetacheerd bij het K.N.I.L.
Nadat hij op 16 Maart van dat jaar met mejuffrouw C. C. G. van Lent
in het huwelijk was getreden, vertrok hij in Mei daaropvolgend met zijn
vrouw naar Ned. Indië.

Na aankomst op 4 Juli te Tandjoeng Priok, was Tjimahi zijn eerste
garnizoensplaats.

In September 1917 volgde overplaatsing naar Batavia, alwaar hij
naast zijn militaire werkzaamheden particuliere praktijk uitoefende.
Einde 1919 keerde hij terug naar Tjimahi en bleef daar tot het einde
van zijn detachering, die intussen herhaaldelijk was verlengd.

In actieve militaire dienst is hij na 1924 niet meer geweest. Bij aankomst
in Nederland werd hij a la suite gevoerd van de Koloniale Reserve, gevolgd
door een indeling bij het Koninklijke Nederlandsche Leger met op non-
activiteit-stelling.

In 1929 volgde ontslag uit de militaire dienst in de rang van kapitein,
paardenarts ie klasse, in 191 g verkregen. In 1928 werd hij begiftigd
met het Onderscheidingsteken voor eervolle, langdurige dienst.

Op 26 October 1926 promoveerde hij aan de Veeartsenijkundige Hoge-
school tot doctor in de veeartsenijkunde op het onderwerp: „Onder-
zoek naar den Bacteriëelen aard van Kippendiphtherie en naar het ver-
band dezer ziekte met diphtherie van den mensch."

De inhoud van zijn proefschrift is ongetwijfeld van invloed geweest
op zijn verdere werkkring.

Toen het in 1926 wenselijk werd geacht aan het Veeartsenijkundig
Instituut te Buitenzorg een afdeling „pluimveeziekten" toe te voegen
in verband met het optreden in Ned. Indië, van pseudovogelpest, New
Castle disease, werd Picard met de leiding van deze afdeling belast.

In December 1926 nam hij het werk van collega Dr. Kraneveld, die
reeds een begin had gemaakt met de bestudering van genoemde ziekte,
over.

Gedurende de jaren, dat collega Picard aan het Veeartsenijkundig
Instituut verbonden was, verschenen talrijke publicaties, allerlei onder-
werpen, pluimveeziekten betreffende, van zijn hand. Leucaemie bij kippen
en Blackhead bij kalkoenen en kuikens in Ned. Indië, werden onder meer
door hem het eerst beschreven.

Tijdens zijn buitenlands verlof in 1933, dat hij te Zeist doorbracht,
werd de afdeling „pluimveeziekten" om bezuinigingsredenen opgeheven
en Picard op nonactief gesteld.

Aan deze nonactiviteit kwam in 1934 een einde door benoeming tot
gouvernementsveearts in Ned. Indië, alwaar hij op het hoofdkantoor van
de B.V.D. te Batavia werd geplaatst. In 1936 volgde overplaatsing naar
Mcdan, om, na het vertrek van collega Senstius, aldaar tc worden belast
met de dienst in de ambtskring, omvattende het gehele gebied van Suma-
tra\'s Oostkust.

In Januari 1940 werd Picard op verzoek eervol ontslagen uit \'s lands
dienst met recht op pensioen.

Hij was er echter de persoon niet naar om rust te nemen en zo was
hij spoedig werkzaam aan de abattoirs te Rotterdam en Amsterdam.

In Juli 1942 werd hij belast met de leiding van de buitendienst van de
keuringskring \'s-Gravenhage, nadat deze dienst kort te voren was uit-
gebreid met de gemeenten Zoetermeer, Leidschendam en Benthuizen.
Door de vele transportmoeilijkheden gedurende de laatste jaren van de
oorlog en de dagelijks af te leggen grote afstanden was dit geen lichte taak.

In 1952 kwam hierbij het stadstoezicht op kvnologische instellingen in
de gemeente \'s-Gravenhage.

Toen hij in Maart 1953 bij het bereiken van de 65-jarige leeftijd de
dienst met pensioen zou verlaten, bleef hij op verzoek aan wegens ziekte
van collegae. Behalve met de buitendienst, was hij gedurende deze tijd
ook met werkzaamheden in het slachthuis belast.

Nog voor hij van zijn pensioen kon genieten, maakte een ongeval een
einde aan zijn werkzaam leven.

Op 21 October j.1. naar huis kerende van een kaartavondje werd hij
met zijn vrouw, toen een auto hen bij het oversteken voorrang verleende,
gegrepen door een met grote snelheid passerende tweede auto. Na nog

enkele onverstaanbare woorden gepreveld te hebben, trad de dood in.
Mevrouw Picard werd met zware kneuzingen en een beenbreuk in her
Gemeenteziekenhuis opgenomen, alwaar zij nog steeds verblijft.

De crematie te Westerveld had plaats op 26 October 1953 onder grote
belangstelling van familieleden, vrienden, collegae en anderen, waar-
onder vertegenwoordigers van de buitengemeenten en het slachthuis-
personeel.

In de aula werd het woord gevoerd door de schoonzoon van de over-
ledene, Ir. Polderman, de heer Van Rijn als chef en collega, prof. Lam
als vriend en keurmeester de Groot.

Picard was een prettig en goed collega met een opgewekt karakter
en een scherp critisch verstand.

Ofschoon hem in zijn loopbaan ongetwijfeld teleurstellingen niet be-
spaard zijn gebleven, sprak hij daar nooit over.

In de plaatsen, waar hij heeft gewoond, wist hij zich steeds een vrienden-
kring te vormen. Dikwijls sprak hij over de Buitenzorgse club, die uit
talrijke vrienden en collegae bestond, met wie hij zowel te Buitenzorg,
als na terugkeer in Nederland, geregeld contact had.

Als zijn opvolger te Medan kan ondergetekende getuigen, dat Picard
daar een graag geziene persoonlijkheid was. Ook bij zijn overlijden bleek,
dat hij in zijn laatste werkkring, zowel aan het abattoir als in de buiten-
gemeenten, de algemene achting genoot.

Tijdens zijn Buitenzorgse tijd hield hij in verscheidene plaatsen lezingen
voor collegae en meer populair wetenschappelijke voordrachten voor
pluimveehouders. In die tijd was hij gedurende enige jaren redacteur
van de Ned. Ind. Bladen voor Diergeneeskunde.

In zijn liefhebberijen voelde Picard zich heel sterk aangetrokken tot
de vrije natuur. Boeken over ontdekkingsreizen en natuurbeschrijvingen
waren zijn lievelingslectuur. Enthousiast kon hij vertellen over zijn waar-
nemingen van dier en plant in de polder, waar hij dagelijks doorheen trok.
Zijn liefhebberij voor vissen sloot zich daarbij aan. Bij enigszins gunstig
weer kon men hem in zijn vrije tijd \'s zomers steeds aan de plassen bij
Reeuwijk vinden.

Van zijn twee dochters, beiden getrouwd, woont de oudste in New York.
In Augustus j.1. keerde zij naar Amerika terug van een kort verlof, nog in
familiekring doorgebracht.

Moge zijn vrouw spoedig herstellen van haar verwondingen. Picard is
een langdurig ziekbed bespaard gebleven, zoals hij zelf altijd hoopte.

„Onderzoek naar den bacteriëelen aard van Kippendiphtherie en naar
het verband dezer ziekte met diphtherie van den mensch". (Proefschrift).

Bestrijding van pluimveeziekten, N.I.B.D. 3g p. 275.
Vogeltuberculose, N.I.B.D. 39 p. 391.

1928 Pseudovogelpest, N.I.B.D. 40 p. 1, V.M. 65 (afzonderlijk uit-
gegeven in Engelsche vertaling).

Leucaemia van de kip, N.I.B.D. 40 p. 339.
Taeniasis nodularis, N.I.B.D. 40 p. 347.

Een geval van blackhead bij een kalkoen, N.I.B.D. 40 p. 510.
Penguin disease, N.I.B.D. 40 p. 520.

1929 Vermineuze Conjunctivitis bij kuikens, N.I.B.D. 41 p. 42.
Trichonomiasis bij duiven en kippen, N.I.B.D. 41 p. 325.
Blackhead bij kuikens, N.I.B.D. 41 p. 449.

Cutane pokkenenting bij kippen, N.I.B.D. 42 p. 441 (V.M.).
Pseudovogelpest II, N.I.B.D. 42 p. 4 (V.M. 72j.

Cutane enting tegen vogelpokken met een door duivenpassage
gemitigeerd hoendervirus (H. 1). virus; N.I.B.D. 43 p. 417, V.M. 77.

1932 Wettelijke regeling tot bestrijding van pluimveeziekten in Ned.
Indië, N.I.B.D. 44 p. 141.

Echinostomiasis bij een kip, N.I.B.D. 44 p. 175.
Hoenderspirochaetose, N.I.B.D. 44 p. 287.
Pseudovogelpest III, N.I.B.D. 44 p. 493.

Ueber Pseudogefiügelpest und die Variabilität des Pseudogeflügel-
pestvirus (Zentralblatt für Bakteriologie, Parasitenkunde und In-
fektionskrankheiten I Abt. 1934 Bd. 132.

1938 Medan. Variabiliteit van het Pseudovogelpestvirus.
In „de Indische Boerderij":
I. Enting tegen pokken en diphtherie bij pluimvee, 3. 1927.
II. De kippenziekte, no. 9, 1927.

(Based on work performed at the physiological laboratory of the veterinary
faculty of the State University of Utrecht 1951 .¹)

Ever since the awareness of the surgeon to shock was stimulated by the
great pandemic of shock during the years of the first world war, the question
of this complication to surgical interference in the human subject, has
played an increasingly important role in hospital practice. By a system of
of routine tests, the condition of the patient prior to, during, and after
surgical interference is gauged, and if signs of established or impending
shock are present, suitable methods are instituted to prevent or ameliorate
the condition.

Although the mechanism of shock is as yet not completely understood,
it is found that with the alleviation or cessation of the original cause of
shock, be it accident, surgical procedure, obstruction of a hollow viscus
or disease, much can be done subsequently to check the shock condition.
This is usually effected by a re-establishment of the circulation by means
of fluid replacement.

As no definite knowledge can be advanced as to the exact mechanism
by which the condition of shock exerts its deleterious influence, it may be
helpful to give a short review of the theories on shock formulated in the
period mainly during and after the first world war up to the present time.
In this way the modern concepts of this condition will be more readily
appreciated. These concepts have been, gained by observations on human
subjects, both in hospital and in the casualty stations, as well as from
experimental animals.

The observations of workers and clinicians on the shock syndrome,
has caused the evolution of several theories as to its etiology. These theories
may be grouped under three main concepts, none of which has, up to the
present time, been completely disproved. In fact, evidence is continually
forthcoming to show that all three are probably closely connected with
the manifestation of shock.

These three concepts may be called: a) The toxaemic theory of shock,
which maintains that the symptoms exhibited by shocked patients could
be ascribed entirely to toxic substances liberated in the body, b) The
oligaemic theory of shock, the supporters of which claim that the loss of
fluid into traumatised tissues or from the blood stream was so great, as
alone to give ample cause for death, and c) The neurogenic theory, whose
adherents claim that nervous impulses, received from the traumatised
areas, are directly or indirectly responsible for the damage to the organism,
and initiate the train of symptoms that cause shock and eventually lead
to the death of the subject.

1 I would like to thank Prolessor Dr. C. Romijn for his help and guidance during
the progress of this work.

a) The toxaemic theory. The concept of a toxin being liberated
by the traumatised tissues and this causing grave disorganisation of all
the body functions, was originally based on the observations of Heidenhain
(1891), that several substances such as leeches heads or crayfish muscle
extracts, when injected into the body stimulated the lymph flow and
produced many other symptoms that were later recognised as common
to the manifestations of shock. Increased lymph flow, for instance, has
been shown by Drinker and Field (1933) to be largely due to capillary
damage.

The experiments of Cannon and Bayliss (1919) gave widespread
impetus to the toxaemic theory of traumatic shock. They traumatised the
limbs of cats after the main nerve trunks had been divided, and noted
a fall in blood pressure. They concluded with justification that this could
not have been due to reflex depression. Later they placed a tourniquet
round the leg and found that while this was kept in place, no fall in the
blood pressure occured. The role of toxins in the production of traumatic
shock was thought to be conclusively demonstrated. Bayliss (1918) pro-
duced shock by the injection of boiled muscle extract intravenously and
showed that the massage of a traumatised limb increased the fall of the
blood pressure. They correlated this with the hypothesis of Dale and
Laidlaw (1910), who found that histamine depressed the blood pressure.
Dale, Laidlaw and Richards (1919) produced shock apparently identical
with the clinical type, in cats by the injection of histamine. This was
confirmed by the report of Atchley, Richards and Benedict in 1931.

Blalock however in 1933 was to show that this was not the case. In
shock the cardiac output fell before the blood pressure, and when hist-
amine was injected the reverse was true. O\'Shaughnessy and Slome
(1935) concluded that notable differences existed between the post-
mortem picture presented by an animal that had died as a result of
trauma, and one that had been killed by means of histamine injections.

McIver and Haggart in 1923 claimed to show the results of toxins
in the blood of shocked animals by cross-circulation experiments, and
Zipf (1931) elaborated on the chemical structure of depressant substances
found in the blood. Euler and Gaddum (1933) raised support for the
toxic theory of shock by the extraction of „new" vasodepressants from
tissues, such as acetylcholine and adenosine. Minard (1937) isolated
histamine-like substances from the blood returning from the traumatised
limb of a dog, and found that there was an increment of 80 % over that
found in the blood from other parts of the circulation. Although MacDonald
and Wolf (1938) were unable to confirm fully the experimental results
of Minard, Moon (1938) supported the toxaemic theory of shock and
suggested that shock due to trauma etc. could be compared to the state
of shock which he induced by the implantation of pieces of excised tissue
into the abdominal cavity.

On the other hand, about the same time as the publication of the book
by Moon, Slome and O\'Shaughnessy (1938) produced extensive experi-
mental evidence purporting to show that shock, due to the traumatisation
of muscle, was due to fluid loss alone. They state "The amount of depressor
substance that can be extracted from tissues subjected to trauma, is
insufficient to produce the phenomenon of shock." They further showed
that the development of shock was not prevented if the venous return only

from a traumatised limb is entirely occluded, this eliminating any chance
of toxin absorbtion.

On the basis of these and other experiments Slome and O\'Shaughnessy
concluded that "There is now almost general agreement that the theory
of traumatic toxaemia can be abandoned." Their hypothesis received
the support of Pinzmetal, Freed and Kruger in 1944, although the
latter authors reserve the opinion that if death due to fluid loss did not
follow rapidly after injury, bacterial invasion and consequent toxin form-
ation became a prominent factor. This was confirmed by Pinzmetal
in 1948.

Evidence that other factors than fluid loss and bacterial toxins were
involved in death from shock, however had already been produced.
Chambers, Zweifach & Lowenstein (1944) in a brilliant series of
studies, showed by means of the methods demonstrated by Chambers
and Zweifach (1944) that the secondary of unresponsive stage of shock
when the organism no longer responds to fluid therapy, is associated with
a vasodilator principle, although shock is initiated by a reduction in the
circulating fluid.

Terminal relaxation of the capillaries in the mesentery of the rat was
observed by Chambers, Zweifach, Lowenstein and Lee (1944) and
relaxation of the arteries but not of the veins was demonstrated by Page
and Abell in the same year.

Shorr, Zweifach and Furchgott (1945) threw more light 011 the
problem when they showed that a vasodilator principle, which was usually
destroyed by the liver, tended to accumulate through inactivity of this
organ resulting from reduced blood flow. The circulatory inbalance,
resulting from the shock induction and the loss of circulatory fluid,
apparently prevents the liver from carrying out its normal task.

It is noteworthy that the initiating factor in this state of affairs is appar-
ently a reduction in the amount of circulating fluid (Zweifach, Abei.l,
Chambers & Clowes, 1945) with consequent oligaemia.

Although some experimental workers claim that a toxic factor is the
primary cause of the shock syndrome in many different forms of shock
induction, the bulk of experimental evidence goes to show that these toxic
factors are secondary substances and liberated into the circulation, or
appearing because of the failure of the mechanism of their destruction.
These toxic factors appear in shocked animals apparently as a result of
the depleted circulation, and are therefore secondary and a result of
oligaemia. This would tend to support the theory that these toxic changes
may be prevented by timely restoration of the circulation, before the shock
has become irreversible.

The repeated observation of various workers, such as Malcolm (1905
& 1910), Bainbridge and Trevan (1917) and Erlanger & Gasser
(1919), that the visible blood vessels continue to remain constricted even
during well advanced shock, and the finding of Mann (1914), that the

heart is apparently unimpaired, and both it and the cardiac centre are
responsive to stimuli, activated the search for other factors to account
for the phenomenon of the hypotension. Cannon, in an article written
in France toward the end of the first world war formulated the question
"If the vasomotor centre is efficiently at work, and if the heart is capable
of assuming any reasonable burden placed upon it, why is there a low
arterial pressure in shock?" The problem of the "lost blood" raised by
Fischer in 1870 again raised its head.

A great amount of evidence has been presented during the last thirty
years or so, to show that shock is closely associated with a decrease in the
circulating plasma volume. Two methods of approach have been used
to measure the amount of plasma withdrawn from the circulation: a) the
direct method of measuring the plasma volume before and after the
induction of shock, or clinically in comparison with the blood volume
as an accepted definite percentage of the body weight; b) the indirect
method of estimating the loss of fluid from the blood stream by measuring
the amount of fluid that has accumulated into an injured part. After the
protein percentage of this fluid has been determined, the amount of plasma
that has been abstracted from the circulation can then be calculated.

An early attempt to gauge the loss of plasma from the body after shock
induced by trauma, was that of Mann (1915) who compared the bleeding
volume (i.e. the amount of blood that would flow from the body when
the animal was allowed to bleed to death) of normal dogs with that of
shocked dogs. The bleeding volume of the latter was reduced to approx-
imately half. Direct measurements of the plasma volume in cases of shock
during the first world war were made by Keith (1919) using the Vital
Red method, who found that in cases of shock the plasma volume was
reduced to 50 % of the normal. Gibson & Evans (1937) found consider-
able decrease in the blood volume (estimated by the dye method) in
twelve surgical patients during laparotomies in which there was no great
external loss of blood.

Keeley, Gibson & Pijoan (1939) found that the blood volume was
reduced immediately and markedly after burns. This did not only happen
at the time the burn was inflicted, but was apparently progressive. Keeley
et al. conclude that the train of events of shock such as anoxia, haemo-
concentration and continued fluid loss, is instigated by the initial reduction
in the plasma volume.

A reduction of the plasma volume during trauma inflicted on the vis-
cera has been demonstrated by Fink, Enns, Kimbai.l, Dale, Madden
and Whipple, (1944).

Reduction of the blood volume was found to be a constant factor in
the experiments on shock by Root, Roughton & Gregerson, (1946),
and it was stated that a drop in the blood volume of 30 % or more in-
variably produced shock (Gregerson and Root, 1947). The latter authors
concluded that the presence of shock does not fundamentally alter the
validity of the dye dilution method (T-1824.) for the measurement of the
plasma volume. The loss of plasma from the circulation due to various
forms of induced shock were confirmed by Allison, Cole and Root,
(1947)-

The first determinations of the circulatory fluid loss by means of the
measurement of the increase of fluid content of traumatised tissues must

be credited to the classic experimental work of Blalock. Blalock (1930)
determined the amount of fluid loss into the traumatised tissues by means
of bisecting the hindquarters of dogs which had died as a result of trauma
inflicted on one limb. Comparing the weights of the two extremities it
was shown that the amount of the plasma-like fluid, collected in this way,
was enough to cause the death of the animal, if removed from the cir-
culation as blood by haemorrhage. This is especially striking in the light
of the experiments of Johnson and Blalock (1931), who were able to
show that the loss of plasma from the circulation produced circulatory
failure and death far more readily than did the removal of equal amounts
of blood. Also, the findings of Underhill and Fisk, (1930) and Beard &
Blalock (1931) that the fluid accumulating in the tissues in trauma or
shock has essentially the same composition as the blood plasma itself,
with only a very low percentage of contained haemoglobin.

Similar conclusions to those of Blalock (1930) were reached by
Parsons and Phemister in the same year, although the latter thought
that the loss of fluid was only one of the most important factors in the cause
of death, thus ascribing slightly less importance to this phenomenon than
did Blalock. Freelander and Lenhart, (1932) performed experiments
similar to those by Blalock and concluded that the shock, following
trauma, might be explained solely on the basis of local loss of fluid. Their
work was confirmed by Holt and MacDonald, (1934) and by
O\'Shaughnessy and Slome, (1935) who all concluded that the loss of
fluid into traumatised tissues was more than enough to account for shock
and death, without the participation of nervous or toxic factors.

Although the experimental workers cited above showed that the loss
of plasma from the circulation is one of the manifestations as well as one
of the predominating factors in the production of shock and consequent
circulatory faillure, all employed trauma as their initiating factor. Other
experiments were performed at that time to show that the same pheno-
menon was also apparent in shock due to other causes. Roome, Keith
and Phemister, (1933) induced shock in dogs by the use of some ten
different ways including anaphylaxis and haemorrhage. They indicated
the residual blood volume by allowing animals to bleed until death super-
vened. Harkins, (1934) induced shock in dogs by freezing one half of the
body with solid carbondioxide. The increase of plasma that was found
to accumulate on the frozen side was 2.55 % of the body weight. Blalock,
(¹93¹) conducted similar experiments with the use of burns to induce
shock and death. The difference in the burned and unburned sides totaled
3.34 % of the body weight which was assumed to be due to localisation
of fluid, abstracted from the blood stream. Harkins (1934 & 1935) con-
firmed these findings by inflicting burns on a deeply anaesthetised dog
encased rigidly in plaster of Paris. The changes found due to the burns
were apparently idendical to those found after freezing (Harkins &
Harmon, 1937).

As most of the cases cited above have in common that gross injury was
inflicted on tissues, and that therefore the extravasations may have been
strictly local, it is of interest to note that the same reduction in plasma
volume has also been noted in other conditions where no trauma was
inflicted. Loss of plasma, from the circulation was demonstrated by means
of Trypan Blue dye measurements in experiments reported by Moon

(1938) in which shock had been induced by means of intraperitoneal
injections of muscle extracts. Local accumulations of fluid, as evinced
by oedema of the lung and the intestinal mucosa were noted as a result
of the injection of bile and tissue extracts. Moon reports that the increase
in weight of the lungs of the animals that had died of shock, as well as
other organs such as the liver and the gastro-intestinal and urinary tracts,
was so great that a further search for the fluid lost from the blood stream
was unnecessary.

Davis (1937) induced oedema of the lung by shock from haemorrhage
alone. There was plasma-like peritoneal exudate present, and the histo-
pathological appearance of the organs was the same as that found in trau-
matic shock. Harkins and Harmon (1937) and Harkins, Harmon,
Andrews and Hudson, (1935, 1936 & 1937), found appreciable plasma-
like exudate in bile peritonitis, portal and mesenteric obstruction, strangul-
ated intestinal loops and tissue autolysis in vivo. The amount of plasma-
like fluid was estimated as being nearly sufficient to cause death when
removed experimentally in the healthy animal by plasmapheresis.

Very convincing experiments were performed by Fink, Enns, Kimbali.
and coworkers in 1944, who, by means of labeled plasma proteins showed
conclusively that plasma was lost during shock induced by intestinal
trauma. There was no evidence of any return to the circulation by other
routes of the plasma lost in this way. Freeman (1941) has noted loss of
plasma in conditions of intestinal distention as well as in crush injuries
etc., while Kabat and Hedin (1942) find that fluid loss may be largely
associated with nervous factors as it decreases on spinal transection at a
point proximal to a thermal burn.

From the evidence presented, there seems no doubt that in those injuries
where fluid loss is large, either as plasma or as whole blood, the resulting
oligaemia is more than sufficient alone to produce a state of shock which
will result in further loss of plasma. In many other forms of traumatic
shock, and in shock due to conditions such as peritonitis, the loss of fluid
seems to be the most important contributary factor in the initiation of the
cause of shock. Oligaemia due to abstraction of blood or plasma from the
active circulation seems to be the crucial mechanism of all forms of
established shock.

Most of the early theories on the importance of nervous agencies in
the production of shock, were based on the accurate observations of clini-
cians. Experimental work, purporting to demonstrate shock due to nervous
stimulation, resulted until fairly recently in universal failure. The lack
of results may be explained by the fact that the object of these experiments
was largely to show that shock and death could be produced by nervous
agencies alone, instead of attempting to show the effect of nervous stimula-
tion, or nervous exhaustion as a major precipitating factor in shock already
initiated by normal accompanying conditions such as haemorrhage and/or
loss of plasma. In this way we read that prolonged stimulation of nerves

such as the vagus or the sciatic nerves did not result in shock, (Gurthrie,
1917; Mann, 1914 ; Wiggers, 1918) nor could any lesions be demon-
strated as a result.

The studies of Pike, Gurthrie and Stewart (1908) on resuscitation,
have revealed that the vasomotor centre is capable of standing adverse
conditions such as anoxia better than the vital centres, and that therefore
paralysis of that centre due to anoxia should only occur in the last stages
of shock. They suggested that it might be more readily influenced by nerve
impulses. Histological section of the grey matter of the central nervous
system, prepared from subjects that had died of shock, were thought to
be indicative of damage due to the abnormal barrage of nerve impulses.

Other workers such as Kocher (1916) showed these to be consistent
with the effects of prolonged anoxia. The hypothesis of Grile (1910;
1913) that preoperative psychic influences had a profound effect on the
resistance of the subject to operation and consequent susceptibility to
shock, received the support of Gannon (1914 & 1918). Gannon reported
on the basis of the results of experiments on cats that emotions such as
fear, rage, pain and anxiety had a similar action 011 the bodily functions
as injections of adrenaline. This was later shown by Freeman (1933) to
result in an actual reduction of the blood volume. Dallas and Livingstone
(1934) wrote in their article on primary shock that, "Fright when combined
with major injury or operation, may be an important factor in the cause
of shock, and assist greatly in bringing about a fatal termination."

The experimental results published during the next two decades present
much conflicting evidence, and few conclusions can be drawn from them.
The mechanism of "nervous shock" remained obscure. Cannon and
Bayliss (1919) found that transsection of the spinal cord in the upper
lumbar region, made no difference to the induction of shock by limb
trauma, although the fall in the blood pressure associated with spinal
anaesthesia (Evans 1949) alone may have counteracted any beneficial
results. Their results were not confirmed by Hadenfelt (1932.) Parsons
and Piiemister (1930) obtained similar depressions in the blood pressure
when they traumatised normal and denervated limbs of dogs. Stimulation
of somatic nerves produced only a rise in the blood pressure. Their ex-
periments were confirmed by those of Hoi.t and MacDonald (1934).

Meltzer (1908) had maintained that the nervous factor in shock
acted in the manner of an inhibition, i.e. a nerve impulse from the field
of trauma that was so strong that all other nervous functions in the body
were prevented. Noyes and Dewf.y (1918) had supported this theory,
although their experiments, under ether anaesthesia were mostly negative.
Only when the nerves that inhibited respiration were stimulated did death
occur. Room, Keith and Phemister (1934) obtained no reaction with
similar procedure in etherised and barbitalised dogs.

On the other hand, Blalock (1933) was able to induce a considerable
fall in the blood pressure of dogs by striking them on the abdomen with
a flat board. This procedure, which did not result in the oedema charac-
teristic of the limb-trauma experiments, was thought to effect the blood
pressure through a purely nervous mechanism. Lewis and Marvin (1937)
had already shown that the dilatation of cutaneous blood vessels was due to
an antidromic impulse, showing that at least one form of hyperaemia
and oedema may result directly from an interaction of the nervous system.

Forceful evidence in support of the contention that nervous impulses
alone are capable of causing shock was produced by Taylor Weld and
Harrison (1933), who were able to distend the bowel without obstruction
by means of introducing a rubber balloon built round a thick piece of rubber
tubing. The shock could be prevented if the section of intestine was first
denervated before distension was effected. This was confirmed by Fine.
in 1940 who also showed that the shock was due neither to dehydration,
nor to distension of the peritoneal cavity.

Support for the neurogenic theory of shock was also presented by
Slome and O\'Shaughnessy (1938). These workers maintained that
previous experiments designed to illustrate the failure of shock production
by the traumatisation of limbs in which the nerves had been left intact,
but the blood vessels tied off were valueless on account of the fact that
the nerves could not be expected to function normally in an anaemic
limb. They therefore perfused the limb of one cat with the blood from
another, and recorded the reaction of the first (recipient) cat to the trauma
of the limb now excluded from the circulation of that animal.

In this way, they were not only able to make records of the action
potentials of the nerve impulses generated in the traumatised limb, but
were able to present definite evidence that shock resulted from trauma to
the extremity of the recipient animal, thus from nervous stimuli alone.
It was interesting to note however that the donor cat usually died before the
recipient, this showing that in this type of shock induction, fluid loss is
a more important factor in the early cause of death than is the damage
caused by the nerve impulses.

The increased barrage of nerve impulses reported in the paper of Slome
and O\'Shaugiinessy, were not confirmed however by Cressman and
Benz (1939). Bell, Clark and Cuthbf.rtson (1938) could not confirm
entirely the experiments of Slome and O\'Shaugiinessy on account of the
fact that in their hands, the death of the donor cat was so rapid that the
experiment had to be discontinued when the blood pressure of the recipient
was still barely affected. This result however is not inconsistant with the
results of the last named workers who stated in 1948 that the initial depres-
sor effect in the induction of shock could be ascribed to fluid loss. Bell and
associates conclude that "Fluid loss ... is a contributary cause, if not
the main cause for the fall in blood pressure. The induction of this state
appears to be dependant on the integrity of the nervous paths to the
injured zone. There is some evidence that, in addition to the local fluid
loss, the blood volume may be reduced by general loss."

A nervous factor as the cause of shock due to trauma was again stressed
by Lorber, Kabat and Welte in 1940. These workers managed to
induce hypotension in cats whose hind limbs were separated from the
body except for the nerve trunks.

A marked initial depression was observed in all traumatised animals
under chloralose anaesthesia. Deep anaesthesia was found to favour
the production of shock, which was contrary to the findings of Slome and
O\'Shaughnessy.

The experiments of Lorber and associates were repeated in the same
year by Freedman and Kabat who, although not separating the circulation
of the limb from the body, minimised the fluid loss by enclosing the limb
in several layers of adhesive tape. The shock that resulted from the inflicted

trauma in these experiments, in spite of a fluid loss of only 0.85 % of the
body weight, could be entirely prevented by preliminary transsection of
the spinal cord.

The findings of Lorber and associates, that deep anaesthesia favoured
rather than hindered the production of shock by nervous stimulation,
was contrary to the results reported by Blai.ock and Cressman (1939)
who were able to duplicate the experiments of Slome and O.Shaughnessy
only when they used chloralose anaesthesia. In the experiments where
nembutal was used as the anaesthetic agent, the importance of nervous
factors could not be demonstrated. This was in all probability also the
reason for the results obtained by Duncan and Bi.ai.ock in 1942, working
with dogs anaesthetised with morphine and pentobarbitone. In those
experiments it was found that the dogs could be preserved from fatal
shock, if immediately the trauma had been inflicted, the affected leg was
entirely enclosed in a pneumatic cufT which was inflated under pressure.
Mylon, Winternitz and de Suto-Nagy, who used nembutal as their
anaesthetic, were also able to prevent shock from the release of tourniquets
on the leg by the application of tightly wound tapes.

While it has been shown that in the lightly anaesthetised (chloralosed)
animal, shock may be induced by nervous stimuli alone, this does not
seem to be the case in the profoundly unconcious animal, or those anaesthe-
tised with ether or nembutal. It has not been shown that in the latter case
the nervous impulses from the traumatised area do not help to induce
shock, nor that they may not be a formidable factor in the precipitation
of a condition of shock in the animal that is already weakened by loss
of blood or plasma, or is in a toxic condition.

It appears however that even in those cases where an abnormal amount
of stimulation is applied, such as by the prolongued traumatisation of large
areas of tissue, nervous stimulation plays only a secondary role to fluid
loss and consequent oligaemia. The fact that in the preponderance of
experiments shock could be prevented, and the life of the animal preserved
by the prevention of fluid loss, suggests that the replacement of the fluid
as it was lost from the circulation would have been equally effective.

In this form of shock, as well as that described in the previous sections
oligaemia produced by local or generalised fluid loss seems to be the im-
portant factor in the production and the maintainance of the shock state.

This supposition correlates well with the findings reported in this paper
(see below) that in all forms of shock induced, a severe reduction in the
circulating plasma volume was a constant factor. It also correlates with
the observations reported elsewhere (Harthoorn 1952 ³) that all forms
of shock induced responded to by a re-establishment of the circulating
volume of homologous plasma or an adequate substitute.

In connection with the exploration of the possibilities of evolving a
therapy of shock in the dog that could be applied in general practice, it
was thought necessary to determine the factors commonly responsible for
the precipitation of the state of shock.

A large proportion of the factors that cause or are associated with
circulatory inbalance need surgical treatment for their correction. These
factors, such as intestinal obstruction have been discussed previously
(Harthoorn 195a ²). For this reason a study was made of the part played
in the production of a state of shock by surgical procedure alone. It is
assumed that if the detrimental influences that emanate from surgical
interference alone are better understood, and thus can be more clearly
estimated, they may be anticipated in subjects whose circulation is already
disturbed prior to operation, or corrected by early therapy in those cases
where the operation has been unduly severe or prolongued.

To determine the possible ill effects resulting from surgical interference
alone and its influence in inducing circulatory imbalance, the effects of
the various aspects of surgical procedure were inflicted on healthy anaes-
thetised animals. In this way the effects of surgical interference could be
gauged accurately, separately from those that might be ascribed to the
condition for which surgery might have been applied.

A clear picture was obtained in this way of the effect on the circulation,
blood pressure etc. of surgical procedure alone. This enabled an estimate
to be made of the depression in the vital functions of an animal that might
be expected from an operation of a certain length of time, as well as of the
countermeasures that would be needed to reverse the state induced. This
possibility of being able to form an estimate is especially important in
veterinary practice, where lack of facilities and equipment for measuring
the blood pressure, haemoconcentration etc. precludes the accurate
assessment of a patients condition or the advent of shock.

It was considered that the principle detrimental influences that resulted
from normal surgical procedure, especially that which entailed laparotomy
were:

b. The loss of blood, an inevitable concomitant of the division of muscle
tissue.

c. The effect of exposure of the abdominal contents to room temperature
which results from an operation in any but extremely well heated
surroundings.

The effect of each of these factors was determined alone, excluding as
far as possible the influences of the other two. The effect of the procedure
was noted on: the blood pressure, the blood and plasma volume, the
haematocrit value, the total plasma protein percentage, respiratory-
frequency, pulse pressure and the rectal temperature. In some cases the
blood oxygen content and saturation and the carbon di-oxide content
were also determined. In all cases control animals were used (i.e. animals
that received no therapy subsequent to shock induction) to indicate the
fatal effect of the shock induced.

The blood pressure was registered in a large artery by means of a mercury
manometer (Blalock 1930). In most cases the femoral artery was used.
Blood and plasma volumes were measured by means of Evans Blue

(T-1824) dye, using the method of Hahn, Ross, Bole, Balfour and
Whipple (1942) and plotting the obtained results by the method suggested
for a linear extrapolation by King, Cole and Oppenheimer (1943). The
blood volume was calculated from the plasma volume and the haematocrit,
the factor of 0.96 being used to counteract the error from the plasma
trapped between the red cells. (Root, Roughton and Gregerson 1946).

The final concentration of the dye in the plasma was measured in a
photoelectric colorimeter, using a red colour filter (Wratkin filters) with
a maximal light transmission at a wavelength of 640

Plasma protein percentage was determined by means of a Pulfrich
refractometer (Taylor and Keys 1940) and in a few cases also by the
Kjeldahl method. Haematocrit readings were made from oxalated
samples of blood placed in Wintrobe tubes, and centrifuged in pairs at
a speed of 3000 revolutions per minute for 20 minutes.

The venous oxygen and carbon-dioxide content was determined from
blood drawn as near as possible from the heart by means of polythene
plastic catheters inserted via the jugular vein. Analysis of the gas content
of the blood samples was performed by the method of Peters and van
Slijk 1932 (P. 257). A manometric apparatus was used equiped with a
Stadie shaker. Oxygen was absorbed by air-free hyposulphite solution.

Anaesthesia used was pentobarbital sodium (Ahlquist 1949; Lewis
et al. 1950; Remington, Hamilton et al. 1950), given in small repeated
doses (Mylon et al. 1943:).

The animals were kept in normally heated surroundings, but were not
heated by direct application (Bi.alock and Mason 1945; Walton 1944).

In this series of observations an attempt was made to gauge the influence
upon the organism of the exposure of the contents of the abdominal cavity
to cold. To prevent as far as possible the influence of other factors such
as drying, the cold was introduced by means of water-filled latex con-
tainers into the abdominal cavity. Special measures were taken to prevent
loss of blood. An identical procedure at higher temperatures was con-
ducted in control animals.

The degree of coldness (15⁰ C) to which the abdominal contents were
exposed, although far higher than the temperature at which under veter-
inary practice conditions abdominal operations have been observed to
be carried out, was sufficient to produce a precipitous decline in the blood
pressure of the preponderance of animals to which it was applied. This
fall in the blood pressure in most cases narrowly preceded an incipient
concentration of the blood. After the blood pressure had fallen to shock
level (approx 70 mmHg. in those animals that had a normal mean blood
pressure of 150 mmHg.) and the cooling of the peritoneum was stopped,
the concentration of the blood was found to be progressive, and would
continue until terminated by therapy or by death.

Measurements of the plasma volume, made after the blood pressure
had been allowed to remain at shock level for a definite period, showed

that the haemoconcentration was accompanied by an actual decrease
in the circulating plasma volume, and could be explained as a result of
the loss of plasma and consequent rise in the percentage of the blood
cells — polycythaemia

In this series of observations it was noticable that the fall in the blood
pressure was usually the first symptom of circulatory derangement following
the exposure of the abdominal contents. This fall in the blood pressure
which commenced almost immediately on the application of cold, would
tend to implicate a nervous mechanism, receiving its impulses directly
from the sensitive peritoneum. The state of shock in this series of obser-
vations could therefore not be said to be oligaemic in origin. The fluctu-
ation of the blood pressure in the early stages of the various cases suggested
however that it was, in the later stages, only maintained at shock level
by some stable factor such as the reduction in the circulating plasma
volume.

It was only after the blood pressure had commenced to fall, that in
most cases the other symptoms became manifest. These were, a decrease
in the total blood protein percentage, and as has already been mentioned,
an increase in the cell concentration of the blood. The pulse rate and the
respiratory frequency were found to be too greatly affected by the operat-
ive procedure to give any real indication of the condition of the animal
until after the abdominal wound was closed.

The total circulating blood and plasma volumes, in all cases determined
just prior to the operation, were measured again until several hours after
the operation had terminated. Large decreases in the circulating plasma
volume were established amounting on occasion to 40 % with an average
of 36 % (see also the figures refering to plasma volume reduction depicted
in figure 1). These losses were already indicated in the early parts of the
experiments by the increase in the haematocrit reading.

The result of twelve cases where the cooling of the peritoneum was —
as far as could be determined by the exclusion of other factors and the
provision of adequate controls - the only detrimental influence, indicated
that the cooling of the peritoneum alone to a temperature of not below
15⁰ C was quite sufficient to cause a marked drop in the blood pressure of
healthy animals.

This state of depression of the blood pressure soon resulted in the
preponderance of cases in a state of shock.

A state of shock was considered to be becoming superimposed on a
state of hypotension when the condition became progressive, i.e. when
the blood pressure showed no inclination to rise spontaneously, the hae-
moconcentration continued to increase without further injury being
inflicted, and the general condition of the animal showed progressive
deterioration.

The demonstration that a state of „fatal" (fatal if untreated) shock
can be induced in the healthy animal by the exposure of the peritoneum
to moderate cold, would indicate that in the animal whose circulation
was already disturbed by the condition necessitating operation, the result
of the exposure of the abdominal contents would rapidly become fatal.

A factor that must be born in mind is that in these investigations all
other detrimental influences were as far as possible eliminated. In an actual

A Control reading at the commencement of the experiment, (at the end of shock induction in the cases of the arterial pressure; and the blood
volume in the cases involving haemorrhage).

These figures were taken from lists following a definite system and consequently were not individually selected.

operation, the exposure of the peritoneum would be accompanied by
concomitant handling of the intestine, and probably by greater loss of
blood. The cumulative result of the three detrimental influences that
were examined here separately, was not explored. Their cumulative
influence applied on an animal remains largely a matter for conjecture,
although, as is mentioned below, together with normal i.e. naturally
occuring circulatory imbalance, the effect seems to be synergistic.

Besides the criteria already mentioned indicating a depression of the
normal circulation, such as the decline in the circulating blood and plasma
volumes, other manifestations were also present, and found to be constant
in all cases in which they were determined. These were a) A decrease in the
oxygen tension of the central venous blood together with a decrease in the
percentage saturation of the blood, b) A tendency for a reduction in the
carbon-dioxicle combining power of the blood (acidosis); see table in
figure 3.

In these cases where the peritoneum was cooled, the rise in the haemat-
ocrit value was not as great as it was in those where the shock induction
was principally due to the handling of the viscera, although the fall in the
blood pressure was more precipitate. This leads to the belief that in the
former case the ultimate state of shock may be largely associated with the
hypotension itself and its consequent reduction in the circulation time.
In the latter however the principal influence seems to be the actual loss
of plasma from the circulation with consequent reduction in the circulatory
volume (oligaemia), increased viscosity of the blood, anoxaemia and
stagnant anoxia.

Critical observation of the viscera of the subject undergoing operation
revealed that while they were being handled, the intestine would not
only lose its tone but increase in weight. Attempts to measure this increase
in weight exactly while in situ were not successful, but indicated that the
weight of the intestine had nearly doubled. At the same time the rapidly
increasing haematocrit indicated that the increase in weight of the intestine
was due principally to plasma that was extravasated from the blood-
stream. The hyperaemia of the viscera that was observed to occur at the
same time as the increase in weight, would suggest that the increase in the
haematocrit reading, although very considerable (see fig. 2) did not fully
reflect the actual loss of fluid from the blood stream, but that some of this
fluid was lost as whole blood into the distended capillaries.

The measured reduction in the plasma volume during shock from this
condition amounted on occasion to 52 % and was on an average higher
than in cases of shock due to either haemorrhage or to exposure of the
peritoneum to cold.

It is not possible from these results to estimate whether the cooling of
the peritoneum or the handling of the viscera was the bigger factor in the
cause of shock. At the temperature used during these investigations and the
degree of handling, it seemed that the shock was more severe when due to
the latter cause. Also it appeared that an animal would recover more
slowly if shock had been caused by handling of the viscera possibly because

The Measured Decline in the Plasma Volume and the Increase in the Haematocrit reading
due to Haemorrhage , visceral trauma and Cooling of the Peritoneum

some plasma continued to be lost in the oedematous area after the abdomen
had been closed. It cannot be assumed however that the shock due to
cooling of the peritoneum would in all cases be less severe, or that it might
not have been more severe if, for instance, the temperature to which the
peritoneum had been cooled was considerably less than 15° C.

Even with the state of affairs as it was during these investigations,
much depended on the resistance of the individual animal. One animal,
for instance, who had been reduced to a state of shock by cooling of the
peritoneum, suffered such a depression of the physiological functions that
the respirations stopped completely and artificial respiration had to be
given for more than one hour during the standard period of hypotension.
It may be of interest to mention here that this animal commenced to
breath normally and recovered rapidly and completely after infusion
therapy was instituted.

It was found however from the observation of a large number of cases,
that the reduction in the circulating plasma volume was the most reliable
guide to the depth of shock and to the deterioration of the animal. As will
readily be seen from the graphical record in figure 2, this reduction was
the largest in the form of shock caused by handling of the viscera. The
smallest reduction appears to be due to the shock resulting from haemor-
rhage, although it must be remembered that this figure does not include
the amount of blood that was removed to induce shock. The actual
oligaemia therefore was actually greater than would be suggested by
the diagram.

Suffice it to say that in all cases the handling of the intestine alone
was sufficient to cause a state of shock which was fatal if untreated. As
mentioned in the previous section, the cumulative action of more than
one of these detrimental influences may only be suspected. Subsidiary
observations revealed however that in „normally" sick patients, only a
small fraction of the handling of the intestine, or only a small part of the
blood loss that would be suffered by a healthy animal would precipitate
an identical or graver circulatory imbalance.

The second table in Fig. 3 shows the effect of shock due to handling
of the viscera on the blood oxygen content and saturation, as well as the
carbon-dioxide content. lit this case particularly, a great drop in the
carbon-dioxide combining power of the blood is evident. This lowered
combining power as well as the actual oxygen content, are only seen in
their true perspective when compared to the risen haematocrit reading
and therefore to the enhanced red cell content of the blood. If the extra
oxygen capacity of the blood is taken into account it will be readily realised
that the fall in the oxygen content of a given volume of blood is in actual
fact far greater than it would appear from the figure representing the
oxygen analysis alone.

This reduction in the oxygen content of the blood, constant in all cases
in which it was determined, may well be the cause of many of the manifes-
tations of shock such as the cerebral depression. This reduction in oxygen
content, in its turn seems to be closely associated with the existing hypo-
tension and the oligaemia. It may also be observed that the latter seems
to have a more powerful influence upon the depression of the blood oxygen
than the former. The fact that the depression of the blood oxygen closely
follows the increase in the haematocrit reading seems to suggest that the

anoxaemic anoxia is directly dependant upon and may well he entirely
due to the oligaemia.

The reaction of the organism to haemorrhage without subjecting the
subject to an abdominal operation was studied in 27 cases. The only
surgical interference was to expose a large artery (femoral) for the pur-
pose of removing blood as well as to record the blood pressure. The
animals were anaesthetised with pentobarbital sodium in the usual way.
It was found that when slow haemorrhage was employed, i.e. the removal

of a definite proportion of the estimated circulatory volume at fixed inter-
vals of time, the animal would go into a state of shock after the remov al
of only a fraction (about 40 %) of the amount of blood which must be
removed to induce a state of shock by means of rapid haemorrhage. This
method not only more closely resembles the slow loss of blood during a
lengthy operation, or possibly a shorter operation with incomplete haemo-
stasis, but was also more easy to control and gave a clearer picture of the
state of shock. The state of shock in this way was less complicated by the
symptoms of profound initial oligaemia with its consequent acute symptoms
such as that of air hunger.

It was revealed that the amount of blood that an animal would lose
before commencing a steady level of hypotension, bore a definite relation
to the circulatory volume. The residual blood volume was found to vary
in all cases between 56 and 62 ccm. per kilogram body weight.

Although in the early stages of the haemorrhages, the haematocrit
reading revealed that the animal was trying to compensate for the blood
loss by means of haemodilution, this was soon superseded by a loss of
power of compensation and later by an actual haemoconcentration. This
haemoconcentration was a manifestation of the added plasma loss due to
the advent of the shock state (confirmed in all cases by the repeated measure-
ment of the circulating plasma volume). This incipient haemoconcentration
usually anticipated the fall in blood pressure to shock level.

The haemoconcentration was not remarkable in itself, and would in
all probability not have given rise to alarm if the amount of blood loss
of the patient had not been known. If however the blood concentration
is compared to the haematocrit reading at the period of maximum dilution
of the blood (see fig. 2) the amount of relative concentration and therefore
the plasma loss is seen to be considerable. This factor is the main weakness
of the advocated method of determining the state of a patient by the
concentration of the blood alone. It will manifestly only give a good indi-
cation of the patients condition, either if the subject has suffered no loss
of blood, or if either the blood loss or haematocrit at the period of maximum
dilution is known.

It was noteworthy to observe that the loss of plasma protein (sic.) as
demonstrated by the continued reduction of the total plasma protein
percentage, is continuous in spite of the fluctuation of the haematocrit
reading.

The blood pressure after haemorrhage, showed the least fluctuation
of all the three groups of shock induction. The pressure, apart from a
rapid fall at the time of the withdrawal of the sample, in most cases rapidly
recovered to a level closely approaching and in some cases exceding its
former height.

This procedure was repeated until shock was shown to be developing
by an incipient concentration of the blood. The blood pressure would
then in most cases drop rapidly to shock level without showing much
tendency to rise again. After that it usually remained at this low level
while the state of shock gradually became progressively more profound.
This state was maintained by all controls until eventual decompensation
and death.

The resistance of the animal to blood loss appeared to be intimately
associated with the degree of shock that had developed rather than with

the amount of the residual blood volume. As shock developed, blood
samples had to be drawn with great care to prevent collapse and death,
even though the residual blood volume would have easily borne far greater
extra blood loss if this had been removed early and acutely. It is probably
this factor that enables a state of profound shock to be induced by the
removal of a fraction of the blood loss that would be suffered acutely by
the animal, if the smaller volume of blood is withdrawn in the manner
suggested, (i.e.) a small amount at intervals. This danger of blood loss
in shock was also illustrated by animals in shock clue to other factors, and
in which the same care had to be exercised in the withdrawal of the small
samples necessary for analysis etc.

As has already been stated previously (Harthoorn 1952 ²) the symptoms
shown by the various subjects in a state of shock were almost identical
irrespective of the way shock had been induced. Also that all these cases
respond or fail to respond to the same lines of treatment, in proportion
to the degree of shock rather than the method whereby it is induced
(Harthoorn 1952 *). From this we may infer that the same type of result
may be expected for instance if a patient is allowed to bleed excessively
or if a prolonged laparotomy is conducted in a poorly heated theatre.
In every one of these cases, lack of proper precautions will tend to result
in a manifestation of shock, even if the patient was in a good condition prior
to the operation.

The investigations reported in this paper have shown that the dog is
fully susceptible to the various detrimental factors which are associated
with surgical interference. These factors, taken as far as possible singly
are each one in themselves capable of inducing a state of shock, while
some evidence is at hand to suggest that when applied concurrently they
may tend to act synergistically. Thus their concerted action in a normal prolon-
ged operation may he more than three times as harmful as any one of them applied
for that length of time singly. Besides this, it is well known to all those who
regularly exercise surgical procedure, that the sick or toxic animal provides
a much poorer risk than the animal who is undergoing an operation while
enjoying relatively good health.

The principal manifestations of the shock syndrome, as determined in
this series of observations, could all be ascribed or were closely associated
with the curtailment of the circulation, and the loss from the blood oncotic
pressure concurrent with the abstraction from the blood, of the plasma
fraction.

Observations reported elsewhere (Harthoorn 1952³) have revealed
that the state of shock which resulted from these various factors described
above may be reversed in a high proportion of cases by simple replacement
of the plasma fraction. This can be correlated with the phenomenon
described above, and is further evidence that the manifestations of the
state of established shock is intimately associated with a curtailment of
the circulating plasma volume and consequent oligaemia.

A knowledge of the degree of circulatory imbalance that may be expected
from exposure to certain types and degrees of surgical interference, or
from normal surgical interference prolonged for a long time, will enable

an estimate to be made of the degree of shock that may be expected from
a certain type of surgical interference alone. In this way surgical shock
may be anticipated or subjected to early treatment without indulging in
lengthy diagnostic procedure such as the determination of the blood
pressure or the concentration of the blood.

Schrijver geeft een uitgebreid overzicht van de vele literatuur, die ge-
durende en na de eerste wereldoorlog over shock is verschenen. Deze
complicatie speelt een steeds belangrijker rol bij operatieve ingrepen,
terwijl het mechanisme van shock nog niet volledig wordt begrepen.
Gedurende en na de eerste wereldoorlog zijn enkele theorieën naar voren
gekomen. Geen van deze theorieën is geheel weerlegd en waarschijnlijk
spelen alle een rol bij het ontstaan van shock.

a. de toxicaemische theorie; vrijgekomen giften zouden de shockver-
schijnselen veroorzaken.

b. de oligaemische theorieën; het vloeistofverlies uit het bloed veroorzaakt
de verschijnselen.

c. de neurogene theorie; zenuwimpulsen vanuit het getraumatiseerde
gedeelte veroorzaken de shockverschijnselen.

Voor elk van deze theorieën geeft schrijver een uitgebreide beschrijving
van vele proeven door vele onderzoekers genomen en komt dan tot de
volgende conclusies:

a. voor de toxicaemische theorie: Ofschoon enige onderzoekers veronder-
stellen, dat een toxische factor de primaire oorzaak is van het shock-
syndroom bij veel verschillende vormen van opwekking van shock,
veronderstelt het merendeel der onderzoekers dat deze toxische stoffen
secundair zijn en zijn vrijgekomen in de circulatie, of dat deze stoffer,
in de circulatie verschijnen door een gebrek in het mechanisme om
deze stoffen op te ruimen. Deze toxische factoren verschijnen bij dieren,
lijdend aan shock, klaarblijkelijk als een gevolg van de verminderde
circulatie, en zijn daarom secundair en te beschouwen als een gevolg
van oligaemie. In de meeste gevallen ondersteunt dit dus de theorie,
dat deze toxische veranderingen voorkomen kunnen worden door een
tijdig herstel van de circulatie, dus vóór de shock onvermijdelijk ge-
worden is.

b. voor de oligaemische theorie: Naar uit de gegevens blijkt, schijnt
er geen twijfel te zijn, dat bij die verwondingen, waar een groot vocht-
verlies plaats vindt, óf als plasma, óf als bloed, de resulterende oligaemie
meer dan voldoende is om een toestand van shock te veroorzaken,
terwijl deze weer een verder verlies van plasma tot gevolg zal hebben.
Bij vele andere vormen van shock ten gevolge van trauma en bij shock
ten gevolge van omstandigheden zoals peritonitis, schijnt het vocht-
verlies de belangrijkste factor te zijn bij het ontstaan van shock. Oligae-
mie ten gevolge van onttrekken van bloed of plasma uit de actieve
circulatie schijnt het kritieke mechanisme te zijn van alle herkende
vormen van shock.

c. voor de neurogene theorie: Terwijl het is aangetoond, dat shock bij
het licht verdoofde dier kan worden opgewekt met alleen nerveuze
prikkelingen, blijkt dit toch niet het geval te zijn bij diep bewusteloze
dieren, of bij die dieren die verdoofd zijn met aether of nembutal.
Het is niet aangetoond, dat in het laatst genoemde geval de nerveuze
prikkelingen vanuit het getraumatiseerde gedeelte niet mee zouden
werken om de shock op te wekken en ook niet dat de nerveuze prikke-
lingen niet een buitengewoon belangrijke factor zouden kunnen zijn
voor een sneller ontstaan van een shocktoestand bij een dier, dat al
verzwakt is door verlies van bloed of plasma, of bij een dier dat al
in een toxische toestand is.

Het blijkt echter, dat zelfs in die gevallen, waar een abnormale
hoeveelheid stimuli worden toegediend, zoals bij een langdurige trau-
matisering van grote weefselgedeclten, de nerveuze prikkeling slechts
een secundaire rol speelt tegenover vochtverlies en daarop volgende
oligaemie. Het feit, dat in het merendeel der proeven shock voorkomen
en het leven van het dier gered kon worden door het voorkomen van
vochtverlies, geeft aan, dat vervanging van vloeistof, zoals het dooi-
de circulatie verloren was, even effectief geweest zou zijn.

Oligaemie blijkt dus de belangrijkste factor te zijn, wat overeenkomt
met de bevindingen van de schrijver. Door schrijver is namelijk nagegaan
in hoeverre de operatieve ingreep zelf het ontstaan van shock beïnvloedt.
De belangrijkste nadelige invloeden bij een operatie, vooral waar het een
laparotomie betreft zijn:

Het effect van al deze factoren, werd los van elkaar nagegaan bij gezonde
verdoofde dieren, waarbij gelet werd op: bloeddruk, bloed- en plasma-
volume, haematocrvtwaarde, het totale plasma-eiwitpercentage, adem-
halingsfrequentie, polsfrequentie en rectale temperatuur (in sommige ge-
vallen ook zuurstof- en CO_a gehalte van het bloed). In alle gevallen werden
contróledieren gebruikt, d.w.z. dieren, die geen therapie ontvingen na
de opwekking van de shock.

Bij zijn proeven koelde schrijver eerst het peritoneum af tot een temperatuur
van 15⁰ C. Dit werd bereikt door het aanbrengen van met water gevulde
rubber ballonnetjes (om uitdroging te voorkomen) in de buikholte. Bij het
merendeel der dieren gaf dit een snelle daling van de bloeddruk, in de
meeste gevallen gevolgd door een beginnende concentratie van het bloed.
Was de bloeddruk op shockpeil gekomen (^ 70 mm Hg), en werd de
afkoeling van het peritoneum gestopt, dan bleek de concentratie van het
bloed toe te nemen tot aan de dood toe of tot een therapie werd ingesteld.
Het plasmavolume bleek te zijn verlaagd en er bestond een policytaemie.
De directe daling van de bloeddruk doet denken, dat er hier nerveuze
impulsen in het spel zijn, het feit echter, dat de bloeddruk op shockpeil
bleef, doet veronderstellen, dat men hier te maken heeft met een stabiele
factor, zoals vermindering van het circulerende plasmavolume.

zoals vermindering van het totale bloedeiwitpercentage en vergroting
van de celconcentratie van het bloed. De pols- en ademhalingsfrequentie
bleken te zeer te zijn beïnvloed door de operatieve ingreep, om hieruit
enige conclusies te trekken.

Bij het merendeel der 12 gevallen bleek de bloeddrukdaling spoedig
een shocktoestand ten gevolge te hebben.

Het blijkt dus, dat bij een gezond dier door het blootstellen van het
peritoneum aan een matige koude reeds een shocktoestand kon worden
opgewekt. Bij een dier, verkerende in een ziektetoestand, waarbij een ge-
stoorde circulatie optreedt en waarvoor operatie nodig is, kan deze koude
fataal worden. Bovendien werden bij de proeven alle andere schadelijke
invloeden, zoals aanraken van de ingewanden en bloedverlies vermeden.
Het resultaat van al deze invloeden samen werd niet bestudeerd; waar-
schijnlijk werken deze invloeden echter synergetisch. (Zie ook tabel 1).

Tijdens het betasten van de ingewanden bleek, dat niet alleen de haema-
tocryt-waarde snel steeg, maar ook het gewicht der ingewanden tot ongeveer
het dubbele van het normale gewicht, terwijl de ingewanden ook hun
tonus verloren. De gewichtstoename wordt veroorzaakt door plasma dat
uit de bloedstroom was getreden. Ook was er vloeistofverlies door over-
vulling van de capillairen van de darm.

Het was niet mogelijk te bepalen in hoeverre de afkoeling van het
peritoneum de shock veroorzaakte. Bij betasting van de ingewanden leek
de shock echter ernstiger te zijn en ook was het dier slechter te genezen,
waarschijnlijk door een voortdurend vochtverlies naar het oedemateuze
gedeelte van de darm nadat de buikwond was gesloten.

Veel hangt echter af van de weerstand van het individuele dier. Bij een
dier, bij voorbeeld, dat aan koude op het peritoneum was blootgesteld,
stopte de ademhaling en moest kunstmatige ademhaling worden toegepast.
Het dier genas snel en volledig nadat een infusietherapie was ingesteld.

In een groot aantal gevallen is vastgesteld, dat de vermindering in bloed-
plasmavolume een maat is voor de diepte van de shock.

Vooral bij het betasten van de ingewanden blijkt er een grote daling
te ontstaan in het CO, bindend vermogen van het bloed. Hierbij moet
ook de verhoogde haematocrytwaarde in aanmerking worden genomen.

Het zuurstofgehalte van het bloed is gedaald, wat waarschijnlijk de reden
is van o.a. de cerebrale depressie bij shock. Mogelijk is de anoxaemische
anoxie geheel het gevolg van de oligaemie.

In 27 gevallen werd de reactie van het dier op bloeding bestudeerd,
zonder het dier aan een operatieve ingreep te onderwerpen. Het bloed
werd afgetapt via de art. femoralis, welke arterie ook werd gebruikt voor
het opnemen van de bloeddruk.

Bij langzame bloedafname bleek het dier makkelijker in een shock-
toestand te geraken: Er was dan namelijk slechts 40 % van de hoeveelheid
bloed afgevloeid, die nodig was om het dier bij een snelle bloedafname

in een shocktoestand te brengen. Dit is natuurlijk van belang bij lang-
durige operaties, of bij kortere operaties met een incomplete haemostasis.

Naar uit de haematocrytwaarde bleek, trachtte het dier in het begin
van de bloeding het bloedverlies te compenseren door bloedverdunning.
Hierna trad echter spoedig een concentratie van het bloed op ten gevolge
van het plasma verlies bij het ontstaan van de shocktoestand.

Vergelijken we de haematocrytwaarde en de concentratie van het bloed
ten tijde van de maximum bloedverdunning, dan blijkt de relatieve con-
centratie en daarom ook het plasmaverlies aanzienlijk te zijn. Bij het
bepalen van de toestand van een patiënt mag men daarom ook niet alleen
afgaan op de concentratie van het bloed.

Na bloeding vertoonde de bloeddruk de minste schommeling van alle
drie de groepen van shockopwekking. Er trad dan ook een spoedig herstel
op na een snelle daling op het ogenblik van de bloedafname. Bij her-
haalde bloedafname daalde de bloeddruk dan snel tot het shockpeil,
zonder veel neiging te vertonen om weer te stijgen.

De weerstand van het dier tegen bloedverlies bleek meer af te hangen
van de graad van shock, die zich had ontwikkeld, dan van de grootte
van het resterende bloedvolume. Terwijl de shock ontstaat, moet grote
voorzichtigheid betracht worden met het nemen van bloedmonsters om
collaps en sterven van het dier te voorkomen.

Het dient nog vermeld te worden, dat alle proeven werden uitgevoerd
onder pentobarbital-natrium verdoving en in een verwarmde omgeving.

Zelfs als de patiënt zich in een goede conditie bevindt voor de operatie,
kan gebrek aan voorzorgsmaatregelen aanleiding geven tot een toestand
van shock.

De onderzoekingen, in dit artikel vermeld, hebben aangetoond dat de
hond volledig ontvankelijk is voor de schadelijke factoren, die te maken
hebben met een operatieve ingreep. Elk van deze factoren op zich zelf
is in staat een toestand van shock op te wekken, bij aanwezigheid van
meer factoren zullen deze waarschijnlijk synergetisch werken.

In een ander artikel heeft schrijver aangetoond, dat de shocktoestand
kan worden opgeheven door eenvoudige vervanging van de plasmafractie.

Het is belangrijk om te weten te komen, welke graad van shock bij een
bepaalde operatieve ingreep verwacht mag worden. Daardoor zou chirur-
gische shock voorkomen, of aan een vroege behandeling onderworpen
kunnen worden, zonder dat men zich eerst moet verlaten op een langdurige
diagnostische methode, zoals het bepalen van de bloeddruk of de concen-
tratie van het bloed.

a. Three groups of influences are described which are thought to be responsible for
the induction of shock during surgical interference.

b. The effect on the organism of cold on the peritoneum is described as is its relation
to the induction of surgical shock.

The relation of the various forms of shock induction to eventual oligaemia is discussed

as is the possibility of the therapv of the shock resulting from ail these forms of shock

a. On décrit trois groupes d\'influences supposées de causer des chocs au cours d\'inter-
ventions chirurgicales.

b. L\'effet qu\'a, sur l\'organisme, le froid affectant le péritoine est décrit, de même
que sa relation avec la provocation du choc chirurgical.

c. L\'effet de la manipulation de l\'intestin est décrit sous un rapport analogue à celui
indiqué sous b.

d. L\'effet d\'hémorragies espacées est décrit encore sous le même rapport. La relation
des diverses formes de provocation de choc avec une oligémie éventuelle est étudiée,
de même que les possibilités de thérapie du choc, résultant de toutes ces formes
de provocation, au moyen d\'un simple remplacement de fluide.

a. Es werden 3 Einflussgruppen beschrieben, von denen man glaubt, dass sie für die
Induktion des Schocks während der chirurgischen Eingriffe verantwortlich sind.

b. Hier wird beschrieben, wie die Einwirkung von Kälte auf das Peritonäum und
damit auf den Gesamtorganismus, in engster Beziehung mit der Hervorrufung
des ärztlichen Schocks steht.

c. Die Auswirkung der Manipulationen im Innern des Körpers wird wie in b. be-
schrieben.

Es werden weiterhin die Beziehungen der verschiedenen Formen von Schockinduk-
tionen bei eventueller Oligämie besprochen, sowie die Möglichkeit einer Schock-
therapie, durch einfache Ersetzung der Flüssigkeit.

Allison, J. B., Cole, W. H. and Root, W. S. (1947): Lec. Cit. 149 :42a.
Atchley, D. W., Richards, D. W. Jr., and Benedict, E. M. (1931): J. Clin. Invest. 10: 1.
Bainbridge, F. A. and Treven, J. W. (1917): Brit. Med. J. 1 : 382.
Bayliss, VV. M. (1918): J. Physiol. 52 : 17.

Idem (1918): Intravenous Injections in Wound Shock. London. Page 24.
Bell, J. R., Clark, A. M. and Cuthbertson, D. P. (1938): J. Physiol. 92 : 361.
Black, A. (1930): Arch. Surg. 20 : 959.
Idem (1933): J. Exp. Biol. Med. 31 : 36.
Idem (1933): l\'roc. Soc. Exp. Biol. 31 : 36.

Blalock, A. and Cressman, R. D. (1939) Surg. Gyn. & Obst. 68 : 278.
Blalock, A. and Mason, M. F. (1945J: Arch. Surg. 42 : 1054.
Cannon, W. B. (1914): Amer. J. Physiol. XXV :25b.

Cannon, W. B. and Bayliss, W. M. (1919): Report of the Shock Committee, Medical
Research Council 26 : 19.

Chambers, R., Zweifach, B. W. and Lowenstein, B. E. (1944): Ann. Surg. 120 : 791.

Soc. Exp. Biol. Med. 56 : 127.
Chambers, R. and Zweifach, B. W., ,1947): Amer. .J. Physiol. 150 : 239.
Cressman, R. D. and Benz, E. W. (1939): Arch. Surg. 39 : 720.
Crile, G. W. (1913): Lancet, July 5th.

Dale, H. H. and Laidlaw, P. P. (1910): J. Physiol. 41 : 318.
Idem (1911): loc. cit. 43 : 182.
Idem (1918): loc. cit. 52 : 355.

Dale, H. H. and Richards, A. N. (1918): loc. cit. 52 : 355.
Davies, H. A. (1937): Arch. Surg. 35 :46i.

Drinker, C. K., Glenn, W. W. L. and Peterson, D. K. (1942): Surg. 12 : 685.
Drinker, C. K. and Field, M. E. (1933): Lymphatics, Lymph and Tissue Fluid. Balti-
more, Williams and Wilkins.
Duncan, G. W. and Blalock, A. (1942): Ann. Surg. 115 : 684.
Erlanger, J. and Gasser, H. S. (1919): Loc. cit. 69 : 389.
Idem (1919): Amer. J. Physiol. 49 : 151.
Idem (1919): Loc. cit. 49:345-

Evans, F. T. (1949): Modern Practice in Anaesthesia. P. 97. Butterworth & Co.
Temple Bar London.

Fine, J. (1940): Plasma loss in acute intestinal obstruction. Abstracts of papers of the

1940 meeting of the American surgical association. Ann. Surg. Ill : 914.
Fine, J., Seligman, M. and Frank, H. (1943): Loc. cit. 118 : 239.
Fink, R. M., Enns, T., Kimball, C. P., Silberstein, H. E., Bale, W. F., Madden,

S. C. and Whipple, G. H. (1944): J. Exp. Med. 80 : 455.
Fisher, H. (1870): Sammlung klinischer Vortrage von R. Volkmann. 10 : 69.
Freedman, A. M. and Kabat, H. (1940): Amer. J. Physiol. 130 : 620.
Freelander, S. O. and Lendiiart, C. H. (1952): Arch. Surg. 25 : 693.
Freeman, N. E. (1941): Surg. Clin. N. Amer. 111 : 1773.
Gibson, J. G. 2nd. and Evans, W. A. Jr. (1937) J. Clin. Invest. 16 : 301.
Gibson, J. G. 2nd. and Evelyn, K A. (1938): Loc. cit. 17 : 153.

Gibson, J. G. II, Seligman, A. M., Peacock, W. C., F\'ine, J., Aub, J. C. and Evans,

R. D., (1947): Loc cit. 26 : 144.
Gregerson, M. I. and Rawson, R. A. (1942) Amer. J. Physiol. 138 : 698.
Gregerson, M. I. and Root, W. S. (1947) Loc cit. 148 : 98.
Gurthrie, C. C. (1917): J. Amer. Med. Ass. 69 : 1394.
Hadenfeldt, H. (1932): Arch. klin. Chir. 168 : 439.

Hahn, P. F., Ross, J. F., Bale, W. F., Balefour, W. M. and Whipple, G. H. (1942):

J. Exp. Med. 75 : 221.
Harkins, H. N. (1934): Proc. Soc. Exp. Biol. Med. 31 : 994.
Idem (1935): Loc. cit. 32 : 432.

Harkins, H. N. and Harmon, P. H. (1937): Ann. Surg. 106 : 1070.
Idem (1937): J- Clin. Invest. 16 : 213.
Harthoorn, A. M. (1953)\') Vet. Rec. 65 : 35.
Idem (1953)²) Vet. J. 109 : 3.

Holt, R. L. and MacDonald, A. D. (1934): Brit. Med. J. 1 : 1070.
Johnson, G. S. and Blalock, A. (1931): Arch. Surg. 22 : 626.
Idem (1931): Loc. cit. 23 : 855.
Kabat, H. and Heddin (1942): Surg. 11 : 775.

Keeley, J. L., Gibson, J. G. 2nd. and Pijoan, M. (1939;: Loc. cit. 5 : 872.
Keith, N. M. (1919): Blood Volume in Wound Shock. Special Report of the Brit.Med.
Res. Coun. on Shock and Allied Conditions 26 : 36—47.

Kendrick, D. B., Essex, H. E. and Helmholz, H. F. (1940): Surg. 7 : 753.
King, Cole, and Oppenheimer (1943): Amer. J. Physiol. 138 : 636.
Kocher, R. A. (1916): J. Amer. Med. Ass. 66 : 278.

Koletsky, S., Gustafson, G. E. (1946) Proc. Soc. Exper. Biol, and Med. 62 : 293.
Lewis, A., Page, H. and Glasser, O. (1950): Amer. J. Physiol. 161 : 101.
Lewis. T. (1927): Blood Vessels of the Human Skin and Their Responses. London,

Moon, V. H. (1938): Shock and Related Capillary Phenomena. P. 152. Oxford Univer-
sity Press. London.

Myi.on, E., Winternitz, M. C. and de Suto-Nagy (1943): Amer. J. Physiol 139 : 313.

Parsons, E. and Piiemistf.r, D. B. (1930): Surg. Gynec. Obstet. 51 : 196.
Peters, J. P. and van Slyke, D. D. (1931): Quantitativ Clinical Chemistry Inter-
pretations. Baltimore.

Idem (1932): Quantitative Clinical Chemistry Ballierc Tindall and Cox. London
>57-

Pike, F. H., Gurthrie, C. C. and Stewart, G. N. (1908): J. Exp. Med. 10 : 490.
Pinzmetal, M., (1948) J. Lab. and Clin. Med. 33 : 502.

Pinzmetal, M., Freed, S. C. and Kruger, N. E., (1944): J. Exper. Med. 5 : 174.
Princemetal, M. and Bergman, H. C., (1945) Clin. Sci., 5 : 205.

Remington, J. W., Hamilton, W. F., Caddell, H. M., Boyd, G. H. Jr., and Hamilton,

W. F., Jr. (1950): Amer. J. Physiol. 161 : 106.
Roome, N. W., Keith, W. S. and Phemister, D. B. (1933): Surg. Gynec. Obstet.
56 : 161.

Root, W. J., Roughton, F. J. W. and Gregerson, M. I. (1946) Amer. J. Physiol.
146 : 739-

Taylor, N. B., Weld, C. B. and Harrison, G. K. (1933): Canad. Med. Ass. J. 29 : 227.

Underhill, F. P., Kapsinow, R. and Fisk, M. E. (1930): Amer. J. Physiol. 95 : 302.

Afscheid van E. J. A. A. Quaedvlieg als Veterinair Hoofd-
inspecteur van de Volksgezondheid, tevens Directeur van de
Veeartsenijkundige Dienst.

De Redactie ontving van Collega Quaedvlieg een schrijven waarin hij
zijn erkentelijkheid uitspreekt voor alle belangstelling die hij bij zijn afscheid
als Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst en Veterinair Hoofdinspec-
teur van de Volksgezondheid van de zijde van de Maatschappij voor
Diergeneeskunde mocht ondervinden. Tevens dankt hij voor het prachtige
geschenk, waarmede deze belangstelling werd onderstreept.

Wij hebben in de afscheidswoorden van collega Quaedvlieg op 31
October j.1. veel gehoord, dat wij de leden van onze Maatschappij niet
zouden willen onthouden. Toen dan ook het verzoek van collega Quaed-
vlieg binnenkwam, in het Tijdschrift van zijn erkentelijkheid te mogen
getuigen, heeft de Redactie gemeend goed te doen de schriftelijke dank-
betuiging van collega Quaedvlieg te combineren met de door hem op
31 October gesproken afscheidswoorden.

Wanneer iemand gedurende meer clan drie en dertig jaren werkzaam
is geweest bij een bepaalde dienst, zoals ikzelf bij de Hoofdinspectie van
de Volksgezondheid en bij de Directie van de Veeartsenijkundige Dienst,
dan zal het geen verwondering wekken als ik U zeg, dat ik aan mijn werk
verknocht ben geraakt en er a.h.w. mee vergroeid ben.

Nu is het wel zó, dat iedere ambtenaar weet dat dit ogenblik komt
zodra hij de 65-jarige leeftijd heeft bereikt, maar \'t is óók zo, dat hij zich
dit pas goed en steeds meer gaat realiseren naarmate de fatale datum
nadert.

Een afscheid, zoals mij heden bereid is - en degenen die mij kennen
weten dat ik er niet om gevraagd heb, integendeel — maakt dit niet
gemakkelijker.

Wat ik hier beleefd heb, heeft mij diep ontroerd en het valt mij moeilijk
uiting te geven aan de gevoelens die in dit uur over mij zijn gekomen.

Er is zoveel moois over mij verteld, dat U daardoor wel tot de conclusie
zult zijn gekomen, dat die scheidende hoofdambtenaar toch wel een boven-
ste beste kerel moet zijn. Ikzelf bezit gelukkig genoeg realiteitszin om weer
af te stappen van het voetstuk waarop de verschillende sprekers mij hebben
geplaatst, ware het alleen maar omdat ik mij het meest zeker voel met
beide voeten op de begane grond, maar toch wil ik graag erkennen, dat
het tot mij gesprokene mij goed heeft gedaan.

Goed gedaan, omdat ik — al was het dan uiteraard gekruid met de
gebruikelijke courtoisie - erin heb mogen beluisteren waardering voor
het werk dat ik heb gedaan en voor de wijze waarop ik mijn beide functies
heb waargenomen, maar vooral ook, omdat ik erin heb mogen beluisteren
genegenheid en vriendschap.

Dit geeft mij het vertrouwen, dat U de ambtenaar en de mens Quaed-
vlieg heeft willen accepteren zoals hij is, met al zijn fouten en tekort-
komingen. Ik zeg U allen daarvoor van harte dank.

Mij heeft steeds voor ogen gestaan hetgeen mijn ouders ons steeds
voorhielden nl., welke grote voldoening en geluk er liggen in ,,het dienen"
en ,,het geven".

Wanneer ik in dit opzicht ben te kort geschoten dan bied ik U daarvoor
gaarne mijn verontschuldiging aan.

Inderdaad mag gezegd worden — en er zijn hiervoor bewijzen te over —
dat gedurende mijn ambtsperiode wel een en ander, ja zelfs veel is bereikt
en tot stand gekomen, zowel in het nationale vlak als op internationaal
terrein.

Hiervoor is mij zojuist van verschillende zijden dank gebracht, maar
het zou getuigen van grote arrogantie èn naïviteit wanneer ik deze dank
zou willen accepteren of incasseren voor mijzelf. De rechtvaardigheid
toch gebiedt deze dank daarheen te leiden waar hij thuis hoort, en dan
hevel ik hem volgaarne en van ganser harte over naar al degenen die mij
in mijn werk tot steun zijn geweest.

Daar zijn b.v. degenen die boven en naast mij gesteld waren en van wie
ik steeds welwillendheid en tegemoetkoming heb mogen ondervinden voor
mijn adviezen en verzoeken.

Daar is het corps van inspecteurs, medewerkers in de beste betekenis
van het woord, die mij altijd op uiterst deskundige wijze hebben bijgestaan,
een corps waarop elke instantie trots zou zijn, waarop ik trots ben.

Ik begrijp hieronder tevens de Directeuren van onze instituten, de
Rijksseruminrichting en het Veeartsenijkundig Onderzoekingsinstituut,
alsmede de Chef van de Veterinaire afdeling van het Rijksinstituut voor
de Volksgezondheid;

Daar zijn alle overige medewerkers, personeel etc. van de centrale dienst
zowel als in de provincie, opzichters van de veeartsenijkundige dienst,
controleurs van de volksgezondheid etc., etc.

Daar zijn de Veeartsenijkundige Faculteit en de Maatschappij voor
Diergeneeskunde, met welke ik op de meest aangename wijze heb mogen
samenwerken.

Daar zijn de Nederlandse Dierenartsen, de gehele Nederlandse veterinaire
wereld, met wier medewerking zoveel is kunnen worden opgebouwd wat
zonder die medewerking niet mogelijk ware geweest.

Aan U allen geef ik gaarne de lof en hulde door die mij zojuist gebracht
is. Ik voeg hierbij mijn hartelijke dank voor wat U voor mij heeft willen zijn.

De praeses en bestuursleden van de Diergeneeskundige Studenten Kring
moge ik hartelijk dank zeggen voor hun aanwezigheid en tevens voor het
feit, dat de Diergeneeskundige Studentenkring mij heeft willen benoemen
tot erelid en mij heeft willen vereren met de zilveren legpenning.

Mijnheer de Praeses, ik kan U zeggen, dat ik trots ben op deze onder-
scheiding. Mijn bijdrage aan de veterinaire studenten is van zeer bescheiden
zelfs malgré-moi, van veel tè bescheiden aard geweest. Ik vertrouw mijnheer
de Praeses, dat U mijn hartelijke dank aan al de leden van D.S.K. zult
willen overbrengen.

Collega van den Born, het is U bekend hoe ik getracht heb de benoeming
van mijn opvolger reeds een halfjaar geleden te bewerkstelligen. Zulks
in de allereerste plaats om daardoor de gelegenheid te krijgen, deze,
zowel op nationaal als op internationaal terrein, enigszins in te kunnen

werken, maar vooral ook, omdat dan meteen had kunnen worden voorzien
in de vacature van adjunct-directeur. U weet dat ik van mening was
en nog ben, dat de voordracht voor het adjunct-directeursschap diende
uit te gaan van de nieuwe Chef, en niet van iemand die zelf op het punt
staat af te treden.

Dit is, ondanks mijn pogen en mijn aandringen op spoed, niet gebeurd,
\'t Spijt mij ten zeerste dat Uw taak daardoor aanmerkelijk verzwaard
wordt, immers er is geen voldoende continuïteit doordat èn directeur èn
adjunct-directeur zeer kort na elkaar hun functie neerleggen.

Laat U dit evenwel niet ontmoedigen. Tot nog toe heb ik mij niet vergist
in de keuze van mijn medewerkers en ik weet dat ook Gij \'t zult klaren.
Mocht ik U daarbij nog eens van dienst kunnen zijn, dan kent Gij de
afspraak.

Ik hoop en vertrouw, en ik doe daartoe een beroep op allen die mij
zo rijkelijk steunden, dat zij ook U, collega van df. Born, op gelijke loyale
wijze zullen tegemoetkomen.

Naast de woorden van dank, die ik ter gelegenheid van mijn afscheid als
Hoofdinspecteur van de Volksgezondheid in de persoon van Uw voorzitter
heb gericht tot het bestuur en de leden van de Maatschappij voor Diergenees-
kunde, stel ik er prijs op door middel van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde
nog eens mijn erkentelijkheid te betuigen voor alle belangstelling die ik
Uwerzijds mocht ondervinden en daarnaast ook hartelijk dank te zeggen
voor het prachtige cadeau waarmede Gij Uw medeleven nog eens hebt
willen onderstrepen.

Dag in dag uit zal het mij herinneren aan ons gezamenlijk werk, aan
het contact dat ik met U had.

Dit betekent voor het verdere leven heel wat omdat deze samenwerking
en dit contact steeds van de meest aangename en prettige aard is geweest.
Voor mij persoonlijk betekent het nog veel meer omdat ik het voorrecht
heb zo heel velen van U tot mijn vrienden te mogen rekenen.

Partir c\'est mourir un peu,
C\'est mourir a ce qu\'on aime,
On laisse un peu de soi-même,
En toute heure et en tout lieu.

Ik geef U de verzekering, dat in overeenstemming met de laatste twee
regeltjes veel prettige gedachten aan mijn collegae in mijn herinnering
zullen blijven.

De veterinaire gemeenschap heeft in de loop der laatste jaren veel er-
kenning gevonden waarop zij inderdaad met recht aanspraak kon mken,
b.v. gelijkstelling met alle anderen die eveneens universitaire opleiding
hebben genoten o.a. medici etc., volledig vertrouwen van het buitenland
in de certificaten die door de veeartsenijkundige dienst of de veterinaire
inspectie der volksgezondheid (steunende op de verklaringen van de
Nederlandse dierenarts) worden afgegeven etc. etc.

Gedachtig aan het „noblesse oblige" brengt dit mede dat wij verplicht
zijn er voor te zorgen, dat wij dit vertrouwen waardig blijven.

Te weinig wordt soms er bij stil gestaan, welke enorme belangen hier
op het spel staan en hoe grote rol vaak het gedrag en het doen en laten
van de enkeling speelt.

Wij hebben het zelf in de handen hoe ten deze in de toekomst over ons
geoordeeld zal worden. Ik hoop en vertrouw, dat dit oordeel gunstig
moge zijn.

Op Maandag r Februari a.s. bestaat de Rijksseruminrichting 50 jaren.
Ter gelegenheid hiervan zal een bijeenkomst worden gehouden in de
Vredeskerk, Prof. Poelslaan te Rotterdam, des namiddags 14.30 uur.

Na afloop hiervan receptie aan de Rijksseruminrichting te Rotterdam
van 16—17 uur.

Dc Gezondheidsdiensten voor Dieren in Gelderland, Utrecht, Noord-
Holland, Zeeland en Limburg roepen langs deze weg gaarne de mede-
werking in van de Hoofden van Vleeskeuringsdiensten om op de
slachtbewijzen van reactiedieren uit genoemde provincies enige sectie-
gegevens te vermelden (b.v. L.o. (open long t.b.c.), B.o. (open baar-
moeder t.b.c.) en U.o. (open uier t.b.c.)).

Vraag: A. verkoopt ééndagskuikens aan B., welke afkomstig zijn van kippeneieren
uit zijn eigen bedrijf.

Is A. als verkoper der kuikens gehouden de schade aan B. te vergoeden? M.a.w.
staat onomstotelijk vast, dat de ziekte-oorzaak reeds bij de verkoop van kuikens aanwezig
moet zijn geweest? Moet hier derhalve worden gesproken van een koopvei nietigend
gebrek in de zin der Wet?

Antwoord: Het staat niet onomstotelijk vast dat de ziekteoorzaak reeds bij de verkoop
aanwezig was. De kuikens kunnen na de verkoop besmet geraakt zijn. Van een koop-
vernietigend gebrek in de zin der Wet is dan ook geen sprake, tenzij aangetoond zou
kunnen worden dat alle partijen kuikens van dezelfde herkomst op overeenkomstige
wijze ziek geworden zijn.

(Opmerking: leucose veroorzaakt vrijwel nimmer vrij plotseling „grote sterfte",
zodat de viaag gerechtvaardigd is of nog andere ziekteoorzaken aanwezig waren).

Food poisoning Revised Edition door G. M. Dack, Bacterioloog cn directeur
van het Food Research Institute. The University of Chicago Press 1952, 184 blz.

In dit zeer duidelijk geschreven boek vindt men een vrijwel volledig overzicht van
onze kennis over voedselvergiftigingen, al overheerst daarin het Angelsaksische standpunt
in deze. Het omvat de vergiftigingen, die ontstaan na het nuttigen van spijzen welke
bevatten: (1) anorganische vergiften, (2) vergiften aanwezig in planten of dieren,
(3) toxische producten, verwekt door bacteriün en (4) infectieuze bacteriën. Bij elk hoofd-
stuk worden uitvoerige literatuurgegevens vermeld. Punt 1 (anorganische vergiften)
wordt besproken in een kort hoofdstuk, waarbij voor uitvoeriger studie naar de toxico-
logische literatuur wordt verwezen. Van betekenis lijken referent dc mededelingen,
over vergiftigingen door Na-lluoride (gebruikt als middel tegen kakkerlakken) en
methylchloride (gebruikt als koelmedium in koelkasten). Van de metalen wordt vooral
de aandacht gevestigd op antimoon, cadmium, barium, lood, kwik en zink, terwijl
in het bijzonder de nadruk gelegd wordt op het volledig onschadelijk zijn van dc
hoeveelheid tin, die aanwezig kan zijn in voedingsmiddelen, welke in vertinde bussen
zijn geconserveerd.

In het hoofdstuk over in planten en dieren aanwezige vergiften die tot voedselvergifti-
gingen aanleiding geven (punt 2) vermeldt cle schrijver van de eerste de vergiftigingen
door watcrscheerling (Cicuta maeulata), door Amanita phalloides en andere vergiftige
paddestoelen, ergotisme (alcaloid uit Clavieeps purpurea parasiterend op tarwe) en favisme,
(de bonen of het pollen van Vicia fava). Een tussenplaats tussen deze twee groepen
nemen de vergiftigingen in, die ontstaan door het drinken van melk van koeien, die
te veel delen van Eupatorium urticaefolium hebben gegeten. Deze ziekte die vooral in de
pionierstijd veel in Amerika voorkwam, wordt daar ..Milk sickness" genoemd. Naast
een kort bericht over .,v isvergiftiging", zoals deze in Amerika en Japan is waargenomen,
vindt men uitvoerige gegevens over de zogenaamde ,,mosselvergiftiging" die vooral in
Californië is voorgekomen. Als giftig agens wordt een. tot dc klasse der alcaloidcn
behorende stof vermeld, welke zou stammen uit tot het plankton behorende dina Hagel-
latae, die door de mosselen als voedsel worden opgenomen. Dc letale dosis van deze stof
voor de mens zou bij toediening per os enkele milligrammen bedragen. Enkele mede-
delingen over giftige honing en over oxaalzuur-vergiftiging na het eten van rhabarber-
blad sluiten dit hoofdstuk af.

De bespreking van punt 3 omvat in het bijzonder Hotulisme cn voedselvergiftigingen
door de aanwezigheid van de toxische producten van staphylococcen in het genuttigde
voedsel.

In de ruim 30 pagina\'s gewijd aan het botulisme vindt men een overzicht van de
frequentie van dit lijden in verschillende landen, een opsomming van dc levensmiddelen
waarin dit microörganisme zijn toxinen kan produceren, de symptomen bij de mens,
mortaliteit, en behandelingswijze. De laboratoriumdiagnose van botulisme wordt be-
schreven. waarna uitvoerig wordt stilgestaan bij de voor de mens toxische stammen,
genaamd type A en B, en bij de analyse van de chemische samenstelling van deze toxinen.
Mededelingen over de temperatuur en duur van verhitting, waarbij de toxinen der
verschillende typen worden vernietigd, zijn aan het slot vermeld.

Het hoofdstuk over voedselvergiftiging door staphylococcen opent met de zinsnede
,,Staphylococcus foodpoisoning, like botulism, is produced by a toxin formed in the
food before ingestion". De betekenis van staphylococcen als verwekkers van voedsel-
vergiftigingen werd eerst in 1929 door een onderzoek van Gary vastgesteld. Ook hier
zijn het niet alleen vieesspijzen, die tot deze ziektegevallen aanleiding geven, maar
men vindt als zodanig ook vermeld melk, kaas, room, en vooral banketbakkerswaren,
die met room of roomijs werden toebereid.

Het giftige agens wordt entero-toxine genoemd en de schrijver erkent, dat het theore-
tisch mogelijk is, dat de staphylococcen door verhitting worden gedood, terwijl de
toxinen toch nog werkzaam blijven. Voorts werd vastgesteld, dat het vermogen, zulke
toxinen voort te brengen ,,is not limited to any recognizable variety of staphylococcus".

De grootste moeilijkheid om een goed inzicht te krijgen in de pathogenese der entero-
toxine-vergiftiging bij de mens is, dat er eigenlijk geen goed proefdier bekend is, dat
daarvoor dezelfde gevoeligheid bezit als laatstgenoemde. Proeven op apen en de zo-
genaamde „kitten-proof" worden aan een critisch onderzoek onderworpen. Proeven
op vrijwilligers hebben het bezwaar, dat de gevoeligheid voor dit toxine bij mensen
sterk uiteenloopt. Ook de vraag, of het alleen de mens- of dierpathogene staphylococcen
zijn, die dit toxine kunnen vormen, dan wel of dit ook voorkomt bij de uit andere bronnen
stammende, is nog niet opgelost. De grote betekenis, die men in Amerika aan deze
vorm van voedselvergiftiging toekent, blijkt wel daaruit, dat niet minder dan 38 blad-
zijden (of ± 1/5) van dit boek daaraan zijn besteed.

De beschouwingen over voedselvergiftiging door ,,Salmonella" eindigen met de volgende
uitspraak: „The evidence at the present time is overwhelmingly in favor of the view,
that Salmonella foodpoisoning is actually an infection, and that toxins or toxic substances
play no role". Elders wordt uitvoerig uiteengezet dat door deze microörganismen
zeker geen thermoresistente toxinen worden gevormd. (Zou dit inzicht de werkelijke
verhoudingen weergeven, dan zou er geen bezwaar gemaakt kunnen worden tegen het
doen steriliseren van vlees van dieren, waarin Salmonellae zijn gevonden. Ref.).

De schrijver meent, dat de incubatietijd bij voedselvergiftiging door Salmonellae
veel langer is, dan bij die, welke door staphylococcen wordt veroorzaakt en ziet ook
daarin een argument voor de stelling, dat Salmonella-voedsel-vergiftiging in wezen
een infectie is en geen intoxicatie. (Referent is van oordeel, dat hierbij over het hoofd
wordt gezien, dat de weerstand tegen deze infectie via de darm belangrijk verlaagd
kan zijn, door het tegelijkertijd naast de levende bacillen aanwezig zijn van thermo-
labiele toxinen in de genuttigde spijzen).

Uit het gehele hoofdstuk blijkt, dat men in Amerika minder betekenis toekent aan
Salmonellae als oorzaak van voedselvergiftigingen, dan aan staphylococcen. Of dit ook
voor Europa en in het bijzonder voor ons land zou moeten gelden is voor referent
echter nog een open vraag. Wel kan men instemmen, met de uitspraak (blz. 127)
,,it is necessary to dcmonstrate liv ing Salmonellae in specimens submitted for bacteriolog-
ical examinatien, in order to substantiate a diagnosis of Salmonella-infection of the
lood-poisoning type".

Een hoofdstuk over voedselvergiftigingen veroorzaakt door Streptococcen (Alpha
type; Streptococcus faecalis), welke ook als een infectie wordt opgevat, één over andere
microörganismen, die als oorzaak van voedselvergiftiging zijn aangemerkt (Bact. coli
en Bact. proteus en enige andere) benevens één over enkele infecties, die ook wel als
voedselvergiftigingen zijn aangekondigd, waaronder merkwaardigerwijze enkele on-
volledige opmerkingen worden gemaakt over trichinellosis, vormen het laatste gedeelte
van dit boek.

Wij meenden goed te doen de inhoud van bovenomschrt «en publicatie iets uitvoeriger
dan gebruikelijk onder de aandacht te brengen, omdat kennisneming daarvan belangrijk
is voor elke dierenarts, die werkzaam is bij de vleeskeuring, bij het toezicht op melk
of op dat van andere voedingsmiddelen van dierlijke oorsprong.

Caesarian Section in the Bovine. Prof. Dr. M. Vandepi.assche and Dr. Paradis.
Uitgave: Erasme, Paris - Bruxelles: Standaardboekhandel Antwerpen - Amsterdam.

Van de hand van onze Gentse Collegae Prof. Vandeplassche en zijn medewerker
Dr. Paradis is een boekje in de Engelse taal van 29 bladzijden met 28 foto\'s verschenen,
waarin de sectio caesarea bij het rund uitvoerig wordt behandeld.

In de korte inleiding merken zij terecht op ,,A tree is proved by its fruits, and the
value of an operation by its results in practice."

Zij waren als weinigen werkelijk in de gelegenheid de waarde van de sectio caesarea
bij het rund aan de hand van eigen erv aringen bij een uitgebreid materiaal te bestuderen.

In het eerste hoofdstuk beschrijven zij de methode van opereren die door hen is
toegepast en die verlucht is met vele duidelijke foto\'s. In het tweede behandelen zij
de resultaten welke met deze operatie zijn bereikt, in het derde vergelijken zij de resul-
taten van deze operatie met die, verkregen met foetotomieën en tenslotte laten zij in het
vierde hoofdstuk de indicaties, die tot sectio caesarea aanleiding kunnen geven, de revue
passeren.

Ik heb dit boekje met zeer veel genoegen gelezen, de stof is duidelijk en systematisch
behandeld en het materiaal (150 koeien) was voldoende om gefundeerde conclusies te
trekken. De foto\'s zijn nagenoeg alle zeer instructief.

Het is merkwaardig, dat uit het 3e hoofdstuk blijkt, dat de resultaten verkregen
met een sectio caesarea in menig opzicht achterblijven bij die, verkregen met foetotomie.

(Schrijvers spreken van foetotomie in plaats van embryotomie, hetgeen mij juist voor-
komt, omdat aan het einde van de graviditeit de vrucht geen embryo, maar foetus
wordt genoemd).

Het spijt mij, dat zowel voor de tekst als voor de foto\'s niet die kwaliteit papier is
gebruikt, die beide verdienen.

Ik wens onze Zuidelijke buren van harte geluk met de uitgave van dit verloskundig
werkje; het zal ongetwijfeld zijn weg in de veterinaire wereld vinden.

Allen die belangstelling voor de sectio caesarea bij het rund hebben, beveel ik het warm
ter bestudering aan.

De internationale prijs ter herinnering aan Tom Newman ingesteld door de Britse
Pluimvee Vereniging wordt jaarlijks toegekend aan diegene, die naar het oordeel van
de daartoe ingestelde Commissie in het afgelopen jaar de belangrijkste bijdragen heeft
geleverd op het gebied van het pluimveeonderzoek. De prijs bestaat uit een gouden
medaille en £ 50. Voor 1952 is deze prijs thans toegekend aan Dr. Henry van Roekei.
van de Universiteit van Massachusetts.

Aan Dr. van Roekel viel deze prijs ten deel op grond van zijn onderzoekingen op
het gebied van pullorumziekte en enkele ziekten van de ademhalingswegen. De na-
volgende publicaties zijn in 1952 van hem en zijn medewerkers verschenen:

A survey of the incidence of antigenic forms of Salmonella pullorum in the United
States;

An egg-propagated immunizing agent for the control of infectious bronchitis of
chickens;

Staat van de gevallen van besmettelijke veeziekten, in Nederland voorgekomen
gedurende de maand October 1953.

Veepest (pestis bovina), longziekte der runderen (peripneumonia contagiosa bovum), honds-
dolheid (lyssa), schaapspokken (variola ovina) en kwade droes (malleus) zijn in Nederland
resp. sedert 1869, 1887, 1923, 1893 en 1917 niet voorgekomen.

Hieronder volgt de publicatie van de besluiten no. 4, 5 en 6 van de Paritaire Tarieven-
commissie van de Stichting van de Landbouw/Maatschappij voor Diergeneeskunde,
respectievelijk betreffende de tarieven voor de tuberculose-, brucellose- en mond- en
klauwzeerbestrijding.

Daar zowel de Stichting voor de Landbouw als de Maatschappij voor Diergeneeskunde
zich met deze besluiten accoord hebben verklaard, zijn ze ter kennis gebracht van d>
Provinciale Gezondheidsdiensten voor Dieren en de Provinciale afdelingen van dr
Maatschappij voor Diergeneeskunde.

De tarieven voor de beloning van de dierenartsen voor de werkzaamheden bij de
georganiseerde tuberculosebestrijding onder het rundvee, voorzover deze beloning dooi-
de Gezondheidsdiensten voor Dieren wordt uitbetaald aan de dierenartsen, zal voor
het boekjaar 1 Mei 1953 t/m 30 April 1954 gelijk zijn aan die, welke zijn vastgesteld
in besluit no. 1 van genoemde commissie.

Tarieven voor de beloning van de dierenartsen voor werkzaamheden bij de bestrijding van het
besmettelijk verwerpen (brucellose, abortus Bang).

De tarieven voor de beloning van de dierenartsen voor werkzaamheden bij de geor-
ganiseerde bestrijding van het besmettelijk verwerpen (brucellose, abortus Bang),
voor zover deze beloning door de Gezondheidsdiensten voor Dieren wordt uitbetaald
aan de dierenartsen, zal voor het boekjaar van de Gezondheidsdiensten voor Dieren
van i Mei 1953 tot en met 30 April 1954 bedragen:

De maximale beloning kan gelden voor provincies met een laag stalgemiddelde
en tevens als de rundveebeslagcn ten behoeve van de enting vaker dan éénmaal per
jaar moeten worden bezocht, doordat de kalveren over het jaar verspreid geboren
worden.

Het tarief tussen de genoemde grenzen kan per provincie in overleg tussen de Ge-
zondheidsdienst voor Dieren en de Afdeling van de Maatschappij voor Diergeneeskunde
worden vastgesteld.

Deze tarieven zijn inclusief de door de Gezondheidsdiensten voor Dieren voorgeschre-
ven administratie.

Naar het oordeel van de Tarievencommissie van de Stichting voor de Landbouw,
Maatschappij voor Diergeneeskunde kan van de „georganiseerde bestrijding van dier-
ziekten" worden gesproken, als aan de volgende voorwaarden is voldaan:

c. de dierenarts is vrij, met inachtneming van de ter zake gegeven voorschriften, de
gevraagde handelingen uit te voeren op het tijdstip, dat hem dit schikt.

Men zou dus feitelijk deze maatstaven ook moeten aanleggen met betrekking tot besluit
no. 5, dus bij de tarieven voor de beloning van de dierenarts voor de werkzaamheden
bij de bestrijding van het besmettelijk verwerpen (bruccllose, abortus Bang).

De Tarievcncommissie is evenwel van mening, dal de in dit besluit genoemde tarieven
ook van toepassing zullen dienen te zijn als, in afwijking van het sub a. gestelde, de af-
rekening op andere wijze geschiedt dan door de Gezondheidsdienst voor Dieren.
Het besluit no. 5 heeft derhalve mede het karakter van een advies.

Tarieven voor de beloning van de dierenartsen voor de enting tegen mond- en klauwzeer.

De tarieven voor de beloning van de dierenartsen voor de werkzaamheden bij de
georganiseerde voorjaarsenting tegen mond- en klauwzeer onder het rundvee, in de dooi-
de Minister van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening in zijn Beschikking van 6
Augustus 1953 No. io.iio/i W/Afdeling Wetgeving en Juridische Zaken genoemde
periode van 15 Februari tot 15 April, zullen bedragen:

A. in de werkgebieden van die Gezondheidsdiensten voor Dieren, waar de beloning
van de dierenartsen centraal wordt uitbetaald:

1. als de dierenarts de administratie van de entingen, overeenkomstig de voor-
schriften van de Gezondheidsdienst voor Dieren zo dient te voeren, dat zij
meer omvat dan de onder A, sub 2 genoemde:

ƒ 1,90 per rund, dat met de volledige voor een volwassen rund voorgeschreven
hoeveelheid entstof (stam O, A en C) is geënt.

2. als de dierenarts slechts overeenkomstig de voorschriften van dc Gezondheids-
dienst voor Dieren behoeft op te geven het aantal dieren, dat per rundveebeslag
is geënt, kan het tarief worden vastgesteld op:

ƒ 1,85 per rund, dat met de volledige voor een volwassen rund voorgeschreven
hoeveelheid entstof (stam O, A en C) is geënt.

li. in de werkgebieden van die Gezondheidsdiensten voor Dieren, waar de beloning
van de dierenartsen niet centraal wordt uitbetaald, zodat geen vrijstelling van
omzetbelasting het gevolg is, bedragen de tarieven genoemd onder A sub 1 en 2
van dit besluit, respectievelijk ƒ 2,— en ƒ 1,95 per rund.

C. voor een rund, dat met een geringere hoeveelheid entstof is geënt dan de onder A
sub 1 en 2 bedoelde hoeveelheid, bedraagt het tarief in alle gevallen ƒ 1,60 per rund.

Bovengenoemde tarieven zijn van toepassing, indien de prijs van de entstof bedraagt
ƒ 20,- per liter.

Zoals uit het besluit no. 6 van de Tarievencommissie van de Stichting voor de Land-
bouw/Maatschappij voor Diergeneeskunde blijkt, heeft deze commissie besloten het
tarief voor de beloning van de entingen tegen mond- en klauwzeer voor het volgende
voorjaar vast te stellen op ƒ 1,90 per rund, dat met de volledige voor een volwassen rund
voorgeschreven hoeveelheid entstof (stam O, A en Cl is geënt. Dit tarief is bedoeld met
inbegrip van de volledige administratie, hoe deze dan ook door de Gezondheidsdien-
sten voor Dieren wordt voorgeschreven, met uitzondering van het afgeven van verkla-
ringen.

Het is bekend, dat niet bij alle Gezondheidsdiensten voor Dieren de voor de georgani-
seerde mond- en kiauwzeerbestrijding vereiste administratie door de dierenartsen
wordt gevoerd.

Er zijn Gezondheidsdiensten voor Dieren waar de dierenartsen slechts de aantallen
geënte runderen hebben te vermelden, onder opgave van de hoeveelheden ingespoten
entstof en de eigenlijke administratie vanwege zuivelfabrieken of door bedrijfsvoorlichters
wordt verricht.

De Tarievencommissie was van mening, dat er deswege een verschil in de beloning
van de dierenartsen moet zijn.

Waar in de van de dierenartsen gevraagde administratie evenwel nog enige varianten
voorkomen, achtte d? Tarievencommissie het gewenst, dat in lid A sub 2 werd vermeld,
dat in geval een dierenarts werkzaamheden verricht onder omstandigheden als bedoeld
in lid A sub i, het tarief op ƒ 1,85 kan worden gesteld.

De Tarievencommissie vertrouwt, dat het overleg te dezer zake te plegen tussen de
Gezondheidsdiensten voor Dieren en de afdelingen van de Maatschappij voor Dier-
geneeskunde tot het gewenste resultaat zal leiden.

Voor runderen, die worden geënt met een geringere hoeveelheid entstof dan voor
een volwassen rund is voorgeschreven, is in alle gevallen het tarief gesteld op ƒ 1,60
per rund.

In verband met de verwijzing naar besluit no. 1 van de Paritaire Tarievencommissie
in het besluit betreffende de tarieven voor de tuberculosebestrijding, wordt hieronder
besluit no. 1 nogmaals gepubliceerd.

Het tarief voor de beloning der dierenartsen voor de werkzaamheden voor de ge-
organiseerde tuberculosebestrijding onder het rundvee, voor zover deze beloning door
de Gezondheidsdiensten voor Dieren wordt uitbetaald aan de dierenartsen, zal voor het
boekjaar van de Gezondheidsdiensten van 1 Mei 1952 tot en met 30 April 1953 bedragen:

(dit is het onderzoek waaraan elk rundveebeslag gedurende het boekjaar van de
betrokken Gezondheidsdienst voor Dieren tenminste moet worden onderworpen).
Per rundveebeslag ƒ 4,— vermeerderd met f 0,60 per aanwezig rund en bovendien
vermeerderd met ƒ i,— per klinisch onderzocht reactiedier.

Als de dierenarts met de administratie belast is, ontvangt hij daarvoor de vergoeding
zoals deze op basis van ƒ 0,20 per rund voor de door de betrokken Gezondheidsdienst
voor Dieren voorgeschreven gewone administratie (waaronder niet is begrepen
het schetsen der runderen) door die Gezondheidsdienst is vastgesteld.

Per rundveebeslag, waarin V-Z tuberculinatie is toegepast, ƒ 4,— vermeerderd
met f 0,60 per door middel van de V-Z tuberculinatie onderzocht rund.

C. Voor hel onderzoek van een rundveebeslag buiten het onder A bedoelde gewone jaarlijkse onderzoek:
(bijvoorbeeld een onderzoek om 11a te gaan of een rundveebeslag na het verwijderen
van de reactiedieren als vrij kan worden beschouwd 1.

(onderzoek van een individueel rund, bijvoorbeeld wegens het aanvragen van een
verklaring voor een te verkopen rund of in verband met de garantiebepalingen
van een met een desbetreffende verklaring gekocht rund).

Voor het onderzoek van één rund in een rundveebeslag ƒ 6.— welk bedrag wordt
vermeerderd met ƒ i,— voor elk rund dat in dat rundveebeslag bij dat onderzoek
tegelijkertijd wordt onderzocht.

Bij geen der ouder A, B, C en D vastgestelde tarieven komt de tuberculine ten laste
van de dierenarts.

Het door de Tarievencommissie Stichting voor de Landbouw, Maatschappij voor
Diergeneeskunde voorgestelde tarief is een minimum-tarief, waar niet beneden gegaan
wordt.

Als in het werkgebied van een Gezondheidsdienst voor Dieren door bijzondere
omstandigheden enige afwijking naar boven wenselijk geacht wordt, kan hiertoe besloten
worden onder goedkeuring van de betrokken Gezondheidsdienst voor Dieren en de
betrokken afdeling van de Maatschappij voor Diergeneeskunde. Deze verhoging is
niet van kracht alvorens zij ter kennis is gebracht van de Stichting voor de Landbouw
t Secretariaat Gezondheidscommissie voor Dieren) en de Maatschappij voor Dier-
geneeskunde en deze bericht van geen bezwaar te hebben gezonden respectievelijk aan
de Gezondheidsdienst en de afdeling van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Op 26 Januari a.s. hopen de volgende collegae hun 40-jarig dierenartsenjubileum
te gedenken:

Op 2 Februari a.s. hoopt collega J. li. M. Bciteman, Etten C 233, Etten-I.eur, zijn
25-jarig dierenartsjubileum te gedenken.

Het bestuur van de Veterinaire Studentenkegelclub ,,D.I.G." is voor het studiejaar
1953/1954 als volgt samengesteld:

Op 27 en 28 Januari a.s. wordt door de Stichting C.L.O. controle in samen-
werking met De 3 Centrale Landbouworganisaties en de N.P.F. in het Jaarbeurs-
gebouw te Utrecht een meeting over veevoedingsvraagstukken en aanverwante
problemen georganiseerd. Aanvang 27 Januari 9.30 u. v.m. en 28 Januari 10.00 u. v.m.

Op deze meeting zullen verschillende diergeneeskundige onderwerpen, zoals Para-
typhus, Paratuberculose. Abortus Bang-bcstrijding, Varkensziekten etc. worden be-
handeld.

Door het Hoofdbestuur zijn de volgende collegae aangenomen als lid van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde:

B. C. Koeslag, Heemse A 50, Hardenberg.
F. G. Poelma, Kloosterburen.
B. H. Spijker, Meent 7, Leerdam.
J. P. H. Vermeij, Meent 7, Leerdam.

Door het Hoofdbestuur worden de volgende collegae voorgedragen voor het lidmaat-
schap van de Maatschappij voor Diergeneeskunde:

Het Hoofdbestuur heeft de diergeneeskundige candidaat J. Jansen aangenomen als
candidaat-lid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Koeslag, B. C., 1953; Dalfsen, Dijkstraat 4; tel. K 5204-221; P.. ass. bij S. df. Haan.

Veterinaire Inspectie van de Volksgezondheid en Inspectie van de Vee-
artsenijkundige Dienst in het ambtsgebied\'district Zeeland/Westelijk Noord-
Brabant.

Het bureau van bovengenoemde diensten, gevestigd te Breda, is verplaatst naai
Rustlandstraat 11, aldaar (tel. 110. K 1600-8458 is ongewijzigd gebleven).

1. plaatsvervangend Inspecteur van dc Volksgezondheid bij de dienst, welke in het
bijzonder is belast met het toezicht op de naleving van de Vleeskeuringswet, S. 1919,
No. 524, te rekenen met ingang van 1 Januari 1954:

2. tijdelijk Rijkskeurmeester in bijzondere dienst bij de Vceartsenijkundige Dienst,
te rekenen met ingang van 1 December 1953:

3. Keuringsvecarts-Hoofd v an Dienst en Directeur van het abattoir te Nieuwer-Amstel,
te rekenen met ingang van 1 Maart 1953:

Benoemd tot lid van verdienste van de Provinciale Gezondheidsdienst voor Dieren
in Limburg:

t. tijdelijk plaatsvervangend Inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst in het
district Groningen-Drenthe en

Ter standplaats Franeker wordt voor de
Keuringskring Franeker c.a., omvattende de
gemeenten Franeker, Franekeradeel en
Harlingen, gevraagd een

Vergoeding voor vervoerskosten (gebruik van
eigen auto en rijwiel) f 1.600,—- per jaar.

Aan de Raad van Franeker gerichte sollici-
taties in te zenden aan de Burgemeester van
Franeker, binnen 14 dagen na verschijning
van dit blad.

De eerste December 1953 overleed te Rio de Janeiro collega Dr. Caspar
Petrus Antonius Dieben. Dieben werd 26 November 1889 te Leiden
geboren, zodat hij de leeftijd van 64 jaar heeft bereikt. Hij doorliep het
lager onderwijs te Leiden en Roermond en behaalde zijn einddiploma
H.B.S. te Amersfoort. Hierna koos hij de studie voor dierenarts, welke
studie hij in 1916 met succes beëindigde en die voor hem een arbeidsveld
opende, waarvan hij toen de wijde strekking nog niet kon vermoeden.
Vóór zijn vertrek naar Indië trad hij in het huwelijk met Mejuffrouw
A. de Groot.

Hij begon in 191 7 zijn loopbaan als Gouvernementsveearts in Nederlands
Oost Indië en werd achtereenvolgens belast met de dienst in de ambts-
kringen Bandoeng, Magelang, Bondowoso, Kotaradja, Batavia en Padang.
Gedurende deze periode is hij in 1924 en 1930 met verlof naar Nederland
geweest. Tijdens zijn eerste verlof behaalde hij te Utrecht de Doctorstitel.
In 1932 werd Dieben bevorderd tot Inspecteur bij de Burgerlijke Vee-
artsenijkundige Dienst, een functie welke hij achtereenvolgens te Fort de
Koek en Soerabaia tot 1941 heeft bekleed. In dat jaar werd hem op verzoek
eervol ontslag verleend wegens het bereiken van de pensioengerechtigde
leeftijd. Lang heeft Dieben echter niet kunnen genieten van de rust, die
het pensioen hem bood, want datzelfde jaar brak de oorlog met Japan uit,
waardoor hij van begin 1942 tot eind 1945, gescheiden van zijn vrouw
en gezin, in een kamp op Java werd geïnterneerd. Hij behoorde tot de
gelukkigen, die de ontberingen van het Japanse kamp hadden doorstaan
en na de capitulatie van Japan mochten worden herenigd met hun gezin.
Direct hierna werd hij aangezocht zijn oude Inspecteursfunctie te Soerabaia
weder op te nemen, waarna hij tenslotte in 1946 werd bevorderd tot wnd.
Hoofd van de Burgerlijke Veeartsenijkundige Dienst met standplaats

Batavia. Na in 1947 nog te hebben voldaan aan een Regeringsopdracht,
waarvoor hij een paar maanden in Nederland vertoefde, legde hij zijn
laatste functie in dienst van het Nederlands Indische Gouvernement in
1948 neer en repatrieerde met zijn echtgenote en dochter naar Nederland.

In 1948 werd Dieben door de Nederlandse Regering benoemd tot
Officier in de Orde van Oranje Nassau. Tevoren was hij in 1936 door
de President van de Franse Republiek benoemd tot „Officier de 1\'Ordre
de 1\'Etoile Noire" terwijl hem in datzelfde jaar het Witte Mobilisatiekruis
werd verleend wegens zijn verdiensten ten opzichte van de Oud-gemobili-
seerden in de periode 1914—1918.

Zijn repatriëring betekende echter nog niet het eindpunt van zijn zeer
werkzame leven. Wederom werd hem een Regeringsopdracht verleend,
deze keer ter bestudering van de situatie van de veestapel in de Kleine
Antillen. Na hiervan te zijn teruggekeerd, vertrok hij in 1950 met zijn
echtgenote en dochter naar Brazilië, waar hij zich verdienstelijk maakte
voor een Nederlandse Landbouwkolonie. In samenwerking met het
Instituto Biologico, verrichtte hij planningswerkzaamheden ter bevordering
van de melkproductie en de verbetering van de veestapel en nam hij de
leiding op zich van een groep „Fazenda\'s." In November 1953 trok hij
zich om gezondheidsredenen terug, met de bedoeling zich het volgend
voorjaar voorgoed in Nederland te vestigen.

Dit heeft echter niet zo mogen zijn, want te Rio de Janeiro moest hij
zich onder medische behandeling stellen. Na slechts twee dagen bedlegerig
te zijn geweest, stierf hij plotseling op de eerste December 1953.

In Dieben hebben wij een zeer vitaal en energiek collega verloren.
Dit wordt o.a. bevestigd door de vele publicaties, welke van zijn hand
verschenen. Deze grote vitaliteit uitte zich zowel op diergeneeskundig als op
sociaal gebied. Zelf heb ik het voorrecht gehad enige jaren onder moeilijke
omstandigheden met hem samen te werken. Ik zal steeds met dankbaarheid
de steun herdenken, welke ik van hem mocht ondervinden bij de invoering
van een nieuw tuberculose- en malleus-bestrijdingssysteem in de Provincie
Oost-Java.

De gastvrijheid, welke hij met zijn echtgenote aan ondergeschikte
collega\'s wist te betonen, maakte, dat er een zekere saamhorigheid ont-
stond, welke de dienstverhoudingen zeer ten goede kwam. De ongedwongen
toon en humor, welke bij de familie Dieben heerste, werd algemeen
gewaardeerd.

Zijn heengaan is een ernstig verlies voor zijn vrouw, die hem gedurende
zijn veelbewogen loopbaan zo\'n grote steun is geweest. Ook door hun
dochter en zoon, die tot nuttige mensen in de maatschappij zijn opgegroeid,
zal zijn nagedachtenis in hoge ere gehouden worden.

Doordat er enige gegevens uit Brazilië moesten worden opgevraagd,
heeft de publicatie van dit „In Memoriam" enige vertraging ondervonden.

Van de Werkcommissie Vevoronproef bij koeien¹)
(Investigations about the Zinc-content of Cow-livers)

Met financiële steun van de Wessanen\'s Koninklijke Fabrieken N.V.
te Wormerveer werd in 1950 op het bedrijf van C. S. van Beuningen te
Maarsbergen een proef genomen met 62 runderen om de invloed van
Vevoron (een methylthiouracil bevattend praeparaat) bij het afmesten
vast te stellen. Na het slachten werden o.a. levermonsters verzameld,
teneinde na te gaan, of onder invloed van deze anti-thyreoide stof ver-
anderingen waren opgetreden in het gehalte aan Vitaminen en Sporen-
elementen. Terwijl de resultaten van het Molybdeen- en Koper-
onderzoek reeds werden vermeld in het Landbouwkundig Tijdschrift 65
(\'953) P^ag- 195I^{202 res}P- P^aS- 738 tot 745, werden die betreffende
Mangaan gepubliceerd in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde 78 (1953)
pag. 929/940. In dit artikel worden de uitkomsten vermeld van de
polarografischc Zinkbepaling.

Voor een beschouwing omtrent de stofwisseling en de physiologische
betekenis van Zink in het dierlijk organisme verwijzen wij naar de des-
betreffende literatuur. Zink is een bestanddeel van insuline, terwijl ook
het enzym koolzuuranhydrase, een zink-eiwitverbinding is. Tekort aan
Zink in de voeding geeft bij ratten aanleiding tot groeistoornissen en kaal-
heid op velschillende plaatsen van het lichaam (Radsma, 1948; Harrow
1951). Omtrent de Zinkbehoefte van runderen is praktisch niets bekend;
in het gebruikelijke voedsel is blijkbaar steeds voldoende Zink aanwezig
(Maynard i 951, Mitchell, 1950, Ashton 1950, Dukes 1947, Morrison
¹95¹)•

De bepaling van het zinkgehalte van het levermateriaal geschiedde
langs polarografische weg volgens een methodiek, uitgewerkt in samen-

*) Samenstelling werkcommissie: Ir. H. Verschuyl, veeteeltconsulcnt in Algemene
Dienst, Voorzitter; Th. Cuiper, Directeur van de Slagersvakschool te Utrecht; Dr. E. F.
Drion, deskundige van de Afdeling Bewerking Waarnemingiuitkomsten T.N.O.; Prof.
Dr. J. J. Duyyené de Wit, Werkgroep Endocrinologisch Onderzoek Landbouwhuis-
dieren T.N.O.; A. M. Frens, Directeur van het Rijkslandbouw Proefstation te Hoorn;
Dr. P. C. Hart, Werkgroep Endocrinologisch Onderzoek Landbouwhuisdieren T.N.O.;
Prof. Dr. W. K. Hirschfeld, Hoogleeraar Zoötechnisch Instituut der Rijksuniversiteit
te Utrecht; Prof. Dr. G. M. van der Plank, Hoogleraar-Directeur van het Zoötechnisch
Instituut der Rijksuniversiteit te Utrecht.

werking met Van Leeuwen en gepubliceerd in het Chemisch Weekblad 48
(1952) p. 829—834. De beschreven werkwijze voldeed over het algemeen
uitstekend. Bij enkele levermonsters werden echter polarogrammen ver-
kregen welke onbruikbaar waren voor quantitatief onderzoek, daar de
diffusiestroom bleef toenemen met de hoger wordende aangelegde spanning,
in plaats van, zoals gewenst is, vrijwel constant te blijven over een spannings-
traject van enkele deci-volts. Door systematisch onderzoek naar de oorzaak
van deze storing bleek, dat deze vormverslechtering een gevolg was van
het voorkomen van reducerende stoffen in de polarografeervloeistof.
Afdoende verbetering is te bereiken, door na het afroken, aan de destructie-
vloeistof 5 ml 20 % HC10₄ toe te voegen en de vloeistof hierna te koken
tot geen zuurstofontwikkeling meer optreedt. Indien op deze wijze voor
een voldoende destructie van het levermateriaal wordt gezorgd, geeft het
polarograferen geen enkele moeilijkheid meer.

De polarografische Zinkbepalingsmethodiek werd toegepast bij het
onderzoek van het levermateriaal, verzameld na afloop van de in 1950
genomen Vevoronmestproef.

In tabel I en II zijn de uitkomsten vermeld van de Zinkbepalingen,
verricht in de levers van de koeien dezer proef.

De proefgroep bestond uit 31 dieren, die gedurende 5 weken dagelijks
5 gram methylthiouracil in de vorm van Vevoron hebben ontvangen,
terwijl de controlegroep, eveneens van 31 dieren, hetzelfde voer, echter
zonder Vevoron, gekregen heeft.

De polarografische Zinkbepalingen werden in triplo uitgevoerd, terwijl
van ieder monster minstens 3 polarogrammen werden opgenomen; n.1.
één bij S = 7 X 100 en twee bij S = 5 X 100; waaruit de gemiddelde
waarde werd berekend. Voor het verschil in Zinkgehalte tussen één be-
paling en het gemiddelde der drie verkregen uitkomsten werd maximaal
een afwijking van 5 % toegelaten. Was dit verschil groter dan 5 %, zodat
er kennelijk een fout bij de uitvoering der bepaling was opgetreden, dan
werden de drie uitkomsten door de resultaten van de bepalingen aan drie
nieuwe levermonsters vervangen. Aangezien bij onderzoek bleek, dat
blanco-oplossingen, die aan de bewerkingen, noodzakelijk voor de zink-
bepaling, werden onderworpen, gemiddeld 9 y Zn bevatten, werden de bij
het leveronderzoek verkregen uitkomsten met dit bedrag verminderd.
De zinkgehalten zijn in de tabel vermeld in gamma\'s per gram droge stof.

Bij de volgende beschouwingen zijn de dieren met „pijplever" tot de
„gezonde" runderen gerekend, terwijl de dieren met andere afwijkingen
bij de slacht „ziek" werden genoemd. Met behulp van de bekend zijnde
levergewichten en drogestofgehalten kon ook de absolute hoeveelheid zink
in de lever aanwezig worden berekend, welke gegevens eveneens opgenomen
werden in de tabellen I en II.

Voor de beoordeling en statistische verwerking der uitkomsten werd
de hulp ingeroepen van de Afdeling Bewerking Waarnemingsuitkomsten
T.N.O., aan welk rapport wij het volgende ontlenen. Bij het bestuderen
der waarnemingen valt het op, dat bij koe no. 693 een zeer hoog zink-
gehalte gevonden werd n.1. 288 y per gram droge stof. Blijkens de toets
van Grubbs (Grubbs, 1950) moet deze waarde als een uitbijter worden

beschouwd. Bij de verdere bewerking der cijfers werden de gegevens
betrekking hebbend op koe no. 693 dan ook geschrapt. Voor de standaard-
afwijking van het Zinkgehalte van de verschillen binnen triplobepalingen,
die een maat is voor de bepalingsfout, werd gevonden voor de proefgroep
3,8 en voor de controlegroep 4,7. Mogelijk zijn deze waarden geen goede
schattingen voor de standaardafwijkingen in de universa en iets te klein,
daar wij immers triplo\'s, waarbij tenminste één waarneming meer dan
5 % van het gemiddelde der drie uitkomsten afweek, door een nieuw
drietal waarnemingen hebben vervangen; daardoor werden toevallige
grote afwijkingen geëlimineerd.

Voor de gemiddelde zinkgehalten en zinkhoeveelheden werden de vol-
gende waarden gevonden (tabel III).

Een overzicht van de resultaten der toegepaste t-toetsen is opgenomen
in tabel IV.

Zowel ten aanzien van het zinkgehalte als t.a.v. de zinkhoeveelheid
wijst het verloop in de gemiddelden (zie tabel 1: voor beide grootheden

vinden we in de proefgroep voor de ,,gezinde" dieren en in de controlegroep
voor de „zieke" dieren het hoogste gemiddelde) op het bestaan van een
interactie-effect. Bij toepassen van een variatie-analyse met criteria „groe-
pen" en „gezondheidstoestanden" bleek deze interactie echter noch bij
het gehalte aan Zink, noch bij de totale hoeveelheid Zink significant
aantoonbaar.

Uit de gegevens blijkt, dat er een sterk significant verschil bestaat
(P< 0,001) tussen de Zinkgehaltes van de proef- en de controlegroep. Het
Zinkgehalte van de controlegroep was gemiddeld 19 y hoger. Tussen het
Zinkgehalte in de levers van de „gezonde" en „zieke" dieren bestond
noch in de proefgroep, noch in de controlegroep een significant verschil.
Ten aanzien van de in de lever aanwezige hoeveelheid Zink trad, niettegen-
staande de lever bij de proefdieren zwaarder was, geen verschil tussen
proef- en controlegroep aan den dag (P = 0,95) en evenmin tussen „zieke"
en „gezonde" dieren.

Langs polarografische weg werd het Zinkgehalte bepaald in de levers
van 62 runderen, waarvan de helft gedurende vijf weken met Vevoron
behandeld was. Terwijl het Zinkgehalte van de levers der contrólekoeien
significant hoger bleek te zijn dan bij de proefdieren, kon geen invloed
van Vevoron op de hoeveelheid Zink in de lever aangetoond worden, niet-
tegenstaande de lever der Vevorondieren zwaarder was. Ook tussen de
„gezonde" en de „zieke" dieren bleek geen significant verschil in gehalte
en hoeveelheid Zink in de lever te bestaan.

Investigations about the Zinc Content of Cow livers. For the determination of the
Zinc content of Cowlivers a polarographic method was used. This methed gave very
satisfactory results when applied to the dried livers of 62 cows, which had been used
in an experiment to study the influence of an antithyroid substance for fattening purposes
(50 % of the animals had been treated during 5 weeks with Vcvoron, a methyl-thiouracil
containing drug).

The Zinc content of the livers of the controlcows (the average amounted to 144 y Zinc
per gram of dried liver) differed significantly from that of the animals, which had
received the anti-thyroid substance (125 y). Because the weight of the livers of the
Vevoronanimals was considerably higher, the amount of Zinc present in these organs
was calculated too. No influence of Vevoron on the total amount of Zinc could be
established.

There existed no difference concerning the content and the total amount of Zinc
in the liver between ,,sick"-(various affections of the organs with the exception of
Fascioliasis of the liver) and „healthy" (no affections of the organs, except Fascioliasis
of the liver) animals.

Au moyen d\'une méthode polarographique la teneur en Zinc était déterminée dans
les foies de 62 vaches dont la moitié était traitée pendant cinq semaines avec du Vévoron,
une substance contenant methylthiouracil. Pendant que la teneur en Zinc dans la
foie des vaches de contrôle se montrait plus haute que chez les animaux d\'expérience,
il n\'y avait pas d\'influe\'nce de Vévoron sur la c)uantité de Zinc dans la foie des animaux.
Entre les animaux „sains" (pas d\'affectie>ns au moment de l\'abattage outre Fascioliasis)
et les animaux „malades" (avec affections au moment de l\'abattage outre Fasciloiasis)
il n\'y avait pas de différence réelle, ni en teneur ni en quantité de Zinc.

Mittels einer polarografisrhcn Methodik wurde der Zinkgehalt bestimmt in den
Lebern von 62 Rindern von denen die Hälfte während fünf Wochen mit Vevoron
— eine Methylthiouracil enthaltende Substanz - behandelt war. Während der Zink-
gchalt in den Lebern der Kontrolkühen deutlich höher war als bei den Versuchstieren
gab es kein Einflusz des Vevorons auf die Quantität des Zinks in der Leber. Zwischen
den „gesunden" Tieren (keine Anomalien bei der Schlacht ausser Fascioliasis) und den
„kranken" Tieren (mit Anomalien bei der Schlacht ausser Fascioliasis) wurde kein
reeller Unterschied, weder in Gehalt, noch in Quantität des Zinks, gefunelcn.

Tenslotte willen wij niet nalaten onze dank uit te spreken voor de gastvrijheid en de
liulp, die wij bij de uitvoering der bepalingen hebben ondervonden in het Laboratorium
voor Analytische Scheikunde der Rijksuniversiteit te Utrecht.

Drinker, K. R., P. K. Thompson and M. Marsh; Amer. Journ. Physiol. 80 (1927) 31.

Eisenbrand, J. and M. Sienz; Z. physiol. chem. 268 (1941) 1.
Eisenbrand, J. and F. Wegel; ibid. 268 (1941) 26.

Follis, R. H., H. G. Day and E. V. Mc. Ccillu.m; Journ. Nutrition 22 (1941) 223.

Van Leeuwen, P. H. en P. C. Hart; Chem. Weekblad 48 (1952) 829.
Mc.. Cance, R. A. and E. M. Widdowson; Biochem. Journ. 36 (1942) 692.
Mc. Hargue, J. S.; Amer. Journ. Physiol. 77 (1926) 245.
Maynard, L. A.; Animal Nutrition. New York 1951.
Mitchell, P. H.; A Textbook of Biochemistry. New York 1950.
Montgomery, M. L., G. E. Sheline and I. L. Chaikofe; Journ. Expt. Med. 78
(\'943) \'5\'-

Morrison, F. B.; Feeds and Feeding. New York 1951.
Radsma, W.; Inleiding tot de Physiologische Chemic. Groningcn 1948.
Scott, D. A. and A. M. Fisher; Amer. Journ. Physiolog. 121 (1938) 253.
Scott, D. A. and J. R. Mendive; Journ. Biol. Chem. 140 (1941) 445.
Scoular, F. I.; Journ. Nutrition 17 (1939) 103.

Sheline, G. E., I. L. Chaikoff, H. B. Jones and M. I.. Montgomery; Journ. Biol.
Chem. 147 (1943) 409.

Sheline, G. E., I. I,. Chaikoff, 11. B. Jones and M. L. Montgomery; ibid 149
(1943) 139.

Er kan zonder overdrijving gezegd worden, dat de welvaart van een
land, waar de veeteelt een belangrijk middel van bestaan vormt, in hoge
mate berust op de functie van de pens van de herkauwer. Immers, het is
juist door dit orgaan, dat de herkauwers in staat zijn vlees, melk, vet,
leder en wol te produceren uit voedsel met een zo hoog gehalte aan cellu-
lose, dat het voor veel andere diersoorten en ook voor de mens als waar-
deloos is te beschouwen.

Hoewel men zich dit feit reeds lang bewust was en wist, dat de bacteriële
gistingen bij dit alles een belangrijke rol spelen, heeft het nog lang ge-
duurd, voordat een nauwgezette studie van de pensflora van belang werd
geacht. Een grote verscheidenheid van problemen is de oorzaak geweest
van een stormachtige ontwikkeling van het pensflora-onderzoek in de laatste
decennia. Deze onderzoekingen betreffen o.a. de afbraak van cellulose,
eiwitten en giftige stoffen; de synthese van bacterie-eiwitten en vitaminen;
de invloed van de flora op digestie-stoornissen en de invloed van antibiotica
en mineralen op de verteringsprocessen in de pens.

Uitstekende reviews over deze problemen zijn o.a. gegeven door Doetsch
en Robinson; Owf.n, Elsden en Phillipson.

Alvorens over te gaan tot de bespreking van de bestaande literatuur,
is het nuttig het een en ander te zeggen over het milieu, de bacteriën,
die daarin leven, en over de methoden, die bij het onderzoek worden
toegepast.

De pens, welke bij het rund een inhoud heeft van ongeveer 150 1, is
grotendeels gevuld met celluloserijk materiaal. I)it wordt voortdurend
gemengd met speeksel, waarvan een rund ongeveer 40 1 per dag produceert.
Zowel door de bufferende werking van het voedsel als van het speeksel
blijft de pH ongeveer 7; de temperatuur schommelt tussen 38° en 39⁰ C.
en zuurstof is afwezig. Deze factoren bevorderen de groei van een anaerobe
flora, bestaande uit een groot aantal soorten protozoën en bacteriën.
Hoewel vroeger gemeend werd, dat de protozoën verantwoordelijk waren
voor de gisting in de pens, is later gebleken, dat de bacteriën hier verreweg
de belangrijkste rol vervullen. De belangstelling voor de protozoën raakte
toen op de achtergrond.

De bacterieflora bestaat uit: coccen, staafvormige bacteriën, spirillen,
spirochaeten, terwijl verder steeds een gering aantal sarcina\'s (coccen in
pakketvorm) en stervormig gegroepeerde staven gevonden worden.

Het totale aantal bacteriën in de pensvloeistof blijkt bij microscopisch
onderzoek ongeveer tien milliard per ccm te bedragen. Doordat vele
bacteriën zijn vastgehecht aan de vaste bestanddelen is dit getal in wer-

kelijkheid hoger. Bij kweekproeven blijkt echter, dat slechts 10 % van
het aantal zichtbare kiemen in de voedingsbodems tot groei komt. Volgens
Bryant is dit te wijten aan het feit, dat de gebruikte media niet voldoen
aan de speciale voedingseisen van een aantal soorten.

Met behulp van reinculturen van meerderheidsorganismen kan inzicht
worden verkregen in de chemische processen, welke zich afspelen in de
pens. Deze methode is niet ideaal, omdat, zoals gezegd, niet alle soorten
kweekbaar zijn, en vooral ook, omdat de omzettingen in de pens verricht
worden door een groot aantal elkaar beïnvloedende soorten en niet door
reinculturen.

Dit is dan ook de reden, dat een aantal onderzoekers zich beperkt tot
het doen van microscopische waarnemingen. Baker en Nasr toonden aan,
dat met speciale kleurtechnieken en met phasecontrast-, fluorescentie- en
polarisatiemicroscoop o.a. de cellulose-afbraak en de vorming van bacterie-
reservestoffen waargenomen kunnen worden, en dat met microscopische
telling volgens deze methode ook de verhoudingen van de diverse groepen
bacteriën bepaald kunnen worden. Doch het zo verkregen inzicht in de
chemische omzettingen in de pens is klein.

Om aan de bezwaren van de genoemde methoden te ontkomen, heeft
men gebruik gemaakt van kunstpenzen, van glas of semi-permeabele
membraan, waarin pensvloeistof wordt samengebracht met één of meer
voedingsstoffen (McNaught, Wasserman). De voordelen zijn, dat de
proeven kort duien en dat de omzettingen gevolgd kunnen worden in een
natuurlijk milieu; een nadeel echter is de aanwezigheid van voedings-
stoffen en afbraakproducten in het uitgangsmateriaal, waardoor de resul-
taten vertroebeld kunnen worden. Dit is te ondervangen door de bacteriën
uit de pensvloeistof af te centrifugeren en te suspenderen in een milieu
naar keuze.

Met deze methoden is het merendeel van de hierna te noemen onder-
zoekingen verricht.

Het aandeel van de pensflora in de cellulose-afbraak is min of meer
af te leiden uit de verteringscoëfficiënten voor verschillende diersoorten.

Hieruit blijkt, dat de herkauwer het voedsel zonder cellulose slechter
benut dan paard en varken (87,8 tegen 88,2 resp. 93,7), terwijl voedsel
met b.v. 20 % cellulose door de herkauwer het best benut wordt (87,8 —
0,83 X 20 = 71,2 tegen 63,2 resp. 61,7). Uit deze cijfers blijkt ook, dat
de darmflora van het paard, voorzover het de celluloseafbraak betreft,
minder effectief is dan de combinatie pens-darm-flora van de herkauwer.

Op het gebied van de cellulose-afbraak is reeds zeer belangrijk werk
verricht, vooral met behulp van reinculturen, waarbij gebleken is, dat de

afbraak geschiedt via cellobiose en glucose tot organische zuren, welke
laatste door de pensflora niet verder aangetast kunnen worden (Elsden;
Kaars Sypestein; Hungate).

Volgens Elsden en Lewis worden niet alleen azijnzuur, propionzuur
en boterzuur geproduceerd, maar ook kleine hoeveelheden hogere vet-
zuren. Pennington stelde vast, dat de vluchtige vetzuren door de penswand
opgenomen worden, waarna ze in het lichaam dienen voor de synthese
van melkvet en eiwit (Folly; Kleiber e.a.). Door de vrij snelle omzetting
kunnen de vetzuren volgens Owen een warmte-overschot geven, hetwelk
buiten controle van het dier staat, en daardoor een nadelige invloed uit-
oefenen op productie en eetlust tijdens warm weer.

Hoewel sommigen menen, dat de tussenproducten (suikers) door de
penswand opgenomen worden, lijkt de kans hierop gering, daar het ge-
zamenlijk oppervlak van de bacteriën in de pens vele honderden malen
groter is dan dat van de penswand.

Volgens Talsma lijkt een verband tussen de werking van de pensflora
en bepaalde vormen van acetonaemie, waarbij de vluchtige vetzuren een
belangrijke rol spelen, zeer waarschijnlijk.

Behalve de genoemde zuren ontstaan bij de cellulose-afbraak ook grote
hoeveelheden koolzuur en methaan, die voor de herkauwer niet van nut
zijn, en bacteriën welke door hun gehalte aan eiwitten en koolhydraten
een goede voederwaarde hebben.

De in het voedsel voorkomende eiwitten worden in de pens omgezet
tot peptiden en aminozuren die op hun beurt weer worden opgebouwd
tot bacterie-eiwitten. De bacteriën worden voor een deel geconsumeerd
door protozoën. In de lebmaag worden de protozoën en bacteriën af-
gebroken en vormen zo een goede eiwitbron voor het dier. Volgens be-
rekeningen van Thaysen; Baker e.a. en McNaught wordt 75—180 gram
bacterie-eiwit per koe per dag geproduceerd, welk eiwit een hoge voedings-
waarde heeft (McNaught).

Hoewel eiwitrijke krachtvoeders door het hogere soortelijke gewicht
vrij snel naar beneden zakken tot in het omasum en daardoor waarschijnlijk
aan de bacteriële afbraak ontkomen, is men toch gaan zoeken naar de
mogelijkheden van vervanging van volwaardige dure eiwitten door goed-
kopere stikstofbronnen. Deze onderzoekingen, voornamelijk uitgevoerd
volgens de kunstpensmethode met ureum als N-bron, gaven aanvankelijk
tegenstrijdige resultaten: soms eiwitsynthese en soms ammoniakverliezen.
De synthese van eiwit blijkt gebonden te zijn aan de aanwezigheid van
een gemakkelijk aantastbaar koolhydraat. Terloops zij opgemerkt, dat bij
de bewaring van stalmest het al dan niet optreden van stikstofverliezen
bepaald wordt door de verhouding koolstof/stikstof in de mest.

Uit recente onderzoekingen is komen vast te staan, dat door het bij-
voederen aan schapen en runderen van zetmeel en ureum 50 % van de
eiwitbehoefte van de dieren door ureum gedekt kan worden (Doetsch en
Robinson). Peirce vond echter, dat bij proeven in vivo ureum niet gelijk-
waardig is aan plantaardig eiwit, wanneer de wolproductie van schapen
als maatstaf genomen werd.

verhouding, wordt ook de cellulose-afbraak bevorderd door het eiwit bij
een hoge C/N. Ureum bleek in dezen geen effect te hebben (Thompson e.a.).

Het is reeds lang bekend, dat herkauwers onafhankelijk zijn van de
B-vitaminen in het voedsel. Bij proeven op nog niet herkauwende kal-
veren is vastgesteld, dat deze thiamine, riboflavine, pantotheenzuur en
biotine nodig hebben. Teeri vond synthese van genoemde vitaminen in
de pens. Over de synthese van B₁₂ in de pens is een review verschenen
van Porter.

Vitamine C wordt in vivo en vitro snel door de pensflora afgebroken
(Erb). McEl.roy e.a. vonden dat vitamine K door de pensflora wordt
gevormd.

De anti-trypsinen, voorkomend in ontvet soyameel, blijken in de pens
te worden afgebroken (Borciiers e.a.). Volgens Reid e.a. worden de
phytinen, welke rachitogeen zijn en voorkomen in allerlei zaden, in de
pens omgezet tot niet-toxische producten.

De anti-thiamine factor, voorkomend in Equisetum arvense, blijkt niet
door de pensflora te worden afgebroken. Meunier vond, dat dicumarol
(anti-vitamine K) alleen werkzaam is in vivo; over het lot van deze stof
in de pens is niets bekend.

Gezien de veelzijdige chemische activiteit van de micro-organismen in
de pens, spreekt het haast van zelf, dat het in stand houden van een goed
uitgebalanceerde flora een eerste eis is voor een goede spijsvertering en
daarmede voor de gezondheid van de herkauwer. En, daar het milieu
bepalend is voor het al dan niet optreden van de betreffende micro-
organismen, ligt het voor de hand, de remedie voor een digestie-stoornis
in de eerste plaats te zoeken in een verbetering van het rantsoen. Volgens
Hoflund en Hedström echter, is de pensflora bij een plotselinge overgang
van b.v. hooi op gras niet in staat zich snel genoeg aan te passen; enting
met herkauwbrokken of pensvloeistof van reeds gewende dieren, voorkomt
volgens hen spijsverteringsstoornissen.

Een andere vraag, die zich in verband hiermede voordoet, is hoe de
pensflora, welke bijzondere eisen stelt aan het milieu en zeer snel afsterft
bij aanwezigheid van zuurstof, zich handhaaft van geslacht op geslacht.
Pounden en Hibbs vonden microscopisch karakteristieke verschillen in de
pensflora van geïsoleerd opgegroeide kalveren in vergelijking met de flora
van oudere dieren. Deze kalveren hadden geen protozoën en waren ruw
in het haar in vergelijking met kalveren „geënt" met herkauwbrokken
van oudere dieren.

Merkwaardig is, dat niet-geënte kalveren, bij een normaal rantsoen toch
een normale flora krijgen, zij het dan ook later dan de geënte dieren.

Aan de andere kant blijkt enting geen positief resultaat op te leveren
wanneer het rantsoen b.v. abnormaal veel zetmeel bevat. Hieruit blijkt

dus ook, dat het voedsel van doorslaggevende betekenis is voor het tot-
standkomen van de flora.

Het toevoegen van antibiotica aan het voedsel, een methode die met
succes wordt toegepast bij de opfok van varkens en kippen, ter bestrijding
van infecties in het darmkanaal, blijkt bij herkauwers aanzienlijke ver-
anderingen in de pensflora te veroorzaken. Uit het review van Braude,
Kon en Porter is te concluderen dat het voordeel van de antibiotica
(het minder optreden van diarrhee) niet opweegt tegen het nadeel, dat
ontstaat door de vermindering van de celluloseafbraak.

Naar aanleiding van de boven beschreven voederproeven van Peirce,
Hoflund, Pounden en Hibbs, waarbij steeds verschillende rantsoenen
werden vergeleken, kan nog gezegd worden, dat de interpretatie van
dergelijke proeven uitermate moeilijk is. Indien nl. koolhydraat-arm en
koolhydraat-rijk hooi worden vergeleken, of hooi met hooi plus graan,
dan is het mogelijk, dat er ook nog andere verschillen tussen die rantsoenen
bestaan dan alleen de genoemde. In dit verband is van belang de waar-
neming van Burroughs e.a., dat anorganische zouten in vitro de cellulose-
afbraak stimuleren, evenals de synthese van eiwit uit ureum. De cellulose-
afbraak, welke volgens Pounden en Hibbs en Hoflund en Hedström
vermindert bij een teveel aan zetmeel in het rantsoen, bleek volgens de
proeven in vitro van Burroughs e.a. een gevolg te zijn van een tekort
aan mineralen.

McNaught en Owen vonden, dat ijzer een noodzakelijk element is
bij de omzetting van ureum in eiwit (in vitro). Cobalt, voorkomend in
het voedsel blijkt zeer sterk door bacteriën in de pens te worden op-
genomen (Doetsch) ; en hoewel volgens Hoekstra e.a. Co-gebrek bij
schapen genezen kan worden door intraveneuze injectie van vitamine B₁₂,
blijkt uit de proeven van Gall e.a., dat de verminderde pensflora van
Co-deficiënte dieren slechts is te herstellen door het toedienen van Co per
os. Dit zou er op wijzen, dat vitamine B ₁₂ (APF) in de pens geproduceerd
wordt en zo niet alleen de herkauwer onafhankelijk maakt van deze vita-
mine, doch ook de groei mogelijk maakt van belangrijke groepen bacteriën
behorend tot de normale pensflora.

Cobalt schijnt onder bepaalde omstandigheden ook de synthese van
andere B-vitaminen te kunnen bevorderen. Hetzelfde geldt volgens Karp
ook voor koper. Een zeer merkwaardig verschijnsel is, dat herkauwers
een veel grotere behoefte hebben aan Cu en Co dan andere diersoorten.
Hoewel over de reden hiervan niets bekend is, bestaat het vermoeden,
dat er een verband bestaat tussen deze grote behoefte en het vermogen
van de herkauwer om grote hoeveelheden vluchtige vetzuren op te nemen
(Marston).

Samenvattend kan gezegd worden, dat dank zij de vele onderzoekingen,
welke verricht zijn, een beter inzicht verkregen is in de afzonderlijke
omzettingen, welke onder invloed van micro-organismen in de pens tot

stand komen. Grote vooruitgang is vooral gemaakt op het gebied van de
voornaamste voederbestanddelen cellulose en eiwit.

Het onderzoek over de vitaminen, welke daarbij ontstaan en de invloed
van deze en van sporenelementen, zowel op de spijsvertering als op de
algemene gezondheidstoestand van de herkauwer, biedt nog wijde perspec-
tieven.

Thanks to the many investigations which have been performed, a better insight
has been obtained into the separate conversions which are brought about under influence
of micro-organisms in the rumen.

Great progress has been made especially in the field of the main food components
cellulose and protein.

Examinations concerning the vitamins which are formed, and the influence of
these and the trace elements, both on the digestion and the general state of health of
the ruminant, still offer great opportunities.

Grâce aux nombreuses recherches accomplies, on a obtenu une meilleure compré-
hension des transmutations isolées s\'opérant sous l\'influence de micro-organismes dans
la panse.

On a fait de grands progrès surtout sur le terrain des parties constituantes de la
nourriture, la cellulose et l\'albumen.

L\'examen des vitamines qui s\'y forment et l\'influence de celles-ci et des éléments des
vestiges, tant sur la digestion que sur l\'état de santé en général du ruminant, offre
encore de larges perspectives.

Auf Grur.d der vielen Untersuchungen, welche man bisher vornahm, wurde eine
bessere Einsicht in die absonderlichen Umsetzungen gewonnen, die unter dem Einfluss
von Mikroorganismen im Pens vor sich gehen.

Ein bedeutender Fortschritt ist vor allem auf dem Gebiete der vornehmlichslen
Futterbestandteile — Zellulose und Eiweiss — erzielt worden.

Die Untersuchung von Vitaminen, welche dabei entstehen und der Einfluss von
ihnen und von Spurenelementen, sowohl auf die Verdauung, als auch auf den all-
gemeinen Gesundheitszustand der Wiederkäuer, bietet noch Raum für weite Perspek-
tiven.

Borchers, R., C. W. Ackerson, Q_. Mussehi. and A. Mocht; Arch. Bioch., 1948,
19. 3\'7-

Burroughs, W., P. Gerlauch, B. H. Edgington and P. M. Bethke; J. anim. Sei.,
1949. ⁸< ²7\'-

Burroughs, W., H. G. Headly, P. M. Bethke and P. Gerlaugh; J. anim. Sei.,
>950, 9, 513.

Kleiber, M., A. H. Smith, A. H. Black, M. A. Brown en B. H. Tolbert; J. biol.
Chem., 1952, 197, 371.

Talsma, D.; Onderzoekingen en beschouwingen over acetonaemie post partum bij
de Friese melkkoe. Diss. Utrecht, 1952.

Teeri, A. E., D. Josselin, N. F. Colovos and H. A. Keener; J. anim. Sci., 1953,
12, 15.

Teeri, A. E., D. Josselin, N. F. Colovos and H. A. Keener; J. Dairy Sci., 1951,
34, 299 en 1070.

Thompson, N. R., G. C. Graf, J. F. Eheart and C. W. Holdaway; J. Dairy Sci.,
I95²» ³⁵> ^I0I°-
Wasserman et al., J. Dairy Sci., 1952, 35, 571.

(Department of bacteriology and experimental pathology of the Netherlands)
(Institute for Preventive Medicine, Leiden. Head: Prof. Dr. J. D. Verlinde)

Clinical signs of involvement of the central nervous system were observed
in a young pig (A. Boogaerdt, veterinary surgeon, Nieuwveen). The
animal was sent to the laboratory, and kept under observation for a few
days. The main symptoms were hyperirritability, neck stiffness, and spastic
paresis of the hind legs. The animal was sacrified since the condition showed
neither improvement nor aggravation.

At autopsy no gross lesions were found. The central nervous system was
removed aseptically, and examined for the presence of pathogenic agents
and microscopic lesions. Special attention was paid to Listeria monocyto-
genes and the virus of Aujeszky\'s disease. Various inoculated media,
however, yielded no growth of bacteria, and intracerebrally and intra-
muscularly inoculated rabbits did not show any signs of illness. On
Sabouraud agar incubated at both room temperature and 37⁰ C, cream-
coloured yeast-like colonies developed after 3 and 7 days respectively,
and yeast cells with a thick capsule were readily demonstrated in smears
of this culture.

The „Centraal bureau voor Schimmelcultures" identified the organism
as Trichosporon cutaneum, which belongs to the family of Cryptococcaceae,
subfamily of Trichosporoideae (1). It has frequently been isolated from
soil, water, wood-pulp, and from superficial dermatomycotic infections of
man. There are no reports of isolation from deep and systemic mycoses.
It may be of interest, that another yeast of the same family, Cryptococcus
neoformans (Torulopsis neoformans, Torula histolytica), is well-known as
the causative agent of cryptococcosis (European blastomycosis, torulosis).
This organism has a marked affinity to the meninges and the central nervous
system of man and certain animal species.

Histologic examination of the central nervous system of the pig showed a
diffuse infiltration of the cerebral and spinal meninges by polymorphonu-
clear cells, lymphocytes and histiocytic mononuclear cells. The infiltrated
layer was usually small (fig. 1), although considerable local infiltrative
foci were observed (fig. 2), particularly in the sulci. Here and there, a
moderate inflammatory reaction consisting of perivascular cuffing was
found in the superficial layers of the brain substance (fig. 3), and round
the ventricles of the brain and the central canal of the spinal cord. In the
more extensive local meningeal infiltrations, budding yeast cells (fig. 4),
and short thread-like forms suggesting mycelium were present. At some
places, it was obvious that the threads were not a true mycelium, but a
pseudomycelium consisting of elongated yeast cells.

The organism appeared to be weakly pathogenic for mice. The animals
proved resistant to intracerebral inoculation. Mice, which were sacrificed

Yeast cells in necrotic focus of the mouse liver following intraperitoneal infection, goo X.

at various intervals following intracerebral inoculation, showed a slight
inflammatory reaction in the central nervous system: some scanty peri-
vascular infiltrations and minute leucocytic accumulations in the brain
cortex. Intraperitoneal inoculation resulted sometimes in death of the
animals. The lesions, which were found only in the liver were much more
pronounced than those in the intracerebrally inoculated mice. The liver
contained several foci of necrosis without cellular reaction, and large
numbers of budding yeast cells were found in the necrotic areas (fig. 5
and 6).

When considering the actual significance of Trichosporon cutaneum as
the etiologic agent of the meningitis, it has to be remembered that the
organism has not only been isolated from the central nervous system,
but that it has also been demonstrated in the inflammatory process of
the meninges by histologic examination. The latter makes it highly unlikely,
that the yeast would have originated from the skin when the autopsy
was performed. Hence, there seems to be circumstantial evidence that
Trichosporon cutaneum has to be regarded as the etiologic agent of the
meningitis.

The yeast Trichosporon cutaneum has been isolated from the central
nervous system of a pig showing clinical and histological evidence of
meningitis. Yeast cells and either a true or a pseudomycelium have been
demonstrated microscopically in stained sections of the inflammatory
process in the pig\'s meninges, and in foci of liver necrosis, which have been
produced in mice following experimental infection with the organism.
The etiological significance of the yeast is suggested.

Uit het centrale zenuwstelsel van een jong varken met klinische ver-
schijnselen en histologisch aantoonbare veranderingen van meningitis, werd
een gist, Trichosporon cutaneum, geïsoleerd. In de histologische preparaten
van het centrale zenuwstelsel kon de aanwezigheid van gistcellen en van
een echt of van een pseudomycelium temidden van het ontstekingsinfiltraat
worden aangetoond. Bij intraperitoneaal besmette muizen veroorzaakte
het organisme haardjes van levernecrose, waarin eveneens gistcellen en
mycelium werden gevonden. Waarschijnlijk moet de gist worden beschouwd
als de verwekker van de meningitis.

Lodder, J. and N. J. W. Krijger-van Rij; „The yeasts. A taxonomie study". North-
Holland Publishing Comp., Amsterdam, 1952.

In aansluiting op hetgeen Ir. H. de Bruin, in het Tijdschrift v. Dier-
geneeskunde van i Januari 1954, over de positie van de Club Veterinarian
in Nieuw-Zeeland meedeelde, wil ik, daar ik dit systeem van nabij heb
meegemaakt, hierover enkele opmerkingen maken.

Bij de uitzending van dierenartsen naar Nieuw-Zeeland in 1951 is de
voorlichting, hoewel van de zijde van de faculteit alle mogelijke moeite
gedaan werd, zeer onvoldoende geweest.

In mijn geval heeft dit tot grote teleurstellingen geleid, wat bij het
geven van een juister beeld omtrent de verhoudingen in het Clubsysteem,
voorkomen had kunnen worden.

Het hiernavolgende is dan ook niet bedoeld om collegae en a.s. collegae
het emigreren als Club-veterinarian af te raden, maar om hun een juist
beeld te geven van toestanden die aangetroffen kunnen worden en ten
opzichte waarvan men dan van tevoren zijn houding kan bepalen.

De Veterinary Clubs, welke één of meer dierenartsen in dienst nemen,
staan onder de Veterinary Council in Wellington.

De Council verleent subsidies aan de Clubs op het salaris van de dieren-
arts, aanschaf of bouw van diens huis en inrichting van een apotheek.

Het geld voor deze subsidies wordt verkregen door heffingen op zuivel,
wol en vlees.

De Clubs krijgen hun baten uit contributies van de leden, subsidie
van de Council en uit de opbrengst van hetgeen de leden voor de veterinaire
behandeling van hun dieren moeten betalen.

De Clubveterinarian verbindt zich contractueel de veterinaire verzorging
van het vee van de clubleden op zich te nemen tegen een vast salaris,
onder bepaalde in het contract genoemde voorwaarden.

Bij meningsverschillen over de uitvoering van het contract beslist de
Council in hoogste instantie en daar deze geen onpartijdig lichaam is, zal
het recht meestal aan de zijde van de club liggen.

In mijn geval voldeed de Club niet aan de contractvoorwaarden, maar
desondanks werd de beslissing of men al of niet aan die voorwaarden zou
voldoen, aan de Club overgelaten.

De tekortkomingen van mijn Club waren belangrijk, maar des-
niettegenstaande kon of wilde de Council de Club niet dwingen, het
contract na te komen. Over de aard der tekortkomingen, die van
fundamentele betekenis waren voor de uitoefening van de diergeneeskunde
en het gevoel van eigenwaarde van de dierenarts, wil ik hier niet uitweiden.

Het boerenbestuur was hier dus baas t.o.v. de interpretatie van het
contract, waarbij men op de Council, de enige instantie waarop men zich
kan beroepen, niet behoefde te rekenen.

Denk verder niet dat een clubpost ,,a job with much leisure" is, zoals
Dr. Hopkirk zich uitdrukte. Dit hangt overigens geheel van de persoon
van de dierenarts af en van de wijze waarop hij zijn taak wil opvatten.

\'s Nachts wordt men nooit geroepen om de eenvoudige reden dat de
Nieuw-Zeelandse boer \'s nachts niet naar zijn vee omziet. Door de ge-
brekkige organisatie en de grote afstanden is het echter wel dikwijls nacht
eer men tenslotte thuis is.

Dat van de kennis van de dierenarts minder gevraagd, wordt is geen
voordeel: studie, kennis en tenslotte waardering voor je werk, scheppen
arbeidsvreugde en levensgeluk.

Beunhazerij in de diergeneeskunde is in Nieuw-Zeeland groot. Behalve
door veterinarians en de veterinary practitioners — erkende empyristen —,
wordt door iedereen die er lust in heeft, de diergeneeskunde beoefend,
b.v. door veeopzichters, drogisten, meatinspectors en paardenfokkers. De
chairman van mijn Club, zoon van een Schotse kruidenier, beoefende bij
tijd en gelegenheid ook de diergeneeskunde.

Alle geneesmiddelen, instrumenten en vaccins zijn vrij verkrijgbaar bij
drogisten, farmers\' co-operations en veterinary clubs.

Dat het vee in winter en voorjaar ook buiten loopt, is in het Zuiden
van het Zuid-eiland, met het oog op verlossingen, bij slecht weer geen
genoegen.

Alleen de New Zealand Government Veterinarians, die in dienst van de
overheid zijn, worden competent geacht een verklaring af te geven voor
runderen welke wegens t.b.c. overgenomen en gedestruecrd moeten worden.
Met de veeartsenijkundige dienst heeft de Club veterinarian dan ook niets
te maken.

Het salaris van de club veterinarian is, in verhouding tot dat van Nieuw-
Zeelandse ambtenaren, zeer goed en staat ongeveer gelijk met dat van
de stock agents — vertegenwoordigers van de coöperatieve vee aan- en
verkoopverenigingen.

Vergeet echter niet, dat de ambtenaren 52 vrije Zondagen en 52 vrije
Zaterdagen per jaar hebben en bovendien vrije feestdagen cn verlof.
De club veterinarian heeft één maand verlof per jaar.

De individuele Nieuw-Zeelandse boer is gastvrij en prettig in de omgang
en lang niet zo veeleisend als zijn Nederlandse collega. Over het algemeen
is hij nog niet erg veterinary minded.

Nieuw-Zeeland is een vrij land en een mooi land wat de natuur betreft,
maar een jong land waar de intellectueel, door het tekort aan arbeids-
krachten, niet veel hoger clan de arbeider wordt gewaardeerd.

Mocht men na deze beschouwingen voor aansluiting bij het clubsysteem
van de veterinary council voelen, zoek dan eerst alleen, zonder Uw gezin
mee te nemen, een club die aan Uw verwachtingen voldoet.

In his article Mr. F. W. J. Swart indicates that by certain comparisons
the salaries paid to Club Veterinarians in New Zealand are very good.
He also acknowledges certain attributes of the country and states the
New Zealand farmer is hospitable and pleasant, and is not so exacting as
his Dutch colleague. With these remarks there are no grounds for disagree-
ment.

I fail to detect any real criticism of the Veterinary Club movement in
his somewhat rambling statement, in which case it would appear that

Mr. Swart is claiming the opportunity to ventilate a personal grievance,
the exact nature of which he does not disclose.

Reference is made by Mr. Swart tot the form of contract which is drawn
up as between the Club and the Veterinarian. The terms of this contract
have been approved by the New Zealand Veterinary Association, and are
available for study by intending applicants before they are under any
obligation.

The Contract is in legal form and once entered into, is not only binding
on the Veterinary Club, but also on the Veterinarian.

In human relationship there must be some reasonable give and take to
make any sort of concern run smoothly, and Veterinary Clubs are no
exception in this respect. Nevertheless, in the event of any serious departure
from the terms of contract, it is open to either side to take the obvious
legal remedy.

Despite Mr. Swart\'s deflection, the Club movement in New Zealand is
an expanding service. For example, at the 31st March 1953 there were
124 Club Veterinarians as compared with 111 at the end of the previous
year. It is the policy of the Veterinary Services Council to extend the
provisions of Veterinary Services by promoting and encouraging the
establishment of Veterinary Clubs.

Vraag: In de buitenlandse literatuur worden gevallen beschreven van anaemie
bij pasgeboren biggen, veroorzaakt door haemagglutinen in de melk van de zeug.
De aandoening kan vergeleken worden met het z.g.n. „rhesus Antagonisme" bij de
mens (J.A.V.M.A. 115 94, 1949, Acto Vet. Hung. 3, 75—80, 1953, Vet. Ree. 65,
287—288, 1953).

In hoeverre is iets bekend of de in Nederland voorkomende anaemie bij jonge biggen
op hetzelfde mechanisme kan berusten?

Antwoord: Het in het buitenland waargenomen ziektebeeld, waaraan in de vraag
wordt gerefereerd, wordt veroorzaakt door opname van antilichamen met het zog,
die de rode bloedlichaampjes van de pasgeboren big vernietigen. Deze ziekte komt
dus voor in de eerste levensdagen en verloopt meestal onder duidelijke verschijnselen
van icterus.

Daarentegen berust de anaemie der biggen, zoals deze sinds jaar en dag verspreid
in Nederland voorkomt en waarbij geen icterus wordt opgemerkt op een geheel ander
mechanisme en houdt oa. sterk verband met het feit, dat het zog een onvoldoende
ijzerbron vormt, terwijl de ijzerreserves van de pasgeboren big slechts zeer ten dele
beïnvloed kunnen worden door het dieet van de zeug voor de geboorte.

Het antwoord op de vraag, betrekking hebbend op bovenstaand onderwerp en voor-
komend in het tijdschrift van 1 Jan. j.1., is m.i. niet geheel juist.

Er wordt vermeld, dat in het bewuste geval het vcrweipen door Br. abortus koop-
vernietigend is, tenzij het rund afkomstig is uit een officieel als Br. abortusvrij aan
te merken bedrijf. Deze laatste toevoeging is niet juist. Verwerpen door Br. abortus
binnen twee dagen na de koop is altijd koopvernietigend. De termijn kan m.i. zelfs
veilig op vier weken gesteld worden.

Het doet er in een dergelijk geval niet toe hoe het bedrijf officieel staat aangeschreven,
de feiten zijn beslissend.

In de rubriek „Vraag en Antwoord" van dit Tijdschrift (1954, Afl. 1, pag. 13) wordt
de vraag:

„Kan men een koopvernietigende verklaring afgeven voor een rund, dat bij
..de nieuwe eigenaar 2 dagen na de koop aborteert?

„Bij de koop was niet de voorwaarde gesteld, dat het dier abortusvrij moest zijn.

„Het bloedonderzoek op Bruceilosis na de abortus bleek duidelijk positief te
„zijn (1 : 400), terwijl in de maaginhoud van de vrucht abortusbacillen werden
„aangetoond."
geantwoord:

„In dit geval zal een koopvernietigende verklaring kunnen worden afgegeven,
„tenzij de verkoper zou kunnen aantonen, dat zijn stal geheel vrij is van Bruceilosis,
„d.w.z. dat alle dieren bij bloedonderzoek een duidelijk negatieve agglutinatie
„vertonen." Enz.

Naar mijn mening is evenwel de beperking, waaraan volgens dit antwoord het af-
geven van de koopvernietigende verklaring onderhevig is, in het geheel niet ter zake
dienend.

Immers, bij de beoordeling van de vraag, of in een gegeven geval van een „koop-

vernietigend gebrek" mag worden gesproken, zal men zich, voorzover bij de koop geen
bijzondere garanties zijn bedongen, op grond van art. 1540 B.W. steeds en uitsluitend
hebben te laten leiden door de volgende overwegingen:

1. is bij het dier in kwestie een (ernstig) gebrek aanwezig, dat dit dier ongeschikt, resp.

Gegeven de „ernst" en het „verborgen-zijn" van een gebrek, zal dus het al dan niet
aanwezig geweest zijn vóór de koop, onder ogen moeten worden gezien.

Hier nu is, in het geval van een infectie-ziekte, in de eerste plaats de incubatie-duur
dezer ziekte beslissend. Weliswaar kan, met name in twijfelgevallen, het manifest zijn
der ziekte in het bedrijf van herkomst ons mogelijk een positieve aanwijzing verschaffen,
-— maar omgekeerd kan geen enkel bewijs voor het niet besmet geweest zijn van het dier
vóór de koop worden geput uit de omstandigheid, dat de ziekte eventueel niet kan worden
geconstateerd bij de overige dieren van het bt cl rijf van herkomst. Integendeel: het
vaststellen van de ziekte bij het verkochte dier binnen de incubatie-tijd dezer ziekte, vormt
op zichzelf juist het bewijs, dat het bedrijf van herkomst niet vrij was van de infectie,
zij het dan, dat misschien alleen dit bewuste dier was aangetast!

Beslissend voor het afgeven van de koopvernietigende verklaring in geval van een infectie-ziekte
zijn dan ook uitsluitend de bij het dier in kwestie waargenomen verschijnselen, benevens de kennis
en ervaring aangaande de incubatie-duur van de ziekte.

In het onderhavige geval nu, n.1. het bestaan van een Brucella abortus - infectie bij
een rund, met als gevolg verwerpen van dc vrucht, behoeft ten aanzien van de ernst
van dit „gebrek" geen verschil van mening te bestaan.

Dat een zodanig gebrek, bij de huidige stand van zaken met betrekking tol de be-
strijding der Brucellosis hier te lande, als verborgen is aan te merken, is evenmin aan
twijfel onderhevig (dit b.v. in tegenstelling tot een tuberculeuze infectie bij een rund,
waarvoor geen t.b.c.-vrije verklaring kan worden getoond).

Axel Thomsen ¹) zag bij experimentele infectie van drachtige vaarzen op z\'11 vroegst
na 53 dagen abortus optreden, terwijl de „serologisehc incubatie-periodc" (dus het
tijdsverloop tussen de infectie en het optreden van agglutininen in het blocdserum)
als regel 2—6 weken bedroeg.

Volgens Bosgra ²) ligt dc incubatie-tijd in de buurt van de 2—3 maanden, terwijl
ze in uitzonderingsgevallen 6 weken tot 6 maanden kan duren.

In diverse Amerikaanse publicaties worden overeenkomstige tijden genoemd, waarbij
algemeen wordt aangenomen, dat abortus niet binnen 30 dagen na de infectie optreedt.

Voor het bedoelde geval lijkt het mij dan ook volledig verantwoord, de abortus, als
zijnde opgetreden binnen de bekende inrubatie-duur der Brucellosis, zonder enige beperking
als koopvernietigend aan te merken.

En in het algemeen verdient m.i. de opvatting van Van Ulsen, dat „het aantonen
van Brucella abortus in een foetus binnen 4 weken na de koop als koopvernietigend
aangemerkt kan worden", alle overweging.

2 ) Bosgra, Dr. O. (1952): „Brucellose bij het rund" (lezing voor de Afd. Gron./Drenthe
v. d. Maatsch. v. Diergeneesk.).

dat, mutatis mutandis, „open tuberculose" bij een rund, vastgesteld 2 dagen na de
koop, niet koopvernietigend is, mits de verkoper kan aantonen, dat zijn stal geheel vrij
is van Tuberculosis, d.w.z. dat alle dieren bij tuberculinatie een duidelijk negatieve
reactie vertonen . . . — Maar het een lijkt mij al even onhoudbaar als het ander!

De opmerkingen van de collegae Sjollema-Strikwerda zijn volkomen juist; de
vermelding in btdoeld antwoord „tenzij het rund afkomstig is uit een officieel als Br.
abortusvrij aan te merken bedrijf\' is ten onrechte toegevoegd. Hoewel de Redactie op de
juiste wijze van deskundige zijde was ingelicht, is het antwoord gedeeltelijk onjuist
geredigeerd.

Taschenbuch der Fleischwarenherstellung. Prof. Dr. Félix Grüttner en Dr.
H. Schwerdt, 4e Auflage 1953. Uitgever Serger en Hempel, Braunschweig, UJ04 blz.
D.M. 36.80.

Het bovengenoemde dikke boekwerk werd aan de Redactie ter bespreking toegezonden.
Vermelden wij eerst, dat niet alleen de beide hierboven genoemde auteurs, maar ook
een reeks van andere deskundigen aan de samenstelling hebben medegewerkt, terwijl
Dr. Schwerdt juist vóór het verschijnen overleed.

Het terrein, waarop het voorlichting verstrekt, is zo groot, dat alleen het opsommen
der besproken onderdelen haast de grenzen van een gewone boekbespreking overschrijdt.
Dit heeft ook ten gevolge dat één referent al deze onderdelen onmogelijk critisch kan
beoordelen. Het boek stelt zich in het algemeen ten doel een overzicht te geven van
in hoofdzaak de Duitse inzichten en opvattingen op het besproken terrein en daarnevens
de voornaamste Duitse wettelijke bepalingen te vermelden, die daarop betrekking
hebben. Ref. kan zich voorstellen, dat het daarom voor Duitse dierenartsen, die met
veehandel, veefokkerij, slachthuisweze\'n, vleeskeuring, bereiding van en controle op
vleeswaren en vleesconserven enz. te maken hebben, een zeer welkome aanvulling van
hun handbibliotheek kan zijn.

Moeilijker is de vraag te beantwoorden, welke betekenis het voor de Nederlandse
dierenartsen heeft, waarbij natuurlijk ook de relatief niet hoge, doch in concreto niet
geringe prijs overwogen moet worden. Natuurlijk bevordert gedegen kennisneming van
het gebodene zeer zeker het algemeen inzicht in de behandelde vraagstukken, maar
bij kritisch lezen krijgt men toch wel de indruk, dat voor het beoordelen van bepaalde
vragen diepere studie dan het hier beschrevene nodig is. En dan betreurt men het, dat
slechts zeer spaarzaam literatuuropgaven zijn vermeld.

Het boek bestaat uit drie hoofdafdelingen t.w. : „Productie van vlees, verwerken
van vlees, en wetten en verordeningen enz., die deze gebieden raken. In de eerste afdeling
(vlcesproductie) vinden wij eerst beschouwingen over veeteelt, statistiek der vlees-
productie en vleesvoorziening, slachtveehandel en marktwezen, transport van vee.
Vervolgens zijn daar uiteenzettingen over slachterijen, het slachten en de gebruikelijke
wijze van verkleining der slachtdieren in het slagersbedrijf, waarbij een afzonderlijke
paragraaf is gewijd aan de Duitse benamingen van de onelerdelen der slachtdieren,
alsmede aan de bloedverwerking. Voorts vindt men technische gegevens en hoofdstukken
uit de warenkennis van dierlijke vetten, darmen, beenderen, huiden en de betekenis
van klieren met inwendige secretie. Tien bladzijden zijn gewijd aan de bestrijding
van besmettelijke veeziekten, veertien aan de vleeskeuring met inbegrip van de ,,Aus-
landfleischbeschau", vier aan het destructiewezen.

Zeer uitvoerig wordt ingegaan op de „Lebensmitteliiberwachung". Wat is op grond
van het „Lebensmittelgesetz" toegelaten, wat verboden (pekelen, kleuren, watertoe-
voeging, samenstelling van worst enz.)? Slechts enkele bladzijden worden bestemd
voor de bespreking der vleesvergiftigingen, terwijl tal van andere onderwerpen in deze
afdeling zijn ondergebracht.

In de tweede hoofdafdeling vindt men eerst gegevens uit de warenkennis over vlees,
samenstelling, vleessoorten (vers-gekoeld, bevroren enz.,) waarna het koelen van vlees
besproken wordt met inbegrip van enige hoofdstukken uit de koeltechniek. Als derde
paragraaf zijn gegevens opgenomen over zouten en roken en daarmede komt men
aan het onderdeel, waaraan het boek zijn titel ontleent: het bereiden van vleeswaren
in de uitgebreidste zin van het woord.

Zonder twijfel zal de Nederlandse dierenarts in dit hoofdstuk VII der 2e afdeling
veel van zijn gading vinden, al zal hij het werk ook daar niet geheel bevredigd uit handen
leggen en meer verwijzingen naar speciale literatuur op prijs hebben gesteld. Hetzelfde
kan gezegd worden van hoofdstuk XII over machines en verpakkingsmateriaal (blik),
bij de conservenindustric in gebruik. Verbazend gedetailleerd is hoofdstuk XIV, dat
over de technische hulpmiddelen in slagerij en vleeswarenfabriek handelt.

Daarmede komen wij juist op tweederde van de omvang van dit boek (blz. 697)
in de derde afdeling aan een uitvoerige opsomming van wetten op het gebied van
veemarktwezen, veetransport, slachthuiswezen, handel in levensmiddelen (Duitse
Warenwet) en nog vele andere meer.

Met nadruk willen wij vaststellen, dat wel het „Fleischbeschaugesetz" (de Vleeskeuringswet)
is opgenomen, maar dat van de Ausführungsbestimmungen alleen die gemerkt met letter D over de
definitie van vlees en vleeswaren is afgedrukt. De zo belangrijke Ausführungsbestimmung A, waarin
de keuringsbeoordeling wordt beschreven, ontbreekt.

Hiermede is aangetoond, dat deze voor een vergelijkende studie door een Nederlandse
dierenarts zo belangrijke stof onvolledig is weergegeven.

Wij menen met het bovenstaande te hebben belicht, dat dit boek in de bibliotheek
der Nederlandse keuringsdiensten zeer zeker een nuttige plaats zal innemen, maar
dat hier een te groot terrein is bewerkt om de op vele punten noodzakelijke diepgang
der bespreking te bereiken.

Vlimmen contra Vlimmen door Mr. A. Roothaert, Uitgeversmaatschappij
A. W. Bruna te Utrecht.

Bij Bruna\'s Uitgeversmaatschappij te Utrecht verscheen het vervolg op Doctor
Vlimmen, getiteld „Vlimmen contra Vlimmen". In dit boek worden de verdere lotge-
vallen van de Brabantse dierenarts Dr. Vlimmen beschreven.

Hoewel deze roman literair gezien misschien minder geslaagd moet heten dan zijn
voorganger, wordt de lezer, evenals in het eerste bock, steeds geboeid door dc prettige
verteltrant van de auteur. Helaas moet worden gezegd, dat dc humor hier en daar
wel eens wat te grof wordt.

Indien we het boek echter uitsluitend toetsen op zijn mérite als verhaal, dan kan het
als alleszins lezenswaardig worden beschouwd.

Vooral dierenartsen zullen met deze roman, die gedeeltelijk weer handelt over
de veeartsenijkundige practijk, zeker enkele genoegelijke uren zoek kunnen brengen.
Prijs ƒ 8.90.

Tegelijk met deze nieuwe roman verscheen bij dezelfde uitgeversmaatschappij een
herdruk van Doctor Vlimmen.

Het is niet nodig, in deze rubriek een uitvoerige bespreking aan dit overbekende werk
te wijden. Volstaan kan worden met de mededeling, dat het boek weer bij de boek-
handelaar verkrijgbaar is.

Nabholz und Hf.uszer, Fragen der praktischen Diagnostik und Bekämpfung des Rindes-
abortus Bang.

Schlegel-Oprecht und Frey, Diagnose der atypischen Geflügelpcst (Newcastle disease)
mit Hilfe des Hirst-Tests.

Grandchamp, Rôle de la progestérone dans la thérapeutique des kystes du follicule de
Graaf chez la vache.

E. Lienert und G. Hinteregger Wien, Blutserumbestimmungen beim Hund nach
Penicillin-Implantation.

S. Saatcioglu und II. Atasou, Ankara, Experimentell-therapeutische Untersuchungen
über den Elektroschock bei Diabetes mellitus.
H. Wickingen, Salzburg, Trichinose bei einem Bären.
A. Baciil, Baden bei Wien, Groszeberkastration mit Wundnaht.

H. le Bars et H. Simonnet, Mécanismes physiologiques de l\'entretien et du tarissement
de la sécrétion lactée.

M. Théret, Stabulation libre et production laitière.
H. Laborit, Nouvelle méthode de traitement: l\'hibernation provoquée.
M. Vandeplassche, A. Florent, M. Oosterlinck, F. Paredis, W. Vereertburgghen
et E. Brone, Pathogénie, diagnostic et traitement de la trichomoniase chez les bovins,
J. Jaçhjet, Le traitement des infections de la mamelle de la vache par les antibiotiques,
et ses conséquences.

H. Drieux, Rôle de la mamelle dans la transmission des maladies.
R. Bernard, Point actuel de l\'utilisation des chiens dans l\'armée.

Le dressage des animaux dans les diverses spécialités.
G. Thiery, Le frottis vaginal chez quelques femelles domestiques.
P. Métral, Equipement protecteur de l\'obstétricien.

Sergent, Démonstrations-Dc l\'électronarcose vraie à l\'euthanasie électrique-Amélio-

Schecker, Contribution originale à la castration des mâles phanérorchides.
Eustache-Robert, Principe d\'une brosse aspirateur électrique pour le pansage en
série des animaux des différentes espèces.

Göbel, Die Kastration des Ebers und Bullen mit der „Orbi-Kastrierzange".
Traub und Capps, Uber eine Methode zur raschen Übertragung von Maul- und Klauen-
seuche-Viius auf Hühnerembryonen.

Krüger, Begünstigen bestimmte Zitzen- und Euterformen die Ausbildung von Euter-
entzündungen beim Rinde?

Mündt, Der Einfluss der Wasserstoffionenkonzentration auf den Nachweis der Tricho-
monas foetus im Genitale des weiblichen Rindes.
Mayer, Trichomonadenkultur und Deckseuchen-Bekämpfung.

Savamägi, Zur Frage über normale und pathologische Veränderungen des Dottersackes
der Hühnerkücken.

Müller, über die Behandlung der Vormagenatonien der Wiederkäuer mit cholinergi-
schen Mitteln.

Urbaschek und Zoder, Über die Samenkonservierung durch die Tiefkühlmethode.
Flir und Linke, Zum Auftreten der Aujeskyschen Krankheit in Deutschland.
Zucker, Untersuchungen über den Einfluss eines Mineralbeifutters auf den Calcium-
und Phosphorgehalt des Blutserums von Milchkühen.

Bonfert und Arp, Beitrag zur Anwendung von Vitamin-E-Präparaten gegen bestimmte
Sterilitätsfälle beim Rind.

Lütje, Nochmals ,,Ist mit einer Zunahme der Milzbranderkrankungen zu rechnen"
Angriffe der Lederindustrie gegen den Verfasser.
Baumgärtner, Zur Therapie der Nymphomanie beim Rind.
Hauser, Tierarzt und Vollblutzucht.

Glässer, Zur Entwicklung der Lehre von der Schweinepest.
Stadler, Ebalgin bei der Kolikbehandlung der Pferde.

Löwe, Ein Beitrag zur hormonalen Beeinflussung tler Hypersexualität bei Hengsten.
Krieg, Die Bedeutung der Kalkbeifütterung an landwirtschaftliche Nutztiere.
Flückiger, Bisherige Bemühungen zur internationalen Bekämpfungen tierischer
Seuchen.

Zeicii, Lyssia-Salbe als Univcrsalsalbc in der tierärztliche Praxis.
Willing, Erste Erfahrungen mit Irgapyrin (geigy) in der Grosstierpraxis.
Roche, Erfahrungen aus Klinik und Landpraxis in Nord-Frankreich.

H. Brodauf, Fruchtbarkeitsminderungen der Vatertiere und ihre Bedeutung für die
Fortpflanzungsüberwachung in der Pferdezucht.

W. Kuch und H. Linsert, Nachweis der Deekinfcktionen beim Bullen durch die
Präputialspülprobe.

O. Hofferber und I. Scholz, Klinische und hämatologischc Beobachtungen über die
Wirkung des Triazinderivates Triamelin auf die Lymphadenose des Rindes.

W. Rahtmann, Fremdkörper beim Schwein, ein Beitrag zur Differentialdiagnose der
Rotlauf- und Coliinfektion.

D. Clausing, Einige Gesichtspunkte bei der Anwendung von Chemotherapeutika in
der Veterinärmedizin.

K. Schmidt und W. Jenischen, Versuche zur Konservierung von Bullensperma.
V. Goerttler, Die Bedeutung der Feststellung von Bacterium pyocyanicum im Prä-
putium und im Sperma bei Besamungsbullen.

G. Bach und Wd. Eichler, Federlinge in Federspulen.
J. Salomon, Von den Scharren zum Schlachthof.

Journal of the American Veterinary Medical Association, Volume 123,
December 1953, No. 921.

Karl R. Reinhard, Present knowledge and concepts of leptospirosis in farm animals.

A. T. Knowles, Jack O. Knowles, Robert P. Knowles, An operation to preserve the
continuity of the Hip joint.

YV. N. Plastridge, H. L. Easterbrooks, L. F. Williams, The tampon method of collec-
tion and the examination of cervicovaginal mucus for Vibrio fetus agglutinius.
F". J. Milne, Treatment of Hydrops amnii with ECP.

R. A. Kainer and W. M. Dickson, An examination of the valves of the external veins

Journal of the American Veterinary Medical Association, Volume 124,
January 1954, No. 922.

F. J. Milne, Penile and preputial problems in the bull.
A. C. Anderson, Symptoms of splenic pain in the dog.
Salo Jonas, Calcified intestinal nodules in a dog.

H. W. Dunne and S. C. Benbrook, A note on the use of surital sodium anaesthesia
in swine.

Gunner Arwedsson, Arthrodesis in traumatic plantar sublixation of the metatarsal
bones of the dog.

A. C. Todd, E. P. Pope, B. Mendlowski, Ascaris lumbricoides an aberrant parasite

A. W. Grundmann and R. G. Leymaster, Equine encephalomyelitis in Utah.
J. A. Howarth, D. R. Cordy, J. Bittle, Salmonella bredeney infection of calves and
prophylaxis with Chloromycetin and streptomycin.

G. O. Puntriano, Urinary calculi in livestock. Anew concept of its etiology and possible
prevention with hyaluronidase.

S. F. M. Davies and S. B. Kendall, The practical application of sulphamezathine
therapy for caecal coccidiosis.

W. Plowright, Paralysis of sheep in Kenya due to focal and symmetrical spinal
poliomalacia.

J. M. Harvey and A. K. Sutherland, Parental copper therapy in ruminants.
W. I. B. Beveridge and I. L. Johnstone, Sheath-rot, non-contagious, posthitis or
chronic ulceration of the prepuce of sheep.

David F. Gray, The significance of haemagglutination titres in bovine tuberculosis.
J. G. Young, A note on the occurrence of an epithelial defect in a grade Hereford Herd.
R. J. Olds, Pneumonyssus caninum. Chandler and Ruhe 1940 in North Queensland.

In de bekende Schuurman en Jokdf.ns editie is verschenen de zevende druk van de
Veewet, c.a.

In deze uitgave zijn tevens opgenomen enige andere wetten, welke met de bestrijding
van dierziekten verband houden.

D. J. Anthony geeft in „the British Veterinary Journal" van Maart 1953 (dl. 109
blz. 110 e.v.) een beschrijving van de wijze waarop slachtvarkens in een slachterij te
Austin (U.S.A.) worden bedwelmd.

De dieren worden op een lopende band gebracht in een onder de vloer van de werk-
ruimte gelegen tunnel, die met koolzuurgas is gevuld. Het zware soortelijk gewicht van
dit gas verhoedt het ontsnappen naar de werkruimte, terwijl automatisch openende
deuren en/of gordijnen voor verdere afsluiting zorg dragen.

Bij de doorgang door de tunnel worden de dieren gedurende i 50 seconden bloot-
gesteld aan „a moderate inhalation of CO/\'. Zij geraken daardoor in een toestand
van volledige gevoelloosheid en bewegingloosheid, die ook na het verlaten van de
tunnel nog 10 tot 20 seconden voortduurt. Deze tijd wordt voldoende lang geacht
om de borststeek toe te passen en het dier te doen verbloeden. De lucht in de tunnel
wordt automatisch op een gehalte van 60 % aan CO, gehouden, dat verkregen wordt,
door het doen verdampen van vast koolzuur in een daarvoor opgestelde inrichting.

Dioctophymose canine en France. J. Guilhon et G. Logé, Recueil de Méd. Vet.
1952, blz. 665.

Deze nematode, n.1. de dioctophyme renale, werd reeds in 1570 in Frankrijk beschreven.

Hij komt voor in de nier, waarvan niet meer dan een bindweefselmembraan over-
blijft.

De honden besmetten zich door het eten van vis, die de larve van de parasiet huisvest.

Verband tussen Dosis en Serumspiegel van Dihydrostreptomycine bij
Runderen. P. B. Hammond, J.A.V.M.A. 122, 203 (1953).

Op grond van een experimenteel onderzoek besluit Hammond, dat hydrostrepto-
mycine bij het rund intramusculair moet worden toegediend in een dosering van 5 mgr.
per „pound" lichaamsgewicht met interval van 8 tot 12 uur.

De grootste concentratie in het bloed is 1 tot 3 uur na applicatie. Grotere doses bieden
geen voordelen. C. A. van Dorssen.

Opgave van het aantal reactiedieren, aangeboden voor slachtpremie in de
vierweekse periode van 1 November tot en met 29 November 1953.

Secretariaat: Dr. W. A. de Haan, Lessinglaan 104, Utrecht. Tel. 03400—11413.
Gironummer 511606 ten name van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Verantwoording tot en met 15 November 1953
N. N. te \'s G. (declaratie vergadering) . . .

W(ie) V(olgt) (declaratie vergaderingen) . .
Dr. A. D. te \'s G. (declaratie vergadering). .

Het grote aantal dagelijkse contributiestortingen gedurende de maand Januari wekt
de verwachting, dat de contributiebetaling binnen afzienbare tijd volledig zou zijn
afgewikkeld.

De contributienota, die enkele jaren geleden is ingevoerd, blijkt inderdaad goede
diensten te bewijzen. Als deze nota direct bij „te betalen posten" wordt gedeponeerd
zal men van zelf van tijd tot tijd aan de contributie worden herinnerd.

De ervaring heeft echter geleerd, dat voor sommigen een herinnering op deze plaats
niet overbodig is.

Voor de uitvoerige toelichting op de Contributieregeling 1954 raadplege men de ach-
terzijde van de toegezonden nota.

Voor het geval men deze nota niet meer ter beschikking heeft, kan een duplicaat
worden aangevraagd.

Het hoofdbestuur doet bij deze een beroep op de leden er aan mee te werken,
dat de contributie zo spoedig mogelijk wordt voldaan, eventueel nadat het te
betalen bedrag aan de hand van het contributiebesluit 1954 nader is vast-
gesteld.

In het kader van de Technical Assistance kan in Australië tijdelijk een jonge acade-
micus worden geplaatst, die onder leiding van ervaren medewerkers bacteriologische
problemen op diergeneeskundig gebied in onderzoek kan nemen.

Hiervoor zullen onderwerpen worden gekozen, die in beperkte diensttijd tot een einde
kunnen worden gebracht.

Sollicitaties, verwijzend naar „Appointment 202/92\'\' met volledige naam, adres, ge-
boortedatum en -plaats, nationaliteit, burgerlijke staat, huidige werkkring, bijzonder-
heden over opleiding en ervaring met opgave van namen en adressen van referenties,
moeten worden ingezonden vóór 13 Februari 1954 bij het Bureau voor Internationaal
Technische Hulp, Alexanderstraat 14, \'s Gravenhage.

Bij deze sollicitatie mogen afschriften van ten hoogste 4 getuigschriften worden gevoegd.

Gedurende het XVe Internationaal Veeartsenij kundig Congres te Stockholm heeft
de Permanente Commissie in 3 zittingen een aantal onderwerpen behandeld, die o.a.
reorganisatie van de huidige gang van zaken ten doel hebben.

In verband met de uit te brengen adviezen over de Nederlandse vraagstukken, die
door de Permanente Commissie aan de orde zijn gesteld, heeft het Permanent Nationaal
Comité voor dc Internationaal Veeartsenij kundige Congressen deze materie eveneens
in studie genomen.

Daar de landelijke dierenartsenorganisaties sinds 1949 direct betrokken zijn bij de
organisatie en financiering van de Internationaal Veeartsenijkundige Congressen,
meent het Permanent Nationaal Comité de Nederlandse dierenartsen in een korte
samenvatting met de voornaamste problemen op de hoogte te moeten stellen.

Aan het Congresfonds, dat in 1949 is ingesteld om het ook kleinere landen financieel
mogelijk te maken het Internationaal Veeartsenijkundig Congres te organiseren,
blijkt nog niet door alle landen volledige medewerking te worden verleend.

Er zijn zelfs enkele landen, die nog geen enkele omslag in het fonds hebben gestort.
Verschillende ingrijpende maatregelen zijn in overweging genomen om een
coulantere betaling te bevorderen. Tenslotte stelde Dr. W. R. Wooi-orjdge
(Gr. Br.) de volgende resolutie voor:

In het belang van de Internationaal Veeartsenijkundige Congressen is het in dit
stadium zeer gewenst, dat ten aanzien van de betaling van dc fondscontributie alle
medewerking wordt verleend.

Daarom dient het huidige systeem van contributie-invordering te worden gehand-
haafd; de Permanente Commissie moet de bevoegdheid hebben eventuele nationale
bezwaren in overweging te nemen bij het bepalen van de te nemen maatregelen.

Het Permanent Nationaal Comité van Nederland is van mening, dat dc drukkosten
van de Handelingen van het Congres, waarvoor het Fonds is bestemd, sterk kunnen
worden verlaagd door vergroting van de omzet.

Niet-leden van het Congres moeten voor een redelijke prijs de beschikking kunnen
krijgen over de Handelingen.

Prof. Dr. A. Hjarre (Zweden) heeft de naar voren gebrachte suggesties als volgt
samengevat:

a. De Permanente Commissie dient het initiatief te nemen tot het oprichten van in-
ternationale veterinair-spccialistische afdelingen.

b. Het lidmaatschap van de Permanente Commissie zou in die zin gewijzigd moeten
worden, dat een vertegenwoordiger van iedere opgerichte internationale veterinaire
specialistenafdeling in de Permanente Commissie zitting zal krijgen. Deze leden
zouden door de betreffende afdelingen gekozen moeten worden.

c. Genoemde afdelinge\'n zouden intern op eigen terrein werkzaam moeten zijn; om
de 4 jaar zouden zij bijeen moeten komen op een door de Permanente Commissie
te bepalen plaats en tijd.

d. Het programma voor de 4-jaarlijkse congressen zou moeten worden opgesteld door
de Permanente Commissie.

e. Iedere dierenarts, van elk specialisme, zou iedere 4 jaar lid moeten worden van het
Internationaal Veeartsenijkundige Congres.

J. Het is wenselijk, dat vertegenwoordigers van verschillende richtingen van het dier-
geneeskundig beroep, zitting zouden hebben in de Permanente Nationale Comité\'s.

Prof. K. Eriksson (Zweden) heeft een voorstel gedaan tot oprichting van een Inter-
nationaal diergeneeskundige unie. die alle nationaal diergeneeskundige en de reeds
bestaande internationale diergeneeskundige verenigingen zou moeten omvatten.

Het Bestuur van de unie zou moeten kunnen beschikken over een Permanent Unie-
bureau. Volgens Prof. Eriksson\'s voorstel zou een commissie aangewezen moeten worden,
bestaande uit de vertegenwoordigers van Groot-Britanic, U.S.A., Frankrijk, Duitsland
en Nederland.

Deze commissie zou ook de mogelijkheid van een bijzondere internationale periodiek
in studie kunnen nemen.

De Permanente Commissie bleek unaniem van mening, dat reorganisatie van de be-
staande gang van zaken bij de Internationaal Veeartsenijkundige Congressen nood-
zakelijk is.

Aangezien het plan Eriksson nauw verband houdt met herziening van de Statuten van
het Internationaal Veearsenijkundig Congres, waartoe in Mei 1953 te Parijs reeds werd
besloten, zal dezelfde commissie, die hiervoor is benoemd, ook hierover aan de Permanente
Commissie een rapport uitbrengen.

Sir Daniël Cabot (Engeland), voorzitter; Prof. Dr. Jac. Jansen (Nederl.), secr.;
Dr A. Alegren (Zweden); Prof. Igino Alastara (Italië); Sir Thomas Dalling
(Engeland), Prof. G. Ramon (Frankrijk); Dr. Cesareo Sanz Egana (Spanje) en Prof.
Dr. Kurt Wagener (Duitsland).

De Permanente Commissie heeft besloten d< i oiigressen om de 4 jaar tc blijven
houden. Het voorstel om 3-jaarlijkse congressen te houden kreeg geen bijval, omdat
het op te grote practische bezwaren zal stuiten.

De reeds gevorderde pogingen om te komen tot een internationale filmcartotheek
op diergeneeskundig gebied, zullen worden voortgezet.

De kosten zullen de eerste 2 jaar een bedrag van ƒ 5.000,— vermoedelijk niet tc bovt:n
gaan.

Als de catalogus klaar zal zijn, zullen er vermoedelijk revenuen van de catalogus
binnenkomen.

Door samenwerking met de Nederlandse vereniging voor de wetenschappelijke film,
kunnen de kosten worden beperkt.

Voor Nederland is Prof. Dr. G. H. B. Teunissen aangewezen om dit werk ter hand
te nemen.

Ten aanzien van dit belangrijke object, dat reeds enkele jaren in voorbereiding is,
zijn de volgende resoluties door de P.C. aanvaard.

1. Het comité belast met het opstellen van deze lijst zal worden uitgebreid met een
lid van elk Permanent Nationaal comité.

2. het uitgebracht rapport zal worden voorgelegd aan de Permanente Nationale
Comité\'s; aan deze Comité\'s zal het resultaat van de besprekingen worden mee-
gedeeld en worden gevraagd:

c. de ziekten op te geven, die in het rapport niet zijn opgenomen en er toch in onder-
gebracht behoren te worden,

Het Permanent Nationaal Comité heeft besloten Dr. C. A. van Dorssen te benoemen
als vertegenwoordiger van Nederland in het comité, dat de lijst samenstelt.

De keuze van een internationaal embleem blijkt zeer moeilijk te zijn. De enquête
heeft niet tot een definitief resultaat geleid. Getracht zal worden nog meer ontwerpen
te krijgen.

De commissie, bestaande uit Dr. Cesareo Sanz Egana (Spanje), Prof. Dr. S. N.
Yalki (Turkije) en Prof. J. Verge (Frankrijk) zal er te zijner tijd rapport over uit-
brengen.

Prof. Dr. F. Rosenbusch (Argentinië) heeft meegedeeld, dat van de Zuid-Amerikaanse
landen veel meer belangstelling voor dc Internationaal Veeartsenijkundige Congressen
is te verwachten, als de Spaanse taal als officiële congrestaai zou worden aanvaard.
Het voorstel, dat reeds eerder was gedaan, is na uitvoerige gedachtenwisseling aan-
genomen.

De algemeen secretaris had gehoopt het rapport over de resoluties van het XlVe
Congres te kunnen laten circuleren vóór het congres cn het aan de scctievoorzittcrs
te kunnen overhandigen, maar hiervoor ontbrak de tijd.

Naast de resoluties van de O.I.E. en rapporten van W.H.O.. F.A.O. en O.E.E.C..
bevat het rapport de antwoorden van 24 aangesloten landen.

Deze antwoorden zijn allen in de oorspronkelijke taal opgenomen ter besparing van
kosten en tijd, terwijl bovendien hierdoor onnauwkeurigheden in de vertaling worden
vermeden.

Het rapport geeft een goed overzicht van de uitwerking der resoluties in de verschil-
lende landen.

Van Oostenrijk en Argentinië kwam de uitnodiging om het volgende Internationaal
Veeartsenijkundige Congres aldaar te doen houden.

Met algemene stemmen is besloten het volgend Congres in 1957 te Buenos Aires
te houden.

Van Nederlandse zijde is nu reeds dc suggestie gedaan het daaropvolgende congres
in Nederland te doen houden in combinatie met dc herdenking van het 1 oo-jarig bestaan
van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Voordat eventueel van Nederland de officiële uitnodiging zal uitgaan, zullen de finan-
ciële consequenties ernstig onder ogen moeten worden gezien.

In de laatste zitting van de Permanente Commissie werden de bureauleden benoemd.

Hieronder volgt niet alleen de samenstelling van het bureau, maar ook van de volledige
Permanente Commissie.

Deze naamlijst is o.a. opgenomen ten gerieve van dierenartsen, die gebruik willen
maken van een internationaal diergeneeskundig correspondentieadres.

Sir Daniel A. F,. Cabot, M.R.C.V.S., Le Bornage, Longueville, Jersey.
Vice-Président:

Dr. Cesareo Sanz Egana, Directeur de l\'Abattoir, Alfonso XI, 4 Madrid.
Vice-Président:

Dr. A. Alegren, Director Veterinary Service, Nortullsgatan 3, Stockholm.
Secrétaire-général et Trésorier:

Prof. Dr. Jac. Jansen, Professor of the State University, Director of the Institute
for Infectious Diseases, 168 Biltstraat, Utrecht.
2e Secrétaire:

Dr. R. A. Alexander, Director of Veterinary Services, P.O. Onderstepoort. Union
of South Africa.
ALLEMAGNE:

Prof. Dr. Kurt Wagener, Direktor des Hygienischen Instituts der Tierärztlichen
Hochschule Hannover, Misburger Damm 16, Hannover.

Sir Daniel A. E. Cabot, M.R.C.V.S., Le Bernage, Longueville, Jersey.
Dr. W. R. Wooldridge, Director of the Animal Health Trust, 232—235 Abbey
House, Victoria Street, London S. IV. 1.
ARGENTINE:

Prof. Dr. F. Rosenbusch, Congrcso Internacional de Veterinaria, Comité Argcntino,
San José 1481, Buenos-Aires.

Dr. Cipriano Ori.iaqo, Teniente Coronel Veterinario (retirado), Belgrano 2923,
Buenos Aires.

Prof. W. I. B. Beveridge, Department of Animal Pathology, Milton Road, Cam-
bridge (England).

Veterinärrat Dr. Franz Höfling, Präsident der Iiundeskammer der Tierärzte
Österreichs, Biberstrasse 22, Wien I.

Prof. Dr. Ch. van Goidsenhoven, Avenue Hippolyte Limbourg 9, Anderlecht-
Bruxelles.

Prof. Dr. G. E. Hermsdorff, Directeur de l\'Ecole Nationale Vétérinaire. Avenida
Carlos Peixoto, 54 (Botafogo), Rio de Janeiro.

Prof. Dr. Stephan Angeloff, Directeur de l\'Institut d\'Etat de bactériologie
vétérinaire, sérologie et maladies infectieuses de l\'Université. Rue de Moskovska 6,
Sofia.

Dr. Ch. A. Mitchell, Dominion Animal Pathologist, Department of Agriculture,
100 Mountain Road, Hull, P.Q_.

Dr. F. w0ldike Nielsen, Director Veterinary Service, Nyropsgade 37, Kopenhagen V.

Dr. Hafez Charag el Dine Bey, Directeur Général du Département Vétérinaire
du Ministère d\'Agriculture, Caire, Dokki-Guizeh.

Dr. W. A. Hagan, Dean of Cornell University, New-York State Veterinary College,
Ithaca, New-York.

Prof. Hakon W. Westermarck, Professor of Pharmacology in the Veterinary
College, Box 368, Helsinki.

Prof. G. Ramon, Directeur de l\'Office International des Epizooties, 12 Rue de
Prony, Paris XVlie.

Dr. Fotis Papachristofilou, Directeur des Services Vétérinaires, Ministère de
l\'Agriculture, Athènes, Grèce.

Prof. P. E. Mullaney, M.R.C.V.S. Veterinary College of Ireland, Ballsbridge,
Dublin.

Y. S. Goor, M.R.C.V.S., Government Veterinary Service, Department of Agri-
culture, Tel Aviv.

Prof. Igino Altara, Directeur Général du Service Vétérinaire Piazza Dalmazia 1,
Rome.

Prof. Dr. Yuichi Ochi, President of the Japan Veterinary Medical Association,
3 Hongo 2-Chome, Bunkyo-ku, Hongo P.O., Tokyo.

Dr. Jose Figueroa, Directeur du Service Vétérinaire, San Jacinto D.F., Mexico.

C.V. Dayus, Agricultural Adviser to the New Zealand High Commissioner\'s Office,
415, Strand, London W.C. 2.

Dr. Juan Figueroa Infante, Asociacion de Medicos Veterinarios del Peru, Apartado
1128, Lima.

Dr. St. Krauss, Director Veterinary Department, Ministry of Agriculture, Warsaw.

Prof. joaquim Fiadeiro, Professeur de pathologie médicale à l\'École de Médicine
Vétérinaire, Lisbonne.

Dr. A. Isaksson, Chief Department of Pathology, State Veterinary Medical Institute,

Dr. G. P. Lockhart, Universidad de la Republica, Facultad de Veterinaria,
Av. Larranaga 1550, Montevideo, R.O.V.

Dr. Butozan Vaso, Professeur à la Faculté de Médecine Vétérinaire à Sarajevo.

Op i Januari 1954 bedroeg het aantal leden 87, waaronder 1 erelid.
Als lid werden in 1953 aangenomen:
Op 5 Februari: E. E. Kemperman te Roosendaal.
Op 28 Mei: L. Tholhuijzen te Made.

J. J. Koopman te Aarle-Rixtel.
J. C. Franssen te Eindhoven.
G. C. Doggen te Bergen op Zoom.
Op 15 October: L. J. ten Horn te Veldhoven.

M. Zijlmans te Sprang-Capelle.
Op 14 Mei overleed te Hcusden het lid W. F. Hilwig Sr.
Op 12 Juli te Bergen op Zoom collega C. J. Bovée.

Collega P. H. van Diessen herdacht zowel zijn zilveren jubileum als dierenarts als
zijn 25-jarig ambtsjubileum.

De afdeling werd door één of meerdere bestuursleden vertegenwoordigd:
ie. Bij het zilveren ambtsjubileum en het zilveren jubileum als dierenarts van collega
van Diessen;

5e. Op de vergadering van het bestuur van de Prov. Gezondheidsdienst voor diereit
met de Besturen en Directies van de zuivelfabrieken in Brabant op 12 October
te den Bosch.

Op de algemene vergadering te Utrecht werd de afdeling vertegenwoordigd door het
lid A. Kuipers (Plaatsvervangend lid was coll. Leermakers).

In deze commissie kwam geen wijziging. De samenstelling is: li. L. Thien, Dr. J. N.
Koning, Dr. C. J. A. Kerstens, J. A. J. M. Kirch en J. F. Overbeek.

Op i Januari 1954 was het bestuur als volgt samengesteld:
Voorzitter: B. L. Thien, St. Oedenrode;

K 1600—8934 (huis) 8251 (bureau).
Penningmeester: J. A. M. van Hal, Roosendaal (N. Br.), Ludwigstr. 15; Giro: 60570
Afdelings-afgcvaardigde in het Algemeen Bestuur: A. H. C. Kuipers.
Per 31 December 1953 trad periodiek af als afgevaardigde coll. J. F. Overbeek te
Dongen.

Op de vergadering van 24 September 1953 werd als opvolger aangewezen coll.
A. Kuipers te Den Bosch.

Gedurende het jaar 1953 werden 4 algemene vergaderingen gehouden, waaronder
2 buitengewone.

In 1953 werd van de gewoonte om op Zaterdag te vergaderen afgeweken cn werden
alle bijeenkomsten op Donderdagavond gehouden. Het grote voordeel van deze ver-
andering was, dat hierdoor voorkomen werd, dat de afdelingsvcrgadering op een gelijke
datum gehouden werd als de vergaderingen van de groep „Hoofden van Vleeskeurings-
diensten" en van de vereniging van Directeuren van Slachthuizen. Uit gesprekken
met collegae bleek, dat de leden de avondvergaderingen prefereerden boven die, welke
op Zaterdagmiddag gehouden worden.

Vanwege het practische nut bij het raadplegen van de notulen laat ik hier de voor-
naamste punten, welke besproken zijn, volgen:

Buitengewone vergadering van 5 Februari 1953.
Aanwezig waren 29 leden 1 gast.
ie. tarieven voor dc mond- en klauwzeerentingen. Het bestuursvoorstel orn bij geor-
ganiseerde bestrijding/2,25 of ƒ 1,75 en bij niet-georganiseerde bestrijding ƒ 2,50
en ƒ 2,-— te berekenen werd aangenomen.
2e. Verhandeling over de ruimere toepassing van de V.Z.-reactie door coll. Parree.

Vergadering van 28 Mei 1953.
Aanwezig waren 30 leden 2 gasten,
ie. Herdenking van het overlijden van coll. W. F. Hilwig;
2e. Jaarverslag over 1952 van de secretaris;
3e. Jaarverslag over 1952 van de penningmeester;

4e. Bestuursmededeling over de hulpactie voor de door de watersnood getroffen
collegae;

Vergadering van 24 September 1953.
Aanwezig waren 28 leden,
ie. Herdenking van het overlijden van coll. C. J. Bovée;

2e. Benoeming van A. H. C. Kuipers uit \'s-Hertogenbosch tot afgevaardigde naar de
algemene vergadering cn A. N. Leermakers tot plaatsvervangend afgevaardigde;
3e. Behandeling van de beschrijvingsbrief van de algemene vergadering.

Buitengewone vergadering van /5 October 1953.
Aanwezig waren 31 leden 2 gasten,
ie. Bespreking van het T.B.C.-vraagstuk, o.a. de vervroegde sanering;
2e. Voorstel van coll. Moons (Mill) om in zijn plaats een andere afgevaardigde te
benoemen naar het bestuur van de Gezondheidsdienst. Hij stelt zich wel herkiesbaar.

Evenals vorige jaren was het bezoek op de afdelingsvergadering niet groot te noemen.
Het gemiddelde bezoek in 1953 bedroeg ongeveer 30 leden, Dit is 34% % ^van het totaal
aantal leden. 65% % komt dus niet, of sporadisch ter vergadering. Het moet toch mogelijk
zijn om 4 avonden in één jaar voor een afdelingsvergadering te kunnen reserveren.

Ik „preek de hoop uit dat 1954 een vruchtbaar jaar moge zijn voor onze afdeling
en herhaal het slot van het jaarverslag 1952:

Het hoofdbestuur heeft de volgende collegae aangenomen als lid van dc Maatschappij
voor Diergeneeskunde.

Door het Hoofdbestuur wordt collega S. Levy, Sweerts de Landasstraat 6, Arnhem
voorgedragen voor het lidmaatschap van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Voor hen, die dit wensen, is het tevens mogelijk met behulp van onderstaande mu-
taties hun jaarboekje op peil te houden, waartoe de desbetreffende pagina van het boekje
steeds wordt vermeld.

Berg, Dr. W. van den, te YVaddinxveen, te rekenen met ingang van 1 Januari 1954,
tot Directeur van het Openbaar Slachthuis te Gouda, tevens Hoofd van de Keurings-
dienst voor vee en vlees in de keuringskring ,,Gouda" en belast met het veterinair toe-
zicht op de veemarkten. (69)

Frickers, J., te Zaandam, te rekenen met ingang van 1 December 1953 tot tijdelijk
plaatsvervanger van de Inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst in het district
Noord-Holland. (79)

Daas, H. den, te Druten, eervol, op zijn verzoek, te rekenen met ingang van i De-
cember 1953, als tijdelijk plaatsvervangende Inspecteur bij de Veeartscnijkundige Dienst
in het district Gelderland. (75)

HET WEEK-END OVER DE VERHOUDING MENS-DIER,
GEHOUDEN TER GELEGENHEID VAN HET 4e LUSTRUM
VAN DE D.S.K. IN HET MAARTEN MAARTENSHUIS TE
DOORN OP 18 EN 19 OCTOBER 1952

Sprekers waren: Dr. H. L. L. v. Werven, die zijn visie als orthodox-
protestant gaf, Dr. M. A. Bruns, die het Rooms-Katholieke stand-
punt uiteenzette ei Dr. C. \'s Gravezande, die als Vrijzinnig
Protestant over dit onderwerp een inleiding hield.

In het kader van het Lustrum van de Diergeneeskundige Studenten
Kring werd op Zaterdag 18 October 1952 in het Maarten Maartenshuis
te Doorn het week-end door de Praeses geopend, waar hij behalve de
sprekers, o.m. ook welkom mocht heten: Prof. van der Plank, Prof.
Teunissen, Prof. Kraneveld en Dr. de Haan.

Na nog eens de bedoeling van het week-end uiteengezet te hebben, gaf
hij het woord aan de eerste spreker: Dr. H. L. L. van Werven, dierenarts
te Amsterdam.

Spreker begon met er op te wijzen, dat het hem verheugde, dat er onder
de diergeneeskundige studenten belangstelling bestond over vragen, die
typerend zijn voor deze tijd, waarin men zich weer gaat bezinnen over de
verhouding tussen geloof en wetenschap; juist omdat het tijdens dit week-
end behandelde onderwerp vanuit levensbeschouwelijk standpunt belicht
diende te worden.

De vraag naar de verhouding van mens en dier omvat 2 componenten,
de mens en het dier. Spr. stelde vast, dat vooral de vraag omtrent het wezen
van de mens in onze tijd tot een probleem is geworden, omdat de heden-
daagse mens geen houvast meer heeft aan de zin, aan een mogelijk doel
voor zijn leven. Eveneens omdat hij zich geplaatst ziet tegenover de enorme
moeilijkheden, waarvoor het hedendaagse gecompliceerde leven hem
stelt. In principe was het geloof om los van het gezag der goddelijke Open-
baring, een wet voor het eigen menselijke leven te vinden, ook voor zijn
verhouding tot God, reeds met de Renaissance geboren. Vooral de ont-
wikkeling der natuurwetenschap sterkte de mens steeds meer in dit geloof.
Spr. wees op de evolutie-gedachte, die heel het menselijk denken aan het
einde van de 19de eeuw beheerste; o.a. kwam dit tot uiting in een ver-
vaging van de grens tussen mens en dier.

Voor de beantwoording van de vraag naar het wezen van de mens,
moeten wij ons vrijmaken van de ban der natuurwetenschappelijke in-
stelling en zien naar de wijsbegeerte, sociologie en psychologie, in het
bijzonder de godsdienst. Want de verhouding mens-dier binnen de grenzen
van de natuurwetenschap, doet ons niet de totale mens zien, doch enkel
een aspect van het menselijke, dat door de natuurwetenschap kan worden
gekend. En juist het typisch menselijke behoort daar niet toe; dit kan ten
dele gekend worden door de geesteswetenschappen, doch is naar zijn
wezen slechts herkenbaar en tot uitdrukking te brengen door de beleving.
De vraag naar het typisch menselijke gezamenlijk aan de orde stellen eist
dan de inzet van de gehele persoonlijkheid. Men dient zijn persoonlijke

verantwoordelijkheid in deze te aanvaarden. Dit dragen van verantwoor-
delijkheid is een van de typisch menselijke vermogens; bij het dier is hiervan
geen sprake. Twee vragen doen zich hierbij voor: welke is de inhoud van
die verantwoordelijkheid en ten tweede, hoe komt het dan, dat de mens
die van nature niet dragen kan.^J Kort gezegd, aldus spr., is de inhoud van
die verantwoordelijkheid: God lief te hebben boven alles en de naaste
als ons zelf. En dat liefhebben dient dan naar het uitdrukkelijk gebod
Gods ook te geschieden met het verstand. Alle gesprekken over de mens
dienen dan ook tot die vraag door te dringen. De mens is het enige schepsel,
dat geschapen is naar Gods beeld en gelijkenis, het dier daarentegen heeft
niets van het beeld Gods, het heeft echter toch met de mens naar zijn
stoffelijk zijn veel gemeen.

In principe leeft de mens dus in drie verhoudingen, enerzijds in een
verhouding tot God, anderzijds in een verhouding tot zijn medeschepselen,
welke laatste dan weer uiteenvalt in twee verhoudingen, nl. die tot zijn
medemens, waarin hij dus de beelddrager Gods ziet, en die tot de overige
medeschepselen. De mens is in staat te zien wat zedelijk goed of kwaad is
en draagt in dat opzicht een verantwoordelijkheid. De ontplooiing der
scheppingsmogelijkheden is door God gedeeltelijk in handen der mensen
gelegd. Het houdt o.a. in, dat de mens het dier de mogelijkheid geeft om
naar zijn eigen aard te kunnen leven. Neemt de mens deze juiste plaats
nu wel in, en kan hij die überhaupt innemen? Het is de overtuiging der
Calvinisten, aldus spreker, dat hij dit uit eigen kracht niet meer kan,
sedert de eerste mens Adam de liefdevolle gemeenschap met God verbroken
heeft door tegen Zijn wil te handelen. Toen de mens als schepsel viel,
viel met hem de gehele schepping, dier en plant. De harmonie in de
schepping is verstoord. Als mens in nood, draagt hij nog steeds verant-
woordelijkheid, ook voor het dier in nood, doch allereerst voor zijn mede-
mens, die eveneens in nood verkeert. Zijn verhouding tot de nood van het
dier is van een beslist andere orde. Spreker ontkent een toekenning van recht
aan het dier; rechtsverhoudingen kunnen slechts bestaan tussen God
en de mens en tussen de mensen onderling. Een nivellering van de grens
tussen mens en dier, zoals die in de dierenbescherming steeds meer tot
uiting dreigt te komen, acht spr. geen ideële winst, maar een tekort aan
waardering voor het typisch menselijke.

De tweede spreker was Dr. M. A. Bruns uit Heerlen, die de vraag naar de
verhouding van mens en dier van uit Rooms-Katholiek standpunt be-
lichtte. Hij begon zijn lezing met erop te wijzen, dat een der meest ken-
merkende dingen in de katholieke levensbeschouwing is: de goed door-
dachte, harmonische ordening in de gehele schepping, waarin men een
hierarchie van waarden moet onderscheiden. In dit licht bezien, belicht
spr. ons de transcendente verhevenheid van God als eerste oorzaak en
Schepper, de mens als geestelijk-stoffelijk wezen en tenslotte de niet met
rede begaafde natuur, omvattende een grote verscheidenheid van levende
wezens en levenloze dingen, samen bestaande in dynamisch-harmonisch
verband. In het geschapene is dus een doelmatige ordening, waarin telkens
het lagere aan het hogere dienstbaar wordt.

Vanuit het hoogste gezichtspunt gezien, bestaat het dier, evenals de
gehele schepping, ter ere Gods. Men kan de waarde van het dier dus ook
los van de mens ter sprake brengen, en men is hiertoe wel gedwongen als

wil de spreker de nadruk leggen. Dat de mens zich, in zijn hoogste gees-
telijke ontwikkeling reagerend op de wereld, ja misschien op de kosmos in
zijn geheel, als het hoogst georganiseerde schepsel beschouwt, sluit nog niet
in, dat de mens in absolute zin het hoogste schepsel zou zijn. Wij kennen
het dier slechts in betrekking met onszelf, wij toetsen het aan ons intellect
dat wij in deze als maatgevend beschouwen; wij kunnen ook niet anders.

Maar van het wezenlijk eigene, innerlijke leven van het dier weten wij
zo goed als niets. Ieder ander leven heeft zijn reden van bestaan en doel in
zich zelf. Dit is het wat wij hebben te eerbiedigen en naar vermogen te
ontzien. Ethisch gesproken is het juist het besef van onze menselijke waar-
digheid dat ons noopt, al wat van ons afhankelijk is te beschermen.

Nadert men de vraag vanuit religieus standpunt, dan zou men het korte
antwoord kunnen geven: „Omdat ook het dier een schepsel Gods is."

Na gewezen te hebben op de plaats die het dier innam en inneemt in
Oosterse godsdiensten, een plaats vaak veel hoger dan die van de mens;
immers in verschillende godsdiensten beschouwde men het dier als incar-
natie van de godheid, komt spreker tot de plaats van het dier in het Christen-
dom. In de Bijbel, zowel het Oude als Nieuwe Testament, bemerkt men
weinig van enige vorm van eerbied voor dierleven, wat wel mede de
oorzaak zal zijn, dat in het Christendom eerst laat de eerbied voor het
dier en daarmede de bescherming doordringt.

Ketterse secten hebben deze eerbied, tot uiting komend in verplicht
vegetarisme b.v. van de vroegste tijden af meer gekend dan de officiële
kerk.

De grondslag van hun levensgevoel vinden zij in Jesaja, n.1. dat al \'t
schepsel der aarde lijdt en zucht om verlossing.

Ook Albert Schweitzer verbindt aan dit gezamenlijk lijden zijn eerbied
voor het leven, menende dat dit medelijden, dat voert tot \'t hulpbehoevende
in dit lijden bij te staan, ingesloten is in de prediking van de liefde, die van
Jesus uitging.

Volgens spreker zou dit tot op heden te weinig zijn verstaan, waardoor
men tekort doet aan het Christendom dat toch in de hoogste zin de gods-
dienst van de universele liefde wil zijn.

Deze inleidingen vormden de basis voor een uitvoerige en levendige ge-
dachtenwisseling, niet alleen in de grote kring, maar ook — en juist — inde
kleine groepjes.

Dat dit week-end zo goed geslaagd is, is dan ook vooral te danken aan de
enthousiaste en intensieve discussie.

Bij het bespreken van een vraagstuk, zoals hier aan de orde werd gesteld,
gaat het niet om het vinden van een bepaalde oplossing — zo dat mogelijk
zou zijn — maar om het komen tot een duidelijk besef van eigen standpunt
en meer begrip voor dat van een ander.

Dat hiernaar met zo\'n verrassende overgave is gestreefd en dat ver-
scheidene deelnemers zich dankbaar toonden voor de hier geboden moge-
lijkheid tot discussie, stemde tot grote voldoening.

Spreker waarschuwt voor overdreven sentimentaliteit, doch wil ook niet
het gevoel de waarde ontzeggen, een belangrijk hulpmiddel te zijn, bij het
vormen van een juist ethisch oordeel. Medelijden en medevoelen met
een dier zal zeker vaak helpen een juiste humane gedragslijn te vinden.
Echter sentimentele overdrijving blijkt juist de dierenbescherming be-
lachelijk en antipathiek te maken. Tot slot wijdt spr. nog enkele woorden
aan de hogere waarden die het dier voor de mens kan bezitten en belicht
het een en ander nog door het voordragen van enkele gedichten (Gezelle)
en citeert enkele gedeelten uit verhalen over het leven van St. Franciscus
van Assisie.

Als derde spreker trad van buitenkerkelijke zijde voor ons op Dr. C.
Schravesande uit Almelo.

Zijn behandeling van dit onderwerp ging uit van de vraag naar het
„waarom" van dierenbescherming. Aan de hand van vier principes wilde
hij tot een antwoord hierop komen, nl. het nuttigheidsprincipe, het sociale,
het ethische en het religieuze principe; met de restrictie dat deze terreinen
niet scherp af te bakenen zijn.

Op zeer nuchtere en practische gronden is dierenbescherming gewenst
in verband met het financiële nadeel dat het verwaarlozen van huisdieren
met zich meebrengt. Speciaal onder de boerenbevolking, waar nodig,
zal dit nuttigheidsargument, zozeer met het eigenbelang verweven, het
„doen". Voornamelijk slaande op vee en gevogelte, kan dit argument
zich ook nog uitstrekken over de waakhond.

Uitgaande van het sociale beginsel, de wisselwerking tussen mens en
dier, wordt het terrein breder.

Een feit is dat de mens niet buiten het dier kan, dat hem bijstaat in de
strijd om het bestaan. Wanneer wij het dier voor onze doeleinden ge-
bruiken is het niet meer dan rechtvaardig dat wij van onze kant tegenover
het dier een zekere verantwoordelijkheid voelen. Het is onze plicht het
dier te helpen indien het ons nodig heeft. De verplichting van de gemeen-
schap om verantwoording te dragen voor het wezen dat onze bescherming
behoeft, komt in bepaalde opzichten tot uiting in de oprichting van de
Vereniging tot Bescherming van Dieren, die er feitelijk op gericht is het
dier een zekere rechtspositie te verschaffen.

Deze sociale beschouwing kan zich uitstrekken over de hele dierenwereld,
voor zover wij ermee in contact komen. Het recht op medezijn in een wereld,
waarin het dier het eerste verscheen, heeft de mens zeker te eerbiedigen.
Bovendien vormt het dier voor ons een bron van schoonheid en is als zo-
danig een waardebron voor de mens, die onze bescherming behoeft. Het
redeloos uitroeien van diersoorten, iedere zelfhandhaving verre te buiten
gaande, heeft de mens van veel schoonheid beroofd en bovendien tot
catastrophale gevolgen geleid door het verbreken van een natuurlijk
evenwicht.

Vanuit ethisch standpunt bezien, breidt het terrein zich uit over al het
dierlijk schepsel, zo niet over het gehele organische leven.

De eerbied voor het leven treedt hier naar voren, het leven dat wij zeer
gemakkelijk vernietigen, maar nooit opbouwen kunnen en dat een groot
mysterie is. Albert Schweitzer zegt ergens ongeveer: „Voor de ware
ethische mens is alle leven heilig, ook dat wat, vanuit menselijk standpunt
gezien, van lagere orde is." Op dit „vanuit menselijk standpunt gezien"

men let op de geweldig lange periode in de aardhistorie, waarin reeds wel
dieren bestonden, doch geen mensen. Behalve ter ere Gods bestaat het dier
ook tot nut van de mens. De mens is krachtens zijn aard duidelijk aange-
wezen om de gehele stoffelijke natuur te beheersen. Dit .nut is niet alleen
het stoffelijk nut (melk, vlees, arbeidsproductie).

Door omgang met het dier kan de mens zijn geestesleven en zelfs zijn
zieleleven verrijken. Met dit laatste bedoelt spr. de in de Middeleeuwen
doorbrekende gedachte, bij een mysticus als St. Franciscus, die intuïtief
begreep, dat het dier een boodschap van Gods goedheid en volmaaktheid
kan zijn.

De mens nu, is een geestelijk stoffelijk wezen, terwijl het dier wel zin-
tuiglijke kennis verwerft en bewustzijn heeft, maar geen echt geestelijke
eigenschappen bezit. Daarom is de mens een „persoon", een dier niet.
Want het begrip „persoon" wordt voorbehouden aan een wezen, dat
zelfstandig bestaat en tevens een redelijke natuur bezit, waardoor het ook
de hoogste vorm van bepaling van het eigen lot bereikt. Zulk een persoon
kan zijn eigen daden bepalen en is daarvoor ook verantwoordelijk. Hij
bezit rechten en daarnaast ook plichten. Zou een dier rechten hebben, dan
was zijn eerste recht, dat op zijn leven. Niemand denkt er aan, om dezelfde
moeite, die — terecht — wordt gedaan om de dood van een mens te voor-
komen ook te gaan doen t.o.v. een dier, d.w.z. alle dieren, ook de schadelijke.

Behalve rechten t.o.v. het dier, heeft de mens als persoon, echter ook
plichten, juist omdat hij zelf zijn daden kan richten en omdat dit op juiste
wijze gebeuren moet. Het dier daarentegen kent geen plichten, omdat zijn
natuurlijke neigingen het geheel en al regeren, zonder mogelijkheid van
vrije keuze. Men kan een dier dan ook nooit in ethische zin, „goed" of
„slecht" noemen.

Het woord plicht wordt in het gewone spraakgebruik steeds gebezigd
i.v.m. verhoudingen tussen personen. Omdat het dier geen persoon is, kan
de mens in deze zin clus geen plichten t.o.v. het dier hebben, Toch, aldus
spr., bestaan er zekere plichten met betrekking tot dieren, want de mens mag
hier geen zuivere willekeur volgen. Men kan niet steunen op de zuiver
biologische beschouwingswijze, omdat hier enkel het recht van de sterkste
geldt. I.h.a. heeft de mens plichten t.o.v. zichzelf. Hij moet nl. in alles
menswaardig en redelijk handelen, anders verlaagt hij immers zichzelf.
Daarom is zuivere willekeur bij de omgang met dieren af te keuren, in de
eerste plaats, omdat het „onmenselijk" is. Bovendien heeft de mens ook
in dat opzicht een plicht tegenover God, die als Schepper van een wonder-
bare harmonische kosmos, van de mens, als redelijk wezen eist, deze orde
te eerbiedigen en niet doelloos te verstoren en dus ook de dieren goed te
behandelen. In de practijk zien we, dat onder bepaalde omstandigheden
dieren mogen worden gedood en dit recht ontleent de mens juist aan zijn
hoger geplaatst zijn in de rangorde der levende wezens. Wanneer men zegt,
dat men het dier mag gebruiken tot nut van de mens, dan is ook hier de
mens onderworpen aan de gewone normen van zedelijk handelen. Wie
dus steeds menselijk en redelijk wil handelen, zal dus in de eerste plaats
geen dier doden zonder goede reden. In de lijn van deze gedachtengang
kan men zich ook verenigen met de vivisectie, omdat dit tot nut van de
mens strekt. Eveneens is dit het geval met uitwendig letsel toebrengen
aan een dier, zoals castreren; ook dit gebeurt i.h.a. gesproken enkel,
omdat dit in een bepaald geval voor de mens nuttig kan zijn.

Uit de Kliniek voor Veterinaire Verloskunde en Gynaecologie der Rijksuni-
versiteit te Utrecht.

Geregeld worden er nieuwe spermaverdunners beschreven. Deze zijn
of geheel nieuw of modificaties van de reeds bestaande verdunners.

Een van deze modificaties is de geheel-ei-citraatverdunner, zoals deze
door Dunn c.s. werd aangegeven. Deze verdunner bestaat uit i deel geheel ei
(wit en dooier) en 3 delen bufferoplossing (2.9 % citras natricus. 2 aqua
en 0.4 % succinylsulfathiazol of succinylsulfanilamide).

Volgens Dunn werden met sperma, op deze wijze verdund, dezelfde
bevruchtingsresultaten verkregen als met sperma, verdund met eigeel-
citraatverdunner.

De voordelen van de geheel-ei-citraatverdunner boven de dooier-citraat-
verdunner zouden volgens hem zijn:

De toevoeging van een zuur-su)fanilamide (bv. succinyl-sulfathiazol)
heeft plaats om het basisch eiwit te neutraliseren.

Gezien deze gegevens, is door ons in 1952 een onderzoek ingesteld naar
de bruikbaarheid van deze gcheel-ei-citraatverdunner. De samenstelling
van de door ons gebruikte buffer bestond uit 2.9 % citras natricus. 5 aqua
en 0.4% succinyl-sulfathiazol. De pH van de buffer bedraagt ongeveer 6.3,
terwijl de verdunner een pH heeft van 6.6—6.7.

Dit onderzoek vond plaats door de bevruchtingsresultaten van sperma
verdund met deze geheel-ei-citraatverdunner, te vergelijken met de
bevruchtingsresultaten verkregen met sperma verdund met eidooier-
citraatverdunner (1 deel eidooier en 2 delen 3 % citras natricus. 5 aqua
met 0.3 % sulfanilamide).

De gegevens werden in de verschillende K.I.verenigingen in de provincie
Utrecht verzameld.

De berekeningen konden plaats hebben na afsluiting van het inseminatie-
jaar op i November 1952.

Het bereiden van de nieuwe buffer dient te geschieden met een roer-
apparaat. Een electrische mixer is hiervoor wel het meest geëigend (foto 1).

Na het tikken en het openbreken van het ei, worden eidooier en eiwit
in de mengbeker gegoten (foto 2a). Vervolgens wordt 3 maal zoveel

buffer bijgevoegd (foto 2b) en na het afsluiten van de beker kan het
apparaat in werking gesteld worden tot de inhoud homogeen is (foto 2c).
Dooiervliezen en hagelsnoeren kunnen tevoren verwijderd worden, doch
nodig is dit niet, daar ze door de mixer uit elkaar geslagen worden en men
hiervan later niets meer terugvindt.

Om te overvloedige schuimvorming te vermijden dient de beker zoveel
mogelijk gevuld te worden en mag het apparaat niet op een te hoog toerental
lopen.

De mengbeker van de door ons gebruikte mixer bestaat uit glas. Door de
bodem loopt een metalen as, waarop een vierbladige schroef (foto 3) is
gemonteerd, die voor de menging van de inhoud van de beker zorgt.
In verband met een mogelijke schadelijke invloed van metaalionen op de
spermatozoïden is het van belang om een mengbeker te gebruiken, die zo
weinig mogelijk metaaldelen bevat waarmede de verdunner in aanraking
kan komen. De metaaldelen dienen in ieder geval van roestvrij staal te
zijn en mogen nooit met zuren in aanraking komen. Het zou wellicht nog
de voorkeur verdienen het metaal zoveel mogelijk door plastic materiaal
te vervangen.

A. Verdeelde ejaculaten. Een gedeelte van het verzamelde sperma van één
stier werd met de eidooier-citraatverdunner verdund, terwijl het andere
gedeelte van hetzelfde sperma met de geheel-ei-citraatverdunner verwerkt
werd.

B. Gescheiden ejaculaten. Het sperma van een aantal stieren werd op de ene
dekdag met de ene verdunner en op de volgende dekdag met de andere
verdund.

De resultaten van inseminaties met sperma van verschillende stieren
zijn samengebracht in tabel I. Wij achten het niet juist de resultaten
behaald met het sperma van elke stier, nader te bespreken, omdat het aantal
verrichte inseminaties per stier te gering is om er conclusies uit te trekken.

Daarom zullen wij ons beperken tot een bespreking van de gezamenlijke
resultaten, die verkregen zijn met het sperma van alle stieren.

Uit tabel I blijkt, dat het drachtigheidspercentage na alle ie inseminaties
met sperma verdund met de eidooier-citraatverdunner, 70.37 en van
sperma verdund met de geheel-ei-citraatverdunner, 68.93 bedraagt.
Hier bestaat dus een klein verschil ten gunste van de eidooier-verdunner,
maar dit verschil is niet significant.

Het drachtigheidspercentage van de volgende inseminaties (dus van
de 2e, 3e, enz.) is voor de eidooier-verdunning 60.07 en van de geheel-ei-
verdunning 59.04. Ook hier weer een gering verschil van 1.03 % ten gunste
van de eidooierverdunner. Maar ook dit verschil is niet significant.

De inseminaties welke hierop betrekking hebben, zijn in tabel II ver-
deeld over de verschillende stieren, verzameld. Ook hier achten wij het om
dezelfde reden als hierboven juister, af te zien van een bespreking der
resultaten met het sperma van elke stier afzonderlijk verkregen en be-
perken wij ons tot een bespreking van de resultaten verkregen met het
sperma van alle stieren tesamen.

Het drachtigheidspercentage na de ie inseminaties is voor de eidooier-
verdunning 69.06 en voor de geheel-ei-verdunning 65.84. Ook hier wordt
weer een verschil gevonden ten gunste van de eigeelverdunning en wel
van 3.22 %. Dit is een significant verschil. De resultaten van de volgende
inseminaties zijn voor de eigeelverdunning 59.62 en voor de geheel-ei-
verdunning 57.75, een verschil van 1.87% ten gunste van de eidooier-
verdunning, dat niet significant is.

Bij beide onderzoekingsmethoden blijkt ons, dat er steeds een klein
verschil is — hoewel meestal niet significant -— ten gunste van het sperma,
dat met de eidooier-citraatverdunner verdund is.

De gegevens, verkregen met de verdeelde ejaculaten, zijn ons inziens
exacter dan die verkregen met de gescheiden ejaculaten, omdat bij de
eerste de invloed van de kwaliteit van het sperma genivelleerd wordt en
dit bij de tweede niet het geval is.

Uit onze proeven blijkt dus, dat de geheel-ei-citraat-verdunning van
sperma niet gebruikt moet worden met de bedoeling het drachtigheids-
percentage te verhogen, maar zij bevestigen de mening van Dunn, dat met
sperma verdund met een der beide verdunners nagenoeg dezelfde be-
vruchtingsresultaten worden bereikt.

Ook wij constateerden, evenals Dunn, een flinke beweeglijkheid dei-
spermatozoïden in de geheel-ei-citraatverdunner. Deze beweeglijkheid
leek ons beter dan die van de spermatozoïden in de eidooier-citraatverdunner.

Het microscopisch beeld van het sperma verdund met de geheel-ei-
citraatverdunner, is even goed als dat van de eidooiercitraatverdunner.

Het gebruik van een phase-contrast-microscoop met sterk contrast
achten wij onmisbaar voor de beoordeling van de individuele beweeglijk-
heid der spermatozoïden en dit geldt zowel voor onverdund sperma als
voor sperma dat met een citraatverdunner bewerkt is.

De uitzakking in de geheel-ei-verdunner is iets minder dan in de ei-
dooier-citraatverdunner.

De houdbaarheid van het sperma wordt door het gebruik van de geheel-
ei-verdunner verhoogd. De besparing aan eieren hierbij is niet onbelangrijk.
Voor i Liter verdunningsvloeistof zijn bij gebruik van de eidooier-citraat-
verdunner 22 eieren nodig, en bij het gebruik van de geheel-ei-citraat-
verdunner zijn slechts 5 eieren nodig. De geheel-ci-citraat-verdunner is
dus ongetwijfeld voordeliger in het gebruik, hoewel daar tegenover staat
dat het zeer gewenst is dat men over een electrische mixer beschikt.

Tenslotte bleek ons nog, dat het kiemgehalte van het met de geheel-
ei-citraatverdunner behandelde en vervolgens bewaarde sperma lager is
dan van het met de eidooier-citraatverdunner verwerkte sperma.

De gegevens die het hierboven beschreven onderzoek ons verstrekte,
gaven ons de vrijheid ook in 1953 met het gebruik van de geheel-ei-citraat-
verdunner verder te werken en de bevruchtingsresultaten van sperina met
deze verdunner zijn over 1953 alleszins bevredigend, hetgeen moge blijken
uit de volgende cijfers.

De bevruchtingspercentages na de eerste inseminaties varieerden voor
de 11 verschillende verenigingen in de provincie Utrecht van 60 % tot
70.2 %, terwijl het totale drachtigheidspercentage varieerde van 90.5 %
tot 95.2 %.

In het inseminatiejaar van 1 November 1952 t/m 31 October 1953
werden in de provincie Utrecht in totaal 33528 koeien geïnsemineerd.
Hiervan was na de eerste inseminatie 65.3 % drachtig en het totale drach-
tigheidspercentage bedroeg 94.4 %.

i. De bevruchtingsresultaten verkregen met sperma, verdund met geheel-
ei-citraatverdunner, verschillen zeer weinig met die verkregen met
sperma, verdund met eidooier-citraatverdunner.

1. Voor de geheel-ei-citraatverdunner zijn minder eieren nodig dan voor
de eidooier-citraat-verdunner.

3. De beweeglijkheid der spermatozoïden en de houdbaarheid in de
geheel-ei-citraatverdunner zijn beide iets beter dan in de eidooier-
citraatverdunner.

5. Het kiemgehalte van sperma verdund met geheel-ei-citraat-verdunner
is geringer dan met de andere verdunning.

1. The results of fertilisation obtained with sperm diluted with whole-egg-yolk-citrate
diluter differ very little from those obtained with sperm diluted with cgg-yolk-citrate-
diluter.

2. For the whole-egg-yolk-citrate-diluter one needs less eggs than for egg-yolk-cilrate-
diluter.

3. The mobility of the spermatozoids and the tenability in the wholc-egg-yolk-citrate-
diluter arc both somewhat better than in the egg-yolk-citrate-dilutcr.

5. The number of bactcrics in the sperm, diluted with whole-egg-yolk-citrate-diluter,
is lower than with the other diluter.

1. Les résultats de la fécondation, reçus avec le sperme dilu avec la dilution de citrate
d\'oeuf complet, diffèrent qu\'un peu de ceux reçus avec le sperme dilu avec la
dilution de citrate du jaune d\'oeuf.

2. Pour la dilution de citrate d\'oeuf complet on a besoin de moins d\'oeufs que pour
la dilution de citrate du jaune d\'oeuf.

3. La mobilité des spermatozoides et la tenabilité dans la dilution de citrate d\'oeuf
complet toutes les deux sont meilleures que dans la dilution de citrate du jaune d\'oeuf.

5. Le nombre des bactéries du sperme, dilu avec la dilution de citrate d\'oeuf complet,
et plus petit qu\'avec l\'autre dilution.

1. Die Befruchtungsergebnisse, errungen mit Spermien mit Ganzes-Ei-Zitrat-Verdünner
verdünnt, weichen nur wenig ab von denen, erhalten mit Spermien mit Eidotter-
Zitrat-Verdünner.

2. Für den Ganzes-Ei-Zitrat-Verdünner braucht man weniger Eier als für Eidotter-
Zitrat-Verdünner.

3. Die Beweglichkeit der Spermatozoïden und die Haltbarkeit in dem Gauzes-Ei-
Zitrat-Verdünner sind beide etwas besser als im Eidotter-Zitrat-Verdünner.

5. Die Keimzahl der Spermien mit Ganzes-Ei-Zitrat-Verdünner verdünnt, ist geringer
als mit dem anderen Verdünner.

Dunn, H. O., Bratton, R. W. Motility of Bovine spermatozoa in buffered whole egg.
J. Dairy Sei. 33 (1950) 430—433.

Dunn, H. O., Bratton, R. W., Collins, W. J. Fertility and Motility of Bovine
spermatozoa in buffered whole egg extenders.
J. Dairy Sei. 33 (1950) 434—437.

Het is merkwaardig, dat aan pneumococcen als oorzaak van ziekte
bij onze huisdieren in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde in het ver-
leden zeer weinig aandacht is geschonken. Het zou dus zijn nut kunnen
hebben enkele karakteristieke eigenschappen van bacterie en ziektebeeld
de revue te laten passeren en dit wel in het bijzonder, omdat wij redenen
hebben aan te nemen, dat deze infecties bij onze huisdieren in Nederland
niet tot de zeldzaamheden behoren.

Pneumococcen, naar Bergey in het geslacht Diploccocus ondergebracht,
doen zich in het microscopisch preparaat aan ons voor als ovale, ronde
vormen, die soms enkelvoudig of in korte ketens, maar meestal op typische
wijze in paren zijn gerangschikt en als zodanig vaak worden omgeven door
een gemakkelijk aantoonbare kapsel. In paren gelegen, zijn de naar elkaar
toe gelegen einden rond, terwijl de van elkaar gelegen delen enigszins
puntvormig uitlopen.

Gedurende de actieve delingsphase is de pneumococ Gram-positief, maal-
ais de cultuur ouder wordt verschijnen meer en meer Gram-negatieve
vormen, die verder autolyseren, zodat uiteindelijk geen gevormde ele-
menten overblijven, maar slechts een Gram-negatief gekleurde on-
gevormde massa.

De gevolgen van de autolyse komen ook in de kolonievormen op vaste
bodems tot uiting. Pneumococcen groeien niet of slecht op voedings-
bodems, waaraan geen natief serum is toegevoegd. Op bloedagarbodems
vormen jonge culturen van virulente pneumococcen smooth, glinsterende,
ongepigmenteerde enigszins koepelvormige koloniën, die rond zijn en
een doorsnede hebben van ^ i mm. Rondom de kolonies verschijnt steeds
duidelijker een zóne met groenig bruine kleur (a haemolyse). Onder in-
vloed van de autolytische processen, die vaak reeds na 24 uur duidelijk
worden, collabeert het centrum der kolonie, meer of minder sterk.

In vloeibaar milieu groeit de pneumococ diffuus. Alleen onder invloed
van zuurvorming ontstaat sediment. Tengevolge van autolytische processen
heldert de cultuur na verloop van tijd min of meer sterk op.

De autolyse is een gevolg van fermentwerking en kan versterkt worden
door oppervlakte-actieve stoffen. Door toevoeging van gal of galzure zouten
wordt een suspensie van pneumococcen binnen enkele minuten geheel
opgehelderd. De galoplosbaarheid wordt veroorzaakt door een activering
van autolyserende enzymen en vindt zodoende niet plaats als de coccen-
suspensie 30 minuten op 65°C. is verhit.

Mits goed uitgevoerd — o.a. bij i neutrale reactie en bij verwijdering
van overtollig eiwit — is de galoplosbaarheidsproef het middel om pneu-
mococcen van de groep der viridans-streptococcen te onderscheiden, waar-
mede deze anders gemakkelijk verwisseld zouden kunnen worden.

Een tweede, zeer goed, onderscheidingsmiddel met deze streptococcen
vormt het feit, dat muizen in het algemeen zeer gevoelig zijn voor een
injectie met pneumococcen, in tegenstelling met de viridans-streptococcen.

De veelvuldig opgemerkte fermentatie van inuline door pneumococcen,
die in het verleden vaak als een goede diagnostische methode is aan-
gegeven, is als zodanig veel minder nauwkeurig omdat bepaalde strep-
tococcen hiertoe ook in staat zijn.

Bij de pneumococcen onderscheidt men minstens 75 typen op grond van
verschillen in de kapsels, die zijn opgebouwd uit gepolymeriseerde poly-
sacchariden en die immunologisch specifiek zijn voor elk type. Wordt een
bepaald pneumococcentype samengebracht met zijn homologe serum, dan
zwelt de kapsel op. De z.g. kapselzwellingsreactie (Neufeld) is een accurate
methode gebleken voor de onderkenning van een bepaald type.

Pneumococcen vormen zeer waarschijnlijk geen toxinen. Zij verwekken
ziekte doordat ze zich in de weefsels kunnen vermeerderen. Zij danken
deze eigenschap aan hun kapsel, die — hoewel op zichzelf niet toxisch —
de phagocytose van de coccen door de lichaamscellen belet. Ongekapselde
pneumococcen zijn weinig of niet pathogeen. Brengt men gekapselde
pneumococcen met hun antisera samen, dan worden de coccen gemakkelijk
gephagocyteerd. Antisera, gericht tegen het type, waarmede het individu
geïnfecteerd is, zijn van groot nut gebleken bij de bestrijding van pneumo-
coccen-infectics en zijn als zodanig in de humaan-pathologie veel gebruikt.
Na de grote opkomst van de chemotherapie der laatste decennia hebben
deze antisera in de practijk der ziektebestrijding echter hun plaats moeten
afstaan aan penicilline en de sulfonamiden, waarvoor de pneumococcen
zeer gevoelig zijn.

Uit het feit, dat 40—70 % der mensen dragers zijn van potentieel
virulente pneumococcen, blijkt al dat pneumococcen-infecties zelden
primair zijn. Zo is het in de humaan-pathologie bekend, dat een pneu-
mococcen-pneumonie vaak ontstaat na een infectie van de bovenste lucht-
wegen, zoals b.v. door kouvatten of influenza.

Alleen als de resistentie van het individu of de weefsels zijn verminderd,
krijgt de pneumococ de kans zijn pathogene invloed aan te wenden. Het
is dus te verwachten, dat het optreden van pneumococcen-infecties ook
bij dieren beperkt zal blijven tot kleine groepen en zich niet zal uitstrekken
over grote gebieden.

Bij het optreden van pneumococcen-infecties van onze huisdieren zal
de aandacht niet alleen gericht moeten zijn op de bestrijding van de be-
staande infectie, maar tevens op het onderzoek naar de toestand, die tot
een resistentievermindering van individu of weefsel aanleiding zal kunnen
geven.

Als praedisponerende oorzaak van het optreden van pneumococcen-
pneumonie, die bij caviae in het voorjaar aanleiding kan geven tot massale
sterfte, is een vitamine C-tekort zeer bekend.

Wordt er voor gezorgd, dat de vitamine C-behoefte van de caviae vol-
doende is, dan zullen massale sterfgevallen ten gevolge van de pneumo-
coccen-pneumonie uitblijven, ook indien zich verschillende pneumo-
coccendragers (vrijwel altijd type 19) onder de caviae bevinden.

Bij kalveren komen pneumococcen-infecties voor in aansluiting aan een
navelinfectie. Poels beschreef de ,,diplococcen"-infecties als zodanig

reeds. Een uitvoerige en goed gedocumenteerde verhandeling over pneumo-
coccen en kalverziekten verscheen in 1913 van Christiansen. Hij beschrijft
de ziekte als een sporadisch, maar ook enzoötisch voorkomende. In deze
laatste vorm verschijnt ze vaak jaar op jaar op bepaalde bedrijven om dan
soms plotseling zonder nawijsbare oorzaak te verdwijnen.

Bij de jongere dieren verloopt de infectie meestal via de navelvene, bij
de oudere via de digestietractus.

De incubatietijd duurt niet langer dan 1—2 dagen en verloopt eveneens
binnen één tot enkele dagen meestal dodelijk. Klinisch is de infectie
nauwelijks van de overige septicaemische ziektebeelden bij kalveren te
onderscheiden. Meestal wordt diarrhee opgemerkt, maar soms sterven de
dieren zonder noemenswaardige ziekteverschijnselen te hebben ver-
toond. De sectie is in zoverre vaak typisch en afwijkend van de overige
septicaemisch verlopende ziektebeelden van het kalf, dat de milt gezwollen,
zwartrood en elastisch als gummi is. Dit laatste kenmerk is echter niet
constant aanwezig en wordt door sommige schrijvers zelfs ontkend, zodat
het aantonen van de pneumococcen — wat overigens vaak in het Gram-
preparaat al gelukt — noodzakelijk blijft voor het stellen der diagnose.
Christiansen trachtte de pneumococcen-infectie te bestrijden door middel
van darm-desinfectantia.

Tegenwoordig zijn deze middelen door penicilline en sulfonamiden
volledig verdrongen, terwijl de aandacht tevens gevestigd zal moeten zijn
op omstandigheden, die dc resistentie van liet jonge kalf tegenover infecties
nadelig kunnen beïnvloeden. Als zodanig lijkt een vitamine A-deficiëntie
wel het meest in aanmerking te komen.

Behalve bij caviae en kalveren zijn pneumococceninfecties beschreven
bij veulen, hond, aap, zilvervos en beer. Katten schijnen betrekkelijk
onvatbaar te zijn voor experimentele infecties en vogels zijn zeer resistent.

Aan de Rijksseruminrichting werden pneumococcen-infecties vastge-
steld bij kalf (type 18 en 20)¹), varken (type 9 en 4) en caviae (type 19).

Wegens hun typische ziektegeschiedenis en omdat wij pneumococcen-
infecties bij varkens niet beschreven vonden, volgt hieronder daarvan een
verslag.

In de loop van het vorige jaar werden wij door collega Melessen te
Naaldwijk opmerkzaam gemaakt op het voorkomen van een aantal
ziektegevallen bij biggen.

Zonder uitzondering waren deze biggen, welke 4—6 weken oud waren,
enkele dagen tevoren gecastreerd door eenzelfde persoon, die van dit
bedrijf sinds jaren zijn beroep had gemaakt, tot volle tevredenheid van zijn
uitgebreide cliëntele. Ziekte - of sterfgevallen in aansluiting op de castratie
had hij jaren lang niet gekend en zij bleken bij navraag ook niet bekend
te zijn bij de verschillende collegae, die hem roemden om zijn grote vaar-
digheid en snelheid, waarmede hij zijn castraties verrichtte. In de loop van
^!953 waren er echter klachten gekomen; op verschillende bedrijven zelfs

Bij gebrek aan de hiervoor noodzakelijke sera, werd de typering van de verschillende
pneumococcen-stammen op welwillende wijze verricht door het laboratorium van
Prof. Dr. J. Mulder (Academisch Ziekenhuis, Leiden), waarvoor hier onze harte-
lijke dank.

bij herhaling, hoewel de castratie op verreweg de meeste bedrijven geen
nadelige gevolgen achterliet.

Het beeld en verloop der ziekte, waarvan wij een achttal geheel of ge-
deeltelijk zelf konden waarnemen, waren vrijwel steeds hetzelfde.

Direct na de castratie en de dag daaraan volgende vertoonden de dieren
geen enkele afwijking. Op de tweede dag echter bemerkte de eigenaar
\'s morgens vaak, dat gedurende de nacht één of meer van zijn gecastreerde
biggen gestorven waren, andere niet tot opstaan waren te bewegen of zeer
moeilijk liepen. Soms waren alle individuen van de koppel kennelijk ziek,
soms slechts enkele. In gevallen van ziekte was de eetlust verminderd en de
temperatuur enigszins verhoogd (40°C.—40,5°C.). Bij inspectie bleek de
castratiewond iets gezwollen en pijnlijk te zijn, evenals de verschillende ge-
wrichten, in het bijzonder die der achterbenen. De zieke dieren werden
door de collega-practicus meestal met zeer goed resultaat met sulfamezathi-
ne behandeld. Zieke dieren, die ter onderzoek naar de Rijksseruminrichting
werden vervoerd, werden eveneens met succes met i of 2 injecties penicilline
(50.000—100.000 E) in water opgelost behandeld. Volledig herstel trad
spoedig op. De indruk werd verkregen, dat genezing spontaan — dus
zonder behandeling — optrad in die gevallen, waarin de dieren na enkele
dagen ziek zijn, niet waren gestorven.

Indien de mogelijkheid hiertoe bestond, werden van enkele zieke dieren
bloedmonsters aangelegd. Het bloed werd op steriele wijze onttrokken
aan de voorste holle ader. Hiertoe werd de big in rugligging gebracht,
de hals gestrekt en de naald ^ één vingerbreed onder het sternum in de
mediaanlijn in beneden-voorwaartse richting gevoerd. Zodoende werd
het bloedvat aangeprikt, waardoor de spuit — waarin een geringe hoeveel-
heid natriumcitraat ter voorkoming van de bloedstolling — vanzelf vol-
loopt. Ongeveer één cc. van het aldus verkregen bloed werd ter bebroeding
in een buisje bouillon overgebracht.

De sectie van de gestorven dieren vertoonde vrijwel steeds hetzelfde beeld :
een sereus-bloederig geïnfiltreerde castratiewond, in aansluiting waaraan
een in ontwikkeling verkerende fibrineuze peritonitis was ontstaan. Soms
ook werd een geringe fibrineuze pleuritis opgemerkt. De meeste gewrichten
van de ledematen waren overvuld met vocht, waarin nu en dan pusvlokjes
waren te zien. De parenchymateuze organen waren gezwollen en vertoon-
den een wolkachtig aspect. Enkele petechiën werden waargenomen onder
de sereuze vliezen, de miltkapsel en in de nierschors. Aldus vertoonde de
sectie steeds het beeld van een septicaemie, waarbij de ontstoken castratie-
wond als porte d\' entrée niet twijfelachtig scheen.

In Gram-preparaten van de ontstoken weefseldelen, zo ook van de
castratiewond, werden Gram-positieve coccen waargenomen, die meestal
in duplo waren gelegen. Een z.g. kaarsvlamvorm van deze coccen was niet
altijd duidelijk.

Uit de verschillende weefseldelen werd gekweekt op bloedagar en serum-
agar. Deze voedingsbodems vertoonden na 24—48 uur een uniforme
groei van ronde kolonies, die een diameter van 1—2 mm hadden. Ver-
schillende kolonies hadden een duidelijk verheven rand en ingezonken cen-
trum. Op de bloedagarbodems werd een groenig verkleurde zóne steeds
duidelijker (a haemolyse).

Een Gram-preparaat liet Gram-positieve coccen zien, meestal in duplo
gelegen, maar tevens als afzonderlijke vormen en als korte ketens. Af en

toe werd een kapsel rondom de coccen waargenomen. Deze werd meestal
duidelijker aangetoond als volgt:

Een druppel O.I.-inkt wordt op een vetvrij voorwerpglas gebracht.
Een weinig cultuur wordt toegevoegd en het geheel gemengd. Daarna
wordt een dekglas op de druppel gedrukt, zodanig dat de ruimte tussen
voorwerpglas en dekglas i bacterielengte bedraagt, waarna het pre-
paraat bekeken wordt.

Indien tijdens het leven van het acuut zieke dier bloed in bouillon
gebracht werd, bleken ook hierin na bebroeding de coccen gegroeid.

In serumbouillon was de groei der coccen diffuus. De serumbouillon-
culturen werden gecentrifugeerd en het sediment in physiologische keuken-
zoutoplossing zodanig verdeeld, dat een duidelijke troebeling ontstond.
Deze suspensie werd over 3 buisjes gelijkmatig verdeeld. Bij het eerste
buisje werd een gelijke hoeveelheid 10 % natrium desoxycholaat gevoegd,
bij het tweede een gelijke hoeveelheid physiologische. Aan het derde buisje
werd, nadat de suspensie 30 minuten op 65°C was verhit, eveneens een
gelijke hoeveelheid desoxycholaat toegevoegd. Daarna werden de buisjes
bij 37°C weggezet.

Als regel was de suspensie in het eerste buisje binnen 5—10 minuten
geheel opgehelderd, maar zeker na 30 minuten. De troebeling in het tweede
en derde buisje bleef echter bestaan.

Intraperitoneale injectie van een geringe hoeveelheid cultuur bij een
muis doodde deze binnen 24—48 uur. In uitstrijkjes van het peritoneaal-
vocht konden de diplococcen worden teruggevonden. Zij muntten als
regel uit door een dikkere kapsel.

De vergisting van de verschillende suikers vertoonde geval voor geval
verschillen, maar kwam in zoverre overeen met datgene, wat daarover
in de literatuur over pneumococcen wordt medegedeeld, dat glucose,
lactose en sacc.harose steeds, sorbiet nooit en inuline en aesculine wisselend
worden vergist.

In al deze gevallen, waarin op grond van het bovenstaande de diagnose
„Pneumococcen-infectie" mocht worden gesteld, werd het pneumococcen-
type bepaald. Zonder uitzondering bleek dit type 9 te zijn.

Eén big van 5 weken oud werd intraperitoneaal geïnfecteerd met een
pneumococ van dit type, nadat deze direct daarvoor een muis had gepas-
seerd. Een tweede big van dezelfde toom werd op dezelfde wijze geïn-
fecteerd met een pneumococ type 18, geïsoleerd uit een kalf. Na een duide-
lijke temperatuurverhoging gedurende de eerste dag vertoonden deze
dieren geen verder ziekteverschijnselen.

Deze bevinding naast de waarneming, dat ziekte tengevolge van pneu-
mococcen-infecties zich bij herhaling voordeed op bepaalde bedrijven,
terwijl biggen op andere bedrijven onder schijnbaar dezelfde omstandig-
digheden geen last ondervonden, maakte ook hier de indruk levendig,
dat pneumoccoccen in het algemeen niet als primaire ziekteverwekkers
moeten worden opgevat.

Overigens is het duidelijk, dat de handeling der castratie voor het aan-
slaan der infectie het aetiologisch moment heeft gevormd.

In hoeverre de operateur als verspreider van pneumococcen een rol
heeft vervuld is niet duidelijk. In elk geval kon door herhaald bacterio-
logisch onderzoek van deze persoon (verricht door Dr. Esseveld, bacterio-

loog aan het Gemeente-ziekenhuis te Rotterdam) geen pneumococcen
worden aangetoond.

Met de beschrijving van de bovenvermelde reeks van pneumococcen-
infecties wil niet gesuggereerd worden, dat geen ander dan pneumococ-
centype no. 9 bij biggen mag worden verwacht. Zo werd o.a. een type 4
geïsoleerd uit een big, die bij sectie een haemorrhagische ontsteking van
het ileum vertoonde en volgens de anamnese twee weken daarvoor was
gecastreerd.

In het bovenstaande artikel werden enkele karakteristieke eigenschappen
van Pneumococcen en de ziektebeelden, waartoe deze aanleiding geven,
beschreven. Op het voorkomen van deze infecties bij onze huisdieren in
Nederland wordt de aandacht gevestigd.

In the above-mentioned article some caracteristic features of Pneumococs and the
forms of diseases, which they are effecting, are described. The attention is drawn to the
occurrence of this infections in the domestic animals in the Netherlands.

Dans l\'article mentionné ci-dcssus furent descrits quelques attributs caractéristiques
de pneumococces et les formes des maladies à lesquelles ils donnent lieu. L\'attention est
attiré à l\'occurence de ces infections chez les animaux domestiques en Hollande.

Im obenstehenden Aufsatz wurden einige karakteristische Merkmale der Pneumo-
kokken und die Krankhcitsbilder zu deren diese Anlasz geben, beschrieben. Die Auf-
merksamkeit wird gelenkt auf das Auftreten dieser Infektionen bei den Haustieren in
den Niederlanden.

Naar aanleiding van het artikel van Dr. Doeglas in het Tijdschrift voor
Diergeneeskunde van i April 1952, betreffende eczema dorsi bij honden,
speciaal in het caudale gedeelte als gevolg van een overvulling van de
anaalklieren, kan ik mededelen, zijn bevindingen volledig te kunnen on-
derschrijven. Inderdaad ziet men na uitdrukken van de anaalklieren vaak
de verschijnselen van eczeem en jeukte verdwijnen.

Echter is mij in de praktijk herhaaldelijk gebleken, dat de klachten
recidiveerden en dat het meermalen nodig bleek de anaalklieren opnieuw
uit te drukken. Wanneer de toestand zo was, dat na 3 a 4 maal uitdrukken
met een tussenpoos van bv. 14 dagen, er nog steeds weer een vrij grote hoe-
veelheid uit de anaalklieren was te persen, ben ik er toe overgegaan de
anaalklieren te verwijderen. Een zeer eenvoudige ingreep, die m.i. nog
veel te weinig wordt toegepast en door teveel collegae nog niet wordt uit-
gevoerd of blijkbaar niet gekend.

In het Amerikaanse boek: Canine Surgery van H. Preston Hoskins,
wordt deze operatie uitvoerig beschreven, waarbij tevens verschillende
foto\'s de tekst verduidelijken. Aanvankelijk heb ik serdert 1949 deze
methode gevolgd, doch ik meen nu een kleine modificatie daarin aange-
bracht te hebben, waardoor deze operatie zonder enige moeite uitge-
voerd kan worden.

Nadat de streek om de anus van haren is ontdaan, wordt het operatie-
gebied op de gebruikelijke wijze gedesinfecteerd. De operatie wordt onder
locale anaesthesie bij het staande dier uitgevoerd, waarbij de staart met
een bandje over de rug aan de halsband wordt vastgemaakt. Door een
helper wordt het dier onder de buik gesteund. Met een dunne, doch stompe
metalen sonde wordt de uitmonding van de linker anaalklier aan de binnen-
zijde van de kringspier van de anus opgezocht en deze sonde wordt in de
anaalklier gebracht. Ongeveer 3 cm. onder de anus iets naar links voelt
men de plaats van de sonde direct onder de huid. Vervolgens wordt op dit
punt met een schaar de huid over i cm ingeknipt. Na iets onderhuids
weefsel verwijderd te hebben, zien we het anaalzakje reeds voor ons liggen,
dat met een puntige gebogen schaar gemakkelijk van het omgevende
weefsel is los te prepareren en daarna in zijn geheel te verwijderen is.
Uitdrukkelijk wijs ik de collegae er op, dat bij het losprepareren naar
boven, de kringspier van de anus niet beschadigd mag worden.

Nabehandeling behoeft deze operatie niet; de honden likken meestal
reeds snel de hechtingen er uit, doch hoewel het een gebied is, dat ge-
makkelijk geïnfecteerd kan worden heb ik er nooit ernstige infecties bij
gezien en waren de vrij diepe wonden in 14 dagen genezen en de klachten
definitief verdwenen.

tussen de overvulling van de anaalklieren en het eczema dorsi, doch de
praktijk heeft wel uitgewezen, dat dit verband bestaat en het uitdrukken
of eventueel exstirperen van de anaalzakjes gunstig resultaat geeft. Volgens
mijn ervaring heeft het uitdrukken alleen vaak slechts een tijdelijk succes
en eerst de exstirpatie een blijvend. Ik ga dus al spoedig tot verwijdering
der anaalklieren over als de jeukte na het uitdrukken ervan recidiveert.

Hoewel tot nu toe geen bevredigende verklaring is gegeven voor het
verband tussen eczema dorsi met sterke huidjeukte op het caudale ge-
deelte van de rug bij honden en de overvulling der anaalklieren, bestaat
dit verband toch volgens praktijkervaring zonder twijfel.

Beijérs raadt aan om, als het uitdrukken der anaalklieren slechts tijde-
lijk succes geeft, wat dikwijls het geval is, de klieren te exstirperen. Hij heeft
de operatie daarvoor enigszins gewijzigd en beschrijft dan deze eenvoudige
ingreep.

Although up to date no satisfactory explanation has been offered concerning the
connection between dorsal eczema with a severe itch on the posterior parts and over-
filling of the anal glands, this connection exists beyond any doubt, as practical expe-
rience proves.

In cases, where emptying of these glands by pressure only, as often occurs, gives a
temporary success, Beijers advises exstirpation. He slightly modified the customary
technique of the operation in question and describes this relatively simple manipulation.

Bien que jusqu\'ici on n\'ait pas encore donné d\'explication concernant le rapport
entre l\'eczcma dorsi à fort prurit à la partie caudale du dos chez les chiens, et le sur-
remplissage des glandes anales, ce rapport existe — selon l\'expérience acquise par
la pratique — tout de même sans aucun doute.

Bf.ijers conseille que si le pressurage des glandes anales ne donne qu\'un succès tempo-
raire — ce qui est souvent le cas — d\'extirper les glandes. A cet effet il a modifié quelque
peu l\'opération et il décrit alors cette intervention simple.

Obwohl bisher noch keine befriedigende Erklärung über den Zusammenhang zwischen
Eczema dorsi, verbunden mit starkem Juckreiz der Haut auf dem kaudalen Teil des
Rückens bei Hunden und der Überfüllung der Analdrüsen gegeben wurde, so besteht
doch ohne Zweifel, auf Grund der praktischen Erfahrung, ein näherer Verband.

Wenn das Ausdrücken der Analdrüsen nur einen zeitlich begrenzten Erfolg hat
— was häufig der Fall ist — empfiehlt Beijers die Drüsen zu exstirpieren. Er hat die
gebräuchliche Operation hierzu in etwa geändert und beschreibt dann diesen einfachen
Eingriff.

Instituut voor Zootechniek der Rijksuniversiteit te Utrecht
Directeur: Prof. Dr. G. M. VAN DER PLANK.

Enkele maanden geleden werden, door een van ons (H), bij kalveren van
het M.R.Y.-veeslag verschijnselen waargenomen die na verschillende
therapeutische behandelingen (o.a.-vitaminepreparaten) niet verdwenen.
Uiteindelijk moesten deze dieren opgeruimd worden.

Zeer frequent worden kleine hoeveelheden urine met geringe kracht
uitgestoten; aangezien daarbij de staart niet of weinig wordt opgeheven,
is dit lichaamsdeel steeds nat en vuil.

De dieren hebben een min of meer atactische beweging van de achterhand;
zij blijven achter in groei, terwijl de buikomvang groter dan normaal is.

Doordat deze patiënten niet zeer zeldzaam (25) waren, terwijl koppel-
genoten bij een zelfde verzorging normaal bleven en de toegepaste thera-
peutische maatregelen faalden, werd aan een erfelijke afwijking gedacht.

Deze mening wordt versterkt door het feit dat de afstamming van alle
lijders tot éénzelfde stamouder was terug te voeren.

Teneinde het ziektebeeld te kunnen vervolgen is één lijderes in de stal
van het Zoötechnisch Instituut opgenomen.

De voedering ging van gras op droog voeder over. Gemengd meel met
de gebruikelijke vitaminen en mineralen werd naast hooi verstrekt.

De bovenbeschreven verschijnselen waren duidelijk waarneembaar.
Bij onderzoek in de interne kliniek werden geen orgaanafwijkingen ge-
constateerd; bij vaginale exploratie bleek de urethra-opening sterk verwijd
en beter toegankelijk dan die van een volwassen koe.

Op grond van de atactische gang en de geringe beweeglijkheid van de
staart werd gedacht aan een storing in het centrale zenuwstelsel; de ab-
normale wijze van urineren zou dan toegeschreven kunnen worden aan een
verminderd contractievermogen van de blaaswand. Bij rectale exploratie
bleek de blaas echter zeker niet van grotere omvang dan normaal te zijn.
Nadat de abnormale verschijnselen geleidelijk in intensiteit toenamen en
de patiënt zonder hulp niet meer kon opstaan, werd tot sectie besloten.

Aangezien afwijkingen in het centrale zenuwstelsel als meest waarschijn-
lijke oorzaken te verwachten waren, verzochten wij zowel Prof. Meijling
als Prof. ten Thije om de sectie te verrichten.

Wij betuigen hier gaarne onze dank voor de zo welwillend verstrekte
medewerking.

Op 15 November werd de sectie verricht. Microscopisch werden geen
afwijkingen gevonden met uitzondering van de verwijding van de urethra
welke ook tijdens het leven was geconstateerd. De vesica urinaria was klein.

Het microscopisch onderzoek van het centrale zenuwstelsel zal enige tijd
vergen, de resultaten zullen te zijner tijd worden gepubliceerd. Ook de
uitkomsten van het genetische onderzoek dienen nog te worden gecomple-
teerd.

De tot nu toe beschikbare stambomen doen een monofactoriele recessieve
vererving vermoeden. Het leek ons goed toe om deze voorlopige mede-
deling onder de aandacht van de collegae te brengen, aangezien de erfelijk-
heid van de oorzaak vrijwel vaststaat.

Hoe eerder dergelijke lijders worden onderkend, des te sneller kan in de
fokkerij met de afwijking rekening gehouden worden.

Wââr het aangrijpingspunt van één of meer afwijkende genen in de
ontwikkeling van het dier ligt, is moeilijk te bepalen.

Een practisch verschil is voorts of, in het algemeen gesproken, een af-
wijking (dus ook de onderhavige) therapeutisch te beïnvloeden is.

Hoewel in het hier beschreven geval nog niets gebleken is van een
therapeutische mogelijkheid, is het denkbaar dat door bijzondere voeding
van de moeder gedurende drachtigheidsperiode of van het kalf na de
geboorte de geconstateerde afwijkingen achterwege blijven. Hetgeen dus
zou betekenen dat het gen (de genen) voor grotere behoefte aan een
bepaalde nutriënt verder in de vee-populatie verspreid zou kunnen worden.

Indien een therapie of een preventivum succes zou hebben zal de
therapeut, het fokkerijbelang dienend, de eigenaar moeten adviseren dit
dier, hoewel het ogenschijnlijk normaal is, van de fokkerij uit te sluiten.

De laatste jaren worden bij jonge kalveren (2—6 maanden oud) van
het M.R.IJ. veeslag afwijkingen als — atactische beweging van de
achterhand, incontenentia urinae, verlamde staart, vergrote buikomvang
en later niet meer kunnen staan — gezien, die wellicht berusten op
een erfelijke grondslag. Het pathologisch en genetisch onderzoek wordt
voortgezet.

Düring the last years, in young calves (2—6 months old) of the M.R.Y, cattle breed,
déviations have been observed, such as atactic movement of the hind-quarters, In-
continentia urinae, paralysed tail, increased size of the abdomen, and, later, inability
to stand up, which perhaps has a hereditary foundation. The pathological and genctic
examination is being continued.

Ces dernières années on constate chez les jeunes veaux (âgés de 2 à 6 mois) duc heptcl
M.R.Y, des troubles tels qu\'un mouvement atactique de l\'arrière-main, incontenentia
urinae, queue paralysée, augmentation de la circonférence ventrale et plus tard le fait
de ne plus pouvoir se tenir debout, troubles qui reposent peut-être sur une base héridi-
tairc. Les recherches pathologiques et génétiques se poursuivent.

In den letzten Jahren wurden bei jungen (2—6 Monate alten) Kälbern des M.R.Y.-
typs, Abweichungen wie — ataktische Bewegung der hinteren Extremitäten, Incon-
tinentia urinae, Schwanzlähmung, vergrösserter Leibesumfang und später Kreuz-
schwäche, die das Stehen zur Unmöglichkeit macht -—- beobachtet, deren Grund-
ursachen vielleicht auf Vererbung beruhen. Die pathologische und genetische Unter-
suchung wird fortgesetzt.

Free-martinisme. G. Lesbouyries et H. Drieux, Ree. de Méd. Vét.. \'lome
CXXVIII, No. 12, 1952.

Schrijvers hebben de gonaden van 6 free-martin (kwenen) fetus onderzocht, die een
lengte hadden van 53 tot 70 cm. De beschrijving van de resultaten van hun onderzoek
laten zij vooraf gaan door een uitgebreid literatuur-overzicht over het ontstaan van
deze afwijking. Omdat wijlen Prof. Krediet in enkele publicaties deze literatuur reeds
critisch heeft samengevat, kan zij hier achterwege blijven.

Vijf van de onderzochte gevallen toonden een structuurbeeld van de gonaden zoals
deze het meest aangetroffen wordt. Men ziet een celrijk weefsel, waarin de resten van
de cpitbeelcellen, die afkomstig zijn van de eerste ingroei van het kicm-epitheel, dui-
delijk te onderkennen zijn.

Ze liggen afzonderlijk of in onregelmatige strengen, die echter niet de minste aanwijzing
laten zien tot differentatie, hetzij tot vrouwelijke medullaire strengen, hetzij tot testes-
buisjes. Bovendien tonen de cellen degeneratieverschijnselen als pyknose van de kernen
en symplasma-massavorming. Deze sterke regressie van de epitheelstrcngen kan volgens
de auteurs moeilijk verklaard worden, wanneer men de theorie aanneemt volgens welke
de manlijke hormonen van de manlijke partner, via de vaatanastomose tussen de
allanto-choria, de vrouwelijke vrucht van de tweeling tot een kwee zoude doen uit-
groeien. Men zou dan meer een differentiatie in manlijke richting verwachten. Het
gehele beeld wekt de indruk, dat het ontstaat door een constitutionele factor van het
fetus zelf, dat noch manlijk, noch vrouwelijk, maar a-sexueel van aanleg is. Merkwaardig
is verder de sterke ontwikkeling van het rete dat ongeveer een derde deel van de gehele
gonade inneemt en in bouw het meest overeenstemt met het rete van een testes. Boven-
dien is de gonade door een buitengewoon sterk bindwecfselkapsel omgeven. In een van
de zes gevallen werden tegen het rete aan een massa acidophyle cellen gevonden, om-
sponnen door een rijk capillairnctwerk, die volkomen leek op ophopingen van inter-
stitiële cellen in de testes van de manlijke partner.

Aan de peripherie toonde deze gonade een structuur, die deed denken aan die van
een fetaal ovarium, met een aanduiding van vorming van primair-follikels. Men zou
kunnen aannemen dat hier, gezien deze pcriphere ovariale structuur, de dedifferentiatie
laat is ingezet en gering van intensiteit is geweest. Maar de schrijvers weten niet, hoe zij
dan het meer manlijke karakter, de aanwezigheid van naar type testiculaire inter-
stitiële cellen, moeten verklaren. Bij één van de fetus vonden zij een opmerkelijke hyper-
plasie van de bijnieren, vooral berustende op een buitengewoon dikke cortex. Deze
vondst kan in zoverre volgens de auteurs van belang zijn, omdat men nu weet, dat de
bijnierschors deelneemt aan de vorming van androgene hornomen.

Een bevredigende oplossing van het probleem van het ontstaan van runderkwenen
heeft ook deze morphologische studie uit den aard der zaak niet kunnen opleveren.

Cross nam op 10 bedrijven bij runderen vergiftigingsverschijnselen waar door Soja-
meel, dat met tricbloorethyleen was geëxtraheerd. De ziekteverschijnselen waren hoge
koortsen en haemorrhagieën uit de uitwendige lichaamsopeningen. Bij sectie werden
bloedingen in alle organen waargenomen.

Uit naar een laboratorium gezonden materiaal werd Pasteurella multocida geïsoleerd
(secundaire infectie), wat het vaststellen van de juiste oorzaak der ziekte niet eenvoudig
maakte. Behandeling bestond in verandering van voedsel en bestrijding van de secundaire
infectie (Pasteurella-serum).

Het optreden van de secundaire infectie wordt verklaard doordat de intoxicatie
nadelige werking op de leucocyten uitoefent (vergelijk de „Brabantse ziekte" T. v. D.
53, 436 (1926) Ref.;. C. A. van Dorssen.

Terramycine in de grote huisdierenpraktijk. J. Farijuharson, D. D. Dela-
hanty, F. J. Milne, J.A.V.M.A., 122, 176 (1953).

Gunstige resultaten werden bij runderen gezien bij het „pneumo-enteritis complex",
bij „shipping fever" (pasteurellose), metritis, panaritium, balanoposthitis, actino-
bacillose, bij paarden bij goedaardige droes en aandoening van de voorste luchtwegen
en bij varkens bij necrotiserende enteritis. Bij schapen met metritis dient intra-uterine
toepassing van terramycine gecombineerd te worden met injectie van penicilline.

Polycine is een antibiotische zalf, die per grain (64.799 mgr.) 8000 E polymyxine
en 400 E bacitracine bevat, terwijl 0,5 % rotenon is toegevoegd. Deze zalf werkt dus
zowel antibiotisch als antiparasitair. Jordan paste ze met succes toe bij otitis externa,
demodicosis, pustulac, cellulitis, exzema, pruritus na entropion operatie, oorschurft
van katten en een met maden besmette operatiewond. C. A. van Dorssen.

Dosering van chlooramphenicol bij salmonellosen. N.T. v. G. 15 Nov. 1952,
nr. 46. J. E. Minkenhof en F. Ligthart.

Bij de behandeling van salmonellosen met chlooramphenicol (chloromycetinc) dreigen
twee gevaren: ie overdosering, 2e reeidieven; waardoor ondanks deze moderne therapie
de sterfte niet is gedaald (10—15 %).

Bij overdosering kunnen optreden hypo- en hyperthermic, shock en zelfs de dood.
Deze zouden veroorzaakt worden door bij de stoot-therapie plotseling in grote hoeveel-
heid vrijkomende endotoxinen. Schr. geven daarom chloromycetine in langzaam
stijgende dosis tot maximaal 50 mgr. per kg lichaamsgewicht, totdat de patiënt gedurende
24 uur koortsvrij is (3—6 dagen). Behalve één geval van hyperthermie zagen schr.
geen onaangename verschijnselen bij deze behandelingswijze.

Reeidieven treden op, doordat opnieuw typhusbacteriën uit de na enige weken
gevasculariseerde necrotische centra in de lymphklieren in de circulatie komen (vierde
week van de ziekte). Ook inet de chloromycetine-bchandeling kan dit niet voorkomen
worden, ook niet met langer voortgezette behandeling. Schr. geven daarom van de
26e tot de 28e ziektedag een nakuur met chloromycetine, waarbij zij op 25 patiënten
slechts één laat recidief waarnamen. Bij de paratyphus Schotlmiiller geven ze de nakuur
i de 20e dag gedurende enige dagen.

Vleeskeuring en Algemene Gezondheidsleer. Dr. J. Rinses, N. T. v. G. Nov.
1952, nr. 44.

Schr. vond in 1951 bij 5.9% van alle dieren, waarbij vóór het slachten geen afwijkin-
gen waren waargenomen, kiemen, die de mens kunnen schaden (voor de runderen
alleen bedroeg dit percentage 21), en 8.6% bij alle zieke dieren (voor runderen bedroeg
alleen dit percentage 31). Schr. neemt daarom stelling tegen de mededeling van Prof.
v. Loghem in zijn boek „Algemene Gezondheidsleer", dat vlees zelden voor de mens
gevaarlijke ziektekiemen bevat.

Conservering van Stierensperma. K. Schmidt en H. Kroll, Monatsh. Vet.
Med. 8, ii6 (1953).

Eidooiertoevoeging verlengt volgens Schmidt en Kroll de levensduur wel bij ge-
bruik van phosphaatbuffer, doch niet bij citraatbuffer. Volgens hen zou de beste ver-
dunningsvloeistof gekookte melk zijn.

Penicilline Ca.zout zou de levensduur verlengen zowel bij onverdund sperma als na
verdunning met eidooier-buffer of met koemelk.

Verkalkte mesenteriumklieren. N.T. v. G. 28 Nov. \'52, nr. 48. Dr. P. van Eeck-
houtte.

Schr. vond in bijna 13 % van 800 overzichtsfoto\'s van de buik van volwassenen ver-
kalkte mesenteriumklieren. Meestal lagen ze in het rechter onderquadrant (ook reïnfectie
van darmtuberculose wordt meestal rechts onder aangetroffen); een enkele keer waren
de klieren dubbelzijdig. Het is moeilijk te zeggen, op welk tijdstip deze lymphklicrcn
verkalken. J. H. Sof.teman, Arts.

Herbesmetting met tuberculose. N.T. v. G. 20 Dec. \'52, nr. 51. Dr. Th. G.
van Rijssf.l.

Ter beantwoording van de vraag, of herbesmetting bij tuberculose endogeen (van het
primaire complex uit) of exogeen (door een tweede aërogene besmetting) ontstaat,
deed schr. te Groningen een onderzoek bij sectie-materiaal, afkomstig van niet aan
tuberculose overledenen, op gelijke wijze als dat in 1933 gedaan is door Straub in
Amsterdam.

In A. was in de leeftijdsgroep van 20—40 jaar 87 % besmet, in G. 45 %. In
dezelfde leeftijdsgroep bestond in A. in 50 % een reïnfectie, in G. in 20 %.

Schr. concludeert hieruit, dat de reïnfectie van exogene aard moet zijn, want waarom
zouden inwoners van A. zoveel sterker neigen tot endogene reïnfectie dan inwoners
van G.?

Schr. vindt voor zijn conclusie steun in het feit, dat het percentage positieve tuber-
culinc-reacties in A. hoger is dan in G.: in A. reageert 50 % der 15-jarigen positief,
in G. wordt dit percentage pas boven 30 jaar bereikt.

Dr. ƒ. I. de Bruyne, Prof. Dr. S. van Creveld, Prof. Dr. J. R. Prakken en Dr. M.
R. H. Stoppelman. N.T. v. G. 25 Oct. \'52. nr. 43.

Gedurende enige tijd zijn alle in het VVilhelmina-Gasthuis te Amsterdam geboren
zuigelingen boven 2600 gr. intracutaan ingeënt met BCG-vaccin, bereid in het Rijks-
instituut voor de Volksgezondheid te Utrecht uit een stam, afkomstig van het Staats-
Serum-Instituut te Stockholm.

De sterkte van de werking van het vaccin is afhankelijk van de kweekmethode der
bacteriën, van de bereidingswijze van het vaccin, en van het aantal daarin aanwezige
levende bacteriën. Daardoor is de sterkte van de vaccins van verschillende laboratoria
verschillend; zelfs kunnen verschillende porties uit hetzelfde laboratorium verschillen
in sterkte.

Hoe sterker het vaccin, des te groter wordt het aantal complicaties der vaccinaties.
Daarom moet de hoeveelheid vaccin zo worden gekozen, dat er zo weinig mogelijk
complicaties optreden, terwijl het resultaat een positieve tuberculinereactie moet zijn.

Toen in Amsterdam bij 13 % der geënte kinderen lymphklierzwellingcn en -verettc-
ringen optraden, werd de hoeveelheid vaccin gehalveerd, waardoor het aantal verwe-
kingen 0.66 % werd. Op één na werden alle tuberculinereacties positief.

Vijfmaal werd als complicatie een huidafwijking waargenomen, die aan tuberculiden
deed denken.

Ook bij orale toediening zijn complicaties waargenomen, o.a. otitis media en
mastoïditis. J. H. Soeteman, Arts.

Ein Beitrag zur Kenntnis der krummen Zehen bei Junghühnern. K. 1 kitzsciie
Tierarztl. Umschau, 1952, 7, 407—409.

Gedurende de opfok van kuikens worden kromme tenen niet zelden waargenomen.
Meestal treden de afwijkingen slechts bij enkele dieren in de koppel op, doch het komt
voor dat wel 50 % van de jonge kuikens kromme tenen, bewegingsstoornissen en soms
verlammingsverschijnselen vertoont.

1. Vroeger werden al deze afwijkingen zonder meer als vitamine-D-gebrek (rachitis)
beschouwd. Toen er echter talrijke gevallen voorkwamen, die niet verbeterden
na het toedienen van kalkpraeparaten en vitamine D, heeft men door uitgebreid
experimenteel werk vele andere oorzaken van kromme tenen bij kuikens kunnen
vaststellen.

2. Gebrek aan vitamine B.., ook vitamine G of riboflavinc genoemd, veroorzaakt
vooral bij pas uitgekomen kuikens verlammingen met krampachtig naar binnen
gebogen tenen. Bij oudere kuikens wordt de groei belemmerd en de spieren van
de poten worden atrophisch. Door het toedienen van riboflavinc treedt snel ver-
betering in.

3. Gebrek aan vitamine B_l (beri-beri) komt tegenwoordig zelden voor. De dieren
vertonen spierzwakte en verlammingen. Door de huidige veelzijdige samenstelling
van het voederrantsoen kan het optreden van beri-beri niet meer worden verwacht.

4. Gebrek aan sporenelementen, in het bijzonder mangaan, veroorzaakt pcrosis (slipped
tendon). Hierbij treedt een zwelling op van het spronggewricht en de pees, die
over het spronggewricht loopt, wordt uit de normale ligging weggeschoven. De
kuikens geraken meestal eenzijdig verlamd.

5. Aeurolymphomatose veroorzaakt verlammingen die aanvankelijk gepaard kunnen
gaan met kramptoestanden in de tenen.

6. Gewriehtsjicht komt slechts sporadisch voor. Meestal worden alleen volwassen
kippen aangetast. De gewrichten zwellen op en in dc gewrichtsvloeistof bevinden
zich talrijke urinezuur-kristallen. Dc oorzaak van deze afwijking is nog niet vol-
komen opgehelderd.

7. Voetzoolgezwellen kunnen ook kromme tenen veroorzaken. Dc kromme tenen zijn
dan secundair en kunnen mechanisch worden herleid tot dc primaire oorzaak
i.c. het voetgezwel.

8. Te weke of te zachte bodembedekking werkt het ontstaan van kromme tenen in de
hand. In experimenten werden, onder overigens gelijke omstandigheden, een groep
kuikens op een zachte papierbodem gehouden en een andere groep op gaasbodem.
Na 6 weken hadden uit de eerste groep 62 % kromme tenen, uit de tweede groep
slechts 6 %.

9. Kunstmoeders met infrarood-lampen bevorderen het ontstaan van kromme tenen
bij kuikens in sterke mate, zoals experimenteel kon worden aangetoond.

10. Erfelijke factoren zijn volgens sommige onderzoekers van grote betekenis voor
het ontstaan van het ziektebeeld.

Volgens de schrijver speelt het verstrekken van uitsluitend persvoeder aan de jonge
kuikens een belangrijke rol bij het ontstaan van kromme tenen. Persvoeder wordt ge-
geven met het doel een besparing aan hard voeder te verkrijgen. Bij de bereiding van
persvoeder wordt dit sterk verhit waardoor waarschijnlijk belangrijke voedingsstoffen

beschadigd worden of verloren gaan. F. kon de oorzaken i t.m. 9 voor het ontstaan
van het ziektebeeld met zekerheid en de erfelijke factoren met grote waarschijnlijkheid
bij zijn waarnemingen uitschakelen. Bij twee groepen kuikens (Rhode Island Reds en
New Hampshire ras), die alleen met persvoeder werden gevoederd, werden bij respectie-
velijk 30 % en 10 % van het totaal aantal kuikens kromme tenen waargenomen. Een
therapie is in dit geval nog niet gevonden.

Ovariotomie vanuit de flank bij de Kat. F. Benesch, Monatsheft Vet. Med. 8,
i \'3 ("953)-

Benesch prefereert de laparotomie in de flank boven die in de linea alba. Er zou
bij de flankwond minder gevaar voor postoperatieve prolaps bestaan. Verder behoeft
geen strak verband om het gehele abdomen te worden aangelegd. Dit verband belet
de kat de hurkhouding voor defaecatie aan te nemen, zodat obstipatie het gevolg
kan zijn.

Fractuurbehandeling van de Femur bij hond en kat door een permanente
Intramedullaire pen. Leighton, R. L., J.A.V.M.A., 121, 347, 1952.

Leighton geeft hierover een uitvoerige statistiek met Röntgen-photo\'s. Er werd
gebruik gemaakt van een roestvrije stalen pen. In twee gevallen werd hetzelfde been
later nogmaals gebroken wat aanleiding gaf tot het verbuigen van de pen.

In de U.S.A. worden bij katten, die uitsluitend binnenshuis worden gehouden de
klauwen ter voorkoming van beschadiging Van het meubilair verwijderd. Deze dieren
zijn dan natuurlijk weerloos en kunnen niet meer klimmen.

Cervicale Discusprolaps bij honden. Olsson, S. E., Hansen, H. J., J.A.V.M.A.
121, 361, 1952.

Olsson en Hansen namen 43 gevallen waar van cervicale discusprolaps bij de hond.
Van 8 gevallen geven zij uitvoerige klinische beschrijvingen. Vier gevallen genazen na
operatie (fenestratie). Zij deden 39 secties. Als voornaamste symptomen noemen zij:
pijn in de nek, soms ook in de borst en voorpoten, dikwijls paresis, sterke psychische
depressie. Lichte gevallen kunnen worden versleten voor myalgie of rheumatisme.
(Vergelijk Kramer en Beijers T. v. D. 1952, 330).

Nieuwe regeling voor het vervoer van runderen in verband met de bestrijding
van Mond- en Klauwzeer.

In verband met de bestrijding van mond- en klauwzeer zal met ingang van 16 April
1954 een nieuwe regeling gelden ten aanzien van het vervoer van runderen. De nieuwe
regeling is gepubliceerd in de Nederlandse Staatscourant van 8 Februari 1954.

Oorspronkelijk lag het in de bedoeling de bepaling in de sedert 1 September 1953
van kracht zijnde regeling, n.1. dat runderen welke vervoerd worden naar markten,
tentoonstellingen, verkopingen en soortgelijke verzamelplaatsen van vee niet korter dan
14 dagen en niet langer dan 6 maanden geleden tegen mond- en klauwzeer moeten zijn
geënt, met ingang van 15 Februari a.s. te laten vervallen. In de afgelopen weken hebben
zich echter enige gevallen van mond- en klauwzeer voorgedaan bij slacht- en markt-
rundercn, waardoor werd aangetoond dat het mond- en klauwzeervirus nog altijd aan-
wezig is. Intrekking van de maatregel, vóórdat de Nederlandse veestapel voor het
overgrote deel in het voorjaar wederom zou zijn geënt, zou zeer waarschijnlijk ver-
scheidene uitbraken van mond- en klauwzeer ten gevolge hebben.

Het zou dan immers mogelijk worden, dat runderen waarvan de enting van 13A tot
I5i maand geleden heeft plaats gehad via markten enz. terecht zouden komen op
bedrijven waar de veestapels eveneens zo lang geleden waren geënt.

In verband hiermede heeft de Minister van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening
besloten de thans geldende regeling te handhaven tot 16 April a.s. en haar dan te ver-
vangen door een nieuwe.

In de nieuwe beschikking wordt bepaald, dat de vervoerder van een rund ouder dan
2 maanden, dat gaat naar een markt, tentoonstelling, verkoping of soortgelijke ver-
zamelplaats in het bezit moet zijn van een verklaring, afgegeven namens een erkende
Provinciale Gezondheidsdienst voor Dieren, waaruit blijkt, dat het rund tenminste

14 dagen geleden tegen mond- en klauwzeer is geënt cn afkomstig is van een geënt
rundveebeslag. Bij alle ander vervoer is vervoer alleen toegestaan als de vervoerder
in het bezit van een dergelijke verklaring kan worden gesteld.

Onder een geënt rundveebeslag verstaat de nieuwe regeling een veestapel die in een
bepaalde periode in zijn geheel, met uitzondering van de runderen jonger dan twee
maanden, tegen mond- cn klauwzeer is geënt. In afwijking met de vorige regeling is de
entingsperiode bepaald van 1 Februari tot 15 April,

Tevens is de bepaling opgenomen, dat runderen ouder dan twee maanden, die met
een verklaring welke betrekking heeft op een enting in het vorige jaar aan het veebeslag
worden toegevoegd nadat dit in de lopende periode reeds is geënt, opnieuw moeten
worden geënt voor 15 April 1954. Doet men dit niet, dan geldt het beslag niet meer als
een geënt rundveebeslag en kan voor geen enkel rund uit dit beslag een verklaring
worden afgegeven.

Ditzelfde geldt voor een nieuw beslag dat gedurende de entingsperiode (1 Februari-

15 April) wordt samengesteld uit runderen ouder dan twee maanden met verklaringen,
welke betrekking hebben op entingen in het vorige jaar. Ook deze runderen moeten
vóór 15 April 1954 worden herent, want anders wordt ook dit beslag na 15 April niet
als geënt beslag beschouwd cn kunnen ook voor deze runderen geen verklaringen meer
worden afgegeven na deze datum.

Tenslotte kunnen veebeslagen die geënt zijn buiten de periode van 1 Februari-i 5 April
1954 door of namens de Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst gelijkgesteld worden
met beslagen die in deze periode zijn geënt.

In verband hiermede zal een besluit van de Directeur van de Veeartsenijkundige
Dienst worden afgekondigd waarin verschillende bedrijven, waarop de veestapels in de
maand Januari 1954 tegen mond- en klauwzeer zijn geënt omdat op of in de omgeving
van deze bedrijven mond- en klauwzeer voorkwam, met name worden genoemd. Deze
beslagen worden, in ieder geval tot 15 September 1954, eveneens beschouwd als geënte
veebeslagen.

Vanzelfsprekend geldt ook voor deze bedrijven, dat runderen ouder dan twee maan-
den die vóór 15 April 1954 doch na de enting van het beslag hieraan zijn toegevoegd met
een verklaring die betrekking heeft op een enting in het vorige jaar, voor deze datum
moeten worden herent, om dit veebeslag hierna als geënt te beschouwen.

In de op 25 April gehouden beheerdersvergadering werd de rekening over 1952
goedgekeurd en de penningmeester décharge verleend.

Het onderzoek met betrekking tot de factoren, die bij de kaliumstofwisseling van
invloed zijn, waarvoor in 1952 aan Dr. J. Groen subsidie werd verleend en welk onder-
zoek is verricht door de Heer J. Offerijns, werd afgesloten. Laatstgenoemde deed
hierover mededeling op het te Montreal gehouden Int. Physiologen Congres; de bedoe-
ling is de resultaten in een proefschrift te verwerken.

Betreffende het onderzoek naar de pathologische afwijkingen, die in de nieren van
het bij het Nederl. Kanker Instituut aanwezige dicrenmateriaal zijn waargenomen,
werd van de Heer P. J. Thung, die dit onderzoek heeft verricht, het eindverslag ont-
vangen, waarin tevens richtlijnen voor verder onderzoek zijn aangegeven.

De koersstijging van de in het bezit der Stichting zijnde effecten hield ook in het
verslagjaar aan, waardoor het in vroegere jaren geleden verlies verder werd ingehaald.

Prof. P. Nieuwenhuijse, die bij zijn aftreden als Hoogleraar de wens had te kennen
gegeven ook als beheerder ontslag te nemen, werd bereid gevonden zijn plaats in het
bestuur voorlopig te blijven vervullen.

In verband hiermede werd hij als voorzitter opgevolgd door Prof. Dr. J. D. Vf.rlinde.

Mede door het aanvaarden ener herbenoeming door Dr. J. Groen, kwam in de samen-
stelling van het bestuur geen verandering. Sfcrrtaris-penningmeester is Dr. H. J. van
Nederveen, Neuhuyskadc 61, \'s-Gravenhage.

Opgave van het aantal reactiedieren, aangeboden voor slachtpremie in
de vierweekse periode van 29 November tot en met 26 December 1953.

Een spectaculaire facet van het gecompliceerde probleem der dierenmishandeling
is de strijdvraag betreffende de strafbaarheid van het zogenoemde „couperen". Men
verstaat hieronder het verkorten van de staart, — in vroeger tijd ook van de oren ¹) —,
bij paarden, en het inkorten van de staart en het verkleinen der oren (oorschelpen)
bij honden ²). Naast het couperen in vorenomschreven zin staat het uitsluitend op
paarden toegepaste „angliseren" („engliseren", „nicteren"), waarbij bepaalde spieren,
die de staart naar beneden trekken worden doorgesneden teneinde een hoger en sierlijker
dragen van dit lichaamsdeel te bereiken ³). Het is stellig curieus, dat de jurisprudentie
gedurende tientallen van jaren de beide niets met elkander gemeen hebbende begrippen
couperen en angliseren heeft vereenzelvigd. Niettemin gaat het, naar uit het voren-
gezegde blijkt, om geheel verschillende verrichtingen. Ten deze kan overigens De School-
meester ons lering schenken; in zijn gedicht „De Haan" („Natuurlijke Historie voor
de Jeugd") poneert hij :

„Een haan is vervolgens een van die dieren
Die de natuur met hun vederen vercieren
En hij draagt zijn staart
Net als een geangliseerd paard."

Het is duidelijk, dat onze rijmelaar hier niet doelt op een door couperen van zijn
staart beroofd rossinant! — Terecht noemt de „Draft of uniform universal legislation
for the protection of animals", samengesteld door Dr W. Hugenholtz in artikel 16
„illcgal" niet alleen „to shortcn the cars or tail of a dog" en „to shortcn the caudal
vertebrae of a horse", doch bovendien: „to scver the muscles of a horse which actuatc
the downward or latcral movcment of its tail".

Waar het angliseren in onbruik geraakt en bovendien naar het oordeel van objectieve
deskundigen een kleine operatie betekent, die „onmogelijk als dierenmishandeling kan
worden aangemerkt" ⁴), zal ik daarbij niet stilstaan.

Het is bekend, dat couperen niet ten aanzien van alle paarden- en hondenrassen
wordt toegepast. Het couperen van z.g. warmbloedpaarden behoort hier te lande
tot het verleden, sinds in 1947 het Bestuur van het Noord-Nederlands Warmbloed-
Paardenstamboek besloot geen gecoupeerde warmbloedpaarden meer te primeren ⁵):
met name dc z.g. koudbloedpaarden, — de zwaargebouwde werkdieren —, ondergaan

1 *) Paarden met „muizen-oren". Voor afbeeldingen zie mijn „Man en Paard",
Lochem, 1950.

2 ) In de rechtspraak vindt men t.a.v. paarden couperen omschreven als: „een ge-
deelte van het staartbeen afknippen", „een stuk, eenige wervels van den staart af-
knippen", „het doorknippen van den staartwortcl", „het afsnijden van een gedeelte
van den staart"; en t.a.v. honden als: „stukken van de oorschelpen afsnijden", „het
afsnijden van de staartjes".

3 ) Zie Oosthoeks Encyclopaedie, 4e dr. 1949, voce „Engliseren". Voorts E. Smid,
Het couperen als strafbare dierenmishandeling, Bijlage „Politie-Dierenbescherming",
Maart 1951, pag. 7. Vgl. W. Hugenholtz, Art. 254 W. v. S. en het coupeeren van
paarden en honden, N.J.B. 1937, pag. 1105. Onjuist: Van Dale\'s Nieuw Groot Woorden-
boek der Nederlandse Taal, 7e dr. 1950, dat couperen en angliseren gelijkstelt.

4 ) Prof. Dr J. A. Beijers blijkens verslag van een rede in „Dierenbescherming",
Maart 1953.

5 ) Zie R.A.M., De lange staart, „Het Paard", 22 Jan. 1948, en Smid, l.c. pag. 4 en
23. Vgl. Rb. Rotterdam, 20 Oct. 1938, N.J 1939, no. 49.

thans nog de betreffende bewerking. Met betrekking tot honden beperkte het couperen
zich van oudsher tot enkele soorten als boxers, doggen, bouviers, terriers. Belangrijk in
dit verband is het nieuwe artikel 192 van het Huishoudelijk Reglement van de Raad
van Beheer op Kynologisch gebied in Nederland, bepalende: „Bij keuringen zullen de
honden, behorende tot de rassen, waarbij het gebruik bestaat de oren en staart, ofwel
de oren, dan wel de staart, te couperen, niet mogen worden achtcruitgesteld, omdat
zij die aangegeven bewerking niet hebben ondergaan, en dus oren en staart, of oren,
of staart, in natuurlijke vorm hebben behouden".

De niet-strafbaarheid van het couperen werd vóór 1941 veelal verdedigd met een
beroep op artoikel 1, lid 2 der Wet van 8 Juli 1874, Stbl. 98 tot regeling van de uitoefening
der veeartsenij kunst, alsmede op een deze bepaling betreffende passage in de Memorie
van Toelichting. Gemeld artikel 1, lid 2 luidde: „Uitoefening der verloskunst van het
vee en het doen van heelkundige operatiën op gezond vee, zijn, met uitzondering van
inenten, aan ieder geoorloofd". De Memorie van Toelichting¹) verklaarde:

„Uitoefening der verloskunst, het castrceren van vee, het doen van gebruiks-ader-
latingen, het angliseeren der paarden, het besnijden en beslaan van zieke en gebrekkige
hoeven, en alle andere bewerkingen op gezond vee toegepast, kunnen zonder eenig
nadeel voor derden verrigt worden."

Uitgaande van de boven-besproken onjuiste vereenzelviging van angliseren en cou-
peren, nam de rechter op grond van de M. v. T. aan, dat het couperen van een paard
„als een volgens genoemde wet geoorloofde bewerking van het dier moet worden
beschouwd". Aldus Rb. Rotterdam, 15 Dec. 1919, N. J. 1920, pag. 922 en H. R. 11 Oct.
1920, N. J. 1920, pag. 1096. Hetzelfde geldt voor het couperen van honden, die ingevolge
artikel 19 (later 20) der wet onder „vee" zijn begrepen ²).

Hoezeer het gelijkstellen van couperen met angliseren foutief is, het staat buiten
twijfel, dat onder de woorden „alle andere bewerkingen op gezond vee toegepast"
in de M. v. T. ook couperen valt. De opvatting, dat op zichzelf het couperen naar de
Wet van 1874 een geoorloofde handeling is, schijnt mij derhalve niet voor tegenspraak
vatbaar. Dit betekent echter in genen dele, dat iedere wijze waarop het bewerkstelligen
van de als zodanig toelaatbaar geoordeelde ingreep plaats vindt, per se niet strafbaar
zou moeten worden geacht. Wie de behandeling verricht op een nodeloos pijnlijke wijze,
wie een onredelijk middel aanwendt, maakt zich, ondanks artikel 1, lid 2 der Wet van
1874, schuldig aan het misdrijf van artikel 254, lid 1, sub i° W. v. S. Uit eerstgemelde
bepaling kan voorts uiteraard geen maatstaf worden afgeleid voor het al dan niet rede-
lijke van het voorgenomen doel. Ontbreekt een redelijk doel, dan staat artikel 1 tweede
lid der Wet Uitoefening Veeartsenij kunst aan de strafbaarheid van de dader niet in
de weg.

Men kan geredelijk toegeven, dat de zedelijke waardering van dierenmishandeling
na 1874 een belangrijke evolutie heeft doorgemaakt ³), — lege ita scripta viel niet te
ontkomen aan de slotsom: couperen is een door de Wet Uitoefening Veeartsenijkunst
toegelaten bewerking. Dit werd anders toen het Besluit van de Secretaris-Generaal
van het Departement van Landbouw en Visscherij van 12 Sept. 1941, Sc. no. 178, artikel
i der Wet van 1874 grondig wijzigde, waardoor ook de Memorie van Toelichting
op de oorspronkelijke bepaling voor de interpretatie van de nieuwe haar waarde verloor.
Krachtens artikel 15 Besluit Bezettingsmaatregelen is deze wijziging aanvankelijk
geschorst, doch ingevolge K. B. van 5 Sept. 1945, Stbl. F 162 weder in werking getreden,

2 ) Zie Conclusie Adv.-Gen. bij H. R. 27 Juni 1938, N. J. 1939 no. 101, en bij H. R.
19 Juni 1939, N. J. 1939, no. 1041.

3 ) In 1874 bestond geen enkele dierenbeschermende strafbepaling in ons recht.
Zie mijn „Een merkwaardig fossiel in onze wetgeving", N. J. B. 1953, pag. 554, nt. 1.

totdat zij door de Wet Bezettingsmaatregelen IV van 25 Januari 1951, Stbl 25. per 1
Februari 1952 verviel.

Het bij Koninklijke Boodschap van 4 Augustus 1953 ingediende ontwerp van een
„Wet op de Uitoefening van de Diergeneeskunst" (no. 3083) heeft overgenomen de in
het Besluit van 1941 tot stand gebrachte regeling, volgens welke het verrichten van ope-
raties op gezonde dieren — waaronder begrepen het couperen — als bedrijf, is voor-
behouden aan dierenartsen. Noch aan de voorgestelde wetstekst zelf, noch aan de
Memorie van Toelichting kan steun worden ontleend voor de opvatting, dat couperen
qua talis een toelaatbare handeling is.

De argumenten waarmede men poogt het couperen te justifiëren door aannemelijk
te maken het nastreven daarbij van een „redelijk doel", als beoogd in artikel 254 W. v. S.,
weerspiegelen zich in de rechtspraak.

Met betrekking tot honden besliste H. R. 27 Juni 1938, N. J. 1939, no. ior, dat het
verhogen van het aesthetisch voorkomen alsmede der tentoonstellings- en handelswaarde
op zichzelf zeer zeker een redelijk doel in gemelde zin is \'). Met betrekking tot paarden
vindt men in een constante jurisprudentie gelijke beslissingen ¹).

Ten aanzien van honden werd verworpen het verweer, dat het lichamelijk belang
der dieren met het couperen der oren zou zijn gediend. (Hof Amsterdam, 23 Maart 1938,
blijkens Concl. Adv.-Gen. bij H. R. 27 Juni 1938). Dat het couperen buiten de verhoging
der handelswaarde „overigens geen noemenswaardig nut heeft" verklaarde Hof Arnhem,
16 Febr. 1939 (H. R. 19 Juni 1939, N. J. 1939 no. 1041).

Ten aanzien van paarden werd verhoging der bruikbaarheid in abstracto als redelijk
doel erkend door Rb. Middelburg, 20 Jan. 1939, l.c., doch de Rechtbank aanvaardde
niet, dat in feite door couperen een verhoogde bruikbaarheid wordt teweeggebracht.
Nog verder gaat Rb. Rotterdam, 20 Oct. 1938, l.c., die zelfs stelt, dat een paard door
het couperen „in bruikbaarheid eerder onderdoet voor een ongecoupeerd dier". Bij
deze uitspraken wordt overwogen, dat couperen het paard berooft van een belangrijk
natuurlijk afweermiddel tegen hinderlijke insecten, en dat dientengevolge gecoupeerde
paarden onrustiger zijn dan niet gecoupeerde ²). Rb. Middelburg neemt niettemin
in aanmerking, dat bij trekpaarden met niet gecoupeerde staart het gevaar van het
z.g. „teugelvangen" niet mag worden onderschat ³).

De drie door de Hoge Raad als „redelijk" geadmitteerde doeleinden hangen nauw
met elkander samen. Het aesthetisch voorkomen is uiteraard van betekenis voor de
tentoonstellingswaarde, en deze beïnvloedt de handelswaarde.

Dat de gangbare opvattingen omtrent het aesthetisch voorkomen geforceerd in een
andere richting kunnen worden geleid, blijkt enerzijds uit het hierboven aangehaalde

1 ) Rb. Arnhem, 28 Juni 1927, W. 11737; H. R. 31 Oct. 1938, N. J. 1939, no. 102;
Rb. Middelburg, 20 Jan. 1939, N. J. 1939, no. 415; Hof \'s-Hertogenbosch 28 Sept.
1949, N. J. 1951, no. 53. — Alleen Rb. Rotterdam, 20 Oct. 1938, N. J. 1939, no. 49,
wijst het bevorderen van economische belangen door het couperen als redelijk doel
categorsch af.

2 ) Aldus ook J. E. W. Quarles van Ufford, Het coupeeren van paarden, N.J.B.
\'938, pag. 93.

artikel 192 Huishoudelijk Reglement van de Raad van Beheer op Kynologisch gebied
in Nederland, anderzijds uit het voormelde besluit van het Noord-Nederlands Warm-
bloed-Paardenstamboek. Nu dientengevolge de tentoonstellings- en eo ipso tevens de
handelswaarde van resp. honden en warmbloedpaarden door het couperen niet langer
kan geacht worden te vermeerderen, heeft de betreffende bewerking ten opzichte van
de genoemde dieren haar in zodanige vermeerdering gelegen „redelijk doel" verloren.
Het wachten is nog slechts op ons hoogste rechtscollege om dit uitdrukkelijl te con-
stateren. Intussen zal moeten worden erkend, dat honden- en paardenfokkers door een
voorbeeldig initiatief op hun terrein de onwenselijke consequenties hebben gecorrigeerd,
waartoe de interpretatie der woorden redelijk doel" in artikel 254 W. v. S. leidde.

Tegen de aanvaarding als „redelijk doel" van verhoging van het aesthetisch voor-
komen is als bezwaar allereerst in te brengen, dat de op dit stuk beslissende inzichten,
afhankelijk van wisselende „smaak", mode en modegrillen ¹), moeilijk zijn te motiveren,
en zich in ieder geval niet laten controleren. Daarbij komt, dat „verhoging van het
aesthetisch voorkomen" een weinig bepaald en rekbaar begrip is, dat nauwelijks naar
objectieve maatstaven kan worden getoetst. Bij nauwgezette toepassing van hetgeen
de Hoge Raad in zijn arrest van 27 Juni 1938 leert, zou de bewering van de eerste de
beste onverlaat, dat naar zijn subjectief inzicht het uiterlijk van het dier als gevolg
van zijn ingreep is verfraaid, en dat hij met dat opzet handelde, disculperend werken.
Met deze uitwijkmogelijkheid zou ook illusoir worden de strafbaarheid van iemand,
die op het denkbeeld zou komen nodeloos een hond te couperen behorende tot een
soort waarbij dit tot dusver niet gebruikelijk en dus met het oog op de handelswaarde
irrelevant was.

De Hoge Raad heeft helaas verzuimd de verhoging van het aesthetisch voorkomen
te koppelen aan de verhoging der tentoonstellings- en handelswaarde. In zijn meer-
genoemd arrest handelt de H. R. niet over verhoging van het aesthetisch voorkomen
met het oog op verhoging van de tentoonstellings- en (of) handelswaarde, doch hij noemt
de drie „redelijke doeleinden" zelfstandig en gelijkwaardig naast elkander. Het on-
gewenste gevolg hiervan is, dat het couperen, dat verhoging van het aesthetisch voor-
komen beoogt, rechtmatig is, onafhankelijk van de al of niet verhoging van de tentoon-
stellings- en de handelswaarde. Dit includeert, dat ook waar het couperen deze beide
laatste doeleinden niet dient, de dader strafvrij handelt, mits hij verklaart, dat verfraaiing
van het dier — naar zijn particuliere smaak — in zijn bedoeling lag.

Het vorenstaande zal aannemelijk maken, dat naar mijn opvatting het verhogen
van het aesthetisch voorkomen als zelfstandig „redelijk doel" van het couperen moet
worden afgewezen.

Hetzelfde geldt in niet mindere mate ten aanzien van de vermeerdering der tentoon-
stellings- en der handelswaarde. Dat het nastreven van economisch voordeel een recht-
vaardigingsgrond zou vormen voor het in principe door de strafwet verboden opzettelijk
veroorzaken van pijn of letsel aan een dier, acht ik hoogst bedenkelijk. Men verklaart
het toevoegen van leed aan het dier rechtmatig, niet omdat dit rechtens rechtmatig
is, doch omdat het de mens tot voordeel strekt. Is dit een anders gerichte gedachtengang,
dan die ten grondslag lag aan het nationaalsocialistischc adagium „Recht ist was dem
Deutschen Volke nützt"? — Om materieel gewin te kunnen sanctionneren, keert men
hier in feite terug tot de onlogische en onzedelijke gelijkstelling van het levende dier
met het levenloze ding. Ik wil nog daarlaten, dat men, door in het strafrecht winstbejag
als justificatie voor op zichzelf strafbare gedragingen te introduceren, zich op een ge-
vaarlijke weg begeeft. Hierbij verlies ik niet uit het oog, dat in casu dieren en niet mensen
gelaedeerd object zijn!

Een standpunt afwijkend van dat, ingenomen door de thans heersende jurisprudentie,
huldigde Hof Amsterdam, 23 Maart 1938, vernietigd door H. R. 27 Juni 1938. Het
Hof stelde, dat verminking van een dier niet een redelijk doel krijgt, wanneer men dit

zoekt in het economisch voordeel der eigenaren. Bij deze zienswijze sluit ik mij zonder
aarzeling aan. En eveneens verenig ik mij met het betoog van de Advocaat-Generaal
Wijnveldt bij laatstgemeld arrest van de Cassatierechter, waar hij poneert ,,dat het
doel een zedelijken grondslag moet hebben, wil van een redelijk doel gesproken kunnen
worden". In haar vonnis van 20 Oct. 1938 verklaarde Rb. Rotterdam in gelijke geest,
dat bij de toetsing der redelijkheid van het met couperen te bereiken doel ,,hct zedelijk
besef zwaarder behoort te wegen, dan het stoffelijk belang".

Het opzettelijk veroorzaken van pijn of letsel aan een dier is volgens artikel 254 W. v. S.
in beginsel verboden. De wetgever maakt slechts een uitzondering voor de gevallen
waarin zulks plaats vindt met een redelijk doel, nagestreefd door een geoorloofd middel.
Doch zodra het middel ter bereiking van zodanig\'doel de grens van het toelaatbare
overschrijdt, verliest het redelijk doel qua talis zijn disculperende betekenis. Dit stelt
het primaire karakter van het verbod der dierenmishandeling duidelijk in het licht
en maakt aannemelijk, dat de daarop toegestane uitzondering in beperkte zin is op
te vatten. Dit laatste kan ook volgen uit het feit, dat blijkens de geschiedenis der tot-
standkoming van de Wet van 16 April 1920, Stbl. 194 de kennelijke bedoeling van het
nieuwe artikel 254 Sr. is meerdere bescherming van het dier zelf, in tegenstelling tot de
oude bepaling, die zich in de eerste plaats keerde tegen aanranding van het zedelijkheids-
gevoel van de mens.

Deze overwegingen leiden tot het inzicht, dat het straffeloos opzettelijk aan een dier
veroorzaken van pijn of letsel uitsluitend dan zonder voorbehoud gerechtvaardigd is
te achten, wanneer het beoogde doel, in aanmerking genomen de welbegrepen belangen
van het dier, redelijk mag heten, en het gebezigde middel toelaatbaar is. Dient de ingreep
van het couperen de belangen van het bewerkte dier, dan is er mitsdien buiten twijfel
een redelijk doel en een rechtmatig handelen. Aldus operatie op medische indicatie.
Het Duitse Tierschutzgesetz van 24 Nov. 1933 (RGBL. I 987) in Par. 2 sub 8 verbiedende
het couperen van paarden, Iaat dit als exceptie toe „wenn es zur Behebung einer Untugend
oder einer Erkrankung der Schweifrübe durch einen Tierarzt unter Betäubung vor-
genommen wird". De Deense Dierenbeschermingswet van 27 Mei 1950, Nr. 256 ¹)
verklaart in artikel 9, lid 1: „Het couperen van de staart bij paarden en koeien en van
de oren en staart bij honden is alleen geoorloofd als dit uit veterinair oogpunt nood-
zakelijk is, en mag alleen geschieden door dierenartsen en met toepassing van bedwel-
ming" ²). De Penal Code, Act. No. 375, 1939 van Pennsylvania (U.S.A.) stelt in Section
947 strafbaar „whoever crops or cuts off, or causcs or procures to be croppcd or cut
off, the whole, or part of the ear or ears of a dog", zulks „unless such person has in his
or her possession a certificate of a duly licensed veterinarian, stating that such cropping
or cutting is necessary for the health of the dog".

Onder bepaalde omstandigheden kan het belang van het dier couperen gewenst
maken in verband met het gebruik van het dier door de mens. Ik denk aan voor de jacht
aangewende cocker-spaniels, waarvan dc niet gecoupeerde staart in de doornen hangen
blijft. Hier betreedt men echter een gevaarlijk grensgebied, want het zal meestal niet
gemakkelijk zijn, vast te stellen waar de bewerking geschiedt in het belang van het
dier gelet op het daarvan gemaakte gebruik, en waar zij plaats vindt ter verhoging
van de bruikbaarheid van het dier in het belang van de mens. In het eerste van deze
beide, dikwijls vermoedelijk in elkaar overgaande en moeilijk scherp te onderscheiden,
gevallen, is het met couperen gediende doel redelijk, in het tweede niet.

De vraag of in concreto van een redelijk doel sprake is, staat ter uitsluitende beslissing
van de rechter: het opzet van dc verdachte speelt hierbij geen decisieve rol; voor de

2 ) Lid 2 zondert hiervan uit „het couperen van staarten bij honden beneden acht
dagen". Het Duitse Tierschutzgesetz verbiedt in Par. 2 sub 7 „einem über zwei Wochen
alten Hund die Ohren oder den Schwanz zu kürzen".

strafbaarheid wordt niet vereist, ,,dat de dader bewustelijk of opzettelijk zonder redelijk
doel handelt" (H. R. 16 Jan. 1922, N. J. 1922, pag. 345). — Ten aanzien van de quaestie
of al dan niet overschrijding van hetgeen ter bereiking van een redelijk doel toelaatbaar
is, heeft plaats gehad, geldt hetzelfde.

Een strenge beoordeling van het laatstbedoelde moment kan de consequenties van
de vigerende opvattingen inzake het „redelijk doel" mitigeren. Conform de leer van de
Hoge Raad het door de dader begeerde doel als redelijk aanvaardende, kan de rechter
niettemin tot strafbaarheid besluiten op grond dat het aangewende middel „hetzij reeds
in het algemeen hetzij wegens de wijze waarop het wordt toegepast, in dat doel niet
zijn rechtvaardiging kan vinden". (H. R. 19 Juni 1939). Terecht geeft de H. R. hier
implicite te kennen, dat een op zichzelf geoorloofd middel door onjuiste hantering
ongeoorloofd kan worden. Pompe in zijn noten onder H. R. 27 Juni 1938 en H. R.
19 Juni 1939 wijst er op, dat ten deze niet alleen in aanmerking komt of het pijn of
letsel toebrengende middel voor het bereiken van het doel al dan niet doelmatig was,
doch mede of, gegeven het belang van het doel, het middel ook overigens toegelaten
mocht worden: „Hoe grooter het belang, des te ruimer is het gebied van toelaatbare
pijn of letsel". Naar deze zienswijze beïnvloedt derhalve de appreciatie van het beoogde
doel de waardering van het gebruikte middel.

De rechtspraak heeft slechts een bescheiden gebruik gemaakt van de mogelijkheden,
die het element van het redelijk middel bij de berechting van coupeergevallen biedt.
Met name het probleem der verdoving, trad hier naar voren. Dat couperen onder
achterwege laten van (deskundige) voorafgaande plaatselijke verdoving het toelaatbare
overschrijdt, werd door sommige rechterlijke colleges bevestigd, door andere ontkend ^x).

Tot welke conclusies ten aanzien van het geldende recht kan men in het licht van
de rechtspraak voor het hier behandelde vraagstuk komen?

De vaststelling door de Hoge Raacl, dat bij het couperen verhoging van het aesthetisch
voorkomen, alsmede der tentoonstellings- en handelswaarde een redelijk doel vormt,
heeft naar wij constateerden, als gevolg van de voorzieningen getroffen door de kyno-
logcn en paardenfokkers, in de praktijk betekenis verloren met betrekking tot honden
en warmbloedpaardcn. Niet echter met betrekking tot de categorie der koudbtoed-
paarden. Maar ook de warmbloedpaardcn en honden zijn nog niet volkomen veilig,
want allereerst bedreigt hun het gevaar, dat als redelijk doel wordt bestempeld te hunnen
aanzien toegepast couperen ter verfraaiing naar het persoonlijk aesthetisch inzicht
van hun eigenaars, en voorts is het geenszins denkbeeldig, dat de hoogste rechter te
gelegener tijd zal uitmaken, dat verhoging der bruikbaarheid eveneens een redelijk
doel is. Een dergelijke beslissing zou logisch aansluiten bij de reeds gegevenc.

Intussen is bij het bepalen der strafbaarheid in concreto het moment van het redelijk
doel onverbrekelijk verbonden met dat van het redelijk middel. En deze omstandigheid
biedt de met prudentie oordelende lagere rechter ruimte om, ■— waar nodig —, het
rechtsgevoel bevredigende schuldigverklaringen uit te spreken. Ook volgens de bestaande
wetsbepaling en onder de vigerende jurisprudentie, is couperen strafbaar in de volgende
gevallen: a. doel en middel zijn beide onredelijk; b. het doel is onredelijk, terwijl het
gebezigde middel redelijk is; c. het doel is redelijk, doch het middel qua talis onredelijk;
d. het doel is redelijk, doch het als zodanig geoorloofde middel door verkeerde toepassing
ontoelaatbaar; e. het belang van het voorgenomen redelijk doel rechtvaardigt het op
geoorloofde wijze aangewende, op zichzelf aanvaardbare middel, niet.

Naar men ziet, staat ook reeds zonder wetswijziging, de mogelijkheid om couperen
als strafbare dierenmishandeling te qualificeren, in ruime mate open. Men is daarbij
evenwel afhankelijk van de niet aan een strak geformuleerd wettelijk directief gebonden
rechter. En diens bereidheid om langs de hier aangeduide wegen tot strafbaarverklaring
over te gaan, is tot dusver onvoldoende gebleken.

Wil men het couperen als dierenmishandeling principieel gestraft zien, — en ik
schaar mij naast hen, die dat wensen —, dan zal de wetgever zijn stem moeten verheffen.
Een zodanige uitdrukkelijke strafbaarstelling kan worden tot stand gebracht door een
incidentele uitbreiding van het bestaande wetsartikel Strafbaar zou moeten worden
verklaard: „hij die opzettelijk de staartwortel van een paard, dan wel de staart of de
oorschelpen van een hond inkort of verkleint" ¹).

Men zou, naar het voorbeeld van de Duitse en de Deense wet, kunnen overwegen
aan de hiervoren ontworpen delictsomschrijving toe te voegen: „tenzij dit noodzakelijk
is ter bevordering van de gezondheid van het dier". Nodig acht ik zulk een — licht
tot overbodige debatten betreffende subjectieve rechten van dieren leidende — restrictie
intussen niet. Indien de ingreep in het belang van het dier werkelijk noodzakelijk is,
handelt de dader rechtmatig, en is hij niet strafbaar; men zal hem eventueel een beroep
op artikel 40 Sr. kunnen toestaan.

Beslist verkeerd zou ik het achten in de strafwet te bepalen dat de operatie slechts
door dierenartsen mag worden verricht. Dit regardeert de Wet tot regeling van de uit-
oefening der veeartsenij kunst (de Wet op de Uitoefening van de Diergeneeskunst).

Wat een wettelijke plicht tot verdoving aangaat, hieraan bestaat ten onzent geen
behoefte: wie bij noodzakelijk couperen het dier nodeloos pijn veroorzaakt, bezigt
een ongeoorloofd middel tot een geoorloofd doel, en is strafbaar ex artikel 254 lid 1,
sub 1² Sr.

Reden om, gelijk de Duitse en de Deense wet, van strafbaarheid uit te sluiten het
couperen van zeer jonge honden, zie ik niet.

Een legislatieve voorziening als de hier in overweging gegevene, zich beperkend
tot het erkennen van couperen als afzonderlijk delict, honoreert de realistische verlangens
van een verantwoorde dierenbescherming.

1 ) Naast „inkort" is „verkleint" nodig omdat denkbaar is, dat door het bewerken
der oorschelpen de oren van de hond niet korter worden; — kleiner worden deze door
het couperen altijd!

Op Donderdag 28 Januari j.1. heeft collegaA. Feberwee, Directeur van het Openbaar
Slachthuis en van de Vleeskeuringsdienst te Arnhem, wegens het bereiken van de pen-
sioengerechtigde leeftijd afscheid genomen van het Gemeentebestuur, van de gebruikers
van het Slachthuis en van het personeel van het Slachthuis.

Vele goede woorden zijn daarbij aan het adres van collega Feberwee gericht en
duidelijk bleek hoeveel achting hem werd toegedragen.

Een gezellig kopje thee besloot deze voor collega Feberwee onvergetelijke middag.

Secretariaat: Dr. W. A. de Haan, Lessinglaan 104, Utrecht, Telefoon o 3400—11413.

Kort verslag van de vergadering, gehouden te Utrecht op 23 Januari 1954 in de
„Dietsche Taveerne".

Aanwezig 56 leden benevens als gasten de w.n. Hoofdinspecteur van de Volksge-
zondheid Dr. J. M. van Vloten, de Inspecteur van de Volksgezondheid K. Hofstra,
Dr. W. Luxwolda, Dr. W. A. de Haan, terwijl het Hoofdbestuur van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde is vertegenwoordigd door het lid D. Hendrikse. De vergadering
wordt te 10.40 uur door de voorzitter Dr. D. M. Hoogland geopend.

Na begroeting van de leden en in \'t bijzonder van de gasten, spreekt de voorzitter
er zijn blijdschap over uit, dat hij weer in zoverre is hersteld, dat hij deze vergadering
kan leiden.

Hij brengt dank aan het Hoofdbestuur voor de ondervonden medewerking inzake
verschillende aangelegenheden en ook aan de secretaris, die gedurende zijn afwezigheid
behalve het secretaris-penningmeesterschap ook nog als w.n. voorzitter is opgetreden.

Collega P. van Rijn feliciteert de Voorzitter met zijn herstel, welke woorden met
een hartelijk applaus door de vergadering worden onderstreept.

De notulen worden goedgekeurd nadat op verzoek van Dr. C.J. G. van der Kamp,
daarin een kleine wijziging is aangebracht. (Te Groningen wordt het goedgekeurde
berenvlees niet naar de vlecswarenfabrieken gezonden; in enkele andere keurings-
kringen geschiedt zulks wel.)

Nadat de ingekomen stukken zijn behandeld, komt de wijziging van het huishoudelijk
Reglement van de Groep aan de orde, in verband met de wijziging van art. 28 van het
H.R. van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

De voorzitter spoort de leden nogmaals aan om mede te helpen het ledental van de
Groep te versterken.

Doordat verschillende directeuren wegens het bereiken van de pensioengerechtigde
leeftijd of wegens verandering van werkkring hebben bedankt, moeten deze lacunes
nodig worden aangevuld wil de Groep aan haar doel blijven beantwoorden.

Gelukkig blijven de meeste uitgetreden leden als buitengewoon lid aan de Groep
verbonden, doch het gewone ledental kan nog aanzienlijk worden versterkt.

Als pl.v.v. adviserend lid van het Algemeen Bestuur van de Mij. voor Diergeneeskunde
wordt door de Groep benoemd J. J. Ooms te Tilburg (art. 47a H.R.). Als nieuw lid
wordt aangenomen L. J. Haks te Groningen; als buitengewone leden:

Hierna krijgt Dr. Luxwolda het woord voor het houden van zijn voordracht over
„Ervaringen bij herkeuringen."

Daar hierover binnenkort een artikel in het Tijdschrift zal verschijnen, zij hiernaar
verwezen.

Hierna pauze en gemeenschappelijke lunch, waaraan door 50 leden wordt deelgeno-
men. Geen wonder dat de stemming prima was!

Verschillende collega\'s treden in het strijdperk en dat verbaast niemand. Immers
het onderwerp heeft de felle belangstelling van allen, die in de vleeskeuring werkzaam
zijn en de meningen hierover zijn nogal verdeeld.

De artikelen in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde spreken hierover een duidelijke
taal.

Over het ingekomen schrijven van de Bond van Keurmeesters van Vee en Vlees
wordt uitvoerig van gedachten gewisseld en met de Vereniging van Slachthuisdirec-
teuren zal hierover contact worden opgenomen.

Vervolgens komt aan de orde: de electrische bedwelming van slachtdieren. Hierover
zijn de leden ingelicht, doordat een afschrift van de brief, uitgaande van de Ned. Vere-
niging tot Bescherming van Dieren aan Z. E. de Minister van Sociale Zaken en Volks-
gezondheid en het rapport van een Commissie, die door deze vereniging is ingesteld,
aan alle leden is toegezonden.

Op verzoek van de Hoofdinspectie is hierover door het bestuur van de Groep op korte
termijn een rapport uitgebracht.

Teneinde de nodige wettelijke wijzigingen voor te bereiden is een commissie ingesteld,
waarin namens de Groep heeft plaats genomen Dr. D. M. Hoogland te Breukclen en
als plaatsvervanger W. M. Westerhof tc Bodegraven.

De onderwerpen „verplichte ziekteverzekering van gemeenteambtenaren" en „het
georganiseerd overleg" worden nu aangesneden en daar hierover bij de meeste leden nog
geen goede inzichten bestaan, zal in de Aprilvergadering een spreker worden uitgenodigd
om ons op dit gebied voor te lichten.

Vervolgens wordt besproken een brief van het Hoofdbestuur van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde over de salariëring van de pl.v. Hoofden van vleeskeurings-
diensten.

Verschillende van deze collega\'s ontv angen tot dusver een vergoeding v an ƒ 10.
per dag (vooroorlogspcil).

Dit zal minstens ƒ 15,- per dag moeten worden met een minimum van ƒ 450, per
jaar.

Hoewel het pl.v. Hoofd van Dienst, die in de regel ook practiserend dierenarts is,
meestal geen volledige werkdag besteedt aan de waarneming van zijn dirnst, is hij toch
in elk geval verantwoordelijk voor de gehele gang van zaken.

Voor de betrokken Directeuren van Vleeskeuringsdiensten is hier een taak weggelegd om verbetering
in bovenbedoelde zin na te streven.

Bij de rondvraag informeert de voorzitter hoe het staat met de nieuwe vleeskcurings-
stcmpcls. Dr van Vloten antwoordt hierop, dat deze zaak nog steeds in studie is; er zal
in ieder geval een overgangstermijn komen, waarmee men rekening kan houden.

Het onderzoek van culturen op Salmonella in het Rijksinstituut van de Volksgezond-
heid te Utrecht zal betaald worden door Sociale Zaken. B.O. van vlees en organen,
histologisch onderzoek enz. zullen door de diensten moeten worden betaald.

B. Lok (Deventer) vraagt: Volgens welke maatstaven moet ik het ingevoerde buitenlands
vlees beoordelen?

Het antwoord luidt: Volgens Uw eigen inzicht en volgens dezelfde normen als voor
de binnenlandse vleeskeuring gelden.

Door het Hoofdbestuur zijn de volgende collegae aangenomen als lid van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde:

Door het Hoofdbestuur worden de volgende collegae voorgedragen voor het lid-
maatschap van de Maatschappij voor Diergeneeskunde:

C. Holzhauer. Rotterdamse Rijweg 137, Rotterdam.
F. H. J. v. Jaartsveld, Ruurloseweg B 75, Groenlo.
H. Meijer, Erp.

Door het Hoofdbestuur is de diergeneeskundige student M. F. Kramer aangenomen
als candidaatlid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Schuurmans, R., tc Franeker, tot Kcuringsvccarts-hoofd van dienst en Directeur
van het Openbaar Slachthuis te Sneek.

BURGEMEESTER EN WETHOUDERS VAN GOES
roepen sollicitanten op voor de gecombineerde betrekking van

(behoudens goedkeuring)
f9.408,-tot f 10.608,- (5 eenjaarlijkse verhogingen van f240,-).

Gezegelde sollicitaties in te zenden binnen 10 dagen na
het verschijnen van dit blad aan de Burgemeester van Goes.

Op 25 December 1953 overleed plotseling, terwijl hij, zittend bij de haard,
met bezoekers een gesprek voerde, Arie Apollonius Barendregt. Hij
werd geboren 14 November 1875 te Beverwijk. Na de H.B.S. te Haarlem
te hebben doorlopen, werd hij in 1893 ingeschreven als kwekeling aan
\'s Rijksveeartsenijschool. Hij was de eerste, niet in het internaat wonende
kwekeling; hij woonde in Utrecht op kamers, die een trefpunt werden voor
met avondpermissie buiten het schoolterrein verblijvende vrienden, een
feit dat er mede toe bijgedragen zal hebben, dat de vriendschapsbanden
tussen hem en zijn jaargenoten zo bijzonder hecht was.

In 1897 verwierf hij het veeartsdiploma en vestigde zich aanvankelijk
te Beverwijk. Al spoedig nam hij echter de practijk over van de in Zuid
Holland zeer bekende collega Hendrik de Jong te Barendrecht, de baker-
mat van de familie Barendregt. In 1900 trad hij in het huwelijk met mej.
Sophie Vrijlandt, die hem meer dan vijftig jaren trouw ter zijde mocht
staan, en die, samen met hem, als vriendelijke gastvrouw het huis bestierde,
dat een plaats van samenkomst was en een middelpunt voor familie en
vrienden. Barendregt was een goed en scherpzinnig veearts, die in zijn
tijd de zich sterk ontwikkelende Veterinaire wetenschap wist bij te houden.
Omstreeks 1918 werd hij belast met de vleeskeuring in Barendrecht en
trad in 1922, toen Barendregt in de vleeskeuringskring Rotterdam werd
opgenomen in dienst van Rotterdam, waar hij speciaal werd belast met
de keuring in de buitengemeenten, totdat hij omstreeks 1936 wegens een
storing van het gezichtsvermogen werd gepensionneerd. Hij was een man
met een veelzijdige belangstelling voor het maatschappelijk en openbaar
leven.

De ouderen onder de lezers zullen zich herinneren, hoe hij op vergade-
ringen van de Afdeling Zuid Holland, en op Algemene vergaderingen,
waar hij als afgevaardigde Zuid Holland dikwijls vertegenwoordigde,
het oor van de aanwezigen had, daar hij door zijn scherp verstand en juist
inzicht steeds de kern der vraagstukken, die in behandeling waren, wist te
benaderen en met duidelijke woorden, een heldere stem en een overtui-
gende betoogtrant, een meerderheid voor zijn mening wist te winnen.

Naast zijn belangstelling voor de beroepsaangelegenheden, ging zijn
interesse uit naar de politiek. Tot 1940 was hij een bekende persoonlijkheid
in de liberale partij. Geen moeite en opoffering was hem te veel om de
partij-organisatie te steunen, zelfs door persoonlijk gedurende een verkie-
zingscampagne zich als spreker beschikbaar te stellen en avond aan avond
spreekbeurten te vervullen.

Bij zijn ter-aarde-bestelling getuigden de Burgemeester en de dijkgraaf,
namens gemeente, polder, Boerenleenbank, en andere verenigingen van
zijn grote verdiensten als burger van Barendrecht en bestuurslid der be-
trokken organisaties, waarbij vooral de nadruk werd gelegd op zijn eer-
lijkheid en rechtvaardigheid in al zijn daden; dat hij steeds handelde
zonder bijbedoelingen, recht op de man af, schijnbaar wel eens bruusk,
doch achteraf waardeerbaar kort en juist.

Deze begrafenis had onder grote belangstelling plaats op 29 December,
op het vredig langs de Binnenmaas gelegen kerkhof van het rustige Maas-
dam.

Na een ziekte van enkele maanden is de ge Januari 1954 te Rotterdam
overleden Meindert Jacobus Veenstra, gepensionneerd Hoofd-Rijks-
keurmeester, in de leeftijd van 67 jaar. De crematie te Westerveld heeft de
13e Januari j.1. plaats gevonden en is op zijn verzoek in stilte geschied.
Slechts de naaste familieleden waren daarbij tegenwoordig.

Daardoor werden vele vrienden en collega\'s teruggehouden, die anders
deze droeve plechtigheid zouden hebben bijgewoond om daarmede aan
Meindert Veenstra de laatste eer te bewijzen.

Collega Veenstra werd de 20e September 1886 geboren te Oosterwolde
Gemeente Ooststellingwerf, waar zijn vader toen de veterinaire praktijk
uitoefende.

Na de lagere school te hebben doorlopen, ging hij naar de Rijks Hogere
Burgerschool te Leeuwarden.

Hierna begon hij de studie aan de toenmalige Rijks-Veeartsenijschool
te Utrecht. In 1920 verwierf hij het diploma van veearts. Hij vestigde zich
toen te Leeuwarden, waar hij ongeveer vier jaar practiseerde. Bovendien
gaf hij lessen aan de Landbouwwinterschool aldaar en tevens te Bolsward.

In 1914 werd hij benoemd tot Rijkskeurmeester en werd hem de export-
keuring van vee en vlees te Hoek van Holland opgedragen. Reeds het
volgende jaar werd hij overgeplaatst naar Den Haag en kwam hij aan het
departement van Landbouw.

In 1915 trad hij in het huwelijk met Mejuffrouw Anna Schutte, dochter
uit een bekende Zwolse familie.

Tot 1918 bleef hij onder de toenmalige Directeur van de Veeartsenij-
kundige Dienst, Dr. H. Remmelts, daar geplaatst.

te Meppel. Hier kon echter geen geschikte woning worden gevonden,
wat tot gevolg had, dat hij toestemming kreeg in Zwolle te gaan wonen.
Daar werd hem toen ook de exportkeuring te Heino opgedragen en werd
hem Zwolle als officiële standplaats aangewezen.

Naast zijn werkzaamheden als Rijkskeurmeester gaf hij ook les aan
de Landbouwwinterschool te Emmen.

In Zwolle bleef Veenstra tot 1926, in welk jaar hij werd overgeplaatst
naar Rotterdam en daar werd belast met de keuring van vleeswaren.
Hier vatte hij het plan op om nog de doctorstitel te behalen. Hij promo-
veerde in 1941 aan de Universiteit te Bern op een proefschrift getiteld:
„Untersuchungen über Fleischwaren in Dosen".

Intussen was Veenstra benoemd tot Plaatsvervangend Inspecteur
van de Veeartsenijkundige Dienst. Als zodanig verrichtte hij ook werk-
zaamheden voor de Inspecteur Veeartsenijkundige Dienst van Zuidelijk
Zuidholland, meer speciaal aan de Rotterdamse havens bij de invoer van vee
en verdere bij de Wet genoemde artikelen. Hij deed dit werk graag en
goed; zijn gemakkelijke omgang met het personeel aan de havens en van
de schepen kwam hem daarbij goed van pas.

Toen ook in het zuidelijk district van de veterinaire Inspectie van Zuid-
Holland de gevreesde Pseudovogelpest hier en daar uitbrak, heeft hij met
ijver en ambitie meegeholpen deze gevaarlijke ziekte te bestrijden.

Veenstra was van nature een man vol werklust. Totdat de eerste ver-
schijnselen van zijn ziekte zich openbaarden, verrichtte hij nog steeds
met ijver en opgewektheid de vele werkzaamheden, die hem als plaatsver-
vangend Inspecteur werden opgedragen, ook na zijn pensionnering als
Hoofd-Rijkskeurmeester en geen van zijn vrienden in Rotterdam kon
vermoeden, dat hij weldra zou heengaan.

Op i en 2 Februari IJ. heeft te Rotterdam de herdenking plaats gehad
van het vijftigjarig bestaan der Rijksseruminrichting.

De eerste dag werd in een bijeenkomst van het gehele personeel het
geschenk aan de inrichting, een decoratieve glazen klok, waarop de weten-
schappelijke taak der instelling ten behoeve van de landbouw tot uit-
drukking is gebracht, aan de directeur overgedragen en in een toespraak
van de laatste hulde gebracht aan de grondlegger der Rijksseruminrichting
en de gewijzigde omstandigheden, welke nieuwe eisen stellen aan instituut
en personeel, werden aan een beschouwing onderworpen.

Op 2 Februari werd de officiële herdenking gevierd in de Vredeskerk,
nabij de Rijksseruminrichting gelegen. Van de genodigden, die hier
van hun belangstelling voor het werk der inrichting deden blijken, mogen
allereerst genoemd worden Zijne Exc. S. L. Mansholt, Minister van
Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening, de Secretaris-Generaal en de
Directeur-Generaal van de Landbouw, Mr. J. Th. Bonnerman, Ir. A. W.
van der Plassche.

Vele diensthoofden van het betrokken Ministerie waren eveneens aan-
wezig, het corps van Directeur en Inspecteurs van dc Veeartsenij kundige
Dienst, de oud-directeuren der Rijksseruminrichting, Dr. L. F. D. E.
Lourens, Dr. H. E. Reeser Sr, de directeur van het Staatsveeartsenij-
kundig Onderzockingsinstituut, de wnd. Voorzitter en dc Secretaris van de
Faculteit der Veeartsenijkunde, alsmede de directeuren van de Bedrijfs-
schappen voor Vee en Vlees, voor Zuivel en voor Pluimvee en Eieren,
vertegenwoordigers van de Stichting voor de Landbouw, van de Gezond-
heidsdiensten voor Dieren en de Gezondheidsdienst voor Pluimvee, van dc
Maatschappij voor Diergeneeskunde en haar onderafdelingen, de directeur
van het Rijksinstituut voor de Volksgezondheid, de directeur van het
Instituut voor praeventieve Geneeskunde, directeuren van plaatselijke
instellingen, het personeel en oudleden van de Rijksseruminrichting, de
Pers, enz.

Op deze bijeenkomst werd o.m. het woord gevoerd door Z. E. Minister
Mansholt, de directeur der Rijksseruminrichting, de directeur van de
Veeartsenijkundige Dienst, de wnd. Voorzitter van de Faculteit der Vee-
artsenijkunde, de Voorzitter van dc Maatschappij voor Diergeneeskunde
en de Secretaris van de Gezondheidscommissie voor Dieren, van welke
redevoeringen de teksten hierna zijn afgedrukt.

De viering van het Jubileum werd besloten met een receptie in de
Rijksseruminrichting.

Toespraak van de Minister van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening
ter gelegenheid van het 50 jarig Jubileum der Rijksseruminrichting op 2 Febr. 1954.

Het is nu 50 jaar geleden, dat de Rijksseruminrichting werd opgericht.
In deze periode is bewezen, dat een instituut als dit onmisbaar is. Op zich
zeifis dit natuurlijk geen verdienste, zo min als het dit is, dat een instituut
50 jaar bestaat, maar ik geloof, dat er weinig zijn in de landbouw, die niet
ten volle beseffen van welke grote betekenis het werk is geweest van een
instituut, dat zich bezig houdt met de bestrijding van dierziekten, verzor-
ging en hygiëne van vee.

Bovenal is tot doel gesteld om ook aan onderzoekingen in ruime zin
van het woord deel te hebben.

Ik wil tot allen namens de regering onze definitieve erkentelijkheid
uitspreken voor de wijze, waarop de taak, waarvoor men is gesteld, is
verricht.

Het lijkt zo eenvoudig om als ambtenaar een bepaalde taak te verrichten
zonder meer, maar telkens weer blijkt, dat door diegenen, die tot deze taak
geroepen zijn, als zij dit werk met enthousiasme en liefde doen, ontzaglijk
veel verricht kan worden. Men ziet dat ook bij een instituut als de Rijks-
seruminrichting, hetwelk, onder bezielende leiding van mensen als Dr. Poels,
Dr. Lourens en anderen, erin is geslaagd een duurzame plaats te veroveren
in de wereld van het bestrijden van besmettelijke ziekten in het algemeen.

Als we de terugliggende 50 jaren overzien en we nagaan hoe en onder
welke omstandigheden de boeren vroeger werkten en de producten voort-
gebracht moesten worden, dan is het duidelijk, dat de kans van de ver-
breiding van ziekten groter is geworden, door de hogere eisen, die men
aan het dier stelt, door aan de voeding van het dier een wetenschappelijke
grondslag te geven.

Men kan zich voorstellen, dat in een vroegere periode de kans om fouten
te maken niet zo groot was.

Ik ontken niet het grote belang van een wetenschappelijke veevoeding,
maar als practisch boer vraag ik mij toch af, waartoe deze zal leiden,
indien hierbij fouten worden gemaakt. Het is mijn vaste overtuiging, dat
door steeds meer de nadruk te leggen op een ver doorgevoerde economie
in de veehouderij, een grotere vatbaarheid voor veeziekten ontstaat.

Daarbij komt, dat de intensiteit van het nationale en internationale
verkeer ook de verbreiding van besmettelijke veeziekten in de hand kan
werken.

Verheugend is, dat zich op het gebied van de organisatie der dierziekte-
bestrijding belangrijke ontwikkelingen hebben voltrokken, getuige de in-
stelling van de Provinciale Gezondheidsdiensten, welke met de overheid
samenwerken, ook ten behoeve van de volksgezondheid.

Tenslotte doen zich ook de verbeteringen op het gebied van het weten-
schappelijk onderzoek gevoelen.

Ik kan de verzuchting over het gebouw begrijpen, dat men het gevoel
heeft door de grote veelzijdigheid van de taak „uit de jas te groeien".

Uw plannen voor een nieuw gebouw zijn al lang in de maak. Vast staat,
dat ook bij de Overheid duidelijk is geworden, dat er een nieuw gebouw
met betere outillage moet komen clan men op het ogenblik heeft. „Nu al"
zullen sommigen zeggen, „nu pas" zeggen de werkers aan de Rijksserum-
inrichting.

Het is nodig in het centrum van het land een nieuwe outillage te
vinden in verbinding met het Staats Veeartsenijkundig Instituut te Am-
sterdam.

Wij zullen hopen, dat de tweede periode, dus de tweede 50 jaar, spoedig
zullen worden begonnen in een nieuw gebouw in het centrum van het land.

Daarnaast zou ik gaarne enkele persoonlijke woorden willen richten
tot de huidige directeur, de Heer van Waveren.

opvolger is. In 1929 was U reeds verbonden geweest aan dé RijksS&lfüm-s
inrichting als bacterioloog. In 1933 was U bacterioloog aan het Slaafs
Veeartsenijkundig Onderzoekings Instituut te Amsterdam.

Na een moeilijke periode tijdens de bezetting werd U directeur van de
Rijksseruminrichting.

U heeft een zeer grote bijdrage geleverd aan de directie in het algemeen.
U bent van zeer grote betekenis geweest bij de bereiding van het vaccin
tegen mond- en klauwzeer, tezamen met Dr. Frenkel. Vooral door Uw
werk werden bijzondere resultaten bereikt.

Bij de t.b.c. bestrijding is het bereiden van een betrouwbaar tuberculine
van zeer groot belang geweest en ook in verband daarmede zijn wij U
zeer grote dank verschuldigd.

Ik kan U mededelen, dat het H.M. heeft behaagd U te benoemen tot^;officier in de Orde van Oranje Nassau.

Reeds 42 jaar heeft de Heer van Maaren aan deze inrichting gewerkt
en daaraan op zijn plaats zijn beste krachten gegeven.

Hij is steeds een nauwgezet en toegewijd werker geweest. Het komt er
vooral op aan op welke wijze men een nauw en toegewijd werker is, dat
blijkt, wanneer een dergelijk werker ook belangstelling heeft voèc,alles
wat buiten zijn werk omgaat. r

Adviezen en wenken geven is van groot belang in een dergelijk bedrijf.
Het is goed, dat de inrichting kan rekenen op mensen als hij.

Ik kan U mededelen, dat het H.M. heeft behaagd U de medaille in zifvër
in de Orde van Oranje Nassau uit te reiken.

Ik meen, dat ik U voor een beter begrip van wat op 1 Februari 1904,
is tot stand gekomen een schets van de dierziektebestrijding in het einde
van de vorige eeuw niet mag onthouden.

De bacteriologie bracht toen een gehele ommekeer in de opvattingen
omtrent de oorzaken van besmettelijke ziekten en de methoden, die tot
een doeltreffende bestrijding zouden kunnen leiden.

De grondslagen van een en ander werden gelegd tussen 1860 en 1870.
Pasteur bewees, dat gisting, rotting en infectie berusten op levende
organismen, die men kan kweken in bepaalde voedingsbodems en die men
kan doden door verhitting.

De ene ontdekking volgde op de andere en de ziektekunde in haar
gehele omvang kreeg een totaal ander karakter.

Entingsmethoden met verzwakte bacteriën werden door de Franse
bacteriologen ontdekt. Weer later kwamen enkele immuunsera ter genezing
van ziekten in gebruik.

Voor 1900 was er reeds een reeks van specifieke bacteriën bekend, in
hoofdzaak dierziekten betreffende.

Het doordringen in Nederland van de gegevens van de nieuwe weten-
schap is zeer aarzelend geweest en het heeft zelfs tot 1906 geduurd, eer
het opleidingsinstituut der dierenartsen aan de bacteriologie de plaats
heeft ingeruimd, die haar toekwam.

Eén dierenarts was
er echter in den
lande, die de snelle
ontwikkeling van de
bacteriologie in het
laatste kwart der
19e eeuw op de voet
gevolgd en de suc-
cessievelijk verkregen
resultaten onmiddel-
lijk in toepassing ge-
bracht heeft.

Deze self- made
bacterioloog was Jan
Poels, die zich kort
na zijn afstuderen in
1876 te Delfshaven
als practiserend die-
renarts vestigde.

In dat jaar paste
hij als eerste in den
lande voorbehoeden-
de entingen tegen de
zo gevreesde besmet-
telijke longziekte der
runderen toe. De
microscopische diag-
Prof. Dr. J. POELS, grondlegger der Rijksseruminrichting nostiek van het milt-
vuur nam hij ter

hand, onmiddellijk nadat de miltvuurbacil als oorzaak van het miltvuur
door Koch en Pasteur was onderkend.

Al het materiaal van betekenende ziekten bij het vee in zijn uitgebreide
practijk onderzocht Poels des avonds in zijn privé-laboratorium en de
ontdekking van verscheidene smetstoffen kwam op zijn naam.

Doch ook op humaan-geneeskundig terrein heeft Poels veel weten-
schappelijke arbeid verricht, hierin gesteund door de Rotterdamse medici,
die hem materiaal ter onderzoek zonden en hem zitting deden nemen
in de plaatselijke Gezondheidsraad.

De gemeente Rotterdam stelde onze pionier in 1890 in verband met het
heersen van diphtherie en cholera een localiteit ter beschikking voor het
verrichten van bacteriologisch onderzoek.

Weer werden de avonduren benut voor dit werk, dat onder allerprimi-
tiefste omstandigheden en met zeer gebrekkige hulp moest worden uit-
gevoerd.

Op een goede dag toog Poels naar Den Haag met microscoop, culturen en
preparaten ten einde Minister Heemskerk te overtuigen van zijn ontdek-
king van de oorzaak der besmettelijke long- en borstvliesontsteking (sep-
tische pleuropneumonie) bij kalveren. Twee proef kalveren waren zijn loon.

Tien jaren later volgde de regeringsopdracht een onderzoek in te stellen
naar de oorzaak en de aard der kalverziekten in het algemeen.

Het uitstekende rapport
wat hieruit volgde, was in
1900 aanleiding tot een tweede
officiële opdracht; thans voor
een onderzoek betreflende de
infectieziekten onder de var-
kens in Nederland.

Poels stelde vast, dat drie
ziekten prevaleerden, te weten
de pest, de borstziekte en de
vlekziekte en hij gaf tevens de
middelen ter onderkenning
cn bestrijding aan.

Critiek werd geleverd op
de slechte huisvesting en voe-
ding der varkens. De rappor-
teur drong er op aan entstoffen
en immuunsera gratis be-
schikbaar te stellen en deze
in Nederland te doen ver-
vaardigen.

Nog voor het rapport ge-
drukt was, werd Poels dooi-
de Regering gemachtigd voor-
zieningen te treffen voor de
bereiding van „voldoende" _Dt. _oude Rijksscruminrichting

De productie van „rijksserum" nam een aanvang op 1 Februari 1904.
De Rijksseruminrichting was tot stand gekomen.

Van de huisvesting dier staatsinstelling mag men zich geen grote voor-
stellingen maken. De nieuwe directeur, Poels, huurde van de stalhouder
der paardentram paarden voor de serumbereiding a raison van ƒ 1.
per dag en per dier en kreeg daarbij toe een paardenstal met de stalknechts
en de fourage en een bovenverdieping om het laboratoriumwerk uit te
voeren. Het laboratorium werd voorzien van Poels\' instrumentarium en
dat wat de gemeente Rotterdam hem in de voorgaande jaren ter beschik-
king had gesteld.

Graag had ik U getoond hoe weinig de technische uitrusting die eerste
jaren was, doch tot mijn spijt zijn de inventarislijsten, evenals vrijwel alle
oude apparaten, in de laatste wereldoorlog door een weinig piëteitvol
bestuurder vernietigd.

Als eerste medewerker van Poels en tot onder-directeur werd benoemd
Dr. Lourens, reeds gedurende enkele jaren zijn assistent bij het onderzoek
der varkensziekten; spoedig volgde de aanstelling van een bediende,
een boekhouder en een tweede onder-directeur.

De hoofddoelstelling der nieuwe inrichting omschreef op uitnemende
wijze, wat Poels steeds had voorgestaan: „de nieuwere veeartsenijkundige
gegevens, voornamelijk met betrekking tot de infectieziekten der dieren,
rechtstreeks dienstbaar te maken aan de practijk van de landbouw."

van de oorspronkelijke opdracht. Het eerste jaarverslag geeft de volgende
taken aan: „de inrichting geeft gratis adviezen met betrekking tot de hy-
giëne der huisdieren, zij zoekt naar onbekende oorzaken van ziekten, die
onder de dieren voorkomen en stelt entstoffen en sera, die in haar labora-
toria bereid zijn, gratis beschikbaar ten einde veeziekten te voorkomen ofte
genezen."

Dank zij het geweldige initiatief van Poels, zijn meesterschap in de
bacteriologie, de serologie en de pathologie zijn deze beloften aan veehou-
der en dierenarts ook gerealiseerd.

De inrichting kwam zeer snel tot ontplooiing en bleek aan een zeer sterke
behoefte te voldoen.

Immuunsera werden in een toenemend aantal soorten gemaakt en in
steeds stijgende hoeveelheden. Entstoffen ter voorbehoeding tegen dier-
ziekten en onderkenningsmiddelen voor bepaalde ziekten als tuberculine
verschenen op de afleveringslijsten der biologische producten.

Zeer veel ruimer werd het arbeidsveld der inrichting toen in het tweede
jaar van haar bestaan de gelegenheid voor het bacteriologisch, serologisch
en histologisch onderzoek van ziekte-materialen en het chemisch onderzoek
van bloed, urine, drinkwater, voedermiddelen en geheimmiddelen werd
opengesteld. Hiervan is door de districtsveeartsen en de practiserende
dierenartsen steeds in grote mate gebruik gemaakt. Ook landbouwers,
eigenaren van pluimveebedrijven en konijnenfokkerijen kwamen om in-
lichtingen vragen.

Hierdoor werd een sterke band gelegd met de practijk en verkreeg
de inrichting een inzicht in aard en omvang van de. dierziekten in den
lande.

Ook voor de Rotterdamse medici heeft zij tientallen van jaren als
diagnostisch laboratorium gefungeerd. O.m. heeft bij de cholera-epidemie
in 1909 de inrichting enorme prestaties geleverd en wist Poels door zijn
grote gezag de ondoordachte besmetverklaring der drinkwaterleiding,
welke stellig ruïneuze gevolgen zou hebben gehad, te voorkomen.

Een derde wijze, waarop de Rijksseruminrichting hulp kon verlenen
aan de landbouw, was die van het verrichten van wetenschappelijk onder-
zoek aangaande de aard en het wezen van diverse schaden, die de vee-
stapel teisteren.

Poels heeft hier terecht veel aandacht aan besteed en deze opvatting
van zijn taak is door zijn opvolgers niet verwaarloosd.

Deze onderzoekingen zijn in hoofdzaak gericht op de bestrijding van
ziekten bij runderen, varkens en kippen, welke dieren voor de veehouderij
de belangrijkste bronnen van bestaan opleveren, doch ook is aandacht
besteed aan ziekten o.m. bij schapen, paarden, konijnen, honden, katten
en bijen.

Het zal U duidelijk zijn, dat de vele taken voor welke de inrichting
zich gesteld zag, niet uitvoerbaar waren bij de simpele opzet van het
eerste jaar. Het corps van wetenschappelijke onderzoekers werd spoedig
uitgebreid tot zeven, het aantal hulpkrachten tot 21.

De oorspronkelijke stalruimte voor 15 paarden moest worden vertien-
voudigd, waarvoor naastliggende percelen in gebruik werden genomen
op de bekende voorwaarde van ƒ 1.— per paard per dag.

glaswerk en voedingsmedia en een lokaal voor expeditie; boven de stallen
werden laboratoria ingericht en later op het dak de huisvesting voor
pluimvee.

De inrichting der arbeidsruimten was uiterst eenvoudig, de groepering
weinig efficiënt, zoals bij een gestage uitbreiding en het gebruik maken
van bestaande panden verwacht mocht worden.

Door Poels zijn tijdens de periode van zijn directoraat wel pogingen
gedaan om een betere huisvesting voor het instituut te bewerkstelligen,
doch wanneer door het streven van de Veeartsenijschool te Utrecht de
consequentie dreigde van verplaatsing naar deze instelling hield hij zich
doof. „Een heester moet men niet onder hoge bomen plaatsen".

Na 1921 zijn zijn pogingen door zijn opvolger, Dr. Lourens, voort-
gezet; voorlopig tevergeefs, totdat de critiek op de huisvesting der inrich-
ting, in de Duitse pers gelanceerd door de directeur van de Forschungs-
anstalten te Riems, Prof. Waldman, de gemoederen in beweging bracht.

De gemeente Rotterdam stelde grote prijs op het behoud van de in-
richting en wist de laatste aarzelingen der Regering door een verlokkend
aanbod te overwinnen.

Het ontwerp van Dr. Lourens en de architect van der Steur voor de
nieuwe huisvesting werd, behoudens enige financiële beknibbelingen,
aanvaard en in de jaren 1930 en 1931 tot voltooiing gebracht.

Welk een enorme vooruitgang het nieuwe milieu betekende, kunnen
alleen zij, die in de oude inrichting gewerkt hebben, zich goed realiseren.
Graag zal U straks de gelegenheid worden gegeven het geesteskind van
Dr. Lourens te bewonderen.

van diagnostisch-, productie- en researchlaboratorium voor de veehouderij
betreft, zal ik mij tot enkele aanduidingen moeten beperken.

De verzorging van de Nederlandse veestapel ten aanzien van de be-
smettelijke ziekten toonde in het begin van onze eeuw vele tekortkomingen.
De methoden van onderzoek en genezing van de practiserende dieren-
artsen waren veelal niet in overeenstemming met de mogelijkheden, die
de stand van de toen geldende wetenschap had kunnen bieden.

Eveneens sukkelde het Veeartsenijkundig Staatstoezicht, dat uitge-
oefend werd door de z.g. districtsveeartsen, aan een groot tekort aan
deskundige voorlichting, in het bijzonder waar het betrof het vaststellen
van de in de Veewet genoemde besmettelijke ziekten.

Aan deze ongewenste toestanden is goeddeels een einde gekomen dooi-
de mogelijkheid van het gratis onderzoek van ziektestoffen. Districts-
en practiserende dierenartsen waren nu in staat hun diagnose te stellen
of te doen bevestigen en de aangewezen maatregelen te treffen.

Voor de ziektegevallen, waarbij sera en entstoffen van nut konden
zijn, waren deze thans ook beschikbaar, aanvankelijk gratis, later tegen
een matige vergoeding.

Veeartsenijkundig Staatstoezicht en dierenarts waren nu onafhankelijk
van de depóthouders der buitenlandse firma\'s, die vaak op critieke mo-
menten slecht voorzien waren.

In sommige gevallen leidde de toepassing der biologische preparaten
tot verzachting of zelfs opheffing van veeartsenijkundige politiemaatregelen.

Research ten aanzien van de economisch belangrijke veeziekten voerde
tot de opstelling van meer efficiënte maatregelen.

Waar het buitenland garanties vroeg voor de gezondheid van te expor-
teren vee, kon het hiervoor verlangde onderzoek door de Rijksserum-
inrichting worden uitgevoerd.

Ook voor massaal bacteriologisch of serologisch onderzoek ten dienste
van de vrijwillige bestrijding van een aantal chronische ziekten bij rundvee
en pluimvee kan de dierenarts aan de Rijksseruminrichting terecht.

Door deze methoden van daadwerkelijke hulpverlening en van voor-
lichting heeft de inrichting de diergeneeskundige ontwikkeling in den
lande sterk bevorderd en de voorwaarden voor de veehouderij aanzienlijk
begunstigd.

Zoals op zovele gebieden hebben de na-oorlogse jaren ook op het terrein
van de diergeneeskunde diep ingrijpende veranderingen teweeggebracht.
De eisen, aan de veehouderij gesteld, zijn ten top gevoerd. Een van de
weinige middelen om de kostprijs te drukken is opvoering van de gezond-
heidstoestand van de veestapel. Het importerend buitenland verlangt
gezond vee en eerste klas zuivelproducten.

De collectieve bestrijding van dierziekten, waarin Friesland reeds was
voorgegaan, wordt snel een feit in de overige provincies. De veehouders
verenigen zich in provinciale gezondheidsdiensten, welke ten doel hebben
de bestrijding van veeziekten te stimuleren en te organiseren. Zij be-
schikken over een laboratorium, met behulp waarvan de meeste dier-
ziekten kunnen worden onderkend.

Door dit alles worden deze diensten in vele gevallen de eerste vraag-
baak voor dierenarts en veehouder in zake ziektebestrijding bij runderen,
varkens en paarden. Een zelfde toestand ontstaat eveneens ten aanzien
van pluimveeziekten, wanneer de geregistreerde pluimveehouders over-
gaan tot de oprichting van een gezondheidsdienst voor pluimvee.

Ook op het gebied der diergeneeskundige wetenschappen hebben grote
veranderingen ondertussen vaste vormen aangenomen.

Door de enorme vooruitgang der chemotherapie zijn producten bekend
geworden als penicilline, die bij de bestrijding van infecties en infectie-
ziekten grotere steun beloven dan de meeste tot nu toe bekende sera.

Bovendien was steeds duidelijker gebleken, dat optreden en ernst van
ziekten, die met infecties of invasies gepaard gaan van bacteriën of para-
sieten, ook afhankelijk zijn van de algemene weerstand van het individu,
welke weerstand o.m. afhankelijk is van voeding, verpleging en afstamming.

Doelbewuste onderzoekingen op het niveau van de huidige wetenschap,
onderzoekingen naar de verbetering van ziektetoestanden, die in de
practijk als opgelost waren beschouwd, blijken in ons tijdsgewricht veel
ingewikkelder dan 40 jaren geleden.

Een voorbeeld: De z.g. borstziekte van de varkens scheen vroeger
een bekende ziekte te zijn. Zij werd naar men dacht uitsluitend veroor-
zaakt door een bepaald soort bacterie. Langzamerhand is echter gebleken,
dat deze bacterie weliswaar veelvuldig bij dit ziektebeeld wordt gevonden,
maar dat toch in de eerste plaats een virus als wegbereider voor deze
bacterie moet worden aangemerkt. Evenwel oefenen naast virus en bacterie
ook factoren, die verband houden met voeding en verpleging, een rol van
betekenis uit, vooral voor zover het de ernst en de verspreiding van deze
ziekte betreft.

Voor een goed begrip van het wezen van een ziektebeeld als dit en met
het doel het te bestrijden, is het een eis van onze tijd al de factoren, die

hierbij een rol spelen, zowel afzonderlijk als in samenhang, te bestuderen.
Lang niet altijd kunnen deze onderzoekingen verricht worden door één
persoon, maar eisen zij de samenwerking van verschillende academici,
die naar plaats en tijd onder éénhoofdige leiding worden gebonden.

Meer dan vroeger wordt het duidelijk, dat de omstandigheden, waar-
onder de proefdieren worden gehouden, zich dienen aan te passen aan die,
welke zich bij de boer op zijn bedrijf voordoen.

Al deze veranderingen op economisch, organisatorisch en wetenschap-
pelijk terrein brengen met zich mede, dat bij behouden doelstelling der
inrichting, n.1. de bestudering van economisch belangrijke dierziekten
ten behoeve van hun bestrijding, veel in haar beleid en activiteit dient
te veranderen.

Zo wordt haar wetenschappelijke staf aanzienlijk uitgebreid, niet alleen
op het gebied der diergeneeskunde, maar ook met betrekking tot die
wetenschappen, die bevruchtend op de diergeneeskunde zouden kunnen
werken, zoals die der chemie, biochemie, microbiologie en veeteelt.
Intensief internationaal contact blijkt tevens in hoge mate nuttig voor
het inhalen van een achterstand in de methoden van onderzoek en de
methoden tot vervaardiging van nieuwe producten.

Ontdaan van overtollig routinewerk, worden vele onderwerpen van
research aangevat, waarbij als richtsnoer slechts mag gelden de econo-
mische importantie voor de veehouderij.

Wanneer betere kennis van aard en wezen van een ziekte leidt tot de
overtuiging, dat bepaalde hygiënische maatregelen van meer nut zijn
voor de ziektebestrijding dan de aanwending van een bepaald product,
worden de eerste gepropageerd en de producten, voorzover deze door de
Rijksseruminrichting worden bereid, uit de markt genomen.

De vraag is gesteld of de inrichting met de veelheid en ingewikkeldheid
der nu heersende problemen aan de eisen van een zodanig omvattende
research in organisatorisch en technisch opzicht kan voldoen als het
huidige tijdsgewricht vordert.

In het bewustzijn van de grote directe schade, die Nederland jaarlijks
tengevolge van veeziekten lijdt (ruw geschat enkele honderden millioenen
guldens), en met de erkenning van het kapitale belang, dat Nederland
met zijn grote exportbelangen heeft bij een gezonde veestapel, zijn dooi-
de Overheid, zoals Zijne Excellentie zojuist heeft medegedeeld, stappen
ondernomen om te komen tot de oprichting van een nieuw veeartsenij-
kundig instituut, de combinatie van Staats Veeartsenijkundig Onder-
zoekingsinstituut en Rijksseruminrichting en waarin de voorwaarden
kunnen worden verwezenlijkt voor een alomvattende research, de vee-
ziekten betreffende.

In dit instituut zullen boven alles twee elementen verankerd moeten
liggen, n.1. dat der duurzaamheid en dat der vooruitstrevendheid.

Als waker voor de grote belangen, die een groepsbelang te boven gaan
en die tevens continuïteit eisen, biedt de Staat de grootste waarborg.
In een tijd, dat de boer beschikt over een al zijn belangen behartigende
Stichting en ook de bestrijding van een aantal ziekten zelf ter hand ge-
nomen heeft, moet ook deze boer gezien worden als de beste waarborg,
dat de research zich zal instellen op de practijk der ziektebestrijding.

Voor een efficiënte ziektebestrijding, zowel als voor een doelbewuste
research, is een gecoördineerde wisselwerking een dwingende eis.

Vijftig jaren geleden was de oprichting van de Rijksseruminrichting
een schitterende daad. Tezamen met de dierenarts heeft zij een rol van
betekenis gespeeld. Thans zijn meer instanties op het gebied van de
bestrijding en de research van de dierziekten werkzaam. Aan de huidige
generatie de taak de potentie van al deze betrokkenen te coördineren!

Ik moge besluiten met een enkel persoonlijk woord tot de oud-leden
en leden van de inrichting.

U, Dr. Lourens, Dr. Rf.eser, Dr. Büchli, zijn wij grote dank ver-
schuldigd, dat U de toorts van wetenschap, genialiteit en enthousiasme
van Prof. Poels, welke U in een lange periode van werkzaamheid hebt
bijgestaan en opgevolgd, hebt kunnen en willen overbrengen tot onze
tijd, beschermd en verhoogd, en aan ons hebt willen toevertrouwen.

Volg ik de intieme geschiedschrijving van het instituut, dan stuit ik
na vele verheugenissen over de ontplooiing ontzet op het catastrophale
dieptepunt van de laatste oorlogsmaanden: een door de politieke tegen-
stellingen verdeeld personeel, geen proefdieren voor winning van sera,
de voorraden van biologische producten en grondstoffen uitgeput. Na
de bevrijding een leeg instituut, bewoond door een handjevol mensen.
Wat deze mensen gepresteerd hebben, is ongemeen geweest. Twee per-
sonen wil ik hierbij noemen: Dr. Reeser en Dr. Terpstra. Aan U
beider leiding is het te danken, dat én de personeelsbezetting én de pro-
ductie én het onderzoek binnen een halfjaar weer waren gereconstrueerd
en op gang. Bij mijn komst in 1948 functionneerde alles aan de inrichting
of er geen faillissement had gedreigd.

De huidige leden van het personeel kan ik verzekeren, dat, zonder
hun talenten van hoofd en hand, de toegewijde inzet van geheel hun per-
soonlijkheid, ik niet gedurfd zou hebben de wijzigingen in het dierge-
neeskundig bestel, haar betekenis voor de Rijksseruminrichting onder
ogen te zien en de perspectieven der consequenties te schilderen.

Ik weet mij geschraagd door Uw capaciteiten en gevoelens, welke
gisteren nog eens duidelijk tot uiting zijn gekomen in het fraaie en kost-
bare geschenk, hetwelk U voor Uw inrichting hebt opgebracht. U toont
met dit cadeau Uw grote achting voor het verleden en onze voorgangers,
Uw liefde voor het heden cn Uw vertrouwen voor de toekomst. Met U
en door U zal de toekomst van de Rijksseruminrichting een goede toe-
komst zijn!

Het is de gewoonte om te zwijgen als de hoogste chef, in dit geval de
Minister van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening, het woord heeft
gevoerd. Er moet dus een bijzondere reden zijn om van deze gewoonte af
te wijken.

Deze bijzondere reden is gelegen in de mededeling van de Minister, dat
het H.M. de Koningin heeft behaagd om de Directeur van de Rijksserum-
inrichting, de Heer van Waveren, tc benoemen tot Officier in de orde van
Oranje-Nassau en de amanuensis, de Heer van Maaren, de zilveren me-
daille, verbonden aan de orde van Oranje-Nassau, toe te kennen. Het is in

verband met deze heugelijke feiten dat de Veeartsenijkundige Dienst het
op prijs stelt om als eerste de Heer van Waveren en de Heer van Maarf.n,
officieel geluk te wensen en daarbij de wens uit te spreken, dat beiden nog
vele jaren deze hoge onderscheidingen mogen dragen.

Met een heel kort woord wil ik, mede namens alle Inspecteurs van de
Veeartsenijkundige Dienst, de leden van het personeel van de Rijksserum-
inrichting, van harte geluk wensen met dit jubileum en daarbij gaarne
betrekken de hier aanwezige oud-functionarissen van de Rijksseruminrich-
ting, die zo gelukkig zijn deze gebeurtenissen in goede gezondheid te kunnen
meemaken. Hieraan voeg ik gaarne toe een woord van waardering en van
dank.

Een woord van waardering voor de wijze waarop der Rijksseruminrich-
ting altijd haar dienende taak heeft begrepen. Hoewel dit instituut vele
prominente figuren aan zich verbonden zag, heeft nimmer één dezer zich-
zelf gezocht, maar was het steeds de Rijksseruminrichting als geheel welke
op de voorgrond trad.

Met deze hoge opvatting van haar taak heeft de Rijksseruminrichting
zich onschatbare verdiensten verworven voor de Nederlandse landbouw.

Een woord van dank, namens de Veeartsenijkundige Dienst voor de
zeer prettige en deskundige wijze, waarop de Rijksseruminrichting steeds
aan het werk van deze Dienst heeft deelgenomen.

Tot slot nog een woord als voorzitter van de Afdeling Diergeneeskunde
T.N.O. Deze afdeling is nog slechts kort geleden opgericht. Verschillende
onderzoekingen van grote importantie voor de diergeneeskundige weten-
schap zijn door haar geëntameerd, waarbij de Rijksseruminrichting een
groot deel van het onderzoek voor haar rekening nam.

Namens het Bestuur van de Afdeling Diergeneeskunde T.N.O., breng ik
U dank voor de wijze waarop de benodigde projecten goed gedocumen-
teerd en binnen de gestelde termijn werden ingediend.

Mag ik eindigen met de wens, dat de plannen voor de nieuwe huisvesting-
van Uw instituut, waarover de Minister van Landbouw, Visserij en Voed-
selvoorziening reeds in zijn toespraak gewaagde, zonder verwijl worden
uitgevoerd, opdat over enige jaren U de vereiste mogelijkheden bezit om
Uw diergeneeskundig werk verder uit te bouwen. Hierbij zeg ik U gaarne
mijn beste medewerking toe.

Rede van Prof. C. F. van Oijen, ]\\^rnd. Voorzitter van de Faculteit der Veeartse-
nijkunde.

Bij ontstentenis van de Voorzitter onzer Faculteit, Prof. van der Plank,
die zich in het buitenland bevindt, en van de waarnemend voorzitter,
Prof. Romijn, die door ongesteldheid is verhinderd hier aanwezig te zijn,
is het mij een aangename taak U de gelukwensen der Faculteit der Veeartsenij-
kunde aan te bieden bij deze feestelijke herdenking van het 50-jarige bestaan
der Rijksseruminrichting.

Het arbeidsveld der Rijksseruminrichting omvat een zeer belangrijke
sector der toegepaste diergeneeskunde. Ik kan U verzekeren dat de Facul-
teit als zodanig en tal harer leden, op wier terrein Uwe werkzaamheden
mede liggen, steeds met grote belangstelling van de door U bereikte resul-

taten heeft kennis genomen. Zeker, de aandacht der Faculteit wordt geëist
voor tal van andere taken, niet alleen het onderwijs in alle onderdelen der
diergeneeskunde en hare hulpwetenschappen vormt haar arbeidsveld,
maar ook het wetenschappelijk onderzoek zowel toegepast ten behoeve van
de volksgezondheid als van de gezondheid der huisdieren in de uitgebreidste
zin, als ook het fundamenteel wetenschappelijk onderzoek, om de voor-
waarden te scheppen, waarop toepassing en onderwijs mogelijk zijn, zijn
hiertoe te rekenen. Zij zou deze taak niet kunnen volbrengen, indien zij
zich niet gesteund wist door de arbeid van tal van instellingen, waaronder
de Rijksseruminrichting wel een zeer belangrijke plaats inneemt. Hier toch
moeten de door wetenschappelijk onderzoek verworven resultaten pasklaar
en bruikbaar gemaakt worden voor toepassing in het groot. Daar moeten
de maatschappelijke gevolgen der toegepaste voorbehoedingsmiddelen en
geneeswijzen worden geregistreerd en gewogen. De hulpmiddelen aan dit
Instituut gesteld, moeten het in staat stellen mede onderzoekingen te ver-
richten, ter verkrijging van de zo groot mogelijke betrouwbaarheid van
en de zo goed mogelijke resultaten met de toegepaste entstoffen en sera.

Daarom is het gewenst en noodzakelijk, dat er een geregelde uitwisseling-
van gedachten en resultaten tussen de beide instellingen van diergenees-
kundig onderzoek bestaat. Daaraan heeft het in de loop der tijden niet ont-
broken. Te beginnen met de onvergetelijke Poels hebben verscheidene
wetenschappelijke medewerkers der Rijksseruminrichting een belangrijke
taak aan het Diergeneeskundig onderwijs vervuld. Mag ik als zodanig in
Uw aller geheugen oproepen de namen van wijlen Prof. Dr. Markus, van
Prof. de Blieck en Dr. Reeser. Verscheidene Uwer medewerkers hebben
de resultaten van hun arbeid neergelegd in een dissertatie en daarmede de
band tussen Rijksseruminrichting en Faculteit andermaal bevestigd.

Rijksseruminrichting en Faculteit, zij beide hebben — in gemeenschap
met talrijke andere instellingen een dienende taak ten behoeve van de
welvaart van het Nederlandse volk. Ik moge daarom eindigen met de wens,
dat het de desbetreffende autoriteiten gegeven moge zijn middelen en wegen
te vinden om te komen tot een harmonische en vruchtbare ontplooiing de-
zer twee zusterinstellingen. Ik houd mij overtuigd dat de werklust en ar-
beidsvreugde, waarvan de medewerkers aan de Rijksseruminrichting zo
talrijke malen hebben blijk gegeven, zo mogelijk nog meer dan tot heden de
waardering voor de thans vijftigjarige instelling zal verhogen.

Rede van de Heer D. Hendrikse, Voorzitter van de Maatschappij voor Dierge-
neeskunde.

Of er opzet in het spel is geweest dan er wel een toeval aan ten grondslag
heeft gelegen, kan ik niet benaderen, doch het lijkt mij niet gezocht als ik
in de viering van dit jubileum in deze Vredeskerk een symbool zie van het
de vrede dienende van Uw wetenschappelijke arbeid gedurende 50 jaar
in de Rijksseruminrichting verricht en welke zozeer bijgedragen heeft tot
de welvaart van ons volk en de bevordering van de volksgezondheid en
daarmee indirect tot het bevorderen van de vrede in ons land. In onze
veterinaire wereld is het een unicum geweest, dat de stoot tot oprichting van
een Serum- en Onderzoekingsinstituut uitgegaan is van een practizerend
dierenarts.

gunstig. De rundvee- en paardenfokkerij kwam meer en meer op een rati-
onele basis te staan met als resultaat steeds meer waardevolle fokproducten.
De varkensteelt en -mesterij nam in verband met een opkomende export
een grote omvang aan. De verfijning van de nakomelingen en het bijeen-
brengen van vele dieren in grote meststallen gaven een optreden te zien van
nieuwe ziekten en een uitbreiding van reeds bekende. De microscopie en
het bacteriologisch onderzoek hadden de intense belangstelling van de
Rotterdamse practiïerende dierenarts Poels en hadden tot gevolg, dat er
een zekere klaarheid gebracht werd in de aetiologie en de natuurlijke in-
fectiewijzen van vele dierziekten in Nederland. Doch Poels was niet te-
vreden met het zoeken naar de oorzaak, doch hij had de wil in zich zich te
onttrekken aan de blinde machten, die de Nederlandse veestapel onderdruk-
ten en zocht tegelijkertijd naar de therapie, een genezing, een voorbehoeding
door immumsatie en een prophylactische hygiëne.

Hij zal veel strijd gevoerd hebben met bepaalde regeringsinstanties om
zijn nieuwe ideeën ingang te doen vinden en het zal wel een toujours frap-
per geweest zijn om hem in de gelegenheid te stellen door onderzoek en een
daarop aansluitend uit te brengen rapport waar te kunnen maken, dat zijn
denkbeelden niet op een fantasierijke roes berustten, maar een felle realiteit
betekenden. Men weet hoe daarna de stichting van de Rijksseruminrichting
tot stand is gekomen, waarvan hij natuurlijk de eerste Directeur zou wor-
den. Nu in 1954 lijkt dit alles zo vanzelfsprekend, doch men realisere zich
toch even, dat in een tijd, waarin de bacteriologie en de immuniteitsleer nog
in cle kinderschoenen stonden, een gewoon practiserend dierenarts in Rot-
terdam zich opwierp om een volgeling te worden van Koch, Pasteur,
Virciiow en andere prominenten.

De veterinaire wereld is wel veel verschuldigd aan deze grote goedmoe-
dige Limburger, die daarnaast een karaktervaste en enigszins starre per-
soonlijkheid had. Niet alleen, dat hij het peil van de veterinaire wetenschap
op hoog niveau heeft gebracht, doch hij opende een wereld vol mogelijk-
heden voor de practiserendc dierenartsen in hun strijd tegen velerlei ziek-
ten, waartegen zij vaak machteloos stonden. Ik herinner mij van mijn vader
de evolutie in de strijd tegen besmettelijke dierziekten en welk een belang-
rijkheid de injectiespuit in het instrumentarium, speciaal van de ouderen,
werd en hoeveel voldoening het hun heeft geschonken, dat hun, nog met
paard en rijtuig primitieve praxiswaarneming op een wetenschappelijke
hoogte werd gebracht, waarvan zij zich vóór de stichting der Rijksserumin-
richting geen denkbeeld hadden kunnen wormen. Wat schonk het Poels
wederkerig een genoegen als oudere collegae door het labyrinth van be-
trekkelijk kleine appartementen van het gebouw in de Vinkendwarsstraat
zijn kamer opzochten om advies in te winnen over moeilijkheden bij de
diagnostiek en therapie van ziekten die meer en meer de bedrijfsvoering
van de veehouder in gevaar brachten.

Ik geloof, dat het niet alleen hem een vreugde gaf om te helpen waar
moeilijkheden lagen, maar ook, dat men belangstelling toonde in zijn werk,
dat voor de wetenschap en de welvaart van de Nederlandse boer en dus van
ons land van zo\'n eminent belang is geweest. Hoe goed gezien was ook van
hem de organisatie van de buitendienst, welke niet alleen een grote steun
voor de practici betekende, doch tevens een verbond inluidde tussen leider
en dienaren, waardoor een juist inzicht werd verkregen in de ziektebestrij-
ding op de boerderij, welke zich men op het instituut wel kon indenken,

doch van elke toetsing aan de practijk gespeend was. De gehele opzet van
Poels was en w< rd een prachtige coördinatie tussen instituut en practiserend
dierenarts. Het leek mij goed Prof. Poels in het kader van dit jubileum van
deze zijde te belichten. Hij heeft vele wegen gewezen aan zijn opvolgers,
al waren er voor hem nog genoeg onbekende zijpaden, doch bewust heeft
hij aan hen, die hem zouden opvolgen, de richting getoond waarin zijn
levensdoel gezocht moest worden en hun ook een boodschap achtergelaten,
die zwaar was te vervullen, doch een lichte last vormde door de manier,
waarop zij door hem was verkondigd.

Collega van Waveren, als huidige Directeur der Rijksseruminrichting
en als één dergenen, aan wie Prof. Poels zijn geestelijke erfenis heeft nage-
laten om deze op verantwoorde wijze te beheren, aan U doe ik als Voor-
zitter van de Maatschappij voor Diergeneeskunde, namens de Nederlandse
dierenartsen, mijn gelukwensen toekomen ter gelegenheid van de viering
van het 50-jarig jubileum der Rijksseruminrichting, daarmede tevens be-
ogend hulde te brengen aan Poels, maar ook aan de Staf van wetenschap-
pelijke ambtenaren na hem, voor de wijze waarop zij het ideaal van Poels
in de generatie na hem tot werkelijkheid hebben gebracht.

Rede van de Heer L. P. de Vries, Secretaris van de Gezondheidscommissie voor
Dieren.

Wanneer ik thans ook enkele woorden tot U mag spreken, dan moet ik
in de eerste plaats mededelen, dat de Heer H. D. Louwes, Voorzitter van
de Stichting voor de Landbouw, tot zijn grote spijt verhinderd is hier aan-
wezig te zijn en dat ook de heer Fl. den Hartog, de Voorzitter van de
Gezondheidscommissie voor Dieren, deze plechtigheid niet kan bijwonen,
eveneens tot zijn grote spijt. De aanwezigheid van beide genoemde Heren
in de Staten-Generaal te Den Haag is namelijk vereist.

Als de Heer Louwes hier het woord had kunnen voeren, had hij de dank
van de gehele veehouderij willen betuigen voor het zeer vele werk, dat de
Rijksseruminrichting in de tijd van haar 50-jarig bestaan heeft verricht.
Hij zou gewaagd hebben van de vele goede sera en entstoffen, die het de
dierenartsen mogelijk maakten om aan vele ziekten paal en perk te stellen;
hierbij gaan de gedachten b.v. uit naar het vlekziekte-serum, zonder hetwelk
in bepaalde gebieden van ons land de varkenshouderij onmogelijk geweest
zou zijn en aan de vele sera, waarmee de ziekten bij de jonge dieren werden
voorkomen.

Voorts moet ook met grote erkentelijkheid worden gewaagd van de vele
wetenschappelijke onderzoekingen, die in die 50 jaar niet alleen werden ver-
richt, maar waarvan de resultaten in wijde kring bekendheid kregen.

Beroemdheid kreeg indertijd het werk van de Stichter van de Rijksserum-
inrichting, Prof, Poels, over cle methode ter voorkoming van ziekten bij de
kalveren, een werk, dat de lezer van vandaag nog in bekoring weet te
brengen.

Ten slotte moet de Rijksseruminrichting namens de veehouderij dank
gebracht worden voor de vele routine-onderzoekingen, die zij in een schier
onafzienbare rij in de jaren ten behoeve van de veehouderij heeft verricht,
routine-onderzoekingen, die betrekking hadden op sputum, uiersecretum,
melk, urine, bloed en nog veel andere producten.

Dieren, zou ongetwijfeld een ander aspect van de Rijksseruminrichting
hebben belicht.

Na de oorlog werden in de verschillende provincies opgericht provinciale
Gezondheidsdiensten voor Dieren, organisaties van de boeren, die het vele,
juist door het oprichten van die Gezondheidsdiensten steeds toenemende
routine-onderzoek van de Rijksseruminrichting overnamen.

De Gezondheidscommissie voor Dieren prijst zich gelukkig, dat de Rijks-
seruminrichting in de persoon van haar Directeur deel uitmaakt van haar
Commissie en ook het College van Directeuren van de Gezondheidsdiensten
stelt het op hoge prijs, dat de Rijksseruminrichting wederom in de persoon
van haar Directeur de vergaderingen van het College bijwoont.

Er is een voortreffelijke verstandhouding tussen de Rijksseruminrichting
en de Gezondheidsdiensten. De Gezondheidsdiensten beschouwen de
Rijksseruminrichting als hun wetenschappelijke top en zij hopen, dat de
figuur, die hen aldus gemeenschappelijk heeft verbonden, tot in lengte van
dagen zal mogen blijven bestaan.

De Gezondheidscommissie en de Gezondheidsdiensten hebben de ge-
woonte bij jubilea een bloemstuk aan te bieden en de Heer Directeur van de
Rijksseruminrichting zal hebben bemerkt, dat van de genoemde zijde thans
geen bloemen gezonden zijn. De Gezondheidsdcommissie en de Gezond-
heidsdiensten wilden hun hulde in een iets blijvender vorm aanbieden. Zij
kozen daarvoor een zilveren sigarettendoos, waarin de woorden gegraveerd
staan:

,,Van de Gezondheidsdiensten voor Dieren en de Gezondheidscommissie
voor Dieren van de Stichting voor de Landbouw aan de Rijksserum-
inrichting.

Zij hopen, dat U dit blijk van waardering wel zult willen aanvaarden.
Een blijk der waardering, die zowel betrekking heeft op het gehele weten-
schappelijke als andere personeel van de Rijksseruminrichting.

Vraag: „Welke ziektesymptomen treden op bij kattekrabziekte en welke pathogene
micro-organismen c.q. welk zicktemakend agens zijn (is) er bij in het spel?

Antwoord: „Kattekrabziekte is geen ziekte van de kat, maar van de mens en experi-
menteel is deze ziekte ook op apen overgebracht. Behalve door een krab van een kat
kan men ook geïnfecteerd worden door schrammen aan cactussen, rozendoornen,
eocosmat enz. Ook is infectie via slijmvliezen mogelijk.

Het virus hoort thuis in de groep van psittocosisvirus. Het primair efTect doet zich
voor als een slechtgenezend wondje, waarna zich een lymphangitis en regionaire lymphe-
klierzwelling ontwikkelt, mogelijk met doorbraak van de laatste. Therapeutisch worden
aangegeven aureomycine, terramycine en chlooramphenicol.

Met grote belangstelling heb ik de antwoorden gelezen, zowel van de Redactie,
als van de Heren Sjollema en Strikwerda op mijn vraag: „kan een koopvernietigende
verklaring afgegeven worden voor een rund, dat bij de nieuwe eigenaar 2 dagen na
de koop aborteert?" Ook ik had een koopv ernietigende verklaring afgegeven, echter
niet dan nadat er geruime tijd over was nagedacht, en vooral op grond
van het feit, dat de Cotyledonen in ontbinding waren overgegaan, en de
hoornschoentjes van de Foetus loszaten. Waren deze laatste feiten niet
aanwezig geweest, zeker had ik de. koper gein verklaring gegeven. Men moet
bij de afgifte van een verklaring in deze gevallen het geval niet alleen
theoretisch, doch ook practisch bekijken. Hoeveel koeien worden er niet wekelijks ver-
handeld voor goed, die rondlopen met een Brucrlla abortusliter van i : 400 en hoger.
Vele van deze koeien verwerpen niet; maar enkele dagen rondzwerven van markt
naar markt, veewagen in, veewagen uit, vormen een grote pracdisponcrende factor om te
aborteren. Vele kaiveren komen levend ter wereld met Brucclla abortus-infectie, maar
welke dierenarts zou er over denken in zulk een geval een koopvernietigende verklaring af
te geven voor het moederdier, b.v. 4 weken na de koop ? Volgens de Heer Strikwerda
zou dit heel gewoon zijn. Een koopvernietigende verklaring afgeven bij Brucella abortus
verdient verschillende overwegingen en is niet zo eenvoudig als de Heren Sjollema
en Strikwerda doen voorkomen.

Wanneer in een verworpen rundervrucht Br. abortus wordt aangetoond, dan staat
daarmede de oorzaak van het verwerpen voldoende vast. Alle theoretische beschou-
wingen over praedisponerende factoren ten spijt. Ik zou de practisercnde dierenarts
Clay willen adviseren, practisch te blijven.

Alhoewel de verwijzing naar het artikel van van Ulsen (Tijdschr. v Diergeneesk.,
77, 423 (1952) ), waarin diens aangehaalde uitspraak voorkomt —- die de vragen-
steller overigens niet aan mij moet toeschrijven: ere wie ere toekomt! —, zeer tot mijn
spijt, maar buiten mijn schuld, was weggevallen, moest het toch in het verband van
het geheel aan een ieder duidelijk zijn, dat hier met „een foetus" geen levend kalf,
doch een dode abortus-vrucht wordt bedoeld. Ook de op deze passage betrekking
hebbende bedenking van de vragensteller is derhalve, op z\'n zachtst uitgedrukt, wel
een weinig „gezocht"!

K. I. Stations. Uitgave van de Stichting Bouwbureau van de Landbouw, Raaraweg 26,
\'s-Gravenhagc.

In een brochure van 15 bladzijden met 3 afbeeldingen, is door de Stichting Bouw-
bureau van de Landbouw een algemene beschrijving gegeven van een K.I.station.

Achtereenvolgens worden besproken: de boxen, de stierstand, de voeder- en drink-
bakken, de gicrafvoer, de gierkelder, de mcstplaats. de buitendeuren, dc buitenboxen,
de vloerafwerking, dc stalhoogte, dc ventilatie, dc isolatiebox, de carrousel, het labora-
torium, de afwasruimtc, de overige ruimte, dc kunstverlichting, de vastzetringen, het
straatwerk, dc putjes en tenslotte de verwarming.

Dc omvang van het boekje maakt het noodzakelijk, de bespreking van bovengenoemde
onderwerpen kort en krachtig tc doen zijn.

Voor hen die een K.I. station gaan bouwen, staan er waardevolle gegevens in. Maar
met het lezen van het boekje alleen is dc ontwerper van het K.I.station niet gebaat. Hem
raad ik zeker aan de bestaande stations te bezoeken en te bestuderen.

De afbeeldingen betreffende het voor- en zijaanzicht en de plattegrond van ccn box,
die ook gebruikt kan worden voor het stallen van twee stieren, zijn duidelijk.

Het geheel maakt op mij een geslaagde indruk. Het was wel aardig geweest en ook
zeer instructief, indien van dc onder leiding van het Bouwbureau verrezen sticrcnstations
een eenvoudige plattegrond was opgenomen.

Persoonlijk had ik nog gaarne gezien, dat gewezen was op het belang van een goed
uitzicht vanuit het laboratorium op dc dckruimtc.

Wie het boekje wil raadplegen, wende zich tot het Bouwbureau van dc Landbouw,
Raamwcg 26 te Den Haag. Van der Kaay.

Ter gelegenheid van het feit, dat het eiland Terschelling injanuari 1954 reeds vijf en
twintig jaren vrij is van rundcrtubcrculose, schreef collega A. M. Hibma, keuringsveearts,
hoofd van dienst, cn g< mcente-veearts van Terschelling, onder bovenstaande titel ccn
kort historisch overzicth, bestemd voor dc eigen boeren en voor belangstellenden.
Collega Hibma is reeds bijna 30 jaar op het eiland werkzaam en heeft bedoelde strijd dus
in volle omvang kunnen voeren. Hij beschrijft deze op ccn goed leesbare wijze, waarbij,
— zonder tot een droog overzicht tc worden —, de feiten voldoende naar voren worden
gebracht. Door in 1923 in dc Politieverordening een desbetreffende bepaling op tc nemen
werd getracht de keuring van het op het eiland ingevoerde vee tc regelen, zodat dus toen
reeds pogingen werden gedaan om uitsluitend ..gezond vee" op Terschelling te krijgen.
Deze regeling had echter niet steeds het gewenste resultaat, en daarom werd in 1926 een
gemeenteveearts benoemd, die de keuring van het ingevoerde vee tot taak had, zodat
het toezicht op de import in handen van ccn deskundige werd gelegd, waardoor een
solide basis ontstond, en de strijd tegen het mond- en klauwzeer, de tuberculose, de
abortus-Bang, het boutvuur cn de echinococcosc een stevig fundament kreeg. In afzon-
derlijke hoofdstukken wordt deze bestrijding beschreven, toegelicht met aanhalingen
uit artikelen, die eerder door collega Hibma in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde
werden geplaatst, en van tabellen voorzien. Zo waren er bijvoorbeeld op 31 Dcc. 1928
bij het onderzoek op tuberculose onder de 2440 op het eiland aanwezige dieren 34
rcageerders, die alle snel werden opgeruimd. Daarom wordt 1 Jan. 1929 „beschouwd
als de datum, waarop Nederland zijn eerste gemeente met een t.b.c. vrije veestapel kreeg."

In een slotwoord spreekt dc schrijver zijn voldoening uit over de bereikte resultaten,
waarna hij vermeldt, dat cr blijkbaar nog zeer enkele gevallen van paratubcrculosc op
het eiland zijn voorgekomen, besluitend, dat „er ccn einde moet worden gemaakt aan
dc insleping op ons eiland van deze verraderlijke ziekte". Het geheel is een lezenswaardig
boekje van 43 bladzijden, waaruit weer eens duidelijk naar voren komt, dat door goede
wil en samenwerking in een geïsoleerd gebied (dat in ieder geval door zijn ligging
inderdaad gemakkelijk geïsoleerd kon worden gehouden) zéér veel, zo niet alles, kan
worden bereikt. Willems.

Gedenkboek; uitgegeven ter gelegenheid van het Vijftig-jarig Bestaan van de Neder-
landse Centrale Vereniging tot bestrijding der tuberculose onder redactie van Dr. L. C. Kers-
bergen, erelid der Vereniging. \'s-Gravenhage 1953.

Prijsf 5.—. Uitsluitend te bestellen aan het bureau der Vereniging, Riouwstraat 7,
den Haag.

Evenals in 1928, bij haar 25-jarig bestaan, heeft de Nederlandse Centrale Vereniging
tot bestrijding der tuberculose het nuttig geacht, een gedenkboek uit te geven bij het bereiken
van de 50-jarige leeftijd. Aan wie zou men de redactie daarvan beter hebben kunnen
opdragen dan aan Dr. L. C. Kersbergen, de man die overal en te allen tijde in de
voorste rij heeft gestaan, waar het gold de bevordering der volksgezondheid? Kon hij
bij deze taak meer bevoegde paranimfen vinden, dan Prof. Dr. R. de Josselin de Jong,
kenner bij uitnemendheid van alle wetenschappelijke problemen betreffende de tuber-
culose en Dr. M. R. Heynsius van den Berg, de bij uitstek bevoegde leider bij de beoor-
deling van klinische en maatschappelijke vraagstukken, die daarop betrekking hebben.
Gesteund door een reeks medewerkers hebben zij inderdaad een beeld gegeven van de
talrijke aspecten van de strijd tegen de eertijds zo angstig om zich heen grijpende ziekte,
waartegen welhaast geen kruid gewassen scheen. Referent zou elke dierenarts willen
uitnodigen clit werk te lezen; hij zal er geboeid en geestelijk gesterkt door worden.

Om een indruk te geven van de strekking van dit boek, meen ik te mogen beginnen
met een citaat uit de laatste bladzijde, opgesteld door deze zo voorzichtig oordelende
redacteur Dr. Kersbergen.

„Maar nog om een andere reden lijkt mij de kans groot, dat de N.C.V. over 25 jaren
„geen belangrijk werk meer in ons vaderland zal hebben te verrichten . . . ."

„Ik meen, dat de kansen, bij de tuberculosebestrijding in die tijd tot een goed einde
„te komen, al groter zijn geworden".

Hoe goed sluit deze zienswijze aan bij de uitspraak van Prof. Nolen op het Nationaal
Tuberculosc-Congres van 21 Nov. 1928, luidende:

„En, al moge het dan zijn, dat wij redenen te over hebben om te vreezen, dat er nog
„nieuwe wapenen zullen noodig zijn en nieuwe wegen gevonden zullen moeten worden,
„voordat de tuberculose zal kunnen worden uitgeroeid, het verleden der tuberculose-
bestrijding schenkt ons vertrouwen op de toekomst. Gaat niet dag aan dag de weten-
schap vooruit? Zij zal ons vertrouwen niet beschamen. De tuberculose zal uitgeroeid
„worden."

Deze wapenen en wegen zijn gevonden en hoever men nu met deze strijd staat, kau
men aflezen uit de bijdrage van Dr. J. van der Lee over „de sterfte aan tuberculose
1901 —1950" (blz. 192—202). Uit de daarbij gevoegde grafieken blijkt, dat de sterfte
van alle vormen van tuberculose i 1900 nog bijna 20 per 10.000 der gemiddelde bevol-
king bedroeg en in 1950 tot circa 2 was teruggebracht, welk getal in 1952 reeds tot 1.25
was gedaald. Uit een nadere studie van de leeftijd der gestorvenen blijkt, dat tot de
50-jarige leeftijd deze tot 2 of minder per 10.000 beperkt was, doch dat bij hogere
leeftijden getallen worden geconstateerd tot meer dan 7 per 10.000 toe. Daar deze
laatste leeftijdsklassen uit den aard zwakker bezet zijn, heeft dit op het algemeen sterfte-
cijfer slechts een geringe invloed.

Inderdaad geeft dit lage algemeen sterftecijfer aanleiding tot de verwachting, boven
door Dr. Kersbercen geuit, al vraagt men zich af wat de oorzaak der relatief hoge
sterftecijfers in de oudste leeftijdsklassen toch mag zijn. Hiertoe zou men over meer
gegevens moeten beschikken omtrent het verloop der morbiditeit en de oorzaken van de
ontwikkeling van deze ziekte bij oudere personen. Men weet, dat daarbij twee meningen
tegenover elkaar staan. Dr. Vos blijft grote waarde hechten aan het gevaar der primo
infectie bij volwassenen, terwijl Dr. Straub vooral de betekenis van het tempo der
besmetting en herbcsmetting naar voren brengt (blz. 105). Kan het zijn, dat de hoge
mortaliteitsgolf uit dc jaren 1915 1920 gepaard ging met een evenzeer grotere morbidi-
teit, onder de toen volwassenen, die nu dc hogere leeftijden hebben bereikt en waaronder
er dus vele zullen zijn, die met de restverschijnsclen der toen opgelopen primaire infectie
behept zijn? Zo ja, dan is het te verwachten dat onder de nu in 1950 volwassenen, na
andermaal 25 jaren een geringere sterfte aan tuberculose dan thans wordt vastgesteld.

Het wordt echter meer dan tijd, dat wij nagaan met welke wapenen deze strijd werd
gevoerd en welk aandeel de Centrale Vereniging in het hanteren daarvan heeft gehad,
zoals dit gedenkboek daarvan een beeld geeft. Dit beeld vinden wij, wat deze wapenen
betreft, eensdeels in de magistrale schets, die Prof. Dr. R. de Josselin de Jonc geeft
van de werkzaamheden der „Tuberculose-Studie-Commissie", met als ondertitel ,, Weten-
schap en haar toepassing in de strijd tegen de tuberculose". „De leden dezer commissie worden
„gekozen uit vertegenwoordigers der medische en veterinaire wetenschap, die in één of
„andere richting .... werkzaam zijn op het gebied der tuberculose van mens en dier.
,, Van de aanvang gold dit beginsel van samenwerking van beide groepen onderzoekers . . ." (blz. 97).

De leden dezer Commissie hebben door hun onderzoekingen veelvuldig bijgedragen
tot het ontwerpen en doen toepassen van de nieuwe veelbelovende strijdmiddelen tegen
de tuberculose.

Noemen wij als zodanig, de vervolmaking der conservatieve therapie door verbetering
der sanatoriumbehandcling, der lichttherapie, der toepassing van vitaminen D (in het
bijzonder bij lupus en andere vormen van tuberculose), toepassing van antibiotica en
chcmotherapeutica. Men zie hierover het artikel van Prof. Dr. W. Bronkhorst (blz.
i tfi 124), die ook een ruime plaats geeft aan de psychische behandeling der patiënten.
Daarnevens noemen wij de zogenaamde radicale of chirurgische therapie (pneumothorax,
segment-resectic, lobectomie en pncumectomie). Voorts verdienen de pogingen vermel-
ding tot verhoging der specifieke weerstand tegen de tuberculose door vaccinatie met de
bacillenstam van Calmf.tte en Guerin. B.C.G. (artikel van Dr. M. R. Heynsius van
den Berg blz. 149—159). Hier moeten ook genoemd worden de uiteenzettingen over
de strijd tegen de kindertuherculose door Dr. G. J. Huët (blz. 159—167) en tegen de
extrapulmonale tuberculose door C. 1\'. H. Teenstra, arts (blz. 185) waarin met waar-
dering het initiatief op dit terrein genoemd wordt van wijlen onze collega Dr. M. H. J. C.
Thomassen. Tevens is hiertoe te rekenen de beschrijving van de nazorg van de tuber-
culosepatiënt door Mej. Dr. H. C. Hallo (blz. 203—207).

Mogen de hierboven genoemde werkwijzen te rekenen zijn tot de directe bestrijdings-
methoden, van minstens even groot gewicht kunnen hiervoor de „indirecte bestrijdings-
methoden" geacht worden.

Terecht merkt Prof. de Josselin de Jong op: „Er bestaat geen tegenstelling (tussen
,.dczc beide bestrijdingsmethoden); zij bewandelen verschillende wegen, de een sluit
„de ander niet uit; zij ondersteunen elkaar" (blz. 106).

Onder deze indirecte bestrijdingsmethoden moeten alle maatregelen gerangschikt
worden, die de natuurlijke niet-specifieke weerstand van de mens tegen de invaderendc
tuberkelbacillen verhoogt. „Van geneeskundig standpunt gezien, is de kern van elke
„sociale voorziening het strijden tegen alles, wat de weerstand van het individu breekt.
„De sterfte aan tuberculose is de maatstaf voor de efficiency van sociale maatregelen
„in het algemeen (Straub; geciteerd op blz. 107)". Hier moge ook verwezen worden
naar het artikel van C. K. A.W. Blankenstijn, arts, over de sociale verzorging in verband
met de bestrijding van de tuberculose (blz. 207--211).

Doch onder deze indirecte bestrijdingsmethoden zijn ook alle maatregelen te noemen,
die de kans op besmetting verhinderen door het tijdig opsporen en onschadelijk maken
van besmettingshaarden. Terecht werd dit door Dr. Burger (1942) reeds voor de mens
samengevat in twee punten (blz. 108).

ie. „Belangrijke verhoging der opsporingsindex o.a. door röntgenologisch onderzoek
„van zo mogelijk de gehele bevolking";

2e. „snellere opname in sanatoria der daarvoor aangewezen gevallen en systematische
„goede verzorging en medische controle van thuiskurende patiënten."

Doch daarnevens moeten ook de buiten de menselijke gemeenschap gelegen infectie-
bronnen worden onderkend en zo mogelijk uitgeroeid. Hier blijken de resultaten van de
samenbundeling van de werkzaamheden van artsen en dierenartsen door de C.V. wel
ten stelligste. Op tal van plaatsen memoreert Prof. de Josselin de Jong de strijd der
dierenartsen tegen de rundcrtuberculose. Op blz. 102 huldigt hij de fundamentele arbeid

van Prol\'. Dr. D. A. de Jong, schetst in enkele woorden het thans bereikte inzicht omtrent
de pathogcniteit van de bovine bacil voor de mens en de „humane" voor het rund en
geeft daarna een beeld van de thans zo succesvolle vijfjarige strijd tegen de tuberculose
onder het rundvee (blz. 2041. Terecht verwijst hij daarbij naar de voortreffelijke en vol-
ledige bijdrage van Prof. Beijers over „Bovine tuberculose" (blz. 167—184), waarin ook
zij het in het kort aandacht wordt geschonken aan de betekenis van tuberculose bij
andere huisdieren als besmettingsbron van de mens. Wij dierenartsen mogen het ons
tot een voorrecht rekenen, op deze wijze een bijdrage te kunnen leveren in de in dit
boekwerk beschreven omvangrijke laak.

Tenslotte mogen wij de vraag stellen: wat is nu de bijdrage geweest van de Centrale
\\\'ereniging tot bestrijding der tuberculose bij deze werkzaamheden. Men vindt hiervan een
schets in de eerste vier hoofdstukken, handelende over de Geschiedenis der N.C. V., geschei-
den in de perioden 1928—10 Mei 1940, 10 Mei 1940—5 Mei 1945, 5 Mei 1945—12 Mei
1948 en 12 Mei 1948—27 September 1953. Het treft de lezer hoe men in de bezettings-
periode door wijs beleid de vereniging intact gehouden heeft, zodat zij dadelijk na de
bevrijding weer haar zegenrijke taak kon opnemen.

Voorts blijkt wel terdege, hoe deze vereniging is een overkoepelend orgaan, dat zich in
hoofdzaak ten doel stelt de uit het maatschappelijk leven opkomende en de van regerings-
wege genomen initiatieven te bundelen en zodanig te richten, dat zij op medisch ver-
antwoorde wijze zo efficiënt mogelijk resultaat opleveren. 7.ij doet dit o.a. op weten-
schappelijk gebied door de werkzaamheden der Tuberculose Studie Commissie en door de
uitgifte van het ,,Tijdschrift legen de Tuberculose". Op maatschappelijk gebied o.a.:

ie. door het bijeenbrengen van gelden voor de verpleging van lijders aan tuberculose
(Emmabloemcollecte, nader omschreven in het artikel van J. Kroondijk, arts
blz. 242—252);

2e. door propaganda voor de bestlijding dei tuberculose. geschetst dooi- Mevr. A. E. J.
de Vries-Bruins, arts (blz. 216 235), waarbij ook aandacht wordt besteed aan het
Postzegel-verpleegfonds en de opbrengst der ^omerposlzegels;

3e. door het stimuleren van verzekering tegen de onkosten van sanatoriumverplegimg;

4c. door het bevorderen van prophylactische keuringen in samenwerking met het
Centraal bureau voor keuringen op mcdisch-liygienisch gebied en van het tot stand
komen van een algemeen röntgenologisch bevolkingsonderzoek (artikel van Dr. J.
van der Lf.e, arts, blz. 137 -158);

f,c. door hel bevorderen van de oprichting van consultatiebureaus, wier taak wordt
omschreven door Dr. M. R. Heynsius van den Berg (blz. 124-136);

6c. door opleiding van huisbezoeksters, waarvan de werkzaamheden worden geschetst
door Zr. G. Vroom (blz. 236 -241);

Uit deze opsomming moge blijken, dat zij veel pionierswerk heeft verricht, terwijl
deze werkzaamheden thans geleidelijk overgaan in handen van andere niet specifieke
organisaties (Kruisverenigingen, ziekenfondsen, regeringsinstanties). Daarom stelt
Dr. Kersbergen aan het einde van het bock de vraag of er voor de C.V. na andermaal
25 jaar ook om maatschappelijke redenen nog plaats zal zijn voor een zo in het bijzonder
op de strijd tegen één ziekte gerichte organisatie.

Wij mogen dit in het midden laten, doch het is zeker plicht de arbeid dezer vereniging
en van de talrijke medewerkers, behorende tot welhaast drie generaties, met eerbied en
dankbaarheid te gedenken.

Ook bij het lezen van dit boek zweeft ons ouderen de eerbiedwaardige figuur voor
ogen van wijlen H.M. Koningin Emma, die de opwekking gegeven heeft tot de intensieve
strijd tegen de tuberculose, daarbij in zeer belangrijke mate nagevolgd en gesteund
door nu H.K.H. Prinses WiLHELMlNA en H.M. Koningin Juliana met wier beider
beeltenis het boek opent,

Geschiedenis der Dieren Hun invloed op beschaving en cultuur, door
Morus. Uitgeverij Het Wereldvenster, Baarn. Prijs ƒ 22.50.

Dit boek, dat in 12 verschillende landen tegelijk verschijnt, is in de ware zin van
het woord een standaardwerk geworden. Gezien de uitgebreidheid van de behandelde
stof is het onmogelijk alle facetten in een boekbespreking tot uitdrukking te doen komen.

Iedere vriend van de natuur en van het dier in het bijzonder vindt hierin veel wetens-
waardigheden.

Zoals Prof. Dr. E. J. Slijper terecht in zijn inleiding van dit werk zegt, geeft dit
bock meer dan dc titel suggereert.

De kern van de titel schuilt namelijk in de tweede regel: „hun invloed op beschaving
cn cultuur".

De culturele mens vormt de centrale figuur in dit boek cn dc schrijver vertelt ons
van de invloed, die dc dieren op de menselijke natuur hebben uitgeoefend.

De schrijver behandelt zijn stof op originele en boeiende wijze en blijkt in dc meest
uiteenlopende onderwerpen uitstekend thuis te zijn. Hebt U b.v. ooit gelezen hoe men
reeds in 1752 een phantastische massa-philishave ontworpen heeft, voortbewogen
door een paard? of welk een invloed veranderingen in de levenswijze van dc haring
op het verval der Hansa-steden hebben gehad?

Van dit alles vertelt de schrijver, deels op anecdotische wijze, deels als een samen-
hangend verhaal over de wisselwerking tussen mens cn dier in de loop van onze ge-
schiedenis.

Vooral, waar het economisch aspect naar voren komt, is de schrijver op zijn best.

Deze delen zijn: Dc oudste geschiedenis; oudheid cn middeleeuwen; de eeuw der
ontdekkingen; de eeuw der ideeën; de eeuw van dc machine; de eeuw van de chemie.

Deze zo omvangrijke stof wordt door de auteur zeer overzichtelijk cn begrijpelijk
behandeld, zodat het ook voor belangstellende leken zeer leesbaar is.

Speciaal kan het boek echter worden aanbevolen voor biologen, sociologen cn
historici en vanzelfsprekend voor dierenartsen.

Bij de N.V. Uitgevers Maatschappij Dc Gelderlander, Postbus 36, Nijmegen is
verschenen: Jaarboekje voor het slagers- en vleeswarenbcdrijf 1954.

\'Ier gelegenheid van het Jubileum van de Rijksscruminrichtiug op 1 Februari j.1.
is een gedenkboekje: „Vijftig jaar Rijksseruminrichting" uitgegeven.
Dit gedenkboekje is aan alle Nederlandse dierenartsen toegezonden.

Opgave van het aantal reactiedieren, aangeboden voor slachtpremie in
de vierweekse periode van 27 December 1953 tot en met 23 Januari 1954.

Naar concentratie van opsporingstaken bij het Ministerie van Landbouw,
Visserij en Voedselvoorziening.

Bij Koninklijk Besluit van 19 Januari 1954 No. 13, dat op een nader vast te stellen
tijdstip in werking zal treden, is bij het Ministrrie van Landbouw, Visserij en Voedsel-
voorziening ingesteld een dienst, welke de naam draagt van Algemene Inspectiedienst.
Krachtens dit instellingsbesluit zullen de onder het gezag van de Minister van Land-
bouw gestelde ambtenaren de hun verleende opsporingsbevoegdheden uitoefenen in
het verband van de nieuwe dienst. Ten aanzien van bepaalde ambtenaren of groepen van
ambtenaren kan echter worden bepaald, dat zij alleen ten aanzien van hun opsporings-
bevoegdheid in betrekking staan tot de nieuwe dienst. De Centrale Controledienst zal
worden opgeheven.

Door de afkondiging van dit besluit is een begin gemaakt met de verwezenlijking
van plannen tot concentratie van alle tot de verantwoordelijkheid van de Minister van
Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening behorende opsporingstaken.

Thans zijn rond 15 opsporingsorganen onder het ressort van de Minister van Land-
bouw betrokken bij het toezicht op de naleving van vele wetten en wetsbesluiten, alsmede
van enige honderden verordeningen van de bedrijfschappen. De opsporingsbevoegdheden
zijn tevens toebedeeld aan enkele andere diensten buiten het Ministerie, zoals bijv. de
politie, de marechaussee, de Economische Controledienst, Inspecteurs van de Volksge-
zondheid, de Dienst van Invoerrechten en Accijnzen. Aan de bestaande toestand kleven
vele bezwaren, waarvan als voornaamste kunnen worden genoemd: gebrek aan eenheid
in opsporingstaktiek, -intensiteit en-beleid; gebrek aan opsporingsdeskundigheid, in de
eerste plaats bij de ambtenaren wier hoofdtaak elders ligt; ongewenste combinatie van
uitvoering en voorlichting enerzijds en anderzijds controle; door gesplitste en beperkte
bevoegdheden der onderscheidene opsporingsambtenaren en -organen naar groepen
van overtredingen, veel onnodige (transport) kosten en onnodige overlast voor de te

controleren bedrijven, omgekeerd door bevoegdheden van verschillende ambtenaren
op hetzelfde gebied, principieel vermijdbare doublures.

Alle opsporingsorganen van het Ministerie van Landbouw, Visserij en Voedselvoor-
ziening waarvan de Centrale Controle Dienst de grootste en enige met vrijwel uitsluitend
controlerende taak is, zullen als zodanig worden opgeheven. Alle ambtenaren, zowel die
belast met opsporing als de administratieve, worden dan ontslagen wegens opheffing
van hun betrekking, behalve diegenen, die voor het overige deel van hun taak in dienst
blijven (bijv. opzichters van de Veeartsenijkundige Dienst, opzichters van de Visserij
Inspectie, bosbouwkundige ambtenaren en bepaalde ambtenaren van de Plantenziekten-
kundige Dienst). Het personeel voor de centrale dienst wordt in de eerste plaats en
voor zoveel mogelijk gerecruteerd uit het personeel van de verdwijnende controle-
apparaten, waarbij een selectie zal worden toegepast. Uit hoofde van vaak langdurig
dienstverband beschikt het departement reeds over gegevens omtrent deze ambtenaren.
Uiteraard is het streven er op gericht de beschikbare krachten zoveel mogelijk op de
plaatsen te brengen, waarvoor zij het meest geschikt zijn. Terwille van deze selectie,
waarbij het accent derhalve valt op de juiste indeling in de nieuwe dienst, zullen de
gegevens worden aangevuld door een algemeen psychologische test en een of meer
vakexamens. Voorts is met het oog op de toekomst van belang een indruk te krijgen
omtrent het vermogen van de ambtenaren zich op nieuwe gebieden te oriënteren en te
bekwamen voor nieuwe taken en uitgebreider werkobjecten.

Symposion over Genetica en Resistentieverschijnselen op Zaterdag 20 Maart 1954 in het
Bacteriologisch Laboratorium der Rijksuniversiteit, Catharijnesingel 59 te Utrecht.
10.30—10.45 M. J. Sirks (Groningen). Algemene inleiding.
10.45—11.30 K. C. Winkler (Utrecht). Resistentie tegen geneesmiddelen.

P. G. de Haan (Utrecht). Resistentie tegen virussen (bacteriophageni.
11.45- 12.30 A. J. P. Oort (Wageningen). Resistentie-verschijnselen bij Landbouw-
gewassen.
12.45—14.00 Pauze.

Resistentie verschijnselen bij Drosophila en Musea.
14.45 15.15 C. Mastenbroek (Hoofddorps. De overerving van resistentie-eigen-
schappen bij de aardappel.
15.30—16.00 \\V. K. Hirschff.ld (Utrecht . Resistentie-verschijnselen bij hogere dieren.
16.15 16.30 M. J. Sirks (Groningen). Slotbeschouwing.

Niet-leden der Ned. Genetische Vereniging kunnen aan dit Symposion deelnemen
tegen betaling van ƒ 1. per persoon.

Tijdens de pauze kunnen lunchpakketten worden verstrekt, tegen de prijs van ƒ 1.
(Voor leden zowel als niet-leden).

Aan de leden en aan niet-leden deelnemers zullen de prac-adviezcn tijdig tevoren
worden toegezonden.

Opgave voor deelname wordt zo spoedig mogelijk, doch uiterlijk op 10 Maart 1954
ingewacht bij de secretaris der vereniging: G. J. Verwey, Dikkenbergweg 8 te Bennekom.
Telefoon K 8379-783.

Men wordt verzocht de verschillende kosten over te willen maken op postgiro: 43150
ten name van Secretariaat Ned. Genetische Vereniging te Bennekom.

De uitgebreide auto-referaten van dit symposion zullen verschijnen in het orgaan
..Erfelijkheid in Praktijk".

Het lidmaatschap der Ned. Genetische Vereniging, inclusief dit orgaan, bedraagt
ƒ 4.— per jaar.

De Algemene Vergadering van de Nederlandse Genetische Vereniging zal waar-
schijnlijk in April worden gehouden.

Na het Huishoudelijk gedeelte zal deze vergadering geheel gewijd zijn aan de nage-
dachtenis van A. L. Haoedoorn Ph D., erevoorzitter der vereniging.

Op Dinsdag 9 Maart a.s. zal Prof. Dr. E. W. Bi nt, Hoogleraar in de logica en haar
geschiedenis en de philosophie der exacte wetenschappen aan de Gemeentelijke Universi-
teit te Amsterdam, over voornoemd onderwerp een voordracht houden in het Institute
of Social Studies ( voorm. Koninklijk Palcis . ingang Molenstraat 27 te \'s-Gravenhage
(parkeergelegenheid binnenplaats .

Toegang uitsluitend op vertoon van een toegangskaart, die vóór 5 Maart bij het Bureau
van het N.I.D.E.R., Willem Witsenplein 6 te \'s-Gravenhage kan worden aangevraagd.

Staat van de gevallen van besmettelijke veeziekten, in Nederland voorgekomen
gedurende de maand December 1953.

Bij de verschijning van deze aflevering is de laatste maand ingegaan van de periode
waarin de contributie voor het jaar 1954 moet worden voldaan.

Immers uiterlijk 1 April a.s. dient de contributie te worden overgemaakt; bovendien
bestaat tot die datum nog gelegenheid tot nadere vaststelling van het te betalen bedrag.

Degenen, die voor reductie in aanmerking menen te komen, zijn nog in de gelegen-
heid deze aan te vragen, waarbij de nodige gegevens moeten worden overgelegd.

Voor alle bijzonderheden kan worden verwezen naar de uitvoerige toelichting op
de achterzijde van de contributienota, die als bijlage van de aflevering van het Tijd-
schrift voor Diergeneeskunde van 1 Januari 1.1. is toegezonden.

Voor zover de contributie nog niet is voldaan, wordt nogmaals dringend
verzocht dit nu zo spoedig mogelijk te doen.

Beschikking over de onbetaalde posten 11a 1 April 1954 brengt onnodige
werkzaamheden en kosten mee.

Hoewel de assistentieperiode al enkele weken geleden is afgelopen, hebben ver-
schillende dierenartsen nog verzuimd de door dierenarts en assistent ingevulde en
ondertekende kaart betreffende het aantal assistentiedagen weer aan het Waarnemings-
bureau terug te zenden.

Met het oog op de afrekening van de honoraria met de Provinciale Gezondheids-
diensten en de studenten, wordt dringend verzocht de bedoelde kaarten p.o. in te
zenden.

Mocht men deze kaart eventueel niet meer ter beschikking hebben, dan zal op
verzoek door het Waarnemingsbureau een duplicaat worden toegezonden.

Het Hoofdbestuur heeft collega S. Levy, Sweerts de I.andusstraat 5, Arnhem, aan-
genomen als lid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Het Hoofdbestuur heeft de diergeneeskundige candidaat Em. Duysens, aangenomen
als candidaatlid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Aussems, H. L., te \'s-Gravenhage, tel. no. gewijzigd in K. 1 700--559839. (68)
Coebergh, J. W. M., te Oosterbeek, tel. no. gewijzigd in K. 8307—2419. (75)
Feberwee, A.; 1911; Arnhem, Velperweg 145/1; tel. K. 8300—24136; gr. 242536;
oud dir. ab.; plv. I.V.D. en I.V.G. (79)

Feberwee, A., te Arnhem, te rekenen met ingang van i Februari 1954, als tijdelijk

Vervoorn, D. J., te Putten, Brinkstraat 33, tel. K. 3418—323 (privé), gr. 568126

Ten behoeve van de Dienst der Veeteelt van het Departement van
Landbouw, Veeteelt en Visserij in Suriname wordt gevraagd een:

Voorkeur genieten zij met zin voor de veeteelt
in een onderontwikkeld tropisch land, met
enige kennis van de veeteelt in het algemeen
en van veevoeding, en die de leeftijd van
35 jaren nog niet hebben bereikt.

Sf. 6.180,— tot Sf. 10.500,— \'s jaars (12
éénjaarlijkse verhogingen van Sf. 360,—).
Inpassing in de bezoldigingsschaal geschiedt
naar gelang van de verkregen voorpraktijk.

voor gehuwden ¹/_i gedeelte van het toe te
kennen salaris ; voor ongehuwden ¹/₆ gedeelte
van het toe te kennen salaris;
beide met een maximum van Sur. crt. f 1.500,—.

Gezegelde sollicitaties, vergezeld van een afschrift op lucht-
postpapier, onder vermelding van volledige levensloop en
opgaaf van referenties, binnen 14 dagen na het verschijnen
van deze advertentie, te zenden aan het Commissariaat voor
Surinaamse Zaken —■ Alexander Gogelweg 2 — Den Haag.

DIAGNOSE VAN PARASITAIRE GASTRO-ENTERITIS
BIJ RUNDEREN EN SCHAPEN EN VAN STRONGYLI-
DOSIS BIJ PAARDEN.

Trichostrongylidosis of „maag-clarm-strongylosis" is bij jonge runderen
en schapen een zeer veel voorkomende ziekte. Bij deze dieren is het waar-
schijnlijk de meest algemene oorzaak van diarrhee. Ook volwassen dieren
kunnen door de ziekte worden aangetast.

De belangrijkste maag- en darmparasieten, die bij rund en schaap
ziekte veroorzaken, wanneer zij in grote aantallen aanwezig zijn, behoren
tot de familie Trichostrongyliden:

De Strongyliden, die in het darmkanaal van herkauwers kunnen worden
aangetroffen, zijn:

De betekenis van deze Strongyliden als ziekteverwekkers in Nederland
is nog onvoldoende bekend. Hetzelfde geldt voor andere wormen die
enteritis kunnen veroorzaken: Bunostomum-soorten (Ancylostomidae) en
Paramphistomen (Trematoden, die in volwassen toestand in pens en net-
maag leven; de jonge wormen zuigen zich vast in de lebmaag en in de
darm, waar zij in grote aantallen ernstige enteritis veroorzaken. De
Paramphistomen komen in Nederland vrij algemeen voor). Hieronder
zullen bij de herkauwers bijna alleen de Trichostrongyliden ter sprake
komen.

Bij paarden veroorzaakt de enige voorkomende Trichostrongyhde,
Trichostrongylus axei, waarschijnlijk zelden ziekte. Hier zijn juist de
Strongyliden van zeer groot belang, en wel:

kleine Strongyliden: vnl. Trichonema-soorten
grote Strongyliden: Strongylus vulgaris

Voor de diagnose van de in economisch opzicht zo belangrijke para-
sitaire ziekten trichostrongylidosis en strongylidosis is het faeces-onderzoek
onmisbaar. Daar voor het ontstaan van parasitaire ziekten niet de aan-
wezigheid van parasieten als zodanig, maar hun aantallen van doorslag-
gevende betekenis zijn, beoogt het faecesonderzoek klinische infecties te
onderscheiden van subklinische. De enige wijze om bij het levende dier
de omvang van een worminfectie vast te stellen is de bepaling van het
aantal wormeieren in de faeces. Het is daarbij noodzakelijk een vaste
standaard aan te nemen, opdat onderling vergelijkbare waarden kunnen
worden verkregen. Methoden, waarbij wordt uitgegaan van een onbe-
paalde hoeveelheid faeces, waarbij de faeces worden vermengd met een
niet gemeten hoeveelheid water of concentratievloeistof, of waarbij het
aantal wormeieren wordt geteld per gezichtsveld, zijn daarom niet bruik-
baar. Het natief preparaat is geheel onvoldoende: de onderzochte
hoeveelheid faeces is te klein wegens de ongelijkmatige verdeling
van de eieren in de faeces, de hoeveelheid onderzocht materiaal is niet
bekend, vele eieren worden niet opgemerkt tussen de grote hoeveelheden
van stukjes plantenweefsel. Het is thans een internationaal gebruik ge-
worden het aantal eieren per gram faeces te bepalen. Daartoe zijn ver-
schillende methoden ontwikkeld, waarvan die volgens Stoll en de Mac
MASTER-techniek, of modificaties daarvan, de gebruikelijkste zijn.

Bij de methode van Stoll wordt een bepaalde hoeveelheid faeces, meestal 3 of 5 g.,
met 0,1 n. loog vijftien maal verdund in een flesje met glaskogeltjes. Wanneer door
schudden de faeces volledig uiteen zijn gevallen (normale schapen- of geitenfaeccs Iaat
men voor het schudden gedurende een nacht weken), dan wordt 0,15 cc van de faeces-
suspcnsie met behulp van een pipetje op een voorwerpglas gebracht en met een groot
dekglas bedekt. Het aantal eieren in het preparaat vermenigvuldigd met honderd,
is het aantal eieren per gram faeccs.

Met de MAcMASTER-methode wordt de telling sneller en gemakkelijker verricht.
Op dezelfde wijze als bij de methode van Stoll wordt een faecessuspensie verkregen,
echter met gebruik van water in plaats van verdunde loog. Wanneer de faeces uiteen-
gevallen zijn, wordt aan de faecessuspensie een gelijk volume verzadigde keukenzout-
oplossing toegevoegd. Na nog enige tijd schudden wordt met behulp van een ballon-
pipetje snel een speciaal eitelkamertje gevuld. Dit tclkamertje bestaat uit twee glaasjes,
die met een onderlinge afstand van 0,15 cm op elkaar zijn bevestigd. Op de onderzijde
van het bovenste glaasje zijn oppervlakken van 1 cm² door geëtste lijnen aangegeven.
Na het vullen van de telkamer stijgen de eieren in de zoutoplossing op, totdat zij tegen
de onderkant van het bovenste glaasje komen te liggen. Het gemiddelde aantal eieren
per cm², vermenigvuldigd met 200, is het aantal eieren per gram faeces.

De beide methoden zijn uitvoerig beschreven door Mönnig (1950). In de Rijksserum-
inrichting wordt een modificatie van de MAcMASTER-methode toegepast, waarbij ook
minder dan 100 eieren per gram faeces kunnen worden geteld.

Van vele parasitaire wormen is bekend, dat door de onvolwassen stadia
ziekte kan worden veroorzaakt. In sommige gevallen zijn de ziektever-
schijnselen zelfs van veel ernstiger aard dan die, welke veroorzaakt worden
door de volwassen wormen. Vooral de larven van de grote Strongyliden
van het paard, Strongylus vulgaris en S. edentatus, zijn in dit opzicht
berucht. Ook van enige darmparasieten van herkauwers is de pathogeni-
teit van jonge stadia bekend. Gedurende de praepatentperiode — de
tijdsduur, benodigd voor het geslachtsrijp worden der wormen in de gast-
heer, gerekend vanaf het ogenblik van infectie — bij Haemonchus contor-
tus-infecties van kalveren kan de groei van de gastheer gedeeltelijk of
geheel geremd zijn, terwijl een duidelijke anaemie optreedt (Delaune &
Mayhew: 1943, Mayhew: 1944). Afwijkingen van het bloedbeeld van
schapen, geïnfecteerd met Ostertagia circumcincta en O. trifurcata,
waren het sterkst in het tijdsverloop tussen de infectie en het verschijnen
van de eerste eieren in de faeces (Todd c.s.: 1951). Lammeren, die ge-
durende een periode van drie dagen besmet waren met larven van Nema-
todirus spathiger, vertoonden diarrhee gedurende de tweede week na
infectie, voordat de parasieten-populatie geslachtsrijpheid bereikte (Kates
& Turner: 1953). Na infectie van kalveren met larven van Nematodirus
helvetianus bleek de sterkste groeivertraging op te treden gedurende de
praepatentperiode. Klinische verschijnselen traden op juist in deze periode
(Herlich & Porter: 1953). Overeenkomstige waarnemingen werden
gedaan bij experimentele infecties met Oesophagostomum radiatum
(Mayhew: 1948), met Bunostomum phlebotomum (Mayhew: 1946) bij
kalveren en met Chabertia ovina bij schapen (Clunies-Ross: 1933;
Kauzai. : 1936). Op de pathogeniteit van jonge Paramphistomen werd
reeds gewezen. Van verschillende andere belangrijke parasitaire wormen
is de pathogeniteit der larvale stadia nog onvoldoende bekend. Niettemin
kunnen we toch wel concluderen, dat bij jonge nog bijna wormvrije
dieren, die op een sterk besmette weide worden gebracht, het optreden
van ziekteverschijnselen in de eerste weken van de besmetting mogelijk
is, zonder dat het door faecesonderzoek van het betrokken dier kan
worden bevestigd.

Er zijn aanwijzingen, dat niet alleen bij jonge dieren, die een eerste
acute infectie doormaken, maar ook bij oudere dieren, die reeds gedurende
maanden of jaren besmet zijn met wormparasieten, de aanwezigheid var.
grote aantallen wormlarven in de gastheer aanleiding kan zijn tot onjuiste
interpretatie van het aantal wormeieren in de faeces als maatstaf voor de
omvang der worminfectie.

Als resultaat van een bestaande anthelmintische resistentie kan bij ver-
schillende wormen na herhaalde infectie de ontwikkeling in de gastheer
vertraagd zijn. Zo toonde Michel (1952) aan, dat na sterke gesuperpo-
neerde infecties van konijnen met Trichostrongylus retortaeformis de
laatst ingegeven larven langere tijd in de crypten van de dunne-darm-
mucosa verblijven in plaats van op de normale wijze na enkele dagen
in het darmkanaal terug te keren en uit te groeien tot geslachtsrijpe wormen.
Zulke in de ontwikkeling geremde larven werden tot 98 dagen na de
laatste infectie in de mucosa aangetroffen. Zodra de omstandigheden
voor verdere ontwikkeling gunstig zijn geworden, keert een deel dezer
larven naar het darmlumen terug. Dit blijkt het geval te zijn wanneer de

volwassen wormen na een maximaal aantal te hebben bereikt ineens
worden afgedreven. Een deel der slapende larven hervat dan de ontwik-
keling, waardoor de oorspronkelijke toestand wordt hersteld, alleen met
dit verschil, dat het aantal sedert de laatste infectie in de mucosa ver-
blijvende larven verminderd is. Wanneer herinfectie wordt voorkomen,
kan dit proces zich enige malen herhalen, waarbij ten slotte de reserve
aan larven in de mucosa wordt uitgeput.

Een onderzoek naar de ontwikkeling van Ostertagia circumcincta in
de lebmaag van het schaap toonde aan, dat ook de ontwikkeling der
larven van deze parasiet lange tijd onderbroken kan worden (Sommerville :
1953). Levende larven werden nog aangetroffen in de klieren en crypten
van de mucosa 3 maanden na de toediening van infectieuze larven.

Uit proeven van Gibson (1953) is met grote mate van waarschijnlijkheid
af te leiden, dat de kleine Strongyliden van het paard zich op dezelfde
wijze kunnen gedragen. Gibson behandelde paarden, die in hoofdzaak
of alleen met kleine Strongyliden waren besmet en waarbij herbesmetting
practisch geheel werd voorkomen, met 30 g. phenothiazine. Overeen-
komstig de resultaten van een vorig onderzoek (Gibson: 1950), waarbij
was gebleken dat met deze hoeveelheid phenothiazine de kleine Strongy-
liden (in tegenstelling tot de grote Strongyliden) volledig worden afge-
dreven, daalde het aantal eieren in de faeces tot nul of tot een zeer laag
niveau (eieren van grote Strongyliden). Ongeveer vier weken later ver-
schenen echter weer eieren in de faeces en tien weken na de behandeling
was het aantal eieren weer ongeveer even hoog als voor de behandeling.
Deze gang van zaken herhaalde zich verscheidene malen, telkens wanneer
de paarden met 30 g. phenothiazine werden behandeld zodra het aantal
eieren weer tot een maximum was gestegen. Dit maximum bereikte in
het algemeen na iedere volgende behandeling een lagere waarde, terwijl
tevens het aantal afgedreven kleine Strongyliden afnam. Na 6 tot 8 be-
handelingen bleef pas het aantal eieren ongeveer constant op een zeer
laag niveau. De waargenomen verschijnselen laten zich het best verklaren
door aan te nemen, dat bij het begin van de experimenten zich een aantal
in de ontwikkeling geremde larven van kleine Strongyliden in de mucosa
bevonden, die het aantal volwassen wormen verre overtrof. Door het af-
drijven van de volwassen wormen werd het milieu voor ontwikkeling tot
geslachtsrijpe wormen van een aantal dezer larven gunstig, zodat de
oorspronkelijke wormpopulatie in het lumen werd hersteld. Door voort-
durende herhaling van dit proces wordt ten slotte het larvendepót in de
mucosa uitgeput.

Ook bij de runderlongworm en bij een der schapenlongwormen (Dictyo-
caulus filaria) is onderbreking van de ontwikkeling tot volwassen worm
in de gastheer waargenomen (Taylor & Michel: 1952).

Daar van de paarden-Strongyliden en van bijna alle Trichostrongy-
liden en Strongyliden der herkauwers bekend is, dat de larven enige tijd
in de weefsels van de gastheer (meestal de mucosa) doorbrengen, alvorens
naar het darmlumen terug te keren, is de mogelijkheid niet uitgesloten
dat tijdelijke onderbreking van de ontwikkeling der larven in de weefsels
een algemeen voorkomend verschijnsel zou kunnen blijken te zijn. In
ieder geval moet met de mogelijkheid van aanwezigheid van grote aan-
tallen larven in de gastheer rekening worden gehouden. Het plotseling
afdrijven van de volwassen wormen, zoals Michel waarnam bij Tricho-

strongylus retortaeformis-infecties bij konijnen, werd het eerst waar-
genomen door Stoll (1929) bij Haemonchus contortus-infecties bij
schapen. Dit verschijnsel (door Stoll „self-cure" genoemd) dat onder
natuurlijke omstandigheden voorkomt, is ook waargenomen door Bailey
(1949) bij Cooperia punctata-infecties bij kalveren en door Stewart
(1950,1953) bij Trichostrongylus colubriformis- en Ostertagia-infecties
bij schapen. Daar gebleken is, dat ,,self-cure" kan optreden als gevolg
van de opname van grote hoeveelheden infectieuze larven (Stewart:
1950), is ook om deze reden in gevallen, waar de eliminatie van de vol-
wassen wormen juist heeft plaats gehad, te verwachten, dat grote hoeveel-
heden larven met ontwikkelingspotentie in de gastheer aanwezig zijn.
Wordt op zulk een moment een faeces-onderzoek verricht, dan zal dit
tot de onjuiste conclusie kunnen leiden, dat het dier weinig of niet besmet
is met ingewandsparasieten. Zoals bij de paarden bij het experiment van
Gibson is de afwezigheid van wormeieren bij het betrokken dier slechts
van tijdelijke aard. Een zelfde verkeerde gevolgtrekking kan worden ge-
maakt uit de resultaten van een onderzoek van de faeces van dieren ge-
durende enkele weken na een behandeling met een anthelminticum.

Het aantal Trichostrongyliden-eieren per gram faeces is bij jonge
herkauwers gemiddeld zeer veel hoger clan bij de volwassen dieren. Bij
gezonde kalveren en lammeren treft men zeer vaak aantallen eieren aan,
die nooit bereikt worden door volwassen dieren, zelfs al lijden deze in
ernstige mate aan trichostrongylidosis.

De vermindering van het aantal wormeieren met de toename van de
leeftijd is een gevolg van toenemende resistentie van de gastheer tegenover
de parasieten. Roberts (1951) toonde aan, dat bij kalveren in Australië
maximale infectie met Cooperia-soorten, uitgedrukt in het aantal eieren
per gram faeces, optreedt op een leeftijd van 3 tot 7 maanden (meestal
4—5 maanden), waarna de infectie zeer snel en sterk in omvang afneemt.
Hetzelfde werd waargenomen bij Nematodirus-infectie: de maximale
eiproductie van deze soort bleek meestal voor te komen bij kalveren van
8 tot 12 weken (Riek c.s.: 1953). Infecties met Haemonchus contortus
daarentegen bereikten hun maximum op latere leeftijd: meestal 6 tot
12 maanden. Ook was de eliminatie van H.contortus bij optreden van
resistentie onregelmatiger en minder volledig dan van de andere genoemde
Trichostrongyliden. In overeenstemming met deze verschillen werd H.
contortus algemeen bij volwassen dieren, zij het meestal in geringe aan-
tallen, aangetroffen, terwijl Cooperia en Nematodirus parasieten bleken
te zijn van jonge kalveren. Tegen Trichostrongylus axei en Ostertagia
ostertagi trad geen duidelijke resistentie op bij kalveren. Dit zijn dus,
evenals Haemonchus contortus, wormen die bij oudere runderen kunnen
worden verwacht.

Bij schapen in Australië is trichostrongylosis (veroorzaakt door Tricho-
strongylus-soorten) een karakteristieke ziekte van jonge dieren, terwijl
Haemonchus contortus ook bij oudere dieren ziekteverschijnselen kan
veroorzaken (Gordon: 1950).

Wij mogen de resultaten van de in Australië verrichte onderzoekingen
zeker niet generaliseren, en aannemen, dat bij volwassen runderen ook hier

bijna alleen met Haemonchus contortus, Trichostrongylus axei en met
Ostertagia-soorten rekening dient te worden gehouden. Een onderzoek
over de betekenis der verschillende Trichostrongyliden bij runderen en
schapen in verband met de leeftijd van de gastheer en met de jaargetijden
in Nederland is dringend noodzakelijk. Waarschijnlijk zullen ook hier bij
koeien andere Trichostrongyliden domineren dan bij kalveren en bij
volwassen schapen andere dan bij lammeren.

Dat de verschillen in wormfauna bij jonge en bij volwassen dieren het
geringere aantal Trichostrongyliden-eieren bij volwassen dieren groten-
deels zou verklaren, lijkt lang niet zeker: Haemonchus contortus, die bij
volwassen herkauwers voorkomt, legt juist zeer veel eieren.

Een van de belangrijkste oorzaken van de afname van het aantal eieren
per gram faeces bij het ouder worden van de gastheer is waarschijnlijk
de min of meer volledige onderdrukking van de eiproductie der wormen
als gevolg van toenemende resistentie tegen de parasieten. Zo werd waar-
genomen, dat wormen in gevoelige lammeren zestien maal zoveel eieren
legden als wormen in resistente volwassen schapen (Taylor: 1939). Ook
Gordon (1950) vermeldt, dat bij resistente schapen de eiproductie ver-
laagd kan zijn. Stewart (1950) stelde vast, dat de opname van grote
hoeveelheden infectieuze larven van Trichostrongyliden de eiproductie
van reeds gevestigde wormen kan doen dalen. De plotselinge hevige in-
fectie kan ook resulteren in het afdrijven van volwassen wormen („self-
cure").

Een andere factor van betekenis is waarschijnlijk de hoeveelheid opge-
nomen voedsel en daardoor de omvang van de geproduceerde faeces-
massa, waarin de eieren terecht komen. Bij een volwassen rund is deze
ongetwijfeld vele malen groter dan bij een kalf, zodat de concentratie
van de wormeieren overeenkomstig lager is in de faeces van het vol-
wassen dier.

Wanneer het aantal wormeieren per gram faeces bij eenzelfde dier
dagelijks of met tussenpozen van enkele uren wordt bepaald, dan blijkt
dit aantal gewoonlijk aan zeer sterke schommelingen onderhevig te zijn;
ook wanneer voor iedere bepaling de faeces van de afzonderlijke defaecatie
zorgvuldig worden gemengd. Zo vond Messeri.1 (1950), dat het aantal
eieren per gram faeces bij bijna alle onderzochte runderen, die in ernstige
mate lijdende waren aan trichostrongylidosis, in de loop van enkele dagen
schommelde tussen enkele honderden en nul. Spedding (1952) vermeldt
grote schommelingen van het aantal e.p.g. ¹) bij schapen in de loop van
een dag. Zelfs werden bij een schaap binnen een periode van 3 uren 773 en
3024 e.p.g. geteld en binnen een periode van dertig uur 45 en 3104 e.p.g.
(Spedding: 1952a).

Overeenkomstige ervaringen werden in de Rijksseruminrichting opge-
daan. Van 10 willekeurig gekozen runderen werden de faeces in de loop
van twee of drie dagen drie maal onderzocht:

Het voorkomen van grote schommelingen in korte tijd is eerder regel
dan uitzondering.

De belangrijkste factoren, die verantwoordelijk moeten worden gesteld
voor de sterke variaties van het aantal eieren in de faeces zijn waarschijn-
lijk de volgende:

1. De hoeveelheid opgenomen voeder: hoe meer hel dier eet des te lager
wordt de concentratie van wormeieren in de faeces.

2. Diarrhee en constipatie wisselen elkaar vaak af bij sterke worm-
infecties. Verhoging van het watergehalte van de faeces verlaagt het aantal
eieren per gram faeces; constipatie heeft het tegengestelde effect.

3. Samenstelling van het voeder: verhoging van het gehalte aan onver-
teerbare bestanddelen doet het aantal eieren per g. faeces dalen.

4. De kwaliteit van het voeder beïnvloedt waarschijnlijk de eiproductie
der wormen.

5. Spedding (1952a) is van mening, dat de variaties in korte tijds-
intervallen toe te schrijven zijn aan veranderlijke eiproductie cler wormen.

Na de toediening van een anthelminticum kan het aantal eieren in de
faeces soms zeer sterk verminderd zijn door onderdrukking van de ei-
productie van niet afgedreven wormen (Taylor: 1939). Dit verschijnsel,
dat optreedt na de toediening van lage doses phenothiazine aan paarden,
is uitvoerig bestudeerd door Gibson (1945, 1949)- Een dosering van 1 g.
phenothiazine per paard per dag dreef de Strongyliden niet af, maar
resulteerde in volledige onderdrukking van de eiproductie. Dit effect
bleek minstens 5 weken te kunnen aanhouden, nadat de dagelijkse pheno-
thiazine-toediening werd beëindigd. Tijdelijke vermindering van de
eiproductie door kleine doses phenothiazine werd ook waargenomen bij
schapen. Na doseringen met 2,5, 5,0, 7,5 en 10,0 g. in één keer werd het
aantal eieren sterk verlaagd, maar het keerde tot het oorspronkelijke

aantal terug na respectievelijk 38, 54, 60 en 42 dagen (Gordon: 1950).
Ook bij runderen kan het verschijnsel voorkomen (Mayhew: i951).

Een onderdrukking van de eiproductie, die verscheidene weken kan
aanhouden, is ongetwijfeld ook te verwachten bij wormen die door thera-
peutische doseringen met phenothiazine niet zijn afgedreven. Indien men
het effect van de toediening van een wormmiddel wil beoordelen door
onderzoek van de faeces voor en na de behandeling, clan zal het laatste
onderzoek minstens vijf weken na de behandeling moeten plaats hebben.
Geschiedt het vroeger, dan is het gevaar groot, dat de afwezigheid van
eieren of een sterke vermindering van het aantal eieren een geflatteerd
beeld suggereert van de resultaten der behandeling.

Na het voorafgaande zal het duidelijk zijn, dat de resultaten van het
onderzoek van een enkel faecesmonster op verscheidene wijzen kan worden
geïnterpreteerd. In het kort kunnen de mogelijkheden aldus worden
samengevat:

a) veel wormen; waarschijnlijk ook veel larven met ontwikke-
lingspotentie in de gastheer.

b) matig of groot aantal wormen aanwezig: het aantal eieren is
door verschillende oorzaken tijdelijk verlaagd (zie onder 11 C).

c) een recente acute infectie met infectieuzc larven heeft plaats
gehad: nog weinig of geen parasieten hebben geslachtsrijpheid
bereikt. Vooral van belang bij veulens.

d) ,,self-cure" heeft kort geleden plaats gehad; waarschijnlijk
zeer veel larven met ontwikkelingspotentie in de gastheer
aanwezig.

e) volwassen wormen door een anthelminticum (gewoonlijk
phenothiazine) verdreven; de larven zijn niet afgedreven.

ƒ) door behandeling met een anthelminticum is de eiproductie
der wormen tijdelijk onderdrukt; weinig of geen wormen zijn
afgedreven, omdat de dosis te klein was of omdat de gevoelig-
heid van dc wormen voor het middel te gering is.

De conclusie, die uit beschouwing der verschillende mogelijkheden moet
worden getrokken is deze, dat het onderzoek van een enkel faecesmonster
slechts van geringe waarde is. Is het aantal wormeieren groot, dan kan
dit gegeven worden beschouwd als een aanwijzing, die in combinatie
met de klinische verschijnselen en met de ziektegeschiedenis zijn diensten
kan bewijzen. Is het resultaat negatief of wordt slechts een gering of matig
aantal wormeieren aangetroffen, dan worden wij door deze uitslag van
het onderzoek niets wijzer over de besmetting met wormparasieten. Het
is immers ook onder deze omstandigheden zeer goed mogelijk dat een
ernstige worminfectie aanwezig is. Daar ieder onwillekeurig geneigd is een
relatie te zien tussen het aantal wormeieren en het aantal wormen,

kan het conventionele onderzoek van een enkel monster zeer misleidende
resultaten geven. Ongetwijfeld wordt daardoor een groot deel der gevallen
van trichostrongylidosis en strongylidosis niet herkend.

Het onderzoek van slechts een enkel monster faeces van een dier, dat
verdacht wordt lijdende te zijn aan parasitaire gastro-enteritis, zoals
bijna altijd geschiedt, is dus wel zeer weinig bevredigend.

De invloed van de meeste factoren, die de interpretatie der resultaten
van het faecesonderzoek kunnen bemoeilijken, kan echter grotendeels
worden opgeheven door onderzoek van de faeces van meer dieren —
liefst van verschillende leeftijden — van eenzelfde bedrijf. Op deze wijze
toegepast bleek het faecesonderzoek in de practijk een zeer effectieve
hulp bij de diagnose te zijn (Roberts c.s.: 1951).

Indien dieren van verschillende leeftijden, behorend tot eenzelfde koppel,
worden onderzocht, dan zal opheldering kunnen worden verkregen over
de meeste factoren, die het aantal eieren in de faeces beïnvloeden:

1. Tijdelijke verhoging of verlaging van het aantal eieren (zie factoren
onder II : C) zal zelden bij meer dieren tegelijk plaats hebben.

2. Indien een jong dier ziek is tengevolge van een recente infectie, zodat
weinig of geen wormen het eileggende stadium hebben bereikt, dan
is deze infectie gewoonlijk veroorzaakt door een groot aantal infectieuze
larven, die afkomstig zijn uit de faeces van dieren van hetzelfde bedrijf.
Deze besmetting zal bij onderzoek van de faeces der overige dieren
aan het licht komen. Het gestelde geval is vooral van groot belang bij
paarden, waarbij de larven der grote Strongyliden gevaarlijker zijn
dan de volwassen wormen. Wanneer men vermoedt, dat een veulen
aan strongylidosis lijdt, dan is het daarom voor de diagnose niet vol-
doende slechts het aantal eieren in de mest van het veulen te bepalen.
Onderzoekt men echter eveneens de faeces van de merrie en van
eventueel op dezelfde weide aanwezige andere paarden, dan krijgt
men sterke aanwijzingen of strongylidosis bij het veulen al dan niet
waarschijnlijk is te achten, daar men dan de mate van besmetting
kent, waaraan het veulen is blootgesteld.

3. Het plotseling afdrijven van de volwassen wormen (,,self-cure") zal
zelden bij meer dieren op hetzelfde ogenblik plaats hebben.

Trichostrongylidosis en strongylidosis moeten niet worden gezien als
ziekten van een individu, maar als ziekten, waarbij de gehele koppel
dieren is betrokken. De overige dieren, die samen worden geweid en naast
elkaar op stal staan, zijn immers eveneens besmet met de betreffende
parasieten. Zoals een infectieziekte het gehele organisme kan aantasten
met voorkeur voor één of enkele organen, zo moeten trichostrongylidosis
en strongylidosis als ziekten van de gehele koppel worden gezien, die in
één of in enkele dieren culmineren. Bij de diagnose, de therapie en de
prophylaxis moet daarnaar worden gehandeld.

Ook van een enkel individu kan meestal een redelijk inzicht in de
omvang van de worminfectie worden verkregen, wanneer enige faeces-

monsters in de loop van enkele dagen worden onderzocht (Roberts c.s.:
¹95¹) • Het storende effect der schommelingen, waaraan het aantal eieren
per gram faeces onderhevig is, kan daardoor grotendeels worden opge-
heven. Indien echter verwacht kan worden, dat massale infectie hoogstens
enkele weken geleden heeft plaats gehad, dan moeten enige weken later
wederom enige faecesmonsters worden onderzocht.

Zowel bij trichostrongylidosis als bij strongylidosis hebben wij te maken
met een aantal verschillende ziekten. De verschillende wormsoorten
hebben o.a. verschillende pathogene eigenschappen en verschillende
eiproductie. Het is niet mogelijk met grote mate van zekerheid de worm-
eieren te determineren. De infectieuze larven, die kunnen worden ver-
kregen door de faeces bij bepaalde temperatuur en watergehalte te be-
broeden, kunnen worden gedetermineerd. Op deze wijze kan worden
vastgesteld, welke volwassen wormsoorten in het maag-darmkanaal aan-
wezig zijn. Deze methode vergt echter zeer veel tijd en grote ervaring
en is daarom niet geschikt voor routine-onderzoek. In de practijk is men
voor een volledige diagnose aangewezen op post-mortem-onderzoek.

Het is niet onwaarschijnlijk dat in een bepaald klimaat, bij dieren van
een bepaalde leeftijd, meestal dezelfde soorten wormparasieten domineren.
In dat geval moet het in het algemeen mogelijk zijn met getallen de aan-
tallen wormeieren aan te geven, die als leidraad kunnen worden gebruikt
voor het vaststellen van een klinische infectie. Taylor (1939) komt tot
de conclusie, dat dit inderdaad mogelijk is. Hij geeft onder veel voorbe-
houd, betrekking hebbend op de factoren, die de relatie van het aantal
wormen tot het aantal eieren kunnen verstoren, (zie sub II: A, B, C en D),
de volgende getallen:

Bij jonge dieren zal het critieke aantal dichter bij de hoogste grens
liggen; bij volwassen dieren dichter bij de laagste.

Zelfs, wanneer met alle genoemde factoren rekening wordt gehouden,
moet men nog zeer op zijn hoede zijn bij de aanwending van eitellingen
voor de diagnose. De aantallen wormen vormen niet de enige factor
voor het al dan niet ziek zijn van de gastheer. Dit wordt mede bepaald
door de kwaliteit van de voeding en door de conditie waarin de gastheer
verkeert. Een inadaequate voeding en verzwakking van het dier, al dan
niet tengevolge van langdurige parasitaire infectie, doet de relatieve patho-
geniteit der wormen stijgen: parasitaire ziekte kan dan worden verwacht
bij aanwezigheid van een geringer aantal wormeieren.

Het is niet zeker, dat de getallen van Taylor ook in Nederland bruik-
baar zijn. Een groot aantal eitellingen, gecombineerd met waarnemingen
over de aanwezigheid van klinische verschijnselen en met waarnemingen
over de aard der resultaten, verkregen met phenothiazine-behandelingen,
zullen in de loop van enige jaren moeten worden verzameld om te kunnen
vaststellen bij welke aantallen eieren gewoonlijk trichostrongylidosis of
strongylidosis kan worden verwacht.

Het verrichten van eitellingen bij 440 faecesmonsters van runderen in
de Rijksseruminrichting, gecombineerd met enkele mededelingen over

de resultaten van behandelingen in de praktijk, heeft de voorlopige indruk
gegeven, dat bij volwassen runderen in Nederland trichostrongylidosis is
te verwachten bij een gemiddelde waarde van 100 e.p.g. De indruk, dat
de getallen van Taylor voor volwassen runderen in ons land aanmerkelijk
te hoog zijn, wordt gedeeld door Swierstra (1950).

Voor onderzoek op daartoe ingerichte laboratoria moeten de faeces-
monsters op doelmatige wijze worden verkregen en verpakt. Het is ge-
wenst, slechts uit het rectum genomen monsters te doen onderzoeken. Zijn
de faeces van de grond opgeraapt, dan kan dit het onderzoek sterk be-
moeilijken. Is de mest niet geheel vers meer, dan wordt identificatie dei-
eieren moeilijker; wanneer de larven de eieren verlaten wordt de eitelling
onmogelijk. Bovendien bevinden zich op en in aarde, op het gras, op stro,
op permanent vochtige vloeren, e.d. gewoonlijk vrijlevende Nematoden,
die door niet zeer geroutineerde personen gemakkelijk voor longworm-
larven kunnen worden aangezien. Deze vrijlevende Nematoden dringen
de vochtige mest binnen, zodra deze op de grond terecht is gekomen.
Bij het oprapen van de mest van de bodem wordt ook bijna onvermijdelijk
wat aarde, stro, gras e.d. medegenomen.

Fixatie van de faeces is niet wenselijk. De eieren worden er niet altijd
door gedood en de kleverige buitenste laag van de eiwand wordt er door
verhard, waardoor een deel der eieren niet meer van de vezelbestand-
delen der faeces is te scheiden. Ook wordt door fixatie het onderzoek op
longwormen bemoeilijkt, omdat daarbij ten dele van de activiteit der
longwormlarven gebruik wordt gemaakt.

Daar de wormeieren ongelijkmatig in een defaecatie zijn verdeeld,
moet het monster zo mogelijk een paar honderd gram bedragen, opdat
door intensieve menging op het laboratorium een voor de defaecatie
representatief monster kan worden onderzocht.

De faeces moeten worden verpakt in een goed gesloten glazen pot of
blikje. Paardenmest kan daarbij het best worden aangestampt, zodat zich
in en om de faeces geen luchtholten meer bevinden. Door zuurstofgebrek
wordt de ontwikkeling van de eieren bij deze handelwijze sterk geremd;
\'s zomers kunnen zich bij voldoende zuurstofspanning reeds binnen twee
dagen larven uit de eieren ontwikkelen. Bij schapen- of geitenfaeces is
het aanstampen juist ongewenst, bij runderfaeces is het meestal niet nodig.

Vermelding van cle leeftijd van het dier en inlichtingen over het al
dan niet samen weiden der dieren, waarvan de afzonderlijke faecesmon-
sters worden opgezonden, zijn noodzakelijk.

Een korte beschrijving van de symptomen, van de verbreiding dei-
ziekte onder de koppel en van de duur der ziekte wordt op het labora-
torium zeer op prijs gesteld.

Het faecesonderzoek op parasitaire gastro-enteritis bij herkauwers en
op strongylidosis bij paarden kan slechts dan goed bruikbare gegevens
leveren, indien afzonderlijke monsters van meer dieren, liefst be-

horend tot verschillende leeftijdsgroepen, van een bedrijf bij het onderzoek
worden betrokken.

Eventueel kan men volstaan met onderzoek van meer monsters
van een enkel dier. In het laatste geval kan echter de aanwezigheid van
veel larven of nog niet geslachtsrijpe wormen, naast weinig of geen ge-
slachtsrijpe wormen, aanleiding geven tot een verkeerde diagnose.

Reliable results of faecal examination on parasitic gastro-enteritis of ruminants and
on strongylidosis of horses arc to be expected only when several animals, preferably
belonging to different age groups, of a farm are sampled.

Examination of several samples of a single animal can also be useful. In the last case,
however, misleading results are obtained, if a large worm burden is present, consisting
mainly of larvae or immature worms.

L\'examen des matières fécales sur le gastro-enteritis parasitaire chez des ruminants
et sur la strongylidosis chez des chevaux, ne peut fournir des données bien utilisables,
que dans le cas où des échantillons à part de plusieurs animaux, appartenant de préfé-
rence à des groupes d\'âges différents d\'une seule entreprise, entrent enjeu lors de l\'expéri-
mentation.

Eventuellement on peut se borner à l\'examen de plusieurs échantillons d\'un seul
animal. Mais dans ce dernier cas, la présence de beaucoup de larves ou de vers pas encore
nubiles, mais peu ou pas de vers nubiles, pourrait donner lieu à une diagnose incorrecte.

Die Untersuchung der Exkremente (faeces) von Wiederkäuern auf parasitäre Gastro-
enteritis und von Pferden auf Strongylidosis ergibt nur gut brauchbare Resultate, wenn
von mehreren Tieren auf dem bei der Untersuchung bezogenen Betriebe besondere
Proben genommen werden, wobei darauf Wert zu legen ist, dass dieselben den ver-
schiedensten Altersklassen angehören.

Eventuell genügt auch die Untersuchung mehrerer Proben von ein und demselben
Tier.

In diesem Falle kann jcdoch das Vorhandensein vieler Larven oder noch nicht gc-
schlechtsreifer Würmer, neben wenigen oder gar keinen gcschlechtsreifcn Würmern,
die Veranlassung zu einer falschen Diagnose sein.

Baii.ey, W. S. Studies on calves experimentally infected with Cooperia punctata (v.

Linstow, 1907) Ransom, 1907. Am. J. vet. Res., 1949. 10, 119—129.
Clunies-Ross, I. & G. Kauzal. Preliminary note on the pathogcnic importance of

Chabertia ovina (Fabricius, 1788). Austral, vet. J., 1933, 9, 215—218.
Delaune, E. T. & R. L. Mayhew. Studies on bovine gastro-intestinal parasites. VI.

microsc. Soc., 1943, 62, 179—193.
Gibson, T. E. The cffect of small repeated doses of phenothiazine on strongyloid in-
festation in the horse. Vet. Ree. 1945, 57, 301—303.
Gibson, T. E. Further observations on the effrct of small repeated doses of phenothiazine

on strongyloid infection in the horse. Vet. Ree. 1949, 61, 451—455.
Gibson, T. E. Critical tests of phenothiazine as an anthelminticum for horses. Vet.

Gibson, T. E. The effect of repeated anthelmintic treatment with phenothiazine on
the faecal egg counts of housed horses, with some observations on the life cycle of
Trichonema spp. in the horse. J. Helminth. 1953, 27, 29—40.

Gordon, H. McL. Some aspects of parasitic gastro-cnteritis of sheep. Austral, vet. J.
1950, 26, 14—28.

Herlich, H. & D. A. Porter. Experimental infections of calves with the Nematode,
Nematodirus helvetianus, Am. J. vet. Res. 1953, 14, 198—201.

Kates, K. C., & J. H. Turner. Experimental studies on the pathogenicity of Nemato-
dirus spathiger, a Trichostrongvlid parasite of sheep. Am. J. vet. Res. 1953, 14, 72—81.

Kauzal, G. Further studies on the pathogenic importance of Chabertia ovina. Austral,
vet. J. 1936, 12, 107- no.

Mayhew, R. L. Studies on bovine gastro-intestinal parasites. IX. The effects of Nema-
tode infections during the larval period. Cornell Vet. 1944, 34, 299—307.

Mayhew, R. L. Infection experiments with the hookworm (Bunostomum phlcbotomum)
in calves. Proc. Soc. exp. Biol, and Med. 1946, 63, 360—361.

Mayhew, R. L. Studies on bovine gastrointestinal parasites. X. The effects of nodular
worm (Oesophagostomum radiatum) on calves during the prepatcnt period. Am. J.
vet. Res. 1948, 9, 30—34.

Mayhew, R. L. Studies on bovine gastro-intestinal parasites. XVIII. Some results
of feeding small amounts of phenothiazine on pure infections of the nodular worm
Oesophagostomum radiatum. Proc. helminth. Soc. Wash. 1951, 18, 70—77 (Ref.:
Vet. Bull. 1952. 22, no. 1784).

Messerli, W. Weitere Untersuchungen über Magendarm-Parasiten des Rindes und
des Schweines. Schweiz. Arch. Tierheilk. 1950, 92, 601—629.

Michel, J. F. Inhibition of development of Trichostrongylus retortaeformis. Nature,
1952, 169, 933—934.

Riek, R. F., c.s. Further observations on the epidemiology of parasitic gastro-enteritis
of cattle. Austral, vet. J. 1953, 29, 122—128.

Roberts, F. H. S. Parasitic gastro-enteritis of cattle with particular reference to the
occurrence of the disease in Queensland. Austral, vet. J. 1951, 27, 274—281.

Roberts, F. II. S., c.s. The significance of faecal egg counts in the diagnosis of parasitic
gastro-enteritis of cattle. Austral, vet. J. 1951, 27, 16—18.

Sommerville, R. I. Development of Ostcrtagia circumcincta in the abomasal mucosa
of the sheep. Nature. 1953, 171, 482—483.

Spedding, C. R. W. Variation in the egg content of sheep faeces within one day. J.
Helminth. 1952, 26, 71—86.

Spedding, C. R. W. The value of the faecal egg count in sheep. Vet. Ree. 1952a, 64,
813—815.

Stewart, D. F. Studies on resistance of sheep to infestation with Haemonchus con-
tortus and Trichostrongylus spp. and on the immunological reactions of sheep exposed
to infestation. II. The antibody response to infestation with H. contortus. Austral.
J. agric. Res. 1950, 1, 301—321.

Stewart, D. F. Resistance to Nematode infestation in sheep. Proc. 15th. intern, vet.
Congress, Stockholm. 1953. Part I, vol. 1, p. 417—421.

Stoll, N. R. Studies with the Strongyloid Nematode, Haemonchus contortus I. Acqui-
red resistance of hosts under natural reinfection conditions out-of-dours. Am. J.
Hyg. 1929, 10, 384—408.

Swierstra, D. Maagdarmstrongylosis bij het rund. Tijdschr. Diergeneesk. 1950, 75,
237—244-

Taylor, E. L. The diagnosis of helminthiasis by means of egg counts, with special
reference to red-worm disease in horses. Vet. Ree. 1939, 51, 895—898.

Taylor, E. L., & J. F. Michel. Inhibited development of Dictyocaulus larvae in the
lungs of cattle and sheep. Nature, 1952, 169, 753.

Todd, A. C., c.s. On the blood picture of sheep exposed to the medium stomach worms
(Ostertagia spp.). Vet. Med. 1951, 46, 136—140, 142.

Overzicht der Jaarverslagen van de „Melkcontrölestations",
werkende in het Westen des lands, over het jaar 1952.

De Redactie verzocht mij, voor de lezers van dit tijdschrift enkele mede-
delingen samen te stellen over het Jaarverslag 1952 van één der Melkcon-
trölestations werkende in het Westelijk consumptiemelkgebied. Ik heb
deze taak uitgebreid tot de Jaarverslagen der vijf voornaamste in dat
gebied werkzame stations. Weliswaar wordt deze stof jaarlijks samengevat
in een publicatie van het „Bedrijfschap voor Zuivel", doch er is aanleiding
deze materie ook uit een andere gezichtshoek te bezien. Bij deze bespre-
king wordt aangenomen, dat de lezer op de hoogte is van de taak en de
arbeidswijze dezer stations.

Het eerste punt, waarover in deze Verslagen wordt gesproken, is de kwa-
liteit der door de veehouders afgeleverde melk.

De directies der sub 1 tot en met 4 genoemde stations berichten, dat na
de achteruitgang van het percentage ie klasse-leveringen in het vorige
seizoen, er in het hier besproken tijdperk wel een duidelijke verbetering
kon worden vastgesteld. Den Haag meldt geen verbetering ten opzichte van
het vorig jaar. Utrecht deelt echter mede: „beschouwing van de cijfers per
veehoudersbedrijf vertoont stellig een minder gunstig beeld, waaruit de
conclusie ware te trekken, dat het bij voortduring afleveren van goede
kwaliteit melk veelal nog op moeilijkheden stuit." Omtrent de veehouders
die wars van alle adviezen blijven weigeren om ook maar in enige vorm
mede te werken tot opvoering der kwaliteit, zegt dit verslag: „Het is nog
steeds te betreuren, dat de middelen ontbreken die categorie van slecht-
willenden uit te stoten uit de regionen van consumptiemelkleveranciers".

Ziehier een taak aangewezen, hetzij bij een eventuele wijziging van het
Melkbesluit, hetzij voor de komende P.B.O. op dit terrein.

Nu moet men bij beschouwingen over deze klassificatie er wel steeds
rekening mede houden, dat daaronder vallen:

Beide laatste factoren hebben op het eindresultaat, volgens Amsterdam,
geen grote invloed. Ziet men bij V.V.Z.M., Amsterdam en Rotterdam ver-
betering van de reinheid der door de veehouders afgeleverde melk, in
Utrecht is dit ook wel het geval, met uitzondering van de leveringen in de
maanden October, November en December. Het verslag vermeldt hierover:
„Ondanks het feit, dat wij er toe overgingen de beoordeling wat af te zwak-
ken, hetgeen tot gevolg had, dat minder goede kwaliteit melk in een hogere
klasse werd ingedeeld, leverde het grote aantal afwijkingen desondanks van
veehouderszijde critiek. Wij zijn in bepaalde omstandigheden gerechtigd,
de beoordeling te verlichten, maar het mag niet zover gaan, dat uitsluitend
van een mooi weer maatstaf sprake is."

Hieruit blijkt andermaal hoe noodzakelijk het is, dat de directies der melk-
contrólestations in haar werk volstrekt onafhankelijk staan van belanghebbenden,
in dit geval de veehouders.

Het is buitengewoon moeilijk een objectief oordeel uit te spreken over
de vraag of men met de thans aangenomen uitvoering en beoordeling der
reductaseproef wel op de goede weg is. Eenvoudigheidshalve willen wij ons
hier alleen bezighouden met des morgens genomen monsters. Hiervan wordt
de reductaseproef voor alle te 14 uur ingezet. Bepaald wordt dus, de
bacteriologische gesteldheid niet op het ogenblik van de aflevering der melk aan de
boerderij, noch op het ogenblik van aankomst aan de j\'abriek, maar die welke inge-
volge tal van omstandigheden is ontstaan in het tijdperk tussen melken en
14 uur \'s middags. Onder deze omstandigheden vallen: de aanvankelijke
besmetting bij het melken, het al dan niet koelen en op de juiste wijze trans-
porteren van de melk en ten slotte de buitentemperatuur. Met deze laatste
factor heeft men bij de opstelling der normen ter dege rekening gehouden
zoals uit onderstaande tabel, overgenomen uit het verslag „Amsterdam",
moge blijken.

Alle monsters welke niet voldoen aan de voor de aanduiding ie klasse
resp. 2e klasse gestelde eis, worden als onvoldoende aangemerkt, en in de 3e
klasse geplaatst.

De vraag mag nu gesteld of er enig verband is tussen de gang van zaken
in het bedrijf en deze wijze van beoordelen van de melk. Stel dat men in het
bedrijf alle leveringen afzonderlijk zou bewaren tot het tijdstip van 14 uur
was aangebroken. Dan zou bij een buitentemperatuur van 21⁰ en hoger nog
melk als ie klasse verwerkt worden die een reductasetijd van ten kortste
één uur had. De ervaring leert, dat zulke melk zeker enige millioenen bac-
teriën per cc bevat. De wijze van pasteuriseren moet dan anders zijn, dan
de pasteurisatie van melk met een reductasetijd van ten kortste zes uren,
die er misschien enkele tienduizenden per cc. bevat. Gelukkig klopt de
bovengenoemde veronderstelling niet met de werkelijkheid en zijn vele
partijen melk reeds verwerkt op het ogenblik waarop met het instellen der
„houdbaarheidsproef" wordt begonnen. Dr Kramer¹) heeft het dan ook
nodig geoordeeld in zijn artikel in het Algemeen Zuivelblad van 24 Oct.
1953 aan te tonen, dat er voldoende overeenstemming bestaat tussen het kiemgetal
der melk, bepaald met de grote plaatmethode kort na aankomst bij de melkinrichting
en de resultaten der, als ik het zo noemen mag, tot 14 uur uitgestelde reduc-
tase proef.

Men verdedigt deze wijze van werken in hoofdzaak met de stelling, dat
tengevolge van dit uitstel de oorspronkelijke verschillen tussen de bacteri-
ologische gesteldheid der melk bij aflevering aan de boerderijen beter door
deze proef aangetoond kunnen worden.

Zou men dit zelfde doel echter ook niet kunnen bereiken door toepassing
van een directe telmethode volgens Breed op het ogenblik van aflevering
aan de melkinrichting, zoals deze in het bijzonder in Amerika als standaard-
methode in gebruik is. Ideaal zou zijn regelmatige bepaling door directe
telling of door kleinc-plaatmethode op het ogenblik van aflevering aan de
boerderij en eventueel ook bij aankomst aan de melkinrichting. Dan zou men
een volledig inzicht verwerven in de factoren, die de kwaliteit der ontvangen
melk beheersen.

Ik ben overtuigd dat een fundamenteel onderzoek over dit vraagstuk
de moeite zeker zou lonen.

Omtrent de resultaten, die met deze gewijzigde uitvoering der reductase-
proef worden verkregen, vermelden zowel V.V.Z.M. als Amsterdam, dat
zij door verzwaring der eisen en het invoeren van het elk uur keren der
buizen, niet met die van vorige jaren vergeleken kunnen worden. Maar
V.V-Z-M. merkt tevens op: „Bovendien is er mee verkregen, dat veehouders,
die te weinig aandacht aan het ontsmetten van het vaatwerk schenken,
nu het gehele jaar door moeilijkheden met de reductasetijd hebben, terwijl
zij deze vroeger meestal alleen in de warme maanden hadden."

Rotterdam meldt: Uit de tabellen blijkt, „dat de reductaseproef in het
koude jaargetijde de gunstigste resultaten oplevert en de reinheid der melk
in het zomertijdvak (weidetijd)".

Dr Y. M. Kramer, Ervaringen met betalingen naar kwaliteit. Algemeen Zuivelblad
dl 46 blz. 330—331.

gevonden dan des zomers" en voegt hieraan toe: „Gezien de onvoldoende
zorg, die des winters in vele gevallen aan de koeling wordt besteed, ondanks
het feit, dat de melk dan slechts éénmaal daags wordt opgehaald, is dit ook
logisch".

Utrecht zegt : „Gedurende de zomermaanden leveren de meeste vee-
houders de melk tweemaal per dag af. Koeling der melk is dan niet mogelijk.
De meeste houdbaarheidsafwijkingen moeten in die periode dan ook worden
toegeschreven aan een onvoldoende desinfectie van het melkgereedschap."

Het aantreffen van mastitisstreptococcen in de melk moge dan niet van
grote invloed zijn op de Massificatie der geleverde melk, interessant is wat
men daarover in deze verslagen vindt, zeker.

V. V-Z-M. bericht: „In het algemeen wordt veel te weinig beseft, dat
uierontsteking, veroorzaakt door streptococcen, een besmettelijke ziekte is,
die zeer gemakkelijk door de melker van het ene dier op het andere kan
worden overgebracht, en dat melk uit besmette kwartieren een afwijkend
product is, dat ongeschikt is voor aflevering."

Amsterdam meldt: „Helaas moet dus worden geconstateerd, dat de strep-
tococcenmastitis nog steeds verder om zich heen grijpt."

Utrecht schrijft: „De veehouders zijn zich nog te weinig bewust, dat de
uierontsteking zeer besmettelijk kan zijn. Dit blijkt ons wel uit de onvoldoen-
de voorzorgsmaatregelen, die bij het melken worden genomen."

Den Haag bericht: „Onderzocht werden 23191 monsters waarvan in 16%
streptococcen werden aangetroffen. Vorig jaar was dit percentage 7.7.%."

Rotterdam deelt mede: „In November 1951 is het percentage monsters
waarin streptococcen werden aangetroffen (tot bijna 13%) gestegen. Hoe-
wel dit percentage nadien enige schommeling vertoont, lag het gemiddelde
in het verslagjaar op ca 10% (vorig jaar 7.4%).

Conclusie. Aan de melkcontrólestations zullen meer afdoende wapenen moeten wor-
den verstrekt om de ook voor de consumenten nadelige gevolgen der uierontstekingen
met vrucht te kunnen bestrijden.

Ten slotte werd in deze periode voor het eerst systematisch aandacht
besteed aan de geur van de afgeleverde melk. Bij aangetroffen afwijkingen
werden in brede kring adviezen gegeven om geen melk in de stal te bewaren,
voeren met sterk riekende stoffen (kuilvoer) na het melken te doen plaats
vinden, de stal voldoende te ventileren enz. enz. Een en ander leidde wel tot
verbetering (Utrecht). V.V.Z.M. meldt: „Nu er meer op gelet wordt, valt
het op, op hoeveel bedrijven schillen, afval van groenten en andere afwij-
kende voedermiddelen gebruikt worden."

Een tweede bij het voorgaande aansluitend hoofdstuk in deze verslagen
is dat over de resultaten der bedrijfsinspecties op de boerderijen. Deze
hebben een tweeledig doel. Zij dienen om bij die bedrijven, waarbij regel-
matig tekortkomingen bij het onderzoek der afgeleverde melk voorkomen,
door voorlichting verbetering in de bedrijfsvoering te brengen. Daarnevens
wordt getracht onder de boerderijen die vrijwel regelmatig een goed pro-
duct afleveren diegene aan te wijzen, die uitmunten door verzorgde werk-

wijze en behandeling van de melk. Dit laatste culmineert dan in het toe-
kennen van het praedicaat „Hygiënisch Melkwinningsbedrijf". Het aantal
van deze bedrijven steeg voor een deel door het groter aantal veehouderijen,
dat vrij van tuberculose kon worden verklaard.

Men telt in de beschreven periode in het gebied der V.V.Z.M. 273, in
dat van Amsterdam 494, in dat van Utrecht 419, in dat van Rotterdam 898
en in dat van Den Haag 50 van zulke bedrijven, te samen ruim 2100. Het
is uit de verstrekte gegevens niet voor alle stations uit te maken, welk deel
dit van alle gecontroleerde veehoudersstations is.

Onder het hoofd „Voorlichting aan Veehouders" vindt men voorts
mededelingen over gehouden melkerscursussen en over controle op de
wijze van koeling van de avondmelk vooral in de winter (Utrecht). V.V.Z.
M. laat in een overzichtelijke tabel zien, hoe het staat met de percentages
der bedrijven waar:

Over het gebruik van melkmachines schrijft Utrecht: „op 96 bedrijven
gelegen in ons district wordt de melk machinaal gewonnen. De kwaliteit
van de op deze bedrijven gewonnen melk was slechter dan op de bedrijven
waar de melk met de hand wordt gewonnen."

Amsterdam zegt hierover: „Globaal gezien bereikte de groep machine-
melkers minder goede resultaten dan de groep handmelkers, evenals in
het voorafgaande jaar het geval bleek te zijn al was het verschil ditmaal
iets minder groot."

Als laatste punt van het werkprogramma der stations, dat op de veehou-
dersbedrijven betrekking heeft, vermelden wij, dat door middel van de
ringreactie van de mengmelk een onderzoek werd ingesteld naar de fre-
quentie der met Brucella abortus Bang besmette bedrijven. Het onderzoek
werd aan „busmonsters" verricht. Een positieve reactie, zij het in verschil-
lende sterkte, werd door V.V.Z.M. gevonden in 20.5% der monsters, door
Rotterdam in 21%, door Amsterdam in 23%, door Den Haag in 26% en
door Utrecht in ruim 27%.

Ile afdeling. Contrôle op de door de standaardisatiebedrijven afgeleverde producten.

Wij hebben gemeend het uitvoerigst te mogen stilstaan bij die werkzaam-
heden der melkcontrôlestations, die betrekking hebben op de veehouders-
bedrijven, omdat dit deel wel het meest de belangstelling der dierenartsen
zal trekken. Niet minder omvangrijk is echter hun taak met betrekking tot
de door de standaardisatiebedrijven afgeleverde producten.

Een belangrijk punt is daarbij het vetgehalte der verkochte losse melk,
zijnde dit (althans tot voor kort) het meest omvangrijke product dezer be-
drijven .

Den Haag bericht: „Het merendeel der afgeleverde melk heeft dus een vet-
gehalte van gemiddeld 2.46 tot 2.47%. Van de bij melkslijters genomen mon-
sters was in 125 gevallen (0.7%) het vetgehalte lager dan 2.35%."

In het verslag van Rotterdam wordt gezegd: „Het is in zekere mate onbe-
vredigend, dat ruim 25% van het aantal monsters een vetgehalte had, dat
lager was dan de wettelijke minimumgrens (2.45%). Hoewel geen der be-
drijven een gemiddeld vetgehalte van 2.46 of lager had, was er ook geen
enkel dat een gemiddeld vetgehalte had van 2.50% of hoger.

Volgende tabel geeft een indruk van de vetgehalten der afgeleverde
losse en gepasteuriseerde melk in het gebied der V. F.^.M.

Hieruit volgt, dat rond 70% der afgeleverde melk niet de vereiste 2.50%
vet bevatte.

Deze toestand wordt nog geïllustreerd door de mededeling in het verslag
Utrecht, dat van de monsters, genomen bij kleinhandelaren, i 48% een vet-
gehalte had van 2.30 tot 2.45% waarbij dan nog in 0.3% der gevallen een
vetgehalte kleiner dan 2.30% werd gevonden.

Ken en ander is voor de desbetreffende bedrijven en voor het gehele systeem der ge-
dwongen standaardisatie wel een zeer beschamend resultaat. Indien van overheids-
wege gesteld wordt, dat melk zal worden afgeleverd met 2.50% vet, dan
mag de consument verwachten, dat dit gehalte ook werkelijk aanwezig zal
zijn. De eerlijkheid in de handel gebiedt dan ook, dat het gehele systeem
zodanig wordt gewijzigd, dat de gestandaardiseerde melk altijd een vet-
gehalte, liggende tussen 2.50 en 2.55%, zal hebben.

Het zou ons te ver voeren, op alle punten der controle over de losse melk,
de gepasteuriseerde melk en de overige producten diep in te gaan. Wij willen
met enkele losse opmerkingen volstaan.

Vermelden wij dan dat de eisen, die men dit jaar voor losse melk ten
aanzien van maximaal toelaatbare kiemgetal, coliliter en temperatuur bij
aflevering stelt, zijn verzwaard. De mededelingen in de verschillende ver-
slagen laten echter niet toe, daaruit algemene conclusies te trekken.

Bij de beoordeling van gepasteuriseerde melk in flessen verlegt men het
zwaartepunt hoe langer hoe meer van de bacteriologische gesteldheid bij
de bemonstering (kiemgetal en coli-titer) naar de resultaten van de duur-
zaamheidsproef waarbij in hoofdzaak gelet wordt op geur en smaak, het
uiterlijk van de melk en de geschiktheid tot koken. Ook wordt de toestand
van fles en sluiting in het geding gebracht. De beoordeling geschiedt, nadat
de flessen gedurende 2 X 24 uur in een waterbad van 17⁰ C. werden be-
waard, aan de hand van het volgende puntenstelsel.

de zogenaamde pasteurisatie bij lage temperatuur toepassen, die welke
,,hoog pasteuriseren" kregen vaak de aanmerking „kooksmaak".

Hierbij aansluitend kunnen enkele opmerkingen vermeld worden over
de afgeleverde „schoolmelk". Hierover wordt door Amsterdam bericht onder
het hoofdstuk gepasteuriseerde flessenmelk: „Kwalitatief stond de school-
melk gemiddeld niet ten achter bij de overige gepasteuriseerde flessenmelk."

Ook de V. V-Z-M. vermeldt gegevens, die dezelfde conclusies rechtvaar-
digen. Utrecht zegt van de resultaten van het onderzoek der schoolmelk:
„Vergelijken wij deze cijfers met die van de gepasteuriseerde flessenmelk,
dan valt het op dat de bacteriologische gesteldheid der schoolmelk minder
goed is."

In deze steden wordt de schoolmelk dus blijkbaar in de fles afgeleverd,
hetgeen de enige juiste methode is.

Als laatste punt in dit overzicht willen wij enkele opmerkingen maken
over de toestand der zogenaamde „aanvullingsmelk".

Utrecht wijst er op, dat in sommige maanden 60-70% van de in consump-
tie gebrachte melk aanvullingsmelk is, d.i. melk die over groter of kleiner
afstand van buiten het werkgebied der stations wordt aangevoerd. Voorts
leest men daar: „De kwaliteit der aangevoerde melk is wat bacteriologische
gesteldheid betreft verre van ideaal." Hetgeen dan met cijfers nader wordt
aangetoond.

V. V-Z-M. trekt geen conclusies, doch deelt in een tabel mede dat 30%
der monsters meer clan 500.000 kiemen per cc bevat en in 50% de coli-
proef van 0.1 cc positief was.

Amsterdam bepleit de aanvoer in geïsoleerde tanks en deelt mede dat 15%
der zendingen een reductasetijd korter dan 2 uur bleek te hebben en voegt
daaraan toe „voor diepgekoelde melk is een minimum reductasetijd van
2 uur een zeer lichte eis!"

Van de zendingen, die alle gepasteuriseerd waren, bleek 19% een kiemgetal
hoger dan 100.000 te hebben en de coliproef was bij onderzoek in duplo
van 0.1 ml bij 38% in beide proeven positief.

Behalve deze zendingen werden in Amsterdam nog bijna 4000 monsters
onderzocht van zendingen volle rauwe t.b.c. vrije aanvullingsmelk uit Drente,
welke in Amsterdam wordt verwerkt ten behoeve van het Amerikaanse
leger in Duitsland. Helaas worden daarvan geen resultaten medegedeeld,
maar men mag wel aannemen, dat deze gunstig zijn geweest.

Den Haag deelt mede, dat van alle soorten melk een zeer belangrijk aantal
zendingen een kiemgetal had van meer dan 100.000 en eveneens coli veel-
vuldig voorkwam; de reinheid bij de zendingen volle rauwe melk ook te
wensen overliet en ten slotte kon 50% der zendingen niet aan de eisen,
gesteld voor ie klasse, voldoen.

Rotterdam geeft in tabelvorm uitvoerige cijfers over de kwaliteit der ont-
vangen zendingen, rauwe en gepasteuriseerde volle melk en gepasteuri-
seerde gestandaardiseerde melk, respectievelijk ondermelk. Daaruit kan
men opmaken dat de reinheid der rauwe melk nog in 35% der zendingen
onvoldoende was. Kiemgetallen van meer dan 100.000 werden bij de ge-
pasteuriseerde producten in ruim 35 tot 60% der zendingen aangetroffen.

Conclusie uit deze paragraaf is dan ook: als „aanvullingsmelk" bestemd voor
het westen des lands, waar zeker een derde der Nederlandse bevolking woont, wordt
geen eerste klasse verse volle melk geleverd maar een tweede klasse-produkt. Hiermede

Wij menen met het bovenstaande te kunnen volstaan als een gedeelte-
lijke weergave van de belangrijke taak, die deze stations zich in de loop van
hun 25 jarig bestaan zagen toegewezen. Wij wensen hun met het volbrengen
daarvan gaarne geluk en spreken de verwachting uit, dat het gelukken
moge, verbetering aan te brengen ook op die punten, waarvan wij hieronder
een samenvatting geven en waar zonder twijfel nog verbetering mogelijk is.

Naast een beschrijving van een deel der taak van de melkcontrólestations,
werkende in het westelijk consumptiemelkgebied, komt de schrijver tot de
volgende punten, waarop wijziging en verbetering mogelijk en noodzake-
lijk moet worden geacht.

I. Er moet een regeling getroffen worden, veehouders, die blijk geven
op generlei wijze mede te werken aan de verbetering van de door
hen afgeleverde melk, uit de rijen der consumptiemelk-leveranciers
uit te stoten.

II. De directies der melkcontrólestations moeten in hun werk volstrekt
onafhankelijk staan ten opzichte van belanghebbenden i.c. de vee-
houders.

III. Het is de vraag of de beoordeling van de kwaliteit der door vee-
houders afgeleverde melk het doelmatigst kan geschieden door
middel van de thans gevolgde wijze van uitvoering van de reducta-
seproef.

Een onderzoek naar de mogelijkheid van de toepassing van de directe
telmethode voor dit doel wordt aanbevolen.

IV. Aan de melkcontrólestations zullen meer afdoende wapenen moeten
worden verstrekt om het veelvuldig voorkomen van de gevolgen
van uierontstekingen in de melk met vrucht te kunnen bestrijden.

V. Meer aandacht zal geschonken moeten worden aan het doeltreffend
gebruik van melkmachines. De thans daarmede in dit gebied be-
reikte resultaten staan ten achter bij die, welke bij het met de hand
melken worden verkregen.

VI. Als gestandaardiseerde melk worden grote hoeveelheden afgeleverd
met een vetgehalte lager dan 2.50%. Wijziging van het stelsel, zo-
dat dit percentage inderdaad als minimum geldt, is urgent.

VII. Pasteurisatie bij lage temperatuur blijkt ter zake van de duur-
zaamheidsproef van gepasteuriseerde melk betere resultaten op te
leveren dan „hoog pasteuriseren".
VIII. De kwaliteit van de melk, die als schoolmelk wordt afgeleverd kan
in sommige plaatsen nog verbeterd worden.

IX. De als ,,aanvullingsmelk" naar het westen des lands geleverde melk,
voldoet niet aan de eisen die men daaraan stellen mag.

X. Als zodanig zal alleen diepgekoelde, zo nodig in geïsoleerde tanks
vervoerde, verse volle melk moeten worden gekozen, die aan hoge
bacteriologische eisen voldoet.

Flückiger, Bisherige Bemühungen zur internationalen Bekämpfung tierischer Seuchen.

Schmid, Untersuchungen über die Verwendbarkeit des Hämolyse-Testcs nach Middle-
brook zur Diagnose der Eutertuberkulose.

Sackmann, Zur Ausscheidung von Stamm Buck ig aus dem Kuheuter.
Roux, Tuberculose spontanée ou tuberculose de cohabitation des cobayes.
Renoux, A propos d\'un article intitulé „Über die Gemsblindheit und ihre Beziehungen
zur Konjunktivo-Keratitis infcctiosa und zur Brucellose der Rinder und Schafe".
Klingler, Sind die Kerato-Konjunktivitis-Erreger zu den Brucellosen zu rechnen?
Bouvier, Burgisser und Schneider, Lésions oculaires d\'un chamois dues à Brucella
abortus.

Bodingbauf.r, Beitrag zur Klinik, Histopathologic, Therapie und Prophylaxe der
Epulidcn des Hundes.

F. Krawarik, Strettweg, Steiermark, Samenalter und Besamungserfolg.
K. Jirina, Praha, Fälle seltener Darmerkrankungen beim Rind.

E. Graztl, und W. Jaksch, W ien, Aureomycinblutserumspicgel-Bcstimmungen bei
Pferd, Rind und Hund.

N. Marcenac et F. Olivier, Quelques précisions anatomiques sur les voies d\'excrétion
lacrymales du chien. Déductions cliniques.

R. Ferrando, I,. Joubert, J. Salin et P. Goret, Sur les répercussions de l\'adjonction
de quelques antibiotiques à la ration alimentaire du poulet et du porcelet.
P. Szumokowski, Variations de la température à l\'intérieur de la bouteille isolante
utilisée pour le transport du sperme.

R. Communal et Mlle Ch. Adrover, Répercussions des traumatismes cutanés sur la
structure histologique de la peau du mouton.

T. Bonadonna, Sur l\'identification des spermatozoïdes vivants et morts de Bos Tarus
par la coloration bleu de bromo-phénol et nigrosine.

L. Placici, D. Paoli et J. Santucci, Un cas typique de réaction à la tubcrculinechcz le
cheval.

J. Pitre, Le milieu: gélatine au rouge neutre en bactériologie des denrées alimentaires
d\'origine carnée.

Zerfass, Fritzsche, Tayler und Schoregge, Die Schaf-brucellose in Rheinland-Pfalz,

Siegmann, Die Grundlagen der gebrauchlichen serologischen Methoden zur Geflügel-
pestdiagnose.

Zimmer, Über einen Fund von Salmonella abortus bovis beim Schwein.
Schubert, Über den „Geburtsrauschbrand" bei der Kuh und einen Fall von Heilung
in der tierärztlichen Praxis.

Buss, Brucellen als Ursache einer Graviditätsunterbrcchung im Frühstadium der Träch-
tigkeit.

Osterode, Über die Anwendung des Antihistaminicus Soventol und jeiner Kombina-
tionsform Anthrolin in der Veterinärmedizin.

Flückiger, Bisherige Bekämpfungen zur internationalen Bekämpfung tierischer Seuchen.

Idem, 9. Jahrgang, März 1954, Nr. 5/6.
Jahn, Paul Ehrlich-Emil v. Behring ioo Jahre.

Grau, Gedanken über die gegenwärtige Sicht dei Anatomie am Beispiel des Nerven-
systems.

Seelemann und Börger, Zur Frage der Wirksamkeit des Desinfektionsmittels „Gonifcrol"
Rolle und Mayer, Untersuchungen über das Gonifcrol V als Desinfektionsmittel.
Niemand, Aplastische anämie, Osteoporose und Nephritis bei Hunden.
Becker, Das Kleingerät zur Zahnbehandlung bei Pferd und Rind, zu Huf-und Klauen-
operationen sowie zur Huf- und Klauenpflege.

Schoop, Uber zwei neue Mittel gegen Kückencoccidiose aus der Sulfonamidreihe.
Fraedrich und Bolwin, Ein Schiingenführer für die Geburtshilfe beim Schwein.
Heim und Schubert, Mast mit Hormonen bei Hammeln und Geltschafen.
Wolter, Die Beseitigung hormoneller Störungen bei Unfruchtbarkeit durch die
Osterluzei.

Baumgärtner, Salthion, ein hochkonzentriertes Sulfonamidpräparat in der Sterilitäts-
behandlung.

Mastall, Über die Behandlung des ansteckenden Schweinedurchfalls mit Vibriogrün-
„Doenhardt".

Flückiger, Bisherige Bemühungen zur internationalen Bekämpfung tierischer Seuchen.

V. Goerttler und W. Richter, Untersuchungen über die Todesverluste bei Impfrotlauf
in Thüringen in den Jahren 1948—1951.

O. Hofferber und H. Winter, Hormonale Sterilisierung weiblicher Schweine mit dem
Oestrogen „Foloestrol T".

A. Borchert, Ermittlung parasitärer Krankheiten durch die Kotuntersuchung.
G. Frachmin, Zur Statistik der Lebensmittelvergiftungen und zu den Erkrankungen
nach dem Genuss von Lebensmitteln.

W. Ostertag, Über das Auftreten der Vulvatuberkulose des Rindes im Anschluss an
Scheidenverletzungen.

H. Sajonski, Ein Beitrag zur Topografie des Kehlganges beim Pferde unter besonderer
Berücksichtiging des M.mylohyoideus.

G. Seidel, Transmigrations- und Transgressionskultur zur Beweglichkeitsprüfung
anlässlich der bakteriologischen Fleischuntersuchung.

H. E. Kaiser, Fragen des Nachweises intravitaler Frakturen in der Paläopathologie.
W. Stellmacher, Die unspezifischen Deckinfektionen des Rindes unter besonderer
Berücksichtigung der Ätiologie.

H. Krüger, Studien zur Ätiologie der ansteckenden Gehirn-Rückenmark-Entzündung
des Pferdes.

O. Hofferber und A. Stiegow, Verhütung der Rotlaufcndokarditis nach Backstein-
blattern durch Penicillin-Kalziumsalz Jenapharm.

H. Krasu, Beitrag zur Problematik des sogenannten Herztodes der Schweine.
Ed. Eiciiler, Aerosolanwendung in der Parasitenbekämpfung.

W. Stellmacher, Die unspezifischen Deckinfektionen des Rindes unter besonderer
Berücksichtigung der Ätiologie.

Journal of the American Veterinary Medical Association, Volume 124,
February 1954, No. 923.

Simon, Sulfate and Chrystalline Penicillin G for Chronic Streptococcic mastitis of cattle.
Edward A. Moran, Cyanogcnetic compounds in plants and their significance in animal
industry.

Diesem, Mauger, Tharp, A bovine diaphragmatic hernia with extensive involvement
of the Thorax.

H. H. Berrier Jr and R. E. Gouge, Eperythrozzonosis transmitted in utero from carrier
sows to their pigs.

Stockton, Neu-Carpenter, Gray, The association of listeria monocytogenes with abortion.
E. K. Bicek, Neomycin, an adjunct in veterinary surgery.

W. G. Venzkf. and V. L. Tharp, Bilateral paralysis of the serratus thoracis in a heifer.

C. T. Litton and J. G. Garcia, Undetected diaphargmatic hernia in a cocker bitch.
Broadfoot, Pomeroy, Smith, Effects of infections bronchitis on egg production.
H. C. Brenon, The use of Chlortetracycline in the chinchilla.
Wagner, Goldstein, Doran, Hay, Scrapie — a study in Ohio.

M. J. Harvey and F. Copper, Effect of exposure to hog cholera virus before and after

H. William Smith, The sensitivity of strains of bacterium coli isolated from cases of calf

Brendan T. Farrelly, The pathogenesis and significance of parasitic endarteritis and
thrombosis in the ascending aorta of the horse.

L. B. Bull, F. N. Ratcliffe and G. Edgar, Myxomatosis: Its use in the control of
rabbit populations in Australia.

Ralph Moberg, Disease conditions of the fallopian tubes and ovarian bursae of cattle.
R. C. G. Hancock, Odd shoes.

J. Pickup, A. N. Worden, J. Bunyan and Eric C. Wood, Chronic constipation in dairy
cattle associated with an high level of zinc in the water supply.

D. Pointer, Observations on the relative increase of strongylus species following the
administration of phenothiazine to horses.

W. L. Weipers and W. F". H. Jarrett, Haemangioma of the scrotum of dogs.
K. J. Hill, A urogenital anomaly in the cat.

A. M. Harthoorn and W. Brass, Some practical aspccts of epidural anaesthesia in the
dog.

W. I. B. Beveridge, Sheath rot. Non contagious posthitis or chronic ulceration of the
prepuce of sheep. II Experiments in the reproduction oi the disease.

Voor de laatste keer wordt er op deze plaats aan herinnerd, clat de contributie
over het jaar 1954 vóór 1 April a.s. dient te worden voldaan.

Voor zover de contributie nog niet is overgemaakt, wordt thans drin-
gend verzocht dit liefst p.o. te doen door overschrijving op gironummer
51 1606 ten name van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Voor de bijzondere regelingen wordt verwezen naar de toegezonden
contributienota. Leden, die op grond van de contributieschaal in aan-
merking komen voor reductie zullen de desbetreffende aanvraag nu zo
spoedig mogelijk bij het secretariaat moeten inzenden, omdat na 1 April
geen reductie meer kan worden verleend.

Als eerste voorlopig bericht kan worden meegedeeld, dat dit jaar
omstreeks midden Juni weer de traditionele Veterinaire Week zal worden
gehouden. Nadere mededelingen verschijnen in de volgende afleveringen
van dit Tijdschrift.

Op 23 Maart a.s. hopen onderstaande collegae hun 25-jarig jubileum als dierenarts
te herdenken:

Het leesgezelschap voor dierenartsen, dat op het ogenblik 76 leden telt, kan nog
worden aangevuld tot 80 leden.

Opgave voor deelneming kan geschieden bij E. J. Voute, P. Bothlaan 18, Amersfoort.

Onlangs heeft het Hoofdbestuur een bespreking gehad niet de Centrale vestigings-
commissie, de voorzitters van de Provinciale vestigingscommissics en een vertegen-
woordiging van de Ereraad.

Het doel van deze bespreking was om op grond van de opgedane ervaringen gedurende
de eerste jaren richtlijnen op te stellen, waarvan kennis genomen kan worden door
de jonge dierenartsen en hen die het binnen afzienbare tijd hopen te worden, zomede
door hen, die overwegen hun practijk met een assistent of associé te gaan uitoefenen,
dan wel die een deel van hun practijk willen afsplitsen.

Vooreerst werd de taak van de Centrale vcstigingscominissie besproken. Het is
wenselijk, dat een voorgenomen vestiging, vooral indien het een vrije vestiging betreft,
in eerste instantie te harer kennis wordt gebracht. Zij geeft aan de jonge collega advies
omtrent de door deze te volgen gedragslijn. Hetzelfde doet zij bij een voorgenomen
associatie of assistentschap met vooruitzicht op associatie of overneming van een gedeelte
ener practijk. In dit laatste geval zal als regel een oudere dierenarts met een grotere practijk

in relatie zijn met een jonge dierenarts. Het behoeft geen beloog, dat in dergelijke
gevallen het gegeven advies zowel voor de oudere als de jongere dierenarts is bestemd.

De Centrale vestigingscommissie geeft geen advies omtrent geschikte plaatsen voor
vrije vestiging ; het initiatief hiertoe dient van de jonge collega uit te gaan. De Centrale
commissie neemt van een zodanig initiatief alleen maar „administratief" kennis en
geeft geen oordeel over bet voorgenomen plan. Dit oordeel laat zij over aan de betrok-
ken Provinciale vestigingscommissie, naar welke zij de jonge collega verwijst cn aan
welke zij het bericht van dc voorgenomen vestiging doorgeeft.

Verder geeft de Centrale commissie advies over voorwaarden van associatie, over-
neming, enz., die in het desbctrelTcncle contract moeten worden vermeld.

Dc Provinciale vestigingscommissie moet in haar geheel een oordeel geven over
een voorgenomen vestiging. Het is dus ongewenst, dat een jonge dierenarts slechts
aan één lid der commissie eventueel alleen maar mondeling mededeling doet van zijn
voorgenomen vestiging cn clan meent aan zijn verplichtingen te hebben voldaan. Het
is gewenst, dat hij zich schriftelijk tot dc Provinciale vestigingscommissie richt.

Het zal voorkomen, dat van tevoren reeds plannen voor assistentie, associatie of
overneming van een practijkgedeclte van een oudere dierenarts bestaan. In dat geval
kan het dus voorkomen, dat de Provinciale vcstigingscommissie reeds kennis draagt
van de voorgenomen plannen. Dan brengt zij deze ter kennis van dc Centrale commissie,
die daardoor kan voorkomen, dat plannen van andere herkomst tot ongewenste toe-
standen leiden.

De Provinciale commissie beoordeelt alleen of de voorgenomen vestiging een redelijke
bestaansmogelijkheid zal kunnen geven, die niet tot gevolg zal hebben, dat een andere
practijk geen behoorlijk bestaan meer biedt. Of een bepaalde vestiging „ethisch" al
dan niet toelaatbaar is, blijft ter beoordeling van dc Ereraad.

Dc commissie zal, wanneer haar advies niet afwijzend is, een bespreking kunnen
houden met de jonge dierenarts en de direct belanghebbende buurtcollegae.

Zij kan op deze wijze een gewenste eerste kennismaking organiseren en tegelijk
bemiddelend optreden bij eventueel te voeren onderhandelingen over door de jonge
dierenarts mogelijk gewenste overneming van een deel ener aangrenzende practijk
of practijkcn, over vaststelling van practijkgrenzen, Zondagsdienst, enz.

Uiteraard zal het oordeel der commissie niet meer dan een advies en nooit een verbod
kunnen zijn.

Het initiatief tot een bespreking met een jonge dierenarts kan ook van dc Provinciale
vestigingscommissie uitgaan, wanneer het voornemen tot een vestiging te harer kennis
is gekomen. Wanneer de jonge dierenarts aan een uitnodiging tot het houden van
een dergelijke bespreking gehoor geeft, zal hem menigmaal goede raad kunnen worden
gegeven door oudere dierenartsen, die met dc plaatselijke toestanden het best op
de hoogte ziin.

Het kan voorkomen, dat een dierenarts een klein peripheer gedeelte van een grote
practijk overneemt, zich in dat periphere gedeelte vestigt, maar geen behoorlijke be-
staansmogelijkheid kan vinden, tenzij uitbreiding van de practijk wordt gezocht ten
koste van de aangrenzende practijken.

Is deze gevestigde dierenarts bovendien ingeschakeld voor het verrichten van massa-
werkzaamheden bij de dierenarts, van wie hij een gedeelte van de practijk overnam,
dan heeft de gevestigde dierenarts aan dit assistentschap een behoorlijke steun, waardoor
het hem mogelijk wordt een eventuele langzame uitbreiding van zijn practijk af te
wachten.

Deze wijze van vestiging wordt over het algemeen wel toelaatbaar geacht. Elk geval
zal echter door de Provinciale vestigingscommissies, eventueel door de Ereraad afzon-
derlijk moeten worden beoordeeld.

Heeft deze wijze van vestiging met samenwerking tussen de twee betrokken dieren-
artsen de opzettelijke bedoeling hiermee practijkuitbreiding te bewerken, die de be-
staansmogelijkheid van de aangrenzende practijken in het gedrang brengt, dan kan
deze wijze van vestiging afkeurenswaardig zijn.

Een jonge dierenarts kan een assistentschap aangaan en een peripheer gedeelte
van het practijkgebicd als woonplaats kiezen.

De bedoeling hiervan zal zijn, dat deze woonplaats het centrum wordt voor de nieuwe
practijk, die van de bestaande practijk wordt afgesplitst. Over hel algemeen kan ook
deze wijze van practijkvorming toelaatbaar worden geacht. Ook hierbij dient elk geval
afzonderlijk te worden beoordeeld.

Heeft deze wijze van vestiging de bedoeling, practijkuitbreiding te zoeken ten koste
van andere practijken, die daarmee te gronde zouden gaan, dan is deze wijze van vestiging
afkeurenswaardig.

Over het algemeen kan tegen een associatie, waarbij de dierenartsen in verschillende
woonplaatsen zijn gevestigd, geen bezwaar worden gemaakt. Wordt echter een zo
peripheer gedeelte van de woonplaats gekozen, dat de opzet kennelijk is, practijk-
uitbreiding te zoeken ten koste van andere practijken, die daarmede geen bestaans-
mogelijkheid meer zouden bieden, dan is deze vorm van associatie af te keuren. Ook
hierbij is incidentele beoordeling noodzakelijk. In die gevallen, waarbij practijkuitbrei-
ding gezocht wordt ten koste van aangrenzende practijken, verdient het aanbeveling
tot overneming van een zodanig practijkgedeelte te komen.

Een associatie, waarbij één associé buiten het practijkgebied woont, zal over het
algemeen afkeurenswaardig zijn, tenzij er zeer nadrukkelijke redenen voor zijn. Ook
deze gevallen zullen incidenteel moeten worden beoordeeld.

Regeling van de positie van de practiserende dierenartsen ten aanzien van
de Provinciale Gezondheidsdiensten voor Dieren.

Enige tijd geleden is door een commissie uit de Gezondheidscommissie voor Die. en
en de Maatschappij voor Diergeneeskunde een regeling ontworpen inzake de verhouding
van de practiscrende dierenartsen en de Provinciale Gezondheidsdiensten voor Dieren,
welke regeling zowel door de Gezondheidscommissie voor Dieren als door de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde is aanvaard.

0. een reglement op de toelating van de dierenarts voor het verrichten van de werk-
zaamheden bij de georganiseerde bestrijding van tuberculose onder het rundvee;

b. een formulier voor aanvraag tot toelating van een dierenarts voor het verrichten
van de werkzaamheden bij de georganiseerde bestrijding van de tuberculose onder
het rundvee;

c. een reglement voor de commissie van beroep inzake geschillen tussen Gezondheids-
diensten en dierenartsen\'.

In enkele afdelingen heeft reeds een voorlopige behandeling plaats gehad; in de
meeste afdelingen zijn er echter nog geen vergaderingen aan gewijd. Voor zover deze
aangelegenheid in de afdelingen in bespreking is geweest, bleek het als een bezwaar
te worden gevoeld, dat niet alle leden over een exemplaar van genoemde reglementen
en formulier beschikten.

Reglement op de toelating van de dierenarts voor het verrichten van de
werkzaamheden bij de door de Gezondheidsdienst voor Dieren in de Provincie

provincie.............(hierna te noemen de gezondheidsdienst) praktijk uitoefent

of voornemens is deze uit te oefenen en die deel wenst te nemen aan de werkzaamheden,
verbonden aan de door de gezondheidsdienst georganiseerde bestrijding van de tuber-
culose onder het rundvee, dient daartoe bij dc gezondheidsdienst een schriftelijke
aanvraag in op een formulier overeenkomstig het bij dit reglement behorende model.

De gezondheidsdienst zal de dierenarts, bedoeld in art. i, toelaten tenzij naar het
oordeel van de gezondheidsdienst gegronde bezwaren tegen deze toelating aanwezig zijn.

De gezondheidsdienst neemt geen beslissing over toelating of niet toelating van een

Van de beslissing op de in artikel 1 bedoelde aanvraag wordt aan de aanvrager
ten spoedigste door de gezondheidsdienst schriftelijk kennis gegeven.

In geval door de gezondheidsdienst afwijzend is beslist op een aanvraag tot toelating,
heeft de aanvrager het recht na de ontvangst van het in artikel 3 bedoelde bericht,
in beroep te gaan bij dc te dezer zake door de Gezondheidscommissie voor Dieren
van de Stichting voor dc Landbouw en de Maatschappij voor Diergeneeskunde over-
eenkomstig het reglement voor de Commissie van Beroep inzake geschillen tussen
gezondheidsdiensten en dierenartsen ingestelde commissie.

De beslissing van deze commissie is bindend voor de gezondheidsdienst en voor
de aanvrager.

Formulier voor aanvraag tot toelating van een dierenarts voor het verrichten
van de werkzaamheden bij de door de Gezondheidsdienst voor Dieren in de

verzoekt hierbij aan de Gezondheidsdienst voor Dieren in de provincie..............

(hierna te noemen de gezondheidsdienst) te worden toegelaten voor het verrichten
van de werkzaamheden bij de door de gezondheidsdienst georganiseerde bestrijding
van de tuberculose onder het rundvee bij de veehouders, die ondergetekende daarvoor
overeenkomstig de voorschriften van de gezondheidsdienst hebben aangewezen.

dat hij (zij) zich door zijn (haar) toelating heeft te gedragen naar de technische en
administratieve voorschriften terzake de genoemde bestrijding door of vanwege de
gezondheidsdienst gegeven of te geven, van welke voorschriften hij (zij) zich geregeld
op de hoogte zal stellen;

dat hij (zij) zich bij overtreding van of bij nalatigheid in de uitvoering of veronacht-
zaming van de eerdergenoemde voorschriften als toegelaten dierenarts door de gezond-
heidsdienst, nadat deze het bestuur van de afdeling...................van de

Maatschappij voor Diergeneeskunde heeft gehoord, kan worden beboet tot ten hoogste
ƒ i.ooo,— per overtreding, geschorst dan wel hem (haar) zijn (haai) toelating kan
worden ontnomen;

dat bij enig geschil tussen hem (haar) en de gezondheidsdienst beroep open staat
op de door de Gezondheidscommissie voor Dieren van de Stichting voor de Landbouw
en de Maatschappij voor Diergeneeskunde ingestelde commissie, zoals bedoeld in
artikel 4 van het reglement op de toelating van de dierenarts voor het verrichten van
de werkzaamheden bij de door de gezondheidsdienst georganiseerde bestrijding van
de tuberculose onder het rundvee.

Voorts verklaart hij (zij) zich te zullen neerleggen bij de uitspraak van bovenge-
noemde commissie met uitsluiting van elk beroep op de burgerlijke rechter.

Ten slotte verklaart de ondergetekende een copie van deze aanvraag te hebben
behouden.

Reglement voor de Commissie van Beroep inzake geschillen tussen Gezond-
heidsdiensten voor Dieren en Dierenartsen.

De commissie is ingesteld door de Gezondheidscommissie voor Dieren van de Stichting
voor de Landbouw en de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

De commissie bestaat uit vijf leden, waarvan twee worden aangewezen door de
Gezondheidscommissie voor Dieren van de Stichting voor de Landbouw en twee door

de Maatschappij voor Diergeneeskunde, welke vier personen het vijfde lid als voorzitter
aanwijzen.

Door de genoemde organisaties worden tevens plaatsvervangers aangewezen.
Door de genoemde vier personen wordt eveneens een plaatsvervangende voorzitter
aangewezen.

Bij ontstentenis van de voorzitter en van zijn plaatsvervanger fungeert het oudste lid
in leeftijd van de overige aanwezige leden van de commissie als voorzitter.

Het secretariaat van de commissie wordt waargenomen door het Secretariaat van
de Gezondheidscommissie voor Dieren van de Stichting voor de Landbouw.

De Secretaris van de Gezondheidscommissie voor Dieren van de Stichting voor de
Landbouw en die van de Maatschappij voor Diergeneeskunde kunnen de zittingen
van de commissie als adviseur bijwonen; zij hebben geen stemrecht.

De commissie neemt kennis van het beroep van een dierenarts tegen de uitspraak
van een Gezondheidsdienst voor Dieren, bij welke uitspraak de toelating van die dieren-
arts — als bedoeld in het reglement van die gezondheidsdienst op de toelating van die
dierenarts voor het verrichten van de werkzaamheden bij de door de gezondheidsdienst
georganiseerde bestrijding van de tuberculose onder het rundvee ■— is geweigerd.

F.veneens neemt de commissie kennis van het beroep van een dierenarts tegen een
door een Gezondheidsdienst voor Dieren op grond van de toelatingsvoorwaarden aan
die dierenarts opgelegde straf.

1. Een beroep, als bij artikel 5 bedoeld, moet bij aangetekend schrijven worden inge-
steld binnen een maand nadat de beslissing, waarvan beroep, door de betrokken
gezondheidsdienst is ter post bezorgd.

2. Het beroep wordt schriftelijk, met redenen omkleed, bij het secretariaat van de
commissie ingediend.

3. Een ingesteld beroep wordt slechts in behandeling genomen, indien door degene,
die het beroep instelt gelijktijdig of binnen 14 dagen 11a daartoe te zijn aangemaand,
aan het secretariaat van de commissie een bedrag van ƒ 100,— is voldaan.

De commissie komt zo spoedig mogelijk doch uiterlijk binnen 4 weken na ontvangst
van het in artikel 5 bedoelde beroepschrift bijeen.
De voorzitter roept de commissie bijeen.

Alvorens einduitspraak te doen, kan de commissie zich op de wijze als haar goeddunkt
doen voorlichten door getuigen en/of deskundigen.

2. de weigering tot toelating als niet geheel ongemotiveerd aanmerken en diens-
volgens de aanvrage opnieuw in handen stellen van de betrokken gezondheids-
dienst met het advies tot toelating onder bijzondere voorwaarden te beslissen;

3. de aan de dierenarts opgelegde straf verlichten dan wel voorwaardelijk opleggen.

Elke uitspraak van de commissie is bindend voor de dierenarts, die het beroep heeft
ingesteld en voor de betrokken gezondheidsdienst.

De commissie brengt haar uitspraak schriftelijk ter kennis van de dierenarts, die
het beroep heeft ingesteld en van de betrokken gezondheidsdienst.

Indien de commissie uitspreekt, dat de weigering tot toelating, waartegen in beroep
gekomen is, als ongemotiveerd is aan te merken, dan wel bij haar uitspraak de straf,
waartegen beroep is ingesteld vermindert, ontvangt de in beroep gekomen dierenarts
de in artikel 6 genoemde som van ƒ 100,— terug.

Reis- en verblijfkosten en eventuele vacatiekosten van de vertegenwoordigers van
de Gezondheidscommissie vooi Dieren van de Stichting voor de Landbouw worden
gedeclareerd bij genoemde Gezondheidscommissie voor Dieren; die van de vertegen-
woordigers van de Maatschappij voor Diergeneeskunde bij genoemde Maatschappij,
terwijl genoemde kosten gemaakt door de voorzitter gelijkelijk gedragen worden door
de Gezondheidscommissie voor Dieren van de Stichting voor de Landbouw en de
Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Het spreekt welhaast vanzelf, dat, nu de proef, welke verleden jaar voor het eerst
genomen werd, om Dies Natalis en Universiteitsdag op Vrijdag en Zaterdag te vieren,
zo uitnemend geslaagd mocht heten, deze viering ook dit jaar op die dagen plaats zal
hebben.

De oud-alumni zullen een kleine wijziging in het programma van vorige jaren aan-
treffen. De bijeenkomst in de Domkerk op de Universiteitsdag zal deze keer n.1. niet
\'s morgens, doch \'s middags na afloop van de Sectie-vergaderingen gehouden worden.

Alle zorg is er aan besteed om voor deze dag een aantrekkelijk programma op te
stellen, dat de oud-studenten gelegenheid biedt om verschillende vraagstukken weer
eens onder nieuw licht te bezien en voor hen de mogelijkheid opent om weer met hun
oude leermeesters in contact te treden.

Van harte hopen wij dan ook dat vele oud-alumni de hun geboden gelegenheid niet
voorbij zullen laten gaan!

Na afloop van de bijeenkomst in de Domkerk vindt de ontvangst van dc deelnemers
door het College van Curatoren en het Bestuur van het Utrechts Universiteitsfonds in
de Aula plaats. Men zal daar niet alleen studiegenoten uit eigen Faculteit, doch ook
die uit andere Faculteiten weer kunnen ontmoeten.

Traditie-getrouw zal aan de vooravond van de Dies Natalis het DIESCONCERT
door het U.S.K.O. gegeven worden.

Uitdrukkelijk zij vermeld, dat niemand kan worden toegelaten tot de bijeenkomst in
de Domkerk op 26 of 27 Maart, dan wel tot de receptie van de Senaat op 26 of de ont-
vangst in de Aula op 27 Maart, die niet in het bezit is van een toegangskaart.

Opgaven worden daarom zo spoedig mogelijk ingewacht bij het Bureau van de Acade-
mische Senaat, Domplein 28, Utrecht onder mededeling van: naam, adres, functie en
bijeenkomst waaraan men wenst deel te nemen.

te geven door het Utrechtse Studenten Koor en Orkest onder leiding van
Hans Brandt Buys.

Plaatskaarten zullen worden toegezonden na overmaking van ƒ 1.90 per plaats op
Prk. 512940 t.n.v. dc fiscus van het U.S.K.O. te Utrecht. Introductie is mogelijk.

Bijeenkomst te organiseren door de samenwerkende studenten-organisaties.
Prof. Dr. M. J. Langeveld
Onderwerp: Verkregen Voorrecht.

Rede ter herdenking van dc Dies Natalis door de Rector Magnificus,
Prof. Dr. H. G. Rümke.

12.45—14.00 uur. Gelegenheid tot lunchen in:
Societeit P.H.R.M., Janskerkhof 14,
Gebouw der U.V.S.V., Drift 19,
Societeit Symposion, Lucas Bolwerk 8,

Societeit Veritas „Eigen Huis", Kromme Nieuwe Gracht 54,
Gebouw van S.S.R., Nieuwe Gracht 17,
Universiteitshuis, Lepelenburg 1.
14.00—\'5.30 uur. Vervolg Sectievergaderingen.

Welkomstwoord door de voorzitter van de Theologische Faculteit, Prof.
Dr. A. H. Edelkoort.

Vervolgens leidt de voorzitter van het Utrechts Universiteitsfonds, Jhr. Mr.
M. L. van Holthe tot Fxhten, de spreker in.

Zijne Excellentie Mr. J. W. Beyen zal daarna het woord voeren over het
vraagstuk van de Europese eenwording.

17.00 uur. Ontvangst van de deelnemers aan de Universiteitsdag in de Aula van het
Universiteitsgebouw door het College van Curatoren en het Bestuur van
het Utrechts Universiteitsfonds.

Sectievergaderingen van de Faculteit der Veeartsenijkunde in
combinatie met de Faculteit der Geneeskunde.

Kliniek voor Interne Geneeskunde, Catharijnesingel 101.
10.30 uur. Prof. Dr. H. W. Juuus: De plaats der Zoönosen.

Dr. A. Clarenburo: Salmonellosen.
14.00 uur. Prof. Dr. F. L. J. Jordan: Kliniek van de Brucellosen.
Dr. J. C. van Vloten: Ornithosis bij duiven.

Onder de cirkelbanen, die de besmettelijke ziekten onophoudelijk door-
lopen, treft men er aan, die mens èn dier tezamen omsluiten. Tengevolge
van het domesticeren van een aantal dieren, of ook tengevolge van minder
opzettelijk contact met dieren, komen inderdaad een aantal ziekten tot
de mens. Zij zijn weliswaar niet de meest frequente, die de arts te behan-
delen krijgt, maar toch zijn zij de aandacht waard. In de eerste plaats,
omdat veel afhangt van het juist herkennen, daar zij immers door hun
ongewoon karakter veelal worden miskend, maar ook, omdat, als men de
herkomst heeft begrepen, de gegevens voor het treffen van de nodige
maatregelen aanwezig zijn. Van lijd tot tijd komen deze z.g. zoönosen
in het voile daglicht. Men denke aan de rundertuberculose, de Ziekte van
Weil, de papagaaienziekte, enz. enz. Medicus en Veterinair ontmoeten
elkaar op dit gebied. Hun onderling contact, dat reeds vele gunstige
resultaten heeft afgeworpen, kan ongetwijfeld nog uitgebreid worden.

Deze Universiteitsdag wordt de aandacht, zowel van de veterinaire als
van de medische alumni en oud-alumni voor de zoönosen gevraagd. Het
gebied der zoönosen is deze aandacht ruimschoots waard.

Als secretaris heeft men de taak, aan het einde van het jaar, een kort overzicht te
geven van hetgeen er in dat jaar in de vereniging is voorgevallen. Zo behoort het ook
tot mijn taak, dit voor onze afdeling, over het jaar 1953, te doen.

Het is in elke vereniging zo, dat de meeste leden niet weten wat het bestuur voor
hen doet. Dat zal ook bij ons wel het geval zijn. Daarom mag op deze plaats wel op-
gemerkt worden, dat Uw bestuur, en wel speciaal als contact-commissie met de Provin-
ciale gezondheidsdienst, steeds werkzaam is voor de belangen der afdeling. Wij prijzen
ons zeer gelukkig dat er een bizonder prettige verhouding is met de Gezondheids-
dienst voor Dieren in deze provincie. Hierdoor is het mogelijk dat talrijke maatregelen,

welke door de Gezondheidsdienst genomen dienen te worden in het belang van de
praeventieve diergeneeskunde, allereerst met de contact-commissie worden besproken.
Het grote belang daarvan zult U allen wel begrijpen. Ik mag in dit overzicht dan ook
wel de wens uitspreken dat, in de komende jaren, deze verhouding bestendigd zal blijven.

Het is goed om even stil te staan bij de ramp die ons land op t Februari heeft gc-
trofifen. Ook tal van collegae zijn hiervan, materieel, het slachtoffer geworden. Mogen
zij de kracht blijven ontvangen om, onder thans nog vaak zeer moeilijke omstandig-
heden, hun arbeid voor gezin en veehouderij, voort te zetten.

Zoals gewoonlijk vergaderde de afdeling 4 keer. Bijna steeds vroegen maatschappelijke
problemen de meeste aandacht. De volgende lezingen werden nog gehouden:

18 Dec.: Prof. Dr. S. Nu mans over „Heelkundige en practische overwegingen bij
de operatieve behandeling van traumatische gastritis".

In de loop van het jaar ontvielen ons 4 collegae door de dood; n.1.: A. A. Barendrect,
K. R. Kuypers, Dr. W. K. Picard en A. J. A. Qualm.

Voorts bedankte 1 lid, terwijl 1 lid werd overgeschreven naar een andere afdeling.

De afdeling nam 7 nieuwe leden aan, n.1.: J. P. W. M. Akkermans, S. Brucgeling,
W. A. Eisma, FI. Huitema, G. Muller, W. Veenendaal en Dr. M. v. Zwieten.

De voorzitter, A. Boogaerdt, was aftredend en niet herkiesbaar. In zijn plaats werd
A. Hoogendoorn tot voorzitter gekozen, terwijl in diens plaats R. P. Hendrikse werd
benoemd, aldus de traditie van dc familie Hendrikse voortzettend.

Zoals reeds eerder is opgemerkt was er steeds nauw contact met dc Provinciale Ge-
zondheidsdienst voor Dieren.

Het bestuur heeft zoveel mogelijk haar deelneming betuigd bij de jubilea, enz.,
van dc collegae.

Alle vergaderingen werden bijgewoond door de voorzitter van de Mij. v. Diergeneesk.
Het mag zeer belangrijk worden genoemd, dat er steeds een vertegenwoordiger van
de Maatschappij op dc vergaderingen aanwezig was.

Mag ik dan aan het slot van dit korte verslag de hoop uitspreken, dat er in de komende
periode een even prettige samenwerking mag blijven bestaan, met allen die. mede-
werken in het belang van ons allen, tot heil van de Maatschappij en van onze afdeling
in het bizonder.

In één van de laatst gehouden ledenvergaderingen van de afdeling Zuid-Holland
werd de contributie voor het jaar 1954 herzien en vastgesteld op ƒ 10.—.

De leden worden verzocht vóór 1 Juli a.s. het bedrag ad ƒ 10.— te storten op giro-
rekening nr. 219310 ten name van de penningmeester van de afdeling Zuid-Holland
van de Maatschappij voor Diergeneeskunde te Rotterdam.

Kort verslag van de vergadering, gehouden op 13 Febr. 1954 in Hotel
Atlanta te Rotterdam.

Aanwezig waren 20 leden, benevens de gasten Prof. De Blieck en coll. Hoogendoorn
uit Weesp, terwijl coll. Beusekom uit Weesp de afdeling N.-Holland vertegenwoordigde.
Coll. Dr. O. Bosgra uit Weesp was aanwezig als inleider over het onderwerp „Enting
en Immuniteit bij Brucella Abortus".

De voorzitter opent om ruim 2 uur de vergadering en heet in het bizondcr de gasten
en de spreker van harte welkom.

Bij de ingekomen stukken komt ter tafel het schrijven van de Alg. Secretaris be-
treffende de regeling van de positie van de praktizerende Dierenartsen ten aanzien
van de Prov. Gezondheidsdiensten voor Dieren. Na voorlezing hiervan wordt het
bestuur van de afdeling gemachtigd hierover contact op te nemen met de Gezondheids-
dienst in Z.-Holland.

Na een korte pauze krijgt coll. Dr. O. Bosgra het woord voor zijn reeds boven-
vermelde lezing, waarvan hieronder een kort verslag volgt.

De spreker begon met erop te wijzen dat men bij de abortus-bestrijding moet isoleren,
desinfecteren en opruimen oin het grootste nut van de enting te kunnen trekken. Deze
wekt namelijk geen absolute immuniteit op, doch slechts een relatieve, die door hevige
infectie kan worden doorbroken. Dergelijke hevige infecties kan men voorkomen door
aborterende dieren, dieren die reeds eerder geaborteerd hebben en besmette dieren
geïsoleerd te laten aborteren of afkalven, omdat juist deze dieren gedurende en na
de partus enorme hoeveelheden smetstof verspreiden.

Bij uitgebreide proefnemingen in Amerika en elders heeft men kunnen vaststellen
dat de immuniteit, die wordt opgewekt door Str. 19 vaccin uitsteekt boven die, opgewekt
met andere stammen, terwijl de virulentie van deze stam zo gematigd is, dat geen
blijvende infecties optreden.

De enting heeft alleen praeventief effect en niet curatief. Het heeft derhalve geen
zin om reeds geïnfecteerde dieren te enten.

9. Hoe kunnen echte doorbraken der immuniteit voorkomen worden?
io. Met welke methoden kan men in het huidige stadium de Brucella abortus zo
goed mogelijk onder de duim houden?

In sterk besmette koppels en daar waar veel vee gekocht en verkocht wordt, zou
men kunnen overwegen tweemaal te enten en wel de tweede enting kort voor de dekking.
Men moet er echter rekening mede houden dat ook nu immuniteit kan worden door-
broken.

Besmette dieren moeten niet geënt worden en kalveren moeten abortusvrij worden
opgefokt. Het is dus noodzakelijk dat de veehouder bekend is met het individuele bloed-
en melkonderzoek van zijn vee.

Besmette dieren die aborteren of kalven, moeten tijdens de partus geïsoleerd worden
en pas na 4 weken, na ontsmetting, weer in de koppel worden toegelaten.

Wanneer de infectie op een bedrijf aanwezig is, is het nuttig om elke dag de drachtige
dieren te observeren om direct te kunnen ingrijpen wanneer abortus dreigt.

Bij de discussie merkt coll. Bosgra op, dat men door steriel werken en massage
van de injectie weinig kans op abscessen zal hebben. Bij een absces heeft men wel een
verminderde immuniteit. Bij een absces zal men ook andere bacteriën aantreffen.

Volgens de inleider heeft men na enting wel met een bacteriaemie te doen. Hoelang
is niet bekend, terwijl tevens onbekend is of de bacteriën nog lang ergens anders, bijv.
in beenmerg, blijven zitten.

Hierna wordt door de Voorzitter collega Dr. Bosgra dank gebracht voor zijn bizonder
leerzame en heldere uiteenzetting.

Door het Hoofdbestuur zijn de volgende collegae aangenomen als lid van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde:

J. C. de Graaf, Vondelstraat 168, Amsterdam.
C Holzhauer, p/a J Meertens, Scherpenzeel (Fr.).

Door het Hoofdbestuur worden de volgende collegae voorgedragen voor het lidmaat-
schap van de Maatschappij voor Diergeneeskunde:

C. Brakman, Bredestraat r, Nijmegen.
J. G. M. Claessens, Arntzcniusweg 80, Amsterdam.
Dr. C. Kunst, Statenlaan 55, \'s Gravenhage.
M. A. Snoeck, Albrecht Thaerlaan 69, Utrecht.

Door het Hoofdbestuur zijn de volgende diergeneeskundige candidaten aangenomen
als candidaatlid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde:

Het vaccin is bereid van een door
passage in eieren gewijzigde avi-
rulente virusstam met sterke, im-
muniserende eigenschappen.

Doosje inhoudende twee am-
pullen ä één dosis per ampul
en bijbehorende flesjes oplos-
vloeistof.

ALLEENVERKOOP
voor Nederland: N.V. Kon.
Pharm. Fabr. v/h Brocades
Stheeman & Pharmacia
Veterinaire Afdeling

N.V. PHILIPS-ROXANE • PHARMACEUTISCH-CHEMISCHE INDUSTRIE .DUPHAR" • AMSTERDAM-OLST-WEESP

Alleenverkoop voor Nederland:
N.V. K.on. Pharmaceutische Fabrieken
v/h Brocades - Stheeman & Pharmacia
Veterinaire Afdeling

N V PHILIPS-ROXANE PHARMACEUIISCH-CHEMISCHE INDUSTRIE .DUPHAR\' AMSTERDAM-OtST-WEESP

Wie de stad Utrecht verlaat in de richting De Bilt over de Biltstraat ziet
aan de linkerzijde van deze kortelings geheel gemoderniseerde weg een
ouderwets gebouw; boven de deur staat „Rijksuniversiteit, Faculteit der
Veeartsenijkunde". Dit opschrift is ook het enige, dat ik aan het uitwendige
van dat gebouw in 50 jaren tijds heb zien veranderen. Toen ik in 1904
mijn studie aanving voor veearts, stond er ,,\'s Rijksveeartsenijschool";
op 16 Maart 1918 werd dit veranderd in „Veeartsenijkundige HoogeschooP\'
om 7 jaar later plaats te maken voor het tegenwoordige opschrift, aan-
duidende, dat toen de Utrechtse Universiteit er een nieuwe faculteit had
bijgekregen. Spoedig zal de schilder weer eraan te pas komen; bij de
aanneming van het wetsontwerp „Uitoefening Diergeneeskunst" verandert
Veeartsenijkunde in Diergeneeskunst en veearts in dierenarts, namen die
al lang burgerrecht hebben verkregen en ook veel beter het wezen der
wetenschap en het werkterrein van haar beoefenaren weergeven.

Ingewijden weten, dat dit gebouw, ofschoon in de wandeling altijd nog
„Hoofdgebouw" of „Voorgebouw" genaamd, weinig meer met het onder-
wijs heeft te maken, daar er alleen nog de administratie, de apotheek en de
bibliotheek in zijn gevestigd. Langs, maar vooral achter de Biltstraat,
zijn tal van oude en nieuwe gebouwen verrezen op een terrein van bijna
10 ha zich uitstrekkende tot vlak bij de straatweg naar Hilversum.

Ik wil in dit artikeltje alleen de aandacht vragen voor het oude gebouw,
dat in 1814 volgens een nog aanwezige steen als katoendrukkerij werd
gebouwd door H. Quincke en J. Portner op de vroegere buitenplaats
Gildestein. Het stond toen nog blijkens oude gravures geheel buiten de
stad in een landelijke omgeving („buiten Wittevrouwen" zei de recht-
geaarde Utrechter); de Biltstraat was nog een mulle zandweg.

In 1821 werden dit gebouw en \'n herenhuis met omgeving door het
Rijk (maar bekostigd uit het „Landbouwfonds") aangekocht en ingericht
tot onderwijsinstelling voor de a.s. veeartsen. Het herenhuis werd de
directeurswoning (thans Instituut voor Infectieziekten); in het fabrieks-
gebouw werden les- en woonlokalen gemaakt en ruimte voor administratie.
Woonlokalen omdat het een internaat werd: de leerlingen kregen de titel
van kwekelingen; op voordracht van de directeur konden ze alleen door
de minister van Landbouw worden aangenomen, waarna hun (op eigen
kosten!) een keurig uniform werd aangemeten!

Men kan moeilijk zijn lachlust onderdrukken wanneer men thans een
afbeelding van een dergelijke als een Napoleontisch soldaat uitgedoste
jongeling ziet! De leerlingen stonden onder een streng regiem, veel vrijheid
werd hun niet gelaten; het internaat had te veel weg van een kazerne.
Het onderwijs stond ook niet op hoog peil; al was de eerste directeur Dr.
Numan (met de persoonlijke titel van hoogleraar) ook een zeer bekwaam
man: hij was medicus en kende uiteraard weinig van de veeartsenijkunde;
geschoolde veeartsen had men immers in ons land niet. Ook in het buiten-

land bestonden nog maar kort Veeartsenijscholen; de eerste werd te Lyon
opgericht in 1765.

Verschillende medici van naam, ook in ons land, bestudeerden de toen
zo uiterst belangrijke veeziekten als veepest en longziekte van het rund of
kregen van regeringszijde opdracht tot die studie (prof. Brugmans te
Leiden, prof. Petrus Camper eerst te Franeker, later te Amsterdam, e.a.).
De keuze van prof. Numan, de eerste directeur, was dus zeer begrijpelijk.

Kon het oude gebouw spreken, dan zou het heel wat weten te vertellen
van de vele jaren, dat het internaat heeft bestaan en dat eerst in 1898
werd opgeheven. De animo ervoor was ook zodanig gedaald (men kon
nl. in latere tijden ook extern studeren) dat het internaat zeer zeker al veel
eerder zou zijn opgeheven als niet de directeur Dr. Wirtz, die van 1877
tot September 1909 de scepter zwaaide en een grote machtswellust toonde,
zich daartegen had verzet; hij had immers meer macht over interne dan
over externe leerlingen; van deze machtswellust hadden zowel het docerend
personeel als de ondergeschikten mede last. Over deze overigens zeer
bekwame en zeer werkzame man zou veel merkwaardigs te schrijven zijn.

Voor de leerlingen was het een grote verbetering, dat men in 1865 een
sociëteit wist op te richten, die genoemd werd naar de paardenarts van
Constantijn de Grote „Absyrtus" (300—360 n. Chr.). Hierin waren zo
goed als alle studenten opgenomen en wij ouderen hebben nog steeds de
prettigste herinneringen eraan. Zij vormde een zeer sterke band onder ons,
die ook in ons later leven bleef bestaan. Opgeheven werd ze in 1925 bij de
incorporatie bij de Universiteit opdat de studenten zich bij de Studenten
Verenigingen als het Corps, Unitas, Veritas of S.S.R. zouden aansluiten,
wat ook grotendeels is geschied. Toch bleven de Veterinaire Studenten
behoefte gevoelen daarnaast nog een vereniging te hebben, hoofdzakelijk
voor studie-aangelegenheden, en zo werd de Diergeneeskundige Studenten

Kring (D.S.K.) opgericht. Het is op zijn verzoek, dat ik dit artikeltje schrijf
met het doel belangstelling bij de lezers van Elsevier te wekken voor het
bijeenbrengen van alles wat betrekking heeft op de geschiedenis der Neder-
landse veeartsenijkunde.

Met medewerking nl. van het College van Curatoren en de Maatschappij
voor Diergeneeskunde zijn boven in het oude gebouw een paar vertrekken
ingericht om te kunnen dienen als begin van een museum voor de geschie-
denis van de veeartsenijkunde. Wijlen de heer H. A. Kroes, dierenarts
te Groningen, heeft tijdens zijn lange leven (hij stierfin 194.8 op 90-jarige
leeftijd) reeds een en ander bijeengebracht (foto\'s, oude instrumenten,
medailles etc.) dat de basis kan vormen, want zijn hele verzameling heeft
hij aan de Faculteit vermaakt. Wijlen prof. Krediet heeft een grote serie
lantaarnplaatjes laten maken, die voor de latere generaties van veel waarde
zullen blijken te zijn. Uit de archieven der oude Veeartsenijschool zal ook
nog wel een en ander zijn op te diepen. Natuurlijk wordt ook een beroep
gedaan op de oudere nog levende dierenartsen. Doch de mogelijkheid
bestaat, dat hier en daar bij de lezers, die vroeger relatie hebben gehad
met dierenartsen nog een en ander aanwezig is, dat de studenten kan helpen
bij de inrichting van bedoeld museum. Mocht dit zo zijn, dan houden
zij zich ten sterkste aanbevolen. Het adres van de Diergeneeskundige
Studenten Kring is Biltstraat 172, Utrecht. Schrijver dezes wil gaarne als
intermediair optreden.

In aansluiting aan bovenstaand artikel en in vervolg op de eerste
voorlopige aankondiging van de oprichting van een Diergeneeskundig
Museum door de Voorzitter van de Mij v. Diergeneeskunde bij de opening
van de Algemene Vergadering op 24 October 1953, kunnen thans meer
concrete mededelingen worden gedaan over de plannen, die inmiddels al
voor een gedeelte zijn verwezenlijkt.

Zoals vele oudere dierenartsen bekend zal zijn, is de zaak, waarvoor nu
opnieuw de aandacht wordt gevraagd, in veterinaire kringen niet nieuw.
In 1941 heeft de afdeling Groningen-Drenthe bij de voorbereiding van de
herdenking van het feit, dat in 1842 de eerste vereniging op het gebied der
Veeartsenijkunde, ,,Het Groninger veeartsenijkundig Gezelschap", werd
opgericht, het initiatief genomen tot het bijeenbrengen van de historische
bescheiden, die betrekking hadden op het 100-jarig verenigingsleven.

De pogingen, welke vooral door wijlen H. A. Kroes te Groningen
werden gestimuleerd en geleid, hebben tot resultaat gehad, dat een niet
onbelangrijke collectie is bijeengebracht. Het is altijd de bedoeling geweest
deze verzameling een blijvende plaats te geven in een eigen gebouw van de
Maatschappij. Daar bij de instelling van het ambtelijk secretariaat in
verband met de na-oorlogse huisvestingsmoeilijkheden aankoop of nieuw-
bouw van een pand, dat volledig aan het gestelde doel beantwoordde,
onmogelijk bleek, werd de Groninger collectie overgedragen aan de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde. Voor exposeren bestond echter geen
gelegenheid, zodat de verzameling in het Anatomisch Instituut te Utrecht
werd opgeslagen. Het was geen toeval, dat wijlen Prof. Krediet de collectie
onder zijn hoede kreeg, omdat deze ter zake zeer geïnteresseerd was.

der Veeartsenijkunde een geschikte ruimte te vinden, welke als museum
kon worden ingericht, is dit tenslotte toch gelukt. Een speciale moeilijkheid
hierbij was, dat thans de opzet ruimer wordt gedacht, n.1. meer alg;meen
diergeneeskundig gericht, dus verre de grens van het verenigingsleven
overschrijdend. Door medewerking van het Curatorium van de Rijks-
universiteit is nu een groot deel van de zolder van het Hoofdgebouw
ter beschikking gekomen. De restauratie van deze ruimte heeft de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde op zich genomen, terwijl de inrichting door
het Curatorium zal worden verzorgd. Dit laatste betreft verwarming,
verlichting, stoffering, het aanbrengen van vitrines, tafels etc.

Het is mogelijk gebleken een totaal vervallen oude rommelzolder om te
toveren in een zeer aangenaam aandoende localiteit. Bijgaande foto geeft
een indruk van de huidige toestand en alleen terzake ingewijden kunnen
beoordelen, wat deze transformatie tot een keurig verzorgde, lichte, grote
museumzaal en een kleinere bibliotheekruimte betekent.

Binnenkort zullen de vitrines, tafels en kasten worden geplaatst; ook
dit stadium zal in het Tijdschrift met een geïllustreerde mededeling worden
vastgelegd.

Bij de ontwikkeling en de uitvoering van de plannen om uiteindelijk
te komen tot de inrichting van een definitief museum is grote belangstelling
getoond en belangrijke activiteit ontplooid door diverse leden van de
Diergeneeskundige Studenten Kring en hierin ligt wel een bijzondere
aansporing voor alle collegae om terzake alle mogelijke medewerking te
verlenen.

Het Diergeneeskundig Museum is organiek opgenomen in de „Stichting
Utrechts Universiteitsmuseum". Het zal hiervan een vrij zelfstandige
afdeling vormen en in het Bestuur van genoemde Stichting hebben onder-
getekenden, resp. namens de Maatschappij voor Diergeneeskunde en de
Faculteit der Veeartsenijkunde zitting, die daarmee de leiding van het
Diergeneeskundig Museum op zich hebben genomen. De continuïteit van
het werk is aldus gewaarborgd.

De directe leiding en organisatie is echter in handen van een commissie
uit de D.S.K., welke de laatste maanden al veel werk verzette en ook in de
toekomst de verzorging blijvend op zich zal nemen. Deze zal o.a. bestaan
uit de ontvangst en registratie van nieuw museummateriaal, de openstelling
voor bezoekers etc.

De Groninger collectie vormt dus de grondslag voor het museum. Boven-
dien zal enig materiaal worden verkregen uit het Utrechts Universiteits-
museum en het Gemeentelijk Museum. Ook van andere zijden werden
reeds toezeggingen verkregen, o.a. van sommige afdelingen van de
Faculteit der Veeartsenijkunde. Voldoende is dit alles echter nog niet.

Prof. Beijers, de daarvoor bij uitstek aangewezen figuur, bleek bereid
om de eerste actie in groot verband naar „buiten" in te stellen. Hiervoor
werd „Elsevier\'s Weekblad" gekozen, omdat daarmee de kans het grootst
werd geacht om familieleden en nabestaanden van overleden dierenartsen
te bereiken.

Deze oproep tot medewerking aan een snelle en royale uitbreiding der
verzameling is nu in eerste instantie gericht tot alle geïnteresseerde dieren-
artsen. Zowel de ouderen als de jongeren. Zij allen kunnen bescheiden of
voorwerpen bezitten, welke historische waarde hebben, doch welke voor
hen zelfvan geen of weinig betekenis meer zijn. Ook in de kring van familie-
leden of kennissen kan dit het geval zijn. Een ieder die iets dergelijks ter
beschikking mocht hebben, zij dan ook verzocht, dit aan het museum
te willen schenken, clan wel in bruikleen af te staan.

Om enige indruk te geven van alles wat in het museum kan worden
ondergebracht, wordt o.a. genoemd: de oudste jaargangen van het Tijd-
schrift voor Diergeneeskunde en van de Veterinaire Almanak, verhan-
delingen, brochures, tekeningen, photo\'s, programma\'s, menu\'s en allerlei
attributen, die betrekking hebben op feestelijke en andere bijeenkomsten,
toepasselijke drukwerken in proza of poëzie, lidmaatschaps- en bestuurs-
insignes van Absyrtus of van andere veterinaire verenigingen, oude boek-
werken en geschriften op het gebied van de Veeartsenijkunde, oude recep-
ten, oude instrumenten etc.

Er zal een geschenkenboek worden aangelegd, waarin alle bescheiden
zullen worden opgenomen onder bijvoeging van een door de schenkers te
tekenen kaartje.

Alle inzendingen zijn welkom en worden gaarne ingewacht bij de
D.S.K., Poortgebouw, Biltstraat 172, Utrecht en bij het secretariaat van
de Maatschappij voor Diergeneeskunde, Lessinglaan 104, Utrecht.

Indien er moeilijkheden mochten zijn bij de opzending van het mate-
riaal, kan hierover met beide adressen worden gecorrespondeerd.

Ondergetekenden hopen, dat het werkcomité de medewerking van
vele dierenartsen zal verkrijgen, en dat de reactie dusdanig snel zal
zijn, dat bij de officiële opening van het Diergeneeskundig Museum ter
gelegenheid van de a.s. Veterinaire Week niet een, weliswaar aantrekkelijke,
doch slechts ten dele gevulde museumzaal, doch een werkelijk museum zal
kunnen worden getoond.

Ziekten van het pancreas bij onze huisdieren zijn in de literatuur slechts
spaarzaam vermeld en, zo er een beschrijving van gegeven wordt, is deze
meestal zeer beknopt. Dit is wel enigszins verwonderlijk, aangezien het
hier toch een klier betreft met belangrijke levensfuncties. De weinige be-
langstelling, die er voor dit orgaan bestaat, kan op tweeërlei wijzen verklaard
worden.

In de eerste plaats zal de vrij korte levensduur van onze huisdieren in
deze wel een rol spelen en anderzijds is het pancreas een orgaan, dat zich
door zijn ligging bij de huisdieren aan het rechtstreekse onderzoek onttrekt,
terwijl de indirecte methodes van onderzoek ons vaak in de steek laten.

Onmiddellijk moet dan ook worden toegegeven, dat het stellen van een
juiste diagnose tijdens het leven niet eenvoudig is. Voor de patholoog-
anatoom en keuringsdierenarts ligt deze kwestie wel enigszins anders, daar
zij het zieke weefsel a.h.w. op een presenteerblaadje krijgen aangeboden
en dus het maken of bevestigen van een diagnose als regel niet zo moeilijk
is. In verband met de vrij schaarse opgaven in de literatuur lijkt het mij
nuttig om een onlangs door mij waargenomen ziekelijke afwijking van het
pancreas bij een varken nader te beschrijven.

Op 25 September 1953 werd een ernstig ziek varken ter slachting aange-
boden in moribunde toestand.

Keuring van het nog levende slachtdier: Ernstig ziek dier. Temperatuur 41,1
C. Steunen tijdens de ademhaling. Huidkleur is iets geelachtig. Het dier is
niet tot opstaan te bewegen.

Anamnese: Ongeveer 2 weken geleden is het varken voor het eerst „van de
been" gegaan, maar na een paar dagen was het weer opgeknapt. Op 24-9-
\'53 te 16 uur is het dier acuut ziek geworden en werd de hulp van de dieren-
arts ingeroepen. Door omstandigheden kon diergeneeskundige hulp eerst
verstrekt worden op 25"9-\'53. Zonder dat een juiste diagnose was gesteld,
werd i.v.m. met de zeer ernstige ziekelijke toestand van het dier tot spoedig
afslachten geadviseerd.

Sectiebevindingen: Opvallend was een grauw-gele kleur van spek en vet-
delen, terwijl het rugspek een meer haemorrhagisch aspect vertoonde. Alle
organen, vlees en lymphklieren waren normaal met uitzondering van het
pancreas en het omgevende vetweefsel. Dit vetweefsel was ter plaatse zeer
vochtrijk tot gelatineus en in het geleiachtige weefsel waren dof-wit ge-
kleurde necrotische stukjes vetweefsel waar te nemen. Het interstitiële
weefsel tussen de pancreaskwabjes was eveneens door het oedeem uiteen-
gedrongen. Lymphoglandulae, gelegen in de regio pancreaticus, waren
heamorrhagisch oedemateus gezwollen. Dit pathologisch-anatomische
beeld deed mij een Pancreatitis acuta met, in aansluiting hierop, vetnecrnse
vermoeden.

Vergr. 90 x. Diafr. 2,5. Bel. 1/10 sec. Structuurloze detritus
van pancreas-acini

Hyaline degeneratie van het eilandje van Langerhans.
Vacuolaire degeneratie van de pancreascellen.
Vergr. 300 x. Diafr. 5. Bel. 1/10 sec.

Voor nadere oriëntatie werden snel-paraffinecoupes van het pancreas
vervaardigd.

Histologische bevindingen: Onmiddellijk valt op, dat verschillende acini
van de pancreaskwabjes zijn verdwenen en tot een structuurloze detritus
zijn geworden (microfoto i). De eilandjes van Langerhans zijn zo goed als
verdwenen en de weinige overblijvende geven het beeld van een hyaline
degeneratie te zien (microfoto 2). De kwabjes zelf zijn door het geleiachtige,
oedemateuze interstitiële bindweefsel uiteengedrukt en dit zet zich ook ten-
dele voort tussen de acini afzonderlijk. De nog resterende pancreascellen
geven het beeld van een vacuolaire degeneratie te zien (microfoto 3) en we
zien het necrobiotische proces zich in verschillende stadia voltrekken.
Op enkele plaatsen in de kwabjes is de vernietigende invloed zo sterk, dat
bloedingen optreden en de detritus van cellen is overstroomd door erythro-
cyten uit de aangevreten capillaire bloedvaten (microfoto 4).

Het interstitiële bindweefsel is wijdmazig en bevat enkele verspreid
liggende leucocyten en plasmacellen.

De bij het macroscopische onderzoek zo opvallend helwitte necrotische
vetdeeltjes bestaan histiologisch uit een door eosine egaal roodgekleurde
detritus, die geen georganiseerde bouw heeft, doch wel op enkele plaatsen
de indruk maakt, vetzuurkristallen te bevatten. De structuur van de cel-
wanden der vetcellen is geheel verdwenen. Aan de periferie wordt het
necrotische haardje door een iets verdikt bindweefselkapseltje van het met
vocht doordrenkte wijdmazige bindweefsel afgegrensd. Een wal van ont-
stekingscellcn om deze haardjes, zoals deze in de literatuur veelvuldig
wordt beschreven, is hier niet te zien. Mogelijk is het proces hiervoor nog
te jong.

Aan de hand van de gevonden waarnemingen is de diagnose gemakkelijk
te stellen en is deze ziekte te rangschikken onder acute pancreasnecrose, ook wel
beschreven als pancreatitis haemorrhagica acuta. Nieberle en Cohrs schrijven
over deze ziekte in hun leerboek over pathol. anatomie: Necrose kan zowel
het klierparenchym als het vetweefsel of beide samen omvatten. Meestal
overweegt de vetweefselnecrose en treedt de parenchymnecrose op de achter-
grond, terwijl de vetweefselnecrose vaak ook te zien is in het peri- en para-
pancreatische vetweefsel, in het Omentum, in het mesenterium, in het sub-
peritoneale, o.a. pararenale, vet en ook op andere plaatsen.

Zo wordt de vetweefselnecrose zelfs nog gezien in het subcutane en inter-
musculaire vetweefsel. Het meest wordt zij gezien bij het varken en het is
een toevallige bevinding bij de slachting. Ernstige klinische verschijnselen
worden volgens hen — in tegenstelling met de mens —- bij dieren slechts
zelden waargenomen. Zij schrijven: „Ebenso fehlen bei Tieren die schweren
akuten klinischen Erscheinungen, welche die Nekrose des Pankreas beim
Menschen begleiten.

In den meisten Fällen sind bei Tieren klinische Erscheinungen überhaupt
nicht wahrgenommen worden".

Van de circa 200 000 door mij gekeurde varkens is dit het eerste, waarbij
ik het bovenbeschreven ziektebeeld heb waargenomen en met Nieberle
kan ik dus wel zeggen, dat deze ziekte bij het varken tot de zeldzaam voor-
komende processen gerekend mag worden en dat nog zeldzamer is, dat in
mijn geval het ziekteproces wel degelijk tot duidelijk waarneembare kli-
nische verschijnselen aanleiding heeft gegeven.

Zowel in het leerboek van Wester over „Orgaanziekten" als in andere
veterinaire literatuur heb ik slechts met een korte aanduiding deze ziekte
beschreven gevonden. Bij de mens bestaan hierover uitvoeriger gegevens en
na het bestuderen hiervan ben ik zelfs geneigd om het door mij waargenomen
beeld als identiek met dat van de mens op te vatten. Bij de mens is opvallend
de trias van verschijnselen: Galwegaandoening met afsluiting —vermoede-
lijk galsteen —, pancreasaandoening en vetnekrose (beter is te spreken van
vetweefselnekrose, doch de naam vetnekrose is ingeburgerd).

In mijn geval heb ik een galwegaandoening niet gevonden, doch de vrij
sterke icterische verkleuring van het vetweefsel wijst wel in de richting van
afsluiting van de Vater\'se papil b.v. door een spoelworm, die in het duode-
num werd aangetroffen. In verband met de frequentie van voorkomen van
ascariden in varkensmaag en -darmen is het dan echter wel opvallend, dat
een dergelijke afsluiting niet vaker wordt gezien met soortgelijke verschijn-
selen van de zijde van het pancreas.

Een zeer goede beschrijving van dit ziektebeeld vindt men in het leer-
boek der pathologische Anatomie van Deelman. Volgens deze is acute
pancreasnecrose bij de mens een voor het orgaan karakteristiek proces.
Synoniemen zijn er verschillende:

Pancreatitis haemorrhagica acuta; Pancreasapoplexie. De Fransen
spreken van pancréatite aigue aseptique. In al deze namen komen reeds de
belangrijkste verschijnselen uit: necrose, bloeding en ontsteking. De ver-
schijnselen van ontsteking kunnen zich soms pas het laatst ontwikkelen. Dit
komt overeen met het door mij waargenomen geval. Bij de enorme destruc-
tie van het pancreasweefsel, die wel in zeer korte tijd door een zeer schadelij-
ke noxe moet zijn veroorzaakt, komen slechts sporadisch ontstekingscellen
voor en uitsluitend de gezwollen haemorrhagisch ontstoken lymphoglandu-
lae rechtvaardigen de uitspraak ontsteking. In de aanvang van het ziekte-
proces kan daarom beter gesproken worden van pancreasnecrose en zeer
zeker is dit verschijnsel primair.

Bij de mens wordt in de beschreven ziektegevallen herhaaldelijk ge-
sproken over: uitstralende pijnen (n. rechter schouder en lendestreek).
Hiermede zou men kunnen vergelijken „het van de been zijn", de steunende
ademhaling en de onmogelijkheid oin het varken te doen opstaan. Verder
zijn bij de mens icterus en maagklachten aanwezig. We hebben gezien, dat
de icterus bij het varken in spek en vetdelen eveneens aanwezig is. De ic-
terus bij de mens zou veroorzaakt worden door een mechanische obstructie
van de extrahepatale en intrahepatale galgangen — afsluiting van de
Vaterse papil, waarin uitmonden de ductus choledochus en de ductus
Wirsungianus. Het belangrijke verschijnsel, dat regelmatig bij deze pan-
creas-aandoening wordt aangetroffen is de vetnecrose, die zich voordoet in
opvallend witte vlekken. Letulle spreekt van „taches d\'un blanc éclatant".
Ook bij ons varken waren deze wit-getinte necrotische vetvlekjes zeer uit-
gesproken aanwezig.

Bij dit ziekteproces, dat men betitelt als acute haemorrhagische pancreatitis
of acute haemorrhagische pancreasnekrose, ook wel ziekte van Balser genoemd
naar één der beschrijvers, hebben wij te maken met een primaire aandoening
in de zin van versterf van het orgaan, waarbij men veronderstelt, dat de
activering der in het orgaan aanwezige pro-fermenten een gewichtige rol
speelt.

man (1880), door zijn medeassistent Balser in 1882 als een pancreatogeen
proces aangeduid. In Frankrijk is de ziekte het eerst gezien door Letulle
(1882). Het inzicht van de betekenis der activerende secreten is van Eppin-
ger. Uit de physiologie van het orgaan weten wij, dat fermentatieve stoffen
geproduceerd worden voor de vertering van het opgenomen voedsel in het
darmkanaal. Daarnaast produceert het een increet van betekenis voor de
koolhydraatstofwisseling, dat aan het bloed wordt afgegeven. In het langs
de ductus Wirsungianus uitgescheiden pancreassap zijn 3 fermenten aan-
wezig: trypsine voor de eiwitsplitsing, steapsine voor het vet, en een diastase
of ook wel amylase voor de koolhydraatsplitsing. Deze producten worden als
proferment, d.w.z. een nog niet werkzaam product, afgescheiden. Men moet
zich voorstellen, dat het secreet pas buiten het orgaan van proferment tot
ferment wordt omgezet. Volgens de nieuwere opvattingen zou de enteroki-
nase meer speciaal het trypsinogeen tot trypsine omzetten, terwijl de gal de
natuurlijke activator zou zijn van het pro-steapsine en de maagsecretie-
producten het pro-amylase zouden activeren.

Nu de pathologie: Men stelt zich voor, dat onder bepaalde omstandigheden
cle profermenten reeds in het orgaan geactiveerd kunnen worden en de dan
geactiveerde fermenten het orgaan aantasten, waardoor dit plaatselijk —
en soms vrijwel geheel — in versterf overgaat. Door de bijkomende vaat-
beschadiging treden min of meer uitgebreide bloedingen op. Duurt het
proces wat langer en verloopt het niet al te snel, dan komt er een ontste-
kingscomponent bij en kan men van een echte pancreatitis spreken. In
aanleg is het proces echter niet een ontsteking van het orgaan.

Bij de mens zijn de verhoudingen van de ductus choledochus en de
ductus Wirsungianus in het gebied van de papilla Vateri zo, dat gal kan
overlopen in het pancreas, zeker bij vastraken van galstenen in het gebied
van de sphincter Oddi. Of dit bij het varken zo is, is mij niet bekend, en
heb ik helaas in dit geval niet onderzocht, doch vrijwel zeker zijn ook hier
de profermenten geactiveerd, terwijl zij nog in het pancreas zijn. De zelf-
vertering wordt dan ingeleid en breidt zich uit. Men spreekt ook wel
van een intravitale autodigestie. Bij de meer zeldzame gevallen wordt ook
bij de mens het binnendringen van een ascaris in de papil van Vater als
oorzaak opgegeven. Ook stuwing van het secreet —• waardoor dan ook
veroorzaakt — kan het ziektebeeld verwekken. Ook traumata en tumoren
kunnen een enkele maal een pancreasnekrose veroorzaken (b.v. bij operatie).

Wat betreft de vetnekrose stelt men zich voor, dat het geactiveerde
steapsine wordt versleept en plaatselijk inwerkt op het vet van het vet-
weefsel, waardoor het vet wordt omgezet in glycerine en vetzuur, terwijl
het vetzuur zich met alkali bindt. Aantrekking en binding van kalk tot
vetzure kalk treedt later op. De versleping zou langs de lymphebanen
tot stand komen. Wordt het proces ouder, dan worden deze partijen
afgekapseld. Rondom het haardje ziet men vaak een zone met veel lipo-
phagen en enkele ontstekingscellen.

De uiteindelijke verklaring van het versterf blijft echter zeer moeilijk.
Men neemt aan, dat levende, onbeschadigde cellen onaantastbaar zijn
voor spijsverterende sappen. Het levende protoplasma is onaantastbaar.
Zodra er echter versterf is, kan de verterende werking in gang komen.
Hieruit volgt reeds, dat het moeilijk moet zijn, het proces der vetweefsel-
nekrose te verklaren. Immers het geactiveerde steapsine wordt blijkbaar

door de lymphwegen versleept en zou daarbij dus de levende lymphvaten-
dotheliën niet aantasten.

De vraag is nu, waarom dit op bepaalde plaatsen wel de vetcellen der
vetkwabjes aantast. Immers elke vetcel is aan haar buitenzijde omgeven
door een smalle zoom protoplasma en is dus als zodanig voor het steapsine
onaantastbaar. Hier kan alleen een hypothese ons helpen. Of wel het
steapsine dringt de vetcel binnen of wel het versleepte ferment ontmoet
vet, dat uit een vetcel wordt losgelaten. In beide gevallen zal het begin
van een splitsing tot vetzuur optreden en daarmede is het proces ingeleid
en verder ook verklaard, omdat het vetzuur aanleiding zal kunnen geven
tot versterf van het protoplasma in de onmiddellijke omgeving, waardoor
steeds meer vet vrij komt voor de aantasting en omzetting. Overal waar
het versleepte steapsine vet tegenkomt, zou men zich kunnen voorstellen,
dat dit proces in gang komt. Opgelost is deze kwestie nog geenszins, en
onze kennis is nog onvoldoende.

Bij de mens is voor het stellen van de diagnose de bepaling van het diastase-
gehalte van de urine van zeer grote betekenis. Bij pancreatitis is dit ver-
hoogd (Roegholt).

Prognose: In verband met de vaak uitgebreide nekrose moet de prognose
ongunstig luiden. Het advies tot spoedige afslachting is in dit geval zeer
terecht gegeven. Bij cle mens is een exstirpatie van het orgaan levenreddend,
al zal gedurende het verdere leven de suikerstofwisseling door insuline-
injecties geregeld dienen te worden.

De eventueel toe te passen therapie zou bij de dieren ook operatief moeten
zijn, doch de lasten, verbonden aan de dagelijkse injecties met insuline,
rechtvaardigen het advies tot afslachting. Deze afslachting zal zo spoedig
mogelijk moeten plaats hebben, alvorens er een uitgebreide nekrose van
het vetweefsel optreedt en ook de icterische verkleuring van het spek- en
vetweefsel meer intens wordt.

Het vlees van dit varken is na bacteriologisch onderzoek en afkeuring
van de verkleurde spekdelen volgens het voorschrift paragraaf 3 Groep
G van het Keuringsregulatief Voorwaardelijk goedgekeurd onder voorwaarde
van sterilisatie.

Beschreven wordt een geval van acute pancreasnekrose bij een varken
met ernstige klinische verschijnselen. Op grond van het histologisch
onderzoek meent schrijver, dat deze ziekte overeenkomt met de ziekte
van Balser bij de mens (acute haemorrhagische pancreatitis).

A description is given of a case of acute pancreasnecrose of a pig with serious
clinical symptoms. As to the results of the histological examination author
means, that this illness can be compared with the human „Balser" illness (acute
haemorrhagic pancreatitis).

On décrit un cas de pancréas-nécrose chez un cochon présentant de graves symtômes
cliniques. En se basant sur l\'enquête histologique l\'auteur est d\'avis que cette maladie
correspond à la maladie de Balser chez l\'homme (pancreatitis hémorrhagique).

Es wird ein Fall akuter Pankreasnekrose mit ernsten klinischen Erscheinungen bei
einem Schwein beschrieben. Auf Grund der histologischen Untersuchung meint der
Schreiber, dass diese Krankheit mit der Krankheit von Balser beim Menschen (akute
hämorrhagische Pankreatitis) identisch ist.

(Uit het neuropathologisch laboratorium. Koningin Emma Kliniek,
Meer en Bosch, Heemstede)

Gezwellen van de hersenen komen bij honden sporadisch voor, maar
tumoren van het ruggemerg zijn nog veel zeldzamer. In de boeken van
Scherf.r (1944) en van Frauchiger en Fankhauser (1949) wordt er zelfs
in het geheel niet over gerept.

Wij krijgen een indruk omtrent de frequentie der ruggemergsgezwellen
bij de hond uit de getallen die ontleend werden aan een publicatie van
McGrath (1951) die een overzicht gaf van de resultaten van 932 auto-
psieën bij honden. Bij 273 van hen was een aandoening van het centrale
zenuwstelsel gediagnosticeerd, waarvan 29 % een parese of paralyse van
een of meer ledematen had gehad.Vijf van 79 gevallen hadden een tumor
binnen het wervelkanaal, en wel 1 extraduraal neuroblastoom, 1 extra-
duraal lymphoblastoom, 1 extraduraal maligne meningioom, 1 subduraal
maligne meningioom en 1 extraduraal gelegen plasmocytair myeloom.
Of in een dezer gevallen de diagnose clinisch werd gesteld is niet vermeld,
maar in ieder geval werd geen laminectomie verricht.

Overigens werd de veterinaire literatuur door ons niet systematisch
onderzocht op het voorkomen van gezwellen van het ruggemerg bij de hond.

Over de moeilijkheden van de diagnostiek der intraspinale aandoeningen
bij de hond hebben wij in een vorig artikel geschreven (Kramer en Beijers,
1952), naar aanleiding van een cervicaal gelegen prolaps van de tussen-
wervelschijf, die met cerebrale symptonen gepaard ging.

Ook in het geval dat hieronder zal worden beschreven, werd de diagnose
niet tijdens het leven gesteld, omdat wij door enkele symptomen op een
dwaalspoor werden gebracht.

Een volwassen boxer, een reu van 4^ jaar werd op 22-11-1952 door een
hond in de rug gebeten, in de mediaanlijn ter plaatse van L4. Op 27-II-
1952 gleed hij uit op het vloerzeil en sindsdien was de rechter achterpoot ver-

lamd. Een dag later was ook de linker achterpoot paralytisch en daarom
werd de dierenarts in consult geroepen.

Een week na het begin der ziekte werd het dier volledig neurologisch
onderzocht. Het bleek dat de achterpoten totaal verlamd waren. De tonus
van de musculatuur was verlaagd, maar er was geen atrophie. De kniepees-
reflex was beiderzijds gelijk aanwezig en was zeer levendig. De Achilles-
peesreflexen waren daarentegen opgeheven. De anale reflex en de staart-
reflex waren negatief. Druk op de vierde lendenwervel werd onaangenaam
gevonden. Deze drukpijnlijkheid kwam overeen met de plaats, waar de
hond was gebeten. Hier nam men in de mediaanlijn, juist boven de wervel-
kolom, een litteken waar, dat wat verheven was.

Er bestond een anaesthesie vanaf L5 en een hyperaesthesie in het traject
van de N.cut. fem. lat. en in de dorsale takken van Li—L4. Het dier was
incontinent voor faeces en urine, terwijl er zich aan de achterpoten een
decubitus dreigde te ontwikkelen.

Patiënt vertoonde dus het syndroom van een complete dwarslaesie die
— gezien de localisatie — in verband werd gebracht met de beet ter plaatse
van L4. Daarom werden Röntgenfoto\'s gemaakt, waarop echter geen
traumatische veranderingen van de wervels werden waargenomen, even-
min als andere afwijkingen.

Bij lumbale punctie werd slechts een druppel liquor verkregen en geen
constante stroom, zodat tot suboccipetale punctie werd overgegaan. Het
bleek, dat de liquor onder hoge druk stond (in horizontale zij ligging be-
paald, niet gemeten). De samenstelling was als volgt: reacties van Nonne
en Pandy sterk positief, totaal eiwitgehalte 160 mg.%, cellen: polynu-
cleaire leucocyten 4/3, monocyten 1/3, goudsolcurve: i, h i> ¹ > ¹h
1 1
$> 2-

Naar aanleiding van de uitslagen van dit onderzoek hebben wij twee
oorzaken voor het ontstaan van de dwarslaesie overwogen. Enerzijds werd
gedacht aan een epiduraal haematoom, anderzijds aan een epiduraal
absces. De genese werd dus in verband gebracht met het trauma dat een
week tevoren had plaats gehad. Tegen een absces pleitte dat de hond geen
koorts had gehad, terwijl het eiwitgehalte van de suboccipetale liquor wat
hoog was voor een haematoom, dat ongeveer ter plaatse van L 4 op het
ruggemerg zou drukken.

Besloten werd om de patiënt met hoge dosis penicilline te behandelen
en om een laminectomie te verrichten, indien de antibiotische therapie
niet het gewenste succes had.

Aanvankelijk leek het of het dier door de inspuitingen wat verbeterde,
maar tenslotte werd tot operatie besloten, omdat de algemene toestand
achteruit ging. Inplaats van een incontinentie voor urine had zich een
retentie ontwikkeld, terwijl een hinderlijke priapisme was ontstaan. Ook
de decubitus breidde zich uit, ondanks alle voorzorgsmaatregelen.

Twee weken na het begin der eerste verschijnselen werd laminectomie
verricht van de vierde lendenwervel. Hierbij werd een geringe verdikking
van de dorsale zijde van de dura gevonden die als een teugel snoerde. Deze
„brides" werden opgeheven, maar de dura werd niet geopend, daar het
ruggemerg normaal aanvoelde. In de latero-distale hoek van het operatie-
terrein lag een klein, paars gekleurd knobbeltje aan de buitenzijde van de
dura dat voor histologisch onderzoek werd verwijderd.

paradoxa en de decubitus nam toe, zodat 14 dagen na de operatie werd
besloten om het dier af te maken.

Dit geschiedde ruim een maand na het begin der symptomen d.m.v.
electriciteit, waarna door de laborant G. Peper obductie werd verricht. Bij de
inwendige schouwing werden geen afwijkingen waargenomen, maar bij het
uithalen van de hersenen en het ruggemerg bleek het volgende. De boog
van L5 die bij de operatie was gespaard, was vergroeid met de dura, zodat
een gedeelte van deze boog er tezamen met de durale zak en het ruggemerg
werd uitgehaald. Ter plaatse van dit stukje bot en over een afstand van
i wervel meer caudaalwaarts, was het dorsale gedeelte van de durale zak
bedekt met een zwoerdige laag, die er vast mee was vergroeid.

Het ruggemerg, de hersenen en de omhullende vliezen werden in 10%
formol gelegd en na fixatie werden er op de gebruikelijke wijze stukjes uit
gesneden voor bewerking. Ter plaatse van de verdikte dura werden plakjes
uitgesneden loodrecht op de lengterichting, die werden ingebed in L.V.N.
De coupes werden gekleurd met haematoxyline en eosine, volgens van
Gieson, Weil (mergscheden) en Fletcher (ascylinders).

Uit een overzichtspreparaat ter hoogte van L5 blijkt het volgende (zie
afbeelding 1). Aan de dorso-laterale zijde van de dura ligt, zowel links als
rechts, een tumormassa. De tumor gaat uit van de dura, waarmee hij dan
ook vast is vergroeid. Het dorsale gedeelte van de dura is sterk verdikt.
Eilanden van tumorweefsel worden in het epidurale vet gevonden dat naar
ventraal is verplaatst. Het ruggemerg en de omliggende wortels van meer
craniale segmenten zijn door druk sterk geatrophieerd. Het ruggemerg
vertoont zowel in de witte als in de grijze stof een verweking met veel vet-
korrelcellen. Deze moet voornamelijk worden toegeschreven aan een
gestoorde bloedsomloop door druk van de tumor op de omliggende vaten.
Deze myelomalacie breidt zich over enkele segmenten uit en wordt zelfs
boven het niveau van de tumor gevonden.

Bij sterkere vergroting blijkt het volgende omtrent de histologische bouw
van het gezwel (afbeelding 2). Op de dura zit een weefselmassa, bestaande
uit een parenchym, matig rijk aan ovale kernen, en een bindweefselstroma
van collagene vezels. De afgrenzing tussen tumor en dura is niet scherp.
De cellen liggen schots en scheef door elkaar, doch zijn hier en daar in
bundels gerangschikt. Op sommige plaatsen liggen zij in kolken, maar
psammoomlichaampjes ontbreken. De kernen zelf zijn arm aan chromatine
en bevatten een kleine nucleolus. Mitosen ontbreken. Op een plaats treft
men een hyaline massa aan, waarin slechts enkele cellen liggen, terwijl
sporadisch wat kalk wordt aangetroffen. De vaatrijkdom is maar matig
en de vaten hebben een normale wand. Symptomen van maligniteit zijn
afwezig.

Uit deze ziektegeschiedenis blijkt, dat de diagnose niet tijdens het leven
werd gesteld en dat wij om de tuin waren geleid door de bijtwond ter
plaatse van het gezwel.

Het was merkwaardig dat het eiwitgehalte van de suboccipetale liquor
zo hoog was voor een dermate caudaal gelegen tumor. Bij de mens
treft men frequent distaal van een intraspinale tumor zeer eiwitrijke liquor
aan, die zelfs spontaan kan coaguleren wanneer er een totale stop bestaat.
De kleur is dan geel en het celgehalte normaal. Dit liquorsyndroom wordt
naar Froin genoemd. Het hoge eiwitgehalte boven de tumor bij onze
patiënt staat mogelijkerwijze in verband met de horizontale houding van

Transversale doorsnede door sacrale merg, lumbo-sacrale wortels en extradurale tumor.
Haematoxyline- en eosineklcuring. Vergroting 7 maal.

van het wervelkanaal bij de viervoeter. Over de betekenis hiervan voor
de diagnostiek der intraspinale tumoren is echter niets bekend. Het proef-
schrift van Verwer (1952) kon ons ook niet inlichten of er verschil is tussen
de liquoromloop bij mens en dier, verband houdende met het verschil in
lichaamshouding.

Zoals werd medegedeeld, werd er bij de operatie een paars knobbeltje
gevonden dat voor histologisch onderzoek werd geëxtirpeerd. Het was een
zeer wijd, sterk gekronkeld bloedvat dat in veel collageen bindweefsel lag
ingebed, waarin wat kalk werd waargenomen. Het is bekend dat dergelijke
extradurale tumoren nog voordat zij op het ruggemerg drukken de venen
kunnen afklemmen, waardoor circulatiestoornissen ontstaan. Bij de mens
zijn hierdoor de vaten distaal van de tumor sterk uitgezet en gekronkeld,
welk symptoom zo typisch is dat men op grond hiervan tijdens een operatie
kan zeggen dat zich craniaalwaarts een gezwel bevindt. In tegenstelling
hiermee waren bij onze patiënt juist de vaten die proximaal van de tumor
lagen, uitgezet, hetgeen mogelijkerwijze eveneens met het verschil in de
statische verhoudingen tussen mens en dier samenhangt.

Het gezwel, dat een vaste consistentie had, was aan de dorsale zijde van
de dura gelegen. Bij microscopisch onderzoek bleek, dat het van de dura
uitging en dat het de bouw had van een fibroblastisch meningioom.

Bij de mens worden in het wervelkanaal dezelfde tumoren gevonden als
binnen de schedel, alleen zijn de frequentie en localisatie anders. Zo komen
intraspinale meningiomen relatief vaker voor, terwijl gliomen twee maal
zo zeldzaam zijn als in de schedel. Neurinomen komen op alle hoogten even
vaak voor (Kernohan en Sayre, 1952).

Ongeveer driekwart van de ruggemergstumoren liggen extramedullair,
en minder dan een kwart intramedullair (Elsberg, 1925). Van de extrame-
dullair gelegen tumoren liggen er ongeveer tweederde intraduraal en een
derde extraduraal. In het algemeen geven de extramedullair gelegen
gezwellen vroeger symptomen dan de intramedullaire. In het materiaal
van Kernohan en Sayre (979 gevallen) was de gemiddelde praeoperatieve
duur der symptomen bij intramedullaire tumoren vijf jaar. Tumoren die
tussen de dura en het ruggemerg waren gelegen, gaven na drie jaar symp-
tomen en extradurale tumoren na 2\\ jaar.

Onze patiënt werd zeer snel, en wel twee weken na het begin der ziekte,
geopereerd. Het is echter de vraag of bovenstaand verband tussen de duur
der symptomen en de plaats van de tumor ook bij de hond zal worden
gevonden. In de eerste plaats zullen de intraspinale tumoren bij de hond
wel laat worden gediagnosticeerd, daar de subjectieve symptomen ont-
breken. In de tweede plaats verschillen de topographische verhoudingen
binnen het wervelkanaal van de hond nogal van die van de mens en het is
aannemelijk, dat het hierboven besproken verband niet zal worden
gevonden.

Dat de symptomen bij onze patiënt acuut waren begonnen, moet waar-
schijnlijk worden toegeschreven aan het trauma. Het is aannemelijk dat
hierdoor een stoornis in de bloedsomloop ter plaatse van de tumor plotse-
ling verergerde. Door afsluiting van enkele intramedullaire vaten ontstond
er een myelomalacie, die van de beschreven symptomen vergezeld ging.

De classificatie van het gezwel heeft ons uit de aard der zaak nogal wat
hoofdbrekens gekost. Meningiomen kwamen in 25,9 % van 979 intraspinale
tumoren in het materiaal van Kernohan en Sayre voor, en zijn dus geens-

zins zeldzaam. In de meeste gevallen liggen deze tumoren intraduraal,
zoals uit de beschrijving van Elsberg blijkt. Dit is te begrijpen, omdat het
aannemelijk werd gemaakt, dat meningiomen van de arachnoidea afkom-
stig zijn. Toch werden er ook bij de mens meningiomen beschreven, die
buiten de dura waren gelegen. In zulke gevallen werd aangenomen, dat zij
van arachnoidale insluitsels in de dura afkomstig waren. In sommige
gedeelten van de tumor werden structuren gevonden die aan een neurinoom
deden denken, maar een typische palissadeligging der kernen ontbrak,
evenals verschijnselen van degeneratie. Het is de vraag of wij er niet beter
aan doen om deze tumor tot de fibromen te rekenen. Dit is pathogenetisch
gezien een zeer moeilijk te beantwoorden vraag, waarop wij hier in het
kader van deze casuïstische mededeling niet verder zullen ingaan.

Een volwassen boxer werd door een soortgenoot in de rug gebeten ter
plaatse van de vierde lendenwervel. Vijf dagen later gleed hij uit, waarna
zich in de loop van twee dagen een gecombineerd conus- en caudasyn-
droom ontwikkelde, dat gekenmerkt werd door een paralyse, een anaes-
thesie, stoornissen in de functie van de blaas, rectum en genitaliën en een
opgeheven anaalreflex. De oorzaak van dit syndroom werd in verband
gebracht met het trauma en daar de localisatie duidelijk was, werd zonder
myelographie een laminectomie verricht van L4. Hierbij werden geen
afwijkingen gevonden, die de symptomen konden verklaren, zodat
een intramedullaire aandoening waarschijnlijk was. Bij de obductie werd
echter een vaste tumor gevonden die juist caudaal van het operatieterrein
lag en zich aan de dorsale zijde van de dura over een segment uitstrekte.
Bij histologisch onderzoek werd een fibroblastisch meningioom gediagno-
sticeerd. Het acute ontstaan der sypmtomen na het trauma werd verklaard
door een toename der circulatiestoornissen ter plaatse van de tumor.

A fully-grown boxer was bitten in the back at the point of the fourth lumbar vertebra
by another dog. Five days later he slipped and then, within two days, a combined conus
and cauda syndrome developed which was characterized by a paralysis, an aneasthesia,
disturbances in the function of the bladder, rectum and genital organs, and a non-
functioning anal reflex. The cause of this syndrome was brought into connection with
the trauma, and because the localisation was clear a laminectomy was performed on the
fourth lumbar vertebra without myelography. No deviations were found which could
explain the symptoms, so that an intramedullary affection was probable.

However, at the obduction a tumour was found which was just caudally of the opera-
tion field and which extended over a segment on the dorsal side of the dura. At histolo-
gical examination a fibroblastic meningioma was diagnosed.

The acute development of the symptoms after the trauma was explained by an increase
in the disturbances of the circulation at the point of the tumour.

Un boxer adulte fut mordu dans le dos par un congénère et cela dans l\'endroit de la
quatrième vertèbre lombaire. Cinq jours après il glissa, après quoi dans le courant de
deux jours il se développa un syndrome de conus et cauda combiné, caractérisé par une

paralysie, une anesthésie, des perturbations dans la fonction de la vessie, du rectum et
des organes génitaux et une réflexion anale élevée. La cause de ce syndrome fut mis en
rapport avec la blessure et comme la localisation était évidente, on a effectué, sans
myélographie, une laminectomie de L 4.

Il n\'y fut pas constaté de déviations pouvant expliquer les symptômes, de sorte qu\'une
affection intramédullaire était probable.

Cependant lors de l\'abduction on constata une tumeur fixe qui se trouvait justement
caudalement du terrain d\'opération et qui s\'étendait du côté dorsal de la dura sur un
segment.

Lors de l\'examen histologique il fut diagnostiqué un méningiome-fibroblastique.
La naissance acute des symptômes après la trauma fut expliquée par une augmentation
des perturbations de la circulation à l\'endroit de la tumeur.

Ein ausgewachsener Boxer wurde von einem Artgenossen in den Rücken gebissen
und zwar in der Gegend des vierten Lendenwirbels. Fünf Tage später glitt das Tier aus,
wonach sich innerhalb zweier Tage ein kombiniertes Konus- und Kaudasyndrom
entwickelte, das sich durch eine Paralyse, eine Anästhesie, Funktionsstörungen der Blase,
des Rektums und der Genitalien und durch einen aufgehobenen Analreflex charak-
terisierte. Die Ursache dieses Syndroms wurde mit dem Trauma in Verbindung gebracht
und da die Lokalisation deutlich war, wurde ohne Myelographie eine Laminektomie
von L4 verrichtet.

Hierbei wurden keinerlei Abweichungen festgestellt, die diese Symptome erklären
konnten, sodass eine intramcdullare Entzündung für wahrscheinlich erachtet wurde.

Bei der Obduktion wurde jedoch eine harter Tumor gefunden, der gerade kaudal vom
Operationsterrain lag und sieh über ein Segment an der dorsalen Seite der Dura aus-
streckte.

Bei der histologischen Untersuchung wurde ein fibroblastisches Meningiom diagnosti-
ziert.

Das akute Auftreten der Symptome nach dem Trauma wurde durch eine Zunahme
der Zirkulationsstörungen in der Gegend des Tumors erklärt.

Frauchiger, E. und Fankhauser, R. Die Nervenkrankheiten unserer Hunde. H.
Huber, Bern 1949.

Mc Grath, J. T. Spinal paralysis of the dog. The North American Veterinarian, 700.
Oct. 1951.

Kernohan, J. W. and Sayre, G. P. Tumors of the central nervous system. Atlas of
tumor pathology, Section X, Fasc. 35—37. Armed Forces Institute of Pathology,
Washington, 1952.

Scherer, H. J. Vergleichende Pathologie de Nervensystems der Säugetiere, Georg
Thieme Verlag, Leipzig, 1944.

Verwer, M. A. J. Over punctie en onderzoek van de liquor cerebrospinalis bij de
gezonde en zieke hond. Proefschrift, Utrecht, 1952.

Zalm, van der H. O. Meningiomen en de ziekte van von Recklinghausen, Proef-
schrift, Utrecht, 1941.

Van de Correspondent in Gelderland
MEDEDELINGEN UIT DE PRAKTIJK VOOR KLEINE HUISDIEREN.

Elke praktizerende dierenarts is in welhaast ontelbare gevallen in de
gelegenheid, de symptomen van een stryehnine-vergiftiging waar te nemen.
Het pijnloos (?) en snel afmaken van honden is vele jaren lang tot uitvoe-
ring gebracht door middel van de intrapulmonale injectie van een koud
verzadigde oplossing van strychnine. Deze langzamerhand obsoleet wor-
dende methode vindt onder bepaalde omstandigheden nog steeds toepas-
sing. Gelukkig is het, dat behalve de electrische wijze van doden, ook nog
andere methoden meer en meer toepassing vinden.

Behalve het opzettelijk doden op verzoek van de eigenaar is er nog een
opzettelijk doden tegen de wil van de eigenaar in en wel door kwaadwilli-
gen. Meer en meer zijn de laatste jaren gevallen voorgekomen van opzet-
telijke vergiftiging van vrij lopende honden. In tal van gevallen werd daarbij
van strychnine gebruik gemaakt. Of in andere streken dan het bosrijke
Gelderland deze gevallen even talrijk zijn, is mij niet bekend. Een feit is
echter dat de gevallen in de wijde omtrek van Arnhem zijn toegenomen.
Een bijkomstigheid is, dat honden, die strychnine — dat in vlees is neergelegd
— hebben opgenomen, vaak niet braken. Van één eigenaar stierven 5
honden na opname van strychnine, de zesde had spontaan gebraakt en
kwam er door.

We lezen hierover in het standaardwerk van de Haan-Handowsky, dat
het voorkomt in de zaden van strychnos nux vomica L. en naast curare een
veelgebruikt pijlgift is geweest. Het strychnine is als alcaloïde naast het
brucine (dimethyl oxystrychnine) in de zaden aanwezig en daaruit in het
begin van de 19e eeuw geïsoleerd.

Het strychnine nu wordt in het lichaam gemakkelijk geresorbeerd en
verdeeld, waarbij het in de lever wordt afgebroken. Ongeveer 20% wordt
vrij snel door de nieren uitgescheiden, zodat na 12 uur geen strychnine
meer in de urine is aan te tonen. Het verblijf in het lichaam duurt veel
langer, zodat het nog na weken bij een sectie te vinden is.

De voornaamste werking van strychnine is volgens de Haan-Handowsky
een prikkeling van het reflex-apparaat in het C.Z.S. en een verhoogde
voortgeleiding in het gehele ruggemerg. Zowel de sensibele als de motori-
sche neuronen worden volgens Dusser en de Barenne geprikkeld. Via de

bloedbaan ontstaat een algemene tetanus. De geringste prikkeling van de
sensibele zenuwuiteinden bij een behandeld dier heeft dan een contractie
der motorische spieren ten gevolge, welke kan overgaan in tetanische
krampaanvallen. Uitschakeling van uitwendige prikkels of het anaesthe-
seren van sensibele zenuwuiteinden voorkomt deze contracties. Deze
prikkel-overgevoeligheid voert tot aanvankelijk gecoördineerde, later
ongecoördineerde spiercontracties van alle lichaamsspieren waarbij de
krachtigste de overhand krijgen. Hierdoor ontstaat een volledige tetanus.
Deze tetanus put de energie-reserves spoedig uit, waardoor een snelle ver-
moeidheid en verslapping ontstaat, die dan weer door een nieuwe tetanische
aanval gevolgd wordt. De doodsoorzaak moet volgens Poulsson in een ver-
lamming van de ademhaling gezocht worden. Door sterke contractie van de
aangezichtsspieren ontstaat een soort grijns. Dit zien we bij de hond ook.
De oogbollen draaien naar mediaal en er ontstaat strabismus. Het aan-
schouwen van deze kop-uitdrukking is niet aangenaam.

Als we nagaan wat enige recente auteurs voor therapie aangeven, dan
blijkt daaruit, dat veel daarvan of wel niet mogelijk is ofwel zijn uitwerking
mist. Hamilton Kirk, 1948 geeft aan:

Ledig de maag zo spoedig mogelijk door injectie van apomorphine en
geef daarna morphine. Verder geeft hij o.a. aan inhalaties van chloroform
en als antidotum acidum tannicum. Belangrijk is dat, wat Kirk daarna
zegt: de intraveneuze injectie van Nembutal. Uit wat hier verder volgt,
moge blijken dat deze therapie het eerst, vóór al het andere genoemd dient
te worden.

Indien er nog geen krampen zijn, maag- en darmlediging door braak-
clysma, verder apomorphine en laxantia, koolpoeder met veel water,
tannine oplossing. Symptomatische behandeling der zenuwsymptomen door
luminalnatrium. Verder cardiazol en coramine.

Deze schrijvers leggen de nadruk op narcotica. Als antagonisten van
strychnine bij honden blijkt de intraveneuze injectie van Evipan-Natrium
of Eunarcon de juiste behandeling te zijn. Bij wederoptreden van krampen
moet zoveel en zolang nagespoten worden tot de krampen weer wegblijven.
Deze behandeling moet 5 tot 7 uur worden voortgezet. Is blijvende obser-
vatie niet mogelijk, dan kan men ook eerst een intraveneuze injectie geven
en daarna nog extra 200 tot 600 mgr. luminal-natrium.

Van de 5 geraadpleegde werken is dit het enige, dat de therapie van de
intraveneuze toediening van barbituraten op de eerste rang plaatst.

Stilte en duisternis, warmte op de ruggegraat, barbituurzuurverbindingen,
alcohol, opium, chloroform, kunstmatige ademhaling en intraveneuze
injecties van barbituurzuurverbindingen.

Voorkeur verdient een snel werkend, doch kort durend praeparaat. Schrij-
vers merken op dat het toepassen van een maagspoeling en het geven van
emetica en laxantia evenals het toedienen van kool doorgaans onmogelijk
is wegens de heftige prikkeling die al deze ingrepen veroorzaken.

Ik was in de gelegenheid, kort na elkaar 2 gevallen van strychnine-ver-
giftigingen bij de hond te behandelen.

Het eerste betrof die van een Duitse Dog. Op Zondag 20 December 1953
om zes uur des avonds werd mijn hulp ingeroepen voor een D. Dog die in
een auto werd aangevoerd.

Een half uur geleden is de hond onder de wandeling plotseling omgeval-
len en met stijve poten blijven liggen. De hond heeft niet gebraakt. Men
denkt aan een hartaanval.

De hond, een 2i jaar oude D.Dog, reu van 60 K.G., ligt geheel gestrekt op
een tafel. Tetanische krampen treden vlug achter elkaar op. Het dier is
niet in staat zich op te richten. De kop wordt recht vooruitgehouden.
De aangezichtsspieren zijn in een strakke grijns getrokken (Risus Sardoni-
cus) de oogbollen zijn naar voren en mediaal gedraaid. (Strabismus con-
vergens). De minste aanraking en zelfs elk geluid doet een nieuwe hevige
strekkramp ontstaan, waarna verslapping optreedt, die dan weer gevolgd
wordt door een nieuwe aanval. Er is trismus. De ademhaling is zwaar en
moeilijk, de pols is niet te voelen. Omdat elke aanraking de toestand ver-
ergert, wordt afgezien van harts-auscultatie en temperatuur-meting.

Therapie: a Omdat de hond nog niet gebraakt heeft, wordt allereerst
10 mgr. apomorphine s.c. geïnjicieerd. Na 5 minuten heeft
dit nog geen effect gehad, de hond braakt niet, de adem-
haling wordt slechter.

b Om half zeven wordt intramusculair 400 mgr. luminal
natrium ingespoten; 10 minuten later wordt de ademhaling
wat gemakkelijker en regelmatiger. De hond is nog uiterst
gevoelig en de minste aanraking wekt een kramp op en
bij elk geluid gebeurt dit eveneens.

c Het licht wordt uitgedaan en alle geluid vermeden. Om
± 8 uur is de toestand nog hetzelfde.

d Nu wordt intraveneus ingespoten 2 c.c. somnifen. De
keuze viel op somnifen omdat ik daarvan (aangespoord
door Biemond: ,,De hersenziekten van de mens") successen
had gezien bij de behandeling van zeer zware epilepti-
forme aanvallen (status epilepticus) bij honden. Precies 2
minuten later tracht het dier de kop op te lichten en volgt
ons met de ogen.

e De hond wordt nu op de grond gelegd, en het licht wordt
weer gedoofd. Het dier wordt toegedekt en alleen gelaten.
Om io uur slaapt het dier een rustige diepe slaap, maar
aanraking doet de spieren nog strekken.

f Om 12 uur \'s nachts is het dier uit zich zelf opgestaan en
heeft sterke speekselvloed. Aangelijnd kan de hond nu
lopen. De pols is slap doch voelbaar met een frequentie
van 140. De mond kan geopend worden. Therapie: 100
mgr. coffeïne s.c.

wordt coffeïne gegeven.
i Na 3 dagen wordt het dier ontslagen met medegeven van
coffeïne-poeders.

Om 12 uur \'s middags werd een Duitse herder van ^ 35 K.G. met een
auto gebracht. Het dier wordt in stijve toestand binnengedragen.

Drie kwartier geleden viel het dier met stijve poten neer en bleef kramp-
trekkend liggen. Men dacht aan vreesziekte. De hond heeft niet gebraakt.

Een 8 jaar oude Duitse Herder, teef van 35 K.G. in goede voedingstoe-
stand ligt stijf op de tafel. De bek is in trismus, en de kop vertoont een grijns.
De minste aanraking en zelfs elk geluid wekt een hevige krampaanval op
van alle spieren. De krampaanvallen treden ook spontaan op met korte
tussenpozen. De pols is niet voelbaar en af en toe staat de ademhaling ge-
heel stil.

Therapie: a Eerst wordt 8 mgr. apomorphine gegeven en tegelijkertijd
100 mgr. coffeïne. De hond braakt na 5 minuten nog niet
en de toestand blijft slecht.
b Intraveneuze injectie van 2 cc., somnifen is de tweede
behandeling. Precies 2 minuten later volgt het dier ons
met de ogen. Na nog enkele minuten tracht het dier de
kop op te tillen. De ademhaling wordt gunstiger. Aanraken
doet de krampaanvallen nog optreden, geluiden doen dit
niet meer.

c Na | uur wordt als extra reserve en als depót nog intra-
musculair 200 mgr. luminal natrium gegeven. Na 1 uur
braakt het dier een grote massa stinkende dikke gele brei
uit in 6 brakingen.
d Om 4 uur staat het dier op uitnodiging gewillig op en gaat
met enigszins atactische gang naar de kennel waar 1 liter
water wordt gedronken en het dier zich rustig neerlegt.
De pols is nu voelbaar met een frequentie van 100. Er
wordt 100 mgr. coffeïne s.c. toegediend.

gegeten. Ademhaling en pols zijn normaal.
ƒ Na 2 dagen, op 27 December, vertrekt het dier naar huis
Coffeïne-poeders worden meegegeven.

Gevallen van voortgeschreden strychnine-vergiftiging bij de hond kunnen
met grote kans op succes als volgt behandeld worden:

Het aantal strychnine-vergiftigingen bij honden neemt toe. Honden, die
strychnine hebben opgenomen, braken vaak niet of veel te laat. Mede hier-
door wordt een strychnine-vergiftiging dikwijls te laat door de eigenaar
opgemerkt. Indien bij strychnine-vergiftiging reeds krampen optreden
valt het braakverwekkende effect van apomorphine vaak tegen.

In de literatuur wordt de intraveneuze injectie va.n een barbituraat wel
genoemd, maar krijgt niet voldoende de voorrang, behalve in het boek van
Fröhner-Völker. Volgens schrijver verdient deze therapie, gecombineerd
met apomorphine, de voorkeur in alle gevallen waarin reeds krampen op-
treden. De prognose wordt hierdoor van zeer dubieus in gunstig veranderd.

Twee gevallen worden beschreven, waarbij enkele minuten na de intra-
veneuze injectie van somnifen, het ziekteverloop een beslissende wending
nam; 1 ampul somnifen bleek zelfs bij een D. Dog van 60 K.G. voldoende,
gecombineerd met 400 mgr. luminal natrium.

The number of strychnine poisonings in dogs increases. Dogs which have taken strych-
nine do not vomit or do so much too late. Also, through this, a strychnine poisoning is
often noticed too late by the owner. If cramp already occurs in strychnine poisoning, the
emetic effect of apomorphine is often disappointing.

In literature, intravenous injection of a barbiturate is mentioned but does not obtain
enough priority, except in the book of Fröhner-Völker.

According to the author this therapy, combined with apomorphine, deserves priority
in alle cases in which cramp already occurs. Through this the prognosis is changed from
doubtful into favourable.

Two cases are described in which the course of the disease took a favourable turn some
minutes after the intravenous injection of somnifen; 1 ampulla of somnifen combined
with 400 mgr of luminal sodium even appeared to be sufficient in a Great Dane of 135 lbs.

Le nombre d\'empoisonnements par la strychnine chez les chiens augmente toujours.
Les chiens ayant avalé de la strychnine ne vomissent pas ou beaucoup trop tard.

C\'est e.a. par la qu\'un empoisonnement par la strychnine est souvent constaté trop

tard par le propriétaire. Si en cas d\'empoisonnement par la strychnine, il se présente
déjà des crampes, on est souvent déçu de l\'effet vomitif d\'apomorphine. Dans la littérature
on cite bien l\'injection intravéneuse d\'un barbiturat, mais elle n\'a pas été suffisamment
mis au premier plan, sauf dans le livre de Fröhner-Völker. Selon cet auteur cette thérapie-
ci combinée avec de l\'apomorphine est préférable dans tous les cas où il se montre déjà
des crampes. La prognose se change par là de très douteux en favorable.

On donne la description de deux cas où quelques minutes après l\'injection intra-
véneuse de sommifen, le processus prit une tournure décisive; i ampule de somnifen se
trouva même suffire chez un dogne allemand de 60 kgs, combinée avec 400 mgr de
natrium luminal.

Die Zahl der Strychninvergiftungen bei Flunden nimmt zu. Bei Hunden, die Strychnin
aufgenommen haben, tritt kein oder doch viel zu spätes Erbrechen auf.

Gerade hierdurch wird eine Strychninvergiftung vom Besitzer des Hundes oft zu
spät erkannt. Falls bei einer Strychninvergiftung bereits Krämpfe auftreten, entspricht
der Erbrechen erzeugende Effekt von Apomorphin oft nicht den Erwartungen.

In der Literatur wird die intravenöse Injektion eines Barbiturats wohl genannt,
doch nicht genügend in den Vordergrund gerückt; eine Ausnahme hierauf macht das
Buch von Fröhner-Völker.

Nach dem Schreiber verdient diese Therapie in Verbindung mit Apomorphin in
allen Fällen, bei denen bereits Krämpfe auftreten, den Vorzug. Eine zweifelhafte Prog-
nose wird hierdurch in positivem Sinne beeinfiusst.

Es werden sodann zwei Fälle beschrieben, bei denen einige Minuten nach der intra-
venösen Injektion von Somnifen, der Krankheitsverlauf eine entscheidende Wendung
nahm; 1 Ampulle Somnifen kombiniert mit 400 mgr. Luminal-Natrium erwies sich
selbst bei einer D.dogge von 60 kg Gewicht als ausreichend.

Er is een tijd geweest dat men onder alle omstandigheden dacht een
patiënt niet beter te kunnen behandelen, dan hem met een overvloedige
krachtvoeding iedere dag vol te laden. Volgens het volksgeloof moesten
tuberculose-patiënten zich „door-hun-ziekte-heen-eten" en zij werden
volgestopt met grote hoeveelheden eieren, room, boter, veel vlees — liefst
rauw paardevlees. Ja, zelfs hondevlees deed als speciaal geneesmiddel tegen
de tering bij de kleine man opgeld en de hondenmepper had een gouden
tijd. Tijdelijk won de patiënt aan lichaamsgewicht in de aanvang van deze
therapie, totdat de onvermijdelijke gastro-enteritis, gepaard gaande met
totale anorexie hem deze winst niet alleen ontnam, doch bovendien
beneden het lichaamsgewicht van zijn debuut in het sanatorium bracht.
Bovendien werkte de grote hoeveelheid vruchtenzuren, afkomstig
van in grote getale genuttigde citroenen en sinaasappels de demine-
ralisatie van het lichaam in de hand, met alle gevolgen van dien, o.a. bij
jonge patiënten verergering van rhachitis en osteomalacie. Nauwelijks was
de patiënt enigszins bekomen van zijn maagdarmontsteking, of opnieuw
begon men hem te martelen met de zelfde verkeerde voeding.

Het is de verdienste geweest van de Frans-Belgische arts Maxence van
der Meersch, het eerst gewezen te hebben op het verkeerde in deze therapie
en reeds in i 1920 nam hij stelling tegen te overmatige voeding bij tuber-
culose-patiënten. Zelf tbc-lijder, kwam hij door de „gelukkige" vergissing
van een verpleegster, die een glas orangeade verwisselde met een over-
verzadigde Karlsbaderzout-oplossing, bestemd voor een obstipatiepatiënt,
tot het inzicht van de fouten in de toen heersende mening der medici. Door
het per ongeluk ingenomen laxans kreeg hij heftige diarrhoea, maakte
schoonschip en, hoewel vermagerd, voelde hij zich tot zijn verwondering
zeer fit. De lichaamstemperatuur liep terug tot bijna normaal. Dit was
voor hem de aanleiding de „vergissing" te herhalen, hij werd steeds mager-
der, doch de secundaire symptomen der ziekte verminderden merkbaar.
Langer Rede, kurzer Sinn! De juiste weg was gevonden en van toen af
kwam hij tot een totale omwenteling in de dieetregeling bij tuberculose.
Van der Meersch redeneerde aldus: het lichaam is in de eerste plaats een
grote chemische fabriek, die uit de grondstoffen van het opgenomen voedsel
de bouwstenen en andere nodige stoffen voor het onderhoud en herstel van
het organisme moet fabriceren en dit alleen kan doen,als alles normaal
functionneert. Bij de minste stoornis zal de capaciteit van de fabriek aange-
tast worden en dus bij ieder ziektegeval zal direct de verwerking van het
in de maag opgenomen voedsel sterk verminderen. Als men dus een patiënt
dwingt tot overmatige voedsel-opname, zal men slechts de functie van het

organisme ernstig overbelasten, met alle nadelige gevolgen van dien. De
ogenschijnlijke winst aan lichaamsgewicht in het begin wordt spoedig weer
te niet gedaan door maag- en darmstoornissen en gewichtsverlies treedt op.

Ook zal de lichaamstemperatuur bij deze zware digestiearbeid nood-
wendig moeten stijgen, daar meer verbrandingswarmte vrij komt, hetgeen
eerder een afbraak van het geruïneerde lichaam tengevolge heeft dan een
herstel. Niemand zal het in zijn hoofd halen met een defecte koffiemolen
enige kilogrammen koffiebonen fijn te malen, doch deze logica wordt bij
ziekten niet toegepast. De omgeving van de patiënt wil hem maar laten
„zwelgen" en vergeet, dat dit voor het slachtoffer zware arbeid betekent,
welke hij onvoldoende kan verzetten.

Ook bij de dierziekten zijn bovengenoemde principes volkomen van
toepassing; onder dezelfde omstandigheden zal overmatige krachtvoeding
ook hier funest werken. Doch de ouderwetse veeartsen komt de eer toe,
dat zij reeds in het midden der vorige eeuw op dit gebied de medici een
slag voor waren!

Dit hebben wij te danken aan een man, die van het nageslacht betrek-
kelijk weinig dankbaarheid heeft ondervonden, hoewel hij dè pionier en
hervormer van het veterinaire onderwijs in Nederland geweest is. Ik bedoel
hiermede de voortreffelijke leraar Dr. A. H. W. Wirtz, die in 1864 aan de
toenmalige Rijksveeartsenijschool benoemd werd om colleges te geven in
bijzondere ziektekunde en geneesleer, infectie- en parasitaire ziekten,
geneesmiddel- en vergiftleer en die bovendien de gehele kliniek voor grote
huisdieren voor zijn rekening had. Door dit genie werd een nieuwe tijd
ingeluid en in 1877 werd hij benoemd tot directeur der R.V.S., zijnde de
beste veearts van Nederland.

Men kreeg de eerste waarschuwing tegen dieetfouten bij het lendenvuur
(Lumbago), een toen veel bij paarden optredende ziekte, door de Duitsers
„Schwarze Harnwinde" genoemd. Deze eigenaardige ziekte treedt plotse-
ling op, indien een paard enige tijd stalrust genoten heeft, wegens kreupel-
heid of ziekte of gebrek aan werk, terwijl men het volledig rantsoen haver
of krachtvoer is blijven doorgeven gedurende deze vacantie, zonder dagelijks
het paard af te stappen of matige beweging te geven. Nauwelijks was het dier
weer in gebruik genomen en had het amper de stal verlaten, of het begon
aan de achterhand locomotie-stoornissen te vertonen, wankelend en struike-
lend deed het nog enige passen en zakte dan als verlamd voor de wagen
in elkaar en bleef als een blok liggen. De dadelijk geroepen veearts kon dan
met een flinke aderlating van enige liters bloed, snel vervoer per kraanwagen
naar een dik strobed, met een mengsel van klei, azijn en ijswater op het
kruis en de bilspieren flink ingesmeerd en voortdurend natgehouden, soms
het paard weer op de been krijgen. Maar bij ongeveer 70 % trad geen
herstel op en decubitis door het liggen maakte slachten noodzakelijk.
Bovendien bleven de zogenaamd herstelde patiënten na deze ziekte ge-
ruime tijd reconvalescent en konden wekenlang geen arbeid verrichten.
Onder leiding van Dr. Wirtz werd deze ernstige ziekte nauwkeurig
bestudeerd. Het bleek dat de spier- en van de achterhand plotseling
vergiftigd werden door overmatige melkzuurvorming in de spiercellen;
een snelle degeneratie veroorzaakte de locomotiestoornis bij de eerste

arbeid na lange stalrust met overvloedige krachtvoeding. Het was een
eiwit-vergiftiging tengevolge van overmatig rantsoen!

De aetiologie kennend, lag de preventieve therapie van deze „Maandag-
of Paasziekte", zoals het volk het lendenvuur noemde vanwege het meesten-
tijds optreden na feestdagen, nu voor de hand.

Bij gedwongen stalrust schreef de veearts de helft van het gebruikelijke
haverrantsoen voor, aldus de eerste stoot gevend in de goede richting
van een geheel nieuwe opvatting omtrent ziekenvoeding. Spoedig sloot zich
hierbij aan het gewijzigde inzicht in de voeding van drachtige dieren, die
dus physiologisch volkomen normaal te noemen waren. Het vroegere
principe van „maar raak eten", weinig lichaamsbeweging nemen en stal-
rust tegen het einde van de dracht werd verlaten; daarvoor in de plaats trad
een nauwkeurig geregelde doelmatige voeding, veel lichaamsbeweging en
zolang mogelijk matige ongevaarlijke arbeid. Het gevolg was een sterkere
afname van het aantal abnormale verlossingen. De medici volgden schoor-
voetend dezelfde weg en de tijd dat de moeders trots waren op een pas-
geboren baby van tien of twaalf pond (i 1890), was voorbij.

Het opnemen van de algemene status praesens van een patiënt, ook
bij een geringe locale aandoening, is voor het oorzakelijk verband dringend
nodig, wil men het kwaad bij de wortel aantasten. Het is verkeerd door een
boom het bos niet te zien en zonder onderzoek een zalfje te appliceren op
een plaatselijk euvel.

Bijna even belangrijk als het stellen van een juiste diagnose en het toe-
passen van een doelmatige therapie, is het regelen van het dieet, waaraan
dikwijls door de practizerende dierenarts te weinig aandacht wordt be-
steed. In de stadspractijk moet men vooral het gezonde verstand van de
eigenaar van de patiënt niet te hoog aanslaan en steeds staat men weer
verstomd over de hardnekkigheid van allerlei dwaze en onjuiste beweringen,
die onder leken opgeld doen! De sprookjes omtrent „wormen in de kop"
en „loopoogjes door melk geven bij puppies" zijn evenmin uit te roeien
als het verhaal van het dappere jongetje, dat zijn duim op de lekke dijk
hield in Spaarndam. Het geven van Haarlemmerolie aan diarrhoea-
patiënten of eieren en levertraan aan een icteruslijder, ja zelfs het gieten
van een keteltje hete koffie door de neusgaten van een koliekpaard, zodat
men rustig de patiënt kan laten slachten, ontmoedigt de meest optimistische
dierenarts in het geloof aan de algemene ontwikkeling van zijn cliëntele.

Daarom moet de serieuze dierenarts in de kleine huisdierenpractijk
niets aan het toeval overlaten en steeds bij ieder nieuw ziektegeval uit-
gebreid en zeer nauwkeurig het dieet regelen. Zo zal men b.v. bij iedere
huidziekte goed doen eerst een lijst te maken van die zaken, die in het
algemeen voor de hond of kat verboden zijn onder alle omstandigheden,
dan in de tweede plaats de dingen, die tijdelijk in dit bijzondere geval
verboden zijn en ten slotte nog een apart lijstje van de preferente voeding
voor de patiënt in casu.

In dit verband wil ik even wijzen op de prettige resultaten van het
geven van enige paplepels verse biergist per dag aan honden, waarvan de
huidziekte is toe te schrijven aan avitaminose of andere stoornissen door
ondoelmatige voeding. Levurinumpillen of levuretine (droge biergist) zijn

veel minder werkzaam en bovendien kostbaarder dan de verse biergist,
die bij elke brouwerij voor een luttel bedrag verkrijgbaar is. Ook had ik
in bovengenoemde omstandigheden goed succes met subcutane injecties
van i cm³ = 25 mg. Hydrochloras Aneurini (Vitamine BJ van Brocapharm,
enige malen te herhalen met 10—14 dagen tijdruimte tussen de injecties in.
Men slaat dan twee vliegen in één klap, daar men behalve de avitaminose
tevens de nerveuze toestand van de patiënt beïnvloedt, welke maar al te
dikwijls met de huidziekte gepaard gaat. Als men weet, dat bij de mens
een plotseling acuut eczema erythematosa of madidans kan optreden in de
loop van de nervus facialis bij grote emoties, plotselinge schrik of sterfge-
vallen van geliefde bloedverwanten, is het dan al te fantastisch gerede-
neerd, als men zover gaat om de aetiologie van sommige huidaandoeningen
zelfs te zoeken in de hypersensibiliteit van bepaalde rashonden ? Jacht-,
politie- en speurhonden zullen door grotere intelligentie sneller reageren
op de minste laesie van de huid of pruritis cutaneus en door krabben, bijten
en likken spoedig het defect verergeren.

Derhalve wordt ook dikwijls bij een pasgekochte gezonde puppy, zo uit
het nest, de dierenarts te hulp geroepen om nu eens te weten te komen,
wat hij „moet eten".

Behalve op het juiste dieet zal de consciëntieuze dierenarts dan ook de
aandacht vestigen op het aantal maaltijden per dag in verband met de
leeftijd van het diertje en dit duidelijk voor iedere komende levensétappe
vaststellen. Ook algemene hygiënische maatregelen zal hij hierbij dienen
aan te geven, daar voorkomen steeds beter is dan genezen.

Ook de dieetregeling voor drachtige dieren is een dankbaar terrein voor
de stadspracticus en hierdoor kunnen vele anomalieën bij de partus van
van het moederdier voorkomen worden.

In de Kliniek voor Heelkunde van de Faculteit der Veeartsenijkunde
werd op Donderdagmiddag 18 Maart een plaquette onthuld ter nagedach-
tenis van Prof. Dr. J. H. Hartog.

Aan deze plechtigheid werd in overleg met Mevr. Hartog en ongetwijfeld
geheel in overeenstemming met de opvattingen van hem, aan wie op
deze middag een post-
humc hulde werd ge-
bracht, geen officieel
karakter gegeven.

hoogleraren, waar-
van enkele
dames, alsmede Me-
vrouw Krediet en
Mevrouw Schorna- h
gel, een aantal mede- H
werkers van de facul-
teit, de secretaris van
de Mij. voor Dier-
geneeskunde, de voor-
■

van de Diergenees-
kundige Studenten-
kring, en het volledige
personeel van de Kli- |B
niekvoor Heelkunde.

geschetst van Prof. Hartog, die een groot aandeel heeft gehad in het
ontwerpen en inrichten van de in 1916 gebouwde kliniek, voor de
ontwikkeling der heelkunde van de grote huisdieren. Een betekenis, die
vooral door diegenen zal worden begrepen, die kortere of langere tijd het
voorrecht hebben gehad, onder leiding van Prof. Hartog in de kliniek
te kunnen werken.

Het is vooral de wijze, waarop hij zijn grote ervaring en kennis op zijn
naaste medewerkers en studenten heeft weten over te brengen, die in
dankbare herinnering bewaard zal blijven. Doch dit is het niet alleen:
ook de prettige sfeer die hij in de kliniek heeft weten te handhaven, de
wijze waarop hij met de medewerkers van hoog tot laag omging en het
grote vertrouwen dat hij in hen stelde, leven als evenzovele goede her-
inneringen voort.

Mede namens zijn naaste medewerkers heeft Prof. Numans zijn vreugde
uitgesproken over het feit dat het plan, in het kliniekgebouw een blijvende
herinnering aan Prof. Hartog te kunnen onthullen, op deze middag
werkelijkheid is geworden.

Na aan de ontwerper van de plaquette, de Heer J. Both, dank te hebben
gebracht voor de zorg en de liefde waarmee hij zich van zijn opdracht
heeft gekweten, en de hoop te hebben uitgesproken, dat dit kunstwerk
de zo verdiende waardering zal vinden, werd de toespraak besloten met
het citeren van de woorden door Minister Posthuma gesproken bij de ont-
hulling van het gedenkteken van Dr. Schimmel:

Moge het de jongeren, die het zovele malen zullen voorbijgaan, op-
wekken tot ernstig streven naar het hogere in wetenschap en wellevendheid.

Daarna verzocht Prof. Numans aan Prof. Beijers als oud vriend enkele
woorden te willen zeggen. Deze sprak ongeveer als volgt:

,,Ik ben blij, dat collega Numans mij de gelegenheid geeft om mijn grote
waardering en dank uit te spreken, dat hij het initiatief heeft genomen
om in de vorm ener plaquette een blijvende herinnering aan mijn vriend
Hartog aan te bieden en in dit gebouw te plaatsen. Het is met recht een
gedachte van hem en zijn medewerkers Loran en Middelkoop, dat geen
anderen erbij werden betrokken, zodat het dus een hulde is van zijn
instituut, waarvan Hartog en Dr. Schimmel de plannen hebben gemaakt,
maar die Schimmel niet meer voltooid heeft gezien. Hartog heeft hier
34 jaren mogen werken en daarom vind ik het zo prettig, dat in dit gebouw
tot in lengte van dagen zijn beeltenis zal hangen. Uit ervaring weet ik,
hoe een plaquette ons lang helpt bij het vasthouden onzer herinneringen,
als ik denk aan die van Schimmel. Ik loop niet de trap naar deze college-
zaal op of Schimmel komt mij na zo vele jaren weer levendig voor de geest,
als ik zijn bronzen beeltenis passeer. Ik hoor hem weer college en kliniek
geven, zie hem over het terrein lopen of herinner mij de tijd, dat Hartog
en ik samen bij hem assistent waren.

Ik weet, dat Gij, Mevrouw Hartog en kinderen met gemengde gevoelens
hier heen zijt gegaan, omdat in versterkte mate de gedachte aan die
noodlottige 24 Augustus 1950, toen uw man en Vader zo plotseling heen-
ging, naar boven komt. U moet nu op herinneringen leven; dat deze zo
voortreffelijk kunnen zijn, als Numans zo juist heeft geschilderd en dat
daarom behoefte bestond deze hulde te brengen, zal voor U een grote
voldoening zijn. Dat de Heer Both, die Hartog zo goed gekend heeft,
de plaquette heeft vervaardigd, doet de verwachting wekken, dat de
gelijkenis goed zal zijn.

Tot slot van deze korte en eenvoudige plechtigheid werd door Mevrouw
Hartog de plaquette onthuld.

Teneinde een inzicht te verkrijgen in de duurzaamheid der beschutting
tegen hondeziekte met behulp van „Avianized" vaccin, wordt door de
Rijksseruminrichting gedurende de komende maanden haar nieuwe
entstof tegen genoemde ziekte gratis beschikbaar gesteld.

Voorwaarde bij deze aflevering is, dat door de betrokken dierenartsen
opgave verstrekt wordt van naam en adres van de eigenaren van de gevacci-
neerde honden of door de dierenartsen een rapport wordt uitgebracht over
de resultaten der vaccinaties.

In proefnemingen aan de Rijksseruminrichting kon reeds worden
vastgesteld, dat de nieuwe entstof onschadelijk is bij inspuiting bij fretten
en honden en dat de opgewekte onvatbaarheid na 6 maanden nog een
absolute is.

Mij werd bovenstaand werkje van Mevrouw Auke Ruben door de Kon. Ned. Centrale
Vereen, tot Bestrijding der Tuberculose toegezonden en gaarne wil ik dit onder de aan-
dacht van de lezers van ons Tijdschrift brengen.

Het is een uiterst vlot geschreven boekje van 75 pagina\'s, goed verzorgd uitgegeven
door „Contact" in Amsterdam. Men leest erin het begin van de strijd tegen deze volks-
ziekte en staat verbaasd over de energie en het optimisme, die opgebracht moesten
worden om zo ontzettend vele misverstanden, waandenkbeelden, onverschilligheid,
slechte gewoonten enz. enz. te overwinnen.

Men raakt vervuld met de grootste bewondering voor zo vele pioniers, die toch door-
zetten en ... . overwonnen hebben. Men leest erin over de eerste collecte in 1910
met het Emmabloempje, een denkbeeld dat van Mevrouw Hallberg uit Gothenberg
in Zweden stamt, van de oprichting onzer eerste sanatoria, van het begin der georgani-
seerde bestrijding van de tuberculose (Rotterdam ging in 1903 voor met de oprichting
der eerste vereniging) van de oprichting der Ned. Centr. Vereen., van het mooie werk
der huisbezoeksters enz.

Op suggestieve wijze wordt ons de ellende geschilderd, die de ziekte over zovele
mensen en gezinnen heeft gebracht, de spanning waarmede sommigen moeten wachten
op de uitkomst van het onderzoek in een consultatiebureau.

Aan de hand van verschillende voorbeelden wordt ons een indruk gegeven van hetgeen
een sanatoriumverblijf voor de patiënten betekent. Dan gaan we in gedachten een dag
mee met een „nazorgzuster" en worden wij vervuld van grote bewondering voor dit
zegenrijke veld.

Kort wordt gememoreerd hoe ook de bestrijding der rundertuberculose in ons land
is aangepakt en erop gewezen, dat ook deze dienstbaar is voor de volksgezondheid.

Het uiteraard populair gehouden propagandaboekje kost slechts ƒ 1,90, zowel in de
boekhandel als bij de Centrale Vereniging in den Haag. De opbrengst is ten bate van
deze vereniging. Koopt dus allen dit boekje; nog beter: Koopt enkele exemplaren extra
om ze ter lezing te geven aan die cliënten van U, van wie U weet, dat ze nog onvoldoende
overtuigd zijn van de noodzakelijkheid, de strijd tegen de tuberculose met volle kracht
te blijven volhouden, die tegen doorlichting of bezoek van een consultatiebureau zijn enz.

Bij de N.V. A. Oosthoek\'s Uitgeversmij. te Utrecht is kort geleden (1953) een tweede
druk verschenen van het „Leerboek der Microbiologie en Immunologie voor artsen
en studenten in de geneeskunde" onder redactie van Prof. Dr. A. Charlotte Ruys.

Zoals in het voorwoord vermeld wordt, is de opzet van deze tweede druk gelijk aan
de eerste. Het inleidend gedeelte, vorm en levensverrichtingen der bacteriën, is zeer
breed van visie door Prof. Dr. Ir. T. Y. Kingma Boltjes geschreven. In tegenstelling
met de meeste andere medewerkers beperkt hij zich bij het geven van verschillende
voorbeelden niet uitsluitend tot bij de mens voorkomende micro-organismen. Een ver-
betering is de andere rangschikking der onderdelen van dit hoofdstuk. De systematiek
behoort inderdaad besproken te worden na de morphologie en de stofwisseling. (In de
eerste druk was dit andersom.) Evenals bij de eerste druk moet toch ook nu weer op-
gemerkt worden dat de stijl hier en daar meer verzorgd kon zijn.

Vergeleken met het gedeelte, beschreven door Prof. Kingma Boltjes (van blz. 3 tot
blz. 181), is het daarop volgende deel over Protozoa (auteur Dr. J. Bijlmer) van nog
geen 6 blz. te beknopt.

Hierna volgt de „Virologie", overzichtelijk geschreven door Prof. Dr. J. D. Verlinde,
welk deel uitgebreid werd met een beschrijving van de bacteriophaag. Terecht is deze
auteur, de meervoudsvorm „virussen" gaan gebruiken; bij de historische inleiding wordt
m.i. Iwanowski te veel eer aangedaan.

De overige hoofdstukken komen in grote lijnen overeen met de eerste druk. Hierbij
dient opgemerkt te worden dat het gedeelte, bewerkt door Prof. Pondman, uitgebreid
en met moderne opvattingen aangevuld werd. Ook nu weer kon, evenals bij de ie druk,
de opvallend heldere betoogtrant zeer gewaardeerd worden. Ook in de andere hoofd-
stukken, o.a. in de belangrijke delen geschreven door Prof. Charlotte Ruys, werden
wijzigingen aangebracht, welke verbeteringen bleken te zijn.

Achter in het werk vindt men een vrij groot aantal zeer fraaie afbeeldingen. Samen-
vattend mag m.i. gezegd worden, dat het een goed en zeer overzichtelijk werk is.

In hoeverre is dit boek van belang voor de dierenarts en de veterinaire student?
Dc algemene gedeelten zijn zeer zeker voor hen van grote betekenis. Voorts zullen zij
hun kermis verrijken door de meer specifiek humaan-medischc gedeelten te bestuderen.
Het spreekt van zelf, dat zij de kennis, betreffende de infectieziekten der dieren, dienen
te verkrijgen uit de daartoe bestemde werken.

Het boek is goed uitgegeven, het aantal bladzijden tekst is 686 (dit is 60 blz. meer
dan de eerste druk), de prijs bedraagt ƒ 35.—

Opeenvolgende entingen tegen pseudovogelpest (Newcastle disease vaccin-
ation: The use of live virus after inactivated vaccine). V. R. Kaschula. Onderstepoort
Journ. of vet. Res., 1952, 25 no. 4., pag. 29-40.

Nadat de politionele maatregelen bij de bestrijding van pseudovogelpest in Zuid-
Afrika hadden gefaald, ging men in eerste instantie over tot het enten van pluimvee met
„dode" entstoffen. De kortdurende immuniteit na de enting, de hoge productie-kosten
en het meermalen per jaar vangen en enten van het pluimvee vormden aanleiding
over te gaan tot het gebruik van „levende "entstof.

Hierbij deed zich het probleem voor of pluimvee, dat reeds eerder met geïnactiveerde
entstof was geënt, duurzaam geïmmuniseerd kon worden door een volgende enting met
levende entstof. Als levende entstof werd gebruikt het Beaudette\'s pseudovogelpestvaccin.
De belangrijkste resultaten van het experimentele onderzoek waren:

1. Kippen, die drie weken tevoren geënt zijn met dode entstof, verkrijgen geen verhoogde
immuniteit door het enten met levende entstof wanneer deze laatste entstof volgens de
vleugelprikmethode of intra musculair wordt geappliceerd. Een verhoging van de
immuniteit kon wel worden verkregen door het intranasaal, intra-oculair of intra-
tracheaal appliceren van de levende entstof drie weken na de enting met dode entstof.

2. Naarmate er meer tijd verloopt tussen de enting met dode entstof en die met levende
entstof, neemt de mate van immuniteitsverhoging door de tweede enting sterk toe.
De intra-oculaire herenting met de levende entstof kan het best plaats vinden 12 tot
16 weken na de enting met dode entstof.

3. Er dienen minstens 5 maanden te verlopen na de enting met dode entstof voor een redelijk
resultaat van de enting met levende entstof volgens de vleugelprikmethode kan worden
verwacht.

4. Leggende kippen, eerst geënt met dode entstof vertonen geen val in eiproductie indien
de dieren worden overgeënt met levende entstof.

5. Er werden aanwijzingen verkregen dat de intra-oculaire applicatie van de levende
entstof bij een herenting betere resultaten oplevert dan de intranasale applicatie.

Newcastle disease in Cyprus. Crawther, R. W. Vet. Ree., 1952, 64, 91-93.
In 1949-1950 kwam pseudovogelpest op Cyprus sterk verbreid voor. De ziekte werd
bedwongen door — naast het nemen van quarantaine- en hygiënische maatregelen ■—- op
zeer grote schaal te enten met levende pseudovogelpestentstof. De gemitigeerde levende entstof
was afkomstig uit Israël.

Binnen één jaar na het begin der entingen was pseudovogelpest op Cyprus uitgeroeid.
Gedurende de volgende 16 maanden deed zich geen enkel geval van pseudovogelpest
meer voor.

Centrale Commissie voor Melkhygiëne. Verslag over de werkzaamheden in het
jaar April 1951 tot April 1952.

De Commissie begint met als haar oordeel uit te spreken, dat zij het niet waarschijnlijk
acht, dat binnenkort een voor het gehele land geldende wettelijke regeling van de beta-
ling der melk naar qualiteit tot stand zal komen.

Het bleek mogelijk het personeel van het secretariaat der commissie belangrijk in te
krimpen, mede doordat de Commissie thans geen bemoeiingen meer heeft met de bestrij-
ding van de tuberculose onder het rundvee.

Uit de in de laatste drie jaren verzamelde gegevens blijkt, dat de resultaten bij de in-
deling der melk naar qualiteit in drie klassen een vrij constant peil hebben bereikt. Toch
meent men, dat er nog wel verbetering in de bacteriologische reinheid is bereikt, omdat
in deze jaren de gestelde eisen zijn verscherpt. In het bijzonder de gewijzigde techniek van
de reductaseproef heeft hiertoe bijgedragen.

Ten aanzien van de reinheidsbepaling door de filtratie-proef meent de Commissie dat
thans een, aan hoge eisen beantwoordende, standaard-uitvoering van de proef is bereikt.

Een verdere verbetering zal echter alleen verkregen kunnen worden door versterking
van de prikkel, uitgaande van een groter verschil in de prijzen die voor eerste en voor
derde kwaliteit melk worden gegeven.

De Commissie klaagt over een verontrustende stijging van het aantal monsters, waarin
mastitis-streptococcen worden aangetroffen. De consequenties, aan dit aantreffen ver-
bonden, werden in dit verslagjaar verscherpt, zodat uit dien hoofde veel meer monsters in
de derde klasse werden ingedeeld (1.17%) dan het vorige jaar (0.31%).

De Commissie hoopt, dat hierdoor toeneming van dit euvel verder voorkomen zal
worden. De in de eerste maanden van het volgende verslagjaar bereikte resultaten ver-
lenen wel enige steun aan deze verwachting.

Meer aandacht dan vroeger werd in dit verslagjaar besteed aan het beoordelen van de
geur der aangevoerde melk. Het ligt in de bedoeling deze organoleptische beoordeling
steeds in het winter-halfjaar te doen plaats vinden en dan in ernstige gevallen niet met
waarschuwingen te volstaan doch strenger in te grijpen.

Naast de beoordeling van de melk door laboratoriumonderzoek wordt ook veel ge-
wicht gehecht aan de bedrijfsvoering op de boerderij. Deze laatste wordt vastgesteld door
regelmatige inspecties, waarbij de bedrijven in een 10 tal klassen, varierend van zeer
slecht (1) tot uitmuntend met lof (10), worden ingedeeld. Van deze laatste soort zijn er
maar 2, evenals er 2 slechte (cijfer 2) zijn onder de ^ 18500 onderzochte veehouders-
bedrijven. Ruim 10000 vindt men er tezamen in de klassen voldoende en goed. Nog niet
i % der bedrijven werd als onvoldoende tot slecht genoteerd.

Zeer merkwaardig is de correlatie tussen de aldus vastgestelde bedrijfstoestand en het
percentage melkmonstcrs van deze bedrijven dat als eerste klasse werd beoordeeld (ver-
minderd met de als derde klasse genoteerden). Ook hieruit blijkt weer, dat het regelmatig
aantreffen van onvoldoende monsters, een betrouwbare aanwijzing is, dat de bedrijfs-
voering ter plaatse niet deugt en dat daar ingegrepen moet worden.

Het verslag bevat vervolgens uitvoerige gegevens over de op grond van de klassificatie
der bedrijven aan de veehouders als bedrijfspremies uitgekeerde bedragen.

Hier verdient ook melding gemaakt van het door de Commissie te verlenen predicaat
„hygiënisch melkwinningsbedrijf" aan die bedrijven waarbij :

b. het percentage monsters ie klas verminderd met dat der 3e klasse minstens 80% is en

Na de oorlog is het aantal van deze bedrijven van ^ \'ooo (in ig47-\'48) gestegen tot
bijna 2250 (in i952-\'53).

In het laatste hoofdstuk wordt de liquidatie beschreven van de finantiële gevolgen
der door de Commissie voor 1951 getroffen regelingen ten behoeve van de bestrijding der
tuberculose onder het rundvee. Toen per 15 Juli 1951 het landelijke t.b.c.-bestrijdingsplan
werd ingevoerd was uit dien hoofde een saldo van ruim 1.7 millioen gulden in kas. Be-
sloten werd dit in de vorm van een liquidatie-uitkering ten bedrage van f 0.25 per 100
K.G. in het lopende melkjaar geleverde melk aan de veehouders uit te keren. Een reste-
rend saldo kwam ten goede aan de drie in dit gebied werkende Gezondheidsdiensten voor
Vee.

Inmiddels werd in overleg met deze diensten een oriënterend onderzoek ingesteld naar
de verbreiding van de Brucellose onder het melkvee door toepassing van de ringreactie;
de resultaten hiervan zijn in een duidelijke kaart neergelegd.

De inhoud der overige hoofdstukken over de vetbepaling en het vaststellen van het
gewicht der door de veehouders afgeleverde melk en over de controle op het vetgehalte

en de qualiteit van de door de fabrieken afgeleverde melk en melkproducten geeft geen
aanleiding tot verdere opmerkingen. Dit lezenswaardige verslag kan zeker alle belang-
stellenden in de vooruitgang op melkhygiënisch gebied ter lezing worden aanbevolen.

Moderne aspecten over de physiologie van de melkklier van het rund. Prof.
Dr. G. J. Peeters. Vlaams Diergeneeskundig Tijdschrift 1953 dl 22, blz. 229.

In het Vlaams Diergeneeskundig Tijdschrift voor September-October 1953 geeft Prof.
Peeters een samenvatting van de methodiek van het onderzoek naar de physiologische
processen in de melkklier, waarbij in het bijzonder de aandacht gevestigd wordt op de
aan het Laboratorium voor physiologie en Pharmacologic van de diergeneeskundige
afdeling der Gentse Universiteit ontwikkelde doorstromingsapparatuur voor uier-
weefsel. Met behulp van dit toestel konden een groot aantal vraagstukken, betrekking
hebbende op het laten schieten van de melk, de physiologie van de uiercysterne, van de
tepels en de aanwezigheid van autonome zenuwen van de uier tot een oplossing worden
gebracht.

Ook biochemische onderzoekingen kunnen met behulp van het door schrijver gecon-
strueerde doorstromingsapparaat met vrucht worden bestudeerd, temeer omdat men si-
multaanbepalingcn kan doen aan de twee uierhelften van het zelfde dier, waarbij de
beide helften met verschillende vloeistoffen doorstroomd worden. Daarbij kon ook de
betekenis van het respiratiequotiënt (R.Q,.) van het uierweefsel nader in het licht gesteld
worden.

Vermelden wij van de merkwaardige resultaten, die ten dele onder gebruikmaking
van radio-actieve isotopen werden verkregen, dat het uierweefsel in staat is, uit Na-acetaat
lagere vetzuren op te bouwen, terwijl er zelfs aanwijzingen werden gevonden, dat dit
acetaat ook ten slotte bij de synthese van lactose wordt verbruikt.

Tevens bleek, dat bij aanwezigheid van acetaat en glycerine in de doorstromingsvloei-
stof een hogere vetsynthese werd bereikt, dan bij afwezigheid van deze laatste stof.

Een uitvoerige literatuurlijst vergezelt dit mooie samenvattend overzicht van de tegen-
woordige stand van het onderzoek naar de physiologische functies van de melkklier.

Experimentele Q-fever bij runderen. H. G. Stoenner. J.A.V.M.A., 118, 170,
«95¹-

Coxiella burnetii, de verwekker van Q_-fever, wordt door het rund met de melk uit-
gescheiden. (Deze voor de mens gevaarlijke besmetting is o.a. in Duitsland en Zwitser-
land vastgesteld. Ref.).

Intradermale infectie van een drachtig rund gaf aanleiding tot hoge koorts, gepaard
gaande met het circuleren van C. burnetii in het bloed, gedurende 7 dagen uitscheiding
met de melk en op de zevende dag het optreden van abortus. Uitscheiding met de
urine duurde 6 weken.

Ook door inhalatie-infectie gelukte het om een rund te infecteren. Hierbij waren
de symptomen minder heftig, doch bij de normale partus bleek de placenta positief
te zijn evenals de urine.

Behandeling van varkens-dysenterie met antibiotica. J. D. Salisbury, C. R.
Smith en L. P. Doyle. J.A.V.M.A., 118, 176, 1951.

Varkens-dysenterie zou volgens Doyle (1944) worden verwekt door een vibrio.
Het gelukte deze ziekte te behandelen met dihydro-streptomycinc. Ook bij experimen-

tele gevallen werd gunstige invloed van aureomycine en streptomycine waargenomen.
Echter trad soms na staken van de behandeling recidive op.

Eileiderontsteking bij de kip. B. Kjos Hanssen. Nordisk Veterinacrmedicin, 2,
523—531, i95°-

In 24 gevallen werd een reincultuur van een bacteriesoort gevonden, die niet in
Bergey\'s Manual of Determinativ Bacteriology beschreven is. In de Noorse tekst worden
de morfologische en culturele eigenschappen besproken.

Études des réactions aspécifiques et des réactions spécifiques dans les
maladies infectieuses a allure lente. A. Lucas, G. Bouley, A. Paraf et C. Quinchon.
Recueil Méd. vét. 1952, 128, 477—491.

Bij ziekten met langzaam verloop, zoals pullorum, abortus Bang, Salmonella abortus
equi, ontstaan agglutininen, welke bij vrouwelijke dieren steeds een hogere titer bereiken
dan bij mannelijke. Veel onderzoekers hebben reeds eerder een verschil in gevoeligheid
t.o.v. bepaalde agentia tussen vrouwelijke en mannelijke dieren vastgesteld. Schrijvers
hebben bij brucellose en salmonellose waargenomen, dat vrouwelijke dieren meer
positieve agglutinaties vertonen dan mannelijke.

Bij een reeks konijnen van beiderlei geslacht, zowel als bij gecastreerde exemplaren,
spuiten zij een suspensie van Salm. typhimurium in, terwijl aan een tweede groep,
niet gecastreerde konijnen voor de injectie met genoemd agens testosteron en folliculine
worden toegediend. Het resultaat van deze proeven is, dat de titer der agglutininen
bij de mannelijke konijnen steeds lager is dan bij de vrouwelijke, behalve op het moment
dat bij herinspuiting de titer maximaal is en (1<* Verschillen zich nivelleren. Castratie
van mannelijke dieren veroorzaakt een sterkere stijging der agglutininen, terwijl deze
op vrouwelijke dieren minder invloed heeft. Ook bij een herhaling der antigeen-injectie
openbaart zich hetzelfde. 3 uur na de re-injectie treedt bij alle dieren lcucopenie op,
gevolgd door leucocytose.

Bij toediening van testosteron is deze leucopenie nauwelijks merkbaar, terwijl folli-
culine geen invloed op het verschijnsel heeft. Testosteron geeft verhoging van dc agglu-
tinatie-titer en folliculine een verlaging.

Onderzoek naar het histamine-gehalte van enige Helminthen. Bruno
Baldelli. Archivio veterinario Italiano, Maart 1951.

Schr. onderzocht het histaminegehalte van Echinococcus polymorphus (de vloeistof
uit de blaas met en zonder scolices, zowel als de blaaswand), van Neoascaris vitulorum
en van Taenia hydatigena, door middel van de extractie-methode van Barsoem en
Gaddum, en titrering met behulp van de darm van met atropine voorbehandelde caviae.

Het histamine-gehalte bleek zeer gering, waaruit schr. de gevolgtrekking maakt,
dat de intoxicatie-verschijnselen, welke ontstaan bij proefdieren, met extracten uit deze
parasieten behandeld, en welke gelijkenis vertonen met dc „histamine-shock", niet
rechtstreeks worden veroorzaakt door de uit de parasieten zelve afkomstige histamine
maar door die, welke tengevolge van de injectie der extracten in het lichaam van het
proefdier wordt vrijgemaakt.

Behandeling van niet-gecompliceerde gevallen van Demodicosis bij de hond
met Calcium-chaulmograolie-zeep. Anibal da Grana. Revista de la Faculdad
de Agronomia y Veterinaria, Buenos Aires, 1950.

Ten einde de moeilijkheden op te lossen, welke verbonden zijn aan verschillende
wijzen van toediening (uitwendig, subcutaan, intraveneus of intramusculair) van

Chaulmogra-olie en daarvan afgeleide preparaten, zoals de onaangename reuk, prikke-
ling van de huid, intoxicatie-verschijnselen met soms lethale afloop, lastige toediening,
heeft schr. gezocht naar een verbinding die zich zou lenen voor toediening per os.
Hij vond deze in de calcium-zeep van de betreffende olie.

Het preparaat wordt verstrekt in de vorm van dragée\'s, welke overeenkomen met
0.20 g Chaulmogra-olie. Grote honden krijgen 2, kleine t van deze dragée\'s per dag.

De toepassing op deze wijze is gemakkelijk; schadelijke nevenwerking treedt zelden
op en kan opgeheven worden door de kuur gedurende enkele dagen te onderbreken
en de dosis bij de hervatting iets lager te stellen. De behandeling moet soms 2—3 maan-
den worden voortgezet; de resultaten zijn zeer gunstig.

Van 23 behandelde honden waren na 1—3 maanden 19 volkomen hersteld (de vier
overige werden uit het oog verloren). In preparaten van huid-afschraapsel konden
geen parasieten of eieren meer worden aangetoond. Twaalf van deze honden die
gedurende twee jaar werden gecontroleerd waren na die tijd nog volkomen vrij van
recidive.

De resultaten zijn alleen gunstig in die gevallen, die niet gecompliceerd zijn door
ettering.

Avitaminose B atypique chez le chien. M. Girouy. Bulletin de la Société des
Sciences Vét. de Lyon, 1949, No. 2.

Bij een dieet met zeer veel brood ziet schrijver anorexie, constipatie, paraplegia en
sterke vermagering. De dieren genazen tot zijn verwondering na Vit. B. 1-injecties.
Op één patiënt wordt een proeflaparotomie toegepast, waarbij het dier sterft. Hierna
volgt het sectiebeeld.

M.skr. f. Dyrl B 62 S. 224 (tezamen hiermee een in hetzelfde tijdschrift, blz. 232, voor-
komend uitvoerig referaat van een artikel in the Irish Vet. J. 5 : 82, getiteld: Timoney,
Oedema Disease of Swine.

Oedeemziekte bij varkens is het eerst in 1932 in N. Ierland waargenomen en daarna
in verschillende landen beschreven (in ons land: Terpstra, 1948). In het begin van
het vorige decennium nam de schrijver de ziekte waar in de buurt van Stavanger bij
biggen van 8—12 weken, kort na het spenen, soms op 6—7 en ook boven 12 weken,
het meest van Augustus tot Januari. Enige jaren later werd de ziekte ook in een nabij-
gelegen district geconstateerd; nagegaan kon worden, dat zij daar het eerst was gezien
bij varkens die geïmporteerd waren uit de eerstgenoemde landstreek, waar het aantal
gevallen nu echter aanmerkelijk is teruggelopen (hetzelfde is het geval in Ierland).
De verschijnselen zijn in grote trekken zoals deze in het Ierse tijdschrift en in the Veteri-
nary Record zijn beschreven. Meestal begint de ziekte met stroonissen in de gang,
spoedig overgaande in verlammingen van de voorste of achterste ledematen. Vaak
treden krampen op. De sterfte is hoog, meestal binnen 24 uur, terwijl de eerste gevallen
peracuut verlopen. Meestal ziet men oedeem van de oogleden; in sommige zeer lichte
gevallen, vooral bij oudere dieren die genezen, is dit het enige symptoom; ook ziet
men wel oedeem van een oor of rondom de vulva. Het begin is ploseling en vaak worden
veel dieren in een kort tijdsverloop aangetast. Bij de sectie is vooral karakteristiek een
gele vloeistof in de lichaamsholte, met fibrine, soms als een netwerk tussen de buik-
organen. De maagwand is soms sterk verdikt aan de grote curvatuur, door een uitgebreid
oedeem. Ook ziet men oedeem tussen de dikke darmen en soms in het mesenterium.
De daarin liggende lympklieren zien soms rood. Ik vraag mij af, of het oedeem, dat
wij vóór de oorlog wel eens bij normale slachtvarkens in de buurt van de regio pan-
creatica aantroffen (tegenwoordig veel minder, hetgeen het gemeen heeft met het

mesenteriaalemphyseem, dat wij niet meer zien. Ref.), verwant is met het oedeem bij de
oedeemziekte en er slechts een vorm van is in klinisch latente vorm. (Ref.).

Overbrengingsproeven op allerlei wijze door Timoney verricht, faalden, alleen had
hij in een belangrijk aantal gevallen succes met intraveneuze inspuiting van de vloeistof,
die bij centrifugering van de inhoud van de dunne darm van varkens met oedeemziekte
na extractie met physiol. zoutoplossing, werd verkregen. Darminhoud van gezonde
varkens gaf geen verschijnselen van oedeemziekte. Daarom wordt gedacht aan een
toxaemie, die in de darm haar oorsprong zou hebben. Op grond van deze proeven
van Timoney en na allerlei geneesmiddelen geprobeerd te hebben is Austvoll tot
de volgende therapie gekomen. Wanneer de ziekte in een koppel optreedt, worden
alle klinisch gezonde biggen subcutaan ingespoten met 3 cc B. vitamine (25 mg per cc).
Elke big ontvangt met het voedsel 3 gram ftalyltabletten 2 maal daags gedurende
2—-3 dagen, bovendien wat biergist. Treden er toch atactische verschijnselen op dan
geeft hij 6—8 g ftalyltabletten ineens en 4—5 cc B. vitamine subcutaan. De resultaten
zijn meestal goed. Zelfs zag Austvoll af en toe goede resultaten bij zieke dieren, wanneer
hij 0,5 g ftalyl per kg lichaamsgewicht gaf 4—5 cc B. vitamine subcutaan, als eerste
therapie en daarna 3—4 g ftalyl \'s morgens en \'s avonds wat biergist, beide gedurende
verscheidene dagen. Ftalyl wordt zeer moeilijk in de darm geresorbeerd.

Over de zuur-base evenwichten in hooi, in normaal gras en in gras, dat
aanleiding geeft tot haemoglobinurie (bloedwateren) of tot grastetanie (kop-
ziekte) bij runderen. Brouwer en v. d. Vliet. Mededelingen van de Landbouw-
hogeschool te Wageningen. Deel 51, verh. 3, pag. 7;$—90, 1951.

De schrijvers hebben door vergelijking van de verhoudingen tussen de verschillende
minerale bestanddelen, uitgedrukt in milli-aequivalenten per kg droge stof in gras en
hooi, meer licht trachten te brengen in de aetiologie van bovenstaande afwijkingen.

Daarbij hebben zij het zuur-totaal (ZT) uitgedrukt als Cl P S, het base-totaal
(BT) als Na K Ca Mg en hun verschil als VT.

Daarnaast maken zij gebruik van de volgende begrippen:
de alkali-alkaliciteit (AA) = K Na — Cl — S en
de aardalkali-alkaliciteit (EA) = Ca Mg — P

de totaal-alkaliciteit TA = AA EA = K Na Ca 4- Mg — Cl — S — P = VT
het verschil der alkaliciteiten VA = (K Na — Cl — S)—(Ca Mg — P).

Voor de verschillende begrippen is aangegeven, dat P ij en 3 aequivalenten kan
vertegenwoordigen.

Bij de beoordeling van deze waarden dient er rekening mee te worden gehouden,
dat de elementen Ca, Mg en P in hoofdzaak worden uitgescheiden met de mest en dus
van minder belang zijn voor de zuurbase-huishouding dan de elementen K, Na, Cl
en S, die met de urine worden geëlimineerd. Dit zou kunnen dienen als verklaring
voor het verschijnsel, dat gras met een groot base-overschot (totaal-alkaliciteit)
K 4- Na 4- Ca Mg — P — S — Cl nog aanleiding kan geven tot het optreden van
zure urine.

Door vergelijking van de alkali-alkaliciteit (AA) en de aard-alkaliciteit (EA) van
gezonde gras- en hooimonsters met analyses van ziek gras en hooi, is Brouwer tot de
conclusie gekomen, dat de gezonde monsters bij gebruikmaking van alkaliciteits-
diagrammen in een bepaald front liggen, terwijl de zieke monsters zich daarvan distan-
ciëren.

Zo was b.v. TA bij het gras van haemoglobinurieweiden duidelijk lager dan van
normaal gras.

VA was voor kopziekteweiden erg hoog en bij het gras van haemoglobinurieweiden
zeer laag.

Deze grote schommelingen werden vooral veroorzaakt door verschuivingen in de
minerale elementen onderling. Zo waren de verhoudingen K/Ca en K/Mg bij kopziekte
zeer hoog, wat reeds bekend was uit de onderzoekingen van Sjollema.

Deze materie, die naderhand uitvoeriger door Brouwer wordt besproken (Mede-
delingen v. d. Landb.hogeschool te Wageningen, Deel 51, verh. 4, pag. 91—112, 1951),
waarbij het gebruik van vier-grootheden diagrammen wordt ingevoerd (Mededelingen
v. d. Landb.hogeschool te Wageningen, Deel 51, verh. 6, pag. 143—150, 1951) en
waarvoor factoren worden aangegeven voor de berekening van de verschillende waarden
(Maandblad voor de Landb.voorlichtingsdienst 9.1.18—19, \'s-Gravenhage, Jan. 1952)
leent zich moeilijk om in een kort referaat te laten weergeven, waarom ik voor hen,
die zich hiervoor interesseren, verwijs naar de originele publicaties.

Ook wordt een beschouwing gegeven over een mogelijk couperen van het optreden
van haemoglobinurie, waarvoor een gepaste verhoging van het K-gehalte van het gras
door een doelmatige bemesting wordt aanbevolen. S. T. H.

De aetiologie van puerperale acetonaemie. B. en N. Carlström. Nordisk
Veterinaermedicin 2, 581—591, 1950.

Volgens de auteurs is het kaliumgchalte van het bloed bij acetonaemie en bij sommige
gevallen van melkziekte lager dan normaal. Dit wijst op een storing in de functie van
de bijnierschors. De bijnierschors reguleert behalve de electrolytenhuishouding ook de
koolhydraatstofwisseling. Therapeutisch hebben KC1, Bijnierschors-extract en „Doca"
een gunstig effect.

Zij besluiten tot een hypofunctie van de bijnierschors bij deze ziekte. (Dit is wat
het kalium betreft beslist onjuist: een hypofunctie van de bijnierschors heeft juist een
stijging van het kaliumgchalte van het bloed tengevolge. Ref.). J. Boocaerdt.

Hardnekkige uitscheiding van minimale hoeveelheden tuberkelbacillen bij
clinisch inactief geworden longafwijkingen. Dr. C. Dijkstra. N. T. v. G. 1952,
22/3-\'52.

Van 445 genezen sanatoriumpatiënten, die geleden hadden aan een open vorm van
tertiaire longtubcrculose bleken 18 % met intermissies van enige maanden zeer geringe
hoeveelheden tuberkelbacillen uit tc scheiden, terwijl van nog 15 % de intermissies
4—6 maanden duurden (clinically inactive, pathologically active).

Deze paticnten zouden tot veel meer recidieven aanleiding geven dan de patiënten,
wier sputum steeds negatief is gebleven, terwijl de kans op een recidief afhankelijk is
van de grootte van de afwijking en van de grootte van het cavernelitteken.

Of deze patiënten tijdens het uitscheiden van die minimale hoeveelheden tbc-bacillen
besmettelijk zijn, is nog niet zeker, maar wel staat vast, dat tijdens een griep de hoe-
veelheid sputum en het bacillen-gehalte toenemen. Als zij hoesten, kunnen zij een
gevaar voor hun omgeving worden. J. H. S.

De bestrijding van de bovine tuberculose en de veranderingen in het
epidemiologische beeld der tuberculose. Prof. Dr. A. Ch. Ruys. N. T. v. G. 1952,
22/3-\'52.

Schrijfster toont aan, dat in Amsterdam het gevaar voor besmetting met bovine
tuberculose vrijwel verdwenen is, sinds de melk wegens de verplichte standaardisatie
gepasteuriseerd wordt. Straub ziet bij zijn sectie-materiaal, afkomstig van niet aan
tuberculose overledenen veel minder mesenteriale primair-complexen dan vroeger.

Tegenover deze winst staat een verlies. Een bovine, dus enterogene, primo-infectie
is veel minder gevaarlijk dan een humane, dus aerogene, primo-infectie. Dus hoe meer
enterogene primo-infecties, des te lager is de morbiditeit, en omgekeerd: de enterogene
primo-infectie is sinds twaalf jaar practisch verdwenen, en schr. heeft in de leeftijdsgroep
van 5 tot 14 jaar een verhoogde morbiditeit aangetoond. Vroeger kwamen in die leef-
tijdsgroep minder gevallen van actieve tuberculose voor dan in de jongere en de oudere
leeftijdsgroep; thans bestaat dat verschil dus helaas niet meer door een gemis aan be-
scherming door een bovine enterogene primo-infectie. Dit is dus het nadeel van de
melkpasteurisatie en van de bestrijding der rundertuberculose. (Dus meer propaganda
voor B.C.G., Ref.). J. H. S.

TJeber die differenzierte Diagnose der Tuberkulose des Rindes mit Hilfe
der Hamagglutination nach Middlebrook und Dubos. G. Schmid, H. R. Schmid
und C. Birn. Schweizer Archiv für Tierheilk., 1952, 94, p. 794—806.

Schrijvers hebben een onderzoek ingesteld naar de mogelijkheid om met behulp
van de H.A.-methode na te gaan of runderen lijden aan een ernstige of aan een minder
ernstige vorm van tuberculose. Het zou n.1. bij het saneren van sterk besmette bedrijven
van belang zijn om de meest gevaarlijke dieren te kunnen onderkennen en deze het
eerst op te ruimen.

De gebruikte methode bestaat in het in vitro bij elkaar brengen van tuberculine
met gewassen schapen-erythrocyten, waardoor deze worden gesensibiliseerd en aggluti-
neren zodra ze in aanraking komen met bloedserum van dieren lijdende aan tuberculose.
Allereerst werd nagegaan in hoeverre de reactie specifiek was. Slechts in enkele gevallen
bleek de reactietiter hoog bij nict-tuberculeuze infecties. Belangrijk hierbij was echter,
dat bijna steeds tot zes maanden na de vaccinatie tegen abortus Bang hoge H.A.-liters
werden waargenomen. Men dient daarom een verhoogde H.A.-titer bij dieren, die
tevens een hoge Bangtitcr aanwijzen, uiterst critisch te beschouwen. Bij niet-tuberculeuze
runderen bedroeg de H.A.-titer (afgezien van aspecifiek verhoogde titers) 1 : 20. Bij
gevallen met geringe uitbreiding van de tuberculeuze laesies vaak weinig meer, terwijl
in het algemeen de titer stijgt naarmate de tuberculose ernstiger vormen aanneemt.
Bij ernstige vormen van tuberculose kan de titer echter ook wel laag zijn.

Schrijvers komen op grond van een uitgebreid onderzoek o.a. tot de conclusie, dat
een op tuberculine positief reagerend dier met een H.A.-titer van 1 : 80 of hoger lijdt
aan een zo ernstige tuberculose, dat het binnen korte tijd om economische redenen
zal moeten worden opgeruimd. Wanneer door herhaalde tuberculinaties de gevoeligheid
voor tuberculine afneemt, ondergaat de H.A.-titer geen verandering; ook is deze titer
veelal hoog bij dieren met zeer ernstige tuberculose, die niet meer op tuberculine
reageren.

Deze feiten wijzen er op, dat de H.A.-reactie en de allergie voor tuberculine geheel
van elkaar zijn te scheiden. De H.A.-reactie wordt voorlopig niet geschikt geacht om
atypische reacties op tuberculine op tbc-vrije bedrijven te helpen ophelderen.

De Ministers van Buitenlandse Zaken hebben aan de Staten-Generaal ter goedkeuring
overgelegd de tekst, alsmede de vertaling in het Nederlands van het op 11 December
1953 te Rome door de zevende Algemene Vergadering van de F.A.O. vastgestelde
Statuut van de Europese Commissie voor de bestrijding van mond- en klauwzeer
(Tractatenblad 1954, no. 17).

In een toelichtende nota deelt Minister Mansholt als eerste ondertekenaar mede,
dat in September 1952 de F.A.O. te Kopenhagen een bijeenkomst organiseerde, waar
een aantal Europese landen, waaronder Nederland, besloot een nauwe samenwerking
tot stand te brengen bij de bestrijding van het mond- en klauwzeer. Men kwam tot
de conclusie, dat de beoogde samenwerking het beste zou kunnen geschieden door
middel van een speciale commissie, die hiertoe zou moeten worden opgericht. In
December daaropvolgend werd een ontwerp-statuut voor de commissie opgesteld,
hetwelk in Juli 1953 een meer definitieve vorm kreeg. Het Statuut is door de 7de Alge-
mene Vergadering van de F.A.O. op 11 December 1953 goedgekeurd, waarbij enige
landen, waaronder België, Frankrijk en Zwitserland, voorlopig hun positie reserveerden.
De bewindsman heeft, gezien het belang van het tot stand komen van de onderhavige
commissie, de eerste vergadering in Kopenhagen, alsmede de vergadering, welke in
Juli 1953 tc Rome werd gehouden, persoonlijk bijgewoond.

Het onderhavige Statuut is gericht op internationale samenwerking en voorziet in

de oprichting van een commissie, welke de bestrijding van het mond- en klauwzeer
in Europa met kracht ter hand zal nemen. Het is voor Nederland, in verband met de
grote verliezen, die genoemde veeziekte in het verleden heeft veroorzaakt, en de
belemmeringen, die door het steeds weer optreden van de ziekte bij de export van levend
vee en vlees worden ondervonden, van het uiterste belang, dat de bestrijding met kracht
en in samenwerking met de andere Europese landen ter hand wordt genomen. Volgens
het Statuut verplichten de leden-Staten van de commissie zich, ten einde tot een zo
effectief mogelijke bestrijding te geraken, tot het nemen van de nodige quarantaine
en sanitaire maatregelen en voorts tot het uitvoeren van de bestrijding volgens één
of meer van de volgende methoden: a. afslachting; b. afslachting in combinatie met
vaccinatie; c. het in stand houden van een geheel immune veestapel door middel van
vaccinatie; d. vaccinaties in zones rondom gebieden, waar de ziekte mocht uitbreken.

De functies van de commissie zijn verdeeld in algemene en in speciale functies. Onder
algemene functies worden o.m. begrepen het houden van contact met het Internationaal
Bureau voor Besmettelijke Veeziekten, het verspreiden van inlichtingen over de ziekte,
het geven van advies aan de leden-landen, speciaal wetenschappelijk onderzoek, het
registreren van de voorraden vaccine, het bestuderen van de mogelijkheden van even-
tueel op te richten internationale laboratoria. Onder de speciale functies van de com-
missie wordt o.m. gerekend de hulp, die door de commissie wordt verleend in geval
van een plotseling uitbreken van de ziekte.

De commissie zal een eigen budget hebben en de leden-landen zullen een contributie
betalen welke is vastgelegd in de appendix van het Statuut. Bij het vaststellen van de
contributies is rekening gehouden met het nationale inkomen en met het aantal stuks
rundvee in de onderscheidene landen. De contributie is voor de eerstkomende vijfjaar
vastgesteld en zal voor Nederland ± ƒ 10.000 per jaar bedragen. Onder bepaalde
omstandigheden zal de commissie aan de leden-landen of aan organisaties om extra-
bijdragen ten behoeve van speciale campagnes en projecten mogen verzoeken.

Met andere internationale organisaties, waarvan met name worden genoemd het
Internationaal Bureau voor Besmettelijke Veeziekten en de Organisatie voor Europese
Economische Samenwerking, is in een nauwe samenwerking voorzien. Het Statuut is
voor Nederland uit technisch oogpunt geheel aanvaardbaar.

Wat betreft de deelnemende leden-landen, zij vermeld, dat op 31 December 1953
de Regeringen van Ierland, Noorwegen, het Verenigd Koninkrijk en Zuid-Slavië reeds
te kennen hebben gegeven, dat zij het Statuut hebben aanvaard. Van de Regeringen
van Denemarken, Griekenland, Italië, Oostenrijk, Portugal, Turkije, West-Duitsland
en Zweden ontving de Directeur-Generaal van de F.A.O. bericht, dat zij in principe
bereid zijn het Statuut te aanvaarden. Ook de Nederlandse Regering richtte zich in
deze zin tot genoemde Directeur-Generaal. Het Statuut zal van kracht worden,zodra
minstens zes landen, die tezamen ten minste 30 pCt. van het totaal budget van $ 50.000
aan contributie zullen betalen, het Statuut zullen hebben aanvaard.

Het Staatsblad No. 54 van 23 Februari 1954 bevat een Koninklijk Besluit van
16 Februari 1954 — dat op een nader bij K.B. te bepalen datum in werking zal treden —
houdende de instelling van een bedrijfschap voor de landbouw, genaamd Landbouwschap.

In een Nota van Toelichting delen de Ministers voor Publiekrechtelijke Bedrijfs-
organisatie, van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening, van Economische Zaken
en van Sociale Zaken en Volksgezondheid o.m. mede, dat zij het wenselijk achten
aan het advies van de Sociaal Economische Raad tot instelling van een bedrijfschap
voor de landbouw gevolg te geven. Zij kunnen zich verenigen met de door de Raad
aanbevolen in het instellingsbesluit te treffen voorzieningen.

De Ministers spreken hun grote waardering uit voor de vele nuttige arbeid, welke
de Stichting voor de Landbouw en de daarin samenwerkende organisaties van onder-
nemers en werknemers, in het bijzonder ter voorbereiding van de publiekrechtelijke
bedrijfsorganisatie in de landbouw hebben verricht.

Zij achten het voorts dienstig aan te duiden, welke betekenis de totstandkoming
van het Landbouwschap zal kunnen hebben voor de vervulling van taken, waarvan
de vervulling tot nog toe bij de centrale overheid heeft berust.

Er bestaat op het gebied van de landbouw nog geen ervaring voor wat betreft regelend
optreden door horizontale bedrijfslichamen. De ervaring, welke ook op het gebied van
de landbouw met de op het Organisatiebesluit Voedselvoorziening 1941 gebaseerde
voedselvoorzieningsorganisaties is verworven, heeft er echter toe geleid, dat de centrale
overheid, na aanvankelijk het gehele gebied dier organisaties te hebben beheerst, zich
geleidelijk heeft kunnen terugtrekken om, met spaarzaam gebruik van eigen bevoegd-
heden, zoveel mogelijk aan het zelfstandig optreden dier organisaties, in medebewind
of autonomie, over te laten. De bewindslieden stellen zich voor, dat een soortgelijke
ontwikkeling zich zal kunnen voordoen ten aanzien van het Landbouwschap.

Reeds is een begin van deze ontwikkeling te vinden in de Wet Bestrijding tubeiculose
onder het rundvee. De uitvoering van die wet is voor een belangrijk deel opgedragen
aan (provinciale) gezondheidsdiensten, welker werkzaamheid wordt gecoördineerd
door de Stichting voor de Landbouw. Aan de Minister van Landbouw, Visserij en
Voedselvoorziening wordt in die wet voor verschillende aangelegenheden overleg met
de Stichting voorgeschreven.

De Minister van Landbouw is dan ook voornemens te bevorderen, dat in de daarvoor
in aanmerking komende wettelijke regelingen de mogelijkheid wordt geopend het
Landbouwschap medewerking tot uitvoering daarvan te doen verlenen. Daarnaast zal
moeten worden nagegaan van welke terreinen de overheid zich, onder intrekking van
de daarvoor bestaande wettelijke regelingen, geheel zou kunnen terugtrekken ten gunste
van door het Landbouwschap krachtens de aan dit lichaam toegekende bevoegdheid
eventueel te treffen autonome regelingen.

Een definitieve bepaling van de plaats der bedrijfsorganisatie ten opzichte van de
centrale overheid met betrekking tot het onderwerp: zuiverheid en kwaliteit van
gewassen en landbouwproducten, zal eerst kunnen geschieden, wanneer de Commissie
voor Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening van de Sociaal-Economische Raad
aan de Minister van Landbouw advies zal hebben uitgebracht over de eventuele nieuwe
wettelijke grondslagen van de kwaliteitsregeling.

Opgave van het aantal reactiedieren, aangeboden voor slachtpremie in
de vierweekse periode van 24 Januari 1954 tot en met 20 Februari 1954.

Staat van de gevallen van besmettelijke veeziekten, in Nederland voorgekomen
gedurende de maand Januari 1954.

Secretariaat: Dr. W. A. de Haan, Lessinglaan 104, Utrecht, Tel. 03400—11413-
Gironummer 511606 ten name van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Aan het Angell Memorial Hospital kan voor de tijd van een jaar een dierenarts
worden geplaatst, die een grondige opleiding wenst te ontvangen in de geneeskunde
voor het kleine huisdier.

Gedacht wordt aan een dierenarts, die reeds enige jaren ervaring in pathologie heeft.
Het salaris, dat afhankelijk wordt gesteld van de vooropleiding, bedraagt minimaal
$ 3.000.—. Wekelijks worden stafbesprekingen gehouden tussen de 17 leden van de
staf, waarbij ook de te benoemen dierenarts aanwezig zal kunnen zijn.

Datum van indiensttreding ongeveer 1 Augustus, maar deze kan in overleg met de
betrokkenen wel een kleine verschuiving ondergaan.

Gegadigden dienen zich te wenden tot Dr. Gf.rry B. Schnelle, Chief of staff Angell
Memorial Hospital, 180 Longwood Avenue, Boston 15, Massachusetts.

Van 9 tot 14 September zal te Wenen in de Veeartsenijkundige Hogeschool een
internationale cursus voor dierenartsen worden gehouden.

Het doel van de cursus de resultaten van de nieuwste onderzoekingen op dier-
geneeskundig gebied uit te wisselen.

Deze cursus vindt gelijk plaats met het congres van de Internationale Unie van Vereni-
gingen van Artsen-Automobilisten, dat eveneens te Wenen zal worden gehouden.

Inlichtingen over de cursus kunnen worden verkregen bij Prof. Dr. J. Schreiber,
Wien III, Tierartzliche Hochschule, Anatomisches Institut.

Van 8 tot 11 September zal te Wenen een congres worden gehouden van de Unie van
Verenigingen van Artsen-Automobilisten.

De aan het congres deelnemende artsen-automobilisten zullen de tocht naar Wenen
als „sterrit" kunnen afleggen, waarbij onderweg gelegenheid bestaat de voornaamste
Oostenrijkse badplaatsen en herstellingsoorden te bezoeken.

Verschillende sprekers zullen onderwerpen behandelen, die verband houden met de
verkeersveiligheid.

Van Nederlandse zijde zullen de artsen Dr. P. Weersma, Utrecht en Dr. J. ten
Doesschate, Zeist spreken, respectievelijk over het gehoor- en gezichtsvermogen van
de automobilist.

Voor nadere inlichtingen kan men zich wenden tot de Vereniging voor Artsen-Auto-
mobilisten, Burg. Reigerstraat 89, Utrecht.

In 1953 werd een bedrag van ƒ 2.100,— aan subsidies uitgekeerd, t.w. aan Dr. J.
Groen en aan het Antoni van Leeuwenhoek-Huis, ter voortzetting van een onderzoek
resp. betreffende de kalium-stofwisseling en naar pathologische afwijkingen in de nieren
van proefdieren.

Totaal bijdragen ... ƒ 68,—
Prof. v. Oijen: verkoop proefschrift D. Mulder .... - 3,—

In vervolg op de voorlopige aankondiging, kan thans worden meegedeeld, dat de
data voor de te houden Veterinaire Week door de Faculteit der Veeartsenijkunde
thans definitief zijn vastgesteld op 10, 11 en 12 Juni 1954.

Voor de organisatie is een regelingscommissie aangewezen, waarin evenals in 1951,
ook de Maatschappij voor Diergeneeskunde en de Diergeneeskundige Studenten Kring
is vertegenwoordigd.

Evenals in het verleden het geval is geweest, zullen ook dit jaar de dames weer aan
de Veterinaire Week kunnen deelnemen.

Met het oog op de voorbereiding van het programma voor de dames van de dieren-
artsen is een damescomité in het leven geroepen, dat als volgt is samengesteld:

De regelingscommissie en het damescomité hebben inmiddels een begin gemaakt
met de voorbereiding van het programma.

Zo spoedig mogelijk zullen hierover nadere mededelingen volgen.
Deze mededeling heeft vooral de bedoeling om ieder in de gelegenheid te stellen
nu reeds de hierboven genoemde dagen te reserveren.

Door de Algemene Vergadering werden in het verslagjaar de aftredende voorzitter,
de secretaris en het aftredende lid Dr. C. J. Folmer herbenoemd, terwijl in de plaats
van Prof. J. H. ten Thije, die eveneens moest aftreden, doch niet herkiesbaar was,
collega M. den Hartoo werd aartgewezen.

Voor de zeer veelvuldige diensten, die Prof. tf.n Thije de Ereraad heeft bewezen,
past ook in dit verslag een woord van warme dank.

De secretaris van de Maatschappij voor Diergeneeskunde verrichtte een groot deel
van de administratie en notuleerde de vergaderingen.

op 16 Mei met als voornaamste agendapunten: vaststelling van het jaarverslag 1952,
behandeling van een klacht van een collega tegen enige andere collegae over vermeende
publicaties van deze collegae, in de pers, welke publicaties, naar het oordeel van de
klagende collega grievend voor hem waren.

Het onvoldoende onderlinge contact in de grotere stad, waar de bovenbedoelde
collegae gevestigd zijn, bleek een belangrijke oorzaak te zijn van de gerezen kwestie.
De opzet, zich grievend uit te laten, kon niet worden vastgesteld;

Behandeling van een klacht van de collega tegen de andere collegae (allen dezelfde
als bij de behandeling van de klacht op 16 Mei), die de uitspraak van de Ereraad in
één of andere vorm aan de pers bekend zouden hebben gemaakt. Vast kwam te staan,
dat de betrokken collegae met de persmededelingen niets uitstaande hadden;

behandeling van een geschil tussen twee collegae, waarbij de ene collega zich erover
beklaagt, dat de andere, na zijn overname van een practijkdeel aan de rand van de
practijk van de klagende collega (die deze eveneens heeft overgenomen) pogingen doet
zich te vestigen in dezelfde plaats, waar de klager woont. De incorrectheid van deze
handelwijze wordt vastgesteld;

Naar aanleiding van mededelingen wordt een standpunt vastgesteld ten aanzien
van associatie en associatie met overname van een deel van de practijk, speciaal als de
beide associé\'s niet in dezelfde plaats wonen. Tevens wordt nog eens vastgesteld, dit
naar aanleiding van een ingekomen vraag, dat een aangewezen assistentschap voor massa-
werk niet vestiging in de practijk, waar gewerkt is, uitsluit;

behandeling van een klacht van het Hoofdbestuur tegen een Groep van de Maat-
schappij, die naar het oordeel van het Hoofdbestuur in een belangrijke aangelegenheid
zonder goedkeuring van het Hoofdbestuur naar buiten was opgetreden. De gerezen
controverse kon bij de behandeling door de Ereraad volledig worden opgelost.

In toenemende mate doet zich de behoefte gevoelen de bestaande Code aan te passen
aan de nieuwe omstandigheden, die de organisatie van de massawerkzaamheden bij
de praeventieve diergeneeskunde met zich brengen. In het verslagjaar is hierover over-
legd en naar het zich laat aanzien kan een gewijzigde Code in 1954 het licht zien.

In de hoop, dat dit bij zal dragen tot het bestendigen van de goede verhoudingen
onder de leden van onze Maatschappij, eindig ik dit verslag.

Het Bestuur van de Kring van Candidaatleden van de Maatschappij voor Dier-
geneeskunde heeft in overleg met het Hoofdbestuur besloten deze Kring op te heffen.

ie. De vreemde plaats die deze Kring innam in het raam van de studentenorganisaties.

2e. De steeds verminderende belangstelling voor deze Kring, hetgeen onder meer
te wijten was aan het onder 1 genoemde en aan het feit dat zij weinig bekendheid
genoot.

In aansluiting op het bovenstaande deelt het Bestuur van de Diergeneeskundige
Studenten Kring mede dat tijdens een Huishoudelijke Vergadering op 26 Februari 1954
een Bijzondere Afdeling is opgericht, onder Bestuur van een Commissie, die zich speciaal
zal belasten met het organiseren van lezingen op sociaal en economisch gebied.

Het Bestuur is nl. van mening dat de problemen, die de voormalige Kring van Candi-
daatleden bestudeerde van zulk belang moeten worden geacht, dat deze niet
zonder meer terzijde gelegd kunnen worden. Door een speciale Commissie hiervoor
in het leven te roepen kan in deze behoefte worden voorzien.

Genoemde Commissie (Candidaten-Commissie) is voor het lopende verenigingsjaar
als volgt samengesteld:

W. J. J. van der Gulden, Praeses,
W. K. de Jonge, Ab actis,
W. F. Felix, Fiscus.

Het Hoofdbestuur heeft de volgende diergeneeskundige candidaten aangenomen als
candidaatlid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde:

H. M. Th. v. Bommel
C. P. Burger
E. Tj. B. Dinkla
J. Krijger
J. W. Laveaux
J. M. B. Lohuis

Poelma, F. G., van Kloosterburen naar Cura$ao, abattoir Parera; wnd. h. v/d Vet.
dnst. (van 101 naar 119)

Het bureau van deze dienst is van Maandag 29 Maart a.s. af gevestigd in „Sonnen-
huys", Heythuijsen, Telefoon K 4749-441.

Verdunningsvloeistof voor stierensperma, bereid volgens voor-
schrift en onder controle van Prof. Dr F. C. VAN DER KAAY en
Prof. Dr C. ROMIJN.

Flacons a 100 en 250 cm³, ongekleurd en in de kleuren rood. bruin en groen.
Dozen a 12 ampullen a 20 cm^], uitsluitend ongekleurd.
Aan de Buffer 300 in flacons is sulfanilamide toegevoegd.

Buffer-vloeistof voor de kunstmatige inseminatie, volgens voor-
schrift van Prof. Dr F. C. VAN DER KAAY.

Voor kunstmatige inseminatie. Volgens voorschrift en onder controle
van Prof. Dr F. C. VAN DER KAAY.

Ter verdunning van het sperma gebruike men een deel geheel-ei en drie delen buffer.
Flacons a 100 en 250 cm³.

Zowel Penicilline "NOVO"-vet. als
Strepto-Penicilline "NOVO "-vet. wordt
uitsluitend aan H.H. Dierenartsen geleverd.

Uit het Instituut voor Tropische en Protozoaire Ziekten, Faculteit der.Vee-
artsenijkunde, Utrecht (Directeur: Prof. Dr. F. C. KRANEVELD).

Een van de ernstigste ziekten, welke de kalkoenen-stapels teistert, is de
blackhead, de infectieuse enterohepatitis, of, volgens de moderne nomen-
clatuur, de histomoniasis. In de loop der jaren werden tal van middelen
tegen deze infectie aanbevolen, welke echter geen van alle konden be-
vredigen. Een grote verbetering bracht het 2 amino - 5 nitrothiazol, dat
thans — overeenkomstig de tegenwoordig geldende handelsgebruiken —
onder verschillende namen op de markt wordt gebracht (Enheptin (de
eerste „handelsnaam") = Enheptin T = A.N.T.); Hepaton; Entramin;
Histane). Van vele zijden werd gunstig over het praeparaat bericht, zowel
wat betreft de prophylactische activiteit, als ten aanzien van een therapeu-
tisch effect gedurende de eerste stadia der infectie. Er was dan ook alle
aanleiding om dit nieuwe medicament eveneens in Nederland ingang te
doen vinden. Zoals de situatie in 1950/51 lag, kwam voor onderzoek in
eerste instantie het Enheptin (van de Firma Ledf.ri.e) in aanmerking, daar
hierover verreweg het meest was gepubliceerd. Dit middel was echter hier
niet in de handel, doch de N.V. Brocades-Stheeman, welke de desbe-
treffende import in handen had, was zo vriendelijk een hoeveelheid voor
proeven ter beschikking te stellen, een geste, welke op volle waarde werd
en wordt geschat.

Daar aan het Instituut voor Tropische en Protozoaire Ziekten elke
mogelijkheid tot opzetten van een ook maar bescheiden onderzoek ont-
brak, diende te worden gewacht op een kans om onder praktijkomstan-
digheden te experimenteren. Dat hieraan speciale bezwaren verbonden
zouden zijn, werd tevoren zeer wel beseft en de ervaringen bevestigden dit
dan ook weer diverse malen. Wel werd bij alle proeven, welke geduren-
de de laatste a 2 jaar werden verricht (waaronder één op zeer ruime
schaal) steeds de indruk verkregen, dat het Enheptin een goede tot zeer
goede werking ontplooide, doch de verzamelde gegevens bleken vrijwel
steeds te onvolledig of te weinig nauwkeurig om een vermelding te recht-
vaardigen. Soms was de sterfte onder de contróle-dieren te gering of
stopte deze onverwacht, in andere gevallen hielden de eigenaren zich niet
aan de gemaakte afspraken, waardoor de resultaten vertroebeld en onvol-
doende betrouwbaar werden.

Een uitzondering vormde het hieronder volgende experiment, dat op
het bedrijf van de Heer H. H. Knoop te Barneveld werd uitgevoerd.
Op dit pluimveepark was gedurende de laatste jaren regelmatig blackhead
onder de kalkoenen voorgekomen en door deze ervaring geleerd, werd door
de eigenaar de betekenis van een doeltreffende proef ten volle onderkend.
Alle medewerking werd toegezegd en ook inderdaad verleend, waarvoor
hier wel dank zij betuigd.

controles zouden kunnen dienen. Als werkgelegenheid stonden drie goed
geïsoleerde stallen ter beschikking.

Aanvankelijk was gedacht om een prophylactische proef op te zetten,
doch de omstandigheden noopten dit plan te wijzigen. Toen namelijk de
kalkoenen over de betreffende hokken waren verdeeld, berichtte de eigenaar,
dat de koppels „niet geheel in orde" waren. De volgende twee dagen
waren bij vele dieren ernstige ziekteverschijnselen waar te nemen (alge-
mene symptomen en heftige diarrhee, echter zonder bloed in de ontlas-
ting) en vielen er in één hok, waarin groep III was ondergebracht, vijf
doden. Onderzoek toonde aan, dat het hier ging om coccidiosis. Bij alle
geseceerde kalkoenen — in totaal 8 — waren de coeci haemorrhagisch
ontstoken en bevatte de inhoud dezer darmgedeelten een zeer groot aantal
coccidiën (Eimeria meleagridis). Ook de dunne darm was pleksgewijs sterk
bloedrijk. Nauwkeurig werd gelet op afwijkingen, welke op blackhead
zouden kunnen wijzen. Ook cultureel en histologisch werd dit na-
gegaan. Niets wees in de richting van deze ziekte.

Een en ander leidde er toe om het Enheptin-experiment op te schorten
totdat de coccidiosis onderdrukt zou zijn en juist deze dagen van wachten
bleken van doorslaggevende betekenis voor de opzet van de proef. Aan
alle dieren werd Sulfaquinoxaline verstrekt (op grond van vroegere erva-
ringen: 0,0125 % in het drinkwater), hetgeen verdere sterfte aan cocci-
diosis voorkwam. Drie dagen later werden echter weer 5 dieren dood
aangetroffen (dieren van groep III) en zoals het onderzoek leerde, ging
het hierbij thans om blackhead.

Hierdoor werd dus zeker, dat in „besmet milieu" zou moeten worden
gewerkt, waarvan de consequentie was, dat het Enheptin als curativum
zou moeten worden toegepast.

Voor de proeven kon toen over 267 dieren worden beschikt. 66 Daarvan
waren op dat moment 10 weken oud, de anderen 8 weken, een leeftijds-
verschil, dat in verband met de gevoeligheid voor blackhead praktisch
zonder betekenis was te achten. De oudsten, die allen van eenzelfde fok-
bedrijf stamden, werden als één groep tezamen gehouden, terwijl de
overigen, afkomstig van een andere fokkerij — naast de controles — in
koppels van resp. 94 en 87 in twee stallen werden ondergebracht. In elk
der stallen werd voor 10 contrôle-dieren een ruimte afgeschoten, waarvan
de oppervlakte in evenredigheid was met die, welke aan de te behandelen
kalkoenen ter beschikking stond.

In verband met de voorraad Enheptin diende nog een variatie te worden
gemaakt en wel was het noodzakelijk om aan één der groepen het middel
door het voedsel, aan de beide andere door het drinkwater te verstrekken.

De stallen waren aldus ingericht, dat elk contact tussen controles en
proefdieren met zekerheid was uitgesloten (tot aan de zolder fijnmazig
kippengaas, waartegen langs de grond planken waren aangebracht) ; alle
groepen hadden — evenals de controles — een eigen „uitloop"; bij de
verzorging werden de noodzakelijke voorzorgsmaatregelen stipt gevolgd.

Groep I. 56 Dieren van 10 weken. In voedsel 0,1 % Enheptin. Resp. op
de 2de, 27ste en 33ste dag na het inzetten van het experiment één sterf-

geval door blackhead. Nadien werd het Enheptin nog gedurende 3 weken
verstrekt, waarna den dieren gelegenheid tot vrije uitloop werd geboden.
Op dat tijdstip was de toestand der kalkoenen aldus, dat het uitermate
waarschijnlijk voorkwam, dat geen slachtoffers meer zouden vallen.

Van de contrôles] succumbeerde er slechts één aan blackhead. De tijds-
duur van ophokken was gelijk aan die van de proefgroep.

Procentueel — om deze wijze van weergave gemakshalve te gebruiken —
bedroeg de sterfte onder de behandelde dieren 5,4 en onder de controles 10,
getallen, welke weinig-zeggend zijn.

Groep II. 94 Dieren van 8 weken. In drinkwater 0,03 % Enheptin. Op de
eerste dag succumbeerde een der klinisch zieke dieren aan blackhead,
terwijl zich verder op de 4de, 13de, 18de en 21ste dag één dergelijk sterf-
geval voordeed. Op de 37ste dag stierven nog 2 kalkoenen aan genoemde
ziekte, waarmede de sterfte bleek te zijn geëindigd. Met de verstrekking
van Enheptin werd daarna nog gedurende 9 dagen doorgegaan.

Eerst na het eindigen der Enheptin-toediening werden de dieren in de
gelegenheid gesteld om „uit te lopen".

Van de controles bleef geen enkel dier in leven. Allen stierven aan black-
head (resp. 4, 6, 7, 12, 13, 14 (2 dieren), 16, 19 en 20 dagen na het inzetten
der proef).

Bij dit experiment bedroeg de sterfte onder de behandelde dieren 7,4 %,
bij de controles 100 %.

Groep III. 87 Kalkoenen van 8 weken. Behandeling als bij groep II. Van
deze dieren stierven er in de loop van 42 dagen 12 aan blackhead (resp.
na 4 (2 dieren), 5 (2 dieren), 6, 8 (2 dieren), 27 (2 dieren), 28, 31 en 41
dagen). Na het laatste sterfgeval werd het Enheptin nog gedurende 7 dagen
verstrekt, waarna\'de dieren tot hun uitloop werden toegelaten.

Alle controles pielen als slachtoffer van de blackhead en wel na 1 tot
24 dagen (resp. na 1, 2, 3 (2 dieren), 4, 5, 6 (2 dieren), 14 en 24 dagen).

In procenten uitgedrukt was de sterfte bij de behandelde dieren 13, 8,
bij de controles 100.

Het niet doorzetten van de ziekte onder de contrôle-dieren van groep I
maakt het niet wel mogelijk om een oordeel over de werkzaamheid van
het Enheptin uit te spreken. De verschillen tussen de beide subgroepen
zijn daarvoor te gering. Uiteraard zijn diverse veronderstellingen te maken
waarom onder de controles zo weinig sterfte optrad. De mogelijkheid
bestaat, dat de infectiekans daarvoor te gering is geweest. Theoretisch
bezien is het echter eveneens niet zonder meer uit te sluiten, dat een op de
afstamming berustend verschil in resistentie tussen de dieren van groep I
en die van de groepen II en III bestond. Dat de kalkoenen niet gelijkwaardig
waren, kwam ook nadien tot uiting en wel bleven de dieren van groep I,
niettegenstaande zij sneller opgroeiden, duidelijk in gewicht achter bij de
kalkoenen van de beide andere groepen. Gevarieerde, doeltreffende voe-
ding kon hierin geen verbetering brengen. Het ging hierbij niet om invloe-
den, welke zich speciaal op het bedrijf van de Heer Knoop konden doen
gelden, want iets soortgelijks werd eveneens waargenomen op de fokkerij,
waarvan de dieren waren betrokken.

fn tegenstelling met groep I, zijn de resultaten, welke bij de groepen II
en III werden verkregen, overtuigend te noemen. Daar de betreffende

dieren volkomen willekeurig over de beide hokken werden verdeeld, is
het — mede gezien het verloop der infectie onder de controles — ten volle
verantwoord om beide als één geheel te bezien. ,,L\'art de grouper les chif-
fres" wordt hierbij niet beoefend en aldus beschouwd, is tegenover een
sterfte van alle (20) contrôle-dieren te plaatsen een succumberen van ig
( = 10,5 %) der 181 kalkoenen, waaraan volgens voorschrift Enheptin
door het drinkwater werd verstrekt.

Deze cijfers vormen een volledige, en, naar het voorkomt, gefundeerde
bevestiging van de gunstige indruk, welke diverse collegae, zoals bekend,
bij toepassing van het praeparaat — zowel prophylactisch als therapeutisch
■—• reeds hebben verkregen.

In verband met andere ervaringen, welke, naar vernomen werd, blijk-
baar hier te lande werden opgedaan, verdient nog vermelding, dat,
na het eindigen der Enheptin-kuur, zich geen ziekte- of sterfgevallen meer
onder de kalkoenen voordeden en dit niettegenstaande de 9 overlevende
controles van groep I tezamen met de corresponderende proefdieren werden
gehuisvest en de drie proefgroepen nog gedurende maand op hun eigen
terreinen werden aangehouden. Daarna werden alle dieren gezamenlijk
overgebracht naar een andere stal, waarin tot dat tijdstip jonge hennen
waren opgefokt. Na weer 12 weken volgden de dieren de weg, welke in
Kersttijd veelal die des kalkoens is, waarmede het experiment een smakelijk
einde vond.

Te concluderen valt, dat het 2 amino - 5 nitrothiazol als een hoogst
waardevol middel tegen de blackhead is te beschouwen en dat toepassing
ervan niet alleen economisch verantwoord is, doch dat het zeer wel moge-
lijk is te achten, dat hierdoor het aan het fokken van kalkoenen verbonden
risico dusdanig zal kunnen worden verminderd, dat dit een lucratief bedrijf
kan worden en ook voor kleine fokkers — zoals bijv. op de „zandbedrijven"
in het Barneveldse — een meer vaste bron van inkomsten zal kunnen gaan
vormen.

Op een bedrijf, waar blackhead onder kalkoenen voorkwam, werd door
verstrekking van Enheptin in het drinkwater (0,03 %) de sterfte onder
een koppel van 181, acht weken oude dieren (groepen II en III) tot 10,5 %
beperkt. Alle niet behandelde dieren (20 stuks) stierven.

Van 56, tien weken oude kalkoenen (groep I), die het middel in het
voedsel kregen voorgezet (0,1 %) stierven er 3. Van de 10, even oude, niet
behandelde controles succumbeerde er één, welk verschil uiteraard geen
gefundeerd oordeel rechtvaardigt.

Het zo uiteenlopende sterftepercentage onder de controles der groepen
kan zowel berust hebben op ongelijke infectie-mogelijkheden, als op een
erfelijk verschil in resistentie tegen de ziekte.

At a farm vvhere blackhead occurred in the turkeys, the mortality in a clutch of 181
eight weeks old birds (groups II and III) was decreased to 10.5 % by adding Enheptin
to the drinking-water (0,03 %). All untreated birds (20) died.

Out of 56 ten weeks old turkeys (group I), which had had the drug administered
through the food(o.i%), 3 died. Out often untreated birds of the same age one succomb-
ed, but this difference does not justify forming an opinion.

The considerably varying mortality percentages in the controls of the groups may have
been due to both unequal possibilities of infection, and a hereditary difference in resist-
ance to the disease.

Dans une entreprise où il se présentait du blackhead parmi les dindons on est arrivé,
en fournissant de l\'Enheptinà l\'eau de boisson (0,03 %),à limiter la mortalité parmi une
troupe de 181 animaux de huit semaines (groupes II et III) à 10.5 %. Tous les animaux
non traités (20 pièces ) moururent. De 56 dindons âgés de dix semaines (groupe I) à qui
l\'on avait servi le remède (0.1 %) dans la nourriture, il en mourut 3. Des 10 contrôles non
traités, du même âge, il en succomba un seul, différence qui, essentiellement, ne motive
pas un jugement fondé.

Le pourcentage de mortalité si disparate parmi les contrôles des groupes, peut avoir
dépendu autant de possibilités d\'infection inégales que d\'une différence hériditaire en
résistance contre la maladie.

Auf einem Betriebe, auf dem Blackhead unter den Truthennen auftrat, wurde durch
Verabreichung von Enhcptin im Trinkwasser (0.03 %), die Sterblichkeit unter einer
181 Tiere zählenden Menge von acht Wochen alten Jungtieren (Gruppe II und III)
auf 10.5 % beschränkt. Alle nicht behandelten Tiere (20 Stück) gingen ein.

Von 56 zehn Wochen alten Truthennen (Gruppe I), denen dieses Mittel (0.1 %) im
Futter verabreicht wurde, verendeten drei Tiere. Von den nicht behandelten gleichaltrigen
Kontrolltieren starb nur eins; dieser geringfügigeU nterschied rechtfertigt, der Natur der
Sache nach, kein fundiertes Urteil.

Der unter den Kontrolltieren der verschiedenen Gruppen so auseinanderlaufende
Prozentsatz in der Sterblichkeit, kann sowohl auf unterschiedlichen Infektionsmöglich-
keiten, als auch auf einem vcrerbtenWidcrstandsvcrmögen gegen diese Krankheit beruhen.

VERGIFTIGINGEN BIJ KIPPEN, VEROORZAAKT DOOR
TMTD, ZINK- EN IJZERDITHIOCARBAMATEN.

Dr. G. WAGENAAR:
Directeur van de Provinciale Gezondheidsdienst voor Dieren in Zeeland.

Reeds in het voorjaar van 1953 werd door Ir. J. Hoogendoorn, Rijks-
pluimveeconsulent, de aandacht gevestigd op de vergiftigingsmogelijk-
heden, welke er voor pluimvee aanwezig zijn op de bedrijven, waar de
fruitteelt en de kippenhouderij tezamen wordt uitgeoefend.

Hij verwijst naar de onderzoekingen van Haverman en Wachter van
Universiteit te Bonn.

Deze onderzoekers namen een reeks van proeven met verschillende
bespuitingsmiddelen. Van deze bestrijdingsmiddelen werden alleen ver-
giftigingsverschijnselen bij het pluimvee geconstateerd bij het gebruik van
Pomasol en Fuclasin. Pomasol is TMTD. (tetramethylthiuramdisulfide).
Fuclasin is zinkdimethyldithiocarbamaat.

De verschijnselen, welke beide onderzoekers waarnamen, waren als volgt.
De voedselopname liep de eerste 4^5 dagen 40 % achteruit, daarna
herstelde deze zich en na 10 dagen was de voedselopname weer normaal.

Direct na de opname van de middelen kregen de kippen diarrhee, terwijl
de eieren welke gelegd werden, windeieren waren. De eieren hadden dus
geen schaal, in verschillende gevallen zelfs geen schaal èn geen vliezen.
Na ongeveer 8 dagen herstelde de leg zich, de gelegde eieren vertoonden
gedurende de laatste periode echter grillige vormen, welke vermoedelijk
veroorzaakt werden door abnormale spiersamentrekkingen van de eileider.
Na 3 weken was de leg weer normaal.

De laatste jaren is er in Nederland een sterke toename waar te nemen
van het gebruik van TMTD, zink- en ijzer- dithiocarbamaatmiddelen in de
fruitteelt, bij de bestrijding van schurft. (Venturia inaequalis).

Dit vindt vooral zijn oorzaak in het feit, dat deze middelen naast een
goede schurftbestrijding, ook een gunstige invloed uitoefenen op de blad-
ontwikkeling en vruchtknopzetting, terwijl TMTD tevens de vruchten
beter doet kleuren.

Daar deze middelen echter niet de appelmeeldauw (Podosphaera leu-
cotricha) bestrijden, komt men op meeldauwgevoelige rassen momenteel
terug op de bekende zwavelbespuitingen. Op de weinig meeldauw ge-
voelige appelrassen en op de peren kan een toenemend gebruik van
de dithiocarbamaten verwacht worden. Ook bij bestrijding van de
aardappelziekte Phytophthora infestans, begint men meer gebruik te
maken van zinkaethyleen-bisdithiocarbamaatmiddelen ter vervanging
van de bekende koperhoudende middelen.

Daar bij een toenemend gebruik van deze middelen de vergiftigings-
kansen voor het pluimvee eveneens toenemen, is het gewenst, dat de pluim-
veehouders door goede voorlichting op de hoogte gebracht worden van
de gevaren bij gebruik van genoemde middelen.

Nadat één onzer door enkele fruittelers op de afwijkingen bij kippen
opmerkzaam was gemaakt, werden op 16 Mei 1953 enkele bedrijven door
ons bezocht.

Groot fruitteeltbedrijf met slechts enkele kippen (19 stuks). De kippen
waren 1, 2 en 3 jaar oud en legden goed, gemiddeld 15 eieren per dag.
De kippen liepen los in de boomgaard, waar de ondergrond bestond uit
gras. Veertien dagen tevoren is er voor het eerst gespoten en wel met
AAzira (zink-dimethyldithiocarbamaat) en wel 2000 1 per H.A. in een
spuitconcentr. van 0.15 %. De vloeistof is half verneveld en na het spuiten
dropen de bomen niet; wel was de nevel op het gras terecht gekomen. Eén
dag na het spuiten waren er slechts 2 eieren, de 2e dag geen eieren en
de kippen deden „broeds" aan; er zaten er 5 op het nest.

De 4e dag werden windeieren gelegd; daarna in de loop van de
week misvormde eieren (zie foto).

Op 16 April is op dit bedrijf gespoten met Ferbasept (ferridimethyl-
dithiocarbamaat). Er is maar eenmaal gewoon gespoten en wel zeer weinig.
Het had echter geregend en er stonden plasjes op de grond.

De kippen hebben uit de plassen, vermengd met sproeivloeistof, gedron-
ken. Van de 400 kippen was de gemiddelde productie 300 eieren per dag.

Daarna waren de mestplanken volgens de eigenaar bedekt met een
„blubber" van windeieren. Er zijn geen doden gevallen; na 1 week was
het herstel al een eind op weg; alleen waren er ook nogal veel misvormde
eieren.

Beschreven worden de verschijnselen, bij kippen veroorzaakt door een
vergiftiging met TMTD en door ijzer- en zinkdithiocarbamaatmiddelen.

Deze vergiftigingen kunnen optreden, indien de kippen lopen in een
boomgaard, welke met één van de bovenstaande middelen is gespoten
tegen de schurft in de fruitbomen. De hoofdverschijnselen bij het pluimvee
zijn, dat de dieren van de leg raken, daarna windeieren leggen en later
enkele dagen eieren met sterk misvormde schalen.

A description is given of the symptoms in hens caused by TMTD poisoning, and by
spraying fluids containing iron and zincdithiocarbamate.

These poisonings can occur if the fowl are let loose in orchards which have been
sprayed with one of the above mentioned fluids against diseases of fruit trees. The main
symptoms in poultry are that the birds lay fewer eggs, then they lay wind-eggs and later
on, for some days, eggs with badly misformed shells.

Ii fut décrit les phénomènes chez des poules provoqués par un empoisonnement de
TMTD et par des remèdes de fer et de zinc de dithiocarbamate.

Ces empoisonnements peuvent se présenter si les poules marchent dans un verger
arrosé d\'un des ingrédients cités ci-dessus contre la rogne dans les arbres fruitiers. Les
symptômes principaux chez les animaux de basse-cour sont, que les animaux ne pondent
plus, qu\'elles pondent ensuite des oeufs lardés et quelques jours plus tard des oeufs avec
des coques fortement déformées.

Es werden die Erscheinungen beschrieben, die bei Hühnern durch Vergiftung mit
TMTD, Eisen oder Zinkdithiokarbamatmittel verursacht werden.

Diese Vergiftungen können auftreten, wenn die Hühner ihren Auslauf in einem Baum-
garten haben, in dem die Obstbäume mit einem der genannten Mittel gegen Schorf
bespritzt wurden.

Die hauptsächlichsten Vergiftungserscheinungen beim Federvieh kennzeichnen sich
dadurch, dass die Tiere im Eierertrag nachlassen, dann Windeier legen und einigen
Tage später Eier mit stark missformten Schalen.

De naaste aanleiding tot dit opstel is het artikel van Dr. J. M. van
Vloten over verkoopplaatsen van vlees en vleeswaren in het Tijdschrift
voor Diergeneeskunde van i December 1953, van welk artikel ik met
grote belangstelling kennis nam.

Ik juich het ten zeerste toe, dat onderwerpen, als door Dr. van Vloten
aangesneden, in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde worden behandeld.
Van alle dierenartsen, die met de vleeskeuring zijn belast, mag worden
verwacht, dat zij een goed gefundeerd oordeel over bedoelde aangelegen-
heden hebben, al is het dan ook zo, dat hun oordeel niet doorslaggevend
zal zijn als vraagstukken van juridische aard in het geding komen. Ik wil
verder gaan dan Dr. van Vloten en vastleggen, dat naar mijn mening
de ,,root of all evil" is, dat met het bepaalde in een ongewijzigd artikel 19
der Vleeskeuringswet moeilijk langer kan worden gewerkt. Alvorens
hiertoe over te gaan moge ik met betrekking tot het artikel van Dr. van
Vloten enige kanttekeningen maken. Bij de behandeling der inzake
vleeswaren gegeven voorschriften vraagt hij zich af, of het advies van
de Minister wel in alle opzichten juist is geweest en verwijst daarbij onder
meer naar het bepaalde in artikel 168 van de Gemeentewet. Uiteraard
geldt dit ook ten aanzien van de voorschriften inzake vlees. Voorzover
laatstbedoelde voorschriften betreft meent hij, dat het gestelde onder b
van de ontwerp-verordcning in zekere zin een doublure is.

In dit verband zou ik er op willen wijzen, dat niet elke localiteit, waarin
wel eens vlees verkocht wordt, een vleeswinkel is in de zin van artikel ig
van de Vleeskeuringswet.

Hetgeen Dr. van Vloten met betrekking tot de Warenwet schrijft is
natuurlijk juist, maar ik meen er toch op te moeten wijzen, dat de Waren-
wet slechts betrekking heeft op vlees — vleeswaren voorzover de keuring
van scheikundige aard is.

Door deze terloops gemaakte opmerkingen wil ik allerminst te kort
doen aan de waarde van het bewuste tijdschriftartikel.

Ik acht het in tegendeel van groot belang, dat Dr. van Vloten er op
gewezen heeft, dat er iets niet in orde is met de wettelijke voorschriften
inzake de verkoopplaatsen van vlees en vleeswaren. Insiders weten, dat
hier grote hygiënische en economische belangen op het spel staan.

Dr. van Vloten wees er reeds op, dat de Minister van Arbeid het
raadzaam achtte vóór de volledige inwerkingtreding van de Vleeskeurings-
wet in een rondschrijven aan Gedeputeerde Staten van de verschillende
provinciën onder meer kenbaar te maken, dat het uit hygiënisch oogpunt
gewenst is, dat in de gemeentelijke verordening op de keuringsdienst
bepalingen worden opgenomen met betrekking tot het ten toon stellen,
ten verkoop in voorraad hebben en ten verkoop voorhanden hebben van
vlees (eventueel vleeswaren). Zulks niettegenstaande in artikel 19 van
de Vleeskeuringswet is vastgelegd, dat bij algemene maatregel van be-
stuur ter wering van voor de volksgezondheid schadelijke producten eisen

worden gesteld, waaraan slachterijen, vleeswinkels, bewaarplaatsen van
vlees, vleeswarenfabrieken enz. moeten voldoen.

Of deze regeling met betrekking tot de hygiënische behandeling van
vlees (deels bij algemene maatregel van bestuur, deels bij gemeentelijke
verordening) uit een oogpunt van wetgeving juist is te achten, wil ik hier
in het midden laten. Ik wil volstaan met vast te stellen, dat na vele jaren
ter zake een toestand is verkregen, welke niet bevredigt.

Wel is er eenheid met betrekking tot de hygiëne in inrichtingen genoemd
in artikel 19 van de Vleeskeuringswet, maar niet voor zover betreft andere
plaatsen waar vlees en vleeswaren worden verkocht of vleeswaren worden
bereid. Het is aangewezen te bevorderen, dat in artikel ig van de Vlees-
keuringswet in plaats van ,,vleeswinkels" wordt gesteld: „plaatsen, waar
vlees wordt verkocht of ten verkoop voorhanden is."

Met betrekking tot verkoopplaatsen van vleeswaren zou ik het navol-
gende willen opmerken. Naar mijn mening dwingen overwegingen van
hygiënische aard hier niet in die mate als bij verkoopplaatsen van vlees
om aan te dringen op wijziging van het bepaalde in artikel 19 der Vlees-
keuringswet. Is dit juist, dan bevreemdt het, dat de Minister, zij het
schroomvallig (eventueel vleeswaren), aandringt op opname in een ge-
meentelijke verordening van gelijke voorschriften met betrekking tot
vleeswaren als met betrekking tot vlees. De oplossing ware wellicht, dat
door een wijziging van meergenoemd artikel 19 algemeen geldende voor-
schriften met betrekking tot de verkoop van vleeswaren kunnen worden
gegeven, welke voorschriften op grond van overwegingen van hygiënische
aard heel wat milder kunnen zijn dan die, welke gelden voor vleeswinkels.
Terecht opent artikel 19 van de Vleeskeuringswet de mogelijkheid eisen
te stellen aan vleeswarenfabrieken.

Het komt echter voor, dat door slagers vleeswaren worden bereid in
ruimten, welke aan hygiënische eisen niet voldoen. Bestrijding van dit
euvel wordt tegengegaan door het feit, dat deze ruimten niet in alle ge-
vallen vleeswarenfabrieken kunnen worden genoemd. Mitsdien ware in
meergenoemd artikel 19 in plaats van „vleeswarenfabrieken" te stellen
„plaatsen waar als bedrijf vleeswaren worden gemaakt."

Uit de aard der zaak bestaat er bij de hygiënisten een streven, elke be-
drijfsslachting in een onhygiënische omgeving tegen te gaan. Aan de hand
van de bestaande voorschriften is dit niet mogelijk, daar een plaats, waar
eens of enkele malen wordt geslacht niet is te beschouwen als een slachterij.
Ook in dit opzicht zal meergenoemd artikel 19 wijziging behoeven.

Verdient dus eensdeels meergenoemd artikel 19 aanvulling, ander-
deels is aangewezen schrapping van enige daarin genoemde inrichtingen.
Ik bedoel vilderijen, penserijen en inrichtingen tot bewaring of verwerking
van ander dierlijk afval dan bloed. De opsomming van deze inrichtingen
is destijds overgenomen uit de Hinderwet. Mocht het in 1875 (jaar
inwerkingtreding Hinderwet) zin hebben laatstbedoelde inrichtingen aan
banden te leggen, „tot wering van vlees en vleeswaren, die voor de volks-
gezondheid schadelijk zijn" behoeven thans terzake bijzondere maat-
regelen niet te worden getroffen. Een te veel aan voorschriften gaat de
goede werking der rationele bepalingen tegen.

Volkomen besef ik, dat het vorenstaande niet een volledige beschouwing
over het bepaalde in artikel 19 der Vleeskeuringswet geeft. Zo is de
economische zijde van het vraagstuk door mij in het geheel niet belicht.

Ik wilde slechts aantonen, dat meergenoemd artikel 19 in elk geval
wijziging behoeft. Geenszins veronderstel ik, dat de ambtelijke deskundigen
in wezen met mij van mening verschillen. Naar mijn mening ontbreekt
nog slechts een krachtige aandrang tot wijziging van voornoemd artikel 19
van hen, die in de praktijk de ongewenste gevolgen van de onvolkomen-
heden voelen.

Op 17 November 1953 heeft de Hoge Raad een arrest gewezen, het-
welk ongetwijfeld wel belangstelling zal genieten in veterinaire kringen,
zodat ik meen er een enkel woord aan te moeten wijden.

De gemeente Ooststellingwerf heeft op 21 April 1952 een verordening
in het leven geroepen in verband met de bestrijding van het mond- en
klauwzeer in die gemeente.

Art. i lid i : „Het is verboden in de gemeente Ooststellingwerf vee te
houden of te weiden, hetwelk in de afgelopen twaalf maanden niet voor-
behoedend tegen mond- en klauwzeer behandeld is geweest met een door
B. en W. aangewezen of toegelaten behandelingsstof";

Art. 2 lid i: „Het is verboden melk van vee, hetwelk niet binnen de in
het eerste lid van art. 1 genoemde termijn op de bij dat artikel omschreven
wijze met behandelingsstof tegen mond- en klauwzeer voorbehoudend
behandeld is geweest, aan een inrichting voor de verwerking van zuivel-
producten ter verwerking af te leveren of bij een dergelijke inrichting ter
verwerking aan te nemen".

Een Directeur van een Zuivelfabriek, die art. 2 lid 1 overtreden had,
kreeg een procesverbaal en moest dientengevolge terechtstaan voor de
Kantonrechter te Beetsterzwaag.

De Kantonrechter ontsloeg de verdachte van alle rechtsvervolging,
daarbij overwegende:

„dat Wij dit bewezen feit niet achten een strafbaar feit te zijn, daar de
verordening mond- en klauwzeer door de gemeenteraad van Ooststelling-
werf op 21 April 1952 vastgesteld en op 21 Mei 1952 afgekondigd, bij
welke verordening opgemeld feit werd verboden, inbreuk maakt op de
voorschriften van een hogere wetgever, doordat bij de Veewet de wering
en bestrijding van mond- en klauwzeer bij herkauwende dieren reeds is
geregeld en onder het toezicht van het Veeartsenijkundig Staatstoezicht
werd gesteld, bij welke wet niet enige uitdrukkelijke aanvullingsbevoegd-
heid aan de gemeenteraad werd gegeven tot het treffen van maatregelen

ter bestrijding van mond- en klauwzeer, zodat Wij deze gemeenteverorde-
ning buiten toepassing moeten laten".

De Hoge Raad heeft dit beroep verworpen. De overwegingen van ons
hoogste rechtscollege komen hierop neer, dat de wering en bestrijding van de
besmettelijke veeziekten — limitatief opgesomd in art. 7 der Veewet — als
behorend tot het veeartsenijkundig staatstoezicht, wordt uitgeoefend door
de ambtenaren van de veeartsenij kundige dienst, werkzaam onder bevel
van de betrokken Minister. Voorts verwijst de Hoge Raad naar art. 8 van
de Veewet voor wat betreft het verwerken van melk en het voorkomen
van verspreiding van smetstof en naar art. 9 voor wat de voorbehoedende
enting aangaat. In beide gevallen is het de Minister, die de terzake nodig
geachte bepalingen geeft. Ook doet de Hoge Raad nog een beroep op
art. 5 van de Veewet waarin aan de gemeenten wordt opgedragen het
veterinair markttoezicht te regelen overeenkomstig een desbetreffende
algemene maatregel van bestuur onder goedkeuring van de Kroon.

Op grond van deze overwegingen concludeert de Hoge Raad dan, dat
duidelijk blijkt de bedoeling van de wetgever, de bestrijding der besmette-
lijke veeziekten tot onderwerp te maken van een door de Rijksoverheid
te effectueren regeling, bij welker uitvoering aan de gemeenteraden slechts
een beperkte, onder controle van hoger gezag te vervullen taak is toe-
gedacht.

Ook de Procureur-Generaal had in zijn, aan dit arrest voorafgaande,
conclusie reeds geconstateerd, dat de strekking van de Veewet van dien
aard is, dat de daarin behandelde materie uitputtend door de rijkswetgever
is geregeld.

Aldus komen èn Hoge Raad èn Procureur-Generaal tot de slotsom, dat
voor een zelfstandige regeling van deze materie, ex art. 168 Gemeentewet
door de gemeenteraden, welke zelfstandige regeling dan die der Rijksover-
heid zelfs zou kunnen doorkruisen of daaraan afbreuk doen, geen plaats is.
Dicnsvolgens is de betrokken gemeenteverordening onverbindend verklaard.

Gelet op de huidige redactie van de Veewet moest de Rechter wel aldus
beslissen.

Ik merk hierbij, tot slot, nog op, dat voor de bestrijding van de tuber-
culose onder het rundvee hetzelfde geldt, met dien verstande, dat krachtens
art. 10 lid 2 der Wet bestrijding tuberculose onder het rundvee (S 1952-352)
eventuele Provinciale verordeningen op dit stuk, die bij het inwerking-
treden van de Wet bestonden, voorshands, tot nadere voorzieningen door
de Minister zijn getroffen, van kracht blijven. De bij het in werking treden
van laatstgenoemde Wet bestaande gemeentelijke verordeningen zijn
direct onverbindend geworden.

HYSTERECTOMIE EN OVARIOTOMIE BIJ HONDEN MET
PRURIGO EN ECZEEM DOOR HORMONALE INVLOEDEN.

Zoals ik reeds eerder in een artikeltje mededeelde ¹), zien we bij vrouwe-
lijke honden vaak een hardnekkig eczeem, dat zich op verschillende wijzen
kan manifesteren. Hoewel het beeld zeer wisselend kan zijn (meestal is het
een droog crusteus eczeem) vertoont het dier steeds een hevige jeukte,
waardoor secundair allerlei meer of minder ernstige laesies optreden.

Soms zien we, dat de jeuk begint kort voor de oestrus, doch over het
algemeen zijn de verschijnselen het heftigst enige weken na de loopsheid
of ten tijde van een schijnzwangerschap.

Vaak deelt de eigenaar in de anamnese mede, dat het dier steeds last
van schijnzwangerschap had.

Het gebruikelijke geven van smeersels of vitamine-preparaten heeft
geen zin; er kan tijdelijk enige verbetering optreden, doch steeds zien we
een recidive.

Wanneer we deze dieren tijdens de schijnzwangerschap inenformon of
lynoral geven, zien we vaak spoedig een behoorlijke verbetering optreden,
doch helaas is deze ook maar tijdelijk, terwijl grote doses menformon daarbij
het bezwaar hebben, dat loopsheidsverschijnselen optreden met alle narig-
heid daarvan voor de eigenaar of eigenares.

Sedert een jaar of zes ben ik er toe overgegaan bij deze dieren ovarioto-
mie en hysterectomie te verrichten, waarvan de resultaten zo onverdeeld
gunstig zijn, dat cleze voor het dier toch vrij zware ingreep m.i. volkomen
verantwoord is. Binnen zeer korte tijd is de jeuk geheel verdwenen en wor-
den de dieren veel levendiger. Men ziet alleen in de eerstvolgende periode
na de operatie, waarin het dier anders een normale oestrus zou hebben
gehad, weer enige dagen jeuk optreden, doch slechts bij hoge uitzondering
is deze zo heftig, dat de dieren de huid stuk schuren of bijten. Een enkele
maal is het nodig, de huid plaatselijk in te wrijven met kamfer- of menthol-
spiritus, doch over het algemeen verdwijnt de jeuk wel spontaan.

Schrijver krijgt veel honden in behandeling met prurigo en eczeem, die
blijkbaar in verband staan met de geslachtshormonen. Want zij komen
het meest voor enige weken na de loopsheid en ook bij schijnzwangerschap.
Hij heeft heel goede resultaten met hysterectomie en ovariotomie; deze
operatie geeft blijvend succes.

Author, practicing veterinary surgeon, receives for treatment many dogs suffering
from prurigo and eczema, which apparently stands in some connection with their
sex-hormones, as it mostly occurs some weeks after periods and in cases of pseudo-
lactation.

Author has obtaincd extremely satisfactory results by hysterectomy and ovariotomy;
this operation gives a permanent success.

L\'auteur reçoit en traitement beaucoup de chiens atteints de prurigo et d\'
eczéma, lesquels sont évidemment en rapport avec les hormones génitales. Car
ces cas se présentent le plus souvent quelques semaines après le rut et également
dans les cas de fausse grossesse.

Il obtient de très bons résultats avec 1\' hystérectomie et 1\' ovariotomie; cette
opération donne un succès durable.

Schreiber bekommt in seiner Praxis viele Hunde in Behandlung mit Prurigo
und Ekzem, die scheinbar im Zusammenhang mit den Geschlechtshormoncn
entstehen. Denn meistens treten diese Erscheinungen einige Wochen nach der
Brunstperiode auf, aber auch bei Scheinschwangerschaft. Er erzielte äusserst gute
Resultate durch Ausführung der Hysterektomie und der Ovariotomie; diese
Operation versichert bleibenden Erfolg.

In November 1953 werd op de Volkshogeschool \'t Oude Hof te Bergen
een contactbijeenkomst van dierenartsen en landbouwkundigen gehouden.
Tijdens deze bijeenkomst bleek het, dat vele dierenartsen onbekend waren
met het bestaan en de werkzaamheden van het Bedrijfslaboratorium voor
Grond- en Gewasonderzoek. Wij maken daarom gaarne gebruik van de
gelegenheid, welke ons in dit blad geboden wordt, om te wijzen op de
mogelijkheid van onderzoek van grond- en gewasmonsters, waarvan de
resultaten in Uw praktijk van nut zouden kunnen zijn.

Het Bedrijfslaboratorium voor Grond- en Gewasonderzoek, opgericht
in 1927, is het eigendom van de georganiseerde land- en tuinbouw in
Nederland. Het beheer en de exploitatie zijn opgedragen aan de Land-
bouworganisatie T.N.O. Er zijn vier laboratoria, namelijk te Oosterbeek
(hoofdlaboratorium), Groningen, Geldrop en Goes. Naast grondonderzoek
wordt sinds October 1950 ook gewasonderzoek verricht, vooral van ruw-
voedermiddelen. Dit onderzoek vindt uitsluitend plaats op het labora-
torium te Oosterbeek (Mariëndaal). Het researchlaboratorium, eveneens
te Oosterbeek gevestigd, draagt er zorg voor, dat steeds de meest betrouw-
bare analyse-methoden worden toegepast.

Het Grondonderzoek omvat, afhankelijk van de grondsoort: pH, humus,
koolzure kalk, fosfaat, kali, magnesium, koper, zout, zand, klei. Verder
kunnen bijzondere bepalingen worden verricht als: ijzer, pyriet, keuken-
zout, stikstof, totaal fosfaat, totaal kali, cobalt, mangaan, molybdeen,
zink, borium en lood.

Het Gewasonderzoek omvat: drogestof, pH, ruw eiwit, verteerbaar ruw
eiwit, berekende zetmeelwaarde, as, zand, boterzuur, azijnzuur, melkzuur,
ammoniak, nitraat, caroteen, suiker, fosfaat, kali, natron, kalk, magnesia,
chloor, sulfaat, koper, ijzer, cobalt, lood, zink, borium, molybdeen, enz.

Het belangrijkste onderdeel van het onderzoek vormt het nemen van
een goed vertegenwoordigend monster. De bemonstering dient op een uni-
forme wijze te geschieden en vereist daardoor een aparte opleiding en een
grote ervaring. De grond- en de gewasmonsters worden door monster-
nemers van het Bedrijfslaboratorium voor Grond- en Gewasonderzoek in
nauwe samenwerking met de assistenten van de Rijksland- en Rijkstuin-
bouwvoorlichtingsdiensten genomen. Deze beschikken tevens over het
benodigde materiaal voor verpakking en verzending. De adessen van de
monsternemers zijn bij de assistenten van de Voorlichtingsdiensten bekend
of kunnen bij het Bedrijfslaboratorium voor Grond- en Gewasonderzoek
worden aangevraagd.

Het onderzoek geschiedt tegen kostprijs. Een kostenopgave wordt U op
aanvrage gaarne toegezonden. Onze monstersnemers en de Voorlichtings-
diensten kunnen U eveneens inzage van de prijzen geven.

Onze laboratoria zijn gaarne bereid, alle gewenste inlichtingen te ver-
strekken en staan te allen tijde voor een bezoek Uwerzijds open.

De Directeur van het Bedrijf slab aratorium
voor Grond- en Gewasonderzoek
Ir F. Dechering.

Vraag: Is een Salmonella-bareilly-infectie bij kuikens als koopvernietigend gebrek
aan te merken?

Antwoord: S. bareilly-infectie bij kuikens ka» een koopvernietigend gebrek zijn, het
kan het ook niet zijn. De anamnese, vermeldende de omstandigheden bij leverancier
(broeder) en koper zullen moeten aantonen of de infectie al dan niet voor de koop
aanwezig was.

Voorbeeld: A koopt kuikens van B. De kuikens worden keurig in een ontsmet verblijf
ondergebracht. Contact met andere kuikens of met kippen is er niet. C, D en E (allen
zeer hygiënische bedrijven met goede isolatie) die van B betrokken, hebben dezelfde
klacht (S.bareilly infectie). Conclusie: koopvernietigend.

X koopt kuikens van Q, bij X zijn de kuikens in onreine omgev ing ondergebracht, er is
contact met andere kuikens (kippen) mogelijk, welke dieren latent besmet kunnen zijn.
Y en Z (prima bedrijven), die terzelfder tijd ook van Q kochten, hebben geen klachten.

Behandeling van onvruchtbare koeien met antibiotica. Ulberg, L. C., Black,
W. G., Kidder, H. E., McDonald, L. E., Casida, L. E., McNutt, S. H., J.A.V.M.A.
121, 436, 1952.

Koeien, die 4 of meermalen zonder succes waren geïnsemineerd, werden behandeld
met één intrauterine infusie van een waterige oplossing van dihydrostreptomycine,
aureomycine en peniciline, deels 17 dagen na de vorige oestrus, deels aan het begin
van de oestrus.

Het bevruchtingspercentage was niet gunstiger dan van andere onbehandelde, op-
brekende contróle-koeien.

I. Richman behandelde een circa 8 maanden drachtige, 6 jaar oude koe met „hydrops
amnii (?Ref.) door sectio caesarea vanuit de linkerflank. De placenta werd via de ope-
ratiewond manueel verwijderd. Nabehandeling: 40 mgr. stilboestrol en 2.400.000 E
penicilline in olie.

II. Een ingewikkelder behandeling, die echter ook tot herstel leidde, voerde Wolfe
uit bij een vaars met dezelfde diagnose (hoewel hij zelf in de beschrijving mededeelt,
dat de vloeistof zich in het allantois bevond). Hier werd de sectio caesarea voorafgegaan
door het aanleggen van een drainage via de flank. De drainagebuis mondde naar buiten
uit via een trocard huls, die naast de eigenlijke laparotomiewond door de buikwand
was heengebracht.

Nadat sectio was verricht, werd aanvankelijk de placenta niet verwijderd, doch werd
de cervix gedurende 2 dagen met een catheter, welke aan de vulva door aanhechting
werd vastgelegd, opgerekt tot deze voldoende ontsloten was voor manuele verwijdering
van de placenta.

Deze omslachtige behandeling werd gecompleteerd door de applicatie van hormonen,
diverse sulfapreparaten en antibiotica (o.a. aureomycine).

1. Ir. Th. Galesloot vervolgt zijn studies over de bacteriologie van gepasteuriseerde
melk met een artikel over: De invloed van bewaring van de melk vóór de pasteurisatie op
het aantal thermoresistente bacteriën, en komt tot de volgende voor de practijk belang-
rijke resultaten.

hogere kiemgetallen na pasteurisatie vocral op zeer warme dagen.
2c. Gedurende de winter zal het laat afleveren van de melk aan de fabriek geen

invloed uitoefenen op het kiemgetal na pasteurisatie.
3e. In het bedrijf kunnen vóór de pasteurisatie zulke omstandigheden voorkomen,

dat het aantal thermoresistente bacteriën toeneemt.
4e. Bovengenoemde verschijnselen treden alleen op in bedrijven, welke de melk
bij lage temperaturen pasteuriseren (Phosphatase-reactie juist negatief).

a. Remming van de groei van lactaatvergister.de boterzuurbacteriën door antibiotica van melk-
zuurstreptococcen.

b. Het toepassen van antibiotica afscheidende melkzuurstreptococcen als zuursel bij het tegen-
gaan van boterzuurgisting in kaas.

3. J. S. Kooy, stammen van lactobacillus plantarum, die antibiotica van streptococcus lactis
onwerkzaam maken.

Deze drie studies hebben vooral betekenis voor microbiologie van de bij de
kaasbereiding te gebruiken zuursels en de bestrijding van de bij de rijping in de
kaas optredende gebreken.

Behandelt de omstandigheden die de vorming van aromatische stoffen in boter
bevorderen.

5. C. W. Raadsveld, Verloop van de rijping in Edammmer kazen met verschillende vocht-
gehalten en verschillende zoutconcentraties.

De invloed van vochtgehalte en zoutconcentratie op de eiwitsplitsing en vet-
splitsing bij de rijping van kaas wordt in dit artikel bestudeerd.

1 en 2. Dr. Ir. Th. E. Galesloot vervolgt in twee artikelen zijn studies over Enige
aspecten van de bacteriologie van gepasteuriseerde melk. Eerst is aan de orde „Het bederf
van in het laboratorium gepasteuriseerde melk." Hierbij traden verschillen aan het licht
tussen het bederf van melk die respectievelijk gepasteuriseerd werd, 30 minuten bij
63° C., 5 minuten bij 85° C. en 5 minuten bij 100° C. Wij stippen hiervan aan: Er
bestaat geen verband tussen het kiemgetal direct na pasteurisatie en de duur-
zaamheid. Sporen van Bac. cereus zijn direct na pasteurisatie slechts in zeer
gering aantal aanwezig. Zij ontkiemen in deze melk blijkbaar sneller dan die
van Bac. subtilis. De melk met de juist negatieve phosphatasereactie en de melk,
gepasteuriseerd bij de hoogste temperatuur, zijn langer duurzaam dan de melk met
de juist negatieve peroxvdase-reactie. Wanneer men uitgaande van de minimum
tijd-temperatuur combinatie, de verhitting verzwaart, moet men eerst een gebied
passeren, waar de duurzaamheid afneemt. Voor verdere bijzonderheden wordt
naar het origineel verwezen.

Als tweede punt werd onderzocht: „Het bederf van in het bedrijf gepasteuriseerde melk
(Doorstromingspasteurisatie)". Wij citeren de volgende belangrijke conclusies. Het
verloop van het bederf van deze gepasteuriseerde melk is in sterke mate afhankelijk van de
mate waarin de melk na het pasteuriseren is nabesmet.

Kiemgetalbepalingen direct na het pasteuriseren hebben geen waarde voor de
duurzaamheids-controle van gepasteuriseerde melk, want de bacteriën, die op de
platen voorkomen doen niet mee aan het bederf, terwijl de bacteriën, verantwoordelijk
voor het bederf direct na het bottelen in zo\'n geringe concentratie aanwezig zijn,
dat zij niet op de platen terecht komen. De coli proef heeft wel waarde, want zij is een
maat voor de ni-infectie en de mate van na-infectie heeft een belangrijke invloed op
de duurzaamheid. Bewaarproeven geven echter de meest betrouwbare resultaten.

Op grond van de hier beschreven proeven werd de hypothese opgeworpen, dat
een duidelijk onderscheid moet worden gemaakt tussen tranige en vissige smaken
bij koelhuisboter. Terwijl een tranige smaak reeds kan ontstaan in zuiver botervet,
is de vissige smaak blijkbaar gebonden aan de mede-aanwezigheid van lecithine.

De vissige smaak wordt sterk bevorderd door de aanwezigheid van koperver-
bindingen. De gevoeligheid van zomerboter voor het verkrijgen van een vissige
smaak is echter veel groter, dan die van winterboter.

4. C. I. Kruisheer en P. C. den Herder. Regionale variaties in het caroteen- en vitamine
A-gehalte van de Nederlandse boter.

Dit van vele tabellen en grafieken voorziene artikel leent zich zeer moeilijk
voor een korte samenvatting. Wij beperken ons tot de ie conclusie, luidende:

Als vervolg op een vorige publicatie, waarin het gemiddelde caroteen- en vita-
mine A-gehalte van de Nederlandse boter en de variatie daarvan in de loop van het
jaar worden bestudeerd, worden thans de regionale verschillen in beschouwing ge-
nomen. Voor de details van deze studie verwijzen wij naar de samenvatting in
in het origineel.

5. J. A. Beijers, N. C. W. Hesse en H. L. Berendsen. De behandeling van streptococcen-
mastitis en andere uierontstekingen met nieuwe chemotherapeutica en antibiotica.

In deze in November 1952 gehouden voordracht geeft eerstgenoemde een uit-
voerig overzicht van de klinische ervaringen bij de behandeling van verschillende
vormen van mastitis met diverse antibiotica. De diergeneeskundigen wordt de
studie van het gehele artikel ten zeerste aangeraden. In het bijzonder wordt de
aandacht gevraagd voor de goede resultaten, die met het preparaat „Penzal" (Gist
en Spiritusfabriek Delft) bij mastitiden, veroorzaakt door Streptococcus agalactiae,
worden bereikt, terwijl ook met het sulfon-praeparaat gecombineerd met peni-
cilline „Udolac" (I.C.I.) goede genezing wordt verkregen.

Daarnevens wordt de klinische betekenis van andere vormen van mastitis
(uier-t.b.c., diplococcen-mastitis, staphylococcen-mastitis, pyogenes-mastitis en
coli-mastitis) in het licht gesteld.

De schrijvers wijzen op de grote schade voor de zuivelindustrie, die schuilt in
het onbelemmerde gebruik van „penicilline-praeparaten" door de veehouders,
waarmede de markt wordt overstroomd. In de discussie wordt door Post het denk-
beeld geopperd, bij het beschikbaar stellen van penicilline de zuivelfabriek in te
schakelen. Door afdoende registratie der gebruikers zouden de bezwaren voor deze
fabrieken, verbonden aan de levering van penicilline-houdende melk voorkomen
kunnen worden.

6. H. Kalshoven. De bruikbaarheid van de violetrood-gal-agar-plaat, voor een quantitatieve
bepaling van het aantal bacteriën van de coli-aerogenes-groep.

Door wijziging in de eisen, gesteld bij het „Melkbesluit", is het nodig geworden
naast methoden voor een qualitatief onderzoek naar de aanwezigheid van coli-
bacillen ook te beschikken over een quantitattieve bepalingswijze dezer micro-orga-
nismen. K. acht de daarvoor in Normblad N 955 aangegeven werkwijze, die berust
op het vaststellen van het waarschijnlijkste aantal coli-achtige bacteriën, aanwezig
in een ml. van de waar, voor de practijk te omslachtig. Hij beveelt daarvoor aan
het gebruik van de violet-gal-agar-plaat, zoals beschreven in „Standard Methods
for the examination of dairy products". Bij een uitvoerig onderzoek bleek, dat er
afdoende correlatie bestaat tussen de resultaten, die met de methode van het nor-
maalblad en die, welke met de plaatmethode worden geboekt.

7. Van de hand van dc heer C. E. Vester, secretaris der wetenschappelijke commissie
voor de standaardisatie der onderzoekingsmethoden voor melk en zuivelproducten
treft men vervolgens een Engelse-vertaling aan van de volgende Nederlandse Nor-
maalbladen :

N. 958 Bepaling van het S.G. van melk bij 20° C. met behulp van een lactodensimeter.
N. 1616 Berekening van het percentage aan totale drogestof in melk.

Nederlands Melk- en Zuiveltijdschrift Deel VII. Speciale aflevering
ter gelegenheid van het Xlllde Internationale Zuivelcongres gehouden
op 22 tot 26 Juni 1953 te Den Haag-Scheveningen.

Men vindt in deze 120 bladzijden tellende aflevering een elftal in het Engels ge-
stelde artikelen t.w.:

4. Dr. C. I. Kruisheer, The Inspection of Alilk and Dairy Products in the Netherlands.
bevattende een uitstekend overzicht van de controle-methoden toegepast voor uit
te voeren zuivelproducten, met inbegrip van een korte beschrijving der melkcon-
trólestations in het Westen des lands.

5. Prof. Ir. S. Hartmans, Education in Dairying; bevattende een overzicht van de op-
leiding tot „landbouwkundig ingenieur" afd. zuivel, van de middelbare opleiding
te Bolsward en te \'s-Hertogenbosch en de opleiding voor de lagere rangen, ge-
organiseerd door de F.N.Z. en P.B.N.A.

7. Ir. H. van der Grijp, The Technical Equipm/nt of Dairy Factories in the Netherlands.

9. A. M. Frens, Dairy-Cattle Feeding Problems and their Study in the Netherlands.

F. beschrijft in de inleiding de wijzigingen in de voeding van melkvee, die vóór,
gedurende en na de tweede wereldoorlog nodig waren en vervolgens de voedsel-
problemen op een moderne melkveeboerderij. Daarna wordt het verband tussen
de algemene voedingsleer en veehouderij besproken, gevolgd door een korte be-

schrijving van de instituten, waar in Nederland de veevoeding wetenschappelijk
wordt bestudeerd, t.w.:

Zoötechnisch Instituut en Laboratorium voor mcdisch-veterinaire chemie beide
te Utrecht.

10. L. P. de Vries, Cattle Diseases, their Control and olher Veterinary Aspects.

De buitenlandse lezer zal in dit artikel wel een uitstekende indruk krijgen van
de zorgvuldige wijze, waarop de bestrijding van diverse besmettelijke ziekten hier
ten lande is opgebouwd. Een beschrijving wordt gegeven van de instelling der
provinciale gezondheidsdiensten voor vee en hun werkwijze bij de bestrijding van
tuberculose, mond- en klauwzeer (actieve immuniteit door entingen met vaccin Fren-
kel) brucellosis, mastitis en een aantal andere. De medewerking wordt gememoreerd
van de Rijksseruminrichting en het Staatsveeartsenijkundig onderzoekingsinsti-
tuut. Illustraties van deze gebouwen, van de „schets" van runderen, van de „witte
certificaten" vergezellen dit artikel en bovendien een kaart van Nederland, waarop
het gebied is aangegeven, waar na i November 1953 alleen tuberculose-vrij vee gehouden
Zal mogen worden. Dit blijkt wel een zeer groot deel van ons land te zijn. Deze be-
paling zal dan nog niet gelden in de provincie Utrecht (geheel) en in gedeelten van
de provincies Noord- en Zuid-Holland, Gelderland, Noord-Brabant en Limburg.

In een populair artikel wordt de betekenis van melk voor de volksvoeding uit-
eengezet.

Onder leiding van Dr. J. W. Pette komt langzamerhand te Ede de stichting tot stand
van een groots opgezet onderzoekingsinstituut ten behoeve van de zuivelindustrie. Men
heeft hier te doen met een centrum van onderzoek, dat voor het grootste deel door de be-
treffende bedrijfstak wordt gefinancierd en dat organisatorisch los staat van onderwijs-
instellingen. Wel wordt nauw contact gehouden met de medewerkers van het Labora-
torium voor Zuivelbereiding en Melkkunde te Wageningen. Gezien het grote belang,
dat de zuivelindustrie heeft voor de veehouderij en indirect dus ook voor de dierenartsen,
menen wij op het tot stand komen van dit belangrijke laboratorium met de daaraan ver-
bonden proef-zuivelfabriek de aandacht te mogen vestigen.

In het huidige werkprogramma der bacteriologische afdeling is o.a. een onderzoek op-
genomen naar het aantonen van kleine hoeveelheden penicilline in melk en zuivelproducten.

In deze bijeenkomst, uitgaande van de Provinciale melkmachinecommissie voor Zuid-
Holland van de Stichting voor de Landbouw in samenwerking met het Rijks Zuivel-
consulentschap te Gouda, werd door Mr. J. Slager, adviserend lid dezer commissie een
inleiding gehouden over ,,Melkmachines in de provincies met waterwegen". Spreker wijst op de
bijzonder eisen, die gesteld moeten worden aan verplaatsbare melkmachines in streken
waar het verkeer naar de weiden practisch alleen per schouw kan geschieden. Zij moeten
van geringe hoogte zijn, licht gewicht en gemakkelijk door één persoon gehanteerd en
verplaatst kunnen worden.

Dr. Y. M. Kramer deed mededelingen over ,,Melkhygiëne en Machinaal melken in de Ver-
enigde Staten van Noord-Amerika". Spreker vermeldt de eisen, waaraan een boerderij daar
moet voldoen om deel te nemen aan het leveren van consumptiemelk. Een belangrijk
punt is daarbij de reiniging en later practische sterilisatie van het melkgereedschap; dit
laatste meestal door toepassing van chloor-afsplitsende oplossingen. Voorts ook het doel-
treffend koelen van de melk op de boerderij. Op grotere bedrijven wordt zij dan in een

tank verzameld en door een speciale installatie -— na bemonstering — in de tankwagen
overgeladen.

Sprekers indruk was, dat aan de reiniging en de ontsmetting van de melkmachine in
de V.S. veel aandacht wordt besteed, doch dat het melken zelf veel minder goed gebeurt
dan op vele bedrijven in Nederland.

Vervolgens sprak de heer G. C. de Boer, directeur Melkcontróle station Zuid-Holland,
over ,,Machinaal melken en streptococcenuierontsteking". Spreker wees op een veelvuldig voor-
komen van een toename van het aantal gevallen van uierontsteking bij invoering van
het machinaal melken en geeft de hulpmiddelen aan, die dit euvel kunnen tegengaan.
Hieronder wegen reiniging, en voor- en nabehandeling van uier en tepels wel zeer zwaar,
alsmede reiniging en sterilisatie van de melkmachine en in het bijzonder van de tepel-
houders. Ook het controleren der koeien op afwijkingen aan de uier en in de eerste stralen
melk moet hier genoemd worden, alsmede het op het juiste moment aanbrengen en af-
nemen van tepelhouders.

Referent meent er zijn voldoening over te mogen uitspreken dat het gehele ochtend-
programma van deze dag door dierenartsen werd verzorgd.

Na een uitvoerige discussie over het gehoorde sprak in de middagvergadering de
assistent voor het machinaal melken bij het Rijkszuivelconsulentschap te Gouda, de
heer Wesselingh, over ,,Enkele ervaringen met het machinaal melken in het jaar 1952". Vermeld
worden het aanpassen van de werkwijze bij versmelkse en bij oud-melkse koeien en eisen,
te stellen aan transportabele wcideinstallaties.

Ten slotte sprak de Rijkszuivelconsulent te Gouda, de heer Schrooder over ,,Up
welke manier kunnen gebruikers van melkmachines eerste klas melk leveren". Gezien de eisen, die
aan het reinigen en steriliseren van melkmachines gesteld moeten worden, komt spreker
tot de conclusie: De melkmachine maakt dus de beste handmelker niet overbodig maar verlangt hem.
Spreker bepleit het gebruik van hete soda-oplossing bij het reinigen der machines.

In de discussie werd door verschillende sprekers gewag gemaakt van goede maar ook
van slechte ervaringen bij het machinaal melken.

Productie en afzet van Melk- en Zuivelproducten in de Verenigde Staten
van Noord-Amerika.

Deze publicatie — uitgaande van de Contactgroep Opvoering Productiviteit — bevat
het verslag van een reis in de maanden Juni, Juli en Augustus 1952 gemaakt door zeven
Nederlandse deskundigen op het gebied der melkwinning en der melkvcrwerking. Deze
reis ging uit van de „Mutual Security Agency". In totaal namen 31 personen, afkomstig
uit elf verschillende landen, aan deze studiereis deel.

Dr. Y. M. Kramer en de heer J. Mol, directeuren van melkcontrölestations, namen
deel aan deze reis.

Dit veelomvattende rapport leent zich zeer moeilijk voor een beknopte samenvatting.
Er wordt de nadruk gelegd op de zeer uiteenlopende omstandigheden in de verschillende
staten, en het daarmee samenhangende verschil in eisen en voorschriften op het gebied
der zuivelindustrie en dat het begrip „Marketing" er zeer ruim wordt opgevat. Men
ging er van uit, dat dit begint op de boerderij met inbegrip van de veefokkerij en dat het
eindigt bij het gebruik van de zuivelproducten bij de consument. Veel aandacht wordt
besteed aan de innige samenwerking van onderzoek- en onderwijsinstellingen met de
practijk der melkwinning en der zuivelbereiding; alsmede met de uitstekende organi-
saties ter voorlichting van de belanghebbenden. De hoofdstukken over consumptiemelk-
regelingen, toezicht op consumptiemelk en het werk der melkcontrólestations verdienen
zeker de aandacht. Geven wij daarom enkele opmerkingen uit dit laatste.

In het melkwinningsgebied van de tweelingsteden St. Paul en Miniapolis heeft men
zich gewend tot de zuivelafdeling van de Universiteit op welker voorstel een neutraal
laboratorium werd opgericht, bestuurd door vertegenwoordigers van melkinrichtingen,
veehouders, de afdelingen volksgezondheid van beide steden en van de Universiteit.
De bacteriologische reinheid der geleverde melk wordt gecontroleerd door directe telling

volgens Breed. De door dit laboratorium aangetroffen afwijkingen worden meegedeeld
aan de veehouder en aan de afdeling volksgezondheid. Deze neemt daarna zelf monsters.
Zodra daarbij viermaal in melk van dezelfde boerderij afwijkingen worden aange-
troffen, wordt de consumptiemelkvergunning ingetrokken.

Men beschouwt het prijsverschil tussen consumptiemelk en melk, die niet aan de daar-
voor gestelde eisen voldoet, als de belangrijkste oorzaak van de sterke stijging in kwaliteit,
die bereikt is.

In andere delen van de V.S. begint belangstelling voor dit systeem te ontstaan. Alles
herinnert sterk aan het werk van de Melkcontröleslations in het westen van Nederland, die, wat dit
betreft, Amerika dus vele jaren vooruit zijn.

Veel interessante gegevens vindt men ook in hoofdstuk XIX over consumptiemelk en
consumptiemelkboerderijen, melkinrichtingen, soorten en verpakking van consumptie-
melk en van melkproducten en over melkdistributie.

Een goede samenvatting van het besprokene, met een Engelse vertaling daarvan
vormen het einde van dit belangrijke rapport.

Leptospirose bij huisdieren. Boiil, E. H., Ferguson, L. C., J.A.V.M.A. 121,
421, \'952-

Behalve een uitvoerig literatuuroverzicht geeft dit artikel een serologisch onderzoek
op leptospirose in Ohio. Antilichamen tegen L. pomona blijken aldaar bij runderen,
paarden en varkens veelvuldig voor te komen. L. pomona werd uit de nier van een gezond
varken geïsoleerd.

Zonder predisponerende momenten zouden varkens geen ziekteverschijnselen ver-
tonen. Er wordt verband gezocht met de iridiocyclitis bij het paard. Bij de mens zou
iridiocyclitis bij deze infectie („varkenshoedersziekte") bekend zijn.

„Aviazlned" hondenziekte-vaccin. Lopez-I\'acheco, O. A., J.A.V.M.A. 121,
468, 1952.

Vijftig honden werden geënt met vaccin van de I.ederle Laboratories, dat is bereid
door passage van hondenziekte vaccin over kippeneieren. Dit vaccin, dat maar éénmaal
behoeft te worden geapplicecrd, zou goedkoop en onschadelijk zijn en een hoge immu-
niteit geven.

Hoewel 30 % van de honden zwaar besmet was met Ascariden en Uncinaria werden geen
nadelen van de enting gezien.

Ondanks verblijf gedurende % j^aar in een zwaar besmette omgeving kreeg geen
der geënte dieren hondenziekte. C. A. van Dorssen.

Schmid (Bern) geeft voor Amerikaanse lezers een overzicht van wat door hem en
zijn medewerkers in Zwitserland op dit gebied is waargenomen.

Vibrionen bij dysenterie van varkens zijn voor het eerst beschreven door Doyle
(1921), terwijl hij eerst in 1943 de aetiologische betekenis van deze kiemen kon aan-
tonen.

In Bern worden de vibrionen gevonden in 40 % van de ingezonden varkenscadavers
en wel bij gevallen van haemorrhagische enteritis, van chronische entcritis en van
biggendiarrhee. Gewoonlijk worden de vibrionen gevonden in het slijm van de dikke
darm, minder vaak in de dunne darm en dikwijls ook in de bijbehorende lymphklieren.
Verder worden zij ook gevonden in de oedemateuse maagwand, in oedeem van de
glottis en bij jonge biggen in de gewrichten en soms in de huid. Ook zijn zij geïsoleerd
uit foeten van een geslachte zeug, waarvan een eerdere worp had geleden aan diarrhee.
Verondersteld wordt, dat deze infectie aanleiding kan geven tot abortus, terwijl deze

waarneming ook verklaart, waarom pasgeboren biggen al geïnfecteerd kunnen zijn.
De symptomen: oedeem van de darm, van de oogleden en van verschillende organen,
zouden wijzen op acidosis (doen denken aan slingerziekte. Ref.).

Therapeutische resultaten werden bereikt met „vibrio groen" (een chinon-acridine-
combinatie). Dit preparaat zou ook preventief kunnen worden gegeven.

Pinkerton heeft beschreven, dat biggen geboren worden met wat vocht in borst
en buikholte, oedemen en misvormingen. Young schrijft dit toe aan enting van de
zeug gedurende de eerste 30 dagen van de drachtigheid met verzwakt varkenspest-virus.

Ogenschijnlijk herstel van een hond met rabies. Starr, L. E., Sei.lers, T. F.,
Sunkes, E. J., J.A.V.M.A. 121, 296, 1952.

Drie weken nadat hij door een dolle hond was gebeten vertoonde de hond verschijn-
selen van excitatie en bijtzucht.

Vijf dagen later gedroeg het dier zich weer volkomen normaal. Toen het 3 dagen
nadien werd gedood bleek het onderzoek op Ncgrise lichaampjes positief, terwijl het
speekselklierweefsel virulent was voor muizen.

Terramycinetherapie bij Schoftfistels. Landon, L. I.., J.A.V.M.A. 121, 291,
1952-

Twee gevallen van schoftfistels werden behandeld met intraveneuse terramycine
injecties (Brucella-titer 1 : 400). In een der gevallen werd tevens plaatselijk terra-
mycinezalf toegepast. Genezing werd in 10 dagen tijds bereikt, waarbij de agglutinatie-
titcr tot normaal daalde. Een der beide paarden ging reeds een week na de beëindiging
van de kuur zonder bezwaar onder het zadel.

Leptospirose bij paarden. Roberts, S. J., York, C. J., Robinson, J. W., J.A.V.
M.A. 121, 237, 1952.

Een beschrijving van 6 gevallen van Leptospira pomona-inlccUe in een volblocdstoeterij,
waarbij verhoogde lichaamstemperatuur, icterus cn periodieke ophthalmie (= maan-
blindheid) werden waargenomen.

De ziekte was op te wekken door overspuiten van bloed van paard op paard, maar
ook met bloed van experimenteel besmette caviae.

Trichomonaden bij Atrophische Rhinitis van varkens. L. A. Spindler, D.
A. Shorb, C. H. Hill, J.A.V.M.A., 122, 151 (1953).

Sinds 1944 worden in Noord-Amerika bij jonge varkens gevallen van atrophische
rhinitis waargenomen. Spindler c.s. troffen in deze processen trichomonaden aan. Het
gelukte met trichomonaden uit varkens (zowel uit de neus van zieke varkens, als uit
de neus en de darm van gezonde varkens) door neusspoeling de ziekte bij proefvarkens
op te wekken.

Togni, Pharmakologische und chemische Untersuchungen über die Cholinesterase
in der Pansenwand des Rindes,

Bergmann und Schenker, Experimentelle Untersuchungen mit gereinigten und
ungereinigten Rotlauf-Adsorbatimpfstoffcn.

Schweizer, Orientierende Untersuchungen über Largactilwirkung beim gesunden
Hund,

Saxer, Beobachtungen über Zwischenfälle bei der Schutzimpfung mit Rotlaufadsor-
batvakzine,

Teuscher und Küng, Vormagenpolypen als Ursache chronischer Verdauungs-
störungen.

L. K. Böhm und R. Supperer, Wien, Weitere Untersuchungen über Mikrofilarien als
Erreger der Periodischen Augenentzündung der Pferde,

W. Kainrann und W. Stöckl, Wien, Papierelektrophorctische Untersuchungen des
Schweineserums unter physiologischen Bedingungen und nach Verimpfung von
Rotlaufantigenen,

G. Kubin, Wien, Behandlung der russartigen Dermatose der Saugferkel mit Aureo-
mycin.

G. Corlïier, A. Ounais et B. Harouni, Diagnostic de la maladie de Ncwcastle,
M. Pkiouzeau, Intoxications alimentaires à retentissement pulmonaireschczlesBovidés,
Cl. Bf.lin, Considérations théoriques concernant la méthode Belin de préparation du
vaccin antiaphteux,

C. Bressou, Documents pour une étude de démographie professionelle,
P. Cuq, P. Chalard et C. Briat, Essai sur les conditions d\'un traitement rationnel
des mammites des Vaches laitières,

G. Thiéry, Polyvogonie folliculaire et brachyourie chez la Chienne,
P. Morel et R. Levillayer, L\'assainissement des étables, quelques expériences de
contrôle,

G. Pascal, Lésions trachéales consécutives a l\'injection défectueuse d\'une préparation
anti-parasitaire chez le Veau,

Volker und Krause, Zur Pharmakologie der ganglionären Synapsen,
Fritzsche, Ein Spontanfall von Kücken-Encephalomalacia,
Poppe, Brucellose-Probleme,

Beller und Langenscheid, Der Wandel unserer Auffassung bezügl. der Pathogenese
der Tuberkulose,

Weidemüller, Uber die nach einer Schutzimpfung mit Mono- und Bivakzine gegen
Geflügelpest und Geflügelpocken im Serum auftretenden Agglutinine und im Hämag-
glutinationshemmungstest nachweisbaren Antikörper gegen Geflügelpest,

Schröder, Eine Gegenüberstellung der in Deutschland gebräuchlichsten Rotlauf-
Schutzimpfstoffe.

Kübitz, Beitrag zum Offenstallproblem,
Eckmann, Zur Frage der Antibiotica-Fütterung,

K. Dedié und A. Voigt, Ein Vorkommen von Vibrio fetus beim Bullen und seine
mögliche Bdcutung,

A. Maas und H. Blum, Untersuchungen über die Abtötung von Tuberkelbakterien
durch die Kurzzeiterhitzung in Sammelmolkereien,

Fr. Müller, Beitrag zur Frage der Vereinfachung der bakteriologischen Fleischunter-
suchung,

F. Freudenberg und G. Merkel, Beitrag zur Behandlung der Dickdarmkolik ohne
Drastika,

H. Steuer, Hormonelle Auslösung der Geburt bei der Stute bei Geburtsbercitschaft,
T11. Hubrig, Gehäuftes Auftreten blindgeborener Ferkel in Thüringen,

W. Schulze, Zur Behandlung der sog. ,,Katzenstaupe" mit Streptomycin, Aureo-
mycin und Chloromycetin,

H. J. Christoph, Zur Verwendung von Perlon als Nahtmaterial beim Hund,
H. Schwarz, Verwerfen beim Hund infolge Abortus Bang,
H.-D. Heidrich, Zur Glaukomdiagnostik beim Hund,

H. J. Christoph, Über den Ablauf der Blutsenkungsreaktion nach Westergren bei der
glandulären Hyperplasie der Hündin,

J. Kohlschmidt, Vitamin E, zur Behandlung von Hautkrankheiten beim Hund,
M. Kupky und R. Krahnert, Missbildungen beim Sumpfbiber,
W. Brass, Ein Hinweis auf die operative Behandlung von Kniegclenkschäden des
Hundes.

H. Benz und W. Kühn, über den cjuantitativen Nachweis von Rivanol auf photome-
trischem Wege,

W. Kühn, Toxikologische Phosphoranalysen im Institut für Veterinär-Pharmakologie
und-Toxikologie von 1951 bis 1953.

G. M. Urquhart, W. F. H. Jarrett andj. G. O\'Suli.ivan, Canine tracheo-bron-
chitis due to infection with filaroides osleri,

F. W.Jennings, I. M. Lauder, W. Mulligan, G. M. Urquhart, Some applications
of radioactive isotopes in veterinary research,

G. S. Grater, A. D. Osborne, J. B. White, Sudden Death of cattle attributed to
pcracute hypomagncsaemia.

A. N. Worden, C. E. Waterhouse, H. Partington, The utilisation and excretion of
vitamin B, by the Dog,

L. C. Stones, J. C. Wood, and C. B. Hart, The Use of dieldrin for sheep maggot fly
control.

Marion K. Wilson and C. A. E. Briggs, The normal flora of the bovine rumen-I.
Bacteriological methods for quantitative studies.

W. I. B. Beveridge and I. L. Johnstone, Sheath-Rot, non-contagious posthitis or
chronic ulceration of the prepuce of sheep,

III Curative effect of reduced food consumption or surgical measures.
A. H. Milne, The humps of African cattle types.

Staat \\an de gevallen van besmettelijke \\eeziekten, in Nederland voorgekomen
gedurende de maand Februari 1954.

De theoretische afdeling der Nederlandse Genetische Vereniging (Voorzitter der
N.G.V. Prof. Dr. C. L. Rümke, Secr. G. J. Verwey, Dikkenbergweg 8, Bennekom)
hield onder leiding van Prof. Sirks op Zaterdag 20 Maart 1954 in het Bacteriologisch
Laboratorium te Utrecht een drukbezocht symposium (ruim 150 deelnemers) over
Genetica en resistentieverschijnselen. Prof. Dr. K. C. Winkler (Utrecht) besprak de
resistentie van bacteriën tegenover chemische stoffen; Dr. D. Dresden (Utrecht, mede
namens de Heer F. J. Oppenoorth) de resistentie van hogere dieren (Musea en Droso-
phila) tegenover chemicaliën; Dr. P. G. de Haan (Utrecht) behandelde de resistentie
van bacteriën tegen virus; Dr. Ir. C. Mastenbroek (Hoofddorp) de resistentie van een
hogere plant (aardappel) tegen virus; in plaats van Prof. Oort (Wageningcn) die door
ongesteldheid verhinderd was, sprak Dr. J. C. s\' Jacob over het weerstandsvermogen
van een hogere plant tegenover parasieten, en Prof. Dr. W. K. Hirschfeld (Utrecht)
over de weerstand van hogere dieren tegenover parasitische organismen

In de jaren na de laatste wereldoorlog neemt de uitbreiding van de hondsdolheid
in West-Duitsland een steeds groter omvang aan. De ziekte komt vooral voor onder in
het wild levende dieren,maar is ook bij huisdieren vastgesteld. In de periode van 1 Jan.
tot 15 Fcbr. 1954 werden in de districten Sleeswijk-Holstein, Hamburg, Ncder-Saksen,
Noordrijn, Westfalen (Dctmold), Hessen en Beieren in totaal 113 gevallen waarge-
nomen en wel bij 73 vossen, 20 reeën, 2 hazen, 1 eekhoorn, 1 wild zwijn, 2 honden,
8 katten en 6 runderen. Nadien zijn enkele positieve gevallen gediagnotiseerd links van
de Rijn, ter hoogte van Zuid-Limburg mop i 20 km afstand nabij de grens v?n Over-
ijssel in de plaats Legden Asbeek (District Ahaüs).

Uit bovenstaande gegevens blijkt, dat vooral de vos een gevaarlijke verspreider van
deze ziekte onder het wild is. Het ligt in het voornemen van het Nederlandse Ministerie
van Landbouw, uit een oogpunt van preventie, een premie te geven voor de inlevering
van geschoten of gevangen vossen.

Indien verdachte gevallen van hondsdolheid worden waargenomen, diene men onmid-
dellijk de districtsinspectcur van de Veeartsenijkundige Dienst hiervan in kennis te
stellen. Deze geeft aanwijzing voor opzending van materiaal ter onderzoek naar de
Rijksseruminrichting en voor verder te treffen maatregelen.

De uitbreiding van de varkenspest gedurende de laatste weken noopt de Directeur
van de Veeartsenijkundige Dienst belanghebbenden op het navolgende te wijzen.

De smetstof is in uiterst kleine hoeveelheden reeds in staat de ziekte op Uw bedrijf
te doen uitbreken. Er zijn vele mogelijkheden smetstof op Uw bedrijf binnen te halen.

ie. Aankoop op markten te vermijden, maar Uw aankopen zelf of door tussenkomst
van een betrouwbaar handelaar te doen uit gezonde bedrijven;

2e. De aangekochte dieren op te halen in Uw eigen vervoermiddel of rechtstreeks te
te doen ophalen door een handelaar of expediteur, van wie U bekend is, dat hij zijn
vervoermiddel na ieder transport reinigt, ontsmet en van vers stro voorziet;

3e. Na ontvangst de dieren gedurende 3 weken zoveel mogelijk afgezonderd van Uw
andere varkens te houden, bij voorkeur in een aparte schuur;

4e. Zonder dringende noodzaak geen handelaren, castreurs, enz. op Uw bedrijf toe te
laten, tenzij zij zich aan Uw eis van ontsmetten van schoeisel enz. hebben onder-
worpen;

5e. Van Uw beerhouder te eisen, dat hij zijn dieren tegen varkenspest heeft doen enten,
dat hij zijn berenstallingen rein houdt en regelmatig ontsmet en er bovendien bij
hem op aan te dringen te bevorderen, dat alle te dekken zeugen tijdig geënt zijn;

2e. Slechts varkens aan te kopen, welke minstens 3 weken en hoogstens 6 maanden
geleden tegen varkenspest zijn geënt; bij zeer jonge dieren is een tweede enting na
ontvangst zeer aan te bevelen;

3e. Na aankoop of enting de eerste dagen matig te voeren en steeds plotselinge over-
gangen in de voeding te vermijden.

Helpt mede aan de bestrijding door bij twijfel omtrent de aard van ziekteverschijnselen,
welke onverhoopt door U op Uw bedrijf worden waargenomen, terstond Uw dierenarts
te raadplegen, opdat tijdig maatregelen kunnen worden genomen, welke door de Wet
vereist worden ter beteugeling van smetstofverspreiding.

Bij twijfel dient U reeds zelf te beginnen met bepaalde maatregelen toe te passen, en
vooral te zorgen, dat geen enkel varken van U z.g. de handel in gaat.

In de eerste mededeling over het Diergeneeskundig museum is over gedane toezeg-
gingen gesproken, reeds kan worden bericht over de inlossing van enkele van deze
beloften.

Van verschillende afdelingen van de Faculteit der Veeartsenijkunde kwamen ge-
schenken binnen, waarvan hier mogen worden genoemd:

Door de D. S. K. werden de vaandels van Demosthenes, Hercules en V. R. C. inge-
bracht. Daarnaast reagetrden verschillende dierenartsen op het artikel van Prof. Beijers
in Elsevier\'s Weekblad en de mededeling, die aan het overgenomen artikel in het Tijd-
schrift voor Diergeneeskunde van 1 April is toegevoegd.

Verder zijn er reeds tal van foto\'s die o.a. betrekking hebben op het studentenleven.

Mevrouw Prof. Dr. S. R. Numans heeft zich bereid verklaard het fotomateriaal te
sorteren en in albums te rangschikken. Met dit omvangrijke werk is reeds een aanvang
gemaakt en daarbij bleken vele foto\'s van Senaten en Societeitsbesturen te ontbreken.

Daarom wordt een dringend verzoek tot de dierenartsen gericht, met name tot hen,
die zitting hebben gehad in één of meer van die besturen, en die daarvan nog foto\'s
bezitten, deze te willen afstaan aan het Diergeneeskundig museum, opdat de verzame-
ling zo volledig mogelijk kan worden.

Van de Senaten van „Absyrtus" ontbreken de foto\'s van de jaren vóór 1900 tot 1908,
en verder 1917, 1918, en 1922. Van de Societeitsbesturen ontbreken eveneens de jaren vóór
1900 tot 1908, behalve 1897 en 1898. En verder ontbreken: 1912, 1916, 191 7, 1918, 1921
en 1925.

Wil het gestelde doel worden bereikt, i.c. de opening tijdens de a.s. Veterinaire Weck
van een collectie, die inderdaad een museum kan worden genoemd, dan zullen meer,
veel meer inzendingen noodzakelijk zijn.

Wil er een zo volledig mogelijk diergeneeskundig museum tot stand komen, dan is de
hulp van allen, die hier maar enigermate aan mee kunnen werken, onontbeerlijk.

De adressen voor de inzendingen zijn: D.S.K.. Poortgebouw, lïiltstraat 172, Utrecht
en het secretariaat van de Maatschappij voor Diergeneeskunde, Lessinglaan 104, Utrecht.

Toen destijds, kort na het overlijden van Mevrouw Koens, door Prof. Beijers, Prof.
Ten Thije en wijlen Prof. Krediet een oproep werd gedaan voor de vorming van een
fonds voor de achtergebleven kinderen, is op spontane wijze deze actie in ruime mate
gesteund, zodat in korte tijd reeds een aanzienlijk bedrag bijeen kwam.

Al spoedig daarna is echter gebleken, dat de financiële omstandigheden van de kinderen
veel gunstiger waren dan eerst werd verondersteld, zodat financiële hulp eigenlijk over-
bodig was.

Eén en ander is daarna per circulaire uiteengezet aan degenen, die een bijdrage
hadden gestort en daarbij is meegedeeld, dat men de gestorte bedragen weer terug kon
krijgen en voor zover men definitief afstand deed van de bijdrage, zou dan cle rest worden
bestemd voor het Ondersteuningsfonds van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Het gevolg hiervan is geweest, dat een totaal bedrag van ƒ 6.671,50 in het Onder-
steuningsfonds werd overgemaakt.

Dit bedrag wordt dus nu door het Hoofdbestuur beheerd met dien verstande, dat
het voorlopig voor de kinderen van wijlen Mevrouw Koens blijft gereserveerd, tot dat
deze cle leeftijd van 21 jaar hebben bereikt.

Het Hoofdbestuur spreekt haar grote erkentelijkheid uit voor degenen, die op deze
wijze het Ondersteuningsfonds in zo belangrijke mate hebben versterkt.

In verband met de centrale afrekening van de mond- en klauwzeerentingen, is er
vooral bij de jongere dierenartsen behoefte ontstaan aan een langere crediettermijn voor
de betaling van het door het Staats Veeartsenijkundig Onderzoekingsinstituut geleverde
mond- en klauwzeervaccin.

Bij het overleg van het Hoofdbestuur met de Directeur van dit instituut is gebleken,
dat met de kaspositie van met name de jongere dierenartsen zoveel mogelijk rekening
zal worden gehouden.

In uitzonderingsgevallen zal de crediettermijn met 3 maanden worden verlengd onder
voorwaarde, dat de betaling van het vaccin wordt gegarandeerd door de Provinciale
Gezondheidsdienst voor Dieren, die het honorarium aan de betreffende dierenarts
uitbetaalt.

Degenen, die voor deze regeling in aanmerking menen te komen, kunnen zich hierover
met een verzoek tot genoemde Directeur richten.

Op 20 April 1954 hopen de collegae A. J. J. den Baars, Nieuw Bussumerwcg 148,
Huizen en A. H. M. H. Hendrick, Berkelaarsweg 29, Echt, hun 25-jarig jubileum als
dierenarts te herdenken.

In overleg en samenwerking met de Koninklijke Nederlandsche Maatschappij ter
bevordering der Geneeskunst, de Maatschappij ter bevordering der Tandheelkunde en
de Maatschappij van Diergeneeskunde heeft de V.v.A.A. stappen ondernomen, om
bovenstaande materie op meer bevredigende wijze dan voorheen te regelen en tot ons
genoegen kunnen wij niet alleen onze eigen leden, doch tevens alle artsen, dierenartsen en
tandartsen in Nederland (mits lid van hun eigen „maatschappij") mededelen, dat wij
hierin zijn geslaagd.

Van de nieuwe regeling, die is ontstaan, zullen niet alleen de V.v.A.A. leden, maar
ook alle artsen, tandartsen en dierenartsen gebruik kunnen maken, mits zij lid van hun
, .maatschappij" zijn.

Het is universeel gebruikelijk, dat bij financiering voor rente en kosten een percentage
van het totale crediet in rekening wordt gebracht. Een percentage van 5 bij een looptijd
van een jaar met 12 maandelijkse aflossingen betekent derhalve, dat de werkelijke kosten
10 % bedragen; immers, bij de looptijd van een jaar beschikt men gemiddeld slechts
gedurende 6 maanden over de volle som. Vervroegde aflossing betekent in het algemeen
slechts een uitermate geringe vermindering van deze hoge kosten.

Met de Amsterdamsche Bank N. V. is overeenstemming bereikt om via de V.v.A.A. voor
ele artsenstand op totaal nieuwe ■■ tot nu toe onbekende wijze, financierings-credieten
te verlenen en wel door gelden te verstrekken in rekening-courant op vaste termijn.

1. Bemiddelingskosten voor de V.v.A.A. éénmaal ƒ to,— te storten bij aanvraag op
postrekening nr. 116860 ten name van de Vereniging van Artsen-Automobilisten, Burg.
Reigerstraat 89, Utrecht onder vermelding :,,Aftlcliiig Autofinanciering". Indien het
aangevraagde crediet niet wordt verleend, wordt ƒ 7,50 gerestitueerd.

2. De rente, inclusief alle kosten, gene uitgezonderd, bedraagt tijdens de looptijd van
het crediet 6¹/₂% \'s jaars.

3. Aflossing dient te geschieden in hoogstens 2 jaren, (e voldoen in 8 driemaandelijkse
termijnen. Vervroegde aflossing is onbeperkt toegestaan: „in rekening courant" betekent,
dat men slechts de rente betaalt, over de werkelijk verschuldigde bedragen. De rente
blijft gedurende de gehele looptijd van verleende credieten ongewijzigd en kan derhalve
niet worden verhoogel.

4. Ten hoogste 80% van de koopsom wordt gefinancierd. De beoordeling, of het te verlenen
crediet tot een lager percentage wordt gelimiteerd (o.a. voor minder courante wagens,
tweedehands wagens of luxe-vervoermiddelen) berust bij de Chef van de Technische
Dienst van de V.v.A.A. of diens plaatsvervanger.

5. Tweedehands automobielen worden bij uitzondering gefinancierd en slechts na een vol-
ledige expertise door de Technische Dienst van ele V.v.A.A. De kosten van deze expertise
ten bedrage van ƒ 50,— per onderzoek, zijn voor rekening van de crediet-aanvrager en bij
vooruitbetaling verschuldigd door overschrijving op de Postrekening 546594 ten name
van Technische Dienst der V.v.A.A. te Utrecht en worden bij afwijzing niet gerestitueerd.
Het is gewenst hierover van te voren overleg te plegen met voormelde Chef, de heer
J. Overkamp, of diens plaatsvervanger, bureauhoudend ten kantore van de V.v.A.A.

1. Bij de V.v.A.A., de Kon. Ned. Mij. t. bev. d. Geneeskunst, de Ned. Mij. t. bev. der
Tandheelkunde en de Mij. v. Diergeneeskunde en bij alle kantoren en zitdagen van de
Amsterdamsche Bank zijn gratis aanvraagformulieren verkrijgbaar.

2. Na nauwkeurige invulling (het formulier is zeer eenvoudig) in te zenden naar
V.v.A.A., Burg. Reigerstraat 8g, Utrecht.

3- Gelijktijdig op postrekening no. 116860 ten name van de V.v.A.A. ƒ 10.— storten
onder vermelding ,,Afd. Autofinanciering". Indien het crediet wordt geweigerd, wordt
ƒ 7,50 gerestitueerd.

4. De gehele crediet-verlening wordt geconcentreerd op het kantoor Utrecht, Nobel-
straat 4, van de Amsterdamsche Bank.

5. De Technische Dienst van de V.v.A.A. heeft te allen tijde het recht om tijdens de
looptijd van het crediet de wagens te inspecteren; hiervoor zijn voor de credietnemer
geen kosten verbonden.

Zoowel de leiding van de V.v.A.A. als de directie Utrecht van de Amsterdamsche
Bank zullen met grote spoed werken. Dit is slechts dan mogelijk, indien de aanvragers:

2e. de bemiddelingskosten ad ƒ 10,— onmiddellijk hebben overgemaakt, op Post-
rekening 116860 ten name van V.v.A.A. te Utrecht met vermelding: ,,Voor Auto-
financiering". (Bij gebreke hiervan wordt de aanvraag niet in behandeling genomen!)
3e. het aanvraagformulier volledig, nauwkeurig en naar waarheid invullen.

De te financieren auto dient all-risks verzekerd te zijn met een eigen risico van ten
hoogste f 100.—. Bij financiering dient de polis te berusten bij de Amsterdamsche Bank.

De V.v.A.A. behoudt zich het recht voor, om zonder opgaaf van redenen verzekerings-
contracten bij bepaalde verzekerings-maatschappijen, te weigeren. Gezien de algemene
soliditeit van de in Nederland werkende maatschappijen, kan worden aangenomen, dat
een dergelijke weigering tot een hoge uitzondering beperkt zal blijven.

Met de omvangrijke arbeid, die de opzet en uitvoering van deze financierings-methode
heeft geëist en doorlopend zal blijven eisen, is in een dringende behoefte van de artsenstand
voorzien.

Het Civil Vcterinary Department in Irak vraagt een bacterioloog, wiens taak het zal
zijn research-werk te verrichten en te organiseren op het gebied van dierziekten. Verder
moet deze functionaris personeel opleiden voor dit werk.

De gegadigden moeten zeer bekwame onderzoekers zijn met enige kennis van admi-
nistratie.

De duur van de werkzaamheden bedraagt 1 jaar, met als datum van in diensttreding
Juü \'954-

Het spreken en schrijven van Engels en Frans is vereist; Arabisch strekt tot aanbe-
veling, maar is geen vereiste.

Sollicitaties moeten, met vermelding van Announcement No. 7/Aga/IRQ_/6/2 direct
na verschijning van dit blad worden ingezonden bij het Bureau voor Internationale
Technische Hulp, Alcxandcrstraat 14, \'s-Gravenhage.

In de vergadering van 9 Mei 1953 kreeg het bestuur van deze groep, die 75 leden
telt, de volgende samenstelling:
J. C. Peters, voorzitter.
Dr. A. Doeglas, secretaris.
E. J. Voute, penningmeester.
Prof. Dr. G. H. B. Teunissen.
Dr. S. Koopmans.

9 Mei 1953 in de Kliniek voor Kleine Huisdieren: Prof. Dr. G. H. B. Teunissen over
„Infiltratie- en oppervlakte-anaesthesie".

Hier werd tevens besloten de vergaderingen voortaan op een later uur van de Zater-
dagmiddag te houden met gelegenheid tot een etentje na.

De volgende vergaderingen vonden plaats op 27 Juni in de Dietse Taveerne te
Utrecht, waar Dr. J. F. Gaillard (anaesthesist) sprak over „Narcose en haar gevaren"
en op 10 October, eveneens in de Dietse Taveerne, waar de heer H. v. d. Zee (lid
van de Medische Dienst, Organon, Oss) sprak over „Bijnierschorshormonen".

Tenslotte sprak op 12 December collega W. van den Akker over „Duivenziekten"
in het Instituut voor Infectieziekten te Utrecht.

Alle leden kregen een verslag van de lezingen met de daarop volgende discussie
over dit onderwerp toegezonden.

Op Zaterdag 8 Mei a.s. om 15.00 uur bestaat gelegenheid tot een bezoek aan het
Physico-Therapeutisch Instituut, Westersingel 116 II te Rotterdam, waar tevens een
voordracht zal worden gehouden.

Enkele collegae hebben nog complete jaargangen van het Tijdschrift voor Diergenees-
kunde beschikbaar, die zij tegen zeer billijke voorwaarden (gedeeltelijk zelfs gratis)
van de hand willen doen.

Het betreft hier 21 gebonden jaargangen van 1909 af en de losse jaargangen 1935, 1940
tot en met 1951. Van deze laatste jaargangen ontbreken enkele nummers.

Gegadigden kunnen zich om nadere inlichtingen wenden tot het secretariaat van de
Redactie, Lessinglaan 104, Utrecht, Tel. K 3400-11413.

Voor deelneming aan de expositie van geneesmiddelen, instrumenten, boeken etc.
kunnen betreffende firma\'s zich tot 24 April a.s. opgegeven bij het secretariaat
van de Maatschappij voor Diergeneeskunde, Lessinglaan 104, Utrecht.

Door het Hoofdbestuur zijn de volgende collegae aangenomen als lid van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde:

Door het Hoofdbestuur worden de volgende collegae voorgedragen voor het lidmaat-
schap van de Maatschappij voor Diergeneeskunde:

Door het Hoofdbestuur is de diergeneeskundige candidaat B. C. Kruyt aangenomen
als candidaatlid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Brakman, C., te Deil (Gld.), Smidsstoep 6, tel. K. 3457—282, gr. 572269. (73)
Dersjant, )., te Culemborg, Goilberdingerstraat 32a, tel. K. 3450—440, gr. 622900.

Overhaus, H. B. M., te Ouderkerk a/d Amstel. Ronde Hoep Oost 26, tel. K.. 2963—
212. (100)

Gurck, J. C. M., te Doesburg, te rekenen van 31 Januari 1954, als tijdelijk plaats-
vervangend Inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst in het district Gelderland. (83)
Rergema, Dr. R., te Amstelveen, te rekenen van 1 Februari 1954, als tijdelijk Rijks-
keurmeester in bijzondere dienst bij de Veeartsenijkundige Dienst. (*)

Kranenburg, J., te Klaaswaal, te rekenen met ingang van 1 April 1954, tot tijdelijk
Rijkskeurmeester in bijzondere dienst bij de Veeartsenijkundige Dienst.

Brus, D. H. J., te Boxtel, tot doctor in de veeartsenijkunde op het proefschrift:
,,Biopsia Uteri, haar betekenis bij de studie naar de oorzaken der steriliteit van het
rund", aan de Rijksuniversiteit te Utrecht op Donderdag 8 April 1954. (74)

Uit het Instituut voor Tropische en Protozoaire Ziekten, Faculteit der Vee-
artsenijkunde, Rijksuniversiteit, Utrecht. Directeur: Prof. Dr. F. C. KRANE-
VELD) en het Instituut voor Moderne Veevoeding ,,de Schothorst" te Hoog-
land. (Directeur: Dr. J. GRASHUIS).

COCCIDIOSIS VAN KUIKENS MET NITROFURAZONE,
SULPHAMEZATHINE, SULFAQUINOXALINE EN NITRO-

In ons land zijn enige proeven met Nitrofurazone (N.F.Z.) genomen
en beschreven door H. J. VV. Keidel in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde
1951, pag. 527. Deze hadden betrekking op de therapeutische waarde
van het middel tegen E. tenella bij kuikens, terwijl tevens het doel voorzat
om na te gaan of het Nitrofurazone bij gezonde dieren een schadelijke
invloed zou kunnen uitoefenen.

In aansluiting hieraan werden nog enige overeenkomstige experimenten
genomen, welke op ruimer schaal werden opgezet en waarin, behalve
Nitrofurazone en Sulfaquinoxaline, ook het Sulfamezathine en het Megasul
(Nitrophenide 25 %) werden betrokken.

Het ging hierbij om 3 groepen van elk 30 W.L. kuikens (geboren 18 No-
vember 1950), waarvan er één als controle diende (c.1.), terwijl aan de tweede
gedurende 5 dagen (20 t/m 24 Dec.) 0,2 % Sulfamezathine in het drink-
water werd gegeven (s.m.1.) en aan de derde Nitrofurazone gedurende
10 dagen (20 t/m 29 Dec.) in een concentratie van 0,022 % in het meel-
voeder werd verstrekt (n.f.1.). Daar er een even grote hoeveelheid graan
als meelvoeder werd gegeven, was dus de totale dosering van het Nitro-
furazone i op 9000.

Orale infectie met gesporuleerde oöcysteti van Eimeria tenella vond plaats
op 19 t/\'m 23 Dec. 1950 (5 dagen achtereen 2000 oöcysten per dier).
De besmetting geschiedde door middel van een pipet. Met de toediening
der preparaten werd begonnen 27 uur na de ie infectie; de kuikens waren
toen ± 4 Vs week oud.

De proef voor het controleren van de al of niet schadelijke invloed van
Nitrofurazone werd verricht met 208 kuikens. Experimentele infectie heeft
hierbij niet plaatsgevonden. Een schadelijke invloed werd niet geconsta-
teerd, doch evenmin een sterkere gewichtstoename ten opzichte van een

controlegroep, welke normaal gevoederd werd. Aan soortgelijke groepen
werd voeder verstrekt, waarin Sulfaquinoxaline en water, waaraan was
toegevoegd Sulfamezathine. Hierbij werd een vrijwel gelijk resultaat
verkregen.

Werd eveneens verricht op drie groepen van elk 30 W.L. kuikens,
waarbij hetzelfde werkschema als bij experiment 1 werd gevolgd. Bij wijze
van proef werd dit keer echter het infecterend materiaal door het meelvoeder
gegeven, hetgeen een onvoldoende besmetting ten gevolge had (slechts
2 der controles (7,1 %) succombeerden).

In deze proef, welke 20 Augustus 1951 werd ingezet werden 8 groepen
van 25 kuikens (N H. Blauwen) van 4 weken oud, ingeschakeld. Het ex-
periment werd in duplo uitgevoerd, waarbij de diverse groepen als volgt
werden aangeduid:

Op 21 Augustus 1951 werd de infectie uitgevoerd en werden één maal
i 100.000 gesporuleerde oöcysten toegediend. Met het verstrekken van
meelvoeder, waarin de diverse te testen preparaten waren gemengd,
werd bij alle proefgroepen 48 uur later, dus op 23 Augustus begonnen.

Volgens voorschrift dient dit preparaat gedurende 10 d. in een verdun-
ning i : 9000 in het voedsel te worden verstrekt. Daar in dit geval de dieren
ook met graan worden gevoederd, werd het middel in een verhouding
x : 4500 aan het opfokvoer toegevoegd.

Voor de bepaling der hiervan te gebruiken dosis werd uitgegaan van
de volgende mededeling der Firma Lederle:

,,If an outbreak of coccidiosis is to be controlled, a feed containing a
higher level of megasul (0,05 % of the drug = 4 lbs (Eng. pond a 456 g))
to the ton is fed intermittently for a few days".

Op grond hiervan werd tot het volgende werkschema besloten: Toe-
diening van het preparaat gedurende 3 dagen, en wel
ie dag 0,05 %
2e dag 0,0125 %
3e dag 0,05 %

hetgeen impliceerde, dat voor het opfokvoer de concentraties als volgt
dienden te zijn:

Deze werkwijze werd dan ook gevolgd, zodat, in verband met de wijze
van voeding, het opfokvoer gedurende de hiervoor genoemde aantallen
dagen gemengd werd met resp. 0,2 en 0,1 % Sulfaquinoxaline.

De eerste ziektesymptomen, in de vorm van in elkaar gedoken zitten,
werden in de morgen van de 4e dag na de infectie waargenomen op
25 Augustus. Dit was bij alle groepen te constateren, doch het duidelijkst bij
de controles. Bij de voedering om 8 uur\'s avonds, bleefvan de controlegroepen
de helft tot tweederde in elkaar gedoken zitten. Bij de megasul- en nitro-
furazonegroepen bedroeg dit aantal 15 en 20 %, terwijl bij een der sulfa-
quinoxalinegroepen slechts 2 kuikens aldus reageerden en in het corres-
ponderende koppel alle dieren een goede eetlust toonden.

In de morgen van 26 Augustus begon in de controlegroepen sterfte op
te treden. De situatie veranderde snel. Was om 9.30 uur nog slechts 1 kuiken
dood, om 11.30 was dit aantal reeds gestegen tot 14. Ook van de megasul-
groepen waren er toen reeds enkele gesuccombeerd. Alle resterende
kuikens van de controlegroepen waren op dat moment zwaar ziek met sterk
bloederige ontlasting. Dit laatste werd ook, doch in veel mindere mate,
bij de andere groepen waargenomen. Speciaal de kuikens van de megasul-
groepen waren er niet goed aan toe. De dieren uit de sulfaquinoxaline-
groepen bleken verreweg het levendigst en vertoonden ook de beste eetlust.

Het uiteindelijk resultaat der proef, welke op 5 September werd afge-
sloten, is in onderstaand overzicht weergegeven.

\') Met uitzondering van één dier uit de groep m.3.b, dat intercurrent stierf, was de
doodsoorzaak bij allen toe te schrijven aan blinde-darm-coccidiosis.

Zoals uit de resultaten bij de controlegroepen blijkt, werd bij dit experi-
ment een zware infectie toegepast, hetgeen de waarde der uitslagen bij
de behandelde groepen verhoogt. Het minst voldeed het Megasul, hoewel
ook hierbij — gezien de omstandigheden — een gunstig effect niet te
loochenen valt. Dit preparaat wordt echter als preventivum aanbevolen.
De resultaten met Nitrofurazone waren aanzienlijk beter en het moet zeer
wel mogelijk worden geacht, dat hiermede een nog doeltreffender be-
handeling zal zijn te bereiken, hetgeen een verder onderzoek waard is.
In later te publiceren proeven is de dosering verdubbeld en was het resul-
taat aanmerkelijk beter. Verreweg het best werkte het Sulfaquinoxaline
en ook met dit preparaat is een nader onderzoek ten volle gewettigd.
Speciale aandacht verdienen verder de waarden, welke inzake de vermeer-
dering van het gewicht der overblijvende kuikens werden verzameld,
waarin de hiervoor genoemde waardering der 3 preparaten wel zeer
duidelijk geaccentueerd is.

In een aantal experimenten werd bij coccidiosis van kuikens (E. tenella)
de chemotherapeutische werking in het bijzonder van Nitrofurazone,
Sulfaquinoxaline en nitrophenide nagegaan.

Hierbij bleek dat met Sulfaquinoxaline bij de intermitterende dosering
volgens het door Merck voorgeschreven schema een gunstig therapeutisch
effect werd verkregen.

Ook de resultaten van Nitrofurazone 1 : 9000 waren niet onbevredigend;
het is zeer waarschijnlijk, dat deze bij verhoging van de dosering nog beter
zullen zijn.

The chcmothcrapeutic efficacy of Nitrofurazone, Sulphaquinoxalin and Nitrophcnid
was demonstrated in a number of experiments regarding coeeidiosis in chickcns (E.
tenella).

It appeared that a favourable therapeutic effect was obtained by the intermittent
Sulphaquinoxalin treatment method prescribed by Merck.

The results obtained by administering Nitrofurazone 1 : 9000 also were satisfactory
and, by increasing the dosage, will most probably improve.

Dans un nombre d\'expériments nous avons essayé de constater l\'effet chémothéra-
peutique spécialement du Nitrofurazone, du Sulfaquinoxaline et du Nitrophénide contre
la coccidiose des poussins causée par l\'Eimeria tenella.

Le résultat avec le sulfaquinoxaline donné en doses intermettantes selon la prescription
de Merck était favorable.

Avec le Nitrofurazone 1 : 9000 le résultat était satisfaisant et, en augmentant la dose,
sera probablement encore meilleur.

Es wurden mehrere Versuche betreffs der chemotherapeutischen Wirkung namentlich
von Nitrofurazone, Sulfaquinoxalin und Nitrophenid auf Coccidiose bei Kücken (E.
tenella) vorgenommen.

Es zeigte sich, dass die dem intermittierenden Verordnungsschema Mercks ent-
sprechende Applikation von Sulfaquinoxalin eine günstige Wirkung hatte.

Auch die Erfolge, die durch Anwending von Nitrofurazone 1 : 9000 erzielt wurden,
waren nicht unbefriedigend und werden bei Applikation einer grösseren Dosis höchst-
wahrscheinlich noch besser sein.

Uit het Instituut voor Tropische en Protozoaire Ziekten, Faculteit der Vee-
artsenijkunde, Utrecht (Directeur: Prof. Dr. F. C. KRANF:VELD) en de
laboratoria van PHILIPS-ROXANE te Weesp.

ENKELE VERDERE PROEVEN OVER HET CURATIEF EFFECT
VAN NITROFURAZONE EN SULFAQUINOXALINE
BIJ EIMERIA TENELLA-INFECTIE

Inleiding. Nadat door enige proeven een vrij bevredigend inzicht was
verkregen in de waarde, welke aan Nitrofurazone en Sulfaquinoxaline als
geneesmiddelen tegen een infectie met Eimeria tenella kon worden toegekend
(ten dele vastgelegd in een publicatie van Keidel werd tot experi-
menten op ruimere schaal overgegaan. Bij dit laatste onderzoek, waarvan
een aantal proeven in de mededeling van Df. Blieck, Bos en Keidel ¹)
werd besproken, werden de therapeutica resp. in een verhouding van i op
4500 Nitrofurazone en 1 op 500 dan wel 1 op 1000 Sulfaquinoxaline
uitsluitend in het meelvoeder verstrekt, terwijl het kuikenzaad onvoor-
behandeld aan de proefdieren werd voorgezet. Op de totale hoeveelheid
voer berekend, kregen de dieren dus uiteindelijk 1 op 9000 Nitrofurazone
en resp. 1 op 1000 en 1 op 2000 Sulfaquinoxaline. De resultaten waren
niet onbevredigend, doch in verband mei een recente publicatie van
Horton-Smith ²) kwam het zeer wel mogelijk voor, dat men het Nitro-
furazone een doeltreffender effect zou kunnen worden bereikt. Als doel
werd gesteld om na te gaan in hoeverre het letaal verloop van een tenella-
infectie zou kunnen worden voorkomen, indien, beginnend 48 uur na de
besmetting, de kuikens:

1. gedurende 7 dagen uitsluitend voer, waarin 1 op 4500 Nitrofurazone
(0,022 %), ter beschikking zou worden gesteld,

2. gedurende 7 dagen alleen voer zouden krijgen, waaraan Sulfaquinoxa-
line in een verhouding 1 op i 1670 (0,06 %) was toegevoegd en

3. „intermitterend" volgens volgend schema met Sulfaquinoxaline zouden
worden behandeld: 3 dagen 0,1 % Sulfaquinoxaline in voeder, 3 dagen
onvoorbehandeld voer, dan 2 dagen voeder met 0,05 % Sulfaquinoxaline,
waarna weer 3 dagen „normaal" voeder en tenslotte gedurende 2 dagen
wederom voer, waarin 0,05 % Sulfaquinoxaline.

Algemene gegevens. Gewerkt werd met 3 tot 4 weken oude kuikens, die
onder zulke omstandigheden werden opgefokt, dat een infectie met
coccidiën uitgesloten was (huisvesting in hokken, waarin tevoren nooit
kippen of ander pluimvee waren gehouden; speciale voorzorgen door
het personeel; als bodembedekking turfmolm, dat om de dag geheel werd
vervangen). Regelmatige controle der faeces viel steeds negatief uit.

De noodzaak dwong om zowel van Witte Leghorns als van N.H. Blauwen
gebruik te maken. Dat hierin echter geen overwegend bezwaar lag, was
uit vroegere experimenten bekend, waarbij bijv. was waargenomen, dat
van elke groep van 13 Leghorns, die resp. met 7500, 50.000 en 75.000
gesporuleerde oöcysten van E. tenella besmet werden, er van elke groep 9
aan acute coccidiosis stierven, terwijl van overeenkomstige groepen
N.H. Blauwen er resp. 6, 8 en 10 succombeerden.

Als infectiemateriaal diende een suspensie van goed gesporuleerde
oöcysten, welke steeds van een zelfde partij werd bereid. De dosis werd
op grond van diverse voorproeven, waarvan er hieronder enige zullen
worden vermeld, bepaald op 50.000 oöcysten, welke, in 1 cc physiologische
NaCl, door middel van een recordspuit, waaraan een dun slangetje, in de
maag werden gebracht. Tevoren werd gedurende 3 uur voeder aan de
dieren onthouden.

Tijdens de opfok werd aan de kuikens goed opfokvoer, alsmede kuiken-
zaad verstrekt, terwijl tijdens de proeven een „all mash"-voeder werd
voorgezet, dat als volgt was samengesteld:

Als observatietijd werd 3 weken aangenomen, een periode, welke,
blijkens vele verrichte proeven, ruim voldoende is voor het vormen van
een oordeel.

Voorproeven. Door langdurige ervaring geleerd, werden, alvorens het
grote experiment werd ingezet, enkele oriënterende proeven genomen en
wel werd cle infectieusiteit van het voor de besmetting te gebruiken materiaal
nogmaals getest, terwijl tevens op kleine schaal werd nagegaan, welk
resultaat onder de gestipuleerde omstandigheden van het Nitrofurazone
zou zijn te verwachten. In het kort komen deze proeven hierop neer.

I. Twee groepen van tien, 34 dagen oude kuikens (N.H. Blauwen),
waarvan de faeces vrij van coccidiën bleken, werden op de boven aan-
gegeven wijze met 50.000 oöcysten besmet. Een der groepen bleef on-
behandeld en hiervan stierven 6 dieren binnen 7 tot 13 dagen na de infectie
aan acute, resp. subacute coccidiosis (coeci haemorrhagisch ontstoken; in
faeces merozoieten en vrij weinig oöcysten). De vier andere dieren waren

*) Het vitamine AD₃-praeparaat bevatte 2250 I.E. vitamine A en 750 I.E. vitamine D_;;per gram.

gedurende enkele dagen duidelijk ziek, doch herstelden. Uiteraard bleven
deze coccidiën-dragers.

Aan de tweede groep werd -— beginnend 48 uur na de infectie — de
,,all-mash", gemengd met Nitrofurazone in verhouding 4500 op 1 (0,022 %)
ter beschikking gesteld, hetgeen gedurende 7 dagen werd voortgezet.
Geen dezer kuikens toonde enig ziekteverschijnsel, hetgeen gedurende
3 weken werd gecontroleerd. De faeces dezer dieren bleken constant een
vrij gering aantal oöcysten te bevatten ( ).

If. Een soortgelijk experiment werd met 2 groepen van dertig, 3 weken
oude N.H. Blauwen uitgevoerd, waarbij het resultaat ongeveer gelijk was.
De 30 dieren, waaraan beginnend 2 dagen na de besmetting het met
Nitrofurazone vermengde voer werd verstrekt, bleven allen in goede
conditie. Zelfs waren aan de faeces macroscopisch nooit de minste afwij-
kingen te constateren. Het aantal erin aanwezige oöcysten was zonder
uitzondering gering tot zeer gering. Soms gelukte het eerst na toepassing
van een „verzamelmethode" om een coccidium aan te tonen.

Geheel anders waren de bevindingen bij de contröle-dieren. Reeds
enkele dagen na de infectie was het „algemeen beeld" van deze groep
duidelijk slechter dan die van het behandelde koppel. Twaalf dieren werden
zeer ernstig ziek, tien minder zwaar, terwijl de overigen „niet in orde"
waren. Bij 18 dieren was bloed in de ontlasting waar te nemen. Negen
kuikens succombeerden 6 tot 12 dagen na de besmetting. Bij microscopisch
onderzoek bleek in de faeces der resterenden aanvankelijk een zeer groot
aantal coccidiën aanwezig. Moest toen de beoordeling als worden
genoteerd, na 2 weken liep dit terug tot -|- ) terwijl na 3 weken de
uitkomst als -j- was aan te merken.

Dat aan het Nitrofurazone een gunstige werking kon worden toe-
geschreven, leed dan ook geen twijfel.

III. Zekerheidshalve werd kort voor het inzetten van het grote ex-
periment nogmaals de pathogeniteit der coccidiën gecontroleerd, waarbij
bleek, dat een dosis van 50.000 oöcysten wederom bij alle dieren aan-
leiding was tot een ernstige ziekte, welke door 40 % werd doorstaan.

Hoofdproef. Hierin werden 5 groepen van 40 Witte Leghorn-kuikens,
van 22 dagen, betrokken, welke groepen aldus waren samengesteld, dat
deze zowel wat betreft de variatie in gewicht, als ten aanzien van het
geslacht praktisch gelijkwaardig waren. Ook de wijze van onderbrengen
en verzorging waren zoveel mogelijk uniform. De hokken waren van
gelijke oppervlakte, terwijl als bodembedekking gehakt stro en zand werd
gebruikt, dat ter bevordering van de infectie wat vochtig werd gehouden.
Overeenkomstig de hiervóór reeds vermelde doelstelling, werden de vol-
gende groepen geformeerd:

Groep I. Besmet; beginnende 48 uur na de infectie, gedurende 7 dagen
„all-mash" met 0,022 % Nitrofurazone (1 op 4500).

Groep II. Besmet; 48 uur later, gedurende 3 dagen ,,all-mash" met
0,1 % Sulfaquinoxaline, vervolgens 3 dagen onvoorbehandeld voeder,
daarna gedurende 2 dagen 0,05 % Sulfaquinoxaline door de all-mash,
gevolgd door 3 dagen „normaal" voeder en tenslotte gedurende 2 dagen
wederom 0,05 % Sulfaquinoxaline in het rantsoen.

Groep III. Besmet; ingaande 2e dag na infectie gedurende 7 dagen
„all-mash" met 0,06 % Sulfaquinoxaline.

Groep IV vormde dus de controle op de pathogeniteit der gebruikte
oöcysten-suspensie. Groep I diende ter vaststelling van het effect van
het Nitrofurazone, terwijl op de groepen II en III de efficaciteit van het
Sulfaquinoxaline zou zijn te beoordelen. Groep V was bedoeld als een
algemene controle, waardoor de mogelijkheid zou worden geopend om
een vergelijking te trekken tussen „normale" dieren en de overige groepen
en om de doeltreffendheid der getroffen veiligheidsmaatregelen te beoor-
delen.

De resultaten zijn in staat I vermeld, waaruit moge blijken, dat van de
controles 42,5 % succombeerde, terwijl van de groepen, welke gedurende
7 dagen resp. met Nitrofurazone en Sulfaquinoxaline werden behandeld
er één stierf (2,5 %), hetgeen eveneens voor de groep, waarbij het Sulfa-
quinoxaline intermitterend toepassing vond, het geval was (2,5 %).
Bij het eerst- en laatstbedoelde kuiken ging het om acute coccidiosis;
voor het andere dier was de doodsoorzaak, in verband met de toestand,
waarin het cadaver verkeerde, niet met zekerheid vast te stellen.

Pleiten deze getallen op zichzelf reeds voldoende sterk voor een beslissing
inzake het gunstig effect der beide therapeutica, in wezen was het verschil
tussen de niet en wel behandelde besmette groepen nog aanzienlijk spre-
kender, daar het merendeel der dieren van de eerstbedoelde groep, die
de infectie doorstonden, gedurende enkele clagen tot een week min of meer
ernstige ziekteverschijnselen vertoonde.

De invloed der geneesmiddelen kwam ook bij het microscopisch onder-
zoek der faeces tot uiting, waarbij namelijk het volgende resultaat werd
verkregen.

(enkele) = één coccidium na grondig doorzoeken van een praeparaat; = 1
tot 5, 4- 4- = 6 tot 10, = 11 tot 15 en = 16 en meer oöcysten per
gezichtsveld (450 X ; verzamelmethodiek).

Resumerend is te zeggen, dat door een gedurende 7 dagen voortgezette,
verstrekking van Nitrofurazone in verhouding van 1 : 4500 in het voeder
het letaal effect van een 48 uur tevoren uitgevoerde infectie met Eimeria
tenella aanzienlijk kon worden gedrukt en dat dit eveneens bereikt werd

door toediening van Sulfaquinoxaline, hetzij gedurende 7 achtereenvolgende
dagen in een concentratie van 0,06 %, hetzij met interval van 3 dagen
„gefractionneerd" 3 dagen 0,1 %, 2 dagen 0,05 % en 2 dagen 0,05 %.

¹) De tussen haakjes geplaatste getallen geven aan, hoeveel dagen na de infectie de
betrokken dieren zijn gesuccombecrd.

²) Door de toestand van het cadavcr was geen oordcel over de sterfte-oorzaak uit
de spreken.

Een infectie met Eimeria tenella, welke bij onvoorbehandelde Witte
Leghorn-kuikens van 3 weken een ernstige ziekte met een mortaliteit van
42,5 % verwekte, werd praktisch geheel bedwongen door aan de dieren
- beginnend 48 uur na de besmetting - gedurende 7 dagen met Nitro-
furazone vermengd voeder (1 : 4500) te verstrekken. Eenzelfde resultaat
werd verkregen door toediening van Sulfaquinoxaline, hetzij gedurende
7 dagen in successie 0,06 % in het voeder, hetzij volgens schema: 3 dagen
o, i %, 3 dagen vrij, 2 dagen 0,05 %, 3 dagen vrij en 2 dagen 0,05 %.

An artificial infection with Eimeria Tenella in 3 weeks old White Leghorn chickens,
which resulted in a serious disease with 42,5 % mortality, was, practically speaking,
completely controlled by adding nitrofurazone (1 : 4500) to the ration, during a period
of 7 days starting 48 hours after the infection.

The same results were obtained by adding sulfaquinoxaline to the ration, either
during 7 days without interruption 0,06 %, or following the scheme: 3 days 0,1 %,
3 days free, 2 days 0,05 %, 3 days free and 2 days 0,05 %.

Une infection artificielle avec Eimeria Tenella qui produisait une maladie sérieuse
avec une mortalité de 42,5 % avec des poussins (Leghorns blancs) d\'un âge de 3 semaines
était quasiment vaincue par ajouter nitrofurazone à la ration (1 : 4500) pendant une
période de 7 jours, commençant à 48 heures après l\'infection.

Le même résultat était obtenu par addition de sulfaquinoxaline à la ration, soit
0,06 % pendant une période ininterrompue de 7 jours, soit suivant le schéma: 3 jours
0,1 %, 3 jours sans addition, 2 jours 0,05 %, 3 jours sans addition et 2 jours 0,05 %.

Eine künstliche Infektion mit Eimeria Tcnella, welche bei weissen Leghorn Kücken
im Alter von 3 Wochen eine ernsthafte Krankheit mit einer Mortalität von 42,5 % zur
Folge hatte, wurde praktisch ganz bezwungen durch Nitrofurazon in die Futtermischung
(1 : 4500) aufzunehmen, anfangend 48 Stunden nach der Infektion und während einer
Periode von 7 Tagen.

Derselbe Erfolg wurde erzielt durch Aufnahme von Sulfaquinoxalin, es sei
während 7 Tage ununterbrochen 0,06 % im Futter, es sei dem Schemagemäss: 3 Tag
%> 3 Tage ohne, 2 Tage 0,05 %, 3 Tage ohne und 2 Tage 0,05 %.

Uit het Instituut voor Tropische en Protozoaire Ziekten, Faculteit der Vee-
artsenijkunde, Utrecht (Directeur: Prof. Dr. F. C. KRANEVELD) en de Dier-
experimentele Afdeling van de N.V. Philips-Roxane te Weesp.

Zoals de ervaring de laatste jaren leerde, levert een onderzoek naar
de waarde van een of ander middel als therapeuticum tegen Eimeria tenella-
coccidiosis meer moeilijkheden op dan op grond der gegevens in de litera-
tuur zou zijn te verwachten. Nog lastiger wordt het probleem, indien als
doel wordt gesteld om het curatief effect van div erse middelen onderling
te vergelijken. Zo bleek het na diverse proeven, waarin ongeveer 2.000
dieren werden betrokken, in feite nog niet mogelijk om een uitspraak
te doen, welke der geteste praeparaten als lift aangewezen geneesmiddel
tegen genoemde infectie is te beschouwen (ten dele vastgelegd in de publi-
caties van Keidel (i), de Blieck, Bos en Keidel (2) en de Bi.ieck, Krane-
veld, Hoogendoorn en Zwiep (3)). Wel was uiteraard een oordeel over
goed en minder goed uit te spreken. Tot eerstgenoemde groep kon zeker
het nitrofurazone worden gerekend. Het toonde zich een betrouwbaar
geneesmiddel, zodat er allo aanleiding W&S Om, toen voor verder onderzoek
de gelegenheid bestond, het prophylactisch effect van het medicament
op meer ruime schaal dan voorheen te controleren.

Na tal van voorproeven, waarop hier niet nader zal worden ingegaan,
werd, wat betreft de besmetting der dieren, een techniek gekozen, welke
de natuurlijke wijze van infectie nog het meest benaderde.

Deze kwam hierop neer, dat een groep kuikens oraal een zo groet
aantal gesporuleerde oöcysten werd toegediend, dat redelijkerwijs aan
te nemen was, dat een deel van de proefdieren uitscheiders zou worden.
Deze dieren werden direct na de infectie gehuisvest in een hok, waarin
tegelijkertijd, dan wel eerst na een week, een aantal schone, d.w.z. coccidiën-
vrij opgefokte kuikens werd gebracht. Aan te nemen was, dat voor laatst-
genoemde dieren - op natuurlijke wijze — de gelegenheid zou bestaan
om gesporuleerde coccidiën op te nemen. Deze kuikens kwamen dus in
„besmet milieu" en zouden op hun beurt weer tot een sterkere infectie
van de bodem kunnen bijdragen. Met interval van een week werden
nadien weer nieuwe, schone dieren bijgebracht, waarmede dus een intensi-
vering van het „besmettingsproces" werd beoogd. Bij deze werkwijze zat
het doel dus voor om geleidelijk tot een dusdanige bodeminfectie te geraken,
dat deze aanleiding zou zijn tot het optreden van min of meer sterke
uitbraken van coccidiosis onder de nieuw ingebrachte groepen kuikens.
Dat het enige tijd zou vergen, alvorens het daartoe zou zijn gekomen,
werd zeer wel beseft en dus stond bij voorbaat vast, dat het experiment
een groot aantal proefdieren zou vereisen. De ervaring bevestigde dit
ten volle.

De gevolgde techniek bleek effectief. Het intensiever worden der be-
smetting door het bodemstrooisel demonstreerde zich door een grotere

sterfte onder later bijgebrachte dieren. Door zo\'n proefhok als controle
te beschouwen en daarnaast een parallel-proef in te schakelen, waarbij
aan de kuikens — na plaatsing in het proefhok -— direct nitrofurazone
door het voeder werd verstrekt, werd de mogelijkhed tot beoordelen
van het prophylactisch effect van het praeparaat geopend. Daar de
praepatente periode voor Eimeria tenella op ongeveer 7 dagen is te stellen
en de sporulatie-tijd op i 48 uur, stond bij beide gevolgde werkwijzen
vast, dat de eerste groepen „schone" dieren zeker gedurende enige tijd
nitrofurazone binnen kregen vóórdat voor hen de mogelijkheid tot opnemen
van gesporuleerde oöcysten bestond. De volgende groepen kwamen echter
direct in besmet milieu. Uiteraard had — wat dit betreft — een andere
methode kunnen worden gevolgd en had aan de nieuw binnen te brengen
dieren reeds vóór het bijplaatsen in de proefhokken enige dagen met nitro-
furazone gemengd voeder kunnen worden gegeven, doch aldus zouden
de omstandigheden voor het geneesmiddel gunstiger zijn gemaakt.

In alle hokken waren de omstandigheden zoveel mogelijk gelijk. Als
bodembedekking werd zand en gehakt stro gebruikt, welk materiaal
voortdurend enigszins vochtig werd gehouden, teneinde de voorwaarden
voor een sporulatie der oöcysten zo gunstig mogelijk te maken. De ge-
bruikelijke verwarmingsapparaten waren in ruime mate aanwezig. Als
proefdieren werden Witte Leghorn-kuikens van 7— 18 dagen oud gebruikt,
die aldus werden verdeeld, dat de groepen in controle- en proefhokken
zoveel mogelijk gelijkwaardig waren.

Bij de opfok werd gebruik gemaakt van een normaal rantsoen, waaraan
voor bepaalde groepen nitrofurazone werd toegevoegd.

Voor de verstrekking hiervan werd gebruik gemaakt van „N.F.Z.—Mix"
van N.V. Philips-Roxane.

Experiment I. Twee groepen van 16, twee weken oude, kuikens (groepen a)
werden oraal besmet met 7500 gesporuleerde oöcysten van Eimeria-tenella
en vervolgens elk in een hok geplaatst, waarin tegelijkertijd resp. 15 en 16
even oude kuikens werden gebracht (groepen b). In één der hokken
(controle) bleven de dieren zonder behandeling, terwijl in het andere
na een week begonnen werd met de verstrekking van 0,011 % nitrofurazone
in het opfokvoer, terwijl het kuikenzaad als zodanig werd gegeven. Bij
de gelijke consumptie van opfokvoer en zaad, bevatte het totaal rantsoen
dus 0,0055 % nitrofurazone.

Resp. 7 en 17 dagen na het inzetten der proef werden in beide hokken
nogmaals 30 en 50 dieren bijgeplaatst (groepen c en d), waarna deze
kuikens nog resp. 46 en 36 dagen in de proef bleven ingeschakeld.

Het resultaat van dit experiment is in staat I weergegeven en hieruit
valt het nuttig effect van nitrofurazone duidelijk te lezen. Toen de bodem-
infectie uiteindelijk een zodanige intensiteit had bereikt, dat alle contróle-
dieren min of meer ernstig ziek werden en hiervan 54 % succombeerde,
bleef de sterfte door coccidiosis in de corresponderende nitrofurazone-groep
tot 12 % beperkt, een resultaat, dat zeker niet onbevredigend is te noemen,
daar niet uit het oog mag worden verloren, dat de omstandigheden,
waaronder de dieren moesten worden gehouden, zeer veel slechter waren
dan normaliter ,,in de practijk" zullen bestaan.

De gelegenheid bestond om de verkregen gegevens aan Horton Smith
voor te leggen. Deze terzake grote deskundige zag in een en ander een

bevestiging van eigen waarnemingen en was van mening, dat bij verdere
voortzetting der proef nog sprekender verschillen zouden zijn opgetreden.
Een opvatting, waarmede uiteraard bij het latere werk rekening werd
gehouden.

Experiment II. Hierbij werd in principe een zelfde werkwijze gevolgd
als bij de eerste proef, met dien verstande, dat de eerste groep „schone"
kuikens eerst in de hokken werd gebracht, nadat de besmette dieren er
één week in hadden vertoefd en reeds gedurende 2 dagen nitrofurazone
ontvingen.

Verder was de wijze van voedering enigszins anders en wel werd nu
uitsluitend all-mash verstrekt, hetzij als zodanig (controles), hetzij ver-
mengd met 0,0082, dan wel met 0,0055 % nitrofurazone. Tot deze variatie
in concentratie werd overgegaan om een indruk te krijgen van de meest
economische toepassing van het praeparaat.

Overeenkomstig het van Horton Smith ontvangen advies, werd de proef
ruimer opgezet dan het eerste experiment; echter leek hierdoor een speciale
voorzorg noodzakelijk. Gevreesd werd, dat door het samenbrengen van
kuikens van zo sterk uiteenlopende leeftijden de jongste te veel ,,in de
verdrukking" zouden komen. Besloten werd dan ook om telkens een drie
weken oudere groep uit het hok te verwijderen als een nieuwe groep werd
bijgeplaatst.

In de staten II en III zijn de verkregen resultaten vastgelegd. Deze
onderstrepen duidelijk het nuttig effect van het nitrofurazone. Phasen
kiezende, waarin de boderninfectie een zodanige hoogte had bereikt,
dat deze aanleiding was tot ernstige ziekte en sterfte onder de onvoor-
behandelde dieren, is het verschil tussen de behandelden en niet-behan-
delden zonder meer sprekend geaccentueerd. De subgroepen d en e
nemende, zijn de sterftepercentages tengevolge van coccidiosis onder
de controles: 20, 40, 68 en 80, waartegenover bij de corresponderende
nitrofurazone-groepen staat een succomberen van o, o, 6 en 4 %. Worden
•— hetgeen ten volle verantwoord is — beide controlegroepen gezamenlijk
tegenover de behandelde dieren bezien, dan zijn de resultaten als volgt
samen te vatten:

Uit de gegevens komt, practisch bezien, geen nuttiger effect van een con-
centratie van 0,0082 % nitrofurazone ten opzichte van een percentage van
0,0055 ^tot uiting. In het verrichte onderzoek ligt dan ook geen aanleiding
om in de practijk de hoogste der genoemde doseringen te gebruiken.

Het optreden van enige gevallen van coccidiosis onder de beide e-groepen
is ongedwongen te verklaren door de wel zeer ongunstige omstandigheden,

waaronder de dieren verkeerden, hetgeen voor de proef noodzakelijk was
(nat houden bodemstrooisel, leeftijdsverschil proefdieren, beperkte ruimte).
Overigens is de ervaring in overeenstemming met door anderen vermelde
waarnemingen.

Het nitrofurazone „steriliseert" de dieren tenslotte niet. Het kan alleen
bepaalde infecties beteugelen, waaruit dan een nuttige praemunisatie
resulteert, doch ten aanzien hiervan bestaan uiteraard grenzen.

Daar, zoals bekend, geen eenstemmigheid bestaat of nitrofurazone, naast
een preventieve en curatieve activiteit, tevens een groeistimulerend
effect kan uitoefenen, werd van alle dieren het gewicht vastgesteld. Voor
de a- en b-groepen geschiedde dit op het tijdstip, dat de dieren uit de
hokken werden verwijderd, voor de overigen bij het afsluiten der proef.

In staat IV zijn de gemiddelde gewichten vermeld. Deze zijn voor de
dieren, die nitrofurazone kregen toegediend, in vele gevallen iets hoger
dan die voor de kuikens, die normaal gevoerd werden, enkele malen
gelijk of iets lager. De variaties binnen de groepen mede in aanmerking
nemende, kan in de getallen — evenals zulks bij vorige proeven het geval
was — dan ook geen aanwijzing worden gezien voor een groeibevorderend
effect van het nitrofurazone.

Beide vermelde proeven bewijzen de doelmatigheid van het nitrofurazone
als prophylacticum tegen door Eimeria tenella veroorzaakte coccidiosis.
Toepassing in de practijk komt ten volle verantwoord voor.

Van een infectie met Eimeria tenella, welke onder contröle-dieren uit-
eindelijk een sterfte van 54 % veroorzaakte, kon door prophylactische
toepassing van nitrofurazone (0,0055 % het voeder) in de vorm van
„N.F.Z.-Mix" de mortaliteit tot 12 % worden beperkt (Staat I). Een
tweede experiment bevestigde dit resultaat en wel in die zin, dat tegenover
een sterfte onder de controlegroepen van 20 en 68 %, een sterftepercentage
der met nitrofurazone voorbehandelde dieren stond van o en 6 (groepen
d en e, staat II).

Door verhoging der concentratie van het nitrofurazone tot 0,0082 %
werd geen zodanige verbetering der resultaten verkregen, dat hiermede
uit practisch-economisch oogpunt rekening is te houden. Als sterfte-
percentages der behandelde en niet-behandelde groepen kuikens stonden
tegenover elkaar resp. o en 4 tegenover 40 en 80 (groepen d en e, Staat III).

The mortality after an infection with Eimeria tenella, which with chickens ultimately
amounted to 54 %, could be reduced to 12 % by prophylactic application of nitrofura-
zone (0,0055 % in the ration), administered as „N.F.Z.-Mix".

A second experiment confirmed these results: the mortality observed in the control
groups amounted to 20 % and 68 % against o % and 6 % in the comparable groups
treated.

Increasing the concentration of nitrofurazone to 0,0082 % did not result in such
an improvement, that this increase should be advised from a practical economic point

of view. The mortality of these treated groups amounted to o % and 4 % against 40 %
and 80 % in the groups not treated.

La mortalité, après une infection avec Eimeria tenella, qui se montait finalement à
54 % avec des poussins, pouvait être diminuée à 12 % par l\'application prophylactique
de nitrofurazone (0,0055 % dans la ration), administré comme ,,N.F.Z.-Mix".

Une deuxième expériment confirmait ce résultat: la mortalité observée dans les groupes
témoins était 20 et 68 %; dans les groupes comparables traités o et 6 %.

Une augmentation de la concentration du nitrofurazone jusqu\'à 0,0082 % ne produisait
pas une amélioration qui, d\'un point de vue pratique-économique, justifierait l\'appli-
cation de cette variation. La mortalité de ces groupes traités se montait à o et 4%
des groupes témoins comparables à 40 et 80 °\'₀.

Une influence favorable du nitrofurazone sur la croissance n\'était pas observée.

Die von einer Infektion mit Eimeria tenella verursachte Mortalität, welche bei
Kücken am Ende des Versuches 54 % betrug, konnte mit prophylaktischer Anwendung
von Nitrofurazon (0,0055 % im Futter), verabreicht als „N.Z.F.-Mix", bis zu 12 %
herabgesetzt werden.

Mit einem zweiten Versuch wurde dieser Erfolg bestätigt : die beobachtete Mortalität
in den Kontrollgruppen betrug 20 % und 68 %, gegenüber o und 6 % in den vergleich-
baren behandelten Gruppen.

Erhöhung der Nitrofurazon-Konzcntration auf 0,6882 ⁰/o führte nicht zu einer solchen
Verbesserung, dass so eine Erhöhung aus praktisch-ökonomischem Gesichtspunkt zu
empfehlen ist. Die Mortalität dieser behandelten Gruppen war o und 4 %, gegenüber
40 und 80 % der unbehandelten Kontrollgruppen.

1. Keidel, H. J. W. De toepassing van enkele chemotherapeutica bij coccidiosis van
de kip. Tijdschr. Diergeneeskunde, 76, 1951, 527.

2. Blieck, L. de, Bos, A. en Keidel, H. J. W. Chemotherapeutisch onderzoek bij blinde
darm-coccidiosis van kuikens met Nitrofurazone, Sulphamezathine, Sulfaquinoxaline
en Nitrophenide.

3. Blieck, L. de, Kraneveld, F. C., Hoogendoorn, H. en Zwiep, N. Enkele verdere
proeven over het curatief effect van Nitrofurazone en Sulfaquinoxaline bij Eimeria
tenella-infectie.

1 ) De tussen haakjes geplaatste getallen geven aan uit hoeveel dieren de betreffende
groep bestond.

\') De tussen haakjes geplaatste getallen geven aan uit hoeveel dieren de betreffende
groep bestond.

\') Dc tussen haakjes geplaatste getallen geven aan uit hoeveel dieren de betreffende
groep bestond.

Richard Völker und Dietrich Krause. Siebente Aufl. Ferd. Enke, Stuttgart.
Prijs D.M. 31,—.

Door een vergissing mijnerzijds is verzuimd de aankondiging van het bekende leerboek
over Algemene Therapie van Fröhner eerder te plaatsen. De eerste druk verscheen
in 1892; deze zevende uitgave is door de beide docenten der Hannoveraanse Hogeschool
geheel omgewerkt en uitgebreid. Het moet vooral de studenten, die de physiologie
hebben gehad, helpen bij de studie van hetgeen ze leren zullen in kliniek en van de
pharmacologie en therapie. Het is niet het doel van de algemene therapie af te dalen
in details over bepaalde therapeutica, hun aanwending of dosering, maar algemene
behandelingsmethoden te beschrijven. Men vindt in dit boek b.v. een en ander over
physische therapie, hydro-, electro-, Röntgentherapie, etc.; niet in de laatste plaats
is te noemen de moderne chemotherapie.

Vitaminen en hormonen worden voldoend uitvoerig voor student en practicus be-
sproken, waarna de behandeling van de stoornissen van de verschillende orgaanfuncties
een beurt krijgt (zenuwstelsel, respiratie-, circulaticapparaat, etc.).

Ik kan in de eerste plaats onze studenten, maar ook de afgestudeerden in de praktijk,
die hun kennis op dit gebied willen opfrissen, het boek van Völker-Krause ten volle
aanbevelen.

In cle meeste landen komt thans wederom hondsdolheid voor. Voor wat Europa
betreft, zijn — voor zover bekend — slechts in Engeland, Ierland, Nederland, België,
Luxemburg, Denemarken en de Scandinavische landen nog geen gevallen gesignaleerd.

Teneinde infiltratie van deze ziekte in Nederland, waar zij sedert jaren niet is op-
getreden, te voorkomen, is het noodzakelijk de in- en doorvoer van honden en katten
te verbieden, behalve in gevallen, waarin waarborgen bestaan, dat het in- of door te
voeren dier vrij is van hondsdolheid.

De bestaande bepalingen in de Veewet omtrent de wering en bestrijding van honds-
dolheid bieden daartoe niet de mogelijkheid. Bij de Tweede Kamer is een wetsontwerp
ter aanvulling van de Veewet ingediend, dat de strekking heeft deze leemte aan te vullen
door opneming in de wet van een bepaling, waaraan de Minister van Landbouw,
Visserij en Voedselvoorziening de bevoegdheid kan ontlenen de terzake nodige voor-
schriften met betrekking tot de in- en doorvoer van honden en katten, alsmede van
andere mogelijke smetstofdragers, uit te vaardigen.

Naar effectieve samenwerking bij de bestrijding van mond- en klauwzeer
in Europa.

In de Nota naar aanleiding van het Verslag van de Tweede Kamer over het wets-
ontwerp tot goedkeuring van het Statuut van de Europese Commissie voor de bestrijding
van mond- en klauwzeer, deelt Minister Mansholt o.m. mee, dat men het Statuut
dient te zien als een eerste poging tot een effectieve samenwerking bij de bestrijding
van het mond- en klauwzeer in Europa te geraken, waarbij de coördinatie van de
acties der landen voorop staat. Het pretendeert in geen geval een reeds in de perfectie
uitgewerkte regeling te geven. Een in September 1953 te Rome bijeengekomen commissie
kwam tot de conclusie, dat — alvorens de Europese Commissie voor de bestrijding
van mond- en klauwzeer zou kunnen overgaan tot het uitoefenen van haar taak — ge-

detailleerde inlichtingen van de Europese landen beschikbaar dienden te zijn. De direc-
teur-generaal van de F.A.O. heeft een uitvoerige vragenlijst aan de Europese landen
ter beantwoording toegezonden. Uit de antwoorden wordt een overzicht samengesteld.

Omtrent de ontwikkeling van het mond- en klauwzeer in de bij de regeling betrokken
landen zijn op dit moment slechts de volgende gegevens over 1953 beschikbaar.

De situatie in Nederland is over het algemeen gunstig geweest. Het aantal besmette
veebeslagen van runderen en varkens bedroeg in totaal 308. Gedurende vier maanden
(Mei t/m Augustus) deed zich geen enkel geval van mond- en klauwzeer voor, hetgeen
de Nederlandse naam in het buitenland ten goede is gekomen en tot opheffing of ver-
zachting van invoerbeperkingen heeft geleid. De na September geregistreerde gevallen
hebben in hoofdzaak betrekking op aangetaste varkens en wel voornamelijk in Zuid-
Limburg.

Terwijl in Denemarken in Januari nog 128 nieuwe gevallen werden geconstateerd,
daalde dit cijfer in de loop van de volgende maanden zeer snel. In de maanden Juni,
Augustus cn October deden zich geen gevallen voor, in de overige maanden alleen
sporadisch enkele gevallen.

In Ierland hebben zich sedert 1941 geen gevallen van mond- cn klauwzeer voorgedaan.
Ook in Italië noteerde men de meeste besmettingsgevallen in Januari en Februari.
Het cijfer kwam echter niet uit boven 1411 bedrijven in de eerste helft van Januari.
Bij de toen volgende daling werd op 15 Augustus het cijfer 97 bereikt. Nadien schommelde
het gemiddelde tussen 50 en 60 bedrijven. Oostenrijk had in de eerste helft van Januari
nog 385 besmette bedrijven, waaronder 140 nieuw-ontstane gevallen. Daarna trad een
sterke vermindering op. Sedert Maart bleef dit land, behoudens een viertal op zich zelf
staande gevallen in April, Juni en Juli, geheel vrij.

Uit het Verenigd Koninkrijk kwamen alleen berichten over enkele alleenstaande gevallen.
Het ziektebeeld in West-Duüsland vertoonde een dalende curve, analoog aan de ont-
wikkelingslijn in de nabuurlanden. In Januari telde men 1438 met mond- en klauwzeer
besmette bedrijven, waaronder 619 nieuwe gevallen in de eerste helft van de maand
en 431 in de tweede helft. Vervolgens liep het aantal terug tot o in de tweede helft van
September, om daarna weer op te klimmen tot 43 in het einde van December. Het
laatstgemelde optreden van mond- en klauwzeer in £weden dateert van 4 Januari 1953.
Nadien bleef Zweden in dat jaar geheel vrij.

De resultaten van het in Nederland toegepaste systeem van inenting kunnen zeer
bevredigend worden genoemd. Bij runderen kwamen practisch geen gevallen van mond-
en klauwzeer voor; slechts werden enkele waargenomen onder het rundvee van vee-
houders, die op grond van gewetensbezwaren niet tot inenting waren overgegaan.
In Limburg kwamen vele gevallen voor bij varkens. De ingeente runderen op deze be-
drijven bleven over het algemeen gezond. Een uitzondering vormden enkele dieren,
die te lang geleden waren ingeënt en pinken, die nog nooit waren ingeënt. Het Staats-
vceartsenijkundig onderzoekingsinstituut te Amsterdam heeft in 1953 voor het binnen-
land 112.000 liter vaccin aan dierenartsen afgeleverd.

De aantallen in 1953 afgeslachte dieren bedragen 3982 tegen een vergoeding van
100 % en 964 tegen een vergoeding van 75 %. De nettokosten hiervan beliepen rond
ƒ 1.450.000.—.

Door het Bedrijfschap voor Veevoeder kan aan alle mengvoederfabrikanten toestem-
ming worden verleend een voorgeschreven preparaat met een anticoccidiosismiddel
voor preventief gebruik op te nemen in piepkuikenvoeder en eventueel ook in opfok-
voeder. Dit preparaat dient door de aangeslotenen te worden betrokken van een centrale
coöperatieve instelling, welke onder C.L.O.-controle staat en vergunning heeft ontvangen
dit preparaat te bereiden. Het preparaat bestaat uit een vitamine B-preparaat, waaraan

extra vitamine B₂ en K₃, alsmede het coccidiostaticum zijn toegevoegd. Inplaats van
het vitamine B-preparaat mag ook gedroogde onuitgetrokken gist worden aangevuld
met vitamine B₂, K en het coccidiostaticum.

Dc aangeslotenen hebben dus niet anders te doen dan genoemde toestemming aan
te vragen bij het Bedrijfschap en het preparaat te betrekken van de Centrale instelling.

Nu nog de vraag: In welk geval zal men het preparaat opnemen? Tegen het gebruik
voor piepkuikens en mesthaantjes bestaan onderzijds geen bezwaren, daarentegen wel
bij algemeen gebruik voor kuikens, welke bestemd zijn tot leghennen te worden. Het
is namelijk zo, dat coccidiosis er niet door wordt uitgeroeid; diverse coccidiënstammen
kunnen resistent worden en aanleiding geven tot chronische coccidiosis bij leghennen.

In het algemeen kan men acute coccidiosis beter bestrijden dan de chronische cocci-
diosis. Bij algemeen gebruik van de preparaten voor preventief gebruik kan de chronische
coccidiosis dan ook grote uitbreiding ondergaan. Dit kan een ramp betekenen voor onze
pluimveehouderij.

We geven de aangeslotenen dan ook dringend in overweging de afnemers hiermede
op de hoogte te stellen en het preparaat voor kuikens (toekomstige leghennen) alleen
te gebruiken op die bedrijven, waar men geweldig tobt met coccidiosis.

Op de label dient te worden vermeld: „Opfokvoeder met anti-coccidiosismiddel",
alsmede de naam van het anticoccidiosisiniddel, een en ander met duidelijke letters
aangegeven, alsmede de volgende zinsnede:

„Advies": alleen te gebruiken op bedrijven met ernstige besmettingskansen op blinde-
darmcoccidiosis.

De C.L.O.-controle vertrouwt er op, dat het gebruik van deze preparaten uitzondering
blijft.

Het opkweken van kuikens tot goede leghennen vereist naast goede vakmanschap
van de pluimveehouder een voortdurende waakzaamheid. Maar al te dikwijls worden
goede kuikens door een of meer fouten, tijdens de opfokperiode gemaakt, dermate in
hun ontwikkeling geremd, dat zij de pluimveehouder in plaats van voordeel, verlies
bezorgen. Teneinde er toe bij te dragen, dat dit laatste zo weinig mogelijk voorvalt,
geven wij hieronder enkele algemene, aanwijzingen voor een goede kuikenopfok.

pluimveehouder niet mee een keuze te maken wanneer een nieuwe kunstmoeder moet
worden aangeschaft. Het feit dat meer en meer pluimveehouders hun kuikens zeer vroeg
betrekken, doet velen weer teruggrijpen naar de kachelkunstmoeder. Deze voldoet in
de winter en vroeg in het voorjaar ook werkelijk zeer goed, wanneer er althans regelmatig
en zuinig gestookt wordt. Van de diverse typen electrische kunstmoeders geven vooral
de electrische kacheltjes en de lijnverwarmers uitstekende resultaten. Wel moet bij
gebruik van electrische kunstmoeders de ruimte waarbinnen de kuikens de eerste dagen
verblijven, worden beperkt door een gedeelte van het hok rondom de warmtebron
af te rasteren met een strook carton 50 cm hoog).

Het is niet nodig, dat de kuikens al direct over de gehele hokruimte beschikken.
Houd ze liever in het begin iets dichter bij de kunstmoeder. Bovendien weert een ring
van carton om de kunstmoeder een trek van koude lucht (tocht) over de bodem van het
hok in de richting van de kunstmoedcr. Vanzelfsprekend moet de ring van carton
geleidelijk aan groter worden gemaakt.

Natuurlijk moet de temperatuur onder de kunstmoeder voldoende zijn. Vooral de eerste
week mogen de kuikens het niet te koud hebben. Of de temperatuur goed is, is het beste
te controleren aan het gedrag der kuikens. Voor diegenen, die een thermometer willen
gebruiken, zij meegedeeld dat onder de kunstmoeder, met de kwikbol van de thermometer
ongeveer een handbreedte van de grond af, de volgende temperaturen worden aan-
bevolen :

30°—25° C (d.i. 86"—77° F)
25°—20° C (d.i. 77°—68° F)
± i8y₂° C (d.i. ± 65° F)

Zorg voor voldoende hokruimte (niet meer dan 15 ongesexte en hoogstens 8 gesexte
henkuikens per m² bodemoppervlakte). In een hok van b.v. 4 bij 3,5 m dus niet meer
dan plm. 200 ongesexte kuikens. Onder de Ara/ikunstmoedcr mogen de kuikens niet te
dicht zitten. Onder de kunstmoeder moet elk kuiken over minstens 70 cm² beschikken.

Zorg ook voor goede ventilatie, zowel in het hok als onder de kunstmoeder. Een goede
ventilatie bevordert niet alleen, dat er in het hok een frisse, voor kuikens gezonde atmo-
sfeer komt, doch helpt bovendien mede de kuikenstal zo lang mogelijk droog te houden.

Vrees niet te gauw, dat het door ventilatie in het kuikenhok te koud wordt. Bij een
goede kunstmoedertempcratuur komt dit vrijwel niet voor.

Maak zoveel mogelijk gebruik van de niets kostende, doch heilzame werking van
het zonlicht. Open daarom in ieder geval de onderramen ais de zon schijnt en de overige
weersomstandigheden dit toelaten. Maak van Uw kuikenhok in geen geval een broeikas
met gesloten ramen!

Zorg dat het hok in alle opzichten droog is. Let vooral op een droge bodembedekking.
Dit is een zeer belangrijke factor. Plaats de drinkwaterbakjes op een klein gaasbodempje,
opdat de kuikens niet bij bodemstrooisel kunnen komen, dat door morsen vochtig is
geworden. Ook wordt het drinkwater dan minder spoedig verontreinigd met bodem-
strooisel.

Zorg bovendien voor een doelmatige bodembedekking, bij voorkeur turfstrooisel
en ververs deze tijdig. Leg onder de kunstmoeder, op het turfstrooisel als bodembedek-
king, een houten vloertje van een aantal goed aaneensluitende planken. Strooi daarop
weer een laagje turfstrooisel en leg daarop een paar oude, goed gereinigde droge zakken.
Strooi hierop weer een dun laagje turfstrooisel.

Verwijder elke morgen de zakken met de daarop liggende mest en leg er een paar
schone, droge zakken met wat turfstrooisel er op, voor in de plaats. Gebruik nimmer
reeds gebruikte zakken, vóórdat deze goed gereinigd, ontsmet en gedroogd zijn.

broeien". Plaats daarom bij gebruik van een electrischc kapkunstmoeder, deze direct
of althans na een week op een gaasbodem van strakgespannen halfduims gaas, waardoor
de kuikens pl.m. 8 cm van de grond af komen te zitten. Zijn de kuikens een week of
vier oud, dan kan de gaasbodem vervangen worden door een zgn. beun; dit is een plat
rekwerk van panlatten, welke een panlatbreedtc van elkaar liggen en 15—18 cm van
de grond af op twee of drie steunplanken zijn vastgetimmerd. Een beun is ongeveer
i m diep van de voorrand tot achterrand — de voorrand van de beun loopt naar be-
neden toe rond af om het oplopen van de beun voor de kuikens gemakkelijker te maken —■
en wordt met de achterkant tegen de achterwand van het hok, op de betonnen vloer
gelegd. Bij voorkeur wordt de beun zo lang gemaakt — ook worden er wel twee beunen
naast elkaar gelegd — dat zij van de ene zijwand van het hok tot de andere zijwand
reikt. De kunstmoedcr wordt nog enkele dagen — ook al staat deze \'s nachts reeds koud —-
boven op de beun gesteld. Op deze wijze wennen de kuikens er aan, de beun als rustplaats
te gebruiken. Ook wanneer geen beun, doch alleen maar een gaasbodem wordt gebruikt,
kan deze methode worden gevolgd. Zijn de kuikens 4 i 5 weken oud, dan kunnen op
een hoogte van 25 & 30 cm boven de beun of gaasbodem de eerste zitstokken worden
aangebracht.

Bij toepassing van de moderne potstalmethode vervallen wel is waar verschillende
kunstmatige hygiënische maatregelen, doch om de natuurlijke hygiëne, welke de moderne
potstal beoogt, zó goed mogelijk tot haar recht te doen komen, zijn weer andere maat-
regelen nodig. Beschikt de pluimveehouder over oudstrooisel van een vorige kuikenopfok,
dan kan dit opnieuw worden gebruikt nadat het bij voorkeur 2 a 3 weken aan een
hoop heeft staan broeien. Wil men een potstal van geheel nieuw materiaal maken,
dan kunnen daarin o.m. verwerkt worden gehakseld stro, machinaal houtschaafsel,
gebroken maïskolfpitten, wat kaf, een weinig vlasschevrn en iets turfstrooisel. Aangeraden
wordt hieraan nog toe te voegen wat koemest en\'of paardemest.

Aanbevolen wordt bij potstal het strooisel door omscheppen los en rul te houden
en de strooisellaag voldoende dik 30 cm) te maken.

Het gebruik van jute zakken of van een gaasbodem waarop de kuikens komen te
liggen, verdient bij toepassing van de moderne potstal geen aanbeveling. De kuikens
komen onder de kunstmoedcr dus zonder meer op het strooisel te liggen. Hierin wordt
van dc eerste dag af het zaad gestrooid. Wel raden wij aan reeds vroegtijdig, d.i. in de
3e week, naast of rondom de kunstmocder, enkele zitstokken teleggen, omstreeks 10—12 cm
boven het strooisel.

Verwijder zo spoedig mogelijk de haantjes, indien U van Uw kuikenleverancier
ongesextc kuikens hebt ontvangen. Dit komt de ontwikkeling der hennetjes ten goede,
maakt het gevaar voor overbevolking kleiner en spaart voeder uit.

Voor de jonge opgroeiende hennetjes wordt het gebruik van zomerhokjes ten zeerste
aanbevolen. Behalve dat de jonge dieren hierin zeer luchtig zijn gehuisvest, hebben
zomerhokjes het grote voordeel dat ze te verplaatsen zijn. Zo kunnen ze het ene jaar op
dit, een volgend jaar op een ander perceel weiland worden neergezet. Dc kans op een
ernstige besmetting van het terrein met darmparasieten wordt dan veel kleiner. Indien
de weersomstandigheden zulks toelaten, kunnen jonge hennen reeds op een leeftijd
van 7 k 8 weken naar zomerhokjes worden overgebracht.

Gebruik een voldoend aantal voeder- en drinkwaterbakjes. Vooral voor de voeder-
bakjes geldt, dat zoveel mogelijk alle kuikens daaraan een plaatsje moeten kunnen vinden.
Voeder- en drinkwaterbakjes moeten steeds buiten de kunstmoeder staan. Vul de drinkbakjes
de eerste dagen met water op kamertemperatuur. Ijskoud water kan gevaarlijk zijn.

Voeder de eerste dag uitsluitend een weinig fijn kuikenzaad, dat de eerste keren
het beste op een stuk stevig papier kan worden gestrooid.

de voederbakjes worden gevuld met een geringe hoeveelheid opfokvoeder I. Hiervan
wordt geleidelijk aan iets meer gegeven, totdat na enige dagen de bakjes met droog
opfokvoeder voortdurend ter beschikking van de kuikens blijven. Er moet dan echter goed
opgelet worden, dat de kuikens dagelijks ongeveer evenveel kuikenzaad opnemen als opfokvoeder.
Om dit te bereiken verdient het aanbeveling de eerste weken 4 à 5 maal per dag kuiken-
zaad te geven.

Op een leeftijd van 3 à 4 weken kan kuikenzaad I worden vervangen door kuikenzaad
II, bestaande uit gebroken maïs, gebroken gerst en fijne, ongepelde kuikenhaver.
Behalve dat dit mengsel beduidend goedkoper is dan kuikenzaad I, draagt het er waar-
schijnlijk toe bij kannibalisme onder de kuikens te beperken. Verondersteld wordt
dat in haverdoppen een anti-kannibalisme-factor voorkomt. Op een leeftijd van 6 à 7
weken kan vervolgens kuikenzaad II worden vervangen door gemengd graan met
gebroken maïs.

Zijn de kuikens 5 à 6 weken oud, dan wordt opfokvoeder I vervangen door opfok-
voeder II en dit op een leeftijd van 12 à 13 weken door overgangsvocder. Aangeraden
wordt elke overgang geleidelijk te doen plaatsvinden.

Zorg er verder voor, dat de kuikens steeds kunnen beschikken over enig scherp zand
met kleine steentjes (grit).

Nu aan mengvoederfabrikanten is toegestaan speciale opfokvoeders te bereiden
met een preparaat ter voorkoming van kuikencoccidiosis, menen wij goed te doen een waar-
schuwende stem te laten horen tegen het algemeen en veelvuldig gebruik van deze voeders.
Vooral voor de toekomst kunnen hierin naar onze mening grote gevaren schuilen.
In de eerste plaats verhoogt het regelmatig voederen van een anti-coccidiosispreparaat
de vocderkosten; niet alleen moet met het voeder de prijs van het middel zelf worden
betaald, doch bovendien moet het voeder met enkele vitaminen extra worden versterkt,
waardoor het voeder eveneens duurder wordt. Dit laatste wijst er reeds op dat de anti-
coccidiosispreparaten niet zo onschadelijk zijn als de vele propaganda, welke vooral
gevoerd wordt van de zijde van de fabrikanten van deze producten, wel doet vermoeden.

Blijft het gebruik ervan beperkt tot enkele dagen, zoals dat het geval is als het curatief
wordt toegepast, dus wanneer de kuikens werkelijk lijden aan coccidiosis, dan zijn de
bezwaren nog niet zo groot, wel echter bij langdurige toediening. Bovendien zijn wij
er nog lang niet zeker van, dat een langdurige toediening van deze middelen in de jeugd
(o—12 weken), de gevoeligheid voor ziekten nà die periode niet doet toenemen. Ook
is niet uitgesloten, dat na verloop van enkele jaren de thans voorgeschreven dosering
niet meer voldoende zal blijken de ziekte tc voorkomen. Een grotere dosering zal dan
wellicht tijdelijk weer uitkomst kunnen brengen, doch dit betekent dan opnieuw een
stijging van het onkostencijfer voor de pluimveehouder. Met voor ogen de vicieuze cirkel
waarin b.v. de bestrijding van verschillende plantenziekten is geraakt, menen wij dan
ook tot grote voorzichtigheid te moeten manen, opdat het preventief gebruik van anti-
coccidiosisprcparaten tot werkelijk noodzakelijke gevallen beperkt blijve. Blijkens er-
varingen op „de Schothorst" behoeft men bij goede toepassing van de moderne potstal
voor kuikencoccidiosis ook zonder geneesmiddelen geen vrees te hebben.

Let er voorts op, dat behalve de verzorging en de hoeveelheid voeder, ook de kwaliteit
van het voeder goed is. Het voeder moet zó zijn samengesteld, dat alle voederstoffen (niet
alleen koolhydraten, vetten en eiwitten, maar ook mineralen en vitaminen), welke
kuikens voor een goede groei nodig hebben, er in voldoende hoeveelheden en in een
juiste verhouding, in voorkomen. Of een voeder aan deze eisen voldoet, is aan het
voeder zó niet te zien. Practisch iedere voederfabrikant prijst zijn voeders aan als de
beste, welke tc krijgen zijn! Doch welke waarborg geeft dit de pluimveehouder, dat hij
werkelijk tegen billijke prijs voeder ontvangt, dat aan de hoogste eisen voldoet?

Nog steeds schenken vele pluimveehouders aan dit voor hun bedrijf zo belangrijk
punt, onvoldoende aandacht. Zo blijkt b.v. herhaaldelijk, dat nog vele pluimveehouders
onkundig zijn van het bestaan en de doelstellingen van de C.L.O .-contrôle, welke o.a.
toezicht houdt op de bereiding van mengvoeders. Bij de C.L.O.-controle, welke is ontstaan

door samenwerking van de drie Centrale Landbouw Organisaties, zijn alleen coöperatieve
aan- en verkoopverenigingen aangesloten. De C.L.O.-controle is dus geen overheids-instantie,
doch een instelling van de boerenorganisaties zelf, onder leiding van Dl\'. J. Grashuis, Directeur
van het Instituut voor Moderne Veevoeding „de Schothorst" te Hoogland. Behalve
controle op de bereiding der mengvoeders, op doelmatige menging, op het gebruik
van deugdelijke grondstoffen enz. geeft de C.L.O.-controle aan de bij haar aangesloten
landbouw-coöperaties de receptuur van de meest gewenste samenstelling der mengvoeders en aan-
wijzingen omtrent de toepassing er van in de practijk.

Nadere inlichtingen hierover worden U gaarne verstrekt door de landbouwcoöperatie
in Uw woonplaats.

Afd. Pluimveevoorlichting van de C.L.O .-contrôle
en het Instituut voor moderne veevoeding
„De Schothorst".

Uit het jaarverslag van het Beleggingsfonds voor Medici over 1954 blijkt, dat het
fonds zich nog steeds in een groeiende mate van belangstelling mag verheugen.

Het doel van het fonds is de artsen in staat te stellen hun spaargelden te beleggen op
een manier, die voor hen zo min mogelijk risico meebrengt, terwijl bovendien een be-
hoorlijk rendement wordt gekweekt.

Eind 1952 waren er 787 deelnemers aan het fonds; eind 1953 waren dit er al 1028.

Het deelnemerskapitaal steeg in dezelfde periode van ƒ 5.303.000,--ƒ 7.226.000,—.

Het kapitaal is voor 54,7 % belegd in aandelen; voor 18,3 % in obligaties: 14,5 % in
onroerende goederen; 10,4% in leningen op schuldbekentenis en eerste hypotheek
en 2,1 % in aandelen converteerbare obligaties.

De uitkering per deelnemer bedroeg in 1953/47,50, hetgeen overeenkomt met een
netto-rendement van ^ 4% %.

In het afgelopen jaar werden 2711 levende duiven ter behandeling aangeboden.
Hiervan waren 1394 vogels, dus 51,4 % met Trichomonas hepatica (geelparasieten)
besmet. Het aantal dieren hetwelk lijdende was aan trichomoniasis (\'t geel) van mond, keel,
slokdarm en navelstreek was beduidend kleiner en bedroeg 88 stuks. Trichomoniasis
is een ziekte, die vooral aan de broedperiode gebonden is. Zij komt bij nestduiven
van twee tot vier weken zeer veel voor. Daar de eigenaar deze in den regel doodt, werden
ze niet vaak gezien.

Inwendige trichomoniasis, dus trichomoniasis van de lever, het hart, de longen enz.
kan door klinisch onderzoek niet met zekerheid worden vastgesteld. Slechts tweemaal
werden in de ontlasting darmtrichomonaden aangetoond.

Door middel van de agghitinatiereactie werden 1062 bloedmonsters op paratyphus
onderzocht. In 430 gevallen, dat is 15,8 %, kon op deze wijze paratyphus worden vast-
gesteld. Bloedonderzoek geschiedt alleen wanneer de klinische verschijnselen (dunne
ontlasting, dikke gewrichten, hangende vleugels, kreupelheid, evenwichtstoornisscn)
daar aanleiding toe geven. In alle andere gevallen heeft bloedonderzoek geen zin en
kan zelfs aanleiding geven tot het trekken van foutieve conclusies. Meermalen werd ook
de paratyphusbacil uit gewrichtsvocht en ontlasting gekweekt.

Paratyphus is een van de meest voorkomende en meest gevreesde ziekten. Gewrichts-
paratyphus en paratypheuze darmaandocningen kwamen het meeste voor. Paratyphus
van dc hersenen (evenwichtstoornissen) werd slechts in een twaalftal gevallen waar-
genomen. Het dier kan dan veelal niet meer staan, wentelt over de rug en heeft het
evenwicht geheel verloren. Herstel is vrijwel uitgesloten. Ook*de" bekende draaihals-
ziekte is meestal het gevolg van een paratyphusinfectie.

Evenals paratyphus komt ook ornithosis bij duiven zeer veel voor. Het oorzakelijke

virus wordt via de urinewegen en het neusslijmvlies uitgescheiden. Ook een uitscheiding
via de ogen wordt zeer wel mogelijk geacht. Faeces, neusslijm en oogvocht kunnen dus
de smetstof bevatten. Het virus is bestand tegen indrogen en kan in gedroogde toestand
maandenlang infectieus blijven. De infectie wordt in de regel veroorzaakt door het
inademen of door opname met het voedsel van virushoudende stof. Daarnaast speelt
de infectie door direct contact een grote rol. Het spreekt vanzelf dat de ziekte op deze
wijze een zeer besmettelijk karakter krijgt. De smetstof is in ons land zeer verbreid.

Door middel van de complementbindingsreactie werden 849 bloedmonsters op
ornithosis onderzocht. In 306 gevallen, dat is 11,2% kon deze ziekte worden vast-
gesteld. Zijn de aanwijzingen voor het bloedonderzoek op paratyphus in den regel vrij
scherp, bij ornithosis is dat dikwijls niet het geval, ja kunnen deze aanwijzingen vrijwel
geheel ontbreken. Reutelen en natte ogen zijn typische ornithosis-verschijnselen. Vaak
zijn de ziektesymptomen echter uiterst vaag.

In 32 gevallen werd pokken en diphtherie vastgesteld. Vaak had deze ziekte een goedaardig
verloop, doch soms vertoonde zij een zeer ernstig karakter, waarbij zelfs het hoornen
gedeelte van boven- en ondersnavel losliet. Het is dus een ziekte die heel goed slacht-
offers kan maken.

Pokken en diphtherie bij duiven komt het gehele jaar voor, maar de echte pokkentijd is
toch wel het najaar. In September, October en November werden de meeste gevallen
gezien. De ziekte kan door allerlei insecten, vooral muggen worden overgebracht.

Eenmaal geënte dieren zijn levenslang onvatbaar. Wanneer daarna jaarlijks de jonge
duiven vóór het vliegseizoen — juist in het vliegseizoen is de kans op besmetting het
grootst — geënt worden, kan men deze gevreesde ziekte van het hok houden.

In de ontlasting van 825 duiven, dat is 30,4 %, werden coccidienoöcysten aangetroffen.
Wanneer men systematisch de ontlasting van duiven onderzoekt op de aanwezigheid
van coccidienoöcysten, dan treft het, dat zoveel klinisch gezonde duiven coccidiën
in hun darmen herbergen. Deze dieren zijn besmet met coccidiën, doch zijn daarom
nog niet lijdende aan coccidiosis. Zij ondervinden zelf dus geen merkbare schade van
deze parasieten. Voor hun omgeving, in het bijzonder voor de jongere duiven, leveren
zij echter als infectiebron een groot gevaar op. Karakteristiek is namelijk voor de cocci-
diosis, dat zij vooral de jonge dieren aantast. Vaak zijn jonge duiven van nauwelijks
enige weken oud reeds zeer sterk met coccidiën besmet.

De grote bron der besmetting is gelegen in de faeces. De verse uitwerpselen zijn niet
infectieus, wel uitwerpselen die 3 & 4 dagen oud zijn. In verse ontlasting zijn de coccidien-
oöcysten nog niet rijp, dus nog niet gevaarlijk voor andere duiven, in ontlasting welke
3 è 4 dagen oud is hebben de oöcysten veranderingen ondergaan waardoor ze wel
infectieus zijn geworden. Bij het heersen van coccidiosis is het dus een allereerste ver-
eiste de uitwerpselen iedere dag zorgvuldig te verwijderen, waardoor dus de dieren
zoveel mogelijk de gelegenheid ontnomen wordt rijpe oöcysten op te nemen.

41 duiven hadden in hun ontlasting spoelwormeieren en waren dus met spoelwormen
(Ascaridia columbae) behept. Bij een groot aantal wormen kan het gehele darmkanaal
volledig verstopt zijn. Sterke besmetting met deze darmparasieten kan dan ook de dood
tengevolge hebben. Driemaal was bij sectie de gehele darm met spoelwormen gevuld,
werd in elk van deze gevallen een honderdtal exemplaren aangetroffen en baarde het
slechts verwondering dat de dieren niet eerder ten gronde waren gegaan.

In de ontlasting van 146 duiven werden haarwormeieren gevonden. In het overgrote
deel van deze gevallen werden geen ziekteverschijnselen waargenomen. Alleen bij sterke
besmetting veroorzaakt deze parasiet een chronische darmontsteking en treedt ver-
magering op. Overdreven angst voor „haarworm" (Capillaria columbae) is ongegrond.
De bestrijding is echter uiterst moeilijk. Bij geen der verrichte secties kon met zekerheid
haarwormbesmetting als doodsoorzaak worden aangenomen.

Zeer gevreesde darmparasieten zijn Echinoparjphium paraulum en Echinoparyphium
recurvatum. Beide behoren tot de grote groep van de Trematoden of platwormen en zijn
zeer nauw verwant met het bekende leverbotje, dat vaak bij runderen en schapen
voorkomt. In 36 gevallen kon hun aanwezigheid worden vastgesteld. Alle Trematoden
of platwormen hebben voor hun verdere ontwikkeling een tussengastheer nodig en

het zijn in dit geval slakjes welke als zodanig fungeren, In verschillende laag gelegen
gedeelten van ons land (de omgeving van de Loosdrechtse plassen, het Friese meren-
gebied e.a.) is een groot percentage der aanwezige slakjes (Limnaeus, Planorbis, Vivipara,
Physa, Stagnicola) met bepaalde ontwikkelingstussenvormen van de parasiet besmet
en door het eten van dergelijke besmette slakjes kan de duif zich dus met deze wormsoort
infecteren. De parasiet veroorzaakt een zeer heftige darmontsteking. De ontlasting is
dun en vaak met bloed gemengd. Het ziektebeeld gelijkt op darmparatyphus, doch is
ernstiger. Als het aantal parasieten groot is, gaat het dier ten gronde. Van het merendeel
der eigenaren werd bericht ontvangen, dat reeds verschillende vogels waren gestorven.
Een duivenhouder uit Ouderkerk aan de Amstel meldde o.a.: Mijn duiven sterven
als ratten. Dit is de vijfde in één week tijd. Alle waargenomen gevallen waren afkomstig
uit de Westelijke helft van ons land.

Twaalf maal werden duiven aangeboden, welke met lintwormen (Aporina delafondia)
waren besmet. In één geval werden 4 exemplaren (lengte van elk ± 15 cm) afgedreven.
Gewoonlijk waren slechts één of twee lintwormen aanwezig. Ernstige ziekteverschijn-
selen werden niet gezien. De tussengastheer is niet met zekerheid bekend, doch men
neemt aan dat wederom slakjes als zodanig fungeren.

In 21 gevallen werd een veeruitval waargenomen, veroorzaakt door redermijlen. Deze
mijten (Cnemidocoptes laevis) leven rondom de basis van de veerschachten, verborgen
in de veerfollikels. Door de irritatie heeft een versterkte vorming en afstoting van epitheel
plaats, benevens een geringe uittreding van sereus vocht, dat het afgestoten epitheel
doet samenkoekeii tegen de veerschacht. De veren van de aangetaste follikels vallen
gemakkelijk uit en een plaatselijke kaalheid is het gevolg.

Slechts een enkele maal konden Syringophilus bipertinatus en Falculifer rostratus, beide
mijtsoorten, als oorzaak van veerziekten worden aangetoond. Falculifer rostratus zetelt
uitsluitend op de grote slagpennen en wel onmiddellijk tegen de schacht en tussen de
baarden, terwijl Syringophilus bipectinatus in de spoel leeft en het afbreken van de veer-
tjes tengevolge kan hebben. Nu en dan werden de bekende perforaties in de baarden
van de slag- en staartpennen waargenomen, veroorzaakt door luizen.

In 26 gevallen kon geen parasitaire oorzaak worden vastgesteld. Slechte vcerontwikke-
ling en blocdpennen moeten zeer waarschijnlijk als deficientie-ziekten worden aan-
gemerkt.

In een dertigtal gevallen werden duiven aangeboden met oogaandoeningen. Het waren
veelal ernstige ontstekingen van de conjunctiva (oogblindvlies), welke vaak een chronisch
karakter hadden en weinig neiging tot genezing vertoonden.

Vijfmaal mocht het ons gelukken tijdens het leven traumatische gastritis vast te stellen.
Door röntgenologisch onderzoek werd viermaal een spijker, eenmaal een halve veilig-
heidsspeld in de wand van de spiermaag aangetroffen. Door operatief ingrijpen werd
tweemaal herstel verkregen. Duiven met traumatische gastritis zitten in elkaar, ver-
mageren sterk en hebben onverteerde graandelen in de ontlasting (onvoldoend function-
neren van de spiermaag). Traumatische gastritis werd het meest waargenomen in Maart
en April. Na het koppelen en tijdens de nestbouw zijn de vogels zeer actief, slepen dikwijls
van alles naar „de pan" en kunnen in hun opgewondenheid soms scherpe voorwerpen
doorslikken.

Slechts tweemaal werden duiven met gesprongen luchtzakken aangeboden. Schimmel-
ziekten kwamen niet in behandeling.

In het afgelopen jaar werden 117 operaties verricht. Het waren veelal grote verwon-
dingen van huid en krop, welke door hechting tot genezing werden gebracht. Het is
verwonderlijk hoe vlug daarna herstel tot stand komt. Ook vele gezwellen vaak zo
groot als een duivenei werden langs operatieve weg verwijderd.

fn 36 gevallen werden beenfracturen door het aanleggen van een spalkverband tot herstel
gebracht.

In totaal werden 329 secties verricht. Bij vrijwel al deze secties werd tevens een
bacteriologisch onderzoek ingesteld — maken van uitstrijkpreparaten, enten van ver-
schillende voedingsbodems — om eventueel aanwezige pathogene micro-organismen
aan te tonen. De resultaten waren de volgende:

Trichomoniasis van mond, keel, slokdarm en omgeving (19), inwendige trichomoniasis,
in het merendeel van de gevallen van de lever, minder van hart, longen, pancreas, milt
en nieren (25), paratyphus, waarbij in een viertal gevallen ook de paratyphusbacil
uit de hersenen kon worden gekweekt (35), tuberculose, zeer uitgebreide processen in
de lever, ook haarden in nieren, pancreas, milt en darmwand (1), pseudotuberculose,
lever met kleine haardjes, talrijke gierstkorrelgrote haardjes in de milt (2), coccen-
infecties (7), dood veroorzaakt door Echinoparyphium paraulum (14), dood veroorzaakt
door Echinoparyphium recurvatum (2), gestorven door sterke besmetting met spoel-
wormen (3), leucosis (8), levcraandoeningen, geen trichomoniasis (6), levercirrhose (t),
pancreasaandoeningen, geen trichomoniasis (1), nieraandoeningen, geen trichomoniasis
(9), buikvliesontsteking (10), buikwaterzucht, al of niet gepaard gaande met stuwings-
lever (4), jicht, uraatbeslagen op hart, lever en buikvlies (3), obstructie van de slokdarm
door koolstronk (1), traumatische gastritis, spijkers, stuk gaasdraad, ijzeren kram of
halve veiligheidsspeld in spiermaagwand (12), aandoeningen van de spiermaag, geen
trichomoniasis (3), darmontstekingen, waarbij geen pathogene micro-organismen werden
aangetoond (60), orgaanrupturen en inwendige verbloedingen (14), hartaandoeningen,
myocarditis, pericarditis, endocarditis, geen trichomoniasis (15), luchtzakaandoeningen
(3), longaandoeningen, geen trichomoniasis (5), cysteuze ontaarding van de eierstok (1),
eileiderontstekingen, al of niet gepaard gaande met fibrineuze concrementcn (5), in-
wendige gezwellen, goedaardig (2), kwaadaardige gezwellen, sarcoom aan de choanae (1),
sarcoom aan de halsstreek (2), sarcoom van lever en andere buikholteorganen (2),
uitwendig trauma (4), fracturen van halswervels en vleugelbeenderen (2), aangeschoten
met hagel (2), negatieve secties (68).

In 8 gevallen waren de duiven zeer waarschijnlijk aan veldvergiftiging ten gronde
gegaan. Zekerheid dienaangaande werd niet verkregen.

In 1953 werden behandeld 2711 duiven en bedroeg het aantal verrichte secties 329.
Percentsgewijze is dit getal voor de verschillende provincies: Utrecht 32,4, Zuid-Holland
18,1, Noord-Holland 17,8, Noord-Brabant 8,5, Gelderland 8,4, Overijsel 5, Limburg 4,3,
Zeeland i,g, Friesland 1,9, Groningen 1,1, Drente 0,5 en Noord-Oost Polder 0,1.

In het afgelopen jaar werden 2178 brieven ontvangen. Het aantal uitgegane brieven
bedroeg 2691. 213 faecesmonsters werden voor onderzoek toegezonden. In enkele gevallen
werden van dierenartsen bloedmonsters ontvangen voor het onderzoek op paratyphus
en ornithosis. Nu en dan werden door medici inlichtingen gevraagd omtrent het voor-
komen van ornithosis bij duiven, of werden op hun verzoek de vogels van duivenhouders
onderzocht, omdat bij een der gezinsleden ornithosis was vastgesteld.

Vergelijken wij bovenstaande gegevens met die van 1952, dan valt het op, dat het
aantal ter behandeling aangeboden duiven daalde van 4266 tot 2711, terwijl het aantal
ingekomen brieven toenam van 2039 tot 2178. In verband hiermede is het van belang
mede te delen, dat in hetzelfde tijdsbestek het aantal duivenhouders aangesloten bij de
Nederlandse Postduivenhouders Organisatie terugliep van bijna 60.000 naar ruim 50.000
en dat het aantal uitgegeven ringen daalde van 1.300.000 tot 850.000. De achteruitgang
van de belangstelling voor de duivensport is dus betekenend. Vermoedelijk is in België
eenzelfde verschijnsel te constateren. De tijdsomstandigheden zullen wel de grootste
moeilijkheid opleveren. En als we aan tijdsomstandigheden denken, denken we aan
duurte. Vele mensen vonden de duivensport te duur en stopten. Dertig duiven gemiddeld
betekent 360 kg voer per jaar!

Ook naar buiten uit vervulde het laboratorium van de Gezondheidsdienst zijn taak
doordat zij vertegenwoordigd was op de grote duivententoonstellingen in Rotterdam,
Amsterdam, Haarlem en Deventer.

Voorts zij nog opgemerkt, dat buitenlandse geleerden, die het Instituut voor Infectie-
ziekten bezoeken, door de Hoogleraar-Directeur altijd ook rondgeleid worden in de
Gezondheidsdienst.

Tenslotte zij medegedeeld, dat sedert Maart 1953 de oudste jaars studenten in de
veeartsenijkunde ook bij ons als co-assistent zijn ingedeeld en wel voor de duur van drie
dagen. Dit tijdsbestek is veel te kort, doch toch wel voldoende om hun een kleine indruk
te geven omtrent de meest voorkomende duivenziekten en hun behandeling.

Hij de voltooiing van dit jaarverslag is het mij wederom een behoefte U, Hoogleraren
en Docenten van de Veeartsenijkundige Faculteit, hartelijk te danken voor de verleende
medewerking. Met uw grote ervaring hebt ge mij steeds welwillend terzijde gestaan
en het is dan ook voor een belangrijk deel aan Uw toedoen te danken, dat bovengenoemde
resultaten werden bereikt.

Voorwaarden ontheffing verplichte aansluiting bij Gezondheidsdiensten
voor dieren.

In de Wet bestrijding tuberculose onder het rundvee is de mogelijkheid geopend,
dat de Minister van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening, ontheffing verleent
van de voor de veehouders bestaande verplichting tot aansluiting bij de Gezondheids-
dienst voor Dieren, in geval hiertegen gewetensbezwaren bestaan. Minister Mansholt
heeft er evenwel destijds bij de behandeling dezer wet in de Tweede Kamer der Statcn-
Generaal op gewezen, dat een dergelijke ontheffing niet zonder meer kan worden ver-
leend, doch dat hieraan bepaalde voorwaarden dienen te worden verbonden ter beveili-
ging van de rundveestapels der overige veehouders. Het niet-deelncmen aan de jaarlijkse
tuberculinatie vanwege de Gezondheidsdienst vereist immers zekere waarborgen ter
voorkoming van besmetting van andere bedrijven.

In verband hiermede is in de Nederlandse Staatscourant van 12 April 1954 een
beschikking opgenomen van de Minister van I.andbouw, Visserij en Voedselvoorziening,
waarin een en ander nader is geregeld. Deze beschikking houdt in, dat veehouders, aan
wie ontheffing is verleend van de verplichting tot aansluiting bij de Gezondheidsdienst,
van de 60e dag af nadien slechts runderen mogen aanhouden, voorzien van een verkla-
ring, afgegeven door een Gezondheidsdienst, waaruit blijkt, dat het betrokken rund
vrij van tuberculose is. Voorts mogen bedoelde veehouders een aldus aangevoerd rund
niet langer houden dan 16 maanden na de datum der op dat rund betrekking hebbende
verklaring. Plet dient binnen deze termijn weer te worden afgevoerd en eventueel
vervangen door een ander dier met geldige verklaring.

In de beschikking is verder een tweetal bepalingen opgenomen met betrekking tot
de extra-heffing ten behoeve van de rundertuberculosebestrijding. De eerste bepaling
maakt het mogelijk, dat de extra heffing niet meer wordt geheven van de hier bedoelde
veehouders, indien en voorzolang zij voldoen aan de gestelde voorwaarden inzake
aankoop en omwisseling van huri runderen. De tweede bepaling houdt in, dat, indien
uit een verklaring van de desbetreffende Gezondheidsdienst blijkt, dat de betrokken
veehouder op de 60c dag na de datum der ontheffing, slechts runderen aanhoudt, aan-
gevoerd met een z.g. witte verklaring, hij bovendien in aanmerking komt voor de terug-
betaling van een bedrag, gelijk aan dat der voordien ingehouden extra-heffing.

Tenslotte verplicht de beschikking de veehouders, voor wie deze voorwaarden gelden,
de Gezondheidsdienst in de gelegenheid te stellen tot het uitoefenen van controle op
de naleving hiervan.

Beschikking in zake het houden van runderen in verband met de wet be-
strijding tuberculose onder het rundvee.

Het is aan ieder, aan wie een ontheffing is verleend, als bedoeld in aitikel 4, tweede lid,
van de Wet bestrijding tuberculose onder het rundvee, met ingang van de zestigste
dag na de datum der ontheffing verboden andere runderen te houden dan die op zijn
bedrijf zijn aangevoerd met een verklaring, als bedoeld in artikel 11 van voornoemde
wet, houdende, dat het rund vrij is van tuberculose, en waarvan die verklaring binnen
drie dagen na de aanvoer van dat rund op het bedrijf is ingeleverd bij de gezondheids-
dienst, binnen welks werkgebied het rund wordt gehouden.

Het is de in artikel i bedoelde personen verboden een rund langer te houden dan
zestien maanden na de datum der op dat rund betrekking hebbende verklaring.

De in artikel 1 bedoelde personen zijn verplicht het personeel van de gezondheidsdienst,
binnen welks werkgebied de runderen worden gehouden, te allen tijde in de gelegenheid
te stellen een onderzoek in te stellen naar de naleving van het gestelde in de artikelen
i en 2.

Het rundveebeslag van een veehouder, die voldaan heeft aan de in artikel 1 gestelde
voorwaarden, wordt, zolang de veehouder het verbod van artikel 2 niet overtreedt,
ten aanzien van de heffing, vermeld in de artikelen 4 en 5 der „Zuivelverordening 1951,
Heffingen ter financiering Rundcr-t.b.c. bestrijding" van het Bedrijfschap voor Zuivel,
respectievelijk de heffing, vermeld in artikel 2, aanhef en onder b van de leden 1 en 2
der „Heffingsverordening 1951 Rundertuberculosebestrijding" van het Bedrijfschap
voor Vee en Vlees, als reactievrij aangemerkt.

Indien de in artikel 1 bedoelde provinciale gezondheidsdienst schriftelijk verklaart,
dat een veehouder aan de in dat artikel gestelde voorwaarden heeft voldaan en dat alle
door hem ingeleverde verklaringen z.g. „witte" verklaringen zijn, ontvangt de vee-
houder ten laste van het Nationaal Fonds Rundertuberculosebestrijding een uitkering,
gelijk aan het bedrag, dat door hem uit hoofde van de artikelen 4 en 5 van de „Zuivel-
verordening 1951, Heffingen ter financiering Runder t.b.c. bestrijding" van het Bedrijf-
schap voor Zuivel, onderscheidenlijk van artikel 2, aanhef en onder b van de leden 1 en 2
van de „Fleffingsverordening 1951 Rundertuberculosebestrijding" van het Bedrijfschap
voor Vee en Vlees, ten behoeve van het Landhouw-Egaiisatiefonds is voldaan.

De beschikking van 16 September 1953, no. 10.186/89, Nederlandse Staatscourant 1953,
110. 180, wordt ingetrokken.

Deze beschikking treedt in werking met ingang van de dag na haar bekendmaking
in de Nederlandse Staatscourant.

(Overgedrukt uit de Nederlandse Staatscourant van Maandag 12 April 1954, No. 71).

Aan veehouders, wier bedrijf gevestigd is in Duitsland of in België en die grenslande-
rijen beweiden, als bedoeld in de beschikking van de Minister van Economische Zaken
van 31 Januari 1940, no. 1087, Afdeling III, Directie van de Landbouw, zoals deze
laatstelijk is gewijzigd, wordt ontheffing verleend, als bedoeld in artikel 4, tweede lid,
van de Wet bestrijding tuberculose onder het rundvee.

Artikel 3 van de beschikking van de Minister van Economische Zaken van 31 Januari
1940, no. 1087, Afdeling III, Directie van de Landbouw, laatstelijk gewijzigd bij be-
schikking van 25 Juni 1948 (Nederlandse Staatscourant no. 124), wordt als volgt gelezen:

1. Tot de invoer van vee ter beweiding of beakkering van grenslanderijen in Nederland
kan vergunning worden verleend door de Commissaris der Koningin in de provincie,
waarin de grenslanderijen zijn gelegen.

a. in de gemeente van herkomst en in de daaraan grenzende buitenlandse gemeenten

binnen de laatste 120 dagen geen longziekte en binnen de laatste 21 dagen geen veepest,
mond- en klauwzeer of schaapspokken zijn voorgekomen;

b. voor wat betreft runderen bovendien een verklaring is overgelegd, afgegeven door
de officiële veterinaire dienst in het land van herkomst, waaruit blijkt, dat het beslag,
waaruit het rund afkomstig is, niet langer dan zes maanden geleden volgens de tuber-
culinatiemethode op rundertuberculose is onderzocht en dat het beslag daarbij in zijn
geheel is vrij bevonden van rundertuberculose.

3. De in het tweede lid, onder a, genoemde termijnen moeten gerekend worden
van het einde van het laatste geval door de dood of het herstel der dieren, gevolgd
door ontsmetting der localiteiten, waarin de dieren zich hebben bevonden.

In afwijking van het bepaalde in artikel 3 van de beschikking van de Minister van
Economische Zaken van 31 Januari 1940, no. 1087, Afdeling III, Directie van de Land-
bouw, zoals deze bij het vorige artikel is gewijzigd, zal gedurende het jaar 1954 aan in
Duitsland gevestigde veehouders de vergunning tot invoer van vee ter beweiding of
beakkering van grenslanderijcn ook worden verleend, indien in plaats van de verklaring,
ontschreven onder b van het hierboven aangehaalde artikel, wordt overgelegd een ver-
klaring van de officiële veterinaire dienst in Duitsland, waaruit blijkt, dat het betreffende
dier niet langer dan twee maanden geleden volgens de tuberculinatiemethode op
rundertuberculose is onderzocht en dat het betreffende dier daarbij is vrij bevonden
van rundertuberculose.

In afwijking van het bepaalde in artikel 3 van de in het vorige artikel genoemde
beschikking, alsmede in afwijking van het bepaalde in artikel 3 van deze beschikking,
zal gedurende het jaar 1954 aan in Duitsland gevestigde veehouders de vergunning
tot invoer van vee ter beweiding of beakkering van grenslanderijen, gelegen in het zo-
genaamde grenscorrectiegebied, omschreven onder II, A, 11, van de bijlage bij de Grens-
correctiewet (wet van 26 September 1951. Stb. 434), ook worden verleend, indien geen
der vereiste verklaringen omtrent het vrij zijn van rundertuberculose wordt overgelegd,
doch onder voorwaarde, dat de houder der vergunning runderen, die niet blijkens een
verklaring, als hierboven bedoeld, vrij zijn van rundertuberculose, door middel van
een deugdelijke afrastering op een afstand van ten minste drie meter zal houden van
weiden of landerijen, waarop zich een veestapel bevindt, die vrij is van rundertuberculose.

Deze beschikking treedt in werking met ingang van de tweede dag na die der publicatie
in de Nederlandse Staatscourant.

(Overgedrukt uit de Nederlandse Staatscourant van Maandag 5 April 1954, No. 66).

De bestrijding der Brucellosis bij schapen. Lelio Ferrari en Angelo Monaci.
La Clinica veterinaria, Mei 1951.

In aansluiting op onderzoekingen van andere, o.m. Russische zijde, probeerden de
schr. de brucellose in schapenkoppels uit te roeien, door de schapen gedurende een
periode van zes maanden na een abortus uit te sluiten van dekking.

De methode had volledig succes. Na een dergelijke periode bleek er ,,auto-sterilisatie"
en immuniteit te zijn opgetreden. De dieren scheidden geen brucella\'s meer uit.

Brucella-infecties in Deense varkensfokkerijen. Thomsen, Brucella-infektioner
i danske svinebesatninger. Mbl. f. d. d. D. foren 1951, S. 230.

In de periode 1929—1932 kwam op 240 bedrijven, waarvan 183 in Jutland, vooral
in de provincies Viborg, Aarhus en Randers en 57 op Seeland (geïnfecteerd vanuit
.Jutland met besmette varkens) brucellosis suis voor. In 1932 was de epizoötie onderdrukt.

39 % der beren was aangetast, vaak met abscederende of necrotische processen in
de accessoire geslachtsklieren, die meermalen met impotentie gepaard gingen. Beren
worden gemakkelijk per os geïnfecteerd. Zeugen hadden in 47 % miliaire brucellose
in dc uterus, lijkend op t.b.c. Abortus is geen regel. Vaak grote abscessen in milt, subcutis,
thorax en peesscheden. Door bloedonderzoek van 25.000 bloedmonsters kon vastgesteld
worden, dat alle gevallen vermoedelijk afkomstig waren van een enkel bedrijf in de
omgeving van Ulstrup bij Viborg. Het is niet gelukt te ontdekken, waar de besmetting
haar oorsprong vond, doch deze moet uit het buitenland zijn gekomen, tenzij — en
Amerikaanse onderzoekingen rekenen met deze mogelijkheid — men te maken heeft
met een variant uit het bovine type.

In 1940 werden er weer gevallen bij Ulstrup geconstateerd. Bruc. suis werd gekweekt
uit een pylorus-absces bij een varken met sterk vergrote milt. Dit voorjaar zijn er weer
gevallen geconstateerd ^ 5 km van Ulstrup. Eén beer schijnt de besmetting naar
14 bedrijven overgebracht te hebben.

De schrijver neigt meer en meer tot de opvatting (die hij in de D.T.W. 1950, H 11 —16
ook vond bij Karsten, Hannover), dat men met een mutant van de Bruc. bovis te maken
heeft.

Abortus infectiosus suis Andersen, Smitsom kastning hos svin. Mbl. f. d. d. D -
foren 1951, S. 216.

Na een lange pauze is er in de buurt van Viborg op g bedrijven brucellosis suis ge-
constateerd. Meestal 8 weken na de dekking abortus, maar deze kan op elk moment
optreden; ook herhaald optreden is verdacht. Bij beren zijn de accessoire geslachts-
klieren vaker veranderd dan de testikels; zij dekken en bevruchten normaal. Infectie
heeft door dekking plaats (ook door besmette materialen (stro enz.) of door het eten
van foetus of vruchtvliezen). Bij verdenking op deze ziekte is de dierenarts verplicht,
bloed en zo mogelijk de vruchtvliezen op te zenden aan het serumlaboratorium.

Cortizone bij ooginfecties bij de hond. J. H. Ripps. J.A.V.M.A., 118, 304; 1951.

Ripps paste met succes cortizone toe bij 2 gevallen van ernstige oogontsteking met
„spectacular and dramatic results".

Cortizone-behandeling bij een hond. A. G. Misener, H. H. Stanton. J.A.V.M.A.,
118, 225; 1951.

Behandeling van hond met rheumatisehe klachten met cortizone (injecties gedurende
8 dagen). Na 8 weken geen recidive.

Penicilline-serumspiegel met Depo-penicilline bij paarden. G. G. Stocking,
J. L. Davidson, M. A. Troost, M. A. Nook, C. Henshaw. J.A.V.M.A., 118, 161; 1951.

Met crystalline procaïne penicilline G in Ol. arachidis werden met 2000 tot 4000 E
per „pound" lichaamsgewicht bij paarden gedurende 96 uur meetbare penicilline-
concentraties in het bloed bereikt.

De invloed van subcutane injecties van verschillende gassen op de gas-
wisseling tijdens narcose. Dr. H. v. Goor. N. 1\'. v. G. 1952, Nr. 19, 10 Mei.

Melchior beschreef in 1930 de hart- en ademhaling-stimulerende werking van
tijdens narcose toegediende lucht. Deze gunstige werking kan niet worden toegeschreven
aan diffusie van de O», omdat 0₂ zeer langzaam diffundeert.

0₂-verbruik en C0₂-productie vertonen in volkomen lichamelijke rust schommelingen.
Deze verdwijnen geheel tijdens narcose (de gaswisseling wordt dus zeer gelijkmatig),
het 0₂-verbruik daalt meestal, de CO,-productie steeds. Bij subcutane toediening van
0₂ komen de schommelingen terug, 0₂-verbruik en C0₂-productie nemen toe, de
gaswisselingskrommc herneemt dus haar oorspronkelijke VOrm. De duur der narcose
wordt verkort. C0₂ heeft dezelfde uitwerking, waarbij het respiratie-quoticnt zelfs
boven één kan komen te liggen, doordat C0₂ — in tegenstelling met 0₂ — snel
diffundeert.

Schr. vond, dat subcutane toediening van indifferente gassen, b.v. H₂ en N₂ geen
enkele invloed op de respiratie-kromme hebben, 0₂-vcrbruik en C0₂-productie nemen
dus niet toe, de schommelingen in de gaswisseling komen niet terug.

Volgens Amerikaanse publicaties zou bij 1—3 % toevoeging van het desinfectans
hexachloropheen (G 11) aan zeep de wastijd vóór operatics verminderd kunnen worden
van 10 tot 3 minuten, terwijl niet behoeft te worden nagewassen met alcohol, wat zelfs
niet mag, daar door alcohol de bacteriostatische werking van G 11 wordt teniet gedaan.
Door routinegebruik wordt het effect nog groter door retentie van G 11 in de huid.

Proefnemingen aan de afdeling Heelkunde van het Academisch Ziekenhuis te Leiden
hebben deze Amerikaanse mededelingen bevestigd, waarom de toevoeging van G 11
aan de zeep is ingevoerd. Over 1951 werden niet meer, zelfs iets minder wondinfecties
waargenomen dan over 1950.

Van sommige collegae kwamen reeds aanvragen binnen voor practijkwaarneming
in verband met de voorbereiding van vacantieplannen voor de a.s. zomermaanden.
Ook dit jaar zal slechts in beperkte mate kunnen worden gerekend op de hulp van
dierenartsen, zodat hiervoor ook a.s. collegae zullen moeten worden ingeschakeld.
In verband hiermee wordt geadviseerd zoveel mogelijk met buurtcollegae een regeling
te treffen voor het waarnemen van eikaars practijk.

Waar deze onderlinge practijkwaarneming niet mogelijk is, kunnen oudste-jaars-
Studenten worden ingeschakeld, die dan als assistent van de betrokken dierenartsen
uit de omgeving werkzaam zullen zijn.

Ambtelijke diensten zullen door bedoelde dierenartsen zelf moeten worden waar-
genomen. Ook dit jaar zal het gewenst zijn, dat de vacantie zoveel mogelijk wordt
gespreid over de maanden Juni tot en met September.

Aanvragen voor practijkwaarneming worden liefst vóór 15 Mei a.s. verwacht bij het
secretariaat van de Maatschappij.

In de rubriek „Voor ons Platteland" zal voor de A.V.R.O. op 18 Mei a.s. 12.33 n.m.
een vraaggesprek worden gehouden tussen Mej. J. Th. Boks, pluimveeselectrice en
collega M. Visser te Woudenberg over: Samenwerking tussen dierenarts en pluimvee-
selecteur.

Door de dood ontviel ons Mevrouw Docters v. Leeuwen-ten Broek. Vertrokken
coll. Geelen. Bedankt als lid: coll. Braak, Prof. de Blieck en Prof. Klarenbef.k.
Nieuwe leden: W. J. Roepke, C. H. W. de Bois, Mevrouw G. H. L. de Bois-Reinhold,
S. A. Holzmueller, C. A. Wijnand en H. A. Brouwer. Als buitengewoon lid traden
toe G. H. F\'rederik, Prof. Dr. W. Hirschfei.d, H. J. W. Keidei, en Dr. J. de Wael.

Geheel reglementair werd er vier maal vergaderd. Behalve de gebruikelijke agenda-
punten werden er slechts twee wetenschappelijke voordrachten gehouden, t.w. door
Prof. Dr. G. M. van der Plank over Stalbouw en Prof. Dr. J. A. Beyers over het
Internationale Veeartsenijkundig Congres te Stockholm.

De opkomst ter vergadering was bevredigend. Op de vier vergaderingen waren er
resp. 24, 22, 31 en 18 leden aanwezig. Jaartotaal 95 (vorig jaar 100).

In het afgelopen jaar had de Contactcommissie iedere maand een bespreking met de
Directeur van de Provinciale Gezondheidsdienst voor Dieren. Op deze bijeenkomsten
werden alle punten, die voor beide partijen van belang zijn, zeer openhartig en grondig
besproken, hetgeen het nemen van besluiten in deze materie ten zeerste heeft verge-
makkelijkt. We willen dan ook vanaf deze plaats de Directeur van de Gezondheidsdienst
hiervoor onze dank uitspreken.

Op 14 Juli werd er een buitengewoon geslaagde excursie met de Dames gehouden
naar de Penicilline-Afdeling van de Gist- en Spiritus Fabriek te Delft. Dit soort excursies

blijkt ieder jaar weer opnieuw een hoogtepunt in het verenigingsleven te vormen. We
hopen dan ook, in de toekomst deze excursies te blijven organiseren, want op deze
wijze wordt de onderlinge band ten zeerste versterkt.

Het jaar 1953 behoort door de wenteling der tijden weer tot het verleden en op mij
rust de taak U een verslag te geven over de werkzaamheden van de Groep gedurende
het afgelopen jaar.

Deze waren vele, doch de wetenschap, dat de leden van onze Groep merendeels
een gezonde activiteit aan de dag legden en grote belangstelling toonden voor deze
werkzaamheden, was voor het bestuur een grote steun en vormde een krachtige stimulans
om op de ingeslagen weg voort te gaan.

Helaas is de voorzitter Dr. D. M. Hoogland wegens een langdurige ziekte ver-
hinderd geweest de laatste vergaderingen in het afgelopen jaar bij te wonen, doch
als de voortekenen niet bedriegen zal hij gelukkig spoedig de voorzittershamer, die
bij hem in zo goede handen is, wel weer kunnen hanteren.

De vergaderingen werden over \'t algemeen goed bezocht en kenmerkten zich door
een bijzonder prettige sfeer: ik zou bijna zeggen de „Groepssfeer" en de geregelde
bezoekers der vergaderingen weten ongetwijfeld wat hiermee wordt bedoeld.

Het zijn de leden zelf, die deze sfeer vormen, en ik wil de leden gaarne dank zeggen
voor de wijze, waarop zij aan de discussies deelnemen en ook voor de welwillendheid,
waarmede zij hun kritiek menen te moeten uilen, indien cr door het bestuur fouten
of vermeende fouten worden gemaakt.

ie. De groei van de Groep gaat wel gestadig, doch de groeisnelheid laat te wensen
over. Er zijn in onze gelederen velen, die dit jaar of binnen enige jaren de dienst met
pensioen gaan verlaten en ik zou deze leden willen verzoeken de aandacht van hun
opvolger op het bestaan van onze Groep te willen vestigen. Het jongerenelement dient
dus te worden versterkt!

2e. Allen, die in de vleeskeuring werkzaam zijn, doch niet belast zijn met de leiding
van de dienst, kunnen toetreden als buitengewoon lid. Waar blijven zij? Ook op dit
gebied hebben alle leden een taak en ik hoop, dat zij zich hiervan goed zullen kwijten.

Gedurende het verslagjaar waren er enige moeilijkheden met het Hoofdbestuur
van de Maatschappij voor Diergeneeskunde, doch deze konden tot beider tevredenheid
worden opgelost, hetgeen tot grote voldoening stemt.

Afgezien hiervan was de samenwerking met de Maatschappij vruchtdragend en
aangenaam en het ziet er naar uit, dat die samenwerking in de toekomst nog intensiever
zal worden, nu de Mij. collectiefis toegetreden tot de Centrale van Hogere Gemeente-
ambtenaren.

Ook dit jaar ondervonden wij op onze vergaderingen de belangstelling van de Vet.
Hoofd-inspecteur van de Volksgezondheid collega E. J. A. A. Quaedvheg en van
de w.n. Hoofd-Inspecteur Dr. J. M. van Vloten, terwijl meerdere Inspecteurs van de
Volksgezondheid als gasten in ons midden waren.

Gaarne wil ik deze collegae hiervoor dank brengen, met name aan collega Quaed-
vlieg, die op 1 November de dienst ging verlaten.

Dat zijn opvolger, collega J. M. v. d. Born, de gelegenheid aangreep om onze eerste
vergadering in November reeds bij te wonen geeft ons het prettig gevoel, dat deze
zeer gewaardeerde belangstelling zal worden gecontinueerd.

Met de Vereniging van Slachthuisdirecteuren konden wij ook dit jaar vlot samen-
werken, hetgeen ons tot voldoening stemt.

Leden. Op i Januari 1953 telde de Groep 106 gewone leden en 7 buitengewone leden.
Wegens het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd of wegens verandering van
werkkring bedankten 13 leden.

Tien nieuwe leden traden toe, benevens 7 buitengewone leden, zodat de Groep op
i Januari 1954 103 gewone leden en 14 buitengewone leden telde.

Het bestuur vergaderde vijf keer en wel op 29 Mei, 13 Augustus, 25 Augustus, 11 Sep-
tember en 17 December.

Jaarverslag secretaris en financieel verslag van de penningmeester.
Als bestuurslid werd M. Karsemeijer herkozen.

Verslag vergadering met de Gezondheidscommissie voor Dieren op
6 Februari 1953 gehouden.

Verslag van de vergadering van 14 Maart 1953 over ,,de sociale
positie van de werkers in de intellectuele beroepen" (Amsterdam).
6 Juni 1953. Feestelijke bijeenkomst (met dames). Aanwezig 71 dames en heren.
Deze vergadering werd gehouden te Apeldoorn.

Voordracht Dr. 11. S. I\'RENKEI.: De bereiding van mond- en klauwzecr-
vaccin met film.

\'s Middags werd met twee autobussen een bezoek gebracht aan het
Natuurreservaat ,,De Hoge Veluwe".

In het leven van de Groep was dit een ware hoogtijdag, waaraan wij
met bijzonder veel genoegen terugdenken.
26 Sept. 1953. Aanwezig 49 leden en 3 gasten.

Bespreking Circulaire Ned. Bonel van Politie-ambtenaren tot be-
scherming van Dieren.
Raffineren van technisch vet. Miltvuur.
21 Nov. 1953. Aanwezig 56 leden en 5 gasten.

Voordracht Dr. J. J. M. de Bruin over: F.ndocarditis bij runderen.
Verplichte verzekering Gemeente-ambtenaren bij ziekte.
Mededelingen over de positie van de Rijkskeurmeesters.
Betaling onderzoekingen in het Rijksinstituut van de Volksgezondheid
te Utrecht.

Op 14 Febr. 1953 beluisterden wij de voordracht van Prof. C. F. van Oijen over
„Nederlandse bepalingen betreffende de keuring van tuberculeuse
slachtdieren."

Op de vergaderingen werden door verschillende leden nog belangrijke mededelingen
gedaan over ervaringen bij de vleeskeuring: onderwerpen, die meestal aanleiding
gaven tot uitgebreide gedachtcnwisselingen.

Bij het afscheid van de Vet. Hoofdinspecteur van de Volksgezondheid E. J. A. A.
Quaedvlieg was de Groep vertegenwoordigd door collega D. v. d. Veen te Oudewater,
terwijl bij jubilea van de leden het bestuur eveneens van zijn belangstelling deed blijken,

\'t zij door persoonlijk bezoek van één of meer bestuursleden, \'t zij door telegrafische
gelukwensen.

Ik moge besluiten met de wens, dat de Groep zich in 1954 in een gezonde bloei zal
mogen verheugen.

Kort verslag van de vergadering, op 3 April 1954 gehouden in de
„Dietsche Taveerne" te Utrecht.

Aanwezig: 50 leden, benevens als gasten: de w.n. Hoofd-inspecteur van de Volks-
gezondheid Dr. J. M. van Vloten, de Inspecteur van de Volksgezondheid K. Hofstra,
de Voorzitter en Secretaris van de Maatschappij voor Diergeneeskunde resp. D. Hen-
drikse en Dr. W. A. de Haan en de Voorzitter en Secretaris van de Centrale van Hogere
Gemeenteambtenaren resp. de heer D. C. Reygwart en de heer R. Hendrikse.

Te 10.30 opent de voorzitter Dr. D. M. Hoogland de vergadering met een kort
woord van welkom, met name aan de gasten, die deze vergadering bijwonen.

J. J. de Jong te Heerenveen
en als buitengewoon lid Dr. R. Bergema te Amstelveen.

Het jaarverslag en het financieel verslag over 1953 worden voorgelezen en goedgekeurd.

De financiële commissie, bestaande uit de collegae Dr. J. L. Postema en A. H. P.
van der Put heeft de bescheiden gecontroleerd en in orde bevonden.

In de plaats van D. v. d. Veen te Oudewater, die aftreedt en niet herkiesbaar is,
wordt gekozen A. Zwaagstra te Olst, die deze benoeming aanvaardt.

Vervolgens wordt de brief voorgelezen, die door de Vereniging van Slachthuis-
directeuren en de Groep aan de Bond van Keurmeesters van vee en vlees is gezonden
over de vervolgcursussen voor hulpkeurmeesters.

De Maatschappij voor Diergeneeskunde is collectief aangesloten bij de Centrale
van H. G. A.

F,cn vertegenwoordiger van de Groep (Dr. D. M. Hoogland) heeft in het bestuur
van deze Centrale, namens de Maatschappij voor Diergeneeskunde, zitting. De algemene
richtlijnen van het G.O. worden gedicteerd vanuit Den Haag. Het is van belang, dat
de Centrale van H.G.A. ook daar aan de tafel komt te zitten, zodat wij aldaar nu ook
een stem hebben.

Via het Ambtenarencentrum is de Centrale van H.G.A. toegelaten tot het Rijksoverleg
(hierin zijn vooral ook de z.g. drie „zuilen" sterk vertegenwoordigd).

In verschillende gemeenten wordt bij salariskwesties onze Centrale al geraadpleegd,
vooral in die gemeenten, waar men geen plaatselijk g.o. kent. Het moet echter daarheen,
dat wij overal in het plaatselijk g.o. onze plaats kunnen gaan innemen (ook dus in die
gemeenten, waar thans alleen nog maar een Commissie van G.O. is, gebaseerd op de
drie „zuilen").

Wij, als hogere ambtenaren, hebben ons veel te lang verlaten op de goede wil van de
Gemeentebesturen.

In het plaatselijk G.O., zoals thans in de grotere gemeenten plaats vindt, heeft de
hogere ambtenaar niet veel in te brengen, zelfs al is hij aangesloten bij een van de drie
„zuilen".

Wij zijn in deze verenigingen te klein in aantal en gaan in de massa teloor. Kunnen

wij via de Centrale van H.G.A. aan dit plaatselijk G.O. deelnemen m.a.w. hebben
wij ook daar een vaste plaats, dan zal dit ongetwijfeld een grote vooruitgang betekenen.

Een uitgebreide discussie volgt op deze voordracht, die door de vergadering met grote
aandacht is beluisterd.

Nadat de voorzitter de spreker van harte heeft bedankt, wordt de vergadering onder
broken voor het innemen van enig versterkend voedsel.

Aan deze maaltijd (50 aanzittenden) nemen ook de heren Reygwart en Hendriksis
als gasten deel. De stemming is als vanouds!

Met algemene stemmen wordt het afgetreden bestuurslid D. v. n. Veen, één van de
oprichters van de Groep, tot erelid benoemd.

De secretaris heeft de Groep vertegenwoordigd bij het jubileum van de Rijksserum-
inrichting te Rotterdam op 2 Februari j.1. en bij het afscheid van Dr. R. Beroema
te Nicuwer-Amstel, op 28 Januari 1954.

Op uitvoerige wijze wordt nu gesproken over de in- en doorvoer van vlees in de
diverse gemeenten (Circulaire van het Staatstoezicht op de Volksgezondheid d.d.
2 Maart 1954 kenmerk 183/1).

In verband met het sterk gewijzigde vervoer (auto\'s), die kris-kras de gemeenten
doorkruisen zijn de bepalingen omtrent doorvoer van vlees in vele gemeenten verouderd
en niet aangepast aan de huidige omstandigheden. Het bestuur van de Groep zal
hierover een advies aan de H.I. van de Volksgezondheid uitbrengen, om welk advies
door deze instantie is verzocht.

Een collega heeft de Groep om advies gevraagd over het verkopen van v.g.t. vlees.

De betrokken gemeente wil de verkoop, de prijsbepaling enz. volledig opdragen
aan de directeur van de dienst.

De vergadering is van mening, dat het Vi\'ijbankvlees verkocht dient te worden onder
toezicht van de keuringsdienst (zie art. 59 van het K.B. van 5 Juni 1920) en de directeur
zal voor de afzet van dit vlees kunnen meewerken, voor zover zijn instructie zulks toelaat.

Behalve het toezicht kan de directeur o.i. slechts optreden als adviseur van de eigenaar
van het slachtdier.

In het Zuiden des lands wijzen de Landbouworganisaties als regel een gemachtigde
aan, die als vertegenwoordiger van de boeren optreedt. Slechts door een nauw contact
tussen gemachtigde, resp. eigenaar, en keuringsdienst kan worden bereikt, dat de eigenaar
van het v.g.t.vlees een redelijke opbrengst krijgt.

De dagelijkse administratie van de vleeskeuringsdiensten (getekende dagrapporten
van hulpkeurmeesters zoals o.m. te Breukelen en Breda worden gebruikt) wordt door
de voorzitter ter sprake gebracht.

De circulaires van 29 Januari 1954 en van 26 Maart 1954 over de afkeuringsbewijzen,
uitgaande van de Vet. Hoofdinspectie van de Volksgezondheid, worden besproken.

De w.n. Hoofdinspecteur Dr. J. M. van Vloten wijst er met nadruk op, dat de be-
doeling is, dat de hoofden van Dienst zo nauwkeurig mogelijk hierop controle uitoefenen.
Die controle kan niet intensief genoeg zijn uit een oogpunt van algemene preventie.

Zo alleen kan eventuele fraude worden voorkomen en dit is van het hoogste belang.

Besloten wordt de volgende vergadering eind Juni te houden en dan \'s morgens
een bezoek te brengen aan de Slagersvakschool. t, fc^S

Het ab-actiaat van de Veterinaire Rijvereniging „De Solleysel" is overgegaan
van B. J. A. Molenaar, Willem Barentszstraat 86, Utrecht naar Y. H. P. Hardeman,
Buys Ballotstraat 6bis, Utrecht.

Door het Hoofdbestuur worden de volgende collegae voorgedragen voor het lidmaat-
schap van de Maatschappij voor Diergeneeskunde:

A. W. M. Brooymans, Prof. L. Fuchslaan 18, Utrecht.
W. J. Kraan, Buys Ballotstraat 43, Utrecht.
M. F. Kramer, v. Deventerlaan 43, Voorburg.
W. Misdorp, Emmastraat 21, Amsterdam.
K. G. Robijns, Roggestraat 12, Apeldoorn.
G. K. Roek, Scheltestraat 2, Bolsward.
J. B. Wichers, Brink A 172, Borger.
D. Zwart, Obrechtstraat 60, Utrecht.

Bok, A. M. F. de, te Geesteren (Ov.), Vasserweg, tel. K. 5492-260, gr. 597725. (71)

Inspectie Veeartsenijkundige Dienst en Veterinaire Inspectie van de Volks-
gezondheid te Gelderland.

Het bureau van bovengenoemde inspecties is verplaatst van Beekstraat 16 naar
Beekstraat 1 te Epe.

Collega E. H. Kampelmacher te Breukelen zal op Donderdag 6 Mei 1954 te 16 uur
promoveren tot doctor in de Veeartsenijkunde op het proefschrift: ,,Een oriënterend
onderzoek omtrent de microbiologie en histologie van de uterus bij onvruchtbare
runderen met behulp van een biopsie-apparaat."

"P Q Q p . Nieuwe electr. centrifuge (220 V.) fabr. Laméris. Event, ruiting voor electr.

Om enig inzicht te krijgen in de wijze waarop de vleeshygiëne en de
vleeshandel zich tot elkaar dienen te verhouden en vooral om de verdere
ontwikkeling van de vleeshygiëne en van de vleeshandel in de juiste banen
te houden of te leiden, is, naast een meer uitgebreide kennis van hun
historische ontwikkeling, nodig, dat we ons eens wat dieper gaan bezinnen
op de maatschappelijke functie van beide, in zoverre dit althans voor ons
onderwerp van belang is. Na dit gedaan te hebben, zullen we ons dan nog
in het kort bezig houden met de recente ontwikkeling in deze verhouding.

Vooreerst zullen we dan in korte trekken de ontwikkeling nagaan, die
de vleeshandel sinds de Middeleeuwen heeft doorgemaakt, om daarna,
eveneens schetsmatig, aandacht te schenken aan de ontplooiing van de
vleeshygiëne in diezelfde periode.

Het slagersambacht zien we in Europa reeds in de ne eeuw tot ont-
wikkeling komen. Tot zeer grote bloei geraakte het in de gildentijd. Uit
deze tijd dateren dan ook de prachtige oude vleeshuizen, welke we voor
het grootste deel nog slechts uit de afbeeldingen kennen.

In deze eeuwen werden de dieren meestal thuis geslacht. Slechts zelden
was het slachten gecentraliseerd en vond in dat geval dan meestal buiten
de stad plaats. De verkoop van het vlees geschiedde aanvankelijk in hoofd-
zaak op de markt. Om verschillende redenen werden later een of meer
vleeshuizen in de stad daarvoor aangewezen. Door deze maatregel bleef
de verkoop van het vlees gecentraliseerd. De reden voor die centralisatie
moet men o.i. op de eerste plaats zoeken in het marktkarakter van de
verkoop in die tijd. Daarnaast heeft zeer zeker ook de wens tot verbetering
van het toezicht, en we denken hierbij dan aan prijsbeheersing, belasting
en keuring, een rol gespeeld.

Later, vooral in de periode van het verval der gilden, zien we deze wijze
van vleesverkoop meer en meer op de achtergrond geraken. Zelfs worden
dan in verschillende steden de vleeshuizen voor andere doeleinden gebruikt.
De verkoop van het vlees aan huis krijgt nu de overhand.

Na de Franse Revolutie wordt het verkeer in de stad drukker en valt de
verontreiniging der steden door het slachten op de vele afzonderlijke
plaatsen meer op. Bepaalde stadsdelen werden daarom toen ook wel voor
het slachten aangewezen. Afdoende was deze bepaling echter niet. Eerst
met de oprichting van een centrale slachtplaats, waartoe de Overheid in
tal van steden tegen het einde van de vorige eeuw en in het begin van deze
eeuw overging, werd dit euvel ondervangen, hoewel niet zonder nadelige
gevolgen (o.a. bracht dit met zich mee een sterke belemmering van het
persoonlijk initiatief van de slager).

Dit centraal slachten in een gemeentelijk bedrijf vindt men nu in bijna
iedere stad van enige betekenis. Slechts een paar steden o.a. Vlissingen,
bezitten een slachthuis dat eigendom is van de gezamenlijke stedelijke
slagers.

In tegenstelling tot de gildentijd, zien we dus nu niet de verkoop van het
vlees, maar het slachten van het vee gecentraliseerd plaats grijpen. Terecht
werd er destijds dan ook gesproken van vleeshuizen, terwijl we nu van
slachthuizen spreken.

Met het ontstaan der openbare slachthuizen zien we de grossierderij in
vlees tot ontwikkeling komen. Ongeveer terzelfdertijd richtten andere
slagers, soms ook veehandelaren en later ook boerenorganisaties export-
slachterijen op. De vleeswarenfabrieken zijn veelal nauw verbonden ge-
weest met de exportslachterijen en dateren dan ook reeds uit dien tijd.

Deze differentiatie op het terrein (arbeids-) van de vleesbewerking zien
we steeds verder om zich heen grijpen. In de dertiger jaren, de z.g. crisis-
jaren, waren het de exportbelemmerende bepalingen, die de exporteurs
ertoe brachten hun producten ook op de binnenlandse markt af te zetten.
De strijd om de hegemonie tussen de particuliere grootslachterijen en de
coöperatieve slachterijen van de landbouworganisaties werkte t.a.v. de
binnenlandse vleesvoorziening nog extra ontwrichtend. Voorts was de
vlucht in de middenstandsbedrijven in deze jaren allesbehalve een rem op
deze ontwikkelingsgang. Tenslotte heeft de distributieperiode met haar
sterke centralisatie der slachtingen een grote invloed gehad op de achter-
uitgang van het aantal zelfslachtende slagers, zodat nu zelfs ook vele platte-
lands-slagers hun vlees van de grossiers betrekken. De schaarste aan
slachtvee en de hoge veeprijzen doen hierbij mede hun invloed gelden.¹)

Wat bij deze ontwikkelingsgang direct opvalt is de grote vlucht, die het
vleesbedrijf als geheel gezien, genomen heeft. Het slagersambacht op zich
zelf beschouwd, heeft echter aan belangrijkheid ingeboet. Aan de vak-
opleiding werd steeds minder aandacht besteed. Het sterkst trad dit aan
de dag in de crisisjaren, toen vele ondeskundigen een middenstandsbcdrijf
begonnen.

Naast deze achteruitgang in vakkennis deden zich nog andere ongunstige
invloeden gelden. Vooreerst zien we de samenwerking tussen de beroeps-
genoten steeds geringer worden. De band tussen hen zien we al losser
worden in de vervalperiode der gilden. Dit ontbindingsproces wordt nog
meer versneld door de opheffing der gilden tijdens of kort na de Franse
Revolutie (deze data zijn voor de diverse landen verschillend).

Het behoeft ons dan ook niet te verwonderen, dat toen tegen het einde dei-
vorige eeuw de gemeentebesturen in verschillende steden aandrongen op
gezamenlijk slachten, de slagers zich niet eens bewust waren van de grote
belangen, die hiermee gemoeid waren.

Gelukkig vat de gemeenschapsidee de laatste decennia meer en meet-
post bij de slagers, wat we o.a. mogen concluderen uit de oprichting van
de Nederlandse Slagerscentrale met haar talrijke plaatselijke afdelingen
in het begin van de laatste oorlog.

Een ander maatschappelijk nadeel was, dat het slagersbedrijf, dat
voorheen werd uitgeoefend door de gegoede burgerstand, nu ook door

Verdergaande centralisatie der slachtingen met name die van de plattelands-
slagers is daarom niet gewenst.

Deze gang van zaken moest wel reactie geven. Om paal en perk te stellen
aan de ongunstige invloeden zowel t.a.v. de vak- als de stands-aangelegen-
heden werden verschillende afweermaatregelen getroffen. Reeds in 1923
werd de Slagersvakschool te Utrecht opgericht, waardoor de vakopleiding
weer beter tot haar recht kwam, terwijl het door de invoering van de
Vestigingswet Kleinbedrijf sinds 1937 onmogelijk is geworden voor ondes-
kundigen om een middenstandsbedrijf te beginnen.

Tenslotte is door de Wet op de Publiekrechtelijke Bedrijfsorganisatie de
mogelijkheid geopend tot het ontstaan van een meer zinvolle samen-
werking van de diverse bedrijfstakken, waardoor de nadelige gevolgen
van de arbeidsdifferentiatie kunnen worden teniet gedaan, wanneer althans
bij de voorlichting in deze minder de nadruk gelegd zal worden op de
organisatie „an sich" en meer op de geest, die het geheel bezielen moet.

Onder de regulerende bepalingen van het slagersgilde treffen we ook
reeds vroeg bepalingen aan t.a.v. de keuring van de slachtdieren. Deze
bepalingen waren zeer geschikt, vooral in de herfst, wanneer er een groot
aanbod van slachtvee was van de zijde der landbouwers, om de concur-
rentie van buiten de stad te weren. De druk van de landbouwers t.a.v.
de vleesvoorziening uitgeoefend, werd op de duur toch te groot om ze
geheel uit te sluiten. Naast de vleesbanken, waarvan iedere slager er een
tot zijn beschikking had in het vleeshuis, kregen de landbouwers een aparte
bank voor de verkoop van hun vlees toegewezen. Deze bank kreeg de naam
van vrijbank. Het monopolie van dc slagers werd hiermede niet geheel
gebroken, want het keuringstoezicht van de gilden, dat nu overgedragen
werd aan de Overheid, voorkwam, aan de hand van de nu door deze
instantie voorgeschreven bepalingen, een ontwrichting van de bonafide
vleeshandel.

Jammer genoeg kregen in de herfsttijd der Middeleeuwen al dit soort
voorschriften een te sterk groepsegoïstisch karakter. Het behoeft ons dan
ook niet te verwonderen, dat met de Franse Revolutie tegelijk met de
opheffing der gilden de keuring, al was het maar tijdelijk, eveneens werd
afgeschaft.

Zoals hierboven reeds is gezegd, heeft de stadsuitbreiding met haar
drukker verkeer aanleiding gegeven tot het centraliseren der slachtingen.
Hiermede werd de mogelijkheid voor het uitoefenen van een beter toezicht
op het vlees vergroot. Door gebrek aan kennis van de samenhang van de
ziekten van dier en mens droegen echter deze keuringsvoorschriften meer
een fiscaal dan een hygiënisch karakter. Het waren vooral de massa-
ziektegevallen (zoönosen, epidemieën), die de onderzoekers steeds weer
opnieuw aanspoorden om tot een beter inzicht in de samenhang van de
ziekten van dier en mens te geraken.

In de tachtiger en negentiger jaren kwamen vele ontdekkingen voor
op het gebied van de bacteriologie en de parasitologie (we noemen in dit
verband botulisme, paratyphus, tuberculose, miltvuur, trichinellose etc.)
en werd dan ook een beter inzicht verkregen, mede, tengevolge van het
herhaaldelijk voorkomen van gevallen van vleesvergiftigingen, in de aetio-
logie van deze vergiftigingen. Door deze grote vooruitgang van de weten-

schap kon de vleeskeuring nu op een meer wetenschappelijke grondslag
worden beoefend.

Voorlopig vond de vleeskeuring alleen plaats in de grote steden. Eerst
bij het inwerkingtreden van de Vleeskeuringswet in 1922 werd de vlees-
keuring in Nederland algemeen.

Omdat voorheen de keuring reeds in zoveel gemeenten plaats vond,
lag het voor de hand, dat aan de gemeentebesturen de uitvoering van de
vleeskeuringswet werd opgedragen.

Slechts in die steden, welke vóór het inwerkingtreden van de vlees-
keuringswet een eigen keuringsdienst hadden ingesteld, waren de dieren-
artsen, met de vleeskeuring belast, voor hun taak berekend.

Spoedcursussen waren dan ook noodzakelijk om de vele practiserende
dierenartsen, die nu een vleeskeuringsgebied kregen toegewezen, de be-
ginselen en de practische toepassingen van de keuring bij te brengen.

Zo zien we dus, dat in Nederland t.a.v. de binnenlandse vleesvoor-
ziening de gemeentebesturen belast zijn met de uitvoering der Vlees-
keuringswet (1922).

Voor de keuring van vlees, bestemd voor de export, geldt echter een
rijksregeling, welke berust op de Veewet van 1920. Reeds eerder was deze
materie geregeld bij cle Wet op de Uitvoerkeuring van Vlees (1907).
In het ene geval wordt de keuring dus verzorgd door gemeenteambtenaren,
in het andere geval door rijksambtenaren. In vele gevallen zijn beide
functies in dezelfde persoon verenigd, zodat de gemeenteambtenaar in
dat geval ook belast is met de exportkeuring, waarvoor hij dan een bij-
zondere aanstelling krijgt.

In eerste instantie behoort tot de taak van de vleeshygiënist het
keuren van vlees d.w.z.: onderzoeken en beoordelen van slachtdieren met
het oog op de geschiktheid als voedsel voor mens en dier. Om deze functie
naar behoren te kunnen uitoefenen, zal de vleeshygiënist de slager wijzen
op de verschillende voorschriften, die in verband hiermede in acht genomen
moeten worden. We denken hierbij aan die voorschriften, die betrekking
hebben op de aangifte voor het slachten, de regeling der keurtijden, de
inrichting van de slachtplaats e.d. Erg ingrijpend van aard zijn die voor-
schriften voor het bedrijfsleven niet zolang de slager thuis slacht. Met de
oprichting van de slachthuizen, maar vooral van de gemeentelijke slacht-
plaatsen, waartoe de Overheid kon overgaan op grond van de Hinderwet,
werd de taak van de vleeshygiënist meer uitgebreid. ¹) Bleef tot dan zijn
taak practisch beperkt tot het behartigen van de hygiënische belangen, nu
werd ook de leiding van deze openbare slachthuizen aan hem toever-
trouwd en hiermede werd zijn bemoeienis met het bedrijfsleven van de
slager sterk vergroot. Immers het abattoir werd al direct bij de oprichting
de slachtplaats van de slager en voor een belangrijk deel ook de bewaar-

*) Een wijziging van de Hinderwet was in 1901 noodzakelijk tengevolge van een arrest
van de Hoge Raad van 11 Febr. 1901, omdat door deze beslissing een rechtsonzekerheid
ontstond voor de gemeenteslachtplaatsen.

plaats van zijn vlees. Bovendien is door de ontwikkeling, welke de
vleeshandel de laatste decennia heeft doorgemaakt, het openbaar slachthuis
o a. door het ontstaan van allerlei nevenbedrijven op zijn terrein, zoals de
handel in slachtafvallen, alsmede door het feit dat alle invoer van vlees
in de gemeente over het slachthuis moet lopen, de centrale plaats van de
vleeshandel geworden. Het gevolg hiervan was, dat het vraagstuk van de
verhouding van de vleeshygiëne en de vleeshandel nu herhaaldelijk ter
sprake kwam, zowel in de kring der vleeshygiënisten als in die der vlees-
handelaren.

Voor de oorlog werd dit probleem nogal eens in behandeling genomen
in de Vereniging van Directeuren van Gemeentelijke Slachthuizen en
in de Vereniging van vlees- en melkhygiënisten. Er verschenen verschillende
publicaties, met dit onderwerp verband houdende, in het Tijdschrift voor
Diergeneeskunde en in het tijdschrift Slacht huis-Keuring-Markt.

Uit die gehouden besprekingen en uit de publicaties blijkt, dat de
vleeshygiënisten vrijwel algemeen op het standpunt stonden, dat de
hygiëne in een slachtplaats van primair belang is en dat daarom een
beheer anders dan door een overheidsinstantie onjuist geacht moet
worden.¹) Verder was men het er over eens, dat het beste resultaat ver-
kregen zou worden, wanneer Nederland verdeeld zou zijn in een aantal
grote keuringskringen, ieder met een vol-ambtenaar als hoofd van dienst.

l)e grote belangstelling voor het vraagstuk van de verhouding vlees-
hygiëne-vleeshandel in de kring der vleeshygiënisten stond in de dertiger
jaren zeer zeker mede onder invloed van de moeili jkheden, die de openbare
slachthuizen in die tijd ondervonden of dreigden te zullen gaan onder-
vinden. Veel vlees, dat de slager nodig had, werd toen reeds op de ge-
meente-slachtplaats ter invoerkeuring aangeboden en was afkomstig van
vee, geslacht in particuliere of coöperatieve grootslachterijen. Het invoer-
locaal dreigde belangrijker te worden dan de slachthak

Na de oorlog heeft die verschuiving van de slachtingen van de openbare
slachthuizen naar de grootslachterijen zich niet versterkt voorgedaan,
zoals toch algemeen verwacht werd. (zie de grafiek).

De positie van de vleeshandelaren in de steden bleek toch nog levens-
krachtig genoeg te zijn om het hoofd te kunnen bieden aan de concur-
rentie van de grootslachterijen.

Ontegenzeggelijk hebben verschillende factoren gedurende de laatste
jaren een gunstige invloed op het aantal slachtingen op de gemeente-
slachtplaats, zoals de belangrijke export, die bijna alle activiteit van de
exportslachterijen opeist, alsmede de hoge vee- en transportprijzen,
waardoor de kosten, door de vleeshandel te maken, aan een gemeentelijk
slachthuis niet zo\'n grote rol meer spelen.

De slacht- en keurlonen zijn nl. in vergelijking met de veeprijzen en
de kosten voor het vervoer van het vee niet belangrijk gestegen.

Gelijktijdig met de vleeshygiënisten en eveneens gestimuleerd door de
financiële moeilijkheden, waarmee het slagersbedrijf in de jaren voor de
oorlog te kampen had, hebben de slagers zich ingelaten met het vraagstuk

\') Volkomen consequent door redenerend komt Dr. H. A. Pulles tot de conclusie
dat de destructiebedrijven beheerd moeten worden door de Overheid. Voor de kritiek
op deze mening gegeven door J. A. J. M. Kirch verwijzen wij naar de voordracht
door Kirch gehouden in de Veterinaire Week in 1942.

van de verhouding van de vleeshygiëne en de vleeshandel. Toen werden zij
zich meer bewust van de betekenis van de openbare slachthuizen en van
de gevolgen, die de oprichting hiervan met zich mee bracht voor het
bedrijfsleven.

Kort samengevat is de conclusie, waartoe de vleeshandelaren in al hun
voordrachten en publicaties omtrent deze aangelegenheid komen, deze,
dat wenselijk wordt geacht medezeggenschap in het beheer der openbare
slachthuizen op grond van de grote belangen, die de vleeshandel daarbij
heeft.

Een verdere ernstige bestudering van het vraagstuk van de verhouding
van de vleeshygiëne en de vleeshandel heeft helaas niet plaats gevonden.
Het wil ons voorkomen, dat dit thans ten zeerste geboden is en wel omdat
in het huidige maatschappelijke bestel vele hervormingen plaats grijpen,
o.a. de invoering van de l\'.B.O., waardoor de gedachte van medezeggen-
schap opnieuw belangstelling zal krijgen en wij ons weer geplaatst zien
voor de vraag of de vleeshandelaren of nog algemener gesteld, de slacht-
huisgebruikers al of niet medezeggenschap toekomt in het beheer van de
openbare slachthuizen. Erkennen we eenmaal het recht van medezeggen-
schap van belanghebbenden in de onderneming, dan zullen we ook niet
afwijzend kunnen staan tegenover de principiële eisen, die de slagers (slacht-
huisgebruikers) kunnen doen gelden t.a.v. dat beheer. De gemeente-
slachtplaats is immers, zoals we gezien hebben, onder meer, de slacht-
plaats en gedeeltelijk ook de bewaarplaats van het vlees van de ge-
zamenlijke slagers.

Wanneer we echter het historisch gewordene in acht nemen, alsmede
letten op de onvoldoende sociale ontwikkeling van de slager, clan komt het
ons onjuist, althans praematuur, voor, dat de slagers het beheer krijgen
over de slachtplaatsen, ja zelfs medezeggenschap.

Een eerste stap in de gewenste richting zou het ons lijken, wanneer
door de directeur van het openbaar slachthuis een voordracht uit de
slachthuisgebruikers aan B. en W. zou worden voorgelegd, waaruit een
advies-commissie kan worden samengesteld. Aan deze commissie zou o.i.
nog geen medezeggenschap in het beheer in eigenlijke zin kunnen worden
verleend, maar via deze commissie zouden de verlangens van de slacht-
huisgebruikers kenbaar kunnen worden gemaakt en aldus zou een grotere
en doeltreffender samenwerking ontstaan tussen de directie van het open-
baar slachthuis en de organisaties van de vleeshandelaren. Verder zou
het ons niet verwonderen, dat, zowel uit idiële als uit practische over-
wegingen, dit plaatselijk contact zou leiden tot een inniger onderlinge
samenwerking tussen de slachthuisdirecties en de vleeshandelaren in het
gehele land.

Voor de fundering van de door ons hierboven aangegeven richtlijnen
t.a.v. het beheer der openbare slachthuizen, menen we op het volgende
te mogen wijzen. Het doel dat in iedere slagerij, vleeswarenfabriek of
slachthuis wordt nagestreefd, althans behoort te worden nagestreefd, is
het vervaardigen van een perfect vleesproduct. Het is dus de taak van de
producent, in ons geval van de slager (vleeshandelaar), om te zorgen
voor een goed en zo goedkoop mogelijk product. Het slachthuis zal de
vervulling van deze taak mogelijk moeten maken door een economisch en
technisch juiste ordening. Tevens is, om aan deze eis te kunnen voldoen,
de medewerking van de vleeshygiënist noodzakelijk en het spreekt vanzelf,

clat t.a.v. de keuring-aangelegenheden niet de vleeshandelaar maar de
vleeshygiënist zeggingsmacht heeft. Dit wil echter helemaal niet zeggen,
dat de volgende figuur theoretisch voor ons vleeshygiënisten onaanvaard-
baar zou zijn, nl. dat de vleeshygiënisten een sector zouden vormen in het
bedrijfschap voor vee en vlees, met dien verstande, dat ook in de topleiding
van dit bedrijfschap een of meer vleeshygiënisten zouden waken over de
hygiënische belangen.

Resumerende kunnen we dus zeggen, clat het openbaar slachthuis zowel
een hygiënisch als een economisch instituut is en dat de hygiënische functie,
nl. de zorg voor de volksgezondheid, behoort tot de taak van de Overheid,
terwijl de economische functie, d.w.z. het economisch beheer van het
slachthuis in wezen behoort tot de competentie van de vleesbewerker.

Door de historische ontwikkeling is de uitoefening van beide functies
in handen van de vleeshygiënist en deze dient bij de bepaling van zijn
houding t.a.v. de slachthuisgebruikers zich bewust te zijn en van de meest
gewenste idieële verhouding, èn van de feitelijke historische groei.

In aansluiting op het behandelde zullen we nu de na-oorlogse ont-
wikkeling van de verhouding van de vleeshygiëne en de vleeshandel
nagaan. De invloeden, welke aan het toekomstige beleid van de gemeente-
lijke slachtplaatsen richting zullen geven, komen daarbij vanzelf naar
voren.

Wij beperken ons hierbij voornamelijk tot hetgeen in Duitsland en in
ons land valt waar te nemen.

In het algemeen mag men wel zeggen, dat de tegenwoordige ontwik-
keling van de verhouding van de vleeshygiëne en de vleeshandel een
gunstige wending neemt. Een wending, die weliswaar reeds in de dertiger
jaren viel waar te nemen, maar die na de oorlog versterkt aan de dag
treedt.

Op de eerste plaats valt uit de verschillende publicaties op te maken,
dat de vleeshygiënist meer en meer gaat beseffen, dat hij aan het economisch
aspect van het openbaar slachthuis tot nu toe te weinig aandacht heeft
geschonken. Het benoemen van niet-dierenartsen in enkele grote Duitse
steden tot directeur van een openbaar slachthuis heeft die wijziging van
inzicht van de vleeshygiënist in de aard en het wezen van een slachthuis
zeer zeker verhaast.

Op de tweede plaats neemt men bij de slager eveneens een verandering
van houding ten opzichte van het openbaar slachthuis waar. Bij de op-
richting van de gemeentelijke slachtplaatsen voelden de slagers het ver-
plicht gestelde centraal-slachten als een ingreep in de persoonlijke vrijheid.
Nu dringt het meer en meer tot de slager door, dat het openbaar slacht-
huis te beschouwen is als een groot „middenstandsbedrijf", dat een grote
steun is tot behoud van het slagersambacht, tot behoud van een zelf-
standig werkende middenstand.

Deze verruimde zienswijze bracht in de eerste plaats met zich mede dat de
vleeshygiënist begrip heeft gekregen voor het verlangen van de slager
(slachthuisgebruiker) naar medezeggenschap in het beheer van het open-
baar slachthuis en voorts dat dit slachthuis als bedrijf veel meer clan voor-
heen zijn aandacht kreeg.

Het eerste heeft tot gevolg gehad, dat in Duitschland op grond van de
nieuwe gemeenteverordening in Noord-Rijnland-Westfalen, nu ook de
slachthuisgebruikers als adviserende leden zitting hebben gekregen in de
reeds bestaande slachthuiscommissie. Daarnaast bestaan in enkele Duitse
steden nog adviescommissies, die geheel en al zijn samengesteld uit slacht-
huisgebruikers (uitgezonderd de loonslachters) en die als tussenschakels
zijn te beschouwen t.a.v. de eerder genoemde slachthuiscommissies. ^x)

Het tweede gevolg is, zoals we reeds opmerkten, dat de vleeshygiënist
meer oog heeft gekregen voor het slachthuis als bedrijf.

Vooreerst vraagt het economisch aspect van het slachthuis de aandacht.
De leider van het openbaar slachthuis zal, zoals iedere andere ondernemer
of bedrijfsleider, handelen volgens het economisch beginsel en wel in die
zin dat verspilling voorkomen dient te worden. De voorwaarden voor een
in econonisch opzicht juiste bedrijfsvoering zijn door de ontwikkeling van
de vleeshandel in de laatste decennia zeker niet ongunstiger geworden.
Immers het zelf-slachten van de slagers in de steden behoort tot het ver-
leden. Het zijn de grossiers, die thans de vleeshandel in handen hebben
en de slachtingen door een loonslachtersgroep doen verrichten. Hierdoor
is het mogelijk geworden, dat voor het hele slachtproces bij een rationele
opzet een betrekkelijk kleine ruimte voldoende is. Een nieuwe moeilijkheid
voor de reeds bestaande slachthuizen is echter, dat deze grossiers aan onze
abattoirs nu een vrij omvangrijke verkoopruimte nodig hebben. Voor de
nieuw te bouwen slachthuizen vormt dit geen hindernis want deze verkoop
dient zoveel mogelijk gecentraliseerd te zijn. Voor de slager is het wel
gewenst, dat hij bij zijn inkopen de verkoopplaats van (geslachte) runderen,
kleinvee en varkens naast elkaar vindt.

Ook in sociaal opzicht doen zich thans voor de bedrijfsleider belangrijke
wijzigingen voor. Tengevolge van de dreigende ontwaarding van het
leven in het algemeen is men als het ware de mens weer opnieuw gaan
ontdekken. In termen van het bedrijfsleven uitgedrukt heet dit, dat
men rekening dient te houden met de „human factor."

Het ontstaan van de meergenoemde adviescommissie en medezeggen-
schapscommissie mogen we dan ook wel beschouwen als gevolg van de
hernieuwde belangstelling voor de mens en van de jongste sociale ont-
wikkeling.

Door een juist gebruik te maken van de bovengenoemde commissies
is de slachthuisleiding in de gelegenheid om de gemeenschapsgeest en de
geest van samenwerking in het bedrijf als geheel, belangrijk te verbeteren.

hygiënische taak in het slachthuis door de sanering van onze veestapel
wordt verkleind. Hiermee wil niet gezegd zijn, dat onze hygiënische taak
in het algemeen onbelangrijker is geworden. We nemen slechts een ver-
schuiving waar. Door de uitbreiding en verdere ontwikkeling van de
vleeswarenindustrie is er daar b.v. juist een groter behoefte ontstaan aan
degelijk onderlegde vleeshygiënisten, vooral aan bacteriologisch ge-
schoolde.

De conclusie, waartoe we op grond van de in verschillende opzichten
gewijzigde omstandigheden komen, moet o.i. deze zijn, dat we ernstig
rekening hebben te houden met de nieuwe problemen, waarvoor we ons
gesteld zien. De oude generatie van vleeshygiënisten had tot taak de
vleeshygiëne wetenschappelijk te funderen en zorg te dragen voor de
bouw en inrichting van de slachthuizen. Van deze taak hebben zij zich
goed gekweten. De huidige generatie van vleeshygiënisten zal de pro-
blemen van vandaag moeten oplossen en dat zijn, zoals we gezien hebben,
o.a. de handhaving van de gemeentelijke slachtplaatsen door een efficiënte
bedrijfsvoering en - bij de verschuiving van de hygiënische taak zorg
te dragen, dat wij onze leidinggevende positie behouden. Om dit te be-
reiken is meer dan voorheen samenwerking nodig. Mocht vroeger iedere
gemeenteslachtplaats min of meer op zichzelf staan, een eenheid vormen,
thans is dit niet meer het geval. De problemen, waarvoor we ons nu ge-
plaatst zien, zullen we gezamenlijk moeten aanpakken. Vooral ook met
onze collega\'s, werkzaam aan de particuliere slachterijen, zullen we
moeten samenwerken, want vooral t.a.v. de vraag, met welke nieuwe ge-
bieden de vleeshygiëne zich dient bezig Ie houden, kunnen zij ons van
groot nut zijn.

1 1 1

bfcnttNit

bLAC.ri 1 rLAA 1 3

UTRECHT

—

nvoer

•

\\ /

;

1
\\

» ■

1902 1905 1910 1915 1920 1925 1930 1935 1940 1945 1950

Een historisch overzicht wordt gegeven van de ontwikkeling van de
vleeshygiëne en van de vleeshandel. Voorts wordt er op gewezen, dat de
gemeenteslachtplaats zowel een hygiënisch als een economisch instituut
is. Uit de Duitse literatuur na de oorlog blijkt, dat men in de praktijk dit
standpunt ook inneemt.

Voor Nederland wordt nadruk gelegd op de wenselijkheid om deze
tweevoudige opvatting in de praktijk eveneens meer tot uitdrukking te
brengen.

A historical summary has been given of the development of ineathygiene and of
meattrade. Further it is pointed out, that the municipal abattoir is a hygienic institute
as well as an economic one. From the German literature after the war it appears that
in practice the same stand is taken.

Un aperçu est donné de l\'histoire du développement de l\'hygiène de la viande et de
son commerce. Ensuite il est mis en évidence que l\'abattoir communal est une institution
à la fois hygiénique et économique. De la littérature allemande d\'après-guerre il résulte
que dans la pratique on partage cette façon de voir.

Wir gaben eine historische Übersicht über die Entwicklung der Fleischhygicnc unel
des Fleischergewerbes. Weiter wird darauf hingewiesen, dasz das öffentliche Schlachthof
sowohl ein hygienisches wie ein wirtschaftliches Institut ist. Aus der deutschen Nach-
kriegsliteratur geht hervor, dasz man in der Praxis auch diesen Standpunkt vertritt.

RAPPORT van de Commissie A II van de Dierenbeschermings-advies-
raad der Nederlandschc Vereeniging tot Bescherming van
Dieren, inzake electrische bedwelming.

De Commissie A II van de Dierenbeschermingsadviesraad der Neder-
landsche Vereeniging tot Bescherming van Dieren heeft zich in hare ver-
gaderingen van 20 Mei 1952, 7 Januari 1953, 8 September 1953 en 6
October 1953, ten verzoeke van Uw Hoofdbestuur bezig gehouden met
het bestuderen van het vraagstuk der electrische bedwelming van slacht-
dieren.

H. van Poelgeest, Voorzitter.
Dr. M. J. J. Houthuis, Secretaris.
J. A. v. d. Akker
E. Bakkma j

Dr. J. M. van Vloten ]
Dr. S. G. Zwart
K. Visser, Toegevoegd lid,
terwijl als deskundigen geheel of ten dele aan de beraadslagingen deel-
namen de heren Dr. F. W. Tkrvoert, Prof. Dr. C. Romijn, Dr. H. H.
van der Beek, arts en Ir. K. Coiien Stuart.

De vergaderingen werden alle geleid door de Voorzitter der Neder-
landsche Vereeniging tot Bescherming van Dieren, de heer H. van
Poelgeest.

De Commissie nam in de eerste plaats kennis van de klachten, die, hetzij
door mededelingen van de inspecteurs der vereniging, hetzij uil de kring
der leden, waren binnengekomen over handelingen, die als dierenkwelling
zijn te beschouwen en welke bij sommige thans toegepaste methoden van
electrische bedwelming van slachtdieren in enige bedrijven zouden plaats
vinden.

Deze klachten hadden betrekking op het practisch niet of niet voldoende
bedwelmen der slachtdieren, dan wel op het te lang wachten tussen toe-
passen der electrische bedwelming en het doen verbloeden der dieren,
met als gevolg, dat laatstbedoelde handeling geschiedde zonder dat nog
van verdoving der slachtdieren sprake was.

2e. dat zij, die met het bedwelmen zijn belast, niet voldoende geschoold
zijn, niet weten waar het om gaat en de toestellen niet op de juiste
wijze hanteren.

Teneinde nader over de feitelijke toestand te worden ingelicht, besloot
de Commissie een enquête te doen houden onder de gebruikers der elec-
trische bedwelmingsapparaten. Na gehouden overleg van een kleine sub-
commissie uit haar leden, werd de volgende vragenlijst opgesteld:

Worden 2- of 3-polige electroden gebruikt?
Gebruikt men electroden met of zonder spons?
Waar worden deze electroden geplaatst?

Gedurende hoeveel seconden wordt de clectrische stroom doorgevoerd?
Wordt liggende of hangende verbloed?
Hoe lang is deze methode in gebruik?
Ondervindt U bezwaren?

Hoe vindt de bedwelming plaats: in val, hok, of andere methode?
Ondervindt U last van:

De lijst werd toegezonden aan 87 Openbare Slachthuizen en aan de grootste particu-
liere inrichtingen.

De antwoorden, die op deze enquête binnenkwamen, zijn verwerkt in het hieronder
volgende overzicht, dat te zijner tijd aan de leden der Commissie werd toegezonden.
Antwoorden kwamen binnen van 60 O.S.^x) en van 32 P.S.¹)
Electr. bedwelming niet op 20 O.S. en 7 P.S.

12 P.S. en 6 O.S. werken met een toestel van eigen fabrikaat, resp. geen merktoestcl.
Stoppelberg is veel in gebruik bij de O.S. 12), minder bij de P.S. (2). Met enkele toe-
passingen treden naar voren Duo, Flemming en Elther; onder „diverse" vallen
dan een zestiental toestellen, dus een bonte rij; definitief „gekozen" is er nog niet.

In grote verscheidenheid variërend van 60 tot 90 Volt, ook 99 Volt, 198 V., en 285 V.
(deze laatste voor Wnterswijk, resp. voor varkens, kalveren en andere dieren met
doorstromingstijden van 0,5 sec., t sec., en i-i£ sec.). Zeer overheersend 70 Volt.

achter oren, i voor i achter oor, i voorhoofd 2 achter oren, neusspiegel en anaal-
opening,

Bijna unaniem „NEEN", slechts enkele maken voorbehoud, zoals Alkmaar „soms",
Arnhem „nu en dan", Kampen ..bij zware varkens 30 seconden te kort" enz.

Merendeels val, sommige hok, ook „op slachtbank", „loslopend" „steekplaats".

Merendeel geen, ook „af en toe", „sporadisch", „alle in het myocard", enkele
2 % en i 10 % (Epe).

Alweer algemeen „neen", maar ook „enkele maal", „zelden", 0,2 %, 1.5 %, 2 %
2,5 %•

De electrische bedwelming op zichzelf geeft geen aanleiding tot bezwaren. Een
eerste vereiste is echter, dat op de bedwelming een snelle uitbloeding volgt en deze wordt
alleen bereikt, wanneer de daartoe noodzakelijke borststeek wordt toegepast door ge-
routineerd personeel. In de praktijk ontbreekt hieraan soms het een en ander.

De indruk bestaat, dat het aantal gevallen van spierbloedingen sinds het invoeren
van de electrische bedwelming is gedaald.

De stroom wordt doorgevoerd totdat na de stadia der spierspanning en daarop-
volgende spierverslapping de krampen der achterste ledematen (het z.g. fietsen) op-
treden. Dit duurt plus minus 25 tot 30 seconden. M.i. moet in analogie met de waar-
nemingen bij de mens bewusteloosheid worden aangenomen. Dc methode staat en valt
echter met een gereglementeerde en gecontroleerde duur der doorstroming. Naar mijn
inzicht laat het laatste in verscheidene diensten nog te wensen over. Het is dringend
gewenst, dat de Regering deze tot heden niet wettelijk erkende methode in de Vlees-
keuringswet opneemt en daaromtrent nadere detailvoorschriften geeft, met name o.a.
wat de duur der doorstroming betreft.

Het steken moet goed gebeuren en de uitbloeding moet snel plaats hebben, anders
is de bedwelming onvoldoende. Kalveren twee jaar geleden met de 2-poligc electrode

bedwelmd. Het ging slecht; vooral als de kalveren niet droog waren. O.i. is de pen-
hamer beter en de gewone hamer, die voor de exportkalveren wordt gebruikt nog beter,
daar dan de man, die de kopslag toedient, zijn volle kracht gebruiken kan en niet
behoeft op te letten, dat de pen precies op het voorhoofd terecht komt. Bij lammeren
ook geprobeerd. Het gaat bij jonge lammeren, bij oude heel slecht en hier is cok de hamer
beter. Dezelfde ondervinding hadden verscheidene Zwitserse collega\'s, die hier in ver-
band met de export van lammeren nog al eens komen.

De ervaring heeft geleerd, dat de varkens beter op een vrije ruimte bedwelmd kunnen
worden. In een z.g. val kunnen de dieren zich niet strekken, waardoor bloedingen of
beenbreuken kunnen voorkomen.

De Commissie trekt uit deze enquête de conclusie, dat er allerminst
uniformiteit bestaat in de wijze, waarop de electrische bedwelming wordt
toegepast en dat daarbij niet voldoende rekening wordt gehouden met de
uiteenlopende eisen, die aan de electrische bedwelming der verschillende
slachtdiersoorten moeten worden gesteld.

De Commissie heeft zich vervolgens in de eerste plaats uitvoerig bezig-
gehouden met de vraag of bij electrische doorstroming van de schedel van
slachtdieren inderdaad een toestand van verdoving ontstaat van zodanige
aard en duur, dat geacht moet worden, dat de dieren het toebrengen van
halssnede of borststeek en het verbloeden niet meer bewust ondergaan.

De Commissie is unaniem van oordeel, dat een antwoord op de vraag
in hoeverre electrische doorstroming van de schedel pijngevoelens van
langere of kortere duur opwekt, uitsluitend kan worden gezocht in de
ervaringen, die bij verschillende medische toepassingen daarvan bij de
mens zijn opgedaan. Het is hier de plaats er op te wijzen, dat bij electrische
doorstroming van de menselijke schedel, welke doorstroming in de medische
praktijk voor verschillende doeleinden wordt toegepast, twee principieel
verschillende werkwijzen in gebruik zijn.

Bij de ene methode wordt in een uiterst kort ogenblik een relatief hoge
dosis electrische energie door de schedel geleid. Deze voert tot een ogen-
blikkelijk, doch kortdurend verlies van bewustzijn (abscence). De algemene
opvatting is, dat de patiënten, die zulks ondergaan, later geen herinnering
aan enb;e pijngevoelens hebben. Het is gebruikelijk de doorstroming na
deze eerste stoot met doorgeleiding van een stroom van dezelfde stroom-
sterkte voort te zetten, waardoor een langere toestand van bewusteloosheid
optreedt.

Bij een tweede methode bij de mens wordt een doorstroming gedurende
ongeveer 10 seconden met een lagere spanning toegepast. Ook hiervan
geven de patiënten na afloop der behandeling geen pijngevoelens aan.

De Commissie vernam van Dr. van der Beek, arts, dat in Amerika bij
mensen wel doorgeleidingen werden verricht, beginnende met een stroom-
sterkte van praktisch o m.a. en oplopende tot een van 200 m.a. Daarvan
gaven de patiënten later wèl te kennen onaangename sensaties te hebben
ondervonden (gewaarwording van een klap op het hoofd, het zien van
vuurstralen enz.). Dr. van der Beek heeft echter ervaren, dat bij een
gecontroleerde stroomsterkte van 125 m.a. reeds na één seconde bij mensen
een toestand van abscence aanwezig is, terwijl na enige seconden door-
stroming een langer durende toestand van bewusteloosheid intreedt. *)

Dit gedeelte van haar overwegingen samenvattend, stelt de Commissie
vast, dat na lege artis uitgevoerde electrische doorstroming van de schedel
bij de mens een toestand van volledige verdoving wordt bereikt, zonder
dat deze behandeling tot het waarnemen van pijngevoelens, door hen, die
dit ondergaan, aanleiding geeft.

Op deze grond meent de Commissie, dat electrische doorstro-
ming van de schedel, mits op de juiste wijze toegepast, een aan-
vaardbare methode van bedwelmen van slachtdieren is.

Heeft men in beginsel aanvaard, dat electrische doorstroming van de
schedel een aanvaardbare bedwelmingsmethode voor slachtdieren is, dan
moet als dwingende voorwaarde worden gesteld, dat deze toestand van
bewusteloosheid zo lang duurt, dat de dood, tengevolge van de verbloeding
door halssnede of borststeek, binnen dit tijdsbestek intreedt. Het is n.1.
uit talloze waarnemingen, zowel bij de mens als bij dieren, bekend, dat
enige tijd nadat met de doorstroming is opgehouden, het bewustzijn
terugkeert. Het zal dus noodzakelijk zijn voor te schrijven, dat het doden
cloor verbloeden moet geschieden binnen een tijd, waarvan de maximale duur
voor elke diersoort zal worden aangegeven.

Doch niet alleen moeten hiervoor voorschriften worden gegeven, er zal
voortdurend toezicht op de bedrijfsvoering moeten zijn, opdat aan dit
voorschrift streng de hand wordt gehouden.

Electrische bedwelming zal alleen door geschoolde krachten mogen worden toegepast.

Zoals ook uit de ingekomen klachten is gebleken, wordt de electrische
bedwelming thans wel toegepast door personen, die de verantwoordelijk-
heid van hun arbeid niet beseffen en door onkunde een verkeerd gebruik
van dit hulpmiddel maken. Onder de voorwaarden, die bij het toestaan
van electrisch bedwelmen moeten worden gesteld, zal dus naar het oordeel
der Commissie ook een bepaling moeten worden opgenomen, dat deze

arbeid alleen mag geschieden door personen, die daarin voldoende zijn
geoefend en welke begrip tonen voor hun verantwoordelijkheid ook ten
opzichte van het vermijden van handelingen, die tot dierenkwelling
aanleiding geven. Ook hier is niet alleen een voorschrift nodig, maar
dient voortdurend toezicht op het toepassen der electrische bedwelming
aanwezig te zijn.

De Commissie is unaniem van oordeel, dat het uitoefenen van dit toe-
zicht en het dragen van de verantwoordelijkheid voor een juiste toepassing
der electrische bedwelming moeten behoren tot de taak van het Hoofd
van de Keuringsdienst, werkende in het bedrijf, waar deze bedwelmings-
methode wordt gebezigd.

Dit Hoofd van Dienst moet de bevoegdheid hebben personen, die niet
aan de bovengestelde eisen voldoen, ook tegen de wil van hun werkgevers
te verbieden de electrische bedwelming uit te voeren en bij ontstentenis
van geoefend personeel het toepassen der electrische bedwelming te
beletten.

Voor het waarborgen van een juiste toepassing der electrische bedwel-
ming zullen aan de daarbij te gebruiken apparaten eisen van deugdelijk-
heid moeten worden gesteld. Deze eisen kunnen zijn van algemene aard,
dus geldig voor alle apparaten en van bijzondere aard, geldig voor apparaten
die voor het bedwelmen van een bepaalde diersoort worden gebezigd.

Onder de eisen van algemene aard meent dc Commissie de eis te mogen
noemen — hoewel niet speciaal op het terrein der Vereeniging liggend —
dat deze toestellen zodanig moeten zijn geconstrueerd, dat bij gebruik geen
gevaar voor hen, die er mede werken of voor omstanders of voor in de
nabijheid zijnde dieren ontstaat. De apparaten behoren ter goedkeuring
te worden voorgelegd aan de Directeur-Generaal van de Arbeid.

Voor alle apparaten zal er op moeten worden gelet, dat bij toepassing
een stroom van de aangewezen sterkte (amperage) en spanning (voltage)
wordt gebezigd, teneinde ook inderdaad een volledige bewusteloosheid
binnen cle vereiste minimumtijd te bereiken. De Commissie meent voor
het bedwelmen der diverse diersoorten daarover de volgende technische
details te mogen aanbevelen.

Aan te wenden spanningen en stroornsterkten bij het electrisch bedwelmen van
verschillende soorten slachtdieren.

Na jarenlange proefnemingen worden de volgende technische bijzon-
derheden, welke door de deskundige medewerkers herhaaldelijk zijn
bestudeerd en aan de praktijk getoetst, voor algemeen gebruik aan het
Hoofdbestuur ter beschikking gesteld. Bij deze proefnemingen heeft cle
Commissie zich twee aanvaardbare methoden van electrisch bedwelmen
zien ontwikkelen, welke bestaan in:

2. de methode van doorstroming, waarbij gedurende een langere tijd een
per tijdseenheid geringere dosis electriciteit wordt doorgevoerd.

Ten aanzien van het toepassen van de beide genoemde methoden bij mensen is
komen vast te staan, dat bewusteloosheid onmiddellijk na het begin der doorstroming
optrad en dat de betrokken patiënten daarbij nimmer pijnsensaties hebben ondervonden.

Alhoewel de weerstand bij mens en dier niet veel verschilt, gaat men,
ter verkrijging van bewusteloosheid bij mensen, uit medische overwegingen
nooit verder dan de noodzakelijke z.g. drempelwaarde. Bij het bedwelmen
van slachtdieren kan echter geen risico worden genomen, dat geen bewuste-
loosheid zou worden verkregen en daarom zal steeds moeten worden over-
gedoseerd. Dit is noodzakelijk, omdat bij dieren de huid, waarop de polen
van de bedwelmingstang moeten worden geplaatst — ook al omdat geen
voorbereidingen kunnen worden getroffen, welke bij de bedwelming van
mensen gebruikelijk zijn — een hogere weerstand veroorzaakt.

De Commissie trekt toch de conclusie, dat het, teneinde de misschien
aanwezige periode, waarbinnen pijngevoelens zouden kunnen optreden,
zoveel mogelijk te beperken, nodig zal zijn de sterkte van de te gebruiken
stroom aan een bepaalde minimumgrens te binden, op welk minimum hieronder nader
wordt teruggekomen.

De twee genoemde methoden mogen evenwel niet als de enig juiste
worden aangeprezen. Ongetwijfeld zullen daarnaast ook nog andere
aanvaardbare wijzen van electrische bedwelming bestaan.

Deze worden bedwelmd met toepassing van de shockmethode. De
gebruikte spanning moet zo hoog zijn, dat, wanneer de stroom bij een
goede tangaanlegging — waardoor de uitwendige weerstand zo gering
mogelijk wordt — gedurende i a seconde doorgaat, de energie, welke
door de hersenen wordt gevoerd, 420 tot 630 Watt bedraagt.

Bovengenoemde dosering is kennelijk aan de ruime kant gehouden.
Het is ons bekend, dat ook bij lagere spanningen —- en dus doorvoering
van een geringere hoeveelheid electrische energie door de hersenen —
bewusteloosheid optreedt.

Ter voorkoming echter van een abortief insult, dient de eventueel toe-
laatbare lagere hoeveelheid door de hersenen te voeren electrische energie
eveneens te worden voorgeschreven.

Ook deze worden geshockt en wel met een zodanige stroom, dat na
doorvoering gedurende 1 a i-J- seconde en bij goede tangaanlegging, de
hoeveelheid door de hersenen gevoerde electrische energie 200 tot 300
watt bedraagt.

Hierbij vindt de shockmethode eveneens toepassing en wel met een
zodanige stroom, dat bij een doorstromingstijd van een halve tot één
seconde — wederom onder voorwaarde van een juiste tangaanlegging —
de door de hersenen gevoerde hoeveelheid electrische energie 125 tot 250
watt bedraagt.

Het plaatsen van de polen, met een speciaal voor dit doel geconstrueerd
apparaat, voldoet uitstekend bij dieren, die, liggende op hun rug, worden
geshockt en waarbij het verbloeden onmiddellijk op het verbreken van de
stroom volgt.

Op deze slachtdieren kan de electroshock-methode eveneens worden
toegepast. De te gebruiken stroom is zodanig, dat, wanneer gedurende
i seconde doorstroming plaats vindt — en indien aan de voorwaarde van
goede tangaanlegging wordt voldaan — de door de hersenen gevoerde
electrische energie 250 tot 300 watt bedraagt.

Wanneer deze slachtdieren, nadat bewusteloosheid is ingetreden,
hangende worden verbloed, maken de door het epileptiform insult te voor-
schijn geroepen heftige krampbewegingen evenwel een minder aangename
indruk op omstanders. Bovendien brengt het opvangen van het voor de
consumptie te gebruiken bloed dan bezwaren met zich mede. Daarom
wordt voor de bedwelming van varkens door velen de doorstromings-
methode met een spanning van 70 volt gedurende 10 a 15 seconden
geprefereerd.

Voor de controle hierop is het noodzakelijk een ampèremeter in te
schakelen. De bedwelmer dient er op te letten, dat de stroomsterkte niet
beneden de waarde van 600 m.a. daalt, daar anders wellicht een onvol-
doende bewusteloosheid optreedt.

De doorstroming gedurende 10 tot 15 seconden wordt toegepast om een
volledige bewusteloosheid en bewegingloosheid tijdens de verbloeding
tot stand te brengen. In de praktijk is gebleken, dat een voldoend diepe
narcose is bereikt, zodra het varken tijdens de doorstroming de achter-
benen strekt.

Naar het oordeel der Commissie moet de verbloeding van het varken
zo snel mogelijk na het beëindigen der stroomdoorvoering aanvangen, in
ieder geval binnen een minuut daarna.

De met betrekking tot de ruime dosering uit veiligheidsoverwegingen
ten aanzien van runderen gemaakte opmerking, geldt evenzeer ten aanzien
van de overige soorten slachtdieren bij het toepassen van de z.g. electro-
shock-methode. Zo ook het voorschrift betreffende de toelaatbare lagere
hoeveelheid door te voeren electrische energie ter voorkoming van het z.g.
abortieve insult.

Een in onderdelen gaande beschrijving van de te gebruiken bedwelmings-
apparatuur kan achterwege blijven, aangezien verschillende constructies
mogelijk zijn. In het algemeen kan echter worden opgemerkt, dat zij aan
de volgende eisen moet beantwoorden: niet te zwaar, gemakkelijk te be-
dienen en aan te leggen en veilig in het hanteren, in het bijzonder voor
het bedienend personeel. De polen moeten zodanig zijn geconstrueerd,
dat bij de bedwelming steeds een goed contact is verzekerd.

Het bevochtigen van de electroden of van de plaatsen, waar deze worden
aangelegd, wordt ontraden, omdat door het bevochtigen de kans bestaat,
dat de stroom niet door de hersenen gaat, maar langs de huidoppervlakte
afvloeit. Bevochtiging met een zoutoplossing geeft bovendien aanleiding

tot oxydatie der electroden, waardoor de overgangsweerstand wordt ver-
hoogd. Dit laatste geschiedt ook door het gebruik van sponsen e.d.

Nader valt op te merken, dat het bedwelmingsapparaat zo geconstrueerd
moet zijn, dat bij maximale belasting, waarbij gerekend moet worden met
een electrische weerstand van het slachtdier ad 150 ohm (het gemiddelde
bedraagt 120 ohm), de transformatorspanning niet afvalt. Het moet
bovendien bij een uitwendige weerstand van 150 ohm een wattage van
600 kunnen leveren, waarvoor een maximumspanning van 300 volt
nodig is.

De dosering van de electrische energie moet in trappen regelbaar zijn
van 100 - 200 - 300 - 400 - 500 en 600 watt per sec. Hoe dit gebeurt, kan
in het midden worden gelaten.

Het zou b.v. mogelijk zijn dat alleen de spanning in 6 trappen met een
maximum van 300 volt wordt geregeld, doch anderzijds biedt een com-
binatie, waarbij dus tijd van doorstroming en de spanning regelbaar zijn,
zoals dit reeds bij het Elther-apparaat toepassing heeft gevonden, even-
eens een goede oplossing.

De weerstand van 150 ohm moet worden aangenomen, omdat het
aanleggen der tang in de praktijk niet steeds ideaal kan zijn. Een iets
hogere energie dan de berekende, die hierdoor bereikt kan worden, is
echter in het geheel geen bezwaar. Te lage doseringen mogen in geen
geval voorkomen.

In de Commissie heeft de aan het slachtdier te veroorzaken korte periode
van mogelijke pijn een punt van ernstige overweging gevormd. Waar
vaststaat, dat in de humane geneeskunde een abscence reeds bij kort-
durende doorstroming van 125 m.a. wordt bereikt, is geconcludeerd, dat
bij een goede tangaanlegging door een geoefende bedwelmer en het gebruik
van minimaal 600 m.a. de mogelijke periode van pijn ook voor een groot
slachtdier tot een uiterst minimum wordt beperkt.

Zij beveelt daarbij aan, bij het bedwelmen van varkens met de langere
doorstroming in de stroomkring, die door de schedel wordt gevoerd,
niet alleen een ampèremeter in te schakelen, zodat de bedwelmer
kan zien of de juiste stroomsterkte wordt doorgevoerd, maar ook een
geluidssignaal in te schakelen, dat waarschuwt, wanneer de juiste amperage
inderdaad wordt doorgevoerd.

De Commissie merkt op, dat, wanneer daarbij de spanning tot i 80 volt
wordt beperkt, deze toestellen hier te lande onder de zwakstroom-apparaten
vallen, waardoor de controle-eisen voor het bedrijf minder omvattend zijn.

De Commissie is van oordeel, dat er op dit ogenblik nog geen aanleiding
is één der beide methoden zodanige voorkeur toe te kennen, dat de andere
niet toelaatbaar zou zijn.

De Commissie is eenstemmig van oordeel, dat het voor het bereiken
van een verantwoorde regeling der electrische bedwelming nodig is, het
toepassen dezer bedwelmingsmethode te binden aan een daartoe door de
overheid te verlenen vergunning.

Deze vergunning ware onder het stellen van bepaalde voorwaarden te
verlenen en zodanig, dat zij bij overtreding dezer voorwaarden kan worden
ingetrokken.

De Commissie vestigt er de aandacht op, dat voor het toelaten der
electrische bedwelming een wijziging nodig zal zijn van artikel 8 van het
K.B. van 5 Juni 1920, S. No. 285, en van de desbetreffende voorschriften,
behorende bij het K.B. van 6 Juni 1922, S. No. 115.

Ook moet er aan gedacht worden, dat het hangend verbloeden, zoals
na de electrische bedwelming veel wordt uitgevoerd, bij de thans bestaande
bepalingen niet toegelaten is. Wijziging van het bepaalde in artikel 12
van het K.B. van 5 Juni 1920, S. No. 285, resp. in de desbetreffende voor-
schriften, behorende bij het K.B. van 6 Juni 1922, S. No. 115, zal derhalve
aanbeveling verdienen.

De Commissie is voorts van oordeel, dat de bovengeschetste details
betreffende de eisen te stellen aan de electrische bedwelming van slacht-
dieren, het best kunnen worden neergelegd in een Ministeriële Beschikking
van de Minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid enerzijds en van
de Minister van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening anderzijds.

Het is denkbaar, dat deze Ministers, ter voorbereiding van zulk een
beschikking, een Commissie van deskundigen zullen instellen.

Onze Commissie geeft Uw Hoofdbestuur in overweging er op aan te
dringen, dat de Nederlandse!»; Vereeniging tot Bescherming van Dieren
hunne Excellenties mede van advies zal mogen dienen omtrent de aan-
wijzing van een of meer deskundige leden der in te stellen Commissie.

Aan deze „Ministeriële" Commissie ware onder meer afschrift van dit
rapport en verdere in het bezit van de Commissie zijnde gegevens ter be-
schikking te stellen.

Aldus opgemaakt in de maand September 1953 door de Commissie
A II van de Dierenbeschermingsadviesraad der Nederlandsche Ver-
eeniging tot Bescherming van Dieren.

De Commissie van Deskundigen, tevens
Redactiecommissie,
Prof. C. F. van Oyen.
Prof. Dr. C. Romijn.
Ir. K. Cohen Stuart.
Dr. M. J. J. Houthuis.

Niet zonder schroom zal de orthodoxe strafjurist het denkbeeld benaderen van een
tot in bijzonderheden uitgewerkte Dierenbeschermingswet, houdende een casuïstische
verzameling van speciale delicten, ter vervanging van een systeem van uitsluitend
generale, algemene normen bevattende, strafbaarstelling.

Technisch legislatief betekent het vooral door niet-rechtsgeleerdcn gepropageerde
procédé een terugkeer tot een hier te lande sedert lang overwonnen methode van straf-
wetgeving In stede van een heldere, scherp geformuleerde algemene begripsbepaling,
die de essentialia van het strafbare feit samenvat en het misdrijf qua talis in zijn onder
scheiden uiterlijke verschijningsvormen in abstracto overkoepelt, aanvaardt men een
nimmer volledige, simplistische opsomming van expressis verbis omschreven, straf-
waardig verklaarde bijzondere gedragingen.

Zulk een modus procedcndi is voor de leek aantrekkelijk: de door hem afgekeurde
misdadige manifestaties compareren geconcretiseerd in de wet; hij wordt geïmponeerd
door de strafbedreiging tegen een indrukwekkende veelheid van ondubbelzinnig met
name genoemde misdragingen.

De jurist zal minder bevredigd zijn. Hem is reeds onmiddellijk duidelijk, dat een
aantal van de speciale vergrijpen zonder meer kan worden samengevat in een algemene
strafbepaling. Hij ziet, dat de geboden collectie van strafbare feiten willekeurig cn
incompleet is. Hij onderkent de gevaren van een interpretatie a contrario: hetgeen de
wet niet nadrukkelijk strafbaar stelt, zal de rechter ook niet als strafbaar aanmerken,
zodat de enumeratie averechts, immers veroordeling belemmerend, werkt. Hij begrijpt,
dat het door de leek geprefereerde stelsel onherroepelijk tot verstarring leidt: de wet-
gever volgt de zich wijzigende rechtsopvattingen slechts langzaam; nieuwe speciale
delicten worden met vertraging in de wet geïnserccrd cn middelerwijl gaat, wie zulke
feiten bedrijft, vrij uit. Niet ieder jurist zal zich verenigen met het onmiskenbaar wan-
trouwen in de rechter, sprekend uit strakke voorschriften, die zijn vrijheid van beoor-
deling aan de leiband leggen. En tenslotte zijn daar de formele „aesthetische" bezwaren
van wijdlopigheid, zinloze specificatie van details, onnodige herhalingen, zoals die zich
o.m. manifesteren in het Engels-Amerikaanse recht.\')

«) In dit verband is het interessant met elkander te vergelijken de "Act for the more
effectual Prevention of Cruelty to Animals" van i Augustus 1849 (The Cruelty to
Animals Act, 1849) en de thans in Engeland vigerende Protection of Animals Act,
1911. De oude wet stelt strafbaar "any Person", die "cruelly beat, ill-treat, overdrive,
abuse, or torture, or cause or procure to be cruelly beaten, ill-treated, overdriven,
abused or tortured, any Animal", en voorts o.m. "every Person, who shall keep or use
or act in the Management of any Place for the Purpose of fighting or baiting any Bull,
Bear, Badger, Dog, Cock, or other kind of Animal, whether of domestic or wild Nature
or shall permit or suffer any Place to be so used". De wet van 1911 richt zich tegen
"any person", die "shall cruelly beat, kick, ill-treat, override, over-drive, over-load,
torture, infuriate, or terrify any animal, or shall cause or procure, or, being the owner,
permit any animal to be so used, or shall, by wantonly or unreasonably doing or omitting
to do any act, or causing or procuring the commission or omission of any act, cause
any unnecessary suffering, or, being the owner, permit any unnecessary suffering to be
so caused to any animal" en verder o.m. tegen hem die "shall cause, procure, or assist
at the fighting or baiting of any animal; or shall keep, use, manage, or act or assist in
the management of any premises or place for the purpose, or partly for the purpose, of
fighting or baiting any animal, or shall permit any premises or place to be so kept,
managed, or used, or shall receive, or cause or procure any person to receive, money
for the admission of any person to such premises or place".

Een soortgelijke wijze van wetgeving vindt men in een aantal Noord-Amerikaanse
Staten. Voor Pennsylvania zie Penal Code, Act No. 375, 1939, Section 942.

Het moet dan ook opmerkelijk heten, dat, kennelijk ter tegemoetkoming aan de
boven in het licht gestelde materiële nadelen, in meerdere buitenlandse dierenbescher-
mingswetten een algemeen verbodsvoorschrift aan de reeks van gedetailleerde bepalingen
is toegevoegd. Voorzover de in deze laatste bedreigde gedragingen tevens vallen onder
de globale delictsomschrijving, is de vermelding van de betreffende speciale vergrijpen
volmaakt overbodig. Valt een feit buiten de geënumereerde reeks, doch onder de alge-
mene strafbepaling, dan is interpretatie a contrario niet te vrezen, doch de bijzondere
voorzieningen zijn ook in dat geval zonder nut.

Het vorenstaande leert, dat in beginsel een „abstracte", ruim geredigeerde straf-
bepaling de voorkeur verdient boven casuïstische strafbaarstelling. En zulks niet alleen
omdat zij technisch eleganter is, doch vooral omdat zij de bonus judex armslag laat
voor een soepele wetshantering, en het groeiende rechtsbewustzijn opvangt. Uitsluitend
indien de ontwikkelingsgang der jurisprudentie leert dat zekere strafwaardige gedra-
gingen ongestraft blijven omdat deze door de rechtspraak niet onder de algemene
delictsfiguur worden begrepen, en men de rechter wil dwingen strafbare onrechtmatig-
heid te aanvaarden, terwijl wijziging van de algemene bepaling tot het beoogde doel
niet kan leiden, acht ik het verantwoord om naast de generale omschrijving van het
misdrijf speciale vergrijpen in de wet op te nemen.

Eerst nadat men zich heeft gerealiseerd ten aanzien van welke, naar hun aard dieren-
mishandeling opleverende feiten, aldus zou dienen te worden te werk gegaan, zal men
zijn standpunt met betrekking tot een zelfstandige Dierenwet nader kunnen bepalen.

Het Duitse Tierschutzgesctz van 24 November 1933 (RGBL.I 987), de Deense wet
van 27 Mei 1950 Nr. 256 op de bescherming van dieren¹), en ten onzent het bekende
Ontwerp-HuGENHOLTZ van een Dierenbeschermingswet, leveren elk op eigen wijze in
concreto een illustratie van de hierboven in abstracto gereleveerde bezwaren van de
casuïstische methode.

De Duitse wet, van de genoemde legislatieve producten verreweg het beste, opent
met de algemene bepaling (Paragraph 1): „Verboten ist, ein Tier unnötig zu quälen
oder roh zu miszhandeln" ²). Niettemin vindt men in Paragraph 2 sub 12 het over-
bodige verbod „lebenden Fröschen die Schenkel auszurciszen oder abzutrennen".

Een aanmerkelijk minder gunstig beeld in het hier besproken opzicht levert de Deense
Dierenbeschermingswet. Artikel 18 richt zich tegen „ieder, die door te grote inspanning,
slechte verzorging of op andere wijze dieren onverantwoordelijk behandelt". Dit is
technisch juridisch wel een uitermate simplistische strafbepaling, die de onmiskenbare
sporen van lekeninvloed verraadt³). Een stringente delictsomschrijving ontbreekt,
ten detrimente van de rechtszekerheid. De wetgever heeft intussen bovendien de ver-
melding van een bonte rij van speciale strafbare feiten noodzakelijk geacht. Deze be-
treffen grotendeels gedragingen, welke zonder meer onder een bevredigende generale
delictsfiguur, — en ook onder ons artikel 254 W. v. S. — vallen. Ik noem slechts: „Het
dier vast te zetten op zodanige wijze, dat het daardoor pijn lijdt of erin verhinderd wordt
voldoende uit te rusten", „Dieren te slaan met voorwerpen, die het (!!) letsel kunnen
toebrengen of hevige pijn kunnen veroorzaken" ⁴), „Haren af te schroeien in de plaats

1 *) Nederlandse vertaling gepubliceerd in Politie-Dierenbescherming, Juli 1951.

2 ) In het tweede lid van dit artikel worden de begrippen „quälen", „unnötig"
„misshandeln" en „rohe Misshandlung" uitvoerig omschreven. Een aequivalent van
ons, „zonder redelijk doel" geven de woorden „unnötig ist das Quälen, soweit es keinem
vernünftigen, berechtigten Zwecke dient".

3 ) Inderdaad is deze Wet ontstaan uit een op initiatief van de Deense Vereniging
tot bescherming van dieren opgesteld wetsontwerp.

4 ) Buiten deze formulering vallen: slaan met de blote hand, trappen, schoppen,
knijpen, prikken. Niet wordt gevorderd, dat pijn of letsel in feite is toegebracht, doch
voor strafbaarheid is reeds de mogelijkheid hiervan voldoende! Anderzijds wordt het
strafvrije handelen onevenredig verruimd door de eis van „hevige pijn".

van knippen of om ongedierte te doden"¹), „Bij verlossing van dieren krachttoestellen
of paarden te gebruiken om de vrucht te doen geboren worden"¹). Geheel hetzelfde
geldt voor het verbod om „spijkers, staaldraad of daarmede overeenkomend materiaal"
bij varkens in de snuit te bevestigen, voor het verbod om „Levende vissen te transpor-
teren met behulp van stangen, twijgen, haken of touwen, die aangebracht zijn tussen
de kieuwen, de kaken of overenkomstige delen", en dat om „Bij het wegen van levende
vissen de weeghaak door enig deel van het dier te steken."

Het Ontwerp-HuGENHOLTZ, — er circuleren verschillende versies —, biedt materieel-
rechtelijk goeddeels een compilatie van voorschriften uit de Duitse en vooral de Deense
wet. Na een inleidend algemeen strafartikel, gelijkluidend aan artikel 254 lid 1 sub 1°
W. v. S., gevolgd door een artikel 2 waarin zonder ingrijpende wijziging artikel 455
W. v. S. wordt overgenomen, presenteert de samensteller de hiervoren uit de genoemde
wetten aangehaalde gedetailleerde bepalingen, waaraan hij nog enkele andere, evenzeer
onnodige, toevoegt, als: „Het is verboden dieren te slaan op ofte stoten tegen gevoelige
delen", en „Het is verboden dieren te schoppen".

Het is niet voor tegenspraak vatbaar, dat de opgesomde, naast een algemene strafbaar-
stelling volslagen nutteloze, bijzondere verbodsvoorschriften, een betere bescherming
van het dier geen zier bevorderen. Integendeel, zij kunnen deze slechts schaden, omdat
hun nauwkeurige betekenis in onderlinge samenhang, maar vooral ten opzichte van de
generale strafbepaling, onzeker is ²).

Ten aanzien van welke bijzondere feiten is gespecificeerde opneming in de wet naast
de algemene strafbaarstelling te verdedigen?

a. Dwangvoedering. Naar bekend, wordt deze met name toegepast op gevogelte
(ganzen, eenden), konijnen en kalveren (kistkalveren). Hoewel men hierbij voor een
ernstig euvel staat, is twist mogelijk over de vraag of er van mishandeling in eigenlijke
zin sprake is. Een de rechter bindend directief door de wetgever is dus onmisbaar.
Temeer klemt dit waar de jurisprudentie waardevermeerdering als „redelijk doel"
beschouwt. De Duitse wet verbiedt „Gefiügel durch Stopfen (Nudeln) zur Futterauf-
nahme zu zwingen". Ook de Deense wet spreekt slechts van vogels. Het gemelde Neder-
landse Ontwerp richt zich juister tegen „dwangvoedering bij kalveren, ganzen of andere
dieren".

b. Het gebruiken van eierlegkooien. Voor expresse strafbaarstelling geldt hetzelfde als
sub a aangevoerd.

c. Het couperen van honden en paarden. Te dien aanzien moge ik verwijzen naar mijn
eerder gepubliceerde beschouwingen³).

d. Leewieken. Hieronder verstaat men het afbranden van het linker vleugelhandje
door middel van een gloeiende electrische stroomdraad bij enkele dagen oude kuikens
(hennetjes), teneinde het vliegen van de volgroeide kippen te voorkomen. Voor het

1 Hier kan het doel redelijk zijn, het middel als zodanig is ongeoorloofd; naar ons
artikel 254 W. v. S. zou dus strafbaarheid aanwezig zijn.

2 ) Dit laatste nadeel wordt in het Ontwerp-HuGENHOLTZ geaccentueerd door de
wonderlijke opzet, naar welke schending van de algemene strafbepaling wordt ge-
qualificeerd als misdrijf, doch die van de bijzondere voorschriften als overtreding.
Waar de laatstbedoelde strafbare feiten merendeels onder de algemene delictsfiguur
(art. 254 lid I sub i° W. v. S.) kunnen worden gebracht, is in zulk een geval het O.M.
derhalve gedwongen een de facto misdrijf opleverende, — en de lege data ook als mis-
drijf berecht wordende —, gedraging als overtreding te vervolgen. Dat hierdoor de
effectieve bestrijding van dierenmishandeling er niet gunstiger komt voor te staan dan
in ons geldende recht, doch veeleer een stevige stap wordt achteruitgebracht, is duidelijk.

3 ) „Het couperen van paarden en honden als strafbaar feit", N. J. B. 1953, pag. 953

geval de Hoge Raad mocht beslissen, dat daarmede een „redelijk doel" in de zin van
artikel 254 W. v. S. wordt gediend, is afzonderlijke strafbaarstelling gewenst.

e. Het gebruiken van dieren als doel bij oefenings- of prijsschieten. Bij dit in de Deense
Dierenwet figurerende feit, heeft men niet rechtstreekse dierenmishandeling, doch een
gedraging, die de mogelijkheid daartoe opent.

f. Het al dan niet in het openbaar doen plaats vinden van gevechten tussen dieren onderling of
tussen mensen en dieren. Te denken is hier aan stieren- en hanengevechten, en krachtme-
metingen van mensen met beren. Ook dit bedrijf betekent potentiële dierenmishandeling.

g. Het opzettelijk een dier in een hulpeloze toestand brengen of laten. Gevallen waarbij
eigenaars van huisdieren zich van deze ontdoen door onverzorgd achterlaten op een
eenzame plaats zijn met artikel 254 lid 1 sub 2° W. v. S. te achterhalen: immers zonder
redelijk doel onthoudt de dader aldus handelende, tevens aan het hem toebehorende
dier, dat onder zijn opzicht staat, opzettelijk het nodige levensonderhoud¹). Inde door
mij beoogde bepaling is het uitgangspunt een ander dan bij artikel 254: er is geen
sprake van opzet tot het onthouden van levensonderhoud, noch van een onderhouds-
verplichting ²), een eigendoms- of opzichtsvereiste, en evenmin van een disculperend
redelijk doel. De bedoeling is voornamelijk te kunnen treffen hem, die een vreemd dier
hulpbehoevend (ziek, gewond of anderszins in nood verkerend) aantreft en achterlaat,
of hem die een vreemd dier overrijdt en gewond laat liggen. Maar ook hem, die zijn
eigen zich in nood bevindend dier opzettelijk ingebreke blijft hulp tc verlenen, of in een
hulpeloze toestand brengt.

De vorenstaande, niet zeer uitgebreide, opsomming, rechtvaardigt op zichzelf een
speciale Dierenbeschermingswet niet. Immers een incidentele wijziging van artikel 254
W. v. S., waarbij aan de bestaande algemene strafbepaling de boven geënumercerde
speciale strafwaardige feiten als zelfstandige delicten worden toegevoegd, zou reeds
een ruime mate van bevrediging schenken.

De vigerende formulering van artikel 254 W. v. S. zou daarbij grondig moeten worden
herzien. Van de noodzakelijke verbeteringen wil ik hier noemen:

1. Door verzwaring van de strafbedreiging moet enerzijds de generaal preventieve
werking van de bepaling worden verhoogd, anderzijds de rechter ervan worden door-
drongen, dat het hier een door de wetgever ernstig geacht vergrijp betreft. Er is geen
reden om de maximum-straf voor dierenmishandeling lager te stellen dan die in artikel
300 lid i W. v. S. bepaald tegen eenvoudige mishandeling.

2. In verband daarmede dient door invoeging van de vermelding van artikel 254
W. v. S. in artikel 64 tweede lid onder b W. v. Sv., de mogelijkheid van toepassing van
preventieve hechtenis te worden geschapen. Teneinde incongruentie tussen eenvoudige
mishandeling en dierenmishandeling te vermijden, zou men ook artikel 300 lid t W. v. S.
in artikel 64 W. v. Sv. moeten inlassen³).

3. Om overeenkomstige redenen als sub 1 aangegeven, is het gewenst, dat artikel 254
uitdrukkelijk strafverhoging mogelijk maakt voor het geval van herhaling binnen zeker
tijdverloop. Een door de Wet van 15 Januari 1886, Stbl.6 gewijzigd derde lid van het
artikel vervallen bij de Wet van 16 April 1920. Stbl. 194, bepaalde te dien aanzien:

1 ) Het Duitse Tierschutzgesetz verbiedt in Par. 2 sub 5 „ein eigenes Haustier aus-
zusetzen, um sich des Tieres zu entledigen".

2 ) Deze verplichtingen is volgens Hof \'s-Hertogenbosch, 2 Febr. 1948, N. J. 1948,
no. 241 een „onmisbaar element" van het misdrijf van art. 254 sub 2 W. v. S.

3 ) V.g.1. de behandeling van het Wetsontwerp Uitbreiding van de mogelijkheid tot
toepassing van voorlopige hechtenis, Handl. Tweede Kamer Stat. Gen. 1951 —1952
pag. 831.

„Indien tijdens het plegen van het misdrijf nog geen twee jaren zijn verloopen,
sedert eene vroegere veroordeeling van den schuldige wegens gelijk misdrijf onher-
roepelijk is geworden, kunnen de straffen met een derde worden verhoogd".

Wijzigt men de termijn van twee jaren op de voet van de artt. 421—423 Sr. in een van
vijfjaren, en vervangt men „kunnen de straffen" door ,.kan de gevangenisstraf", dan zou
dit voorschrift aanstonds weder kunnen worden ingevoerd. Opmerking verdient, dat
artikel 455 lid 2 W. v. S. voor de in lid 1 genoemde overtredingen met betrekking tot
dieren, wèl een recidiveregeling bevat.

4. Nodig is, dat strafbaar wordt gesteld het door schuld doen lijden van ren dier.
De culpoze gedraging kan een ernstig karakter dragen. Reeds bij het tot stand komen
van de Wet van 16 April 1920, Stbl. 194 werd de invoering van een schulddelict onder
het oog gezien. Men vindt in het Voorlopig Verslag van ele Tweede Kamer zelfs een
pasklare redactie:

„Hij aan wiens schuld te wijten is, dat een dier zwaar lichamelijk letsel bekomt
of in ernstige mate lijdt, wordt gestraft met hechtenis van ten hoogste eene maand
of geldboete van ten hoogste driehonderd gulden"¹).

5. Aan artikel 254 worde een nieuw lid toegevoegd houdende de mogelijkheid, dat
openbaarmaking van de rechterlijke uitspraak worelt gelast. Artikel 36 W. v. S. verzekert
een sterke preventieve werking hiervan.

6. Wenselijk is een bepaling, die de rechter de bevoegdheid geeft om aan ele schuldig-
verklaarde het recht te ontzeggen om dieren, of een bepaalde soort van dieren of be-
paaldelijk aangewezen dieren te houden, zulks hetzij voor onbepaalde, hetzij gedurende
een bij het vonnis genoemde tijd.

7. Belangrijk is, dat in artikel 254 liel 1 sub 2° naast het onthouden van het nodige
levensonderhoud wordt strafbaar gesteld het onthouden van de noodzakelijke ver-
zorging. Daar „vcr/.orging" in ruime zin „levensonderhoud" omvat, zou men eventueel
in de bestaande tekst „levensonderhoud" kunnen vervangen door „verzorging".

Ook ele formulering van artikel 455 W. v. S. eist op meerdere onderdelen amendering,
doch hierbij wil ik thans niet stilstaan²!.

Wat blijft er na een partiële wijziging en aanvulling van de bestaande wettelijke
bepalingen in de vorenomschreven zin over, dat in een afzonderlijke Dierenbeschermings-
wet zou moeten worden ondergebtacht?

A. Een reglementering en beperking vv.n de vivisectie, waarbij duidelijke grenzen
worclen getrokken buiten welke deze strafbaar is en waarbij het nemen van dierproeven
wordt gelimiteerd tot zuiver wetenschappelijke onderzoekingen, verricht eloor aan een
vergunning van de overheid gebonden geleerden, onder waarborgen voor een overbodig
lijden uitsluitend effectueren van de experimenten (verdoving), een bevredigende nazorg
(event. afmaken), alsmede goede verzorging en huisvesting van de proefdieren, alles
onder nauwgezette en regelmatige controle. De Wet behoeft uiteraard niet meer dan
hoofdrichtlijnen te geven: de uitwerking hiervan kan geschieden bij A. M. v. B. "■) —
Een eigen probleem vormt de vraag in hoeverre serologische verrichtingen ten dienste

1 *) T.a.v. recidive bij dit culpoze delict wordt in het V. V. wettelijke geregelde straf,
verzwaring aanbevolen — Bijlagen Handl. Tweede Kamer Stat. Gen. 1919—1920,
stuk 108. i (W. 104981. Cf. Handl. Tweede Kamer Stat. Gen. 1948—1949, pag. 588,

van pharmaceutische of andere doeleinden (o.a. de bestrijding van bloembollenziekten)
moeten worden toegelaten.

B. Een algemene regeling met betrekking tot het onder verdoving slachten van
dieren voor de consumptie en tot het pijnloos afmaken van niet voor de consumptie
dienende dieren, onder omschrijving van de omstandigheden waaronder laatstbedoeld
doden mag, resp. moet, geschieden¹).

C. Algemene regels betreffende de handel in dieren en dierenasyls, nader uitgewerkt
bij A. M. v. B. Het is juister, dat de Rijkswetgever de materie landelijk en uniform
regelt, dan dat deze overgelaten blijft aan het al dan niet ingrijpen van plaatselijk ver-
schillende gemeenteverordeningen ²).

D. Hetzelfde geldt voor het wettelijk reguleren van het houden van kettinghonden ³).

E. Voorschriften inzake het als bedrijf exploiteren van dierentuinen, circussen en
soortgelijke instellingen, waar dieren worden vertoond alsmede inzake het als bedrijf
exploiteren van fokkerijen.

F. Gedetailleerde, door een passende strafsanctie verzekerde, voorschriften betreffende
de lichamelijke gesteldheid, periodieke keuring en herkeuring, bespanning, stalling en
onderhoud van woonwagenpaarden, zulks ter vervanging van de vage aanwijzing
„trekdieren moeten behoorlijk worden behandeld" in artikel 2 lid 8 van het Besluit
van 28 Juli 1919, Stbl. 530, houdende bepalingen ter uitvoering van de Wet op Woon-
wagens en Woonschepen 1918, Stbl. 492.

H. Een bijzondere regeling, op de voet van de Engelse Protection of Animals Act,
igii voor het optreden en de bevoegdheden van opsporingsambtenaren bij het aan-
treffen van een ziek of gewond dier.

I. Evenals in Noorwegen zou binnen het rechtsgebied van iedere Arrondissements-
Rechtbank een Diercnbeschermingsraad kunnen worden ingesteld, belast met de be-
hartiging van de belangen van de dieren in zijn ressort. Ingeval van inbeslagneming of
verbeurdverklaring van een dier zou dit provisioneel of definitief aan bedoeld orgaan
kunnen worden toevertrouwd. Uitvoeringsvoorschriften zouden zijn te geven bij A. M.
v. B. Voor een dergelijke met overheidsgezag beklede instantie, is naast de particuliere
dierenbeschermingsverenigingen stellig plaats.

De onbevangen beoordelaar zal toegeven, dat voor de verwezenlijking van de voren-
omschreven desiderata een aparte Dierenbeschermingswet legislatief, vooral uit syste-
matisch oogpunt, een fraaie oplossing zou vormen. Noodzakelijk om een bevredigende
uitkomst te realiseren is een „lex specialis" intussen niet. Men kan ook de weg volgen
van incidenteel tot stand brengen van de beoogde wettelijke vooizieningen, en ver-
moedelijk is deze modus procedendi zelfs meer opportuun. De leek onderschat de

1 ) Belangwekkend in dit verband is de „Slachtverordening Honden", van 29 Novem-
ber 1951, vastgesteld door de gemeente Putten (Gld.) en waarbij „uit een oogpunt
van dierenbescherming" verboden wordt zonder vergunning van Burgemeester en
Wethouders „een hond te slachten of af te maken". (Artikel 2 zondert o.m. uit „het
geval bedoeld in artikel 65 van de Veewet").

2 ) Ten voorbeeld kan strekken de voortreffelijke, sedert kort in Engeland geldende
Pet Animals Act, 1951.

3 ) Dat dit geen onbelangrijk probleem is blijkt uit het feit, dat naar de laatste —
denkelijk te hoge — raming in Nederland circa 80.000 waakhonden zijn.

technische moeilijkheden verbonden aan een complete codificering als door hem begeerd,
en hij ziet over het hoofd dat het ten deze om uiterst gecompliceerde vraagstukken gaat,
met betrekking waartoe bovendien ten dele eenstemmigheid van oordeel niet bestaat.
Een in de door mij aangegeven zin vernieuwd en uitgebouwd artikel 254 W. v. S. kan
op afzienbare termijn naar het Staatsblad worden gedirigeerd. Met een verbeterd artikel
455 Sr. zou dan een vrijwel afdoende strafrechtelijke bescherming van dieren zijn ge-
waarborgd. Daarna zou de wetgever met gezette aandacht moeten voortgaan succes-
sievelijk ten uitvoer te brengen hetgeen verder behoort tot de ten deze voor hem weg-
gelegde taak.

De voorstanders van een Dierenbeschermingswet zullen, naar mijn overtuiging,
hiermede vrede kunnen hebben: de terecht door hen verlangde drastische modernisering
van onze wetgeving op het gebied der dierenbescherming, wordt aldus verwezenlijkt,
zij het op meer geleidelijke wijze, dan hun voor ogen staat. Zij zullen zich overigens
moeten hoeden voor de illusie, dat ook de meest perfecte wettelijke regeling een definitief
einde zou kunnen maken aan al hun grieven. Een wet is niet meer dan een werktuig:
waarop het verder aankomt is de man, die dat werktuig hanteert. Belangrijk in niet
mindere mate dan de wet zijn de mensen, belast met de zorg voor het richtig naleven
van haar bepalingen. Wat baat de meest volledige collectie van draconische, feilloos
geformuleerde strafsancties, indien de opsporingsambtenaren nalatig blijven, of het
Openbaar Ministerie, steunend op het opportuniteitsbeginsel, niet wil vervolgen, of
de rechter door te lage straftoemeting onvoldoende repressie van het kwaad verzekert?

Daarom is niet minder important dan het stellen van juiste en gestrenge wetsvoor-
schriften, verdieping van inzicht in de strafwaardigheid van dierenmishandeling bij
allen, die bij de handhaving van de geschreven bepalingen betrokken zijn.

In verband met de toeneming van het aantal gevallen van varkenspest
in bepaalde gebieden van ons land, wordt, met het oogmerk de econo-
mische schade op recent door varkenspest aangetaste bedrijven te beper-
ken, de gelegenheid geopend op deze bedrijven, op aanwijzing en onder
toezicht van de Inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst, de nog
gezonde varkenskoppels te behandelen met het „levende" door konijnen-
passages verzwakte varkenspestvaccin („lapinized" vaccin) van Ameri-
kaanse origine.

In dit verband wordt er met nadruk op gewezen, dat enten met levende
entstoffen, zoals de hierbovengenoemde, zonder verkregen toestemming
van de burgemeester is verboden (Koninklijk besluit 23 Februari 1922,
S. no. 79, ter uitvoering van artikel 11 der Veewet, op grond waarvan o.a.
verdachtverklaring van het bedrijf gedurende 14 dagen als voorwaarde
gesteld wordt). Om geen vertraging in de enting te doen ontstaan en ter
verkrijging van deze toestemming, plege men overleg met de betrokken
Inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst.

Het „lapinized" vaccin verwekt zeer spoedig (binnen 7 dagen) een solide
en duurzame onvatbaarheid. De enting is echter niet geheel onschadelijk
en kan in een deel der gevallen stagnatie in de groei en zelfs sterfte ver-
oorzaken. Men volge in deze de aanwijzing van de betrokken Inspecteur,
aan wie uitsluitend aanvragen voor vaccin kunnen worden gericht.
\'s-Gravenhage 7 Mei 1954 De Directeur van de

A. Pieron, Dr. A. Clarf.nburg en Dr. H. Beeuwkes. N. T. v. G. 24 Mei 1952, Nr. 21.

Schrijvers maken melding van een epidemie te Hengelo van gastro-enteritis na het
eten van runderworst, besmet met S. bovis morbificans.

De eerste ziekteverschijnselen werden waargenomen bij feestgangers, die plokworst
hadden genuttigd. De worst was gemaakt door een slager, in wiens gezin ook gastro-
enteritis voorkwam, maar waar niemand van de betreffende worst had gegeten. Uit
de ontlasting van al deze patiënten, en ook van de hond van de slager, werd S. bovis
morbificans gekweekt.

De worst was gemaakt van stierevlees, afkomstig van het slachthuis te Hengelo;
in de faeces van een loonslager werd S. aangetoond.

Hoe het stierevlees besmet is, kon niet worden geconstateerd.
Na zes weken waren alle patiënten vrij van bacillen.

Onderzoek naar het voorkomen van Staphylococcus enterotoxica in het
vlees van in nood geslachte runderen. Mario Asdrubali. Archivio veterinario
Italiano, Maart 1951.

■Schr. verrichtte bacteriologisch vleesonderzoek bij 60 in nood geslachte runderen;
voor de noodslachtingen worden verschillende redenen opgegeven: metritis septica.
peritonitis, pneumonie, coryza gangraenosa, voedselvergiftiging.

De culturen werden aangelegd zo spoedig mogelijk na de afslachting. Begonnen
werd met het materiaal te enten in de ophopingsbodem van C.hapman; na een verblijf
van 48 uur bij 37° C, werd de cultuur overgeënt in de isoleer-bodem van Chapman,
die marmiet en phenolrood bevat; hierop vormen de palhogcnc stammen geelachtige
koloniën, de niet-pathogene rode. Om de pathogeniteit nader aan te tonen werd gebruik
gemaakt van de z.g. ,,Kitten-tcst", bestaande in de intra-cardiale injectie van cultuur-
filtraten, welke gedurende een half uur in kokend waterbad verhit werden, bij jonge
katten. De pathogene stammen verwekken braken, diarrhee en sterke depressie.

In niet minder dan 30 van de onderzochte gevallen vverd uit het vlees Staphylococcus
enterotoxica gekweekt. Eén der stammen bleek te voldoen aan de bovenomschreven
kenmerken van pathogeniteit.

Schr. tracht een verklaring te geven voor de tegenstrijdigheid, die bestaat tussen
het gebleken veelvuldig voorkomen van deze Staphylococcen en de zeldzaamheid van
de waargenomen, daaruit voortvloeiende ziektegevallen bij de mens (practisch = 0!)
Hij meent dat de opvatting van een aantal onderzoekers, als zou de bacil onder alle
omstandigheden ihermostabielc toxinen vormen, niet juist is, en sluit zich aan bij een
andere, volgens welke dit alleen zou plaats vinden onder zeer bepaalde, nog niet nader
bekende voorwaarden.

Ook in dit geval werd het vlees van het slachtdier, waaruit de pathogene stam werd
gekweekt, in consumptie gebracht, zonder dat nadelige gevolgen werden waargenomen.
( (!) Misschien is de oorzaak op eenvoudiger wijze te verklaren! Overigens is het de
vraag, of het aanleggen van culturen uit het nog levenswarme vlees van het slachtdier
doelmatig te achten is; het is mij uit eigen ervaring bekend, dat in het bijzonder cocceti
in de musculatuur vaak afsterven, wanneer het dier onder doelmatige omstandigheden
wordt bewaard. Ref.).

Discussie naar aanleiding van de rede van Sv. Koch over: „Is onze tegen-
woordige vorm van melkcontróle op de hoogte van de tijd". Mbl. f. d. d. Dyrl.
foren 1951, S. 421.

De kort geleden gerefereerde rede van Koch in de vereniging voor vlees- en melk-
hygiëne onder bovenstaande titel gaf tot heel wat discussies aanleiding. Zo werd door
Jörgensen (Elseneur) het standpunt verdedigd, dat men eigenlijk wel het gehele
maandelijks onderzoek op de boerderij kon laten vervallen. Terecht werd door Koch
e.a. opgemerkt, dat een eventuele wijziging der voorschriften niet gepaard moet gaan
met een verslechtering. Juist wanneer klinisch onderzoek komt te vervallen in die
gevallen waar het overbodig is, komt veel meer tijd vrij voor controle en voorlichting
op het gebied der melkwinning. In andere landen benijdt men Denemarken om zijn
bedrijfscontröle. Zou men alleen op de boerderij komen als bij laboratoriumonderzoek
verdenking op een slechte winning was gerezen, dan zou het bezoek eloor de eigenaar
als een zuiver politioneel bezoek worden gezien en heeft men als spontane reactie reeds
een deel der goodwill verspcelel.

Jörgensen\'s gedetailleerde beschouwingen hebben voor ons minder betekenis, maar
wel wil ik nog vermelden wat hij zegt over voorlichtingscursussen voor veeverzorgers
in het zo dun bevolkte Noorwegen, waar in 1 jaar tijd meer dan 70e) van zulke cursussen
werden gegeven voor meer dan 10.000 deelnemers. Aan deze cursussen werd aan de
hanel van films voorlichting over melkhygiëne gegeven door dierenartsen.

Jörgensen is evenals Prof. Jkpsen van mening, dat de bedrijfscontröle beter door
ambtelijke dierenartsen kan worden gedaan, daar slechts wanneer men te weinig zijn
plicht doet, men geliefd is bij de boeren; handelt men volgens de voorschriften, dan
wordt men geduld; doet men meer clan men moet doen dan wordt men gehaat. En
in de onder 2 en 3 genoemde sfeer kan geen practicus zijn werk doen.

Een andere spreker legde vooral de nadruk er op. dat men teveel volgens schema
moet werken en daardoor niet dc meeste tijd kali aamvt\'ndên juist daar waar dit het
meest noodzakelijk is. Inderdaad is dit een bezwaar, maar toch kan men het niet buiten
de nivellering stellen, omdat nu eenmaal niet iedereen dr weelde kan dragen, volkomen
vrij gelaten te worden, en bij het handhaven van wetsbepalingen eeri zekere uniformiteit
in de uitvoering wenselijk is. Volgens deze spreker, die zelf een schema gaf voor een z.i.
efficiënte controle, is er nog te weinig contact tussen dierenarts en fabriek. Hij zou
ook gaarne vervolgcursussen voor dierenartsen ingesteld zien met als onderwerp de
zuiveltechniek.

Over de bruikbaarheid van penicillinebevattende melk. Hröggler, Juncker
en Magnusson, Nagle undersögelser over anvendcligheden af penicillinholdig mälk.
M.skrf. f. Dyrl B 62 S. 217.

De schrijvers gingen het penicilline-gehalte van de mengmelk na op bedrijven waar
100, 50 en 25 % van alle melkkoeien met deze stof behandeld waren. Dit was zo hoog,
dat de melk de eerste 3 ä 4 dagen ongeschikt was voor de zuivelbereiding. Zulke melk
moet bij aflevering aan de fabriek duidelijk als zoelanig gedeclareerd en kan alleen
voor consumptiemelk gebruikt worden (dit voor rekening van de schrijvers. Ref.).
Wel kon door toevoeging van penicillinase boter van goede kwaliteit bereid worden,
maar deze methode is veel te duur en er zouden aan het gebruik nog een diepgaande
studie en wetswijziging vooraf moeten gaan. Een kortdurende pasteurisatie als stas-
saniseren is niet voldoende om de penicilline onschadelijk te maken. Ook verdunnen
met grote hoeveelheden p-vrije melk en water was onvoldoende.

Relative effectiveness of paper towels, cloth towels and dry bare hands in
cleaning the udder and in stimulating milk let-down. G. H. Beck, T. J. Claydon.
J. dairy Sei, 34, 593, 1951.

Het gebruik van papieren doeken, die maar éénmaal gebruikt kunnen worden
bij de reiniging van de uier vóór het melken en als stimulans voor het laten schieten
der melk heeft het voordeel, dat daarmede geen pathogene microörganismen van uier
op uier worden overgebracht. De vraag kan echter worden gesteld of ze wel even effectief
zijn als doeken van textiel.

Ter vergelijking werd uierreiniging en massage toegepast met vochtige papieren
doeken, vochtige handdoeken en met droge handen vóór de runderen machinaal werden
gemolken. Het bleek dat het stimulerend effect van de drie methoden gelijk was.

Het vuilgehalte der melk was na reiniging van de uier met de hand aanzienlijk hoger
dan na behandeling met papieren doek of handdoek. Er kon in dit opzicht geen be-
langrijk verschil tussen de laatste twee methoden worden aangetoond.

Tuberculine- en vaccinatie-reactie na inenting met BCG, Dr. W. A. Griep,
N. T. v. G. 1952, nr. 29, 19 Juli,

Op grond van zijn ervaringen met ± 3700 inentingen met BCG, gevolgd door tuber-
culine-reactie (zalfmethode en Mantoux 1/10000), heeft schr. een zeker parallelisme
geconstateerd tussen sterkte van vaccinatie-reactie en tubereuline-reactie, waarom hij
aanbeveelt, de sterkte van de vaccinatie-reactie te registreren, omdat zij een belangrijk
criterium is voor sterkte en duur der allergie.

De waarde van Isonicotinezuurhydrazide (INH) bij de behandeling van
Iongtuberculose, Werkgroep bestaande uit negen sanatoriumartsen en een bacterio-
loog. N. T. v. G. 1952, 23 Aug. nr. 34.

De bovengenoemde werkgroep heeft de behandeling met INH toegepast bij 445
personen, die reeds 4 tot 6 maanden in een sanatorium waren opgenomen en bij wie
het beloop der ziekte dus nauwkeurig bekend was.

De patiënten kregen gedurende 4 tot 17 weken 4 mgr. INH per kg lichaamsgewicht
zonder andere antibiotica of chemotherapeutica. Na een aanvankelijk gunstige werking
gedurende de eerste 4 tot 6 weken kwam deze tot staan, ging in 20% der gevallen weer
verloren, terwijl bij sommige patiënten de toestand slechter werd dan vóór de behande-
ling met INH, en zelfs cavernevorming optrad.

De werkgroep meent, dat deze ongunstige gang van zaken gevolg is van een zich snel
ontwikkelende resistentie der tuberkelbacillen tegenover INH en onderzoekt, of dit te
voorkomen is door combinatie van INH met PAS of streptomycine.

Mededelingen over de behandeling van geselecteerde tuberculosepatiënten
met INH, Dr. H. S. Nanninga Jr. (Texas), N. T. v. G. 1952, 23 Aug. nr. 34.

Schr. deelt de verbeteringen mede bij 30 patiënten, behandeld met INH, namelijk:
verbeterde eetlust, (inconstante) gewichtstoeneming, temperatuurdaling (tot subfebriel),
vermindering van de hoeveelheid sputum (dat echter positief blijft), vermeerderde
cavernedrainage. Slechts in één geval werd op de Röntgenfoto verbetering gezien.

Bacteriologische waarnemingen bij patiënten met longtuberculose ge-
durende de behandeling met INH, Dr. H. Beeukes en Dr. H. Esseveld, N. T. v.
G. 1952» 23 Aug. nr. 34.

o, i Gamma INH per cc voedingsbodem (Löwenstein) is in staat de groei van humane
tuberkelbacillen, afkomstig van onbehandelde patiënten, te remmen. Bij sputum afkom-
stig van patiënten tijdens de behandeling met INH bleek een concentratie van t gamma
per cc voedingsbodem nodig te zijn, om groeiremming tot stand te brengen.

Tijdens behandeling met INH is dus controle van de gevoeligheid der bacteriën
noodzakelijk.

Redactionele kanttekeningen bij de artikelen waaraan bovenstaande refera-
ten zijn ontleend, N. T. v. G. 1952, 23 Aug. nr. 34.

Samenvatting van de huidige stand van zaken inzake INH: Op de aanvankelijke op-
schudding, in Amerika veroorzaakt door het „wonderdrug" INH is de teleurstelling
gevolgd:

de verbetering van de algemene toestand houdt niet aan, integendeel, nauwelijks
verbetering van de bloedbezinking;

soms optreden van haemoptoë bij patiënten, die tevoren nooit bloed hadden op-
gegeven;

slechts bij uitzondering verbetering van het Röntgen beeld, soms het tegendeel (caverne-
vorming);

B. C. G. enting bij den mensch (Anon). (W. H. O. tuberculosis Research Office,
Copenhagen, Progress Report, Chron. World Hlth. Org. 1952, 6, 254).

Een onmisbaar deel van de B.C.G. vaccinatie is de tubcrculinatie, die niet alleen
wordt gebruikt om onbesmette personen aan te wijzen, <lie moeten worden geënt, maar
ook om het resultaat van de enting te beoordelen.

Bij een studie van de postvaccinale allergie na massa B.C.G.-enting in Equador,
Egypte, Griekenland, India en Syrië bleek, dat de resultaten opvallende geographische
verschillen vertoonden, ook als dezelfde partij vaccin was gebruikt. In Denemarken
werden bij schoolkinderen de beste reacties na enting gezien, in Egypte de slechtste.
Het bleek, dat oorzaak van dit verschijnsel kan zijn, dat de kracht van het diffuse zon-
licht in Egypte zodanig was, dat in 4 uur tijds het vaccin bijna volledig werd gedood.
Dit is van te meer belang, daar dikwijls buitenshuis werd geënt.

Verder wordt medegedeeld, dat met door verhitting gedood vaccin (8o° C, 2 uur) wel
een allergie kon worden opgewekt. De werking kon door geringe hoeveelheden levend
vaccin (1 levende op 999 dode kiemen) zodanig worden verbeterd, dat deze met levend
vaccin overeen kwam.

(Hieruit ziet men, dat niet alleen het levend of dood zijn maar vooral ook de maniei
van doden van een vaccin beslissend kan zijn voor de werking. Ref.).

De dubbele oorsprong van tuberculose bij de mens. M. Straub, in Nederl.
Melk- en Zuiveltijdschrift, vol. 6, nr. 2, 1952, bi. 169.

Volgens schrijver wordt er in de menselijke geneeskunde dikwijls te weinig rekening
gehouden met een besmetting van de mens door de bovine tuberkelbacil.

Tuberculose begint vrijwel altijd in één primaire haard, van waaruit uitbreiding naar
de corresponderende lympklieren; de locale aandoening plus de aangetaste lymph-
klieren heten tezamen het primaire complex. In de long laat de primaire haard altijd
een anatomisch restant na, in de darm verdwijnt de primaire haard meestal snel en
totaal. In zo\'n geval van verdwijnen van de primaire haard, noemt men het toch:

primair complex. In beide gevallen, blijft een anatomisch veranderde lymphklier achter.

Tot het topjaar 1937 blijkt er bij mensen steeds een groter toename van het aantal
primaire besmettingen via de darm te zijn geweest dan via de longen: 30% van de
10—20-jarigen werd primair via de darm door het rund besmet. Deze besmetting gaf
veel zeldzamer tot ziekte aanleiding dan de besmetting door een medemens, via de
longen, omdat de besmetting via de darm, in grote tegenstelling tot die via de long,
meestal uitdooft, doch toch aan het individu een zekere immunniteit kan geven.

Het aantreffen van verkaasde mesentcriale lympklicren geeft de verplichting na te
gaan of er óók in de longen een ,,porte d\'entrée" is geweest; een geringe natuurlijke
weerstand kan door een uitzaaiing uit het primaire complex lymphkliertuberculose in
een ander deel van het lichaam hebben gegeven. In Schotland is de strijd tegen de run-
dertuberculose omstreeks 1930 begonnen. Zeer veel melk-leverende bedrijven zijn daar
nu vrij van tuberculose. Daarmede gepaard gaande is er een daling van het aantal sterf-
gevallen aan darm- en peritoneumtuberculose, met als conclusie, dat deze ziekten dik-
wijls door bovine tuberkelbacillen werden veroorzaakt. Doch sinds 1940 is er toename
van de sterfte aan long-t.b.c. en aan niet-in-de-longen-gelocaliseerde t.b.c. (veelal herseu-
vlies-t.b.c.).

Deze toename wordt toegeschreven aan het verdwijnen van de besmetting door het
rund bij de jonge volwassenen; sinds de in 1930 begonnen bestrijding geringer kans op
een genezen primair complex in het darmscheil, waardoor een grotere vatbaarheid voor
een besmetting door een tuberculeus medemens.

In Nederland kan iets dergelijks optreden nu de bovine t.b.c. zal worden uitgeroeid:
deze bestrijding heeft het voordeel, dat er een vermindering van het aantal gevallen van
darmtuberculose bij de mens zal ontstaan, doch het nadeel, dat deze incidentele be-
smetting met darmtuberculose ongeveer 30% van de Nederlandsce bevolking „vacci-
neerde". Wat door deze natuurlijke vaccinatie verloren gaat, zou kunnen worden op-
gevangen door B-C-G-enting.

Die Hartballenkrankheit hard pad disease) der Hunde. E. Gratzl. W. T.
Monatsschrift. 1952, blz. 585.

Na een overzicht van de literatuur te hebben gegeven, bespreekt G. 184 ziektegevallen,
die bijna alle in de stationaire kliniek behandeld werden.

De diagnose „Hard pad" werd pas gesteld, wanneer naast de klassieke verschijnselen
hyperkeratosis aanwezig was, hetzij van de zooikussens, hetzij van de neusspiegel of
van de huid.

Onder deze patiënten overheersten de honden van grote rassen (met uitzondering
van de boxer) en bastaarden die van kleine rassen sterk. Een geslachtspraedispositie
werd niet waargenomen.

Op jonge leeftijd werden de dieren verreweg het meest aangetast, hoewel ook gevallen
onder de oudere werden aangetroffen.

De koortscurve geeft het beeld van dc continua, meestal schommelend tussen
39°—40° C.

De neusuitvloeijng was in het begin sereus tot muceus, om later mucopurulent te
worden, zonder echter het heftige beeld van de klassieke Carré te bereiken; van de
conjunctivitis kan hetzelfde gezegd worden. In de helft van de gevallen werd een ton-
sillitis gezien.

Verschijnselen van het maag-darmkanaal blijven zeer dikwijls op de achtergrond,
hoewel zeer hardnekkige, niet haemorrhagische diarrheeën voor kunnen komen.

Daarentegen komen pneumonieën zeer veel voor, dikwijls in combinatie met zenuw-
verschijnselen. Pustulae werden zelden gezien.

De verharding van de zooikussens begon meest aan de peripheric; na twee of meer
weken traden er kloven in op, waarna het afstoten meest aan de rand begon.

De hyperkeratosis van de neusspiegel begon met uitdrogen van de oppervlakte;
later ontwikkelden zich droge schubben; met het ingedroogde secretum werd het een
zeer korstig geheel; vaak trad pigmentverlies op.

De huid gaf afstoten van de schubben en lamellen, vooral van de niet-behaarde
huid, te zien.

Verschijnselen van het centrale zenuwstelsel traden zeer veel op en wel binnen een
tijd, variërend van 14—60 dagen.

Prikkelbaarheid en sufheid gingen hier soms aan vooraf, evenals atrophie van de
temporaalspieren.

Tic convulsif van verschillende spiergroepen werden zeer frequent waargenomen
evenals epileptiforme aanvallen; de krampen konden gepaard gaan met verlammingen:
bijna steeds slappe verlammingen, speciaal van de achterhand, terwijl enkele keren
verlammingen van het diaphragma werden gezien.

Het verloop is dikwijls vrij chronisch; de tijd nodig voor genezing varieerde van
13—73 dagen.

De ongunstigste prognose hebben de dieren met nerveuze verschijnselen of met
pneumonie.

Als therapeutica werden toegediend hard-pad-serum, CARRÉ-serum en terramycine;
het eerste scheen de beste resultaten te geven.

Dat de sulfonamiden het optreden van zenuwverschijnselen bevorderen, werd niet
waargenomen.

Gratzl wijst nog extia op de reserve, waarmee de hyperkeratose moet worden be-
schouwd; soortgelijke veranderingen kunnen o.a. ook gezien worden zonder dat een
oorzaak is aan te wijzen of bij thalliumvergiftiging, chronische nieraandoeningen, enz.

Vaccination contre le rouget du porc. E. Traüb. Revue de Médecine vétérinaire,
1952, 103 n.s. 15), 649-654.

1 let grootste deel van de vlekziektestammen, welke pathogeen zijn voor varkens,
verwekt slechts immuniteit, indien ze levend volgens de I.orenz-simultaanmethode
worden ingespoten. Slechts 5 % van de stammen is bruikbaar voor de bereiding van
gedood adsorbaatvaccin. Dit wordt veroorzaakt doordat deze laatste stammen oplosbare
immuniserende substanties produceren, hetgeen door andere stammen niet geschiedt.

Chemisch kan worden aangetoond, dat de filtreerbare substantie, welke muizen
immuniseerde, een eiwitsubstantie was.

Dédié maakte onderscheid tussen diverse groepen van vlekziektestammen in verband
met het al of niet optreden van precipitatie met serum, afkomstig van konijnen, ge-
ïmmuniseerd met gewassen bacteriën gecombineerd met zuurextracten hiervan.

Volgens Dédié zou een deel der stammen, welke in zuur oplosbare antigenen vormen,
geschikt zijn voor de bereiding van adsorbaatvaccin.

De smooth- of rough-vorm van de bacterie speelt geen rol voor de bereiding van
een goed adsorbaatvaccin, evenmin als het al of niet virulent zijn voor muizen en varkens.

Hoe sterker de groei, hoe meer immuniserend antigeen gevormd wordt. Een goede
voedingsbodem is dus een eerste vereiste. Wat de resistentie t.o.v. de zuurgraad betreft,
verandert de immuniserende waarde niet binnen een variatie van de pH tussen 5 en 9.
Het antigeen handhaaft zijn potentie gedurende 4 maanden.

Schneider toonde bij muizen, geïmmuniseerd volgens de Lorenz-methode (dus met
levende bacteriën), leucocyten aan met sterk phagocyterende eigenschappen, terwijl
leucocyten bij muizen, geïmmuniseerd met gedood adsorbaatvaccin, niet in staat zijn
te phagocyteren. Leucocyten van muizen, behandeld met verzwakte culturen, nemen
t.o.v. de phagocytose een intermediaire vorm aan.

Nadat reeds bij het ontwerp van wet tot aanvulling van de Veewet in de mogelijkheid
is voorzien de in- en doorvoer van honden en katten enz. te verbieden of slechts voor-
waardelijk toe te staan, acht Minister Mansholt zich verplicht andermaal een aanvulling
van de Veewet voor te stellen.De aanvullende maatregelen beogen de kans op overbrenging
van besmetting zoveel mogelijk te beperken door de mogelijkheid van het opleggen
van een verplichting om honden hetzij opgesloten te houden, hetzij aan een ketting of
lijn te houden zodanig, dat zij niet in de onmiddellijke nabijheid van andere dieren
kunnen komen, resp. een verplichting tot voorbehoedende enting. Deze verplichtingen,
welke de Commissaris der Koningin kan opleggen voor zijn provincie of een deel daarvan
zijn niet alleen gewenst in een gebied, waar zich reeds één of meer ziektegevallen voor-
doen ; zij kunnen juist in verband met haar preventieve karakter ook in een ruimere
kring zeer nuttig werken. Omtrent de vraag, of tot het opleggen van een verplichting
moet worden overgegaan en voor welk gebied deze moet gelden, acht de Minister
inschakeling van het districtshoofd van de Veeartsenijkundige Dienst van veel belang.
Overleg tussen de betrokken autoriteiten en het districtshoofd is daarom thans uitdruk-
kelijk voorgeschreven.

OPGAVE VAN HET AANTAL REACTI EDI EREN, AANGEBODEN VOOR
SLACHTPREMIE IN DE VIERWEEKSE PERIODE
van

Staat van de gevallen van besmettelijke veeziekten, in Nederland voorgekomen
gedurende de maand Maart 1954.

Secretariaat: Dr. W. A. de Haan, Lessinglaan 104, Utrecht, Tel. 03400—11413
Gironummer 511606 ten name van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Van 19 -25 September a.s. zal te Torquay het jaarlijks congres worden gehouden
van de British Veterinary Association.

Nederlandse dierenartsen, die dit congres willen bezoeken zijn van harte welkom.

Nadere mededelingen omtrent het programma, de excursies, demonstraties, gezellige
bijeenkomsten etc. worden nog nader bekend gemaakt.

Van 28 Juni tot 8 Juli 1954 zal een studiereis georganiseerd worden, die zich in het
bijzonder zal richten op de problemen van de Engelse landbouw en waarbij dus de
vragen van de verhouding stad en platteland en landbouw en industrie een belangrijke
plaats zullen innemen.

De reis gaat allereerst naar de Midlands, waar men een week zal verblijven op West-
ham House, Barford. Hier zijn mogelijkheden voor velerlei excursies, b.v. De Ferguson
tractorenfabriek, Het Grassland Improvement Station, een groot station voor kunst-
matige inseminatie, klein gemengd bedrijf, eventueel enkele fokbedrijven van Jersey
en Guernssey en Red Poll vee, etc.

Het verblijf in de Midlands duurt één week. Tijdens dit verblijf zal de landbouw-
attaché te London, collega Dr. \'I j. Bakkf.r een inleiding houden over dr Engelse land-
bouw.

Na de Midlands volgt nog een verblijf van twee dagen op Pondlcy Manor, een land-
huis in de buurt van Tring. Hier bestaat de gelegenheid de Royal Show te bezoeken,
de grote landbouwtentoonstelling, die dit jaar te Windsor wordt gehouden.

De deelnemerskosten bedragen voor de gehele reis plus verblijf- en excursiekosten,
toegangsprijs Royal Show etc. f 275.—

Opgaven voor de reis kunnen worden gericht tot de Stichting Europees Volkshoge-
schoolwerk, ,,\'t Huis Kinhem", Bergen (N.H.).

Regeling van de positie van de practiserende dierenartsen ten aanzien van
de Provinciale Gezondheidsdiensten voor Dieren.

In aansluiting aan de mededeling in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde van 15
Maart j.1. kan thans worden medegedeeld, dat een nadere regeling is ontworpen voor
die dierenartsen, die reeds werkzaamheden voor de Provinciale Gezondheidsdiensten
voor Dieren verrichten. Met deze regeling, die zowel door de Gezondheidscommissie
voor Dieren als door het Hoofdbestuur v an de Maatschappij voor Diergeneeskunde
volledig is aanvaard, wordt tegemoet gekomen aan de bezwaren, die in enkele afdelingen
bleken te bestaan tegen toelatingsaanvrage van reeds ingeschakelde dierenartsen.
Het verloop van de procedure, zoals deze thans is vastgesteld, blijkt duidelijk uit na-
volgende modelbrieven:

Model-schrijven docr de gezondheidsdienst te richten tot die dierenartsen, die voorheen reeds
werkzaamheden voor de georganiseerde tuberculosebestrijding onder auspiciën van de desbetreffende
gezondheidsdienst hebben verricht.

Zoals U bekend is, is in overeenstemming tussen de Gezondheidscommissie voor
Dieren en de Maatschappij voor Diergeneeskunde een nieuwe regeling ontworpen voor
de z.g. toelating van dierenartsen tot de werkzaamheden voor de georganiseerde be-
strijding van de tuberculose onder het rundvee.

a. een reglement op de toelating van de dierenarts voor het verrichten van de werk-
zaamheden bij de door Gezondheidsdienst voor Dieren in...........

b. ter kennisneming een formulier voor aanvraag tot toelating van een dierenarts voor
het verrichten van de werkzaamheden bij de door de Gezondheidsdienst voor
Dieren in............georganiseerde bestrijding van de tuber-
culose onder het rundvee;

c. een reglement voor de Commissie van Beroep inzake geschillen tussen Gezondheids-
diensten voor Dieren en dierenartsen.

Teneinde voor de dierenartsen die reeds voorheen werkzaamheden voor de gezond-
heidsdienst verrichtten, de procedure te vereenvoudigen, doen wij U hierbij tevens
toekomen een formulier (in duplo) dat dienst kan doen als ontvangstbewijs.

Als dit formulier door U is ingevuld, ondertekend en opgezonden aan de gezond-
heidsdienst, wordt gerekend, dat U door de gezondheidsdienst is aangemerkt als te zijn
toegelaten overeenkomstig het thans geldende reglement tot toelating van de dierenarts
bij de tuberculose-bestrijding, ten bewijze waarvan U schriftelijk mededeling van de
gezondheidsdienst zult ontvangen.

i. een exemplaar van het reglement op de toelating van de dierenarts voor het ver-
richten van de werkzaamheden bij de door de Gezondheidsdienst voor Dieren

2. een reglement voor de Commissie van Beroep inzake geschillen tussen gezondheids-
diensten voor dieren en dierenartsen.

Hij (Zij) verklaart ermede bekend te zijn:
dat hij (zij) zich door zijn (haar) toelating heeft te gedragen naar de technische en
administratieve voorschriften terzake de genoemde bestrijding door of vanwege dc
gezondheidsdienst gegeven of te geven, van welke voorschriften hij (zij) zich geregeld
op de hoogte zal stellen;

de Maatschappij voor Diergeneeskunde heeft gehoord, kan worden beboet tot ten
hoogste ƒ i.ooo,— per overtreding, geschorst dan wel hem (haar) zijn (haar) toelating
kan worden ontnomen;

dat bij enig geschil tussen hem (haar) en de gezondheidsdienst beroep open staat op
de door de Gezondheidscommissie voor Dieren van de Stichting voor de Landbouw
en de Maatschappij voor Diergeneeskunde ingestelde commissie, zoals bedoeld in artikel
4 van het reglement op de toelating van dc dierenarts voor het verrichten van de werk-
zaamheden bij de door dc gezondheidsdienst georganiseerde bestrijding van de tuber-
culose onder het rundvee.

Voorts verklaart hij (zij) zich te zullen neerleggen bij de uitspraak van boven-
genoemde commissie met uitsluiting van elk beroep op de burgerlijke rechter.

Ten slotte verklaart de ondergetekende een copie van deze ontvangstbevestiging te
hebben behouden.

Model-ontvangstbewijs door de gezondheidsdienst te zenden aan de betrokken dierenarts.
GEZONDHEIDSDIENST VOOR DIEREN IN...........

a. een reglement op dc toelating van de dierenarts voor het verrichten van de werk-
zaamheden bij dc door de Gezondheidsdienst voor Dieren in..........

b. een formulier voor aanvraag tot toelating van een dierenarts voor het verrichten
van de werkzaamheden bij de door de Gezondheidsdienst voor Dieren in ... .

c. een reglement voor de Commissie van Beroep inzake geschillen tussen gezondheids-
diensten voor dieren en dierenartsen.

De gezondheidsdienst verklaart, dat bovengenoemde dierenarts is aangemerkt als
te zijn toegelaten overeenkomstig het thans geldende reglement tot toelating van de
dierenarts bij de tuberculose bestrijding.

De gezondheidsdienst voor dieren verklaart voorts zich bij enig geschil tussen genoemde
dierenarts en de gezondheidsdienst, met uitsluiting van elk beroep op dc burgerlijke
rechter, te zullen neerleggen bij de uitspraak van de Commissie van Beroep, ingesteld

door dc Gezondheidscommissie voor Dieren van de Stichting voor de Landbouw en
de Maatschappij voor Diergeneeskunde, inzake geschillen tussen gezondheidsdiensten
voor dieren en dierenartsen.

Het Ministerie van Buitenlandse Zaken heeft van de Nederlandse diplomatieke
posten in het buitenland enkele malen vernomen, dat Nederlandse afgevaardigden op
congressen in het buitenland weinig belangstelling aan de dag leggen voor het contact
met deze posten.

Dergelijke contacten kunnen zowel voor de afgevaardigden als voor de pcisten van
nut zijn. De buitenlandse vertegenwoordigers waarderen het zeer hun landgenoten
te ontmoeten en staan hen gaarne met introducties of op andere wijze ten dienste.
Bovendien blijven zij daardoor op de hoogte van de onderwerpen ten aanzien
waarvan in Nederland bijzondere belangstelling en deskundigheid bestaat.

Deze samenwerking tussen Nederlandse congressisten en onze diplomatieke vertegen-
woordigers is voor de laatsten zeer gewenst om Congresbesturen of voorlichtings-
instanties ter plaatse de nodige inlichtingen en gegevens over de Nederlandse delegatie-
leden te kunnen verstrekken.

In verband met het bovenstaande wordt gewezen op het nut en ele wenselijkheid
om bij aankomst in ele stad der conferentie, indien enigszins mogelijk, met de Neder-
landse diplomatieke vertegenwoordigers contact op te nemen, hetgeen in menig geval
bovendien uit beleefdheid jegens onze vertegenwoordigers niet kan worden nagelaten.
Het is gewenst, dat leden van de Maatschappij voor Diergeneeskunele, die het voor-
nemen hebben buitenlandse congressen te bezoeken, hiervan rechtstreeks of via
het secretariaat van de Maatschappij mededeling doen aan dc Directie Internationale
Organisaties van het Ministerie van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening.

De Nederlandsche Pluimvee Organisatie houdt op Woensdag 2 Juni in het Gebouw
voor Kunsten en Wetenschappen des namiddags 2.00 uur een vergadering. In deze
vergaelering zal het Hoofd van Het Beelrijfsschap voor Pluimvee en Eieren te De Bilt,
de Heer Ir. J. G. Tukker spreken over het onderwerp:

,,De economische toestand in de pluimveehouderij en de vooruitzichten daarvan, mede
gezien in het licht van de internationale politiek".

Dierenartsen, clie deze lezing willen bijwonen, zijn van harte welkom. Zij worden
verzocht zich zo spoedig mogelijk bij het secretariaat van de N.P.O., Stationsweg 52,
Ede op te geven, omdat dan voor hen plaatsen kunnen worden gereserveerd.

Door het Hoofdbestuur zijn de volgende collegae aangenomen als lid van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde:

Door het Hoofdbestuur worden de volgende collegae voorgedragen voor het lidmaat-
schap van de Maatschappij voor Diergeneeskunde:

J. B. van Dijk, Poortstraat 81, Utrecht;
K. Schuiling, Everard Meysterlaan 71, Utrecht.

Door het Hoofdbestuur zijn de volgende diergeneeskundige candidaten aangenomen
als candidaatlid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde:

Bakker, D. D., van Rotterdam naar Vught, van Voorst tot Voorststraat 16, tel.
K. 4100—8860. (68)

Gier, Dr. C. J. de, te Zundert, Molenstraat A. 292 te wijzigen in Molenstraat 16. (81)
Jalving, Dr. H., van Havelte naar Ruinerwold, tel. K. 5220—767 (Meppel) (89)
Jongeneel, G., te Almkerk, naar Graaf van Hornestraat 10, aldaar, tel. 50. (89)
Kraan, W. J., te Utrecht, corr.adres: Buys Ballotstraat 43, tel. K. 3400 11572. (92)
Kranenburg, J., te Uithoorn, aangesloten onder tel. K. 2975 —544 (privé). (92)
Neeteson, F. A., van Kloosterzande naar Utrecht. Homeruslaan 70bis, tel. K. 3400- -
25840, gr. 618517. (98;

Rondhuis, P. R., van Appingedam naar Leeuwarden, S. de Vliegerstraat 76, wnd. D.

Vervoorn, C., te Putten, naar Harderwijkerstraat 400, aldaar, tel. K. 3418—558.

Vf.rvoorn, D. J., te Putten, naar Nijkerkerstraat 16, aldaar tel. K. 3418—235. (111)
Gevestigd:

Levy, S., te Arnhem, Sweerts de l.andasstraat 6, tel. K. 8300—24680, gr. 630745.

Verwer, Dr. M. A. J., te Arnhem, tot wetenschappelijk hoofdambtenaar bij de
kliniek voor kleine huisdieren aan de Rijksuniversiteit te Utrecht. (111)

Vloten, Dr. J. M. van, te Voorburg, als Officier in de Orde van Oranje Nassau. (112)
Kirch, J. A. J. M., te \'s-Hertogenbosch, als Officier in de Orde van Oranje Nassau.
Kempen, P. H. van, te Echt, als Officier in de Orde van Oranje Nassau (bij bevor-

Kampelmacher, E. H., te Breukelen, tot doctor in de veeartsenijkunde op het proef-
schrift: „Een oriënterend onderzoek omtrent de microbiologie en histologie van de
uterus bij onvruchtbare runderen met behulp van een biopsie-apparaat.", aan de Rijks-
universiteit te Utrecht op Donderdag 6 Mei 1954.

Tesink, J. te Kockengen zal op Donderdag 3 Juni 1954 te 16.00 uur promoveren
tot docter in de Veeartsenijkunde op het proefschrift: „Fluorvergiftiging bij runderen
en haar beïnvloeding door het toedienen van aluminium sulfaat".

de complete Jaargangen van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde vanaf 1888 (gedeeltelijk gebonden).

Burgemeester en Wethouders van Maastricht
roepen sollicitanten op voor de functie van

AAN HET OPENBAAR SLACHTHUIS, KEURINGSVEEARTS,
WAARNEMEND-HOOFD VAN DE VLEESKEURINGSDIENST.

De te benoemen functionaris zal onder super-
visie van de Directeur belast worden met de
leiding van het bedrijf en na pensionnering
van de huidige Directeur, uiterlijk i Januari
1957 definitief tot Directeur benoemd worden.
Diploma Dierenarts en slachthuiservaring
vereist.

Salaris t\' 8.920,—- tot f 10.720,— (salarispeil
i Januari 1954). Aanstelling boven het mini-
mum is mogelijk, terwijl bovendien in bijzondere
gevallen boven de genoemde salarisgrenzen
een nader vast te stellen persoonlijke toelage
toegekend kan worden, voor de tijd, dat de
Directeur wegens ziekte afwezig is en het bedrijf
zelfstandig door de Assistent-Directeur geleid
moet worden.

Aanstelling geschiedt in vaste dienst met een
proeftijd van één jaar, na medische keuring
en eventueel psychotechnisch onderzoek met
gunstig resultaat.

Sollicitaties met uitvoerige inlichtingen omtrent huidige
werkkring, slachthuiservaring, enz. in te dienen uiterlijk
14 dagen na verschijnen van dit blad.

De toestand van het haarkleed is een weerspiegeling van de gezondheid
en conditie van het dier. Gezonde dieren hebben een glanzende, goed
aansluitende gladde beharing. Bij ziekte worden de haren dof, dor en ruig.
Bij ernstige ziekte kan zelfs haaruitval (alopecia) optreden. Doch zelfc
indien, klinisch gesproken, het dier niet ziek te noemen is, kunnen de haren
reeds een minder goede conditie van het dier verraden. In vele gevallen
is het abnormale uiterlijk van het haarkleed of de afwijkende chemische
samenstelling van het haar terug te voeren op een onjuiste voeding. Tekor-
ten of overmaten in de voeding, in het algemeen een onevenwichtige
voeding, en bepaalde giftstoffen in het voer, uiten zich in de hoedanigheid
van het haar of het haarkleed. Langzame en of abnormale haargroei, ver-
kleuring, depigmentatie en haaruitval kunnen voorboden en symptomen
zijn van ernstige ziekten.

De haren dienen voornamelijk tot bescherming van de huid, zowel
tegen klimatologische- als mechanische invloeden. De kleur of kleuren
zijn niet alleen van belang bij het onderscheiden van de rassen of het
geslacht, doch kunnen tevens voor camouflage dienen. Voorbeelden
hiervan zijn er te over en zullen daarom niet genoemd worden.

Dieren uit koudere streken hebben in het algemeen een dikke vacht
of lange haren (Shrode, 1950). Eén van de redenen, waarom Europese
koeien niet in de tropen kunnen gedijen, is volgens French (1946) de
onmogelijkheid om snel en afdoende warmte af te geven om een normale
lichaamstemperatuur te behouden. Het is niet alleen voor Europese koeien
in de tropen aan te raden, dat ze regelmatig geschoren worden, doch ook,
wanneer deze dieren in de winterperiode op stal staan. Vooral in slecht
geventileerde stallen dienen de koeien over het gehele lichaam geschoren te
worden. Niet alleen dat daarmede een betere hygiëne verkregen wordt,
doch ook zullen door afgifte van overtollige warmte de metabolische
processen een meer normaal verloop krijgen. Het eerst komt dit meestal
tot uiting in de melkgift, welke omhoog gaat. Volgens Jacquot (1944)
zou knippen van de haren de vorming van epidermus-producten stimu-
leren. Met eiwit-hydrolysaten verkreeg hij bij ratten vóór het knippen een
negatieve N-balans, doch na het knippen werd ze minder negatief en in
sommige gevallen zelfs positief. Hij concludeerde hieruit, d it de N-vraag
voor de haarvorming qualitatiif zeer verschillend is van de totale N-
behoefte.

Aangezien haren voornamelijk uit eiwit bestaan (keratine), is het begrij-
pelijk, dat de bouwstenen van deze eiwitten, de betrokken aminozuren,
in de voeders ruimschoots aanwezig moeten zijn. Bij herkauwers moeten

1 Voordracht gehouden op de G.L.O.-meeting over veevoedingsvraagstukken en
aanverwante problemen op 27-28 Januari 1954 te Utrecht.

ook nog de omstandigheden zodanig zijn, dat de benodigde aminozuren
in de pens gesynthetiseerd kunnen worden.

Voor de synthese van de S-houdende aminozuren is het nodig dat er
anorganisch zwavel beschikbaar is. (Block, 1950; Thomas, 1950). De
gelijktijdige aanwezigheid van alle essentiële aminozuren in het voer is
vooral voor niet-herkauwers van het grootste belang. Gemis of een tekort
aan slechts één van de essentiële aminozuren heeft tot gevolg dat het
gevormde onvolwaardige eiwit snel gemetaboliseerd wordt (Kühnau, 1952).

De chemische aminozuur-samenstelling van keratine van verschillende
herkomst wijkt dikwijls sterk af. Doch alle soorten keratine bezitten een
hoog gehalte aan cystine (zie tabel 1).

Block (1939) en Clay (1940) bestudeerden de chemische samenstelling
van keratine uit haren en wol. Het keratine onderscheidt men in:

Het eukeratine schijnt een vrij constante samenstelling te hebben. De
verhouding histidine: lysine: arginine blijkt meestal 1 : 4 : 12 of 1 : 5 : 12
te zijn. Geitenhaar maakt hierop een uitzondering; hierbij is het gehalte
aan lysine hoger. De basische aminozuren nemen dus blijkbaar een speciale
plaats in bij de vorming van huid- en haar-eiwitten. De variaties in de
aminozurensamenstelling van haren, moeten dus gezocht worden in
variaties in de gehalten aan niet-basische aminozuren. Mensen- en chim-
panseehaar hebben de meeste cystine en zwavel.

De gezondheidstoestand en de voeding hebben invloed op het cystine-
en zwavelgehalte van de haren (Block, 1938; Lightbody, 1929; Heard,
1938; Clay, 1940). Het eukeratine bevat gemiddeld 3 % aan tyrosine.

Het gehalte aan phenylalanine is daarentegen zeer wisselend. Het glycine-
gehalte in eukeratine is vrij hoog, in mensenhaar b.v. 4.3 % en in wol
6.5 %, in koeienhaar 10.8 %, terwijl veren ca. 13 % bevatten.

Wehmeijer (1944) bepaalde de calorische waarde van haren, waarbij
bleek, dat deze waarde afhankelijk scheen te zijn van de voeding. Hoe
gevarieerder de voeding was, hoe hoger de gevonden calorische waarden
bleken te zijn. Na ernstige en langdurige ziekte en bij langzaam groeiende
haren, was de calorische waarde laag. Bij snel groeiende haren werden
daarentegen hoge waarden gevonden.

Bij ondervoeding zullen jonge ratten slechts langzaam haren krijgen,
de benodigde tijd is dikwijls tot het dubbele verlengd, vergeleken bij
goedgevoede dieren. (Butcher, 1939). Dezelfde schrijver (1941) bemerkte
dat het gehalte aan huidvocht daalde vóór de rustphase van de haarcyclus
en steeg voor de haargroei begon. Ondervoeding van de ratten had echter
geen invloed op het gehalte aan huidvocht. Hij is dan ook van mening,
dat huidvocht wel belangrijk is voor de haargroei, maar dat andere factoren
belangrijker zijn.

Voor snelle haargroei, waarbij niet inhaerent is het verkrijgen van
lange haren, is cystine van groot belang. Het gehalte aan cystine is bepalend
voor de structuur van het haar en daarmede voor de kwaliteit ervan.

Uit de onderzoekingen van de Japanners Tadakoro (1930 en 1932)
en Okuda (1936) en van Block (1938) blijkt dat niet alleen de diersoort,
maar ook de sexe en de leeftijd bepalend zijn voor het gehalte aan cystine
in de haren. Block vond in de haren van kalveren van 3 tot 4 maanden
10.97 ^{tot 11}-65 % aan cystine, terwijl in haren van oudere koeien (61 tot
87 maanden) het gehalte aan cystine 13.26 tot 13.58 % bedroeg. In het
algemeen wordt in donker gekleurde haren meer cystine gevonden dan in
lichte haren. Zo vertonen de mannelijke dieren weer hogere gehalten aan
cystine in de haren dan de vrouwelijke dieren.

Jacquot (1950) zag bij ratten, dat het gehalte aan methionine en lysine
van de haren practisch constant bleef, indien het voer deficiënt aan cystine
werd gemaakt. Doch het gehalte aan cystine varieerde met de cystine-
opname uit het voer. In schapenwol zag hij ook grote schommelingen in
de cystinewaarden, terwijl de gehalten aan methionine en lysine vrij
constant waren. De marktwaarderingen van schapenwol liepen parallel
met de later gevonden gehalten aan cystine.

Ook Mahadevan (1950) kon met een rattenproef aantonen, dat cystine
voor de haarvorming onontbeerlijk is. Het cystine uit het dieet kon echter
door methionine vervangen worden. Het grootste deel van het voor het
lichaam benodigde cystine wordt trouwens uit methionine gevormd en
hiervoor is weer serine noodzakelijk. (Du Vigneaud, 1945). Nu komt
serine niet in grote hoeveelheden voor in voedingseiwitten, maar dit
aminozuur behoort niet tot de essentiële en kan dus in het lichaam gesynthe-
tiseerd worden. Verder bleek, dat bij deficiëntie aan tryptophaan de cystine-
benutting voor haargroei geremd werd. Mahadevan vond bij laag geta-
xeerde Algerijnse schapenwol ook lage waarden van cystine, vergeleken
bij goede wolmonsters, van andere streken afkomstig. Wolkwaliteiten bij
schapen zijn, behalve van het ras, in ieder geval ook sterk afhankelijk van
de voeding. Bij de z.g. wolziekte bij schapen, waarbij de wolvezel bros en
muiskleurig is, hebben wij waarschijnlijk met een storing in de normale
voeding te maken.

Takahashi (1940 en 1941) gaf aan konijnen een zuur hydrolysaat van
mensenhaar (rijk aan cystine). De proefdieren hadden driemaal zoveel
cystine in de haren als de contróle-dieren.

Block (1949) constateerde bij een voederproef met ratten, dat een
dieet met een gering gehalte aan S-houdende aminozuren, geen verande-
ringen van de lichaamseiwitten tot gevolg had, maar wel een verlaging
van het cystinegehalte van de haren.

In de haren komen, behalve de keratine-eiwitten, ook nog eiwitten
voor van het pigment. Het melanine is een eiwit, dat opgebouwd is uit een
melanoïde deel en het variërende eiwitdeel (Serra, 1946). Nu is het
melanoïd vermoedelijk uit dezelfde aminozuren opgebouwd als het synthe-
tische melanine-preparaat, n.1. uit tyrosine, phenylalanine en tryptophaan.
De pigmentatie wordt dus ook al beheerst door het al of niet in voldoende
mate aanwezig zijn van bepaalde aminozuren.

Lea (1953) bewerkte statistisch het voorkomen van levernecrose bij
Engelse krijgsgevangenen in Japanse handen en de haarkleur van de
militairen. De meeste gevallen van levernecrose werden bij diegenen
gevonden met donkere haren en donkere ogen.

De hormonen spelen echter bij de pigmentatie eveneens een belangrijke
rol. Butcher (1939) zocht verband tussen de verminderde haargroei bij
ondervoeding en de slechte werking van de bijnierschors. Door adrenalec-
tomie bij ratten wordt de haargroei meteen sterk geremd en bij onder-
voeding is de bijnierschors histologisch veranderd en is hypertrophie waar
te nemen.

Emmens (1942) bestudeerde het endocrinesysteem bij de rat in verband
met de haargroei.

Deveronderstellingdat thyroxinesneldehaargroeikan herstelk nnaadrena-
lectomie, dat dus de schildklier een regulerende werking uitoefent op de
haargroei na adrenalectomie, werd door Butcher (1941) weerlegd. Jacquot
(1951) zag echter wel een stimulerende werking van jood-caseïne op de
haargroei van ratten. Het sterkst was dit merkbaar bij een toediening van
3.5 mg gejodeerd caseïne per 100 g levend gewicht.

De chemische samenstelling van de haren, wat betreft het gehalte aan
cystine, methionine en lysine, is door de toediening van jood-caseïne niet
gewijzigd.

Interessant zijn de rattenproeven van Ralli (1942). Na adrenalectomie
is de pigmentatie van de huid versterkt bij ratten op een volwaardig dieet,
terwijl ratten op een deficiënt dieet juist een bleke huid vertoonden en
grijze haren kregen. Ginn (1942) toonde aan, dat ratten zonder speeksel-
afscheiding verminderde groei vertoonden en een bruin-roestige kleur van
de vacht kregen. Toediening van pantotheenzuur en choline verbeterde
wel de conditie, doch de bruine verkleuring van de haren bleef. Ook Ginn
vermoedt dat zulke ratten dan aan een verstoorde werking van de hormonen
lijden. In verband met het chemisme van de pigmentatie veronderstelt
Frost (1948), dat het hormonen-evenwicht en andere physiologische
factoren als enzymsystemen, een rol spelen.

Bij parathyroïdectomie treedt eveneens alopecia op (Spira, 1946).
Dezelfde verschijnselen ziet hij ook door vergiftiging met thallium of fluor.
Men ziet dan dystrophie van de huid, waarbij de haarpapillen bescha-
digd zijn.

men zij slechts verwezen naar de artikelen van Jacquot (1950) en Bolliger
(1948).

Behalve eiwitten spelen ook de vitaminen van het B-complex een belang-
rijke rol bij de haargroei en -vorming en de pigmentatie. Lancros (1941)
zag met een proef op zichzelf, dat 5 g van een B-preparaat gedurende
2 jaar ingenomen, zijn grijze haren deden verminderen. Bij deficiëntie
aan één of meer vitamines van de B-groep kon haarverkleuring of alopecia
optreden.

Versiani (1944) noemt het meest karakteristieke bij B₂-deficiëntie bij
mensen haaruitval, terwijl Hughes (1946) bij een op kwashiorkor gelijkende
ziekte, waarbij deficiënties aan riboflavine en pantotheenzuur geconstateerd
zijn, bij negerkinderen geen haaruitval zag, doch sterke verkleuring en
depigmentatie en sluik worden van de haren. Met calcium-pantothenaat
konden weer zwarte haren verkregen worden. Ook Nicholls (1946) zag
op Malakka bij sterk ondervoede kinderen met B-deficiëntie, slechts
depigmentatie en geen alopecia. De verschijnselen werden echter errkel
opgemerkt bij jonge kinderen van 5- 12 jaar met graanvoeding. Oudere
kinderen, hoe slecht ze ook gevoed waren, vertoonden dit euvel niet.
Pena Chavarria (1946) zag bij kinderen met vitamine Bj-deficiëntie, in
het algemeen met deficiëntie aatt B-vitaminen, veranderingen in structuur
en kleur van de haren en ook alopecia optreden. Extra biotine aan een
B-complex toegevoegd, versnelde de verbetering. Uit de onderzoekingen
van Oesch (1946) bij mensen en ook van West (1948) mag men de con-
clusie trekken, dat pantotheenzuur onmisbaar is voor de haargroei en de
haarkleuring. Men moet echter de werking van pantotheenzuur meer
prophylactisch zien. Woolley zag bij muizen dat pantotheenzuur, zonder
inositol, direct haarverlies doet optreden. Snelle groei werd verkregen,
indien pantotheenzuur en inositol tegelijk gegeven werden.

In 24-uurs urine van patiënten met achromotrichia en alopecia werd
evenveel pantotheenzuur gevonden als in 24-uurs urine van normale
mensen. Zelfs bij een extra dosering van 25 mg pantotheenzuur trad geen
verschil op (Schmidt, 1951). Volgens Lunde (1939) moet er in zoogdieren-
lever en in gist nog een factor zitten, die het grijs worden voorkomt. In gist
schijnt het gehalte sterk te schommelen.

Spitzer (1946) kon alopecia bij ratten op een bepaald soyameel-dieet
voorkomen, wanneer inositol, biotine, 1-cystine of dl-mcthionine aan het
dieet toegevoegd werden.

Alhoewel men mag aannemen, dat verschillende vitamines van de
B-groep direct betrokken zijn bij de haargroei, blijkt de behoefte van
herkauwers aan B-vitaminen uit het voer gering te zijn. Door de pensflora
van b.v. het schaap worden blijkbaar genoeg B-vitamines gesynthetiseerd
om aan de behoefte van het dier te voldoen (Mc. Ei.roy, 1940 en Winegar,
¹94¹) •

Een eerste vereiste voor een gezonde haargroei is feitelijk cle aanwezigheid
van een gezonde huid. Alle huidaandoeningen leiden tenslotte tot haar-
uitval. Zo is het vitamine A, dat verhoorning en verschilfering van de huid
voorkomt, onontbeerlijk, evenals cle z.g. vitamines F, de essentiële onver-
zadigde vetzuren. In het algemeen kan men zeggen dat het vet, dat door de
huid uitgescheiden wordt en dat voor de diersoort een specifieke samen-
stelling heeft, (Brouwer, 1952) bepalend is voor de hoedanigheid van de
huid en daarmede ook van de haren, speci uil in verband met de vettigheid

en de glans. De vorming van dit vet is dan ook van essentieel belang.
Uit de onderzoekingen van von Euler (1942 en 1944) blijkt, dat er in
vet nog een factor zit, welke het karakter heeft van een vitamine en dat
bij een tekort aan deze factor de B₂-deficiëntieverschijnselen verergerd
worden. Bij vetarme of vetvrije rantsoenen is de vraag naar B-vitamines
voor haarontwikkeling vergroot.

De wijze van toediening van het vet in het rantsoen is van groot belang.
Het beste is het vet in fijn geëmulgeerde toestand, althans uiterst fijn
verdeeld, door het vloeibare dan wel vaste voer te vermengen. Vooral met
lichaamsvreemde vetten dient men voor een goede menging te zorgen.
De kans is anders groot dat een groot deel van het geresorbeerde vet via
de huid weer uitgescheiden wordt (de Man, 1951; Murley, 1949). De
haren worden dan zeer vettig, wat weer leiden kan tot haaruitval. Bate,
(1946) injicieeeixle kalveren met soyaolie. Het gevolg was,\'dat aan de binnen-
kant van de dijen de haren uitvielen en over de rest van het lichaam een
erge verschilfering optrad. De huid bleef kaal tot cle kalveren hooi en
graan begonnen te eten. Bate kon dan ook met ongehomogeniseerd vet
in de melk geen alopecia waarnemen bij kalveren, die reeds hooi en granen
aten. Deze waarneming is in tegenspraak met de resultaten door de Man
(1951) verkregen.

Uit de praktijk weten we, dat het havervet een mooie glans geeft aan
paardenhaar.

Volgens Duitse mening moet havervet een bijzondere biologische waarde
hebben en men is in Duitsland bezig, haver te selecteren op het gehalte
aan vet. Lijnmeel in het voer geeft ook een glanzende beharing.

Schwemmler (1939) zag bij hyperthyroïdisme met een vitamine A-
therapie het haarverlies ophouden. Bij gezonde mannen van middelbare
leeftijd verhoogde een extra dosering van vitamine A de baardgroei.

De haren schijnen ook rijk te zijn aan verschillende minerale elementen
(Washburn, 1953).

De metallische elementen komen in de haren dikwijls meer voor dan in de
weefsels. Dat de haren veel zwavel bevatten is reeds lang bekend. De
eerste serieuze onderzoekingen dateren echter pas van omstreeks 1930.
Niet altijd is een element onmisbaar als een bouwsteen van gezond haar,
maar dikwijls is het zo, dat een element in een enzym opgenomen zit en
als zodanig een indirecte rol speelt bij de vorming van haar of bij de meta-
bolische processen. Zo zegt Kinc, (1932), dat ijzer de synthese van cystine
door de darmflora bevordert. We hebben reeds gezien hoe belangrijk
cystine is voor de kwaliteit van het haar. Anderszins remt cystine de opname
van broom in de haren (Spencer, 1950). In hoeverre broom echter een
integrerend deel van de haren vormt, is niet bekend. De werking van
phosphor moet men ook als indirect beschouwen, via de gezondheids-
toestand. Dat phosphor ook in haren aangetoond kan worden is wel te
verwachten met het belangrijke percentage eiwit in de haren. In sommige
streken met een phosphorarme bodem wordt van de schapen een dure
wolsoort verkregen. We hebben dan echter met een pathologische wol-
vorming te maken; de wol is dan fijn van structuur, doch niet sterk, maar
is voor sommige industriële doeleinden veel gevraagd. Zo konden ook
kalium en in zekere mate natrium, aangetoond worden. Magnesium werd
eveneens in haren gevonden, het gehalte is echter in het algemeen laag.
Het grote belang van Mg is de rol van activator van phosphaten, die men

ook in de huid vindt. Voor het bloed is de interactie van Ca en Mg bekend,
doch in hoeverre het Ca in de haren ook nog een rol speelt, is niet uitge-
maakt. Enkel Swart (1937) meent, dat bij overmaat aan Ca de doorsnee
en de lengte van de haren kleiner worden en daarmede tevens de sterkte
van de haren. In een overzichtsartikel behandelt Jacquot (1950) de
invloed van genoemde metalen op de kwaliteit van schapenwol. Desaux
(1951) onderzocht mensenhaar op verschillende metallische elementen.
Hij kwam tot de conclusie, dat gezonde mensen een vrij constant gehalte
aan elementen in de haren hadden zitten. Hoe meer pathologisch de geval-
len waren, des te gevarieerder werden de gehalten. Het gehalte aan Ca
steeg met de gehalten aan N en S. In hoeverre lood in de haren als een
toxisch verschijnsel moet opgevat worden, is niet bekend. Doch Bagchi
(1940 en 1941) kon in mensenhaar lood aantonen, waarbij zwarte haren,
met een maximum gehalte van 508 p.p.m , een hoger gehalte aan Pb
vei toonden dan haren van andere kleur. Fluor werkt wel toxisch. Een
concentratie van o. 1 % in het dieet voor ratten veroorzaakte kortere haren
en met een kleinere doorsnede (Butcher, 1946). Hierbij zij erop gewezen dat
recente onderzoekingen, ook in Nederland, hebben aangetoond, dat de
in de landbouw en industrie gebruikte phosphaten een te hoog gehalte
aan fluor bezitten. Het maximale gehalte aan F mag niet meer dan ca.
0.003 % zijn- Bij gebruik van Liquor Fowleri, een oplossing van arseen,
krijgt men een glanzende beharing en kunnen sporen arseen in de haren
gevonden worden. Silicium komt in de wol voor: 0.02 tot 0.08 %, maar
er is geen correlatie te vinden tussen de gehalten in haar en de opname uit
de voeders.

Tot de belangrijkste sporenelementen, die enige invloed hebben op de
hoedanigheid van het haarkleed en de samenstelling van het haar, behoren
cobalt, koper en mangaan. Het cobalt heeft vermoedelijk een indirecte
werking op de haren. Bij cobaltgebrek treedt anaemie op, de gehele gezond-
heidstoestand is dan slecht te noemen. Hierbij zij eraan herinnerd, dat het
cobalt in het vitamine B₁₂-molecuul opgenomen zit. De microflora van
de pens van herkauwers en van de darmen van niet-herkauwers, kan
grote hoeveelheden vitamine B₁₂ vormen. Bij schapen, in het algemeen bij
herkauwers, is de haargroei sterk geremd bij deficiëntie aan cobalt en zijn
de vezels zeer zwak.

De invloed van koper op de gezondheidstoestand van het dier is algemeen
bekend. De eerste onderzoekingen dateren van 1925. Sjollema is in
1933 de eerste geweest, die likzucht, die gekarakteriseerd wordt door
diarrhee, verlies aan eetlust en anaemie, in verband gebracht heeft met het
lage gehalte aan koper in het weidegras. Bij deficiëntie aan koper krijgen de
dieren een muiskleur en kunnen de haren zelfs geheel gedepigmenteerd zijn.
De eerste verschijnselen zijn te zien rondom de ogen. Het was wederom
Sjollema (1938) die het eerst geconstateerd heeft, dat de haren van zieke
dieren een lager gehalte aan koper hadden dan die van gezonde dieren.
Daarbij bleek dat zwarte haren in het algemeen rijker aan Cu zijn dan de
witte haren.

Anaemie en depigmentatie staan in verband met een mogelijke zware
deficiëntie aan Cu. Kopertoediening werkt curatief en de haren worden
weer donker gekleurd. De rol, die de Cu-bevattende polyphenoloxydasen
spelen bij de vorming van melanine uit 1-tyrosine, is genoegzaam bewezen
(Raper, 1948), doch de physiologische processen, die betrokken zijn bij de

pigmentatie, zijn nog niet voldoende bekend. Dat pantotheenzuur direct
betrokken is bij het Cu-metabolisme blijkt wel hieruit, dat in de huid van
ratten, die gedepigmenteerd zijn door een deficiëntie aan pantotheenzuur,
de concentratie aan Cu ongeveer vijfmaal zo hoog is als in die van normale
ratten (Hundley, 195i).

De morphologie van de melanophore cellen, waarin de melaninevorming
plaats vindt, werd door Rawles (1948) bestudeerd en een artikel over de
biochemische processen erbij, verscheen van de hand van Lerner (1950).
De voeding en verschillende hormonen zijn direct betrokken bij de pigmen-
tatie-processen (Frost, 1948).

De physische veranderingen in de haren bij Cu-deficiëntie kan men
opvatten als veroorzaakt te zijn door verstoorde chemische processen
in de haarfollikels, waarbij de vrije thiol-groepen van de pre-keratine-
molcculen niet omgezet worden in disulfide-bruggen, bindingen die in
zuivere keratine ook gevonden worden.

Het is niet waarschijnlijk dat voor de pigmentatie en voor de keratine-
vorming, hetzelfde enzymsysteem aansprakelijk is. Ginsburg (1944)
bemerkte, dat de follikels van de witte haren van Guinese biggen geen
polyphenoloxydasen bevatten. Dit impliceert, dat de oxydatie van thiol-
groepen tot disulfide-groepen gekatalyseerd wordt of direct door Cu-
ionen, óf dooi een specifiek Cu-bevattend enzym. Gorter (1939) toonde
aan, dat zink geen invloed had op de depigmentatie van rattenhaar, zolang
er voldoende koper aanwezig is, alhoewel Zn-deficiëntie kaalheid veroor-
zaakt. De depigmentatie door deficiëntie aan koper is clan ook onafhankelijk
van het gehalte aan zink. hij katten, in tegenstelling tot ratten, trad zowel
depigmentatie als alopccia op, indien het rantsoen deficiënt is aan koper.
Het syndroom was in zekere zin te genezen door voldoende koper en zink,
maar niet door een van dc metalen alleen, aan het dieet toe te voegen.
Colmano (1951) bemerkte, dat ratten op een Zn-deficiënt dieet lang-
zamer groeiden. De meeste verloren de haren en werden agressief. De
manlijke geslachtsorganen waren minder goed ontwikkeld en de dieren
waren onvruchtbaar. Degeneratie van de lever trad bij beide sexen op.

Men krijgt bij Cu-deficiëntie niet enkel een grijze verkleuring van de
haren, soms zijn de haren ook roodbruin verkleurd, zoals Hundley (1950)
uit een proef met ratten, bemerkte. Evenals katten, kunnen konijnen bij
Cu-deficiëntie, behalve verkleurde haren ook alopccia vertonen en derma-
tosis (Smith, 1948). Marston (1948) zag bij schapen dat Cu-deficiëntie
leiden kan tot vertraagde haargroei en verandering van structuur, waardoor
de kwaliteit sterk achteruit gaat.

Eigenaardig genoeg kunnen bij runderen Cu-deficiëntiesyndromen
bemerkt worden, terwijl dikwijls in het gras genoeg koper aanwezig is
(Hofstra, 1952). Of de resorptie van het koper, óf de benutting van het
bloed-koper, óf beide wordt (worden) door ons nog onbekende factoren
beheerst.

Carlisle (1948) verkreeg achromotrichia bij muizen, indien de dieren
gekookte eieren door een dieet met voldoende Cu kregen. Blijkbaar wordt
het koper in een voor de muis niet resorbeerbare verbinding omgezet,
indien het koper vermengd is met een gekookt ei.

Door melk met H₂S te behandelen bleek volgens de proeven van Sum-
merson (1938) het aanwezige koper niet meer resorbeerbaar te zijn voor
de rat.

Het vaststellen langs chemische weg van de grens, waarbij koperdefi-
ciëntie bij het dier optreedt, is in feite nog niet mogelijk. 13e koperspiegel
in het bloed is zo aan schommelingen onderhevig, dat het onmogelijk is
een grens te trekken waar Cu-defieiëntie begint. Aangezien Cu in het bloed
niet geïoniseerd voorkomt, doch gebonden is aan eiwit (hemo- en hepato-
cupreïne), is het best mogelijk dat dit eiwit mede bepalend is voor het
vasthouden van koper.

Grote bezwaren kunnen ook aangevoerd worden tegen de bepaling van
Cu in lever door middel van een punctie. Deze bezwaren zullen hier niet
besproken worden. In een ander artikel zal uitvoerig hierop ingegaan
worden.

Op ,,de Schothorst" trachten we nu, op grond van bovengenoemde
redenen, meer gegevens te verzamelen over de normale waarden van
koper in haren van gezonde dieren om een grens te kunnen vaststellen,
wanneer koperdeficiëntie verwacht kan worden. Geen ingrijpende hande-
lingen zijn hierbij nodig en bovendien worden alle ,,stress"-verschijnselen,
die zeker tot uiting zullen komen bij een leverpunctie, erdoor vermeden.
Het aantal onderzoekingen rechtvaardigt echter nog geen uitspraak.
Tevens is een begin gemaakt om verse, goed uitgespoelde levers te analy-
seren op het kopergehalte in de linker- en rechter kwabben, aangezien wij,
op grond van theoretische overwegingen, bij een begin van Cu-deficiëntic
het eerst de deficiëntie in dc linker kwabben van de lever verwachten.
Wij hopen hier binnenkort nader op terug te komen.

Het mangaan heeft sinds kort in de dierphysiologie alle aandacht op
zich gevestigd. Het voorkomen van mangaan in de prosthetische groep
van vele enzymen (phosphatasen, arginase, cozyinase, carboxylase) is
echter reeds lang bekend. Mc. Crae (192^) vond de hoogste gehalten aan
mangaan in de lever, pancreas en haren. Bij onvoldoende opname zijn
stoornissen in dc beenvorming, voortplanting en haargroei te verwachten.
Bf.nti.ey (1951) beschrccf een vorm van steriliteit bij rundvee op bedrijven
waar het Mn-gehalte van het voeder valt beneden 20 p.p.m. Het orgaan-
onderzoek na selectie leverde bij Mn-arme koeien vooral een verlaagd
Mn-gehalte van de eierstokken op. Bovendien werd proliferatie van de
galgangen, levernecrose en een verminderd galvolume waargenomen.

Grashuis (1952) beschrijft verschijnselen bij ijl opgroeiende pinken en
slecht drachtig te krijgen koeien, die in verband gebracht kunnen worden
met Mn-deficiëntie. De pinken vertonen een steile stand van de achterbenen
met licht overkoten en een bruine verkleuring van de haartoppen. Deze
bruine verkleuring van de haartoppen werd ook waargenomen bij de slecht
drachtig te krijgen koeien. Bijvoedcring van 2 g mangaansulfaat per dier
per dag kon in vele gevallen herstel opleveren. De vraag rees al gauw of
wij bij dergelijke gevallen enkel met een Mn-deficiëntie te maken hebben.
Om deze vraag te kunnen beantwoorden moest Mn-deficiëntie vastgesteld
kunnen worden. De bezwaren bij leveronderzoek, die voor koper gelden,
gelden ook voor het vaststellen van Mn-deficiëntie. Onderzoek van de
ovaria gaat ten koste van de dieren. Om deze redenen hebben wij op
,,de Schothorst" besloten de haren nader te onderzoeken.

Sjollema (1938) vond geen correlatie lussen lage mangaangehaltcn in
haren van koeien en Cu-deficiëntie bij die dieren. Bij ons onderzoek
(van reeds meer dan 100 dieren) bleken, zoals te verwachten was, de
zwarte of rode haren in de meeste gevallen meer Mn te bevatten dan de

witte. We zijn eerst begonnen met haren te analyseren van bedrijven, waar
geen klachten over de dieren zijn en waar de dierenarts de dieren als
gezond kwalificeerde. De haarmonsters werden genomen van de flank.
Opmerkelijk is, dat bij de meeste dieren de zwarte haren een mangaan-
gehalte vertoonden van 7 tot 20 p.p.m. In die uitzonderingsgevallen,
waarbij het zwarte haar minder dan 7 p.p.m. bevatte, doch in de witte
haren meer Mn gevonden werd, vertoonden de betrokken dieren geen
afwijkingen. Wel werd een minder goede conditie vastgesteld, indien
zowel de zwarte- als de witte haren een gehalte van minder dan 7 p p.m.
hadden.

Op de bedrijven met zware stikstofbemesting, op sterk geïntensiveerde
bedrijven, ziet men wel eens afwijkingen ontstaan bij de dieren. Op derge-
lijke bedrijven vonden wij ook lage mangaanwaarden in de haren, variërend
van 2 tot 5 p.p.m. Eveneens werden lage waarden gevonden op bedrijven
op slechte grond met een tekort aan uitwisselbaar mangaan of met een te
hoge pH, hoger dan 6, te hoog voor zand en veengrond.

Men moet hieruit echter niet concluderen dat dieren, die moeilijk
drachtig te krijgen zijn of een steile beenstand vertonen, ook pertinent
mangaangebrek moeten hebben. Dit is stellig niet altijd zo. Het mangaan-
onderzoek in de haren kan echter een hulpmiddel zijn om de oorzaak op
te sporen. Zoals het in de gehele physiologie gaat, spelen steeds meer
factoren een rol bij een bepaald ziektebeeld.

Bij enkele gevallen van nymphomanie (bandeloosheid, bruis zijn)
konden wij vaststellen dat wij te doen hadden met een overmaat aan
mangaan. De gevonden gehalten in de haren varieerden van 25 tot 40
p.p.m. Mogelijk worden oestrogene stoffen dan in een te grote hoeveelheid
geproduceerd en door het voorkomen van levercirrhose niet voldoende
onschadelijk gemaakt, waardoor stoornissen in de voortplanting kunnen
ontstaan.

Wij hebben bij ons onderzoek ook kunnen vaststellen, dat dieren die
op gronden graasden met een zeer hoog gehalte aan uitwisselbaar mangaan
(300—800 p.p.pm.), ook hoge gehalten aan Mn in de haren hadden
20—30 p.p.m.). Deze dieren vertoonden weer slechte drachtigheid.

Dat meer] factoren de resorptie van mangaan in] het dier beïnvloeden
konden wij ook vaststellen bij twee pinken, ééneiïge tweelingen. Eén van
de dieren kieeg gedurende lange tijd extra ijzer in het rantsoen. Bij de
pink met extra ijzer in het voer was tenslotte het gehalte aan mangaan in
de haren bijna de helft van dat van de pink op normaal voer. Deze waar-
neming is geheel in overeenstemming met die van Schaible (1940 en 1942).

Met het bovenstaande heb ik getracht U duidelijk te maken, dat de
haren nauw betrokken zijn bij vele physiologische processen in mens en
dier. Grote aandacht dient men dan ook te schenken aan de verzorging
van huid en haren. Bekijk regelmatig het haarkleed; de haren spreken een
duidelijke taal over de gezondheidstoestand van het dier.
* Ook de laboratoria dienen meer aan haaronderzoek te doen. Mogelijk
kunnen correlaties gevonden worden met orgaanafwijkingen.

Subsequently the infiuence of protein and some amino-acids, fats, vitamins, enzymes
414

and hormones, and several metallic elements on the formation of hair, the composition
of the hair and the state of the coat are discussed.

The preliminarily obtained results of a personal examination of the manganese con-
tent of hair in clinically normal and abnormal cows, especially in connection with the
pregnancy, are mentioned briefly.

On donne un aperçu de la littérature sur l\'étude du système pileux.
Succesivement on traite l\'influence d\'albumen et de quelques amides, corps gras,
vitamines, enzymes et hormones et différents éléments métalliques sur la formation
capillaire, la composition du poil et l\'état du pelage.

Brèvemcnt il a été fait mention des résultats provisoirement obtenus de recherches
personnelles sur la teneur en manganèse dans les poils chez des bovidés cliniquement
normaux et anormaux, spécialement en rapport avec la gestation.

Es wird eine Übersicht von der Literatur gegeben, die sich auf Haaruntcrsuchungen
erstreckt.

Der Reihe nach wurde der Einfluss von Eiweiss, einzelner Aminosäuren, Fetten, Vita-
minen, Enzymen und Hormonen, als auch von verschiedenen metallischen Elementen
auf die Haarbildung, die Zusammenstellung des Haares und den Zustand des Haar-
kleieles nachgegangen.

Weiterhin wurde kurz über die vorläufig erreichten Resultate der eigenen Unter-
suchungen berichtet, die sich auf den Mangangehalt des Haares bei klinisch normalen
und abnormalen Rindern, speziell in Verbanel mit der Trächtigke-it erstreckten.

29. Grashuis, J. et al., Mededeling uit het Instituut voor Moderne Veevoeding, 1953
No. 40.

Von Ostertag vermeldt in zijn „Lehrbuch der Schlachtvieh und
Fleischbeschau", dat, nadat door Leuckart in 1861 was aangetoond, dat
bij kalveren, gevoerd met proglottiden van de Taenia saginata, vinnen
in het vlees werden aangetroffen en Oliver >1869) en Perroncito (1877)
ontdekten, dat door het eten van vinnig rundvlees de Taenia saginata
bij de mens tot ontwikkeling kwam, deze parasiet een grote mate van
belangstelling heeft ondervonden van de zijde van hen, die belast waren
met de keuring van vlees.

Alhoewel de rundervin in bepaalde tropische landen veelvuldig voor-
kwam, deelt von Ostertag mede, dat ze in Europa sporadisch werd
gevonden, totdat Hertwig in het Berlijnse abattoir ontdekte, dat na
insnijding van de kauwspieren deze parasiet vaker daarin werd aangetroffen
dan in andere spiergroepen. Toen later ook nog werd opgemerkt, dat
het hart als praedilectieplaats kon worden beschouwd, werd de vin gevon-
den in alle West-Europese landen, waar dit onderzoek systematisch werd
verricht.

Alhoewel men in Frankrijk lang van mening was, dat de rundervin daar
zeer zelden voorkwam, constateerde ReuTKH in 1944 bij 0.5 % der Franse
runderen cysticercose, terwijl uit recente onderzoekingen van Raust aan
het abattoir te Rouen blijkt, dat ook bij kalveren vinnigheid meermalen
kan worden ontdekt.

In het jaarverslag over 1951 van de veterinaire dienst in België wordt
gewag gemaakt van het feit, dat vinnigheid bij het rund wordt gevonden
in alle slachthuizen, waar een systematisch onderzoek in deze wordt
ingesteld.

Ondanks de maatregelen, in de verschillende landen genomen bij het
vinden van levende vinnen in het vlees bij de keuring, doet zich het opmer-
kelijke verschijnsel voor, dat het aantal gevallen, waarbij deze parasiet
wordt gevonden, niet vermindert.

Prof. Max Muller constateerde reeds in 1932, dat in Duitsland, niet-
tegenstaande de vleeskeuring, het aantal vinnige runderen niet afnam.
Het Staatsministerie in Mecklenburg concludeerde in 1936, dat de cysticer-
cose bij het rund, ondanks jarenlange vleeskeuring, niet werd terugge-
drongen. Tarnaala deelt mee, dat gedurende de jaren 1922- -1936 bij
de vleeskeuring in Finland het aantal gevonden cysticerci niet is gedaald;
Jepsen en Roth tonen ten aanzien van Denemarken hetzelfde aan in 1949,
waarbij vooral na de oorlog in Noord-Sleeswijk een belangrijke toename
werd gezien.

In Engeland, waar men de cysticercus inermis een enkele maal waarnam,
werd deze parasiet na de oorlog eveneens veelvuldiger aangetroffen.

De Veterinaire Hoofdinspecteur van de Volksgezondheid vermeldt in
het jaarverslag over 1951, dat, in tegenstelling tot het voorkomen van
echinococcusblazen bij slachtdieren, ten aanzien van cysticercus inermis bij

runderen kan worden gezegd, dat, ondanks 30 jaren wettelijk geregelde
vleeskeuring, in ons land het voorkomen van de niet-geslachtsrijpe vorm
van de Taenia saginata vrijwel op hetzelfde niveau is gebleven.

Ten einde een vergelijking te maken met de door Jepsf.n en Roth
gepubliceerde cijfers, zijn de gegevens, voorzover deze uit de jaarverslagen
van genoemde hoofdinspecteur waren te putten, in tabel I ondergebracht,
waarbij te bedenken valt, dat het aantal gevonden cysticerci zowel levende
als afgestorven exemplaren betreft, terwijl in de totalen voor kalveren
geen vette kalveren zijn opgenomen, aangezien in ons land bij deze cate-
gorie slachtdieren slechts gedurende de laatste jaren van een systematisch
onderzoek kan worden gesproken.

*) Onder de totaal slachtingen zijn niet begrepen de gestorven dieren, aangezien
het twijfelachtig is, dat deze op Cysticercose werden onderzocht.

Bij de vergelijking van deze percentages ten aanzien van runderen,
welke voor Denemarken op een ongeveer even groot aantal dieren betrek-
king hebben, blijkt dat deze in Nederland belangrijk hoger zijn; bij de
kalveren lijkt het verschil nog meer evident, maar de aantallen onderzochte

kalveren zijn in Denemarken aanzienlijk groter, zodat mag worden aan-
genomen dat zich hieronder veel vette kalveren bevinden, waarvan bekend
is, dat zij minder vaak dan graskalveren cysticerci herbergen.

Men zou uit deze cijfers, welke op een groot aantal onderzochte dieren
betrekking hebben, de conclusie kunnen trekken, dat de cysticercus inermis
in ons land veel meer voorkomt dan in Denemarken, ware het niet, dat
het percentage afhankelijk is van mogelijk de volgende onvergelijkbare
factoren:

1. Zijn de geslachte dieren in het land zelf geboren en grootgebracht?
Wat Nederland betreft weten we, dat in de naoorlogse jaren belangrijke
hoeveelheden volwassen rundvee uit Ierland, Denemarken en Frankrijk
werden ingevoerd, welke de percentages hebben kunnen beïnvloeden.

3. Zijn de aangetroffen verkalkte haardjes in de spieren steeds als
afgestorven vinnen te beschouwen?

4. Worden de aantallen gevonden cysticerci steeds met voldoende
nauwkeurigheid vermeld, zodat statistieken in deze naar waarde kunnen
worden beoordeeld?

Zonder een indruk te hebben van het in Denemarken verrichte onder-
zoek, is mij, gedurende mijn werkzaamheid als keuringsveearts aan het
Openbaar Slachthuis van \'s-Gravenhage, onomstotelijk gebleken, dat de
onder 2, 3 en 4 genoemde factoren zodanige disuniformiteit teweeg kunnen
brengen, dat men aan de verkregen cijfers geen al te grote objectiviteit kan
toeschrijven.

Vooropstellende, dat elke keuringsambtenaar zijn werkzaamheden met
de nodige nauwgezetheid verricht, kan men toch de gevonden cijfers
eerst vergelijken, indien deze op dezelfde manier zijn verkregen, waarbij
dus eenzelfde aantal op overeenkomstige wijze aangebrachte sneden in
de praedilecticplaatsen worden onderzocht op de aanwezigheid van
vinnen. Het grote aantal aan het Openbaar Slachthuis te Rheden gevonden
cysticerci werd door Schoon mede toegeschreven aan het aanbrengen van
zeer veel insnijdingen.

Hierdoor wordt het trekken van conclusies uit de door de keurings-
diensten vermelde cijfers wel zeer bemoeilijkt.

Verder is het mij gebleken, dat in de spieren aangetroffen vormsels
soms ten onrechte als verkalkte vinnen worden aangemerkt, zodat hierdoor
het aantal vermelde gevallen te hoog zou zijn; anderzijds wordt, indien
van het desbetreffende dier geen afkeuring van organen of delen plaats
vindt, door de keuringsambtenaar ook wel het maken van een aantekening,
dat een afgestorven vin werd gevonden, vergeten of nagelaten.

L\'it het bovenstaande moge U voldoende duidelijk zijn geworden, dat
alle cijfers, bevattende gegevens over cysticerci, waaronder begrepen
afgestorven exemplaren, door mij met grote voorzichtigheid worden
gehanteerd.

Teneinde dan ook de uit in tabel 1 weergegeven cijfers getrokken con-
clusie te verifiëren, werd door mij in de jaren 1946 en 1947 van alle te
\'s-Gravenhage geslachte volwassen runderen het aantal levensvatbare
vinnen genoteerd en gerangschikt naar het land van herkomst der slacht-
dieren.

Omdat steeds twee keuringsambtenaren de vin beschouwden, en aan-
gezien een afkeuring of voorwaardelijke goedkeuring volgde zodat het niet
vermelden op de staten van afkeuring tot een hoge uitzondering kan worden
gerekend terwijl bovendien in deze keuringsdienst de keuring op nagenoeg
overeenkomstige wijze door de ambtenaren werd verricht, werd hierdoor
bereikt, dat de aldus verkregen cijfers betrouwbaar zijn te achten.

Aangezien in deze periode eveneens een aantal uit Ierland afkomstige
runderen werd geslacht, zijn in tabel II de gevonden cijfers van de drie
landen, te weten Denemarken, Ierland en Nederland, ondergebracht.

Uit de aard der zaak is het onbekend of de uit Denemarken en Ierland
ingevoerde runderen uit verschillende delen van deze landen afkomstig
zijn, zodat het niet zeker is, dat de hier gevonden cijfers overeenkomen
met het desbetreffende laiidsgemiddelde.

Voor Nederland wordt dit wel benaderd, daar in cleze distributieperiode
de runderen afkomstig waren van nagenoeg alle leveringsmarkten.

De conclusie mag evenwel worden getrokken, dat in cle Ierse Vrijstaat
cysticercose bij het rund frequent voorkomt, terwijl Denemarken minder
besmet is dan Nederland, al is het verschil niet zo sprekend als tabel I
aanvankelijk deed veronderstellen.

Is de veronderstelling van de Veterinaire Hoofdinspecteur van cle Volks-
gezondheid, geponeerd in het hiervoren aangehaalde jaarverslag, dat,
numeriek en procentueel gesproken, cle rundervin in 1951 zelfs meer werd
waargenomen, juist, indien men alleen cle levensvatbare vorm in beschou-
wing neemt?

Tabel III, waarin de uit de jaarverslagen geputte gegevens zijn gerang-
schikt, doet daaraan twijfelen; het blijkt, dat de percentages, na de oorlog
enigszins gestegen, de laatste jaren weer een neiging tot dalen vertonen.

Het moet naar mijn mening evenwel onjuist worden geacht, uit deze
cijfers vergaande gevolgtrekkingen te maken, omdat het aantal geïmpor-
teerde runderen vrij aanzienlijk is en waardoor de percentages beïnvloed
kunnen worden, alhoewel een deel van de geslachte runderen weer werd
uitgevoerd en waarvan de gevonden vinnen niet onder genoemde cijfers
zijn gerangschikt, aangezien van deze categorie slachtdieren, vallende
onder de keuring volgens de Veewet, gegevens niet bekend zijn.

Ten einde de invloed van de buitenlandse runderen te elimineren, worden
in tabel IV de percentages van levende vinnen, gevonden op het Openbaar
Slachthuis te \'s-Gravenhage, waar alleen inlandse runderen in het onder-

Cijfermateriaal, ontleend aan de jaarverslagen van de Veterinaire
Hoofdinspectie van de Volksgezondheid.

zoek zijn betrokken en die van de provincie Friesland, waar, voorzover
bekend, geen buitenlandse runderen werden g slacht, vergeleken met het
landsgemiddelde.

Vergelijking percentages van gevonden levende vinnen tussen abattoir \'s-Gravenhage,
provincie Friesland en Nederland.

Bij het beschouwen van deze cijfers springt onmiddellijk in het oog,
dat, waar de gemiddelden van Nederland en de provincie Friesland geen
grote verschillen vertonen, deze voor de in \'s-Gravenhage geslachte dieren,
zowel runderen als kalveren, meer dan het dubbele zijn.

Het zou verleidelijk zijn hieruit te concluderen, dat in Friesland de
cysticercose veel minder frequent zou voorkomen dan bij de runderen in
het Westen van het land, waar het merendeel der in \'s-Gravenhage ge-
slachte runderen vandaan komt, te meer daar het aantal geslachte en
onderzochte dieren ongeveer gelijk is.

Dat deze verschillen niet zo groot kunnen zijn, blijkt uit Tabel V, waai-
de percentages van de laatste jaren, medegedeeld door de veterinaire
inspecteurs in hun ambtsgebieden, kunnen worden vergeleken en welke
cijfers ongeveer overeenkomen met die, verstrekt door het Centraal Bureau
Slachtveeverzekeringen over de jaren 1950 en 1951 van de vinnige slacht-
dieren, die voor schadeuitkering in aanmerking kwamen.

OVERZICHT van de gevonden levende vinnen (promille) in de onderscheiden veteri-
naire inspecties en de gegevens, ontleend aan publicaties door het
Centraal Bureau voor Slachtveeverzekeringen.

Door de grote mate van verplaatsing van rundvee in ons land, waardoor
het onmogelijk is de herkomst van de slachtdieren, besmet met vinnen,
op te sporen, geven deze cijfers wel een beeld van de in die provincies
gevonden levende cysticerci, doch zeggen ons weinig van de besmetting
van de provincie als zodanig.

Ten einde meer exacte gegevens te verkrijgen, werd door mij in het
slachthuis te \'s-Gravenhage in de jaren 1946 en 1947 nagegaan, hoeveel
levende cysticerci werden gevonden hij van verschillende leveringsmarkten
afkomstige runderen. Door de welwillende medewerking van de plaatselijke
toewijzingscommissaris werden de nauwkeurige aantallen runderen van
de diverse markten genoteerd met de nummers van de gebruikte oor-
merken, zodat na de slachting aan de hand van het zich in het oor van
het dier bevindende merk kon worden nagegaan van welke plaats het met
vinnen behepte dier afkomstig was.

In tabel VI wordt hiervan een overzicht gegeven. Na 1947 is het onder-
zoek niet verder vervolgd, aangezien het autopark voor veevervoer weer
zodanig was aangevuld, dat de handel in rundvee van markt naar markt
weer regelmatig voorkwam. Hoewel óók in de jaren 1946 en 1947 deze
handelwijze wel mogelijk was, waren de op de leveringsmarkten ter over-
name aangeboden dieren, over het algemeen afkomstig van veehouders uit
de nabije omgeving.

STAAT van aan het abattoir te \'s-Gravenhage gevonden levende vinnen, welke aan-
getroffen zijn bij runderen, afkomstig van diverse leveringsmark!en, over 1946
en 1947.

Al zijn de cijfers te klein om vergaande conclusies te trekken, het blijkt
wel duidelijk, dat in alle provincies van ons land de runderen de gelegenheid
krijgen zich te infecteren met de onchosphaeren van de Taenia saginata,
terwijl niet blijkt, dat de marktplaatsen langs de grote rivieren — Deventer,
Zutphen, Zwolle, \'s-Hertogenbosch, Rotterdam - percentages aanwijzen,
welke belangrijk hoger liggen dan van plaatsen hier ver van verwijderd —
Leeuwarden, Hoogeveen, Ommen, Borculo, Hoorn.

De stelling van van Oijen, gesteund door Reitsma, dat in de streken
langs de grote rivieren het grootste aantal cysticerci wordt gevonden, is
naar mijn mening dan ook niet houdbaar.

Uit de door inij vermelde cijfers wordt eerder bevestigd de mededeling
van Schoon, die bij een soortgelijk onderzoek zag, dat de runderen,
afkomstig uit de onmiddellijke nabijheid van Nijmegen, geen hoger per-
centage vinnen vertoonden dan runderen van elders aangevoerd. De
conclusie van van Oijen en Reitsma kan naar mijn mening alleen een
gevolg zijn van het feit, dat het onderzoek in enkele plaatsen langs de grote
rivieren, met name in Arnhem en Rheden, intensiever en nauwkeuriger
werd verricht dan elders.

Dat de weiden langs de rivieren door de regelmatige overstroming een
belangrijk? bron van besmetting kunnen zijn, wordt door mij niet ontkend.

Mijn onderzoek kon zich evenwel niet uitstrekken tot de boerderij, zodat
exacte gegevens niet verstrekt kunnen worden. Een mogelijkheid tot
verbreding van onze kennis in deze kan misschien dan worden verwezen-
lijkt, indien cysticercose als een koopvernietigend gebrek zal worden
beschouwd en de oorspronkelijke eigenaar van het dier wordt opgespoord,
alhoewel ook dan nog in verband met de moeilijkheid bij antedatering
in vele gevallen de infectieplaats niet zal worden gevonden. Evenwel is
het noodzakelijk, dat wij met spoed deze weg inslaan, want de bestrijding
der Taeniasis bij de mens, waar het uiteindelijk toch om begonnen is,
is zeer onbevredigend. Dat van medische zijde weinig belangstelling
bestaat, moge verklaarbaar zijn door het feit, dat de parasiet bij de mens
geen ernstige ziekteverschijnselen veroorzaakt en, misschien dank zij onze
vleeskeuring, ook niet in groter frequentie gaat voorkomen.

Aangezien de runderen zich blijven besmetten, zal men, wil er van een
daadwerkelijke bestrijding sprake zijn, de bron moeten opsporen. Indien
de eigenaar van een rund, dat door hem of een zijner gezins- of personeels-
leden besmet is, de financiële schade van de voorwaardelijke goedkeuring
krijgt te dragen, zal dit een aansporing moeten zijn rle lintwormdrager te
ontdekken en de parasiet, na afdrijving, te vernietigen. Dat de schade,
veroorzaakt door de voorwaardelijke goedkeuring, niet gering is, moge
blijken uit het feit, dat door het Centraal Bureau Slachtveeverzekeringen
over de jaren 1950 en 1951 respectievelijk ƒ 134.404.77 en ƒ 252.701.47 aan
verzekerden werd uitgekeerd, waarbij moet worden bedacht, dat laatst-
genoemden niet steeds ten volle schadeloos worden gesteld.

Zal echter de bron der besmetting vaak kunnen worden opgespoord?
Uit de gevonden cysticerci blijkt, dat meervinnigheid zelden voorkomt,
terwijl, indien een rund graast op een met faecaliën besmette weide, de
kans op besmetting veel groter moet zijn. Van de in de jaren 1941 1948
in de Keuringsdienst \'s-Gravenhage gevonden met levende vinnen besmette
2191 runderen, waren 35 of 1.55 % meervinnig; bij 332 kalveren waren
deze cijfers respectievelijk 10 en 3.01, waarbij opgemerkt dient te worden,
dat in de meeste gevallen niet meer dan 2 vinnen konden worden ontdekt.

Dat in de gezamenlijke spiergroepen nog vinnen kunnen voorkomen,
is vanzelfsprekend — hierop is immers de beoordeling volgens het keurings-
regulatief gebaseerd. Een herhaalde besmetting van het rund op een
bepaalde weide door middel van proglottiden of talrijke oncliosphaeren
is niet waarschijnlijk, terwijl evenmin is gebleken, dat het dier door het
tot ontwikkeling komen van een cysticercus immuniteit zou hebben ver-
kregen.

Uit de literatuur blijkt, dat men de bron van infectie, derhalve de lint-
wormdrager, op het platte land zoekt.

Volgens de gegevens van Jepsen en Roth komt in Denemarken de
Taenia saginata vijfmaal zoveel voor bij vrouwen als bij mannen; hieruit
zou de conclusie kunnen volgen, dat de besmetting van de mens vaker in
de keuken dan aan tafel plaats vindt.

Voor Nederland zijn geen cijfers bekend, al zou liet interessant zijn te
weten, hoe de verhoudingen hier liggen en vooral of de inwoners van het
platteland meer besmet zijn dan de stedelijke bevolking. Immers al wordt
verondersteld, dat door het nauwe contact van de veehouder en zijn gezin
met het vee de besmettingsmogelijkheden van het rund het grootst zijn,
door de voedingswijze ten plattelande, waar het nuttigen van rauw of half
gebraden rundvlees bijna niet plaats vindt, zou de stadsbewoner veel
sterker besmet moeten zijn.

Voor het opsporen van de infectiebron van het rund zal dan ook meer
de aandacht moeten vallen op de weiden en ook bouwlanden de laatste
door voederen van met aarde omgeven bieten, mangelwortelen, aardappe-
len — welke besmet zijn met stadsfaecaliën, terwijl ook de besmetting met
in kanalen en rivieren geloosde rioolinhoud terdege moet worden over-
wogen. Het is reeds jaren geleden, dat in Duitsland werd ontdekt, dat
runderen, grazende op vloeiweiden, sterk besmet werden. In alle gevallen,
waar in ons land weiden worden overstroomd of boezemwater wordt
aangevuld met rivierwater of de rioolinhoud direct in de boezem wordt
geloosd, is de kans op besmetting met lintwormcieren aanwezig. Hieruit
is het ook verklaarbaar, dat overal in den lande runderen met cysticercose
kunnen worden gevonden, maar dat de kans op infectie met veel oncho-
sphaeren hierdoor zeer beperkt is.

Dc bestrijdingswijze der Taenia saginata verplaatst ons hierdoor op
internationaal terrein, aangezien een groot deel van het rioolwater uit
West-Duitsland, België, Frankrijk en Zwitserland wordt geloosd op naar
ons land stromende rivieren, welke landen, zoals hiervoor reeds werd
aangetoond, eveneens de rundercysticercose kennen.

Indien het ernst wordt met de bestrijding der ongewapende lintworm
zal het noodzakelijk zijn, dat in West-Europa maatregelen worden genomen
en nauwkeurig uitgevoerd, waarbij lintwormdragers worden opgespoord,
de worm wordt afgedreven cn vernietigd anders dan door wegspoelen
der proglottiden door een watercloset, dat zonder uitzondering bij de
vleeskeuring een nauwkeurig en uniform uitgevoerd onderzoek van run-
deren en kalveren na de slachting op cysticercus inermis geschiedt, waarbij
in alle gevallen van het aantreffen van ook maar één levensvatbare cysti-
cercus tot sterilisatie of invriezen van het vlees wordt overgegaan en dat
door het opsporen van de herkomst der aangetaste dieren de betrokken
weiden, waar de dieren zich naar alle waarschijnlijkheid hebben besmet,
gedurende een nader te bepalen periode niet voor de beweiding door
rundvee gebruikt mogen worden.

Al zijn in Duitsland vroeger dienaangaande tastbare resultaten niet
bereikt, zou óók het verlenen van een beloning aan de lintwormdrager,
die zich onder medische behandeling stelt tot de parasiet verdreven is,
nogmaals overwogen kunnen worden.

Zonder internationale samenwerking zal naar mijn mening bestrijding
der Taenia saginata in ons land, als zijnde de delta van Westeuropese
rivieren, geen resultaat kunnen geven.

Evenals in andere VVesteuropese landen neemt het aantal bij de keuring
van in Nederland geslachte runderen aangetroffen exemplaren van de
cysticercus inermis niet af, ondanks ruim 30 jaren wettelijk geregelde
vleeskeuring, waarbij aan het opsporen der parasiet speciale aandacht werd
besteed.

Een onderzoek naar de herkomst van de in de jaren 1946 en 1947 met
de levensvatbare cysticerci behepte, aan het Openbaar Slachthuis te
\'s-Gravenhage geslachte runderen, toonde aan, dat deze runderen uit alle
delen van het land afkomstig waren.

Doordat 95 % der aangetaste dieren éénvinnig is, wordt verondersteld,
dat de besmetting vaak plaats vindt door enkele onchosphaeren, waarbij
vooral wordt gedacht aan met faecaliën verontreinigd water of door
hiermede overstroomde weiden.

Aangezien Nederland als delta van enkele grote rivieren besmet kan
worden met het hierin in het buitenland geloosde rioolwater, wordt aange-
drongen op internationale bestrijding, waarbij vooral aan het opsporen
van lintwormdragers meer aandacht moet worden besteed en de afgedreven
lintwormen moeten worden vernietigd, terwijl tevens de keuring op uniforme
wijze moet worden geregeld.

As well as in other Western European countries, the number of specimens of the
cysticercus inermis found in cows slaughtered in the Netherlands does not decrease,
in spite of more than 30 years of legally regulated meat inspection, in which special
attention was paid to the tracing of the parasite.

An investigation into the placc of origin of the cows, slaughtered in the Public Abat-
toir at the Hague during the years 1946 anel 1947 and in which viable cysticerci were
found, showed that these cows were coming from all parts of the country.

Because 95 % of the affectcel animals contain one bladderworm, it is supposed that
the infection often takes placc by se>rne oncospheres, and especially water polluted by
faeces or meadows which have been inundated by this water arc suspecteel.

Because the Netherlands, being a delta of a few large rivers, can be infected by
the ch ained sewerage-water of other countries, international combat is insisted upon,
in which special attention must be paid to the tracing of tapeworm carriers, and the
passcel tapeworms must be destroyed, whilst also the meat inspection must be regulated
more uniformly.

Comme dans d\'autres pays de l\'Europe occidentale, le nombre des cas de cystercus
inermis, constaté lors de l\'inspection des bovidés abattus aux Pays-Bas, ne diminue pas.
Et cela malgré les passés 30 ans d\'inspection des animaux de boucherie réglée de par la
loi, à lacjuelle inspection on prête particulièrement attention à découvrir le parasite.

Une enquête concernant la provenance des bovidés atteints de cysterci viables et
abattus à l\'Abattoir Public à la Haye pendant les années 1946 et 1947, démontra que
ces bovidés provenaient de toutes les contrées du pays. Vu que les 95 % des animaux
sont monoptères, on suppose que la contagion est souvent causée par quelques oncho-
sphères, ou l\'on pense surtout à de l\'eau souillée par des matières fécalcs ou à des prés
inondés par cette eau.

Vu que les Pays-Bas, comme delta de quelques fleuves, peuvent être infectés par l\'eau
des égouts qu\'on lâche dans ces fleuves, on insiste sur une lutte internationale, pendant
laquelle il faudra surtout prêter plus attention au dépistage de porteurs de ténias. Les
ténias dérivés doivent être détruits et avec cela le contrôle devra être réglé d\'une façon
uniforme.

Ebenso wie in anderen westeuropäischen Ländern zeigt sich auch in den Niederlanden,
dass bei der Kontrolle geschlachteter Rinder die Zahl der festgestellten Exemplare des
Cysticercus inermis bisher keinen Rückgang aufweist, obwohl die, seit über 30 Jahren
bestehende, gesetzlich geregelte Fleischbeschau ihre spezielle Aufmerksamkeit dem
Aufspüren dieses Parasiten widmet.

Eine Untersuchung nach der Herkunft der in den Jahren 1946 und 1947 im Städ-
tischen Schlachthof zu \'s-Gravenhage geschlachteten und mit lebensfähigen Cysticerci
behafteten Rindcin wies aus, dass diese Rinder aus allen Teilen des Landes her-
stammten.

Dadurch, dass 95 % der befallenen Tiere einfinnig ist, wird angenommen, dass die
Verseuchung oft durch einzelne Onchosphaeren hervorgerufen wird, wobei man vor
allem an durch Fäkalien verunreinigtes Wasser, bezw. hiermit überströmte Weiden
denkt.

fn Erwägung ziehend, dass die Niederlande als — Delta einzelner grosser Flüsse —schon
durch die im Auslande in dieselben hineingelangten Abwässer verseucht werden kann,
wird auf eine internationale Bestreitung angedrungen, wobei vor allem dem Aufspüren
von Bandwurmträgern grössere Aufmerksamkeit geschenkt werden muss und die abge-
triebenen Bandwürmer vernichtet werden müssen, während die Kontrolle auf eine
gemeinsame Weise geregelt werden muss.

6. A. Jepsen en FI. Roth, Report of the XIVth international vetcrinary congress.

Uit de vele reacties van de zijde van de dierenartsen is gebleken, dat
het besluit van de Faculteit der Veeartsenijkunde om de Veterinaire
Week niet te laten doorgaan, zowel het Hoofdbestuur als vele collegae
ten zeerste heeft verwonderd en teleurgesteld.

Een goede en tijdige voorbereiding van de Veterianire Week zou
zonder twijfel de Regelingscommissie wel voor onnodige moeilijkheden
hebben geplaatst, omdat op de sluitingsdatum van de aangifte zich een te
klein aantal deelnemers had opgegeven, maar vele dierenartsen zijn van
de veronderstelling uitgegaan, dat deelneming aan de Veterinaire Week
toch nog wel mogelijk was, ook bij latere aanmelding, omdat in het ver-
leden in dit opzicht door de betreffende regelingscommissies altijd een
zeer soepel standpunt werd ingenomen.

Het is maar al te goed bekend, dat practiserende dierenartsen met het
oog op voorzieningen betreffende practijkwaarneming, zich 3 weken van
tevoren dikwijls nog moeilijk officieel kunnen opgeven.

De beslissing van de Faculteit, waarop noch het Hoofdbestuur, noch
de dierenartsen ook maar enigermate waren voorbereid, is daarom zo
teleurstellend geweest, omdat, blijkens de steeds groeiende belangstelling
voor deze 3-jaarlijkse contactdagen tussen de Faculteit en de dieren-
artsen, grote behoefte bleek te bestaan een een regelmatige uitwisseling
tussen wetenschap en practijk.

Deze onverwachte beëindiging van een traditie, die van 1936 af is
gegroeid, wordt temeer betreurd, omdat hiermee de enige officiële moge-
lijkheid voor contact in groot verband, is opgeheven.

Gevreesd moet worden, dat de traditioneel geworden Veterinaire Week
nu wel definitief tot het verleden zal behoren, omdat bij een organisatie
in een andere vorm of in een ander gedeelte van het jaar de Faculteit
weer zal stuiten op de zelfde moeilijkheden.

Zoals bekend organiseren verschillende medische faculteiten klinische
avonden en demonstraties, waarvoor bij vele artsen grote belangstelling
bestaat.

Ik kan hieraan toevoegen, dat het Hoofdbestuur, nadat bekend was,
dat de Veterinaire Week niet zou doorgaan, tot het uiterste toe heeft
getracht de Faculteit te bewegen de Veterinaire Week toch in elk geval
dit jaar te laten doorgaan.

Zo heeft het Hoofdbestuur o.a. aangeboden een schrijven te richten
tot alle dierenartsen met het verzoek, speciaal aan degenen, die wel van
plan waren de Veterinaire Week te bezoeken, zich alsnog onmiddellijk
officieel hiervoor op te geven.

Bovendien heeft de Maatschappij voor Diergeneeskunde alle financiële
gevolgen van een eventueel te geringe deelneming op zich willen nemen.

Helaas bleef het éénmaal genomen besluit van de Faculteit echter ge-
handhaafd.

Ik wil beginnen met een „ronde" verklaring, n.1. dat ik de publicatie
van het artikel van collega Nieuwenhuijs, in de vorige aflevering van
ons Tijdschrift welke publicatie ik, als lid van de redactie, tenslotte
niet kon verhinderen, ernstig betreur. De aangelegenheid n.1. waarover
dit artikel handelt, komt aan het eind ervan uit de bus en wel het
instellen van medezeggingschaps-commissies of commissies van advies
op de openbare slachthuizen, welke commissies dan dienen te zijn samen-
gesteld uit de gebruikers van het slachthuis. Zelfs gaat de schrijver nog
verder.

Na een inleiding van enkele bladzijden komt hij tot de conclusie, dat
n.a.v. de ontwikkeling van de ,,vleeshygiëne" en van de vleeshandel in de
loop der tijden, genoemde commissies aan de abattoirs dienen te worden
ingesteld. Het is mij niet duidelijk, wat de ontwikkeling van de vlees-
hygiëne met deze commissies te maken heeft en dit is ook aan collega N.
zelf niet duidelijk. Immers hij zegt, dat de zorg voor de volksgezondheid
behoort tot de taak van de Overheid en het economisch beheer van het
slachthuis tot de competentie van de vleesbewerkers; dat het de taak is
van die vleesbewerkers om le zorgen voor een zo goedkoop mogelijk product
en dat het slachthuis dit mogelijk moet maken door een economisch en
technisch juiste ordening, zodat straks de vleesbewerkers medezeggen-
schap moeten krijgen in het beheer van het slachthuis. Stiaks, want heden
zijn zij, volgens collega N., nog niet voldoende sociaal ontwikkeld voor
deze taak.

Die medezeggenschap wil collega N. volkomen terecht doen geboren
worden als gevolg van de instelling „Slachthuis" cn niet als uitvloeisel
van de vleeshygiëne. Welnu, dan is de titel van zijn artikel, n.1. „de ver-
houding vleeshygiëne-vleeshandel" onjuist, als hij uit deze verhouding
het bewijs wil putten dat medezeggenschaps-commissies nodig zijn. Deze
commissies hebben, ook volgens collega N„ niets met de vleeshygiëne te
maken. En hoe interessant de inleiding van zijn artikel ook is, als bewijs
dat als gevolg van die verhouding de medezeggenschapscommissies nodig
zijn, is die inleiding van geen waarde. Dit is mijn eerste bezwaar tegen het
artikel, zodat ik als opschrift verkies: „De verhouding Openbaar Slacht-
huis : vleeshandel".

Mijn tweede bezwaar is, dat, terwijl in de kringen van Directeuren van
Openbare Slachthuizen in ons land de zeer belangrijke kwestie van mede-
zeggenschaps-commissies uit de gebruikers, nóch aan een discussie, dus
nóch aan een oordeel onderworpen is geweest en terwijl in ons land hierom-
trent slechts een zeer geringe ervaring bestaat, behalve dan enkele droevige
met de Coöperatieve slachthuizen, de instelling van deze commissies in ons
eigen orgaan wordt gepropageerd door een Keuringsveearts aan een abattoir,
die, hoe ruim zijn visie overigens ook mag zijn, toch slechts op bescheiden

schaal over deze materie kan oordelen. Het is mijns inziens n.1. onjuist,
om, vanwege het feit dat in het huidige maatschappelijk bestel vele her-
vormingen plaatsgrijpen, o.a. de invoering van de P.B.O., hieiuit maar
te concluderen, dat aan de Openbare Slachthuizen medezeggenschaps-
commissies nodig zijn. En nu kan collega N. terugwerpen, dat de Direc-
teuren van de Openbare Slachthuizen in ons land dan zelf deze aan-
gelegenheid maar ter hand hadden moeten nemen en niet hadden
moeten wachten, totdat noodgedwongen een niet-Directeur de knuppel
in het hok wierp. Ik wil reeds vooruit hierop antwoorden dat wij,
Directeuren van Openbare Slachthuizen, ons tot heden over deze kwestie
nog niet hebben uitgesproken en dit had voor collega N. een waar-
schuwing moeten zijn, dat er aan het hebben van medezeggenschap in
het beheer, c.q. het geven van advies hierover door de gebruikers, veel
meer vastzit, dan hij als niet-Directeur kan vermoeden, of als hem door-
anderen is verteld. Een simpel overleg met zijn eigen Directeur, voordat
hij tot plaatsing van zijn artikel overging, had collega N. ervan kunnen
overtuigen, dat ,,de meesters in hun wijsheid gissen........"

Hetzelfde geldt voor mijn derde bezwaar tegen het artikel van collega N.,
n.1. de tussen de regels te lezen propaganda voor de instelling van het
systeem van een Directeur van het slachthuis naast, boven of onder een
Directeur van de Vleeskeuringsdienst. Ook deze kwestie is veel moeilijker
dan het neerschrijven van de regel: „De economische functie, d.w.z. het
economisch beheer van het slachthuis behoort in wezen tot de competentie
van de vleesbewerker".

Het is de Directeuren van Openbare Slachthuizen in iNederland zeker
niet als achterlijkheid, nalatigheid, latentheid of berusting te verwijten,
dat zij de. kwestie van de medezeggenschaps-commissies, c.q. de advies-
commissies, c.q. het overlaten van het. economisch beheer aan de vlees-
bewerkers tot heden niet als een onderwerp voor uitvoerige studie aan een
speciaal daarvoor ingestelde commissie heeft overgedragen. Zij voelen deze
aangelegenheid als van zodanig belang, dal zij slechts in besloten vergade-
ringen en in gesprekken elkanders meningen hierover peilen, zonder zich
thans naar buiten door het uitspreken van een bepaalde mening te binden.
Zij weten, dat medezeggenschaps-commissies, adviescommissies en het
volledige economisch beheer, in de toekomst slechts graduele verschillen
te zien geven. Zij weten, dat deze tijd ons steeds meer, zoals coIlegaREiTSMA
juist uitdrukt, praatgrage commissies geeft en zij weten, dat de ervaringen
met de medezeggenschaps-commissies van het personeel, nu niet bepaald
tot uitbreiding van dit instituut aanmoedigen. Zij weten, dat, indien er
aan een slachthuis behoefte bestaat aan een adviescommissie, dit een motie
van wantrouwen inhoudt tegen de Directeur, want bij een goede Directie
is er aan dit instituut geen behoefte. Voor een behandeling van het vóór en
tegen van een medezeggenschaps-commissie, een adviescommissie, een
overdracht van het beheer aan de vleesbewerkers of het benoemen van
twee Directeuren, zou dit Tijdschrift te klein blijken. Bovendien is dit niet
mijn bedoeling.

Ik wil slechts waarschuwen, dat de z.g. ,,human factor", het opnieuw
ontdekken van de mens, waaruit men volgens collega N. het ontstaan o.a.
van de medezeggenschaps-commissies en adviescommissies zou mogen
verklaren, dan toch wel een zeer materiële aangelegenheid is, want volgens
collega N. is het hoofddoel van zulk een commissie, die medezeggenschap

heeft in het beheer en straks misschien het gehele beheer overneemt, om te
komen tot „een zo goedkoop mogelijk product."

Deze woorden passen m.i. niet bij termen zoals „ontwaarding van het
leven", „het opnieuw ontdekken van de mens" enz. Kom, Collega N.,
laten we toch met beide benen op de grond blijven.

Wij weten welke gevaren er schuilen in een beheer van een Openbaar
Slachthuis door de vleesbewerkers. Wij schouwen ook naar de achtergrond
van al die wensen naar medezeggenschap in het beheer, waarbij wij erover
verbaasd zijn, dat men slechts kan beluisteren het begrip van medezeggen-
schap, maar nooit van medeverantwoordelijkheid. En toch zal men deze er op de
koop toe bij moeten nemen. Wij zijn democraten en daarvan zijn alle
slagers overtuigd. Zij zijn er ook van overtuigd, dat zelfs hun economische
belangen bij ons in goede handen zijn en dat het begrip medezeggenschap
vaak slechts een voortgeplante echo is van een uitroep, die het gevolg is
van onze huidige opvattingen van democratie.

Ik vind maar één ding van belang, n.1. dat wij er met ons allen voor
zorgen, dat onze democratie niet te gronde gaat aan haar eigen dictatuur.

In verband met het niet doorgaan van de Veterinaire Week
stelt het comité zich voor de onthulling van de plaquette voor
wijlen Prof. Dr. G. KREDIET uit te stellen tot de Algemene
Vergadering van de Maatschappij voor Diergeneeskunde in
October a.s.

Gezondheidsdienst voor Pluimvee, Amersfoortsestraat 49, Soesterberg
Tel. 03403—617.

Het pullorumonderzoek voor liet broedseizoen 1954, 1955 is ook di
jaar weer verdeeld in een zomeronderzoek der oveijarige hennen er
hanen (broed 1953 en ouder en een herfstonderzoek der jonge dïerei
(broed 1954).

De pluimveehouders, die hiervoor in aanmerking komen, zijn ei
mede in kennis gesteld, dat het zomeronderzoek per 1 Juni 1954 eei
aanvang kan nemen en vóór 1 Augustus moet hebben plaats gehad

De uitvoering van het onderzoek kan geheel op dezelfde wijze ge
schieden als het vorige jaar.

Volledigheidshalve zal hierover in de eertsvolgende aflevering vai
het Tijdschrift voor Diergeneeskunde een uitvoeriger mededeling volgen

Prof. Dr. Diedrich Küst und Doz. Dr. Franz Schaetz. - Fortpf lanzungsstörungen
der Haustiere. Zweite umgearbeitete Auflage, 1953. Ferd. Enke Verlag — Stuttgart.
Prijs ƒ 23,55.

De eerste druk van dit boek verscheen in 1949. Nu vier jaar later heeft de tweede druk
de pers verlaten.

De omvang van de tweede druk is iets groter dan van de eerste en bedraagt 235 blad-
zijden. Het aantal afbeeldingen is toegenomen van 55 tot 80 stuks.

Met genoegen heb ik kennis genomen van de tweede druk van dit boek over steriliteit
van rund, paard, schaap, geit en varken. De mogelijke oorzaken van onvruchtbaarheid,
zowel bij het mannelijk als bij het vrouwelijk individu laten schrijvers voor elk der ge-
noemde dieren systematisch de revue passeren.

Zij moeten het mij niet euvel duiden, dat ik hier en daar een enkele opmerking meen
te moeten maken.

Het gehele sperma-onderzoek omvat slechts één bladzijde (pag. 61). Dit had mijns
inziens uitvoeriger moeten geschieden en het is onjuist hiervoor te verwijzen naar boeken
over kunstmatige inseminatie.

Naar mijn mening had de waarde van het boek niet in het minst geleden indien de
afbeelding 40 van een magere koe (Mangelsterilität) weggelaten was.

Het proefschrift van Kampelmacher heeft ons geleerd, dat men niet kan volstaan bij
een onderzoek naar mogelijke bacteriële oorzaken der steriliteit met een „Probeent-
nahme möglichst exakt und sauber an der Cervix" (pag. 91).

Waarschijnlijk zullen de schrijvers de zin vermeld op blz. 92 luidende: „Die in der
Humanmedizin gebräuchliche Abrasio der Schleimhaut zur Diagnosestellung hat für
die Veterinärmedizin noch keine praktische Bedeutung erlangt, da einesteils wegen der
technischen Schwierigkeiten und anderseits der fraglichen Verträglichkeit wegen Be-
denken bestehen", weglaten, zodra zij kennis hebben genomen van het fundamentele
onderzoek van Brus over de uterusbiopsie.

Uit de beschrijving van Vibriosis genitalis (pag. 133) komt in het geheel niet tot uiting,
dal dit lijden als oorzaak van onvruchtbaarheid in de zin van niet-drachtig-worden,
ontdekt is door S\'I\'egenga. Dit vind ik een grote lapsus, want ik acht deze ontdekking
een der belangrijkste vondsten uit de laatste decennia op het gebied der enzoötisch
optredende steriliteit.

Indien men over Vibrio fetus als steriliteits-oorzaak schrijft, dient het niet-drachtig-
worden voorop te staan, de abortus door dit agens moet eerst daarna volgen. De auteurs
beschrijven onvoldoende het klinisch beeld van de steriliteit, die door vibrio fetus wordt
veroorzaakt.

Bij de onderbreking der graviditeit langs hormonale weg (pag. 154) had melding
gemaakt moeten worden van recente onderzoekingen van Vandeplassche.

Dit alles neemt echter niet weg, dat ik ieder die belangstelling heeft voor het sterili-
leitsprobleem onzer huisdieren, zowel dierenartsen als studenten in de diergeneeskunde,
dit boek ter lezing aanbeveel.

Het is juist, dat de dierenartsen in verschillende veerijke streken periodiek overbelast
zijn, doch dit feit brengt op zichzelf nog niet de wenselijkheid mede het instituut der
veeverloskundigen blijvend te handhaven, aldus Minister Mansholt in de Memorie van
Antwoord op het Voorlopig Verslag van de Tweede Kamer over het Wetsontwerp met
betrekking tot de uitoefening van de diergeneeskunst. Ook toeneming van het aantal
dierenartsen zou tegemoetkomen aan de behoefte, waarin thans nog door de veever-
loskundigen wordt voorzien. Om verschillende redenen verdient dit laatste verre de
voorkeur. De ontwikkeling in de methode, waarop, en het instrumentarium, waarmede
de deskundige dierenarts de verlossingen pleegt te verrichten, alsmede de algemene
wetenschappelijke evolutie op dit gebied, kan de veeverloskundige, ook na een uiteraard
beperkte opleiding, nu eenmaal niet volgen. De veehouders zien dit over het algemeen
zeer wel in en geven daarom zo mogelijk aan de dierenarts de voorkeur. Ook uit een oog-
punt van dierenbescherming verdient de voorgestelde geleidelijke vervanging van de
veeverloskundigen door deskundige dierenartsen alleszins aanbeveling. De zogenaamde
sacraalanaesthesie, welke een pijnloze behandeling van het dier verzekert, zullen de
veeverloskundigen niet mogen toepassen. Daar komt nog bij, dat verschillende veever-
loskundigen zich in de practijk niet tot verlossingen beperken, maar zich ook bezig-
houden met andere diergeneeskundige ingrepen, waartoe zij de bevoegdheid missen.
Soms is er zelfs sprake van kwakzalverij in volle omvang en wordt daarnaast ook handel
gedreven in diergeneesmiddelen tot zelfs penicilline toe. Tenslotte moet men niet over
het hoofd zien, dat juist de aanwezigheid der veeverloskundigen een remmende invloed
heeft op de vestiging van nieuwe dierenartsen en daardoor een ruimere voorziening
met algemene diergeneeskundige hulp ongunstig beïnvloedt. De voorgestelde regeling
schept de mogelijkheid aan dit euvel geleidelijk tegemoet te komen.

Het argument, dat de veeverloskundige door zijn practijkervaring van jongsaf aan
vaak handiger is in dit werk dan de dierenarts, mag naar de mening van de Minister
in deze zeker niet veel gewicht in de schaal leggen. De pas beginnende verloskundige
is even onervaren als de pas afgestudeerde dierenarts. Beiden zullen zich de nodige
ervaring geleidelijk moeten verwerven.

Aan verloskundigen kan nimmer een opleiding worden gegeven, die hen op hun gebied
gelijkwaardig zou maken aan <le dierenartsen. Niet alleen kan de opleiding er niet op
gericht zijn hun de anatomische en physiologische kennis bij te brengen, welke de dieren-
arts zich tijdens zijn langjarige studie verwerft, maar ook zal de verloskundige in een
opleiding geen voldoende basis kunnen vinden om de voortdurende ontwikkeling van
de veterinaire wetenschap ook op dit onderdeel te kunnen blijven volgen.

In het bovenstaande meent de bewindsman de argumenten, welke in Int verslag
worden aangevoerd vóór een handhaving van de veeverloskttndigt n voor onbepaalde
lijd, te hebben weerlegd. De voorgestelde uitstervingsregeling voor de veeverloskundigen
is derhalve gehandhaafd. Het is echttr denkbaar, dat in bijzondere gevallen een situatie
ontstaat, waarin een tijdelijke afwijking van deze regeling gewenst is. In een bepaalde
plaats of streek kunnen namelijk de omstandigheden weieens zodanig zijn, dat na het
verdwijnen van de daar werkende, toegelaten veeverloskundige nog een periode over-
brugd moet worden voordat de verlossingen volledig door een dierenarts kunnen worden
overgenomen. In zulk een geval moet het mogelijk zijn de regeling tijdelijk te doorbre-
ken door een nieuwe vergunning, zo nodig van beperkte duur, voor het verrichten van
verlossingen aan een leek te verstrekken.

Wat de castreurs betreft, moet de Minister toegeven, dat de consequentie van de ge-
troffen regeling, dat de veehouder zelf wel zijn biggen mag castreren, doch uiteindelijk
de veel handiger castreur dit niet meer zal mogen doen, onhoudbaar is. Daarom is de
mogelijkheid geopend van een toelating tot het castreren van biggen. De bewindsman
heeft evenwel gemeend zich daarbij te moeten beperken tot mannelijke biggen, omdat
castratie van vrouwelijke biggen een dusdanige ingrijpende operatie is, dat toepassing

daarvan door leken vooral uit een oogpunt van dierenbescherming beslist onverantwoord
mag heten. Om die reden is ook de bevoegdheid van de eigenaar tot het castreren van
de aan hem zelf toebehorende biggen, alsnog tot de mannelijke biggen beperkt. Volle-
digheidshalve zij hier reeds vermeld, dat ook de mogelijkheid tot het castreren van lam-
meren door de eigenaar en door castreurs is geopend, zij het, dat de Minister zich daarbij
de bevoegdheid heeft voorbehouden een bepaalde methode voor te schrijven.

Bovengenoemd Congres is gehouden van 4-11 April en werd van Nederlandse zijde
bijgewoond door E. J. A. A. Quaedvlieo, die hierover het volgende meedeelde:

Zoals misschien bekend ressorteert de Veeteelt in Marokko onder de Veterinaire
Dienst. Deze ondervindt hierbij grote steun van genoemde Société Vétérinaire de
Zootechnie. Van de Voorzitter van deze Société ontving ik middels de Directeur van
de Veeartsenijkundige Dienst te Rabat een uitnodiging tot bijwoning van hun journées
del\'élevage en tot het houden van een voordracht op het congres, hetwelk gehouden zou
worden in de steden Rabat, Meknès, Fes, Marrakech en Casablanca.

De spreiding van de voordrachten geschiedde om in dit uitgestrekte land de Veteri-
nairen, fokkers en overige belangstellenden zoveel mogelijk in de gelegenheid te stellen
eraan deel te nemen. Dit is een succes geworden.

Aan belangstelling heeft het inderdaad niet ontbroken. In alle plaatsen waren de
zalen steeds tot in de nok toe gevuld.

Het trof mij, dat ik enkele fokkers, die ik te Mèknès en Fes had gesproken, opnieuw
weer aanwezig zag in Marrakech, nu vergezeld van enkele kennissen. Als men weet,
dat de afstand van Fes naar Marrakech ruim 500 km bedraagt, dan zegt dit wel iets voor
de belangstelling, die er voor dit congres bestond.

Doordat één der sprekers n.1. Prof, GuENOa uit Madrid, vermoedelijk om redenen
van politieke aard, op \'t laatste ogenblik, verstek liet gaan, moest de agenda gewijzigd
worden. Op verzoek van de Voorzitter heb ik mij toen bereid verklaard om in plaats
van één, een drietal voordrachten te houden zowel te Mèknès, Marrakech en Casa-
blanca over: La Race bovine hollandaise pie-noire.

Mijn causerieën omvatten een exposé over de eigenschappen etc. van de Nederlandse
runclvee-rassen, met daarnaast korte uiteenzettingen over de bestrijding der tuberculose,
het mond- en klauwzeer en het besmettelijk verwerpen.

Het behoeft geen betoog, dat bij dergelijke beschouwingen niet kan volstaan worden
met hetgeen hier te lande geschied en mogelijk is, maar daarbij vooral onder de loupe
dient te worden genomen wat in een land als Marokko realiseerbaar is.

De omstandigheden waaronder het vee wordt gehouden zijn aldaar niet alleen geheel
anders dan in ons landje, maar ook in Marokko zelf bestaat er een hemelsbreed verschil.
Ik denk hierbij b.v. aan het houden van vee op behoorlijke en soms prachtbedrijven
van de Franse „colons", pioniers in de betekenis van het woord, in de nabijheid (100 KM
en meer) van de grote steden, aan de omstandigheden, waaronder het vee wordt ge-
houden in de afgelegen streken, (vooral Berbers), aan de grote „troupeau\'s" van de
Nomaden, die steeds maar heen en weer trekken over enorme afstanden, zonder vaste
woonplaatsen.

Ook het werk van de Veeartsenijkundige Dienst verschilt in vele opzichten van dat bij
ons. Het bepaalt zich ten plattelande vrijwel uitsluitend tot preventie.

Op bepaalde tijden en plaatsen wordt door de inspecteurs en hun helpers preventief
geënt tegen verschillende, ziekten. Deze entingen geschieden gratis. Ware dit niet het
geval dan zou practisch niet geënt worden.

Het ambtsgebied van de inspecteurs is vele vele malen groter dan bij ons, van sommige
groter dan Nederland. Neemt men daarbij in aanmerking de, met uitzondering van de
hoofdwegen, slechte verbindingswegen, dan kon men zich indenken hoe moeilijk de
ziektebestrijding is, welke moeilijkheden nog in sterke mate verhoogd wordt door het
fatalisme van Berbers en Arabieren.

Hun kudden bestaan meestal uit schapen, geiten, ezels, muilezels en enkele kamelen.
Tijd kennen zij niet.

Aangifte van ziektegevallen evenmin. (Wéér zou die trouwens moeten gebeuren?)
Grote sterften worden eenvoudig aanvaard als de wil van Allah. Soms krijgt de inspec-
teur bericht van een of andere politiepost of militair onderdeel. Hij rijdt zover mogelijk
per jeep, en vervolgens per muilezel of ezel naar de aangegeven plaatsen, en tracht
dan de mensen te bewegen de nog levende dieren gratis te laten enten.

Frans-Marokko is niet, zoals wel eens gemeend wordt, een kolonie of onderdeel van
Frankrijk. Het is een vrij land, dat onder Frans Protectoraat staat.

De dierenartsen zijn voor het overgrote deel staatsambtenaren, waarnaast een klein
aantal zgn. vrije dierenartsen. Deze vrijwel alleen in de grotere steden.

Aan de staatsdierenartsen is het geoorloofd ook aan particuliere practijk te doen,
doch alleen daar waar ter plaatse of in de nabijheid geen ,,vétérinaire-libre" is gevestigd.

In Frans-Marokko is geen gelegenheid tot opleiding voor dierenarts. Als algemene
regel geldt dat iedereen, die in het bezit is van een diploma van dierenarts in eigen land
mits dit als zodanig is erkend - ook in Marokko kan worden toegelaten, ook in
Staatsdienst.

De opgedane impressies zijn tè veel en tè groot om ze in een kort verhaaltje neer te
leggen.

Al met al kan gezegd worden: Marokko met zijn mengeling van Oosters en Westers
leven, van Oosterse en Westerse cultuur, is een interessant, maar dan ook buitengewoon
interessant land. Ook voor de Nederlandse dierenarts zijn er mogelijkheden, maar
vooral ook buiten de grote steden, ook vele en grote moeilijkheden. Ik vrees, dat wij in
ons goede landje tè verwend zijn, om ons daaraan behoorlijk te kunnen aanpassen.

Om terug te keren tot het Congres: Aan het banquet dat bij de sluiting werd aange-
boden in hotel El Mansour te Gasablanca noemtlen zowel de vertegenwoordiger van
de Regering, als de President van het Congres en de Voorzitter van de boerenorganisa-
ties het resultaat ,,un succès sans précédent".

Persoonlijk heeft het mij buitengewoon veel voldoening geschonken en met genoegen
heb ik dan ook na afloop een uitnodiging aanvaard van de Algerijnse afgevaardigden
tot het houden van een voordracht in Algiers en Oran in de a.s. herfst.

Op 13 Mei 1954 werd door de N.V. Chemisch Pharmaceutische Fabriek en Groot-
handel in Ziekenverplegingsartikelcn Dr. Lamers en Dr. Indemans te Nijmegen, Sint
Annastraat 187, in de onmiddellijke nabijheid van de laboratoria en klinieken van de
Nijmeegse Universiteit een modern ingerichte toonzaal geopend voor medische en chi-
rurgische instrumenten, apparaten, spreekkamerinrichtingen, laboratoriumartikelen enz.

Besluit van 3 April 1954, houdende wijziging der besluiten van 28 Juli 1924,
Stb. 380 en 27 November 1936, Stb. 779A, ter uitvoering van de Veewet.

I. In het Koninklijk besluit van 28 Juli 1924, tot wering en bestrijding van het rot-
kreupel der schapen, Stb. 380, wordt het bepaalde onder a gelezen als volgt:

de voorschriften van Titel III van de Veewet zullen worden toegepast tot wering
en bestrijding van het rotkreupel der schapen.

II. In het Koninklijk besluit van 27 November 1936, Stb. 779A, tot het in het leven
roepen van bepalingen, tot wering en bestrijding van de varkenspest, wordt het bepaalde
onder a gelezen als volgt:

De voorschriften van Titel III van de Veewet zullen worden toegepast tot wering
en bestrijding van de varkenspest.

III. Dit besluit treedt in werking met ingang van cle tweede dag, volgende op die
zijner afkondiging in het Staatsblad.

Boller, über die Behandlung von Pyogenes-Endomctriden beim Rind mit Strepto-
mycin.

Fankhauser und Wyler, Chromophobes Adenom der Hypophyse bei einem Hund.
Gsell, Die Abhängigkeit der Scdimcnticrungsgeschwindigkeit der Erythrozyten vom
Erythrozytenvolumcn beim Pferdeblut und ihre Berücksichtigung in der Diagnostik,
Bouvier, A propos de la pyobacillosc des veaux du Brésil.

F. Benesch, Wien, Zum Kaiserschnitt beim Rind von der Flanke unter hoher Extradural
und lokaler Infiltrationsanästhesie,

R. Supperer, Wien, Versuche über die Entwicklung des Geflügel-Bandwurmes Hyme-
nolepis cantaniana.

E. Bajf.z, Hilm-Kematen, Zur Chloralliydratbehandlung der Azetonämic der Milch-
kühe.

G. Thiery, Culture in vivo du sarcome de Sticker dans le liquide céphalo-rachidien.
A. Charton, Jurisprudence, Garantie conventionellc tacite dans les ventes et échanges
d\'animaux domestiques.

Schellner, Bericht über eine vom 8-18.12-1953 in Paris durchgeführte internationale

Krispien, Ist der Ingham-und Harrisontest in der Veterinärmedizin verwendbar?
Holz, Über die oberflächliche Struktur der Coccidien-Oocysten.
Zimmermann, Die postmortale Urämiediagnose beim Hund mittels einfacher chemi-
scher Untersuchungsmethoden.

Zureck, Über zwei Fälle von unnötiger Tierquälerei bzw grober Vernachlässigung von
Schlachtrindern.

Buss, Hauttuberkulose des Pferdes als Ursache menschlicher Hauttuberkulose.
Hoppe und Eikmeier, Beitrag zur Behandlung einiger Hautkrankheiten des Hundes
mit dem „Anthrolin" einem neuen Dcrmatotherapeutikum.
Tzschacher, Triplexan in der Landpraxis.

Vermizeele, Gelatinol, ein wasserlösliches Kunstharz als Einschlussnüttel für die nach

Nassal, Aurcomycin-Salbe „Ledcrle" 6% ig als Therapcuticum beim ansteckenden Schnu-
pfen (coryza contagiosa) des Geflügels.

Wille, Die Krisenquellen der Welt-Viehwirtschaft und ihre Eindämmung.
Liebsch, Die Wirkung von Aureomycin (Aurofac) in der Schweinemast.
Schlaak, Betrachtungen zur Erbwertcnnittlung der Besamungsstationen.

Tu. Hubrig und H. Ohder, Ansteckende Schweinelähme in Thüringen.
K. Schmidt, Verschiedene Einflüsse auf die Ferkelcrzcugung in der Schweinezucht.

J. Kohlsohmidt, Über die Behandlung des Pruritus cutaneus bei Hunden und Katzen
mit Thiantan.

G. Flückiger, Bisherige Bemühungen zur internationalen Bekämpfung tierischer
Seuchen.

H. Steuer, Zur Therapie der Mastitiden des Rindes und der Ziege mit Penicillin-Sul-
fanomid-Öl.

G. Seidel, Zur Frage der Bedeutung des Chlorophylls für die tierärztliche Lebens-
mittelüberwachung.

G. Flückiger, Bisherige Bemühungen zur internationalen Bekämpfung tierischer
Seuchen.

M. T. I. Cronin, The determination of plasma volume and the estimation of blood
volume in the horse.

Olga Uvarov, P. W. Muggleton, Penicillin levels in cow\'s milk after intramammary
infusion of procaine penicillin.

W. J. Jordan, The use of a liver extract (Vitamin B preparation) in scouring in young
piglets.

Brendan T. Farelly and W. C. Miller, Equine haemolytie. disease: parturient and
post-parturient treatment of antibody positive mares and their foals.
P. K. C. Austwick, The isolation of trichophyton discoides from cattle.

C. A. E. Briggs, Joan M. Willingale, R Braude and K. G. Mitchell, The normal
intestinal flora of the Pig I-Bacteriological methods for quantitative studies.

Irene Batty, A. Thomson and J. R. Hepple, The active immunisation of newborn
lambs against pulpy kidney disease.

G. W. Serth, Otitis externa in the dog and cat.
John Hammond, The nutrition society.

Journal of the American Veterinary Medical Association, Volume 124,
March 1954, No. 924.

Georges W. Stiles, Observations on Rabies with special reference to Colorado.
W.J. Zontine and W. E. Hughes, Equine laparotomy.

E. C. Troutman, Granular vaginitis as a cause of infertility in dairy cattle.
A. Savage and J. M. Isa, Embryonal nephroma with metastasis in a dog.

Dean C. Lindley, Intra-uterine antibiotic therapy postservice in infertile dairy cattle,
f.. E. Fisher, Surgery for cataract in a Monkey.

Donald E. Cooperrider and Frank A. Hayes, Crystalline hexylresorcinol in the
treatment of ascariasis and ancylostomiasis in canidae.

M. G. Rhoades, Response of dogs with heat exhaustion to ACTH or cortisone.
James R. Wadsworth, Fibrosarcomas in a deer.
L. P. Doyle, Field trials with streptomycin for swine dysentery.
Charles W. Kossack and Harold C. Hanson, Fowlpox in the mourning dove.
Robert W. Menges, James T. McClellan, Robert J. Ausherman, Canine histoplas-
mosis and Blastomycosis in Lexington, Kentucky.

J. A. Baker, H. E. Jensen, R. E. Witter, Canine infectious hepatitis-Fox encephalitis.
L. C. Grumbles, F. K. Wills, W. A. Boney Jr. Furazolidone in the treatment of fowl
typhoid in turkeys.

Chester A. Gleiser, A review of some basic concepts of the biology and Pathogenesis
of acute ionizing total body radiation.

Journal of the American Veterinary Medical Association, Volume 124,
April 1954, No. 925.

D. A. Price and W. T. Hardy, Isolation of the bluetongue virus from Texas sheep.
Robert P. Hanson, The history of pseudorabies in the United States.

E. H. Bohl, T. E. Powers, L. C. Ferguson, Abortion in swine associated with lepU
spirosis.

D. D. Delahanty, A tracheotomy with complications in surgery.
Ralph D. Fish, An unusual chinchilla pregnancy.

Kowen D. Frandson and Robert W. Davis, Partial strangulation of bovine abomasum.

B.J. McSherry, A. E. Ferguson, J. Ballantyne, Dissecting aneurism in internal
hemorrhage in turkeys.

H. F. Russo, C. E. E. Bunn, A. K. Miller, S. F. Scheidy, Comparison of intramus-
cular repository procaine penicillin with oral penicillin and probenecid.
Wilson B. Bell, The production of hyperkeratosis by a single administration of chlori-
nated naphtalcnes.

W.J. Mii.i.er, W.J. Tyznik, N. N. Am.en, 1). K. Sorensen, The treatment of ketosis
in dairy cows by oral administration of sodium acetate.

Kyu M. Lee, Manuel Moro, James A. Baker, Transmissible gastroenteritis in pigs.
W. W. Bailey, Antibiotic therapy in anthrax.

George T. Woods, Field results with Huddleson\'s Brucella M. vaccine in fourteen
Illinois herds.

R. F. Riek, The influence of sodium salts on the closure of the oesophageal groove in
cattle.

H. McL. Gordon, The anthelmintic efficiency of phenothiazinc against trichostron-
gylus colubriformis.

Nadat voor de laatste keer een herinnering is uitgegaan aan degenen, die hun contri-
butie voor liet lidmaatschap 1954 op tic reglementair vastgestelde datum nog niet
haelden voldaan, is er nog een klein aantal posten open blijven staan.

.Ingevolge de laatste mededeling hierover wordt over deze posten thans per kwitantie
beschikt.

De ervaring van de voorgaande jaren heeft geleerd, elat er steeds weer kwitanties
worden geretourneerd, voorzien met de mededeling, dat de contributie per giro zal
worden voldaan.

.In verband hiermee wordt ele betrokkenen dringend verzocht de kwitantie bij aan-
bieding te voldoen of indien men beslist wil gireren dit onmiddellijk 11a de eerste aan-
bieding van de kwitantie ook werkelijk te doen.

De kwitanties, die bij eerste aanbieding niet worden geaccepteerd, worden opnieuw
aangeboden, tenzij intussen de contributie, verhoogd met dr incassokosten, per giro is
overgemaakt.

Om onnodige vertraging bij de inning van de nog openstaande posten te voorkomen,
wordt men verzocht dc huisgenoten tijelig er van op d< hoogte te stellen, dat na 1 Juni
een kwitantie zal worden aangeboden.

Kort verslag van de voordracht van Dr. E. J. TOBI te \'s-Gravenhage
over ,,De P.B.O.", gehouden in de ledenvergadering van Donderdag
29 April 1954.

Dr. Tobi begint zijn lezing met tc constateren, dat cr in dc Kring van de dierenartsen
belangstelling bestaat voor de publiekrechtelijke bedrijfsorganisatie (P.B.O.) F,r is eens
ccn peiling geweest in een bepaalde groep van het bedrijfsleven over dc bekendheid van
dc P.B.O. Hieruit bleek, dat slechts 7% wist wat of de P.B.O. betekende, 13% had er
„iets van gehoord", terwijl de resterende 80% er totaal onbekenel mee was.

Toch gaat het niet om een brandnieuw onderwerp. In artikel 194 van de grondwet
was er reeds in 1922 over gesproken: „De wet kan aan andere dan in de grondwet ge-
noemde lichamen verordenende bevoegdheid geven".

Prof. Veraart heeft baanbrekend werk geleverd:
Indien in een bedrijfstak met grote meerderheid iets besloten werd, zou dit voor deze
gehele bedrijfstak gelden. Het zou dan gelden voor alle bedrijfsgenoten. Er zou ecu
bedrijfsiaad komen, waarin evenveel werknemers als werkgevers zitting hadden. Bij dc
werkgevers was hiertegen nog al bezwaar.

Prof. Veraart is het niet alleen geweest. Ook Dr. A. Kuiper heeft in sociale richting
deze gedachte besproken. In 1938 zijn dc artikelen 152- 153 en 154 in dc grondwet
ingelast.

Art. 152. De wet kan voor bepaalde beroepen en bedrijven en groepen daarvan, als-
mede voor het beroeps- en bedrijfsleven in het algemeen, lichamen instellen, teneinde
regelend op te treden.

De samenstelling, inrichting en bevoegdheid van deze lichamen worden door dc wet
geregeld.

Art. 154. De besluiten van deze lichamen, die met de wet of het algemeen belang
strijdig zijn, kunnen worden geschorst en vernietigd volgens regels bij de wet te stellen.

De wet kan bepaalde besluiten dezer lichamen aan goedkeuring onderwerpen, volgens

door haar te stellen regels. (Er is hier dus sprake van een repressief en een preven-
tief toezicht).

Art. 180 schept de mogelijkheid tot het oprichten van adviserende colleges.
De Sociaal-Economische Raad (S.E.R.) is een vast college van advies. Zij dient de
Regering van advies.

Tijdens de bezetting waren er de Woltersomse organisaties, aldus genoemd naar
Mr. Woltcrsom, Directeur van de Rotterdamse Bank. Ze waren opgedrongen door de
bezettende macht. Men heeft getracht, goede Nederlanders als functionarissen te be-
noemen en is daarin ook vrijwel steeds geslaagd.

Voor de Woltersomse organisatie gelden:
ie. De horizontale indeling van het bedrijfsleven (de vakgroepen).
2c. De verordenende bevoegdheid.

De vrijwillige organisaties gingen dikwijls mank aan geldgebrek, vanwege het vrije
lidmaatschap.

4e. De Bedrijfsschappen (oude stijl). Deze liepen verticaal door de hele bedrijfskolom.
Na de oorlog hebben dc vakgroepen en de bedrijfschappen nog lange tijd bestaan
en functioneren nu zeer ten dele nog. Ze zijn echter van Duitse smetten vrij gemaakt.
Ze moesten wel blijven bestaan om te voorkomen, dat er een niet duldbaar vacuum
zou ontslaan.

Reeds gedurende dc oorlog bleek bij dc Nederlanders in Engeland allengs de mening
zich te hebben gevestigd, dat, in tegenstelling inet de liberale leer, óók dc regering
een belangrijke taak in het economische leven had.

Minister Vos gaf een voorontwerp, waarover veel critiek is geweest, vooral over de
regeringsvoorzitter van het bedrijfschap: „Het Heerschap in het Bedrijfschap"!
Men wilde regelend optreden. Uit alle pogingen is geboren dc Wet op de publiek-
rechtelijke Bedrijfsorganisatie. (1950).

ie. Er werd een centraal orgaan van advies opgericht: Dc Sociaal-Economische Raad
(S.E.R.).

Deze bestaat momenteel uit 45 leden nl.
15 leden uit de kringen der werkgevers;
15 leden uit dc kringen der werknemers;

De S.E.R. heeft een besturende en een adviserende taak. Daar de 45 leden niet steeds

2c. De wet op dc P.B.O. is een raamwet. Er kunnen worden ingesteld productschappen,
hoofdbedrijfschappen cn bedrijfschappen (nieuwe stijl).

Dc productschappen zijn verticaal georganiseerd, de bedrijfschappen horizontaal.
Het zijn openbare lichamen. Daar het beroep van dierenarts geen onderneming is, zal
hiervoor geen bedrijfschap kunnen worden opgericht.

De taak van de „schappen" is de volgende: „Zij hebben tot taak het bevorderen van
een, het belang van bet Nederlandse volk dienende, bedrijfsuitvoering door de onderne-
mingen, alsmede het gemeenschappelijk belang van die ondernemingen cn van dc
daarbij betrokken personen tc behartigen".

Met zijn privé belangen komt men er niet terecht.
Iedere bcdrijfsgenoot moet lid zijn cn betalen.

In de besturen bestaat een pariteit tussen werkgevers en werknemers. Dit heeft veel
stof doen opwaaien. De gelijkwaardigheid van Kapitaal cn Arbeid wil er nog niet in.
Men krijgt de vorming van grote besturen, bijv. 10 werkgevers en 10 werknemers, dus
20 bestuursleden. Men voorziet hierin door dagelijkse besturen op tc richten. Ook dreigt

het gevaar, dat dezelfde personen zitting hebben in het bestuur van een productschap
en in verschillende bedrijfschappen, omdat bij de werknemers niet voldoende mensen
aanwezig zijn om de vele bestuursplaatsen in te nemen, hetgeen aanleiding kan geven
tot conflicten.

Het gaat met de P.B.O. niet zo naar wens. Het schiet niet op. Op 15 Februari 1955
moeten de productschappen in de voedsclvoorzieningssector er zijn. Wel zijn er al vele
in voorbereiding. Het gaat min of meer onder hoge druk. Het bedrijfsleven moet zich
gewennen aan de nieuwe tijd. Er moet samenwerking bestaan tussen Kapitaal en Arbeid.
Om politieke redenen kan men de Woltersomse organisaties niet langer laten bestaan.
Daar de regering een tegenspeler nodig heeft, was het misschien beter geweest ze niet te
vlug op te heffen ter betere aanpassing aan de nieuwe denkbeelden.

Productschappen regelen het verkeer tussen twee of meer groepen van ondernemingen,
die in het bedrijfsleven een verschillende functie vervullen ten aanzien van bepaalde
producten (of groepen van producten). Flet zijn verticale organisaties, welke tot dezelfde
bedrijfskolom behoren.

Bedrijfschappen (of hoofdbedrijfschappen) zijn horizontale organisaties van onderne-
mingen, die een gelijke functie vervullen.

Wat is het belang van de dierenarts bij dit alles? Een bedrijfschap is niet mogelijk,
tiaar het beroep van dierenarts geen onderneming is. Het Landbouwschap (■■ Bedrijf-
schap van de Landbouw) zou — al is het indirect — invloed kunnen uitoefenen. De
Stichting van de Landbouw is — aldus wordt gezegd — een staat in een staat! Het
Landbouwschap wilde alle bevoegdheden naar zich toe trekken in eerste aanleg. Worden
in de loop der jaren de bevoegdheden uitgebreid, dan zou het Landbouwschap mogelijk
invloed uit kunnen oefenen op de dierenartsen. Dat zou te ver gaan. Men moet afwachten.
De regering deelt de verordenende bevoegdheid maar spaarzaam uit.

Uit de uitvoerige gedachtenwisseling, waaraan het bestuur van de afdeling, verschil-
lende leden en de voorzitter en secretaris van de Maatschappij voor Diergeneeskunde
deelnamen, bleek duidelijk, dat men in de Kringen der dierenartsen ten zeerste geïn-
teresseerd is voor de toekomstige positie van de dierenarts in het kader van de ontwikke-
ling van het ingestelde Landbouwschap.

Door het Hoofdbestuur worden de volgende collegae aangenomen als lid van de
Maatschappij voor Diergeneeskunde:

A. W. M. Brooymans, L. Fuchslaan 18, Utrecht.
W. J. Kraan, Buys Ballotstraat 43, Utrecht.
M. F. Kramer, W. Heukelslaan 5Öbis, Utrecht.
W. Misdorp, Hulsterweg 32, Kloosterzandc.
K. G. Robijns, Roggestraat 12, Apeldoorn.
G. K. Roek, Kootwijkerbroek.
J. B. Wichers, Brink A 172, Bargcr.
D. Zwart, Obrechtstraat 60, Utrecht.

Door het Hoofdbestuur worden de volgende collegae voorgedragen voor het lidmaat-
schap van de Maatschappij voor Diergeneeskunde:

Door het Hoofdbestuur worden de volgende diergeneeskundige candidaten voorge-
dragen voor het candidaat-lidmaatschap van de Maatschappij voor Diergeneeskunde:

S. J. v. D. Anker.
K. v. Horssen,
H. L. M. Houben,
H. J. J. Luijerink,
G. J. J. Meeuwissen,
J. A. Polak,
Th. Smit.

Eijnde, P. F. van den, van Deurne naar Asten, Wilhelminastraat 85, tel. K. 4936-330

Swart, F. W. i-, van Zeist naar Hoogland, Schothorsterlaan 25, tel. K. 3493-241.

Huchshorn, P., te Barneveld, Amersfoortsestraat 126, tel. 315, gr. 620383, P., geass.

Burgemeester en Wethouders der
gemeente Rreukelen roepen solli-
citanten op voor de per 1 October
a. s. vacerende betrekking van

Salaris, behoudens hogere goed-
keuring f 7.704,— tot f 10.722,—,
te bereiken in 5 tweejaarlijkse
verhogingen. Aanstelling boven
minimum niet uitgesloten.

Aanstelling bovendien als rijks-
keurmeester i.b.d. zal dezerzijds
worden bevorderd. Maximum
bezoldiging als zodanig ingevolge
ontwerp-regeling f2.600,— p. jaar.

De 19e Mei overleed plotseling te zijnen huize te Leeuwarden Dr.
Jan Bosma in de leeftijd van bijna 62 jaar.

Bosma werd geboren de 30e Aug. 1892 te Opwierde (Gr.). Na het
lager onderwijs aldaar, bezocht hij de H.B.S. te Groningen en behaalde
hij het einddiploma in 1912, in welk jaar hij de studie te Utrecht begon.

In 1917 afgestudeerd, werd hij 2 jaar assistent bij Prof. Wester. Hierna
vestigde hij zich te Noordbroek (Gr.) in de door hem overgenomen practijk
van collega Doornbos. In datzelfde jaar huwde hij met Mej. T. Tiddens
te Midwolda.

Ongeveer 11 jaar (tot 1930) heeft collega Bosma de veterinaire practijk
uitgeoefend.

Niet dat het practiseren hem physiek te zwaar was, doch door zijn tem-
perament stootte hij in deze practijk vaak op onaangenaamheden, die
nu eenmaal het uitoefenen van de practijk speciaal te platten lande met
zich meebrengt en die zijn gevoel van eigenwaarde niet steeds onaangeroerd
lieten. Toen dan ook de gelegenheid zich voordeed van werkkring te
veranderen, verhuisde hij in December 1930 naar Leeuwarden, waar
hij verbonden werd aan de Keuringsdienst v. Waren voor de provincies
Drenthe en Friesland. Uit het bijna dagelijks contact met streptococcen-
mastitiden in deze dienst werd zijn proefschrift „Over het verloop en
de genezingskansen van streptococcen-mastitiden bij het rund" geboren
en hij promoveerde hierop te Utrecht in 1933.

Bosma was en is steeds gebleven, ook in de Friese omgeving, een ras-
echte Groninger, een collega met een scherp verstand met een eerlijk en
gaaf karakter, een open blik, ongedwongen in taal en houding in de omgang
met anderen, niet van humor ontbloot en zijn mening zonder schroom

of reserve uitend. Tussen zijn ja en zijn neen bestond slechts een vacuum.
Hij stond dan ook met beide benen op de grond.

Voor zijn vrouw en kinderen was hij de best denkbare echtgenoot en
vader. In zijn huwelijk is hem het leed niet bespaard gebleven; 2 van zijn
3 kinderen werden op 3- en op 26-jarige leeftijd weggerukt, zodat zijn
vrouw en hem nog slechts één zoon bleef behouden.

Zijn gevoelsleven was sterk geprononceerd. Hij ergerde zich aan alles,
wat zweemde naar gemaaktheid en wat buiten de eenvoud trad, vooral
als deze eigenschappen bij personen niet door een ruime dosis intelligentie
vergoed werden. Geen wonder dan ook, dat acute moeilijkheden niet
steeds verre konden worden gehouden.

Op vergaderingen verscheen hij zelden en over \'t algemeen had het
verenigingsleven niet zijn sympathie, daar het gesproken woord dikwijls
een bron van ergernis voor hem was, evenals het politieke standpunt van
vele zijner collega\'s en het gevoerde regeringsbeleid.

Het is dan ook niet onwaarschijnlijk, dat juist al deze dagelijks optredende
spanningen de oorzaak van zijn ziekte zijn geweest en tot zijn plotselinge
dood hebben gevoerd. Zijn verlangen is steeds geweest, dat zijn stervensuur
kort mocht zijn en dat zijn verstandige vrouw hem mocht overleven.
Deze bede is dan ook verhoord geworden.

Doordat hij reeds bij eerste kennismaking de mensen onweerstaanbaar
aantrok had hij een enorm grote vriendenkring zowel binnen als buiten
zijn eigenlijke werkkring gevormd en voor mijzelf is met zijn sterven een
van mijn beste ja, ik durf wel zeggen de beste vriend heengegaan na een
sterke vriendschapsband van ruim 40 jaar.

Natuurlijk kwamen tussen ons beiden ook wel eens twistpunten voor,
doch gelukkig hebben deze, ondanks de felle wijze, waarop hij steeds zijn
standpunt verdedigde, nooit enige ongunstige invloed op onze hechte
vriendschap gehad, evenmin als zijn prikkelbaarheid ooit enige verwijdering
tussen hem en zijn overige kennissen tot gevolg had. Een eenmaal gewonnen
vriend bleef dat dan ook voor zijn leven.

De belangstelling bij de begrafenis te Noordbroek, waar ook zijn beide
dochters rusten, was overweldigend en een schat van bloemen dekte de baar.
Onder het gebeier van de oude dorpsklok begaf de stoet van meer dan
150 personen zich naar het kerkhof, waar aan de groeve door verschillende
personen het woord werd gevoerd.

Dat deze overgrote belangstelling en de woorden van waardering en
hoogachting, hier gesproken, zijn vrouw en zijn zoon een steun mogen
zijn bij het dragen van het kruis dat hun beiden zo zwaardrukkend op
de schouders werd gelegd.

Persoonlijk dank ik je voor alles wat je in die lange reeks van jaren voor
mij bent geweest en voor de trouw en de sfeer van oprechtheid waarmee
jij, je vrouw en je zoon mijn huisgenoten steeds hebben omringd.

Uit het Laboratorium voor Medisch Veterinaire Chemie der Rijks Universiteit
te Utrecht. Dir.: Prof. Dr. L. SEEKLES.

Uit de Kliniek voor Kleine Huisdieren der Rijks Universiteit te Utrecht. Dir.:
Prof. Dr. G. H. B. TEUNISSEN.

Het is reeds sinds jaren bekend, dat bij ziektetoestanden de serum-
globulinen in hoeveelheid toenemen, terwijl het serumalbumine afneemt.
De verhouding albumine/globuline werd tot voor enkele jaren gewoonlijk
bepaald volgens de methode van Howe (1921), waarbij door middel van
gefractionneerd uitzouten met natriumsulfaat achtereenvolgens de glo-
bulinen euglobuline, pseudoglobuline I en pseudoglobuline II worden
neergeslagen. In het filtraat bepaalt men na iedere praecipitatie met behulp
van de stikstofbepaling volgens Kjeldal de hoeveelheid achtergebleven
eiwit.

Sinds 1937, het jaar waarin Tiselius (1937) voor het eerst de serum-
eiwitten onderscheidde door electrophorese van een serum-houdende
oplossing in een U-vormige buis, hebben we echter een veel betere methode
tot onze beschikking om eiwitten quantitatief te bepalen. De electro-
phorese volgens Tiselius vereist echter een kostbare apparatuur, waarmede
bovendien slechts één serum tegelijk kan worden onderzocht. Wij zullen
daarom deze overigens zeer fraaie methodiek verder niet bespreken.

Men kan echter op zeer eenvoudige wijze serum-eiwitten aan electro-
phorese onderwerpen door een weinig serum aan te brengen op een strook
papier, die in een bufferoplossing is gedrenkt, waarin op de uiteinden van
deze papierstrook een electrische spanning wordt gezet. Deze techniek is
voor het eerst op eiwitten toegepast door Durrum (1950). Im het Lab. voor
Medisch Veterinaire Chemie is deze methode verder uitgewerkt (de Wael
1953). Hieronder volgt een zeer korte beschrijving van de gebruikte metho-
diek. Voor details verwijzen wij naar de bovenvermelde publicatie van
de Wael.

Methodiek. Het toestel voor papierelectrophorese is in fïg. 1 in dwars-
doorsnede afgebeeld. Over de glasstaven (4) worden 6 stroken filtreerpapier
(Macherey, Nagell & Co., Nr. 214) van 6 x 52 cm gehangen. De uit-
einden hiervan hangen in met een bufferoplossing (veronal 0,01 M, veronal-
natrium 0,05 M, pH = 8,6) gevulde bakjes. Deze bakjes zijn geleidend
verbonden met de compartimenten, waarin de electroden (1) zijn aange-
bracht, met behulp van met dezelfde bufferoplossing gedrenkte strookjes
filtreerpapier (3).

Het toestel is luchtdicht afgesloten met de glazen plaat (6). Nadat de
stroken (5) door capillaire werking geheel met bufferoplossing zijn gedrenkt
wordt bij de pijl een smal streepje serum aangebracht over de volle breedte
van het papier.

Op de eleetroden (i) wordt met een plaatstroom-apparaat een zodanige
spanning aangebracht, dat men over de eleetroden (2) een spanning van
ca. 180 V meet. Men laat de electrophorese nu gedurende ca. 16 uur
plaatsvinden bij 25⁰ C, of bij lagere temperatuur gedurende langere tijd.
Na afloop worden de papierstroken gedroogd bij 105° C, waarna cle eiwitten
worden gekleurd met azocarmijn-B.

In fig. 2 zijn de resultaten van de electrophorese bij enkele sera van
normale en zieke honden afgebeeld. (Zie het onderschrift.)

De verschillende eiwitten zijn als donkere (in werkelijkheid paars-rode)
banden te zien. Deze zijn ontstaan doordat de serumeiwitten zich in het
electrische veld met verschillende snelheden naar de positieve pool begeven.
De grootste snelheid heeft het serum-albumine; de globulinen worden,
afhankelijk van hun snelheid a-, /3- en y-globuline genoemd, waarbij
y-globuline de kleinste snelheid heeft.

Deze nomenclatuur is het eerst gebruikt door Tiselius voor menselijke
sera. Aangezien bij dierlijke sera veelal meer dan 3 globulinen aanwezig
zijn en men toch gaarne de langzaamste component wegens zijn speciale
eigenschappen y-globuline wenst te noemen, is het gebruikelijk de overige
globulinen met a₁₍ a₂ enz., /3_1; j8₂ enz. aan te duiden.

Men kan nu op de volgende wijze de verhouding van de hoeveelheden
der verschillende serumeiwitten bepalen.

Eerst wordt het electrophorese diagram doorzichtig gemaakt door het
in een bepaalde lak te dompelen en daarna te drogen. Men meet nu de
absorptie van groen licht (bij 530 m/x) door het diagram langs een spleet,
waar dit licht door heen valt, te verplaatsen en het doorgelaten licht op te
vangen op een fotocel, verbonden met een galvanometer. De gemeten
extincties worden op millimeterpapier uitgezet. Men verkrijgt een grafiek

als afgebeeld in fig. 3. De verschillende pieken corresponderen met de
eiwitcomponenten. Men trekt nu verticale lijnen, die als het ware de
scheidingslijn vormen tussen de eiwitten, meet de zo verkregen opper-
vlakken met een planimeter op en deelt door het totale oppervlak. De uit-
komsten geven dan de relatieve percentages van de serumeiwitten aan.
Hierbij is stilzwijgend verondersteld, dat de hoeveelheid door het eiwit
gebonden azocarmijn (en dit meten we eigenlijk) evenredig is met de
hoeveelheid eiwit.

Met behulp van deze methode is het mogelijk een veel fijner gedifferen-
tieerde bepaling van de verschuivingen in het eiwitspectrum van patho-
logische sera uit te voeren dan met de methode van Howe mogelijk is,
te meer daar de door uitzouten verkregen fracties electrophoretisch
onzuiver zijn gebleken.

Wij hebben nu met behulp van boven beschreven methode een systema-
tisch onderzoek ingesteld naar de samenstelling van de bloedsera van
normale en zieke honden. Bovendien is de totale hoeveelheid serumeiwit
bepaald, door berekening uit het soortelijk gewicht met de formule gegeven
door Weech e.a. (1936):

Hierin is P het percentage serumeiwit en G het soortelijk gewicht van
het serum. Het soortelijk gewicht werd bepaald volgens de kopersulfaat
methode (Philips e.a. 1950).

In tabel I zijn de uitkomsten van alle verrichte metingen en berekeningen
weergegeven.

x, het gemiddelde relatieve percentage van een serumeiwit,
s-, de standaardafwijking van dit gemiddelde. *)

x_a-—x_n, het verschil tussen het gemiddelde relatieve percentage van een
abnormaal en een normaal serum.

p, de waarschijnlijkheid, dat het verschil x_a—x_n uitsluitend het gevolg
is van de normale schommelingen van deze waarden.

Wij hebben de verschillen x_a—x_n significant genoemd, wanneer p
kleiner dan 0,05 is. De significant van normaal afwijkende percentages
zijn vet gedrukt. De serumeiwitten, voorkomende in de tabel zijn: albumine
cij-, a₂-, ft-, /?₂"> en y-globuline. Een enkele maal werd nog een zesde
globuline gevonden (zie bijv. fig. 2a). In een dergelijk geval werden de
relatieve percentages van 2 dicht bijeenliggende globulinen opgeteld; de
som werd voor de verdere berekeningen gebruikt.

Wij zullen aan de hand van tabel I en fig. 2 de afwijkingen, die bij
ziektetoestanden in het eiwitspectrum optreden, systematisch bespreken.

*) De standaardafwijking van het gemiddelde wordt berekend met behulp van de
formule:

Hierin is n het aantal waarnemingen, x het gemiddelde van de waarnemingen, x; de
afzonderlijke waarneming (x„ x₂, x₃, . . . x ). £ betekent, dat de som van alle kwadraten
(x; — x)² moet worden genomen.

1. Normaal. In fig. 2a is een electrophorese-diagram van een normaal
serum afgebeeld. Met ziet hierop een intensieve band van het albumine (A)
en minder uitgesproken banden van de globulinen. Tussen de banden is er
slechts weinig achtergrond te zien. Uit tabel I volgt, dat het percentage
albumine ongeveer de helft van het totaal eiwit bedraagt.

2. Hepatitis, gepaard gaande met icterus. In fig. 2b is een diagram afge-
beeld, dat karakteristiek is voor icterus, veroorzaakt door een ontsteking
van de lever (bijv. ziekte van Weil). Men ziet direct, dat het a₂- globuline
is verhoogd.

Het gehele gebied van de jS- en y-globulinen is weinig gedifferentieerd:
men kan de afzonderlijke componenten moeilijk onderscheiden.

Uit tabel I volgt, dat albumine significant is verlaagd, terwijl a₂- en
/Sj-globuline significant zijn verhoogd. Ook de y-globuline is verhoogd,
evenals het totaal serumeiwit, beiden niet significant wegens de grote
spreiding in de gevonden waarden. Bovendien is de berekening van het
totale serumeiwit uit het het s.g. in dit geval niet betrouwbaar tengevolge
van de aanwezigheid van soms grote hoeveelheden bilirubinc.

3. Levercirrhose. Hier zien we een totaal ander beeld (fig. 2c) Het
gebied van de en y-globulinen is nog minder gedifferentieerd dan in het
vorige geval. Voor de berekening van de significantie hebben we daarom
cle som van ^- en /3₂-globuline genomen. Het blijkt, dat de /3- en y-globu-
linen significant zijn verhoogd, terwijl het albumine significant is verlaagd.
Bovendien is het totaal serumeiwit significant verlaagd.

Bij levercirrhose treedt, zoals bekend, vaak hydrops ascites op tengevolge
van stuwing. De vloeistof, die men door puncteren kan verkrijgen, bevat
wisselende hoeveelheden eiwit, variërende van nul tot enkele percenten.
Wij hebben in alle gevallen, waarbij hydrops ascites optrad, electrophorese-
diagrammen van de punctie-vloeistof gemaakt. Daarvoor was het meestal
nodig het eiwit vooraf te concentreren. Dit deden we, door 10 ml vloeistof
in een collodionzakje te brengen en dit te hangen in een oplossing die 20 %
carboxymethyl cellulose (type XT 843) bevatte. De oplossing van carboxy-
methyl cellulose heeft een veel grotere colloïd-osmotische druk dan de eiwit-
houdende vloeistof, zodat deze laatste via het collodionmembraan water
afstaat en daardoor wordt geconcentreerd. Het ascitesvocht blijkt een
samenstelling te hebben, die analoog is aan die van het serum. Een diagram,
van het serum is op het oog nauwelijks te onderscheiden van een diagram,
verkregen van het geconcentreerde ascitesvocht. Meestal is het relatieve
albuminepercentage in het vocht hoger dan in het serum, hetgeen ook mag
worden verwacht. Immers, het albumine heeft van alle serumeiwitten het
kleinste molecule. Het zal dus bij stuwing gemakkelijker de vaatwanden
passeren dan de globulinen.

4. Tumoren, a Goedaardig. Hierbij zien wij een significante verlaging
van albumine en een significante verhoging van y-globuline en totaal
serumeiwit.

b. Kwaadaardig. Ook hier is het albumine significant verlaagd, maar
veel sterker dan bij goedaardige tumoren. Bovendien is, behalve het
y-globuline, ook het a₂- en /^-globuline significant verhoogd. In fig. 2d is
een karakteristiek electrophorese-diagram, gevonden in een geval van een
kwaadaardige tumor (spoelcellig sarcoom) afgebeeld. De bandenstructuur

is vrij duidelijk. Dit is meestal het geval, zowel bij goed- als bij kwaad-
aardige tumoren.

5. Ontstekingen. Bij ontstekingen van alle mogelijke aard krijgt men
diagrammen, die veel gelijken op 2b of 2d. De gelijkenis met 2b is natuurlijk
geen toeval, aangezien we ook hier met een ontsteking te maken hebben.
We hebben de leverontsteking echter apart beschouwd ter vergelijking met
levercirrhose.

Het totale serumeiwit-gehalte is in het algemeen bij ontsteking verhoogd.
We hebben de gehalten, gevonden bij ontstekingen niet in tabel I opge-
nomen, aangezien het hier een zeer heterogeen materiaal betreft. Wij
volstaan daarom met bovenstaande algemene opmerkingen.

Het zal uit het bovenstaande wel duidelijk zijn geworden, dat het zonder
meer niet mogelijk is met behulp van een papier-electrophorese-diagram
van bloedserum een diagnose te stellen. Maar dit mag men ook niet ver-
wachten. Er is practisch geen enkele methode van onderzoek, die zonder
verdere hulpmiddelen een juiste diagnose oplevert.

De serumelectrophorese op papier kan echter in vele gevallen een
waardevol differentiaal-diagnostisch hulpmiddel zijn. Zo kan men vrij
eenvoudig een hepatitis van een levercirrhose onderscheiden. Ook is het
mogelijk, onderscheid te maken tussen goed- en kwaadaardige tumoren,
al is de diagnose hier minder betrouwbaar dan bij het eerste voorbeeld.

In gevallen, waarin men moeilijk een aanknopingspunt kan vinden
voor het stellen van een diagnose, kan het electrophorese-diagram soms een
aanwijzing geven voor de richting, waarin men moet zoeken.

De auteurs geven een korte beschrijving van cle papierclectrophorese
van de eiwitten in bloedserum. l)e verhouding van de verschillende eiwit-
componenten wordt met behulp van deze methode bepaald in sera van
normale en zieke honden.

Bovendien wordt het totale eiwitgehalte berekend uit het soortelijk
gewicht. De volgende significante verschillen tussen sera van normale en
zieke honden werden gevonden :

levercirrhose: albumine en totaal eiwit verlaagd, ft-, ft- en y-globuline
verhoogd ;

Er wordt gewezen op de mogelijkheid het papierelectrophorese-diagram
als differentiaal-diagnostisch hulpmiddel te gebruiken.

The authors describe briefly the paperelectrophoresis of serumproteins. The relative
percentage of these proteins in sera of dogs in normal and pathological cases has been
estimated with the help of this method. Moreover the total proteincontent has been
calculated from the specific density of the serum.

The significance of the differences between the figures, obtained from sera of normal
and ill dogs has been computed. The following significant results have been obtained:
hepatitis: decrease of albumin, increase of a₂- and ßi-globulin; cirrhosis of the liver
decrease of albumin and total protein, increase of ß_x-, ß₂- and y-globulin;
benign tumours: decrease of albumin, increase of y-globulin and total protein;
malign tumours: decrease of albumin, increase of a₂-, ßi- and y-globulin;
various inflammations: the protein variations resemble those in case of hepatitis; increase
of total protein.

The authors point out the possibility of the use of paper electrophoresis as a dif-
ferential-diagnostic aid.

Les auteurs décrivent brièvement l\'électrophorèse sur papier des sérumprotéines.
Le pourcentage relatif de ces protéines a été dosé par la méthode décrite dans les séra
de chiens normaux et malades. En outre la teneur totale en protéines a été calculé de
la densité spécifique.

Des différences significatives entre les cas normaux et pathologiques ont été calculées.
On a trouvé:

hépatite: diminution du sérumalbumine, augmentation des globulines a₂ et ßj;
cirrhose de la foie: diminution de l\'albumine et de la protéine totale, augmentation des
globulines ß„ ß₂ et y;

tumeurs bénignes: diminution de l\'albumine, augmentation de la y-globuline et de la
protéine totale;

tumeurs malignes: diminution de l\'albumine, augmentation des globulines a₂, ßi et y;
inflammations diverses: analogue à l\'hépatite; le plus souvent augmentation de la
protéine totale.

Les auteurs allèguent la possibilité d\'employer l\'électrophorèse sur papier comme
moyen diagnostique.

Die Autoren beschreiben kurzgefasst die Papierelektrophorese der Serumeiweiss-
körper. Das Verhältnis der Mengen dieser Eiwcisskörper ist mit Hilfe dieser Methode
bestimmt worden. Ausserdem ist der Gesamteiwcissgehalt aus der spezifischen Dichte
berechnet worden. Die nachfolgende signifikante Differenzen zwischen Seren von nor-
malen und kranken Hunden sind gefunden worden:

Hepatitis: Albuminverminderung, a₂- und ßj-Globulinvermehrung; Lebercirrhose:
Albumin und Gesamtciweissvcrmindcrung, ß_u- ß₂,- und y-Globulinvermehrung;
gutartige Tumoren: Albuminvermindcrung, y-Globulin und Gcsamteiweissvermehrung;
maligne Tumoren: Albuminverminderung, a₂-, ßj- und y-Globulinvermehrung;
verschiedene Entzündungen: Analogie mit Leberentzündung; meistens Gcsamteiweiss-
vermehrung.

Die Autoren weisen auf die Möglichheit die Papierelektrophorese als dfferential-
diagnostisches Hilfsmittel zu verwenden.

(The Institute for Infectious Diseases of the University of Utrecht, the Nether-
lands. Director Prof. Dr. JAC. JANSEN).

Lesbouyries says in his book on poultry diseases (,,La Pathologie
des Oiseaux", 1941, p. 295), that three different viruses can be distinguished,
and he adds that virus modifications may occur. Verge in the large work
,,Les Ultravirus des Maladies Animales" (Levaditi, Lépine, Verge, 1943,
p. 341) makes a similar assertion when he says that three types can be
distinguished, namely fowl-pox virus, pigeon-pox virus and canary-pox
virus, (also occurring in sparrows).

That these three types are known to us is, in my opinion, due to the
fact that only fowl, pigeons and sparrows (and canaries) are of sufficient
economic or domestic importance here. In nature, without doubt, many more
kinds of viruses, or modifications of viruses, occur in such a large class of the animal
kingdom as the birds constitute. In the United States where turkeys have
become very important economically, four types are described in the
literature. Cunningham (Biester a. Schwarte, „Diseases of Poultry",
2nd edition, 1948, p. 567) says that there appear to be at least four different
viruses or strains of virus causing pox among birds: fowl-pox virus, pigeon-
pox virus, canary-pox virus and turkey-pox virus. Furthermore he agrees
with many other workers that some avian pox viruses may be mono-, bi-,
or tripathogenic with respect to certain species of birds.

At the Institute for Infectious Diseases of the University of Utrecht the
results of many years of experience can be summarised as follows.

A. Fowl-pox Virus. By far the greater number of the strains of this virus
are pathogenic for chickens but not for pigeons or canaries. It can
immunise only against itself. A few strains arc also pathogenic for
pigeons.

B. Pigeon-pox Virus. This is always infectious for pigeons. Chickens are
susceptible when infected but canaries are not. It immunises against
pigeon-pox and fowl-pox but not against canary-pox.

C. Canary-, Sparrow- or Finch- Virus. This is infectious for canaries, sparrows,
finches. Chickens and pigeons are susceptible when infected, ft
immunises only against itself. It has also been isolated from a jackdaw
(Colaeus monodula). (Jansen, Tijdschrift voor Diergeneeskunde, 1942,
69, p. 128).

1 This lecture was read by the author in the hearing of the participants of the training
course on „The Control of Poultry Diseases" organized by O.E.E.C., Paris, 16th Dec.
1953-

The following two schemes give a summarizing idea about patho-
genicity and immunity of the three viruses.

From an economic point of view, pox and diphtheria of fowl constitute
by far the most important disease.

The fowl-pox virus (H) is a large virus. Its particles, or elementary
bodies, or „bodies of Borrel", can be seen through an ordinary microscope.
The virus is a typical epitheliotrope, that is to say it has to live in the cells
of epithelial tissues.

In the infected cells the virus bodies multiply and so a colony of virus
particles develops in the cell, called inclusion body of Bollinger.

The disease is transmitted by direct contact of by blood-sucking insects.
The virus can survive during winter in infected insects and when these
attack chickens in the spring they can cause a new outbreak of the disease.
The clinical symptoms of fowl-pox are:

2. Diphtheria of the mucous membranes, especially of the throat and
larynx. (This symptom is often confused with coryza, a disease of the
mucous membranes of the nose and its surroundings including the
cellae infra-orbitales.)

In pigeons the disease (P virus) shows similar clinical symptoms. Pox is
seen at the eyelids, at the edges of the beak, at the corners of the mouth
and at the toes. (All these unfeathered parts of the body are easily attacked
by mosquitoes). Diphtheria seldom occurs. (Inflammation with yellow
necrotic masses in the throat is nearly always found to be trichomoniasis).

In the canary (C virus) the same symptoms are seen and also, occasion-
ally, symptoms of acute pneumonia, characterised by lung oedema
(described by Kikuth and Goi.lub).

The only way to combat pox effectively is to immunise the young chickens
every year. The immunisation has to be performed before the dangerous
months (September, October, etc.).

My predecessors De Blieck and Van Heelsbergen of our Institute
were the first workers to develop a good vaccine. Of the different methods
existing, consideration must be given to:

For the first method a bipa.thogenic H strain is necessary, that is to say
a strain which is pathogenic not only to the chicken but also to the pigeon.
After an eruption of H pox in the feather follicles of the pigeon has been
obtained, pigeon passages of the H virus are made. In this way, it appears,
the virulence of the H virus is diminished to such an extent that the strain
may be used as a vaccine. The second method consists in using P virus for
the vaccination of chickens.

1. The H virus, after having passed through pigeons, gives chickens an
immunity to a very high degree, but there is a danger that the virus may
still be too virulent; that is why outbreaks of pox caused by the vaccine
itself sometimes occur.

2. The P virus gives a moderate, very useful degree of immunity. The
vaccine itself will never cause an outbreak, but sometimes the immu-
nity, roused by the P vaccine, does not withstand a spontaneous
infection by a virus strain of extremely high virulence.

As the possibility of the H virus causing an outbreak of the disease itself
is a very serious disadvantage, many modern laboratories prepare the P
vaccine.

A. Pigeons are infected in the feather follicles of the breast. When the
skin eruptions have developed completely, the pigeons must be killed.
The skin is then taken off to prepare the vaccine.

B. Incubated chicken-eggs are infected with P virus. The chorio-allantoic
membranes are collected some days later, freeze-dried, powdered and
distributed into glass tubes that are evacuated and sealed.

From the literature it can be seen that Newcastle disease virus may be
found in eggs. Using such eggs for the preparation of pox vaccine would
result in dangerous contamination. The danger is eliminated when the
laboratory has a well controlled poultry farm for its own use.

The first method is the oldest and has given very good results. About
io or 15 feathers are removed, preferably from the middle of the tibial
region. The virus suspension is then applied with a small stiff brush. In
using the stick method the bird is inoculated by sticking a needle (sewing-
machine needle) which has been dipped into the vaccine, through the
web of the wing.

Cunningham (Biester a. Schwarte, "Diseases of Poultry", 1948, p. 596)
says: "The method of vaccination is a matter of personal preference".
He mentions some advantages of the stick method but does not say which
method gives the best immunity. Only if statistics should prove that,
by using the stick method for the P vaccination, an immunity might be
obtained as high as with the feather follicle method, would we prefer the
stick method.

Another important question is whether it is advisable to vaccinate
simultaneously against pox and other diseases. In general I believe it is not.
Vaccination with a living vaccine is followed by a short period, called
the negative phase, during which the animal may have a somewhat in-
creased susceptibility for all diseases. By vaccination with two vaccines
simultaneously there is danger of a more serious negative phase resulting.

A. When a non-contaminated flock has been vaccinated, all the animals
show a distinct positive reaction on the 5th, 6th of 7th day. This disappears
afterwards, the chickens remain well and acquire a good degree of immunity.

B. Should vaccination be carried out in an infected flock (infections
without clear clinical symptoms do occur) it is possible that some of the
chickens are already immune and so will show no reaction after vaccination.
Another possibility is that a number of chickens may have freshly con-
tracted the disease — not yet showing symptoms, (incubation period);
these may get the spontaneous disease together with a positive reaction.

Summarising wc can say: If young, non-laying chickens are vaccinated
in time (before September) with a good vaccine, pox or diphtheria will
have no chance to develop.

De schrijver vermoedt, gezien het grote aantal vogelsoorten, dat er
veel vogelpokken-virussen zullen zijn. In een aantal landen (o.a. in Neder-
land) onderscheidt men: a kippenpokken-, b duivenpokken-, c kanarie-
pokken-virus (in Amerika ook nog het kalkoenenpokken-virus; de kalkoen
is daar zeer belangrijk).

Uit de twee schema\'s is de pathogeniteit en de immunisatorische verwant-
schap af te lezen van 3 vogel-virussen (H = kip, P = duif, C = canarie).
De overbrenging der vogelpokken geschiedt door contact of door insecten.

Bij de beschrijving van de klinische symptomen van vogelpokken wordt
erop gewezen, dat nog altijd verwarringen met coryza (snot) voorkomen.
Evenzo dient men bij duiven (pokken)-diphterie er op bedacht te zijn,
dat trichomoniasis diphterische ontstekingen in mond- en keelholte kan
veroorzaken.

Een specifieke therapie is onbekend. Van de vaccinatiemethoden bij
kippen zijn van belang:

a met kippen-v\'ivwA; het virus verzwakken d.m.v. duivenpassages. Het
voordeel is uitstekende immuniteit; het nadeel is dat de entstof soms
te virulent is en dus zelf de ziekte veroorzaakt.

b met duiven-virus; hier geen gevaren van entziekte, behoorlijke immuni-
teit, doch soms niet voldoende ten opzichte van virulente spontane
besmetting.

b het duivenvirus op kippeneieren kweken; van de eivliezen de entstof
bereiden. Voor dit laatste gebruike men eieren van een gecontroleerd,
gezond pluimveebedrijf.

Er zijn twee enttechnieken:
a intrafolliculair (op de schenkelhuid),
b de prikmethode in de vleugelhuid.

(De schrijver geeft, althans als met duivenvirus geënt wordt, de voorkeur
aan a).

Gelijktijdige enting tegen pokken en tegen een andere ziekte (b.v.
pseudovogelpest = N.G.D.) is voorshands niet aan te bevelen, tenzij de
doelmatigheid wetenschappelijk aangetoond wordt.

a op een onbesmet bedrijf alle kippen na 6 a 7 dagen een duidelijke
reactie behoren te hebben,

b na enting op een besmet bedrijf zowel negatieve reacties (reeds im-
muun), als ernstige gevallen (samentreffen van entreactie en spontane
generalisatie) zich kunnen voordoen.

Pokken-diphterie is in het algemeen met succes te voorkomen, als men
met een goede entstof de jonge gezonde hennen uiterlijk vóór September,
daar dan het voor pokken gevaarlijke seizoen aanbreekt, voorbehoedend
ent.

De titel en aanhef van een publicatie van Prof. de Blieck c.s. in het
Tijdschrift voor Diergeneeskunde van i Mei j.1. wekken de indruk, dat
op „ruimer schaal" experimenten zijn opgezet om te komen tot een ver-
gelijking van de waarde van nitrofurazon, sulfaquinoxaline, sulphame-
zathine en inegasul.

Het zal de aandachtige lezer niet ontgaan zijn, dat de vergelijking
van het therapeutisch effect van nitrofurazon en sulphamezathine bij
acute bl indedarm-coccidiose aan de hand van de in December 1950
genomen proeven met resp. 29 en 25 kuikens en 26 contróle-dieren geen
conclusie toelaten, daar het aantal proefdieren klein en bovendien de mate
van infectie slechts gering was.

Het is te betreuren, dat dit allesbehalve recente experiment in deze
publicatie is opgenomen, terwijl het de schrijvers toch voldoende bekend
zal zijn, dat tot nu toe alles er op wijst, dat voor de behandeling van acute
blindedarin-coccidiose geen van de betrokken middelen superieur zou zijn
aan het sulphamezathine ¹).

Bij onze chemotherapeutische onderzoekingen, betreffende caecale
coccidiosis, is inderdaad het sulfamezathine niet uitvoerig in het ex-
periment betrokken; het is daarom, dat het trekken van conclusies te
dien opzichte achterwege is gebleven.

Daar het sulfamezathine reeds gedurende vele jaren ook in ons land
bij coccidiosis is toegepast en belangrijke diensten heeft bewezen, hebben
wij onze onderzoekingen bepaald tot nieuwere preparaten, te meer daar
deze ook voor langdurige prophylactische behandeling worden aan-
bevolen.

Voor een juiste bestrijding van coccidiosis der kuikens doen tal van
factoren hun invloed gelden. De omstandigheden kunnen zeer gevarieerd
zijn en hiernaar dient te worden beoordeeld, welk cler verschillende
therapeutische middelen de voorkeur verdient.

\') Report on Animal Health Services, Brit. Min. of Agriculture, H.M. Stationery
Office, 1954.

In het artikel „De behandeling van strychninevergiftiging bij de hond"
in de aflevering van i April j.1. is ten onrechte het woord tetanus gebruikt
voor het symptoom van de clonisch-tonische krampen, zoals die optreden
bij strychninevergiftiging. Men gelieve hiervoor te lezen: tetanie.

Vraag: „Kan aan een veehouder 3 weken na aankoop van een rund
nog een koopvernietigende verklaring ter hand worden gesteld, wanneer
krampigheid wordt geconstateerd?"

Antwoord: „In haar algemeenheid kan deze vraag niet goed worden
beantwoord. We weten in feite nog weinig van cle oorzaken van krampig-
heid; wel wordt algemeen aangenomen, dat zij meestal een aandoening
is van bet periphere, soms ook van het centrale zenuwstelsel van het achter-
stel, doch de oorzaak kan ook gelegen zijn in de klauwen. In dat geval
wordt dus de antedatering gegrond op de te vinden afwijkingen aan de
klauwen (verzweringen, kneuzingen etc.).

Moeilijker wordt het, als de krampigheid toegeschreven moet worden
aan het zenuwstelsel, al neemt men ook algemeen aan, dat de neuritis of
perineuritis zich langzaam ontwikkelt.

Vindt men duidelijke atrophie van de bckkenspieren, ingebogen len-
denen, dan is het wel zeker, dat de aandoening reeds van oudere datum is.

Zo niet, dan zal men er aan moeten twijfelen, of ze wel 3 weken oud is
en clus . . . zich onthouden van het afgeven van een verklaring.

Soms zal getuigenverhoor, indien het tot een proces komt, nog licht
kunnen verschaffen.

Tenslotte kan er nog op worden gewezen, dat de Vereniging van Vee-
arbitrage de antedatum van krampigheid op 14 dagen stelt.

Lehrbuch der Allgemeinen Tierzucht von Dr. Walter Koch. Professor für
Tierzucht an der Universität München. (1954 Ferdinand Enke Verlag Stuttgart).

De uitgever van het meer dan 50 jaren oude werk van Pusch wilde een meer modern
leerboek daarvoor in de plaats stellen; met deze inleiding wordt de uitgave gemotiveerd.

De schrijver is erin geslaagd een werk samen te stellen dat de aandacht verdient.
Verschillende zeer goede afbeeldingen geven de verspreiding van de huisdier-rassen
over de wereld. De typenindeling van runderen (ectoblastisch of leptosome type;
mesoblastische of arbeidstype; endoblastische of melk-vleestype) beschouwt hij als een
belangrijk beginsel in de fokkerij.

Dat deze typenindeling slechts in grote trekken bruikbaar is en binnen de rassen
weinig perspectieven biedt voor de selectie op bepaalde eigenschappen (b.v. melk of
vlees) blijkt uit het volgende (blz. 189).

Wij lezen daar: „Die meisten Vertreter milchreicher Rassen zeigen diesen Milchtyp.
Das Merkmal ist indes mit Vorsicht zu behandeln. Es ist bei dem Dairy-Shorthorn
gelungen, milchreiche Stämme zu züchten, die durchaus nicht den Milchtyp zeigen."

Het maakt de indruk dat de schrijver enerzijds zekere traditionele opvattingen over-
neemt, doch ook nieuwere opvattingen, helaas min of meer terloops, vermeldt.

Deze opmerking geldt b.v. ook voor: Blutlinienzucht (blz. 240) en eveneens op blz.
207: „Die biologische Qualität bestimmenden Regulierungscinrichtungen des Or-
ganismus drücken sich nur zum kleinen Teil im äusseren des Tieres aus. Eine Beurteilung
der Körperform auf Konstitution is daher in der Regel nicht möglich."

Uit deze opmerkingen blijkt m.i. dat de schrijver zich bij het samenstellen van dit
werk bewust is geweest van het feit dat de, in de veeteelt heersende opvattingen lang-
zamerhand een wijziging ondergaan en het stadium van de empirie te boven komen.

Bij het bestuderen van dit werk zal de lezer erop bedacht moeten zijn dat soms met
enkele regels een voorafgaand betoog dubieus wordt gemaakt.

Behoudt men echter een kritische instelling dan is dit werk door het volledig over-
zicht van het veeteelt-gebied een waardevolle aanwinst.

De afbeeldingen en vooral de kaarten waarop de verspreiding van de rassen is aan-
gegeven, zijn zeer overzichtelijk en duidelijk.

Encephalitis bij een hert door Actinomyces Bovis. J. F. Ryff, J.A.V.M.A.,
122, 78, (1953).

Ryff toonde Actinomyces bovis aan in de hersenen van een konijn, dat intracerebraal
besmet was met hersenen van een hert. Flij neemt aan, dat het organisme ook de ziekte-
verschijnselen bij het hert zou veroorzaakt hebben. C. A. van Dorssen.

Griner en Bracken beschrijven acute haemorrhagische enteritis bij kalveren van
hoogstens 10 dagen oud. In de necrotische mucosa werden talrijke Gram -f- staafjes,
deels in ketens, gezien. Deze bleken Clostridium perfringens, type C, te zijn (analogie
met lammeren. Ref.). C. A. van Dorssen.

Actinomycose bij de hond. Menges, R. W., Larsh, H. W. en Habermann, R. T.,
J.A.V.M.A. 122, 73 (1953).

Menges c.s. beschrijven een geval van longactinomycose bij de hond, waaruit Actino-
myces bovis werd geïsoleerd, terwijl in een tweede geval een niet nader gedetermineerde
actinomycose van het omentum werd aangetroffen. Zij geven een uitvoerig overzicht
van de literatuur. C. A. van Dorssen.

Nocardiose bij de hond. E. H. Bohl, D. O. Jones, R. L. Farrell, D. M. Cham-
berlain, C. R. Cole, L. C. Ferguson, J.A.V.M.A., 122, 81 (1953).

Bohl c.s. isoleerden Nocardia asteroïdes (een aërobe actinomyceet) uit een negen
maanden oude hond met uitgebreide suppuraties aan de hals en haardjes in de longen.
De microörganismen waren in de pus van vers geopende abscessen als Gram positieve
vertakte staafjes waarneembaar. Met literatuuroverzicht. C. A. van Dorssen.

Overbrenging van varkenspest door wilde varkens. K. Hutter, Monatsheft
Vet. Med. 8, 109 (1953).

Terwijl in de oudere literatuur wordt aangegeven, dat wilde zwijnen in de vrije
natuur weinig gevoelig zouden zijn voor varkenspest, komt deze ziekte momenteel
zeer veel voor onder het zwarte wild in Thüringen. Herhaaldelijk gebeurt bet, dat
zieke wilde varkens met stokken worden doodgeslagen, zelfs door kinderen en invaliden.

Hutter wijst op de belangrijke rol, die deze dieren bij de verbreiding der ziekte
onder de tamme varkens spelen. Besmettingsbronnen zijn: slachtafval van door boeren
gedode wilde varkens, gereedschap waarmee cadavers zijn begraven, voeder, geoogst
van akkers, waar wilde varkens geweest zijn en bosafval, waarmee varkenshokken
worden gestrooid. Een bijzonder gevaar vormen honden, die van cadavers hebben
gegeten. In 4 gevallen kon weidegang op plaatsen, waar wilde varkens plegen te komen
als besmettingsbron worden aangetoond.

Er wordt aangedrongen op een systematische wilde varkens-bestrijding, met aangifte-
plicht bij het vinden van cadavers. In de bedreigde gebieden is het vasthouden van
honden verplicht gesteld; loslopende honden worden door de volkspolitie neergeschoten.

Donneés recentes sur le rouget du porc. L. Joubert. Revue de Médecine
vétérinaire, 1952, 103 (ns. 15), 588—648.

Joubert geeft in twee hoofdstukken achtereenvolgens een zeer uitgebreid overzicht
van de klassieke en moderne opvattingen omtrent het vlekziekteprobleem.

In een derde hoofdstuk wordt door een combinatie van deze opvattingen een modern
bestrijdingssysteem voorgesteld, dat op het volgende neerkomt.

J. maakt onderscheid tussen landen of streken, waar vlekziekte nog nooit is voorge-
komen, en die waar vlekziekte wel voorkomt. Bij de bestrijding in landen, waar de
ziekte zich nog nooit heeft voorgedaan, acht hij twee factoren van belang, n.1. de infectie
van de grond en de biologische factor. Het ubiquitaire voorkomen van de bacterie in
de grond zou nader bestudeerd moeten worden. Fortner en Traub schrijven aan de
aanwezigheid van de bacteriën in de grond weinig betekenis toe.

Wat de biologische factor betreft, is het bekend, dat de vlckziektcbacterie latent bij
varkens kan voorkomen, waardoor een specifieke allergische toestand kan ontstaan,
welke verbroken kan worden door infectie of vaccinatie, al of niet gecombineerd met
atmospherische invloeden of gebrekkige voeding.

In streken, welke absoluut vrij zijn van vlekziekte, is geen enkele immunisaticmethode
wenselijk en elke vaccinatie met levende bacteriën streng verboden. Een zoötechnische
prophylaxie zou in deze streken beproefd kunnen worden, zoals de selectie cn het fokken
van varkens volgens bepaalde lijnen, n.1. van varkens, welke spontaan resistent zijn
tegen vlekziekte.

Deze opfok van resistente varkensrassen biedt echter wegens haar langdurig karakter
cn grote bezwaren zeer twijfelachtige aspecten.

Ook andere voor vlekziekte vatbare dieren, zoals vogels, ratten, schapen, zouden
systematisch moeten worden gecontroleerd of gedood (Ook dit laatste systeem zal in
de practijk m.i. op zulke moeilijkheden stuiten, dat hiervan weinig resultaat te ver-
wachten is. Ref.).

In deze landen of streken dienen hygiënische maatregelen gecombineerd te worden
met de preventieve vaccinatie. Dc bodem wordt verondersteld reeds geïnfecteerd te
zijn en, aangezien de vlekziektebacteriën niet dezelfde resistentie hebben als b.v. milt-

vuur, zou een goed doorgevoerde algemene hygiëne en doelmatige desinfectie van de
bodem onontbeerlijk zijn.

Bij de varkens in deze bedreigde streken dient goede voeding te worden toegepast.
Vooral dient men rekening te houden met latente bacteriëndragers. Nieuw aangekochte
dieren waren te isoleren om een superinfectie van de bodem door eventuele latente
dragers te voorkomen. Deze zouden bij gebleken aanwezigheid moeten worden ver-
wijderd of behandeld. (Aangezien er echter nog niet voldoende bekend is omtrent de
frequentie van het voorkomen van latente dragers en serodiagnostische en allergodiagrtos-
tische hulpmiddelen ter onderkenning onvoldoende bekend zijn, heeft deze maatregel
m.i. eveneens meer theoretische dan practische betekenis. Ref.).

De systematische vaccinatie van 3 tot 4 maanden oude varkens dient ter hand te
worden genomen en wel met het gedode absorbaatvaccin. Deze vaccinatie zou jaarlijks
in de lente moeten worden toegepast bij de mestvarkens en kwartaalsgewijze bij de
fokvarkens. Desnoods zou kunnen worden gebruik gemaakt van verzwakte levende
vaccins (Staub, Kondo), omdat de hierdoor verwekte immuniteit eerder optreedt en
van langere duur is. Hiertegen wordt echter gewaarschuwd door Flückiger, die vreest
voor een herstel van de virulentie der verzwakte bacteriën.

In dit geval moeten de hygiënische maatregelen als afzondering, desinfectie, enz.
gecombineerd worden met enting en behandeling van zieke dieren.

Vaccinatie mag uitsluitend plaats vinden bij volkomen gezonde dieren met normale
lichaamstemperatuur.

In een streek, waar vlekziekte zich voor het eerst voordoet, moet een vaccin gebruikt
worden, dat snel immuniseert, (zoals het vaccin van Staub of Kondo-Vallée). In
besmette bedrijven eerst serum spuiten en 10 dagen daarna enten!

Bij uitbraak in talrijke bedrijven in een van ouds besmette streek dient zo spoedig
mogelijk immuniteit te worden opgewekt. Deze immuniteit moet van lange duur zijn.
Hiertoe kan gebruikt worden de simultaanenting volgens Lorenz, 10 dagen tevoren
voorafgegaan door een seruminspuiting.

Mestvarkens waren te behandelen volgens de methode van Basset: inspuiting van
serum gemengd met vaccin, waarbij de dosis serum te verdubbelen ware.

Fokvarkens waren te enten volgens de methode Leclainche-Basset, waarbij serum
en vaccin gemengd worden ingespoten (dubbele dosis serum) en 10 dagen daarna
enting met cultuur.

Nieuwe dieren, welke nog afgezonderd staan, mogen niet worden ingespoten inet
serum en cultuur. Men gebruike hierbij verzwakte of inactieve vaccins.

In bedreigde bedrijven, grenzend aan besmette, worden verzwakte vaccins van
Staub cn Kondo-Vallée verkozen wegens het snelle optreden van immuniteit. Ook
kan men hier serum inspuiten en 10 dagen daarna gebruik maken van het adsorbaat-
vaccin.

Wat de curatieve behandeling van zieke dieren betreft, worden acuut zieke en koort-
sende dieren behandeld met serum-penicilline; chronische zieke dieren waren te slachten.

Sulfonamide gegen Spirochaetosis cuniculi. J. A. Hoffmann. Veterinär-
medizinische Nachrichten, 1952, Heft 2, 94—98.

Konijnen, in het eerste stadium der ziekte met ontstekingszwelling der uitwendige
geslachtsdelen en van de anus, in het tweede stadium met zweertjes aan oogleden,
neus, lippen, melkklieren, ledematen en rug, werden behandeld met 5 % prontosil
2—4 cc om de 3—7 dagen intramusculair en 4 X daags 1 g per os. De injecties werden
4 maal herhaald.

Reeds 11a de eerste inspuiting gingen de zweertjes en knobbeltjes terug, droogden
in en verdwenen; een bewijs dat spirochaetose van het konijn geen locale aandoening is.

Het is bekend, dat tegen de Spiroch. pallida van de mens Sulfonamide niet werkt.

Door de Gezondheidsdienst voor Pluimvee wordt hierbij de aandacht van alle prac-
tiserende dierenartsen gevestigd op de volgende voorschriften, welke in overleg met de
Maatschappij voor Diergeneeskunde en het Bedrijfschap voor Pluimvee en Eieren zijn
tot stand gekomen.

Evenals vorig jaar zal het pullorum-onderzoek 1954 gedeeltelijk reeds in de zomer
plaats vinden en hiermede kan thans worden begonnen. Het verdient dus aanbeveling
aan deze regelen goede aandacht te besteden.

De blanco formulieren voor de uitslag van het onderzoek zullen zo spoedig mogelijk
worden toegezonden.

Indien negatief, is geen onderzoek der overige dieren van het bedrijf nodig.
Bij iedere positieve reactie dienen ook alle oudere dieren in de zomer te worden
onderzocht en alle jonge dieren in de herfst.

b. alle nieuwe fokbedrijven: broed 1953 en ouder in de zomer en de jonge dieren in
de herfst.

c. alle fokbedrijven, die tevens een kuikenbroederij exploiteren: alle oude dieren in de
zomer en alle jonge dieren in de herfst (ongeacht de uitslag van het onderzoek).

a. die dit jaar en/of vorig jaar materiaal hebben betrokken van een besmette fokker: betreft
het de overjarige dieren: zomer-onderzoek; betreft het alleen de jonge dieren,
dan deze onderzoeken in de herfst;

b. die tevens een kuikenbroederij exploiteren: alle oude dieren: zomer-onderzoek cn
alle jonge dieren: in de herfst;

c. die het vorige jaar 2 % of meer positieve reacties hebben gehad: oude dieren in de zomer,
bij positieve reactie ook alle jonge dieren in de herfst;

d. alle nieuwe vermeerderingsbedrijven: alle dieren onderzoeken, wat in de regel neer
zal komen op een onderzoek der jonge dieren in dc herfst.

III. Alle Fok- en Vermeerderingsbedrijven, die voor export in aanmerking wensen
te komen naar landen, waarvoor een een gezondheidscertificaat van de Veeartsenij-
kundigc Dienst noodzakelijk is. Mochten de dieren broed 1953 reeds zijn onder-
zocht, dan is onderzoek hiervan niet meer nodig.

1. Zij geven tevoren aan het Bedrijfschap op door welke dierenarts zij het onder-
zoek zullen laten verrichten.

2. Na met hun dierenarts de definitieve datum cn tijd voor het onderzoek te
hebben afgesproken, geven zij dit minstens 2 dagen vóór het zal plaats vinden
op aan de Gezondheidsdienst voor Pluimvee, Amersfoortsestraat 49 te Soester-
berg.

3. Zij verlenen alle medewerking en zorgen voor voldoende hulp, opdat het
onderzoek vlot kan verlopen.

IV. Dubieus en/of positief reagerende dieren worden direct opgezonden aan de Ge-
zondheidsdienst voor Pluimvee voor controle en verder onderzoek. Alleen indien
het er meer dan 5 zijn, worden deze geïsoleerd op het bedrijf aangehouden en ter
plaatse door de Gezondheidsdienst gecontroleerd.

1. Evenals voorheen kan de snelle bloeddruppel-agglutinatie worden gevolgd, waarbij
het aanbeveling verdient gebruik te maken van een snij-pen (vaccinostyle) en een
schommelkastje met verlichte en verwarmde plaat.

2. Het onderzoek wordt alleen erkend, indien verricht met door de Veeartsenijkundige
Dienst goedgekeurd antigecn. Goedgekeurd is het antigeen der Rijksseruminrichting
te Rotterdam, van Philips-Roxane te Weesp, Nobilis te Boxmeer cn Dr. de
Zeeuw te De Bilt.

3. Bestel steeds kleine hoeveelheden antigeen en gebruik eenmaal geopende flesjes
zo snel mogelijk op, zonder dat de inhoud wordt verontreinigd. Bewaar het antigeen
koel en donker en schenk het niet over.

4. Neem de antigeendruppel minstens 2 X zo groot als de af te nemen druppel bloed
en herhaal eventuele verdachte, onduidelijke reacties nog eens met iets meer anti-
geen om miswijzingen door aspecifieke reacties zoveel mogelijk te voorkomen.

5. Schommel de glasplaat met korte tussenpozen telkens even heen en weer, opdat
eventuele reacties zo vlot mogelijk te voorschijn kunnen treden.

6. Van elk positief of dubieus reagerend dier wordt een flinke druppel bloed (ongeveer
2 X een vaccinostyle vol) op een schoon voorwerpglaasje tot ongeveer centgroottc
uitgestreken en aan de lucht gedroogd (om afbladderen van de ingedroogde
druppel te voorkomen). Het voorwerpglaasje wordt voorzien van een etiket, waarop
staat de aanduiding fo. (fokbedrijf) of v.b. (vermeerderingsbedrijf), het nummer
van het bedrijf en het nummer van het vleugelmerk, respectievelijk van het kuiken-
merk van het betreffende dier. De verzending kan het beste geschieden door tussen
de voorwerpglaasjes (aan beide uiteinden) een stukje carton aan te brengen en
het geheel breukvrij te verpakken.

De pluimveehouder dient te worden herinnerd aan het opzenden, respectievelijk
het afzonderlijk aanhouden van de positief of dubieus reagerende dieren. Even-
tuele reagerende dieren dienen te worden gemerkt door het afknippen der hals-
veren.

Als het aantal dubieuze reacties groot is, verdient het aanbeveling het restant van
het gebruikte antigeen nog even te bewaren, waardoor een eventuele controle
hiervan door de Gezondheidsdienst mogelijk blijft.

7. Het laten verrichten van het pullorum-ondcrzoek door een assistent is uitsluitend
toegestaan na voorafgaande schriftelijke goedkeuring van de Gezondheidsdienst.
Behalve dierenartsen kunnen als assistent alleen in aanmerking komen veterinaire
studenten, welke het doctoraal examen ie gedeelte met goed gevolg hebben afgelegd.
Zonodig zal aan de student-assistent door dc Gezondheidsdienst een korte opleiding
worden gegeven.

Voor het verkrijgen van een assistent dient men zich te wenden tot Dr. W. A. de
Haan, Secretaris van de Maatschappij voor Diergeneeskunde, Lcssinglaan 104,
Utrecht, tel. K 3400—11413, die de Gezondheidsdienst steeds op de hoogte houdt
omtrent de aanvragen. Hierdoor kan het verlenen van de schriftelijke goedkeuring
door de Gezondheidsdienst zeer snel geschieden.

8. Direct na het onderzoek dient door de dierenarts de betreffende verklaring op het
hiervoor bestemde formulier te worden uitgeschreven, ondertekend en opgezonden
naar de Gezondheidsdienst. Op het formulier moet dc herkomst van het gebruikte
antigeen worden vermeld.

Wordt het onderzoek door een assistent verricht, dan wordt door hem de verklaring
uitgeschreven en ondertekend. De dierenarts tekent bovendien de verklaring voor
accoord.

9. Indien het onderzoek niet volgens deze voorschriften is verricht, of om andere
redenen door de Gezondheidsdienst wordt afgekeurd, wordt het niet erkend en
wordt de Maatschappij voor Diergeneeskunde hiervan in kennis gesteld.

Uit het 4e Jaarverslag van de Coöp. Verg. van veehouders in verband met
Kunstmatige Inseminatie van Rundvee „Holland Noorden" G. A. te Schagen.

Met dit jaar genomen proeven met verdunningsvloeistofvan Fosfaat en Citraat buffer,
hebben we het onderstaande resultaat.

De Belgische Boerenbond kent iedere 5 jaar een belangrijke prijs toe, genoemd naar
haar voorzitter, de Gilbert Mullie-prijs, voor \'t beste werk op landbouwkundig- en
vccteeltkundig gebied, dat gedurende de voorafgaande 5 jaren in België is verschenen.

Voor toekenning van de prijs is vereist dat de onderzoekingen van de mededingers
wetenschappelijk zijn en dat zij een belangrijke vooruitgang voor de Belgische landbouw
betekenen.

Op 11 Mei 1954 werd de Gilbert Mullie-prijs ten bedrage van 100.000 Belgische
francs toegekend aan Prof. Dr. G. Peeters, hoogleraar in de physiologie en pharmaco-
dynamic aan de Veeartsenijschool van de Gentse Rijksuniversiteit, zulks op grond van
het baanbrekende werk dat genoemde onderzoeker beeft verricht op het gebied van de
physiologie van het uier: niet alleen de perfectionering van de techniek van het in leven
houden van het geïsoleerde klierweefsel is een grote verdienste van Peeters\' werk, doch
vooral ook de mogelijkheden voor gedetailleerd biochemisch onderzoek aangaande de
vorming van de melkbestanddclen werd door deze techniek mogelijk gemaakt, waarvan
door onderzoeker een dankbaar gebruik is gemaakt.

Waardevolle gegevens zijn verkregen over de voorstadia van de melkbestanddelen,
zodat een helderder inzicht in de samenhang van digestie in de voormagen en de melk-
vorming kon worden verkregen. De consequenties die het onderzoek van Peeters voor
de praktijk van de voeding met zich medebrengt zijn mede doorslaggevend geweest bij
de overwegingen die de jury ertoe heeft geleid de prijs aan Prof. Dr. G. Peeters toe
te kennen.

Onze welgemeende gelukwensen gaan uit naar de Gentse Veeartsenijschool in het
algemeen en naar collega Peeters in het bijzonder.

Ook dit jaar hebben wij ons wederom met genoegen gezet aan het bespreken van
het verslag over 1953 van de Vcterinair-Hygicnische Dienst van de Gemeente Texel.

Nog meer dan door het verslag over 1952 werden wij getroffen door de prachtige
resultaten die bereikt werden als gevolg van de isolatie als eiland, welke toestand
ten volle werd uitgebuit, alsmede door de omstandigheid dat alle onderdelen van de
dienst door één en dezelfde hand en geest werden geleid. Zou het een boerderij betreffen,
dan zou men dit een „intensief" bedrijf noemen. Thans kan men het slechts noemen
een unicum in ons land, dat met ere mag worden genoemd.

Vleeskeuring, t.b.c. bestrijding, K.I., abortus-bestrijding, melk- en stalcontróle,
destructie van vee en vlees, dat alles wordt voortreffelijk geleid door collega Noordijk,
die zich wel de meest all-round veterinair-hygienische amhtcnaar van Nederland mag
noemen.

1. De vleeskeuring met als aanhangsel het eigen destructiebedrijf en de eigen varkens-
mesterij.

De invoer van alle soorten vlees bedroeg iets minder dan de helft van het vlees, af-
komstig van op het eiland geslachte dieren. De oorzaak is ongetwijfeld, dat er in het
vacanticscizocn veel vraag is naar bijzonder vlees. „Zelfs" op Texel werden, evenals
elders in ons land, zeer weinig schapen geslacht, n.1. 13 stuks. Uit de sterke toename
van het aantal gestorven schapen en lammeren, n.1. resp. 475 (395) en 2133 (1462),
mag men een toename van het aantal schapen op Texel veronderstellen.

Als bijzondere dieren die ter destructie werden aangevoerd noemen we 9 zeehonden
en i bever.

Er werden slechts 36 varkens als zuivere huisslachting geslacht, omdat het gebruikelijk
is, de huisslachtingen ter slachting en inblikking te zenden naar de exportslachterij
te Akkrum. Het zouten schijnt dus minder te geschieden. Het aantal doodgeboren nuka\'s,
n.1. 105, lijkt groot.

Tuberculose werd in 1953 niet waargenomen. Sinds enkele jaren is de veestapel op
Texel vrij van t.b.c. en de invoer van runderen, ouder dan 10 maanden, is slechts toe-
gestaan, wanneer hierbij witte certificaten worden ov crgelegd, welke niet ouder zijn
dan 10 dagen.

Hoewel ook in 1952 de Texelse veestapel vrij was van t.b.c., werden toen toch enkele
gevallen van t.b.c. geconstateerd, vermoedelijk afkomstig van graskalveren, die zonder
een wit certificaat werden ingevoerd en die, nadat ze direct 11a binnenkomst positief
op tuberculine reageerden, binnen een week werden teruggestuurd.

Al is dit niet uit de afkeuringsstaten van de organen op te maken, we nemen
dus aan, dat er in 1953 geen enkel orgaan wegens t.b.c. moest worden ?fgekeurd, hetgeen
in 1952 nog wel het geval was. Dit geeft moed om te veronderstellen, dat bij een geheel
vrij zijn van t.b.c., van de veestapel in ons land ook de afkeuringen van organen enz.
wegens t.b.c. grotendeels zullen verdwijnen. Grotendeels, want op het vasteland ligt
de zaak wel iets anders.

Interessant is de vermelding, dat distomatose bij schapen op Texel maar 10 maal
werd geconstateerd, hoewel deze ziekte frequenter voorkomt. De verklaring is, dat
schapen, die aan distomatose lijden, als wrak vee naar de markt in Purmerend worden
gezonden.

Paratuberculose kwam maar i maal voor, echinococcosc 2 maal en wel bij het paard.

Bij de als gestorven dieren opgegeven schapen werd 10 maal de z.g. „zwoegersziekte"
geconstateerd, waarvan de oorzaak nog onbekend is en welke ziekte zich onder de schapen
op Texel uitbreidt. Onderzoek van bloed en longen leverde nog geen resultaat op.

Nadat in ongeveer 7 jaar geen miltvuur op Texel was geconstateerd, werd in 1953
bij een in een sloot gevonden dood kalf deze ziekte waargenomen.

Eenmaal ontstond een uitgebreide vleesvergiftiging bij 200 militairen door het gebruik
van vlees, dat, hoewel een onderzoek op paratyphus negatief was, zó onoordeelkundig
was behandeld, dat vergiftigingsverschijnselen optraden.

Alle veehouders op Texel zijn opgenomen in een vereniging, die het voorwaardelijk
goedgekeurde vlees verkoopt en de opbrengst aan de eigenaars uitbetaalt. Afl. 9 van het
Tijdschrift voor Diergeneeskunde 1951 vermeldt nadere bijzonderheden over deze
interessante organisatie. In het verslag is een nauwkeurige specificatie over de verkoop
van dit vlees opgenomen en het blijkt, dat niet minder dan ƒ 13.079,86 aan de \\ eehouders
is uitbetaald. En nu wc het toch hebben over een nauwkeurige specificatie, moet worden
vermeld, dat dit verslag op uitnemende wijze uitgebreide financiële en zakelijke gegevens
vermeldt omtrent alle onderdelen van deze interessante dienst.

Sinds 1950 stijgt de hoeveelheid afgekeurd en verwerkt materiaal voortdurend,
alsmede de hoeveelheid geproduceerd diermeel en vet, dat grotendeels verkocht is
aan de Gemeente Barsingerhorn, omdat de varkens van de Gemeente-mesterij al het
geproduceerde diermeel niet konden opeten. Deze mesterij is in cle loop van 1953 op-
geheven.

Ook in 1953 heeft het Gemeentebestuur van Texel door eigen veeartsenijkundige
maatregelen de gezondheidstoestand van de veestapel bevorderd. Zo werd op 7 Januari
de invoer van alle herkauwers slechts voorwaardelijk toegestaan, op 17 Februari de
invoer van varkens weer toegestaan, op 4 Mei een verordening van kracht verklaard
ter bestrijding van abortus. Sinds deze datum werden 7 runderen boven 1 jaar, die aan
deze ziekte lijdende waren, kalmweg van het eiland verwijderd. Alle veehouders en
veehandelaren verlenen hierbij de grootste medewerking. Het is verfrissend om van
deze initiatieven kennis te nemen.

De werkzaamheden hiervoor breiden zich nog steeds uit. Geklaagd wordt dat het water
zeer slecht is en dat straks, als de waterleiding op Texel een feit zal zijn geworden, de
winning van melk van goede kwaliteit beter mogelijk zal worden.

Veel melk werd aangevoerd met een afwijkende geur door het voeren van knolgroen
en kuilvoer.

Streptococcen-onderzoek, abortus-onderzoek, reductasc-onderzoek werden verricht,
terwijl voor de runderhorzelbestrijding het particulier initiatief werd ingeschakeld
door deze bestrijding in handen te geven van de veehouders zelf. Productie-controles,
fabrickscontróles en bedrijfs-contröles werden verricht, terwijl 3082 eerste kunstmatige
inseminaties werden verricht, waarvan er 2847, ofwel 89,2%, drachtig worden tot gevolg
hadden.

In tegenstelling tot het verslag over 1952 is thans ook een volledig exploitatie-overzicht
opgenomen van de destructie-inrichting, waaruit blijkt, clat op dit onderdeel van de dienst

een nadelig saldo is van ƒ 4.476,81, hetwelk mede oorzaak is van het op de gehele dienst
geleden exploitatie-verlies van ƒ 9.427,35.

Een dienst, opgezet als deze, met een zó veel omvattende taak en een zó afgeronde exploi-
tatie van alle onderdelen ervan, kan practisch niet zonder een nadelig saldo werken.
Maar zelden zal geld beter zijn besteed dan hier en het Gemeentebestuur van Texel
met de Directeur van de dienst, collega Noordijk, ï-lsmede alle veehouders van Texel
kunnen zich met zulk een dienst van harte gelukwensen.

De vraag, of de instelling van publiekrechtelijke bedrijfslichamen een beletsel kan
vormen voor een integratie van de Nederlanse volkshuishouding met andere volks-
huishoudingen, is met het oog op de in het kader van de Benelux geprojecteerde Econo-
mische Unie met België en Luxemburg reeds voorwerp van beschouwing geweest bij
de parlementaire behandeling van het ontwerp van de Wet op de Bedrijfsorganisatie.
Bedoelde vraag is toen ontkennend beantwoord. Sindsdien hebben zich noch met be-
trekking tot de bedrijfsorganisatie in het algemeen, noch met betrekking tot de product-
schappen, aspecten voorgedaan, die er toe zouden kunnen leiden bedoelde vraag, hetzij
voor wat betreft de integratie in Benelux-verband, hetzij voor wat betreft een integratie
in ruimer verband, thans in andere zin te beantwoorden, aldus delen de Ministers
voor Publiekrechtelijke Bedrijfsorganisatie, van Landbouw, Visserij en Voedselvoor-
ziening en van Economische Zaken mede in de Memorie van Antwoord op het Voorlopig
Verslag van de Tweede Kamer over het wetsontwerp inzake instelling van product-
schappen voor vee en vlees, groenten en fruit, siergewassen, tuinbouwzaden, margarine,
vetten en oliën, gedistilleerde dranken, akkerbouwproducten en een hoofdproductschap
voor akkerbouwproducten alsmede de opheffing van dc hoofdbedrijfschappen voor tuin-
bouwproducten en voor akkerbouwproducten, de bedrijfschappen voor vee en vlees,
groenten en fruit, sierteeltproducten, tuinbouwzaden, margarine, vetten en oliën,
akkerbouwproducten en de vakorganisatie gedistilleerde dranken.

Van gefundeerde kritiek, die vanuit het gezichtspunt van de sociaal-economische
samenwerking met andere landen op de Nederlandse bedrijfsorganisatie zou worden
geoefend, is de Ministers niet gebleken. Zij vermogen ook niet in tc zien, hoe zodanige
kritiek zakelijk tc funderen zou zijn. Immers zou, bij vorming van een gemeenschappelijke
markt op agrarisch gebied, cle Regering er uiteraard zorg voor dienen te dragen, dat
de gestie van de Nederlandse bedrijfslichamen zich beweegt binnen het kader van de
met betrekking tot die markt eventueel getroffen internationale afspraken. In verband
met de concurrentie van buitenlandse ondernemers zal de totstandkoming van een
gemeenschappelijke markt een extra waarborg betekenen, dat bedrijfslichamen ook ten
aanzien van in Nederland gevestigde afnemers niet in staat zullen zijn de marktver-
houdingen op ongewenste wijze monopolistisch te beïnvloeden. Omgekeerd zal het
treffen van maatregelen, die een lage kostprijs of een goede kw-aliteit bevorderen of die
op andere wijze de concurrentie-kracht van het Nederlandse bedrijfsleven vergroten,
door de totstandkoming van een gemeenschappelijke markt als regel niet worden
belemmerd. Voor zover een waardevolle marktordening na de totstanefkoming van een
gemeenschappelijke markt niet eenzijdig meer kan worden verwezenlijkt, zal met de
andere betrokken landen over de te volgen politiek overleg moeten worden gepleegd.

Met betrekking tot de kwestie der vertegenwoordiging van consumentenbelangen
bij de productschappen wijzen de Ministers er op. dat bij de parlementaire behandeling
van het ontwerp van de Wet op de Bedrijfsorganisatie er van is uitgegaan, dat de opbouw
van een productschap uit geledingen met onderling min of meer uiteenlopende belangen
in het algemeen genoegzame waarborgen biedt voor de belangen van derden, die niet
in het productschap zijn vertegenwoordigd, o.a. van de consument. De Ministers ver-
trouwen, dat de productschappen in gevallen, waarin voor een vertegenwoordiging
van consumentenbelangen aanleiding bestaat, de daartoe nodige voorzieningen zullen
treffen.

Overigens zal ook door middel van het preventief toezicht op het gebruik, dat de pro-
ductschappen van hun verordenende bevoegdheid maken, worden gewaakt tegen een
monopolistische beïnvloeding van de prijzen ten koste van de consument.

De Ministers wijzen er op, dat weliswaar, afgezien van de zgn. hulpbevoegdhedcn
aan de productschappen slechts een enkel onderwerp ter regeling wordt overgelaten,
t.w. „aangelegenheden, verband houdende met het economisch verkeer tussen verschil-
lende stadia van voortbrenging en afzet", maar dat dit onderwerp een zeer ruime
strekking heeft. Zij menen dan ook, dat een minder juiste indruk wordt gewekt door
te stellen, dat het aantal onderwerpen, waaromtrent de productschappen autonome
bevoegdheid krijgen, niet groot is, daar in feite onder bovenbedoeld onderwerp een groot
aantal aangelegenheden valt. Deze ruime wijze van formulering moest worden gekozen
om dringende redenen van wetstechnische en practische aard, welke zijn uiteengezet
in de toelichtingen bij de voorontwerpen van instellingswetten, die bij de adviezen van
de Sociaal-Economische Raad zijn gevoegd.

Het zeer ruime karakter van de gekozen omschrijving heeft ten gevolge, dat deze
niet zonder meer kan fungerc n als afbakening van de taak van de centrale Overheid
enerzijds en van de productschappen anderzijds.

Aangelegenheden, welke van die aard zijn, dat bij regelingen daaromtrent vrijwel
steeds algemene belangen in zodanige mate rechtstreeks betrokken zijn, dat de centrale
Overheid hier bij uitsluiting een rechtstreekse zeggenschap zal moeten behouden,
zijn in het tweede lid van de artikelen, waarin de verordenende bevoegdheid der product-
schappen is omschreven, van die bevoegdheid uitgezonderd. Ook buiten deze uitzonde-
ringen zullen zich echter gevallen kunnen voordoen, waarin bij een aangelegenheid
belangen van zo algemene aard betrokken zijn, dat de centrale Overheid zelf zal dienen
op te treden. Dit behoeft dan nog niet te betekenen, dat (Ie centrale Overheid een der-
gelijke aangelegenheid volledig aan zich zal moete n trrkken; in dergelijke gevallen
kan nl. nog wel ruimte bestaan voor optreden van productschappen in medebewind,
evenals ten aanzien van bovenbedoelde aangelegenheden, die met zoveel woorden
van de autonome verordenende bevoegdheid der productschappen zijn uitgezonderd.

Gezien het bovenstaande mag worden gesteld, dat de eigen verantwoordelijkheid
der productschappen, behalve door een zich geheel terugtrekken van de centrale Over-
heid van bepaalde gebieden, mede tot gelding zal moeten komen, doordat de centrale
Overheid zich beperkingen oplegt in deze zin, dat zij met betrekking tot aangelegenheden,
die ook onder de bevoegdheid der productschappen vallen, slechts optreedt, indien zulks
noodzakelijk is ter behartiging van algemene belangen, waarvoor slechts zij de verant-
woordelijkheid kan dragen.

Tenslotte zal de eigen verantwoordelijkheid der bcdrijfslichamen tot gelding moeten
komen, doordat bij de opdracht van medebewind een zo groot mogelijke vrijheid van
handelen aan deze lichamen wordt gelaten.

Ten aanzien van de vaststelling van prijzen is door de Sociaal-Economische Raad
een stelsel aanbevolen, waarbij deze aangelegenheid van de autonome regelende be-
voegdheid wordt uitgezonderd, echter met dien verstande, dat bij afzonderlijk Konink-
lijk besluit regelende bevoegdheid op dit gebied kan worden toegekend. De zienswijze
van de Sociaal-Economische Raad, volgens welke het beleid in dezen van geval tot geval
moet worden gevoerd, onderschrijven de Ministers. Zij menen, dat de voorgestelde
regeling daartoe de meest gunstige mogelijkheden biedt. Zij achten dit stelsel ook het
meest in overeenstemming met de bij de parlementaire behandeling van het ontwerp
van de Wet op de Bedrijfsorganisatie door de Regering uitgesproken zienswijze, dat bij
de toekenning van prijsregelendc bevoegdheid de uiterste voorzichtigheid moet worden
betracht.

De Ministers betreuren het, dat een verwezenlijking van de bedrijfsorganisatie op
horizontaal niveau in de onderhavige Sector thans nog niet op ruimere schaal heeft

plaats gevonden. Het stemt hun echter tot voldoening, dat een aantal voorstellen tot
instelling van andere bedrijfschappen in de voedselvoorzieningssector bij de Sociaal-
Economische Raad in meer of minder gevorderde staat van voorbereiding verkeert.

Voor vrees, dat de productschappen zich zouden gaan bezighouden met belangen
op het horizontale vlak in geledingen, waar nog geen bedrijfschappen zijn tot stand
gekomen, bestaat naar de mening van de Ministers geen grond. Immers biedt de bevoegd-
hcidsomschrijving van de productschappen voor dergelijke bemoeiingen geen grondslag.

Ten aanzien van de taakafbakening tussen productschappen en bedrijfschappen zijn
de Ministers van mening, dat de voorgestelde omschrijving van de verordenende bevoegd-
heid der productschappen voor verreweg de meeste gevallen een voldoend duidelijk
richtsnoer zal bieden. Zou dit richtsnoer in een enkel geval geen uitkomst bieden,
dan dient een oplossing bij voorkeur te worden nagestreefd door middel van overleg
tussen het productschap en het bedrijfschap.

De Regering hecht grote waarde aan de mate van overeenstemming, die tussen
de Sociaal-Economische Raad en de betrokken organisaties bereikt is inzake de verhou-
ding, waarin aan de verschillende groepen van ondernemingen bestuurszetels worden
toegekend, en zij heeft de adviezen van de Raad mede op dit punt dan ook vrijwel
zonder uitzondering gevolgd. Slechts in één geval — en wel om dringende redenen
is van \'s Raads advies afgeweken, t.w. bij het Productschap voor Groenten en Fruit.

In verband met het feit, dat vele leden de aandacht van de Regering hebben gevraagd
voor de positie der verbruikscoöperaties en enkele andere leden hebben gewezen op het
verzoek van de Nederlandse verbruikscoöperaties inzake de aanwijzing van bestuurs-
en commissieleden, achten de Ministers het van belang er de nadruk op te leggen,
dat de in dc instellingswetten vervatte voorzieningen inzake de bestuurssamenstelling
uitsluitend betrekking hebben op de verdeling van beschikbare zetels tussen de verschil-
lende geledingen. De vraag, aan welke organisaties deze zetels zullen worden toebedeeld,
is dus thans niet aan de orde. Uiteraard zullen ook organisaties van verbruikscoöperaties
voor het innemen van bestuurszetels in aanmerking kunnen komen in gevallen, waarin
deze organisaties daartoe, gelet op de verhoudingen in de betrokken geledingen, vol-
doende representatief zijn.

Het aantal vertegenwoordigers uit de producentengroep in de productschapsbesturen
is slechts in enkele gevallen verhoudingsgewijze iets kleiner dan het aantal producenten-
vertegenwoordigers in dc besturen der bedrijfschappen; daartegenover is het aantal
producentenvertegenwoordigers in andere gevallen verhoudingsgewijze groter, in een
enkel geval in vrij belangrijke mate.

Dc uitgesproken vrees, dat voor de kleinere ondernemers, alsmede voor de consumenten,
door dc instelling der productschappen gevaren zouden dreigen, kunnen cle Ministers
niet delen. Dc kleinere ondernemers beschikken over dc mogelijkheid middels het vrije
organisatie-wezen dc voorwaarden te scheppen voor een passende vertegenwoordiging
van hun belangen.

Uiteraard valt thans nog niet te zeggen, in hoeverre de sectoren, waar bepaalde
grote ondernemingen een overwegende betekenis hebben, als vertegenwoordigers van
de vrije organisaties personen zullen worden aangewezen, die een functie in de bedoelde
ondernemingen uitoefenen. De Ministers achten het niet uitgesloten, dat zulks zich in
zekere mate zal voordoen, doch zij zijn van mening, dat hiertegen in beginsel geen
bezwaar kan bestaan. Zij zien niet in, op welke grond men aan ondernemingen, die
een overwegende positie in een bedrijfstak innemen, het recht zou kunnen ontzeggen,
evenals andere ondernemingen haar invloed in de publiekrechtelijke bedrijfsorganisatie
geldend te maken, uiteraard op behoorlijke wijze en met inachtneming van de aan die
organisatie ten grondslag liggende beginselen. In dit verband wijzen zij er op, dat ook
op bestuursleden van een bedrijfslichaam, die in een bepaalde onderneming een functie
bekleden, de plicht zal rusten bij de uitoefening van hun bestuurstaak dc belangen van
de gehele bedrijfstak in acht te nemen. De omstandigheid, dat de vrije organisaties,
waarvan ook dc kleine ondernemers lid zijn, de bestuursleden benoemen, biedt hier

naar het oordeel van de ondergetekenden afdoende waarborgen, dat dit ook zal ge-
schieden.

Naar aanleiding van het tegen de bestuurssamenstelling van dit productschap uit-
gesproken bezwaar mogen de Ministers aangaande de overwegingen, die er toe hebben
geleid op dit punt een afwijking van het advies van cle Sociaal-Economische Raad
voor te stellen, het volgende opmerken. De groep, voor welke de Ministers gemeend
hebben toekenning van een zetel aan werkgeverszijde en een aan werknemerszijde
te moeten voorstellen, is van de overige groepen duidelijk onderscheiden en bestaat
voorts uit enige geledingen, zodat men hier in feite te doen heeft met een afzonder-
lijke kolom. Voorts zijn de economische belangen van deze groep, zowel op zichzelf
als in vergelijking met clie van de andere groepen, tezamen, van betekenis. Gelet op
deze beide factoren zouden de Ministers een situatie, waarbij de onderhavige groep
in het geheel niet in het bestuur vertegenwoordigd zou zijn, met de fundamentele
beginselen van een goede bestuurssamenstelling in strijd achten. De Ministers hebben
geen reden te verwachten, dat het niet opvolgen van \'s Raads advies op dit punt tot
gevolg zal hebben, dat de discussie over de bestuurssamenstelling opnieuw begint.
Zij vertrouwen integendeel, dat de betrokkenen zich bij een beslissing van de wetgever
te dezer zake zullen neerleggen.

Met betrekking tot de in cle ontwerpen der opheffingswetten vervatte overgangs-
regeling voor het medebewind dient onderscheiden te worden tussen de regeling betref-
fende reeds voor het bedrijfschap vervulde medebewindstaken en die betreffende het
opdragen van nieuwe medebewindstaken aan het productschap.

In de voorzieningen omtrent het eerste punt worden op zuiver practische gronden
overeenkomstige organen tot het vervullen van de betrokken taken aangewezen als bij
de bedrijfschappen (oude stijl) daarmede zijn belast. Voor de gevallen, waarin het
wettelijk voorschrift, dat de medewerking van een bedrijfschap vordert, geen orgaan
aanwijst, wordt de voorzitter van liet productschap aangewezen, met dien verstande
echter, dat voor het bestuur van het productschap de mogelijkheid wordt opengelaten,
desgewenst een ander orgaan aan te wijzen. Door voor deze gevallen primair de voor-
zitter aan te wijzen, wordt aansluiting verkregen aan de bestaande toestand en de
continuïteit in de gang van zaken verzekerd.

Ten aanzien van het tweede punt merken de Ministers op, dat in de voorgestelde
bepalingen het systeem wordt gevolgd, dat is neergelegd in de artikelen 96—98 van de
Wet op de Bedrijfsorganisatie en dat medebrengt, dat bij het vorderen van medewerking
van een bedrijfslichaam tevens het orgaan wordt aangewezen, dat de gevorderde mede-
werking zal hebben te verlenen. Rekening houdende met de door vele leden geuite
wensen, hebben de Ministers er echter geen bezwaar tegen, deze regeling — welke
uiteraard een tijdelijk karakter draagt — in dier voege te herzien, dat nieuwe mede-
bewindstaken in alle gevallen, waarin het bestuur niet anders bepaalt, door het bestuur
zelf zullen worden verricht.

Het verheugt de Ministers te vernemen, dat het feit, dat de Regering zich over de
kwestie der instelling van productschappen voor zuivel, voor landbouwzaaizaden, voor
pootaardappelen en voor pluimvee en eieren opnieuw tot de Sociaal-Economische Raad
heeft gewend, door vele leden wordt toegejuicht.

De Sociaal-Economische Raad heeft inmiddels dc Ministers geadviseerd tot instelling
van productschappen voor landbouwzaaizaden en voor pluimvee en eieren, zulks in
overeenstemming met het gevoelen van de betrokken organisaties van ondernemers
en van werknemers.

Ten aanzien van de instelling van een productschap voor pootaardappelen is de
Sociaal-Economische Raad gebleven bij zijn afwijzend advies.

In de suikersector zijn met betrekking tot de instelling en de bestuurssamenstelling
van een eventueel productschap voor die sector zeer ernstige meningsverschillen aan de
dag getreden, in het bijzonder in de geleding suikerindustrie. De Ministers zijn van me-
ning, dat het niet op hun weg ligt thans stappen te doen om tot instelling van een pro-
ductschap te geraken.

Gezien het feit, dat de Sociaal-Economische Raad omtrent de zuivelsector nog geen
advies heeft uitgebracht, is het de Ministers niet mogelijk thans reeds een standpunt
in te nemen omtrent de vraagpunten, die in het Voorlopig Verslag met betrekking tot
die sector naar voren zijn gebracht.

Een wetsontwerp tot opheffing van het Bedrijfschap voor Pluimvee en Eieren wordt
ingediend tegelijk met het wetsontwerp tot instelling van een productschap voor die
sector.

Instelling Productschap voor Landbouwzaaizaden en opheffing Bedrijjschap voor Zaaizaad en
Pootgoed voor Akker- en Weidebouw.

In een rapport van de Sociaal-Economische Raad werd medegedeeld, dat zich in
enige sectoren, waaronder de sector landbouwzaaizaden, tussen de betrokken organisaties
verschillen van opvatting hadden voorgedaan, die voorshands niet door verder overleg
konden worden overbrugd. Deze verschillen van mening gaven de Raad aanleiding
zich te onthouden van het uit eigen beweging uitbrengen van een advies tot instelling
van productschappen voor de betrokken sectoren.

Uit het rapport bleek voorts, dat, hoewel de betrokken organisaties van werkgevers
verdeeld werden gehouden door het vraagstuk van de verhouding der geledingen in
het bestuur, alle organisaties van werkgevers en van werknemers het er over eens waren,
dat de instelling van productschappen in de hierbedoelde sectoren wenselijk was.

Deze omstandigheid droeg er toe bij, dat de Ministers de instelling o.m. van een
productschap voor landbouwzaaizaden in overweging hebben genomen.

Uit het advies van de Sociaal-Economische Raad blijkt, dat de Raad zich met de
instelling van een productschap voor landbouwzaaizaden kan verenigen. Weliswaar
is het niet mogelijk gebleken het hierboven vermelde meningsverschil betreffende de
bestuurssamenstelling uit de weg te ruimen, maar de betrokken organisaties bleken op
het standpunt te staan, dat bedoeld meningsverschil niet aan de totstandkoming van het
productschap in de weg behoorde te staan. Dit aspect van \'s Raad advies stemt de
Ministers in het bijzonder tot voldoening.

Op grond van de onderhavige overgangsregeling en de Wet administratieve recht-
spraak bedrijfsorganisatie zullen de bij het Scheidsgerecht voor de Voedselvoorziening
aanhangige zaken worden overgebracht naar het College van Beroep voor het bedrijfs-
leven en aldaar afgedaan. Het hoger beroep op dc Minister van Landbouw, Visserij en
Voedselvoorziening komt tc vervallen. Nochtans worden de reeds bij genoemde Minister
aanhangige zaken alsnog door deze afgedaan. In de beide vermelde gevallen geschiedt
dc afdoening zoveel mogelijk overeenkomstig de voorschriften, geldende op het tijdstip,
waarop de zaak aanhangig werd gemaakt.

De Ministers van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening en van Sociale Zaken
en Volksgezondheid hebben, gelet op het toenemende gebruik van chemische middelen
ter bestrijding van ziekten en plagen in de land- en tuinbouw en bij de opslag van
producten resp. gelet op het toenemende gebruik van bestrijdingsmiddelen voor agra-
risch, hygiënisch en huishoudelijk doel en op het gevaar, dat dit gebruik inhoudt voor
de gezondheid van mens en dier, twee commissies ingesteld, t.w. de Bestrijdingsmiddelen-
commissie en de Commissie voor Phytopharmacie.

De Bestrijdingsmiddelencommissie heeft tot taak zich te beraden over de bezwaren,
die aan het gebruik van bestrijdingsmiddelen zijn verbonden, en deze gedocumenteerd
ter kennis van de Ministers te brengen, eventueel onder bijvoeging van voorstellen
ter voorkoming of vermindering van deze bezwaren.

De Commissie voor Phytopharmacie zal de Ministers van advies dienen over de toe-
gepast-wetenschappelijke vraagstukken, liggende op het gebied van de bestrijdings-
middelen en aan hoofden van diensten voorlichting geven in verband met deze vraag-
stukken.

De pharmaceutische inspecteur van de Volksgezondheid, de Heer A. Kruysse,
is van beide commissies voorzitter.

De internationale prijs ter herinnering aan Tom Newman, in 1948 ingesteld door de
Britse Pluimvee Vereniging, wordt jaarlijks toegekend aan diegene, die naar het oordeel
van een daartoe ingestelde Commissie in het afgelopen jaar de belangrijkste bijdragen
heeft geleverd met betrekking tot het onderzoek op pluimveegebied.

De prijs bestaat uit een fraaie medaille en £ 50 in contanten. Tot nu toe werd deze
vijfmaal aan een Amerikaanse onderzoeker en eenmaal aan een Engelse toegekend.

Voor 1953 is de prijs weer aan een Britse geleerde ten deel gevallen nl. aan Dr. VV.
Bolton van het Poultry Research Centre te Edinburgh, op grond van zijn onderzoe-
kingen naar de invloed van hormonen en vitamines, speciaal riboflavine, op pluimvee.

The effect of sex hormones on comb growth in immature pullets.
Observations on the vitamin metabolism of the common fowl.
The effects of oestrogen and progesterone injections in immature pullets on the
riboflavin content of the magnum.

The effects of oestradiol dipropionate, testosterone propionate and progesterone
injections in immature pullets on the riboflavin content of the magnum.

Opgave van het aantal reactiedieren, aangeboden voor slachtpremie in de
vierweekse periode van 21 Maart 1954 tot en met 11 April 1954.

Het secretariaat van de afdeling Overijssel berust thans bij J. E. G. J. Hartgeis,
Den Ham (Ov.), Dorpstraat 17, tel. 32 §.

Als eerste voorlopige aankondiging worden nu reeds meegedeeld, dat de Algcmeie
Vergadering dit jaar zal worden gehouden te Utrecht op Vrijdag 22 en Zaterdig
23 October.

Hoewel het niet in de bedoeling ligt om heel veel bijzondere aandacht te wijdm
aan het feit, dat dit de 100ste Algemene Vergadering zal zijn, is er tussen let
Hoofdbestuur en het bestuur van de D.S.K. inmiddels reeds overleg gepleegd o\\er
de voorbereiding van een feestelijk avondprogramma.

Op 22 Juni 1954 hopen onderstaande collegae hun 25-jarig dierenarts-jubileim
te herdenken:

Door het Hoofdbestuur werden de volgende collegae aangenomen als lid van de
Maatschappij voor Diergeneeskunde:

Door het Hoofdbestuur zijn de volgende diergeneeskundige candidaten aangenomen
als candidaatlid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde:

Brooymans, a. w. M.; 1954; Utrecht, 1\'rof. Leon Fuchslaan 18; tel. K. 3400-22774
(privé), 11994 (bur.); gr. 534292; wetensch. ambt. R.U. (fac. V.K., lab. v. vet. Phy-
siologie). (74)

Hage, J. a., te Borculo, naar Dr. Scheylaan 6, aldaar, tel. K. 5457-409 (privé)
369 (bur.). (83)

tel. K. 1826-290, gr. 624320. (94)
Meijer, W. C. Ph., van Hilversum naar Lemmer, Straatweg 12, tel. 17, P. (in samenw.

Born, J. M. van den, te \'s-Gravenhage, tot ambtelijk lid van de Voedingsraad. (72)
Weijens, H. A., tc Amsterdam, te rekenen met ingang van 1 Juli 1954, tot Keurings-
veearts-hoofd van dienst, tevens Directeur van het Openbaar Slachthuis tc Goes. (115)

Tesink, J., te Kockengen, tot doctor in de veeartsenijkunde op het proefschrift:
„Fluorvergiftiging bij runderen en haar beïnvloeding door het toedienen van aluminium
sulfaat", aan de Rijksuniversiteit tc Utrecht op Donderdag 3 Juni 1954. 109)

Meisje, oud 27 jaar, in bezit
van diploma typen en rijbewijs,
met ervaring op administratief
gebied, zoekt

Brieven onder No. 59,
Maatschappij v. Diergeneeskunde,
Lessinglaan 104, Utrecht.

Kwijtschelding der aflossingen,
rente- en premiebetaling
tijdens langdurige invaliditeit

Reeds voor 2300 artsen verzorgde het Voorlichtingsbureau financieringen en
verzekeringsaangelegenheden. De ARTSEN gezins- en ouderdomsvoorziening
met of zonder invaliditeitspensioen geeft, zodra dit wenselijk blijkt, recht
op financiering van huis, auto, practijk, instrumentarium e.d.

Jan Wouter Herman Geerlings werd geboren op 25 Sept. 1866 te
Middachter Steeg gem. Rheden, waar hij de lagere school bezocht, daarna
in Dieren op de z.g. Franse School verder onderwijs ontving, tot hij
toelatingsexamen deed voor de Rijksveeartscnijschool en daar als intern
leerling werd ingeschreven; later werd hij extern.

üp 29 Juli 1891 werd hem het veeartsdiploma uitgereikt en spoedig
vestigde hij zich in \'t Zand in de prov. Groningen om deze standplaats
na 2 jaar met Purmerend te verwisselen, waar hij de practijk van collega
Lampe voortzette en tevens belast werd met de functie van Inspecteur
der Veemarkt.

Purmerend had toen al een der drukste weekmarkten van ons land en
met zijn enorme werklust wist hij deze markt op hoog peil te handhaven
en tot nog grotere bloei te brengen. Daarnaast had hij een zeer uitgebreide
practijk, die hij in die dagen met paard en tilbury uitoefende, waarvoor
hij meestal drie paarden hielcl. \'s Morgens werd no. één ingespannen,
\'s middags no. twee, terwijl \'s avonds en \'s nachts no. drie dienst deed.
Als groot paardenliefhebber en uitstekend paardenkenner had hij steeds
prima dravers voor zijn rijtuig en niettegenstaande zijn drukke praktijk
kon men hem op vele courses en draverijen zien.

Jarenlang was hij commissaris van de Ned. Harddraverij- en Ren-
vereniging, waarbij hij vaak als starter fungeerde. Met zijn zwager Hupkes
hield hij ook vaak dravers, die tot de bekendste op de baan behoorden,
o.a. Limbus, Bobichon en Auto, om maar enkele bekende paarden uit
het begin dezer eeuw te noemen. Om betere paarden te fokken kochten
zij de Anglo Normandische hengst Demi Monde, die op de grote Land-
bouwtentoonstelling in den Haag de eerste prijs verwierf in het concours

Naast zijn drukke practijk nam hij nog actief deel aan het verenigings-
leven, gaf hij cursussen in paarden- of veekennis en hoefbeslag, was hij
voorzitter of bestuurslid van diverse landbouwverenigingen en een trouw
bezoeker van onze afdelingsvergaderingen. Hoe hij voor al deze bezig-
heden tijd kon vinden in die dagen heeft ons jongere collega\'s toen vaak
bevreemd en met bewondering vervuld.

Bij de invoering van de Vleeskeuringswet werd Geerlings hoofd van
dienst in Purmerend en Wijde Wormer en toen in 1928 collega Postf.ma
zijn veearts-diploma verwierf, associeerde hij zich met hem, terwijl hij
zelf de vleeskeuring behield. Na een paar jaar nam Postema de gehele
practijk over en bleef Geerlings alleen keuringsveearts tot 1938, toen
hij gepensionneerd werd.

Inmiddels was door een vijftal keuringskringen een destructor in
Purmerend opgericht, waarvan de leiding aanvankelijk werd opgedragen
aan coll. Rinses uit Zaandam. Toen deze, door drukke bezigheden ge-
dwongen, zijn ontslag moest nemen, werd Geeri.ings in zijn plaats be-
noemd en hij gaf zich met hart en ziel aan zijn nieuwe taak. Het hygiënisch-
technische, zowel als het commerciële deel van dit werk was bij hem in
zo goede handen, dat dit bedrijf in enkele jaren uitgroeide tot een dei-
beste destructorbedrijven in ons land en de eindproducten diermeel en
technisch vet zulke prijzen opbrachten, dat naast llinke afschrijvingen en
reserveringen nog een behoorlijke winst voor de deelnemende kringen
overbleef. Niet te ontkennen valt, dat de tijdsomstandigheden op deze
gang van zaken ook terdege hun invloed uitoefenden.

In de hongerwinter 1944—\'45 viel Geerlings door de gladheid op
straat, waardoor hij een collumfractuur opliep. Na maandenlange ver-
pleging in het ziekenhuis was de heup weer genezen, maar het lopen
bleef moeilijk, zodat hij afgekeurd werd als leider van het destructorbedrijf.
Men benoemde hem toen tot veterinair adviseur om zodoende nog van
zijn waardevolle adviezen te kunnen profiteren, wat hij nog enige jaren is
gebleven. Langzamerhand ging zijn gezondheidstoestand achteruit en de
laatste drie jaren was hij vrijwel totaal bedlegerig. Zijn geest bleef tot
het einde echter buitengewoon helder en zijn belangstelling in onze
Maatschappij verflauwde geen moment. Ten slotte is hij in de vioege
morgen van 8 Mei kalm en rustig heengegaan, na al die jaren op voor-
beeldige wijze door zijn vrouw verpleegd te zijn.

Geerlings is tweemaal getrouwd geweest, eerst met Mej. H. Hupkf.s,
die hem vijf kinderen schonk, waarvan er twee jong gestorven zijn, 11.1. op
2- en op 4-jarige leeftijd; daarna stierf zijn vrouw. Na enkele jaren her-
trouwde hij met een nicht van zijn eerste vrouw, Mej. E. v. Zadelhoff.
die voor hem en de kinderen een zeer toegewijde vrouw en moeder werd.

Een zware schaduw werd na een paar jaren op dit gezin geworpen door
het overlijden, na een zeer korte ziekte, van zijn zeer begaafde oudste
dochter op 21-jarige leeftijd. Het levenspad van Geerlings is dus niet
over rozen gegaan, maar met zijn enorme vitaliteit en energie wist hij
deze slagen te boven te komen, waarbij hij van zijn tweede vrouw en zijn
beide overgebleven kinderen veel steun ondervond.

In Purmerend nam Geerlings actief deel aan het verenigingsleven.
Jarenlang was hij voorzitter of bestuurslid van de afdeling van de Holl.

Maatschappij van Landbouw; verder was hij één der oprichters van de
lagere Landbouwschool en daarna vele jaren voorzitter van deze inrichting.
Na zijn pensionnering werd hij bij de eerstvolgende raadsverkiezing ge-
kozen tot lid van de raad, wat hij bleef tot 1941 toen tengevolge van de
bezetting de raad niet meer bijeengeroepen werd.

Zijn verdiensten voor de stad zijner inwoning werden beloond door
zijn benoeming tot ereburger, welke benoeming met algemene stemmen
geschiedde.

Geen wonder, dat een grote schare belangstellenden hem op zijn laatste
tocht begeleidde. Nadat zijn schoonzoon op roerende wijze thuis in intieme
ki ing afscheid van vader had genomen, sprak zijn zoon in de aula op de
begraafplaats op gevoelige wijze over zijn vader, waarna de burgemeester
namens de gemeente dank en waardering voor de ereburger uitsprak.

De voorzitter van de afd. N.-Holland onzer Maatschappij bracht onze
nestor dank en stelde hem tot voorbeeld aan vele jonge collegae, die men
zelden op vergaderingen ziet, terwijl Geerlings\' belangstelling nooit
verflauwde.

Ten slotte sprak zijn oude vriend en collega \'t Hoen, die Geerlings
schetste als een man, wiens devies was „eerlijk en trouw" en deze spreuk
steeds als richtsnoer had gehouden voor zijn hele leven; zo was hij als
student, zo bleef hij als veearts en als mens en zo blijft hij in de herinnering
van zijn vrienden voortleven. Een blad voor zijn mond nam hij nooit,
hij was moeilijk in het kiezen van zijn vrienden, maar had hij eenmaal
gekozen, dan bleef hij trouw aan die vriendschap en niets was in staat
daarin verandering te brengen en ondergetekende kan dit na jaren-
lange vriendschap volledig onderschrijven. Geerlings is jarenlang een
sieraad voor onze stand geweest, een man uit één stuk, die nooit van
transigeren wist en die met hoofd en schouders boven de massa uitstak.
Bij de teraardebestelling kwam dit nog eens duidelijk naar voren en na
het dankwoord van zijn zoon verlieten de vele belangstellenden, ook uit
onze kring, diep onder de indruk zijn onder vele bloemen bedekte laatste
rustplaats.

In de middag van Dinsdag, de 15de Juni, bereikte ons plotseling het
bericht, dat Wil Keijsers tijdens assistentie in Borne een motorongeluk
was overkomen. Hoewel dit eerste bericht de toestand niet ernstig deed
aanzien, werd even later zijn dood gemeld. Vermoedelijk tengevolge van
een hersenbloeding overleed hij vrij onverwachts in het R.K. Ziekenhuis
te Hengelo, voorzien van het H. Oliesel.

Weggerukt uit het leven door dit noodlottig ongeval laat hij vrienden
verbijsterd achter; moeder en zusters beroofd van zijn steun. Aan de
aarde werd hij toevertrouwd naast zijn vader, die hem, nu bijna twee jaar
geleden, was voorgegaan.

Willy Catharine Leonard Keijsers werd geboren te Bunde op 24
Maart 1928; hij behaalde het diploma-H.B.S. te Maastricht. In Maart
1954 slaagde hij voor het Doctoraal Examen, eerste gedeelte.

Ondanks aanvankelijke tegenslagen in zijn studie liet zijn enthousiasme
voor het veterinaire beroep nooit af; integendeel, hij wist zijn vrienden
steeds een hart onder de riem te steken, wanneer het hun tegenliep. Wij
kunnen ons voorstellen, hoe hij die Maandagavond, na enige uren met
dierenarts Smit meegeweest te zijn, het werk dat hem was toevertrouwd,
nog wilde afmaken, want hij nam zijn plichten zeer nauwgezet en serieus

Hij was een vriend in de ware zin van het woord; beloofde niet te veel,
maar kwam na wat hij beloofd had. Hij schroomde niet, eenieder die hierin
tekort schoot, in klare taal zijn mening te kennen te geven.

Oprecht was hij, van een eerlijke godsdienstigheid, trouw aan het geloof
dat hij beleed. Traditie en levensstijl hield hij hoog. Hij had een voorliefde

voor de oude dansen en in zijn vereniging, het C. S. Veritas, beoefende
hij deze kunst met volle toewijding in zijn eerste jaren. Hij wist er ook
anderen voor te winnen. Velen zullen zich nog herinneren hoe in de
Veterinaire week van \'51 een groep veterinaire studenten onder zijn leiding
deze dansen uitvoerden.

Bij zijn begrafenis getuigde de aanwezigheid van verschillende dieren-
artsen, die hem gekend hadden en van een groot aantal studievrienden hoe
gewaardeerd en geacht zijn persoon was.

Een stralende zomerdag zag door het dorp Bunde een wel zeer droeve
stoet trekken, die hem naar zijn laatste rustplaats begeleidde.

Ons medeleven gaat uit naar zijn moeder, zusters en broertje, wie hij
de laatste jaren een onmisbare steun was.

Wil, — je vrienden zullen je niet licht vergeten; je oprechtheid zal ons
een voorbeeld blijven.

Tot het arbeidsterrein van de dierenarts behoort ook de keuring van —
en het toezicht op de dierlijke voedingsmiddelen, die voor de mens bestemd
zijn. Enerzijds houdt deze „keuring" in, dat de wacht betrokken wordt
tegen het in de handel brengen van schadelijke consumptieartikelen,
onder meer voedsel dat met pathogene micro-organismen besmet is.
Anderzijds betreft het, als we het onderzoek op mogelijke vervalsingen
buiten beschouwing laten, het voorkómen van verkoop en consumptie van
bedorven voedsel. Annex hiermee gaat de controle op de houdbaarheid.
Deze „houdbaarheid" van de dierlijke voedingsmiddelen wordt in de regel
beheerst door de mate, waarin zij weerstand bieden aan omzetting door
micro-organismen, in het bizonder wel de bacteriële; of, m.a.w., op-
tredend bederf wordt in het overgrote deel der gevallen door micro-
organismen, en wel in het bizonder door bacteriën, veroorzaakt.

Wil men gegevens verkrijgen over de houdbaarheid, eventueel het reeds
beginnende bederf, van dit soort voedingsmiddelen, clan kan men logischer-
wijs twee wegen bewandelen.

De eerste is deze, dat men aangeeft in maat en getal één of meer der
veranderingen die in het voedingsmiddel mogelijk reeds zijn ontstaan.

De tweede methode is die, waarbij het kiemgehalte van het voedings-
middel wordt bepaald. Men neemt hierbij aan, dat de omzettingen in het
voedingsmiddel, die als beginnend bederf zijn te qualificeren, evenredig
zullen zijn aan het getelde aantal van de microben, respectievelijk, dat
er een grote correlatie bestaat tussen het kiemgetal en de verdere duur
der houdbaarheid. In grote trekken blijkt dit inderdaad te kloppen, al
komen uitzonderingen voor. Dit behoeft ons overigens niet te verbazen,
daar onder meer, behalve het aantal kiemen, ook de qualitatieve samen-
stelling van de microflora van invloed zal zijn.

Het is interessant om de nadere uitwerking van de beide zo juist ge-
noemde principes bij een tweetal der belangrijkste dierlijke voedings-
middelen, namelijk vlees en melk, eens te vergelijken. Beide zijn het goede
voedingsbodems voor bacteriën, de één echter een vloeibare, de ander
een vaste bodem. In verband met dit laatste verschil ligt het voor de
hand, dat bij de vloeibare bodem (melk) het bederf zich in het product
overal gelijktijdig zal openbaren. Bij vlees daarentegen zal het bederf
doorgaans van de oppervlakte uit naar binnen voortschri jden. Het zal dus
dikwijls moeilijk zijn vast te stellen, waar het oppervlakkig beginnende
bederf in de diepere delen eindigt. (Partiële afkeuringen.)

(lc hygiënist zich bedient om vast te stellen, op welke plaats het product
zich bevindt op de weg van „absoluut" vers tot „geheel bedorven", dan
komen hier dus de twee eerder genoemde groepen van hulpmiddelen
naar voren.

Bij het product melk meten wij de bacteriële omzetting in de praktijk
bijna uitsluitend aan de gevormde hoeveelheid melkzuur af, hetzij direct,
door dit melkzuur op eenvoudige wijze te titreren, hetzij indirect door
methodes als de alcoholproef of de kookproef.

Uiteindelijk zijn ook de organoleptische veranderingen (zure smaak en
stremming) hoofdzakelijk het gevolg van deze splitsing van melksuiker in
melkzuur. Ongetwijfeld zullen er meer veranderingen in de melk zijn
ontstaan, doch deze zijn veel minder gemakkelijk exact vast te leggen.
De zuurvorming daarentegen leent zich zeer goed voor de controle op
de deugdelijkheid.

Het zou denkbaar zijn dat ook bij de omzettingen in vlees een dergelijke
omzetting van suikers in zuren optrad. De voorradige, overigens geringe
hoeveelheid glycogeen zou zich hiervoor lenen. In dit opzicht echter zijn
de fermenten in het vlees de bacteriën vóór.

Een autofermentatie treedt op, die aansprakelijk is voor de omzetting
van glycogeen, uiteindelijk tot melkzuur. Instede dat het glycogeen dus
als voedingsmiddel voor bacteriën kan worden bestemd, is het gevormde
melkzuur oorzaak der pH-daling en juist een remmende factor t.o.v.
bacteriën. Dientengevolge zal men in en op bedervend vlees ook een andere
microflora kunnen verwachten dan in verzurende melk. De suikersplitsende
groepen par excellcnce zullen in vlees een minder goede bodem treffen.

Daarentegen is gevoeglijk aan te nemen, dat de eiwitsplitsende groepen,
rottingsbacillen in de eerste plaats, hier beter tot hun recht komen.

Wil men nu de veranderingen meten die deze micro-organismen in het
vlees teweeg brengen, dan zal men dus zijn toevlucht moeten nemen tot
het aantonen van eiwit-afbraakproducten (als H₂S en NH₃).

Deze zijn echter stellig minder makkelijk te hanteren dan een stof als
melkzuur. Temeer daar tevens rekening gehouden moet worden met
gelijkgerichte omzettingen, die door de autofermentatie ontstaan en van
belang zijn voor de rijping van het vlees.

Het valt dan ook niet te verwonderen dat de beschikbare laboratorium-
methoden voor het opsporen van beginnend bederf in vlees geen van alle
die algemene waardering hebben gevonden, die we in de melkhygiëne
van soortgelijke onderzoekingen gewend zijn.

Ook onze eigen ervaringen in dit opzicht waren niet zo erg gunstig,
getuige cijfers weergegeven in tabel I, die betrekking hebben op de meest
gebruikelijke werkwijzen.

Voor zover dit betrekkelijk geringe aantal cijfers hier een beoordeling
toelaat, kunnen we eruit concluderen, dat de gevoeligheid van de organo-
leptische onderzoekingsmethode niet zo veel achter staat bij de H₂S-proef
en de Eber\'se reactie. Dat in het bizonder onze neus een zeer gevoelig
zintuig is, weten we trouwens al langer.

De MgNH₃-proef brengt het er iets beter af, doch ook hier is het verschil
niet zo frappant.

Deze gegevens hebben betrekking op een 20-tal monsters vlees ter
grootte van i 1 kg, die wij opzettelijk bij kamertemperatuur (gemiddeld

binnenshuis 27⁰ C) lieten bederven en waar op regelmatige tijden een
onderzoek van werd ingesteld.

Bij deze hoge temperaturen worden de verschillende houdbaarheids- en
bederfsstadia uiteraard snel doorlopen. Enkele monsters waren zelfs 24 uur
na de slachting reeds duidelijk afwijkend, terwijl een langere houdbaarheid
dan 48 uur zelden voorkwam.

Het ligt voor de hand, dat men onder deze omstandigheden de stadia
van de „voorboden" van het bederf zelden treft. Onze cijfers geven dan
ook zeker geen einduitslag over de waarde dezer gebruikte laboratorium-
methoden, wanneer zij bij een lagere bewaartemperatuur worden toe-
gepast.

Wel lijkt het gerechtvaardigd te concluderen, dat deze bederfproeven
in de tropen weinig practisch nut zullen opleveren bij voorspellingen over
cle verdere houdbaarheid van het vlees. Wel zullen zij met vrucht gebruikt
kunnen worden om in voorkomende gevallen het, ten slotte steeds min of
meer subjectieve, organoleptische onderzoek een exacte steun te geven.

Thans dienen wij de bepalingen van het kiemgetal als maatstaf voor
de houdbaarheid in onze bespreking te betrekken. Hier is de voorsprong,
die de melkhygiëne t.o.v. de vleeshygiëne heeft verworven, wel zeer groot.
Het is onnodig het belang van de tellingen van het kiemgehalte per cc.
te onderzoeken melk hier nader uiteen te zetten.

Iedere dierenarts, die met deze materie te maken heeft, weet dat uit
eigen ervaring. Naast verschillende directe culturele methoden om het
aantal kiemen/cc. vast te stellen, beschikken wij bovendien nog over een
aantal indirecte bepalingen, die ons met meer of minder grote zekerheid
een indruk geven van het aantal bacteriën, dat in de melk aanwezig is.
De reductase-test is hier wel het meest bekende voorbeeld van.

Dc vleeshygiënist daarentegen is in dit opzicht aanmerkelijk minder
geoutilleerd. Indirecte methodes, die hem een indruk geven van het
kiemgetal, hebben tot dusver geen ingang gevonden. De enige methode,
die een wat meer uitgebreide practische toepassing heeft gevonden, is de
culturele bepaling van het kiemgetal van de oppeivlakte. Onderzoekingen
vooral uit Karlsruhe hebben hier zeer belangrijke gegevens opgeleverd.
Veel navolging hebben ook deze reeds wat oudere proeven trouwens niet
gevonden. Bij genoemde experimenten werden uit het oppervlak van
verschillende delen van het geslachte dier ronde, platte stukjes losgesneden
cn afgespoeld in een steriele physiologische oplossing. Van dit spoelwater
kan dan het aantal bacteriën worden vastgesteld. Deze methode is
echter vrij omslachtig en heeft het grote nadeel dat schade wordt
berokkend aan de verschillende voeten of helften van het slachtdier.

Voor controle-doeleinden of voor toepassing op groter schaal is de
methode clan ook weinig geëigend.

Wij zochten een methode waaraan deze bezwaren niet kleefden en
menen de volgende te kunnen aanbevelen in het tweede onderdeel van
deze publicatie.

II. BEPALING VAN HET OPPER VLAKTE-K. IEMGETAL VAN
VLEES D.M.V. „AFDRUKCULTUREN".

Een aantal steriele cultuurbuizen of Hesjes werd voorzien van uitge-
kookte rubberkurken van lang model die tevoren door middel van aether
ontvet waren. In de buizen of Hesjes werd een steriele physiologische
oplossing gepipetteerd in een hoeveelheid die nauwkeurig correspondeerde
met het oppervlak van de onderzijde der kurken, nl. 5 cc. voor elke vier-
kante cm kurkoppervlak. Wanneer een bepaling plaats vond, werd
eerst het buisje geschud om de kurk aan dc onderzijde te bevochtigen.
Vervolgens werd de stop van hel buisje afgenomen en met de onderzijde
krachtig aangedrukt, onder een licht draaiende beweging, op de te
onderzoeken plaats van het materiaal.

Nadat de buis clan weer gesloten was, werd het materiaal, dat op de
onderzijde van de kurk was blijven hechten, in de physiologische oplossing
afgeschud. Het kiemgetal van de vloeistof in deze testbuis kon dan ver-
volgens d.m.v. de Kochse plaaimethode worden vastgesteld. Bebroed
werd 5 dagen bij een gemiddelde kamertemperatuur van 27⁰ C.

Bij het onderzoek van huidmatcriaal van varkens gebruikten wij aan-
vankelijk rubberstoppen met een onder-oppervlak van 1,25 cm\'-. Voor
spierweefsel echter bleken grotere kurken (opp. 3,15 cm²) beter te voldoen.
Voor smalle kurken nl. wijkt het vlees bij druk tc veel uit. Het wordt
uitgerekt en geeft dan onbetrouwbare uitkomsten.

Bij het omrekenen van de gevonden kiemgetalwaarden per testbuis tot
het aantal kiemen per cm² oppervlak vlees gingen wij uit van de werk-
hypothese, dat er een constante verhouding moet zijn tussen het aantal
kiemen, dat met de aangedrukte rubberkurk wordt verzameld en het op
het vlees achterblijvende deel. Hij het contact namelijk zal een dun filmpje
physiologische oplossing zich vormen tussen het rubber- en het vlees-
oppervlak. Voor zover bacteriën zich nog vrij op dit vleesoppervlak be-

vinden, zullen zij zich in het vloeistoflaagje gelijkmatig verspreiden.
Wanneer zij reeds in het weefsel zelf zijn binnengedrongen, zullen zij
zich aan onze waarneming onttrekken, doch dan zijn zij strikt genomen
ook niet meer tot de oppervlaktekiemen te rekenen.

Het vraagstuk van de verhouding tussen dat wat wordt meegenomen
en dat wat achterblijft kan dan worden teruggebracht tot de hoeveelheid
physiologische oplossing, die bij het afnemen van de aangedrukte kurk
hieraan blijft hechten, dan wel achterblijft op het vlees. Daar wij tot
dusver geen kans zagen dit technisch vrij moeilijke vraagstuk op te
lossen, werd voorlopig een verdeling van 50 : 50 aangehouden. Het
aantal in onze testbuis gevonden bacteriën werd dus met de constante
2 vermenigvuldigd om het aantal bacteriën van het corresponderende
vleesoppervlak aan te geven.

Geheel bevredigend is dit niet, temeer daar de werkelijke constante
misschien mede door de aard van het te onderzoeken „vleesmateriaal",
(bv. varkenszwoerd in tegenstelling tot dwars doorgesneden spierweefsel
of fascie) beïnvloed kan worden. Doch, wanneer de methode op dezelfde
wijze wordt toegepast, kan men desniettemin onderling vergelijkbare
waarden verwachten. Bovendien interesseren ons in eerste instantie ver-
schillen van enkele procenten, zelfs van enkele tientallen procenten, minder
dan bv. de vraag of wij tientallen, dan wel honderdtallen, honderdduizend-
tallen, dan wel millioenen bacteriën/cm² aantreffen.

En meestal liggen de verschillen in deze orde bij de hiermee samen-
hangende hygiënische vraagstukken, die nadere bestudering vragen.

Wij zullen dan ook goed doen te denken in en te werken met de
logarithmen van de getallen.

Het eerste dat ons interesseerde was een vergelijking met de methode
die in Karlsruhe door verschillende Duitse onderzoekers (1, 2, 3) is ge-
bruikt. Het leidende principe is hier, dat een rond stukje uit de oppervlakte
van het te onderzoeken materiaal wordt gestansd, daarna met steriele
pincet en mes wordt losgesneden en overgebracht in een kolfje met steriele
physiologische oplossing. Na 5 min. schudden wordt dan van de vloeistof
het kiemgetal d.m.v. aflopende verdunningen bepaald met de Kochse plaat-
methode. Kortheidshalve zullen we dit met de stansmethode aanduiden.

Ter vergelijking onderzochten wij nu de oppervlakte van een gedeelte
van de huid (met onderliggend vet) van een pas geslacht varken. Een
zestiental punten, in vierkantsvorm gelegen, werd onderzocht op het
kiemgehalte, om en om met de stansmethode (8 bepalingen dus) en met
de afdrukmethode (eveneens 8 bepalingen).

De oppervlakten van de uitgestansde stukjes bedroegen 2,85 cm². De
stukjes werden daarna in een Erlemeyer-kolf met glasparels en 28,5 cc
physiologische oplossing gebracht, en 5 min. geschud. Daarna werden van
de spoelvloeistof de verdunningen 1 : 10 t in 1 : 100.000 aangelegd en
de nodige platen gegoten.

De oppervlakte van de onderkant der gebruikte rubberkurken bedroeg
1,25 cm². In overeenstemming hiermee werd in het testbuisje 6,25 cc
physiologische oplossing gebracht. De gebruikte verdunningen bedroegen
hier 1 : 10 t/m 1 : 10.000.

Alle platen werden na 5 dagen bebroeding bij kamertemperatuur
(schommelend tussen 25 en 29⁰ C) afgelezen. Op de verkregen cijfers zijn
cle volgende (kleine) correcties toegepast.

o. Alle vloeistoffen waren vóór de aanvang van het experiment in het
glaswerk uitgepipetteerd en vervolgens opnieuw gesteriliseerd om de
kans op verontreiniging zo klein mogelijk te maken. Dit ging echter
gepaard met een afname, met enkele procenten, van de hoeveelheid.
Deze volume-afname werd gemeten en de getallen overeenkomstig
omgerekend.

b. Enkele platen bicken schimmelkolonies te bevatten. Deze werden niet
meegeteld.

De gemiddelde logarithme van de afdrukmethode ligt hoger dan die
van de stansmethode. Het verschil is 0,35. M.a.w. het aantal getelde
kolonies is ongeveer dubbel zo hoog. Wanneer wij onze constante 2 bij
de afdrukmethode niet in rekening zouden brengen, zijn de gevonden
waarden vrijwel gelijk.

Dat komt dus hierop neer, dat in feite met de rubberkurk een evengroot
aantal kiemen wordt verzameld, als er per cm² bij de stansmethode door
het schudden in de omringende vloeistof terecht komen. Onze aanvanke-
lijke mening, dat althans een zeer hoog percentage van de kiemen van
een oppervlakte-gedeelte door schudden in de omringende vloeistof zou
zijn te suspenderen, bleek illusoir.

Het experiment wijst uit, dat de waarde van de afdrukcultuur hier niet
onderdeed voor die van de stansmethode bij het vaststellen van het kiem-
getal/cm² huid/oppervlak.

De volgende proefopstelling had betrekking op een vergelijking van
beide methoden, toegepast op het oppervlak van dwars-doorgesneden spier-
weefsel. Het was a priori te verwachten dat in dit geval de stansmethode
hogere uitkomsten zou opleveren. Dit hangt samen met het feit, dat hier
geen gelijkwaardige grootheden worden vergeleken. Wanneer men nl.
uit dit materiaal 1 cm² uitstanst, dan zal als oppervlak deze vierkante
centimeter worden aangenomen. Het absolute oppervlak echter zal aan-

merkelijk groter zijn daar het geen „glad" oppervlak betreft, doch een,
waarvan de spiervezelen deels wat ongelijk zijn aangesneden, deels zich
meer of minder, doch in elk geval verschillend hebben teruggetrokken.
Dit geeft een vergroting van het absolute oppervlak, dat, naar wij aan
de hand van vereenvoudigde wiskundige modellen kunnen uitrekenen,
gemakkelijk tot het vijf- of zelfs tienvoudige kan stijgen.

Dit „vergrote" oppervlak komt vanzelf bij het vervaardigen van een
afdrukcultuur niet in zijn geheel met de onderzijde van de rubberkurk
in contact.

M.a.w.: door middel van de stansmethode verkrijgt men een indruk
van het kiemgetal van het „aangenomen" oppervlak. De afdrukmethode
daarentegen vertelt ons iets over het kiemgetal van het absolute oppervlak.

Deze gegevens hebben betrekking op een zelfde stuk varkensvlees,
| uur na de slachting onderzocht.

De gemiddelde logarithme bij de stansmethode ligt hoger. Het verschil
was 0,44. Het aantal getelde kolonies was dus circa driemaal zo groot als
bij de afdrukcultuur. Deze verschillen tussen beide methoden zullen wij
dus niet uit het oog mogen verliezen, hetgeen echter niet wegneemt, dat
voor vergelijkende onderzoekingen de afdrukmethode met evenveel recht
zal mogen worden gekozen, mits steeds op dezelfde wijze uitgevoerd.

De door ons ontwikkelde techniek zal het mogelijk maken op meer
uitgebreide schaal dan tot dusver verschillende vraagstukken in studie
te nemen, die verband houden met de hygiëne van het slachten en het
bewerken en bewaren van „vlees".

En wij willen ter illustratie van deze laatste conclusie dit artikel dan ook
besluiten met enkele (voorlopige) resultaten uit het lopende onderzoek.

Fig. i geeft aan de binnen- en buitenzijde van een geslacht varken (in
tegenstelling met vele andere landen wordt de kop hier door de slagers
steeds in zijn geheel verwijderd). De gevonden logarithmen van de kiem-
getallen zijn op de onderzochte punten aangegeven en betreffen de
gemiddelden van een 5-tal slachtdieren, direct na de slachting op dezelfde
wijze onderzocht.

De hoge waarden van de huid verbazen ons niet. Het feit, dat de getallen
op de buitenzijden van de pootjes wat boven het gemiddelde liggen, zou

enerzijds te verklaren zijn door het frequenter contact met de bodem
tijdens het leven. Anderzijds worden deze uitstekende delen ook dikwijls
door de slagers als ,,handvat" gebruikt.

De waarden van borst- en buikscrosa zou men wat lager getaxeerd
hebben. De dieren worden echter in liggende houding uitgeslacht en
veelvuldig met bakjes leidingwater overspoeld. Vermoedelijk komt daar-
door een groot aantal kiemen ook op het inwendig oppervlak terecht.
Met slachtdoeken wordt nagenoeg niet gewerkt.

De grafiek toont de gemiddelde waarden bij een drietal varkens, ge-
construeerd uit dezelfde onderzochte plaatsen; onderzoek direct na de
slachting en na 18 uur bewaring bij kamertemperatuur.

In overeenstemming met de literatuur constateren we, dat de curve,
die de stijging aangeeft van het oppervl. kiemgetal van het dwars doorge-
sneden vlees, het steilst verloopt. De bacteriën vinden hier de beste voe-
dingsbodem.

Wanneer we als grens voor de houdbaarheid, resp. het beginnend bederf
aanhouden de algemeen aanvaarde maximum-concentratie van io⁷>^skiemen/cm² oppervl. dan volgt daaruit, dat deze grens voor het vlees
na i 16 uur wordt overschreden in bovengenoemde omstandigheid.

Het lijkt dus niet raadzaam varkensvlees zonder koeling in de tropen
tot de volgende dag te bewaren, wat overigens met de ervaring uit de
praktijk klopt. Regel is de verkoop nog op dezelfde dag. Ook een zeer
zorgvuldige hygiënische slachttechniek zou hier weinig verbetering kunnen
brengen. Weliswaar kan het aanvangskiemgetal hierdoor gedrukt worden,
doch de curve zal even steil blijven verlopen, zodat niet meer dan enkele
uren winst kan worden verwacht.

fig 8^b vingerafdrukken kiemgetal (log) na het wassen
fingerprints bact count (.log) after. washing

Op een geremde phase der bacteriën zal, gezien de ervaringen dei-
Duitse auteurs, bij dergelijke hoge temperaturen niet te veel gerekend
hoeven te worden.

Figuur 2 ten slotte laat ons zien, dat de afdrukculturen misschien ook
op ander gebied diensten zouden kunnen bewijzen. De afbeelding geeft
de „bacteriologische" toestand weer op de vingertoppen van één onzer
stalbedienden. En wel boven: na gedane arbeid doch vóór het wassen;
onder: na een grondige beurt met borstel en zeep. Het practische voordeel
van de afdrukcultuur boven de stansmethode, namelijk het voorkómen van
weefselbeschadiging, spreekt hier ongetwijfeld nog sterker.

De schrijver trekt in het eerste deel een vergelijking tussen het bederf
van melk en van vlees en de controlemogelijkheden, die de hygiënist bij
het onderzoek naar de houdbaarheid van deze producten ten dienste staan.
l)e melkhygiëne blijkt in dit laatste verband een gunstiger positie in te
nemen.

In het tweede gedeelte wordt een nieuwe techniek ontwikkeld voor de
bepaling van het kiemgetal van het oppervlak van „vlees". Hierbij werd
gebruik gemaakt van afdrukculturen. De ondervlakte van een steriele
vochtige rubberkurk werd op de te onderzoeken plaats gedrukt en het
aldus verzamelde materiaal een in physiologische oplossing afgeschud.
Hierna kon het kiemgetal volgens de Kochse plaatmethode cultureel
worden vastgesteld en omgerekend per cm².

Deze wijze van werken bleek niet onder te doen voor de bekende methode,
die gebruik maakt van het uitstansen van een stukje materiaal om dit
vervolgens met physiologische oplossing te schudden. Daarentegen hebben
de afdrukculturen het voordeel dat het onderzoek geen schade aan het
vlees teweegbrengt.

Enkele voorlopige cijfers, op bovenvermelde wijze verkregen, worden
medegedeeld.

In the first part of this publication the author is comparing the deterioration of milk
with that of meat as well as the means available to the hygiënist for cheeking the
durability of the two substances. In this latter respect conditions are more favourable
with milk than with meat.

In the second part he is setting forth a new procedure for ascertaining the number
of germs present on the surface of meal: A sterilized rubber stopper is pressed on the
surlace which is being examined and subsequently this stopper is rinsed in physiological
solution. The number of germs transferred per square centimeter surface of the stopper
is calculated by means of Koch\'s plate-culture procedure. This method appears to be
as satisfactory as the usual one, in which samples are punched out of the meat and
agitated in the fluid. As a matter of fact the new procedure has the advantage that it
leaves the meat undamaged. Some provisional data are mentioned and discussed briefly.

L\' auteur fait, dans la première partie, une comparaison entre 1\' altération du lait
et de la viande, et les possibilités de contrôle qui sont à la disposition de 1\' hygiéniste

lors de l\'étude de la stabilité de ces produits. L\' hygiéniste du lait se trouve, à ce
dernier égard, dans une position plus favorable.

Dans la deuxième partie on développe une nouvelle technique pour l\'établissement
du nombre germinatif de la surface de la viande. A cet égard on a fait usage de cultures
d\'empreinte. Le dessous d\'un bouchon en caoutchouc humide et stérile fut pressé
sur l\'endroità examiner et le matériau ainsi recueilli fut secoué en solution physiologique.

F.nsuite on put établir culturellement, selon la méthode de Koch, le nombre du
germe et le réduire par cm².

Cette méthode de travail se trouvait ne pas le céder à la méthode connue de découper
un petit morceau de matériau pour secouer celui-ci ensuite en solution physiologique.
Par contre les cultures d\' empreinte ont 1\' avantage que 1\' expérimentation ne nuit pas
à la chair.

On mentionne quelques chiffres provisoires obtenus de la façon indiquée ci-desous.

Im ersten Teil zieht der Verfasseer einen Vergleich zwischen Milch-und Fleisch-
verderb und den Kontrollmöglichkeiten, die dem Hygieniker bei seiner Untersuchung
nach der Haltbarkeit dieser Produkte zur Verfügung stehen. Es zeigt sich, dass in diesem
letzteren Verband der Milchhygieniker eine günstigere Position einnimmt.

Im zweiten Teil wird eine neue Technik entwickelt um die Keimzahl von der Ober-
fläche des Fleisches zu bestimmen. Hierbei wird von Abdruckkulturen Gebrauch gemacht.

Die Unterseite eines sterilen, feuchten Gummikorkens wird auf die zu untersuchende
Stelle gedrückt und das so gesammelte Material in physiologische Lösung abgestreift.

Danach kann die Keimzahl nach der Koch\'schen Plattenmethode kulturell bestimmt
und in qcm. umgerechnet werden.

Es erwies sich, dass diese Arbeitsweise der bekannten Methode gegenüber ebenbürtig
war, die vom Ausstanzen eines Stückchens Material Gebrauch macht, um dasselbe
dann mit physiologischer Lössung zu schütteln. Dagegen haben jedoch die Abdruck-
kulturen noch den Vorteil, dass diese Untersuchung keinen Schaden am Fleisch an-
richtet.

Schliesslich werden noch einige vorläufige Ziffern angegeben, die nach der obener-
wähnten Weise erhalten wurden.

1. E. Loeser: Über die Haltbarkeit von Fleisch in gewerblichen Kühlräumen.
Deutsche Schlachth. Zeitung. Jg. 35 Nr. 1. 10 Jan. 1935.

3. W. Wagner und G. K. Steiner: Untersuchungen über die Haltbarkeit von Fleisch
im Schlachthof Karlsruhe.

4. R. Heiss: Neuere Erkentnisse über die günstigsten Bedingungen beim Kühlen von
Fleisch.

Stichting Instituut voor Moderne Veevoeding „de Schothorst" te Hoogland.
Directeur: Dr. J. GRASHUIS.

Veel lever- en bloedonderzoek is reeds verricht om te komen tot een
beter inzicht omtrent de koperstatus van het dier. De physiologische
processen, die de resorptie en retentie van koper beheersen, zijn in vele
opzichten echter nog duister. Koperbalansproeven worden zeer bemoeilijkt
door het feit, dat slechts een uiterst gering deel van het in het voer aan-
wezige koper door het dier opgenomen wordt. De grootte-orde van het
geresorbeerde koper valt dikwijls binnen de foutengrens van het chemisch
onderzoek.

Aangezien het koper in ieder geval met de gal uitgescheiden wordt en
vermoedelijk ook via de darmslijmvliezen, wordt in de faeces zowel het
niet-geresorbeerde als het in de darm uitgescheiden koper teruggevonden.
Met de urine wordt ± 0,1 % van het geresorbeerde koper uit het voer
uitgescheiden. Om deze redenen is het met directe methoden niet doenlijk
om de processen bij de koperresorptie uit de darm volledig te bestuderen.
Men moet zijn toevlucht nemen tot het gebruik van het radioactieve
Cu⁸⁴ met de daaraan verbonden bezwaren van de toxiciteit, geringe hal-
veringstijd (12.8 uur) en hoge kosten. Dan nog is men slechts in staat om
kwantitatieve bepalingen te doen zonder de aard van de processen te
kunnen doorgronden.

Het radioactieve Cu⁰⁴, hetwelk per os of paren teraal toegediend wordt,
vindt zijn weg via de bloedstroom naar alle weefseldelen, waar het voor-
namelijk in de lever, nieren en het beenmerg afgezet wordt.

Eigenaardig genoeg, wordt van het oraal toegediende Cu⁶⁴ slechts een
heel klein deel in de faeces teruggevonden (Comar, 1948), in vergelijking
met het intraveneus toegediende Cu⁶⁴, waarvan meer in de faeces terecht
komt. In de gal kon dan ook een deel van het Cu⁶⁴ aangetoond worden
(Comar, 1948; Schubert 1948611 1943). Deze waarnemingen zijn dus geheel
in overeenstemming met die van van Ravesteijn (1944) waarbij gebleken is,
dat de voornaamste wijze van excretie met de gal geschiedt en vermoedelijk
ook via de muqueuse membranen van zowel de dunne als de dikke darm.
Mogelijk kan het verschil in kwantitatieve excretie in de darm van het
radioactieve Cu⁶⁴ bij orale en intraveneuse toediening, gelegen zijn in het
feit, dat het uit het voer geresorbeerde koper vermoedelijk het meest met
het eiwitglobuline gekoppeld wordt, terwijl het intraveneus toegediende
koper, dank zij de grote affiniteit tot eiwit, in bloed aan een ander soort
eiwit gekoppeld kan zitten en de metabolische processen dan ook anders
verlopen kunnen.

De neiging van koper tot complexvorming en de grote affiniteit tot zuur-
stof, stikstof en zwavel remt de resorptie van koper. Van het koper-
porphyrinecomplex en van complexen met zwavel-bevattende aminozuren
is bekend, dat het koper stevig gebonden zit.

Summerson (1938), verkreeg koperdeficiëntie bij ratten op een melkdieet,
door de melk met H₂S te behandelen, waardoor het koper in een niet
resorbeerbare verbinding omgezet werd.

Carisle (1948), vermengde gekookte eieren met koper en kon daarmede
bij muizen achromotrichia opwekken als gevolg van koperdeficiëntie.

Dick (1953), bestudeerde de invloed van anorganisch sulfaat op de
interactie tussen koper en molybdeen bij schapen. Hierbij bleek, dat reeds
10 mg molybdeen per dag, toegevoegd aan een rantsoen uit lucerne en
haverstro bestaande, de grootste invloed had op de gereduceerde koper-
opname in de lever. Belangrijk was zijn waarneming, dat lucerne met
0,3 % sulfaat de werking van molybdeen op de gereduceerde koper-
retentie in de lever, kon verhogen. Door aan een koper en molybdeen
bevattend rantsoen kaliumsulfaat toe te voegen, kon hij zijn waarneming
met lucerne bevestigen.

Het is wel duidelijk, dat de samenstelling van het voer en de concen-
tratie van het aanwezige koper bepalend zijn voor de koperresorptie,
alhoewel de individuele factoren zeer zeker niet zijn te verwaarlozen.

Door het aanbrengen van fistels in darmlissen van een hond volgens de
methode van Thiry kon Sachs (1943), aantonen, dat koper in het jejunum
geresorbeerd wordt.

In het bloed komt geen vrij koper voor. Al het koper is gebonden aan
eiwit. In 1938 konden de koper-eiwitten haemocupreïne en hepatocupreïne
geïsoleerd worden uit resp. rode bloedlichamen en lever (Mann, 1938).
In het plasma van paardenbloed schijnt eveneens het haemocupreïne voor
te komen (Mann, 1938 en Colm, 1940). Vermoed werd, dat in haemocu-
preïne het koper aan albumine gebonden zit. Later in 1947 werd door
Holmberg en Laurell (1947 en 1948) het blauwe kopereiwit caerulo-
plasmine geïsoleerd, een a₂-globuline met een moleculairgewicht van
151.000 en 8 kopcratomen in het molecuul. Zij veronderstellen dat het
caeruloplasmine een complexbinding is van 4 haemocupreïnen. Indien dit
juist is, kan het haemocupreïne geen albumine zijn. De functie van het
caeruloplasmine is nog onbekend. Holmberg (1951) veronderstelt, dat
het een enzym is en rekent het onder de oxydasen.

Bij chemisch onderzoek van koper in plasma en electrophoretische
metingen van plasma-eiwitten vond Lahey (1953) bij de mens een sterke
correlatie tussen de gehalten aan serumkoper en a₂ ₃ - globuline. De
correlatie tussen serumkoper en ₂ - globuline is minder goed,
terwijl de correlatie met albumine slecht is. Ook in rattenbloed kon een
goede correlatie met de c^ en ^ ₂ - globuline aangetoond worden.
Eigenaardig dat geen correlatie gevonden werd met het a₂ - globuline,
aangezien in caeruloplasmine a₂ - globuline zit. Uit de onderzoekingen
van Lahey en van Holmberg mag men concluderen, dat de belangrijkste
binding van het koper in bloed wel aan a-globulinen is.

Gubler en medewerkers (1953) gingen na of het nieuw geresorbeerde
koper als caeruloplasmine verder getransporteerd wordt. De resultaten
van het onderzoek leidden tot de volgende veronderstelling:

Het koper in plasma is op twee wijzen aan eiwit gebonden. De ene
wijze is een sterke binding, als in het caeruloplasmine, waarvan het koper
niet direct reageert met diaethyldithiocarbaminaat. Het koper moet
daarvoor eerst door zuur vrij gemaakt worden. En een tweede wijze van
binding is, waarbij het koper wel direct met diaethyldithiocarbaminaat

reageren kan. Bij dit soort eivvit(ten) is het koper dus vrij los gebonden.
Nu is het percentage aan „direct reageerbaar" koper in plasma zeer klein,
bij de mens ca. 4 % van het totaal plasmakoper en bij de rat, hond en het
varken resp. ca. 1, 12 en 42 %. Het varken maakt dus een uitzondering.
Het eiwit, waaraan het direct reageerbare koper gebonden zit, is nog
onbekend; mogelijk is het een albumine, het ft-globuline of een ander
eiwit. Gubler voegde aan serum koper toe en constateerde dat dit koper
direct reageerde met diaethyldithiocarbaminaat. Hieruit concludeerde hij,
dat het uit de darm geresorbeerde koper ook los aan eiwit gebonden zit
en op deze wijze naar de lever en andere weefseldelen getransporteerd
wordt. Aangezien in plasma een goede correlatie bestaat tussen het gehalte
aan koper en a₂-f- ₃-globulme, ySj —(— ₂-globuline bij de mens en aj-glo-
buline, ft ,-globuline bij de rat, mag men wel verwachten dat vooral
het globuline in aanmerking komt voor het transport van nieuw geresor-
beerd koper. Overigens zou dit niet zo vreemd zijn; immers de anabolische
processen, waarbij de globulinen gevormd worden, vinden blijkbaar
plaats in de lymphatische weefsels, die toch o.a. ook bij de dunne darm
zitten (redactioneel, J. Am. Med. Assoc. 1945, 128, 442), waar volgens
Sachs ook de resorptie van koper plaats vindt.

Men veronderstelt, dat het caeruloplasmine in de lever gevormd wordt,
doch het zou best kunnen, dat het haemocuprine in de lymphatische
weefsels van de dunne darm gevormd wordt.

Een belangrijk feit is, dat de verhouding losgebonden koper tot stevig
gebonden koper in plasma steeds dezelfde blijft, zelfs bij koperdeficiënte
dieren. Het plasma van een dier, dat deficiënt aan koper is, is dus niet in
staat een groter percentage koper te binden dan normaal het geval is.

Yoshikawa (1942) gaf aan honden oraal radioactief koper. Hij zag een
snelle opname van het Cu⁶⁴ in het bloed. De concentratie in het plasma
bereikte een top in 2 tot 5 uren, waarna een snelle daling volgde. Het Cu⁶⁴kon ook vrij snel in de rode bloedlichamen aangetoond worden. De con-
centratie in de erythrocyten steeg langzaam, doch regelmatig gedurende
de eerste twee dagen.

W introbe (i953)> toonde met een proefin vitro de snelle opname in de
eerste 3 uren van het plasmakoper, en wel van het losgebonden koper,
in de erythrocyten.

Wil nu een snelle stijging van de koperconcentratie in het plasma na
resorptie uit de darm en waarvan de verhoogde concentratie nog 2 dagen
merkbaar is, ook voldoen aan de voorwaarde, dat de verhouding losge-
bonden koper tot stevig gebonden koper constant is, dan kan het niet
anders of de concentratie aan stevige gebonden koper moet stijgen, ondanks
de snelle opname in het begin van plasmakoper in de erythrocyten en de
weefsels. Dat wil zeggen, dat de vorming van a-globuline-verbindingen,
de stevige bindingssoort, ook snel moet gebeuren om de phvsologische
processen niet te verstoren. De consequentie van deze aanname is, dat
ook de afbraak van a-globuline-kopervtrbindingen er voor zorg moet
dragen, dat bij verdere afname van het los gebonden plasmakoper de
verhouding van het los en stevig gebonden koper in het plasma zich her-
stelt en de constante waarde verkregen wordt.

Het is bekend dat van het totaal aanwezige koper in bloed, circa de
helft afkomstig is van het plasma (Schultze, 1942; Comar, 1948). Met
een voederproef kon Comar aantonen, dat bij het rund na 44 uur vijftig

procent van het radio-actieve Cu⁶⁴ in het bloed afkomstig was van het
plasma. Na 44 uur was dus het evenwicht tussen het plasmakoper en het
koper uit de rode bloedlichaampjes hersteld, geheel in overeenstemming
met de waarneming van Yoshikawa bij honden.

Gubler en medewerkers (1953) gaven aan drie normale gezonde mensen
250 mg allycuprothiocarbamide (>9-93 % koper) en konden geen signifi-
cante veranderingen zien van het kopergehalte in het plasma of de rode
bloedlichamen, zelfs niet in de eerste uren na de resorptie. Indien echter
toxische hoeveelheden oraal toegediend werden, kon bij honden wel
een sterke stijging van het plasmakoper geconstateerd worden. Het
koper bleek dan in de losgebonden vorm aanwezig te zijn. Doch hierbij
had men met een abnormale toestand te maken; de hond ging ook dood.
Onder normale omstandigheden zouden natuurlijke doseringen bij een
bepaling langs chemische weg niet tot uiting komen in een gestegen plasma-
koperspiegel; daarvoor vallen de geresorbeerde hoeveelheden koper binnen
de bepalingsfout.

Voor het vaststellen van de hoeveelheden geresorbeerd koper is men
dus wel aangewezen op het gebruik van het radio-actieve Cu⁶⁴. Met dit
radioisotoop zou ook vastgesteld kunnen worden of in het plasma caerulo-
plasmine met het Cu⁶⁴ voorkomt. Een snelle stijging na orale toediening
zou een aanwijzing zijn, dat direct na de resorptie de vorming van het
caeruloplasmine plaats gehad moet hebben. Tevens zou bewezen kunnen
worden, dat het caeruloplasmine medewerkt tot herstel van het evenwicht
tussen los- en vastgebonden koper in het plasma 11a koperresorptie uit de
darm.

Gezien de grote affiniteit van koper tot eiwit (Machelboeuf, 1943) en
naar analogie van het ijzertransport in bloed door middel van een eiwit-
verbinding, mag men aannemen, dat koper als een kopereiwit-verbinding
via de poortader eerst naar de lever getransporteerd wordt en vervolgens
naar de andere weefsels.

Het eiwittransport in het poortaderlijk bloed beweegt zich naar aan-
genomen wordt, langs een eigen stromingsgebied. Glenarij (1890), was
de eerste die de veronderstelling uitte, dat bepaalde delen van de lever
bloed ontvangen van speciale gedeelten van de spijsverteringsorganen.
Sérégé (1901 en 1902), was de eerste die min of meer gescheiden stromings-
gebieden in de poortader aannam, ieder afkomstig van verschillende delen
van de spijsverteringsorganen. De juistheid van deze veronderstelling
werd bewezen door de proeven van Copher en Dick (1928), die een kleur-
stof in de milt of de vena mesenterica superior spoten en waarbij gebleken
is, dat de stromingsgebieden respectievelijk links en rechts in de poortader
gelegen zijn bij de stroming naar de lever toe. De consequentie hiervan is,
dat bloed van de darm voornamelijk naar de rechter kwabben van de lever
stroomt en het bloed, van de milt afkomstig, door de linker tak van de
poortader de linker leverhelft doorstroomt. Mermans (1946) kon deze
aanname bevestigen bij proeven met honden, waarbij atebrine gebruikt
werd.

Door Mann (1943), werd bemerkt, dat indien de milt herhaaldelijk met
tetrachloorkoolstof werd ingespoten, de linker kwabben van de lever
fibrose vertoonden.

Belangrijk is de uitspraak van Glynn en Himsworth (1944), dat een in
alle opzichten deficiënt dieet bij ratten een totale necrose van de hele lever

zich ontwikkelt. Indien echter het dieet slechts ten dele onvoldoende is,
ontwikkelt de necrose ook slechts in een deel van de lever en dat deel
bestaat altijd uit de linker kwabben. Mogelijk is dit verschijnsel te ver-
klaren met het stromingsphenomeen in de poortader.

Door Oost-Indische inkt in de milt en in de vena mesenterica te
brengen, konden deze onderzoekers aantonen, dat de respectieve stromings-
gebieden in de poortader gescheiden waren en dat ook respectievelijk de
linker en rechter kwabben gekleurd werden.

Indien ratten op een dieet met een laag eiwitgehalte gesteld werden,
konden de eerste verschijnselen van necrose, zoals verwacht werd, in de
linker leverkwabben aangetoond worden. Tenslotte werd de hele linker-
helft necrotisch en daarna de hele lever.

Himsworth (1947) komt dan tot de conclusie dat een voedingsnecrose
te wijten is aan een onvolwaardige voeding, een voeding, deficiënt aan
het een of ander. De digestie vindt plaats in de dunne darm en de ver-
teringsproducten worden in de dunne darm geresorbeerd en komen in het
bloed van de vene mesenterica superior, die via de poortader de rechter
kwabben bevoorraadt. Wanneer nu het dieet, het rantsoen, aan de
minimum-eisen voldoet, zal het poortaderlijk bloed voldoende rijk zijn
aan de benodigde voedingstoffen en zullen voldoende van deze voedings-
stoffen ook de linker kwabben weten te bereiken en deze ermede bevoor-
raden. Indien echter het dieet of rantsoen gedeeltelijk deficiënt is, zullen
de vele voedingstoffen in de rechter kwabben worden vastgehouden. Het
gevolg is, dat in de linker kwabben necrose optreedt.

Het is, in ieder geval in dc humaan-mcdische wereld, reeds lang
bekend, dat infectie in het bovenste deel van het colon, dat in nauwe
relatie staat met de rechter kwabben van de lever, daar necrose kan
verwekken. Zo is er ook verband te leggen tussen leverafwijkingen in
de linker kwabben cn het voorkomen van een infectie in het laatste
deel van het colon.

Levernecrose als gevolg van een intoxicatie wordt, althans bij de mens
en de kleine proefdieren, meer opgemerkt in de linker, dan in de
rechter kwabben.

Op necrose volgt in het algemeen bindweefselvorming met opvolgende
atrophie van de aangetaste delen van de lever. Een gevolg van atropine
van een deel van de lever is een hyperthrophie van de gezonde delen.
Dikwijls kan men een gelijktijdige vergroting van de milt waarnemen.

Het is wel duidelijk, dat bij leverafwijkingen als gevolg van een voedings-
stoornis ook de cellulaire processen in de lever verstoord zijn.

Om terug te komen op het transport van het uit de dunne darm geresor-
beerde koper, mag men verwachten, dat dc kopereiwitten met de andere
eiwitten uit het poortaderlijk bloed, eerst in de rechter kwabben van de
lever terecht komen. Aangezien bij onvoldoende aanwezigheid van een of
ander nutriënt in het bloed, op den duur in de linker kwabben het eerst
necrose optreedt (Himsworth), mogen we ook verwachten, dat bij defi-
ciëntie aan koper in het rantsoen of bij een gestoorde koper-resorptie,
slechts de rechter leverkwabben bevoorraad kunnen worden en daardoor
tenslotte de linker kwabben het eerst deficiënt raken.

Deze veronderstelling is zeer plausibel voor niet-herkauwers. Bij her-
kauwers dient men echter niet uit het oog te verliezen, dat de lebmaag nog
een mogelijkheid biedt voor resorptie van koper, naar analogie van de

ijzerresorptie. De geresorbeerde producten van de magen gaan echter via
de mesenterische venen naar de bnker tak van de poortader en zouden dus
volgens het stromingsphenomeen tenslotte juist in de linker leverhelft
terecht komen.

Zolang echter niet bewezen is, dat koper via de lebmaag getesorbeerd
wordt, mag men de dunne darm als voornaamste resorptieplaats be-
schouwen. De onderzoekingen met radioactief koper wijzen wel in deze
richting. In de darmlumen worden van het oraal toegediende Cu⁶⁴ nog
redelijke hoeveelheden teruggevonden, blijkbaar wordt het koper daar
vastgehouden zonder verder getransporteerd te worden. Wat in de bloed-
baan terecht komt is tenslotte slechts een gering percentage.

Om door leveronderzoek de grens vast te stellen waarbij koperdeficiëntic
bij het dier zich openbaart, dient men in het algemeen en bij niet-her-
kauwers in het bijzonder, dan de linker kwabben (-helft) van de lever te
analyseren, voordat necrose optreedt.

Het verrichten van een leverpunctie om het lever kopergehalte vast te
stellen kan om verschillende redenen minder juiste uitkomsten opleveren.

In de eerste plaats is een dergelijke ingreep, althans bij de mens en de
kleine proefdieren, niet altijd zonder stress-verschijnselen uit te voeren en
is niet zonder gevaar. Bij de humane geneeskunde wordt een leverpunctie
niet gepropageerd. Inwendige bloedingen, verbloedingen bij verlaagde
prothrombinetijd, infectie enz. enz. zijn alle factoren, die tegen het toe-
passen van een leverpunctie aangevoerd kunnen worden. Niet onmogelijk
is, dat bij dieren minder bezwaren tegen deze ingreep ingebracht kunnen
worden.

In de tweede plaats is het niet altijd mogelijk de linker kwabben tc
bereiken, juist dat gedeelte van de lever wat men hebben moet.

In de derde plaats loopt men de kans histologisch afwijkend weefsel be-
monsterd te hebben, dat niet direct in de bloederige massa te onderscheiden
is. Het is overigens te betwijfelen of geregenereerd weefsel, of weefsel in de
directe omgeving van infectiehaarden een representatief monster oplevert .

In de vierde plaats is dc kans groot gal in het monster vermengd te krijgen,
vooral indien de rechter kwabben bemonsterd worden, daar immers vindt
men de meeste en grootste galgangen. De gal zelf bevat 35—250 /jl g %
aan koper. Het onttrekken van vocht volgens de xylol-methode garandeert
nog geen galvrij monster.

In de vijfde plaats kan door de druk bij het puncteren intra en inter-
cellulair vocht weggedrukt worden.

Ten zesde kan bij leverafwijkingen de plaats van de monstername een rol
spelen. Overigens is het monster te klein om als een gemiddeld monster
te gelden. Een behoorlijke bepaling in triplo, wat minstens vereist is, is
niet mogelijk.

In hoeverre de aangehaalde argumenten tegen leverbiopsie voor iedere
diersoort even zwaar wegen, is niet te zeggen. Volgens van der Grift te
Hoorn (persoonlijke mededeling) levert, naar zijn ervaring, leverbiopsie
bij het rund geen bezwaren op. Uit de aard der zaak kan bij het rund door
puncteren slechts de rechter leverhelft bemonsterd worden. De inter-
precatie van de uitkomsten dient nog afgewacht te worden.

Voor de uitvoering van een goede analyse dient men m.i. de verse hele
lever van op de juiste wijze geslachte dieren, eerst voorzichtig van de

galblaas te ontdoen en dan snel in een physiologische zoutoplossing uit te
spoelen tot het waswater helder is. Zo is dan zoveel mogelijk bloed en gal
uitgespoeld. Dan pas kan een goed gemiddeld monster genomen worden
en tevens een histologisch onderzoek verricht worden.

Op „de Schothorst" hadden wij geen levers van koperdeficiënte dieren
voor onderzoek tot onze beschikking. Het oriënterend onderzoek werd
dan ook verricht met „normale" levers afkomstig van noodslachtingen.
Hierbij kon reeds een reëel verschil geconstateerd worden van 10 % in de
clroge stof tussen de linker en rechter kwabben (leverhelften) van kalf,
runder- en schapenlevers. Zoals verwacht werd bevatten de linker kwabben
(leverhelften) in het algemeen minder koper per gram droge stof.

Het bloedonderzoek brengt ons ook al niet verder. Vooral bij herkauwers
is het onmogelijk alle foutenbronnen uit te sluiten. In het begin werd reeds
aangegeven, hoe de serum-koperspiegel afhangt van de aard van de
voeding en de physiologische toestand van het dier. Het is dan ook niet
te verwonderen dat Eden (1939 en 1941), bij het onderzoek van 300
schapen in een streek waar geen „swayback" voorkomt, grote variaties
in het bloed-kopergehalte vond. Van de 94 in 1940 onderzochte dieren
vond hij waarden tussen 0.013 ^en 0.210 mg %.

De dunne darm is bij herkauwers in feite ook steeds gevuld en resorptie
vindt continu plaats. Bij de koe is de lozing van de galblaas ongeveer om
de 8 uur maximaal, doch wanneer het precies gebeurt, is niet bekend.
Het juiste tijdstip voor het nemen van een bloedmonster is dan ook niet
vast te stellen.

Sinds in 1931 voor het eerst door Ki u.de aandacht gevestigd werd op depig-
mentatievan de haren van ratten, deficiënt aan koper, kon later bevestigd
worden dat koperdeficiëntie steeds gepaard gaat met achromotrichia.

Alhoewel vast staat, dat de polyphenol-oxydasen een rol spelen bij de
melaninevorming uit 1-tyrosine (Raper, 1928), zijn de physiologische
processen, bij de pigmentatie betrokken, nog niet geheel opgehelderd.
In ieder geval is pantotheenzuur direct betrokken bij de koperstofwisseling.
Duidelijk kon dit door Hundley (1951) bij ratten aangetoond worden. De
koperconcentratie in de huid van ratten die door pantotheenzuurdeficiëntie
gedepigmenteerd waren, was het vijfvoudige van die van normale ratten.

De morphologie van de melanophore cellen, waarin de melanine-
vorming plaats vindt, werd door Rawles (1948) bestudeerd, en een artikel
over de biochemische processen erbij, verscheen van de hancl van Lf.rner
(1950). De voeding en verschillende hormonen zijn direct betrokken bij de
pigmentatieprocessen (Frost, 1948).

Zodra het beschikbare koper in het lichaam ontoereikend wordt, worden
blijkbaar die enzymsystemen het eerst in hun activiteit geremd, die nauw
betrokken zijn bij de keratinevorming en de pigmentatie.

Veranderingen aan de physische eigenschappen van de haren zijn de
eerste symptomen bij koperdeficiëntie. Vervolgens treden verkleuringen
op: bruin of grijs worden van donkere haren en/of een gele verkleuring
van witte haren. Bij verergering van de ziekte zullen de haren geheel
gedepigmenteerd zijn en treedt ook alopecia op.

Zodra koper toegediend wordt aan koperdeficiënte dieren met haar-
afwijkingen, is herstel snel merkbaar. De wolvezels van schapen krullen
weer en er wordt weer melanine gevormd. Het koper vergroot blijkbaar

het zuurstoftransport in de follikels. Bij koperdeficiëntie zijn de chemische
processen in de follikels verstoord. Ue oxydatie van de vrije thiolgroepen,
die in de prekeratine-moleculen voorkomen, tot disulfide bruggen, bin-
dingen, die in zuiver keratine ook gevonden worden, vinden dan niet of
onvoldoende plaats.

Het is niet waarschijnlijk, dat voor de pigmentatie en voor de keratine-
vorming, hetzelfde enzym of dezelfde enzymsystemen aansprakelijk zijn.

Ginsburg (1944), bemerkte, dat de follikels van de witte haren van
Guinese biggen geen polyphcnoloxydasen bevatten. Dit impliceert, dat
de oxydatie van —SH-groepen tot — S-S-bindingen gekatalyseerd wordt
óf direct door Cu-ionen, óf door een specifiek koperbevattend enzym.

Indien een gezond schaap van normale weiden in deficiënte weiden
gebracht wordt, waar het tussen de 2 tot 4 mg Cu per dag op kan nemen,
zal het 6—8 maanden duren voor de eerste deficiëntie-verschijnselen merk-
baar worden, n.1. de gestoorde keratinevorming. (Marston in Mc. Elroy).
Overigens verkeert zo\'n dier dan ogenschijnlijk nog in een „normale"
physiologische toestand.

Runderen kunnen eveneens bij een verkleining van de haren en lage
bloedkopergehalten dikwijls niet ziek genoemd worden.

Sjollema (1938) onderzocht haren van koeien op het gehalte aan
koper. Allereerst bleken, zoals ook te verwachten was, de zwarte haren
meer koper te bevatten dan de witte. Bij koperdeficiëntie waren zowel
de zwarte als de witte haren laag in kopergehalte.

Dc haargroei geschiedt slechts langzaam; bij runderen is dat zeker
het geval. Dc processen, direct betrokken bij de haarontwikkeling, zullen
dan ook langzamer verlopen. De grote schommelingen in het kopergehaltc
van het bloed, die veroorzaakt kunnen worden door de voeding, ziekten,
hormonen enz., zullen niet direct tot uiting komen in de kopergehalten
van de haren.

Indien bij het op stal brengen van de koeien en bij het in de wei brengen
in het voorjaar, de haren afgeschoren worden, zullen de kopergehalten
in de goed gereinigde haren een beeld geven van de koperhuishouding
tijdens resp. de weidegang en de stalperiode. Tijdens de stalstand krijgen
de koeien veelal een sporenelementenmengsel in het rantsoen vermengd
en bij een goed uitgebalanceerde voeding is de kans voor een te geringe
kopertoediening niet groot.

Anders wordt het echter bij de weidegang, waar de bodemgesteldheid
en de planten en het klimaat hun invloed doen gelden. Uit het voorlopig
haaronderzoek, op „de Schothorst" verricht, is wel duidelijk gebleken,
dat er veel voor te zeggen is om de kopergehalten in haren als maatstaf
te gebruiken bij het vaststellen van de koperstatus van het dier.

Hoe groot de invloed van de voeding wel is op het haarkleed en de
samenstelling van het haar blijkt uit het vele onderzoek dat hierover
verricht is (van Koetsveld, E. E., 1954). De haren kunnen een be-
langrijke indicatie zijn omtrent de gezondheidstoestand van het dier.

Op „de Schothorst" wordt zowel koper als mangaan in runderharen
onderzocht. Speciale aandacht wordt besteed aan de kleur van de haren,
het tijdstip van bemonsteren, het geslacht en de leeftijd.

In het kort worden besproken de bindingsmogelijkheden van koper
aan eiwit in bloed. Enkele conclusies worden getrokken uit hetgeen hier-
omtrent uit de literatuur bekend is geworden.

Gewezen wordt op de aanname, dat het bloed van de vena mesenterica
superior, hetwelk o.a. de geresorbeerde voedingsstoffen uit de dunne darm
bevat, via een eigen stromingsgebied in de vena porta, het eerst de rechter-
kwabben van de lever bevoorraadt. Bij deficiëntie aan een nutrient treden
deficiëntie-symptomen het eerst op in de linker leverhelft.

Verwacht mag worden dat koperdeficiëntie in de lever het eerst tot
uiting komt in de linker kwabben. Oriënterend onderzoek wees in deze
richting.

Het kopergehalte in de haren zou een goede maatstaf voor de koper-
status van het dier zijn.

The combination possibilities of copper with the protein of the blood are briefly
discussed. Some conclusions are drawn from what is known of this in literature.

Attention is drawn to the supposition that the blood of the vena mesenterica superior,
which among others, contains the resorbed food-substances from the small intestine,
first supplies the right lobes of the lever via its own (lowing area in the vena porta.
Symptoms of a deficiency in a nutrient will first occur in the left part of the liver.

It may be expected that copper deficiency in the liver will first be noticed in the
left lobes. Orientating examination points in this direction.

The copper content in the hair would provide a good standard for the state of copper
in the animal.

On a traité succinctement les possibilités de ligament du c uivre à l\'albumine dans le
sang. Il a été tiré quelques conclusions de ce qu\' on a appris à cc sujet de la littérature.

On signale l\'adoption que le sang de la vena mcscnterica superior, qui contient e.a.
les aliments résorbés de 1\' intestin grcle, approvisionne, via un bassin de circulation
à lui dans la vena porta, d\'abord les lobes droits du foie. En cas de déficience d\'un
nutriment, il se présente des symptômes de déficience en premier lieu dans la moitié
gauche du foie.

On peut s\'attendre à ce que la déficit nce de cuivre dans le foie se signale en premier
lieu dans les lobes gauches. Une expérience orientée portait à le croire.

La teneur en cuivre dans les poils serait une bonne mesure pour 1\' état de cuivre de
1\' animal.

Es wird kurz von der Möglichkeit gesprochen, dass Kupfer und Eiweiss im Blute eine
Verbindung eingehen. Einige Konklusionen wurden aus den bisher in der Literatur
veröffentlichten Erfahrungen gezogen.

Es wird auf die Annahme hingewiesen, dass das Blut der Vena mesenterica superior,
die u.a. die resorbierten Nährstoffe aus dem Dünndarm befasst, über ein eigenes Strom-
gebiet in der Pfortader (vena porta) zuerst den rechten Lcberlappen beliefert. Bei
Ermangelung (Defizienz) lines Nährstoffes (Nutrient) t eten Mangelt rscheinungen
(Defizienzsymptome) zuerst in der linken Leberhälfte auf.

Es darf angenommen werden, dass Kupfermangel in der Leber sich zuerst im linken
Lebcrlappcn bemerkbar macht. Eine diesbezüglich angestellte Untersuchung wies in
diese Richting.

Der Kupfcrgehalt der Haare sollte eigentlich ein guter Massstab für den Kupferstatus
des Tieres sein.

Holmbero, C. G. en Laurell, C. B., Acta Chem. Scand. 1947. 1, 944; 1948, 2, 550 en

Hoi.mberg, C. G., Scand. J. Clin. Lab. Invest. 1951. 3. 103.
Hundley, J. M. et al., Federation Proc. 1951, 10. 385.
Keii., H. L. ct al., J. Biol. Chem. 1931, 93, 49.
Koetsveld, E. E. van, Tijdschr. Dicrgenccsk. i9")4. 79, 405.
Lahey, M. E. et al., J. Lab. Clin. Med. 1953. 41, 829.
Lerner, A. B. et al., Physiol. Rev. 1948, 28, 3G8.
Machelboeuff, M. ct al., Coinpt. Rend. 1943, 217, 30-,.
Mann, F. C., J. Amer. Med. Assoc. 1943, 121. 720.
Mann, T. et al., Proc. Rt>y. Soc. London, li, 1938, 126, 303.
Me:. Elroy, W. D. en B. Glass, Cupper Metabolism, 1950.
Mermans, F. A. A. M., Disscrtatie 1946, Amsterdam.
Raper, H. S., Physiol. Rev. 1928, 8, 245.
Ravesteyn, A. H. van, Acta Med. Scand. 1944, 118, 163.
Rawles, M. E., Physiol. Rev. 1948. 28, 383.
Sachs, A. et al., Arch. Int. Med. 1943, 71. 489.
Schubert, G. et al., Ztschr. ges.inn. Med. 1948, 3, 170.
Schubert, G. et al., Naturwissensch. 1943. 31, 589.
Schultze, M. O. et al., J. Biol. Chem. 1942. 142. 97.
S£rec.£, H.J. de, Med. de Bordeaux 1901, 31, 271, 291 en 312.
Sereg£, H. J. de, Compt. rend. Soc. Biol. Paris 1902, 54, 201.
Sjollema, B., Biochcm. Ztschr. 1938. 295. 372.
Summerson, W. H. J., J. Biol. Chem. 1938, 123, CXIX.
Wintrobe, M. M. et al, J. Nutrition 1953, 50. 395.
Yoshikawa, H. et al., J. Exp. Med. 1942, 75, 489.

Vraag: A koopt medio Januari een koe van 15 voor ,.goed en eerlijk". Omstreeks
April consulteert A zijn dierenarts, omdat de koe sedert begin Maart langzamerhand
vermagert. De koe, die nog niet in de weide is geweest, is enigszins mager, dor van
baarkleed en anaemisch; de faeces zijn slecht verteerd en er worden leverboteicren in
aangetoond.

a. Kunnen deze gegevens voldoende worden geacht om een verklaring van koop-
vernietiging af te geven?

b. Zal bij een eventueel proces het bewijs gevorderd worden, dat de vermagering
en de andere symptomen het gevolg zijn van distomatose?

c. Is het verantwoord een verklaring van koopvernietiging af te geven in het volgende
geval:

Een koe staat enkele maanden op stal bij de koper. Deze veehouder consulteert zijn
dierenarts, omdat de melkproductie ongelijkmatig en over het algemeen te laag is.
Duidelijke klinische symptomen ontbreken; echter, er worden leverboteicren in de faeces
gevonden?

Antwoord: De opgegeven symptomen wijzen inderdaad zeer sterk op distomatose;
waarop is de anaemie gediagnostiseerd? Is dit alleen gedaan op grond van de conjunctivae,
dan dient een bloedonderzoek deze anaemie te bewijzen, want alleen op de slijmvliezen
af te gaan is gevaarlijk. Verder moeten andere oorzaken voor de slechte voedingstocstand
enz. worden uitgesloten, b.v. een nieraandoening, chronische indigestie, chronische
peritonitis e.d. Want leverbotinfectie komt zo verbazend frequent voor, dat alleen
aan het vinden van leverboteicren in de faeces niet le grote waarde mag worden gehecht.
Bloedonderzoek, urineonderzoek en rectale exploratie moeten dus zeker niet vergeten
worden. Zonder de uitslag hiervan te kennen is daarom vraag «. niet te beantwoorden.
Vraag b. is door het bovenstaande tegelijk beantwoord. Temlotte moge nog opgemerkt
worden, dat koper, die van begin Maart af reeds vermagering constateert in verzuim
is als hij eerst een maand later zijn dierenarts consulteert.
Vraag c. wordt ontkennend beantwoord.

Jaggi und Flückiger, Die Bedeutung des Tierbestandes in der Schweiz zur Gesamt-
wirtschaft und die Organisation des tierärztlichen Dienstes,
Benoit, Lésions constatées sur des cuirs de veaux,

Blaser. Die intraperitoneale Therapie der Fremdkörpererkrankung beim Rinde mit
Antibiotika,

Chopard, Bestimmung der Eiwciszfraktionen des Blutserums bei den Haustieren
mit der Papierelektrophorcse, unter Berücksichtigung verschiedener Faktoren,
Potel, Der gegenwärtige Stand der Staupeforschung am Friedrich-Löffler-Institut
auf der Insel Riems bei Greifswald.

H. Liebisch, Wien, Die Histologie der Nebennierenrinde bei verschiedenen Erkran-
kungen des Hundes,

A. Scheel, Roitham, Eunarkon-Narkose und Injektions-anästhesie in der Landpraxis,
J. Mi\'ssill, St. Johann i.P., Chlorophyll-und Porphyrinpuder zur Wundbehandlung,
J. König, St. Andrä, Lav. Kärnten, Metratonin in der Sterilitätsbekämpfung,
F^. Harzer, Mistelbach, N.Ö. Ein neuartiges Zahnbehandlungsinstrument für Pferde,
H. Hofer, Oberzeiring, Obersteiermark, Ein Fall von tiefgehender Nekrose der Klaucn-
sohlcnledcrhaut mit Restitutio ad integrum.

L. Mayer-Jones, Wien, Einige Antiparasitica interna und ihre praktische Anwendung
in den USA,

F. Ritis, Tanheim. Tirol, Erfahrungen mit Thiogram in der Therapie der Trichophytie

Becker, Kleiner Beitrag zur röntgenologischen Lagebestimmung eines Fremdkörpers
beim Hund,

Sciiellner. Bericht über eine vom 8. 18.12. 1953 in Paris durchgeführte inter-
nationale Tagung zur Förderung der europäischen Geflügelwirtschaft,
Obernberg, Das cholinenergische Nervensystem und seine Beeinflussung durch Phar-
maka.

Späth, Die Zellulartherapie nach Dr. P. Niehans in der Behandlung ekzematöser
Erkrankungen des Hundes,

Liebsch, Fütterungs-und Haltungsumstellung in Ferkelsterbcbetrieben,
Palmer, Hautgangrän bei einem Rind,

Schaaf, Ein Diphenylmethan-Säurederivat als Spezifikum zur Sterilitätsbehandlung
des Rindes,

Feils, Ein Beitrag zur Bekämpfung der Ektoparasiten verschiedener Haustiere mit
Fumette,

J. Verge et A. Paraf, L\' hépatite contagieuse canine. Maladie de Rubarth,
M. Varenne, Intoxication alimentaire massive, d\'origine carnée, par Salmonella
typhi murium,

R. Amiot, Traitement et suppression d\'une mammite contagieuse dans une étable
par l\'emploi d\'un autovaccin,

h. Commeny, Arrimage et conditionnenu nt des viandes, abats, organes congelés,
dans les navires frigorifiques.

H. Wüller, Röntgenologische Untersuchungen der Eikrankungen des Verdauungs-
apparates des Hundes,

G. Godglück, Über die Wirkungsweise von Rotlaufbakterien in der Schweinehaut.
W. Schmidt, Planmässige Gesundheitsüberwachung der Zuchtbullen-Bullengesundheits-
dienst (Teil i.),

E. Schumann, Ergebnisse und Umfang der Geflügeluntersuchungen in Berlin 1946 bis

V. Goerttler und K. Vöiiringer, Die Behandlung der Bornaseben Krankheit der
Pferde mit Sulfonamiden, 11 Mitteilung,

I. Arend und W. Griem, Die Veränderung des Natrium-, Kalium-, Magnesium- und
Kalziumgehaltes der Muskulatur bei Herztodschweinen,

W. Nusshac. und K. Sladeczek, geb. Fischer, Tierhaltung und Tiergesundheit.
Hygienische Studien in Thüringischen Bergdörfern,

W. Schmidt, Planmässige Gesundheitsüberwachung der Zuchtbullen-Bullengesund-
heitsdienst (Schluss).

R.K. Archer, Bone marrow Biopsy in the horse, a study of the normal marrow cytology
in cross-bred ponies,

G. A. M. Siiarman, Muscular dystrophy of beef calves in the north of Scotland,
D. D. Ogilvie, Chronic Copper poisoning of sheep,
K. T. Williams, Treatment of canine diarrhoea.

L. W. Hall and Barbara M. Q_. Weaver, Some notes 011 balanced anaesthesia for the
dog and the cat,

R. W. White, The use of penicillin in vaccine cultures of the causal organisms of conta-
gious bovine pleuropneumonia,

E. Wynn Jones, Encephalitis due to erysipelothrix monocytogenes (circling disease)
in f he Ox, a brief review and report of two cases observed in this country.

M. Maqsood, Influence of the thyroid on body temperature of rabbits and rams,
F. W. Priestley and A. A. Karib, The effect of annual revaccination on the immunity
of cattle to contagious bovine pleuropneumonia.

W. B. Fauli., M. B. Hawksi.ey, Infectious keratitis in cattle, associated with mora-
xclla bovis,

J. O. L. King, J. S. S. Inclis, P. I,. Shanks, A. I,. Wilson, W. Holmes and S.J. Edwards,
The place of veterinary science in animal husbandry,

Journal of the American Veterinary Medical Association, Volume 124,
May 1954, No. 926.

K. I.. Neeley and F. G. Harbaugh, Effects of fluoride ingestion on a Herd of dairy

Richard D. Shuman, Experimental evaluation of swine erysipelas adsorbate bacterin,

Frank Vioue, Relative clficacy of three antibiotic combinations in bovine mastitis,

F. M. Bkennan and H. H. Laskey, Chlortetracycline (Aureomycin) for salmonella
infections in calves,

John. M. Nelson, Control of transmissible gastroenteritis by inoculation with a field
culture,

Jose B. Aranez, Formalin for diarrhea in horses and cattle,
Cecil Elder, Dracunculiasis in a Missouri dog,

W. D. Pounders, H. R. Conrad, ). W. Hibbs, Observations on some substitutes for
rumen inoculation.

De behandeling van tuberculeuze meningitis in de Utrechtse Universiteits-
Kinderkliniek. Dr. W. v. Zeben, Dr. H. Verbiest en Dr. A. de Minjer. N.T.v.G.
4 Oct. 195a, nr. 40.

Van 61 kinderen kwamen 30 onbehandeld binnen; van hen stierven 31; de overige
(31) kwamen na behandeling binnen wegens rechute of complicaties; van hen stierven
20 kinderen.

I. 22 kinderen, waarvan 14 overleden, behandeld met streptomycine intramusculair
en intralumbaal, en met PAS;

II. i i kinderen, waarvan 6 overleden, behandeld volgens I en bovendien met per-
manente ventrikeldrainage (via fontanel of een boorgat in de schedel);

III. 28 kinderen, waarvan 14 overleden, behandeld volgens II en bovendien met
locale applicatie van streptomycine aan de hersenbasis (meningitis basilaris).
Deze laatste methode werd toegepast, als de ziekelijke veranderingen van de
meningen zo sterk waren, dat er geen liquor-circulatie meer bestond.

(De beschreven resultaten mogen onbevredigend zijn, maar men dient hierbij te
bedenken, dat 15 jaar geleden alle kinderen met tuberculeuze meningitis stierven. Ref.).

Moet de hoeveelheid PAS, toegediend aan thuis verpleegde tuberculose-
patienten, worden gelimiteerd \' Dr. R. Spanjaard en W. C. Spruitenburo. N.T.v.G.
30 Aug. 1952, nr. 35.

In verband met het toenemend aantal patiënten, dat met uitgebreide longafwijkingen
in de sanatoria wordt opgenomen, 11a thuis met PAS behandeld te zijn, waarschuwen
schr. tegen lichtvaardige, in te lage of te hoge dosering, te korte of te lange toediening
van PAS (gevaren: ongevoelig worden der tuberkelbacillen en geldvermorsing).
Als voorwaarden voor een thuiskuur met PAS stellen ze:

3. goede dosering: 12 gr. PAS-Natrium ( 10 g PAS), gedurende zes dagen per
week,

Na 1400 g Rö-contróle; bij verbetering doorgaan met PAS tot 2000 2250 g; daarna
staken, en 2 k 3 maanden later opnieuw een kuur overwegen. Is na 1400 g geen ver-
betering ingetreden, dan moet opname in een sanatorium plaats hebben.

Bij induratieve, fibrocascëuzc afwijkingen heeft het geen zin, PAS toe te dienen.

Reeds thans wordt bekend gemaakt dat het XXXIVe Natuur- en Geneeskundig
Congres op 12, 13 en 14 April 1955 zal worden gehouden in Wageningen.

Het hoofdthema zal handelen over ,,de straling als bron van energie". In de voor-
vergaderingen bleek, dat dit onderwerp ook mogelijkheden biedt voor de derde af-
deling, n.1. de afdeling voor Geneeskundige Wetenschappen en voor de onderafdeling
daarvan, n.1. de onderafdeling voor Diergeneeskunde.

Voorzitter: Dr. R. van Santen te Nijmegen.
Ondervoorzitter: Dr. J. Grashuis te Hoogland.
Secretaris: Dr. W. A. de Haan te Utrecht.

Straling als bron van energie kan toepassing vinden bij de vleeskeuring, bij de
voeding en de opfok van vee en van pluimvee.

Het doet ons daarom groot genoegen, dal wij als sprekers op dit Congres aan het
Algemeen Bestuur mochten voorstellen:

1. Collega P. van Rijn, Directeur van het Openbaar Slachthuis en de Vleeskeurings-
dienst te \'s-Gravenhage.

3. Collega W. J. Roepke, Directeur van de Gezondheidsdienst voor pluimvee te
Beekbergen.

Deze inleiders zullen resp. behandelen de toepassing en invloed van de stralings-
energie bij de vleeskeuring, de voeding en opfok van vee en van pluimvee. De juiste
titels zullen t.z.t. nog worden bekend gemaakt.

Zoals U ziet, zeer interessante onderwerpen, waarvan de inleiding ongeveer 20
minuten duurt en 10 minuten voor discussie beschikbaar is.

Voor de collegae die zich als lid voor dit Congres willen opgeven, volgt hieronder
het daarop betrekking hebbende artikel uit het Huishoudelijke Reglement van de
Vereniging „Het Nederlandse Natuur- en Geneeskundig Congres".

Artikel 1. Lid voor het leven wordt men door het storten van honderd gulden of
meer in de kas der vereniging. Men krijgt daardoor alle rechten van leden.

Leden verbinden zich tot wederopzegging, doch voor ten minste twee achtereenvol-
gende jaren tot het betalen v an een jaarlijkse bijdrage van vier gulden. Zij ontvangen
een exemplaar van ,,de Handelingen" gratis.

Tijdelijke leden betalen voor het bijwonen van één congres vijf gulden. Zij
kunnen tegen betaling van nóg vier gulden over een exemplaar van de „Handelingen"
beschikken.

Studenten kunnen op vertoon van hun inschrijvingsbiljet van een Nederlandse
Universiteit of Hogeschool tijdelijk lid worden tegen betaling van drie gulden.

Het adres van eie Secretaris waar men zich als lid kan opgeven luidt: f. F. Costkr
arts te Utiecht, Jos. Haydnlaan 3.

Bij Koninklijk Besluit is, op voordracht van de Minister van Landbouw, Visserij en
Voedselvoorziening, de Heer Ir. S. Iwema tot wederopzegging aangesteld als lector
in de veevoedingsleer, met uitzondering van de physiologische grondslagen, aan de
Landbouwhogeschool te Wageningen.

1. Van ieder door hem uitgevaardigd bevel, als bedoeld in het vorige artikel, geeft
de burgemeester terstond kennis aan de burgemeesters van dc aangrenzende gemeenten,
die na overleg met het districtshoofd van de veeartsenijkundige dienst een gelijk bevel
voor hun gemeenten kunnen uitvaardigen, en aan de Commissaris der Koningin.

2. De Commissaris der Koningin, die een kennisgeving, als bedoeld in het vorige
lid, heeft ontvangen, kan na overleg met het districtshoofd van de veeartsenijkundige
dienst:

a. een bevel, als bedoeld in het vorige artikel, voor de gehele provincie of een deel
daarvan uitvaardigen;

b. bevelen, dat in de gehele provincie of in een deel daarvan honden zodanig moeten
worden opgesloten of aan een ketting of lijn van voldoende sterkte moeten worden
gehouden, dat zij niet in de onmiddellijke nabijheid van andere honden kunnen komen;

c. bevelen, dat in de gehele provincie of in een deel daarvan honden en katten voor een
door hem te bepalen tijdstip moeten worden behandeld met entstof of met serum of
met beide.

3. Honden, welke in strijd met een bevel, als bedoeld in het vorige lid onder b., los-
lopende worden aangetroffen, kunnen op last van dc burgemeester der gemeente,
waar zij zich bevinden, worden gedood.

B. In artikel 62 wordt in plaats van de zinsnede „die een gelijk bevel voor hunne
of een gedeelte hunner provincie kunnen uitvaardigen" gelezen: die na overleg met het
districtshoofd van de veeartsenijkundige dienst een gelijk bevel voor hun provincie
of een deel daarvan kunnen uitvaardigen.

C. In artikel 63 wordt na ,.bevoegd" ingevoegd: na overleg met het districtshoofd
van de veeartsenijkundige dienst.

1. De burgemeester of de Commissaris der Koningin, die een bevel, als bedoeld in
artikel 60 of 61, heeft uitgevaardigd, heft dit niet op dan na overleg met het districts-
hoofd van de veeartsenijkundige dienst.

2. Het inwerkingtreden en de opheffing van het bevel worden ter openbare kennis
gebracht.

Deze wet treedt in werking met ingang van de tweede dag na de datum van uitgifte
van het Staatsblad, waarin zij is geplaatst.

Tot wering en bestrijding van hondsdolheid kan Onze Minister van Landbouw,
Visserij en Voedselvoorziening de in- en doorvoer van honden en katten, alsmede van
andere dieren, welke dragers van smetstof kunnen zijn, verbieden of voorwaardelijk
toestaan.

b. In artikel 78 van de Veewet wordt na de komma achter het cijfer 48 ingevoegd:
50a,.

Deze wet treedt in werking met ingang van de tweede dag na de datum van uitgifte
van het Staatsblad, waarin zij is geplaatst.

Staat van de gevallen van besmettelijke veeziekten, in Nederland voorgekomen
gedurende de maand April 1954.

Secretariaat: Dr. W. A. de Haan, Lessinglaan 104, Utrecht, Telefoon o 3400—11413.
Gironummer 511606 ten name van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Deze functionaris zal worden belast met de opleiding van studenten en met de leiding
van het researchwerk.

Enige ervaring in fokkerij-aangelegenheden is gewenst, evenals enige tropische of
subtropische ervaring.

Deze functionaris zal eenvoudig clinisch en chirurgisch onderwijs moeten geven.
Verder wordt hij belast met de zorg van de veestapel van de boerderij van dc Facul-
teit. Ook wordt verwacht, dat clc functionaris zich zal bezig houden met uitgebreid
researchwerk.

Indien mogelijk zullen dc tc benoemen functionarissen hun werkzaamheden ongeveer
i October moeten beginnen.

Ook zij, die binnenkort het veeartsexamen hopen af tc leggen, kunnen naar deze
functies solliciteren.

Sollicitaties worden ingewacht bij het Bureau voor Internationaal Technische Hulp,
Alexanderstraat 14, \'s Gravenhage.

O.a. moeten worden vermeld de namen van drie referenties en verder moeten dc
sollicitaties volledige gegevens bevatten, betreffende opleiding, ervaring etc.
Dc sollicitaties moeten in zesvoud worden ingeeliend.

Zonodig zijn de voorzitter van de Faculteit der Veeartsenijkunde, Prof. Dr. G. M.
v. d. Plank en dc secretaris van de Maatschappij voor Diergeneeskunde, Dr. W. A, de
Haan, bereid, nadere inlichtingen te verstrekken.

De igc Nederlandse Landbouwwcek zal van 5 tot en met 9 Juli a.s. worden gehouden
in de grote zaal van schouwburg „Junushoff" te Wageningen.

Het programma vormt een aaneenschakeling van landbouwkundige onderwerpen,
die aan de huidige omstandigheden zijn aangepast.

De officiële opening vindt plaats op Maandag 5 Juli 14.00 uur.
Op 5 Juli zal verder worden besproken dc wcreldvoedsclsituatie en het vraagstuk
van dc overschotten.

Dinsdag 6 Juli wordt gewijd aan landbouwactualiteiten, terwijl Woensdag aandacht
zal worden besteed aan de landbouw op droge gronden.

De Donderdag staat in het teken van het afvalwatervraagstuk bij de zuivelindustrie.
Op Vrijdag komt ter sprake de organisatie van de dierziektenbestrijding, ele veteri-
naire verkenning en het schaap in het veehouderijbedrijf.
Het programma voor deze dag vermeldt:

9.15 uur: Opening door de discussieleider Dr. T. de Groot, Lector aan dc Landbouw-
hogeschool te Wageningen.
9.20 uur: L. P. de Vries, secretaris van de Gezondheidscommissie voor Dieren: ,,Dc

11-45 uur: ƒ. A. J. M. Kirch, Directeur van de Provinciale Gezondheidsdienst voor
Dieren: „De taak van de Gezondheidsdiensten voor Dieren in het raam
van de ziektebestrijding."

14.00 uur: Inleiding door de discussieleider Ir. H. G. A. Leignes Bakhoven,
voorzitter van de Nederlandse Zoötechnische Vereniging.

14.15 uur: J. v. d. Grift, Physioloog Rijkslandbouwproefstation te Hoorn: „Doel en
werkwijze van de veterinaire verkenning van het Rijkslandbouwproefstation
tc Hoorn."

15.50 uur: K. Hogenboom, Middenbeemster: „De plaats van het schaap in het vee-
houderij-bedrijf."

17.00 uur: Sluiting van de 19e Nederlandse Landbouwweek door Prof. Dr. Ir. j. F.

Dierenartsen, die de landbouwweek wensen bij tc wonen, kunnen een volledig program-
ma met wenken voor de deelnemers aanvragen bij het secretariaat van de regelings-
commissie, Ir. D. W. Stolp, Duivendaal 7, Wageningen. Alle belangstellenden hebben
vrije toegang.

Op 7 Juni j.1. was het 25 jaar geleden, dat bij acte, verleden voor notaris Mr. 1\'. J.
van Wijngaarden te Rotterdam, deze Stichting werd opgericht ter nagedachtenis en
ter voortzetting van de studierichting van Dr. D. A. de Jong, in leven Hoogleraar
in de Vergelijkende Pathologie aan de Rijks-Universiteit tc Leiden.

Bij het bereiken van deze mijlpaal in de geschiedenis der Stichting kan in korte
samenvatting worden medegedeeld, dat in deze periode - met onderbreking gedurende
de oorlogsjaren — in totaal ƒ 19.474,- aan subsidies is uitgekeerd. Hiervan heeft — het
volgen ener publicatie of mededeling als maatstaf nemend — een bedrag van ƒ 16.183,—
of ruim 86 % aan het doel beantwoord.

Gegadigden waren: 4 veterinaire en 3 medische hoogleraren, 1 hoogleraar chemie,
i medisch instituut, 7 dierenartsen, 8 artsen, 1 pharmaceut cn 1 pharmacoloog.

Op 5 Juli a.s. hopen onderstaande collegae hun 25-jarig jubileum als dierenarts te
herdenken:

De commissaris van politic te Apeldoorn verzoekt de dierenarts, die op
30 Mei 1954 getuige was van een aanrijding tussen een tweetal motorrijders op
\'t Sol te Uddel in de gemeente Apeldoorn en die ter plaatse hulp verleende, zich
in verbinding te stellen met de afdeling Verkeer der gemeentepolitie te Apeldoorn.

Door het Hoofdbestuur werden de volgende collegae aangenomen als lid van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde\'.

Door het Hoofdbestuur worden de volgende collegae voorgedragen voor het lidmaat-
schap van de Maatschappij voor Diergeneeskunde:

G. Bloem, Goolkatenweg 182, Enschede.
U. Haye, Zocherstraat 53 II, Amsterdam.
11. Moerman, G 1G7, Daarlcrvecn.

M. v. d. Nagel, Frans Halsstraat 4, Utrecht.
E. F. de Nijs, Pres. Rooseveltstraat 18, Kloosterzandc.
I. P. Rissef.uw, Kruisweg A 169, Schoondijke.
A. Wagner, Stad aan \'t Haringvliet.

Door het Hoofdbestuur werd de diergeneeskundige candidaat A. Klimp aangenomen
als candidaatlid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Jaartsveld, F. H. J.; 1954; Utrecht, Wolter Heukelszlaan s8bis; tel. K. 3400 -25912;
ass. R.U. (fac. V.K., kliniek v. Vet. Verlosk. en Gynaecologie) (in T.N.O.-verband).

Veterinaire Inspectie van de Volksgezondheid en Inspectie van de Vee-
artsenijkundige Dienst in het ambtsgebied/district Noord-Holland.

Het bureau van bovengenoemde diensten, gevestigd te Haarlem, is verplaatst naar
Anna van Burenlaan 65, aldaar; het telefoonnummer is daardoor veranderd in K. 2500—
38009.

Geelen, A. J., te Groningen, te rekenen met ingang van i Januari 1954, tot tijdelijk

Rijkskeurmeester in bijzondere dienst. (81)
Hoogendoorn, H., te Weesp, te rekenen met ingang van 1 Januari 1954, tot tijdelijk

Buitenhuis, Dr. J., te Amersfoort, te rekenen met ingang van 1 Augustus 1954, als
Hoofdrijkskeurmeester bij de Veeartsenijkundige Dienst onder dankbetuiging voor de

Goenraads, B., te Amstelveen, tijd. Amsterdamseweg 272, tel. K. 2964—2065, gr.

Ressang, A. te Utrecht zal op Donderdag 8 Juli 1954 te 16 uur promoveren
tot Doctor in de Veeartsenijkunde op het proefschrift „Steriliteit bij de merrie".

De Algemene Vergadering zal niet, zoals reeds in de vorige
aflevering werd meegedeeld, op Vrijdag 22 en Zaterdag 23 October
a.s. worden gehouden, maar op Vrijdag 29 en Zaterdag
30 October a.s. Wijziging van de oorspronkelijk vastgestelde data
was noodzakelijk in verband met de organisatie van het feestelijk
avondprogramma ter gelegenheid van de aanstaande jubileum -
vergadering.

GEVRAAGD : ELLEN BERGER-BAUM, Handbuch der vergleichenden Anatomie 18e druk, 1943.
Aanbiedingen met opgave van verlangde prijs aan:

Prof. Dr. E. J. SLIJPER, Zoölogisch Laboratorium, Plantage Doklaan 44, Amsterdam C.

GISTOCAL bevat alle noodzakelijke
calcium - phosphor-verbindingen en
daarnaast de gebruikelijke mineralen-
mengsels (ijzer, koper, mangaan,
cobalt), alsmede een Hoog gehalte
aan vitamines, te weten: A, D², D³en B-complex, in nauwkeurig af-
gestemde hoeveelheden.

Vraagt inlichtingen omtrent de speciale Artsen-
polis, welke is ontworpen als aanvulling op de
verzekering van de D.T.O.

Bij de Gemeentelijke Dienst van Veemarkt en Abattoir, annex
Keuringsdienst van Slachtdieren, Vlees en Vleeswaren te Amsterdam
kunnen direct en later geplaatst worden enkele

Een salarisregeling is in voorbereiding waarbij, bij volledig dienst-
verband, de grenzen met ingang van i Januari 1954 zullen worden
min. f 7.434,—, max. f 10.194,— ^met 8 jaarlijkse verhogingen,
kindertoelage volgens gemeentelijke regeling; salarisregeling voor
onvolledig dienstverband naar verhouding.

Sollicitatiebrieven met volledige vermelding van levensloop onder
no. 107 V. A. te richten tot de Directeur der Gem. Personeels-
voorziening, Sarphatistraat 92, Amsterdam (C).

Alleenverkoop voor Nederland
van gepatenteerd geneesmiddel
tegen konijnenziekte aangeboden.

Meisje, 16 jaar, met
4-jarig M. U. L.O.-
diploma, wil graag
opgeleid worden bij
dierenarts tot

Met fmantiële steun van de Wessanen\'s Koninklijke Fabrieken JV. V. te
VVormerveer werd in 1950 op het bedrijf van C. S. van Beuningen te
Maarsbergen een proef genomen met 62 runderen om de invloed van
Vevoron (een methylthiouracil bevattend preparaat) bij het afmesten vast
te stellen. Na het slachten werden o.a. levermonsters verzameld, ten einde
na te gaan, of onder invloed van deze anti-thyreoïde stof veranderingen
waren opgetreden in het gehalte aan Vitaminen en Sporenelementen.

Terwijl de resultaten van het Molybdeen- en Koperonderzoek reeds
werden vermeld in het Landbouwkundig Tijdschrift 65 (1953), p. 195—
202, resp. p. 738—745, werden die betreffende het Mangaan- en het
Zinkonclerzoek gepubliceerd in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde 78
(1953) p. 929—940, resp. 79 (1954) p. 91—98. In dit artikel worden de
uitkomsten medegedeeld van de colorimetrische Cobaltbepalingen.

Voor een beschouwing omtrent de stofwisseling en de physiologische
betekenis van Cobalt in het dierlijk organisme verwijzen wij naar de des-
betreffende literatuur. Het is bekend, dat het vitamine B₁₂ Cobalt bevat,
terwijl uit vele dierproeven overtuigend gebleken is, clat Cobalt van grote
invloed is op het bloed en de bloedvormende organen. Bij Cobalt-deficiëntie
treden, speciaal bij runderen en schapen, ziekteverschijnselen op, welke
in verschillende delen der wereld onder verschillende namen bekend zijn.

In ons land moet waarschijnlijk de zogenaamde „likzucht" van run-
deren aan Cobaltgebrek worden toegeschreven. (Kappelle 1951).

De chemische bepaling van Cobalt in leverpoeder berust op de vorming
van een intensief gekleurde complexe verbinding met Nitroso-R-zout (het
Natriumzout van i-nitroso-2 naphtol 3—6 disulfonzuur). Bij het uit-
werken der bepalingsmethode werd in hoofdzaak gebruik gemaakt van

1 72ste mededeling van het Instituut voor Veeteeltkundig Onderzoek T.N.O.
te Utrecht.

voorschriften, gegeven door Marston and Dewey (1940), Seekles, df.
Wael en van Haaren (1948) en Deys en Feldmeyer (1949). kleur-
intensiteit van het gevormde complex is evenredig met de hoeveelheid
Cobalt en kan colorimetrisch worden vastgesteld.

De door destructie van het leverpoeder ontstane, volkomen kleurloze
vloeistof wordt verdund en opgekookt. Na toevoeging van Natrium-
citraatoplossing en een oplossing van clithizon in tetrachloorkoolstof,
wordt ze met een 25 % NH₃oplossing alkalisch gemaakt tot pH = 8,4,
en uitgeschud. Vervolgens wordt van de verkregen dithizonoplossing het
oplosmiddel verdampt, en de rest gedestrueerd. Na het verkrijgen van
een kleurloze oplossing wordt het reagens bij de vereiste zuurgraad toe-
gevoegd, door koken met HNO_a complexen van andere metalen dan
Cobalt ontleed en door behandeling met verzadigd broomwater de over-
maat Nitroso-R-zout ontleed. De extinctie van het gekleurde Cobalt-
complex wordt tenslotte gemeten in een Beckman kwartsspectrofotometer.

Ten einde homogeen uitgangsmateriaal te verkrijgen werd het lever-
monster behandeld volgens de xylolmethode. Wij willen ook op deze
plaats het Centraal Instituut voor Voedingsonderzoek T.N.O. te Utrecht
dank zeggen voor de bereidwilligheid, waarmee het ons met dit procédé
in kennis heeft gebracht. Het te ontwateren levermonster, ter grootte van
ongeveer 1 kg, wordt met een mes van plastic materiaal (ten einde moge-
lijke toevoeging van sporenelementen te voorkomen) fijn gesneden en
daarna overgebracht in een 5 L. kolf, voorzien van een mechanische
roerinrichting en een apparatuur voor condensatie van xylol- en water-
damp. Het levermateriaal wordt daarna overgoten met een overmaat
xylol, waaraan een kleine hoeveelheid amylalcohol is toegevoegd om sterk
schuimen te voorkomen, en vervolgens op een electrischc kookplaat ver-
warmd. Hierbij destilleert een mengsel van xylol- en waterdamp over,
waarbij men, na condensatie, de onderste waterlaag gemakkelijk van de
gecondenseerde xylol kan scheiden. l)e verwarming wordt zó lang voort-
gezet, totdat door het optreden van schuimbelletjes kenbaar wordt, dat
het levermateriaal praktisch xylolvrij is. Een verdere verwarming is niet
raadzaam, daar de massa dan teveel samenkoekt en moeilijk uit de kolf
is te verwijderen. In de praktijk blijkt, dat men op deze wijze ongeveer
85 % van de totaal aanwezige hoeveelheid water kan verwijderen. Het
levermateriaal wordt vervolgens op filtreerpapier uitgespreid, aan de
lucht gedroogd en in een mortier fijngewreven. De laatste resten water
worden in de droogstoof bij 105° C. verdreven.

Het te destrueren leverpoeder (ca. 5 g) wordt met gedestilleerd water
overgespoeld in een KjELDAHLkollje, waarna 5 ml 96 % H₂S0₄ en 7 ml
HNO3 (s.g. = 1,42) wordt toegevoegd. De destructie wordt uitgevoerd
op dezelfde wijze als voor de Mangaanbepaling en is beschreven in het
Tijdschrift van Diergeneeskunde 78 (1953) p. 930.

De inhoud van de destructiekolf wordt met 40 ml gedestilleerd water
verdund, even opgekookt en na afkoeling met (10 5) ml 20 %-Natrium-

citraat-oplossing overgespoeld in een scheitrechter van 250 ml. Na toe-
voeging van 10 druppels phenolphtaleine (0,1 % oplossing in alcohol)
en 40 ml dithizonoplossing (0,2 % oplossing in tetrachloorkoolstof, gefil-
treerd) wordt zó veel 25 % ammonia toegevoegd, tot een duidelijke overgang
van dithizon (bruinkleurig) in de waterige laag optreedt. In de regel is hier voor
ongeveer 12 ml. 25 % ammonia nodig. Tijdens de neutralisatie wordt,
door koeling onder een waterstraal gezorgd, dat de vloeistof niet te warm
wordt. Vervolgens druppelt men nog zo veel ammonia bij, tot pH = 8,4
bereikt is, waarbij als indicator oxypheenpapier uitstekend voldoet. De
vloeistof wordt 1 minuut krachtig geschud, waarna men de tetrachloor-
koolstof-laag laat aflopen in een destructiekolfje. Het uitschudden wordt
nog i X herhaald, met 10 ml dithizonoplossing.

Mocht de aflopende CCl₄-laag daarna nog niet donkergroen gekleurd
zijn, dan wordt deze bewerking nog eens herhaald.

Van de verenigde dithizonoplossingen wordt vervolgens de tetrachloor-
koolstof op een waterbad afgedestilleerd en de rest gedestrueerd onder
toevoeging van 0,2 ml 96 % H,S0₄ en 1 ml HNO_s (s.g. 1,42). Na ver-
koling wordt nogmaals 1 ml HNO_s toegevoegd en daarna telkens 5 ml
30 % H₂0₂, totdat een waterheldere vloeistof verkregen is. Deze wordt
verhit, totdat, ook na toevoeging van H₂0₂, geen bruine N0₂-nevels meer
ontwijken. Vervolgens wordt ,nog een \\ uur door verhit, 5 ml. H₂0
toegevoegd en verhit, totdat zich zwavelzuurnevels ontwikkelen, welke
laatste bewerking nog eens herhaald wordt. In verband met de geringe
hoeveelheid vloeistof vindt de destructie in een zandbad plaats.

Na afkoeling wordt aan de vloeistof 4 ml gedestilleerd water en 2 drup-
pels phenolphtaleine (0,1 %-oplossing in alcohol) toegevoegd en zoveel
20 % NaOH-oplossing, tot de kleur van de indicator juist naar rood
omslaat. Vervolgens druppelt men % Norm. HCl-oplossing toe, totdat
de vloeistof juist weer kleurloos wordt en zuurt daarna aan met nog 10
druppels % Norm. HC1. Hierna voegt men 4 ml reagens toe, bereid volgens
het door Dr. YV. B. Deys gegeven voorschrift ^x) en kookt de vloeistof 1
minuut op de vrije vlam. Aan de warme oplossing voegt men daarna 2 ml
HNOg (s.g. = 1,42) en 2 ml verzadigd broomwater toe, waarna de vloei-
stof 10 minuten in het donker geplaatst wordt. Vervolgens wordt ze ge-
durende 2 minuten gekookt op de vrije vlam, afgekoeld en overgespoeld
in een maatkolfje van 10 ml, waarna het vloeistofvolumen met aq. dest.
aangevuld wordt tot 10 ml. Na glaswolfiltratie wordt de kleurintensiteit
van het Cobaltcomplex in een Beckman kwartsspectrofotometer bij 415 m/x
gemeten (gebruikt zijn 1 cm cuvetjes).

Bij bewaren in donker is het Cobaltcomplex behoorlijk stabiel; zowel
dat, bereid uit standaard-oplossingen, als dat, verkregen uit levermateriaal,
verandert ook bij urenlang verblijf in donker praktisch niet in optische
dichtheid (tabel 1).

1) Voor de bereiding wordt 62,5 mg Nitroso-R-zout met water overgespoeld in
een maatkolf van 250 ml. In een andere kolf wordt 50 gr. Natriumacetaat (NaC₂H₃0₂3aq.) opgelost met 50 ml. H₂0 en daaraan 12,5 ml. % Norm. HCL toegevoegd. De
laatste oplossing wordt gefiltreerd bij de eerste gevoegd en de vloeistof daarna aangevuld
tot 250 ml. Het reagens werd in het donker bewaard.

voor de te verrichten metingen. Bij onderzoek van de grootte der extinctie
bij verschillende golflengte (tabel 2) bleek dat deze maximaal is bij gebruik
van een goflengte van 415 m/x, welke waarde overeenstemt met die, in de
literatuur opgegeven voor Cobalt-standaard-oplossingen (Claassen en
Westerveld, i 948).

b. Voor de vaststelling van de ijklijn werd de extinctie bepaald van
verschillende hoeveelheden van een Cobaltstandaard-oplossing. Aangezien
het levermateriaal eerst na destructie en uitschudden met dithizon onder-
zocht werd, werden ook de standaard-oplossingen aan deze bewerkingen
onderworpen. Zoals te verwachten was, bleek de ijkingskromme een rechte
lijn, terwijl verder aan de dag trad, dat de optische dichtheid van 0,4 ml
van de gebruikte standaardoplossing (bevattende 0,8y Co) nog gemakkelijk
bepaald kan worden. Uit de gevonden extinctiewaarden, verkregen bij het
bepalen van de ijklijn, werd volgens de methode der kleinste kwadraten
vastgesteld, dat deze lijn voldoet aan de formule: 20,04 X extinctie = de
hoeveelheid Cobalt in gamma\'s.

c. Ten einde na te gaan of de toegepaste behandeling met broomwater
voldoende is om alle resten Nitroso-R-zout te ontkleuren, werd de hoeveel-
heid, zowel als de inwerkingstijd van het verzadigd broomwater gevarieerd.
Zoals uit tabel 3 blijkt, is de bij de uitvoering der bepalingen toegepaste
2 minuten kooktijd met 2 ml verzadigd broomwater stellig voldoende.

d. Voor de ontleding van de complexen van Nitroso-R-zout met
andere metalen dan Cobalt, werd 2 minuten gekookt met HN0₃. Het
gebruik van 38 % HC1 bleek voor dit doel niet raadzaam, daar hiermede
geel gekleurde blanco-oplossingen ontstonden.

e. Ter controle werd tenslotte aan monsters van circa 5 g leverpoeder
van hetzelfde uitgangsmateriaal een bepaalde hoeveelheid Cobalt-standaard-
oplossing toegevoegd. Zoals uit tabel 4 blijkt, kon de theoretisch verwachte
hoeveelheid Cobalt praktisch teruggevonden worden.

De bovenbeschreven colorimetrische Cobaltbepaling werd toegepast
bij het onderzoek van het levermateriaal, verzameld na afloop van de in
1950 genomen Vevoronmestproef.

In tabel 5 en 6 zijn de uitkomsten vermeld van de Cobaltbepalingen,
verricht in de levers van de koeien dezer proef. De proefgroep bestond uit

31 dieren, die gedurende 5 weken dagelijks 5 gram methylthiouracil in
de vorm van Vevoron hebben ontvangen, terwijl de controlegroep, even-
eens van 31 dieren, hetzelfde voer, echter zonder Vevoron, gekregen heeft.

De colorimetrische Cobaltbepalingen werden in triplo uitgevoerd,
waarbij voor het verschil tussen een waarneming en het gemiddelde der
drie verkregen uitkomsten, maximaal een afwijking van 10 % toegelaten
werd. Was dit verschil groter dan 10 %, zodat er kennelijk een fout bij
de uitvoering der bepaling was opgetreden, dan werden de drie uitkomsten
door de resultaten van de bepalingen aan drie nieuwe monsters vervangen.
De Cóbabtgehalten zijn in de tabel vermeld in gamma\'s per gram droge
stof, de Co-hoeveelheden in mg. In verband met tekort aan materiaal kon
het Cobaltgehalte in de levers der koeien no. 668 en 718 (Proefgroep)
slechts aan een enkel monster bepaald worden.

Bij de volgende beschouwingen zijn de dieren met ,,pijplever" tot de
„gezonde" runderen gerekend, terwijl de dieren met andere afwijkingen
bij de slacht „ziek" werden genoemd. Voor de beoordeling en statistische
verwerking der uitkomsten werd de hulp ingeroepen van de afdeling
Bewerking Waarnemingsuitkomsten T.N.O., aan wier rapport wij het
volgende ontlenen:

Bij het bestuderen der waarnemingen valt het op, dat bij koe no. 677
(Proefgroep) een zeer hoog Cobaltgehalte werd gevonden. Blijkens de
toets van Grubbs is het redelijk deze waarde als uitbijter te schrappen.
Ook de beide koeien no. 668 en 718, waarvan de Cobaltbepaling slechts
in enkelvoud is geschied, werden niet in de berekeningen opgenomen.

Voor de standaardafwijking van het Cobaltgehalte van de verschillen
binnen triplo-bepalingen (de bepalingsfout) werd voor de Proefgroep een
waarde van 0,021 gevonden en voor de controlegroep een waarde van
0,020. Mogelijk vormen deze waarden een te kleine schatting voor de
standaardafwijking in cle universa, daar triplo\'s, waarbij tenminste één
waarneming meer dan 10 % van het gemiddelde der drie uitkomsten
afweek, door een nieuw drietal waarnemingen zijn vervangen.

Voor de gemiddelde Cobaltgehalten en Cobalthoeveelheden werden de
in tabel 7 opgenomen waarden gevonden.

Een overzicht van de resultaten der toegepaste t-toetsen is opgenomen
in tabel 8.

Het toepassen van de t-toets bij het vergelijken van zieke en gezonde
dieren uit de Controlegroep (resultaat P = 0,07) is voor het Cobaltgehalte
niet mogelijk, omdat de variances der „zieke" en „gezonde" dieren signi-
ficant verschillen; hier werd daarom de t-toets volgens Aspin toegepast.

Bovendien werden deze groepen nog door middel van de toets van
Wilcoxon vergeleken. Daar een aantal gelijke Cobaltgehalten voorkomen,
is echter de voor de toets van Wilcoxon benodigde rangschikking der Cobalt-
gehalten niet eenduidig bepaald. Als overschrijdingskansen voor de beide
extreme rangschikkingen werd resp. P = 0,02 en P = o, 12 gevonden; dit
resultaat is dus zeer behoorlijk in overeenstemming met de door middel
van de t-toets van Aspin gevonden kanswaarde P = 0,07.

Hoewel er enige aanwijzing is, dat het Cobaltgehalte van de levers der
contrölerunderen hoger en de GohaXthoeveelheid kleiner is dan bij de Proef-
groep, zijn deze verschillen toch niet significant. Er kon dus niet aangetoond
worden, dat onder invloed van Vevoron een wijziging is ingetreden, hetzij in
het gehalte, hetzij in de hoeveelheid Cobalt, welke in de lever aanwezig is.

Het verschil tussen cle „zieke" en de „gezonde" dieren is ten aanzien
van het gehalte juist niet significant en evenmin ten aanzien van de
hoeveelheid.

Het verschil tussen dieren met en zonder t.b.c. was bij de Proefgroep
juist niet significant (P 0,06 voor Co-gehalte en P - 0,17 voor Co-
hoeveelheid).

Langs colorimetrische weg werd het Cobaltgehalte bepaald in de levers
van 62 runderen, waarvan de helft gedurende 5 weken met Vevoron
behandeld was. Zowel het GdbaXigehalte als de Cobalt hoeveelheid bleek in
de levers der contrólekoeien juist niet significant te verschillen van de toestand
bij de proefdieren. Ook tussen de „gezonde" (geen afwijkingen bij de
slacht, behalve pijplever) en de „zieke" dieren (met afwijkingen bij de
slacht, behalve pijplever) bleek noch in gehalte, noch in hoeveelheid een
aantoonbaar reëel verschil te zijn.

For the determination of the Cobaltcontent of Cow-livers a colorimetric method
was used. This method gave very satisfactory results, when applied to the dried livers of
62 cows, which had been used in an experiment to study the influence of an antithyroid
substance for fattening purposes. 50 % of the animals had been treated during 5 weeks
with Vevoron, a methylthiouracil containing drug. The Cobaltcontent of the livers of
the controlcows (the average amounted to 0,37 y Cobalt per gram of dried liver) differed
just not significantly from that of the animals which had received the antithyreoid
substance (0,34 y). Because the weight of the livers of the Vevoron-animals was
considerably higher, the amount of Cobalt in these organs was calculated too. No
difference in the amount of Cobalt between the two groups of animals was found.
There existed no difference concerning the content and the total amount of Cobalt
in the liver between ,,sick" (various affections of the organs, with the exception of
Fascioliasis of the liver) and „healthy" animals (no affection of the organs, except
Fascioliasis of the liver).

Au moyen d\'une méthode colorimétrique la teneur en Cobalt était déterminée dans
les foies de 62 vaches, dont la moitié était traitée avec du Vévoron, une substance
contenant methylthiouracil, pendant cinq semaines. La teneur aussi bien que la quantité
de Cobalt dans la foie des vaches de contrôle ne différait pas de la condition chez les
animaux d\'expérience. Entre les animaux „sains" (pas d\'affections au moment de
l\'abattage outre F\'ascioliasis) et les animaux „malades" (avec affections au moment
de l\'abbattage outre Fascioliasis) il n\'y avait pas de différence réelle, ni en teneur, ni
en quantité de Cobalt.

Mittels einer colorimctrischen Methodik wurde der Kobaltgchalt bestimmt in den
Lebern von 62 Rindern, von denen die Hälfte während fünf Wochen mit Vevoron —
ein methylthiouracil enthaltender Stoff behandelt war. Weder im Gehalt noch in der
Quantität des Kobalts zeigte sich ein Unterschied zwischen den Lebern der Kontrol-
Kühen und denen der Versuchstiere. Zwischen den „gesunden" Tieren (keine Ano-
malien bei der Schlacht ausser Fascioliasis) und den „kranken" Tieren (mit Anomalien
bei der Schlacht ausser Fascioliasis) wurde ebenfalls kein reeller Unterschied, weder in
Gehalt, noch in Quantität des Kobalts gefunden.

Wij willen niet nalaten op deze plaats de Heer H. L. van Boxtel te
bedanken voor de grote nauwgezetheid waarmede hij de honderden
analyses ten uitvoer heeft gebracht, welke voor het sporenelementen-
onderzoek nodig zijn geweest.

Bayliss, N. S. and R. W. Pickering: Ind. Eng. Chem. Anal. Ed. 18 (1946) 446.
Becker, D. E., E. Sedgwick and J. K. Loosli: Science 110 (1949) 71.
Brouwer, E.: Landbouwkundig Tijdschr. 49 (1937\' 596.

Chamberlain, C. C., G. A. Branaman, L. H. Bi.akeslee, R. H. Nelson and F.
Thorpe: Journ. Anim. Sci 7 (1948) 523.

Claassen, A. en W. Westerveld: Rec. trav. chim. 67 (1948) 720.
Deys, W. B. en J. H. F\'eldmeyer: Plant and Soil 1 (1949) 359.

Ely, R. E., K. M. Dunn, C. W. Duncan, C. F. Huffman :Journ. Anim. Sei 5 (1946) 398.
Frost, D. V., C. A. Elvehjem and E. B. Hart: Journ. Nutrit. 19 (1940) 311 ; id. 21
(1940 93-

McNaught, K.J.: New. Zeal. Journ. Sei Techn. 20 (1938) 14A.
Maynard, L. A.: Ann. Rev. Bioch. 10 (1941) 449.
Maynard, L. A. and J. K. Loosli: ibid. 12 (1943) 251.
Maynard, L. A. and S. E. Smith: ibid. 16 (1947) 273.

Marston, H. R. and D.W. Dewey: Austr.Journ. Expt Biol, and Med. Sei 18 (1940)343.
Piper, C. S.: Soil and Plant Analysis. Adelaide 1950.

Sandell, E. B.: Co orimetric Determination of Traces of Metal, New York 1950.
Seekles, L., J. de Wael en F. W. J. van Haaren: Chem. Weekbl. 44 (1948) 36.
Sluiter, E.: Ned. Tijdschr. v. Geneesk. 94 (1950) 2099.

Snell, F. D. and C. T. Snell: Colorimetric Methods of Analysis, New York 1951.
Stanlay, A. J., H. C. Hopps, A. M. Shideler: 1\'roc. Soc. Exp. Biol, and Med., 66
(>947) \'9-

Stiles, W.: Trace Elements in Plants and Animals, Cambridge 1946.
Young, R. S. and A. J. Hall: Ind. Eng Chem. Anal. Ed. 18 (1946; 264.
Young, R. S., E. F. Pinkney and R. Dick: ibid. 18 (1946) 474.

DE DIEPVRIESMETHODE VOOR SPERMABEWARING ALS
TOEKOMSTIG HULPMIDDEL TER VERBETERING VAN DE
RESULTATEN BIJ K.I. i)

In 1949 zijn in Engeland en Australië de eerste proeven genomen om
door het bevriezen van verschillende soorten sperma, gevolgd door een
nog verdere afkoeling tot --79⁰ C., het sperma te bewaren en na ont-
dooien nog te zien leven. l)e lage temperatuur wordt verkregen door
gebruik te maken van koolzuurijs. Speciaal in Engeland hebben ver-
scheidene onderzoekers aan het probleem van de diepvries-bewaring
gewerkt en het is hun uiteindelijk gelukt om de methode voor toepassing
in de praktijk geschikt te maken.

Ze hebben bereikt dat de zaadcellen van stierensperma na bevriezen,
bij latere ontdooiing nog grote activiteit vertonen en dat de meerderheid
van de cellen dit proces goed overleeft.

Er is uit experimenten gebleken dat het sperma langer dan een jaar goed
is te houden, mits het bij een temperatuur van ongeveer — 8o° C. werd
bewaard.

Eveneens is gebleken, dat de bevruchtingsresultaten met diepvries-
sperma goed kunnen zijn. In 1950 zijn de eerste proeven genomen om
rundvee te bevruchten met diepvriessperma. Er werd slechts één koe
drachtig. Later zijn de resultaten echter sterk verbeterd en momenteel
worden er resultaten gemeld, waarbij 65 %—80 % van de dieren na één
keer insemineren niet opnieuw worden aangeboden. (Deze dieren zijn niet
alle drachtig.)

Het is gebleken dat de resultaten, ook nadat het sperma verscheidene
maanden is bewaard, niet noemenswaard verminderen.

Er blijkt weinig verschil in bevruchtingspercentage te bestaan of men het
sperma 10 keer of 100 keer verdunt.

Het transport van dicpvriessperma is theoretisch wel opgelost maar
behoeft nog nadere practische uitwerking. Het gaat er om hoe mee de
minste kosten de met sperma gevulde glasbuisjes op die lage temperatuur
breukvrij verzonden kunnen worden. De duur van het vervoer en dus de
afstand spelen in principe geen rol meer.

De zaadcellen van het stierensperma hebben een zeer intensieve be-
weging wanneer we deze, onder overigens gunstige omstandigheden, bij
een temperatuur van i 38° C. onder de microscoop bekijken.

Gedurende het leven van de zaadcellen wordt een hoeveelheid reserve-
voedsel verbruikt dat in de cel is opgeslagen. Biochemische processen ver-
lopen, de reservevoorraad wordt omgezet in energie welke we voor een
deel als beweging kunnen waarnemen. Bij deze omzettingen komen
afbraakproducten vrij die een ongunstige invloed uitoefenen op het
leven van de zaadcellen. Indien we nu door afkoeling en bevriezen van
het sperma deze levensprocessen bijna stil kunnen leggen, zonder dat de
zaadcellen dood gaan, zullen de celreserves lang aanwezig blijven en
zullen ook de schadelijke stofwisselingsproducten niet worden gevormd.
Er zijn bovendien nog andere schadebrengende factoren, waardoor het
noodzakelijk is, na het bevriezen nog met de koeling door te gaan tot lager
dan —70° C.

Wanneer een tijd later het sperma weer op een bepaalde manier wordt
ontdooid, worden de zaadcellen weer uit hun „diepe diepvriesslaap"
gewekt en onder de microscoop zien we ze dan nog vol energie door het
gezichtsveld zwemmen.

Alhoewel de technische uitvoering voor de praktijk op enkele stations
in Engeland reeds een goed verloop heeft, zijn wij het experimentele
stadium nog niet geheel te boven.

Welke mogelijkheden biedt de toepassing van het diepvriezen bij de sperma-
bewaring?

1. Het is mogelijk dat op deze wijze het sperma de eigenschappen van
vers sperma behoudt. Vers sperma geeft betere bevruchtingsresultaten.

Het is algemeen bekend, dat de bcvruchtingsresultaten op de eerste
dag beter zijn dan op de tweede, derde en vierde dag. Het bleek ons,
dat de resultaten van ruim 60 % tot ± 4° % daalden na de iste
inseminatie met sperma van één tot vier dagen oud.

In Zeeland verkeren we om redenen van organisatorische aard niet
in de mogelijkheid om dagelijks vers sperma te gebruiken. Het probleem
van het afzakken der resultaten is belangrijk. Als we aannemen dat
bij ons ongeveer ¹/₃ gedeelte van alle te insemineren dieren met sperma
van 3 of 4 dagen oud wordt behandeld, dan betreft dit in onze pro-
vincie ongeveer 3300 dieren per jaar. Het bevruchtingspercentage na
één keer insemineren zal gemiddeld dan tenminste 15 % lager zijn dan
dat van sperma van cle eerste dag. We kunnen zeker aannemen dat
daardoor per jaar 500 dieren méér terug komen, waarvan een deel
nog weer voor de tweede keer terug komt. Als we er van uit gaan dat
deze dieren gemiddeld een maand later kalven dan anders, dan is er
aanmerkelijke schade ontstaan. We mogen per dier het schadebedrag
zeker wel op ƒ 20,— stellen, zodat er op deze wijze jaarlijks een
schadepost van i ƒ 10.000,—• ontstaat voor de veehouders. Indien we de
verliezen welke ontstaan tengevolge van het achteruitgaan van de
spermakwaliteit in de loop van 2, 3 of 4 dagen, voor onze provincie
in totaal, en nauwkeuriger, zouden gaan berekenen dan zal het jaar-
lijkse verlies echter veel hoger blijken te zijn.

Om de veehouder aan een zo zeker mogelijke bedrijfsvoering te
helpen, moeten we de bevruchtingsresuitaten zo hoog mogelijk op-
voeren. Er moet geen aanmerkelijk deel van de voordelen van de K.I.
door mindere bevruchtingsresultaten weer verloren gaan. Het spreekt

vanzelf dat de omstandigheden in verschillende delen van het land niet
gelijk zijn. Toch zal voor elke provincie op dit punt een voordeel te
behalen zijn en kunnen de kosten van de diepvriesmethode alleen hier-
door al gerechtvaardigd zijn.

2. Bij tijdelijk uitvallen van de stier of door redenen van organisatorische
aard kan het voorkomen dat voor terugkomers niet hetzelfde sperma
voorradig is als de eerste keer werd gebruikt. Door het aanleggen van
een voorraad sperma van de verschillende stieren in diepgevroren
toestand zal een herinseminatie steeds met sperma van dezelfde stier
kunnen gebeuren. Uit een oogpunt van stamboekhouding heeft dit
voordelen.

In voorkomende gevallen van besmettelijke ziekten als mond- en
klauwzeer op een stierenstation, zou men ook zonder gevaar de sperma-
voorraad van vóór de besmetting kunnen gebruiken.

3. De vrije keuze van stier, welke foktechnisch van zo grote betekenis
is, kan bij elke vereniging beter worden bereikt door het aanleggen van
een voorraad diepvriessperma.

Het sperma kan door toepassing van deze methode door het gehele
land verzonden worden en op andere stations met diepvriesaccommo-
datie zeer geruime tijd worden bewaard. Op deze manier ontstaan er
wezenlijk nieuwe mogelijkheden in de fokkerij.

4. Er zal een vrijwel onbeperkt aantal dieren met sperma van één stier
kunnen worden geïnsemineerd. Dit is mogelijk doordat het sperma
zodanig kan worden verpakt dat het bijna geheel wordt benut. Des-
gewenst kan men met een honderdvoudige verdunning werken. Als
we een stier twee keer per week telkens twee keer laten dekken en we
gemiddeld per sprong 2^ cc bruikbaar sperma verkrijgen, levert dit
10 cc per week op. Bij ioo-voudige verdunning zal dit per jaar 50.000 cc
zijn, hetwelk in principe voorziet in de behoefte voor 50.000 te insemi-
neren dieren. Deze fantastische uitbuiting van bepaalde zeer goed
verervende stieren levert ongekende mogelijkheden op, waarbij naast
de enorme voordelen vooral, èn bij voorrang, aan de grote gevaren ge-
dacht moet worden!

Voordat men een stier op zeer grote schaal zal mogen gaan gebruiken,
moet men zeker zijn dat het dier ten aanzien van de vererving van
constitutie, productie en exterieur, een positieve invloed op zijn nakome-
lingen demonstreert. Men zal in ieder geval in het algemeen en voor
een zeer ruim gebruik van een stier in het bijzonder, een nauwkeurige
registratie van de resultaten dienen, te voeren in elke K.I. vereniging.
Dit betreft zowel de bevruchtings- als de geboorte-resultaten en verder
de opgroei van de dieren en de later te beoordelen eigenschappen met
inbegrip van de productie. Als deze gegevens worden verzameld, kan
er een gefundeerd oordeel over het verervend vermogen van de
stier worden gevormd en kan het soms verantwoord, ja zelfs van grote
betekenis zijn, een stier op zo grote schaal te gebruiken. Een eventueel
aangelegde grote voorraad sperma kan dan ook nog worden opgebruikt.

5. Door de grote houdbaarheid openen zich exportmogelijkheden van
sperma naar alle delen van de wereld.

en we zouden dom zijn om de ogen hiervoor te sluiten. In dit verband
kan het ook van bijzondere betekenis zijn dat diepvries-sperma prac-
tisch onder alle omstandigheden naar alle landen vervoerd kan worden
zonder gevaar voor verspreiding van besmettelijke ziekten.

Als wij geen sperma gaan exporteren en andere landen gaan dit
wèl doen van stieren, welke al of niet in ons land gekocht zijn, dan
komen we in een moeilijke situatie.

Er bestaat immers in principe geen verschil tussen het exporteren van
stieren en dat van sperma.

In Juli van het vorige jaar is deze kwestie in Engeland reeds in het
Parlement ter sprake gebracht.

Men bleek de mogelijkheden en de gevaren zeer goed te zien maar
kwam niet tot een oplossing.

Het is niet gemakkelijk om nieuwe mogelijkheden, welke door
wetenschappelijk onderzoek zijn ontstaan, in hun ontwikkeling te
stuiten. De wetenschap is in het algemeen internationaal en dat is
ook noodzakelijk om de levensvoorwaarden op de gehele wereld zoveel
en zo gelijkmatig mogelijk te verbeteren.

In het begin van de K.I. hebben we zowel hier als in andere landen
verzet ontmoet van de zijde van vele fokkers, die door de K.I. een grote
val in de prijzen van jonge stieren vreesden.

Zo is het ook nu zeer de vraag of export van sperma in het algemeen
te vermijden is. Mijn persoonlijke mening is, dat we het gebruik van
de diepvriesmethode snel moeten gaan invoeren. Ook al omdat we ons
zodoende althans gereed moeten houden voor export. Er ligt voor
diepvriessperma een wereldmarkt open en waarom zullen we aan-
nemen dat alle landen in de wereld zich van export zullen onthouden?

Moeten we overigens trachten de welvaart en de ontwikkelings-
mogelijkheden van de veeteelt in andere landen te remmen?

Bovendien is een al te grote ongerustheid over de eventuele nadelige
gevolgen niet gerechtvaardigd.

Voor de voortbrenging van eerste klas vee, veeteelt- en melkproducten
is méér nodig dan alleen sperma van goede stieren!

Enkele mededelingen over de nog zo korte geschiedenis van het diepvries-
procédé inzake de sperma-bewaring worden gevolgd door de conclusie
dat deze methode binnen het bereik van de praktijk van de K.I. ligt.

De houdbaarheid van sperma is zeer groot, zelfs een hoge verdunning
kan toch nog uitstekende bevruchtingsresultaten opleveren. In principe
levert het transport geen moeilijkheden op.

Het sperma kan langer dan een jaar worden bewaard, mede doordat
de biochemische processen practisch stil staan en schadelijke stofwisselings-
producten niet worden gevormd.

Doordat op deze wijze het sperma de eigenschappen van vers sperma
behoudt, zullen de bevruchtingsresultaten kunnen verbeteren. Volgens
gegevens uit Zeeland blijkt, dat de resultaten met sperma van 4 dagen oud
bijna 20 % lager liggen dan van die met vers sperma.

Tijdelijk uitvallen van een stier kan met diepvriesvoorraad worden
opgevangen. Vrije stierenkeuze is foktechnisch van groot belang en wordt
hierdoor beter mogelijk, zelfs over grote afstanden.

Met sperma van één stier kan een zeer groot aantal dieren worden geïn-
semineerd. Er wordt met nadruk op gewezen dat dit slechts verantwoord
is, indien blijkt dat een desbetreffende stier ten aanzien van de vererving-
van constitutie, productie en exterieur een positieve waarde bezit.

Naar overtuiging van schrijver zal ons land zich in de toekomst niet
van sperma-export met behulp van het diepvriesprocédé kunnen onthouden,
alleen al, omdat er in principe geen verschil bestaat tussen de export van
stieren en dat van sperma.

Some information on the history, still so short, of the deep-freezing method for the
preservation of semen is followed by the conclusion that this method is within reach
of the practice of A.I.

The longevity of semen is very great, even a high dilution can still produce excellent
conception results.

The semen can be preserved for longer than a year, because the biochemical
processes have practically ceased and harmful products of the metabolism cannot be
formed.

Because in this way the semen retains the properties of fresh semen, the conception
results will be capable of improvement.

According to data from Zeeland, it appears that the results with 4 day old semen
are about 20 % lower than those with fresh semen.

It is calculated that the cost of the deep-freezing method can already be justified
by improvement in the conception results.

Free selection of bulls is of great importance for breeding, and by employing this
method it is more possible, even over great distances.

A very great number of animals can be inseminated from one bull. It is pointed out
emphatically that this is only justified when it appears that the bull concerned possesses
a positive value with respect to the heredity of constitution, production, and exterior
qualities.

It is the author\'s conviction that, in the future, our country will not be able to abstain
from export of semen using the deep-freezing method, merely because, in principle,
there is no différence between the export of bulls and of semen.

Quelques communications sur l\'histoire encore si récente du procédé du gel profond
concernant la conservation du sperme, sont suivies de la conclusion que cette méthode
est à la portée de la pratique de l\'insémination artificielle. La stabilité du sperme est
très grande; même une haute dilution peut pourtant encore fournir d\'excellents résultats
de fécondation.

Le sperme peut se garder pendant plus d\'un an, grâce e.a. par le fait que les procès
biochimiques sont pratiquement arrêtés et qu\'il ne se forme pas de produits nuisibles
du métabolisme.

Par le fait que de cette manière le sperme garde les propriétés du sperme frais, les
résultats de la fécondation peuvent s\'améliorer.

Il résulte de données de notre province de Zélande que les résultats obtenus avec du
sperme âgé de 4 jours sont de 20 % inférieurs à ceux avec du sperme frais.

On a calculé que les frais de la méthode du gel profond peuvent déjà être justifiés
par l\'amélioration des résultats de fécondation.

Lorsque temporairement on doit retirer un taureau, on peut y remédier par la pro-
vision du gel profond. Au point de vue de la technique de l\'élevage, le choix libre des
taureaux est très important et grâce à la dite provision, on peut se permettre ce choix
libre, même sur de grandes distances.

A l\'aide d\'un seul taureau on peut féconder un très grand nombre d\'animaux. Il faut
insister sur le fait que c\'est justifié seulement lorsqu\'il est évident que le taureau en
question à l\'égard de la transmission par héritage de constitution, de production et
d\'extérieur possède une valeur positive.

Selon la conviction de l\'auteur notre pays ne pourra pas s\'abstenir de l\'exportation de
sperme en faisant usage de procédé du gel profond, déjà rien que par le fait qu\'il n\'y a
pas, en principe, de différence entre l\'exportation de taureaux et celle de sperme.

Aus einigen Mitteilungen über die noch so kurze Geschichte des Tiefgefrierprozesses
mit Hinsicht auf die Spermaaufbewahrung, wird die Konklusion gezogen, dass diese
Methode innerhalb des praktischen Bereichs der K.B. liegt.

Die Haltbarkeit des Spermas ist sehr gross, selbst eine starke Verdünnung kann doch
noch ausgezeichnete Befruchtungsresultate erzielen.

Das Sperma kann länger als ein Jahr aufbewahrt werden, schon deshalb, weil die
biochemischen Prozesse praktisch zum Stillstand gekommen sind und keine schäd-
lichen Stoffwechselprodukte erzeugt werden.

Dadurch, dass das Sperma die Eigenschaften des frischen Spermas behält, könnten
die Befruchtungsrcsultate noch verbessert werden.

Angaben aus Zeeland zeigen, dass die Resultate bei 4 Tage altem Sperma um 20%
niedriger liegen, als bei frischem.

Man beziffert, dass die Kosten des Tiefgefrierverfahrens allein schon durch die
Besserung der Befruchtungsrcsultate gerechtfertigt sind.

Zeitweises Ausfallen eines Stieres kann mit dem Tiefgefriervorrat aufgefangen werden.

Eine freie Stierwahl ist züchtcrisch von grosser Wichtigkeit, sie wird hierdurch leichter
ermöglicht, selbst bei grösseren Entfernungen.

Von einem Stier kann so eine grosse Anzahl Tiere inseminiert werden. Es wird jedoch
nachdrücklich darauf hingewiesen, dass dieses nur dann verantwortet werden kann,
falls sich erweist, dass der betreffende Stier hinsichtlich der Vererbung von Konstitution,
Produktion und Äusseres, einen positiven Wert besitzt.

In Zukunft kann sich, nach der Uberzeugung des Schreibers, unser Land dem Export
von Sperma, unter Benutzung des Tiefgefrierverfahrens, nicht mehr entziehen, allein
schon darum, weil im Grunde genommen kein Unterschied zwischen dem Export von
Stieren und dem von Sperma besteht.

Infecties met Listeria monocytogenes komen overal ter wereld voor.
Deze bacterie kan ziekte veroorzaken bij mensen, runderen, paarden,
schapen, geiten, varkens, konijnen, zilvervossen, kippen en kanaries.

Voor zover het de provincie Overijssel betreft, werd deze bacterie tot
nu toe geïsoleerd uit runderen, schapen, varkens en kippen. Aangezien
de Listeria monocytogenes ook pathogeen kan zijn voor de mens, moet
Listerellosis (Listeriasis) als een Zoönose beschouwd worden.

In het algemeen kan men zeggen, dat deze bacterie affiniteit heeft voor
het centrale zenuwstelsel (speciaal de medulla oblongata) en voor de
gravide uterus. Daarnaast komt het soms alleen maar tot een sepsis, waarbij
de bacterie uit de milt en verder soms uit lever en long geïsoleerd kan
worden. Indien het dier in dit stadium niet sterft en de ziekte wat langer
duurt, kan men in deze organen necrotische haardjes vinden.

In het Tijdschrift voor Diergeneeskunde 1952 110. 23 werd hierover
reeds bericht. Het in dat artikel beschreven geval bij een schaap was niet
typisch, omdat de bacterie uit de milt geïsoleerd werd en er geen hersen-
onderzoek plaats vond. Bij een hierna nog te beschrijven gestorven schaap
van hetzelfde bedrijf was dit wel het geval.

Bij onderzoek van ingezonden materiaal uit de provincie Overijssel is
het vinden van Listeria monocytogenes geen zeldzaamheid.

Op hetzelfde bedrijf, waar reeds eerder Listeria monocytogenes uit de
milt van een schaap geïsoleerd was, stierf voorjaar 1953 weer plotseling
een dier. In het verloop van ruim een jaar was dit het zevende dier, dat
onder ongeveer dezelfde verschijnselen als de vorige, uit een koppel van
ruim 80 dieren succombeerde. Er was dus in deze koppel een sterfte van
bijna 10 %. In verband hiermede werd door coll. De Biggelaar te Ommen
de Gezondheidsdienst gewaarschuwd en werd dit schaap in onderzoek
genomen.

gestorven was. In eerste instantie was het dier wat achter gebleven bij de
koppel, daarna was het slap geworden en kon niet meer staan. De sectie
leverde geen bijzonderheden op, behalve een geringe hartdegeneratie en
enkele dubieuze petechiën; geen distomatose of strongylose. Macroscopisch
werden na openen van de schedel ook geen veranderingen aan de hersenen
waargenomen.

Kweekproeven van milt, lever, nier en hartebloed hadden een negatief
verloop. Er werd geënt op serumagar en in bouillon.

Na het openleggen van de schedel werd ook geënt uit het verlengde
merg, kleine en grote hersenen op dezelfde bodems.

Speciaal uit het verlengde merg werd een massale, reine groei verkregen
van Gram pos., overwegend korte, staafjes. Sommige waren een weinig
Gramlabiel en er werden ook enkele lange vormen waargenomen.

Op de bloedagarplaat vertoonde deze bacterie een duidelijke b-haemo-
lyse. Lakmoesmelk werd binnen 8 uur ontkleurd.

De cultuur werd opgezonden naar de Rijksseruminrichting te Rotterdam,
het Instituut voor de Volksgezondheid te Utrecht en naar het Instituut
voor praeventieve geneeskunde te Leiden. Door alle drie instituten werd
de diagnose Listeria monocytogenes bevestigd.

Stukjes verlengd merg, kleine en grote hersenen werden uitgenomen
voor het maken van paraffinecoupes. Ook bij insnijden der hersenen
werden macroscopisch geen afwijkingen waargenomen.

Bij het microscopisch onderzoek der coupes bleken er ernstige verande-
ringen te bestaan, vooral in het verlengde merg en in geringe mate in de
kleine hersenen. In de grote hersenen werden slechts sporadisch afwijkingen
aangetroffen.

Er werden uitgebreide polymorphkernige en lymphocytaire infiltraten
waargenomen en een duidelijke lymphocytaire meningitis. De infiltraten
waren vooral perivasculair gelocaliseerd.

Bij dit schaap had de Listeria monocytogenes dus een uitgesproken
meningo-encephalitis veroorzaakt, hetgeen ook duidelijk te zien is op de
beide microphoto\'s, die welwillend gemaakt werden in het Pathologisch
Instituut te Utrecht (Prof. J. H. ten Thije).

De verschijnselen van Listerellosis bij het schaap zijn niet altijd zo
typisch, als in sommige handboeken beschreven wordt, en waarbij de-
ziekte „Circling disaese" genoemd wordt. Bij geen der zeven op boven-
vermeld bedrijf gestorven schapen werd ronddraaien in cirkels of andere
dwangbewegingen waargenomen. De voornaamste symptomen waren
depressie, slapte en onvermogen tot staan en deze verschijnselen komen
bij meer ziekten voor. De verschijnselen doen wel het meest aan een
vergiftiging denken bv. door vergiftige planten (alcaloïden).

Ook zou aan Acetonaemie gedacht kunnen worden, waarbij een urine-
onderzoek verdere aanwijzingen kan geven.

Polycephalus multiceps) zal men bij het openen van de schedel gemakkelijk
deze kastanje- tot ganze-ei grote blazen ontdekken.

Met de virusziekten Louping 11 en Bornase ziekte behoeft tot nu toe
in Nederland geen rekening gehouden te worden.

Aangezien op het bedrijf van herkomst in het verloop van ruim een
jaar een sterfte in de koppel geweest was van bijna 10 %, werd geprobeerd,
eventuele Listeriadragers op te sporen.

Daar aangenomen wordt, dat de infectie waarschijnlijk vanuit de
neus (keel) holte plaats vindt, werd bij alle 83 op het bedrijf aanwezige
schapen een onderzoek hiernaar ingesteld.

Met steriele wattenpropjes, bevestigd op een plm. 25 cm lange koper-
draad, werd bij alle schapen zo diep mogelijk het slijmvlies van beide
neusgangen afgewreven. Daarna werden deze watjes uitgestreken op een
serumagarbuis en op een 10 % bloedagarplaat.

Het resultaat was, dat overwegend groei verkregen werd van niet-
haemolytische staphylococcen. Verder werden enkele koloniën van haemo-
lytische staphylococcen en enkele colikoloniën gekweekt.

Op meerdere serumagarbuizen ontstond groei van Proteus, terwijl
enkele bloedplaten overgroeid raakten door schimmels (o.a. Aspergillus
fumigatus). Noch op de 83 serumagarbuizen, noch op de 83 bloedagar-
platen werd groei waargenomen van Listeria monocytogenes, zodat dit
onderzoek van de neusholte een volledig negatief verloop had.

Er wordt melding gemaakt van een Listeria rnonocytogenes-isolatie in
reincultuur uit het verlengde merg van een schaap. Microscopisch-anato-
misch bleek bij dit schaap een ernstige meningo-encephalitis aanwezig te
zijn. Reeds eerder werd bij een schaap van hetzelfde bedrijf Listeria
monocytogenes uit de milt geïsoleerd, cr vond toen echter geen hersen-
onderzoek plaats. In het verloop van ruim een jaar trad in deze koppel
van ruim 80 schapen een sterfte op van bijna 10 %. De verschijnselen bij
deze schapen waren bijna allen gelijk nl. 1—3 dagen ziek, achterblijven
bij cle koppel, depressie, slapte en niet meer kunnen staan.

Bij de overige 83 klinisch gezonde schapen werd een bacteriologisch
onderzoek van het neusslijmvlies ingesteld, zonder dat Listeria mono-
cytogenes gekweekt kon worden, zodat op deze manier geen Listeriadragers
gevonden werden.

Het bacteriologisch- en pathologisch-anatomisch onderzoek wordt be-
sproken, evenals de differentiaaldiagnose. Bij meerdere ziekten kunnen
zich soortgelijke verschijnselen voordoen. Het is van belang dat in al deze
gevallen hersenonderzoek plaats vindt, daar anders geen goede diagnose
te stellen is.

Uit bovengenoemde bevindingen blijkt, dat ook in Nederland rekening
gehouden dient te worden met Listerellosis als koppelziekte bij schapen.

A report is given of an isolation of Listeria monocytogenes in a pure culture from
the medulla oblongata of a sheep. Micorscopically-anatomically a serious meningo-
encephalitits appeared to be present in this sheep. Already carlier Listeria monocy-

togcnes had been isolated from the spleen of a sheep from the same farm, however
no examination of the brain was then performed. In the course of about one year in
this flock of about 80 sheep a mortality of nearly 10 % occurred. The symptoms of
these sheep were the same in nearly all cases, namely ill for 1—3 days, lagging behind
in the flock, depression, weakness and inability to stand up. On the remaining 83
clinically healthy sheep, a bacteriological examination of the mucous membrane of
the nose was performed, but without being able to cultivate Listeria monocytogenes,
so that in this way no carriers of Listeria could be found.

The bacteriological and pathological-anatomical examination are discussed as well
as the differential diagnosis. In several diseases similar symptoms can occur. It is im-
portant that in all these cases an examination of the brain is performed, as otherwise no
reliable diagnosis can be made.

From the above-mentioned experiences it appears, that, also in the Netherlands,
Listerellosis must be taken into account as a brain disease in sheep.

On fait mention d\'une isolation de Listeria monocytogenes dans un bouillon de culture
de la moelle prolongée d\'un mouton. Au point de vue microscopique-anatomique on
constata chez ce mouton une grave méningo-encéphalite.

Auparavant on avait déjà isolé chez un mouton de la même entreprise une Listeria
monocytogenes de la rate; on ne procéda cependant alors pas à un examen du cerveau.
Dans le courant de plus d\'une année il se présenta chez cette troupe de passé 80 moutons
une mortalité de presque 10 %. Les symptômes chez ces moutons étaient presque
tous identiques, savoir malades 1 -3 jours, rester en arrière du troupeau, de la dépression,
de la prostration et ne plus pouvoir se tenir debout.

Chez les autres 83 moutons cliniquement sains on procéda à un examen bactério-
logique de la muqueuse du nez, sans e]u\'on puisse cultiver de la Listeria monocytogenes,
de sorte que de cette manière 011 ne put pas trouver de porteurs de Listeria.

On discute 1\' examen bactériologique et pathologique-anatomique, ainsi que la
diagnose différentiale. Chez plusieurs maladies il peut se présenter des phénomènes
identiques. Il importe de procéder clans tous ces cas à un examen du cerveau, vu que
sans cela 011 ne peut pas établir une bonne diagnose.

II résulte des constatations citées ci-dessus qu\'en Hollande aussi il faut tenir compte de
Listerellosis comme maladie céphalique chez les moutons.

Es wird hier von einer Absonderung der Listeria monocytogenes in Reinkultur aus
dem verlängerten Mark eines Schafes berichtet. Mikroskopisch-anatomisch ergab
sich, dass bei diesem Schafe eine ernste Meningoenzephalitis vorhanden war. Bereits
früher war aus der Milz eines Schafes, aus demselben Betriebe herstammend, eine
Listeria monocytogenes isoliert worden; damals fand jedoch keine Gehirnuntersuchung
statt. Im Verlaufe von etwas über einem Jahre, betrug die Sterblichkeit in elicser er.
80 Schafe umfassenden Herde beinahe 10 %. Die Erscheinungen waren bei allen
Schafen fast die gleichen, nämlich: 1 3 Tage krank. Zurückbleiben hinter der Herde,
Depression, Schwäche und die Unfähigkeit sich noch aufrecht zu erhalten.

Bei den übrigen 83 klinisch gesunden Tieren wurde eine bakteriologische Unter-
suchung der Nasenschleimhaut vorgenommen, ohne dass Listeria monocytogenes
gezüchtet werden konnte, sodass auf diese Weise keine Listeriaträger ermittelt werden
konnten.

Weiterhin wird die bakteriologische und pathologisch-anatomische Untersuchung,
sowie die Differentialdiagnose besprochen. Bei mehreren anderen Krankheiten können
ähnliche Erscheinungen auftreten. Es ist daher wichtig, dass in allen dergleichen Fällen
eine Gehirnuntersuchung vorgenommen wird, da sonst keine gute Diagnose gestellt
werden kann.

Aus den obenangeführten Feststellungen ergibt sich, dass man auch in Niederlanden
mit Listerellosis als Herdenkrankheit bei Schafen Rechnung zu halten hat.

i. Kleine hersenen schaap. Duidelijke meningitis veroorzaakt door Listeria monocytogenes.

2. Verlengde merg schaap. Duidelijke perivasculaire infiltraten. Encephalitis door

Als antwoord op de reactie van collega van Santen op mijn artikel
over ,,de verhouding vleeshygiëne-vleeshandel" moet ik beginnen met te
constateren, dat men natuurlijk verschillend kan denken over de vraag
of het wenselijk is, iets over een bepaald onderwerp te publiceren. Ik heb
alleen mijn persoonlijke mening weergegeven en dat is in ons tijdschrift
toch zeker geoorloofd. Als een lid van de redactie publicatie meent te
moeten ontraden, dan had hij toch kunnen proberen mij daarvan te over-
tuigen, of kunnen bevorderen, dat ik mijn denkbeelden op andere wijze
kenbaar kon maken.

Uit de kritiek, door v. S. geleverd op mijn artikel, geloof ik te mogen
besluiten, dat v. S. de mening is toegedaan, dat ik de bomen in het bos
niet zie. Diezelfde kritiek is echter voor mij aanleiding om de vraag te
stellen, of v. S. door de bomen het bos nog wel ziet. De opmerkingen immers
van v. S. dat „indien er in een slachthuis behoefte bestaat aan een advies-
commissie, dit een motie van wantrouwen inhoudt tegen de directeur"
en „dat men slechts kan beluisteren het begrip medezeggenschap maar
nooit van medeverantwoordelijkheid" wijzen er op, dat v. S. in deze
opmerkingen een voldoende grond aanwezig acht om daarmee mede-
zeggenschapscommissies in ons huidig maatschappelijk bestel overbodig
te verklaren. Deze practische moeilijkheden, die ook mij bekend zijn,
bewijzen echter slechts, dat ook de „praktijk" van de medezeggenschap
moet groeien. Doch ze zijn nog niet voldoende grond, om daarmee het
recht op medezeggenschap (dus ook op medeverantwoordelijkheid) te
kunnen ontzeggen.

Op de eerste plaats maakt v. S. bezwaar tegen de titel van mijn artikel.
Naar ik meen snijdt de kritiek van v. S. geen hout. Ik heb m.i. aangetoond,
dat er nieuwe verhoudingen groeiende zijn tussen de vleeshygiëne en de
vleeshandel. Juist waar de belangstelling van de vleeshygiënist zich ook
meer gaat richten op het slachthuis (gemeentelijk) als economisch bedrijf
en anderzijds waar de slagers het slachthuis steeds meer gaan zien als een
groot middenstandsbedrijf, is er wel degelijk een basis geschapen, waarop
een gezonde medezeggenschap gebouwd kan worden en dan ook tot
behoud van deze goede ontwikkeling gebouwd moet worden. Wel heeft
v. S. gelijk dat ik tot medezeggenschap concludeer, op grond van de
situatie in het slachthuis, zoals ze is en zich ontwikkelt, maar mijn artikel
heeft zich niet alleen op deze medezeggenschap in het slachthuis gericht,
maar heeft ook anclere raakvlakken tussen de vleeshygiëne en de vlees-
handel in \'t verleden en heden belicht.

Met een tweetal voorbeelden zullen we nog nader trachten te verduide-
lijken, dat de wijze, waarop de vleeshygiënist in relatie treedt met de
vleeshandelaar, in hoge mate afhankelijk is van de ontwikkeling van de
vleeshandel.

Direct na de oorlog heeft een groot vlees- en vleeswarenbedrijf in Neder-
land een vleeshygiënist, die zich in bacteriologische richting ontwikkeld
heeft, in haar dienst willen nemen.

Als tweede voorbeeld moge gelden het instituut in Kulmbach, dat door
samenwerking van wetenschap en bedrijfsleven tot stand is gekomen.

In beide gevallen nemen we een streven waar om te komen tot een
andere en nauwere samenwerking van de vleeshygiënist en de vlees-

handelaar, en wel ten gevolge van een wijziging in de structuur van de
vleeshandel en van een juister inzicht van de vleeshandelaren in de be-
tekenis, die de vleeshygiënist als wetenschappelijk adviseur kan hebben
voor het bedrijf.

Vervolgens wil ik omtrent de strekking van mijn artikel nog enkele
opmerkingen maken.

Voor zover het deze medezeggenschap betreft, zal ik nog een kort résumé
geven.

In mijn artikel heb ik er op gewezen, dat het voortbestaan van de
^/ac/i<huizen afhankelijk is van de mate waarin het slachthuis economisch
beheerd wordt en dat economisch beheer in de meeste gevallen slechts tot
stand kan komen door nauwe samenwerking van de directeur en de
slachthuisgebruikers.

Een andere reden voor deze samenwerking is de groei van de mede-
zeggenschapsgedachte, dank zij de bestudering en totstandkoming van de
publiekrechtelijke organen.

De vraag mag gesteld worden of wij vleeshygiënisten ons van deze
belangengemeenschap wel voldoende bewust zijn en of wij er wel van
overtuigd zijn dat samenwerking met de vleeshandelaren noodzakelijk is,
willen we een redelijke kans hebben om de openbare slachthuizen te kun-
nen behouden.

In Duitsland is men blijkbaar van die belangengemeenschap, welke
er bestaat tussen de vleeshygiënisten van de openbare slachthuizen en de
slachthuisgebruikers, zich zeer goed bewust. Hoe zouden we anders de
publicaties kunnen verklaren van C. Freybe (de Qe plaatsvervangende
voorzitter van de Duitse Slagershond) in de Deutsche Schlacht- nud
Viehof-Zeitung van 1953, waarin deze uiteenzet, waarom een advies van
de plaatselijke slachthuisgebruikers zo belangrijk is, vooral bij nieuwbouw
of verbouw van het slachthuis.

Nu blijkt v. S. in zijn kritiek geen belang gehecht te hebben aan deze
beschouwing over de aard en de bedreiging van het openbaar slachthuis.
Hij zegt er althans niets van.

Toch is een bezinning op het wezen van een zaak niet alleen weten-
schappelijk van belang, maar vaak heeft ze ook voor het praktisch han-
delen grote waarde. Van S. is zich hiervan blijkbaar te weinig bewust.

Wanneer we ons niet bezinnen over het wezenlijke en over het wenselijke
in het slachthuisbedrijf, dan lopen we gevaar het slachthuis te verliezen
en dan zou onze plaats kunnen worden ingenomen door deskundigen-niet-
vleeshygiënisten, welk gevaar in Duitsland reëel is geweest. Ook is dan de
kans groot, dat de grootslachterij (particulier of coöperatief) het wint van
het openbaar slachthuis.

Waar v. S. meent „tussen de regels door propaganda te lezen voor de
instelling van het systeem van een Directeur van het slachthuis naast,
boven of onder een Directeur van de vleeskeuringsdienst", is het juist mijn
bedoeling geweest de wegen aan te geven (advies-commissie), die dit
gedeelde directoraat kan voorkomen. Ik schreef „de vleeshygiënist dient
bij de bepaling van zijn houding t.a.v. de slachthuisgebruikers zich bewust
te zijn èn van de meest gewenste ideële verhouding èn van de feitelijke
historische groei (blz. 369). De feitelijke historische groei is: alle functies
in handen van de directeur.

een adviescommissie, dit een motie van wantrouwen inhoudt tegen de
directeur, want bij een goede Directie is er aan dit instituut geen behoefte."
Het lijkt mij dat een goed Directeur, die zijn tijd verstaat en de ontwikkeling
kent en voorziet (als een goed bestuurder), juist wèl behoefte aan dit
instituut zou kunnen hebben. Hij kent zijn eigen beperkingen zeker op
economisch terrein en hij weet, dat zijn slachthuisgebruikers recht hebben
op meer te zijn dan onmondige kinderen. Enige Nederlandse slachthuizen
bezitten dan ook reeds adviescommissies.

Vraag: Een abortus-vaccinatie beeft alleen zin, indien een vrij dier, dus een dier
dat voorheen onbesmet was, wordt gevaccineerd; een reeds besmet dier vaccineren zou
geen zin hebben. In een aparte mededeling wijst Bosgra in ons Tijdschrift op het belang
van een abortusvrijc opfok van de kalveren, omdat anders de vaccinatie „minder" goed is.

1. Is het nu niet consequenter te poneren, dat vaccinatie van een kalf, dat reeds
maandenlang met abortusbaccillen in de melk besmet is, zinloos is?

2. Indien het antwoord op deze vraag bevestigend luidt, is het dan niet eveneens
zinloos een kalf, dat op tijd uit een abortus-koe wordt geboren en misschien wel steeds
in een reincultuur van abortusbacteriëen opgroeide, op latere leeftijd te vaccineren,
m.a.w. is vaccinatie van kalveren op een sterk besmet bedrijf niet zinloos?

3. Indien het antwoord op deze vragen ontkennend moet luiden, zou het dan ook
niet nut kunnen hebben bij een positief reagerend rund (wat immers niets heeft te be-
tekenen voor de immuniteit) een vaccinatie toe te passen teneinde immuniteit te ver-
hogen of op te wekken?

4. Indien men pinken op een leeftijd van i 8 maanden vaccineert tegen abor-
tus, hoevele van deze dieren bezitten (of zouden naar schatting bezitten) dan een
positieve agglutinatie tengevolge van natuurlijke besmetting?

5. Moet voor deze dieren stipt genomen de regel gelden: niet vaccineren voordat uit
een voorafgaand bloedonderzoek blijkt, dat zij negatirf zijn?

6. Uit eigen practijkervaring bereken ik, dat indien drachtige runderen van alle
leeftijden en op drachtigheidspcrioden van 4-7 maanden worden ingeënt met Brucclla
abortus strain i () het risico va.11 z.g.n. ent-a.bortu.s beneden de i °/₀ blijft (dit betreft
dieren waarvan op grond van voorafgaand melkondcrzoek min of meer zeker mag
worden aangenomen, dat zij abortusvrij zijn).

Is dit in overeenstemming met de literatuurgegevens omtrent het risico van ent-
abortus door S. ig?

1-2 Het is een bekend feit, dat jonge kalveren zeer weinig gevoelig zijn voor Brucclla
abortus. Ook bij een zeer grove besmetting worden de bacteriën binnen enkele weken
vernietigd. Agglutininen worden als regel niet gevormd of zijn snel weer verdwenen.
Door dergelijke jeugd-infecties wordt doorgaans ook geen immuniteit opgewekt.

Er is echter een enkele waarneming, dat kalveren, gevoed met colostrum van besmette
koeien, na vaccinatie met St. 19 onvoldoende geïmmuniseerd waren. Men kan in dit
geval aannemen, dat door de jcugd-infectie een zwakke vorming van antigeen had
plaats gehad, welke voldoende was om het aanslaan van de enting met St. ig te voor-
komen, doch welke een onvoldoende immuniteit tegen een virulente infectie opleverde.

Het zou dus kunnen voorkomen, dat de vaccinatie met St. ig op besmette bedrijven
minder effect noteert dan op abortus-vrije bedrijven. Een abortus-vrije opfok zal dus
een grote zekerheid van de enting kunnen opleveren.

Niettemin is bij vergelijkende proeven op besmette bedrijven gebleken, dat vaccinatie
van de kalveren met St. 19 vaccin op een leeftijd van 6-8 weken daar wel degelijk zin
heeft.

3 Een rund, hetwelk naar aanleiding v an een duidelijke agglutinatietitcr blijkt geïn-
fecteerd te zijn, ondervindt door vaccinatie geen weerstandsverhoging; in tegenstelling
met de jcugd-infecties, is het natuurlijke antigeen hier reeds in rijke mate aanwezig;
de vorming van antilichamen is statisch en ongevoelig voor verdere verhoging door
strain 19.

4-5 Slechts zelden zullen pinken op een leeftijd van ^ 8 maanden positieve bloed-
titers bezitten. Deze zeldzaamheid maakt hel niet nedig jaarlijks de vele tienduizenden
kalveren vooraf aan een scrologisch bloedonderzoek te onderwerpen.

6 In de literatuur wordt opgegeven, dat het risico van ent-abortus door vaccinatie
met St. 19 tot en met de 5de maand der drachtigheid te verwaarlozen is.

Wanneer in de waarnemingen van de vraagsteller een groot aantal runderen begrepen
is, dat in de 6de en 7de maand der drachtigheid is gevaccineerd, zou dit de indicatie
geven, dat het risico tot en met de 7de maand der drachtigheid gring is.

Lehrbuch tier allgemeinen Chirurgie für Tierärzte, Prof. Dr. Walther Pot z.
Zweite umgearbeitete Aullage. Ferdinand F.nke Verlag, Stuttgart.

Deze 2c verbeterde druk van Bolz\' Algemeine Chirurgie, importeurs Meijlenhoff
& Co. N.Y. te Amsterdam is een zeer mooie i 500 bladzijden tellende uitgave op pracht
papier, duidelijke druk en verlucht met een ruim 300-tal recente foto\'s passende bij
de behandelde onderdelen.

Hoewel de indeling van dit boek dezelfde bleef, werd de stof aangevuld met nieuwere
gegevens door de schrijver ontleend aan eigen ervaring en geput uit de buitenlandse
literatuur.

Zo werd ondermeer hieraan toegevoegd de ervaringen en resultaten verkregen met
penicillinc-behandeling zowel bij plaatselijke wondinfectic als pyogene-infecties, terwijl
ook de prophylaxis bij aanwending van dit middel ten behoeve van ingrijpende operaties
wordt aangegeven.

Bij het onderdeel „fractuur-behandeling" vermeldt Botz naast de algemene methode
van repositic en retentie met spalk en gips ook de moderne methoden op dit gebied,
zoals de „pen" methode volgens Küntscher; de methode Stader en andere overeen-
komstige toepassingen.

Zowel ten behoeve van het onderwijs, de universitaire opleiding van de veterinaire
student en als handleiding voor de practicus kan ik dit werk ten zeerste aanbevelen.

De invloed van aureomycine op de pensflora, door P. Andersson. (Aureomy-
cinets inverkan pa vamfloran hos mindre idisslarc. Nordisk Veterinaermcdicin 5, 636,
■953)-

Aureomycine heeft een zeer sterk nadelige invloed op de pensflora. De eetlust ver-
dwijnt volkomen. Wil men aureomycine voor therapeutische doeleinden bij herkauwers
gebruiken, dan moet men na het beëindigen van de kuur de behandelde dieren pens-
inhoud van normale dieren verstrekken. j Boogaerdt

Therapie van kalfziekte met adrenocorticotroop hormoon, door H. W.
Westermarck. (Changes in the minerals and tracé clements as well in protein fractions
and the eosinophil count in the blood of cows paresis and partus after ACTH admini-
stration. Nordisk Veterinaermedicin 5, 609. 1953).

In een zeer interessant artikel beschrijft W. de toepassing van ACTH bij koeien
lijdende aan kalfziekte. Bij vier van deze koeien had de melkziekte een slepend verloop.
De gebruikelijke injecties resulteerden geen enkel effect. Een behandeling met ACTH
(0,6 mg/kg) gaf herstel binnen twaalf uur. Behalve deze 4 dieren werden ook nog 7
anderen met ACTH ingespoten, nl. een dier met acute melkziekte, één met osteomalacie,
één met acetonaemie, twee normale runderen en twee koeien durante partu. Uitvoerig
worden de veranderingen in het bloedbeeld nagegaan. Bepaald werden: Ca, Mg,
anorganisch P. K., Na, Cu, Fe, Mn, globuline, albumine en het aantal eosinophiele
leucocyten.

Het uitgebreide cijfermateriaal, dat hier niet weergegeven kan worden, is niet geheel
in overeenstemming met datgene wat men over het algemeen beschouwt als te zijn hei
effect van injectie van Adrenocorticotroop Hormoon.

Het zou zeer de moeite waard zijn, een dergelijk onderzoek ook hier te lande te
verrichten. j Boogaerdt.

Klierkoorts van Pfeiffer en overgevoeligheid tegenover 1\'AS. H. v. Donk.
N.T.v.G., 30 Aug. 1952, nr. 36.

Het slecht verdragen van PAS kan veroorzaakt worden door toxische werking van hel
middel of door overgevoeligheid van de patiënt.

Deze overgevoeligheid ontstaat enige tijd na het begin van de toediening, is dus een
sensibilisatie.

Beschreven wordt de ziektegeschiedenis van een vierjarige jongen met een bronchitis
tuberculosa, die 15 dagen na het begin van de toediening van PAS ernstig ziek werd
met koorts, rode keel, erytheem, algemene lymphklierzwelling, miltvergroting, diarrhee
en bloedveranderingen, die typisch waren voor de klierkoorts van Pfeiffer (mono-
nucleosis infectiosa). De agglutinatiereactie van Paul-Bunnell viel negatief uit. Lapjes-
proeven met PAS-oplossing en PAS-poeder vielen sterk positief uit. Hier bestond dus
een verkregen overgevoeligheid. Desensibilisatie (zeer langzaam stijgende toediening
van PAS-drank) mislukte, wat een bewijs temeer was, dat een overgevoeligheid was
ontstaan. J H S

In de literatuur vond men aangegeven, dat door infectie van Brucella-vaccin een
onderscheid kan worden gemaakt tussen positieve agglutinatietiters door spontane
infectie en door vaccinatie. De eerste zouden hierdoor stijgen, de laatste niet.

King c.s. wijzen erop, dat bij Brucella-dragers spontane titerfluctuaties kunnen
voorkomen, die de beoordeling bemoeilijken.

Zij deden een onderzoek met 45 bekend Brucella-positieve runderen. Hierbij bleek,
dat 60 % der dieren wel een titerstijging had na strain 19-injectie. Zij betwijfelen de
waarde van de methode.

VVeisz, K. Der prakt. Tierarzt, 1952, no. 7, p. 8- 11; no. 8, p. 7—10; no. 9, p. 3—5;
110. 11, p. 9—12.

In hoofdzaak is dit een weergave van de literatuur over de Vibrio-fetus-infecties van
het rund, met het doel de Duitse dierenartsen bekend te maken met de nieuwe inzichten,
die hierover in de laatste jaren in het buitenland zijn ontstaan.

Sehr, meent, mede op grond van eigen onderzoek, dat Vibrio-fetus-infecties ook in
Duitsland in vele gevallen als de oorzaak van de z.g. „enzoötische steriliteit" moeten
worden opgevat.

Sehr, heeft onderzocht, of de Leptospira bovis voor de mens van evenveel belang is
als de L. icterohaemorrhagiae, canicola, pomona, e.a. Een epizoötie in 1951 onder
runderen in Israël maakt dit aannemelijk, daar toen v. u. Hoeden beschreef, dat meer
dan 1000 gevallen bij mensen serologisch zijn aangetoond. De besmetting zou niet alleen
door omgang met besmette dieren kunnen ontstaan, maar ook rechtstreeks — dus zonder
runderpassage — door besmetting door urine van met 1.. bovis besmette veldmuizen.
De besmetting van de mens verloopt veelal licht in tegenstelling met runderen en
kalveren.

Door „screening" is in verschillende delen van de wereld gebleken, dat runderen
met een L.-stam zijn besmet geweest (tot 25 %). Sehr, vond een percentage van 7 %,
waarvan 4 % door L. icterohaemorrhagiae, en 2 % door L. bovis.

Bij runderen gevonden L.-stammen vertonen grote verwantschap met L. grippo-
typhosa. Het is echter nog niet bewezen, dat de gevonden stammen een afzonderlijk
type vormen, dat speciaal voor het rund pathogeen is.

Roberts behandelt pasteurellose bij volwassen runderen met succes met injecties van
sulfamezathine of sulfamerazine intraveneus, 1 gram per „pound" lichaamsgewicht
per dag gedurende 3 ä 4 dagen. Eventueel kan volstaan worden met één injectie, gevolgd
door sulfathiazol per os. Ook kan 3 millioen eenheden penicilline per dag gedurende
3 ä 4 dagen worden gegeven of 1 ä 2 gram streptomycine 2 X per dag of 3 ä 5 gram
i X per dag.

Über Behandlung katarrhalischer, intestinaler und pektoraler Staupe mit
Lachesis. H. Teiler. Monatshefte für Veterinär Medizin, Heft. 17, 1952, blz. 339.

Teller geeft eerst aan de hand van literatuur een overzicht van de toegepaste oudere
en nieuwere therapieën bij het hondenziektecomplex; hij zegt zelfde beste resultaten
nog te zien van Omndin, samen met een symptomatische behandeling.

De ervaringen met lachesis berusten op de resultaten, verkregen in een ambulatoire
plattelandspractijk. In het algemeen kon een behandeling pas lussen 3e en 8e dag van
het ziek zijn begonnen worden.

Kleine honden kregen 5 c.c. per keer, middelmatige 10 c.c. tot maximaal 20 c.c.
subcutaan.

Na 2—3 dagen werd de injectie herhaald, 3 injecties leidden meestal tot genezing.
Daar lachesis digitaline en digitoxine bevat, zijn cardiotonica niet nodig.

Van 64 honden (37 met catarrhale vorm, 10 met intestinale vorm, 4 met pectorale
vorm en 13 met gemengde vorm) genazen er 61; hiervan kregen er later nog 9 nerveuze
verschijnselen, waarvan 7 genazen.

Mond- en klauwzeer-besmetting. Thamm, H., Monatschr. Vet. Med. 8, 335,
34\' > (\'953)-

Thamm deelt ervaringen mede uit Oost Duitsland betreffende de Mond- en Klauw-
zeerbestrijding in 1951 en 1952.

Hij beschrijft het uitbreken van de Type A 5-infectie in de herfst van 1950 en van de
C-infectie in Mei 1952. Deze heeft Oost Duitschland van de West Zone uit bereikt o.a.
door illegaal grensverkeer.

T. wijst speciaal op de belangrijke rol, die varkens, schapen en geiten kunnen spelen
bij de virusverspreiding, vooral als de runderen geënt zijn. Varkens en runderen moeten
in tijden van Mond- en Klauwzeer niet door dezelfde personen verzorgd worden. Schapen
kunnen geënt worden op haarloze vooraf ontsmette plaatsen. Zware varkens kunnen
na enting apoplectisch sterven; dit kan door matig voeren op de dag, voorafgaande
aan de enting, worden voorkomen.

Herkauwers, die lijden aan Mond- en Klauwzeer moeten niet te eiwitrijk worden
gevoed; dit zou tot intoxicatie kunnen leiden. Er wordt sterk gewaarschuwd tegen
zorgeloos bewaren van het vaccin. In Oost Duitsland is voorraadvorming bij de dieren-
artsen daarom niet toegestaan.

De nadruk wordt gelegd op het herhaald uitkoken van canules, eventueel bij de vee-
houder.

Tijdens Mond- en Klauwzeer moet iedere dierenarts 2 witte jassen bij zich hebben,
zodat hij een besmette jas onmiddellijk kan verwisselen.

Zoals vanzelf spreekt, heeft de dierenarts ook ontsmettingsmiddelen bij zich. Kan
hij zich echter ter plaatse niet afdoende ontsmetten, dan is hij verplicht naar huis te
gaan om zich te verkleden.

Bij de bestrijding van Mond- en Klauwzeer zijn speciale „Tierseuchenbekiimp-
fungstrupps" en plaatselijke ,,Tierseuchenkommissionen" ingeschakeld.

Bij het optreden van de infectie met het Type C werden zeer rigoureuze isolatie-
maatregelen getroffen. Aangetaste bedrijven mogen alleen door de dierenarts worden
bezocht (uitzondering brand en overstroming).

Ter voorkoming van visites van de huisarts dienen zieke mensen van het bedrijf te
worden afgevoerd naar een ziekenhuis. Arbeiders moeten op het bedrijf worden inge-
kwartierd en mogen niet naar huis gaan.

Indien het niet mogelijk is, de werkpaarden uit het werk te nemen, dienen deze
buiten de. boerderij in de veldschuren te worden ondergebracht.

Op grote bedrijven („Volksgüter") moet het personeel voor de veeverzorging en dal
voor de landbouwwerkzaamheden gescheiden worden gehouden. Eventueel moeten
scholen, bewaarscholen, kerken en café\'s worden gesloten. Gafé\'s kunnen eventueel
door het venster verkopen. In besmette gebieden moeten verder gezelschapsreizen
(bezoek aan landbouwtentoonstellingen, oogstfeesten, vacantiekampen voor kinderen
worden verboden.

Sterk besmette gemeenten kunnen in hun geheel worden geïsoleerd. De w-egen worden
met slagbomen gesloten, die bewaakt worden door vrijwilligers, die hiervoor 90 % van
hun normale loon ontvangen. Bij deze slagbomen moeten alle per as aangevoerde
artikelen (levensmiddelen, post) worden overgeladen.

Aangezien in Thüringen geënte runderen toch in staat bleken ziekte over te brengen,
dient met oog op de varkens en geiten vervoer over de weg ook van geënte runderen niet
plaats te vinden.

Huidschimmel-infecties bij paarden. E. G. Batte, W. S. Miller. J.A.V.M.A.,
Vol. 123, in, 1953.

Batte en Miller diagnosticeren „ringworm" (Trichophytie en Microsporie bij
paarden) behalve door microscopisch onderzoek door bestraling in een donkere ruimte
met ultraviolet licht. Doordat aangetaste plekken fluoresceren kunnen deze worden
opgespoord, terwijl ook afschraapsels en korsten op deze wijze kunnen worden onder-
zocht.

Bij renpaarden wordt de ziekte overgebracht door poetsgereedschap, tuigen, dekens
en de laarzen der jockeys. Speciaal plaatsen, die aan schuren onderhevig zijn, worden
aangetast b.v. onder de singels ("girth itch"). Een en ander wordt verduidelijkt met
photo\'s.

Behalve grote oppervlakkige processen met korstvorming worden ook kleine jeukende
bultjes in de huid, die door de paarden worden kaal geschuurd, door de schrijvers aan
deze oorzaak toegeschreven. (Eigenaardig is, dat zij de nadruk leggen op het symptoom
sterke jeuk. Ref.).

Zij behandelen de patiënten met succes met N-trichloromethylthio-tetrahydrom-
phthalinide (ortho HL 614).

Voorbehoeding tegen kalverdiarrhee. A. B. Christian, C. P. Sf.card, J.A.V. M.-
A., Vol. 123, 130, 1953.

Coli-bacillose bij kalveren, die zonder colostrum werden opgefokt, werd voorkomen
door Gammaglobulinen aan de voeding toe te voegen in de vorm van een gedroogd
runderserumpreparaat.

De resultaten van 68 kalveren op dit dieet waren zelfs beter (geen doden) dan van 69
controles met colostrum, waarvan er 4 aan colibacillose stierven.

Entzündungen beim Embryo und Fötus bei experimentellen Virusinfek-
tionen des Muttertieres. Scheidegger, S.; Bull. Schweiz. Akad. med. Wissensch.,
\'952. 8, p. 346—355-

De infectie met bacteriën of virussen verloopt bij het volwassen dier in de regel anders
dan bij het embryo. Ter nadere bestudering van de verhoudingen op dit gebied bezorgt
sehr, gravide witte muizen en caviae virus-infecties (ectromelia, psittacose, rabies).
Ook wordt geëxperimenteerd met het bebroede kippenei.

Bijzonder sterke degeneraties en ontstekingen worden hierbij in de lever, het myocard,
de milt en lymphklieren gevonden. Ook het epitheel van de zintuigen is gedeeltelijk
veranderd.

De reacties zijn verschillend van die, welke bij het moederdier worden aangetroffen.

Het vitamine D gehalte van Nederlands hooi. Ir. J. Weits, in het Maandblad
voor de Landbouwvoorlichtingsdienst 9, 238, 1952.

Met behulp van een biologische bepalingsmethode met rachitische jonge ratten werd
het vitamine-D-gehalte van verschillende Nederlandse hooimonsters onderzocht. Dit

gehalte bleek In hoofdzaak te liggen tussen de 250 en 500 Internationale Eenheden per
kg hooi. Indien broei opgetreden is, is het gehalte lager.

Merkwaardig is, dat stro waarschijnlijk wat het vitamine-D-gehalte betreft niet voor
hooi onderdoet. J. Boogaerdt.

Mangaandeficiëntie bij rundvee, door Dr. J. Grashuis, Dr. J. J. Leer, L. L. E.
Bf.uvery en A. Beivery-Asman. Mededeling van het Instituut voor Moderne Vee-
voeding „De Schothorst".

Er wordt een onderzoek beschreven van een bedrijf in Zevenhuizen (Z.H.). Het
Rundvee-beslag toonde ernstige voortplantingsstoornissen : slecht bevruchtingspercen-
tage en abortus, waarbij infectieuze oorzaken waren uit te sluiten. Verder hadden de
dieren een bruinachtig haarkleed en vertoonden een steile stand in de achterbenen.

Uitvoerige analyses van de grond, het gewas en de organen van twee geslachte proef-
dieren worden vermeld. Al deze cijfers wijzen in de richting van een Mangaandefi-
ciëntie.

Verstrekken van 2 gram Mangaansulfaat per dier per dag deed al deze verschijnselen
nagenoeg geheel verdwijnen. J. Boogaerdt.

Het Symposium werd gehouden op 11 November 1953 in het kader van de werk-
zaamheden van de Werkgroep voor het Sporenelementenonderzoek T.N.O. in het
Pathologisch Instituut, Biltstraat 166, Utrecht.

Op dit Symposium werden de grondslagen en de technische details van het spectro-
chemische sporenelementenonderzoek uitvoerig besproken. Belangstellenden worden
naar dit verslag verwezen. J. Boogaerdt.

Bij een systematische bepaling van het vitamine-D-gehalte van Nederlandse hooi-
monsters, dat geschiedde in het Laboratorium voor de Physiologie der Dieren van de
Landbouwhogeschool te Wageningen, is Ir. Weits een anti-vitamine op het spoor
gekomen.

Het is nog te vroeg om te kunnen zeggen of deze anti-factor van belang is voor de
praktijk. Bij rattenproeven echter blijkt deze anti-factor vitamine D voor 20 tot 50 %
onwerkzaam te maken. J. Boogaerdt.

Behandeling van ooien met oestradiol. D. A. Price, W. T. Hardy, J.A.V.M.A.,
Vol. 123, 195, 1953.

Van 64 ooien, die met 4 rammen geweid werden, werd half juni (noordelijk halfrond)
de helft ingespoten met oestradiol cyclopentylpropionaat. De rammen werden inge-
smeerd met een niet drogende verfstof, zodat te zien was welke ooien zij besprongen
hadden. Het bleek, dat gedurende de eerste 10 dagen na de injectie 75 % der ingespoten
ooien besprongen was tegen 9,4 % der controles.

Het merendeel der behandelde ooien lamde echter niet eerder dan de controles,
zodat slechts 12, 5% dus 4 dieren tengevolge van de dekking na de hormoonbehandeling
was drachtig geworden. Het totaal aantal der dragend dieren was van de vervroegde
normale bronst bij de behandelde dieren groter dan van de controles.

Eén der taken van de Nederlandse Organisatie voor Zuiver-Wetenschappelijk On-
derzoek is het verstrekken van subsidies voor speciale, min of meer afgeronde studie-
objecten op het terrein van alle zuivere wetenschappen, en, wat de geesteswetenschappen
betreft, tevens op toegepast gebied. Zulke subsidies worden gegeven aan personen en
instellingen, zowel binnen als buiten het kader van universiteiten en hogescholen.

Zij, die een subsidie-aanvrage voor het komende jaar (1955) wensen in te dienen,
moeten zulks doen vóór 1 September a.s., bij bovenstaand adres.

In de subsidie-aanvrage, die getypt moet worden ingediend, moeten de volgende
gegevens worden vermeld, in de hieronder gegeven volgorde:

d. Wordt de subsidie persoonlijk aangevraagd of namens een stichting, vereniging,
groep van onderzoekers, enz.?

e. Wordt het subsidie aangevraagd voor een wetenschappelijk onderzoek in binnen-
of buitenland, een boekuitgave, of ander object?

f. Wat is het wetenschappelijke belang van het object, waarvoor subsidie wordt aan-
gevraagd?

(wetenschappelijke omschrijving van de wijze, waarop men het gestelde doel denkt
te kunnen bereiken;
vermoedelijke duur;

(te vermelden indien financiële steun is aangevraagd bij andere instanties)
j. Andere ter zake dienende bijzonderheden.

k. Onder welke korte titel kan deze subsidie-aanvraag in de administratie van Z.W.O.
worden aangeduid?

De aanvragen worden door adviescommissies op hun wetenschappelijke, waarde
beoordeeld, en daarna beslist het Bestuur van Z.W.O. of het subsidie al dan niet wordt
toegekend. De beslissing kan niet voor eind December a.s. tegemoet gezien worden.

Ter wering van hondsdolheid heeft Minister Mansholt op grond van artikel 50a van
de Veewet 1920 met ingang van 26 Juli 1954 de in- en doorvoer van honden en katten
in en door Nederland verboden. In- en doorvoer van een hond of kat is alleen mogelijk
als een. verklaring van een dierenarts kan worden overgelegd, waaruit blijkt, dat hij
tenminste één maand en ten hoogste 12 maanden vóór de in- en doorvoer een volledige

enting van het dier tegen hondsdolheid met een zenuw-weefselvaccin of met een op
eieren gekweekt vaccin (Flury stami heeft verricht. Deze verklaring moet zijn gelega-
liseerd door de officiële vecartsenijkundige dienst van het land, waar de enting heeft
plaats gehad. De legalisatie moet tevens bevatten een aantekening van de officiële
veeartsenijkundige dienst, dat het gebruikte vaccin in het land van bereiding van Staats-
wege is gecontroleerd op onschadelijkheid, voldoende werkzaamheid en bacteriële
steriliteit.

In bijzondere gevallen kan de directeur van de Veeartsenijkundige Dienst ontheffing
verlenen van het in- eri doorvoerverbod onder nader door hem te stellen voorwaarden.

2. Het in het vorige lid gestelde verbod geldt niet, voor zover bij de in- of doorvoer
van de hond of kat een verklaring van een dierenarts wordt overgelegd, waaruit blijkt,
dat hij ten minste één maand en ten hoogste 12 maanden vóór de in- of doorvoer een
volledige enting van het dier tegen hondsdolheid met één der in het volgende lid ver-
melde vaccins heeft verricht, mits deze verklaring met inachtneming van het bepaalde
in het vierde lid is gelegaliseerd door de officiële veeartsenijkundige dienst van het land,
waar de enting heeft plaats gehad.

3. Als vaccins, welke bij de enting van het dier mogen worden gebruikt, worden
aangewezen :*)

4. De in het tweede lid bedoelde legalisatie moet mede bevatten een aantekening
van de officiële veeartsenijkundige dienst, dat het aangewende vaccin in het land van
bereiding van Staatswege is gecontroleerd op onschadelijkheid, voldoende werkzaamheid
en bacteriële steriliteit.

In bijzondere gevallen kan de directeur van de veeartsenijkundige dienst van het
in hel vorige artikel gestelde verbod onder door hem te stellen voorwaarden ontheffing
verlenen.

Deze beschikking treedt in werking met ingang van de dag, volgend op die harer
publicatie in de Nederlandse Staatscourant.

MINISTERIE VAN LANDBOUW, VISSERIJ EN VOEDSELVOORZIENING
DIRECTIE VAN DE LANDBOUW

Gelet op artikel 2 van de Beschikking van de Minister van Landbouw, Visserij en
Voedselvoorziening van 24 Juni 1954, No. 10933 9\' W/ Afd. Wetgeving en Juridische
Zaken/L, Sc.no. 120 van 25 Juni 1954
wordt hierbij aan:
te:

ontheffing verleend van het in art. i van bovengenoemde Beschikking gestelde verbod
voor cle in doorvoer van écn hond kal, waarvan de bijzonderhed\' n als volgt luiden:
naam: kleur:

a. dat bij doorvoer de hond kat rechtstreeks doorgevoerd wordt in een hok of steeds
aan de lijn wordt gehouden;

b. dat bij invoer een recente v erklaring van een bevoegd dierenarts wordt overgelegd,
waaruit blijkt dal bij zijn onderzoek de hond/kat geen verschijnselen van hondsdol-
heid vertoonde;

c. dat bij invoer de hond/kat binnen 15 dagen na de grensoverschrijding alsnog wordt
gevaccineerd met een der in art. 1 van hogergenoemde beschikking vermelde vaccins
tegen rabies, waarvan een bewijs moet worden overgelegd aan de Inspecteur van
de Vecartsenijkundigc Dieast, hieronder genoemd onder 2, en dat de hond/kat
gedurende de eerste 45 dagen na de invoer aan de lijn wordt gehouden en niet in
contact komt met andere dieren.

Deze ontheffing geldt behoudens tussentijdse intrekking voor een periode van
1954 tot 1954.

Bij niet naleving van één of meer der voorwaarden, wordt zij geacht niet te zijn

Opgave van het aantal reactiedieren, aangeboden voor slachtpremie in de
vierweekse periode van 18 April tot en met 15 Mei 1954.

Op dr onlangs in Hotel ,,Dcs Pays lias" te Utrecht gehouden Algemene Vergadering
herdacht de Vereniging van Artsen-Automobilisten haar 30-jarig bestaan.

De Vereniging werd op 1 Juni 1924 te Amersfoort opgericht en zag haar ledental
sedertelien tot ver over de 7000 stijgen.

F.en fraai uitgevoerd Jubileumnummer van het officieel orgaan ,,Arts cn Auto" zag
ter gelegenheid van dit 6c Lustrum het licht, waarin bijdragen waren opgenomen van
de hand van ele Commissaris der Koningin in de Provincie Utrecht, Burgemeester
Jhr. Mr. C. J. A. de Ranitz van Utrecht, de Voorzitters van de Kon. Ned. Maatschappij
tot Bevordering der Geneeskunst, de Ncderlandsche Maatschappij tot Bevordering
der Tandheelkunde en de Maatschappij voor Diergeneeskunde, terwijl velerlei mengel-
werk de verdere inhoud van het blad vormde.

Na de Algemene Vergadering vond, in aanwezigheid o.a. van de thans heengaande
Commissaris der Koningin, de Heer M. A. Reinalda, en tal van andere belangstellenden
een herdenkingsbijeenkomst plaats, waarin belangwekkende voordrachten werden
gehouden door Prof. Dr. 1\'. M. van Wulfften Palthf,, Hoofd van de Vliegmedischc
Dienst van de Koninklijke Luchtmacht, over het onderwerp:

„Het neuro-physiologisch aspect der vermoeidheid" en door Prof. Dr. U. G. Bijlsma,
Hoogleraar aan de Utrechtse Rijks-Universiteit over: „Anti-vermoeidhcidsmiddelen
bij het autorijden."

De Voorzitter van de jubilerende Vereniging, Jhr. Dr. G. J. Th. Beelaerts van
Blokland, arts te Driebergen, dankte alle aanwezigen voor de belangstelling, waarbij
hij een bijzonder woord van dank richtte tot de Commissaris van de Koningin voor

het feit, dat deze, ondanks de vele beslommeringen welke aan zijn aftreden als Com-
missaris van het Gewest gepaard gingen, toch tijd en gelegenheid had kunnen vinden
door zijn tegenwoordigheid luister aan dit jubileum bij te zetten.

Aan de vertegenwoordigers van de drie professionele Maatschappijen werd eveneens
een woord van hartelijke dank gericht, waarbij de Voorzitter er de nadruk op legde,
hoezeer de bijzonder prettige samenwerking op allerlei gebied haar nut had afgeworpen
voor de gehele artsenstand in Nederland, hetgeen wel overduidelijk bleek bij de hulp-
verlening aan de bij de Watersnood getroffen artsen, tandartsen en dierenartsen.

Enkele dagen later vond de Artsen-Rallyc 1954 plaats, aan welk jaarlijks terugkerend
sportevenement van de jubilerende Vereniging niet minder dan 112 auto\'s met 277
inzittenden deelnamen. Een diner in Restaurant „Boschlust" te Zeist, waaraan muzikale
medewerking werd verleend door het Kalamazoo-quintet, Cees de Lange en Tony
Hartweger, besloot deze welgeslaagde dag en vormde een waardig slot van de aan het
jubileum verbonden feestelijkheden.

Secretariaat: Dr. W. A. de Haan, Lessinglaan 104, Utrecht. Tel. K. 3400—11413.
Gironummer 511606 ten name van de Maatschappij voor Diergeneeskunde te Utrecht.

Het bureau van het secretariaat zal van 16 Juli tot en met 31 Juli a.s. wegens vacantie
van de secretaris niet bereikbaar zijn onder het gewone telefoonnummer o 3400—11413.

De administrateur is gedurende deze periode voor waarneming, assistentie en andere
dringende zaken doorlopend telefonisch te bereiken onder telefoonnummer o 3400—
12835.

Met de toeneming van het aantal dierentuinen, vogelparken e.a. neemt ook het aantal
dierenartsen, van wie hulp en raad verlangd wordt bij ziekten van de levende have, toe.
Uit eigen ervaring weet ik, dat het vaak moeilijk is, de juiste adviezen te geven en dat
onze kennis en ervaring soms onvoldoende is.

Meermalen wordt mij door collegae schriftelijk of telefonisch advies gevraagd en
uil gesprekken met enkele hunner bleek mij, dat er behoefte bestaat aan meer contact.

Wellicht is de tijd thans rijp om te komen tot samenwerking van de dierenartsen, die
belang stellen in de ziekten en problemen op dit terrein.

Ik stel mij voor b.v. éénmaal per jaar een bijeenkomst in één der grote dierentuinen,
éénmaal per kwartaal een contactblaadjc met korte referaten en korte mededelingen,
contact met buitenlandse collegae, werkzaam op dit gebied etc.

Willen de collegae, die voor dit idee iets voelen, mij een adhaesiebetuiging sturen,
dan wil ik trachten, een eerste bijeenkomst te organiseren.

Zoals bekend, is voor de diergeneeskundige studenten, die assistentie verlenen bij de
tuberculosebestrijding een collectieve verzekering afgesloten, die bij een eventueel
ongeval recht geeft op dc volgende uitkeringen:

Het schijnt echter nog niet algemeen bekend te zijn, dat deze verzekering ook kan
worden gesloten door de dierenartsen voor hun assistenten of waarnemers, die buiten
de tuberculosebestrijding assistentie verlenen of practijk waarnemen.

Indien een dierenarts van deze mogelijkheid gebruik wil maken, moet hij dit minstens
4 dagen voor de ingang van de assistentie of waarneming schriftelijk meedelen aan het
secretariaat van de Maatschappij voor Diergeneeskunde, waarbij begin- en einddatum
van de assistentie of waarneming moet worden opgegeven. In geval van waarneming
bij ziekte kan deze verzekering nog worden aangegaan wanneer op de dag van ingang
van de waarneming bericht is ingekomen. De kosten van de verzekering bedragen ƒ o.tto
per dag.

Hoewel deze verzekering oorspronkelijk uitsluitend ten behoeve van de studenten is
aangegaan, kunnen degenen, die in het lopende jaar inmiddels dierenarts zijn ge-
worden, nog in de verzekering worden opgenomen.

Het tragische ongeval, dat onlangs is gebeurd en waarbij een diergeneeskundig
student om het leven is gekomm, bewijst wel het grote belang, ook voor de dierenartsen,
van deze vorm van verzekering.

In verband met de beschikking van de Minister inzake de hondsdolheid is, in overleg
met de Veeartsenijkundige Dienst, een nieuw formulier ontworpen voor de uitvoer
van honden, aangepast aan de pas getroffen maatregelen.

Van lieden af kunnen bedoelde certificaten weer worden aangevraagd bij het secre-
tariaat. De prijs bedraagt ƒ 0,10 per stuk.

Op 26 Juni 1954 is in het Jaarbeursrestaurant te Utrecht opgericht ele Federatie van
Organisaties van Intellectuele Beroepen, waarbij zich direct hebben aangesloten:
de Centrale van Hogere Rijksambtenaren;
de Vereniging van Delftse Ingenieurs;
de Koninklijke Nederlandse Chemische Vereniging;
de Vereniging van Officieren van de Koninklijke Landmacht;
de St. Adclbcrt Vereniging;

de Nederlandse Vereniging van Heiger Personeel;
de Katholieke Vereniging van Hoger Personeel;
de Maatschappij voor Diergeneeskunde;
de Vereniging van Rectoren cn Conrectoren.

In deze vergadering zijn reeds tot leden van het dagelijks bestuur benoemd:
Ir. F\'. W. Lutter, voorzitter, Generaal J. H. Couzv, Dr. S. Keijzer, ir. D. A. Tholen,
mr. F. J. G. Baron van voorst tot Voorst.

De vergadering beslist voorts tot instelling van een commissie, welke advies zal uit-
brengen over de instelling cn organisatie van een bureau en de vaststelling van dc con-
tributie.

Het doel van deze Federatie is verschillende problemen, die voor de intellectuele
stand van belang zijn, in studie te nemen en de resultaten langs wettelijke wegen ter
kennis te brengen van belanghebbenden.

Op 18 Juli a.s. hopen onderstaande collegae hun 40-jarig jubileum als dierenarts
te herdenken:

Collega Knape te Brielle zal op 18 Juli uitstedig zijn, terwijl collega Dr. J. Rinses
zijn jubileum zal herdenken in het najaar op de dag, dat hij afscheid zal nemen van de
Zaanse vleeskeuringskring.

Collega Wijma zal op 19 Juli te 15.00 uur recepiëren in Hotel De Kruisweg te Marum.

Op 30 Juli zal het 50 jaar geleden zijn, dat aan collega E. J. Dommeriiold, Fharen-
heitstraat 593, \'s Gravenhage het dierenartsdiploma werd uitgereikt.

Het eerste gedeelte van de vergadering staat in het teken van een bezoek aan de
Slagersvakschool te Ulrecht.

Als te ongeveer 10.30 u. de Voorzitter Dr. D. M. Hoogland de bijeenkomst in de
Siagersvakschool opent, zijn ruim 50 leden en buitengewone leden benevens enige gasten
aanwezig.

De directeur der school collega J. W. Baretta houdt dan een korte voordracht
over de taak, die op zijn schouders is gelegd.

De Slagersvakschool is haar werkzaamheden in 1923 begonnen in een gedeelte van
het Abattoir te Utrecht.

Al spoedig bleek de ruimte te klein te zijn, en moest men verhuizen naar de van
Asch van Wijckskadc (1928 —1938).

In dat jaar kwam de Vestigingswet tot stand en voor de slagers werd deze wet direct
van kracht.

Hiervoor moest er natuurlijk een opleidingsgelegenheid zijn en de Slagersvakschool
was uit de aard der zaak daarvoor de aangewezen plaats.

Daar de school alle gegadigden niet kon opvangen, werden in verschillende abattoirs
S.V.O. cursussen in het leven geroepen.

Op deze z.g. buitencursussen wordt alléén vakbekwaamheid bijgebracht, terwijl de
leerlingen van de school daarnaast een opleiding ontv angen om aan de eisen van het
Middenstandsdiploma te kunnen voldoen.

Sinds 1949 is er ook nog een opleiding volgens het z.g. leerlingenstelsel (voor jongelui
van 16 tot 21 jaar).

Ook buiten de school en wel verspreid over het gehele land zijn er hiervoor cursussen
gevormd. (Momenteel 22 met 1800 leerlingen.)

De jongens krijgen de technische opleiding bij hun eigen patroons, doch op de cur-
sussen wordt het algemeen vormend onderwijs gegeven zoals theoretische vakkennis —
taal — rekenen enz.

De jonge mensen worden zodoende klaargemaakt voor het slagersbedrijf en men
krijgt jonge geschoolde krachten.

Tenslotte is in de Slagersvakschool sinds korte tijd het Slagersproefstation gevestigd.

2e. Onderzoek van vleeswaren (met name worst), die door de aangesloten slagers
zijn gemaakt.

Momenteel zijn hierbij aangesloten 550 slagers (van de 10000 slagers die er in ons
land zijn).

Oorspronkelijk werden door de aangesloten slagers zelf monsters van worst en dgl.
voor onderzoek ingezonden.

Dit systeem is echter spoedig verlaten en in de plaats daarvan bezoeken thans een
aantal controleurs van de school op geregelde tijden de slagerijen (ééns per twee maan-
den), controleren de winkels, bergplaatsen van vlees en ook de machines op reinheid
en nemen dan tegelijkertijd verschillende monsters voor onderzoek mede.

Aan het schild „Aangesloten bij het Slagersproefstation", dat de slager mag voeren,
worden dus strenge eisen verbonden.

Het schild kan, met name op hygiënische gronden, ook weer worden ingenomen,
zij het ook na enige waarschuwingen.

Onderzoek van z.g. bindmiddelen voor de worstbereiding vindt in de school geregeld
plaats, daar er op dit gebied nogal eens ontoelaatbare producten op de markt verschijnen.

Adviezen worden voorts verstrekt over de houdbaarheid en deugdelijkheid van be-
paalde machines ten dienste van het slagersbedrijf.

Aan het eind van zijn boeiend en met élan voorgedragen betoog vestigt spreker nog
eens de aandacht op het grote belang van het histologisch onderzoek van worst, naast
het onderzoek krachtens het Vleeswaren-besluit.

Uit hoofde van zijn opleiding zal de dierenarts de aangewezen persoon zijn om dit
onderzoek te verrichten.

Na een korte discussie worden nu de localiteiten der school bezichtigd en een demon-
stratie gegeven van het bereiden van „plockworst".

Zeer instructief is voorts het vertonen van worstsoorten, waarbij fouten bij de berei-
ding zijn gemaakt.

Na afloop hiervan levert de jonge, voortvarende directeur der school het bewijs dat
hij, behalve een vlot spreker, ook een uitmuntende gastheer is.

Ook dit gedeelte van het programma is zeer verzorgd en viel letterlijk goed „in de
smaak".

Daarna begeven wij ons naar de „Dietsche Taveerne" voor het nuttigen van de lunch
en het bijwonen van de middagvergadering.

Aanwezig zijn 51 leden en buitengewone leden benevens een drietal gasten en we]
de w.n. Hoofdinspecteur van de Volksgezondheid Dr. J. M. van Vloten, de Inspecteur
van de Volksgezondheid K. Hofstra en de Secretaris van de Maatschappij voor Dier-
geneeskunde Dr. W. A. de Haan.

Hierna wordt de discussie, die in de Slagersvakschool is aangevangen over de voor-
dracht van collega Baretta, doch toen met het oog op de tijdnood moest worden onder-
broken, voortgezet.

De bespreking is uitgebreid en geanimeerd; het histologisch onderzoek van worst-
soorten blijkt vooral de aandacht van de leden te hebben.

Algemeen wordt dit aangemerkt als een prachtig hulpmiddel om ons op de hoogte
te kunnen stellen van de verschillende ingrediënten, die voor de bereiding van een be-
paalde worstsoort zijn gebruikt.

Dit onderzoek zal ons ook op het spoor kunnen brengen of bepaalde organen en
delen, die krachtens het Vleeswarenbesluit niet in worst mogen voorkomen, toch zijn
verwerkt.

Uit de aard der zaak is dit histologisch onderzoek een veterinaire aangelegenheid, die,
in de naaste toekomst, meer en meer de aandacht van de vlceshygiënisten zal moeten
opeisen.

Nadat de Voorzitter collega Baretta op hartelijke wijze heeft bedankt zowel voor
de voordracht als voor de prettige ontvangst, komt de electrische bedwelming nog eens
voor het voetlicht.

Uitgebreid wordt hierover door verschillende leden gesproken en er blijkt nog lang
geen eenstemmigheid te bestaan over de doelmatigheid- en stroomsterktetijd van door-
stroming- apparatuur- enz. Met name bij nuchtere kalveren.

Algemeen wordt het daarom toegejuicht, dat de Faculteit der Veeartsenijkunde op
instignatie van Prof. van Oijen, het initiatief heeft genomen om in September a.s. hier-
over een aantal voordrachten te doen houden door bij uitstek deskundigen, gevolgd
door practische demonstraties.

J. A. M. van Hal (Roosendaal) snijdt nog eens de belangrijke kwestie aan of een
slagerswinkel, die bijv. door middel van een deur in verbinding staat met de eigenlijke
woonruimte van de slager, ook tot die woonruimte moet worden gerekend (volgens de
wet op economische delicten), hetgeen zeer belemmerend zou werken op de controle
door de vleeskeuringsambtenaren.

Daar de meningen hierover verdeeld zijn, met name van juridische zijde, zal hiervoor
een proefproces nodig zijn, hetgeen ook zal geschieden.

J. Frickers (Zaandam) brengt het raffineren van technisch vet ter sprake en ook
dit wordt als een brandend probleem beschouwd.

Daar ongeveer om de tien minuten een muziekcorps met schetterende klanken en
slaande trom nu de ,,Dietsche Taveerne" passeert (vanwaar dit olijke Carnaval in de
zo statige Domstad?) slaat de onrust van de straat dusdanig op de vergadering over
dat de rustige (rokerige) sfeer grimmig wordt verstoord. In velen van ons is blijkbaar
het kind blijven leven!

De voorzitter neemt dan ook het wijze besluit (te 16.30 u.) om de vergadering te
sluiten, hetgeen met de bekende hamerklop geschiedt.

Door het Hoofdbestuur worden de volgende collegae voorgedragen voor het lidmaat-
schap van de Maatschappij voor Diergeneeskunde:

P. W. M. van Adrichem, Des Présstraat 8, Amsterdam.
P. Borm, Tivoli 7, Hulst.
B. Bosch, Aalten.

A. Heuff, Burg. s\'Jacoblaan 38, Bussum.
P. F. J. Janssen, Joh. Vijghstraat 41, Nijmegen.

J. H. van Oosterom, Kromme Ziendeweg 4, Zwammerdam.
A. D. van Tuinen, Burg. Falkenaweg 45b, Heerenveen

Door het Hoofdbestuur zijn de diergeneeskundige studenten A. de Koning en
P. H. A. M. van Maanen aangenomen als candidaatleden.

Gol, R., te Exloo, tel. no. gewijzigd in: Odoorn, K 5919-9005 (b.g.g. 291). (81)
Haije, U.; 1954; Amsterdam (VV.), Zocherstraat 53 II. tel. K 2900-85630; wndj D. (84)
Hoogstra, J. S., te Velp, naar Bankertlaan 17, aldaar, tel. K 8302-3802. (87)
Koning, E. H., van Beilen naar Hardenberg, Marslaan 27; tel. 234; h.k. (92)
Kramer, M. F., te Utrecht, naar Aurorastraat 9, aldaar. (92)

Rondhuis, P. R., van Leeuwarden naar Schiedam, Swammerdamsiugel 75a. (103)
Tuinen, K. P. van, van Mantgum naar Ede, Kazernelaan 25, tel. K 8380-8193. (110)
Venema, H., van Gouda naar \'s-Gravenhage, van Kijfhoeklaan 37, tel. K 1700-
775⁰36. (ui)

Verlinde, Prof. Dr. J. D.. van Oegstgeest naar Leiden, van Slingelandtlaan 9,
tel. K 1710-24518. (ii>)

Kranenburg, J., ie Uithoorn, te rekenen met ingang van 15 April 1954, als tijdelijk
plaatsvervangend Inspecteur bij de Veeartsenijkundige Dienst in het district Zuidelijk
Zuid-Holland. (92)

Blanken, L. C., Ie Breukelen, Straatweg 79 F, tel. K 3462-415, gr. 639242. (70)
Goudberg, K., te Beilen, Stationslaan 10; tel. 53; gr. 614281; P., sp. 8-9; gm. V. (81)
VVagnf.r, A., te Dirksland, Stationsweg 35, tel. K 1877-281; gr. 639462. (114.)
Wichers, J. B., te Beilen, Stationslaan 4, lel, 53; gr. 636679. (^ll.^r))

Indien ook gij er prijs op stelt, dat steeds de nieuwste gegevens omtrent
Uw personalia bekend zijn bij de Redactie van het Diergeneeskundig Jaar-
boekje en, voorzover daarvoor in aanmerking komend, in het Tijdschrift
voor Diergeneeskunde, gepubliceerd worden, bericht dan steeds zo spoedig
mogelijk alle wijzigingen van de gegevens, zoals deze omtrent U in het Dier-
geneeskundig Jaarboekje 1954 voorkomen aan:

Dr. J. M. VAN VLOTEN, Prins Mauritslaan 99, \'s-Gravenhage. Maak daartoe
bij voorkeur gebruik van de in het jaarboekje 1954 inliggende kaart.

Door het toekennen van de Nobelprijs voor Natuurkunde aan onze
landgenoot, Prof. Dr. F. Zernike, is de phasecontrast-microscopie in het
centrum van de belangstelling komen te staan. Daarom willen we hier
de grondslagen, waarop deze zo ingenieuze vinding berust, trachten uiteen
te zetten. En dit des te gereder, omdat de phasecontrast-microscopie reeds
nu een belangrijke rol in de medische wetenschappen speelt (verleden jaar
viel Prof. Zernike de eer te beurt benoemd te worden tot Dr. honoris causa
in de Geneeskunde aan de Gemeentelijke Universiteit te Amsterdam),
een rol, die in naaste toekomst ongetwijfeld nog veel groter zal worden.

De vooruitgang zowel in de humane als in de veterinaire geneeskunde
wordt in belangrijke mate mede bepaald door de hulpmiddelen, die de
andere wetenschappen ter beschikking kunnen stellen. Een sprekend
voorbeeld hiervan is juist de microscoop. Het is zonder meer duidelijk
welke vérstrekkende gevolgen deze uitvinding heeft gehad. Denk eens in,
hoe weinig ver het b.v. de pathologische anatomie gebracht zou hebben
zonder microscoop. Vakken als Bacteriologie en Protozoölogie zouden niet
eens bestaan !

De microscoop is, naar men algemeen aanneemt, omstreeks 1610 uit-
gevonden door Zacharias Jansen te Middelburg. Van die tijd afzijn de
microscopen geleidelijk verbeterd, eerst hoofdzakelijk wat de mechanische
inrichting betreft; later werden grote verbeteringen in de optiek aange-
bracht. Speciaal moet hier de naam van Abbe genoemd worden. Op het
einde van de vorige eeuw was de situatie zó, dat men meende aan het
einde van de mogelijkheden van de vervolmaking van de microscoop
gekomen te zijn. Het mag daarom wel als uiterst geniaal beschouwd
worden, dat Zernike in 1932 een geheel nieuwe methode wist aan te geven.

Om de werking van deze phasecontrastmethode te kunnen begrijpen
moeten we nader ingaan zowel op de eigenschappen van het licht als ook
op de werking van de gewone microscoop.

Zeer in het kort werkt een microscoop als volgt. Een lens, het zg. objec-
tief, ontwerpt een beeld van het te bestuderen voorwerp. Dit beeld wordt
nu op zijn beurt bekeken met behulp van een tweede lens, het oculair.
We moeten dus nader ingaan op hetgeen er gebeurt bij beeldvorming.
Hiervoor behoeven we in eerste instantie slechts met twee eigenschappen
van het licht rekening te houden:

a. Licht plant zich in een homogeen medium rechtlijnig voort. We kunnen
dus spreken van lichtstralen.

b. Wanneer licht van een medium met een bepaalde optische dichtheid
overgaat in een medium met een andere optische dichtheid, dan treedt
er breking op.

Een voorwerp is zichtbaar als het licht uitstraalt hetzij actief (b.v. een
lamp), hetzij passief als het belicht wordt. Van ieder punt van het oppervlak

van zo\'n voorwerp gaat licht in alle richtingen uit. Wanneer er nu op een
of andere manier voor gezorgd wordt, dat het licht van ieder punt van dat
oppervlak ook telkens weer in een apart punt terecht komt, dan spreken
we van een afbeelding van dat voorwerp. Om dit wat duidelijker te maken
beschouwen we de vlam van een kaars. Wanneer we in een donker vertrek
een kaars aansteken en er een wit schermpje achter houden, dan wordt dit
scherm egaal verlicht: ieder punt van het scherm ontvangt licht van
allerlei punten van de vlam. Van een afbeelding van de vlam is geen sprake.
De situatie wordt een geheel andere, indien we een positieve lens op de
juiste afstand tussen de vlam en het scherm houden. We zien een (omge-
keerd) beeld van de vlam op het scherm. Dan hebben we de toestand, die
we boven aangeduid hebben: in een bepaald punt van de afbeelding
arriveert via verschillende wegen alleen licht, dat afkomstig is van slechts
één punt van het voorwerp. Wanneer we nu het scherm van de lens af
bewegen, zien we het beeld eerst onscherp worden, vervolgens steeds meer
vervagen en ten slotte overgaan in een egale verlichting van het scherm.

Bij de microscopie bekijken we voorwerpen (bacteriën, weefselcoupes
e.d.) die zelf geen licht geven. Deze voorwerpen moeten dus eerst verlicht
worden. Dit geschiedt met behulp van een speciale belichtingsapparatuur,
de z.g.n. condensor. Deze condensor speelt een zeer voorname rol bij de
beeldvorming.

Voor deze condensor bevindt zich een diaphragma, dat verlicht wordt
door de microscopiseerlamp. Het licht wordt nu gefocusseerd op het voor-
werpglas.

Wanneer we om later te noemen redenen in de diaphragma-opening
een donkere schijf aanbrengen, dan krijgen we een ringvormig diaphragma.
Dit maakt voor de verlichting niet veel uit (alleen de verlichtingsintensiteit
wordt wat kleiner, hetgeen zonodig te verhelpen is door een sterkere
lichtbron te nemen). Het licht treedt het objectief binnen, wordt daar ge-
broken en er vindt een beeldvorming van het ringvormige diaphragma
plaats. Dit beeld zouden we kunnen waarnemen als we op de juiste plaats
een schermpje zouden aanbrengen. Bij een microscoop is daar ter plaatse
natuurlijk geen schermpje aanwezig. De lichtstralen gaan gewoon door
en op de plaats, waar het beeld van het te bekijken voorwerp valt, is van
een afbeelding van dit ringvormig diaphragma geen sprake meer. Dit
beeldvlak wordt gewoon egaal verlicht. Zie figuur i.

We zullen deze tot nog toe besproken lichtbundel de ongestoorde licht-
bundel noemen.

Een andere situatie treedt in, wanneer er zich op het voorwerpglas een
voorwerp bevindt. Voor een goed begrip van hetgeen er verder geschiedt,
is de eenvoudige beschouwingswijze volgens de geometrische optica, die
we tot nu toe gevolgd hebben, niet meer toereikend, maar moeten we onze
toevlucht nemen tot de golfoptica.

In de golfoptica gaat men uit van het feit, dat licht een trillingsver-
schijnsel is. En wel beschouwt men licht als een transversale trilling, d.w.z.
een trilling, waarbij de trillingsrichting loodrecht staat op de voortplan-
tingsrichting. Een bekend voorbeeld van een transversale trilling uit het
dagelijks leven neemt men waar, als men een steen in het water werpt:
er ontstaan dan cirkelvormige golven, die zich horizontaal langs het water-
oppervlak uitbreiden, terwijl de waterdeeltjes zich verticaal op en neer
bewegen.

D het ringvormig diaphragma. D\' = het vlak, waarin dit diaphragma scherp
wordt afgebeeld. Hier wordt het phascplaatjc aangebracht.

ie. De grootte van de uitwijking uit de evenwichtsstand, de zgn. ampli-
tudo. Bij het licht is het kwadraat van de amplitudo een maat voor
de lichtsterkte.

2e. Het trillingsgetal of de frequentie. Dit is het aantal trillingen, dat per
seconde plaats vindt. Licht met een verschillend trillingsgetal neemt
men waar als licht van verschillende kleur.

3e. Wanneer twee golven in een zelfde punt aankomen, dan is er nog een
derde grootheid van belang: hun phaseverschil. Dit is de mate waarin
de ene trilling de andere voor is.

We kunnen een trillingsverschijnsel het gemakkelijkst beschrijven met
het volgende model, dat op het eerste gezicht misschien wel wat vreemd
aan doet, maar alle verschijnselen volkomen exact weergeeft en toch niet
moeilijk te volgen is. We stellen ons voor een punt, dat in een cirkel rond-
loopt met constante snelheid. We letten op het voetpunt van de loodlijn,
die we neerlaten uit het rondbewegende punt (of korter gezegd: de

Wanneer deze hoek 180 graden bedraagt, dan werken de beide trillingen elkaar vol-
komen tegen.

„projectie" van dit circulerende punt) op de middellijn van de cirkel.
Deze projectie volbrengt een beweging, die precies alle eigenschappen van
een lichttrilling heeft. De amplitudo van de trilling wordt voorgesteld dooi-
de straal van de cirkel. Het trillingsgetal is het aantal malen, dat het punt
per seconde de cirkel doorloopt.

Het grote voordeel van dit „model" komt duidelijk naar voren, wanneer
we gaan bekijken, wat er gebeurt, wanneer er twee (of meer) trillingen in
één punt samenwerken (= interfereren). We stellen dit dan voor door twee
punten, die twee concentrische cirkels doorlopen. Hun verschil in amplitudo
wordt weergegeven, door ze te laten bewegen op cirkels met verschillende
straal. Hun phaseverschil doet zich in de figuur voor als de hoek tussen de
twee verbindingslijnen met het middelpunt (deze lijnen zullen we aan-
duiden met de naam voerstralen). We zien direct in, dat alleen bij tril-
lingen met een gelijk trillingsgetal de phasehoek constant is. We kunnen

de resulterende trilling gemakkelijk vinden met behulp van de welbekende
parallelogramconstructie (zie figuur). Het hoekpunt van dit parallelogram
ligt op een nieuwe cirkel, waarvan de straal de amplitudo van de resul-
terende trilling weergeeft. De hoek, die de voerstraal van het hoekpunt
maakt met de voerstralen van de oorspronkelijke trillingen, geeft het phase-
verschil aan, dat bestaat tussen de resulterende trilling en de oorspronkelijke
trillingen. Zie figuur 2.

Omgekeerd kunnen we iedere willekeurige trilling naar believen ont-
binden in twee trillingen, waaruit de oorspronkelijke trilling is terug te
construeren met behulp van de bovengenoemde parallelelogram-con-
structie.

Hiervan zullen we steeds gebruik maken wanneer we nagaan, wat voor
veranderingen er in een lichtbundel optreden als deze lichtbundel een
voorwerp passeert. We zullen dan de lichtgolven, die het voorwerp ver-
laten (en die we de „gestoorde" lichtgolven kunnen noemen, omdat ze
andere eigenschappen hebben gekregen), ontbinden in twee componenten:
een lichtgolf met onveranderde eigenschappen (de „ongestoorde" golf)
en een „stoorgolf". Zie figuur 3.

Opdat twee lichtbundels kunnen interfereren, moeten zij bovendien cohaerent zijn.
Hieronder verstaan wij, dat dc met elkaar interfererende lichtgolven uit het zelfde-
punt van de lichtbron afkomstig zijn. De reden voor deze eis is, dat bij de botsingen
van dc het licht uitzendende moleculen (van bv. de gloeidraad van een lamp) de phase
van de trillingen op onregelmatige wijze verspringt, zodat alléén in het geval \\an twee
bundels cohaerente monochromatische stralen, die dus van één punt van de lichtbron
afkomstig zijn, het onderlinge phasevcrschil constant kan zijn.

Nog een ander beginsel uit de golfoptica, dat we nodig hebben, is het
volgende. Ieder punt, dat door een lichtgolf gepasseerd wordt, kunnen we

op zijn beurt als oorsprong van een nieuwe golf beschouwen, die naar alle
kanten uitgezonden wordt. De gehele lichtvoortplanting kan beschreven
worden als een voortdurend interfereren van al dergelijke elementaire
golven.

Wanneer zich op het objectglas een voorwerp bevindt, dan zal dit licht
in allerlei richtingen verstrooien. Een deel ervan treft het objectief en wordt
daar gebroken. Er vindt weer beeldvorming plaats, uiteraard op een andere
plaats dan waar het ringvormig diaphragma wordt afgebeeld. Beide voor-
werpen zijn immers op geheel verschillende afstanden van het objectief
gelegen. Zie figuur i.

Een voorwerp kan ook licht absorberen. Het van dit voorwerp ge-
vormde beeld wordt dan donkerder dan de omgeving: amplitudo- of
helderheidscontrast. Dit kunnen we ten gevolge van het boven uiteen-
gezette principe van het samenstellen en ontbinden van golven beschrijven
als een ongestoord doorlopende golf, gecombineerd met een stoorgolf met
een phase-verschil van 180 graden. M.a.w. een amplitudo-contrast is een
phase-contrast met een phase-verschil van 180 graden.

Indien licht van een bepaalde golflengte wordt geabsorbeerd, dan geeft
dat aanleiding tot het ontstaan van een gekleurd beeld: kleuren-contrast.

Indien een voorwerp een andere brekingsindex heeft dan het medium
waarin het zich bevindt, dan ondergaat het licht een vertraging (als ten-
minste de brekingsindex groter is dan die van het milieu) en in de afbeel-
ding van dat voorwerp is phase-contrast ten opzichte van de omgeving
aanwezig. Helaas is noch het oog, noch de photografische plaat gevoelig
voor phase-contrast.

De meeste biologische objecten hebben nu eenmaal de hebbelijkheid, of
liever de onhebbelijkheid, om een beeld te geven met nagenoeg geen hel-
derheids- en/of kleurcontrast, terwijl er toch wel phasecontrast aanwezig
is, hetgeen met de gewone manier van waarnemen onzichtbaar blijft.

Het is nu de grote verdienste van Zf.rnike, dat hij de middelen heeft
aangegeven, hoe men dit phase-contrast zichtbaar kan maken. Dit gebeurt
doordat met behulp van een kunstgreep het aanwezige phase-contrast
wordt omgezet in een phase-contrast van 180 graden, hetgeen zoals we
boven gezien hebben hetzelfde is als een amplitudocontrast.

Een golf, die een voorwerp met grotere brekingsindex dan die van de
omgeving verlaat, kunnen we in een cirkeldiagram weergeven als een
voerstraal, die iets gedraaid is ten opzichte van de oorspronkelijke golf.
Deze gestoorde golf gaan we ontbinden in een ongestoorde component en
een „stoorcomponent". Uit figuur 3 zien we onmiddellijk, dat, als de
phasehoek klein is, de stoorcomponent, onverschillig hoe groot deze phase-
hoek nu precies is, ten naastebij een phasehoek van 90 graden maakt met
de ongestoorde golf. Dit feit wordt nu met beide handen aangegrepen.
Wanneer we de stoorgolven nu maar 90 graden in phase kunnen vertragen,
dan zetten we een zeer groot deel van het aanwezige phasecontrast om
in een phasecontrast van 180 graden, waar het ons juist om te doen is.

Om een bundel licht een phasevertraging van 90 graden te laten onder-
gaan is helemaal niet moeilijk. We behoeven zo\'n bundel alleen maar
door een medium te laten passeren met een bepaalde brekingsindex en
een gunstig gekozen dikte (een zgn. phase-plaatje). Alleen in ons geval
ligt de zaak niet zo eenvoudig. Het licht van het voorwerp moet vertraagd
worden en de ongestoorde bundel niet (of omgekeerd). Dit kunststukje

wordt nu volbracht door met een ringvormig diaphragma te werken,
zoals wij reeds boven besproken hebben. De ongestoorde bundel is op één
plaats op een scherp omschreven wijze aanwezig nl. daar, waar het ring-
vormige diaphragma afgebeeld wordt, terwijl daar ter plaatse de licht-
stralen afkomstig van het te bekijken voorwerp geen beeld vormen. Dit
schept nu de mogelijkheid om in deze twee bundels apart in te grijpen.

In het vlak, waar de afbeelding van het diaphragma plaats vindt, brengt
men een phaseplaatje aan, dat zó geconstrueerd is, dat de stralen afkomstig
van het voorwerp een phase-vertraging van go graden ondergaan. Zie
figuur. Zoals we uit diagram 5 kunnen zien, is interferentie des te sterker
naar mate de amplitudines van de twee samenwerkende golven meer
gelijk aan elkaar zijn. Aangezien de stoorgolf, die van het voorwerp uit-
gaat, slechts zwak is, moeten we het ongestoorde licht afzwakken. Dit
bereiken we door het phaseplaatje ter plaatse van de afbeelding van het
diaphragma absorberend te maken. (Zie fig. 5).

Wanneer twee interfererende trillingen een gelijke amplitudo hebben, wijkt de re-
sulterende trilling het meest in grootte en richting van de beide componenten af.

Het resultaat van een en ander is verbluffend. Cellen, waarbij men in
natieve toestand met behulp van een gewone microscoop geen structurele
bijzonderheden kan waarnemen, vertonen bij gebruik van de phase-
contrastmicroscoop duidelijk allerlei details, die men anders slechts met
behulp van de klassieke kleurmethoden zichtbaar kan maken. Het grote
nadeel van deze kleurmethoden is, dat men de cellen doodt. Men is er nu
zelfs in geslaagd met behulp van de phasecontrastmicroscoop een film
op te nemen van de celdeling, waarbij men de gehele celdeling zich ziet
afspelen op een manier, die men vroeger slechts door moeizame recon-

Resumerende kunnen we zeggen, dat men de phasecontrastmicroscopie
wel als een zeer grote aanwinst voor de biologische wetenschappen kan
beschouwen.

Der Verfasser gibt eine Beschreibung der Grundlagen der Phasenkontrast-
mikroskopie.

Bennet, Osterberg, Jupnik en Richards. Phase Microscopy, Principles and
Applications 320 pag.

Op Zaterdag, 6 Februari 1954, werd telefonisch veterinaire hulp inge-
roepen voor een zevental rijpaarden van enkele eigenaren, dat in een
gezamenlijke stal op een buiten in de omgeving van Haarlem was onder-
gebracht.

De aldaar werkzame stalknecht had om i half 12 de dieren gevoerd
en hun daarbij een klein beetje haver, paardenbicks en hooi verstrekt.In
overleg met een andere daar werkzame persoon was hij naar huis gegaan
om te eten en zou tegen half drie, drie uur terugkomen. Dit was vroeg
genoeg, daar zijn plaatsvervanger zeker tot die tijd zou blijven.

Bij zijn terugkomst om ongeveer half drie trof hij een chaotische toestand
aan, n.1. in de stal lag één paard dood, terwijl 3 anderen, kreunend, ge-
exciteerd en erg benauwd op de grond lagen. De man die de stalknecht
had vervangen, was, schijnbaar aangegrepen door de schrik over deze
aanblik, geheel versuft, zodat van hem geen nadere inlichtingen konden
worden verkregen.

Des stalknechts eerste daad was dan ook ogenblikkelijk telefonisch om
veterinaire hulp te vragen.

Bij mijn aankomst trof ik (Bevers) één gestorven paard aan, terwijl
drie paarden in het achterste deel van de stal op de grond lagen, waarbij
ze met wijd open mond en grote angstige ogen ontzettend lagen te slaan.

De paarden in het voorste gedeelte van de stal stonden te wankelen
op hun benen, terwijl een volbloed plotseling recht tegen het schot van
de box opsteeg, enige ogenblikken recht op bleef staan en zich toen met
een gebrul volkomen liet vallen, waarna het dier na enige minuten met
moeite en wankelend weer overeind kwam.

Bij binnenkomst bleek de staljongen geheel versuft te zijn, terwijl hij
met slingerende gang door de stal liep. Deze jongen werd door mijn vrouw
naar buiten gebracht en in de auto gezet. Wel hing er een kachellucht in
de stal, doch daar koolmonoxyde reukloos is, werd dit verder niet op-
gemerkt.

Daar de dieren heftig zweetten en het vrij koud was, deed ik de staldeur
direct achter mij dicht.

Het bleek niet mogelijk uit de staljongen bepaalde gegevens te krijgen,
die konden doen vermoeden in welke richting deze vergiftiging gezocht
moest worden. In het begin was het dus een tasten in het duister naar de
vermoedelijke oorzaak.

De paarden hadden een zeer snelle hartslag en sterk geïnjiciëerde slijm-
vliezen; om alvast iets te doen spoot ik elk paard 20 cc othromin subcutaan
in, waarop na i 20 minuten de dieren veel rustiger werden; verder kregen
ze kamferolie om het hart te stimuleren.

Gelukkig kwamen er na ongeveer een uur meer mensen en daar
ik geen verdere risico\'s wilde nemen, liet ik de boxen schoon maken.
Zodoende was de deur steeds open en kwam er dus veel frisse lucht in de

stal, waardoor de paarden, die het dichtst bij de deur stonden, al snel
opknapten.

Toen ik na een uur de hulp van Dr. Scholten ging inroepen, bleek
mij, dat ik een onzettende hoofdpijn had en duizelig was. Hetzelfde was
met mijn vrouw het geval, die ook van het begin af in de stal was geweest.

Het dode paard werd zo spoedig mogelijk naar het slachthuis te Haarlem
vervoerd, omdat ik hoopte, dat de sectie ervan een nader licht op deze
vergiftiging zou werpen.

Gelukkig kwam Dr. Scholten spoedig op mijn verzoek naar de stal
en toen werd getracht gezamenlijk een oplossing te vinden in dit uit-
zonderlijke vergiftigingsgeval. Onder zijn leiding werd het gehele voedsel-
schema nogeens gereconstrueerd, doch zoals Dr. Scholten elders in dit
artikel mededeelt, was een voedselvergiftiging niet erg waarschijnlijk.

De drie paarden clie het ergst er aan toe waren, hebben ongeveer twee
uren op de grond gelegen, terwijl ze ontzettend lagen te slaan. Nadat
deze dieren echter overeind gekomen waren, liepen ze aanvankelijk nog
wel te wankelen, doch probeerden direct weer te gaan eten.

Bij controle de volgende dag was er aan de dieren niets meer te zien
en werden ze ieder een kwartier aan de hand afgestapt. Bloedmonsters van
de paarden, die het ergst ziek waren geweest, bleken na een week negatief
te zijn op onderzoek naar koolmonoxyde. Voor alle zekerheid is van elk
paard een electrocardiogram gemaakt.

Bij dit onderzoek werd echter niets abnormaals vastgesteld, althans
geen veranderingen die zouden moeten worden toegeschreven aan de
doorstane CO vergiftiging.

Toen ik (Scholten) om ± 17 uur de telefonische mededeling ontving
omtrent de hierboven beschreven toestand en mij persoonlijk op de hoogte
ging stellen, trof ik in de bewuste stal een enorme activiteit aan, als gevolg
van het door elkaar heen lopen van verschillende personen; het schoon-
maken en uitbezemen van een der boxen en het verbranden van het
daaruit verwijderde strooisel. Rustig temidden van dit rumoer ontmoette
ik de behandelende collega en zijn vrouw, die mij mededeelden wat zij
bij hun komst aldaar hadden aangetroffen. Het gestorven paard was naar
het abattoir te Haarlem vervoerd en de overige zes paarden maakten,
met uitzondering van één dier, dat in een box aan het einde van de stal
stond, geen opvallend zieke indruk meer. De ademhaling was rustig, zij
toonden belangstelling voor hun omgeving en zouden best weer een of
andere versnapering lusten. De hartslag die bij één der dieren werd ge-
controleerd was normaal, ofschoon dit dier nog wel opvallend geïnjiciëerde
conjunctivae bezat. Dit was ook het geval bij het paard, dat in de achterste
box stond. Bovendien was dit dier nog vrij ziek en ook wat atactisch,
hetgeen duidelijk tot uiting kwam, toen we het gingen verplaatsen naar
een direct naast de ingang van de stal gelegen box. Met een dronkemans-
gang liep het daarheen, terwijl ook de neusvleugels nog sterk gespreid
waren.

Uit de ondervraging van de stalknecht bleek, dat hij de dieren \'s ochtends
en ook om half 12 wat haver en bicks gevoerd had en daarna een beetje
hooi. Aan de dieren was toen niets bizonders waar te nemen geweest.

Uit de ons getoonde maat, waarmede hij het voeder toediende bleek
overduidelijk, dat van te grote hoeveelheden voer geen sprake was geweest.

Om half 12 had hij een nieuwe baal hooi aangebroken, waarvan de helft
nog op de zolder aanwezig was. Hierin meende hij, dat de oorzaak van
het ziek zijn der paarden gezocht moest worden. De aanwezige haver en
bicks, die in een voerkist in voorraad werden gehouden zagen er prachtig
uit en roken uitstekend.

Donderdag 4 Februari was de voedselvoorraad weer aangevuld geworden
en sedert die dag was hiervan gevoerd, zonder enig nadelig gevolg.

Hoewel natuurlijk niet was uit te sluiten, dat het hooi een of andere
gifstof (spuitmiddel?) zou kunnen bevatten, was het wel opvallend, dat
alle paarden op hetzelfde ogenblik de ziekteverschijnselen hadden ver-
toond. Bij een voedselvergiftiging zou men toch mogen aannemen, dat
hierin door individuele meerdere of mindere gevoeligheid, wel enig ver-
schil zou bestaan.

De suggestie, dat het voer hier de oorzaak van alle ellende zou zijn,
wilde er dan ook bij ons niet direct in.

Bij het verplaatsen van het paard uit de achterste box, welke gelegen
was tegen een blinde muur en tegenover die, waarin het andere paard
gestorven was, viel het mij op, dat daarin een kachelgeur was waar te
nemen. Dit was bij het binnentreden van de stal niet het geval geweest
en ook begrijpelijk, daar in het voorste gedeelte van de stal door het in- en
uitlopen der verschillende mensen een voortdurende luchtstroom aanwezig
was, welke zich nog vermengde met de ammoniaklucht uit de box die
men bezig was schoon te maken. Bovendien was tussen het gedeelte van
de stal, waarin de beide achterste boxen waren gelegen, en dat, waarin
zich de andere zes boxen bevonden, een gedeeltelijke stenen afscheiding.

Een der aanwezigen, die deze opmerking over het waarnemen van een
kachelgeur hoorde, deelde mede dat ook zij bij haar komst aan de stal
deze had geroken.

Bij nadere observatie bleek door de blinde muur een kachelpijp te
komen vanuit een daarachter gelegen ruimte, welke pijp zich een eind
langs de zoldering van de stal voortzette om daarna in een aangrenzende
tuigenkamer te verdwijnen. Rond deze pijp was een ruime opening in
de muur.

Bij het binnentreden van deze tuigenkamer, die gelukkig gesloten was
gebleven en waar geen mensen waren in- of uitgegaan, was een zeer
sterke kachelgeur te ruiken. De kachel in deze ruimte aanwezig had echter
de gehele dag niet gebrand. Het vermoeden dat bij de paarden wel eens
sprake zou kunnen zijn van een CO-vergiftiging nam vastere vorm aan.
Hierin meenden wij te worden gesterkt door het feit, dat de plaatsvervanger
van de stalknecht in versufte toestand was aangetroffen en men toch wel
mocht aannemen, dat een man nu niet direct zo onder de indruk behoefde
te komen, als hij 7 paarden plotseling ziek ziet worden.

Ook de mij toen gedane mededeling van de collega, dat hij een daverende
hoofdpijn had, kort daarop gevolgd door de mededeling van zijn vrouw
dat ook zij verging van de hoofdpijn, deed ons vermoeden meer en meer
naar zekerheid overhellen.

Op ons verzoek gaarne de aangrenzende ruimte te willen verkennen
werd de huurder daarvan gehaald, die even later verscheen en ons een
ruimte toonde waarin een drietal auto\'s waren ondergebracht.

In deze ruimte stond een grote kachel die lekker brandde, maar van
een kolenlucht was hier niets te bemerken. Wel was deze kachel voor

meer dan twee derde gevuld en, hoewel thans de vlammen goed door de
kolen speelden, lag bovenop nog een grote hoeveelheid, die niet gloeide,
zodat kon worden aangenomen dat de vlammen nog niet zo heel lang
geleden waren doorgekomen. Op onze vraag wanneer deze kachel gevuld
was, deelde de man ons mede, dat hij dat om ongeveer twaalf uur had
gedaan, daarna had hij de deur op slot gedraaid en was naar huis gegaan.

Het stond voor ons nu vrijwel vast, dat een koolmonoxyde-vergiftiging
bij de paarden aanwezig moest zijn.

een paard staande in de box, gelegen direct naast de ruimte waarin
de kachel om 12 uur was gevuld en die door een vrij grote ruimte rond
de kachelpijp, die door de scheidingsmuur liep, in directe open verbinding
stond met deze box, gestorven was;

de paarden, die in de boxen stonden en door een gedeeltelijke muur-
afscheiding verder van deze garageruimte verwijderd waren iets minder
ernstig ziek waren geweest;

de verst daarvan verwijderde en zich dientengevolge het dichtst bij de
deur bevindende dieren, het snelst waren hersteld toen deze deur ge-
opend werd;

de luchtstroom, ontstaan door het in- en uitlopen der mensen, de wat
verder van de deur verwijderde paarden ook vrij snel had doen opknappen ;

de hoofdpijn van de behandelende collega en diens vrouw, die geruime
tijd in de stal hadden vertoefd,
maakten de diagnose vrijwel zeker.

Het gestorven paard, hetwelk aan het abattoir te Haarlem inmiddels
verder was afgeslacht, vertoonde bij onze komst aldaar een opvallend
lichtrode kleur en ook het afgevloeide bloed was veel lichter van kleur
dan van een normaal paard. Ook deze waarnemingen gaven ons nog weer
een steun voor onze waarschijnlijkheidsdiagnose.

Door de welwillende medewerking van Mej. Pott, de analyste van het
St. Elisabethsgasthuis te Haarlem, die zo vriendelijk was nog diezelfde
avond voor ons een monster bloed van het gestorven paard op kool-
monoxyde te onderzoeken, kon na enkele uren de diagnose met zekerheid
worden gesteld.

Gaarne willen we van deze gelegenheid gebruik maken, Mej. Pott
hartelijk dank te zeggen voor haar grote bereidwilligheid en hulpvaardig-
heid op een zo ongelegen uur op de laatste werkdag van de week.

Waar ons uit de ons ter beschikking staande literatuur geen gevallen
van CO-vergiftiging bij paarden bekend waren, meenden wij onze be-
vindingen niet aan ons Tijdschrift te mogen onthouden.

Beschreven wordt een geval van kolendampvergiftiging bij 7 rijpaarden.
Bij aankomst van de dierenarts bleek één der paarden reeds gestorven te
zijn, terwijl 3 paarden op de grond lagen met heftige excitatieverschijnselen;
geopende mond en sterk geïnjiciëerde slijmvliezen.

A description is given of a case of carbon monoxide poisoning in riding horses. On
arrival one horse appeared already to have died, whilst 3 horses lay on the ground with
serious symptoms of excitation; open mouth and strongly injected mucous membranes.

On décrit un cas d\'asphyxie par l\'émanation de charbon chez 7 chevaux de selle.
A 1\' arrivée un des chevaux se trouva déjà être décédé, tandis que 3 chevaux furent
trouvés par terre avec de violents symptômes d\'excitation, la bouche ouverte et les
muqueuses fortement injectées.

Es wird ein Fall von Kohlenoxydgasvergiftung bei 7 Reitpferden beschrieben. Bei
Ankunft des Tierarztes war bereits ein Tier verendet, während drei andere Pferde mit
heftigen Exzitationserscheinungen am Boden lagen: geöffnetes Maul und stark in-
jizierte Schleimhäute.

OVER DE TOEPASSING VAN ENKELE PREPARATEN VAN
HONDENZIEKTEVIRUS ALS THERAPEUTICUM BIJ
HARD PAD DISEASE

Beschreven wordt de behandeling van 48 honden, welke lijdende waren
aan Hard Pad Disease, met „levend" hondenziektevirus van de Firma
Burrough\'s Wellcome en wel het gewone Canine Distemper Virus van
genoemde Firma en haar preparaat „Epivax". In totaal zijn 48 honden
behandeld, waarvan er reeds eerder 24 preventief waren behandeld tegen
hondenziekte. De voorbehandelde honden zijn alle genezen; uit de groep
van niet-preventief behandelde zijn 7 honden overleden, terwijl 1 hond
door verkoop aan onze waarneming is onttrokken.

De gestorven honden kwamen in behandeling op leeftijden van resp.
5 weken — 10 weken — 8 maanden — 18 maanden — 5 jaren — 9 jaren,
de verkochte hond met een ons inziens slechte prognose op de leeftijd
van 8 maanden.

Van de 40 patiënten, die in leven zijn gebleven, zijn er 27 behandeld
met het Canine Distemper Virus, 6 met het destijds nog in experiment
zijnde „Epivax" en later 4 met het in Engeland in de handel gebrachte
uiteindelijke „Epivax".

Hard Pad Disease is een op hondenziekte gelijkende aandoening, waar-
mede wij onze kleine huisdieren practici bekend mogen veronderstellen.
Zij komt voor zowel bij tegen hondenziekte gevaccineerde als bij niet
gevaccineerde honden, het meest frappante van de ziekte is wel, dat zij
optreedt bij gevaccineerde honden, welke men dus zou veronderstellen
immuun te zijn.

Het is een langdurige, slepende, soms weinig typische ziekte, vaak be-
geleid door nerveuze verschijnselen en vaak met dodelijke afloop.

Bij het aantreffen van dergelijke ziektegevallen rijst de vraag of de virus-
therapie toegepast moet worden. Inderdaad zijn er omstandigheden van
absolute indicatie en contra-indicatie.

Het verdient aanbeveling in alle gevallen even af te wachten tot men
zeker, of zo goed als zeker is van de diagnose; enige tijd is nodig voor
observatie, om gegevens te verkrijgen en andere ziekten uit te kunnen
sluiten.

Bijvoorbeeld: een reeds wat oudere ingeënte hond wordt ziek, spuugt,
krijgt diarrhee, gaat na twee dagen ook nog hoesten ten gevolge van een
lichte bronchopneumonie. Lichaamstemperatuur beweegt zich om 39° C.
Ziektegevallen in de directe omgeving zijn ons niet bekend, het huis ligt
nogal geïsoleerd.

In de woning is een andere, oudere hond, eveneens gevaccineerd en een
jaar geleden genezen van Hard Pad Disease na behandeling met virus.
Deze hond is thans gezond.

De eigenaar meent, dat de eerste hond een zelfde lijden vertoont als de
andere een jaar geleden en is zeer geneigd tot de behandeling van eertijds.
De volgende dag vernemen wij, dat in een naburige woning een 4 maanden
oude Bouvier gestorven is, volgens het oordeel van de behandelende
collega aan hondenziekte.

De toestand van de patiënt was te dien tijde: af en toe vaste ontlasting,
afgewisseld met diarrhee, wisselende eetlust alleen voor lekkere dingen.
De hond is weinig beweeglijk en weinig vrolijk; geeft af en toe over.

Tracheïtis en lichte broncho-pneumonie veroorzaken hoest. In de oog-
hoeken een weinig geelgrijs slijm, het oogslijmvlies is iets te rood, vooral
na het optreden der hoestbuien. Er is een lichte algemene huidirritatie
met schilfervorming; de pharynx is rood, de tonsillen zijn licht gezwollen.

Na de Virusinjectie stijgt eerst de temperatuur, maar daalt binnen 48
uur tot normaal. Het enige symptoom dat overblijft is een lichte hoest,
die met een expectorans ook spoedig is verdwenen. De temperatuur bleef
ook later normaal.

Een ander ziektegeval begon met diarrhee; bij symptomatische behan-
deling verdween deze spoedig; de temperatuur daalde van 39.Q° C. tot
38° C. Enige dagen later was de hond zeer ziek, 39.8° C., en vertoonde
hevig stinkende en vuilrose schedeuitvloeiing door een purulente endo-
metritis. Deze hond, niet meer zo jong, vertoonde daarbij verontrustende
verschijnselen van het hart. Aangezien het een ingeënte hond betrof, en
er al meer ziektegevallen in de buurt waren voorgekomen, die ik als Hard
Pacl Disease had herkend, spoten wij meteen „Epivax" in, toen nog geheten
„Canine Distemper Virus for therapeutic Use". Bij de controle op de
volgende dag bleek de hond op slag genezen te zijn. De nacht voorafgaande
aan de injectie was er een enorme hoeveelheid pus afgevloeid; nu was de
vulva volkomen droog; de haren waren door een droog korstje aan elkaar
gekleefd. Het diertje was opgewekt, speelde weer met de baas en at weer
met smaak. De temperatuur was gedaald tot 37.8° C. De hond kreeg nog
wat Extractum Secalis Cornuti, waardoor nog wat helder slijm afvloeide.

Men kan virus toepassen in alle stadia van ziek zijn, zowel bij een eatar-
rhaal als bij een nerveus ziektebeeld. Contra-indicaties zijn evenwel hevige
toevallen en myoclonie van de kauwspieren benevens te ver voortgeschreden
paralyse. Dubieus wordt de prognose bij niet ingeënte honden onder de
3 maanden, en zeer gunstig bij ingeënte honden van alle leeftijden.

Een zeer merkwaardig geval was het volgende: In Maart en Augustus
1952 werd een bastaard-Groenendaeler behandeld, die in Mei 1951 was
geboren en dus ongeveer 1 jaar oud was. Er was diarrhee, zeer weinig
eetlust; de hond was niet ingeënt. De temperatuur was vaak hoog, bij
40.5⁰ C., de slijmvliezen waren donkerrood. Bij de behandeling in Augustus
met nog steeds dezelfde verschijnselen leek de hond wat nerveus. Het was
een heel aardige hond en ik stelde de eigenaar voor om ondanks de eraan
verbonden kosten alsnog een Virus-behandeling toe te passen. Dit gebeurde
en inderdaad daalde de temperatuur en verbeterde het algemeen welzijn,
terwijl de diarrhee verdween. De hond werd niet meer getoond.

Ongeveer een jaar later komt er een Airedale terrier van ± 4 maanden
oud onder behandeling. Deze zou een toeval gehad hebben. De hond was
een weinig ziek. Het dier was niet ingeënt. De vraag of hier hondenziekte
in het spel was, was moeilijk te beantwoorden en we besloten af te wachten.

De hond was afkomstig uit een nest van een oudere airedale teef, waarvan
de eigenaar in het naastgelegen huis woonde en ook zelf een jong gehouden
had. Een derde jonge hond was ondergebracht in hetzelfde door meer
gezinnen bewoonde huis als eerst genoemde jonge hond.

Nu werd eerst het jong ziek, dat nog bij de moeder was; de eigenaar
kwam op het spreekuur en een kennis was zo vriendelijk hem met de auto
even te brengen. Ook deze jonge hond werd niet ernstig ziek; er was een
lichte bronchitis. Dit was alweer bijna voorbij toen de moeder ziek werd;
en wel in ernstiger mate dan het kind, ze had een lichte bronchopneu-
monie. Deze hond bleek wel ingeënt te zijn. Ze werd behandeld met gewoon
Distemper Virus B.W. & Co. en genas prompt.

Ook het jong genas, terwijl het verderop wonende jong ook nog een
bronchitis kreeg, maar eveneens genas. Anders liep het met het 3e hondje
in het zelfde huis. Dit werd zeer zwaar ziek met een hevige pneumonie,
longoedeem en myocarditis, alles gepaard gaande met temperaturen tot
41,5° C. Deze hond overleed na enige dagen.

Maar ook de Groenendaeler van 1952 kwam weer terug, ziek. Hij reed
in dezelfde auto, waarin de 2 Airedales gebracht waren . . . De eigenaars
waren bevriend en hun honden ook! Al de juist genoemde honden hadden
met elkaar contact gehad en de Groenendealer had ze allemaal geïnfec-
teerd, want hij was zelf ook nog ziek! Eveneens pneumonie met zeer hoge
temperaturen en een zeer gestoord algemeen welzijn. Hij was erg suf,
zijn ogen waren bijna geheel met slijmerige pus bedekt. Tenslotte nam de
pneumonie af, maar hij begon zeer veel te eten en direct daarop licht
paretisch te worden in de achterhand. Dit bleef enige tijd zo; er trad geen
verlamming in en hij genas zeer snel.

Dit is niet het enige geval, waaruit mij bleek, dat een hond zeer lange tijd
ziek kan zijn zonder erg veel daarvan te laten merken, maar gedurende
die tijd of voortdurend of periodiek zeer waarschijnlijk toch virus uitscheidt.

Een andere hond, een Duitse Herder, in 1951 geboren, werd in Februari
1952 behandeld voor een verwonding.

Incidenteel werd vermeld, dat hij niet helemaal goed was: lusteloos,
slecht eten en rode ogen, evenwel zonder afscheiding. De temperatuur
was vrij hoog. De hond was niet ingeënt. Er traden verder geen verschijn-
selen op en de behandeling werd afgebroken.

Iets meer dan een jaar later werd ik geroepen bij dezelfde hond, nu
atactisch, zeer mager, zeer rode oogslijmvliezen en algemeen ziek uiterlijk.
Hij at geen hap meer. Hij kreeg 2 doses Canine Distemper Virus B.W. &
Co. tegelijk en was op slag genezen.

De gevallen, waarin het Virus geen genezing bracht, waren alle gelijk
in verloop. Met name was dit zo, dat de ziekte voortging en de temperatuur
niet de een of twee graden daalde zoals anders, terwijl er ook geen opleving
in de algemene toestand was waar te nemen, maar integendeel de dood
volgde.

Als regel kondigt het succes van een virusbehandeling zich aan, doordat
de temperatuur critisch daalt en wel in het verloop van 24 of 48 uur. De
eerste 10—15 uur na de injectie is er een stijging, die in een daling overgaat.
In enkele gevallen, zowel bij gevaccineerde als bij niet gevaccineerde
honden, was een hernieuwde stijging van de temperatuur aanleiding om
een tweede maal Virus in te spuiten. Hierna trad dan de temperatuurdaling
critisch op.

Resumerend, blijkt de therapie met levend Virus bij Hondenziekte-
achtige ziekte, gezegd Hard Pad Disease, zeer wel te voldoen. Het is het
enige therapeuticum, dat werkelijk genezing brengt en wel als regel binnen
48 uur. Van tegen hondenziekte gevaccineerde honden ging er geen ver-
loren.

Description of experiences with the use of Canine Distemper Virus B.W. & Co. and
Canine Distemper Virus (therapeutic) B.W. & Co. („Epivax"), in the field in cases
of Hard Pad Disease.

Two groups are described: those immunised and those not immunised against dis-
temper.

Of a total of 48 dogs of which 24 were not immunised 7 died and one afterwards
was not presented for inspection with already an unfavourable piognosis; 40 dogs
recovered fully.

On injection of the Virus the temperature as a rule goes down to normal in 24 to 48
hours.

L\'auteur décrit ses expériences avec le Virus Canin dans le cas de Hard Pad Disease.

On donne une description de deux groupes d\'animaux, savoir de ceux qui ont été
vaccinés contre la maladie du jeune chien, et de ceux qui 11e l\'ont pas été.

Sur un total de 48 chiens, dont 24 n\'avaient pas été vacinés, il en mourut 7, et 1 animal
avec une prognose défavorable fut perdu de vue.

Ordinairement la température baisse après l\'injection dans les 24 à 48 heures jusqu\'à
normale.

Der Verfasser beschreibt seine Erfahrungen, die er bei Hard Pad Disease mit dem
Canine Distemper Virus gemacht hat. Die Beschreibung beschäftigt sich mit zwei
Tiergruppen, von denen die eine Gruppe gegen Hundekrankheit geimpft, die andere
dagegen nicht geimpft wurde.

Aus einer Gesamtzahl von 48 Hunden, von denen 24 nicht geimpft worden waren,
gingen 7 ein, während man ein Tier mit ungünstiger Prognose aus den Augen verlor.
40 Tiere genasen vollständig.

Als Regel zeigte sich, dass innerhalb 24 -48 Stunden nach der fnjektion, die Tem-
peratur wieder auf ihren Normalstand gefallen war.

Uit het Instituut voor Infectieziekten der Rijks Universiteit te Utrecht.
Directeur: Prof. Dr. Jac. Jansen.

OVER DE WAARDE VAN EEN DUBBEL-VACCIN, BESTEMD
VOOR GELIJKTIJDIGE IMMUNISATIE TEGEN POKKEN-
DIPHTERIE EN PSEUDOVOGELPEST

Onlangs was een onzer (J.) in de gelegenheid, op een cursus voor pluim-
veespecialisten te Parijs (Dec. 1953) een voordracht te houden over kippen-
pokken. Daarbij werd o.a. ook genoemd het gelijktijdig enten tegen pokken
en tegen pseudovogelpest. Voor deze voordracht zij men verwezen naar
dit tijdschrift blz. 455—459, 1954. De Hollandse samenvatting van dit
artikel vermeldt deze zin: „Gelijktijdige enting tegen pokken en tegen een
andere ziekte (b.v. pseudovogelpest = N.C.D.) is voorshands niet aan te
bevelen, tenzij de doelmatigheid wetenschappelijk aangetoond wordt." In
de handel kan men reeds een „dubbelvaccin" (tegen pokken en pseudo-
vogelpest) aantreffen. Hoe nuttig het is, een dergelijk vaccin op weten-
schappelijke wijze op zijn werkzaamheid te toetsen, moge uit het volgende
onderzoek blijken. De verkregen resultaten zullen, naar wij veronderstellen,
vooral ook de pluimvee-practici interesseren.

Teneinde enig inzicht over de waarde van een „dubbelvaccin" (bereid
in het buitenland) te verwerven, welk vaccin aanbevolen werd ter gelijk-
tijdige voorkoming van pseudovogelpest en pokken-diphterie bij kippen,
werden enige proeven met deze entstof verricht.

Begonnen werd met de aankoop van jonge hennen (N.-Holl. Blauwen,
3 mnd.) van een bedrijf, waar geen pokken en diphterie noch pseudo-
vogelpest hadden geheerst, noch tegen deze ziekten geënt was. Na ontvangst
der hennen werden deze eerst enige tijd in observatie gehouden; de dieren
bleken klinisch gezond te zijn.

Allereerst diende nu aangetoond te worden, dat de hennen gevoelig
waren zowel voor pokken als voor pseudovogelpest.

Op 9-io-\'52 werden de hennen no. 150 t/m 154 met duivenpokkenvirus
intrafolliculair geënt. Zij kregen allen een zeer duidelijke entreactie, welke
geheel gelijk was aan die, welke bij niet-immune dieren pleegt op te treden.

Op i3-io-\'52 werd kip 145 intramusculair besmet met pseudovogelpest-
virussuspensie. Direct daarna werd deze kip in één box geplaatst met de
kippen 146 t/m 149. Het resultaat van dit proefje was als volgt: kip 145
is i8-io-\'52 gestorven, na klinisch duidelijke pseudovogelpest-verschijnselen
te hebben vertoond. De kippen 146 t/m 149, die klinisch gezond bleven,
zijn 24-io-\'52 gedood, nadat van elk serum gewonnen was. Met dit serum
is de micro-haemagglutinatie-inhibitie test uitgevoerd. De uitslag was:

146 , 149 , 147 —) " Uit deze twee voorproefjes, waarvoor
10 kippen verbruikt werden, meenden wij, mede gezien de herkomst der
dieren, de hennen te mogen beschouwen als zijnde niet immuun tegen
pokken en pseudovogelpest.

Op 24-io-\'52 werd 20 hennen (155 t/m 174) volgens voorschrift intra-
museulair 1,5 cc „dubbelvaccin" toegediend. Deze vaccinatie werd
24"ii-\'52 (1 5 cc intramusculair) herhaald, gelijk in de gebruiksaanwijzing
werd aanbevolen. Tijdens de proefis kip 155 uitgevallen (gestorven, doch
niet aan pseudovogelpest).

De tweemaal geënte dieren (19 stuks) werden verdeeld in een groep A
(156 t/m 164) bestemd voor onderzoek op immuniteit t.o.v. pseudovogel-
pest en een groep B (165 t/m 174) voor onderzoek t.o.v. pokken en
diphterie.

Teneinde op enigermate juiste wijze de pseudovogelpestvirus-suspensie
te doseren werd een voorproef gedaan.

De verlangde dosering zou zodanig moeten zijn, dat enerzijds niet-
geënte gevoelige kippen klinische verschijnselen van pseudovogelpest
zouden gaan vertonen, anderzijds de dosis niet zo hoog zou liggen dat
kippen, geënt volgens een erkend effectieve methode immuniteitsdoorbraak
zouden krijgen. Om deze dosis ongeveer te bepalen werden 7 onvoorbe-
handelde en 5 d.m.v. de methode volgens Bkaudette geënte hennen met
dalende doses virussuspensic intramusculair besmet. De doses waren als
volgt: i cc onverdund, 1 cc 1 : 10, 1 cc 1 : 100 enz. t/m 1 cc 1 : 100.000.
Deze virussuspensie was verkregen door allantois-vloeistof te gebruiken,
verkregen na ei-enting uit een hersensuspensie van een hier onderzocht
pseudovogelpestgeval (stam Putten). Twee der onvoorbehandelde hennen
kregen 1 cc onverdund intramusculair, de overige 5 afdalende doses. De
volgens Beaudette geënte hennen kregen afdalende doses, te beginnen
met i : 10. Van de onvoorbehandelde hennen zijn gestorven onder ver-
schijnselen van N.G.D. de kippen, die onverdund en 1 : 10 verdunde
virussuspensie hadden gekregen. De met 1 : 100 verdunde suspensie inge-
spoten kip is niet gestorven, maar wegens ernstige verlammingen enige tijd
later afgemaakt. De incubatietijd bedroeg 7 dagen. Het hersenonderzoek
van de dode dieren was positief (virus geïsoleerd via eieren). De overige
3 hennen hebben slechts geringe ziekteverschijnselen gehad. De volgens
Beaudette voorbehandelde hennen hebben geen van allen verschijnselen
vertoond.

Op grond van deze voorproef werd besloten het onderzoek op immuni-
teit, ontstaan na de toediening van het dubbelvaccin, uit te voeren met een
dosis van 1 cc virussuspensie in een verdunning van 1 : 3,3. Op 29-i2-\'52
zijn intramusculair besmet met 1 cc van de vorenbedoelde virussuspensie:
9 met „dubbelvaccin" geënte hennen (156 t/m 164), ig onvoorbehandelde
controles en 12 volgens Beaudette geënte controles.

Zowel de met het „dubbel-vaccin" als de volgens Beaudette geënte
hennen hebben geen ziekteverschijnselen vertoond. De 19 onvoorbehandelde

Op de 4e dag gaapten alle dieren en werd voedsel geweigerd, 2 hennen
werden op de 12e dag gedood, het virus werd in de hersenen aangetoond;
de anderen zijn allen hersteld. Het vaccin had dus duidelijk immuniteit
ten opzichte van pseudovogelpest doen ontstaan.

In deze proef werd gebruik gemaakt van 9 met dubbelvaccin geënte
hennen, 9 onvoorbehandelde en 10 met duivenpokken geënte hennen.
Alle hennen in deze proef werden 2-1-\'53 met fa/>/>enpokkenvirus intra-
folliculair besmet. De 10 dieren, die met duivenpokken geënt waren,
kregen allen na applicatie van het kippenvirus een locale reactie, beginnen-
de met follikelzwelling (reeds op de derde dag) en eindigende met korst-
vorming, doch de huid herstelde zich ter plaatse spoedig, binnen ongeveer
twee weken; generalisatie deed zich bij geen der 10 hennen voor. De met
dubbelvaccin geënte dieren kregen evenals de controlegroep (9 hennen)
een later beginnende follikel-zwelling, gevolgd door korstvorming, waarna
alle dieren gegeneraliseerde pokken kregen (op de kam, de lellen en in mond-
en keelholte).

a. Van immuniserende werking ten opzichte van kippenpokken is totaal
niets gebleken;

b. Immuniteit ten opzichte van pseudovogelpest is 35 dagen na de vacci-
natie aantoonbaar.

Deze uitslag bevreemdde ons niet, daar wij ons moeilijk een goed effect
konden voorstellen van immuniteitsontwikkeling na intramusculaire toe-
diening van een pokkenentstof, een entstof die gericht moet zijn tegen een
dermatroop virus.

Een onzer (J.) besprak deze entstof te Parijs tijdens een persoonlijk
onderhoud met een collega uit Duitsland. Zijn ervaringen (met hetzelfde
dubbelvaccin) kwamen geheel overeen met de onze. De practicus zij dus
voorzichtig met dergelijke dubbelvaccins.

Van een entstof, aanbevolen als dubbel-vaccin tegen pseudovogelpest
en pokken-diphterie (intra-musculaire toediening), kon geen immu-
niserende werking t.o.v. pokken-diphterie aangetoond worden.

The immunizing power with regard to fowl-pox of a vaccine which had been recom-
mended as a doublé vaccine against Newcastle-diseasc and fowl-pox (intramuscular
injection) could not be provcd.

L\'effei immunisant k 1\'égard de la variole aviaire par un vaccin qui avait été recom-
mandé comme un vaccin doublé contre la pseudopeste-aviaire (N.C.D.) et la variole
aviaire (injection intra-musculaire) ne pouvait pas être démontré.

Die in Bezug auf Geflügelpocken immunisierende Wirksamkeit eines Impfstoffcs,
der empfohlen worden war als Doppeltvakzin gegen atypische Geflügelpest (N.C.D.)
und Geflügelpocken (bei subcutaner Injektion), konnte nicht festgestellt werden.

TWEE GEVALLEN VAN OPEN LONGTUBERCULOSE BIJ
RUNDEREN VEROORZAAKT DOOR AVIAIRE
TUBERKELBACILLEN

Het is een bekend feit, dat de drie typen tuberkelbacillen in grote lijnen
gebonden zijn aan hun eigen (dier) soort, doch dat onderlinge besmettingen
met de verschillende typen zeer wel mogelijk zijn.

De Mycobacterium Tuberculosis var. hominis is de veroorzaker van de mense-
lijke tuberculose, doch deze bacil kan ook tuberculeuze processen veroor-
zaken bij de aap, de hond, de papegaai en de cavia, waarna tevens een
allergie ontstaat voor zoogdiertuberculine.

Bij runderen daarentegen beperkt de humane bacil zich vrijwel uit-
sluitend tot het opwekken van een (tijdelijke) tuberculineallergie.

De Mycobacterium Tuberculosis var. bovis is de veroorzaker van de runder-
tuberculose, doch deze bacil kan ook tuberculeuze processen veroorzaken
bij de mens, de aap, de geit, het schaap, het varken, de kat, het konijn,
de cavia en soms ook bij de hond en het paard, waarna ook weer een allergie
ontstaat voor zoogdiertuberculine.

De Mycobacterium Tuberculosis var. avium is de veroorzaker vandevogel-
(kippen)-tuberculose. Daarnaast kan deze bacil echter ook tuberculose
veroorzaken bij varkens, soms bij runderen, schapen en paarden en zeer
zelden bij de mens. Er ontstaat ook allergie voor tuberculine, welke echter
veel sterker is voor vogeltuberculine dan voor zoogdiertuberculine.

In het algemeen wordt de aviaire infectie bij het rund beschreven als
veroorzaker van kleine onbetekenende processen (in lymphklieren) of
alleen als een tijdelijke tuberculineallergie.

Bij uitzondering worden processen beschreven van enige omvang. Dat
echter de aviaire tuberkelbacil bij het rund oorzaak kan zijn voor het
ontstaan van algehele en daarnaast open long-tuberculose is in het najaar
\'953 duidelijk gebleken uit de hierna nog nader te beschrijven gevallen
van twee runderen, afkomstig uit twee, reeds verschillende jaren t.b.c.-
vrije bedrijven in de provincie Overijssel.

Dit is verwonderlijk, aangezien kippentuberculose in deze provincie
weinig voorkomt, hetgeen samenhangt met het feit, dat er weinig over-
jarige hennen op de bedrijven aangehouden worden, en de meeste be-
drijven jaarlijks door selecteurs gesaneerd worden, waarbij kennelijk zieke
of sterk vermagerde kippen nog al eens ter onderzoek worden opgezonden.

Het sectiemateriaal van kippen, ingezonden ter onderzoek naar de
Gezondheidsdienst (plm. 600 dieren per jaar) leverde de laatste 3 jaren
steeds een percentage tuberculose op van mincJer dan \\ %. In hoeverre
de tuberculose onder de in het wild levende vogels verbreid is, is hier niet

bekend. Alleen is bekend dat i keer bij een meeuw uit de N.O.P. algehele
tuberculose geconstateerd werd.

Door Bang werd in 1908 voor het eerst de aandacht gevestigd op de
aviaire tuberkelbacil als mogelijke veroorzaker van tuberculose bij het rund,
zij het dan uitsluitend experimenteel. Hij toonde aan, dat het door intra-
veneuze infectie met aviaire tuberkelbacillen mogelijk is, kalveren te
doden.

Nadien wordt het meest melding gemaakt van aviaire infecties bij
runderen in die landen waar de rundertubcrculose krachtig bestreden
wordt en geheel of nagenoeg geheel is uitgeroeid. Vooral in de Scandina-
vische landen, met name Denemarken, is veel werk gemaakt van type-
bepaling van bij runderen gevonden tuberkelbacillen. Daarnaast is er ook
vrij veel Amerikaanse literatuur. Reeds in 1926 wees Plum er op, dat de
drachtige uterus van runderen een praedilectieplaats kan zijn voor aviaire
tuberkelbacillen en dat deze soms de oorzaak van runderabortus kunnen
zijn. Bij 162 runderen met uterus-tuberculose vond hij 6 maal het aviaire
type.

In 1930 vonden van Es en Martin in 115 gevallen van lymphklier-
tuberculose bij het rund 11 X aviaire bacillen en 5 maal een menginfectie
van aviaire en bovine bacillen.

In 1937 vonden McCarter Hastings en Bf.ach bij 28 runderen met
lymphklicrtuberculose 3 X een aviaire stam.

Eveneens in 1937 deed Plum typebepaling van verschillende runder-
lymphklieren met tuberculose uit een gebied waar veel reacties gevonden
werden met aviaire tuberculine. Uit 48 bronchiale lymphklieren isoleerde
hij 2 maal een aviaire stam, uit 25 retropharyngeale lymphklieren 6 X en
uit 48 mesenteriale lymphklieren 35 (!) maal.

In 1938 maakt Pi.um melding van veel aviaire tuberculinereacties, daar
waar de runderen veel samenliepen met kippen en varkens.

In 1941 vond Glover bij 35 ongeselecteerde dieren 5 x aviaire tuber-
culose in mesenteriale en bronchiale lymphklieren.

In 1944 beschrijft Ottosen vijf gevallen van aviaire tuberculose bij
runderen, nl. van de mesenteriale en retropharyngeale lymphklieren,
van de uier en van peritoneum en pleura.

In 1946 beschrijft K. Allanson een koe met uterustuberculose door
aviaire bacillen en congenitale aviaire t.b.c. bij het daaruit geboren kalf.

In 1952 beschrijven Stuart en Marshall 3 gevallen van pleura- en
peritoneaal t.b.c. bij runderen.

In 1952 beschrijft Thordal-Christensen een koe met gegeneraliseerde
tuberculose (waarbij ook de uier was aangetast), veroorzaakt door aviaire
bacillen.

Bij de spoedslachting van de 11-jarige koe 4314 van dit „witte" bedrijf
werd door de keuringsdienst Raalte algehele tuberculose vastgesteld be-
nevens open longtuberculose.

Aangezien het hier een rund betrof uit een t.b.c.-vrij beslag werd de
Gezondheidsdienst gewaarschuwd. Eén onzer nam ter plaatse de processen
in ogenschouw en het orgaan-materiaal werd verder in het laboratorium
verwerkt.

De processen maakten sterk de indruk van tuberculose te zijn, doch de
grotere en kleinere haarden, die in alle organen en lymphklieren aange-
troffen werden en vooral in de longen en nieren, kenmerkten zich door
een enigszins caoutchoucachtig karakter. Er was meer necrose en ver-
kazing dan ettervorming.

Het betrokken rund was altijd op dit bedrijf geweest en had nooit gere-
ageerd op tuberculine tot Jan. 1953. Er was toen een 4 mm-zwelling
geconstateerd met zoogdiertuberculine. Een VZ tuberculinatie na 6 weken
gaf toen als uitslag V 5|- Z

In de herfst 1953 riep de eigenaar diergeneeskundige hulp in. De koe
had het gedurende de zomer slecht gedaan en coll. J. Ex te Raalte dia-
gnosticeerde een chronische bronchopneuinonie. Voor de zekerheid werd
het dier nogmaals door hem VZ getuberculineerd met als uitslag V 4 Z 2.

Aangezien de toestand van het dier niet verbeterde, werd tot slachting
besloten, met het reeds eerder vermelde resultaat. Het dier bleek plm. 6
maand drachtig te zijn.

Op dit bedrijf, dat sinds 1946 in de administratie van de Gezondheids-
dienst voorkomt, werd 1 keer eerder een reactiedier aangetroffen, welk
dier in November 1950 geslacht werd, Het sectieverslag vermeldde toen
tuberculose van de retropharyngeale klieren.

Ruim 2 maanden na de slachting van het rund met algehele en open
longtuberculose vond het jaaronderzoek plaats (single test). Geen der 12
aanwezige runderen vertoonde reactie t.a.v. zoogdiertuberculine.

Door de Gezondsheidsdienst werden 1 week later deze dieren aan de
andere halsvlakte met vogeltuberculine getuberculineerd, met als resultaat
dat twee kalveren een vrij oedematcuze 5 mm-zwelling vertoonden.

De kippenstapel op dit bedrijf was in zeer goede conditie en kwam ook
niet in aanraking met de runderen. Drie jaar geleden was er wel veel
kippensterfte geweest, met vermagering der dieren, doch toen waren darm-
parasieten oorzaak geweest. (Er werd een kip ter onderzoek opgestuurd).

Deze kippen zijn toen allen opgeruimd en er werd driejaar geleden weer
met een nieuwe kippenstapel begonnen; sindsdien zijn geen ziektegevallen
opgetreden. In de weiden van dit bedrijf komen veel kraaien en eksters
voor en soms ook grote koppels meeuwen.

Abortus kwam op dit bedrijf nooit voor, oehalve in de zomer 1953 bij
een uitgeschaarde pink, wat Brucella abortus bleek te zijn.

In de herfst 1953 werd van dit bedrijf de 7 jarige koe no. 68g als zgn.
worstkoe verkocht en geslacht. Door de Keuringsdienst te Holten werd
algehele benevens open long-tuberculose vastgesteld. Aangezien het hier
een rund uit een t.b.c.vrij bedrijf betrof, werd de Gezondheidsdienst
gewaarschuwd en werden organen en kliermateriaal ter onderzoek opge-

haald. Alle parenehymateuze organen waren aangetast, waarvan de
longen zeer ernstig; daarnaast werden in vele lymphklieren, o.a. van de
darm, tuberculeuze processen gevonden.

De processen waren zeer uitgebreid, doch ook in dit geval was er weer
meer necrose en verkazing dan ettervorming en ook hier maakten de grote
haarden een caoutchoucachtige indruk.

Het dier was 2^ jaar geleden aangekocht van een t.b.c.vrij bedrijf uit
de provincie Overijssel en had bij de beide jaaronderzoeken niet gereageerd
op zoogdiertuberculine, evenmin als op het vorige bedrijf. Het dier bleek
na slachting niet drachtig te zijn.

Dit bedrijf komt ook sinds 1946 in de administratie van de Gezond-
heidsdienst voor en was aanvankelijk t.b.c.vrij.

In Januari 1949 werden 4 dubieuze en 3 positieve reacties genoteerd.
In Januari 1950 werden dezelfde bevindingen gedaan, alleen was er nog
i dubieuze reactie bijgekomen. Bij hertuberculinatie na 6 weken waren
de 5 dubieuze dieren alle negatief en zijn dit daarna 3 jaar gebleven. Een
der als positief aangemerkte dieren werd een jaar later verkocht. l)e beide
andere positieve dieren waren een jaar later negatief. Een ervan werd
verkocht op de vrije markt, het andere dier werd met rood oormerk ge-
slacht en het slachtbewijs geeft aan „wel t.b.c.".

In Januari 1951, Februari 1952 en December 1952 was het gehele bedrijf
weer negatief t.a.v. zoogdiertuberculine.

Na het vinden van dit rund met open long-t.b.c. werd de gehele vee-
stapel door de Gezondheidsdienst enkelvoudig getuberculineerd met als
resultaat, dat van de 39 aanwezige dieren er 16 een reactie vertoonden,
variërende van 2-—-6 mm. Twee dieren hadden 8 mm zwelling.

Het meest verrassende was, dat al deze zwellingen een zeer hard karakter
hadden zonder oedeem.

Een der dieren met 8 mm zwelling was geschikt voor slachting met als
resultaat: Geen macroscopische tuberculose. Kweekproeven met long-
mediastinaal-retropharyngiale en mesenteriale klieren verliepen negatief.

Inmiddels was door bacteriologisch onderzoek bekend geworden, dat
het op dit bedrijf een aviaire infectie betrof.

Door coll. van VValsum te Bathmen werd daarna het jaaronderzoek
volgens VZ methode verricht met als resultaat:

Van de 16 dieren die bij enkelvoudig onderzoek zwelling vertoonden,
zijn thans 10 dieren volledig negatief. Bij 3 jonge dieren werden alleen
zwellingen met vogeltuberculine waargenomen van 1- 4 mm. Bij een koe
werd 2 mm vogelzwelling gemeten. Bij een jong dier een reactie V 4 Z 3
en bij een koe een reactie V o Z 2. Bovendien waren er 2 jonge dieren,
die bij eerste onderzoek negatief waren t.a.v. zoogdiertuberculine, doch
thans beide een zwelling met vogeltuberculine vertoonden van 2 mm.

Bij de kippenstapel van dit bedrijf werden geen aanknopingspunten
gevonden. Het bedrijf is in een zeer bosrijke omgeving gelegen met zeer
veel wild en gevogelte.

Bij een ernaast gelegen kleiner bedrijf waren eveneens moeilijkheden bij
een herfsttuberculinatie. Hierbij vertoonden 5 van de 12 aanwezige dieren
kleine harde zwellingen. De VZ-tuberculinatie op dit bedrijf gaf ook zeer

duidelijke aspecifieke reacties, met vogelzwellingen van 5—10 mm. Op
dit bedrijf hadden enkele dieren Skin lesions.

Bij deze beide naast elkaar gelegen bedrijven moet zeer zeker gedacht
worden aan een besmetting door in het wild levende vogels, bv. fazanten
die er in grote getale voorkomen. Bewezen werd dit echter tot nu toe niet.

In beide gevallen werden microscopisch reeds zuurvaste staafjes ge-
vonden, zij het in het geval Raalte zeer spaarzaam, weshalve hiermede
direct een cavia subcutaan aan de lies geïnfecteerd werd. Daarna werden
kweekproeven uitgevoerd met orgaanmateriaal, hoofdzakelijk van longen
en longklieren.

De in steriele mortieren verwreven orgaanemulsies werden na behan-
deling met zuur geënt op Loewensteinbodems met en zonder glycerine en
op een gemodificeerde Stonebrinkbodem.

Beide stammen groeiden na 3 weken het best op laatstgenoemde bodem
en op de Loewenstein met glycerine. Op de Loewenstein zonder glycerine
was de groei duidelijk vertraagd. Beide stammen waren uitgesproken
,,smooth" en hadden een iets slijmig karakter en toen kon reeds het ver-
moeden uitgesproken worden, dat we in beide gevallen waarschijnlijk met
een aviaire stam te maken hadden. Ter verdere controle werden dier-
proeven ingezet.

Met stam Raalte werden 2 jonge haantjes intraveneus en intramusculair
geïnfecteerd (resp. met 0,1 en 0,5 cc bacterie-suspensie Mc.Farland. \')

Resultaat: Cavia stam Raalte V 4—64 Z 4—6
Cavia stam Bathmen V 4—9 Z 4—6

Na 3 dagen ging een der drie haantjes stam Bathmen dood aan een acute
blindedarmcoccidiosis, weshalve de overblijvende 4 (alle van dezelfde
koppel afkomstig) gedurende 5 dagen met sulphamezathine behandeld
werden.

Na 3 weken werd de eetlust minder en na 4 weken stierf een der haantjes
van stam Bathmen spontaan en werden de andere drie afgemaakt.

Alle vier vertoonden bij sectie duidelijke tuberculosis. De haantjes
stam Raalte hadden granuloomvorming op cle injectieplaatsen en de lever
en de milt waren doorzaaid met jonge tuberkels. Het beenmerg was
eveneens positief t.a.v. tuberkelbacillen. De haantjes stam Bathmen hadden
geen granuloomvorming op de injectieplaats. Het spontaan gestorven
haantje had alleen een sterk vergrote lever en enkele tuberkels op het hart.
Lever, milt en beenmerg waren sterk positief t.a.v. tuberkelbacillen; hier
was dus sprake van het zgn. yersin-type. Het andere haantje stam Bathmen
had eveneens een sterk vergrote lever met zeer kleine tuberkels. Lever,
milt en beenmerg eveneens sterk positief t.a.v. tuberkelbacillen.

Na ruim 2 maanden werden cle beide cavia\'s afgemaakt en bij geen der
beide dieren werd tuberculose gevonden, zodat een menginfectie met een

bovine bacil uitgesloten kon worden. Noch de injectieplaats, noch de
liesplooiklier vertoonden veranderingen en geen der organen vertoonde
t.b.c. of was gezwollen. De cavia\'s hadden ook steeds een gezonde indruk
gemaakt en waren in gewicht toegenomen.

Met beide stammen werd de Neutraalroodreactie van Dubos en
Middlebrook uitgevoerd.

Deze reactie berust hierop, dat virulente stammen van bovine en hu-
mane tuberkelbacillen na uitwassen met 50 % methanol in een waterige
5 % NaCl en 1 % Na-barbituraatoplossing waaraan een weinig neutraal-
rood toegevoegd wordt, de kleurstof binden en vasthouden. De bacillen
zijn dan rood in een amberkleurige vloeistof. Aviaire stammen doen dit
eveneens, doch hierbij slaat na 24 uur van sommige de kleur om naar
geel. Saprophyten binden de kleurstof niet en zijn direct geel. Deze reactie
werd door Hauduroy en Postenak en door More, Dail en Olitzky
gecontroleerd op een groot aantal stammen en zij concluderen, dat deze
reactie practisch even betrouwbaar is als het gebruik van proefdieren.

De reactie werd uitgevoerd met stam Raalte, stam Bathmen en gelijk-
tijdig ter controle met 2 humane en 5 bovine stammen en 1 saprophyt.

De humane en bovine stammen gaven een duidelijk rode kleur, evenals
de beide aviaire. De saprophytische was geel.

Zoals reeds eerder vermeld vertoonden beide dieren het beeld van een
chronische tuberculose. Het enigste verschil met bovine tuberculose was,
dat bij nauwkeurige beschouwing de haarden een wat vastere consistentie
hadden en dat er meer necrose en stugge verkazing was, dan uitgesproken
ettervorming.

Mikroscopisch anatomisch was een uitgebreide exudatieve bronchop-
neumonie aanwezig. De coupes werden eveneens beoordeeld door Prof.
J. H. ten Thije, die als zijn mening gaf, dat er tijdens het leven een uit-
gebreide open tuberculose bestaan moest hebben. Door de Rijksserum-
inrichting werden beide stammen uitvoerig onderzocht met kweek- en
dierproeven en werd de diagnose Aviaire tuberkelbacillen bevestigd.

Het probleem der aspecifieke reacties is in alle landen waar de tuber-
culosebestrijding onder het rundvee behoorlijk gevorderd is, bekend.

Voor vele gevallen kan wel een verklaring gevonden worden. Zo is het
een bekend feit, dat er in de provincies Friesland en Overijssel de zgn.
Skin lesions een belangrijke rol spelen.

Verder is het bekend, dat in de provincies Zeeland en aansluitend Zd.
Holland de tuberculose onder de kippenstapel een belangrijke factor is.

Daarnaast dient steeds gedacht te worden aan het evt. latent aanwezig
zijn van paratuberculose.

We kunnen, naar aanleiding van het hierboven vermelde, ons de vraag
stellen of er aanleiding bestaat om onze houding t.o.v. de aspecifieke
reacties in betrekking tot koopkwesties te herzien. Voorzover het de beide
gevallen van gegeneraliseerde t.b.c. van het vogeltype betreft, menen we
dit ontkennend te moeten beantwoorden; de praktijk wijst nimmer uit,
dat het overgrote aantal van de zg. aspecifieke reacties weer verdwijnen,

terwijl een veelvuldig optreden van dergelijk uitgebreide processen zeker
niet aan de aandacht ontsnapt zou zijn.

Wat betreft de zwakke reacties, die op bedrijven kunnen optreden waar
de ziekte van Johne heerst, worden deze runderen bij de tuberculinatie
binnen 16 dagen na de datering van de zgn. t.b.c.-verklaring wel enigszins
opgevangen.

Ten opzichte van de Vleeskeuring behoeft het vinden van aviaire tuber-
culose in welken vorm ook geen moeilijkheden op te leveren, aangezien
de vleeschkeuringswet spreekt van tuberculose zonder meer en de keurings-
beslissing gelijk kan zijn als die bij bovine tuberculose.

Waarschijnlijk is dit wel juist, aangezien er in de literatuur toch wel
gevallen bekend zijn van aviaire infecties bij de mens.

Zo beschrijft Dragsted tussen 1935 en 1948 een zestal gevallen. Een der
patiënten stierf aan aviaire tuberculose, een der patiënten had een chro-
nische bronchopneumonie, terwijl de 4 andere weer genazen. Verder
beschrijven Feldman c.s. een geval van aviaire longtuberculose bij een
2^ jarig kind. Ook Morse, Dail en Olytzki beschrijven twee gevallen
van klinische aviaire t.b.c. bij de mens. Daarnaast waarschuwt Feldman
er echter voor, dat er uitgebreide proeven genomen moeten worden al-
vorens beslist kan worden, dat het werkelijk aviaire t.b.c. is en men niet
te doen heeft met saprophyten of afwijkende humane stammen.

Tenslotte kan nog opgemerkt worden, dat het tot de taak van de Gezond-
heidsdiensten behoort om in alle gevallen van tuberculose in vrije bedrijven
na slachting type-bepaling te doen van de tuberkelbacillen.

Er wordt melding gemaakt van twee gevallen van algehele en open
longtuberculose bij twee runderen veroorzaakt door het aviaire type
van de tuberkelbacil, afkomstig van al verschillende jaren t.b.c.-vrije
bedrijven. Een der dieren had een duidelijk aspecifieke reactie,
terwijl het andere dier nooit gereageerd had, althans niet met zoogdier-
tuberculine. Op het ene bedrijf werden na 2 maanden 2 aspecifieke
reacties gevenden bij 2 kalveren. Op het andere bedrijf vertoonde een vrij
groot aantal dieren met zoogdiertuberculine een kleine reactie met hard
karakter; bij heronderzoek na 6 weken waren nog slechts enkele aspeci-
fieke reacties aanwezig. Vervolgens worden de literatuur, de bacteriolo-
gische diagnose en pathologische anatomie besproken. Fr werden geen
aanknopingspunten bij de kippenstapel van deze bedrijven gevonden,
doch waarschijnlijk zijn in het wild levende vogels aansprakelijk (meeuwen,
fazanten, etc.). Daarna wordt in een discussie het probleem der aspecifieke
reacties bij koopkwesties en het vinden van aviaire t.b.c. bij de vlees-
keuring besproken.

Tenslotte wordt geponeerd, dat het tot de taak van de Gezondheids-
diensten behoort om in alle gevallen van het vinden van t.b.c. bij runderen
uit vrije bedrijven (zgn. tegenvallers) typebepaling te verrichten.

A report is given of two cases of general and open lung tuberculosis, caused by the
avian type of tubercle bacillus, in 2 cows coming from herds which had been free from

tuberculosis for years. One of the animals had a distinct aspccific reaction, whilst the
other animal never reacted, at least not to bovine tuberculin. In one of the farms, after
2 months, 2 aspecific reactions were found in 2 calves. At the other farm a rather large
number of animals showed a small reaction of hard character after tuberculination
with bovine tuberculin. After re-examination 6 weeks later, only a few aspecific reactions
were still present. Subsequently the literature, bacteriological diagnosis and pathological
anatomy are discusscd. No points of contact with the fowl stocks of these farms were
found, but probably wild birds are responsible (seagulls, pheasants, etc.). Then the
problem of aspecific reactions after transactions, and the discovery of avain tuberculosis
at meat inspection are discussed. Finally it is suggested that it is the task of the Health
Services to determine the type in all cases where tuberculosis is found in cows from
farms free from tuberculosis (so called „disappointments").

On fait mention de deux cas de tuberculose pulmonaire complète et ouverte chez
deux bovidés, causée par le type aviaire du bacille de la tuberculose, provenant d\'entre-
prises exemptes de t.b.c. depuis plusie urs années. Un des animaux présentait une réaction
clairement aspécifique, tandis que l\'autre animal n\' avait jamais réagi, du moins pas
avec de la tuberculine de mammifère. Dans l\'une des deux entreprises on trouva après
2 mois 2 réactions aspécifiques chez des veaux. Dans l\'autre entreprise un assez grand
nombre d\'animaux à tuberculine de mammifère présentait une petite réaction d\'un
caractère dur; après un nouvel examen après 6 semaines il n\'y avait plus que quelques
réactions aspécifiques. Ensuite on traite la littérature, la diagnose bactériologique et
l\'anatomie pathologique. On ne trouva pas de points de contact dans la bassecour de
ces entrepiises, mais probablement sont responsables des oiseaux vivant à 1\' état sauvage
(mouettes, faisants, etc.). Ensuite oïl discute le problème des réactions aspécifiques aux
questions d\'achat, ainsi que le problème de constater la t.b.c. aviaire lors de l\'inspection
des animaux de boucherie.

Pour finir on pose en principe qu\'il appartient à la tache des Corps de santé d\'effectuer
des embranchements dans tous les cas ou l\'on constate la t.b.c. chez des bovidés dans des
entreprises libres.

Es wird von 2 Fallen kompletter und otfener Lungentuberkulose bei zwei Rindern
berichtet, hervorgerufen durch die Tuberkelbazille des aviären Typus, die von seit
verschiedenen Jahren für tuberkelfrei erklärten Betrieben herrührte. Eines der Tiere
zeigte eine deutliche aspezifische Reaktion, während das andere noch niemals auf
Säugetiertuberkulin reagiert hatte. Nach zwei Monaten wurden auf dem einen Betrieb
bei 2 K albern 2 aspezifische Reaktionen wahrgenommen. Auf dem anderen Betriebe
zeigte es sich, dass nach einer Behandlung mit Säugetiertuberkulin, bei einer ziemlich
grossen Anzahl der Tiere ein" schwache Reaktion mit hartem Charakter auftrat. Sechs
Wochen später, bei einer erneuten Untersuchung, konnte man nur noch einzelne
aspezifische Reaktionen wahrnehmen. Des weiteren wird die Literatur, die bakterio-
logische Diagnose und die pathologische Anatomie besprochen. Es wurden keine An-
knüpfungspunkte mit den Hühnerstämmen dieser Betriebe gefunden; scheinbar sind die
im Freien lebenden Vögel (wie Möwen, Fasane etc.!. die Grundursache der Ansteckung.
In einer hierauf folgenden Diskussion besprach man das Problem der aspezifischen
Reaktionen in Verband mit der Ankaufsfrage und der Feststellung von aviärer Tuber-
kulose bei der Fleischbeschau.

Allgemein wurde schliesslich der Uberzeugung Ausdruck verliehen, dass es eigentlich
zum Aufgabenkreise des Gesundheitsdienstes gehöre, falls bei Rindern (den Ausnahme-
fällen) aus tuberkelfreien Betrieben Tuberkulose festgestellt wird, in sämtlichen Fällen
von diesem Dienst Typenbestimmungen vorgenommen werden müssten.

B. Bang, 6e Intern, congres voor tuberculose (1908) Selected works (1936) Oxford
University Press London.

R. J. Dubos en G. Middlebrook, Amer. Rev. Tuberc. (1948/)) 58.
I. Dragsted (1949), Lancet 57.

L. van Es en H. M. Martin (1930), Res. Bull. Univ. Nebraska Agr. Exp. St. 49.
Feldman YV. H. etc. (1949), Amer. J. Path. 25.
Feldman W. H. (1949), Ann. N.Y. Acad. Sei. 48.

VV. M. Gotink en F. VV. van Ulsen, Tijdschr. v. Diergeneesk. 1953 nr. 3.
R. E. Glover (1941), J. Hyg. 41.

P. Hauduroy en Y. Postenak (1949), C. R. Acad. Sei. Paris 228.
F. C. Minett (1932), J. Comp. Path. 45.

VV. C. Morse, M. C. Dail en I. Olytzki (1953), Amer. J. Publ. Glth 43.
H. E. Ottosen (1944), Skand. Vet. Tidskr. 34.
N. Plum ( i 93i ), Cornell Vet. 21.
(■937). Vet. Journ 93.

P. Sjollema (1953), Tijdschr. voor Diergeneesk. nr. 24.
P. Stuart en P. M. Marshall (1952), Vet. Ree. 64.
A. Thordal-Christensen (1952), Nord. Vet. Med. 4.
F. W. van Ulsen (1953) Tijdschr. v. Diergeneesk. nr. 9.

Vesicular Stomatitis is a virus disease, contagious and very similar to
foot and mouth disease. It is generally characterized by the formation of
vesicles in the mouth, in some cases lesions may be found on the feet and
on the teats (transitory bloodinfeetion).

The disease has to be differentiated from foot and mouth disease; this
can be done by inoculating a horse. Take as steril as possible the fluid of a
blister and inoculate it in the tongue of a horse, the horse has resistance to
foot and mouth disease, and not to Vesicular Stomatitis.

Some time ago I was called for 4 cows out of one herd, who showed
teatlesions. vesicles were not seen, probably already ruptured during
milking. There was not a rise of temperature and the cows did not show
signs of ill health. The cows were treated with cod-liveroil ointment, and
the cows were isolated (out of the milking barn). The next day there were
8 cows more out of the same barn (7 of which had teatlesions and one
which had a stomatitis: peculiar sucking sound, and loosing a big amount
of saliva). By inspecting I found a big vesicle on the inner surface of the
lips and on the upper gum (temperature 40,6° C.).

By finding all this cows with teatlesions, my first thougt was Cow-pox,
however a typical cowpox was not seen (central depression, umbilication),
and in the past year there have not been people vaccinated against small
pox. A rabbit was inoculated (scarifications made on the cornea) and sent
to the laboratory for examination on Guarnieri\'s bodies. The result was
negative. On the same day 6 cows were affected in an other barn (4 miles
from the first one, 4 of them with the same teatlesions and two with stoma-
titis, in combination with teat and feetlesions. While this was very suspicious
for foot-and mouth disease, the Government was alarmed and at the same
time a horse was inoculated (with fluid out of one of the mouthvesicles).
Also some epithelium taken from a mouth vesicle was sent to the S V.O.I, at
Amsterdam and to the foot and mouth disease laboratory in Brasil (con-
served in 50 % steril glycerol).

Immediately quarantine measures were taken (in a circle of 25 K.M. out
of the affected barns, all movement of cattle had to be stopped, and desinfec-
tion of all passing passengers and cars was obliged, after milking of a cow
the milker was obliged to wash his hands with soap and water, desinfect
in soda and in a thoral solution. Before entering and leaving the barns all
the people had to pass sacks with NaOH solution.

The inoculation of the horse was positive, 24 hours after inoculating the
horse showed a temperature rise, and on the third day vesicles were seen
in the mouth and tongue. At the same time we got the diagnosis from Brasil
(Vesicular Stomatitis New-Yersey type) and from the S.V.O.I, at Amster-

dam (Vesicular Stomatitis (Indiana type). Probably we had to do with a
mixed infection (we are very much indebted to the S.V.O.I, for despatch-
ing the diagnosis within such short a time). Epithelium taken from the
teatsvesicles was negative on fungus.

In total 115 cows were affected. 102 with teatlesions, 10 with tongue
lesions, and 3 with a combination of teat-, mouth- and footlesions.

Beschreven wordt een uitbraak van stomatitis vesicularis in Panama,
een virusziekte die zeer veel gelijkenis vertoont met mond- en klauwzeer.
Ook bij deze ziekte worden blaren gevormd in de mond, soms ook tussen
de klauwen en op de tepels.

Voor het stellen der differentieel diagnose is het van belang dat ook
het paard gevoelig is voor stomatitis vesicularis, dit in tegenstelling tot
mond- en klauwzeer. Het paard is daarom het geschikte dier voor dieren-
tingen, deze vinden plaats op de tong. Bij positieve reactie vertoont het
dier na 24 uur temperatuurverhoging en na ongeveer 3 dagen blaren
op de tong.

Author describes an outbreak of Vesicular Stomatitis (New Yersey and Indianatype,
in the Republic of Panama., teat vesicles as primary and almost exclusive lesions were
seen.

El autor describe un brote de Estomatitis Vesicularis (New Yersey and Indiana typo)
en el Republica de Panama. Las Vesiculas fucron vistas exclusivamente en las tctas.

In Vraag en Antwoord op pagina 542 van de aflevering van 15
Juli van dit Tijdschrift moet in de 6e regel van onder het woord antigeen
vervangen worden door antilichaam.

In het referaat over Brucellosis op pag. 544 moet de laatste zin luiden:
„De laatste zouden hierdoor stijgen, de eerste niet".

Lukes (Tsjecho-Slowakije) beschrijft sterfte van biggen jonger dan 3 dagen, die het
gevolg zou zijn van erfelijke aangeboren anomalieën en van de ureteren, die aanleiding
geven tot obstructie. Bij sectie zouden n.1. abnormaal lange urcteren worden aangetrof-
fen, welke door buiging zouden zijn afgekneld. Hierdoor zouden grote uitzettingen van
het proximale deel van de ureter en van het nierbekken ontstaan, die, indien bilateraal
aanwezig, tot de dood zouden voeren. Een en ander is met een tekening toegelicht.

Lukes zag hierin de verklaring voor een belangrijk percentage van sterfgevallen van
jonge biggen.

De Amerikaanse practicus. Dutka S., Appleby A., J. A. V. M. A., Vol. 123, 98,
1953-

De volgende gegevens zijn ontleend aan een enquête onder 1273 practiserende dieren-
artsen in de U.S.A. 21.6% was korter dan 5 jaar en 25.1% langer dan 25 jaar in de
practijk, 54% was tussen de 30 en 44 jaar oud. (dus tezamen ongeveer 100%; deze
verhouding kan zeer wel het gevolg zijn van uitbreiding van het aantal en niet van sterfte,
stil leven enz. Ref.).

Van deze practici (43% grote huisdieren, 27% gemengd, 30% kleine huisdieren)
drijft 60% een dierenhospitaal of een hondenpension, (geregeld ziet men in de Ameri-
kaanse vakpers artikelen en afbeeldingen betreffende stationaire klinieken voor grote
en kleine huisdieren gecombineerd, welke door practici geëxploiteerd worden Ref.).

Congenitale Hypoplasie van de Nervus Opticus. Saunders L. Z., Cornell Vet.,
Vol. XLII, 1, 1952.

Saunders nam bij 5 pups uit één nest collies een congenitale anomalie van de Retina
en hypoplasie van de Nervi optici waar. Waarschijnlijk berustte deze blindheid op een
erfelijke aanleg.

Erfelijke oogafwijking bij kalveren. Saunders L. Z., Pincher M. G., Cornell
Vet. Vol. XL,, 4, 1951.

Saunders en Fincher namen congenitale blindheid waar bij Jersey-kalveren. Aan-
gezien deze kalveren alleen voorkwamen bij inteelt op een bepaalde stier, die zelf ook
kalveren met cataract had gegeven, vermoeden de schrijvers met een rccessieve erfelijke
eigenschap te doen te hebben.

Dougherty geeft een overzicht van de gangbare theorieën betreffende het ontstaan
van tympanie. Na er op te hebben gewezen, dat de oudere theorieën geen rekening
houden met het ontstaan en de wijze van ophoping der gassen, en tevens met de druk-
verschillen in het rumen geeft hij een kritische bespreking van diverse theorieën. Zij
die belangstellen in dit belangrijke vraagstuk doen goed, dit artikel in het oorspronke-
lijk te lezen. Er is geen enkele theorie, die de schrijver tot dusverre bevredigt.

De toepassing van de dikstrooiselmethode in een aantal hokken met legkippen en
in enige kuikenhokken, waarmede in het voorjaar van 1952 werd begonnen, werd in
het verslagjaar voortgezet. Het oude strooisel, dat tevoren reeds driemaal bij de opfok
van kuikens was gebruikt, deed gedurende het verslagjaar weer dienst voor drie achter-
eenvolgende broedsels tot een leeftijd van circa 10 weken en met goede resultaten.
Daarbij werd nu tweemaal een vergelijkende proef genomen, waarbij de resultaten met
oud strooisel tegenover die met geregeld ververst strooisel nauwkeurig werden nagegaan.
Beide keren groeiden de kuikens op het oude dikke strooisel sneller en was de uitval
door ziekte en sterfte (o.a. door blindedarm-coccidiosis) kleiner.

Er werd ook een vergelijkende proef genomen met volwassen Witte Leghorn-hennen
op dik strooisel en op geregeld ververst strooisel. Het houden op dik strooisel werd ge-
combineerd met voortdurend binnenhouden. De dieren op vers strooisel hadden ge-
legenheid tot uitloop in grasrennen. Deze proef was in het voorjaar van 1952 met vers
strooiselmateriaal, hoofdzakelijk turfmolm gemengd met gehakseld roggestro, begonnen.
De dikstrooisellaag was dus reeds in het vorige verslagjaar opgebouwd en de coin-
pos;eringsproccssen waren in die tijd voldoende op gang gekomen om het dikke strooisel
in het verslagjaar als „oud" te kunnen aanduiden. De hennen, die op dik strooisel
binnen werden gehouden, produceerden gemiddeld wat minder dan die welke uitloop-
gelegenheid hadden en in het hok een dunne laag geregeld ververst strooisel. Een uit-
zondering vormde de winterperiode van November tot eind Januari, toen de productie
bij de op dik strooisel binnengehouden hennen iets beter was. Het is opgevallen dat de
grote najaarsrui bij de binnengehouden hennen eerder begon en langer duurde dan bij
de andere dieren. Het aantal voetgezwellen was in dc binnengehouden tomen duidelijk
kleiner.

In het verband van de proefnemingen over de voederbchoeftc van kippen en kuikens
werd o.a. een proef genomen met drie groepen legkippen, die hardvoer kregen met
verschillende calorische waarde bij gelijk gehalte aan ruwe celstof (7.8%).

Het hardvoer werd dagelijks in afgewogen porties, die gemiddeld per dier voor elke
groep gelijk waren, verstrekt. De hennen kregen daarnaast alle hetzelfde ochtendvocr
van normale samenstelling 121% r.e.; berekende z.w.: 63; 6.7% r.c.), waarvan ze de
gehele dag naar believen konden eten. De productie was het hoogst in de groep die het
hardvoer met de laagste calorische waarde kreeg, dat bestond uit 19% mais, 37% gerst
en 44% haver (berekende z.w.: 68). Zij at meer meel dan de beide andere. Volgens
de resultaten van deze proef zou het geen aanbeveling verdienen om bij de hier te lande
gangbare samenstelling van ochtendvoer de energiewaarde van het hardvoer belangrijk
op te voeren door er meer maïs en eventueel ook zonnepitten in op te nemen. De proef
werd genomen met Witte Leghorns over de eerste legperiode.

De proeven over de bruikbaarheid voor kippen en eenden van met behulp van A.I.V.-
zuur geënsileerde vis werden dit jaar voorlopig afgesloten. Het is zonder meer nog niet
duidelijk of deze conserveringsmethode op de duur in ons land in dc practijk ingang
zal kunnen vinden. Dit is o.a. afhankelijk van de vraag in hoeverre men bepaalde be-
zwaren, die eraan verbonden zijn, zal weten op te lossen.

In het opfokvoer voor kuikens wordt zeer algemeen weipoeder (ingedroogde wei)
verwerkt. Wcipoeder bevat o.a. een percentage melksuiker. Nieuwere procédé\'s bij de
zuivelindustrie hebben ertoe geleid dat er tegenwoordig een product wordt aangeboden:
„zetmeelhoudend weipoeder" waarin een groot gedeelte van de melksuiker is vervangen

door een zetmeelrijk product. Een vergelijking van opfokvoer met 8% gewoon weipoeder
tegenover 8% zetmeelhoudend weipoeder leverde geen groeiverschil op bij de kuikens
die ermee gevoederd werden.

Een proef met een antibioticum (aureomycine) in het voeder van kuikens gaf als
uitslag, dat de groei tot omstreeks dc 8c & ge levensweek van betekenis werd versneld.
Dit gold zowel voor kuikens op geregeld ververst dun strooisel als op oud dik strooisel.
In het laatste geval, waarbij het strooisel op zich zelf reeds de groeisnelheid vergrootte,
was de invloed van het antibioticum toch duidelijk vast te stellen. Het effect van anti-
biotica in het voeder van kuikens in opfokbatterijen met gazen bodems werd reeds eerder
nagegaan. Ook hierbij was een groeiversnclling van betekenis geconstateerd. De batte-
rijen waren reeds jaren in gebruik.

Bij konijnen werd de bruikbaarheid van verschillende soorten ruwvoeder als uit-
sluitend voedsel onderzocht. De dieren waren bij het begin van de proef 8 weken oud
en op het einde ruim dertig. Vergeleken werden gras, boerenkool en mergkool, waarbij
bleek dat boerenkool als enig voedsel goed bruikbaar was. Mergkool eveneens, doch
in iets mindere mate. Voedering uitsluitend met gras was niet mogelijk omdat de dieren
er op de duur te weinig van wilden opnemen. Naast gras was bijvocdcring met b.v.
gestoomde aardappelen en gerst noodzakelijk om een enigermate bevredigende groei
te verkrijgen, lil dit opzicht vormden de resultaten van de proef een bevestiging van de
ervaringen in dc practijk.

Het onderzoek in kuikenproeven van levertraan en vitamine-D-houdende praepa-
raten uit de handel op het gegarandeerde \\ itamine-D-gchalte ging geregeld door. Bij
dit onderzoek kwam in de laatste jaren naar voren dat de levertraan, in het bijzonder
de geïmporteerde, dikwijls niet aan de garantie voldeed. Dit heeft er toe geleid dat het
georganiseerde bedrijfsleven tegen het einde van het verslagjaar in overleg is getreden
met het instituut, dat in Noorwegen is belast met het onderzoek van levertraan. Hier-
bij is de noodzakelijkheid naar voren gekomen, dat de Nederlandse importeurs certifi-
caten voor het vitamine-D-gehalte van de traan zullen vragen, die zijn afgegeven op
grond van biologisch onderzoek met kuikens. Certificaten op grond van proefnemingen
met ratten kunnen geen voldoende zekerheid bieden omtrent het gehalte aan vitamine
D3, dat speciaal bij de voedering van pluimvee nodig is.

In het verband van de Vitamine-Commissie werden aan het Bedrijfschap voor Vee-
voeder talrijke adviezen verstrekt over het gebruik van bijzondere toevoegingen (vita-
mine-praeparaten, antibiotica, medicamenten, enz.) bij de mengvoederberc \'ding.

Het fokkerij- en erfelijkheidsonderzoek vond op normale wijze voortgang. Statistische
berekeningen volgens de methode-Lerner over de mate van erfelijkheid van broeduit-
komslcn leverden geen bruikbare resultaten op. Verder werd een analyse gemaakt van
de betekenis van enkele kenmerken van de leg voor het fokken van legrassen van hoen-
ders. De resultaten hiervan zullen worden gepubliceerd. Het werd o.a. bevestigd, dat
de gemiddelde lengte van de pericden waarin de hennen, zonder een dag over te slaan,
geregeld leggen (gemiddelde serielengte 1, nauw verband houdt met de jaarcijfers, die
uiteindelijk van de dieren worden verkregen.

In het voorjaar werden reciproke kruisingen uitgevoerd tussen Witte Leghorns en
Noordhollandse Blauwen met de bedoeling de bcdrijfswaarde van de hennen, verkregen
uit deze kruising (F,), te vergelijken met gelijktijdig geboren hennen van de uitgangs-
rassen. Er werd voor gezorgd dat de dieren van zuiver ras en de kruisingsproducten,
gemiddeld genomen, van ongeveer gelijkwaardige ouderdieren kwamen. Tot de leeftijd
van tw aalf weken groeiden de kruisingsproducten sneller dan de dieren van zuiver ras,
daarna namen de Noordhollandse Blauwen meer in gewicht toe. Het is bekend dat
Witte Leghorn-kuikens vroeger in de veren komen dan Noordhollandse Blauwe. In dit
opzicht was er een verschil tussen de twee reciproke kruisingen; de snelheid van be-
vedering was bij de hennetjes met Witte Leghorns als vaders vrijwel gelijk aan die van
de zuivere Witte Leghorns, terwijl de andere kruising daarin ongeveer met de Noord-
hollandse Blauwe overeenkwam. De kleur der veren van alle kruisingsproducten is

overheersend wit met enkele verspreide zwarte vlekjes; pootkleur en huid zijn wit even-
als bij de Noordhollandse Blauwen het geval is.

Omstreeks begin Augustus werden van de beide ouderrassen en van elke kruising
135 hennen naar de leghokken overgebracht. De Noordhollandse Blauwe hennen gingen
het eerst aan de leg. Daarna volgden resp. de kruisingsproducten met Noordhollandse
Blauwe hanen als vaders, de andere kruisingsproducten en de Witte Leghorns. In de
herfst en voorwinter produceerden de kruisingsdieren aanmerkelijk meer dan de zui-
vere rassen. Op het einde van het jaar was er tussen de beide kruisingen onderling geen
verschil in het gemiddeld aantal eieren, dat de twee groepen in totaal hadden gelegd.
Op dat moment hadden de Witte Leghorns, ondanks het latere begin van de leg, in
totaal reeds meer eieren geproduceerd dan de Noordhollandse Blauwen. Onder de
nakomelingen uit de kruising: Noordhollandse Blauwe hanen met Witte Leghorn-
hennen kwamen in het najaar al opvallend veel gevallen van broedsheid voor; veel
meer dan onder de hennen uit de omgekeerde kruising en onder de Noordhollandse
Blauwen. Tijdens de opfok was de uitval het grootst bij de Witte Leghorns, na de plaat-
sing in de leghokken bij de Noordhollandse Blauwen.

Onderzoek op het gebied van de embryologie van het kuiken en de broederij geschied-
de wederom in samenwerking met het Instituut voor Veeteeltkundig Onderzoek T.N.O.
O.a. werd de bruikbaarheid nagegaan van een in de literatuur beschreven methode om
bij geopende niet gebroede eieren de bevruchte te kunnen onderscheiden van de on-
bevruchte. Daarbij wordt het macroscopisch beeld van de kiemschijf als maatstaf ge-
nomen. Het onderscheid bleek inderdaad te maken, doch de toepassing der methode
vereist enige routine, die men zich zonder instructie niet gemakkelijk eigen zal maken.
Zij zal daarom waarschijnlijk slechts van waarde zijn voor onderzoekingsdoeleinden.
In het kader van het broederijonderzoek op het Instituut wordt zij thans o.a. toegepast
op de als „onbevrucht" uitgeschouwde eieren, waardoor het werkelijke bcvruchtings-
percentage nauwkeuriger is vast te stellen.

Zoals reeds eerder wercl vermeld, werd bij herhaling vastgesteld dat in de voor het
onderzoek gebruikte broedmachines, zowel grote als kleine, door de eieren vaker te
keren betere broeduitkomsten worden verkregen. Om het uur keren gedurende het ge-
hele etmaal gaf ca 6% meer kuikens uit de ingelegde eieren dan driemaal keren overdag.
Een vergelijking van 8 maal keren per etmaal tegenover 24 maal leverde een verschil
op van gemiddeld 3% ten gunste van het vaker keren. Er werden tevens aanduidingen
verkregen, dat het vaker keren vooral in de periode van de zesde tot en met de veer-
tiende broeddag van invloed zou zijn. Daarom werd in het verslagjaar begonnen met
een serie broedsels, waarbij 24 maal keren per etmaal over de gehele periode werd ge-
steld tegenover 24 maal keren alleen van de 6c tot op de 14e broeddag en overigens
4 maal per etmaal. De aanvankelijke resultaten wijzen er inderdaad op, dat het effect
van deze twee behandelingen vrijwel gelijk is.

De tempcratuurmetingcn in de kleine broedmachines, die voor de proeven worden
gebruikt, werden afgesloten. Verder werd ook de invloed onderzocht van de tempera-
tuur en de vochtigheid in het broedlokaal op de relatieve vochtigheid in de machines.

In 1951 werd in het kader van de eerder vermelde proefnemingen op het gebied van
de broederij een oriënterend onderzoek verricht, dat ten doel had na te gaan of er een
verband bestaat tussen het percentage dik eiwit, resp. de sterkte van het dooiervlies in
kippeneieren en de broeduitkomsten van andere eieren van dezelfde hennen. De resul-
taten deden vermoeden, dat er in het algemeen weinig verband aanwezig is. Het onder-
zoek werd in het verslagjaar voortgezet met eieren van Witte Leghorns. Zowel in verse
als in eieren, die enige tijd in een vrij warme kamer waren bewaard, werden verschillende
kenmerken van de eikwaliteit gemeten en vergeleken met broeduitkomsten van andere
eieren van dezelfde hennen. Er was geen verband aan te tonen, ook niet wat de gewichts-
verhouding tussen dooier en eiwit en de broeduitkomsten betreft. Volgens literatuur-

gegevens zou er tussen deze beide grootheden elders wel een verband zijn vastgesteld,
n.1. in deze zin, dat een relatief kleine hoeveelheid eiwit, ten opzichte van het gewicht
van dc dooier, gepaard zou gaan met lagere broeduitkomsten.

Het Fonds voor Pluimveebelangen subsidieerde de proefnemingen van de Rijksvoor-
lichtingsdienst voor de Pluimveeteelt ter vergelijking van de gebruikswaarde van ver-
schillende kruisingsproducten en zuivere rassen, welke te Emmcn en te Horst werden
opgezet. Ook werd door het Fonds subsidie verleend aan een onderzoek naar de moge-
lijkheid tot beïnvloeding door fokkerij van het weerstandsvermogen van de kippenstapel
op een practisch bedrijf.

Verslagen van Landbouwkundige Onderzoekingen no. 58.8.1952, Proefnemingen
met varkens en kuikens over de bruikbaarheid van enige producten ter besparing van
dierlijke eiwitten (vismeel, diermeel, enz.) bij de veevoeding; Tweede serie-1951.
Brochure Rijksinstituut voor Pluimveeteelt 1953, Enige nieuwe aspecten van dc radio"
grafische methode voor de bepaling van vitamine D met kuikens. Brochure Rijksinsti-
tuut voor Pluimveeteelt en Instituut voor Veeteeltkundig Onderzoek T.N.O. 1953,
Biologisch onderzoek bij natuurlijk broeden en de toepassing daarvan bij het kunstmatig
broeden. Wegener\'s Couranten Concern 1953, Enige praeadviezen uitgebracht op het
Negende Internationale Congres voor Pluimveeteelt 2—9 Aug. 1951 te Parijs. Genetica
XXVI (1953): 415—429, A hereditary lethal abnormality of the beak in Barnevelders.
Brochure Rijksinstituut voor Pluimveeteelt 1953, Broederijproeven op hel Rijksinstituut
voor Pluimveeteelt te Beekbergen. Brochure Rijksinstituut voor Pluimveeteelt en Insti-
tuut voor Veeteeltkundig Onderzoek T.N.O. 1953, Over het keren der eieren bij ma-
chinaal broeden. Landbouwvoorlichting ro (9953): 384—387, Eendenhouderij voor
vleesproductie in de Verenigde Staten.

Voor de grote belangstelling bij mijn promotie en de vele telegrammen, schriftelijke
gelukwensen, bewijzen van medeleven en bloemstukken, betuig ik U allen, ook namens
mijn vrouw, mijn welgemeende en oprechte dank.

Door een misverstand is verzuimd bij de collegae die op 18 Juli 1954 hun 40-jarig
dierenartsjubileum herdachten te vermelden collega R. v. d. Hoek te Barendrecht.

Verschenen „Die Besamung beim Rind" door Prof. Dr. Diedrich Küst en Dr. Franz
Schaetz. Uitgever Ferdinand Enke Verlag, Stuttgart.

Secretariaat: Dr. W. A. r>f. Haan, Lessinglaan 104, Utrecht. Tel. K 3400—11413.
Gironummer 511606 ten name van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Hieronder volgt de publicatie van de besluiten no. 7, 8 en 9 van de Paritaire Tarieven-
commissie van de Stichting van de Landbouw/Maatschappij voor Diergeneeskunde
respectievelijk betreffende de tarieven voor de tuberculose-, brucellose- en mond- en
klauvvzeerbestrijding.

Daar zowel de Stichting voor de Landbouw als de Maatschappij voor Diergeneeskunde
zich met deze besluiten accoord hebben verklaard, zijn ze ter kennis gebracht van de
Provinciale Gezondheidsdiensten voor Dieren en de Provinciale afdelingen van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde.

De tarieven voor de beloning van de dierenartsen voor de werkzaamheden ten behoeve
van de georganiseerde tuberculosebestrijding onder het rundvee, voor zover deze be-
loning door de Gezondheidsdiensten voor Dieren wordt uitbetaald aan de dierenartsen,
zal voor het boekjaar van de Gezondheidsdiensten voor Dieren van 1 Mei 1954 tot en met
30 April 1955 bedragen:

(dit is het onderzoek waaraan elk rundveebeslag gedurende het boekjaar van de
betrokken Gezondheidsdienst voor Dieren ten minste moet worden onderworpen).
Per rundveebeslag ƒ 4. vermeerderd met ƒ 0,60 per aanwezig rund en bovendien
vermeerderd met ƒ 1,— per klinisch onderzocht reacticdicr.

Per rundveebeslag, waarin V-7, tuberculinatie is toegepast, ƒ 4. vermeerderd met
ƒ 0,60 per eloor middel van de V-Z tuberculinatie onderzocht rund.

C. Voor het onderzoek van een rundveebeslag buiten het onder A bedoelde gewone jaarlijkse onderzoek:

(bijvoorbeeld een onderzoek om na te gaan of een rundveebeslag na het verwijderen
van de reactiedieren als vrij kan worden beschouwd).

Hiervoor is geen tarief v astgesteld. Geadviseerd wordt hiervoor per provii cic
in overleg tussen de Gezondheidsdienst en de afdeling van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde een hoger tarief clan het onder a. genoemde te bepalen.

(onderzoek van een individueel rund in verband met de garantiebepalingen van een
met een desbetreffende verklaring gekocht rund).

Voor het onderzoek van één rund in een rundveebeslag ƒ 6,—, welk bedrag wordt
vermeerderd met ƒ 1, voor elk rund, dat in elat rundveebeslag bij dat onderzoek
tegelijkertijd wordt onderzocht.

Voor de administratie, welke overeenkomstig de voorschriften van de Gezondheids-
dienst voor Dieren de dierenarts ten behoeve van de t.b.c.bestrijding heeft te ver-
richten, is geen tarief vastgesteld. Geadviseerd wordt per provincie in overleg tussen
de Gezondheidsdienst voor Dieren en de afdeling van de Maatschappij voor Dier-
geneeskunde voor de voorgeschreven gewone administratie (waaronder niet is
begrepen het schetsen van de runderen en het afgeven van verklaringen) een beloning
te geven van 20 cent per rund.

Bij geen der onder A, B, C en D vastgestelde tarieven komt de tuberculine ten laste
van de dierenarts.

De tarieven voor de beloning van de dierenartsen voor de werkzaamheden ten behoeve
van de georganiseerde enting tegen mond- en klauwzeer onder het rundvee in 1955
gedurende de bij Ministeriële Beschikking vastgestelde entingsperiode bedragen:

A. Voor een rund, dat met de volledige voor een volwassen rund voorgeschreven
hoeveelheid entstof (Stam O, A en C) is geënt en indien de dierenarts overeenkomstig
de voorschriften van de Gezondheidsdienst voor Dieren slechts behoeft op te geven
het aantal dieren dat per rundveebeslag is geënt:

I. ƒ 1,85 per rund indien de dierenarts geen omzetbelasting verschuldigd is;
²- / \',95 P^er rund indien de dierenarts wel omzetbelasting verschuldigd is.

B. Voor een rund, dat met een geringere hoeveelheid entstof is geënt dan de onder A
genoemde hoeveelheid, bedraagt het tarief in alle gevallen ƒ 1,60 per rund.

Bovengenoemde tarieven zijn van toepassing indien de prijs van de entstof ƒ 20,—
per liter bedraagt.

C. Voor de administratie, welke overeenkomstig de voorschriften van de Gezondheids-
dienst voor Dieren door de dierenarts meer moet worden verricht dan het opgeven
van het aantal dieren, dat per rundveebeslag is geënt, is geen tarief vastgesteld.
Geadviseerd wordt, hiervoor per provincie in overleg tussen de Gezondheidsdienst
voor Dieren en de afdeling van de Maatschappij voor Diergeneeskunde een tarief
te bepalen.

Tarieven voor de bestrijding van het besmettelijk verwerpen (brucellose, abortus Bang).

De tarieven voor de beloning van de dierenartsen voor werkzaamheden ten behoeve
van de georganiseerde bestrijding van het besmettelijk verwerpen (brucellose, abortus
Bang) zullen voor het boekjaar van de Gezondheidsdiensten voor Dieren van t Mei 1954
tot en met 30 April 1955 bedragen:

De maximale beloning kan gelden voor provincies met een laag stalgemiddelde en
als tevens de rundveebeslagen ten behoeve van de inenting ook vaker dan éénmaal
per jaar moeten worden bezocht, doordat de kalveren over het jaar verspreid geboren
worden.

Het tarief tussen de genoemde grenzen kan per provincie in overleg tussen de Ge-
zondheidsdienst voor Dieren en de Afdeling van de Maatschappij voor Diergenees-
kunde worden vastgesteld.

Toelichting op besluiten nos. 7, 8 en 9 van de TarievencommisSie van de Stichting voor de Land-
bouw/ Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Naar het oordeel van de Tarievencommissie van de Stichting voor de Landbouw/
Maatschappij voor Diergeneeskunde kan van de „georganiseerde bestrijding van dier-
ziekten" worden gesproken, als aan de volgende voorwaarden is voldaan:

c. de dierenarts is vrij, met inachtneming van de ter zake gegeven voorschriften, de
gevraagde handelingen uit te voeren op het tijdstip, dat hem dit schikt.

Men zou dus feitelijk deze maatstaven ook moeten aanleggen met betrekking tot
besluit no. 9, dus bij de tarieven voor de beloning van de dierenarts voor de werk-
zaamheden bij de bestrijding van het besmettelijk verwerpen (brucellose, abortus Bang).

De tarievencommissie adviseert de in dit besluit genoemde tarieven ook toe te passen
als, in afwijking van het sub a gestelde, de afrekening op andere wijze geschiedt dan
door de Gezondheidsdienst voor Dieren.

Door het Hoofdbestuur werden de volgende collegae aangenomen als lid van de
Maatschappij voor Diergeneeskunde:

I. P. Risseeuw, Kruisweg A 169, Schoondijke.
A. Wagner, Stad aan \'t Haringvliet.

Adrichem, P. W. M. van; 1954; Leiden, Lammenschansweg 5; tel. K 1710-21101;
P., ass. bij N.A. Commandeur. (67)

Bloem, G.; 1954; Enschede, Goolkatenweg 182; tel. K 5420-6028; wnd. D. (70)
Bosch, B.; 1954; Aalten, Hoogestraat 17; tel. K 5437-377; gr. 426673; wnd. D. (73)
Favejee, C., van Amsterdam naar Rhenen, Spoorbaanweg 27, gr. 639802.
Heuff, A.; 1954; Bussum, Burg. s\' Jacoblaan 38; tel. K 2959-3189; wnd. D. (85)
Nijs, E. F. de, Kloosterzande, Pres. Rooseveltstr. 18; wnd. D. (99)

Verwer, Dr. M. A. J., van Arnhem naar Utrecht, Prof. van Bemmelenlaan 2, tel.
K 3400-11994 (bur.), wetensch. h. ambt. R.U. (kliniek v. kl. huisd.). (ui)

Heshusius, A. C. A.., te \'s-Gravenhage op t2 Juli 1954 ten gevolge van een ongeval.(85)

Indien ook gij er prijs op stelt, dat steeds de nieuwste gegevens omtrent Uw personalia
bekend zijn bij de Redactie van het Diergeneeskundig Jaarboekje en, voorzover daarvoor
in aanmerking komend, in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde, gepubliceerd worden,
bericht dan steeds zo spoedig mogelijk alle wijzigingen van de gegevens, zoals deze
omtrent U in het Diergeneeskundig Jaarboekje 1954 voorkomen aan:

Dr. J. M. van Vloten, Prins Mauritslaan 99, \'s-Gravenhage. Maak daartoe bij voor-
keur gebruik van de in het jaarboekje 1954 inliggende kaart.

Vraagt inlichtingen omtrent de speciale Artsen-
polis, welke is ontworpen als aanvulling op de
verzekering van de D.T.O.

met grote talenkennis en be-
kend met laboratoriumwerk
z.z.g.g. bij een promoverend
veearts of op een particulier
laboratorium. Liefst in de
omgeving van Utrecht.

Ondanks het feit dat de wereldbevolking de laatste 25 jaar met 14% is
toegenomen en de totale vetproduetie slechts met 5%, ondervindt de afzet
van dierlijke vetten in vele delen van de wereld moeilijkheden.

In feite is er geen sprake van overproductie, maar het probleem is de
onderccnsumptie.

De productie van plantaardige vetten is toegenomen, de dierlijke vet-
produetie is, vergeleken met de jaren voor de 2e wereldoorlog, met 1 mil-
lioen ton per jaar gedaald.

De productie van boter en visolie is afgenomen door het verhoogd ge-
bruik van verse melk en vis.

De eetbare dierlijke vetten zijn grotendeels door plantaardige vetten ver-
drongen en de technische dierlijke vetten, die vroeger voor de zeepfabricage
werden gebruikt, door de synthetische wasmiddelen.

Verhoging van de levensstandaard doet de vraag naar dierlijke consump-
tie-vetten afnemen; ook de mechanisatie in de verschillende bedrijven werkt
hieraan mede.

Dierlijk vet is een onelastisch artikel op de wereldmarkt, waardoor bij
overproductie of onderconsumptie de prijzen van de dierlijke consumptie-
vetten dalen tot het prijsniveau van de technische dierlijke vetten.

De productieprijs van de dierlijke consumptie-vetten ligt altijd hoger dan
die van plantaardige vetten.

Een niet lonende afzet van de dierlijke consumptievetten brengt met zich
mede, dat de vleesprijzen voor de consument op een hoger niveau komen te
liggen of dat de producent geen lonende prijs voor zijn product ontvangt.

Het verbruik van dierlijke vetten zou op de volgende wijzen verhoogd
kunnen worden:

I. Door toevoeging van anti-oxydantia aan de vetten waardoor de houd-
baarheid wordt verlengd en het transport over grote afstanden moge-
lijk wordt.

I. Door toevoeging van anti-oxydantia is het ranzig worden van vetten
door auto-oxydatie tegen te gaan. Dierlijk vet en ranzigheid is vaak één
gedachte. Door ranzigheid te voorkomen wordt de houdbaarheid ver-
lengd en is de consumptie van dierlijke vetten op te voeren. Ook is dan
transport naar minder luxe-streken met grotere dierlijk-vet-consumptie
mogelijk.

Het ranzig worden der vetten is een wereldprobleem. Rans worden ten-
gevolge van hoge temperaturen en microbenwerking heeft men, dank zij de
koel- en conserveringstechniek, in de hand. Het gaat er thans nog om, de
vetafbraak als gevolg van auto-oxydatie door lipase en lipoxydase-werking
te beteugelen. Door opname van 0₂ worden in dit proces hydroperoxyden

Ranzige vetten worden niet economisch door het lichaam benut en be-
lemmeren de voedselopname in de darm.

Ook werken de gevormde hydroperoxyden door oxydatie schadelijk op
carotinoïden, vitamine A, C, D en F, pyridoxine en pantotheenzuur. Niet
alleen dierlijke vetten zijn onderhevig aan rans worden, ook rijst, haver en
tarwe bevatten actieve lipoxydasen naast natuurlijke anti-oxydantia.

Er is een opmerkelijk verband tussen peroxydevorming in het voedsel en
ziektetoestanden als dystrophische degeneratie en lundatieve diatesen, die
ontstaan door gebrek aan vitamine E. Welk beeld zich vormt is afhankelijk
van de aard der onverzadigde vetzuren, het keukenzoutgehalte en de eiwit-
zetmeelverhouding in het rantsoen. Encephalomalacie bij kuikens en myo-
pathie bij jonge eenden en kalkoenen zijn afwijkingen welke aan vitamine
E-gebrek zijn te wijten.

In verschillende plantaardige vetten zijn anti-oxydantia voorhanden; dit
is één van de redenen waarom zij langer houdbaar zijn dan dierlijke vetten.
Mogelijk ligt dat ook aan de andere chemische samenstelling van dierlijke
vetten.

Hoge temperatuur, licht, metaalsporen — vooral van Fe en Cu — ver-
snellen de auto-oxydatie.

Toevoeging van synergisten b.v. citroenzuur, ascorbinezuur en fosforzuur
versterkt de werking van de anti-oxydantia.

Bij het roken van vlees en vis vormen zich phenolachtige anti-oxydantia;
hier is de verhoogde houdbaarheid dus niet alleen een gevolg van vochtver-
lies.

De moderne anti-oxydantia zijn galluszure esters van ortho- en paradi-
phenolen of polyphenolen; een bekend anti-oxydans is gebutyleerd Hydro-
xyanisol.

Het mechanisme van de werking van de anti-oxydantia is niet bekend; ze
werken in geringe concentraties; toevoeging van 0.01% verhoogt de houd-
baarheid 5 a 20 maal.

Een andere groep van antioxydantia is die der metaalbinders, die even-
tuele metaalsporen, welke bij de auto-oxydatie katalytisch werken, onwerk-
zaam maken. Dit is vooral van belang bij het verlengen van houdbaar-
heid van boter. Dit zijn tetra methyl en aethyl thioramdisulfiden, geconden-
seerde ureumverbindingen.

Van verschillende anti-oxydantia kan een standaard-oplossing van b.v.
20% in het vet worden bereid die aan het vloeibare vet wordt toegevoegd.

Bezien in het licht van het wereld-voedingsvraagstuk, zou men alleen de
niet eetbare dierlijke vetten als talk en destructievetten, voor technische
doeleinden moeten gebruiken.

Door de opkomst van de synthetische wasmiddelen is veel afzetgebied van
dierlijke vetten in de industrie verloren gegaan.

Door binding van vinylchloride aan vet ontstaan vinylpalmitaten en
stearaten en via polymerisatie wordt hieruit plastic gefabriceerd.

c. Voor het maken van derivaten, welke in physische eigenschappen met
wonderolie overeenkomen. Deze derivaten kunnen wonderolie ver-
vangen daar, waar het gaat om de physische hoedanigheden hiervan.

e. Talk voor inwendige bekleding van conservenblikken om inwerking-
van zuren op het metaal tegen te gaan.

f. Als grondstof voor bereiding van anti-oxydantia, n.1. van het vetzuur-
gcdeelte van het molecuul van de anti-oxydantia.

g. Via peroxyden — hydroperoxyden, als katalysator bij polymerise-
rings-reacties, b.v. bereiding van synthetische rubber.

h. Mogelijk in de toekomst als grondstof voor de synthetische wasmid-
delen met oppervlakte-spanning verlagende werking.

Alle dierlijke vetten in veevoederrantsoenen, welke bij lichaamstempera-
tuur vloeibaar zijn, kunnen opgenomen worden en als lichaamsvet bij het
dier worden opgeslagen.

De verteerbaarheid van het voedselvet daalt met de stijging van het
smeltpunt. Vetten met een smeltpunt hoger dan 50° C worden veel minder
geresorbeerd.

2. als zodanig, wanneer het vet fijn verdeeld is en het smeltpunt beneden
50 a 55° C ligt.

De toestand, waarin het vet in het voedsel voorkomt, is daarom van grote
betekenis. Proeven op ,,de Schothorst" hebben uitgemaakt dat boter, aan
ondermelk toegevoegd, niet dezelfde werking had als het melkvet in de volle
melk, dat geëmulgeerd is.

Bij toevoeging van vetten aan veevoederrantsoenen zal het dus wel wen-
selijk zijn, oppervlakte-spanning verlagende stoffen, z.g. surfactants, toe te
voegen.

De groeitoename bij toevoeging van sommige surfactants aan het voeder
wordt toegeschreven aan de emulgerende werking op de vetten, waardoor
een betere inwerking van de vetsplitsende enzymen plaats kan vinden.
Hierdoor is het mogelijk, dat een hoger percentage van het voedervet kan
worden benut.

Ook zijn de vetten door toevoeging van een surfactant gemakkelijker met
het voer te vermengen.

Voor de mens en voor dieren met een enkelvoudige maag is vet een reeds
lang erkende bron van energie.

Vet verschaft 2J maal zoveel energie als eenzelfde hoeveelheid zetmeel
of eiwit en komt de dieren met een beperkte capaciteit van het maagdarm-
kanaal in hun energiebehoefte sterk tegemoet.

De vetaanzettende werking van voedselvet is zelfs hoger dan die van een
calorisch equivalente hoeveelheid zetmeel.

Door extractie van de faeces van carnivorae en omnivorae blijkt dat een
normale dosis voedingsvet bij deze diersoorten bijna geheel wordt verteerd.

Voedingsvetten hebben een directe invloed op de samenstelling van de-
pótvet en melkvet. De meeste plantaardige vetten geven zacht depötvet en
melkvet met hoog Joodadditie-getal.

In voederrantsoenen moeten daarom geen vetten verwerkt worden met
veel vrije vetzuren, ranzigheid of weerzinwekkende geur. Kleur, vochtge-
halte of verzepingsgetal doen niet ter zake. Stabilisatie door toevoeging van
anti-oxydantia zou voor voedervetten ook zijn aan ce bevelen. De stabiliteit
van verschillende vitaminen in het rantsoen zal dit ook ten goede komen.

Ranzige vetten met een lage peroxydewaarde worden echter door toe-
voeging van antioxydantia slechts weinig verbeterd.

Bij overproductie van dierlijke vetten kan door toevoeging van dierlijk
vet aan de rantsoenen bij varkens en pluimvee zetmeelbesparend worden
gewerkt, terwijl vergroting van de overproductie van dierlijke vetten wordt
beperkt.

Daar het moeilijk, is vismelen met een voldoende hoog vetgehalte van
ca. 13% aan te kopen, zou vervanging van het visvet door varkens- en rund-
vet bedrijfseconomisch mogelijk zijn bij de tegenwoordige lage prijzen van
rund- en varkensvetten. Daarbij is ook een nadelige invloed op de smaak
van vlees en de consistentie van het vet, zoals dit bij visvet mogelijk is, niet
te vrezen. Vooral voor vismeel, te verwerken in rantsoenen voor mestvar-
kens, zou dit van belang zijn.

Door verhoging van het percentage vet in de rantsoenen van melkkoeien
kunnen, omdat de normale rantsoenen over het algemeen voldoende vet
bevatten, geen of slechts geringe verhogingen van melkgift en melkvet
worden verkregen.

Bij melkkoeien kan eventuele vettoevoeging aan het rantsoen in de meeste
gevallen alleen dienen als vervangingsmiddel van een calorisch aequiva-
lente hoeveelheid zetmeel, waarbij het de vraag zal zijn, in hoeverre hier-
door hoeveelheid en kwaliteit van het melkvet beïnvloed zal worden.

Speciaal wanneer voldoende hooi en kuilvoer wordt verstrekt ziet men,
in tegenstelling tot een rantsoen met grote giften stro en stoppelknollen,
geen invloed op de melkgift door extra vettoevoeging aan het rantsoen.

Zolang we echter niet de zekerheid hebben, dat in de gemiddelde rant-
soenen voor hoogproductieve melkkoeien alle factoren, nodig voor een opti-
male melkgift met optimaal vetgehalte voorkomen, mag niet alle vet uit de
meelsoorten van oliehoudende zaden, welke in de krachtvoedermengsels
voorkomen, geëxtraheerd worden.

Daar de voedingsvetten directe invloed hebben op de aard en kwaliteit
van het botervet is het aan te bevelen om, met het oog op de samenstelling
van het ruwvoederrantsoen, het krachtvoer voor gemengde bedrijven an-
ders samen te stellen dan dat voor zuivere weidebedrijven. Voor de eerste
zou men dan krachtvoedermengsels met een zachtmakende werking, voor
de tweede die met een hardmakende werking op het botervet, moeten
toevoegen.

Uit onderzoekingen aan het Rijkslandbouwproefstation te Hoorn bleek
dat wanneer het ruwvoederrantsoen bestond uit hooi en ingekuild gras, bij
het geven van krachtvoeder van verschillend vetgehalte de melkopbrengst

practisch gesproken dezelfde bleef, terwijl het vetgehalte van de groep, die
het vetrijkst werd gevoederd, omstreeks 0,1% hoger werd.

Wanneer het ruwvoederrantsoen bestond uit hooi, stro en voederbieten,
was de melkopbrengst bij de groep die vetrijk krachtvoer ontving, duidelijk
hoger. In het vetgehalte deed zich dan zo goed als geen verschil voor.

Bij proeven aan de Cornell-Universiteit werd aan melkvee bij voeder-
proeven een vetloos dieet verstrekt, waaraan alleen een kleine hoeveelheid
onverzadigde vetzuren was toegevoegd. De dieren bleven normaal door-
groeien en ook zag men geen daling van de melkproductie, wanneer een
calorisch aequivalente hoeveelheid zetmeel i.p.v. het onttrokken vet, in het
rantsoen werd opgenomen. Daarna werden aan melkvee krachtvoeder-
mengsels verstrekt waaraan i tot 7% rundvet was toegevoegd.

De grootste toename in melkopbrengst zag men bij de dieren die het
hoogste percentage vet in het krachtvoer kregen. Het vetgehalte van de
melk werd door vettoevoeging aan het krachtvoer niet beïnvloed.

De verhoging van de hoeveelheid melk was dezelfde bij verstrekking van
isocalorische rantsoenen met hoog en laag vetgehalte.

Een hoog vetgehalte in het krachtvoer gaf wel een extra verhoging van
het lichaamsgewicht.

In Minnesota en Wisconsin vond men verhoging van het vetgehalte,
maar geen verhoogde melkhoeveelheid, bij voedering van isocalorische
krachtvoedermengsels met hoog vetgehalte.

In Michigan en Ohio werd, bij voedering van krachtvoermengsel met
wisselend vetgehalte, geen invloed op melkopbrengst of vetgehalte van de
melk bemerkt. Hierbij werden echter naast dit krachtvoer, goede evenwich-
tig samengestelde ruwvoederrantsoenen verstrekt.

De proeven met opname van dierlijke vetten in krachtvoedermengsels
voor melkvee gaven t.o.v. melk en melkvet-opbrengst dus zeer wisselende
resultaten.

De invloed van vettoevoeging aan krachtvoedermengsels op melkop-
brengst en melkvet zal echter wel sterk afhankelijk zijn van de aard en
samenstelling van het verstrekte ruwvoederrantsoen.

Uit de Amerikaanse proeven mogen wij concluderen, dat vet in de rant-
soenen voor melkvee niet onontbeerlijk is, maar dat, wanneer een normaal
percentage vet in het rantsoen voorkomt, dit goed wordt benut.

Vettoevoeging aan mengvoeders voor melkvee is alleen verantwoord,
wanneer daardoor de totale hoeveelheid vet in de droge stof van het rant-
soen niet boven 4% komt. Hogere percentages zouden een slechte invloed
op de smakelijkheid en de verteerbaarheid van het rantsoen kunnen hebben.

Of vettoevoeging aan krachtvoeder voor melkvee bedrijfseconomisch
verantwoord is, hangt af van de prijsverhouding tussen dierlijk vet en zet-
meelhoudende voedermiddelen en ook van de prijsverhouding tussen dier-
lijke vetten en plantaardige oliën, die uit de, in de voedermiddelen voor-
komende meelsoorten van vethoudende zaden, geëxtraheerd kunnen wor-
den.

Volgens de American Meat Institute Foundation had men in Amerika
in 1952 een surplus van 777 millioen pound dierlijk vet. Gerekend naar de
calorische waarde, kunnen de mindere kwaliteit vetten in prijs concurreren
tegen de granen, verwerkt in pluimveevoeders. 8% Vet in pluimveevoeder

had geen nadelige invloed op de leg. Ook bij piepkuikens zou tot 8% vet
in het voeder economisch worden verbruikt.

Bij jonge kalkoenen werd door vettoevoeging het voederverbruik ver-
laagd en de groei verhoogd.

Smaak en reukverandering van het vlees, geproduceerd op een rantsoen
met vettoevoeging, werd niet bemerkt. Toevoeging van £ a f kg dierlijk vet
per dag per 1.000 kg lichaamsgewicht aan mengvoeders voor vet vee gaf in
vele gevallen een verbeterde voederbenutting, waarbij het vet ongeveer
5 X zoveel waard bleek te zijn als de maïs, die het verving in de voeder-
mengsels. 2 a 3% Vet in het mengsel verbetert de smakelijkheid en voor-
komt het stuiven van het meelmengsel.

Bij toevoeging van i % vet in mengvoeders voor vet vee zou in Amerika
hiervoor 700 millioen pound vet nodig zijn en was voor dit land het vet-
probleem opgelost.

Ten opzichte van het verwerken van dierlijk vet in veevoeders zal vooral
aandacht moeten worden besteed aan de anti-oxydantia om mindere kwa-
liteit vet te stabiliseren en aan de surfactants voor een betere emulgering
van het vet, waardoor resorptie en nutttig effect verhoogd kunnen worden.

Door onderconsumptie is een wereldprobleem voor de afzet van dierlijke
vetten ontstaan.

1. Toevoeging van anti-oxydantia aan dierlijke consumptievetten, waar-
door de houdbaarheid verlengd en transport over grotere afstanden
mogelijk wordt.

Bij rundvee kan vet een calorisch aequivalente hoeveelheid zetmeelachtige
stoffen vervangen, waarbij het percentage vet in de droge stof van het totale
rantsoen niet groter dan 4% mag zijn.

Ook voor de voeding van pluimvee, varkens en mestvee bestaat de moge-
lijkheid, een gedeelte van de zetmeelachtige stoffen uit het rantsoen door vet
te vervangen.

Met het oog op het voorkomen van ranzigheid is het gewenst, anti-oxy-
dantia en, om de resorbtie te bevorderen, oppervlaktespanning verlagende
stoffen toe te voegen.

The lack of outlet for animal fats because of low consumption forms a world problem.

1. Adding anti oxydantia to animal fats increases the keeping qualities and opens
possibilities for the transport over longer distances.

In dairy cattle rations animal fat can replace a caloric equivalent quantity of starch up
to an amount of four percent of fat in the dry material which the total ration contains.

Also in pigs, poultry and beef cattle food there is a possibility to replace part of the starch
by animal fat.

As to rancidity, adding of anti oxydantia will be advisable and the adding of Surfac-
tants stimulâtes the intestinal résorption.

Par cause d\'une consommation trop réduite il s\'est crée un problème mondiale pour
l\'écoulement des graisses animales.

1. En ajoutant des anti oxydantia aux graisses animales comestibles, ce qui en prolon-
gerait la durée et rendrait possible de les transporter sur des distances plus grandes.

3. En ajoutant des graisses animales aux rations de nourriture pour le bétail. Dans la
nourriture pour le bétail à cornes la graisse peut remplacer une quantité de matières
amylacées contenant une quantité équivalente de calories.

Il faut que le pourcentage de graisses que contient la matière sèche de la ration totale
n\'excède pas quatre pourcents.

La possibilité de remplacer partiellement les matières amylacées de la ration par de la
graisse existe également pour la nourriture du bétail à plumes, des porcs et du bétail à
l\'engrais.

En vue de rancidité il est avisable d\'ajouter des anti oxydantia et des Surfactants,
ceux-ci pour faciliter la résorption.

Zufolge zu niedrigen Verbrauches ist ein Weltproblem für den Verkauf von Tierfetten
entstanden.

1. Zufügung von Anti oxydantia an tierische Speisefetten, was die Haltbarkeit ver-
längert und Transport über gröszere Abstände ermöglicht.

In Rindviehfutter kann das Fett eine kalorisch gleichwertige Menge stärkeartige Stoffe
ersetzen. Hierbei soll man darauf achten dasz der Procentsatz an Fett der ganzen Trocken-
stoff nicht höher sein darf als 4%.

Auch für die Ernährung von Geflügel, Schweinen und Mastvieh besteht die Mög-
lichkeit die stärkeartige Stoffe des Futters teilweise durch Fett zu ersetzen.

Im Betracht auf dem Auftreten von Ranzigkeit ist es erwünscht Anti-oxydantia und
Surfactants zuzufügen, letztere um Resorption zu fördern.

Onder deze naam verscheen in dit tijdschrift in 1924 een artikel van de
hand van Dr. K. Büchli, waarin een zoönose beschreven werd, v.n.1. voor-
komend bij het schaap. Onder verschillende benamingen vinden we deze
ziekte beschreven: Scabby mouth; Orf; Lip and Leg ulceration; Maul-
grind; Lippengrind; Ansteckender Maul und Fuszgrind; Ecthyma conta-
giosa ovina; Chancre du mouton. Veenbaas sprak van de Infectieuse pus-
tuleuze dermatitis. De Texelse schaapherders noemen haar „pokken".
In Groningerland duidt men haar aan met de naam „bekschurft".

Deze infectieuze peristomatitis werd begin Maart van dit jaar vastgesteld
in verschillende schapenkudden. Zowel de schapen als de pas geboren lam-
meren waren aangetast, en wel speciaal de gering met wol bedekte delen.
Op de afbeeldingen I en II ziet men de korstige processen aan de neusranden,
de lippen en mondhoeken. In de mond werden geen processen vastgesteld;
dit in tegenstelling met mededelingen in de literatuur. De „wratvormige"
korsten zijn secundair ontstaan. Eerst ontstaat er een blaasje met sereuze
inhoud, dat het virus bevat. Deze inhoud wordt later purulent. Door de
voedselopname b.v. gaan de pustulae kapot, en de etter met de lymphe
geven deze dikke zwarte korsten. Volgens Büchli spelen hierbij secundaire
infecties met de Spherophorus necrophorus een rol.

Na ongeveer een drietal weken vallen deze korsten af, en ziet men rode
wondvlakten, die op den duur genezen.

Op afbeelding III ziet men een lammetje met dergelijke processen aan
de mond. Deze diertjes veroorzaken op hun beurt de processen aan de
mammae der ooien.

Afbeelding IV toont U een lam met processen aan de lippen en een
„wrat" in de ooghoek. Soms is de gehele kop bedekt met deze karakteristieke

korsten; zelfs ziet men ze op de cornea. De algemene verschijnselen zijn bij
deze ziekte gering. De eetlust is matig tot goed. Temperatuursverhoging
werd nooit vastgesteld. De in de literatuur beschreven complicaties, als
gastro-enteritis en Bronchopneumonie, werden niet gezien. Sterfte trad noch
onder de lammeren, noch onder de schapen op.

Wallis Hoare onderscheidt naast deze vorm aan de lippen („labial-
form"), nog een vorm waarbij de klauwen zijn aangedaan („podalic-
form"). De processen aan de genitaliën duidt hij aan met ,,genital-form".
Met deze „podalic-form" wordt in Hutyra-Marek-Manninger, Special
Pathology and Therapeutics of The Disaeses of Domestic Animals, het rot-
kreupel of contagious foot-rot bedoeld. Büchli is echter een andere mening
toegedaan. Hij zag slechts de typische dermatitis van de peristomatitis aan
de kroonranden. De klauwen waren daarbij intact. Het is volgens hem een
ander proces, dan optredend bij het rotkreupel.

Noordijk stelde op het eiland Texel het rotkreupel geregeld vast, de
infectie met het virus van de peristomatitis slechts zo nu en dan. Beide ziek-
ten kwamen volgens deze schrijver steeds afzonderlijk voor.

Laurent en Boughton geven aan, dat het filtreerbare virus van de peri-
stomatitis beide aandoeningen kan geven.

De experimenten van Minmane met filtraten getuigen echter van het
tegengestelde. De ,,podalic-form" kon hij echter wel opwekken met cultu-
ren van de Spherophorus necrophorus. Over de aetiologie van het rotkreu-
pel zijn de opvattingen zeer verdeeld. (Prof. Jansen T. v. D. 1949, 74).
Oppermann geeft als oorzaak aan de necrosebacil of Spherophorus necro-
phorus. Volgens de mening van Beveridge speelt eerstgenoemde geen rol,
maar is de Fusiformis nodosus de belangrijkste verwekker. Spirochaeta
penortha treedt dan als „bijkomstige oorzaak" op.

met lammeren) waarin kreupele dieren voorkwamen. Deze dieren waren te-
zamen gebracht op nog geen ha groenland. Bij inspectie der klauwen viel op,
dat er sponzig en ondermijnd hoorn aanwezig was; veel granulaties; een
stinkend geheel. Afbeelding V toont U een dergelijke klauw voor het besnij-
den, en afbeelding VI na de behandeling. Daarbij werden alle losse en onder-
mijnde gedeelten verwijderd, en de klauwen met pure creoline ingesmeerd.

Onder de andere koppels schapen zagen we wel de processen aan de
mond, aan de kroonranden, onder de staart, aan de mammae; maar geen
klauwprocessen. Deze dieren liepen echter op de kwelders of aan de dijken.

Bestaat er nu enige overeenkomst tussen het rotkreupel en de peristoma-
titis-infectie? De waarnemingen in de verschillende kudden, en de mede-
delingen van Büchli, Noordijk e.a. pleiten er voor, dat we hier te maken
hebben met twee geheel verschillende ziekten. Maar onder ongunstige om-
standigheden (150 dieren op één ha groenland) krijgt de rotkreupelsmet-
stof tevens de kans de klauwaandoening te geven. Uit proeven van Beve-
ridge blijkt, dat de larven van Strongyloïdes papillosus en de rotkreupel-
smetstof vlugger foot-rot geven, dan de rotkreupelsmetstof alleen dit doet.
Zou het peristomatitis-virus dan ook niet het „invasie-vermogen" van de
„rotkreupelsmetstof" kunnen bevorderen?

De derde vorm (genital-form) werd onder de aangetaste dieren veel ge-
zien. Abfeelding VII geeft weer de karakteristieke dermatitis aan de basis
der tepels. Deze processen ontstaan door het zuigen der lammeren met de
lipaandoening. Bij enkele schapen zagen we de dermatitis aan de vulva. De
lammetjes hadden soms processen aan de onderkant van de staart (afbeelding
VIII).

De peristomatitis wordt volgens Büchli en Glove veroorzaakt door een
filtreerbaar virus, dat epitheliotrope eigenschappen heeft. Het virus be-
vindt zich in de blaasjes en korsten. Volgens Theiler bestaat er verwant-
schap met het virus der pokken. Het doorstaan der ziekte geeft immuniteit.

De proeven van Büchli toonden aan, dat secundaire infecties met de
Spherophorus necrophorus optraden bij de lipprocessen.

Kunstmatig slaat de infectie zeer gemakkelijk aan. De „smetstof" wordt
daartoe ingewreven in een huidscarificatie. Ook de mens is op deze manier
te besmetten. Van der Hoeden maakt o.a. daarvan melding. Er ontstaan

bij de mens op de handen blaasjes en papels. Maar spontane infecties bij de
mens worden in de literatuur eveneens vermeld. Oppermann beschreef ze
bij een schaapherder. Willems zag de aandoening bij de mens optreden na
een beet van een aangetast schaap. In het Tijdschrift voor Geneeskunde
(1931, 75) deelt Prakken mee, dat naast de processen op de handen er
tevens eczeem aan het gezicht ontstond. Noordijk vermeldde een tweede
geval op Texel in het T. v. D. (1949, 74).

Bij de behandeling van onze patiënten liepen twee arbeiders processen
aan hun handen op. Het waren in het begin blaasjes met vocht, die ze
kapot hadden gekrabd. Daarna ontstond er een zwarte korst, die overeen-
kwam met de dermatitis van de schapen.

De behandeling door de eigenaars had bestaan uit het penselen van de
processen met pure creoline of met sarcoptan. De kudde, waarbij tevens
foot-rot optrad, was voor een deel besneden aan de klauwen (en daarna wa-
ren deze ingesmeerd met creoline).

De literatuur geeft aan: de lipprocessen te behandelen met Jodiumtinc-
tuur, een teerzalf, creoline-zalf, e.d. De klauwen moeten worden besneden,
en daarna behandeld met sulfas cupricus-oplossing 10% of pure creoline.
Ook geeft men wel aan 2% formaline.

Door ons werd voorgeschreven, de lippen te behandelen met een 10%
permanganas kalicus-oplossing. De klauwen werden besneden en behandeld
met creoline door de opzichters van de Veearts. Dienst. Bij een tiental schapen
met lipprocessen en met het klauwlijden werd 70 cm³ 20% Sulfamerazine-
natriumoplossing ingespoten. Wij hadden daarmee de bedoeling na te gaan
of de secundaire infecties daarmee waren tegen te gaan, daar volgens
Büchli bij de processen aan de lippen de Sphcrophorus necrophorus een
rol speelt en volgens anderen (o.a. Oppermann) eveneens bij het klauwlij-
den. Deze 10 dieren werden willekeurig uit de 150 schapen gekozen. Bij de

controles, die ingesteld werden na 3 en na 5 dagen, zag men geen merkbare
teruggang der processen t.o.v. de niet-ingespoten dieren. Tot onze spijt
konden wij deze oriënterende proef niet herhalen bij een groter aantal
dieren.

Om uitbreiding van deze virus-ziekte te voorkomen is het gewenst, dat
Veterinaire Politiemaatregelen worden genomen. Verder verdient het
overweging de door verschillende onderzoekers gepropageerde entings-
methode aan te wenden bij een eventueel optreden der ziekte.

Onder verschillende grote kudden schapen met lammeren werd de
infectie door het peristomatitisvirus vastgesteld. Men zag daarbij lip-,
klauw- en genitale-processen. Het klauwlijden deed in één grote kudde
denken aan rotkreupel. Een tiental schapen uit deze kudde werd be-
handeld met 70 cm³ 20 % Sulfametazine-Natriumoplossing. Zichtbare
verbeteringen traden daardoor niet op. De lipprocessen werden locaal
behandeld met een oplossing van permanganis helicus 10 %. De klauwen
werden besneden en met pure creoline ingesmeerd.

Het rotkreupel en de peristomatitis-infectie zouden twee afzonderlijke
aandoeningen zijn, die wel eens tegelijk kunnen optreden.

An infection with peristomatitis virus was determined among several large flocks of
sheep with lambs. Lips, hooves, and genital processes were seen. The affection of the
hooves in one large flock made one think of foot rot. Ten sheep from this flock were
treated with 70 cc of a 20 % sulfametazinc-sodium solution. No visible improvements
occurred. The processes on the lips were treated locally with a solution of 10 % potassium
permanganate.

The foot rot and the peristomatitis infection would be two different affections which
sometimes can occur simultaneously.

Parmi différents grands troupeaux de brebis avec des ogneaux l\'infection par le
peristomatitisvirus fut constatée. On y observa des processus de lèvres, de sabots et
des parties génitales. Le mal du sabot dans un seul grand troupeau faisait penser au piétin.

Une dizaine de bêtes de ce troupeau fut traitée à l\'aide d\'une solution de 70 cm³,
20 % de Natrium-Sulfametazine.

Les processus labiaux furent traités localement à l\'aide d\'une solution de permanganis
helicus 10 %. Les sabots furent entailles et enduits de créoline pure.

Le piétin et l\'infection peristomatitis seraient deux affections séparées qui peuvent
se produire en même temps.

Unter dem Bestand einiger grossen Schafherden, worunter Lämmer, wurde eine
Infektion mit dem Peristomatitisvirus festgestellt. Man sah hierbei Lippen-, Klau- und
Genitalienprozesse.

In eine der grossen Herden machte die Klauenkrankheit den Eindruck von Traber-
krankheit. Von dieser Herde wurden 10 Schafe mit 70 cm³ 20 % Sulfametazine-Natrium-
auflösung behandelt. Eine wahrnehmbare Besserung trat hierdurch jedoch nicht ein.

Die Lippenprozesse wurden lokal, mit einer Auflösung von Permanganis helicus 10 %
behandelt.

Traberkrankheit und Peristomatitisinfektion können, obwohl sie zwei verschiedene
Anfallserscheinungen darstellen, wohl einmal zur gleichen Zeit auftreten.

Hasenkamp, Beitrag zur Kenntnis der durch den Nekroscbazillen verursachten Erkran-
kungen bei den Schafen. Diss. Bern.

Nieberle und Cohrs, Lehrbuch der Speziellen Pathologischen Anatomie der Haustiere
3e Auflage 1950

Hutyra-Marik-Manninger. Special Pathology and Therapeutics of the Diseases of
Domestic Animals Vol. III. Fifth Edition.

Büchu, K. Peristomatitis Pustulosa Contagiosa bij het schaap. T. v. D. 1924. Deel
5\'> ^a64-

Noordijk, E. Rotkreupel bij schapen op het eiland Texel, T. v. D. 1949. Deel 74.

Prakken, J. R. Een zeldzame huidaandoening, door besmetting met een aan pokken
verwante schapenziekte (eethyma contagiosa ovina) veroorzaakt. T. v. G. 75 II, 224.

Veenbaas, A. H. Infectieuze pustuleuze dermatitis van schapen. T. v. D. 1930, 57,497.

EEN KORTE BESCHOUWING OVER DE DERMATOSEN VAN
ENDOGENE OORSPONG BIJ DE HOND EN DE KAT

Er wordt voor de behandeling van huidziekten, en dit geldt niet alleen
voor de veterinaire, doch ook voor de humane dermatologie, naar aanlei-
ding van enkele geslaagde toepassingen een nieuw middel of nieuwe be-
handeling gepropageerd, zonder dat dit op wetenschappelijk verantwoorde
wijze met controles en, indien nodig, met gestandariseerde methodiek
herhaald, bevestigd is.

Het gevolg hiervan is, dat het in sommige gevallen wel jaren kan duren,
voordat men tot de overtuiging komt, dat het middel of de behandeling geen
of slechts geringe waarde heeft en de „frappante" genezingen berust moeten
hebben op onbewuste selectie van positieve gevallen, onbetrouwbaarheid
van verklaringen van de eigenaar, toeval of onvoltooide waarneming.

Het is naar aanleiding van bovenstaande gedachten, die bij mij opkwamen
na het lezen van de mededelingen van collega Beijers in dit tijdschrift (1,2)
dat ik enige korte beschouwingen zou willen wijden aan enkele oorzaken van
huidziekten, waarvan onder dierenartsen algemeen aangenomen wordt,
dat zij in de veterinaire dermatologie een grote rol spelen en waarop in het
algemeen de behandeling berust; met de bedoeling er nadrukkelijk op te
wijzen, hoezeer zulk een therapie op losse schroeven staat, zolang de
wetenschappelijke grondslag door onbekendheid met de aard van de stoor-
nis ontbreekt.

Uit voedings-experimenten met ratten is bekend, dat er vele nutriënten
zijn, die, bij het ontbreken in het proefdieet, o.a. verschijnselen van de kant
van de huid geven, zoals van de mineralen: magnesium, van de vitaminen:
A, B₂, B₆, nicotinezuur, C en H, verder bepaalde onverzadigde vetzuren:
linolzuur en arachidonzuur, enz. Ook voor de hond stelde men in het expe-
riment het belang van enkele nutriënten voor de huid vast, zoals linolzuur
en arachidonzuur (3, 4) en vit. B₂, (5).

Het is logisch, dat men, aangezien de hond en de kat in het algemeen een
tegennatuurlijke voeding krijgen, die volgens de geldende normen in vele
opzichten deficiënt genoemd mag worden, door behandeling met vitamines
en eventueel dieetwijziging sommige huidaandoeningen tracht te beïn-
vloeden. Het resultaat hiervan is echter in de meeste gevallen zeer teleur-
stellend geweest. Deze zelfde ervaring heeft men bij de mens opgedaan (6).

Deze teleurstellingen laten zich verklaren uit de hoge verwachtingen, die
door de eerste ervaringen, bij proefdieren in het experiment opgedaan, ge-
koesterd werden. Doch nu is wel gebleken, dat het niet hetzelfde is, als men
aan een proefdieet een bepaalde hoeveelheid van een bepaald vitamine toe-
voegt om een deficiëntie op te heffen óf dat men de zelfde hoeveelheid toe-
voegt aan een dieet van natuurlijke voedingstoffen, die vele andere factoren
bevatten. Het volgende is namelijk gebleken:

i. er bestaan tussen de vitamines onderling en ook andere nutriënten belang-
rijke relaties, zoals vit. Bi en vet, (7) of onverzadigde vetzuren en vit. E,
(8).

2. dat de absorptie, het metabolisme en de excretie van een nutriënt mede-
bepaald worden door de voedingstoestand en aanpassingscapaciteit van
het organisme en door de aard en verscheidenheid van de verschillende
ook aanwezige nutriënten. Zo kan een hoge dosering van een van de
vitamines van het vit. B-complex deficiëntieverschijnselen van een of
meer van de andere B. vitamines veroorzaken (9) en heeft linolzuur
invloed op de vetzuursynthese en de resorptie van vet. (10).

Het is dus onmogelijk na het gebruikelijk klinisch onderzoek dadelijk aan
te geven hoe men via de voeding of behandeling met bepaalde nutriënten
een zieke huid kan beïnvloeden, waarvan men op bepaalde gronden ver-
moedt, dat een deficiëntie van een bepaald nutriënt de of een oorzakelijke
factor is.

De klinicus dient ook rekening te houden met de ervaring, dat een klinisch
vastgestelde avitaminose bij de mens practisch nooit een enkelvoudige defi-
ciëntie is, doch dat meer nutriënten een rol spelen (12-13).

Bovendien kan de vraag gesteld worden of de verschijnselen, die klinisch
gelijken op een in het experiment verkregen deficiëntiedermatose ook niet
door andere oorzaken kunnen ontstaan (14, 15).

Het schijnt, dat op het ogenblik een behandeling met hormonen een be-
langrijk onderdeel van de veterinaire huidtherapie vormt. Bepaalde der-
matosen, die optreden tijdens de normale of abnormale sexuele cyclus van
de teef, de dermatosen, die voorkomen bij gecastreerde katers, worden in
verband gezien met endocrine stoornissen, of hormonaal beïnvloedbaar
geacht.

Nu is het evenwel niet bekend, welke hormonen bij de sexuele cyclus van
de teef een rol spelen. Derhalve weet men in het geheel niet in welke ver-
houdingen deze hormonen voorkomen, zodat het onmogelijk is na te gaan
of er inderdaad bij een dermatose, die samen gaat met een verandering in
het sexuele gedrag, een afwijking in een hormonenverhouding aanwezig is,
die in verband gebracht zou kunnen worden met het ontstaan van deze
dermatose. Daarbij komt, dat er verschillende physiologische processen
door een bepaald hormoon beïnvloed kunnen worden (16).

Zo is het heel goed mogelijk, ja zelfs zeer waarschijnlijk, dat er tijdens elke
loopsheid physiologische veranderingen in de huid optreden, die door een
normale huid „opgevangen" kunnen worden. Is de huid of een onderdeel
daarvan om een of andere reden in „verminderde conditie", dan zou deze
physiologische verandering een prikkel kunnen zijn, welke tot eczeem of
pruritus of een andere dermatose zou kunnen leiden.

Heeft men met een hormoonbehandeling bij een dermatose succes, dan
mag men nog niet concluderen, dat deze dermatose door een hormonale
stoornis moet zijn veroorzaakt, aangezien men niet weet welke veranderin-
gen in het lichaam door het inbrengen van dat bepaalde hormoon veroor-
zaakt zijn.

De hormonen oefenen hun functie uit via een fijn afgestemd samenspel,
zodat niemand weet wat er gebeurt als 5000 E. oestron ingespoten wordt.
Remt of stimuleert men, welke wijzigingen worden in het samenspel ge-
bracht, welke physiologische processen worden beïnvloed en in welke mate?

Zolang niet bekend is, hoe in een bepaald geval de onderlinge hormo-
nale verhoudingen zijn en welke processen beïnvloed worden door het in-
brengen van een bepaald hormoon of door castratie, is eigenlijk de hormoon-
therapie bij huidziekten een slag in de lucht, waarmee men in sommige ge-
vallen meer kwaad dan goed kan doen, nog afgezien van de vaak dure be-
handelingen.

De ervaring, die men meent te hebben opgedaan, dat pathologische pro-
cessen b.v. nephropathieën nog al eens met huidafwijkingen gepaard gaan,
heeft de gedachte gewekt, dat er door resorptie van ,,prikkel"-stoffen uit de
darm, retentie en productie van abnormale stofwisselingsproducten een
invloed op de huid uitgeoefend wordt. Ja zelfs, dat hier de oorzaak te vinden
is van menige dermatose, waarvan de aetiologie in het duister ligt. In deze
richting zijn vele onderzoekingen verricht en nog aan de gang, doch de resul-
taten zijn niet van dien aard, dat men van een hierop ingestelde therapie
succes kan voorspellen. Zie voor literatuur (19).

Het ligt voor de hand, waar bij een huidlijden ook een slechte nierwerking
wordt aangetroffen, men daartussen verband legt en begint, hierop een thera-
pie in te stellen. Maar men mag nooit voetstoots aannemen, dat de huidaan-
doening door de gestoorde nierfunctie veroorzaakt is. Want men moet reke-
ning houden met de volgende mogelijkheden. :

5. Het éne zieke orgaan kan één van de factoren leveren, die het lijden van
het ander orgaan bepalen.

Of er bij de hond inderdaad een correlatie bestaat, zal in de eerste plaats
statistisch moeten worden bewezen en verder moet een onderzoek uitma-
ken, welke van bovengenoemde mogelijkheden aanwezig is.

Als men na enige jaren ervaring met de behandeling van huidziekten de
reeksen van mogelijke oorzaken in de leerboeken ziet en men heeft dan
verschillende honden met chronische nephritis, diabetes en ondoelmatige
voeding gezien, die geen enkele afwijking van de huid vertoonden, dan gaat
men zich afvragen of het niet mogelijk is, dat de vermelde oorzaken mis-
schien toevallige bevindingen zijn geweest, vooral als men nergens in de
literatuur een onderzoek vindt, dat van een van de genoemde mogelijk-
heden aangeeft, dat daar inderdaad de oorzaak ligt.

Zou het misschien niet verstandiger zijn dit standpunt, dat vele Neder-
landse dermatologen (7, 17, 18) reeds lang verlaten hebben, los te laten en
onze aandacht, evenals zij, te richten op het orgaan zelf: namelijk de huid?

In de veterinaire literatuur over de huidaandoeningen van endogene
oorsprong die beter huidziekten met onbekende oorzaak genoemd kunnen
worden, wordt zelden de huid als middelpunt genomen. Het zijn altijd in-
vloeden van buiten de huid, die op de huid inwerkend een dermatose of een
pruritis veroorzaken. Met de toestand van de huid wordt daarbij geen of
onvoldoende rekening gehouden. In de gedachtengang van de dierenarts
neemt, in het algemeen gesteld, de huid een perifere plaats in en is dit orgaan
niet het centrale punt van uitgang voor onderzoek, diagnose of behandeling.

Deze mijns inziens verkeerde gedachtengang wordt in stand gehouden dooi-
de moeilijkheid, ja soms practische onmogelijkheid, een uitgebreide huid-
aandoening bij de hond of de kat regelmatig uitwendig te behandelen.
Hierdoor moet geprobeerd worden de zieke huid langs een andere weg te
beïnvloeden. En dan kunnen de vele mogelijke, niet te constateren stofwis-
selingstoornissen of de wel te constateren(?) dieetfouten, een te gemakkelijk
argument (wensindicaties?) zijn om de spuit of de vitaminetablet ter hand
te nemen. Deze foutieve gedachtengang verklaart misschien het feit, dat
er zo weinig bekend is van de pathologische histologie van de huid, terwijl
dit een van de weinige organen is, welke zo eenvoudig voor een microsco-
pisch onderzoek toegankelijk is.

De gangbare theorieën over het ontstaan en wezen van de dermatosen van
endogene oorsprong bij hond en kat blijken bij critische beschouwing weinig
gefundeerd. De auteur vestigt de aandacht op de huid zelf.

The current theories about the development and nature of dermatosis of endogenous
origin in dogs and cats, appear to have little foundation when studied critically. The
author draws attention to the skin itself.

Les théoi ies généralement admises sur la naissance et la nature des dermatoses d\'origine
endogine chez le chien et le chat se révèlent à un examen critique peu fondées. L\'auteur
fixe l\'attention sur le dcrme-mcmc.

Die üblichen Theorien von dem Ursprung und vom Wesen der Dermatosen endogener
Herkunft bei Hund und Katze scheinen bei kritischer Betrachtung wenig stichhaltig
zu sein. Der Autor lenkt die Aufmerksamkeit auf die Haut selbst hin.

4. A. E. Hansen, H. F. Wiese, Texas Reports on Biol. Med. 1951-9-491, 516, 545,
555-

Uit het laboratorium voor Medisch-Veterinaire Chemie der
Rijks-Universiteit te Utrecht.

DE BEHANDELING VAN ACETONAEMIE MET EEN A.C.T.H.-
PREPARAAT MET GEPROLONGEERDE WERKING

De behandeling van aeetonaemia post partum bij het rund vormt nog
steeds een probleem. Elke vorm van therapie faalt in een percentage der
behandelde gevallen of is na een aanvankelijke verbetering in de toestand
van de patiënt niet in staat om recidive tegen te gaan.

Door verschillende onderzoekers wordt dan ook gezocht naar een thera-
pie, welke bij primaire acetonaemie in alle gevallen genezing geeft.

Shaw c.s. geven aan, dat deze ideale geneeswijze sterk wordt benaderd
door de injectie van cortison in hoge dosering, terwijl ook de injectie van
A.C.T.H. volgens deze onderzoekers gunstige perspectieven opent.

Dit laatste wordt eveneens door Brückner medegedeeld. Hij gebruikte
doses van 20 tot 25 mg.

Jordan behandelde meer dan 100 gevallen van acetonaemie met 50 mg
A.C.T.H., intramusculair toegediend. Indien nodig werd na 2 dagen een
tweede injectie van 50 mg gegeven. Hij merkte op, dat de dieren vaak op de
dag, volgende aan de injectie, niet aten en slechts weinig beter waren. Op de
tweede dag trad als regel sterke verbetering op.

Bomer daarentegen deelt mee, dat hij van A.C.T.H. slechts geringe ver-
betering zag, zelfs bij doseringen welke hoger lagen dan de door Brückner
aangegeven 20 mg.

Van de genoemde onderzoekers heeft alleen Shaw bloedanalyses verricht
van de door hem behandelde gevallen. Hoewel het gehalte van het bloed
aan acetonlichamen en aan glucose aan wisselingen onderhevig is, geeft het
toch een betere indruk van de toestand van de patiënt en van de waarschijn-
lijkheid van een soms geleidelijk optredende recidive dan het klinisch
onderzoek, aangevuld met de mededelingen van de eigenaar omtrent eet-
lust, melkgift etc. alleen.

Wij injicieerden in 1952 bij 5 patiënten driemaal 50 mg cortrophine (een
A.C.T.H.-preparaat van de N.V. Organon") en zagen genezing in 3 geval-
len, terwijl 2 dieren recidiveerden. Alle 5 patiënten gingen aanvankelijk
sterk vooruit. Dat door ons geen volledige genezing werd bereikt in alle be-
handelde gevallen, schreven wij toe aan een te lage dosering.

Shaw geeft in vergelijking met de overige schrijvers een zeer hoge dosis
A.C.T.H. Hij behandelde 37 koeien met verschillende A.C.T.H.-prepara-
ten. De beste resultaten werden verkregen met een injectie van 600 Armour-
veterinaire eenheden van een A.C.T.H.-preparaat met geprolongeerde wer-
king. Shaw tekent hierbij aan, dat dit tevens ongeveer de hoogste dosis is,
welke mag worden toegepast, daar anders de opgewekte hyperglycaemie de
drempelwaarde van de nier voor glucose, welke ongeveer 100 tot 140 mg%
bedraagt, zou overschrijden, hetgeen niet wenselijk is. Hoewel lagere do-
seringen volgens hem niet zulke gunstige resultaten opleverden, denkt

Shaw toch dat in een groot aantal gevallen kan worden volstaan met een
kleinere hoeveelheid A.C.T.H., vooral wanneer de eigenaar vroegtijdig
hulp inroept en dus de stofwisseling van het dier vermoedelijk nog niet
sterk gestoord is. De toepassing van hoge doses A.C.T.H. is echter onder de
tegenwoordige omstandigheden beslist niet economisch, daar ook andere
goedkopere geneesmiddelen bij acetonaemie gunstige resultaten kunnen
geven.

Hiertoe in staat gesteld door de N.V. Organon. die een hoeveelheid Cor-
trophine-Z. beschikbaar stelde, waarvoor wij op deze plaats nog gaarne
onze dank willen betuigen, hebben wij gepoogd uit te maken ofdit A.C.T.H.-
preparaat met geprolongeerde werking onder de gegeven prijsverhoudingen
een voldoende groot percentage genezingen van normale gevallen van pri-
maire acetonaemie zou kunnen geven, om het gebruik als routinegenees-
middel in de practijk te rechtvaardigen.

Hiertoe werd bij enkele dieren tweemaal 40 I.E. Cortrophine-Z. intra-
musculair ingespoten met twee dagen tu senruimte. Vooraf, voor de tweede
injectie en drie dagen na de tweede injectie werden monsters bloed genomen
voor onderzoek op acetonlichamen en gluco:e. Tevens werd bij enkele pa-
tiënten één injectie gegeven, bestaande uit een grotere do?is Cortrophinc,
om ook het effect hiervan te kunnen beoordelen.

De resultaten van het bloedonderzoek en de gegevens aangaande het
klinisch effect van deze vorm van therapie zijn verzameld in onderstaande
tabellen:

De resultaten, welke met Cortrophine-Z. werden bereikt, waren over het
algemeen gunstig, al kwam vooral bij injectie van kleinere hoeveelheden vrij
veel recidive voor en reageerden zelfs een paar patiënten nauwelijks. Bij

hogere doses kwam dit wel minder voor, doch dan is de therapie niet meer
economisch verantwoord.

Sommige koeien gingen de eerste dag inderdaad achteruit en hadden wei-
nig eetlust. Hetzelfde deelt ook Jordan mee. Andere dieren daarentegen
gingen terstond sterk vooruit.

Wij hebben de indruk gekregen, dat het uiteindelijk resultaat van de
behandeling beter was, wanneer de dieren eerst achteruitgingen. Het
A.C.T.H. scheen in die gevallen een soort shock teweeg te brengen.

Het schijnt ons niet mogelijk om, afgaande op de ernst van de klinische
verschijnselen, deoptimum-dosis A.C.T.H. van geval tot geval vast testellen.
Sommige ernstig zieke dieren genazen snel na toediening van een kleine
dosis A.C.T.H., terwijl andere koeien met slechts lichte ziektesymptomen
onvoldoende reageerden op grotere hoeveelheden.

Het gehalte van het bloed aan acetonlichamen daalde onder invloed van
de cortrophine niet regelmatig. In enkele gevallen was het zelfs na de be-
handeling extreem hoog, terwijl toch de dieren op dat tijdstip klinisch veel
beter waren.

Het gehalte van het bloed aan glucose bood al evenmin veel houvast, al
kan wel worden gezegd, dat de kans op redicive kleiner was, wanneer de
waarde van 40 mg% aan het einde van de proef was overschreden. Door de
toegepaste dosering werd in geen enkel geval een hyperglycaemie opge-
wekt, hoogstens steeg het glucosegehalte van het bloed tot ongeveer nor-
male waarden.

Al moge uit het bovenstaande wel blijken, dat A.C.T.H. voor de routine-
therapie van acetonaemie in deze omstandigheden niet bruikbaar kan
worden geacht, toch menen wij wel enige indicaties voor het gebruik ervan
te kunnen geven en dan vooral voor de zuiver hormonale vorm van de
ziekte.

Dieren met een extreem hoge melkgift kunnen ernstig lijden aan deze
vorm van acetonaemie en daarbij sterk vermageren. Zelfs weidegang is dan
niet in staat genezing te bewerken. Al zal dit als regel wel kunnen worden
bereikt door het melken te staken, toch is dit niet gewenst, daar het zeer
moeilijk is om de dieren later weer tot een behoorlijke melkgift te brengen.

In deze gevallen zal A.C.T.H., liefst in niet te lage dosering (minstens
160 I.E.) een goed therapeuticum voor acetonaemie kunnen blijken te zijn
en zal deze stof in samenwerking met de prikkel van de beweging en de ver-
andering van voeding, welke de weidegang geeft, een plaats kunnen krijgen
in de grote rij van geneeswijzen voor acetonaemia post partum.

De toepassing van een preparaat met geprolongeerde werking geniet
onzes inziens de voorkeur, daar het gewenst is een zo langdurig mogelijke
verhoging van de bloedsuikerspiegel te bewerken.

Door enkele proeven bij koeien met primaire acetonaemie bleek, dat
van de injectie van 2 maal 40 I.E. van een A.C.T.H.-preparaat met
geprolongeerde werking goede resultaten zijn te verwachten, welke echter
niet beter zijn dan die, welke met andere bekende therapeutica worden
verkregen.

Eén injectie van 160 I.E. van hetzelfde preparaat bleek vaker tot
herstel te voeren. De schrijver kreeg de indruk, dat volledige genezing

zekerder is, wanneer de dieren de eerste dag na de injectie weinig eten
en geen stijging van de melkgift vertonen. Na 24 uur treedt dan
meestal verbetering op, die gewoonlijk niet wordt gevolgd door récidivé.

After some experiments with cows with primary acetonaemia, it appeared that good
results can be expected from two injections of 40 I.U. of an A.C.T.H. preparation with
prolonged activity; these were, however, not better than the results obtained with other
well-known therapeutics.

One injection of 160 I.U. of the same preparation appeared to lead to recovery more
often. The author obtained the impression that complete recovery is more certain when
the animals eat little during the first day after the injection, and do not show an increase
in the milk yield. After 24 hours, an improvement often occurs which is usually not
followed by a relapse.

Par quelques experiences chez des vaches atteintes d\'acetonaemie primaire on constata
qu\'on peut s\'attendre à de bons résultats de l\'injection de 2 X 40 Un. Int. d\'une pré-
paration A.C.T.H. à réaction prolongé; cependant ces bons résultats ne sont pas supérieurs
à ceux obtenus avec d\'autres thérapeutiques connus.

Une seule injection de 160 Un. int. de la même préparation se trouva plus souvent
conduire à la guérison.

L\'auteur eut l\'impression que la guérison complète est plus assurée quand les animaux
mangent peu le premier jour après l\'injection et qu\'une augmentation de la lactation
ne se produit pas. Après 24 heures, il se manifeste le plus souvent une amélioration qui
en général n\'est pas suivie d\'une récidive.

Bei Kühen, die an primärer Azetonämie litten, wurden verschiedene Proben vorge-
nommen, die erwiesen, dass Injektionen mit 2 X 40 I.E. eines A.C.T.H.-Präparates mit
prolongierter Wirkung gute Resultate zeigten, die jedoch keinesfalls günstiger ausfallen
als diejenigen, die mit anderen bekannten Therapeutika erzielt werden.

Eine Einzelinjektion mit 160 I.E. des gleichen Präparates wies aus, dass sie öfters zur
Genesung führte.

Der Schreiber bekam den Eindruck, dass eine vollkommene Genesung sicherer erreicht
wurde, wenn die Tiere am ersten Tage nach der Injektion möglichst wenig Futter er-
hielten und keine Steigerung der Milchproduktion zu sehen gaben. 24 Stunden später,
tritt dann meistens eine Besserung ein, in deren weiteren Verlauf gewöhnlich keine
Rückfälle mehr auftreten.

Shaw, J. C., Hatziolos, B. C., Leffel, E. C., Chung, A. C. and Gilbert, J. North
American Veterinarian 34-251-1953.

Bij de veehouder De J. te O. werden plotseling 5 koeien en een stier ziek.
In de aanvang leken de dieren iets minder levendig en de koeien gaven wat
minder melk. Vrij vlug werd één der koeien ernstig ziek. Dierenarts
Stokreef werd geconsulteerd en zijn diagnose luidde: pneumonie (sterk
geforceerde ademhaling, kreunen, frequente pols, temperatuur 39.9 ⁰ C.).

Dit rund succombeerde na enige uren. Bij sectie werd een pleuropneumo-
nie gevonden met verbrede bindweefselschotten en gehepatiseerde long-
delen.

De hulp van de Gezondheidsdienst werd ingeroepen en uit dc longen van
het gestorven dier werden bloedplaten geënt en met perssap werden muizen
ingespoten. In een direct praeparaat, gekleurd met methyleenblauw, werden
bipolaire bacillen gevonden.

Er werd tevens een bezoek gebracht aan het bedrijf en alle runderen
werden getemperatuurd.

Vier runderen hadden een temperatuur boven de 40° C. Zij hoestten
meer of minder, vertoonden een frequente ademhaling, terwijl de haren
overeind stonden. De melkgift was sterk verminderd.

De stier vertoonde een sterke dyspnoe, pols 100, temperatuur 40.9⁰ C.,
kreunen en overkote stand.

Twee dagen tevoren h:id de veehouder nog niets bijzonders aan deze dieren
waargenomen.

Bij navraag bleken er 14 dagen tevoren twee nieuwkopen aangevoerd te
zijn. Eén van deze dieren was wat dromerig geweest en had een lichte ncus-
uitvloeiing vertoond; de temperatuur van dit rund was bij ons bezoek
normaal.

Aangezien een Pasteurella-infectie het meest waarschijnlijk leek, werd bij
de zieke dieren 150 c.c. 20% Percoccid-oplossing intramusculair ingespoten.

De daarop volgende morgen bleken alle runderen een normale tempera-
tuur te hebben. Zelfs de stier, waarover de eigenaar de avond tevoren in
tweestrijd stond of hij hem naar de noodslachtplaats zou brengen, was aan-
merkelijk verbeterd en herkauwde weer.

Eén rund kreeg nog een recidive, welke prompt reageerde op een
herhaalde injectie met percoccid.

De platen gaven een goede groei te zien en de muizen werden ziek. De
plaatcultures, en ook de cultures uit de muizen gekweekt, kwamen, wat hun
biochemische eigenschappen betreft, overeen met die van Pasteurella
multocida.

Daar de Veterinaire Week geen doorgang kon vinden, is — in onderling
overleg — ook de opening van het Diergeneeskundig Museum uitgesteld.
Voor het Museum was dit in feite niet strikt noodzakelijk, want de voor-
uitgang is in de laatste weken niet onaanzienlijk geweest. Aan de andere
kant heeft dit uitstel toch ook weer een gunstige zijde, want het moet
zeer wel mogelijk zijn om een meer gevarieerde collectie bijeen te brengen,
dan waarover momenteel wordt beschikt. Daarom zij hier nogmaals een
beroep gedaan op diè collegae, die nog geen tijd hebben kunnen vinden
om hun „bezit van oudere datum" eens te controleren. En dat zullen er
zeker nog velen zijn!

Het is een verfrissende gewaarwording, te zien op hoe een enthousiaste
wijze door de studenten wordt medegewerkt. Reeds hierin ligt een volle
verantwoording voor de poging om een veterinair-historische verzameling
bijeen te brengen. Het is een wel zeer verheugend feit, dat onder deze
a.s. collegae een dergelijke belangstelling voor de geschiedenis van hun
wetenschap bestaat! Want wat van studenten-zijde wordt gedaan, berust
niet op een soort verzamel-sport-woede; aan hun activiteit ligt — ge-
lukkig - een dieper en beter motief ten grondslag. Laat het veterinaire
corps dit wèl beseffen! En waarderen! En dan niet alleen in woorden of
gedachten, doch het bewijs hiervoor door daden leveren!

Ook van andere zijden werd nuttige hulp ontvangen en effectieve
medewerking verkregen. Mevrouw J. G. van Cittert, echtgenote van de
Directeur van het Universiteitsmuseum gaf niet alleen veel van haar tijd
aan de opzet van onze groeiende collectie, doch verstrekte eveneens diverse
waardevolle adviezen. Mevrouw G. Numans vorderde flink met de sortering
en catalogisering van het fotomateriaal, dat inderdaad tot een vrij belang-
rijke verzameling is uitgegroeid en waarin, óók de ,,oud-gedienden" van
het corps, vele vrienden en bekenden en tal van — zelfs verre — voor-
gangers zullen kunnen terugvinden.

Van diverse zijden kwamen zendingen en geschenken binnen, waarvan
hier enkele mogen worden genoemd:

Later zal op dit alles, hopelijk, meer gedetailleerd kunnen worden
teruggekomen. De momentele „groeiphase" maakt het niet mogelijk om
alle giften stuk voor stuk te vermelden. Daar kan thans ook zeker niet
een zwaartepunt liggen. Althans, dat wordt gehoopt. Wat hier geschreven
wordt, is in hoofdzaak gericht tot die collegae, die tot heden „verstek
lieten gaan".

Er is reden tot tevredenheid, doch zeker niet voor voldaanheid. Wij
zijn er nog lang niet!

Zoals uit bijgaande foto moge blijken werd in de afgelopen weken de
beschikking gekregen over een aantal vitrines en werden deze geplaatst.
Een heel verschil in „aanzicht" dus in vergelijking met de situatie, welke
op de eerste afbeelding van het Museum werd vastgelegd (dit Tijdschrift,
pag. 244). Alles kan zo dit noodzakelijk mocht zijn gevuld worden,
maar de verscheidenheid zou dan niet bijzonder groot zijn. Het moet met
aller hulp beter kunnen! Laten wij er dan ook voor zorgen!

VRAAG: A. koopt Vrijdag op de markt een vierjarig rund van B., welk rund in de
weide liep bij B. en via de markt gaat het in de weide van A.

Maandagmiddag daarop, dus 3 dagen later, wordt de dierenarts geraadpleegd, die
een uitgebreide vorm van Boutvuur bij dit rund constateert: spieren aan de rechterhals-
vlakte en ondcrborst, en vooral de spieren van achterste ledematen, speciaal van het lin-
ker achterbeen waren uitgebreid ontstoken. De diagnose wordt bij de sectie bevestigd.

Kan de infectie met de boutvuurbacil van dit rund geantidateerd worden tot voor de
koop op Vrijdag en kan deze infectie de reden zijn tot vernietiging van de koop?

Antwoord: Aangezien de incubatietijd van boutvuur aangenomen wordt als te zijn
van 1-3 dagen, bij uitzondering tot 5 dagen, moet bovenstaande vraag ontkennend wor-
den beantwoord.

Zur Diagnostik der Mastitis brucellosa. E. Hess en W. Ruosch. Schweiz. Zeit-
schr. Path. Bakt. 1952, 15, 752—760.

De laatste melkstralen bevatten de meeste Brucella-kiemen; dan volgen de eerste
stralen, terwijl de middelste fractie het minste kiemhoudend is.

Aangezien de. Brucella-bacteriën aan de oppervlakte der vetbolletjes worden ge-
agglutineerd, enten schr.s de room van de positieve A.B.R.-melkmonsters.

Van de steriel gewonnen melk uit de kwartieren, apart of wel gemengd en vooral
van de laatste stralen, wordt een monster 48 uur in de koelkast gezet bij 4—6° C. De
compacte roomlaag wordt geënt op gentiaanviolet-tryptose-agarplaten. Een platina-
oog, waarop een zo groot mogelijke hoeveelheid room is afgeschept, is voldoende om
twee platen te enten.

De room wordt met een omgebogen glasstaaf intensief in de voedingsbodem ge-
wreven. De room bevordert de groei der eventueel geënte bacteriën.

Als bijzonderheid is aangegeven, de tryptose-agarplaten van te voren 48 uur in de
broedstoof te plaatsen en daarom moet de agarlaag 5 mm dik zijn.

De beënte platen worden vijf dagen in 10 % C0₂ bebroed. De Brucella-kolonies
onderkent men door de gladrandige, zich met gentiaanviolet uit de voedingsbodem
kleurende groeiwijze, welke een paarlmoerachtige glans bezit.

Verontreinigingen kan men reduceren door aan de agarbodem penicilline toe te
voegen en wel 5 eenheden per 1 cc gentiaanviolettryptose-agar.

Auteurs konden op deze wijze uit 44,6 % van alle melkmonsters, welke een positieve
A.B.R.-reactie hadden, de Brucella-bacteriën kweken.

Hamagglutination, Autolyse und Immunisierungsvermögen von Schweine-
rotlaufbazillen. P. Radvila. Schweizer Archiv für Tierheilk. 1953, 95, 33—44.

Voor de bereiding van vlekziekte-adsorbaatvaccins werden verschillende vlekziekte-
stammen op hun hacmagglutinerende eigenschappen onderzocht. Nadat schrijver de
door hem gevolgde werkwijze bij de haemagglutinatic heeft aangegeven, geeft hij een
overzicht van het immuniserend vermogen van positief en negatief haemagglutinerende
stammen. Hieruit bleek, dat uitsluitend stammen, welke positieve haemagglutinatie
gaven, tevens goed immuniseerden.

Uit deze proeven bleek bovendien, dat adsorbaatvaccins, bereid van positief haemag-
glutinerende stammen, veel betere immuniteit verwekten dan van deze zelfde stammen
bereide formolvaccins. Bij gedode vlekziektevaccins is depótwerking dus noodzakelijk.

Autolyse van de vlekziektebacteriën in 96 uur oude culturen reduceerde het haemag-
glutinercnd vermogen van 24 uur oude culturen van zeer sterk tot negatief. De daling
van de pH in de 96 uur oude culturen bleek geen invloed uit te oefenen op de haemag-
glutinatie.

R. toont verder aan, dat de autolyse van de vlekziektcbactcriën niet wordt veroorzaakt
door een bacteriophaag.

In culturen, waarin autolyse is opgetreden, is het lyserende agens (lysine) aantoonbaar
na centrifugeren of filtreren. Met dit lysine kunnen zowel gedode als levende vlekziekte-
bacteriën worden opgelost.

Geautolyseerde en niet-geautolyseerde culturen werden op hun immuniserend ver-
mogen getoetst. Hierbij bleek dat de culturen, waarin autolyse was opgetreden, muizen
bijna twee maal zo goed immuniseerden als culturen zonder autolyse. Ook bij varkens
trad betere immuniteit op. Autolyse van de cultuur is dus van groot belang voor de
qualiteit van het adsorbaatvaccin.

Bij een vergelijking van de resultaten van de enting tegen vlekziekte met het Riemser
adsorbaatvaeein en de simultaan-enting volgens Lorenz bleek, dat entvlekziekte na
inspuiting van het adsorbaatvaeein in 0,03 % en bij toepassing van de silmutaan-enting
bij 0,5 % van het aantal geënte dieren optrad.

De eenmalige enting met adsorbaatvaeein gaf een immuniteit van ten hoogste 3
maanden; de tweemalige van 6 maanden: een langere immuniteit dan bij de tweemaligf
enting volgens Lorenz.

De immuniteit trad na de adsorbaatenting na 14 dagen, na de simultaan-enting
11a 7 dagen op. Bakker.

De Afdeling Voorlichting van het Ministerie van Landbouw, Visserij en Voedsel-
voorziening deelt mede, dat de uitzendingen op Maandagavond in de radiorubriek voor
de landbouw van genoemd Ministerie gedurende de maand Augustus niet worden gehou-
den.

De eerstvolgende uitzending in deze rubriek zal dus plaats hebben op Maandag 6
September a.s., dan weer van 19.45—20.00 uur.

Wensen omtrent de te behandelen onderwerpen kunnen worden gericht aan de Afde-
ling Voorlichting van het Ministerie van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening,
Rijnstraat 38, Den Haag. Telefoon: 183120.

nodigt U uit in de uurtjes, welke U kunt vrijmaken, een bezoek te brengen aan zijn
museum. U zult dan het werk voor de wederopbouw van het museum gaan waarderen
De toegangsprijs is slechts 25 ets cn voor Verenigingen, Scholen, e.d. 10 ets. p. p.

zijn genoemd museum en het Gemeentelijk Historisch Museum, beide Stationsstraat 1 te
Wageningen, geopend op werkdagen (behalve \'s Maandagsmorgens) van 10.30 —12 en
2.30—4 30 uur tot 13 September. Op andere uren, ook \'s avonds, na afspraak met de
Administratie, Lawickse Allée 98, telefoon K 8370—2969!

in 1940 en 1944—\'45 thans weer geheel gerestaureerd en zeer overzichtelijk in afzonder-
lijke zalen ondergebracht. De afdelingen zijn: Zuivel, Pluimvee, Vee, Tuinbouw,
Keukenkruid cn Specerij, Landbouwonderwijs, Akker- en Weidebouw, Bosbouw, Ver-
werking en Ziekten (van enkele land- en tuinbouwproducten), Boerenerf (in maquette
en diorama vorm), Landbouwhuishoudonderwijs en tijdelijk: Gipsmodellen, tekeningen
en foto\'s vervaardigd op het Inst. v. Veredeling van Tuinbouwgewassen te Wageningen.

is gecombineerd met het N.L.M. omdat Wageningen ,,de Landbouwstad van Nederland"
is en U vindt hierin o.a. plaquettes van bekende Landbouwers, crayons, aquarellen en
foto\'s van oude en nieuwe gebouwen o.a. laboratoria, instituten, enz., daar de historie
van Wageningen na 1876 ten nauwste verbonden is met de historie van het Landbouw-
onderwijs!

Steunt het N.L.M. door uw lidmaatschap! (Minimum contributie f3.—, Verenigingen
Firma\'s, e.d. f 5.— per jaar;.

Donderdagmiddag 16 en Vrijdag 17 September a.s. te Alkmaar.
Dc inleidingen worden gehouden in de schouwburg ,,\'t Gulden Vlies", Koorstraat 20

Donderdagsmiddags houdt de Heer Dr. M. A. J. Visser, Hoofd der Afdeling Streekonder-
zock van het Landbouw-Economisch Instituut een inleiding over het onderwerp:

waarna de Heren J. Lageveen, Secretaris van het Ned. Verbond van Vakverenigingen
en B. Zinkweg, landbouwer te Numansdorp deze aangelegenheid van de zijde van de
werknemer en van de werkgever zullen belichten.

De dames kunnen hetzij deze inleidingen bijwonen hetzij een causerie aanhoren over
de stad Alkmaar, welke dit jaar haar zevenhonderdjarig bestaan viert.

Hierop worden de dames en heren congressisten officieel ontangen door het Gemeen-
tebestuur, waarna een gezamenlijke maaltijd volgt in hotel „Victory", I.angestraat 68,
Alkmaar.

Vrijdagmorgen worden inleidingen gehouden door de Heer Dr. Ir. L. J. van Dijk,
Rijksconsulent voor Grond- en Pachtzaken in de provincie Noord-Holland over het
onderwerp:

,,De spreiding der bevolking over het platteland"
en cie Heer H. Schelhaas, Burgemeester der gemeente Langedijk over het onderwerp:
,,Aspecten van de tuinbouw in de Langedijk en omgeving"

De dames kunnen hetzij deze inleidingen bijwonen hetzij de beroemde Alkmaarse
kaasmarkt bezoeken.

Hierop volgt een gemeenschappelijke koffiemaaltijd, waarna een excursie per autobus
wordt gehouden.

Het Bestuur verzoekt U deze dagen te reserveren en met familieleden en kennissen het
Congres bij te wonen.

Het gedetailleerde programma met opgave-formulier kan worden aangevraagd bij het
secretariaat van de. Vereniging ,,Het Nederlandsch Landhuishoudkundig Congres",
Spotvogellaan 16, \'s Gravenhagc.

Opgave van het aantal reactiedieren, aangeboden voor slachtpremie in de
vierweekse periode van 16 Mei tot en met 12 Juni 1954.

Staat \\an de gevallen van besmettelijke veeziekten, in Nederland voorgekomen
gedurende de maand Mei 1954.

In de bekende Schuurman en Jordens\' editie zijn verschenen de eerste aan-
vulling op de zevende druk van de Veewet c.a. en de tweede aanvulling op de
elfde druk van de Vleeskeuringswet.

Messerli, Untersuchungen über Vorkommen, Ursachen und Erkennung von unspezi-
fischen Tuberkulinreaktionen beim Rind,

Zink, Fortschritte in der Virusforschung und ihre praktische Bedeutung für die Veteri-
när Medizin,

Flückiger und Buhl, Desinfektion der für den Tiertransport bestimmten Eisenbahn-
wagen und Strassenfuhrzeuge.

Ziegler, Zur Typcrthelie und Hypermastie (überzählige Zitzen und Milchdrüsen) beim
Rind,

Fuhrimann, Beitrag zur Bestimmung und Beurteilung des Ausblutungs- und Säure-
grades der Muskulatur notgeschlachteter Tiere.
Glättli, Zur Bluttransfusion in der Veterinärmedizin.

J. Schreiber und O. Schaller, Wien, Anatomische Studien über die extradurale
Anästhesie bei Rind und Hund,

E. Krenn, Graz, Zur Aetiologie einer käsigen Lymphknotenentzündung beim Schwein,
W. Gausgruber, Wien-Mödling, Über eine Salmonella bareilly-Infektion bei Hühnern,
H. Winter, Wien, Über eine seltene traumatische Unterkieferläsion bei einem Wild-
schwein.

A. R. Prévôt, R. Sillioc et H. Gay, Étude d\'un foyer de Botulisme equin de type C,
J. Cardassis, A propos de 42 cas d\'acétose des Vaches laitières,
G. Gayot et R. Cannepin, Leptospirose de la Chèvre en Tunisie,
P. Morel, Toxoplasmose du lapin,
M. Priouzeau, Gastrite oedémateuse des bovidés,

N. Marcenac, R. Bordet et A. Jondet, Notions techniques sur les principales matières
plastiques utilisées en médecine et chirurgie,

L. Pigoury et P. Nizza avec la collaboration de J. Charny, P. Bernard et J. Ducroz,
Radio-contaminatior des viandes et possibilités de récupération: cas particulier du radi-
ophosphorc 32,

Schultze-Petzold und Mohm, Eine vergleichende Studie der Tuberkulose in der fran-
zösischen und deutschen Fleischbeschaugesetzgebung,
Schoop, Pränatale Jungtiersterblichkeit durch Vitamin-A-Mangel,
Habersang, Beitrag zur sogenannten Herztod des Schweines.

v. Obernberg, Das cholinergische Nervensystem und seine Beeinflussung durch Phar-
maka,

Endrejat, Die Bekämpfung der Schafbrucellose in Wanderschafhcrden,
Niemand, Ileus beim Hunde,

Reimann, Erfolge der Vitamin T (Goetsch-Behandlung bei gastro-intestinalen Erkran-
kungen des Pferdes,

Seyerl, Über eine unter dem Symptomenkomplex des ansteckenden Scheidenkatarrhs
verlaufende Bestandssterilität,

Wellmann, Rotlaufinfektionsversuche an wilden Mäusen, Sperlingen, Hühnern und
Puten.

Wietfeld, Die Verhinderung des Hornwachstums bei Kälbern,
Liebsch, Trockenmagermilch bei der Kückenaufzucht.
Moriiart, Ein neues Rollenembryotom,

Geiger, Lotagen und seine Anwendung bei Störungen in der Nachgeburtsperiode des
Rindes,

Mendheim, Über die Wurmbekämpfung mit dem neuartigen Ferment-Präparat Nema-
tolyt,

Mf.rk, Behebung herabgestezter Fruchtbarkeit durch Vitamin-E-Therapie,
Blendlinger, Die FYemdkörperoperation mit Fixationszangen ohne Assistenz im Wech-
selschnitt Tierzucht-Umschau,

Schreiber, Die F\'ütterung als Unfruchtbarkeitsursache beim Rind,
Weyers, Über das erste Auftreten der Oldenburger Fohlenataxie in Hessen.

W. Schönherr und R. Stier, Zur Anreicherungsmethodik bei der bakteriologischen
F\'lcischbcschau,

Ch. Kretzsciimar, Ein Beitrag zu den Mykosen bei Tieren,
L. Stoll, Die Neutralreaktion nach Dubos in der Tb-Diagnostik.

F". Bühner, Vermeidung von Infektoncn und Scuchenverschlcppungen durch laufenden
Kanülenwechsel bei Masseninjektionen,

K. Gärtner, Ein Beitrag zur Klinik und Therapie der ,,hard-pad disease",
J. Beer, Das pathologisch-anatomische Bild der atypischcn Geflügelpest.
A. Borchert, Die Kriebelmücken.

K. Roth, Eine neuartige Behandlungsmethode des sogenannten Hufkrebes,
H. Nif.page, Das Anfangsblutbild bei der Fremdkörpererkrankung des Rindes,
H. Blüm, Beitrag zur Beurteilung des Herzklappenrotlaufs,
H. Bentz und W. Kühn, Photometrische Bestimmung des Trypofiavins,
Wd. Eichler, Ektoparasiten von Zoo-Tieren III,
A. Borchert, Die Kriebelmücken (Schluss).

N. M. Larin, and S. F. J. Hodgman, A modern approach to canine virus distemper and
its practical application,

C. R. Coid and A. McDiarmid, Some observations on the retention of the foetal mem-
branes in dairy cattle after their first pregnancy.

J. S. S. Inglis, Mary Weipers and A. Marr, Some observations on bovine hypomagne-
saemia,

W. M. YVadman Taylor, A preliminary report of clinical observations on the use of

Ruth Allcroft, J. Scarnell and S. L. Hignett, A preliminary report on hypothy-
roidism in cattle and its possible relationship with reproductive disorders,
I. M. Smith and I. H. Pattison, The effect of oxytocic principle on an experimental
Str. agalactiae mastitis in goats,

W. B. Faull and J. S. Wilkinson, Suspected poisoning in a dog by one of the new
organo-phosphorus insecticides,

Dr. S. W. J. Van Rensburg and L. E. A. Rowson, The fertilising capacity of frozen bull
semen after long distance aerial transport,

J. A. A. Watt, Johne\'s disease in a bovine associated with the pigmented strain of
mycobacterium johnei,

K. J. Pitman and A. N. D. Reio, Surgical repair of ruptured uterus ad parturition in a
heifer,

R. H. Clover, Prolapse of the cloaca and posterior colon in a young Chinese goose.

A. D. McEwen and R. Foggie, Enzootic abortion of ewes: Comparative studies of
different vaccines,

R. W. Betty and L. M. Markson, Liver biopsy in the diagnosis of Ragwort poisoning
in a herd of cattle,

Cobalt deficiency in Herefordshire and Worcestershire,
Part I A. D. Osborne, Field observations,
Part II D. E. Tribe, Laboratory investigations,

J. Robson, The effect of ethidium bormide on early tryponosomiasis caused by T. congo-
lense in Zebu cattle using a standard dose irrespective of live weight.
O. G. Jones, Endeavour to rear a baby giraffe.

R. N. T. W. Fiennes, Haematological studies in trypanosomiasis of cattle,
R. M. Lockley, The European rabbit-flea, Spilopsyllus cuniculi, as a vector of myxo-
matosis in Britain,

Journal of the American Veterinary Medical Association, Volume 124, June
1954, No. 927.

H. S. Bryan, Studies on leptospirosis in domestic animals III. Incidence of leptospirosis
in cattle and Swine in Illinois.

G. C. McKee, A simplified method of surgical correction of prostatitis of the dog,
Irving M. Roberts, The diagnosis and treatment of diabetes mellitus in the Dog,

Keith T. Maddy, Coccidioidomycosis of cattle in the southwestern United States,
Keith T. Maddy, Coccidioidomycosis in a sheep,

William L. Sippel, Gerardino Medina Max. B. Atwood, Outbreaks of disease in
animals associated with chromobacterium vilaceum I. The disease in swine,
W. W. Garverick and George R. Burch, Treatment of equi colic with neostigmine
methylsulfate,

R. W. Dougherty and Courtney, D. Meredith, Antifoaming agents in the treatment
and prevention of bloat.

D. D. Delahanty and J. R. Georgi, A tracheal deformity in a pony,
Daniel D. Bleicher and Clayton I. Blum, Congenital Atresia ani in a lamb,
William M. Dickson, Adrenogenital syndrome in a female mink,

S. H. Madin, Preliminary studies on the prophylactic value of type A vesicular exan-
thema immuneserum,

L. E. Barnes, Four cases of bovine mastitis caused by Klebsiella pneumoniae,
Edward J. Scanlon and Robert D. Barndt, Field use of avianized canine distemper
vaccine,

Edmund R. Stueben, Incidence of infection of dogs and ileas with dirofilaria immitis in
Florida,

Howard T. Weir, Trypan blue and furaspor concentrate in the treatment of demodectic
mange,

M. W. McDonald and G. L. McClymont, Nutritional value of condensed whale
solubles in chicken rations.

C. H. Gallagher, Investigation of the etiology of infectious ophthalmia of cattle.

I. G. White, A. W. Blackshaw and C. W. Emmens, Metabolic and motility studies re-
lating to the low temperature storage of ram and bull spermatozoa,

J. Legg, The appearance of an arsenic resistant cattle trick (Boophilusmicoplus) in a
small area of N.S.W.,

H. V. Whitlock, Further observations on oesophageal tubes for drenching sheep,
K. G. Johnston, Nasal actinobaccillosis in a sheep,

S. J. Gilbert, Observations on agents in faeces which inh bit proteus and salmonella.

N. P. H. Graham, Observations on the use of dieldrin for the control of body strike in
Merino Weaners,

G. C. Simmons, J. W. Ryley and V. M. MacDonald, Infectious laryngotracheitis of
poultry in Queensland,

R. F. Rif.k, Allergic reaction in the horse to infestation with larvae of Boophilus microplus,
F". H. S. Roberts, A note on the distribution of the paralysis trick, Ixodes holocyclus
Neumann in Victoria,

A. K. Lascelles, Colotomy in the treatment of a complicated case of obstipation in a dog.
H. O. Cartyvright, Plastic surgery in the dog,

H. O. Cartwright, Accidental division of both jugular veins in a horse,
H. O. Cartwright, Dystocia in a cow associated with a sysomian monster.

Daar één van de sprekers, die een voordracht zou houden op de a.s. Algemene
Vergadering, enkele dagen voor het verschijnen van deze aflevering meedeelde,
de toegezegde voordracht niet op 30 October te kunnen houden, moest de
Algemene Vergadering helaas worden uitgesteld tot Vrijdag 5 en Zaterdag
6 November a.s.

In verband hiermee zal het programma worden toegevoegd aan de af-
levering van het Tijdschrift van 1 September.

Tegelijkertijd zullen nadere mededelingen worden gedaan over de ont-
hulling van de plaquette ter nagedachtenis van Prof. Krediet, de opening van
het Diergeneeskundig Museum en de feestelijke reünie op Vrijdagavond ter
gelegenheid van de 100ste Algemene Vergadering.

D.T.O. & M.O.V.I.R.— Centraal Assurantiekantoor voor Artsen, Tandartsen
en Dierenartsen.

Het is het Hoofdbestuur bekend, dat verschillende, vooral jongere dierenartsen bij het
Centraal Assurantiekantoor voor artsen, tandartsen en dierenartsen te Amsterdam, waar-
aan de Heer Kamerling is verbonden, verzekeringen sluiten in de veronderstelling, dat
genoemd verzekeringskantoor in contact staat met de D.T.O. en M.O.V.I.R. of althans
met de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

In verband met bovenstaande deelt het Hoofdbestuur, ter voorkoming van misverstand
mee, dat het Centraal Assurantiekantoor voor artsen, tandartsen en dierenartsen op
generlei wijze relaties heeft met de D.T.O., M.O.V.I.R. of met de Maatschappij voor
Diergeneeskunde.

Zoals bekend, is aan artsen en tandartsen vrijstelling verleend van de betaling van
omzetbelasting voor diensten en leveranties.

Vóór de eindbehandeling van de Wet op de Omzetbelasting is door de Maatschappij
voor Diergeneeskunde contact opgenomen met agrarische en fiscale, ter zake deskundige,
Tweede Kamerleden van bijna alle politieke partijen, met het verzoek om medewerking
te verlenen bij het verkrijgen van vrijstelling van omzetbelasting voor de dierenartsen,
wat betreft diensten en leveranties.

Al deze afgevaardigden hebben spontaan volledige medewerking toegezegd en één
der afgevaardigden heeft een desbetreffend amendement ingediend.

Bij de behandeling van het ontwerp van wet bleek, dat de Minister zich op het stand-
punt stelde, dat medische en tandheelkundige hulp gerekend moest worden tot de
primaire levensbehoeften van de mens, zodat deze diensten voor vrijstelling van omzet-
belasting in aanmerking komen.

De gezondheidszorg voor dieren werd door de Minister echter niet tot de primaire
levensbehoeften gerekend.

Toen het standpunt van de Minister bekend was, moest het amendement worden
teruggetrokken, omdat er geen kans was, dat het door de Minister zou worden over-
genomen.

Daar nog herhaald wordt gevraagd naar losse afleveringen van de jaargangen
1945 t/m 1954, worden de collegae, die deze jaargangen willen afstaan of losse
afleveringen beschikbaar hebben, verzocht dit met prijsopgave aan het secretariaat
op te geven.

Door het Hoofdbestuur werden de volgende collegae aangenomen als lid van de
Maatschappij voor Diergeneeskunde:

P. W. M. van Adrichem, Lammenschansweg 5, Leiden.
P. Borm, Hombachstraat 38, Nieuw-Namcn.
B. Bosch, Hoogestraat 17, Aalten.

J. H. van Oosterom, Kromme Ziendeweg 4, Zwammerdam.
A. D. van Tuinen, Burg. Falkenaweg 45b, Heerenveen.

Door het Hoofdbestuur zijn de volgende diergeneeskundige studenten aangenomen als
candidaatleden:

Alberda van Ekenstein, Jhr. P. B., ter Apel, adres gewijzigd in Schotlaan 13. (67)

Favejee, C., te Rhenen, tot hoofd van de vleeskeuringsdienst „Kring Rhenen". (79)

Wagenvoort, W., te \'s-Gravenhage, te rekenen met ingang van 20 April 1954,
belast met de functie van adjunct-directeur bij de Veeartsenij kundige Dienst. (114)
Hoedemaker, Dr L., te \'s-Gravenhage, te rekenen met ingang van 1 November 1953,
tot Inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst in algemene dienst, tevens veterinair
Inspecteur van de Volksgezondheid bij de Dienst, welke in het bijzonder is belast met
het toezicht op de naleving van de Vleeskeuringsweg 1919 (Stb. 524). (86)

Weijens, H. A., te Amsterdam, op zijn verzoek, te rekenen inct ingang van 1 Juli 1954,
als tijdelijk Rijkskeurmecster in bijzondere dienst bij de Veeartsenijkundige Dienst. (115

Overhaus, H. B. M., te Ouderkerk a. d. Amstel, Dorpstraat 18; tel. K 2963-212; P.

Indien ook gij er prijs op stelt, dat steeds de nieuwste gegevens omtrent Uw personalia
bekend zijn bij de Redactie van het Diergeneeskundig Jaarboekje en, voorzover daarvoor
in aanmerking komend, in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde gepubliceerd worden,
bericht dan steeds zo spoedig mogelijk alle wijzigingen van de gegevens, zoals deze
omtrent U in het Diergeneeskundig Jaarboekje 1954 voorkomen aan:

HAUPTNER-instrumenten zijn originele modellen,
die in nauwe samenwerking met wetenschap en
praktijk tot stand kwamen.

Aan de Rijksseruminrichting te Rotterdam bestaat
de mogelijkheid tot tewerkstelling van een

ten behoeve van het onderzoek naar de aspecifieke
tuberculinereacties bij runderen.

Sollicitaties te richten aan de Directeur der Rijks-
seruminrichting, Prof. Poelslaan 35 te Rotterdam.

Langs deze weg betuig ik
mijn hartelijke dank voor
de gelukwensen, die ik bij
mijn 40-jarig dierenarts-
jubileum mocht ontvangen.

Voor eventuele vestiging
van een dierenarts is in
Herwijnen (Tielervvaard)
direct zeer geschikt huis
beschikbaar.

Brieven onder No. 66,
Maatschappij voor Diergeneeskunde,
Lessinglaan 104, Utrecht.

Op Dinsdagavond 13 Juli 1954, om 9.30 uur vond het noodlottig ongeval
plaats, waarbij collega Th. J. Moons, huiswaarts kerende van een ver-
gadering, om het leven kwam.

In de allereerste plaats voor zijn grote gezin, waaruit zo plotseling een
onmisbare man en vader wreed werd weggerukt.

Een huivering ging door Mill, door het Land van Cuyk, ja door geheel
de diergeneeskundige wereld in Nederland.

Men kon zich niet realiseren dat deze, zowel geestelijk als lichamelijk,
sterke en stoere figuur, zo plotseling was heengegaan.

Theodorus Johannes Moons is 19 Januari 1909 in Gouda geboren.
Na de H.B.S. in Gouda gevolgd te hebben, ging hij naar Utrecht om
reeds op 23-jarige leeftijd, in 1932 af te studeren als dierenarts.

Na enkele maanden geassisteerd te hebben nam hij de praktijk van
collega Van Lent te Mill over.

Mill is gelegen in het Land van Cuyk, het hart van de roodbontfokkerij.
Speciaal in deze fokstreek was de economische betekenis van de steriliteit
van het rundvee nog groter dan elders. Dit werd door hem zeer scherp
gezien. Van het begin van zijn vestiging af heeft hij zich dan ook met veel
élan en succes op de bestrijding van de steriliteit toegelegd.

Zo was hij een der eersten die de albrechtsen-teehniek veranderde,
door de canule niet met behulp van de ai.brechtsen-tang, maar onder
rectale geleiding in te brengen.

zag van de uitvoering van die maatregelen voor het boerenbedrijf
en daardoor voor het boerengezin, kon hij niet loskomen van de
gevolgen, die de te nemen maatregelen hebben voor dat boerengezin.
Dat menselijke, gepaard aan het zakelijk-technische in zijn adviezen,
werd door ons Bestuur zo hogelijk gewaardeerd.

De veterinairen verliezen in hem een zeer bekwaam vertegenwoor-
diger en verdediger van hun belangen. Wanneer het er om ging om
het beroep van dierenarts te verdedigen en de belangen van hun
groep, dan kon de heer Moons taai volhouden en fel zijn. Het Bestuur
van de dienst heeft nooit anders gekund, dan dat te waarderen en
voor dat standpunt groot respect te hebben.

Mijne heren, de heer Moons is van ons heengegaan, hij laat een
vrouw en 10 kinderen achter. Wat kunnen wij anders doen dan de
goede God vragen hem barmhartig te zijn en een troost te zijn voor
hen, die Moons achter liet." "

Ook de benoeming in verschillende andere commissies van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde getuigt van zijn gave op organisatorisch
terrein. Zo had hij o.a. ook zitting in de paritaire commissie. Zijn scherpe
redeneringen, zijn tact, inzicht en joviale manier van optreden werden
hier door collega en agrariër hogelijk gewaardeerd.

Een ieder die hem beter gekend heeft, weet bovendien hoevelen, in
en buiten de diergeneeskunde, zijn visie op een probleem en zijn advies
zochten en verkregen.

Een stem uit zijn eigen streek, het Land van Cuyk, typeerde dit met
de woorden: „Wij gingen naar Moons met problemen waarvoor wij
eigenlijk bij burgemeester of pastoor moesten zijn. Moons begreep ons
en hielp waar hij kon."

Zo stond Moons daar: als practicus verweven met de dagelijkse pro-
blemen van de boer; als bestuurslid van het N.R.S. en Voorzitter van de
Bond van Fokverenigingen verweven met de organisatorische problemen
van de fokkerij; als dierenarts leiding gevend in zijn eigen milieu; maar
bovenal als mens met een eminent karakter en een niet te temmen arbeids-
lust. Een geboren leider, die reeds enorm veel bereikte, met nog vele
beloften voor de toekomst.

Door een noodlottig ongeval is deze begaafde collega plotseling weg-
gerukt uit zijn gezin, uit zijn werk, uit zijn streek, uit dit vergankelijk leven.

Wij hopen dat U, Mevrouw Moons en Uw kinderen, in het geloof,
dat Uw man zo principieel beleefde, de kracht moogt vinden om Gods wil
te aanvaarden.

Moge tevens zijn voorbeeld U steeds steun geven bij de moeilijke taak,
waarvoor U zich nu allen geplaatst ziet.

Moge U enigermate getroost worden door de grote waardering welke
wij allen voor Uw man hadden. Deze waardering zal U ook gebleken zijn
uit de overweldigende belangstelling, uit alle kringen van de maatschappij,
bij zijn begrafenis.

Zij allen waren zijn vrienden, gekomen uit geheel Nederland, om hem
te vergezellen naar zijn laatste rustplaats.

Hoezeer de figuur Moons werd gewaardeerd, ook buiten diergeneeskundige
Kringen, blijkt wel zeer duidelijk uit de woorden, die door Prof. Ir. W. de Jong
en de Heer J. v. Daal aan zijn - nagedachtenis zijn gewijd.

De Redactie heefi onderstaande necrologieën, die zijn verschenen in ,,De Stam-
bockcr" en „Boer en Tuinder" met toestemming van de schrijvers overgenomen.

te Mill door een noodlottig ongeval in de leeftijd van 45 jaar uit zijn gezin en werk
werd weggerukt.

Het valt wel zeer moeilijk, zich vertrouwd te maken met de gedachte, dat wij Moons
niet meer zullen ontmoeten en niet meer met hem zullen mogen samenwerken.

Als dierenarts met een grote praktijk wist hij altijd nog tijd en gelegenheid te vinden
om zich aan andere belangen te wijden en hij deed dit met volle overgave en met een
enthousiasme, dat velen tot navolging aanspoorde.

Vooral voor het Land van Cuyk betekent zijn heengaan een moeilijk te herstellen
verlies. Dat men zich daar in het bezit van een zeer goede K.I.-vereniging mag ver-
heugen, is vooral aan Moons te danken, die als directeur-dierenarts voortreffelijke
leiding aan deze organisatie heeft gegeven.

Gezien zijn grote verdiensten behoeft het dan ook geen verwondering meer te wekken,
dat de Cuykse fokkers de heer Moons enige jaren geleden candidaat stelden voor het
bestuurslidmaatschap van het N.R.S. en dat hij daarvoor ook gekozen werd.

In de slechts korte tijd, dat Moons deze functie vervulde, heeft hij ook hier bewezen
de juiste man op de juiste plaats te zijn. Door zijn ruime kijk op de zaken kon hij dc
problemen, welke opgelost moesten worden, in hun algemene betekenis zien. Zijn
mening was daarop dan ook steeds afgestemd.

Genoot de overledene aller waardering voor dc hoge opvatting van dc vele verant-
woordelijkheden, welke hij had aanvaard, zeker niet minder werd hij gerespecteerd

om zijn karaktereigenschappen, die hem tot een eerlijke cn oprechte persoonlijkheid
stempelden. Zijn heengaan is daarom een zeer groot verlies cn zijn vervanging in
velerlei functies zal een zeer zware opgaaf zijn. De overweldigende belangstelling bij
zijn begrafenis was een bewijs van de grote achting, welke men de heer Moons toedroeg.

Wanneer wij ons realiseren, wat het voor zeer velen buiten zijn familiekring betekent,
dat Moons van ons is weggenomen, dan kunnen wij des te meer gevoelen, hoezeer
hij door zijn vrouw en kinderen zal worden gemist. Het leed, dat over zijn gezin is
gekomen is zo groot, dat wij begrijpen, dat woorden van troost cn opbeuring weinig
vermogen om dit te verzachten. Laten wij daarom eerbiedig het hoofd buigen cn van
geheler harte hopen, dat de zijnen de kracht zal worden geschonken om de beproeving
te dragen. Mogen daartoe ook de vele mooie herinneringen, welke zij aan hun man
en vader hebben, bijdragen.

Moons, wij danken U oprecht voor de bezieling, welke van U is uitgegaan, voor
de medewerking, die wij van U ondervonden en voor de prettige wijze, waarop U
ons altijd tegemoet zijt getreden. Het was een genoegen om met U gemeenschappelijke
belangen te mogen dienen en daarom zullen wij Uw nagedachtenis in hoge eer bewaren.

Dokter Moons is niet meer. Wie kan h°t zich nog realiseren? Deze forse man met zijn
oersterk gestel, in de volheid van zijn krachten, rennend in zijn drukke praktijk van
de ene boerderij naar de andere; door zijn functies in organisaties besprekingen voerend
en leiding gevend. Geen rust kennend; werkend bij dag cn bij nacht, van het eerste
tot het laatste uur. Zij die met hem samenwerkten, stonden steeds weer verbaasd, hoe
hij al dit werk aankon cn dit deed met een opgewekt humeur en een levensblijheid die
allen, die met hem omgingen, weldadig aandeed.

Dokter Moons, een overtuigd katholiek, een nobel en sociaal voelend mens, een welhaast
ongeëvenaard kundig veearts, een organisaticman en organisator van grote allure.
F.en leider van formaat met een helder verstand en scherp inzicht, joviaal en gemoedelijk
als was hij, afkomstig uit de Hollanden, een geboren Brabander. F.en raadsman voor
velen en in aanzien bij tallozen.

Huiswaarts kerende van een vergadering, waar de belangen van de Brabantse vee-
fokkerij aan de orde waren, dook de dood als een onheilspellend monster plotseling op
een slag, een gekraak gevolgd door ccn duizelingwekkende rondslingcring cn . .
door de wil van de Almachtige, die over leven en dood beslist, werd hij in een spanne
tijds naar wij hopen, maar ook in vast vertrouwen, opgeroepen naar de eeuwige Zaligheid
En wij, die bij hem zalen en als door een wonder bleven staan op de drempel var.
de poort tussen leven en dood, huiveren nog bij de gedachte aan dit ontzettend ogenblik
Zwaar en onherstelbaar is het verlies voor zijn vrouw en tien nog jeugdige kinderen
die hun voorbeeldig echtgenoot en zorgzame vader zo plotseling van hun zijde zier.
weggerukt. Onze diepst gevoelde deelneming gaat naar hen uit. Moge God haar dt
kracht geven dit zware kruis in christelijke overgave uit Zijn handen te aanvaarden
Groot is het verlies voor de boeren van het Land van Cuyk en ver tiaar buiten. Ir
zijn handen wisten zij hun belangen veilig. Er heerst een algemene verslagenheid
Een zwaardere slag in één persoon kon hen ook niet worden toegebracht.

All round Voorzitter van de Bond van Fokverenigingen van de N.C.B. Land var
Cuyk, energiek Directeur van de omvangrijke K.l.-Vereniging, bestuurslid van hc:
Nederlands Rundvee Stamboek cn van de Gezondheidsdienst voor dieren, adviseu\'

van verschillende andere instellingen en verenigingen op veeteeltkundig gebied, be-
hartigde hij de belangen der boeren met grote kundigheid, aangeboren tact en nimmer
aflatende toewijding.

Dit vruchtbare leven, dat nog zoveel deed verwachten, is naar menselijke berekening
te kort geweest. Diep is de leegte, door zijn heengaan ontstaan.

Ook hier weer schiet ons begrip tekort en kunnen wij slechts het hoofd buigen voor
de ondoorgrondelijke wegen Gods.

De gebeden van velen stijgen op naar de troon van de Almachtige en de Allerzaligste
Maagd Maria, opdat hij die zovelen op aarde heeft welgedaan, mede door Haar voor-
spraak, midden in dit Mariajaar, opgenomen moge worden m de Hemelse glorie.

,,Dc eigenaar, houder of hoeder van een slachtdier kan, ingeval van voor-
waardelijke vergunning tot slachten, en de eigenaar van het geslachte dier
kan in geval van voorwaardelijke goedkeuring of van afkeuring van het
vlees, herkeuring vorderen op kosten van ongelijk" (art. 13, lid 1, V.K.W.)

In dit artikel is zowel de mogelijkheid om van een keuringsuitspraak
in beroep te komen als de begrenzing van deze mogelijkheid aangegeven.

In de praktijk stelt men naar het bezitsrecht meestal geen al te nauw-
keurig onderzoek in. Algemeen stellen de keuringsdiensten zich op het
standpunt dat de belanghebbende herkeuring mag vorderen. Dit komt b.v.
voor bij verzekerde dieren, die bij afkeuring of bij sommige gevallen van
voorwaardelijke goedkeuring, in het bezit van de Verzekering overgaan.
Toch heeft de Verzekering, om deze klip te omzeilen, in haar verzekerings-
voorwaarden de bepaling opgenomen, dat de verzekerde heeft te gedogen,
dat namens hem door de verzekering herkeuring kan worden gevorderd.
Slechts bij uitzondering behoeft van die clausule gebruik te worden gemaakt.

2. I)e herkeuring kan alleen worden gevraagd bij een afkeuring of een voorwaar-
delijke goedkeuring.

Een enkele maal komt het voor dat de belanghebbende zich niet kan
verenigen met een onvoorwaardelijke goedkeuring. Dit is het geval bij dieren
die bij het slachten tegenvallen of die voor de winkel van de betrokken
slager of voor verzending naar elders minder geschikt zijn en waarbij de
slager in de goedkeuring een schadepost ziet, die hij gaarne op de verze-
kering zou willen overdragen. Het spreekt vanzelf dat de keuringsveearts
zich buiten de financiële bedenkingen van de slager dient te houden, ook
al wil ik niet zeggen dat het soms niet voorkomt dat de keuringsuitspraak
wel eens beïnvloed wordt door de standing van de slagerij, waarvoor het
vlees bestemd is. Daarom zou het nog niet zo gek zijn om ook herkeuring
mogelijk te maken voor onvoorwaardelijk goedgekeurd vlees.

Wordt het vlees in een andere gemeente ingevoerd, dan wordt het daar
immers uitsluitend onderworpen aan een onderzoek of sedert de eerste
keuring in de gemeente van uitvoer veranderingen zijn opgetreden, waar-
door het voorwaardelijk goedgekeurd of afgekeurd moet worden.

En toch komt het herhaaldelijk voor dat vlees in de gemeente van invoer
om andere reden dan bederf wordt afgekeurd. Ik ontken allerminst, dat
het nuttig kan zijn dat men in de gemeente van invoer corrigerend en

controlerend moet kunnen optreden tegen in de gemeente van uitvoer
begane omissies, maar als het gaat om gevallen waarbij verschil van mening
mogelijk is, gaat het afkeuren door de invoergemeente zonder meer m.i.
te ver. Ieder, die geen vreemdeling in Jeruzalem is, weet dat er in verschil-
lende diensten met verzendgrossiers rekening wordt gehouden met de
uiteindelijke plaats van bestemming. Daardoor wordt de keuring in die
plaatsen tweeslachtig, want men keurt er niet meer naar eigen inzicht,
maar naar de opvattingen die in de invoergemeente heersen. Op deze
wijze decreteren enkele invoergemeenten hun inzichten aan andere. Het
ware zeer gewenst uit te maken of in zulke gevallen herkeuring mogeli jk is.
Er zijn hier twee deskundigen, die met elkaar van mening verschillen en
dus lijkt het mij billijk dat andere deskundigen kunnen beslissen aan wie
het gelijk is.

De herkeuring moet worden aangevraagd voor vlees binnen 1 2 uur en
voor organen en delen binnen twee uur na de eerste keuring.

Men kan hier kiezen tussen het tijdstip waarop de keuringsveearts zijn
beslissing aan de eigenaar heeft medegedeeld, het tijdstip waarop hij
zijn (laboratorium)onderzoek heeft beëindigd en het tijdstip waarop de
keuringsstempels op het vlees zijn aangebracht, maar aangezien dit tijdstip
zwevende is, kan soms moeilijk gezegd worden wanneer de aanvraagter-
mijn begint en expireert. Laat ik als voorbeeld nemen dat de k.v. des
avonds na zessen zijn laboratoriumonderzoek beëindigt en dat de eigenaar
eerst de volgende dag bij opening van het kantoor de uitspraak verneemt.
Staat deze k.v. er op dat de keuring om zes \\iur geëindigd is, dan heefi
hij daardoor de eigenaar belet binnen de vastgestelde termijn herkeuring
aan te vragen. Men kan zich in zo\'n geval wel tot de Hoofdinspectie wen-
den en deze neemt hierbij een zeer ruim standpunt in, maar toch hangt
de eigenaar hierbij geheel af van de welwillendheid van de betrokken
instanties. En men dient te bedenken dat het weigeren van een herkeuring
op deze gronden de indruk kan wekken dat men de herkeuring schuwt.
De Ver. van Slachthuisdirectcuren heeft in 1950 voorgesteld de termijn
van aanvraag voor gehele dieren te bepalen op 24 uur, aanvangende op
de dag waarop de keuringsuitspraak heeft plaats gehad en wel op het
tijdstip waarop de dagdienst eindigt. De uren waarop het kantoor van de
keuringsdienst gesloten is, zijn in dit etmaal inbegrepen, Zondagen en
daarmee gelijk te stellen feestdagen tellen niet mee.

Op deze wijze worden dus zowel het aanvangstijdstip als het einde van
de termijn vastgelegd.

5. In feite heeft de Keuringsdienst er voor te zorgen dat geen afgekeurd orgaan
binnen twee uur en geen afgekeurd dier binnen twaalf uur verwijderd wordt.

Vooral ten aanzien van organen is dit voorschrift moeilijk te handhaven.
De gebruikelijke gang van zaken aan de abattoirs is, dat afgekeurde or-
ganen onmiddellijk in confiscaatbakken worden gedeponeerd. Deze bakken
worden, als zij vol zijn, uit de hal verwijderd en de inhoud wordt met andere
organen op een hoop gestort. Dan is identificatie van een bepaald orgaan
dikwijls niet meer mogelijk.

Het bewaren van een afgekeurd orgaan op zulk een wijze dat het nog
twee uur lang voor een eventuele herkeuring beschikbaar blijft, is dikwijls
ondoenlijk zonder de bedrijfsgang ernstig te storen. Daarom, en omdat het
delen van weinig waarde zijn, komt het mij voor, dat het beter zou zijn de
herkeuringsmogelijkheid voor organen te laten vervallen. Ik zou hierbij
echter een uitzondering willen maken ten opzichte van de lever. Dit is
een zeer waardevol voedsel en therapeuticuin en mijn ervaring is dat in
sommige diensten de keuringsuitspraak hierbij ook beïnvloed wordt door
andere dan hygiënische factoren. Het moge wel gemakkelijk zijn om in de
zomer, als de plattelandsslager meer met dan om de lever verlegen is, het
uitpijpen van distomateuze levers na te laten, maar economisch is dit niet.
Het is onjuist om een lever, die half goed is, maar dadelijk geheel af te
keuren omdat men vreest dat hij het vervoer naar een centrale plaats in
de provincie en vandaar naar de grote stad niet kan verdragen.

Wel beschikt de Slachtveeverzekering over gegevens, maar deze hebben
alleen betrekking op verzekerde dieren en ik heb de indruk dat herkeuring
veel vaker wordt aangevraagd voor niet-verzekerde dieren (noodslach-
tingen en zieke dieren), die op eigen risico worden geslacht.

7. Uit de bewoordingen van art. 21, lid 1 en 2 is op te maken, dat de wetgever
een soort ambtelijk verband heeft gedacht tussen de gemeente en de herkeuringsambtenaar.

Er moet voor hem een Instructie worden vastgesteld, regelende zijn be-
noeming, schorsing, ontslag en bezoldiging. Daarmede wordt de herkeu-
ringsambtenaar dus een gemeenteambtenaar in dienstverband. Een vrije,
onafhankelijke arbiter is hij niet.

Dat de wetgever bepaalde personen van deze functie heeft uitgesloten
en bepaald heeft dat alleen keuringsveeartsen en Rijkskeurmeesters mogen
worden aangewezen, is evenmin toe te juichen, omdat men hierdoor de
hoogleraar in kennis van voedingsmiddelen van dierlijke oorsprong en
oud- keuringsveeartsen heeft geweerd.

Evenmin getuigt het van goede smaak wanneer bij de aanstelling der
lierkeurmessters een soort wisselwerking plaats heeft, zoals het geval is
wanneer keuringsveearts A herkeurmeester is in de gemeente B en omge-
keerd die van B. in de gemeente A.

In één dienst met meer kmringsveeartsen is het Hoofd van Dienst met
uitsluiting van ieder ander belast met de herkeuring.

Daarom heeft de Ver. v. Slachthuisdirecteuren voorgesteld de herkeuring
te laten verrichten door deskundigen, die door B. en W. worden gekozen
uit een voordracht, opgemaakt door de Vet. H.I. V.G. Zij stelde zich
hiertoe voor een groep van personen, niet te klein, wonende in diverse
provincies. In elk gedeelte van het land zouden dan deskundigen ter be-
schikking staan die snel ter plaatse kunnen zijn en waardoor de reis- en
verblijfkosten laag kunnen worden gehouden.

8. Voorschriften omtrent de bewaring van het vlees en de organen gedurende de
termijn van aanvraag van een herkeuring en gedurende de tijd waarin de herkeuring
geschiedt, ontbreken.

De eigenaar moet er op kunnen rekenen dat gedurende die tijd het vlees
en de organen op doelmatige wijze worden bewaard, zodat veranderingen,

met name die, welke door bederf ontstaan, zo veel mogelijk vermeden
worden en dat het vlees niet wordt ingesneden, noch delen of organen
worden verkleind of verwijderd, tenzij zulks noodzakelijk is om de duur-
zaamheid te bevorderen.

In de eerste plaats dient men vast te stellen of de herkeurmeester ge-
noegen moet nemen met de resultaten van het eerste onderzoek, dan wel
of hij zelfstandig een geheel nieuw onderzoek mag instellen. Ik meen dat
deze laatste opvatting de juiste is. Wanneer de herkeurmeester overtuigd
is dat het eerste onderzoek onvolledig was of dat daarbij fouten zijn ge-
maakt of wanneer hij niet overtuigd is dat de diagnose juist was, moet hij
een volledig nieuw onderzoek verrichten.

„in de wijze waarop de herkeurmeester zijn onderzoek wenst te verrichten
is hij volkomen vrij, met dien verstande dat de herkeuring een nieuwe
keuring is en niet een onderzoek of de eerste keuring steunt op de wetteli jke
voorschriften. Hij kan inzage vorderen:

Hij kan rekening houden met de aan hem, door de k.v. verstrekte in-
lichtingen ofwel, indien hij gegronde redenen daartoe heeft, deze terzijde
stellen en afgaan op de door hem aangetroffen toestand".

10. De grootste onzekerheid bestaal ten aanzien van de uitspraak van de herkeur-
meester.

Enerzijds is men geneigd tot de opvatting dat, wanneer bij het eerste
onderzoek geen fouten zijn gemaakt en de diagnose juist is, men alleen
heeft na te gaan of de uitspraak gedekt is door een bepaling in het keurings-
regulatief en men deze uitspraak heeft te sanctioneren, ook al zou men
zeifin eerste instantie een andere beslissing hebben genomen.

Anderzijds huldigt men de mening dat men dan toch een uitspraak moet
doen die overeenkomt met wat men in de eigen dienst zou hebben beslist.
Aan het eerstgenoemde standpunt zitten eigenaardige consequenties vast.

Nemen wij als voorbeeld een dier met afwijkingen, waarbij zonder bac-
teriologisch onderzoek afkeuring voorgeschreven is. Als de k.v. dit onder-
zoek om een of andere reden niet instelt, zou de eerstgenoemde herkeur-
meester de uitspraak moeten bevestigen omdat de k.v. geheel binnen de
voorschriften van het regulatiefis gebleven (art. 4).

Als nu de k.v., ingeval van herkeuring, maar zorgt een dezer formalisten
als herkeurmeester te doen aanwijzen, kan hij het tijdrovende en secure
b.o. in zulke gevallen achterwege laten, aldus een premie ontvangend voor
zijn on-specialistisch handelen.

Het laatste lid van art. 54 van het K.B. van 5 Juni 1920 bepaalt dat in
gevallen, waarbij verkoop in het klein onder toezicht als voorwaarde wordt
gesteld, het vlees ook mag worden gesteriliseerd.

V.G.T. wordt gemaakt, maar waarbij sterilisatie als alternatief is aange-
geven. Algemeen wordt aangenomen dat de k.v. de enige is, die omtrent
deze alternatieven beslist. Richtlijnen bestaan hieromtrent niet en dus
kan men bevreesd zijn voor willekeur bij de toepassing van het artikel.

En al weer rijst hierbij de vraag wat de hei keurmeester in zulke gevallen
moet doen.

Wanneer inderdaad de conclusie moet zijn, dat geen wijziging van de
eerste uitspraak „steriliseren" mogelijk is wanneer het alternatief „vrij bank"
bestaat, dan vervallen veel motieven voor het aanvragen van een herkeuring
en blijven alleen de volgende mogelijkheden:

c. afkeuringen met de mogelijkheid tot voorwaardelijke goedkeuring of
goedkeuring;

e. uitspraken die berusten op subjectieve waarnemingen (hydraemie,
onvoldoende uitbloeding, afwijkende kleur en geur).

Volgens mijn ervaring worden de meeste herkeuringen aangevraagd op
grond van onvolledig eerste onderzoek. Gedeeltelijk is dit te wijten aan
het feit dat er omtrent de keuringstechniek weinig geregeld is. Zelfs de
voorschriften omtrent het grof-anatomisch onderzoek beperken zich tot
de verplichting dat in de longen verschillende diepgaande of evenwijdig
lopende insnijdingen moeten worden gemaakt, dat het hart moet worden
ingesneden om de kleppen zichtbaar te maken en dat de lymphklieren
moeten worden betast, bezichtigd en ingesneden.

Omtrent de fijnere keuringstechniek ontbreekt iedere aanwijzing.
En, zal er ooit uniformiteit in de keuringsuitspraak komen, dan moet er
allereerst uniformiteit in dc keuringsWim\'«^ bestaan. Dan zal ook moeten
worden nagegaan of art. 6 van het Keurings regulatief in zijn huidige
redactie houdbaar is. Nu de onderzoekingen van v. d. Kamp hebben aan-
getoond dat althans bij nuchtere kalveren het axioma dat de skeletspieren
kiemhoudend zijn als de milt bacteriën bevat, niet opgaat, moet iedere
uitspraak, die berust op het onderzoek van de milt alleen, met wantrouwen
worden geaccepteerd.

Behalve voor het bacteriologisch onderzoek dienen er voorschriften te
komen voor het physisch en chemisch onderzoek. Vooral het onderzoek
op icterus moet worden geregeld opdat niet de gevallen van lichte geel-
kleuring van het spek bij gemeste zeugen te streng worden beoordeeld.

Ik wijs hier met des te meer klem op omdat ik overtuigd ben, dat bij
meer uitgewerkte voorschriften betreffende de grove en de fijne keurings-
techniek, veel van de tegenwoordige redenen voor het aanvragen van
herkeuring vervallen.

i i. Ten slotte een algemene opmerking over het herkeuringsinstituut, zoals dit
thans geregeld is.

De mogelijkheid tot herkeuring zal wel moeten blijven bestaan, maar
de wijze van herkeuring moet worden veranderd.

Men vergete niet, dat deze nog stamt uit de empirische tijd, toen men
keurde naar eigen kennis en inzichten. Thans bestaan er wel richtlijnen,
maar de interpretatie ervan en de uitvoering worden aan het persoonlijke

inzicht overgelaten. Na ruim dertig jaar vleeskeuring beschikt men toch
wel over voldoende ervaring om door middel van voorschriften tot een meer
uniforme keuring over het gehele land te komen.

Hiertoe zou ook het instellen van districts-herkeuringscommissies veel
kunnen bijdragen.

En ik zie in deze commissies ook nog een groot veterinair standsbelang.
Bij het tegenwoordige stelsel wordt de k.v. gecontroleerd door een collega
van gelijke kennis, gelijke bevoegdheid en gelijke standing, die alleen voor
een bepaald geval boven hem gesteld wordt. Dat is voor die k.v. verre
van prettig, ook al kan hij enige troost vinden in de mogelijkheid dat hij
bij een volgende gelegenheid op zijn beurt als controlerende hoogste in-
stantie over de herkeurmeester, die hem in het gelijk of ongelijk heeft
gesteld, moet oordelen.

Dit stelsel kan aanleiding geven tot wrijving tussen buurtcollega\'s wan-
neer de een door de ander in het ongelijk gesteld wordt en tot een gevoel
van onbehaaglijk wantrouwen bij de eigenaar tegen k.v. en herkeurmeester
wanneer de eerste uitspraak gehandhaafd blijft.

Niet alleen is voor een k.v. een uitspraak van een officiële commissie
gereder aanvaardbaar dan die van een bevriende of niet-bevriende buurt-
collega, maar ook het publiek (de eigenaar) zal in zijn rechtsgevoel meer
bevredigd worden.

Bovendien vraag ik mij af, of in het tegenwoordige systeem niet een
mogelijkheid zit van discriminatie van de ene collega door de ander en
of dit niet kan leiden tot discriminatie van de gehele veterinaire stand.
Ik acht het daarom een groot standsbelang, dat er met het stelsel van her-
keuring door „gelijken" gebroken wordt en dit vervangen wordt dooreen
officieel orgaan van hoger beroep.

Van een organisme dat zich in een bepaald milieu handhaaft, kan men
zeggen dat het resistent is tegen de antagonistische factoren in dat milieu
die men globaal in physische, chemische en infectieuze kan onderscheiden.
Tussen alle drie groepen bestaan overgangen. Uiteindelijk laten zich
infectieuze factoren eveneens tot chemische herleiden. Zo wordt de re-
sistentie van sommige proefdieren tegen bepaalde ziekteverwekkers geheel
bepaald door de bloedconcentratie van bepaalde vitamines of aminozuren
die voor de groei van de parasiet nodig zijn.

Brengt men een „nieuw" chemisch of infectieus agens met een aantal
organismen van verschillende soort in contact dan ziet men dat sommige
organismen gevoelig, andere ongevoelig zijn voor dit agens. In het eerste
geval ontbreekt blijkbaar het aangrijpingspunt voor het schadelijk agens.
Men kan hier van primaire resistentie spreken, die wel altijd genetisch bepaald
zal zijn.

Een interessanter studieobject is het verschijnsel dat bepaalde populaties
die oorspronkelijk gevoelig waren na contact met het schadelijke agens
ongevoelig blijken te zijn. Indien men niet begint met een (door het
milieu bepaald!) genetisch vooroordeel uit te spreken kan men deze vorm
van resistentie als verworven resistentie onderscheiden. Het merkwaardige
is immers dat de populatie van eigenschappen is veranderd.

Bij de relatie gast/gastheer kunnen beide partners veranderen zodat hun
onderlinge verhouding die wij afhankelijk van ons gezichtspunt als viru-
lentie of resistentie aanduiden zich wijzigt. De resistentie van levende
organismen tegen chemicaliën is een eenvoudiger geval omdat men hier
slechts met de „aanpassing" van een der partners rekening behoeft te
houden.

Over de oorzaken van deze verandering en hare eventuele genetische
aspecten kan slechts populatie-onderzoek iets leren. Wat dit betreft, zijn
bacteriën geschikte studieobjecten daar men gemakkelijk populaties van
io⁹ individuen per m.1. of per kolonie kan bereiken.

De chemotherapie van besmettelijke ziekten van de mens heeft een omme-
keer teweeggebracht in de geneeskunde en belangrijk bijgedragen tot de
daling van het sterftecijfer. De chemotherapie tegen protozoën is al vrij
oud; tegen bacteriële infecties kent men eerst sinds 1935 effectieve genees-
middelen. De grote geneeskundige betekenis van het vraagstuk van de
resistentie van micro-organismen tegen chemotherapeutica heeft in de
laatste jaren tot een grote vermeerdering van onze kennis op dit gebied
geleid.

Chemotherapeutica zijn stoffen die wel op de parasiet, maar niet of
pas in hogere concentratie op de gastheercel inwerken. Zij danken deze

specificiteit aan hun scherp omschreven aangrijpingspunt (b.v. één enzyme)
dat bij de gastheer niet voorkomt, van ondergeschikt belang is of door
permeabiliteitsverhoudingen slecht bereikbaar is. Juist dit scherp om-
schreven aangrijpingspunt maakt ook de aanpassing mogelijk zodat men
a.h.w. de specificiteit met resistentie betaalt. Het resistentie-verschijnsel
is dan ook inhaerent aan de chemotherapie. Tegen protoplasmavergiften
(formaline, sublimaat) is resistentie van enige omvang uiteraard onmogelijk.

Van het werkingsmechanisme van de meeste chemotherapeutica weten
wij niet veel. Naar analogie van enkele goed bekende gevallen kan de
volgende voorstelling als model dienen. In de bacterie treden ketens
(netwerken) van biochemische reacties op, gecatalyseerd door een systeem
van enzymen e.d. I)oor de reacties wordt het systeem van catalysatoren
in stand gehouden en uitgebreid (groei). Onderbreekt men een der reactie-
ketens (vooral wanneer dit a.h.w. een eindarterie is zoals in de anabole
stofwisseling vaak het geval is) door een enzyme-oppervlak met een remstof
te bedekken, dan wordt een essentieel eindproduct niet gevormd en de
groei staat stil.

Resistentie tegen chemotherapeutica kan b.v. tot stand komen door
a. verandering van de permeabiliteit; b. vermeerdering van bepaalde
enzymen (zie fig. i) of door c. synthese van het eindproduct langs een geheel
andere weg. Er zijn dus vele wegen die tot resistentie leiden. „Resistentie"
is daarom zowel genotypisch als phenotypisch een complex kenmerk en
moeilijker te analyseren dan de stoornissen in de synthese van een bepaalde
metaboliet (aminozuren, vitaminen) die op een tekort van één bepaald
enzyme terug te voeren zijn.

Schema van de werking van sulfanilamide (S.A.) op een bacterie. De synthese van
een folinezuurderivaat uit para-aminobenzoëzuur wordt door S.A. geblokkeerd. Het
folinezuur dient als prosthetische groep van een aantal enzymen die resp. methionine,
xanthine, serine en thymine synthetiseren. Het p.a.b.a. antagoneert de groeiremming
omdat het met S.A. om het beschikbare enzymoppervlak concurreert (concurrerend
antagonisme). Het folinezuurderivaat antagoneert de groeiremming omdat het het
ontbrekende product vervangt (niet concurrerend antagonisme).

Resistentie kan bv. tot stand komen door: R,) vermindering van de permeabiliteit
voor S.A.; R₂) vermeerdering van het enzyme E, (zodat meer p.a.b.a. geproduceerd
wordt) of van E₂ (zodat de procentuele remming afneemt) of R₃) door het uitvallen
van het enzyme E₃ (zodat de behoefte aan folinezuur sterk afneemt). In het laatste geval
kan de bacterie natuurlijk alleen groeien als methionine in het medium (bouillon)
aanwezig is. Het laatste geval is bovendien interessant omdat de „winstmutatie" resi-
stentie hier door de „verliesmutatie" methionine-deficiëntie wordt bereikt. Bepaalde
lactobacillen zijn primair resistent tegen sulfanilamide omdat het aangrijpingspunt d.w.z.

het enzyme E₂ (en E_x) bij hen ontbreekt.....Of deze enzymen door evolutie verloren

Men bepaalt de gevoeligheid van een bacterie tegen een chemische stof
door deze in een reeks verdunningen aan het groeimedium toe te voegen.
Bij een bepaalde concentratie treedt b.v. na 24 uur geen zichtbare groei
meer op. Na langer tijd verschuift de grens naar hogere concentraties
d.w.z. hier zijn de bacteriën na een aanvankelijke vertraging toch tot
ontwikkeling gekomen. Ent men uit een van deze buisjes over op een
nieuwe serie dan blijkt de gevoeligheid voor de stof afgenomen, d.w.z.
de bacteriën hebben thans een resistentie verworven die zij oorspronkelijk
niet hadden.

Men kan dit verschijnsel nu opvatten als een physiologische aanpassing
van alle cellen uit de populatie (homogene continue adaptatie) of als
selectie van enkele resistente vormen (heterogene discontinue adaptatie).

Reeds lang wist men dat bacteriën zich aan een ander milieu snel
aanpassen, dat men hen door herhaald overenten in een overgangsmedium
kan ,,trainen" zonder een bepaald voedingsmiddel of bij aanwezigheid van
een schadelijke stof te groeien. Zolang van erfelijkheidsverschijnselen bij
bacteriën zeer weinig bekend was, beschouwde men deze variabiliteit
meestal als homogene continue aanpassing.

De enzymologie leverde hiervan concrete voorbeelden. Een dikke
suspensie van gistcellen kan onder condities waarbij groei en selectie zijn
uitgesloten soms na een inductiephase van b.v. een uur een bepaald suiker-
leren aantasten. Vóór de inductiephase vindt men in de cellen een (of meer)
enzyme(n) niet die daarna wel aanwezig zijn. Men kon aantonen dat bij
deze enzymatische adaptatie de vorming van het enzyme door zijn substraat
wordt geïnduceerd.

Dat dergelijke processen ook bij de resistentie tegen chemotherapeutica
een rol spelen wordt geïllustreerd door de in de kliniek geïsoleerde peni-
cilline-resistente staphylococcen die allen het adaptatieve enzyme peni-
cillinase bezitten. Geringe graden van chloromycetine-resistentie kunnen
op soortgelijke wijze aan chloromycetine-reductase te danken zijn. Toch
zijn dit eigenlijk geen voorbeelden van secundaire resistentie daar de
adaptatietijd slechts kort is en dergelijke bacteriën bij het eerste onderzoek
dus al als minder gevoelig worden gekarakteriseerd.

Het verschil tussen adaptatieve en constitutieve enzymen is gering zodat
een physiologische variatie van enzyme-hoeveelheden ook voor constitutieve
enzymen mag worden verondersteld. Hinshelwood werkte deze gedachte
op bewonderenswaardige wijze uit. Tijdens de logarithmische groei van de
bacteriën moet elk enzyme zich synchroon met de anderen vermeerderen
wil het evenwicht gehandhaafd blijven (synchrone enzyme-expansie).
Hinshelwood maakt aannemelijk dat ook hier de concentratie van het
substraat de expansie induceert zodat de vermeerdering van een volgend
enzyme door de groei van het voorgaande wordt gereguleerd, (fig. 2.) In een
ander medium gebracht met andere substraten zullen sommige enzymen
relatief sterker toenemen, anderen in hoeveelheid verminderen tot een
nieuwe steady state is bereikt die voor dit medium optimaal is. Tal van
experimenten waren in overeenstemming met de mathematisch geformu-
leerde theorie.

Op grond van deze stevig door experimenten gefundeerde theorie stelde
hij nu ook een verklaring van de geneesmiddel-resistentie op: De blokkade
door een remstof leidt tot de ophoping van het substraat vóór het (gedeel-
telijk) geblokkeerde enzyme dat tevens in groei achterblijft. Omdat de
vroeger in de keten staande enzymen wel groeien, neemt de substraat-
concentratie zozeer toe dat de blokkade kan worden overwonnen; na enige
delingen stelt zich een nieuwe steady state in die een zekere stabiliteit
bezit (fig. 3).

Inderdaad is de resistentie tegen S.A. soms aan een verhoogde p.a.b.a.-
productie te danken (zie fig. 1); ook hier in goede overeenstemming met
de theorie. Alleen zegt de mathematische formulering natuurlijk niet dat
het enzyme in alle cellen is vermeerderd en ook niet of hierbij het genoom
wel of niet is veranderd. De meeste door de school van Hinshelwood
verrichte experimenten sluiten selectie dan ook niet uit. Baskett kon echter
aantonen dat cultures van Aërobacter die door de toevoeging ,,in eens"
van 25 mg proflavine sterk in hun groei geremd worden, bij herhaalde
toevoeging van kleine hoeveelheden van deze stof binnen twee uur (5 de-
lingen) meer dan 100 mg proflavine zonder groeivertraging verdragen.
Hier kan van selectie geen sprake zijn en moet men physiologische aan-
passing bewezen achten. Dit mechanisme speelt ook in andere gevallen
zeker een rol zij het dan vooral bij lagere resistentie-graden. De theorie
van Hinshelwood verdient daarom de aandacht omdat zij goed rekenschap
geeft van de variatie in enzyme-samenstelling binnen de variatie-breedte
van het genoom.

De geschilderde gedachtengang was de natuurlijke voortzetting van de
meest gangbare opvattingen over variabiliteit van bacteriën tot i 1940.
Sindsdien gaat zich een tweede gedachtenlijn ontwikkelen. Het onderzoek
van bacteriophagen was hiertoe de eerste aanleiding.

c. door vermeerdering van E_t en verhoging van C, wordt de vereiste concentratie
van E₂ toch bereikt.

d. aangepaste cel na de deling. De enzymeverhouding E,/E_; is blijvend gewijzigd,
de concentratie van Cj permanent verhoogd.

Voegt men aan een groeiende bacterie-populatie een kleine hoeveelheid
van een bijpassende virulente bacteriophaag toe, dan ziet men na enkele
uren de gehele culture ophelderen omdat alle bacteriën oplossen; na langer
tijd wordt de cultuur weer troebel, de nu gegroeide bacteriën zijn phaag-
resistent. Hier laat het experiment geen keus. Het is duidelijk dat slechts
enkele individuen uit de hele populatie aan de phaag-infectie ontsnappen.
Gaat men vaste voedingsbodems gebruiken dan wordt dit nog overtuigen-
der. Brengt men b.v. een mengsel van io⁸ bacteriën overmaat phaag
op een vaste voedingsbodem dan groeien slechts enkele kolonies van resis-
tente bacteriën. Men kan nu nog slechts twisten over de vraag of de resis-
tentie onder invloed van de phaag verkregen werd (inductie) of dat de
resistentie bij enkele individuen vóór de phaag-toevoeging spontaan aan-
wezig was.

Delbrück was de eerste die het bewijs leverde dat men met spontane
varianten (mutaties?) te doen heeft en gaf daarmee de stoot tot uitvoerig
en exact onderzoek van de variabiliteit van bacteriën, vanuit een nieuw
gezichtspunt.

Veronderstelt men inductie van de resistentie door de bacteriophaag
dan zal men in 100 gelijke cultures met eenzelfde bacterieaantal na contact
met de bacteriophaag ongeveer hetzelfde aantal resistente bacteriën moeten
vinden. De gevonden waarden zullen een sampling error vertonen en
volgens een PoissoN-verdeling om een gemiddelde strooien.

Spontane variatie veronderstelt het optreden van resistente varianten
tijdens de groei vóór het contact met de bacteriophaag. In 100 cultures
zal nu het aantal mutaties ook volgens Poisson verdeeld zijn. In sommige
der 100 cultures zal echter vroeg, in andere laat een mutatie optreden,
in sommige buisjes zelfs in het geheel geen, zodat het aantal mutanten
veel sterker fluctueert. Voegt men nu na afloop van de groei bacteriophaag
toe, dan zal men in sommige buisjes zeer grote resistente klonen vinden,
in andere cultures kleinere, zodat de strooiing veel groter wordt en in het
geheel niet meer op een PoissoN-verdeling lijkt (X² = 100 — 1000).

De methode wees voor phaagresistentie (en voor verschillende chemo-
therapeutica) duidelijk op het random-optreden der resistente vorm voor
het contact met de phaag. Door verschillende voorzorgen kan men uitsluiten
dat dit random-karakter aan milieu-invloeden (ongelijke condities der
100 buisjes) kan worden toegeschreven. Lea en Coulson (1949) ver-
beterden de methodiek nog door te berekenen welke verdeling men op
grond van de mutatie-hypothese mocht verwachten, daarbij rekening
houdend met vertraging in de phenotypische expressie, verschil in groei-
snelheid enz. zodat het bewijs thans niet meer luidt: een verdeling die van
de PoissoN-verdeling afwijkt, maar: een verdeling die met de berekende
overeenkomt.

(De methode faalt bij geneesmiddel-afhankelijke mutanten en in die
gevallen waarbij de mutant door de normale vorm onderdrukt wordt
(Welsch)).

Ent men op elk van 2 platen b.v. io⁸ bacteriën en bebroedt men enige
uren (b.v. 4 delingstijden) dan zijn op elke plaat io⁸ microkolonies van
± 16 bacteriën ontstaan. Strijkt men nu een der beide platen (no. II)
opnieuw uit, dan zijn op deze plaat 16 X io⁸ losse bacteriën aanwezig.
Voegt men nu de phaag (of de remstof) aan beide platen toe dan kan
men na bebroeding op beide platen het aantal kolonies (van resistente
bacteriën) tellen. Traden per plaat b.v. 3 spontane mutaties op tijdens
de eerste groeiperiode dan vindt men op plaat I 3 resistente kolonies (de
kans op 2 mutaties in één microkolonie van 16 bacteriën kan men veilig
verwaarlozen). Op de heruitgesreken plaat heeft men de 3 microkolonies
die resistente bacteriën bevatten verspreid, zodat veel meer dan drie
resistente bacteriën los op de plaat komen te liggen, die nu elk aanleiding
geven tot een resistente kolonie. Op plaat I telt men dus het aantal mutaties,
op plaat II het aantal gemuteerde bacteriën d.w.z. de som der resistente
individuen van de drie resistente klonen.

Als het aantal resistente kolonies op plaat II systematisch groter is dan
op plaat I bewijst dit dat de resistente vorm zich vóór de phaag-toevoeging
vermeerderde en is het spontane karakter vastgesteld.

Bij bovengenoemde methoden werden steeds vaste voedingsbodems ge-
bruikt die zich voor een populatie-analyse veel beter lenen dan de vloeibare
media die voordien veel werden gebruikt. Behalve voor bacteriöphagen
werd met behulp van vaste media met hoge concentraties der onderzochte
chemicaliën nu ook voor tal van chemotherapeutica het spontane karakter
der resistente vormen bewezen (althans wat de hogere graden van resistentie
betreft).

Bij alle vorige methoden werd de selectie van de resistente vormen ten
slotte met behulp van het schadelijke agens uitgevoerd. Het mooiste bewijs
voor spontaneïteit zou geleverd zijn als men uit een populatie zonder
contact met de remstof een stabiele resistente vorm kon isoleren (indirecte
selectie). Bij mutatie-frequenties van io⁶—io¹⁰ is het onbegonnen werk
om te proberen io¹⁰ kolonies op resistentie te onderzoeken. Lederberg
bracht een plaat met een dicht bacteriedek erop in contact met fluweel
en entte zo als het ware met duizenden entnaaldjes de bacteriën over
op een streptomycine bevattende plaat. Ontwikkelde zich op de strepto-
mycine-plaat een resistente kolonie, dan werd het overeenkomstige gedeelte
van de oorspronkelijke plaat (dat nu immers de resistente kloon moest
bevatten) afgenomen. Deze bacteriemassa moest nu de resistente vorm
in veel groter concentratie bevatten. Door het proces enige malen te her-
halen, konden tenslotte reincultures van resistente vorm worden verkregen
zonder dat zij ooit met de stof in aanraking waren geweest.

Het spontane karakter der waargenomen resistente vormen was met
bovenstaande proeven wel aangetoond. De stabiliteit van een deel der
varianten was eveneens met het mutatie-begrip in overeenstemming; dit
was echter lang niet altijd het geval. Nadere studie van de frequentie van

het optreden van resistente vormen leerde dat deze van dezelfde grootte-
orde was als de mutatie-frequentie bij andere organismen. De inductie
van soortgelijke en andere mutanten door middel van U.V.-licht en
mutagene stoffen scheen eveneens het gebruik van het woord mutatie
althans voorlopig te rechtvaardigen.

De frequentie van deze spontane mutaties laat zich bepalen door b.v.
bij een fluctuatietest het aantal buisjes te tellen waarin geen mutaties
optraden en volgens de PoissoN-verdeling het gemiddelde aantal mutaties
per buisje uit te rekenen. Kent men nu nog het aantal bacteriën per buisje,
dan laat zich de mutatie-frequentie als kans per delingstijd berekenen. ¹)

Voor sommige doeleinden (lange phenotypische lag, enz.) is de bereke-
ning uit de mediaan (Lea and Coui.son) öf het bovenste cjuartiel (Armi-
tage) van het aantal gevonden mutanten geschikter. De gevonden frequen-
ties liggen meestal tussen io⁶ en io¹⁰ d.w.z. in dezelfde grootte-orde als
bij hogere organismen.

De frequente ,,terugmutatie" die bij bacteriën werd waargenomen (en
die ook de verklaring is van de reeds gesignaleerde schijnbare instabiliteit
van sommige vormen) heeft sommigen aan het stabiele erfelijke karakter
der mutaties doen twijfelen. Men bedenke hier weer met welke grote
populaties de bacteriologie werkt. De frequentie van de terugmutaties is
eveneens io⁸—io¹⁰. Zij hoeft niet gelijk te zijn aan die van de oorspronke-
lijke mutatie. Merkwaardig is dat zich in de meeste culturen niet méér
mutanten van een bepaalde soort ophopen. Het genetisch evenwicht dat
men op grond van de mutatie-snelheid zou verwachten, wordt zelden
bereikt omdat de mutanten worden onderdrukt, een geringe groeisnelheid
hebben of omdat de totale populatie een mutatie naar grotere groeisnelheid
ondergaat (Stocker 1949).

Hinshelwood maakte bezwaar tegen het onvoorstelbaar grote aantal
mutaties dat men moet aannemen om de resistentie tegen talrijke chemi-
caliën (dikwijls nog in verschillende stappen) te verklaren. Daar de stoffen in
questie juist zijn uitgezocht omdat zij bacteriële enzymen remmen, is dit
bezwaar niet al te groot en het aantal mutaties wellicht van dezelfde orde
als het aantal enzymen. Herhaaldelijk zijn bovendien kruisresistenties
waargenomen. Sommige resistenties gaan met veranderde groeibehoeften
samen (Demerec) (zie ook fig. 1).

Verdere steun voor de opvatting der resistente vormen als mutanten
kan aan het werk van Demerec worden ontleend. Deze auteur bestraalde
E coli met ultraviolet licht. Na afenting op een (speciale) vaste voedings-
bodem ontstonden naast veel rode kolonies een klein percentage witte
kolonies (mutanten die lactose niet vergisten). Soms waren kolonies te
zien die voor de helft of voor een kwart wit waren. Bestraalde hij bacteriën
van een oudere cultuur met gemiddeld één kern per cel dan werden weinig
sectorkolonies gevonden. Bestraalde hij bacteriën uit een zeer jonge cultuur

\') Novick en Szilard vonden dat de mutatie-frequentie naar phaagresistentic bij
verschillende groeisnelheden gelijk is indien zij per minuut wordt berekend maar ver-
schilt als men haar per delingstijd berekent. Dit werpt de vraag op of de gewoonte
de frequentie per deling op te geven juist is. De frequentie schijnt meer met de celactivi-
tcit dan met de deling zelf samen te hangen daar zij bij dezelftle delingstijd in verschillende
media verschilt. Dit zou dus tegen het vermoeden pleiten dat de mutatie een gevolg
was van een „ongeluk" bij de deling.

(met 4 kernen per cel) dan vond hij vooral kolonies met ¹/₄ sector. Op
tussenliggende tijden (gemiddeld 2 kernen) vond hij veel halve sectoren.
Demerec interpreteerde dit resultaat als bewijs dat de verandering (mu-
tatie) in de kern heeft plaats gevonden.

Het gebruik van het woord mutatie schijnt geheel gerechtvaardigd sinds
men er in geslaagd is kruisingen tussen verschillende resistente mutanten
uit te voeren.

Bij streptomycine is de resistentie facultatief trapsgewijs, d.w.z. hoge
resistenties kunnen zich direct maar ook uit minder resistente vormen
ontwikkelen.

Bij E coli K 12 kent men (minstens) 4 streptomycine-resistente vormen
van verschillende resistentie-graad. Kruisproeven tussen gevoelige en
resistentie-stammen geven segregatie in gevoelige en resistentie-vormen met
volkomen reversie der percentages bij reciproke kruisingen. De vier onder-
zochte vormen bleken allelen te zijn, terwijl ook de streptomycine af-
hankelijkheid op hetzelfde locus kon worden gelocaliseerd. Dit locus ver-
toonde een sterke linkage met methionine. Bij heterozygoten bleek de
resistentie recessief t.o.v. de gevoeligheid.

Bij chloromycetine ontwikkelt de resistentie zich juist als bij penicilline
obligaat trapsgewijs d.w.z. hoog resistente vormen ontwikkelen zich slechts
uit vormen die reeds een zekere resistentie bezitten. Bij E coli K 12 gaf de
kruising van een laag resistente vorm met een gevoelige slechts ouderlijke
vormen. Kruisingen tussen verschillende (laag) resistenten leverden ook
gevoelige nakomelingen zodat meer loei bestaan. Hoog resistente stammen
onderling gekruist leverden een volledige reeks van intermediairen en zelfs
gevoeligen zodat de resistentie polygeen is en langs meer wegen kan
worden bereikt. Vooral lagere resistentievormen traden op zodat het effect
van twee loei niet noodzakelijk additief is. Ook t.o.v. andere stoffen is een
dergelijke polygene resistentie gevonden wat de complexiteit van het ken-
merk resistentie die men reeds physiologisch kon verwachten, onderstreept.

De hypothese van mutatie en selectie was dus goed gefundeerd en voor
een aantal gevallen moest men de spontane mutatie als oorzaak der
resistentie bewezen achten. Dit hield nog niet in dat dit altijd het geval was
zoals de aanhangers van HinshelwooD (overigens slechts steunende op
het vrijwel alleenstaande experiment van Baskett) niet nalieten naar
voren te brengen. Inderdaad had de populatie-analyse met behulp van
vaste voedingsbodems met hoge concentraties der chemotherapeutica de
nadruk wat veel op de weinig frequente hoogresistentc mutaties doen
vallen.

Het lag voor de hand de te onderzoeken bacteriepopulatie nu eens
niet op enkele vaste v.b. met een hoge concentratie van de remstof te
enten maar op een reeks van platen met steeds stijgende concentraties
af te enten. Men mocht dan — geleid door de mutatie-hypothese - ver-
wachten dat men een trapsgewijze populatie-opbouw zou vinden waarbij
boven een bepaalde drempelwaarde opeens een groot deel van de populatie

zou worden onderdrukt en slechts de mutanten zouden groeien. Eventueel
zouden enkele trappen mogelijk zijn. Dit experiment is door talrijke
onderzoekers gedaan. Fig. 4 geeft een voorbeeld uit een artikel van Eagle.
Bijna steeds was het resultaat zoals hier. Zet men de log. van het aantal
overlevende bacteriën ( = gegroeide kolonies) uit tegen de concentratie v. d.
remstof in de voedingsbodem dan vindt men i.p.v. een getrapte lijn bijna
steeds een continue daling. Neemt men een der kolonies van een der platen
en onderzoekt men deze kloon op dezelfde wijze dan vindt men wederom
een rechte lijn nu echter naar het gebied der hogere concentraties verscho-
ven. Het schijnt dus of men een continue variabele resistentie-graad kan
krijgen. In lage concentraties overleven veel, in hogere concentraties
weinig bacteriën.

Op grond van deze resultaten werd en wordt de mutatie-selectie-hypothese
door velen betwijfeld omdat men ter verklaring huns inziens de polygeniteit
ad absurdum moet voeren.

Verschillende onderzoekers droegen een steentje bij tot de verklaring
van het verschijnsel van Eagle. Gedeeltelijk lag deze op technisch gebied.
De op de platen gebrachte bacteriën waren vooral in de lagere concentraties
van de remstof nog tot een aantal delingen in staat (residuale groei) zodat
(onzichtbare) microkolonies ontstonden, die soms uit zoveel individuen
bestonden dat men met nieuwe mutaties op de plaat moest rekening houden.

Een principiëlere stap werd door Ryan gezet toen hij aantoonde dat de
mutatie die een lactose niet vergistende stam van E coli tot lactose-vergister
maakt, slechts inhoudt dat een adaptatief enzyme kan worden gevormd.
Ook de mutant vergist dus lactose slechts na inductie. De genotypische
verandering levert hier slechts de potentie, het enzyme wordt pas gevormd
door enzymatische adaptatie onder invloed van lactose. In dit geval heeft
de mutatie zelf nog geen effect maar moet door een phenotypische ver-
andering binnen de potentie van het genoom worden gevolgd om effect te
sorteren.

Met behulp van dit voorbeeld kan de schijnbaar continue variërende
resistentie-graad zoals die door Eagle e.a. werd gevonden vrij gemakkelijk
worden verklaard. Laten wij aannemen — wat bij micro-organismen vaak
verdedigd is — dat er inderdaad zoiets als een ,,één gen — één enzyme-
relatie" bestaat, dat een gen dus de productie van een enzyme regeert.
De mutatie, d.w.z. de nieuwvorming of het uitvallen van één enzyme
brengt noodzakelijkerwijs — volgens Hinshf.i.wood\'s principe der substraat-
regulatie — verschuivingen in de hoeveelheden van andere enzymen
teweeg. Deze phenotypische enzyme-expansie binnen de variatiebreedte van
het genoom zal zeker niet voor elke cel gelijk zijn (stochastische variatie,
afhankelijk van ouderdom van elke cel sinds de laatste deling, van het aantal
delingen sinds de mutatie etc.). M.a.w. de expressie van het gemuteerde
gen zal van cel tot cel kunnen variëren, ja zelfs de penetrantie van kloon
tot kloon kunnen verschillen. De oorspronkelijke populatie zowel als elke
gemuteerde kloon bezit dan een normaal verdeelde resistentie elk strooiend
om een eigen gemiddelde. Het is deze normale strooiïng —• de variatie-
breedte van het genoom de expressie en de penetrantie van het ge-
muteerde gen — die de getrapte lijn in een continue doet overgaan.

Deze gedachtengang is o.a. van belang omdat zij aannemelijk maakt
dat de laagste graden van resistentie niet aan genoom-veranderingen zijn

toe te schrijven maar door phenotypische aanpassing ktinnen worden ver-
kregen. Inderdaad zijn deze vormen van resistentie (die overigens moeilijk
te bestuderen zijn) bij overenting instabiel.

Zo leverde de benadering van het resistentie-phenomeen van verschillende
zijden die aanvankelijk tegenstrijdig leken tenslotte een synthese op waarbij
veel schijnbare tegenstellingen verdwenen.

Samenvattend kunnen wij zeggen dat het genetisch karakter der resis-
tentie tegen geneesmiddelen in vele gevallen is vastgesteld, dat daarnaast
enkele gevallen van phenotypische adaptatie zijn gevonden. Het belangrijk-
ste is echter dat men zich realiseert dat mutatie b.v. wat betreft één enzyme
noodzakelijk verschuivingen in de gehele enzyrne-balans te weeg moet
brengen zodat mutatie en enzymatische adaptatie altijd hand in hand gaan.

Abscis: Streptomycine-concentratio.
Ordinaat: Fractie van dc populatie die overleeft.

Curve I: Natuurlijke populatie werd afgcënt op de vaste voedingsbodem met
stijgende concentraties streptomycine. De curve geeft het aantal
kolonies als fractie van het oorspronkelijk aanwezige aantal bacteriën.

Curve II en III: Resistentie-verdeling in een kolonie afgeënt uit de eerste proef bij
A resp. B.

Het Ondersteuningsfonds van onze Maatschappij, dat gesticht is om,
in de meest ruime zin van \'t woord, hulp te bieden aan de in financiële
nood verkerende nabestaanden van Nederlandse dierenartsen, is jarenlang
zo weinig kapitaalkrachtig geweest, dat het Hoofdbestuur met zorg de
toekomst tegemoet zag, waarin onverwacht een dringende roep om spoedige
en ruime hulp gehoord zou worden.

Aangezien alleen de renten van het fonds ter beschikking stonden en
het kapitaal jaarlijks geen merkbare aanwas vertoonde, is het begrijpelijk,
dat deze instelling in de eerste tientallen jaren maar gedeeltelijk aan het
gestelde doel kon beantwoorden.

Uit dit weten voortspruitend is van de zijde der practici de humane
gedachte naar boven gekomen, dat het fonds in aanzienlijke mate kon
worden versterkt als alle dierenartsen, toegelaten tot het werk van de
Gezondheidsdienst, jaarlijks i cent per getuberculineerd rund aan \'t ge-
vormde kapitaal zouden toevoegen.

Op de algemene vergadering van 1952 is daarop met algemene stemmen
het niet genoeg te loven besluit genomen om dit belangrijke voorstel in
daden om te zetten.

De bedragen zouden ingehouden worden door de Provinciale Gezond-
heidsdienst na persoonlijke toestemming van elke dierenarts. Dus alles
geschiedde op een basis, die de vrijwilligheid tot grondslag had.

Op enkele uitzonderingen na hebben alle genoemde practici hun in-
stemming met deze gang van zaken betuigd.

Tot op heden is het kapitaal van het fonds daardoor met rond
f 22.000,— vergroot.

Van cle zijde der dierenartsen-ambtenaren heeft men zich gerealiseerd
dat, alhoewel voor hen vanwege Rijks- of Gemeentevoorzicningen worden
getroffen, dit foncls ook voor hun nabestaanden grote noden, zo deze
onverhoopt mochten komen, zou kunnen opheffen en dat ook zij daardoor
niet mochten achterblijven om de genoemde collegae in hun loffelijk
streven te steunen.

Het spreekt vanzelf, dat het Hoofdbestuur zich op het standpunt stelt,
dat men geven kan wat het hart ingeeft en de beurs toelaat.

Bijdragen op zich zelf zal het H.B. al zeer waarderen, omdat het
tot grote voldoening strekt, dat ingezien wordt, dat finantiële hulp aan
behoeftige weduwen en kinderen niet een zaak is voor een groep leden,
maar een erezaak voor heel de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Naar schatting wordt ongeveer 3 ⁰ ₀₀ van de jaarlijkse netto inkomsten
door de bovengenoemde groep van practici bijgedragen.

Ik moge hopen, dat dit gegeven enigermate een maatstaf kan vormen
voor wat men meent in finantieel opzicht voor het Ondersteuningsfonds
te moeten doen en dat men zich daarbij voor ogen zal houden, dat zij,
wie wij tot steun zijn, ons het houvast in het leven geven.

I)r. Lamers & Dr. Indemans N.V. \'s-Hcrtogenbosch brengt dit jaar op sterilisatie-
gebied naast de bekende Dr. Gruss\' hetclucht-sterilisator met ingebouwde turbine 2
kleinere hetelucht-sterilisatoren nl. de ISO en de ALPHA van het fabrikaat Jetter &
Scheerer te Tüttlingen.

Verder exposeert men van deze labrirk een klein model Autoclaaf voor sterilisatie
van klein instrumentarium, verbandstoffen, handschoenen, glaswerk, medicamenten enz.

Als laatste vinding op het gebied van de formaline-ammoniak desinfectie zal het door
Dr. Gruss ontworpen AUTEX desinfectieapparaat worden geëxposeerd. Dit apparaat
maakt het mogelijk de verdamping van formaline en de ammoniak geheel automatisch
te regelen. Door de electrische verwarming is brandgevaar uitgesloten, terwijl ook
controle tijdens de verdamping overbodig is geworden. Hel transport levert geen be-
zwaren meer, omdat dit apparaat in een klein kistje of koffer kan worden opgeborgen.

Van de bekende Mikro weegschalenfabriek brengt Dr. Lamers & Dr. Indemans de
nieuwe transportabele babyweegschaal in zeer practische uitvoering. Deze schalen
kunnen met een statief op de tafel worden geplaatst of met behulp van een klem aan het
tafelblad worden bevestigd.

Voor het laboratorium zijn er wederom chemicaliën en reagentia van de Fa. A. Merck
te Darmstadt, Zeiss microscopen en -polarimeters, alsmede centrifuges, glaswerk,
porcelein enz.

Tenslotte brengt Dr. Lamers & Dr. Indemans medische en chirurgische instrumenten,
apparaten, ziekenverplegingsartikelen. verbandstoffen en desinfectantia.

Verslag over het jaar 1952 van de Veterinair Hoofdinspecteur van de
volksgezondheid, belast met het toezicht op de naleving van de vleeskeurings-
wet 1919 S. No. 152.

Verschenen in „Verslagen en mededelingen betreffende de volksgezondheid", Jan.-
Fcbr. 1954.

Het nadeel, dat dit verslag een vol jaar na het verstrijken van het besproken kalender-
jaar verschijnt, wordt ietwat verzacht doordat ook berichten van later datum zijn op-
genomen. Zo wordt reeds medegedeeld dat per 1 Januari 1954 de heer J. M. van den
Born als hoofdinspecteur in functie was, die dus de voor dit verslag verantwoordelijke
hoofdambtenaar is.

Men kan zeggen, dat het pogen om dit verslag voor allen, die met de uitvoering van
de vleeskeuringswet en van het Dcstructiebesluit zijn belast, zo leesbaar mogelijk te maken,
volkomen geslaagd is.

In de opmerkingen over de personeelsbezetting der keuringsdiensten wordt tcrccht
gewezen op het tijdelijk tekort aan dierenartsen, die zich voor vacatures daarbij be-
schikbaar stellen. Gezien het aantal studerenden wordt de verwachting uitgesproken,
dat daarin spoedig verbetering zal komen. Omtrent de hulpkeurmeesters wordt mede-
gedeeld, dat de vraag naar deze functionarissen practisch verzadigd is en dat alleen
zóveel nieuwe zullen worden opgeleid als voor de vervulling van openkomende plaatsen
nodig is. Uitvoerig wordt stilgestaan bij de pogingen om voor een doelmatiger uitvoering
der wet het aantal keuringsdiensten in het bijzonder door het formeren van volambtelijke
dienstkringen te verminderen. Het totale aantal diensten was eind 1952 met 7 verminderd
tot 270.

Van de wijzigingen in wetten en Koninklijke besluiten zij hier alleen vermeld, dat
na de wijziging van de Hinderwet een aanvulling in de Vleeskeuringswet werd aangebracht,
krachtens welke de gemeenten de bevoegdheid behouden het slachten in openbare
slachthuizen verplichtend te stellen. Deze wetswijziging is 1 Februari \'53 in werking
getreden. Hoewel in tal van bestaande openbare slachthuizen belangrijke verbeteringen
werden aangebracht, werden daaraan geen nieuwe toegevoegd.

Per i September 1952 werden zodanige maatregelen genomen, dat practisch alle
.,huisslachtingen" gekeurd moeten worden. Nu treedt te duidelijker naar voren, dat het
vlees van dieren, die vaak in zeer onhygiënisch verzorgde ruimten werden geslacht,
hetzelfde stempelmerk draagt als het vlees dat in uitstekend ingerichte slachtplaatsen
werd gewonnen. Beide worden aan het publiek verkocht. Overwogen wordt, eerstbedoeld
vlees van een afzonderlijk goedkeuringsmerk te voorzien, teneinde het slachten 11 goed
ingerichte slachtplaatsen te bevorderen.

In een hoofdstuk over ,,onjuiste uitvoering van wettelijke voorschriften"\' wordt wel geconsta-
teerd, dat deze euvels mede door de vorming van meer volambtelijke diensten langzamer-
hand kleiner in aantal worden, maar toch worden een aantal tekortkomingen van al-
gemene aard genoemd, waarvan wij de lezing aan alle keuringsambtenaren zouden
willen aanbevelen. Daardoor zal de aandacht gevestigd worden op die onderdelen
van hun taak, die misschien minder hun belangstelling hadden. Daarmede is de weg
tot verbetering geopend.

Het blijkt, dat in dit verslagjaar het aantal dieren, waarvan voorwaardelijke goedkeuring
onder voorwaarde van verkoop in het klein onder toezicht werd verlangd; iets geringer
werd maar dat van dieren, welke gesteriliseerd werden, belangrijk groter was. Dit laatste
wordt ten dele toegeschreven aan de in verband met de bestrijding der tuberculose
onder het rundvee vermeerderde slachtingen van aan deze ziekte lijdende dieren en aan
het heersen van varkenspest.

Het koken van dit vlees en het in de vorm van corned-beef aan de consument verkopen
daarvan neemt steeds toe. Gewezen wordt op de onjuistheid, dat deze laatste niet weet,
dat hij vleeswaar koopt, gemaakt van vlees, afkomstig van voorwaardelijk goedgekeurde
dieren. Of het aanbevolen middel, inponsen van een bepaald merk in het blik, hier zal
helpen, betwijfelt referent. Deze vleeswaar dient over de ,,vrijbank" te worden verkocht,
dan is voor de consument elke verwisseling uitgesloten en wordt voorkomen, dat met
dit vlees, verkocht in kruidenierswinkels enz., de slagers oneerlijke concurrentie wordt
aangedaan.

Voor de lezers van dit tijdschrift zijn de mededelingen omtrent de vijf ter kennis van de Hoofd-
inspectie gekomen gevallen van vleesvergiftiging wel het belangrijkst.

Wij delen hiervan mede, dat die n
Steenwijk vermoedelijk veroorzaakt werd, door staphylococcen, afkomstig van dc handen
van dc slager, die de gebruikte leverworst vervaardigde.

Kesteren, vermoedelijk veroorzaakt werd door Sahionelle typhi inuriurn, afkomstig van ccn
bacillendraagstcr, die bij het bereiden van de gegeten hoofdkaas had geholpen.
Oud-Beyerland vermoedelijk veroorzaakt werd door zeer talrijke bacteriën houdende en misschien
ook toxinen houdende lever. Over dc aard dezer bacteriën werden geen andere gegevens
verstrekt, dan dat er geen Salmonellae gevonden zijn.

Berg Urmond veroorzaakt werd door Clostridium botulinum (2 doden), ontstaan in het uit
huisslachting afkomstige geweckte varkensvlees en hoofdkaas.

Reijmerstok volgens de behandelende geneesheer ook drie patiënten lijdende aan botulis-
mus die genazen. Nadere gegevens niet vermeld.

Omtrent de werkzaamheden der Inspecteurs ten behoeve van het toezicht op de uitvoering der
vleeskeuringswet vinden wij de volgende zinsneden:

,,In het verslagjaar werden de Inspecteurs wederom bovenmatig in beslag genomen
,,door werkzaamheden, voortvloeiende uit het veeartsenijkundig staatstoezicht. Dat
„desondanks door de inspecteurs met hun personeel óók op het gebied der volksgezond-
heid nuttig werk is verricht, stemt tot voldoening.

Beter argument voor de noodzakelijkheid van een zelfstandige Inspectie ten behoeve
van het toezicht op de uitvoering van de vleeskeuringswet kan men zich volgens referent
niet wensen.

Omtrent de wijze van verzamelen en bewaren van voor onbruikbaarmaking bestemde dieren
en delen leest men, dat daarin wel verbetering plaats heeft, maar dat vooral het ophalen
vandieren, die zonder onderzoek ter plaatse zijn afgekeurd, nog tot klachten aanleiding geeft.

„In meer dan één gemeente ziet men nog steeds cadavers langs de openbare wegen
„liggen....."

In diverse destructiebedrijven werd verbetering van de installatie aangebracht,
in dat van Gekro te Overschic moeten extra maatregelen tegen stankversprciding
genomen worden.

Men schijnt ter Hoofdinspectie het te bevorderen, dat de hoeveelheid afgekeurd vlees,
die aan dierenparken enz- wordt afgeleverd niet belangrijk stijgt. Verzoeken daartoe, van
13 gegadigden werden afgewezen."

De belangstellende lezer zou gaarne vernemen op welke gronden deze gedragslijn berust.

Onder de opmerkingen over de „keuring in het algemeen" trekt de volgende wel in het
bijzonder de aandacht.

„Verschillende malen is gebleken, dat de kennisgeving van het hebben van een
„gestorven dier werd gedaan, zonder dat het hoofd van de betrokken vleeskeuringsdienst
„hiervan op de hoogte was en evenzovele malen werd het dier weggehaald, zonder dat
„het cadaver ter plaatse werd afgekeurd.

Dit is in strijd met de bepalingen van de Veewet, en, wordt zulk vlees aan destructie
onttrokken, dan kan geen overtreding ten laste gelegd worden, omdat daadwerkelijk
geen afkeuring plaats had.

Een groot aantal tabellen geven dan een beeld van het aantal slachtingen, afkeuringen
en voorwaardelijke goedkeuringen.

Het aantal gevallen van Gysticercose blijkt weer groter te zijn dan in 1951, eveneens
dat van echinococcose en paratuberculose terwijl dat der dieren met tuberculose iets
kleiner is dan in het voorafgaande jaar.

In de op deze tabellen volgende beschouwingen, wordt er de aandacht op gevestigd,
dat ook bij nuchtere kalveren Gysticercus inermis wordt gevonden, dat in het ambts-
gebied Groningen-Drenthe 114 maal een onderzoek werd ingesteld op boerderijen,
waarvan dieren met echinococcose afkomstig waren. Bij 37 was er geen hond. Slechts
viermaal werd een hond ter beschikking gesteld en bij twee dezer dieren werd Tacnia
echinococcus aangetroffen. Men hoopt, nu alle huisslachtingen aan keuring onderworpen
zijn, de strijd tegen deze parasiet met volledig succes te kunnen bekronen.

Hoewel het aantal geslachte dieren met tuberculose kleiner is dan in het voorafgaande
jaar, is het percentage der slachtdieren met deze ziekte gestegen tengevolge van het
afslachten van rcagcerders in het kader van dc bestrijding dezer ziekte.

Een gedetailleerde lijst der, per 1 Sept. 1953 functionerende keuringsdiensten met
gegevens omtrent de grootte en het inwonertal van hun gebied, personeelbezetting,
openbare en noodslachtplaatsen, besluit dit zeer lezenswaardige verslag.

Deze aflevering opent met een welverdiende hulde aan Dr. W. van Dam, de oud-
directeur van de chemische afdeling van het Rijks Landbouwproefstation te Hoorn,
bij gelegenheid van zijn 80e geboortedag. Bijgevoegd is een volledige opgave
der van zijn hand verschenen publicaties.
Vervolgens bevat deze aflevering:

Een studie over het opnemen van zuurstof in gezuurde room en gezuurde
ondermelk bij het schudden met lucht (karnen), welke zuurstofopname wordt
toegeschreven aan de. activiteit der uit het zuursel voortgekomen micro-
organismen.

II. R. Coppens. „Enige opmerkingen over de biochemie van dc aromavorming
door zuursels."

III. N. Evenhuis. „Enkele opmerkingen over de biochemie van de aromavormers."
Discussie over de grondstof (citroenzuur of andere) bij de vorming van aroma-
stoffen in room respectievelijk in boter en over de ware aard dezer stoffen.

IV. A. Baerheim Svenden en A. Jermstad, Oslo. „Aminozuren in een Noorse
kaassoort, genaamd Gammelost. Een papierchromatographisch onderzoek."

Aantonen van de aminozuren, die zich bij het rijpen van deze kaassoort
daarin vormen.

V. Bepaling van het S.G. van karnemelk, aangezuurde ontroomde melk en
yoghurt bij 20° C. met een lactodensimeter.
Engelse vertaling van het desbetreffende normaalblad.

I. N. D. Dijkstra, J. Dammers en A. M. Frens. „Vergelijkende voederproeven
met vetarm en meer vetrijk krachtvoer bij melkvee."
Verslagen Landbouwkundige onderzoekingen 1953, dl. 59, afl. 6.
II. L. C. Janse, H. G. A. Leignes Bakhoven en E. T. Roelofs. „Het eiwit-
gehalte en de verhouding tot het vetgehalte in melk van Friese koeien."
Officieel orgaan der F.N.Z. 1953, dl. 45, blz. 767.

III. Maria G. ter Horst. „Het specifieke draaiingsvermogen van lactose."
Receuil des travaux chimiques 1953, dl. 72, blz. 878.

A. Nuyten. Tabellen ter aflezing van de berekende procenten droogrest en
vetvrije droogrest van melk, afgeroomde melk, karnemelk, melkyoghurt en
wei. (1953).

C. Verslag van de vergadering van het Genootschap ter bevordering van Melkkünde
op 12 December 1953 te Utrecht.

Na afdoening van een aantal huishoudelijke aangelegenheden werd in deze ver-
gadering een symposium gehouden over:

behandelende: Welke bacteriën veroorzaken afwijkingen in melk en welke
factoren zijn daarop van invloed.

Spreker rangschikte de door hem te behandelen onderwerpen in:
i.j Gezondheidstoestand van de veestapel,
2.. Gezondheidstoestand van het melkerspcrsoneel,

4. Het melken op technisch en hygiënisch juiste wijze in een zindelijke frisse
omgeving,

Wij bevelen de lezing van dit artikel in het bijzonder voor dierenartsen aan.
4. De heer P.Stienstra, directeur van een belangrijke melkinrichting in Amsterdam
besprak „de bewerking, die de melk in een melkinrichting ondergaat en de in-
vloed hiervan op smaak en kwaliteit".

houders moet worden afgenomen. De kwaliteit van de zogenaamde „aan-
vullingsmelk" zal door betaling naar kwaliteit aanmerkelijk verbeterd moeten
worden. Na reiniging en koeling op 10° C. moet deze melk in verse (rauwe)
toestand aan de inrichtingen geleverd worden.

Bijzondere eisen worden gesteld aan de wijze van standaardiseren, pasteuriseren
(74° C.), afleveren uitsluitend in verpakking, enz. Ook dc verschuiving van het
gebruik van gepasteuriseerde melk naar gesteriliseerde melk wordt behandeld.

„kwaliteitsveranderingen van consumptiemelk door bewerking en distributie."
Spreker concludeert:

1. Bij de distributie is de weg van melkinrichting naar de consument een zwak
punt voor het behoud der kwaliteit,

2. Bij dit transport moet de melk niet blootgesteld worden aan de invloed
van het licht.

3. Door het venten van melk na een bepaald uur te verbieden kan de duur
van dit transport verkort en de kwaliteit der melk verbeterd worden.

4. Aan de temperatuur van de melk bij aflevering aan de consument moeten
bepaalde eisen worden gesteld.

5. Elke detaillist moet de beschikking hebben over een koelgelegenheid waarin
alle dagelijks te verkopen melk bewaard kan worden.

Na een uitvoerige en interessante discussie werden door de vergadering de volgende

1. Het is voor de volksgezondheid van groot belang dat het melkgebruik in Nederland
groter wordt dan thans het geval is. Daartoe is het noodzakelijk dat de consumenten-
prijs der melk redelijk blijft en dat duurzaamheid en smaak der melk zo hoog mogelijk
worden opgevoerd. Er moet naar worden gestreefd dat de drinkmclk zo min mogelijk
afwijkt van het onder hygiënische omstandigheden direct uit de uier van gezonde,
rationeel gevoederde koeien te verkrijgen product.

2. Om dit streven te bevorderen worden door het Genootschap een aantal maatregelen
op het gebied van de melkwinning, melkbewerking en melkdistributie aanbevolen.
Het Genootschap is er zich echter van bewust, dat deze maatregelen alleen dan ten
volle effect zullen hebben wanneer het hygiënisch inzicht bij de gehele bevolking
op een hoger peil kan worden gebracht. Behalve voldoende hygiënisch inzicht is
voor alle personen die bij dc melkwinning, -bewerking en -distributie betrokken zijn
de inachtneming van een redelijke persoonlijke hygiëne onontbeerlijk. De ondergrond
voor het bovenstaande zou gelegd dienen te worden bij het onderwijs op de lagere
school en bij de opstelling van het leerplan zou daar rekening mede moeten worden
gehouden.

3. Het stellen van wettelijke minimumeisen voor de inrichting der melkveehouders-
bedrijven die consumptiemelk leveren verdient aanbeveling. Betaling van de melk
naar kwaliteit is het beste middel om een goede winning en behandeling op de
boerderij te bevorderen. In de hierbij aan te leggen maatstaven dienen ook de resul-
taten van periodieke bedrijfsinspecties verwerkt te worden.

4. Drinkmclk mag slechts éénmaal gepasteuriseerd zijn. Bij de tegenwoordige stand
der techniek is pasteurisatie bij lage temperatuur daarvoor de beste methode.
Standaardisatie van de melk moet vóór de pasteurisatie geschieden.

5. Het afleveren van op de melkinrichting in detailvcrpakking gebrachte drinkmclk
is de beste manier om betrouwbare en smakelijke melk bij de consument te brengen.
Deze wijze van detailverkoop moet zoveel mogelijk worden bevorderd.

Een wettelijk voorschrift dat alle drinkmelk beschermd tegen het licht en beneden
een voorgeschreven temperatuur bewaard en vervoerd moet worden, kan niet worden
gemist.

Wij tekenen bij conclusie No. i aan, dat men melk wenst „die zo min mogelijk
afwijkt van het uit de uier verkregen product." Dit betekent dus, dat men in deze
vergadering geen adhaesie schonk aan het handhaven van standaardisatie op 2% %
vet, zoals uit sommige ter zake verschenen courantenberichten afgeleid zou kunnen
worden, doch dat men aan melk met een vetgehalte van i 3Yl % zeker de voorkeur
zou geven. C. F. van Oijen.

Secretariaat: Dr. W. A. de Haan, Lessinglaan 104, Utrecht, Telefoon o 3400—11413.

In vervolg op de mededeling in de laatste aflevering van het Tijdschrift kan nu worden
geattendeerd op het programma, dat als bijlage aan de aflevering van dit tijdschrift
is toegevoegd.

Indien het programma abusievelijk niet is ingelegd, wordt het, op verzoek aan het
secretariaat, alsnog toegezonden.

Voorafgaand aan het Huishoudelijk gedeelte van de Algemene Vergadering, dus
op Vrijdag 5 November, zal 11.00 uur v.m. in het Veterinair Anatomisch Instituut
de onthulling en overdracht plaats vinden van de plaquette ter nagedachtenis aan
Prof. Dr. G. Krediet.

Het Comité, dat de voorbereiding van dit posthume eerbetoon op zich heeft
genomen, nodigt alle dierenartsen die uiting willen geven aan hun gevoelens van
hoogachting jegens wijlen Prof. Krediet, met hun dames, uit tot bijwoning van
deze onthulling.

Na afloop van deze plechtigheid, die zal worden gekarakteriseerd door stijlvolle
eenvoud en soberheid, zal de Hoogleraar-Directeur van het Veterinair-Anatomisch
Instituut, Prof. Dr. H. A. Meyling, die zitting heeft in bedoeld Comité, de aanwezigen
koflïe doen aanbieden.

Na afloop, ongeveer 11.45 uur, zal het Diergeneeskundig Museum in het Poortgebouw
officieel worden geopend. Het laatste halfjaar zijn in het Tijdschrift mededelingen
gedaan over de oprichting van dit museum en over de belangrijke vorderingen, die de
laatste maanden zijn gemaakt.

Deze mededelingen hebben maar een summiere indruk kunnen geven van hetgeen
bij de opening kan worden getoond.

Het zal de museumcommissie, die van de zijde van de dierenartsen reeds veel daad-
werkelijke steun heeft ondervonden, voldoening schenken, wanneer bij de officiële opening
opnieuw belangstelling zal worden getoond voor haar werk, dat van zo grote betekenis
is voor de gehele diergeneeskundige samenleving.

Na de opening van het Diergeneeskundig Museum kan in het Jaarbeurs Restaurant
of elders op eigen gelegenheid worden geluncht, waarna de Huishoudelijke Vergadering
zal worden gehouden.

Na de sluiting van deze vergadering volgt in het Jaarbeurs-Restaurant een gemeen-
schappelijk borreluur. Hoewel voor het ,,Maatschappij-diner", dat verleden jaar in ere
is hersteld, toen grote belangstelling bestond, kan dit jaar geen gemeenschappelijke
maaltijd worden gearrangeerd, maar zal ieder op eigen gelegenheid kunnen dineren.
Om 8.00 \'s avonds zal n.1. de gebruikelijke reünie met de diergeneeskundige stu-
denten worden ingezet met een gemeenschappelijk bezoek aan de Schouwburg, waar
René Sleeswijks Nederlandse Revue zal presenteren: ,,Made in Holland", een revue,
waarin o.a. zullen optreden Willy Walden en Piet Muyselaar.

Het Hoofdbestuur heeft gemeend aan de 100ste Algemene Vergadering een enigszins
feestelijk „bijprogramma" te moeten verbinden. Deze Schouwburgavond zal echtei,
gezien het vrij luchtige programma, geen officieel karakter hebben.

De mededeling, dat geen avondkleding wordt gedragen, zal o.a. de dierenartsen
en hun dames die uit alle delen van het land komen, animeren tot het bijwonen van de
revue. In de aflevering van 1 October volgen nadere mededelingen over de opgave
voor deze schouwburgvoorstelling.

In overleg met het bestuur van de D.S.K. kan tenslotte worden meegedeeld, dat
direct na afloop van de Schouwburg voorstelling, in Esplanade een soiree zal volgen, te
organiseren door de D.S.K.

Ook dit jaar zal dus weer het traditionele samenzijn van dierenartsen met hun toe-
komstige collegae plaats vinden.

Het bestuur van de D.S.K. hoopt, dat zoveel mogelijk dierenartsen met hun dames
aan deze contactavond zullen deelnemen, die van zo groot belang kan zijn voor de
toekomstige verhoudingen van ,,oud en jong".

Resumerend verloopt de Vrijdag als volgt:
i i.oo u. Onthulling van de plaquette ter nagedachtenis aan Prof. Dr. G. Krediet.
11.45U. Opening van het Diergeneeskundig Museum.
12.00—14.00 u. Pauze voor de lunch.

i \'7-30 u. Gemeenschappelijk borreluur, daarna dineren op eigen gelegenheid.
20.00 u. Schouwburgvoorstelling.
23.00 u. Soirée.

Op een onderneming in de Belgische Gongo kan een Nederlandse dierenarts
worden aangesteld, die ook belangstelling heeft voor zoötechnische aangelegenheden.

Gegadigden kunnen zich voor nadere informaties in verbinding stellen met het
secretariaat van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Door het Hoofdbestuur is de diergeneeskundige student H. F. Matthijsen
aangenomen als candidaatlid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Soeparwi, Prof. M., te Jogjakarta, tel.no. bureau gewijzigd in 283, toestel 19. (119)

Indien ook gij er prijs op stelt, dat steeds de nieuwste gegevens omtrent Uw personalia
bekend zijn bij de Redactie van het Diergeneeskundig Jaarboekje en, voorzover daar-
voor in aanmerking komend, in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde, gepubliceerd
worden, bericht dan steeds zo spoedig mogelijk alle wijzigingen van de gegevens, zoals
deze omtrent U in het Diergeneeskundig Jaarboekje 1954 voorkomen aan:

Het hoesten van varkens is vermoedelijk wel het meest waargenomen ziek-
teverschijnsel bij deze dieren in Nederland, althans in het Westen. Merkt
men hoesten in een koppel varkens op, dan is dit gewoonlijk niet bij één
dier, maar bij verschillende het geval en als verschillende koppels onder één
dak zijn samengebracht, dan kan men het na kortere of langere tijd in elke
koppel opmerken. Is de infectie, die aan dit hoesten ten grondslag ligt,
éénmaal op het bedrijf, dan heeft deze de neiging zich daar gedurende
lange tijd te nestelen.

Het is een bekend feit, dat deze ziekte, morphologisch gezien, het gevolg
is van een chronische bronchopneumonie, die meestal gelocaliseerd is in de
ventrale longdelen, de topkwabben, cardiale kwabben en de voorste ven-
trale delen van de hoofdkwabben.

De veranderde longdelen zijn livide blauw tot grijs verkleurd, voelen als
regel vrij vast aan en vertonen op doorsnee een vochtig oppervlak. Bij druk
op de bronchiën komt een glazig, etterig exsudaat te voorschijn. Compli-
caties in de vorm van een pleuritis en pericarditis zijn geen zeldzaamheid.

Het resultaat van het cultureel onderzoek is zeer verschillend. Vaak
kweekt men bacteriën, zoals Pasteurellae, Haem.suis, Klebsiellae, Alcali-
genes faecalis, streptococcen en staphylococcen. Vele zijn echter ook de ge-
vallen, waarin de gebruikte voedingsbodems onbegroeid blijven.

Deze ziekte, welke van oudsher in Nederland bekend staat onder de
naam: borstziekte of enzoötische pneumonie, betekent een plaag van de
eerste orde voor onze varkenshouderij.

Als de ziekte koppels treft van een leeftijd van 3—4 weken of vlak na het
spenen, in het bijzonder tijdens de wintermaanden of in vochtige en koude
omgeving, dan kan het sterftepercentage hoog zijn, terwijl de overblijvende
dieren sterk in groei ten achter blijven. Deze kwaadaardige gevallen zijn ver
in de minderheid.

Daarnaast komen echter vele koppels voor, waarvan de meeste varkens in
vrij goede conditie verkeren, ondanks het feit, dat zij af en toe hoesten, en
in rust een zgn. dubbelslag vertonen. Bij deze varkens treft men bij slachting
eveneens pneumonische longgedeelten aan, die principieel weinig verschil-
len van die in de klinisch meer kwaadaardige vormen.

Toch zal menig varkenshouder ons weten te vertellen, dat ook deze kop-
pels hem niet tot voordeel hebben gestrekt, omdat zij hem daarvoor te veel
voedsel hebben gekost.

Het veelvuldig voorkomen van deze zgn. licht verlopende pneumonieën
is dan ook voor een belangrijk deel de oorzaak, dat wij deze enzoötische

pneumonieën als de meest schadelijke varkensziekte van Nederland moeten
beschouwen.

In tegenstelling met het belang van de ziekte, is de officiële belangstelling
hiervoor in Nederland gering.

Onder invloed van de onderzoekingen van Shope, die in Amerika als
oorzaak van een acuut verlopende pneumonie, de combinatie van een virus
(influenza virus) en een haemophiele bacterie aangaf, en \'van Köbe en
Waldmann, die in Duitsland als oorzaak van een meer chronisch verlopende
pneumonie (Ferkelgrippe) eveneens de combinatie van een virus en bacte-
riën zagen, hebben wij in 1935 enkele pogingen gedaan om de aetiologie
van het ziektebeeld in Nederland nader tot een oplossing te brengen.

De conclusies waartoe deze onderzoekingen leidden, wezen eveneens in
de richting van een virusaetiologie, maar konden onder de toen heersende
omstandigheden moeilijk tot volledige klaarheid worden gebracht. Sinds-
dien is de techniek van het virusonderzoek sterk vooruit gegaan en zijn o.a.
ook in Engeland en Zweden belangrijke publicaties verschenen over var-
kenspneumonieën, zodat een hernieuwde poging tot een onderzoek gewet-
tigd leek, waarbij dan tevens aan de bestrijding aandacht geschonken zou
kunnen worden, die, zoals bekend, in Nederland in hoofdzaak via de injec-
tiespuit met behulp van sulfanamiden, antibiotica of vaccins wordt gevoerd.

Na een meermalig bezoek en onderzoek, worden van een bedrijf, waar
hoesten van varkens een onbekend iets was, 8 biggen gekocht van ^
7 weken.

2 hiervan worden direct geseceerd cn cultureel, histologisch en parasitair
onderzocht. De overige 6 worden naar een zgn. hoestbedrijf vervoerd,
waar de varkens voor het eigen mestbedrijf oorspronkelijk gefokt werden.
De mislukkingen waren echter te veelvuldig gebleken. Na 3-6 weken begon-
nen de dieren te hoesten, een enkele stierf en vele bleven achter in groei.

Ondanks aankoop van varkens, is de ziekte in de meststallen gebleven.
In één van deze zijn ^ 50 biggen over meerdere hokken verdeeld. De be-
huizing is vrij goed. Af en toe hoort men hoesten in enkele hokken en enkele
biggen vertonen een dubbelslag tijdens rust. Het meest opvallende van deze
koppels is het verschil in groei bij verschillende exemplaren, bovendien is
de huidskleur niet blank, maar groezelig.

Na een verblijf van 5 dagen worden 2 biggen geseceerd. De longen ver-
tonen ogenschijnlijk geen veranderingen. Bij histologisch onderzoek wordt
echter hier en daar in de cardiale kwab een beginnende bronchitis en peri-
bronchitis opgemerkt, in aansluiting waaraan een circumscripte pneumonitis
is ontstaan. Bij cultureel onderzoek wordt Haem. suis uit de trachea geïso-
leerd, de longen zelf zijn steriel. Pleuropneumonieachtige lichaampjes kun-
nen niet worden gekweekt.

Eientingen, met het doel een eventueel aanwezig influenzavirus aan te
tonen, hebben een negatief resultaat. Het serum van deze varkens bevat geen
antistoffen t.o.v. het influenza-virus v. Shope. Een ingesteld parasitair
onderzoek levert eveneens geen positieve gegevens op.

Na 2 weken: worden andermaal 2 varkens geseceerd. Ook nu geen ma-
croscopisch waarneembare pneumonie, histologisch wel hier en daar een
geringe bronchitis en peribronchitis, in aansluiting waaraan de alveolairsepta

zijn verzwaard, en histioeytaire woekeringen rondom de bloedvaten. Tevens
enkele plekken met duidelijke woekering van alveolairepitheliën. In het al-
gemeen het beeld van een beginnende bronchopneumonie. Van één big
wordt een spaarzame groei van coccen uit de longen verkregen, van de 2de
wordt Haem. suis uit de trachea geïsoleerd. Tevens wordt bij beide 1 vol-
wassen Ascaris in de darm gevonden. Eientingen als boven hebben een
negatief resultaat. Ten slotte worden na j weken de laatste 2 biggen gese-
ceerd. De voedingstoestand is nog vrij goed. Bij 1 worden macroscopisch
geringe veranderingen geconstateerd in de vorm van een klein haardje in de
intermediaire kwab en één der hoofdkwabben, bij de 2de zijn de veranderin-
gen sterker. De cardiale kwab is voor het grootste deel livide blauw ver-
kleurd en verhard, en vochtig op doorsnee. Histologisch wordt een uitge-
sproken bronchitis en peribronchitis waargenomen en veelal in aansluiting
daaraan een alveolaircel-pneumonie. H. suis wordt uit de trachea gekweekt,
overigens is het resultaat van het cultureel onderzoek negatief.

Van dit veranderde long-materiaal wordt een suspensie gemaakt, die
gedurende enige tijd met penicilline en streptomycine in contact wordt ge-
laten, om eventueel aanwezige kiemen te doden.

Hierna worden met deze bacterievrije suspensie 2 biggen van 5 en 8
weken intranasaal geïnfecteerd.

Na 14 dagen wordt af en toe hoesten gehoord. Bij één dier is de tempera-
tuur enkele dagen na infectie even verhoogd geweest, 40°—40.5⁰—40.9⁰ C
en daarna weer normaal geworden.

De biggen worden 4 en 8 weken na infectie geseceerd. Alle vertonen
macroscopisch en microscopisch het beeld van de bekende pneumonie.

Tenslotte worden enkele experimenten gedaan met longsuspensie door
Berkefeldkaarsen gefiltreerd. Bij 1 big van de 4 wordt na 1 maand pneumo-
nie van geringe uitbreiding opgewekt.

Proeven als deze zijn meermalen herhaald, o.a. ook door uit te gaan
van materiaal, dat ons door collegae werd toegezonden in de vorm van een
levend varken uit een hoestbedrijf of veranderde longdelen en waaruit soms
wel, soms ook niet bactericn werden geïsoleerd.

De opgewekte pneumonieën hadden steeds hetzelfde beeld, de peribron-
chiale verspreiding, de verbreding van de alveolairsepta en de proliferatie
van alveolaircellen waren duidelijk in het oog springend.

De opgewekte pneumonieën konden zonder moeite in serie worden over-
geënt door uit te gaan van bacterievrije longsuspensie in verdunningen van
i/1o—1/1000 en soms ook, hoewel met duidelijk minder succes, door ge-
filtreerd materiaal.

Op grond van dit alles mag, zo menen wij, de conclusie worden getrok-
ken, dat de zgn. borstziekte in Nederland niet veroorzaakt wordt door een
ons bekende bacterie, maar door een smetstof, bv. een virus, die niet op de
gebruikelijke voedingsbodems tot ontwikkeling is te brengen. Deze smetstof
mist de karakteristieke eigenschappen van het influenza-virus van Shope.
Dit laatste virus veroorzaakt bij varkens onder ontwikkeling van een bron-
chopneumonie een acuut verlopend ziektebeeld. Dit virus is 6-7 dagen na
infectie bij het varken aan te tonen, daarna echter niet meer. Van dat
moment af zijn echter tegen het virus gerichte antilichamen in het bloed aan-
wezig. Het virus van Shopf. is tevens in het bevruchte kippenei, de muis en
het fret tot ontwikkeling te brengen.

den uit het geïnfecteerde varken, terwijl ons van het optreden van anti-
lichamen niets is gebleken. In het kippenei en de muis was de smetstof niet
voort te kweken.

Op grond van deze aetiologie van de zgn. borstziekte maakt de behande-
ling met sulfonamiden en antibiotica en vaccinaties, welke in Nederland
vrij algemeen de basis der bestrijding vormen, wel een eigenaardige indruk.

Het is een bekend feit, dat een koppel hoestende zieke varkens van een
behandeling met sulfapreparaten (sulfamezathine, percoccide) of antibio-
tica (in het bijzonder streptomycine) vaak een zeer gunstige invloed onder-
vindt. In ernstige gevallen zijn deze preparaten zelfs onmisbaar voor het
behoud van het dier.

Vaak echter komen recidiven voor en moet behandeling na kortere of
langere tijd worden herhaald. Maar ook als dit niet het geval is en men van
de behandelde varkens niets meer hoort, hetgeen nogal eens als criterium
voor het succes van een therapie wordt gebruikt, lijkt het zeer de vraag of
men de behandeling van het zieke dier als de hoeksteen van de bestrijding
van deze ziekte mag beschouwen.

Om dit te controleren werden varkens op de bekende wijze geïnfecteerd
en een deel hiervan na zekere tijd behandeld met verschillende chemothera-
peutica.

Een voorbeeld: 2 biggen worden geïnfecteerd en als na 13 dagen af en
toe hoesten wordt gehoord, wordt één gedurende 4 dagen met sulfamezathine
behandeld en in aansluiting hieraan gedurende 1 week dagelijks met 0,5 gr
streptomycine; 4 dagen hierna worden de dieren geseceerd. Behandelde en
onbehandelde dieren vertonen een pneumonie van de topkwabben. Histo-
logisch is er een verschil; het aantal leucocyten in de veranderde longdelen
is bij de onbehandelde varkens veel groter dan bij de behandelde. Dit ver-
schil wordt duidelijk door het cultureel onderzoek. Van het behandelde
dier worden uit de longen geen bacteriën gekweekt, bij het onbehandelde
dier wordt een reincultuur van Haem. suis gekweekt.

Uit dit en andere dergelijke proefjes heeft bij ons de mening post
gevat, dat sulfamezathine en streptomycine vaak wel in staat zijn de bac-
teriële bijinfecties te onderdrukken en daardoor het algemeen welzijn en de
groeitendenz te bevorderen, maar de laesies, veroorzaakt door het virus,
worden niet beinvloed, zodat de normale groeicapaciteit van het varken
belemmerd blijft en de kansen op verspreiding der ziekte onverminderd
blijven voortbestaan.

Hoewel middelen als deze in klinisch ernstige gevallen dus onmisbaar
zullen zijn, zijn zij niet in staat de ziekte uit te roeien.

Met aureomycine en chlooramphenicol, die op grote virussen zouden wer-
ken, worden de volgende proeven genomen:

Van een viruslongsuspensie wordt gedurende 1 uur één deel weggezet
met 250 gamma aureomycine per cc en een ander deel met 250 gamma
chlooramphenicol. Daarna worden 2 biggen resp. met elk der suspensies
geïnfecteerd. Het resultaat is, dat bij sectie na 7 weken, 1 aureo-dier een
pneumonie vertoont, terwijl het 2de negatiefis. De beide chlorodieren ver-
tonen op dit tijdstip een pneumonie van geringe uitbreiding.

Een volgende keer worden 6 biggen intranasaal geïnfecteerd met een
bacterievrije longsuspensie. 2 hiervan krijgen na 5 dagen 2 maal per dag
250 mgr. aureomycine per os gedurende 7 dagen, 2 andere eveneens 2 maal

40 dagen na infectie en 28 dagen na behandeling zijn de dieren geseceerd.
De controle- en de chloro-dieren vertonen een pneumonie. De aureo-dieren
daarentegen niet. Histologisch blijken bij deze laatste dieren echter veran-
deringen aanwezig, zoals zouden kunnen bestaan bij een dier, dat bv.
sinds 5 dagen geïnfecteerd is geweest.

Het lijkt er dus op, alsof aureomycine enige invloed op dit virus uitoefent,
en hoewel het er niet naar uitziet, dat hiermede de enzoötische pneumonie
in de praktijk afdoende kan worden bestreden, mag men de hoop toch niet
opgeven, dat er eens een chemotherapeuticum aan de markt zal komen,
dat dit wel zal kunnen doen.

De bevindingen, die hier tot heden werden verteld over het wezen van
het ,,infectieus hoesten" in klinisch, morphologisch en aetiologisch opzicht
en over de beïnvloeding met sulfonamiden en antibiotica, stammen vrijwel
overeen met die, welke door Beveridc.e en Betts in Engeland en Hjârre
in Zweden zijn verkregen met betrekking tot de zgn. „virus pneumonia of
pigs".

Het lijkt er dus veel op, dat we in al deze landen met een zelfde ziektebeeld
te maken hebben, dat veroorzaakt wordt door een zelfde agens. Of dit wer-
kelijk zo is, is zonder meer moeilijk uit te maken, omdat de Engelse onder-
zoekers hebben aangetoond, dat tegen de virus-pneumonie der varkens niet
te immuniseren is, zodat de identiteit op de weg van kruisinfeeties niet is
na te gaan.

Hoewel ons programma van onderzoek daaromtrent nog niet is beëin-
digd, is het ons tot heden ook niet gelukt een vaccin tegen het virus te be-
reiden, dat een intranasale infectie verhindert een pneumonie op te wekken.

Het lijkt zonder meer wel zeer onwaarschijnlijk, dat vaccins bereid uit
bacteriën, die bij de enzoötische pneumonieën vaak een rol spelen en welke
in Nederland nog al eens worden toegepast, op de virus-laesies en op de
voorkoming daarvan invloed zullen kunnen uitoefenen.

Zij zouden echter van nut kunnen zijn bij de bestrijding van de bacteriële
bijinfecties en zodoende klinisch iets kunnen doen. Wij hebben getracht ons
hierover een oordeel te vormen, als volgt:

Van een toom biggen wordt kort na de geboorte een deel 1 of 2 maal ge-
vaccineerd met een bacterieel vaccin en na 3 weken geïnfecteerd met een
longsuspensie afkomstig van een enzoötische pneumonie, waaraan een
Pasteurella-bouilloncultuur is toegevoegd. Na enige tijd worden alle dieren
gelijktijdig afgemaakt.

Achteraf bleek het echter nogal naïef gedacht, dat als men een big intrana-
saal met Pasteurellae infecteert, deze na een maand weer teruggeïsoleerd zou-
den kunnen worden. Soms gaat dit wel op, maar soms vindt men in het geheel
niets terug, of ook wel in plaats van Pasteurellae Klebsiellae of Haemophilus.

De resultaten der entingen waren in dit opzicht dus weinig uniform, maar
als geheel menen wij wel te mogen zeggen, dat wij van een voordeel van
vaccinatie niets hebben gezien.

Deze gedachte is verder bevestigd door onze ervaringen in de praktijk,
waarbij geënt werd met verschillende vaccins en ongeënte en met normaal
serum geënte dieren dienden als controle.

Geënt werd in koppels, waarvan de dieren klinisch ziek waren, of alleen
maar hoestten bij overigens goede gezondheid en in koppels, waar een in-
fectie in de toekomst moest worden gevreesd, zoals bij pas geboren biggen
op besmette bedrijven.

We kregen niet de indruk, dat de controles zich op bijzondere wijze van
de gevaccineerde dieren onderscheidden.

Af en toe krijgen wij van verschillende collegae varkens of pneumonisch-
veranderde longdelen toegezonden met de bedoeling een zgn. stockvaccin
van de gekweekte bacteriën te bereiden. Sommigen menen in deze vaccins
op bepaalde stallen heil te zien. Zonder voldoende controle, waartoe men
in de praktijk zelden of nooit komt, is zo\'n vermeend succes beslist niet te
beoordelen. Als men maar lang genoeg wacht, treedt zonder dat iets ge-
daan wordt immers ook vaak verbetering op.

Er werden ook enkele proefjes gedaan met vaccins, waarvan de werking
op een aspecifieke prikkeling van het organisme zou berusten. Ook hier
is tot nu toe weinig van een verschil tussen gevaccineerde en ongevacci-
neerde dieren te bemerken geweest.

Op grond van deze ervaringen menen wij dus concluderend te mogen zeg-
gen, dat ons ter bestrijding van deze ziekte voorlopig geen omstandigheid
gebleken is, waarbij het nuttig zou kunnen zijn door een vaccin een immu-
niteit na te streven.

Daarentegen zal men bij een belangrijk deel van de klinisch ernstig
zieke dieren door behandeling met sulfonamiden of antibiotica (in het bij-
zonder streptomycine) in klinisch opzicht succes mogen verwachten. Men
zal echter ook niet kunnen verwachten, dat op deze wijze de ziekte wordt
uitgeroeid.

Al deze, in hoofdzaak teleurstellende pogingen om de ziekte afdoende te
bestrijden, voeren ten slotte toch tot een positief resultaat, nl. tot de over-
tuiging, dat de ziekte voorlopig alleen uitgeroeid zal kunnen worden op de
weg van isolatie.

Reeds jaren geleden hebben Waldmann en Köbe voor de bestrijding van
hun Ferkelgrippe, hetgeen wel hetzelfde zal zijn als onze borstziekte, reeds een
systeem van bestrijding ontworpen, dat berust op het erkende feit, dat de
infectie alleen per inhalatie tot stand komt.

Drachtige zeugen, die gedurende hun gehele leven geen verschijnsel van
infectie hebben vertoond, laat men in afzonderlijke ruimten, liefst buiten,
liggen. Deze hokken van hout of stropakken gemaakt, hebben een uitloop.
De afstand tussen 2 uitlopen moet minstens 1,5 m bedragen. Sommigen
laten de biggen tot 16 weken apart, waarna ze naar het mesthok gaan.
Mocht een koppel geïnfecteerd blijken, dan is men bijtijds gewaarschuwd
en worden de biggen verwijderd en de zeug afgemest.

Maatregelen als deze zijn bij de varkenshouder gewoonlijk niet populair,
gedeeltelijk omdat hij vaak niet over voldoende ruimte beschikt en gedeel-
telijk ook, omdat hij de omvang van de schade, die de ziekte met zich mee-
brengt onvoldoende beoordeelt.

Toch lijkt het me een belangrijke taak van de practicus, door middel van
een gesprek over het wezen der ziekte, deze wijze van bestrijding met nadruk
te propageren. Het zal dan vaak blijken, dat men met betrekkelijk eenvou-
dige maatregelen tot een gescheiden opfok van de verschillende tomen kan
komen.

In het begin zullen af en toe teleurstellingen te vrezen zijn. Een zeug, die
in zijn jeugd verschijnselen van de ziekte vertoond heeft, blijkt op latere
leeftijd nog weieens virusdrager te zijn, waardoor de uiterst gevoelige jonge
biggen besmet worden en aan de ziekte ten offer vallen. Wij hebben hiervan
enkele treffende voorbeelden gezien.

Indien de drachtige zeugen echter met zorg worden uitgekozen, zal men
hiervan weinig last ondervinden.

Worden de biggen in de meststal gebracht, dan moeten voordien alle
aangetaste en verdachte koppels verwijderd zijn en moet de meststal zijn
ontsmet.

Men zal er in het algemeen van uit moeten gaan, elke koppel, die in het
mesthok aanwezig was, gedurende de tijd dat er bv. één koppel hoestende
varkens aanwezig was, als geïnfecteerd te beschouwen.

Zo bleek ons, dat ongeïnfecteerde biggen, die in een gedesinfecteerd hok
in een meststal gebracht werden, waar zich hoestende varkens bevinden,
spoedig aan de ziekte gingen lijden. Omgekeerd bleven ongeïnfecteerde
biggen in ruimten, waarin hoesters waren geweest en daarna gedesinfec-
teerd, vrij van de ziekte.

Ingekochte varkens zal men i maand in quarantaine moeten honden,
alvorens deze tot de meststal toe te laten, indien ze niet afkomstig zijn van
erkend pneumonie-vrije bedrijven.

In Noorwegen wordt een dergelijk ziektebeeld (Parainfluenza) wettelijk
bestreden. Er bestaat aangifteplicht. Als de eigenaar, de practicus of de
vleeskeuringsambtenaar een koppel verdenkt, dat deze is geïnfecteerd, moet
hiervan aangifte worden gedaan bij de inspecteur van de Veeartsenijkun-
dige Dienst. Alle varkens op een geïnfecteerd bedrijf worden als geïnfecteerd
beschouwd.

Het is verboden, levende varkens van geïnfecteerde bedrijven te verkopen
of naar markten en andere plaatsen te vervoeren, waar gevaar bestaat voor
verspreiding der infectie. Vervoer is alleen toegestaan naar een slachthuis.
Transportmiddelen moeten worden ontsmet. De beer van een geïnfecteerd
bedrijf mag niet worden gebruikt voor zeugen van gezonde bedrijven. De
fokbedrijven, waaraan de staat steun verleent, moeten een certificaat be-
zitten, afgegeven door de Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst, dat
het bedrijf vrij is van ziekte. Ook andere bedrijven kunnen een certificaat
krijgen als zij dit wensen. De voorwaarden, waaronder een certificaat kan
worden verkregen, zijn nauwkeurig vastgesteld. De certificaten worden al-
leen voor een bepaalde tijd verstrekt. Vaccinaties tegen de ziekte zijn niet
toegestaan.

In Engeland schatte Betts de schade, die deze ziekte aldaar in 1952 bij
een varkensmateriaal ter waarde van £ 125.000.000 had veroorzaakt op
i £ 15,6 millioen. Volgens hem zou een geïnfecteerd varken, in het alge-
meengesproken, een verminderde groei van 20% te zien geven, en voor deze
mindere groei i 20% voedsel meer nodig hebben dan zijn controle.

De economische betekenis van deze ziekte is voor Engeland dus wel bij-
zonder groot. Zij is dit zonder twijfel ook voor Nederland, want, hoewel
natuurlijk niet alle pneumonieën bij varkens op de basis van een virus al of
niet in samenwerking met bacteriën zijn ontstaan (zie o.a. parasitaire)

wordt dezerzijds aangenomen, dat dit in verreweg de meeste gevallen in
Nederland wel zo is.

Het hoge percentage geïnfecteerde bedrijven en de drukke varkenshan-
del sluiten een georganiseerde bestrijding naar Noors voorbeeld op dit
ogenblik in Nederland volkomen uit.

Daarentegen lijkt het reeds nu van belang de varkenshouder door over-
reding tot uitroeiing van de ziekte te bewegen op de weg, als boven werd
aangegeven.

Indien hierbij aan fokbedrijven de eerste aandacht zou worden besteed,
zou dit de verspreiding der ziekte over grote gebieden tevens ten zeerste
tegengaan.

Maagstenen bij het paard behoren tot de zeer grote zeldzaamheden.
In de jaargangen van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde (vanaf 1932),
welke door ons werden geraadpleegd wordt geen melding gemaakt van
het voorkomen van maagstenen.

In het „Handbuch der speziellen pathologischen Anatomie der Haus-
tiere" schrijft Joest: „Magensteine (Calculi ventriculi, gastrolithen)
werden in sehr seltenen Fällen (namentlich bei Pferd und Hund) ange-
troffen. Es handelt sich um spezifisch schwere, steinharte Gebilde von
verschiedener Grösze, Form und Farbe. Nach Fürstenberg beträgt das
spezifische Gewicht der Magensteine 1.658 — 1.695.

Beim Pferde können nach Gurlt, Fürstenberg und Morton solitäre,
kugelige oder abgeplattete Magensteine von 1 —15 cm Durchmesser
vorkommen, die ein Gewicht bis zu 7 kg erreichen können. Ihre Ober-
fläche ist entweder glatt und glänzend oder rauh, von rötlich grauer,
blaugrauer oder brauner Farbe." Joest vermeldt verder:

Wat de samenstelling der stenen betreft bestaan deze volgens Fürsten-
berg en Morton voor het grootste deel uit Ammoniummagnesiumphos-
phaat. Bovendien bevatten zij een geringe hoeveelheid calciumphosphaat
en — carbonaat, chloornatrium, chloorkalium en kiezelzuur.

Volgens Bambauf.r bestaan de door hem gevonden maagstenen van
het paard in hoofdzaak uit calciumcarbonaat en uit geringe hoeveelheid
ammoniummagnesiumphosphaat.

Wat betreft de chemische samenstelling der maagstenen zijn drie soorten
te onderscheiden: Die stenen, welke in hoofdzaak bestaan uit:
i ammoniummagnesiumphosphaat
2° calciumcarbonaat
3⁰ galzuren.

Het is vanzelfsprekend, dat de eerste twee soorten in een gezonde maag
met normale maagsecretie (zoutzuur) niet kunnen ontstaan, daar bij een
zure reactie noch ammoniummagnesiumphosphaat noch calcium carbo-
naat zich kunnen vormen.

Dit zou alleen mogelijk zijn in alcalisch milieu, dat bij gebrek aan maag-
zuur (subaciditeit en anaciditeit) voorkomt.

Verschillende onderzoekers (Bruckmüller, Kitt) betwijfelen het be-
staan van maagstenen. Zij denken, dat het in werkelijkheid darmstenen
zijn. Kitt schrijft in zijn „Pathologische Anatomie der Haustiere": „Die
beim Pferde als Mageninhalt registrierten steinigen Konkremente sind
wahrscheinlich irrtümlich bei unordentlicher Sektion als diesem Organ
angehörig betrachtet worden, im Pferdemagen sind die Bedingungen zur
Bildung solcher Körper nicht gegeben".

Joest is het hier niet mee eens daar de talrijke waarnemingen toch be-
zwaarlijk op een vergissing zouden berusten.

Ook Nieberle schrijft in zijn „Lehrbuch der speziellen pathologischen
Anatomie der Haustiere": „Magensteine sind s?hr selten und stellen
entweder Ammoniummagnesiumphosphat- oder Kalziumkarbonatsteine
dar, die nur bei alkalischer Reaktion des Mageninhaltes entstehen
dürften".

In „Spezielle Pathologie und Therapie der Haustiere" van Hutyra-
Marek worden eveneens maagstenen beschreven.

In 1952 werd bij de geslachte keuring van een paard op het slachthuis
te Breda door een keurmeester bij het betasten van de maag een nogal
duidelijke verdikking aangetroffen. Met de gedachte een groep gastro-
philuslarven aan te treffen werd door hem de maagwand ingesneden,
waarbij het mes op een hard voorwerp stuitte. Het bleek een behoorlijk
grote maagsteen te zijn, welke a.h.w. met de maagwand was vergroeid en
geheel ingekapseld. De dikte van de kapsel was ongeveer vijf milimeter.

Daar de keurmeester in zijn ruim 30-jarige loopbaan als zodanig nog nooit
iets dergelijks had aangetroffen, werd de steen de volgende dag naar het
laboratorium gebracht om als pronkstuk aan de verzameling te worden
toegevoegd.

Getracht werd de maag van het paard nader te onderzoeken teneinde
een onderzoek in te stellen naar de zuurgraad van de maaginhoud en de
hoedanigheid van de kapsel.

Jammer genoeg bleek de maag niet meer te achterhalen, zodat dit ge-
deelte van het onderzoek achterwege moest blijven.

Volgens verklaring van genoemde keurmeester bevond de maagsteen
zich in het pylorusgedeelte van de maag. In een schematische voorstelling
van een paardemaag (volgens Scheunert-Trautmann) werd door hem
de ligging van de steen met de kapsel aangegeven (figuur 1).

De steen, welke 246 gram woog, had een ruwe oppervlakte. De kleur
was grijsachtig geel met licht bruine nuancering. Op enkele plaatsen was
de gelaagde bouw duidelijk waar te nemen (zie photo\'s). Bij sterke be-
lichting werd op de oppervlakte een geringe glinstering waargenomen,
welke veroorzaakt werd door gevormde kristallen.

Onder de microscoop waren bij kleine vergroting en met zijdelingse
belichting driehoekige en rechthoekige reflecterende vlakjes te zien. Deze
deden denken aan de kristallen van ammoniummagnesiumphosphaat.

De reactie ten opzichte van lakmoespapier was zwak alcalisch. De reuk
geleek op die van paarde-urine. Heden, na twee jaar, is deze reuk nog
sterk waar te nemen.

Begin Mei 1954 werd de steen aan een nader onderzoek onderworpen.
Het gewicht bleek 214 gram te zijn, Dat betekende sedert 1952 een ge-
wichtsvermindering van 32 gram.

Om het soortelijk gewicht van de steen te bepalen was nodig het juiste
volume te kennen.

Hiertoe werd de steen in water gedompeld. Tot onze verwondering
bleek de steen te drijven. Een eenvoudige berekening gaf tot resultaat, dat
het s.g. van de steen 0.977 was. De meest voor de hand liggende conclusie
hieruit was, dat de steen inwendig een of meer holten moest hebben.

Om al te grote beschadiging te voorkomen werd in de wand een ronde
opening geboord van 2 cm doorsnede, waarna bleek, dat ons vermoeden
op waarheid berustte.

Meerdere excentrisch gelegen en met elkaar in verbinding staande onre-
gelmatige holten bleken aanwezig te zijn. Gedeeltelijk waren deze gevuld
met een vuilgrijze vezelige substantie. De inhoud van de holten bedroeg
74 cc.

Op de bodem van de holte kon door glinstering kristalvorming worden
geconstateerd.

Dr. L. H. Louwe Kooymans van het Waterleidingslaboratorium Zuid
te Breda verrichtte de chemische analyse, bij welk onderzoek bleek, dat
de maagsteen in hoofdzaak uit Calciumcarbonaat bestond (ca 80 %),
daarnaast was nog magnesiurncarbonaat aanwezig (ca 3 %); voorts werden
nog geringe hoeveelheden gevonden aan chloride (ca 1 % NaCl), sulfaat,
phosphaat en kiezelzuur. Ook bevatte het genomen monster enige orga-
nische stof. Van ammoniumverbindingen werden slechts sporen gevonden,
zodat ook slechts een geringe hoeveelheid magnesiumammoniumphos-
phaat aanwezig zou kunnen zijn.

Ten slotte nog een speculatieve opmerking: gezien de vrij dunne kapsel
waarin de steen gelegen was bestaat de mogelijkheid, dat door een of andere
oorzaak (bijv. het plotseling neervallen bij het bedwelmen) deze kapsel
verscheurt en de zware steen in de maagholte terecht komt. Men vindt
dan de maagsteen in een milieu waar ,,die Bedingungen zur Bildung
solcher Köper nicht gegeben sind".

Op het slachthuis te Breda werd bij een paard een maagsteen gevonden,
welke a.h.w. met de maagwand was vergroeid en geheel ingekapseld.

Het gewicht van de steen bedroeg 246 gram. De kleur was grijsachtig geel
met licht bruine nuanceringen. De oppervlakte was ruw, terwijl een ge-
laagde bouw was waar te nemen. In het inwendige van de steen waren
meerdere met elkaar in verbinding staande holten aanwezig, waarin
spaarzaam een vuilgrijze vezelige substantie.

In a horse, in the abhattoir at Breda, a stomach concretion was found which was, as
it were, attached to the stomach wall and completely enclosed. The weight of the con-
cretion amounted to 246 grammes. The colour was greyish yellow with light brown shad-
ing. The surface was tough, whilst a structure in layers could be observed. Inside the
concretion were several cavities which were interconnected, and in which was a small
amount of a dirty grey fibrous substance.

A l\'abattoir de Bréda on a trouvé chez een cheval un bézoard qui s\'était pour ainsi dire
soudi à la paroi de l\'estomac et entièrement enkysté. Le poids du bézoard était de 246 gr.
La couleur en était d\'un jaune grisâtre à nuances brunes claires. La surface était rugueuse
et on pouvait observer une structure stratifiée. A l\'intérieur de la pierre se trouvaient
plusieurs ventricules communiquant entre elles et contenant en faible quantité une
substance filandreuse d\'un gris sale.

In dem Schlachthof zu Breda fand man bei einem Pferd einen Magenstein, der derartig
mit der Magenwand verwachsen war, dass er vollkommen in derselben eingekapselt lag.
Das Gewicht dieses Steines betrug 246 Gramm. Die Farbe war ein graufahles Gelb mit
hellbraunen Nuancen. Der Stein besass eine rauhe Oberfläche und baute sich deutlich
wahrnehmbar aus verschiedenen Lagen auf. Im Innern des Steins traf man mehrere,
miteinander in Verbindung stehende Hohlräume an, in denen sich eine spärliche,
schmutziggraue faserige Substanz abgesondert hatte.

SEROLOGISCHE BRUCELLA-ONDERZOEKINGEN BIJ
SLACHTRUNDEREN EN SLACHTVARKENS
IN PARAMARIBO

Nadat Collier & Tjong a Hung (1953) bij het onderzoek van 2090
mensensera van Suriname in 3,4% bij een verdunning van 1/40 en in 0,29%
bij een verdunning van 1/80 positieve agglutinaties met Brucella-antigenen
(B.abortus en B. melitensis) waargenomen hadden, scheen het van belang,
ook bij runderen en varkens deze agglutinaties door te voeren. Enkele jaren
geleden werden enige rundersera door Dr. J. W. Reiningh, Hoofd Dienst
v. Veeteelt, naar Nederland gezonden en bleken deze negatief te reageren.

In Britsch Guyana werd volgens Guilbride (1952) slechts weinig bru-
cellosis aangetroffen. In het jaar 1950 toonde 4,8% der onderzochte runde-
ren uit het kustgebied agglutininen. In Venezuela waren volgens Gallo &
Vogf.lsang (1946, 1951) aanzienlijk hogere waarden. Bij melkgevende
koeien, de meeste uit de omgeving van Caracas, vonden ze bij een verdun-
ning van 1/100 27,5% positieve agglutinaties met Brucella abortus-antigeen.

In Frans Guyana zag Floch (1947) bij het onderzoek van 2234 sera van
slachtrunderen, die voor het grootste gedeelte uit Brazilië geïmporteerd
waren, in 13,5% in een verdunning van 1/50 positieve agglutinaties met
het antigeen S.600 (B.suis) en bij het onderzoek van 159 varkenssera uit
Frans Guyana in 8%. In het aangrenzende Brazilië rekent men volgens
De Mf.llo (1950) met 10—20% positieve runderen.

In Paramaribo werden dank zij de vriendelijke bemiddeling van Dr.
Reiningh tussen Oetober 1953 en Januari 1954 in totaal 500 sera van run-
deren en tussen Februari en Mei 1954 530 sera van varkens onderzocht, die
in het stedelijk abattoir geslacht werden. De herkomst der runderen en var-
kens was niet nauwkeurig vast te stellen. Weliswaar stamden alle dieren uit
Suriname, maar toch waren er geen betrouwbare gegevens te verkrijgen,
over de plaats, waar de dieren opgekocht waren.

De sera werden eerst enige dagen in de ijskast bewaard, aangezien
VVright, Cooke & D\'Souza (1953) erop gewezen hadden, dat verse sera
af en toe niet agglutineerden, maar na 3 dagen in de ijskast te hebben ge-
staan, toch nog positieve reacties gaven. De sera werden voor het begin van
de proef geïnactiveerd en als uitgangsverdunning werd de concentratie van
1/40 gekozen. Als antigenen dienden de B.abortus-suspensie en B.melitensis-
suspensie van Parke, Davis & Co. in de verdunning van 1/50. De aggluti-
natie vond plaats in VVassermann-buisjes. Afgelezen werd na 24. uren.

De resultaten zijn in tabel 1 samengevat, waaruit alle bijzonderheden te
vinden zijn. Van de 500 rundersera reageerden 379 in de verdunning van
1/40 negatief met beide antigenen, van de 530 varkenssera 473. Daaren-
tegen reageerden 121 rundersera en 57 varkenssera met een of beide anti-
genen in de verdunning van 1/40 tot 1/320. Beschouwt men een titer van
1/160 als positief, een titer van 1/80 als twijfelachtig en een titer van 1/40
als nog negatief, dan komt men tot de volgende gevolgtrekkingen:

Met het B.abortus-antigeen reageerden 31 rundersera positief, hetgeen
(5,2 %uitmaakt. Verdere 30 sera reageerden twijfelachtig, wat 6,0% uit-
maakt. Verder leverden 3 vakenssera positieve en 9 twijfelachtige reacties
op, dus 0,6% en 1,7%.

Met het B.melitensis antigeen reageerden 4 rundersera positief en 7 twij-
felachtig, wat 0,8%, en 1,4°o uitmaakt. \\ an de varkenssera reageerden
5 positief en 11 twijfelachtig, dus 0,9% en 2,1%.

Worden de reacties met de beide antigenen tezamen beschouwd, dan ver-
krijgt men in het geheel bij de rundersera 34 positieve en 32 twijfelachtige
reacties, wat 6,8%, respectievelijk 6,4%, uitmaakt en bij de varkenssera
8 positieve en 18 twijfelachtige reacties, dus 1,5% respectievelijk 3,4%.

Er worde nog op een bijzonder verschijnsel gewezen, dat namelijk de
sera van de ene week af en toe zonder uitzondering negatief waren, terwijl
sera van een andere week in een hoog percentage positief reageerden. Aan-
gezien helaas de streek niet bekend is, waar de dieren opgekocht waren, is
uit bovenstaande waarneming alleen de conclusie te trekken, dat de verde-
ling der infecties met Brucellae in Suriname ongelijkmatig moet zijn en dat
naast brucellavrije boerderijen min of meer sterk geïnfecteerde moeten
voorkomen.

Er werden sera van 500 slachtrunderen en 530 slachtvaikens uit
Suriname op de aanwezigheid van agglutinines tegen Brucella abortus
melitensis onderzocht. Met beide antigenen reageerden 34 runderen
positief (= 6.8%) en 32 twijfelachtig (= 6.4%) en 8 varkenssera
positief (= 1.5%) en 18 twijfelachtig (= 3.4%).

Sera from 500 head of beef cattle and 530 fattening pigs, ready for slaughter and coming
from Suriname, were examined for the presence of agglutinins against Brucella abortus
melitensis. With both antigens, 34 cows reacted positively (6.8 %) and 42 doubtfully
(6.4 %), and 8 pig sera positively (1.5 %) and 18 doubtfully (3.4%). 434 (68.8 %)
of the cow sera and 504 (95.1 "„) of the pig sera reacted negatively.

Les sérums de 500 bovidés de boucherie et de 530 porcs de boucherie de la Guyane
hollandaise, ont été examines ä 1\'égard de la presence d\'agglutinines contre la Bru-
cella abortus melitensis.

34 bovidés eurent avec les deux antigènes une réaction positive ( 6.8 %) el 32
douteuse (= 6.4 %); 8 serums porcins positifs (= 1.5 %) et t8 douteux (= 3.4 %)
434 86.8 %) sérums bovins et 504 (= 95.1 %) serums porcins réagirent négativement.

Zwecks Feststellung des Vorhandenseins von Agglutininen gegen Brucella abortus
melitensis wurden Schlachtviehsera aus Suriname, herrührend von 500 Rindern und
530 Schweinen, einer eingehenden Prüfung unterzogen. Hierbei wurde festgestellt,
dass auf beide Antigene 34 (= 6.8 %) Rinder positiv und 32 (= 6.4 %) zweifelhaft
reagierten, während der Befund bei den Schweinesera 8 (= \'-5%) positiv und 18
(⁼ 3-4 %) zweifelhaft war.

W. A. Collier & T. Tjong a Hung, Documenta Med. Geogr.et Tropica 5, 321, 1953
H. Floch, Inst. Pasteur de la Guyana, Publication no. 149, 1947.
P. Gallo & E. G. Vogelsang, Cuadernos Amarillos, Caracas 27, 18, 1946.
P. Gallo & R. G. Vogelsang, Rev. Med. Veter.y Parasit. 10, 3, 1951.
P. D. L. Guilbride, West Ind. Med. JI. 1, 105, 1952.

F.J. Wricht, E. R. N. Cooke & J. St. A. M. D\'Souza, Trans. Roy. Soc. Trop. Med.
a Hyg. 47, 117, 1953.

Agglutinaties van Brucella abortus en Brucella melitensis door sera van
500 slachtrunderen en 530 slachtvarkens uit Suriname.

.1. BROEKHUIS, Nijkerk, Mevrouw A. C. W. VERVOORN-MAL1NOSKY
BLOM EN D. J. VERVOORN, Putten.

Dinsdag 11 Mei 1954 werd een onzer in consult geroepen bij een 5 jaren
oud rund dat voor de 3de maal moest kalven. De anamnese luidde als
volgt: Volgens de eigenaar B.te P. moest het dier op 1 Mei kalven. Sinds enkele
dagen had de eigenaar prodromale verschijnselen waargenomen, doch daar
de partus niet vorderde, werd een onzer in consult geroepen. Tevens ver-
telde de eigenaar, dat het dier sinds maanden aan een voortdurende pro-
lapsus vaginae had geleden en daarvoor was behandeld. Bij vaginale explo-
ratie bleek dat de cervix zeer onvoldoende ontsloten was, zodat een embryo-
tomie uitgesloten moest worden. Aangezien het rund dus totaal geen weeën
meer had gehad sinds de vorige avond, werd een sectio caesarea overwogen.

Besloten werd nog enkele uren een afwachtende houding aan te nemen.
Toen des middags in de situatie geen enkele wijziging was opgetreden werd
tot operatie overgegaan. Door de eigenaar werd op onze aanwijzing
een provisorische noodstal gebouwd. Aan een operatie bij het staande dier
werd de voorkeur gegeven. De rechterflank werd geschoren en d.m.v.
Sabenyl gedesinfecteerd. Als locaal anaestheticum werd gebruikt Aetho-
camum-Adrenaline 1% waarvan 100 cc werd ingespoten (Infiltratie anaes-
thesie). Het operatieveld werd nogmaals met onverdunde Sabenyloplos-
sing zo goed mogelijk gereinigd alvorens de huidsnede werd aangebracht.
Laatstgenoemde werd gemaakt een handbreed onder de tuber coxae van
dorso-caudaal naar cranio-ventraal over een afstand van i 35 cm lengte.
Nadat spieren en peritonium gekliefd waren, werd de uterus naar buiten
gebracht en opgevangen in een steriel laken, dat door twee helpers werd
vastgehouden. In de curvatura major werd de uterus gekliefd over een
lengte van ± 35 cm. Door de ontstane opening werd een zwaar gebouwd
stierkalf(i 50 kg) naar buiten gebracht en door een helper opgevangen.
Getracht werd de vruchtvliezen te verwijderen hetgeen niet in toto mogelijk
was. Terwijl een onzer de naar buiten tredende ingewanden op de plaats
hield, werd de uterus gehecht met een doorlopende hechting en vervolgens
met knoophechtingen (Lembert). Het hechtmateriaal was Linen three
cord no. 20. Alvorens de uterus in het abdomen te brengen werd er een
lauwwarme Sabenyloplossing op gebracht en werd de uterus bepoederd
met sulfamezathine-Na-zout. Nadat de baarmoeder in de buikholte was
teruggebracht, kostte het zeer veel moeite de ingewanden in de buikholte te
houden en dit maakte het hechten van het peritoneum zeer moeilijk. Ge-
hecht werd met Vetafil-hechtzijde, zowel peritonium als spieren. Tenslotte
werd de huid door middel van knoophechtingen gesloten. Tussen huid en
spieren werd sulfamezathine-Na-zout gestrooid (poeder).

Ons inziens zou het hechten van peritoneum benevens spieren vergemak-
kelijkt worden door gebruik te maken van een flexibele rubber plaat die in
de buikholte wordt gebracht ter fixatie van de ingewanden en die er, nadat
enige spier-peritoneum-hechtingen zijn aangebracht, weer uitgehaald kan
worden.

De nabehandeling van het rund bestond uit 300 cc sulfamezathine-op-
lossing 10% intraveneus, benevens 40 IE pitor onmiddellijk na de operatie.
De daaropvolgende twee dagen kreeg het dier 1,5 millioen eenheden Pro-
caine Penicilline intramusculair en tenslotte 2 dagen lang 30 gram sulfame-
zathinezout per dag (peros). Gedurende 3 dagen werd alle voedsel onthou-
den. Geen enkele maal steeg gedurende deze dagen de temperatuur boven
de 39.2 en de algemene toestand bleef buitengewoon goed. Na 1 week gaf
de koe reeds 16 liter melk per dag.

De wondgenezing vond per primam plaats en na 8 dagen konden de huid-
hechtingen verwijderd worden.

Het komt mij voor, dat collega Nijland in het 1 Aug.-nummer wel heel
weinig kritisch zijn onderwerp heeft behandeld en ik ben overtuigd, dat
niet ik alleen tevergeefs naar een logische gedachtengang heb gezocht. Dat
is jammer, want over deze ziekten wordt eigenlijk veel te weinig in het Tijd-
schrift geschreven. Wat mij echter veel belang inboezemt, is de vraag, op
welke wijze hij de diagnose HPD heeft kunnen stellen? Met een klinische
beoordeling komt men bij de differentiëring met de hondenziekte (Carré),
de infectieuze geelzucht (Rubarth) en enkele andere aetiologische mogelijk-
heden hoogstens tot een waarschijnlijkheidsdiagnose. Voor een exacte
diagnose, welke voor het behandelde in zijn artikel een vereiste is, komt
meer kijken. Mij interesseert dus, of histopathologisch onderzoek van or-
ganen, vooral van zenuwweefsel, werd verricht, en resp. fretenting, eicultuur,
complementbindingsreactie en haemogram werden beoordeeld.

De kritiek van de Hooggeleerde Ki.arenbeek is niet gerechtvaardigd.
Immers door mij werd niet gepretendeerd een bepaald onderwerp
kritisch en uitgebreid wetenschappelijk te behandelen. Ik deed slechts
moeite om practijkgevallen te beschrijven en een leidraad te geven
voor diagnose en behandeling.

Het is niet juist van een practicus te eisen, dat hij ten aanzien van
practijkgevallen onderzoekingen zal verrichten, zoals in de laatste zin
van de kritiek wordt gevraagd.

Daarvoor is hij niet geoutilleerd, niet opgeleid en daarvoor wordt
hij niet betaald. Dat is werk voor de beoefenaren van de wetenschap
en de practicus verwacht daarvan de resultaten te vernemen in een
voor hem begrijpelijke vorm. Dit geschiedt echter nooit op dit gebied,
zoals ook de Hooggeleerde toegeeft.

Het doet dan ook wat vreemd aan om een practijkverslag te zien
kritiseren met technisch-wetenschappelijke argumenten, die bovendien
vrij ver gezocht zijn, omdat ze dichterbij niet waren te vinden.

Naar aanleiding van het belangwekkende artikel van R. Post en F. W.
van Ulsen (T. v. D., 1954, afl. 15, bl. 579), moge ik het volgende opmerken.

Het is de schrijvers blijkbaar ontgaan, dat de Nederlandse literatuur ana-
loge gevallen vermeldt, als de beide door hen beschrevene.

In 1941 verscheen in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde (bl. 335-349)
mijn verhandeling over „Tuberculose bij zoogdieren, veroorzaakt door het
vogeltype van de tuberkelbacil¹). Dit type werd vastgesteld bij 4 der 137
uit runderen geïsoleerde stammen, bij 2 der 17 stammen, afkomstig van gei-
ten, bij 2 der 14 stammen van paarden en bij 56 der 169 van varkens. Bij
de eerstgenoemde drie diersoorten werden zeer ernstige tuberculeuze af-
wijkingen waargenomen, o.a. miliaire uitzaaiing, difTuse catarrhale tuber-
culose der longen en grote verbreiding in verschillende organen. Ik citeer
uit de samenvatting: ,,Onze onderzoekingen mogen een steun zijn voor de
opvatting dat de tuberculose der vogels een bron van gevaar is voor onze
huisdieren en dat bij de bestrijding der tuberculose onder het vee niet
alleen aandacht dient te worden gewijd aan de bacil van het bovine type,
maar ook aan die van het aviaire".

De mededeling van Post en van Ulsen mag als een aanvullend bewijs
voor de juistheid van deze opvatting worden beschouwd.

Het verdient tenslotte aandacht, dat de door bovengenoemde schrijvers
en mij in Nederland aangetroffen ernstige vormen van aviaire tuberculose
der zoogdieren slechts zeer zelden in de buitenlandse literatuur werden
vermeld.

Het artikel van Dr. J. van der Hoeden is helaas aan de aandacht
van de schrijvers ontgaan, omdat zij de literatuur uit overzichten
hebben verzameld, waarin het bedoelde artikel niet werd aangetroffen.

Wijziging van de beschikking van 11 November 1954 betreffende de pseudo-
vogelpest.

In zijn beschikking van 11 November 1950, 110. 3481 91 1\', Afdeling Wetgeving en
Juridische Zakcn/L, Stel. 222. laatstelijk gewijzigd bij beschikking van 1 Juni 1953,
Stct. 103, wordt het bepaalde in artikel 2, eerste lid, onder a, gelezen als volgt:

a. levend of dood pluimvee, alsmede levende of dode duiven, papegaaien en papegaai-
achtigen;

\') Zie ook: van der Hoeden, De typen van tuberkelbacillen bij zoogdieren in Neder-
land, Verslagen der Tuberculose Studie Commissie, 1941, no. XV.

Deze beschikking treedt in werking met ingang van de dag, volgend op die harcr
bekendmaking in de Nederlandse Staatscourant.

Intrekking beschikking, houdende uitvoering van regelingen op het gebied
van de hondsdolheid.

I. Ingetrokken wordt zijn beschikking van 27 Juli 1950, no. 2906/91, Stct. 31 Juli
1950, no. 146.

II. Deze beschikking treedt in werking met ingang van de dag na die harer bekend-
making in de Nederlandse Staatscourant.

Om misverstanden te vermijden wordt er op gewezen, dat de wijziging van de invoer-
bcpalingcn steunend op de Vogelzicktenwet niet impliceert, dat parkieten vrij zijn gelaten,
zoals op het eerste gezicht geconcludeerd zou kunnen worden, omdat „rijstvogels en
parkieten\'" geschrapt zijn.

De parkieten zijn te rekenen tot de papegaaiachtigen, welke soort in de tekst niet is
geschrapt. De rijstvogels zijn voortaan echter wèl vrij.

Als alles meeloopt, zal op 15 November a.s. de Landbouwgids 1955 verschijnen.
Voorlopig zij reeds aangekondigd, dat dc nieuwe gids op enkele onderdelen een uit-
breiding zal ondergaan. Zo zal de tekst met meer illustraties worden verrijkt, terwijl
dc stof nog overzichtelijker wordt gemaakt. Bijzondere aandacht heeft ook de typo-
grafische uitvoering. Tenslotte zal de gids wederom vele bijdragen bevatten van de hand
van vooraanstaande deskundigen, die werkzaam zijn op het gebied van de landbouw.

Al met al mag worden aangenomen, dat de samenstellers geen mogelijkheid onbenut
zullen laten om de nieuwe uitgave, evenals in andere jaren, te maken tot een doelmatige
handleiding voor een ieder, die op enigerlei wijze bij de verschillende sectoren van
de landbouw is betrokken.

1\'ROGRAMMA van dc toespraken en lezingen ter gelegenheid van de Akadcmiedagcn,
georganiseerd door de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen, in
samenwerking met de Koninklijke Vlaamse Academie voor Wetenschappen, Letteren
en Schone Kunsten van België, dc Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letter-
kunde en dc Koninklijke Vlaamse Academie voor Geneeskunde van Bclgic, op 15 en
16 October 1954 in het Koninklijk Instituut voor dc Tropen, Mauritskade 63 te Am-
sterdam.

Grote aula (Instituut voor de Tropen) 9.15 uur:
Opening door dc voorzitter, Prof. Dr. B. A. van Groningen.

Toespraak door de heer M. Gilliams, bestuurder van dc Koninklijke Vlaamse Academie
voor Taal- en Letterkunde.

Openingsvoordracht door Prof. Ir. J. Th. Thijsse: Nederlands moeilijke waterstaat-
kundige positie en de gevolgen daarvan.

Kleine aula (Instituut voor de Tropen) 11.15 uur:
Dr. C. F. P. Stutterheim: Russell, Hamlet en de werkelijkheid.

Prof. Dr. E. W. Hofstee: Regionale verscheidenheid in de ontwikkeling van het aantal
geboorten in Nederland in de 2C helft van de 19e eeuw.

Collegezaal Anatomisch Laboratorium, Mauritskadc 61, 11.15 uur:
Prof. Dr. P. PtiTZEYs: De Proteinen en het Tyndall-effect.

Prof. Dr. L. Massart: Biologische aspecten van de enzymologie.
Zaterdag 16 October:

Grote aula (Instituut voor de Tropen) 14.00 uur:
Slotvoordracht door Prof. Dr. E. Blancquaert: Nederlands in Noord en Zuid.
Slotrede door de heer A. Meulemans, voorzitter der Koninklijke Vlaamse Academie
voor Wetenschappen. Letteren en Schone Kunsten van België.
Sluiting door de voorzitter, Prof. Dr. B. A. van Gronincen.

Alle lezingen zijn gratis toegankelijk voor belangstellenden. Deze dienen zich daartoe
met duidelijke vermelding van de lezingen, welke zij wensen bij te wonen, vóór 1 Octobcr
te wenden tot het bureau tier Akademie, Kloveniersburgwal 29, Amsterdam. Toewijzing
van kaarten zal geschieden naar volgorde van binnenkomst der aanvragen.

Opgave van het aantal reactiedieren, aangeboden voor slachtpremie in de
vierweekse periode van 13 Juni tot en met 10 Juli 1954.

Staat van de gevallen van besmettelijke veeziekten, in Nederland voorgekomen
gedurende de maand Juni 1954.

Wijziging van de Beschikking van 23 Februari 1940 in zake de in- en door-
voer van gemalen beenderen en van kunstmest en veevoeders met bepaalde
dierlijke bestanddelen.

I. In artikel 8, tweede lid, van de beschikking van 23 Februari 1940, no. 1689,
Afdeling III, Directie van de Landbouw, Stct. 39, gewijzigd bij beschikking van 11 Juni
1948, Stct. 113, wordt in plaats van „Roosendaal en Rotterdam" gelezen: Roosendaal,
Rotterdam en Schiedam.

II. Deze beschikking treedt in werking met ingang van de dag, volgende op die
harer publicatie in de Nederlandse Staatscourant.

Bij de Commonwcalth Scientific and Industrial Research Organisation van Australië
is een vacature van Senior Research Officer bij het Animal Health Research Laboratory,
Parkville, Victoria.

Sollicitaties kunnen worden gericht aan Australian Scientific Liaison Office, Africa
House, Kingsway, London W.C. 2 vóór 18 September a.s.

Op Zaterdag 16 Oct. 1954 hoopt de Veterinaire Rijvereniging ,,De Solleysel" haar
4e Lustrum te vieren. Ter gelegenheid hiervan zullen op het terrein van Hotel ,,De
l.age Vuursche" te Vuursche, diverse ruiterwedstrijden worden georganiseerd.

Voor Dierenartsen is de deelname opengesteld voor de beide dressuurnummcrs en
het springconcours, terwijl voor hen speciale prijzen beschikbaar zijn. Mochten er even-
tueel Dierenartsen zijn, die zelf prijzen ter beschikking willen stellen, dan zou dit ten
zeerste geapprecieerd worden.

Zij, die belangstelling koesteren voor deelname op deze Luslrumdag, kunnen zich
wenden tot het ab-actiaat, Buys Ballotstraat 6bis, Utrecht.

Traditiegetrouw zal ook dit jaar tijdens de Algemene Vergadering in de bovenzalen
van het Jaarbeurs Restaurant onder auspiciën van de Maatschappij voor Diergenees-
kunde, een expositie worden gehouden met inzendingen op het gebied van sera, ent-
stoffen, pharmaceutische producten, instrumenten enz.

De nadruk zal hierbij niet worden gelegd op de verkoop, maar op de voorlichting
van de dierenartsen en a.s. dierenartsen.

De expositie zal geopend zijn Vrijdag 5 November van 11.30 uur tot 19.30 uur en
op Zaterdag 6 November van 9.30 uur tot 18.00 uur.

Firma\'s, die zich nog voor de expositie willen opgeven kunnen dit doen tot uiterlijk
1 October a.s.

In verband met de vrij kleine beschikbare ruimte is spoedige opgave zeer gewenst.

Het secretariaat van de afdeling Noord-Brabant van de Maatschappij voor Dierge-
neeskunde is overgegaan naar Dr. J. J. M. de Bruin, Molenwijkseweg 71, Boxtel, Tel.
K 4106-204.

Bekkers, W. J. M., van Utrecht naar Lichtenvoorde, Aaltenseweg 51, tel. K. 5443-280.

Coenraads, B., te Amstelveen, naar Icaruslaan 24, aldaar, tel. K 2964-4796. (75)
Dijk, J. B. van, van Emmeloord naar Ens (N.O.P.), Adr. v. Bockholtstraat 28, tel. 161.

Harten, S. van, van Giessendam naar Brandwijk, Gijbelandsedijk 90, tel. Molenaars-
graaf 106. (84)
Risseeuw, I. P., te Groede (Zl.), Prinses Marijkeplein A-348, tel. 123, gr. 420623,
P., geass. met D. Haak. (103)
Sybesma, Mej. A. M., van Heerenveen naar Groningen, tijd. Paterswoldseweg 97a,
tel. K 5900-23500 (privé), 24465 (bur.), D. b/d prov. G. v. D. in Groningen. (108)
Zantince, H., te Staphorst, naar Rouveen B-88d, aldaar, lel. K 5226-251. (117)

Golstein Brouwers, F. M. H. van, te Bemmel, tot Keuringsveearts-bacterioloog
aan het Openbaar Slachthuis te Rotterdam. (81)

Op 30 September a.s. hoopt collega,}. Groothuis, Graaf Florisstr. 12, Schiedam
zijn 25-jarig jubileum als dierenarts te herdenken.

Indien ook gij er prijs op stelt, dat steeds de nieuwste gegevens omtrent Uw personalia
bekend zijn bij de Redactie van het Diergeneeskundig Jaai boekje en, voorzover daar-
voor in aanmerking komend, in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde, gepubliceerd
worden, bericht dan steeds zo spoedig mogelijk alle wijzigingen van de gegevens, zoals
deze omtrent U in het Diergeneeskundig Jaarboekje 1954 voorkomen aan:

Uit het Instituut voor Infectieziekten der Rijks-Universiteit te Utrecht,
Directeur: Prof. Dr. JAC. JANSEN, en de Kliniek van de Gezondheidsdienst
voor Postduiven. Hoofd: Dr. J. G. C. VAN VLOTEN.

Alvorens dit ziektebeeld voor U te beschrijven is het gewenst een histo-
risch overzicht te doen voorafgaan en de nodige literatuurgegevens te
vermelden. Ik heb deze gegevens ontleend aan het voortreffelijke proef-
schrift van Dekking (1950), hetwelk handelt over psittacosis en ornithosis
in Nederland. Psittacosis is de echte papegaaienziekte, welke wordt ver-
oorzaakt door het virus, afkomstig van voornamelijk Zuid-Amerikaanse
papegaaien, ornithosis is dezelfde ziekte in de vorm zoals deze zich bij
andere vogels voordoet. Beide virussoorten zijn niet volkomen identiek.
Zo wijkt het klassieke uit papegaaien geïsoleerde virus in sommige op-
zichten af van het virus, hetwelk uit zieke duiven wordt verkregen. Als
arts geeft Dekking een uitvoerige beschrijving van deze ziekten bij de mens.
Hij deelt mede, dat infecties met het klassieke psittacosis-virus over het
algemeen zeer ernstig zijn, terwijl de lichte en middelzware gevallen voor-
namelijk veroorzaakt worden door het z.g. ornithosis-virus, hetwelk in
vele gevallen van duiven afkomstig is. Als infectiebron voor de mens is
dus de duif zeer belangrijk. Dekking schenkt dan ook aan deze vogelsoort
veel aandacht en wijdt daaraan een uitvoerige beschouwing. Hij deelt
mede, dat ornithosis bij duiven zeer veel voorkomt, de smetstof in ons land
zeer verbreid is, doch hij geeft geen beschrijving van het ziektebeeld. Ook
door andere onderzoekers worden daaromtrent geen mededelingen gedaan.
Waar duivenziekten in het algemeen zeer belangrijk kunnen zijn ■— ik
denk hier o.a. aan paratyphus, trichomoniasis, coccidiosis — en de duiven-
sport in ons land zeer veel aanhangers telt, is een nadere vermelding der
ziektesymptomen in het belang van de dierenarts alleszins gewenst.

Psittacosis en ornithosis, twee zeer nauw verwante ziekten, die bij vele
vogelsoorten enzoötisch voorkomen, kan men sporadisch ook bij de mens
aantreffen. In zijn ernstigste en meest typische vorm geeft deze laatste
infectie het klinisch beeld van een pneumonie, die door velen sedert een
tiental jaren „primair atypisch" wordt genoemd. Minder ernstige be-
smetting kan het nog „atypischer" beeld geven van een aandoening der
bovenste luchtwegen of zelfs slechts van een ,,griep"achtige koorts met
wat vage algemene klachten.

Psittacosis als een ook voor de mens besmettelijke vogelziekte is in 1874
het eerst beschreven door Jürgensen. In 1889 volgde een mededeling van
Ritter, die een uitvoerige beschrijving gaf van een in eigen gezin voor-
gekomen huisepidemie van „pneumo-typhus" met vijf patiënten, waarvan
er drie stierven. Bron der infectie was een papegaaiencollectie, waaraan,
enkele weken voor het begin der ziekte bij de familieleden, nieuwe en
blijkbaar zieke vogels waren toegevoegd. Na deze publicatie zijn regel-

1 Voordracht gehouden op 27 Maart 1954 ter gelegenheid van de Utrechtse Uni-
versiteitsdag.

matig in Zwitserland, zowel als in Duitsland, sporadische familieziekte-
gevallen van psittacosis herkend en beschreven, totdat in 1892 in Parijs
een epidemie uitbrak. Zij vond haar oorsprong in de winkels van twee
vogelhandelaars die een groot aantal papegaaien geïmporteerd hadden,
waarvan aan boord van het schip, dat hen vervoerde, reeds een aanzienlijk
deel gestorven was. Toen bleek dat de overlevenden in slechte conditie
waren en de sterfte onder de kostbare dieren zich in Parijs voortzette,
haastten de "handelaren zich, de stervende en zieke dieren zo snel mogelijk
van de hand te doen. Op deze wijze veroorzaakten zij een opeenhoping
van sporadische familie-epidemieën, die in dat jaar en de vier daarop
volgende de oorzaak waren van zeventig herkende ziektegevallen met een
letaliteit van iets meer dan 30 %.

Na deze vrij grote epidemie en waarschijnlijk als een gevolg der publi-
citeit, aan de psittacosis gegeven, werden in de volgende jaren o.a. in
Italië, Brazilië, U.S.A., Engeland, Schotland, Frankrijk en Duitsland,
vele sporadische gevallen van de ziekte gediagnostiseerd. Deze situatie
duurde tot 1929, toen zich zovele gevallen over de gehele wereld voor-
deden, gevallen bovendien bijna zonder uitzondering veroorzaakt door
Zuid-Amerikaanse papegaaien, dat men het recht heeft van een pandemie
te spreken, zelfs al is het aantal patiënten — een totaal van achthonderd
in Noord- en Zuid-Amerika en Europa — onbeduidend klein in verge-
lijking met het aantal slachtoffers der influenza-pandemie van 1919.

De psittacosis-pandemie begon in de wintermaanden -— Juli en Augustus
— in de kleine Zuid-Amerikaanse stad Cordoba, waar een verkoops-
tentoonstelling van papegaaien was georganiseerd door onervaren vogel-
handelaars, die de vogels zeer slecht verzorgden, zowel wat voedsel als
wat huisvesting betrof. Deze onvoldoende verzorging leidde onafwendbaar
tot een slechte gezondheidstoestand der vogels, waaronder vele ziekte- en
sterfgevallen voorkwamen, spoedig gevolgd door het uitbreken van ernstige
gevallen van „griep" onder de kopers. Het verband tussen vogel- en mensen-
ziekte was zo evident, dat de tentoonstelling onder de epidemiologisch
overigens weinig geschoolde bevolking van Cordoba dusdanig impopulair
werd, dat zij gedwongen was haar domicilie te kiezen in een andere stad,
die nog onwetend was van de rampzalige gebeurtenissen in Cordoba;
ook hier ontstond spoedig een ,,griep"-epidemie. Toen bovendien in
Buenos Aires enkele vooraanstaande personen, waaronder een zeer ge-
liefde actrice, aan psittacosis stierven, nam de door de couranten opge-
zweepte verontwaardiging zulke afmetingen aan, dat de vogelhandel geheel
verlamd werd. De handelaars — meer bedacht op winst dan op de ge-
zondheidstoestand van anderen — waren nu gedwongen, de vogels te
exporteren naar Noord-Amerika en Europa. Hoewel de Argentijnse
epidemie in het weekoverzicht van het Office International d\'Hygiène
Public was vermeld, heeft geen enkel land de nodige maatregelen genomen
om de import der besmette dieren te voorkomen, zodat de pandemie
vrijwel gelijktijdig in beide werelddelen uitbrak.

Het bijzondere belang van de pandemie bestaat daarin, dat zij de aan-
leiding werd tot uitgebreide aetiologische studies in Amerika, Engeland
en Duitsland. De opeenvolgende ontdekkingen van de oorzakelijke elemen-
tair-lichaampjes door Coles (1931), Lillie (1931) en Levinthal (1931);
van de diagnostische waarde van de complementbindingsreactie door
Bedson (1933) en tenslotte van de witte muis als een betrekkelijk onge-

vaarlijk proefdier door Krumwiede c.s. (1930) en Gordon (1930) —
een ontdekking die het levensgevaarlijk werken met de zeer infectieuze
vogels overbodig maakte —• vormden een stevig fundament voor de verdere
studie der ziekte.

Ook in Nederland werden tijdens de pandemie en ook nog later, tot in
1939, herhaaldelijk psittacosis-patiënten als zodanig herkend; aanvankelijk
alleen klinisch (Herderschee 1930), maar spoedig werd ook de serolo-
gische diagnostiek als een belangrijk hulpmiddel gebruikt (Minkenhof c.s.
1938, Ruys c.s. 1939, Vervoort en Ruys 1940). Tevens werd het virus
enkele malen afgezonderd (Minkenhof c.s. Vervoort en Ruys).

Papegaaien, parkieten, kanaries en andere kooivogels waren hier te
lande de besmettingsbronnen. De latere onderzoekingen van Dekking en
die van de Gezondheidsdienst voor Postduiven hebben aangetoond dat
ook onze duiven een belangrijk virusreservoir vormen.

Het bijzondere karakter der verbreiding onder de vogels wordt groten-
deels bepaald door de neiging van het virus zich aan het gastheerlichaam
aan te passen en daarin met of zonder voorafgaande klinische symptomen
een latente infectie te veroorzaken. Zulke vogels kunnen jarenlang virus-
dragers blijven en gedurende die tijd het virus intermitterend uitscheiden.
Regel schijnt echter te zijn dat na een infectie de weerstand der vogels
zo toeneemt, dat in drie tot zes maanden het virus uit alle organen ver-
dwenen is. Zolang het virus latent aanwezig is, verliest het niets van zijn
virulentie voor andere vogels of voor laboratoriumdieren.

De virusdragers kunnen periodiek virus uitscheiden. Men vindt bij hen
het virus in de steeds vergrote milt, die vooral bij oude vogels soms enorme
afmetingen kan aannemen en verder in de eierstok, nier, lever, faeces en
neusslijm. Urinewegen en neusslijmvlies zijn waarschijnlijk de uitscheidings-
wegen voor het virus. Infecties zouden tot stand komen naast direct con-
tact door inademen of per os opnemen van virushoudend stof.

Door slechte uitwendige omstandigheden, zoals klimaat, onvoldoende
voeding of behuizing, soms alleen al gevangenschap van in het wild levende
vogels, kunnen latente infecties in een duidelijke ziekte veranderen.

Tot op heden is geen vogelsoort ongevoelig gebleken voor infectie al
zijn er individuele verschillen in gevoeligheid.

Zo zou de Javaanse rijstvogel bijzonder gevoelig zijn en de gewone duif
een zekere weerstand tegen infectie met het klassieke psittacosis-virus be-
zitten (Bedson 1930). In de natuur of in fokkerijen werden de volgende
vogelsoorten geïnfecteerd gevonden: zeer vele papagaai-achtigen in
Australië, Zuid-Amerika en Afrika (Elkeles en Barros i 931, Burnet
^ö» ^J939> Meyer 1939, Tomlinson 1941); parkieten (Meyer 1933,
1934, Fortner 1935, Gerlach 1936, Haagen 1938, Ruys c.s. 1939,
Vervoort en Ruys 1940, Rubinstein 1947); kanaries (Meyer 1932,
Gerlach 1936); meeuwen en andere zeevogels (Rasmussen 1938, Haagen
1938, Pollard 1947) en, epidemiologisch van groot belang, kippen (Meyer
1941, 1942); eenden (Cox 1947) en duiven (Coles 1940, Pinkerton en

Swank 1940, Meyer i941, 1942, Eddie 1942, Smadel 1943, 1945, Andre-
wes en Mills 1943, Kirkwood 1946, Davis 1947, Labzoffsky 1947,
Hughes 1947, Tendeiro 1948) en zelfs kalkoenen (Eddie c.s. 1942).

Het uit zieke duiven en kippen geïsoleerde virus wijkt in sommige
opzichten af van het klassieke uit papegaaien geïsoleerde psittacosisvirus.
Meyer stelt daarom de naam ornithosis voor deze ziekte voor.

Tenslotte bleek onlangs (Davis 1947), dat de gewone huismus, al werd
bij een honderdtal onderzochte exemplaren het virus niet aangetroffen
en al bleek een vijftigtal ook serologisch negatief, toch gevoelig is voor
infectie en dus niet a priori als infectiebron kan worden uitgesloten.

Zoals reeds is medegedeeld, is het psittacosisvirus, behalve voor vogels,
ook voor de mens in hoge mate infectieus. Dit blijkt niet alleen uit de talrijke
infecties in huisgezinnen (Elkeles en Barros 1931), maar ook uit de
waargenomen laboratoriuminfecties. Steeds valt hierbij op, dat voor het
tot stand komen van een besmetting direct contact met vogels, hoewel
in het merendeel der gevallen de oorzaak, allerminst noodzakelijk is.
Vooral in de grote laboratorium-infectie in het National Institute of
Health (Mc. Coy 1934) was een aantal der zieken niet eens op de ver-
dieping geweest, waar zich de zieke papegaaien bevonden. Algemeen
neemt men aan, dat besmetting in de regel veroorzaakt wordt door het
inademen van stof, dat gedroogde deeltjes faeces of neusslijm van zieke
vogels bevat. Sturdie en Scott (1930) veronderstellen bij humane infectie-
bron de mogelijkheid ener infectie per os.

Alle vogelsoorten, die geïnfecteerd zijn gevonden, kunnen tevens in-
fectiebron voor de mens zijn. Bij de meeste vogels is de infectie eerst naar
aanleiding van een klinisch geval bij de mens ontdekt.

Niet alleen duidelijk zieke vogels, ook ogenschijnlijk gezonde virus-
dragers kunnen bij de mens een infectie veroorzaken. Mf.yer (1933) vond
dat de jonge vogels, die in de regel ernstiger ziek zijn dan de oude, ook
vaker oorzaak zijn van menselijke ziektegevallen. Nooit echter mag men
de diagnose psittacosis bij de mens onwaarschijnlijk achten, omdat de
vogels, waarmee de patiënt in —- zelfs verwijderd — contact is geweest,
„gezond" zijn.

De infectie openbaart zich bij de mens in zijn ernstigste vorm als een
„atypische" pneumonie met, vooral vroeger, een hoge letaliteit (i 20 %).
Zij kan echter ook lichter verlopen en zich voordoen als min of meer
ernstige „griep", waarbij zelfs röntgenologisch geen longafwijkingen aan-
toonbaar zijn, of als „angina", of zelfs als lichte verkoudheid en zij kan
tenslotte geheel symptoomloos verlopen. In dit laatste geval kan men een
enkele maal gedurende maanden het virus uit de keel isoleren (Gerlach
1936) of nog jarenlang complementbindende antilichamen aantonen.

Het psittacosis-virus, dat met de microscoop vrijwel gelijktijdig ontdekt
is door Lillie, Coles en Levinthal, behoort tot de grootste virussoorten.
Het is zeer goed kleurbaar met de methodes van Giemsa, Macchiavello
en Castaneda en doet zich dan meestal voor als een intracellulaire opeen-
hoping van ronde of enigszins langwerpige elementairlichaampjes, die
omstreeks 450 m/u, groot zijn.

Volgens Bland en Canti, wier publicatie buitengewoon fraai geïllu-
streerd is, kunnen wij in de cellen van een weefselcultuur de volgende
phasen onderscheiden: in de eerste 8 uur na de infectie is in de cel niets
te zien, van 8—24 uur post infectionum vormen zich in het protoplasma

homogene „plaques", eerst gering in aantal en klein van afmeting (5—
10 /u.), later meer en groter, zonder ooit de afmeting van de celkern te
overschrijden. Bij sterke ontkleuring blijkt de plaque uit grote elementair-
lichaampjes (1 /x) te bestaan, omgeven door een lichter gekleurde matrix.
Soms zijn deze grote elementairlichaampjes ook zonder sterke ontkleuring
te zien (na 18—24 uur). Hierop volgt na 24—48 uur de phase der inter-
mediaire vormen, met alle overgangen tussen grote en normale elementair-
lichaampjes, die geleidelijk overgaat in de phase der elementairlichaampjes
naar de drie ontdekkers Lillie, Coles en Levinthal, L.C.L.-lichaampjes
genaamd. Deze liggen dan, vaak in grote getale, in het protoplasma. Men
ziet dan intracellulaire „kolonies" van L.C.L.-lichaampjes, die scherp
begrensd zijn ten opzichte van het cytoplasma, alsof zij door een kapsel
zijn omgeven. In het donkere veld wordt deze „kapsel" duidelijk; tevens
blijkt dan, dat in de intermediaire phase de Brownse beweging der
L.C.L.-lichaampjes toeneemt, naarmate zij kleiner worden.

Het is niet verwonderlijk, dat zowel de namen: Microbacterium multi-
forme (Levinthal) als Rickettsia psittaci (Lillie) zijn voorgeslagen.
Vóór de indeling bij de bacteriën pleiten een aantal, vooral biochemische
eigenschappen, zoals een positieve Feulgen-reactie en de gevoeligheid
voor penicilline en sulfonamiden, benevens het bijzondere karakter der
pathologisch-anatomische afwykingen die het veroorzaakt, die aan een
bacteriële infectie doen denken. Er tegen pleiten enkele eigenschappen,
die het viruskarakter dezer ziektekiem onderstrepen, waarbij vooral het
obligaat voorkomen als intracellulaire parasiet een zwaarwegend argument
is. Bauer (1949) wijst er op, dat men in de ontwikkelingscyclus geen ver-
meerdering door splijting ziet, zoals bij de bacteriën, maar een systemati-
sche, geleidelijke omzetting van cytoplasma der cel in virus-materiaal.
Rake (1947) bepaalt de taxonomische positie als volgt: Orde: Rickcttsiales,
Familie: Chlamydozoaceae, Genus: Miyagawanella, doch het is gebleken,
dat ook Rake\'s indeling niet onaanvechtbaar is.

Het is nimmer gelukt, het virus tot vermeerdering te brengen op een
levenloze voedingsbodem. Het psittacosis-virus laat zich goed kweken
in dooierzak, chorioallantoïsmembraan, allantoïsvloeistof en amnionholte
van het bebroede kippenei en tenslotte in een groot aantal proefdieren.
Van de vogels is er nog geen soort ongevoelig gevonden voor infectie met
het virus, al vertoont de duif een zekere weerstand (Bedson), die zich o.a.
manifesteert in resistentie tegen intracerebrale enting met stammen van
papegaaien afkomstig. Het uit duiven geïsoleerde virus (ornithosis) is,
langs deze weg ingebracht, wel pathogeen. Als proefdieren hebben vogels
echter het grote bezwaar dat het virus, waarschijnlijk via de nieren, met
de ontlasting uitgescheiden wordt, waardoor het werken met geïnfecteerde
vogels zeer gevaarlijk is. Het ideale proefdier is daarom de witte muis,
die gemakkelijk langs intraperitoneale, intranasale en intracerebrale weg
geïnfecteerd kan worden. Dekking geeft aan de intranasale enting de
voorkeur, omdat de muizelongen alsdan zeer rijk aan virus zijn. Wanneer
de muizen voor de intranasale infectie met zeer veel zorg genarcotiseerd
worden, kan het gevaar tot een minimum beperkt blijven. Bij een goede
narcose wordt de druppel ogenblikkelijk door de neusgaten opgezogen.
Is de narcose niet diep genoeg, dan zijn de van het neusslijmvlies uitgaande
reflexen niet opgeheven en het infectieuze materiaal wordt uitgeproest.
Hetzelfde gebeurt bij een te diepe narcose, waarbij de ademhaling stotend

is geworden. Het bepalen van de goede narcosediepte vereist dus veel
routine en ervaring. Dekking gebruikt uitsluitend antigenen uit muize-
longen of chorioallantoïsmembranen bereid. In Amerika worden in hoofd-
zaak de organen van het bebroede kippenei gebruikt voor de antigeen-
bereiding.

Voor het vaststellen van de diagnose wordt gebruik gemaakt van de
complementbindingsreactie op psittacosis. De diagnostische waarde van
de precipitatie- en agglutinatiereacties bij psittacosis-infecties is zeer gering.
Laatstgenoemde reacties vinden dan ook geen toepassing.

Zoals reeds in de aanvang werd medegedeeld, zijn bovenstaande lite-
ratuurgegevens ontleend aan het proefschrift van Dekking (1950). Ik
heb gemeend U deze gegevens niet te mogen onthouden, omdat zij voor
een juist begrip en inzicht onontbeerlijk zijn.

Ornithosis bij duiven is een besmettelijke aandoening, welke gemeenlijk
de gehele koppel aantast en zich lang niet altijd op duidelijk zichtbare
wijze openbaart.

Het oorzakelijke virus kan worden aangetroffen in de longen, milt,
nieren, eierstok en lever en wordt waarschijnlijk via de urinewegen en het
neusslijmvlies uitgescheiden. Ook een uitscheiding via de ogen wordt zeer
wel mogelijk geacht. Faeces, neusslijm en oogvocht kunnen dus de smet-
stof bevatten. Het virus is bestand tegen indrogen en kan in gedroogde
toestand maandenlang infectieus blijven. Tegenwoordig neemt men dan
ook algemeen aan, dat de infectie in de regel verooorzaakt wordt door het
inademen of door opname per os van virushoudend stof, van stof dus,
dat gedroogde deeltjes faeces of neusslijm van zieke vogels bevat. Daar-
naast speelt de infectie door direct contact een grote rol. Het spreekt
vanzelf, dat de ziekte op deze wijze een zeer besmettelijk karakter krijgt.

Onder de postduiven wordt de infectie verbreid door gezamenlijke soms
dagenlange reizen, die zij vele malen \'s jaars ondernemen naar België,
Frankrijk, Engeland en soms ook naar Spanje en Italië. Zij worden hiertoe
verzonden in zeer wijdmazige manden, waarbij ruimschoots gelegenheid
bestaat voor algemene verspreiding der opgedroogde, besmettelijke faeces
(Dekking). De besmettingskans wordt nog vergroot, doordat een belang-
rijk percentage gevormd wordt door eerstejaars vogels, meegezonden uit
een oogpunt van selectie, die enerzijds het vatbaarst zijn voor infectie,
anderzijds, indien zij besmet zijn, het meeste virus uitscheiden. Onder de
sierduiven, die waarschijnlijk in mindere mate geïnfecteerd zijn, wordt
de besmetting verbreid door de gewoonte der liefhebbers om op grote
schaal vogels onderling te ruilen ofte verkopen. Ook de herhaalde tentoon-
stellingen bieden gelegenheid voor besmettelijk contact. Ornithosis onder
duiven komt dan ook algemeen voor. De smetstof is in ons land zeer
verbreid.

Door de Gezondheidsdienst voor Postduiven werden in 1950 316 gevallen
van ornithosis door bloedonderzoek vastgesteld; dat is 6.9 % van het
aantal onderzochte vogels. In 1951 bedroeg dit aantal 375 (6.3 %), in

Gelukkig kunnen we hieraan toevoegen, dat de dieren de infectie als
regel na enkele weken of maanden vanzelf overwinnen. Dit tijdstip moet
gerekend worden van de besmetting af, welke zelden precies bekend is
en niet vanaf de dag, dat deze wordt vastgesteld. Het toedienen van

geneesmiddelen is van ondergeschikt belang. Goede verzorging is hoofd-
zaak. Na genezing zijn de dieren waarschijnlijk levenslang onvatbaar
en de practijk heeft aangetoond, dat zij dan weer tot topprestaties in staat
zijn.

Voor het vaststellen van de diagnose wordt bloed afgenomen voor het
verrichten van de complementbindingsreactie op ornithosis. Een positieve
complementbindingsreactie is bewijzend voor ornithosis, een negatieve
reactie sluit deze ziekte niet uit.

Elke duif, die aan onze kliniek ter behandeling wordt aangeboden,
wordt systematisch onderzocht en, wanneer daar aanleiding toe bestaat,
wordt bloed afgenomen voor het onderzoek op ornithosis en paratyphus.
Zijn de aanwijzingen voor het bloedonderzoek op paratyphus in de regel
vrij scherp, bij ornithosis is dat dikwijls niet het geval, ja kunnen deze
aanwijzingen vrijwel geheel ontbreken. We kunnen dus een indeling
maken in:

Groep a. Nu en dan worden op onze kliniek duiven aangeboden met
de mededeling, dat zij het ,,niet doen". De eigenaar vertelt dan, dat zijn
vogels altijd uitstekend gevlogen hebben, hij steeds in de prijzen is gevallen
en nu geheel kansloos is. Zijn dieren blijven minder lang in de lucht en
hoewel zij uiterlijk goed gezond lijken, moet er volgens hem wat aan man-
keren. Dit zegt hij met veel nadruk, omdat zijn duiven van prima
„ras" zijn.

In dergelijke gevallen wordt zeer vaak ornithosis gevonden, waardoor
de dieren niet in staat zijn topprestaties te verrichten. Doch ook dit
criterium kan ontbreken. Uit prachtige, gezonde vogels is zonder moeite
het virus geïsoleerd. Dit maakt de bestrijding der ziekte uiterst moeilijk,
omdat dus smetstof verspreid kan worden, zonder dat wij daar kennis
van dragen.

Groep b. Uit de aard der zaak worden in onze kliniek zeer veel duiven
door middel van de complementbindingsreactie op ornithosis onderzocht
en al vrij spoedig bleek, dat bij dat onderzoek vrij vaste richtlijnen ge-
volgd konden worden. We zijn tegenwoordig zo ver, dat alle duiven,
welke reutelen, knorren, zagen, brommen als een oude man of hoe de
eigenaar deze geluiden verder wil betitelen, op ornithosis worden onder-
zocht en vrijwel steeds wordt in dergelijke gevallen deze ziekte vastgesteld.
Ook natte of tranende ogen worden vaak waargenomen. Reutelen en natte
ogen zijn dan ook typische ornithosisverschijnselen! Beide symptomen kunnen
gelijktijdig aanwezig zijn, doch kunnen ook afzonderlijk optreden. Soms
meldt de eigenaar, dat hij veel duiven heeft met natte ogen. Ook dan
blijkt ornithosis de oorzaak te zijn. De eetlust der dieren blijft in de regel
vrij goed. Een ernstig zieke indruk maken zij niet. Soms kan de ziekte
erbarmelijke afmetingen aannemen en bereiken ons berichten, dat zij in
sommige streken op vrijwel alle hokken voorkomt.

Zoals we reeds gemeld hebben, wordt de infectie als regel na enkele
weken of maanden vanzelf overwonnen. Het toedienen van geneesmiddelen
is dus overbodig. Rust en goede voeding zijn hoofdzaak.

Het is niet mogelijk om voor de bestrijding van ornithosis bij duiven
redelijke en uitvoerbare richtlijnen op te stellen, omdat een criterium voor
besmettelijkheid ontbreekt. Nooit mag men de diagnose ornithosis bij

de mens onwaarschijnlijk achten, omdat de vogels, waarmee de patiënt
in — zelfs verwijderd — contact is geweest, klinisch gezond zijn. Van
geen enkele levende postduif is met zekerheid uit te maken of hij niet
besmettelijk is. Uit prachtige gezonde vogels is bij sectie zonder moeite
het virus geïsoleerd. De smetstof is in ons land zeer verbreid en het wed-
strijdvliegen werkt de verbreiding in de hand.

Men zal deze feiten moeten aanvaarden zoals ze zijn. Afdoende be-
strijding is niet mogelijk. Gelukkig is, ondanks de grote verspreiding bij de
duif, het overgaan van ornithosis op de mens sporadisch. Bovendien is
het ziekmakend vermogen van het duivenvirus aanmerkelijk geringer dan
van het papegaaien-virus.

Ten opzichte van het psittacosis-virus, zoals dit in papegaaien en pape-
gaai-achtige vogels voorkomt, dient men aanmerkelijk agressiever te zijn,
omdat dit als zeer besmettelijk beschouwd moet worden en veelal over de
klassieke virulentie beschikt. Het is aangewezen, de in- en doorvoer van
deze vogels in verband met psittacosis te verbieden of niet dan voorwaardelijk
toe te staan. Op grond van de vogelziektewet is zulks echter niet mogelijk,
daar in artikel 3 sub 2 van deze wet wordt bepaald, dat alleen dan een
ziekte als besmettelijke ziekte van vogels kan worden aangewezen door
de Minister van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening, indien deze
ziekte een gevaar kan opleveren voor ernstige aantasting van de pluimvee-
stapel. De mens wordt door de vogelziektewet dus primair niet beschermd.
Een andere wettelijke regeling zal dus noodzakelijk zijn om hierin te
voorzien, waarbij zou kunnen worden bepaald, dat alleen dan ontheffing
van het verbod van in- en doorvoer mogelijk is, wanneer de nodige voor-
zorgen tegen eventuele overbrenging van besmetting zijn getroffen. Een
quarantaine van minstens drie maanden zou alsdan noodzakelijk zijn,
een serologische controle zou maandelijks moeten geschieden.

Op deze wijze zou men een redelijke, hoewel geen absolute garantie
hebben, dat geen actief virus uitscheidende vogels in Nederland geïmpor-
teerd worden. Vogels met een blijvende titer van 1 : 320 of hoger en vogels
met een stijgende titer zouden afgemaakt moeten worden. Doch ook al
heeft men wettelijk een solide basis voor de psittacosis-bestrijding, dan
blijft deze technisch nog zeer moeilijk.

Psittacosis en ornithosis zijn twee zeer nauw verwante ziekten, die bij vele
vogelsoorten enzoötisch voorkomen. Psittacosis is de echte papegaaien-
ziekte, welke wordt veroorzaakt door het virus, afkomstig van voornamelijk
Zuid-Amerikaanse papegaaien, ornithosis is dezelfde ziekte in de vorm zo-
als deze zich bij andere vogels voordoet. Tot op heden is geen vogelsoort
ongevoelig gebleken voor infectie al zijn er individuele verschillen in gevoe-
ligheid.

Beide virussoorten zijn niet volkomen identiek. Zo wijkt het klassieke uit
papegaaien geïsoleerde virus in sommige opzichten af van het virus, hetwelk
uit zieke duiven wordt verkregen. Als arts geeft Dekking in zijn voortref-
felijke proefschrift (1950), hetwelk handelt over psittacosis en ornithosis in
Nederland, een uitvoerige beschrijving van deze ziekten bij de mens.
Hij deelt mede, dat infecties met het klassieke psittacosis-virus over het
algemeen zeer ernstig zijn, terwijl de lichte en middelzware gevallen voor-

namelijk veroorzaakt worden door het z.g. ornithosis-virus, hetwelk in vele
gevallen van duiven afkomstig is. Als infectiebron voor de mens is dus de
duif zeer belangrijk. Dekking schenkt dan ook aan deze vogelsoort veel
aandacht en wijdt daaraan een uitvoerige beschouwing. Hij deelt mede, dat
ornithosis bij duiven zeer veel voorkomt, doch hij geeft geen beschrijving
van het ziektebeeld. Ook door andere onderzoekers worden daaromtrent
geen mededelingen gedaan.

Evenals paratyphus komt ook ornithosis bij duiven zeer veel voor. De
smetstof is in ons land zeer verbreid. Door middel van de complements-
bindingsreactie werden in 1950 door de Gezondheidsdienst voor Postduiven
316 gevallen van ornithosis vastgesteld. In 1951 bedroeg dit aantal 375, in
1952 509 en in 1953 306. Zijn de aanwijzingen van het bloedonderzoek op
paratyphus in de regel vrij scherp, bij ornithosis is dat dikwijls niet het
geval, ja kunnen deze aanwijzingen vrijwel geheel ontbreken. Reutelen en
natte ogen zijn typische ornithosisverschijnselen. Vaak zijn de ziektesymp-
tomen echter uiterst vaag.

Psittacosis and ornithosis are two closely related diseases which occur in many species
of birds enzootically. Psittacosis is actually the disease of parrots, and is caused by the
virus coming mainly from South American parrots; ornithosis is the same disease in the
form which affects other birds. Till now, no species of bird has appeared to be insensible
to the infection, although there are individual differences in sensibility.

The two sorts of virus are not completely identical. The classical virus, isolated from
parrots, differs in some aspects from the virus which is obtained from diseased pigeons.

In his excellent thesis (1950), which deals with psittacosis and ornithosis in the Nether-
lands, Dekking gives, as a doctor, a detailed description of these diseases in men. He
reports that infections with the classical psittacosis virus are generally very serious,
whilst the light and medium cases are mainly caused by the so-called ornithosis virus,
which in many cases is coming from pigeons.

Therefore the pigeon is very important as a source of infection for men. Dekking,
therefore, draws attention to this species of bird, and gives a detailed survey of it. He
reports that ornithosis often occurs in pigeons, but he does not give a description of the
picture of the disease. Other investigators do not report on this subject either.

As well as paratyphoid, ornithosis also often occurs in pigeons. The virus is widely
spread in our country. In 1950, 316 cases of ornithosis were determined by the Health
Service for Pigeons by means of the complement fixation test. In 1951 this number
amounted to 375, in 1952 to 509, and in 1953 to 306. The indications of the blood
examination of paratyphoid are usually rather distinct, in ornithosis this is not often
the case and these indications can even be completely absent.

Rattling of the throat and wet eyes are typical symptoms of ornithosis. However
these symptoms are often very vague.

La psittacose et 1\'ornithose sont deux maladies très étroitement affiliées qui se présen-
tent enzootiquement chez beaucoup d\'espèces avicoles. La psittacose est une véritable
maladie de perroquets causée par le virus provenant principalement de perroquets sud-
américains; l\'ornithose est la même maladie dans la forme telle qu\'elle se présente chez
d\'autres oiseaux. Jusqu\'à présent aucune espèce avicole ne s\'est trouvée insensible à
l\'infection, bien qu\'il y ait des différences individuelles en sensibilité.

Les deux sortes de virus ne sont pas complètement identiques. Ainsi le virus classique
isolé des perroquets s\'écarte à certains égards du virus obtenu de pigeons malades.

Comme médecin Dekking donne dans son excellente thèse (1950) où il s\'agit de psitta-

cosis et d\'ornithosis aux Pay-Bas, une description détaillée de ces maladies chez l\'homme.
Il communique que les infections avec le virus-psittacosis classique sont en général très
graves, et que les cas légers et mi-graves sont provoqués principalement par ce qu\'on
appelle le virus-ornithosis provenant dans beaucoup de cas de pigeons. Comme source
d\'infection pour l\'homme, le pigeon est donc très important. Aussi Dekking prête-t-il
beaucoup attention à cette catégorie d\'oiseaux et communique que l\'ornithosis chez
les pigeons se présente souvent, mais il ne donne pas de description du syndrome. Les
autres expérimentateurs non plus ne font de communications à cet égard.

Ainsi que le paratyphus, l\'ornithosis se présente aussi très souvent chez les pigeons.
Le virus est très répandu dans notre pays. A l\'aide de la fixation de complément
le Service de Santé pour Pigeons-voyageurs avait constaté en 1950, 316 cas, d\'ornithosis.
En 1951 ce nombre était de 375, en 1952 de 509 et en 1953 de 306. Si les indications
de l\'examen du sang sur le paratyphus sont en général assez nettes, chez l\'ornithosis
ce n\'est souvent pas le cas, oui, il arrive même que ces indications manquent à peu près
totalement. Le râlcment et les yeux mouillés sont des symptômes typiquesd\'ornithosis,
souvent cependant, les symptômes sont extrêmement vagues.

Psittacosis und Ornithosis sind zwei, sehr nahe verwandte Krankheiten, die bei vielen
Vogelarten enzoötisch auftreten.

Psittacosis ist die echte Papageienkrankheit, welche vornehmlich durch den Virus
südamerikanischer Papageien verursacht wird, während Ornithosis, so, wie sie bei
anderen Vögeln verläuft, der Form nach die gleiche Krankheit darstellt. Bis heute hat
sich keine Vogelart für Infektion unempfänglich erwiesen, wenn es auch individuelle
Unterschiede in der Empfänglichkeit gibt.

Beide Virussorten sind jedoch nicht von vollkommen gleicher Identität. So weicht
der klassische, aus Papageien isolierte Virus in mancherlei Hinsicht von dem Virus ab,
den man z.B. von erkrankten Tauben erhält.

Vom ärztlichen Standpunkt aus gesehen, gibt Dekking in seiner ausgezeichneten,
über Psittacosis und Ornithosis in den Niederlanden handelnden Dissertation (1950),
eine ausführliche Beschreibung dieser Krankheiten beim Menschen. Er teilt darin mit,
dass i.allgemeinen Infektionen mit dem klassischen Psittacosisvirus, sehr ernster Natur
sind, während leichte und mittelschwere Fälle hauptsächlich durch den sogenannten,
meistens von Tauben herrührenden Ornithosisvirus verursacht werden. Als Infektions-
quelle für den Menschen ist also die Taube sehr bedeutsam. Dekking schcnkt dann auch
dieser Vogelart seine besondere Aufmerksamkeit, indem er dieselbe einer eingehenden
Betrachtung unterwirft. Er schreibt, dass Ornithosis bei Tauben sehr viel vorkommt,
leider gibt er jedoch keine Beschreibung des Krankheitsbildcs. Auch von anderen
Forschern wurden bisher keine näheren Mitteilungen hierüber gemacht.

Genau wie Paratyphus kommt auch bei Tauben sehr oft Ornithosis vor. Der An-
steckungsstoffist in unserem Lande sehr verbreitet. Mit Hilfe der Komplemcntbindungs-
reaktion wurden durch den Gesundheitsdienst für Brieftauben im Jahre 1950
316 Fälle Ornithosis festgestellt. Im Jahre 1951 betrug diese Zahl 375, 1952 509 und
\'953 = 306.

Während bei der Blutuntersuchung auf Paratyphus die Anweisungen in der Regel
ziemlich scharf sind, ist dieses bei Ornithosis oft nicht der Fall, ja, es können solche
Anweisungen selbst vollkommen fehlen.

Röcheln und tränende Augen sind typische Ornithosiserscheinungen. Oft sind die
Krankheitssymptome jedoch äusserst verschwommen.

In de vorige jaargang van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde is door
H. Kunst een algemeen overzicht gegeven der microörganismen van. de
pleuropneumoniegroep. Het hier volgende is een samenvatting van enkele
onzer ervaringen met een der door deze merkwaardige microben veroor-
zaakte dierziekte.

Agalactia contagiosa van schapen en geiten is in tegenstelling met hetgeen
de naam zou doen vermoeden, niet een lijden dat zich tot de melkklier
beperkt, maar een systeemziekte, die zowel mannelijke als vrouwelijke
dieren aantast. Het symptoom, dat de naam bepaalde, kan dus zelfs geheel
aan het ziektesyndroom ontbreken.

Buiten de Franse en Italiaanse literatuur is betrekkelijk weinig aandacht
aan deze ziekte gewijd, hetgeen niet in overeenstemming is met de belang-
rijke oeconomische schade, die zij teweeg kan brengen. In het handboek
van Hutyra, Marek en Manninger, dat naar volled\'gheid streeft, zal
men vergeefs naar dit hoofdstuk zoeken. Daarentegen, hoewel de verwekker
niet tot de virussoorten behoort, besteden Levaditi, Lepine en Verge (i)
in „Les Ultravirus des maladies animales" twaalf bladzijden aan haar
bespreking.

De territoriale verbreiding van deze agalactia is beperkt. In de aanvang
van de vorige eeuw werd zij reeds in Italië beschreven (2), vijftig jaren later
in Zwitserland (3), daarna in verschillende Middcllandse-Zee-gebieden
en aangrenzende landen (Frankrijk, Spanje, Roemenië, Dalmatië, Yugo-
slavië, Griekenland, Algerië en Marocco). Er is geen verklaring voor het
feit, dat de ziekte, ondanks haar grote besmettelijkheid, niet de neiging
heeft getoond zich buiten deze gebieden te verbreiden. Dit is des te op-
merkelijker omdat, zoals ook bij onze waarnemingen gebleken is, de smet-
stof gemakkelijk met geïmporteerde dieren kan worden ingevoerd.

In andere landen waargenomen vormen van agalactia bij kleine her-
kauwers bleken andere aetiologie te bezitten.

Schapen en geiten kunnen aan peracuut verlopende agalaccia binnen
48 uren, zonder karakteristieke verschijnselen, te gronde gaan. Bij minder
stormachtig beloop stijgt de lichaamstemperatuur snel, de eetlust gaat
verloren en na twee of drie dagen treden etterige onstekingen op van ogen,
gewrichten en uier. De dieren zijn suf, verzwakken spoedig en sterven
gewoonlijk binnen een week. Ook bij milder ziektebeloop treden de zelfde
localisaties op de voorgrond. Meestal ontwikkelt het lijden zich in subchro-
nische of chronische vorm. De melkklier atrophieert en is plaatselijk ver-
hard; het secretum wijkt sterk af van normale melk.

De gewrichten zwellen en zijn warm en pijnlijk. Het hoornvlies wordt
troebel en ulcereert. Ook in deze gevallen treft men dus weer het trias
mastitis, arthritis en keratitis aan. Dikwijls volgt abortus. De melkgift
vermindert of gaat geheel verloren. Vele dieren kreupelen, steunen op de
carpaalgewrichten (zie foto) of blijven liggen. Zij verzwakken snel en ster-
ven tenslotte in uitgeputte toestand. De ziekteduur in deze gevallen wisselt
tussen 5 en 30 dagen.

Sinds 1923 is bekend, dat de besmettelijke agalactia veroorzaakt wordt
door een microörganisme (Capromyces agalactiae) (3), dat zeer na verwant
is aan dat der longziekte (pleuropneumonia contagiosa) van het rund
(Bovomyces pleuropneuinoniae) (4).

De groep der pleuropneumonieachtige (pl.pn.) microben neemt volgens
de meeste onderzoekers een plaats in tussen bacteriën en virus. Zoals de
virussoorten passeren zij bacteriefilters, met bacteriën hebben zij gemeen,
dat zij op levenloze voedingsbodems kunnen worden gekweekt. De pl.pn.
microben bevinden zich in de slijmvliezen van mens en dieren. Hun grote
teerheid maakt het vervaardigen van een bevredigend microscopisch prae-
paraat uiterst moeilijk. Zij doen zich, in hun verschillende ontwikkelings-
phasen, op zonderlinge wijze voor: als gramnegatieve kleine korreltjes,
staafjes, draden, ronde vormen en blazen, in grootte wisselend tussen 0.15
en 10 micra. Groei heeft alleen plaats op voedingsbodems die veel dierlijk
eiwit bevatten. Op serumagar ontstaan na enkele dagen zeer kleine, kleur-
loze, vlakke kolonies met opaak centrum, die spoedig autolyseren. In
serumbouillon treedt zwakke troebeling op. Capromyces agalactiae kan op
grond van serologische en immunologische verschillen van Bovomyces
pleuropneumoniae worden onderscheiden.

De ziekte is alleen waargenomen bij schapen en geiten. Natuurlijke
besmetting is niet bij andere diersoorten aangetroffen. Kleine proefdieren
bleken refractair te zijn voor experimentele infectie. In bebroede kippen-
eieren vermenigvuldigt C. agalactiae zich snel.

De genese der eerste door ons waargenomen gevallen van agalactia
deed sterk vermoeden, dat zich onder de inheemse Arabische geiten smet-
stofdragers bevonden. Tot voor enkele jaren trof men in Palestina vrijwel
alleen het kleine sterke ras der Balladiye-geiten aan, in kudden grazend
en onder zeer ongunstige hygiënische omstandigheden levend. Hoewel
deze ongetwijfeld bevorderlijk waren voor de verbreiding van besmetting,
was agalactia bij de kleine herkauwers in dit land onbekend. Pijnlijke
gewrichtszwellingen, die meermalen bij geiten werden waargenomen,
konden misschien duiden op het bestaan van een licht verlopende vorm der
ziekte, maar hun aetiologie werd niet opgespoord.

De eerste authochtone enzoötie van agalactia werd ontdekt in Maart
1949. In een Joodse nederzetting op het Carmelgebergte, benoorden Haifa,
werden de geiten gevaccineerd tegen pokken met een door de dierenarts
zelf bereide entstof, die hij op simpele wijze had vervaardigd uit de verse

huidkorsten van een aan pokken lijdende geit, in een veraf gelegen Ara-
bisch dorp. Dit dier stierf de dag nadat de korsten waren verzameld. In
één der kudden van Balladiye-geiten werden 45 jonge dieren intradermaal
geënt met 0.1 ml vaccine en in de andere kudde 150 volwassen geiten
en 30 jongen. Binnen tien dagen was meer dan de helft dezer dieren ziek,
vooral de jonge. Op de plaats van inspuiting ontstonden uitgebreide pijn-
lijke zwellingen, de gewrichten hadden verschijnselen van acute ontsteking
(fluctuerende, warme, pijnlijke zwelling), de meeste dieren vertoonden
een min of meer ernstige keratitis en secretie uit ogen en neusgaten. Mastitis
werd niet waargenomen.

Twee zieke jongen, een volwassen geit en een bok werden voor nader
onderzoek naar het Veterinaire Instituut in Tel Aviv gezonden. De jonge
dieren hadden sterk gezwollen carpaalgewrichten en hoorn- en bindvlies-
ontsteking. Beide volwassen dieren waren niet bij machte te staan tenge-
volge van ontsteking der beide carpaalgewrichten. Zij hadden bovendien
ernstige keratitis en conjunctivitis en sterke neusuitvloeiing. De melk had
normaal aspect; aan de uier waren geen afwijkingen te vinden. De jonge
geitjes stierven resp. 2 en 3 dagen na aankomst. De kachectische volwassen
geit werd na een week gedood en de bok herstelde geleidelijk van zijn
ziekte. Bij het post-mortale onderzoek werden veranderingen gevonden
in de carpale, tarsale en tibio-femorale gewrichten, die veel troebele,
enigszins gelatineuse vloeistof met witachtige vlokken bevatten. Op de
gewrichtsvlakten bevonden zich erosies. In voedingsbodems welke 10
percent runderserum bevatten ontwikkelde zich uit de vloeistof der aan-
getaste gewrichten een pl.pn. microörganisme welks eigenschappen over-
eenkwamen met die van Capromyces agalactiae.

De pokkenvaccinatic was dus zeer waarschijnlijk de directe oorzaak
geweest van het optreden der contagieuse agalactie onder de geiten.

1) In Februari 1950 werden drie zieke geiten ter onderzoek gebracht
naar het Veterinaire Instituut. Zij maakten deel uit van een juist uit Roe-
menië ingevoerde partij Saanengeiten, waarvan bij aankomst verschillende
ziek bleken te zijn. Het meest opvallend was de ontsteking der uiers, die
zeer vast waren en een secretum produceerden, dat waterig was en grauwe
vlokken bevatte, of dik-etterig. Eén der geiten had sterk gezwollen carpaal-
gewrichten en liep op de ,,voorknieën". Twee andere bewogen zich met
stijve gang en hun gewrichten waren licht gezwollen. De dag na aankomst
stierf één der geiten. Uit de carpaalgewrichten en de melkklier werd een
reine kweek van pl.pn. organismen geïsoleerd. Zij werden ook gekweekt
uit cle melk van een der andere geiten.

2) Ook bij latere importen uit Roemenië en Zwitserland werden geiten
aangetroffen die clinisch verdacht waren van agalactia en deze diagnose
kon in de meeste gevallen door laboratoriumonderzoek worden bevestigd.
Na observatie in het quarantainestation, in de haven van Haifa, werden
alle van agalactia verdachte dieren ter plaatse vernietigd. De clinisch
onverdachte geiten werden vrij gegeven en verdeeld over kleine landbouw
bedrijven. Gedurende meer dan drie jaren werd daarna agalactia in het
land niet meer waargenomen. Eerst in Mei 1953 traden weer gevallen op
in een kudde van 16 Saanengeiten (12 volwassenen en 4 jongen). De ziekte

verbreidde zich snel over alle dieren. De melkgevende geiten leden aan
mastitis in verschillende stadia van ontwikkeling. Alle hadden arthritis,
maar bij geen enkele werden oogaandoeningen opgemerkt. Uit de melk
van 4 der 5 onderzochte geiten en uit de carpaalgewrichtsvloeistof van
drie der jonge dieren werden pl.pn. microben in cultuur geïsoleerd. Zeven
der geiten waren zodanig verzwakt, dat zij moesten worden opgeruimd.

A) Intradermale besmetting met de Balladiye-stam (geïsoleerd uit een geit
van de eerste authochtone enzoötie).

1) Bij een acht weken oud Saanen-jong werd 0.1 ml van een 8 dagen in
serumbouillon gegroeide cultuur in de huid gebracht. Drie dagen daarna
steeg de lichaamstemperatuur tot 41.6° C., de kop werd laag gehouden,
het dier rilde en at niet meer. Op de injectieplaats ontwikkelde zich een
uitgebreide pijnlijke zwelling. Hoewel de carpaalgewrichten niet verdikt
waren, veroorzaakte druk wel pijnreactie. Ook de lumbale wervelstreek
was zeer gevoelig voor druk. De rug was opgebogen. De volgende dag was
de temperatuur 40.6° C. Het dier bleef liggen en in de nacht stierf het.
Een reine cultuur van Capromyces werd geïsoleerd uit het bloed, de hart-
spier, lever, milt, nieren, hersenen, beenmerg, urine en gal.

2) o. i ml van een zes dagen gegroeide cultuur uit de door lyophilisering
verduurzaamde oorspronkelijke kweek, werd in de huid gespoten van een
zes maanden oude Balladiye-geit. Vier dagen later steeg de temperatuur
tot 41.8° C.; het dier at niet meer en bleef liggen. Er was uitvloeiing uit
de neusgaten en speekselvloed. De zelfde dag stierf de geit. Hoewel geen
afwijkingen aan de gewrichten werden gevonden, kon een reine cultuur
van pl.pn.-microben uit de carpaalgewrichtsvloeistof worden gekweekt.
Cultures werden ook verkregen uit het hartebloed, de pericardiale vloeistof,
het beenmerg, de lever, nieren, milt, hersenen en het ruggemerg.

1) Een melkgevende Balladiye-geit werd in de onderhuid besmet met
i ml van een zes dagen oude serumbouilloncultuur van de „Balladiye-
stam". Reeds na twee dagen traden ziekteverschijnselen op. De lichaams-
temperatuur steeg tot 41.8° C. Het dier hield op te eten, de gang was stijf
en op de injectieplaats bevond zich een pijnlijke zwelling. De volgende
dag waren beide carpaalgewrichten gezwollen en zeer gevoelig voor druk.
Vier dagen na infectie bleef de geit liggen en, wanneer zij werd opgericht,
bleef ze op de „voorknieën" steunen. Op de zesde dag trad de dood in.

Bloed en melk waren vóór de besmetting onderzocht en op de eerste
en tweede ziektedag werd het onderzoek herhaald. In de eerste monsters
werden geen microörganismen gevonden. Uit beide bloedmonsters, ge-
nomen na de infectie, werden pl.pn.-microben gekweekt. De uitkomsten
van het melkonderzoek, zie tabel.

Bij het post-mortale onderzoek werden geen andere afwijkingen gezien
dan het karakteristieke gelatineuse oedeem op de injectieplaats. Een reine
kweek van pl.pn.-microben werd geïsoleerd uit beide carpaalgewrichten,
het hartebloed, de longen, lever, milt, nieren, hersenen, uier, beenmerg,
gal, urine en melk.

2) Een acht maanden oud schaap werd subcutaan besmet met 0.5 ml
van de bloedcultuur uit de onder 1) genoemde geit. Drie dagen later
traden de eerste ziekteverschijnselen op: koorts (41° G.) en geringe plaat-
selijke zwelling. De volgende dag was de lichaamstemperatuur tot 41.6° C.
gestegen, om daarna geleidelijk te dalen tot subnormaal op de laatste
levensdag. De carpaalgewrichten waren iets gezwollen en conjunctivitis
en diarrhoea traden op. Het dier werd suf en zwak, at niet meer en stierf
acht dagen na de besmetting. Bij de obductie werden petechiale en grotere
bloedingen gevonden in het pericardium. Het hartezakje bevatte enig
strokleurig vocht. Op de injectieplaats was geen reactie te zien. Beide
carpaalgewrichten bevatten vrij veel troebel vocht. Reine cultures van
pl.pn.-microben werden gekweekt uit het hartebloed, de lever, milt, nieren
en hersenen, het beenmerg, de gal en het gewrichtsvocht.

Twintig ml van de cultuur, geïsoleerd uit het schaap, werden ingegeven
aan een zes maanden oude Saanen-geit. Acht dagen daarna traden ziekte-
verschijnselen op; algemene zwakte, opgebogen rug cn pijnlijke, gezwollen
buik. De volgende dag was het dier niet meer bij machte te staan en trad
de dood in. Verhoging van de lichaamstemperatuur was gedurende deze
tijd niet waargenomen. Na de dood werden ongeveer twee liters groen-
achtige vloeistof in de buikholte gevonden. De urineblaas was gebarsten
en zijn slijmvlies sterk ontstoken met talrijke kleine bloedingen. De nieren
waren gezwollen en congestief. De pl.pn.-microbe werd gekweekt uit het
hartebloed, de gal, het vocht uit de buikholte, de lever, milt en nieren en
uit het beenmerg.

1) Bij een zes maanden oude Saanen-geit werd serumbouillon-cultuur
van de ,,Balladiye-stam" in beide ogen gedruppeld. Aanvankelijk werd
alleen een lichte, locale reactie waargenomen. Eerst na zeven weken trad
een eenzijdige bindvliesontsteking op, met geringe niet-etterige uitscheiding,
gevolgd door ontsteking van het hoornvlies met troebeling en grauwe
verkleuring van de iris. Geleidelijk nam de oogaandoening in hevigheid toe.
Na vier dagen werd met een steriele naald de cornea doorboord en de
door opzuigen verkregen vloeistof geënt in serumbouillon waaraan 1000
eenheden penicilline waren toegevoegd. Er werden geen microörganismen
gevonden. Elf dagen nadat het ooglijden was opgetreden ontstond con-
junctivale injectie en slijmige secretie uit het andere oog. Ongeveer 9
weken na indruppeling van de cultuur werd dit oog met physiologisch
water uitgewassen en 0,5 ml van de wasvloeistof onder de huid van een

Balladiye-geit gebracht. Uit de zelfde vloeistof, waaraan iooo E. penicilline
waren toegevoegd, konden geen microörganismen worden gekweekt. De
besmette geit werd reeds na twee dagen ziek en stierf na 14 dagen onder
karateristieke verschijnselen. Bij de obductie werd een lichte buikvlies-
ontsteking gevonden, veel vloeistof in beide carpaalgewrichten en pl.pn.-
microben werden gekweekt uit het hartebloed, de lever, milt en hersenen,
het ruggemerg en beenmerg en de carpaalgewrichten.

2) Dc zelfde serumbouilloncultuur werd gedruppeld in beide ogen van
een volwassen Balladiye-geit. Vijftien dagen na de infectie werd de geit
ziek en zes dagen later stierf zij, zonder oogafwijkingen te hebben vertoond.
Het ziekteproces had een septicaemisch beloop, met hoge koorts, algemene
zwakte, gezwollen, pijnlijke carpaalgewrichten, opgebogen rug en druk-
pijnlijkheid in de lendenstreek. Bij het post-mortale onderzoek werd een
ernstige etterige buikvliesontsteking gevonden, met adhaesies en ongeveer
2000 ml troebele vloeistof in de buikholte. De lever was cirrhotisch en had
een verdikte kapsel, bedekt met fibrineus exsudaat. De nieren waren ge-
zwollen. Reincultures van het pl.pn. microörganisme werden gekweekt
uit het hartebloed, de peritoneale vloeistof, het vocht uit beide carpaalge-
wrichten, blaasurine, gal, hersenen, beenmerg, longen, lever, milt en nieren.

Een der experimenteel besmette geiten had een vier weken oud lam,
dat bleef zuigen tot de moeder, 5 dagen na de infectie, stierf. Reeds drie
dagen na de besmetting der moeder werd het jonge dier ziek. De eetlust
verminderde en de volgende dag kon het niet meer opstaan. Op de derde
dag werd het diertje in extremis gedood. Koorts was niet waargenomen.
Bij onderzoek van het kadaver konden geen macroscopische afwijkingen
worden gevonden, maar de pl.pn. microben werden gekweekt uit het harte-
bloed, de lever, milt, nieren en hersenen, echter niet uit de carpaalge-
wrichten, urine en gal.

Bij twee 6 weken oude kalveren werd 1 ml van een vers uit een geit geïso-
leerde serumbouilloncultuur resp. intraveneus en subcutaan ingespoten.
Verhoging van de lichaamstemperatuur of andere ziekelijke afwijkingen
werden niet waargenomen. Een contrólegeit bij welke o. 1 ml van de zelfde
kweek onder de huid werd gebracht, stierf na vijf dagen met het bekende
clinische en post-mortale beeld.

Muizen, ratten, konijnen, guinese biggetjes, Meriones cr. sacramenti
en hamsters waren volkomen refractair voor s.c., i.p., i.ven. en i. cerebr.
injectie van vers geïsoleerde cultures.

voelig voor serumbouilloncultuur die in de allantoïs werd gebracht.
Uiterst geringe hoeveelheden daarvan bleken met grote regelmatigheid
dodelijk. De microben konden weer terug worden gekweekt uit de allan-
toïsvloeistof, de dooier en de lever en hersenen van het embryo. Dit stierf
aanvankelijk 4 a 5 dagen na de infectie van het ei en in latere passages
constant na 2 a 3 dagen.

Onder de huid van een gezonde Balladiye-geit werd 0.1 ml cultuur ge-
spoten, geïsoleerd uit de uier van een uit Roemenië geïmporteerde geit.
Vier dagen daarna trad koorts op. De volgende twee dagen ging de eetlust
verloren, waren de carpaalgewrichten pijnlijk bij druk en werd het dier
steeds zwakker. Op de zevende dag werd het in kachectische toestand
gedood. De injectieplaats gaf de karakteristieke onderhuidse gelatineuse
zwelling te zien; de spieren ter plaatse leken als gekookt. De buikholte
bevatte 50 ml troebele visceuse vloeistof met vlokken. In één cler femoro-
tibiale gewrichten en beide carpaalgewrichten bevond zich een overmaat
van vocht. Reincultures van pl.pn. microörganismen werden gekweekt
uit de gewrichtsvloeistof, het hartebloed, de gal, lever, milt, nieren, her-
senen en het beenmerg.

De van de ziekte herstelde bok, die bij de aanvang van de eerst waarge-
nomen epizoötie naar het Veterinaire Instituut was gebracht en een ge-
nezen inlandse geit uit de zelfde kudde dienden als proefdieren. Bij beide
werden, ongeveer drie maanden na hun clinisch herstel, 5 ml serumbouil-
loncultuur van de ,,Balladiye-stam" onder de huid gespoten. Er volgde
geen plaatselijke of algemene reactie. Een contrólegeit bij welke tegelijker-
tijd 0.1 inl van dezelfde cultuur onder de huid was gebracht, stierf na zes
dagen met de classieke verschijnselen.

3) Bij één der Balladiye-geiten, die na doorstaan der besmetting immuun
was gebleken voor daarop volgende infectie met de ,,Balladiye-stam",
werden onder de huid gespoten 0.5 ml van een serumbouilloncultuur,
welke uit de uier van een spontaan besmette Roemeense Saanengeit was
geïsoleerd. Het dier reageerde hierop niet. Een niet voorbehandelde
Balladiye-geit, die voor controle met 0.1 ml van dezelfde cultuur werd
ingespoten ging na 7 dagen te gronde.

Karakteristieke houding van een
aan agalactia lijdende Balladiye-geit
(spontane besmetting).

The first outbreak of contagious agalactia in Israel has been observed in 1949 in two
flocks of the native type of Balladiye goats. The disease followed routine vaccination
against goat pox. A home made vaccine was prepared by the local veterinary surgeon,
by grinding pox scabs, gathered from the skin of a spontaneous case of goat pox in a
remote Arab place of the district. This died the following day. Soon, more than half of
the vaccinated goats, especially the kids, showed severe symptoms of disease, comprising
painful swelling at the site of infection, arthritis and keratitis. Nearly all sick animals
died or were slaughtered in extremis. Pleuropneumonialike microorganisms (pl.pn.)
were isolated from the joints.

From these experiences it was concluded that the goat from which the pox scabs were
taken, had been a carrier of the agalactia microbe. Most probably therefore the infection
already prevailed in the country in a subclinical form and possibly some degree of na-
turally acquired immunity had developed in the native goats.

At the beginning of 1950 a large cargo of Saanen goats, imported from Roumenia
and Switzerland were found to suffer from agalactia (mastitis and arthritis). All animals
showing clinical symptoms were slaughtered in the quarentinc station of Haifa, and,
after continued stay in quarentine, the remaining goats were distributed over the country
to small settlers. No cases of disease were detected during the following three years
notwithstanding the fact that infected Saanen goats were repeatedly found in consign-
ments from the above mentioned countries.

In infection experiments cultures, isolated from the local Balladiye goats as well as
from the imported Saanen goats proved to be stongly virulent for goats and sheep on
intradermal, subcutaneous, ocular and oral installation. Most of these animals showed
an acute septicemic syndrome and suceombed 4—8 days after the infection. The mother
of a suckling kid was experimentally infected and died after five days. The kid continued
sucking during the period of disease of the mother. The kid was sick from the third day.
When slaughtered in extremis, three days later, pl.pn.organisms were isolated from the
abdominal organs, the brain, blood and bone marrow.

Small laboratory animals and calves proved to be refractile. Both strains of the microbe,
isolated from Balladiye and from Saanen goats, were easily cultivated in the allantoic
fluid and the yolk sac of nine days old embryonated chicken eggs.

The Roumenian strain proved to be highly virulent for the local Balladiye goats.
After recovery from infection caused by the local strain of pl.pn. organisms, Balladiye
goats were strongly immune to infection by the local as well as by the Roumenian strain.

En 1949 on constata pour la première fois en Israël une enzootie d\'agalactie infecti-
euse chez la petite racc de chèvres indigène de Balladiye. La maladie apparut immédia-
tement après une vaccination routinière contre la vérole.

Pour ceci on employait un vaccin simplement préparé par un vétérinaire; ce vaccin
provenait de croûtes épidermales pilées obtenues d\'un cas spontané de vérole
de chèvre d\'une localité arabe très éloignée du district. Cet animal
mourut le lendemain. Très vite après la vaccination plus de la moitié
des chèvres tomba malade, surtout les cabris. Ces bêtes souffraient d\'une enflure
à l\'endroit de l\'injection, d\'arthrite et de kératite. Presque toutes moururent ou furent
abattues d\'urgence. Des articulations on put cultiver des microbes pl. pn. Il était clair
d\'admettre que la chèvre dont provenaient les croûtes épidermales, avait été porteur du
virus de l\'agalactie. On pourrait en déduire que l\'infection se trouvait déjà dans le pays
sous une forme subclinique et que les chèvres indigènes possédaient une certaine mesure
d\'immunité acquise.

Au début de 1950 on constata des cas d\'agalactie chez une grande partie des chèvres
de Saanen importées de Roumanie et de Suisse. Elles souffraient d\'arthrites et de mam-
mites. Tous les animaux présentant des symptômes furent abattus dans les stations de

quarantaine du port d\'importation, Haïfa. Les autres chèvres furent, après une quaran-
taine prolongée, reparties sur le pays dans de petites entreprises. Durant les trois années
suivantes on ne constata plus la maladie, bien que les nouvelles importations des pays
cités ci-dessus se trouvassent être infectées. Tout à coup cependant en 1953
il se produisit de nouveau une enzoötie grave parmi toutes les 16 chèvres de
Saanen d\'un troupeau au centre du pays. On isola des organismes pl. pn.
du lait et de la synovie. Lors d\'un examen expérimental les deux souches pl. pn.
se trouvaient être extrêmement virulentes pour les chèvres et les moutons, en cas d\'in-
fection dans et sous la peau et dans l\'oeil. La plupart des animaux avaient un syndrome
aigu et septicémique et ils moururent dans les 3 jusqu\' à 8 jours. La mère allaitante d\'un
agneau fut infectée à dessein et mourut après 5 jours. Pendant la maladie de la mère le
le jeune animal continua à téter. Après trois jours des symptômes se signalèrent aussi chez
le jeune animal; et trois jours plus tard encore on le tua en agonie et on put isoler des
microbes pl. pn. du cerveau, des organes du ventre, du sang et de la moelle des os. Les
petits animaux de laboratoires et les veaux se trouvèrent être insensibles à l\'infection.
— Les deux souches se multiplièrent abondamment dans le liquide allantoïque et dans le
vitellus d\'oeufs de poule couvés pendant 9 jours.

La souche importée par les chèvres roumaines était aussi virulente pour la chèvre
de Balladiye que la souche indigène.

Après la guérison de la maladie provoquée par la souche locale, les animaux étaient
insensibles à l\'égard de la souche importée.

In Israel, wurde zum ersten Male im Jahre 1949 eine Enzoötie der ansteckenden Aga-
lactia bei der dort einheimischen Rasse der Balladiyezicgen wahrgenommen. Die Seuche
trat unmittelbar nach einer routinemässigen Impfung gegen Pocken auf. Zur Impfung
war ein, vom Tierarzt persönlich zubereitetes Vakzin benutzt worden, das aus feinge-
riebenen Hautkrusten bestand, die von einem spontanen Fall Ziegcnpocken herrührten,
der sich in einem weitabgelegenen arabischen Ort des Distrikts vorgetan hatte. Dieses
Tier verendete am folgenden Tage. Kurz nach der Impfung erkrankten mehr als die
Hälfte der Ziegen, insbesondere die Lämmer. Als Krankheitserscheinungen traten
schmerzhafte Schwellungen an dem Platze auf, wo die Injektion stattgefunden hatte,
ausserdem Gelenk- und Hornhautentzündungen. Beinahe alle Tiere gingen ein, oder
mussten notgeschlachtet werden. Aus den Gelenken konnten Pl.pn.-mikroben gezüchtet
werden. Es lag also auf der Hand anzunehmen, die Ziege, von der die Hautkrusten her-
stammten, als Trägerin des Ansteckungsstoffcs der Agalactia anzusehen. Hieraus ist
vielleicht die F\'olgerung berechtigt, dass die Anstcckungsmöglichkeit in subklinischer
Form bereits im Lande gegeben war, die einheimichen Ziegen jedoch, sich hiergegen
eine gewisse. Immunität erworben hatten.

Anfang 1950, stellte man bei einem grossen Teil von Saanenziegen, die aus Rumänien
und der Schweiz importiert worden waren, Agalactia fest. Sie litten an Gelenk- und
Eutcrentzündungen. Alle Tiere, die Krankheitserscheinungen zeigten, wurden in der
Quarantänestation des Einfuhrhafens Haifa geschlachtet. Nach verlängerter Quarantäne
wurden die übriggebliebenen Ziegen auf kleine, über das ganze Land verstreut liegende
Betriebe verteilt. In den folgenden 3 Jahren wurde kein Auftreten der Krankheit wahr-
genommen, obwohl sich erwies, dass neueingetroffene Importe aus den obengenannten
Ländern verseucht waren. Im Jahre 1953 jedoch, trat im Zentrum des Landes unter
einer 16 Saanenziegen zählenden Herde plötzlich wiederum eine ernsthafte Enzoötie auf.
Man isolierte PI. pn.-Organismen aus der Milch und aus der Gelenkflüssigkeit.

Bei einer experimentalen Untersuchung stellte sich heraus, dass bei Schafen und Ziegen
durch Übertragung in oder unter der Haut und auf das Auge, beide PI.pn.-Stämme
äusserst virulent sind. Die meisten Tiere zeigten ein akutes, septikämisches Krankheits-
bild und verendeten innerhalb von 4-8 Tagen. Die Mutter (Geiss) eines saugenden
Lämmchens wurde absichtlich infiziert und ging nach 5 Tagen ein. Das junge Tier liess
man während des Krankseins der Mutter weitersaugen. Nach 3 Tagen traten auch bei

dem Lamm Krankheitserscheinungen auf. Wiederum 3 Tage später, wurde es — in
agone — getötet und es konnten Pl.pn.-mikroben aus dem Gehirn, den Bauchorganen,
dem Blut und dem Knochenmark isoliert werden. Kleinere Laboratoriumstiere und
Kälber zeigten sich einer Ansteckung gegenüber unempfindlich.

Beide PI.pn.-Stämme vervielfältigten sich in Allontoisflüssigkcit und in dem Dotter
von neuntägig bebrüteten Hühnereiern sehr reichlich.

Der, mit den rumänischen Ziegen eingeführte Stamm, war für die einheimische Bal-
ladiyeziege genau so virulent, wie der einheimische.

Nach der Genesung der Krankheit, die durch den lokalen Stamm erreicht wurde, waren
die Tiere hinsichtlich des importierten Stammes, immun.

(1) Levaditi, Lepine & Verge, Les Ultravirus des maladies animales, Paris, 1943,
Maloine.

(2) Metaxa, Delle malattie contagiose epizootiche degli animali domestici, 1816—1817.

(5) Nocard, Roux, Borrel, Salimbeni & Dujardin-Beaumetz, Ann.Inst.Pasteur,
1898, 12, 240.

Salmonella bareilly-infectie bij pluimvee wordt sinds 1951 in ons land
gesignaleerd en in 1952 werd hierop in het T. v. D. de aandacht gevestigd.

In de enkele jaren, die sindsdien verlopen zijn, heeft de S. bareilly-
infectie zich zodanig uitgebreid, dat deze paratyphus, naast de coccidiosis,
een voorname oorzaak is van kuikensterfte.

Ook bij de mens wordt deze Salmonella steeds meer gesignaleerd. Vooral
kinderen worden nogal eens aangetast.

Onderstaand staatje geeft een overzicht van de gevallen, gediagnosti-
seerd in het laboratorium van de Gezondheidsdienst, en betreft in hoofd-
zaak materiaal afkomstig uit de provincie Overijssel. Een klein aantal
gevallen was afkomstig uit andere provincies; althans waren de kuikens
uitgebroed in een andere provincie.

In het verloop van de laatste vier jaren werden ruim 2000 stuks pluimvee
onderzocht.

Salmonella pullorum werd hierbij slechts 1 keer vastgesteld bij een
overjarige hen en 1 keer werd een Salmonella typhi-murium-enteritis
gevonden bij een jonge hen. Hieruit blijkt dus wel, dat andere Salmonella-
infecties dan met S. bareilly in het geheel geen rol spelen in deze provincie.

Hierbij dient opgemerkt te worden, dat het aantal gevallen van S.
bareilly-infectie vrij zeker hoger geweest is dan in dit staatje aangegeven,
aangezien pas sinds Mei 1954 ook bij duidelijke coccidiosegevallen een
onderzoek op S. bareilly ingesteld werd, hetgeen gebleken is zeer zeker
noodzakelijk te zijn, zoals uit dit artikel verder nog zal blijken.

de kuikens in rotte toestand ontvangen werden en dan andere bacteriën
(o.a. Proteus) het stellen van een diagnose belemmeren.

Onder „kuikens" zijn in dit staatje verstaan dieren van i dag tot plm.
6 weken oud.

Aanvankelijk werd gebruik gemaakt van phenolrood-brillantgroenplaten
en S.S.-agar, evt. na aankweken in tetrathionaat. De ervaring leerde,
dat het zelden gelukt, op phenolrood-brillantgroenplaten een goede
isolatie te verkrijgen, weshalve thans voor faeces- en darminhoud-onderzoek
gebruik gemaakt wordt van SS-agar en VVilson- en Blair-platen. Hierbij
kan opgemerkt worden, dat de SS-agar nog de beste resultaten geeft. Na
24 en 48 uur bebroeden worden de verdachte koloniën geagglutineerd met
polyvalent Salmonella-serum, zoals dit door het Instituut voor de Volks-
gezondheid te Utrecht afgeleverd wordt ten behoeve van de vleeskeurings-
diensten.

Daarna worden met groepserum (VI, VII) en specifiek serum (y) de
diagnose gesteld, evt. na overzetting op agarbuizen. Daarnaast worden,
zoals vanzelf spreekt, met het oog op coccidiosis etc. uit verschillende
darmgedeelten natiefpreparaten gemaakt.

Indien na agglutinaties de diagnose S. bareilly gesteld is, wordt de
geïsoleerde bacterie nog op een korte bonte rij gecontroleerd. (Indol neg;
geen lactosesplitsing).

Verder heeft de ervaring geleerd, dat bij zeer jonge kuikens een kweek-
proef uit het harteblocd van belang is, aangezien bij deze diertjes blijk-
baar geregeld een sepsis voorkomt door S. bareilly.

Een vrij typisch verschijnsel, dat vrijwel steeds gevonden wordt bij S.
bareilly-infectie van kuikens tot plm. 2 weken, is de grote onverteerde
eidooier. Het vinden van een dergelijke grote onverteerde eidooier, evt.
met peritonitis, pericarditis en enteritis, moet als zeer verdacht voor S.
bareilly-infectie beschouwd worden.

Kweken uit de soms nog zeer grote eidooierresten gaf echter vrijwel
nooit succes; meestal werd hieruit een massale groei van Proteus, Coli
etc. verkregen.

Dat men bij sectie van kuikens en jonge hennetjes bij het vinden van
coccidiosis tevens rekening moet houden met Salmonella bareilly moge
uit de volgende gevallen blijken:

Op dit bedrijf is veel kuikensterfte en er is steeds gezocht inde richting
van broedfouten, waarvoor deskundigen geraadpleegd werden. Door
coll. Stegehuis te Neede, die tenslotte ook om advies gevraagd werd,
werden deze 4 kuikens ingezonden, aangezien hij aan Salmonellosis
dacht.

De diertjes hadden een catarrhale enteritis. In de dunne darm werden
vrij veel schizonten gevonden en zeer veel coccidiën-oöcysten. Tevens
werden selectiefplaten beënt met darminhoud en werd rijkelijk groei
verkregen van S. bareilly.
Diagnose: Salmonellosis-Coccicliosis.

Geen anamnese. Bij sectie vertonen twee der diertjes een haem. blinde-
darmontsteking met massaal coccidiën-oöcysten. Verder dunne-darm-
enteritis. Op de selectiefplaten een rijkelijke groei van S. bareilly.
Diagnose: Salmonellosis-Coccidiosis.

Geen anamnese: Dunne-darm-enteritis met vrij veel coccidiën-oösysten.
In blinde darm petechiën en oöcysten.
Selectiefplatenkweek: Rijkelijk S. bareilly.
Diagnose: Salmonellosis-Coccidiosis.

Anamnese: Veel achterblijvers. Diarrhee. Weinig sterfte. Bleek mager
hennetje met enteritis. In dunne darm vrij veel, in blinde darm, met
iets haemorrhagische inhoud, zeer veel coccidiën-oöcysten.
Op selectiefplaten: Overwegend S. bareilly.
Diagnose: Salmonellosis-Coccidiosis.

Als eendagskuikens gekocht en toen na enkele dagen veel sterfte, die
na enigen tijd weer ophield. Er werd toen bij een gestorven kuiken
de diagnose Salmonellosis gesteld.
Thans weer ziekte en sterfte.

Bij sectie werd een hevige haemorrhagische, necrotiserende dunne-
darm-enteritis met darmverwijding waargenomen. Mikroscopisch
talrijke schizonten. (acute coccidiosis). Op selectiefplaten veel S.
bareilly-koloniën.

Koppel van 100 stuks. Hiervan zijn in de eerste week 20 gestorven.
Momenteel zijn verscheidene ziek en 2 gestorven. Bij sectie een catarrhale
enteritis met veel coccidiën en vrij veel capillaria.
Selcctiefkweek darm: Flinke groei van S. Bareilly.
Diagnose: Salmonollosis-Coccidiosis-Capillariasis.

Koppel van 200 jonge hennen, 20 ziek en 6 gestorven. Bleke magere
hennetjes met een catarrhale enteritis. Veel Capillaria. Selectiekweek
darm: Rijkelijke groei van S. Bareilly.
Diagnose: Salmonellosis-Capillariasis.

Hoewel de S. Bareilly-infectie het meest voorkomt bij kuikens in de
eerste twee levensweken, is gebleken, dat ook bij jonge hennen de ziekte
kan voorkomen, zij het dan misschien vaker in chronische vorm dan als
acute ziekte. Daarnaast is gebleken, dat men ook bij duidelijke para-
sitaire ziekten, vooral coccidiosis, tevens de S. bareilly soms in groten
getale kan aantreffen in het darmkanaal van deze jonge hennen. Wij zijn
momenteel eigenlijk zover, dat het noodzakelijk is geworden om bij alle
ingezonden pluimvee met ontstekingsverschijnselen van de kant van het

maag-darmkanaal een onderzoek in te stellen met behulp van selectief-
platen op de aanwezigheid van S. bareilly, ook al vindt men een behoor-
lijk aantal darmparasieten. Aangezien daarnaast de Pseudovogelpes:
zich soms in verschillende gevallen presenteert met slechts vage verschijn-
selen, is bovendien een virulogisch onderzoek in vele gevallen noodzake-
lijk. Wanneer we dan tenslotte nog het feit onder ogen zien, dat er tegen-
woordig op de bedrijven voor allerlei plantenziektenbestrijdingen ver-
schillende zware vergiften worden gebruikt en dat vooral ook de kippen
nogal eens gelegenheid krijgen hiermede in aanraking te komen, dan i;
het duidelijk, dat in vele gevallen naast een bacteriologisch-virulogisch
onderzoek een toxicologisch onderzoek noodzakelijk is om tot een bevre-
digende diagnose te komen. Het is duidelijk, dat daardoor de kosten van
het onderzoek in niet geringe mate toenemen en de beantwoording van
de gestelde vragen vertraagd wordt.

Zoals reeds bekend, komen de meeste gevallen van manifeste S. bareilly-
infectie voor in de eerste levensweken der kuikens. Opvallend is daarbij
steeds weer, dat vrijwel nooit door de inzenders aan een infectieziekte
gedacht wordt, doch steeds gesproken wordt van broedfouten, voedings- of
temperatuur-fouten. Het is natuurlijk niet onmogelijk, dat deze factoren
mede een rol spelen, doch anderzijds mag men toch nimmer uit het oog
verliezen, dat de ziekte slechts kan uitbreken indien de S. bareilly aanwezig is.
Het is daarom wel zeer jammer, dat de juiste gang van zaken bij deze
ziekte nog niet bekend is.

Er worden nog al eens beschouwingen opgebouwd over kuikenopfok
en kuikensterfte, zonder rekening te houden met deze veel voorkomende
infectieziekte.

Onverteerde eidooiers kunnen het gevolg zijn van te vochtig broeden,
lage broedtemperaturen in de eerste dagen, te lage kunstmoedertemperatuur
of kou vatten in het algemeen, doch de ervaring heeft, althans in Over-
ijssel, geleerd, dat men, zonder bacteriologisch onderzoek, een voorname
oorzaak hiervan, de Salmonella bareilly, over het hoofd ziet.

Recente Amerikaanse onderzoekingen over zeer grote aantallen kuikens
geven aan, dat een sterftepercentage van 7.6 % bij de kuikenopfok nor-
maal is. Tot 10 % zou niet verontrustend zijn. Dit percentage is wel erg
hoog en gevaarlijk, als men zich hieraan in Nederland zou gaan spiegelen.
Het is dan ook de vraag of bij deze Amerikaanse onderzoekingen over
kuikensterfte wel rekening gehouden is met deze ziekte, die daar onge-
twijfeld ook voorkomt.

Bij de boven beschreven menginfecties is de gang van zaken vrij zeker
zo geweest, dat deze jonge hennetjes als kuiken reeds een infectie met
Salmonella bareilly hebben gekregen en dat de parasieten secundair zijn
en niet omgekeerd. De anamnese wijst ook in enkele gevallen hier reeds
op en bij een koppel, waaruit een der dieren afkomstig was, was ook de
diagnose Salmonellosis in de eerste levensweek gesteld. Ook zonder dat
parasieten als bij-infectie optreden zien we soms bij de koppels, die S.
bareilly als kuiken gehad hebben, later een slechte groei, en zo nu en dan
nog een uitvaller.

Er wordt melding gemaakt van een vijftal gevallen van meng-infecties
van Salmonella bareilly met parasieten (voornamelijk coccidiën).

Hoewel S. bareilly het meest gevonden wordt bij kuikens in de eerste
levensweken en een grote onverteerde eidooier daarbij een nogal veel
voorkomend verschijnsel is, moet ook bij de wat oudere dieren, (jonge
hennetjes dus), als deze een slechte groei vertonen en het slecht doen,
ook nog steeds rekening gehouden worden met deze infectie, ook al is
tevens een meer of minder ernstig parasitair lijden aanwezig.

Verder wordt er op gewezen, dat de situatie in Nederland momenteel
zo is, dat, wil men bij onderzoek van gestorven pluimvee tot een verant-
woorde diagnose komen, een parasitologisch-bacteriologisch-virulogisch-
toxicologisch onderzoek soms nodig is. Bij het bacteriologisch onderzoek
vooral van kuikens en jonge hennen is een onderzoek van de darminhoud
op selectiefplaten t.a.v. Salmonella\'s noodzakelijk.

In het verloop van 4 jaar werden ruim 2000 stuks pluimvee onderzocht.
Hierbij werd slechts 1 maal S. pullorum aangetroffen en 1 keer S. typhi-
murium, waar een honderdtal gevallen van S. bareilly tegenover staat.

A report is made on five cases of mixed infections of Salmonella bareilly with parasites
(mainly coccidia).

Although S.bareilly is mostly found in chickens in the first weeks of life, and a large
undigested yolk is a rather common symptom, also with somewhat older animals (there-
fore young hens) this infection must be taken into consideration if these animals show bad
growth, also even if there is a more or less serious parasitic affection as well.

Further, attention is drawn to the fact that the situation in the Netherlands is such that
if, at the examination of dead poultry, a justifiable diagnosis is aimed at, then a parasito-
Iogical, bacteriological, virulogical and toxicological examination is sometimes necessary.

At the bacteriological examination of chickens and young hens, an examination with
selective plates of the contents of the intestines with regard to Salmonellae is necessary.

In the course of 4 years, about 2000 head of poultry were examined. S.pullorum was
found only once, and once S. typhimurium, but there were about 100 cases of S. bareilly.

On fait mention de cinq cas d\'infections de mélange de Salmonella bareilly avec des
parasites (principalement coccidiens).

Bien que S. bareilly se constate le plus souvent chez des poussins pendant les premières
semaines de leur vie et qu\'un grand vitellus non digéré y soit souvent un phénomène
fréquent, il faut également chez les animaux un peu plus âgés (les poulettes donc) si elles
présentent une mauvaise croissance et se développent mal, toujours tenir compte de cette
infection, aussi lorsqu\'il se présente déjà une souffrance parasitaire plus ou moins sérieuse.

A part cela on signale que momentanément la situation aux Pays-Bas est telle, que si en
examinant des animaux de basse-cour morts on veut arriver à établir un diagnostic
justifié, un examen parasitologique-bactériologique-virulogique-toxicologique s\'impose
parfois.

Lors de l\'examen bactériologique, surtout de poussins et de jeunes poules, un examen du
contenu intestinal sur des plaques sélectives à l\'égard de Salmonellas s\'impose.

Dans l\'espace de 4 ans plus de 2000 pièces d\'animaux de bassecour furent examinées.
A cette occasion on ne constate qu\'une seule fois S. pullorum et 1 fois S. Typhimurium,
et par contre une centaine de cas de S. bareilly.

Es wird über eine Fünfzahl Fälle von Mischinfektionen berichtet und zwar von Salmo-
nella bareillv mit Parasiten (hauptsächlich Kokzidien).

Obwohl die Salmonella bareilly meistens bei Kücken in den ersten Lebenswochen
gefunden wird, und hierbei ein grosses unverzehrtes Eidotter ziemlich oft in Erscheinung
tritt, muss auch bei den etwas älteren Tieren (wie den Junghennen), falls diese ein
schlechtes Wachsturn zeigen und nicht recht vorankommen, noch stets mit dieser Infek-
tion Rechnung gehalten werden, selbst wenn zugleich ein mehr oder weniger ernsthaftes
parasitäres Leiden vorhanden ist.

Weiterhin wird darauf hingewiesen, dass die augenblickliche Situation in Holland,
um zu einer verantwortlichen Diagnose hinsichtlich der Untersuchung von verendetem
Federvieh zu kommen, zuweilen eine parasitologisch-bakteriologisch-virulogisch-toxico-
logische Untersuchung vonnöten macht. Vor allem ist bei einer bakteriologischen Unter-
suchung von Kücken und Junghennen, die zur Feststellung von Salmonellas führen soll,
eine Untersuchung des Darminhaltes auf Selektivplatten notwendig.

Im Verlauf von 4 Jahren wurden ungefähr 2000 Stück Federvieh einer Untersuchung
unterworfen. Hierbei traf man nur einen Fall von S.pullorum und einen Fall von S.Typhi-
murium an, gegenüber ungefähr hundert Fälle von S.bareilly.

Clarenburg en Roepke, Tijdschrift voor Diergeneeskunde, 1 Maart \'52.
Van Ulsen, Tijdschrift voor Diergeneeskunde, i Sept. \'52.

v00riiif.s en Read, Cit. Bedrijfspluimveehouder 22 April \'54. C. Misset N.V., Doe-
tinchem.

In het artikel „Studies in verband met de houdbaarheid van vlees"
door Prof. Dr. J. Hoekstra, dat werd gepubliceerd in de aflevering van
dit Tijdschrift van 1 Juli 1954, dient het cijfer 8 op pagina 486 in tabel I
laatste verticale, op één na onderste horizontale kolom, te worden ge-
wijzigd in 18.

Dit geeft dan aan het aantal gevallen, waarin zowel het organoleptisch
onderzoek als de MgNH₃ proef negatief verliepen.

gevolgd door een beschouwing o.a. over de beoordeling van slachtdieren met
apathogene of weinig pathogene kiemen

Bij de keuring werden kort na elkaar twee gevallen van endocarditis
bij het varken waargenomen, die door hun afwijkend beeld deden ver-
moeden, dat vlekziekte moest worden uitgesloten. Het bacteriologisch
onderzoek bevestigde dit. Deze gevallen, die werden aangeduid als geval I
en II, worden hier beschreven.

Geval I: Oornummer 5996, lab. no. 785, geslacht op 22/7-53, betrof
een varken met een geslacht gewicht van 75 kg, hetwelk bij de levende
keuring geen afwijkingen vertoonde. Bij de geslachte keuring werd een
endocarditis bicuspidalis waargenomen. De woekeringen op de linker
hartklep waren klein, glad van oppervlakte, compact, ze maakten de
indruk van te bestaan uit 3 tot 4 naast elkaar gelegen en gedeeltelijk in
elkaar overgaande bolletjes van i 3 mm doorsnede. Daar de woekeringen
grotendeels uit bindweefsel bestonden, zou hier gesproken kunnen worden
van een endocarditis fibrosa. Het gehele dier maakte een bleke indruk,
het vlees was bleek en iets stroperig.

Geval II: Nummerloos, lab. no. 1052, geslacht op 2/io-\'53, was een
klein, chronisch ziek varkentje van 32 kg geslacht gewicht. De temperatuur
van dit varkentje was normaal, de ademhaling iets stotende. Het hart
was rond en vertoonde een endocarditis valvulae semilunaris aortae met
kleine wratachtige woekeringen. De valvula bicuspidalis vertoonde enige
zwelling. Het hart werd opgestuurd naar het Veterinair-Pathologisch
Instituut der Rijksuniversiteit te Utrecht, vanwaar ons door collega S.
van den Akker werd medegedeeld, dat aldaar de geconstateerde afwijking
wel bekend was en dat ze de laatste jaren herhaaldelijk gezien werd op
deze plaats, de conus arteriosis sinister, soms mèt, andere keren zonder
endocarditis, waarbij in dit laatste geval ook niet aan te nemen was,
dat ze een overblijfsel van een ontstekingsproces zou zijn. Hij schreef
verder:

,,De veranderingen bestaan uit een vernauwing van de toegang tot
de aorta, met een littekenachtige verdikking van het endocard, zich van
de basis van de aortakleppen enkele centimeters ventrikelwaarts uit-
strekkend, en soms alleen maar uit een keurige endocardplooi, ^ ^{1 m}m
hoog, bij opengesneden hart en aorta, i ¹i ^cm beneden de aanhechting
van de semilunares aortae en evenwijdig aan deze aanhechting lopend.

Deze afwijkingen berusten op een ontwikkelingsstoornis, en wel van de
truncus arteriosis, de gemeenschappelijke aanleg van aorta en pulmonalis.

Hierin ontwikkelt zich een lengte-schot, dat de scheiding brengt tussen
aorta en pulmonalis. Het onderste deel van dit septum wordt een deel
van het septum tussen de beide kamers. Hierdoor zouden de litteken-
achtige endocardveranderingen in de conus arteriosis sinister verklaard
worden.

In deze truncus ontwikkelen zich tevens endocardkussens, die in het
lumen uitpuilen en waaruit de kleppen ontstaan. Het ringvormige endo-
cardplooitje moet gezien worden als een rest van die endocardkussens.

Zoals zo vaak bij misvormingen in het hart, zijn deze plaatsen geprae-
disponeerd voor het ontwikkelen van een endocarditis (abnormale stroom-
wervelingen?).

Deze afwijking is wel bij de mens beschreven, vooral rechts, vrij zeld-
zaam links, in de veterinaire literatuur kon ik er tot dusver niets over
vinden.

Een korte beschrijving van Uw hart volgt hier: groot hart, gefixeerd,
flinke hypertrophie van linker boezem en linker kamer. De toegang van
uit de linker kamer tot de aorta is conisch toelopend vernauwd, zodanig
dat vlak onder de klep de toegang haast dicht zit. Het endocard beneden
de aanhechting van de semilunair kleppen is littekenachtig verdikt, er is
een geringe endocarditis verrucosa aanwezig, evenals op de kamerzijde
van de semilunair kleppen in de vorm van enkele speldeknopgrote ver-
hevenheden."

Wij danken de heer S. van den Akker voor deze mededeling, die tevens
zulk een belangrijke aanwijzing geeft voor de aetiologische betekenis van
het geïsoleerde micro-organisme.

In de buikholte was verder nog veel ascitesvocht. De lever was gestuwd.
De longen vertoonden in erge mate oedeem. Het gehele dier was bleek
en iets hydraemisch. Het vlees was bleek en een weinig stroperig.

a = agar; b = bouillon; dr. s. b. druivensuiker bouillon; e. gr. coc. = enkele
gram coecen; (in hoekje) = zichtbare groei; m (in hoekje): alleen microscopische
groei.

*) i,5% agar; o,i % NH.H.PO,; i% glucose; 0,02% NaCl; 0,02% MgPO, en
2 % van een 0,04 % oplossing in absolute alcohol van broomcresolpurper.

gram-positieve, onbeweeglijke coccen van i.o—1.2 micron, gelegen in
groepjes van vier en in pakketjes.

Alle zichtbare en alle alleen microscopisch aantoonbaar gegroeide
cultures werden na 44 resp. 64 uren bebroeden overgeënt op agarplaten.
Hierbij vertoonden entingen van zichtbaar gegroeide culturen reeds na
i X 24 uren enige zichtbare groei; die van de alleen microscopisch aan-
toonbaar gegroeide culturen vertoonden pas na 2 X 24 uren bebroeden
geringe groei op agarplaten. De groei bestond op alle agarplaten uit
gelijke kanariegele koloniën, zoals die hieronder nader worden beschreven.

Van geval II werd tevens van de lever geënt. Hiervan konden geen
kanariegele koloniën gekweekt worden. Wel was er groei op agar en in
bouillon na 20 uren bebroeden van onbeweeglijke grampositieve coccen
van 0.6—0.8 micron. Op agar vormden deze coccen witte koloniën. Op
ureum- en NH₄H₂PO,-Nbronagar (zie later) gaven deze tere groei.

De kanariegele koloniën vormende coccen van geval I en II werden
onderzocht op verschillende voedingsbodems. Van dit onderzoek geeft
de voorgaande staat een overzicht.

Vier dagen bij 37° C. gedroogde groei van 1 X 24 uren bebroede
agarculturen geeft goede groei van de coccen van beide gevallen op agar.

In i X 24 uren oude bouillonculturen blijven dc coccen in beide ge-
vallen leven na verhitting gedurende t uur np fio° C., zij gaan er in dood
na verhitting gedurende 1 uur op 70° C.

Hoewel het verschil in groei bij 30° C. en 37° C. niet erg groot is, blijkt
uit vergelijkende proeven toch, dat de groei bij 30°—35⁰ C. iets beter is
dan bij 37⁰ C.

Met de coccen van beide gevallen werden enige dierproeven verricht.
Cavia\'s werden subcutaan ingespoten met 0,1 c.c. en 1 c.c. van 2—3 X 24
uren oude bouillonculturen van deze coccen en kregen idem bouillon-
culturen per os ingegeven zonder reactie. Hieruit blijkt, dat deze coccen
apathogeen zijn voor de cavia.

Op grond van de beschreven eigenschappen menen wij de geïsoleerde
coccen van beide gevallen te mogen rangschikken tot de soort: Sarcina

Jlava. De geringe verschillen in eigenschappen o.a. in kleur van de koloniën
en groei in lakmoesmelk tonen daarbij, dat wij hier te doen hebben met
twee afzonderlijke stammen.

Bezien wij de verkregen resultaten, dan moeten wij aannemen — bij
een ziektebeeld van het varken, waarbij endocarditis op de voorgrond
treedt — als gevolg van het bacteriologisch vleesonderzoek het circuleren
van een micro-organisme in het lichaam. Dit micro-organisme S. Jlava
blijkt bekend te staan als apathogeen, hetwelk ook bevestigd wordt door
de genomen dierproeven. Dit apathogene karakter wordt daarnaast nog
onderstreept door de pathologisch-anatomische verklaring van het ziekte-
beeld, zo welwillend gegeven door collega van den Akker. Moeten wij
nu ook aannemen, dat dit micro-organisme ook van geen secundair aetio-
logische betekenis is? Ik meen, dat hieromtrent enige twijfel nog mogelijk
blijft.

Aan de hand van de bestaande voorschriften, volgens welke bij kiemen
(geen tuberkelbacillen, vlekziekte- of borstziektebacillen zijnde) in de
skeletspieren moet worden afgekeurd (art. i, groep A, Min. Beschikking
28 Juni 1939 Sc. no. 285) kon in de beschreven gevallen, afgezien van de
afkeuring of niet goedkeuring, die uit andere hoofde mogelijk nog had
moeten plaats hebben, slechts afkeuring plaats hebben. Dit bevredigt
niet, althans niet meer. Mogelijk kon het bij de samenstelling van het
keuringsregulatief niet anders. Ik meen, dat het in dit stadium van de
ontwikkeling van de bacteriologie niet langer verantwoord is aldus te
handelen. Hoewel wij een hygiënische functie hebben, mogen wij de
economie niet verwaarlozen. Is de sprong tot volledige goedkeuring bij
het vinden van apathogene kiemen, waarbij geen andere reden tot niet-
goedkeuring aanwezig is, mogelijk nog te groot, hetgeen ik in bepaalde
gevallen met zeer weinig kiemen meen te mogen betwijfelen, het lijkt me
op de duur moeilijk vol te houden om slachtdieren met kiemen in de
skeletspieren, die bekend staan als apathogeen, zwaarder te beoordelen
dan dezulke met M. tuberculosis of E. rhusiopathiae waarvan bekend is,
dat ze niet onschadelijk, dan wel niet steeds onschadelijk zijn voor de mens
en waarvoor desalniettemin sterilisatie is voorgeschreven. In de beschreven
gevallen zou ik — indien andere overwegingen die afkeuring noodzakelijk
maakten, dit niet hadden belet — rekening houdende met de mogelijkheid
van mindere houdbaarheid door het aanwezig zijn van matig veel kiemen,
voorwaardelijke goedkeuring onder voorwaarde van verkoop in het klein
onder toezicht, juist geacht hebben. Ik verheel me niet, dat het niet een-
voudig zal zijn bevredigende voorschriften in deze te geven en ik stel
me voor, dat dit ook wel mede de reden is geweest, dat deze er nog niet
zijn, meen evenwel, dat het nut, er aan verbonden, de daarvoor nood-
zakelijke inspanning rijkelijk zal belonen.

Nog op een aspect van dit onderzoek zou ik willen wijzen. Hoewel
hieromtrent niets is voorgeschreven, is het gebruikelijk bij het bacteriolo-
gische vleesonderzoek — behalve bij vlekziekte — één nacht (langer dan
20 uren) te bebroeden. Dit is in vele gevallen voldoende, evenwel niet
steeds. Langzaam groeiende kiemen behoeven een langere tijd. Dit wisten
wij reeds voor E. rhusiopathiae en hielden er rekening mede. S. Jlava,

boven beschreven, kan hiervan een ander voorbeeld zijn. Hoewel een
snelle beslissing gewenst is, mag deze niet gaan ten koste van het onder-
zoek. Waar groei te verwachten is van langzaam groeiende kiemen, mag
daarom steeds het bebroeden na één nacht (langer dan 20 uren) niet als
beëindigd worden beschouwd.

Beschreven werden de isolatie en aetiologische betekenis van Sarcina
fiava bij een endocarditis valvularis van het varken. Er werd een pleidooi
gehouden voor een zodanige verandering van de keuringsvoorschriften,
dat een mildere beoordeling dan afkeuring bij slachtdieren met apathogene
of weinig pathogene kiemen als regel mogelijk wordt. Eén nacht bebroeden
blijkt in de gevallen van bacteriologisch vleesonderzoek waarbij langzaam
groeiende kiemen verwacht kunnen worden onvoldoende.

A description is given of the isolation and aetiological meaning of Sarcina flava in
a case of endocarditis valvularis of the pig. A change in inspection regulations is advocated
so as to leave room for a milder verdict than condemnation where slaughter beasts
with non-pathogenic or almost non-pathogenic germs are concerned. Incubation for
one night has proved insufficient for bacteriological examination of meat when germs
of slow growth may be expected.

Ont été décrites: l\'isolation et la signification étiologique du coccus Sarcina flava lors
d\'une endocardite valvulaire du porc.

On plaide en faveur d\'une modification des règlements sanitaires et de contrôle
dans cc sens qu\'en général une appréciation moins sévère que le rejet intégral soit
rendue possible pour les animaux de boucherie à germes apathogènes ou peu pathogènes.

La couvée pendant une seule nuit se révèle être insuffisante dans les cas d\'un examen
bactériologique de la viande, où l\'on peut s\'attendre à des germes se développant
lentement.

Es wurde die Isolierung und die ätiologische Bedeutung des Coccus: Sarcina flava
bei einer endocarditis valvularis des Schweines erörtert. Es wurde eine solche Aenderung
der Fleischbeschauvorschriften befürwortet, dass eine mildere Beurteilung als „nicht
tauglich" bei Schlachttieren mit apathogenen oder wenig pathologischen Keimen in
der Regel möglich wird. Eine Nacht bebrüten erweist sich als unzureichend in den
Fällen einer bakteriologischen Fleischuntersuchung, wo langsam wachsende Keime zu
erwarten sind.

T. van Heelsbergen ¹) noemt slechts de prolapsus bij de kip. Bij infor-
matie bij de Gezondheidsdienst voor Duiven deelde Dr. J. C. G. van
Vloten mij mede, dat bij de 3 a 4 duizend duiven die per jaar bij de
Gezondheidsdienst komen, slechts enkele malen een prolapsus cloacae
wordt gezien. Enige tijd geleden echter werden bij Laboratorium Nobilis
binnen één week 2 duiven hiervoor ter behandeling aangeboden. Omdat
dit euvel zo gemakkelijk te verhelpen is, leek het mij de moeite waard
om in het kort een geval te beschrijven.

Op 22 Mei 1954 werd voor een duivin hulp gevraagd omdat ,,een
deel van de eierstok" naar buiten zou zijn gekomen. Het bleek, dat de
gehele cloaca prolabeerde. (Zie foto 1).

Het was een bloederige, stinkende prolapsus, ter grootte van een knikker.
De omgeving was sterk met duivenmest verontreinigd en op de prolapsus
zaten reeds verschillende korsten. Deze toestand bestond al enige dagen
en was ontstaan na het leggen van een ei.

De meeste faeces kon worden weggeknipt en de onmiddellijke omgeving
van de prolapsus was het best schoon te krijgen door de veertjes ter plaatse
stuk voor stuk met een pincet uit te trekken. Na schoonmaken van de
prolapsus bleek deze ernstig beschadigd te zijn. Uit de uitmondingen van
de ureteren werd de witte urine geperst (zie Ellenberger-Baum, 18e druk,
blz. 1094, fig. 1636).

Nadat de prolapsus dus gereinigd was, bleek deze zeer gemakkelijk
naar binnen te brengen te zijn, maar even gemakkelijk ook weer opnieuw
te prolaberen.

2 Hechtingen van boven naar beneden waren voldoende om de pro-
lapsus binnen te houden. Hierna was de omgeving van de cloaca pas
definitief te reinigen. De eerste minuten perste de duif hevig, maar dit
werd langzaam aan minder. Het dier kon nog wel defaeceren. Na 4 dagen
werden de hechtingen verwijderd en de prolapsus is daarna niet meer
teruggekomen.

Een tweede geval kwam enige dagen later ter behandeling en ook deze
duif is voorspoedig genezen. Hier waren 4 hechtingen nodig om de pro-
lapsus binnen te houden. Beide duiven hebben na een volgende paring
hun eieren gelegd zonder dat recidieve optrad. Deze eenvoudige operatie
kan een kostbare vliegduif het leven redden, want op de duur is een duif
met prolapsus ten dode opgeschreven.

Als een prolapsus optreedt, is dit altijd na het leggen van een ei. Duivin-
nen waarmee veel gekweekt wordt, zijn hiervoor gepraedisponeerd. Bij
een eventuele operatie moet de eigenaar dan ook gevraagd worden of er
niet nog een ei op komst is. Dit is namelijk nauwkeurig bekend. Duiven
leggen 10 dagen na de paring 2 eieren met een tussenpoos van 24 uur.
De eieren worden \'s middags ongeveer tussen 5 uur en half zes gelegd.
De hechtingen kunnen natuurlijk pas worden aangebracht als het tweede
ei gelegd is.

Bij de Gezondheidsdienst voor Postduiven volgt men een andere methode.
Na repositie wordt de omgeving van de cloaca met een Novocaïne-oplos-
sing geïnfiltreerd door enkele injecties in de omgeving van de anus. Door
de verdoving houdt het persen op en dit is vaak voldoende om de ont-
stoken cloaca te doen slinken, zodat na de uitwerking van het verdovende
middel meestal geen recidieve meer optreedt.

Bij kippen komt prolapsus cloacae vaker voor. Meestal is zo\'n kip direct
het slachtoffer van kannibalisme. Soms bevindt zich nog een ei in de ge-
prolabeerde cloaca. Na incisie is dan het ei te verwijderen. De snede wordt
weer gehecht, de prolapsus gereponeerd en de cloaca-opening van enige
hechtingen voorzien.

Na enkele dagen zijn deze weer te verwijderen. Soms treedt recidieve
op en dan is slachten de enige weg.

Twee gevallen van prolapsus cloacae van duiven worden beschreven
met de therapie.

Deux cas de prolapsus cloacae des pigeons ont été décrits avec la thérapeutique.

Zwei Fälle von Prolapsus Cloacae bei Tauben werden beschrieben mit der Therapie.

^l) T. van Heelsbergen, Handbuch der Geflügelkrankheiten und der Geflügelzucht.

I. Nederlandse Organisatie voor Zuiver Wetenschappelijk Onderzoek
Z.W.O. Jaarverslag 1953. \'s Gravenhage 1954.

„Z.W.O. heeft thans ruim 8 jaren haar krachten in dienst gesteld van de bevordering
der zuivere wetenschappen in en door Nederland. Terecht bestaat alom in de Nederlandse
wetenschappelijke wereld grote belangstelling voor haar streven, dat immers zo vrucht-
dragend is gebleken voor de stimulering en ontwikkeling van het werk in velerlei acade-
mische en niet-academische instituten, en van de onderzoekingen verricht door in-
dividuele personen of werkgroepen."

a. Subsidies ten behoeve van speciale, of meer afgeronde onderzoekingen, ter be-
kostiging van instrumenten, materiaal, publicaties, reizen, alsmede voor honoraria
van de onderzoekers en hun medewerkers; bij deze subsidies ligt het accent vooral
op het onderzoek;

b. Subsidies voor kleine studiereizen, teneinde wetenschapsmensen in staat te stellen
om korte buitenlandse reizen te ondernemen wanneer zulks in het kader van hun
onderzoek, ook als dit niet door het Z.W.O. wordt gesteund, nodig blijkt te zijn;

c. Beurzen binnen het kader van de uitwisselingsovereenkomst tussen Z.W.O. en het
Franse Centre National de la Recherche Scientifique (C.N.R.S.), alsmede tussen Z.W.O.
en een Belgische instantie. (Het is mogelijk dat ook met andere landen binnenkort
uitwisselingsovereenkomsten worden gesloten).

e. Stipendia, teneinde afgestudeerde jonge academici, van wie kan worden verwacht,
dat zij later in Nederland een leidende rol op wetenschappelijk gebied zullen spelen,
de gelegenheid te geven zich gedurende een academisch jaar geheel aan wetenschappelijk
werk te wijden; anders dan bij de genoemde subsidies en beurzen, ligt bij de stipendia
de nadruk dus vooral op de persoon en in mindere mate op de door deze te verrichten
studie." C. A. van Dorssen.

W.H.O., monograph series no. 23, Laboratory techniques in rabies, by
various authors. Geneva 1954.

Dit is een gids voor laboratoriumwerkers, waaraan 14 rabies-specialisten hebben
meegewerkt. Behandeld worden: laboratorium-diagnostiek, vaccinbereiding, controle
van vaccin op potentie, bereiding van hyperimmuunserum en verzorging en teelt van
proefmuizen. Flet boekwerk bevat talrijke zeer instructieve afbeeldingen en uitvoerige
lectuuropgavc.

Voor Nederland is het verkrijgbaar bij N.V. Martinus Nijhof\'s Bockhandel en
Uitgeversmaatschappij te \'s Gravenhage. q a _van Dorssen.

Verschenen is de 10e aanvulling van de Regelingen Vleeskeuring, de bekende docu-
mentaire uitgave van N. Samsom N.V. — Uitgever te Alphen aan den Rijn.

Deze uitgave, waarin — behalve alle wijzigingen, aanvullingen en dergelijke van wet-
telijke voorschriften op het gebied van vleeskeuring en destructie — tevens zijn opgenomen
de ter zake dienende circulaires van de Veterinaire Hoofdinspecteur van de Volksge-
zondheid, blijkt, in aanmerking nemende de regelmatig verschijnende aanvullingen
— thans reeds de tiende — in een behoefte te voorzien.

Voor de rubricering van de materie is in deze uitgave de indeling in hoofdstukken van
de Vleeskeuringswet in de Schuurman en Jordens\' editie tot grondslag genomen.

Voor hen, die uit hoofde van hun beroep met vleeskeuring en destructie te maken heb-
ben, een practische en betrouwbare gids j)_r j _v Vloten.

E. Müller, St. Martin, Tierärztliche Probleme bei der Produktivitätssteigerung in
der Viehwirtschaft,

J. Jahnel, Gleisdorf, Agglutination von Spermatozoen im Eidotter-Zitrat-Verdünner,
J. Bodingbauer, Wien, Durch Zahnausfall und anschliessende Usurbildung bedingte
Osteomyelitis beim Schaf.

H. G. Kalchschmidt, Eschenau, Eine Headsche Zone als diagnostisches Hilfsmittel
bei der Fremdkörpererkrankung des Rindes,

J. Schreiber, Wien, Methoden zur Feststellung Headscher und Mackenziescher Zonen
bei den grossen Haustieren,

O. Überreitf.r, Wien, Inkarzerierte Hernien beim Pferde und beim Hunde,
J. Mussill, St. Johann im Pongau, Beobachtungen bei Fabriksrauchschäden an Rindern,
A. Pommer, Wien, Röntgenbefunde an den Rippen (luorosekranker Rinder,

F. Benesch, Wien, Heilung nach durchdringender Scheidenwandruptur beim Rind,
entstanden während der Embryotomie einer faultoten Frucht,

K. Diernhofer, Wien, Euteramputation zum indirekten Nachweis der Toxinwirkung
in zwei schweren Mastitisfällen,

E. Bajez, Hilm-Kematen, Die Entwicklung und der derzeitige Stand der hormonalen
Kastration der Schweine,

M. Nikolitsch. Novi Sad, Jugoslawien, Die Aujeszkysche Krankheit beim Reh,
H. Schneider, Graz, Die Verwendung eines Schwammgummipolsters in der Thermos-
flasche als Verpackungsart beim Transport von Stiersperma.

P. Rossi et Mme B. Kolochine-Erber, Iridocyclites du cheval et leptospiroses,
R.-V. Katitch et V. Dimitrijevitch, Résultats de recherches sur l\'acquisition de l\'im-
munité contre l\'entérotoxémie chez les Agneaux provenant de Moutons vaccinés et
non vaccinés.

G. Gayot, M. Pellier et C. Kovalenko, Recherches sur la theilériose à Theilcria
dispar. Il étude de quelques constantes sériques et plus particulièrement du calcium
au course de la Theilériose,

L. Placidi. En marge de la maladie de Newcastle. Phénomènes nerveux encéphalitique
et médullaires (Githargisme) chez les Volailles,

J. Pitre, Appréciation de la qualité des pâtés par l\'épreuve de digestibilité in vitro.

Schulze, Erfahrungsbericht über Salthion liquidium,
Liebscii, Fermentationsprodukte und Ferkelaufzucht,

Glauning, Ein neuartiger Beutel für den Versand von Proben für die bakteriolog.
Fleischuntersuchung,

Dieter, Nieberle\'s Grundlagenforschung im Lichte einer 15 jährigen standespolitischen
Betrachtung.

W. Lück und H.-W. Bobsien, Zur örtlichen Anwendung von Penicillin bei der chirur-
gischen Behandlung schwerer Extrernitätcnverletzungen des Pferdes,
R. Strassmann, Ein Beitrag zur Rolle des Pseudomonas pyoeyanea als Erreger bakte-
rieller Fortpflanzungsstörungen,

K. Schmidt, Der jahreszeitliche Einfluss auf die Spermaproduktion der Bullen.
F. Müller, Einige seltene Befunde bei der Fleischbeschau.

J. Kumpf, Beitrag zur Behandlung der Warzenmauke des Pferdes,
E. Wiesner, Beitrag zur Eiweissdifferenzicrung im Rinderserum,

W. Stellmacher, Zur Typendifferenzicrung von Salmonellenstämmen mit über-
wegendem R.-Antigen.

H. I. Field, D. Buntain and J. T. Done, Studies on Piglet Mortality I. Streptococcal
meningitis and Arthritis,

I. Davidson, G. Slavin and P. Stuart, An experimental study of the control of str.
agalactiae infection in dairy cattle,

The Technical development committee, Cryptorchidism with special reference to the

H. Williams Smith, The treatment of Salmonella pullorum infection in chicks with
furazolidone, sulfamerazine and chloramphenicol,

A. W. Stableforth, Brucellosis in animals and man: Its cause, nature and prevention,
J. Hickmann, The electrical stunning of animals prior to slaughter.

A. D. McEwen, Enzootic abortion of ewes: Adjuvant vaccines prepared from infected
ovine foetal membrane tissues. The resistance of vaccinated pregnant sheep to the
inoculation of virus.

E. F. Lewis, The use of the cuboni test for evidence of pregnancy in mares and sows.

Ruth Allcroft, Hypomagnesaemia in cattle,
C. Formston, Infectious kerato-conjunctivitis of cattle,

J. K. L. Pearson, Oral terramvcin in the treatment and prevention of white scour
in calves.

Journal of the American Veterinary Medical Association, Volume 125,
August 1954.

L. A. Criner and Harry W. Johnson, Clostridium pcrfringens type C in hemorrhagic
enterotoxemia of lambs,

Leo L. Lieberman, The use of phenylbutazone in the treatment of posterior paralysis
and arthritis in dogs,

Palmer, Dorsey and Hayes, Considerations for a canine blood bank,
Teodui.a M. T6pacio and Glenn A. Noble, Fatal aortic spirocercosis in a dog.
Gorham, Leader and Gutierrez, Distemper immunization of mink by airborne in-
fection with egg-adapted virus,

C. N. Dale and M. R. Zinober, Variations of hog cholera virus. II Perpetuation and
attempts at enchancement of variant characteristics of hog cholera virus by means
of serial passage with antiserum and without antiserum,
Gray, Snoeyenbos and Reynolds, The hemorrhagic syndrome of chickens,
W. D. Urban, Chlortetracycline (Aureomycin) for treatment of bumblcfoot,
Martin A. Brf.e, Bowel obstruction and incidental abnormalities in an aged cat,
Leo L. Lieberman, Feline adenocarcinoma of the larynx with mastitis to the adrenal
gland,

R. C. Klussendorf, Antibiotics in poultry feed and water,
W. H. Boyd, A new type of cattle lift or sling,
Morris Erdheim, Vitamin D.-Parturient paresis preventive,

G. R. Moule, Observations on mortality amongst lambs in Queensland,
A. L. Rose, Osteomalacia in the northern territory,

R. F. Riek, A note on the ocurrence of onchocerca reticulata diesing 1841 in the horse
in Queensland.

van 28 Juli 1954, houdende voorschriften met betrekking tot de uitoefening van de diergeneeskunst\'
(Wet op de Uitoefening van de Diergeneeskunst.) ¹)

het verlenen van genees-, heel- of verloskundige raad of bijstand voor dieren, het
verrichten van operaties op gezonde dieren, het inenten van dieren, het toepassen van
diagnostica voor onderzoek van dieren en het toepassen op dieren van algemene of
plaatselijke verdoving, voorzover een en ander als bedrijf geschiedt;

degenen, die, na afgelegd examen hier te lande, de bevoegdheid tot de uitoefening
van de diergeneeskunst in haar volle omvang hebben verkregen;

stoffen, welke afkomstig zijn uit het bloed van dieren, al dan niet met een of meer
andere stoffen zijn vermengd en bestemd zijn voor gebruik ter onderkenning, voor-
koming of genezing van ziekten bij dieren;

stoffen, welke bereid zijn uit of met smetstoffen of van deze afkomstige producten,
al dan niet met een of meer andere stoffen zijn vermengd en bestemd zijn voor gebruik
ter onderkenning, voorkoming of genezing van ziekten bij dieren;

het aanbrengen of toepassen bij dieren van sera of entstoffen, zowel afzonderlijk als
gelijktijdig, ter onderkenning, voorkoming of genezing van ziekten;

biologische stoffen of daarmee overeenkomende synthetisch bereide middelen, welke
al dan niet met een of meer andere stoffen zijn vermengd en bestemd zijn voor gebruik
ter onderkenning van ziekten bij dieren.

2. Voor de toepassing van deze wet worden organotherapeutische preparaten niet
als sera beschouwd.

Artikel 2. 1. Tot de uitoefening van de diergeneeskunst zijn slechts dierenartsen
toegelaten.

2. Anderen dan dierenartsen kunnen tot de uitoefening van de diergeneeskunst
worden toegelaten op de voet van het in de artikelen 3, 4 en 5 bepaalde.

1 Daar de nieuwe wet inmiddels in de Staatscourant is afgekondigd, heeft het
Hoofdbestuur gemeend, thans de volledige inhoud in het Tijdschrift te moeten
publiceren, zodat alle dierenartsen er kennis van kunnen nemen.

Degenen, die belangstelling hebben voor de Handelingen van de Kamerzittingen,
waarin het ontwerp van wet is behandeld, kunnen deze opvragen bij het secretariaat
van hun afdeling.

Artikel 3. 1. Wij kunnen, gehoord de faculteit der diergeneeskunde van de Rijks-
universiteit te Utrecht, personen, die na afgelegd examen buiten Nederland de bevoegd-
heid tot de uitoefening van de diergeneeskunst in haar volle omvang hebben verkregen,
tot de uitoefening der diergeneeskunst toelaten, zo nodig onder nader te stellen voor-
waarden. Ten aanzien van de toepassing dezer wet worden zij dan met dierenartsen
gelijkgesteld.

2. Een toelating, als bedoeld in het vorige lid, kan worden ingetrokken, indien de
betrokkene zich bij de uitoefening van de diergeneeskunst niet gedraagt overeenkomstig
de hier te lande gangbare fatsoensbegrippen van het diergeneeskundig beroep of indien
hij blijk geeft van grove onkunde dan wel zich schuldig maakt aan grove nalatigheid
op het gebied van de uitoefening der diergeneeskunst.

Artikel 4. 1. Wij kunnen, indien zulks in het belang van de bestrijding ener ziekte is,
anderen dan dierenartsen toelaten tot de uitoefening van de diergeneeskunst in een
beperkte, door Ons te bepalen omvang en onder door Ons te stellen voorwaarden.

2. Een toelating, als bedoeld in het vorige lid, kan te allen tijde worden ingetrokken.

Arlikel 5. 1. Het castreren van mannelijke biggen en van ramlammeren is aan ieder
toegestaan. Onze Minister is bevoegd te bepalen, dat het castreren slechts op een bepaalde
wijze mag geschieden.

2. Tot de uitoefening van de verloskunst en tot het castreren van door Onze Minister
aan te wijzen diersoorten als bedrijf zijn mede toegelaten degenen, die in het bezit zijn
van een daartoe strekkende vergunning, welke wordt afgegeven door Onze Minister.

3. Een vergunning wordt slechts afgegeven aan diegenen, die op een door Onze
Minister te bepalen wijze hebben blijk gegeven van voldoende theoretische en practische
kennis van de verloskunde onderscheidenlijk van liet castreren, en die in het bezit zijn
van een instrumentarium, dat voldoet aan de door Onze Minister te stellen eisen.

4. Degenen, die vóór 1 Februari 1952 ingevolge enige wettelijke bepaling een ver-
gunning tot de uitoefening van de verloskunst of tot het castreren van dieren hadden
verkregen, worden, in afwijking van het bepaalde in het vorige lid, in het bezit gesteld
van een daartoe strekkende vergunning indien zij daartoe binnen twee maanden na
het inwerkingtreden van deze wet een schriftelijk verzoek tot Onze Minister richten.

5. Een vergunning wordt ingetrokken, indien de houder zich schuldig heeft
gemaakt aan een strafbaar feit als bedoeld in de artikelen 254 en 436 van het Wetboek
van Strafrecht of aan overtreding van het verbod gesteld in artikel 6.

6. De houder van een vergunning is bevoegd in het openbaar aan te kondigen, dat
hij de in de vergunning omschreven werkzaamheden of werkzaamheid uitoefent.

Artikel 6. 1. Het castreren van andere dieren dan mannelijke biggen en ramlamme-
ren, het inenten van dieren, het toepassen van diagnostica voor onderzoek van dieren
en het toepassen op dieren van algemene of plaatselijke verdoving is, voorzover een en
ander niet als bedrijf geschiedt, aan anderen dan dierenartsen verboden.

2. Het in het eerste lid gestelde verbod geldt voorts niet voorzover een handeling,
als daarbedoeld, wordt verricht:

b. door hen, die ingevolge de artikelen 4 en 5 tot de uitoefening der diergeneeskunst
in beperkte omvang zijn toegelaten, mits de toelating zich tot die handeling uitstrekt.

Artikel 7. Het is aan anderen dan dierenartsen verboden in het openbaar aan te
kondigen, dat zij de diergeneeskunst uitoefenen, of de titel te voeren van dierenarts of
veearts, dan wel een andere titel, die bij het publiek redelijkerwijs de indruk kan vestigen,
dat zij zijn gerechtigd de diergeneeskunst uit te oefenen.

Artikel 8. i. Alvorens zich ter uitoefening van de praktijk te vestigen, doet de
dierenarts zijn akte van bevoegdheid viseren door het districtshoofd van de Veeartse-
nijkundige Dienst in het district, waarin hij zijn woonplaats heeft. Dit visum wordt
kosteloos verleend.

2. Hij geeft, op vertoon van de geviseerde akte van bevoegdheid, aan de burge-
meesters der gemeenten, binnen welke hij de praktijk wenst uit te oefenen, kennis van
zijn voornemen.

Artikel g. i. De dierenartsen zijn verplicht overeenkomstig het volgende lid onver-
wijld kennis te geven van alle door hen opgemerkte gevallen van ziekten, waarop de
bepalingen van de titels III en IV van de Veewet en die van de Vogelziektcnwet toe-
passelijk zijn, alsmede van gevallen van andere door Onze Minister aangewezen ziekten
van dieren.

2. De kennisgeving geschiedt aan het districtshoofd van de Veeartsenijkundige
Dienst in het district, binnen hetwelk de gemeente gelegen is, waar het dier zich bevindt,
en aan de burgemeester dier gemeente.

Artikel io. i. Het is degenen, die de landbouw, veeteelt of pluimveeteelt als bedrijf
uitoefenen, verboden sera, entstoffen en diagnostica voorhanden te hebben.

2. Wij kunnen van het in het eerste lid gestelde verbod ontheffing verlenen ten be-
hoeve van degenen, die ingevolge artikel 4, eerste lid, tot de uitoefening van de dier-
geneeskunst in beperkte omvang zijn toegelaten.

Artikel 11. 1. Dierenartsen zijn bevoegd ten behoeve van dieren de geneesmiddelen,
ingevolge artikel 30 der wet van 1 Juni 1865 (Stb. 61) aangewezen, ook beneden de
hoeveelheid tc verkopen, daarbij voor elk van die middelen bepaald.

2. De dierenarts, die gebruik maakt van de bevoegdheid, hem bij het eerste lid
verleend, is verplicht de voorwerpen, waarin hij de geneesmiddelen aflevert, te voorzien
van een door hem ondertekend en gedagtekend opschrift, dat, ingeval het geneesmiddel
vergift bevat, op rood papier moet zijn gesteld en dat moet inhouden:

3e. de wijze van gebruik met bijvoeging, ingeval hel middel giftige bestanddelen
bevat, van het woord „vergift".

Artikel 12. Behalve ten behoeve van de door hen behandelde dieren, mogen dieren-
artsen giftige stoffen uitsluitend verkopen aan of op voorschrift van dierenartsen en, op
schriftelijke ondertekende aanvraag, aan andere hun bekende personen. De giftige
stof moet worden afgeleverd in een verzegeld voorwerp, waarop behalve de naam van
de stof, tevens het woord „vergift" duidelijk moet zijn vermeld.

Artikel 13. 1. De dierenarts is verplicht elke aflevering, als bedoeld in de artikelen
11 en 12 aan te tekenen in een register met vermelding van de dag, waarop en van de
personen aan wie en ten behoeve van wier dieren de aflevering is gedaan.

2. De dierenarts is verplicht het districtshoofd van de Veeartsenijkundige Dienst
in het district, waarin hij zijn woonplaats heeft, inzage te geven van het in het eerste
lid bedoelde register, zodra deze zulks vordert.

3. Elke in het register gestelde aantekening dient door de dierenarts gedurende
twintig jaren te worden bewaard. Bij het overlijden van de dierenarts dient het register
door zijn erfgenamen aan het districtshoofd van de Veeartsenijkundige Dienst te worden
gezonden, die voor de verdere bewaring zorg draagt.

Artikel 14. 1. De dierenarts bewaart vergiften, krachtens artikel 7 der wet van 1
Juni 1865 (Stb. 61) aangewezen, in één of meer voor de bewaring van vergiften uitsluitend
bestemde en afgesloten kasten.

2. Op deze kasten, zowel als op de voorwerpen, welke de vergiften bevatten, moet
het woord „vergift" duidelijk worden vermeld. Een sleutel van die kasten moet bij de
dierenarts berusten, een tweede verzegelde sleutel dient steeds te zijnen huize voorhanden
te zijn.

3. Indien de in het eerste lid bedoelde dierenarts overlijdt, of zijn praktijk verlaat,
zijn zijn erfgenamen of de voor hem optredende bewindvoerder, of bij ontstentenis van
dezen, zijn huisgenoten verplicht de sleutels der vergiftkasten binnen 24 uur ter hand te
stellen aan de burgemeester der gemeente, waar de vergiftkasten zich bevinden.

4. Wordt een vergiftkast door een andere dierenarts overgenomen, dan worden de
sleutels aan deze ter hand gesteld.

Artikel 15. 1. De dierenarts is verplicht het districtshoofd van de Veeartsenijkundige
Dienst in het district, waarin hij zijn woonplaats heeft, de in artikel 14 bedoelde vergiften
te tonen, zodra deze zulks vordert.

2. Het districtshoofd is bevoegd te dien einde tussen 7 uur des morgens en g uur des
avonds de woning van de dierenarts ook tegen diens wil te betreden, mits op vertoon
van een schriftelijke bijzondere last van de kantonrechter in wiens rechtsgebied de woning
is gelegen. Van dit binnentreden wordt door hem binnen twee maal vier en twintig
uren proces-verbaal opgemaakt.

Artikel 16. 1. Bij het verkopen in het openbaar van de in artikel 11 dezer wet be-
doelde middelen, mogen de vergiftige stoffen alleen worden verkocht aan apothekers,
aan tot het afleveren van geneesmiddelen wettelijk bevoegde geneeskundigen en aan
dierenartsen.

2. De verkoop geschiedt niet dan na een schriftelijke kennisgeving van het voornemen
daartoe, welke ten minste vijf dagen te voren aan het districtshoofd van de Veeartsenij-
kundige Dienst in het district, waarbinnen de verkoop zal plaats hebben, moet worden
gedaan.

Artikel 17. 1. Overtreding van het bij of krachtens de artikelen 5, eerste lid, 6, 7,
9, 10, 11, tweede lid, 12, 13, 14, 15 en 16 bepaalde wordt gestraft met geldboete van ten
hoogste vijf honderd gulden.

2. De geldboete kan worden verdubbeld of hechtenis van ten hoogste een maand
kan worden opgelegd, indien tijdens het plegen van de overtreding nog geen twee jaren
zijn verlopen sedert een veroordeling van de schuldige wegens een der in het vorige lid
strafbaar gestelde feiten onherroepelijk is geworden.

3. Overtreding van het bij artikel 8 bepaalde wordt gestraft met geldboete van ten
hoogste honderd gulden.

Artikel 18. Met het opsporen van de bij deze wet strafbaar gestelde feiten zijn mede
belast de door Onze Minister aangewezen ambtenaren.

Artikel ig. De bij deze wet strafbaar gestelde feiten worden beschouwd als over-
tredingen.

I. in artikel 76 onder f, artikel 130, tweede lid, en artikel 133, tweede lid onder/,
wordt in plaats van „veeartsenijkunde" gelezen diergeneeskunde;

II. in artikel 92, tweede lid, wordt in plaats van „veeartsenijkunde" gelezen: dier-
geneeskunde en in plaats van „veeartsenijkundige praktijk": diergeneeskundige praktijk;

III. in artikel 131, derde lid, en artikel 145bis wordt in plaats van „veearts" gelezen:
dierenarts;

IV. in artikel 145A/.5 wordt in plaats van „veeartsenijkunst" gelezen: diergeneeskunst.

Artikel 21. In artikel ig van de wet van 15 December 1917, Stb. 700, tot regeling
van het hoger landbouwonderwijs, zoals deze sindsdien is gewijzigd, wordt in plaats
van „veeartsenijkundige praktijk" gelezen: diergeneeskundige praktijk.

Artikel 22. In artikel 29 van de wet van 1 Juni 1865, Stb. 61, regelende de uitoefening
der artsenijbereidkunst, wordt in plaats van „veeartsen" gelezen: dierenartsen.

Artikel 23. In artikel 25 van de Vleeskeuringswet wordt in plaats van „veeartsenij-
kunst" gelezen: diergeneeskunst.

Artikel 24. De wet van 8 Juli 1874, Stb. g8, tot regeling van de uitoefening der vee-
artsenijkunst, zoals deze sindsdien is gewijzigd, wordt ingetrokken.

Artikel 35. 1. Deze wet kan worden aangehaald als „Wet op de Uitoefening van
de Diergeneeskunst".

Lasten en bevelen, dat deze in het Staatsblad zal worden geplaatst en dat alle Mini-
steriële Departementen, Autoriteiten, Colleges en Ambtenaren, wie zulks aangaat, aan
de nauwkeurige uitvoering de hand zullen houden.

De 53ste Gezondheidscongres zal gehouden worden op 8 en g October rgj4 in Musis
Sacrum te Arnhem.

Dit Congres zal gewijd zijn aan het onderwerp:
De plaats van de Gezondheidszorg in de Samenleving

10.30 Opening door de voorzitter Prof. W. F. J. M. Krul.
11.30 Recht op Gezondheid in te leiden door Prof. Dr. H. W. Julius, hoogleraar

in de Sociale Geneeskunde te Utrecht.
16.30 Ontvangst door het Gemeentebestuur.
19.30 Congres-diner in „Royal".

10.15 H^et Gezondheidsrecht in te leiden door Mr. C.J. Goudsmit, wetenschappelijk
hoofdambtenaar bij het Departement van Sociale Zaken en Volksge-
zondheid.

Het Congres is toegankelijk voor ereleden, gewone- en lijdelijke leden, de bestuursleden van de mede-
besturende verenigingen en 2 bestuursleden van een deelnemende vereniging (o.a. gemeenten en provincies)

Tijdelijke leden. Voor hen, die geen gewoon lid van het Congres zijn, of geen toegang
hebben als bestuurslid van medebesturende of deelnemende verenigingen, bestaat de
mogelijkheid het Congres als tijdelijk lid te bezoeken tegen betaling van ƒ 2.50 als con-
tributie. Indien toezending van de prae-adviezen en handelingen gewenst wordt, be-
draagt deze contributie ƒ 5.—.

Logies. Het secretariaat is bereid bemiddeling te verlenen bij het reserveren van kamers,
hiervoor gelden de volgende prijzen:

Men gelieve er rekening mede te houden, dat het aantal éénpersoonskamers in de Arn.
hemse hotels zeer gering is. In vele gevallen zal het noodzakelijk zijn de kamer met iemand
anders te delen. Wanneer hiertegen overwegend bezwaar bestaat, wordt een tweeper-
soonskamer als éénpersoonskamer gegeven tegen de prijs van een tweepersoonskamer,
waarbij het ontbijt van de ontbrekende persoon in mindering wordt gebracht.

Lunches en diner. Voor deelneming is opgave aan het secretariaat noodzakelijk. De

Voor deelneming aan het Congres, dient men zich vóór 1 October op te geven aan het
secretariaat, Wilhelminalaan 11, Alkmaar.

Eveneens moet men zich vóór 1 October opgeven voor logies, lunches, diner en
excursies.

Gedurende het cursusjaar i954-\'55 vindt men in de kamers A, B en E diverse zeld-
zaamheden en curiosa, terwijl de overige ruimten meer aan speciale onderwerpen
gewijd zijn.

In kamer A nu vindt men in de ronde vitrine een aantal fraaie zonnewijzertjes van
verschillend type, gegroepeerd om een gebakschotel, waarop de Sterrewacht en het
K.N.M.I. in de toestand van 1854 afgebeeld zijn. Xaast de deur een zevental beweeg-
bare sterrekundige lantaarnplaatjes, alsmede een zonnewijzer, die om 12 uur een kanon
kan afschieten. Achter de deur een fraai mahoniehouten toestel ter verklaring van de
worpbeweging. Tussen de ramen o.a. een mooi model van een heimolen; verder los
in de kamer staande een aantal mechanica-modellen. Bij de schoorsteenmantel een zg.
„regenmeter naar Cavallo", beter een speer, bestemd om de electrische lading der

regendruppels te meten; bovendien het kistje, waarin in 1886 de oprichtingsoorkonde
benevens de statuten van het Oud-Studentenfonds, thans Universiteitsfonds, aangeboden
zijn, met bijbehorend album, alsook het album met de handtekeningen van de aanwe-
zigen bij de eerste steenlegging van het huidige universiteitsgebouw. In de vitrine ervoor
een deel van de originele muziek, uitgevoerd in de Domkerk bij de viering van het eerste
eeuwfeest onzer universiteit en het boek der eredoctoren. Links daarvan een vitrine met
een aantal muntgewichtdoosjes alsmede een wijnroeistok. In de kast tenslotte een aantal
instrumenten van geheel verschillende aard, als bv. een chronoscoop naar Wheatstone,
bestemd ten gebruike bij valproeven, oude gewichten en weegtoestellen, een antieke
fraismachine en uit het gebied der physique amusante o.a. een Chinese duikelaar.

In kamer I? treft men meer zeldzaamheden op „instrumenteel" gebied aan. Daar vindt
men een thermometer, gesigneerd Fahrenheit, verder twee door Christiaan Huygens
zelf geslepen kijkerlenzen; met de kleinste dezer heeft Huygens in 1655 de eerste maan
en later de ring van Saturnus ontdekt. Ook een Huygensklok met cycloïdale slinger-
ophanging, alsmede een dergelijke slingerophanging, van een oud torenuurwerk af-
komstig, staan daar. Verder kan men daar aantreffen het sterkst behouden gebleven
microscoop van van Leeuwenhoek, een primitief apparaat, waarmee thans nog bij een
vergroting van 270 maal een scheidend vermogen van 1/700 mm te bereiken is, ver-
volgens het waarschijnlijk oudste achromatisch microscoopobjectief, vervaardigd door
de Amsterdamse ca\\ allerie-officier Beeldsnijder (1792) en een achromatisch micro-
scoop van van Deyl, de eerste die (in 1806) achromatische microscopen in de handel
bracht. Verder demonstratie-prisma\'s van Dollond (ca. 1760), een verrekijker en twee
prisma\'s van Fraunhofer (ie helft 19e eeuw), astrolabia noctilabia en kwadranten uit
de 15e, 16e en 17e eeuw, 2 astrolabiumklokken (eind 16e eeuw), de originele, door Petrus
van Musschenbroek uitgedachte en met behulp van zijn instrumentmaker zelf ver-
vaardigde pyrometer (ca. 1725), de oorspronkelijke metrieke maten, door prof. van
Swlnden (eind 18e eeuw) als lid van de commissie voor maten en gewichten uit Parijs
meegebracht, en de klokken en enkele andere instrumenten door G. Moll en A. van
Beek benut bij hun klassieke bepaling van de geluidsnelheid in de nabijheid van Amers-
foort (1823).

Tenslotte vermeld ik nog het eerste natuurkundig instrument in 1706 voor de Univer-
siteit aangekocht, nl. een grote luchtpomp met scheve cilinder, vervaardigd door de
Leidsc instrumentmaker Johan van Musschenbroek, de vader van de bovenvermelde
Petrus van Musschenbroek, een enkelvoudig microscoopje van diezelfde maker en
een fraai door Eysenbroek vervaardigde heliostaat naar \'s Gravensande (ca. 1750).

Boven vindt men op het portaal een aantal herinneringen aan de studentencompagnie
van 1830—1831.

De kasten in kamer C bevatten allerlei herinneringen, betrekking hebbende op ver-
schillende studentengezelschappen, o.a. een geheel complete serie studentenalmanakken
van het U.S.C. In een vitrine ziet U een aantal penningen over lustrumvieringen en
studentencorpora. Andere vitrines tonen U een aantal oude studentenbladen en enkele
illegale, tijdens de tweede oorlog, alsmede de eerste legale na deze oorlog uitgekomen
studentenbladen.

Op kamer D kan men een aantal herinneringen aan het Universiteitswapen en -zegel
aantreffen, verder een collectie penningen enz., betrekking hebbend op de Utrechtse
Universiteit en andere Universiteiten, zowel in binnen- als in buitenland: aparte vitrines
bevatten o.a. gouden promotiepenningen, penningen geslagen ter gelegenheid van eeuw-
feesten, alsmede de vroegere doctorshoed en de tegenwoordige cappa der eredoctoren.
Aan de wand aldaar vindt U o.a. een series van 1656, de oudst overgebleven series onzer
universiteit (de volgende is ca. een eeuw jonger).

Kamer E tenslotte toont U o.m. een aantal herinneringen aan het eeuwfeest 1936,
verder herinneringen aan enkele curatoren en hoogleraren, alsmede een professoren-
steek, zoals die in de vorige eeuw wel gebruikt werd.

In de grote zaal tenslotte is een kleine medische expositie ingericht. Het spreekt van-
zelf, dat het onmogelijk is over een zo uitgebreid gebied een tentoonstelling te organi-
seren, die ook maar enigszins naar volledigheid streeft. Slechts enkele grepen zijn gedaan.

De zaal binnenkomend vindt men op de linkse middentafel twee vitrines met chirur-
gische instrumenten, voor een groot deel in bruikleen van de chirurgische kliniek. Verder
kan men op deze tafel behalve enkele modellen van brancards, afkomstig van prof.
Eykman, enige medische gewichten en maatglazen en een aantal apparaten voor electro-
therapie ook nog een merkwaardige „electrische ketting van Pulvermacher" en een
nog merkwaardiger flacon voor berokingen aantreffen. Met behulp van deze laatste
ontsmette de medicus zich bij bezoek aan een patiënt door een sterke ontwikkeling van
chloorgas. De tweede middentafel is gewijd aan de anatomie. Daar vindt men in de eerste
plaats een aantal originele BLEULAND-preparaten, afkomstig uit de beroemde verzame-
ling anatomische preparaten van prof. Bleuland (ca. 1800), welke collectie door Koning
Willem I ten behoeve van de Utrechtse Universiteit aangekocht is. (Het grootste deel
dezer collectie bevindt zich in het anatomisch laboratorium). Hierbij een catalogus der
bleuland-collectie in handschrift met daarin een schrijven van prof. Bleuland aan het
Curatorium, waarin hij de collectie te koop aanbiedt. Daarnaast een aantal spuiten,
gedeeltelijk gediend hebbende voor conservering van preparaten. Verder treft men op
deze tafel een aantal preparaten en modellen aan, welke in bruikleen zijn van het ana-
tomisch instituut, o.a. enkele fraaie wasmodellen, vervaardigd door Bleuland\'s mede-
werker Koning en een „opgespoten long".

Tenslotte nog enkele hersenmodellen van gips vervaardigd door de prosector Schu-
bart (1847). De derde tafel toont twee vitrines met instrumenten welke in bruikleen
zijn van de gynaecologische kliniek, nl. één met gynaecologisch instrumenten en één
met verlostangen. Verder iets op gebied van oogheelkunde, o.a. twee oude modellen
van het oog, twee antieke optometers, de oudste „bioscoop" van Stampfer en een
vitrine met enkele geschriften over Donders en het Ooglijdersgasthuis.

Daarnaast vindt men in de grote zaal een microscopenverzameling welke een vrij
volledig beeld loont van de ontwikkeling van het zeer primitieve enkelvoudige van
leeuwenhoek-microscoop (ca. 1680) af tot de reeds zeer verfijnde samengestelde
microscopen van ca. 1870 toe. Hierbij vindt men o.m. enkelvoudige microscoopjes van
resp. naar van Musschenbrokk, Hartsoeker-WilsöN, Cuff, Brown, Wollaston enz.,
waaronder microscopen vervaardigd door de Utrechtse instrumentmakers Lommers,
Huysen en van Wijk, samengestelde microscopen van Culpeper, Dellabarre, Cuff,
Martin, van deyl, Amici, Chevalier enz. enz. en projectiemicroscopcn o.a. van
Onderwijngaert Canzius, Nf.wman, Spierings en Dollond. Interessant is het door
de Utrechtse hoogleraar Harting zelf vervaardigde enkelvoudige microscoop naar
Wollaston (1839), voorzien van eigengemaakte uit venstcrglasrcepjes gesmolten bolle-
tjes als lens en twee microscopen, voorzien van het door prof. Harting ontworpen ver-
lichtingssysteem. Op de middentafel, waar de projectiemicroscopcn geëtaleerd zijn kan
men ook de micromanipulator van Dr. Schouten in zijn oorspronkelijke vorm vinden.

Langs de wanden staat één tafel met microtomen, één gewijd aan de opleiding der
tandartsen en één gewijd aan de vroegere (ca. 1860) cursus voor opleiding van mili-
taire artsen in het militaire hospitaal. Verder een vitrine, waarin o.a. de aan prof.
Eykman uitgereikte Nobelmedaille, alsmede de gouden medaille voor prof. Suerman
liggen, fn diezelfde vitrine vindt men een in goud gemonteerde bezoarsteen, d.i. een
steen, welke men soms in de maag van het vee vindt en welke ontstaan is door inkapseling
van vreemde, met het voedsel meegekomen harde bestanddelen. Aan bezoarstenen
werd vroeger geheimzinnige geneeskracht toegeschreven. Ze werden soms verpoederd
ingenomen als tegengif of voorbehoedmiddel tegen vergiftigingen of ook wel als amulet
gedragen.

Buiten de gewone openingstijden (elke Maandag- en Donderdagmiddag en de eerste
Zaterdag van de maand van 14—17 uur, benevens de derde Dinsdagavond van de
maand van 20 tot 22 uur) is na bericht altijd bezoek buiten deze uren mogelijk.

Secretariaat: Dr. W. A. de Haan, Lessinglaan 104, Utrecht, Tel. 03400—11413.
Gironummer 511606 ten name van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

In de aflevering van 1 September j.1. van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde is
meegedeeld, dat op Vrijdagavond 5 November een gemeenschappelijk bezoek aan de
Schouwburg zou plaats vinden, gevolgd door een soiree in „Esplanade".

Daar inmiddels toch gelegenheid is ontstaan om een besloten toneelavond te organise-
ren, zal deze Schouwburgavond geen doorgang vinden. In plaats hiervan zal voor de
dierenartsen en a.s. dierenartsen met hun dames in de toneelzaal van het gebouw voor
Kunsten en Wetenschappen de toneelgroep ,,Puc.k" optreden met het bekende blijspel
„Het wederzijds huwelijksbedrog" van Pieter Langendijk.

Velen, die in de periode van hun voorbereidend hoger of middelbaar onderwijs met
dit blijspel hebben kennis gemaakt, zullen het misschien in die tijd wat langdradig
hebben gevonden. Het stuk wordt echter door bovengenoemde toneelgroep in moderne
versie opgevoerd.

Het Hoofdbestuur meent, dat deze besloten voorstelling meer instemming zal vinden
dan een Schouwburgvoorstelling, die voor ieder toegankelijk is.

Namens het bestuur van de D.S.K. wordt tevens meegedeeld, dat na afloop van deze
toneelvoorstelling de reeds aangekondigde soiree eveneens in de feestzalen van het
gebouw voor K. en W. zal worden gehouden.

Voor degenen, die minder aangename herinneringen hebben aan de vrij ongezellige
en verouderde zalen van K. & W., zij opgemerkt, dat zowel de toneelzaal, als de feest-
zalen, die voor de soiree beschikbaar zijn gesteld, volledig zijn gerestaureerd, zodat het
gehele interieur een totaal andere indruk maakt dan vroeger.

Het Hoofdbestuur en het bestuur van de D.S.K. hopen op een zo groot mogelijke
deelneming aan de toneelavond en soirée.

Hoewel deze „eigen exploitatie"van de toneelavond belangrijke kosten meebrengt,zijnde
toegangsprijzen voor de voorstelling, zowel als voor de soirée, zo laag mogelijk gehouden.
De prijzen zijn:

buitengewone leden van de D.S.K. en dames. fo.75 ,, ,,
leden van de D.S.K. en dames.........fo.75 » >>

Voor de opgave en de wijze van betaling wordt verwezen naar een intekenkaart, die
als bijlage aan deze aflevering is toegevoegd.

Men wordt dringend verzocht deze kaart zo spoedig mogelijk in te zenden.
Voor studenten kan opgave en betaling t.z.t. op de D.S.K.-kamer geschieden.
Hierover volgen nog nadere mededelingen in het Poortgebouw.
Met verwijzing naar de uitvoerige mededelingen in de aflevering van het Tijd-
schrift voor Diergeneeskunde van 1 September j.1. volgt hieronder nogmaals het
verloop van de Vrijdag:

11.00 uur Onthulling van de plaquette ter nagedachtenis aan Prof. Dr. G. Krediet;

17.30 uur Gemeenschappelijk borreluur, daarna dineren op eigen gelegenheid;
20.45 uur Opvoering van het blijspel „Het wederzijds huwelijksbedrog";
23.45 uur Soirée.

Gaarne willen wij nogmaals de Lustrumviering van de Veterinaire Rijvereniging
,,De Solleijsel",onder Uw aandacht brengen. (Zie T. v. D. van 15 Sept. j.1.).

Opgaven voor deelneming aan de wedstrijden worden vóór 8 Oct. a.s. ingewacht
bij de ab-actis: Y. H. 1\'. Hardeman, Buys Ballotstraat 6bis, Utrecht.

Tenslotte zij nog vermeld, dat de dag besloten zal worden met een Diner-dansant in
Hotel „Smits", Vredenburg, Utrecht.

Kosten Diner-dansant: ƒ 7,— per persoon, over te maken op girorekening 604867
t.n.v. Fiscus V. R. „De Solleijsel".

Nie, C. J. van, van Vaassen naar \'s-Graveland, Noord 243, tel. 02950-6416 (bur.).

Toussaint Raven, F,., van Harderwijk naar Bilthoven, Julianalaan 251, functie
m.i.v. i Dec. a.s.: wetensch. ambt. ie kl. R.U. (fac. V.K., afd. kliniek v. Heelkunde).

Zeelen, G. A., te Lochem, Haitsma Mulierlaan 5, tel. 06730-597, gr. 189963. (117)

Uit het Instituut voor Infectieziekten der Rijksuniversiteit te Utrecht.
Dir.: Prof. Dr. J. JANSEN

SEROLOGISCHE ONDERZOEKINGEN VAN ENKELE IN
NEDERLAND GEÏSOLEERDE LISTERIA MONOCYTOGENES-

Het doel van deze studie was, een onderzoek in te stellen naar de antigene
structuur van de stammen van Listeria monocytogenes, welke in het bezit
waren van het Instituut voor Infectieziekten.

Listeriosis is een infectie-ziekte, die bij de mens en vele diersoorten voor-
komt. De aandoening wordt veroorzaakt door Listeria monocytogenes, een
klein Gram-positief zwak-beweeglijk staafje, dat gemakkelijk op en in de
gewone laboratoriumvoedingsbodems groeit. Op bloedagar geeft het fijne
kolonies, die meestal na 48 uur bebroeden een goed waarneembare /8-hae-
molyse vertonen. Als een der voornaamste kenmerken geldt, dat het orga-
nisme een duidelijke rr.onocytose bij konijnen te weeg roept, wanneer de
dosering juist is gekozen. Een ander kenmerk is het optreden van een acute
conjunctivitis en keratitis na indruppelen van een cultuur in de conjuncti-
vaalzak van het konijn.

Listeria monocytogenes werd het eerst geïsoleerd door Murray, Webb en
Swann¹) uit een enzootic onder laboratoriumdieren (konijnen en cavia\'s)
in 1926 in Cambridge. Zij noemden het organisme Bacterium monocytogenes,
omdat het monocytose in het bloed van konijnen veroorzaakte. Pirie ²)
vond het zelfde organisme in Zuid-Afrika als oorzaak van ziekte onder ger-
billes (Tatera lobengulae). Hij noemde het Listerella hepatolytica, daar lever-
necrose bij de dieren werd geconstateerd. Nadat hem gebleken was, dat
de stammen identiek waren, veranderde hij de naam in Listerella monocyto-
genes. De naam werd eindelijk nog veranderd in Listeria monocytogenes ³)
daar de naam Listerella reeds aan een ander micro-organisme was gegeven.
In de literatuur der laatste jaren komt de kiem ook voor onder de naam:
Erysipelothrix monocytogenes.

In 1929 zag Nyfeldt ⁴) het eerste geval bij de mens; nadien zijn hier-
over talrijke publicaties verschenen ⁵-³⁰), waaronder ook in Nederland
(Kapsenberg ³¹) Van Driest ³²), Slooff ³³), Beute, Meyler en Sirks ³⁴).

Een infectie met Listeria monocytogenes kan bij de mens zeer verschillende
ziektebeelden geven.

l)e ziekte kan zich voordoen als een meningo-encephalitis, waarbij elke
leeftijd aangetast kan worden; het merendeel der gevallen betreft echter
jonge kinderen.

Door Nyfeldt ⁴) werd in 1929 in Denemarken het eerst de aandacht
erop gevestigd, dat een Listeria-infectie de oorzaak zou kunnen zijn van de
infectieuse mononucleosis bij de mens. Later is echter gebleken, dat de rol,

die IAsteria bij deze ziekte speelt nog niet definitiefis vastgesteld. Door ver-
schillende onderzoekers zijn uitgebreide studies verricht. (Anton ³⁵),
Julianelle ³⁶), Janeway en Dammin ³⁷), Webb ¹³), Stanley ³⁸), Girarij
en Murray ²¹). Zij komen tot de conclusie, dat men waarschijnlijk niet te
doen heeft met één ziekte, maar met twee of meer ziekten, waarbij de ene
groep door een Listeria-inkctie veroorzaakt zou worden en de andere door
een virus.

Onder de naam Granulomatosis infantiseptica werd door Reiss, Potel
en Krebs ²⁰) een ziekte beschreven bij zuigelingen, waarbij miliaire gra-
nulomen in de lever, de milt, de bijnieren, de longen, de darmlymphklieren
en de hersenvliezen werden vastgesteld, naast een algemeen septisch ziek
zijn. Ook bij doodgeborenen zagen zij de zelfde veranderingen; men zou
hier te doen hebben met een intra-uteriene transplacentaire infectie. See-
liger ³⁹) onderzocht de gekweekte stammen, waarbij bleek, dat een type
van het genus Listeria de oorzaak van de aandoening was.

Door VVenckenbach ¹⁰) werd op het Vide Internationale Congres voor
Microbiologie te Rome (1953) een mededeling gedaan over het isoleren van
Listeria monocytogenes uit urethritiden van jonge mannen in Argentinië.

Als ziekte bij huisdieren werd de infectie het eerst beschreven door Gill ⁴¹)
in 1931 als „circling disease" bij schapen in Nieuw Zeeland. Sindsdien is
het organisme bij een grote groep van dieren als oorzaak van ziekte gevon-
den. Bij de herkauwers doet de ziekte zich voor als een meningo-encephali-
tis, terwijl ook vaak abortus wordt waargenomen. Een groot aantal publi-
caties is over de aandoening bij herkauwers verschenen. (⁴¹-⁸⁸).

Bij de knaagdieren geeft de infectie meer het beeld van een sepsis met
mononucleosis, waarbij vooral de lever aangedaan wordt. (Murray c.s. ¹),
Pirie ²), Paterson ⁸⁹), Traub ⁹⁰), Viera en Casteo ⁹¹), Levy ⁹²), Vallée ⁹³).

Bij kippen wordt dikwijls een myocarditis met necrotische haarden ge-
vonden. (Seastone ⁹⁴), Paterson ⁹⁵), Pallaske ⁹⁶), Cole ⁹⁷), Hoffman en
Lenarz ⁹⁸), Pothmann ⁹⁹), Geurden en Devos ¹⁰°).

Door Biester en Schwarte ¹⁰¹) werd bij varkens een encephalitis vast-
gesteld, terwijl door Helmboldt c.s. ¹⁰²), en door Kerlin en Graham ¹⁰³)
een septicacmische vorm werd beschreven. Door Rhoades en Sutherland
¹⁰⁴) werd Listeria monocytogenes gekweekt uit de organen van een big, clie
aan varkenspest had geleden, terwijl Bolin en Evenleth ^10s) een Listeria
isoleerden uit een big, die gestorven was tengevolge van loogvergiftiging.
Deze laatste twee gevallen werden beschouwd als secundaire infecties.

Het aantal gevallen waarbij uit het paard Listeria monocytogenes gekweekt
kon worden is niet groot. Krage ¹⁰⁶) en Grini ¹⁰⁷) namen de ziekte waar bij
veulens, waarbij necrotische haarden in de lever gevonden werden, terwijl
Svenkerud ¹⁰⁸) een geval beschreef bij een paard, dat nerveuse stoornissen
had. Door Beller en Zeller ¹⁰⁹) werd de vraag opgeworpen of boosaardige
catarrhaalkoorts een Listeria-infectie is. Schrijvers menen, dat in de aetio-
logie der boosaardige catarrhaalkoorts de Listeria monocytogenes van belang
is. Het Gram-positieve staafje werd vrijwel in reincultuur uit de croupmem-
branen gekweekt.

Bij de zilvervos werd een ziekte, die aan hondeziekte deed denken, waar-
genomen, waarbij Listeria monocytogenes werd geïsoleerd. (Cromwell c.s. ^no).

Ook bij andere diersoorten is Listeria monocytogenes gevonden. Chapman
^m) beschreef een geval bij een hond, Gifford en Jungherr ¹¹²) een geval
bij een wilde wasbeer. Morris en Norman ¹¹³) vonden de bacteriën in de

organen van fretten, die met hondeziekte-virus besmet waren. Shalkop^¹¹⁴)
isoleerde Listeria monocytogenes uit chinchilla\'s, terwijl Schulze ¹¹⁵) de kiem
uit een oude adelaar uit een dierentuin kweekte. Bigland ^l16) onderzocht
een kanarie, die besmet bleek te zijn. Barrales ¹¹⁷) en Plummer ⁿ⁸)
kweekten de bacterie uit lemmings. Roine c.s. ⁿ⁹) zagen Listeria-\'mfccties
bij cavia\'s die aureomycine per os hadden ontvangen.

Ook in Nederland is de ziekte bij verschillende diersoorten geconstateerd.
In 1939 isoleerde Jansen (Overzicht der onderzoekingen van het uit de
praktijk ingezonden ziektemateriaal over 1939, Tijdsch. v. Diergeneesk.
1940, 67, 797) een bacil uit acuut gestorven biggen 5 dagen na de geboorte,
welke na voortgezet onderzoek van De Blieck en Jansen ¹²°) Listeria mono-
cytogenes bleek te zijn. Nadien werden door Jansen en v. d. Hurk ^m, ¹²²)
gevallen beschreven bij een geit en bij konijnen. Uit deze publicatie bleek,
dat konijnen door Listeria-infectie kunnen aborteren. In 1947 publiceerden
Jansen en Peperkamp ¹²³, ¹²⁴) een Listeria-infectie bij een zilvervos en bij een
kip.

Door verschillende Gezondheidsdiensten werden ook infecties met Lis-
teria monocytogenes vastgesteld. Zo kweekte de Gezondheidsdienst in Fries-
land verschillende malen Listeria\'s uit runderhersenen. (v. d. Schaaf, De
Jong en De Jong ¹²⁵, ¹²⁶). Ook isoleerden Van der Schaaf en De Jong¹²⁷)
in 1951 een Listeria uit een kanarie. Door de Gezondheidsdienst in Overijssl
werd in 1952 12 maal een infectie met Listeria monocytogenes vastgesteld:
6 maal bij varkens, 3 maal bij runderfoeten, 2 maal bij een kip en 1 maal
bij een schaap, (v. Ui.zen ¹²⁸). Al deze gevallen waren van verschillende
bedrijven afkomstig. Van verschillende Gezondheidsdiensten werden stam-
men van Listeria monocytogenes ontvangen.

Een samenvatting van de tot nu toe waargenomen ziektegevallen bij
mens en dier werd in 1953 gepubliceerd door Seeliger en Linzemeier ³⁰).

Over de verspreiding van Listeria is weinig bekend. Bij herkauwers wordt
gewoonlijk niet meer dan 10% van de dieren ziek over een periode van meer-
dere maanden, zodat de sterfte in de koppel betrekkelijk laag is, maar de
mortaliteit van de aangetaste dieren is zeer hoog. Bij de mens betreft het
meestal sporadische gevallen.

Over de wijze van overbrenging en het reservoir der infectie tast men vrij-
wel geheel in het duister. Seeliger en Linzemeier ³⁰) schrijven hierover:
„Trotz nahezu 25 Jahren Listeriose-Forschung bei Mensch und Tier ist die
Verbreitungsweise der Krankheit immer noch mehr ein Gegenstand von
Vermutungen als einer exacten Beweisführung". Aangenomen wordt wel,
dat klinisch gezonde individuen drager van de kiemen zouden zijn. Enkele
waarnemingen zouden dit bevestigen. (²⁴, ¹⁰⁵, ¹¹³, ¹¹⁹).

Ook de weg, die de Listeria neemt, is vaag. Experimentele infecties onder
omstandigheden, zoals ze in de practijk kunnen voorkomen, gelukten niet.

Voor het stellen van de diagnose is het nodig de kiem uit het aangetaste
individu te isoleren. Dit gelukt niet altijd gemakkelijk, daar de bacteriën
vaak gelocaliseerd zijn in het centrale zenuwstelsel en bloed en organen geen
bacteriën bevatten. Met behulp van de technieken, die door Graham c.s. ⁶¹)
en door Gray c.s. ⁸¹) gepubliceerd zijn, gelukt het in een groter aantal ge-
vallen de kiem in het centrale zenuwstelsel aan te tonen.

culturen, welke experimenteel door Graham c.s. ¹²⁹) bij konijnen, cavia\'s,
kippen en schapen en in de praktijk door Olson c.s. ¹³⁰) bij schapen werden
uitgevoerd, leverden geen voldoende bescherming op.

Betere resultaten werden bij de bestrijding verkregen met chemotherapeu-
tica en antibiotica. Bij de mens is het resultaat meestal moeilijk te beoorde-
len, daar gewoonlijk een gecombineerde therapie werd ingesteld. Door een
aantal onderzoekers zijn proeven in vitro en in vivo beschreven (isi-no^
Uit deze proeven blijkt, dat er grote verschillen in resistentie tussen de ver-
schillende stammen bestaan. Het verdient daarom aanbeveling van iedere
stam de gevoeligheid te bepalen.

Burn ⁵) onderzocht in 1933 drie stammen afkomstig uit het bloed van
pasgeboren kinderen, welke stammen serologisch identiek bleken te zijn.
In 1935 \') vermeldde hij nog een vierde geval bij een volwassen man, welke
stam eveneens identiek was.

In dat zelfde jaar heeft Seastone ⁹⁴) de serologische eigenschappen nage-
gaan van 3 stammen van myocarditis van vogels, 3 bovine encephalitis-
stammen, 3 stammen van schapen-encephalitis, 2 gevallen van meningitis
bij mensen en Bacterium rnonocytogenes afkomstig van konijnen. Het bleek,
dat de vogel-, de mensen-, de bovine- en de ovine-stam door alle sera geag-
glutineerd werden, die tegen deze stammen bereid waren. Bacterium rnono-
cytogenes daarentegen vertoonde geen hogere agglutinatie met deze sera dan
met normaal serum. Het serum, dat bereid was tegenover Bacterium rnono-
cytogenes (titer i : 10.000) gaf geen agglutinatie met de andere stammen.

Webb en Barber ^u) stelden een vergelijkend onderzoek in naar de
eigenschappen van 5 stammen van Listerella rnonocytogenes, een stafn afkom-
stig uit een konijn, een stam uit een cavia, een stam uit een gerbille en twee
mensenstammen. Schrijvers konden geen duidelijke verschillen in antigene
eigenschappen of op andere wijze vinden tussen de 5 stammen. De stammen
waren afkomstig uit Engeland, Zuid-Afrika, Schotland en Californië.

Wright en Macgregor ¹⁴¹) beschrijven een ziektegeschiedenis van een
jongen van 17 maanden. Uit de cerebrospinaalvloeistof werd een staafje
gekweekt, dat door serum, bereid tegenover een van dieren afkomstige
stam van Bacterium rnonocytogenes, geagglutineerd werd.

In 1939 werd door Julianelle en Pons ¹⁴²) een studie gepubliceerd over
de immunologische en serologische reacties van Listerella rnonocytogenes. Zij
onderzochten 8 stammen, die zij in twee typen konden verdelen. Zij opper-
den de mogelijkheid, dat type I stammen van knaagdieren zou omvatten
en type II stammen van herkauwers. De stammen van de mens zouden dan
afhankelijk zijn van de infectiebron van de mens. In 1941 wijst Julianelle
¹⁴³) nogmaals op het voorkomen van twee specifieke typen.

Het belangrijkste werk op het gebied van de serologie van Listerella rnono-
cytogenes werd geleverd door Paterson ¹⁴⁴), die 54 stammen onderzocht.
Hij toonde aan, dat een H-serum, dat bereid was tegen elk van de stammen,
die in de proeven gebruikt werden, in staat was, alle andere stammen tot
practisch gelijke titer te agglutineren.

Daarna werden absorptieproeven uitgevoerd, waarbij bleek, dat in het
flagellaire antigeen, behalve een gemeenschappelijk antigeen B, nog drie
andere antigenen aanwezig waren, A, C en D. Monospecifiek serum werd

bereid om na te gaan, welke van de antigenen in de aanwezige stammen voor-
kwamen. Het resultaat was een verdeling in drie groepen: Groep i struc-
tuur AB, Groep 2 structuur ABC en Groep 3 structuur BD.

Ten einde na te gaan of er nog andere antigenen konden worden ontdekt,
werden een reeks absorptieproeven ingezet. Het gelukte niet, meer antigenen
aan te tonen.

In het volgende jaar werd door Paterson ¹⁴⁵) ook een onderzoek naar de
O-antigenen ingesteld. Hierbij bleek, dat hij drie somatische groepen kon
onderscheiden met de volgende structuren: Groep 1 met de structuur
I, II, (III), Groep 2 met de structuur II, IV, (III) en Groep 3 met de struc-
tuur V, (III).

De 54 onderzochte Listerella-stammen bleken in 4 groepen te verdelen te
zijn. De twee grootste groepen (43 stammen), zowel van mensen als van
dieren afkomstig, behoorden tot de Typen I en IV; 10 stammen, afkomstig
uit Denemarken, en geïsoleerd uit infectieuze mononucleosis bij de mens,
vormden Type III, terwijl de stam Gibson, afkomstig uit een mens in Schot-
land, de enige vertegenwoordiger van Type II was.

Cole ⁹⁷) beschreef 8 gevallen van Listerella-infectie bij kippen in de staat
New York. De gevonden stammen kwamen in cle twee voornaamste groe-
pen van Paterson ¹⁴⁵) voor.

Pai.i.aske ⁹⁶) onderzocht de Listerella-infectie bij kippen in Duitsland.
Het bleek hem, dat er tussen de kippen- en schapenstammen serologische
betrekkingen bestonden.

Ook door Hoffman en Lenarz ⁹⁸) werden agglutinatieproeven genomen
met e:n Listerella-stam uit een kip en twee schapenstammen. Ook hun bleek
een serologische verwantschap tussen deze organismen.

Schwarte en Biester ⁵⁸) besmetten experimenteel kalveren, schapen,
varkens en kippen met stammen, die zij uit runderen geïsoleerd hadden.
Zij zagen, dat bij de meeste dieren agglutininen in het serum optraden,
maar de reacties waren zeer variabel en inconstant.

Traub ⁹⁰) beschreef een meningo-encephalitis purulenta bij angora-
konijnen. De geïsoleerde organismen waren serologisch zeer nauw verwant
aan de door Pali.aske ⁵⁰-⁹⁶) bij schapen en kippen gevonden stammen.

Graham, Levine en Morill ⁶¹) gaven in hun publicatie: „Listerellosis
in Domestic Animals" van 1943 een overzicht van het serologische werk,
dat tot dat jaar werd verricht, waarbij vooral het werk van Julianf.lle en
Pons ¹⁴²) en van Paterson ^l44-^u5) werd besproken.

Door deze auteurs werd tevens een groot aantal sera van runderen op de
aanwezigheid van agglutininen onderzocht. Het bleek, dat een betrekkelijk
hoog percentage van deze sera agglutininen voor het organisme bevatten,
terwijl van deze dieren niet bekend was, dat ze aan een Listerella-infectie
waren blootgesteld geweest. De agglutinatie-reacties zijn dus onbruikbaar
voor het stellen van de diagnose. Deze mening komt overeen met die van
Schwarte en Biester ⁵⁸). Ook werd door bovengenoemde schrijvers een
vergelijking gemaakt tussen de agglutinatie in buisjes en op voorwerpgla-

zen. Zij concludeerden, dat voor het bestuderen van Listerella-agglutinaties
de buisjesmethode de voorkeur verdient, daar hiermede veel minder in-
complete reacties optreden.

In 1943 isoleerde Webb ¹³) uit het bloed van een patiënt met het typische
beeld van infectieuze mononucleosis een organisme, dat vergeleken werd
met een stam van Listerella monocytogenes van het knaagdier-type. Bij absorp-
tie-proeven bleek, dat het organisme een flagellair-antigene structuur had,
die bijna, maar niet geheel identiek was met die van de knaagdieren-stam.

Schrijver onderzocht ook een aantal sera van patiënten, lijdende aan
infectieuze mononucleosis. Bij een derde deel der patiënten was de reactie
negatief. Onder 49 sera van willekeurig gekozen hospitaalpatiënten waren
er 13 positief.

In 1944 werd door Robbins en Griffin ¹⁴⁶) een studie gepubliceerd over
het effect van verschillende stoffen op het flagellaire antigeen van Listeria
monocytogenes. Niet alleen tegenover het antigeen als geheel werd een onder-
zoek ingesteld, maar ook tegenover de afzonderlijke componenten. Hierbij
werd uitgegaan van de drie flagellaire groepen, zoals die door Paterson ¹⁴⁴)
zijn aangegeven, namelijk AB, ABC en BD. Schrijvers komen tot de volgende
conclusie: De flagellaire factoren B en D werden door geen van de onder-
zochte stoffen aangetast. De factor A werd niet beïnvloed door verhitten
op 6o° C gedurende 15 minuten of door formaline, maar daalt door chlora-
mine-T, merthiolaat en phenol. De flagellaire factor C werd beïnvloed door
merthiolaat.

In het volgende jaar onderzochten Robbins en Griffin ¹⁴⁷) de invloed
van hitte en alcohol op de somatische antigenen van Listeria monocytogenes.
Uit hun werk bleek, dat de stabiele factoren I, II, IV en V niet beïnvloed
werden door langdurig verhitten op 100 ⁰ Cl of door hoge alcohol-concen-
traties. De stabiele factor III werd door hitte cn alcohol bij de verschillende
stammen verschillend beïnvloed, maar de serologische identiteit gaat niet
verloren.

Ook werd door Robbins en Griffin ¹⁴⁸) een studie gemaakt van het ont-
staan der individuele componenten der antilichamen gedurende de immu-
nisatieperiode. Hierbij bleek, dat de stadia van de immunisatie de vorming
van de individuele componenten bepalen.

Drew ¹⁴⁹) voerde een precipitatie-reactie uit met 16 stammen van Listeria
monocytogenes. Zij kon twee duidelijke groepen onderscheiden, namelijk een
knaagdiergroep en een herkauwersgroep.

Wramby ^,50) kon bij zijn agglutinatieproeven zijn stammen in twee groe-
pen verdelen, de eerste groep omvatte mensen-, runder-, en kippenstammen
en de tweede groep mensen-stammen en een gerbillestam.

Felsenfeld ¹⁶) isoleerde in Puorto Rico een stam uit het bloed van een
patiënte, waarbij een sectio caesaria was verricht. Antiserum tegen een
Listeria monocytogenes-stam bereid, agglutineerde de stam tot 1 : 2560.

Door Stanley ¹⁸) werden in 1950 meer dan 3500 keeluitstrijkjes van men-
sen onderzocht op de aanwezigheid van Listeria monocytogenes. Geen van de
geïsoleerde organismen agglutineerde met antiserum, dat tegen een Listeria-
stam was gemaakt. Schrijver concludeerde hieruit, dat organismen met dit
antigene type zeldzaam zijn.

Boekels ¹⁵¹) schreef in een dissertatie getiteld: ,,Ein Beitrag zur Aggluti-
nationstechnik mit Listeria monocytogenes unter bssondere Berücksichtigung
der dabei optimalen Kochsalzdichte", dat afspoelsels van Lisim\'a-culturen

auto-agglutinatie te zien gaven. Deze kon worden vermeden door een keu-
kenzoutverdunning van 0,2% te gebruiken. Bij deze concentratie toonden
alle gebruikte Lirim\'a-stammen een specifieke agglutinatie met hoog-im-
muun serum, terwijl bij hogere zoutconcentraties de agglutinatie soms uit-
bleef.

Schulz ¹⁵²) heeft een onderzoek ingesteld naar de pathogeniteit en de
pathogenese van Listeria monocytogenes. Het door hem gebruikte serum voor
zijn agglutinatie-proeven bereidde hij bij cavia\'s. Hij vond bij de geïm-
muniseerde dieren geen afwijkingen van het bloedbeeld.

Özgen ¹⁵³) heeft 6 Listeria-stammen uitgebreid onderzocht. Naast een
agglutinatie in buisjes werd ook een snelmethode toegepast op voorwerp-
glazen. Behalve agglutinatie-reacties werden door haar ook precipitatie-
en complementbindingsreacties uitgevoerd. De complementbindingsreactie
bleek practisch bruikbare resultaten op te leveren.

Özgen ¹⁵⁴) stelde zich de opgave om sera van mensen met behulp van
agglutinatie- en complementbindingsreacties te onderzoeken. Onderzocht
werden 120 sera van willekeurige mensen. Een serum agglutineerde positief,
bij een ander serum was de CBR positief 1 : 5. Verder werden onderzocht
7 sera van patiënten met de klinische diagnose „infectieuze mononucleosis".
Drie van deze sera gaven met de agglutinatie-reactie een positieve uitkomst,
met de CBR waren echter alle reacties negatief.

Seeliger c.s. ²⁶) beschreven een septische granulomatose bij een volwas-
sen patiënt. Zij wezen er op, dat het voor het stellen van de diagnose nodig
is, Listeria monocytogenes te isoleren, terwijl de serologische methoden tegen-
over alle bekende Listeria-serotypen moeten worden ingesteld.

In een latere publicatie berichtte Seeliger ¹⁶⁵) over een onderzoek van
sera van een aantal personen, die verdacht waren van Listeria-infectie, en
van een aantal onverdachte controle-personen. Volgens schrijver is het
gebruik van twee verschillende antigenen voldoende, namelijk die door
Type I en Type IV van Paterson ¹⁴⁵) worden bepaald. Deze beide typen
bezitten zeer overeenstemmende gesel-antigenen, die in de practische dia-
gnostiek nauwelijks te onderscheiden zijn, maar ze hebben een verschillend
O-antigeen naast overkruisende O-factoren van ondergeschikte betekenis.
(De Typen II en III onderscheiden zich slechts gering van Type I, zodat
hun gebruik in de serodiagnostiek niet noodzakelijk is).

In totaal werden 198 sera onderzocht, waarvan een groot deel een agglu-
tinatie te zien gaf, echter meest in de lagere verdunningen. Dit is in tegen-
spraak met het werk van Özgen \'⁵⁴), maar in overeenstemming met het
werk van Webb ¹³). De ervaring heeft bovendien geleerd, dat bij een Listeria-
infectie vaak geen hoge agglutinatie-titers optreden. Als diagnostisch mid-
del heeft de agglutinatiereactie dus geen grote waarde.

Seeliger en Linzenmeier ³⁰) gaven een overzicht van de tot nu toe
waargenomen ziektegevallen aan listeriosis bij mens en dier. Uit de serolo-
gische onderzoekingen uit de literatuur bleek, dat de Listeria\'s serologisch
verschillen vertonen, maar dat er geen principieel onderscheid is tussen de
bij mens en dier geïsoleerde stammen en dat de bij dieren geïsoleerde stam-
men in twee groepen zijn te verdelen.

Schrijvers stelden ook een onderzoek in naar de antigeen-structuur van
18 in Duitsland geïsoleerde stammen. Hun O-antigeen-analyse werd uit-
gevoerd op voorwerpglazen. Hierbij bleek, dat de Typen I en II identiek
zijn en nauw verwant aan Type III, dat bovendien een type-specifieke fac-

tor bevat. Daarentegen bevat Type IV een eigen specifiek O-antigeen, dat
zich practisch volledig onderscheidt van de andere drie typen. De door
Paterson ¹⁴⁵) waargenomen verwantschap tussen de O-antigenen van alle
Listeria-typen (factor III) kon door schrijvers slechts ten dele worden be-
vestigd, daar zij de gedeeltelijke samenklontering bij lage serumverdunnin-
gen geen wezenlijke waarde toekenden.

Ook werden proeven met H-sera uitgevoerd. Het gelukte schrijvers niet,
voor Type IV een specifiek gesel-antigeen aan te tonen; zij meenden dan
ook, dat de Typen I, III en IV een gelijk agglutinatie-spectrum te zien ga-
ven; Type II maakt hierop een uitzondering, daar dit naast de gemeen-
schappelijke factor B ook een factor D bevat, terwijl de andere drie Typen
alle drie de factor A hebben.

Schrijvers stelden daarom voor, de formule van Paterson ^l14-¹⁴⁵)
voor diagnostische doeleinden te vereenvoudigen:

Door middel van precipitatie-reacties volgens Drew ^14il) konden schrij-
vers hun antigeen-analyse bevestigen.

Door Nyfeldt ¹⁵⁶) werden 48 Listeria-stammen serologisch onderzocht,
waarbij hij gebruik maakte van H-s:ra met zeer hoge titers. Het bleek schrij-
ver, dat alle onderzochte stammen een gemeenschappelijk antigeen hadden,
daar ze door heteroloog serum tot titer geagglutineerd werden.

Over de serologische reacties van in Nederland geïsoleerde stammen is
weinig bekend in de literatuur. Kapsenbf.rg ³¹) schreef in 1941 in samenwer-
king met Beute over zijn stammen: „Gemakkelijk is een agglutinerend
serum te verkrijgen, waarmee kon worden aangetoond, dat de bacterie
zowel een O- als een H-antigeen bevat. De mogelijkheid, dat er verschil-
lende serologische types, respectievelijk verschillende species bestaan, is niet
buitengesloten. Serologisch waren onze stammen (3 stammen geïsoleerd
uit kinderen met een meningitis) niet geheel gelijk".

Beutf. c.s. ³¹) vermelden een geval, waarbij een Listeria uit het lumbaal-
vocht van een patiënte werd gekweekt; 5 dagen na het begin van de ziekte
was de agglutinatie van het serum van de patiënte negatief, 14 dagen latei-
positief i : 1600 en weer 14 dagen later nog 1 : 800.

De 24 in Nederland geïsoleerde stammen, welke voor dit onderzoek
gebruikt werden, waren afkomstig van de volgende diersoorten: Zilvervos 1,
Kippen 6, Runderen 3, Runderfoeten 4, Varkens 5, Schaap 1, Kanarie 1
en Mensen 3.

Van Miss Robbins (Washington) waren in Juni 1950 4 standaard-
stammen ontvangen, die de 4 typen van Paterson ¹⁴⁵) vertegenwoordigden,
namelijk:

Stam H 4, geïsoleerd door Julianelle¹⁴³) : Type 1 : I, II, IIIAB
Stam H 10, ,, ,, Gibson⁸) : Type II : I, II, III BD

De 3 eerstgenoemde stammen werden geïsoleerd uit mensen, de vierde
stam was afkomstig uit een kip.

Van het merendeel der gebruikte stammen werd door Van Dorssf.n en
Jansen ¹⁵⁷) reeds een uitvoerige beschrijving gegeven van hun culturele
eigenschappen. l)e eigenschappen van de stammen, die na bovengenoemde
publicatie in het bezit kwamen van het Instituut voor Infectieziekten,
kwamen hiermede overeen.

Morphologisch zijn het Gram-positieve, korte, polymorphe staafjes, die
wanneer ze bij kamertemperatuur gekweekt worden, een typische tuime-
lende beweging vertonen. Bij kweken bij 37⁰ C zijn ze practisch onbeweeg-
lijk. Op 5% bloedagarplaten ontwikkelen zich na 24 tot 48 uur kleine,
grijze kolonies met een heldere haemolytische hof. Op tryptose-phosphaat-
agarplaten treedt een fijne groei op van speldeknop-grote, lichtgele kolo-
nies. Lakmoesmelk wordt eerst gereduceerd en herkrijgt daarra zijn oor-
spronkelijke kleur, vaak met een witte voet. Gelatine wordt niet vervloeid,
nitraten worden niet gereduceerd en indol wordt niet gevormd. Zuur,
maar geen gas wordt gevormd (medium van Warren en Growe) in gluco-
se, rhamnose, mannose, maltose, trehalose, salicyne en fructose in 1 dag;
na langere ti jd (3-14 dagen) treedt soms zuur op in lactose, sucrose, dextrine
en sorbitol. Geen omzetting werd gezien van galactose, arabinose, raffinose,
xylose, glycerol, mannitol, dulcitol, inositol en inuline.

1 stam uit een kip, beschreven door Jansen en Peperkamp ^l24). ,,Kip"
i stam uit een kip, van de Gezondheidsdienst in Drenthe. „Drente"
i stam uit een kip, geïsoleerd door collega Roepke. „Roepke"

1 stam uit een kip, geïsoleerd door het Instituut voor Infectieziekten.
„Kip 990"

2 stammen, geïsoleerd uit kippen door de Gezondheidsdienst in Overijsel.
„Kip 1321" en „Kip 1474"

i stam uit een milt van een rund, geïsoleerd door collega Heida. „Heida"
i stam uit de hersenen van een rund, geïsoleerd door de Gezondheidsdienst
in Friesland. „Rund 638"

i stam, geïsoleerd uit het verlengde merg van een vaars, door de Gezond-
heidsdienst in Friesland. „Rund 577"

i stam, geïsoleerd uit een runderfoet door het Instituutvoorlnfectieziekten.
„Runderfoet 12-54"

i stam, gekweekt door de Gezondheidsdienst in Drenthe uit een nuchter
kalf. „Kalf Drenthe 543"

i stam, geïsoleerd uit een runderfoet door de Gezondheidsdienst in Fries-
land. „Kalf 173"

i stam, geïsoleerd door de Gezondheidsdienst in Groningen uil een runder-
foet. „Groningen"

i stam, geïsoleerd uit jonge biggen in 1939, beschreven in 1943 door De
Blieck en Jansen ¹²°), „Big"

2 stammen, geïsoleerd door de Gezondheidsdienst in Overijsel. „Big 990"
en „Big 1776"

i stam, geïsoleerd door de Gezondheidsdienst in Overijsel uit een schaap.
„Schaap 991"

i stam, geïsoleerd door de Gezondheidsdienst in Friesland uit een kanarie.
„Kanarie 1021"

3 stammen, afkomstig van wijlen Prof. Kapsenberg, geïsoleerd uitmensen.
„Mens H", „Mens V........" en „Mens Z"

Behalve de bovengenoemde stammen, beschikte het Instituut voor In-
fectieziekten nog over twee stammen, die cultureel met Listeria monocyto-
genes overeen kwamen, maar waarvan het niet gelukte, bruikbare H-
antigenen te bereiden.

Een „smooth" kolonie werd uitgekozen van een tryptose-phosphaatagar-
plaat, die 48 uur bebroed was bij 37⁰ C. Deze kolonie werd in serumbouillon
geënt en gedurende 24 uur bij 37⁰ C bebroed. Het gebruik van serumbouil-
lon heeft het voordeel boven tryptose-phosphaatbouillon, dat Listeria
monocytogenes hierin een typische groei te zien geeft, zodat het vaststaat, dat
men van een Listeria is uitgegaan. De serumbouillon blijft namelijk helder,
terwijl zich een duidelijk sediment op de bodem vormt. Gewone bouillon
en tryptose-phosphaatbouillon geven een diffuze troebeling. Wanneer de
serumbouillon na 18 tot 24 uur gegroeid was, werden hiervan verdunningen
gemaakt. Van deze verdunningen werd 1 cc in een steriele petrischaal
gepipetteerd, waaroverheen een halfvaste tryptose-phosphaatagar
(0,65% agar) gegoten werd. Hierna werden de platen gedurende 48 tot

72 uur bebroed bij 22° C. Wanneer de verdunning juist is gekozen, is het
verschil tussen kolonies van beweeglijke en onbeweeglijke bacteriën duide-
lijk te zien. Niet-beweeglijke kolonies zien er uit als scherp omschreven
bolletjes met duidelijke grenzen, in tegenstelling met de diffuze groei van
beweeglijke kolonies. Een beweeglijke kolonie werd nu uitgekozen, deze
werd geënt in een buisje tryptosephosphaatbouillon, dat 24 uur bij 37⁰ C
bebroed werd. Wanneer goede groei was opgetreden, werden hiermee kolf-
jes met 100 cc tryptosephosphaatbouillon geënt en deze werden gedurende
18 tot 24 uur bij 22° C geplaatst. Het afwisselend kweken bij 37⁰ C en 22° C
heeft tot gevolg, dat de beweeglijkheid van de bacteriën toeneemt. Wanneer
de kolfjes voldoende gegroeid waren, werd de beweeglijkheid gecontroleerd
en wanneer deze voldoende was, werd formaline toegevoegd tot een concen-
tratie van 0,25%. De kolfjes werden daarna nog gedurende 24 uur bij 37°
geplaatst en zijn dan gereed om als antigeen gebruikt te worden. Deze
antigenen werden bewaard in de ijskast bij 4⁰ C en zijn minstens een jaar
houdbaar.

Bij drie stammen, de stam „Big", de stam „De Moulin" en de stam
„Rund 638", gelukte het niet om op de boven beschreven wijze goede
antigenen te verkrijgen. Wel gelukte dit, nadat deze stammen door proef-
dieren gepasseerd waren; de stam „Big" en de stam „De Moulin" werden
gepasseerd door muizen, de stam „Rund 638" werd gepasseerd door een
konijn.

Het bleek, dat voor het uitvoeren van de agglutinaties een troebelheid,
overeenkomend met buis 3 van de nephelometer van MacFari.and, van
de antigenen het geschiktst was om mee te werken. Door verdunnen met
tryptosephosphaatbouillon of door centrifugeren en het sediment te resus-
penderen in een ongecentrifugeerd deel, kon de gewenste dichtheid gemak-
kelijk bereikt worden. Deze suspensies werden gebruikt zowel voor de ag-
glutinatie-reacties als voor het immuniseren van konijnen.

Voor het bereiden van antisera werden volwassen konijnen intraveneus
ingespoten met tussenpozen van 4 dagen met 0,1; 0,2; 0,4; 0,8 en 1,5 cc
van bovengenoemde suspensies. 10 dagen na de laatste inspuiting werd een
proefmonster genomen en wanneer de titer van het serum voldoende
hoog was, werden de dieren verbloed. Zo nodig werd een tweede serie in-
jecties gegeven. Het serum werd niet verhit en zonder toevoegen van con-
serveermiddelen bij —20° C bewaard.

Op deze wijze werd serum bereid tegen de drie standaardstammen, H 4,
H 10 en F 4, stammen met de labiele antigenen AB, BD en ABC.

De titer van elk serum voor zijn homologe stam en voor de heterologe
stammen werd bepaald. De series werden opgezet, beginnende met 1 : 20
en daarna verdunningen in tweevoud. De rekjes werden geplaatst in een
waterbad bij 53 °C gedurende 30 minuten. In vele gevallen was het aflezen
van de reactie dan nog niet mogelijk, daar met het blote oog nog geen uit-
vlokking te zien was. Na een verblijf in de broedstoof bij 37⁰ C gedurende
de nacht, zijn de reacties steeds fraai af te lezen, een duidelijk vlokkig
neerslag met heldere bovenlaag, tegenover een diffuus troebele contróle-
buis.

Ten einde de afzonderlijke factoren der verschillende stammen te bepa-
len, werden adsorptie-proeven uitgevoerd. De beweeglijke bacteriën, die
voor deze proeven werden gebruikt, werden op dezelfde wijze gekweekt als
boven reeds werd beschreven. Na de toevoeging van formaline en een ver-

blijf in de broedstoof van 24 uur bij 37⁰ C werden de bacteriën afgecentri-
fugeerd en geresuspendeerd in phys. NaCl-oplossing, waaraan 0,25% for-
maline was toegevoegd. Voor het gebruik werd hiervan een suspensie ge-
maakt, die een dikte had overeenkomend met 6 maal MacFarland No. 10.
Het serum werd 1 : 2-i verdund met physiologische NaCl-oplossing en
hieraan werd een gelijke hoeveelheid van de bacteriesuspensie toegevoegd.
Het mengsel werd gedurende een uur op kamertemperatuur geplaatst,
daarna een nacht in de ijskast bewaard en vervolgens afgecentrifugeerd.
Het verkregen serum, dat nu een verdunning 1 : 5 had, werd getitreerd
tegenover de homologe stam en de adsorberende stam. Wanneer het ge-
wenste resultaat nog niet was bereikt, werd het verdunde serum opnieuw
gemengd, nu met het sediment van de halve hoeveelheid bacteriesuspensie.
Dit proces werd herhaald tot de reactie tegenover de adsorberende stam
negatief was geworden.

Met behulp van de sera, welke tegen de standaardstammen bereid wa-
ren, werd nu monospecifick serum verkregen met de afzonderlijke factoren
A, C en D. De factor B is de gemeenschappelijke factor.

Onderstaande tabel geeft een overzicht van de resultaten, die verkregen
werden door alle in ons bezit zijnde stammen te agglutineren tegenover dc
standaardsera en tegenover elk der afzonderlijke factoren.

Uit Tabel I is af te lezen, dat antigenen, bereid van de 24 in Nederland
geïsoleerde stammen, door elk der standaardsera geagglutineerd werden.
Zij moeten dus minstens één gemeenschappelijke factor bezitten, in dit
geval de factor B.

Verder volgt uit de tabel, dat de onderzochte stammen in twee groepen
zijn te verdelen, namelijk een groep, die de factoren AB bezit en een groep
met de factoren ABC. Van de 24 onderzochte stammen behoorden er 13
in de groep AB (Type I volgens Paterson ¹⁴⁴) en 11 in de groep ABC
(Type IV volgens Paterson ¹⁴⁴). Het Type BD werd niet aangetroffen.

In beide groepen komen stammen voor, afkomstig van de mens, van het
rund, van runderfoeten, van varkens en van kippen. Hieruit blijkt, dat de
groepen niet aan een bepaalde diersoort zijn gebonden.

Een „smooth" kolonie werd uitgekozen van een tryptose-phosphaatagar-
plaat, die 48 uur bebroed was bij 37⁰ C en deze kolonie werd geënt in een
buis serumbouillon. Wanneer de serumbouillon na 18 tot 24 uur voldoende
gegroeid was, werd deze verdund en geënt op gietplaten met tryptose-
phosphaatagar (0,65% agar) en gedurende 48 uur in een broedstoof bij
22° C geplaatst. Hiervan werd een goed beweeglijke kolonie gekozen, die in
tryptose-phosphaatbouillon werd geënt en deze bouillon werd 24 uur
bij 36° C bebroed. Wanneer de bouillon voldoende gegroeid was, werden
hiermede Rouxse flessen met tryptose-phosphaatagar geënt, die gedurende
48 uur in de broedstoof bij 37⁰ C werden geplaatst. De culturen werden
daarna afgespoeld met phys. NaCl-oplossing en daarna gedurende twee uur
op ioo° C verhit. Vervolgens werd afgecentrifugeerd en het sediment gere-
suspendeerd in phys. NaCl-oplossing, waaraan 0,25% formaline was toege-
voegd. Deze geconcentreerde suspensies zijn minstens een jaar houdbaar.
Voor het gebruik voor agglutinatie-proeven werden van de suspensies ver-
dunningen gemaakt met phys. NaCl-oplossing, die een dichtheid hadden,

overeenkomend met McFarland No. 3. Toen bleek, dat enige stammen
auto-agglutinatie vertoonden, werd de methode van Boekels ¹⁶¹) gepro-
beerd, die in plaats van phys. NaCl-oplossing, gebruik maakt van een NaCl-
oplossing van 0,20%. Het bleek, dat ook bij deze lagere zoutconcentratie
enkele stammen een auto-agglutinatie te zien gaven. Van alle stammen kon
echter een goed antigeen verkregen worden, wanneer van een aantal
,,smooth" kolonies van één stam antigenen werden bereid. Naast antigenen,
die een auto-agglutinatie vertoonden, waren er ook antigenen, die deze
eigenschap niet bezaten en die goed bruikbaar waren voor agglutinatie-
proeven.

Voor het bereiden van antisera werden volwassen konijnen gebruikt,
die intraveneus werden ingespoten gedurende 6 achtereenvolgende dagen
met een antigeen-suspensie, die in dichtheid overeenkwam met McFarland
No. 4. Na een rustperiode van 2-3 weken werd de serie injecties herhaald
en een week na de laatste injectie had een proeftapping plaats. Daar in de
meeste gevallen de titer van het serum nog niet de gewenste hoogte had
bereikt, werd daarna met levende culturen ingespoten. Begonnen werd
injecties van een cultuur, die 1 : 10 verdund was met phys.NaCl-oplossing.
Hiervan werden dagelijkse injecties gegeven, oplopend van 0,1 tot 1 cc in-
traveneus. Na een rustperiode van een week, werd de serie injecties herhaald

met onverdunde cultuur. Zodra de titer de gewenste hoogte bereikt had,
werd het konijn verbloed. Het serum werd zonder conserveermiddelen bij
■—20° C bewaard.

Ook werd serum bereid op de manier zoals door Miss Robbins c.s. ⁱ⁴⁸)
werd aangegeven, een methode, die minder tijdrovend is. Hierbij worden de
konijnen geïmmuniseerd door 5 dagelijkse doses, met een rustperiode van
een week tussen de series. De doses klommen op van 0,1 tot 1,6 cc intrave-
neus. Voor de eerste serie werd 1 öse cultuur verdund in 10 cc phys.NaCl-
oplossing, voor de tweede serie werd onverdunde cultuur gebruikt. Bij deze
methode stierven een groot aantal van de konijnen vóór de gewenste titer
bereikt was.

Sera werden bereid tegenover de standaardstammen H r (II, III, IV),
H 4 (I, II, III), H 10 (I, II, III) en F 4 (III, V).

De titer van elk serum voor de homologe en heterologe stammen werd
bepaald. De verdunning werd begonnen met 1 : 20 en vervolgens in twee-
voud. De rekjes werden in een waterbad geplaatst gedurende 3 uur bij
45⁰ C en daarna gedurende de nacht in de broedstoof bij 37⁰ C bewaard.
De volgende morgen kon afgelezen worden.

Voor de adsorptieproeven werden de sera verzadigd met de antigenen
van de drie standaardstammen, H 1, H 4 en F 4, zodanig, dat specifieke sera
verkregen werden, die de factoren 1,1 -| 11,11 IV, IV en V bevatten.
Voor deze proeven werden de sera 1:10 verdund en gemengd met een ge-
lijke hoeveelheid bacteriesuspensie, die een dikte had gelijk aan 6 maal de
dikte van McFarland No. 10. Het mengsel werd gedurende drie uur in een
waterbad bij 40° C geplaatst., één maal per uur omgeschud en vervolgens
een nacht in de ijskast bewaard. Na het afcentrif\'ugeren werd het serum,
dat nu i : 20 verdund was, getitreerd tegenover de homologe en de adsor-
berende stam. Wanneer de adsorberende stam nog een positieve agglutinatie
te zien gaf, werd het serum opnieuw gemengd, nu met het sediment van een
hoeveelheid bacterie-suspensic, gelijk aan de helft van het verdunde serum.
Het proces werd herhaald tot geen reactie meer verkregen werd tegenover
de adsorberende stam. De zo bereide specifieke sera werden nu getitreerd
tegenover de te onderzoeken stammen.

Uit Tabel II is af te lezen, dat ook bij de somatische antigenen duidelijk
twee groepen te onderscheiden zijn, welke groepen overeenkomen met die
welke in Tabel I werden gevonden.

Verder valt op, dat deze groepindeling reeds te zien is, wanneer tegen-
over de standaard-sera werd getitreerd. Wel is er in de lagere verdunningen
dikwijls een mede-agglutineren, hoge titers werden steeds alleen tegen de
eigen groep verkregen.

Sera, bereid tegenover de stam H 1 en tegenover de stammen H 4 en H 10
met resp. de somatische antigenen II, III, IV en I, II, III, gaven overeen-
komstige resultaten te zien, duidelijk te onderscheiden van het serum tegen-
over de stam F 4 met de somatische structuur III, V.

Uit deze tabel is af te lezen, dat van de 24 onderzochte stammen 13 stam-
men behoorden tot Type I volgens Paterson ¹⁴⁵), stammen met de struc-
tuur I, II, (III) AB. Deze stammen waren afkomstig van een zilvervos 1
stam, van mensen 2 stammen, van kippen 4 stammen, van runderen 1 stam,
van runderfoeten 3 stammen en van varkens 2 stammen.

Tot het Type IV volgens Paterson \'⁴⁵j met de formule (III) V ABC
behoorden 11 stammen, namelijk i stam van een mens, 2 stammen van kip-
pen, 2 stammen van runderen, 1 stam van een runderfoet, 3 stammen van
varkens, 1 stam van een schaap, en 1 stam van een kanarie.

De Typen II en III volgens Paterson kwamen onder de 24 onderzochte
stammen niet voor.

In 1935 vond Seastone ⁹⁴) bij zijn onderzoek reeds twee groepen stam-
men; de ene groep omvatte mensen-, runder-, schapen- en vogelstammen en
de tweede groep Bacterium monocytogenes afkomstig van konijnen.
Julianelle en Pons ¹⁴²) verdeelden hun 8 stammen in twee groepen, een
knaagdier- en een herkauwersgroep. Paterson ¹⁴⁵), die 54 stammen onder-
zocht, kon zijn stammen in vier groepen indelen. De twee grootste groepen
(43 stammen), zowel van mensen als van dieren afkomstig, behoorden tot de
Typen I en IV. De Typen II en III werden alleen bij de mens aangetoond.
Cole ⁹⁷) onderzocht 8 stammen afkomstig van kippen; deze stammen kwa-
men in de twee voornaamste groepen van Paterson voor. Kapsenberg ³¹),

die in 1941 drie uit kinderen geïsoleerde stammen onderzocht, schreef reeds,
dat serologisch deze drie stammen niet geheel gelijk waren. Waarschijnlijk
betrof het hier de stammen Mens ,,H", Mens ,,V" en Mens ,,Z", welke
stammen in dit onderzoek betrokken waren. Hierbij bleek, dat de eerste
twee stammen tot Type I volgens Patf.rson behoorden en de Mens ,,Z"-
stam tot Type IV.

Ook Drew ¹⁴\'^j) en Wramby ¹⁵°) konden hun stammen in twee groepen
indelen.

In een overzicht van de literatuur over de serologische onderzoekingen
wijzen Seeliger en Linzenmeier ³⁰) er op, dat er geen principieel onder-
scheid bestaat tussen de uit mens en dier geïsoleerde stammen en dat de uit
dieren geïsoleerde stammen in twee groepen zijn te verdelen.

Bij een beschouwing van de cijfers in Tabel I, de tabel der H-antigenen,
valt op, dat er geen sprekende verschillen te zien zijn tussen de stammen,
wanneer zij tegenover elk der standaardsera geagglutineerd worden. Om
de structuur van elk van de stammen te bepalen is het dan ook nodig,
monospecifieke sera te bereiden. Deze bereiding leverde geen bijzondere
moeilijkheden op; het serum AB werd verzadigd met BD (Factor A). Het
serum ABC werd verzadigd met AB (Factor C) en serum BD werd verza-
digd met AB (Factor D).

Het bleek, dat de factor A in alle 24 onderzochte stammen was aan te
tonen, dat de factor D in geen van de 24 stammen voorkwam en dat de fac-
tor C voorkwam in 11 van de 24 stammen.

De moeilijkheden, die zich bij het onderzoek naar de H-antigenen voor-
deden, waren vooral gelegen in de bereiding van goed agglutinerende
H-antigenen. Vaak bleek de isolatie van hiervoor geschikte koloniën moei-
lijk te zijn. Wanneer van twijfelachtig beweeglijke koloniën antigenen wer-
den bereid, dan vertoonde een deel hiervan geen duidelijke H-agglutinatie.
In een hangende-druppel-preparaat bekeken, vertoonden deze culturen
een matige beweeglijkheid; deze was echter niet slechter clan van sommige
culturen, die zeer goed agglutineerden. De beweeglijkheid bleek dus geen
goede maatstaf te zijn voor de kwaliteit van de antigenen. Paterson ¹⁴⁴)
heeft er reeds op gewezen, dat door afwisselend kweken bij 22° C en bij 37⁰ C
de beweeglijkheid toeneemt, de agglutinabiliteit echter niet veranderde.
Om toch bruikbare resultaten te verkrijgen was het nodig om van een
groot aantal kolonies antigenen te bereiden; meestal waren hieronder dan
wel enkele bruikbare.

Bij drie stammen gelukte het echter niet om op de boven beschreven wijze
antigenen te verkrijgen. Deze drie stammen werden door proefdieren gepas-
seerd en hieruit de stam opnieuw geïsoleerd. Bij twee stammen gelukte het
na passage door muizen een goed antigeen te krijgen, in het derde geval had
een passage door een konijn het gewenste rusultaat. De drie stammen, die
alle reeds enige jaren op voedingsbodems waren aangehouden, waren alle
drie nog virulent zowel voor muizen als voor konijnen.

De reacties, die bij de H-agglutinaties verkregen werden, waren in het alge-
meen duidelijk af te lezen. Slechts zelden trad in een buis een gedeeltelijke
agglutinatie op. Het bleek echter niet steeds mogelijk, zoals door Paterson
¹⁴⁴) aangegeven, reeds na een verblijf van een halfuur in een waterbad van
53° C af te lezen; in vele gevallen was van een positieve agglutinatie nog
niets te zien. De rekjes werden daarom in de broedstoof bij 37° C geplaatst

gedurende de nacht, waarna zich een fraai vlokkig neerslag had gevormd,
zodat de aflezing geen moeilijkheden meer opleverde.

Seeliger en Linzenmf.ier ³⁰) schreven in hun publicatie, dat het hun
niet gelukt was de factor C aan te tonen. Bij de hier gebruikte sera leverde
deze factor geen bijzondere moeilijkheden op. Uit het werk van Miss Rob-
bins c.s. ¹⁴⁸) is gebleken, dat de verschillende factoren in het serum op ver-
schillende tijden optreden; de antilichamen A, B en D verschijnen vroeg
in de immunisatie-periode, terwijl antilichaam C pas langzaam verschijnt.
Het ontbreken van de factor C in het door Seeliger en Linzenmeier ³⁰)
gebruikte serum, zou veroorzaakt kunnen zijn, door het op een ongunstig
tijdstip afmaken van de konijnen. Daar het al of niet aanwezig zijn van de
factor C in de te onderzoeken antigenen bepalend is voor de verdeling van
een groot deel van de stammen voor wat betreft hun H-antigenen, is het
nodig een serum te gebruiken, waarin het antilichaam C aanwezig is.

Uit Tabel I volgt ook, dat wat hun H-antigenen betreft, de Typen I en
IV zowel bij de mens als bij verschillende diersoorten voorkomen. Het is
natuurlijk mogelijk, dat behalve de gevonden factoren, nog andere onbe-
kende factoren bij de onderzochte stammen aanwezig zijn. Een nader on-
derzoek zal dit moeten uitmaken, waarbij antisera tegenover de verschil-
lende stammen vervaardigd moeten worden. Door adsorptieproeven kun-
nen eventueel aanwezige factoren dan worden aangetoond.

Bij een beschouwing van Tabel II, waarin de resultaten zijn samengevat
van het onderzoek naar de stabiele factoren, blijkt ook hier een verdeling
in twee groepen te bestaan, overeenkomend met de groepen van de H-anti-
genen. De eerste groep bevat de factoren 1 en II en de tweede groep bevat
de factor V. Hierbij valt op, dat reeds bij het agglutineren met de volledige
sera, welke bereid waren tegenover de standaard-stammen, een duidelijke
verdeling in twee groepen te zien is. De gemeenschappelijke factor III is
niet in elk serum duidelijk aanwezig. Vermoedelijk speelt ook hier het tijd-
stip van het beëindigen van dc immunisatie-periode een voorname rol.
Seeliger en Linzenmf.ier ³⁰), die hun agglutinaties op voorwerpglazen
uitvoerden, konden de factor III niet met zekerheid aantonen; zij meenden,
dat aan de gedeeltelijke agglutinaties in de lagere verdunningen geen waar-
de moest worden toegekend. Miss Robbins en Griffin ¹⁴⁸) vonden bij hun
onderzoekingen voor de factor 111 vaak hoge waarden. Bij het hierboven
beschreven onderzoek is gebleken, dat ook de temperatuur, waarbij de ag-
glutinaties worden uitgevoerd, van belang is. Wanneer geagglutineerd wordt
bij 50° C gedurende twee uur in een waterbad met daarna een verblijf ge-
durende de nacht in de ijskast zoals door Miss Robbins en Griffin ¹⁴⁷)
werd gedaan, dan gaven alle antigenen duidelijke agglutinaties te zien met
alle gebruikte sera, terwijl bij een agglutineren bij 45⁰ C gedurende drie
uur en een verblijf gedurende de nacht in de broedstoof, volgens de tech-
niek, die door Paterson ¹⁴⁵) werd aangegeven, sera welke niet tegenover
de homologe groep waren bereid, negatief reageerden of slechts reacties
gaven in de lagere verdunningen. Uit tabel II volgt, dat de factor III geen
belangrijke factor in de gebruikte antigenen vormde.

Factor I werd verkregen door serum I, II, III te verzadigen met II, III,
IV. Het isoleren van deze factor ging niet gemakkelijk. In het eerst gebruikte
serum, bereid tegenover de stam H 4, gelukte het niet, deze factor te iso-
leren; wel gelukte dit in serum, bereid tegenover de stam H 10, een stam,
die dezelfde somatische structuur heeft.

De combinatie van de factoren I —(— 11 werd gemakkelijk verkregen door
serum I, II, III te verzadigen met III, V.

De factoren II IV werden verkregen door serum II, III, IV te ver-
zadigen met III, V.

De factor IV werd verkregen door serum II, III, IV te verzadigen met
een stam I, II, III. Deze factor kon alleen in de standaardstam H i aange-
toond worden. Het bereiden van antisera tegenover de H i-stam leverde
moeilijkheden op; de titer van het serum kwam niet boven i : 640 uit.

De factor V liet zich gemakkelijk uit het serum III, V isoleren door dit
serum te verzadigen met I, II, III.

De mogelijkheid bestaat, dat nog meer stabiele factoren bij de onderzoch-
te stammen aanwezig zijn; dit zal door een nader onderzoek moeten worden
uitgemaakt.

Waar bij de dieren tot nu toe alleen de Typen I en IV zijn aangetoond,
zou het voor een practische toepassing van een type-bepaling voldoende
zijn om te agglutineren tegenover sera, bereid tegenover de beide standaard-
stammen I, II, III en III, V.

Een serologisch onderzoek van 24 stammen van Listeria monocytogenes, die
in Nederland geïsoleerd waren, toonde een verdeling in twee groepen aan.
13 stammen behoorden tot Type I Paterson h⁴-¹«) (structuur I, II, (III)
AB) : i stam van een zilvervos, 2 stammen uit mensen, 4 stammen uit kip-
pen, i stam uit een rund, 3 stammen uit runderfoeten en 2 stammen uit
varkens; 11 stammen behoorden tot Type IV Paterson (structuur (III),

V ABC) : i stam van een mens, 2 stammen van kippen, 2 stammen van run-
deren, i stam van een runderfoet, 3 stammen van varkens, 1 stam van een
schaap en 1 stam van een kanarie.

De Typen II en III Paterson werden onder de onderzochte stammen niet
aangetoond.

A serological examination of 24 strains of Listeria monocytogenes isolated in the Nether-
lands, revealed a division in two groups. 13 Strains belonged to Type I Paterson 144-145)
(structure I, II, (III) AB) : 1 strain of a silvcrfox, 2 human strains, 4 strains of chickens,

1 strain of a cow, 3 strains of bovine-fetus and two strains of pigs. 11 Strains belonged to
Type IV Paterson (structure (III), V ABC): 1 human strain, 2 strains of chickens,

2 strains of cattle, 1 strain of a bovine-fetus, 3 strains of pigs, 1 strain of a sheep and

Type II and Type III Paterson were not found among the 24 strains isolated in the
Netherlands.

Une analyse sérologique de 24 souches de Listeria monocytogenes, isolées aux Pays Bas,
démontrait une division en deux groupes. 13 Souches appartenant au Type I Paterson
144-145) (structure I, II, (III), AB : une souche d\'un renard argenté, deux souches
humaines, 4 souches de poules, une souche d\'un boeuf, 3 souches de foetus de boeufs,

2 souches de porcs. 11 Souches appartenant au Type IV Paterson (structure (III),

V ABC) : une souche humaine, 2 souches de poules, 2 souches de boeufs, une souche
d\'un foetus de boeuf, 3 souches de porcs, une souche d\'un mouton et une souche d\'un
canary.

Nous n\'avons pu démontrer les Types II et III Paterson parmi les souches analysées.

Eine serologische Untersuchung von 24 Stämme der Listeria monocytogenes, die
man in Nicderland isoliert hatte, zeitigte als Ergebnis eine Verteilung in zwei Gruppen.
13 Stämme gehörten dem Typ I von Paterson an (Struktur I. II, (III) AB): 1 Stamm
von einem Silberfuchs, 2 Stämme von Menschen, 4 Stämme von Hühnern, 1 Stamm
von einem Rind, 3 Stämme von Rinderföten und 2 Stämme von Schweinen. 11 Stämme
gehörten zum Typ IV von Paterson (Struktur (III), V ABC): 1 Stamm von einem
Menschen, 2 Stämme von Hühnern, 2 Stämme von Rindern, 1 Stamm von einem
Rinderfötus, 3 Stämme von Schweinen, 1 Stamm von einem Schaf und 1 Stamm von
einem Kanarienvogel.

Die Typen II und III Paterson wurden bei den untersuchten Stämmen nicht nach-
gewiesen.

1. Murray E. G. D., Webb R. A. and Swann M. B. R. (1926) The Journal of
Pathology and Bacteriology 29,407

4. Nyfeldt A. (1929) Compt. Rendues Hebd. des Séances et Mém. de la Soc. de
Biologie 101,590

6. Schultz E. W., Terry M. C., Brice A. T. and Gebhardt L. P.( 1933/34) Proc.
of the Soc. for Exp. Biology and Medicine 31,1021

12. Pons C. A. and Julianelle L. A. (1939) Proc. of the Soc. for Exp. Biology and
Medicine 40,360

15. Handelman N. I., Rotondo C. C., Scott E. P. and Knighton H. T. (1946)
Journ. of Pediatrics 28,210

16. Felsenfeld O. (1948) The Puerto Rico Journ. of Public Health and Tropical
Medicine 24,1

18. Stanley N. F. (1950) The Australian Journ. of Exp. Biology and Medical Science
28,117

19. Potel J. (^50/51) Zentralblatt für Bakteriologie, Parasitenkunde, Infektions-
krankheiten und Hygiene Orig. I i5Ö,4go

21. Girard K. F. and Murray E. G. D. (1951) The American Journ. of Medical
Science 221,343

22. Line F. G. and Cherry W. B. (1952) Journ. of the American Medical Association
148,366

23. Potel J. (1952) Zentralblatt für Bakteriologie, Parasitenkunde, Infektionskrank-
heiten und Hygiene Orig. 159,86

24. Ödegaard B., Grelland R. and Hendriksen S. D. (1952) Acta Medica Scan-
dinavica 142,231

25. Seeliger H. und Leineweber R. (1952) Münchener Medizinische Wochenschr.
94.2317

26. Seeliger H., Jung F., Linzenmeier G. und Odenthal H. (1952) Deutsche
Medizinische Wochenschr. 77,583

30. Seeliger H. und Linzenmeier G. (1953) Zeitschrift für Hygiene und Infektions-
krankheiten 136,335

34. Beute A. E., Meyi.er L. en Sirks J. L. (1948) Nederl. Tijdschrift voor Genees-
kunde 92,2229

35. Anton W. (1934) Zentralblatt für Bakteriologie, Parasitenkunde und Infektions-
krankheiten Orig. 131,89

37. Janeway C. A. and Dammin G. J. ( 1941 ) Journ. of Clinical Investigation 20,233

38. Stanley N. F. (1949) Australian Journ. of Exp. Biology and Medical Science
27,123 en 133

40. Wenckenbach G. K. (1953) Riassunti delle Communicazioni VI Congresso
Internazionale di Microbiologia Vol. II,669

46. Biester H. E. and Schwarte I,. H. (1939) Journ. of Infectious Diseases 64,135

57. Lilleengen K. (1942) Svcnsk Vet Tidskr. p 56. Abstr. Vet. Bulletin 1945 - 15 - 4

60. Pallaske G. (1942) Zcitschr. für Infektionskrankheiten, parasitäre Krankheiten
und Hygiene der Haustiere 59,125

61. Graham R., Levine N. D. and Morill C. C. (1943) Bulletin 499: University
of Illinois. Agricultural Experiment Station.

65. Spencer G. R., Hoyt H. H. and Whitehair C. K. (1944) Journ. Am. Vet. Med.
Association 105,195

69. Pounden W. D., Bell D. S. and Mairs R. E. (1947) Journ. Am. Vet. Med. Ass.
111,128

71. Gray M. L., Stafseth H. J., Thorp F., Sholl L. B. and Riley W. F. (1948)
Journ. of Bacteriology 55,471

73. Sellers A. F., Pomeroy B. S., Sautter J. H.. Pint L. H. and Schrafei. C. E.
(1949) Journ. Am. Vet. Med. Ass. 114,69

74- Gray M. L., Nelson R. N. and Thorp F. (1949) Journ. Am. Vet. Med. Ass.
H5>i°3

76. Stoenner H. G., Mencimer F. R. and Foster R. S. (1949) Journ. Am. Vet.
Med. Ass. 115,174

79. Boyer C. I., Sippel W. I,, and Carlisle B. E. (1951) Veterinary Medicine 46,482

80. Ferguson L. C., Boiil E. H. and Ingalls W. L. (1951) Journ. Am. Vet. Med.
Ass. 118,10

81. Gray M. L., Stafseth H. J. and Tiiorp F. (1951) Journ. Am. Vet. Med. Ass.
118,242

82. Zink A., deMello C. and Burkhart R. L. (1951) Am. Journ. Veterinary Re-
search 12,194

84. Levi M. L., Shamir A., Numan G. and Nobel T. (1952) Refuah Vet. 9 Oct.
Ref. Journ. Am. Vet. Med. Ass. (1953) 122,490

85. Olson C., Dunn I,. A. and Rollins C. I.. (1953) Am. Journ. Veterinary Research
14,82

87. Olson C., Bagdonas V., Rollins C. L. and Bi.ore I. C. (1953) Am. Journ.
Veterinary Research 14,202

88. Stockton J. J., Neu L., Carpenter W. S. and Gray M. L. (1954) Journ. Am.
Vet. Med. Ass. 124.102

90. Traub E. (1943) Zentralblatt für Bakteriologie, Parasitenkunde und Infektions-
krankheiten Orig. 149,38

91. Viera O. and Castelo M. (1944) Rev. Med. Vet. B. Aires 26,127
Ref.: Vet. Bulletin (1945) 15,141

99. Pothmann E. (1944) Deutsche Tierärztliche Wochenschrift/Tierärztliche Rund-
schau 52/50,127

100. Geurden L. M. G. en Devos A. (1952) Vlaams Diergenccskundig Tijdschrift
21,165

102. Helmboldt C. F., Jacobs R. E. and Case L. I. (1951) Veterinary Medicine
46,347

103. Kerlin D. L. and Graham R. (1945) Proc. of the Soc. for Exp. Biology and
Medicine 58,351

104. Rhoades H. E. and Sutherland A. K. (1948) Journ. Am. Vet. Med. Ass. 112,451

108. Svenkerud R. R. (1948) Norsk Vet. Tidsskr. 60,321. Abstr.: Journ. Am. Vet.
Med. Ass. 114,443

109. Beller K. und Zeller M. (1951) Berl. und Münchener Tierärztl. Wochenschr.
193

116. BtGLAND C. H. (1950) Canadian Journ. of Comp. Medicine and Veterinary-
Science 14,318

118. Plummer P. J. G. and Byrne J. L. (1950) Canadian Journ. of Comp. Medicine
and Veterinary Science 14,214

121. Jansen J. en v. d. Hurk F. G. \\V. (1945) Tijdschrift v. Diergeneesk. 70,209

122. Jansen J. en v. d. Hurk F. G. W. 1943 t Vlaams Diergeneeskundig Tijdschr.
12,127

126. Van der Schaaf A., De Jong J. J. en De Jong J. M. (1951) Tijdschr. v. Dierge-
neesk. 76,751

130. Olson C., Cook R. H.. Bagdonas V. (1951 Am. Journ. Veterinary Research
12,306

131. Porter J. R. and Hale W. M. (1939 Proc. Soc. Exp. Biology and Medicine 42,47

132. Foley F.. J., Epstein J. A., Lee S. W. (1944) Journ. of Bacteriology 47,110

133. F\'elsenfeld O, Volini I. F.. Ishihara S. J., Bachman M. C., Younc. V. M. (1950)
Journ. of Laboratory and Clinical Medicine 35,428

136. Norman M. C., Longfellow D.. Levin J. K. (1951) Proc. Soe. Exp. Biology and
Medicine 76,435

138. Gray M. I... Laine S. L., Thorp F". (1952) Antibiotics and Chemotherapy 2,537

140. Linzenmeier G. und Seei.iger H. (1954) Zentralblatt für Bakteriologie, Para-
sitenkunde, Infektionskrankheiten und Hygiene Orig. 160,543

141. Wright H. A. and Macgregor A. R (1939\' Journ. of Pathology and Bacterio-
logy 48,407

142. Julianelle I.. A. and Pons C. A, 1939) Proc. Soc. Exp. Biology and Medicine
40,364

155. Seeliger H. (1953) Zeitschrift für Immunitätsforschung und experimentelle
Therapie 110,252

157. v. Dorssen C. A. en Jansen Jac. (1951) Tijdschrift voor Diergeneesk. 76,756

Mededelingen uit de laboratoria der Rijksseruminrichting
Dir.: G. M. VAN WAVEREN

Bij het streven naar de bereiding van een zo hoogwaardig mogelijk vaccin
tegen de Brucellose van het rund, komt, mede naar aanleiding van op-
merkingen uit de praktijk, telkens opnieuw de vraag naar voren, welke eisen
aan een hoogwaardig abortus-vaccin moeten en kunnen worden gesteld.

Daar de opvattingen hierover door in de praktijk opgedane ervaringen
en door vorderingen van wetenschap en techniek in de loop der jaren een
zekere ontwikkelingsgang doormaken, zal men niet star aan eenmaal ge-
stelde normen mogen vasthouden, doch deze, zolang het vaccin nog niet
volmaakt is, voortdurend moeten aanpassen en verscherpen.

c. dat door de vaccinatie geen ongewenste nevenverschijnselen worden op-
geroepen.

In dit artikel zal worden nagegaan welke vorm van abortus-vaccin het
best aan deze normen voldoet en welke specifieke eisen aan een dergelijk
vaccin moeten worden gesteld ten einde deze normen nog dichter te be-
naderen.

,,Small-scale experiments are still in progress with ether-killed vaccines
with adjuvants; no conclusions can be drawn as yet". *)

Wanneer met vaccins van gedode culturen zou kunnen worden gewerkt,
zou het gevaar voor verspreiding van de infectie daarmede volledig zijn
uitgeschakeld. In verband met deze absolute veiligheid zou het gebruik van
een goedwerkend dood abortus-vaccin zeer aantrekkelijk zijn, in het
bijzonder voor de enting van drachtige runderen en voor vaccinatie op
abortusvrije bedrijven.

Tot nu toe is het echter niet gelukt om met dergelijke vaccins bij het rund
een voldoende immuniteit op te wekken. Daar komt dan nog bij, dat bij

De aanhalingen bij het begin van elke paragraaf zijn ontleend aan een rapport
van het „Joint FAO/WHO Expert Committee on Brucellosis" (World Hlth. Org. techn.
Rep. Ser. 1953, 67, 12—14). Internationaal vermaarde deskundigen op het gebied van
Brucellose, zoals, o.a. Bendixen, Manthei en Stableforth, hebben in dit comité zitting.

vaccinatie met gedode culturen van Brucella abortus wèl een agglutinatie-
titer wordt opgewekt. Zoals o.a. blijkt uit de onderzoekingen van Live en
Danks (1951), zal de enttiter bij de aan het gebruik van dode abortus-vaccins
alsnog inhaerente hoge dosering op een hoger niveau persisteren dan bij het
gebruik van levend St. 19-vaccin. De bezwaren tegen het optreden van per-
sisterende enttiters zullen juist het sterkst worden gevoeld op abortusvrije
bedrijven, waar de toepassing van dode entstof uit veiligheidsoverwegingen
het meest aantrekkelijk leek.

Ondanks de teleurstellende resultaten met vaccins van gedode culturen
van Brucella abortus in het verleden, worden de onderzoekingen in deze
richting in verschillende landen voortgezet. Daarbij wordt getracht door
bijzondere methoden van afdoden en door speciale toevoegingen de immu-
nogene werking van het vaccin te verbeteren (Live en Danks, 1951;
Schlingman en Manning, 1952; Gwatkin en Dzenis, 1952; Schindler,
1953; enz.). Door sommigen worden ook wel hoopgevende resultaten ver-
meld. Zolang dergelijke resultaten echter niet van verschillende zijden door
toepassing op grote schaal in de praktijk zijn bevestigd, moet het gebruik
van vaccins van gedode culturen van Brucella abortus worden ontraden.

„The danger of using living vaccines of high or unknown virulence was
again stressed because these vaccines may be a method of spreading infec-
tion and of severely retarding progress in Brucellosis control".

Zowel bij de bereiding van vaccins van dode als van levende kiemen
hebben de eigenschappen van de gebruikte vaccinstam invloed op het
immuniserend vermogen van het vaccin en op de door de enting teweeg-
gebrachte nevenverschijnselen. Bij de toepassing van vaccins van levende
kiemen heeft de gebruikte stam bovendien een overwegende invloed op de
veiligheid van het vaccin.

Vroeger werd voor de bereiding van vaccins van levende culturen van
Brucella abortus gebruik gemaakt van vrijwel willekeurige laboratorium-
stammen, welke gewoonlijk door het kweken op kunstmatige voedings-
bodems de eigenschap hadden verworven om daarop zonder toediening van
C0₂ te kunnen groeien. De meeste laboratoria en instituten hadden hun
eigen stam. Meestal werd aangenomen, dat deze stammen hun virulentie
althans gedeeltelijk zouden hebben verloren. Feitelijk was echter aanvan-
kelijk over de virulentie en de immunogene eigenschappen van deze stam-
men niets of slechts zeer weinig bekend.

Het is ongetwijfeld waar, dat door de enting van het jongvee met sommige
van deze stammen het eigenlijk aborteren nagenoeg volledig kon worden
onderdrukt, waarmede de door de Brucellose teweeggebrachte economische
schade op besmette bedrijven aanzienlijk werd gereduceerd. Van een wer-
kelijke bestrijding van de Brucellose was op deze wijze echter geen sprake.
Integendeel, door de onbekende virulentie van de gebruikte vaccinstammen
liep men ernstig risico bij enting op abortusvrije bedrijven ter bescherming
tegen een dreigende infectie, juist een infectie op de bedrijven te brengen.
Op reeds besmette bedrijven kon men op dezelfde wijze een nieuwe infectie
door de vaccinstam binnenbrengen en door de jaarlijkse enting van het
jongvee onderhouden.

Naarmate in de loop der jaren meer over de eigenschappen der in gebruik
zijnde vaccinstammen bekend werd, bleken aan de toepassing van veel van
deze stammen inderdaad ernstige bezwaren te zijn verbonden. Ook weinig
virulente stammen bleken door het behandelde rund te kunnen worden
uitgescheiden en bovendien door enige dierpassages weer volledig virulent
te kunnen worden. Een voorbeeld hiervan is de in Engeland geruime tijd
op grote schaal toegepaste ,,rough" stam McEwen 45/20 (Gordon 1953).
Een aantal stammen bleek ook een onvoldoende immuniteit op te wekken,
terwijl de meeste stammen een hoge en persisterende agglutinatietiter ver-
oorzaakten, waardoor het opsporen van virulente infecties in de hiermede
gevaccineerde bedrijven zeer ernstig werd bemoeilijkt.

,,. . . strain ig vaccine holds its place of- pre-eminence among vaccines
used in brucellosis control from the standpoints of safety, adequacy of
protection, and practicability of production and use".

Van alle tot nu toe onderzochte stammen van Brucella abortus beant-
woordt de reeds ongeveer een kwart eeuw geleden in Amerika door Buck
geïsoleerde „Strain 19" het beste aan de eisen, welke aan een vaccinstam
moeten worden gesteld om aan de in de inleiding gegeven richtlijnen te
kunnen voldoen. Daardoor hebben geleidelijk steeds meer instituten en
landen hun oorspronkelijk in gebruik zijnde vaccinstammen door St. 19
vervangen, terwijl men ook elders, waar men in verband met het daaraan
verbonden risico nog niet eerder tot het vaccineren met levende kiemen van
Brucella abortus had durven overgaan, veelal St. 19 ging toepassen.

Op het ogenblik is de situatie zo, dat St. 19 vrijwel over de gehele wereld
wordt gebruikt en dat nog slechts in enkele landen of streken een „eigen"
stam wordt gehandhaafd. Door deze algemene toepassing heeft zich een
zeer omvangrijke internationale literatuur over de eigenschappen van St. 19
geaccumuleerd.

Voor de overgang op deze stam bij de vaccinatie behoeven dan ook geen
diepgaande en kostbare onderzoekingen over de wijze van toepassen en de
daarbij te verwachten resultaten te worden verricht.

Op grond van de vele hierover verschenen publicaties kunnen de eigen-
schappen van St. 19 als volgt worden samengevat:

1. Veiligheid: St. 19 is nagenoeg apathogeen. Wanneer niet-drachtige
dieren met een dosis van 60 milliard levende kiemen worden geënt, wordt
de vaccinstam ook na het kalven nooit uitgescheiden. Bij de vaccinatie van
drachtige runderen kan het voorkomen, dat St. 19 na het kalven gedurende
een korte periode wordt uitgescheiden. De infectie is echter nooit blijvend en
een verdere verspreiding van de infectie is nooit waargenomen. Slechts bij
enting van hoogdrachtige runderen of bij enting van drachtige runderen met
een zeer hoge dosis bestaat er enig gevaar voor aborteren.

2. Opgewekte immuniteit: Ondanks de geringe pathogeniteit heeft St. 19
een wezenlijk immuniserend vermogen. Bij verschillende onderzoekingen
met op een leeftijd van 6 maanden of ouder gevaccineerde dieren bleek
circa 80% daarvan bestand te zijn tegen proefinjecties langs verschillende
routes met doses van virulente stammen, welke bij 80-100% der niet

gevaccineerde contröle-dieren abortus veroorzaakten. De door de
vaccinatie opgewekte immuniteit duurt ten minste drie drachtigheids-
perioden.

3. Agglutinatietiter: Wanneer niet op een hogere leeftijd dan 8 maanden
wordt geënt, wordt door de genoemde dosis van St. 19 slechts een matige
agglutinatietiter opgewekt, welke in 90-95% der gevallen een jaar na de
vaccinatie reeds weer is verdwenen.

4. Stabiliteit: Zelfs na herhaalde dierpassages of langdurig overenten in
het laboratorium bleef St. 19 zeer constant in alle bovengenoemde eigen-
schappen.

Op grond van deze gunstige combinatie van eigenschappen van St. 19,
werd kort na de oorlog ook door de Rijksseruminrichting het gebruik van
de eigen laboratoriumslammen bij de bereiding van abortusvaccin beëin-
digd en werd overgegaan tot de productie van St. ig-vaccin. In een tijd,
dat de vaccinatie tegen de Brucellose reeds sterk toenam en de gedachten
aan een georganiseerde bestrijding vaste vorm begonnen aan te nemen,
was het ook niet langer verantwoord, levende vaccins af te leveren van
stammen met onvoldoend bekende eigenschappen, in het bijzonder ten
aanzien van virulentie en verspreidingsmogelijkheid. De enige stam van
Brucella abortus, waarvan onomstotelijk vaststaat, dat deze bij toediening
als levend vaccin geen enkel gevaar voor verspreiding van een virulente
infectie oplevert is St. 19.

Zolang dan ook geen stam is gevonden, die aan een even grote veiligheid
even gunstige of gunstiger andere eigenschappen paart, zal men aan een
vaccin van levende kiemen van Brucella abortus de eis moeten stellen, dat
dit van St. 19 is vervaardigd.

,,. . . the recommendation for a dose of approximaterly 60 X io⁹ viable
organisms should be adhered to . . . at the actual time of the injection, the
vaccine must have the full content of viable strain 19 organisms. . .".

Behalve de eigenschappen van de gekozen vaccinstam, kunnen ook de
bereidingswijze van het vaccin en de vorm, waarin dit voor gebruik wordt
afgeleverd een belangrijke invloed op de doelmatigheid van de geprodu-
ceerde entstof uitoefenen. Aan een goed St. 19-vaccin moeten daarom nog
verdere normen worden gesteld.

Door alle desbetreffende onderzoekingen is bevestigd, dat door een sub-
cutane enting van het rund op een leeftijd van 6 maanden of ouder met
60 milliard levende (smooth) kiemen van St. 19 een redelijke immuniteit
wordt opgewekt. Dat wil echter niet zeggen, dat de bescherming absoluut
is. Door een zware besmetting met virulente kiemen kan de immuniteit wel
degelijk worden doorbroken.

Men zou zich daarom kunnen afvragen of het niet mogelijk ware, de door
de vaccinatie opgewekte immuniteit te verhogen door de dosering nog ver-
der op te voeren.

geval te zijn. Traum (1950) deelde mede, dat het United States Bureau of
Animal Industry („B.A.I.") ervan overtuigd is, dat de dosering tussen
5a 10 en 150 milliard levende kiemen zou kunnen variëren zonder dat de
resultaten van de enting daardoor worden beinvloed.

Verder vond McDiarmid (persoonlijke mededeling) bij vergelijkende
proeven met groepen van telkens 10 runderen, dat bij subcutane enting met
slechts 2 2 milliard levende kiemen van St. 79 de hierdoor opgewekte im-
muniteit gelijk was aan die, welke door enting met de normale dosis van
60 milliard werd verkregen. Onafhankelijk hiervan zou vrijwel tegelijker-
tijd ook Manthei bij een analoog onderzoek dezelfde resultaten hebben ge-
boekt. Deze onderzoekingen geven dus de indicatie, dat reeds vanaf een
dosering met 2-| milliard levende kiemen een verhoging van de dosering
geen merkbaar verhoogde immuniteit oplevert. Er is dan ook geen enkele
reden om aan te nemen, dat een verhoging van de dosering boven de be-
proefde 60 milliard levende kiemen wèl een verbetering in de door St. 19
vaccin opgewekte immuniteit zou kunnen teweegbrengen.

Daar staat tegenover, dat een verhoging van de dosering in andere op-
zichten wel degelijk nadelige gevolgen kan hebben.

In de eerste plaats wordt de enting met de normale dosis van St. 19 tegen-
woordig algemeen toelaatbaar geacht, ook bij drachtige runderen tot en
met de vijfde maand der drachtigheid. Het is echter bekend, dat door een
zeer hoge dosis van St. 19 bij drachtige runderen abortus kan worden opge-
wekt. Waar hier precies de grens ligt is niet bepaald. Men zou dus volkomen
in het duister tasten, tot welke dosering men zou kunnen gaan of tot welke
maand der drachtigheid men het gebruik van een hoger gedoseerd vaccin
zou kunnen toestaan.

In de tweede plaats is in de practijk gebleken, dat bij een ruime dosering
van het vaccin de gevoeligste dieren reeds hevig op de enting reageren (zie
ook discussie). De gemiddelde reactie is daarbij zodanig, dat de enting bij
veel veehouders cn bij verscheidene dierenartsen niet erg gezien is. Met een
dosis van 60 millia; d is men dus reeds in het grensgebied van het practisch
aanvaardbare.

In de derde plaats is het waarschijnlijk, dat door verhoging van de dosis
het optreden van hogere en langer persisterende enttiters in de hand zal
worden gewerkt. Een belangrijk argument voor de toepassing van St. 19-
vaccin zou hierdoor aan waarde inboeten. Exacte onderzoekingen over de
invloed van de dosering op de enttiter bij runderen zijn ons niet bekend,
doch bij caviaproeven (de Ropp, 1945) bleek de opgewekte agglutinatie-
titer, zowel van St. 19 als van andere stammen, inderdaad door de dosering
te worden beïnvloed.

In de vierde plaats menen wij op theoretische gronden te mogen be-
twijfelen of de in sommige gevallen na de enting optredende, en verscheidene
dagen aanhoudende, hoge tot zeer hoge temperaturen in immunogeen op-
zicht wel bevorderlijk zijn. In een latere publicatie hopen wij nader op dit
onderwerp in te gaan.

Er zijn dus zoveel argumenten tegen een verhoging van de dosering in te
brengen, dat het gewenst is, de algemeen aanvaarde standaard van circa
60 milliard levende kiemen van St. 19 per dosis zo weinig mogelijk te over-
schrijden.

In het licht van het bovenstaande zou men zich zelfs kunnen afvragen of
het integendeel niet gewenst ware, de dosering aanzienlijk te verlagen. De

oriënterende onderzoekingen van McDiarmid en van Manthei vormen
daarvoor echter voorlopig een nog onvoldoende basis. Het „Joint FAO/
WHO Expert Committee on Brucellosis" (1953) zegt hierover:

„Het is waar, dat aangetoond werd, dat een verlaagde dosering bij intra-
dermale, intracaudale of subcutane enting een voldoende bescherming voor
de volgende drachtigheidsperiode schijnt te geven. De minimum dosis, welke
nodig is om bij subcutane, intradermale of enig andere wijze van enting
een doelmatige bescherming op te wekken, is echter nog niet bekend. Daar-
om wordt geconcludeerd, dat op het ogenblik de aanbeveling van een sub-
cutane enting met ongeveer 60 X i o⁹ levende kiemen moet worden gehand-
haafd".

Tot nu toe is het gebruikelijk, het kiemcijfer van 60 milliard als minimum-
eis bij de aflevering van St. 19 vaccin te stellen. Veelal wordt dan echter daar-
naast een lager minimum aan het einde der op de vaccin-verpakking aan-
gegeven houdbaarheidsperiode geaccepteerd. Zo wordt in Amerika door het
B.A.I. op de expiratiedatum slechts de helft van het bij de aflevering voorge-
schreven minimum-kiemcijfer geëist. Deze normstelling is niet consequent.
Er is één minimum of er is geen minimum. Wordt er een minimum gesteld,
dan dient dit voor de expiratiedatum te gelden, anders heeft de verbruiker
nóg geen énkele garantie.

Het „Expert Committee on Brucellosis" gaat reeds in deze richting door
aan de aanbeveling van een dosis van ongeveer 60 milliard levende kiemen
toe te voegen, dat het vaccin ook op het ogenblik van inspuiting het volledige
gehalte aan levende kiemen moet bevatten. „Ongeveer" is echter een zeer
rekbaar begrip. Naar onze mening dient voor een minimum een scherpe
grens te worden gesteld. Conform het reeds gangbare gebruik, zouden wij dan
ook het kiemcijfer van 60 milliard als absolute minimum-eis willen hand-
haven, doch dan voor de expiratiedatum.

Bij een dergelijke normstelling zou men gemakkelijk tot een sterke over-
dosering bij aflevering kunnen geraken, vooral wanneer weinig stabiele
vaccins worden afgeleverd. In het voorgaande werd reeds uiteengezet, dat
er ernstige bezwaren tegen een overdosering kunnen worden aangevoerd.
Het ware daarom gewenst tegenover de minimum-eis voor het aantal levende
kiemen op de expiratiedatum een maximum kiemcijfer bij aflevering te
stellen. Onvoldoend stabiele vaccins, welke een bron van onzekerheid bij
de Brucellose-bestrijding vormen, zouden daardoor bovendien worden ge-
weerd. Wanneer de grenzen voor minimum en maximum dicht bij elkaar
worden gelegd, zal dit ook de uniformiteit van de enting zeer ten goede
komen. Door tegenover het minimum van 60 milliard levende kiemen op
de expiratiedatum een maximum van 90 milliard levende kiemen bij
aflevering te stellen, zou voldoende aan deze eisen worden tegemoet-
gekomen.

Een aanzienlijk deel van de door deze grenzen opengelaten speling zal
worden opgeëist voor de onvermijdelijke variatie in het kiemcijfer bij de
standaardisatie van het vaccin, zodat dan slechts een geringe speling over-
blijft voor de mogelijke achteruitgang van het kiemcijfer in het tijdsverloop
tussen afleverings- en expiratiedatum.

Het mag voldoende bekend worden geacht, dat het kiemcijfer van vloei-
bare St. 19-vaccins bij bewaring spoedig aanzienlijk achteruit kan lopen
(Bosgra en van Klinkenberg, 1947). Speciaal bij het vervoer van derge-

lijke vaccins kunnen zich omstandigheden voordoen, welke een zeer
ongunstige invloed op het kiemcijfer uitoefenen, zodat men het aantal
levende kiemen op het ogenblik van vaccinatie zelfs niet meer bij benadering
kan schatten. Het zal daarom niet mogelijk zijn, met vloeibare vaccins, bij
een practisch hanteerbare houdbaarheidsperiode, aan bovenstaande
eisen te voldoen. De veel ruimere tolerantie, welke in Amerika voor het
kiemcijfer van St. ig-vaccins wordt toegestaan, houdt dan ook verband met
het feit, dat daar althans enige jaren geleden nog een deel van het vaccin
in vloeibare vorm werd afgeleverd.

In de scherpere normen van het ,,Expert Committee on Brucellosis"
wordt o.i. reeds indirect de eis gesteld, dat het vaccin in lyophiel gedroogde
vorm wordt afgeleverd. In tegenstelling tot een vloeibaar vaccin is namelijk
de houdbaarheid van een op de juiste wijze bereid en verpakt lyophiel
gedroogd St. 19-vaccin uitstekend. De ervaring aan de Rijksseruminrichting
heeft geleerd, dat de houdbaarheid door gepaste maatregelen zelfs zodanig
kan worden opgevoerd, dat de speling tussen maximum en minimum kiem-
cijfer bij lyophiel gedroogd St. ig-vaccin hoofdzakelijk wordt bepaald dooi-
de variatiemogelijkheid bij de standaardisatie. Alléén bij aflevering van
lyophiel gedroogd St. ig-vaccin zal het dus eventueel mogelijk zijn, aan de
eis te voldoen, dat dit bij aflevering niet meer dan go milliard en op de
expiratiedatum nog minstens 60 milliard levende kiemen van St. ig bevat.

Wanneer men aanneemt, dat de droging geen nadelige invloed op de
werking van het vaccin uitoefent, zou men dus aan een goed St. ig-vaccin
de eis moeten stellen, dat dit in lyophiel gedroogde vorm wordt afgeleverd.

„Further work with dried vaccines has confirmed their less perishable
nature and their value undcr field conditions".

Het is pas 10 jaar geleden dat Verwf.y (ig44) de eerste mededelingen
deed over de bereiding van een uit de bevroren toestand gedroogd Brucella
abortus St. 19-vaccin. Niettemin heeft dit procédé inmiddels reeds een grote
vlucht genomen.

Deze voorkeur voor het gebruik van lyophiel gedroogd St. ig-vaccin be-
rust, zoals reeds werd aangeduid, voornamelijk op de uitstekende houdbaar-
heid daarvan. Aan deze houdbaarheid moeten en kunnen dan ook zeer
scherpe eisen worden gesteld. Het minimum van 60 milliard levende
kiemen op de expiratiedatum moet niet alleen bij bewaring onder ideale
omstandigheden (bij 4°C.), doch ook onder ongunstiger omstandigheden,
welke in de practijk niet altijd zijn te vermijden, kunnen worden
gegarandeerd.

Daarom zal men er bij de garantie voor het minimum-kiemcijfer op de
expiratiedatum toch minstens rekening mee moeten houden, dat het vaccin
gedurende de aangegeven houdbaarheidsperiode voortdurend bij kamer-
temperatuur wordt bewaard. De op het vaccin aan te geven houdbaarheids-
periode zal dus hieraan moeten worden aangepast, ook al wordt (terecht)
geadviseerd het vaccin bij 4° C te bewaren.

In het voorgaande werd geconcludeerd, dat men aan een goed St. ig-
vaccin de eis zou moeten stellen, dat dit in lyophiel gedroogde vorm wordt
afgeleverd, echter met dit voorbehoud, dat de droging geen nadelige in-

vloed op de werking van het vaccin uitoefent. Het enige theoretische be-
zwaar, dat tot nu toe tegen het gebruik van lyophiel gedroogd vaccin werd
geopperd, was de veronderstelling, dat het droogproces een nadelige in-
vloed zou kunnen hebben op de kiemkracht der overlevende kiemen. Daar
ongeveer de helft der ingebrachte kiemen bij de droging te gronde ging
zou het mogelijk zijn, dat ook de overlevende kiemen hadden geleden. Sinds
Vf.rwey en Matt (1950) echter aantoonden, dat de kiemen, welke het
droogproces overleven, nadat deze weer zijn gesuspendeerd, niet minder
houdbaar zijn dan de levende kiemen in een verse suspensie, is dit bezwaar
niet meer geopperd.

Naar onze mening zou verder de in lyophiel gedroogd vaccin altijd aan-
wezige extra ballast aan tijdens het droogproces gedode kiemen een in-
vloed op het effect van de enting kunnen uitoefenen. Aan deze factor is tot
nu toe in de literatuur geen aandacht besteed, zodat wij hierop nader in
willen gaan.

Zoals reeds in het begin van dit artikel werd opgemerkt, zijn dode kiemen
van Brucella abortus in immunogeen opzicht practisch waardeloos, doch
wordt door enting met gedode Brucella abortus bij een voldoende dosering
wèl een agglutinatietiter opgewekt. Dit geldt ook voor St. ig. Van de door
enting met gedode culturen van St. 19 opgewekte agglutinatietiters tracht
men zelfs gebruik te maken om vaccintiters te onderscheiden van titers door
een virulente infectie. (Barner, Oberst en Atkeson, 1953). Verder is het
algemeen bekend, dat ook vaccins van gedode culturen bij een voldoende
dosering een entreactie kunnen opwekken.

Het ligt dus voor de hand, dat een St. 19-vaccin, dat veel dode kiemen be-
vat, sterkere nevenreacties zal opwekken dan een vaccin, dat naast een gelijk
aantal levende kiemen slechts weinig dode kiemen bevat. Er zij hier aan
herinnerd, dat de toepassing van lyophiel gedroogd vaccin o.a. door ons
werd bepleit, omdat een te sterke overdosering met levende kiemen bij
aflevering daardoor zou kunnen worden voorkomen en het optreden van
nevenreacties daarmede zoveel mogelijk zou worden beperkt. Wanneer het
lyophiel gedroogde vaccin echter een aanzienlijke ballast aan dode kiemen
bevat, worden de nadelen van een overdosering als het ware door een achter-
deur weer binnen gehaald en zullen nevenreacties van de enting door deze,
in immunogeen opzicht waardeloze, dode kiemen kunnen worden bevorderd.

Wanneer men niettemin wegens de hogere betrouwbaarheid en de grotere
uniformiteit bij de enting een gedroogd vaccin boven een vloeibaar vaccin
prefereert, zal men aan een hoogwaardig lyophiel gedroogd St. 19-vaccin
de eis moeten stellen, dat dit een zo laag mogelijk percentage dode kiemen
bevat.

Reeds bij het kweken van de culturen voor het vaccin zal men er daarom
naar moeten streven de verhouding dood/levend zoveel mogelijk naar de
kant van de levende kiemen te verschuiven.

Door het droogprocédé wordt deze verhouding echter weer in de
richting van meer dode kiemen teruggebracht. In de volgende tabel komt
duidelijk tot uiting, dat de stijging van het percentage door de droging
gedode kiemen in het vaccin bij regelmatig dalende overlevingspercentages
zelfs een progressief verloop heeft.

Hoewel bij research incidenteel wel overlevingspercentages van 70%
werden vermeld (Bosgra en van Klinkenberg, 1947; Hutton, Hilmoe
en Roberts, 1951), werden bij de productie van St. 19-vaccin tot nu toe
slechts gemiddelden van omstreeks 50% behaald (Verwey, 1944; Verwey,
Harrington en Matt, 1951; Bosgra, 1951; Thorne, 1953). Zoals uit de
tabel blijkt, is de in het vaccin meegegeven ballast aan dode kiemen hierbij
inderdaad zeer aanzienlijk, zodat het uit kwalitatief oogpunt van groot be-
lang moet worden geacht het overlcvingspercentage verder op te voeren.

Met het gestelde doel voor ogen is het aan de Rijksseruminrichting gelukt,
het overlevingspercentage, dat in de jaren 1951 en 1952 berekend over 254
partijen gemiddeld circa 48% bedroeg, in de loop van 1953 geleidelijk
op te voeren, waardoor dit sinds November 1953, berekend over 90 partijen,
op gemiddeld circa 82% is komen te liggen. De gemiddelde ballast aan dooi-
de droging gedode kiemen in het vaccin is daardoor teruggebracht van ruim
108% tot iets minder dan 22%, dus bijna tot 1/5.

Men mag aannemen, dat van deze geringe dode ballast in de practijk
weinig meer zal zijn te bemerken en dat de overdosering daardoor binnen
zodanige grenzen is teruggebracht, dat het lypohiel gedroogde vaccin thans
ook in dit opzicht superieur aan vloeibare vaccins mag worden geacht.

In volgende publicaties zal een van ons nader terugkomen op de onder-
zoekingen, welke tot dit resultaat hebben geleid.

"... at the actual time of the injection, the ... viable strain 19 organisms ...
must be in an undissociated state".

Evenals bij de meeste bacteriesoorten kunnen de koloniën van een rein-
cultuur van Brucella abortus op agarculturen onderlinge verschillen in
uiterlijk vertonen. De twee uitersten van deze „dissociatievormen" zijn de
„smooth" en de „rough" koloniën. Bij Brucella abortus onderscheidt men
bovendien nog een aantal tussenvormen, doch in het kader van dit artikel
willen wij daar niet verder op ingaan.

tus, in vergelijking met de smooth-vorm, gewoonlijk minder virulent is, geen
of slechts weinig agglutininen opwekt en geen of slechts geringe immunogene
eigenschappen bezit. Dit laatste geldt ook voor de rough-variant van St. 19,
zodat deze in het vaccin een waardeloos bestanddeel zou vormen. Bij de
bepaling van het aantal levende kiemen van St. 19 in het vaccin worden
echter ook de rough-kiemen meegeteld. Wanneer deze dus in groten getale
in het vaccin zouden voorkomen, zou het aantal immunogeen actieve
levende smooth-kiemen hierdoor aanzienlijk worden teruggedrongen.

Daarom moet aan St. 19-vaccin de eis worden gesteld, dat dit niet meer
dan een zeker percentage rough-kiemen bevat. In Amerika staat het
„B.A.I." niet meer dan 15% rough-varianten in St. 19-vaccin toe.

Door bij de vaccinproductie jonge culturen van vaste voedingsbodems te
gebruiken (Bosgra, 1951) en vooral door de media vrij van mangaan en
magnesium te maken (Cole, 1952), is het mogelijk geworden, suspensies
van St. 19 te verkrijgen, welke practisch gesproken geheel uit de smooth-
vorm bestaan. Het in Amerika toegestane percentage rough-varianten is
dus wel zeer ruim. Misschien houdt dit verband met de waarneming, dat
oude culturen van Brucella abortus in vloeibare media een sterke dissoci-
atie naar de rough-vorm kunnen vertonen, waardoor men de eisen voor
vloeibare vaccins niet te scherp durft te stellen.

Het moet een extra voordeel van gedroogd vaccin worden geacht, dat de
verse suspensie van smooth-kiemen direct wordt gedroogd, waardoor dis-
sociatie naar de rough-vorm verder is uitgesloten. Aan een lyophiel ge-
droogd St. 19-vaccin kan men daarom tegenwoordig zonder bezwaar de
eis stellen, dat dit niet meer dan 1% rough-kiemen bevat of met andere
woorden, dat het practisch geheel uit smooth-kiemen bestaat.

Op grond van de in het voorgaande besproken theoretische overwegingen
en rekening houdend met mede door eigen research en ervaring mogelijk
geworden technische verbeteringen, werd een lyophiel gedroogd St. 19-
vaccin, dat bij aflevering niet méér dan 90 X io⁹ en op de expiratie-
datum niet minder dan 60 X io° levende kiemen bevat, waarin niet meer
dan 1% rough dissocianten voorkomt, en dat een zo laag mogelijk gehalte
aan bij de droging gedode kiemen bevat, als een zo hoogwaardig mogelijk
vaccin tegen de Brucellose van het rund beschouwd.

De aanleiding tot de studie, welke tot deze conclusie voerde, werd mede
gevormd door opmerkingen en klachten over het resultaat van de enting
met lyophiel gedroogd St. 19-vaccin, welke ons vooral de eerste jaren uit de
practijk bereikten. Het is daarom van belang, deze klachten hier tegen de
achtergrond van de ontwikkelde normen en de daaraan ten grondslag
liggende overwegingen te bespreken.

Een deel van de gehoorde opmerkingen had betrekking op de opgewekte
immuniteit, daar in enige gevallen doorbraken werden waargenomen.
Enkele oudere dierenartsen gaven bovendien als hun mening te kennen,
dat met de vroegere bouillonculturen een betere immuniteit werd verkregen.
Voorzover onder bouillonculturen de vóór de invoering van St. 19 afge-
leverde „virulente" culturen van niet nader gedefinieerde stammen werden
bedoeld en onder een betere immuniteit de weerstand tegen aborteren werd

verstaan, is het heel goed mogelijk, dat de indruk van deze oudere dieren-
artsen niet zonder grond is geweest. In de paragraaf over levende vaccins
werd dit reeds uitvoeriger toegelicht en werd tevens uiteengezet, dat viru-
lente culturen bij een verantwoorde bestrijding der Brucellose niet mogen
worden toegepast, wegens het gevaar voor het verspreiden van een infectie
door deze stammen.

De beoordeling van de betekenis van klachten over de opgewekte immu-
niteit wordt veelal ernstig bemoeilijkt door het ontbreken van nauwkeurige
gegevens over de leeftijd waarop de betrokken dieren werden geënt. Het
komt namelijk nog altijd voor, dat bij de enting van het jongvee op een stal
ter besparing van een extra bezoek, ook enkele dieren, welke nog geen 6
maanden oud zijn, worden mee-gevaccineerd. Het is zeer twijfelachtig of bij
dergelijke, te jong geënte kalveren een voldoende immuniteit wordt opgewekt
Komen hierover later klachten, dan kunnen deze moeilijk serieus worden
opgevat.

Bij enkele klachten over doorbraken kon de vaccinatie van de betrokken
dieren geantedateerd worden op de periode van kort na de oorlog tot eind
1950, toen bouillonculturen van St. 19 werden afgeleverd met de hiervoor
hoogst bereikbare dosering van 3-5 milliard bij aflevering, hetgeen voor een
St. 19-vaccin reeds zeer laag is, doch welke dosering bovendien op het ogen-
blik van enting nog twijfelachtig geweest moet zijn door de matige houd-
baarheid van dit vaccin.

Hoewel er dus verschillende oorzaken voor het optreden van doorbraken
kunnen worden aangegeven, welke niet op rekening van het lyophiel ge-
droogde St. 19-vaccin als zodanig kunnen worden gesteld, zij hier herhaald,
dat ondanks de aanzienlijke weerstand, welke door vaccinatie met de volle
dosis van 60 x io⁹ levende kiemen op een leeftijd van fi maanden of ouder
wordt opgewekt, toch nooit een volledige immuniteit wordt verkregen,
zodat een zware infectie altijd nog een doorbraak kan veroorzaken.

Het enige wat onzerzijds ter bevordering van een zo hoog mogelijke
immuniteit en een zo groot mogelijke zekerheid bij de enting kan worden
en wordt gedaan, is de zo strikt mogelijke naleving van de minimum-eis van
60 x 10⁹ levende kiemen van St. 19.

Daarnaast kan ook de dierenarts de zekerheid van de enting bevorderen,
door zich strikt te houden aan de voorgeschreven minimum-leeftijd van
6 maanden voor de te enten kalveren.

Daar ook dan de door de vaccinatie opgewekte immuniteit nog niet
absoluut is, kan de dierenarts bij de betrokken veehouders niet genoeg de
nadruk leggen op de betekenis van het handhaven van hygiënische maat-
regelen. Het is immers onvermijdelijk, dat de veehouder door de vaccinatie
van zijn dieren een zeker gevoel van bescherming krijgt, hetgeen ten
aanzien van de hygiënische maatregelen verslappend moet werken. In
werkelijkheid moet de vaccinatie met St. 19 bij de bestrijding der Brucellose
slechts worden beschouwd als een onderdeel in het samenstel van maat-
regelen, dat daarbij dient te worden getroffen.

Na het signaleren van de hier besproken klachten en de erkenning van
bepaalde onvolmaaktheden van het lyophiel gedroogde St. 19-vaccin, past
het hier ook de mening van andere dierenartsen te vermelden, dat het vac-
cin geen enkele aanleiding tot klachten geeft, mits men zich nauwkeurig
aan de gegeven voorschriften houdt.

Een tweede groep van klachten, welke sinds de invoering van het lyophiel
gedroogde St. 19-vaccin in 1950 werd vernomen, had betrekking op het
optreden van sterke, soms zelfs zeer heftige entreacties.

Hoewel bij nader onderzoek van dergelijke klachten herhaaldelijk sprake
bleek te zijn van abcessen, doordat het vaccin bij het oplossen of bij de
toediening was verontreinigd, bleken daarnaast toch inderdaad heftige
entreacties voor te komen, welke niet tot een neveninfectie konden worden
herleid.

Naar aanleiding van een in Friesland ingesteld onderzoek werden wij er
bovendien op attent gemaakt, dat de enttiters van het vaccin nogal eens
op een te hoog niveau persisteerden. Ook bij aan de Rijksseruminrichting
ingezonden monsters bloed van gevaccineerde dieren werden herhaaldelijk
persisterende titers waargenomen.

Daar beide klachten veroorzaakt zouden kunnen worden door een te hoge
dosering werd deze mogelijkheid nader onderzocht. Daarbij werd ook de
mogelijke invloed van de tevens in het vaccin aanwezige dode kiemen in de
beschouwing betrokken. In onderstaande tabel zijn in de eerste kolom enige
gegevens vermeld over de kiemcijfers van de afgeleverde partijen vaccin,
welke in het seizoen September 1951 t/m. Augustus 1952 werden ge-
produceerd.

Wij zien hieruit, dat de gemiddelde dosering inderdaad nogal aan de
hoge kant lag en dat de kiemcijfers van partij tot partij aanzienlijk konden
fluctueren. Wanneer echter ook de bij de droging gedode kiemen in de be-
schouwing worden betrokken, blijkt het gehalte van het vaccin aan levende
plus gedode kiemen in vergelijking tot de gebruikelijke dosering van 60
milliard levende kiemen zeer hoog te zijn geweest. Op grond van de in
voorgaande paragrafen besproken overwegingen werd dus aangenomen,
dat grotendeels aan de klachten over entreacties en mogelijk ook aan die
over persisterende titers zou kunnen worden tegemoetgekomen, wanneer
het zou gelukken het vaccin nauwkeuriger te standaardiseren en het gehalte

aan bij de droging gedode kiemen door verhoging van het overlevings-
percentage te verlagen.

Dat deze laatste doelstelling kon worden gerealiseerd, werd reeds vermeld.
Uit de tweede kolom van de tabel blijkt, dat ook de standaardisatie aanzien-
lijk is verbeterd. Het gemiddelde gehalte aan levende plus gedode kiemen
werd tot minder dan de helft gereduceerd en het maximum gehalte zelfs tot
bijna een derde teruggebracht. Weliswaar werd over de in beschouwing
genomen periode het gestelde doel van een begrenzing van het aantal
levende kiemen van St. 19 tussen 60 X 10⁹ op de expiratiedatum en 90 X io⁹bij aflevering nog niet volledig bereikt, doch daarbij dient in aanmerking
te worden genomen, dat de standaardisatie moest worden aangepast aan
het in November 1953 bereikte nieuwe overlevingspercentage van circa
82%, zonder dat het reeds gegarandeerde minimum kiemcijfer van 60 X
io⁹ levende kiemen bij aflevering werd overschreden. Nu voldoende
ervaring is opgedaan werden de beoogde grenzen de laatste maand niet
meer overschreden.

De besproken verbeteringen zijn in 1953 geleidelijk bereikt, zodat het
vaccin reeds in de loop van het entseizoen 1953/1954 een lager maximum
kiemcijfer en een wat lager gehalte aan gedode kiemen bevatte. Daar enige
dierenartsen reeds meenden, gemiddeld minder heftige entreacties waar te
nemen, mag worden aangenomen, dat in het komende seizoen de klachten
in dit opzicht geheel tot het verleden zullen behoren.

Over het effect van de aangebrachte verbeteringen op de door de vacci-
natie opgewekte enttiters zal pas na verloop van tijd kunnen worden
geoordeeld.

Er zij hier echter nadrukkelijk aan herinnerd, dat de opgewekte aggluti-
natietiter niet uitsluitend afhankelijk is van de samenstelling van het vaccin,
doch daarnaast in hoge mate wordt beïnvloed door de leeftijd, waarop wordt
geënt. Voor een georganiseerde bestrijding, waarbij de aanwezigheid van
virulente infecties op de betrokken bedrijven gecontroleerd wordt door de
bepaling van bloedtiters en ABR reactie in de melk, zal men zich bij de
vaccinatie strikt aan de voorgeschreven bovengrens voor de leeftijd moeten
houden, ten einde de gemiddelde enttiter en het percentage persisterende
titers zo laag mogelijk te houden. Mede in verband met bij export gestelde
eisen, geldt hetzelfde voor de enting op fokbedrijven, ook wanneer deze niet
bij een georganiseerde bestrijding zijn aangesloten.

Volledigheidshalve dient nog te worden vermeld, dat na vaccinatie op
geïnfecteerde bedrijven gemiddeld hogere titers zullen worden waar-
genomen (McDiarmid, persoonlijke mededeling, 1954; Nabholz en
Heuszer, 1953). Men neemt aan, dat dit veroorzaakt wordt, doordat de
in dergelijke bedrijven na de vaccinatie optredende lichte virulente infecties
weliswaar spoedig worden onderdrukt, doch voordien reeds aanleiding
gaven tot verhoging van de agglutinatietiter.

Tenslotte willen wij hier nog de veel gestelde vraag bespreken of resten
opgelost vaccin zonder nadelige gevolgen tot de volgende dag bewaard
kunnen worden. Dit moet ten sterkste worden ontraden. Weliswaar is onder
steriele voorzorgen op het laboratorium opgelost en daarna onmiddellijk
in de ijskast geplaatst vaccin geruime tijd houdbaar, doch in de practijk
zijn de omstandigheden geheel anders. Ondanks alle te nemen voorzorgen
kan men er nooit volkomen zeker van zijn, dat het vaccin bij het oplossen

niet wordt verontreinigd en verontreinigende kiemen vinden in het op-
geloste vaccin een nagenoeg ideale voedingsbodem, waarin zij zich soms
verrassend snel kunnen ontwikkelen.

Dit brengt dus een groot risico voor het optreden van entabcessen mee.
Bovendien bezit het opgeloste vaccin weer alle nadelen van vloeibare
vaccins, welke wij hier niet zullen herhalen. Daardoor vervalt na bewaring
van het opgeloste vaccin tot de volgende dag niet alleen de garantie voor
het minimum aantal levende kiemen op het ogenblik van enting, doch mist
men elke oriëntatie over het werkelijk ingespoten aantal levende kiemen.
Men zou daarom nog beter met slechts 4, of zelfs 3 ml vers opgelost vaccin
kunnen enten, waardoor men althans de zekerheid zou hebben nog een
dosis van ten minste 48 — respectievelijk 36 X io⁹ levende kiemen toe te
dienen. Een dergelijke procedure kunnen wij evenmin aanbevelen, doch
men zou dan ten minste weten, wat men doet. Slechts de voorgeschreven
dosering van het vers opgeloste vaccin garandeert aan dierenarts en vee-
houder de hoogste met St. 19 bereikbare bescherming.

Vooralsnog ligt het niet in onze bedoeling, alle in dit artikel ontwikkelde
eisen voor een zo hoogwaardig mogelijk vaccin tegen de Brucellose van het
rund als algemeen geldende, dwingende eisen te propageren. Dit zou
practisch ook niet mogelijk zijn, vóórdat nader is gepubliceerd, op welke
wijze bij de droging een overlevingspercentage boven 80% kan worden
verkregen. De gestelde eisen moeten daarom meer worden beschouwd als
een richtlijn, welke door de Rijksseruminrichting is gevolgd bij de ver-
betering van het abortus-vaccin.

Bij de enting tegen de Brucellose van het rund moet een vaccin van
levende kiemen van St. 19 vooralsnog geprefereerd worden boven vaccins
van andere stammen of gedode culturen van Brucella abortus.

Aan de gebruikelijke garantie voor 60 X io⁹ levende kiemen van Strain
19 in het vaccin kan slechts practische waarde worden toegekend, wanneer
deze garantie geldt voor de expiratiedatum. Op grond van theoretische
overwegingen en practische ervaringen wordt het wenselijk geacht tegen-
over dit minimum een maximum te stellen en te garanderen, dat het aantal
levende kiemen op het ogenblik van aflevering niet méér dan 90 X io⁹ be-
draagt. Aangenomen wordt, dat bij subcutane enting met een op deze wijze
gestandaardiseerd vaccin nevenreacties van de enting zoveel mogelijk
zullen worden beperkt.

Bij een practisch hanteerbare houdbaarheidsperiode kan slechts met een
lyophiel gedroogd vaccin aan deze voorwaarden worden voldaan. Lyophiel
gedroogd St. 19-vaccin kan echter een zeer aanzienlijk percentage aan door
de droging gedode kiemen bevatten. Deze dode ballast zal het optreden van
sterkere nevenreacties weer in de hand kunnen werken en moet daarom
tot een minimum worden beperkt.

Door nog nader te publiceren onderzoekingen is het aan de Rijksserum-
inrichting gelukt het gemiddelde overlevingspercentage tijdens het droog-
procédé op te voeren van 48 tot 82%. Het gemiddelde percentage gedode
kiemen in het vaccin werd daardoor van 108% van het aantal levende
kiemen teruggebracht tot 22%.

Een vaccin tegen de Brucellose van het rund, dat aan deze normen
voldoet, garandeert aan dierenarts en veehouder een dosering, waarmede de
met St. 19 maximaal bereikbare immuniteit kan worden opgewekt, en een
zodanige samenstelling, dat de entreacties en de vaccinatietiter tot een
minimum beperkt zullen blijven.

Zowel de door de enting verkregen mate van bescherming als de hoogte
van de opgewekte vaccintiters blijven, behalve van de samenstelling van
het vaccin, tevens in belangrijke mate afhankelijk van de nauwkeurigheid,
waarmede de dierenarts de voorschriften voor de enting opvolgt.

When vaccinating against Brucellosis in cattle, a vaccine with living germs of strain 19
must still be preferred to vaccines of other strains or dead cultures of Brucella abortus.

Only practical value can be attached to the usual guarantee of 60 X to⁹ living germs
of strain 19, if this guarantee is valid for the date of expiration. On the grounds of tech-
nical considerations and practical experiences, it is thought desirable to put a maximum
against this minimum and to guarantee that the number of living germs at the time of
delivery does not exceed 90 X 10⁹. It is supposed that by-reactions will be limited as
much as possible, using a vaccine standardised in this way for subcutaneous vaccination.

Only with a lyophil dried vaccine can these conditions be satisfied, and a tcnability
period be maintained which can be handled practically.

However, lyophil dried strain 19 vaccine can contain a very considerable percentage of
germs destroyed by the drying. This dead ballast will promo\'e the development of stronger
by-reactions again, and therefore must by limited to a minimum.

The State Serum Institute has succeeded, by investigations which have still to be
published, in increasing the av erage percentage of survival during the drying procedure
from 48% to 82%. Through this the average percentage of destroyed germs in the
vaccine was decreased from 108°,, of the number ofliving germs to 22%.

A vaccine against Brucellosis of cattle, which meets the standards, guarantees the
veterinary surgeon and rattle breeders a dosage with which the maximally attainable
immunity with Strain 19 can be raised, and of such a composition that the v accinating
reactions and the vaccination titre will be limited to a minimum.

Both the degree of protection obtained by the vaccination and the height of the raised
vaccination titres remain, apart from the composition of the vaccine, greatly dependent
on the accuracy with which the veterinary surgeon follows out the instructions for the
vaccination.

Lors de l\'inoculation contre la Brucellose du bovidé, il faut provisoirement donner la
préférence à un vaccin d\'embryons vivants de St. 19, aux vaccins d\'autres embryons ou
de cultures tirées d\'abortus Brucella.

A la garantie d\'usage pour 60 X io⁹ embryons vivants de Strain 19 dans le vaccin, on
ne peut donner de la valeur pratique que si cette garantie compte pour la date d\'expi-
ration. Pour des considérations théoriques et des expériences pratiques on juge désirable
de mettre vis-à-vis de ce minimum, un maximum et de garantir que le nombre d\'em-
bryons vivants au moment de la livraison ne dépasse pas 90 X io⁹. On admet qu\'en cas
d\'inoculation subcutanée avec un vaccin standardisé, les réactions secondaires de l\'inocu-
lation seront limitées autant que possible.

En cas d\'une période d\'incorruptibilité pratiquement maniable, on ne peut satisfaire
à ces conditions qu\'avec un vaccin séché liophyllement.

Le vaccin str. 19 liophyllement séché peut cependant contenir un pourcentage consi-
dérable d\'embryons tués par la dessication. Ce fatras mort pourra à son tour de nou-
veau faciliter l\'intervention de réactions secondaires plus fortes et doit pour cela être
limité à un minimum.

Grâce à des expérimentations encore à publier d\'une façon plus détaillé, l\'Institut
sérothérapique de l\'Etat a réussi à augmenter le pourcentage de survivance durant le
procédé de dessication de 48% à 82%. Le pourcentage moyen d\'embryons tués dans le
vaccin fut par là réduit de 108% du nombre d\'embryons vivants à 22%.

Un vaccin contre la Brucellose du bovidé satisfaisant à ces normes, garantit au vétéri-
naire et au nourrisseur un dosage permettant d\'éveiller l\'immunité maximalement
réalisable avec St. ig, et une composition telle que les réactions de l\'inoculation et le
titre de vaccination resteront limités à un minimum.

Aussi bien la mesure de protection obtenue par la vaccination que la hauteur des
titres de vaccin éveillés, restent, outre de la composition du vaccin, dans une large mesure
dépendantes de l\'exactitude avec laquelle le vétérinaire se tient aux prescriptions pour
la vaccination.

Bei der Impfung gegen Rindcrbrucellose muss vorläufig ein Vakzin lebender Keime,
wie Strain 19, den Vakzinen mit anderen Stämmen oder getöteten Kulturen der Bru-
cella abortus, vorgezogen werden.

Der gebräuchlichen Garantie, betreffs des Vorhandenseins von 60 X io⁹ lebender
Keime von Strain 19 im Vakzin, kann nur dann praktischen Wert zuerkannt werden,
wenn diese Garantie für das Expirationsdatum gültig ist. Auf Grund theoretischer Erwä-
gungen und praktischer Erfahrungen wird es für wünschenswert erachtet, diesem Mini-
mum ein Maximum gegenüberzustellen, um eine Garantie zu haben, dass im Augen-
blick der Ablieferung die Zahl der lebenden Keime nicht mehr als 90 X io⁹ beträgt.
Angenommen wird hierbei, dass ein auf diese Weise standardisiertes Vakzin bei der
subkutanen Impfung, die durch das Impfen auftretenden Nebenreaktionen in weitmög-
lichsten Umfange begrenzt.

Bei einer praktisch zu handhabenden Haltbarkcitspcriode kann nur ein mit Lyophil
getrocknetes Vakzin den gestellten Anforderungen gerecht werden.

Ein, mit Lyophil getrocknetes Str. 19-Vakzin kann jedoch einen sehr beträchtlichen
Prozentsatz getrockneter toter Keime enthalten. Dieser tote Ballast kann dazu bei-
tragen, dass wieder stärker Auftreten der Nebenreaktionen gefördert wird und muss
darum auf ein Minimum begrenzt werden.

Aus noch näher zu publizierenden Untersuchungen im Reichsseruminstitut geht hervor,
dass es gelungen ist, während des Trockenprozcsses den durchschnittlichen Prozentsatz
an überlebenden Keimen von 48% auf 82% zu erhöhen. Der durchschnittliche Prozent-
satz getöteter Keime im Vakzin wurde dadurch von 108% lebender Keime, zurück-
gebracht auf 22%.

Ein Vakzin gegen Rindcrbrucellose, das diesen Normen entspricht, garantiert dem
Tierarzt und dem Viehhalter eine Dosierung, womit die mit Str. ig maximal zu er-
reichende Immunität erreicht werden kann und ausserdem eine Zusammenstellung, wo-
durch die Zwischenfälle und die Vakzinationstiters auf ein Minimum beschränkt werden.

Sowohl das durch die Impfung erhaltene Höchstmass an Schutz, wie auch die Höhe
des angeregten Vakzinationstiters bleiben jedoch, abgesehen von der Zusammenstellung
des Vakzins, in hohem Masse abhängig von der Genauigkeit, womit der Tierartzt den
Impfvorschriften nachkommt.

Bosgra & van Klinkenberg (1947). Tijdschrift v. Diergeneesk., 1947, 72, 734—744.

Gordon (1953), 15th, int. vet. Congr., Stockholm, 1953, Proc. Part. i, Vol. 2,
p. 87—96.

Gwatkin & Dzenis (1952). Canad. J. comp. Med., 1952, 16, 338—341.
Hutton, Hilmoe & Roberts (1951). J. Bact., 1951, 61, 309—319.
Live & Danks (1951). Am. J. vet. Res., 1951, 12, 175—182.
Nabholz & Heuszer (1953). Schw. Archiv, für Tierheilk., 1953, 95, 651—662.
de Ropp (1945). J. Comp. Path., Therap , 1945, 55, 70—84.
Schindler (1953). Vet. -Med. Nachrichten, 1953, (Heft 2), 87—96.
Schillingman & Manning (1952). North Am. Vet., 1952, 33, 397—405.
Thorne (1953). Brit. vet. J., 1953, 109, 234—241.

Traum (1950). Brucellosis. (Ed.: Am. Ass. for the Advancement of Science, Wash.
DC 1950) p. 225.

Verwey & Scheidy (1946). J.A.V.M.A., 1946, 109, 362—365.
Verwey & Matt (1950). J.A.V.M.A., 1950, 116, 296—297.
Verwey, Harrington & Matt (1951). Vet. Med., 1951, 46, 59 & 61.

De Commissie voor de Diergeneeskunde afdeling van het Universiteits-
museum mocht onlangs enige zeer kostbare penningen ontvangen, o.a. van Dr.
C. J. Folmer te Amsterdam.

Plet leek de Commissie wenselijk enige aandacht te wijden aan de dieren-
artsen aan wie deze penningen innertijd zijn uitgereikt. Hiertoe heeft de Commissie
zich gewend tot Prof. Beyers, die direct bereid was aan dit verzoek te voldoen,
waarvoor de Commissie hem dierbij van harte dank zegt.

Gevolg gevende aan het verzoek van de Commissie voor de Diergenees-
kundige afdeling van het Universiteits Museum heb ik de voornaamste
gegevens omtrent de personen aan wie indertijd de penningen werden
uitgereikt verzameld, zodat men enigszins op de hoogte komt van hun leven,
werken en verdiensten.

Ik heb mij de vrijheid veroorloofd, mij zo nu en dan op een zijpaadje
te begeven en enkele dingen te vermelden, die vooral de jongeren een
kijkje kunnen geven op de toestanden van weleer.

De gegevens omtrent Johannes Mazure Czn. ontleen ik grotendeels
aan de uitvoerige necrologie, die Prof. van Oyen van hem geschreven heeft
in ons Tijdschrift van 1933.

J. Mazure werd op 7 Augustus 1850 te I Jzendijke geboren en stierf te
\'s-Gravenhage op bijna 83-jarige leeftijd op 30 Mei 1933. Zijn jeugd bracht
hij door in Zierikzee, waar zijn vader ook veearts was. In 1872 behaalde
hij het veeartsdiploma.

(In het verslag der Rijksveeartsenijschool van dat jaar las ik dat het
4de studiejaar 4 leerlingen telde: J. Mazure, Boots, Bundenbach en
K. J. Poll. Allen slaagden, de eerste drie met lof, de laatste gewoon.
Ik heb Poll nog gekend als hoteleigenaar in de Bilt; nog steeds draagt het
bekende hotel zijn naam.)

Mazure volgde zijn vader in de praktijk in Zierikzee op; zijn broer
Chris Mazure werd ook veearts (1875), vestigde zich in Renesse, maar
vertrok al gauw naar Kralingen (Rotterdam) waar ik hem als praktiserend
dierenarts nog goed gekend heb.

Jan Mazure bleef maar kort in Zierikzee, ging vandaar naar Brouwers-
haven, maar vestigde zich al spoedig in Haarlem. Ook hier was zijn verblijf
niet van lange duur want hij nam een praktijk over in Amsterdam, en het
is in deze stad, dat hij zijn hele veeartsenij kundige loopbaan heeft volbracht.
Hij associeerde zich met zijn zwager Goethals (schoonvader van Prof.
van Oyen) en deze beide veeartsen hebben lange jaren op voorbeeldige
wijze de algemene praktijk uitgeoefend en onze stand hoog gehouden.
Zij voerden daarbij een zware strijd tegen de empirici, die zelfs de paarden
van het Gemeentebedrijf behandelden.

Als Inspecteur en adviseur voor voedingsmiddelen bereidde hij feitelijk
de oprichting van het abattoir en de keuringsdienst van waren voor. Hij
zou directeur van het abattoir zijn geworden, maar bedankte hiervoor.

Vijf en veertig jaar is hij lid geweest der Gezondheidscommissie en heeft
hij in deze functie veel gedaan voor de sanering der volkshuisvesting. Ook
andere sociale arbeid heeft hij belangeloos lange jaren verricht (o.a. be-
treffende de melkvoorziening).

In 1921 hebben we op waardige wijze het 100-jarig bestaan van het
veeartsenijkundig onderwijs gevierd — 97 jaar Rijksveeartsenijschool —
3 jaar Veeartsenijkundige Hogeschool.

Toen heeft de Senaat der Veeartsenijkundige Hogeschool van haar recht
om het eredoctoraat in de veeartsenijkunde „aan Nederlanders en vreem-
delingen wegens een uitstekende verdienste" aan te bieden, gebruik gemaakt
door tien eredoctoraten uit te reiken. Een van deze was voor J. Mazurf,.
Zijn promotor was Prof. Wester, die tot de jonge doctor de volgende
rede hield:

Door U den Doctorstitel Honoris Causa aan te bieden, meende de Senaat
der Veeartsenijkundige Hoogeschool iemand te huldigen die inderdaad
kan genoemd worden in zijn lang leven te zijn geweest een practiseerend
veearts van het goede type.

Van de bijna 50 jaren, die gij in het bezit waart van het diploma als
veearts kunt ge U erop beroemen meer dan 40 jaren op voortreffelijke wijze
de veterinaire practijk te hebben uitgeoefend en op practisch, weten-
schappelijk en maatschappelijk gebied steeds het vaandel der Veeartsenij-
kunde te hebben hoog gehouden. Dertien jaar ben ik Uw buurman geweest
als practiseerend veearts en steeds zijt gij mij en anderen een voorbeeld
geweest van onkreukbare eerlijkheid, arbeidzaamheid, voortvarendheid,
bekwaamheid en maatschappelijke wellevendheid, in den uitgebreiden zin
van het woord.

Maar niet alleen eert de Senaat der Veeartsenijkundige Hoogeschool
op dezen dag U als practicus van den goeden stempel, ook eeren wi j U in Uw
geslacht, hetwelk eenige generaties van voortreffelijke veeartsen heeft
geleverd; en ten slotte eeren wij in U de geheele oude garde van practi-
seerende veeartsen, die hoewel opgeleid onder zeer ongunstige ver-
houdingen, toch op elk gebied der Veeartsenijkunde het jongere geslacht
tot voorbeeld heeft gestrekt.

Mij persoonlijk is het zeer aangenaam, collega Mazure, U dit diploma
te mogen overhandigen, omdat ik U zoozeer heb leeren hoogachten."

Van de maatschappelijke wellevendheid, waarvan Prof. Wester sprak,
heb ik eenmaal een bewijs ondervonden dat in mijn herinnering is bewaard.
In 1916 de praktijk van wijlen de Heer W. S. Stüven te Amsterdam
waarnemend tijdens mijn vacantie, verleende ik voor een spoedgeval hulp
aan een paard, waarvan de eigenaar tot de clientèle van de Heer Mazure
hoorde. De verdere behandeling werd aan deze overgelaten en bij kerende
post ontving ik een uiterst beleefd en welwillend schrijven om mij dank te
zeggen voor de verleende hulp. Dat deze correctheid van een zoveel oudere
collega tegenover een jonge mij is bijgebleven moge een aansporing zijn
voor sommige jongeren van tegenwoordig om tegen ouderen zeker niet
minder wellevendheid te betrachten.

bekwaamheid van Mazure als paardenkenner bij uitnemendheid. ,,In die
dagen, toen de straten van Amsterdam met paarden bevolkt waren en de
auto zijn triomftocht nog niet was begonnen was hij in het expeditie- en
trambedrijf een man van groote waarde enbeteekenis. Van de Amsterdam-
sche Omnibus Maatschappij met een bedrijf van iooo paarden, die allen
persoonlijk door Mazure in de Ardennen waren aangekocht, de groote
brouwerijen en talrijke stalhouders was hij de vraagbaak en vertrouwens-
man.

De kleine huisdierpraktijk had zijn volle belangstelling maar in latei-
jaren, toen de glorietijd van het paard was vervaagd, stond hij wat onwennig
tegenover dit onderdeel van ons vak, dat de toekomst zou worden van de
stadspracticus. Toch heeft hij vanaf de eerste hondententoonstelling te
Amsterdam tot 1914 belangeloos het veterinair toezicht uitgeoefend."

Het is uiteraard om deze reden, dat Mazure de afgebeelde penning
verkreeg. Het zal Mazure grote vreugde hebben bereid dat zijn schoonzoon
Dr. C. J. Folmf.r de uitgebreide stadspraktijk heeft behouden, zij het dan
later geheel van het kleine huisdier.

Zowel in het Bestuur der Afd. Noord-Holland der Mij. v. Diergenees-
kunde, waarvan hij eender oprichters was, als in het Hoofdbestuur, heeft
hij zitting gehad.

Voorwaar: de keuze van de Senaat der Veeartsenijkundige Hogeschool
om in Mazure alle Nederlandse practici te eren met dc aanbieding van
het eredoctoraat, had geen betere kunnen zijn.

Francis Cornelis Hekmeijer werd als notariszoon te Utrecht geboren
op 9 September 1809. Dat hij tot de studie voor veearts kwam schijnt o.a.
als reden te hebben gehad, dat hij voor zijn vader notariële acten moest
overschrijven en dat vond hij blijkbaar toch wel erg eentonig.

In 1826 (17 jaar oud!) werd hij toegelaten als een der 12 leerlingen
aan de Rijksveeartsenijschool, waar hij 4 jaar later met veel lof tot veearts
der ie klasse werd bevorderd. Na 4 jaar te Baarn te hebben gepractiseerd
werd hij tijdens de Belgische onlusten adjunct-paardenarts, in 1846 (na
afgelegd concourssxamen) tot paardenarts ie klasse (ie luitenant, de
hoogste rang destijds; salaris ƒ 1.000,- per jaar) benoemd en twee jaar
later tot leraar aan de Kon. Militaire Academie.

In 1851 w.rd hij leraar aan \'s Rijksveeartsenijschool, waarmede zijn
financiële positie ook beter werd. Immers hij kreeg toen een salaris van
f 1.400,—. Maar hij verdiende dit niet voor niets: anatomie, physiologie
natuurlijke historie, exterieur en raskennis van het paard (andere huisdieren
telden toen nog niet mee!); theoretisch hoefbeslag en geschiedenis der
veeartsenijkunde waren de enkele vakken, die hij te doceren kreeg! Latei-
kwamen daar, door de dood van de leraar G. Wit (een bekend verlos-
kundige uit die dagen) nog bij: artsenijmengkunde, gerechtelijke vee-
artsenijkunde, veeartsenijkundige politie en hoefziekten, maar daarvoor
kreeg hij ook een extra beloning van ƒ 200,- . In latere jaren moet zijn
financiële positie een heel wat betere zijn geworden: in 1865 ƒ 2.000,—,
in 1873 ƒ ²-5°°!— ^en iⁿ \'877 ƒ 3.500, Als we weten, dat de leraren 30
jaar later in mijn studietijd (1904—1909) ƒ 4.000,— verdienden, dan lijkt
dat salaris niet slecht. In 1881 nam hij ontslag, twee jaar later stierf hij.

Schimmel schetst hem als een goed docent, zijn lessen kenmerkten
zich door grote helderheid, maar werden vooral gewaardeerd „door de
humaniteit en urbaniteit, waarmede ze werden gegeven; de leerlingen
hielden van Hekmeijer, doch vreesden hem niet".

(Deze laatste woorden zullen door Schimmel tegelijk wel bedoeld zijn
aan het adres van de zo gehate directeur Wirtz). Hij heeft getracht ons
vak te releveren, niet enkel in wetenschappelijke, maar ook in maatschap-
pelijke zin, waartoe o.a. zijn populaire geschriften ter voorlichting van de
landbouw meewerkten. Een werkzaam aandeel nam hij in de jaren
1865—\'67 in de bestrijding der veepest.

In 1848 werd hij voorzitter van het pas opgerichte Centraal Veeartsenij-
kundig Genootschap; in 1847 was hij lid geworden van de Utrechtse
Vereniging van Rijksveeartsen. In 1862 werden de verschillende vee-
artsenijkundige verenigingen samengevoegd tot de Maatschappij ter
bevordering der Veeartsenijkunde in Nederland (27 Augustus 1862; dit is
dus de geboortedatum onzer hedendaagse Maatschappij voor Diergenees-
kunde) en werd Hekmeijer haar penningmeester (tot 1868). Tevens werd
hij lid der Redactie van het uit te geven tijdschrift (tot 1870).

In Breda stond hij blijkbaar ook in hoog aanzien, getuige zijn erelid-
maatschap van het Natuurkundig Genootschap aldaar, zijn benoeming
tot lid van verdienste der Mij. voor Landbouw; hij behoorde tot de Bre-
dase loge der Vrijmetselaren „Het Vrij Geweten". Ook de penning
der stad Breda, hierboven afgedrukt, is een bewijs van deze waardering.

Van J. Huffnagel heeft het mij nogal moeite gekost enkele gegevens
te verzamelen, die ik hoofdzakelijk uit de notulen der Algemene Vergade-
ringen onzer Maatschappij moest halen. I)e tijd heeft mij ontbroken te
trachten iets naders omtrent zijn levensloop op te sporen. Het eerst ont-
moette ik zijn naam in het verslag der „Algemene Vergadering van ver-
schillende Veeartsenijkundigc Genootschappen en Vereenigingen", ge-
houden te Utrecht op 27 Augustus 1862. Deze vergadering had tot doel
te komen tot oprichting van écn Maatschappij voor Veeartsenijkunde;
een Commissie bestaande uit: Dr. A. G. von Reeken, J. B. Snellen,
F. C. Hekmeijer, C. A. W. van Hoorn en G. J. Hf.ngeveld, een jaar te
voren benoemd, had deze oprichting voorbereid en een ontwerp van „wet"
gemaakt.

Behalve deze heren waren er nog 11 veeartsen op die vergadering;
de Maatschappij werd opgericht, hoewel zelfs in deze kleine kring nog
geen eenstemmigheid heerste: de H.H. Snellen en Steygerwalt, afge-
vaardigden van Zuid-Holland, hielden zich met Plantinga buiten stemming;
van Hoorn stemde tegen en de rest voor.

Onder deze oprichters hoorde nu ook J. Huffnagel, rijksveearts te
Haarlem. In 1868 werd hij benoemd tot onder-voorzitter der Maatschappij.
Op 26 April 1868 werd hij Ridder der Orde van de Eikenkroon wegens
zijn verdiensten inzake de bestrijding der runderpest.

Op 11 September 1872 werd het 50-jarig bestaan der Veeartsenijschool
gevierd in „Buitenlust" Maliebaan. (Mijn tijdgenoten en ouderen nog wel
bekend uit de dagen van Absyrtus, toen wij o.a. het groenentoneel er
hadden; het restaurant bestaat al jaren niet meer, op het terrein staan

Deze herdenking had plaats in aansluiting aan de elfde Algemene
Vergadering der Maatschappij, op welke vergadering Huffnagel met
65 van de 67 stemmen werd verkozen tot voorzitter in de plaats van Dr. A.
W. H. Wirtz, die als zodanig had bedankt.

Het was op deze vergadering, dat Mazure Sr. aandrong op een wet
regelende de uitoefening der Veeartsenijkunde.

In 1876 doet hij, als voorzitter op een algemene vergadering der Maat-
schappij een motie aannemen waarin gesteld is dat de inenting tegen
longziekte, mits goed uitgevoerd, geen aanleiding kan geven tot besmetting
van gezonde koppels.

Ondertussen is Huffnagel districtsveearts ter standplaats Haarlem
geworden. In 1879 brengt hij verslag uit van zijn genomen maatregelen
ter beteugeling der longziekte in het spoelingdistrict; dat hij buiten
zijn district belast werd met de leiding dier bestrijding pleit wel voor zijn
reputatie op dit gebied.

In het verslag der Maatschappij over 1883/84 wordt met enkele woorden
het overlijden van Huffnagel gememoreerd, dat het Hoofdbestuur zeer
betreurt. „Gedurende langen tijd voorzitter der Maatschappij en tot het
laatst toe belangstellend in haar streven, verloren wij in hem een zeer
gewaardeerd lid en vriend". Een necrologie van hem heb ik niet kunnen
vinden.

Wel heb ik van hem gelezen een brochure: Mededeelingen betreffende
de inenting als voorbehoedmiddel tegen de longziekte, verschenen in 1854.
(32 pag. en enige tabellen). Zoals men weet, was het de Belgische medicus,
Dr. W11.lems, die als voorbehoedmiddel de enting aan de staart met smet-
stof uit de long van een aan longziekte gestorven rund aangaf. De meningen
over de waarde ervan waren zeer verdeeld; zowel in België als in Nederland,
werden studiecommissies ingesteld. De eerste concludeerde, dat de inenting
geen geheel onfeilbaar voorbehoedmiddel is en dat nog meer proefnemingen
nodig zijn om de waarde ervan en vooral ook de duur der onvatbaarheid
te beoordelen (van 5301 geënte dieren zijn er 86 aan de gevolgen der
enting gestorven; 73 kregen longziekte na de enting).

Huffnagel entte van Augustus 1852 tot December 1853 ²59 runderen
in zijn praktijk: bij 140 heeft zich een werking geopenbaard, één dier is
aan de enting gestorven, 9 dieren kregen niettegenstaande de enting
longziekte; 10 verloren een gedeelte van de staart. Het zal om deze bro-
chure zijn, dat Huffnagel de gouden medaille van de Hollandsche Maat-
schappij van Landbouw kreeg. In 1854 moge het aantal door hem geënte
dieren nog klein genoemd worden, in de 9de algemene vergadering der
maatschappij in 1871 deelt hij mede 20.000 koeien te hebben geënt.

In de „Geschiedenis der Veeartsenijkunde" van Prof. Wester beschrijft
deze uitvoerig de strijd tegen de longziekte in ons land, waarbij Numan
nogal een veer moet laten, vooral omdat deze een tegenstander was van
rigoureuze maatregelen, zoals het afmaken van zieke en verdachte dieren.
De naam Huffnagel wordt nergens door Wester genoemd; nu ik gelezen
heb van de grote rol die deze in de strijd tegen longziekte blijkbaar heeft
gespeeld is het billijk, dat ook hem de hulde wordt gegeven die hem toekomt.
Men krijgt van hem de indruk van een bescheiden man, die zeer voorzichtig
zijn conclusies trekt en in wie men niet ziet iemand, die zoekt naar eigen
glorie maar het algemeen belang hoopt te dienen.

„Het is er echter verre af, dat wij reeds eene genoegzame kennis omtrent
dit onderwerp hebben opgedaan. Integendeel er zal een reeks van jaren
en nauwkeurige waarnemingen vereischt worden, om haar werking op het
dierlijk lichaam grondig te leeren kennen. Met dat doel heb ik clan ook
wederom een 200 inentingen verricht, waarbij ik ongestoord op den weg
der getrouwe opmerking en ervaring hoop voort te gaan, van den tijd
verwachtende, dat het onbepaalde en onwelkome meer en meer zal worden
weggenomen; opdat eenmaal ons dierbaar Vaderland, en met hetzelve
geheel Europa van deze, aan de Nationale Welvaart zoo zeer knagende
veeziekte moge verlost worden. Dat geve God!"

Der Kaiserschnitt bei Schwein und Wiederkäuer, 1, Tillman, Uitgave Paul
Parey in Berlin und Hamburg, 1954. 102 S.m. 38 Abb., kart. DM 6.80; Hlw. DM 8.60.

Verscheen het vorig jaar het uitstekend boekje van Vandepi.assche en Paradis over
de keizersnede bij het rund, nu ligt hier voor mij een soortgelijke bespreking van deze
operatie in de eerste plaats bij het varken en vervolgens bij de herkauwers van de hand
van de hoogleraar Harry Tillman, directeur van de kliniek voor Veterinaire Verlos-
kunde en Gynaecologie aan de vrije Universiteit te Berlijn.

Terecht merkt schrijver in de inleiding op, dat sectio caesarea bij het varken en de
herkauwers voortdurend meer de aandacht van de practizerende dierenarts trekt,
hetgeen hier te lande ook duidelijk blijkt uit de lezenswaardige artikelen, die hierover
in ons Tijdschrift verschijnen.

In de 102 blz., die dit boekje inclusief de literatuuropgave telt, wordt deze operatie
duidelijk en helder, zowel hij het varken als bij het rund en schaap, beschreven en het
geschreven woord wordt gesteund met 38 merendeels eenvoudige maar goede af-
beeldingen (tekeningen).

Aan de voorbereidingen, te maken alvorens met de operatie wordt begonnen, wijdt
schrijver grote aandacht. Uitvoerig en goed staat hij stil bij het reinigen der handen,
het gebruik van gummihandschoenen en de voorbereiding van het opcratieveld enz.

De verdoving van het dier, zowel de algehele als de plaatselijke, behandelt hij duide-
lijk en terecht wijst hij op het gevaar, dat de nakomelingen lopen bij intraveneuze toe-
diening van verschillende narcotica.

Tk kan het niet met hem eens zijn, als hij op blz. 43 bij de beschrijving van de operatie
bij het varken noteert, dat het periloneum niet met klemmen gefixeerd wordt.

Verder verzuimt hij er op te wijzen, dat na het openen van het Peritoneum in de
regel vrijwel helder sereus vocht uit de buikholte afloopt, terwijl hij veel later dit
transsudaat wel bespreekt.

Ik meen, dat bij het hechten van de wond het goedkopere linnendraad heel goed
het duurdere materiaal, zoals catgut en zijde kan vervangen.

Uit het medegedeelde op blz. 66 blijkt, dat schrijver het artikel van Booc.aerdt
over sectio caesarea bij het schaap, dat vorig jaar in ons tijdschrift verscheen, niet goed
heeft gelezen.

De laatste 30 bladzijden behandelt hij uitvoerig het risico der operatie, postoperatieve
vergroeiingen, peritonitis, puerperale infecties, voedering der dieren na de operatie, enz.

De drukker heeft de onderschriften van de afbeeldingen 1 en 2 verwisseld en ook de binder
heeft een fout gemaakt door de pagina\'s 49 t/m 57 op een verkeerde plaats onder te brengen.

Bovenstaande opmerkingen doen er niets aan af, dat ik het boekje met zeer veel
genoegen heb gelezen. Collegae, die interesse hebben voor de sectio caesarea, beveel
ik het gaarne ter lezing aan; zij zullen er geen spijt van hebben.

De uitgever verdient alle lof voor de keurige wijze waarop hij de uitgave verzorgd
heeft. Papier en druk zijn uitstekend.

Eerste vergadering van het uitvoerende Europese comité voor Mond- en
Klauwzeerbestrijding te Rome, 27 30 Juli 1954.

Door de Food and Agrieulture Organization van de Verenigde Naties is een rapport
van het behandelde in deze vergadering uitgebracht, waaraan wij het navolgende
ontlenen.

Nadat deze Commissie op de 7e zitting van de FAO in December 1953 was ingesteld,
kwam zij in functie, toen 6 naties haar goedkeuring daaraan hadden gehecht. Het waren
Denemarken, Nederland, Ierland, Noorwegen, Engeland en Joegoslavië. Direct daarna
werden alle Europese landen voor de vergadering van de Commissie op 27 Juli 1954
te Rome opgeroepen.

Hieraan namen deel: Denemarken, Ierland, Nederland (collega\'s J. M. van den
IiORN, Dr. H. S. Frenkel, alsmede de Landbouw-attaché te Rome, de heer C. Eijgen-
raam), Noorwegen, Engeland en Joegoslavië, terwijl „waarnemers" waren gezonden
door Oostenrijk, België, Finland, Hongarije. Italië, Roemenië, Spanje, Zweden, Turkije
en de Sovjet-Unie, alsmede door de Office International des Epizoöties (OIE), de Orga-
nization of European Economical Coöperation (OEEC), de Food and Agrieulture
Organization (FAO) en de Foreign Operations Agency (FOA). Het presidium was in
handen van de heer J. C. Nagle (Ierland), Vice-voorzitters waren de heren J. M. van
den Born (Nederland) en S. Miiiajlovic (Joegoslavië) en Secretaris Sir ThOMAs
Dallinc, terwijl de heren Woi.dike Nielson (Denemarken), H. Baggerud (Noor-
wegen) en J. N. Titchief (Engeland) deel uitmaken van dit uitvoerend Comité.

Na een inleidend woord van Dr. Cardon, Directeur-Generaal van de FAO, die de
hoop uitsprak, dat meer naties zich zouden aansluiten (en die de verliezen aan mond
en klauwzeer in de jaren 1950—\'53 op $ 600.000.000 schatte), stelde de Vertegenwoor-
diger van Joegoslavië voor, dat als punt aan de agenda zou worden toegevoegd: „de
bestemming van de cadavers van runderen, die voor de vaccine-productie zijn gebruikt",
hetgeen werd aanvaard.

Denemarken verklaarde te betreuren, dat West-Duitsland niet als lid was toegetreden;
van de houding van dat land en van het succes van deze Commissie, zou Denemarken
het laten afhangen of het lid zou kunnen blijven. Ook Nederland betreurde de afzijdig-
heid van West-Duitsland, alsook die van België, maar achtte het van groot nut, toch een
begin met het werk van de Commissie te maken. Hij deze laatste opmerking sloot ook
Engeland zich aan, evenals Joegoslavië, Ierland en Noorwegen, die de hoop uitspraken,
dat meer landen het lidmaatschap zouden aanvaarden, waarvan laatstgenoemd land
de bestendiging van zijn lidmaatschap afhankelijk stelde. Vooral ook de vertegenwoor-
diger van de OEEC toonde zich optimist wat het toetreden van nieuwe leden betreft
en hij spoorde de „waarnemers" aan, in hun land propaganda voor het lidmaatschap
te maken. Die van Italië deed reeds weten, dat zijn land bijna met de plannen tot toe-
treding gereed was. Die van België echter wees op de noodzakelijkheid, dat ieder land zijn
eigen, nationale bestrijdings-organisatie heeft; hij gaf een overzicht van de kwetsbaarheid
van zijn land en wees op de behoefte aan grote hoeveelheden vaccine, die dit land, in
geval van nood, niet ontberen kon.

Op 27 en 28 Juli vergaderde het Uitvoerend Comité. Hierbij werd besloten, Sir
Thomas Dalling te verzoeken, als deskundig Secretaris op te treden, in de hoop, dat
FAO dit mogelijk zal maken. Het ligt in de bedoeling, hem door een dierenarts in volle
dienst, een expert op dit gebied, te doen bijstaan. Aan de leden werd gevraagd, voor-
drachten voor een dergelijke titularis vóór 15 September in te zenden. Verwacht werd,
dat geregeld contact met de OIE en de OEEC zou worden onderhouden, terwijl ook
hulp van alle Europese landen werd gevraagd voor technische adviezen en bijstand,
onmisbaar bij de bestrijding van het mond- en klauwzeer.

Besloten werd voorts, de plannen voor een internationale inlichtingendienst, waartoe
het Comité in September had besloten, over te nemen, waarbij de medewerking van de
OIE verwacht werd. Men hoopt te verkrijgen, dat inlichtingen over alle ziekte-uitbraken
in Europa aan de OIE èn aan de Commissie zullen worden gezonden, vooral betref-

fende: i. de localisatie van de uitbraak en het virustype (per telegram), 2. de omvang
van de uitbraak, 3. aantal en soort der aangetaste dieren, 4. de waarschijnlijke infectie-
bron, 5. het karakter der ziekte, met speciale vermeldingen omtrent virulentie en
verspreidingssnelheid. Een omschrijving van de toestand, die door de ziekte in het land
geschapen is, met inlichtingen omtrent de mogelijkheid van verdere uitbreiding (even-
tueel door kaarten verduidelijkt) zal in hoge mate wenselijk zijn.

Het ligt voor de hand, dat dit het organiseren van voorbehoedende maatregelen in
aangrenzende landen zal vergemakkelijken.

Dat het secretariaat voor de tijdige verspreiding van deze gegevens zal zorg dragen,
spreekt vanzelf.

De waarnemer van de OEEC deelde mee, dat het mogelijk zal zijn, dat zijn organi-
satie fondsen beschikbaar stelt voor researchwerk ten aanzien van onderwerpen, die
voor de Commissie practische waarde hebben, hetgeen door deze Commissie gretig werd
aanvaard in verband met het grote belang van verschillende vragen, die reeds waren
opgeworpen, o.a. de vaccinatie met polyvalente vaccins, de vergelijkende waarde van
intradermale en subcutane injecties van vaccin en de immunisaticduur na vaccin-
toepassing. Voor het verwezenlijken van deze studies is het wenselijk, dat een kleine
commissie van advies tussen enerzijds de grote Commissie en anderzijds de OIE en de
OEEC optreedt.

Aan deze onderwerpen werden er nog twee toegevoegd, nl.: 1. het effect van omvang-
rijke epizoötieën op de productie van virus voor de vaccin-bereiding en 2. het ontwerpen
van ongevaarlijke methoden om over cadavers van dieren, voor de vaccinebereiding
gebruikt, te beschikken.

Aan de uitvoerende Commissie werd bekend, dat een groep van de OIE bezig is, het
grote terrein van de standaardisering van biologische producten te bestuderen en besloten
werd, contact met die groep te zoeken, ten einde te komen tot standaardisatie van sera,
die gebruikt worden voor type-bepalingen van het mond- en klauwzeervirus. Besloten
werd, de oprichting van instellingen te bevorderen, die virus-stammen met sterke antigeen-
verwekkende eigenschappen, geschikt voor vaccin-beri iding, alsmede antisera, in voor-
raad te hebben ter verzending naar elders. Alleen de stammen van de typen A, O en C
zullen worden gebruikt. Men dacht hierbij o.a. aan het Virus Research Station in Pir-
bright (Engeland).

De Commissie aanvaardde voorts de stelling, die reeds in de zitting van Sept. \'53 was
aangenomen, dat de type-bepaling van een virus geregeld gedurende het verloop van
van een cpizoötic moest geschieden, vooral bij infecties, waarin geen kennelijk verband
met andere gevallen in een land waren aan te tonen en in die, waarin het vaccin gefaald
heeft en waar schijnbaar alleen varkens waren aangetast.

Behoefte werd gevoeld aan het zo spoedig mogelijk verkrijgen (bv. door middel van
FAO, OIE en andere organisaties) van inlichtingen over uitbraken van mond- en klauw-
zeer in landen buiten Europa, teneinde te voorkomen, dat onverhoeds een onbekend
virustypc in Europa zou worden binnengesleept, zonder dat tijdig maatregelen waren
genomen. Bijzondere aandacht zal ook worden gewijd aan de internationale vleeshandel,
waarvoor samenwerking met OIE zal worden gezocht.

Nadat nog enkele financiële regelingen waren besproken, werd de vergadering ge-
sloten. In Maart 1955 zal opnieuw worden vergaderd.

Voor het cursusjaar 1954/¹955 het Bestuur van de Faculteit der Veeartsenijkunde
als volgt samengesteld:

Voorzitter: Prof. Dr. G. H. B. Teunissen, Alexander Numankade 91, Utrecht.
Huisadres: M. G. de Bruinlaan 6, Utrecht.

Secretaris: Prof. Dr. J. Jansen, Biltstraat 168. Utrecht. Huisadres: Jac. v. Ruys-
daelstraat 69, Utrecht.

Overwegende dat een wettelijke regeling van de electrische bedwelming van slacht-
dieren wordt voorbereid heeft de Faculteit der Veeartsenijkunde het initiatief genomen tot
het doen houden van een reeks voordrachten over dit onderwerp. Zij heeft, in overleg
met het Bestuur van de Vereniging van Directeuren van Gemeentelijke Slachthuizen in
Nederland en met het Bestuur van de Groep Hoofden van Keuringsdiensten van Vee en
Vlees uit de Maatschappij voor Diergeneeskunde een regelingscommissie voor deze
lezingen in het leven geroepen, bestaande uit de Heren E. A. Galesloot, R. H. Veenstra,
Dr. D. M. Hoogland en M. Karsemeyer, onder voorzitterschap van het lid der Facul-
teit Prof. C. F. van Oijen.

1. Dr. M. van der Beek, Geneesheer-directeur Psychiatrische Inrichting „Vrede-
rust" te Bergen op Zoom over: Welke gewaarwordingen ondervinden patiënten, bij wie
electroshock of eleclronarcose wordt toegepast, in het bijzonder of daarbij angst- of pijn-
gevoelens worden ondervonden.

2. Prof. Dr. C. Romijn te Utrecht, over: Enkele phvsiologische beschouwingen naar
aanleiding van de electrische bedwelming van slachtdieren.

3. Ir. Cohen Stuart te Hilversum over: Bouw, inrichting en werkwijze van bij dieren
te gebruiken electroshock- en electronarcose-apparaten, in het bijzonder die, welke bij de
electrische bedwelming van slachtdieren worden gebruikt.

4. Ir. A. Stegenga, Electrotechnisch ingenieur bij de arbeidsinspectie te \'s-Graven-
hage over: De maatregelen, die genomen moeten worden omgevaren bij het gebruik van
deze toestellen voor de mens te voorkomen, alsmede over de voorzorgen, die gezien de
bijzondere omstandigheden bij gebruik in slachthallen moeten worden genomen.

5. Dr. M. J. J. Houthuis te Rotterdam over: Slachttechnische, maatschappelijke
en andere motieven, waarom het wenselijk is, thans naast de reeds toegelatene, ook de
electrische bedwelmingsmclhodcn onder strenge controle toe te laten.

Bovendien is Dr. Houthuis op verzoek der Faculteit bereid gevonden, voor de deel-
nemers aan deze lezingen een demonstratie te doen houden van de electrische bedwel-
ming van slachtdieren aam het Openbaar Slachthuis te Rotterdam.

De Faculteit heeft haar goedkeuring gehecht aan het voorstel der Commissie om deze
demonstratie te doen houden op Zaterdag 20 Nov ember aanstaande, terwijl de lezingen
zullen plaats vinden te Utrecht op 17 November in een nader aan te geven zaal.

Het is de bedoeling dat zij, die zich als deelnemers voor deze lezingen opgeven, te
voren de tekst daarvan in extenso zullen ontvangen. In de bijeenkomst zullen de sprekers
zich bepalen tot een korte uiteenzetting van de hoofdzaken van hun lezing, waarna
ampele gelegenheid tot discussie zal bestaan.

De Faculteit nodigt alle dierenartsen, die voor deze onderwerpen belangstelling hebben, uit, zich
vóór 25 October door inzending van de bij dit tijdschrift gevoegde briefkaart als deelnemer van deze
bijeenkomst op te geven aan Prof. C. F. van Oijen (Bil Is traal r66, Utrecht), die door de Facul-
teit met de leiding van deze bespreking is belast.

Congres van de Internationale Unie van Artsen-Automobilistenverenigingen,
gehouden te Wenen van 8 tot 11 September 1954.

De Artsen-Automobilistenverenigingen van Oostenrijk, Denemarken, Nederland,
Frankrijk, Duitsland, Zweden en Portugal kwamen van 8—11 September te Wenen
bijeen voor hun vijfjaarlijkse congres.

Bij de officiële opening van het congres door de Oostenrijkse Bondskanselier Ir. Julius
Raab bracht deze naar voren, dat de verkeersveiligheid in Oostenrijk een brandend
vraagstuk vormt, hetgeen door de angstwekkende stijging van het aantal verkeers-
ongevallen om een spoedige oplossing vraagt. Hij zag als oorzaken, naast een wanver-
houding tussen wegenbouw en verkeersdichtheid, een onvoldoende oplettendheid en
onvoldoend ontwikkeld verantwoordelijkheidsgevoel zowel bij de bestuurders van
motorvoertuigen als bij de voetgangers.

Een snelle medische hulpverlening door de ongevallendiensten beperkt de gevolgen
van het verkeersongeval. Bij de nationale moeilijkheden op verkeersgebied in Oostenrijk
moge dit congres op internationaal niveau het zijne bijdragen tot de oplossing ervan,
aldus besloot de Bondskanselier zijn rede en verklaarde het congres voor geopend.

Vooraanstaande figuren uit de Weense Universiteit*- en artsen-kringen gaven blijk
van belangstelling in korte toespraken, waarna Prof. Dr. Ernst Lauda van de Univer-
siteit Wenen de feestrede uitsprak met als onderwerp: ,,De arts en de verkeersveiligheid".
Deze rede vormde de basis voor de wetenschappelijke voordrachten en discussies welke
in de volgende dagen plaats vonden. Naast onderwerpen op het gebied van verkeer
en wet, behandelden vele vooraanstaande sprekers uil medische kringen onderwerpen
het verkeer en de verkeersveiligheid betreflende.

Wij noemen hiervan: het geneeskundig onderzoek van de bestuurders van motor-
voertuigen, de ongevallen-chirurgie en in verband hiermede de veranderingen aan het
inwendige van auto\'s ter voorkoming en beperking van ernstig letsel aan de inzittenden.
Voorts de afgifte van rijbewijzen aan hen die geestelijk gestoord zijn geweest, aan toeval-
lijders en aan hartlijders. De meningen liepen hier bij de verschillende deskundigen
nogal uiteen in de discussies.

Tegen het gebruik van opwekmiddelen door verkeersdeelnemers werd door Prof. Dr.
U. g. Bijlsma (Utrecht) in een zeer gewaardeerde voordracht ernstig gewaarschuwd.

Als voorlopige conclusie van hel congres werd algemeen vastgesteld, dat ,,snelheid
in het verkeer" als zodanig, geen gevaar met zich brengt.

De artsenauto behoort bij spoedgevallen voorrang te worden verleend omdat hiermede
mensenlevens gemoeid kunnen zijn. De kentekens, zoals deze in ons land reeds jaren
gebruikelijk zijn, hadden grote internationale belangstelling en waardering.

Ook het vraagstuk van de periodieke herkeuring van chauffeurs werd uitvoerig
besproken. Het merendeel der deskundigen was echter uit practische ervaring — de
mening toegedaan, dat door ziekten, in het bijzonder de langzaam optredende gebreken,
practisch nooit ongevallen zijn veroorzaakt.

Interessant was de mededeling, dat in die landen, welke geen chauffeurskeuringen
kennen, zoals België en delen der U.S.A., geen hogere ongevalcijfers in de statistieken
werden gevonden dan in de landen met verplichte medische chaufleurskcuring.

Het probleem van het rijbewijs voor invaliden werd in het algemeen welwillend
tegemoet getreden, hoewel het aanbrengen van technische voorzieningen aan het motor-
voertuig noodzakelijk is.

Men was eenstemmig van oordeel, dat bij het medisch onderzoek voor het rijbewijs
niet moest worden uitgegaan van een star systeem, maar dat individueel beoordeeld
moest worden.

Afgezien van de wetenschappelijke resultaten van dit congres, welke nog uitgewerkt
moeten worden en daarna gepubliceerd zullen worden in de vaktijdschriften, dient elke
verkeersdeelnemer verkeersbeleefdheid, voorzichtigheid, verantwoordelijkheidsgevoel
en zelfdiscipline te betrachten ter verbetering van de verkeersveiligheid.

Tijdens het congres werden de deelnemers in het fraaie Weense raadhuis ontvangen
en toegesproken door burgemeester Jonas, terwijl een gala-operavoorstelling een hoogte-
punt vormde tijdens de congresdagen.

Het congres stond onder leiding van de President der Internationale Unie van Artsen-
Automobilistenverenigingen, Jhr. Dr. G. J. Th. Beelaerts van Blokland, voorzitter
der Nederlandse „Vereniging van Artsen-Automobilisten".

Dc districts-inspccteur bij de Veeartsenijkundigc Dienst, dc heer J. M. Dijkstra te
Leeuwarden zal op i April 1955 deze dienst veriaten om daarna op te treden als
secretaris van dc vereniging ..Het Friesch Rundveestamboek".

De heer Dijkstra werd op 16 Mei 1902 geboren. Hij bezocht de R.H.B.S. te Leeuwar-
den, daarna de Veeartsenijkundige faculteit aan de Universiteit te Utrecht. In het voor-
jaar van 1926 nam hij de practijk over van een veearts te Leeuwarden, waarna hij zich
in 1927 te Kollum vestigde. Op 1 Mei van dat jaar werd hij benoemd tot keuringsveearts
in de gemeente Kollumerland. In 1933 won hij een prijsvraag, uitgeschreven door Ge-
deputeerde Staten van Friesland als beheerders van het Buma-legaat. In zijn bekroond
antwoord beschreef hij het verband tussen de landbouw en veeteelt in Friesland en de
fabriekmatige zuivelbereiding en dc invloed, die de verplaatsing van de zuivelbereiding
van dc boerderij naar de fabriek op de ontwikkeling van landbouw en veeteelt in deze
provincie heeft uitgeoefend.

Op i November 1946 werd de heer Dijkstra benoemd tot Inspecteur van de Veeartse-
nijkundigc Dienst, tevens Inspecteur van de Volksgezondheid, in dc provincie Friesland.
In deze functie heeft hij zich vooral beziggehouden met de bestrijding van het mond-
en klauwzeer.

Opgave van het aantal reactiedieren, aangeboden voor slachtpremie in de
vierweekse periode van 11 Juli tot en met 7 Aug. 1954.

Staat van de gevallen van besmettelijke veeziekten, in Nederland voorgekomen
gedurende de maand Juli 1954.

Veepest (pestis bovina), longziekte der runderen (peripneumonia contagiosa bovum), honds-
dolheid (lyssa), schaapspokken [variola ovina) en kwade droes (malleus) zijn in Nederland
resp. sedert 1869, 1887, \'9²3> \'893 en 1927 niet voorgekomen.

Bij het opmaken van deze mededeling, een week 11a de publicatie van het eerste bericht
over de feestelijkheden op Vrijdagavond, 5 November, is reeds gebleken, dat de animo
voor de toneelvoorstelling en de soiree zeer groot is.

Niet alleen de oudere, maar ook de jongere generatie toont haar belangstelling voor
de feestelijke avond.

Uit binnengekomen vragen echter blijkt, dat sommigen nog wat aarzelend staan
tegenover de keuze van het stuk.

Het is daarom misschien nuttig, hieronder een aantal recensies te doen volgen, die
gedurende de laatste weken in de pers zijn verschenen:

Dc Tijd: Het is één van de aardigste blijspelen, die de Nederlandse literatuur heeft
opgeleverd. Dc goede kwaliteiten, die het bezit, komen zeer voordelig uit in de opvoering
waarvan de charmante zwierigheid de hoofdtoon is en waarin een speelse gevoeligheid
de kluchtigheid aangenaam verzacht. Het stuk heeft, door een zorgvuldige mise en scène
een menselijker toon gekregen dan men er gewoonlijk in ontdekt.

De Maasbode: Met veel genoegen hebben we naar cle vertolking door 1\'UCK gekeken
en het is voor de vertoners een genoegdoening, dat zij na afloop onomwonden door de
toeschouwers zijn toegejuicht. Iedereen zal genoegen kunnen beleven aan deze voor-
stelling.

De Volkskrant: .... het was een vertoning, zó meeslepend van gegeven, zó hartvcr-
overend, zó bruisend van „toneel", dat de zaal zelf er zich betrokken in ging voelen.
1\'UCK zal er vreugde van beleven.

Dc Telegraaf: Aan de wijze heren van het ministerie, dc Toneelcoördinatie, Kunst-
raden, Commissies van Bijstand en wie er al niet regelen of adviseren: als er nu tóch
gesubsidieerd moet worden, hier is een gedroomde gelegenheid, die subsidie aan een
prestatie te koppelen; . . . .jong kerngezond toneel, die het hart verwarmde. Regisseur
Cas Baas verdient de volle eer een perfect werkstuk te hebben geleverd, vol kleine ver-
rassingen, dikwijls onweerstaanbaar jolig. Hij zocht en bereikte een grote eenheid, een
eresaluut aan de troep als geheel. Deze voorstelling vraagt om honderden uitkopen.

Hel Parool: .... een bizonder plezierige, in het.vereiste hoge tempo gespeelde op-
voering van gemaakt. Cas Baas voerde een op overtuigende humor gerichte regie en dc
spelers van PUCK hadden er zelfs kennelijk zó veel pleizier in, dat het een sprankelende
première werd.

N. R. C.: .... de figuren en situaties werkten amusant. De grote toewijding van
1\'UCK was ook nu weer gemakkelijk af te leiden uit de vlotheid, waarmee deze goed
voorbereide en gekende vertoning werd gegeven.

Alg. Handelsblad: De Toneelgroep van en voor jonge mensen, PUCK, heeft Pieter
Langendijks „Het Wederzijds Huwelijksbedrog" op het repertoire genomen en het is een
jolige voorstelling geworden. We moeten het nu eenmaal doen met onze Nederlandse
Molière, met de wat Hollandse boert in plaats van de Molièreske esprit, maar PUCK heeft
getoond, dat men er plezier aan kan beleven als de spelers er plezier in hebben. Er is
Zaterdagmiddag gelachen om deze door Cas Baas jolig geregisseerde voorstelling in het
nieuwe de la Martheater, w aarvoor Noni Lichtveld lichte, vrolijke décors heeft ontw orpen
en een vooral zeer geslaagd voordoek. Het spel van goedmoedige bedriegers, die zo ijverig

op jacht zijn naar elkanders vermeende fortuin, onder het mom van hoofse en boerse liefde,
werd een vermakelijk achttiende-eeuws genrestukje naar de trant van een nieuw geverniste
Cornclis Troost, de tijdgenoot van de grappige Pietcr. die menig tafereel uit zijn spelen
in beeld heeft gebracht. Met deze voorstelling heeft PUCK bewezen, dat het heel wat
onderhoudender is Pieter Langendijks stuk te zien spelen, dan het te moeten lezen.

Elsevier\'s Weekblad: De leden van de toneelgroep „Puck" hebben blijkbaar hun va-
cantie niet in ledigheid doorgebracht, maar tijdens de vele zonloze dagen van de nood
een deugd gemaakt cn trouw hun nieuwe rollen bestudeerd. Hoe anders kan het bestaan
met vrijwel dezelfde spelt rs binnen een maand drie premières uit te brengen, n.l. ..Kapers
op de kust", „Twee paarden voor een pony" cn nu weer Langcndijk\'s „Het Wederzijds
Huwelijks Bedrog".

Het is een prestatie waarvoor men groot respect moet hebben en die van de spelers
ongetwijfeld veel „overwerk" geëist heeft. „Maar het hart van de arbeider groeit niet van
het loon, maar van de arbeid, die het loon verdient." En hun arbeid heeft vooral in „Het
Wederzijds Huwelijks Bedrog" verheugende resultaten geboekt.

Ter nadere oriëntering is verder het oordeel gevraagd van een „insider". Ook deze
was van mening, dat het op te voeren stuk ieder toeschouwer in zijn ban zal krijgen en
dat men zal kunnen terugzien op een avond van kostelijk vermaak.

Aanvankelijk was de verwachting, dat de toneelzaal van het Gebouw voor Kunsten
en Wetenschappen voldoende plaats zou bieden voor allen, die de voorstelling willen
bijwonen.

Daar de belangstelling wel zeer groot blijkt te zijn, is het niet uitgesloten, dat sommigen
zullen moeten worden teleurgesteld.

Mei nadruk uordt er op gewezen, dat vóór de aanvang van de toneelavond om fiscale redenen aan
de loketten geen toegangsbewijzen mogen worden verkocht.

Ieder die zich voor deelneming opgeeft, ontv angt n.l. persoonlijk een uitnodiging. De
toewijzing van de plaatsen geschiedt in volgorde van opgave voor deelneming.

Dringend wordt geadviseerd, direct na het verschijnen van het Tijdschrift
de kaart voor deelneming, die was toegevoegd aan de aflevering van 1 October
van het Tijdschrift, in te zenden. Hierdoor voorkomt men teleurstelling!

Op Woensdag 27 October a.s. 11.111. 4.00 uur zal in het Groot-Auditorium van de
Rijksuniversiteit le Utrecht promoveren Mr. J. I. van Doorninck, juridisch adviseur
van de Maatschappij voor Diergeneeskunde, op liet proefschrift: ..Het verborgen gebrek
cn de handel in dieren".

Van deze promotie wordt melding gemaakt, omdat de inhoud van de dissertatie
zonder twijfel ook belangstelling zal hebben in diergeneeskundige kring.

De voorzitter van de Groep Geneeskunde voor het kleine huisdier, Joh. C. Peters,
Walcnburgerweg 51, Rotterdam verzoekt hun, die belangstelling hebben voor een onder-
groepering van dierenartsen, die belast zijn met het veterinair toezicht op dierentuinen,
vogelparken etc., zich bij hem aan te melden. Voor deze leden zal dan na de Huishoude-
lijke Vergadering op Vrijdag 5 November a.s. voor het borreluur en diner een tafel
worden gereserveerd, zodat dan een oriënterende bespreking kan plaats vinden.

Door het Hoofdbestuur worden de volgende collegae voorgedragen voor het lidmaat-
schap van de Maatschappij voor Diergeneeskunde:

H. Blaak, F. C. Dondersstraat 54, Utrecht.
M. Engelen, Dorpstraat 96, Lunteren.
J. Goossens, Breestraat A 79, St. Anthonis.
J. E. Haoe, Muraltplein 18, Borculo.
F. Koppen, Puttenburg 108, Zaandam.
D. Tai.mon, Fop Smitstraat 45, Alblasserdam.

Het Hoofdbestuur heeft de diergeneeskundige candidaat R. O. Cohen aangenomen
als candidaatlid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Eijkman, Dr. C., van Wolfheze naar Oosterbeek. Stationsweg (i. tel. 08307—2136. (79)

Hartman, H. J., te Lunteren, naar Kastanjelaan 1, aldaar, tel. 08388 -302. (84).

Vkkn, F. van der, 1954; Mantgum. Villalaan 36, tel. 05104 259, P., ass. bij A. A.
Ki.EINJAN. ii ic)i.

Wili.f.msf.n, A. P. M.; 1954; B.P. ui. Pointa Piire, Guadeloupe, Antilles françaises.

Snijders, A. E. G., te Fijnaart, op zijn verzoek, met ingang van 1 Januari 1955, als
tijdelijk plaatsvervangend Inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst. (106).

Vries, G. de, te Haarlem, op zijn verzoek, met ingang van 1 November 1954, als
tijdelijk Rijkskeurmeester in bijzondere dienst bij de Veeartsenijkundige Dienst. (113).

Brink, C. J. van df.n, te Tilburg, Telegraafstraat 60, tel. 04250—24107, gr. 276043.

Door de Belgische regering is posthuum toegekend aan G. ƒ. Bovee, Bergen op Zoom,
de medaille van de weerstand en Herinneringsmedaille, in verband met zijn werk in
bezettingstijd voor de spionnagegroep ,,Wim".

De vleeskeuringskring Zaanstreek zal op 29 October 1954 afscheid nemen van
haar oud-directeur, thans dierenarts-bacterioloog. Dr. J. Rinses, die met pensioen gaat.
Na afloop hiervan zal er een receptie zijn die tevens bedoeld is voor zijn 40-jarig
dierenartsjubileum.

Collegae, die hierbij aanwezig willen zijn, worden die dag verwacht om 15 uur
in de Harmonie, Stationsstraat 71 c te Zaandam.

Indien ook gij er prijs op stelt, dat steeds de nieuwste gegevens omtrent Uw personalia
bekend zijn bij de Redactie van het Diergeneeskundig Jaarboekje en, voor zover daar-
voor in aanmerking komend, in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde gepubliceerd
worden, bericht dan steeds zo spoedig mogelijk alle wijzigingen van de gegevens, zoals
deze omtrent U in het Diergeneeskundig Jaarboekje 1954 voorkomen aan:

is het nu niet bepaald, wanneer de redactie
van het diergeneeskundig jaarboekje be-
langhebbenden hierbij nog eens opwekt
eventuele mutaties in hun personalia, zoals
deze vermeld staan in het

(waarvan de voorbereiding voor de nieuwe uitgave
1955 reeds is ter hand genomen),
schriftelijk ter kennis te brengen van het lid der redactie-commissie:
Dr. J. M. van Vloten, Prins Mauritslaan 99, \'s-Gravenhage.

Geboren in Arnhem 15 Mei 1893, doorliep Gerrit, zoals hij bij ons
heette, zijn lager en middelbaar onderwijs gemakkelijk en hij kwam in 1910
op \'s Rijks veeartsenijschool. Gehinderd door de Mobilisatie 1914-1918 ■— hij
was zelfs geruime tijd Gele Rijder — verwierf hij het diploma van Rijks-
veearts in 1917. Altijd gelijkmatig van temperament, viel hij onder de
Veterinairen van die tijd weinig op.

Direct na het verwerven van zijn diploma volgde zijn aanstelling tot
Militair Paardenarts met standplaats Breda, terwijl hij 4 Nov. 1917 in
het huwelijk trad met Nel van der Burg.

Al direct bleken zijn gedachten uit te gaan naar verdere studie en wel
voor medicijnen. Alhoewel hij al vrij gauw een gezin van vier zoons kreeg,
wist hij, bij zijn werk als Militair Paardenarts, dat hij zeer naar de geest
van zijn Chefs volbracht, toch de tijd te vinden om zich zelfstandig klaar
te maken voor zijn canclidaats-medicijnen.

Naar Deventer overgeplaatst naar het 4e Regt. Huzaren, kreeg hij de
grote steun van Dr. Fesevur, de Internist van het Ziekenhuis aldaar.
En haast zonder verblijf aan de Universiteit heeft hij tenslotte bij zijn
militaire werk in 1928 door zijn ontzettende vasthoudendheid zijn Arts-
examen met goed succes gedaan.

Toen in Februari 1929 in Voorst een plaats als huisarts vacant was,
heeft hij abrupt een einde aan zijn militaire loopbaan gemaakt en zich
daar gevestigd. Daar bouwde hij een zeer uitgebreide en soms haast te
zware huisartsenpraktijk op, gesteund door zijn toegewijde vrouw. Daar
mocht hij het geluk beleven, dat al zijn zoons zich tot zeer degelijke mensen
in de maatschappij ontwikkelden, terwijl de oudste zoon ook medicijnen

ging studeren. Toen dan ook na de zware tijd van de bezetting — voor
zijn uitgestrekte praktijk had hij slechts een rijwiel tot zijn beschikking —-
zijn gezondheid ernstig was geschaad, heeft hij zijn werk slechts ten volle
kunnen volbrengen tot zijn oudste zoon in zijn voetsporen kon treden en
hij, tegenover het praktijkhuis, zijn huis voor de oude dag ,,de Overkant"
liet bouwen. Hij hielp zijn zoon nog wel, maar leefde verder rustig na
een welbesteed leven.

Toen hij echter 14 dagen geleden een longontsteking kreeg, kon zijn
algemene lichaamstoestand deze niet meer verdragen. Hij stierf 23 September
jongstleden onverwachts.

Bij de teraardebestelling was te zien, hoe zeer de oude dokter van Heuven
in Voorst bemind was. Steeds is hij rustig zijn weg gegaan, hij stond voor
hoog en laag klaar, wanneer er hulp nodig was. Zo had hij daar aller
harten gestolen. Mogen zijn vrouw en zoons troost vinden in de grote
waardering, die hier alom bleek.

Van veeartsenzijde waren Jaap Hoogland, Mulder en onderge-
tekende aanwezig om onze oude vriend Gerrit een laatste groet te brengen.

The development of veterinary clinical electrocardiography is still ham-
pered by the lack of an internationally accepted standardization of leads
and nomenclature.

Since Kahn (1913) published his paper on the E.C.G. of the horse,
several systems of clinical electrocardiography have been published, none
of those having however been universally accepted.

Norr (1913, 1931, 1924) and Lautenschlager (1928) introduced a
bipolar chest lead in the horse. (Lead SP—BP).

Two more bipolar leads (chest to rectum) were added by Ruffert (1936)
(lead SP—M and lead M-—BP).\') (See also Scheunert, Trautmann (1951).
Yacoel & Spitz (1937) used three bipolar leads i.e. two chest leads (Lead
I & II) and a third lead (III) from right shoulder to left leg.¹)

Roos (1924) originally used a bipolar chest lead in the horse, but in later
years (1932) the three bipolar extremity leads (I, II &III), as introduced
by Eintiiovf.n in human clinical electrocardiography were used by him.

Van Zijl (1951 a, b) introduced a system of clinical electrocardiography
in the horse using the techniques of Einthoven and Wilson, comprising
of the Einthoven leads I, II and III, the unipolar extremity leads V_R, V_L
and V_F and ten unipolar chest leads, only six of the latter being retained
by him for clinical purposes.

He also gave normal values for these leads, but refrained from proposing
a nomenclature of the chest leads suitable for practical use.

Lannek and Rutqvist (1951), finding that "the principles of leads
which are used in man, viz. extremity and unipolar chest leads, do not as
a rule, seem to be used in horses" devised a system of clinical electro-
cardiography in the horse, consisting of the Einthoven leads I, II, and III;
three semi-unipolar (CR-leads) and three unipolar (CT-leads) chest leads.
Normal values and a suitable nomenclature for the chest leads were also
given by them.

In the dog, Haupt (1929) used the bipolar chest lead of Norr (I.e.).
However in this species, the bipolar extremity leads I, II and III are
generally used (Cfr. Lepeschkin, 1947; 1951).

Lannek (1949) also introduced a system of clinical electrocardiography
in the dog, using the bipolar extremity leads I, II and III, a modification
of Norr\'s lead (lead IV) and three semi-unipolar chest leads (CR-leads).

*) One may note, that leads SP — M, M — BP and this lead III are from a more
modern point of view semi-unipolar leads.

Maclean, Muirhead and Scurry, 1952) have been using in the dog the
same nomenclature and electrode positions for the unipolar technique as
in man.

In the bovine species Lautenschlager (1928) used the same bipolar
lead as in the horse.

Alfredson and Sykes (1942), in a study of the normal values of the
E.C.G. of cattle, made use of the three extremity leads of Einthoven.

Modern Italian investigators (Cfr. Moretti, 1951) make use of the
Einthoven leads (I, II and III) and the Goldberger leads aV_R, aV_L and
aV_F.

Summarizing, one is struck by the extensive use of bipolar chest leads in
veterinary cardiography — especially by the German authors — a practice
which is quite in contrast to the accepted uses in medical cardiology.

The reason for this is, according to Lautenschlager (I.e.), the higher
voltage obtained in the bipolar chest leads in comparison to the three bipo-
lar extremity leads of Einthoven. Furthermore there is lesser interference
of somatic muscle tremor in the bipolar chest leads. However regarding the
findings of other investigators and nearly twenty five years of experience in
this laboratory, we do not think that Lautenschlager\'s views can any
longer be upheld.

Another remarkable feature is the small use made in veterinary cardio-
logy of Wilson\'s central terminal.

Most astonishing however is the introduction in veterinary cardiology by
Norr (I.e.) of the designation by Kraus and Nicola! (1910) of the different
waves of the E.C.G., a designation which has never been accepted in human
medicine, — where only Einthoven\'s nomenclature is used —, but which
according to Lepeschkin (1951) is still used by some European (i.e. Ger-
man) veterinarians.

appropriate circuits for these leads are built in all modern electrocardio-
graphic machines, their registration has been extremely simplified.

4. As the position of the heart in the thorax and the form of the latter is
quite different in the domestic animals from that in the primates, the
electrode positions as used in man are of little value in veterinary medi-
cine, except in apes and monkeys.

Van Zijl (1952) has shown in the horse the value of taking unipolar
leads from both sides of the chest. From the position of the heart in the
thoracic cavity, it may be concluded, that the same applies to other
species.

Kisch (1949) introduced a "circumferential lead technique" in human
cardiography, in which the chest electrodes are placed both 011 the right
and left side of the chest-wall. Leads taken from the right side are marked
by a minus (—) sign, those from the left side by a plus ( ) sign (which
may be omitted) and leads taken from the sternum are marked as CWj.
In this technique the electrode positions form the circumference of a
near horizontal plane through the thorax. This system, by which one is
enabled to ascertain in one view the potential distribution on a circum-
ferential line of the chest, appears to be eminently suitable for veterinary
purposes.

With the above points in mind, we have devised a bi-plane circumferential
lead technique for taking chest leads, which is actually an adaptation of the
systems by Kisch (1949) and van Zijl (1951 b).

In this technique one set of chest leads is taken in a near vertical plane
(i.e. an intercostal space) just behind the shoulder, the second set in an
horizontal plane through the scapulo-humeral joints.

As there is however some difference in heart-positions between the
different species, slightly different systems of chest leads had be devised for
horses, cattle and dogs.

In concordance with the internationally accepted nomenclature of medi-
cal electrocardiography, the three bipolar extremity leads according to the
einthoven-technique are marked I, II and III, (Cfr. van Zijl 1951 a),
all unipolar leads taken against Wilson\'s central terminal by the letter V,
all augmented unipolar leads as aV and the three extremities are designated
as follows: R = right fore-leg, L = left fore-leg and F = left hind-leg.

The different electrode positions on the chest wall are numbered conse-
cutively, positions „1" always being on the sternum, to those on the right
side a minus sign is added. In addition electrode positions in the horizontal
plane, through the scapulo-humeral joints should also be marked by the
letters ax (axilary).

,, left side of the chest,
,, right side of the chest,
,, right side of the chest,

If leads are taken from other than the standard positions, the intercostal
space where they are situated should be noted thus:

Lead V₃, C 5-6 = Wilson lead from the left side of the thorax, on the
same horizontal line as lead V₃ of the standard positions, but taken from the
5th intercostal space.

Lead I — right fore-leg — left fore-leg,
Lead II — right fore-leg — left hind-leg.
Lead III — left fore-leg - left hind-leg.

Leads V_R, V_L and V_F, from respectively right fore-leg, left fore-leg and
left hind-leg, but, as has been pointed out they may be omitted in favour
of the augmented unipolar leads:
aV_R, aV_L and aVp ¹)

All standard positions, except lead are in the sixth intercostal space
(Cfr. van Zijl i951 a; Lannek en Rutqvist, I.e.), which is just behind
the posterior border of the triceps brachie muscle.

connecting the volar faces of the fore-legs.
Lead V₂ = on the border of the lower and middle thirds of the space

between leads Vj and V₄.
Lead V₃ = on the border of the middle and upper thirds of the space

between leads W_x and V₄.
Lead V₄ = on the horizontal line through the scapulohumeral joints.
Lead V₅ = at the posterior edge of the deltoid muscle at the junction
of the upper and middle thirds of a vertical line joining
the highest point of the withers and the sternum.
Leads V-2, V-3, V-4, V-5 from equivalent positions as leads V₂, V₃,
V₄, V₅, but on the right side of the chest.

All standard positions are in a horizontal plane through the scapulo-
humeral joints.

Lead Vax₃ = on the shoulder halfway between leads Vax₂ and V₄.
Leads Vax-2 and Vax-3 from equivalent positions as leads Vax₂ and
Vax₃, but on the right side of the chest.

It should be noted that positions V₄ and V-4 are the points of intersection
of the horizontal and vertical circumferential lines.

A system of clinical electrocardiograbhy in cattle, (fig. 2).
The following leads should be taken in the bovine:

All standard positions, except lead V_1; are in the fifth intercostal space,
which is just behind the posterior border of the triceps brachie muscle.

Sagittal section through the thorax of the cow.
Projections of standard electrode positions.

Lead V, =on the sternum, at the point of" intersection of the line
joining leads V₄, V₃ and V₂ and the sternum. This position
is opposite the apex of the heart.
Lead V₂ = at the level of the highest point of the olecranon.
Lead V₃ = on the horizontal line through the scapulo-humeraljoints.
Lead V. = at the posterior border of the shoulder, equidistant from

position V₃ as position V₂.
Leads V-2, V-3, V-4 from equivalent positions as leads V₂, V₃ and V₄,
but on the right side of the thorax.

All standard positions are in a horizontal plane through the scapulo-
humeral joints.

Lead Vax₃ = on the shoulder halfway between leads Vax₂ and V_s.
Leads Vax-2 and Vax-3 from equivalent positions as leads Vax₂ and
Vax₃ but on the right side.

In the bovine positions V₃ and V-3 are both on the vertical and horizontal
circumferential lines.

Circumferential chest leads are most easily taken with the dog in stand-
ing position, as both sides of the chest can be reached. Somatic muscle in-
terference is usually very small. However this type of interference is very
severe in extremity leads taken with the dog standing, and very often
reaches a degree, which makes interpretation of the record nearly impossible.
When taking the latter leads Lannek (1949) puts the dog in the right
recumbent position, as has also been the practice in this laboratory. The
dorsal recumbent position would certainly be the most ideal, but as the
greater majority of dogs object to being kept in this position, we found it
most easy to take the extremity leads with the dog in the right recumbent
position and the chest leads with the dog standing. As body position
seems to have little influence on the QRS-axis, (Brooymans, 1953) we
regard this as being permissible.

In dogs which are too ill to stand up or which develop severe dyspnoe
when put in the right recumbent position, the E.C.G. may be taken with
the dog resting on the sternal bone. Such records are relatively free from
somatic muscle interference.

Extremity leads: (dog in right recumbent position).
Leads I, II and III and V_R, Vl, V_f or aV_R, aV_L ,aVy.

Lead V_t = from the sternum at the 8th sterno-costal junction.
Lead V₂ at the level of the costo-chondral junction.
Lead V₃ - on the horizontal line through the scapulo-humeral joint.
Lead V₄ = at the border of the upper and middle thirds of a vertical
line connecting the posterior border of the 8th thoracic
spinous proces and the sternal bone.
Lead V„, C 5-6 = at the same level as lead V₂, but in the 5th inter-
costal space.

Lead V₃, C 5-6 = at the same level as lead V₃₎ but in the 5th inter-
costal space.

Leads V-2, V-3, V-4 etc. from equivalent positions as leads V₂, V₃₎ V₄etc. but on the right chest wall.

As the third intercostal space can easily be located in emaciated dogs,
leads may be taken from there,
(lead V₂, C 3-4, etc.).

All standard positions are on the horizontal line through the scapulo-
humeral joint.

It should be noted, that the V₃ and V-3 leads are also in this horizontal
plane.

Electrodes: Needle electrodes, which appear to be extensively used in
veterinary electrocardiography, (Norr, I.e.; Lautenschlager, I.e.;
Lannek, 1949), are definitly unsuitable, as they give rise to distortion of the
E.C.G., consequential to their small contact area and polarisation. (Rosen-
blueth and Salisbury, 1936). This distortion appears to be negligible
in electrodes of types and sizes commonly used in human cardiography
(Sutter, 1944).

As suction electrodes cannot be fixed to the hairy skin of animals, zinc-
alloy wires (Einthoven, 1928; van Zijl, 1951 a) or metal plates, as supplied
by the makers of all modern electrocardiographs should be used. Plate
electrodes of 3 x 5 cm,fastened with a perforated rubber strap were
found suitable for use in all animals for limb leads in connection with a
direct-writing electrocardiograph.¹). When using string galvanometers
larger electrodes are preferable (Lepeschkin, 1951) and wire electrodes fast-

ened with moist bandages may be used. Application of the round chest
electrode (diameter 3 cm) as proposed by the American Heart Association
(1938) and fastened in domestic animals by means of a perforated (rubber)
strap, is rather cumbersome.

Van Zijl\'s ( 1951 a) spring clip electrode, which can be easily applied in
all species, appears to be the best chest electrode available for veterinary
purposes and if carefully fastened, does not cause E.C.G. distortion or
base-line drift.

After showing the existing confusion in veterinary electrocardiography re
leads and nomenclature, features are given of a standardized system of vete-
rinary clinical electrocardiography. A system is devised using Einthoven\'s
bipolar limb leads (leads I, II, III) unipolar or augmented unipolar limb
leads (leads V_R, V_L or aV_R, aV_L, aV_F) and unipolar chest leads (V-leads).
For the latter a circumferential lead technique is used. As the same electrode
positions cannot be used in all species for taking precordial leads, slightly
different systems of clinical electrocardiography are given for horses, cattle
and dogs. The standardized nomenclature is based on the internationally
accepted rules of human cardiography and for the chest leads partly on the
recommendations by Kisch (1949).

Gewezen wordt op de bestaande verwarring in de veterinaire electrocardiographic
wat betreft afleidingen en nomenclatuur. De kenmerken van een standaard-systeem voor
veterinaire klinische electrocardiographic worden gegeven. Op basis hiervan is een
systeem ontworpen, waarin gebruikt worden de bipolaire extremiteiten-afleidingen I,
II en III van Einthoven, unipolaire of versterkte unipolaire extremiteiten-afleidingen
(afl. Vr, Vl, Vf of a\\\'_R, aV\'l- aVp) en unipolaire pre-cordialc-aflcidingen (V-afl.),
voor welke laatste een „circumferential lcad"-techniek wordt gebruikt. Daar voor de
borstwandaHcidingen bij de verschillende diersoorten niet dezelfde aflcidplaatsen
kunnen worden gebruikt, worden afzonderlijke systemen voor de klinische electrocar-
diographic bij paard, rund en hond gegeven. De nomenclatuur is gestandardizeerd op
basis van de regels hiervoor geldend in de medische kliniek, waarbij echter voor de
borstwandafleidingen gedeeltelijk gebruik gemaakl is van de aanbevelingen van Kisch

On signale la confusion qui existe dans l\'électro-cardiographie vétérinaire à l\'égard
des dérivations et de la nomenclature.

Il est fait mention d\'un système standard pour l\'électrocardiographie clinique vété-
rinaire. En s\'y basant on a conçu un système où il est fait usage des dérivations d\'extré-
mités bipolaires I, II, III d\'einthoven, des dérivations des extrémités unipolaires ou
unipolaires renforcées (dérivations Vr, Vl, Vf ou aY_R, aV\'l, aVp) et de dérivations
unipolaires précordiales (dér.-V^, pour cette dernière on fait usage d\'une technique de
„circumferential lead". Comme pour les dérivations de la paroi thoracique chez les
différentes espèces d\'animaux on r.e peut pas employer les mêmes endroits de dérivation,
on donne des systèmes spéciaux pour l\'électrocardiographie chez le cheval, le bovidé
et le chien. La nomenclature a été standardisée sur la base des règles pratiquées à cet
égard dans la clinique médicale, où cependant pour les dérivations de la paroi
thoracique il a été partiellement fait usage des recommandations de Kisch (1949).

Verfasser weist auf die herrschende Verwirrung in der Veterinär-Elektrokardio-
graphie hin, die hinsichtlich der Ableitungen und der Nomenklatur in Erscheinung
tritt. Er beschreibt sodann das Kennzeichnende eines Standardsystems für
Veterinär klinische Elektrokardiographie. Auf Grund hiervon wurde ein System ent-
worfen, in welchem die bipolaren Extremitätenableitungen I, II und III von Einthoven,
unipolare oder verstärkte unipolare Ableitungen (Abltg. Vr, Vl, Vp, oder avr,
a Vi,, aVp) und unipolare präkardiale Ableitungen (V-abltg.) benutzt wurden, wobei
bei den letzteren eine „circumferential lead" Technik zur Anwendung gelangt. Da für
die Brustwandableitungcn bei den verschiedenen Tiersorten nicht dieselben Ableitungs-
plätze benutzt werden können, so wurden für die klinische Elektrokardiographie beim
Pferd, Rind und Hund besondere Systeme angegeben. Die Nomenklatur ist auf Basis
der in der medizinischen Klinik geltenden Regeln standardisiert, wobei jedoch für die
Brustwandablcitungen zum Teil von den Anempfehlungen von Kisch (1949) Gebrauch
gemacht wird.

Bethe, A., Handbuch der normalen und pathologischen Physiologie, Vol. VIII-2,
785, Berlin, Springer.

Einthoven, W., Fahr, G. and de Waart, A. (1913) Pflüg. Arch. ges. Physiol. 150,
275-

Goldberger, E. (1947). Unipolar lead electrocardiography. Philadelphia, Lea and
Febiger.

Grollman, A., MacLean, J. A.; Muirhead, E. E. and Scurry, H. FI. (1952) Am. J.
Physiol. 169, 74.

Haupt, K. (1929) Die Aufnahmetechnik des Hundeelektrokardiogramms in der
Veterinärklinik und ihre Ergebnisse. Thesis, Giessen.

Kraus, F. and Nicolai, G. (1910) Das E.K.G. des gesunden und kranken Menschen,
Berlin. Cit. by Lepeschkin, E. (1947).

Lannek, N. (1949) A clinical and experimental study on the electrocardiogram in
dogs. Thesis, Stockholm, Roy. Vet. Coll.

Lautenschläger, O. (1928) Grundlagen der Aufnahmetechnik des E.K.G.\'s von
Pferd und Rind und ihre Ergebnisse; Thesis, Giessen.

Lepeschkin, E. (1951) Modern Electrocardiography Vol. 1, London, Bailiiere,
Tindall & Cox.

Nörr, A. (igi3) Z. Biol. 61, 197.
id. (1921) id. 73, 129
id. (1924) Mh. prakt. Tierheilk. 34, 177.

Rosenblueth, A. and Salisbury, W. W. (1936), M. Papers, Christian Birthday, 76.
Cit. by Lepeschkin, E. (1951)

Rüffert, W. (1937) Der dritten Ableitungsart des E.K.G.\'s beim Pferde. Thesis,
Berlin.

Scheunert, A. and Trautmann, A. (1951) Lehrbuch der Veterinärphysiologie,
3. Aufl. Berlin, Parey.

van Zijl, W. J. (1951 a) Tijdschr. Diergeneesk. 76, 85.
id. (1951 b) id. id. 76, 226.

Op haematologisch gebied is over de zebu zeer weinig in de literatuur te
vinden. Bij mijn weten zijn de enige gegevens, welke in de wereldliteratuur
bekendheid hebben gekregen, die van Gadschieff. In een korte mededeling
(7) publiceerde deze auteur in 1932 de resultaten van een onderzoek op
Perzische zebus, uitgevoerd te Zurnabad in Transkaukasië.

Gadschieff heeft kennelijk in de literatuur geen verslagen van vroegere
onderzoekingen gevonden en hij is er van overtuigd de eerste te zijn, die de
zebu haematologisch heeft bestudeerd, getuige de aanhef van zijn artikel,
luidende: ,,Da bis jetzt keinerlei Untersuchungen des Blutes der Zebus
vorgenommen wurden, begannen wir die Ausarbeitung dieser Frage".

Hierbij moet echter worden opgemerkt, dat reeds in 1889 Hayem in zijn
boek „Du Sang et de ses altérations anatomiques" de resultaten van een
bloedonderzoek bij een exemplaar van Bos indicus publiceerde, waarbij hij
8712 500 rode en 12 000 witte bloedlichaampjes per cmm vond, terwijl
Hayem tevens nog een tweetal uitkomsten opgaf, welke als quantitatieve
uitdrukking resp. van het haemoglobine-gehalte en van de gemiddelde
haemoglobine-waarde van de erythrocyt golden (9, blz. 173).

Na Gadschieff\'s mededeling in 1932 is er blijkbaar verder geen werk
op dit gebied gepubliceerd cn YVirth (17) citeert dan ook alleen maar
Gadschieff als enkeling in de 2cle druk van zijn „Grundlagen einer Kli-
nischen Hamatologie der Haustiere" van 1950 (blz. 140).

Vermeld kan nog worden dat Knoll, die zich in het bijzonder met bloed-
onderzoek bij een reeks van minder gewone zoogdieren heeft beziggehouden
(10, 11), geen waarnemingen bij de zebu verrichtte.

Het is natuurlijk mogelijk, dat toch wel meer haematologische onderzoe-
kingen bij de zebu zijn gedaan, waarvan de resultaten werden neergelegd in
regionaal georiënteerde en minder algemeen toegankelijke geschriften, doch
die hebben de weg naar de internationale literatuur dan niet gevonden. In
dit verband kan worden opgemerkt, dat Djaenoedin in een mededeling van
1924 over „De relatieve waarden der witte bloedlichaampjes bij paard,
rund en karbouw in Nederl. Indië" (3) enkele waarnemingen vermeldt
bij ongole en gir, doch deze betreffen slechts de procentuele samenstelling
van het witte bloedbeeld.

Hoe het ook zij, de publicatie van Gadschieff schijnt wel beschouwd
te mogen worden als de enige, welke in de literatuur gekend wordt.

Uit een totaal onderzocht materiaal van 15 dieren ontleent Gadschieff
zijn uitkomsten aan slechts 6 zebus, welke bij het bloedonderzoek „een nor-
maal beeld toonden met uitzondering van de eosinophielen". Deze uitdruk-
king doet wat vreemd aan, aangezien wat als „een normaal beeld" is te
beschouwen niet bekend en juist onderwerp van onderzoek was. Welke cri-
teria voor normaliteit hier werden aangelegd is niet duidelijk, doch waar-
schijnlijk baseert Gadschieff zijn oordeel op de vergelijking met het bloed-

beeld bij andere runderen, wat echter het introduceren van een aprio-
ristisch element zou betekenen; in dit verband in onjuiste toepassing.

Wij mogen evenwel aannemen, dat deze 6 zebus gezonde dieren van het
normale type waren en alzo een behoorlijk uitgangsmateriaal vormden voor
het onderzoek naar normale haematologische waarden. Als zodanig vormt
Gadschieff\'s onderzoek dan ook een belangrijke ■— en tot nogtoe vrijwel
enige — bijdrage tot de haematologische kennis van de zebu.

monocyten 4,47%;
neutrophielen 28,03%;
eosinophielen 8,98% (4,8\'—11,8%);
basophielen 0,5%.

I n 1950 hebben wij in het Laboratorium voor Physiologie te Bogor (Java,
Indonesië) enige zebus, afkomstig van aldaar gevestigde veterinaire insti-
tuten, haematologisch onderzocht.

Hoewel het aantal beschikbare en onderzochte dieren niet groot was en
enkele waarden, welke in een moderne haematologische karakterisering
feitelijk behoren te figureren, niet bepaald konden worden door het ont-
breken van de daarvoor nodige hulpmiddelen in de toenmaals nog zéér
povere uitrusting van het laboratorium, moet het verkregen waarnemings-
materiaal toch als betrekkelijk kostbaar worden beschouwd, gezien het
weinige dat over de haematologie van de zebu bekend is. Hierin ligt de
rechtvaardiging voor een publicatie van de resultaten van het onderzoek,
al was dit dan ook niet geheel volledig naar de huidige haematologische
eisen en ondanks het geringe aantal waarnemingen.

Wij waren in de gelegenheid 5 dieren te onderzoeken, welke als typische
representanten van de zebu en als klinisch gezond mochten gelden. Bij 3
zebus kon het onderzoek een tweede maal worden verricht, 14-26 dagen na
de eerste keer, zodat in totaal 8 waarnemingsseries werden verzameld.

De bepalingen werden gedaan op veneus bloed, verkregen door venapunctie van de
vena jugularis. De puncties werden vroeg in de morgen verricht vóór voedselopneming.
Teneinde de lichamelijke activiteit bij de dieren zoveel mogelijk beperkt te houden,
werden ze bij de verblijfplaats gepuncteerd. Het was evenwel niet te voorkomen dat de
dieren zich tijdens het afnemen van het bloed vrij „wild" gedroegen.

1 ) De gebruikte methode is niet opgegeven, wat vooral bij een thrombocyten-telling
betreurenswaardig is.

Het bloed voor de thrombocyten-telling, de bepaling van de bloedbezinkingssnelheid
en voor de uitstrijkpreparaten werd direct uit de canule afgenomen. Voor de overige
bepalingen werd het bloed opgevangen in „geoxalateerde" buisjes¹) en het onstolbaar
gemaakte bloed gebruikt, waartegen geen bezwaar bestaat (15), wanneer men de be-
palingen maar zo snel mogelijk inzet, zoals wij deden.

Het onderzoek omvatte: de bepaling van het haemoglobine-gehalte met de
haemoglobinometer volgens Sahli-Adams (met vierkante buisjes); de telling
van het aantal erythrocyten en leucocyten per cmm bloed, op de gebruike-
lijke wijze uitgevoerd met behulp van de desbetreffende pipetten en telkamer (Bürker) ;
de vaststelling van het gemiddelde haemoglobine-gehalte van een erythrocyt in io^-12gram; de bepaling van de procentuele samenstelling van het witte bloedbceld in het
uitstrijkpreparaat; de telling van het aantal thrombocyten per cmm bloed volgens de
methode van Lempert-Kristenson (14) en tenslotte de meting van de bezinkingssnel-
heid der rode bloedlichaampjes (B.B.S.) volgens Westergren (14).

Voor de haemoglobine werd de gehele bepaling minstens in duplo gedaan, eveneens
geschiedde dit voor de erythrocyten en leucocyten, waarbij bovendien de tellingen met
steeds opnieuw gevulde telkamer enige malen werden herhaald. Voor de thrombocyten
werden alleen de tellingen enige malen uitgevoerd, telkens met vers gevulde telkamer.
In de uitstrijkpreparaten werden steeds 400 witte bloedlichaampjes gedetermineerd.
De B.B.S. werd telkens 1 maal gemeten.

Uiteraard werd ook gelet op de verdere morphologische bijzonderheden van het
rode en witte bloedbeeld, doch daar het hier een quantitatief onderzoek betreft, zijn de
desbetreffende aantekeningen in dit artikel niet opgenomen, aangezien ze binnen een
beperkt bestek moeilijk zijn weer te geven en vooral aan een betrekkelijk klein
materiaal — quantitatief niet zo eenvoudig verwerkt kunnen worden.

Uit dit waarnemingsmateriaal werden de gemiddelde waarden en stan-
daarddeviaties statistisch berekend.

Hierbij moet echter nog het volgende worden opgemerkt. Onder de
onderzochte zebus bevond zich een kalf van 8 maanden (No. 5 uit Tabel 1)
en het is bekend, dat in het algemeen bij jonge dieren het bloedbeeld er wat
anders uitziet dan bij oudere. Zo worden bij verschillende diersoorten in de
jeugd b.v. hogere lymphocyten- en erythrocyten-waarden gevonden
(Wirth, blz. 122).

Ook bij de mens worden bij kinderen hogere percentages lymphocyten
aangetroffen dan bij volwassenen.

Inderdaad werden eveneens bij het eigen onderzoek enige opvallende
haematologische verschillen waargenomen tussen het zebu-kalf en de oudere
dieren. Reeds bij een oppervlakkige beschouwing van tabel I blijkt, dat bij
het onderzochte kalf (No. 5) hoge waarden voor de erythrocyten en lym-
phocyten werden gevonden, terwijl de waarden voor de neutrophielen en
eosinophielen laag zijn en ook het gemiddelde haemoglobinegehalte van een
erythrocyt aan de lage kant ligt.

Hoewel deze waarnemingen slechts één geval betreffen geven ze toch een
aanwijzing, dat er ook bij de zebu tussen kalf en ouder dier haematologische
verschillen bestaan en welke bloedbestanddelen deze voornamelijk betref-
fen, — temeer daar die aanwijzing aan waarde wint doordat ze in hoofd -

1 ) De benodigde hoeveelheid oxalaat wordt in oplossing in de buisjes gepipetteerd
en het water laat men vervolgens verdampen. Deze geoxalateerde buisjes kunnen in
voorraad worden gehouden. Ze dienen voorzien te zijn van een merkstreep, tot welke
het buisje met bloed gevuld moet worden voor het verkrijgen van de juiste concentratie
oxalaat.

Deze overeenstemming is er in sterke mate, wanneer wij ons om begrijpe-
lijke redenen beperken tot runderen. Hierbij worden in de jeugd blijkens de
literatuur soortgelijke haematologische verschillen met volwassen dieren
waargenomen als wij bij onze jonge zebu vonden in vergelijking met de
oudere individuen.

Zo citeert Thijn (13) observaties van enkele auteurs, welke er op wijzen
dat bij jonge runderen grotere aantallen erythrocyten worden aangetroffen
met wat kleiner haemoglobine-gehalte per erythrocyt, vergeleken met vol-
wassen dieren, terwijl Thijn\'s eigen onderzoek tot dezelfde conclusie leidde.
Het gemiddelde haemoglobine-gehalte van de erythrocyt is in Thijn\'s
onderzoek bij jonge runderen (5-10 maand) kleiner dan bij oudere (boven
2 jaar) en het aantal erythrocyten per cmm bloed is bij de jeugdige groep
groter.

Elaine Delaune (i) vond het aantal erythrocyten per cmm bloed bij
kalveren eveneens groter dan bij volwassen runderen en Wirth vermeldt
hetzelfde feit.

Wat het witte bloedbeeld bij jonge runderen betreft, l)u Toit (5) vond
daarbij een hoger percentage lymphocyten en een lager voor resp. de neu-
trophielen en eosinophielen. De waarnemingen van Elaine Delaune wijzen
in dezelfde richting, terwijl Thijn ook grotere waarden voor de lymphocyten
en kleinere voor de eosinophielen bij het jonge rund vaststelde, vergeleken
met oudere dieren.

Vergelijken wij de uitkomsten bij onze jonge zebu met die bij jonge dieren
in het algemeen en jonge runderen in het bijzonder (van ongeveer dezelfde
leeftijdsklasse), dan blijkt dat het gevondene bij ons zebu-kalf in principe
overeenkomt met de karakteristieke trekken van het bloed in de jeugd — in
het bijzonder bij runderen —, en alzo wel het beeld van een meer algemene
werkelijkheid weergeeft.

Met de vaststelling, dat een jonge zebu van 8 maanden in sommige op-
zichten een ander haematologisch beeld toont dan volwassen dieren, werd
het echter gewenst, de statistische bewerking op twee wijzen uit te voeren,
namelijk:

De uitkomsten van de iste wijze van bewerken geven dan aanwijzingen
voor een meer algemene karakteristiek van het zebu-bloed, terwijl die van
de 2de voor volwassen dieren gelden.

De resultaten der statistische bewerking zijn ondergebracht in de tabellen
II en III en zij geven de gemiddelden en de standaarddeviaties. Voor de
berekening, welke de afdeling Statistiek van het Nederl. Instituut voor
Praeventieve Geneeskunde zo vriendelijk was te controleren, werden de
volgende formules gebruikt:

Bij de dieren met 2 waarnemingen op verschillende dagen, werd het ge-
middelde der beide waarnemingen genomen.

Tabel 11 bevat de resultaten, uitgaande van het gehele observatiemate-
riaal, terwijl tabel III de uitkomsten weergeeft, welke voor de volwassen
zebus gelden.

Bespreking der resultaten en beschouwingen over de algemene haematologische
karakteristiek van zebu-bloed.

Opvallend is het overwegen der lymphocyten in het witte bloedbeeld,
gepaard gaande met een laag percentage voor de neutrophielen, terwijl
ook de monocyten laag genoteerd staan. Het witte bloedbeeld heeft een
lymphocytair karakter, zoals bij runderen wordt gevonden. Dit lymphocy-
taire karakter is bij de jonge zebu nog meer geprononceerd.

Het percentage eosinophielen is bij de volwassen dieren gemiddeld hoog,
bij de jonge zebu echter laag. Of de hoge waarden physiologisch zijn of dat
deze in verband staan met b.v. het aanwezig zijn van parasieten, blijft een
open vraag.

De overeenkomsten en verschillen van mijn uitkomsten met die van Gad-
schieff blijken uit de opgaven. Merkwaardig is, dat Hayem\'s enkele waar-
nemingsuitkomst betreffende het aantal erythrocyten bij zijn zebu, vrijwel
overeenkomt met de bij mijn onderzoek gevonden gemiddelde waarde
bij de volwassen dieren.

Het ligt voor de hand, het haematologische beeld van zebu-bloed, zoals
dat uit ons onderzoek tevoorschijn kwam, te vergelijken met de meer alge-
mene trekken en mogelijke variaties van het bloedbeeld bij runderen, af te
leiden uit de samenvattend refererende of oorspronkelijke mededelingen
van een aantal auteurs, zoals Wirth (blz. 139-140 en 158-159); Gradwohi.
(8); wintrobe (16); Dukes (4); Naegeli (12); Elaine Delaune (i);
Thijn; Ff.rguson, Irwin en Beach (6); Dimock en Thompson (2) en an-
deren.

Het blijkt dan, dat het haematologische beeld van zebu-bloed in grote
trekken past bij wat voor runderen werd waargenomen. In het bijzonder
werd het vrijwel steeds aangetoonde lymphocytaire karakter van het witte
bloedbeeld bij runderen, teruggevonden bij de zebu.

De waarden voor de haemoglobine en de erythrocyten liggen echter bij
onze zebus hoger dan doorgaans voor runderen in de literatuur wordt
opgegeven. Wirth (blz. 139) refereert echter ook enkele onderzoekingen
bij runderen, waarbij voor de erythrocyten (haemoglobine wordt niet ver-
meld) eveneens grotere waarden werden gevonden.

Voorts ligt het percentage monocyten bij de zebus aan de lage-kant. Bij
runderen werden evenwel ook wel degelijk lage monocytcn-waarden aange-
toond, o.a. blijkende uit het onderzoek van Dimock en Thompson. Ik moge
er in dit verband nog op wijzen, dat er een treffende overeenkomst bestaat
tussen het door deze onderzoekers gevonden gemiddelde leucocytaire
differentiële beeld bij runderen (eos. 13,15; basoph. 0,59; neutroph. 30,49;
lymphoc. 54,22; monocyten 1,47) en de door mij bij zebus verkregen uit-
komsten ten aanzien van de procentuele samenstelling van het witte bloed-
beeld (zie tabel III).

Gemiddelden en standaarddeviaties voor de dieren i t/m 5
(alle zebus, ongeacht de leeftijd)

De eosinophielen lopen bij de zebus niet buiten de waargenomen waarden
bij runderen, ■— dit in tegenstelling tot wat Gadschieff kennelijk bedoelde
met zijn in het begin van dit artikel geciteerde opmerking.

Voor de thrombocyten is slechts weinig vergelijkingsmateriaal voorhan-
den, waarbij dan doorgaans ook nog de opgave van de gebruikte methode
ontbreekt. Vergeleken met de gemiddelde waarde, welke Wirth voor run-
deren opgeeft (400 000), is het aantal bij onze zebus aan de lage kant,valt
echter binnen de grenswaarden voor runderen, als vermeld door Wirth
(260 000-700 000). Wintrobe (16) vond echter bij runderen een aantal van
slechts 160000.

De bezinkingssnelheid der rode bloedlichaampjes is bij de zebu laag,
evenals dat het geval is bij runderen (Wirth, Dukes).

De overige uitkomsten vragen in dit verband geen speciale discussie.
Alleen kan nog worden opgemerkt, dat het bij de zebus gevonden gemid-
delde haemoglobine-gehalte per erythrocyt, groter is dan Thijn (blz. 31)
opgeeft voor runderen, dat het echter even beneden de waarden ligt, welke
W\'introbe voor het rund aanhaalt en zelf vond, en practisch gelijk is aan de
waarde, berekend uit Wirth\'s gemiddelden voor de erythrocyten en hae-
moglobine bij runderen.

Tenslotte kan er dan nog op worden gewezen, dat ook bij de jonge zebu
haematologisch in principe hetzelfde werd waargenomen als bij jonge run-
deren, welk feit in het voorgaande reeds ter sprake kwam.

Wij mogen dus wel concluderen dat de uitkomsten, verkregen bij ons
bloedonderzoek bij zebus — behoudens misschien de bij onze dieren ge-
vonden hogere waarden voor haemoglobine en erythrocyten —, passen in
een algemeen haematologisch kader voor runderen.

Mogelijke meer specifieke haematologische bijzonderheden van de zebu,
liggen besloten in de uitkomsten van ons onderzoek, dat overigens nog
slechts een kleine bijdrage tot dit bijzondere probleem en tot meer algemene
vraagstukken der vergelijkende haematologie vertegenwoordigt.

De uitkomsten van haematologische onderzoekingen bij zebus, uitge-
voerd te Bogor (Java, Indonesië), worden medegedeeld.

Tabel II toont de resultaten (gemiddelden en standaarddeviaties), ver-
kregen uit het totale onderzoekingsmateriaal ongeacht de leeftijd (5 zebus,
8 waarnemingsreeksen), terwijl tabel lil de uitkomsten weergeeft, geldende
voor de volwassen zebus (4 dieren, 7 waarnemingsreeksen).

De waarnemingen bij een jonge zebu van 8 maanden staan vermeld in
tabel I onder No. 5.

De resultaten worden besproken en vergeleken met een algemeen haema-
tologisch beeld van het bloed van runderen.

Hematological observations were made on zebus at Bogor (Java, Indonesia). The
results are as follows.

Column I shows the average values and Standard deviations, calculated from the
total observation material, irrespective of the age (5 zebus, 8 series of observations).

In column II the average values and Standard deviations are given, applying to the
adult zebus (4 animals, 7 series of observations).

The results arc discussed and compared with a general bovine hematological picture.

Il est fait mention des résultats des expérimentations hématologiques faites chez
des zébus à Bogor (Java en Indonésie).

Le tableau I montre les résultats (les moyennes et les déviations-types) obtenus de
tous les sujets d\'expérimentation sans préjudice de l\'âge (5 zébus, 8 séries d\'observation),
tandis que le tableau II donne les résultats obtenus pour le zébu adulte (4 animaux,
7 séries d\'observations).

Les observations chez le jeune zébu de 8 mois, sont indiquées dans le tableau I sous
le No. 5.

Les résultats sont traités et comparés à l\'aide d\'une représentation hématologique
générale du sang des bovidés.

Es werden die Resultate von hämatologischen Untersuchungen beim Zeburind be-
kannt gemacht, die zu Bogor (Java, Indonesien) ausgeführt wurden.

Tabelle I zeigt die Resultate (die mittleren Durchschnitts- und Standarddeviationen),
die aus dem totalen Untersuchungsmaterial, ungeachtet des Alters, erhalten wurden
(5 Zeburinder, 8 Wahrnchmungsreihen), wahrend Tabelle II die Resultate wiedergibt,
die für die ausgewachsenen Zebus (4 Tiere, 7 Wahrnehmungsreihen) Gültigkeit hab-n.

Die Wahrnehmungen bei einem jungen, 8 Monate alten Zebu wurden in Tabelle II
unter No. 5 untergebracht.

Weiterhin werden die Resultate besprochen, und mit dem allgemeingültigen häma-
tologischen Blutbild bei Rindern verglichen.

1. Elaine Delaune, Proc. Soc. Exp. Biol, and Medicine, Vol. 41, 1939, biz. 482—483.

3- R. Djaenoedin, Veeartsenijkundige Mededeling No. 48 Ned. Indische Veeartsen-
school), Buitenzorg, 1924.

6. L. C. Ferguson, M. R. Irwin en B. A. Beach, The Journal of Infectious Diseases
Vol. 76, 1945, biz. 24—30.

7. S. S. Gadschieff, Deutsche Tierärztliche Wochenschrift, 40ste Jaarg., 1932, No.
35. ^blz- 55°-

8. R. B. H. Gradwohl, Clinical Laboratory Methods and Diagnosis, 4de ed., Vol. I,
1948, biz. 865.

10. W. Knoll, Zeitschr. f. Mikroskopisch-Anatomische Forschung, Band 30, 1932,
biz. 116—150.

13. J. W. Thijn, Over een naar aanleiding van likzucht ingesteld morphologisch bloed-
onderzoek bij het gezonde en het zieke rund, Proefschrift Utrecht, 1936.

15. L. E. H. Whitby en G. J. C. Britton, Disorders of the Blood, 6de ed., 1950, blz. 625.

17. D. Wirth, Grundlagen einer Klinischen Hämatologie der Haustiere, ade dr., 1950.

Het nemen van een praktijkproef ter vergelijking van verschillende
spermaverdunningsvloeistoffen vergt een grondige voorbereiding en een
nauwgezette organisatie.

Teneinde teleurstellingen, vruchteloze moeite en onnodige kosten te bespa-
ren, en bovenal verkeerde interpretaties te voorkomen, is het noodzakelijk,
met alle voorkomende factoren rekening te houden. Wil men verdunnings-
vloeistoffen vergelijken, dan moet er voor gezorgd worden, dat de omstan-
digheden vergelijkbaar, dus gelijkwaardig zijn. Er zijn vele variabele
factoren in het spel, die de te weten grootheid — in casu het drachtigheids-
percentage in afhankelijkheid van de verdunningsvloeistof —■ sterk beïn-
vloeden. Deze zijn:

Teneinde de invloed van een bepaalde factor na te gaan, zal, strikt ge-
nomen, slechts deze factor uit de proefbuffer mogen verschillen van de
contrólebuffer. Alle andere factoren moeten gelijk zijn. Dit is slechts mo-
gelijk, indien de factoren onafhankelijk zijn, indien er dus geen wissel-
werKingen optreden tussen de verschillende factoren. Deze wisselwerkingen
zijn echter eerder regel dan uitzondering. Er blijft in zulke gevallen niets
anders over dan het medeveranderen van een tweede en zelfs een derde
factor. Men kieze daarvoor echter factoren, die een geringe uitwerking
hebben ten opzichte van het hoofdeffect. Welke factoren men moet kiezen,
late men afhangen van het inzicht, dat men in het probleem verkregen
heeft en van de empirisch gevonden gegevens van enige voorproefjes.

Men wil bijvoorbeeld de invloed van fructose in een eidooier-citraat-
buffer nagaan. Alleen in de factor fructose zal dus, strikt genomen, de proef-
buffer mogen verschillen van de contrólebuffer. Voegt men echter fruc-
tose toe, dan verandert de osmotische waarde. Wil men de osmotische
waarde evenwel constant houden, dan moet een deel van de citraat door
fructose vervangen worden. De buffercapaciteit van de citraat-fructose-
buffer is nu echter geringer dan die van de contröle-citraat-buffer. De
verzuring door de spermiën, die fructose in melkzuur omzetten, wordt in
de citraat-fructosebuffer dus minder sterk opgevangen. Bovendien is het

buffer. De ionen zijn namelijk vervangen door ongeladen deeltjes: de
fructose-moleculen. Hiervan kunnen we weer een zekere invloed op de
membranen van de spermiën verwachten. Onder zekere restricties blijkt
nu, — beoordeeld naar de levensduur en de beweeglijkheid van de sper-

miën —, een verschil van osmotische waarde van meer invloed te zijn dan
een verschil in buffercapaciteit en ionenconcentratie. Het verdient derhalve
de voorkeur een deel van de citraat door fructose te vervangen. Het
complexe hoofdeffect is nu geworden: de invloed van fructose, indien
een deel van de citraat door deze stof vervangen wordt. Door deze
formulering wordt dus het neveneffect bij het hoofdeffect getrokken en
men verkrijgt direct een juist inzicht in de opzet van de proef. In deze
proef kunnen de onafhankelijke nevenfactoren — het percentage eidooier
en de pH in beide buffers zonder meer gelijk gehouden worden. De
eidooier voor beide buffers moet evenwel uit een gezamenlijke hoeveelheid
gemengde eidooier genomen worden, gezien de grote variabiliteit in
cikwaliteit.

Welke methode van verdunnen en afkoelen men ook toepast, de behan-
delingswijze van de spermamonsters in proef- en contr ölebuffer dient
gelijkwaardig te zijn en in hetzelfde tijdsverloop te geschieden.

Dit is één van de factoren, die de grootste variabiliteit veroorzaakt. De
gevoeligheid van het sperma van de éne stier voor een bepaalde factor
kan vele malen groter zijn dan bij een andere stier het geval is. Bij stieren
met ,,zwak" sperma zal een bepaalde milieu-invloed over het algemeen
meer uitwerking hebben dan bij stieren met „sterk" sperma. Teneinde
een indruk te verkrijgen, wat in het algemeen van een verdunningsbuffer
te verwachten is, moeten dus zoveel mogelijk stieren met verschillende
kwaliteiten sperma in een proef betrokken worden.

Na het ejaculeren sterven de spermiën langzamerhand af. Bovendien
loopt de intensiteit van de beweging van de levende spermiën met cle tijd
zichtbaar achteruit. In het algemeen daalt dus de bevruchtingskans met
het ouder worden van de spermiën.

Het verschil tussen twee buffers zal zich op de eerste dag vooral mani-
festeren als gevolg van de aan de spermiën toegebrachte verdunnings-
,,shock"; op de latere dagen mede als gevolg van het verschil in bescher-
mende kwaliteiten van de buffer. Het is dan ook noodzakelijk sperma van
verschillende ouderdom in de proef apart te beoordelen. De „leeftijden"
van de spermiën mogen per inseminatiedag niet te veel uren uiteenlopen
om vergelijkbaar te zijn. Dit geldt speciaal voor de eerste dag, gezien de
sterfte door de verdunnings-,,shock" en gezien de procentueel hogere
sterfte op deze dag in vergelijking met de volgende dagen. Om vergelijk-
baar cijfermateriaal te verkrijgen is het ook nodig ongeveer eenzelfde
aantal inseminaties met sperma van verschillende leeftijd te laten verrich-
ten. Het verschil tussen twee buffers kan namelijk allengs groter worden
of wel kleiner worden, tot zelfs van teken veranderen.

Aangezien de kwaliteit van het sperma van ejaculaat tot ejaculaat ver-
schilt, zowel wat concentratie als wat samenstelling betreft, is het een eerste
vereiste, de „split sample"-methode toe te passen: ieder ejaculaat wordt

over de beide buffers gelijkelijk verdeeld. Aangezien elk ejaculaat als zo-
danig slechts één keer voorkomt en niet, zoals bijvoorbeeld de stier, her-
haald in de proef kan worden ingebracht, is het opsplitsen van de ejacu-
laten wel het meest essentiële punt van de proef. Wordt dit nagelaten, dan
mist men de gelijkwaardigheid, nodig voor de vergelijking.

De kans op bevruchting is afhankelijk van de hoeveelheid goed beweeg-
lijke, levende spermiën, die geïnsemineerd wordt. De dode en slecht be-
weeglijke spermiën moeten dus niet meegerekend worden. De invloed van
het aantal spermiën begint echter pas enigszins merkbaar te worden bij
concentraties onder io.io⁶ spermiën per cc (Salisbury e.a. 1945, 1946 en
1948; Willet e.a. 1949, 1950 en 1952). Een dergelijke concentratie, welke
bij een verdunning van gemiddeld 150 keer wordt verkregen, wordt hier-
te lande in de praktijk vrijwel niet toegepast. Deze factor speelt dus geen
grote rol. Wel neemt echter de gevoeligheid van de spermiën toe met de
verdunningsgraad. Bij een verdunning van 5 tot 10 keer is dit reeds
merkbaar. Dit uit zich speciaal in minder goede verdunnings-
vloeistoffen. Het gebruik van de „split sample"-methode is vooral van be-
lang met betrekking tot de gevoeligheid van de spermiën voor het milieu,
in afhankelijkheid van de concentratie. We hebben dus met een indirecte
concentratie-invloed te maken.

Bij het verdunnen op een gestandaardizeerd aantal goed beweeglijke
spermiën zal de concentratie spermaplasma niet constant zijn. De con-
centratie aan spermiën van het onverdunde ejaculaat is immers variabel.
Het spermaplasma bezit beschermende eigenschappen, onder andere
tegen agglutinatie. Een constante hoeveelheid spermaplasma zal dus dc
variabiliteit in de proef verminderen. Het is echter vrijwel ondoenlijk,
zowel op concentratie levende spermiën, als op concentratie spermaplasma
te stanclaardizeren. Sluit men te dunne en te dikke ejaculaten (beneden
800.1 o⁶ en boven 3000.10\'"\' spermiën per cc) van de proefneming uit, dan
zal de grootste variabiliteit verdwijnen. Overigens blijkt ook hier weer de
noodzakelijkheid van een „split sample"-methode, teneinde deze factor
over beide te onderzoeken verdunningsvloeistoffen gelijkelijk te verdelen.

Behalve de factor stier is de factor inseminator één van de meest varia-
bele. Om deze variabiliteit over beide buffers gelijkelijk te verdelen moet
elke inseminator steeds over contrölebuffer zowel als proefbuffer van ieder
spermamonster beschikken. De inseminator moet dan steeds paren van
gelijke koeien uitzoeken en het éne lid van het paar met proefbuffer, het
andere lid met contrólebuffer insemineren. Zal bijvoorbeeld sperma van
stier A, 3 dagen oud voor een tweede inseminatie gebruikt worden, dan
moet getracht worden, bij de eerstvolgende tweede inseminatie ook sperma
van stier A, 3 dagen oud te gebruiken, maar dan sperma, dat met de an-
dere buffer verdund is. Teneinde de kans tot het vormen van paren waar-
nemingen, zowel per inseminator, als per stier en per ie, 2e, etc. insemi-
natie te vergroten, moet het aantal gebruikte stieren per dag zo gering
gemaakt worden als in de praktijk toelaatbaar is. Bovendien is het wenselijk
een zo klein mogelijk aantal inseminatoren een volledige dagtaak te geven.

Het aanbod van ie, 2e, etc. inseminaties heeft men niet in de hand. Door
aan de eerste twee genoemde factoren, namelijk een beperkt aantal stieren
per dag, en zo weinig mogelijk inseminatoren zoveel mogelijk te voldoen,
zal de kans tot het vormen van gepaarde waarnemingen per ie, 2e, etc.
inseminatie sterk stijgen.

Het verdient aanbeveling, de inseminatoren grondig te instrueren. Voor
het verkrijgen van betrouwbare gegevens is men geheel aangewezen op
het nauwkeurig werken en op het verantwoordelijkheidsbesef van deze
functionarissen. Indien elke keer een lijst meegegeven wordt van het uit-
gedeelde sperma, kan door aantekening op de lijst door de inseminator
een goed beeld verkregen worden van de gewenste inseminaties. Bovendien
kan dan bij een controle achteraf nogmaals op de noodzaak van gepaarde
waarnemingen en op de wijze hoe deze combinaties zoveel mogelijk te
verkrijgen zijn, gewezen worden.

De kans op bevruchting is, behalve van de stier en de behandeling van
het sperma, ook afhankelijk van cle koe. Zoals in de praktijk ook blijkt, is de
bevruchtingskans bij een eerste inseminatie groter dan bij een volgende.
Bij een tweede en volgende inseminatie heeft men ten dele koeien uitge-
zocht, die in het algemeen slechter „aanslaan", dus steriele koeien, „vuile"
koeien en dieren waarbij vroege embryonale sterfte optreedt. In de prak-
tijk wordt bij de administratie het inseminatiegetal meestal genoteerd,
zodat deze gegevens altijd apart te bewerken zijn.

Naast de opgesomde factoren, zijn er nog vele andere, die het proef-
resultaat min of meer kunnen beïnvloeden. In de praktijk zal het echter
bezwaarlijk zijn met deze factoren rekening te houden. Hieronder vallen:

De invloed van de leeftijd van de koe. Van oude koeien kunnen wij een
verlaagde vruchtbaarheid verwachten (Tanabe en Salisbury 1946,
Stegenga 195 i).

De invloed van de oestrus bij de koe. De kans op bevruchting is het
grootst ongeveer 17 uur voor de ovulatie, of wel ongeveer 6 uur voor het
einde van de bronst. (Nalbandov 1942, Barrett en Casida 1946, Trim-
berger 1948, Marion e.a. 1950, Smith 1953).

Voor de spermiën is het penetratievermogen van de mucus uit de cervix
het grootst van 8 tot 4 uur vóór de afloop van de bronst (Herman en Hor-
ton, 1948). Worden de inseminaties ongeveer in dezelfde periode van de
bronst uitgevoerd, dan zal een vergelijking van de resultaten meer be-
trouwbaar zijn.

De invloed van het tijdsinterval tussen afkalven en de eerstvolgende
inseminatie. De eerste 60 dagen na het afkalven is het conceptievermogen
van de koe ongeveer 30% lager. (Stegenga, 1951, Milk Marketing Board,
Production Division Report 1951, Sharnon e.a. 1952).

De invloed van het seizoen wordt opgevangen bij het gebruik van de
„split sample"-methode.

Deze laatstgenoemde factoren komen dus neer op een verschil in be-
vruchtingskans van de koeien. Indien zoveel mogelijk paren van koeien
in dezelfde physiologische conditie worden gebruikt, zal een verschil in
bufferkwaliteit het best tot uitdrukking komen.

Voor het bewerken van de waarnemingsuitkomsten is een toetsings-
methode uitgewerkt door Ir. J. J. Bezem (1954), die berust op een sequente
analyse. Tijdens de proef reeds kunnen de waarnemingsuitkomsten op
eenvoudige wijze verwerkt worden. Het aantal waarnemingen is niet van
te voren vastgesteld. Zodra een significant verschil verkregen wordt lussen
proef- en contrólebuffer, kan de proef afgebroken worden. Zodoende
loopt men niet de kans te weinig of te veel waarnemingen te verrichten.

Bij de vergelijking van de buffers kan men uitgaan van het drachtig-
heidspercentage, vastgesteld aan de hand van de geboorteberichten. Dit
is zeker de zuiverste methode. Helaas kan men dan de uitkomst van
een proef op zijn vroegst pas een jaar later vaststellen. Het is efficiënter
de 60 dagen „non return rate" te gebruiken. In dit geval heeft men ook
meer aan de sequentie analyse. Achteraf kan altijd nog een correctie aan-
gebracht worden aan de hand van de geboorteberichten.

Het niet in alle opzichten kunnen voldoen aan de strenge eisen van ge-
lijkwaardigheid mag geen bezwaar zijn voor het uitvoeren van een proef.
Duidelijke verschillen in drachtigheidspercentages, — in cle grootte-orde
van ± 5% — , zullen snel tot uitdrukking komen. Ongeveer een 2000
inseminaties zullen nodig zijn om een significant verschil te verkrijgen,
indien men de belangrijkste factoren in het oog houdt. Hoe meer
factoren echter verwaarloosd worden, des te meer waarnemingen zullen
er nodig zijn om tot een gerechtvaardigde conclusie te komen. De kans
op het verkrijgen van een significant verschil tussen proef-en controle-buffer
wordt bovendien geringer.

Het steekhoudend vergelijken van verdunningsvloeistoffen voor stieren-
spermiën aan cle hand van drachtigheidspercentages vereist vergelijkbare
omstandigheden.

ie. De verschillen tussen proef- en contrólebuffer moeten, voor zover mo-
gelijk, beperkt zijn tot de te onderzoeken factor. Alle onafhankelijke
nevenfactoren moeten gelijkwaardig zijn.
2e. De „split sample"-methode moet onvoorwaardelijk op elk gebruikt
ejaculaat toegepast worden, teneinde de variabele stier- en sperma-
invloeden over beide vloeistoffen gelijkelijk te verdelen. De behandeling
van het sperma na het opsplitsen in twee delen moet gelijkwaardig zijn.
3e. Het vormen van gepaarde waarnemingen is gewenst. De inseminator
zal dus beide verdunningsvloeistoffen tezelfdertijd moeten hanteren
en hiervoor zoveel mogelijk paren van koeien moeten uitzoeken, die
in dezelfde physiologische conditie verkeren. In de praktijk zal het
echter bezwaarlijk zijn, met deze factor rekening te houden.

A valid comparison of buil sperm diluents measured 011 the conception rate requires
comparable conditions.

1. The diflferences between experimental and control-diluent have to be limited as
many as possible to the factor testcd. All other independent factors have to be equivalent.

2. To spread the variable bull and sperm effects equally over the diluents used, the
split sample method has to be applied unconditionally on each ejaculate. The treatment
of the diluted sperm samples after dividing into two portions has to be equivalent.

3. It is advisable to take the observations in pairs to eliminate the many variable
factors. Therefore the inseminator has to handle both diluents at the same time. He
has also to choose, as many as possible, pairs of cows in the same physiological condition.

La comparaison en pratique de tampons utilisés pour la dilution du sperme de taureau.

Une comparaison de tampons utilisés pour la dilution du sperme de taureau, effectuée
en tenant compte du pourcentage de gestation, exige pour qu\'elle soit valable, des
circonstances comparables.

1. Les différences entre le tampon expérimental et le tampon de contrôle doivent
être limitées, autant que possible, au facteur étudié. Tous les facteurs de second ordre
et indépendants du premier doivent être équivalents.

2. La méthode de ,,split sample" doit être appliquée inconditionnellement à chaque
éjaculat afin de distribuer aux deux tampons les mêmes influences variables du taureau
et du sperme. Après la division en deux parts le traitement du sperme doit être exac-
tement pareille.

3. Il est recommandable de faire les observations par paires. Alors l\'inséminateur
devra manier les deux tampons simultanément. Il faut qu\'il choisisse autant que possible
des paires de vaches s\'accordant en ce qui concerne la condition physiologique générale.

Néanmoins en pratique il est souvent impossible de remplir cette condition. La varia-
bilité progressive d\'une telle population de vachcs nécessite pour des conclusions justi-
fiées un nombre plus élévé d\'observations. Cependant, dans ce cas là, la probabilité
d\'obtenir une différence significative entre le tampon expérimental et le tampon de-
contrôle diminue en même temps.

Ein stichhaltiger Vergleich von Verdünnungsflüssigkeiten für Bullenspermien, ge-
messen an den Trächtigkeitsprozentsätzen der Kühe, erfordert vergleichbare Umstände.

1. Die Unterschiede zwischen Probe- und Kontrollflüssigkeit müssen sich, so weit
wie möglich, auf den geprüften Faktor beschränken. Alle unabhängigen Faktoren müssen
gleichwertig sein.

2. Aufjedes Ejakulat muss unbedingt die „split sample"-Mcthode angewendet werden,
damit die variabelen Bullen- und Sperma-Einflüsse gleichmässig über beide Flüssig-
keiten aufgeteilt werden. Nach der Aufspaltung müssen beide Teile des Spermas in
genau gleicher Weise behandelt werden.

3. Es ist ratsam die Beobachtungen paarweise zu machen. Der Besamungstechniker
muss also dafür sorgen, dass beide Verdünnungsflüssigkeiten während seiner Runde
vorhanden sind. Er muss so viel wie möglich Paare von Kühen auswählen, die sich im
gleichen algemeinen physiologischen Zustand befinden.

In der Praxis wird es manchmal unmöglich sein, die letzte Bedingung zu erfüllen.
Wegen der grösseren Variabilität in der Kühepopulation braucht man in diesem Fall
mehr Beobachtungen um eine gerechtfertigte Folgerung ziehen zu können. Die Wahr-
scheinlichkeit eine signifikante Differenz zwischen Probe- und Kontrollflüssigkeit zu
finden wird jedoch abnehmen.

Barrett, G. R. and Casida, L. E.: Time of insemination and conception rate in
artificial breeding; J. Dairy Sci. 29, 556, 1946.

Bezem, J. J.: Een sequente toets voor het onderzoek van verdunningsmiddelen voor
kunstmatige inseminatie ; Intern rapport I.V.O., T.N.O. 1954.

Herman, H. A. and Horton, O. H.: Spermatozoa behaviour in bovine cervical
mucus at varying stages of estrus; J. Dairy Sci. 31, 679, 1948.

Marion, G. B., Smith, V. S., Wiley, T. E. and Barrett, G. R.: The effect of sterile
copulation on time of ovulation in dairy heifers; J. Dairy Sci. 33, 885, 1950.

Nalbandov, A. and Casida, L. E.: Ovulation and its relation to estrus in cows;
J. Animal Sci. 1, 189, 1942.

Salisbury, G. W., Elliott, J., and Vandemark, N. L.: Further studies of the effect
of dilution rate on the fertility of bull semen used for artificial insemination; J. Dairy
Sc . 28, 233, 1945.

Salisbury, G. W.: Fertility of bull semen diluted at 1 : 100; J. Dairy Sci. 29, 695,
1946.

Salisbury, G. W. and Bratton, R. W.: Fertility level of bull semen diluted at 1 : 400
with and without sulfanilamide; J. Dairy Sci. 31, 817, 1948.

Sharnon, F. P., Salisbury, G. W. and Vandemark, N. L.: The fertility of cows
inseminated at various intervals after calving; J. Animal Sci. 11, No. 2, 1952.

Smith, G. F.: Artificial breeding and reproduction in the male and female bovine;
British Agric. Bull, 6. 93, 1953.

Stegenga, Th.: De kunstmatige inseminatie in ons land in 1949,; Tijdschrift v.
Diergeneeskunde, 76, 109, 1951.

Tanabe, T. and Salisbury, G. W.: The influence of age on breeding efficiency of
dairy cattle in artificial insemination; J. Dairy Sci. 29, 337, 1946.

Trimberger, G. W.: Breeding efficiency in dairy cattle from artificial insemination
at various intervals before and after ovulation; Res. Bull. Neb. Agric. Exp. Sta. 153,
26, 1948.

Willett, E. L.: Fertility of bull semen diluted from 1 : 100 to 1 : 300; J. Dairy Sci.
32, 722 (P 58), 1949.

Willett, E. L.: Fertility and livability of bull semen diluted at various levels to
1 : 300; J. Dairy Sci. 33, 43, 1950.

Willett, E. L. and Larson, G. L.: Fertility of bull semen as influenced by dilution
level, antibiotics, spermatozoan numbers and the interaction of these factors; J. Dairy
Sci. 35, 899, 1952.

Dezer dagen ontving de Veeartsenijkundige Dienst bericht betreffende
een geval van Teschener ziekte, dat voor de eerste maal in het Duitse
Bondsgebied was vastgesteld, en wel te Darmstadt.

Aangezien hieruit blijkt dat deze ziekte zich in de richting van West-
Europa verplaatst, komt het ons wenselijk voor, hier een en ander omtrent
haar aard mede te delen.

De Teschener ziekte, welke voor het eerst in Tsjechoslowakije ontdekt
werd (1930), komt, voor zover bekend, uitsluitend bij varkens voor. Even-
als bij vele andere infectieziekten heeft men ook hier een acute, sub-acute
en een chronische vorm.

De ziekte wordt veroorzaakt door een neurotroop virus, behorende tot
de rubriek der kleine virus 15 millimicron), dat de basale gedeelten
van de hersenen, de kleine hersenen, de bulbus en de medulla spinalis
aantast. Van deze laatste weer overwegend het lendenmerg. Verlammings-
verschijnselen treden het meest op de voorgrond.

In de eerste plaats wordt de grauwe substantie van hersenen en rugge-
merg aangetast en wel het eerst de voorste hoornen, hetgeen aanleiding
is geweest om de Teschener ziekte met de poliomyelitis van de mens te
vergelijken.

Echter, hoewel er vele punten van overeenkomst tussen beide ziekten
bestaan, is generlei verwantschap tussen het virus van poliomyelitis en
dat van Teschener ziekte kunnen worden vastgesteld.

De klinische symptomen, welke na een incubatieperiode van 1—4 weken
optreden, zijn: koorts (40—41° G), matheid, vermindering van eetlust
en wankele bewegingen van het achterstel (verklaarbaar uit het feit dat
in vrijwel 100 % van de gevallen het lumbaalmerg is aangetast). Er be-
staat meestal een geringe paralyse.

Vooral in de aanvang der epizoötie en bij jonge dieren verloopt de
ziekte vaak acuut, met in hoofdzaak encephalitis, welke in 70—80 % der
gevallen in 1—3 dagen met de dood eindigt.

Bij de ziektevormen met langzame ontwikkeling heeft de paralyse
een progressief karakter en bereikt de tot dusver intacte ledematen. Het
dier blijft dan met decubitus liggen, totdat het comateus wordt of wel
sterft aan bulbaire storingen.

Voor de differentieel diagnose komt voornamelijk varkenspest in het ge-
ding en zal het dikwijls nodig zijn een histologisch onderzoek te verrichten
van verschillende gedeelten van het centraal zenuwstelsel, waarbij voor
dit onderzoek speciaal de aandacht te vestigen is op het lendenmerg, de
kleine hersenen en de hersenschors.

Bij Teschener ziekte zijn de ontstekingsreacties in het Centraal zenuw-
stelsel evident vanaf het begin, terwijl die van varkenspest meestal enige
dagen later optreden.

injectie van gefiltreerde emulsie van hersenen of ruggemerg, afkomstig
van een dier dat op het hoogtepunt der ziekte was (verlamming hoge
temperatuur), of door intranasale besmetting.

Alle pogingen om konijnen, muizen, schapen of apen te infecteren zijn
tot heden mislukt.

De natuurlijke infectie vindt hoogstwaarschijnlijk plaats via de neus,
door het snuffelen aan besmette faeces. In urine en andere lichaamsvochten
(neusuitvloeiïng, bloed, gal, speeksel) heeft men volgens Fortner (Robert
KocH-Instituut te Berlijn) het virus niet kunnen aantonen.

Het doorstaan van Teschener ziekte laat volgens sommige onderzoekers
geen of bijna geen immuniteit achter. De distributie der ziekte naar de
leeftijd wijst echter wel op de mogelijkheid van immuniteit.

Op besmette bedrijven kan volgens Duitse ervaringen het sterftecijfer
tot 50 %, in sommige gevallen zelfs hoger zijn.

Een der eerste onderzoekers, Klobouk, heeft een vaccin bereid door
aan emulsies van centraal zenuwweefsel carbolzuur toe te voegen. Hier-
mede werden volgens sommigen goede resultaten behaald.

Naar het voorbeeld van mond- en klauwzeer, bereidde Traub een
aluminium-adsorbaat vaccin.

In Yoego-Slavië bereikte men goede resultaten met dit vaccin, echter
niet op reeds besmette bedrijven.

De Directeur van het Staatsveeartsenijkundig Onderzoekingsinstituut
te Amsterdam zal het zeer op prijs stellen van eventueel voorkomende ver-
dachte gevallen van Teschener ziekte, vers materiaal ter onderzoek te mogen
ontvangen in de vorm van een ongeopende schedel en van ruggemerg
(liefst intact lendenmerg), zodanig verpakt, dat geen gevaar voor smetstof-
verspreiding bestaat (verzending in een met 1 % formol gedrenkte doek).

Voor ambtenaren bet rokken bij de Vleeskeuring gelden de volgende over-
wegingen.

Aangezien bij deze ziekte de ernstige verschijnselen tijdens het leven
niet in overeenstemming zullen zijn met de geringe macroscopisch waar-
neembare afwijkingen na de slachting, kan de beoordeling van dergelijke
varkens plaatsvinden volgens het bepaalde in paragraaf 1, groep C, van
artikel 1 van het keuringsregulatief, waarbij afkeuring of verkoop in het
klein onder toezicht tot de mogelijkheden behoren.

Indien tot verkoop over de vrijbank zou kunnen worden besloten, ver-
dient het aanbeveling gebruik te maken van het bepaalde in artikel 54
van het Koninklijk Besluit van 5 Juni 1920, S. no. 285, en tot sterilisatie
van het vlees over te gaan ter voorkoming van verspreiding van smetstof.
Ook verder zullen de nodige ontsmettingsmaatregelen niet achterwege
moeten worden gelaten, waarbij het gebruik van natronloog 1 a 2 %
wordt geprefereerd.

Maatregelen zijn in overweging om deze ziekte ter voorkoming van
verspreiding van besmetting onder de bepalingen van de Veewet te brengen.

Vraag: Daar ik bij dc vlekziekte der varkens steeds serum en penicilline inspuit,
zou ik gaarne willen weten of bij een vermenging van vlekziekteserum met depót-
penicilline (b.v. 10.000 E. c/c en bewaring bij kamertemperatuur) de penicilline
zijn werkzaamheid behoudt voor langere duur en zo ja, hoe lang dit mengsel dan
bewaard kan blijven.

Antwoord: Bij vermenging van vlekziektcserum met depötpenicilline en bewaring
bij kamertemperatuur zal er rekening mede moeten worden gehouden, dat de penicil-
line slechts voor enige dagen zijn werkzaamheid behoudt.

Exacte gegevens over de duur en mate der houdbaarheid zijn ons echter niet bekend.
Deze zouden proefondervindelijk moeten worden nagegaan.

Daartoe in staat gesteld door de gelden van de E.C.A. en uilgenodigd door het Federale
Ministerie van Landbouw te Washington, maakte een Nederlandse groep veevocdings-
deskundigen ccn studiereis door een deel van de Ver. Staten van Noord-Amerika.
Deze groep bestond uit de Heren Dr. J. Grashuis, A. M. Frens, Ir. S. Ivvema en W.
Nagtzaam. De in dit verslag beschreven studiereis werd in het najaar van 1951 onder-
nomen in het kader van de T.A.-reizen onder supervisie van de ECA. Het doel was
om in gebieden, die het best vergelijkbaar zijn met Nederland de praktijk der veevoeding
te bestuderen en bovendien op de hoogte te komen met de methoden, die bij de voor-
lichting op veevoedingsgebied in de V.S. worden gevolgd. Tenslotte werd op verschil-
lende universiteiten en onderzoekingsinstituten getracht een inzicht te krijgen in de
problematiek en de stand van de wetenschappelijke onderzoekingen op het gebied der
veevoeding. Hiervoor was de groep in de gelegenheid gesteld in de laatste periode van
het verblijf in dc Verenigde Staten deel te nemen aan de jaarvergadering van de American
Society of Animal Production. Deze jaarvergadering te Chicago heeft het karakter
van een groot congres, waarop onderzoekers uit alle staten der Unie bijeenkomen om de
nieuwste gegevens op het gebied der veevoeding en veehouderij uit te wisselen.

Bezocht werden de volgende staten: Connccticut, Vermont, New York, Ohio,
Michigan, Wisconsin en Missouri.

Voor de eigenlijke rondreis begon kreeg de groep de gelegenheid zich te oriënteren
op het federale onderzoekingscentrum te Beltsville (Maryland). Bezocht werden dus
gebieden in de N.O., uitsluitend consumptiemelk producerende streken, rond de grote
meren, waar ook wel zuivelproducten gefabriceerd worden en meer varkenshouderij
voorkomt, en de centraal gelegen staat Missouri, waar mais- en gierstbouw van grote
betekenis zijn voor het karakter van de veevoeding.

Dc brochure bevat tal van lezenswaardige bijzonderheden en is geïllustreerd met
15 fraaie photo\'s.

Het doel van het Instituut voor Veeteeltkundig Onderzoek T.N.O. (I.V.O.) is het
verrichten van onderzoek op het gebied van de dierlijke productie, in samenwerking
met en ter aanvulling van de overige instellingen, die in Nederland op dit terrein werk-
zaam zijn.

Het verslag geeft een overzicht van de vele belangrijke onderzoekingen, die verricht
zijn, o.a. physiologisch spermaonderzoek en andere onderzoekingen, betreffende de
K.I. (het Instituut beschikt daartoe over de voormalige stallen van het Rijksinstituut
voor de Volksgezondheid aan de Oostbroeksche laan), onderzoek over antithyreoide
stoffen, paardenfokkerij, sporenelementen, drachtigheidsdagnostiek, kiemsterfte bij het
broeden, bijenonderzoek enz. Een aparte werkgroep, waarin ook vertegenwoordigers
van de vleesindustrie, houdt zich bezig met de zachtheid van bacon.

Behandeling van steriliteit met Antibiotica. Fincher M. G., Vet. Med., Vol.
XLII, 5, 1952-

Fincher geeft een overzicht betreffende de steriliteitsbehandeling bij het rund.
Sexuele rust gedurende enkele maanden na de partus, vooral na de abnormale partus,
wordt aangeraden. Hij ontraadt het laten dekken korter dan 80 k 120 dagen na de partus.
Verslapping van de vulva kan een steriliteitsoorzaak zijn, deze dient operatief behandeld
te worden (operatie van Casi.ICK).

Bij de bespreking van het vaginaal onderzoek wijst hij op het grote belang van zinde-
lijk werken. In gevallen van trichomoniasis zou de vagina-mucosa ruw aanvoelen. Bij
voldoende ervaring zou de drachtigheidsdiagnosc reeds op de 30c k 40e dag zijn te
stellen. Fincher rekent het niet kunnen diagnosticeren na de 45e dag als een kunstfout.
(criteria: aanwezigheid van het C. luteum, pulsatie van de uterusarterie, en palperen
van de vruchtvliezen).

De schrijver staat zeer sceptisch tegenover de behandeling van de uterus met Sol.lugoli.
,,It is my personal opinion that little harin or good has followed such treatment". Zelfs
meent hij, dat cysteuze veranderingen aan de salpinx het gevolg ervan kunnen zijn.
Hij geeft de voorkeur aan vaginale behandeling o.a. met acriflavine eventueel aangevuld
met hormoonbehandeling.

Voor vibriosis passen verschillende auteurs (Mc-Auliff, Easterbrooks en Plastridge)
intra-uterine behandeling met streptomycine en penicilline, gecombineerd, toe. Woelf-
fer wendde ook tyrotliricine aan.

Verscheidene clinici injiciëren 200.000 E kristallijne penicilline in 10 emm water direct
in de uterus 8 & 10 uur vóór de dekking. Het is beter gedurende de éne oestrus te behan-
delen en pas de volgende te laten dekken, met het oog op bloedingen van uterus of
cervix ten gevolge van de behandeling. Echter is behandeling zelfs nog 3 dagen na de
dekking mogelijk. Volgens Salisbury c.s. zou dit ook al 10 minuten na de dekking mo-
gelijk zijn.

De schrijver gebruikt 1 a 2 gram streptomycine plus 200.000 tot 500.000 E penicilline
in 20 k 100 ccm physiologische oplossing, enkele dagen tot 3 weken vóór de dekking.

Men moet niet trachten een koe te doen bevruchten, die korter dan 10 dagen van
te voren met penicilline in een olieachtige basis intra uterum is behandeld.

Ten slotte wijst de schrijver er nog op, dat zijns inziens, ondanks de nieuwere anti-
biotica, behandeling met acriflavine waardevol blijft en dat hormonale therapie niet
dient veronachtzaamd te worden.

Onderscheid tussen Brucella-titers door enting en door infectie. Barner
R. D., Oberst F. H., Atkeson F. W., J. A. V. M. A., Vol. 122, 302, 1953.

Ter onderscheiding van agglutinatie-titers tengevolge van Brucellose- en tengevolge
van Strain 19-enting geven Barner c.s. aan, een diagnostische enting met gedode
cultuur te verrichten. Alleen bij agglutininen tengevolge van enting stijgt de titer na deze
injectie. Het is noodzakelijk hiervoor wekelijks bepalingen te doen en wel 3 x vóór en
3 x na de enting.

De Veterinaire Professie in Amerika. Blood, B. D., J. A. V. M. A., Vol. 122,
266, 1953.

Blood geeft een overzicht van de veterinaire professie in Noord-, Midden- en Zuid-
Amerika met uitvoerige cijfers. Bij deze cijfers is een herleidingseenheid „dier" toegepast,
waarbij 1 rund of 1 paard een eenheid zijn, resp. 3 lama\'s, 5 schapen, 5 geiten, 5 varkens,
100 stuks pluimvee. Honden en katten zijn niet opgenomen.

Hieraan zij slechts ontleend, dat de Nederlandse Antillen beschikken over één dieren-
arts met 26000 „animals units", en Suriname over 2 dierenartsen met leder 32000
„animal units", terwijl in de U.S.A. per dierenarts 7235 „units" zijn.

Microbiologische-physiologische veranderingen samenhangende met acute
indigestie van schapen. Hungate R. E., Dougherty R. W., Bryant M. P., Cello
R. M., Cornell Vet., Vol. XLII, 4, 1952.

Hungatf, c.s. deden proeven met pcnsfistel-schapen, waarbij de pensfistel door een
pelotte kon worden gesloten. Indien de schapen plotseling op een dieet met veel graan
of veel glucose werden gebracht, had dit grote veranderingen in de pensflora ten ge-
volge. De cellulose-vergistende bacteriën verminderden, de protozoën werden gedood,
het aantal Gram-positieve bacteriën vermeerderde. De penswerking wordt verminderd
of stilgelegd. De dieren stierven indien zij niet werden behandeld. De hoeveelheid niet-
vluchtige zuren vermeerderde, de vluchtige zuren verminderden. Deze zuurvorming
zou veroorzaakt worden door Streptococcus bovis, die melkzuur vormt.

Het gelukte door toediening van melkzuur of azijnzuur de penswerking stil te leggen,
zonder dat echter een dodelijk ziektebeeld werd opgewekt.

Wanneer de pensinhoud van een ziek schaap werd verwisseld met die van een gezond
pcnsfistelschaap verbeterde de toestand van het eerste dier, terwijl het tweede dier een
indigestie kreeg.

An instrument for collecting samples from the reproductive tract of cows
for bacteriological study. A. H. Frank and J. H. Bryner. J. A. V.M.A., 1952, 121,
p. 97—98.

Beschrijving van een instrument ter verkrijging van materiaal voor bacteriologisch
onderzoek van elk gewenst deel van de vagina of uterus van de koe.

De kans, dat dit materiaal geïnfecteerd wordt door contact met andere delen van het
gcnitaalapparaat, zou volgens schrijvers mininaal zijn.

Proeven met Newcastle Disease Virus. Levine P. P., Fabricant J. Cornell Vet.
XLII, 4, 1952.

Levine en Fabricant vergeleken de pseudovogelpest-enting met levend vaccin
(neusdruppel en prikmethode) met de vaccinatie met gedood aluminiumhydroxyde-
vaccin. In tegenstelling met de levende vaccins gaf het gedroogde vaccin geen beschut-
ting tegen experimentele besmetting.

Beharuleling van Anthrax met Terramycine. Bailey W. W., J. A. V. M. A.,
Vol. 122, 305, 1953.

Bailey paste bij anthrax terramycine-therapie in 65 gevallen (paarden en runderen)
met succes toe. Hij meent, hiermede betere resultaten te hebben verkregen dan met
penicilline. De terramycine werd in een lo%-oplossing intraveneus gegeven, dosis
2 mgr. per ,,lb" lichaamsgewicht de eerste dag, daaropvolgende dagen 1 mgr. per ,,lb".
(intraveneuze injecties bij anthrax vormen een gevaar voor bezoedeling van de omgeving.
Ref.).

Oorzaak en behandeling van Acetonaemie bij runderen. Christian A. B.,
Segard C. P., J. A. V. M. A., Vol. 122, 479, 1953.

Giiristian en Segard bereikten goede resultaten bij acetonaemie met AC\'l\'H therapie
(vergelijk ook Talsma, T. v. D. 1953, blz. 122, Ref.).

Aangezien bij de mens een belangrijke besparing aan ACTH kon worden verkregen
door combineren met aspirine, probeerden zij een combinatie van 20 eenheden ACTH
intramusculair eenmaal, gecombineerd met 4 x daags 4 gram aspirine per os gedurende
3 dagen (aan de aspirine waren nog 400 eenheden Vitamine C en 4 mgr. Vitamine K
toegevoegd.). Hiermede zouden goede resultaten zijn verkregen.

Hyaluronidase is een enzym, dat de penetratie van verschillende substanties in de
weefsels vergroot.

Roberts voegde deze stof aan uierinfusies bij runderen toe, zonder dat de resultaten
van de behandeling erdoor verbeterd werden.

Bij toevoeging aan subcutane calciumgluconaat-injecties werd de difiusie van de
injectie sterk versneld, zodat na injectie van £ 1 op één plaats de zwelling na 30 & 40 mi-
nuten verdwenen was.

Het prikkelend effect van chloralhydraat en magnesium-sulfaat bij subcutane injectie
werd er niet door opgeheven.

Bij toevoeging aan procaïne (in analogie van toepassing in de humane geneeskunde)
bleek vooral voor diepe anaesthesie van de musculatuur deze toevoeging voordeel
op te leveren.

De Camp Test bij identificatie van Streptococcus Agalactiae. Murphy J. M.,
Stuart O. M., Reed F. I., Cornell Vet. XLII, i, 1952.

Christie, Atkins en Munch-Petersen (1949) beschreven een phenomeen, dat door
Murphy c.s. daarom als C.A.M.P.-test wordt aangeduid. Dit deed zich voor indien
bepaalde streptococcen in symbiose met bepaalde staphylococcen op schapenbloedagar
groeiden. Zij namen dit het eerst bij toeval waar in mengculturen. Hiervoor waren nodig
,,a[3" staphylococcen, d.w.z. staphylococcen, waarvan de (3 haemolytische zone was
omringd door een donkere zone. De bepaalde streptococcen gaven alleen bij groei in
deze donkere zone een complete haemolyse. Het bleek dat dit alleen bij gebruik van
schapen- en runderbloed mogelijk was. Verder bleek niet ieder schaap of rund geschikt
om bloed te leveren, daar dikwijls p-antitoxinen aanwezig waren.

629 streptococcen-culturen uit melk werden onderzocht. Van 322 culturen, die als
Str. agalactiae waren gedetermineerd, gaven 311 (96.6%) een positieve reactie en 11
(3.4%) geen reactie.

Van 261 Str. u£«m-culturen gaven er 222 (85.1%) geen reactie en 39 (19.9 %) een
geringe reactie. 46 Str. dysgalactiae-st3.mm.en gaven geen reactie. (Ook Fey (Schw. Arch.
Thk. 95 247 (1953) vermeldt zeer gunstige resultaten. Ref.).

Over Vibrio Fetus-infectie. Roberts S., J. A. V. M. A. Proceedings Book 1952
334-336.

In de natuurlijke lichaamsopeningen (mond, anus, vagina, preputium en neus)
worden vele vibrionen aangetroffen, aldus Roberts. De bacteriologen beschikken niet
over routinemethoden om uit te maken welke vibrionen Vibrio fetus zijn. De enige bron
van reinculturen van Vibrio fetus is dc maag of de weefsels van foeten. Daar vele koeien
van nature immuun zijn, is experimentele infectie zeer moeilijk. Onder laboratorium-
condities kan Vibrio fetus snel zijn pathogeniteit en antigeen-structuur verliezen. Het
organisme groeit slecht en langzaam en isolatie uit besmet materiaal is onzeker. Het
komt daardoor, dat, wat betreft vibriosis, de regels van Koch nooit volledig vervuld
zijn.

Verscheidene symptomen van vibriosis komen ook bij ander geslachtsziekten en bij
trichomonasis voor, zodat de mogelijkheid van een laatste infectie bij het maken van
een diagnose dient te worden uitgesloten

Hoewel Nederlandse en Engelse onderzoekers anders hebben beschreven, is Vibrio
fetus in vitro vrij resistent tegen penicilline. In de Verenigde Staten wordt voor indivi-
duele behandeling van besmette koeien o 5 & 1 gram streptomycine intra uterum toe-
gepast, opgelost in water, in physiologische zoutoplossing, in olie of in natriumsulfo-
namidc-solutie. Penicilline kan worden toegevoegd. Al deze oplossingen kunnen worden
toegepast 1 k 3 weken voor de dekking, de waterige oplosingen zelfs 4 4 6 uur van te
voren.

Pathogeniteit van de bacil van Whitmore. Lajudie P. de, Brygoo E. R., Ann.
Inst. Past. 85, gg, 1953.

Sedert Fletcher in 1913 de bacil van Whitmore (en Kushuawami) = pseudomal-
leus bacil = Malleomyces pseudomalleï (verwekker van pseudo-malleus of melioidosis bij
de mens in Zuid-Azië) uit een epizoötie van kleine proefdieren had geïsoleerd en sinds-
dien sporadisch gevallen door Stenton en Fletcher bij cavia, konijn en rat zijn be-
schreven, wordt de melioidosis als een natuurlijke knaagdierziekte beschouwd.

(w.o. alleen Delbove en Reynes 20.000 ratten). Anderzijds heeft men de bacil geïso-
leerd uit hond, kat, rund, paard en varken.

Terwijl Lajudie en Brygoo in Saigon in 3 jaar tijd 15 gevallen bij de mens waarnamen,
hebben zij geen enkel geval van spontane melioidosis bij konijnen, caviae, muizen, apen
en buffels, die zij als laboratoriumdier hadden, noch bij ratten, die zij voor pestonder-
zoek ontvingen en bij varkens vastgesteld. Zij geven uitvoerige beschrijvingen van de
experimentele pathogeniteit voor proefdieren.

De bestrijding van de besmettelijke ziekten in de Scandinavische landen wordt ten
voorbeeld gesteld aan die in de U.S.A. Volgens Yohe zouden b.v. in Noorwegen alleen
nog vibriosis en mastitis voorkomen, daarentegen geen varkenspest, trichiniose, New-
castle-diseasc, vogelcholera en rabies. Strenge maatregelen zijn genomen tegen brucel-
lose, tuberculose en anthrax. De radicale wijze van uitroeiing door afslachting wordt
geprezen. Echter hebben deze landen niet de grote verplaatsingen door de handel,
zoals de U.S.A. (en Nederland Ref.) die kennen.

Filtreerbare tumor van een kip, Pellisier A. en Bories G., Ann. 1\'Inst. Pasteur,
T. 85, No. 2, 217, 1953.

Pelissier en Bories constateerden bij een jonge Sussexhen een ulcereuze tumor aan een
poot met metastasen in het peritoneum, de lever, de pleura, de longen, het pericard
en de nieren.

Histologisch stelden zij de diagnose histioxanthosarcoom. Deze tumor bleek op proef-
kippen over te spuiten, zowel met gefiltreerd als met ongefiltreerd materiaal; echter
ontstonden alleen kleine plaatselijke tumoren op de entplaats. Zij geven een uitvoerig
overzicht van de literatuur betreffende overspuitbare tumoren bij hoenders.

Rabies in Iowa. Hendricks S. L., Garratt H. U., J. A. V. M. A. Vol. 122, 474,
1953-

In de staat Iowa bestaat het rabiesreservoir voornamelijk uit 2 soorten skunks, welke
dieren vrij resistent zijn, zodat zij na het begin van de klinische symptomen nog geruime
tijd in leven blijven en dan zelfs bij lichte dag mensen aanvallen.

In de eerste maanden van 1952 werden 34 dolle honden en 96 dolle skunks gesigna-
leerd. Aangezien de enting van mensen met handelsentstof geschiedt, waren geen juiste
gegevens over het totaal aantal geënte (= gebeten) mensen te verkrijgen, maar volgens
schatting bedroeg dit per gesignaleerd dier 1.08 personen. Nog in 1951 is een 6 jarige
jongen aan rabies gestorven. De juiste infectiebron was niet bekend, maar het kind was
ergens geweest, waar een verdachte hond in observatie aan de ketting(!) lag. Overigens
waren er gedurende de 5 maanden, voorafgaande aan den dood van de knaap, 49 dolle
honden en 3 andere dolle dieren in woonplaats en omgeving gesignaleerd. In verband
hiermede wijzen de schrijvers op het gevaar, dat speciaal kleine kinderen, die het be-
smettingsgevaar niet kennen, lopen.

Dat ook de enting voor de mens niet zonder risico is, blijkt uit het feit, dat tussen
1940 en 1950 3 personen aan rabiesvaccinparalyse stierven, tegenover één aan rabies.
(Nu het hondsdolheid-gevaar in West-Europa toeneemt, is het goed deze problemen
onder ogen te zien. Ref.).

Pseudo-rabies bij honden. Eidson M. E., Kisslin R. E., Tierkel E. S., J. A. V.
M. A., Vol. 123, 34, 1953.

Eidson c.s. beschrijven een geval van pseudo-rabies (ziekte van Aujeszky) bij een
hond. Dit was een hond, die gebruikt werd voor het hoeden van runderen en varkens.

Het dier had de kop tot bloedens toe stuk gekrabd. Het huilde en liet zich bij het krab-
ben beurtelings op een der zijden vallen, waarbij de kop aan de andere zijde gekrabd
werd. Het dier stierf na enkele dagen. Het vibrus werd door intracerebrale injectie bij
3 weken oude muizen geïsoleerd, terwijl bij konijnen en bij 2 honden typische klinische
symptomen werden opgewekt. Contactinfectie van honden onderling gelukte niet.

Als infectiebron van hondenzickte voor nertsen dient in de eerste plaats contact met
zieke honden of vossen te worden genoemd. O.a. kan dit plaats hebben bij verzending
per spoor. Een andere besmettingsmogelijkheid vormen tentoonstellingen, waarop in de
U.S.A. vaak 700& 800 nertsen uit alle delen van de Staten en van Canada worden samen-
gebracht. Quarantaine van dieren, die van buiten af komen, van ten minste 40 dagen
is noodzakelijk.

Enting met „gedood" vaccin (formaline, ultraviolet) geeft een beschutting van slechts
een % jaar. Goede resultaten worden verkregen met een vaccin van viruscultuur op
eieren. Het beste kunnen alle jonge dieren in de zomer geënt worden of anders alleen de
fokdieren in Januari.

Symptomen zijn conjunctivitis en rhinitis met purulente uitvloeiingen en tengevolge
daarvan korstvorming. Deze verschijnselen blijven 1 k 2 weken bestaan en worden ge-
woonlijk begeleid door een zwelling van de voetzolen. In het latere verloop van de ziekte
treden op deze rode, gezwollen voetzolen geelbruine „granules" op. Vaak sterven de
dieren in dit stadium onder nerveuze verschijnselen of ook eerst veel later, nadat aan-
vankelijk schijnbare verbetering was opgetreden.

De diagnose is door macroscopisch onderzoek van een gcpelst cadaver niet te stellen
(daar neusgaten en oogleden ontbreken Ref.) Schrijvers hechten waarde aan het mi-
croscopisch aantonen van insluitlichaampjes in urineblaas en trachea.

Na het stellen van de diagnose wordt een noodenting met ei-vaccin aanbevolen.
Hondenziekteserum is waardeloos.

Gewaarschuwd wordt tegen het ingevroren bewaren van pelzen van aan honden-
ziekte gestorven dieren, daar deze besmettingsgevaar voor de ongeënte jongen van het
volgend jaar opleveren (de fokkers vriezen n.1. ook vaak voedsel voor de dieren in. Ref.).

Ter gelegenheid van de Internationale Pluimveetentoonstelling die in de maand
November e.k. te Gent wordt gehouden, zal de Beroepsvereniging der Fabrikanten van
Samengestelde Voeders voor Dieren, v.z.w., op Zondag 14 November 1954 een Studie-
dag inrichten, die zal gewijd zijn aan het probleem van de kippencoccidiose in België en
die zal doorgaan in het tentoonstellingsgebouw zelf, hetzij in de lokalen van het Casino
van Gent. (Stadspark).

door de heer Professor Dr. A. E. R. Willems, Professor van Zoötechnie aan
de Veeartsenijschool te Gent.

door de Heer Doctor R. Vercruysse, assistent aan de Leerstoel van Parasito-
logie aan de Veeartsenijschool te Gent.

dt)or de Heer Doctor F. VanschOUBROEk, assistent aan de Leerstoel van Zoötechnie
aan de Veeartsenijschool te Gent.

De personen die aan deze Studiedag zouden willen deelnemen, wordt verzocht
zich te wenden tot het Secretariaat van de Beroepsvereniging der Fabrikanten van
Samengestelde Voeders voor Dieren, Parochiaanstraat 27, te Brussel.

Dit studiejaar werd in het Universiteitsmuseum geopend met een speciale tentoon-
stelling „Astronomie" ter herdenking van het feit, dat 100 jaar geleden de eerste steen
van de huidige sterrewacht op „Sonnenborgh" gelegd werd. Deze expositie, welke ge-
durende twee maanden in de kamers A en B gehouden werd, mocht zich in grote be-
langstelling verheugen. Daarop volgde eind Januari 1954 in kamer A een speciale
expositie „Meteorologie, zoals deze aan de Universiteit gegeven werd vóór de oprichting
van het K.N.M.I." welke ook twee maanden lang open was. Op kamer B werd toen
weer de expositie van zeldzaamheden en curiosa op experimenteel gebied hersteld.
Na afloop van de meteorologische tentoonstelling werd de verzameling chirurgische
instrumenten, balsemspuiten enz., welke tijdelijk een plaats in kamer D gevonden had,

voorlopig naar kamer A teruggebracht; aan het eind van het cursusjaar werd echter de
tentoonstelling van mechanische apparaten en modellen op de grote zaal vervangen
door een expositie, welke enkele grepen uit het gebied van de historie der medische
faculteit geeft en waarvoor grote medewerking ondervonden werd van de directrice
van het Centraal Museum, de hoogleraren Mijsberg, Nuboer en Plate en van Dr.
Brand. Op deze zaal kan men ook de micromanipulator van Dr. Schouten in zijn
oorspronkelijke vorm aantreffen. Verder bleef de microscopenverzameling op deze
zaal uitgestald.

Daar de Sociale Dienst van de Gemeente Utrecht een hoofdarbeider beschikbaar
stelde, was het mogelijk de instrumentenverzameling, welke in Juli 1953 van het Phy-
sisch Laboratorium naar de zolder van het Universiteitsgebouw overgebracht was,
weer geheel te ordenen. Na volbrachte ordening werd verdere voortgang gemaakt met
de beschrijvende catalogus van deze instrumentencollectie. De reeds in het vorig jaar-
verslag vermelde modernisering van het kaartsysteem van het museum had evenzo
bevredigende voortgang.

In samenwerking met de Faculteit der Veeartsenijkunde en de Maatschappij voor
Diergeneeskunde is een diergeneeskundige afdeling van het Universiteitsmuseum in het
hoofdgebouw van de veterinaire faculteit tot stand gekomen, welke afdeling waar-
schijnlijk binnenkort geopend kan worden.

Medewerking werd verleend aan de tentoonstelling „Van vergrootglas tot oog der
Wetenschap", welke in de zomermaanden van 1954 in het Rijksmuseum voor de Ge-
schiedenis der Natuurwetenschappen te Leiden werd gehouden.

Van het Genootschap voor de Geschiedenis der Geneeskunde, Wiskunde en Natuur-
wetenschappen alsmede van de stichting voor Zuiver Wetenschappelijk Onderzoek
kreeg de stichting „Utrechts Universiteitsmuseum" een belangrijke subsidie om de
uitgave van de beschrijvende catalogus der astrolabia en quadranten van het universi-
teitsmuseum, welke catalogus reeds gestencild in enkele exemplaren verspreid was,
in druk mogelijk te maken. Wij hopen, dat het mogelijk zal zijn deze catalogus nog in
1954 het licht te doen zien. De stichting ontving voorts wederom een subsidie van
ƒ 250.— van het Universiteitsfonds en een van f 100. - voor het Natuurkundig Ge-
zelschap. Bovendien werd van de Maatschappij voor Diergeneeskunde, behalve de
reeds bovenvermeld \' medewerking, bij het tot stand komen van de diergeneeskundige
afdeling, nog een subsitie van ƒ 200.— ten behoeve van die afdeling ontvangen.

Het aantal bezoekers bedroeg dit cursusjaar 773 (waaronder 22 buitenlanders) tegen
het vorig jaar 682. De geste van enkele instituutsdirecteuren om met elke buitenlander,
die enigszins langere tijd aan hun instituut een bezoek brengt, ook het universiteits-
museum te bezoeken, wordt zeer op prijs gesteld.

Als nieuwe aanwinsten zijn naast de gebruikelijke studentenalmanakken en -bladen
te vermelden een aantal boekwerken, o.a. geschonken door prof. Dijksterhuis te
Utrecht, het Rijksmuseum voor de Geschiedenis der Natuurwetenschappen te Leiden
en prof. Terpstra te Groningen; verder het fraaie gedenkboek van het K.N.M.I.,
aangeboden door de hoofddirecteur van die inrichting, twee dissertaties handelend
over de vroegere Utrechtse hoogleraren Matthias van Geuns en Sch roeder van der
Kolk resp. aangeboden door de Groningse Universiteitsbibliotheek en door de promo-
vendus, een telescoop vervaardigd door J. v. d. Bilt, geschonken door Baron van
Boetzelaar van Loenen en Wolferen en een waarschijnlijk uit het begin der 18e
eeuw stammend uurwerk, dat geschonken werd door Dr. Schoute te De Bilt. Aange-
kocht werd o.a. het bockw?rk door M. Daumas: „Les instruments scientifiques aux
XVIIe et XVIIIe siècles", een gebakschotel met zilveren hengsel waarop afgebeeld
staat de Sterrewacht en het K.N.M.I. in de toestand van 1854 en een origineel samen-
gesteld CuLPEPER-microscoop. Verder kwam het museum als bruikleen in bezit van het
oud-archief van het in 1777 opgerichte „Natuurkundig Gezelschap" alsmede in dat
van het vroegere „Natura". Bovendien kreeg het museum in bruikleen van de heer
F. J. Bos een curieus enkelvoudig microscoopje met zesvoudige revolver door G. Adams
en van de Sterrewacht een aantal instrumenten, waaronder als de meest belangrijke
te noemen zijn: een lens van Chr. Huygens, een quadrant van Sneewins, een groot

dito van Sisson en een repetitiekijker van Lenoir, welke laatste in 1823 door Moll
en van Beek gebruikt is bij hun bekende bepaling van de geluidssnelheid bij Amersfoort,
verder gaf prof. Numans een oude oogspiegel in bruikleen.

Het in het vorig jaarverslag vermelde ontbreken van een telefoonaansluiting zal nu
spoedig verholpen zijn. Verder is op de zolder van het Universiteitsgebouw een afzonder-
lijk kamertje gemaakt, voorzien van een behoorlijke verlichting, zodat het mogelijk is
aldaar aan de catalogisering van de instrumentencollectie, die op die zolder staat, te
kunnen werken. Op de zolder van het gebouw aan de Trans zijn rekken aangebracht
voor de gedeeltelijk van Bleuland afkomstige verzameling zoölogische preparaten.
Het gemis van een behoorlijke verlichting op beide zolders alsmede het ontbreken van
een enigszins technisch ontwikkelde hulpkracht blijft echter nog altijd een groot bezwaar.

Opgave van het aantal reactiedieren, aangeboden voor slachtpremie in de
vierweekse periode van 8 Augustus tot en met 4 September 1954

Op blz. 791 van het nummer van 15 October is abusievelijk als datum van
de lezingen over Electrisch bedwelmen opgegeven 17 November. Deze lezingen
worden, zoals op de ingelegde aanmeldingsbriefkaart is vermeld, gehouden op
Zaterdag 27 Novemder.

In aansluiting aan het laatste bericht over de feestelijkheden, die ter gelegenheid
van de 100ste Algemene Vergadering op Vrijdag 5 November a.s. zullen plaats vinden,
kan worden meegedeeld, dat de opgaven, die op het moment van het samenstellen
van deze mededeling zijn binnengekomen, de verwachtingen van het Hoofdbestuur
en het bestuur van de D.S.K. hebben overtroffen.

Hoewel de Algemene Vergadering dit jaar door samenloop van bijzondere omstanaig-
heden enkele weken later moest worden gehouden dan gebruikelijk is, zijn er ook van
de zijde van de practiserende collegae veel inschrijvingen binnengekomen.

Bij het Hoofdbestuur bestond aanvankelijk enige vrees, dat de uitgestelde datum in
verband met de aanvang van de winterwerkzaamheden voor verschillende practici een
handicap zou zijn.

Het Hoofdbestuur hoopt, dat de belangstelling voor het huishoudelijk en wetenschap-
pelijk gedeelte van de Algemene Vergadciing minstens even groot zal zijn als voor het
feestelijke „bijprogramma".

In de allereerste aankondiging over deze feestelijkheden is reeds meegedeeld, dat op
Viijdagavond geen avondkleding zal worden gedragen, omdat het houden van dc
100ste Algemene Vergadering geen aanleiding behoeft te zijn om het geheel een officieel
karakter te geven.

Bovendien wordt hiermee in belangrijke mate tegemoet gekomen aan de bezwaren
van de dierenartsen en hun dames, die uit verder verwijderde delen van het land moeten
komen. In verband met dc betrekkelijk korte tijd, die beschikbaar is tussen het einde
van de huishoudelijke vergadering en het begin van het avondfeest zou omkleden nogal
wat bezwaren meebrengen.

Voor sommige collegae en vooral ook voor de dames blijkt deze mededeling enige
teleurstelling te hebben gewekt.

Als practische oplossing, waarmee ieder tevreden kan zijn, wordt de dierenartsen en
a.s. dierenartsen geadviseerd in een donker colbert-costuum te verschijnen; voor de
dames zijn er uiteraard wel meer mogelijkheden, waaruit een keuze kan worden ge-
daan. Het secretariaat is niet zo heel nauwkeurig op dc hoogte met de samenstelling
van de damesgarderobe, maar in elk geval kunnen de dames gemakkelijk kiezen uit
avondjapon, geklede japon, cocktail-drcss etc.

Voor de goede gang van zaken wordt, met verwijzing naar de uitvoerige mede-
delingen in de afleveringen van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde van 1 September
en i October j.1. nogmaals een samenvatting gegeven van het verloop van de Vrijdag:

10.45 ^uur Onthulling van de plaquette ter nagedachtenis aan Prof. Dr. G. Krediet.
Deze vindt plaats in het Instituut voor Anatomie.
Na de onthulling wordt koffie aangeboden.

De eigenlijke vergadering vindt plaats in de dinerzaal van het Jaarbeurs
Restaurant, Utrecht.

17-30 uur Gemeenschappelijk borreluur, daarna dineren op eigen gelegenheid.
20.45 ^uur Opvoering van het blijspel „Het Wederzijds Huwelijksbedrog".
23.45 ^uur Soirée.

Het toneelstuk en de soirée zullen plaats vinden in de zalen van het
Gebouw voor Kunsten en Wetenschappen, Mariaplaats, Utrecht.

Aan de dierenartsen, die zich voor de Vrijdagavond hebben opgegeven, zullen omstreeks
het tijdstip van verschijning van deze aflevering de uitnodigingen per post worden toe-
gezonden.

Degenen, die door het tekort aan hotelruimte in Utrecht, logiesmoeilijkheden mochten
hebben, kunnen zich direct na het verschijnen van deze aflevering tot het secretariaat
wenden. Er zal dan getracht worden voor deze moeilijkheden een oplossing te vinden.

Zoals reeds eerder is aangekondigd, zal ook dit jaar tijdens de Algemene Vergadering
een expositie worden gehouden van geneesmiddelen, instrumenten, boeken etc.

In onderstaand stukje delen de deelnemende firma\'s mee, met welke producten zij
op de expositie zullen komen:

Wij stellen ons voor de volgende artikelen op de a.s. Algemene Vergadering onder
de aandacht te brengen:

Hcxachlooraethaan Dispcrgeerbaar
Phenothiazine Dispcrgeerbaar
\'Udolac\' Penicilline
en

\'Mysolinc\', het nieuwe anti-epilepticum dat ook in de kleine huisdicrenpractijk
van grote waarde blijkt te zijn.

De Koninklijke Nederlandsche Gist- en Spiritusfabriek N.V. zal naast de reeds
algemeen bekende preparaten van Penicilline en Globenicol ook de onlangs in dc
handel gebrachte preparaten Depomycine- Veterinair en Dihydrostreptomycine oplossing
exposeren.

Depomycine-Veterinair is een gerede suspensie van 3 millioen eenheden procaïne-
penicilline en 5 gram dihydrostreptomycine in 20 cc water. Het preparaat is werk-
zaam bij infecties veroorzaakt door een gemengde flora en geeft na injectie op thera-
peutisch niveau liggende bloedspiegels, zowel van penicilline als van streptomycinc,
gedurende circa 24 uur. Het preparaat is gemakkelijk inspuitbaar en geeft geen vette
spuiten en naalden.

Dihydrostreptomycine oplossing wordt in de handel gebracht in flesjes welke 4 cc en
20 cc bevatten, resp. 1 en 5 gram dihydrostreptomycine in waterige oplossing. De
concentratie bedraagt dus 250 mg per cc.

Tubegauz, een nieuwe verbandmethode die tijd spaart en een veel beter resultaat
geeft.

Een nieuwe automatische revolverspuit, 5 cc. instelbaar op 2, 3, 4 of 5 cc. compleet
met fles. Er gaat dus geen tijd verloren bij het vullen van de spuit. Van groot nut o.a.
bij de inspuitingen tegen varkenspest.

Stucca gipsiwachtels, volgens een nieuwe methode in Denemarken vervaardigd.
Het gips is gelijkmatig over de Stucca zwachtels verdeeld en het gipsgehalte is constant,
zodat men van te voren kan bepalen, hoeveel zwachtels voor het gewenste verband
nodig zijn. De oppervlakte van de zwachtels is glad en stevig.

Hechtmateriaal, o.a. gevlochten metaaldraad (roestvrij, Zweeds fabrikaat) in de
maten zoals in de kliniek voor heelkunde der V.F. worden gebruikt.

Metalen slokdarmsonden, die de slokdarm niet kunnen beschadigen en geschikt zijn
voor doorlating van vloeistoffen, bijv. olie.

De N.V. Amsterdamsche Chininefabriek exposeert de door haar gefabriceerde, in
de veterinaire praktijk het meest gebruikte Sulfonamides, te weten sulfamerazine (Per-
coccide), sulfadimidine en sulfachinoxalinum. Aan de afleveringsvormen van het laatste
is een voor de veterinaire praktijk belangrijke aanwinst toegevoegd.

Het zal de meeste dierenartsen ongetwijfeld bekend zijn dat de Medische Afdeling
van onze boekhandel zich ook speciaal toelegt op de verkoop van boeken op veterinair
gebied. Om de andere maand verschijnt in dit tijdschrift ons bericht over nieuwe uit-
gaven en belangrijke herdrukken, dat tracht een zo volledig mogelijk overzicht tc geven
van alle publicaties in boekvorm, die voor de dierenarts van belang kunnen zijn. Deze
aankondigingen kunnen door het groot aantal titels alleen de voornaamste gegevens
bevatten. Des te meer genoegen doet ons het groot aantal reacties dat wij regelmatig
ontvangen. Een uitgebreider voorlichting streven wij na door onze vele trouwe relaties
prospectussen te zenden van de voornaamste nieuwe boeken. Dat dit alles nog niet
voldoende is voor menigeen, die eerst het boek zelfgezien wil hebben, alvorens te kopen,
begrijpen wij ten volle en daarom vestigen wij bij deze gelegenheid weer eens Uw
aandacht op onze service, die U in staat stelt ieder boek zonder enige verplichting bij
ons ter inzage aan te vragen.

De bezoekers van de a.s. Algemene Vergadering kunnen wij tot ons genoegen een
zeer uitgebreide collectie vaklitteratuur ter bezichtiging voorleggen. Van de volgende
uitgevers is practisch het gehele veterinaire fonds aanwezig:

Baillière, Tindall & Cox, London, Burgess Publ. Comp., Minneapolis U.S.A.,
Ferdinand Enke Verlag, Stuttgart, Gustav Fischer, Jena, Walter de Gruyter,
Berlin, S. Hirzel, Leipzig, MacMili.an & Co, London, Paul Parey, Berlin, Ernst
Reinhardt, Basel, W. B. Saunders, London, M. & H. Schaper, Hannover, Terra-
Verlag Konstanz.

Een opsomming van de belangrijkste boeken is in dit bestek niet mogelijk. Van het
belang van goede vaklitteratuur is ieder Uwer overtuigd. Zelfs indien U weinig tijd
mocht hebben tijdens deze dagen van de Vergadering, gun U toch een half uurtje
om U op de hoogte te stellen van juist die boeken, waarvan U in de practijk zoveel nut
kunt hebben. Bijvoorbeeld: Albien, Was gibt es Neues für den praktischen Tierarzt?
Silbersiepe-Berge, Lehrbuch der speziellen Chirurgie für Tierärzte (nieuwe druk juist
versehenen), Benesch, Lehrbuch der tierärztlichen Geburtshilfe und Gynäkologie,
Uebele, Handlexikon der tierärztlichen Praxis, enz.

Ter gelegenheid van de Jaarvergadering van de Leden van de Maatschappij voor
Diergeneeskunde, te houde\'n op 5 en 6 November a.s. in een der zalen van het Jaar-
beursgebouw te Utrecht, heeft de N.V. Koninklijke Pharmaceutische Fabrieken v.h.
Brocades-Stheeman & Pharmacia een expositie ingericht, zowel op het gebied van
chemicaliën, spécialité\'s enz., als op het gebied van veterinaire instrumenten, waarvan
een uitgebreide collectie zal worden getoond. In het bijzonder wordt in dit verband
melding gemaakt van de over de gehele wereld bekende HAUPTNER-instrumenten.
Een permanente toonkamer van Brocades is overigens gevestigd aan de Julianaweg 261
te Utrecht, tel. K 3400-23662.

Cortrophine-Z, het Nederlandse ACTH-preparaat met geprotraheerde en versterkte
werking. Als indicatie in de grote huisdierenpractijk is de acetonacmia post parturn
beschreven.

T.P.P.-Organon. Testosteron ester (phenylpropionaat) met verlengde en versterkte
werking na parenterale toediening van de oplossing in olie.

Piton. Hypophyse achterkwabextract, hetwelk geen bespreking van werking en verdere
hoedanigheden behoeft.

Davitamon B-Complex voor injectie. Dit preparaat is een mengsel van de belangrijke
componenten uit het vitamine B-complex in de physiologisch juiste verhoudingen,
verdeeld over twee flacons. In één flacon bevindt zich een gedeelte in drooggevroren
toestand, waardoor de technisch enig mogelijke stabiele vorm is verkregen. Mits op
een donkere plaats bewaard is het in droge toestand onbepaalde tijd houdbaar. De
schuimachtige massa, die bij het droogvriczen ontstaat, is lyophiel, d.w.z. dat zij bij
toevoeging van het oplosmiddel vrijwel ogenblikkelijk oplost. Bij bewaring in het donker
is deze oplossing alsnog minstens een maand houdbaar. Een tweede flacon in dezelfde
verpakking bevat als oplosmiddel natuurlijk leverextract met gegarandeerd gehalte
aan vitamine B₁₂.

Pernaemon-Forte. Gezuiverd leverextract met hoog gehalte aan vitamine B_u (10
microgram/cc).

• Pernaemon-Crudum. Minder ver gezuiverd leverextract met gedeclareerd vitamine
B_u-gehalte (5 microgram/cc).

Rip & Go., Fabrikanten van Chem. Proparaten voor humaan en veterinair
gebruik, Bussum.

Ibiofural Injectie (nitrofurazone)
welke injectie aangewend kan worden voor genezing van infectieziekten (pneumonie,
pasteurellose, coli enz.).

In tegenstelling met de sulfanilamide-preparaten is de uiterst geringe toxiciteit van
nitrofurazon een groot voordeel. Bovendien is de prijs laag, kan volstaan worden met
een geringe dosering en wordt intramusculair of subcutaan geïnjecteerd.

Pixaterpa — Therapogen — Therapogen Wondzalf en Wondpoeder — Theraposan Physioeoline
Ibiofural-Oordruppels en Velloze zalf en Uterusstaven.

Hiermede menen wij Uw speciale aandacht te mogen vragen voor onze nieuwste
specialité die wij dit jaar in de veterinaire practijk introduceerden, n.1. het Bio Dalbeen.

De algemene opinie omtrent dit preparaat blijkt, zoals ook werd verwacht, onver-
deeld gunstig te zijn.

Het werd tevens gekenschetst als een onmisbaar hulpmiddel bij de bestrijding van
de z.g. „Gebrek" ziekten in de biggen- en varkenspractijk.

Het zal ons een genoegen zijn U nader nog omtrent het Bio Dalbeen in te lichten
bij Uw bezoek aan onze stand op de expositie, welke gedurende de Algemene Vergade-
ring op 5 en 6 November a.s. wordt gehouden.

Voor een korte algemene beschouwing verwijzen wij U beleefd naar onze brochure
over het Bio Dalbeen.

1. Dalbeen, een oplossing van joodsalicylzure zouten gebonden aan mangaanverbin-
dingen en eiwitten.

Deze component bezit een sterke bacteriostatische werking en werkt tevens als
a-specifieke eiwit-therapie.

2. Sporen-elementen: Cu-Fe-Co en As, welke als anorganische vitaminen aanwezig zijn.

3. Het 3 nitro-4 hydroxyphenyl arsenigzuur, gebonden aan hexamethyleentetramine,
een zeer werkzame „Groeifactor".

In onze stand zult U ook dit jaar wederom een overzicht aantreffen van alle door de
Wellcome Foundation gebrachte therapcutica voor diergeneeskundig gebruik.

Vooral de nieuwe preparaten ,Themaion\' en ,Lethidrone\' voor de narcose bij honden,
Epivax ter voorkoming en bestrijding van hondenziekte en hard pad en Natrium Pro-
pionaat tegen acetonaemie zult U kunnen zien.

Ook een aantal B.W.-preparaten uit de humane geneeskunde, welke ook bij dieren
zeer goed gebruikt kunnen worden, zijn op onze stand aanwezig.

Een uitgebreid overzicht van al onze antibiotica zult U aantreffen, waarvan wij
speciaal willen noemen de Distaquainc, de Streptaquaine en de nieuwe grote tubes
Procaine Penicilline 300.000 E.

In diverse Algin-Posten van de afgelopen maanden heeft U kunnen lezen, dat wij
ons instrumentarium belangrijk hebben uitgebreid. Zo kunt U aan onze stand in ogen-
schouw nemen de koffertafel en de veterinaire koffer voor in de auto, zomede vele
plastic artikelen o.m. de striktouwtjes, voorts het electrische mes, de nieuwe tepelmesjes
en het B.D. bloedaftapapparaat.

Voor de K.I. tonen wij o.m. verschillende soorten binnenscheden, pipetten van plastic
materiaal en de metalen sperma-container.

Tenslotte kunnen wij U ook een klein overzicht laten zien van enkele andere prepa-
raten, die U bij name kent uit onze Wekelijkse Nieuwsfolder, zoals het kunstmatig zog
voor biggen, groeistoffen voor kippen en varkens en dergelijke.

Het zal ons een genoegen zijn U gedurende de tentoonstelling alle mogelijke inlich-
tingen te verschaffen.

Op een ,,Field station" in Australië, dat zich hoofdzakelijk bezighoudt met problemen
van de schapenfokkerij en de ontwikkeling van een „Europese" veestapel (Zebu\'s) is een
vacature voor een „research-officer", die mede zal moeten assisteren bij de leiding van
het station, terwijl wordt verwacht, dat hij, onder supervisie van de directeur van het
station, zelfstandig researchwerk zal verrichten.

Verder wordt op het McMaster-laboratorium, dat is gelegen op de terreinen van de
Universiteit van Sydney een „senior research-officer" of „research-officer" gevraagd
voor het doen van bacteriologische- en pathologische onderzoekingen.

Tenslotte is er bij de Universiteit van de Goudkust (Afrika) een vacature voor een
lectoraat Zootechniek.

De functionaris dient het Hoofd van de afdeling te assisteren bij het onderwijs en
bij de leiding van het researchwerk.

Sollicitaties naar bovengenoemde functies dienen direct na het verschijnen van deze
aflevering te worden gericht aan het Bureau voor Internationaal Technische Hulp,
Alexanderstraat 14, Den Haag.

Het Hoofdbestuur heeft de diergeneeskundige candidaten R. Kommerij en J.Janssen
aangenomen als candidaatleden van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Talmon, F. P., 1954; Alblasserdam, Fop Smitstraat 45, tel. 08159-587; wnd. D. (109)

De iste October 1954 is na een ziekte van enkele weken overleden onze
Collega Dr. Adam Adolf Overbeek, gepensionneerd Inspecteur van de
Veeartsenijkundige Dienst en van de Volksgezondheid.

Overbeek was de 20ste Januari 1872 te Hengelo (O.) geboren en be-
zocht aldaar de Lagere School. Van hier ging hij over naar de H.B.S. te
Winterswijk. In 1889 deed hij met gunstig gevolg het toelatingsexamen
voor de studie aan de toenmalige Rijksveeartsenijschool te Utrecht. Na
een vlotte studie behaalde hij in 1893 het diploma van veearts.

Zijn eerste standplaats was Blokzijl, waar hij Gemeenteveearts was tot
1894, in welk jaar hij werd benoemd in een zelfde betrekking te Hengelo
(O.). Hier bleef hij gevestigd tot 1897 toen hij zich vestigde te Steenwijk,
waar hij eveneens tot Gemeenteveearts werd benoemd. Spoedig verkreeg
hij hier een goede praktijk en verwierf hij zich het volkomen vertrouwen
der veehouders. Tevens leidde hij vandaar uit een cursus in veeteelt te
Frederiksoord. Na korte tijd werd hij benoemd tot plaatsvervanger van de
Districtsveeartsen te Groningen en Arnhem. De districten van hen, die nu
worden genoemd Inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst en van de
Volksgezondheid bestreken toen een ander gebied dan thans.

Tijdens zijn verblijf te Steenwijk, reeds in de eerste jaren, heeft Overbeek
nog een cursus in bacteriologie (een vak, dat zich toen reeds begon te doen
gelden in de veterinaire pathologie) gevolgd aan het Militair Hospitaal
te Utrecht. In 1907 promoveerde hij tot Doctor med. vet. aan de Univer-
siteit te Bern en in datzelfde jaar werd hij benoemd tot Districtsveearts
van Groningen en Drente. Te Groningen werd hij benoemd tot lid van de
Gezondheidscommissie. Hij bleef hier tot 1913, toen hij werd overgeplaatst
naar Rotterdam. Door de bepalingen van een nieuwe „Veewet" was er
een verandering gekomen in het aantal districten van de Veterinaire
Dienst en werd Overbeek aangewezen voor het nieuwe district Zuidelijk
Zuid-Holland.

Hier kon hij zijn capaciteiten ontplooien, ook op het terrein van de
runderveeteelt. Hij bleef hier gevestigd tot aan zijn pensionnering met een
onderbreking van vier jaren, gedurende welke tijd hij naar Breda was
overgeplaatst.

Toen de Vleeskeuringswet in werking werd gesteld, werden, nadat
aanvankelijk speciale veeartsen met het toezicht op de uitvoering hiervan
waren belast, deze werkzaamheden ook opgedragen aan de Districts-
veeartsen, die nu de titel van Inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst
verkregen, en zo werd Overbeek nu dus tevens Inspecteur van de
Vleeskeuring.

Te Rotterdam heeft hij deze functies met lust en ijver vervuld, terwijl
hij daarnaast zijn kennis en werkkracht ook gaarne ten dienste stelde
van de veefokkers. Overbeek bewoog zich gaarne op het gebied van de
Rundveeteelt. Reeds te Blokzijl en Hengelo en later te Steenwijk zocht hij
contact met de verenigingen voor de rundveefokkerij. Meermalen trad hij
op als keurmeester voor deze verenigingen en hij verkreeg hierin weldra
een goede naam. Toen hij nu werd overgeplaatst naar R\'dam duurde het
niet lang of hij werd benoemd tot Secretaris van de Bond van Fok-
verenigingen in Zuid-Holland. Bij zijn aftreden als zodanig een paar jaren
geleden, werd hij benoemd tot erelid daarvan.

Ook was hij verscheidene jaren voorzitter van de Provinciale Commissie
tot Verbetering der Rundveefokkerij. Nooit verflauwde zijn belangstelling
in alles wat de verbetering van het Nederlandse rundvee betrof, en hij was
een groot vriend van het Nederlandse Rundveestamboek.

Een belangrijk aandeel heeft hij ook gehad in de oprichting van de
N.V. Vee-Export. Door het Nederlandse Rundveestamboek werd hij dan
ook reeds in de aanvang in de leiding hiervan benoemd. Hij was tot zijn
tachtigste jaar commissaris en later President-Commissaris van deze
vennootschap.

Naast dit alles wist Overbeek nog steeds tijd te vinden voor het veteri-
naire verenigingsleven. Hij is o.a. enige jaren voorzitter geweest van de
Afd. Zuidholland van dc Mij. voor Diergeneeskunde en in de oorlogsjaren
was hij lid van het Hoofdbestuur onzer Maatschappij.

Overbeek had een welversneden pen. Een groot aantal artikelen van zijn
hand verschenen in ons Tijdschrift. Vooral de bestrijding van de Tuber-
culose onder het rundvee had zijn volle aandacht. Herhaaldelijk kon men
zijn inzichten in dit belangrijke vraagstuk in goed gemotiveerde artikelen
in ons Tijdschrift aantreffen.

Een lijst hiervan (hoewel niet compleet) volgt hier, vrijwel in de
volgorde van de tijd, waarin zij zijn geschreven.

Overbeek was getrouwd met een dochter van zijn oudere collega
Th. van Rijssel, Mejuffrouw Johanna Cornelia van Rijssel.

Deze schonk hem een zoon en een dochter; de zoon is de bekende Hoog-
leraar in de organische chemie aan de Universiteit te Utrecht.

En nu is dan Overbeek uit zijn gedurende vele jaren zo werkzaam
leven van ons heengegaan.

De Maatschappij van Diergeneeskunde verliest in hem een waardig en
verdienstelijk lid en ik zelf een van mijn beste, oude vrienden.

Neurectomie bij spronggewrichtskreupclhedcn. 1901, 28, 113—116.
Verwijding en vernauwing van den Oesophagus bij het rund. 1902, 29, 108—113.
Het verzamelen van sputum door middel van tracheotomie voor de diagnostiek van
open longtuberculose. 1907, 34, 371 -375.

De enquête omtrent de veeverloskundige hulp ten plattelande, 1908, 35, 485 488.
Cliniek en bestrijding der tuberculose. 1909, 36, 429— 439.

Een en ander over de Nederlandsche bestrijding der tuberculose. 1909. 36, 813—823.
Verborgen gebreken in den veehandel. 1910, 37, 133---136.
Bestrijding der tuberculose. 1910, 37, 325—330.

Snelle uitbreiding der tuberculose onder een kudde rundvee. 1910. 37, 331.
l\'requentie van tuberculose bij het kalf en bij het volwassen rund. 1910, 37, 456—458.
Varkensfokkerij. 1910, 37, 759—764.

Het onderzoek op kwade droes van uit het buitenland ingevoerde eenhoevige dieren.
1915, ⁴²< 291 -303.
Het mond- en klauwzeer in Nederland. 1916, 43, 70—90.

Het Koninklijk Nederlandsch Landbouwcomité en de veterinaire dienst. 1924, 51,
iIO—115.

Moet het mond- en klauwzeer uit de wet? 1924, 51, 169—174.
Conjunctivale tuberculinatie. 1924, 51, 707—708.
Malleus-invasie te Rotterdam, 1925, 52, 808—812.

Verklaring van het goedaardig verloop van het mond- en klauwzeer. 1919, 56, 128—-
130.

Bestrijding der rundertuberculose in Nederland. 1935, 62, 623—631.
Miltvuur. 1936, 63, 603—605.

De achterstand bij de rundertuberculose-bestrijding in Nederland. 1948, 73, 730- 736.

Proefschrift: Die Aetiologie und die Bekämpfung des Schweinerotlaufes. Bern, 1907.

Uit de Kliniek voor Veterinaire Verloskunde en Gynaecologie
der Rijksuniversiteit te Utrecht.
Dir.: Prof. Dr. F. C. v. d. KAAY.

Van September 1946 tot September 1952 werden 564 teven, welke lij-
dende waren aan een chronische endometritis, operatief behandeld.
(Tabel I.)

De behandeling bestond uit een hysterectomie, al of niet gecombineerd
met een ovariotomie. De laatste ingreep stelden wij vaak afhankelijk van
de leeftijd van de dieren; bij jonge dieren werden de ovariën zo mogelijk
gespaard, doch bij oudere honden werden deze altijd verwijderd, om in het
eerste geval zoveel mogelijk te voorkomen, dat de dieren traag en vet
zouden worden, en in het tweede geval, om de eigenaar de last van een
loopse hond te besparen.

Daar de methode, gevolgd bij de hysterectomie vanwege een endome-
tritis, geheel overeenkomt met die van de hysterectomie bij een verlossing,
kan ik voor vele onderdelen, welke hierna besproken worden, verwijzen
naar mijn artikel „DE OPERATIEVE VERLOSSING VAN HONDEN",
verschenen in het T. v. Diergeneeskunde 1952, bladz. 655.

V. Het verband tussen de leeftijd van de honden en het optreden van
de endometritis.

Opgemerkt zij, dat vele dieren, tengevolge van het lange wachten tot
geneeskundige hulp wordt ingeroepen, in een zo deplorabele toestand
werden aangevoerd, dat operatief ingrijpen geen oplossing meer kon bren-
gen.

Bovendien bleek bij de sectie van, tijdens, of na de operatie gestorven
dieren, dat deze zeer vaak lijdende waren aan afwijkingen aan andere
organen dan de uterus, al of niet tengevolge van de endometritis.

Wanneer de anamnese technisch goed gevraagd wordt en wij met een
opmerkzame eigenaar te maken hebben, dan is de diagnose vaak, zeL\'s
zonder dat de hond wordt onderzocht, te stellen. Het is dan ook bijna steeds
een zeer sprekende anamnese:

In verreweg de meeste gevallen betreft het honden boven de 3 jaar, ter-
wijl de leeftijd van 3-10 jaar wel praedisponerend schijnt te zijn. Hierop
wordt in Hoofdstuk V nader teruggekomen.

Bijna altijd is het antwoord op het eerste gedeelte van de vraag ontken-
nend; en heeft het dier wel eens jongen gebracht, dan is dit meestal al lang
geleden en maar één of tweemaal voorgekomen, terwijl de partus bijna altijd
normaal verlopen is.

Het optreden van een slepend verlopende endometritis in aansluiting
aan een partus komt zeer zelden voor.

Het verloop is meestal als volgt: In aansluiting op de loopsheid zag men
eerst bloederige, later chocoladekleurige uitvloeiing; in andere gevallen
trad na de loopsheid meer of minder geel gekleurde uitvloeiing op. Soms
is het antwoord, dat er doorlopend pus afkwam, soms, dat deze periodiek
in vrij grote hoeveelheden verscheen; het laatste zou weieens op een pyo-
metra kunnen duiden.

Meetal is opgemerkt, dat het dier mager en suf wordt. In het begin at en
dronk de hond normaal, maar de laatste tijd gaat ze minder eten, doch veel
meer drinken.

7. ,,Het maakt de indruk of de hond loops is", is een opmerking welke vaak
gemaakt wordt. Inderdaad lopen de reuen zeer vaak achter een teef met
endometritis aan, hetgeen de indruk geeft, dat zij loops is.

Door een nauwkeurig onderzoek is een juiste diagnose in de regel te
stellen. Een goed opgenomen anamnese is voor het vaststellen van de dia-
gnose, naast het onderzoek, vaak van groot belang.

Hierbij kunnen we allereerst vaststellen, dat de gezondheidstoestand
waarin het dier verkeert, zeer wisselend kan zijn. De patiënt kan er zeer
goed uitzien, zelfs vet zijn tot het overmatige toe; en daarnaast komen dieren
voor, die sterk vermagerd zijn. In beide gevallen kan de buikomvang abnor-
maal groot zijn. De ene patiënt maakt een levendige indruk, de andere is
suf en lusteloos. Een enkele maal verkeert het dier in een meer of minder
comateuze toestand.

De lichaamstemperatuur vertoont in vele gevallen geen afwijking, maar
daarnaast zijn er, waarbij deze verhoogd is; bij andere is zij subnormaal.

In vele gevallen is deze gezwollen en lijkt op die van een loopse teef.
Deze zwelling kan het gevolg zijn van irritatie tengevolge van het vele
likken of schuren over de grond, hetgeen de dieren vaak doen. Het is ook
mogelijk, dat de vulva volkomen normaal van grootte is.

De meeste patiënten vertonen meer of minder sterke uitvloeiing, die zo-
wel in hoeveelheid, kleur als consistentie kan wisselen. Er zijn patiënten
waarbij een overvloedige uitvloeiing optreedt. Daarnaast vinden we dieren,
waarbij zeer weinig, soms zelfs geen uitvloeiing aanwezig is. In de gevallen,
dat geen uitvloeiing aanwezig is, treedt deze vaak wel op, nadat het dier
5 E.Piton subcutaan of intramusculair is toegediend.

De kleur van de uitvloeiing wisselt veelvuldig. Ze kan bijna ongekleurd
meer of minder geel of wel chocoladebruin van tint zijn. In sommige ge-
vallen bestaat zij nagenoeg uit zuiver bloed. In deze gevallen vindt men
heel vaak na de operatie pus in de uterus met geheel geen rode kleur. Het
bloed dat afvloeide kan dan afkomstig zijn van een door het ontstekings-
proces geopend bloedvaatje in de cervix. Het bloedverlies kan aanzienlijk
zijn en verbloeding is niet uitgesloten.

Men mag nooit nalaten de vagina in het onderzoek te betrekken, omdat
het mogelijk is, dat de uitvloeiing zijn oorzaak vindt in processen, die in de
schede aanwezig zijn. We hebben ook gevallen waargenomen, waarbij de
oorzaak van het optreden van uitvloeiing gelegen was in een combinatie van
processen in de schede en een endometritis. Ik wijs er op, dat het vaak moei-

lijk is bij honden, die nooit geworpen hebben, vaginaal te toucheren, omdat
de vagina zeer nauw is. Het rectaal onderzoek kan ons in deze gevallen
waardevolle gegevens verstrekken.

Bij het vaginaal onderzoek mogen wij nooit verzuimen de toestand van
de urethra te controleren; een slepende urethritis kan ook de oorzaak van
uitvloeiing zijn. De urethra is dan verdikt.

Zo nodig wordt de vagina nog gecontroleerd met behulp van een specu-
lum en een staaflamp.

Het onderzoek naar de toestand van de uterus kan op 2 manieren plaats
vinden, nl. door palpatie van de buik en met behulp van röntgenstralen.

Bij palpatie van de buik met goed ontspannen buikspieren is een normale
uterus niet of hoogstens als een dun strengetje waar te nemen. Bi j endome-
tritiden is de baarmoeder meer of minder vergroot. Deze vergrote baar-
moeder kunnen wij slechts dan bij palpatie vaststellen, wanneer de baar-
moederwand verdikt is. We vinden dan een meer of minder dikke harde
streng, waarbij soms een duidelijke ampulvorming in de buikholte is waar
te nemen.

Daarnaast komen gevallen voor, waarbij de uterus aanzienlijk vergroot
is (pyometra), maar waarbij de wand zo dun is, dat we de vergrote baar-
moeder heel moeilijk kunnen palperen. In vele gevallen is nu de buik meer
of minder sterk uitgezet.

Er komen gevallen voor, maar helaas zijn ze niet zo heel talrijk, dat men
op de röntgenfoto een duidelijk vergrote baarmoeder kan vaststellen.

Dc diffcrentieel-diagnose bij de chronische endometritis van de hond
speelt een belangrijke rol.

a. Vu/va: Zwelling van de vulva komt ook voor bij de normale loopsheid,
bij een vulvitis en bij hormonale stoornissen.

b. Uitvloeiing: Uitvloeiing die, naar gelang het proces, geel tot rood kan
zijn, kan veroorzaakt worden door een vaginitis, een urethritis, tumores
vaginae, cystitis en normale loopsheid. Een nauwkeurig onderzoek van de
vagina zal hierbij opheldering brengen.

1. Graviditeit: de dracht kunnen we na ongeveer 4 weken door palpatie
van de buik vaststellen. Daarna is zij tot de 7e week, wanneer delen
van jongen te palperen zijn, vaak lastig vast te stellen. Van ongeveer
de 40e dag afkan de röntgenoloog in de regel hulp verlenen.

2. Hydrops ascites: deze vochtophoping in de buik zullen we kunnen aan-
tonen door percussie van het abdomen, liefst uitgevoerd bij verschil-
lende standen van de patiënt. De dempingslijn zal belangrijke gege-
vens verstrekken. Zo nodig kan de buikholte gepuncteerd worden.

3- Tumoren: deze nieuwvormingen zijn soms te palperen. Hier kan de
röntgenfoto ons bij het stellen der diagnose te hulp komen.

4. Overvulde blaas: in de loop der jaren zagen we 3 honden, verdacht van
een endometritis, waarbij de dikke buik opviel en welke bij operatie
een sterk overvulde blaas bleken te bezitten. Zelfs werd eenmaal bij
een middelgrote hond 8 L urine verwijderd.

5. Veel drinken: overmatige wateropname, zoals we die bij een chronische
endometritis herhaaldelijk aantreffen, kan ook het gevolg zijn van een
nierlijden. Het onderzoek van de urine en de bepaling van het ureura-
gehalte van het bloed zullen ons helpen bij het stellen van de juiste
diagnose. Meermalen komt het voor, dat het nierlijden en de endome-
tritis naast elkaar worden waargenomen.

Alleen in de gevallen, waarbij een geringe endometritis bestaat en dan
nog wel bij jeugdige dieren, zal er misschien van een medicamenteuze
behandeling enig heil te verwachten zijn.

De therapie zal gericht moeten zijn op de contractie van de baarmoeder-
wand en wordt door ons altijd zeer eenvoudig gehouden: öf gedurende on-
geveer een week dagelijks één injectie, welke subsutaan toegediend kan
worden, van 5 tot 10 E. Piton (Organon, Oss), óf een drank per os waarin
de dagelijkse dosering van 300-500 mgr. extractum secalis cornuti verwerkt
is. Over het algemeen hebben wij van de medicamenteuze behandeling
weinig resultaat ervaren en volgens onze mening is dc chirurgische verwij-
dering van de baarmoeder de enige weg om het dier in leven te houden.

Eenvoudiger gezegd, er is maar één indicatie tot de operatie; dit is het
bestaan van de endometritis, omdat wij menen, dat dit de enige weg is om
het dier blijvend te genezen.

Er zijn vele contra-indicaties, doch voorop dient gesteld te worden, dat
deze contra-indicaties zelden aanleiding mogen zijn tot het besluit de hond
niet te opereren.

Wanneer het mogelijk is moet er vanzelfsprekend geprobeerd worden
het dier in een zo goed mogelijke conditie te brengen, doch de ervaring
heeft ons geleerd, dat dit pogen vaak faalt, en daarom besluiten we heel
vaak, de hond maar direct te opereren.

Daar de operatie analoog verloopt aan die, welke beschreven is in mijn
publicatie betreffende „de operatieve verlossing van honden", waarbij de
plaats van de buiksnede, de voorbereiding van de operatieplaats, de nar-
cose en de operatie in extenso beschreven worden, verwijs ik voor nadere
bijzonderheden naar het Tijdschrift voor Diergeneeskunde, Jaargang 1952,
bladz. 657 tot en met 661.

Dezelfde ervaringen, als in bovenvermeld artikel beschreven, werden bij
de hysterectomie bij endometritis opgedaan.

Ook hiervoor verwijs ik de lezer naar de bladz. 661 tot en met 663 van
bovengenoemd artikel.

Ofschoon het onderzoek zich over 6 jaar uitstrekt, waren slechts van de
laatste 4 jaar betrouwbare gegevens betreffende de duur van de genezing
beschikbaar.

Indien de genezing normaal verloopt en de wond zich per primam sluit,
dan kan de hond meestal na 8 tot 10 dagen als genezen ontslagen worden.

Indien de genezing niet normaal verloopt en op de 7e dag na de operatie
de diepe hechtingen verwijderd moeten worden, dan duurt het meestal
5 tot 7 dagen langer alvorens de hond genezen is.

Aan cle hand van de tabellen IV, V, VI en VII werd de gemiddelde
duur van de genezing bepaald.

Hierin werden enige correcties aangebracht. In tabel IV werd de duur
van de wondgenezing, welke per primam geschiedde, van hond no. 575 op
10 dagen gesteld en die van hond 792 welke per secundam verliep, op 18
dagen.

Afwijkingen, niet afhankelijk van de operatie, waren oorzaak, dat deze
dieren langer in de kliniek moesten verblijven.

Uit tabel IV werd berekend dat voor de genezing van 61 patiënten, tot
het tijdstip dat de operatiewond gesloten was, 740 dagen nodig waren; een
gemiddelde dus van 12 dagen per patiënt.

Uit tabel V blijkt, dat voor 73 patiënten 880 verpleegdagen nodig waren.
Een gemiddelde dus van 12 dagen per patiënt.

De cijfers uit tabel VI zijn resp. 75 en 777. Gemiddeld ruim 10 dagen.
De cijfers uit tabel VII zijn resp. 116 en 1355. Gemiddeld ruim 1dag.

Onder verpleegdagen wordt verstaan het aantal dagen, dat verloopt
tussen de operatie en de genezing.

Te vaak gebeurt het nog, dat collegae honden met een ernstige endome-
tritis gedurende weken, soms maanden, medicamenteus behandelen en ten

einde raad de hond ter operatie doen aanbieden. Het is mijn overtuiging,
dat, waren deze dieren eerder geopereerd, het genezingspercentage aan-
merkelijk hoger zou liggen.

Toch mochten wij gemiddeld over 6 jaar een genezingspercentage van
75.5% bereiken (Tabel I).

De ervaring heeft geleerd, dat wanneer het chirurgisch ingrijpen niet
plaats vindt, de dieren vrijwel alle vroeg of laat ten dode zijn opgeschreven.

Het kan dan ook slechts voordeel brengen de operatie in een zo vroeg
mogelijk stadium te verrichten.

In 6 jaar werd bij 564 honden, welke lijdende waren aan een endometri-
tis, de baarmoeder verwijderd.

Het aantal geopereerde honden vertoont een stijgende lijn, evenals het
genezingsperccntage. Het genezingspercentage blijft de laatste 4 jaren nage-
noeg constant. De invloed van het gebruik van penicilline bij de operatie
is zeer duidelijk en vooral de cijfers over 1950-51 zijn zeer gunstig te noe-
men; de cijfers over 1951-1952 zijn iets minder gunstig.

Het aantal dieren waarbij de wond per primam geneest is wisselend; in
de cursus 1950-51 was het zeer hoog.

Zowel de gegevens over de cursus 1946-1947 als die over de cursus 1947-
1948 blijven beperkt tot de aantallen genezen en gestorven honden, de
vraag of de wondgenezing per primam of per secundum geschiedde en de
sectiebevindingen.

Daarvan 1 Sept. 1948 af de ziekteverslagen in meer gedetailleerde onder-
delen gesplitst werden, kunnen deze ons over de jaren 1948-1949, 1949-1950,
1950-1951 en 1951 -1952 ook meer gegevens verstrekken, zodat de tabellen
over deze jaren gegevens bevatten over de leeftijd, het aantal verpleegdagen
en de bij de operatie en nabehandeling gebruikte geneesmiddelen.

Bij deze lijkschouwing bleek er bij de nummers: 43, 67, 266, 420, 423,
443, 491, 626, 703, 785, 804, 858, 867 en 906 een lijden te bestaan, dat on-
afhankelijk van de operatie aanwezig was.

Bij de nos. :2i 5, 277, 317, 411 en 870 zou er sprake kunnen zijn van fouten
bij de operatie begaan (infectie of loslaten van een onderbindingshechting).

Een zeer bijzonder geval werd aangetroffen bij no. 906, welke hond ten-
gevolge van een maagbloeding, uitgaande van een ulcus, stierf.

2. In het cursusjaar 1947-1948 (Sept. tot Sept.) werden 69 hysterectomieën
verricht bij honden, lijdende aan endometritis (tabel III). Hiervan ge-
nazen er 47 (24 per primam en 23 per secundam), 1 1 dieren stierven in
narcose en 11 zijn later gestorven. Z™ tabel III.

Bij deze secties bleek er bij de nummers: 83, 154, 344, 597, 651, 750,
794, 824, 945 en 1054 een lijden te bestaan, dat onafhankelijk van de ope-
ratie aanwezig was.

Bij de nos.: 865, 938 en 1070 zou er sprake kunnen zijn van fouten bij de
operatie begaan (infectie en loslaten van een onderbindingshechting).

No. 83: een miltruptuur. No. 154: cystocarcinoom van de galgangen.
No. 597: galgangadenoom. No. 651: oesophagomalacie. Tengevolge van
het gebruik van morphine vóór de operatie en aether voor de narcose, zou
er een verslapping van de cardia optreden en vrij zoutzuur vanuit de maag
naar de slokdarm kunnen vloeien. Dit zou defecten in de slokdarm tenge-
volge hebben. Een analoog geval komt voor in tabel IV, no. 94. No. 794:
carcinoom, en in tabel VII no. 751.

3. In het cursusjaar 1948-1949 (tabel IV) werden 80 hysterectomieën
verricht bij honden, lijdende aan endometritis.

Hiervan genazen er 63 (37 per primam en 26 per secundam), 2 dieren
stierven in narcose en 15 zijn later gestorven.

Van de 63 genezen dieren werden er 28 tijdens en direct na de operatie
met geneesmiddelen behandeld, hoofdzakelijk penicilline en een enkele
maal percoccid.¹)

Van een consequent doorgevoerd gebruik van penicilline kan nog niet
gesproken worden. In 1948 was de penicilline nog duur en schaars.

Toch mag reeds van een betere uitkomst van de operaties gewag gemaakt
worden, een hoger genezingspercentage, minder sterfte en een duidelijke
verschuiving van de genezing per secundam naar die per primam. Z}^elabel IV.

In verhouding tot het aantal gevallen van narcosedood, vermeld in de
tabellen II en III, is dat over 1948-1949 gering. De oorzaak is ons niet
bekend.

Bij deze sectie bleek er bij de nummers 47, 61, 94, 150, 191, 241, 274, 282,
362, 398, 747, 809, 943, 1165 en 1374 een lijden te bestaan, dat onafhanke-
lijk van de operatie aanwezig was.

No. 94 evenals no. 651 van tabel III: en no. 751 van tabel VII: oesopha-
gomalacie. Bij no. 169 was, waarschijnlijk tengevolge van een niet steriele
injectie, een phlegmoon aan de hals, doordringend tot in de borstkas, ont-
staan.

No. 282: leucose, waarbij een milt aanwezig was, welke ongeveer 15 X
de normale grootte had.

No. 943: bij de operatie werd pus in de buikholte aangetroffen. In de
uterus bleek een ulcus aanwezig te zijn, welke doorgebroken was.

4. In het cursusjaar ig4g-igjo (tabel V) werden 93 hysterectomieën
verricht bij honden, welke lijdende waren aan endometritis.

Hiervan genazen er 73 (46 per primam en 27 per secundam), terwijl
3 dieren stierven in narcose en 17 op een later tijdstip.

Van de 73 genezen dieren werden er 51 tijdens en direct na de operatie
met geneesmiddelen behandeld, hoofdzakelijk penicilline en enkele malen
percoccid. Ook doet depocilline haar intrede in de kliniek.

Het gebruik van penicilline neemt toe en de door mij, in het reeds eerder
vermelde artikel over de operatieve verlossing van honden, gestelde alge-
mene regel, wat betreft de applicatie van penicilline, wint veld.

Als algemene regel neem ik aan: 100.000 E. penicilline in 5 cc. phys.-
NaCl-sol. tijdens de operatie intraperitoneaal inbrengen en direct na de
operatie 100.000 E. in 5 cc. physNaCl.sol. subcutaaninspuiten. In de meeste
gevallen zijn dan geen andere applicaties nodig. £ie tabel V.

Ook hier is het aantal gevallen van narcoscdood gering. Van de 20 ge-
storven dieren werd op 17 cadavers sectie verricht.

Bij deze secties bleek er bij de nummers 72, 74, 122, 142, 223, 313, 348,
990, 1059, 1170, 1274, en 1319 een lijden te bestaan dat onafhankelijk van
de operatie aanwezig was.

Bij de nos: 151, 399, 1000, 1193 en 1243 zou verband kunnen bestaan
tussen de operatie en de dood, hetzij door infectie, hetzij door het loslaten
van een onderbindingshechting.

No. 222: betreft een 7-jarige hond, welke naast een endometritis een ern-
stige hydrops ascites vertoonde. Er is hysterectomie verricht en het vocht
is uit de buik verwijderd. Het dier is genezen. De hydrops ascites is niet meer
opgetreden.

Nos. 65 en 225: komen beide 2 X in de tabel voor. De eerste maal omdat
bij deze dieren hysterectomie verricht werd; de tweede maal omdat beide
honden uitvloeiing bleven houden. De oorzaak hiervan was een ettering
vanuit de ligatuur welke om de centrale stomp was aangebracht. De honden
werden opnieuw geopereerd, waarbij een verder stuk van de centrale stomp
verwijderd werd. De uitvloeiing was toen verdwenen.

Nos. 224 en 642: bij deze patiënten werd een uterus verwijderd welke
resp. 2750 en 2600 gram woog.

Nos. 375 en 1330: bij deze honden werden tegelijkertijd tumoren uit de
vagina verwijderd, resp. condylomen en fibromen.

5. In het cursusjaar 1950-1951 (tabel VI) werden 95 hysterectomieën
verricht bij honden, welke lijdende waren aan endometritis.

Hiervan genazen er 76 (58 per primam en 18 per secundam), terwijl 4
dieren tijdens de narcose en 15 op een later tijdstip succombeerden. Zj^etabel VI.

In verhouding tot de cijfers voor 1946 en 1947 is het verlies in narcose
gering te noemen.

Van de 76 genezen dieren werden er 75 tijdens en direct na de operatie
met geneesmiddelen behandeld en wel volgens de algemene regel, welke
ik stelde: 100.000 E. penicilline intraperitoneaal en 100.000 E. subcutaan.
In slechts enkele gevallen was het nodig, de penicilline- of depocilline-kuur
voort te zetten.

De invloed van penicilline is duidelijk merkbaar; het genezingspercen-
tage is van 65.4% in 1946 opgeklommen tot 80% in 1950, terwijl het
percentage van de wondgenezing per primam van 56,7% in 1946 (in 1947
zelfs 51%) is opgeklommen tot 76,3% in 1950-1951.

Het feit, dat de operaties practisch in één hand waren geconcentreerd,
zal aan dit resultaat wel niet vreemd zijn.

Bij deze secties bleek er bij de nummers 27, 253, 377, 391, 895, 1377, 1390,
1502, 1593, 1651 en 1781 een afwijking te bestaan, welke onafhankelijk van
de operatie aanwezig was.

De dood van de nos.: 150, 596, 1449 en 1591 zou, hetzij door infectie,
hetzij door verbloeding, een gevolg kunnen zijn van de operatie.

Nos. 253 en 1651 : beide in narcose gestorven, beide vetrijke cadavers,
geen orgaanafwijkingen gevonden.

No. 1591 : bloeding uit de buikwond, opnieuw geopend, doch er is geen
oorsprong van de bloeding te vinden. Bij sectie blijkt er een peritonitis te
bestaan t.g.v. een blaasruptuur.

No. 52 : na de operatie een hevige bloeding uit de vagina. Getamponneerd.
Genezen.

Nos. 760 en 574: beide tumoren in de vagina, resp. fibrosarcoom en
fibro-leyomyoom. Beide genezen.

No. 1116: tegelijk met de operatie een grote tumor mammae verwijderd.
Per primam genezen.

6. In het cursusjaar 1951-1952 werden 149 hysterectomieën verricht bij
honden welke lijdende waren aan chronische endometritis (tabel VII).

Hiervan genazen er 116 (72 p.p. en 44 p.s.), terwijl 5 dieren in narcose en
28 op een later tijdstip stierven. £ie tabel VII.

Het verlies in narcose is gering te noemen. Van de 116 genezen dieren
werden allen tijdens en direct na de operatie met geneesmiddelen behan-

cleld en wel volgens de door mij gestelde algemene regel: 100.000 E. peni-
cilline intraperitoneaal en 100.000 E. subcutaan. (In tabel VII aangeduid
met R.).

De resultaten bleven iets beneden die over 1950-1951. Opmerkelijk is
het vrij lage aantal genezingen p.p.

Op 22 cadavers van de 33 gestorven dieren werd sectie verricht. Bij deze
secties bleek er bij de nummers 75, 115, 223, 433, 487, 554, 660, 991, 1028,
1063, 1164, 1306, 1307, 1350 en 1428 een afwijking te bestaan, welke onaf-
hankelijk van de operatie aanwezig was.

De nrs. 33, 47, 240, 586, 1144, 1169 stierven tengevolge van een verbloe-
ding, hetzij uit de centrale stomp, hetzij uit een der ovariale stompen, hetzij
uit het ligamentum latum.

Nr. 271 en 276: Beide operatiewonden waren bij wijze van proef met
catgut gehecht. Bij beide traden na 3 dagen de darmen door de operatie-
wond naar buiten. Na opnieuw met linnen gehecht te zijn, genazen beide
wonden per primam.

Nr. 321: 13 dagen na de operatie manifesteerde zich een ernstige ure-
thritis welke na behandeling met penicilline en percoccide vrij spoedig
genas.

Nr. 421 : Bij deze hond trad een prolaps van het net op. De wond werd
opnieuw gehecht en het dier genas.

Soms weken, soms maanden na de hysterectomie worden enkele patiënten
opnieuw aangeboden met de klacht dat de hond wederom uitvloeiing ver-
toont.

In vele gevallen blijkt dan een ettering van de centrale stomp, tengevolge
van de bij de operatie aangelegde ligatuur. Het weefsel dat door deze liga-
tuur wordt samengedrukt necrotiseert in enkele gevallen zover, dat uiteinde-
lijk een gedeelte van de ligatuur in de vagina komt te liggen en aldaar aan-
leiding geeft tot een etterend proces, waardoor pus uit de vulva vloeit.

Er zal steeds getracht worden, het vermoeden van een centrale stompette-
ring te ondersteunen door met behulp van een dun speculum en een dun
staaflampje het craniale gedeelte van de vagina te bezichtigen. Soms kan
inderdaad iets geconstateerd worden. De volgende zichtbare gevallen doen
zich voor:

c. de ligatuur is reeds verder door de vaginawand „gegroeid" en zit nog
gedeeltelijk vast,

In de gevallen a, b en c zal getracht worden met een lange tang met een
lange bek de ligatuur te pakken en haar zo nodig door tractie (b en c) te
verwijderen.

Bij niet te grote honden kan soms bij rectale exploratie de verdikte stomp
gevoeld worden. Gelukt het niet, de ligatuur met de tang te pakken, dan
rest ons de operatieve verwijdering van het ontstoken gedeelte van de cen-
trale stomp.

Na het openen van de buik wordt de stomp gezocht, welke echter vaak
verscholen ligt in een massa bindweefsel en dikwijls vergroeid is met de om-
geving, in vele gevallen met de urineblaas. De stomp wordt voorzichtig los-
geprepareerd en een nieuwe ligatuur wordt caudaal vr.n de oude gelegd,
waarna het ontstoken gedeelte verwijderd wordt. De buikwond wordt op de
gebruikelijke manier gesloten.

V. HET VERBAND TUSSEN DE LEEFTIJD VAN DE HONDEN
EN HET OPTREDEN VAN DE ENDOMETRITIS.

Teneinde een indruk te krijgen of er verband bestaat tussen de leeftijden
van de honden en het optreden van een endometritis, hebben wij bij 417
gevallen de leeftijd van deze honden in een overzicht samengevat, (tabel

De totaal gegevens uit tabel VIII zijn verwerkt in een graphische voor-
stelling (grafiek I).

Een verstrekkende conclusie uit deze gegevens te trekken is zeer moeilijk.
Het aantal is vrij gering en, wanneer we de cijfers over de verschillende
jaren beschouwen, treedt er vrij veel schommeling op.

Het optreden van endometritis is klaarblijkelijk het meest frequent op de
leeftijd tussen 3 tot 9 jaar met een duidelijke top in het 6e levensjaar.

Uit deze grafiek blijkt echter ook, dat endometritis niet speciaal een ziekte
is van oudere honden, maar dat vrij jonge dieren ook vrij veelvuldig aan
deze ziekte lijdende kunnen zijn (33 gevallen op 3 jaar).

Is er sprake van invloed van het jaargetijde op het optreden van een endo-
metritis ?

Hoewel men het gehele jaar loopse honden waarneemt, komen de meeste
toch voor in het vroege voorjaar en in het begin van de herfst.

Aangezien endometritiden practisch altijd optreden na een oestrus, komt
men, theoretisch redenerende, tot de conclusie, dat de meeste endometriti-
den zouden waargenomen worden óf in het voorjaar, öf in het najaar. Wij
hebben dit geconstateerd bij 268 honden.

In tabel 9, grafiek II, zijn deze gevallen van endometritis gerangschikt
naar de maanden waarin ons een patiënt werd aangeboden voor behan-
deling.

Endrometritis bij honden
Overzicht van de hysterectomieën in de cursus 1950—1951.

Endometritis bij honden.
Overzicht van de hysterectomieën in de cursus 1951—1952.

Het grootste aantal, dat in de maand Mei ter behandeling werd aange-
boden, zou in verband gebracht kunnen worden met de talrijke loopse teven
in het vroege voorjaar. Deze top duurt voort tot het einde van de zomer.
Verder blijkt uit tabel en grafiek, dat in de maand November, December,
Januari, Februari, Maart en April het aantal endometritiden het geringst
is; vooral in November en December is het zeer gering. Op de najaars-
loopsheid volgt dus geen top (grafiek II).

Men ontkomt niet aan de indruk, dat in de „zomermaanden" meer en-
dometritiden voorkomen dan in de overige tijd van het jaar.

Een antwoord op de vraag of de endometritis aan een jaargetijde ge-
bonden is, is uit deze grafiek niet te geven.

Men krijgt de indruk dat de wintermaanden Januari, Februari en No-
vember en December het kleinste aantal gevallen opleveren, dat er in het
voorjaar een stijging is, welke haar top in de zomer bereikt en dat er dan
in de herfst een geleidelijke daling optreedt.

Het chirurgisch ingrijpen, dus de hysterectomie, is bij honden, welke
lijden aan endometritis, de enige manier om het dier in leven te houden.

Het grote genezingspercentage wettigt de operatie volkomen, zeker wan-
neer er bij de operatie gebruik gemaakt wordt van de moderne geneesmid-
delen : penicilline en sulfanilamiden.

Van September 1946 tot September 1952 werden 564 honden, welke
lijdende waren aan endometritis, chirurgisch behandeld. De behandeling
bestond uit de wegnamc van de ontstoken uterus.

Schrijver bespreekt achtereenvolgens: het vragen van de anamnese, de
diagnose en de difTerentieel-diagnose, waarbij vooral de anamnese uitvoerig
behandeld wordt en gewezen wordt op het feit, dat er zeer vaak te lang ge-
wacht wordt met chirurgisch ingrijpen, daar volgens hem het wegnemen
van de uterus de enige weg is om het dier in het leven te houden.

Voor het verloop van de operatie, de narcose en de medicamenteuze
behandeling na de operatie verwijst hij naar zijn artikel ,,De operatieve
verlossing van honden", verschenen in het Tijdschrift voor Diergeneeskun-
de, Jaargang 1952, bladz. 655 t/m 679.

Hij vervolgt met een beschouwing over de duur van de genezing, waaruit
blijkt, dat de gemiddelde duur ongeveer 11 \\ verpleegdag bedroeg.

Vervolgens geeft hij een uitvoerig overzicht van de resultaten. Van de
564 geopereerde honden genazen er 426 (75.5%), waarvan per primam
265 (62.2%) en per secundam 161 (37.8%).

Uit het totaal overzicht (tabel I) blijkt, dat van jaar tot jaar het aantal
operatiegevallen toeneemt evenals het genezingspercentage. Volgens hem
heeft de toepassing van penicilline bij de operatie een gunstige invloed op
de uitslag.

Hierna volgt een bespreking van de resultaten van de jaren 1946-47,
1947-48, 1948-49, 1949-50, 1950-51 en 1951-52, waarbij de bijzondere
gevallen, welke bij de operatie en die welke bij de sectie te voorschijn traden,

uitvoerig belicht worden en schrijver komt tot de conclusie, dat een appli-
catie van ioo.ooo E. penicilline in 5 cc. phys.NaCl-sol. intraperitoneaal en
dezelfde hoeveelheid subcutaan tijdens de operatie de beste resultaten
waarborgt.

In het volgende hoofdstuk stelt schrijver de vraag of er verband bestaat
tussen de leeftijd van de honden en het optreden van een endometritis.
Uit de cijfers blijkt, dat het optreden van endometritis het meest fre-
quent is op de leeftijd tussen 3 en 9 jaar met, zoals uit de grafiek aantoon-
baar is, op het 6e jaar een top.

Schrijver vervolgt met een beschouwing over de vraag of het jaargetijde
van invloed is op het manifest worden van de endometritis. Uit de grafiek
blijkt, dat in de wintermaanden het kleinste aantal voorkomt, dat in het
voorjaar een geleidelijke stijging van het aantal gevallen optreedt en het
grootste aantal in de zomer bereikt wordt, gevolgd door een daling in de
herfst.

De hysterectomie bij honden, welke lijdende zijn aan chronische
endometritis, is de enige manier om het dier in leven te houden, terwijl het
grote genezingspercentage de operatie volkomen wettigt, zeker wanneer bij
de operatie gebruik gemaakt wordt van de moderne geneesmiddelen.

In the period between September 194C and September 1952, 564 bitches, which were
suffering from endometritis, were treated surgically.

The author subsequently discusses: the questions in the anamnesis, the diagnosis and
the differential diagnosis, in wich especially the anamnesis is discussed in detail, and at-
tention is drawn to the fact that very often surgical treatment is delayed too long, be-
cause it is the author\'s opinion that surgical removal of the uterus is the only way to keep
the animal alive.

For the course of the operation, the narcosis, and the medical treatment of the opera-
tion, he refers to his article „THE SURGICAL DELIVERY OF BITCHES" published
in the ,,Tijdschrift voor Diergeneeskunde", volume 1952, pages 655 up to and including
679. He continues with a survey of the duration of the recovery, from which it appears,
that the average duration was about 11 J days of nursing.

Subsequently, he gives a detailed review of the results. Out of 564 operated bitches,
426 (75.5%) recovered, of which 265 (62.2%) per primam and 161 (37.8%) per secun-
dam.

From the total review (table I) appears that the number of cases for operation increases
every year, as well as the percentage of recoveries. In his opinion, the application of peni-
cillin at the operation has a favourable influence on the results.

After this follows a discussion of the results of 1946-47, 1947-48, 1948-49, 1949-50,
1950-51 and 1951-52, in which the special cases, which appeared at the operation, and
those which appeared at the dissection, were discussed in detail, and the author comes
to the conclusion that an application of 100.000 U. of penicillin in 5 cc. physiologic saline
solution intraperitoneally, and the same quantity subcutaneously, during the operation
guarantees the best results.

In the following chapter the author wonders if there is a connection between the age of
the bitches and the occurrence of endometritis.

It appears from the data, that the occurrence of endometritis is most frequent between
the ages of 3 and 9 years, with a peak at the age of 6 years, as is shown in the graph.

The author continues with a consideration of the question whether the season has an
influence on the manifestation of the endometritis. From the graph it appears that the
smallest number occurs in the winter months, and that in the spring a gradual increase
in the number of cases occurs, whilst the largest number is reached in the summer, fol-
lowed by a decrease in the autumn.

Hysterectomy in bitches which are suffering from chronical endometritis is the only
way to keep the animals alive, whilst the large percentage of recoveries completely
justifies the operation, especially if the modern therapeutics are used at the operation.

De septembre 1946 jusqu\'à septembre 1952, 5(14 chiens souffrant d\'endometritis,
furent traités chirurgicalement.

Successivement l\'auteur traite: questions anamnestiques, le diagnostic et le diagnostic-
diflérentiel, où est surtout traitée en détail l\'anamnèse et où est attiré l\'attention sur le
fait que très souvent 011 attend trop longtemps pour intervenir chirurgicalement, vu que
selon lui l\'ablation chirurgicale de l\'utérus est le seul moyen de sauver la vie de l\'animal.

Pour les phases suceessives de l\'opération, la narcose et le traitement médicamenteux
de l\'opération, il renvoie à son article: La mise bas operative de chiens, paru dans
le ,,Tijdschrift voor Diergeneeskunde", Année 1952, pages 655 jusqu\'à 679.

Il continue par une observation sur la durée de la guérison, ce qui montre, que la
durée moyenne d\'hospitalisation était d\'environ onze jours et demi.

Des 564 chiens opérés 426 (75,5% 1. se guérissaient, dont per primant 265 (62,2%) et
per secundam 161 (37,8%).

De l\'aperçu total (tableau I) il résulte que d\'une année à l\'autre le nombre d\'opérations
augmente, de même que le pourcentage des guérisons. Selon lui l\'application de la péni-
cilline lors de l\'opération a une influence favorable sur le résultat.

Ensuite 011 donne une analyse des résultats des années 1946-47, 1947-48, 1948-49, 1949-
50, 1950-51, et 1951-52, où les cas spéciaux se signalant à l\'opération et ceux qui se pré-
sentaient lors de la section sont retournés dans tous les sens, et l\'auteur arrive à la conclu-
sion qu\'une application de 100.000 U de pénicilline dans 5 cc phys. NaCl-sol. intra-
péritonéalement et la même quantité subeutanément pendant l\'opération, garantit les
meilleurs résultats.

Dans le chapitre suivant l\'auteur pose la question de savoir s\'il y a des rapports entre
l\'âge des chiens et la présence d\'endometritis.

Il résulte des chiffres que la présence d\'endometritis est le plus fréquent à l\'âge de
3 à 9 ans avec, comme le graphique le montre, un sommet à l\'âge de 6 ans.

L\'auteur continue par une considération sur la question de savoir si la saison a une
influence sur le manifeste de l\'endométrite. Il résulte du graphique que pendant les
mois d\'hiver il se présente le moins de cas, qu\'au printemps une augmentation graduelle
du nombre de cas se produit et que le nombre le plus élevé est atteint en été, suivi par une
baisse en automne.

L\'hysterectomie chez les chiens souffrant d\'endometritis constitue la seule manière
de sauver la vie de l\'animal, et que le grand pourcentage de guérisons justifie l\'opération,
à coup sûr si lors de l\'opération il est fait usage des remèdes modernes.

En disposant d\'un certain outillage, l\'opération est dans la pratique parfaitement
exécutable.

In der Zeit vom September 1946 bis zum September 1952 wurden 564 Hunde, die an
Endometritis erkrankt waren, einer chirurgischen Behandlung unterworfen. Diese
Behandlung bestand aus der Entfernung der entzündeten Uterus.

Der Verfasser bespricht sodann der Ri ih.e nach: das Fragen nach der Anamnese, die
Diagnose und die differentielle Diagnose, wobei er vor allem die Anamnese ausführlich
behandelt und auf die Tatsache hinweist, dass sehr oft mit einem chirurgischen Eingriff
zu lange gewartet wird, obwohl, seiner Ansicht nach, die operative Entfernung der
Gebärmutter der einzige Weg ist, um das Leben des Tieres zu retten.

Über den Verlauf und die Abwicklung des operativen Vorganges, einschliesslich der
Narkose und der medikamentösen Behandlung, verweist er nach seinem Artikel : ,,DIE
OPERATIVE ENTBINDUNG VON HUNDEN" („De operatieve verlossing van bon-
den") in TIJDSCHRIFT VOOR DIERGENEESKUNDE, Jahrgang 1952, Seite
655-⁶79-

Er bespricht dann ausführlich die Zeitdauer, die eine Genesung in Anspruch nimmt
und weist nach, dass hierfür im Durchschnitt 11 £ Verpflegungstage vollkommen genügen.

Von den 564 operierten Hunden genasen 426 (75.5%), von diesen wiederum 265
(62.2%) per primam und 161 (37.8%) per secundam.

Aus der Totalübersicht (Tabelle I) geht hervor, dass nicht nur jährlich eine Zunahme
der Operationsfalle stattfindet, sondern auch der Prozentsatz der Genesungen zunimmt.
Nach der Ansicht des Verfassers ist dieses Ergebnis durch den Gebrauch von Penicilline
bei den Operationen günstig beeinflusst worden.

Hiernach wird eine Besprechung der Resultate aus den Jahren 1946-47, 1947-48,
1948-49, 1949-50, 1950-51 und 1951-52 gegeben, wobei besondere Fälle, die bei der
Operation und bei der Sektion in Erscheinung traten, ausführlich beleuchtet werden
und der Verfasser zu der Konklusion kommt, dass eine Applikation von 100.000 E.
Penicilline in 5 cc phys. NaCl-sol. intraperitoneal und während der Operation die
gleiche Menge subkutan, die besten Resultate gewährleistet.

Im folgenden Kapitel stellt der Verfasser die Frage, ob vielleicht ein näherer Zusam-
menhang zwischen dem Lebensalter und dem Auftreten von Endometritis bei Hunden
besteht.

Aus den Zahlen wird ersichtlich, dass Endometritis am häufigsten zwischen dem 3.
und 9. Lebensjahre auftritt und zwar nach der graphischen Kurve mit einem anweisbaren
Höhepunkt im 6. Lebensjahre.

Der Schreiber stellt dann eine Betrachtung über die Frage an, ob die Jahreszeit beim
Offcnbarwerden von Endometritis von Einfluss ist. Aus den graphischen Darstellungen
wird ersichtlich, dass in den Wintermonaten die geringste Zahl an Erkrankungen vor-
kommt, während im Frühjahr ein langsames Ansteigen der Fälle eintritt, das seinen
Höhepunkt im Sommer erreicht, um wieder durch eine Abnahme im Herbst gefolgt zu
werden.

Er beendigt dieses Kapitel mit der nachstehenden Schlussfolgerung: Die Hysterek-
tomie ist bei Hunden, die an chronischer Endometritis leiden, die einzige Möglichkeit
das Leben der Tiere zu erhalten, wobei noch die Operation durch den hohen Prozentsatz
an Genesungen vollkommen gerechtfertigt wird, besonders, wenn während der Operation
von den modernen Medikamenten Gebrauch gemacht wird.

Bei dem Vorhandensein in einer cinigermassen kompletten ärtzlichen^Ausrüstung, ist
diese Operation selbst in der Praxis sehr gut auszuführen.

Bij het rund kan het symptomencomplex „koliek" het gevolg zijn van
velerlei afwijking. Doordat practisch alle buikorganen koliekverschijnselen
kunnen veroorzaken, zijn deze laatste slechts weinig richtinggevend en
maken zij het opsporen van de eigenlijke afwijkingen niet gemakkelijker.

Maar het is juist hierdoor, dat de anamnese „koliek" zo vaak een inte-
ressant ziektebeeld belooft en dat het opsporen hiervan spannend kan zijn
als een detective-roman.

Onder „koliek" wordt verstaan de toestand, waarin het dier verkeert
met uiting van pijn tengevolge van aandoening(en) in de buikholte.

Pijnlijke toestanden, zoals die b.v. bij „scherp" kunnen voorkomen,
duidt men niet aan met koliek en daarom bespreken wij hier de buik-
organen, met uitzondering van de drie voormagen. Eigenaardig is, dat,
terwijl peritonitis bij het rund veelvuldig voorkomt en het peritoneum
een belangrijke rol speelt, peritonitis nooit aanleiding geeft tot echte
koliek.

Mogen naar de aard der aandoening de uiterlijke verschijnselen van
koliek een weinig verschillen, in hoofdzaak komen ze er op neer, dat het
dier pijn verraadt door slaan met de achterbenen naar de buikwand,
doorzakken in de lendenen, soms kyphose, scheefzakken van het kruis
en het been aan die kant laten afhangen, krabben met de voorbenen, en
bij hevige koliek: het veelvuldig gaan liggen en opslaan.

Vaak ziet men een angstige blik en zweten. Meestal treedt de koliek
plotseling op en vanaf het begin wordt bijna altijd het voedsel geweigerd.
Veelvuldig urineren (indien mogelijk) en defaeceren (indien mogelijk) zijn
ook annex aan koliek.

De temperatuur is slechts zelden verhoogd, hoogstens iets door de heftige
bewegingen. De pols is altijd te frequent. Runderen hebben gauw een
versnelde pols tengevolge van pijn. (verg. arthritisvan hetklauwgewricht).

Voorkomen: Het verschijnsel komt voor bij dieren van alle leeftijden.
Kalveren kunnen hevige koliek hebben tengevolge van een beginnende
colibacillose, gepaard gaande met atonie van de darmen en daardoor
tympanie. Graskalveren lijden vaak aan een catarrhale aandoening van
de darmen, veroorzaakt door nat gras en koud weer. Deze kolieken kunnen
soms snel dodelijk verlopen, al zijn ze meestal van voorbijgaande aard.

Pathogenese. Welke afwijkingen kunnen koliek veroorzaken? De vier
hoofdoorzaken zijn algemeen bekend. Tengevolge van veelvuldige laparo-
tomieën, door ons gedaan bij koliek, komt het ons niet ondienstig voor,
de opsomming van de oorzaken enigszins uit te breiden, ook al omdat de

mogelijkheden van een chirurgische therapie de laatste tijd aanzienlijk
zijn uitgebreid.

Daar eczema solare als zodanig geen buikaandoening is, al speelt de
lever hierbij wel een overwegende rol, laten we punt 3 buiten beschouwing.
Omdat de darmen het meest oorzaak zijn van koliek, bespreken we eerst
de darmafwijkingen welke kunnen optreden en waarvan we verschillende
vormen hebben aangetroffen.

1. Darminvaginatie. Dit is wel de belangrijkste afwijking van de darmsitus
waarmee men te maken krijgt. Omtrent de oorzaak is niet veel bekend.
Bij geen der invaginaties, die we reseceerden of die we ter sectie kregen,
vonden wij met het blote oog een aanleiding tot in elkaar schuiven. De
krachten, die in het spel zijn, zijn enorm, gezien de lengte van darm plus
scheil, dat soms invagineert (de langste, door ons gereseceercl, was 1.75
meter!). Zodra de invaginatie zich ontwikkelt, begint de koliek, welke
ontstaat door de tractie aan het scheil.

Meestal treden invaginaties op in de dunne darmen, daar deze het
beweeglijkst zijn.

De eetlust houdt direct op, evenals de pensbeweging. Soms wordt ter
afleiding een beetje gedronken. De eerste uren komen er nog faeces af,
daarna wat slijm en in de regel al binnen twaalf uren komt bloed in het
rectum. Stotende in de rechterflank, kan men al vrij gauw het klotsen
waarnemen van de faecesmassa in de verwijde darmen, oraal van de
invaginatie.

Men behoort bij elke koliek rectaal te exploreren. Dit doende, ontdekt men een
ledig rectum, hoogstens enkele faecesballen en slijm, vermengd met bloed.
Het rectum-lumen is sterk vernauwd door de aandrang tot defaeceren.

Verderop voelt men opgezette darmlisscn, althans na enige uren, en in
ongeveer 50 % der gevallen is de invaginatie zelf te vinden als een vast
gedeelte dat zich worstvormig voordoet.

Zéér grote invaginaties zakken onder in de buikholte, zodat men ze
niet bereiken kan. Andere zitten te ver naar voren om rectaal gevoeld te
kunnen worden.

Bij de genoemde symptomen is de waarschijnlijkheid van invaginatie
zeer groot, ook al voelt men deze zelf niet. Het therapeutisch geven van
laxantia, zoals Sulfas natricus e.d., dient tot niets. Men heft er een inva-
ginatie niet mee op en bij een te ondernemen resectie is het zeer lastig,
omdat door de wateraantrekking het lumen van de darmen onmatig
verwijd wordt, zodat een End zu End-bevestiging moeilijk, zo niet onmoge-
lijk wordt. Ook met het oog hierop, dient men een resectie niet langer uit
te stellen dan 36 uur. Wacht men langer, dan zal men vaak tot een End zu
Seite-hechting moeten overgaan, welke zo elegant niet is en een necrotische
stomp oplevert.

is onjuist. Men vergroot er de pijn mee, en waarschijnlijk verergert men ook
de invaginatie, terwijl de kans op afscheuring van het mesenterium, met
mogelijke verbloeding, toeneemt.

Ook kan de darm, die ter plaatse sterk oedemateus is, afscheuren en
peritonitis veroorzaken. Resectie te doen bij een manifeste peritonitis is
economisch niet verantwoord, al kunnen de tegenwoordige antibiotica veel.

In zeldzame gevallen sterft het geinvagineerde gedeelte af en wordt het
spontaan per anum verwijderd, in welk geval de koe gered is. Het dier
blijft dan gedurende de ziekte naar omstandigheden vrij goed.

De zeldzaamheid van een dergelijk goedaardig verloop laat echter niet
toe, in elk voorkomend geval van invaginatie maar rustig af te wachten.
Integendeel, de uitkomsten van resectie zijn dermate bemoedigend, dat
terstond ingrijpen absoluut noodzakelijk en verantwoord is. Bij een goede
en op tijd uitgevoerde darm-resectie, is de mortaliteit zeer gering.

Het is verbazingwekkend hoe snel de darmfunctie hersteld is (4—8 uren)
en dienovereenkomstig de algemene toestand. Daar men een koe het
herkauwen niet kan verbieden en er steeds voedsel in de pens aanwezig is,
krijgt de darm al gauw het volle werk weer te verzetten en dat kan dan
ook zonder bezwaar. Zelfs is een goede peristaltiek wel aan te bevelen,
in verband met de mesenteriumhechting, waaraan dan geen andere darm-
gedeelten kunnen verkleven.

Al werd binnen 24 uren geopereerd, dan is toch het geinvagineerde
gedeelte in alle gevallen necrotisch door ons aangetroffen.

Het is blauwzwart van kleur en wordt buiten de buikholte koud. Hoewel
het meestal nog niet verkleefd blijkt te zijn, is een repositie dan uitgesloten.
Daar men in de regel pas na verloop van enige uren de diagnose zal kunnen
stellen, zal reponeren wel een onmogelijkheid blijven, nog afgezien van
het feit, dat resectie de kans op recidive kleiner doet zijn dan bij repositie.

2. Streng-ileus. Hierbij slaat een darmlis zich om een streng in de buik-
holte en blijft in die toestand liggen. De koliek is vaak niet zo hevig. De
verschijnselen zijn gelijk aan die bij invaginatie. Bloed in het rectum
ontbreekt echter meestal, daar het eventueel gestuwde gedeelte vóór de
caudale afklemming zit en de darm wand intact blijft. Ongetwijfeld hebben
talloze lissen reeds meermalen een dergelijke excursie ondernomen,
maar zijn ze er door de peristaltiek steeds weer in geslaagd, zich te be-
vrijden. Anders is het niet te verklaren, dat bij twee gevallen van streng-
ileus de koeien resp. 4 en 6 jaar oud waren. Het betrof hier n.1. strengen,
welker bestaan alleen embryologisch te verklaren is. De ene streng liep
van de linea alba tussen bekken en navel naar het mesenterium en is als een
overgebleven embryonaal voedingsvat te verklaren (ductus omphalo-
mesentericus).

Zij had de dikte van een lucifer en was zeer taai. In het andere geval
liep de streng, van dezelfde consistentie en dikte, van de linea alba bij het
bekken, naar de blaas.

Deze kan opgevat worden als een overblijfsel van de embryonale urachus.
Een spontaan ontstaan na de geboorte is moeilijk aan te nemen.

Achter deze laatste streng had zich een groot darmconvoluut vastge-
werkt. Rectaal was de plaats van afklemming te voelen als een onver-
wrikbare massa, bestaande uit mesenterium en darmlissen. In beide
gevallen kon na laparotomie de streng eenvoudig, met de duimnagel op

de wijsvinger, doorgeschaafd worden, waarmee eigenlijk de gehele ingreep
voltooid was.

De kans, een koe te behouden door zulke eenvoudige handelingen, mag
men zich niet laten ontglippen.

Een ander geval betrof een stiertje met een urachus-ileus. Tengevolge
van de tractie van de streng aan de blaas bleek bij laparotomie deze ge-
scheurd te zijn, hetgeen een ernstige hydrops-ascites veroorzaakt had.

Ook de darmen als zodanig kunnen aan elkaar groeien zodat daartussen
een steng ontstaat. Bij een koe met hevige koliek, werd een vergroeiing
van de convexe zijden van twee lissen vastgesteld. Door het zo gevormde
gat was circa 10 meter darm geglipt en zat daarin vastgeklemd. De oorzaak
van het verkleven was waarschijnlijk een perforerend parasietenhaardje;
van deze haardjes waren er verscheidene aanwezig. Overigens had dezelfde
koe ook nog een volvulus, bestaande uit een door een darmlis gevormde
halve steek om een conglomeraat darmen van circa 3 meter lang. Deze
volvulus stond niet in verband met de verkleving. Mogelijk was deze
volvulus ontstaan door hevige peristaltische bewegingen gedurende de
koliek, tengevolge van de afklemming. Dit geval verliep door de sterke
darmdegeneratie dodelijk.

Bij ossen schijnt streng-ileus voor te komen, waarbij de geatrophieerde
zaadstreng als „streng" fungeert. Men zou ze rectaal kunnen opheffen door
verscheuring van de zaadstreng.

Bij volwassen dieren wordt een streng van embryonale aard maar zelden
aangetroffen. Dit kan komen, doordat een zeker percentage der dieren als
kalf reeds aan de gevolgen bezweken is.

3. Volvulus. Dit zijn knopen in de darmen, welke soms de meest inge-
wikkelde vormen kunnen aannemen. Soms spelen gesteelde lipomen een
rol bij het ontstaan en ook kan een volvulus een wat ingewikkelde streng-
ileus blijken te zijn. De klinische verschijnselen zijn gelijk aan die bij
streng-ileus.

4. Mesenteriale breuk. Hierbij krijgt men verschijnselen als bij streng-
ileus. Bij het enige door ons waargenomen geval, was geen bloed in het
rectum aanwezig. Het dier had hevige koliek en daarbij een sterk opge-
zette buik.

De afgeknelde lissen bleken sterk verwijd te zijn en waren onder achter in
de buikholte niet van hun plaats te krijgen. Na laparotomie konden we de
oorzaak ondanks langdurig zoeken niet vinden. Bij de sectie bleek het
een mesenteriale breuk te zijn, waardoorheen zeker wel 5 meter darm
was gezakt.

Ware men, zoals bij de mens, in staat, het geheel te overzien door de
gehele buik open te leggen, dan zou men de afwijking kunnen vinden en
eventueel opereren.

5. Darmverklevingen. Deze ontstaan meestentijds door ontstekingen in
de darmwand, welke perforeren en door ontstekingen in de organen, om
het darmconvoluut gelegen. Door ons is waargenomen een colonzweer
welke na perforatie, door het net heen, aan de lever was vergroeid. Resectie
bleek onmogelijk, daar de vergroeiing achter de ribben was gelegen.

Een ander gevai was primair een leverabces met vergroeiing aan het net
en aan een darmlis.

Hier was reeds lange tijd recidiverende koliek aanwezig, zodat reeds de
waarschijnlijkheidsdiagnose: verkleving, vantevoren was gesteld. Vanwege
het leverabces was opruiming natuurlijk de aangewezen weg.

Verder kunnen actinomycomen in scheil, net en darmlymphklieren
oorzaak zijn van verkleving.

Soms kan een verkleving van de uterus met de darmen voorkomen.
Treedt deze op tijdens de dracht, dan kan men na de partus, koliek zien
optreden door de involutie van de uterus, welke pijnlijke tractie veroorzaakt
aan het scheil.

Ook kan de uterus aan de pens vergroeien. Ons is een geval medegedeeld,
waarbij een koe pensinhoud uitscheidde via de vagina.

Er zijn nog andere verklevingen mogelijk. Bij een koe bleek na een partus
een darmlis te zijn vastgegroeid aan de blaas.

Bij laparotomie bleek, dat de blaas gescheurd was, waarbij een geweldige
hydrops-ascites was ontstaan door de prikkeling van de urine op het
peritoneum.

6. Haemorrhagische enteritis. Deze kan het gehele darmkanaal betreffen
of zeer sterk plaatselijk zijn. De algehele darmontsteking kan in hel begin,
wanneer door de acute ontsteking darmparese bestaat, koliek veroorzaken,
welke echter na enige tijd weer ophoudt, daar de darmfunctie zich dan
weer herstelt. De plaatselijke haemorrhagische enteritis kan bedriegelijk
een invaginatie nabootsen. Bloed, obstipatie en koliek zijn aanwezig,
reden genoeg, om laparotomie te doen. Men kan dan echter geen invaginatie
voelen. Soms voelt het ontstoken gedeelte iets harder aan, maar men vindt,
behoudens opgezette darmlissen, verder geen afwijking.

In twee gevallen, door ons aangetroffen, zat de locale haemorrhagische
enteritis over een 40 cm lengte in het colon, zoals ons bij sectie bleek.
Eigenaardig is, dat de gezamenlijke peristaltick van de oraal gelegen
darmen niet in staat is, de faeces door het verlamde, ontstoken gebied te
persen, zodat hevige obstipatiekoliek ontstaat.

Ook gewone catarrhen van dc darm kunnen voorbijgaande koliek geven.
Hierbij zijn echter geen alarmerende nevensymptomen aanwezig.

7. Concremenlen. Deze geven, vooral bij paarden, nogal eens aanleiding
tot koliek. Bij runderen worden ze weinig aangetroffen. Ze geven door hun
volume en door overrekking van de darmwand, obstipatiekolicken.

Bij Meckelse divertikels zou men zich kunnen indenken, dat er con-
crementen ontstaan. Kleine Meckelse divertikels zouden welcens oorzaak
van darminvaginatie kunnen zijn.

Ook zou een verbinding van de divertikel met de navel, zoals die
bij de foetus bestaat, streng-ileus kunnen veroorzaken.

8. Torsio uteri. Deze afwijking komt vaak voor en gaat niet altijd met
koliek gepaard. De hevigste koliek hierbij treft men aan, wanneer de
torsio i 6 weken voor de partus ontstaat. Van een abortus is hierbij
doorgaans geen sprake. Wel aborteert de vrucht meestal na repositie, of
mumificeert.

zeer onaesthetische therapie is te beschouwen, is repositie door laparotomie
verreweg de meest elegante manier.

Deze repositie, met de arm in de buikholte, lukt altijd en is zeer een-
voudig uit te voeren.

Zelfs bij voldragen vruchten, waarbij de cervix niet passabel is, gaat
deze repositie nog gemakkelijk. Verschillende gevallen staven onze mening.
Door de rol-therapie kan men groot onheil stichten, doordat door de
hevige rukken bijv. de ligamenta lata afscheuren en dodelijke verbloeding
optreedt.

Ook kunnen tussen de uterus en de lig.lata darmlissen bekneld zitten,
welke door het rollen kunnen afscheuren.

Bovendien lukt het vaak niet, een torsie door rollen op te heffen, in
welk geval men dus toch nog, bij een sterk vermoeid en bevuild dier met
talrijke schaafwonden op heupen en rug, laparotomie moet doen.

Wanneer stevig gehecht wordt, levert een partus, na laparotomie, geen
gevaar op. De buikpers werkt evengoed door en van uitscheuren van de
hechtingen is ons nog nooit iets gebleken.

9. Torsio coeci. Hierbij bestaat een hevige koliek. De rechter honger-
groeve kan sterk opgezet en tympanitisch zijn. Deze verschijnselen wijzen
reeds in de richting van een afsluiting in die streek. Een geval hiervan
hebben we reeds eerder in dit tijdschrift beschreven.

Het is zaak, bij een eventueel operatief ingrijpen de sterke shockver-
schijnselen, tengevolge van de hevige koliek en de afsluiting, te bestrijden
met physiologische zoutoplossinginjecties, gecombineerd met hartmiddelen
en na of voor de operatie een transfusie met 5 liter bloed.

De grote moeilijkheid is, dat men geen raad weet met de sterk uitgezette
darmen. Enige verlichting hiervan kan men krijgen door de losse darmdelen
in een nat kussensloop, naast de operatiewond te laten vasthouden door
twee helpers.

De pijn, die ontstaat door het naar buiten trekken van de darmen, kan
men iets verlichten door 20 cc novalgin intraveneus in te spuiten. Ware het
niet, dat men bij opening van de buikholte direct de darmen naar buiten
ziet puilen, dan zou men al dergelijke ingrepen het liefst bij het genarcoti-
seerde dier uitvoeren.

De diagnose torsio coeci is niet eenvoudig. Men moet deze uit de draaiing
van het mesenterium op kunnen maken en daarna langdurig alle daarvoor
in aanmerking komende lissen in tegengestelde richting werken. Wanneer
plotseling de spanning van de darmen wegvalt, is men zeker dat de torsie
gereponeerd is.

10. Torsie van de lebmaag. Bij dit zeldzame beeld, dat beter bij honden
bekend is, vertoont de koe een geweldige kyphose en wil zich slechts zeer
ongaarne bewegen. De darmen vertonen geen afwijking. Het dier is zeer
drukpijnlijk en tympanitisch in de lebmaagstreek. De dieren zijn snel in
slechte conditie. Vaststellen van de diagnose in de buikholte zal moeilijk
gaan, evenals een eventuele repositie.

11. Pyelonephritis, nierstenen en blaasstenen. Blaasstenen kunnen hevige
koliek veroorzaken. Ze komen bij herkauwers sporadisch voor. Waar-

schijnlijk worden runderen ook niet oud genoeg voor het ontstaan ervan.
De alkalische urine gaat de vorming ervan waarschijnlijk ook tegen.
Nierstenen komen vaker voor en gaan altijd gepaard met pyelitis. Ze
kunnen matige koliek veroorzaken, die voornamelijk bestaat uit veel
kreunen en veel liggen.

Bij een geval van nierstenen met een enorme pyelonephritis had de koe
reeds een half jaar lang bij tussenpozen veel gekreund en zo nu en dan
lichte koliek gehad. Rectaal voelde men een linker nier ter grootte van een
voetbal en een verdikte ureter. Er was geen blaasontsteking aanwezig.
De catheter-urine was op het blote oog helder. Bacteriologisch werd
Coryne-bacterium renale aangetoond. De rechter nier was voor 80 %
gedegenereerd en geïndureerd en bevatte niergruis. De linker nier was
totaal verwoest, en het pyelum bevatte nierstenen ter grootte van een
duivenei, benevens veel gruis. Merkwaardig was, dat het dier ondanks de
toestand van deze nieren, in goede conditie verkeerde en een normale
melkgift had. Prettig is te bedenken dat de natuur bij een ziek dier over
zoveel reserve beschikt.

Bij de gewone cysto-pyelonephritis doet de ureterstuwing de koliek ont-
staan. Deze stuwing is meestal rectaal goed te voelen. Wanneer de patiënt nog
jong is en in niet te ver gevorderd stadium, dan biedt langdurige behandeling
met sulfanilamide uitkomst. Wanneer oudere koeien reeds in een ver
gevorderd stadium zijn, krijgt men met dit geneesmiddel meestal een
evenwichtstoestand. Het dier is dan nog in redelijke conditie te brengen,
voordat men het slacht. Ophouden met het toedienen van dit geneesmiddel
doet vaak de ziekte weer opflikkeren.

12. Tenslotte kunnen nog talloze tumoren, afhankelijk van hun aard en
zitplaats, koliek veroorzaken. Hiermede hebben we bij de grote huisdieren
weinig te maken. Éénmaal maakten we een dodelijk verlopende koliek
mede, welke werd veroorzaakt door een vuist-grote pancreas-tumor,
waardoor obstructie van de darm was ontstaan.

Diagnostiek. Koliekverschijnsclen worden door de veehouder snel opge-
merkt en daardoor is men vaak in de gelegenheid de ziekte vanaf het begin
mede te maken. Anamnestisch speelt de tijd van kalven een rol (Torsio
uteri). Verder valt er, behoudens frequent urineren bij cystitis, meestal niet
veel op te maken uit de voorgeschiedenis. De pols geeft vaak een aan-
duiding omtrent de duur der verschijnselen cn de mate van intoxicatie.

Ook de slijmvliezen geven hieromtrent een indruk (invaginatie, volvulus)
De buikpalpatie en percussie spelen een grote rol. Het rectaal en vaginaal
exploreren geeft doorgaans de meeste zekerheid omtrent de aard van de
aandoening.

Het al of niet aanwezig zijn van bloed in het rectum kan belangrijke
aanwijzingen geven.

Het beste kan men, indien niet reeds direct de oorzaak te onderkennen
valt, de toestand 24 uren aanzien. Men kan een kalmerend middel geven,
per os of per injectie.

Bij elk rund, waarbij langer dan 24 uren koliek bestaat en waarbij langer dan
24 uur geen of slechts enkele droge brokjes faeces zijn afgekomen, moet proeflaparo-
tomie gedaan worden.

Alleen op deze manier kan men te weten komen wat de oorzaak is en
of men tot de operatie of tot slachten zal overgaan.

Alleen overwegingen van economische aard, wanneer het een slachtkoe
of een vetweider betreft, of indien de patiënt in een slechte of afgemolken
toestand verkeert, kunnen een afwijkende gedragslijn toestaan.

De kans, dat er bij proeflaparotomie niets gevonden wordt, is zeer
klein; de kans, dat de oorzaak gevonden wordt, is zeer groot.

In het eerste geval is er niets verloren, want de kans, dat de patiënt
succombeert aan de laparotomie, is practisch uitgesloten.

Is de afwijking inoperabel, dan is de enige schade: de huidsnede, welke
op de totale schade van opruiming van het dier totaal geen rol speelt.

Therapie. Het geven van laxantia heeft alleen zin bij de gewone „ver-
stoppingskolieken" of datgene wat daarvoor doorgaat.

Hierbij heeft men in de regel nog defecatie en de koliek bestaat slechts
enkele uren. Laxantia per os bemoeilijken de eventuele operatieve ingrepen.
Inspuitbare laxantia zijn echter, bij ernstige langdurige kolieken, volkomen
gecontraindiceerd.

De therapie zal vaak, afhankelijk van het lijden, operatief zijn, direct
in aansluiting aan de proeflaparotomie. Men dient veel aandacht te schen-
ken aan de shockbestrijding.

Door de koliek geraken de patiënten snel in een uitgeputte toestand,
bij een obstructie wordt er geen vocht meer opgenomen in de dikke darm,
de nierfunctie heeft hieronder te lijden, de afvoer van toxinen is derhalve
bemoeilijkt, terwijl er door de laedering van de darmwand abnormale
opname van darmtoxinen ontstaat, welke het hart, de lever en de nier
doen degenereren en zo neemt de intoxicatie hand over hand toe.

Een infuus met kunstmatig bloedserum of physiologische zoutoplossing,
kan de toestand veel doen verbeteren, eventueel bij bloedverlies nog
aangevuld met een bloedtransfusie.

Van de techniek der operaties kan men zich in de desbetreffende boeken
op de hoogte stellen. We zouden willen opmerken, dat de huidwond geheel
gesloten dient te worden.

Met behulp van de tegenwoordige antibiotica is het leggen van een
drain geheel overbodig. De huidranden moeten niet tegen elkaar opgezet
worden; men verkrijgt dan een genezing per primam, zonder dat er een
witte streep overblijft.

Preventie. Preventieve maatregelen zijn moeilijk toe te passen, daar de
oorzaken van torsies, invaginaties enz. vaak onbekend zijn. Hoogstens
zijn diëtetische maatregelen op hun plaats, ter voorkoming van abnormale
gistingen, verhoogde peristaltiek en darmontstekingen.

Schrijvers behandelen koliek bij het rund, voorzover veroorzaakt door
de organen in de buikholte.

Van de aandoeningen, die zich voor kunnen doen en koliek kunnen
veroorzaken, zijn de meeste vormen door hen aangetroffen in de praktijk
en, voorzover mogelijk, chirurgisch behandeld.

Deze aandoeningen zijn: darminvaginatie, streng-ileus, volvulus,
mesenteriale breuken, darmverklevingen, haemorrhagische enteritis,

concrementen, torsio uteri, torsio coeci, torsie van de lebmaag, pyelone-
phritis en tumoren.

Ten aanzien van de diagnostiek brengen zij de noodzakelijkheid naar
voren, proeflaparotomie te verrichten bij elk rund met koliek, waarbij
langer dan 24 uur geen of zeer weinig faeces zijn afgekomen.

The authors discuss colic in cattle as far as it is caused by the organs in the abdomen.

Most forms of the affections which can occur, and which can cause colic, have been
observed by them in practice, and have been treated surgically for as far as possible.

These affections are invagination of the intestines, ileus, volvulus, mesenterial hernia,
adhesions of the intestines, haemorrhagic enteritis, concretions, torsio uteri, torsio coeci,
torsion of the abomasum, pyelonephritis and tumors.

With respect to the diagnosis, they point to the necessity of performing an experimental
laparotomy in each cow with colic, which has discharged very little or no faeces for
longer than 24 hours.

Les auteurs traitent la colique chez le bovidé, pour autant que causée par les organes
dans la cavité abdominale. Des affections pouvant se présenter et provoquer la colique,
la plupart des formes ont été rencontrées par eux dans la pratique et, pour autant que
possible, traitées chirurgicalement.

Ces affections sont: L\'invagination intestinale, l\'iléus du cordon, le volvulus, les
hernies mésentériales, 1< s adhésions intestinales, les entérites hémorrhagiques, les con-
crétions, les torsions uteri, les torsions coeci, les torsions de la caillette, les pyélo-néphrites
et les tumeurs.

A l\'égard du diagnostic ils appuyent sur la nécessité d\'effectuer la laparotomie d\'essai
chez chaque bovidé souffrant de la colique et chez lequel depuis plus de 24 heures il
n\'y a pas eu ou eu très peu de sécrétion de matières fécales.

Die Verfasser geben eine Abhandlung über die Kolik beim Rind, insofern
dieselbe durch Organe der Bauchhöhle verursacht werden. Von den Erscheinungen,
die hierbei auftreten und Kolik hervorrufen können, wurden von ihnen die meisten
der bekannten Formen in der Praxis angetroffen und soweit es möglich war.
chirurgisch behandelt.

Diese Erscheinungsformen sind unter anderen: Darminvagination, Strang-Ileus,
Volvulus (Darmverschlingung), mesenteriale Brüche, Darmverklebungen, hämorrha-
gische Enteritis, Konkremente, Torsio uteri, Torsio coeci, Torsio des Lebmagens,
Pyelonephritis und Tumors.

Hinsichtlich der Diagnostik verweisen sie auf die Notwendigkeit bei jedem, von
Kolik befallenem Rinde (ine Probelaparotomie vorzunehmen, besonders wenn bei
dem Tier nach 24 Stunden keine, oder nur eine zu geringe Faecesabgabe stattfindet.

EEN KORTE BESCHOUWING OVER DE DERMATOSEN VAN
ENDOGENE OORSPRONG BIJ DE HOND EN DE KAT

Naar aanleiding van het artikel van collega Stoi. onder deze titel in
het Tijdschrift voor Diergeneeskunde van 15 Augustus 1954, moge ik
opmerken, dat ik zijn theoretische beschouwingen volledig kan onder-
schrijven. Helaas is het waar, dat wij van de oorzaken van eczeem en
prurigo heel wenig afweten en dit is niet alleen het geval in de veterinaire
praktijk, doch in de humane dermatologie is het al niet beter. Stol merkt
in de laatste zin van zijn artikel op, dat er nog steeds te weinig aandacht
wordt besteed aan de pathologische histologie van de huid, maar ik her-
inner mij nog heel goed uit de tijd, waarin ik werkzaam was in de Kliniek
voor Inwendige Ziekten, dat er bij grote dieren met eczeem herhaaldelijk
een proefexcisie werd gedaan en dit weefsel ter onderzoek werd gegeven
aan het Pathologisch Instituut; vrijwel altijd volgde hierop het bericht:
„aspecifieke ontsteking". l)e aetiologie werd hierdoor niet nader gebracht.
Inderdaad weten we van het microscopisch aspect van de zieke huid bij
onze dieren nog veel te weinig en hier ligt nog een uitgebreid terrein
braak voor een dierenarts, die zich op dit gebied wil specialiseren.

In de praktijk blijkt veelal, dat een uitsluitend locale behandeling niet
het gewenste gevolg heeft.

En al weten we dan niet precies welk hormoon verantwoordelijk is voor
de verbetering, die we zien optreden 11a ovariotomie en hysterectomie *)
van vrouwelijke honden, die lijdende zijn aan een heftige prurigo voor of
na de oestrus of tijdens de schijnzwangerschap, de praktijkervaring is
toch, dat na deze operatie de dieren zonder verdere locale therapie genezen.

Het zal collega Stol toch ook wel bekend zijn, dat honden, die sterk
besmet zijn met lintworm en heftige jeuk vertonen, na een wormkuur
geheel genezen van de prurigo. In dit geval zou een locale behandeling
zeker geen effect sorteren. Honden met storingen tengevolge van dieet-
fouten zien we allemaal; het is een bekend feit, dat honden, die veel vis
of varkensvlees eten, altijd uitgebreid eczeem vertonen, dat na dieet-
wijziging nog niet snel verdwijnt, doch na toevoeging aan het voedsel
van een samengesteld vitaminepreparaat zien we direct verbetering¹).
De gunstige ervaringen, die ik enige jaren geleden vermeldde over de
behandeling van eczema nigricans²) bij honden met Doca en menformon,
waarbij ik tevens locaal salicylolie toepaste, hebben mij gesterkt in de
overtuiging, dat hierbij wel degelijk een hormonale invloed aanwezig is.

Een uitsluitend locale therapie geeft geen verbetering en hoewel h t
mechanisme van de hormonale werking niet precies bekend is, blijkt toch
in de praktijk dat deze therapie goed voldoet.

lende huidaandoeningen bij honden is collega Stol misschien ook bekend,
en hieruit blijkt dus weer, dat een endogene factor een rol speelt.

Mogelijkerwijs zijn ook bekend de gecastreerde katers die na de castratie
een hardnekkig eczeem vertonen. Toediening van mannelijke hormonen
of van ACTH geeft dikwijls weer snel succes, terwijl de plaatselijke be-
handeling geen effect heeft.

Honden met een hardnekkig eczema dorsi, die verbeteren na uitdrukken
of wegnemen van de anaalklieren zijn in dit tijdschrift door Dr. Doegi.as ⁴)
en mij ⁵) beschreven. Ook hier weten wij niet de verklaring, doch de
praktijkervaring is weer, dat een uitsluitend locale behandeling geen
verbetering geeft. Over de oude strijdvraag of bij een nierlijden de huid-
aandoening of de nieraandoening primair is, is de wetenschappelijke
wereld het nog steeds niet eens, zodat ik dit punt liever verder buiten de
discussie wil laten.

Samenvattend zou ik dus willen zeggen, dat hoewel de endogene
factoren en hun werkingsmechanismen zeker niet precies bekend zijn,
in de praktijk blijkt, dat een hormonaletherapie of, bij dieetfouten, een
vitamine-therapie gunstig resultaat geeft.

In antwoord op het artikel van Stol in dit Tijdschrift van 15 Augustus
1954 wordt toegegeven, dat wij noch van de pathologische histologie van
de huicl, noch van de aetiologie der huidaandoeningen bij onze huisdieren
voldoende op de hoogte zijn.

Maar schrijver toont met verschillende voorbeelden aan, hoe toch een
therapie, gericht op endogene afwijking, wèl succes geeft en niet een locale
behandeling, zodat hieruit mag worden afgeleid, dat wel degelijk die
endogene factoren aansprakelijk zijn voor het ontstaan van dermatosen.

Abortus bij varkens in verband met leptospirose. F.. H. Bohl, T. E. Powers
en L. C. Ferguson. J.A.V.M.A. 124, 262 (1954).

Van 29 zeugen hadden er slechts 7 normale tomen biggen gehad. De andere hadden
geaborteerd of\' weinig levenskrachtige jongen geworpen. Van 19 zeugen werd bloed
onderzocht; dat bevatte antilichamen tegen Leptospira pomona, doch niet t.o.v. Brucella.
/.. pomona werd geïsoleerd uit bloed en nier van een pasgeboren big.

De auteurs zijn er in geslaagd een ,,cytopathogeen agens" te isoleren uit biggen lij-
dende aan enzoötische pneumonie. Dit geschiedde met behulp van een weefselcultuur van
long en nierweefsel van gezonde biggen. Infcctieproeven met het gecultiveerde agens
bij biggen gaven longoedeem en vergroting van de bijbehorende lymphklieren. Hieruit
kon het agens weer gecultiveerd worden. Het agens is in vitro zeer gevoelig voor Aureo-
mycine en Tcrramycine.

Untersuchungen über die Todesverluste bei Impfrotlauf in Thüringen in
den Jahren 1948 bis 1951. V. Goerttler en W. Richter. Monatshefte für Vete-
rinärmedizin, 1954, 9, 25-34.

Schrijvers geven een overzicht van de oorzaken van cntvlekziekte. Dc levende vlek-
ziektebacteriën van de entcultuur zijn niet de enige oorzaak hiervan, aangezien na enting
met gedood adsorbaatvaccin evenveel sterfgevallen tengevolge van entvlekziekte op-
traden.

Plotselinge weersverandering is van invloed speciaal bij allergische dieren en varkens
met minder weerstandsvermogen. Speciaal warm weer verhoogt het aantal gevallen
van entvlekziekte. Ook andere oorzaken, als onoordeelkundige voeding, ziekten, para-
sitaire aandoeningen en entingen tegen andere ziekten, praedisponcren voor het ont-
staan van entvlekziekte.

Schrijvers komen tot de conclusie, dat entvlekziekte dus niet alleen aan de enting
met cultuur moet worden toegeschreven, doch dat een combinatie van diverse factoren
hieraan ten grondslag ligt.

Zur Frage des Impfrotlaufes. M. Rolle und J. Kai.ich. Tierärztl. Umschau, 1954,
9, 48-49.

Bij muizenproeven bleek dat subcutane inspuiting van gedode bouillonculturen van
bepaalde vlekziektestammen in staat waren bepaalde stammen, aanwezig in het darm-
kanaal van muizen, te activeren en deze dieren te doden na bet optreden van vlekziekte-
septichaemie.

Schrijvers raden aan om bij het optreden van entvlekziekte in de practijk de bacte-
riën uit de varkens te isoleren en na te gaan of het mogelijk is in laboratoriumproeven
de gekweekte stam te activeren door enting.

Uit deze proeven blijkt verder, dat een gedode entstof in staat is een infectie op te
wekken.

Het twee en zeventigste congres van de B.V.A. werd van 19 tot 25 September gehouden
te Torquay, de schitterend gelegen badplaats aan de Engelse zuidkust.

Op de rode krijtrotsen en heuvels liggen vele prachtige hotels, die een fraai uitzicht
geven op de beroemde baai van Torquay, terwijl het klimaat hier zo zacht is, dat er
palmen en andere tropische planten groeien.

Het hoofdkwartier voor de congressisten was de Torre Abbey: een oud klooster,
nu als museum ingericht en waarin een grote en kleine congreszaal beschikbaar waren
gesteld.

In een ruim bijgebouw was de uitgebreide tentoonstelling van veterinaire instrumenten
en geneesmiddelen ondergebracht.

Op Maandagmorgen om 10 uur werden de deelnemers welkom geheten door de
Burgemeester en het Congres werd officieel geopend, \'s Middags werd de eerste weten-
schappelijke bijeenkomst gehouden met als onderwerp: de Vleeskeuring in het Buiten-
land.

Waar in Engeland de dierenartsen niet of nauwelijks zijn ingeschakeld bij de vlees-
keuring en de leiders van de B.V.A. al jarenlang, zeer terecht, een hardnekkige strijd
voeren om hierin verandering te krijgen, was er zeer veel belangstelling voor dit onder-
werp.

Mr. Horace Thornton heeft in de jaren 1951 tot 1953 een en dertig landen bezocht
om zich op de hoogte te stellen van de vleeskeuring in het buitenland, en had hierover
een uitvoerig rapport samengesteld.

Na een korte toelichting door de schrijver volgde een uitvoerige discussie, waarbij
door de vertegenwoordigers van Nieuw Zeeland, Australië, Canada en de Verenigde
Staten werd medegedeeld, hoe in hun landen de vleeskeuring is geregeld. Naar aan-
leiding hiervan meende ik er goed aan te doen met enkele woorden erop te wijzen, dat
in Nederland de vleeskeuring reeds gedurende tientallen jaren overal verplicht is en
dat over het gehele land alle keuringen worden verricht onder direct toezicht van
dierenartsen. Uit de vele vragen, die mij later hierover werden gesteld, is me gebleken
hoe belangrijk het ten opzichte van het buitenland is, over een goed georganiseerde
vleeskeuring te kunnen beschikken.

De volgende dag werd een excursie gemaakt naar een K.I.-station en enkele boerde-
rijen, terwijl \'s middags een bespreking werd gehouden over mastitis-behandeling.

Ook hier bleek, dat men algemeen van oordeel is, dat een efficiënt gebruik van diverse
penicilline-praeparaten slechts mogelijk is, wanneer door deskundigen de juiste diagnose
is gesteld. Het vrij in de handel zijn van penicilline werd een groot gevaar genoemd.

Op Woensdag werden in de morgenuren diverse onderwerpen behandeld, o.a.
myxomatosis, terwijl de middag werd gewijd aan huishoudelijke onderwerpen.

Voor Donderdag en Vrijdag stonden er nog vele belangrijke onderwerpen op het pro-
gramma n.1. over pluimveeziekten, biggenziekten, ziekten bij kleine huisdieren en
melkhygiëne, maar helaas was ik niet in de gelegenheid deze dagen mee te maken.

Tot nu toe trachtte ik een indruk te geven van de dagprogramma\'s, maar ook de ver-
zorging van de avonduren is bij onze Engelse collegae in deskundige handen Een hoogte-
punt was ook nu weer het jaarlijkse banket, waar met de vele gasten ook de minister
van Landbouw aanzat, die in een bijzonder geestige rede de waardering van de regeling
uitsprak voor het belangrijke werk dat door de Engelse dierenartsen wordt verricht.

Tenslotte moet ik melding maken van het feit, dat ook voor de dames van de congres-
sisten allerlei excursies werden georganiseerd om de dagen te vullen. Dat de dames
bij de vulling van de avondprogramma\'s onmisbaar waren, behoeft geen betoog.

Collegae, die in de gelegenheid mochten zijn, een bezoek te brengen aan een congres
van de B.V.A., kunnen rekenen op een bijzonder gastvrije ontvangst en zullen ongetwijfeld
prettige en leerzame dagen beleven.

De aangekondige lezingen over het clectrisch bedwelmen van slachtdieren zullen
plaats hebben op Zaterdag 27 November 1954 in de Collegezaal van het
Hygiënisch Laboratorium der Rijks-Universiteit, Catharijnesingel 59 te
Utrecht.

10,15 uur Dr. M. van der Beek, Geneesheer-Directeur Psychiatrische Inrichting
„Vrederust" te Bergen op Zoom, over:

„Welke gewaarwordingen ondervinden patiënten, bij wie electroshock of
electro-narcose wordt toegepast ?".

„Enkele physiologische beschouwingen naar aanleiding van de electrische
bedwelming van slachtdieren".

13,30 uur Ir. A. Stegenga, Electrotechnisch ingenieur bij de Arbeidsinspectie te
\'s-Gravenhage, over:

„Maatregelen ter voorkoming van gevaren voor dc mens bij het gebruik van
toestellen voor het electrisch bedwelmen van slachtdieren".

14,— uur Ir. K. Cohen Stuart, Directeur Bureau voor electro-medische apparaten te
Hilversum, over:

„Bouw, inrichting en werkwijze van bij dieren tc gebruiken electroshock
en electronarcose-apparaten".

15,15 uur Dr. M. J. J. Houthuis, Directeur van het Openbaar Slachthuis te Rotterdam,
over:

Slachttechnische, maatschappelijke en andere motieven, waarom het wense-
lijk is, thans naast de reeds toegclatene, ook de electrische bedwclmingsme-
thode onder strenge controle toe tc laten".

De aangekondigde demonstratie van de electrische bedwelming van slacht-
dieren, voor hen, die zich daarvoor bij ondergetekende hebben opgegeven, zal plaats
hebben op:

Zaterdag 20 November des morgens te 10 uur in het Openbaar Slachthuis te
Rotterdam.

Met het oog op het groot aantal deelnemers wordt men verzocht tijdig aanwezig
te zijn.

Op Vrijdagmiddag 26 November a.s. van 3 tot 5 uur zal in de kliniek voor
Heelkunde afscheid worden genomen van collega Loran, die wegens het bereiken
van de pensioengerechtigde leeftijd op 1 Dec. 1954 de Faculteit zal verlaten.

Tijdens een korte bijeenkomst in de collegezaal zullen enkele toespraken worden
gehouden, waarna in één der kliniekzalen de afscheidsreceptie zal plaats vinden.

Staat van de gevallen van besmettelijke veeziekten, in Nederland voorgekomen
gedurende de maand Augustus 1954.

Secretariaat: Dr. W. A. de Haan, Lessinglaan 104, Utrecht, Telefoon 03400—11413.

De regeling van de assistentie gedurende de tuberculosebestrijding zal voor het seizoen
1954/1955 vrijwel analoog zijn aan die van de voorgaande jaren.

Door de Provinciale Gezondheidsdiensten voor Dieren is in overleg met de Provin-
ciale commissies voor vestigingsregeling bepaald, welke dierenartsen voor assistentie
in aanmerking komen; bovendien is bij dit overleg het aantal toegewezen assistentie-
dagen vastgesteld.

In verband met het feit, dat het aantal beschikbare assistenten weer kleiner is dan
verleden jaar, zal aan de toewijzing strikt de hand moeten worden gehouden.

Met de meeste nadruk wordt er op gewezen, dat de dierenartsen dus
zoveel mogelijk het onderzoek zelf zullen moeten doen.

In verband met de vervroegde stalperiode wordt er dan ook sterk op
aangedrongen dat men zelf reeds vóór de aanvang van de assistentieperiode
een belangrijk gedeelte van de werkzaamheden verricht.

De studentenassistentie moet slechts als uiterst noodzakelijke aanvulling
worden beschouwd.

De officiële assistentieperiode loopt van Maandag 3 Januari tot cil met Zaterdag
5 Februari 1955.

In overleg tussen het waarncmingsbureau en het secretariaat van de Gezondheids-
commissie voor Dieren kan worden meegedeeld, dat dierenartsen, die graag vroeger wil-
len beginnen, dit bij het waarnemingsburcau kunnen opgeven. Slechts in zeer dringende
gevallen kan vroeger assistentie worden verleend. Voor zover mogelijk zal rekening
worden gehouden met de wensen inzake aanvangsdatum en voorkeur voor een
bepaalde assistent.

De assistenten zullen door het waarnemingsbureau van dc Maatschappij voor Dier-
geneeskunde worden ingedeeld.

De dierenartsen, die voor assistentie in aanmerking komen, krijgen vóór de aanvangs-
datum van de assistentie per kaartformulier bericht, welke assistent hun is toegewezen,
terwijl hierbij tevens de datum van aanvang en van het aantal toegewezen assistenticdagen
wordt opgegeven.

De Directeur van de betrokken Provinciale Gezondheidsdienst en de assistent ont-
vangen een afschrift van deze mededeling.

Tegelijkertijd wordt met genoemd kaartformulier aan de dierenarts een afmeldings-
kaart toegezonden. Deze kaart moet bij het einde van de assistentieperiode ingevuld
worden ingezonden bij het waarnemingsbureau.

Hierna ontvangt de dierenarts bevestiging van de beëindiging van de assistentie.
Van deze bevestiging wordt een afschrift gezonden aan de Directeur van de betrokken
Provinciale Gezondheisdienst en aan de assistent.

Aan de hand van de binnengekomen afmeldingskaarten, die zowel door de dierenarts
als door de assistent moeten zijn ondertekend, vindt later de afrekening plaats van dc
afdracht door de dierenarts van het per assistentiedag vastgestelde bedrag en het hono-
rarium van dc assistenten.

Door de dierenartsen wordt dus in geen geval het honorarium aan de assistenten uitbetaald;
evenmin mogen voorschotten worden verstrekt.

De dierenartsen, de assistenten en de Gezondheidsdiensten beschikken dus ter controle
van dc afrekening over een copie van de aan- en afmeldingskaart.

Uitgaande van het principe, dat de dierenarts verantwoordelijk is voor de tuberculosebestrij-

ding, zal door de Gezondheidsdiensten worden gecontroleerd, of er bij de dierenartsen, aan
wie geen assistent is toegewezen, buiten de regeling om toch assistentie wordt verleend.

ie. Het waarnemingsbureau bericht de dierenarts de naam van de assistent en dc
datum van diens komst met afschrift aan de assistent en de betrokken Gezondheidsdienst.

2e. De dierenarts bericht het waarnemingsbureau aan het einde van de assistcntie-
periode het aantal dagen, dat dc assistentie heeft geduurd op een door dierenarts en
assistent ondertekende afmeldingskaart.

3e. Het waarnemingbsurcau bevestigt einddatum en het aantal assistentiedagen
aan de dierenarts met afschriften aan de betrokken assistent en de Gezondheidsdienst.

Leden en candidaat-leden, die een jaarboekje 1954 wilen ontvangen, hetwelk is
doorschoten met wit papier, kunnen daarvan tot 1 December 1953 opgave doen aan
het secretariaat van de Maatschappij voor Diergeneeskunde, onder gelijktijdige bij-
schrijving van ƒ 1.— op girorekening 511606 ten name van genoemde maatschappij
wegens te maken extra kosten.

Vorenbedoelde mogelijkheid is óók opengesteld voor niet-leden, met dien verstande,
dat, in plaats van ƒ 1.—, de bijschrijving ƒ 6.— per exemplaar moet bedragen.

Groep Directeuren van Vleeskeuringsdiensten.
Kort verslag van de vergadering op 16 October 1954 gehouden in hotel
„Smits", Vredenburg, Utrecht.

Aanwezig: 63 leden benevens als gasten: dc w.n. Hoofdinspecteur van de Volksge-
zondheid Dr. J. M. v. Vloten, de inspecteur van dc Volksgezondheid K. Hofstra,
de oud-Inspecteur van dc Volksgezondheid Dr. S. G. Zwart, Dr. J. Rinses en A. J.
Hraak.

Te 10.40 opent de voorzitter Dr. I). M. Hoogland dc vergadering met een kort woord
van welkom; in \'t bijzonder worden dc gasten van deze vergadering welkom geheten.

Spreker wijst er o.ni. op, dat de vleeswaren meer de aandacht van de vleeskeurings-
diensten moeten hebben en ook houdt spreker een korte beschouwing over de positie
van de tijdelijke hulpkeurmeesters (gedurende de wintermaanden in dc z.g. huisslach-
tingsperiode).

De ingekomen stukken worden nu behandeld en de notulen worden onveranderd
vastgesteld.

De secretaris wijst er op, dat op 20 November a.s. in het abattoir te Rotterdam een demonstratie
zal worden gegeven inzake electrische bedwelming, terwijl op 27 November d.a.v. aan de hand van
een aantal referaten een uitgebreide bespreking over dit onderwerp zal worden gehouden.

Deze laatste samenkomst zal plaats vinden in de collegezaal van hel Hygiënisch Laboratorium,
Catharijnesingel jp Utrecht.

Dr. J. M. v. Vloten brengt nu het betreden van slagerswinkels ter sprake (controles);
het bekende arrest van dc Hoge Raad, deze materie betreffende, dateert reeds van 40
jaren geleden en had betrekking op een zeer specifiek geval.

Het accent ligt nu op de algemene controle, terwijl het genoemde arrest „huisvredebreuk"
als grondslag had.

Het standpunt van Mr. v. Dranen in de bekende brochure is echter gegrond op dit
oude arrest van de Hoge Raad.

Een „proefproces" is zeker gemotiveerd en de mogelijkheid is groot, dat dc Hoge Raad
in het licht van deze algemene controle, thans tot een andere uitspraak komt.

Dr. S. G. Zwart wijst op de wenselijkheid, dat de verslagen van de vleeskeurings-
diensten ook worden gezonden naar het Tijdschrift voor Diergeneeskunde.

In deze verslagen komen nog al eens wetenschappelijke gegevens en beschouwingen
voor, die zeker waard zijn, dat zij meer onder de algemene aandacht komen.

De redactie van het Tijdschrift zou in zulke gevallen hieraan een kort referaat kunnen
wijden.

In de komende vacature als lid van het Algemeen bestuur namens de Groep wordt
benoemd Dr. D. M. Hoogland te Breukelen (vacature D. v. d. Veen te Oudewater,
die op i Januari 1955 aftreedt en niet herkiesbaar is).

L. J. J. Geldof, Oostkapelle (Z.).
Dr. S. T. Hofstra, Breukelen.
E. H. Koning, Hardenberg.
H. A. Weijens, Goes.

„Ervaringen en overdenkingen van een laboratoriumveearts bij een vleeskeurings-
dienst".

Daar deze voordracht in het Tijdschrift zal verschijnen kan ik hiernaar verwijzen.

Zij, die collega Rinses van nabij kennen, weten, dat hij in hoge mate de eigenschap
bezit de schotels der wetenschap op voortreffelijke wijze te bereiden en op te dienen.
Daarnaast heeft hij de gave deze schotels met fijne humor te kruiden, zodat het een on-
verdeeld genoegen is hiervan te genieten.

Hierna wordt gepauzeerd voor het nuttigen van de lunch, waaraan 51 aanwezigen
deelnemen.

Nu volgt allereerst de discussie over de voordracht van Dr. Rinses, waaraan vele
collegae deelnemen: wel een bewijs, dat de behandelde stof in het middelpunt van de
belangstelling staat.

Opgemerkt wordt, dat door de chlooramphenicoltherapie, die wel de dieren in het
leven doet houden doch niet verhindert, dat deze bacillendragers blijven, de vleeskeu-
ringsdiensten met deze bacillendragers worden verblijd.

Daar deze bacillendragers als regel geen ziekteverschijnselen vertonen, is de kans groot,
dat ze zonder meer worden goedgekeurd, hetgeen uit de aard der zaak nogal bedenkelijk
is.

M.K arsemf.ijf.r (Alphen aan den Rijn) vertelt van een geval, waarin het zeer moeilijk
was de paratyphus te kweken uit de lever van een rund, dat aan grastetanie was gesuc-
combeerd. Ook in de Veterinaire afdeling van het Rijksinstituut van de Volksgezondheid
te Utrecht kon de bacterie slechts in één van de negen kolven, gevuld met tetrathionaat-
bouillon van Müller en beënt uit de bewuste lever, tot groei worden gebracht (Type
Salmonella enteritides.)

Dr. v. Vloten wijst op de toename van het aantal gevallen van cysticercosis in weerwil
van 32 jaar vleeskeuring.

Indien er in de praedilectieplaatsen geen cysticerci worden gevonden, kunnen ze toch
blijkbaar wel elders in het spierweefsel voorkomen.

J. Frickers (Zaandam) wijst op het voorkomen van cysticercus cellulosae bij het var-
ken in Suriname. Daar bestrijdt men ook de ziekte bij de tussengastheer,

Tevens maakt hij van de gelegenheid gebruik om zijn bewondering uit te spreken voor
de laboratoriumwerkzaamheden, die door Dr. Rinses in het slachthuis te Zaandam zijn
verricht.

Volgens Dr. Rinses neemt de cysticercosis inderdaad toe. De statistieken zijn er om dit
te bewijzen; wij vriezen alléén in, als er levende c.i. worden gevonden. In Suriname en
in de U.S.A. worden alle dieren, waarbij c.i. worden gevonden, ingevroren (ook dus als
er alleen afgestorven exemplaten worden gevonden). Daarnaast moet de taeniasis bij de
mens intensiever worden bestreden.

Nadat Dr. Rinses door de Voorzitter in hartelijke bewoordingen is bedankt, vragen
nog twee zaken de aandacht.

ie. De inrichting van slagerswinkels, slachtplaatsen en dgl., in verband met de
circulaire, die vanwege de Hoofdinspectie van de Volksgezondheid aan de Hoofden van
Dienst hierover is gezonden.

Verschillende vragen, die hierover worden gesteld, worden door Dr. v. Vloten
beantwoord.

2e. M. den Hartoo (\'s-Hertogenbosch) brengt ter sprake de missive, die door de
Minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid via het Ministerie van Binnenlandse
Zaken aan de Gemeentebesturen is gezonden over de modelverordening op de keurings-
dienst van vee en vlees. Spreker vreest, dat in verschillende gemeenten een stap achteruit
gezet zal worden.

Dr. v. Vloten antwoordt hierop, dat art. 30 van de ontwerpverordening nogal
„rammelt" en daarom is een nieuw ontwerp gemaakt, doch de gemeenten blijven vol-
komen vrij.

Verder behoren ook dc vleeswaren meer dan tot dusver onze volle aandacht te hebben.

Het Bestuur van dc Diergeneeskundige Studenten Kring, tevens Diergeneeskundige
Faculteit is voor het studiejaar 1954—1955 als volgt samengesteld:
IJ. H. P. Hardeman Praeses

Het Hoofdbestuur heeft de volgende collegae aangenomen als lid van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde:

Door het Hoofdbestuur worden de volgende collegae voorgedragen voor het
lidmaatschap van de Maatschappij voor Diergeneeskunde:
M. J. Dobbelaar, Zeildijk 3, Hulst.
W. Wiersma, 236, Achlum.

Door het Hoofdbestuur worden de volgende diergeneeskundige candidaten voorge-
dragen voor het eandidaat-lidmaatsehap van de Maatschappij voor Diergeneeskunde:

Engelen, M.; 1954; Andel (N.Br.), Burg. v. d. Schansstraat A 155; tel. 4; P., ass. bij

Klopping, E., van Utrecht naar Amsterdam, Biothof 13¹, lel. 02900—742910. (91)
Robijns, K. G., van Apeldoorn naar Goes, Ravelijn de Grenadier 5, tel. 01100- 2878
(privé), 3343 (bur.), gr. 482414, D. b/d prov. G. v. D. in Zeeland. (103)

Kranenburg, J., Uithoorn is benoemd tot Ridder in de Orde van Oranje Nassau. (92)
Quaedvlieg, E. J. A. A., \'s-Gravenhage is benoemd tot erelid van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde. (^ï02)

Capelle, Dr. Th. J. van, op zijn verzoek, met ingang van 1 September 1954, als
lijdelijk Rijkskeurmeester in bijzondere dienst bij de Veeartsenijkundige Dienst. (75)
Capelle, Dr. Th. J. van, op zijn verzoek, met ingang van 1 September 1954, als
tijdelijk plaatsvervangend Inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst. (75)

Vraagt inlichtingen omtrent de speciale Artsen-
polis, welke is ontworpen als aanvulling op de
verzekering van de D.T.O.

Brieven onder No. 77,
Maatschappij voer Diergeneeskunde,
Lessinglaan 104, Utrecht.

zoekt overneming van gehele of gedeeltelijke praktijk,
eventueel na tijdelijke samenwerking.
Brieven onder No. 78

OVER PUNCTIE EN ONDERZOEK VAN DE LIQUOR
CEREBROSPINALIS BIJ DE GEZONDE EN DE ZIEKE HOND.

Het doel, dat schrijver zich gesteld heeft, is het onderzoek van de liquor
van de hond bruikbaar te maken voor de neurologie, althans een bijdrage
daartoe te leveren.

Allereerst werd de liquor van een zo groot mogelijk aantal normale
honden onderzocht volgens methoden, ontleend aan de humane neuro-
logie. Daarna en daarnaast werd een aanvang gemaakt met het verzamelen
van gegevens omtrent de liquor van de zieke hond. Door vergelijking van
de resultaten hoopte schrijver tot bepaalde conclusies te kunnen komen.
De methode, waarmede liquor van een patiënt wordt verkregen, is de
liquorpunctie. De voor de hond meest geschikte methode van liquorpunctie
wordt besproken.

De ontwikkeling van de kennis omtrent de liquor is te verdelen in drie
tijdvakken. De eerste periode duurt van af de grijze oudheid tot het jaar
1891. In deze tijd werd de mens zich bewust van het bestaan van de
liquor. Reeds Gallenus moet dit geweten hebben. In 1891 werd de tweede
periode ingeluid door de bekendmaking van Quincke over de lumbaal-
punctie bij de mens. Quincke had voornamelijk therapeutische ver-
wachtingen van zijn methode, terwijl, zoals later zou blijken, hoofdzakelijk
diagnostische voordelen uit zijn ontdekkingen zouden voortspruiten. De
derde periode in de geschiedenis van de liquor-kennis vindt haar aanvang
bij de bekendmaking van C. Lange die in 1912 het goudsol dienstbaar
maakte aan het liquor-onderzoek.

De veterinaire mededelingen over liquor-studie zijn in de eerste van de
drie perioden wel zeer schaars. Ook in de 2e periode is er bij onze huis-
dieren nog niet veel aan de bestudering van de liquor gedaan. De meeste
en de voornaamste gegevens omtrent dierliquor zijn in de laatste vijf
en twintig jaar verzameld. Namen als Rehm, Ullrich, Brook en Vuil-
laume zijn hierbij belangrijk, alsmede die van Frauchiger, Fankhauser
en Hofmann alsook Agnet, Nigge en Stockli, om slechts enkele te noemen.

In dit hoofdstuk wordt een overzicht gegeven van de ruimten waarin
zich de liquor bevindt in een toestand van langzame stroming. Het cen-
trale zenuwstelsel is hol. De ruimten staan met elkaar in open verbinding
en vormen tezamen het inwendige liquorsysteem. Het inwendige liquor-
systeem staat weer in open verbinding met het uitwendige liquorsysteem.
Dit zijn de ruimten, die tussen de hersen- en ruggemergsvliezen enerzijds
en het centrale zenuwstelsel anderzijds een geheel vormen. Voor de punctie

wordt bij de hond gebruik gemaakt van de cysterna magna. Deze is ge-
legen in de hoek tussen de squama occipitalis en de atlas, de atlanto-
occipitale ruimte. Opgemerkt wordt hierbij dat de vorm van de atlanto-
occipitale ruimte en van het foramen atlanto-occipitale varieert bij de
honden-rassen, al naar gelang zij tot de kortneuzen, tot de mesocephalen
of tot de dolichocephalen behoren.

Liquorpunctie is de methode waarbij men om diagnostische of thera-
peutische redenen bij een patiënt een hoeveelheid liquor afneemt. De
enigst bruikbare plaats voor de liquorpunctie bij de hond, althans in het
routine-onderzoek, is de nekstreek. We spreken hier van de sub-occipitaal-
punctie. In de humane geneeskunde is naast de sub-occipitaalpunctie ook
de lumbaalpunctie in gebruik. Het doel van de punctie is meestal het
verkrijgen van een voldoende hoeveelheid liquor benodigd voor onderzoek.
De liquor mag tijdens of tengevolge van de punctie niet verontreinigd
worden. Bacteriële verontreiniging kan voorkomen worden door het in
acht nemen van de regelen der aseptiek. Een andere verontreiniging, die
nog al eens op kan treden, is die met bloed. De verontreiniging met bloed
bemoeilijkt in hoge mate het klinisch-diagnostisch onderzoek van de liquor.
Vermenging met bloed kan zoveel mogelijk vermeden worden door het in
acht nemen der volgende punten:

Ken inspuitbaar barbituraat wordt intraveneus of intraperitoneaal toegediend.
Nadat voldoende diepe slaap is opgetreden, wordt de hond op de rechter-
zijde op een tafel gelegd met de rug naar de langste zijde. Een helper
gaat aan de tegenoverliggende kant staan en brengt de kop van het dier
naar twee richtingen in een rechte hoek n.1. met de nek en met de opper-
vlakte van het tafelblad. Hij houdt met de linkerhand de kop in die stand
en fixeert met de rechterhand de losse halshuid. Dc kaal geknipte huid
wordt gejodeerd en de operateur neemt plaats aan de rugzijde van het dier.
De juiste insteekplaats wordt bepaald volgens het schema van Brook.
Men denkt zich hierbij vier denkbeeldig getrokken lijnen:

b. Een transversale lijn, die de beide meest uitspringende punten van de
alae atlantis verbindt.

d. De vierde lijn is de mediaanlijn van de hals en staat dus loodrecht op
de drie andere.

Waar nu de middelste transversale lijn (c) de mediaanlijn snijdt is de
insteekplaats voor de canule.

De naald wordt loodrecht op de nek ingestoken. Men voelt de membrana
atlanto-occipitalis als een elastisch verende laag. Zodra men deze gepas-
seerd is, stopt men. Men verwijdert nu de mandrijn uit de canule. Een
assistent houdt een steriele centrifugeerbuis eronder en de liquor loopt
in de meeste gevallen spontaan af.

Meestal zal men eerst de liquordruk meten. Men zet daartoe zodra de
mandrijn verwijderd is de conus met slang en stijgbuis op de punctie-
canule en leest de druk af, nadat de liquor niet meer stijgt.

Nadat de druk gemeten is, wordt de conus weer afgenomen en de liquor
uit de stijgbuis in de centrifuge-buis geledigd. De verder aflopende liquor
wordt eveneens opgevangen. Vervolgens stuwt men heel voorzichtig de
beide venae jugulares. Daardoor kan de hoeveelheid liquor nog wat ver-
groot worden. Als men slechts zeer weinig liquor krijgt, kan men proberen
heel voorzichtig aan te zuigen met een recordspuit. Dit deel moet men dan
in een tweede centrifuge-buis opvangen, want de kans van bloedbijmenging
wordt door aanzuigen vergroot. Als de liquor-stroom geheel is opgehouden,
neemt men de punctie-canule met een snelle beweging weg en brengt
daarna de kop van de hond zo vlug mogelijk weer in de normale stand
om liquor-lekkage te voorkomen.

De gevolgen van de punctie zijn gering. Blijvende schade tengevolge
van de punctie werd niet waargenomen.

Als gemiddelde hoeveelheid liquor, verkregen in 174 puncties, werd
6.5 c.c. ivastgesteld. In 20 % der gevallen was het resultaat onbruikbaar
door bloedbijmenging. In 80 % der gevallen kon de liquor aan een verder
onderzoek worden onderworpen. Het aantal mislukte puncties (door
bloedbijmenging) daalt naarmate het aantal verrichte puncties stijgt;
een zekere routine verhoogt de kans van welslagen.

Bij het onderzoek van de liquor is onderscheid te maken in een physisch,
een morphologisch en een chemisch gedeelte. Bij het physisch onderzoek
onderscheiden we de hoeveelheid, de druk, het aspect (helderheid en
kleur; en het soortelijk gewicht van de liquor.

Bij 31 normale honden werd een gemiddelde hoeveelheid van 6,5 c.c.
liquor verkregen. Hierbij behoefde in geen enkel geval van een record-
spuit gebruik te worden gemaakt.

Het wordt met het blote oog beoordeeld en omvat kleur en helderheid.
Bij alle geslaagde puncties in dit onderzoek werd volkomen heldere en
kleurloze liquor verkregen.

De druk, waaronder de liquor zich bevindt in de in- en uitwendige
liquorruimten, kan ons soms een inzicht geven omtrent het bestaan van
ziektetoestanden. De liquordruk moet opgenomen worden bij de geheel
rustige ontspannen patiënt. Door verzet, huilen of blaffen, stijgt de liquor-
druk snel als gevolg van veneuze stuwing. De conclusies die men aantreft
in de spaarzame veterinaire literatuur op dit gebied zijn uiteenlopend.
Ook werd de waarde van de liquordrukmeting verschillend gewaardeerd.
In het eigen onderzoek werd de liquordruk gemeten met behulp van een
omgebogen glazen stijgbuis welke is voorzien van een plastic slangetje
met een aanzetconus. Aangezien het soortelijk gewicht van de normale
liquor zeer dicht bij dat van water ligt, mogen we de stijghoogte, die de
liquor bereikt in de buis in mm gerekend, houden voor de liquordruk
in mm water. Als de liquorzuil in de stijgbuis een zekere hoogte heeft
bereikt en niet meer verder stijgt, dan staat de kolom nooit geheel stil maar
vertoont een zekere schommeling. Deze schommeling wordt veroorzaakt
door de respiratie en de polsslag. Soms is de schommeling vrij sterk en dan
worden 2 cijfers genoteerd waarvan dan het gemiddelde de waarde aan-
geeft van de liquordruk.

Van een groep van 51 normaal verlopen puncties werd als hoogste
waarde van de liquordruk gevonden 172 mm en als laagste waarde 24 mm
Als gemiddelde werd gevonden 86.5 mm.

De liquordruk werd tevens nagegaan voor tal van honden met afwij-
kingen, al of niet het C.Z.S. betreffende. Deze groepen vallen, voor wat
de normale liquordruk-waarden betreft, hier builen beschouwing. Alle
opmetingen werden verricht onder narcose. Soms was als inleiding mor-
phine toegediend. De indruk werd verkregen, dat morphine de liquordruk-
waarden beïnvloeden kan. Mede om deze reden is morphine later meestal
weggelaten.

Bij de normale gezonde hond bestaat steeds een positieve liquordruk.
Deze druk is gemiddeld ± 86.5 mm H_aO (met als uiterste waarden 24 en
172 mm). Men kan bij de drukmeting de narcose niet missen. Het is beter
morphine weg te laten. De leeftijd van de hond speelt geen rol bij de
liquordruk.

Op een zeer zuivere balans werd in een afgesloten weegflesje 5 c.c.
liquor afgewogen. De gebruikte pipetten waren vooraf gecontroleerd.

Onderzocht werden 36 liquores van 35 honden, die ofwel normaal waren,
ofwel afwijkingen hadden, niet het C.Z.S. betreffende. Het s.g. van deze

Het gemiddelde s.g., berekend naar het aantal liquores, bedroeg volgens
dit onderzoek 1.0056.

Hiermede wordt bedoeld de studie van de vormelementen, die de liquor
bevat. Het zou in dit verband te ver voeren, de humane en de veterinaire
literatuur te behandelen. Bij dit onderzoek deden zich voor de studie van
de morphologie bepaalde moeilijkheden voor. Hier wordt volstaan met een
overzicht van de verkregen resultaten. Het doel van dit deel van het
onderzoek was het vaststellen van het aantal en de aard van alle vorm-
elementen, die zich in de liquor bevinden.

Voor het kwantitatieve onderzoek is gebruik gemaakt van de telkamer
volgens Fuchs-Rosenthal. Als telvloeistof kan slechts die volgens G.
Brook gebruikt worden; alle andere samenstellingen voldeden niet. De
telkamer heeft een inhoud van 3.2 mm³. Men telt de gehele kamer. Direct
na de punctie wordt de telvloeistof volgens Brook opgezogen in een leuco-
cytenpipet tot 1 en daarna liquor tot 11.

Als A het aantal cellen van de gehele telkamer is, dan is het aantal
cellen per mm³ liquor:

Het aantal cellen dat per mm³ liquor gevonden werd, varieerde van
o tot 24/3. Als gemiddelde van beide groepen werd gevonden 7/3. Het is
gebleken, dat bij honden tot de leeftijd van 7 maanden een hoger gemid-
delde voorkomt dan bij oudere dieren. Als gemiddelde voor honden van
7 maanden of ouder werd vastgesteld 6/3 per mm³. Dit cijfer bleek bij
honden, jonger dan 7 maanden, 14/3 te zijn. Bij honden met afwijkingen,
niet het C.Z.S. betreffende, is het celgetal van de liquor ongeveer gelijk
aan dat van volkomen normale gezonde honden, n.1. eveneens 6/3.

Het kwalitatief celonderzoek van cle normale liquor wordt tegelijk be-
sproken met dat van de zieke liquor in het laatste hoofdstuk.

De liquor van de hond werd onderzocht volgens een schema dat alge-
meen ingang heeft gevonden in de humane neurologie. Daarbij werd een
indeling gemaakt in de volgende hoofdstukken:

Kwalitatief onderzoek van de liquor op ciwitlichamen.
Reactie van Nonne-Apelt-Schumm.

In een speciaal reageerbuisje wordt | c.c. liquor toegevoegd aan | c.c.
verzadigde en fris gefiltreerde ammoniumsulfaat-oplossing. Het gaat er
nu om of de vloeistof helder blijft, dan wel of er een opalescentie of zelfs
een troebeling ontstaat. Daarin zijn dan weer verschillende graden van
troebeling die aangeduid kunnen worden met negatief; spoortje; spoor;
; ; en •

A. Van 43 liquores van 24 normale honden gaven er:
34 geen verandering in het buisje.

B. Van 30 liquores van 30 honden met afwijkingen, niet het C.Z.S. be-
treffende, waren 9 buisjes, die een verandering te zien gaven. De af-
wijking in deze groep ging tot .

Het reactiepercentage was in groep A 21 % en in groep B 30 %, zowel
naar het aantal honden als naar het aantal liquores gerekend.

In een horloge-glaasje schenkt men 1 c.c. reagens van Pandy en daarop
van af de rand een druppel liquor. De reactie wordt direct afgelezen tegen
een donkere ondergrond. Men onderscheidt hierbij:

Van 43 liquores van 24 honden, die volkomen normaal waren, waren
27 reacties van Pandy negatief en 16 reacties varieerden van spoortje tot .

Van 30 liquores van 30 honden met afwijkingen, die niet het C.Z.S.
betroffen, waren er 15 negatief, terwijl er 15 een reactie vertoonden die
varieerde van spoortje tot ■

Nergens was de NoNNE-reactie positief als de PANDY-reactie negatief was.
Wel kwam het omgekeerde voor.

1. De liquor van de normale gezonde hond geeft een negatieve of licht-
positieve uitslag voor beide proeven.

2. Nimmer is de NoNNE-reactie positief als de PANDY-reactie negatief is.
Wel komt het omgekeerde voor. De PANDY-reactie geeft dus eerder een
uitslag te zien dan de NoNNE-reactie.

3. Bij honden met ziekten, die niet het C.Z.S. betreffen, komen vaker en
heviger positieve uitslagen voor van beide reacties dan bij de normale
honden.

4. De reacties van Nonne en Pandy zijn ook voor de hond gemakkelijk
uitvoerbare en gevoelige reacties.

Bij dit onderzoek wordt eerst de totale hoeveelheid eiwitten bepaald.
Zo mogelijk worden daarna de gehalten aan globulinen en albuminen
afzonderlijk bepaald. Daarmede is dan ook de onderlinge verhouding, het
eiwitquotiënt, bekend. Fibrinogeen en wat men vroeger verstond onder
euglobuline (deze benaming is thans obsoleet) komen in normale liquor
niet voor.

Toegepast werd de door Samson en Kafka verbeterde methode van
Nissi.: een centrifugeermethode. Kortheidshalve wordt in dit verband de
methode niet beschreven en wordt volstaan met de vermelding van de
resultaten.

In groep A was het 6 X mogelijk de eiwitten te differentiëren. Daarbij
werd gevonden als gemiddelde voor het globulinegehalte . . 8.70 mg %

Voor de verhouding globulinen/albuminen, het z.g. Eiwit-
quotiënt (E.Q.), was het gemiddelde..........0.33

In groep B konden slechts eenmaal de eiwitten afzonderlijk bepaald
worden met als uitkomst:

1. Als gemiddelde waarde voor het totaal eiwitgehalte van de liquor
van de normale gezonde hond werd vastgesteld .... 27.5 mg %
(met als uiterste waarden 11 en 55 mg %).

2. Het is bij normale gezonde honden slechts in een klein aantal gevallen
mogelijk, de eiwitten te differentiëren. In die gevallen werd als algemeen
gemiddelde gevonden:

3. In de gevallen, waarin het mogelijk was, de afzonderlijke eiwitten te
differentiëren en het eiwitquotiënt (E.Q_.) vast te stellen, was het
totaal eiwitgehalte gemiddeld 35.75 mg %.

Er werden 3 kolloïdreacties in serie uitgevoerd n.1. : de Goudsolreactie
(G.R.), de Mastixsolreactie (M.R.) en de Benzoësolreactie (B.R.). Het
goudsol werd bereid volgens Borowskaja. Bespreking en beschrijving
van de proeven moeten kortheidshalve in dit verband worden weggelaten.
De resultaten mogen hier slechts volgen.

In groep A werden 45 liquores van 28 normale honden onderzocht en
in groep B 34 liquores van 34 honden met afwijkingen, niet het C.Z.S.
betreffende.

In groep A ging de verandering van het goudsol nergens verder dan tot
violet, aangeduid met het cijfer 4. De voornaamste veranderingen vonden
steeds plaats in de eerste 4 buisjes. Het diepste punt van de curve werd
bereikt in het 3e of in het 3e en 4e buisje. De voornaamste veranderingen
lagen dus in de linkerhelft van de curve.

Conclusie: Bij de gezonde hond levert de Goudsolreactie een curve op
met een links type, niet dieper gaande dan tot het violet (cijfer 4), welk
dieptepunt steeds in de 3e buis wordt bereikt. De laatste 3 tot 5 buisjes
vertonen geen veranderingen.

In groep B ging de afwijking ook meestal niet verder dan tot het
violet (4). In 3 gevallen ging de afwijking tot 5 en in één geval tot 6. Ook
in deze groep was het diepste punt van de curve bijna steeds in de 3e buis
te vinden, soms echter reeds in de 2e buis en soms pas in de 4e buis. De
grootste afwijkingen lagen ook hier in de linkerhelft van de curve.

Conclusie: Bij honden met afwijkingen, niet het C.Z.S. betreffende, ver-
toont de Goudsolreactie een linkse curve met afwijkingen, die meestal
niet dieper gaan dan tot in het violet, een enkele maal tot in het blauw.

In groep A van de normale gezonde honden werden 40 liquores van
24 honden onderzocht. We zagen wederom een linkse curve. Het diepste

punt van de curve werd steeds bereikt in het ie buisje. De afwijkingen
gingen meestal niet verder dan tot IV of V (troebeling). Soms werden cle
cijfers VII tot IX of zelfs XI (uitvlokking) bereikt. De afwijkingen zetten
zich meestal niet verder voort dan het 2e of 3e buisje, soms tot het 4e buisje.

In groep B van honden met afwijkingen, niet het C.Z.S. betreffende,
werden 32 liquores van 32 honden onderzocht. Ook in deze groep bereikt
cle curve het diepste punt in het ie buisje. De afwijkingen strekken zich
niet verder uit dan 2 of 3 buisjes. De hoogste graad van afwijking in deze
groep was het cijfer XI (uitvlokking). In de meeste gevallen ging de af-
wijking niet verder dan tot het cijfer V.

In groep A van de normale honden werden 17 liquores van 10 dieren
onderzocht. De curve van deze reactie vertoonde bij de gezonde hond een
rechte horizontale lijn ofwel een horizontale lijn met een zak in het mid-
den. De eerste 5 buisjes vertoonden geen reactie, evenmin als de laatste
5 buisjes. De hoogste graad van afwijkingen, zo deze er waren, werd in
het 8e buisje bereikt.

In groep B, honden met afwijkingen, die niet het C.Z.S. betroffen,
werden 22 liquores van 22 honden onderzocht. De curve was ongeveer
als die in groep A. Soms strekken zich de afwijkingen over enkele buisjes
meer uit.

Van de drie kolloïdreacties waarmede proeven werden genomen, ver-
dient de Goudsolreactie de voorkeur om de volgende redenen:

3. Er is een vrij duidelijk verschil in de uitslagen bij de groepen A en B.
(gevoelige reactie).

3. Bij de Mastixsolreactie gaan in de rubriek A de afwijkingen dikwijls
verder dan bij de Goudsolreactie en de Benzoësolreactie.

4. De curve van de Benzoësolreactie is typischer dan die van de Mastixsol-
reactie.

³/4 V2 Vl \'/8 Vl6 V32 V(i4 \'\'l28 V256 V5OO \\ 1000 V2OOO V4OOO Vsooo\'/lliooo
Normale curven voor de hond.

Als methode werd gebruikt die van Hagedorn-Jensen, bekend ook van
de bloedsuikerbepaling. De benodigde hoeveelheid liquor is o.i c.c. Tijdens
het onderzoek is komen vast te staan, dat toediening van morphine het
liquorsuikergehalte verhoogt. Voorts is gebleken dat bij de gezonde nor-
male hond de verhouding liquorsuikergehalte bloedsuikergehalte steeds
een breuk is kleiner dan i. (In de rubriek B kwam i geval voor, waarbij
de waarde van deze breuk groter was dan i).

In groep A werden onderzocht 42 liquores van 24 honden. Als gemid-
delde waarde van het liquorsuikergehalte voor de normale gezonde hond
werd gevonden 74 mg % (uiterste waarden waren 61 en 116 mg %).

In groep B werden onderzocht 41 liquores van 41 honden. In de rubriek
B, honden met afwijkingen, niet het C.Z.S. en ook niet het pancreas
betreffende, werd als gemiddelde liquorsuikergehalte gevonden 81.5 mg %
(uiterste waarden waren 27 en 171 mg %).

Als methode werd gebruikt die van Nitschke, terwijl controles werden
gedaan volgens Vötscek.

In rubriek B werden onderzocht 30 liquores van 30 honden. Het ge-
middelde NaCl-gehalte van de liquor bleek voor beide groepen zeer
dicht bij 808 mg % te liggen. Uit eigen bepalingen aan proef honden en
volgens mededelingen uit de literatuur (Hayden c.a.) kwam vast te staan,
dat het chloride-gehalte van het bloed van de normale hond gemiddeld
500 mg % bedraagt. Hieruit volgde, dat de verhouding liquorchloride-
gehalte/bloedchloridegehalte ongeveer 8/5 bedraagt.

1. Het gemiddelde NaCl-gehalte van de liquor van de normale gezonde
hond is 808 mg %.

2. Het NaCl-gehalte van de liquor van honden met afwijkingen, die niet
het C.Z.S. betreffen en ook niet betrekking hebben op een gestoorde
nierfunctie, is gelijk aan dat van de normale gezonde honden.

Een overzichtstabel van alle gevonden waarden van de normale honden-
liquor met vermelding van de uiterste waarden en de benodigde hoeveel-
heid liquor moge hier volgen.

In aansluiting op en in vergelijking met het onderzoek van liquores van
normale honden werd een aantal van 112 liquores onderzocht, die gewonnen
waren van 94 honden met afwijkingen van het centrale zenuwstelsel.
Conclusies omtrent de resultaten van het onderzoek van ziek materiaal
zou men kunnen maken met de gegevens van normale liquor als verge-
lijkingsbasis. De moeilijkheid bleek te zijn een indeling van de patiënten.
Om tot bruikbare conclusies te komen, zijn bij deze studie 2 indelingen

gemaakt, n.1. een klinische indeling en een pathologisch-anatomische
indeling. De klinische indeling richt zich naar de aard van het ziektebeeld,
de pathologisch-anatomische indeling naar de gegevens van het pdtho-
logisch-anatomische onderzoek.

Voor de groep Morbus Carré in het catarrhale stadium is een aparte
plaats ingeruimd, niettegenstaande bij deze groep nog geen afwijkingen
van het centrale zenuwstelsel klinisch worden waargenomen. Het ver-
langen bestond zoveel mogelijk gegevens te verzamelen omtrent alle
stadia van een ziekte, waarbij zeer veelvuldig in het verdere verloop
neurologische afwijkingen optreden.

Met de gegeven volgorde wordt niet bedoeld de suggestie, als zouden
de opeenvolgende groepen overeenkomen met even zo vele elkaar op-
volgende stadia van eenzelfde ziekteproces.

Een bespreking van alle resultaten groepsgewijze zou in dit verband te
ver voeren, zodat volstaan moet worden met een samenvatting van de
verkregen resultaten, allereerst aan de hand van de geschetste klinische
indeling en vervolgens overeenkomstig de pathologisch-anatomische
indeling.

Onderzocht werden 112 liquores van 94 honden, die gerangschikt
werden in 14 groepen. Van 68 honden kon tevens een pathologisch-anato-
misch onderzoek worden verricht. Voor het onderzoek van het centrale
zenuwstelsel werden op een 6-tal plaatsen weefselstukjes uitgesneden en
tot coupes verwerkt. Deze werden volgens de gewone kleuringen gekleurd:
haemaluin-eosine en van Gieson. Van de onderzochte liquores bleken
de meeste afwijkend te zijn van normale liquor. De voornaamste af-

wijkingen waren te vinden in de sectoren van het celgehalte en van het
totale eiwitgehalte. Ue afwijkingen in de overige rubrieken van het liquor-
onderzoek waren veel minder constant en zeer gevarieerd. Soms was een
liquor volkomen normaal, terwijl het dier aan hetwelk de liquor was
ontnomen, toch hevige klinische verschijnselen van het centrale zenuw-
stelsel vertoonde. Afwijkingen in het celgehalte en het totaal eiwitgehalte
bleken heel vaak niet parallel te lopen.

Afwijkingen in het totale eiwitgehalte en cle kolloïdcurven vertoonden
ook geen parallelisme. Soms bleek de benzoësolreactie het gevoeligst,
soms echter de goudsolreactie. Indien de liquor normaal was in alle sectoren
van het onderzoek, dan was het pathologisch-anatomisch onderzoek van
het centrale zenuwstelsel negatief. Indien het pathologisch-anatomisch
onderzoek van het centrale zenuwstelsel negatief was, dan was het liquor-
onderzoek niet steeds negatief. Bij het vinden van pathologisch-anatomische
veranderingen in het centrale zenuwstelsel, met uitzondering van de
hyperaemia cerebri als enige afwijking, werden ook steeds afwijkingen
gevonden bij het liquor-onderzoek. Indien het pathologisch-anatomisch
onderzoek van het centrale zenuwstelsel negatief was, dan waren de
afwijkingen van de liquor niet hevig. Indien een liquor sterke afwijkingen
vertoonde, dan was ook het pathologisch-anatomisch onderzoek van het
centrale zenuwstelsel steeds positief. Bepaalde klinische syndromen bleken
niet steeds gekoppeld te zijn aan bepaalde liquor-veranderingen. Het was
dus niet mogelijk, op grond van wei-omschreven klinische verschijnselen
een liquor-syndroom op te bouwen. De pleyocytose was het meest voor-
komende verschijnsel. Dit bleef echter meestal beperkt tot io-tallen of
ioo-tallen gedeeld door 3.

Bij de groep „honden met hondenziekte in het catarrhale stadium"
bleek het centrale zenuwstelsel afwijkingen te vertonen in een stadium,
waarin nog geen zenuw-verschijnselen werden waargenomen. In deze
groep bleken het celgehalte en het totale eiwit-gehalte als regel afwijkend,
niet echter de kolloïdcurven. Uit het verrichte pathologisch-anatomisch
onderzoek is gebleken, dat de meeste ontstekingen van het centrale zenuw-
stelsel van niet-etterige aard waren. De in dit onderzoek gevonden af-
wijkingen waren zeer gevarieerd. Ook bij de mens zijn het de nict-eltcrige
ontstekingen van het centrale zenuwstelsel die een grote variatie geven
iiv de liquor-afwijkingen. Bij het toegepaste beperkte pathologisch-anato-
misch onderzoek bleek het liquor-onderzoek een gevoeliger methode voor
het aantonen van afwijkingen.

Overzicht van de resultaten aan de hand van de pathologisch-anatomische indeling.

De liquores van die honden, waarbij een pathologisch-anatomisch
onderzoek kon worden verricht, werden gerangschikt in groepen van
onderling gelijkluidende pathologisch-anatomische bevindingen. Er ont-
stonden op deze wijze 9 groepen. De gevonden afwijkingen werden in
tabellen gerangschikt, zoals overigens met alle verkregen afwijkingen was
geschied. 70 liquores van 68 honden werden vergezeld van de hierna
volgende histologische afwijkingen.

Besprekingen van al deze groepen afzonderlijk zou in dit verband weer
te ver voeren, zodat met een samenvatting moet worden volstaan.

leucocytaire meningitis
lymphocytaiie meningitis
lymphocytaire encephalitis
lymphocytaire meningo-encephalitis
myelitis

afwijkingen, zowel aan de hersenen )
alsook aan het ruggemerg S
hyperaemia cerebri

In het onderzochte materiaal kwamen etterige aandoeningen van het
centrale zenuwstelsel practisch niet voor. Het is opvallend, dat bij verreweg
de grootste groep geen pathologisch-anatomische afwijkingen van het
centrale zenuwstelsel gevonden werden. In die groep waren de liquores
niet negatief. Wel waren de afwijkingen over het algemeen minder hevig.
De liquores van de groep hyperaemia cerebri waren bijna normaal. De
liquores in de groep meningo-encephalitis vertoonden vrij constant hevige
of duidelijke afwijkingen in het celgetal, het eiwitgehalte, de reacties van
Nonne en van Pandy en van de kolloïdcurven. De overige groepen zijn te
klein voor enige conclusie, maar er zijn aanwijzingen, dat het van belang
zou kunnen zijn (misschien ook uit een oogpunt van algemene pathologie),
deze groepen uit te breiden door voortgezette onderzoekingen.¹) Het laat
zich aanzien, dat de indeling van pathologische liquores in groepen naai-
de pathologische anatomie gerangschikt, meer regelmaat te zien geeft dan
een indeling naar de klinische verchijnselen. De eerste zal dus een beter
inzicht kunnen verschaffen dan de laatste. Bij het onderzochte materiaal
kwam het beeld van de leucocytaire bacteriële meningitis niet voor.

Bij de hond schijnen de niet-etterige ontstekingen van het centrale zenuw-
stelsel wel de overhand te hebben. Hiermede is in overeenstemming de
mededeling van sommige auteurs, dat het bacterieel onderzoek van de
liquor steeds negatief uitviel. Hiermede is ook in overeenstemming het
feit, dat het liquor-suikergehalte zelden verlaagd is, zoals uit dit eigen
onderzoek is gebleken.

De celdifferentiatie blijkt een van de moeilijkste punten van het liquor-
onderzoek. L\'it een literatuur-studie krijgt men al geen hoopvolle ver-
wachtingen. Overweegt men, dat de liquor de cellen zelf aantast - en
dat begint direct na de punctie al — en dat de verschillende bewerkingen
van de liquor, die bij de gangbare methoden gevolgd worden, niet anders
dan mishandelingen zijn voor deze tere elementen, dan heeft men redenen

1 Deze onderzoekingen worden momenteel voortgezet in de Kliniek voor Kleine
Huisdieren te Utricht, Directeur Prof. Dr. G. H. 13. Teunissen.

te over om met niet al te grote verwachtingen aan dit deel van het liquor-
onderzoek te beginnen. Daarbij komt nog: liquor laat zich niet uitstrijken
als bloed en de cellen in de liquor zijn niet als die van het bloed beschermd
door een flink gehalte aan globulinen en albuminen. Het cel-onderzoek
van de liquor ligt dus geheel anders en is veel moeilijker dan het morpholo-
gisch bloed-onderzoek.

Achtereenvolgens werden praeparaten gemaakt volgens de klassiek ge-
worden methode van Ravaut-Sicard en Widal (de z.g. Franse methode),
volgens de post-vitale kleuringsmethode van Ravaut en Boulin en volgens
de methode van Papanicoulaou. Alleen de methode Ravaut-Boulin gaf
hier bevredigende resultaten.

Ter nadere oriëntatie en ter vergelijking werden tevens Ravaut-Boulin-
praeparaten gemaakt van met physiologische NaCl-oplossing 20-voudig
verdund bloed (hond). De resultaten waren heel goed te noemen, zowel
wat de liquor-praeparaten betreft als de bloedpraeparaten. Zowel de
klassieke Franse methode als de moderne methode van Papanicoulaou
gaven geheel onbevredigende praeparaten.

Een volledige beschrijving van de verschillende werkwijzen zou in dit
verband te ver voeren.

Met de methode Ravaut-Boulin konden goede, zij het niet lang houd-
bare, praeparaten worden gemaakt. In de liquor van normale honden
werd als enige celsoort de z.g. kleine liquor-lymphocyt aangetroffen. Deze
celsoort was in een klein aantal aanwezig.

1. Een kwalitatieve celstudie van dc liquor van de normale hond kan het
best gedaan worden met de z.g. postvitale kleuring volgens Ravaut
en Boulin.

2. De enige celsoort, die in de liquor van de normale hond regelmatig,
maar in een gering aantal voorkomt, is de z.g. kleine liquor-lymphocyt.

Aan de hand van de methode Ravaut-Boulin werden vele io-tallen
liquores bestudeerd van honden met ziekten van het centrale zenuwstelsel.

Het bleek dat het niet mogelijk was van de gevonden cellen goede
microfoto\'s te maken. Dit feit wordt verklaard door het drie-dimensionale
karakter van deze cel-praeparaten en door de grote beweegbaarheid van
de vormelementen in deze praeparaten. De praeparaten zijn n.1. geen
uitstrijkjes maar een laagje vloeistof (liquor) tussen objectglas en dekglas
waarin de cellen drijven. Het dekglas wordt omgeven door een walletje
van was. Waar het niet mogelijk bleek, goede foto\'s van deze praeparaten
te maken, is besloten de verschillende celtypen in tekening te brengen.
Het voordeel van deze tekeningen was dat de kleurschakeringen tevens
gereproduceerd konden worden.

i. Erythrocyten. Deze komen voor als indringers. Zij horen niet thuis
in de liquor en zijn bij de punctie door het aanprikken van de aller-

kleinste bloedvaten binnen kunnen dringen. Zij zijn meestal gaaf en
rond en de kleur wisselt van bleekgeel of citroengeel tot rose of lila.
Hoe verser het praeparaat, hoe bleker de kleur van de erythrocyten is.

2. Naakte kernen van kleine liquor-lymphocylen. Deze kernen zijn iets kleiner
dan erythrocyten. Er is geen protoplasma bij. De kleur is meestal
mooi azuurblauw. Een of meer helrode nucleoli zijn in de kern ge-
legen en soms ook enkele stof-fijne puntjes of stipjes.

3. Kleine liquor-lymphocyten. Dit zijn de gewone vormelementen van de
normale liquor. Er zijn er echter heel weinig in normale liquor. Zij
zijn als de kern, onder 2 beschreven, maar deze is nu voorzien van wat
protoplasma. Er is maar weinig protoplasma, dat meestal slechts aan
één kant van de kern ligt en soms als een mutsje er boven op zit.

4. Liquor-lymphocyten. Deze zijn iets groter dan de voorgaande celvorm.
Zij treden op, zodra de liquor wat celrijker is. Er is niet meer proto-
plasma dan bij de kleine liquor-lymphocyt.

5. De lymphocyte moyenne. Er is nu meer protoplasma dan bij de voor-
gaande celtypen. De hele cel is ongeveer zo groot als een erythrocyt,
maar de helft wordt ingenomen door protoplasma. De kern laat een
brokkige structuur zien en is van een donkerder blauw dan bij de
kleine liquor-lymphocyt. Het protoplasma is van een donkerder rose.

6. De mononucléaire cel. De cel als de vorige maar groter. Het protoplasma
ligt nu om de hele kern heen. Soms zijn er 2 of meer kernen. De naam
mononucleair doelt niet op het aantal, maar op de vorm van de kern.
Een perinucleaire hof werd nimmer waargenomen. De kleur van de
kern en van het protoplasma is donkerder. Dc kern is donkerblauw,
het protoplasma donkerrose, tot purper. De nucleoli zijn donker, soms
bijna zwart en grof van vorm.

7. De grote mononucléaire cel. Deze cel heeft de grootte van 3 of 4 maal
een erythrocyt. Er is vaak meer dan één ronde of boonvormige kern
te zien. De kern is donkerblauw. Het protoplasma is donkerrose tot
purper.

8. De Reuzen-cel. Deze cellen zijn de grootste vormelementen van de
liquor. De grootte is die van 5 tot 8 en zelfs 10 maal een erythrocyt.
Zij komen in celrijke liquor weieens voor. Het protoplasma en de
kernen zijn als bij de grote mononucléaire cel.

9. De polymorph-kernige leucocyten. Van deze ziet men het meest de
neutrophielen. Het protoplasma is slecht gekleurd. De kern is aan zijn
gelobdheid goed te kennen. De kern ligt als in een lichtend milieu.
De celgrens is goed tegen de omgeving afgetekend. Aan deze cel kan
men goed het drie-dimensionale karakter van deze praeparaten be-
merken door met de micrometerschroef de lobben van de kern te
volgen.

10. De monocyten. Ze zijn als die van het bloed. Er is een flinke kern
vaak als een bloem en blauw van kleur. Er is een ferm protoplasma
dat rose is. De hele cel heeft een bepoederd aspect. Aan de rand van
het protoplasma zijn soms een aantal lichte plekjes als uitgeponste
gaatjes zichtbaar.

11. De endotheelcel. Als vrij zeldzame verschijning ontmoet men soms een
kleine cel met een ei-ronde paarsig-blauwe kern en rose protoplasma.

12. De reticulum-cel of histiocyt. Deze cel heeft meestal een spoelvorm
of een langwerpig gerekte vorm. De cel ziet er zeer rustig uit. De kern
heeft ook die zuivere azuur-blauwe kleur als de kern van de kleine
liquor-lymphocyt en is rond of eivormig. Het protoplasma is zacht
rose en langwerpig, soms met een paar uitlopers. Ook deze cel ziet
men slechts af en toe.

13. De plasma-cel. Een ronde kern, blauw met iets van een wijzerplaat-
structuur en flink wat rose protoplasma er om heen. Er is een z.g.
juxta-nucleaire vacuole. Slechts zelden werd dit cel-type gezien.

14. Naakte kernen en mononucleaire cellen. Deze zijn als de kern van de
mononucleaire cel, maar geheel zonder protoplasma. Het is of ze uit-
gestoten zijn uit een cel. Soms ligt er een aantal bij elkaar. In celrijke
liquor ziet men er soms vrij veel. De kern is donkerder dan de kern
van de kleine liquor-lymphocyt en heeft een grovere structuur met
een of meer nucleoli erin.

15. Celwrakken. Brokken van liquor-cellen zonder kern, van een ijle
structuur en vaak met vacuolen er in, doen zich als celwrakken voor.
Soms is er een rest van een kern, meestal pyknotisch, aanwezig. Er
issomskaryolysis ofkaryorrhexis waar te nemen. De celwrakken kunnen
de resten zijn van verschillende typen vorm-elementen.

Slotopmerkingen naar aanleiding van het kwalitatieve cel-onderzoek van de liquor.

In de meeste liquorpraeparaten komen erythrocyten voor. Dit is ook het
geval bij die liquores, die volkomen helder en kleurloos gewonnen worden.
In de telkamer voor het kwantitatieve onderzoek storen ze niet, want ze
worden tot oplossing gebracht door de telvloeistof volgens Brook. De
erythrocyten komen in de liquor terecht bij de punctie uit de fijnste vaatjes
die de naald aanprikt op weg naar de cysterna magna.

In de normale liquor komt, behalve de erythrocyten, slechts één cel-
type voor: de z.g. kleine liquor-lymphocyt.

Bij de zieke liquor zagen we 15 verschillende typen van vorm-elementen
optreden, zoals boven beschreven.

De mening van Nigge, dat het optreden van z.g. reuzen-cellen prog-
nostisch een gunstige betekenis zou hebben, is niet bevestigd kunnen
worden.

Het aantal verschillende celtypen is niet evenredig gebleken met het
aantal cellen per mm³ liquor.

Een onderzoek werd ingesteld naar de morphologische, physische en
chemische eigenschappen van de normale en van pathologische honden-
liquor. De in normale en pathologische liquores voorkomende vorm-
elementen werden bestudeerd, beschreven en voor zover nodig van namen
voorzien. Nagegaan werd welke punctie-techniek voor de hond de best
bruikbare is en er werd een onderzoek ingesteld naar een bruikbare kleu-
ring voor de in hondenliquor voorkomende cellen. Deze werd gevonden.
Alle gegevens, die verkregen werden, zijn in tabellen verwerkt. Voor wat
betreft de pathologische liquores, zijn zoveel mogelijk histopathologische
onderzoekingen verricht van het centrale zenuwstelsel.

An investigation was made into the morphological, physical and chemical properties
of normal and pathological cerebro-spinal fluid of dogs. The form-elements occurring in
normal and pathological liquors were studied, described, and named for as far as was
necessary. It was considered which technique of puncture was the most useful for the dog,
and an investigation was made into a useful staining method for the cells occurring in the
liquor of dogs. A useful method was found. All the obtained data were arranged in tables.
So far as pathological liquors are concerned, as many as possible histo-pathological
examinations of the central nervous system have been performed.

On a examiné les propriétés morphologiques, physiques et chimiques du liquide
cephalo-rachidien de chiens normaux et de chiens pathologiques. Les éléments de
formation se présentant dans les liquides normales et pathologiques furent étudiées,
décrits, pour autant que ce fut nécessaire, pourvus de noms. Il fut vérifié quelle
technique de ponction était la plus praticable pour le chien et on a procédé à l\'étude
d\'une coloration utilisable pour les cellules se présentant dans le liquide cephalo-
rachidien. Cette coloration utilisable fut trouvée. Toutes les données obtenues furent
ouvrées dans les tabelles.

A l\'égard des liquides pathologiques on a procédé autant que possible à des études
histopathologiques du système cérébro-spinal.

Es wurde eine Untersuchung nach den morphologischen, pathologischen und chemi-
schen Eigenschaften des normalen und pathologischen Hundeliquors angestellt. Die in
normalen und pathologischen Liquores vorkommenden Formelemente wurden einem
eingehenden Studium unterzogen, beschrieben und wo nötig, mit Namen versehen.
Es wurde nachgegangen, welche Punktionstechnik sich am besten für den Hund eignet;
auch forschte man, und zwar mit Erfolg, nach einer brauchbaren Färbung für die im
Hundeliquor vorhandenen Zellen.

Alle erhaltenen Resultate wurden in Tabellen verarbeitet. Hinsichtlich der patholo-
gischen Liquores hat man möglichst viele histopathologische Untersuchungen des
Zentralnervensystems vorgenommen.

Om de bruikbaarheid van de diepvriesmethode voor sperma voor de
praktijk van de K.I. te onderzoeken, werd in de zomer van 1953 een kleine
praktijkproef genomen.

Deel i werd met een glycerinehoudende verdunner behandeld en inge-
vroren tot een temperatuur van —77⁰ C.
Deel 2 bevatte dezelfde glycerinehoudende verdunner, doch werd niet
ingevroren, maar bewaard bij -j-4⁰ C. en vervolgens voor inse-
minatie gebruikt. De koeien met dit sperma geïnsemineerd, vormen
een eerste controlegroep.
Deel 3 werd op dezelfde wijze behandeld als deel 2, doch de verdunner

bevatte geen glycerine; een tweede controlegroep.
Deel 4 werd op de gebruikelijke wijze verdund met de citraat-geheel ei-
verdunner; een derde controlegroep.

Verschillende methoden van behandeling van het sperma voor diep-
vriesdoeleinden zijrt in de literatuur uitvoerig behandeld, o.a. door Polgf,
en Rowson (1952). We volstaan hier dus met een korte beschrijving van
de door ons gevolgde methode.

Het met de kunstschede verzamelde sperma is direct op beweeglijkheid
gecontroleerd. Vervolgens zijn de verschillende, nagenoeg gelijkwaardige
ejaculaten samengevoegd. Het afkoelen tot kamertemperatuur van de
samengevoegde ejaculaten heeft geleidelijk plaats gehad, waarna een voor-
lopige verdunning van 1 : 4 uitgevoerd werd van het deel 1 2 3 en
de definitieve verdunning van 1 : 39 tot 1 : 59 van deel 4.

De verdunningsvloeistof voor de voorlopige verdunning van 1 : 4 be-
stond uit 10% verse eidooier en 90% buffervloeistof. Deze laatste was
samengesteld uit 4 delen van een oplossing van Na-citraat. 2 aq (2.9%)
en i deel van een oplossing van fructose (50 g/L). Voorts was aan 1 L.
buffervloeistof nog 400 mg succinylsulfathiazol toegevoegd. De pH van
de verdunner werd met een isotonische citroenzuur- of natronloogoplossing
gebracht op 6.7.

Vervolgens werd deel 1 2 verder verdund met een glycerine-
verdunner, die dezelfde samenstelling had als de hierboven genoemde,
doch er werd 12 J vol. % glycerine aan toegevoegd, zodat na de toevoeging
van deze verdunner aan het 1 : 4 verdunde sperma, een verdunningsgraad
van i : 24 en een concentratie van 10 vol. % glycerine in het verdunde
sperma werd bereikt.

Ook het sperma van deel 3 werd op dezelfde wijze in twee trappen en
tot i : 24 verdund, maar de verdunner bevatte geen glycerine. Schema 1
geeft een overzicht van de handelingen met het sperma uitgevoerd.

De concentratie van 10 vol. % glycerine in het verdunde sperma is
volgens de opgave van Polge en Rowson optimaal.

Zoals bekend is, heeft glycerine een zekere beschermende werking op
de spermiën tegen de schadelijke invloed van de kristallisatie van het
water.

Het toevoegen van de glycerine-verdunner geschiedde langzaam om
schadelijke reacties te voorkomen, zoals het omslaan van middenstuk en

Een overzicht van de manipulaties,
uitgevoerd met het voor de proef
bestemde sperma.

staart, waardoor de spermiën achteruit
gaan zwemmen (fig. i). Deze afwijking
werd als pathologische vorm in het
onverdunde ejaculaat reeds beschreven
door Bretschneider (1948).

Bij het druppelsgewijze toevoegen
van de glycerineverdunner zijn het
vooral de eerste druppels, die de sterkste
osmotische shock veroorzaken. De ernst
van deze shock blijkt uit metingen van
de vriespuntsverlaging, die enigszins
een indicatie voor de osmotische
werking is. Bij 10% glycerine is deze
minstens 5 maal zo groot als die van
alle overige bestanddelen van de ver-
dunner tezamen. Het verdunnings-
schema, dat ons goed voldoet en geen
achteruitzwemmende spermiën tot ge-
volg heeft, is, uitgedrukt in de stijging
van de glycerineconcentratie, als volgt:

van o — 3% in een kwartier; langzame
druppelsgewijze toevoeging, (een
druppel = 0,05 cc.),

van 6 — 10 % in 5 minuten; zeer
snelle druppelsgewijze toevoeging;
het gehele proces onder goed zwen-
ken van het verdunde sperma.

Na deze toevoeging wordt, alvorens
tot invriezen over te gaan, enige uren
gewacht; deze wachttijd noemt men equilibratietijd.

In deze tijd dient een volledige homogenisering van de glycerine in de
vloeistof tot stand te komen en vermoedelijk is deze tijd ook nodig om een
evenwicht tot stand te brengen binnen en buiten de spermiën. De algemene
opvatting is, dat een „nacht over", dus ca. 14 uur, de juiste equilibratietijd
is. Bruce (1953) deelt mede, dat 6 uren voldoende zijn. Volgens onze erva-
ringen is deze tijd sterk afhankelijk van de volumina, waarmee gewerkt
wordt. Bij grotere volumina komt de homogenisatie sneller tot stand dan bij
kleinere volumina, zodat de equilibratietijd kleiner wordt. In enkele ge-
vallen kan men de equilibratietijd aldus terugbrengen tot \\ uur. In over-
eenstemming met de mededeling van Bruce bleek een equilibratietijd
van 6 uur altijd voldoende te zijn.

Na afloop van de equilibratietijd begint het diepvriesproces, waartoe
het sperma in porties van 1 cc in agglutinatiebuisjes wordt gebracht. Deze
worden dichtgesmolten. Eerder (De Groot, 1952) is uiteengezet, dat de

aanvankelijke afkoelingssnelheid niet te groot mag zijn, terwijl na het
kristalliseren de snelheid van afkoelen aanzienlijk opgevoerd moet worden.

De wenselijkheid van deze grotere snelheid berust vermoedelijk op het
feit, dat het water zich gedurende de kristallisatie uit de oplossing terug
trekt en de spermiën dus blootgesteld worden aan hoge concentraties
glycerine en opgehoopte stoffen uit de buffer. Het is dus van belang zo
spoedig mogelijk zeer lage temperaturen te bereiken, waarbij de inwerking
van deze hoge concentraties, volgens de Wet van Van \'t Hoff, veel minder
ernstig is. Deze wet zegt immers, dat de intensiteit van allerlei physische
en chemische processen exponentieel toeneemt (afneemt) naarmate de
absolute temperatuur hoger (lager) wordt. Bij een dergelijke exponentiële
relatie is het duidelijk, dat men bij een verdere afkoeling van het sperma
tot ongeveer —8o° C de genoemde hypertonische effecten reeds aanzienlijk
onderdrukt heeft.

In het huidige stadium van onderzoek zijn er twee methoden om de
gewenste temperatuurcurve met grote reproduceerbaarheid te verkrijgen:

1) de agglutinatiebuisjes met i cc sperma op 4⁰ C worden in een alcohol-
bad van dezelfde temperatuur, dus 4° C, gebracht. Vervolgens
worden stukjes koolzuur aan het bad toegevoegd. Het temperatuur-
verloop kan gecontroleerd worden met een penthaanthermometer in
het alcoholbad. Het bezwaar van deze methode is de grote onnauwkeu-
righeid van deze thermometers en de onbekendheid van de tempera-
tuurcurve in de buisjes. De controle van de temperatuurcurve met
thermokoppels en een galvanometer is beter, wegens de grotere nauw-
keurigheid en de mogelijkheid om de
temperatuurcurve binnen in een buisje te
volgen.

2) door Polge c.s. (1952) is een methode
geïntroduceerd, waarbij gebruik gemaakt
wordt van een isolatie, die zichzelf ge-
durende het diepvriesproces reguleert. Om
een busje met buisjes sperma wordt een
glycerine-oplossing aangebracht. Een modi-
ficatie van het door Polge ontworpen
apparaat toont. fig. 2. Indien men dit
apparaatje in een koudmakend mengsel
plaatst, gaat eerst de glycerine-oplossing in
de buitenste mantel (40% glycerine) be-
vriezen, en wel bij ongeveer —20° C.
Gedurende de kristallisatie remt de vrij-
komende kristallisatiewarmte de afvoer van
de warmte uit de buisjes met sperma. Als
de buitenste mantel uitgevroren is, begint
ook de binnenste mantel met 20% glycerine
uit te vriezen en wel bij ca. —15⁰ C, een
temperatuur die even lager ligt dan het
kristallisatiepunt van het verdunde sperma
in de buisjes. Op deze wijze wordt de
warmte-afvoer uit de buisjes zodanig
afgeremd, dat tot het kristallisatiepunt in

de buisjes met sperma, de afkoeling met de gewenste snelheid van
i—2° G/min. plaats vindt.

Wanneer de oplossingen in de mantels geheel uitgevroren zijn, kan
de warmte verder onbelemmerd naar het koudmakend mengsel af-
vloeien. De afkoelingssnelheid in de buisjes neemt dan toe, temeer
omdat het gevormde ijs een tweemaal zo grote geleidingscoëfficiënt
heeft als water. De afkoelingssnelheid in de kritieke zóne, direct onder
het kristallisatiepunt, loopt zo op tot ca. 5⁰ C/min.

Het voordeel van deze methode is, dat het gehele proces automatisch
verloopt en gedurende het afkoelen ingrijpen van buitenaf niet nodig is.

Als het sperma na het kristalliseren een zeer lage temperatuur bereikt
heeft, moet het bij deze lage temperatuur bewaard worden.

Fig. 3 geeft een doorsnede en perspectief van de tot dat doel gecon-
strueerde kist. Deze kist vertoont grote overeenkomst met die van Groo-
tenhuis (1953). De zakjes met buisjes sperma staan hier echter in de vloei-
stof van het koudmakend mengsel — waarover aanstonds meer — dus
via de vloeistof direct in contact met het koolzuur waardoor constant een
zo laag mogelijke temperatuur bereikt wordt, namelijk ongeveer —75⁰ C.

Indien de buisjes niet in direct contact met het koudmakend mengsel
staan, bijvoorbeeld in een drooggelaten compartiment van de kist van fig. 3,
bevindt zich dus lucht tussen de laden of zakjes met de buisjes en het kool-
zuur. De temperatuur in de buisjes is in dat geval doorgaans ongeveer
—65° C, omdat de overdracht van de warmte uit de buisjes naar het
koolzuur door de lucht •— een slechte geleider ■— geremd wordt. Bij ge-
regeld openen van de kist is de temperatuur dan bovendien nog aan vrij
grote schommelingen onderhevig.

De buisjes met sperma, die in direct contact staan met het koudmakend
mengsel, dus bij ca. ■—75⁰ C. bewaard worden, vertonen een geringer
procentueel verlies aan goed beweeglijke spermiën dan buisjes van een-
zelfde monster, die bij ca. •—65° C bewaard worden. Vooral na ongeveer
2 maanden bewaren wordt het verschil zeer duidelijk.

Een nadeel van het bewaarsysteem, waarbij de buisjes met sperma direct
in contact staan met het koudmakend mengsel, is de verminderde bergings-
capaciteit van de kist.

In de literatuur wordt veelal als diepvriestemperatuur opgegeven:
—79⁰ C. Men bedenke echter, dat dit de temperatuur binnen in een blokje
vast koolzuur is. Elk koudmakend mengsel van vast koolzuur en een bepaalde
vloeistof heeft een eigen karakteristieke temperatuur. Zo heeft een mengsel
van koolzuur met alcohol (aethanol) een temperatuur van - -72⁰ C. Er
zijn echter mengsels met een lagere dus gunstiger temperatuur. Het ge-
bruik van methylcellosolve (2-methoxy-aethanol) heeft de volgende voor-
delen :

1) De temperatuur van het mengsel met vast koolzuur bedraagt —77⁰ C,
dus 5⁰ lager dan die van het mengsel van alcohol.

2) Het kookpunt van methylcellosolve ligt zeer hoog, de verdamping is
dus gering.

4. Scharnierend buitendeksel met houten profielrand, die nauwkeurig op de houten
rand van de kist sluit.

Bij het ontdooien spelen dezelfde overwegingen een rol als bij het af-
koelen. De gevaarlijke zóne, direct onder het kristallisatiepunt, moet zo
snel mogelijk gepasseerd worden. Aangezien er geen speciale gevoeligheid
van de spermiën voor warmteshock bekend is, zou de snelste wijze van
opwarmen zijn, het buisje direct in water van lichaamstemperatuur te
brengen. Hierbij ontstaan echter sterke temperatuurverschillen binnen in
het buisje, waardoor spermiën, die van de warme wand van het buisje
naar het koude midden zwemmen, een koude-shock zouden kunnen krijgen.
Ook bij de inseminatie zou dan de relatief koude pipet de spermiën een
koude-shock kunnen bezorgen. Het is dus gewenst, de ontkristallisatie
snel te doen geschieden en de temperatuur verder laag te houden. Daartoe
wordt het buisje in water van ca. 38° C gebracht, tot de bevroren massa
losgelaten heeft van de glaswand. Vervolgens wordt het buisje in de ge-
sloten handpalm enige malen voorzichtig omgekeerd, waardoor het ijs
snel ontdooit en door de goede menging de temperatuur laag blijft, onge-
veer —5° C tot 5° C. \'

Na het ontdooien zijn de spermiën betrekkelijk gevoelig geworden voor
de inwerking van de glycerine (De Groot, 1952) zodat inseminatie direct
na het ontdooien zeer gewenst is. In onze proef werd het sperma daarom
in bevroren toestand meegenomen, op de boerderij ontdooid en gebruikt.

De ejaculaten 85 en 86 van deze stier werden tezamengevoegd en behan-
deld volgens schema 1. De resultaten met dit sperma verkregen, zijn samen-
gebracht in tabel I.

Deel 1, werd ingevroren en 1 dag in deze toestand gehouden alvorens
het gebruikt werd ter inseminatie.

Van de 11 eerste inseminaties, die met dit sperma werden uit-
gevoerd, leidden er slechts 2 (18.2%) tot drachtigheid.
Daar bij controle de aard van de beweeglijkheid van dit diepvries-
sperma ons niet beviel (vrijwel geen recht vooruitgaande,
voldoende snelle beweging) zijn met dit sperma verder geen
inseminaties verricht.

Deel 2, werd op dezelfde wijze verdund als deel 1, dus ook met glycerine-
houdende buffer. Dit sperma was 24 uur bewaard bij -f- 5° C, toen
er 12 koeien mede geïnsemineerd werden, waarvan 11 eerste
inseminaties en één volgende. Van de 11 eerste inseminaties
leidden er 7 (63.6%) tot drachtigheid.

In totaal werden er 8 koeien drachtig met dit sperma (66.7%).
Het verschil in bevruchting tussen deel 1 en deel 2 is, hoewel niet
significant, opvallend groot.

Deel 3, werd met dezelfde verdunner als de delen i -f- 2 verdund, maar
de verdunner bevatte geen glycerine. Van de 22 eerste insemi-
naties leidden er 17 (77.3%) tot drachtigheid. Deze inseminaties
vonden plaats op de dag dat het sperma verzameld werd.

In totaal werden er 25 koeien met dit sperma geïnsemineerd
en 18 (72.0%) werden hiervan drachtig; dit is een zeer goed
resultaat.

Met dit deel van het sperma waren de bevruchtingsresultaten
iets beter dan met dat van deel 2. In hoeverre de minder goede
resultaten van deel 2 samenhangen met de ouderdom van het
zaad of (en) met de toevoeging van glycerine aan de buffer, durven
wij niet te zeggen. De verschillen in bevruchting tussen deel 2 en
deel 3 zijn niet significant, het cijfermateriaal is te klein voor een
zinvolle, statistische bewerking.

Van deze stier werden 4X3 ejaculaten verzameld. 3 ejaculaten werden
met korte tussenpozen verzameld om over een voldoende hoeveelheid
sperma te beschikken. Deze 3 ejaculaten werden telkenmale samengevoegd
en deze totale massa sperma werd verdeeld volgens schema 1. Deze wijze
van werken was mogelijk daar alle ejaculaten van ongeveer gelijke qualiteit
waren. Het diepvries-sperma werd verschillend lang bewaard, eer het ter
inseminatie werd gebruikt.

De resultaten, die met dit sperma werden verkregen, zijn samengebracht
in tabel II.

De resultaten met het niet bevroren sperma zijn vermeld in de kolommen
i, 2 en 3 van tabel II.

De inseminaties, verricht met sperma, verdund met citraat-eigeel-fructose-
verdunner (deel 3, kolom 2), gaven de beste resultaten (van de eerste inse-
minaties werd 72.5% drachtig; van alle inseminaties met dit sperma ver-
richt, werd 69.6% drachtig).

Daarop volgen de resultaten verkregen met sperma verdund met citraat-
geheel ei-verdunner (deel 4, kolom i),en de resultaten verkregen met
sperma, verdund met citraat-eigeel-fructose-glycerine-verdunner; deze
waren de minste (deel 2, kolom 3). Het sperma, dat één dag in bevroren
toestand was bewaard, gaf zeer goede resultaten, namelijk 71.9% der
dieren werd drachtig (kolom 4), maar bij langer bewaren van het sperma

beginnen deze percentages minder te worden; vooral d>e van de eerste
inseminaties dalen regelmatig.

Om, wat betreft de ouderdom van het sperma en de bevruchtingsresul-
taten, een betere vergelijking te verkrijgen tussen de citraat-eigeel-fructose
(kolom 2) en de citraat-eigeel-fructose-giycerine-verdunning (kolom 3)
met de citraat-geheel-ei-verdunning (kolom 1) is tabel III gemaakt.

De resultaten verkregen met de inseminaties verricht met het sperma
verdund met de citraat-geheel-ei-verdunner zijn hier volgens de ouderdom
onderverdeeld.

Wij moeten de resultaten van de citraat-eigeel-fructose-verdunning
(kolom 2, tabel II) vergelijken met de citraat-geheel-ei-verdunning van
de eerste dag (tabel III). De citraat-eigeel-fructose-verdunning is 4,6 %
respectievelijk 4,5% gunstiger. Het geglycerineerde sperma (kolom 3)
komt in ouderdom overeen met het sperma van de tweede dag (tabel III).
De glycerinc-verdunner is 7,3%, respectievelijk 6,2% ongunstiger. Het
sperma, dat één dag ingevroren is geweest (kolom 4), wordt eveneens met
dat van de tweede dag vergeleken. Het invriezen van het sperma geschiedt
namelijk op de tweede dag. Door dit proces gaat het aantal beweeglijke
spermiën achteruit. Gedurende het etmaal dat het sperma vóór de inse-
minatie ingevroren blijft, blijft deze gereduceerde beweeglijkheid echter
behouden. Om een indruk te krijgen van de inwerking van het diepvries-
proces op zichzelf, moeten we de resultaten van het diepvriessperma dus
vergelijken met de citraat-geheel-ei-verdunner van de tweede dag. Het
diepvriessperma geeft 9,0%, respectievelijk 6,8% gunstiger resultaat.

dan weer vergeleken met het diepvriessperma van één dag oud. Figuur 4
toont, dat de sterkste daling in het bevruchtingsresultaat vooral in het
begin van de bewaarperiode plaats vindt.

Bij de interpretatie van de bovengenoemde cijfers moet men bedenken,
dat het sperma met de citraat-geheel ei-verdunner hoger verdund is dan
het andere sperma en wel 1 : 39 tot 1 : 59 tegen 1 : 24.

Het is dus niet zeker of de gunstiger resultaten met citraat-eigeel-fructose
aan de verdunner of aan de lagere verdunningsgraad zijn toe te schrijven,
terwijl door de kleine aantallen de toevallige afwijkingen ook een grote
rol kunnen spelen. Wel is duidelijk, dat de glycerine-verdunner zeker geen
gunstiger effect heeft. Dit resultaat is niet in overeenstemming met de
waarneming van Polge en Rowson (1952). Zij kregen door de toevoeging
van glycerine betere bevruchtingsresultaten.

De resultaten van het diepvriessperma dat 24 uur bevroren is geweest
(kolom 4), zijn evenwel beter, zelfs beter dan met sperma, dat met de citraat-
eigeel-fructose-verdunner (kolom 2) verdund is. Dit verschijnsel wordt
ook door Eibl c.s. (1954) beschreven. Mogelijk speelt hierbij een rol, dat
het niet ingevroren sperma, vooral dat, waaraan glycerine werd toegevoegd,
in ernstiger mate van het transport door de inseminator te lijden heeft
dan ingevroren zaad.

(fig. 4) vindt een mogelijke oorzaak in de toevoeging van de succinylsul-
fathiazol aan de buffer. Dunn (1953) heeft namelijk inmiddels de schade-
lijke werking van bacteriostatica op diepvriessperma beschreven.

Het is noodzakelijk om ejaculaten te gebruiken met een goede beweeg-
lijkheid en van een stier waarvan bekend is dat het sperma goed houdbaar
is, daar door het invriezingsproces een duidelijke beschadiging van de
spermiën optreedt. Na het bevriezen en direct weer ontdooien is de be-
weeglijkheid soms tot de helft van het oorspronkelijke percentage ver-
minderd.

Bij de monsters van stier II tot en met 1 maand oud, bewoog, na het
ontdooien en bij controle bij 38° G. 40—60% van de spermiën, terwijl in
de regel nog ongeveer de helft van het aantal levende een afwijkende
beweging vertoonde, zodat uiteindelijk van alle aanwezige spermiën 25%
een goed vooruitgaande beweging vertoonde. Na 3 maanden was het
percentage goed vooruitgaande spermiën gedaald tot ca. 10%. Het totaal
aantal spermiën per ml. diepvriessperma varieerde van 40—50 millioen,
waarvan dus aanvankelijk 10—15 millioen en na 3 maanden 4—6 millioen
een goed vooruitgaande beweging vertoonde.

In hoeverre de osmotische effecten van de glycerine en de kennelijke
beschadigingen een invloed op het materiaal van de kern van de spermiën
uitoefenen is niet bekend. Met de mogelijkheid van een dergelijk effect
dient echter rekening gehouden te worden op grond van de bestaande
voorstellingen van de bouw van het chromatine materiaal in de kern. Het
ligt dan ook in de bedoeling de bij deze proef verwekte nakomelingen onder
controle te houden.

Een proefneming met diepvriessperma werd beschreven, waarbij het
sperma ingevroren was met behulp van een apparaatje met isolaties van
glycerineoplossingen. Inseminaties werden verricht met diepvriessperma
van i dag, 1 week, 1 maand en 3 maanden oud. De bevruchtingsresultaten
van eerste inseminaties waren bij deze bewaartijden respectievelijk 76.9%,
58.6%, 50% en 45.5%. De aanwezigheid van een weinig succinylsul-
fathiazol als bacteriostaticum is mogelijk één der oorzaken van de achter-
uitgang in bevruchtingsvermogen.

Het niet ingevroren contrölesperma met glycerine in de verdunner gaf
minder goede bevruchtingsresultaten dan het contrólesperma zonder
glycerine.

An experiment with deep-frozen semen is described. The semen was frozen with
the aid of an apparatus with isolations of glycerine solutions. Inseminations were perform-
ed with deep-frozen semen one day, one week, one month, and 3 months old. The
conception results of first inseminations with semen of these ages were respectively
76.9%, 58.6%, 50% and 45.5%. The presence of some succinylsulfathiazol as a bacterio-
static is possibly one of the causes of the decrease in power of virility.

The non-frozen control semen with glycerine in the dilution fluid did not give such
good conception results as the control semen without glycerine.

On décrit une expérience avec du sperme gelé a coeur où le sperme était frigorifié à
l\'aide d\'un petit appareil à isolation de solutions de glycérine. On fit des inséminations
à l\'aide de sperme frigorifié de i jour, i semaine, i mois et 3 mois. Les résultats d\'insé-
mination des premières inséminations furent aux dites époques de conservation respec-
tivement 76.9%, 58.6%, 50% et 45,5%. La présence d\'un peu de succinylsulfathiazol
comme bactériostaticum est peut-être une des causes de la régression de la capacité de
fécondation.

Le sperme de contrôle non frigorifié avec de la glycérine dans le délayeur eut des
résultats d\'insémination moins favorables que le sperme de contrôle sans glycérine.

Es wird eine mit Tiefgefriersperma ausgeführte Untersuchung beschrieben, wobei
das Sperma mit Hilfe eines kleinen Apparates mit Isolationen von Glyzeriiiauflösungcn
eingefroren wurde. Besamungen wurden mit einem Tag, einer Woche, einem Monat
und drei Monate altem Tiefgefriersperma ausgeführt. Die Befruchtungsrcsultate der
ersten Besamungen waren bei diesen Aufbewahrungszeiten resp. 76.9%, 58.6%, 50%
und 45.5%. Das Vorhandensein von etwas Succinylsulfathiasol als Baktcrienstatikum
kann möglicherweise eine der Ursachen für den Rückgang der Befruchtungssponta-
neität gewesen sein.

Von dem nicht eingefrorenen Kontrollsperma mit Glyzerin im Verdünner, erhielt
man weniger gute Befruchtungsresultate, als von dem Kontrollsperma ohne Glyzerin.

Eibl, K., Urbaschk, B., Zodf.r, H. F.; Fortpflanzung, Zuchthygiene und Haustier-
besamung, 4, (1954), 97.

Pathology of Animal Reproduction and of Artificial Insemination, III, (1952), 90.

Het verborgen gebrek en de handel in dieren door Dr. J. I. van Doorninck,
Veenman en Zonen — Wageningen. (200 blz. ƒ 7,80).

Het door de schrijver behandelde onderwerp moest z.i. opnieuw aan de orde worden
gesteld omdat het in 1927 op dit gebied verschenen werk van Prof. Dr. J. Wester zowel
veterinair als juridisch verouderd was.

De wettelijke regeling der artt. 1540-1548 B.W. is in het bijzonder ook voor de dieren-
arts van groot belang.

Bij de behandeling van de burgerrechtelijke overeenkomsten, waarop deze wettelijke
regeling van toepassing is (koop en verkoop, koop op proef en ruil), wijst de auteur op
de betekenis van de vraag welke rechtsfiguur men toekent aan de koop op proef. Het
blijkt van belang na te gaan welke gevolgen de koop op proef heeft in verband met de
verborgen-gebreken-actie. Voorts wijdt de schrijver aandacht aan „het afzien" van een
dier bij de levering. Ten aanzien van de ruil concludeert hij, dat voor toepassing der
artt. 1540-1548 B.W. vaak met schattingen zal moeten worden gewerkt.

De vraag besprekend wat nu onder een verborgen gebrek moet worden verstaan,
komt de schrijver tot de slotsom, dat als een verborgen gebrek valt aan te merken de
aan- of afwezigheid van eigenschappen, welke de koper op grond van de door hem
beoogde en aan de verkoper bekende bestemming van het dier, mocht verwachten,
dan wel als stilzwijgend of uitdrukkelijk gegarandeerd aanwezig moeten zijn, mits dit
gebrek niet door de koper werd gekend of redelijkerwijs kon worden gekend, dan wel
hem uit andere oorzaken had kunnen blijken. Deze „andere oorzaken" omvatten o.a.
de bij de georganiseerde dierziektebestrijding hier te lande gebruikelijke verklaringen.

Ten aanzien van het vraagpunt of de regeling der verborgen gebreken als een bijzon-
dere actie uit hoofde van dwaling is te beschouwen of dat zij als een bijzonder geval
van wanpraestatie moet worden aangemerkt, verdedigt de schrijver deze laatste mening.

Voor de aanvang van de korte termijn, als bedoeld in art. 1547 B.W., huldigt de auteur
de opvatting, dat deze termijn begint te lopen op het moment, dat de koper redelijker-
wijs geacht kan worden het gebrek te hebben ontdekt of te hebben kunnen ontdekken.
Een vaste begindatum met wettelijk bepaalde waarborgtermijnen wordt van de hand
gewezen.

Dc verkoper kan zich van zijn aansprakelijkheid ontdoen mits hij te goeder trouw is,
d.w.z. het gebrek ten tijde van de verkoop niet heeft gekend. Ten aanzien van dc ver-
kopingen op rechterlijk gezag — voor welke in het algemeen de regeling der verborgen
gebreken niet geldt — vestigt schrijver er de aandacht op, dat wanneer in zo\'n geval
dieren met gezondhcidsdienstverklaringen worden verkocht, en dus meer waard zijn,
de verkoper wèl aansprakelijk is.

Een netelig probleem is altijd weer het vergaan der zaak. Niet alleen dan, wanneer
het gaat om de vraag of er tussen het vergaan en het gebrek een voldoende oorzakelijk
verband bestaat, maar in het bijzonder als beoordeeld moet worden of het opzettelijk
slachten van een dier door het gebrek tot noodzaak is geworden. Schrijver acht het
wenselijk dat mogelijk wordt gemaakt een dier, hangende de procedure, ongeacht het
gebrek, te doen slachten b.v. uit economische overwegingen.

Het verschil in aansprakelijkheid tussen de verkoper te goeder en die te kwader trouw,
dient gehandhaafd te blijven, ook al is het bewijs der kwade trouw vaak zeer moeilijk
te leveren.

De schrijver beziet vervolgens enkele verspreide vragen, zo b.v. of het gebrek al dan
niet een blijvend karakter moet hebben, wat moet worden verstaan onder: het goed
teruggeven en welke feiten in de dagvaarding moeten worden gesteld.

Indien een koopovereenkomst in strijd met de Veewet of, de Wet bestrijding tuber-
culose onder het rundvee wordt aangegaan, is een dergelijke rechtshandeling nietig.

Uit het historisch overzicht van de ontwikkeling der vee-arbitrage hier te lande blijkt,
dat van een bloeiend arbitrage-instituut nog niet gesproken kan worden. Toch ziet de
toekomst er op dit gebied — door een voorgenomen en deels reeds tot stand gekomen

reorganisatie — beter uit. De schrijver concludeert, dat in de veehandel voor arbitrage
wel perspectieven aanwezig zijn.

Met betrekking tot de verklaring van de dierenarts betoogt de schrijver de noodza-
kelijkheid, dit attest met de grootst mogelijke zorg samen te stellen onder vermijding
van elke vage of dubieuze redactie. Speciaal bij het advies voor een noodslachting dient
de dierenarts zeer voorzichtig te handelen.

De schrijver laat vervolgens de wetgevingen van Frankrijk, België, Duitsland, Zwit-
serland, Engeland en Italië, voor zover voor het behandelde onderwerp van belang,
de revue passeren, waarbij hij de verschillende regelingen critisch beziet.

Tenslotte worden enkele toekomstgedachten geuit. Voorgesteld wordt de huidige
regeling te laten vervallen. Het geheel, waaronder dan ook begrepen bepaalde toezeg-
gingen, ware onder de wanpraestatie te brengen, terwijl dan èn de korte termijn èn het
onderscheid tussen de beide mogelijkheden van art. 1543 B.W. kunnen verdwijnen.

Als bevoegde rechter wordt de Kantonrechter aanbevolen. Voorts zou aan de koper
de verplichting moeten worden opgelegd om, bij de ontdekking van het gebrek, ter-
stond de benoeming van deskundigen te vragen, welke deskundigen dan zeer snel een
rapport dienen uit te brengen. De schrijver verwacht dat na de uitbrenging van een
zodanig rapport vele zaken de terechtzitting niet meer zullen bereiken.

Met enige jurisprudentie van de laatste 25 jaren, systematisch gerangschikt, wordt
dan het boek besloten.

Versuche zur Anwendbarkeit der hormonalen Kastration beim Sumpf-
biberbock. A. Gasse. Monatshefte für Veterinär Medizin, 1952, Heft 17, blz. 343.

De chirurgische castratie stuit bij de moerasbever op bezwaren, daar de testikels in
de buikholte liggen en het lieskanaal zeer wijd is, dus een prolapsus van darin makkelijk
kan optreden.

Door de castratie vermindert ook, evenals bij de hond, de secretie van de anaal-
kliertjes en -zakjes. Dit is voor de bever als waterdier voor zijn huidverzorging een
nadeel.

Dat de dieren zich rustiger tegenover elkaar gedragen en minder vechten werd niet
bereikt.

Daar bekend is en vooral bij hanen wordt toegepast, dat oestrogene stoffen de functie
van de testikels onderdrukken, heeft Gasse onderzocht, wat het effect van deze therapie
bij de bever is.

Bij andere diersoorten is dit effect reversibel. Van veel belang is de invloed op de pels;
bij honden is n.1. bekend, dat onder invloed van verhoogde oestronproductie de haar-
groei dunner wordt. Dit werd ook bij de bever gezien en zelfs al bij doseringen van
oestrogene stoffen, die op de geslachtsdrift geen invloed hadden.

Werd de functie van de testikels geremd, dan waren de pelzen waardeloos; houdt de
werking op de testikels op, dan wordt ook de pels langzaam weer normaal.

Microscopisch bleek het epitheel van de zaadkanaaltjes gedegenereerd te zijn. In de
zaadkanaaltjes worden slechts spermiogonie, spermiozyten en praespermiden samen-
geklonterd aangetroffen; spermiden en spermiën werden niet gezien. Ook deze pro-
cessen zijn reversibel.

Een sterkere gewichtstoenamc werd niet waargenomen tijdens het toedienen van
oes trogeen.

De conclusie is dus, dat, hoewel de dieren rustiger worden en minder vechten, de
nadelen, wat de pels betreft, te groot zijn om deze vorm van castratie ingang te doen
vinden.

Die Röntgendiagnostiek beim Hunde unter besonderer Berücksichtigung
der inneren Erkrankungen. H. Wüller. Monatshefte für Veterinär Medizin,
Heft. 15, 1952, blz. 300.

Na enkele gegevens, zuiver de techniek van de apparatuur betreffend, gegeven te
hebben, komt schrijver tot het indicatiegebied van de contrastmiddelen in de röntgen-
diagnostiek en de gebruikte middelen. Om de vorm en liggingsveranderingen van de
Oesophagus te beoordelen, gebruikt men bariumsulfaatpap; ook het slikken is hiermee
te beoordelen. Contrastmiddelen voor de maag moet men het dier zelf laten wegslikken.
We zien dan 3 lagen; ventraal het contrastmiddel, daarboven een laag secretum en
hierboven de gasbel in de maag.

Bij anaciditcit ontledigt de maag zich te snel in tegenstelling bij hyperaciditeit.

Voor darmdiagnostiek kan contrast per os ingegeven worden of als clysma, in het
laatste geval eventueel gevolgd door lucht.

Imaginaties en verklevingen door kunstdarm kunnen met de laatste methode onder-
kend worden.

Bij chronische bronchitis ziet men een duidelijke hilustekening. Verder noemt W.
pneumonie (bij hondenziekte vroeg te onderkennen), tuberculose, stuwing en bron-
chiëctasiën, en vocht in de thorax.

Door bij het onderzoek van het hart weke stralen te gebruiken, is een dilatatie van een
hypertrophie goed te onderkennen.

Teneinde nier en uterus goed zichtbaar te maken, kan gas in de buik geïnsuffleerd
worden (0₂, N„ NO,).

Voor Pyelographie is het intraveneus of per os toedienen van een contrastmiddel toe
te passen.

Bij uracmie is deze diagnostiek niet aan te raden. In de blaas kan BaS04-suspensie
gebracht worden.

Prophylaxis tegen Salmonella-infectie bij kalveren. Howarth J. A., Cordy
D. R., Bittle J., J.A.V.M.A., Vol. 124, 43, 1954.

Howarth, Cordy en Bittle namen Salmonella bredeney-infectie waar bij jonge kalveren.

Op grond van vergelijkende proeven met 37 kalveren met chloromycetine resp. met
streptomycine, waarbij met het eerste goede resultaten en met het tweede zeer onvol-
doende resultaten werden verkregen, raden schrijvers aan chloromycetine te gebruiken
bij routinc-prophylaxis voor kalveren die aan Salmonella infectie zijn blootgesteld.
Voor jonge kalveren raden zij aan 500 mgr. per os per dag, eventueel bij geen succes
1.0—1.5 gr. In septicacmische gevallen adviseren zij intraveneuze therapie.

Erysipelothrix-arthritis bij jonge runderen. J. E. Moulton, R. Rhode en
J. D. Wheat, J.A.V.M.A. 123, 335, (1953).

Moulton, Rhode en Wheat onderzochten 2 stiertjes van 8 maanden afkomstig uit
een koppel, waarvan 6 van de 20 lijdende waren aan arthritis. Bij deze dieren werden
verdikte gewrichten van de extremiteiten waargenomen. Bij enting na sectie uit de
gewrichten werd slechts uit één gewricht groei verkregen en wel 3 kolonies, die op de
bloedagar-plaat eerst na 96 uur bebroeden zichtbaar waren. Deze kweek bleek mor-
phologisch en cultureel met Erysipclothrix rhusiopathiae overeen te komen, terwijl
vlekziekteserum muizen beschutte tegen dodelijke subcutane infectie met deze cultuur.

Op 26 en 27 Januari in het komende jaar, zal de Stichting C.L.O. controle in samen-
werking met de Centrale Landbouworganisaties en de Ned. Pluimveefederatie wederom
een meeting „Wetenschap voor de Practijk" organiseren. In de voorgaande jaren was
de belangstelling voor deze studiedagen overweldigend groot. Dit is een reden, om deze
dagen op dezelfde wijze te organiseren als in het verleden.

In de eerste plaats komen die onderwerpen in aanmerking, welke verband houden
met de veevoeding; daarnaast aanverwante problemen, bijv. zuivel, ziekten, huisvesting,
conserveringsmethoden voedergewassen, fokkerij, enz. Dus in het algemeen problemen,
die voor de practische veehouder van belang zijn en voldoende interessant zijn om de
aandacht van de toehoorders in beslag te nemen.

De bedoeling is elke spreker een spreektijd van 15 minuten te geven, waarna het vol-
gende kwartier gebruikt kan worden voor discussies.

Op 26 Januari zal een zaal beschikbaar zijn voor de afdeling pluimveehouderij, een
tweede voor onderwerpen, welke alle diersoorten betreffen. Misschien wordt op de eerste
dag een avondvergadering ingelast voor zuiver wetenschappelijke onderwerpen.

De tweede dag begint met de Algemene Vergadering van de Stichting C.L.O. con-
trole. Daarna zal er een zaal beschikbaar zijn voor de varkenshouderij en een tweede
voor rundvee- en paardenhouderij.

Met ingang van 1 -11 -\'54 heeft dr. J. Rinses, dierenarts, Rembrandtlaan 32, Baarn,
tel. 02954-3623, een bureau geopend dat raad geeft inzake de administratie en organisatie
van vleeskeuringsdiensten, de bouw en inrichting van noodslachtplaatsen, destructoren,
slachthuizen en vleeskeuringslaboratoria.

Op deze gebieden heeft hij de volgende leerschool doorlopen: keuringsveearts abattoir
Amsterdam (volontair), adjunct-directeur slachthuis Leiden cn Arnhem, directeur
vlceskeuringskring „Zaanstreek", noodslachtplaats „Zaandam", destructor,,Purmercnd",
Zaans slachthuis, wrnd. directeur gouvernementsslachthuis Curaçao en Aruba, labo-
ratorium-veearts, medewerker Bedrijfseconomische Encyclopedie (Uitg. de Haan).

Enkele indrukken over de k.i. in Oostenrijk en Beieren naar aanleiding van
een reis naar Wels — Oostenrijk, van B. de Groot, Utrecht en S. W. J.
van Dieten, Oerle.

Op uitnodiging van de „Bundesanstalt für kunstliche Befruchtung der Haustiere"
in Oostenrijk, werd door de Groot (werkzaam bij het T.N.O.) en van Dieten de vierde
„Fortbildungskurs" voor dierenartsen van de Bundesanstalt bezocht.

Deze gelegenheid werd tevens aangegrepen om ook in Beieren nog een en ander van
de K.I. en de fokkerij te bekijken.

De Fortbildungskurs werd begonnen met een interessante, algemeen biologische in-
leiding over de bevruchting, door Prof. Spörri uit Zurich. Hierna kwamen verschillende
onderwerpen aan de orde.

Een middag werd geheel gewijd aan het diepvriezen van stierensperma. Lüps, uit
München, demonstreerde de behandeling van het sperma en de techniek van diep-
vriezen. Eibl uit Neustadt a/d Aisch in Beieren, behandelde de organisatorische vraag-
stukken bij het diepvriezen. Eibl is sterk geporteerd om op een centraal punt in Beieren
al het sperma in te vriezen en vervolgens te verzenden naar diverse subcentra, die dan
natuurlijk een bewaarinstallatie voor zeer lage temperatuur hebben. Op deze manier
wordt reeds in Beieren gewerkt en deze organisatievorm voldoet daar wegens de grote
afstanden zeer goed.

tenslotte de optimale conditie, waaronder het sperma bevroren cn bewaard kan wordcft
en speciaal de stierspecifieke reactie op bepaalde combinaties van glycerine-concentratic
en afkoelingssnelheid.

Bij het volgende onderwerp: ,,Dc K.I. als gemeenschappelijk probleem van hygiëne
en genetica" werd door de bekende Blom, uit Kopenhagen, het een en ander verteld
over het voorkomen van Vibrio foetus in Denemarken. (Van dit systematisch onderzoek
komt binnenkort een publicatie. Een steriel papieren huisje, met stokje en wattenprop,
werd voor het slijmvangcn gebruikt en daarna weggeworpen.)

Tevens werd een Brucella-onderzoek van alle K.I.-stieren gerapporteerd waaruit
bleek, dat meer dan 10% van dc Deense K.I.-stieren hiermee besmet was.

Hieruit en ook uit persoonlijke gesprekken met Blom blijkt, dat de dierenartsen in
Denemarken te weinig te maken hebben met de uitvoering van dc K.I.

Vervolgens werd door van Dieten een en ander verteld over de verantwoordelijkheid,
die dc K.I. heeft t.o.v. de foktechnische zijde.

Speciaal werd ingegaan op de registratie van alle nakomelingen van de K.I. stieren
en wat hieruit te lezen is.

Uitgegaan wordt van het feit, dat men met zekerheid niet veel kan zeggen over dc
erfelijke eigenschappen van een stier. Door middel van de kalvercnregistratie kan men
reeds snel bepaalde eigenschappen (gunstig of ongunstig) ontdekken en daardoor een
risicovermindering verkrijgen. Enkele voorbeelden hiervan worden hierbij gedemon-
streerd o.a. van een stier met een lethalc factor cn een stier met te zware kalveren. (Per-
centage doodgeborenen hoog bij vaarzen.)

De kracht van dc K.I. met haar vele nakomelingen per stier is ook haar zwakte. Door
middel van de genoemde registratie met daarbij nog de methodiek dat men eerst enkele
honderden kalveren afwacht, is een werkelijke risico vermindering.

Vervolgens besprak Prof. Tilmann uit Berlijn de spermiogenese. Zeer fraaie licht-
beelden, gedeeltelijk met Schragebeleuchtung en gedeeltelijk met phasecontrast opge-
nomen, maakten het waarschijnlijk, dat de in de testis voorkomende polynucleaire reuzen-
cellen zeker niet altijd als een pathologisch verschijnsel moeten worden gezien. Men
moet het vormen van deze cellen zien als een normaal stadium in de spermiogenese.

De reductiedeling van de spermatocyten zou dus plaats vinden gedurende de migratie
van de wand van het testisbuisje naar het lumen. De afzonderlijke spermiën ontstaan
dan door het uittreden van de kernen met wat cytoplasma uit de reuzencellen. Daarna
werd door Prof. Tilmann nog een fraaie kleurenfilm over de sectio caesarea bij het rund
getoond. Deze film was inderdaad zeer instructief, dc techniek van de operatie was
ongeveer dezelfde als hier toegepast wordt. Door het gebruik maken van zwarte ope-
ratiedoeken rondom de laparatomiewond, werd de aandacht geheel op dc operatie zelf
gericht. Het was een zeldzaam goede en interessante operaticfilm.

Dit is niet alleen in Oostenrijk zo, doch ook in Beieren. De oorzaak van deze strijd is
het feit dat de Tierzuchtdirektoren wel door de Staat aangesteld zijn, maar de gelden
voor de betaling van hun dienst moeten komen uit de verplichte afdracht van enige
procenten van de verkoopprijs van stieren. Het stierenaantal loopt terug door de K.I.
Ziedaar de grondoorzaak van deze strijd.

Het getuigt van objectiviteit van dc organisator van deze cursus, Dr. Koller uit
Wels, dat een vertegenwoordiger uit de fokkerskringen, n.1. Bauer uit Kreiburg in Baden,
uitgenodigd was om zijn inzichten kenbaar te maken. Deze inzichten verschillen nogal
veel met de onze.

Op de terugreis werd een bezoek gebracht aan het: Bayerische Landesanstalt für
Tierzucht in Grub, in München.

Het is een instituut dat ongeveer te vergelijken is met ccn combinatie van ,,de Schot-
horst" en ,,Hoorn". Wij geloven, dat de voorlichting en het onderwijs belangrijker ge-
zien worden dan het wetenschappelijk onderzoek. Behalve over de constitutie van rund-
vee, o.a. samenhang productie en darmlengte, werden veel gegevens verzameld over de
voordelen van de potstal-methode. Door Richter werden interessante mededelingen
gedaan over de erfelijkheid van het vederpikken bij kippen, etc., opfok in verplaatsbare
zeugenhokken enz.

Bij ons bezoek aan het Institut für Geburtshilfe der Tierärztlichen Fakultät der Uni-
versität München werden ons nog enige interessante dingen getoond.

Leidl en Mahrla hebben zich daar bezig gehouden met het diepvriezen van Tricho-
monaden. Voor Beieren is dit een interessant probleem daar hier zeer veel Trichomonas
voorkomt, (zelfs Trichomoniasis bij K.I. stieren is voorgekomen).

Met toestemming van genoemde auteurs nemen wij het volgende uit hun manuscript
over (intussen reeds gepubliceerd):

1. Trichomonaden worden gekweekt in een Bouillon-Paardenserum-voedingsbodem
met 10% glycerine.

Bij snelle ontdooiing hebben wij bij verschillende gevallen de levende Trichomonaden
vast kunnen stellen. Volgens auteurs tot 50% van het aantal.

Typisch is dat de kleine stammen van ca. 10fj, het invriezen wèl, de grote stammen
van ca. 40fx het proces niet overleven. Deze waarneming zou in overeenstemming kunnen
zijn met een voorlopige waarneming door van Dieten en de Groot, onafhankelijk
van elkaar gedaan, volgens welke stierenspermiën met relatief grote koppen een ge-
ringere weerstand tegen het diepvriesproces hebben dan Spermien met kleine koppen.

Een bezoek aan het grootste K.I. station van Beieren in Neustadt a./d. Aisch, waai-
de markante directeur Eibi., letterlijk en figuurlijk de scepter zwaait, was alleszins van
belang. Ook hier heeft men het Trichomonas-probleem onderzocht en men vindt bij
niet gekweekte vormen geen overleving. Mogelijk berust deze tegenstrijdigheid in de resul-
taten van München en Neustadt op een vereenvoudigde, dus meer resistente structuur
van het protoplasma van de gekweekte vormen, die men in München onderzocht heeft.

Het gehele probleem heeft een interessant practisch aspect. Immers goede, doch met
Trichomonas geïnfecteerde fokstieren zouden mogelijk toch voor de voortplanting be-
houden kunnen blijven. In dit K.I. station heeft men de techniek van het invriezen van
sperma ver ontwikkeld. Behalve een zeer handig vulapparaat voor de epruvette werd
ook een druppelapparaat voor de toevoeging van glycerine-buffer gedemonstreerd. De
medewerker van Dr. Eibl, Zoder, verricht hier zonder twijfel belangrijk werk.

Ongeveer 22% van de runderen zijn in Beieren bij de K.I. aangesloten. In het geheel
zijn er ongeveer 2,3 millioen stierbare runderen. De voornaamste rassen zijn:

In Oostenrijk zowel als in Beieren vindt men nog allerlei vormen van K.I. vereni-
gingen, privé, van een fabriek (b.v. Zuivelfabriek) en coöperatief. In Oostenrijk vooral
staat geheel de fokkerij nog in de kinderschoenen. Zo wordt o.a. slechts 4% van de
runderen aldaar op productie onderzocht. Ook in Beieren ligt deze nog zeer laag. De
voeding en verzorging staan eveneens in doorsnee nog op een vrij laag peil.

Ons inziens zijn in deze landen door het verbeteren van voeding en verpleging en het
meer algemeen maken van de controle, grotere economische voordelen door productie-
verhoging te bereiken, dan door het gebruiken van genetisch betere stieren. Er wordt
echter, speciaal in Beieren, hard gewerkt.

Op de Fortbildungskurs in Wels is van diverse zijden (ook door buitenlanders) dui-

delijk naar voren gebracht, dat het toepassen van de diepvriesmethode in de practijk
niet zonder genetische bedenkingen is.

De glycerine, welke gebruikt wordt, heeft reeds vóór het kristalliseren een dehydre-
rende kracht op het kernmateriaal.

Deze dehydrerende werking, welke bepaald kan worden uit de mate van vriespunt-
verlaging, is ongeveer 5 X zo groot als die van de zouten, suikers en eidooier tezamen.

Men mag dus bij voorbaat het optreden van erfelijke gebreken niet uitschakelen.
Het optreden van een verhoogde lethaliteitsfrequentie b.v. kan zeer makkelijk aan de
aandacht ontsnappen, temeer nog daar wij de normale frequentie niet kennen. Alleen
een quantitatief onderzoek over een uitgebreide runderpopulatie kan ons hier uitsluitsel
geven.

Opgave van het aantal reactiedieren, aangeboden voor slachtpremie in de
vierweekse periode van 5 September tot en met 2 October 1954

Enkele dagen voor de verschijning van deze aflevering kon al een globaal
overzicht worden verkregen omtrent de verhouding tussen de omvang
van de gevraagde assistentie en de werkelijk beschikbare hulp.

Het staat nu reeds vast, dat vraag en aanbod elkaar niet zullen dekken.
Dit moge voor de dierenartsen een nieuwe aansporing zijn om zoveel
mogelijk zelf de werkzaamheden uit te voeren.

In verband met de vroege stalperiode zullen in verschillende streken
van ons land de dierenartsen zelf reeds een behoorlijk gedeelte van het
onderzoek kunnen afwerken, voordat de eigenlijke assistentie-periode
aanvangt.

Reglement voor de commissie van beroep inzake geschillen tussen Gezond-
heidsdiensten voor Dieren en Dierenartsen.

In overleg tussen de Maatschappij voor Diergeneeskunde en de Stichting voor de
Landbouw zijn in het reglement voor de commissie van beroep twee kleine wijzigingen
aangebracht.

In artikel 9c 3 en in artikel 13 is een toevoeging gemaakt, zodat deze artikelen thans
als volgt luiden:

Art. gc lid 3. de aan de dierenarts opgelegde straf, als ten onrechte opgelegd aanmerken,
verlichten dan wel voorwaardelijk opleggen.

Art. 13. Indien de commissie uitspreekt, dat de weigering tot toelating, waartegen
in beroep gekomen is, als ongemotiveerd is aan te merken, dan wel bij haar uitspraak
de straf, waartegen beroep is ingesteld, als ten onrechte opgelegd aanmerkt of vermindert,
ontvangt de in beroep gekomen dierenarts de in artikel 6 genoemde som van f 100,- — terug.

Voor de volledige tekst van bovenbedoeld reglement moge worden verwezen naar de
aflevering van 15 Maart 1954, pag. 232 c.v. van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde.

Op Donderdag 9 December 16.00 uur zal collega J. Boogaerdt, Driebergen in het
Groot Auditorium van de Rijksuniversiteit te Utrecht promoveren op het proefschrift:

De collegae, die gebruik maken van het collectief abonnement op Erfelijkheid en
Practijk, wordt verzocht de abonnementsgelden over 1953 ad ƒ 1,50 over te maken op
postgiro 511606 ten name van de Maatschappij voor Diergeneeskunde te Utrecht.

Tijdens de jaarvergadering op 4 November 1953 in Esplanade werd het Bestuur van
de Diergeneeskundige Studenten Kring voor het verenigingsjaar i953-\'54 als volgt
geïnstalleerd:

Nu wij aan het einde van dit vcrenigingsjaar zijn gekomen en ik mij voor de taak ge-
plaatst zie, U verslag uit te brengen van de lotgevallen van de D.S.K. in dit jaar, lijkt
het mij nuttig U eerst een beknopt algemeen overzicht te geven, om daarna over te gaan
tot een meer gespecificeerde beschrijving van de gebe artenissen.Van vele van deze ge-
beurtenissen hebt U zelf getuige kunnen zijn, maar het is helaas zo, dat van een belangrijk
deel van de activiteiten, die een Bestuur ontplooit en de plichten, die op zijn schouders
rusten, de leden gedurende het jaar een zeer onvolledige indruk krijgen. Het is de bedoe-
ling van dit verslag, dat deze onvolledigheid omgezet wordt in een zekere volledigheid.

In het vorige jaarverslag bracht de Ab actis naar voren, dat de Diergeneeskundige
Studenten Kring, tevens Faculteit, zich eert volwaardige plaats heeft weten te veroveren in
de rijen van de studentenorganisaties. Dit is ook thans weer volledig te onderschrijven.
Maar dit brengt ongetwijfeld verplichtingen met zich mede, zowel voor onze opvolgers
als voor de veterinaire studenten in het algemeen. Er moet voor gezorgd worden, dat deze
plaats behouden blijft en er moet zeker niet teruggekeerd worden naar een zekere af-
zondering. Het blijkt echter, dat er onder bepaalde groeperingen van veterinaire studenten,
hoewel ongeorganiseerd, een zekere tendens valt te bespeuren in deze richting. Gelukkig
beseft de overgrote meerderheid van de D.S.K.-leden terdege, dat wij niet terug mogen
keren op onze schreden. Wij moeten alleen wel trachten het saamhorighcidsbesef, dat zo
sterk leefde in het oude Absyrtus, te hervinden. Men mag daarom aan een Bestuur terecht
de eis stellen dat het zijn volle aandacht aan dit streven wijdt. Om dit doel te bereiken
is het vanzelfsprekend noodzakelijk dat elke veterinaire student lid is van onze Kring.
Het is daarom verheugend, dat ook dit jaar weer vrijwel alle aangekomen studenten lid
zijn geworden. Alleen wanneer iedere veterinaire student van de noodzaak doordrongen
is, dat er een grote saamhorigheid en een sterk collegialiteitsbesef moet bestaan, kunnen
wij de ongetwijfeld meer somber wordende toekomst nog met vertrouwen tegemoet zien.

De verhoudingen met de Faculteit der Diergeneeskunde zijn ook dit jaar weer bijzonder
prettig en vruchtbaar geweest. Het mag zeJtcr nog wel eens gememoreerd worden, dat
wij, wat dit betreft, in een benijdenswaardige positie verkeren. Van deze verhouding mag
zeker gezegd worden, dat zij beantwoordt aan de eis, die men aan het veel gebruikte begrip
Universitaire Gemeenschap mag stellen. Dit komt vooral tot uiting in de sinds verleden
jaar bestaande jaarlijkse bespreking tussen vertegenwoordigers van de Faculteit der
Diergeneeskunde en het D.S.K.-Bestuur.

Aangezien vorig jaar de bespreking, voorafgegaan door een door het Bestuur gehouden
enquête over eventuele bezwaren van de zijde der studenten ten opzichte van de
gang van zaken en het onderwijs op de faculteit, eert zeer diepgaand karakter had en
vrijwel alle problemen zijn aangesneden, is dit jaar alleen maar gesproken over enkele
actuele vraagstukken en wensen en soms nader ingegaan op hetgeen vorig jaar is
besproken.

De punten van bespreking in de bijeenkomst, die het Bestuur met een vertegenwoordi-
ging van de Faculteit, bestaande uit Prof. Dr. G. M. van der Plank, Prof. Dr. G. H. B.
Teunissen, resp. Voorzitter en Secretaris, Prof. C. F. van Oyen en Prof. Dr. C. Romijn,
op 23 Juni mocht hebben, waren o.a.: de studentenassistentic bij de massa-bestrijding,
de kliniekregeling, de wachttijdregeling voor doctorandi en de lunches.

De lunches hebben dit jaar een zeer bevredigend verloop gehad. Zowel Hoogleraren
als studenten zijn er in het algemeen zeer tevreden over, zodat thans een aanvang is
gemaakt met de lunches uit te breiden tot de na-candidaten. Het is wel gebleken, dat voor
een goed contact tussen de Hoogleraar en de studenten het aantal deelnemers aan een
lunch niet te groot moet zijn.

Met de Maatschappij voor Diergeneeskunde heeft ook dit jaar weer een zeer nauw
contact bestaan, zowel over de regeling van de studenten-assistentie bij de t.b.c.-bestrij-
ding, als ook over het Museum en de overgang van de Candidatenkring naar een bijzon-
dere afdeling van de D.S.K.

Hoewel de Jaarvergadering van de Maatschappij voor Diergeneeskunde altijd een
belangrijke plaats heeft ingenomen in het contact tussen Maatschappij en D.S.K., is het
helaas zo, dat deze gebeurtenis deze keer niet in dit verenigingsjaar zal vallen, omdat
genoemde vergadering tot tweemaal toe is uitgesteld. De voorbereidingen tot een enigs-

zins feestelijke herdenking van de aanstaande looste vergadering zijn echter reeds vrijwel
getroffen en wij hopen, dat het geheel straks zeer geslaagd genoemd zal kunnen worden.

Het Bestuur heeft gemeend dit jaar het initiatief te moeten nemen tot een nauwer
contact met de diverse stamboekverenigingen in den lande. Het ziet dit als een van de
belangrijkste gebeurtenissen in dit jaar. Voor zover er reeds contact bestond, zoals met
de V.L.N., is dit geïntensiveerd. Het is thans zo, dat de Stamboekverenigingen de gelegen-
heid open stellen voor veterinaire studenten nader kennis te nemen van het werk dezer
Stamboeken, door de studenten nauw betrokken te laten zijn bij de keuringen of door hen
mede met de inspecteurs op inspectie te doen gaan. Zowel bij de Stamboeken als de stu-
denten, die dit jaar hebben deelgenomen, bestaat hier een grote belangstelling voor en het
is zeker zo, dat dit contact goede vruchten afkan werpen voor de toekomst. Voordat de
huidige regeling tot stand kwam, zijn er door het Bestuur besprekingen gevoerd met de
leiders van deze Stamboeken. Na de intekening heeft het Bestuur het doel en de technische
gang van zaken in een aantal bijeenkomsten op de D.S.K.-kamer aan de deelnemers
uiteengezet.

Voorts is door het Bestuur aan het einde van dit jaar een enquête gehouden onder de
leden om een indruk te krijgen van wat temidden van hen leeft ten aanzien van studie-
en aanverwante problemen. Ruim 25% van de leden hebben gevolg gegeven aan de
oproep dit enquête-formulier in te leveren. Dit percentage is echter wel voldoende om
bepaalde conclusies te trekken, al hadden wij gehoopt op een groter aantal inzenders.
Aangezien de uitwerking van deze enquête een nogal omvangrijk werk is, kunnen op dit
ogenblik nog niet alle resultaten gepubliceerd worden, al zal de aftredende Praeses in zijn
rede enkele conclusies bespreken.

Aangezien de Kring van Candidaatlcden van de Maatschappij voor Diergeneeskunde
zich niet meer mocht verheugen in een voldoende belangstelling en bovendien de plaats
van deze Kring niet paste in het raam van de studentenorganisaties, zijn er gedurende het
afgelopen jaar besprekingen gevoerd tussen het Hoofdbestuur van de Maatschappij, het
Bestuur van de Candidatenkring en het D.S.K.-Bestuur met het doel te komen tol een
andere status van deze Kring. Het resultaat hiervan is geweest, dat de Kring opgeheven
en voortgezet is als een bijzondere afdeling van de D.S.K., die op 26 Februari 1954 tijdens
een Huishoudelijke Vergadering is opgericht en onder Bestuur staat van een Commissie
(Candidaten-Commissie), die zich speciaal zal belasten met het organiseren van lezingen
op sociaal en economisch gebied. Hiertoe waren een aantal wijzigingen en aanvullingen
nodig op het Huishoudelijk Reglement van de D.S.K., welke eveneens op de betreffende
Huishoudelijke Vergadering zijn aangenomen. De Candidaten-Commissie 1954 werd als
volgt geïnstalleerd:

In de samenstelling van de Museumcommissic kwamen in het afgelopen jaar enige
veranderingen. Wegens het afstuderen van de Heren S. Piersma en W. Sybesma werden
deze opgevolgd door de Heren C. C. van de Watering en W. T. Truijen, resp. als Prae-
ses en als lid. Als vertegenwoordiger van het Bestuur had de Heer G. J. W. van df.r Mey
zitting in deze Commissie.

Met de voorbereiding van het Museum werden goede vorderingen gemaakt, hetgeen
in niet geringe mate te danken is aan het vele werk, dat Mevr. G. Numans-Rutgers
hier heeft verricht. Zij verdient hiervoor zeker een bijzonder woord van dank.

Aangezien naast de Faculteit der Diergeneeskunde ook de Maatschappij voor Dierge-
neeskunde voor een belangrijk gedeelte is geïnteresseerd in dit Museum, heeft er tussen
het Hoofdbestuur van de Maatschappij en de Museumcommissie een nauw contact
bestaan over dit punt. Het is helaas zo, dat tal van problemen, die direct of zijdelings
betrekking hadden op het Museum en die aanleiding gaven tot verschil van inzicht tussen
de Maatschappij en de Museumcommissie, zich tijdens deze besprekingen hebben toege-
spitst. Thans is het gelukkig weer zo, dat deze problemen een min of meer bevredigende
oplossing hebben gevonden.

Zoals velen van U bekend is, zijn er vorig jaar met de Coöp. Artsen Inkoopvereniging
besprekingen geopend over een eventueel coöperatief betrekken van instrumenten die
nodig zijn voor de chirurgische practica, met de bedoeling dat dit een belangrijke kosten-
besparing met zich mede zou brengen. Deze besprekingen hadden aan het begin van dit
verenigingsjaar een zodanige vordering gemaakt, dat de gelegenheid opengesteld kon
worden voor een intekening ter bestelling van instrumenten. Deze instrumenten bleken
echter door bepaalde omstandigheden, die niet geheel te wijten waren aan de A.I.V.,
een zodanige kwaliteit te bezitten, dat alle bestellingen geannuleerd dienden te worden.
Het Bestuur heeft gemeend het contact met de A.I.V. echter niet geheel te moeten ver-
breken en daardoor zijn er dit jaar weer een aantal besprekingen gevoerd. Het resultaat
hiervan is, dat thans de intekening opnieuw opengesteld kan worden.

De instrumenten, welke nu geleverd kunnen worden, zijn alle getest op het Chirurgisch
Instituut en er zijn hier een aantal verbeteringen aangebracht, zodat verwacht mag wor-
den, dat de instrumenten thans aan dc gestelde eisen zullen voldoen.

Moge ik thans overgaan tot een meer gespecificeerde weergave van de gebeurtenissen.

Deze werden gehouden op 16 Nov., 26 Febr. en 22 Juni, alle in de collegezaal van het
Anatomisch Instituut. Op deze vergaderingen kwamen o.a. ter sprake: de aanschaffing van
een nieuwe schrijfmachine en als gevolg daarvan een noodzakelijke Hoofdelijke Omslag,
wijzigingen en aanvullingen op het Huishoudelijk Reglement in verband met het op-
richten van een bijzondere afdeling, het contact met de stamboeken en de jaarlijkse
bespreking met de Faculteit. Voorts werd er op 7 Mei een bijeenkomst gehouden in het
Anatomisch Instituut in verband met de toendertijd in het verschiet liggende Veterinaire
Week, welke helaas niet is doorgegaan.

De belangstelling van de leden voor deze Huishoudelijke Vergaderingen was evenals
andere jaren zeer gering. Hieruit zou men de conclusie kunnen trekken dat alles naar wens
gaat. Een mogelijke andere conclusie is, dat men blijkbaar weinig belangstelling heeft
voor de problemen die een Bestuur zoal bezighouden.

Op de Huishoudelijke Vergadering van 22 Juni werd door Praeses met enkele woorden
het overlijden herdacht van de Heer W. C. L. Keijsers die 15 Juni 1954 door een
noodlottig ongeval om het leven kwam. Hierna werd een korte stilte in acht genomen.
De D.S.K. verloor in de Heer Keijsers een waardig lid.

Op 19 Nov. 1953 vond in het Jaarbeursrestaurant een Buitengewone Ledenvergadering
plaats met als onderwerp: ,,De assistentieregeling bij de tuberculosebestrijding". Als
sprekers traden hier op: Prof. Dr. G. M. van der Plank, Voorzitter van de Faculteit
der Veeartsenijkunde, de Heer D. Hendrikse en Dr. W. A. de Haan, resp. Voorzitter en
Secretaris van de Maatschappij voor Diergeneeskunde en de Heer L. P. de Vries,
Secretaris van de Gezondheidscommissie voor Dieren van de Stichting van de Landbouw.
Voorts waren aanwezig Prof. Dr. F. C. Kraneveld, Prof. Dr. S. R. Numans en de Heer
J. M. van den Born, Directeur van de Vceartsenijkundige Dienst, tevens Hoofdinspec-
teur van de Volksgezondheid.

Op 9 Dec. vond in het Universiteitshuis een Buitengewone Ledenvergadering plaats
waarbij de tijdens dc Jaarvergadering benoemde Honorair-Bestuursleden geïnstalleerd
werden tot Honorair-Bestuursleden van de Diergeneeskundige Studenten Kring. Nadat
de jongste Honorair Mej. I. Siebenga het woord had gevoerd, sprak Dr. Y. M. Kramer
over: „Toestanden op zuivelgebied in de Verenigde Staten".

Op 7 April sprak Prof. W. H. Schultze over: „Kern en Celmctabolisme (w.o. Chemie
der erfelijkheid)". Deze vergadering vond eveneens plaats in het Universiteitshuis.

Prof. Dr. G. M. van der Plank hield op 6 Mei in Hotel Smits een lezing over: „Vee-
teelt en Diergeneeskundige Praktijk in Zuid- en Midden-Amerika".

Op 28 Mei gaf Jhr. van Lennep in het Anatomisch Instituut een bijzonder college
over de Soedan.

Vervolgens hield op 31 Mei Dr. R. E. Habel, Associate Professor of Cornell University
(U.S.A.) een voordracht over: „On Veterinary Education and Student Life at Cornell".

Tenslotte verzorgde de fa. Animed uit Bussum op 4 October in het Universiteitshuis
een filmavond, waar enkele Bayerfilms vertoond werden, n.1.:

Naast deze Buitengewone Ledenvergaderingen hield op 10 Maart tijdens een Openbare
Vergadering in het gebouw voor Kunsten en Wetenschappen Dr. A. Kortlandt een
lezing over: „Paarvorming en Jongenverzorging".

Bovengenoemde vergaderingen mochten zich dit jaar doorgaans verheugen in een
Hinke belangstelling van de leden. Het aantal aanwezigen varieerde van 55 tot ± 175.

Er werden door dc Candidaten-Commissie een tweetal lezingen georganiseerd. Op
30 Maart hield Prof. J. H. ten Thije een voordracht voor een zeer talrijk gehoor met als
onderwerp: „De jonge dierenarts, practicus of ambtenaar?". Op 25 Mei hield Dis. J. S.
van Hessen een beschouwing over het onderwerp: „Wat is Uw taak in de samenleving.\'"
Beide lezingen vonden plaats in het Universiteitshuis.

Gaarne had de Candidaten-Commissie nog een derde lezing georganiseerd in haar
zittingsperiode. Dat de activiteiten van de Candidaten-Commissie nog zo beperkt waren,
is deels gelegen in de korte ambtsperiode, deels in moeilijkheden, die niet waren te voor-
zien.

Op 17 November vergaderden de benoemde Honorair-Bestuursleden op de D.S.K.-
kamer met het Bestuur.

De overige vergaderingen met de Honorairen vonden plaats op 10 Dec., 12 Febr.,
29 Maart, 26 Mei, 29 Sept. en 25 October. Voor dc suggesties en de opbouwende critiek,
die wij van dit adviescollege gedurende dit jaar mochten ontvangen, zijn wij het veel
dank verschuldigd.

Deze vonden plaats op 5 Maart, 14 Sept. en 22 October. Ook deze commissie verdient
veel dank voor het werk dat zij heeft verricht.

Vergaderingen met deze commissie vonden plaats op: 6 Nov., 9 Nov., 7 Dcc., 9 Maart,
i April, i Mei, en 22 October.

Veel dank zijn wij de leden van deze Commissie verschuldigd voor het werk, dat zij
hebben verricht bij de voorbereiding van het St.-Nicolaasfeest en het helaas vergeefse
werk voor de feestavqnd, die tijdens de Veterinaire Week gehouden zou worden.

Deze vonden plaats op 12 Nov., 7 Dec., 16 Febr., 22 Maart, 3 Mei, 28 September en
26 October.

Het instituut van de studie-commissarissen heeft ook dit jaar bewezen een belangrijke,
rol te spelen in het contact met de verschillende studiejaren. Voor hun inlichtingen en
suggesties zijn wij hen zeer dankbaar en niet het minst voor het vele werk, dat zij daar-
naast hebben verricht, hetgeen vaak een belangrijke verlichting betekende voor de taak
van het Bestuur.

Op 19 Dec. en 13 Febr. vonden op de D.S.K.-kamer besprekingen plaats tussen het
Bestuur van de Kring van Candidaatleden van de Maatschappij voor Diergeneeskunde
en enkele leden van het D.S.K.-Bestuur over de opheffing van de N.C.K. en de overgang
naar een bijzondere afdeling van de D.S.K.

Op 28 Jan. en 2 Juli waren de Heren \\ijland en Helleman en op 6 Oct. de Heer
Helleman van de Coöp. Artsen Inkoopvereniging op de D.S.K.-kamer voor een be-
spreking.

Het Bestuur van de Veterinaire Studenten Kegelclub „Duim in \'t Gat" was op 2
April de gast van het D.S.K.-Bestuur. Op 6 April volgde de ontvangst van het Bestuur
van de Tandheelkundige Studenten Vereniging „John Tomes".

Op 12 en 19 Juni vond op de D.S.K.-kamer een bespreking plaats met Ir. E. J. Alder-
kamp, Hoofdinspecteur van het Nederlands Rundvee-Stamboek.

In verband met het opgenomen contact met de stamboeken had de \\ icc-Praeses
op Juni een bespreking met de Heer P. B. van Binsbergen, Secr.-Hoofdinspecteur van
de V.L.N. te Bilthoven.

Op I5juni hadden de Praeses en de Vice-Praeses een onderhoud met de Heer L. A.
Bom, Secr. van de Kon. Ver. „Het Nederlandse Trekpaard" te Den Haag.

Te Groningen vond op 18 Juni een bespreking plaats tussen de Vice-Praeses en de Heer
R. A. Maarsingh, Inspecteur van het N.W.P.

Op 25 Juni had de Vice-Praeses nogmaals een bespreking op het Bureau <■ r V.L..N.
te Bilthoven.

Op 28 Juni hadden de Praeses en de Ab actis in Den Haag een onderhoud met dc ! leer
J. M. van den Born, Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst, tevens Hoofdinspet ur
van de Volksgezondheid, waarbij diverse problemen werden besproken.

Op 11 November 1953 werd een excursie gehouden naar de Kon. Ned. Gist- en Spiri-
tusfabriek te Delft en de Rijksseruminrichting te Rotterdam.

Des morgens werden wij door de Afd. Antibiotica van de Gist- en Spritusfabriek rond-
geleid, na een inleiding over de geschiedenis en bereidingswijze van de antibiotica, voor-
namelijk over penicilline.

Na een voortreffelijke lunch, die ons werd aangeboden, werd de reis voortgezet naar
Rotterdam. Een uiteenzetting over doel en werkwijze vormde de inleiding van het bezoek
aan de Rijksseruminrichting. Hierna werd het gezelschap rondgeleid langs de verschil-
lende afdelingen en de stallen. Op de terugreis werd in Gouda de avondmaaltijd
genuttigd, waarna een zangborrel werd gehouden. Op weg van Gouda naar Utrecht
werd in Oudewater gestopt en een spontane serenade gebracht aan dierenarts van Dijk
aldaar.

Aangezien voor deze excursie zeer veel belangstelling bestond en het aantal deelnemers
per keer beperkt moest blijven tot 30, werd op 17 Febr. het geheel herhaald, uitge-
zonderd de zangborrel en de serenade in Oudewater.

Op 24 Maart aanvaardden 65 studenten, in gezelschap van Prof. Habf.l en de Heer
Sikar de reis naar Amsterdam, waar het eerste doel bestond uit de Kon. Zool. Tuin
„Natura Artis Magistra". Onder de voortreffelijke leiding van Dr. A. F. Portielje en
Dr. C. J. Folmer werden wij hier rondgeleid.

Na een lunch in het Artisrestaurant splitste de groep zich in tweeën: de jongerejaars
bezochten de stallen van de Bereden Politie en de ouderejaars begaven zich naar het
Veeartsenijkutidig Onderzoekings Instituut. Nadat iedereen op eigen gelegenheid de
avondmaaltijd had genuttigd, werd een zangborrel gehouden in een der vele Amster-
damse gelegenheden. Na afloop hiervan was er nog gelegenheid Amsterdam te verkennen,
hetgeen veroorzaakte dat het gezelschap enigszins gescheiden in Utrecht arriveerde.

Brabant. Hier bleek door onopgehelderde oorzaak echter weinig belangstelling voor te
bestaan, zodat het Bestuur zich genoodzaakt zag de tweede dag te laten vervallen. De
eerste dag vond normaal doorgang aangezien na het vervallen verklaren van de tweede
dag de belangstelling aanmerkelijk steeg.

Dientengevolge aanvaardde op 13 Mei des morgens om 8 uur een gezelschap van 34
personen, waaronder de Heren Sikar, Shomrony en Neeteson de reis naar Organon te
Oss, waar de verschillende afdelingen bezichtigd werden. Hier werd ons een voortreffe-
lijke lunch aangeboden. Des middags werd de tocht voortgezet naar Cuyk, waar wij onder
leiding van de Heer Viguurs, dierenarts ter plaatse, een bezoek brachten aan de Vlees-
warenfabriek Homburg, een tweetal fokstallen van M.R.Y.-vee en een pony-hengsten
station.

Op uitnodiging van de Fa. Homburg ging hierna de reis naar Nijmegen waar ons in
Hotel Charlemagne een voortreffelijk diner werd aangeboden, waar mede aanzaten
de Heer Homburg en enkele leden van de directie, de Burgemeester van Cuyk en de
Heer Viguurs met hun dames.

Hierop volgde een zeer geanimeerde zangborrel o.l.v. de Heer C. C. van de Watering,
aangezien de Praeses wegens ziekte de gehele dag niet aanwezig kon zijn. Tijdens deze
zangborrel werden herinneringstegeltjes aangeboden aan de Heer Homburg en aan de
Heer Viguurs, deze laatste voor zijn vele voorbereidend werk voor deze excursie. Ten-
slotte werd Burgemeester Jansen een halswervel aangeboden.

Zoals hierboven werd medegedeeld zijn er tijdens de excursies 3 zangborrels gehouden,
n.1. te Gouda, Amsterdam en Nijmegen.

De zangborrels in Utrecht werden gehouden op 22 Febr., op 21 Mei na afloop van de
voetbalwedstrijd tegen John Tomes en tenslotte op 19 October met de eerstejaars. Deze
drie zangborrels werden, zoals gebruikelijk, gehouden in de Dietschc Taveerne.

Het jaarlijkse Sint-Nicolaasfeest werd ditmaal gehouden in Hotel \'t Kcrckcbosch te
Zeist op i December. Het vervoer naar Zeist geschiedde met bussen. De belangstelling
voor dit feest was zeer goed; vele Hoogleraren met hun dames waren aanwezig. Tijdens
het bezoek van de Sint in het begin van de avond moesten vele aanwezigen op het matje
verschijnen. Hierna volgde een zeer geanimeerd bal, zodat het Sinterklaasfeest 1953 zeer
goed geslaagd mag heten.

Op 4 December bracht de Sint ook een bezoek aan de Faculteit, waar hij diverse
instituten bezocht. Na afloop hiervan had het Bestuur het genoegen de goede grijsaard
met zijn knechten te mogen ontvangen op de D.S.K.-kamer.

Dit traditioneel gebeuren vond plaats op 21 Mei op het Herculesterrein. Hoewel het
langzamerhand gewoonte was geworden dat de D.S.K. deze wedstrijd won, werd deze keer
de reeks van overwinningen onderbroken met een 5-2 nederlaag, zodat de wisselbekcr
eindelijk eens in het bezit kwam van John Tomes. Mogelijk stimuleert deze nederlaag
het D.S.K.-elftal tot een betere prestatie in het komende jaar.

Deze vonden plaats op 2 en 3 September. De tweede dag stond in het teken van de
faculteiten. Aldus werden de aankomende studenten op 3 September ontvangen op het
Zoötechnisch Instituut, waar zij toegesproken werden door de Voorzitter van de Facul-
teit: Prof. Dr. G. M. van der Plank. DePracses zette hierna de structuur, doel en werkw ijze
van de D.S.K. uiteen. Aan het einde van deze uiteenzetting bood de Praeses de Voorzitter
van de Faculteit de vitrine met een plattegrond van het terrein van de F\'aculteit aan,
welke nu aan de ingang van het terrein tegen de muur van het Poortgebouw hangt,
naast de Portiersloge. Hiermede was gevolg gegeven aan een reeds lang door het Bestuur
gekoesterde wens.

Er werd koffie gedronken op het Zoötechnisch Instituut, waarna de rondleiding begon
langs de verschillende instituten, welke rondleiding des middags werd voortgezet na een
gezamenlijke maaltijd op de Mensa.

Prof. Dr. H. A. Meijling hield op 19 October een inleidend college voor de aangekomen
eerstejaars veterinaire studenten, waarin hij hun iets vertelde over de geschiedenis van
het Diergeneeskundig Onderwijs en hun enige goede raadgevingen meegaf voor de studie.
Hierna volgde de inschrijving voor het lidmaatschap van de D.S.K.

Thans ben ik aan het einde gekomen van mijn verslag. Ik moge dan besluiten met de
hoop uit te spreken, dat het Bestuur er in geslaagd is een van de belangrijkste taken te
vervullen, die een Bestuur in het algemeen heeft, n.1. het kiezen van goede opvolgers en
dat deze opvolgers zich met volle toewijding aan hun taak zullen geven, hetgeen nood-
zakelijk is, wil de D.S.K. beantwoorden aan de gestelde eisen.

De Fiscus van de D.S.K. verzoekt de buitengewone leden van de D.S.K.
de contributie voor het lidmaatschap gedurende het jaar 1954/55 te vol-
doen door storting op girorekening 271994, ten name van de Fiscus van
de Diergeneeskundige Studenten Kring te Utrecht.

Wegens het overlijden van Prof. Dr. G. M. van der Plank kan het D.S.K.\'
Nicolaasfeest op 2 Dec. a.s. geen doorgang vinden.

liet Floofdbestuur heeft de diergeneeskundige candidaat L. A. M. Langeraad
aangenomen als candidaatlid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Colder, J. C., te Zeist, naar Huydecoperweg 8, aldaar, tel. 03404—4981. (75)
Dobbelaar, M. J.; 1954; Utrecht, Nachtegaalstraat 77 b; tel. 03400—10466 (privé),
11994 (bur.); ass. R.U. (fac. V.K., Zoötechn. Inst.). (77)

Monné, H. F. D., te Oosterbcek, naar Utrechtsestraat 150, aldaar, tel. 08307—2325.

Quaedvliec, E. J. A. A., te \'s-Gravenhage, benoemd tot Officier du Ouissam Alaouite

Het voor coll. Dr. S. T. Hofstra te Breukclcn vermelde telefoonnummer 03462—
387 (bur.) in het T. v. D. van 15 November 1954 moet luiden 03462—587 (bur.) (86)

Indien ook gij er prijs op stelt, dat steeds de nieuwste gegevens omtrent Uw personalia
bekend zijn bij de Redactie van het Diergeneeskundig Jaarboekje en, voorzover daarvoor
in aanmerking komend, in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde gepubliceerd worden,
bericht dan steeds zo spoedig mogelijk alle wijzigingen van de gegevens, zoals deze om-
trent U in het Diergeneeskundig Jaarboekje 1954 voorkomen aan:

Jan Dirk Keukenmeester, overleden te Haarlem op q8 September 1954,
werd geboren 11 Sept. 1872 te Maassluis, waar zijn vader directeur van
de Post-, Telegraaf- en Telefoondienst was.

Zijn eerste levensjaren bracht hij door te Maassluis en nadat hij de
MULO-school had gevolgd, bezocht hij de kostschool van de heer van
Trigt te Utrecht.

Op 18-jarige leeftijd, in 1891, deed hij toelatingsexamen voor \'s Rijks-
veeartsenijschool. Met hem werden nog 7 andere jongelui tot de studie
van veearts toegelaten. Voor zover mij bekend, is hiervan nog slechts één
in leven.

De jonge Keukenmeester heeft het internaat, toen nog aan de veeart-
senijschool verbonden, medegemaakt en hierover heeft hij mij meermalen
boeiende verhalen verteld. Door ziekte verloor hij ongeveer één jaar,
waardoor hij eerst in 1896 het diploma van veearts behaalde.

Zijn eerste standplaats als practiserend dierenarts was Kerkdriel, waar
hij van 16 Nov. 1896 tot 31 Maart 1898 gemeenteveearts in vaste dienst
was. Van 1 April 1898 tot en met 30 Sept. 1900 was hij gemeenteveearts
van en practiseerde hij in Wijhe.

Het westen van het land trok hem meer dan het oostelijk gedeelte, zodat
hij na enkele jaren practicus werd in Naaldwijk. Hier\'was hij van 1 Juni
1903 tot en met 31 Mei 1905 gemeentelijk keurmeester voor Vee en Vlees.

Met ingang van 1 Jan. 1905 verplaatste hij zijn domicilie naar Vlaar-
dingen. Ook hier vervulde hij wederom de functie van gemeente-veearts
en keuringsveearts voor vee en vlees, waartoe hij op 5 Juni 1905 zijn
benoeming kreeg.

Met ingang van i Februari igii werd hij benoemd tot keurmeester
van vee en vlees in de gemeente Maasland.

Van i Jan. 1923 tot en met 31 Juli 1938 was hij keuringsveearts, hoofd
van dienst der gemeente Vlaardingen. Van 1 Juni 1923 tot en met 31 Juli
1938 was hij tevens keuringsveearts, hoofd van dienst der gemeente
Maassluis.

Met ingang van 1 Jan. 1923 was een gemeenschappelijke regeling
van de vleeskeuring tot stand gekomen tussen de gemeenten Maasland
en Vlaardingen.

Keukenmeester bleef de keuring in Maasland verrichten, maar was
toen in dienst van de gemeente Vlaardingen, welke laatste gemeente
de keuring in Maasland op zich nam. Deze toestand duurde tot hij met
ingang van 1 Jan. 1934 in verband met zijn pensioenregeling opnieuw
benoemd werd tot keuringsveearts, hoofd van dienst te Maasland.

Met ingang van 1933 legde hij zijn practijk neer en werd hij keurings-
veearts, hoofd van dienst, volambtelijk in de gemeenten Vlaardingen,
Maassluis en Maasland.

Per i Jan. 1938 werd een keuringskring gevormd tussen de gemeenten
Schiedam, Vlaardingen, Maassluis en Maasland, met Schiedam als
centrumgemeente, waar een openbaar slachthuis werd gesticht. Collega
Van Endt werd benoemd tot hoofd van deze keuringskring en tevens tot
directeur van het te stichten openbaar slachthuis. Keukenmeester bleef
nog 7 maanden samenwerken met collega Van Endt en het is mij bekend
dat deze samenwerking buitengewoon pleizierig is geweest. Het bleek
Van Endt spoedig, dat de dienst onder Keukenmeester in Vlaardingen
Maassluis en Maasland prima in orde was.

Met ingang van 1 Aug. 1938 werd hem eervol ontslag verleend als hoofd
van de vleeskeuringsdienst.

Een jaar vroeger op 24 Aug. 1937 was hij in het huwelijk getreden met
Mej. Vellekoop.

Uit het bovenstaande is gebleken, dat Keukenmeester jarenlang een
ambtelijke functie heeft bekleed, maar daarnaast heeft hij in Vlaardingen
een zeer uitgebreide practijk gehad.

Toen ik in 1920 gedurende enkele maanden zijn practijk waarnam, strekte
deze zich van Hoek van Holland tot in Rotterdam uit, naar het noorden
tot onder de rook van Delft en naar het zuiden over een gedeelte van het
eiland Rozenburg. Met grote nauwgezetheid verrichtte hij zijn practijk-
werkzaamheden. Microscopisch onderzoek van melk en andere se- en
excreta behoorde tot zijn dagelijkse werkzaamheden. Zijn uitgebreide
kennis van de ziekten der grote huisdieren was vooral in het spoeling-
district van groot belang. De eigenaars der dieren hielden niet van een
langdurige behandeling, zodat het stellen van een goede prognose door
hen op hoge prijs werd gesteld. Hiermede waren zij bij hem in veilige
handen. Door literatuurstudie hield hij zich van de nieuwste onderzoe-
kingen op het gebied der dierziekten op de hoogte. Moderne leerboeken
vond men in zijn bibliotheek.

Met grote dankbaarheid denk ik nog steeds terug aan de tijd, die ik als
jong dierenarts bij hem heb doorgemaakt. Ik heb zeer veel van
hem geleerd. Hij zorgde er steeds voor ,,bij" te blijven, hetgeen met zich
meebracht, dat hij ook tot de deelnemers behoorde van de cursus in vlees-
keuring, die in 1922 onder leiding van Dr. Frenkel in diens qualiteit

van hoofd van de veterinaire afdeling van het eentraal-laboratorium voor
de volksgezondheid te Utrecht, aldaar werd gegeven.

Vele veehouders wonnen niet alleen zijn advies in wanneer het hun
zieke dieren betrof, maar ook in andere vaak zeer intieme aangelegenheden
was hij vaak hun vertrouwde raadsman.

Naast zijn uitgebreide practijk, de grote huisdieren betreffende, had hij
tevens een niet onaanzienlijk aantal kleine huisdieren, vooral honden, als
patiënten.

Met even grote belangstelling als accuratesse behandelde hij kleine
huisdieren. Ik herinner me uit 1920 nog een geval met een bekende Barsoi
teef. Dit dier rende door de duinen in Hoek van Holland en werd enkele
ogenblikken later totaal verlamd bij een gespannen ijzerdraad gevonden.

Waarschijnlijk was het dier in volle ren tegen de draad gelopen,maar
bij klinisch onderzoek was de oorzaak der verlamming niet met zekerheid
vast te stellen. Deze onzekerheid bevredigde hem niet en hij rustte niet
voordat hij een röntgenoloog in Rotterdam gevonden had, die een Rönt-
genfoto van het dier wilde maken, \'s Avonds werd de hond, gelegen op
een plankier, geplaatst op het achterste gedeelte van een open personen-
auto, naar Rotterdam vervoerd. De foto leerde, dat de densspistrophei
en beide alae atlantes waren afgebroken. Hier kon helaas geen hulp meer
baten.

Keukenmeester is zijn gehele leven een vrij eenzelvig mens geweest en
daarom was het zo gelukkig, dat hij naast zijn vak nog verschillende lief-
hebberijen had, die zijn geest na een drukke dag, gewijd aan de beoefening
der veeartsenijkunde, ontspanning gaven.

Hij was een groot liefhebber van muziek en in de tijd, dat ik bij hem
waarnam, zette hij zich gaarne voor de piano. Ook kerkzang had zijn
belangstelling.

Zelden heb ik een leek ontmoet, die zoveel belangstelling voor- en verstand
had van motoren van auto\'s en motorrijwielen. Dit was niet te verwonderen
want voor de eerste wereldoorlog gebruikte hij reeds in zijn practijk een
auto (Opel). Goede garages met kundig personeel waren er toen op kleine
plaatsen nog niet, zodat hij bij een of ander mankement een monteur te
zijnen huize liet komen om met hem samen het euvel te verhelpen.

Tot het uitbreken van de tweede wereldoorlog is hij steeds een enthou-
siast automobilist geweest.

Hij heeft vele jaren lang een grote interesse gehad in radio en bouwde
het ene toestel na het andere. Hi j had hierin een buitengewone vaardigheid
bereikt en het geluid, dat zijn toestellen voortbrachten, was zonder uitzon-
dering steeds subliem.

Na zijn pensionnering is hij nog enkele jaren in Vlaardingen woonachtig
gebleven, maar in Oct. 1940 vestigde hij zich in Heemstede. Hier heeft
hij zijn levensavond doorgebracht, genietende van de fraaie omgeving,
waarvan hij bij grote en kleine wandeltochten intens genoot.

Zijn belangstelling voor de veeartsenijkunde duurde onverminderd
voort; hij las geregeld ons Tijdschrift en wanneer men hem bezocht, nam
de veeartsenijkunde een belangrijke plaats in het gesprek in. Jaarlijks be-
zocht hij zijn opvolger collega Van Endt in het door deze gebouwde abat-
toir te Schiedam en stelde zich daarbij gaarne op de hoogte van aange-
brachte verbeteringen.

kundig museum, besloot hij de in zijn bezit zijnde jaargangen van ons
Tijdschrift daaraan te schenken.

Tot in het begin van dit jaar bleef zijn gezondheid uitstekend; toen kreeg
hij „griep". Eerst leek het, dat hij hiervan herstelde, maar het bleef sukkelen.
De sloping van het stoere lichaam was begonnen. In Juni was opname in
het Diaconessenhuis te Haarlem noodzakelijk. Hij heeft het bijna vier
maanden later verlaten voor zijn laatste gang. Ik had het voorrecht hem
in deze tijd enige malen te mogen bezoeken. En steeds weer trof mij de
grote moed waarmede hij zijn lijden droeg. Spoedig was hij er van over-
tuigd, dat hij van dit ziekbed niet meer zou opstaan, maar, gesterkt door
zijn diep geloof, heeft hij, zoals de predikant aan zijn groeve opmerkte,
zijn einde stijlvol afgewacht, zonder dat ooit een klacht over zijn lippen
kwam.

Zijn vrouw is hem in deze maanden een grote steun geweest. Het einde
kwam in de avond van 28 Sept.; rustig en vol overgave is hij heengegaan.

Met een kleine schare familie en vrienden hebben wij hem op 3 October
op de fraaie, oude algemene begraafplaats aan de Kleverlaan te Haarlem
in het graf van zijn ouders ter ruste gelegd.

Het was mij een voorrecht met enkele sobere woorden van deze integere,
karaktervolle, trouwe vriend in de Aula der begraafplaats afscheid te
nemen. Met hem is een uitstekend vertegenwoordiger van onze diergenees-
kundige stand heengegaan.

DE INVLOED VAN EEN CENTRALE STIERENKEURING OP
DE BEVRUCHTINGSRESULTATEN VAN K.I.-STIEREN.

De laatste jaren bestond in veterinaire kringen in Overijssel het ver-
moeden, dat de Centrale Stierenkeuring een nadelige invloed zou uit-
oefenen op de bevruchtingsresultaten van de stieren, welke dienst doen
voor kunstmatige inseminatie.

De veronderstelling van een eventuele nadelige inv loed van deze keuring
werd o.a. gegrond op de volgende overwegingen:

1. De stieren, die op de keuring zullen worden voorgebracht, worden
veelal gedurende een zekere periode vóór de keuring extra gevoerd,
zodat ze een meer of mindere tentoonstellingsconditie krijgen, welke
niet gunstig zou zijn voor een optimaal bevruchtingsresultaat.

2. Het vervoer naar en van de keuringsplaats, alsmede het doorbrengen
van een dag in een vreemde omgeving, zou voor sommige stieren een
slechte invloed hebben op het physiologische gebeuren in verband met
de sperma-productie.

3. De Centrale Stierenkeuring valt in een periode, waarin veel koeien
worden geïnsemineerd, dus in de drukke tijd voor de stieren.

Het kwam de laatste jaren enkele malen voor, dat een stier na de Cen-
trale Keuring enige tijd rust moest nemen. Eén en ander heeft er toe geleid,
dat men zich is gaan afvragen, of April wel een geschikte tijd is voor het
houden van een Centrale Keuring. l)e gemiddelde dekdatum van de
koeien is n.1. de laatste decennia nogal vervroegd, zodat April, in tegen-
stelling met vroegere jaren, in het drukke dekseizoen is komen te liggen.
Deze vervroeging van de gemiddelde dekdatum is niet naar evenredigheid
gepaard gegaan met een wijziging van de datum voor de Centrale Stieren-
keuring, wat door sommigen als een leemte wordt gevoeld, terwijl anderen
April als een geschikte tijd voor een Centrale Keuring blijven beschouwen.

Het was om deze redenen, dat er bij het Rijksveeteeltconsulentschap
voor Overijssel een plan werd gemaakt om, in samenwerking met de
Gezondheidsdienst voor Dieren, te komen tot een objectieve waarneming
van de invloed van de Centrale Stierenkeuring op de bevruchtingsresultaten
van K.I. stieren. Dit onderzoek werd door mij, als Veeteeltleraar, werk-
zaam bij het Rijksveeteeltconsulentschap, met medewerking van de
Gezondheidsdienst voor Dieren in hoofdzaak in de zomermaanden van
de jaren 1952 en 1953 verricht.

Van de 103 stieren, welke voor de Centrale Keuring te Raalte, gehouden
op 22 April 1952, waren aangegeven, waren er 63 K.I. stieren. Uit deze

63 stieren werd een monster genomen van 27 voor een onderzoek naar de
bevruchtingsresultaten. In het volgende wordt deze groep stieren, die dus
wel op de Centrale Keuring zijn geweest, betiteld met de ,,proefgroep".
Als vergelijkingsmateriaal deed dienst een groep van 23 stieren, die niet
aan de Centrale Keuring hadden deelgenomen en die afkomstig waren
van dezelfde K.I. stations als het gekozen monster. Deze vergelijkings-
groep noemen wij in het volgende de „controlegroep". De keuze van de
dieren dezer controlegroep is op de deelnemende K.I. stations evenals die
der proefgroep zonder willekeur geschied. Een en ander heeft tot gevolg,
dat de gemiddelde bevruchtingscapaciteiten der beide groepen als vol-
doende identiek kunnen worden beschouwd. Bovendien mag aangenomen
worden dat de bevruchtingskans van de koeien door elk der beide groepen
stieren bediend, juist door het zeer grote aantal vrouwelijke dieren, ge-
middeld per groep gelijk zal zijn. De K.I. stations, welke bij het onderzoek
betrokken waren, zijn: Almelo, Blokzijl, Heino, Hellendoorn, Raalte,
Steenwijk en Zwolle. De keuze van deze K.I. stations is gemaakt in ver-
band met de spreiding over de Provincie en in verband met een genoeg-
zame deelname aan de Centrale Keuring.

Van iedere stier, zowel van de controlegroep als van de proefgroep,
werden de aantallen inseminaties en de aantallen opbrekingen per maand
geteld, en wel over de maanden Januari tot en met Juli 1952, waarbij de
maand April gesplitst werd in een periode vóór de keuring en een periode
na de keuring. Verder werden de gegevens zo gedetailleerd mogelijk opge-
nomen, d.w.z. van het eerste, tweede en derde dags sperma werden de
maandelijkse inseminaties en opbrekingen apart geteld. Dit is eveneens
geschied voor de eerste, tweede, derde en volgende inseminaties der koeien.
Van al deze tellingen werden de maandelijkse bevruchtingspercentages
berekend.

Bovendien werden de kwaliteit en de verdunning van het gebruikte sperma
en de gemiddelde hoeveelheid per sprong in het onderzoek betrokken.

Tevens hebben wij ons georiënteerd ten aanzien van de voeding der
stieren op de deelnemende K.I. stations. Op enkele K.I. stations bleek
men de stieren niet extra te voeren voor de Centrale Stierenkeuring. Op
de meeste stations echter werden de stieren, welke naar de Centrale keuring
zouden gaan extra gevoerd, teneinde ze in een betere conditie voor te
kunnen brengen.

Het totaal aantal inseminaties, verricht met sperma van de 50 in het
onderzoek betrokken stieren, bedroeg 75.690, waarvan drachtig werden
43.825 koeien, dus een efficiëntiegetal van 1.72.

Het totaal aantal eerste inseminaties der koeien bedroeg 48.620 met een
drachtigheidspercentage van 59.0 % ± 0.2 % (efficiëntiegetal 1.69). 0,2 %
is hier de standaarddeviatie en betekent, dat 0.9973 van de frequentie-
verdeling van dit percentage ligt tussen 59.0 3 X 0.2 en 59.0 ■— 3 X 0.2
(Van Uven blz. 43).

Het totaal aantal inseminaties, verricht met eerstedags sperma, bedroeg
55.050 met een drachtigheidspercentage van 60.3 % i 0.2 % (efficiëntie-
getal 1.69). Het totaal aantal koeien, dat door deze stieren werd bediend,

bedraagt 48.620, waarvan uiteindelijk drachtig werden 43.825, d.i.
90.2 % ± 0.2 %.

L\'it dit onderzoek is gebleken, dat van de stieren der proefgroep meer
2e en 3e dags sperma is gebruikt, dan van de stieren der controlegroep.
Aangezien bekend is, dat er een aanzienlijk verschil in bevruchtingscapa-
citeit bestaat tussen ie dags en ouder sperma, heeft vergelijking van de
beide groepen ten aanzien van de bevruchtingsresultaten alleen maar
zin, indien dit gebeurt voor sperma van dezelfde ouderdom.

Dat bij de proefgroep een hoger percentage inseminaties, verricht met
ouder sperma, gevonden wordt, moet verklaard worden uit het feit, dat
de protfgroep in het algemeen stieren bevat van betere kwaliteit. Door
de fokkers wordt daarom meer keuze gemaakt op deze stieren, dan op die
uit de controlegroep, met het gevolg dat van de stieren uit de proefgroep
meer 2e en 3e dags sperma wordt gebruikt.

De figuren i, 2 en 3 hebben betrekking op het gemiddelde aantal inse-
minaties per stier per maand. Verticaal is telkens aangegeven het aantal
inseminaties in tientallen, horizontaal de maanden. Uiteraard kon hierbij
geen splitsing voor de maand April worden aangebracht, aangezien dan
twee perioden ontstonden, die in het aantal dagen te sterk verschilden
van de andere maanden, zodat beide lijnen in April een dieptepunt zouden
vertonen, veroorzaakt door het geringe aantal dagen. Fig. 1 betreft het
eerstedags sperma, fig. 2 de eerste inseminaties en fig. 3 de totale, niet
gespecificeerde inseminaties.

In alle 3 figuren vallen op de sterke toppen in Mei, hetgeen in de practijk
ook wel bekend is.

Interessant is het verloop van beide lijnen in elke figuur t.o.v. elkaar.
Tot en met April verlopen ze ongeveer evenwijdig en is het gebruik van
de proefgroep gemiddeld iets intensiever dan dat van de controlegroep.

Na April echter ligt het gebruik van de controlegroep hoger dan dat
van de proefgroep. Verder spreken de drie figuren voor zich zelf.

Het gemiddeld aantal inseminaties per stier bleek bij de proefgroep
te zijn 1496, bij de controlegroep 1537, over de periode 1 Januari 1952
tot 31 Juli 1952.

Het gemiddeld aantal koeien per stier bedroeg bij de proefgroep 955
en bij de controlegroep 993. Hieruit kan geconcludeerd worden, dat in
de practijk van de veefokkerij nog onvoldoende gebruik wordt gemaakt
van de betere stieren. Van de kant van de gewone veehouder wordt de
keuze van de stier misschien nog teveel bepaald door het bedrag aan
„dekgeld" en van de kant van de inseminator misschien door het be-
vruchtingsvermogen van de stier.

Om hiervan een duidelijk beeld te krijgen werden een zestal grafieken
geconstrueerd (zie fig. 4—9).

Hoewel deze grafieken voor zich zelf spreken, dienen hierbij toch de
volgende opmerkingen te worden gemaakt:

Fig. Deze grafiek geeft ons informatie betreffende de bevruchtings-
resultaten van ie dags sperma der beide groepen.

1. Dat er van Januari tot Juni een stijgende tendens is in het bevruchtings-
resultaat bij beide groepen.

2. Dat de aantallen inseminaties groot genoeg geacht kunnen worden
voor betrouwbare percentages.

3. Dat er reeds in Januari tussen beide groepen een verschil bestaat, dat
als toevallig beschouwd mag worden. Het verschil is te klein om onge-
lijkwaardigheid der beide groepen aan te mogen nemen. Het bedraagt
n.1. 0.9 % en de standaardafwijking (er) van dit verschil is 1.9 %. Het
verschil is dus verre van significant.

4. Dat er in Maart bij de proefgroep een dieptepunt optreedt, wat mogelijk
samen kan hangen met een wijziging van het rantsoen voor de stieren,
welke naar de Centrale Keuring gaan. Het verschil tussen proef- en
controlegroep in Maart bedraagt 4.5 % ± 1.4 %. Na aftrek van het
verschil tussen beide groepen in Januari blijft het verschil nog 3.6 %
± 1.4 %. In ieder geval dus een significant verschil.

5. Dat in April I (1—22 April) de proefgroep de controlegroep weer
inhaalt. Blijkbaar hebben de stieren zich aan het gewijzigd rantsoen
aangepast.

6. Na de Centrale Keuring vertonen beide groepen een dalende tendens.
Het verschil in daling is niet significant, zodat hieruit niet geconclu-
deerd kan worden, dat de Centrale Keuring een nadelige invloed heeft
gehad op de bevruchtingsresultaten der proefgroep. Mogelijk is dit
een samenloop van omstandigheden. Rantsoenwijziging stieren (gras)
en de koeien gaan naar buiten. Bovendien worden de slechte sperma-
ejaculaten, die bij de proefgroep veel frequenter zijn dan bij de controle-
groep (zie later) niet voor inseminatie gebruikt, hetgeen nivellerend
werkt tussen de beide groepen.

1. In Januari is er een verschil ten gunste van de proefgroep. Doch ook
hier is dit verschil kleiner dan z\'n middelbare fout en derhalve niet
significant.

2. De aantallen inseminaties zijn betrekkelijk klein, zodat de percen-
tages behept zijn met vrij grote standaardafwijkingen, waardoor de
verschillen in de diverse maanden niet als betrouwbaar kunnen worden
beschouwd.

1. In Januari zijn de bevruchtingsresultaten van de controlegroep schijn-
baar beter dan die der proefgroep. Door de kleine aantallen insemi-
naties is de middelbare fout echter zo groot, dat dit verschil als toevallig
beschouwd moet worden.

J \' c/ógS jpermj
f?\' jantj/ /nj in WO-ta//en proef groep
3- aan/a/ ind in 100 ta/ien Sontrö/egroep ,

Deze grafiek stelt voor de maandelijkse bevruchtingsresultaten, ver-
kregen bij de ie inseminatie der koeien. Doordat hierbij geen specificatie
is gemaakt voor de ouderdom van het sperma, is het niet juist de beide
groepen met elkaar te vergelijken.

1. De aantallen inseminaties zijn van dien aard, dat de percentages
kleine standaardafwijkingen hebben.

3. De daling van beide groepen in April II (na de keuring) zou veroor-
zaakt kunnen zijn, doordat de stieren nu gras bijgevoerd krijgen (rant-
soenwijziging). Het verschil in daling is niet significant, zodat hieruit
niet geconcludeerd kan worden dat de Centrale Keuring een nadelige
invloed heeft gehad op de bevruchtingsresultaten der proefgroep.
Mogelijk is dit een samenloop van omstandigheden. Rantsoenwijziging
van de stieren (gras) en de koeien gaan naar buiten. Bovendien worden
de slechte sperma-ejaculaten, die bij de proefgroep veel frequenter
zijn, dan bij de controlegroep (zie Hoofdstuk V) niet voor inseminatie
gebruikt, hetgeen nivellerend werkt tussen de beide groepen.

4. In Mei en Juni treedt een sterke verbetering op bij beide groepen.
In Juli is er weer een daling.

Deze grafieken hebben respectievelijk betrekking op her-inseminaties
en op de totale inseminaties. De beide groepen mogen in deze grafieken
niet met elkaar vergeleken worden, omdat ze ten aanzien van de ouderdom
van het sperma niet gelijkwaardig zijn. In fig. 9 is het dieptepunt van de
proefgroep in Maart weer kenmerkend evenals dat in April 11 (22-—30 April).

Beide dieptepunten zullen waarschijnlijk het gevolg zijn van een rant-
soenwijziging. De piek in April I zal misschien verklaard moeten worden
als gevolg van de goede conditie der stieren en doordat zij aan het ge-
wijzigde rantsoen gewend zijn.

Teneinde een indruk te krijgen omtrent de invloed van de Centrale
Stierenkeuring op de bevruchtingsresultaten van K.I. stieren, moest een
vergelijking worden gemaakt tussen de bevruchtingspercentages van de
beide groepen vóór en na de keuring. Er valt te discussiëren over de meest
gewenste lengte der perioden vóór en na de keuring. In ieder geval moeten
deze perioden zo groot genomen worden, dat de aantallen inseminaties
voldoende groot zijn voor het verkrijgen van betrouwbare percentages,
d.w.z. percentages met kleine standaarddeviaties.

A. DE BEVRUCHTINGSRESULTATEN OVER DE PERIODEN
i MAART—22 APRIL EN 22. APRIL—31 MEI.

Uit tabel I, waarin per. I de tijd van i Maart—22 April en per. II
de tijd van 22 April -31 Mei omvat, en c—p het verschil tussen proef-
en controlegroep en p₂—■p₁ het verschil tussen de beide perioden is, blijkt,
dat er vóór de keuring een sterk significant verschil bestaat tussen proef-
en controlegroep ten gunste van de controlegroep. Het verschil is na de
keuring geheel verdwenen. De factor van het frequentere gebruik van
oud sperma bij de proefgroep is in tabel I (ie dagssperma) geëlimineerd,
zodat het hier gevonden verschil alleen veroorzaakt kan zijn door de
Centrale Keuring en wat daarmee samenhangt (voeding).

In per. II vertoont de proefgroep een vooruitgang, de controlegroep
blijft gelijk. Kenmerkend in deze tabel is het lage percentage van de
proefgroep in Periode I.

Uit tabel II blijkt, dat er zowel voor de keuring als na de keuring tussen
proef- en controlegroep enig verschil bestaat. Het verschil is niet sterk
significant. Tussen de perioden vóór en na de keuring is weinig verschil.

Tabel III, die betrekking heeft op het 3e dagssperma, toont aan, dat
er vóór de keuring practisch geen verschil bestaat in bevruchtingsresultaten
tussen de beide groepen. Na de keuring is er een zwak significant verschil
ten gunste van de controlegroep.

B. DE BEVRUCHTINGSRESULTATEN OVER DE PERIODEN
i APRIL—22 APRIL EN 22 APRIL—30 APRIL.

In de volgende drie tabellen verstaan wij onder periode I de tijd van
i—22 April en onder periode II de tijd van 22—30 April. Hierbij wordt
de Centrale Keuring dus tussen nog nauwere tijdsgrenzen ingesloten dan
in paragraaf A. Dit heeft tot gevolg, dat de factor voeding de percentages
hier minder sterk beïnvloedt dan in de vorige paragraaf, behoudens even-
tuele overgangen stal-weide of hooi-gras. De directe invloed van de keuring
zelf is nu in sterkere mate debet aan de eventueel optredende verschillen
tussen proef- en controlegroep. Een nadeel van deze korte perioden is, dat
de aantallen inseminaties nu zo klein worden, dat de gemiddelde percen-
tages behept zijn met vrij grote middelbare fouten, zodat de verschillen
al vrij groot moeten zijn, teneinde ze als significant te kunnen kwalificeren.

Tabel IV is in overeenstemming met fig. 4. Uit deze tabel blijkt, dat
er in per. I weinig verschil is tussen de beide groepen. In per. II is het
verschil iets groter en zwak significant. Mogelijk was dit verschil groter
geweest indien de minder goede sperma-ejaculaten wel waren gebruikt.

De wiskundig betekenisvolle val van de proefgroep in per. II is zeer
kenmerkend. Weliswaar loopt de controlegroep ook iets achteruit, doch
deze achteruitgang is niet significant. Indien wij nu tabel IV en I met
elkaar vergelijken, dan blijkt dat de cijfers van de controlegroep in beide
tabellen niet veel uiteenlopen; voor de proefgroep evenwel vertonen de
cijfers in per. I en II in beide tabellen interessante verschillen. In tabel I
bedraagt het gemiddelde bevruchtingspercentage van de proefgroep in
per. I (1 Maart—22 April) 57.1 %, in tabel IV is dit cijfer in per. I (1—
22 April) 59.6 %. Het verschil tussen beide percentages bedraagt 2.5 %

(zt ï-2%) ^en is derhalve significant. Dit houdt dus in, dat de bevruchtings-
percentages van de proefgroep vooral in Maart ongunstig afsteken tegen
die van de controlegroep. Blijkbaar heeft de proefgroep zich in April
weer hersteld (vóór de keuring) en trekt zich dan van de rantsoenwijziging
voordien niet veel meer aan. (Zie ook fig. 4).

Dit percentage van 59.6 % van de proefgroep in per. I (tabel IV) zou
zich waarschijnlijk ongeveer gehandhaafd hebben, wanneer de keuring
niet gehouden was en wanneer het rantsoen constant gebleven zou zijn.
Doch op 22 April trekken deze stieren ter keuring en dan komt er in de
periode van 22—30 April een daling in het bevruchtingspercentage van
3 %, wat nogal kenmerkend is en een aanwijzing zou kunnen zijn van een
nadelige invloed van de keuring op de bevruchtingspercentages.

In hoeverre deze daling nu veroorzaakt wordt door het uitstapje op
22 April, en in hoeverre dit komt door een eventuele verandering van het
rantsoen na de keuring is uit onze gegevens niet af te leiden.

\'l ussen de beide groepen in tabel V bestaat noch vóór noch na de
keuring een significant verschil. Van periode I naar periode II vertoont
de controlegroep een zwak significante daling. Tot een nadelige invloed
van de keuring kan aan de hand van deze tabel niet geconcludeerd worden.
De aantallen inseminaties zijn ook te klein, zodat grote standaai ddeviaties
van de percentages verkregen worden.

In tabel VI zien wij het merkwaardige verschijnsel, dat de proefgroep
vóór de keuring de beste resultaten heeft, doch na de keuring zijn de rollen
omgekeerd. De verschillen tussen de beide groepen zijn significant. Dit
wekt het vermoeden, dat de bewaarbaarheid van het sperma ongunstig
beïnvloed wordt door de keuringsdag, al of niet versterkt door een even-
tuele rantsoenwijziging.

Teneinde eventuele verschillen tussen proef- en controlegroep ten
aanzien van sperma-hoeveelheid en/of sperma-verdunning te ontdekken
of een eventuele invloed van de Centrale Keuring op deze beide factoren
te onthullen, werden van iedere stier en van iedere sprong de gegevens
hieromtrent genoteerd over de periode van i Januari 1952—31 Juli 1952.
Vervolgens zijn deze gegevens per maand en per groep vereffend.

In tabel VII zijn aangegeven de maandelijkse gemiddelden per groep.
Wat de hoeveelheid sperma betreft, deze is aangegeven in cm³. Bij de
gemiddelde verdunning geven de getallen het aantal cm³ verdunnings-
vloeistof aan, dat gebruikt is per cm³ sperma.

Wat de gemiddelde hoeveelheid sperma over de gehele proefperiode
betreft (onderste rij in de tabel) bestaat er een significant verschil tussen
proef- en controlegroep. Dit verschil bedraagt 5.36—5.05 = 0.31 cm³ i
0.20 cm³ en is dus voldoende betekenisvol om te concluderen, dat de ge-
middelde hoeveelheid sperma over de gehele periode bij de controlegroep
groter is dan bij de proefgroep (zie ook fig. 10). De oorzaak zal waar-
schijnlijk gezocht moeten worden in een meer regelmatige voeding van
de controlegroep. Uit tabel VII blijkt verder, dat er geen verschil bestaat
tussen proef- en controlegroep wat de verdunning van het sperma be-
treft (zie ook fig. 11).

Wanneer de cijfers uit tabel VII in grafiek gebracht worden, dan krijgt
men een beeld, zoals dat in de figuren 10 en 11 is geprojecteerd.

In fig. 10 komt de lijn van de controlegroep nergens onder die van de
proefgroep; alleen in April II raken ze elkaar. Vooral in Mei en Juli
is het verschil tussen proef- en controlegroep zeer groot. Tenslotte is ken-
merkend het dieptepunt van de lijn der proefgroep in Maart en April I.

In fig. li lopen de lijnen van proef- en controlegroep in grote trekken
parallel. In geen enkele maand is er een belangrijk verschil tussen proef- en
controlegroep. Het is in de practijk bekend, dat de verdunning van het
sperma bepaald wordt door de vraag naar sperma op een gegeven moment.
Hoe meer koeien er geïnsemineerd moeten worden, des te sterker wordt het
sperma verdund. Daarnaast laat men de verdunning afhangen van de
kwaliteit van het sperma, voor zover men deze visueel kan beoordelen.

Deze beide overwegingen hebben ons geleid tot de constructie van
fig. 12 en 13, waarin naast elkaar zijn afgezet de verdunning van het
sperma en (van dezelfde groep stieren) het aantal inseminaties per maand
in procenten van het totaal aantal inseminaties van de betreffende groep
over de gehele proefperiode.

Uit beide figuren blijkt de sterke correlatie, welke er bestaat tussen de
verdunning van en de vraag naar sperma. Omtrent een eventuele correlatie
tussen de verdunning en de kwaliteit van het sperma bieden fig. 12 en 13
geen inzicht. Het zou kunnen zijn, dat in Februari en Maart bij de ver-
dunning iets meer rekening wordt gehouden met de kwaliteit dan in
andere maanden, aangezien juist in Februari en Maart de lijnen van
verdunning en vraag minder goed parallel lopen.

Op de K.I. stations wordt de kwaliteit van het sperma van elke sprong
op het oog beoordeeld. Men let hierbij op de kleur, de consistentie en op
de wolkvorming. Daarnaast wordt het sperma nog onder de microscoop
beoordeeld op kwaliteit; hierbij wordt vooral op de beweeglijkheid der
spermatozoën gelet.

De bevindingen van bovengenoemd onderzoek worden geregeld bij
elke sprong in het sprongenboek aangetekend, met de vermelding: goed,
matig of slecht.

Van deze aantekeningen in de sprongenboeken hebben wij voor dit
onderzoek een dankbaar gebruik gemaakt. Voor proef- en controlegroep
werden n.1. geteld het aantal malen dat het sperma met goed, met matig
en met slecht werd gekwalificeerd. Daarna werden deze aantallen uitge-
drukt in procenten van het totaal aantal kwaliteitswaarnemingen. Dit
totale aantal bedroeg voor de proefgroep 2565 en voor de contróle-groep

In tabel VIII zijn aangegeven de percentages matige plus slechte
sperma-ejaculaten, uitgedrukt in procenten van de totale aantallen sperma-
kwaliteitswaarnemingen, welke aantallen onder de percentages in de
tabel zijn vermeld. De middelbare fouten zijn vermeld achter de percen-
tages. Tabel VIII leert ons, dat gerekend over de gehele proefperiode, de
kwaliteit van het sperma, afkomstig van de proefgroep, minder goed is
dan dat, afkomstig van de controlegroep. Het verschil is sterk significant.

In tabel IX is voor de hele proefperiode een splitsing gemaakt in het
percentage als matig en als slecht gekwalificeerde sperma-ejaculaten.
Voor het matige sperma is het verschil tussen proef- en controlegroep signi-
ficant ten gunste van de controlegroep. Voor het slechte sperma is het
verschil gering en niet significant.

Tabel X geeft weer aan het percentage matige plus slechte sperma-
ejaculaten samen; doch nu is een splitsing aangebracht in de proefperiode.
Periode I is i Januari—22 April en Periode II is 22 April—31 Juli.

In Periode I is het verschil tussen proef- en controlegroep betrekkelijk
klein en nauwelijks significant. De controlegroep levert hier dus maar
weinig beter sperma dan de proefgroep. In periode II is het verschil aan-
zienlijk groter en sterk significant.

Bij de controlegroep is de kwaliteit van het sperma in periode II beter
dan in periode I. Bij de proefgroep daarentegen is de spermakwaliteit in
periode II aanzienlijk minder dan in periode I.

Tabel XI heeft alleen maar betrekking op het sperma, dat als matig
werd gekwalificeerd. Ook hier is de controlegroep weer in het voordeel,
zowel in per. I als in per. II. In per. I is het verschil het kleinst doch vol-
doende significant. In per. II is er een groot verschil, dat ook wiskundig
zeer betekenisvol is. Opmerkelijk is, evenals in tabel X, de vrij sterke
daling van de proefgroep in per. II, wat de spermakwaliteit betreft.

Tabel XII heeft betrekking op sperma, dat als slecht was gekwalificeerd.
Het verschil in per. I tussen proef- en controlegroep is practisch te ver-

waarlozen. In per. II daarentegen is er een significant verschil tussen
proef- en controlegroep.

Het percentage slechte sperma-ejaculaten loopt bij de controlegroep
van per. I naar per. II aanzienlijk terug; deze kwaliteitsverbetering is
voldoende significant. Bij de proefgroep treedt echter geen verbetering
op in per. II.

Tenslotte moge fig. 14 nog dienen om het hierbovengenoemde te illustre-
ren. Het meest kenmerkende in deze grafiek zijn de toppen direct na de

keuring. Weliswaar is dit bij beide groepen het geval, maar het verschil
van 8.5 % is significant, aangezien dit verschil een standaarddeviatie
heeft van 5.7 %. Er is dus een merkbare nadelige invloed van de keuring
op de kwaliteit van het sperma of ook hier moet de oorzaak gelegen zijn
in een rantsoenwijziging onmiddellijk na de keuring.

De invloed van de Centrale Stierenkeuring te Raalte op 22 April 1952
werd onderzocht aan de hand van de bevruchtingsresultaten van 27 K.I.
stieren, welke wel op de keuring zijn geweest (proefgroep) en van 23 K.I.
stieren, welke er niet zijn geweest (controlegroep).

Aan de hand van de met behulp van de ledenboeken gecorrigeerde
sprongenboeken werden de maandelijkse drachtigheidspercentages vanaf
i Januari 1952 tot 31 Juli 1952 voor iedere stier apart berekend, waarbij
de maand April gesplitst werd in de periode voor de keuring en de periode
na de keuring.

40.370 inseminaties verricht, waarmee 25.790 koeien geïnsemineerd werden,
waarvan uiteindelijk drachtig geworden zijn 23.011, d.i. 89.2 % 0.2%).

Met het sperma afkomstig van de controlegroep werden in totaal in b.g.
periode 35.320 inseminaties verricht, waarmee 22.830 koeien geïnsemineerd
werden, waarvan uiteindelijk drachtig zijn geworden 20.839, d.i. 91.3%
0.2 %). Bij een vergelijking van proef- en controlegroep, wat betreft
het gebruik van „oud" sperma, bleek dat het percentage van de insemina-
ties verricht met ,,oud" sperma bij de proefgroep aanmerkelijk hoger lag
dan bij de controlegroep. En aangezien de bevruchtingsresultaten met
oud sperma veel minder goed bleken te zijn dan die van eerste dags sperma,
moesten wij, om de bevruchtingsresultaten van beide groepen te kunnen
vergelijken, deze factor van het ,,oude" sperma elimineren. Dit is het geval,
wanneer men proef- en controlegroep vergelijkt t.a.v. drachtighcidsper-
centages, verkregen met sperma van dezelfde ouderdom.

Om een indruk te krijgen omtrent het verschil in bevruchtingsresultaten
tussen proef- en controlegroep, werden deze beide groepen telkens met
elkaar vergeleken. Dit geschiedde niet alleen voor elke maand in b.g.
tijdvak, maar ook gedurende langere of kortere tijd voor en na de keuring.

Verder werd de gemiddelde hoeveelheid sperma per sprong per groep
berekend voor elke maand afzonderlijk en deze maand-gemiddeldcn van
proef- en controlegroep zijn in tabellen en grafieken tegen elkaar afgezet.
Omtrent de verdunning van het sperma werd hetzelfde gedaan. Ook werd
de kwaliteit van het sperma in het onderzoek betrokken. Deze kwaliteit
is berekend met behulp van het percentage kwaliteitswaarnemingen,
waarbij op de K.I. stations matig of slecht werd aangegeven bij de
sprongen in het sprongenboek.

De Centrale Stierenkeuring te Raalte gehouden op 22 April 1952 heeft,
voor zover uit het onderhavige stierenmateriaal opgemaakt kan worden,
een nadelige invloed gehad op de bevruchtingsrcsultaten van K.I. stieren.

ie. In de maand Maart liggen de drachtigheidsresultaten van de proef-
groep (d.i. dus de groep die naar de keuring is geweest) significant
lager dan de drachtigheidsresultaten van de controlegroep. Zeer
waarschijnlijk is dit te wijten aan rantsoenwijziging van de proef-
groep. Om de dieren in goede keuringsconditie te brengen, worden
op de meeste K.I. stations, beginnende in Februari, de stieren extra
gevoerd.

In April is echter het verschil in drachtigheidsresultaten tussen proef-
en controlegroep practisch genivelleerd. Dit is te verklaren door aan
te nemen dat de stieren zich nu hebben aangepast aan het nieuwe
rantsoen en sterke conditiewijziging achter de rug is.

2e. In de laatste 8 dagen van April, dus direct na de keuringsdag zelf,
liggen de resultaten van de proefgroep opnieuw lager dan die van
de controlegroep (zwak significant verschil). Vooral is dit het geval
met de drachtigheidsresultaten van het 3e dags sperma. De bewaar-
baarheid is dus ook iets afgenomen.

sters afwijkend sperma van de proefgroep significant groter is dan
het percentage afwijkende monsters van de controlegroep. Deze
slechte sprongen zijn natuurlijk niet gebruikt voor inseminatie.

Ook zijn er na de keuringsdag 2 stieren geweest, die tijdelijk zijn uit-
gevallen; één van deze stieren schachtte voordien reeds slecht uit. Hieruit
blijkt dus, dat ook de keuringsdag zelf een ongunstige rol heeft gespeeld,
hoewel ook de eventuele invloed van rantsoenwijziging na de keuring
(b.v. overgang naar gras) niet uitgesloten mag worden, gezien het feit,
dat ook de controlegroep na de keuring een kleine daling vertoont.

In de maanden Mei, Juni en Juli blijken de drachtigheidsresultaten
van proef- en controlegroep gelijk te liggen.

De nadelen van de centrale keuring zullen voor een gedeelte omzeild
kunnen worden, indien de stieren voor de keuring niet extra worden opge-
stoomd, maar regelmatig in een behoorlijke conditie worden gehouden.
Bovendien dient men de stieren, die een vorig jaar op de keuringsdag zelf
ongunstig hebben gereageerd, thuis te houden.

The influence of the Central Bull Examination at Raalte on 22nd April 1952 was
studied on the basis of the conception results of 27 A.I. bulls which had been at the
examination (experimental group), and of 23 A.I. bulls which had not been there
(control group).

On the basis of the mounting books, which were correctcd with the aid of the member
books, the monthly pregnancy percentages from istjanuary 1952 till 31stJuly 1952 were
calculated for each bull separately, whilst the month of April was divided into the
periode before the examination and the period after the examination.

In total, 40,370 inseminations were performed with semen coming from the experi-
mental group in the above mentioned period, and 25,790 cows were inseminated,
out of which 23,011, i.e. 89.2% (^ 0.2%) became finally pregnant. 35,320 Insemi-
nations in total were performed with semen coming from the control group in the above
mentioned period, and 22,830 cows were inseminated, out of which 20,839, >-^e- 9\'-3%
(i 0.2 %) became finally pregnant.

From a comparison of experimental and control groups concerning the use of ,,old"
semen, it appeared that the percentage of the inseminations with „old" semen in the
experimental group appeared to be considerably higher than in the control group.

And because the conceptions results with old semen appeared to be worse than those
with semen of the first day, we had to eliminate this factor of „old" semen in order to
be able to compare the conccption results of both groups.

This is the case when experimental and control groups are compared for pregnancy
percentages obtained with semen of the same age.

In order to obtain an impression of the difference in the conception results between
experimental and control group, both these groups were always compared.

This not only happened each month in the above-mentioned period, but also during
a longer or shorter time before or after the examination.

Further, the average quantity of semen per mounting per group was calculated for
each month separately, and these monthly averages of experimental and control group
have been ranged in tables and graphs.

The same was done with the semen. Also the quality of the semen was brought into
the examination. This quality has been calculated with the aid of the percentage of
quality observations, whereby at the A.I. stations moderate or bad is indicated by the
mountings in the mounting books.

On a étudié l\'influence de l\'Inspection Centrale de taureaux tenue à Raalte le 22
avril 1952, en se basant sur les résultats de fécondation de 27 taureaux K.I. soumis
à l\'Inspection (groupe d\'expérience) et de 23 taureaux qui n\'y ont pas été soumis
(groupe de contrôle).

En se basant sur les livres des montes, corrigés à l\'aide des livres des membres inscrits,
on a calculé les pourcentages de gestation mensuels depuis le icr janvier 1952 jusqu\'au
31 juillet 1952, et cela pour chaque taureau à part, en scindant le mois d\'avril dans une
période avant l\'Inspection et dans une période après l\'Inspection.

A l\'aide de sperme provenant du groupe d\'expérience on a pratiqué dans la période
citée ci-dessus au total 40.370 inséminations, à l\'aide desquelles on a inséminé 25.790
vaches, dont pour finir 23.011, donc 89,2% (environ 0.2%) sont devenues pleines.

Avec du sperme provenant du groupe de contrôle, on a pratiqué en total dans la
période citée ci-dessus 35 320 inséminations, à l\'aide desquelles 22.830 vaches furent
enséminées, dont pour finir sont devenues pleines 20.839, c.à.d. 91,3 % (environ 0,2 %).

En faisant une comparaison entre le groupe d\'expérience et celui de contrôle à
l\'égard de „vieux" sperme, il fut constaté que le pourcentage des inséminations avec
du „vieux sperme", était considérablement supérieur au groupe d\'expérience qu\'au
groupe de contrôle.

Et comme les résultats de l\'insémination à l\'aide de vieux sperme se trouvèrent
être moins bons que ceux du sperme du premier jour, il nous a fallu, pour pouvoir
comparer les résultats d\'insémination des deux groupes, éliminer ce facteur du „vieux"
sperme.

Ceci est le cas lorsqu\' on compare le groupe d\'expérience et celui de contrôle à l\'égard
des pourcentages de gestation obtenus avec du sperme du même âge.

Pour obtenir une impression à l\'égard de la différence en résultats de l\'insémination
entre le groupe d\'expérience et celui de contrôle, ces deux groupes furent comparés
tout le temps l\'un avec l\'autre.

Ceci eut lieu non seulement pour chaque mois dans la période citée ci-dessus, mais
aussi pendant un temps plus ou moins long avant et après l\'Inspection.

En outre on calcula la quantité moyenne de sperme par monte et par groupe pour
chaque mois à part et ces moyennes mensuelles du groupe d\'expérience et celui de
contrôle sont comparées les unes aux autres dans des tableaux et des graphiques.

A l\'égard du délayage du sperme on fit la même chose. La qualité du sperme fut
également étudiée. Cette qualité fut calculée à l\'aide du pourcentage des observations
de la qualité, où dans les stations K.I. il fut indiqué par modéré ou par mauvais pour
les montes dans le livre des montes.

Es wurde der eventuelle Einfluss, den die zentrale Stiermusterung zu Raalte am
22. April 1952 auf die Befruchtungsresultate ausüben könnte nachgegangen. An Hand
der Befruchtungsresultate von 27 K.I. Stiere, die an dieser Musterung teilgenommen
hatten (Versuchsgruppe) und von 23 K.I. Stiere, die dort nicht zugegen waren
(Kontrollgruppe) wurde ein Vergleich angestellt.

An Hand von, mittelst der Mitgliedcrbücher korrigierten Sprung-, bezw. Dech-
büchern wurden die Prozentsätze der monatlichen Trächtigkeit vom 1. Januari 1952
bis zum 31. Juli 1952 für jeden Stier besonders berechnet, wobei der Monat April in
eine Periode vor und in eine andere nach der Musterung eingeteilt wurde.

Mit dem Sperma, das von der Versuchsgruppe herkam, wurden in der obengenannten
Periode insgesamt 40.370 Inseminationen vorgenommen, wobei 25.790 Kühe inse-
miniert wurden, hiervon wurden 23.011 trächtig, d.i. 89.2 % (± 0,2%).

Mit dem von der Kontrollgruppe stammenden Sperma wurden in derselben
Periode total 35.320 Inseminationen verrichtet, wobei 22.830 Kühe inseminiert wurden,
von denen im ganzen 20.83g, d.i. 91.3 % (± 0,2%) tragend wurden.

Bei einem Vergleich zwischen der Versuchs- und Kontrollgruppe hinsichtlich der
Benutzung von ,,altem" Sperma, zeigte sich, dass der Prozentsatz der Inseminationen
mit „altem" Sperma bei der Versuchsgruppe wesentlich höher lag, als bei der Kontroll-
gruppe.

In Erwägung ziehend, dass die Befruchtungsresultate mit altem Sperma viel un-
günstiger zu sein schienen, als diejenigen mit Sperma vorn ersten Tage, mussten wir,
um die Befruchtungsresultate von beiden Gruppen miteinander vergleichen zu können,
diesen Faktor des „alten" Spermas ausschalten.

Das ist nun der Fall, wenn man Versuchs- und Kontrollgruppe hinsichtlich ihrer
Trächtigkcitsprozentsätze vergleicht, die mit gleich altem Sperma erzielt werden.

Um einen Begriff von dem Unterschied mit Bezug auf die Befruchtungsresultate
zwischen Versuchs- und Kontrollgruppe zu bekommen, wurden diese beiden Gruppen
jedesmal wieder miteinander verglichen.

Dies geschah nicht allein vor jedem Monat innerhalb des obengenannten Zeitraumes,
sondern auch während einer längeren oder kürzeren Zeit vor und nach der Musterung.

Weiterhin wurde die mittlere Menge per Sprung und per Gruppe für jeden Monat
besonders berechnet und diese von Versuchs- und Kontrollgruppe erhaltenen Monats-
durchschnitte in Tabellen und Graphiken festgelegt.

Bezüglich der Verdünnung des Spermas wurde dasselbe getan. Auch wurde die
Qualität des Spermas in die Untersuchung einbezogen. Diese Qualität ist mit Hilfe des
Prozentsatzes an Qualitätswahrnehmungen berechnet worden, wobei auf den K.I.-
Stationen die einzelnen Sprünge im Deckbuch entweder mit massig oder schlecht ein-
getragen wurden.

HET VERZAMELEN VAN SPERMA BIJ RAMMEN DOOR
ELECTRISCHE PRIKKELING (METHODE GUNN).

In November van het vorige jaar werd door de F(riesche) C(oöperatieve)
E(exportslachterij en -veehandel) te Akkrum een ioo-tal rammen geëxpor-
teerd naar Polen.

Bij de koopcondities was onder meer de bepaling opgenomen, dat het
sperma van deze dieren microscopisch onderzocht moest worden en dat
alleen die dieren zouden worden geaccepteerd, waarvoor op grond van de
bevindingen van dit onderzoek een garantieverklaring over de vruchtbaar-
heid werd afgegeven. De F.C.E. richtte daarom een verzoek tot de Gezond-
heidsdienst voor Vee deze dieren te onderzoeken.

Onze ervaring op het gebied van spermaverzamelen bij rammen was zeer
gering. Slechts éénmaal te voren was onze hulp ingeroepen om het zaad te
onderzoeken van een jonge ram, die uit Oost-Friesland geïmporteerd was
en waarbij men aan de bevruchtingsresultaten twijfelde. Bij dit dier was
sperma verzameld met behulp van een klein model kunstschede, zoals die
ook voor bokken gebruikt wordt. De herinneringen aan deze gebeurtenis
waren van dien aard, dat wij er weinig voor voelden te trachten dit op
dezelfde wijze bij een ioo-tal dieren te herhalen. De ram weigerde n.1.
aanvankelijk in de kunstschede te dekken en toen clit na herhaalde malen
opspringen eindelijk gelukte, gaven de wijze van springen en de kwaliteit
van het opgevangen ejaculaat sterk de indruk dat er geen volledige ejaculatie
plaats gevonden had. Bij herhaling van de pogingen bleek het dier niet
genegen een tweede maal in de kunstschede te dekken. Al met al was er
intussen een half uur verstreken. In dit geval was een bronstige ooi aanwezig.

Daar de voor Polen bestemde rammen over meerdere bedrijven aange-
kocht waren, werd besloten de dieren naar Leeuwarden te laten brengen en
te proberen door middel van electrischc prikkeling sperma te verzamelen.
Bij informatie in Utrecht bleek, dat nóch in ons land nóch in België een
apparatuur hiervoor aanwezig was.

De tijd drong en met behulp van de gegevens, die we vonden bij James
Anderson: The semen of animals and its use for Artificial Insemination,
J. Perry: The artificial insemination of farm-animals en Artificial Insemi-
nation in Livestock Brceding by A. H. Frank, uitg. U.S. D?p. of Agricult.,
werd door de heer Melman, werktuigkundige te Leeuwarden, een bruik-
baar instrument geconstrueerd, bestaande uit een transformator, een volt-
meter, een milliampèremeter met een variabele weerstand en twee electro-
den. De stroombron was het electrisch net met een voltage van 127 V
wisselstroom. Een schakelaar maakte ook een aansluiting op een netspanning
van 220 V mogelijk (zie schema).

De rammen werden neergesnoerd op een tafel met twee riemen over de
romp, terwijl de poten met zachte touwen werden vastgebonden.

rectum gebracht worden en bestond uit een messingstaaf, die voor het
grootste gedeelte geïsoleerd was; slechts de laatste 2 cm konden contact
maken met de darmwand. De andere electrode had een bolvormig uiteinde,
dit was omgeven door een lapje zeemleer, dat met physiologische zout-
oplossing vochtig werd gehouden. Bovendien was hij voorzien van een
stroomonderbreker, waarmee de prikkeling geregeld kon worden.

Nadat de ram neergesnoerd was, werd 10 cc physiologische NaCl-
oplossing in het rectum gespoten en daarna werd voorzichtig de rectale pool
ingebracht en zo gehouden, dat hij contact had met de dorsale rectumwand.
Vervolgens werd de andere electrode op de bevochtigde huid van de rug
geplaatst ter hoogte van de 4e lendewervel. De stroomspanning in de keten
werd op 40 volt gebracht. Met behulp van de interruptor in de lumbale
electrode werden stroomstoten gegeven van 5 seconden met intervallen van
eveneens 5 seconden, totdat het dier ejaculeerde. Door middel van de
variabele weerstand werd ervoor gezorgd, dat de stroomsterkte 50—70
m.A. bedroeg. De stroomsterkte werd wat opgevoerd, indien na enkele
stoten nog geen ejaculatie had plaats gevonden (foto nr. 2). Soms waren
drie stroomstoten reeds voldoende om het dier tot ejaculatie te prikkelen;
meestal bedroeg het aantal 5—10 en een enkele maal kregen we geen
ejaculaat, doch slechts wat vocht uit de accessoire geslachtsklieren.

Bij de eerste 6 dieren werd de penis uit het preputium getrokken en met een
lap linnen vast gehouden. Dit was nogal tijdrovend en daarom werd beslo-
ten een steriele centrifugebuis, die in een waterbad op een temperatuur van
37° G was gebracht, in de pracputiale holte te schuiven tot vlak bij de punt
van de penis. Bij de eerste stroomstoten werd van buiten af de penis iets
gemasseerd. Deze methode bleek zeer geschikt om op snelle wijze een sper-
mamonster van deze rammen te verzamelen.

Wanneer de ejaculatie niet lang op zich liet wachten -— en dat was bij de
meeste dieren het geval — dan was het hele proces binnen 7 minuten afge-
lopen. De methode is voor de dieren echter pijnlijk. Ze kregen door de
prikkelingen heftige spierkrampen van de strekkers van de romp en lede-
maten en gaven soms luide hun misnoegen te kennen over deze behandeling.
Verschillende rammen verlieten waggelend de operatietafel en hadden een
frequente ademhaling. Deze verschijnselen gingen echter spoedig voorbij
en blijvend letsel werd niet gezien.

beweeglijkheid en de morphologie werden gecontroleerd, terwijl met
behulp van de EEL nephelometer de concentratie werd bepaald. De hoe-
veelheid sperma werd niet gecontroleerd, omdat dit afhankelijk was van het
aantal stroomstoten. Om de dieren niet meer te plagen dan nodig was, werd
met de prikkeling opgehouden, zo gauw er voldoende sperma was voor het
onderzoek. Deze hoeveelheid varieerde van l tot 4 cc.

De morphologie van de spermatocvten was bij twee dieren sterk afwijkend.
De voornaamste afwijking was: losse koppen, liet overgrote merendeel had
een normaal spermabeeld, waarbij afwijkingen bij ten hoogste 5% van de
zaadcellen voorkwamen.

De concentratie varieerde aanzienlijk. De hoogste concentratie bedroeg
5.160.000 zaadcellen per mm³. Bij de dieren waar de concentratie lager was
dan 500.000 zaadcellen is nog een tweede onderzoek ingesteld. Van vier
dieren, die bij het eerste onderzoek niet ejaculeerden, gaven drie bij her-
haling van het onderzoek na 24 uur een ejaculaat met normale concentratie,
terwijl twaalf andere dieren, waarvan het sperma bij het eerste onderzoek
een lage concentratie vertoonde, bij het volgende onderzoek een hogere of
een normale concentratie hadden.

Bij één ram werden bij herhaling geringe acrosoomafwijkingen gezien,
iets gelijkend op de bekende afwijking bij onvruchtbare stieren.

Bij 5 dieren werden leucocyten in het sperma aangetroffen en op een van
deze kon sectie verricht worden, tegelijk met een ander dier, dat een nor-
maal spermabeeld had gegeven bij onderzoek, maar wegens rotkreupel was
afgekeurd.

De geslachtsorganen van deze beide dieren vertoonden geen macro-
scopische afwijkingen en bij microscopisch onderzoek van de testikels en
accessoire geslachtsklieren (vesiculae seminales) werden ook geen afwij-
kingen vastgesteld, evenmin in het praeputiurn, zodat de herkomst van deze
leucocyten onbekend is gebleven.

Tegelijk met het sperma-onderzoek werden tevens de testikels en epidi-
dymi van alle rammen klinisch onderzocht. Bij één dier werd een hypo-
plasie van de rechter testikel gevonden, terwijl ook de linker testikel kleiner
was dan normaal. De overige dieren vertoonden geen afwijkingen. In
totaal werden 113 rammen onderzocht. Deze dieren waren 11 jaar oud en
men mag aannemen, dat ze reeds gedekt hadden.

Bij de dieren, die op de prikkeling niet ejaculeerden en waarbij een dag
later met dezelfde prikkeling wel ejaculatie plaats vond, was een aantal
dieren, dat na een autoreis van i 70 km in Leeuwarden afgeladen werd en
direct naar de operatietafel werd gevoerd. Meer dan de helft van de juist
gearriveerde dieren reageerde niet op de gewenste wijze, weshalve de
werkzaamheden een dag opgeschort werden. De volgende dag gaven zij
niet meer moeilijkheden dan de andere dieren.

Men kreeg wel de indruk, dat deze methode en de reactie van het dier
hierop wel de kwaliteit van het sperma kunnen beïnvloeden. Dat een dier
op deze prikkeling niet ejaculeert of onvolledig ejaculeert betekent o.i. nog
niet, dat hij niet of onvoldoende zal ejaculeren onder natuurlijke omstan-
digheden.

In bijgaande tabel zijn de gegevens van rammen, waarbij meer-
malen sperma verzameld werd of een afwijking van de geslachtsorganen
werd gevonden, opgenomen.

De eerste 8 dieren werden afgekeurd, omdat ook bij herhaald onderzoek
geen sperma van goede kwaliteit werd verzameld.

95 rammen leverden bij het eerste onderzoek normaal sperma. Het ge-
middeld aantal prikkels om dit te verkrijgen bedroeg ± 5. De gemiddelde
concentratie van deze ejaculaten bedroeg 2.422.000 sp/mm³.

Het percentage normale zaadcellen was steeds boven 90% (uitgezonderd
bij drie dieren waar respect. 79%, 76% en 82% werd gevonden).

Bij 72 dieren werd de massale beweging van de zaadcellen als zeer goed
aangemerkt ( )• Bij 16 dieren werd de massale beweging als goed
aangemerkt ( )• Bij 8 dieren werd de massale beweging als juist vol-
doende aangemerkt ( ).

Collega J. M. de Jong was zo vriendelijk twee foto\'s te maken, één van
het instrumentarium afzonderlijk, en één van de opstelling tijdens het
onderzoek. Wij brengen hem hiervoor onze hartelijke dank.

Bij 113 rammen werd getracht sperma te verzamelen door middel van
electrische prikkeling (methode Gunn).

95 dieren produceerden bij het eerste onderzoek sperma van goede kwa-
liteit, bij 10 dieren bleek een 2e onderzoek nodig voor goedkeuring kon
volgen. Van 8 dieren kon ondanks herhaald onderzoek geen sperma of
sperma van onvoldoende kwaliteit verkregen worden.

A trial was made to collect semen from 113 rams by means of electrical irritation
(mcthod of Gunn).

95 animals produced semen of good quality at first examination, ten animals after a
sccond examination. No semen, or semen of insufficiënt quality, was obtained form
8 animals in spite of repeated examination.

On essaya chez 113 béliers de recucillir du sperme par des chatouillements électriques
(méthode Gunn).

95 animaux, au premier examen produisirent du sperme de bonne qualité, dix
animaux au second examen. Chez 8 animaux, malgré des recherches répétées, pas
de sperme ou du sperme de qualité insuffisante.

Bei 113 Widdern wurde mittelst eines elektrischen Reizes (nach der Methode Gunn)
der Versuch gemacht, Sperma zu erhalten.

Bei der ersten Probe produzierten 95 Tiere Sperma von guter Beschaffenheit, und
10 Tiere bei der zweiten Probe. Von 8 Tieren erhielt man dagegen, trotz wiederholter
Versuche, kein Sperma oder doch nur Sperma von ungenügender Qualität.

Uit het laboratorium van de Gezondheidsdienst voor Dieren in Drenthe te
Assen. Directeur: Dr. J. W. Thijn.

Listeria-infectie bij de kip is reeds vele malen beschreven, zowel door
buitenlandse als door Nederlandse onderzoekers, (i, 2, 3, 4, 5).

Geen der publicaties rept echter over een klinisch waarneembaar hersen-
lijden. In het bekende handboek van Biester en Devries wordt dan ook
gezegd: ,,It is of interest that the encephalitic symptoms which are charac-
teristic of Listerellosis in the domestic mammal have not been observed in
naturally affected chickens."

Op 26 Juli 1954 werd een gestorven kip ter onderzoek aangeboden met
de volgende anamnese: bij het sluiten van het hok op 25 Juli s\'avonds
waren alle kippen (200 Rhode Island Reds van 4 maanden oud) normaal.
De volgende morgen werd een kip aangetroffen met een sterke draaiing
van de hals; dit dier was niet meer in staat te staan en bleef ondanks vele
pogingen tot opstaan op de zijde liggen.

Tijdens het transport naar het laboratorium was de hen gestorven. Bij
inspectie van het in goede voedingstocstand verkerende cadaver viel een
sterke torticollis op; hals en kop hadden ten opzichte van de romp een bijna
volledige slag van 360 graden gemaakt.

De sectie leverde geen bijzonderheden op, met name was van degeneratie
van hart, lever of milt, niets te zien.

Het culturele onderzoek van hartebloed, lever, milt en hersenen op
glucose-agar en in glucose-bouillon was alleen van de hersenen positief. Het
gekweekte, zich volgens Gram enigszins bipolair kleurende staafje, ver-
toonde bij verder onderzoek de volgende eigenschappen.

In een hangende druppel van gedurende 24 uur bij 37⁰ G bebroede
glucose-bouillon: zeer gering beweeglijk; idem, doch bij kamertemperatuur
bebroed, goed beweeglijk; reductie van lakmoesmelk reeds na 4 uur onder
in de buis positief: catalase-vorming en M.R.-reactie positief; indol-
vorming, V.P.-reactie, nitraatreductie, H₂S-vorming en gelatinevervloeiing
negatief. Op 5% runderbloedagarplaten j8-haemolyse.

Suikerreacties in peptonwater met Andrade\'s indicator: zuur, doch geen
gasvorming uit glucose, rhamnose, maltose, xylose, salicine en fructose.
Geen zichtbare omzetting van lactose, sucrose, galactose, mannitol, dulcitol
en raffinose na 16 dagen bebroeden.

Op grond van deze eigenschappen is het geïsoleerde micro-organisme
gedetermineerd als Listeria monocytogenes.

Het hier vermelde geval van Listeriasis is dus analoog aan de bij zoog-
dieren beschreven gevallen, waarbij na een klinisch herkenbaar hersenlijden
de Listeria uitsluitend uit de hersenen werd gekweekt, en een uitzondering
op het volgende citaat uit Biester en Devries: ,,in contrast to the domestic
mammals, in which Listeria is usually confined to the central nervous

system, the organism can be isolated from the abdominal organs and from
the heart blood of chickens."

Beschreven wordt een geval van Listeriasis bij een jonge hen, waarbij
tijdens het leven ziekteverschijnselen van het centrale zenuwstelsel werden
waargenomen, en na de dood de bacterie uitsluitend uit de hersenen werd
gekweekt; clit geval bij de kip komt dus overeen met de bij zoogdieren reeds
herhaaldelijk beschreven gevallen.

A case of Listeriasis in a young hen is described. During life, symptoms of a diseased
central nervous system were observed, and after death the bacteria could be cultivated
exclusively from the brains ; this case in a hen, therefore, agrees with the cases in mam-
mals which have been described repeatedly.

On donne la description d\'un cas de Listeriasis chez une jeune poule chez laquelle,
durant la vie, furent constatés des symptômes du système cérébro-spinal et où, après la
mort, la bactérie fut cultivée exclusivement de la cervelle; ce cas-ci chez la poule est
donc conforme aux cas constatés chez les mammifères et qui furent déjà décrit à plusieurs
reprises.

Es wird ein Fall von Listeriasis bei einer Junghenne beschrieben, wobei während des
Verlaufs der Krankheit, Krankheitserscheinungen im Zentralnervensystem wahrge-
nommen wurden; nach dem Tode der Junghenne wurden ausschliesslich aus dem Gehirn
die Bakterien gezüchtet. Der Fall von dieser Junghennc stimmt also mit den, bei Säuge-
tieren schon mehrmals beschriebenen Fällen übcrcin.

5. Geurden, L. M. G. en Devos, A., Vlaams Diergeneesk. Tijdschr. 1952—21—165.

Bij de inzending van materiaal voor onderzoek op vergiftiging komt
het regelmatig voor, dat geen anamnese wordt verstrekt.

Door het zeer grote aantal vergiften, zoals deze tegenwoordig in de land-
bouw worden gebruikt, is het een enorme opgave om op al deze stoffen
te onderzoeken.

. Indien nu geen anamnese wordt verstrekt, moet vaak een lange om-
slachtige weg worden gevolgd om zo mogelijk tot een diagnose te komen.

Meestal is een bepaalde aanwijzing te vinden welke een aankopings-
punt geeft, waardoor de waarschijnlijkheidsdiagnose „vergiftiging" werd
gesteld. Als nu dit vermoeden enigszins omschreven bij de inzending van
het materiaal wordt medegedeeld, kan dit leiden tot een zeer aanzienlijke
besparing aan tijd en reagentia.

Ook dient bij het inzenden te worden overwogen, of alleen een quali-
tatief of ook een quantitatief onderzoek moet plaats vinden.

Het is gewenst het materiaal in luchtdichte verpakking te verzenden.
Bij eventuele sterfgevallen bij het vee dient men van een gestorven dier
te zenden:

Van nog levende dieren kan in bloed dinitro-orthocresol en het afbraak-
product van parathion (p-nitrophenol) worden aangetoond. In urine
kunnen bij parathion-, arsenicum- en kwikvergiftigingen resp. worden
aangetoond p-nitrophenol, arsenicum en kwik. Bij loodvergiftigingen zijn
faecesmonsters gewenst.

Vermelding van de handelsnaam van een toegepast bestrijdingsmiddel
is zeer nuttig, daar aan de hand hiervan meestal kan worden nagegaan,
welk het actieve bestanddeel van het middel is.

De Inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst Dr. L. Hoedemakf.r
begaf zich begin September van dit jaar enkele dagen naar Denemarken
teneinde zich op de hoogte te stellen van de stand van de brucellose-
bestrijding onder het rundvee aldaar, terwijl tevens aandacht zou worden
geschonken aan de werkwijze van de Deense Veterinaire Dienst bij de
export van levend vee.

Zoals was afgesproken, meldde ik mij Dinsdagochtend 7 September 1954 te 10 uur
v.m. bij de Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst in Denemarken, clc Heer
vvoldike Nielsen, Nyropsgade 37. Bij het korte onderhoud dat ik met hem had, bleek
mij dat men zeker bereid was een programma voor mij op te stellen, maar dat dit nog
niet was gebeurd. De Heer Nielsen informeerde belangstellend naar de vordering bij de
georganiseerde dierziektebestrijding in Nederland. De Veeartsenijkundige Dienst in
Denemarken is o.a. belast met het Overheidstoezicht op de tuberculose- en de
brucellosebestrijding. Twee Inspecteurs in algemene dienst, n.1. de Heer Suurballe in
Kopenhagen en de Heer Christiansen in Aarhus vinden hierin een volledige dagtaak.
Doordat de gehele administratie behorende bij deze dierziektebestrijding ook door hen
wordt gevoerd, beschikken zij over een uitgebreide stafpersoneel. Na het korte onderhoud
met de Heer Nielsen droeg deze mij over aan de zorgen van de Inspecteur Suurballe.

Voor wij ons in de problemen der brucellosebestrijding verdiepten, informeerde ik
nog even naar de ervaringen in Denemarken bij de t.b.c. bestrijding. Denemarken is
thans geheel t.b.c. vrij. De jaarlijkse tuberculinatie heeft men niet meer nodig. Eerst
is men overgegaan tot tuberculinatie één maal in de twee jaren, terwijl men dit onderzoek
thans verricht één maal in de drie jaren. Moeilijkheden of ernstige tegenslagen levert
deze langere termijn tussen twee tuberculinaties niet op. Daar wij in Nederland in geheel
vrije gebieden vrij veel bedrijven aantreffen waar de jaarlijkse tuberculinatie met bovine
tuberculine onverklaarbare reacties oplevert, zodat op een groot aantal bedrijven na
6 weken een heronderzoek der betreffende runderen nodig is door middel van de z.g.n.
V-Z methode (vogel plus zoogdiertuberculine), informeerde ik naar de ervaringen op
dit punt in Denemarken. Een heronderzoek van één of meer dieren is 11a het stalonder-
zock slechts op ± 4% der bedrijven nodig en vrijwel steeds blijkt bij de toepassing van
de V-Z methode dat de reactie aspecifiek is. Deze aspecifieke reacties worden in Dene-
marken in het grootste gedeelte der gevallen veroorzaakt door vogeltuberculose. Men
neemt zelfs gevallen waar van abortus tengevolge van het feit dat de baarmoeder der
koeien aangetast is door vogeltuberculose. Het probleem der aspecifieke reacties ten
gevolge van skin-lesions kent men in Denemarken niet, omdat skin-lesions niet voor-
komen. In Zweden daarentegen kent men dit wel.

Toen het gesprek met de Heer Suurballe kwam op de interpretatie der waargenomen
zwellingen na tuberculinatie, bleek mij dat men in Denemarken een vrij straffe beoor-
deling heeft. Geeft b.v. een dubbeltest als uitslag V = 5, Z = 5, clan beoordelen wij in
Nederland deze reactie als aspecifiek, in Denemarken als twijfelachtig!

Wat betreft de brucellosebestrijding is men in Denemarken zo ver gevorderd, dat zon-
der grote tegenslagen over 2 è. 2J jaar de Deense rundveestapel brucellose-vrij zal zijn.

Het onderzoek wordt als volgt uitgevoerd. Van elk rundveebedrijf wordt één keer
per kwartaal aan de melkfabriek uit elke melkbus een mclkmonster genomen. De melk
wordt verzonden in flesjes waarin in het laboratorium reeds 1 cc 3% formaline (40%)
is gedaan, ter conservering. Daar 10 cc melk in ieder flesje wordt toegevoegd, is de con-
centratie der formaline dus 0,3%. De gevulde flesjes worden in speciale verzendkisten

_wer spoorwegen naar het Staatsseruminstituut gezonden. In het Staatsseruminstituut
gorden deze melkmonsters onderzocht met de Abortus-Bang-Ring-Test (A.B.R.-reactie).

en aan brucellose lijdende koe veroorzaakt in het melkmonster, genomen uit de melk-
bus waarin de melk van dit dier is gedeponeerd, een positieve A.B.R.-test. Verloopt het
A.B.R.-onderzoek van de melk van een bedrijf vier maal achtereen, dus gedurende
vier kwartalen, negatief dan wordt twee maanden na het vierde A.B.R.-onderzoek van
alle runderen van dit bedrijf een bloedmonster genomen cn voor onderzoek opgezonden
naar het Staatsseruminstituut. Verloopt de agglutinatie van alle bloedmonsters negatief,
dan wordt het betreffende bedrijf in het register der abortus-vrije bedrijven geplaatst.
Ook van deze registerbedrijven wordt voortaan steeds elk kwartaal de A.B.R.-reactie
op de melk toegepast. Dit dus ter voortdurende controle van het bedrijf ten aanzien
van eventuele nieuwe besmetting.

Worden bij de start van het onderzoek met de A.B.R.-test positieve reacties gevonden
in één of meer melkbussen, dan wordt ogenblikkelijk een bloedonderzoek van alle dieren
voorgeschreven. Men weet dan direct wat er aan de hand is. Vindt men bij dit bloed-
onderzoek een aantal positieve dieren, dan bestaan de te nemen maatregelen in de eerste
plaats uit het streng isoleren van deze positief reagerende dieren drie dagen vóór tot
2 i 3 weken na het kalven in een isolatiestal. Dit streng isoleren van deze koeien kort
vóór tot 2 a 3 weken na de partus is buitengewoon belangrijk voor de bestrijding
der brucellose. Na 3 weken kan het dier terug in de koestal. Toch moet men de nodige
voorzichtigheid in acht nemen bij het opstallen; b.v. aan één zijde van de stal plaatst
men de positief reagerende, aan de andere zijde de negatief reagerende koeien.

Op mijn vraag of het nemen van melkmonsters van elke koe afzonderlijk in plaats
van bloedmonsters om op deze wijze de positief reagerende dieren te vinden eveneens
tot resultaat zou leiden, antwoordde de Heer Suurballe dat deze werkwijze tot fouten
leidt. Een bijna droogstaande koe cn een koe met lichte mastitis geven een onjuiste
A.B.R.-reactie. In Denemarken past men uitsluitend dc A.B.R.-reactie van elke koe
afzonderlijk toe als men bij het kwartaalonderzoek ren positieve A.B.R.-reactie noteert,
maar bij het hierop volgend individueel bloedonderzoek geen positieve reactie vindt.
Hoewel men in dit geval hiertoe zijn toevlucht moet nemen, blijft men deze werkwijze
als gevaarlijk beschouwen. Is men genoodzaakt melkmonsters van elke koe afzonderlijk
met de A.B.R.-methode te onderzoeken, dan is het nodig dat het monster wordt ge-
nomen uit het volledige quantum melk dat de koe geeft, dus niet uit enkele stralen
melk, welke men in het flesje heeft gemolken. Verder blijkt het bijna onmogelijk de
veehouder zelf deze monsters te laten verzamelen. Vermenging der melk van dc ene
koe met melk van de andere koe door middel van melkemmers of schepgercedschap
komt dan te veelvuldig voor.

Bij het gebruik van isolatiestallen bij het afkalven van de positief reagerende dieren
krijgt men dus een aantal kalveren die normaal en op tijd geboren worden, maar van
positief reagerende dieren afkomstig zijn. Een strijdvraag is of men deze kalveren zonder
gevaar kan aanhouden. In Zweden stelt men zich op het standpunt, dat men een der-
gelijk kalf niet moet houden, maar moet slachten. Men beweert dat er bij zo\'n kalf een
latente infectie aanwezig kan zijn, die later, na het geslachtsrijp worden, kan uitbreken,
zelfs na dc 2e of 3e partus. In Denemarken heeft men dit soort kalveren niet laten slachten.
Men geeft echter toe, dat de Zweedse bewering juist is. Ook in Denemarken heeft men
met deze dieren later wel eens narigheid beleefd.

Is op een bedrijf uitgemaakt welke dieren positief reageren cn welke vrij zijn, dan doet
zich de vraag voor: wat nu? Positief reagerende dieren mogen niet naar een markt voor
gebruiksvee, wel naar de slachtveemarkt. Ook op verzamelweiden mogen geen positief
reagerende dieren worden gebracht.

Daar algemeen bekend is, dat het weinig zin heeft dieren te gaan slachten, welke zich
bevinden op een bedrijf met zich uitbreidende abortus, vroeg ik aan de Heer Suurballe
wanneer het stadium is bereikt dat de veehouder kan beginnen zijn bedrijf te saneren.
Hij antwoordde mij, dat men dit tijdstip bepaalt door met enige tussenruimte twee
keer het bloed van alle dieren van hef betreffende bedrijf te onderzoeken. Krijgt men
hierbij gelijkluidende uitslagen, dan beschouwt men de zaak als rustig. De veehouder

kan dan overgaan tot het laten slachten der reageerders. Er is een grote kans dat het
verloop verder gunstig is. Bij het doen slachten van deze reageerders krijgt de veehouder
ioo Kr. toeslag. Uit het exportfonds wordt hiervan 75 Kr. betaald, en de Staat betaalt
de overige 25 Kr. (Het exportfonds wordt gevormd doordat men voor elk dier dat ge-
cxporteerd wordt 5 Kronen m het exportfonds moet betalen). Vóór het verlaten van de
boerderij worden de te slachten reageerders van een oormerk voorzien.

Treedt abortus op in een oud geïnfecteerd bedrijf, dan moet het betreffende dier binnen
30 dagen worden geslacht.

Nieuwe infecties op abortusvrije bedrijven komen voor. Dikwijls wordt door middel
van het 3-maandclijks A.B.R.-onderzoek ontdekt, dat de zaak fout is. Na het consta-
teren van een positieve A.B.R.-test doet men direct bloedonderzoek en tracht men het
besmette dier of de besmette dieren te elimineren vóór abortus optreedt. Gelukt dit, dan
loopt het geval dikwijls goed af. Worden bij bloedonderzoek na 2 en 6 maanden na het
verwijderen der besmette dieren geen positieve reacties gevonden, dan kan het bedrijf
weer in het register worden geplaatst. Gelukt het niet in een voorheen vrij bedrijf de
nieuw geïnfecteerde dieren tijdig te onderkennen, dan treedt dus abortus op. Dit dier
moet binnen 7 dagen worden geslacht. Vergoeding na taxatie, meestal zt 3°° Kr.
Komt er op zo\'n bedrijf na enkele weken weer een aborterende koe, dan is het bijna
steeds een verloren zaak en gaat men tot slachten van het gehele bedrijf over!

Enting met abortusvaccins, Strain 19, vindt ook in Denemarken plaats. Op grote
niet vrije bedrijven is de enting een zeer belangrijk hulpmiddel gebleken in de brucellose-
bestrijding. Men moet echter vaccineren op een leeftijd van 4-6, hoogstens 5-7 maanden.
Later beslist niet, want dit brengt door verkregen enttiters het latere onderzoek in de
war. Te laat geënte dieren kunnen bij de iste, 2de, zelfs 3de partus plotseling een posi-
tieve bloedtiter geven.

Woensdagmiddag i 12.15 uur vertrok ik met de Heer Suurballe voor een tocht
per auto door Seeland. Mijn gids toonde mij verschillende grote bedrijven waar door
middel van isolatie-afkalfstallen veel werd bereikt. Eén dezer bedrijven (i 100 stuks
melkkoeien) was eerst besmet, lat\'-r vrij. De veehouder was te vroeg opgehouden met
het laten vaccineren van het jongvee en onder de vaarzen trad weer abortus op. Door
de reagerende koeien voor, tijdens en na de partus in de isolaticboxen te houden, voor-
komt men zeer veel smetstofverspreiding. Men moet dit absoluut beschouwen als één
der pijlers, waarop de bestrijding steunt.

\'s-Avonds maakte ik een vergadering mee van leveranciers van een particuliere
(speculatieve) melkfabriek (Directeur Knud Bagger-Hansen). Evenals in Nederland
op dergelijke vergaderingen steeg de hevigheid der discussies toen men over de melkprijs
confereerde. Het liep goed af en de veehouders tekenden een nieuw contract. Hierna
hield de Inspecteur Suurballe een voordracht over het vormen van een fonds voor
tegenvallcrsvergocding bij de brucellosebestrijding. Daarna weid door de Directie
van de zuivelfabriek voor de leveranciers (cn gasten) een diner gegeven. Eén der
punten van gesprek tijdens dit diner was de economische positie van Denemarken. De
situatie laat blijkbaar veel te wensen over. Talrijke vragen over de toestand in Nederland
enz. werden mij door verschillende veehouders gesteld. De Directeur van de zuivelfabriek.
Bagger Hanse.n, trad bij deze gesprekken als tolk op. Daar de Heer Suurbali.e buiten
Kopenhagen woont, reisde ik vanaf Glostrup per trein terug.

Donderdag werd door mij het Staats Veterinair Serumlaboratorium te Kopenhagen
bezocht (Bülowswcg 27). Ik werd ontvangen door de chef van de afdeling brucellose-
onderzoek Dr. A. Thomsen. Ook Dr. Plum, de Directeur van het Instituut, kwam mij
begroeten. Na een informatief gesprek met Dr. Thomsen werd ik het overige gedeelte
van de dag rondgeleid en voorgelicht door Dr. Herluf Bendtsen en vet. ass. Verner
n0rrung. In dit instituut te Kopenhagen wordt dagelijks een groot aantal A.B.R.-
reacties verricht, terwijl alle bloedagglutinatics ten behoeve van de brucellosebestrijding
voor het Oostelijk gedeelte van Denemarken hier plaatsvinden. Ik zag o.a. de standaard-
verpakking waarin de dierenartsen materiaal voor onderzoek opzenden van een koe

die aborteerde. In een platte cartonnen doos bevond zich een afdeling waarin een buisje
zat voor het opzamelen van bloed en verder bevatte de verpakking een ronde licht
metalen platte doos waarin een stukje van de nageboorte kon worden verzonden. In
deze doos bevond zich een vocht absorberende laag. Tenslotte was een invulbiljet bijge-
voegd, waarop de dierenarts de verschillende gegevens kon vermelden.

Deze verpakkingen koopt de dierenarts bij de instrumenthandel. Meldt een veehouder
in zijn praktijkgebied een abortusgeval, dan wordt het materiaal van het betreffende
dier genomen en in bovenbeschreven verpakking naar het Staatsserumlaboratorium
gezonden.

In dit laboratorium wordt dan een onderzoek ingesteld of het aborteren veroorzaakt
wordt door brucellose of niet. De metalen dozen worden in het laboratorium gereinigd,
gesteriliseerd en weer aan de instrumentenhandel verkocht. Gaan de dozen roesten of
raken ze defect dan neemt men ze uit de circulatie. Dr. Bendtsen, één der specialisten
op het gebied van het laboratoriumonderzoek bij de brucellosebestrijding, lichtte me
uitvoerig in over de bereiding en het gebruik van het Abortus-Hang-Ring-Test vitaal-
kleurcnd antigeen. Gebruikte men vroeger vrijwel algemeen het antigeen gekleurd met
haematoxyline, nadat Bendtsen waarnam dat tetrazoliumzouten in staat zijn tot vitale
kleuring van Brucellabactericn, is door hem een methode uitgewerkt tot het maken van
A.B.R.-antigeen waarin deze kleurstoffen zijn verwerkt. De twee tetrazoliumzouten
die voor dit doel worden gebruikt zijn het 2, 3, 5-triphenyl tetrazoliumchloride en 2, 3,
5-triphenyl tetrazoliumbromide. De A.B.R. test wordt uitgevoerd met 1 cc melk in een
nauw glazen testbuisje. Hieraan wordt 1 druppel (0,05 cc) Ringtcstantigeen toegevoegd.
Het mengsel wordt zorgvuldig geschut tot het geheel een gelijkmatige kleur heeft. De
monsterbuisjes worden daarna in de broedstoof geplaatst, 1 uur op 37⁰ C, in verticale
stand. Beoordeling:

sterk positieve reactie; een scherp afgescheiden 2 mm breed of breder intensief
kersrood gekleurde ring boven een geheel kleurloze mclkkolom.

minder sterk positieve reactie; ongeveer dezelfde ring, maar niet volledige
ontkleuring van de melkkolom.

zwak positieve reactie; ringvorming, maar geen zichtbare ontkleuring van de
melkkolom.

o geen reactie; witte ring door roomvorming boven een niet ontkleurde melk-
kolom.

Dr. Bendtsen meende dat het onderzoek van afzonderlijke melkmonsters van koeien
mogelijk is. De A.B.R.-test is echter gevoeliger dan de bloedtest. De reden hiervan zoekt
Dr. Bendtsen in het feit dat men voor de A.B.R.-test 1 cc melk gebruikt, terwijl bij het
bloedonderzoek slechts 0,05 cc bloedserum wordt benut. Wel waarschuwde ook Dr.
Bendtsen mij er voor, dat de monsterneming zeer zorgvuldig moet plaatsvinden. Laat
men dit aan de veehouder over, dan worden er beslist fouten gemaakt.

Op mijn vraag of het onderzoek van liet bloed van een dier dat juist geaborteerd
heeft niet te dikwijls een negatieve uitslag geeft terwijl later blijkt dat het dier toch be-
smet is, antwoordde Dr. Bendtsen mij, dat men steeds bloed en cotyledonen moet onder-
zoeken bij deze dieren. Toch vindt men slechts in 2—3% der gevallen dat het onderzoek
der cotyledonen positief verloopt en het bloedonderzoek negatief. Men komt hiermede
op het zeer moeilijke gebied der „incomplete antibodys".

Op mijn vraag of het hem mogelijk lijkt dat een laat gevaccineerd dier op 2 jarige
leeftijd een negatieve bloedtiter heeft, maar na transport en bij naderende partus een
terugkerende titer vertoont, antwoordde Dr. Bendtsen mij dat de hoeveelheid anti-
lichamen na een enting nooit volledig tot o daalt. Geen (o) antilichamen vindt men alleen
vóór de vaccinatie.

Het is denkbaar dat door bijzondere omstandigheden deze antilichamen worden los
gemaakt uit hun schuilplaatsen en terugkeren in het bloed. Het probleem der antibodies

is echter zeer moeilijk te doorgronden. In het Staats Veterinair Serumlaboratorium in
Kopenhagen beoordeelt men de bloedagglutinatie als volgt:

dan rekent men 1 op 20 ook als positief. Betreft het een registerbcdrijf, dus geheel abortus-
vrij, dan beoordeelt men 1 op 20 als twijfelachtig.

Deze cijfers zijn moeilijk te vergelijken met de titers die wij in Nederland als positief
en twijfelachtig beschouwen, daar de dikte van het antigeen hierbij een belangrijke rol
speelt.

Tenslotte werden mij nog enige practische dingen getoond, o.a. een machine waarmee
men in sneltreintempo telkens 1 cc formaline in de melkflesjes doet vóór deze naar de
zuivelfabrieken worden verzonden.

Vrijdagmorgen om 7.55 uur vertrok ik uit Kopenhagen naar Aarhus. \'s-Middags
bezocht ik de Inspecteur van de V.D. in algemene dienst M. J. Christiansen, Hendrik
Pontoppidansgadc 2. De Heer Christiansen\'s speciale laak is de tuberculosebestrijding
en brucellosebestrijding in YVest-Denemarken, dus hoofdzakelijk in Jutland. Hij is één
van de mannen in Denemarken die het grote belang van een brucellosebestrijding heeft
ingezien en de wegen heeft aangegeven, die tot succes leiden.

Enkele cijfers geven duidelijk aan hoe snel men het ideaal „brucellosevrij" nadert:

In grote lijnen verklaarde de Heer Christiansen mij het systeem der bestrijding. Dus:
oin de drie maanden A.B.R.-onderzoek van alle melkbussen. Viermaal achtereen vrij,
dan na twee maanden bloedonderzoek van alle dieren. Verloopt dit ook gunstig dan
wordt het bedrijf in het register geplaatst. Voortaan steeds elke drie maanden A.B.R.-
onderzoek. Wil een veehouder een koe verkopen dan is een certificaat nodig. Om een
certificaat te krijgen mag een bloedonderzoek van dit dier hoogstens een maand geleden
hebben plaats gevonden.

Vindt men bij het A.B.R.-onderzoek één of meer melkbussen positief, dan direct van
alle dieren het bloed onderzoeken. Men weet dan wat er aan de hand is.

Strain 19 wordt gebruikt voor het enten van jonge dieren op nog niet vrije bedrijven.
Vooral voor grote bedrijven is deze enting onmisbaar. Leeftijd van enting 5-7 maanden
(2 X enten met twee weken tussenruimte;. Laat enten is mogelijk. Bendixen stelde echter
vast dat de geslachtsrijpheid een rol speelt. Ent men geslachtsrijpe dieren dan nestelen
de bacteriën zich in de baai moeder. Een vroege enting (hoogstens tot 8 maanden) geeft
voldoende steun in de bestrijding. De schade en moeilijkheden die men ondervindt door
later enten zijn te groot en wegen beslist niet op tegen een mogelijk sterkere immuniteit.
Vaccineert men te laat, dan blijft men later sukkelen met het onderzoek. Tegen het kalven
stijgt de schijnbaar verdwenen enttiter, zelfs op latere leeftijd. In Denemarken heeft men

eerst ook op latere leeftijd geënt, maar dit heeft tot gevolg gehad, dat men te veel dieren
heeft moeten slachten. Men heeft zodoende dieren met een enttiter moeten slachten,
die beslist niet geïnfecteerd geweest zijn. Op mijn vraag aan Christiansen of de door
de Nederlandse Gezondheidsdiensten af te geven A.B.R.-verklaring, dus 3 X busonder-
zoek negatief en bloedonderzoek alleen van het betreffende dier bezwaren zou hebben,
antwoordde hij mij dat deze verklaring voor de koper voldoende zekerheid zal geven.
De verkoper zal echter moeilijkheden ondervinden, omdat hij na 3 X A.B.R.-vrij bij
incidenteel bloedonderzoek van één dier jarenlang op reacties zal stuiten bij dit bloed-
onderzoek. Dit zullen hoofdzakelijk entreactics zijn. Op mijn vraag of bij een positieve
A.B.R. het individuele bloedonderzoek vervangen kan worden door individueel melk-
onderzoek antwoordde Christiansen mij dat dit te veel positieve dieren aan zal wijzen.
Hij schatte van 5-10%. Men zal dan stuiten op oudmelkse koeien, dieren met een lichte
mastitis enz. Op deze manier werkend zullen de aspecifieke reacties der A.B.R.-test
boven komen. Dit houdt het gevaar in dat men de beoordeling iets minder scherp zal
gaan stellen, tengevolge waarvan de kans bestaat dat werkelijk geïnfecteerde dieren
door de mazen van het net glippen.

In Jutland zijn sinds 1951 alle melkfabrieken aangesloten bij de brucellosebestrijding.
Men is begonnen met twee keer A.B.R.-onderzoek te doen in een fabrieksverband.
Daarna moeten de leveranciers van de fabriek beslissen of men met de bestrijding mee
wil doen of niet. De Algemene Vergadering van leden van de fabriek beslist dus. Besluit
men mee te doen met de bestrijding, dan wordt het A.B.R.-onderzoek voortgezet. Ten-
slotte wordt ook weer in het fabrieksverband een saneringsdatum gesteld. Heeft een boer
niet voldaan aan de afspraak die binnen het fabrieksverband is gemaakt, dan moet hij
voortaan zelf de melk van zijn bedrijf naar de fabriek brengen. Deze melk wordt dus
niet meer door de melkrijder meegenomen. Bij de fabriek wordt de man het laatste
geholpen, terwijl hij bovendien een korting op de melkprijs krijgt. Wat betreft de werk-
wijze bij het saneren van een stal, wees Christiansen evenals zijn collega Suurballe
er op dat het saneren in een stal waar acuut verwerpen aanwezig is, geen zin heeft.
Eerst moet men de zaak tot rust laten komen en minstens wachten tot een halfjaar na
het laatste geval van abortus optrad. De kalveren op zo\'n stal gaat men enten. Daarna
twee keer een bloedtest om te zien of alles rustig is. Is er bij de tweede bloedtest geen
uitbreiding, dan heeft het zin om tc gaan slachten. Men neemt liefst eerst de dieren met
een hoge titer. Verder speelt de drachtigheid een rol. Laat men een drachtig reactiedicr
leven, dan kan dit dier bij het kalven een enorme smrtstofvcrspreiding veroorzaken.

Drachtige reageerders moeten we dus als bijzonder gevaarlijk beschouwen. Aan het
slot van ons gesprek informeerde ik nog naar het aantal tegenvallers bij de tuberculose-
bestrijding. Het laatste stalonderzoek leverde op: 157 positieve reageerders. Deze dieren
werden geslacht. Resultaat: 69 t.b.c. vrij, 88 met t.b.c. ( 0,017%).

Zaterdag bezocht ik twee laboratoria in Aarhus, n.1. het Staats Veterinair Serum-
instituut en het laboratorium van de nationale federatie van zuivelfabrieken. In eerst-
genoemd laboratorium, waarheen ik werd begeleid door de Veterinair Inspecteur
Christiansen en vet. ass. Mullens, werden wij ontvangt 11 en rondgeleid door de Direc-
teur Dr. Jörgensen. In dit Insti.uut worden w at betreft het brucclloseonderzoek de
A.B.R.-testen gedaan voor de helft van Jutland en alle bloedtests van geheel Jutland.
Dit laboratorium werd vijfjaar geleden in gebruik genomen en maakt wel een keurige
indruk. Men kan echter aan alles waarnemen dat men hier geheel is ingesteld op massa-
werk. In sommige afdelingen waande men zich dan ook eerder in een fabriek dan in een
laboratorium.

Een eigenaardige indruk maakt het feit dat men in het Staats Seruminstituut in Ko-
penhagen voor de A.B.R.-reactie het rode antigeen volgens Bendtsen gebruikt, terwijl
in het Staats Scruminstituut in Aarhus het blauw gekleurde antigeen (met haematoxylin)
nog is gehandhaafd.

Hierna bezocht ik het laboratorium van de Nationale Federatie van Zuivelfabrieken
in Aarhus waar ik ontvangen werd door de Directeur Dr. Livoni. In dit laboratorium
verricht men het A.B.R.-onderzoek van de helft der bedrijven op Jutland. Er zijn dagen
waarop 4; 8000 A.B.R.-reacties worden verricht. Naast dit massale werk wordt vanuit dit

laboratorium de experimentale mastitisbestrijding op het eiland Samso geleid. Op
Samso heeft men in totaal 712 bedrijven met tezamen 5025 melkkoeien. Op het 15de
Internationaal Veeartsenijkundig Congres in Stockholm (Augustus 1953) werd door
Livoni reeds mededeling gedaan over de bereikte resultaten. De bestrijding van strep-
tococcenmastitis is belangrijk daar tengevolge van latente infecties de melkproductie
dezer bedrijven vermindert van 8 tot 10%. Door Livoni werd aangetoond, dat de breedte
der standplaats der koeien op stal het optreden der streptococceninfcctie beïnvloedt.
Verder werd op bedrijven waar met een melkmachine wordt gemolken meer streptococ-
cenmastitis gevonden dan op bedrijven waar nog met de hand wordt gemolken.

De maatregelen der bestrijding bestaan uit behandeling der geïnfecteerde dieren met
penicilline, verder hygiënische maatregelen en verbreding van de standplaatsen der
koeien op de stal. Op deze wijze gelukte het reeds 86% der geïnfecteerde bedrijven te
saneren. Terwijl bij het eerste mclkonderzoek 1410 koeien geïnfecteerd bleken te zijn,
was dit na twee jaren gedaald tot 160. Het mclkonderzoek van alle koeien wordt om de
vijf maanden verricht. Met penicilline behandelde dieren worden tussentijds gecontro-
leerd. De behandeling van geïnfecteerde uierkwartieren bestaat in het inbrengen van
50.000 I E penicilline met 2 x 24 uur tussenruimte. De melk der behandelde dieren mag
gedurende zes dagen niet aan de melkfabriek worden geleverd. De veehoudeis gebruiken
deze melk als veevoeder (varkens, kippen). Het inbrengen van de penicilline gebeurt
uitsluitend door dierenartsen. Voorheen was er in Denemarken ook penicilline te koop
in drogisterijen, maar men is daar mee opgehouden, omdat de resultaten slecht waren.
Het succes van de vrijwillige mastitisbestrijding op Samso zal wel tot gevolg hebben
dat men in Denemarken na de brucellosebestrijding zal beginnen met een georganiseerde
campagne tegen de mastitis. Daar de ervaring leert dat een streptococcenbestrijding
zeer veel laboratoriumruimte vereist en de melkmonsters niet te lang moeten reizen om
geschikt te blijven voor bacteriologisch onderzoek, zal men in Denemarken vóór men
alle Deense bedrijven in het streptococcenonderzoek kan betrekken, nog twintig labo-
ratoria moeten bouwen. Het geld hiervoor is reeds gereserveerd. Na deze twee laboratoria
bezocht te hebben, had ik Zaterdagmiddag een langdurige bespreking met de Heer
C11RISTIANSEN. Omtrent de verspreiding van brucellose heeft men een eigenaardige
waarneming gedaan wat betreft bruccila suis. In een gebied in Jutland heeft men de
laatste tijd verscheidene hazen geschoten die bij het slachten lijdende bleken te zijn
aan een infectie met bruccila suis. De dieren vertoonden afwijkingen der geslachtsklieren
en het bleek mogelijk cultureel bruccila suis hieruit te isoleren.

Maandag vertrok ik met de trein van 8.50 uur naar Padborg op de Deens-Duitse
grens. In Padborg waar ik te 12.29 ^uur aankwam bezocht ik de grensdierenarts Petersen.
Deze districtsinspccteur van de Veeartsenijkundige Dienst is belast met het toezicht
en de controle van voor uitvoer bestemd levend vee. Voor dit werk beschikt de Heer
Petersen over enkele zeer grote nieuw gebouwde veestallen. In totaal kunnen hierin
500 dieren worden opgestald. Bij deze stallen is een plaats waar veewagens kunnen wor-
den ontsmet. In de onmiddellijke nabijheid der stallen is een groot laadperron. Op dit
perron kan men 250 dieren tegelijk vastzetten. Drinkbakken zijn aanwezig, zodat de te
verzenden runderen of paarden tot het moment van inladen in de trein nog kunnen
drinken.

Onderzoek, b.v. tuberculinatics, worden op dit exportstation niet verricht. De te
exporteren dieren komen met certificaten van de dierenarts naar Padborg. In het kan-
toor op het exportstation worden de papieren nauwkeurig gecontroleerd en vervangen
door een verzamelcertificaat. Exporteerde Denemarken tot nu toe hoofdzakelijk run-
deren en paarden bestemd om te worden geslacht, aan alles kan men bemerken dat men
thans wil trachten ook op de buitenlandse markt van gebruiksvee door te dringen.

De Heer Petersen toonde mij ook in één van zijn hokken een vijftal varkentjes van
± 70 por.d. Deze dieren waren door de douane in beslag genomen. In de kofferruimte
van een luxe auto trof men deze varkens aan in volledige narcose. Enkele uren nadat
de douane hen aan de zorgen van de Heer Petersen had toevertrouwd waren zij weer
ontwaakt. Na afscheid te hebben genomen van de Heer Petersen en hem te hebben

bedankt voor de werkelijk bijzonder gastvrije ontvangst reisde ik te 16.39 ^uur P^er Nord
Express naar Hamburg. \'s-Nachts vervolgde ik per Nord-West Express mijn reis naar
Nederland, waar ik Dinsdagochtend terugkeerde.

Het is te voorzien dat de Denen niet zullen aarzelen om met de bereikte resultaten
reclame te maken in het buitenland teneinde zodoende ook gebruiksvee te kunnen ex-
porteren.

Tengevolge van de garanties die Denemarken zal kunnen geven t.o.v. abortus Bang,
zullen de buitenlandse eisen ook voor onze exportrunderen zwaarder worden.

Het is noodzakelijk dat de georganiseerde abortusbestrijding in Nederland met spoed
wordt begonnen, om ons straks op de buitenlandse markt te kunnen handhaven.

Uit de notulen van de Fundatie der Vrijvrouwe van Renswoude te Utrecht:
(letterlijk) ,,Regenten-vergadering" op Woensdag 20 April 1823:

de Elève G. J. VAN STEENWIJK van de Nationale Militie was vrij
verklaard uit hoofde hij als Elève was geplaatst op de Koninglijke
Veeartsenijschool; \'t geen aan de Heer en aangenaam was te vernemen.

Graub, Zwanzig Jahre Schutzimpfungsversuche gegen die Rindertuberkulose mit dem
P.-stamm,

Mosimann, Die sensibelen Nerven von Horn und Ohrmuschel beim Rind und die
Möglichkeit ihrer Anästhesie,

Freudiger, über die Verwendbarkeit der Eiweisslabilitätsproben in der Hundepraxis,
Mastrangelo, Leucose Mise au point. Deux cas.

Bouvier, A propos de la tuberculose spontanée du lapin,
Burgisser, Recherche du bacille de Bang dans le lait sur milieu.

A. Kment und A. Müller, Studien über das quantitative Verhalten von Blutzucker
und Blutcholestrin des Kaninchens nach Elektroschock,

E. Prügelhof, Die intravenöse Chloralhydratnarkose in der tierärztlichen Praxis,
K. Süss, Die Anwendung von Baludon-Lösung vet. in der tierärztlichen Praxis.

N. Pomriaskinsky-Kobozieff et N. Kobozif.ff et E. Gemahling, Etude radiologique
du squelette normal de la main du chien aux divers stades de son évolution, de la nais-
sance à l\'âge adulte,

M. Théret, Le concours des animaux de boucheries au Concours général agricole
de Paris de 1954.

Zerfass und Fritzsche, Erfahrungen bei der Bekämpfung der Schafbrucellose in
Rheinland-Pfalz,

Brodauf, Eine neue Methode zur Gewinnung von Präputial -und Cervikalsekret,
Ullrich, Zur Technik der Kastration der weiblichen Katze,
Schmid, Uber die Behandlung der Schweinedysenterie,
Baumert, Uber Kolikbehandlung mit Paverin,

Rex und Wolter, Beeinflussung des Hormonalhaushaltes durch Oestrovetsan,
Riederer, Uber die Ursachen des Milchmangels bei Schweinen,
Feuerstein, Neuartige Methode zur Behandlung von Zitzenerkrankungen mittels
Zitzenkanüle und Lokalantibioticum,

Bachmann, Beitrag zur Problem der Behandlung der Staupe und Leptospirose der
Hunde,

Heuer, Operationshelfer für den Praktiker bei Kleintieren,
Müller, Sinngemässe Tuberkulosebekämpfung.

Schummer, Morphologische und funktionelle Betrachtungen zum peripheren Blut-
kreislauf,

Simon, Harnblasen- und Urachuszyste eines Pferdefetus als Ursache verfrühten Orts-
wechsels der Hoden,

Nickel, Zur Topographie der akzessorischen Geschlechtsdrüsen bei Schwein, Rind und
Pferd,

Wilkens, Ectopia cordis thoracalis fissisternalis beim Kalbe,
Grau, Über die Herkunft der Lymphozyten,

Walter, Ein Fall von Pseudohermaphrodismus masculinus unilateralis cum utero
bei einem ca. 15 Wochen alten Schwein,

Geiger, Die anatomische Grundlagen des Hymenairinges beim Rinde,
Barthel, Kurzbericht über die Erfahrungen in der künstlichen Besamung bei An-
wendung von Tiefkühlsamen,

Bonnekessel, Erfolgreiche Infektionstherapie mit Sulfonaterpen „Doenhardt",
Eggert, Transportsichere und hygienische Behälter für Spritzen und Kanülen.

L. Stoll, Über Vorkommen von Leptospirosen und deren Antikörper beim Schwein,
G. Seidel, Eine Betrachtung zur Gewinnung von Gewebe aus dem Organismus von
Schlachttieren zur Frischzcll (Zellular-) Therapie und zur Transplantation,

G. Vogel, Neuere Probleme der Funktion der Nebennierenrinde,
Wd. Eichler, Neue oder weniger bekannte Haustierparasiten IV.

E. Schuster, Gedanken über Verhütung von Fortpflanzungsstörungen bei Färsen,
E. Wiesner, Solanum nigrum als Todesursache beim Rind,

O. Hofferber und R. Dienemann, Der Gehalt des Blutserums klinisch gesunder Ziegen
an Kalzium, Phosphor und Magnesium,

FI. Gaedtke, Bericht über die Tätigkeit des Schlachthoflaboratoriums Nordhausen a.
Harz im Jahre 1953.

G. Seidel, Ein Beitrag zur Beweglichkeitsprüfung anlässlich der bakteriologischen
Fleischuntersuchung,

K. Ammann, Hauttransplantation bei den grossen Haustieren,
H. Baumgartner, Die Qualitätsförderung der Konsummilch in der Schweiz,

G. Bergmann, Sind Änderungen für die fleischbeschauliche Tuberkulose-Beurteilung
notwendig?

H. Brodauf, Uber eine neue Gerätausstattung zur Sekretentnahme aus dem Präputial-
schlauch des Bullen und von der Portio vaginalis uteri des Rindes,

A. Ketz, Über postmortale Fleischinfektion durch Enteritisbakterien,
A. Meyn, Die intrakutane Tuberkulinprobe beim Rinde und ihre diagnostische Leis-
tungsfähigkeit,

H. Röhrer, Das heutige Problem der Schweinepest und Schweinelähme in der Deut-
schen Demokratischen Republik,

R. Wetzel, Biologische Grundlagen der neuzeitlichen Wurmbekämpfung,
Wolf, Kritisches zur amtlichen Untersuchung auf Tuberkel- und Bang-Bakterien.

N. M. Larin and S. F. J. Hodgman, Gamma globulin prophylaxis of canine virus
distemper,

J. Deans Rankin, The presence of mycobacterium johnei in apparently normal cattle.

F. S. Drury, K. M. Dyce and R. H. A. Merlen, Some practical aspects of the experi-
mental radiography of the larger domestic animals,

J. W. G. Leiper, The piperazine compound, V. 19 for the removal of ascaris and
oesophagostomum from the pig.

I. M. Lauder, W. B. Martin, Edith B. Gordon and D. D. Lawson, A survey of
canine distemper,

C. Horton-Smitii and P. L. Long, The occurrence of the fluke plagiorchis notabilis,
in the small intestine of a domestic fowl,

I. Macadam, The effect on the milking cow of transport by lorry as shown by the
total and differential cell counts of the milk,

I. M. Lauder, W. B. Martin, Edith B. Gordon and D. D. Lawson, A survey of
canine distemper Part II,

R. Hadek, Contribution to the early embryology of the sheep; An attempt to correlate
the sheep development stage of the descending ovum with the place of recovery,
J. McWilliam, Prevention and treatment of sepsis in the bovine uterus with Bis-para-
chlorphenyl-diguanidohexane,

D. Luke, Liver dystrophy associated with coal tar poisoning in the pig,
Tom Cobbleigh, Off the Hook,

W. F. H. Jarrett, W. I. M. McIntyre and G. M. Urquhart, Httsk in cattle, A review
of a Year\'s Work.

A. Foggie, Further experiments on the treatment of tick pyaemia of lambs with anti-
biotics,

J. R. Holmes and G. 15. Young, Symmetrical alopecia in cattle,
J. S. Perry, Parturition in the pig,

R. G. Orton, Phenylmercuric dinaphtylmethane disulphonate jelly in the treatment
of bovine lecorrhea,

Journal of the American Veterinary Medical Association, Volume 125,
September 1954, No. 930.

Morton Wolf, A new method of treatment of oblique supracondylar fractures of the
femur with collision cruciate screws,

H. J. Hill, Use of equine gonadotropin in bovine functional infertility,
Charles S. Crane, Congenital crcocolic stenosis,

Morse, Robertstad, Beach and Ristic, A bacteriological study of the persistent
reactor cow as following vaccination with brucella abortus strain 19,
G. N. Lukas and Donald R. Bradford, Salmonellosis in turkey poults as observed
in routine necropsy of 1.148 cases,

S. C. Schmittle, Use of dibenzylcthylenediamine dipenicillin D and dihydrostrcpto-

Heddleston, Shuman, Earl, Atrophic rhinitis. IV. Nasal examination for Pasturella

John W. Osebold, Some relationships of the gram reaction to bacterial disease processes,

Gregory, Wise and Sikes, Experimental production of bovine hyperkeratosis with
a feed concentrate exposed to vapors of a highly chlorinated naphtalene,
C. H. Kitselman, Laboratory diagnosis of rabies.

Arturs Votums, Nerve and arterial blood supply to the horns of the goat with reference
to the sites of anesthesia for dehorning,

G. E. Whitmore and M. W. Olsen, Vasectomy of turkeys,
G. A. Jones, An unusual vagina infection in cattle,

A. C. Jerstad and E. E. Johns, Field trials of a bacterin for the control of erysipelas
in turkeys,

W.J. Zontine, Streptococcic enzymes in treatment of pathological processes complicated
by purulent exudates,

J. Allyn Rogers, Practical aspects of the use of ACTH in treating bovine ketosis,
Hebermann Williams and Eyestone, Spontaneous hepatomas in two woodchucks and
a carcinoma of the testis in a badger,

Christian Harris and Barr, A combination of neomycin sulfate and polymyxin B.
sulfate for bovine mastitis,

vaccination for the control of swine erysipelas V. Vaccination of weanling pigs using a

P. G. Schinckel, The effect of the ram in the incidence and occurence of oestrus in
ewes,

A. T. Dick, Preliminary observations on the effect of high intakes of molybdenum and
of inorganic sulfate on blood copper and on Fleece character in crossbred sheep,
J. W. Ryley and G. C. Simmons, Leptospirosis of pigs, with special refersnce to birth
of dead pigs and neo-natal mortality,

D. F. Stewart, The treatment of contagious footrot in sheep by the topical application
of Chloromycetin,

D. F. Mahoney, Some observations on the vaccination of calves with pleuropneumonia
culture vaccine,

W. J. Hartley, J. L. Jebson and D. McFarlane, New Zealand Type II abortion
in ewes.

Therapeutisch effect van Streptomycine bij Coryza Infectiosa, veroorzaakt
door Haemophilus Gallinarum. S. Bornstein, B.S. en Y. Samberg, Vet. Res.,vol.
XV, 607, 1954.

In Israël is de routinebehandeling van coryza met Streptomycine overgenomen
van Nederland met verrassende resultaten. Om de (economisch) juiste dosering
te bepalen werden de bloedspiegels bepaald bij hennen die werden ingespoten
met waterige streptomycine-sulfaat oplossingen van verschillende concentraties.
Als test-bacterie werd Staphylococcus aurcus gebruikt.

Een eenvoudige vcrdunningstechniek om het streptomycinegehalte in hennenbloed
te bepalen wordt beschreven. De bereikte serumconcentraties bleken voor ver-
schillende hennen en op verschillende tijden tamelijk uniform te zijn.
Na 2 uur is nog 50 % van de hoogst bereikte bloedspiegel aanwezig.
In tegenstelling met penicilline wordt streptomycine betrekkelijk langzaam door
de bloedstroom opgenomen en doordat het ook weer langzaam wordt uitgescheiden,
blijft de serumconcentratie langer op peil.

Als hennen van verschillend gewicht (1/3 tot 2 kg) worden ingespoten met dezelfde
hoeveelheid streptomycine of penicilline, komen de bereikte bloedspiegels op een
peil dat onafhankelijk is van het aantal eenheden, dat per kg lichaamsgewicht
werd gegeven.

Het is dus niet nodig om de hoeveelheid in te spuiten streptomycine aan te geven
als eenheden per kg lichaamsgewicht.

Hennen blijken in verhouding lot andere diersoorten acht keer zo veel streptomycine
nodig te hebben om ongeveer even hoge bloedspiegels te bereiken.

2. Isolatie en het kweken van Haemophilus Gallinarum en enige biochemische reacties.
Alvorens de gevoeligheid voor streptomycine van Haemophilus Gallinarum kan
worden bepaald, is het nodig dit organisme te kunnen isoleren en te kweken. Als
vaste voedingsbodem werd gebruikt 10% bloed agar (schapenblocd, beter kippen-
bloed).

Voor vloeibare cultures werd gebruik gemaakt van bouillon met 10 % kippenserum
(of kippenbloed).

De groei werd gestimuleerd door 10% van de lucht te vervangen door CO_a.
Iedere week werden de cultures overgeënt, alhoewel een laboratoriumstam een
maand bewaren bij 4⁰ C. nog overleefde.

Haemophilus Gallinarum is ook in eieren gekweekt. In de dooierzak geënt veroor-
zaakt het de dood van alle embryo\'s binnen 24—48 uur, terwijl bij inoculatie in de
allantoisholte een tamelijk onregelmatige sterfte optreedt.

De groei in het bebroede ei is veel beter dan op kunstmatige voedingsbodems.
Isolatie van Haemophilus Gallinarum geschiedde door met een Pasteurse pipet
exsudaat op te zuigen uit een oedemateuze zwelling van de kop. Als groei werd
verkregen, bleken dit kleine gramnegatieve bacillen te zijn, die na intranasale en
intramusculaire infectie van kuikens aanleiding gaven tot „coryza", waarmee aan
de trias van Koch was voldaan.

Enkele stammen groeiden met slechts een lichte troebeling van de bouillon. Anderen
maakten de bouillon tamelijk troebel en vertoonden een vlokkig sediment. Een derde
groep was intermediair, d.w.z. een matige troebeling, maar geen sediment.

Geen enkele stam produceerde H_:S of Indol; geen invloed werd gezien op lakmoes-
of methyleenblauw-melk; geen gelatine-vervloeiing.

Alle stammen vergistten glucose. Geen enkele stam vergistte arabinose, rhamnose,
xylose, lactose, trehalose, raffinose, inuline, dulcitol, mannitol, sorbitol, glycerol, inositol
en salicin.

In een volgend artikel zal de therapeutische waarde van de streptomycine-
behandeling van coryza door Haemophilus Gallinarum behandeld worden.

Verslag der op 14 November j.1. te Gent gehouden Studiedag over Coccidiosis
en Coccidiostatlca.

Deze studiedag was georganiseerd door de Beroepsvereniging der Fabrikanten van
Samengestelde Voeders voor Dieren en werd tegelijk met de grote jubileumtentoon-
stelling ,,Hct Neerhof" te Gent gehouden. Er bestond grote belangstelling voor dit onder-
werp, hetwelk in drie voordrachten door sprekers van de Gentse Veeartsenijschool
werd behandeld.

Behalve vertegenwoordigers van de Overheid en de Veeartsenijkundige Dienst,
waren meerdere Hoogleraren der Universiteit, dierenartsen en voorts vele pluimvee-
houders en voederhandclaren aanwezig. Ook van Nederlandse zijde gaven verschillende
pluimveedeskundigen, waaronder enkele jongere practiserende collegae, van hun be-
langstelling blijk.

Na een welkomstwoord en een korte inleiding door twee Bestuursleden der Beroeps-
vereniging, waarbij het belang van de veevoeding voor de voortbrenging van dierlijke
producten werd genoemd, sprak Prof. Dr. A. F^. R. Willems, Hoogleraar in de Zoo-
techniek, over: ,,Algemene Beschouwingen over Kipfiencoccidiosis in België

Hij wees vooral op de economische betekenis dezer ziekte, welke met de pullorum-
ziekte, de leucosis en de pseudovogelpcst jaarlijks de meeste schade aan de pluimvee-
houderij berokkent. Daar de coccidiosis zo algemeen verbreid is en de curatieve behan-
deling veelal te laat komt of onvoldoende resultaten geeft, moet de grootste betekenis
worden gehecht aan de maatregelen ter voorkoming van de ziekte. De ontdekking der
coccidiosiatica heeft hiertoe nieuwe mogelijkheden geopend. Deze stoffen kunnen ge-
durende langeren tijd in zeer kleine hoeveelheden door het voeder worden toegediend
en remmen de ziekte af, zonder het ontstaan van een immuniteit te verhinderen. Zo-
doende is hiermee volgens Spr. het zwaartepunt der coccidiosis-voorkoming beland in
de sfeer der pluimveevoeding.

Van de drie in aanmerking komende middelen: Nitrophenide, Nitrofurazone en Sul-
faquinoxaline is het gebruik in het voeder voor de eerste twee toegestaan, doch voor
Sulfa-verbindingen (die volgens wettelijke bepalingen tot de geneesmiddelen behoren)
niet. Wanneer het echter niet op de label der voerzakken wordt vermeld, is hiertegen
weinig te doen.

Naar aanleiding van dit laatste punt ontstond een levendige discussie, vooral toen van
veterinaire zijde principieel naar voren werd gebracht, dat hier reeds van toepassing
door de voederhandelaren sprake is, terwijl dit formeel niet is geregeld.

Prof. Willems stelde hiertegenover, dat men de practijk niet uit het oog mag ver-
liezen en dat het gebruik van coccidiostatica in het voeder voor een economische en
rendabele bedrijfsuitoefening noodzakelijk is. Zijns inziens moeten deze stoffen dan ook
meer worden bezien als een onderdeel der pluimveevoeding, dan als een geneesmiddel.

Dr. R. Vercruysse, assistent in de Parasitologie behandelde in zijn voordracht:
„Coccidiën en Coccidiosis" de verschillende coccidiënsoorten bij de kip, hun pathogeniteit,
de ontwikkelingscyclus en het immuniserend vermogen.

Hierbij werd wel wat erg ver tot in wetenschappelijke bizonderheden uitgewijd, wat
voor de meeste aanwezigen wellicht wat hoog gegrepen was. Behalve Eimeria tenella,
de verwekker der blinde darmcoccidiosis bij jonge kuikens, noemde Spr. speciaal E.
necatrix en E. acervulina als de voornaamste verwekkers der chronische dunne darm-
coccidiosis. Hoewel voor curatieve behandeling de Sulfapreparaten gebruikt kunnen
worden, is voorkomen beter dan genezen. Het gebruik van coccidiostatica is hiervoor
de aangewezen weg.

Tenslotte sprak Dr. F. V\'anschoubroek, assistent van Prof. Willems over: ,,In-
menging van coccidiostatica in de pluimveevoeders". Hij behandelde achtereenvolgens de
prophylactische werkzaamheid, de toxiciteit en de invloed op het ontstaan der immuni-
teit voor elk der drie gebruikelijke middelen: Nitrophenide, Nitrofurazone en Sulfaqui-
noxaline. Een en ander was hoofdzakelijk gebaseerd op de hierover bekende literatuur-
gegevens en alleen van Nitrophenide op eigen onderzoek. Nitrofurazone werd het meest
toxisch genoemd, Nitrophenide het minst; dit laatste middel heeft echter ook de zwak-
ste uitwerking op de ziekte en moet dus in een grotere dosis worden gegeven dan de beide
andere.

Ook naar aanleiding van deze voordrachten werden nog verschillende vragen gesteld
o.a. over de eventuele schadelijke nawerking van coccidiostatica op latere leeftijd en
over de uitwerking op andere ziekten. Hierover kwamen echter geen belangrijke gegevens
meer naar voren. Wel werd deaandacht gevestigd op het belang van een goede vitami-
nen-voorziening der dieren, aangezien bekend is, dat sommige coccidiostatica het optre-
den van R.-gebrek kunnen bevorderen.

Samenvattend kan worden gezegd, dat hier een zeer nuttige gedachtenwisseling
heeft plaatsgevonden over het voor en tegen der coccidiostatica, welke in België reeds
op grote schaal door de voedcrhandelaren aan het voeder worden toegevoegd.

Voorst valt nog op te merken, dat bij deze bespreking geen duidelijk onderscheid is
gemaakt tussen de uitwerking op blinde darmcoccidiosis en die op chronische dunne
darmcoccidiosis. De betreffende middelen zijn n.1. vrijwel uitsluitend tegen de eerst-
genoemde vorm beproefd en het staat nog lang niet vast, dat de hierbij verkregen
resultaten ook zonder meer van toepassing zijn voor de nog veel grotere schade gevende
vormen van dunne darmcoccidiosis. Wellicht zal dit aan vele minder ingewijde toe-
hoorders zijn ontgaan. Ook zou men zich af kunnen vragen of hier niet teveel de nadruk
is gelegd op de onder bepaalde omstandigheden verkregen gunstige uitwerking, terwijl
veel minder tot uiting is gekomen, dat deze uitwerking niet onbegrensd is. Het gevaar
is n.1. zeker niet denkbeeldig, dat vele pluimveehouders geneigd zullen raken teveel
te vertrouwen op het coccidiostaticum en dus andere noodzakelijke maatregelen gaan
verwaarlozen. En het staat wel vast, dat deze middelen weliswaar bij geringe tot middel-
matige besmetting gunstig kunnen werken, doch dat van deze uiterst geringe doses
beslist geen afdoende bescherming mag worden verwacht tegen zwaardere infecties.
Men mag het hier dus nimmer maar op aan laten komen!

Een waarschuwend woord in deze richting zou dan ook mijns inziens bij deze voordrach-
ten op zijn plaats zijn geweest. De pluimveehouders en de voederhandelaren dienen
zich goed bewust te zijn, dat de verzorging van de kuikens, hygiëne op het bedrijf,

de oplettendheid van de eigenaar, de onmiddellijke onderkenning van eventuele ziekte-
verschijnselen en de deskundige behandeling even goed noodzakelijk blijven. Deze fac-
toren zijn vooralsnog onontbeerlijk en onvervangbaar voor het beperken van iedere
schade door ziekten. En dus voor het verkrijgen van betere bedrijfsresultaten.

Reeds nu kan worden meegedeeld, dat het 34 ste Natuur- en Geneeskundig Congres
zal worden gehouden te Wageningen op 12, 13 en 14 April 1955.

Dc contributie bedraagt voor gewone leden f 4,— per jaar, te voldoen gedurende
ten minste twee opeenvolgende jaren; voor tijdelijke leden voor het 34ste congres/5,—
éénmaal; voor tijdelijke leden studenten ƒ 1,50. Alleen de gewone leden ontvangen de
handelingen gratis, tijdelijke leden tegen betaling van ƒ4,— extra. Betaling kan geschieden
door storting op postrekening 36711 ten name van de vereniging, St Willibrordusstraat
69", Amsterdam Z.

Op 26 November bereikte de wetenschappelijk hoofdambtenaar aan dc Kliniek
voor Heelkunde, G. J. Loran de 65-jarige leeftijd, waarmede voor hem een belangrijk
deel van zijn leven werd afgesloten, namelijk zijn bijna veertigjarige loopbaan, eerst
aan de Rijks Veeartsenijschool, daarna aan de Veeartsenijkundige Hogeschool en ten
slotte aan de Faculteit der Veeartsenijkunde.

\'s Middags werd de jarige onder grote belangstelling in de collegezaal van het Chi-
rurgisch Instituut toegesproken, waarna gelegenheid tot gelukwensen bestond in een
van de operatiezalen.

Aan de verschillende toespraken ging vooraf een kort, inleidend woord van Prof.
Numans, waarin deze uiteenzette, dat de bijeenkomst een niet al te officieel karakter
zou dragen, maar eigenlijk als een uitgebreid verjaardagsfeest moest worden beschouwd.

Het woord werd het eerst gegeven aan de President Curator der Universiteit, dc Heer
van Holthe tot Echten. Deze sprak zeer waarderende woorden over de wijze, waarop
Loran gedurende deze jaren zijn taak aan dc Universiteit volbracht. Speciaal werd de
moeilijke periode na het overlijden van Prof. Hartog in herinnering geroepen, toen hij,
nadat ook Dr. Middei.koop ziek was geworden, gedurende een jaar zo goed als alleen
stond voor het vele werk in de kliniek.

Daarna sprak Prof. Beijers namens de Faculteit. Als enige aanwezige, bij wien Loran
zelf nog student was geweest, werd door Prof. Beijers een goede samenvatting gegeven
van de werkzaamheden van de jarige in de loop der jaren, waaraan enige persoonlijke
herinneringen werden vastgeknoopt. Ook wees dc spreker op de prettige verstandhouding
met de studenten en de uitstekende sfeer, die mede dank zij Loran, steeds aan de kliniek
heerste.

Vervolgens kreeg Dr. Middelkoop het woord, die namens de collegae-oudleerlingen
sprak. Tevens gaf hij uitdrukking aan de aangename wijze van samenwerken, welke
hij met Loran had gedurende vele jaren, dat zij aan de Chirurgische kliniek werkzaam
waren. Hierna overhandigde Dr. Middelkoop een geschenk uit naam van alle oud-
leerlingen, bestaande uit een kleinbeeldcamera en een gesloten enveloppe.

Uit naam van de studenten voerde de Praeses van de Diergeneeskundige Studenten
Kring, Y. Hardf.man het woord. Hij bracht in zijn toespraak nogmaals naar voren,
wat de jarige voor de studenten betekende. Met het uitspreken van de hoop, dat hij nog
vele jaren van zijn liefhebberijen zou kunnen genieten, overhandigde de Praeses een
vogelgids, die wellicht op tochten of reizen van dienst zou kunnen zijn.

De laatste spreker, Prof. Numans vestigde nogmaals de aandacht op de grote kunde
van Loran als chirurg en hoopte, dat het neerleggen van de werkzaamheden niet zou

betekenen, dat het contact met de kliniek verbroken zou worden. Ten slotte werd Loran
een rijwiel met toebehoren aangeboden uit naam van alle oud-medewerkers en het ge-
hele huidige personeel van de Chirurgische Kliniek.

Hierna dankte Loran de sprekers voor hun woorden en voor de zeer gewaardeerde
geschenken. Hij zeide, dat het afscheid nemen van werk en werkkring iets is, dat men met
zeer gemengde gevoelens doet en dat hij hoopte, dat de vriendschappen in deze jaren
gegroeid, zouden worden voortgezet en hij nog menig maal van zijn belangstelling
voor de kliniek zou laten blijken.

Vervolgens begaf men zich naar één der operatiezalen. Tijdens een geanimeerde
receptie, waarbij velen van Lorat-i afscheid namen, werden nog bloemen en geschenken
aangeboden.

Het jaarverslag K.I., de laatste jaren uitgegeven door de Centrale Commissie van Toezicht op
de uitvoering van de K.I. in Nederland in samenwerking met de Federatie van Provinciale Bonden
voor K.I. verenigingen, is telkenmale weder interessant. De vraag of dit te danken is aan de goed-
geslaagde samenwerking van overheidsinstantie en organisatie of aan de samensteller van het jaar-
verslag, Dr. Th. Stegenga, is moeilijk te beantwoorden. Laten wij het op beide houden.

In het overzicht van de werkzaamheden van de Centrale Commissie K.I. wordt
allereerst melding gemaakt van de uitbreiding van de Commissie met 2 practische
veehouders, aan te wijzen door de Federatie K.I. De overweging hierbij was het (inder-
daad juiste) feit, dat in de Commissie het aantal veehouders te gering was.

De Centralg Commissie constateert, dat de foktcchnische zijde van de K.I., naast
de ziektebestrijding (onvruchtbaarheid), steeds belangrijker gaat worden en ziet als
gewenst, dat dit in de opleiding van de inseminatoren tot uiting komt. In een speciaal
hoofdstukje (blz. 7) worden de nieuwe richtlijnen van de Centrale Commissie voor
de opleiding van de inseminatoren voor het vcetccltkundig gedeelte aangegeven (14-16
lesuren). Wij kunnen het hiermede alleszins eens zijn. Toch moet men in die streken
waar de fokkerij in het beginstadium is, voorzichtig zijn dat de inseminator niet in
de plaats van de veehouder treedt en diens verantwoordelijkheid overneemt.

Hier zal de meerdere uitleg en het advies van de inseminator gericht moeten zijn op
het bijbrengen van meer interesse van de veehouder voor de fokkerij.

Dat de inseminator zelf deze interesse moet hebben wordt dan ook terecht vermeld
als eerste vereiste.

Vermeld wordt, dat de Commissie zich meermalen beziggehouden heeft met de rol
welke de K.I. kan spelen bij de verspreiding van de erfelijke gebreken in de rundvee-
stapel. Omdat de Commissie geen duidelijk beeld over deze bedreiging heeft, is er een
speciale commissie benoemd.

Wij wachten met veel belangstelling het advies van deze commissie af. Op blz. 18
kunnen wij zien dat van de 97 in 1953 opgeruimde stieren er 4 (d.i. 5 %) wegens erfelijke
gebreken opgeruimd zijn. Juist omdat het erfelijke gebreken zijn bij K.I.-stieren
mogen wij niet te licht denken over deze 5 %. Dit geldt nog te meer omdat de registratie
van de afwijkingen, dus ook die welke het gevolg zijn van erfelijke gebreken, maar zeer
twijfelachtig is.

De taak van de Gezondheidsdienst met betrekking tot het toezicht op de technische
uitvoering van de K.I., wordt in een spcciaal hoofdstuk (blz. 8) behandeld.

Waar hierover verschillende inzichten bestonden, is het gelukkig te noemen dat de
Centrale Commissie nu een duidelijk onderscheid maakt tussen toezicht en uitvoering.
De Gezondheidsdienst heeft het algemene toezicht, (controle en advies). De plaatse-
lijke dierenarts heeft het dagelijkse toezicht, hetwelk tezamen met de werkzaamheden
van het Bestuur de uitvoering betekent.

Terecht wordt dan ook scherp geformuleerd: ,,De K.I. met toebehoren dient een zaak van
de vereniging zelf te blijven". Aangezien de K.I. naast een bevruchtingstechnische een foktechnische
zijde heeft, dient de gezondheidsdienst nauw samen te werken met de Provinciale Commissie van
Toezicht op de K.I. Immers het uit elkander halen van deze onderdelen zou hoogst ongewenst zijn.

In het slot van dit hoofdstuk verwijst de Commissie naar de inhoud van de „Hef-
fingsbeschikking melkveehouders 1949", waarin gezegd wordt dat de gelden uit deze
beschikking voortvloeiende, behalve aan de melkproductiecontróle, gedeeltelijk ook aan
de Gezondheidsdienst gegeven wordt en wel voor de bestrijding van ziekten onder
het rundvee.

Deze gelden mogen dan ook voor de financiering van het algemeen toezicht op
de K.I. gebruikt worden.

In het verslag wordt tevens gezegd dat het vanzelfsprekend is, dat de Gezondheids-
dienst aan de vereniging een vergoeding vraagt indien zij zich geheel of gedeeltelijk
met de uitvoering moet belasten.

Het wordt ook redelijk geacht om een bescheiden bijdrage voor het toezicht te
vragen.

a. de K.I. helpt daadwerkelijk mede aan de bestrijding van ziekten onder het rundvee
en

b. van deze bestrijding profiteert ook de Gezondheidsdienst zelf, alsmede de niet met
K.I. werkende veehouder (minder steriliteit in de provincie),

niet meer dan voldoende zijn om de kosten van het toezicht op de K.I. uit de gelden
voortvloeiende uit deze beschikking te financieren.

Uit het algemeen overzicht van de K.I. (blz. 11) blijkt dat in 1953 weer 111.000
runderen méér geïnsemineerd zijn (totaal derhalve 777 493). Ongeveer 42% van het
totaal aantal veehouders is lid van een K.I.-vereniging. De belangstelling voor de
K.I. is derhalve nog steeds groeiende.

Het drachtigheidspercentage na 1 inseminatie steeg tot 58.1 % (1952: 56,1 %); het
totaal bevruchtingspercentagc steeg tot 89.8 (89.3).

De Centrale Commissie zegt verder op het standpunt te staan dat het verzamelen
van bevruchtingsresultaten „uit de boeken" niet kan worden toegestaan.

1. Het verzamelen van de hevruchtingsrcsultaten geschiedt vrijwel overal door de
inscminatoren zelf. De beoordeling van de inseminatoren wordt sterk mede bepaald
door deze bcvruchtingsrcsultaten. Men krijgt hier derhalve het, op zijn minst ge-
noemd, merkwaardige feit dat een groep van cmployé\'s een oordeel over zichzelf
uitspreekt (d.i. met alle respect voor onze inseminatoren: de kat bij het spek zetten).

2. Bij het verzamelen van de bevruchtingsresultaten „uit de boeken" kan men hiervoor
strenge normen stellen (b.v. 90-120 dagen opbrekers); de controle is zeer eenvoudig.
De vergelijking van de aldus verkregen cijfers met de buitenlandse cijfers wordt
beter, etc.

3. Het verzamelen van de bevruchtingsresultaten per bedrijf kost in vele verenigingen
duizenden guldens, terwijl men het resultaat tot vrijwel op een enkel procent na kan
voorspellen.

4. Er is een verplichte kalverenregistratie. Aan de hand hiervan kan men na een jaar
eenvoudig controleren of het bevruchtingspercentagc van het afgelopen jaar een
enkel procent hoger of lager had moeten zijn.

Daarbij komt als verder voordeel dat het doorvoeren van deze verplichte kalveren-
registratie rechtstreeks ten goede komt aan onze fokkerij (beter inzicht in erfelijke
gebreken, % doodgeborenen, mate van verwerpen, etc.).

Het ene extra bezoek van de inseminator aan het bedrijf in de stille maanden (dit
ligt provinciaal bovendien erg verschillend) wordt naar onze mening, in verband met de
vele bezoeken door het jaar voor het insemineren, door de Centrale Commissie te hoog
gewaardeerd.

De landelijke bestrijdingsactie tegen de bruine rat onder leiding van de Plantenziekten-
kundige Dienst zal dit jaar van 11-18 December worden gehouden. Naar aanleiding
hiervan heeft Dr. C. J. Briejèr, de Directeur van deze Dienst, op een persconferentie
enkele mededelingen gedaan over de verschillende facetten van deze bestrijding. Het
verdelgen van de ratten is in onze tijd meer dan noodzakelijk geworden. Ruw geschat
komt de schade, die de ratten jaarlijks veroorzaken, neer op een bedrag, dat tussen de 50
en 100 millioen gulden ligt. Als we er in slagen, deze schade op noemenswaardige schaal
te beperken, bereiken we hetzelfde effect als bij productieverhoging. De Heer Briejèr
zag de verdelging van de ratten als een onderdeel van de grote strijd, die de mensheid
tegen schadelijk gedierte voert. Hij betwijfelde of de mens er op den duur wel in zou slagen
deze strijd te zijnen gunste te beslechten. Te veel nog wordt de strijd uitsluitend uit de
chemische gezichtshoek benaderd, zelfs al blijkt meer en meer dat de resistentie tegen
chemische bestrijdingsmiddelen toeneemt. Het feit, dat de bestrijding van de ratten
hoofdzakelijk langs de weg van vergiftiging geschiedt, achtte de Directeur van de Plan-
tenziektenkundige Dienst in beginsel onjuist. Eerst geven wij de ratten ruimschoots
gelegenheid zich bij onze samenleving aan te passen: wij laten hen in onze schuren,
pakhuizen, stallen en woningen nestelen, sluiten ons voedsel onvoldoende voor hen weg,
zodat zij zich haast onbeperkt kunnen vermenigvuldigen, en als het dan eindelijk zo ver
is, dat we hiervan onduldbare schade ondervinden, gaan we ze met vergif te lijf. We ver-
geten maar al te gemakkelijk, dat we die schade aan eigen nalatigheid hebben te wijten.
Het is daarom, aldus Dr. Briejèr, dat we ten opzichte van de ratten een campagne voor
de ongastvrijheid moeten gaan voeren, ongastvrijheid jegens de ratten! Het weren van
de ratten, door hen de gelegenheid tot nestelen te ontnemen en door voedsel en voedsel-
resten voor hen weg te sluiten, moet voorop staan. Alleen langs deze weg zal het mogelijk
zijn, dat wij de rattenbevolking in ons land tot een minimum kunnen beperken. Met ver-
delging alleen komen wij er niet.

De Heer Ir. A. J. Ophof, rattenspecialist bij de Plantcnzicktenkundigc Dienst, gaf een
uiteenzetting van de wijze, waarop men de rattenschade kan berekenen. In Wageningen
consumeren de proefratten dagelijks gemiddeld 25 gram graan per dag. Deze ratten leven
echter in een kleine ruimte, zodat gevoeglijk kan worden aangenomen, dal hun voedsel-
behoeftc in de natuur groter zal zijn. Maar zelfs al houden wc ons met 25 gram aan de
voorzichtige kant, dan nog komt de schade per ral per jaar op ca. 8 kg graan neer. Ge-
middeld komen per boerderij tenminste 100 ratten voor, over het gehele jaar genomen.
Deze peuzelen dus minimaal 800 kg graan op, dat is ongeveer de opbrengst van \\ ha. En
dan spreken we nog alleen maar over cle vraatschadc. Tellen we hierbij de schade op,
die de ratten veroorzaken door het beschadigen van emballage, het doden van kuikens,
kippen, eenden, biggen en kalveren, en het verspreiden van besmettelijke ziekten, zoals
de ziekte van Weil, paratyphus, varkenspest, pseudo-vogelpest, mond- en klauwzeer e.a.,
dan komi\'n wc tot nog indrukwekkender cijfers.

Over de verdelging van de ratten zei de Heer Ophof, dat de landelijke streekacties
voorlopig nog doorgang zullen moeten blijven vinden. Er zijn nog te veel ratten in ons
land en het publiek is nog te weinig op de rattenwering ingesteld, om de verdelging te
mogen staken. De ervaring wijst uit, dat na iedere actie de rattenbevolking met 70-80%
is teruggebracht. De snelle voortplanting van de ratten is dan weer de oorzaak, dat zij
kwantitatief snel gaan toenemen. Daarom moet er zo langzamerhand aan worden gedacht,
tot bestrijding gedurende het gehele jaar over te gaan. Hiervoor is echter een organisatie
nodig, die op andere leest is geschoeid dan voorheen. Deze organisatie is groeiende.
Steeds meer gemeenten in ons land komen tot de overtuiging, dat de rattenbestrijding
een publiek belang is. Deze overtuiging uit zich in de toenemende belangstelling voor de
opleiding tot gemeentelijke rattenbestrijders, welke de P.D. ter hand heeft genomen.
Het ligt in de bedoeling, te komen tot een regionale organisatie van de rattenbestrijding.
Het principe hiervan berust op de instelling van een commissie, waarin verscheidene,

regionaal aaneengesloten gemeenten, participeren. Deze gemeenten benoemen gezamen-
lijk een technisch hoofdleider voor de rattenbestrijding. Deze voorziet zich van de hulp
van een of meer leiders in ieder der deelnemende gemeenten. De leiders trekken zo nodig
hulpleiders aan. De kosten van de bestrijding worden bestreden uit een fonds, dat wordt
gevormd door bijdragen van deelnemende gemeenten. In West-Friesland bestaat een
dergelijke regeling al sedert 1941. Hierbij zijn 29 gemeenten betrokken, die gezamenlijk
80.000 inwoners tellen. Volgens de Heer J. H. Avis, burgemeester van Midwoud, die als
voorzitter van de Friese Rattenbestrijdingscommissie bij de persconferentie aanwezig
was, voldoet de organisatie voortreffelijk. De kosten zijn niet hoog en het effect is opmer-
kelijk groot.

Tenslotte deelde de Heer Ophof mede, dat de Plantenziektenkundige Dienst de tijd
gekomen acht, om de ratwering op de voorgrond te gaan plaatsen. De P.D. bereidt zich
hierop thans voor. O.m. heeft deze Dienst een bouwkundige aangetrokken, die de bouw-
kundige problemen in verband met de ratwering bestudeert en die daarin adviseert.

Staat van de gevallen van besmettelijke veeziekten, in Nederland voorgekomen
gedurende de maand September 1954.

Secretariaat: Dr. W. A. de Haan, Lessinglaan 104, Utrecht. Telefoon 030—1 1413.
Gironummer 511606 ten name van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Ongeveer tegelijkertijd met de verschijning van deze aflevering zal de bericht-
geving betreffende de assistentie-indeling voor de assistentie, die 3 Januari 1955
aanvangt, uitgaan naar de dierenartsen met een afschrift aan de betreffende
assistenten en Provinciale Gezondheidsdiensten voor Dieren.

Daar het aantal beschikbare assistenten zeer beperkt is, kan nog niet direct voor
elke dierenarts, die voor assistentie in aanmerking komt een assistent worden
aangewezen.

Dierenartsen, die slechts voor een korte tijd assistentie zullen krijgen, ontvangen
hierover pas bericht in de maand Januari, zodra cr assistenten op andere plaatsen
vrijkomen. ,

Prof. Dr. H. A. Meyling is benoemd als vertegenwoordiger van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde in het bestuur van de Prof. Dr. D. A. de Jonc Stichting.

Als losse bijlage van deze aflevering wordt de inhoudsopgave van het Tijdschrift
voor Diergeneeskunde over 1954 toegevoegd.

Mocht deze abusievelijk niet zijn ingelegd, dan kunt U alsnog ccri exemplaar
aanvragen bij het secretariaat van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Op 18 December a.s. hopen onderstaande collegae hun 25-jarig dierenartsjubileum
te herdenken:

Boogaerdt, J., tot doctor in de veeartsenijkunde op het proefschrift: „De toestand
van het calcium in het bloed bij de grote huisdieren" op Donderdag 9 December 1954.

Het Hoofdbestuur heeft de volgende collegae aangenomen als lid van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde:

Door het Hoofdbestuur worden de volgende collegae voorgedragen voor het lidmaat-
schap van de Maatschappij voor Diergeneeskunde:

Door het Hoofdbestuur is de diergeneeskundige candidaat H. Rozemond aangenomen
als candidaatlid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Bosgra, Dr. O., te Weesp, tel. aangesloten onder 02940—993. (73)
Bromberg, Dr. F., van Groningen naar Haren (Gr.), Kerklaan 47a,

Diddens, N., te Delfzijl, tel. no\'s gewijzigd in 05961—2058 (privé), 533 (bur.). (76)
Douwes, Dr. J. B., te Amsterdam, naar Volkerakstraat ihs, aldaar,

Goedhart, J., te Zeist, naar Slotlaan 106a, aldaar, tel. 03404—3536 (81)
Groof, W. J. L. de, van Kruiningen naar Vlissingen, Boulevard Evertsen 58,

Klapwijk, S., te Bodegraven, tel. no. gewijzigd in 01726—2217. (91)
Nieuwenhuijzen, W. H. van, te Dirksland, naar Stationsweg 35, aldaar,

tel. 01877--397. (98)
Nikkels, H., tc Tubbergen, naar Vasserweg A-102, aldaar, (tel. no. ongewijzigd). (98)
Reilingh, A., te Woudenberg, naar Stationsstraat 63, aldaar, tel. 03498—256. (102)

Schuurmans, R., van Franeker naar Sneek, Ooievaarslaan 6, tel. 05150-2731 (bur.).

Groof, W. J. L. de, te Vlissingen, te rekenen met ingang van 1 Januari 1955 of zoveel
eerder als hij zijn betrekking zal kunnen aanvaarden, tot adjunct-Inspecteur bij de Vee-
artsenijkundige Dienst ter standplaats Goes. (82)

Postma, K. P., te Hoorn, te rekenen met ingang van 1 November 1954, tot tijdelijk
Rijkskeurmeester in bijzondere dienst bij de Veeartsenijkundige Dienst. (101)

Golstein-Brouwers, F. M. H. van, te Bemmel, te rekenen met ingang van 1 Decem-
ber 1954, tot adjunct-Directeur van het Openbaar Slachthuis te \'s-Hertogenbosch.(81)
Schaaf, A. v. d., tot gewoon hoogleraar in de bacteriologische infectieziekten aan de
Faculteit der Veeartsenijkunde van de Rijks Universiteit te Utrecht (104)

Pas, Prof. Dr. L. G. H. G. van de, te Rio Ceballos (Argentië) op 10 October 1953

Geslaagd op 7 December 1954:
Bobeldijk, V.
Hoff, o. ten
Hoogerwerf, J.
Ooyen, Mej. P. G. van
Terlouw, W. P.
Venema, Y.
Vlasblom, J. L.

Provincies	Aantal onder- zochte rund- veebeslagen	Vrije rundvee aantal	beslagen percentage	Gemiddelde aantal rund- deren per rundvee- beslag
	5\'/5¹	52/53	51/52	52/53	5\', 52	52/53	51/52	52/53
Groningen . .	12.825	12.861	\'0-995	12.063	85-7	93-8	10.5	11
Friesland . . .	20.987	2 1-347	20.635	21.218	98.3	99-4	18 9	20
Drenthe	17 444	17.463	16 566	\'7 429	95	99 8	10.4	10.7
Overijssel . . .	28-394	28.662	24.664	27.468	86.9	95-8	11.1	11.4
Gelderland. . .	41.836	42.108	33.166	37-752	79-3	89-7	9-3	9-6
Utrecht ....	7.200	7.268	2-9\' 7	3.706	40-5	5°-9	19.8	20.3
Noord-Holland .	12.324	12.384	7-093	8-659	57-6	70	16.4	\'7
Zuid-Holland¹).	13.032	12.906	4.871	6.178	37-4	47.8	20.3	21.1
Zeeland¹). . . .	6-475	6.052	4.770	5-469	73-7	90.4	12.3	12.9
Noord-Brabant²)	32-979	33-¹37	\'5-739	23.610	47-7	7\'-25	9-8	10. i
Limburg. . . .	16.11 7	16.013	12.031	14.117	74.6	88.2	7-9	8
Nederland . . .	209.613	210.201	\'53-447	177.669	73-2	84-5	12.20	12.58

Provincies	Aantal onder- zochte runderen	Rcacticdieri aantal	n percentage
	51/52	52/53	51/52	52/53	5\'/52	52/53
Groningen. . .	\'34- \'33	140.588	9.867	4.761	7-3	3-4
Friesland . . .	397.602	411.619	540	210	0. i	0.05
Drenthe ....	181.386	187.015	2.358	542	\'■3	°-3
Overijssel. . . .	316.085	326.665	12.659	3-944	4	i .2
Gelderland. . .	387-338	404.238	23-285	11.928	6	3
Utrecht. . . .	\'4\' -95\'	4- cc UI	32-I55	26.280	22,7	.7.8
Noord-Holland .	202.417	2 "-355	40.087	29.129	19.8	13.8
Zuid-Holland¹)	264 930	272 532	9\' 873	80 271	34 7	29-9
Zeeland¹). .. .	79-7\'6	78.141	3-433	909	4-3	1.2
Noord-Brabant²)	323.648	336.036	67.776	36.979	20.9	11
Limburg. . . .	127.314	128.938	13-520	6.203	10.6	4.8
Nederland . . .	2-556-520	2.644.977	297-553	201.156	11.6	7.6

	Control.	After two and a half hours of hypotension
Carbon-dioxide content . .	42.86 vol. %	50.98 vol. %
Oxygen content.....	14.70 vol. %	9-23 %
Oxygen saturation . . . .	7 >-4 %	42.2 %
Haematocrit reading . . .	41 %	48 %
b) Shock due to handling of the abdominal viscera.
	Control.	After two and a half hours of hypotension.
Carbon-dioxide content . .	41.70 vol. %	31.67 vol. %
Oxvgen content.....	16.47 vol. %	4.62 vol. %
Oxygen saturation ....	48.2 vol. %	26.4 vol. %
Haematocrit reading . . .	54-o %	65.0 %

	Zinkgehalte in y per g droge stof	Zinkhoeveelheid in mg
	Proefgroep	Controle- groep	Proefgroep	Controle- groep
„Gezonde" dieren . . .	128	142	329	321
„Hcalthy" animals . . .
„Zieke" dieren ....	119	.48	324	333
„Sick" animals.....
Alle dieren......	125	144	327	326
All animals......
Dieren met t.b.c.....	120		3¹7
Animals vvith t.b.c. . .
Dieren zonder t.b.c. . .	126		330
Animals without t.b.c. .
	Zinc-Contcnt y/g dry matter	Amount of Zinc (mg)
	Experimental	Control-	Experimental	Control-
	Group	group	Group	group

Vergeleken combinaties Combinations compared	Zinkgehalte Zink-Content	Zinkhoeveelheid Amount of Zinc
Proefgroep—Controlegroep (alle dieren) . . Experimental Group—Control Group (All animals)................	P < 0,001	P 0,95
Proefgroep: „zieke"dieren—„gezonde" dieren Experimental Group: „sick" animals— „healthy" animals...........	P - 0,18	P 0,78
Controlegroep: „zieke" dieren—„gezonde" dieren................. Control Group: „sick" animals—„healthy" animals................ Proefgroep: t.b.c. dieren-niet t.b.c. dieren Experimental Group: t.b.c. animals—animals without t.b.c...............	P = 0,45 P 0,44	P 0,47 P 0,57

Exp. no.	Type of Shock induction	Arterial pressure norm. 150	Haematocrit reading	Pulse per.	rate min.	Respirât. rate per. min.	Body deg.	temp, cent.	Therapy.	Survival.	Plasma Volume, in ccm. (blood vol. in Haem.)
	A	A	B	A	B	A	15	A B	A B			A 15
i	Cooling of peritoneum	76	82	42	48	90	126	26	26	38.6	31-I	None	No	270	186
5	Idem.	69	59	36	50	80	160	26	13	38.6	30.7	Infusion	Yes	410	270
6	Idem.	79	68	43-5	5\'	160	75	32	6	390	27.0	Infusion	Yes	442	274
20	Haemorrhage.	70	69	42-5	44-5	79	160	20	25	39\'	37-3	None	No	58 ccm	./Kgm. 43
30	Idem.	74	70	48	48	152	206	20	101	39°	36.0	Infusion	Yes	60 ccm	./Kgm. 42
3\'	Idem.	79	68	43	5¹	86	120	18	25	38.9	38.8	Infusion	Yes	61 ccm	./Kgm. 43
43	Intestinal Manipulation	7\'	73	3¹ -5	58	110	88	75	48	39-9	32.0	None	No	390	245
45	Idem.	69	59	47	65	140	138	34	40	38.2	34-6	Infusion	Yes	306	165
46	Idem.	79	68	56	65	>53	166	20	12	38-3	37-3	Infusion	Yes	425	275

Provincies	Mond- en klauwzeer bij de herkauwende dieren en varkens fAphihae cpizooticae)	Varkenspest (Pestis smtm)	Schurft (sarcoples- schurft en dermatocoptes- schurft) bij eenhoevige dieren en schapen (Scabies)	Rotkreupel bij schapen (Paronychia contagiosa)	Miltvuur bij alle vee (Anthrax}	Pseudo- vogelpest {Pestis avium)
Groningen	—	—	2	—	—	—
Friesland	—	i	5	5	-	—
Drenthe	—	—	—	—	—	—
Overijssel	—	7	—	I	—	3
Gelderland	1	6	—	—	2	23
Utrecht	2	24	3	—	—	2
Noordholland	—	7	4	11	i	3
Zuidholland	—	24	—		3	—
Zeeland	2	—	—	—	—	2
Noordbrabant	—	6	—	—	4	3
Limburg	44	i	—	—	—	4
Totaal van het Rijk	49	76	>4	\'7	10	40

No.	Rapport	Waarneming	Gemidd.	Zinkhoe- veelheid in mg
Koe	Keuringsdierenarts	y per g droge stof	waarde
		I	H	III
664	Pijplever........	101	99	103	101	283
665	,, , long t.b.c. . . . Maagdarm t.b.c.	114	117	120	117	332
668	Long t.b.c. pijplever . . .	138	144	■32	138	367
669	Pijplever........	¹¹5	122	122	120	3°5
670	Uierabcessen, pijplever . .	138	136	■39	138	343
672	Pijplever........	123	121	128	124	3"
677	Leverabcessen, kalkborst	117	114	122	118	359
682	—	121	121	■■7	120	287
685	Pijplever........	121	122	\'25	123	296
686	,, ........	166	\'55	160	160	478
687	Uier t.b.c., long t.b.c. . . Pijplever........	118	¹ \'7	"7	■■7	298
689	Long t.b.c. pijplever . . .	132	130	141	■34	329
691	Longabces, pijplever . . .	112	111	111	111	299
694	Long t.b.c. pijplever . . . 1/2 mastitis.......	102	9»	103	101	294
695	Long t.b.c. pijplever . . .	9\'	93	99	94	266
700	Pijplever........	124	120	123	122	323
702	Long distomatosis pijplever	120	115	118	118	385
703	Pijplever........	110	117	120	116	338
707	1/2 mastitis, pijplever . .	116	123	116	118	361
710	Pijplever........	106	110	106	107	277
712	,, ........	\'53	154	■56	■54	367
713	, > ........	141	■35	■43	140	358
715	>> ........	126	>35	128	130	34 ■
718	Long t.b.c. pijplever . . .	138	140	■ 38	■39	332
720	Pijplever . .......	164	168	■72	168	404
726	a ........	¹3¹	126	■33	130	380
727	,, ........	I 14	¹ \'5	no	"3	257
730	,, ........ Reserve:	¹ \'3	122	121	"9	259
676	Pijplever........	124	122	120	122	367
679	,, ........	150	■37	142	■43	236
729	Distamotosis, pijplever . .	112	104	104	107	303
					Average	Amount
Cow	Report	Observations	value
number	of slaughterhouse	yls	dry matter	y/g dry matter	of Zinc (mg)

No. Koe	Rapport Keuringsdierenarts	Waarneming y per g droge stof	Gemidd. waarde	Zinkhoe- veelheid
						in mg
		I	H	III
667	Maagdarm t.b.c. open- long t.b.c. ulcéra tracheae, pijplever, retropharyngeale
	lymphklier t.b.c......	"9	110	118	116	276
671	Pijplever........	123	>>3	121	> >9	291
674	1/2 mastitis, pijplever . .	152	>49	148	>59	383
675	Pijplever........	200	>93	>95	196	398
678	,, ........	133	>39	130	>34	35⁶
681	Longenechinococcus, pijp-
	lever ..........	146	>45	140	>44	339
684	—	121	130	> >9	123	288
688	Pijplever........	116	122	128	122	267
690	,, ........	144	150	142	>45	3>>
692		145	>47	138	>43	305
693	Mastitis, pijplever ....	283	292	288	288
696	—	129	>33	128	130	359
697	Pijplever........	153	>52	>53	>53	327
698	>/₂ mastitis, pijplever . .	\'54	165	162	160	298
699	Pijplever........	"9	>>5	118	>>7	259
705		141	>35	>43	140	259
708	Pijplever........	131	>35	129	>32	388
709	Long t.b.c. pijplever . . .	133	>29	136	>33	349
711	Uierabces........	165	156	169	163	339
7i4	Mastitis.........	190	190	>77	186	37⁶
7\'9	Pericarditis, endometritis,
	uierinfarcten.......	155	163	>49	156	344
721	Mastitis, pijplever ....	>37	>35	146	>39	327
722	—	171	>74	.78	>74	384
723	—	142	>52	141	>45	301
724	Pyometra........	148	163	156	.56	312
7²5	Pijplever........	132	>34	141	136	324
728	)> ........	>37	>32	>35	>35	274
748	Reserve :	140	>37	>37	138	288
680	V, mastitis, pijplever . .	>25	126	>23	>25	324
683	Pijplever........	>75	172	172	>73	401
701	........	>42	>47	>44	>44	325
Cow					Average
Report	Observations	value	of Zinc (^mg)
number	of Slaughterhouse	y/g	dry matter	y/\'g dry
					matter

Provincies	1 Nov. t/m 7 Nov.	8 Nov. t/m 14 Nov.	15 Nov. t/m 21 Nov.	22 Nov. t/m 28 Nov.	Totaal 1 Nov. t/m 28 Nov.	Totaal 20 Mei \'51 t/m 28Nov.\'53
Groningen . . .	43	5	16	6	70	11.384
Friesland ....	3	2	6	3	14	1.147
Drenthe ....	5	1	0	2	8	3.in
Overijssel . . .	90	9	18	8	\'25	14.783
Gelderland . . .	166	110	\'37	94	507	18.052
Utrecht ....	323	386	180	104	993	19.410
Noord-Holland .	224	331	248	189	992	32.237
Zuid-Holland . .	564	57°	428	390	\'■952	46.898
Zeeland ....	5	12	5	4	26	3-395
Noord-Brabant .	■•323	1.414	\'•372	I-4I5	5-524	77-438
Limburg ....	185	42	64	21	312	20.445
Nederland . . .	2-93\'	2.882	2.474	2.236	10.523	248.300

	eidooier-citraatverdunner	geheel-ei-citraatverdunner
Stier	eerste	volgende	eerste	volgende
inseminatie	inseminaties	inseminatie	inseminaties
		—		—		—		—
Fra.	82	22	40	18	4\'	18	29	12
Tom	\'77	99	48	34	"7	57	25	21
Sik	307	97 \'	84	4\'	170	55	57	34
St.	15	15	7	1	11	4	3	0
Lyk.	601	180	\'54	81	402	146	112	73
Ho-Ha.	43	27	\'4	\'4	\'3	9	3	5
Bon.	6	6	7	6	5	—	4	2
Ads.	18	5	7	8	9	8	2	3
W.	61	26	47	\'7	45	25	21	16
R.K.	445	209	172	110	233	\'3\'	88	62
N.S.	9	7	9	11	24	18	10	8
Sud.	528	251	\'75	\'5\'	284	\'3\'	86	61
Jan W.	109	<>7	92	77	97	52	50	43
	2401	ioi i	856	569	\'45\'	⁶54	490	34°
	7°»37 %		60,07 %		68,93 %		59.04 %

	eidooier-citraatverdunner	geheel	ei-citraatverdunner
Stier	eerste	volgende	eerste	volgende
	inseminatie	inseminaties	inseminatie	inseminaties
		—		—		—		—
Fra	88	40	63	3°	98	35	46	27
Tom	15	3	6	5	25	21	10	9
Sik	237	69	45	40	\'53	47	46	40
St.	112	37	58	26	111	55	3\'	27
Lyk	16	11	11	8	23	16	11	8
Bon	51	26	16	11	45	\'7	32	22
Ads.	116	4\'	25	20	98	50	28	16
W.	33	11	20	\'7	40	\'9	24	\'7
R.K.	88	27	56	29	68	4\'	36	27
N.S.	¹ \'5	62	72	45	132	70	87	5°
Bea.	\'37	56	26	25	95	39	42	33
Jan W.	89	67	27	21	\'34	7\'	47	39
Dia.	44	30	20	10	44	24	20	11
Ora.	\'43	73	53	49	.58	106	59	49
M.	16	12	3	7	\'3	7	7	i
O. Jan	22	18	23	10	37	33	16	9
Has.	22	\'9	12	10	\'9	20	\'3	21
	\'344	602	536	363	\'293	67.	555	406
	69,06 %		59,62 %		65,84 %		57,75 %

Provincies	29 Nov. t/m 5 Dec.	6 Dec. t/m 12 Dec.	13 Dec. t/m 19 Dec.	20 Dcc. t/m 26 Dec.	Totaal 29 Nov. t/m 26 Dec.	Totaal 20 Mei\'51 t/m 26 Dec.\'53
Groningen . . .	\'5	\'5	27	4	61	"•445
Friesland ....	0	3	18	2	23	1.170
Drenthe ....	5	33	4	4	46	3-157
Overijssel....	18	11	18	i	48	14.831
Gelderland . . .	60	96	132	104	392	18.444
Utrecht ....	111	133	266	85	595	20.005
Noord-Holland .	171	\'43	230	84	628	32.865
Zuid-Holland . .	315	386	555	186	1.442	48.340
Zeeland ....	5	7	4	10	26	3.421
Noord-Brabant .	1.417	802	442	402	3-063	80.501
Limburg ....	10	20	7\'	46	\'47	20.592
Nederland . . .	2.127	1.649	1.767	928	6.471	254-77\'

						Totaal	Totaal
	27 Dec.	\'53	3 J^an- \'54	¹⁰ Jan. \'54	\'7 Jan- \'54	27 Dec.\'53	20 Mei \'51
Provincies	t/m		t/m	t/m	t/m	t/m	t/m
	2 Jan.	54	9 J^an- \'54	i6Jan. \'54	23 Jan- \'54	23 Jan. \'54	23 Jan. \'54
Groningen . .	0		32	12	16	62	11.507
Friesland . . .	23		i	7	i	32	1.202
Drenthe ....	i		2	2	3	8	3-I65
Overijssel . .	8		12	3°	2	52	14.883
Gelderland . .			\'34	,36	103	373	18.817
Utrecht . . .	208		290	214	224	93⁶	20.941
Noord-Holland .	111		252	313	352	i .028	33-893
Zuid-Holland .	292		455	466	442	ⁱ⁶55	49-995
Zeeland ....	4		9	7	6	26	3-447
Noord-Brabant .	286		362	37°	444	1.462	81.963
Limburg . . .	32		23	72	60	.87	20.779
Nederland . . .	9⁶7	\'•572	1.62g	1-653	5.821	260.592

Provincies	Mond- en klauwzeer bij de herkauwende dieren en varkens (Aphthae epizooticaej	Varkenspest (Pestis suumj	Schurft (sarcoptes- schurft en dermatocoptes- schurft) bij eenhoevige dieren en schapen (Scabies)	Rotkreupel bij schapen (Paronychia contagiosa)	Miltvuur hi) alle vee (Anthrax)	Pseudo- vogelpest (Pestis avium)
Groningen	—	—	i	i	—	—
Friesland	—	i	i	2		2
Drenthe	—	4	—	—	—	i
Overijssel	—	10	—	—	2	5
Gelderland	—	11	—	i	i	29
Utrecht	—	14		1	—
Noordholland	—	5	2	9	—	2
Zuidholland	—	17	—	—	—	—
Zeeland	—	—		—	—	—
Noordbrabant	—	6	—	i	2	i
Limburg	45		—	—	—	i
Totaal van het Rijk	45	68	4	>5	5	45

	»
	*
H
, ♦

Groep	Aantal kuikens op 20-8-1951	Totaal gewicht per groep 20-8-1951	Sterfte- percentage tot i5-9-51	Gemid- deld 0/ /O	Gem. toename van gewicht resterende kuikens 3-9-195«
c-3-a	25	5490 g	84	90	92 g
c-3-b	25	548° „	96
m-3-a	25	5495 „	67	65	9⁶ ..
m-3-b	25	54⁸5 »	64\')
nf-3-a	25	5490 „	32	32	\'4\' .»
nf.3.b	25	548O „	32
s-3-a	25	5490 „	0	2	184 „
s-3-b	25	5485 »	4

	Nitrofurazone 0,0055 %	Nitrofurazone 0,0082 %	Controles
Subgroep b.......	0	0	\'.25
c.......	0	0	7.50
„ d.......	0	0	3°.—
„ e.......	6	4	74 —

Nitrofurazone				—
Groepen	III	IV	V	VI
Subgroep a .....	338,5	334,4	334,6	324,6
„ b.....	271,8	271,4	282,0	260,5
,, c......	461,2	425,0	454,8	421,4
„ d.....	326,5	304,4	320,3	333,5
e......	205,8	\'98,5	205,0	216,8

datum	5 Sept.	7 Sept.	8 Sept.	9 Sept.	10 Sept	11 Sept.
tijd	10	\'4	10	\'4	10	\'4	10	\'4	10	14	10	\'4
uur	uur	uur	uur	uur	uur	uur	uur	uur	uur	uur	uur
Koe 93	3		0	300
Koe 94	5		0	0
Koe 411	0		0	0
Pink 719	100		0	10
Koe 257					0		3	5
Pink 615					100		250	100
Kalf 65					350		200	500
Kalf 108					20		20	100
Koe 256									25	0	0
Koe 339									37	12	45

Temperatuur	Temperatuur	Geen ontkleuring van het methyleenblauv
om 10 uur	klasse
		voor de ie klasse	voor 2e klasse
4°C en lager	E	binnen 6 uren	binnen 3 uren
5 t/m 8°C.	D	>> 5 >>	„ -h „
9 t/m I2°C.	C	4 ..	2 „
13 t/m 16 C.	B	3 >.	„ \'è „
17 t/m 20°C.	A	O 1J ~ >>	i „
2i°C. en hoger	AA	i .»	i

					Totaal	Totaal
	24 Jan.	31 Jan.	7 Febr.	14 Febr.	24 Jan.	20 Mei \'5 t
Provincies	t/m	t/m	t/m	t/m	t/m	t/m
	30 Jan.	6 Febr.	13 Febr.	20 Febr.	20 Febr.	20 Febr. \'54
Groningen . . .	23	33	08	4\'	155	11.662
Friesland ...	5	\'5	9	2	31	1-233
Drenthe.....	4	5	12	10	3\'	3-I96
Overijssel. . . .	3	2	3	\'5	23	14.906
Gelderland . . .	108	9°	100	62	360	\'9-¹77
Utrecht . . . .	224	154	142	170	690	21.631
Noord-Holland .	202	473	413	618	i .706	35-599
Zuid-Holland . .	4\'3	35°	397	420	1.580	51-575
Zeeland ....	5	35	18	28	86	3-533
Noord-Brabant. .	554	560	500	43\'	2.045	84.008
Limburg ....	48	7\'	89	47	255	21.034
Nederland. . . .	\'•589	1.788	1.741	1.844	6.962	267-554

Provincies	Mond- en klauwzeer bij de herkauwende dieren en varkens ( Aphthae epizoolicae)	Varkenspest (Pestis suum)	Schurft (sarcoptes- schurft en dermatocoptes- schurft) bij eenhoevige dieren en schapen (Scabies)	Rotkreupel bij schapen (Paronychia contagiosa)	Miltvuur bij alle vee (Anthrax)	Pseudo- vogelpest (Pestis avium)
Groningen		—	—	—	—	—
Friesland	—	—	—	—	-	—
Drenthe	—	i	—	i	—	4
Overijssel	—	7	—	—	—	i
Gelderland	i	19	—	3	4	\'5
Utrecht	—	9	i	i	i	i
Noordholland	—	4	3	3	—	2
Zuidholland	2	\'9	—	—	i	2
Zeeland	—	6	—	—	—	—
Noordbrabant	—	13	—	—	2	i
Limburg	\'9	—	—	—	—	i
Totaal van het Rijk	22	85	4	8	8	27

Provincies	Mond- en klauwzeer bij de herkauwende dieren en varkens ( Aphthae epizooticae)	Varkenspest (Pestis saumj	Schurft (sarcoptes- schurft en derma tocoptea- schurft) bij eenhoevige dieren en «chapen (Scabies)	Uotkreupel bij schapen (Paronychia contagiosa)	Miltvuur 1 ij alle vee (Anthrax)	Pseudo- vogelpest (Pestis avium)
Groningen		—			—	—
Friesland	—	2		1	i	—
Drenthe	—	2		-	—	—
Overijssel	—	4		—	i	5
Gelderland	—	8	—	2	2	12
Utrecht	—	8	—	—	2	—
Noordholland	i	4	—	i	—	—
Zuidholland	i	27	—	—	2	3
Zeeland	—	4	—	—	—	—
Noordbrabant	—	9	—	—	—	—
Limburg	6	3	—	—	—	7
Totaal van het Rijk	8	7\'		4	8	27

Aantal dagen na infectie	Groep I	Groep II	Groep III	Groep IV
3 7		—	—
10		—	—
H		(enkele)	(enkele)
>7	(erikele)	(enkele)
21

	Groepen van 40 Witte Leghorns van 22 dagc	n
Groep	Besmet met 50.000 ge- sporuleerde oöcysten van E. tenella	Behandeling met.....begonnen 48 uur na infectie	Gestorven aan coccidiosis
Nitro- furazone 1 : 4500 ill all-mash	Sulfaquinoxaline in all-mash	Aantal \')	0/ /o
1		7 dagen		I (7)	2,5
II			3 dagen 0,1 %; 3 dg. —;	I (6)	2,5
			2 ,, 0,05°,,; 3 „ -;
			2 ,, 0,05°₀.
111		—	7 dagen o,o6°„	I (20) ²)	2,5 ²)
IV				17 (10x6;	42,5
				4x7; 1x8;
				2x9)
V	—	—		—	0

Groep	Infectie	Behandeling	Sterfte aan
No.	Sub groep ¹)	In hok gebracht 1952	Coccidiosis	Andere oorzaken
Aan- tal	0/ /o	Aan- tal	0\' / 0
I.	a (.6) b (15) c (3°) d (50)	2₇.X. 27.X. 3.XI. i3.XI.	Besmet met 7500 oöcystenvan Eimeria tenella Contact Idem Idem	Na 7 dagen voeder met gem. 0,0055 % nitrofurazone Idem Direct voeder als boven Idem	9 i i 6	56,3 6,6 3.3 12	0 0 0 2	0 0 0 4
Ie	a (16)	27.X.	Besmet		13	81,2	i	6,3
			met 7500
			oöcystenvan
			Eimeria	Geen
			tenella
	b (.6)	27.X.	Contact		1	6,3	0	0
	c (30)	3.XI.	Idem		0	0	0	0
	d (50)	I3-XI.	Idem		27	54	0	0

Groep			Sterfte aan
No.	Sub	In hok gebracht \'952	Infectie	Behandeling	Coccidiosis	Andere oorzaken
groep¹)			Aan- tal	0/ /O	Aan- tal	%
III	a (40)	20.X.	Besmet met 8000 oöcysten van Eimeria tenella	5 dagen na infectie 0,0055 % nitrofurazone door voeder	28	70	0	0
	b (40)	27.X.	Contact	Direct voeder als boven	0	0	0	0
	c (40)	3-XI.	Idem	Idem	0	O	i	2,5
	d (50)	10.XI.	Idem	Idem	0	0	i	2
	e (50)	17.XI.	Idem	Idem	3	6	4	8
IV	a (40)	20.x.	Besmet met 8000 oöcysten van Eimeria tenella	Geen	2 i	52,5	0	0
	b (40)	27.x.	Contact		i	2,5	0	0
	c (40)	3-XI.	Idem		i	2,5	0	0
	d (50)	ro.XI.	Idem		10	20	0	0
	e (5°)	17.XI.	Idem		34	68	2	4

					Totaal	Totaal
	21 Febr.	28 Febr.	7 Maart	14 Maart	21 Fbr.	20 Mei \'51
Provincies:	t/m	t/m	t/m	t/m	t/m	t/m
	27 Febr.	6 Maart	13 Maart	20 Maart	20 Maart	20 Mrt \'54
Groningen . .	26	37	44	\'9	126	11.788
Friesland . . .	7	\'9	5	10	4\'	1.274
Drenthe ....	12	21	10	26	69	3-265
Overijssel . .	10	33	7	12	62	14.968
Gelderland . .	141	127	144	94	506	19.683
Utrecht ....	146	161	\'37	"9	5⁶3	22.194
Noord-Holland .	477	180	347	141	\'■\'45	36.744
Zuid-Holland .	47\'	44\'	418	320	1.650	53-225
Zeeland ....	0	\'7	45	\'7	79	3.612
Noord-Brabant .	360	363	233	348	1.304	85-3\'2
Limburg . . .	102	59	124	123	408	21.442
Nederland . . .	\'•752	1.458	\'•5\'4	1.229	5-953	273-507

	Haar	Wol
Arginine..............	10.7	10.0
Histidine..............	1.0	0.7
Lysine...............	2.6	3-°
Tyrosine..............	3-1	5-\'
Tryptophaan............	>•3	■•5
Phenylalanine............	2.7	3-9
Cystine...............	15-9 ± °-9	11.1 ± 0.9
Methionine.............	I — 2	0.6
Serine...............	—	—
Threonine..............	6.4	—
Leucine...............	7 —10	J,,..
Iso-leucine.............	3~4
Valine...............	3 ~ 6	4 — 5
Glutaminezuur............	12.2	15-3
Asparginezuur............	3-0	7-3
Glycine *) .............	4—5	7.0
Alanine ..............	—	4.0
Proline...............	8-5	9-3

	RUND	KALF
Aantal	Ned.	Dene- marken		Ned.	Dene- marken
slach- tingen *)	gevonden vinnen	/ 00	slach- tingen *)	gevonden vinnen	/oo
\'929				3.6				0.2
1930	376.870	\'-95I	5-¹	3-4	53-295	327	6.1	o-3
1931	339-372	2.218	6-5	4.0	62.584	465	7-4	0.4
1932	418.794	3-177	7-5	3-3	94,240	696	6.8	0.4
1933	524.522	4-515	8.6	3-9	95-134	796	8-3	o-5
>934	479-I87	4-572	9-5	4.8	91.360	984	10.7	0.8
\'935	458-352	4-473	9-7	5-6	99-843	1.047	10.4	0.9
1936	403.158	3-912	9-7	5-8	64.558	724	11.2	1.0
1937	348-547	3-385	9-7	—	68.122	I.OOI	14.6	—
1938	358-5I4	3-537	9-8	6.7	80.074	1.267	15.8	i-3
\'939	445-692	4-039	9.0	6.2	98.9\'9	1.470	14.8	1.0
1940	497-756	4-594	9-2	6.2	57-836	646	11.1	1.4
1941	566.533	6.590	11.6	6.9	42.567	424	9-9	2.1
1942	548.713	11.402	20.7	6.9	303.686	6.732	22. i	3-4
1943	283.466	4.212	14.8	7-2	47-359	742	15.6	3-9
1944	208.937	2.808	13-4	7.8	42-753	698	16.3	5-4
1945	224.396	2.879	12.8	8.4	74.722	1.227	16.4	6.7
1946	329-858	6.072	18.4	10.7	76.426	1.382	18.0	5-7
\'947	447.082	7-474	16.7	11.0	67.808	943	13-9	6-5
1948	226.576	3-772	16.6	\'2.5	16.080	275	17.i	7-i
\'949	268.149	3-852	\'4-3		25.608	453	17.6
1950	404.480	6.140	15-1		39-187	454	ii-5
I95I	503-638	7-873	15-6		74-541	682	,9-i
1952	5¹7-^37	8-133	15-7		72-507	574	7-9

Land van herkomst.	Aantal onder- zochte runderen.	Aantal gevonden levende vinnen.	/ 0(1
	2.854 4492 38.223	\'9 123 329	G.6 27-3 8.6

	RUND	KALF
	\'s-Graven- hage	Friesland	Nederland	\'s-Graven- liagc	Friesland	Nederland
1946	7.8	3-4	5-2	14.2	6.0	5-6
\'947	9.0	2-7	4-9	19.1	6.0	6-7

RUND
Ambtsgebied	1948	1949	¹95°	1951	\'952	CBS \'95°	CBS I95¹
Groningen-Drenthe..........	3-8	3-8	2.5	3-4	2.7	$ 3-5	5-3
						f 0.9	2.1
Friesland...................	2.f)	2.3	2.1	2.2	2.0	t.G	2-7
Overijssel ..................	1.8	2.0	2.8	2.4	2-3	3-4	3-3
Gelderland .................	6.0	2-9	4-5	4.2	3-8	4.0	4-9
Utrecht....................	3-4	4-7	3-i	3-3	3-o	4-5	4.2
Noord-Holland..............	7-3	5-8	5-0	3-5	4.0	3-2	3-2
Noordelijk Zuid-Holland.....	\\ 9-6	5.6	5-o	4-3	3-8	\'35	3.8
Zuidelijk Zuid-Holland......			4.8	4-3	4.6	r^J
Zeeland Westelijk Noord-
Brabant ..................	1.6	\'■5	2.6	3-9	4-3	i-5	3-3
Oostelijk Noord-Brabant.....	4-5	4.2	4-5	4-9	5-¹	3-4	4-7
Limburg ...................	2.0	2-7	3°	3-i	5\'°	3-5	3-4

22	°-99 % \\
\'7	\'•21 %
2	i-\'8%/
2	o-45 %
8	2.04 % \\
i	0.87 %
5	2-94 % \\
4	I-I2 % 1
i	1-20 % /

Noord-Holland
Purmerend ........................ Hoorn............................. Sehagen ...........................	>•396 \'99 5°	8 3 i	0-57 % J \'•5\' % 2.00 % 1	0-73 %
	1.645
Zuid-Holland
Delft ............................. \'s-Gravenhage ..................... Rotterdam ......................... Woerden .......................... Middelharnis ......................	1-529 9-¹3¹ 63 97 2.190 393 \'95 460 463	7 5\' i t \'5 i 4 8 5	0.46% 0.56 % \'.60% / \'•03 % 0.68 % \\ 0.25 % [ 2.05 % \\ \'•74% \'.08 % /	0.64 %
	14.521
Zeeland Goes .............................. Middelburg ....................... Hulst ............................. Kruiningen ........................	216 203 210 192 206	i i 3 2 3	0.46 % 0-49 % / \'•43% > \'•04% ^ 1.46 %	o-97 %
	1.027
Noord-Brabant
\'s-Hertogenbosch................... Helmond ......................... Oss ............................... Breda ............................. Roosendaal ........................ Bergen op Zoom ................... Cuyk ............................ Zevenbergen .......................	702 196 100 530 4\' 5 269 204 332	9 i 5 3 2 3	1.28 % 0-5\' % J 0-94 % \' 0.72 °n \\ O.98 % ] O.9O "„ /	0.84 %
	2.748
Limburg Venray ........................... Weert ............................ Valkenburg ........................	\'75 .48 241	i	0.41 % i	0.18 %
	564
Totaal over 1946 -f 1947...........	38.223	329		0.86 %

Ziekte	Aan- tal	ALBUMINE in relatieve %	GLOBULINE
^at	a₂
X	Sï	X_a x_n	P	X	s;	x_a x_n	P	X	Sx	Xa X_n	P
Normaal	16	48.74	1.428			6.62	0.446			6.89	0.518
Hepatitis	7	32.93	1.865	—15.81	<0.001	6.93	1.027	0.31	0.8	14.39	0.488	7.50	<0.001
Leverei rrhose	16	27.10	2.400	—21.64	<0.001	6.70	0.579	0.08	>0.9	7.80	0.893	0.91	0.4
Goedaardige Tumoren	16	41.09	2.307	-7.65	<0.01	6.13	0.615	—0.49	0.3	10.29	3.121	3.40	0.3
Kwaadaardige Tumoren	20	32.92	1.895	-15.82	<0.001	6.40	0.514	-0.22	0.75	14.01	1.219	7.12	<0.001

	IN RELATIEVE %	Totaal Eiwit in %
ft	ft	y
X	Sj	Xa-X_n	P	X	Sx	Xa X_n	P	X	Sx	Xa X_n	P	X	Sj	Xa X_n	P
10.57	0.892			14.84	0.332			12.71	0.173			5.94	0.094
13.81	0.757	3.24	0.02	13.31	0.88	-1.53	0.15	18.60	3.020	5.89	0.08	7.27	1.228	1.33	0.3
				32.38		f__t Ó!9T	co.oT	26.65	2.148	13.94	<0.001	5.48	0.142	—0.46	0.02
11.0	0.697	0.43	0.7	14.43	0.635	—0.41	0.6	17.01	1.380	4.30	<0.01	6.85	0.144	0.91	<0.001
14.16	0.661	3.16	<0.01	14.61	0.662	-0.23	0.75	17.93	1.229	5.22	<0.001	6.32	0.219	0.38	0.4

		Gives this result:
		H	1\'	C
Im-	H		—	—
mu- ni- sation	P			—
with:	G	—	—