ONDER REDACTIE VAN
Prof. Dr. J. A. BEIJERS, Voorzitter.
Prof. Dr. P. HOEKSTRA, Dr. R. VAN SANTEN,
Dr. D. TALSMA en G. M. VAN WA VEREN, Leden.

1. Slechts achter de namen van de auteurs van originele artikelen worden
de volledige titels der artikelen vermeld.

2. Wanneer achter een onderwerp de naam van de auteur wordt vermeld,
verwijst dit naar een origineel artikel over dit onderwerp.

AKKERMANS, J. P. W. M., TERPSTRA, Dr. J. I., WAVEREN,
II. G. van, Over de betekenis van verschillende vibrionen voor de

BEIJERS, Prof. Dr. J. A., Vergiftigingen bij ons vee door planten-
ziektebestrijdingsmiddelen, middelen tegen schadelijke insecten

Tillman, Harry, Die Schwangerschaftdiagnose beim Rind 1078
Voedernormen voor de Landbouwhuishouddieren en Voeder-

CLARENBURG, Dr. A., KAMPELMACHER, Dr. E. H. en LOK,
B., Bemoeilijkte bacteriologische miltvuurdiagnose door antibio-

GILS, Dr. J. H. J. VAN, Enkele problemen bij het onderzoek en
bewaren van voedingsmiddelen van dierlijke oorsprong, in het

sulfachinoxalinum in het drinkwater ter bestrijding van coccidiosis 107
GRASHUIS, Dr. J., Straling bij de opfok van het jonge vee en het

GROOT, Dr. Th. DE, De beoordeling van dc uier, mede in verband
met de geschiktheid voor machinaal melken. Tevens overzicht van

JANSEN, Prof. Dr. Jac., VAN DORSSEN, Dr. C. A. en FREDE-
RIK, G. H., Deformerende arthritis en periarthritis door erysipe-

KAMP, J S. VAN DER, Fibrocystadcnoma ovarii bij een rund ... 768
KAMP, J. S. VAN DER, Hydrocephalia interna acquisita bij een

KROESKE, Ir. D. en HOEKSTRA, Prof. Dr. P., Varkensfokkerij
en produkticcontrole, speciaal met betrekking tot de Deense

Maatschappij voor Diergeneeskunde 35, 75, 115, 166, 221, 268, 336,
413, 458, 508, 544, 590, 642, 688, 731, 779, 815, 854, 946, 975,

1015, 1042, 1084, 1122
Magnesiumoxyde-houdendc koekjes tegen kopziekte (SEEKLES en

Mededelingen ................................................ 441, 629, 855, 1080

529, 589, 629, 720, 777, 804, 839, 970, 1032, 1075
Mededelingen van de Veterinaire Hoofdinspecteur van de Volks-
gezondheid ............................................................... 442, 1032

Mcyling, Prof. Dr. H. A................................................. 219, 220

OIJEN, Prof. C. F. en WILLEMS, Dr. G. B. IC, Onderzoekingen
over de bacteriercmmendc werking van de Philips T.U.V.-lamp

SCHAAF, Prof. A. VAN DER, DORSSEN, Dr. C. A. VAN,
DONKER-VOET, Dr. J., JAARTSVELD, F. H. J., Overzicht
der onderzoekingen van het uit de praktijk ingezonden ziekte-
materiaal over het jaar 1955 ............................................. 669

SEEKLES, Prof. Dr. L. en BOOGAERDT, Dr. J., Uitkomsten van
een voortgezette voederproef met magnesiumoxyde-houdende

Soeteman, J. H............. ................................ 809, 810, 1035, 1036

STRIKWERDA, R., Een gewijzigd biopsic-apparaat voor het histo-
logisch en micro-biologisch onderzoek van de uterus bij het rund 705

TACKEN, Dr. P. II. W., Aspecten van het regulerend systeem en
de verhouding bodcm-plant-dier in verband met enkele stofwisse-

Ziektemateriaal (onderzoek) uit de praktijk, in 1955 (VAN DER
SCHAAF, VAN DORSSEN, DONKER-VOET en JAARTS-

VERGIFTIGINGEN BIJ ONS VEE DOOR
PLANTENZIEKTEBESTRIJDINGSMIDDELEN, MIDDELEN TEGEN
SCHADELIJKE INSECTEN EN ANDERE DIEREN EN
ONKRUIDVERDELGERS

Elke medaille heeft haar keerzijde! Aan vele voorbeelden ook uit de dierge-
neeskunde zou ik de waarheid van dit gezegde kunnen bevestigen. Het is
prachtig, dat een doelbewuste fokkerij ons al schonere koeien levert, keer-
zijde: minder weerstand tegen allerlei schadelijke invloeden en ziekten. Het
opdrijven der melkproductie vermindert evenzeer de resistentie van koe en
uier. Dankbaar zijn we voor zoveel nieuwe geneesmiddelen der twee laatste
decennia, zoals de chemotherapeutica en antibiotica. Zodra deze op grotere
schaal worden gebruikt, blijkt het, dat niet zelden tal van minder gewenste
nevenwerkingen ons noodzaken voorzichtigheid bij sommige ervan te be-
trachten. Wordt bevonden, dat bepaalde bacteriën gevoelig zijn voor een
bepaald antibioticum b.v. staphylococcen voor penicilline, dan blijken al
gauw staphylococcen te ontstaan, die zich van penicilline niets meer aan-
trekken. Het verschijnsel van D.D.T.-resistente muggen en vliegen moge
uiterst interessant zijn, maar plaatst ons toch weer voor grote moeilijkheden.
En zo zou ik door kunnen gaan.

Niet anders is het met onze plantenziektebestrijdingsmiddelen. We mogen
dankbaar zijn voor de goede resultaten, die er mede verkregen worden,
maar vergiftig als de meeste zijn, zijn er gevaren voor mens en dier door
ontstaan, waarmede wij vroeger niet te maken hadden.
Er komen telkens meer en meer en steeds sterker werkende vergiftige
bestrijdingsmiddelen. Het tempo dezer ontwikkeling is zo stormachtig, dat
men het niet kan bijhouden. Toch moeten artsen en dierenartsen enigszins
ermede op de hoogte zijn, omdat hoe langer hoe meer vergiftigingen bij
mens en dier voorkomen.

Er worden thans ongeveer een vijftigtal wèl omschreven chemische verbin-
dingen gebruikt. Deze worden echter onder allerlei handelsnamen verkocht.
Van deze kan men er wel een 1000-tal verzamelen. Men schat, dat een
100.000 personen bij de fabricage, de handel en de toepassing der bestrij-
dingsmiddelen met deze stoffen in aanraking komen.

Arbeidsinspectie, Plantenziektekundige Dienst, Keuringsdienst voor Waren,
Rijksinstituut voor de Volksgezondheid, de Voorlichtingsdiensten van Land-
en Tuinbouw: zij doen alle hun best door waarschuwing, voorlichting en
controle ongelukken te vermijden. Ook bestaan talrijke wetsvoorschriften.
Toch neemt het aantal vergiftigingen bij de mens toe en bij onze dieren
zal het niet anders kunnen zijn.

In de Geneeskundige Gids van 30 September 1954 kan men een artikel
vinden van de Medisch adviseur bij de Arbeidsinspectie te \'s-Gravenhage,
de Heer B e z e m e r. Hierin vinden we ook de belofte, dat hij in samen-

werking met D r. van Genderen van het Rijksinstituut voor de Volks-
gezondheid een uitgave zal bewerken over toxicologie van de landbouw-
chemicaliën. Momenteel is deze nog niet verschenen, doch in bovengenoemd
tijdschrift treft men reeds belangrijke gegevens aan over de organische
esters en amides van phosphorzuur, de gechloreerde koolwaterstoffen en
dinitrocresol. Vooral de\'eerste, waartoe het parathion behoort, hoewel nog
slechts enkele jaren in gebruik, hebben reeds vele slachtoffers gemaakt; ge-
lukkig heeft men in atropine een uitstekend geneesmiddel; van de 24
vergiftigde mensen stierven er slechts 2.

Bij de Arbeidsinspectie zijn de laatste 10 jaren bekend geworden 22 gevallen
van vergiftiging met D.N.C. dinitro-orthocresol, waarvan er 10 dodelijk
verliepen.

Ik heb mij deze korte uitweiding op humaan-medisch gebied veroorloofd
om aan te tonen, dat ons onderwerp ook in de medische wereld grote
belangstelling heeft, actueel is en dat uit vele vragen in het Tijdschrift
voor Geneeskunde blijkt, dat vooral de huisartsen willen voorgelicht worden
over de voornaamste vergiftige bestrijdingsmiddelen en de behandeling
daarvan.

In de diergeneeskunde verdient ons onderwerp ook zeer zeker de nodige
aandacht, want net zo min als bij de mens kunnen ongelukken uitblijven,
vooral als men ziet, hoe slordig, roekeloos en onverantwoordelijk vaak met
allergevaarlijkste stoffen als nicotine, loodarsenaat e.d. wordt omgesprongen.
Ik wil met U slechts die vergiftigingen behandelen, waarover ik eigen
ervaring heb gekregen.

Eigen ervaring heb ik van intoxicatie met koper, lood, arsenicum, thallium,
zinksulfide, kwik, hexachlooraethaan, hexacyclohexaan, niet van parathion
en andere organische esters van phosphorzuur.

Het eerst werd ik geconfronteerd met dit soort vergiftiging 20 jaar geleden,
toen ik bij schapen op vrij grote schaal vergiftiging door Bordeaux\'se pap
waarnam; vóór 1932 was daar in ons land niets van bekend; ik ben er
echter van overtuigd, dat ze wel eens zal zijn voorgekomen, maar niet door
de dierenartsen onderkend. Nadat ik in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde
van 1932 er een artikel aan had gewijd, kwamen verschillende gevallen ook
elders aan het licht.

Schade aan vee veroorzaakt door bespuiting met Bordeaux\'se pap in
boomgaarden is steeds te wijten aan grote nonchalance en onvoorzichtig-
heid, zoals zo dikwijls bij alle vergiftigingen van deze soort.
Men houdt geen rekening met de windrichting; een brede strook weiland,
grenzende aan de boomgaard wordt mede bespoten; men laat het vee
te vroeg in de bespoten boomgaard en wacht niet af tot het flink geregend
heeft en de spuitvloeistof van boom en gras in de bodem is gespoeld. Zelfs
laat men kalm het vee in de boomgaard grazen terwijl men bezig is te
spuiten!

Ik heb vrijwel uitsluitend kopervergiftiging bij schapen waargenomen. Het
rund is er echter eveneens gevoelig voor; paarden zeer veel minder.
Enkele jaren voor mijn eerste waarneming is een vergiftiging op grote
schaal geconstateerd in een groot fruitgebied aan de beneden-Elbe. Er
stierven toen 217 schapen, 6 runderen en 1 kalf.

Om niet in herhaling te behoeven vervallen, wil ik eens en vooral opmerken,
dat bij elke vergiftiging men rekening moet houden met individuele ge-
voeligheid. Nooit late men een verdenking op intoxicatie vallen, omdat niet
alle dieren, die het vergif hebben opgenomen, ziek worden. Meermalen
toch gebeurt het, dat van een koppel dieren er enkele sterven, andere wel
ziek worden, maar herstellen en een derde groep geen verschijnselen
vertoont.

Zéér uitgesproken zag ik dat in de eerste wereldoorlog bij een vergiftiging
met beukennootkoek.

Experimentele kopervergiftigingen bij geiten en schapen hebben dit aan
het eind der vorige eeuw reeds bewezen. Bauw b.v. moest in 1897 een
geit 12 maanden lang dagelijks kopersulfaat geven in totaal 278 gr voor
het dier stierf; een schaap ging na 9 maanden dood bij een totale gift van
333 gr; een ander schaap reeds na 52 dagen bij een totale opname van
89 gr.

Geeft men een dier een dodelijke dosis kopersulfaat ineens, dan sterft het
aan een hevige ontsteking van maag- en darmslijmvlies. Deze acute intoxi-
catie ziet men natuurlijk niet na vergiftiging met Bordeaux\'se pap. Hier
worden langere tijd kleinere hoeveelheden opgenomen en moet men dus
spreken van een chronische intoxicatie. Toch treden ook hierbij de ver-
schijnselen acuut of vrij acuut op, d.w.z. het schaap is eerst 1 of 2 dagen
tevoren ziek geworden.

Nog merkwaardiger is, dat het dier reeds weken uit de bespoten boom-
gaard kan zijn verwijderd, al die weken normaal blijft en dan plotseling
ziek wordt en sterft. Geen wonder, dat menig collega niet denkt aan een
kopervergiftiging. Het opnemen van een goede en uitvoerige anamnese,
d.w.z. van alle omstandigheden, waaronder het dier de laatste weken of
maanden heeft geleefd, is onontbeerlijk. Maar zij kan alleen vruchtdragend
zijn als men met kennis van zaken deze opneemt. Want de eigenaar brengt
ons meestal niet op het goede spoor; van hem kan ook niet verwacht
worden, dat hij in Juni b.v. nog verband zoekt tussen het ziek worden
zijner dieren en het hebben gegraasd eind April b.v. in een bespoten
boomgaard.

Het koper heeft, als vele andere zware metalen, de eigenschap vooral in de
lever te worden vastgelegd. Van hieruit wordt het met de gal langzamer-
hand en geregeld naar de darm gevoerd, maar van hieruit wordt het met
poortaderbloed weer gedeeltelijk geresorbeerd en weer teruggevoerd naar
de lever. Een ander gedeelte verlaat met de faeces het lichaam; vandaar dat
men het koper wel in de faeces, maar niet in de urine blijft vinden als
opgehouden is met de koperopname.

Men moet aannemen, dat deze cirkelgang kan worden volgehouden totdat
eindelijk de lever zodanig door de chronische vergiftiging heeft geleden,
dat zij haar functies niet meer kan vervullen. Dit blijkt o.a. uit de sterke
geelzucht, icterus, die het hoofdkenmerk is van de intoxicatie, van de hae-
molyse, d.w.z. het oplossen der rode bloedcellen, zodat het vrijgekomen
haemoglobine het serum roodkleurt —- haemoglobinaemie, waardoor weer
de urine roodgekleurd wordt — haemoglobinurie. Door het oplossen van
de rode bloedcellen ontstaat een sterke en voortschrijdende anaemie.
Op een, dikwijls waar te nemen merkwaardig verschijnsel wil ik nog even
wijzen n.1. op het verschrompelen der oren. We moeten dit opvatten als

een z.g. photosensibilisatorisch verschijnsel; onder invloed van bepaalde
stoffen brengt het zonlicht de huid in ontsteking; deze kan van lichte graad
zijn, maar aan de andere kant tot totale afsterving en verschrompeling dei-
huid leiden. Nader op dit overigens zeer interessante phenomeen in te gaan,
zou mij te ver van het onderwerp doen afdwalen.

Telkens nog kom ik in de literatuur mededelingen over deze kopervergifti-
ging, bij schapen meestal, tegen, zodat zij niet van belang ontbloot is.

Deze is voor de practiserende dierenarts wel de meest belangrijke en
meest voorkomende.

Het waren vroeger vooral de loodbevattende verfstoffen (loodwit, menie,
menie bevattende stopverf e.d.), die de vergiftiging veroorzaakten. Dit is
nog wel het geval, maar later is daarbij vooral gekomen het bestrijdings-
middel loodarsenaat, het Parijse groen e.d.

Het rund is zeer gevoelig voor lood, veel meer dan het paard. Precies is
de letale dosis niet bekend. Immers: deze hangt van verschillende factoren
af: de oplosbaarheid der loodverbinding, de resorptie, de algemene toestand
van het dier, de vulling van maag en darmen en de indiviuele gevoeligheid.
Als toxische dosis wordt opgegeven 45 gr loodacetaat (bevattende ± 25 gr
lood), als dodelijke dosis 50—100 gr (± 25—50 gr lood). Bij het paard
bedraagt zij het tienvoudige. In het Joumal of the Americ. Vet. Med. Ass.
1943 kan men echter een vergiftiging bij een koppel koeien beschreven
vinden, waarbij de koeien niet meer dan 1,65 gr lood gemiddeld per dag
hadden opgenomen. Toch stierf reeds na 4 dagen een koe en waren na
11 dagen 17 runderen lijdende aan een typische loodintoxicatie. Twee
koeien overleefden deze; in de 12e dag scheidden ze met de melk lood af
in een hoeveelheid van resp. 2.26 en 0.15 p.p.m. (delen per millioen),
voldoende om de melk ongeschikt te maken voor menselijk gebruik.
Loodsulfaat is bij de chemici bekend als onoplosbaar, maar toch wordt
het zeker opgenomen in maag en darmen van het rund, in de verterings-
sappen blijkbaar omgezet en opgelost, zoals mij uit eigen experiment is
gebleken. Bijna steeds hebben we te onzent te maken met de acute ver-
giftiging. De voornaamste symptomen zijn in het kort: hevige excitatie als
gevolg van prikkeling der zenuwcentra in de grote hersenen; verlamming
der motorische periphere zenuwen, daardoor spierverlammingen, speekselen,
koliek, krampen. Later slapheid van de achterhand, tenslotte onmacht om
te staan of te rijzen, bewusteloosheid, dood.

Soms is door verlamming van de oogzenuw blindheid te constateren; de
pupil is maximaal verwijd en reageert niet meer op lichtprikkels.
De chronische intoxicatie, vooral vroeger voor de medici van zo grote
betekenis (fabrieksarbeiders, schilders, letterzetters, door loodhoudend lei-
dingwater) zien wij sporadisch in ons land, terwijl in sommige streken,
in Duitsland deze niet zeldzaam is, in de Harz b.v. en ook in het district
Düren, waar de bodem loodhoudend is. Verder in de buurt van looderts-
mijnen. Zelf heb ik slechts eenmaal een dergelijke chronische loodintoxicatie
geconstateerd en wel in de omgeving van een fabriek waar loodhoudend
tinerts wordt verwerkt.

Ook paarden zijn destijds (1948) het slachtoffer geworden, vermoedelijk
een 28-tal. Bij paarden is het belangrijk te weten, dat de zenuwen van

strottenhoofd en pharyux worden verlamd. Daardoor treedt enerzijds
cornage op, anderzijds onvermogen tot slikken. Voedselpartikeltjes kunnen
daardoor in de longen terecht komen en een hevige gangraeneuze pneumo-
nie maakt een acuut einde aan het leven.

Door de fabrieksdampen wordt tot in wijde omgeving het gras met
lood verontreinigd. In mijn artikel hierover in het T.v.D. van 1952 heb
ik de verschillende cijfers hierover gepubliceerd, slechts een enkele hiervan
citeer ik: hooi en kuilgras bevatten in de zomer van 1948 465 mg Pb/kg;
dood overjarig gras in het vroege voorjaar in de naaste omgeving der
fabriek zelfs 4500 mg.

In 1949 werd 465 mg Pb/kg (droge stof) gevonden. In 1950 werden
gehalten gevonden in het gras van diverse percelen variërende van 145 tot
4 mg per kg droge stof.

In normaal hooi kan 2—10 mg/kg worden aangetoond. Ik voerde destijds
1000 kg hooi, dat 22 mg/kg Pb. bevatte, aan 2 gezonde geitjes en 3 kalve-
ren. De dieren zijn voorspoedig opgegroeid en vertoonden niets abnormaals.
De proef duurde van 5 Sept. tot 28 Dec. 1951.

Kippen zijn op het fabrieksterrein gestorven aan loodvergiftiging. Ze hadden
daar alle gelegenheid lood op te nemen!

De opgegeven dodelijke doses voor kippen en andere vogels worden in de
literatuur zeer verschillend opgegeven. Metallisch lood zou veel schade-
lijker zijn dan loodzouten.

Ik vond in de lever van 1 kip 14 mg p. kg droge stof, in de maaginhoud
26 mg p. kg en in de nieren 63 mg p. kg.

Ik vermoed clat ik dadelijk na de loodvergiftiging wat de frequentie betreft,
de arsenicumintoxicatie mag noemen.

Arsenicum komt in veel preparaten voor, welke in land- en tuinbouw wor-
den gebruikt: loodarsenaat, calciumarsenaat, weedkillers e.d., terwijl vroe-
ger, meer clan tegenwoordig, arsenicum een bestanddeel was van z.g.
dipvloeistoffen, waarmede vooral in tropische landen de teken bij het vee
worden bestreden. Ook als medicament neemt arsenicum een belangrijke
plaats in; vergissingen kunnen leiden tot vergiftiging. Dat het vroeger een
veel gebruikt rattenvergift was, toont de benaming „rattenkruid" voor
As₂ 0₃ voldoende aan.

Het is bijna steeds een acute vergiftiging, waarmede wij te maken krijgen.
Symptomen: opgezet zijn van de grote pensmaag, verminderde motiliteit
hiervan, wankelende atactische gang; pols, temp. en ademhaling in den
beginne nog normaal, sterk verminderde melkgift, al spoedig hevig stinken-
de diarrhee.

Al gauw geven de dieren heftige pijn te kennen door klagen en steunen.
Dan geeft het bloed- en urineonderzoek ook aan dat de parenchyma-
teuze organen (lever, hart, nieren) gedegenereerd raken. Door sectie zag
ik dit vaak bevestigd. Practici denken in het begin vaak aan kopziekte;
het bloedonderzoek levert geheel normale gehalten voor Ca., P. en Mg. op.
Is de dodelijke dosis arsenicum opgenomen, dan sterven de dieren na 1 a 2
dagen en levert de sectie een duidelijke gastroënteritis op naast de genoemde
degeneratie van lever enz., die het duidelijkst is als de dieren minstens een
paar dagen in het leven blijven. Mij is steeds opgevallen de geringe reuk

van de inhoud van de voormagen en de lebmaag in tegenstelling met de
zeer onaangename van de darminhoud.

De prognose is zeer ongunstig, tenzij de dieren een dosis hebben opgenomen,
die onder de letale blijft, maar dit weet men zelden of nooit.
Chronische arsenicumvergiftiging komt zeer zelden voor ten onzent. Een-
maal was ik mede-deskundige in een rechtzaak in de mijnstreek, waar een
vrij grote koppel schapen zou zijn gestorven tengevolge van de dampen in
het roet uit een der mijnfabrieksschoorstenen. Inderdaad bevatten deze wel
geringe hoeveelheden As, maar zo gering, dat ze onmogelijk tot vergiftiging
konden leiden.

De R.S.I. had beweerd van wel, maar hier had men de vergissing begaan,
uit het kwalitatief onderzoek van wol en klauwen te besluiten tot een
ernstige As-vergiftiging. Dit is niet juist. Weliswaar kan men al spoedig in
deze wol en hoorn As aantonen, als de dieren As opnemen, doch dit is
reeds het geval wanneer men schapen langere tijd minder dan een medici-
nale dosis As geeft. Dit hebben we bewezen door een 12 tal proef schapen
verschillende, maar steeds onschuldig blijvende doses As te geven, waarna
Prof. S e e k 1 e s en Prof. R e i t h geregeld kwantitatieve bepalingen in
wol- en klauwmateriaal hebben gedaan. We zijn dan ook unaniem tot de
conclusie gekomen, dat in het onderhavige geval van arsenicumvergiftiging
geen sprake was.

Zie voor verdere bijzonderheden: Onderzoek naar arsenicum vergiftiging
en naar mechanische beschadiging bij schapen door J. F. Re i t h, L.
S e e k 1 e s en J. A. B e ij e r s, Pbarmaceutisch Weekblad 19 October 1946.

Nicotine-intoxicatie.
Nicotine is een stof, die zoals bekend, gemakkelijk door de intacte huid
kan worden opgenomen. Bij mens en dier zijn hier tal van voorbeelden
van bekend. Voordat men gebruik maakt van de zuivere nicotine oplossing
(meestal 1 : 1000) in de plantenziektebcstrijding en welke vloeistof meer-
malen tot vergiftiging aanleiding gaf, werd vroeger o.a. tegen schapen-
schurft een aftreksel van tabak gebruikt. Ook deze baden waren verre van
onschuldig.

Wijlen F. M. d e Leur, veearts tc Hoorn heeft in het T.v.D. van 1934
een illustratief vergiftigingsgeval bij koeien beschreven. Een boer gebruikte
in zijn boomgaard een vloeistof, bestaande uit 200 gr nicotine, 1000 gr
groene zeep opgelost in 100 1 water (dus een 2 °/₀₀ oplossing van nicotine).
De in de boomgaard grazende koeien (4 stuks) hadden erg veel last van
vliegen. Hij bevochtigde een dweil met de genoemde oplossing en maakte
daar de schoft, de rug, de lendenen en het kruis mee nat. De Leur
berekende later, dat elke koe met hoogstens 80 cc was bevochtigd. Na enige
minuten reeds begon de eerste koe te waggelen, zij kreeg krampen, viel
neer, draaide zeer sterk met de oogbollen en stierf. Na een half uur waren
de vier koeien dood. De koeien hebben zich niet gelikt; de nicotine is dus
uitsluitend door de huid geresorbeerd.
Meer dergelijke vergiftigingen zijn mij bekend.

Deze zomer vroeg de dierenarts uit Breukelen mij telefonisch om advies,
wijl hij een vergiftiging vermoedde maar niet wist waardoor. De veehouder
had de staart en naaste omgeving ingesmeerd met „afgewerkte motorolie"
tegen schurft en direct daarop waren de dieren niet goed geworden. Ik
kon hem ook niet dadelijk helpen, kon hem alleen zeggen, dat het zeker wat

anders moet zijn geweest dan motorolie en dat hij moest nagaan, wat het
wel was. Later heb ik gehoord, dat de R.S.I. er nicotine in had gevonden.
Verschillende dieren zijn gestorven. Het percentage aan nicotine is niet
bekend geworden.

Fluorvergiftiging heeft ten onzent geen betekenis, maar kan het krijgen
bij onze voortschrijdende industrialisatie. Denk maar aan Beverwijk! Zelf
heb ik ervaring erover opgedaan sedert 1940 in de buurt van Capelle a/d
IJsel, waar de superfosfaatfabriek fluor-houdende aerosolen uitstootte over
de aangrenzende weilanden, de grasmat met fluor-verbindingen bedekte en
ook het slootwater verontreinigde. Fluor is een normaal bestanddeel van
ons lichaam, nodig blijkbaar o.a. voor de opbouw der tanden en kiezen,
maar komt slechts in zeer geringe hoeveelheid daarin voor. U kent de
proefneming in enkele steden o.a. Tiel, waar men een uiterst geringe hoe-
veelheid fluor aan het leidingwater toevoegt in de hoop, dat de tandcariës
zal verminderen. Het zal vele jaren duren — men schat ongeveer 15 —
voordat men enige conclusie zal kunnen trekken.

Fluor is een protoplasmagif; met name wordt de beenafbraak versneld en
de opbouw gestoord. Door aandoening van het gewrichtskraakbeen, het
ontstaan van beenwoekeringen aan de botten, treden bewegingsstoomissen
op. Het émail wordt onvoldoende gevormd, waardoor kiezen en tanden
abnormaal slijten. Tenslotte wordt het gebit zo slecht, dat de koeien on-
voldoende kunnen kauwen en het voedsel onvoldoende wordt benut en de
dieren eindelijk na sterke vermagering sterven.

Zij die zich nader over deze fluorvergiftiging willen oriënteren, verwijs ik
naar de dissertatie van T e s i n k, die dit onderwerp onder mijn leiding
heeft bewerkt. Aluminiumsulfaat is mogelijk een goed middel, om de
nadelige inwerking van fluor tegen te gaan of te verminderen.
De Zeeajuin, Bulbus Scillae of Urginea Miritima is een veel gebruikt ratten-
gift, dat zijn reputatie te danken heeft aan zijn ongiftigheid voor onze
huisdieren. Inderdaad moeten grote hoeveelheden door ons vee worden
opgenomen, wil het kwaad doen. Voor paarden wordt 200 mg/kg, voor
koeien zelfs 500 mg/kg als toxische dosis opgegeven.

De Zuid-Afrikaanse Urgineasoorten zijn veel giftiger en veroorzaken vaak
zware verliezen, vooral onder schapen.

De verschijnselen zijn bloedwateren, snelle ademhaling en hartslag, diarrhee,
coma en dood.

Thallium vergiftiging zag ik bij groot vee nooit. Bij kleine huisdieren
(hond, kat) wordt ze veelvuldig waargenomen, doordat sommige ratten-
giften (o.a. Zelio-korrels en -pasta) thalliumsulfaat als toxische stof bevat-
ten. De diagnose zal de laatste jaren ook eerder en zekerder gesteld worden,
doordat een methode in het chemische laboratorium der Faculteit is uit-
gewerkt, om het thallium in de urine spectroscopisch aan te tonen. Symp-
tomen bij de hond: spastische en atactische gang, ontsteking der slijmvliezen,
later ook van de ogen, huidontsteking, veel later sterke haaruitval. Bij
opname van veel thallium vooral verschijnselen ener maagdarmontsteking
en epileptiforme krampen, tenslotte uraemie.

(Zie ook het artikel van Teunissen en de Waal, Tijdschrift voor
Diergeneeskunde 1951 afl. 14).

een drietal paarden, waarvan er één stierf; de andere twee waren na
ongeveer een week hersteld. Het waren in hoofdzaak zenuwverschijnselen
(sufheid, ataxie) naast gebrek aan eetlust, die ik waarnam.
De opname van het vergift was wel een uitzonderlijk grote en de vergifti-
ging, zoals zo dikwijls, geheel te wijten aan de ongelooflijke zorgeloosheid,
waarmede men met vergiften omgaat. Deze boer had een zak met 25 kg
muizentarwe in een kastje opgeborgen naast de krib, waaruit de drie
paarden aten. Door die kast liep een waterleidingbuisje, dat het drinkwater
naar de krib kon brengen. De vloer van de kast had het begeven, de leiding
lekte en de zak met muizentarwe werd keurig uitgespoeld en dit spoelwater
met zinkphosphide hadden de dieren opgedronken.

Volgens de literatuur neemt deze vergiftiging de laatste jaren toe bij alle
dieren (bij vogels en varkens het meest, maar ook bij paarden, runderen,
honden en katten). Vooral blijkbaar in Joegoslavië.

Men herinnert zich waarschijnlijk de grote sterfte, die een paar jaar
geleden onder wilde ganzen en andere trekvogels is voorgekomen, toen in
de N.O. polder de boeren deze muizentarwe niet in de muizengaten, zoals
het behoort, maar gewoonweg over het bouwland hadden gestrooid.

D.D.T.-vergiftiging. (dichloordiphenyltrichlooraethaan).
D.D.T. is wel het meest bekende en zeer belangrijke bestrijdingsmiddel. We
weten allen hoe het gebruikt is en wordt ter verdelging van muggen,
vliegen etc. en zodoende een belangrijke rol kan spelen in de strijd tegen
de malaria. Ik maakte eerst kennis met D.D.T. na de oorlog, dacht, dat
het een ons totaal onbekende stof was, doch dat was niet zo. Ik gebruikte
het reeds in 1939 en later, maar onder de naam Gesarol.
In de literatuur zijn vele gevallen van D.D.T.-vergiftiging bekend, maar
sommige ervan zijn zeker eerder aan het oplosmiddel, dan aan het D.D.T.
toe te schrijven. Toch wordt gewaarschuwd tegen het onvoorzichtig gebruik
in de huishouding met apparaatjes die de oplossing verdampen. Voor de
bestrijding van vliegen in de stallen is het een uitstekend middel. Onze
huisdieren, behalve de hond en de kat, zijn weinig gevoelig voor D.D.T.
Bij Brisbane en bij Melbourne werden wekelijks gedurende 3 jaren runderen
behandeld met 22^2 gr D.D.T. in ol. arachidis (Roulston, H i t c h -
cock, Turner and Campbell Australian Journ. of Agricultural Re-
search Oct. 1953, vol. 4, pag. 469—479).

Dit is de berekende hoeveelheid die op de huid achterblijft na dippen met
een J/₂ % D.D.T.

Ook enkele kalveren van ± 5 maanden werden behandeld en na 3J4 jaar
geseceerd. Geen ziekteverschijnselen deden zich voor. Na de dood werd
D.D.T. gevonden in de weefsels, vooral in het vet, tot hoogstens 425 p.p.m.
(425 millioensten).

De melk bevatte D.D.T. tot 20 p.p.m. (meestal 3 tot 4). Dipping van vee
met een °/c D.D.T. is dus ongevaarlijk (tegen teken).
Het schijnt, dat als men 800 p.p.m. bij ratten vindt, vergiftigingsverschijn-
selen optreden. De gevonden cijfers bij koeien blijven hier beneden.
Melk van geiten, aan welke 0.24—0.28 gr D.D.T. p. kg per os ingegeven
werd, bevatte voldoende D.D.T. om vergiftigingsverschijnselen bij ratten
op te wekken, die deze melk werd gegeven.

De kalveren die geboren werden en gezoogd door de koeien, die zo lang
D.D.T. kregen, vertoonden geen enkel abnormaal verschijnsel. Twintig

maanden huidapplicatie van de D.D.T. gaf nog maar 3—4 p.p.m. terwijl
15 p.p.m. in de melk onschadelijk is voor lammeren en kalveren.
In 20 maanden kreeg elke koe 1935 gr D.D.T. In Queensland werden elke
week de koeien 300 cc olie, waarin 22/₂ gr D.D.T., op de rug gesmeerd.
Na een jaar werden enkele koeien geslacht en de meest verschillende
weefsels quantitatief op D.D.T. onderzocht.

Radelef, Glaborn en Nickerson (Vet. Medicine 1952 pag. 94—
97) hebben 10 tot 15 maanden oude runderen geregeld een spray gegeven
van D.D.T. Zes pinken werden 31 maal bespoten, 6 andere 36 maal, met
tussenpozen van 14 dagen. Na 28 maal bespuiten werd door biopsie
omentumvet verkregen en onderzocht op D.D.T. Noch clinisch, noch na
sectie werden afwijkingen gevonden. Het D.D.T. wordt vooral vastgelegd
in het vet en wel in een hoeveelheid van maximaal 90 p.p.m. (parts per
million). Uit een en ander kunnen we concluderen, dat een normaal ge-
bruik van D.D.T. voor runderen geen gevaar oplevert.

Veel gebruikte bestrijdingsmiddelen zijn de H.C.H. en gezuiverd H.C.H.-
bevattende stoffen, al neemt het gebruik om hieronder volgende redenen af.
Het werkzame agens is het gamma-isomeer van hexachloor-cyclohexaan.
Technisch zuiver H.C.H. bevat 10 a 14 % van dit gamma-isomeer. Midde-
len, die alleen het gamma-isomeer met een zuiverheid van minstens 99 %
bevatten noemt men lindaan-preparaten. Het goedje heeft een onaange-
name, muffe reuk en deze beperkt het gebruik wel zeer. Het is weliswaar
zeer werkzaam tegen emelten en veenmollen, maar de smaak van knol- en
wortelgewassen wordt er zeer nadelig door beïnvloed. Wel is dit bezwaar
minder bij het gezuiverde product, maar opgeheven is het toch niet.
Ik heb het vele malen met goed succes gebruikt tegen schurft bij paarden
en runderen in een concentratie van 0,5 % en nooit nadelige gevolgen
bemerkt. Alleen vind ik de reuk ook zeer onaangenaam. De fa. N o u r y en
v. d. Lande hebben getracht deze wat te camoufleren in hun preparaat
Sarcoptanova, dat in een oplossing van 1 : 400 wordt gebruikt. Het H.C.H.
gaat ook over in de melk en geeft daaraan eveneens de nare geur en
smaak. Beter gebruikt men dus het gezuiverde product, het lindaan, dat
veel minder onaangenaam ruikt.

Vroeger nam men aan dat H.C.H. zo goed als niet giftig was voor warm-
bloedige dieren, maar later is gebleken, dat het gamma-isomeer, het gam-
mexaan, wel giftig is, terwijl het alpha-isomeer weinig toxisch is. Dit laatste
heeft een narcotische werking, het gamma-isomeer een krampwekkende.
De dodelijke dosis voor de hond ligt tussen 10 en 100 mg/kg.
De laatste jaren werden in Engeland 32000 schapen gedipt met 0,05—0,6 %
oplossingen. Er deden zich bij deze concentraties geen vergiftigingsverschijn-
selen voor.

Lindaan wordt ook gebruikt in spray\'s van 0,003—0,06 % voor de bestrij-
ding van ecto-parasieten bij onze huisdieren. Bij nauwkeurige dosering gaat
het wel goed, maar van een vergiftiging door slordige toepassing las ik in
het Journal of the Americ. Vet. Med. Ass. 1953 pag. 448. Tweehonderd-
veertig schapen werden bespoten met een suspensie van „isotax", neer-
komende op ± 0.3 % lindaan. De vermenging is vermoedelijk zo zorgeloos
gebeurd, dat het ene dier veel meer last gekregen heeft dan het andere.
Het eerst werd na 6 uur een schaap ziek, daarna volgden er nog 4; deze
5 dieren gingen dood; 6 andere werden in mindere mate ziek en herstelden

na enkele dagen. In de lichte gevallen was alleen een mindere eetlust op te
merken en gaven de dieren minder melk.

De gestorven dieren vertoonden als intoxicatie-verschijnselen: ataxie en
spierrillingen; daarna volgde onder convulsies de dood.
Er werden geen veranderingen in hersenen en zenuwen gevonden.
In de landbouw zijn de laatste tijd in gebruik gekomen het diëldrin,
chloordaan en aldrin, alle gechloreerde koolwaterstoffen, die vooral werk-
zaam zijn- tegen bodeminsecten, maar veel giftiger zijn.
Het diëldrin, zo genoemd omdat het met de reactie van Diels — Alders
wordt gemaakt, werd in 1948 voor het eerst gebruikt.
In 1951 bleek het werkzaam te zijn om de larve van Lucilia cuprina en
L. sericata te doden, de veroorzakers van de bekende en beruchte vliegen-
maden-ziekte der schapen. Het is toxischer dan D.D.T.; immers de L.D. 50
van D.D.T. is 250 mg/kg en 87 mg/kg voor diëldrin bij laboratoriumdieren.
Het wordt door de intacte huid geresorbeerd. Voor schapen is de L.D. 50
50—75 mg/kg. De voornaamste verschijnselen van de intoxicatie bij schapen
zijn hypersensibiliteit, convulsies, depressie, speekselen en dwangbewegingen
(rondlopen b.v.). Daarna ataxie, tandenknarsen, moeite om het evenwicht
te bewaren, in zware gevallen dyspnoe. De verschijnselen treden eerst 6-48
uur na de opname op.

Er is geen specifieke behandeling bekend. Men kan injecties van calcium
borogluconaat en magnesium-sulfaat per os proberen.

Bij sectie worden alleen door microscopisch onderzoek afwijkingen aan de
lever en nieren gevonden (vermeerdering van rode bloedcellen, zwelling
der levercellen en tubulicellen; bij grote dodelijke doses beginnende necrose
in de lever).

Overigens is mij van vergiftiging door de nieuwste bestrijdingsmiddelen
aldrin, diëldrin en endrin noch persoonlijk, noch iets uit de literatuur be-
kend.

Omtrent parathion, het in de laatste jaren zo zeer in zwang gekomen
middel, komen langzamerhand meer gegevens omtrent vergiftiging bij mens
en dier los. Door de medici bij de arbeidsinspectie werden de laatste jaren
24 vergiftigingsgevallen bij de mens in ons land geconstateerd; twee ver-
liepen dodelijk.

Parathion en andere organische esters en amides van phosphorzuur be-
ïnvloeden bepaalde enzymreacties in het lichaam. De voor het leven nood-
zakelijke cholinesterase, dat het acetylcbolinc in het lichaam afbreekt, wordt
vernietigd. Door de ophoping van het acetylcholine wordt het parasympa-
tisch zenuwstelsel overprikkeld, evenals de motorische zenuwuiteinden, ter-
wijl ook het centraal zenuwstelsel aangetast wordt. Tengevolge hiervan
treden braken, buikkrampen, diarrhee, speekselvloed, maximale pupilver-
nauwing, bronchiaalkramp en tenslotte longoedeem op.
De dodelijke dosis parathion wordt bij de mens geschat op 100 mg wanneer
het per os wordt opgenomen en 500 mg als het door de huid wordt ge-
resorbeerd.

Voor de diagnostiek is het bepalen van cholinesterase in het bloed en het
aantonen van paranitrophenol in de urine van de grootste betekenis.
Een belangrijk tegengif is het atropine, dat in zeer \'grote doses wordt ge-
geven, b.v. 2 mg intraveneus en dit soms elk uur, zolang het nodig is. Als
men weet, dat de maximale dosis anders subcutaan J/2 mg bedraagt, is

bovenstaande dosis wel zeer hoog, maar ze kan levensreddend werken.
Ook de dinitroverbindingen (D.N.C. dinitro-orthocresol) hebben ten onzent
reeds vele vergiftigingen bij mensen veroorzaakt (de laatste 10 jaar 22 maal,
waarvan 10 met dodelijke afloop). Zij zullen toch ook wel bij vee zijn
voorgekomen, maar waarschijnlijk niet als zodanig onderkend.
Gejaagdheid, sterke vermoeidheid, brandende dorst, profuus zweten, on-
regelmatige, snelle pols, tenslotte cyanose en dyspnoe worden als klinische
verschijnselen opgegeven.

Een onderzoek naar de toxische en letale dosis bij de grote huisdieren zal
nodig zijn, ook omdat het D.N.C. blijkt een goed middel te zijn ter ver-
delging van de leverbotslakjes (Truncatulae) in de strijd tegen de disto-
matose. Gelukkig wordt het gras door bespuiting met 1 % D.N.C. van
greppels en greppelkanten gedood, zodat de dieren dit niet zullen aanraken.
Later komt het jonge gras er weer door.

Als men deze aan honden in subletale doses gedurende lange tijd geeft, dan
ziet men wel degeneratieve veranderingen in de verschillende organen, maar
invloed op conceptie en voldragen worden der jongen had het niet; wel
werden de stoffen door de melk uitgescheiden en hierdoor ontstond een
hoge mortaliteit bij de zogende jongen.

Volledigheidshalve voeg ik hieraan nog toe een korte beschrijving van de
hyperkeratose, een in ons land tot nu toe nog onbekende ziekte en die
schijnt veroorzaakt te worden door houtconserveringsmiddelen. De laatste
tijd worden enkele ervan ook aanbevolen ter bestrijding van slakken etc.
Hyperkeratose, scheen alleen in Amerika voor te komen en was sedert 1942
in 37 staten bekend. Zij zou in 1952 een schade hebben veroorzaakt van
2 milliocn dollar. Alleen in Tenessee gingen 3000 runderen eraan te gronde.
De ziekte komt thans ook voor in Duitsland (Wagen er 1952) en
Marokko.

Hyperkeratose vermindert ook sterk de weerstand tegen infectieziekten,
praedisponeert voor bacteriële infecties en parasitaire invasies. Wormmid-
delen hebben dan ook minder succes.

Hexachloornaphtaline en pentachloorphenol kunnen hyperkeratose veroor-
zaken. Dit zijn houtconserveringsmiddelen; ook in smeermiddelen van
motoren komen deze voor. Eveneens kunnen bepaalde producten van de
koolteer en aardoliewinning een rol spelen. Voedsel kan ermee besmet
raken. De melk van zieke dieren bevat de schadelijke stoffen voor kalveren.
Varkens zijn blijkbaar ongevoelig evenals paarden. In het experiment kon-
den muizen en ratten niet ziek gemaakt worden; volgens sommigen konijnen
ook niet, volgens anderen wel. Jonge dieren zijn gevoeliger dan oudere.
Pentachloorphenol wordt de allerlaatste tijd ook aanbevolen als bestrijdings-
middel tegen distomatose. Door besproeiing van de greppels en greppel-
kanten wil men de slakjes (Truncatula) doden. Ofschoon dit goed gaat,
even goed, zo niet beter dan met D.N.C. (dinitrocresol) of zout lijkt mij
grote voorzichtigheid toch geboden. Uit de literatuur blijkt, dat men het
nog niet eens is over de gevaarlijkheid van pentachloorphenol, met betrek-
king tot de hyperkeratose; in ieder geval zijn de naphtalineverbindingen
schadelijker.

aan tandvlees en mondslijmvlies zijn de eerste verschijnselen. Bij langere
inwerkingen treden veranderingen aan de huid op. Afhankelijk van de
dosering kunnen die huidveranderingen na een week of na maanden ont-
staan. De huid wordt droog rimpelig en begint tenslotte op een olifantshuid
te gelijken. Het begint tussen de oren, aan de nek of aan de hals. De haren
vallen uit. De verdikking breidt zich later over het gehele lichaam uit.
Drachtige dieren aborteren vaak. Het vetgehalte der melk daalt, evenals
het Vit. A van het bloed. Het geven van Vit. A heeft geen invloed op het
verloop. Houdt men op met de hyperkeratose verwekkende stoffen, dan
doet de toediening van het Vit. A wel het gehalte hiervan in het bloed
stijgen.

Maar houdt men met het geven van Vit. A op dan daalt dit weer tot zeer
lage waarden.

Vit. C stijgt door de conserveringsmiddelen, maar niet door pentachloor-
phenol. Mogelijk wordt de synthese van Vit. A uit carotine gestoord.
Diff. diagnose: Schurft, verder de zogenaamde Wendenerziekte (Arch.
Tierheilk. 63, 1931, pag. 283.).

Zoals gezegd: de huid wordt verdikt, droog, rimpelig en kaal. Zij begint
op een olifantshuid te gelijken. De ventrale delen van de romp blijven vrij.
Er is een sterke afstoting van epitheel. In dc haarzakjes heeft een ophoping
van epitheelcellen plaats. Zij worden cysteus verwijd.

Op het mondslijmvlies eerst hyperaemie, dan erosies en ulcera en tenslotte
woekeringen van erwt- tot eigrootte. Hetzelfde kan men vinden op het
slijmvlies van oesophagus en legmaag, vooral bij de pylorus.
De lever is gezwollen met interlobulaire bindweefselgroei; de galgangen
zijn vaak gewoekerd. De galblaaswand en galafvoerende buizen zijn verdikt.
In de nieren ziet men oedeem en sterke verwijding van de tubuli der schors.
Tenslotte komt het tot een chronische interstitiële nephritis.
In het genitaalapparaat komt het tot een metaplasie: tot verhoornd epitheel
in de prostaat, dc ampullen en de zaadblaasjes. De graad der beschadigingen
is afhankelijk van de diersoort, de leeftijd der dieren en de dosis, alsmede
de tijd van inwerking.

De hyperkeratose is bij kalveren beneden de 8 maanden het ernstigst (80 %
sterft). Bij oudere dieren vinden wij een mortaliteit van 50% en bij
volwassen van 15 %.

Samenvattend, bij de acute vorm: tranenvloed, conjunctivitis, keratitis en
diarrhee; bij de chronische vorm: hyperkeratose aan nek, hals, rug en
later aan de benen. Necrose en proliferaties aan mond, oesophagus, leb-
maag, duodenum en ileum.

5—10 mg/lb, dus 10—20 mg/kg chloornaphtaline per os (één maal in
3% oplossing in olie) gaf drie dagen later hyperkeratose. Drie kalveren zijn
gebruikt. Twee stierven resp. na. 14 en 46 dagen, het derde werd de 59ste
dag geslacht. Er waren typische verschijnselen van hyperkeratose. (Am. Vet.
Med. Ass. 124, 289-290).

Bij stieren met hyperkeratose heeft men gevonden squameuze metaplasie
van de accessoire geslachtsklieren en de afvoerbuizen van de tekstikels. Bij
merries en koeien metaplasie van de Gartnerse gangen en de cervix. Bij
genezing van de hyperkeratose kunnen de aangetast geweest zijnde dieren
weer normaal vruchtbaar worden.

Schrijver geeft een overzicht van zijn ervaringen van vergiftiging bij de grote huis-
dieren met verschillende plantenziektenbestrijdingsmiddelen.

Vele hiervan zijn verbindingen, die koper, lood, arsenicum, thallium, zink of kwik
bevatten en hij geeft de klinische verschijnselen weer, die het gevolg zijn van vergif-
tiging met één dezer elementen.

Fluorvergiftiging heeft hij slechts in de omgeving van een superfosfaatfabriek bij
runderen waargenomen. Uitvoerig zijn de verschijnselen etc. beschreven in een onder
schrijver\'s leiding bewerkte dissertatie van Dr. Tesink.

Hexachlooraethaan gaf in schrijver\'s Kliniek tot nu toe geen ernstige vergiftigings-
verschijnselen bij het gebruik tegen distomatose van het rund. Hexachloorcyclohexaan
en D.D.T. gebruikt tegen ectoparasieten bleken eveneens weinig gevaarlijk te zijn.
Dit kan niet gezegd worden van dicumaro waardoor varkens vooral vergiftigd kunnen
worden. Schrijver heeft nog geen eigen ervaring van de nieuwere organische phosphor-
verbindingen, zoals parathion.

Author gives a survey of his experiences of poisoning in large domestic animals with
various substances for combat of plant diseases.

Many of these are substances which contain copper, lead, arsenic, thallium, zinc or
mercury, and he mentions the clinical symptoms which are the result of poisoning
with one of these elements.

He has only observed fluor poisoning in cattle in the environs of a superphosphate
factory. The symptoms etc. are described in detail in a dissertation of Dr. Tesink
worked out under the guidance of the author.

Hexachlooraethaan has not shown any serious poisoning symptoms up to now in the
author\'s clinic in use against distomatosis of cattle. Hexachloorcyclohexaan and
D.D.T. used against ectoparasites appeared to present equally little danger. This
cannot be said of dicumaro, from which pigs in particular can be poisoned. Author
himself has no experience of the new organic phosphor compounds such as parathion.

L\'auteur donne une vue d\'ensemble de ses expériences à l\'égard de l\'enpoisonnement
chez les grands animaux domestiques, en appliquant différents moyens prophylactiques
pour les plantes.

Beaucoup des ces moyens sont des combinaisons contenant du cuivre, du plomb, de
1 arsenic, du thellium, du zinc ou du mercure et il décrit les symptômes cliniques
qui sont la conséquence de l\'intoxication avec un de ces éléments.
Quant à l\'intoxitation par du fluor, il ne l\'a constatée chez les bovidés que dans
les environs d\'une fabrique de superphosphate. Les phénomènes, etc. ont été décrits
en détail dans une dissertation du Dr. Tesink, écrite sous la direction de l\'auteur.
L\'hexachloraethane ne provoqua dans la clinique de l\'auteur jusqu\'ici pas de
graves phénomènes d\'intoxitation en l\'appliquant contre la distomatose du bovidé.
L\'hexachlorcyclohexane et le D.D.T. employés contre les ectoparasites se trouvaient
également être peu dangereux. C\'est ce qu\'on ne peut pas dire du dicumaro, celui-ci
pouvant empoisonner surtout les cochons. L\'auteur n\'a pas encore acquis d\'expérience
personnelle à l\'égard des combinaisons phosphatiques plus récentes, telle que le para-
thion.

Schreiber gibt eine Uebersicht seiner Erfahrungen hinsichtlich Vergiftungen bei
grossen Haustieren, verursacht durch verschiedene Bestreitungsmittel gegen Pflanzen-
krankheiten.

Yiele dieser Mittel enthalten Verbindungen von Kupfer, Blei, Arsen, Thallium, Zink

und Quecksilber. Er erläutert die klinischen Erscheinungen als Folge einer Vergiftung
mit einem dieser Elemente.

Fluorvergiftung had er nur bei Rindern in der Umgebung einer Superphosphatfabrik
angetroffen. Alle diese Erscheinungen etc. werden in einer, unter. Schreibers Auspizien
bearbeiteten Dissertation von Dr. T e s i n k ausführlich behandelt.
Bei Verabreichung von Hexachloräthan gegen Distomatose des Rindes, traten in der
Klinik des Schreibers bisher keine ernsthaften Vergiftungserscheinungen auf. Hexa-
chlorcyclohexan und D.D.T. gegen Ektoparasiten angewandt, schienen ebenfalls nicht
so gefährlich zu sein. Von Dicumaro kann dies jedoch nicht gesagt werden, da hiermit
vor allem Schweine vergiftet werden können. Mit den neueren organischen Phosphor-
verbindungen, wie z.B. Parathion, hat Schreiber noch keine eigene Erfahrung auf-
getan.

STRALING BIJ DE OPFOK VAN HET JONGE VEE
EN HET VOORKOMEN VAN STRESS-VERSCHIJNSELENi)

In Nederland vindt „straling" hoofdzakelijk toepassing bij de opfok van
kuikens en biggen, in het buitenland soms ook bij die van lammeren en
kalveren. W e zullen ons in deze inleiding vooral bezig houden met de biggen.
Hoewel de biggensterfte in de eerste levensweken in Nederland beduidend
minder is dan in de Verenigde Staten, is ze toch zeer belangrijk. Dit blijkt
o.a. uit het onderzoek, dat indertijd bij een 6000 tomen stamboekvarkens
in Zuid-Holland is ingesteld (De Jong 1951). Vooral in het koude
jaargetijde kwam een hoog sterftecijfer voor. In de maanden April t/m
October was ze gemiddeld circa 19 % en in de maanden November t/m
Maart circa 26 % met het hoogste percentage in Januari, n.1. 29.8 %.
Vooral verkleuming, dus sterke daling van de lichaamstemperatuur schijnt
in de winter een belangrijke rol te spelen. Daarnaast is doodliggen een
belangrijke factor en voor de rest mag men de sterfte op rekening brengen
van aangeboren afwijkingen en van vele opfokziekten. Tussen „verkleuming"
en „doodliggen" bestaat een nauw verband. Verwarming van de worp zal
niet alleen sterfte door verkleuming tegengaan, maar ook het percentage
doodliggen verminderen. Zoals we straks zullen zien is het waarschijnlijk,
dat ook de sterfte door allerlei ziekten hierdoor zal verminderen. Aan de
Purdue University kon men dan ook opmerken, dat bij verwarming 17 %
meer biggen gered werden dan zonder verwarming in de hokken. Foster
en Vest al (1944) zagen 50% van de biggensterfte optreden in de
-eerste 24 uren. Het warmte-regelingsmechanisme schijnt aanvankelijk bij
pasgeboren biggen weinig efficiënt te werken en volgens Wallach en
medew. (1948) pas na 2 dagen in staat te zijn de lichaamstemperatuur
in koude omgeving op peil te brengen.

Taylor en medew. (1952) zagen bij een omgevingstemperatuur van
45° F of daarboven geen verliezen door afkoeling. Bij 40° F traden ze
op bij zwakke biggen, terwijl een worp grote sterke biggen bij 33° F nog in
leven bleef. Normaal daalt de temperatuur bij pasgeboren biggen tot een
minimum in 20—60 minuten om dan in 2—5 dagen tot een normale
waarde te stijgen. Zij achten verwarming nodig bij omgevingstemperaturen
beneden 45° F. Zelfs biggen met een lichaamstemperatuur van 65° F
(normaal 102,5° F) kunnen met behulp van warmtetoevoer nog gered
worden.

Newland en medew. (1952) constateerden bij hun experimenten met
biggen een val in de lichaamstemperatuur in de eerste 20 minuten variëren-
de van 3—13° F. De daling was afhankelijk van de grootte der biggen en
de temperatuur van de omgeving. Op de aanvankelijke daling volgt een
geleidelijke stijging naar normale lichaamstemperatuur, welke bij een om-

¹) Lezing voor het Natuur- en Geneeskundig Congres te Wageningen, 14 April 1955.

gevingstemperatuur van 60—75° F wordt bereikt in ongeveer 2 dagen en
bij temperaturen om en bij het vriespunt pas in 10 dagen.
Biggen van 24 uren oud reageren op een temperatuur van 34° F met een
kleinere daling van lichaamstemperatuur dan biggen van nog geen 4 uren
oud. Er bestond een significante correlatie tussen het geboortegewicht van
een big en de mogelijkheid om zich aan de omgeving aan te passen m.a.w.
hoe kleiner het gewicht bij de geboorte, hoe groter de temperatuurdaling
door afkoeling.

Kleine biggen hebben naar verhouding groter lichaamsoppervlakte dan
grotere biggen. Meestal beschut de huid en onderhuid de laatste ook meer
tegen koude-invloeden door meer vetafzetting (ref.) Verder vonden ze dat
kleine biggen bij vasten eerder door afkoeling in een toestand van coma
komen te verkeren dan soortgelijke biggen die volop zeugenmelk ontvangen.
Afkoeling van biggen die 2 dagen oud zijn, heeft een vermindering van het
bloedcelvolume tengevolge. Dit is precies andersom als B a r b o u r (1921)
bij honden heeft gevonden en van een normaal warmteregelingsmechanisme
verwacht mag worden. Barbour en Tolstoi (1923) zagen geen
verandering in bloedcelvolume van de hond als de hypothalamus werd
uitgeschakeld door het ruggemerg bij de 6e halswervel door te snijden.
Verder zagen Newlandenmedew. meestal een stijging van het bloed-
suikergehalte wanneer biggen van 1 dag oud werden afgekoeld bij 34° F.
Biggen die 8 uren hadden gevast, vertoonden minder stijging van het
glucose-gehalte dan biggen die 3 en 5 uren hadden gevast.
Ofschoon blijkens genoemde onderzoekingen e.a. bij de pas geboren biggen
het temperatuur-regelingsmechanisme nog zeer onvoldoende functioneert,
zien we toch wel enkele verschijnselen welke er op wijzen, dat de hypo-
thalamus niet inactief is, n.1. het optreden van rillingen, dus spierbeweging,
waarbij extra warmte ontstaat en bovendien het overeind gaan staan van
de haren, dat de warmteafgifte kan beperken. Beide verschijnselen staan
onder controle van de hypothalamus. Verder zien we de babybiggen bij
afkoeling wel op een hoopje kruipen en een warme plaats opzoeken, tegen
de uier van de zeug of tussen haar ledematen. Bij het aanbrengen van een
warmtebron in het hok, weten ze deze gemakkelijk te vinden.
De praktijk heeft ons geleerd, dat speciaal in de koude wintermaanden de
vatbaarheid voor infecties toeneemt en herhaaldelijk bij biggen die in deze
tijd geboren zijn, diarrhee en polyarthritis optreedt. Bij sectie vindt men
dan dikwijls typische veranderingen in de nieren o.a. petechiën en begin-
nende nephrosclerose, bloedingen in maag- darmwand, kleine bloedingen
in sereuze vliezen, oedemateuze toestand van de spieren etc. welke veel
overeenkomst vertonen met de reactieverschijnselen welke uitvoerig door
S e 1 y e (1952) zijn beschreven bij een toestand van Stress. Het heeft daar-
om zijn nut hierop uitvoeriger in te gaan. Volgens S e 1 y e zal, wanneer
een bepaald agens op het lichaam inwerkt, een specifieke werking optreden
b.v. narcose door aetherinhalatie, samentrekken van perifere bloedvaten bij
koude, de vorming van antistoffen bij bepaalde infecties en daarnaast een
aantal objectieve en meetbare veranderingen, niet specifiek, welke hij aan-
duidt met: Algemeen Adaptatie Syndroom (General Adaptation Syndrome
= G.A.S.). In het oog vallend is de involutie van thymus en lymph-
apparaat, eosinopenie, het optreden van bloedingen en zweren in de
maag-darmwand (vooral in de plooien), vergroting van de bijnierschors

met afgifte van lipoïden, cholesterol en verhoogde afscheiding van corti-
coïden en derivaten daarvan. De aldus gecreëerde toestand wordt „stress"
genoemd, terwijl het agens wordt aangeduid met „stressor". Het algemeen
adaptatie-syndroom verloopt in 3 phasen n.1.:

Bij koude zal de bijnierschors eerst de aanwezige voorraad corticoïden
afgeven, vervolgens een grote hoeveelheid produceren en tenslotte uitgeput
raken als de koude zeer lang inwerkt. De „adaptie-energie" waarvan de

Het adaptatie syndroom kan nuttig zijn, maar ook omgekeerd, helemaal
afhangende van de omstandigheden. Het blootstellen van het lichaam aan

een stressor, kan de weerstand tegen een volgende stressor verhogen of
verminderen. In het eerste geval spreekt men van „crossed resistance"; b.v.
na ernstige trauma of verbranding reageert de rat minder op een injectie
van het wit van een ei in de buikholte en dan ontstaat ook een minder
hevige arthritis wanneer formaline naast het gewricht wordt ingespoten.
Is het lichaam meer gevoelig voor een volgende stressor dan spreekt men
van „crossed sensitization"; b.v. na lang blootstellen aan koude wordt de
rat meer gevoelig voor morphine.

Behalve de bijnierschors speelt ook de voorkwab van de hypophyse een
belangrijke rol in het adaptatie-syndroom. Bij wegname van de hypophyse
brengt een stressor bij de rat geen verandering teweeg van de bijnierschors
en veroorzaakt geen involutie van de thymus. Ook de overdadige afgifte
van corticoïden met de urine houdt op. Het hormoon van de hypophyse
„ACTH" geeft bij overdosering per injectie zowel bij aanwezigheid als na
wegname van de hypophyse sommige verschijnselen van het adaptatie-
syndroom te zien. (Stimulering van bijnierschors, involutie van thymus en
lymphapparaat, catabolisme, lymphopcnie, eosinopenie en een onderdruk-
king van ontstekingsprocessen). ACTH vermindert de weerstand tegen
verschillende microörganismen. Het meeste effect van ACTH wordt tegen-
gegaan door het groeihormoon STH (somatotroophormoon) zodat het uit-
eindelijk resultaat afhangt van de relatieve verhouding van beide. Voor
een groot deel oefenen deze hormonen hun werking uit via de bijnierschors.
Na wegname van de bijnieren ziet men noch door stressors noch door
ACTH-overdosering de involutie van thymus en lymphapparaat, ook niet
de verhoogde uitscheiding van corticoïden in de urine en evenmin de
vermindering van ontsteking. Daarentegen zal een overdosering van de
antiphlogistische, ontsteking-werende corticoïden (A—Cs) van de bijnier-
schors, b.v. cortisone en hydrocortisone ongeveer het symptomencomplex
van ACTH geven, terwijl overdosering met de prophlogistische, ontsteking
bevorderende corticoïden (P—Cs) zoals DCA = desoxycorticosteronacetaat
veel van de veranderingen als met STH teweeg brengen. De P—C\'s
doen het ontstekingspotentiaal stijgen, bevorderen afkapseling van vreemde
voorwerpen, van infectiehaarden enz. In experimenten gaven ze aanleiding
tot nephrosclerosis en verhoging van de bloeddruk. De P—Cs wijken af
van de STH in zoverre, dat ze de groei van het lichaam niet bevorderen
en evenmin thymus en lymphweefsel doen uitgroeien. Na wegname van de
bijnieren oefent STH geen toxisch effect meer uit op de nieren, terwijl de
corresponderende toxische werking van DCA op de nieren onafhankelijk
is van de bijnieren. DCA schijnt geen nephrosclerosis te veroorzaken bij
wegname van de hypophyse maar kan dan nog wel urinesecretie vermeer-
deren en bloeddruk verhogen.

De A—Cs en P—Cs zijn in sommige opzichten als antagonisten te be-
schouwen doch niet in alle. De ontsteking-werende werking van A—Cs,
b.v. cortisone, kan geblokkeerd worden door P—Cs, b.v. DCA. De involutie
van thymus en lymphapparaat, de eosinopenie, de algemene weefselafbraak
en de vermindering van de weerstand tegen infecties bij A—Cs-over-
dosering wordt niet beïnvloed door P—Cs.

De nierlaesies en atrofie van bijnierschors tengevolge van P—Cs worden
verergerd door A—Cs.

De A—Cs en STH zijn in nagenoeg alle opzichten als antagonisten te
beschouwen. De involutie van thymus en lymphvaatstelsel, de vermindering
van het ontstekingspotentiaal, de vermindering in weerstand tegen infecties,
de atrofie van bijnierschors, het algemene weefsel-catabolisme, veroorzaakt
door A—Cs, kunnen worden onderdrukt door STH.

S e 1 y e bezit nog niet voldoende bewijsmateriaal, dat ook het diabetogene
en nephrotoxische effect van A—Cs eveneens door STH geblokkeerd kan
worden. De werking van de adaptatiehormonen is in hoge mate afhankelijk
van z.g. „conditioning factors". Gedeeltelijke nephrectomie zal het optreden
van nephrosclerosis, hoge bloeddruk, periarteritis nodosa en polyurie door
DCA bevorderen. Op dezelfde wijze verhoogt een hoge Na-inname de ge-
voeligheid voor DCA en beide tezamen geven de grootste gevoeligheid.
De werking van STH (bijniervergroting, nephrosclerosis, myocarditis, hoge
bloeddruk, polyurie) wordt eveneens door deze „conditioning factors" on-
dersteund, maar tevens door een hoog eiwitgehalte. Alle drie tezamen geven
een maximale gevoeligheid.

Dieren zonder bijnier reageren niet met hyperglycaemie en thymolysis,
wanneer men ze blootstelt aan diverse stressors. Dit is echter wel het geval
als men ze eerst behandelt met cortisone, dat in dit opzicht inactief is.
Tijdelijke overdosering met bepaalde adaptiehormonen kan progressieve
laesies veroorzaken. Een korte behandeling met DCA of STH geeft geen
directe ziekte-manifestaties doch kan een dodelijk proces inluiden met
nephroclerosis en hoge bloeddruk.

De deelname van een renale hoge bloeddruk bij de stressreactie is enigszins
opgehelderd, maar blijft voor een groot deel op gissingen berusten. Bij
uitschakeling van de urineproductie van een der nieren ziet men het
pressor-effect stijgen. Men gaat het toevoerend bloedvat van de nier dan
gedeeltelijk onderbinden evenals cle ureter. Men ziet dan een proliferatie
van het spiraalsegment in de dalende kronkelige tubuli optreden, terwijl
de glomeruli en de meeste tubuli gaan atrofieren. De pressorhormonen
worden geproduceerd in het spiraalsegment. De morphologische verande-
ringen in de endocrine nier lijken veel op die, welke met langdurige DCA
of STH-behancleling zijn op te wekken. Evenals deze prophlogistische (ont-
stekingbevorderende) hormonen geven de nier-pressorhormónen aanleiding
tot hoge bloeddruk, periarteritis nodosa, myocarditis en nephrosclerosis van
de andere nier. Verondersteld mag worden, dat de prophlogistische hor-
monen het nier-pressor-mechanische activeren. Het endocrine-nier-pheno-
meen wordt niet beïnvloed door een hoog Na- en eiwitgehalte van het
rantsoen, terwijl hypokaliaemie afwezig is. De mineralocorticoïden waartoe
de P—Cs behoren, geven aanleiding tot NaCl- en waterretentie met gelijk-
tijdige uitscheiding van kalium. Het effect van P—C\'s op bloedkalium komt
dus waarschijnlijk niet tot stand door middel van de nieren.
De antiphlogistische hormonen zijn bruikbaar gebleken bij tal van ziekten
die met uitgebreide ontstekingsprocessen gepaard gaan. Rheumatische aller-
gische aandoeningen alsmede ziekten die met hevige ontsteking gepaard
gaan, kunnèn met succes beïnvloed worden door ACTH, hydrocortisone,
extract van bijnierschors.

De prophlogistische hormonen zijn te gebruiken bij lympholysis, bij een
verminderd ontstekingspotentiaal en verhoogde gevoeligheid voor infectie.

Rij de rat kan men groeivertraging, catabolisme, thymolysis, lympholysis
tengevolge van stress, ACTH of cortisone voorkomen met STH.
De verhoogde gevoeligheid van met ACTH of met cortisone behandelde
ratten tegenover infecties met saprophytische microörganismen of zelfs tegen-
over humane tuberkelbacillen, kan tot normale hoogte teruggebracht wor-
den met STH.

Bepaalde verschijnselen, die bij het acute bestralingssyndroom van de rat
optreden als gewichtsverlies, sterke involutie van thymus, milt en lever,
kunnen worden tegengegaan door behandeling met STH.
Aan deze samenvatting van S e 1 y e, voor een groot deel berustende op
experimenten bij ratten, doch hier en daar ook hypothetisch van aard,
zouden we nog het volgende willen toevoegen. S e 1 y e heeft zich in zijn
interessant boek afzijdig gehouden van de beïnvloeding der lichaamsproces-
sen langs nerveuze weg. Ook merkt hij op, dat de werking van de schildklier
ongetwijfeld bij tal van genoemde processen een rol speelt, doch buiten
het onderzoek is gebleven.

Zoals we gezien hebben, zullen ratten op koude reageren door verhoogde
warmteproductie. Deze werking gaat door wegname van de bijnier ver-
minderen (Horvath en medew.) Echter zal bij koude ook de schild-
klier hypertrofisch worden (B u r t o n) en door verhoogde afscheiding van
schildklierhormonen haar aandeel in de verhoogde warmteproductie trach-
ten te leveren. Overigens schijnt thyroxine, alsmede het thyreotrope hor-
moon, de nephrotoxische werking van STH en DCA te kunnen verhogen.
Uiteindelijk kunnen we de volgende conclusie trekken. Als een stressor op
het lichaam inwerkt, zal de hypophyse geprikkeld worden, meer ACTH
produceren en hiermede (misschien ook ten dele met STH) de bijnier
aanzetten tot verhoogde afscheiding van P—Cs en A—Cs. Vooral van de
verhouding der laatste zal afhangen wat cr in het lichaam zal geschieden.

Bij a zal men neutralisatie mogen verwachten, bij b de invloed van A—Cs,
bij c een overwicht van P—Cs en bij d een synergisme. In het algemeen
zullen bij stress de A—Cs in grote hoeveelheden worden geproduceerd.
Een gestoorde hormonenstofwisseling kan het gevolg zijn van abnormalitei-
ten in de afscheiding van hypophyse en bijnier, maar ook van een minder
goede ontgifting in de lever of van bijzondere gevoeligheden der organen

Komen we nu terug op het punt van uitgang. Ongetwijfeld zal er bij
verkleuming van biggen een toestand van „stress" ontstaan. De afloop is
in hoge mate afhankelijk van „conditioning"-factoren, zoals erfelijkheid,
voeding van het moederdier tijdens drachtigheid, de omgevingstemperatuur,
de grootte van de biggen, het meer of minder aanwezig zijn van onderhuids
vet e.d. Bij gesuccombeerde exemplaren zien we duidelijk de verschijnselen
van stress. Het sectiebeeld wijst aanvankelijk meestal op een overheersing
van ACTH en A—Cs b.v. de waterretentie en de gevoeligheid voor infecties,
vooral met saprophytische bacteriën (colibacillen e.a.) De dieren zijn snel
vermagerd (catabolisme). Het bloedsuikergehalte is verhoogd. Bij een
langere levensduur zien we een toename van het ontstekingspotentiaal, het
optreden van arthritiden, nephrosclerose, aandoeningen der bloedvaten,
hersenaandoeningen enz., dus meer het beeld dat op te wekken is met een
overdosering van STH en P—Cs (b.v. DCA).

Wanneer we bij lage omgevingstemperaturen deze toestanden willen tegen-
gaan, dan zal de verwarming moeten plaats vinden vanaf de geboorte of
liever nog reeds een dag tevoren opdat de zeug in de nabijheid van de
warmtebron het nest gaat maken.

Wanneer men pas een of meer dagen na de geboorte een warmtebron in
het hok aanbrengt, zullen de biggen onder lage omgevingstemperaturen
reeds in een toestand van stress verkeren. Het gevaar bestaat dan, dat bij
het stijgen van de lichaamstemperatuur de stijging blijft doorgaan tot ver
boven het normale en de dieren daaraan bezwijken. In dergelijke omstan-
digheden zal men de dieren dus slechts langzaam en tijdelijk mogen ver-
warmen. Het behoeft eigenlijk geen nadere verklaring dat te vroeg geboren
biggen wel zeer dankbaar zijn voor warmtestraling, immers ze geven van-
wege het kleiner zijn en een minder beschuttend vermogen van huid en
onderhuid gemakkelijker warmte af en bovendien mag men aannemen dat
het op toeren komen van het warmteregelingsmechanisme meer moeilijk-
heden zal opleveren dan bij normale biggen het geval is.
Voor de techniek van de bestraling, de rentabiliteit, de voorzorgen ter
vermijding van brandgevaar, kunnen we verwijzen naar de artikelen,
welke daarover in de Landbouwbladen zijn verschenen. Tevens vestigen
we de aandacht op de uitgave „De Infrarode Lamp van Th. J. J.
M a nd e r s", welke in de Diligentia-Reeks is verschenen, waarin de toe-
passing van infraroodlampen voor verwarming kort en duidelijk wordt
uiteengezet.

Vooral nadat in de humane geneeskunde met stralingsdesinfectie in sommige
gevallen goede resultaten waren verkregen, in het bijzonder bij virusziekten,
is men ook begonnen met proefnemingen bij het vee. Vooral uit de Scan-
dinavische landen komen gunstige berichten over de goede invloed van
ultra-violetbestraling bij varkens, speciaal bij het heersen van griep
(= influenza). Olofsson (1952) bericht over de resultaten hiervan.
Van 2 gelijkwaardige stallen werd één voorzien van desinfectielampen,
terwijl de andere voor controle diende. Van elke worp van 8 goed ont-
wikkelde biggen kwamen als regel 4 in de proefstal en 4 in de controlestal.
Het aantal sterfgevallen -(- achterblijvers bedroeg in de contrólestal 20.7 %

en in de proefstal met bestraling slechts 6 %. Van de 10 gestorven dieren
waren er acht niet bestraald en daarvan was in 7 gevallen longontsteking
de doodsoorzaak. Twee gestorven bestraalde dieren waren wegens darm-
ontsteking bezweken.

Bij 22 achterblijvers bleek in 16 gevallen longontsteking voor te komen.
Van deze 16 dieren was er 1 bestraald en 15 niet bestraald. Ook bij de
slachtdieren bleek pneumonie veel meer voor te komen bij de onbestraalde
dieren dan bij de andere.

De bestraalde dieren groeiden per dag 27.2 g meer dan de controledieren,
terwijl ze per kg groei 0.08 ve minder hadden geconsumeerd. Kwaliteits-
verschillen op grond van rugspekbeoordeling kwamen niet voor.
Duidelijk blijkt dus wel dat de ultravioletbestraling een gunstige invloed
heeft op de frequentie van pneumonie in stallen, die met het griepvirus zijn
besmet. Het is bekend, dat de biggen door inhalatie met het influenzavirus
worden besmet. In hoeverre de gunstige invloed van de ultravioletbestraling
toegeschreven moet worden aan het doden van het virus in de lucht is niet
nader onderzocht. Denkbaar is ook, dat het effect, althans ten dele, berust
op een betere vitamine D-voorziening van de dieren, ofschoon het onderzoek
van het ribkraakbeen geen verschillen deed zien tussen proef- en controle-
dieren. Er is alle reden de invloed van ultravioletbestraling ook eens in
Nederland te proberen op sterk met biggengriep besmette bedrijven.
Volgens Tea re (Farmers\' Bulletin 2039 U.S. Dept. of Agric.) heeft
ultraviolette bestraling bij alle dieren in de winter een gunstig effect. Ze
worden levendiger en krijgen een meer glanzende huid. Men heeft de
indruk dat ze minder gevoelig zijn voor koude. Het is noodzakelijk de ogen
van de dieren te controleren. Bij het optreden van ontstoken ogen zal men
het aantal branduren moeten beperken. Het personeel in de stal zal een
bijzondere bril moeten dragen welke ook de ultraviolette stralen van terzijde
tegenhoudt.

Spreker behandelt de gevolgen van verkleuming der biggen in de winter direct na
de geboorte. Bij sectie vindt men dikwijls typische veranderingen in de nieren, o.a.
petcchien en beginnen de nephroclerose, bloedingen in maag- en darmwand, later
soms overgaande in zweren, kleine bloedingen in sereuze vliezen, ocdemateuzc
toestand van de spieren.

Verwarming van de biggen zal vanaf de geboorte moeten plaats vinden. Bij reeds
verkleumde biggen zal men slechts langzaam in etappes mogen verwarmen. Aange-
drongen wordt op proefnemingen met ultraviolette bestraling in stallen, waarin de
biggen lijden aan biggengriep.

The after-effects of numbness of pigs in wintertime immediately after birth arc delt
with. After section typical changes in the reins a.o. petechien and beginning nephro-
sclerosis, bleedings in the wall of stomach and intestines, later on sometimes changing
into ulcers, little hemorrhages in serotic membranes, oedematic condition of the
muscles are frequently found.

These symptoms are described by Selye as „stress". It is necessary that the pigs
are immediately warmed after birth. Pigs, which are already grown numb with cold
are only to be warmed very slowly and by intervals. There is urged on experiments
with ultraviolet irradiation in pens, where pigs are suffering influenza.

L\'auteur traite les conséquences d\'engourdissement des porcelets pendant l\'hiver
tout de suite après la naissance. Par dissection on trouve souvent des changements
caractéristiques dans les reins e.o. des petechies et un commencement de nephroscle-
rose, des hémorragies dans le paroi de l\'estomac et le paroi intestinale, qui se trans-
forment parfois commes des ulcères, des petechies dans les toisons sereuses et une
condition oedemateuse des muscles.

Chauffage des porcelets est nécessaire depuis la naissance. Il ne faut chauffeur les
porcelets déjà engourdis que graduellement. L\'auteur demande de fair des expériences
avec une radiation ultraviolette dans des étables dans lesquelles les porcelets souffrent
de l\'influenza.

Die Folgen von Erstarrung vor Kälte der Ferkel im Winter, sofort nach der Geburt,
werden besprochen. Man findet bei Sektion oft typische Aenderungen in den Nieren
u.a. Petechien und anfangende Nephrosklerose, Blutungen in Magen- und Darmwand,
zuweilen später übergehende in Geschwüre, kleine Hämorrhagien in Seröse Mem-
branen und ödematösem Zustand der Muskeln.

Diese Symptome werden von S e 1 y e wie „stress" beschrieben. Nach der Geburt
sollen die Ferkel unbedingt erwärmt werden. Sind die Ferkel schon erstarrt, dann
darf die Erwärmung nur allmählich und Stufenweise vorgenommen werden.
Es wird angeregt auf Versuche mit ultravioletter Bestrahlung in Ställen, in den die
Ferkel an Ferkelgrippe leiden.

In het Tijdschrift van 1 December komt een stukje voor gewijd aan wijlen
Collega van Rooyen en ondertekend met mijn naam.
Toch is dit stukje niet van mij daar ik door de vele aangebrachte verande-
ringen mijn oorspronkelijk stuk niet meer kan herkennen.
De schrijver ener necrologie legt in zijn schrijven iets persoonlijks dat te
loor gaat wanneer daar veranderingen in worden gebracht. Het aldus
gecorrigeerde stuk kan dan niet meer met mijn naam ondertekend worden.
Hij die een schilderij overschildert kan de signatuur niet laten staan.

De Redactie achtte het gewenst in de door collega U b b e 1 s ingezonden
necrologie enige wijzigingen ten aanzien van spelling en stijl aan te bren-
gen. Hierbij is echter nauwlettend acht gegeven de toon en de inhoud van
het geschrevene niet aan te tasten.

(Uit de laboratoria der Rijksseruminrichting)
Dir.: G. M. VAN WA VEREN.
ZIEKTEN VAN HET JONGE KALF EN VEULEN 1)

Elk voorjaar wordt onze aandacht gevraagd voor het optreden van be-
smettelijke kalver- en veulenziekten. Deze kunnen op bepaalde bedrijven
zó veelvuldig voorkomen, dat de continuïteit van de op de aanfok ingestelde
bedrijven dermate gestoord wordt, dat van een ramp kan worden ge-
sproken.

Bij de bespreking van deze groep van ziekten ligt het niet in de bedoeling
om elke, onder bepaalde symptomen, optredende afwijking en de behan-
deling daarvan op de keper tc beschouwen; veeleer zal de aandacht gericht
zijn op enkele essentiële trekken, welke kenmerkend zijn voor de ziekten
van pasgeboren dieren.

De mogelijkheid van het jonge individu, om zich met succes tegen een
invasie van een bepaald micro-organisme te verdedigen, hangt af van de
fnatc en kracht der maatregelen waarover het beschikt om zich aan te
passen bij een veranderde toestand in het algemeen en tevens van de bij-
zondere wapens, welke het ten dienste staan tegenover de bacterie in
kwestie; korter gezegd: van de algemene en specifieke resistentie.
De specifieke weerstand berust voor een belangrijk deel op de aanwezigheid
van z.g. immuunstoffen, die het individu door een vroegere kennismaking
met de bacterie actief heeft leren vormen of, op andere wijze, passief heeft
verkregen.

De algemene weerstand berust op bepaalde eigenschappen van ras of familie,
welke erfelijk zijn en welke vaak door factoren als voeding en verpleging
meer of minder kunnen worden beïnvloed.

Gezien de gehele wordingsgeschiedenis, is er wel geen moment aan te
wijzen, waar de gevaren voor bacteriële infecties zo veelvuldig en acuut
zijn als bij het pasgeboren dier. Juist het tijdvak van dc geboorte en de
eerste dagen daarna wordt de resistentie tegen bacterie-invasies in hoge
mate op de proef gesteld.

Het resultaat van de worsteling om het behoud van het eigen leven, die nu
een begin maakt, is er voor een groot deel van afhankelijk of het jonge
dier voldoende algemene wapenen van zijn ouders heeft meegekregen en
in welke mate de moeder het gedurende de eerste levensdagen van
immuunstoffen voorziet.

Behalve de ouders is er in deze tijd nog een belangrijke bepalende factor,
n.1. dc mens, want sinds het dier huisdier is geworden, is hij het, die het
dier in een bepaalde omgeving plaatst, n.1. in strijd met het jonge leven,
b.v. vochtig, koud, tochtig en sterk geïnfecteerd of gunstig milieu, en die
door speciale handelingen de mogelijkheid tot ziekte voorkomt of bevordert.

Omtrent de factoren, die bepalend zijn voor de algemene resistentie is
fundamenteel weining bekend, dat ons in deze beschouwing, die practisch
gericht wil zijn, van nut is. Toch is het op grond van ervaring onloochen-
baar, dat er in verschillende rassen en families duidelijke verschillen bestaan
in resistentie tegenover bepaalde bacteriesoorten. Daarnaast is het een er-
varingsfeit, dat veulens van merries waaraan veel zorg is besteed (krachtige
voeding; weinig werk), soms meer gepredisponeerd zijn voor veulen-Lahme,
terwijl van gewone paarden, die matig verzorgd worden en hard werken,
de mortaliteit der nakomelingen laag kan zijn.

Op niet goed geleide bedrijven ziet men herhaalde malen een veelvuldig
optreden van kalverziekten. Bij de controle van het, aan de moeder, ver-
strekte rantsoen blijkt dit dan vaak te hebben bestaan uit rijp gewonnen
hooi (in de zon gedroogd) en natte pulp. Dit rantsoen bevat practisch geen
Garotine. De dragende melkkoe gevoed met dit rantsoen, moet in Februari
of Maart deficiënt zijn aan Vit. A en carotinoïden. De kalveren worden
meestal wel levend geboren maar bezitten geen levensvatbaarheid. Soms
zijn ze zelfs niet in staat overeind te komen en sterven vrij spoedig na de
geboorte. Worden op een dergelijk bedrijf de resterende dragende koeien
in de\' weide gejaagd, dan verdwijnen deze ongewenste verschijnselen in onge-
veer 3 weken, d.w.z. na 3 weken treedt geen sterfte meer op bij de pas-
geboren kalveren.

Bij de overdracht van het Vit. A speelt de biest een grote rol. De eerste
biest is rijk aan dit accessoire voedingsmiddel. Het pasgeboren dier heeft
geen voorraad Vit. A in de lever meegekregen. Wel groeit het jonge kalf
normaal op in een niet-deficiënte moeder. Er treden geen oogafwijkingen
op. Verschijnselen als: oedeem v. d. papillae optici, insnoeringen van de
nervi optici bij doorgang van de schedelbeenderen en squameuze epitheel-
woekeringen in de grote speekselafvoerbuizen zijn afwezig. Krijgt het jonge
dier de eerste biest, dan ziet men, dat de lever betrekkelijk snel een behoor-
lijk gehalte aan Vit. A verkrijgt.

Het is dan ook noodzakelijk tijdens de stalperiode te zorgen voor een goed
gevarieerd rantsoen dat veel Carotine bevat b.v. spruitenkoppen en
-stengel, mergkool, boerenkool, ruiterhooi, gedroogd gras, lucernemeel e.a.
naast voldoende in de zon gedroogd hooi. Dit Vit. D bevattende hooi zorgt
er tevens voor, dat de Ca:P-balans wel enige afwijkingen van het meest
gewenste quotiënt (1 a I/2) kan verdragen. Koeien, die op deze wijze
worden gevoed (als b.v. in streken met veel grove tuinbouw het geval is)
geven zelden zwakke kalveren.

Behalve Vit. A wordt het kalf door middel van de biest ook met het Vit. B-
complex voorzien. De behoefte van het rund en paard aan deze stoffen
is buitengewoon groot. Daar de pensflora van het rund en de dikkedarm-
flora van het paard in staat zijn meer dan de behoefte te produceren is
het logisch, dat er naar moet worden gestreefd de ontwikkeling van de
pens- en darmflora zoveel mogelijk te bevorderen. Als men kalveren
hygiënisch opkweekt en niet anders dan verse melk voedert, duurt het
vrij lang voor de pens behoorlijk in functie treedt. Geeft men het kalf
reeds in de eerste levensdagen wat fijn geknipt hooi, daarbij zorgend dat
de pensflora van een gezonde koe wordt overgedragen d.m.v. het ver-
strekken van een herkauwbrok aan de kalveren, dan is het mogelijk, dat
het kalfje reeds zeer vroeg herkauwt. Sinds aan de Rijksseruminrichting

aan de aldaar geboren kalveren op 4 dagen stukjes herkauwbrok worden
verstrekt, gedijen de kalveren veel beter. Ingewandsstoornissen worden
weinig waargenomen. Ruw haarkleed en dikke buiken op speenleeftijd
komen niet meer voor. Sterfte door ziekten van de digestietractus wordt
niet meer waargenomen. De overgang van melkvoeding op ander voedsel
gaat zonder stoornissen.

Bij de in de praktijk gegeven adviezen zijn de veehouders enthousiast over
deze eenvoudige werkwijze. Het verdient dan ook aanbeveling, dit alge-
meen toe te passen, waar ziekten bij pasgeboren kalveren veelvuldig voor-
komen. Indien men reeds vroegtijdig wenst over te gaan tot het bijvoederen
van kalvermeel dient te worden bedacht, dat de verhouding hooi/kalver-
meel beslissend is voor het goed functioneren van de pensflora. Er moet
steeds minder kalvermeel (in gewichtsdelen) worden verstrekt dan hooi
wordt opgenomen, omdat in het tegengestelde geval, in het bijzonder de
protozoën der pensflora, hiervan een nadelige invloed ondergaan, waardoor
de vertering van het voedsel minder goed verloopt.

Als wij dus in het Vit. A en Vit. B van het jonge kalf belangrijke factoren
mogen zien, die bepalend zijn voor het al of niet verkrijgen van ziekten,
dan moet toch worden geconstateerd, dat er veel is in de algemene resi-
stentie, waarvan de feitelijke achtergrond niet bekend is. De laatste tijd
meent men een stof in het serum te hebben aangetoond, het zogenaamde
properdine, dat een maatstaf zou zijn voor de algemene resistentie. Mis-
schien vormt deze ontdekking een weg naar een beter inzicht.

De algemene weerstand tegen ziekten bij jonge dieren is van groter belang
dan een specifieke weerstand tegenover een bepaalde bacterie, die bij
een enigszins ernstige besmetting gemakkelijk kan worden doorbroken.
De specifieke immuniteit berust op de aanwezigheid van immuunlichamen,
welke in de globulinefractie van het bloedserum voorkomen. Op de be-
drijven, waar bacteriële ziekten van het jonge veulen en kalf enzoötisch
heersen, bezitten de moeders meestal antistoffen tegen de ziekteverwekkers.
Dit is echter alleen het geval wanneer de moeders reeds lange tijd op het
bedrijf aanwezig waren. Het is bekend, dat zich gevallen van colibacillose
voordoen bij kalveren, waarvan de moeders pas kort geleden op het bedrijf
zijn aangekomen. De oorzaak hiervoor zal veelal gezocht moeten worden
in het feit, dat het kalf in zijn nieuwe omgeving zeer gevoelig bleek voor
de aanwezige colibacteriën, omdat de immuunstof, welke nodig was te harer
bestrijding, niet door de moeder met de biest kon worden meegegeven.
Het y globuline, drager van de immuunlichamen, komt niet voor in het
serum van pasgeboren kalveren. Het verschijnt pas in het bloed, nadat het
kalf de biest heeft toegediend gekregen.

Ofschoon P o e 1 s niet bekend was met deze feiten, heeft hij aangevoeld,
dat de biest bijzondere eigenschappen moest bezitten; hij dringt er n.1. op
aan het kalf direct na de geboorte biest te geven en wel liter. Nu we
weten, dat de eerte biest zeer hoog moet worden gewaardeerd, is het niet
verantwoord deze melk een andere bestemming te geven dan voor het kalf.
Tegenwoordig propageren wij dan ook, het eerste maal zeer hygiënisch
te melken in een met chloorbleekloog gereinigde naadloze emmer. Voor
koele bewaring moet worden gezorgd, opdat gedurende de eerste 3 dagen
van deze biest kan worden gevoerd.

De laatste tijd wordt men nog al eens op minder prettige wijze aan de
juistheid van de opvatting herinnerd, dat de overdracht van antilichamen
op het jonge veulen via de moedermelk plaats vindt, doordat het aanleiding
geeft tot een ziektebeeld, de z.g. haemolytische icterus. De pathogenese
van dit ziektebeeld stelt men zich aldus voor:

Een moeder, die een bepaald bloedcelantigeen niet bezit, kan hiertegen wor-
den geïmmuniseerd door infusie met bloed, dat deze eigenschap wel bezit,
waardoor antilichamen dus worden gevormd. Als nu het foetus dit anti-
geen van de vader heeft meegekregen en de bloedcellen via de placenta
het moederdier bereiken, worden eveneens antilichamen gevormd, die
straks via het calostrum worden afgescheiden. In dit geval betekenen
deze antilichamen een dodelijke bedreiging voor het jonge dier, want als
dit, zoals vrijwel steeds in deze gevallen, levenskrachtig ter wereld komt
en het colostrum opneemt, is een haemolyse hiervan het gevolg. De anti-
lichamen in het colostrum zijn immers specifiek tegen de rode bloedcellen
van het veulen gericht. Haemoglobinurie, bleke slijmvliezen, icterus, sufheid
en cardiovasculaire verschijnselen, met de dood binnen 8 uur—5 dagen zijn
hiervan vaak het gevolg.

Slechts door het veulen de moedermelk te onthouden en het injiciëren van
gewassen rode bloedcellen van de moeder, of het verstrekken van geheel
bloed van een geschikte donor, kan men nu nog het leven van het dier
redden.

Bij het waarnemen van het verschijnsel icterus hoede men zich overigens
voor een foutieve diagnose. Icterus, zonder ernstige ziekteverschijnselen,
komt bij het veulen n.1. ook physiologisch voor en wordt vaak in verband
gebracht met retentie van het meconium. Icterus, gepaard met ernstig ziek
zijn, hoge temperatuur en bij sectie petechiën en gezwollen Malpighische
lichaampjes, is daarentegen een duidelijke suggestie voor een septicaemie.

Een beschouwing van de omgeving van het jonge dier zou kunnen leiden
tot een bespreking van preventieve maatregelen van hygiëne, welke zich
over het algemeen niet in een grote populariteit mogen verheugen. Hoewel
dit laatste verklaarbaar is, omdat die maatregelen veel moeite en geduld
eisen, vaak niet zijn uit te voeren en tevens omdat alle vormen van poly-
arthritis bij veulens en colibacillose bij kalveren op kunnen treden op
plaatsen waar nog nooit tevoren infecties zijn waargenomen, is het toch
van zeer groot belang, hieraan in de praktijk de nodige aandacht te be-
steden.

Vocht, koude, tocht en besmet milieu vormen geen voorwaarden, die
gunstig zijn voor het voortbestaan van het jonge dier. Het is bekend, dat
stallingen, bewoond door geïnfecteerde veulens en kalveren de infectie

van seizoen tot seizoen kunnen overdragen. Waar mogelijk, zal men dus
op de weg van desinfectie en isolatie verbeteringen moeten nastreven.
Een gevaarlijke en veelal veronachtzaamde bron van infectie vormt het
moederdier zelf. Bijzondere aandacht is nodig voor merries, waarvan de
veulens bij de geboorte sterven.

D i m o c k meent, dat de meeste veulens, die sterven binnen een week
tengevolge van een Shigella-infectie het slachtoffer zijn van een intra-
uterine infectie. Hij vond ook, dat veulens van bepaalde merries jaar na
jaar door een streptococceninfectie sterven. Daarom beveelt hij aan, der-
gelijke merries te behandelen op het moment, dat ze nog niet drachtig
zijn, met uterus-desinfectantia (b.v. penicilline).

Prof. P o e 1 s gaf in dit verband voor het kalf reeds 50 jaar geleden het
volgende aan:

irrigatie van de vagina van het in partu zijnde moederdier, desinfectie van
de huid en omgeving van vulva en anus, opvangen van het kalf in een
schoon laken, desinfectie en afbinden van de navel.

De bacteriesoorten, die het jonge dier in zijn nieuwe omgeving bedreigen,
zijn vele. Shig.equirilis, Strcptococcen, E.coli, Salmonellae komen wel het
meest voor bij het veulen; E.coli, Cor.pyogenes, Streptococcen, Pneumo-
coccen, Salmonella en Necrosebacteriën bij het kalf.

Zoals reeds eerder opgemerkt, geven ze slechts in bepaalde gevallen aan-
leiding tot het optreden van ziekte (facultatief pathogeen). Naast een al-
gemeen ziek zijn, worden verschijnselen waargenomen van de zijde van de
digestietractus, ademhalingsorganen en gewrichten (diarrhee, versnelde
ademhaling en gezwollen en pijnlijke gewrichten).

Het ziektebeeld wisselt al naar gelang de verwekker en de omstandigheden
en kan acuut, subacuut, dan wel chronisch, te allen tijde tot de dood
voeren.

Het verschijnen van de sulfonamiden en antibiotica heeft het gebruik van
sera sterk teruggedrongen. Toch kan opgemerkt worden, dat coliserum,
polyarthritisserum en septische pleuropneumonieserum in dc beginstadia
der ziekten volgens velen een gunstige werking kunnen hebben en dat ze
ook in combinatie met sulfonamiden en antibiotica nog steeds een positieve
rol vervullen.

een dagelijkse dosis van 0,05—0,1 gr/kg is wel het meest geadviseerde
behandelingschema; terwijl voor Penicilline 3000-5000 E. per kg/lichaams-
gewicht en streptomycine 5-10-20 mg/kg/lichaamsgewicht gebruikt worden.
Naast de verschillende antibiotica hebben de sulfapreparaten zich tamelijk
goed kunnen handhaven. Over het algemeen werken de antibiotica wel
sneller, maar in de diergeneeskundige praktijk wordt de aanwending van
een preparaat tevens bepaald door prijs en handigheid in gebruik. Toch zijn
er enkele ziekten bij veulen en kalf, waarbij antibiotica o.i. de voorkeur
verdienen boven sulfonamiden.

Zo is het op grond van proeven in vitro gebleken, dat een beduidend
kleiner aantal colistammen resistent is tegen streptomycine, terramycine
en chlooramphenicol, dan tegen sulfamezathine.

het algemeen een zeer goed doseringsschema (halvering na verbetering).
Septicaemische gevallen zal men tevens intramusculair (intraveneus) be-
handelen. Men vergete bovendien nooit, ook diëtisch regulerend te wer-
ken (le dag water, 2e dag J4 melk % water, enz).

Als in het begin van het seizoen dus de eerste geboren kalveren lijden aan
colibacillose, kan men als regel bij de volgende kalveren de ziekte voor-
komen, door vlak na de geboorte l-2x 0,5 gr. streptomvcine of terramycine
of chlooramphenicol gedurende de le dag toe te dienen.
Ook bij paratyphus, dat soms al in de le week, maar meestal in de 2e-3e
week bij het kalf prevaleert, verdient het antibioticum, in dit geval
chlooramphenicol, de voorkeur boven de sulfapreparaten. De behandeling
gebeurt volgens dezelfde richtlijnen als bij de colibacillose (In ernstige
gevallen intraveneus; nooit intramusculair).

Hoewel ons daarover weinig gegevens ter beschikking staan, lijken de
ernstige gevallen van veulen-Lahme eveneens eerder in aanmerking te
komen voor een therapie met antibiotica, dan met sulfonamiden.
De moeilijkheid is echter, dat men te voren nooit weet, welke bacterie
verantwoordelijk is voor de infectie en dat zij zowel Gram-positief (Strep-
tococcen) als Gram-negatief (Shig.Coli) kunnen zijn, waarvan de eerste
gevoelig is voor penicilline en de tweede voor streptomycine.
Het beste lijkt dan ook in ernstige gevallen een behandeling in te stellen
met een preaparaat, dat zowel penicilline als streptomycine bevat en waar-
in, naast Na of K penicilline, penicilline voorkomt in depotvorm, b.v. als
het procaïnezout.

De waarde van de verschillende in de handel zijnde vacins tegen de ziekten
van het pasgeboren veulen en kalf moet niet hoog worden aangeslagen.
Vaccins tegen paratyphus zijn o.i. van twijfelachtige waarde. Tegen deze
ziekte gevaccineerde dieren blijken soms gevoeliger voor massale infecties
dan niet gevaccineerde. Ze hebben dan dus een averechtse uitwerking.

Uit het bovenstaande mag wel geconcludeerd worden, dat ons inzicht in
het wezen van onze pasgeboren huisdieren op vele punten wezenlijk is
verdiept. Het treft echter, dat de maatregelen, welke P o e 1 s reeds 50 jaar
geleden aangaf met betrekking tot de preventie en bestrijding van kalver-
ziekten\'nog weinig aan waarde hebben ingeboet, zoals blijkt uit zijn „Rap-
port over de KALVERZIEKTE in Nederland (1899)" waar wij\'o.m. het
volgende lezen:

Op bladzijde 1: „Reeds bij den aanvang van het onderzoek, toen nog maar
enkele kalveren onderzocht waren, verkreeg ik het afdoende bewijs, dat
de kalverziekte in Nederland niet als eene enkele ziekte kan opgevat wor-
den. Het bacteriologisch onderzoek bracht zooveel verscheidenheid aan
het licht, dat ik de ondergezochte gevallen weldra in zeven groepen kon
rangschikken, terwijl zeven verschillende ziektekiemen als oorzaak van de
sterfte onder de kalveren in Nederland werden opgespoord. Dat derhalve
de benaming „kalverziekte" in de ware betekenis van het woord een
collectief-naam is, behoeft geen nader bewijs".
Op bladzijde 215: „Wij moeten derhalve het ontstaan der ziekte voor-
komen:

b. de infectie dadelijk na de geboorte door den mond en langs den navel
tegen te houden;

c. de maag en darmen dadelijk na de geboorte in volle functie te brengen,
vóórdat virulente micro-organismen daarin kunnen doordringen;

d. de foetale darminhoud, het gunstige medium voor den groei der ziekte-
kiemen, zo spoedig mogelijk te verwijderen.

In het bovenstaande wordt de aandacht gevestigd op enkele essentiële
kenmerken van ziekten van het pasgeboren kalf en veulen en worden
enkele richtlijnen aangegeven ter voorkoming dezer ziekten.

In the above mentioned attention is drawn to some essential characte-
ristics of diseases of the new born calf and foal, and some principles are
indicated for preventing these diseases.

Ce qui précède attire l\'attention sur quelques caractéristiques essentielles de
maladies chez le veau et le poulain nouveaux-nés et on donne quelques
directives pour prévenir ces maladies.

In obiger Abhandlung wurde die Aufmerksamkeit auf einige essentielle
Merkmale derjenigen Krankheiten gelenkt, die meistens bei neugeborenen
Kälbern und Fohlen in Erscheinung treten, wobei zur Verhütung dieser
Krankheiten einige Richtlinien angegeben werden.

C. BERGSMA, Directeur van het abattoir te Dordrecht, J. DRIESSEN,
dierenarts te Raamsdonkveer en A. VAN KEULEN (Inspecteur van de
Veeartsenijkundige Dienst en Volksgezondheid)

In Mei 1955 werd door ons een infectie met Salmonella-Bareilly vastgesteld
bij een paard \'en een veulen. Aangezien, voor zover ons bekend, in Nederland
geen mededeling omtrent het voorkomen van dit Salmonella-type bij het
paard is gedaan, geven wij hier een beschrijving van het geval.
Een veulenmerrie van de veehouder A.P.D. te Raamsdonk werd 20 April
acuut kreupel, (boeggewricht sterk gezwollen, abblatten met waarschijnlijk,
t.g.v. periarthritis, verschijnselen van paralyse van de nervus radialis). Hoe-
wel het dier goed bleef eten, ging het door de pijn niet meer liggen.
Op 8 Mei werden twee veulens geboren, waarvan één dood was en direct
naar de destructor in Son werd vervoerd. Het tweede veulen, dat ogen-
schijnlijk gezond doch erg zwak was, heeft éénmaal de uitgemolken biest van
de moeder gedronken en is verder vlot door een andere veulenmerrie,
waarvan een hengstveulen was weggenomen, geaccepteerd. De merrie was
tijdens de partus gaan liggen en, daar zij op geen enkele wijze meer over-
eind was te krijgen, werd door één onzer (collega D r i e s s e n) geadviseerd
het dier te laten slachten. Bij aankomst op het abattoir te Dordrecht
(8 Mei) vertoonde het liggende paard geen ziekteverschijnselen en was de
temperatuur 37.8° C.

Na de slachting werden, behalve een „verse" uterus, geringe contusies in de
bekkenholte geconstateerd. Aan de andere organen van het enigszins ver-
magerd dier werden macroscopisch geen afwijkingen gevonden. Geënt werd
uit lever, milt en nier op de gebruikelijke bouillon-agar en in bouillon,
terwijl, in navolging van Breda, voor de lever nog een buis brilliantgroen-
agar werd genomen. Uit alle drie organen werd een Salmonella gekweekt,
die na typering een Salmonella Bareilly (VI, VII, y, 1, 5) bleek te zijn.
Deze diagnose werd door het Nationale Salmonella Centrum (Hfd. D r.
Clarenburg) bevestigd.

Om na te gaan of er in de musculatuur van dit paard ook Salmonella-
bacteriën te vinden zouden zijn, werd ongeveer 25 gram fijngesneden vlees
in een kolfje met tetrathionaat-oplossing gebracht en na ± 20 uur bij
37° C een oese hiervan op een buis bouillon-agar en een S.S.-plaat uitge-
streken. In beide gevallen gaven deze voedingsbodems een sterke positieve
kweek van Salm. bareilly te zien. Helaas was op het abattoir te Dordrecht
niet bekend, dat de liggende merrie wegens kreupelheid werd geslacht en is
er dus aan de ontsteking van het boeggewricht geen aandacht geschonken
zodat niet kon worden nagegaan of deze klinisch geconstateerde gewrichts-
ontsteking werd veroorzaakt door ëen Salm. Bareilly-infectie en deze focus
van infectie, mede in verband met de weerstandverminderende oorzaken,
(tweelingdrachtigheid) een algemeen lijden heeft doen ontstaan. De vete-
rinaire Inspeétie, de practiserende dierenarts en de Gezondheidsdienst voor
Dieren in Brabant werden met het gevonden resultaat in kennis gesteld.
Eén onzer (Driessen) werd op 14 Mei in consult geroepen bij het

veulen. Het dier vertoonde verschijnselen van Lähme (dik tarsaal gewricht) ;
temp. 40° C. Het veulen werd behandeld met otrhomin per os, penicilline-
streptomycine-injectie. Op 15 Mei wederom een penicilline-streptomycine
injectie, temp. 40,2° C. Op 17 Mei temp. 39,8° C; een intramusculaire
injectie 1 gram chlooramphenicol. Op 18 Mei temp. 39.3° C., injectie
1/2 gram chlooramphenicol en op 20 Mei temp. 37,5° C., nogmaals 1 gram
chlooramphenicol.

De beide tarsaalgewrichten bleken nu verdikt te zijn; het veulen dat tot
nu toe goed gedronken had, begon slecht te drinken en op 21 Mei stierf
het. Hierbij zij opgemerkt, dat merrie en veulen geen diarrhoea hebben
gehad. Op verzoek van één onzer (Bergs ma) werden bloed en faeces
van het gestorven veulen naar Dordrecht gestuurd.

Bloed- en faeces-onderzoek.
Van de uit het paard gekweekte stam werden een O-antigeen (VI, VII)
en een H-antigeen (y, 1, 5) bereid en hiermede werden met het gecentri-
fugeerde serum de W i d a 1-reactie bepaald. Resultaat: O titer 1 : 100; H
titer 1:3200. De overblijvende bloedkoek werd in een buisje bouillon gedaan
en in de broedstoof gezet. De volgende dag was de kweek positief; de daar-
in gevonden gramnegatieve, beweeglijke bacteriën werden geïdentificeerd
als Salm. bareilly. De faeces werden op dezelfde wijze onderzocht, zoals hier
ook met het ingezonden humane materiaal ten behoeve van de medici
geschiedt, d.w.z. directe enting op de S.S. agar, de bismuth-sulfietagar van
W i 1 s o n-B 1 a i r en op de brillantgroen agar van Kauffmann. Op-
hopingen werden ingezet in de tetrathionaatbouillon (Difco), de E s b a c h-
brilliantgroen-bouillon (R u y s) en de biseleniet-oplossing (L e i f s o n).
Vanuit deze aankweekvloeistoffen werd een oese uitgestreken op een S.S.
agar-plaat. Alle zes gebruikte media gaven een positieve kweek van Salm.
Bareilly.

Door één onzer (van Keulen) werd bij veehouder D. een nader onder-
zoek ingesteld. Het bleek, dat D. sedert enkele jaren sterfte onder zijn
kippen heeft.

Telkenjare kocht hij namelijk 10—30 jonge hennen, witte leghorns, van
6 ä 7 weken oud van een bepaalde broederij te Barneveld; na één of meer
maanden verblijf op het bedrijf stierf elk jaar een groot percentage onder
verschijnselen van diarrhoea, blauwe kam, dor in de veren en in-elkaar-
zitten. Sectie is niet gedaan, een dierenarts is om het geringe aantal er
niet bij gehaald. De cadavers zijn begraven, de faeces van de kippen
komen op \'de mesthoop en deze wordt \'s zomers over het weiland gereden,
waar de koeien en paarden grazen.

Gememoreerd moet worden dat door een onzer (van Keulen) bij de
eerste broederij te Barneveld, dit voorjaar steekproeven zijn gedaan waarbij
van 7 faeces-mengmonsters van gesexte k\'uikens, van 4 dode ééndagskuikens
en 10 schouweieren (op 18e dag) tezamen 21 stuks, 19 positieve uitslagen
S. Bareilly gevonden werden.

Daar alle gezinsleden van genoemde veehouder uit Raamsdonk de laatste
jaren niet ziek zijn geweest, is een Salm. Bareilly-verspreiding van een
humane kiemdrager practisch wel uit te sluiten. Wel ligt het voor de hand,

gezien de herkomstbroederij, dat er een aetbiologisch verband bestaat tussen
de infectie van het paard en de in de voorgaande jaren opgetreden sterfte
der jonge hennen op dezelfde boerderij.

Zeer waarschijnlijk hebben de faeces van de kuikens, hetzij via het grasland,
hetzij via het drinkwater, het paard besmet, terwijl het veulen, öf gedurende
de graviditeit van de merrie öf door de éénmaal gegeven biest is geïnfec-
teerd geworden.

Op welk tijdstip de besmetting van het paard is geschied is niet na te
gaan. Bekend is, dat bepaalde Salmonella-bacteriën een groot weerstands-
vermogen tegenover uitwendige invloeden bezitten, (zie T.v.D. 1954 blz.
832.)

K r ö g e r heeft hier onlangs nog op gewezen in zijn publicatie „Salmonella
bareilly Nachweis in Riesenfeld; Abwasser- Schlamm- und Gemüsenproben
nach einer Salmonella bareilly Epidemie (Zeitschrift für Hygiene 1954 Bd.
139 S 202-207). Het kan dus zijn dat er eerst een latente infectie heeft
plaats gevonden en dat, in een bepaald stadium der graviditeit, de twee-
lingdrachtigheid (verminderd weerstandsvermogen) een praedisponerend
moment is geweest om de algemene infectie te doen opflikkeren.
Tenslotte willen wij nog wijzen op het belang, dat deze bevinding voor de
epidemiologie der Salm. bareilly-infecties bij de mens kan hebben d.w.z.
dat er dus in zo\'n geval, behalve de kuikens, ook andere animale besmet-
tingsbronnen aanwezig kunnen zijn.

In 1955 heeft A.P.D. 30 eendags witte Leghorn haantjes van ± 30 zes-
weekse R.I.R. hennen van een andere brocderij te Barneveld betrokken,
echter na de ziekte van merrie en veulen. Deze kippen groeiden de eerste
tijd zeer voorspoedig op doch in September werden enkele ziek en kweekte
het R.I.V. (D r. C 1 a r e n b u r g) uit de gestorven exemplaren een Salm.
typhi murium, zodat wel kan worden aangenomen dat de laatste broederij
niet de besmettingsbron is geweest.

Voor de eerste keer in ons land werd een infectie met S. bareilly bij een
merrie en een veulen waargenomen.

De bacterie werd gekweekt uit lever, milt, nier en vlees van het geslachte
paard en uit de faeces en het bloed van het gestorven veulen. Het bleek, dat
op de broederij van de eigenaar van deze dieren sedert enkele jaren jonge
kippen stierven, die afkomstig waren van een broederij uit Barneveld, waar
een Salm. bareilly-infectie heerste.

In this country an infection with Salm. bareilly among a mare and her
foal was observed for the first time. The bacteria was cultivated from the
liver, kidney, spleen and meat of the slaughtered horse and from the faeces
and the blood of the died foal. The existence of sickly chickens, held at the
farm for some years, was probably the source of infection.

Pour la première fois dans notre pays une infection Salm. bareilly parmi
une jument et son poulin ont été constatée. Le germe a été cultivé des
organes et de la viande du cheval abattu et des excréments et le sang du
poulin. La présence des poulets maladifs à la ferme pendant les dernières
années était probablement la source de la contagion.

Zum ersten Mal in unserem Lande wurde eine Infektion mit Salm, bareilly
bei einer Stute und Ihrem Fohlen konstatiert. Die Bakterie wurde ge-
züchtet aus Organen und Fleisch der geschlachteten Stute und aus dem
Kot und Blut des gestorbenen Fohlens. Die Anwesenheit von kranken
Kücken auf den Hof während die letzten Jahre war wahrscheinlich die
Ansteckungsquelle.

Secretariaat: Rubenslaan 123, Utrecht. Tel. 03400—11413. Gironummer 511606
ten name van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Nadat de lopende onderzoekingen, waarvoor gedurende 1953 in totaal een bedrag
van f 2100,- aan subsidies was verstrekt, tegen het eind van dat jaar waren afgesloten,
werd in de Januari-vergadering van beheerders besloten in 1954 geen oproeping voor
nieuwe onderzoekingen te doen uitgaan. Dit in verband met de aan het eind van dat
jaar te verwachten aftreding van de secretaris en de wenselijkheid eventueel volgende
subsidie-aanvragen van de aanvang af te doen behandelen door diens opvolger. Aan
het eind van het jaar was in deze vacature nog niet definitief voorzien.¹)
In dezelfde vergadering werd het financieel verslag over het vooraf gegane jaar uit-
gebracht en werd de penningmeester décharge verleend van zijn beheer.
Van Dr A. de Min j er kwam het verslag in van zijn onderzoek over „Lever-
glycogeen", waaraan in een vroeger jaar subsidie was verleend.

Door koersverlies ging de waarde van het effectenbezit, na de aanmerkelijke stijging
in 1953, weer enigszins achteruit.

In Juni van het verslagjaar werd de eerste 25-jarige periode van het bestaan der
Stichting afgesloten. Bij deze gelegenheid werd in de daarvoor in aanmerking
komende tijdschriften een overzicht gepubliceerd van de gedurende deze 25 jaar
uitgekeerde subsidies (in een totaal van rond f 19.500,-), waarvan ruim 86% aan
het gestelde doel: het volgen van een publicatie, heeft beantwoord.
Door het aanvaarden ener benoeming van Prof. Dr. S. E. dejongh kwam in de
samenstelling van het bestuur geen verandering. Voorzitter was Prof. Dr. J. D.
V e r 1 i n d e; secretaris-penningmeester Dr H. J. vanNederveen, Neuhuyskade
61, \'s-Gravenhage.

1 ) Eind najaar 1955 is, als vertegenwoordiger van de Maatschappij voor Dier-
geneeskunde in het bestüur der Stichting, de benoeming gevolgd van Prof. A. v a n
derSchaaf, Leijenseweg 34, Bilthoven, aan wie in de vergadering van 3 December
tevens het secretariaat-penningmeesterschap is overgedragen.

Ingevolge het in de vergadering van 30 Januari 1954 genomen besluit, ging in dat
jaar geen oproeping uit voor het verlenen van nieuwe subsidies, zodat uit dien
hoofde geen gelden werden uitgekeerd.

Dit in verband met de komende wisseling in het secretariaat-penningmeesterschap, die
echter door omstandigheden eerst in December 1955 kon plaatsvinden, hetgeen tot
dit late verschijnen van het jaaroverzicht heeft geleid.

Koersverlies op effecten
Saldo bezit per 31 December:
Boekwaarde effecten
Stand bankrekening

Reeds thans wordt meegedeeld, dat van 23 Mei tot en met 1 Juni 1956 te Madrid
wordt gehouden het Vlle Internationale Zoötechnisch Congres.
Van 25 tot en met 30 Juni wordt te Cambridge gehouden het Ille Internationale
Congres voor Physiologie en Pathologie van de dierlijke voortplanting en de K.I.

REGULATIONS FOR THAILAND FELLOWSHIPS, SCHOLARSHIPS AND
JUNIOR SCHOLARSHIPS WITHIN THE UNESCO PROGRAMME (1956)

On the recommendation of the Thailand National Commission for Unesco, the Thai
Government agreed to make available a total annual sum of 84.000 bahts (Thai
currency) for the award of Fellowships, Scholarships and Junior Scholarships to
students from foreign countries to conduct research work or to attend schools and
Universities in Thailand. Details of the regulations are as follows:

A. Six Fellowships for conducting research work tenable at Chulalongkorn Uni-
versity, the University of Medical Sciences, the University of Agriculture, the Uni-
versity of Fine Arts and the University of Thammasat.

B. Four Scholarships tenable at Chulalongkorn University, the University of Medical
Sciences, the University of Agriculture, the University of Fine Arts, the University
of Thammasat and the College of Education.

C. Four Scholarships tenable at the vocational schools of the Department of Voca-
tional Education and the Technical Institute of Bangkok.

B. Scholarships are awarded to Burma, Cambodia, Ceylon, India, Indonesia, the
Republic of Korea, Laos, Malaya, Pakistan and the Republic of the Philippines.

A. "Six Fellowships tenable at the following Universities for a period of one year:

a. Chulalongkorn University in any field offered in the Faculty of Engineering, the
Faculty of Arts and Education, the Faculty of Science, the Faculty of Architec-
ture, the Faculty of Commerce and Accountancy and the Faculty of Political
Science.

b. The University of Medical Sciences in the following fields: Public Health, Medi-
cine, Dentistry and Pharmacy.

c. The University of Agriculture in the following fields: Agriculture, Forestry,
Cooperative Sciences and Economics, Fisheries and Veterinary Science.

e. The University of Thammasat in the following fields: Law, Economics, Com-
merce and Accountancy, Political Science, Public Administration and Social
Administration.

A. Grants for Fellowships are limited tot 7,000 bahts per annum.
The foregoing amount of allowance is destined to meet the expenses for lodging,
laboratory fees and the purchase of books. Incidental expenses will have to be borne
by the grantees themselves.

A. There is no age limit for candidates for Fellowships. Such candidates should be
mature persons who are of scholary or professional status in any given field.

A. Candidates for Fellowships must hold at least a Bachelor degree, except when
the research is in Fine Arts, in which case a candidate needs not have a Bachelor
degree, but a recommendation from a recognized Art institute in his country.
Candidates for Fellowships nominated by each recipient country should have a good
command of either Thai or English.

The recipient government is requested to conduct the preliminary screening of can-
didates in cooperation with its Unesco National Commission or with appropriate
organizations.

The recipient government is also requested if possible to include in the selecting
committee a person who is personally well acquainted with conditions in Thailand,
and who is able to render suggestions as the situation may require.
The recipient country is also asked to nominate only those candidates who are
suitable to undertake their studies in Thailand, and who, upon their return, would
render valuable service in their selected field to their own country.

Fellowships and Scholarships will be awarded on the following conditions:
A. The grantee shall return to his or her own country at the expiration of the grant.

The Fellowships and Scholarships Committee of Thailand is authorized to lay down
detailed regulations in connection with the administration of these Fellowships and
Scholarships, including the terms for the allowance, and also to:

Bij de opening worden de beide sprekers op deze vergadering Prof. Dr. G. W.
Salisbury uit Illinois, U.S.A. en Ir. Th. J. R ij s s e n b e e k, Directeur van het
Veeteeltwezen van het Ministerie van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening
bijzonder welkom geheten, evenals Prof. Brctschneider welke voor het eerst
onze bijeenkomst bezoekt.

Bij de mededelingen wordt door de Voorzitter, S. W. J. vanDietcn, gewezen op
het fokkersblad „De Keurstamboeker". Degenen welke hierop niet geabonneerd
zijn zal een proefnummer toegezonden worden.

De Keurstamboeker is een blad voor de fokkers en spreker wijst er op dat het van
groot belang is dat wij op de hoogte blijven van hetgeen in de fokkerswereld leeft.
Als eerste spreker neemt Ir. R ij s s e n b e e k hierna het woord en geeft een uit-
voerige interessante uiteenzetting van „de taak van de K.I. bij de veefokkerij".
Door de zeer grote vlucht van de K.I. bij het rundvee na de oorlog, aldus spreker,
worden de normale verhoudingen en de fokgemeenschappen in de rundveefokkerij
uit het oude verband getrokken. Voor een deel gingen de fokgemeenschappen, zoals
wij die vroeger hadden, verloren.

Deze fokgemeenschappen zijn echter voor de fokkerij van zeer groot belang.
Spreker meent dat een niet al te grote K.I.-vereniging, 6.000 tot 10.000 runderen,
de meest gewenste is.

De selectie van de stieren naar de vererving van productie en exterieur is een zeer
belangrijk deel van de taak van de K.I. De kalverenregistratie, de binding van de
K.I.-vereniging met zijn leden, de selectie van de stieren, het systeem van de wacht-
boerderij en vele andere problemen werden door de spreker aan een streng analystische
bespreking onderworpen. De zeer geanimeerde discussie welke na deze lezing volgde
was wel een bewijs dat deze voordracht belangrijk was.

Voor de lunch werden er diverse ervaringen uit de K.I. praktijk door de leden
uitgewisseld.

Als voornaamste punten werden besproken: de melkverdunner, de Leciphos-verdunner,
een apparaat om tochtigheid te constateren en de sperma-agglutinatie.
Na de gezamenlijke lunch werd door de Voorzitter de volgende spreker Prof. Dr.
W. G. Salisbury, Head of the Department of Dairy Science of Illinois U.S.A.,
ingeleid.

Prof. Salisbury heeft veel gepubliceerd op het gebied van de K.I. welke publi-
caties in ons land goed bekend zijn.

Aangezien het voor de eerste maal is dat wij een buitenlandse spreker in onze Groep
hebben werd door de Voorzitter ook het auditorium aan Prof. Salisbury voorge-
steld.

In ons land is de uitvoering van de K.I. in handen van de dierenartsen. Deze dieren-
artsen, welke direct met de K.I. te maken hebben, hebben zich verenigd tot de Groep
K.I. en Zootechniek. Deze Groep K.I. en Zootechniek is een Groep van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde, .waarbij praktisch alle dierenartsen in Nederland
aangesloten zijn.

Hierna vertelt Prof. Salisbury op een enthousiaste en geestige wijze over zijn
eigen onderzoek omtrent de functie van de epididymis. De twee delen van de epidi-
dymis (proximaal en distaal) hebben verschillende functies. In de epididymis heeft
resorptie van water plaats. De chemische samenstelling van de inhoud wijzigt zich
naar gelang men van het proximale naar het distale gedeelte gaat.
De epididymis-inhoud bestaat uit 87 mg/% z.g. „reducing substances". De nieuwe
onderzoekingen maken het zeer waarschijnlijk, dat het verschil in mineralen gehalte
in de verschillende delen een grote betekenis heeft.
Ook hierna volgt een levendige discussie.

De Voorzitter dankt Prof. Salisbury hartelijk voor zijn uiteenzetting, wenst hem
een nuttige en aangename tijd in ons land en hoopt over enkele maanden nogmaals
een lezing van Prof. Salisbury op de agenda te kunnen zetten.
Bij de rondvraag wordt geïnformeerd hoe het staat met de K.I. bij geiten. Het blijkt,
dat de K.I. bij geiten in Gelderland goede resultaten geeft.

Ir. R ij s s e n b e e k deelt verder nog een en ander mede over nieuwe plannen
welke men aan het uitwerken is om te komen tot een betere directe voorlichting op
de boerderij, op het gebied der veevoeding. Hierbij zullen ook de dierenartsen als
adviseurs ingeschakeld worden.

Met ingang van 1 Januari 1956 zal het Tijdschrift voor Diergeneeskunde worden
gedrukt door Drukkerij G. van Dijk te Breukelen.

Het contract, tussen de Fa. Van Boekhoven en de Maatschappij voor Diergenees-
kunde werd door eerstgenoemde beëindigd.

Na contact met verschillende drukkers is besloten het drukken voortaan aan de Fa.
van Dijk op te dragen.

Deze gelegenheid is aangegrepen om het Tijdschrift een enigszins ander aanzien
te geven, onder meer door een betere kwaliteit omslag.

De late verschijning van de aflevering van 15 December 1955, was mede aan het
bovenstaande te wijten.

Opdrachten tot het inbinden van jaargangen van het Tijdschrift voor Diergenees-
kunde dienen voortaan te worden gericht aan het Bureau van de Maatschappij voor
Diergeneeskunde, Rubenslaan 123, Utrecht.

Het bestuur van de Diergeneeskundige Studentenkring heeft zich voor het jaar
1955/1956 is alsvolgt geconstitueerd:

De fiscus van de D.S.K. verzoekt de buitengewone leden van de D.S.K. de contributie
voor het lidmaatschap gedurende het jaar 1955/1956 te voldoen door storting op de
girorekening 271994, t.n.v. de fiscus van de Diergeneeskundige Studenten Kring te
Utrecht.

Het bestuur van de Veterinaire Rijvereniging „De Solleysel" is voor het jaar
1955/1956 is alsvolgt samengesteld:

Mej. R. J. Th. M. v. d. HOUT — commissaresse van paarden
Ab-actiaat: Maliesingel 26, Utrecht.

Het Hoofdbestuur heeft de volgende collegae aangenomen als lid van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde:

A. P. C. BARTELS, Franseweg 74, Steenbergen.
J. BERG, Frederik Hendrikstraat 9 bis, Utrecht.
M. B. TEN HAVE, Jan van Scorelstraat 22, Utrecht.
A. IIOOGERBRUGGE, Woonschip Veelgemeten, Vechtdijk, t.o. no.

151, Utrecht.
H. J. KUIL, F. C. Donderstraat 52, Utrecht.
H. J. L. MAAS, Borgesiuslaan 24, Amersfoort.

Het Hoofdbestuur draagt de volgende collegae voor het lidmaatschap van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde voor:

E. LUBINSKY, Scheldestraat 103, Amsterdam.
Mej. M. G. MAAS, Julianalaan 306, Haarlem.

H. TH. NIEUWENHUIZEN, Maliebaan 106, Utrecht.
C. J. H. SCHEUERMAN, Touwbaan A 275, Zierikzee.

Voor hen, die dit wensen, is het tevens mogelijk met behulp van onderstaande
mutaties hun jaarboekje op peil te houden, waartoe de desbetreffende pagina van
het boekje steeds wordt vermeld.

BARTELS, A. P. C.; 1955; Steenbergen (N.-Br.), Franseweg 74; wnd. D. (69)
BERENDSEN, H. L.; 1929; Utrecht, Burg. v. d. Voort van Zijplaan 65: tel. 03400—
20146 (privé), 05200—6147 (bur.) ; dir. „Zwollmij", Zwolse Prd.- en Veeverz.-Mij ;
oud r.v.a.; oud res. mil. p.a. 2e kl. (K.N.I.L.) ; oud-wetensch. hfd. ambt. R.U.
Utrecht \' (69)

CLARENBURG, Dr A., te Utrecht, naar Stadionlaan 14, aldaar (tel. no. onge-
wijzigd). (76)
FRIJLINK, G. P. A., van Middelharnis naar Bilthoven, Verhulstlaan 23, tel.

HAAN, S. d., te Dalfsen, naar Zwolseweg 70, aldaar (tel. no. ongewijzigd). (84)
HAKEN, G. B. ten, van Didam naar Woerden, v. d. Valk-Bouwmanlaan 23, K.V. (85)
HARTEN, S. van, van Brandwijk naar Ottoland (Z.H.), (tel. no. ongewijzigd). (85)
HAIJTINK, H. A., van Gennep naar Wolfhcze, Balijeweg 15, tel. 08308—294 (85)
KRAAI, Joh., te Bilthoven, aangesloten onder tel. no. 03402—3217 (privé) (94)
LENSSEN, E. H. J., te Beesd, naar Voorstraat 69, aldaar, tel. 03458—329 (96)
LINNEWIEL, H. A., te Utrecht, naar Waldeck Pyrmontkade 3, aldaar, tel. 03400—
14786, Res. Ie Lt.-Dierenarts. (97)

MEULEN, H. S. van der, te Ruurlo, naar \'t Rikkelder 10, aldaar, tel. 06735—200

RHEE, H. van, te Hoogeveen, Stationsstraat 38, tel. 05280—2151, geass. met A. H.

WAAL, J. van der, te Heemstede, te rekenen met ingang van 1 December 1955,
of zoveel eerder als hij zijn betrekking heeft aanvaard, tot adjunct-Inspecteur van
de Veeartsenijkundige Dienst in vaste dienst, ter standplaats Haarlem. (117)

MAAS, Mej. M. G.
Geslaagd op 23 December 1955,
COSTERMANS, G.
GUINEE, P. F. W.
HOFMAN, J.
LIPZIG, J. H. H. van
LUBINSKY, E.
NIEUWENHUIZEN, H. Th.
SCHEUERMAN, C. J. H.

Vergoeding voor verplicht vervoer per motorrijtuig wordt in nader
overleg geregeld.

Sollicitaties met uitvoerige inlichtingen te richten aan de Burge-
meester van Gulpen vóór 10 Januari 1956.

HET INFECTIEUZE BRONCHITIS VIRUS BIJ KUIKENS
IN NEDERLAND AANGETOOND MET BEHULP VAN EI-ENTING,
DIEREXPERIMENTEEL ONDERZOEK en
SERUMNEUTRALISATIEPROEVEN.

In 1931 beschreven A. F. S c h a 1 k en M. C. H a w n (1) in Amerika een
onbekende ziekte der ademhalingsorganen bij enkele dagen oude kuikens,
die uitermate contagieus was en aanzienlijke verliezen veroorzaakte.
Het gelukte hun met exsudaat, genomen uit de ademhalingswegen van deze
kuikens en gefiltreerd door Standaard Berkefeld filters, dezelfde respiratoire
verschijnselen bij gezonde kuikens op te wekken als bij de spontaan ziek
geworden kuikens waren te zien en ook slaagden ze er in deze ziekte-
symptomen bij volwassen kippen op te wekken, echter met een veel milder
verloop.

Tienduizenden kuikens stierven in hun district en het werd een lokaal
economisch probleem.

Als benaming van deze ziekte stelden A. F. Schalk en M. C. H a w n
voor: „Infectieuze bronchitis van jonge kuikens".

J. A. Beach en O. W. Schalm (2) toonden met behulp van kruis-
immuniteitsproeven aan, dat deze infectieuze bronchitis, die klinisch sterk
gelijkt op infectieuze laryngotracheïtis, veroorzaakt werd door een specifiek
virus.

In 1935 kweekten F. R. B e a u d e 11 e en C. B. H u d s o n (3) het virus
in het chorio-allantoïsvlies van kippeëieren, die twaalf dagen waren be-
broed alvorens infectie met het virus plaats vond.

In Nederland verscheen in 1947 een voorlopige mededeling van D. S w i e r-
s t r a (4) over een ademhalingsziekte bij de kip, sterk overeenkomende
met infectieuze bronchitis, zoals in Amerika beschreven.

Uit de pluimveewereld kwamen berichten binnen over een ziekte bij de
kip, die een sterke gelijkenis vertoonde met pseudovogelpest.
Het klinische beeld, dat werd waargenomen, was als volgt: Ademnood
(gapen), reutelen, kuchen, geringe of geen voedselopname, terwijl de
faeces — meestal nog goed gevormd —- soms waterdun waren.
Deze ziekteverschijnselen bleken ook op te treden bij kippen, die reeds
een maand of langer geleden waren gevaccineerd tegen pseudovogelpest.
Het serum van deze kippen leverde duidelijk positieve HR (haemaggluti-
natie-remmings) titers op, zodat aangenomen kon worden, dat zij immuun
waren tegen pseudovogelpest. In de eerste plaats werd dus gedacht, mede
op grond van de sectiebevindingen, aan een spontane infectie met het
infectieuze bronchitis-virus.

Anamnese, symptomen en sectie:
Op 29 juni 1955 werden uit de provincie Noord-Brabant naar de Rijks-
seruminrichting te Rotterdam enige Noordhollandse blauwe kuikens opge-
zonden van ongeveer zes weken oud met de volgende anamnese:
De kuikens hebben natte neuzen en maken een piepend gierend geluid.
De sterfte begint al naar de vitaliteit der kuikens op 8-10 dagen tot 7 a 8
weken. Er treedt een sterfte van 30—40% op.

De klinische verschijnselen, waargenomen bij de opgezonden kuikens,
waren: Ademnood (gapen), waarbij de snavel bij inspiratie werd geopend
en gesloten bij expiratie. De kuikens zaten in elkaar en hadden droge
neuzen. De faeces waren normaal.

Bij obductie van een tweetal kuikens, die tijdens het transport waren
gesuccombeerd, werd waargenomen: Een kaasachtig exsudaat in de
bronchiën en een fibrineuze ontsteking der postthoracale luchtzakken.

De isolatie van het virus door ei-enting:
Aan de hand van de gegevens in de anamnese, symptomen en sectie ver-
meld, werd een onderzoek ingesteld naar het voorkomen van infectieuze
bronchitis-virus.

Tevens werden de hersenen van de twee gesecteerde kuikens op aan-
wezigheid van pseudovogelpest-virus onderzocht. Dit onderzoek verliep ne-
gatief.

Op 29 juni 1955 werd van twee levende kuikens, die duidelijk gaapten,
slijm uit de trachea verzameld en gesuspendeerd in fysiologische keuken-
zoutoplossing, waaraan antibiotica waren toegevoegd. Van deze suspensie
werd, na een half uur staan bij kamertemperatuur, 0,1 cc geënt in de
allantoïsholte van kippeëieren, die tien dagen waren bebroed.
Zes dagen na deze enting waren de embryonen nog in leven. De eieren
werden vervolgens geopend en de allantoïsvloeistof (le eipassage) ver-
zameld en weer in de allantoïsholte van tien dagen bebroede kippeëieren
geënt.

Nadien werden op deze wijze eipassages met allantoïsvloeistof, afkomstig
van embryonen, die dood waren gegaan, verricht.

Het bleek, dat na de 20e eipassage regelmatige sterfte der embryonen
optrad, 2—3 dagen na de enting. In de eerste eipassages varieerde deze
sterfte van 4 tot 9 dagen.

De verzamelde allantoïsvloeistoffen werden steeds gecontroleerd op haem-
agglutinatie. Ze waren alle negatief, wat overeenkomt met de bevinding
van M. S. Hofstad (5), dat infectieuze bronchitis-virus geen haem-
agglutinatie met kippeërytrocyten veroorzaakt.

Tevens werd een bacteriologisch onderzoek ingesteld, hetgeen eveneens
negatief was.

Aan de embryonen, die waren dood gegaan, werden de volgende afwij-
kingen waargenomen:

Bij het openen van het ei werd geconstateerd, dat het amnionvlies verdikt
was en het dode embryo vast omsloot.

Het embryo zelf was sterk achtergebleven in groei, gekromd tot een bol-
vormige massa, de pootjes op het kopje gelegen. In afwijking tot het ge-
wicht van een normaal embryo van 19 dagen oud, dat 20 gram woog, bleek
het kleine gekromde embryo, eveneens 19 dagen oud, slechts 5 gram te
wegen (foto 1).

Foto 1: links normaal embryo van 19 dagen oud (gewicht
20 g) ; rechts een even oud embryo, dat sterk achtergebleven
is in groei, gekromd en met de pootjes op het kopje gelegen.

Foto 2: de lever van een embryo (19 dagen oud) met gele
necrotische haarden (zie witte pijlen).

Foto 3: 19 dagen oud embryo met gezwollen haemorragische
nieren en uraatafzetting (zie witte pijl).

Verspreid in de huid van het embryo werden bloedingen waargenomen en
de ontwikkeling der veren was onvoldoende.

Bij de sectie van het embryo werd een lever aangetroffen, die donkerrood
gekleurd was met enkele verspreid liggende gele necrotische haarden, welke
tevens aan de rand der lever te zien zijn (foto 2).

De nieren waren sterk gezwollen en haemorragisch met uraatafzetting; dit
laatste vooral bij oudere embryonen (foto 3).

Het chorio-allantoïsvlies was oedemateus en min of meer verkleefd aan het
ei. Deze veranderingen zijn in overeenstemming met die van de embryonen
met infectieuze bronchitis-virus geïnfecteerd, beschreven door L. N.
L o o m i s, C. H. C u n n i n g h a m, M. L. G r a y en F. T h o r p (6).

Dierexperimenteel onderzoek:
Bij dit onderzoek werden betrokken de 21e eipassage van het boven-
beschreven geïsoleerde virus uit de Noordhollandse blauwe kuikens van
29 juni 1955 en een Amerikaans infectieuze bronchitis-virus, dat in 1952
was ontvangen van H. v a n R o e k e 1 en in Amerika werd gebruikt voor
vaccinatie.

Als proefdieren in dit experiment werden gebruikt Rhode Island Red
hennen, afkomstig van een onder onze controle staand fokbedrijf,
waardoor de garantie aanwezig was, dat geen infecties of vaccinaties vóór
de ontvangst der hennen hadden plaats gevonden.
Op 19 september 1955 — de leeftijd der hennen was toen 147 dagen
werd een gedeelte van deze dieren intratracheaal geïnfecteerd met 1 cc
allantoïs-vloeistof 21e eipassage van het Nederlandse virus en een ander
deel der hennen op dezelfde wijze met het Amerikaanse infectieuze
bronchitis-virus.

Zeventien (17) uur na deze experimentele infectie werden zowel bij de
hennen met Nederlands, als met Amerikaans virus geïnfecteerd, dc vol-
gende verschijnselen waargenomen:

Ademnood (gapen), waarbij de snavel bij inspiratie werd geopend, terwijl
tevens een gierend geluid werd voortgebracht en bij expiratie gesloten met
reutelgeruisen gepaard gaande.

De kop werd tijdens de inspiratie gelijktijdig omhoog en voorwaarts be-
wogen. De ademhalingsfrequentie was verlangzaamd: 16/minuut.
Sommige hennen brachten een kort kuchend geluid voort, onderwijl
schuddend met de kop, zoals bij coryza infectiosa wordt gezien.
De hennen waren erg traag en de eetlust was matig; vooral het opnemen
van ochtendvoer was slecht, hoewel nog wel enkele korrels graan werden
opgepikt. De faeces waren normaal.

Tevens werd een immuniteitscontrole beproefd door andere hennen uit
dezelfde infectiegroep met hetzelfde virus voor de tweede maal te infec-
teren en aan deze groepen werden controledieren toegevoegd; dit waren
hennen van hetzelfde ras en dezelfde leeftijd, maar niet eerder geïnfecteerd.
Het bleek nu, dat zowel de hennen in de kruisimmuniteitsproef als de
hennen in de immuniteitscontrole geen verschijnselen vertoonden en dat
de contrölehennen, die aan beide proeven waren toegevoegd, binnen 24
uur duidelijke verschijnselen, zoals boven reeds beschreven, vertoonden.
Deze verschijnselen duurden ongeveer 5 dagen, waarna herstel volgde.
Op grond van deze dierproeven mocht worden aangenomen, dat het virus
van Nederlandse oorsprong identiek is aan het infectieuze bronchitis-virus
uit Amerika afkomstig.

Onderzoek op aanwezigheid van virus-neutraliserende antistoffen met
behulp van de serum-neutralisatieproeven.

De techniek, die gevolgd werd in de serum-neutralisatieproef, is beschreven
door J. Fabricant (7).

Het gebruikte virus voor de serum-neutralisatieproef is een infectieuze
bronchitis-virusstam, afkomstig van F. R. 15 e a u d e 11 e (stam B 222),
welke in 1952 naar de Rijksseruminrichting werd opgezonden door E.
Jungherr.

Ongeveer 6 weken na de experimentele infectie der hennen, die voor het
dierexperimenteel onderzoek waren gebruikt, werden door middel van
hartpunctie bloedmonsters verzameld van hennen:

t. die uitsluitend met Nederlands virus waren geïnfecteerd en wel 3 mon-
sters met de nos. 727, 740 en 766;

2. die alleen met Amerikaans virus (vaccinatiestam H. van Roe kei)
waren geïnfecteerd, met de nos. 706, 708 en 736;

3. die niet waren geïnfecteerd, dus controle (negatieve) monsters met de
nos. 762, 789 en 790.

Van deze 9 bloedmonsters werd het serum gewonnen en hiermede op
2 november 1955 de serum-neutralisatieproef ingezet ter onderzoek op
het voorkomen van virus-neutraliserende antistoffen.

Virustitratie en serum-neutralisatie met het infectieuze bronchitis-virus
stam B 222 en de volgende sera: 762, 789, 790, 727, 740, 766, 706, 708 en
736, vermengd met de virusverdunningen.

*4/4(5) — 4 dode embryonen met positieve sectie van totaal 5 geënte eieren, waar-
van 1 embryo aspecifiek is doodgegaan, dus 4 dode op totaal 4.

De neutralisatietiters laten zich berekenen uit deze tabel volgens de me-
thode van L. J.Recden H.Muench (8).

C. H. Cunningham (9) vermeldde, dat bij kippen, die niet met in-
fectieuze bronchitis-virus in aanraking waren geweest, een neutralisatie-
titer verwacht mag worden van niet hoger dan 36.

Dit is dus in overeenstemming met de uitgevoerde, hierboven beschreven,
neutralisatieproef, want de controle (normale) sera nos. 762, 789 en 790
hebben resp. een neutralisatietiter van 20, 10 en 10.

Een neutralisatietiter van 100 kan als positief worden beschouwd volgens
J. F a b r i c a n t (7).

De serummonsters 706 en 708 hebben een neutralisatietiter van 200 en
400, dus positief en eveneens is dit het geval met de serummonsters 727,
740 en 766 met een neutralisatietiter van resp. 500, 500 en 600.
Geconcludeerd mag worden, dat het virus, geïsoleerd uit de Noordhollandse
blauwe kuikens en als 21e eipassage gebruikt voor infectie der hennen nos.
727, 740 en 766, een infectieuze bronchitis-virusstam is.
Tevens kan opgemerkt worden, dat de neutralisatietiters veroorzaakt door
het in Nederland geïsoleerde virus, hoger zijn dan door het Amerikaanse
virus opgewekte titers. Mogelijk is hiervoor verantwoordelijk te stellen een

verschil in virulentie en./of verschil in immuniserende waarde van beide
virussen.

Op 14 december 1955, dus 12 weken na de experimentele infectie, werd
wederom een virustitratie en een serum-neutralisatieproef ingezet met sera,
afkomstig van de hennen nos. 789, 706 en 766.

Het bloed, dat hiervoor nodig was, werd getapt op 12 december 1955. De
herkomst der serummonsters 706 en 766 is in de vorige serum-neutralisatie-
proef reeds beschreven.

Serum 789 is afkomstig van een controle (negatieve) hen, behorend tot
dezelfde groep proefdieren van 19 september 1955, maar niet geïnfecteerd.
De resultaten van deze serum-neutralisatieproef staan vermeld in tabel II.

Virustitratie en serum-neutralisatie met het infectieuze bronchitis-virus
stam B 222 en de volgende sera: 789, 706 en 766, vermengd met
de virusverdunningen.

1 De volgende neutralisatietiters werden hieruit berekend:
Serum 789 (contröle-serum): neutralisatietiter van 1,259; afgerond tot 1.
Serum 766 (door Nederlands virus opgewekt): neutralisatietiter van

6 van J. Fabricant (7), die tussen 2 en 8 weken na experimentele in-
fectie titers vond variërend van 10² tot 10⁶ —• waarvan het merendeel 10³—■ en tussen 9 en 20 weken na infectie variërend van 10⁴ tot 10⁷.
Serummonster 706 bezit een titer van 60; deze is dus afgenomen van 200
na 6 weken tot 60 na 12 weken der infectie met Amerikaans virus; con-
clusies t.a.v. het virus over deze afneming in titer zijn moeilijk te trekken,
omdat het serum betreft van één kip.

7 De reden, dat de serum-neutralisatieproef op 12 december 1955 ingezet, be-
ter is verlopen dan die op 2 november 1955, staat in verband met de kiem-
kwaliteit van de voor de serum-neutralisatieproef gebruikte eieren.

Het economisch verlies tengevolge van een natuurlijke infectie met infec-
tieuze bronchitisvirus is afhankelijk van de leeftijd, waarop de dieren wor-
den geïnfecteerd. Geschiedt deze natuurlijke infectie op een leeftijd jonger
dan 5 weken, dan kan een aanzienlijke sterfte en/of achterblijven in groei
het gevolg zijn; vindt deze infectie plaats tijdens de legperiode, dan treedt
er een duidelijke eiproductiedaling op (van b.v. 70% tot 10%). Een daling
tot nul is zeldzaam, terwijl herstel tot normale productie 5 tot 11 weken
kan duren of zelfs kan uitblijven.

Zodoende kan volgens Amerikaanse mededelingen, door H. v a n R o e k e 1,
K. L. B u 11 i s, M. K. G 1 a r k e, D. M. O 1 e s i u k en F. G. S p e r 1 i n g
(10), infectieuze bronchitis groter schade veroorzaken dan pseudovogel-
pest.

Op bedrijven in Nederland, waar de diagnose infectieuze bronchitis door
laboratoriumonderzoek aan de Rijksseruminrichting met zekerheid is ge-
steld, bleken deze verliezen overeenkomstig te zijn met deze Amerikaanse
bevindingen.

In vele gevallen is het klinisch onderscheid tussen pesudovogelpest en infec-
tieuze bronchitis gering, omdat de respiratoire verschijnselen van beide
ziekten identiek zijn en pseudovogelpest niet meer zulk een acuut verloop
geeft te zien als na haar intrede in ons land in 1949. Zie voordracht ge-
houden door J. Hoekstra over pseudovogelpest en G. B ij 1 e n g a over
infectieuze bronchitis (11)

Om verdere uitbreiding van infectieuze bronchitis te voorkomen, is het
noodzakelijk, dat de ziekte wordt bestreden. Men heeft ter bestrijding de
volgende methoden ter beschikking:

1. Isolatie van met infectieuze bronchitis besmette of hiervan verdachte
bedrijven;

2. Isolatie en vaccinatie; van de vaccinatie zijn gunstige resultaten te ver-
wachten, indien men de beschikking heeft over een vaccin, dat afdoen-
de bescherming geeft tegen natuurlijke infecties en waarbij de verliezen
tengevolge van de vaccinatie uiterst gering zijn.

Het is in Amerika gebleken, dat „levende" vaccins aan deze eisen kunnen
voldoen, terwijl geïnactiveerde vaccins onvoldoende bescherming geven.
Er zijn verschillende van deze „levende" vaccins bekend; zou men echter
deze onbeperkt gaan toepassen, dan kan men aanzienlijke verliezen ver-
wachten, omdat de virulentie van het vaccin niet is gecontroleerd onder
de in Nederland heersende omstandigheden.

Zelfs al gebruikt men het beste vaccin, wat zonder voorafgaande uitvoerige
controle niet is vast te stellen, dan nóg zijn er factoren, als leeftijd, voe-
dingstoestand, huisvesting, conditie (zoals parasitaire aandoeningen, door
andere infecties verzwakte dieren, enz.) die de resultaten der vaccinatie
ongunstig beïnvloeden en aanleiding kunnen geven tot verliezen.
Het is verder van belang om uitsluitend te vaccineren op dié bedrijven,
die goed zijn te isoleren en waar de ziekte in het voorafgaande jaar of eer-
der is gesignaleerd, en mocht een plotselinge uitbreiding door natuurlijke
infecties ontstaan, dan kan een z.g. „ringenting" om deze geïnfecteerde
streek worden uitgevoerd.

1. infeetieuze bronchitis in Nederland een in economisch opzicht belang-
rijke ziekte is;

2. opneming in de Wet van 22 december 1949, S.no. J 585, tot wering en
bestrijding van besmettelijke vogelziekten, noodzakelijk is om een ge-
organiseerde bestrijding ter hand te nemen;

3. onverantwoorde vaccinaties met vaccins, die niet zijn gecontroleerd
onder omstandigheden, zoals deze zich in Nederland voordoen, moeten
worden voorkomen.

Zolang de huidige situatie nog niet voldoende is geregeld, rust op ieder
dierenarts daarom de veterinaire plicht bij verdenking van de ziekte een
Inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst onverwijld te waarschuwen,
die beoordeelt welke maatregelen in het betreffende geval moeten worden
genomen.

In Nederland werd voor de eerste maal de diagnose infeetieuze bronchitis bij kuikens
gesteld door isolatie van het virus in bebroede kippeëieren.
Het geïsoleerde virus werd geïdentificeerd door:

Aanwijzingen worden gegeven op welke wijze de bestrijding der ziekte in Nederland
dient te geschieden.

In the Netherlands infectious bronchitis in chicks was diagnosed for the first time by
isolation of the virus in embryonated eggs.
The isolated virus was identified by:

Aux Pays-Bas on a établi pour la première fois le diagnostic de la bronchite infec-
tieuse chez des poussains, en isolant le virus dans des oeufs incubés.
Le virus isolé fut identifié par:

a. la culture dans des oeufs et avait comme résultat des déviations embryonales
spécifiques;

Il y a indiqué des manières pour suivre des chemins de combat contre la maladie
aux Pays-Bas.

Die Diagnose auf infektiöse Bronchitis bei Kücken ist in Holland erstmalig durch die
Isolation des Virus in bebrüteten Hühnereiern gestellt worden.
Die Identifikation des isolierten Virus geschieht durch:

a. Züchtung in Eiern, wodurch spezifische embryonale Abweichungen erkennbar
werden ;

Anweisungen werden gegeben, auf welche Weise in Holland die Bekämpfung dieser
Krankheit vorgenommen werden soll.

1. SCHALK, A. F. en HAWN, M. C., An apparently new respiratory disease of
baby chicks. (1931). JAVMA, 78, 413-422.

2. BEACH, J. R. en SCHALM, O. W., A filtrable virus distinct from that of
laryngotracheitis; the cause of a respiratory disease of chicks (1936). Poultry Sci.,
15, 199-206.

3. BEAUDETTE, F. R. en HUDSON, C. B., Cultivation of the virus of infectious
bronchitis. (1937). JAVMA, 90, 51-60.

4. SWIERSTRA, D.,Bronchitis infectiosa bij kippen in Nederland. (1947). Tijd-
schrift voor Diergeneesk., 72, 745.

5. HOFSTAD, M.S., Study of infectious bronchitis in chickens. 3. Attempt to
utilize the chicken red cell agglutination test as a diagnostic aid in infectious
bronchitis. (1945). Cornell Vet., 35, 60-61.

6. LOOMIS, L. N., CUNNINGHAM, C. H., GRAY, M. L. en THORP jr., F.,
Pathology of the chicken embryo infected with infectious bronchitis virus. (1950).
Am. Journ. vet. Res., 11, 245-251.

7. FABRIC ANT, J., Studies on the diagnosis of Newcastle disease and infectious
bronchitis. 4. The use of the serum neutralization test in the diagnosis of infec-
tious bronchitis. (1951). Cornell Vet., 41, 68-81.

8. REED, L. J. en MUENCH, H., A simple method of estimating fifty percent
endpoints. (1938). Am. Journ. Hyg., 27, 493.

9. CUNNINGHAM, C. H., Newcastle disease and infectious bronchitis; neutra-
lizing antibody indexes of normal chicken serum. (1951). Am. Journ. vet. Res.,
12, 129-134.

10. ROEKEL, H. van, BULLIS, K. L., CLARKE, M. K., OLESIJNK, O. M. en
SPERLING, F. G., Infectious bronchitis. (July 1950). Mass. agr. expt. State
Bull. 460.

11. HOEKSTRA, J. en BIJLENGA, G., Voordracht gehouden voor Pluimvee-
cursus Nederlandse dierenartsen over pseudovogelpest en infectieuzc bronchitis
in sept. en oct. 1955 (Nog niet gepubliceerd).

Bij de N.V. Uitgeversmaatschappij W. E. J. Tjeenk Willink te Zwolle is onlangs
verschenen in de bekende Schuurman en Jordens\' editie de 3e aanvulling van de
7e druk der Veewet en de 4e aanvulling van de 11e druk der Vleeskeuringswet
(S 1919, No. 524).

Deze voor de in de vleeskeuring werkzaam zijnde dierenartsen zo practische gids
blijkt, gezien het aantal aanvullingen, allerwege waardering te ondervinden.
Was het aanvankelijk een verzameling in chronologische volgorde van wettelijke
bepalingen op vleeskeuring- en destructie-gebied, aangevuld met de circulaires van
de Veterinaire Hoofdinspecteur van de Volksgezondheid van algemene strekking,
sinds 1950 zijn de aanvullingen gerangschikt in de overeenkomstige hoofdstukken,
waarin de uitvoeringsbesluiten van Vleeskeuringswet en Destructiebesluit 1942 zijn
samengevat.

Ten gevolge van het feit, dat deze losbladige aanvullingen, bijeengehouden in stijve
groene bandjes in zakformaat, op gemakkelijke vindbare wijze de voor de keurings-
veeartsen belangrijke circulaires van de hoofdinspecteur voornoemd bevatten, mag
dit vademecum in geen enkele keuringsdienst ontbreken.

De uitgever N. Samsom N.V. te Alphen aan den Rijn zal ongetwijfeld een ieder,
die omtrent deze uitgave nader geïnformeerd wenst te worden, van voorlichting
dienen.

Uit het Instituut voor Infectieziekten, Dir.: Prof. Dr. Jac. Jansen
en uit de afdeling Röntgenologie van de Kliniek voor Heelkunde van de
Faculteit der Diergeneeskunde, Dir.: Prof. Dr. S. R. Numans.

DEFORMERENDE ARTHRITIS EN PERIARTHRITIS DOOR
ERYSIPELOTHRIX RHUSIOPATHIAE-INFECTIE
BIJ JONGE VARKENS

Reeds verschillende malen werd in de jaarverslagen van het Instituut voor
Infectieziekten melding gemaakt van afwijkende beelden bij Erysipelothrix
rhusiopathiae-\'miectie van varkens.

Zo werd in het jaarverslag over 1951 (Donker-Voet en van Dors-
s e n, (1952)) mededeling gedaan van het onderzoek van een worp geabor-
teerde, bijna voldragen varkensfoeten, waaruit E. rhusiopathiae in rein-
cultuur geïsoleerd werd. De vlekziektebacillen waren in uitstrijkjes uit de
foeten, o.a. uit de maagwand, zeer duidelijk waar te nemen. De zeug (welke
eigendom was van het Instituut) heeft verder geen ziekteverschijnselen
vertoond. In het jaarverslag over 1953 (van Dorssen, Donker-
Voet en B ij 1 e n g a (1955)) worden 3 afwijkende gevallen (4 secties)
besproken van E. rhusiopathiae-infectie bij grote biggen, waarbij pneumonie
en myodegeneratio cordis en, in één geval van een dier van circa drie
maanden, pericarditis en endocarditis valvularis werden vastgesteld.
Het geval, dat wij hier weergeven, is misschien minder ongewoon, maar
toch uit een klinisch oogpunt merkwaardig genoeg, om wat uitvoeriger
beschreven te worden.

Van Collega Jhr. P. B. Alberda van Ekenstein ontvingen wij
1.1. October een schrijven over een toom van 10 weken oude biggen
(11 stuks), welke alle beenverdikkingen aan de proximale gedeelten van
metacarpi en metatarsi zouden hebben, die bij druk pijnlijk waren. Het
carpaal- en tarsaalgewricht zou geen extra vocht bevatten. Enkele dieren
waren af en toe wat kreupel. Hun voedingstoestand was goed. De ziekte
had zich op een leeftijd van 6 weken geopenbaard. Een behandeling,
bestaande uit injecties van 2J/2 cc. dohyfralolie (100 x) en mineralen door
het voedsel gemengd, had geen resultaat opgeleverd. Op grond van bedrijfs-
gegevens meende hij een coccen-infectie uit te kunnen sluiten. Het betrof
de derde worp van cle zeug; de vorige worpen hadden geen afwijking
vertoond. Besloten werd de biggen voor onderzoek aan te kopen. Voor de
medewerking, die Collega Alberda van Ekenstein hierbij ver-
leende, betuigen wij onze dank.

Op 11/10 1954 werden de 11 biggen door ons ontvangen. De dieren waren
slecht ter been en lagen dientengevolge veel. Alle hadden verdikkingen aan
het distale gedeelte van de tarsi (fig. 4) en enkele ook aan de carpi (fig. 3).
Vochtophopingen in de gewrichten werden niet waargenomen. De lichaams-
temperatuur was normaal, de eetlust was goed.

Door één onzer (F.) werden de dieren Röntgenologisch onderzocht en de
foto\'s vergeleken met die van enkele normale biggen van dezelfde leeftijd.
De bij de patiënten waargenomen beelden kwamen in grote trekken

onderling overeen. Twee van de ernstigste afwijkingen tezamen met ver-
gelijkingsopnamen zijn afgebeeld in de figuren 1 en 2. De hierna volgende
toelichting is representatief voor het ook bij de niet gepubliceerde photo\'s
waargenomene:

Figuur 1. a. Normale linker tarsus van een big, die enkele maanden oud
is; latero-mediale opnamerichting.
„ 1. b. Analyse van deze Röntgenfoto.

Bij deze jonge dieren zijn de epiphysairlijnen van de distale epiphyse van
de tibia en van de tuber calcanei altijd duidelijk te zien. Het os tarsale
is bij het zieke dier abnormaal dun. Het is in dorsale richting naar voren
getreden. De gewrichtslijnen van de gewrichten van dit beenstukje met os
metatarsale III, os tarsale II en os centrale zijn onregelmatig en hier en
daar verdwenen, hetgeen wijst op een kraakbeenerosie tengevolge van een
arthritis. Aan de mediale kant is er een grote exostose gevormd. De been-
structuur is onregelmatig en er zijn osteoporotische haarden in aanwezig.
Ditzelfde geldt voor het proximale deel van os metatarsale III en II. Op
de lateromediale opname (lc) is te zien, dat het proximale deel van os
metatarsale III paddestoelvormig verbreed is.

Zowel aan de mediale als aan de dorsale zijde bevinden zich aanzienlijke
exostosen en tevens verbeningen, die geen verbinding hebben met de been-
stukken van het tarsaalgewricht. De zwelling van de weke delen is het
aanzienlijkst aan de dorsale en aan de mediale kant.

Vooral os tarsi centrale, os tarsale I, II en ITI en os metatarsale II en III
en de er tussen liggende gewrichten zijn bij dit proces betrokken.

Figuur 2. a. Aanalyse van een dorso-volaire röntgenfoto van het linker
carpaalgewricht van een normale big.

„ 2. b. Röntgenfoto van de linker carpus, in de dorso-volaire op-
namerichting, van een zieke big.
De enige Röntgenologisch zichtbare veranderingen aan dit gewricht zijn op
de dorso-volaire opname te zien en betreffen de mediale contouren van os
carpi radiale en os carpale II. Deze zijn gerafeld; er zitten vooral op os
carpale II kleine exostosen. Ter hoogte van deze processen bevindt zich een
aanzienlijke zwelling van de weke delen, vooral mediaal.
Vervolgens werden drie dieren voor nader onderzoek gedood. Bij de sectie
werden aan de inwendige organen geen afwijkingen aangetroffen. De ver-
anderingen aan het skelet beperkten zich tot tarsi en carpi. De heupge-
wrichten en de kniegewrichten waren volkomen normaal. De lnn. poplitei
waren duidelijk vergroot en gezwollen. De waarneembare veranderingen
aan de gewrichten beperkten zich in hoofdzaak tot de gewrichtskapsels,
waarin beenvorming werd geconstateerd. Bij de tarsi was voornamelijk het
gedeelte om de ossa tarsalia aangedaan. Slechts in één geval werd kraak-
beenusuur aan het os tarsi-tibiale waargenomen.

Er werd uitvoerig in serumbouillon, leverbouillon en zowel op bloed- als op
serumagar gekweekt uit organen, regionaire lymphklieren en gewrichten
(zowel uit delen van de kapsels als uit de synovia). Van de lymphklieren

en de synovia werden uitstrijkpreparaten gemaakt. Er werd slechts spaar-
zame groei en dan alleen nog in vloeibare media verkregen.
Uit het le varkentje werd uit de synovia van één der tarsi in serumbouillon
een mengcultuur van vergroenende streptococcen en haemolytische staphy-
lococcen gekweekt. Er werden in de Grampreparaten van de serumbouillon
tevens enkele Gram-positieve, slanke staafjes gezien, welke deden denken
aan vlekziekte-bacillen, doch het gelukte niet, deze via de plaat in rein-
cultuur te verkrijgen.

Ook bij het 2e varkentje kweekten wij uit een tarsus in serumbouillon een
mengcultuur van coccen en Gram-positieve staafjes, maar we namen
nu de voorzorg met de verse mengcultuur muizen subcutaan te besmetten.
Deze muizen stierven alle. Uit de muizen werden reinculturen van Gram-
positieve, slanke staafjes geïsoleerd.

Bij het 3e varkentje hadden wij het geluk, uit de synovia van beide carpi
en van beide tarsi alleen in de serumbouillon direct reinculturen van
Gram-positieve, slanke staafjes te isoleren. Wij hadden tevens met een
suspensie van synovia en gewrichtsvlakten van ditzelfde dier per gewricht
2 muizen en 2 duiven ingespoten. Deze dieren overleefden alle de injectie.
Bij herbesmetting van de duiven 1maand later met de uit het varken III
geïsoleerde cultuur bleken de duiven alle gevoelig en stierven.
De geïsoleerde culturen kwamen morphologisch volkomen overeen met
E. rhusiopathiae, waren zeer pathogeen voor muis en duif, gaven in de
gelatinesteek fraaie lampewisservormen, terwijl een lange bonte rij werd
ingezet, welke overeenkwam met de bonte rij, zoals deze in de publicatie
van van Dorssen en D o n k e r-V o e t (1953) als karakteristiek voor
hun vlekziektestam, geïsoleerd uit een duif, is aangegeven.
Het culturele onderzoek leidde dus — in tegenstelling tot het dier-
experimentele onderzoek — tot de juiste diagnose.

Geconcludeerd kan dus worden, dat althans bij het derde varken E. rhusio-
pathiae in reincultuur in de gewrichten aanwezig was, terwijl, gezien het
feit, dat de isolatie alleen via vloeibare media gelukte, over de verhouding
van de E. rhusopathiae en de coccen in de andere gevallen niets kan worden
gezegd.

Reeds op grond van de anamnese hadden wij voor ons zelf het vermoeden
uitgesproken, dat de veroorzaker van de ziekte der biggen E. rhusiopathiae
zou kunnen zijn. Eén onzer (v.D.) had soortgelijke beelden tot tweemaal
toe waargenomen bij tomen biggen van een zelfde leeftijd, waarvan de
zeug de eerste week na de partus voor vlekziekte was behandeld. Ook bij
deze tomen was de ervaring opgedaan, dat behandeling met vitamine D
niet tot resultaat leidde, evenmin als bij enkele incidenteel waargenomen
gevallen van biggen met dergelijke knobbels aan de achterpoten. Wij
hadden tot dusverre echter nooit gelegenheid gehad deze klinische waar-
nemingen door sectie en bacteriologisch onderzoek te bevestigen. In het
Jaarverslag van 1938 (J) werd destijds een geval van polyarthritis bij
biggen door streptococcen vermeld. Bij ongepubliceerde gevallen van
streptococcenarthritis werd spontaan herstel zonder vergroeiing waarge-
nomen.

carial erysipelas (arthritis serofibrinosa, arthritis deformans). The affected
joints, usually the hip, stifle, tarsal or carpal joints, become swollen and
painful, or lameness and stiffness of the limbs may occur without swelling."
Glasser, Hupka en Wetzel vermelden in hun handboek over
varkensziekten onder meer over deze arthritis: „Die Gelenkerkrankung
scheint teilweise auch von vomherein als chronische Synovitis oder Ostitis
und Periostitis der Gelenken der Knochen zu verlaufen."
Anthony deelt in zijn handboek mede: „The limbjoints may be swollen,
and the pig appears tucked up in the flanks and belly. Such animals are
generally classed as being „rheumatickly" and many of the so-called cases
of rheumatism in the pig are in reality old cases of swine-erysipelas."
Voornamelijk uit de twee laatste bronnen krijgt men de indruk, dat de
auteurs op hetzelfde ziektebeeld doelen als door ons beschreven is, evenals
in een recente voordracht van D oy 1 e (1954).

Buitenhuis (1935) vermeldt in zijn uitvoerige studie over vlekziekte-
polyarthritis bij varkens: „Bepaalde exostosevorming, zoals die door anderen
— zie o.a. de mededelingen van A. R. Ward— wordt vermeld, werd in
de door ons onderzochte gevallen zo goed als niet gevonden. Wel kon in
sommige oudere gevallen, b.v. wanneer uitwendig duidelijk verdikkingen
aan carpaal- en tarsaalgewrichten zichtbaar waren, bij nauwkeuriger onder-
zoek een meer of minder volledige ankylose bij speciaal de onderste ge-
ledingen dezer gewrichten vastgesteld worden."

Connel, Moyniham en Frank (1952) onderzochten in Canada
497 varkens, waarbij de anamnese op Erysipelothrix wees. Hiervan waren
458 dieren lijdende aan arthritis en uit 167 daarvan werd de bacil geïsoleerd.
Het spaarzaam voorkomen der bacteriën in de aangetaste gewrichten vindt
een analogie in het geval, dat Mo u 11 o n, Rhode en Wheat be-
schreven bij 8 maanden oude runderen. Bij deze dieren werd arthritis
aangetroffen. Bij uitspatelen van synovia op bloedplaten gelukte het in
totaal 3 kolonies te kweken, die eerst na 48 uur zichtbaar werden en uit
E. rhusiopatliiae bleken te bestaan. Langkamp (1952) injiceerde mate-
riaal van 181 varkenstonsillen, waarin hij microscopisch vlekziektebacillen
had vastgesteld, bij muizen, waarvan er slechts 13 stierven. Jammer genoeg
legde hij geen culturen van zijn uitgangsmateriaal aan.

Dat de cultuur uit spaarzaam besmet materiaal betere resultaten oplevert
dan de dierproef ondervond ook Spears (1953), die uit beenmerg van
gezonde slachtvarkens kweekte en tevens proefdieren inspoot. Terwijl hij
in 34 gevallen (16,6 %) positieve culturen had, waren maar in 11 gevallen
de muizen tevens positief. Van de gevallen, waarbij de muizen positief
waren, reageerden slechts in 3 gevallen tevens de duiven positief.
W ellmann (1954) deelt mede, met vlekziektebacillen bevattend mate-
riaal uit gewrichten van varkens alleen bij uitzondering muizen te hebben
kunnen infecteren, terwijl de rechtstreeks uit deze gewrichten aangelegde
culturen wel dodelijk voor muizen bleken te zijn.
Deze waarnemingen zijn dus in overeenstemming met onze bevinding.
Usdin, Ferguson en Birkeland (1952) wekten door injectie van
E. rhusiopathiae bij juist gespeende biggen arthritis op. Met cultuurfiltraten
gelukte dit niet. Negen weken na de aanvang der injecties ontwikkelden
zich bij alle dieren (behalve bij één, clat stierf) arthritis. De dieren genazen
na 4 a 5 maanden op één na alle spontaan. Het varken, dat niet genas,

werd na 7 maanden gedood. Aan het aangetaste gewricht werd een
periarticulaire ontsteking, vermeerderde synovia en kraakbeenusuur waar-
genomen Het gelukte niet meer E. rhusiopathiae te kweken.
Aan het literatuuroverzicht van deze schrijvers zij ontleend, dat over de
aetiologie van arthritis bij varkens de meningen uiteenlopen. Volgens
Collins en Goldie worden in de oudere literatuur Corynebacteriën,
Brucella, ongeïdentificeerde organismen en vlekziektebacillen genoemd.
Collins en Goldie zelf wekten met E. rhusiopathiae arthritis op.
Doyle heeft in een lezing over rheuma bij varkens een samenvatting
gegeven van feiten, die tegen E. rhusiopathiae als veroorzaker zouden
pleiten. McNutt, Leith en Underbjerg zouden met een filtreer-
baar agens arthritis bij varkens hebben opgewekt. Aangezien zowel Col-
lins en Goldie als Doyle overeenkomst met gewrichtsrheuma bij de
mens zagen, vonden U s d i n c.s. het belangwekkend te vermelden, dat
E. rhusiopathiae evenals Streptococcen hyaluronidase vormt.

Er wordt een chronische periarthritis van tarsi en carpi bij varkens van 18 weken oud
beschreven. E. rhusiopathiae werd gekweekt uit de synovia. Muizen en duiven, die
met synovia waren ingespoten, bleven negatief.

Description of chronic periarthritis in 10 weeks old pigs; E rhusiopathiae was cultu-
red from the synovia. Mice and pigeons injected with synovia were negative.

Descriptions d\'un cas chronique de polyarthritis en des cochons de 10 seniaines;
E. rhusiopathiae fut isolé de la synovia par la culture. Des souris et des pigeons
infectés avec de la synovia restaient négatifs.

Es wird ein Fall von Periarthritis in 10 Wochen alten Schweinen beschrieben. Aus
der Synovia wurde E. rhusiopathiae gezüchtet. Mäuse und Tauben, die mit Synovia
geimpft worden waren, blieben negatif.

ANTHONY, D. J., Diseases of the pig, Londen 1946.
BUITENHUIS, J. G., T.v.D. 62, 738, 771, 850 (1935).

1952), Vet. Bull. 22, 508.
DONKER-VOET, J. en DORSSEN, C. A. van, T.v.D. 77, 621, (1952).

Aufl., Hannover 1952.
HUTYRA, F., MAREK, J. en MANNINGER R., Special Pathology and Therapeutics

etc., 5th Engl. Ed. Londen 1946.
JANSEN, J., T.v.D., 66, 1043 (1939).
LANGKAMP, Berl. Münch. T.W. 65, 128, (1952).

MOULTON, J. E., RHODE, E. R. en WHEAT, J. D., J.A.V.M.A. 123. 335 (1953).
SPEARS, H. N., J. Comp. Path, and Ther. 64, 152 (1953).

USDIN, M., FERGUSON, L. C. en BIRKELAND, J. M., Amer. J. Vet. Res. 13,
188, (1952).

Naar aanleiding van het artikel over bovengenoemd onderwerp van collega
J. Blokhuis in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde van 1 Juli 1955
— voor welk onderzoek en publicatie ik hem zeer erkentelijk ben — zou ik
gaarne enige opmerkingen en aanvullingen willen maken.
Nadat collega Blokhuis op een vergadering van de groep Directeuren
van Vleeskeuringsdiensten mijn onderzoek over het bacteriologisch onder-
zoek van milten van normale nuchtere kalveren, gepubliceerd in het T.v.D.
van 1 October 1953, had aangevallen, wat zeer begrijpelijk was, omdat de
uitkomst een hoog percentage milten aanwees, welke niet steriel bleken
te zijn, wat — ook op mij — zeer bevreemdend werkte, heb ik de direc-
teuren van vleeskeuringsdiensten waar veel nuchtere kalveren worden
geslacht, verzocht dit onderzoek ook eens ter hand te nemen om op deze
manier mijn onderzoek te verifiëren. Gaarne had ik dit onderzoek ook weer
zelf ter hand genomen, doch het bereiken van de pensioengerechtigde leef-
tijd maakte dit toch wel zeer bezwaarlijk. Van collega Dr. Th. S. Zwa-
nenburg uit Alkmaar mocht ik een uitgebreid rapport ontvangen over
zijn bevindingen inzake het bacteriologisch onderzoek van nuchtere kalve-
ren, waarvoor ik hem ook van deze plaats mijn dank betuig.
Met zijn toestemming haal ik enkele delen aan, speciaal die welke handelen
over het bacteriologisch onderzoek van reeds goedgekeurde nuchtere kalfs-
milten. (Het onderzoek van kalveren met enige afwijking laat ik buiten
beschouwing).

Op 8-2-\'55 werden om 13 uur een aantal nuchtere kalveren onvoorwaar-
delijk goedgekeurd. Van deze kalveren werden de maag en darmen met
milt op de vrij schone vloer van de varkenshal gedeponeerd Om 13.30
werden van deze maag en darmen van een tiental de milten afgenomen
en naar het laboratorium gevoerd.
Om 14 uur werd hieruit geënt.

Resultaat: Geen van de 10 schuingestolde tryptose-agars „Difco" vertoonde
bij onderzoek met de loupe enige groei. Ze waren alle steriel. De hercontröle
van deze 10 voedingsbodems op 10-2-\'55 te 9 uur gaf als resultaat: alle
10 steriel.

Op 17-2-\'55 werden 10 milten geënt, welke om 12 uur waren afgenomen
van op de vloer liggende maag en darmen van goedgekeurde nuchtere kal-
veren. Deze waren om ± 13/2 uur goedgekeurd.

Nadat dit onderzoek dus op 18-2 was afgehandeld in eerste instantie, wer-
den alle milten in een braadpan gelegd, welke die morgen om 9 uur in de
broedstoof bij 37° C werd gezet, \'s Middags om 15 uur werden deze milten
uit de broedstoof gehaald en nog eens geënt op tryptoseagar, waarbij werd

geënt aan de zijde, die gisteren niet was ingesneden ten behoeve van de
enting. De milten hadden dus, na een nacht in het laboratorium te hebben
gestaan, een bebroeding ondergaan van 6 uur. Op dat ogenblik was van
een echte bederflucht aan deze milten geen sprake. Twee zeer kleine
milten werden van het onderzoek uitgesloten. Van een milt werd aange-
tekend, dat de insnijding ten behoeve van de enting het orgaan doorboord
had. Resultaat: 19-2 9 uur, van de 8 milten 7 steriel, 1 positief (de door-
boorde milt). Waar wij deze ene positieve wegens doorboring niet in
rekening mogen brengen, blijkt dus uit dit laatste onderzoek, dat de
normale milten na 18 uur steriel waren, na 42 uur eveneens geen groei
vertoonden en zelfs ook niet bij overstaan van een nacht op het labora-
torium, gevolgd door 6 uur bebroeden. Dit laatste resultaat werd door mij
(Zwanenburg) niet verwacht, aangezien ik uit de praktijk weet, dat wanneer
in de warmere maanden (April, Mei, enz.) een nuchter kalf wordt geslacht
om 4 uur n.m., dit blijft hangen tot de volgende morgen 9 uur, waarna de
milt voor bacteriologisch onderzoek wordt afgenomen, men bij een positieve
uitslag van de milt niet op dit resultaat mag afgaan. Wel is dit het geval
wanneer men de milt een uur na de slachting afneemt en desnoods de
volgende morgen onderzoekt (een nacht koeling).

1. Voor het enten wordt nagegaan of deuren en ramen van de entkamer
deugdelijk gesloten zijn. bij open ramen treden, vooral in de zomer-
maanden, steeds verontreinigingen op door het binnendringende stof
van de grote verkeersweg.

2. Lancetmesjes in spiritus. Flamberen. Hiermede insnijding in het afge-
brande orgaan maken. (Afbranden met gasbrander). Materiaal nemen
van sneevlakte en dit met hetzelfde mesje op voedingsbodem brengen.

3. Oorspronkelijk werd geënt uit vlees, lever en milt. Al spoedig bleek, dat
het enten uit het vlees van deze normaal geslachte kalveren geen zin
had, zodat volstaan werd met het enten uit lever en milt.

4. Als regel worden de levers en milten binnen enkele uren na de slachting
afgenomen, in metalen bakken gelegd en naar het laboratorium ge-
bracht, waar ze spoedig werden onderzocht.

Aan collega H a k s heb ik gevraagd of hij dit onderzoek aan zijn inrichting
nog eens wilde laten verrichten; collega A. J. Geelen is zo bereidwillig
geweest dit onderzoek ter hand te nemen. Aan beiden betuig ik mijn
hartelijke dank.

Van gezonde, vers geslachte nuchtere kalveren werden de milten op zo
steriel mogelijke wijze verzameld. Hierbij werd ook speciaal gelet of de
milten wel geheel gaaf, dus niet beschadigd waren. De milten werden
verzameld in bakken, die met Halamid waren schoongemaakt.
Van elke milt werd geënt in a glucosebouillon en in b runderbouillon.

1 Maart: 9 milten, 43 uur in broedstoof: alle negatief
4 Maart: 9 milten, 70 uur in broedstoof: alle negatief

11 Maart: 9 milten, 66 uur in broedstoof: alle negatief
15 Maart: 22 milten, 51 uur in broedstoof: 21 negatief

(een milt bleek beschadigd; in de 2e buis (b)
runderbouillon waren Gram-negatieve staven).
18 Maart: 16 milten: 66 uur in broedstoof: 13 negatief

3 positief in de eerste buis (glucosebouillon). Na
overenting, 43 uur in broedstoof, waren alle drie
negatief.

I „Bij de 22 milten, die op 15 Maart werden geënt, was er een, die in
lichte graad beschadigd was (messnede). Het tweede afschraapsel van
deze beschadigde milt werd in de runderbouillon geënt en gaf na be-
broeding macroscopisch duidelijk groei en microscopisch Gram-nega-
tieve staven te zien. Dat er hier slechts groei in de tweede buis
(runderbouillon) optrad is zeer goed te verklaren, daar men bij het
nemen van het tweede afschraapsel dieper in de miltpulpa doordringt
en dus in de buurt van de messnede kan zijn gekomen."

II „De drie positieve gevallen van de 16 milten op 18 Maart ingesteld,
zijn door mij inderdaad als positief genoteerd. Een toelichting is hier
echter op haar plaats. Het betrof in alle drie gevallen enting in glucose-
bouillon. Deze drie glucose-bouillonbuizen waren, toen ze uit de broed-
stoof kwamen, macroscopisch in dezelfde toestand als toen ze erin gezet
werden, dus negatief. Toch werd opgemerkt, dat er in deze 3 glucose-
bouillonbuizen en eveneens in enkele nog niet gebruikte glucose-
bouillonbuizen een gering neerslag onderin aanwezig was. Microsco-
pisch werden in deze 3 glucose-bouillonbuizen zeer sporadisch enkele
slecht gekleurde Gram-positieve staven opgemerkt. Deze staven waren
zodanig van vorm en kleuring, dat de vraag werd gesteld of men hier
wel met bacteriën of levende bacteriën te doen had. De drie milten
zijn toen overgeënt en bleken inderdaad steriel te zijn."

III „Na de uitkomsten van deze vijf serie-contröleproeven was de con-
clusie, dat de milten van nuchtere kalveren wel degelijk in het bacte-
riologisch onderzoek betrokken kunnen worden. Een nauwkeurige in-
spectie van de milten op beschadiging (een handeling die tot het
normale routine-onderzoek op een laboratorium behoort) dient vooral
bij kleine milten op haar plaats te zijn. De winning van de milten in
de hal moet eveneens met zorg geschieden, omdat de milten van nuch-
tere kalveren inderdaad kwetsbaar zijn en door ruwe behandeling
beschadigd kunnen worden. Daar de weg van de milten van hal naar
laboratorium zoveel mogelijk een steriele weg behoort te zijn, werden
de bakken met Halamid gedesinfecteerd."
Tot zover het onderzoek met commentaar van de heer A. J. G e e 1 e n.

Collega Blokhuis (T.v.D. 1 Juli 1955) onderzocht 100 milten, waarbij
7 maal groei optrad in één der twee geënte buizen (5 maal op agar, 2 maal
in bouillon).

Collega Zwanenburg heeft 20 milten van goedgekeurde nuchtere
kalveren onderzocht die alle steriel bleken te zijn; geënt werd op tryptose

agar; voor elke milt werd een buis gebruikt; de voedingsbodems werden
beoordeeld met de loupe; of er ook uitstrijkjes zijn gemaakt wordt niet
vermeld. Naast het gebruik van de agarbuis zou de enting in bouillon of
glucosebouillon wel gewenst zijn.

Collega G e e 1 e n heeft in Groningen 65 milten onderzocht. 4 keer heeft
hij groei geconstateerd: een maal in de bouillon en 3 maal in glucose-
bouillon. De eerste groei was uit een partij van 22 milten, maar deze zou
veroorzaakt zijn door beschadiging van de desbetreffende milt. (Waarom is
de andere buis dan ook niet gegroeid?) Laten we echter deze groei buiten
beschouwing, dan blijft over de groei in 3 glucosebouillonbuizen van een
partij van 16 milten (4,6 %), hoewel na overenten geen groei meer bleek
voor te komen. Er rijzen hieromtrent drie vragen: was er een fout in de
enttechniek?, waren toevallig bij deze partij drie glucosebouillonbuizen ver-
ontreinigd? of waren eventueel voorkomende microörganismen in deze
milten inmiddels afgestorven?

Het resultaat van deze controleproef is zeer fraai te noemen: we kunnen
aannemen, dat bijna alle milten steriel waren, ja zelfs, als we de herenting
er bij beschouwen, alle milten. Groningen heeft zich dus behoorlijk gereha-
biliteerd ten opzichte van mijn uitkomst: 23 % niet steriel. Waar ligt dit
aan? Het merkwaardige is, dat de enting van deze milten is verricht in
dezelfde ruimte, door dezelfde laborant en met gebruikmaking van dezelfde
soort voedingsbodems.

Is er dan geen verschil? Ja, dat is er wel degelijk. Collega G e e 1 e n heeft
met grote zorg gewerkt: de bakken, waar de milten in gelegd werden, waren
vooraf met Halamid gedesinfecteerd, de milten werden zo steriel mogelijk
afgesneden, terwijl er nauwkeurig op gelet werd, dat alleen volkomen gave
milten werden gebruikt. Ik vraag me af of hierin de oorzaak niet zou
kunnen liggen, want bij mijn onderzoek werden dergelijke voorzorgen niet
in acht genomen: de keurmeester verzamelde de milten willekeurig en
handelde op dezelfde wijze als wanneer hij het entmateriaal van kalveren,
die voor onderzoek bleven hangen, naar het laboratorium liet brengen; er
werden dus geen bijzondere voorzorgsmaatregelen genomen.
Wanneer men de uitkomsten van collega J. Blokhuis nagaat, vervat
in zijn publicatie in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde, dan valt het op,
dat ook hier groei is geconstateerd ondanks de genomen voorzorgen (on-
geschonden milten, reeds J/₂—1 uur na de slachting op het laboratorium
aanwezig), al is het percentage milten, dat groei vertoond heeft, niet groot
(7% en hierbij telkens één der twee geënte buizen).

Het merkwaardige is, dat collega G e e 1 e n in 4,6 % en collega Blokhuis
in 7 % van de gevallen, ondanks de genomen voorzorgen, in een van de
twee geënte buizen groei krijgen, afwisselend in de eerst geënte buis of in
de tweede. Wat zou hiervan de oorzaak kunnen zijn?

We kunnen er wel zeker van zijn, dat de gebezigde enttechniek volkomen in
orde is, hoewel theoretisch luchtinfectie of onnauwkeurig werken niet zijn
uit te sluiten. Juist bij deze controleproeven zal onnauwkeurig werken tot in
de kleinste proporties zijn teruggebracht. Echter, waarom komen dergelijke
onregelmatigheden dan doorgaans niet voor bij het enten van meerdere
buizen uit milten van andere slachtdieren, zelfs niet bij die van varkens, die
toch ook een dunne milt vertonen?

Absolute conclusies kunnen we nog niet trekken; daarvoor zouden nog meer
onderzoekingen nodig zijn.

Voorlopig zouden we vast kunnen stellen, dat de uitslag van het bacterio-
logisch onderzoek van de milt van het nuchtere kalf, bij gebruik van
minstens twee, liefst verschillende soorten, voedingsbodems in geval van
steriel blijven der geënte buizen, maatgevend is voor het kiemvrij zijn van
het gehele dier. Zijn echter een of meer cultuurbuizen gegroeid, dan mag
men m.i. niet besluiten tot de kiemhoudendheid van het gehele dier; men
diene dan het spiervlees aan een bacteriologisch onderzoek te onderwerpen,
eventueel ondersteund door enting uit enkele lichaamsklieren.
Voor een vlugge uitspraak is het efficiënter het onderzoek van de milt
(plus lever) direct te verbinden met dat van het vlees. Wanneer een
schouder in het onderzoek betrokken wordt is de schade die men veroor-
zaakt, klein en bestaat zelfs in het geheel niet bij kalveren, die toch uit-
gebeend worden voor de worstfabricage, zoals in Groningen vaak gebeurt.
Juist bij nuchtere kalveren is de enting uit vlees zeer efficiënt, omdat bij
eventuele kiemhoudendheid de met vlees geënte buizen vrij snel een uit-
bundige groei vertonen.

Voor een vaststaande slotsom ten opzichte van de steriliteit der goedgekeur-
de nuchtere kalfsmilten zijn meer onderzoekingen nodig, waartoe de col-
lega\'s bij deze gaarne opgewekt worden.

Bespreking van resultaten omtrent onderzoekingen naar de kiemvrijheid van milten
van reeds goedgekeurde, normaal geslachte nuchtere kalveren.

Dr. Th. S. Zwanenburg: uit 20 milten geënt; per milt werd een buis tryptose-
agar gebruikt. Alle steriel.

A. J. Geel en: 65 milten, geënt in bouillon en in glucosebouillon. 1 maal groei in
de bouillonbuis, milt bleek beschadigd; 3 maal groei in glucosebouillon (4,6%).
De milten werden nauwkeurig uitgezocht, zo steriel mogelijk afgesneden en in een
gedesinfecteerde bak gelegd.

J. Blokhuis (Tijdschrift voor Diergeneeskunde, 1 Juli 1955): onderzoek van
100 milten; geënt op schuine agar en in bouillon: 5 maal groei op agar, 2 maal
in bouillon (7%), telkens in slechts één van de twee buizen.

Blijken de voedingsbodems (minstens twee verschillende) geënt met miltweefsel van
een nuchter kalf, niet steriel te zijn, dan mag men nog niet besluiten tot kiem-
houdendheid van het gehele dier, doch dient men het vlees (eventueel met lichaams-
klieren) in het onderzoek te betrekken.

Discussion of results of examinations into the freedom from germs of spleens of nor-
mally slaughtered, newly-born calves, which had already been approved.
Dr. Th. S. Zwanenburg: inoculated from 20 spleens; per spleen one tryptose agar
tube was used. Alle were sterile.

A. J. G e e 1 e n: 65 spleens inoculated into broth and into glucose broth. Growth once
in the broth tube, spleen appeared to be damaged. Growth 3 times in glucose broth
(4,6%). The spleens were carefully selected, cut off in as sterile a way possible, and
put into a disinfected bowl.

J. Blokhuis (Tijdschrift voor Diergeneeskunde, July 1st 1955): examination of
100 spleens; inoculated on agar and in broth. Growth 5 times on agar, twice in broth
(7%) always in only one of the two tubes.

If the media (at least two different), inocculated with spleen tissue from a newly
born calf, appear to be unsterile, one may not decide that the whole animal contains

germs, but the meat (eventually with the lymphatic glands) has to be subjected to
examination.

Compte-rendu de résultats obtenus lors de recherches concernant la stérilité des rates
de veaux nouveaunés abattus normalement et déjà approuvés.

Dr. Th. S. Zwanenburg: de 20 rates inoculées; par rate il fut employé un tube
de tryptoseagar. Toutes stériles.

A. J. Geelen: 65 rates, inoculées dans du bouillon et dans du boillon de glucose:
1 fois croissance dans le tube de bouillon, la rate se trouve être avariée ; 3 fois croissan-
ce dans le bouillon de glucose (4,6%).

Les rates furent choisies avec exactitude, coupées aussi stérilement que possible et dé-
posées dans un baquet désinfecté.

J. Blokhuis (Tijdschrift voor Diergeneeskunde, 1 Juli 1955): examen de 100
rates; inoculées sur de l\'agar oblique et dans du bouillon (7%), chaque fois seulement
dans un des deux tubes.

Si l\'on constate que les fonds de culture (au moins deux différents) inoculés de tissu
de rate d\'un veau nouveauné, ne sont pas stériles, on ne doit pas encore conclure d\'un
pouvoir germinatief de l\'animal entier, mais il s\'agira d\'impliquer dans l\'examen la
chair (éventuellement avec les glandes corporelles).

Er wurden verschieden Untersuchungsresultate hinsichtlich der Keimfreiheit von
Milzen bei bereits gut gefundenen, normal geschlachteten, nüchternen Kälbern be-
sprochen.

Dr. Th. S. Zwanenburg: aus 20 Milzen geimpft; per Milze wurde ein Röhrchen
Tryptoseagar genutzt. Alle steril.

A. J. G e e 1 e n: 65 Milze, geimpft in Bouillon und in Glukosebouillon. 1 Mal Wachs-
tum im Bouillonröhrchen; es stellte sich heraus, dass die Milz beschädigt war. 3 Mal
Wachstum in Glukosebouillon (4,6%). Die Milze wurden sorgfältig ausgesucht, unter
Beobachtung der grösstmöglichen Vorsicht steril ausgeschnitten und in eine desinfi-
zierte Schüssel gelegt.

J. Blokhuis (Tijdschrift voor Diergeneeskunde, 1 Juli 1955): Untersuchung von
100 Milzen; geimpft auf Schräg-Agar und in Bouillon. 5 Mal Wachstum auf Agar, 2
Mal in Bouillon (7%), jedes Mal in nur einem der beiden Röhrchen.
Erweist sich, dass mit dem Milzgewebe eines nüchternen Kalbes geimpfte Nährböden
(mindestens 2 verschiedene) nicht steril sind, dann darf hieraus noch nicht die
Schlussfolgerung gezogen werden, dass nun im ganzen Körper des Tieres Keime vor-
handen sind; es empfiehlt sich dann, auch das Fleich (evtl. mit den Körperdrüsen)
gleichfalls in die Untersuchung einzubeziehen.

Vele laboratoria van openbare slachthuizen, gezondheidsdiensten e.d. be-
zitten \'n groot aantal pathologische praeparaten die ingesloten zijn volgens
de door Kaiserling aangegeven methode.

Meestal worden hiervoor glazen potten gebruikt, waarbij de optredende
vertekening een groot nadeel is.

Een tweede methode is het insluiten in gelatine in glasdozen, die echter
alleen geschikt is voor kleinere praeparaten. Bovendien is het praeparaat
meestal maar van een kant zichtbaar, aangezien de bodem doorgaans zwart
wordt gemaakt, teneinde een goede ondergrond te hebben.
Tenslotte geldt voor beide methoden, dat men werkt met breekbaar mate-
riaal.

Aan het laboratorium van het Openbaar Slachthuis te \'s-Gravenhage
werden proeven genomen met een Anglo-Amerikaanse methode, die uit-
stekende resultaten geeft, getuige de bewondering van bezoekende collega\'s
uit binnen- en buitenland. Deze methode berust op het gebruik van een
soort plastic, „Perspex" genaamd en in de handel gebracht door de N.V.
Staalglas te Amsterdam. Het wordt geleverd in platen van 121,92 x 91,44 cm
(48 x 36 inch) en in dikten van 1,6, 2,4 en 3,2 mm. Dit materiaal kan, na
geringe verhitting, in iedere gewenste vorm gebogen worden. Na afkoeling
behoudt het deze vorm!

Een korte beschrijving van de gevolgde werkwijze volgt hieronder.
Het in te sluiten praeparaat nauwkeurig nameten, maten aanbrengen op
plasticplaat en uitzagen. Opstaande rand uit één stuk, vervolgens ,,bodem"
en „deksel".

De rand in de gewenste vorm buigen onder zachte verhitting en aan elkaar
lijmen met behulp van C₂H₄Cl2 (dichlooraethaan).

Daarna de onderkant aan de opstaande rand lijmen, het praeparaat er in
leggen en vervolgens de bovenkant er op lijmen, beide weer door middel
van C2H4CI2, waarin namelijk het „Perspex" oplost.

Door het van tevoren in de opstaande rand aangebrachte vulgat wordt nu
de insluitvloeistof (Kaiserling III) gebracht; gat sluiten met een plastic
stopje, bijvijlen en eventueel polijsten.

Teneinde een beeld te geven van de mogelijkheden werd de onder dit
artikel afgedrukte foto genomen.

1) het omhulsel kan gemaakt worden geheel naar de afmetingen van het
in te sluiten praeparaat, hetwelk dan ook niet verder op een of andere
wijze gefixeerd behoeft te worden;

2) het praeparaat is van alle zijden goed zichtbaar. Vertekening van het
beeld treedt niet op;

5) de kosten van een op deze wijze vervaardigd praeparaat zijn ongeveer
40—60 % lager dan die van een „glaspraeparaat". Met de uiteraard
langere werktijd is hierbij geen rekening gehouden.

De hierboven opgenoemde voordelen werken een onjuiste hantering van
de praeparaten gemakkelijk in de hand. Het verdient derhalve aanbeveling-
ze niet op een harde ondergrond te verschuiven en ze zorgvuldig te behan-
delen, aangezien anders, gemakkelijker dan bij het hardere glas, krassen en
dof worden van het materiaal het praeparaat in waarde kunnen doen
dalen.

Beschreven wordt een nieuwe methode voor het insluiten van pathologische praepa-
raten.

The author describes a new method for enclosure of pathological préparations by
means of plastic.

This method has many advantages above the enclosure in glass-cylinders.
Résumé:

L\'auteur donne une description d\'une nouvelle méthode d\'enfermer des préparations
pathologiques au moyen de plastic.

Cette méthode a beaucoup d\'avantages sur celle de mettre dans les cylindres de verre.
Zusammenfassung :

Verfasser beschreibt eine neue Methode zum Einschlusz von pathologischen Präpa-
raten mittels eines Plastikmaterials.

Op 4 Juni 1955 werd mijn hulp ingeroepen bij een 11 jarige bruine
Chow-Chow teef. Eigenaresse Mw. L. A. te A.

De klacht van de eigenaresse was dat het dier gedurende enige tijd leed
aan een slijmerige afscheiding uit het geslachtsdeel, de buik een abnormale
vorm ging aannemen en de loopsheid onregelmatig plaats vond.
De algemene toestand van de hond was weinig gestoord, de eetlust iets
verminderd, het dorstgevoel iets verhoogd en de lust om uit te gaan minder
dan voorheen.

Bij onderzoek bleek er inderdaad een geringe afscheiding uit de vulva
te bestaan, terwijl de flanken een duidelijke uitpuiling vertoonden.
Bij palpatie van het mediale epigastricum waren beiderzijds gladwandige
harde tumoren te voelen zodat voor de hand lag dat wij hier te doen
hadden met sterk ontwikkelde Ovariaalcysten.

Na bevredigend vooronderzoek en met instemming van de eigenares werd
besloten tot operatie, die clan ook op 7 Juni onder Kemithal-aether-narcose
plaats vond.

Toen de patiente na de gebruikelijke voorbereiding onder de steriele doeken
lag en de buikholte in de mediaanlijn werd gopencl vloeide daar een weinig
sereus vocht uit.

Een utcrushoorn was gauw gevonden en bleek aan het einde een dergelijk
grote tumor te bevatten dat de toegang tot de operatiewond te klein was
voor passage, zodat de buiksnede van navel tot bekken moest worden ver-
lengd.

Een enorm gezwel rees thans uit de vergrote opening, dat, na het onder-
binden en afsnijden der bloedvaten, op de, het operatieveld bedekkende
steriele doek kon terzijde worden gelegd.

Thans kon ook de tweede uterushoorn te voorschijn worden gebracht en
ook hier zagen wij hetzelfde beeld, een grote tumor, die met enige moeite
de buikwond kon passeren.

Na afbinding der toevoerende vaten en verwijderen van een groot deel
van het schijl kon het corpus uteri worden onderbonden en na doorknippen
worden gecauteriseerd.

De thans zeer ruime buikholte werd ingespoten met twee maal 100.000 I.E.
penicilline in 100 cc Aqua Dest. en rijk bestrooid met Orgasepton.
Het aangelegde buikverband kon, nadat de hechtingen op 21 Juni waren
verwijderd, op 25 Juni worden weggelaten.

Volgens eigenaresse was de hond na de operatie een nieuw leven begonnen.
Samenvatting.

Schrijver opereerde een 11-jarige Chow-Chow van twee ovariaalcysten en geeft
hiervan, naast een afbeelding, de beschrijving van de operatie.

The author operated upon an 11 year old Chow Chow for two ovarial cystes and gives,
next to a picture of it, a description of the operation.

L\'auteur opéra un Chow-Chow âgé de 11 ans de deux cystes ovariales et donne,
à part une image, la description de l\'opération.

Schreiber entfernte bei einer elfjährigen Chow-Chow-hündin durch operativen
Eingriff zwei Ovarialzysten. Die Beschreibung des Operationsverlaufes verdeutlicht
er mit einer Abbildung.

In dit studiejaar is de inrichting van de Diergeneeskundige Afdeling van
het universiteitsmuseum klaar gekomen, zodat deze afdeling, welke tot
stand kwam door samenwerking van het college van Curatoren, de
Diergeneeskundige faculteit, de Maatschappij voor Diergeneeskunde en
de museumcommissie van D.S.K., op 5 November 1954 door de President-
Curator geopend kon worden. Bij deze opening waren naast een 50-tal
genodigden ook ca. 100 belangstellenden uit diergeneeskundige kring aan-
wezig. Geregeld komen nog schenkingen binnen voor deze bloeiende
afdeling.

Eind November 1954 kwam de „Descriptive catalogus of the astrolabes,
noctilabes and quadrants in the care of the Utrecht University museum"
van de pers. Hopelijk zal de beschrijving van meerdere onderdelen van de
instrumenten-collectie op analoge wijze uitgegeven kunnen worden. Het
Genootschap voor de Geschiedenis der Geneeskunde, Wiskunde en Na-
tuurwetenschappen heeft wederom een subsidie toegezegd als tegemoet-
koming in een deel der kosten voor een eventuele volgende uitgave.
In October 1954 mocht het universiteitsmuseum van de familie Harting een
groot deel van het „archief Harting" (P. Harting was hoogleraar alhier
van 1843-1882) in bruikleen ontvangen, te weten een uitgebreid brieven-
archief, benevens enige albums, vele penningen en een theeblad, aan
Harting bij diverse gelegenheden aangeboden. Een greep uit dit archief is
gedurende Maart 1955 in kamer A uitgestald geweest; deze expositie
mocht zich in de belangstelling van biologen verheugen; bovendien heeft
het Zoölogisch laboratorium toen een Neptunus-beker, oorspronkelijk in
Hartings werkkamer aldaar gestaan hebbende, ook in bruikleen afgestaan.
Medewerking werd verleend aan een tentoonstelling t.g.v. het 25-jarig
bestaan van de Utrechtse Chemische Club, waarbij het universiteitsmuseum
ook de historie der chemie te Utrecht voor de jubilerende vereniging
uitgezocht heeft. Voor het asthma-congres, in Mei in de jaarbeurs-
gebouwen gehouden, werden ook enige oude instrumenten uitgeleend
De stichting ontving wederom een subsidie van ƒ 250,— van het Utrechts
universiteitsfonds en een van ƒ 100,-- van het Natuurkundig Gezelschap.
Bovendien werd van de Maatschappij voor Diergeneeskunde een subsidie
van ƒ 200_r - voor de diergeneeskundige afdeling ontvangen, waarvoor een
glazen raam, waarin het Absyrtus-embleem met zandstraal aangebracht
was, vervaardigd is, dat een plaats kreeg in de deur tussen de beide kamers
van die afdeling. Van D.S.K. mocht die afdeling nog een subsidie van
ƒ 21,— ontvangen.

Thans is ook een tandheelkundige afdeling in voorbereiding, waarvoor het
werk grotendeels gedaan wordt door de heer F. E. R. de Maar, tandarts
te Den Haag en hoofdassistent bij het Tandheelkundig Instituut alhier.
Deze afdeling, waarvoor al veel en veelsoortig materiaal bijeengebracht is,
zal eertijds voorlopig ondergebracht worden op één der zolderkamers van
het instituut. In verband met deze komende afdeling kwam de wens naar
voren professor Scheffer als directeur van het Tandheelkundig Instituut
en de heer de Maar in het stichtingsbestuur op te nemen. Het maximale
aantal bestuursplaatsen, dat de stichtingsbrief toeliet, was echter bereikt.

Bovendien trof het museum de grote tegenslag dat Dr. van Cittert wegens
gezondheidsredenen meende zijn functie als directeur van het universiteits-
museum te moeten neerleggen; maar dan moest hij, die van de oprichting
af de ziel van de stichting geweest was, ook uit het bestuur der stichting
treden.

Daarom is per notariële acte op 15 Juli 1955 de stichtingsbrief gewijzigd,
zodanig dat er nu geen maximaal aantal bestuursleden bepaald is. Daarna
zijn Dr. van Cittert, prof. Scheffer en de heer de Maar uitgenodigd in het
bestuur zitting te nemen, aan welke uitnodiging allen gehoor gegeven
hebben. Inderdaad is Dr. van Cittert op 1 Juni afgetreden als directeur
van het universiteitsmuseum en in die functie opgevolgd door onderge-
tekende.

De modernisering van de catalogus der gedrukte stukken van het universi-
teitsmuseum is nu bijna klaar.

Naast de aanwinsten voor de afdeling diergeneeskunde heeft het museum
in bruikleen ontvangen, ten geschenke gekregen of aangekocht:
enige oude oogspiegels, foto\'s van diverse zoneclipsexpedities, zilveren
eeuwigdurend kalendertje, bovengenoemd archief Harting, oude Zeiss- en
Leitzmicroscoop (een mooie aansluiting van de microscopen-collectie aan
die van de moderne tijd), gouden penning van de Studenten vereniging
tot vrijwillige oefening in de Wapenhandel (1906), hevelbarometer, uni-
verseelmicroscoopje van Cramer (1745), standaardmeter en -Kg (1856),
portretalbum via Dr. Grosheide, 70 19e eeuwse instrumenten Physisch
laboratorium, 16 tinnen sondes van Béniqué, kistje oude brillen Militaire
Geneeskundige Dienst, enige oude kogelpassers, Simon Stevin I van de
Stevin-commissie, benevens de gebruikelijke studentenbladen resp. -alma-
nakken, een spiegeltelescoop met heliometerobjectief en een chronograaf
van de Sterrewacht.

Het aantal bezoekers aan het universiteitsmuseum Trans bedroeg 525,
waaronder 15 buitenlanders en aan de Diergeneeskundige afdeling 287,
waaronder 67 buitenlanders, totaal dus 812.
Grote verbeteringen heeft het museum mogen krijgen en wel:

3. sinds 1 September 1955 een technische hulp, waardoor het museum nu
elke namiddag geopend kan zijn. Deze hulp, de heer Witmans, is tevens
tekenaar en fotograaf, zodat zijn kundigheden voor het museum zeker
vruchten zullen afwerpen.

De hoofdarbeider, door de Sociale Dienst van de Gemeente Utrecht
sinds 9 Juli 1953 in het museum werkzaam, die de ordening van de
collectie uit de Bijlhouwerstraat verzorgd heeft, zal nu binnenkort
vertrekken.

4. de verlichting in de kamers A en B is vernieuwd en daarbij zeer
verbeterd. In de microscopenkast op de grote zaal is men bezig TL-
buizen te monteren.

Wat de wensen betreft, die zijn er natuurlijk vele; de belangrijkste zijn:
betere verlichting in de kamers C., D. en E. (voor volgend jaar toegezegd
door Curatoren), verlichting op zolder Trans en op zolder universiteits-
gebouw, waar de grote voorraad instrumenten staat, benevens ruimere
financiën. J. G. VAN CITTERT-EYMERS

Bureau: Rubenslaan 123, Utrecht. Tel. 03400—11413. Gironummer 511606 t.n.v.
Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Onderstaande dierenartsen, leden van de Maatschappij voor Diergeneeskunde, hopen
in 1956 hun dierenartsjubileum te herdenken op de genoemde data:

A. VOORDERMAN, Stationsweg 12, Markelo.
J. H. WILMINK, Zcvenbergseweg 8, Klundert.

Dr. C. J. DE GIER, Molenstraat 16, Zundert.
J. G. H. HOLSHEIMER, Riele 61B, Schalkhaar.
S. J. HOOGSTRA, Duinweg 83, Zoutelande.
J. G. JANSSEN, Emmasingel 45, Weert.
D. DE JONG, Ruiterstraat 16, Zaltbommel.
P. J. DE JONG, Slotstraat 22, Culemborg.
S. B. LUITJENS, Roden.

A. J. A. BERKEMEYER, v. Rijckcvorselstraat 43, Breda.
P. VAN DIJK, Twelloseweg 11a, Deventer.
M. J. GORTER, Arnhemseweg 48, Ede.
J. H. NAAFS, Zeestraat 166, Beverwijk.

N. D. M. DEKKER, Evert Cornelislaan 24, Utrecht.
J. J. OOMS, Enschotsestraat 30, Tilburg.

J. H. LOMAN, Ommendijk 81, Den Hulst.
J. MOL, Botticellistraat 3, Amsterdam.
H. NIKKELS, Vasserweg A 102, Tubbcrgen.
J. S. REINDERS, van Limburg Stirumweg 14, Kollum.
W. M. WESTERHOF, Spoorstraat 13, Bodegraven.

Dr. A. VAN MANEN, Kruislaan 202, Amsterdam.
J. L. VORKINK, Muurhuizen 99, Amersfoort.

Ongeveer tegelijk met de verzending van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde van
1 Januari 1956 werd separaat aan alle leden, die hun contributie voor het lidmaat-
schap over 1956 nog niet hebben voldaan, een nota toegezonden.
Op de achterzijde van deze nota wordt de regeling van de contributie uitvoerig
uiteengezet.

Mocht men door één of andere oorzaak bedoelde nota niet hebben ontvangen
kan alsnog een exemplaar worden aangevraagd bij het bureau van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde, Rubenslaan 123, Utrecht.

Dank zij de medewerking van velen Uwer heeft de Diergeneeskundige afdeling de
beschikking gekregen over veel boeken en tijdschriften. Nu ontbreken ons echter nog
o.m. van het Veterinaire Studenten Maandblad Absyrtus 2 afleveringen, nl.

no. 2, jrg. 8, Oct. 1917 en no. 6, jrg. 15, Febr. 1925.
Indien één Uwer ons daaraan zou kunnen helpen, zou dat bijzonder op prijs gesteld
worden, want dan was het tijdschrift compleet en konden wij het laten inbinden.
Zeer gaarne zullen dus één of beide ontbrekende nummers ingewacht worden bij onze
afdeling, liefst geadresseerd aan ondergetekende, Biltstraat 172, Utrecht.

Hoewel het aantal beschikbare assistenten belangrijk kleiner was dan met de
campagne 1954—1955, verloopt de tuberculosebestrijding tot nu toe zeer bevredigend.
Dit is vooral te danken aan het feit, dat beduidend minder studentenhulp nodig
bleek dan gedurende de vorige campagne, omdat weer een aantal jonge dierenartsen
is ingeschakeld als associé, vast- of tijdelijk assistent.

Toch kan bij de aanvulling van de huidige assistentenperiode nog niet direct aan alle
aanvragen van de dierenartsen worden voldaan.

Ingedeelde studenten, die weer vrij komen, worden zo mogelijk onmiddellijk toe-
gevoegd aan de dierenartsen, die nog geen assistentie hebben.

Met volledige medewerking van dierenartsen en assistenten zal ook deze bestrijdings-
campagne weer tot een goed einde kunnen worden gebracht.

In verband hiermede wordt nogmaals dringend verzocht steeds enkele dagen voordat
de assistentie kan eindigen, hiervan telefonisch of telegrafisch mededeling te doen
aan het waarnemingsbureau, zodat tijdig een nieuwe indeling kan volgen.

Het Hoofdbestuur heeft de volgende collegae aangenomen als lid van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde:

H. VAN RHEE, Stationsstraat 38, Hoogeveen.
J. B. C. VERHAGEN, Tukseweg 33, Steenwijk.

Het Hoofdbestuur heeft de diergeneeskundige candidaat U. SYBESMA aangenomen
als candidaatlid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

BLOKHUIS, J.; 1940; Amsterdam, Pythagorasstraat 51 I; tel. 03400—21160 (bur.);

SMITS, G. M.; 1955; Amsterdam, Gerrit v. d. Veenstraat 135 hs.; tel. 020—719751;

TOUSSAINT RAVEN, E., van Bilthoven naar Huis ter Heide (post Zeist), Mesdag-
laan 6, tel. 03403—248. (112)
VERHAGEN, J. B. C.; 1955; Steenwijk, Tukseweg 33, tel. 05210—2031; P., ass. bij
J. H. de Boer. (114)
WIND, Mej. A. P., te Philadelphia 4 (U.S.A.), naar 3940 Pine Street. (122)

BLOEM, G., te Leiden, Lammenschansweg 5, tel. 01710—21101, geass. met P. F. J.

Op 13 december 1955 overleed na een langdurig en smartelijk lijden Collega
Dr. Klaas B ü c h 1 i en op 16 december werd hij volgens zijn wens in alle stilte op
Westerveld gecremeerd.

Geboren 9 november 1867 te Wafrhuizen deed hij in 1886 eindexamen op de Rijks
Hogere Burgerschool te Warfum, werd toen ingeschreven als student aan de Rijks
Veeartsenijschool en behaalde in 1890 het diploma van Veearts.

Hij vestigde zich te Eenrum, welke standplaats het volgend jaar verwisseld werd
voor Roodeschool, terwijl hij van 1899—1909 onderwijs in paardekennis gaf aan de
landbouwwintercursus te Uithuizen. In 1897 werd hij benoemd tot plaatsvervangend
lid van de algemene Keuringscommissie voor de paardenfokkerij.
In 1909 werd hij aangesteld als assistent van de Districtsveearts te \'s-Gravenhage en
belast met de bestrijding der tuberculose onder het rundvee in Zuid-Holland.
In dit jaar is Büchli te Bern gepromoveerd, omdat dit in Nederland nog niet mogelijk
was, op een proefschrift getiteld: „Die Klinik und die Bekämpfung der Rinder-
tuberkulose".

Van 1909 tot 1913 was hij Rijkskeurmeester in bijzondere dienst en als zodanig belast
met de keuring en het toezicht op de exportslachting te Nieuwerkerk a. d. IJssel,
terwijl hij in 1910 werd benoemd tot Gouvernementsveearts in algemene dienst en
belast met het klinisch onderzoek van voor uitvoer bestemd fokrundvee.
De functie van assistent-districtsveearts verwisselde hij in 1903 met die van bacterio-
loog bij de Rijksseruminrichting, welke functie hij bekleedde tot 31 december 1933,
toen hij wegens het bereiken van de 65-jarige leeftijd de dienst moest verlaten.
Büchli was hier inzonderheid belast met ambulante werkzaamheden, waardoor hij
door zijn bacteriologische kennis, gepaard aan een grote praktijkervaring buiten-
gewoon geschikt was. In gevallen, waarin door de practicus de hulp der inrichting
werd ingeroepen, kon hij dan ook vaak waardevolle adviezen geven ,waardoor hij
zich, mede door zijn aangename omgangsvormen tal van vrienden heeft verworven.
Tot deze werkzaamheden behoorde ook het toezicht op de Kon. boerderij op \'t Loo,
speciaal wat betreft het voorkomen en de bestrijding van tuberculose, uierziekten en
abortus onder het rundvee. Zijn verdiensten in deze functie werden door de Koningin
erkend door zijn benoeming tot Ridder le klasse in de Huisorde van Oranje.

In 1919 vervulde hij nog enige maanden de functie van Buitengewoon Districts-
veearts in de provincie Zuid-Holland.

In tal van commissies heeft Büchli zijn kennis, ervaring en werkkracht gegeven, o.a.
in de Commissie-van Calcar voor de bereiding van veevoeder uit afvalstoffen, een
oorlogscommissie; voorts de Brucella Bang-commissie, de Commissie van medici en
dierenartsen, welker taak het was na te gaan het verband dat er bestaat tussen de
zg. Maltakoorts (febris undulans) en het verwerpen van het rund.
Ook is hij lid geweest van de Commissie voor de hengstenkeuring en plv. jurylid bij
de premiekeuring van hengsten en merries in Noord- en Zuid-Holland, terwijl hij
van 1923-1932 belast was met het veterinaire toezicht van gemeentewege op de
Rotterdamse vee- en paardenmarkt.

Er zijn van zijn hand meerdere publicaties verschenen, zoals blijkt uit onderstaande,
wellicht niet volledige, opgave.

De Maatschappij voor Diergeneeskunde verliest in hem een waardig en verdienstelijk
lid, naar wiens woord in de vergaderingen steeds met volle aandacht werd geluisterd.
Behalve voor wetenschappelijke arbeid ging zijn belangstelling ook uit naar sociaal
maatschappelijk werk. Zo was hij o.m. geruime tijd lid van de Gemeenteraad te
Uithuizermeden en had hij zitting in het Bestuur van de Spaarbank van de Mij. tot
Nut van het Algemeen en in de Boerenleenbank te Roodeschool. In Rotterdam heeft
hij lange tijd zitting gehouden voor de Spaarbank aldaar en is enige jaren lid en
voorzitter geweest van het Wester Volkshuis.

Met Büchli is wederom een der oudste Collegae heengegaan na een werkzaam en
succesvol leven, een goed en oprecht mens, een trouwe vriend van velen, die de
jongeren onder ons steeds als een lichtend voorbeeld kunnen aanvaarden.
Moge hij rusten in vrede.

Allen hebben het gelezen; velen zullen de stilte hebben gerespecteerd en daarin iets
hebben gevoeld van de wiekslag der eeuwigheid, die tot ons komt als een groot
mensenvriend uit ons midden is heengegaan.

Acarus bij het rund. Korte mededeling. 1908, 35, 565.
Retentio secundinarum. Korte mededeling. 1908, 35, 566.
Bijdrage tot de cliniek van niertuberculose bij het rund. 1910, 37, 255-259.
Enkele opmerkingen naar aanleiding der sterfte onder de aan mond- en klauwzeer
lijdende dieren gedurende de laatste epizoötie in Zuid-Holland. 1911, 38, 624-626.
Fasciola hepatica bij nuchtere kalveren. 1911, 38, 663-664.
Algemene Cysticercose bij het schaap. 1912. 39, 274-280.

Bestrijding van besmettelijke veeziekten in het buitenland. 1913, 40, 85-92 en 811-828.
Veeartsenijkundig staatstoezicht en politie in België. 1914,4/, 1166-1179 en 1196-1201.

Veeartsenijkundig staatstoezicht en politie in Denemarken. 1917, 44, 73-80 en 99-111.
Bloedzuigers in de neusholte van eenden. 1924, 51, 153-155.
Peristomatitis pustulosa contagiosa bij het schaap. 1924, 51, 264-280.
Naschrift bij vorig artikel. 1924, 51, 328.

virulente culturen van abortusbacillen. 1927, 54, 897-904.
Abortus infectiosus (Bang) onder de runderen in Nederland. 1933, 60, 125-130.
De infectiewegen bij het besmettellijk verwerpen van het rund (abortus infectiosus,

abortus enzooticum). 1933, 60, 337-344.
Uitscheiding van smetstof (Bac. abortus Bang) bij vóór de dekking geïmmuniseerde

„ Dr. H. v. Straaten. 1945, 70, 260-261.
Dr. M. J. Veenstra. 1954, 79, 171-172.
28 januari 1909. Dissertatie te Bern. Die Klinik und die Bekämpfung der Rinder-
tuberkulose.

Dr. K. Büchli stuurde jarenlang bijdragen in aan het Tijdschrift voor Diergeneeskunde
voor de referatenrubriek, evenals aan de „Biological Abstracts".

Onder grote belangstelling werd in de namiddag van de 11e October 1955 -— een
wonderschone herfstdag — na een indrukwekkende rouwdienst in de Ned. Herv.
Kerk, op de begraafplaats Landscroon te Weesp ter aarde besteld Hendrik Hoogen-
doorn, in leven Directeur van de Vleeskeuringsdienst Weesp c.a.
Hendrik Hoogendoorn, of zoals wij hem kenden, Hein, werd op 20 Februari 1901
te Zwammerdam geboren.

Na het behalen van zijn diploma van de H.B.S. te Leiden, studeerde hij te Utrecht,
alwaar hij in October 1931 het diploma van veearts behaalde.

Na enige tijd als tijdelijk assistent te hebben gewerkt, vestigde hij zich als practi-
serend dierenarts te Nunspeet. Tevens werd hij benoemd tot Hoofd van de Vlees-
keuringsdienst van de gemeente Ermelo.

Dit laatste gedeelte van zijn werkzaamheden oefende op Hein een grote bekoring
uit, zodat toen de functie van Directeur van de nieuwgevormde volambtelijke Vlees-
keuringdienst te Weesp werd ingesteld, hij solliciteerde en als zodanig benoemd werd
met ingang van 1 April 1939.

Enige jaren na de oorlog ontstond bij de in Weesp gevestigde pharmaceutisch-
chemische industrie „Duphar" Philips-Roxane de behoefte een veterinaire mede-
werker aan het bedrijf te verbinden.

Na enige reorganisatie van de Vleeskeuringsdienst werd het Hein mogelijk deze
functie naast die van Directeur van de Dienst te vervullen. Aan beide functies heeft
hij met grote toewijding en kennis van zaken tot aan zijn ziekte zijn beste krachten
gegeven.

De 14e Deccmber 1934 trad hij in het huwelijkmet Mej. Yke Lourens. Uit dit
huwelijk werden vijf zoons en een dochter geboren.

Zeer gevoelig mens als Hein was, heeft hij groot leed ondervonden door het over-
lijden op jeugdige leeftijd van zijn zoon Brammetje, die thans in hetzelfde graf als
zijn vader rust.

Het gezin van Hein heeft veel te kampen gehad met ziekten. Bij deze moeilijkheden
werd hij trouw terzijde gestaan door zijn vrouw, die hem altijd tot grote steun
geweest is. Door zijn opgeruimd humeur liet hij van vele van deze zorgen weinig
aan anderen merken.

Reeds langere tijd was Hein ernstig ziek. Hij wist dit en heeft het moedig verborgen
gehouden tot hij niet meer kon. Na een langdurig ziekbed, gedurende enkele maan-
den door het weer opvatten van zijn ambtelijke bezigheden onderbroken, is Hein
de 7e October 1955 nog vrij onverwacht gestorven.

Hein, wij en je naaste medewerkers missen je zeer. Hoe prettig was het niet om
met jou van gedachten te wisselen over laboratorium- en practijkervaringen. Onder
alle omstandigheden wist jij de goede toon te bewaren. Je luisterde veel en maakte
rake opmerkingen. Dit werd zo warm aan je graf gezegd door je oude vriend collega
Karsemeyer, sprekende namens de Maatschappij voor Diergeneeskunde, de Afdeling
Noord-Holland van de Maatschappij, de Hoofden van Vleeskeuringsdiensten en de
kring van de Dierenartsen in de Vecht- en Amstelstreek, die jou zo goed schilderde.
Zijn woorden waren ons uit het hart gegrepen. Verder werd het woord gevoerd door
de Burgemeester van de gemeente Weesp als voorzitter van de Vleeskeuringscom-
missie, waarin zitting hebben de Burgemeesters van de gemeenten Weesp, Weesper-
carspel, Muiden, Nederhorst den Berg en Nigtevecht, die allen persoonlijk aanwezig
waren, door Dr Hoekstra voor Philips-Roxane en door Ds Wartena voor de Rotary
Club afdeling Weesp. Al deze sprekers gaven blijk van hun grote waardering voor
jouw persoon en je werk.

Namens de familie dankte een zwager van de overledene voor de bewezen eer.
Zijn vrouw en zijn gedeeltelijk nog jeugdige kinderen hebben in hem zeer veel
verloren. Moge de herinnering zoals Hein altijd in ons zal blijven voortleven voor
hen een troost zijn.
Hij ruste in vrede.

In 1954 is onder auspiciën van de Werkgroep Onderzoek Kopziekte T.N.O.
een onderzoek begonnen naar het verband tussen het optreden van kopziekte
in de buitenpractijk van de Faculteit der Veeartsenijkunde van de Rijks-
universiteit in Utrecht en de omstandigheden in de bedrijfsvoering op de des-
betreffende bedrijven. Deze buitenpractijk omvat ± 750 veehouders en
sinds 1931 is onder leiding van Prof. Dr. J. A. BEYERS een nauwkeurige
statistiek omtrent het voorkomen van deze ziekte bijgehouden. Deze statis-
tiek leverde ons een waardevolle basis voor de opzet van dit onderzoek,
speciaal voor het uitzoeken van bedrijven, waar kopziekte zeer frequent
voorkwam tegenover bedrijven, waar de ziekte nimmer geconstateerd was.

Oppervlakkige beschouwing van bovengenoemd materiaal deed vermoeden
dat er een verband zou kunnen bestaan tussen het optreden van kopziekte
en enige klimatologische factoren, welk vermoeden na bewerking werd be-
vestigd. In het onderstaande wordt het resultaat van deze bewerking
weergegeven.

Wij zijn Prof. Dr J. A. BEYERS ten zeerste erkentelijk voor het feit, dat
hij deze waardevolle gegevens ter beschikking heeft willen stellen voor het
nagaan van de correlaties tussen het optreden van kopziekte en de weers-
omstandigheden .

In de verwerking zijn alleen die jaren opgenomen, waarin een voldoend
aantal kopziektegevallen is voorgekomen, t.w.: 1931, 1932, 1935, 1944 en
1948 t/m 1954. In totaal zijn dit 11 jaren met 1146 kopziektegevallen. De
temperatuur- en neerslaggegevens zijn afkomstig van het K.N.M.I. te
De Bilt.

De kopziekte onder het rundvee komt vnl. voor in het voorjaar gedurende
de eerste weken en in de herfst tijdens de laatste weken van het weide-
seizoen. Van het gehele weideseizoen dus juist dan, wanneer de temperatuur
het laagst is. Wij vragen ons dan ook af, of het einde van de kopziekte-
periode in het voorjaar en het begin er van in het najaar beïnvloed wordt
door het temperatuurverloop.

In fig. 1 is het aantal kopziektegevallen per decade gedurende de kopziekte-
periode in het voorjaar (eindigend op 31 Juli) en gedurende de kopziekte-
periode in het najaar (beginnend op 1 Augustus) uitgezet tegen de gemid-
delde luchttemperatuur in die decade.

Het geheel heeft betrekking op de genoemde 1146 gevallen, gedurende
11 jaar, waarvan 940 „voorjaarsgevallen" en 206 „herfstgevallen".

Uit figuur 1 blijkt, dat het aantal kopziektegevallen in het voorjaar afneemt
naarmate de temperatuur hoger wordt, terwijl dit aantal in de herfst weer
groter wordt wanneer de temperatuur gaat dalen. In figuur 1 komt 95 %
der gevallen voor bij temperatuurniveau\'s die gemiddeld per decade be-
neden 15° C liggen. Aangezien we hier, zoals we later zullen zien, met een
zekere nawerking te doen hebben, ligt de grens, waarboven zich geen of
nagenoeg geen kopziektegevallen meer voordoen, voor de thans geldende
omstandigheden op een niveau van ongeveer 14° C.

Dit impliceert dus, dat ook de duur van de kopziekteperiode beïnvloed
wordt door het niveau waarop de temperatuur zich beweegt. Blijft b.v. in
het voorjaar, nadat de dieren in de weide gegaan zijn, de temperatuur
geruime tijd op een niveau beneden de 14° C schommelen, dan zal de
kopziekteperiode langer duren dan wanneer de temperatuur in een korte
tijd na het in de weide gaan van het vee een niveau boven de 14° C
bereikt. We vergelijken hiertoe als voorbeeld de jaren 1944, 1952 en 1954
in de figuren 2, 3 en 4. In deze figuren zijn gegeven de kopziektefrequentie
en het verloop van temperatuur en neerslag, waarbij zowel de kopziekte-
frequentie als de temperatuurgegevens gemiddeld zijn volgens de methode
van het voortschrijdende gemiddelde per halve decade. De gemiddelde
waarde werd genoteerd op de derde dag. De hoeveelheden neerslag zijn uit-
gedrukt in mm per dag.

In 1944, 1952 en 1954 duurde de kopziekteperiode resp. 44, 47 en 26 dagen,
terwijl in deze jaren resp. 44, 52 en 27 dagen na het begin van de kop-
ziekteperiode de temperatuur beneden het niveau van 14° C bleef.
Dat behalve de dalende temperatuur in de herfst, ook de hoeveelheid
neerslag die er valt, het aantal kopziektegevallen in die periode beïnvloedt
is niet uitgesloten. Bij grote hoeveelheden neerslag, zoals in de nazomer en

Verloop van temperatuur en neerslag (De Bilt) en het optreden van kopziekte.
Temperature and precipitation and the occurence of grass-tetany.

de herfst van 1950, doch vooral in 1954, lijkt het optreden van de kopziekte
vroeger te beginnen, dit in tegenstelling tot 1953, toen er in nazomer en
herfst zeer weinig neerslag is gevallen en de temperatuur lang vrij hoog
bleef en er zeer weinig kopziekte is opgetreden. Mogelijk wordt het aantal
kopziektegevallen in de herfst verhoogd, wanneer naast een dalende tem-
peratuur ook in de voorafgaande maanden veel neerslag is gevallen.
Interessant in verband met bovenstaande resultaten is het vermelden van

Ve\'loop van temp en neersl (0* Bilt) en het optreden von kopziekte
Tempera!ure ano precipitation and the occurence of gross -letony

de onderzoekingen van W. M. A 11 c r o f t en H. H. G r e e n e in 1938 (1)
en die van R. A 11 c r o f t in 1947 (2). Genoemde onderzoekers bepaalden
gedurende een aantal jaren de Ca- en Mg-gehalten van het bloedserum van
een vrij groot aantal runderen, die het gehele jaar buiten liepen en alleen
in perioden met zeer slecht weer werden bijgevoerd. Daar een laag Mg-
gehalte in het bloedserum specifiek is voor kopziekte, kunnen we de resul-
taten van deze onderzoekingen vergelijken met de hiergenoemde.
De Ca-gehalten vertoonden zeer weinig schommeling, doch het Mg-gehalte
hing vrij nauw samen met de weersomstandigheden. Hoge Mg-gehalten
kwamen voor bij hoge temperaturen en wanneer er in de voorafgaande
maanden weinig neerslag was gevallen, terwijl lage Mg-gehalten voorkwa-
men bij lage temperaturen en na veel neerslag. De laagste gehalten kwamen
voor van December tot April, de hoogste in Augustus. Niettegenstaande
het feit, dat zich bij de bovenomschreven proefnemingen geen clinische
gevallen van hypomagnesaemie hebben voorgedaan, kloppen deze waar-
nemingen volkomen met onze resultaten betreffende het vóórkomen van
de meeste kopziektegevallen in perioden met lage temperaturen en na veel
neerslag.

Niet minder belangrijk is eveneens in dit verband het vermelden van de
resultaten ener proefneming in Engeland van Barlett en Ruth All-
er o f t in 1952 en 1953 (3). In 1952 werd van half April tot half Mei
een proef genomen met twee koppels melkkoeien, waarvan één koppel
graasde op een kunstweide van Engels raaigras met klaver en één op een
gelijke weide zonder klaver. Om de drie dagen werden bloedmonsters
genomen. De Mg-gehalten van het bloedserum daalden sterk op het
object zonder klaver, dit in tegenstelling tot die van de dieren van het
object met klaver.

Schrijvers wijzen in dit verband op het grote belang van klaver in gras-
land. In 1953 werd dezelfde proef herhaald, echter niet van half April tot
half Mei, doch van half Mei tot half Juni, dus in een periode met hogere
temperaturen. Er kwamen nu geen verschillen in Mg-gehalte tussen beide
groepen voor en men geeft hiervoor de volgende verklaring: „Het lijkt dat

een belangrijke factor, die het optreden van hypomagnesaemie bevordert,
verdwenen is, wat in de lijn is met vroegere opvattingen van W. M.
Al 1 c r o f t betreffende de seizoenschommelingen bij het optreden van
hypomagnesaemie".

Het is zeer waarschijnlijk, dat hier de kopziektegevoelige periode ten tijde
van de proefneming voorbij of nagenoeg voorbij was, doordat de tempera-
tuur tot op een hoger niveau was gestegen. In ons land kwamen in 1952
bijna alle voorjaarskopziektegevallen voor van half April tot half Mei. Dit
was ook in 1953 het geval, terwijl er van half Mei tot half Juni nog slechts
weinig gevallen werden geconstateerd.

Niettegenstaande het feit, dat men op bedrijven waar nooit kopziekte is op-
getreden met dezelfde temperatuursomstandigheden te maken heeft, waaruit
reeds blijkt, dat de temperatuursinvloed niet in de eerste plaats het criterium
kan zijn voor het al of niet optreden van kopziekte, zien we toch de hogere
temperaturen in de zomer als een remmende invloed op het optreden van
de kopziekte in dat seizoen.

De invloed van de temperatuur op het verloop van de kopziektefrequentie.
In het voorgaande is de invloed van het temperatuumiveau behandeld. Er
zijn echter ook aanwijzingen, dat een snelle verandering van de temperatuur
invloed heeft op het optreden van kopziekte. Als deze invloed bestaat, dan
maakt het voor de probleemstelling verschil of deze zich direct als tempe-
ratuursinvloed op het dier manifesteert, of dat de samenstelling van het
gras hierdoor verandert en daardoor de kopziektefrequentie wordt beïnvloed.
In het eerste geval lijkt een vrijwel gelijktijdig optreden van de verandering
in temperatuur en die van de kopziektefrequentie waarschijnlijk, in het
laatste geval zou het mogelijk zijn dat de invloed op de kopziektefrequentie
pas een aantal dagen later aan de dag treedt.

Bezien we de figuren 2, 3 en 4, dan blijkt, dat de vereffende curven van
de kopziektefrequentie de bijbehorende vereffende temperatuurcurven met
een vertraging van enkele dagen volgen. Dit geldt zowel voor de toppen en
de dalen als voor een toenemend en afnemend aantal gevallen en komt in
alle elf beschouwde jaren tot uitdrukking. Hieruit mogen wij de conclusie
trekken, dat een temperatuurverandering niet te zelfder tijd een overeen-
komstige verandering in de kopziektefrequentie laat zien.
Wanneer er ten gevolge van een temperatuurverandering pas na enige tijd
een verandering in de kopziektefrequentie optreedt, dan kunnen we echter
pas van een onderling verband spreken, wanneer de duur van de opvolgende
veranderingen in de temperatuur binnen zekere grenzen van nauwkeurig-
heid gelijk is aan de duur van de overeenkomstige veranderingen in de
kopziektefrequentie, terwijl deze onderlinge relatie gedurende de gehele
kopziekteperiode tot uitdrukking moet blijven komen. Ten einde dit na te
gaan is uit de gegevens van 1952 (figuur 3) tabel 1 samengesteld, waarin
vermeld wordt:

a. De duur van alle temperatuurstijgingen ^ en -dalingen * gedurende
de gehele kopziekteperiode, die groter zijn dan 1° C in de vereffende
curve. Als eerste temperatuurverandering wordt vermeld, de stijging
die direct aan de eerste top in de kopziektefrequentie voorafgaat.

b. De duur van alle toenamen of afnamen van het aantal kopziekte-
gevallen die in de vereffende frequentie meer dan ^l/n geval per dag

bedragen en welke veranderingen langer dan 1 dag moeten duren. Voor
de herfstgevallen is deze voorwaarde op 1 geval gesteld, daar het aantal
gevallen in de herfst belangrijk kleiner is.

c. De vertraging. Dit is de tijd die ligt tussen het begin of eind van de
temperatuurverandering en het overeenkomstige begin of eind der ver-
andering in de kopziektefrequentie.

In de eerste plaats blijkt, dat in dit jaar tijdens de kopziekteperiode in de
temperatuurcurve evenveel stijgingen en dalingen voorkomen als er stijgin-
gen of dalingen in de kopziektefrequentie optreden. Verder is, wanneer
we de veranderingen op bovenstaande wijze combineren, de duur van de
opvolgende overeenkomstige veranderingen nagenoeg gelijk, zodat er dus
na een stijgende temperatuur een toename van het aantal kopziektegevallen
plaatsvindt en na een dalende een afname van het aantal gevallen wordt
waargenomen. Soortgelijke overzichten zijn voor alle elf jaren samengesteld.

In tabel 2 is nu vermeld in hoeveel gevallen een stijging of daling van de
temperatuur gevolgd wordt door respectievelijk een toename of afname in
de kopziektefrequentie van voorjaar en herfst, waarbij voor de vertraging
een speling van 2 t/m 8 dagen wordt gesteld.

TABEL 2. Verband tussen een dalende of stijgende temperatuur en een
toename of afname van het aantal kopziektegevallen.

TABLE 2. Relation between a rising or dropping temperature and an
increase or decrease of the number of cases of grass-tetany.

Uit deze cijfers (tabel 2) blijkt wel dat hier een zeer hoge correlatie aan-
wezig is. Als de speling van de vertraging op 3 t/\'m 7 dagen wordt gesteld,
dan neemt het aantal uitzonderingsgevallen niet toe.

In figuur 5 is van dezelfde jaren de duur van de temperatuurstijgingen of
-dalingen uitgezet tegen de overeenkomstige duur der opvolgende ver-
anderingen in het optreden van kopziekte; de vertraging varieerde hierbij
van 2 t/m 11 dagen.

De figuur 5 toont, dat er in alle jaren een verband bestaat tussen de duur
van de stijgingen of dalingen van de temperatuur en de duur der opvolgende
resp. toenamen of afnamen van het aantal kopziektegevallen. De correlatie-
coëfficiënt (r) in het eerste kwadrant bedraagt 0.60 (Sr = 0.13); die in
het derde kwadrant 0.92 (Sr = 0.024). De berekende lijnen in het eerste
en derde kwadrant resp. volgens de vergelijkingen Y¹ = 0.76 X -f- 0.61 en
Y¹ = 0.95 X -)- 0.23, verschillen niet significant van de in de figuur
getrokken 45°-lijn. Wanneer we de duur van de temperatuurstijgingen
uitzetten tegen de opvolgende duur van de kopziekteafnamen en de duur
van de temperatuurdalingen tegen de opvolgende duur van de kopziekte-
toenamen, dan blijkt er geen verband te bestaan.

In figuur 5 is het verband tussen de duur van de eerste temperatuurstijging
en de duur van de eerste toename van het aantal kopziektegevallen met
een 0 aangegeven, daar het niet bekend is wanneer de dieren in de weide
gegaan zijn, terwijl de eerste top in de kopziektefrequentie in de eerste
plaats hierdoor wordt bepaald. Deze punten zijn dan ook niet in de corre-
latie-berekening betrokken.

We zien hiervan een voorbeeld in figuur 4. Van dit jaar is bekend, dat
de meeste dieren in de laatste week van April in de weide zijn gegaan;
enkele dagen later begon de kopziekte op te treden. Het temperatuurverloop
hiervóór laat geen uitgesproken top zien, terwijl de tweede top in de

de duur der hieropvolgende kopziektetoename resp. afname (in dagen).
Relation between duration of rise and drop of temperature and the duration of the
subsequent increase or decrease of cases of grass-tetany (in days).

kopziektefrequentie veroorzaakt wordt door de sterke temperatuurstijging
in de eerste decade van Mei.

Resumerend kunnen we dus zeggen, dat na een stijgende temperatuur onder
een niveau van ongeveer 14° C gemiddelde temperatuur per decade, een
toename van het aantal kopziektegevallen optreedt en na een daling van
de temperatuur een afname. Uiteraard varieert bij een sterke temperatuur-
schommeling de frequentie van de kopziekte dan ook meer. Loopt de
temperatuur gedurende de kopziekteperiode constant op zonder grote
schommelingen, dan zal de kopziektefrequentie ééntoppig zijn, terwijl we
bij een oplopende, sterk schommelende temperatuur een meertoppige fre-
quentie zullen zien optreden. Vergelijk hiervoor 1944 en 1954 in figuur 2
en 4.

Uit de resultaten van het eerder besproken onderzoek van A 11 c r o f t en
G r e e n e wordt door de schrijvers de conclusie getrokken, dat het verband
tussen lage en hoge temperatuur, respectievelijk tussen lage en hoge Mg-
gehalten in het bloedserum, een kwestie is van oorzaak en gevolg. Wij menen
echter dat men mede door de gevonden vertraging de invloed van de
temperatuurschommeling op het door het dier opgenomen gras niet geheel
over het hoofd mag zien. Het is jammer dat men in genoemd onderzoek
niet kon nagaan wat de invloed is van een op laag niveau sterk schomme-
lende temperatuur op het Mg-gehalte van het bloedserum, daar de bloed-
monsters om de één of twee maanden werden genomen.

In het voorgaande is aangetoond, dat de temperatuur niet te zelfder tijd
het verloop van de kopziektefrequentie beïnvloedt, doch dat deze verande-
ringen na een aantal dagen (vertraging) haar invloed op het aantal
kopziektegevallen laten zien. Deze vertraging bedraagt gemiddeld 5.1 dagen,
waarbij 95 % der 61 waarnemingen van voorjaar en herfst zich tussen
2 en 8 dagen bevindt. De grote spreiding om dit gemiddelde wordt groten-
deels veroorzaakt, doordat de vertraging kleiner wordt naarmate de tem-
peratuur een hoger niveau bereikt. De gemiddelde vertraging bij tempe-
ratuur-toppen tot 14° C bedraagt gemiddeld 5.7 dagen (S = 0.35), terwijl
dit bij 14° C en hoger 4.25 (S = 0.27) dagen. Dit verschil van 1.45 is
significant.

Dat de invloed van een temperatuurschommeling op een hoger niveau een
ander effect heeft op het aantal kopziektegevallen dan een verandering
op een lager niveau, is uit het voorgaande duidelijk; immers, naarmate
door de temperatuur een hoger niveau bereikt wordt, wordt de kans op
het optreden van kopziekte steeds kleiner. Over het feit echter, dat de
vertragingen kleiner worden bij hogere temperaturen is uit de voorhanden
zijnde gegevens niets naders te zeggen. Mogelijk wordt dit duidelijk wan-
neer de invloed van de temperatuur op de samenstelling van gras is na-
gegaan.

In de practijk hoort men vaak de mening verkondigen, dat in voorjaren
met een snelle grasgroei het aantal kopziektegevallen groter is dan bij een
trage grasgroei. In figuur 6 is het aantal voorjaarskopziektegevallen in
de buitenpractijk uitgezet tegen de gemiddelde groeisnelheid van het gras
op 10 graslandopbrengstproefvakjes in het Hollands-Utrechtse weidegebied.
Deze velden ontvingen alle ieder jaar dezelfde bemesting en de eerste
snede werd in de eerste decade van Mei gemaaid. Direct valt op, dat de
stippen van de jaren 1946 t/m 1949 onderaan liggen en we zouden kunnen
veronderstellen, dat deze afwijkingen ontstaan door een minder goede
bemesting van de practijkpercelen in die tijd. Nu is de stikstof de belang-
rijkste factor voor de groeisnelheid en wanneer we aannemen, dat 1 kg
N 20 kg ds vormt in 40 groeidagen, dan is dus het N-effect per dag
²⁰/₄₀ = 0.5 kg ds. Bezien we nu de punten van de jaren 1946 t/m 1949
t.o.v. de lijn door de punten van de jaren 1950 t/m 1954, dan zou dit
er op wijzen, dat er in de jaren 1946 t/m 1949, 36-80 kg N per ha minder
gebruikt is dan in de laatste jaren.

Verband tussen de snelheid van de grasgroei en
het optreden van kopziekte in het voorjaar.
Relation between the rate of growth and the
occurence of grass-tetany in spring.

Wanneer we het totale N-verbruik op de bedrijven van de buitenpractijk
thans op 100 kg N per ha stellen en we bedenken dat het N-kunstmest-
verbruik in de eerste jaren na de oorlog vrijwel te verwaarlozen was, dan
is de afwijking van de punten van 1946 t/m 1949 voldoende verklaard.
Uit de figuur 6 komt dus naar voren, dat er inderdaad in voorjaren met
een snelle grasgroei meer kopziektegevallen voorkomen dan bij een trage
grasgroei. Niettemin moeten we bedenken dat het verschil maakt bij welke
temperaturen die snelle grasgroei plaats heeft; immers, in Augustus groeit
het gras sneller dan in October en November, terwijl er in deze maanden
meer kopziekte voorkomt dan in Augustus. Het verschil is echter, dat de
temperatuur in Augustus veel hoger is dan in October en November en
boven de thans geldende grens, waarboven geen of nagenoeg geen kop-
ziekte meer voorkomt, ligt. De groeisnelheden uit fig. 6 hebben betrekking
op gras, dat in de kopziekteperiode is gegroeid.

Wanneer we dus concluderen, dat de meeste kopziektegevallen voorkomen
bij een snelle grasgroei, dan moeten we hierbij bedenken dat juist een snelle
grasgroei bij lagere temperaturen gevaarlijk is.

1. De duur van de voorjaarskopziekteperiode en het begin van de kopziekteperiode
in de herfst staan onder invloed van het tempcratuurniveau. Voor de huidige
omstandigheden geldt, dat bij gemiddelde etmaaltemperatuurniveau\'s per decade
boven de 14° C nagenoeg geen kopziekte meer voorkomt. Deze hogere tempera-
turen oefenen echter slechts een remmende invloed uit en zijn niet het criterium
voor het al of niet optreden van de ziekte. De genoemde 14°-grens is dan ook een
benadering.

2. De veranderingen van de temperaturen worden niet te zelfder tijd gevolgd door
een verandering van de kopziektcfrequentie, doch pas na enige dagen.

3. Tijdens de kopziekteperiode neemt gemiddeld 5.1 dagen na een stijging van de
temperatuur het aantal gevallen toe, terwijl gemiddeld 5.1 dagen na een daling
een afname van het aantal gevallen wordt waargenomen.

4. Hct aantal kopziektegevallen in de herfst lijkt groter te zijn wanneer er in de voor-
afgaande maanden veel neerslag is gevallen.

5. In voorjaren met een snelle grasgroei doen zieh meer kopziektegevallen voor dan
bij een trage grasgroei.

Influence of weather conditions on the occurrene of grass-tetany in cattle.
Since 1931 Prof. Dr. J. A. Beyers had recorded the cases of grass-tetany of about
750 farms. From his data of 11 years with 1146 cases the influence of air-temperature
and precipitation on the occurrence of grass-tetany was concluded.
In spring only very few cases occurred after the decade temperature rose above 14° C
and in autumn the number increased considerably after temperature dropped under
14° C (fig. 1). The length of the grass-tetany period in spring is therefore related to
the time temperature needs for reaching the level of 14° C after cattle is put to grass.
Of course there is no security that at temperatures above 14° C tetany will not occur:
they only work against its occurrence.

In autumn the number of cases was greater when very much rain had fallen in the
end of the summer.

These results are in accordance with those of English investigations on the influence
of weather on the Mg-content of blood (1, 2).

During the grass-tetany periods in spring and autumn temperature fluctuations affect
the number of cases: As an average 5.1 days after a rise of temperature the number
increased and 5.1 days after a drop of temperature it decreased (tables 1 and 2 and
figure 5).

In spring the number was greater with a rapid grass growth than when grass grew
slowly (fig. 6).

L\'influence de la température et de la pluie sur l\'accident de la tétanie d\'herbages.
Depuis 1931 Prof. Dr. J. A. Beyers a enregistré les cas de la tétanie d\'herbages
de quelques 750 fermes. Des ses notes sur 1146 cas arrivés au cours de onze ans
nous avonds étudié l\'influence de la température de l\'atmosphère et l\'influence de
la pluie sur l\'accident de la tétanie d\'herbages.

En printemps ne paraissaient plus que très peu de cas après la première décade,
dont la température moyenne était plus que 14° C et, en automne l\'accident devenait
plus fréquent, quand la température de la décade diminait jusqu\'à moins de 14° C
(fig- 1).

La période de l\'accident en printemps est donc liée au temps passant après que les
vaches sont arrivées à la prairie et avant que la température de la décade surpasse
14° C.

En automne le nombre des cas était plus grand, lorsque beaucoup de pluie était tombé
à la fin de l\'été.

Ces résultats s\'accordent avec des recherches anglaises sur l\'influence de l\'état de
l\'atmosphère sur le magnesium sanguin (1, 2).

Au cours des périodes de tétanie en printemps et en automne les variations de la
température influencent la fréquence de l\'accident: En moyenne 5.1 journées après
une ascension de la température la fréquence s\'élève et en moyenne 5.1 journées
après une descente de la température elle décroît.

En printemps la fréquence était plus grande quand l\'herbe croissait vite que quand
elle croissait lentement.

Seit 1931 hat Prof. Dr. J. B. Beyers die Fälle von Grastetanie von etwa 750
Betrieben augezeichnet. Aus seinen Angaben über 1146 Fälle in elf Jahren wurde

des Einfluss der Lufttemperatur und der Niederschläge auf das Auftreten der Gras-
tetanie gefolgert.

Im Frühling traten nur noch sehr wenige Fälle auf, nachdem die Dekadetemperatur
über 14° C gestiegen war, und im Herbst nahm die Zahl wieder zu, wenn die Dekade-
temperatur unter 14° C gesunken war (Fig. 1). Die Dauer des Auftretens im Frühling
hängt also mit der Zeit zusammen, die die Dekadetemperatur braucht, um, nachdem
das Vieh in die Weide gelassen worden ist, 14° C zu erreichen.

Im Herbst war die Zahl der Fälle grösser, wenn zu Ende des Sommers sehr viel
Regen gefallen war.

Diese Ergebnisse stimmen zu denen englischer Untersuchungen über den Einfluss des
Wetters auf den Magnesiumgehalt des Blutserums (1, 2).

Während der Grastetanieperioden im Frühjahr und im Herbst beeinflussen die Tem-
peraturschwankungen die Häufigkeit des Auftretens: Durchschnittlich 5.1 Tage nach
einer Temperatursteigerung nahm sie zu und durchschnittlich 5.1 Tage nach einem
Temperaturabfall nahm sie ab (Tabellen 1 und 2 und Fig. 5).

Im Frühling war sie bei schnellem Wachstum des Grases grösser als bei trägem
(Fig. 6).

1. Allcrofft, W. M. and H. H. Greene: Journal of comparative Pathology 51 (1938)
176-191.

Uit de Kliniek voor Inwendige Ziekten van de Veeartsenij kundige
Faculteit. Directeur: Prof. Dr. J. A. Beyers.

Aangezien geen enkel symptoom bij traumatische gastritis als pathognomo-
nisch is te beschouwen, is het begrijpelijk, dat men tot nu toe steeds zoekende
is geweest, om een hulpmiddel te vinden, waardoor een zo goed als zekere
juiste diagnose te stellen zou zijn.

Hoewel het spontane kreunen over het algemeen van grote diagnostische
betekenis wordt beschouwd, moet men er wel rekening mee houden dat
o.a. ook bij heftige acute indigesties de koeien vaak meerdere dagen
achtereen spontane pijnuitingen vertonen kunnen.

De verschillende pijnproeven geven ons vaak wel een aanwijzing in de
richting van traumatische gastritis maar het blijven toch altijd nog vrij
dubieuze hulpmiddelen. Bij de schoftproef wordt aangenomen dat het, als
gevolg hiervan doorbuigen in de rug aanleiding geeft tot een verschuiving
van de aangetaste organen ten opzichte van elkaar.

Deze liggingsveranderingen der aangetaste organen kunnen ten gevolge
van reeds plaats gevonden hebbende verklevingen of vergroeiingen en
eventueel ook door directe invloed van het corpus alienum de bekende
pijnuitingen in de vorm van kreunen bij de patiënt te voorschijn roepen.
Dat het pijngevoel door het verschuiven der buikorganen kan veranderen,
toont de patiënt vaak zelf al door het innemen van een bepaalde ontlastende
stand, zoals het staan met opgebogen rug, of een van de borstwand af-
wijkende elleboog. In zulke gevallen zal men met behulp van de schoftproef
een verergering van de pijn opwekken. Deze gevallen ziet men echter niet
altijd, zodat de schoftproef niet steeds een positief resultaat behoeft op te
leveren.

In dit verband wil ik er op wijzen, dat men er om denken moet, dat
iemand de kop hoog oplicht, zodat neus en voorhoofd horizontaal gericht
zijn, waardoor de pijnuitingen vaak duidelijker naar voren komen.
Naast deze schoftproef geeft de drukproef met de vuist op en achter het
xyphoid ook vaak een pijnuiting van de patiënt. Voor deze vuistproef is later
in de plaats gekomen de z.g. paalproef van G ö t z e, waarbij een houten of
ijzeren staaf onder de buik van de koe wordt aangebracht, waarna aan
iedere zijde van de koe een persoon de staaf langzaam optilt en kort daarna
weer laat zakken. Men begint met deze proef aan het borstbeen en zet deze
telkens 5 cm. naar achteren voort. Gelet moet worden op kreunen, wat men
vooral niet mag verwarren met een verhoogd expiratorisch geluid wat
normaal ook optreden kan. We moeten voorzichtig zijn met het trekken
van een conclusie. Differentieel diagnostisch dient men te denken aan een
osteitis van het sternum ten gevolge van tbc. of een pneumonie of peritoni-
tis en aandoeningen van het digestie-apparaat welke gepaard gaan met een
uitzetting van de pens.

Vervolgens hebben we nog de beschikking over de drukproef met de duim
in de 9e en 10e intercostaal-ruimte links. Tot 1948 waren dit de enige
methoden om bij de koe welke verdacht was van een traumatische gastritis
pijnuitingen op te wekken. In 1948 verscheen tegelijkertijd in het „Schwei-
zer Archiv für Tierheilkunde" en in de „Tierärztliche Umschau" een
artikel van Dr. H. G. Kalchschmidt, getiteld: „Die Fremdkörper
Zone eine Headsche Zone beim Rind".

Reeds in 1893 beschreef de Engelse neuroloog Henry Head verschillen-
de hyperaesthetische huidzones, waarin een pijnreactie kon worden opge-
wekt. Deze zones waren door hem empirisch vastgesteld en correspondeer-
den met bepaalde pijnveroorzakende buikorganen.

Volgens Head stralen de ingewandspijnen over het ruggemerg op de huid
van het bijbehorende ruggemergssegment uit. Treedt dus in een of ander
buikorgaan een pijnprikkel op, b.v. door een corpus alienum, dan wordt
deze prikkel via de n. sympaticus naar het ruggemerg geleid, springt daar
op de tot dit betreffende segment behorende spinaal zenuwen over, welke
laatste het bijbehorend huidgedeelte innerveren. Deze huidsegmenten staan
weer in verband met bepaalde inwendige organen en uit de hyperaesthesie
van deze huidgedeelten is een ziekelijke aandoening van het bijbehorende
inwendige orgaan te diagnostiseren.

In navolging nu van Head heeft genoemde Kalchschmidt ook een hyper-
aesthetische zone gevonden bij de koe welke samenhing met bepaalde ont-
stekingsprocessen in de buikholte.

Bij maagaandoeningen bij de mens kan deze z.g. Headsche zone slechts
een hulpmiddel bij het stellen van de diagnose zijn, omdat ziekten van
verschillende aard en verschillende organen het 6e tot 8e dorsaalsegment
beïnvloeden. Bij de koe daarentegen is de kring der mogelijkheden veel
kleiner. We hebben hier namelijk bij storingen door ontstekingsprocessen
van de netmaag en omgeving bijna uitsluitend met traumatische gastritis
te doen.

Het is natuurlijk wel mogelijk dat een aandoening van netmaag, pens,
pancreas of een ander orgaan, welke niet door een perforerend corpus
alienum veroorzaakt is, een overgevoelige zone op dezelfde plaats kan
doen ontstaan, maar de kans dat we in dit geval met een traumatische
gastritis hebben te doen is zo groot, dat Kalchschmidt gemeend heeft deze
Headsche zone een „Fremdkörper"-zone te moeten gaan noemen.
Hij verklaart het ontstaan van deze hyperaesthetische zones als volgt: De
pijnprikkel gaat van het ontstoken orgaan door centripetale vezels, die
samen met sympatische zenuwbanen lopen door de rami communicantes
naar de spinale ganglions van waaruit de gevoeligheid der huid veranderd
wordt.

Ik moet echter opmerken dat anatomisch deze bovenbeschreven verbindin-
gen, voor zover mij bekend, nog nooit zijn vastgesteld, wat echter geen
bewijs mag zijn, dat ze ook inderdaad niet zouden bestaan.
Wel geeft Schreiber in een artikel in het „Wiener Tierärztliche Monats-
schrift" van September 1954 vele methoden aan om te proberen een samen-
hang te vinden van de nervus sympaticus en de cerebrospinale zenuwen,
welke de huidsegmenten innerveren, maar geen enkele methode heeft 100 %
resultaat opgeleverd. Het is volgens hem dan ook nog onbekend of deze

samenhang bestaat. Wel is het zeker dat de huid ook nog een bepaald
autonoom zenuwweefsel in zich herbergt.

Waaruit bestaat nu deze Headsche zone proef? Men laat een helper de koe
vasthouden en de kop naar links buigen. Zelf gaat men links van de koe
staan en luistert naar de in- en expiratie. Men pakt nu met de rechterhand
een huidplooi beet en tilt deze even op. Begonnen wordt met de huid op
schoft en rug, daarna neemt men ook diverse huidplooien op de ribwand
links en rechts (waarbij in dit laatste geval de kop natuurlijk naar rechts
gebogen moet worden en men zelf ook rechts gaat staan). Heeft het dier
een traumatische gastritis, dan krijgen we een positieve reactie welke zich
manifesteert door kreunen en volgens Kalchschmidt zelfs al door een
verlengde duur van de expiratie.

Kreunt het dier niet en ademt het rustig verder, dan beschouwen we de
proef als negatief.

Eén enkele proef zegt niets, men moet soms een paar minuten geduld
hebben, omdat sommige koeien bij deze proef schrikken in het begin en
men dus geen conclusies kan trekken. Men moet er rekening mee houden
dat een kreunend geluid door de koe alleen bij de expiratie kan worden
voortgebracht, zodat men de huid dient op te tillen bij het eind van de
inspiratie of bij het begin van de expiratie en de huidplooi zo lang vast-
houdt tot die expiratie voorbij is. Dus vooral niet te vlug een plooi nemen,
de huid optillen en snel weer een andere huidplooi opnemen. Ook dient men
er voor te zorgen niet in de huidplooi te knijpen, doch alleen deze maar
op te tillen.

Bij stieren welke vaak een zeer dikke huid hebben is het dikwijls noodzake-
lijk om beide handen te gebruiken bij het optillen van een huidplooi. Het
is mogelijk dat op een gegeven ogenblik de H.Z. proef negatief uitvalt.
Men moet dan echter bedenken, dat de intensiteit van deze zone steeds kan
wisselen en b.v. de volgende dag gevoeliger blijkt te zijn. Men mag dan ook
theoretisch gesproken slechts dan van een negatieve H.Z. spreken, als
enige dagen achter elkaar de resultaten van onze proef negatief zijn uit-
gevallen.

Voor de practische uitvoering van de H.Z. proef moet met het volgende
rekening worden gehouden:

1. De proef moet zoveel mogelijk op stal gebeuren dwz. men moet de
dieren op hun normale plaats laten staan en ervoor zorgen dat de
dieren niet schrikken of onrustig worden.

2. Gedurende het onderzoek moet in de stal volstrekte rust heersen. Komt
men juist onder voertijd, dan is het beter het onderzoek uit te stellen
tot het voeren is geëindigd.

3. Men moet het oor dicht bij de neus van de koe houden, omdat het
kreunen soms zeer zwak is en het dus anders niet is te horen.

4. Eén proef zegt niets, of ze nu positief of negatief uitvalt. Sommige
dieren houden hun pijnlijk kreunen tijdelijk in, andere daarentegen
brullen van angst of van schrik terwijl ze gezond zijn. Men moet de
proef verscheidene keren herhalen om een goed oordeel te kunnen
vormen en moet dus wel een paar minuten geduld hebben.

Soms gebeurt het dat de patiënt ten gevolge van het naar links buigen
van de kop al begint te kreunen, omdat hierdoor het linker borstgedeelte

wordt samengedrukt en dit pijn veroorzaakt. In deze gevallen heeft de
H.Z. proef verder geen zin meer.

Volgens Dr. W e y m a r is de H.Z. proef ook bij het liggende dier uit te
voeren. Volgens hem komt het in hoogst enkele gevallen voor dat de H.Z.
gedurende intervallen van 5/2 tot 24 uur van positief in negatief verandert.
Een verklaring hiervoor wordt niet gegeven.

Volgens Kalchschmidt behoren we de H.Z. proef te beginnen met het
aanraken van de huid met de vingertoppen. Valt dit negatief uit, dan een
huidplooi opnemen. Dit moeten we meermalen herhalen omdat vaak
daardoor de huid gesensibiliseerd wordt en het zone-veld ook groter wordt.
Hebben we een positieve zone-reactie gevonden, dan is daaruit te con-
cluderen, dat er een inwendig orgaan ziek is van waaruit sympatische
zenuwvezelen naar hetzelfde dorsaal segment gaan van waaruit het met
de zone overeenstemmend huidgedeelte verzorgd wordt.
Zit de zone zo om het 8e dorsaalsegment, dan is van de daarbij behorende
organen de maag het belangrijkste. Waar volgens Kalchschmidt onge-
veer 90 % van alle maagaandoeningen veroorzaakt wordt door een corpus
alienum kunnen we in dit geval de conclusie trekken dat we met een
traumatische gastritis te maken hebben. Een positieve H.Z. kan, zo zegt
Kalchschmidt, al optreden wanneer een vreemd voorwerp slechts
alleen tegen de maagwand drukt zonder een reteculitis te veroorzaken.
Een negatieve proef geeft aan:
dat de innervatie van de maag niet gestoord is,
dat geen vreemde voorwerpen aanwezig zijn welke storen
en dat de geconstateerde ziekteverschijnselen niet veroorzaakt worden door
een corpus alienum.

Bij een eventueel positief resultaat van de Headse Zone proef moet
men echter in geen geval verzuimen om een nauwkeurig onderzoek in te
stellen, omdat er naast een traumatische gastritis, soms (hoewel zelden)
andere pathologische afwijkingen kunnen zijn die een positieve H.Z. proef
geven, o.a. nephritiden, darmaandoeningen, metritis, hepatitis distomatosa,
acetonurie en leucose.

Volgens Dr. Schmenger zou de positieve H.Z. bij uitgebreide vergroei-
ingen, die bestaan blijven na verwijdering van het corpus alienum, na een
tijdsduur van 2—14 weken verdwijnen, terwijl deze bij acute gevallen
zonder vergroeiing of zonder perforatie van de netmaag reeds na enige
dagen verdwijnt.

P e m s e 1 is de mening toegedaan dat de H.Z. proef van groot belang
is in verband met de mogelijkheid om een snelle diagnose te stellen en wel
op de volgende gronden:

a. Bij mestvee en diè dieren waarbij een operatie niet lonend is, wordt
door een vroegtijdige diagnose vleesverlies door spoedige slachting voor-
komen.

b. Een vroegtijdige operatie voorkomt een uitbreiding van de ontsteking
in en op de omliggende organen.

c. In het bijzonder bij hoogdrachtige dieren wordt een langer afwachten
om tot een zekere diagnose te komen, vermeden en daarmee ook het
gevaar dat bij een ingetreden partus door de buikpers het corpus
alienum soms snel verder zou kunnen perforeren.

Volgens A n d r e s is de H.Z. proef zeer belangrijk omdat men daardoor
tot een vroegtijdige en zuivere diagnose kan komen. Hij meent dat de
H.Z. proef reeds dan positief is als er zich nog geen pathologische verande-
ringen hebben voorgedaan. Hij beveelt iedere practicus het gebruik van
deze proef ten zeerste aan.

Meerdere auteurs hebben zich bezig gehouden met de vraag of de z.g.
Fremdkörper zone van Kalchschmidt een echte Headse zone is of niet.
Zo schrijft A v e 11 i n i dat hij proefondervindelijk heeft vastgesteld dat
de zone-proef wel terdege gegrondvest is op de aanwezigheid van een
Ileadsche zone. Hij meent het bewijs hiervoor te kunnen leveren op grond
van het feit dat bij een tevoren positieve zone-proef na anaesthesie van het
betreffende huidgedeelte de proef regelmatig negatief uitviel. Hier naast
stelde hij vast, dat na uitschakeling van de hyperaesthetische huidzone door
middel van anaesthesie de schoftproef verder positief bleef zodat volgens
hem de H.Z. proef en de schoftproef in wezen verschillend zijn.
Bolbecker geeft in zijn proefschrift aan dat zijn uitkomsten van onder-
zoekingen bij 200 patienten met traumatische gastritis bevestigen dat de
z.g. Fremdkörper zone van Kalchschmidt analoog is aan de Headsche
zone bij de mens.

Hiertegenover staan weer de meningen van diverse andere onderzoekers.
Zo schrijft W. Blendinger dat hij de mogelijkheid van het aanwezig
zijn van een H.Z. wel niet bestrijdt, maar dat het hem toch aan de hand
van eigen onderzoekingen onwaarschijnlijk voorkomt, dat men met de
proef door Kalchschmidt aangegeven inderdaad met een H.Z. te doen
heeft.

Volgens zijn waarnemingen was de proef slechts dan positief, wanneer er,
eventueel soms heel licht, een inknikken van de wervelkolom optrad. Hij
meent dan ook dat de H.Z.-proef identiek is aan de schoftproef.
Ook Westhues, Rieger en Florio twijfelen aan het bestaan van
een Fremdkörper-zone bij dieren en menen dat de FI.Z.-proef een soort
gemodificeerde schoftproef is.

Ook S t e f o n i meent dat die H.Z. iets is, wat er eigenlijk niet is en dus
ook moeilijk is aan te nemen. Hij is de mening toegedaan dat er geen
sprake is van een hyperaesthetisch huidgedeelte, maar dat het dier ten-
gevolge van het opheffen van de huid op de schoft en ribwand gaat uit-
wijken en dat dit uitwijken een pijnreactie geeft in verband met liggings-
veranderingen van de buikorganen.

U ziet dus uit dit beknopte literatuuroverzicht dat de diverse onderzoekers
het nog lang niet met elkaar eens zijn. In September 1954 verscheen
opnieuw een uivoerig artikel van Kalchschmidt over dit onderwerp.
Hierin geeft hij aan dat het uitgangspunt en constante centrum van de
„Fremdkörper zone" genesteld is in het caudale einde van de schoft in het
8e dorsaal segment. Volgens hem is de grootte van de zone vrij nauwkeurig
vast te stellen en hij verdeelt ze in drie groepen.

a. De grote zone of wel borst en lenden-zone begrensd door alle borst-
wervels en eerste tot derde lendenwervel, soms zelfs ook enige halswer-
vels en naar terzijde tot de linea alba toe soms.

Deze zone treedt voornamelijk op, in de eerste dag van de ziekte, bij
een acute opflikkering van een latent proces, bij een peri\'carditis en bij
een diffuse peritonitis. Van diagnostische waarde is de aanwijzing dat bij

pericarditis en diffuse peritonitis de grote zone bijna steeds uiterst ge-
voelig is.

b. De borstzone, welke loopt van de 8e tot de 13e borstwervel en opzij
soms tot de linea alba toe. Vinden we deze zone dan duidt dit op een
ziekte proces dat minstens enige dagen bestaat. Bij het vinden van deze
zone is in het bijzonder een zorgvuldig algemeen onderzoek op zijn
plaats, omdat in deze groep die dieren thuis horen die wel is waar de
eerste aanval doorstaan hebben, maar waarbij reeds orgaanafwijkingen
ontstaan zijn. Men dient bij deze gevallen vooral een zorgvuldige aus-
cultatie en percussie uit te voeren.

c. De kleine (of schoft) zone welke zich van de 2e tot 5e borstwervel uit-
strekt en opzij hoogstens tot halverwege de borstwand.

Deze zone geeft een chronisch proces aan. Bij uitsluiting van een uit-
gebreide peritonitis is de prognose bij de kleine zone gunstig omdat de
patienten met gevaarlijke orgaanverwondingen allang uitgeschakeld zijn.
Waar een pericarditis ook een slepend verloop kan hebben is zorgvuldige
auscultatie en controle vóór en na de operatie ook bij de kleine zone
geïndiceerd.

Deze mededelingen komen overeen met die van Bolbecker die
schrijft dat er een duidelijke samenhang bestaat tussen de uitbreiding der
zone, de duur der ziekte en de prognose bij operatieve ingreep.
Hoe langer de traumatische gastritis aanwezig is, des te kleiner wordt de
zone; deze verdwijnt het eerst over de lendenwervels, dan in het craniale
borstdeel in de ribwand. De ongunstige operatieuitslagen stijgen naarmate
de zone kleiner wordt. Eerst in het chronische stadium van de kleine zone
worden de operatieresultaten weer gunstiger.

In de Kliniek voor Inwendige Ziekten wordt sedert 1 Januari 1952 de
Headsche Zone-proef toegepast bij alle runderen welke ter onderzoek wor-
den aangeboden.

Ik heb de gegevens verzameld van 180 runderen, aangeboden in het tijdvak
van 1 Januari 1952 tot 1 December 1955, en welke klinisch verdacht waren
van een traumatische gastritis. Deze 180 dieren zijn alle in de Kliniek
voor Heelkunde geopereerd, waarbij de gestelde waarschijnlijkheidsdiagnose
gecontroleerd kon worden.

Zoals in bijgaand overzichtsstaatje is te zien overheerste het aantal gevallen
van traumatische gastritis, waar bij de operatie oude vergroeiingen werden
gevonden. Wel zagen we naast deze oude vergroeiingen soms een acuut
ontstekingsproces, maar ik heb toch gemeend deze gevallen als chronisch
te moeten classificeren.

In 41 gevallen werd een subacute traumatische gastritis bij de operatie
vastgesteld, waarbij ik van de norm uitging, dat hierbij wèl eventueel
uitgebreide verklevingen, doch geen vergroeiingen mochten voorkomen. Bij
26 dieren, die door de diverse eigenaars spoedig na het optreden van de
eerste verschijnselen ter onderzoek waren aangeboden, kon een plaatselijke
verkleving van netmaag met omgeving worden vastgesteld en in enkele
gevallen zelfs alleen nog maar een perforatie door een corpus alienum,
waarbij zich nog geen verdere ontstekings-verschijnselen hadden voorge-
daan.

In 5 der gevallen werd bij de operatie, of bij de sectie een uitgebreide
peritonitis waargenomen, waarbij de acute vorm op de voorgrond trad.
Bij 3 der dieren werd geen traumatische gastritis gevonden, maar na de
slachting wel een hepatitis distomatosa, soms met een plaatselijke periponitis
in de naaste omgeving van de lever.

In één geval werd een chronische pericarditis gevonden bij de sectie met
daarnaast uitgebreide embolische processen in de nieren en longen, terwijl
de hart kleppen ook ontstekingsprocessen vertoonden.

In één geval bleek bij de sectie alleen uitgebreid longemphyseem aanwezig
te zijn, zonder een enkel verschijnsel van een traumatische gastritis.
In de overblijvende 10 gevallen kon ook na operatie geen diagnose gesteld
worden. Wel werden bij verscheidene van deze patienten bij operatie los-
liggende stukjes ijzerdraad en spijkertjes in de netmaag gevonden, welke
misschien tevoren geperforeerd hadden, maar geen aanleiding hadden
gegeven tot het optreden van ontstekingsverschijnselen.
Bij al deze genoemde 180 runderen zijn bij het algemeen klinisch onderzoek
de pijnproeven gedaan, waarbij bleek dat de schoftproef nog de meeste
malen positief uitviel, n.1. 135 maal. De paalproef was 129 maal positief,
terwijl de Headse Zone proef 118 maal een positief resultaat gaf.
Uit de gegevens, verzameld bij dit behoorlijk aantal patienten, meen ik
gerechtigd te zijn de conclusie te mogen trekken, dat de schoftproef en de
paalproef zeker zo betrouwbaar zijn als de Headsche Zone-proef en zou ik
de Headsche Zone-proef zeer zeker geen „Fremdkörper"-zone durven noe-
men, gezien het feit dat deze proef ons in totaal 53 maal in de steek liet.
Wanneer men in het proefschrift van Bolbecker leest, dat deze bij
200 gevallen van traumatische gastritis slechts 4 maal een miswijzing van
de Headsche Zone-proef constateerde, dan is dit wel zeer in tegenspraak
met de resultaten welke wij in de kliniek voor Inwendige Ziekten met de
Headsche Zone-proef hebben bereikt.

Mijns inziens is het enige voordeel, welke de Headsche Zone-proef ons
biedt, dat we bij déze proef niet zoveel kans lopen om een versterkte
expiratie, zoals we soms krijgen bij de schoftproef en de paalproef, als
kreunen te beschouwen.

De Headsche Zone-proef is in de praktijk zeker bruikbaar, maar men moet
er in geen geval een grotere waarde aan hechten dan aan de schoftproef of
de paalproef.

Naast en gedeeltelijk tegelijk met bovenstaand onderzoek heb ik ook een
onderzoek ingesteld naar de juistheid van de beweringen van K a 1 c h-
schmidt, voorkomende in zijn artikel in het „Wiener Tierärztliche
Monatsheft" van September 1954.

Aangezien speciaal in het afgelopen jaar het aantal patiënten lijdende aan
traumatische gastritis sterk is gestegen in verhouding tot de jaren daarvoor,
was het me mogelijk in vrij korte tiid 100 gevallen te controleren.
Door mijzelf zijn de positieve Headsche Zone-velden bij deze 100 patienten
nauwkeurig vastgesteld en opgetekend, waarbij bleek dat in 54 van de 100
gecontroleerde gevallen, de grootte van de Headsche Zone niet klopte met de
bevindingen bij de operatie en\'of de sectie.

Zo constateerde ik bij 6 gevallen van chron. traumatische gastritis een
uitgebreide Headsche Zone, zich uitstrekkende over bijna de gehele ribwand
zowel links als rechts. Deze had volgens Kalchschmidt niet groot,
maar klein moeten zijn. Hiertegenover zag ik 3 maal een kleine Headsche
Zone bij een acute —, en 5 maal een kleine Headsche Zone bij een subacute
traumatische gastritis. Deze 8 zones waren alleen aanwezig boven op de rug
achter de schoft en zeker niet groter dan 2 dm².

In deze gevallen had volgens de publicaties van Kalchschmidt een
grote zone aanwezig moeten zijn.

Een volkomen negatieve Headsche Zone-proef werd vastgesteld bij 6 patien-
ten met een acute traumatische gastritis, bij 4 patienten met een subacute
traumatische gastritis en bij 8 patienten met een chronische traumatische
gastritis. Bij 1 patiënt met een chronische pericarditis en twee patienten
met een acute traumatische pericarditis was de Headsche Zone-proef ook
negatief.

In dit laatste geval zou volgens Kalchschmidt de kans groot zijn dat
de zone-grens zich zelfs naar voren toe uitstrekt tot halverwege de halsvlakte.
Bij twee patienten welke na sectie bleken te hebben geleden aan min of
meer ernstige en uitgebreide leverdistomatose, bleek een Headsche Zone aan-
wezig te zijn. Hoewel deze Zone slechts klein van oppervlakte was, had
deze in het geheel niet voor mogen komen volgens de conclusies van
Kalchschmidt, omdat naast de gevonden distomatose geen enkele
afwijking werd gevonden bij de sectie.

Uit de resultaten van al deze gedane controles zijn naar mijn mening de
volgende conclusies te trekken.

b. Uit de grootte van de Headsche Zone is geen vaststaande conclusie te
trekken, wat betreft de ouderdom van de vermoedelijk traumatische
gastritis.

c. De Headsch Zone-proef is wat betrouwbaarheid betreft in ieder geval
niet te prefereren boven de schoftproef en de paalproef.

d. Wanneer men de Headsche Zone-proef alleen op de rug zou doen, is
deze gemakkelijk te verwarren met de schoftproef. Men moet dan ook
nooit verzuimen, tevens huidplooien op te tillen op de ribwand links en
rechts, beginnende vlak achter de schouders.

Na een bespreking van het wezen en de uitvoering van de verschillende pijnproeven,
waaronder ook de Headsche Zöne-Proef en het geven van een literatuuroverzicht,

bespreekt schrijver de resultaten van het onderzoek bij 180 patiënten, welke ter
onderzoek werden aangeboden in de Kliniek voor Inwendige Ziekten van de Dier-
geneeskundige Faculteit der Rijksuniversiteit te Utrecht.

Bij al deze dieren werden de pijnproeven, waaronder ook de Headsche Zône-proef
verricht. Klinisch werd bij deze 180 patiënten de diagnose: traumatische gastritis
gesteld, welke diagnose gecontroleerd werd door de operatie en/of de sectie. Bij dit
onderzoek bleek de schoftproef 135 maal, de paalproef 129 maal en de Headsche
Zône-proef 118 maal positief uit te vallen, zodat de conclusie mag worden getrokken,
dat beide eerstgenoemde pijnproeven zeker zo betrouwbaar zijn als de laatst genoemde
proef.

Verder stelde schrijver tegelijkertijd bij 100 patiënten met een traumatische gastritis
de grootte van de Headsche Zóne vast, waarbij na operatie en/of sectie bleek, dat in
54 van de 100 genoemde gevallen deze zone-grootte niet klopte met de door K a 1 c h-
schmidt gepubliceerde gegevens.

Op grond van het hierboven beschreven onderzoek is schrijver tot de conclusie ge-
komen, dat de Headsche Zóne zeer zeker niet als een specifieke „Fremdkörperzone" is
te beschouwen, dat de Headsche Zône-proef niet de voorkeur verdient boven de an-
dere pijnproeven, terwijl ook is gebleken, dat uit de grootte van de Headsche Zóne
de ouderdom van de traumatische gastritis niet met enige zekerheid is vast te stellen.

After a discussion of the character and performance of the various pain experiments,
under which also the Headsche Zone experiment, and after a review of literature,
the author discusses the results of and examination of 180 patients which were
offered for examination to the clinic of internal diseases of the veterinary faculty of
State University of Utrecht.

The pain experiments, including the Headsche Zone experiment, were carried out
on all these animals. The clinical diagnosis of these 180 patients was: traumatic
gastritis, which diagnosis was controlled by operation and/or dissection. From this
examination it appeared that the dorsal reflex experiment came out positive 135
times, the experiment by means of pressure with a stake 129 times, and the Headsche
Zóne experiment 118 times, so that the conclusion may be drawn that both afore-
mentioned pain experiments are at least equally reliable as the last mentioned.
Further, the author ascertained at the same time in 100 patients with traumatic
gastritis, the size of the Headsche Zóne, whereby, after the operation and/or dis-
section it appeared that in 54 of the 100 cases mentioned this zone dit not coincide
with the data published by Kalchschmidt.

On the grounds of the above mentioned examination, the author has come to the
conclusion that the Headsche Zóne most certainly must not be considered as a spe-
cific „Fremdkörper zone", that the Headsche Zone experiment does not deserve
preference above other pain experiments, whilst it also appeared that the age of the
traumatic gastritis cannot be determined with any certinty from the size of the
Headsche Zóne.

Après un commentaire sur l\'existence et sur l\'exécution des différente^ épreuves sur
la douleur, entre autre aussi de l\'épreuve de zone Head et avoir donné un aperçu
de la littérature, l\'auteur commente les résultats des recherches sur 180 malades,
lesquels furent offert pour être examinés à la Clinique pour Maladies internes de la
Faculté Vétérinaire de l\'Université à Utrecht.

Chez tous ces animaux des épreuves de douleurs, ainsi que l\'épreuve zone Head furent
faites. En clinique le diagnostic fut chez ces 180 malades: gastrite traumatique, lequel
diagnostic fut contrôlé par opération ou par autopsie. Lors de cet examen il semble
que peuvent être positivement éliminés: l\'épreuve d\'épaule 135 fois, l\'épreuve du
pieu 129 fois et l\'épreuve zone Head 118 fois, de sorte qu\'il est permis de tirer cette

conclusion, que les deux premières preuves nommées ci-dessus sont aussi sûres que
la troisième.

Ensuite l\'auteur établit en même temps chez 100 malades ayant une gastrite trauma-
tique l\'étendue de la zone Head, où il parut après opération ou autopsie que dans
54 des 100 cas nommés, cette étendue de la zone ne correspondait pas aux données
publiées par Kalchschmidt.

Se basant sur les recherches décrites ci-dessus l\'auteur est arrivé à la conclusion sui-
vante; que la zone Head ne doit certainement pas être considérée comme une spéci-
fique „Fremdkörperzone", que l\'épreuve zone Head ne mérite pas la préférence
au-dessus des autres épreuves de douleur, tandis qu\'aussi il a paru que par l\'étendue
de la zone Head l\'ancienneté de la gastrite traumatique ne pouvait avec aucune cer-
titude être établie.

Unter Hinzufügung einer Literaturübersicht, gibt der Verfasser eine Beschreibung
über Art und Ausführung der verschiedenen Schmerzproben, einschliesslich der
Headschen Zonenprobe, zur Feststellung der Erkrankung innerer Organe durch den
viscerosensibelen Reflex. Danach beschreibt er ausführlich die mit diesen Methoden
erhaltenen Resultate von 180 Patienten, die der Klinik für Innere Krankheiten von
der tierärztlichen Fakultät der Universität Utrecht zugeführt worden waren.
An sämtliche Tieren wurden die Schmerzproben, einschliesslich der Headschen
Zonenprobe vorgenommen. Klinisch wurde bei allen 180 Patienten die Diagnose auf
„traumatische Gastritis" gestellt. Ueberprüfung der Diagnose geschah entweder
durch Operation oder Sektion. Bei diesen Untersuchungen ergab sich, dass die
Schulterprobe 135 Mal, die Pfahlprobe 129 Mal und die Headsche Zonenprobe 118
Mal positiv ausfiel, sodass man aus diesem Resultat die Folgerung ziehen kann, dass
die beiden erstgenannten Proben bestimmt so zuverlässig sind, wie die letztgenannte.
Zur gleichen Zeit stellte der Verfasser bei 100 an traumatischer Gastritis erkrankten
Patienten die Grösse, bezw. den Umfang der Headschen Zone fest, wobei sich nach
der Operation, resp. Sektion herausstellte, dass diese Zonengrösse in 54 der genannten
100 Fälle, nicht mit den von Kalchschmidt veröffentlichten Angaben übereinstimmte.
Auf Grund der oben beschriebenen Untersuchungen kommt der Verfasser zu der
Schlussfolgerung, dass die Headsche Zone keinesfalls als eine spezifische „Fremd-
körperzone" zu beschauen ist, die Headsche Zonenprobe keinen Vorzug gegenüber
den anderen Methoden für Schmcrzproben verdient, während sich ausserdem erwies,
dass aus der Grösse (Umfang) der Headschen Zone das Alter, bezw. der Zeitpunkt
des Entstehens der traumatischen Gastritis nicht mit Sicherheit festzustellen ist.

1. H. Head, "On disturbances of sensation with especial reference to the pain of
visceral disease". Brain 1893 P. 1- 134.

2. R. Götze, „Die Fremdkörperoperation beim Rind praxisreif durch extraperito-
neale Bauchfellnaht". Deutsche Tierärztliche Wochenschrift 1934 S. 353.

3. W. Blendinger, „Gedanken und Erfahrungen aus der Praxis". Tierärztliche Um-
schau 1947 S. 281.

4. Dr. H. G. Kalchschmidt, „Die Fremdkörperzone eine Headse Zone beim Rind".
Tierärztliche Umschau 1948 S. 305-308.

5. Dr. H. G. Kalchschmidt, „Die Fremdkörperzone eine Headse Zone beim Rind".
Schweizer Archiv für Tierheilkunde 1948 S. 433-443.

6. G. Stefoni, „A proposito di la Zona dei cörpi estranei: una Zona de Head nel
bovino". La clinica Veterinaria Milano 1949 Bd 72 blz. 145-146.

7. Dr. H. Weymar, „Kalchschmidts Fremdkörperzone beim Rind". Tierärztliche
Umschau 1949 S. 234-235.

8. Dr. H. Schmenger, „Kalchschmidts Fremdkörperzone als Diagnosticum". Tier-
ärztliche Umschau 1949 S. 235-236.

9. W. Pemsel, „Bemerkungen zu Kalchschmidts Fremdkörperzone beim Rind".
Tierärztliche Umschau 1949 S. 236-237.

10. H. Krispien, „Fremdkörper und Differentialdiagnose unter Berücksichtigung der
Indikation für die Operation". Tierärztliche Umschau 1950 S. 255-257.

11. M. Riederer, „Erfahrungen bei der Fremdkörpererkrankung des Rindes". Vet.
Diss. Gieszen 1950.

12. K. Bolbecker, „Untersuchung der Kalchschmidtsche Fremdkörperzone, Fehler-
grenzen und Fehlerquellen, diagnostische und prognostische Auswertungsmöglich-
keiten". Vet. Diss. München 1950.

13. G. Kubin, „Zur operativen Behandlung der traumatischen Peritonitis". Wiener
Tierärztliche Monatsschrift 1950 S. 161-169.

14. R. Florio, „La semiologie au service différentiel des indigestions chez les bovins".
Rev. Med. Vet. 1951 pg. 485-506.

15. S. Beck, „Die Kalchschmidtsche Fremdkörperzone und die andere Schmerz-
proben zur Diagnose der Fremdkörpererkrankung des Rindes". Vet. Diss. Mün-
chen 1952.

16. J. Anders, „Zur Moderen Diagnose, Prophylaxe und Therapie der Reticultis
traumatica des Rindes". Schweizer Archiv für Tierheilkunde 1952 S. 287-295.

17. H. Müller, „Die Fremdkörpererkrankung des Rindes und ihre Behandlung".
Monatshefte für Tierheilkunde 1953 S. 33-45.

18. Dr. Rieger, „Ueber den Schmerz der durch Fremdkörper beim Rind verursacht
ist". Berliner und Münchner Tierärztliche Wochenschrift 1953 S. 47.

19. Dr. H. Bauer, „Ein Beitrag zur Diagnose der Fremdkörpererkrankung des
Rindes". Deutsche Tierärztliche Wochenschrift 1953 S. 189-191.

20. Prof. M. Westhues und H. Rieger, „Ueber den Schmerz und die Headsche Zone
bei der Fremdkörpererkrankung des Rindes". Berliner und Münchener Tier-
ärztliche Wochenschrift 1953 S. 101-105.

21. Dr. H. G. Kalchschmidt, „Eine Headsche Zone als Diagnostisches Hilfsmittel
bei der Fremdkörpererkrankung des Rindes". Wiener Tierärztliche Monatsschrift
1954 S. 531-550.

22. J. Schreiber, „Methoden zur Feststellung Headscher und Mackenziescher Zonen
bei den groszen Haustieren". Wiener Tierärzliche Monatsschrift 1954 S. 550-553.

PRACTISCHE MEDEDELING OVER HET GEBRUIK VAN
SULFACHINOXALINUM IN HET DRINKWATER
TER BESTRIJDING VAN COCCIDIOSIS.

Als geneesmiddel tegen coceidiosis wordt tegenwoordig voornamelijk sulfa-
chinoxaline gebruikt. Dit wordt toegepast als een voorgeschreven concen-
tratie in het drinkwater.

Nu is mij herhaaldelijk gebleken, dat op bedrijven waarvan klachten
kwamen over een slechte werking van het geneesmiddel, het drinkwater dat
sulfachinoxaline bevatte, een neerslag vertoonde. Als dit neerslag sulfa-
chinoxaline is, kan ik me voorstellen, dat de werkzaamheid van het genees-
middel niet goed is.

Op mijn verzoek heeft het Laboratorium Nobilis te Boxmeer enkele proeven
hiermede genomen en het bleek dat in water met een lage pH (beneden
7,5) met sulfachinoxaline-Na, een neerslag gevormd werd van het sulfachi-
noxaline. Verschillende zouten hadden hetzelfde effect, Ca(HC02)2j CaS0₄FeS0₄ etc.

Haast elk pompwater bleek met sulfachinoxaline een neerslag te geven.
Regenwater en goed leidingwater deden dit niet. Ik raad de pluimvee-
houders dan ook aan om vooral geen pompwater te gebruiken.
In het geval de sulfachinoxaline neerslaat krijgen de dieren eerst een
te geringe hoeveelheid van het geneesmiddel naar binnen, terwijl de laatste
resten een veel te hoge concentratie bevatten.

Ik vraag me af waarom door de fabrikant geen stoffen worden toegevoegd
om deze neerslagen te voorkomen. In Amerika wordt b.v. sulfachinoxaline
in de handel gebracht, dat ook met zuur water geen neerslag geeft!
Omdat verschillende zouten ook aanleiding kunnen geven tot een neerslag
raad ik aan, om geëmailleerde of aardewerk-drinkbakken te gebruiken.
Veel pluimveehouders voeren karnemelk of volle melk bij in gevallen van
coccidiosis. Tijdens een kuur moet dit niet gedaan worden als sulfachinoxa-
line door het drinkwater wordt gegeven, want, omdat het geprepareerde
drinkwater niet zo graag wordt opgenomen, zou de melk de drinkwater-
opname verminderen, terwijl de concentratie van het geneesmiddel juist
berekend is naar een normaal verbruik van drinkwater.
Daarom geve men b.v. 1 liter volle melk per 100 kippen in de rustpauze
(van 2 dagen) tussen de behandeling met sulfachinoxaline door.

1. gebruik alleen regen- of leidingwater om de sulfachinoxaline-Na in te
verdunnen. Er mag nooit een bezinksel ontstaan.

3. Voer 1 liter volle melk per 100 kippen bij gedurende de rustpauze van
2 dagen.

Een goede samenwerking tussen Overheid en bedrijfsleven dient, aldus Minister
Mansholt in de Memorie van Antwoord op het Voorlopig Verslag van de Tweede
Kamer op de Landbouwbegroting 1956, richtsnoer te zijn bij de organisatie van de
bestrijding van de abortus-Bang, waarop de aandacht nu vooral dient te worden ge-
richt. Vanzelfsprekend is daarbij de medewerking der veehouders onmisbaar. Hier
ligt een belangrijke voorlichtende en stimulerende taak voor de provinciale gezond-
heidsdiensten.

Behalve coördinatie der bestrijdingsmaatregelen, alsmede een uniforme onderzoek-
methode, vereist een krachtige en doeltreffende bestrijding van de abortus-Bang de
beschikking over voldoende financiële middelen. Voor dit doel ware een fonds te
stichten. Tijdens het met de Stichting voor de Landbouw gevoerde overleg inzake
de besteding van de restgelden der t.b.c.-bestrijding, is evenwel duidelijk gebleken,
dat de georganiseerde landbouw op dit moment niet genegen is aan de vorming van
een zodanig fonds medewerking te verlenen.

Van de zijde van de Stichting voor de Landbouw werd verklaard, dat het ongewenst
was in dit stadium bindende afspraken met de Overheid te maken, omdat nog niet
bekend is, welke taak het Landbouwschap in de toekomst met betrekking tot de
abortusbestrijding (en in het algemeen met dierziektebestrijding) zal hebben. Voorts
werd als bezwaar aangevoerd, dat nog geen afgerond technisch plan voor de be-
strijding dezer ziekte is uitgewerkt. Tenslotte achtte men het niet juist, dat gelden,
opgebracht ten behoeve van de t.b.c.-bestrijding, zouden worden aangewend voor een
nationaal plan ter bestrijding van de abortus-Bang.

Dat mond- en klauwzeer hier en daar weer uitbreekt, is een aanwijzing voor de juist-
heid van het reeds eerder wetenschappelijk vastgestelde feit, dat jonge dieren niet
zo lang een hechte immuniteit behouden als oudere dieren. Naar aanleiding van de
laatste gevallen van mond- en klauwzeer is met het Landbouwschap en de organisaties
van de veehandel overleg gepleegd, waarbij de mening algemeen bleek te zijn, dat
een verscherping van de vervoersmaatregelen geboden was. Het is niet in de laatste
plaats aan deze verscherping te danken, dat de uitbreiding van het mond- en klauw-
zeer zo snel kon worden gestuit. Een gunstig gevolg hiervan was, dat de door enkele
landen getroffen maatregelen, welke een belemmering voor onze export vormden,
werden opgeheven.

Een intrekking van het vervoersverbod van niet tegen mond- en klauwzeer ingeënt
vee kan niet in overweging worden genomen.

In de week van 28 November tot 3 December 1955 is te Amsterdam in het Staats-
veeartsenijkundig Onderzoekingsinstituut een studiebijeenkomst gehouden, met als
doel het bestuderen van enkele belangrijke technische problemen betreffende mond-
en klauwzeer.

De bijeenkomst werd belegd door de O.E.E.C. (Organisatie voor Europese Econo-
mische Samenwerking). Voor deze bijeenkomst trad Nederland als gastheer op.
De studiebijeenkomst werd gehouden onder voorzitterschap van de directeur van de
Veeartsenijkundige Dienst, de heer J. M. van den Bom, terwijl de technische leiding
en de leiding van de discussies berustten bij de directeur van het Staatsveeartsenij-
kundig Onderzoekingsinstituut, Dr. H. S. Frenkel.

Uit 12 landen waren deelnemers afkomstig, allen directeuren van staatsinstituten en

hun medewerkers, terwijl tevens 3 internationale organisaties, t.w. de Europese Com-
missie voor Controle op Mond- en Klauwzeer, de Food and Agriculture Orgar.ization
van de Verenigde Naties en het Office International des Epizoöties, vertegenwoordigd
waren.

Jn totaal namen 42 onderzoekers aan deze studiebijeenkomst deel.
Namens de Nederlandse regering bood de Minister van Landbouw, Visserij en
Voedselvoorziening een ontvangst aan en namens de Nederlandse dierenartsen werd
een receptie gehouden door de Maatschappij voor Diergeneeskunde.
Het was de eerste maal dat een internationale discussie over mond- en klauwzeer in
een laboratorium werd gehouden. Hierdoor waren de deelnemers in staat hun me-
thoden en technieken, die vaak door henzelf gewijzigd en verbeterd waren, te demon-
streren, terwijl zij tevens kennis konden nemen van de details van het veelomvattende
werk, dat in Nederland aan de gang is.

De bijeenkomst hield zich bezig met twee belangrijke onderwerpen voor de mond- en
klauwzeerbestrijding, t.w. de typering en het kweken van het virus.
Het is bekend, dat vooral de typering van belang is en dat bij een uitbraak van de
ziekte slechts dan een doeltreffende bestrijding mogelijk is, zowel nationaal als inter-
nationaal, indien men weet om welk type het gaat, daar eerst dan beslist zal kunnen
worden, welk vaccin gebruikt dient te worden.

Voor de vaccinbereiding is het kweken van het virus noodzakelijk en speciaal
de methode Frenkel, waarbij deze viruskweek plaats vindt zonder gebruikmaking van
het levende dier, doch van weefselcultures (tongepiteel), is onderwerp geweest van
uitgebreide besprekingen.

Ook de betekenis van de vaccinbereiding uit dergelijke cultuurvirussen en zoals deze
in vele delen van de wereld worden gebruikt, kwam in discussie.
Men kwam tot de conclusie dat de viruskweek volgens de methode Frenkel alle kwa-
liteiten heeft van het virus dat op het levende dier is gekweekt en dat de vaccins, die
ervan bereid worden, zeer goede resultaten geven bij het onder controle brengen van
het mond- en klauwzeer.

Men sprak de hoop uit dat deze studiebijeenkomst zal leiden tot een regeling waarbij
groepen van specialisten, die werken aan het technische aspect van deze ziekte, met
betrekkelijk korte tussenpozen in laboratoria samenkomen en de resultaten van hun
werk bespreken en verdere onderzoekingen in overweging nemen.

Met een uitvoer over 1955 tot een totaalwaarde van 425 miljoen gulden uit de
pluimveehouderij-sector, is het recordjaar 1954, volgens gegevens van het Bedrijf-
schap voor Pluimvee en Eieren, met 50 miljoen gulden overtroffen. Hieruit blijkt
nog eens het grote belang van de bedrijfspluimveehouderij voor de nationale eco-
nomie.

Het grootste gedeelte van genoemd bedrag komt voor rekening van de post „eieren",
waarvan de uitvoer 2.193 miljoen stuks bedroeg met een waarde van 332 miljoen
gulden.

Levend en geslacht pluimvee vertegenwoordigden tezamen een hoeveelheid van bijna
30 miljoen kg., voor een waarde van 76 miljoen gulden, terwijl voorts nog belang-
rijke hoeveelheden eendagskuikens, eiprodukten en geslachte tamme konijnen werden
uitgevoerd.

Volgens een mededeling van F. W. Nielsen, Directeur van de Deense Veeartsenij-
kundige Dienst (Veterinary Record 10 december 1955, pagina 942) daalde het
aantal met Brucellose besmette bedrijven in de periode van 1946 tot maart 1955
van 25% tot minder dan 2%.

Verder deelde Nielsen mede, dat het aantal mensen, lijdende aan golvende koorts
en welk aantal gemiddeld in de eerste helft van de veertiger jaren 325 per jaar be-
droeg, daalde in de jaren 1952, 1953 en 1954 tot respectievelijk 126, 70 en 35
gevallen.

Staat van de gevallen van besmettelijke veeziekten, in Nederland
voorgekomen gedurende de maand November 1955
DE GETALLEN GEVEN HET AANTAL VEEBESLAGEN AAN

— a, -n

ij ^ (3

O" 2
3 c-2

U Öfl

b o. o
■3 ra ~

° -c 5
05 ä 2

Veepest (pestis bovina), longziekte de runderen (peripneumonia contagiosa bovum),
hondsdolheid (lyssa), schaapsrokken (vairola ovina) en kwade droes (malleus) zijn
in Nederland resp. sedert 1869, 1887, 1923, 1893 en 1927 niet voorgekomen.

Op 15 Augustus werd bovengenoemde vereniging opgericht, die tot doel heeft de
geographische verbreiding van ziekten (bij mens en dier) te bestuderen en mede te
werken tot de verklaring van de waargenomen verschijnselen, hetgeen slechts mogelijk
is bij nauwe samenwerking van verschillende wetenschapsrichtingen.
De vereniging telt thans reeds ca. 110 leden en bestaat zowel uit medici als niet-
medici. Deze laatste groep omvat dierenartsen, tandartsen, geografen, landbouw-
deskundigen, biochemici, enz. Door het samenstellen van werkgroepen en het regel-
matig beleggen van bijeenkomsten der leden wordt bovengenoemd doel nagestreefd.
Het Bestuur, dat op 29 Oct. j.1. verkozen werd bestaat uit de volgende personen:

Voorzitter: Prof. Dr. C. D. de Langen, Hoogleraar Interne Geneeskunde,
Leider v. d. wetensch. Afd. v. Int. Geneesk. v. h. Luchtvaartlab.
te Soesterberg;

Vice-Voorzitter: Dr. J. Grashuis, Dir. Inst. Moderne Veevoeding „De Schot-
horst", Amersfoort.

Adv. Bestuurslid: Ir. J. Wind, Wnd. Dir. Centr. Inst. v. Landbouwond.,
Wageningen;

le Secr.-Penningm.: Dr. S. W. Tromp, Geologisch Adviseur M. Oosten;
2e „ „ : Dr. J. v. d. Bosch, Anthropogeneticus, Ned. Inst. v. Praev.
Geneesk., Leiden.

Personen die zich als lid wensen op te geven en nadere inlichtingen wensen, kunnen
zich wenden tot het Secretariaat: Hofbrouckerlaan 54, Oegstgeest, Tel. 01710—
30330. De contributie bedraagt ƒ 5,— per jaar.

Opgave van het aantal reactiedieren, aangeboden voor slachtpremie in de vierweekse
periode van 2 October 1955 tot en met 29 October 1955

Voor de elfde keer vond deze, voor de franse dierenarts zo belangrijke en door hem
dan ook zeer gewaardeerde gebeurtenis, in 1955 plaats. Dit sinds 30 jaar met slechts
enkele onderbrekingen, om de 2 jaar terugkerend wetenschappelijk evenement, trekt
steeds vér buiten de veterinaire kringen de aandacht en bij de plechtige opening
in het Amphithéâtre d\'Honneur waren dan ook o.m. vertegenwoordigers van
medische-, pharmaceutische-, landbouwkundige- en legerkringen aanwezig, alsmede
buitenlanders uit 16 landen en van alle werelddelen. De zitting werd voorgezeten
door de Minister van Landbouw.

De Recueil de Médecine vétérinaire wijdt het Novembernummer van 274 bladzijden
er in zijn geheel aan; vele afbeeldingen, sommige in kleurendruk verluchtigen de
tekst. Belangrijke onderwerpen werden behandeld, zoals: het pro en contra van de
steeds voortschrijdende motorisering der landbouwbedrijven (Bally); de identificatie
van dieren, in het bijzonder van het rund (Théret); een overzicht van de kennis der
rickettsiosen (Giroud) ; de bovine leucosen (Drieux) ; demonstraties door collegae uit
Alfort, Cureghem, Brussel en van het platteland (Lagneau, Derivaux, Constantin en
Sourd en Tavenier) over de hysterotomie van het rund; voedingsstoornissen en de
invloed daarvan op de opfok der lammeren (Charton) ; de veterinaire dienst tijdens
de oorlog in Indochina (Pasquini) ; demonstratie van het onthoornen van het rund
(Marcenac) ; expositie van toepassing van plastische materialen (Bordet); expositie
van pelsdieren onder auspiciën van de pelsdiervereniging; expositie van röntgenfoto\'s;
expositie betreffende de pathologie van de reproductie. Een bizondere tentoonstelling
was die, behelzende de artistieke producten op velerlei gebied van de dames der
dierenartsen. Als regel werd de laatste dag — een Zondag -— overgelaten aan de
studenten, die er een glorieus festijn van maakten met o.m. een concours hippique,
dat mede door activiteit van radio, televisie en pers een grote menigte tot zich trok.
Het belang van deze dagen is onmiskenbaar. De directeur Bressou zegt dit bij de
opening wel voor ieder verstaanbaar: „Ainsi, Monsieur le Ministre, l\'Ecole d\'Alfort
vous présente-t-elle sur ces bancs, non seulement ses élèves anciens en actuels, mais
la profession vétérinaire tout entière, appliquée à accroître ses connaissances, à
perfectionner ses méthodes, se maintenir à la hauteur des missions, qui peuvent
demain lui incomber dans la sauvegarde de la santé publique, comme dans la
protection en l\'accroissement de l\'élevage national." KLARENBEEK

SOME PRACTICAL ASPECTS OF EPIDURAL ANAESTHESIA IN THE DOG.
A. M. Harthoorn and W. B rass, (Vet. Record, 1954, No. 8, blz 117).

Het directe gevaar van deze vorm van anaesthesie is kleiner dan van een narcose.
Schrs. prefereren als houding voor de injectie de ligging op sternum en buik, waarbij
de achterpoten wat naar voren worden getrokken teneinde het lendendeel wat te
krommen. De injectie kan plaats vinden tussen L 7 en het sacrum of tussen L 6 en
L 7, de laatste opening is verreweg de kleinste. De techniek is volgens de bekende
methoden.

Als reactie ziet men eerst de staart verslappen, daarna de musculatuur van de anus
en omgeving; de senstibiliteit verdwijnt vóór de motiliteit. De respiratie wordt ver-
minderd door aantasting van buik- en intercostaalmusculatuur, de darmpcristaltiek
is verhoogd; atropine heeft hierop geen effect.

Morhpine subcutaan is aan te bevelen. Schrijvers prefereren 2% novocaïneoplossing,

Voor laparotomie wordt het meest gegeven; bij operaties aan staart en perineum en

SURITAL SODIUM: A GENERAL ANAESTHETIC FOR USE IN SMALL
ANIMAL SURGERY. H. A. C r a w s h a w, The veterinary record 1955, Nr. 14,
blz. 266.

Aan de reeks van barbituurzuurverbindingen is toegevoegd het Surital, een kort-
werkend narcotium, chemisch nauw verwant met de bestaande.
Het geeft o.m. minder excitatie dan pentothal.

Een 2/2%-oplossing wordt aangegeven, hoewel een hogere concentratie ook is toe
te passen; de injectie geschiedt intraveneus, en wel langzaam; het eerste derde deel
kan snel worden ingespoten om reeds een lichte slaap te verkrijgen.
Het ontwaken is zeer rustig.

Schrijver dezes geeft als dosering 12 mg/kg lich. gew. bij de hond, bij de kat iets
minder. Anderen geven iets lagere dosis.

Bij langzaam inspuiten duurt de anaethesie 15—20 minuten; na 30—40 minuten
kunnen de dieren weer staan.

PROTUSION OF THE INTERVERTEBRAL DISC IN THE DOG. R. N. S m i t h,
A. S. King, Vet. Ree. 1954, No. 1, blz. 2.

Binnen het wervelkanaal loopt over de wervellichamen en over de tussenwervel-
schijven het ligamentum longitudinale dorsale; hieronder bevindt zich in het thoracale
gedeelte bandweefsel, dat de gewrichtshoofdjes van de ribben verbindt; ventraal van
de wervels verloopt het ligamentum ventrale longitudinale.

De tussenwervelschijf bestaat uit een fibreuze ring (annulus fibrosis) en een centaal
slijmachtig weefsel (nucleus pulposus). Deze schijf kan degenereren, waardoor de
ring kan rupturen en de nucleus naar buiten kan treden; bij deze degeneratie treedt
verkalking op.

Het ventrale deel van de annulus fibrosis is speciaal veranderd bij de spondylosis
deforraans en bij verplaatsing van de nucleus naar ventraal, zoals deze optreedt vooral
aan de thoracale en lumbale wervels. De osteophyten zijn waarschijnlijk een reactie
op tractie aan het bandweefsel van de wervel.

De nucleus kan naar dorsaal verplaatst zijn tengevolge van degeneratie van het
dorsale deel van de annulus fibrosis; dit kan aanleiding geven tot gering opdrukken
van het ligamentum dorsale, tot een totale ruptuur van de annulus en uitpuilen
van nucleus pulposus naar terzijde onder het ligamentum uit tot zelfs tot verscheuring
van het ligament in de lengterichting in twee delen.

Hierdoor kan dus druk op het ruggemerg ontstaan, direct of tengevolge van bloe-
dingen.

Het aantal van deze patiënten stijgt met het ouder worden, hoewel ze onder jonge
dieren ook voorkomen.

De tax, de Franse bulldog, de pekingees, zijn gepraedisponeerd; bij deze rassen
speciaal zien we verkalking van de tussenwervelschijf, en wel van de nucleus en
aangrenzende vezels van de annulus.

Deze verkalking kan ook optreden zonder prolaberen van de nucleus.
De symptomen zijn in de eerste plaats pijn in de lendenstreek, in de buikstreck en
ook over nog groter gebied, kyphosis en ook scoliosis worden gezien, de reflexen zijn
verhoogd.

Paresis en ataxie kunnen uni- of bilateraal optreden; hoe meer naar craniaal de
afwijking, hoe uitgebreider deze verschijnselen; een paraplegie kan spastisch of slap
zijn.

Geforceerde bewegingen kunnen al deze verschijnselen peracuut doen optreden, zelfs
kan via diaphragma-ademhaling de verstikkingsdood optreden.

Röntgenologisch is een verkalkte protrusie in het wervelkanaal te zien evenals een
verminderde afstand tussen de wervels.

De uitpuilingen in het wervelkanaal kunnen zichtbaar gemaakt worden door contrast-
vloeistof in de subarachnoïdale ruimte te brengen.

De prolapsus zelve is bij een complete ruptuur van de annulus fibrosis soms maar zeer
gering, wel ziet men een sterke bloeding, vergroeiingen met de dura mater zijn
mogelijk; bij een incomplete ruptuur is de uitpuiling gering.
In meer dan de helft van de gevallen zijn meer dan één discus aangetast.
Drukverschijnselen op het ruggemerg zijn mogelijk, maar ook slechts stuwing van
bloed- en lymphebanen.

Klinische verbetering kan optreden, doordat de zenuwbanen de uitpuilingen ontwijken
of ook doordat een acute ontsteking overgaat in een chronische met minder zwelling
enz.

Therapeutisch komt rust in aanmerking naast sedativa en vit. B.l.
De operatieve therapie kan bestaan in laminectomic, waarbij de protrusie wordt ver-
wijderd uit het wervelkanaal of uit fenestratie, waarbij de inhoud van de discus kan
uitwijken.

Bureau: Rubenslaan 123, Utrecht. Tel. 03400—11413. Gironummer 511606 t.n.v.
de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Het grote aantal contributiestortingen gedurende de maand Januari, zou de ver-
wachting wekken, dat de contributiebetaling binnen afzienbare tijd volledig is afge-
wikkeld.

De ervaring heeft echter geleerd, dat een herinnering op deze plaats toch niet over-
bodig is.

De aandacht wordt er nog eens op gevestigd, dat collegae, die van de reductie-
mogelijkheid gebruik wensen te maken dit vóór 1 April a.s. zullen moeten doen.
Hierbij moet de laatste definitieve aanslag in de Inkomstenbelasting worden over-
gelegd en niet de laatst ontvangen voorlopige aanslag. Dit laatste komt nog herhaald
voor. Aan de hand van deze voorlopige aanslag kan echter beslist geen reductie
worden verleend.

Het Hoofdbestuur doet bij deze een beroep op de leden er aan mee te werken, dat
de contributie zo spoedig mogelijk wordt voldaan, eventueel nadat het te betalen
bedrag aan de hand van het contributiebesluit 1956 nader is vastgesteld.

In overleg met de Faculteit der Diergeneeskunde worden de assistenten bij de tuber-
culosebestrijding er voor de goede orde aan herinnerd, dat de vastgestelde assistentie-
periode op Zaterdag 4 Februari a.s. eindigt. Het onderwijs aan de Faculteit zal op
Maandag 6 Februari weer op normale wijze doorgaan.

In verband met de afrekening met de Provinciale Gezondheidsdiensten voor Dieren
wordt de dierenartsen, die van assistentie gebruik gemaakt hebben, verzocht, de
betreffende afmeldingskaart tijdig in te zenden.

Omstreeks de datum van de verschijning van deze aflevering zal het Diergenees-
kundig Jaarboekje 1956 gratis worden verzonden aan alle leden en candidaat-leden
van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Voor het geval abusievelijk geen exemplaar wordt ontvangen, kan hiervan melding
gemaakt worden bij het bureau van de Maatschappij voor Diergeneeskunde, Rubens-
laan 123, Utrecht.

Voor de goede orde wordt belangstellende dierenartsen meegedeeld, dat de colleges
van Prof. Dr. G. W. Salisbury, Professor and Head Department of Dairy Science,
University of Illinois, Urbana, U.S.A., na de onderbreking van de Kerstvacantie
weer zullen hervat op Zaterdag 4 Februari a.s. De colleges zullen weer worden
gehouden in de collegezaal van de afdeling Veeteelt der Landbouwhogeschool,
Duivendaal 3a, Wageningen.

Op Maandag 6 Februari, 16 uur, zal Prof. Dr. D. K. de Jongh, buitengewoon hoog-
leraar in de veterinaire pharmacologie, in het Groot-Auditorium van de Rijksuniversi-
teit te Utrecht zijn ambt aanvaarden met het houden van een redevoering in de
Nederlandse taal.

De beheerders der Prof. Dr. D. A. de Jong-Stichting geven hierbij kennis, dat zij
gelden beschikbaar hebben gesteld teneinde voor rekening der Stichting de uitvoering
mogelijk te maken van een onderzoek, behorend tot het gebied der Vergelijkende
Pathologie, in de meest uitgebreide zin.

Zij, die hiervoor in aanmerking wensen te komen, worden uitgenodigd vóór 15 Febr.
a.s. met opgave van de aard en de doelstelling van het te verrichten onderzoek en
overlegging van een beknopt werkschema, zo mogelijk met een begroting der kosten,
zich aan te melden bij de secretaris: Prof. A. van der Schaaf, Leijenseweg 34, Bilt-
hoven.

De Franse regering stelt jaarlijks 10 studiebeurzen beschikbaar voor jonge Hollanders,
die ter voorbereiding van hun proefschrift of om gespecialiseerde onderzoekingen
te doen of deze onderzoekingen te completeren, in Frankrijk wetenschappelijk werk
wilen verrichten. In principe wordt vereist het diploma van het Doe toraal-examen.
De beurzen worden beschikbaar gesteld voor 10 maanden, maar kunnen worden
verdeeld onder 2 of 3 candidaten.

Aanvragen moeten worden ingediend of gezonden aan l\'Institut Français d\'Amster-
dam, 11 Museumplein, Amsterdam, Service der bourses, vóór 10 Februari 1956.
Candidaten mogen niet ouder zijn dan 35 jaar.
De aanvrag, die in het Frans gesteld moet zijn, dient te bevatten :
Naam en voornamen
adres; geboortedatum en -plaats
diploma\'s
beroep

doel van het verblijf in Frankrijk
Vermeld dienen te worden de lessen, die men wenst te volgen of de laboratoria, waar
men wenst te werken. Curriculum vitae dient te worden bijgesloten. 2 aanbevelings-
brieven zijn nodig. 6 foto\'s. Doktersverklaring.
Kennis van de franse taal.

De beurzen bedragen 10.000 F. per maand. Verblijfkosten boven 9000 F. per maand
worden eveneens vergoed.

Symposion van de „International Association of Veterinary Food-hygiëne"
te Utrecht, 27 Augustus—1 September 1956.

Zoals in het T.v.D. van 1 November 1955 werd medegedeeld, is in het kader der
Internationale Diergeneeskundige Congressen een internationale vereniging opge-
richt ter bestudering van voedingsmiddelen van dierlijke oorsprong. Op het 1ste
symposion, dat van 27 Augustus—1 September 1956 te Utrecht zal worden ge-
houden, zullen de volgende thema\'s worden behandeld :

In het kader van deze hoofdvoordrachten zullen korte mededelingen worden gedaan
van ten hoogste 10 minuten. Hiertoe kunnen collega\'s zich alsnog uiterlijk vóór
1 Maart a.s. bij de secretaris van het voorbereidend comité opgeven.
Tot nu toe hebben 18 landen een gedelegeerde aangewezen, terwijl van andere
landen nog deelneming te verwachten is. Vele buitenlandse deskundigen hebben
zich reeds voor het houden van een voordracht opgegeven.

Inmiddels is ter voorbereiding van het symposion een nationaal comité opgericht.

J. W. Baretta, A. J. Braak, Dr. W. A. de Haan, A. A. Hesselink, Dr. S. T.
Hofstra en Dr. D. M. Hoogland.

Namens het voorlopig internationale comité van
de „International Association of Food-Hygiene"
Dr. E. H. KAMPELMACHER, secretaris.

H. A. Dingemans, Graafseweg 30, Nijmegen.
A. Voorderman, Stationsweg 12, Markelo.
J. H. Wilmink, Zevenbergseweg 8, Klundert.

Kort verslag van de op Zaterdag 7 Januari 1956 te Utrecht gehouden vergadering.
De vergadering werd bezocht door 51 leden, 11 buitengewone leden en 3 gasten, te
weten de wnd. hoofdinspecteur van de Volksgezondheid Dr J. M. v. Vloten, de
inspecteur van de Volksgezondheid K. Hofstra en de secretaris van de Mij. voor
Diergeneeskunde Dr W. A. de Haan.

De ochtendvergadering had plaats in het hygiënisch laboratorium van de Rijks-
universiteit, waar onder leiding van Dr Clarenburg en Dr Kampelmacher een
practische demonstratie bacteriologische diagnostiek in de vleeskeuring over Salmo-
nella en andere Enterobacteriaceae werd gegeven, waar men na het aanschouwen
van diverse methodieken (hangende druppel, agglutineren etc.), zich daarin ook kon
bekwamen.

Bovendien werden cultures van verschillende micro-organismen (Salmonella, Coli,
Coccen, Proteus) op diverse voedingsbodems (Agar, endo-agar, Kaufmann (bril-
lan groen), triple-sugar-iron-agar etc.) getoond.
Het was een buitengewoon instructieve demonstratie.

Voorzitter Karsemeijer sprak dan ook zeker namens alle deelnemers, toen hij de colle-
gae Clarenburg en Kampelmacher en hun medewerkers in hartelijke woorden bedankte
voor de schitterende wijze, waarop de demonstratie was georganiseerd.
In de middag-vergadering, die gehouden werd in hotel „Smits", Vredenburg, waarbij
de vrije mededelingen de hoofdschotel vormden, werd Dr Clarenburg in de gelegen-
heid gesteld een mededeling te doen over het van 27 Aug.—-1 Sept. 1956 te Utrecht
te houden 1ste symposion van de „International Association of Veterinary Food-
hygiëne". (Zie het T.v.D. van 1 Nov. j.1., blz. 1163).

Er werd besloten een tweede demonstratie omtrent bacteriologishe diagnostiek te
houden op 7 April e.k.

Verder kwamen ter sprake de keuring van varkenshuiden en het zeer waarschijnlijk
invoeren van maandstaten inplaats van de gebruikelijke kwartaalstaten.
Collega Lok (Deventer) deed een zeer interessante en waardevolle mededeling om-
trent moeilijkheden bij het aantonen van miltvuurbacillen in materiaal afkomstig
van een uit nood geslacht rund, dat behandeld was met depomycine.
Naar aanleiding van deze mededeling werd besloten een schrijven te richten tot
de hoofdinspecteur van de Volksgezondheid, met het verzoek de medewerking van
de practici in te roepen door in voorkomende gevallen van noodslachtingen, die
verdacht zijn van miltvuur (eventueel salmonellose) het hoofd van de betreffende
keuringsdienst te willen waarschuwen.

Om 16.15 uur werd de zeer geslaagde vergadering door de voorzitter gesloten.
Datum e.v. vergadering.

De eerstvolgende vergadering van de Groep zal worden gehouden op Zaterdag
7 April 1956.

Helaas moet de voorzitter van de redactie, Prof. Dr. J. A. Beijers, ten gevolge van
een acute hartaanval 2 maanden volkomen rust houden. In verband hiermede zal hij
o.a. aan de werkzaamheden van de redactie voorlopig geen deel kunnen nemen.
Op verzoek wordt hier bovendien aan toegevoegd, dat Prof. Beijers in het geheel
geen correspondentie zal kunnen voeren.

Correspondentie en telefoon betreffende patiënten kan worden gericht tot de Interne
Kliniek van de Faculteit der Diergeneeskunde, Biltstraat 172, Utrecht.

Verslag van de Diergeneeskundige Studenten Kring, tevens Diergenees-
kundige Faculteit van de Stichting Utrechtse Studenten Faculteiten, over
de eerste helft van het verenigingsjaar 1954-1955.

Tijdens de jaarvergadering op 27 October 1954 in Esplanade werd het Bestuur
van de Diergeneeskundige Studenten Kring voor het verenigingsjaar 1954-1955 als
volgt geïnstalleerd:

De thans achter ons liggende periode van het verenigingsjaar 1954-1955 werd
gekenmerkt door een reeks van onverwachte tegenslagen, waardoor de activiteiten
die het Bestuur ontplooide, voor een deel te niet werden gedaan.
Zo werd de excursie naar Noord-Brabant, die het Bestuur op 18 November 1954
organiseerde, afgelast door het uitbreken van mond- en klauwzeer op het terrein van
onze Faculteit en kon het St. Nicolaasfeest geen doorgang vinden door het overlijden
van Prof. Dr. G. M. van der Plank. Ook in het Bestuur zelf bleven in die tijd de
tegenslagen niet uit, toen zowel de Praeses als de Fiscus door ziekte aan hun sponde
gekluisterd waren, terwijl de Vice-Praeses door militaire beslommeringen in het
buitenland vertoefde. Een tegenslag van andere aard ondervond het Bestuur door
het bedroevend geringe enthousiasme van de leden. Door dit gebrek aan enthousiasme
of door de mogelijke laksheid van de leden kon de in Februari georganiseerde zang-
borrel een teleurstelling genoemd worden en werd het Bestuur gedwongen het 2-
daags tegenbezoek aan onze Gentse collegae af te gelasten. Ook de geringe intekening
voor de assistentieverlening bij de tuberculosebestrijding in het afgelopen seizoen kan,
dunkt mij, voor een groot deel aan dit gebrek aan enthousiasme geweten worden.
Wel kunnen wij ons verheugen over het feit, dat vrijwel alle aangekomen veterinaire
studenten weer lid zijn geworden van onze Kring, maar het lid-zijn zonder belang-
stelling voor de gebeurtenissen in en om de D.S.K. verhindert, dat er aan de doel-
stelling van de Diergeneeskundige Studenten Kring om te komen tot grote saam-
horigheid en collegialiteit, voldaan wordt.

Moge ik nu overgaan tot een meer gespecificeerde bespreking van de gebeurtenissen.

Op 24 November 1954 werd een Huishoudelijk Vergadering gehouden in het Ana-
tomisch Instituut. Door ziekte van de Praeses, Fiscus en afwezigheid van de Vice-
Praeses, waren slechts de Ab actis en Vice-Ab actis aanwezig.

Op deze vergadering werden een achttal nieuwe leden geïnstalleerd, evenals een
Kascommissie voor het verenigingsjaar 1954-1955. Voorts herdacht de Ab actis de
persoon en het werk van Prof. Dr. G. M. van der Plank, die op 20 November 1954
na een ziekbed van enige weken overleed. De D.S.K. en de Veterinaire wereld ver-
loren in hem een goede vriend en een groot mens. Hierna voerde Dr. W. A. de Haan,
Secretaris van de Maatschappij voor Diergeneeskunde het woord over de assistentie-
regeling bij de t.b.c.-bestrijding in de komende winter.

Op 15 Maart werd er een Spoedvergadering belegd in het Anatomisch Instituut in
verband met het zich demissionair-stellen van het zittende Bestuur van de D.S.K.
Nadat de Praeses te kennen had gegeven af te willen treden om persoonlijke redenen
van ernstige aard en de overige leden van het Bestuur verklaard hadden zich ook
demissionair te willen stellen, werd er na enige tijdelijke schorsing van de Vergadering
besloten het college van Honorair-Bestuursleden te benoemen tot Commissie tot
formatie van een nieuw bestuur, van welke taak dit college zich inmiddels gekweten
heeft.

Op 9 December 1954 had een Buitengewone Ledenvergadering plaats in Hotel Smits
met als spreker de heer Dr. J. Grashuis over het onderwerp: „Sporenelementen in
de Veevoeding". Aanwezig waren Prof. Dr. B. Sjollcma, Prof. Dr. G. H. B. Teunissen,
Prof. Dr. J. Merkens, Prof. Dr. F. C. Kraneveld en Dr. W. A. de Haan.
Op deze vergadering werden de benoemde Honorairbestuursleden door de Praeses
geïnstalleerd tot Honorairbestuursleden van de D.S.K., waarna Mej. W. C. Eshuis,
het jongste Honorairbestuurslid, het woord voerde.

Op 21 Maart organiseerde de D.S.K. een openbare vergadering in de grote Mensa-
zaal, waar de heer Dr. L. Hoedemaker sprak over: „Brucellose bij mens en dier".
De lezing werd door lichtbeelden opgeluisterd. Hier waren aanwezig Prof. v. d. Schaaf
en Dr. de Haan. Beide lezingen mochten zich verheugen in een flinke belangstelling
van de leden.

Prof. ten Thije sprak op 9 November 1954 over: „De code van de dierenarts", bij
welke lezing de belangstelling van de leden goed te noemen was.
Verder organiseerde de Candidaten Commissie op 9 Maart een lezing door Prof. Dr.
E. J. Dijksterhuis over: „Waardering der Wetenschap", welke lezing stellig een veel
grotere opkomst der leden had verdiend.

Deze ondervond met het Bestuur van de D.S.K. dezelfde tegenslag wat betreft het
niet doorgaan van het St. Nicolaasfeest. De organisatie van dit feest was al in
kannen en kruiken, toen het bericht van het overlijden van Prof. van der Plank ons
bereikte, waardoor wij het feest geen doorgang konden laten vinden. De Feest-
commissie echter heeft een zeer belangrijk aandeel gehad in het welslagen van de
Soirée ter gelegenheid van de 100ste Jaarvergadering van de Maatschappij voor
Diergeneeskunde. Hiervoor en voor de prettige verstandhouding en samenwerking
zij haar veel dank verschuldigd.

De Congrescommissie werd op de Jaarvergadering op 27 November in Esplanada
als volgt samengesteld:

Wij kunnen, geloof ik, wel zeggen dat de Congrescommissie al veel en zeer belangrijk
werk verricht heeft. De organisatie van het Congres van de International Veterinary
Students Union bevindt zich al in vergevorderd stadium. De Congrescommissie heeft
de problemen, waarvoor zij zich gesteld zag voor een groot deel op een alleszins
bevredigende wijze weten op te lossen. Tot deze problemen behoren de financiële zijde
van het Congres, de te houden excursies en feestelijkheden. Hiervoor zij een welge-
meend woord van grote dank op zijn plaats in de hoop dat de problemen, die zich
ongetwijfeld nog zullen voordoen, op dezelfde voorbeeldige manier tot een oplossing
gebracht kunnen worden. Dit laatste echter hangt voor het grootste deel af van de
medewerking en het enthousiasme van de leden. Hierop moge ik een zeer bijzondere
nadruk leggen.

Beide georganiseerde excursies konden helaas geen doorgang vinden. De excursie
naar Noord-Brabant op 18 November 1954 werd afgelast wegens het uitbreken van

mond- en klauwzeer op het terrein van de Faculteit, terwijl de 2-daagse excursie
op 28 Februari en 1 Maart naar Gent voor een tegenbezoek aan onze collegae aldaar
geen doorgang kon vinden doordat er slechts door 13 personen werd ingetekend.
Dit feit werd in Gent zeer betreurd, omdat men daar alle mogelijke moeite had
gedaan om ons gezelschap op een waardige wijze te ontvangen. Er waren films en
lezingen georganiseerd en tevens een bezoek aan de stad zelf, terwijl de D.S.K. om de
excursie nog aantrekkelijker te maken de N.V. Nederlandse Industrie tot verwerking
van Dierlijke Producten v/h S. van Hessen te Rotterdam bereid gevonden had de
gehele groep van deelnemers voor een bezoek aan haar bedrijf te ontvangen.

Op 15 November werd in de Dietse Taveerne een zangborrel georganiseerd ter ge-
legenheid van het bezoek aan Utrecht door een 30-tal studenten van de Diergenees-
kundige Kring „Willen is Kunnen" van de Veeartsenijschool in Gent. Deze Zang-
borrel werd, de omstandigheden in aanmerking genomen, slechts matig bezocht door
D.S.K.-leden. Hoewel de Zangborrel niet van een hoog peil getuigde, mag de stem-
ming toch zeker uitstekend genoemd worden.

Hoewel de gasten zeker vergevorderd in de kunst van het bierdrinken bleken te zijn,
won de D.S.K. toch tot tweemaal toe de bierestafette. De Zangborrel werd geleid
door het Honorair-Bestuurslid de heer H. J. A. M. Kothuis, wegens ziekte van de
Praeses.

Op 15 Februari werd wederom een Zangborrel gehouden in de Dietse Taveerne.
Hier waren slechts 25 leden aanwezig.

Op 5 November organiseerde de Maatschappij voor Diergeneeskunde in samenwerking
met de D.S.K. een feestavond in het gebouw voor K. en W. ter gelegenheid van de
100ste Jaarvergadering der Maatschappij. De avond werd begonnen met een toneel-
voorstelling door de toneelgroep Puck met „Het Wederzijds Huwelijksbedrog".
Daarna werd er een soirée-dansantc gehouden, waarvan de organisatie in handen
van de Feestcommissie berustte. Het feest mag goed geslaagd genoemd worden.
Het St. Nicolaasfecst ging dit jaar niet door, waardoor er hier verder niets aan
toe te voegen is.

Op 5 November was het Bestuur aanwezig bij dc onthulling van de plaquette van
Prof. Krediet in het Anatomisch Instituut, terwijl het Bestuur diezelfde dag tegen-
woordig was bij de officiële opening van de Diergeneeskundige Afdeling van het
Universiteitsmuseum. Na de opening werd een bezoek gebracht aan het Museum.
Op 24 November brachten de Praeses en Ab actis een condoleance-bezoek aan Mevr.
van der Plank.

Op 26 November vertegenwoordigden Praeses, Ab actis en Vice-Ab actis de D.S.K.
bij het afscheid van de Heer Loran van het Chirurgisch Instituut. De Heer Loran
ontving als aandenken een boekwerk, waarin het D.S.K.-embleem was aangebracht.
Op 27 November vertegenwoordigde dc Ab actis de D.S.K. bij de verloving van het
Honorair-bestuurslid E. Hooghiemstra met Mej. M. L. Hoytema van Konijnenburg
in Scherpenzeel.

Op 7 December organiseerde de Solleysel een lezingen-avond, waar als sprekers de
Heren Voorsluys en Dr. W. A. de Haan optraden. De Fiscus en Vice-Praeses waren
hierbij aanwezig.

Op 18 December vertegenwoordigden de Praeses en Vice-Praeses de D.S.K. bij het
huwelijk van het Honorairbestuurslid T. Leemans met Mej. I. Seggers te Ter Apel,
terwijl het voltallig Bestuur vertegenwoordigde bij het huwelijk van het Honorair-
Bestuurslid J. J. Aukema met Mej. K. Hooghiemstra op 18 Februari.
Op 25 Februari was het voltallig Bestuur aanwezig bij de huldiging van Prof. van
der Kaay in het Anatomisch Instituut ter gelegenheid van diens 25-jarig jubileum

van Hoogleraar. Praeses bood de jubilaris een zilveren cigarettendoos met het
Absyrtus-motief aan.

Op 26 Maart vertegenwoordigden Vice-Praeses en Vice-Ab actis de D.S.K. bij het
huwelijk van het Honorair-bestuurslid C. C. van de Wetering met Mej. C. Wachter
te Ede.
Promoties.

Op 9 December woonde het Bestuur de promotie bij van de heer J. Boogacrdt op het
proefschrift „De toestand van het calcium in het bloed bij de grote huisdieren" door
de promotor Prof. Dr. L. Seekles.

Op 25 Maart promoveerde de heer S. van Zwanenberg tot Doctor honoris causa aan
de Medische Faculteit van de Rijks-Universiteit te Utrecht. Promotor was Prof. Dr.
W. G. Sillevis Smitt. Met uitzondering van de Fiscus was hierbij het voltallige Bestuur
aanwezig.

Op 31 Maart promoveerde de heer J. M. Dijkstra op het proefschrift: „De mond-
en klauwzeer epizoötieën in Friesland". Promotor was Prof. Dr. J. Jansen. Hierbij was
het Bestuur aanwezig.

Universitaire vertegenwoordigingen.
Op 22 Maart woonden de Praeses en Vice-Ab actis het concert ter gelegenheid van
de 319e Dies Natalis van de Utrechtse Universiteit bij, dat gegeven werd door het
Utrechts Studenten Koor en Orkest in Tivoli.

Op 25 Maart was het Bestuur met uitzondering van de Fiscus aanwezig bij de lezing
door Prof. Dr. K. C. Winkler over het onderwerp „De strijd om het verstaan", uit-
gesproken ter gelegenheid van de 319e Dies in de Stadsschouwburg, waarna het
Bestuur ontvangen werd door de Senaat van Unitas Studiosorum Rheno-Traiectina
op de Sociëteit Symposion.

Des middags woonde het Bestuur de plechtige Scnaatszitting in de Domkerk bij,
waar de Rector Magnificus Prof. Dr. H. W. Julius zijn diësrede uitsprak en waar
vervolgens de Heer van Zwanenburg promoveerde tot Doctor honoris causa. Na
afloop van deze zitting vertegenwoordigden Praeses en Ab actis de D.S.K. op de
receptie van de Academische Senaat en op die van Dr. S. van Zwanenburg.
Op 26 Maart waren Praeses en Ab actis aanwezig op de sectievergaderingen van de
Faculteit der Veeartsenijkunde, waarna zij de Algemene Bijeenkomst in de Domkerk
bijwoonden. Hier sprak Prof. Dr. E. J. Dijksterhuis over: „De Natuurwetenschap in
de eeuw der Verlichting". Na afloop hiervan vertegenwoordigden Praeses en Ab actis
op de receptie van het College van Curatoren en het Universiteitsfonds.

Overige vertegenwoordigingen.
Op 6 November 1954 zaten Praeses en Fiscus aan bij het diner ter gelegenheid van
de 100ste Jaarvergadering van de Maatschappij voor Diergeneeskunde in het Jaar-
beursrestaurant, terwijl zij tevens de vergaderingen bijwoonden.
Op 26 Januari woonde Vice-Ab actis de lezingencyclus van de stichting C.L.O.-
contröle bij, welke taak hem op 27 Januari eveneens bezig hield.
Diversen.

Op 15 en 16 November brachten een groep Veterinaire Studenten van de Diergenees-
kundige Kring „Willen is Kunnen" van de Veeartsenijschool in Gent een bezoek
aan Utrecht.

Dc eerste dag van dit bezoek werd er, voor zover dit door de mond- en klauwzeer op
het terrein van onze Faculteit mogelijk was, een bezoek gebracht aan enkele Instituten
van de Diergeneeskundige Faculteit. Prof. Meyling hield een voordracht over bijzon-
dere hartpreparaten, terwijl hij dit college met demonstraties verduidelijkte. Hierna
vertoonde Prof. Teunissen een tweetal films over: „Hernia diaphragmatica" en „Het
verwijderen van blaasstenen bij de hond". Op de Mensa werd de maaltijd gebruikt,
waarna men zich naar de Dietse Taveerne begaf om de gezamenlijke Zangborrel
bij te wonen. De Vlaamse collegae werd onderdak voor de nacht geboden door een
aantal onzer leden, terwijl een deel de nacht doorbracht in een slaapruimte van het
Universiteitshuis.

De volgende morgen om 10 uur vertrokken de gasten weer na nog enkele klinieken
bezocht te hebben en na van de bij het afscheid aanwezige leden van de D.S.K. de
belofte ontvangen te hebben dit jaar een tegenbezoek aan Gent te zullen brengen.
Op 10 en 11 Februari was het Bestuur een deel van de dag aanwezig bij de Centrale
Hengsten-keuringen in Utrecht.

Op 17 Maart gaf de Heer de Jong, dierenarts in Nieuw-Zeeland voor de leden van
de D.S.K. een bijzonder college over de mogelijkheden van emigratie naar dat land.
Op 12 December hield de Ab actis een lezing over de Veterinaire Studie voor leer-
lingen van Middelbare Scholen op de Volkshogeschool te Bergen in Noord-Holland,
terwijl op 23 December de Fiscus hetzelfde deed op de Volkshogeschool „Draken-
burgh" te Baarn.

En hiermede ben ik dan aan het eind gekomen van dit verslag over de le helft van
het Verenigingsjaar 1954-1955.

Lotgevallen van de Diergeneeskundige Studenten Kring,
tevens Diergeneeskundige Faculteit van de Stichting Utrechtse Studenten
Faculteiten, in de tweede helft van het verenigingsjaar 1954-1955.

Tijdens de jaarvergadering op 5 April 1955 werd in het gebouw voor Kunsten en
Wetenschappen een bestuur geïnstalleerd, dat door het college van honorairen als
volgt was voorgesteld en door de vergadering werd aangenomen:

De Kring beleefde de gebruikelijke beslommeringen, opgefleurd door enkele excursies,
lezingen, jubilea en uitreikingen van onderscheidingen.

Bijzonder was echter, behalve de benoeming van drie ereleden, het derde inter-
nationale veterinaire studenten-congres van de International Veterinary Students
Union, dat door de D.S.K. georganiseerd werd.

Het overleg met de faculteit werd op een andere manier aangepakt; op het ogenblik
is een overleg met leden van de wetenschappelijke staf aan de gang; de conclusies
die hieruit getrokken worden, zullen gebruikt worden voor een gesprek met de facul-
teit èn voor een weekeinde van leden van de wetenschappelijke staf met studenten.
De resultaten, tot nu toe bereikt, wijzen op een nuttig effect. In verband hiermee werd
een enquête onder de dierenartsen, die in de laatste vijf jaar afgestudeerd zijn, ge-
houden, aansluitend op die van vorig jaar onder de studenten: de uitslag hiervan is
helaas nog niet te overzien.

Aangezien de lunches met hoogleraren in het algemeen geen bevredigend verloop had-
den, heeft het bestuur, in overleg met verschillende professoren, deze in sommige
gevallen vervangen door bezoek van groepjes studenten tijdens de thee. Tot onze
grote verwondering blijkt de gemiddelde veterinaire student, gezien het effect tot
op heden, de aanwezigheid van voedsel in zijn mond toch als een spraakbelemmering
gezien te hebben. Deze ingeslagen weg lijkt dus naar een goed doel te voeren.
Het contact met de stamboeken werd op dezelfde voet voortgezet als in de afgelopen
jaren. Ofschoon een gering aantal studenten hieraan deelnam, is uit de reacties wel
gebleken, dat de kwaliteit het geringe kwantum ruimschoots vergoed heeft: beide
partijen zijn hier goed over te spreken.

De co-assistenten-verzekering, die een kwijnend bestaan lijdt, gaat misschien aan haar
doel beantwoorden, nu als bemiddelaar hierin de S.A.B.U. gaat optreden.
Voor een verantwoorde aankoop van hoeftrousses door de studenten heeft het bestuur
van vijf firma\'s trousses laten keuren door Dr. A. P. Middelkoop en het keurings-
rapport met de monsters op de D.S.K.-kamer ter inzage gelegd. Deze maatregel, die
zeker voor uitbreiding vatbaar is, voorziet, gezien de belangstelling, in een grote
behoefte.

Buitengewone ledenvergaderingen.
13 Mei sprak de Heer A. W. Brooymans over coronair-insufficientie; de insuffi-
cientie van het veterinaire brein voor deze materie, bleek duidelijk uit de opkomst.
29 September maakte de Heer P. G. Vaags uit Aalten ons aan de hand van zijn
visie op de taak van de dierenarts in de kippenpraktijk, duidelijk, hoe belangrijk wij
voor \'s lands economie zijn.

10 October gaf de Heer W. Vermeer van de S.A.B.U. ons een inzicht in de problemen,
samenhangend met de praktijkfinanciering.

3 November sprak Prof. Dr. J. A. Beijers over „Dierenarts en dierenbescherming"; een
groot aantal leden was hierbij aanwezig, alsook ons jongste erelid, Prof. W. H.
Schultze.

9 November werden mededelingen over de komende t.b.c.-campagne gedaan; de Heer
D. Hendrikse en Dr. W. A. de Haan voerden hier namens de Maatschappij voor
Diergeneeskunde het woord, terwijl de Heer L. P. de Vries als secretaris van de
Gezondheidscommissie voor Dieren sprak. Verder was Prof. J. H. ten Thije aanwezig.
Uit de gevoerde discussies, waaraan een groot aantal leden deelnam, is wel gebleken
dat de organisatie van de tuberculosebestrijding zich begint te consolideren.

Candidatencommissie.
12 en 22 September en 4 November werd met deze commissie vergaderd, terwijl
het D.S.K.-bestuur op

2 Mei naar Dr. Y. M. Kramer, die „De plaats van de dierenarts in de maatschappij"
voor ons bepaalde en op

7 October naar Prof. Dols, die ons in de gelegenheid stelde wat meer te weten te
komen over de Food and Agriculture Organization van de United Nations, luisterde.
Beide lezingen beantwoordden goed aan het doel dat aan de manifestaties van de
Candidatencommissie gesteld moeten worden; wij danken het bestuur ervan dan
ook voor hetgeen zij op deze wijze voor de D.S.K. gedaan heeft.

Het bestuur vergaderde met de feestcommissie op 21 en 28 April, 3 Mei, op 6 Mei
samen met de studiecommissarissen, 9 Juni, 13 October samen met de candidaten
voor de nieuwe feestcommissie en tenslotte op 27 October ten afscheid.
Zij organiseerde op 18 Mei het St. Juttemisfeest, zo genoemd omdat het het St. Nico-
laasfeest verving, waardoor een groots geslaagd feest op kasteel Sterkenburgh plaats
vond, waarmee zij de dank van bestuur en leden van de D.S.K. ten volle verdiend
heeft.

Met het comité tot voorbereiding van het derde internationale veterinair studenten-
congres, dat onder auspiciën van de International Veterinary Students Union van
18 tot 31 Juli in Utrecht werd gehouden, vergaderde het bestuur op 20 April, 6 en
24 Mei, 24 Juni en 7 November.

De Praeses is nader op hetgeen door dit comité voor ons gedaan is, ingegaan. Het
congres werd door hun arbeid een groot succes, zowel voor de 67 buitenlanders uit
17 verschillende landen, die een zeer goede indruk van ons land en zijn diergenees-
kunde gekregen hebben, als voor de 63 Nederlanders voor wie vele evenementen even
nieuw en even interessant waren.

Officieel geopend door Jhr. Dr. M. L. van Holthe tot Echten, presidents-curator van

onze universiteit en door onze praesrs, daarna ingeleid door Sir Thomas Dalling,
Master of Arts, Doctor in Laws, Fellow of the Royal College of Veterinary Surgeons,
Fellow of the Royal Society of Edinburgh, Chief Veterinary Consultant, Animai
Production Branch van de Food and Agriculture Organization van de United Nations,
die aan dit breedsprakig geheel zojuist ook nog het praedicaat Erelid van de D.S.K.
had zien toevoegen en speciaal voor dit congres uit Rome kwam overvliegen; dit alles
onder leiding van Hermann Beeht, president van de I.V.S.U., begon dit congres
Maandag met enkele algemene inleidingen van de Heer J. M. van den Born, Prof.
Dr. J. Jansen, de Heer L. P. de Vries en Prof. Dr. W. K. Hirschfeld.
De Heer H. S. Frenkel sprak de volgende dag over viruscultivatie; \'s middags werd
aan deputaties van ieder land een receptie in Kerckebosch door het bestuur van de
Maatschappij voor Diergeneeskunde aangeboden.

Donderdag 21 Juli ging een bus met deelnemers naar het Noorden; via de Noordoost-
polder bereikte men een zuivelfabriek, voer met een rondvaartboot van Grouw naar
Eenrewoude, bezocht twee boerderijen, waaronder een proefbedrijf van de Friese
Maatschappij van Landbouw, waarna men via Leeuwarden, waar een tijd als gast
van de Provinciale gezondheidsdienst werd doorgebracht, Staniastate, het verblijf voor
de nacht, bereikte.

De volgende dag ging de tocht over de Afsluitdijk en Alkmaar, waar een kort bezoek
aan de kaasmarkt gebracht werd, naar \'s Gravenland, waar de middag gevuld werd
met een bezoek aan het proefbedrijf van Philips-Roxane. Na een voortreffelijk diner
bereikte men \'s avonds Utrecht weer.

Diezelfde Donderdag was het merendeel van de congressisten, n.1. twee bussen vol,
naar het Zuiden getogen.

Zij bezochten een M.R.IJ.-boerderij, Organon in Oss, waar een uitgebreide lunch
gebruikt werd, het destructiebedrijf in Son en overnachtten in Breda in verschillende
hotels.

Vrijdag reed men via Schouwen-Duiveland, waar de gevolgen van de overstroming
nog duidelijk zichtbaar waren, naar Rotterdam, waar men rondgeleid werd in de
Rijksseruminrichting.

Zaterdag de 23e maakte men een bustour door Utrechts buitenwijken, \'s avonds een
tocht door Amsterdams binnenstad per rondvaartboot. Het Utrechts gemeente-
bestuur ontving ons tussen de middag, terwijl een deel van de buitenlanders \'s mid-
dags met groot succes het S.V.O.I. bezocht.

De volgende week bracht, behalve de twee 2-daagsc excursies, die nu, wat de deel-
nemende groepen betrof, verwisseld waren; een bezoek aan Rotterdam, waar het
abattoir, de E 55 en de havens bekeken werden en een tocht naar het Openlucht-
museum in Arnhem, met daarop aansluitend een ontvangst door het gemeentebestuur
aldaar.

Tussen deze excursies door vonden in vrijwel alle instituten en klinieken demonstraties
en lezingen plaats, die allen in drie talen gegeven werden. De manier waarop dit
gebeurde, heeft ons met trots en dankbaarheid vervuld.

Zaterdag 30 Juli vond een algemene I.V.S.U.-vergadering plaats, waar een nieuw
bestuur gekozen werd en Spanje de organisatie van het volgende congres op zich
nam.

De sociëteit „Eigen Huis" fungeerde gedurende het hele congres als centraal punt.
Hier had het congrescomité haar kantoor, hier at en dronk men en werden vriend-
schappen gesloten. Zeker mag hier de grootscheepse zangborrel genoemd worden,
door onze praeses geleid, waar onder anderen Sir Thomas als procantor optrad, om
zijn eigen woorden te gebruiken „In a lighter mood".

Wij zijn het sociëteitsbestuur dankbaar voor de uitmuntende samenwerking,
\'s Avonds werd het congres besloten met een diner, waarbij vele sprekers hun dank
en waardering uitten, waarna de laatste krachten gegeven werden aan een feest in
Esplanade. Na dit feest en de volgende morgen werd afscheid genomen, waarbij
vooral de Zuiderlingen zich onderscheidden door hartroerende scènes en de Joego-
slaven door de grote aantallen horloges en vulpennen die ze meevoerden.

Vele congressisten verbleven nog geruime tijd bij Nederlandse dierenartsen: deze
gelegenheid werd door hen en ons bijzonder op prijs gesteld.

10 Mei werd de fabriek van de N.V. Koninklijke Pharmaceutische Fabrieken v/h
Brocades en Stheeman en Pharmacia bezocht, waarna Giethoorn met behulp van
enkele punters verkend werd. Een zangborrel in Meppel besloot deze geslaagde dag.

4 October gingen we met een select gezelschap naar Delft, waar de "Oliefabrieken
Calvé bekeken werden; via een onhandig bruggetje trok men daarna verder en ont-
deed het Westland van de overtollige druiven.

29 April wenste praeses de heren G. J. Loran, vroeger verbonden aan de kliniek voor
Heelkunde; D. J. van der Zweep, vroeger verbonden aan het Instituut voor Ana-
tomie; C. Willems, verbonden aan de Kliniek voor Inwendige ziekten en buiten-
praktijk, en J. van Laar, verbonden aan het Instituut voor Infectieziekten, geluk met
de koninklijke onderscheidingen, hun uitgereikt door de president-curator, Jhr. Dr.
M. L. van Holthe tot Echten.

2 Mei wenste praeses de heer Stekelenburg, verbonden aan het laboratorium voor
Veterinaire Physiologie, geluk met zijn 25-jarig ambtsjubileum.

Het weekeinde van 10-12 Juni verbleven praeses en vice-ab actis in het noorden
van het land, waar zij de honorairen W. Wiersma in Sneek en J. Driessen in Ter Apel
geluk wensten met de keuze van resp. Mej. A. W. J. Nieuwenhuis en Mej. E. T.
Hemkes.

1 Augustus diende de heer R. Hendriksen 40 jaar de Pathologische Anatomie, waar-
mee praeses en vice-praeses hem complimenteerden.

31 Augustus waren praeses, ab actis en fiscus, in verband met het afscheid van de
heer A. J. Heijmans van het Instituut voor Infectieziekten, enige tijd te zijnen huize
aanwezig.

30 September was het bestuur voltallig de gast van mevrouw en Prof. L. H. Brct-
schneider, waardoor het een zeer genoegelijke middag beleefde.

5 October werden aan Prof. C. F. van Oijen de versierselen, behorende bij het ere-
lidmaatschap van de D.S.K. uitgereikt: in verband met de gezondheidstoestand van
de hoogleraar geschiedde dit bij hem thuis.

6 October gebeurde hetzelfde, zij het in wat andere omgeving, aan Prof. W. H.
Schultze. Het bestuur smaakte het genoegen de grijze geleerde per landauer naar het
Groot-Auditorium te mogen begeleiden, waarna temidden van een groot aantal spre-
kers, ook onze praeses het woord voerde.

7 November reed het bestuur wederom uit, ditmaal met mevrouw en Prof. A. van
der Schaaf, in verband met de uit te spreken inaugurale rede van laatstgenoemde.
Helaas waren voorzitter en secretaris van de faculteit dit jaar niet in staat ons te
ontvangen.

Met de werkgroep van leden van de wetenschappelijke staf, die tesamen met
enkele studenten een weekeinde voorbereidt, dat als doel heeft problemen, samen-
hangend met de studie met de studenten te bespreken, vergaderde praeses en vice-
praeses op 6 en 13 Juli, 23 September en 25 October.

Het bestuur was nog voltallig aanwezig bij de promotie van de heer J. van der Grift
op 30 Juni; helaas waren bij de promotie van J. H. M. Richter op 29 September
tengevolge van een nieuwe maatregel ter voorkoming van het steeds weer optredende
plaatsgebrek, slechts twee bestuursleden in staat de jonge doctor geluk te wensen.

5 Mei herdacht het bestuur, in plechtige senaatszitting bijeen in de Domkerk, de
tienjarige bevrijding van ons land.

1 September vertegenwoordigden praeses en vice-ab actis de D.S.K. bij de opening
van de oriënteringsdagen in de Aula.

De volgende dag leidde het bestuur de zich-oriënterende veterinair-studenten in spé
over het terrein van de faculteit, nadat Prof. Dr. G. H. B. Teunissen als voorzitter
van de faculteit èn onze praeses de prille schare toegesproken hadden.
Prof. J. H. ten Thije vertelde hun op 12 October wat over hun toekomstige studie
en gunde hun een blik in de historische ontwikkeling ervan. Hierop lieten zij zich
gewillig inschrijven als lid van onze kring.

\'s Avonds vond een kennismakingszangborrel tussen eerste- en oude-jaars plaats in
de Dietse Taveerne.

19 September luisterde het bestuur door zijn aanwezigheid de overdracht van de
rectorale bevoegdheid op.

29 April wensten praeses en vice-praeses het bestuur van de Vereniging tot het houden
van nationale vee- en paardententoonstellingen Utrecht, de U.T.V., geluk met het
25-jarig bestaan van hun vereniging.

8 Juni waren praeses en fiscus aanwezig bij een lezing van Prof. Dr. S. R. Nuraans
over verborgen gebreken bij rij- en springpaarden, voor de Veterinaire Rijvereniging
„De Solleysel" gehouden.

1 Juni waren praeses, ab actis en vice-praeses de gast van het bestuur van de Vete-
rinaire Rijvereniging „De Solleysel" in hun ruiterkamp in Oud-Leusden. Met ge-
noegen wordt hieraan teruggedacht.

3 October kegelde het voltallig bestuur een avondje bij de Veterinaire Studenten
Kegelclub „Duim in \'t Gat".

4 Mei werd in gezelschap van Dr. W. A. de Haan, als vertegenwoordiger van de
Maatschappij voor Diergeneeskunde, een krans gelegd bij het monument op het
terrein van de faculteit.

5 Mei waren praeses en vice-ab actis aanwezig bij de herdenkingsbijeenkomst van de
tienjarige bevrijding van ons land in Tivoli, waarna zij aanzaten aan het bevrijdings-
maal op het Janskerkhof.

24 Mei maakten praeses, ab actis en vice-praeses een gedeelte van een vergadering
van het Hoofdbestuur van de Maatschappij voor Diergeneeskunde mee, waar over
de regeling van de assistentie bij de komende t.b.c.-campagne gesproken werd, als-
mede over de vorm waarin de reünie met dierenartsen ter gelegenheid van de Jaar-
vergadering van.de Maatschappij, gegoten zou worden.

2 Juni verloor een voetbalelftal van de D.S.K., met de praeses in de doelmond, met
5—6 van een ploeg Tomesvolgelingen. De geanimeerde zangborrel erna, deed veel
leed hiervan weer vergeten.

6 Juni was de praeses uitgenodigd voor een vergadering van directeuren van Gezond-
heidsdiensten, waar wederom over de t.b.c.-bestrijding gesproken werd, alsook over
de assistentie bij de Mond- en Klauwzeer-bestrijding.

1 Augustus had de praeses een bespreking met de Stichting Studenten Assurantie Bu-
reau Utrecht, over de reorganisatie van de co-assistentenverzekering.

7 September maakte de vice-praeses de 23e Nationale Trekpaarden-Tentoonstelling
in \'s-Hertogenbosch mee.

15 September reikte de praeses aan de winnaar van het concours hoogtesprong van
het concours-hippique, georganiseerd door de Vereniging tot het houden van natio-
nale vee- en trekpaardententoonstellingen Utrecht, een medaille uit.

20 October overhandigden fiscus en vice-ab actis een beker aan de eigenaar van de
hoogstgeplaatstc twee-jarige Groningse hengst en één aan die van de hoogstgeplaatste
Gelderse hengst, op de Centrale keuring van één- en twee-jarige hengsten door de
Vereniging tot bevordering van de Landbouwtuigpaardfokkerij in Nederland georga-
niseerd.

21 Ortobrr was het bestuur, met uitzondering van de zieke praeses, enige tijd aan-
wezig op de instuif, ter gelegenheid van de 101e jaarvergadering van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde, terwijl

22 October ab actis en vice-praeses het wetenschappelijk gedeelte van deze vergade-
ring meemaakten.

Ziehier de opsomming van alle concrete zaken, waar een bestuur van de Diergenees-
kundige Kring mee te maken heeft.

Ik hoop dat het nieuwe bestuur in staat zal zijn de soortgelijke beslommeringen, waar-
mee zij het komende jaar te maken zullen krijgen, door enthousiasme en samen-
werking tot een vloeiend geheel te maken.

Het Hoofdbestuur heeft de volgende collegae aangenomen als lid van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde:

H. Th. Nieuwenhuizen, Maliebaan 106, Utrecht.
C. J. H. Scheuerman, Ambachtstraat 10, Utrecht.

Het Hoofdbestuur heeft de diergeneeskundige candidaat S. D. Meeuwisse aange-
nomen als candidaat-lid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Bakker, D. D., van Rijswijk naar \'s-Gravenhage, Sportlaan 1140, tel. 01700—399290
(privé), 512591 (bur.). (68)

Bloem, G., te Leiden, naar Hooglandsekerkgracht 11, aldaar, tel. 01710—21101, P.,
geass. met P. F. J. Janten te Hazerswoude. (71)

Bobeldijk, V., van Oosterbeek naar Utrecht, Catharijnesingel 77, tel. 03400—26706.

Bras, G. E., te Rotterdam, naar Prins Bernhardkade 1, aldaar, tel. 01800—40766.

Jansen, P. F. J., van Leiden naar Hazerswoude (Rijndijk), Hoge Rijndijk 67, tel.
01714—424 (privé), 01710—21101 (bur.), P., geass. met G. Bloem te Leiden.

Mulder, Dr. D., te Winschoten, naar Stationsweg 33, aldaar (tel. no. ongewijzigd).

Commandeur, N. A., te Leiden, te rekenen met ingang van 1 Januari 1956 of zoveel
eerder als hij zijn betrekking zal kunnen aanvaarden, tot Adjunct-Inspecteur van
de Veeartsenijkundige Dienst in vaste dienst. (76)

Beernink, W., te Nijkerk, te rekenen met ingang van 1 November 1955, tot plaats-
vervangend Inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst in tijdelijke dienst in het
district Gelderland. (69)

Dekker, N. D. M., te Utrecht, te rekenen met ingang van 1 December 1955, tot
wetenschappelijk hoofdambtenaar (thans wetenschappelijk ambtenaar le klasse)
bij de Rijksuniversiteit te Utrecht, faculteit der Veeartsenijkunde. (77)

Frijlink, G. P. A., te Bilthoven, te rekenen met ingang van 1 Januari 1956, tot
wetenschappelijk hoofdambtenaar (thans wetenschappelijk ambtenaar le klasse)
bij de Rijksuniversiteit te Utrecht, faculteit der Veeartsenijkunde. (81)

Kas, L. J., te Haarlem, tot keuringsveearts-hoofd van dienst en directeur van het
abattoir te Hilversum. (92)

Practijk en woonhuis direct te aanvaarden.
Brieven onder no. 3 bureau van dit blad.

¹ Voor niet-leden van de Maatschappij voor Diergeneeskunde
is dit verkrijgbaar bij het bureau van de Maatschappij voor
Diergeneeskunde, Rubenslaan 123, Utrecht, door storting
van ƒ 5,— op gironummer 511606 ten name van de Maat-
i schappij voor Diergeneeskunde te Utrecht.

Zij die een boekje wensen, dat met wit papier is doorschoten
i dienen ƒ 6,— vooruit te storten op voormeld gironummer.

Leden van de Maatschappij voor Diergeneeskunde, die een
i dergelijk jaarboekje wensen kunnen dit te kennen geven
door storting van ƒ 1,- op girorekening van de Maatschappij.

i Daar het aantal met wit papier doorschoten jaarboekjes
zeer beperkt is, is spoedige opgave gewenst.

Hiervoor kan men zich wenden tot het bureau van de
Maatschappij voor Diergeneeskunde, dat hiervoor banden
beschikbaar heeft tegen de prijs van ƒ 2,25 per band. Ook
van voorgaande jaren zijn nog banden verkrijgbaar.

Complete jaargangen kunnen dus zonder meer worden
toegezonden aan het bureau van de Maatschappij voor
Diergeneeskunde, Rubenslaan 123, Utrecht.

Het is vanmiddag mijn taak -— als vervolg op de analyse van het rapport
Ubink, welke analyse ik U 3 jaar geleden heb gegeven — U de conse-
quenties te ontvouwen van de ministeriële circulaire van 1 november 1954.
Dit is, eerlijk gezegd, een lastige opgave en wel om de doodeenvoudige
reden, dat de hele circulaire omtrent de hoofden van vleeskeuringsdiensten
als zodanig totaal niets zegt. Het zal U allen wel net zo zijn vergaan als
het mijzelf verging: toen — nu een jaar geleden — deze circulaire in de
vakbladen werd gepubliceerd, heb ik na lezing mij nog eens de ogen
uitgewreven en mijzelf afgevraagd, of mijn vakblad misschien een deel
van de circulaire had vergeten af te drukken. Immers, terwijl in de
specificatie aan de kop van de desbetreffende paragraaf de vleeskeurings-
diensten met name werden genoemd, bevatte de paragraaf zelf geen woord
over de vleeskeuringsdiensten, noch over de hoofden van die diensten
als zodanig. Eerst veel later heb ik hierover opheldering gekregen. Aan-
vankelijk schijnt in de concept-circulaire een alinea gestaan te hebben
over de hoofden van vleeskeuringsdiensten. Deze alinea is echter bij de
definitieve redactie geschrapt, waardoor de enigszins zonderling aandoende
constructie, dat de vleeskeuringsdiensten wel worden genoemd terwijl er
toch niets over wordt gezegd, verklaarbaar wordt. Hoewel het voor ons
zeer instructief zou zijn, de juiste redactie van de concept-circulaire te
kennen, vooral om te weten te komen, welke opvattingen het in dit
opzicht zeer machtige departement van B.Z. koestert t.a.v. onze bezoldi-
gingen, zo zullen we ons toch maar niet verliezen in speculaties over de
mogelijke inhoud. De gepubliceerde redactie is voor ons keuringsveeartsen
- ondanks het feit, dat men er ons stilzwijgend in voorbijgaat — toch
van groot belang.

Allereerst wordt dan in de circulaire gesteld, dat de salarissen der dienst-
hoofden rechtstreeks afgeleid zijn van de secretaris-wedde. Ook bij deze
passage heb ik weer eens mijn ogen uitgewreven. Zoals de meesten van
U zich nog wel zullen herinneren, heb ik 3 jaar geleden de interpolatie
van de in Ubink genoemde bedragen van ƒ 7.440,— en ƒ 9.450,—²) voor
wat betreft de grootte van de keuringskringen — volledig gebaseerd op de
bezoldiging van de gemeente-secretaris. Daarna heb ik 2 jaar lang — bij
monde van mijn eigen vakvereniging — bij het departement laten be-
togen, dat in het gemeentelijk bestel de salariëring der diensthoofden
niet anders afgeleid kan worden dan ófwel van de bezoldiging der burge-

1 ¹) Voordracht, gehouden in de vergadering van de Groep Directeuren van Vlees-
keuringsdiensten op 19 November 1955.

meesters, ófwel van die der secretarissen en dat n.m.m. de commissie-
Ubink deze laatste weg had gekozen. Het departement heeft deze aan-
haking aan de secretaris-wedde steeds bestreden en weigerde zelfs op
29 oktober 1954 — dus 2 dagen vóór de dagtekening van de ministe-
riële circulaire — de secretaris-wedde als norm te erkennen voor de bereke-
ning van het salaris van de dir. vleeskeuringsdienst. U begrijpt, dat deze
volkomen ommezwaai van het departement binnen 2 x 24 uur mij wel
even paf heeft doen staan.

Maar, met de blote vermelding van de regel, dat het salaris van het hoofd
vleeskeuringsdienst is afgeleid van de secretaris-bezoldiging zijn wij nog
niet veel verder gekomen met de bepaling van de exacte hoogte van dat
salaris uitgedrukt in % van de secretaris-wedde. Nu geeft de circulaire
wel zeer exacte %\'s voor enkele andere categorieën van diensthoofden
en wel allereerst voor de hoofden van gemeentebedrijven. Hiervan wordt
gezegd, dat het % ware te fixeren op ten hoogste 80, dan wel 85. Dit ten
hoogste wordt in de circulaire vetgedrukt, zodat hier wel degelijk voor deze
diensthoofden het te bereiken maximum streng wordt gebonden aan deze
percentages. 80 % wordt het dan voor de distributie-bedrijven en 85 %
voor de productie-bedrijven. Dus nogmaals deze percentages gelden uit-
sluitend voor de hoofden van gemeente-bedrijven als gas- en electriciteits-
bedrijven. In de circulaire wordt nog een ander percentage genoemd en
wel dat van 90 % van de secretaris-norm voor de hoofden van gemeente-
werken. Ik wil daarbij echter wel sterk de nadruk leggen op een zeer
betekenisvol verschil in de redactie. Terwijl bij de hoofden van gemeente-
bedrijven zeer stringent gesproken wordt van fixatie van een hoogste
percentage, laat de minister bij de hoofden van gemeentewerken plotseling
een veel soepeler geluid horen. Hierbij wordt gezegd, dat voor de hoofden
van gemeentewerken in alle gevallen ware uit te gaan van 90 % van de
secretaris-norm. Dus hier wordt — in tegenstelling tot de eerste categorie
— een bepaald minimum-percentage vastgelegd. Voor de hoofden van
gemeentewerken in de kleinste gemeenten betekent dit inderdaad een
aanmerkelijke verbetering, daar het rapport Ubink voor deze groep een
soort glijdende schaal had ontworpen, die liep van 80 % der secretaris-
wedde in de kleinste gemeenten van 4 a 5000 zielen tot 90 % van die
bezoldiging in de gemeenten van 80-100.000 inw. De maximum-bezoldiging
van deze groep had dus als vloer ƒ 4200,— en als plafond ƒ 9450. In
vergelijking hiermede ligt de vloer voor de kcui ingsveearts aanmerkelijk
hoger n.1. op ƒ 7440,— terwijl het plafond ook nog 10 % hoger ligt omdat
dit reeds wordt bereikt bij gemeenten of gebieden van 40-60.000 inw.
Intussen wil ik er hier reeds op wijzen, dat de vereniging van hoofden
van gemeente-werken met deze tussentijdse salaris-verbetering van 20 %
voor de allerkleinste gemeenten (4 a 5000 inw.) geen genoegen neemt,
doch een volledige gelijkstelling met de secretaris-bezoldiging wenst te
zien doorgevoerd. In een zeer uitvoerige brochure van 24 blz., uitgegeven
door het ambtenaren-centrum, wordt dit standpunt met tal van argumen-
ten gestaafd. Wat men overigens ook van deze brochure moge zeggen, ze
getuigt in elk geval van een sterke en eensgezinde wil om zich niet in een
hoek te laten duwen. Andere categorieën van gemeente-ambtenaren zul-
len er goed aan doen dit soort uitlatingen zeer nauwlettend te volgen.
Het is in elk geval opmerkelijk, dat de ministeriële circulaire, die enkele

dagen na genoemde brochure werd vastgesteld, juist aan deze groep een
extra voordeel toekent boven de andere groepen.

Hoe zit het nu met het percentage van de categorieën van diensthoofden,
die in de circulaire stilzwijgend voorbij worden gegaan n.1. de hoofden van
vleeskeuringsdiensten en de hoofden van de geneeskundige en gezondheids-
diensten? Te dien aanzien blijven de richtlijnen van de rapporten van de
commissie Ubink intact, zegt de minister. Daarom moeten wij terug-
grijpen op die rapporten. Welnu, het rapport Ubink zegt voor de humane
artsen, dat het plafond van ƒ 9450,— voor een hoofd van de G.G.D.
onmiddellijk grenst aan het maximum van de secretaris-bezoldiging
(ƒ9500,—). Het salaris wordt hier dus niet meer uitgedrukt in een %
van de secretaris-wedde, maar is daar praktisch aan gelijkgesteld. Het
verschil in bezoldiging bedraagt nog geen 14 cent per dag en dit verschil
heeft alleen maar een symbolische waarde nl. om aan te duiden, dat de
secretaris de le ambtenaar is in het gemeentelijk bestel. Deze gelijkstelling
met de secretaris-bezoldiging geldt dus ook voor het hoofd van een
„allround" vleeskeuringsdienst, die immers gelijkgesteld is met het hoofd
G.G.D. Deze gelijkstelling met de secretaris mag in de toekomst geen
ogenblik meer uit het oog verloren worden. Hoe vaag het rapport Ubink
U overigens ook moge toeschijnen, het noemen van het plafond van
ƒ 9450,— en de woordelijke binding aan en de praktische gelijkstelling
met de gemeentesecretariswedde zijn richtlijnen waaraan niet meer te
ontkomen valt. Hiermede heb ik U in grote lijnen de onderlinge verhou-
ding der diensthoofden geschetst, zoals deze uit de ministeriële circulaire
en het rapport Ubink valt af te leiden. Er blijven niettemin nog meerdere
ondergeschikte punten op te helderen, die ook voor ons van belang zijn.

Zo b.v. de vraag, welke secretaris-norm nu het uitgangspunt moet zijn voor
de bezoldiging van het hoofd vleeskeuringsd\'enst. N.m.m. is dit punt nooit
twijfelachtig geweest, omdat de commissie Ubink in haar rapport over de
keuringsveeartsen voortdurend spreekt over „gebieden"; dit in opmerke-
lijke tegenstelling met haar rapporten over de andere categorieën van
gemeente-personeel, waarbij voortdurend sprake is van „gemeente". Door
nu de bezoldiging van het hoofd vleeskeuringsdienst in een gebied van
40-60.000 inw. indirect te koppelen aan de secretaris-bezoldiging in een
gemeente met het gelijke aantal inwoners, is voor mij nimmer twijfel-
achtig geweest, dat alle centrum-gemeenten, die het salaris van het hoofd
van dienst hebben gekoppeld aan het inwonertal van de centrum-gemeente
foutief hebben gehandeld en zodoende de omzichtigheid met betrekking
tot de bezoldigingsverhouding tot de andere diensthoofden ernstig hebben
verstoord nl. door een der diensthoofden te honoreren naar een deel van
zijn taak en de overigen naar de gehele omvang van hun taak. Ook op
dit onderdeel spreekt de ministeriële circulaire weer duidelijke taal, door
te bepalen, dat de berekening der percentages uitgaat van de secretaris-
norm voor een gemeente met een aantal inwoners gelijk aan dat van het
verzorgingsgebied. Hoe irrationeel het andere standpunt ook was, het
moest toch maar weer bestreden worden. Daarom is het goed, dat de
minister dit nog eens duidelijk heeft gezegd. Men moet nu ook weer niet
denken, dat dit zuiver altruïsme is geweest van de minister, want het mes

snijdt aan twee kanten. Mèt de gebezigde redactie coupeert de minister
meteen een mogelijke claim van de keuringsveeartsen. Indien n.1. een
gemeente-secretaris secretaris is over meer dan een gemeente, krijgt hij
behalve de bezoldiging naar rato van het gezamenlijke inwonertal nog
10 % daarboven wegens „horizontale cumulatie". De gelijkstelling met
de secretaris zou impliceren, dat ook voor de keuringsveeartsen deze 10 %
toeslag zou gelden. De gekozen redactie van de minister coupeert dit
echter. Indien echter het hoofd van dienst hoofd is over meer dan een
zelfstandige kring zal hierover een incidentele beslissing nodig zijn.

Als een zeer belangrijk punt zou ik vervolgens in beschouwing willen
nemen het derde aspect van de ministeriële circulaire van 1 nov. \'54 n.1.
de extra-verbetering in de bezoldiging der secretarissen en de daarvan
rechtstreeks afgeleide salarissen van de diensthoofden.
Dit is daarom zo belangrijk, omdat aan deze regeling van 1 nov. terug-
werkende kracht is gegeven tot 1 jan. \'54. Daardoor komt deze verbetering
samen te vallen met een 3-tal andere maatregelen, die reeds eerder met
ingang van 1 jan. \'54 waren ingevoerd n.1. Ie een 5 % salaris-verbetering,
2e de declassificatie van 4 % op 3 %, bovendien nog beperkt tot een
bepaald maximum, 3e de incorporatie van alle voorafgaande toeslagen
in een nieuw basis-salaris n.1. het „salaris 1954". Ten behoeve van deze
laatste incorporatie heeft men gemakshalve opgemaakt een „inpassings-
tabel ambtenaren per 1 jan. 1954". Maar wat blijkt nu in de praktijk?
Men past deze tabel toe zonder rekening te houden met die later vast-
gestelde verbeteringen in de secretaris-normen, welke verbeteringen even-
eens voor 80-99/2 % aan de respectieve diensthoofden moet ten goede
komen. Dit is een vergissing, die niet alleen maar door het eenvoudige
secretarie-personeel wordt gemaakt. Neen, diezelfde vergissing werd be-
gaan door de hoofdbesturen van twee verschillende ambtenaren-organi-
saties, die aan onze groep hierover desgevraagd advies hebben uitgebracht.
Dit illustreert wel hoe ingewikkeld deze salaris-materie is, als zelfs de
deskundigen zich op cardinale punten herhaaldelijk vergissen. Ik heb
daarna zelf met de centrale van hogere gemeente-ambtenaren een onder-
houd gehad en deze heeft de vergissing ruiterlijk erkend en heeft toege-
zegd het gegeven advies te zullen wijzigen. Waar deze interim-salaris-
verbetering voor de meeste keuringsveeartsen neerkomt op ± ƒ 500,—•
per jaar, is het zaak, dat U allen Uw eigen besluiten van het nieuwe
salaris per 1 jan. 1954 nauwkeurig controleert en nacalculeert.

Nu wil ik voor een ogenblik afstappen van de 1 nov. circulaire en nog
even terugkomen op het rapport Ubink, omdat verschillende collegae nog
steeds met het befaamde minimum-plafond of liever gezegd vloer-maximum
van ƒ 7440,— zitten en met de oude vraag: hoe moet nu toch die inter-
polatie tussen ƒ 7440,— en ƒ 9450,— geschieden? Wel, ik heb daar 3 jaar
geleden al mijn zienswijze over gegeven. Van mijn dubbele interpolatie
was een der factoren gebaseerd op de grootte van de dienst, ingedeeld
naar dezelfde categorieën als voor de secretaris-wedden waren aangegeven.
Het behoeft nauwelijks betoog, dat nu de minister de secretaris-bezoldiging

als norm heeft aangenomen, die toen door mij genoemde categorieën
thans de enig-mogelijke basis zijn geworden voor de classificatie van de
keuringskringen naar grootte, zowel voor de kringen beneden de 40.000
als voor die boven de 60.000 inwoners. Nog altijd ben ik van mening —
evenals 3 jaar geleden na de bestudering van het rapport Ubink — dat
de dubbele interpolatie moet gehandhaafd blijven. M.i. laten de bewoor-
dingen van het rapport Ubink moeilijk iets anders toe. Men maakt dikwijls
de fout de grootte en de belangrijkheid van de dienst als één factor te
zien en dus de belangrijkheid van een dienst alleen maar af te meten
naar het aantal keuringen, dat er verricht wordt. M.i. zijn de belangrijkheid
en de grootte van een dienst 2 afzonderlijke factoren, die volgens Ubink
afzonderlijk gewaardeerd moeten worden. Dit blijkt alleen al hieruit, dat
bij gelijkblijvende grootte, het ontbreken van een abattoir een reden is
tot lagere bezoldiging van het hoofd van dienst. Belangrijk in de ogen
van de commissie-Ubink is die dienst, waarin de maximale taak, die aan
een keuringsdienst kan toevallen, ook werkelijk verricht wordt. Ontbreekt
een of meer van die deeltaken, dan is dit een reden tot lagere bezoldiging
van het hoofd van dienst. De commissie noemt nu een drietal taken, die
kunnen ontbreken, waardoor de dienst verlicht wordt nl. het abattoir,
de particuliere vleesindustrie en de huisslachtingen. Ontbreken deze drie,
dan heeft men een dienst met een zgn „eenvoudige outillage". Naar
analogie van de bezoldiging bij het hoofd van gemeentewerken komt dan
de bezoldiging van het hoofd vleeskeuringsdienst op zijn minimum van
90 % der secretaris-wedde. Globaal kan men aannemen, dat de aftrek
voor genoemde factoren respectievelijk komt op 4 % en nog eens 4 %
en 2 %. Aangezien op dit ogenblik alle huisslachtingen in Nederland
worden gekeurd en dus alle keuringsdiensten een stap dichter zijn ge-
komen bij het „allround" begrip der commissie Ubink, zal de minimale
bezoldiging van het hoofd vleeskeuringsdienst dus steeds 92 % der secre-
taris-wedde bedragen. Al naar de belangrijkheid van de dienst van een
bepaalde omvang zal dus een interpolatie tussen 92 en 100 % der secretaris-
wedde moeten plaats vinden. De interpolatie naar grootte is, zoals ik al
gezegd heb, met de secretarisnorm zelf reeds gegeven. Voor de gebieden
beneden de 100.000 inwoners zijn alle keuringsveeartsen dus in te delen
in 6 bezoldigingsklassen (18.-24; 24-30; 30-40; 40-60; 60-80; 80-100) en in
3 belangrijkheidsgradaties.

Wanneer wij nu nog even de bekende vloer van ƒ 7440,— nader be-
schouwen, dan zien wij, dat dit het maximum is voor een gebied met een
eenvoudig geoutilleerde dienst, zonder slachthuis, waarin het hoofd van
dienst nog juist een volledige weektaak heeft. Heeft zo\'n gebied wèl een
slachthuis, wèl keuring van huisslachtingen en wel vleesindustrie, dan is
ook deze kleine dienst „allround" en krijgt dus het hoofd van dienst de-
zelfde toeslagen, die bij het vergelijkingsobject werden afgetrokken wegens
het ontbreken van deze deeltaken. In dat geval wordt dus het maximum
van deze kleine allround dienst 7440 -j- 10 % = 8188. Dit komt overeen
met de secretaris-bezoldiging in een gemeente van 18—24.000 inwoners.
Wij kunnen dus stellen, dat de bezoldiging van een volambtelijk hoofd
vleeskeuringsdienst —• hoe klein zijn kring ook in werkelijkheid moge

zijn — niet zal dalen beneden de bezoldiging van een hoofd van dienst
in een kring van 18—24.000 inwoners. Al naar de belangrijkheid van zijn
taak zal het hoofd van dienst dus 92 tot 100 % van ƒ 8200,— ontvangen.
De secretaris-wedde in deze groep van gemeenten bedraagt thans ƒ 12120,-.
De bezoldiging van de hoofden van vleeskeuringsdiensten, die een verzor-
gingsgebied hebben met minder dan 24.000 inwoners, moet in geheel Ne-
derland dus momenteel variëren van een vloer-maximum van ƒ 930,— per
maand tot een maximum van ƒ 1010,— voor de diensten die allround
genoemd kunnen worden.

Tot slot zou ik nog iets willen zeggen over de moeilijke gevallen. Met de
tot nu toe gegeven richtlijnen kan in zeker 90 % der gevallen een
adequate bezoldiging van de secretarisnorm worden afgeleid. Er blijven
echter altijd gevallen, die om een incidentele beslissing vragen, b.v. indien
een belangrijke grootslachterij of vleesindustrie is gelegen in een kleine
plattelandsgemeente. In dat geval ontstaat er een keuringsdienst die enige
tientallen malen groter is, dan voor het administratieve verzorgingsgebied
nodig zou zijn. Ook hiervoor heb ik 3 jaar geleden de oplossing reeds aan-
gegeven. Men kan in die gevallen het werkelijke verzorgingsgebied nauw-
keurig bepalen door de totale hoeveelheid gekeurd vlees te delen door de
hoeveelheid, die gekeurd moet worden ter verzorging van één nederlander
(d.i. de gemidelde vleesconsumptie per hoofd der bevolking per jaar). Het
zo gevonden aantal nederlanders, dat door de betreffende keuringsdienst in
feite wordt verzorgd, bepaalt dan de klasse, waarin het hoofd van dienst
volgens de grootte van zijn dienst thuis hoort. Deze diensten zijn boven-
dien steeds allround-diensten. Het deed mij genoegen te ontdekken, dat
de door mij voorgestane oplossing eigenlijk helemaal niets bijzonders is.
In de brochure over de hoofden van gemeentewerken, die ik al eerder heb
genoemd, lees ik: „Uiteraard is een verdeling der gemeenten in groepen
naar het inwonertal een grof schema, dat niet in alle gevallen aan de
geldelijke waardering der betrokken functionarissen recht zal doen weder-
varen, doch indien voor de hoofden van gemeentewerken — evenals dit
voor de gemeentesecretaris is geschied — in bijzondere gevallen de moge-
lijkheid tot indeling in een hogere gemeentegroep zou worden geopend, zou
een eenvoudig en doeltreffend correctiemiddel gegeven zijn" U ziet, hier-
aan ligt hetzelfde idee ten grondslag, een correctiemiddel om onbillijkheden
van het systeem op te heffen. Wèl meen ik, dat de door mij gegeven
formule het betrokken diensthoofd onafhankelijk maakt van de persoon-
lijke welwillendheid en de subjectieve oordelen van degenen, die deze
inschatting moeten bewerkstelligen. De door mij gegeven norm is een
volstrekt objectieve maatstaf en wel een, die bovendien het grote voordeel
heeft, dat dezelfde norm ook aan het bezoldigingsstelsel Ubink ten grond-
slag ligt.

M H. Hiermede ben ik gekomen aan het einde van mijn bezoldigings-
technische uiteenzetting. Ik wil eerlijk bekennen, dat ik een beetje beu
ben van mijn onderwerp. Alleen het inzicht, dat dit werk noodzakelijker-
wijze gedaan moest worden in het belang van de groep, heeft mij er toe

kunnen brengen ermee door te gaan. Ik ben mijn ambtelijke loopbaan
begonnen met het idee, dat het eigenlijk beneden de waardigheid van het
vrije beroep was, je intensief bezig te houden met je eigen salariëring. Ik
heb zwaar leergeld moeten betalen alvorens van instelling te veranderen.
Ik heb de zorg gehad voor soms 100, soms 200 man personeel in een
periode waarin de lonen en salarissen voortdurend op drift waren. Alleen
als de dienstchef constant op de bres stond voor de belangen van zijn
personeel, kon dit ontkomen aan benadeling door de centrale administra-
tie. Ik heb 4 bezoldigingsstelsels meegemaakt en gezien, dat fouten en
onachtzaamheden onder het ene stelsel begaan, vrijwel niet waren te
redresseren en — onder de opeenvolgende stelsels en herwaarderingen —
steeds ernstiger benadeling van de betrokkenen veroorzaakten. Dit heeft
mij vermoedelijk gevoeliger gemaakt voor het ontdekken van foutieve
toepassingen op dit terrein. En de enigszins vage redactie van het rapport
Ubink was een ideale voedingsbodem voor het maken van foutieve toe-
passingen. Die vaagheid in de redactie bracht niet alleen collegae tot
vertwijfeling. Ook de gemeente-secretarieën en de provinciale griffies
erkennen dikwijls ruiterlijk, dat zij voor de vaststelling der wedden in indi-
viduële gevallen het rapport Ubink onhanteerbaar vinden.
Tegenover de min of meer chaotische toepassing van en de twijfelachtige
standpunten over het rapport Ubink, dient het bestuur van onze groep
een helder inzicht te hebben in de mogelijkheden van het rapport om
doelbewust bij alle instanties, die met onze wedde-goedkeuring te maken
hebben een redelijke en verantwoorde verdediging van het eenmaal ge-
geven advies door te zetten. Dit zal ook een waardevolle steun kunnen
zijn voor de secretaris der Maatschappij en zelfs voor de Inspecties, die
ambtshalve over deze wedden hebben te adviseren. Ik hoop, dat mijn
inleiding ertoe zal kunnen bijdragen het innemen van een eensgezind en
goed gefundeerd standpunt te vergemakkelijken.

De bezoldiging van het hoofd van een „alround" vleeskeuringsdienst is
gelijk aan de wedde v. d. gemeente-secretaris.

Uitgangspunt voor de bezoldiging van het hoofd vleeskeuringsdienst is
de secretarisnorm voor een gemeente met een aantal inwoners, gelijk
aan het verzorgingsgebied van de keuringskring.

De bezoldiging van het diensthoofd is uiteraard afgeleid van de per
1 nov. 1954 verbeterde secretarisnormen en deze verbetering werkt
terug tot 1 Jan. 1954.

De bezoldiging van hoofden van d^:ensten met zgn. „eenvoudige outil-
lage" kan niet dalen beneden de 90 % van de secretaris-wedde en zal
thans (gezien de overal verplichte keuring der huisslachtingen) in
geheel Nederland minimaal 92 % bedragen.

Al naar de belangrijkheid van de dienst zal dus steeds een interpolatie
tussen 92 en 100 % der secretaris-wedde moeten plaats vinden.

De interpolatie naar de grootte van de keuringsdienst volgt de klassi-
ficaties van de secretaris-wedde.

7. Als vloer voor het schaal-maximum voor een vol-ambtelijk diensthoofd
in de kleinste gebieden (10-24.000 inw.) geldt de secretaris-bezoldiging
in de groep gemeente van 18-24.000 inw. (uiteraard met inachtneming
van het sub. 5 gestelde).

8. In uitzonderingsgevallen kan — evenals dit voor de gemeente-secreta-
rissen geschiedt — indeling in een hogere klasse volgen I = T : g;
I = inwonertal der hogere klasse, wordt gevonden door T = totale
slacht in Kgr. te delen door g = gemiddelde vleesconsumptie in Kgr.
per hoofd der bevolking).

Tot nu toe heb ik niet gelezen van gunstige resultaten met chloorampheni-
col in die gevallen bij runderen met infectieuze processen, waar de meer
gebruikelijke antibiotica als penicilline, streptomycine, alsmede sulfaprepa-
raten faalden. Daarom lijkt het mij nuttig enkele mededelingen over door
mij met globenicol (chlooramphenicol) behandelde zieke dieren te doen.

1. Een zwartbonte 1^2-jarige dekstier vertoont al sedert 4 dagen geen
eetlust. Bij mijn onderzoek vond ik een temperatuur van 41° C., een fre-
quente pols en ademhaling, blijkbaar ten gevolge van een sterk gezwollen
praeputium en een dubbelzijdige orchitis (de testes zijn tweemaal zo groot
als normaal). Er vloeit veel pus uit de voorhuid. Deze stier heeft blijkbaar
een dekinfectie, waarvan ik de oorzaak niet nader weet en welke oorzaak
niet is bepaald. Sulfanilamide per os en dagelijkse injecties van telkens

2 gram globenicol (Kon. Ned. Gist- en Spiritusfabriek te Delft) intra-
veneus ingespoten gedurende 3 dagen; de daarop volgende 5 dagen gaf
ik 1 gram.

Langzamerhand kwam de eetlust terug en niettegenstaande het dier sterk
vermagerd was, gelukte het toch het dier vet te mesten. (Mei—Juli 1951).

2. In November 1951 kreeg een drachtige K.S.-koe door mond- en klauw-
zeer een hevige tepelontsteking, mastitis en panaritium. De eetlust was
nihil; de koe kon niet overeind. Niettegenstaande de slechte prognose wil-
de de eigenaar toch nog pogingen in het werk gesteld zien, opdat hij min-
stens het voor hem waardevolle kalf kon redden. Ik spoot daarom de zware
Noordhollandse koe 3 gram globenicol intraveneus in gedurende 3 dagen
en daarna gedurende 5 dagen 1 gram.

Eerst na 4 dagen trad enige verbetering op, welke verbetering tenslotte
zo is geworden, dat de koe een levend en gezond vaarskalf ter wereld
bracht.

3. Een hoogproductieve gebruikskoe had na het afkalven een ernstige,
stinkende mastitis van beide linkerkwartieren met zwartverkleuring en
uitgebreid phlegmoon vanaf voorborst via buikwand, uierstreek, perineum
tot om staartbeen toe. Uierserceet was roodgekleurd, dun vloeibaar.
T.41°. Het dier kan moeilijk opstaan, at niet, dronk weinig sinds enkele
dagen. Melkgift nihil. In deze toestand was het dier waardeloos, de toe-
komst ervan hopeloos.

3 dagen bij het nog staande dier, daarna 1 gram intraveneus bij het lig-
gende dier, dat niet meer overeind had kunnen blijven met direct vele
incisies in de knisterende phlegmoonzwellingen, deed pas na zes dagen de
temperatuur zakken.

kele maanden bleek het dier in de vetwei goed te groeien met een goed
opgedroogde uier. (Juli 1951).

4. Bij een nieuw aangekocht pas gekalfd hebbend rund werden door de
veehouder vier spenen gestoken wegens taaimelksheid en door deze vee-
houder zelf met vele tubes penicilline behandeld voor de ontstane mastitis.
Bij onderzoek waren alle kwartieren hard, gezwollen, de gewrichten pijn-
lijk. De melkgift was zeer laag, de gang stijf, de eetlust gering. T.40,5
Tevens was endometritis aanwezig. Opruimen zou een kapitaalverlies van
het grootste deel van de aankoopwaarde van veertien dagen tevoren be-
tekend hebben, daar patiënt niet reageerde op enkele injecties van 100 cc
sulfamezathine met 1 millioen E. penicilline.

Afgaande op de gunstige resultaten van globenicol in het verleden werd
met eigenaar overeengekomen dit alsnog hier toe te passen. 2 gram per dag
intraveneus was de dosering van de eerste vier dagen, daarna 1 gram per
dag intraveneus. Ook dit dier vertoonde de eerste vier dagen geen ver-
betering, liet eerst na 5 dagen een nauw merkbare vooruitgang zien.
Na de 8e dag kon de toediening worden gestaakt en aan de natuur de ver-
dere genezing worden overgelaten. Verder is dit dier drooggezet en groeit
het als vetweider behoorlijk naar de zin van de eigenaar (Juli 1955).
In al deze gevallen werd de waterige oplossing gebruikt in de verhouding
van 1 gram globenicol op minstens 400 cc 0,9% NaCl, dus geen oplossing
van globenicol in propyleenglycol-alcoholmengsel, omdat door mij bij ge-
bruik van dit laatste mengsel nimmer daarvan een betere therapeutische
werking is bespeurd; integendeel een werking bij volwassen runderen met
teleurstellend resultaat.

Globenicol heeft een breder spectrum dan b.v. penicilline en strepto-
mycine. Het is oplosbaar in grote hoeveelheden aqua, terwijl het zeer
goed lipoïd-oplosbaar is, wat zeer grote voordelen geeft. Ook in gezwollen
vetrijk weefsel met pus, vooral uierweefsel, waarmee we in de runderpraxis
zo veel te maken hebben, is het doordringingsvermogen beter dan van b.v.
aureomycine. Dit geldt voor vele barrières, zoals bloedliquor-, synovialis-,
bloed-oogkamer barrières. Uitscheiding van globenicol geschiedt belang-
rijk minder snel dan b.v. van penicilline.

Men krijgt de indruk, dat de langzame infusie van enkele liters phys.
NaCl opl. op zichzelf reeds een gunstige klinische reactie geeft voor het
gehele dier, afgezien van de specifieke globenicolwerking.
De nadruk moet er op gevestigd worden, dat de behandeling dient te wor-
den doorgezet na de 4e dag, al zou men de eerste dagen geen effect zien.
Te vroeg ophouden na de 4e dag doet het resultaat, dat de eerste dagen
nog niet waarneembaar is, teniet. Een ongunstige invloed op het been-
merg voor de bloedaanmaak is nimmer bemerkt kunnen worden en zou
nog, zo nodig, zijn tegen te gaan door een geschikt roborans.
Voor zover uit de vermelde enkele gevallen blijkt, dat het de moeite loont
om globenicol toe te passen, zou geconcludeerd kunnen worden, dat men
waardevolle fok- en gebruiksdieren niet te vroeg dient op te ruimen, zon-
der eerst dit antibioticum grondig gebruikt te hebben.
College G r e u p vermeldt een volgende ervaring van hem:
In Febr. 1953 werd een rund door hem behandeld wegens necrotiserende
mastitis van het linkerachterkwartier met 1 / mill. Na. penicilline en proc.

penicilline i.m. dagelijks. Het kwartier was donkerblauw en de T.40,3°;
de koe had geen eetlust. Verbetering trad niet op.

Globenicol 2/2 gr. i.v. in aqua gedurende de eerste 4 dagen gaf na 2 dagen
een temp.-verlaging tot 39,2°. Na de 3e infusie was de T. 39,4°; eetlust
weer iets beter, algemene toestand niet slechter. Op de 4e dag werd het
secretum meer melkachtig. Daarna werd 1 gr. dagelijks toegediend. Op
de 5e dag was de T. 39,1°, op de 6e dag evenzo. Op de 7e dag was een
harde schijf boven om de speen merkbaar. Gegeven werd 4 gr. in aqua,
daarna werd 1 dag overgeslagen. Op de 9e dag kwam er volkomen melk
uit de speen en was de harde schijf practisch verdwenen.
Bij controle na een week was alles in orde en slaagde het dier daarna als
vetweider.

Bloedspiegels van 3 runderen, intraveneus ingespoten met globenicol, op-
gelost in physiologische zoutsolutie: (Gegevens van de Kon. Ned. Gist- en
Spiritusfabriek)

DISCUSSIE NAAR AANLEIDING VAN DE
IN HET WETENSCHAPPELIJK GEDEELTE VAN DE
ALGEMENE VERGADERING VAN DE MAATSCHAPPIJ VOOR
DIERGENEESKUNDE OP ZATERDAG 22 OCTOBER 1955
GEHOUDEN INLEIDINGEN, i)

A. van Keulen, Rabies-epidemiologie, bestrijdingsmaatregelen en
medisch-diergeneeskundige samenwerking.

Discussie-leidster wijst er op, dat in de gehouden lezingen duidelijk is uiteengezet, dat
Nederland zo nodig paraat is, wanneer zich gevallen van hondsdolheid in ons land
zouden voordoen. Het Rijks Instituut voor de Volksgezondheid is voorbereid zo
nodig patiënten te vaccineren, Seruminrichting en Rijks Instituut voor de Volks-
gezondheid staan klaar om zo snel mogelijk een diagnose te maken, terwijl de R.S.I.
is voorbereid zo nodig met de Flury-stam een groot percentage van onze huisdieren
te enten. Daarnaast kunnen de Veeartsenijkundige Dienst in samenwerking met de
Geneeskundige Dienst alle maatregelen treffen, die er op gericht zijn om een uit-
breiding van de ziekte te voorkomen.

Ongetwijfeld heeft de vergadering met grote belangstelling en ook met een gevoel
van geruststelling kennis genomen van de getroffen voorbereidingen, toch zou
discussie-leidster tegen te veel gerustheid willen waarschuwen. Het is helaas niet zo,
dat het hondsdolheidproblccm geen probleem meer is en dat streng doorvoeren van
de voorgeschreven maatregelen een zeker succes waarborgt. In dit verband moet
gewezen worden op de toestand in Amerika, waar ondanks politic-maatregelen en
uitgebreide ent-campagnes het aantal gevallen van hondsdolheid niet afneemt.
Ook komt men in de literatuur van de laatste jaren herhaaldelijk artikelen tegen
van schrijvers, die bezwaren hebben tegen de methoden, zoals die door de sprekers
van hedenmorgen werden aanbevolen.

Van Franse zijde worden bezwaren aangevoerd tegen het gebruik van de Flury-stam
(Remlinger). Ongetwijfeld zullen deze bezwaren voor een deel op een gevoels-
kwestie berusten, maar men brengt naar voren, dat men hier te maken heeft met
een stam, met een zeer afwijkend klinisch beeld. In Amerika is deze stam slechts
eenmaal aangetroffen, buiten Amerika nooit. „C\'est un virus spécial", zeggen de
Fransen en ze vragen zich af of dit heel speciale virus nu juist aan de eisen van de
praktijk zal voldoen, of de eigenschappen wel voldoende bekend zijn en of dit virus
niet te snel in handen is gekomen van de firma Lederle. Ook achten zij de Habel-
proef niet bewijzend voor de werkzaamheid van een vaccin.

In hun kritiek op de Habel-proef worden de Fransen gesteund door de onderzoe-
kingen van Hackenthal in Duitsland.

Bij de Habel-proef worden een 60-tal muizen gevaccineerd en na enige dagen worden
deze muizen samen met ongevaccineerde controle-muizen in groepen van 10 met
verschillende doseringen van een virus-fixe besmet. Met behulp van de methode van
Reed en Münch wordt de 50% lethale dosis voor beide groepen berekend.
Voor het maken van deze virus-fixe verdunningen wordt volgens voorschrift gebruik
gemaakt van aqua bidestillata met 2% paardenserum. Hackenthal heeft nu

*) De tekst van de volledige voordrachten is gepubliceerd in de extra aflevering van
October 1955 van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde. De vragen, gesteld naar aan-
leiding van de voordracht van Prof. A. van der Schaaf: over de ziekte Johne, in het
bijzonder de diagnostiek, zullen worden behandeld in de Vraag en Antwoord rubriek.

nagegaan wat de invloed van dit normale paardenserum is. Naast elkaar heeft hij
series ingezet met virus fixe verdund met aqua dest. en met aqua dest. -f- serum.
Uit zijn proeven bleek, dat het gebruik van het paardenserum als verdunningsmiddel
de 50% lethale dosis belangrijk verhoogde; dit kan meer als 300 maal zijn. Deze
verhoging trad echter alleen op bij de controles, niet bij de geïmmuniseerde muizen.
Hackenthal komt dan ook tot de volgende conclusie: „Bij de waardebepaling
van hondsdolheid-vaccins naar de internationale ingevoerde Habel-proef, voert het
gebruik van serum als verdunningsmiddel tot een onspecifieke, maar belangrijke stij-
ging van de virulentie bij de controle-muizen, terwijl het effect bij geïmmuniseerde
muizen nauwelijks optreedt. Daardoor wordt de immuuntiter kunstmatig verhoogd
en voert tot valse voorstellingen over de werkzaamheid van een vaccin."
Als voordeel van de Flury-stam wordt aangegeven, dat ze geen zenuwweefsel bevat,
waardoor er minder kans op paralyse zou bestaan. Van Franse zijde wordt nu gezegd,
dat het nooit bewezen is dat het zenuwweefsel verantwoordelijk zou zijn voor de
soms optredende paralyse, waarbij dan gewezen wordt op het grote aantal entingen,
dat zonder complicaties verloopt.

R a m o n gaat in een theoretische beschouwing nog verder, hij kent aan het zenuw-
weefsel een actieve rol toe bij het tot stand komen van een immuniteit.
Hij veronderstelt, dat er een analogie bestaat tussen de ontwikkeling van de immu-
niteit bij tetanus en bij rabies, volgens hem zouden beide immuniteiten in wezen
humoraal zijn. Immuunlichamen zouden in beide gevallen de smetstof neutraliseren
voor ze in het zenuwweefsel doordringt. De beste rabies-vaccin combineren absolute
ongevaarlijkheid met een maximale productie van antilichamen. Wanneer men tetanus
toxine subcutaan inspuit wordt dit snel geresorbeerd zonder immuniteit te veroor-
zaken en ziet men klinische symptomen van tetanus optreden. Wanneer het met
een adjuvant wordt ingespoten is de resorptie vertraagd, er ontstaan geen klinische
symptomen en de productie van immuunlichamen wordt gestimuleerd. R a m o n ge-
looft, dat bij rabies dezelfde processen plaats vinden. Wil men dieren experimenteel
met hondsdolheid besmetten, dan spuit men intramusculair extracten van speeksel-
klieren in; voor immunisatie wordt subcutaan gespoten met hersenemulsie. Ramon
concludeert, dat het hersenweefsel hier de werking van een adjuvant zou uitoefenen,
zodat het wel degelijk voor het opwekken van antilichamen van belang zou zijn
hersenweefsel mee in te spuiten.

Deze opvatting is wel in lijnrechte tegenspraak met de recente proeven van Ameri-
kaanse onderzoekers welke door Prof. Gispen werden besproken.

Van veel groter praktisch belang voor ons land is de kwestie West-Duitsland. In West-
Duitsland wordt niet gevaccineerd tegen hondsdolheid. Toch is de besmetting be-
langrijk genoeg. Coll. van Keulen heeft ons laten zien, dat in een jaar tijds meer
dan 2000 gevallen zijn gesignaleerd.
Als reden om niet te enten wordt opgegeven:

2. Katten zouden gevaarlijker zijn dan honden; volgens een bepaling van de Off.
Intern, van 1927 worden katten niet geënt.

4. Het gevaar bestaat, dat gevaccineerde honden met het speeksel virus zouden
kunnen uitscheiden zonder klinische symptomen te krijgen.

Al kunnen wij vele steekhoudende argumenten aanvoeren tegen de genoemde pun-
ten, wij hebben er rekening mee te houden dat West-Duitsland niet vaccineert, wat
voor ons ongetwijfeld een gevaar inhoudt.

Uit deze kleine bloemlezing uit de literatuur van het laatste jaar blijkt, dat de op-
vattingen in de verschillende landen sterk uiteenlopen en dat ieder land tracht op
zijn eigen wijze de ziekte te bestrijden.

Wat nu de bestrijding in Nederland betreft, hierover hebben de inleiders een duide-
lijk inzicht gegeven, naar aanleiding waarvan nog een aantal vragen is gesteld.

Mevr. Donker-Voet vraagt of het niet wenselijk zou zijn de locale behandeling van
door dolle dieren gebeten personen, maar direct in te stellen, desnoods door leken,
daar het op het platteland toch vaak niet mogelijk zal zijn binnen twee uur contact
met een arts te hebben.

Ook wordt gevraagd, wat de oorzaak is, dat de serumbchandeling bij rabies zo kost-
baar moet zijn. Rabies lijkt een ideale ziekte voor een serumbehandeling, het tijdstip
van de infectie is bekend, een lange incubatieperiode en de mogelijkheid van locale
injectie.

Prof. Cispen meent, dat de locale behandeling van rabieswonden heel grondig moet
gebeuren; hij zou het niet aanbevelen er propaganda voor te maken dit maar door
een leek te laten doen, al zal dit onder bepaalde omstandigheden wel mogelijk zijn.
Wat het maken van hondsdolheidscrum betreft, dit is nog moeilijker en tijdrovender
dan de bereiding van tetanusserum. Waar de vraag voorlopig nog zeer klein is, meent
hij dat het goedkoper uitkomt serum uit Amerika te betrekken, dan zelf aan een
bereiding te beginnen. De kosten voor een behandeling bedragen ongeveer ƒ 360,—.
Mevr. Donker-Voet vraagt de Heer van Waveren of er ook een verklaring bekend
is voor het feit, dat vaccinatie met de Flury-stam moet geschieden door intramuscu-
laire inspuiting; bij subcutane toepassing zou zich slechts een gebrekkige immuniteit
ontwikkelen.

Voor de bereiding van het hondsdolheidvaccin gaat men uit van de 40ste tot 50ste
passage van het Flury-virus. Nu hebben Kowprowski en medewerkers bij hogere
passages nog een beduidende vermindering in de pathogeniteit voor laboratorium-
proefdieren kunnen constateren, terwijl het immuniserend vermogen behouden bleef.
Dit vaccin wordt in Zuid-Amerika gebruikt voor het immuniseren van runderen.
Zou het geen aanbeveling verdienen ook voor de vaccinbereiding in Nederland van
deze hogere cipassages uit te gaan.

De Heer van Waveren antwoordt, dat hem ook geen verklaring uit de literatuur
bekend is; de betere immuniteit bij intramusculaire injecties berust op een ervarings-
feit.

Bij het gebruik van de 40ste tot 50ste ei-passage voor de bereiding van het Flury-
vaccin worden de voorschriften van de W.H.O. gevolgd; deze zijn waarschijnlijk
uitgegeven voor Koprowski over zijn H.E.P.-virus gepubliceerd heeft.
Prof. Dinger vraagt of het Flury-virus aangehouden wordt op kuikens en of het
daarbij in zijn eigenschappen gefixeerd blijft.

De lieer van Waveren antwoordt, dat het virus gelyophiliseerd wordt bewaard en
dat cr in de periode waarin er in de R.S.I. mee gewerkt wordt geen veranderingen
in eigenschappen zijn opgetreden.

Dr van Zwieten wijst er op, dat er in Indonesië ondanks het grote gevaar betrek-
kelijk weinig gevallen bij de mens voorkwamen, mede dank zij de dierenartsen, die
„controlling infectious diseases minded" waren. Hij wijst op de grote verantwoorde-
lijkheid van de practici, ook wat betreft de grote huisdieren.

De Heer Rempt merkt op, dat er een zeker biologisch evenwicht in de natuur heerst.
Wordt dit verbroken dan tracht het zich weer te herstellen. Als wij nu in het Oosten
van ons land de vossen opruimen, zullen wij dan niet de kans oproepen, dat wij
vossen aantrekken uit omliggende gebieden, in casu W.-Duitsland.
De Heer van Keulen zegt, dat wanneer de bestrijding van de vossen maar gelijk-
tijdig in W.-Duitsland en bij ons geschiedt, hij hoopt, dat dit verschijnsel zich niet
zal voordoen.

Dr de Maar vraagt of er een wezenlijk verschil bestaat tussen de Amerikaanse Flury-
vaccins en het door de R.S.I. bereide.

Zou het niet wenselijk zijn om gezien het nog steeds dreigende gevaar aan onze
Oostgrens in een strook van 25 a 40 km. ale honden en katten te vaccineren.
De Heer van Waveren zegt, dat er in wezen geen verschil bestaat tussen de Ameri-
kaanse vaccin en het vaccin bereid aan de R.S.I.

De leeftijd waarop met succes gevaccineerd kan worden stelt hij op 6 maanden; doet

De Heer van Keulen wijst er op, dat het vaccineren van een strook langs onze Oost-
grens niet mogelijk is zonder wijziging van de Veewet. Enten zou alleen vrijwillig
kunnen gebeuren en zou zeer kostbaar worden, daar dan het rijk het vaccin ook niet
gratis ter beschikking zou kunnen stellen.

De Heer Koiter vraagt of Prof. Cispen bekend is met de publicatie van Mevr. Otten-
van Stockum in het Geneeskundig Tijdschrift voor Ned.-Indië van 13 Mei 1941.
Vraagsteller leest dan een gedeelte van het artikel voor, waarin de resultaten van
de entingen in Bandoeng besproken worden.

Prof. Cispen zegt bekend te zijn met het artikel; hij is het echter niet in alle opzichten
met Mevr. Otten eens. De in Bandoeng gebruikte methode gaat uit van de veronder-
stellingen dat het percentage korte incubatieperioden bij onbehandelde gevallen con-
stant is en dat gevallen met een korte incubatieperiode door geen enkele vorm van
actieve immunisatie te redden waren geweest. Het resultaat van de behandeling
wordt nu afgemeten aan de toeneming van het percentage „korte incubatieperioden"
bij de rabiesgevallen die, ondanks de behandeling uitbreken.

De Heer Braak vraagt hoe lang de immuniteit duurt na curatieve vaccinatie van de
mens.

Prof. Cispen wijst er op, dat dit niet bekend is, daar dit experimenteel onder-
zocht kan worden.

De Heer Tigelaar informeert welke observatie-gelegenheden er bestaan en hoe de
constructie is.

De Heer van Keulen deelt mede, dat iedere gemeente hier zelf voor moet zorgen;
de controle berust bij de Inspecteur VD.

De Heer Ten Hoopen wijst op het paard als bron van Ksmctting en vestigt er ook
de aandacht op, dat de symptomen zo ontzaglijk verschillend kunnen zijn. Hierbij
is het karakter van het dier van groot belang.

Dr Hoedemaker vraagt wat na een serumhehandeling de waarde van een vaccinatie
is en hoe moet de waarneming,van H a b e 1 verklaart worden, dat na toediening van
scrum een verlaging van de vaccindosis mogelijk zou zijn.

Prof. Gispen antwoordt hierop, dat ook bij andere ziekten zoals diphtcrie gebleken
is, dat serum en vaccin elkaar niet tegenwerken, maar ondersteunen. Dc waarneming
van H a b e 1 zou op experimenteel onderzoek berusten.

Prof. Hoekstra vraagt op grond van welke contacten men mensen moet laten enten.
Prof. Gispen antwoordt hierop, dat dit in elk geval apart beoordeeld moet worden,
afhankelijk van de omstandigheden. Alle open wonden moet men zeker enten.

Nadat de discussieleider zijn genoegen had geuit over het feit, dat een jurist, zo
gespecialiseerd in verborgen gebreken als Dr. van Doorninck, in de Algemene ver-
gadering deze voordracht had willen houden, heeft hij enkele opmerkingen gemaakt
en enige vragen gesteld.

Het verheugde hem, dat Dr. van Doorninck mondeling nog wat dieper is ingegaan op
het door dierenartsen af te geven attest, dan hij het in zijn geschreven voordracht had
gedaan. Ook de discussieleider hamert bij zijn lessen over gerechtelijke diergeneeskunde
steeds op de betekenis van dit attest. Men moet zich steeds voor ogen houden, dat
het in handen van dc rechter kan komen en dus moet voldoen aan alle eisen, welke
aan vorm (óók uiterlijk!) en inhoud te stellen zijn. Men vcrklare er nooit meer in
dan hetgeen men zonodig onder ede kan bevestigen en men schrijve de bevindingen
en de daaruit gestelde diagnose steeds zó uitvoerig, dat de dierenarts van de verkoper
in staat is zijn advies aan deze laatste te geven. Het attest zij volledig en nooit een
„briefje" afgegeven om de cliënt tevreden te stellen, terwijl men zelf weet, dat het
van onwaarde is. Het is van belang, dat de dierenartsen van koper en verkoper

mondeling contact met elkaar opnemen en niet van stonde af aan zich scherp tegen-
over elkaar stellen en zich opwerpen als „advocaten" van hun cliënten. Onze be-
moeiingen mogen alleen op zuiver veterinair terrein liggen. Hij geeft hiervan het
volgende voorbeeld:

„de dierenarts van koper geeft (geheel terecht) een verklaring af voor een koe, welke
drie weken geleden gekocht is, omdat een gezondheidsdienst in de faeces paratuberkel-
bacillen heeft gevonden. De dierenarts van de verkoper onderzoekt zelf daarna ook
de faeces, vindt geen bacillen en adviseert de verkoper niet in te gaan op de eis tot
terugneming.

Dit is natuurlijk onjuist: de dierenarts weet hoe grillig de uitscheiding der bacillen
is en dat één positieve bevinding méér zegt dan tien keer een negatief resultaat.
Zeker: het laboratorium kan zich ook vergissen, maar waar blijven wij, als dergelijke
positieve bevindingen zonder meer in twijfel worden getrokken? Hoogstens kan de
dierenarts van verkoper, adviseren, indien naar zijn mening alles tegen paratuber-
culose pleit, het onderzoek nog eens enkele keren te herhalen, een bloedonderzoek op
complementbindingsreactie te laten doen en een Johninereactie toe te passen."
Discussieleider is ook eens advies gevraagd in een dergelijk geval, dat de verkoper
de koe, welke op grond van het vinden van bacillen door hem was teruggenomen,
nadien goed zag groeien, zodat de dierenarts twijfelde aan de juistheid van de
indertijd gestelde diagnose.

Er is daarbij gedacht aan de mogelijkheid van een spontane genezing, welke zeker
voorkomt. Desondanks is het verantwoord een attest terzake een ernstig verborgen
gebrek af te geven na een positief faeces onderzoek.

Met genoegen hoorde discussieleider, dat ook Dr. van Doorninck het juist oordeelt
indien een verklaring wordt afgegeven t.a.v. een voorbijgaand gebrek, als door dit
gebrek de koper benadeeld is of kan worden. Zo geeft hij b.v. een verklaring als
een paard klinische verschijnselen vertoont van strongylose (meestal trichonemiasis)
dus: anaemie, geen uithoudingsvermogen, mogelijk oedemen, terwijl toch wel bekend
is, dat een dergelijk dier wel zal kunnen genezen door een phenothiazinekuur gevolgd
door roborantia en haematica. Immers: de koper zou dit paard niet gekocht hebben
als hij geweten had, het dier enige weken niet te kunnen gebruiken en het krachtig
te moeten voeden.

Prof. Beyers vraagt aan Dr. van Doorninck of het juridisch juist is de opbrengst van
een geslacht dier aan verkoper aan te bieden in stede van wat daarvan over is.
Hij meent dat een arrest van de Hoge Raad van 1930 dit laatste eist. Het antwoord
luidde: aangeboden moeten worden wat er van een dier over is, dus huid en horens
en, is er een slachtopbrengst of alleen een slachtopbrengst, dan deze ook of deze
alleen. Het slachten — dus doen vergaan van het dier — moet echter direct causaal
verband houden met het gebrek.

Prof. Beyers acht het moeilijk te voldoen aan het voorstel van inleider om van dieren,
die telkens „doorverkocht" zijn, in een attest te zeggen welke de laatst mogelijke
datum is, waarop het gebrek volgens hem aanwezig geweest kan zijn. Hij geeft een
attest af voor zijn cliënt, de laatste koper; als de laatste verkoper zich dan weer
wil dekken op zijn verkoper, dan moet hij maar zien of dat gaat en zijn dierenarts
consulteren. De dierenarts heeft alleen met zijn cliënt te maken en deze alleen met
zijn verkoper. Ieder geval moet individueel bekeken worden.

In aansluiting hieraan vraagt Dr. Hoedemaker of door te voldoen aan inleiders voor-
stel niet te zeer een persoonlijke visie in het attest wordt gehaald, welke visie door
anderen bestreden kan worden en waardoor het attest dus meer aanvechtbaar wordt.
Dr. van Doorninck antwoordt hierop, dat z.i. het toch mogelijk moet zijn, althans
bij benadering aan te geven op welk moment het gebrek al aanwezig was, zij het
wellicht in kiem. Dit verandert niets aan de mogelijke aanvechtbaarheid van het
attest: dit geeft immers altijd een persoonlijke visie, waarover een ander — terecht
of ten onrechte — een afwijkende mening kan hebben. Het voordeel van de gepo-
neerde gedachte is echter, dat bij een ver teruggrijpende achtervrijwaring al direct
zonder procedure kan worden vastgesteld, dat op een zeker moment het gebrek er

bepaald nog niet geweest is. Bovendien voorkomt men meerdere attesten met ver
afwijkende antedateringen.

Het was nieuw voor Prof. Beyers te horen, dat een verkoper bij voetstootse verkoop
toch aan de verkoper het gebrek moet mededelen, dat hem eventueel bekend is.
Als hij dus in de kliniek een dier lijdende heeft bevonden aan b.v. een hevige, onge-
neeslijke pyelonephritis en de eigenaar werd geadviseerd de koe te verkopen, maar
voetstoots, dan is hij verplicht de koper van dit gebrek mededeling te doen?
Het antwoord van Dr. van Doorninck luidt bevestigend. Immers zou de verkoper
deze mededeling nalaten, dan is hij te kwader trouw en helpt hem een voetstootse
verkoop niet om aan zijn aansprakelijkheid te ontkomen, gelijk zeer uitdrukkelijk
door de Hoge Raad is uitgemaakt bij arrest van 26 Mei 1950 (N.J. 1951 no. 18).
Prof. Beyers betoogt het niet eens te zijn met spreker, dat men de verkoper niet
behoeft te „roepen" bij het dier en dit „geen conditio sine qua non" is voor het
slagen der vordering (blz. 1024/1025). Het nut ervan ziet Dr. van Doorninck alleen
in de identificatie en „deze heeft door de voortreffelijke registratie en identificatie
van ons vee in verband met de georganiseerde dierziektebestrijding alle belang ver-
loren".

Dr. van Doorninck woont in een weidestreek en vergeet, dat Prof. Beyers in de kli-
niek minstens evenveel paarden voor koopkwesties krijgt als koeien. Maar dit daar-
gelaten: afgescheiden van eisen van goed fatsoen lijkt het Prof. Beyers toch juist de
verkoper geheel op de hoogte te houden van het verloop der ziekte, overleg te plegen
over afmaken bij noodzakelijkheid daarvan of om eerst na sectie tot een beoordeling
te komen, de verkoper in de gelegenheid te stellen tijdens het leven of na het slachten
een onderzoek te doen verrichten. Als bij dreigende dood of ter voorkoming van
vermindering van vleeswaarde afmaken nodig is en de verkoper weigert toestemming,
dan moet de koper een desbetreffend schriftelijk advies worden gegeven, dat hij aan
de verkoper geeft onder mededeling van plaats en uur van slachting, terwijl boven-
dien het cadaver nog vierentwintig uur blijft hangen. Prof. Beyers heeft daar nooit
moeite door gekregen en meent, dat Dr. van Doorninck deze handelwijze ook juridisch
goed vindt. Het waarschuwen en het overleg schijnt niet eens nodig te zijn.
Dr. van Doorninck antwoordt hierop, dat deze kwestie twee kanten heeft: een zuiver
formeel-juridische en een van behoorlijkheid, tactiek of hoe men het maar noemen
wil. Formeel-juridisch kan kort en bondig gezegd worden dat, op grond van de
huidige jurisprudentie, het niet roepen van de verkoper geen enkele invloed heeft op
de ontvankelijkheid der ingestelde vordering. M.a.w. deze zal daarop niet struikelen.
Dit neemt niet weg, dat de morele kant zeer veel aantrekkelijks heeft. Ongetwijfeld
kan het roepen van de verkoper en het hem op de hoogte houden een gunstige uit-
werking hebben en uitmuntende diensten bewijzen. Maar waar het in het referaat om
ging was duidelijk aan te wijzen — en inleider heeft heus wel aan de paarden
gedacht! — dat dit „roepen" niet een formeel vereiste is.

Bij paratuberculose komt het, zoals bekend, vaak voor, dat eerst na herhaald onder-
zoek, waarmede vele weken gemoeid kunnen zijn, de diagnose wordt gesteld. Prof.
Beyers heeft aangenomen, dat de termijn van art. 1547 dan eerst ingaat op het ogen-
blik, dat hij de diagnose stelt en dat kan wel drie maanden na de aankoop zijn. Is zijn
opvatting juist? Hij moet dan natuurlijk wel zekerheid hebben, dat de koper dadelijk
zijn dierenarts heeft gewaarschuwd toen hij de eerste verdachte verschijnselen op-
merkte en dat dus niet aan hem de schuld ligt, als de koe vermagert. En — dit als di-
rect aansluitende vraag — als nu de verkoper, alvorens de diagnose gesteld is, voorstelt:
„slachten op kosten van ongelijk", waar de koper niet op ingaat, kan die koper dan
later nog een actie beginnen als het dier paratuberculose blijkt te hebben?
Dr. van Doorninck verwijst in zijn antwoord allereerst naar hetgeen hij hierover in
het Tijdschrift (1955 blz. 454/455) geschreven had. De termijn van zes weken vangt
aan op het moment, waarop de koper aanleiding vindt voor het faeces-onderzoek,
hetwelk tot de diagnose leidt. Het niet ingaan op het voorstel tot slachten ontneemt
koper geenszins zijn recht om nadien alsnog de vordering tot teruggave koopprijs in
te stellen.

Wat het teruggeven van het kalf betreft als een hoogdrachtige koe inmiddels bij de
koper gekalfd heeft (blz. 1025) is het Prof. Beyers bekend, dat hierover verschillend
gedacht wordt. In sommige provincies volgt men de mening van Dr. van Doorninck,
in andere redeneert men: het kalf is van koper, die hierin een dekking van het risico
bij het kalven heeft. Zo is er ook bij deskundige instanties verschil van mening bij de
verkoop van slachtpaarden. In sommige provincies zegt men: elk slachtpaard wordt
voetstoots verkocht en dus is alle risico voor koper, ook als het dier b.v. totaal wordt
afgekeurd. Enige malen werd Prof. Beyers daarover advies gevraagd en in de Vee-
en Vleeshandel heeft hij deze gevallen uitvoerig beschreven. Vroeger ging het om
vrij luttele bedragen, maar nu is dat anders. In één geval was de koopprijs zelfs
ƒ 850,—. Deze laatste kwestie is voorgelegd aan de Provinciale Arbitrage Commissie
in Noord-Holland. Deze kon er niet uitkomen en heeft toen maar een Salomo\'s
oordeel gegeven: ieder van partijen moest de helft van de schade dragen. Persoonlijk
acht Prof. Beyers het toch een typisch verborgen gebrek als een ogenschijnlijk gezond
paard, dat voor een dergelijke prijs wordt verkocht, totaal voor de consumptie wordt
afgekeurd. Ook was eenmaal carcinomatose in het spel, in een ander een chronische
sepsis door een ulcus ventriculi.

Dr. van Doorninck is het met Prof. Beyers eens en zegt verder het ernstig te betwij-
felen of er heden ten dage — gelet op de prijsstijging der paarden en de algemene
conditie waarin zij nu verkocht worden voor de slacht — nog wel ergens van een
vast gebruik gesproken kan worden, dat dergelijke paarden voetstoots van de hand
gaan. Dit lag wel min of meer voor de hand in de tijd, dat uitsluitend wrakke of zeer
oude dieren voor de dood weg gingen. Inleider is van oordeel dat wanneer geen uit-
drukkelijk beding van het tegendeel is gemaakt, de gewone aanprakelijkheid ex art.
1540 bestaat.

Dr. Scholten stelt de vraag of, wanneer de koper meent een verborgen gebrek bij het
gekochte te hebben geconstateerd, hij dit dan binnen zes weken na de aankoop
aan verkoper moet mededelen.

Dr. van Doorninck merkt op, dat deze opvatting niet juist is. De zes weken termijn
dient om de vordering in te stellen bij de rechter, zodat inderdaad binnen die termijn
contact met verkoper moet zijn opgenomen. Deze zes weken beginnen echter pas te
lopen vanaf het moment, dat de koper weet of redelijkerwijs kan weten, althans
behoort te weten, dat het gekochte met een verborgen gebrek behept is. Het moment
van aankoop heeft voor de aanvang van de termijn geen betekenis.

Staat van de gevallen van besmettelijke veeziekten, in Nederland
voorgekomen gedurende de maand December 1955
DE GETALLEN GEVEN HET AANTAL VEEBESLAGEN AAN

•O
C

11 S\'s
3 «-ï-s

ÏJ >"

S -p c *

^v 53 <3

• :=> -e

c cj
S Ih o,
O O O ^

^ N "3 ^v>—

Veepest (pestis bovina), longziekte der runderen (peripneumonia contagiosa bovum),
hondsdolheid (lyssa), schaapspokken (variola ovina) en Kwade droes (malleus) zijn
in Nederland rcsp. sedert 1869, 1887, 1923, 1893 en 1927 niet voorgekomen.

De radiorubriek van het Ministerie van Landbouw op woensdag 15 februari 1956.
De waakzaamheid van de veehouders ten opzichte van mond- en klauwzeer mag niet
verslappen; op de voorzorgsmaatregelen tegen de ziekten zij men voortdurend
bedacht. Ook bij het vervoer van de runderen is dit van groot belang.
In de radiorubriek van het Ministerie van Landbouw op woensdag 15 februari a.s.,
des avonds van 18.30—18.45 uur over de Regionale Omroep Noord, zal de heer
Y. Heida, Inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst te Leeuwarden over dit
onderwerp spreken.

In de week van 28 november tot 3 december 1955 is te Amsterdam in het Staats-
veeartsenijkundig Onderzoekingsinstituut een studiebijeenkomst gehouden, met als
doel het bestuderen van enkele belangrijke technische problemen betreffende mond-
en klauwzeer.

De bijeenkomst werd belegd door de O.E.E.C. (Organisatie voor Europese Econo-
mische Samenwerking). Voor deze bijeenkomst trad Nederland als gastheer op.

De studiebijeenkomst werd gehouden onder voorzitterschap van de directeur van
de Vceartsenijkundige Dienst, de heer J. M. van den Born, terwijl de technische
leiding en de leiding van de discussies berustten bij de directeur van het Staats-
veeartsenijkundig Onderzoekingsinstituut, Dr. H. S. Frenkel.

Uit 23 landen waren deelnemers afkomstig, allen directeuren van staatsinstituten
en hun medewerkers, terwijl tevens 3 internationale organisaties, t.w. de Europese
Commissie voor Controle op Mond- en Klauwzeer, de Food and Agricultural Orga-
nization van de Verenigde Naties en het Office International des Epizoöties ver-
tegenwoordigd waren.

In totaal namen 42 onderzoekers aan deze studiebijeenkomst deel.
Namens de Nederlandse regering bood de Minister van Landbouw, Visserij en
Voedselvoorziening een ontvangst aan en namens de Nederlandse dierenartsen werd
een receptie gehouden door de Maatschappij voor Diergeneeskunde.
Het was de eerste maal dat een internationale discussie over mond- en klauwzeer in
een laboratorium werd gehouden. Hierdoor waren de deelnemers in staat hun me-
thoden en technieken, die vaak door henzelf gewijzigd en verbeterd waren, te demon-
streren, terwijl zij tevens kennis konden nemen van de details van het veelomvattende
werk dat in Nederland aan de gang is.

De bijeenkomst hield zich bezig met twee belangrijke onderwerpen voor de mond-
en klauwzeerbestrijding, t.w. de typering en het kweken van het virus.
Het is bekend, dat vooral de typering van belang is en dat bij een uitbraak van de
ziekte slechts dan een doeltreffende bestrijding mogelijk is, zowel nationaal als inter-
nationaal, indien men weet om welk type het gaat, daar eerst dan beslist zal kunnen
worden, welk vaccin gebruikt dient te worden.

Voor de vaccinbereiding is het kweken van het virus noodzakelijk en speciaal de
methode Frenkel, waarbij deze viruskweek plaats vindt zonder gebruikmaking van
het levende dier, doch van weefselcultures (tongepiteel), is onderwerp geweest van
uitgebreide besprekingen.

Ook de betekenis van de vaccinbereiding uit dergelijke cultuurvirussen en zoals deze
in vele delen van de wereld worden gebruikt, kwam in discussie.

Men kwam tot de conclusie dat de viruskweek volgens de methode Frenkel alle
kwaliteiten heeft van het virus dat op het levende dier is gekweekt en dat de vaccins,
die ervan bereid worden, zeer goede resultaten geven bij het onder controle brengen
van het mond- en klauwzeer.

Men sprak de hoop uit dat deze studiebijeenkomst zal leiden tot een regeling, waar-
bij groepen van specialisten, die werken aan het technisch aspect van deze ziekte,
met betrekkelijk korte tussenpozen in laboratoria samenkomen en de resultaten van
hun werk bespreken en verdere onderzoekingen in overweging nemen.

Op een schriftelijke vraag van het lid van de Tweede Kamer, de heer Vondeling
betreffende de in- en uitvoer van sperma van stieren, heeft Minister Mansholt het
volgende geantwoord.

Toen zich na de tweede wereldoorlog het vraagstuk van de kunstmatige inseminatie
op grote schaal aandiende en hiervoor grote belangstelling ontstond, werd het ge-
wenst geacht de ontwikkeling van dit nieuwe fenomeen in de voor Nederland zo
belangrijke rundveefokkerij nauwkeurig te kunnen volgen. De kunstmatige inseminatie
werd daarom uitsluitend toegestaan aan verenigingen, welke een ontheffing van het
verbod tot kunstmatige inseminatie hebben ontvangen. Een en ander werd geregeld
in het Reglement Kunstmatige Inseminatie 1953.

Onder deze voorwaarden heeft de kunstmatige inseminatie zich volledig kunnen
ontplooien. Er zijn thans ±150 verenigingen voor kunstmatige inseminatie in Neder-
land werkzaam. Deze hebben hun net zo dicht over Nederland gespannen, dat prak-
tisch elke veehouder binnen het werkgebied van een vereniging ligt en van de kunst-
matige inseminatie gebruik kan maken, indien hij voor zijn vee daaraan behoefte zou
gevoelen.

De verenigingen zijn provinciaal georganiseerd in bonden en deze op hun beurt in
een landelijke federatie. Hierbij zijn ± 100.000 veehouders met — 900.000 runderen
aangesloten. Er vindt met deze federatie geregeld overleg plaats, hetzij rechtstreeks,
hetzij via de Centrale Commissie van Toezicht op de uitvoering van de kunstmatige
inseminatie, waarin de federatie door twee leden is vertegenwoordigd.
Ten einde deze ontwikkeling niet te doorbreken en voor de export geen vrij verkeer
van sperma te laten ontstaan, werd het winnen van sperma voor export aan erkende
verenigingen voor kunstmatige inseminatie voorbehouden. Dit is geregeld in par. i
van het nieuwe onderdeel H van de beschikking van de Directeur van het Veeteelt-
wezen, waarop de vraag betrekking heeft.

Aan deze verenigingen kunnen nadere voorwaarden worden gesteld. Hierover handelt
de andere beschikking, waarop later nader wordt ingegaan.

Overeenkomstig de aanbevelingen van de Conferentie van Cambridge in 1955 onder
auspiciën van de Voedsel- en Landbouworganisatie van de Verenigde Naties en de
Europese Zoötechnische Vereniging werd ook voor Nederland besloten de in- en
uitvoer van sperma slechts toe te staan op vergunning. Hiervoor is een Bureau voor
In- en Uitvoer in het leven geroepen.

Het bureau is belast met het afgeven van deze vergunningen, hier „verklaringen van
geen bezwaar" genoemd, en tevens met het toezicht op de naleving van bijzondere
voorwaarden, welke voornamelijk op de hoedanigheid van het sperma en de wijze
van verpakken en verzenden betrekking hebben.

Aan dit bureau zijn richtlijnen gegeven, welke in aanmerking dienen te worden
genomen bij de beoordeling van aanvragen voor export. Daarbij is gesteld, dat de
export van levend fokmateriaal de voorkeur verdient boven de export van sperma.
Dit houdt verband met de positie van de fokkers.

Door de kunstmatige inseminatie is namelijk het aantal dekstieren in Nederland aan-
zienlijk gedaald. Dit betekent een verkleining van het afzetgebied van de stamboek-
fokker. Indien bij de uitvoer het zwaartepunt op het sperma zou komen te liggen,
zou dit afzetgebied nog verder kunnen inkrimpen. De fokkers hebben echter een
ruime ontplooiingsmogelijkheid nodig, daar juist voor de ontwikkeling van de kunst-
matige inseminatie aan hun taak, te weten het leveren van goed stierenmateriaal,
nog hogere eisen worden gesteld dan voorheen.

Als vanzelfsprekend mag worden beschouwd, dat de uitvoer van sperma niet schade-
lijk mag zijn voor de veeverbetering in Nederland. Dit zou kunnen gebeuren, als een
onevenredig deel van het hier beschikbare sperma zou afvloeien naar het buitenland,
zodat hiertegen gewaakt dient te worden.

Eveneens wordt het ongewenst geacht, dat het sperma in het buitenland in handen
zou komen van niet bona fide personen, die door een onjuiste behandeling of ver-
wisseling de naam van het Nederlandse produkt zouden kunnen schaden. Vandaar,
dat het bureau zich dient te vergewissen van de bestemming van het sperma, de po-
sitie van de afnemer en de middelen, waarover deze beschikt om de uiteindelijke
bestemming te garanderen.

Verder is zorg gedragen, zowel door de samenstelling van het bureau als door de
aangegeven procedure, indien over een aanvrage tot export de meningen verdeeld
zouden zijn, dat de belangen van de bij deze nieuwe ontwikkeling betrokken instel-
lingen op veeteeltgebied volledig tot hun recht kunnen komen.
Dezelfde zorgvuldigheid is betracht ten aanzien van de invoer van sperma.
De Centrale Commissie is aangewezen tot het stellen van eisen met betrekking tot
de kwaliteit van het zaad en de wijze van verpakking en verzending, terwijl ook de
certificaten, welke de gezondheid, hoedanigheid en herkomst van het zaad moeten
garanderen, zijn aangeduid. Daarmede wordt van Nederlandse zijde een garantie
gegeven ten aanzien van de kwaliteit van het produkt.

Het eerdergenoemde bureau is belast met het toezicht op de naleving van deze eisen.
Wat betreft de voorwaarden voor verenigingen, welke sperma voor export willen
winnen, merkt de bewindsman het volgende op.

Export van sperma over grotere afstanden kan uitsluitend in diepgevroren toestand

plaats hebben. Hierdoor dient een goede diepvriesinstallatie aanwezig te zijn. Deze
dient te worden goedgekeurd door de inspecteur van de veeteelt (belast met de be-
hartiging van de belangen van de kunstmatige inseminatie).

Evenals voor de toepassing van de kunstmatige inseminatie in het binnenland het
dagelijkse toezicht van een bevoegde dierenarts wordt vereist, is dit ook het geval
voor het winnen van sperma voor export.

De eis van een minimumbevruchtingspercentage van 55 pet. na de eerste inseminatie
geeft een zekere garantie ten aanzien van het goed functioneren van de technische
werkzaamheden in het station voor de kunstmatige inseminatie.

Tenslotte zijn enkele eisen gesteld aan de stieren, die het sperma leveren en welke
eveneens ten doel hebben een hoogwaardig produkt voor het buitenland beschikbaar
te doen komen.

Beide beschikkingen — gepubliceerd in de Nederlandse Staatscourant 1955, no. 251,
en 1956, no. 2 — werden getroffen, nadat volledige overeenstemming in de Centrale
Commissie van Toezicht op de uitvoering van de kunstmatige inseminatie was be-
reikt. In deze centrale commissie zijn alle belangengroeperingen op het gebied van
de kunstmatige inseminatie vertegenwoordigd en deze hebben ruimschoots gelegen-
heid gehad ook in eigen kring de ontwerpen voor deze beschikking te bespreken.
Het is niet mogelijk in concreto aan te geven, hoe de export van sperma zich zal
gaan ontwikkelen. Dit was in 1946 met de kunstmatige inseminatie ook niet het ge-
val. Er is nu — evenals toen -— getracht een zodanige regeling te treffen, dat onge-
wenste ontwikkelingen kunnen worden voorkomen en het geheel van binnen- en
buitenlandse belangen in goede banen kan worden geleid en gehouden.

Maatregelen met betrekking tot het verveer van runderen in verband met
de mond- en klauwzeerbestrijding.

Artikel 1 van de beschikking van 30 septemberl955, no. 14.605/91W, Afdeling Wet-
geving en Juridische Zaken/L., Stcrt. 191, wordt als volgt gelezen:

1. Het vervoer van een rund, dat ouder is dan twee maanden, is slechts toegestaan
onder de voorwaarde dat de vervoerder:

a. indien het betreft vervoer naar een markt, tentoonstelling, verkoping of soort-
gelijke verzamelplaats van vee, in het bezit is van een namens een erkende
provinciale gezondheidsdienst voor dieren afgegeven verklaring, welke voldoet
aan het daaromtrent in het tweede lid bepaalde;

b. indien het betreft ander vervoer dan bedoeld onder a, in het bezit gesteld kan
worden van de onder a bedoelde verklarng.

b. dat het rund is geënt tegen mond- en klauwzeer overeenkomstig het bepaalde
in de volgende leden.

3. Indien het rund geboien is vóór 1 januari 1954 moet de laatste of de onmiddellijk
daaraan voorafgegane enting tenminste veertien dagen vóór de datum van het
vervoer hebben plaats gehad.

a. bij vervoer vóór 1 mei 1956 de laatste of de onmiddellijk daaraan vooraf-
gegane enting tenminste veertien dagen en ten hoogste vier maanden vóór de
datum van het vervoer hebben plaats gehad;

b. bij vervoer op of na 1 mei 1956 de laatste enting op of na 1 februari 1956,
doch tenminste veertien dagen vóór de datum van het vervoer hebben plaats
gehad.

5. Indien het rund geboren is op of na 1 januari 1955 en het vervoer plaats vindt
op of na 1 september 1956, moet de enting tenminste veertien dagen en ten
hoogste vier maanden vóór de datum van het vervoer hebben plaats gehad.

6. Het in de vorige leden bepaalde is niet van toepassing ten aanzien van het
vervoer van een rund, geboren op of na 1 januari 1954 en behorend tot een
geënt rundveebeslag, indien het vervoer langs de kortste weg geschiedt:

a., tussen weiden en erven, behorende tot het bedrijf van de eigenaar van het
desbetreffende rund;

b. van een schaarweide naar weiden of erven, behorende tot het bedrijf van de
eigenaar van het betreffende rund;

De hieronder volgende bepalingen van de Ministeriële beschikking vastgesteld dd.
30 september 1955 blijven ongewijzigd.
Artikel 2

a. een rundveebeslag, dat in de laatstverlopen of lopende periode van 1 februari
tot 15 april in zijn geheel, met uitzondering van die runderen, welke op het tijd-
stip van de enting van het rundveebeslag nog geen twee maanden oud waren,
tegen mond- en klauwzeer is geënt en waaraan na het tijdstip ditr enting geen
runderen, ouder dan twee maanden, zijn toegevoegd, zonder dat daarvoor een
ten tijde van de toevoeging geldige vervoersverklaring aanwezig was, met dien
verstande, dat, indien de toevoeging, geschiedde tijdens een entingsperiode en
nadat het beslag in die periode reeds was geënt, het beslag na afloop dier periode
slechts als een geënt rundveebeslag wordt beschouwd, indien ook de toegevoegde
runderen in diezelfde periode zijn geënt;

b. een rundveebeslag, dat na de laatstverlopen periode van 1 februari tot 15 april
is gevormd uit runderen, voor welke een ten tijde van de vorming geldige ver-
voersverklaring aanwezig was, met dien verstande, dat, indien de vorming ge-
schiedde tijdens de lopende entingsperiode, het beslag na afloop dier periode
slechts als een geënt rundveebeslag wordt beschouwd, indien alle runderen in
diezelfde periode zijn geënt;

c. een rundveebeslag, waarvan de enting, als bedoeld onder a, buiten de aldaar
genoemde periode heeft plaatsgevonden, indien en voor zover deze enting door
of vanwege de directeur van de Veeartsenijkundige Dienst met een enting in de
onder a genoemde periode wordt gelijkgesteld.

De in artikel 1 bedoelde verklaringen hebben een geldigheidsduur van tien dagen.
Artikel 4

In het belang van de in-, uit- en doorvoer van rundvee en van de bestrijding van de
tuberculose onder het rundvee, alsmede in andere bijzondere gevallen, kan door of
vanwege de directeur van de Veeartsenijkundige Dienst van het in artikel 1 bepaalde
ontheffing worden verleend onder daarbij te stellen voorwaarden.

Ter toelichting van de gewijzigde mond- en klauwzeerbeschikking diene het volgende:
De bepalingen van wat onder een geënt rundveebeslag wordt verstaan blijven on-
gewijzigd.

Bij alle vervoer van runderen, ouder dan 2 maanden dient het te vervoeren rund
geënt te zijn en afkomstig uit een geënt rundveebeslag.
Hierbij kan het volgende worden opgemerkt:

geboren voor 1 januari 1954 kan direct een verklaring worden afgegeven, ge-
baseerd op de entingsperiode 1955 (geen wachttijd).
II. Voor runderen geboren op of na 1 januari 1954, kan men direct een verklaring
verkrijgen, indien de laatste enting nog geen 4 maanden geleden heeft plaats-
gevonden.

Heeft de laatste enting langer dan 4 maanden geleden plaats gevonden (bijv.
in de entingsperiode 1955) dan geldt voor deze dieren een wachttijd van 14
dagen na de nieuwe enting alvorens een entverklaring kan worden afgegeven.
III. Voor runderen geboren na 1 januari 1955 kan op dezelfde wijze als sub II,
maar slechts tot 1 september 1956 een verklaring worden verkregen. Na die
datum moeten deze dieren worden overgeënt.

Afwijking van het verbod tot invoer van vee, gesteld in het Koninklijk
Besluit van 16 januari 1940, Stb. 680, ter uitvoering van artikel 12 der
veewet.

Afwijking van het verbod, gesteld onder B 1 van het Koninklijk besluit van 16
januari 1940, Stb. 680, wordt toegestaan ten aanzien van runderen, welke voor on-
middellijke slachting zijn bestemd en afkomstig zijn uit Denemarken, Noorwegen,
Zweden, Duitsland, Frankrijk of Ierland, mits de volgende voorzorgen tegen over-
brenging van besmetting in acht worden genomen:

I. De dieren mogen uitsluitend per spoor of per zeeschip worden aangevoerd, met
dien verstande, dat, indien zij per spoor worden aangevoerd, dit uitsluitend mag
geschieden via de eerste kantoren Oldenzaal, Maastricht of Roosendaal en, indien zij
per zeeschip worden aangevoerd, uitsluitend via Amsterdam of Rotterdam.

a. ten minste tweemaal vierentwintig uur vóór de aankomst in Nederland van elke
aanvoer kennis geven aan de inspecteur van de Vecartscnijkundige Dienst, binnen
wiens ambtsgebied de aankomst in Nederland zal plaatsvinden, onder opgave van
de plaats van aankomst en het te verwachten tijdstip van aankomst;

b. zo spoedig mogelijk na aankomst in Nederland de plaats van bestemming van
de dieren mededelen aan de onder a bedoelde inspecteur of diens plaatsvervanger.

III. De dieren moeten bij aankomst in de onder I genoemde plaatsen ter keuring
worden aangeboden aan de inspecteur van de Veearïsenijkundige Dienst, binnen
wiens ambtsgebied de plaats van aankomst is gelegen, en bij de keuring, welke door
of vanwege hem op kosten van de importeur wordt verricht, gezond zijn bevonden.

IV. Bij de sub III bedoelde aanbieding ter keuring moet te allen tijde aan de be-
voegde inspecteur van de Veeartsenijkundigc Dienst of diens plaatsvervanger worden
overgelegd een gedagtekende en ondertekende verklaring van het hootd van de offi-
ciële veterinaire dienst in het land van oorsprong, inhoudende, dat de dieren on-
middellijk vóór de inlading veeartsenijkundig zijn onderzocht en daarbij vrij van
besmettelijke ziekten en ook overigens gezond en zonder gebreken zijn bevonden.

V. De dieren moeten — behoudens het bepaalde onder VI, VII en X — terstond
na de vrijmaking onder verzegeling door een ambtenaar van de Algemene Inspectie-
dienst per spoor worden vervoerd naar het station van de plaats van bestemming of
het dichtst daarbij gelegen station en vervolgens zo spoedig mogelijk, afgescheiden
van ander vee, per as, onder geleide van een ambtenaar van de Veeartsenijkundige
Dienst, de politie of de Algemene Inspectiedienst en met inachtneming van de door
de onder II bedoelde inspecteur zo nodig te stellen voorwaarden, langs de kortste
weg naar het openbaar slachthuis dan wel een vleeswarenfabriek, waar een vol-
ambtelijke keuring is gevestigd, in de plaats van bestemming.

VI. Dieren, welke per zeeschip vanuit Denemarken, Noorwegen, Zweden en Ierland
zijn aangevoerd, mogen, indien de onder II bedoelde inspecteur daartoe toestemming
verleent, met inachtneming van de daarbij door hem gestelde voorwaarden, van de
plaats van aankomst rechtstreeks per auto, welke door een ambtenaar, hetzij van de
Veeartsenijkundige Dienst, hetzij van de Algemene Inspectiedienst, zulks ter beoor-
deling van de hiervóór bedoelde inspecteur, is verzegeld, zonder geleide, doch gedekt
door een door de hiervóór bedoelde inspecteur af te geven geleidebiljet, worden
vervoerd naar het openbaar slachthuis dan wel een vleeswarenfabriek, als bedoeld
onder V, in de plaats van bestemming.

VII. Dieren, welke per spoor worden aangevoerd, mogen in bijzondere gevallen,
indien de onder II bedoelde inspecteur daartoe toestemming verleent, met inacht-
neming van de daarbij door hem gestelde voorwaarden, van de plaats van aankomst
rechtstreeks per auto, welke door een ambtenaar, hetzij van de Veeartsenijkundige
Dienst, hetzij van de Algemene Inspectiedienst, zulks ter beoordeling van de hiervóór
bedoelde inspecteur af te geven geleidebiljet, worden vervoerd naar het openbaar
slachthuis dan wel een vleeswarenfabriek, als bedoeld onder V, in de plaats van
bestemming.

VIII. Verbreking van de onder V, VI en VII bedoelde verzegeling mag slechts
geschieden door een ambtenaar van de Algemene Inspectiedienst, de Veeartsenij-
kundige Dienst of de gemeentelijke vleeskeuringsdienst.

IX. De dieren moeten binnen vierentwintig uren na aankomst in het openbaar
slachthuis of de vleeswarenfabriek worden geslacht.

X. Dieren, welke bestemd zijn voor het Staats Veeartsenijkundig Onderzoekings
Instituut, te Amsterdam, mogen van de plaats van aankomst per auto en onder
geleide van een ambtenaar van het Staats Veeartsenijkundig Onderzoekings Instituut
naar dit instituut worden vervoerd.

Deze beschikking zal worden bekendgemaakt in de Nederlandse Staatscourant en
treedt in werking met ingang van 1 januari 1956.
\'s-Gravenhage, 20 december 1955.

Alvorens over de werkzaamheden van deze afdeling van de Landbouworganisatie
T.N.O. in 1954 iets te vermelden volgen hier enige mededelingen over de Landbouw-
organisatie T.N.O. zelf.

Het werk van de Landbouworganisatie T.N.O. blijft in hoofdzaak enerzijds gericht
op coördinatie, anderzijds op het entameren van nieuw onderzoek. In de loop der
laatste jaren werden door het bestuur enige afdelingen ingesteld, voor Akker- en
Weidebouw, Tuinbouw, Veeteelt, Diergeneeskunde en Zuivel, die het bestuur advi-
seren bij vraagstukken op haar terrein. Voorts adviseren zij over de werkplannen en
begrotingen van alle voor haar gebied werkzame instellingen van onderzoek, werk-
groepen e.d. voorzover deze financiële steun van de Overheid of van T.N.O. ont-
vangen. De besturen dezer afdelingen zijn samengesteld uit vertegenwoordigers van
Overheid, wetenschap en bedrijfsleven.

De reeds het vorig jaar aanhangig gemaakte plannen tot reorganisatie van enkele
onderdelen van het landbouwkundig onderzoek zijn in deze verslagsperiode uitvoerig
door het bestuur en de betrokken afdelingsbesturen in beschouwing genomen. Eén
van de verbeteringen, die men bij deze reorganisatie beoogt, is het samenbrengen
van het onderzoek op het terrein van de waterhuishouding en de cultuurtechniek in
een nieuw instituut. Aangenomen mag worden, dat op korte termijn over de organi-
satorische vormgeving en technische opzet van dit instituut beslissingen genomen
kunnen worden.

Daarnaast werd de Landbouworganisatie T.N.O. ingeschakeld bij de voorbereidingen
voor de oprichting van een internationaal instituut voor landaanwinning en cultuur-
techniek. Op verzoek van de Minister van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening
werden voorzitterschap en secretariaat van de door dit instituut op te richten Stichting
ondergebracht bij de Landbouworganisatie T.N.O. De totstandkoming er van is een
gevolg van de hulp, die de Kellogg Foundation uit de Verenigde Staten van Amerika
direct na de overstromingsramp in 1953 aanbood bij het herstel van de landbouw
in de ruimste zin van het woord. Het instituut zal zich bezighouden met de problemen
van het in cultuur brengen van lage gronden en met het geven van voorlichting op
dit gebied. De Kellogg Foundation heeft zich bereid verklaard de bouw en inrichting
van het instituut te bekostigen alsmede, gedurende de eerste vijf jaren, de volledige
exploitatie; daarna volgens een aflopende schaal.

De oprichting van beide hierboven genoemde instellingen is er mede oorzaak van,
dat het Bestuur van de Landbouworganisatie T.N.O. besloten heeft over te gaan tot
het instellen van een afdeling Cultuurtechniek. Voorbereidingen daartoe werden reeds
getroffen.

Sedert een aantal jaren wordt in het bestuur aandacht besteedt aan de samenwerking
tussen de instellingen voor landbouwkundig onderzoek enerzijds en de laboratoria der
Rijksuniversiteiten en de Landbouwhogescholen anderzijds. Bij eerstgenoemde in-
stelling wordt in groeiende mate behoefte gevoeld aan meer physiologisch onderzoek
met betrekking tot de teelt van land- en tuinbouwgewassen. In gemeenschappelijk
overleg werd besloten over te gaan tot het oprichten van een Centrum voor Planten-
physiologie, hetwelk tot taak zal krijgen steun te verlenen aan de op de instellingen
voor landbouwkundig onderzoek werkzame plantenphysiologen, contact te onder-
houden met de onderzoekers werkzaam op dit gebied op de diverse laboratoria der
Rijksuniversiteiten en Landbouwhogeschool, alsmede het verrichten van eigen onder-
zoek.

In het afgelopen jaar werden weer kwartaalsgewijze bijeenkomsten gehouden van
het bestuur met de directeuren van instellingen voor landbouwkundig onderzoek. Op
een dezer bijeenkomsten werd uitvoerig van gedachten gewisseld over de wenselijkheid
van het psychotechnisch keuren van wetenschappelijke onderzoekers bij in dienst-
treding en bij bevordering. Algemeen was men van oordeel, dat een test in bepaalde
gevallen een waardevol hulpmiddel kan zijn, doch dat de inschakeling er van aan het

beleid van de directeuren dient te worden overgelaten. De daaraanvolgende bijeen-
komsten waren gewijd aan bespreking van de werkzaamheden van enkele niet speci-
fiek landbouwkundige instellingen, teneinde de directeuren een inzicht te geven in de
mogelijke hulp, die deze instellingen zouden kunnen bieden bij de oplossing van be-
paalde onderdelen van het landbouwkundig onderzoek.

Hieronder dient in het bijzonder te worden vermeld de medewerking, die de Land-
bouworganisatie T.N.O. verleent aan de werkzaamheden van de F.A.O. inzake coör-
dinatie van het landbouwkundig onderzoek in Europa. Een daartoe door de F.A.O.
ingesteld Sub-committee on Agricultural Research staat onder voorzitterschap van
Ir. A. W. van de P 1 a s s c h e. De taak, die het Sub-Committee zich heeft gesteld,
beoogt allereerst de samenstelling van een index van instellingen voor landbouw-
kundig onderzoek met haar onderzoekers en de intensivering van de uitwisseling van
onderzoekers. Getracht wordt om voor bepaalde problemen te geraken tot de opzet
van gemeenschappelijke werkprogramma\'s.

Wat dit laatste betreft werd van Nederlandse zijde een voorstel uitgewerkt inzake
het probleem „Supplemental Irrigation". De eerste vergadering van het Sub-Com-
mittee werd te Londen gehouden. De volgende vergadering zal in 1955 in Nederland
plaats vinden.

In de loop van dit jaar werd uitvoering gegeven aan de plannen een index samen
te stellen van het gehele landbouwkundig onderzoek, welke index in druk verscheen.
De verschillende onderwerpen van onderzoek werden hierin op tweeërlei wijze onder-
gegroepeerd volgens de belangrijkste gebieden van wetenschap, anderzijds geclassifi-
ceerd in een gewassenindex en in een dierenindex, opdat een indruk kan worden
verkregen van de werkzaamheden betreffende een bepaald gewas of diergroep. Het
ligt in de bedoeling volgend jaar naast de Nederlandse uitgave ook een Engelse
editie samen te stellen en in druk te laten verschijnen.

Voorts verscheen in 1954 voor de eerste maal in druk een door de Landbouworgani-
satie T.N.O. samengesteld overzicht van het in 1953 verrichte onderzoek, dat op
landbouwkundig gebied door de verschillende instellingen in Nederland wordt uit-
gevoerd. De indeling geschiedde zoveel mogelijk volgens de verschillende gebieden
der landbouwwetenschap.

Het bestuur van deze afdeling, dat in het afgelopen jaar viermaal in vergadering
bijeenkwam, werd uitgebreid met een vertegenwoordiger van de faculteit voor Dier-
geneeskunde, Prof. Dr. Jac. Jansen. Het secretariaat van het afdelingsbestuur,
dat tot September 1954 werd vervuld door de Inspecteur van de Veeartsenijkundige
Dienst i.a.d. Dr. L. Hoedcmaker, werd nadien opgedragen aan de Inspecteur
van de Veeartsenijkundige Dienst i.a.d., de heer D. D. Bakker.
Tussen de afdelingen Veeteelt en Diergeneeskunde werd het contact verstevigd door
uitwisseling van de notulen der vergaderingen en door het doen bijwonen van de
wederzijdse vergaderingen door een vertegenwoordiger der afdelingen.
De drie werkleidingscommissies voor het onderzoek naar de oorzaak en de bestrijding
der steriliteit, de aspecifieke tuberculinereactie en de brucellosis van het rundvee
zetten hun werkzaamheden voort.

Het tempo, waarmede aan deze onderzoekingen kan worden gewerkt, wordt gelimi-
teerd door de moeilijkheid een voldoende aantal onderzoekers te vinden
Door de secretaris der afdeling werden in zijn kwaliteit van Inspecteur van de
Veeartsenijkundige Dienst voorbereidende werkzaamheden verricht voor de oprichting
van een nieuw instituut voor diergeneeskundig onderzoek, waarvoor door het Rijk
bereids een terrein met proefboerderij bij De Bilt werd aangekocht.

In de loop van het jaar werd een enquête gehouden over de toestand van de drink-
watervoorziening bij het vee. Om nadere aandacht aan dit probleem te kunnen
schenken zal een werkgroep worden opgericht.

Betreffende de onderzoekingen, die onder auspiciën van T.N.O. worden verricht en
voorzover deze in de diergeneeskundige sector liggen, kan het volgende vermeld
worden.

De werkzaamheden betreffende de spectrochemische bepaling van sporenelementen
in gewasmonsters en dierlijke producten, die worden uitgevoerd op het Physisch
Laboratorium van de Rijksuniversiteit te Utrecht, betreffen in hoofdzaak de verbete-
ring van de lichtbron. Het Analystisch Instituut T.N.O. ging na op welke wijze de
voor het spectrochemisch onderzoek te gebruiken monsters dienen te worden voor-
bewerkt; dit onderzoek had betrekking op de verbetering van de destructiemethode.
Op het Laboratorium voor Medisch-Veterinaire Chemie van de Rijksuniversiteit te
Utrecht werd een onderzoek beëindigd over het mangaangehalte in de levers van
zieke en gezonde runderen en paarden. De voorlopige resultaten maken het niet
waarschijnlijk, dat tussen de groepen enig verschil bestaat.

Het onderzoek van de overige leden van deze werkgroep vindt plaats in het kader
van de instellingen, waaraan zij zijn verbonden.

De werkzaamheden in verband met het leverbotvraagstuk betroffen een vergelijkend
onderzoek van de twee tot nu toe beproefde bestrijdingsmiddelen voor de tussen-
gastheer van de leverbot, namelijk keukenzout en DNC (dinitro-orthocresol). In het
afgelopen jaar werden de gunstigste resultaten verkregen met DNC.
Op de kliniek voor Inwendige Ziekten en Buitenpraktijk van de Diergeneeskundige
Faculteit te Utrecht werden, in verband met de directe bestrijding van de leverbot,
proeven genomen over de toelaatbare dosering van hexachlooraethaan en tetrachloor-
koolstof bij runderen en schapen.

De werkzaamheden ter bestrijding van de kopziekte bij rundvee betroffen in de eerste
plaats een uitgebreid onderzoek in de buitenpraktijk van de Diergeneeskundige Fa-
culteit van de Rijksuniversiteit te Utrecht, waar wordt nagegaan of een nauwkeurige
toepassing van reeds bekende landbouwkundige maatregelen kan leiden tot een ver-
mindering van het aantal kopziektegevallen. Hierbij werd de invloed van verschillende
factoren op het optreden van kopziekte onderzocht zoals de invloed van grondsoorten,
de temperatuur en de neerslag, de groeisnelheid van het gras, de bemesting e.d.
Voorts werd onderzocht of door toediening aan rundvee van magnsiumoxyd bevat-
tende koekjes kort voor en tijdens de kopziekteperiode, het optreden der ziekte kan
worden voorkomen. De verkregen gegevens laten een uitspraak t.a.v. deze werkwijze
nog niet toe.

Hetzelfde geldt voor een onderzoek over de invloed van een toediening van keuken-
zout, vitamine D3 en bij voedering van hooi of pulp gedurende de overgang van stal
naar weide.

Rechtstreeks onder auspiciën van de afdeling Diergeneeskunde T.N.O. wordt ge-
werkt in de volgende werkgroepen:

Werkleidingscommissie: Prof. Dr F. C. van der Kaay, voorzitter; Prof. Dr L.
Seekles; G. M. van Waveren.

Door onderlinge samenwerking met de Kliniek voor Veterinaire Verloskunde en
Gynaecologie, het Instituut voor Infectieziekten, het Pathologisch Instituut en het

Instituut voor Tropische en Protozoaire Ziekten, alle van de Diergeneeskundige
Faculteit der Rijksuniversiteit te Utrecht, werd gedurende het fokseizoen 1954 een
groot aantal runderen op de aard van de steriliteit onderzocht. De werkzaamheden
waren eensdeels gericht op het bedrijf, om een zo goed mogelijk overzicht te krijgen
van de aard en de intensiteit van de steriliteit, het optreden van klinische abortus
etc., anderdeels op het rund. Dit laatste onderzoek betrof een histologische en bac-
teriologische beoordeling van het genitaalapparaat, alsmede een onderzoek op Bru-
cella abortus Bang.

De onderzoekingen van de Rijksseruminrichting hadden betrekking op de uitwerking
van een methode, waarmede bij stieren de infectie met Vibrio fetus kan worden
aangetoond, terwijl voorts aandacht werd besteed aan de banale infecties van de
genitaaltractus van het rund en aan het optreden van stille bronst.
Op het laboratorium voor Medisch-Veterinaire Chemie te Utrecht werden de onder-
zoekingen over de betekenis van de uitscheiding van 17-ketosteroïden als indicatoren
van de hormonen van de geslachtsklieren en het bijnierschors bij het rund afgesloten.
Voorbereidingen werden getroffen voor een onderzoek naar het voorkomen van oestro-
gene hormonen in het organisme van het rund.

Werkgroep voor onderzoek inzake de aspecifieke reacties bij de tuberculinatie
van rundvee.

Werkleidingscommissie: G. M. van Waveren, voorzitter; Prof. Dr L. S e e k-
1 es; L. P. de Vries.

Op het laboratorium voor Medisch-Veterinaire Chemie te Utrecht werden gegevens
verzameld ten einde na te gaan of er een correlatie bestaat tussen het gehalte aan
koper en het ciwitspectrum van het bloed en het optreden van aspecifieke tuber-
culinatiereacties.

Op de Rijksseruminrichting werden voorbereidingen getroffen voor een uitgebreid
onderzoek naar de mogelijke oorzaken van aspecifieke reacties, waarbij aandacht
zal worden besteed aan een verhoging van de. specificiteit van tuberculinc, aan de
tuberculinatie-techniek en de daarbij voorkomende problemen van „skinlesions".

Werkleidingscommissie: L. P. d e V r i e s, voorzitter; F. W. van Ulzen; G. M.
van Waveren.

Aangezien voor Nederland nog geen algemeen antwoord kan worden gegeven op de
vraag hoe de Brucella abortus het beste kan worden bestreden, werd door de Rijks-
seruminrichting een onderzoek voorbereid, waarbij deze ziekte op experimentele basis
op een aantal bedrijven in een bepaalde streek zal worden bestreden. Deze werkzaam-
heden zijn in 1955 begonnen.

Financiële steun werd verleend aan onderzoek op het gebied van de Kunstmatige
Inseminatie onder leiding van Prof. Dr P. Hoekstra c.s. van het Veeteeltkundig
Onderzoekingsinstituut T.N.O.

Tenslotte moge hier nog een overzicht volgen van de voor 1955 toegestane geld-
middelen voor die onderzoekingen, die onder auspiciën van de afdeling Diergenees-
kunde T.N.O. geschieden.

De gelden zijn op enkele bedragen na geheel afkomstig van het fonds, dat overbleef
uit de 5 cents heffingen in de jaren 1953—1947, nadat hieruit de stichtingskosten
van de gezondheidsdiensten waren gefinancierd.

Dit fonds, waarvan de besteding een aflopend karakter moet dragen, werd in overleg
tussen de Minister van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening en de Stichting
voor de Landbouw, bestemd voor financiering van het toegepast wetenschappelijk
onderzoek.

(-j- bijdrage aanlegkosten waterleiding van de Intercommunale
Waterleiding Mij te Leeuwarden f 26.000)

De onderzoekingen onder de letters D, E, F en H genoemd zijn in 1955 aange-
vangen en zijn voornamelijk als aanloopposten te beschouwen.

Totaal werd dus door de afdeling Diergeneeskunde T.N.O. in 1955 een bedrag van
f 431.945 toegestaan voor de hierboven vermelde onderzoekingen.

Prof. Dr. Neumann-Kleinpaul und Prof. Dr. Dobberstein: LEHRBUCH DER
GERICHTLICHE TIERHEILKUNDE.

Elfte Auflage (Paul Parey in Berlin und Hamburg). Preis D.M. 31.60.
Van het bekende boek van Fröhner over gerechtelijke Veeartsenijkunde, dat voor het
eerst in 1905 verscheen, is thans de elfde druk verschenen, bewerkt door boven-
genoemde schrijvers. Neumann-Kleinpaul was vroeger Directeur van het Instituut
voor gerechtelijke veeartsenijkunde te Berlijn, waar thans Dobberstein Directeur van
het Instituut voor veterinaire Pathologie is.

Dit boek behoeft geen aanbeveling; zijn waarde wordt reeds voldoende aangegeven
door de talrijke uitgaven.

Natuurlijk is het juridische gedeelte gebaseerd op het in Duitsland geldende Ger-
maanse recht. Vandaar dat na de behandeling der wetsbepalingen eerst de Haupt-
mängel van het paard, dan de Vertragsmängel worden beschreven; zo ook voor de
andere landbouwhuisdieren en de hond. Een dertig bladzijden zijn gewijd aan de
Haftpflicht van de dierenarts, de aansprakelijkheid van deze dus voor kunstfouten,
handelingen in strijd met de wetenschap eet. Deze speelt blijkbaar in Duitsland een
grotere rol dan bij ons. Zo is het b.v. in 1925 eens voor de Rechtbank te München
een principiële vraag geweest, of het een kunstfout is, als men bij een hengst vóór de
castratie niet rectaal de inwendige liesring betast.

Aan het slot krijgt de wet op de Dierenbescherming (Tierschutzgesetz) een korte be-
spreking.

Onze opvattingen omtrent de forensische Dämpfigkeit en de cornage verschillen in
verscheiden opzichten nogal van de in dit boek vermelde.

Rekening houdende met de bovengenoemde verschillen in Duitsland en Nederland wil
ik dit boek gaarne warm aanbevelen aan ieder, die zich interesseert voor de Gerechte-
lijke Veeartsenijkunde. BEIJERS

ZUR VERWENDUNG VON PERLON ALS NAHTMATERIAL BEIM HUND.
H. J. Christoph, Monatsh. f. Vet. Med. 1954, no. 7, blz. 149.

Schrijver vermeldt zeer terecht als nadeel van catgut voor het hechten van de
buikwand, het openspringen van de wond.

De snelle resorptie van het gewone catgut is hier debet aan. Te strak aanhalen van
de hechtingen, ook van ander materiaal, kan doorsnoeren geven of te sterke stoornis
van de doorbloeding. Verschillende omstandigheden o.a. de algemene toestand van
het lichaam kunnen haar rol spelen.

Perion wordt gebruikt als hechtmateriaal als draad; het wordt gebruikt als gaas
om openingen af te sluiten en als plombe.

Perion heeft grote trekkracht, zuigt weinig water op en is glad van oppervlakte, het
is vrij elastisch en laat zich goed steriliseren. Schrijver zag echter als groot nadeel
vrij frequente etteringen van perlondraad bij de hond en niet bij de kat (met ander
materiaal is de ervaring dezelfde). Wanneer de hechtingen verwijderd zijn, treedt
snel genezing op.

Tijdens de voorjaarsbeurs, die wordt gehouden van 13 tot en met 22 Maart 1956,
zal het veertigjarig bestaan van de Koninklijke Nederlandsche Jaarbeurs officieel
worden herdacht.

De Landbouwgids 1956 is verschenen en vanaf heden verkrijgbaar bij de uitgever,
het Staatsdrukkerij- en Uitgeverijbedrijf te \'s-Gravenhage en bij de erkende boek-
handel.

Als men deze uitgave ziet, dan valt het op hoezeer de uitvoering in vergelijking met
het vorige jaar is verbeterd. De gids van ruim 600 pagina\'s is gebonden in een
keurig en fris bandje van buigzaam materiaal, terwijl de kwaliteit van het papier
belangrijk is verbeterd. De prijs bleef gehandhaafd op ƒ 5,—.

Over de inhoud behoeft weinig te worden gezegd. Het feit, dat de oplage dit jaar
met 50% kon worden verhoogd toont duidelijk genoeg aan, dat de gids. die thans
voor de zesde maal verschijnt, door de landbouwwereld wordt gewaardeerd. Dit is
het beste bewijs voor de waarde van de inhoud.

De inhoud is nog meer dan voorheen op de praktijk afgestemd en door het opnemen
van vele en goede foto\'s nog aantrekkelijker geworden.

Veel aandacht werd besteed aan de chemische onkruidbestrijdingsmiddelen, terwijl
ook de plantenziekten en hun bestrijding uitvoerig werden behandeld.

Opgave van het aantal slachtdieren, aangeboden voor slachtpremie in de vierweekse
periode van 30 October 1955 tot en met 26 November 1955.

De betekenis van de Europese Zoötechnische Vereniging voor de Vlees-
en Melkproduktie in Europa.

Rede door ir. Th. C. ]. M. Rijssenbeek, Directeur van het Veeteeltwezen, in de
rubriek „Nederland en de Wereld", uitgesproken onder verantwoordelijkheid van
de Afdeling Voorlichting van het Ministerie van Landbouw, Visserij en Voedsel-
voorziening op donderdag 19 januari 1956 van 17.45—18.00 uur over de zender
Hilversum I.

In 1923 werd op initiatief van Nederland in Den Haag het eerste internationale
zoötechnische congres gehouden. Er kwamen vraagstukken van zeer uiteenlopende
veeteeltkundige aard aan de orde en deze gemeenschappelijke behandeling op breed,
internationaal terrein gaf blijkbaar zoveel voldoening, dat besloten werd een dergelijke
meeting regelmatig om de drie jaren te doen plaats hebben. Dit geschiedde, zij het
met enige onderbrekingen, o.a. in de oorlogsjaren, zodat dit jaar in Madrid het
Vilde congres zal worden gehouden.

De organisatie van een dergelijk congres geschiedde in den aanvang geheel zelf-
standig door de landen, welke als gastheer optraden. Er was dus geen internationale
organisatie, welke deze congressen regelde. Toch ontstond er ten gevolge van het
gemeenschappelijk behandelen van diverse vraagstukken, o.a. op het gebied van de
organisatie en inrichting van stamboeken, een groter internationaal contact. Na de
oorlog werd dit contact mede door het functionneren van de Europese afdeling van
de Voedsel- en Landbouw Organisatie van de Verenigde Naties (F.A.O.), verstevigd
en ten gevolge hiervan hadden in 1947 in Zürich de eerste besprekingen plaats ter
voorbereiding van een permanente Europese organisatie op veeteeltgebied. Deze werd
in 1949 bij gelegenheid van het Vde Internationale Zoötechnische Congres te Parijs
definitief opgericht onder de naam van Europese Zoötechnische Vereniging, of in het
Engels — en ik geef U deze naam, omdat zij het doel van de vereniging zo goed
weergeeft —: European Association for Animal Production, ofwel de Europese
Federatie ter bevordering van de dierlijke produktie.

Het doel van deze nieuwe organisatie, zoals dit in de statuten wordt vermeld, kan
als volgt worden weergegeven: „De verbetering van de technische en economische
voorwaarden voor de dierlijke produktie en de aanpassing van deze produktie aan
de behoeften van de mens".

Als lid worden aangenomen nationale organisaties met soortgelijke doelstellingen
en wel slechts één per land. Ook Nederland heeft zijn eigen zoötechnische vereni-
ging, welke niet lang geleden haar 25-jarig bestaan heeft herdacht. Zij bestond dus
reeds vóór de oprichting van de Europese Federatie. In sommige landen echter was
juist de oprichting van de Europese Federatie aanleiding tot het vormen van een
soortgelijke nationale organisatie, waardoor een bundeling van deskundigen op
veeteeltgebied in het betreffende land werd bevorderd. Deze nationale verenigingen
zijn privaatrechtelijke instellingen en dit is ook het geval met de Europese Federatie.
In dit opzicht verschilt zij van F.A.O., welke een instelling van regeringen is en der-
halve een officieel karakter heeft.

Men kan zich afvragen of hier geen sprake is van een doublure, daar zowel F.A.O.
als de Europese Federatie zich voorstellen de belangen van de veehouderij te be-
hartigen en te bevorderen. Dit is echter niet het geval en F.A.O. heeft zelf doelbewust
medegewerkt aan het tot stand komen van de Europese Federatie, daar zij bij de
uitwerking en uitvoering van veeteeltkundige projecten alleen maar voordeel kan
hebben van een samenbundelende organisatie, waarin het gehele bedrijfsleven op
foktechnisch gebied is vertegenwoordigd. Er is dan ook een goede samenwerking
tussen beide organisaties. Een vertegenwoordiger van F.A.O. bezoekt regelmatig
de vergaderingen van de Europese Federatie, terwijl deze op haar beurt in de per-
soon van haar voorzitter Prof. Leroy van het Institut Agronomique te Parijs als ad-
viserend lid in de Landbouwcommissie van F.A.O. is vertegenwoordigd.
Het Secretariaat van de Europese Federatie is te Rome gevestigd, alwaar ook F.A.O.
zijn hoofdkantoor heeft.

Tot dusver zijn tot de Europese Federatie toegetreden: Italië, Frankrijk, Marokko,
Tunis, Zwitserland, Spanje, Duitsland, Denemarken, Luxemburg, België, Nederland,
Engeland, Oostenrijk, Finland, Iran, Israël, Turkije, Joego-Slavië. De contributie
bedraagt 3000 Zw.frs. per jaar.

Wanneer ik IJ thans iets vertel van de werkzaamheden van de Federatie, dan zal
het U duidelijk zijn, dat een dergelijke organisatie als zodanig niet tot praktisch
werk kan komen. Er zijn voor de verschillende onderdelen van de veehouderij dan
ook werkgroepen ingesteld, n.1. voor de rundvee-, varkens-, schapen- en paarden-
fokkerij, evenals voor de veevoeding en het veeteeltkundig onderzoek. Elk land kan
naar een werkgroep één tot drie deskundigen afvaardigen.

Uit het uitgebreide programma van deze werkgroepen moge ik enkele objecten
noemen.

Van de Afdeling Rundveefokkerij is een gids voor de rundveefokkerij in druk. Een
internationaal woordenboek voor technische vaktermen is in bewerking, evenals een
aanvullende studie op het gebied van de organisatie en inrichting van de Stam-
boeken.

De Afdeling Varkensfokkerij heeft zich in het bijzonder bezig gehouden met een
vergelijking van de selectie-methoden in de verschillende landen, m.n. met de
techniek van de beoordeling van de slachtkwaliteit. Dit heeft geleid tot een grotere
uniformiteit op geheel vrijwillige basis van deze selectie- en beoordelingmethoden.
Ook de Afdeling Schapenfokkerij werkt aan een grotere eenvormigheid in de beoor-
deling van de wolkwaliteit.

De Afdeling Paardenfokkerij houdt zich vnl. bezig met het probleem van de invloed
van de motorisatie en mechanisatie op de paardentractie.

Wat de voeding betreft, streeft men naar een standaardisering van analysemethodes
en uitdrukkingswijzen voor de voederwaarde van de voedermiddelen.
De Afdeling Onderzoek heeft ten slotte in samenwerking met de Afdeling Rundvee-
fokkerij een plan ontwikkeld om op het gebied van de rundvleesproduktie oriënte-
rende proeven in diverse landen te doen houden, welke uiteindelijk moeten leiden
tot een bruikbare selectie-methode voor de rundvleesproduktie, zoals men deze bij
de varkensfokkerij reeds langer kent.

Niet onvermeld mogen blijven diverse publikaties van de Europese Federatie, waar-
van met name genoemd mogen worden:

het verslag van de Studiedagen te Utrecht over de methoden van afstammelingen-
keuringen bij stieren;

het verslag van de Studiedagen te Siena over de vleesproduktie;
het verslag van een conferentie te Parijs over vecvoedingsvraagstukken.
In aansluiting met het voorgaande dient nog te worden vermeld het internationale
werk op het gebied van de melkcontröle. Weliswaar is hiervoor een afzonderlijk orgaan
in het leven geroepen, n.1. het Europese Comité voor de Melkcontröle, doch in feite
is dit werk ontstaan in de kringen van de Europese Federatie. Het is n.1. voortge-
komen uit de pogingen om een grotere uniformiteit in de Stamboekhouding tot stand
te brengen. Spoedig werd echtcr duidelijk, dat de betekenis van de melkcontröle
verder gaat en een veel groter gebied bestrijkt dan de specifieke stamboekfokkerij,
zodat deze materie thans als een zelfstandig object wordt behandeld. Voorzitter en
secretaris van het Europese Comité voor de Melkcontröle zijn echter dezelfde per-
sonen als bij de Europese Federatie, zodat tussen beide instellingen een goed contact
bestaat.

Het Europees Comité voor de Melkcontröle stelt zich ten doel in Europa een deugde-
lijk systeem van melkcontröle ingang te doen vinden en dit niet alleen ter bevorde-
ring van de produktiviteit van de veestapel, doch ook opdat de gegevens van die
landen, die hetzelfde systeem toepassen, beter vergelijkbaar zijn, hetgeen voor de im-
en export van fokvee van grote betekenis is. In 1951 werd te Rome een Conventie
getekend door een tiental landen, waarin het meest gewenste systeem voor een deug-
delijke melkcontröle nauwkeurig is omschreven. De landen, die dit systeem volgen,
zijn gerechtigd een speciaal daartoe vervaardigd merk of zegel van het Europese

Comité te voeren. Dit privilege wordt echter slechts verleend, nadat door een in-
spectie vanwege het Europese Comité is gebleken, dat in het land, dat het zegel
heeft aangevraagd, de mclkcontróle inderdaad overeenkomstig de voorschriften van
de Conventie wordt uitgevoerd.

Het heeft enige moeite gekost deze internationale inspectie ingang te doen vinden,
doch uiteindelijk heeft men haar aanvaard en zij is buitengewoon nuttig gebleken.
Er zijn thans vier landen gerechtigd het zegel te voeren, n.1. Duitsland, Frankrijk,
Nederland en Oostenrijk, terwijl aanvragen van Scholtand en Luxemburg in behan-
deling zijn.

Nederland heeft in deze internationale samenwerking een werkzaam aandeel. Het is
in alle afdelingen van de Europese Federatie vertegenwoordigd met één of meerdere
leden en bekleedt een bestuursplaats in het algemeen bestuur en het voorzitterschap
van de Afdeling Rundveefokkerij, terwijl de functie van penningmeester in het Euro-
pese Comité voor de Mclkcontróle eveneens door Nederland wordt vervuld.
Afsluitend kan worden gezegd, dat door de Europese Federatie een grotere eenvor-
migheid van inzichten in diverse vraagstukken is bevorderd en hierdoor gemakke-
lijker nieuwe produktiemethoden ingang vinden. Dit komt uiteindelijk niet alleen
aan de voedselvoorziening van Europa ten goede, doch ook aan zijn exportcapaciteit.
Vergeleken met de aanvangsjaren is er thans een veel groter begrip voor wederzijdse
moeilijkheden en mogelijkheden en een grotere neiging tot samenwerking.
Ook hebben deze jaren geleerd, dat internationale samenwerking een kwestie is van
geleidelijke groei, die niet geforceerd kan worden, doch slechts moeizaam kan worden
opgebouwd op wederzijds vertrouwen in eikaars goede bedoelingen.

Beschikking van de Minister van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening van
17 juni 1955, No. J. 1017, Afdeling Wetgeving en Juridische Zaken, Stcrt. no. 142.
De Minister van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening,
Gelet op artikel 76 van de Veewet (Stb. 1920, 153)
Besluit:

Art. 1. Als ambtenaren, belast met de opsporing van feiten, strafbaar gesteld bij
de Veewet (Stb. 1920, 153)¹, worden aangewezen de ambtenaren van de Algemene
Inspectiedienst.

Art. 2. I. Deze beschikking wordt bekendgemaakt in de Nederlandse Staats-
courant.

II. Zij treedt in werking met ingang van 1 September 1955.
\'s-Gravenhage, 17 juni 1955.

17 juni 1955, no. J. 1018, Afdeling Wetgeving en Juridische Zaken, Stcrt. no. 142.

Art. 1. Als ambtenaren, belast met de opsporing van feiten, strafbaar gesteld bij de
Wet bestrijding tulareamie (Stb. 1953, 416)worden aangewezen de ambtenaren
van de Algemene Inspectiedienst.

Art. 2. 1. Deze beschikking wordt bekendgemaakt in de Nederlandse Staats-
courant.

2. Zij treedt in werking met ingang van 1 september 1955.
\'s-Gravenhage, 17 juni 1955.

De Minister van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening,
MANSHOLT.
¹ Laatstelijk bij de wet van 20 mei 1955, Stb. 213.

Bureau: Rubenslaan 123, Utrecht. Tel. 03400—11413. Giro 511606 ten name van de
Maatschappij voor Diergeneeskunde.

REDE, uitgesproken door de Voorzitter van de Maatschappij voor Dier-
geneeskunde, D. H e n d r i k s e, bij de opening van de 101ste Algemene
Vergadering op Zaterdag 22 October 1955.

Heren, leden van het Hoofdbestuur, Algemeen Bestuur, bestuursleden der provinciale
afdelingen en groepen van de Maatschappij voor Diergeneeskunde, afgevaardigden
der afdelingen, dames en heren leden en candidaatleden.

Het betekent voor mij een grote vreugde U allen, in Uw onderhavige functies of
als belangstellend lid, na een jaar van vruchtbare samenwerking weer welkom te
mogen heten op deze tweede dag van ons jaarlijks congres.

Ik wil gaarne verder in mijn begroeting betrekken onze ere-leden, de sprekers van
heden en de discussie-leidster en -leiders en wel zeer speciaal onze vele gasten.
Tegenover U, Mijnheer de Commissaris der Koningin in de provincie Utrecht, wil ik
vooral van onze grote waardering getuigen, dat U persoonlijk in ons midden wilt
zijn op deze voor diergeneeskundig Nederland zo belangrijke dag. Ik hoop, dat U,
ondanks de ongewone spijzen, die U uit de wetenschappelijke lezingen en discussies
voorgezet worden, een gezonde indruk zult krijgen van wat in het algemeen deze dag
inhoudt en betekent.

Mijnheer de Burgemeester van Utrecht, dat wij de hoogste gezagsdrager van de
stad, waar onze Maatschappij is gevestigd, als gast kunnen begroeten, wordt door
ons op hoge prijs gesteld. De geboden stof is ook voor U wel ongewoon; niettemin
hoop ik, dat U zich een bevredigend oordeel zult kunnen vormen van het peil, waar-
op deze wetenschappelijke dag zal staan.

Ook over Uw aanwezigheid, Mijnheer de Directeur-Generaal van de Landbouw, zijn
we dankbaar gestemd. Steeds duidelijker wordt het, dat de wetenschappen, die zo
nauw betrokken zijn bij de landbouweconomie, deze het best kunnen dienen door
overleg en uitwisseling van kennis en ideëen en coördinatie van werkwijzen. Wij weten
van U, dat U bundeling van de beschikbare krachten voorstaat en het is mede
daarom, dat wij Uw belangstelling in deze diergeneeskundige onderwerpen zo waar-
deren.

Mijnheer de Directeur van de Volksgezondheid. Ook Uw aanwezigheid verheugt
ons zeer. Ik hoop, dat de bespreking van het rabiësproblecm van waarde voor U
zal kunnen zijn, wanneer onverhoopt dit vraagstuk voor Nederland te nemen maat-
regelen zal vereisen.

Verder wil ik de zeer gewaardeerde aanwezigheid memoreren van onze gasten:
de secretaris van het college van Curatoren van de Rijksuniversiteit te Utrecht, de
voorzitter en de secretaris van de Faculteit der Diergeneeskunde, de praeses en de
ab-actis van de Diergeneeskundige Studentenkring, de directeur van de Veeartsenij-
kundige Dienst, de vertegenwoordigers van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij
tot Bevordering der Geneeskunst en van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij
tot Bevordering der Pharmacie en het Landbouwschap.

Het aantal genodigde medici is dit jaar groot, doch we hebben gemeend, dat het
goed was de bespreking van het rabiësvraagstuk, dat ons misschien nu nog niet of
misschien minder dan vorig jaar bezig houdt, ook voor de daarbij betrokken medici
en virologen open te stellen.

Het is ons een vreugde de volgende medici hier welkom te mogen heten:
De Geneeskundig-Hoofdinspecteur van de Volksgezondheid, Dr. C. Banning, de
voorzitter van de Gezondheidsraad, Dr. J. Wester, de Directeur van het Rijks-
instituut voor de Volksgezondheid, Dr. J. Spaander, de leden van de Rabiëscom-
missie van de Gezondheidsraad, Prof. Dr. A. Pondman en Prof. Dr. J. E. Dinger,
de 2e secretaris van de Gezondheidsraad, Mevrouw E. M. Bruyn. Tot slot van deze
begroeting heten wij welkom Dr. P. D. Delay, een Amerikaans onderzoeker, die

Ik verzoek U in enkele ogenblikken van eerbiedige stilte de overledenen te gedenken.
In het afgelopen jaar werden enige leden Koninklijk onderscheiden:
Tot Officier in de Orde van Oranje Nassau werden benoemd de heren Dr. Y. M.
Kramer en G. J. Loran.

Tot Ridder in de Orde van Oranje Nassau werden benoemd de Heren H. den Daas,
J. Kranenburg, E. Noordijk, P. Sjollema.

Dr. H. J. Weekenstroo werd benoemd tot Officier in de Orde van de Poolster van
Zweden.

Aan Prof. C. F. van Oyen en Prof. W. H. Schultze werd eervol ontslag verleend
als hoogleraar van de faculteit der Diergeneeskunde van de Rijksuniversiteit, terwijl
als zodanig werden benoemd de Heren Prof. Dr. J. H. J. van Gilts en Prof. A. van
der Schaaf.

Aan Dr. Y. M. Kramer werd een leeropdracht verstrekt.
Tot doctor in de diergeneeskunde promoveerden:
J. Boogaerdt;
J. M. Dijkstra;
J. van der Grift;
J. H. M. Richter;

De voorbereiding van de jaarrede kan een fascinerende opdracht betekenen, wanneer
het beeld van de groei en de ontwikkeling van de Maatschappij bloeiender naar
voren komt dan een jaar geleden. Op zich zelf is daar alle reden voor, immers het
aantal leden is groter dan ooit tevoren, maar de ogen mogen niet gesloten blijven
voor de gevaren, die opdoemen uit een periode van een steeds groeiend materialisme
en dirigisme waarin we leven en waarin de zorg voor de bestaanszekerheid van de
mens en dus onze leden het alpha en omega van de bestuurder schijnt uit te maken.
Wij kunnen op een zeker harmonisch, maar overladen bestuursjaar terugzien,
doch na een jaar van moeizaam besturen is het zo verleidelijk te hopen op een rust,
op een pauze in de stroom van problemen, die op ons afkomt.

Eén uit deze is de toenemende zorg, die steeds sterker de leden vervult n.1., dat het
vrije beroep van de dierenarts geen realiteit meer zal blijven, doch een begrip dreigt
te worden.

Het zich te weer stellen tegen deze vermeende aanval op het vrije beroep, vooral
door de autonome gezondheidsdiensten heeft bijna tot een crisis geleid in één onzer
afdelingen.

Prof. v. d. Ven heeft in Mei 1955 voor de Orde van Raadgevende Ingenieurs een
voordracht gehouden over het vrije beroep in de hedendaagse samenleving.
Hij wijst er op, dat de beoefenaar van het vrije beroep dient te beseffen, dat zijn
beroepsbezigheden zich voltrekken binnen een maatschappelijk kader en dat hij

minder dan vroeger buiten een doelbewust tot stand gebrachte rechtsordening kan.
Verouderd is de gedachte ongeïnteresseerd te kunnen blijven voor de rechten en
plichten, niet minder ook de interpretatie van de vrijheid als een geestelijk verblijven
buiten de maatschappelijke ordening, die zich na de 2e wereldoorlog als een nieuw
economisch instituut heeft ontwikkeld.

Alle beroepsuitoefening, ook die van de dierenarts, betekent, speciaal voor de laatste,
moeizame arbeid met het oog op één of ander nut en elk nut wijst op een maat-
schappelijke taakvervulling, die nu eenmaal geen anarchistische vrijheid gedoogt.
De arbeidsrechtelijke wetenschap heeft zich tot nu toe weinig of niets van het vrije
beroep aangetrokken. Wel bestaat een aanzienlijke hoeveelheid buitenwettelijk recht
van de vrije beroepen, maar in de rechtsorganisatie daarvan bestaan vele leemten.
De met de functie samenhangende werkzaamheden kan men dan wel verrichten in
ondergeschiktheid en men kan dit nog zo conscentieus en perfect doen, maar daar-
mee alleen is niet altijd in de functie voorzien. Dit leidt tot het erkennen van het
bestaan en de bestaanszekerheid van vrije beroepen, naast dezelfde beroepen ge-
deeltelijk in dienstverband uitgeoefend.

Hier wordt met name gedoeld op de specifieke behoefte aan vertrouwelijkheid, vaak
tot uiting komend in de onderlinge verhouding tussen dienstverlener en dienst-
gcbruiker, wat zeer sterk spreekt in de beroepen van arts en dierenarts.
De dienstgebruiker moet de dienstverlener vrijelijk kunnen kiezen als de persoon
aan wie hij zijn belangen toevertrouwt en in wiens handen hij ze veilig acht.
Deze specifieke cliëntenrclatie heeft aanleiding gegeven tot een verhouding van
oudsher met eigen kenmerken en tot een rechtsbetrekking, die in hoge mate
karakteristiek is voor het vrije beroep.

Het juridisch eigene van het vrije beroep bestaat hierin, dat de overeenkomst tbt

het verrichten van diensten niet nut tegenover nut stelt, maar de eerlijke poging om

Hier worden werkzaamheden verricht, die een sterk geestelijk en intellectueel karakter

Eén der kernpunten hierbij is wel, dat anders dan in het vrije bedrijf er geen dis-
criminatie bestaan mag tussen de te verlenen dienst en de winstmogelijkheden, die
besloten liggen in de waarde van de te behandelen dieren.

Dit element wordt door de dienstgebruikers niet altijd op de juiste waarde geschat.
De zonder twijfel aanwijsbare kwantitatieve toeneming van het verschijnsel der
dienstbetrekking van de dierenartsen is op zichzelf natuurlijk niet, zoals sommige
autonoom handelenden beweren, bewijskrachtig om een degeneratieproces van de
structuurvorm van het vrije beroep aan te tonen.

Mijn vertrouwen in de bruikbaarheid van het vrije beroep in de moderne samen-
leving met haar collectiveringstendens blijft ongeschokt, mede doordat aan het op
vele gronden te verdedigen zogenaamd economisch principe, d.w.z. een maximum
aan effect met een minimum aan offers, waar ik voor de dierenarts geestelijke en
lichamelijke arbeid toereken, geen geweld wordt aangedaan.

De vrije beroepen zijn vooral sedert de laatste oorlog in de knel gekomen en het
bewustzijn is ontwaakt, dat de vrije beroepsuitoefening tot in de kern wordt bedreigd.
Wij dienen ons bestaan te rechtvaardigen allereerst door eigen kracht d.w.z. door
een wijze van beroepsuitoefening, die boven alle critiek verheven is, het alpha in
onze strijd tegen de aantasting van dat deel van onze vrijheid, waarop wij moreel
recht hebben. Maar daarnaast is het dringend nodig, dat de collegae zich in toe-
nemende mate blijven bezinnen op de acute beroepsproblcmen.

Verontrustende spanningen en conflicten kent onze Maatschappij nog niet, maar
de tekenen wijzen er op, dat ze kunnen komen.

Alleen ons gezamenlijk pogen —- desnoods met door U allen goedgekeurde collec-
tieve dwang — kan op den duur het vrije beroep tegen verambtelijking en uitholling
vrijwaren.

Met collectieve dwang doel ik o.a. op de mogelijkheden om de Maatschappij voor
Diergeneeskunde om te vormen tot een beroepsschap. De spanningen zijn echter

nog niet zodanig, dat op korte termijn daartoe moet worden besloten.
Doch de waakzame strijdt gemakkelijker en het is daarom dat ik het genoegen
mocht hebben op 13 October 1.1. een commissie te installeren, die dit probleem
in studie zal nemen.

Met deze uiteenzetting van dit vrij acute probleem hoop ik bij U het bewustzijn
wakker geroepen te hebben, dat het Hoofdbestuur ten aanzien van het genoemde
vraagstuk zijn plicht verstaat.

Bij verschillende gelegenheden heb ik van Maatschappij-zijde kunnen gewagen van
een gewaardeerd contact en goede samenwerking met de Stichting voor de Land-
bouw en de Gezondheidscommissie voor Dieren, welke resulteerde in eensgezind
genomen besluiten ter zake van de dierziektebestrijding.

Het leek mij vanzelfsprekend, dat dit overleg het enig juiste was, omdat op deze
wijze wetgeving en uitvoering van de bestrijdingsmaatregelen in harmonie opgebouwd
en toegepast werden. Dit was de toestand.

Nu komen mij de eerste woorden van de „Merchant of Venice" in de gedachten,
waarin Antonio tegen zijn vriend Salarino de verzuchting slaakt: "I do not know
why I ara so sad, it wearies me, you say it wearies you".

Na de totstandkoming van het Landbouwschap is de samenstelling van de nieuwe
Gezondheidscommissie voor Dieren dusdanig veranderd, dat alle dierenartsen daaruit
zijn geëlimineerd.

Is dit een gevolg van het wezen van het Landbouwschap of komt dit voort uit de
gedachtengang, dat alleen de vertegenwoordigers van de agrariërs beslissen moeten
over het dienen van de belangen van hen, die zij vertegenwoordigen?
De gedachtengang, de dierziektebestrijding te zien als een zaak, die alleen de vee-
houderij aangaat, beschouw ik als onjuist.

In deze gevallen is er reden om te bedenken, dat ten aanzien van de dierziektebestrij-
ding in het algemeen en de tuberculosebestrijding in het bijzonder, noch de Gezond-
heidscommissie voor Dieren, noch de Gezondheidsdiensten het grootste aandeel
hebben of hebben gehad, doch dat de resultaten in hoofdzaak bereikt zijn door de
inspanning van de individuele dierenarts en individuele veehouder.
Dit niet in te zien betekent gemis aan werkelijkheidszin.

Wanneer men nu meent, na zoveel jaren van eensgezinde en vruchtbare samen-
werking hetzelfde te kunnen bereiken door bij tijd en wijle de adviezen te vragen
van vertegenwoordigers van Veeartsenijkundige Dienst, Faculteit, Rijksinstituten en
Maatschappij voor Diergeneeskunde, dan zie ik hierin een ontwikkeling van een
autonomie inzake de dierziektebestrijding, die ons met zorg vervult en grieft.
Men moest toch in de loop der jaren tot het inzicht zijn gekomen, dat de zorg
voor de gezondheid van de veestapel niet alleen ingrijpt in de belangen van dieren-
arts en agrariër.

In plaats van uitbreiding met belanghebbenden (ik denk hierbij b.v. aan de vee-
handel) is de eenzijdigheid der nieuwe geconstitueerde Gezondheidscommissie voor
Dieren wel zeer groot.

Onzerzijds zal niet nagelaten worden coördinatie van taak en belangen in groter
verband met alle ons ten dienste staande middelen te verkrijgen.
Het secretariaat is door het ontstellend aantal problemen, dat, behalve de grootste
aandacht, ook vele schrifturen vergt, al sinds lange tijd uit zijn huis gegroeid.
De bouw van een groter secretariaatgebouw bleek zo urgent, dat, na overleg met
het Algemeen Bestuur en een ingestelde adviescommissie besloten is tot aankoop
van een nieuw gebouwd dubbel pand in de Rubenslaan, gelegen aan de oostelijke
stadsgrens en nauw grenzend aan de grote verkeersweg rond Utrecht. Het laat zich
aanzien, dat aan het eind van dit jaar het gebouw betrokken kan worden, waarin dan
het secretariaat goed geoutilleerd kan worden geïnstalleerd.

Sinds enkele jaren heeft de Maatschappij zich door gezocht en gevraagd contact
met zusterverenigingen en organisaties, waarvan de belangen, die zij dienen, ook
de onze raken, gesteld gezien voor grote geldelijke uitgaven.

dan is te voorzien, dat het besturen steeds meer financiële offers zal vragen.
Wil de Maatschappij aan haar constructieve en representatieve taak blijven beant-
woorden dan zal de noodzaak blijken van een contributieverhoging.
Degenen, die hiertegen, als spontane reactie, bezwaren zullen inbrengen, dienen zich
goed te realiseren, dat al degenen, die zowel bestuurlijk als in commissies al hun
tijd en arbeid voor de Maatschappij pro deo geven, in hun onkosten volledig tege-
moet gekomen moeten worden.

Daarenboven wordt ons orgaan, het Tijdschrift voor Diergeneeskunde, pro deo ten
dienste van de leden gesteld, waardoor van het budget van de Maatschappij grote
offers worden gevraagd.

Er wordt zoveel gedaan voor U, dat de leden het Hoofdbestuur armslag moeten geven
om daarmee verder te gaan.

Er is een relatief sterkere belangstelling te constateren voor allerlei takken van
onderwijs, alsmede voor het Hoger Onderwijs. Over deze belangstelling kunnen we
ons verheugen; wellicht heeft die al lang bestaan, doch, wanneer deze niet resulteert
in daadwerkelijke manifestaties, dan kunnen we deze belangstelling niet waarderen.
Ik doel hier op de aanzienlijke achterstand in de modernisering en nieuwbouw van
de reeds tientallen jaren verouderde instituten der diergeneeskundige Faculteit.
De opleiding van de Nederlandse dierenartsen is alleen toevertrouwd aan de Faculteit
der Diergeneeskunde. Om in deze zaak niet te kort te schieten is voortdurende
bezinning op en aanpassing aan de eisen van de onloochenbare snelle ontwikkeling
der Diergeneeskunde noodzakelijk.

Allereerst leidt dit tot een voortdurende groei van het door de Diergeneeskunde
bestreken terrein. In alle delen van onze wetenschap komen nieuwe methoden en
mogelijkheden naar voren. Het is nodig, dat de toekomstige dierenartsen zich tijdens
hun opleiding in gelijke mate kunnen bekwamen.

Dit mogelijk te maken stelt hoge eisen aan de materiële en personele uitrusting van
de Faculteit.

Ingewijden zullen het met mij eens kunnen zijn, dat de verbeteringen van de Insti-
tuten en laboratoria, waartoe het Ministerie van Onderwijs, Kunsten en Weten-
schappen opdracht heeft gegeven en welke verbeteringen zouden gelden voor 10 jaar,
slechts een tijdelijke oplossing van dit acute probleem betekenen. Het ware voor
de opleiding van de a.s. dierenarts te wensen, dat eerder met de stichting van nieuwe
bedrijfsgebouwen wordt begonnen dan de plannen op lange termijn beloven.
Ik acht het van het grootste belang, dat de practiserende dierenarts meer dan tot
nu toe belangstelling gaat tonen voor alle problemen, die het verband tussen voeding
en dierziekte waarschijnlijk maken. In verband hiermee heeft het Hoofdbestuur
een commissie van dierenartsen kunnen samenstellen, die in overleg met vertegen-
woordigers van de veevoederindustrie hoopt te bereiken, dat door onderlinge uit-
wisseling van ervaringen en inzichten de duistere aetiologie van vele ziekten tot een
oplossing gebracht kan worden. De eerste contacten zijn al opgenomen. Naar aan-
leiding hiervan is het verheugend te kunnen mededelen, dat voortaan dierenartsen
ook deel zullen uitmaken van de veevoedingscommissies, die dit jaar nog in
iedere provincie zullen worden ingesteld.

Aan de meeste collegae zal de publicatie van het Koninklijk Besluit van 29 April
1955 no. 29 wel geruisloos zijn voorbijgegaan.

De belangrijkheid ervan is hierin gelegen, dat daarmee de keuring van alle huis-
slachtingen een feit is geworden. Ruim 30 jaar heeft het geduurd eer deze mijlpaal
in de geschiedenis der vleeskeuring bereikt kon worden.

Artikel 6 van de Vleeskeuringswet is buiten de toepassing gevallen en zoals de
Hoofd-Inspectie dat formuleert is het woord „huisslachtingen", voorheen door het
ongekeurd zijn, aan het huis gebonden, thans veranderd en geeft het woord „gezins-
slachting" beter de aard van de slachting aan. Voordat dit alles bereikt kon worden
is veel overleg met en overreding van gemeentelijke autoriteiten nodig geweest.
Men kan respect hebben voor de moed, die betoond is om deze leemte in de uit-
voering van de vleeskeuringswet geëlimineerd te krijgen.

Het is niet te veel gezegd, dat thans Nederland wel aan de spits zal komen te staan
wat betreft de praeventie van schadelijke gevolgen door het gebruik van vlees en
vleeswaren.

Een eresaluut zij hier gebracht aan de staf van de Veterinaire Hoofdinspectie van
de Volksgezondheid voor zijn inzicht, beleid en doorzettingsvermogen, betoond om
deze ideale toestand te mogen bereiken.

De Zuiveringsraad, kort na de 2e wereldoorlog door het Hoofdbestuur samengesteld,
heeft al jaren geleden haar taak beëindigd en is een Maatschappij-raad geworden,
waarvan velen het bestaan niet meer kennen. Onder leiding van wijlen collega Staal
uit Assen, D. v. d. Veen te Oudewater en A. van Keulen, destijds te Purmerend,
zijn de vele onderzoeken minutieus zonder aanzien des persoons, objectief, zelfs
collegiaal-vriendschappelijk verricht.

Naar aanleiding van een ingekomen verzoek om gegevens omtrent een lid te putten
uit de dossiers van de Zuiveringsraad, is het Hoofdbestuur, nu alle veroordeelden
weer als lid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde zijn aangenomen, tot het
oordeel gekomen om de Zuiveringsraad te ontbinden en te overwegen de dossiers
te vernietigen. Van werkelijke waarde zijn de gegevens voor niemand meer.
Via mededelingen in de pers mag als bekend worden verondersteld, dat, uitgaande
van het Ministerie van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening, plannen tot
agrarische streekverbetering in een vergevorderd stadium van voorbereiding zijn.
Op de allereerste plaats zullen waarschijnlijk de zuivere weidegebieden, waarin de
kostprijs voor de gewonnen melk te hoog ligt, hierin betrokken worden.
Een tweetal besprekingen hierover met de Directeur-Generaal van de Landbouw
en de Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst hebben reeds plaats gehad.
Daarin is komen vast te staan, dat de practiserende dierenartsen voor het slagen
van genoemd plan een zeer nuttige en belangrijke bijdrage kunnen leveren.
Er kan niet aan getwijfeld worden, dat de dierenartsen, in verband met ziekte-
behandeling, speciaal dierziektebestrijding in het algemeen, tot de groep personen
behoren, die op het bedrijf een nauw contact met de agrariërs onderhouden.
Een gegroeide vertrouwelijke verhouding ten opzichte van de boer is daaruit voort-
gekomen.

In het kader van dit plan zal onder meer door de dierenartsen, waar nodig, aan
huisvesting, i.c. outillage van de gebouwen, voeding, verpleging en hygiëne bijzondere
aandacht geschonken moeten worden.

Wel bedacht moet worden, dat in den beginne door vele veehouders tegenover deze
plannen, ondanks subsidiëring van Landbouwzijde, een vrij gereserveerde houding
zal worden aangenomen.

Ik stel mij nu voor, dat juist de behandelende dierenarts van het bedrijf, door zijn
jarenlange vertrouwelijke omgang met zijn cliënt, in staat is door een praatje, een
uiteenzetting waarover het gaat, aantonen van de voordelen, vat heeft op de boer
om hem over zijn terughoudendheid heen te helpen.
Hiervoor zal veel tact en veel geduld geëist worden en nodig zijn.
Gezien de onbekendheid der practici met de voorlichtende taak van allerlei Land-
bouwinstanties en om te bevorderen, dat coördinatie in de arbeid der adviseurs be-
reikt zal worden, zouden wij het op prijs stellen als de afdelingen een terzake kundige
Landbouwconsulent wilden uitnodigen om een inleiding te houden over wat er op
het gebied van de voorlichting reeds plaats vindt.

Medewerking in deze is door de Directeur-Generaal van de Landbouw reeds toe-
gezegd.

Aangezien alle problemen nog niet uitgewerkt zijn, zullen nadere bijzonderheden over
de organisatie van het gedachte systeem U in de naaste toekomst bereiken. Ik doe
een dringend beroep op U, U daarna bij voorbaat te beraden over de grote belang-
rijkheid van het plan en dat U, wanneer er een beroep wordt gedaan op Uw van
landbouwzijde hoog aangeslagen medewerking, Uw taak, die niet alleen van streek-
belang is, maar ook van nationaal belang geacht kan worden, bewust zult zijn.
Het zij mij vergund hiermede deze op traditie gestoelde jaarrede te beëindigen en
deze wetenschappelijke vergadering voor geopend te verklaren.

VERSLAG van het huishoudelijk gedeelte van de 101ste Algemene Ver-
gadering van de Maatschappij voor Diergeneeskunde, gehouden op
Vrijdag 21 October 1955 in de grote dinerzaal van het Jaarbeurs-
Restaurant te Utrecht.

1. De Voorzitter opent de vergadering met een hartelijk woord van welkom tot alle
aanwezigen. Zelf voelt de Voorzitter de gang naar de algemene vergadering altijd
als iets feestelijks aan. Het is altijd weer bijzonder prettig al die oude colegae terug
te zien in vertrouwde omgeving.

De Voorzitter spreekt de hoop uit, dat het debat zich zal kenmerken door een geest
van opbouwende critick en dat de vergadering het Hoofdbestuur het vertrouwen
zal schenken, ook al zou men van mening verschillen.

2. De Secretaris deelt mee, dat enkele genodigden voor het wetenschappelijk
gedeelte van de Algemene Vergadering bericht van verhindering hebben gezonden,
n.1. de Directeur-Generaal van Volksgezondheid, die zich echter doet vertegen-
woordigen door de Directeur yan Volksgezondheid, de secretaris van de Vereniging
voor Landbouwwetenschap en van de Belgische veeartsenvereniging.

3. De Voorzitter deelt mee, dat de Heren C. Eenhoorn, Prof. Dr. J. A. Bcijers,
H. Ouwerkerk, J. P. C. Claessens en Dr. S. Koopmans per 31 December 1955 af-
tredend zijn als afgevaardigde in het Algemeen Bestuur. Door de betrokken afde-
lingen en Groep zal vóór genoemde datum in de vacatures moeten worden voorzien.
Verder wordt meegedeeld, dat het Hoofdbestuur in zijn eerstvolgende vergadering
zal voorzien in de vacature, die zal ontstaan door het reglementair aftreden van de
Heren Prof. J. H. ten Thije en G. M. van Waveren, die beiden herkiesbaar zijn,
als lid van de Redactie van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde.

Prof. ten Thije heeft echter verzocht hem niet opnieuw te benoemen, in verband
met zijn zeer drukke werkzaamheden.

Van de Tarievencommissie zullen per 31 December reglementair aftreden de Heren
R. P. Hendrikse, W. J. Nijhoff en J. S. Rcinders; de aftredenden zijn niet herkies-
baar.

De afdelingen Zuid-Holland, Gelderland en Friesland moeten bij het Hoofdbestuur,
dat de verkiezing verricht, minstens twee candidaten opgeven.

4. Evenals verleden jaar wordt Prof. Dr. S. R. Numans benoemd tot lid van de
notulencommissie.

Tenslotte zegt de Voorzitter, dat de assistentie tijdens de tuberculosebestrijdings-
campagne niet bevredigend is verlopen.

Verschillende collcgae, die niet voor assistentie in aanmerking bleken te komen,
hadden toch assistentie. Hierdoor werd een centrale regeling door het Waarncmings-
bureau onmogelijk en kan haast van een chaos worden gesproken. Deze kwestie heeft
in het Hoofdbestuur een punt van uitvoerige bespreking uitgemaakt en de conclusie
was, dat de assistentie zoveel mogelijk dient te worden beperkt. Het Hoofdbestuur
meent, dat hiervoor een financiële prikkel beslist noodzakelijk is. Hierom heeft zij in
de Tarievencommissie een gedifferentieerd tarief voor de tuberculosebestrijding voor-
gesteld. In deze commissie werd daartegen geen bezwaar aangevoerd.

Hierna is het probleem van de assistentie opgenomen met de Faculteit der Dier-
geneeskunde en de Diergeneeskundige Studentenkring.

Deze hebben wederom hun medewerking toegezegd, hoewel de weerstand ieder jaar
groter wordt.

De voorzitter wijst er nog op, dat het ondertekenen van een onderzoekstaat door
een dierenarts valsheid in geschrifte kan zijn, indien de betrokken dieren niet door
hem zelf zijn onderzocht.

Vooral nu de nieuwe Wet op de Uitoefening van de Diergeneeskunst assistenten,
zij het onder beperkende voorwaarden, kan toelaten, is het zaak, dat de dierenarts
zich strikt aan de voorschriften houdt om te voorkomen, dat tenslotte toch nog leken-
hulpkrachten zouden moeten worden ingeschakeld.

Over deze gehele kwestie heeft de Secretaris verschillende zeer onaangename reacties
ontvangen en dit heeft het Hoofdbestuur zich ten zeerste aangetrokken.
De Voorzitter vraagt of er in de vergadering gefundeerde bezwaren zijn tegen het
gedifferentieerde tarief.

De Heer de Vlas vraagt, of het probleem van de assistentie door de Maatschappij
of van landbouwzijde in de Paritaire taricvencommissie in bespreking is gebracht.
De Heer Roelvink, die als afgevaardigde van de afdeling Noord-Brabant was be-
noemd, doch als particulier lid spreekt, omdat de volmacht niet tijdig binnen is,
deelt mee, dat er in zijn afdeling bezwaar was tegen het vastgestelde tarief. Hij
meent n.1., dat het tarief nu geen ƒ 0,70 maar ƒ 0,60 per dier is gebleken, terwijl
dan een bedrag van ƒ 0,10 per dier zal worden verdeeld onder die collegae, die de
werkzaamheden zonder assistentie hebben verricht.

Ook van andere zijde wordt op nadere uitleg van het Hoo^rdbestuur aangedrongen.
Collega Kranenburg stelt er prijs op als voorzitter van de Paritaire taricvencommissie
het beleid van deze commissie zelf te verdedigen. Hij begint met er op te wijzen,
dat het over het algemeen niet juist is, het beleid van een dergelijke commissie op een
Algemene Vergadering te bespreken.

De Paritaire taricvencommissie bestaat uit vertrouwensmannen van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde en van de georganiseerde landbouw. Deze commissie tracht
door onderling overleg tot voor beide partijen aanvaardbare tarieven te komen, welke
tarieven daarna nog dienen te worden goedgekeurd door de Maatschappij voor Dier-
geneeskunde en de Gezondheidscommissie voor Dieren.

Op één van de laatste vergaderingen van de Gezondheidscommissie voor Dieren
werd een poging gedaan de tarieven in discussie te brengen, doch dit liet de voor-
zitter niet toe, omdat, zoals hij zei, de leden van deze commissie het volle vertrouwen
genieten van beide partijen.

Ten aanzien van de vraag van de afdeling Overijssel, deelt collega Kranenburg mee,
dat de kwestie van de studentenassistentie door de Gezondheidscommissie voor
Dieren ter sprake is gebracht.

Naar aanleiding van de vraag van collega Roelvink, zegt de Heer Kranenburg dat
hij zich niet precies kan herinneren, hoe het besluit inzake het tarief voor de tuber-
culosebestrijding in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde werd geredigeerd, maar
dat hij zich zeer goed herinnert, hoe de bedoeling van de commissie is geweest.
Het tarief van ƒ 0,70 per dier blijft gehandhaafd. De veehouders betalen in alle
gevallen voor de tuberculosebestrijding een bedrag van ƒ 0,70 per dier.
Voor alle dieren, die door de dierenartsen zelf worden behandeld ontvangt dc dieren-
arts ƒ 0,70. Alleen voor de dieren, die door een student-assistent worden behandeld,
wordt ƒ 0,10 per dier gekort. Bij de Gezondheidscommissie voor Dieren leeft zelfs de
wens deze marge aanzienlijk te vergroten, indien de assistentie ook dit jaar niet naar
genoegen verloopt!

Collega Kranenburg wijst er op, dat het gevaar voor de lekenhulpkrachten nog steeds
niet is geweken.

Teneinde dit gevaar te verkleinen is accoord gegaan met de suggestie de in te houden
ƒ 0,10 te verdelen onder de dierenartsen en de Proviciale Gezondheidsdiensten,
die het uit deze hoofde binnenkomende geld uitsluitend zullen gebruiken voor de

Collega de Vlas ziet hierin een discriminatie voor de goedwillende dierenartsen.
Collega Roelvink merkt op, dat het bedrag dat voor controle beschikbaar komt, dan
wel erg groot zal zijn.
Hij maakt hierbij een rekensommetje.

Collega Kranenburg weerlegt echter dit sommetje en toont aan, dat het bedrag
aanzienlijk minder is dan collega Roelvink meent.

De Heer Roelvink is van mening, dat de controle door de Maatschappij zou moeten
worden uitgeoefend.

De Voorzitter meent, dat verdere discussie over deze aangelegenheid op deze plaats
geen zin heeft en zegt, dat het Hoofdbestuur met de Tarievencommissie de verant-
woording neemt voor genomen maatregelen.

Collega Vegter is van mening, dat door onnadenkende uitlatingen van dierenartsen
tegenover hun cliënten deze zaak door de georganiseerde landbouw ter sprake is
gebracht. Het lijkt hem heel goed mogelijk een ander systeem te ontwerpen, dat
hetzelfde doel bereikt, zonder met de agrariërs te onderhandelen.
De Voorzitter vindt dit wel juist, maar brengt nog eens de achtergrond in herin-
nering. We moeten zo spoedig mogelijk van het assistentiesysteem af en hiervoor ziet
de Voorzitter in een gedifferentieerd tarief een middel.

Prof. Beijers merkt op, dat een debat over deze kwestie hier niet op zijn plaats is,
maar hij wil toch nog even stipuleren, dat tegen de regeling bij de Faculteit der
Diergeneeskunde nog steeds de bezwaren aanwezig zijn.

Geregeld waren er klachten over de gestoorde gang van zaken bij het onderwijs. De
studenten waren vaak in Maart nog niet terug. Niet vergeten moet worden, dat de
eerste taak van de Faculteit is te zorgen voor goed onderwijs.

Daarnaast heeft zij echter ook niet de toekomst van de studenten uit het oog willen
verliezen en daarom heeft zij ook dit jaar weer medewerking toegezegd, onder voor-
waarde, dat maatregelen worden overwogen, om de assistentie zo spoedig mogelijk
te doen beëindigen.

Het mag niet meer voorkomen, dat de studie door de assistentie met enkele maan-
den wordt onderbroken.

De Voorzitter wil deze discussie besluiten, waarbij hij er nog eens op wijst, dat het
gevaar van de lckenhulpkrachten nog steeds dreigt en dat juist daarom vlug een
einde moet komen aan het thans bestaande systeem.

5. Bij de verkiezing van een Voorzitter verlaat de Heer Hendrikse de zaal, terwijl
de Heer E. de Nooy de voorzittershamer tijdelijk hanteert.

De Heer de Nooy zegt, dat op de afdelingsvergaderingen geen andere candidaten
dan de Heer Hendrikse zijn gesteld. Hij vraagt of dc vergadering andere candidaten
naar voren wil brengen.
Dit blijkt niet het geval te zijn.

Nu vraagt de Heer de Nooy of de vergadering schriftelijke stemming wenst. Daar ook
dit niet het geval is, concludeert dc Heer de Nooy, dat de Heer Hendrikse met
algemene stemmen is herbenoemd.

De Heer de Nooy stelt de Heer Hendrikse van zijn herbenoeming in kennis en wenst
hem hiermede geluk.

De Voorzitter dankt voor het in hem gestelde vertrouwen. Hij zegt, dat hij oor-
spronkelijk voorstander was van het zogenaamde Engelse systeem van roulering na
een jaar voorzitterschap. Nu hij het ambt drie jaar heeft bekleed moet hij op deze
mening terugkomen, omdat de problemen zo talrijk en uiteenlopend zijn, dat een
éénjarige ambtsperiode een voorzitter niet de gelegenheid biedt zich in de materie
in te werken.

De Voorzitter hoopt de in hem gestelde verwachtingen niet te zullen teleurstellen.
Hij belooft te trachten de Maatschappij steeds te zullen vertegenwoordigen volgens
de standing welke met die van de Maatschappij overeenkomt.

6. Bij de verkiezing van een lid van het Hoofdbestuur wegens reglementair aftreden
van de Heer Y. Heida, die niet meer herkiesbaar is, wordt door bijna alle afdelingen

Door een enkele afdeling is de Heer N. Diddens candidaat gesteld. Daar deze zijn
candidatuur echter terug trekt, wordt de Heer Bruins met algemene stemmen be-
noemd.

Collega Bruins, die in de vergadering aanwezig is, zegt de benoeming te aanvaarden
en dankt voor het in hem gestelde vertrouwen. Hij is ervan overtuiga, dat het een
zware taak zal zijn, maar hij zal zijn uiterste best doen deze te vervullen.
De Voorzitter zegt, dat het hem spijt afscheid te moeten nemen van college Heida
als Hoofdbestuurslid.

Vanzelfsprekend is in een bestuur van vijf mensen wcleens verschil van mening,
maar al was de Heer Heida het niet altijd eens met genomen beslissingen, steeds
weer toonde hij in het debat zijn grote liefde voor de Maatschappij voor Diergenees-
kunde. Nagenoeg geen enkele vergadering heeft de Heer Heida gemist.
De Voorzitter zou de Heer Heida willen beschrijven als een man van ernstig over-
wegen, van grote oprechtheid, van een gedegen oordeel, van een onafhankelijke geest,
als een bijzondere bouwer aan onze Maatschappij.

Tot slot zegt de Voorzitter, dat bij al wat de Heer Heida deed het belang van de
Maatschappij voorop heeft gestaan.

De Heer Heida bedankte de Voorzitter voor zijn bijzonder vriendelijke woorden.
Toen hij zijn benoeming destijds aanvaardde, heeft hij wel geweten, dat de taak
moeilijk zou zijn.

Hij meende echter een voorsprong te hebben door zijn langdurige ervaring als
afdelingsbestuurder, maar de problemen liggen in het Hoofdbestuur op een geheel
ander vlak. Deze problemen vragen behalve de nodige studie een vriendschappelijke
wijze van bespreking.

Deze heeft hij in het Hoofdbestuur steeds gevonden, omdat hierin altijd de grootst
mogelijke harmonie heerste, ondanks soms verschillend inzicht.

Hij voelt zijn afscheid als Hoofdbestuurslid als het verbreken van vriendschaps-
banden. Hij hoopt, dat de geest in het Hoofdbestuur zal blijven, zoals deze in zijn
tijd is geweest.

Hierna heet de Voorzitter de Heer Bruins welkom als nieuw lid van het Hoofd-
bestuur.

Het vele werk, dat door de Heer Bruins reeds voor de Maatschappij is verzet als
afdelingsbestuurder, geeft de Voorzitter het volledige vertrouwen, dat de Heer Bruins
ten volle voor zijn taak zal zijn berekend.

7. In verband met de te houden stemming wordt een stembureau samengesteld,
bestaande uit de Heren Dr. Y. M. Kramer en Dr. J. M. v. Vloten. Bij de verkiezing
van twee leden van de Ereraad wegens reglementair aftreden van de Heren W. ten
Hoopen en H. R. Wigersma, die niet herkiesbaar zijn, zijn verschillende candidaten
gesteld.

Hiermee zijn de Heren A. W. Groenwoud en A. J. Hibma bij eerste stemming ge-
kozen.

De nieuwe leden, die niet aanwezig zijn, zullen schriftelijk van hun benoeming in
kennis worden gesteld.

8. De Voorzitter zegt, dat het voorstel van het Hoofdbestuur om 75 % van de
Reserve belasting-waarnemingsbemiddeling, nogal enige beroering teweeg heeft ge-
bracht ; 5 afdelingen verklaarden zich accoord met het voorstel, 1 afdeling ging hier-
mee in prinipe accoord, maar stelde een andere wijze van uitvoering voor.

Waarschijnlijk zou het voorstel bij stemming met een meerderheid van ± ²/3 worden
aangenomen.

Dit bevredigt het Hoofdbestuur echter niet, omdat het had gerekend, dat het voor-
stel algemeen zou worden overgenomen. Het Hoofdbestuur heeft daarom gemeend
het voorstel te moeten terugnemen en hoopt, dat er volgend jaar geen tegenstand
meer zal zijn.

Hierna geeft de Voorzitter de afdelingsafgevaardigden de gelegenheid hun mening
uit te spreken.

De afdeling Friesland zegt, dat de afdeling zeer sympathiek staat tegenover het voor-
stel van het Hoofdbestuur.

Door het assistentiesysteem is voorkomen, dat lekenhulpkrachten bij de massabestrij-
ding zijn ingeschakeld.

Het voorstel van enkele afdelingen het geld te verdelen maakt op Friesland een zeer
onprettige indruk.

Ook juridisch stelt de afdeling Friesland zich achter het Hoofdbestuursvoorstel.
De Voorzitter zegt, dat juridisch ook wel is gebleken dat het geld de Maatschappij
toebehoort.

Behalve de juridisch adviseur hebben nog twee andere juristen, w.o. Prof. Heymans
v. d. Berg, als hun mening uitgesproken, dat het geld de Maatschappij toebehoort.
Het Hoofdbestuur is dan ook door de ontvangst van zijn voorstel niet prettig gestemd.
De afgevaardigde van de afdeling Groningen-Drenthe zegt, dat over deze kwestie
in de afdeling een zeer verwarde discussie is ontstaan. De bestemming van het geld
voor het Ondersteuningsfonds werd niet gecritiseerd, maar hier bestond inderdaad
de twijfel, of het geld Maatschappij-eigendom is.

De afgevaardigde van de afdeling Overijssel zegt, dat 24 van de 31 leden van de
afdeling Overijssel van mening zijn, dat het geld de dierenartsen toebehoort.
De afdelingen Gelderland, Noord-Holland en Zuid-Holland stellen zich, evenals de
afdeling Friesland, achter het Hoofdbestuursvoorstel.

In de afdeling Utrecht heerste eveneens twijfel over het eigendomsrecht over de
gelden.

Behalve de dierenartsen, werden hier als eventuele gegadigden de studenten en
zelfs de Provinciale Gezondheidsdiensten voor Dieren genoemd.

De afdeling Zeeland heeft zich niet positief uitgesproken. Mogelijk, dat dit het geval
geweest zou zijn, wanneer het voorstel wat duidelijker was gemotiveerd.
De afdeling Limburg stelt voor het geld, waarvan het eigendomsrecht niet wordt
bestreden, te gebruiken voor de financiering van het nieuwe bureau van de Maat-
schappij.

Collega Koopmans wijst nog op het practische feit, dat, wanneer het geld aan de
dierenartsen zou worden terugbetaald, ongeveer 50 % aan de fiscus zou komen.
Collega Roelvink zegt, dat een besluit niet mogelijk is, voordat is uitgemaakt door
wie de loonbelasting wordt betaald, de student, de dierenarts of de Maatschappij
voor Diergeneeskunde. Het idee, de gelden voor het Ondersteuningsfonds beschikbaar
te stellen, is hem sympathiek.

De Voorzitter zegt, dat onbekendheid of de persoonlijke meningen van verschillende
leden, enige vertroebeling hebben veroorzaakt.

Op deze manier wil het Hoofdbestuur het voorstel niet handhaven, maar hij hoopt,
dat de tegenstanders van het voorstel het volgend jaar tot de conclusie zijn gekomen,
dat hun standpunt foutief was en dat er dan geen tegenstand meer zal zijn.
De Heer A. J. van Doorn merkt op, dat het Hoofdbestuur zijn standpunt niet heeft
uiteengezet.

Er is n.1. geen mededeling gedaan over het raadplegen van juristen over het eigen-
domsrecht.

De Voorzitter zegt, dat de leden voldoende vertrouwen in het Hoofdbestuur dienen
te hebben om ervan overtuigd te zijn, dat een dergelijk voorstel vanzelfsprekend
goed gefundeerd is. Er is door de afdeling Overijssel ook nooit naar de mening van

De Heer de Nooy zegt, dat hij de vergadering van de afdeling Overijssel niet alleen
als afdelingsvertegenwoordiger, maar ook als Hoofdbestuurslid heeft bijgewoond.
Hij heeft bij de verdediging van het voorstel er wel degelijk op gewezen, dat de jurist
van de Maatschappij van mening was, dat het geld de Maatschappij toebehoort,
maar blijkbaar stelde men in diens mening niet voldoende vertrouwen.
De Heer de Nooy meent het Hoofdbestuursvoorstel wel degelijk duidelijk te hebben
uiteengezet.

Hierna ontstaat een korte discussie tussen de Heer van Doorn en de Heer de Nooy.
Eerstgenoemde houdt vol, dat geen motivering is gegeven.

De Voorzitter zegt, dat over het eigendomsrecht een gedegen juridisch stuk aan-
wezig is, maar dat het hier niet de plaats is dat in bespreking te brengen.
De Heer Dr. Y. M. Kramer zegt het, na deze discussies, bijna te betreuren, dat hij er
toe heeft bijgedragen dat dit fonds is ontstaan.

Hij meent, dat de zaak vrij eenvoudig ligt. Was de Maatschappij n.1. niet als cen-
traal orgaan opgetreden, dan zou wel loonbelasting zijn ingehouden.
Zo behoort het geld, dat hierdoor werd uitgespaard zonder twijfel alleen aan de
Maatschappij.

De Heer Horbach vraagt wanneer de ingehouden loonbelasting aan de studenten
zal worden terugbetaald.

De Secretaris zegt, dat deze loonbelasting zal worden terugbetaald op individueel
verzoek van de studenten-assistenten.

9. De vergadering gaat zonder discussie accoord met het voorstel om over te gaan
tot opheffing van de Zuiveringsraad.

10. De commissie uit de afdeling Friesland, die was benoemd, tot het nagaan van
het financieel beleid van het Hoofdbestuur, heeft een exemplaar van het door haar
uitgebrachte rapport toegezonden aan de afdelingssecretarissen.

Het rapport zou met het Hoofdbestuur moeten worden besproken en daarna ter
Algemene Vergadering moeten worden uitgebracht.

Na een vrij uitvoerige discussie blijkt de vergadering het standpunt van het Hoofd-
bestuur te delen.

De Voorzitter zegt de leden van de commissie, de Heren J. J. Feddema, S. Santema
en L. v. d. Sluis hartelijk dank voor het uitvoerige werk.

11. De balans van de Maatschappij voor Diergeneeskunde sluit met een post van
ƒ 171.008,99.

12. De Baten- en Lastenrekening geeft een post van ontvangsten en uitgaven aan
van ƒ 65.919,63.

Namens de afdeling Utrecht wordt opgemerkt, dat de post telefoon sterk wordt be-
invloed door de assistentiebemiddeling.

Voorgesteld wordt daarom het tarief voor de assistentiebemiddeling te verhogen.
De afgevaardigde van de afdeling Zuid-Holland vraagt nadere inlichtingen over
post 20, Fonds Hulpverlening Dierenartsen.
Hierop geeft de Secretaris een korte toelichting.

13. Bij de behandeling van de begroting deelt de Voorzitter mee, dat tegen de
aansluiting van de Maatschappij voor Diergeneeskunde als geheel bij de Centrale
van Hogere Gemeente Ambtenaren in een enkele afdeling principiële bezwaren zijn
gerezen. In verband hiermee wil het Hoofdbestuur zich nader beraden en wil deze
post terugnemen.

Tenslotte wordt op voorstel van de Heer Dr. Y. M. Kramer besloten de post voor-
lopig nog te handhaven, maar het hoofd te veranderen in „financiering lidmaatschap
ambtenarenorganisaties".

Het Hoofdbestuur stelt voor de contributie voor 1956 vast te stellen op ƒ 75,— en
voor leden, die vóór 1 April 1956 aantonen, dat de laatste opgelegde definitieve

aanslag in de Inkomstenbelasting lager was dan ƒ 2.000,-—, volgens nevenstaande
tabel:

Leden, die gedurende het boekjaar de leeftijd van 65 jaar bereiken of bereikt hebben,
betalen ƒ 15,— contributie.
Candidaatleden betalen ƒ 12,50.

14. De balans van het Ondersteuningsfonds van de Maatschappij voor Diergenees-
kunde sluit met een post van ƒ 99.216,13.

15. De Heer F. J. M. Roelvink concludeert uit de opbrengst van het 1 ct.-fonds,
dat ruim één-derde gedeelte van het aantal dierenartsen niet zou hebben bijgedragen
aan dit fonds.

Met de toelichting van de Secretaris gaat de Heer Roelvink direct accoord.
De baten- en lastenrekening van het Ondersteuningsfonds geeft een post van ont-
vangsten en uitgaven van ƒ 25.854,93.

17. De baten- en lastenrekening van het van Esveldfonds geeft een post van ont-
vangsten en uitgaven van ƒ 884,90.

18. De rekening en verantwoording van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde
toont een eindbedrag van ƒ 30.709,42.

19. De begroting van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde geeft een post aan
van ƒ 30.700,—.

20. Bij de rondvraag geeft de Voorzitter eerst het woord aan de Heer A. Hoogen-
brugge, praeses van de commissie van voorbereiding voor het Internationaal Vete-
rinair Studentencongres, dat deze zomer in Nederland werd gehouden.

De Heer Hoogenbruggc zegt, dat zijn commissie destijds zeer verheugd was over de
royale geste van de Maatschappij voor Diergeneeskunde zich direct garant te stellen
tot een bedrag van ƒ 3.000,— voor eventuele tekorten bij het congres. Vooral was
ook de wijze, waarop dit voorstel in de vorige jaarvergadering werd aanvaard morele
steun bij de voorbereiding.

De begroting gaf een tekort aan van ongeveer ƒ 10.000,—, maar in de practijk
bleek dit slechts ƒ 3.200,— te zijn.

Daar ook van verschillende Ministeries een garantiestelling was verkregen, zal het
tekort procentueel worden gedekt.

Alle dierenartsen, die hebben meegewerkt aan het slagen van het congres brengt de
Heer Hoogenbrugge hartelijk dank.

Het is wel gebleken, dat de Nederlandse dierenarts, student en diergeneeskunde inter-
nationaal in hoog aanzien staan. Voor de bestuursfuncties wordt vaak uitgezien
naar Nederlanders, ook al om de goede beheersing der moderne talen.
De Heer Hoogenbrugge zegt tenslotte, dat er tegen dient te worden gewaakt, dat
het internationaal contact vervlakt.

Zo waren er b.v. op het congres, dat te Parijs werd gehouden, slechts drie Nederlandse
vertegenwoordigers.

Het Ministerie van Landbouw kan er in principe mee accoord gaan in de toekomst
3 a 4 studenten in de gelegenheid te stellen op zijn kosten het internationaal congres
bij te wonen.

Mocht deze principiële toezegging niet gestand kunnen worden gedaan, dan vraagt
de Heer Hoogenbrugge zich af, of de Maatschappij voor Diergeneeskunde niet be-
reid zou zijn zulks te doen.

Hij voegt hieraan toe, dat bij de cocktail-party, die het Hoofdbestuur de deelnemers
aanbood, wel is gebleken dat deze overrompeld waren door de stand van de dier-
geneeskundige wetenschap hier te lande en door het land zelf.

De voorzitter van het Internationaal Veterinair Studenten Congres bood de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde een I.V.S.U.-vlaggetje aan.

Hierna krijgt de Heer S. W. J. van Dieten, voorzitter van de Groep K.I. en Zoo-
techniek, het woord.

Deze deelt mee, dat Prof. Salisbury, de bekende deskundige op het gebied van de
kunstmatige inseminatie als gast-hoogleraar een aantal colleges zal geven aan de
Landbouwhogeschool te Wageningen.

Van de 20 te geven colleges zijn er 15 volledig aan de K.I. gewijd.
In Wageningen is ook iedere dierenarts welkom en de Heer van Dieten dringt er op
aan zoveel mogelijk van de gelegenheid, Prof. Salisbury te horen, gebruik te maken.
De dierenartsen kunnen dan profiteren van de zeer veelzijdige kennis van Prof.
Salisbury op dit gebied.

Prof. Salisbury zal ook voor de Groep K.I. en Zootechniek een lezing houden.
Getracht zal worden Prof. Salisbury te bewegen meer dan één voordracht voor de
Groep te houden.

Hierna worden de afdelingsafgevaardigden in de gelegenheid gesteld van de rond-
vraag gebruik te maken.

De afgevaardigde van de afdeling Gelderland zegt, dat er in Gelderland grote on-
gerustheid heerst ten aanzien van de pluimveeziektenbestrijding.

Er is een groep selecteurs, die geregeld contact opneemt met de practiserende dieren-
artsen, maar een andere groep doet dit zelden of nooit.

Er gaan in de afdeling Gelderland stemmen op, dat het Hoofdbestuur deze zaak
niet fors genoeg aanpakt.

Het is nu zo, dat iedere veevoederfabriek en coöperatie een eigen „kippendokter" in
dienst heeft. Uit concurrentic-oogpunt kan de één niet voor de ander achterblijven.
Voorgesteld wordt deze kwestie te bespreken met de betreffende instanties.
De Voorzitter betreurt eveneens deze gang van zaken. Hij zegt, dat hierover reeds
contact is met de selecteurs, de veevoederindustrie en het Bedrijfschap voor Pluim-
vee. De mengvoederindustrie zou wel van deze selecteurs af willen, maar uit con-
currentie-oogpunt is dit niet goed mogelijk.

Aan de andere kant dient ook te worden opgemerkt, dat het helaas ook voorkomt,
dat goedwillende selecteurs op minder prettige wijze door de dierenarts, die zij raad-
plegen, worden bejegend.

Het is zeer moeilijk hiervoor een regeling te treffen, maar deze materie heeft de
volledige aandacht van het Hoofdbestuur.

Uit de vergadering wordt opgemerkt, dat het waarschijnlijk beter is, deze zaak van
onderen af aan te pakken.

In het land van Cuyk is volledige overeenstemming met de mengvoederindustrie.
Gepropageerd wordt, dat de selecteur of eigenaar zich tot de dierenarts wendt voor
geneesmiddelen. De dierenarts stelt hier gratis controle tegenover. Het is nu al zover
gekomen, dat de industrie er reclame mee maakt, dat achter hun selecteurs de
dierenarts staat.

Voorgesteld wordt deze materie op geschetste manier streeksgewijs ter hand te ne-
men.

De Voorzitter merkt op, dat ook dit niet zo heel eenvoudig is, omdat in het gegeven
voorbeeld waarschijnlijk alleen rayonhandelaren zijn betrokken, maar hoe moet het
met een grote industrie. De Voorzitter kent b.v. een fabriek met 68 vertegenwoor-
digers.

Hier wordt op geantwoord, dat een grote fabriek het voorbeeld in het land van Cuyk
heeft gegeven, onmiddellijk nagevolgd door een nog grotere.

De afgevaardigde van de afdeling Zuid-Holland zegt, dat er in Zuid-Holland is
gevraagd, of er wel voldoende contact bestaat tussen de Faculteit der Diergenees-
kunde en de Maatschappij. Deze afdeling meent, dat het onderwijs in voedingsleer,
varkensziekten en bodemkennis b.v. tekort schiet.

De Voorzitter antwoordt hierop, dat hierover al contact met de Faculteit is opgeno-
men.

Verder wordt nog een practische vraag ter tafel gebracht. Gevraagd wordt n.1. of het
Staats Vceartsenijkundig Onderzoekingsinstituut geen mond- en klauwzeervaccin kan
afleveren in flessen, die zich gemakkelijker laten openen.

De Heer Y. Heida merkt op, dat dit alleen nog geldt voor de oude flessen. Bij de
nieuwe flessen is hiermee rekening gehouden.

Verder wordt nog opgemerkt, dat bij het S.V.O.I. een apparaatje kan worden aan-
geschaft, waardoor de flessen zeer gemakkelijk kunnen worden geopend.
Tot slot deelt de Voorzitter mee, dat thans de schaderegeling van de door de waters-
nood in 1953 getroffen collegae is afgehandeld. Hij zegt de commissie, die deze zaak
heeft behandeld hartelijk dank voor de tactvolle wijze, waarop zij haar opdracht
heeft uitgevoerd.

De Voorzitter dankt de leden voor de prettige en vlotte wijze, waarop de bespre-
kingen zijn gehouden en sluit daarna de vergadering.

De uitvoerige uiteenzetting van de contributieregeling op de achterzijde van de
desbetreffende nota, wordt blijkens de overgemaakte contributiebedragen en de
ingezonden reductie-aanvragen door velen toch nog niet goed geïnterpreteerd.
Ter voorkoming van allerlei overbodige correspondentie wordt ter nadere toelichting
de regeling in enkele punten samengevat:

a. Of al of niet reductie wordt verleend, kan uitsluitend worden vastgesteld op
vertoon van het laatst opgelegde bedrag aan definitieve inkomstenbelasting.
Vrijwel voor ieder betreft dit de aanslag 1953.

Voorlopige aanslagen, loonbelastingopgaven etc., vormen geen basis voor de
vaststelling van de contributie.

b. Indien nog nooit een definticve aansag is opgelegd, kan voorlopig worden vol-
staan met het storten van ƒ 40,—. Dit geldt voor vrijwel alle jongste dieren-
artsen.

d. Leden, die 65 jaar zijn geweest, kunnen ƒ 15,— overmaken met vermelding van
hun geboortejaar.

Nu het nieuwe Diergeneeskundig Jaarboekje is uitgekomen, wil het Hoofdbestuur,
naast haar grote waardering voor het werk van de redactie, uiting geven aan haar
erkentelijkheid voor de algemene medewerking van de zijde van velerlei instanties
en personen, waardoor het de redactie mogelijk is geweest deze uitstekend verzorgde
gids samen te stellen.

Het is het Hoofdbestuur bekend, dat deze uitgave, met zo volledig mogelijke ge-
gevens op diergeneeskundig terrein voor zeer velen een dagelijkse vraagbaak is ge-
worden.

Het is misschien niet te veel gezegd, dat deze onmisbaar geworden bron van dier-
geneeskundige feiten, de onderlinge band tussen alle diergeneeskundigen, die
regelmatig van deze bron profiteren, bevordert.

Bij de World Health Organization is een post vacant als technisch assistent van de
Veterinaire Dienst van dit lichaam, standplaats Genève.

De werkzaamheden zullen voorlopig liggen op het gebied van de zoonosen.
Laboratorium-ervaring is vereist.

Goede talenkennis, vooral Engels, Frans en Duits, is belangrijk, terwijl kennis van
Russisch, Italiaans of Spaans nuttig kan zijn.

Dierenartsen, die over deze post nadere inlichtingen wensen, kunnen zich hierover
in verbinding stellen met Prof. Dr. F. C. Kraneveld, Biltstraat 172, Utrecht. Tel.
03400—11994.

Het Hoofdbestuur draagt de volgende collegae voor het lidmaatschap van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde voor:

Het Hoofdbestuur heeft de volgende diergeneeskundige candidaten aangenomen als
candidaatlid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde:

Th. T. Adamse, R. J. Feddema, R. Y. de Jong, S. Meeuwisse, L. M. Otto, P. L.
van Paassen, B. W. Reerds, Mej. H. J. B. Willems.

Adrichem, P. W. M. van, voorheen Leiden, thans Amsterdam (Z.), Des Présstraat
8 II, wnd. D. • (67)

Boer, Dr E. de, te Rotterdam, tel. no. bureau gewijzigd in 01700—184980. (71)
Broek, M. ten, te Tiel, naar St. Walburgbinnensmgel 1, aldaar (tel. no. ongewijzigd),
R.D. \' (74)

Commandeur, N. A., te Leiden, tel. no. privé gewijzigd in 01710—32320. (77)
Grift, Dr J. van der, van Hoorn naar c/o Mr C. D. Claudius, Burma Railways,
Insein (Lower Burma), Burma (bur. adres: c/o Vrtcrinary College, Insein, Bur-
ma.). (van 84 naar 124)
Hofman, J., te Winsum (Gr.), naar Rcgnrrius Praediniusstraat 23, aldaar, D. (in
mil. dienst). (88)
Hoving, J., te Hardenberg, tel. no. te wijzigen in 78. (90)
Kamp, J. S. van der: 1951; \'s-Gravenhage, Ulenpasstraat 94; tel. 01700—324017
(privé), 05900—24465 (bur.) ; gr. 575142: D. b/d G. v. D. i/d prov. Groningen.

Knoppers-Koedam, Mevr. E.: 1952; Bilthoven, Diepenbrocklaan 11; tel. 03402—•
2838; gr. 160194; P., sp. 13-14 en volgens afspraak. (inlassen op 94)

Mensema, D. S. R., te Beilen, aangesloten onder tel. no. 05930—630, gironummer
gewijzigd in 802258. " (99)

Schwering, F. P. G., te Bergen (L ), naar Kleefstraat 27, aldaar, tel. 08854—336.

Urlings, J. J. W., te Heerlen, naar Dr. Jongeneelstraat 22, aldaar, tel. 04440—3997.

Wiersma, J. M. (i.p.v. W. J.), van Roordahuizum naar Irnsum (Fr.), no. 231-A,
tel. 10, gr. 584604. (120)

Hibma, A., te Wommels, te rekenen met ingang van 1 januari 1956 of zoveel eerder
als hij zijn betrekking zal kunnen aanvaarden, tot adjunct-Inspecteur van de Vee-
artsenijkundige Dienst in vaste dienst. (87)

Kraai, J., te Bilthoven, te rekenen met ingang van 1 december 1955, tot plaats-
vervangend Inspecteur van dc Volksgezondheid bij de dienst, welke in het bij-
zonder is belast met het toezicht op de naleving van de Vleeskeuringswet (Stb.
1919, 524), met als ambtsgebied de provincie Utrecht. (95)

Nooij, E. de, te Hardenberg, te rekenen met ingang van 1 november 1955, tot plaats-
vervangend Inspecteur van de Volksgezondheid bij de dienst, welke in het bij-
zonder is belast met het toezicht op dc naleving van de Vleeskeuringswet (Stb.
1919, 524), met als ambtsgbied de provincie Overijssel. (102)

Schieven, C. H., te Laag-Keppel, te rekenen met ingang van 1 september 1955, tot
plaatsvervangend Inspecteur van de Volksgezondheid bij de dienst, welke in het
bijzonder is belast met het toezicht op de naleving van de Vleeskeuringswet (Stb.
1919, 524), met als ambtsgebied de provincie Gelderland. (109)

Kroneman, J., te Utrecht, te rekenen voor het tijdvak van 16 februari tot en met
30 september 1956, tot wetenschappelijk ambtenaar (thans assistent) aan de
Rijksuniversiteit te Utrecht, faculteit Veeartsenijkunde, kliniek voor inwendige
ziekten en buitenpraktijk. (96)

Scheepens, J. N. A. C., te \'s-Gravenhage, aldaar overleden op 1 februari 1956. (108)
* Hier bedoelde gegevens zijn reeds verwerkt in het Jaarboekje 1956.

Herman Detmers werd op 21 October 1889 geboren te Wildervank. Na de lagere
school en de H.B.S. te Assen te hebben doorlopen, ging hij in 1909 in Utrecht voor
veearts studeren.

In 1913 verwierf hij het veeartsdiploma na eerst een jaar assistent geweest te zijn
bij Prof. Hartog; en na practische ervaring te hebben opgedaan in samenwerking
met J. Staal, toentertijd veearts te Assen, nam hij de practijk over van de Bijl.
Zo kwam hij in 1914 in de grote plattelandspractijk te Coevorden, omvattende de
gemeenten Coevorden, Dalen, Schooncbeck en een groot gebied over de Duitse grens.
Dit zeer uitgebreide practijkgebied, de veelal slechte, ja vaak onberijdbare wegen
en de toenmalige, minder comfortabele vervoermiddelen maakten de op zich ge-
nomen taak niet tot een gemakkelijke. Maar Detmers was een practicus in de ware
betekenis van het woord. Zijn vaste wil, zijn medeleven met de patiënten, zijn
correctheid in de naleving van zijn plicht, hetgeen hij ook van de boeren verlangde,
wat weieens tot botsingen leidde, die echter steeds van snel voorbijgaande aard
waren, maakten, dat hij als dierenarts en als mens hoog werd gewaardeerd, niet
alleen door de boeren, maar ook door de collega\'s.

Naast practicus was Detmers tevens Keuringsveearts Hoofd van Dienst en plaats-
vervangend Inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst.

Op 6 Mei 1922 huwde hij met Petronella Helena Benes. Na 7 jaren alleen te hebben
gestaan in zijn grote practijk werd door dit gelukkige huwelijk zijn werk in belang-
rijke mate verlicht door de steun, die zijn vrouw hem in alles zo rijkelijk verleende.
Detmers was een man van de daad, niet zozeer van het woord. Daarom voelde hij er
nooit veel voor om de een of andere functie te bekleden of cursussen te geven.
Hij meende dat hij daarvoor geen tijd had. Alleen gaf hij regelmatig een hoefsmid-
cursus en met zekere trots vertelde hij vaak dat nog nimmer een van zijn leerlingen
niet voor het examen was geslaagd.

Detmers was tot het laatst een trouw bezoeker van de afdelingsvergaderingen en
vooral in de nabesprekingen werd steeds gaarne geluisterd naar de practische op-
merkingen van Herman, die vaak op humoristische wijze werden gemaakt, maar die
bovenal aantoonden hoe deze oude collega zelfs de nieuwe onderzoekingen met
de meeste belangstelling bleef volgen.

Op 3 November 1952 werd het werk van Detmers belangrijk verlicht doordat toen
zijn oudste zoon bij hem in de practijk stapte.

In October 1955 vertoonden zich de eerste verschijnselen der ziekte, die door de
patiënt zelf direct op de juiste waarde werden getaxeerd. Al spoedig verergerde de
toestand zodanig dat eind October opneming in het ziekenhuis noodzakelijk bleek.
Na een verblijf van 3 weken aldaar leek het aanvankelijk nog weer iets beter te
gaan en na zijn thuiskomst uit het ziekenhuis vatte hij direct de pen weer op om
de laatste staten van de vleeskeuring en andere administratieve besognes af te
werken. Tot enkele dagen voor de dood, op 17 Januari 1956, bleef hij bezig en
bleef hij zorgen.

Met Herman Detmers ging een goed collega heen, bij wie de collegialiteit boven
alles ging. Persoonlijk heb ik in Detmers een van mijn beste vrienden verloren, die
ik waardeerde door zijn hoge mate van eerlijkheid en plichtsbetrachting.
Mogen Leen en de drie kinderen enige steun vinden in de grote waardering die de
overledene in zo\'n brede kring bezat en die zo treffend tot uiting kwam in de
grote schare, die de overledene naar de laatste rustplaats volgde op 20 Januari 1956.
Moge Herman Detmers rusten in vrede.

(Uit de laboratoria der Rijksseruminrichting, Dir.: G. M. van Waveren)
HET „BESMETTELIJK VERWERPEN VAN HET RUNDVEE".

Het „besmettelijk verwerpen van het rundvee" ook wel genoemd brucel-
lose, is een infectieziekte, die veroorzaakt wordt door Brucella abortus,
en in haar verloop gekarakteriseerd is door een abortus, welke vaak een
achterblijven van de nageboorte met optreden van een tijdelijke of blij-
vende steriliteit tot gevolg heeft.

De infectie komt tot stand via slijmvliezen en huid.
Als een voldoend aantal virulente Brucellae door het drachtige rund per
os wordt opgenomen, passeren deze het slijmvlies van de digestietractus
en verschijnen na korte tijd in de regionale lymfklieren, vanwaar ze via
lymfe en bloed over de verschillende organen worden verspreid. Na een
meestal korte fase van vermenigvuldiging worden ze hier spoedig aange-
vallen door de aanwezige cellulaire en humorale afweerkrachten van het
individu. Bij het drachtige dier schieten deze echter als regel te kort om
alle bacteriën grondig op te ruimen.

De stoffen, die in de loop van de infectie in de verschillende weefsel-
vochten, als bloed, melk en uterussecretum verschijnen en de eigenschap
vertonen het infecterend mic.roörganismc onder bepaalde omstandigheden
te doen samenklonteren, de z.g. agglutininen, zijn slechts op te vatten als
een begeleidend verschijnsel van het verweer tegen de infectie, maar zijn
voor dit verweer van weinig nut. De bacteriën worden wel vaak door
phagocyten opgenomen, doch lang niet altijd vernietigd, maar slechts
versleept naar lymfklieren, beenmerg, milt, etc.

In de uier en de uterus vinden ze zelfs zeer gunstige voorwaarden voor
hun vermeerdering, wat in de uterus aanleiding geeft tot de vorming van
een placentitis, waardoor, volgens sommigen, de vorming van progesteron
wordt gestoord en de uitdrijving van de vrucht kan worden verklaard.
Het persisteren van de bacteriën in de verschillende weefsels, die dus voor
een deel ook met de buitenwereld in verbinding staan, brengt het gevaar
mee, dat het eigen individu en zijn omgeving herhaaldelijk aan nieuwe in-
fectie bloot staat. Vanuit de kleine bacteriehoudende ontstekingsprocessen
in de verschillende organen, komt gemakkelijk een verspreiding via de
bloedbaan tot stand, vooral op momenten dat de weerstand is verminderd.
Dit is o.a. herhaaldelijk het geval ten tijde van de abortus. Deze intermitte-
rende bacteriaemieën zijn mede de oorzaak, dat het gevoelige rund zich
moeilijk van zijn infectie bevrijdt, waardoor ook zijn omgeving langdurig
aan besmetting wordt blootgesteld.

Het gevaar hiervoor is het grootst vlak voor, tijdens en na de uitdrijving
van de vrucht, waarmee een massale besmetting van de buitenwereld
plaats vindt. Hoewel de kiemen ook daarna soms nog maanden lang in de
niet graviede uterus zijn aan te tonen, houdt men er in de practijk meestal

rekening mee, dat het geïnfecteerde rund, dat geen abnormale uitvloei-
ingen meer vertoont, een maand na het uitdrijven van de vrucht geen be-
smettingsgevaar meer oplevert via de genitaaltractus.
Een tweede belangrijke infectiebron vormt de uier, want hoewel het aantal
bacteriën, dat door de melk wordt verspreid bij lange na niet zo groot is
als tijdens de abortus of tijdens een normale geboorte bij een geïnfecteerd
rund via de genitaaltractus, blijft de éénmaal geïnfecteerde uier vaak nog
na jaren Brucellae uitscheiden. De uitscheiding is onregelmatig en vaak
intermitterend. Zij is gewoonlijk het grootst in het begin van de lactatie
en vermindert langzamerhand. Behalve in de eerste paar weken van de
lactatie, wanneer er tot 200.000 kiemen per cc kunnen worden uitge-
scheiden, is het ongewoon dat zich hierin meer dan 30.000 per cc bevinden.
Gewoonlijk is dit aantal zelfs veel lager. De infectie is vaak beperkt tot 1
of 2 kwartieren. De voorkwartieren zijn minder vaak geïnfecteerd dan de
achterkwartieren.

In vergelijking met het belang van de beide vorige infectiebronnen voor
de buitenwereld, zijn die van de faeces en urine gering.

Brucella abortus is weinig resistent tegenover verschillende physische en
chemische middelen. Onder de wisselende milieu-invloeden handhaven ze
zich echter meer of minder lang in de natuur. Direct zonlicht doodt ze in
enkele uren. In vochtige omgeving, bijv. in geïnfecteerde nageboorte, kun-
nen ze echter maandenlang hun kiemkracht bewaren. Uit niet gedroogde
faeces werden na 100 dagen nog Brucellae gekweekt.
De betrekkelijke weerstand tegenover verschillende milieu-invloeden heeft
tot gevolg, dat levenskrachtige Brucellae onder praktijkomstandigheden
gemakkelijk worden versleept. Drinkwater, voedsel en stro worden gemak-
kelijk besmet. Geïnfecteerde handen, kleding, schoeisel en gebruiksvoor-
werpen kunnen de infectie overdragen. Ook van vogels, insecten, honden,
paarden en ratten is bekend, dat zij soms de infecties hebben versleept.
Geheel anders dan in het voorgaande verloopt de infectie, als het rund
niet of minder gevoelig is, of als het aantal infecterende microörganismen
en de virulentie hiervan een bepaalde maat niet overschrijdt. De voeding
schijnt geen invloed uit te oefenen op de resistentie tegenover de Brucella-
infectie. Uitslaggevend is echter de leeftijd van het desbetreffende individu.
Kalveren komen vrijwel resistent tegenover een Brucella-infectie ter
wereld. Jonge Kalveren, die gevoed worden met melk, bevrijden zich snel.
De bacteriën kunnen slechts enkele weken in de submaxillaire en mesen-
teriale klieren worden aangetoond. Tot generalisaties via de bloedbaan
komt het niet. Men moet er echter rekening mee houden, dat deze kalve-
ren nog 1 maand lang kiemen met de faeces kunnen uitscheiden. Wel is
door een enkele onderzoeker opgemerkt, dat deze in de vroege jeugd geïn-
fecteerde dieren op latere leeftijd een verhoogde gevoeligheid kunnen verto-
nen. Als \'t kalf geslachtsrijp wordt, vermindert de resistentie. De bacteriën
persisteren langer na infectie, waarmee ook het gevaar voor besmetting
van de buitenwereld toeneemt. Infecties, die gepaard gaan met bacteriae-
mieën en uier-infecties worden bij dieren van 12-18 maanden onder prak-
tijkomstandigheden, zelfs voor de dekking, meer dan eens aangetroffen.
Toch wordt algemeen aangenomen, dat sexueel-volwassen, nog ongedekte
pinken, vergeleken met het drachtige rund nog betrekkelijk ongevoelig zijn.
Infecties van niet-drachtige dieren zijn immers onder praktijkomstandig-

heden verre in de minderheid, ondanks veelvuldige besmettingen. Boven-
dien, als een infectie op deze leeftijd slaagt, zijn de gevolgen bij volgende
dekking vaak niet zo ernstig als wanneer deze tijdens het drachtig zijn
geschiedt, tengevolge van een verworven verhoogde resistentie. In de
praktijk der Brucellabestrijding heeft men van deze omstandigheden ge-
bruik gemaakt, door de dieren op jeugdige leeftijd kunstmatig te infec-
teren (vaccineren) met een Brucellastam, met het doel de resistentie tegen-
over een infectie tijdens de drachtigheid te verhogen, omdat een immu-
niteit in dit laatste stadium moeilijk kan worden opgebouwd. Het door-
staan van een Brucella-infectie van het drachtige dier geeft echter wel een
verhoogde resistentie voor een volgende drachtigheidsperiode. Van de
grote meerderheid der dieren die aborteren, verwerpt slechts een kleine
minderheid tijdens de volgende drachtighcid. Sommigen menen te hebben
opgemerkt, dat een Brucella-infectie verkregen vóór de tijd, dat de dieren
gedekt worden, aanleiding kan geven tot moeilijkheden met de conceptie.
Ook de stier kan met Brucella geïnfecteerd zijn. Vaak worden de geslachts-
organen geïnfecteerd, waardoor de kiemen met het sperma uitgescheiden
kunnen worden. In het acute stadium van de ontsteking zijn veel kiemen
in het sperma, in het subacute of chronische stadium zijn ze vaak moeilijk
aan te tonen. Zekerheid dat een besmette stier kiemen uitscheidt, is dus
niet altijd te krijgen. De infectie zetelt meestal in de zaadblaasjes, soms in
de ampullae, de testikels en de epididymis.

Behalve de gevoeligheid van het rund zijn ook de virulentie en de hoeveel-
heid van de infecterende Brucclla-stam van belang voor het verloop van
de infectie.

Het verschillend gedrag van virulente en minder virulente stammen is het
meest exact bestudeerd bij kleine proefdieren, vooral bij de cavia, waar
een langer persisteren van de kiemen in dn organen (milt) bij niet-drach-
tige dieren en de frequentie van abortus bij drachtige dieren, gelden als
criteria voor een hogere virulentie. Het is gebleken, dat stammen die vol-
gens deze maatstaven als virulenter werden beschouwd, in het algemeen
ook bij het gevoelige rund een hoger percentage abortus gaven, meer en
langduriger bacteriaemieën en meer neiging tot persistentie in het uier-
weefsel.

Zolang de Brucellose als een probleem is gevoeld en haar ware aard werd
onderkend, heeft men voor vaccinatiedoeleinden gezocht naar stammen,
die, hoewel avirulent, toch een zekere beschutting konden geven tegen een
virulente infectie. Een dergelijke stam zou dus tevens geen aanleiding
moeten geven tot verdere ongewenste verspreiding en dus bijv. geen nei-
ging mogen bezitten zich in de uier van de geënte koe te nestelen. Boven-
dien zou deze stam stabiel moeten zijn in deze eigenschappen. De bekende
stam van Mc E w e n bijv., welke aanvankelijk als een avirulente stam
werd beschouwd en dus voor vaccinatiedoeleinden werd gepropageerd,
bleek na passage door de koe virulent te zijn geworden. Een Brucella-stam
die bekend staat onder de naam L en die in Friesland voor vaccinatie-
doeleinden heeft gediend, biedt eveneens in velerlei opzicht onvoldoende
garanties voor een veilig gebruik. Bij drachtige koeien geënt, geeft zij n.1.
aanleiding tot abortus, terwijl ze ook, indien bij niet-drachtige dieren ge-
injicieerd, in de uier kan persisteren. Bovendien ontbreken exacte proef-
nemingen, waarbij onder gecontroleerde voorwaarden deze stam herhaalde

malen bij het. rund werd gepasseerd, waardoor een indruk zou kunnen
worden verkregen over zijn stabiliteit met betrekking tot de pathogeniteit.
Er is slechts één stam, die in dit opzicht uitvoerig werd onderzocht en waar-
van bekend is, dat hij niet pathogeen en als zodanig stabiel is, n.1. de
stam 19. Deze stam heeft bovendien geen neiging zich in de uier te nes-
telen. Geïnjicieerd bij drachtige dieren geeft hij geen aanleiding tot ver-
werpen. Dit gelukt af en toe slechts, als grote hoeveelheden intraveneus
worden geïnjicieerd. Op deze wijze 7x door een rund gepasseerd, verhoog-
de de virulente niet. Uit overwegingen van veiligheid moet stam 19 dan
ook als ideaal worden beschouwd. De immuniteit, die zij achterlaat, is
echter slechts matig en is niet altijd voldoende om abortus te voorkomen
bij infecties, zoals deze ook onder praktijk-omstandigheden kunnen op-
treden.

Gegevens over de minimaal infecterende dosis van virulente Brucella-
stammen voor het rund zijn schaars. Deze dosis wisselt echter met de viru-
lentie. Voor een bepaalde stam werd aangegeven, dat voor de meeste vat-
bare runderen de infectie aansloeg na besmetting met 1 millioen kiemen;
1460 kiemen waren echter in staat een infectie te bewerkstelligen bij 1 koe
uit een groep van 10, na een lange incubatieperiode (205 dg.). Ook onder
praktijkomstandigheden is opgemerkt, dat de incubatieperiode zich over
maanden kan uitstrekken bij geringe infecties (bijv. bij versleping van
smetstof door insecten en vogels).

Hoe groter het aantal runderen op een bedrijf is, des te groter is ook de
kans op besmetting. Het percentage besmette grote bedrijven is gewoon-
lijk dan ook veel groter dan het percentage besmette kleine bedrijven.
De besmetting komt tot stand in de wei en op stal. Vrije koppels worden
meestal geïnfecteerd door aankoop van een geïnfecteerde koe. Uit een
Deens overzicht volgt, dat de ziekte voor 45% binnengesleept werd door
aankoop van dieren en voorwerpen uit besmet milieu, voor 20% door
naburige besmetting (ontsnapte dieren, honden, vogels en insecten) en
voor 7% door geïnfecteerde stieren. In 25% der gevallen bleef de infectie-
bron onbekend.

De meest gebruikelijke weg, die de infectie binnen de koppel neemt, is wel
die, waarbij de kiemen met drinkwater of voedsel per os worden opge-
nomen. Infecties via de huid zijn echter vaak niet onbelangrijk. Erosies
en fijnere huiddelen (uier en tepel — inwrijven met besmette melk;
tussenklauwspleet — besmette bodem) zullen onder praktijkomstandig-
heden nogal eens de porte d\'entrée vormen.

Stieren, die Brucella abortus met het sperma verspreiden kunnen tijdens
coïtus aanleiding geven tot infectie. Inseminatie met geïnfecteerd sperma,
in het bijzonder als dit intrauterien wordt geappliceerd, is echter veel ge-
vaarlijker dan natuurlijke dekking. Infectie via de conjunctiva, een veel
gebruikte infectieweg in het experiment zou ook onder natuurlijke omstan-
digheden een enkele maal de weg van infectie vormen.

Het verloop van de infectie op een bedrijf is afhankelijk van de gevoelig-
heid van de desbetreffende runderen, de virulentie en de hevigheid der
infectie. Het bedrijf kan maanden, ja zelfs jaren, geïnfecteerd zijn, doordat

één of enkele minder gevoelige runderen in lichte mate werden geïnfec-
teerd, waardoor de infectie zich langzaam in de koppel verspreidt, voordat
een abortus wordt opgemerkt. Het gevolg van deze ook langzaam verlo-
pende infecties is echter uiteindelijk vaak een abortus. Als het aborterende
rund, zoals meestal, in nauw contact is met de overige drachtige dieren,
vindt hierdoor een hevige infectie plaats. Aanvankelijk na een langer tijds-
verloop, later steeds vlugger na elkaar, volgen nu de verschillende ge-
vallen van abortus als regel in de 7e maand van de drachtigheids-
periode. Van deze dieren, die 1 maal geaborteerd hebben, verwerpt slechts
een minderheid voor de 2e maal het kalf, zij het ook op een tijdstip, dat
dichter bij de normale kalfdatum gelegen is. Slechts een enkel dier ver-
werpt een derde maal in het laatste deel der dracht. Steeds minder koeien
aborteren dus, totdat tenslotte voldragen kalveren worden geboren met
of zonder ziekelijk veranderde placentae.

De dieren van een latere generatie aborteren tijdens hun eerste drachtig-
heid, of indien ze toen niet geïnfecteerd werden in de 2e drachtigheids-
periode. Het verschijnsel van de abortus kan in deze leeftijdsgroep echter
minder veelvuldig zijn, omdat ze reeds voor de drachtigheid geïnfecteerd
werden, waardoor een verhoogde resistentie tegen de infectie werd ver-
kregen.

Een dergelijk effect heeft de kunstmatige infectie — de vaccinatie — op
de leeftijd van 6—8 maanden. De enting heeft dus tot resultaat de enor-
me verspreiding van smetstof tijdens de abortus tegen te gaan.
Hoewel dus het natuurlijke verloop van de infectie op het bedrijf zodanig
is, dat dit bedrijf in de loop van de jaren weer een normaal aanzien krijgt,
uit een oogpunt van abortus en nog slechts een enkel dier zal aborteren,
stijgt het aantal Brucella-dragers voortdurend. Dit karakteristieke ver-
loop berust dus op het feit, dat het nog ongeïnfecteerde, drachtige rund
hoogst gevoelig is voor de infectie, en doordat in latere stadia het contact
met de bacterie een bepaalde resistentie opwekt.

Het karakter van deze betrekkelijke immuniteit en het potentieel gevaar
van het uitscheiden van de Brucellae wordt duidelijk, als dieren van het
bedrijf, dat de ziekte heeft doorgemaakt, in contact komen met een nog
niet geïnfecteerde koppel runderen.

De doeltreffende bestrijding van de Brucellose in Nederland eist een natio-
naal plan op vrijwillige basis. De veelvuldige mogelijkheden van contact
van geïnfecteerde en niet-geïnfecteerde bedrijven door de dichte vee-
bezetting op een klein gebied, het intensieve veeverkeer en de mogelijk-
heden van infectie door andere diersoorten en de mens en de verschillende
gebruiksvoorwerpen, maken immers dat het vrije bedrijf in een geïnfec-
teerd gebied groot risico loopt opnieuw te worden geïnfecteerd. Het vrij-
maken van de Nederlandse veestapel eist dus uiteindelijk een onderzoek
van alle bedrijven. Een dergelijke veelomvattende arbeid eist eenvoudige
middelen, waarmee in de le plaats geïnfecteerde van niet-geïnfecteerde
bedrijven worden onderkend, waarna de opsporing van de geïnfecteerde
dieren op de besmette bedrijven moet volgen. Hiervoor komt als diag-
nostisch middel alleen de agglutinatie van bloedserum en melk in aan-
merking. Deze agglutinatie wordt uitgevoerd met in hoofdzaak 3 serolo-
gische technieken, n.1.:

de langzame agglutinatie met z.g. langzaam antigeen, waarmee dalende
hoeveelheden bioedserum gedurende 18—24 uur bij 37° C in contact
worden gelaten;

snelagglutinatie met z.g. snelantigeen, waarmee dalende hoeveelheden
bioedserum gedurende 8 min. in contact worden gebracht op een glas-
plaat;

de A.B.R.-reactie met haematoxyline-gekleurd antigeen, waarvan 1 drup-
pel gedurende 1 uur bij 37° C in contact gelaten wordt met 1 cc van de
te onderzoeken melk.

De resultaten van deze onderzoekingen worden als volgt beoordeeld:
Voor de langzaam-agglutinatie:

-}- bij volledige of bijna volledige opheldering.
± bij gedeeltelijke opheldering.

-(- bij reactie in serumverdunning 1:100 of hoger.
± bij of ± reactie in serumverdunning 1:50 of ± 1:100.

-f- bij duidelijke uitvlokking, tussenliggend plasma helder.
± bij enige uitvlokking; plasma niet helder.

-f- als dc roomlaag duidelijk donkerder gekleurd is clan de melk.
± als de roomlaag gelijke kleur vertoont als de melk.

Het snelantigeen, dat alleen kan worden gebruikt voor de snel-agglutinatie,
geeft in dezelfde serumverdunningen ongeveer dezelfde reacties aan als
het langzaam antigeen in de buisjes-methode.

Het correleren van een bepaalde bloedtiter of A.B.R.-reactie met de al of
niet geïnfecteerde toestand van individu of bedrijf volgens bovenstaand
schema vormt de hoeksteen van de brucellosebestrijding. Het constateren
van een bepaalde reactie geeft exacte consequenties voor dier of bedrijf
met betrekking tot de bestrijding. Er moet hierbij echter onmiddellijk het
volgende worden bedacht:

Geen serologische reactie bezit op zichzelf absolute bewijskracht. Haar
resultaat kan pas op de juiste wijze worden geïnterpreteerd bij bekendheid
van alle omstandigheden, die met betrekking tot de ware toestand van het
dier een foutieve indruk kunnen geven.

Een agglutinatiereactie is n.1. afhankelijk van de aard van het antigeen
en onderzoekingsmateriaal, de agglutinatietechniek en het verloop van het
ziektegeval, onder invloed waarvan agglutininen verschijnen of verdwij-

nen. Als dus teleurstellingen bij de abortusbestrijding zoveel mogelijk zul-
len worden voorkomen, moet met de standaardisatie van reactietiters ook
gepaard gaan:

2. uniforme beoordeling van het ziekteproces in zijn verschillende phasen.
In principe zij hierover het volgende opgemerkt:

1. Haemolytisch serum geeft aanleiding tot niet-specifieke reacties. Zeer
vers serum kan prozöne-effecten vertonen. In oud serum is de agglutinatie-
titer vaak verlaagd. De langzame agglutinatie wordt betrouwbaarder ge-
acht voor een nauwkeurige bepaling van de titer dan de snelagglutinatie,
zodat men goed doet een verkregen verdachte reactie van de snelaggluti-
natie te controleren met behulp van de langzame methode. Het z.g. pro-
zóne-effect, waaronder het verschijnsel verstaan wordt, dat een positief
serum in hoge concentraties niet of gering agglutineert, treedt echter meer
op in de langzaam-agglutinatie en er verschijnen hierbij meer schijnbaar
positieve reacties in haemolytisch serum dan bij de snelagglutinatie. De A.
B.R.-reactie is zeer gevoelig, maar wordt beïnvloed door de opromingscapa-
citeit van \'t melkmonster en hangt dus af van de hoeveelheid aanwezig vet,
de grootte van de vetbolletjes en de aard van de proteïne-membraan. Melk
van dieren, die lijden aan mastitis, pas gekalfd hebben of bijna droog
staan, geeft daardoor vaak valse reacties. Hierdoor en doordat de reactie
zo gevoelig is, dat de melk van een geïnfecteerd dier meestal met die van
5—10 negatieve dieren kan worden vermengd, zonder dat dit de reactie
beïnvloedt, leent de A.B.R.-reactie zieli het best voor het onderzoek van
mengmelk, bij voorkeur busmelk. De reactie is ongeschikt om te worden
uitgevoerd met bevroren of gepasteuriseerde melk.

Van bijzondere betekenis is de standaardisatie van het antigeen. De aard
van de gebruikte stam, de dikte van het antigeen en de wijze waarop dit
werd bereid, bepalen in hoge mate zijn gevoeligheid en specifiteit. Gevoe-
ligheid en specifiteit moeten in de loop van de tijd dezelfde zijn, opdat
geen verschillende betekenis zal worden gehecht aan uitslagen, waarvan
eens is overeengekomen, dat zij als positief, verdacht of negatief zullen
worden beschouwd. Deze standaardisatie eist een veelheid van bepalingen,
onder gestandaardiseerde voorwaarden uitgevoerd. Het is daarom van het
grootste belang, dat antigenen die in een bepaald gebied voor de bestrij-
ding in gebruik zijn, slechts in één laboratorium, dat daartoe over de
technische middelen en de nodige informatie beschikt, geschiedt. Dit be-
tekent dus, dat in Nederland, waar de bestrijding berust op een nationaal
plan, deze antigenen ook slechts in één landelijk laboratorium kunnen
worden gestandaardiseerd.

2. Bij elke infectieziekte verloopt een zekere tijd, voordat de serologische
reacties na infectie positief worden. Bij de Brucella-infectie van het rund,
varieërt deze tijd van minder dan 2 weken tot verscheidene maanden. Deze
incubatietijd is afhankelijk van de resistentie van het individu, de aard
en hoeveelheid der infecterende microörganismen en vermoedelijk ook van
de infectieweg.

Men mag aannemen, dat jonge kalveren die besmette melk te drinken
krijgen, slechte agglutininenvormers zijn. De agglutininen, die na deze in-
fectie in het bloed van het jonge kalf zijn aan te tonen, zijn via de melk

in het bloed overgegaan. Zij verdwijnen na enkele weken tot maanden, al
naar gelang de hoeveelheid, die werd opgenomen.

Kalveren, die nog niet geslachtsrijp waren, vormden geen agglutininen
na kunstmatige infectie, terwijl ze hiertoe wel in staat waren als ze van
te voren met gonadotrope hormonen waren behandeld. In het algemeen
geldt, dat het vermogen om agglutininen te vormen toeneemt, naarmate
de gevoeligheid van het dier voor de infectie toeneemt. De persistentie der
agglutininen is eveneens langer, naarmate het dier ouder wordt, is bijv.
minder sterk op de leeftijd van 6—8 maanden dan van 10—12 maanden.
Bij dieren van 12—18 maanden worden ze onder praktijkomstandigheden
meer dan eens aangetroffen, dus vaak nog voor de dekking.
Het duurt vaak maanden, voordat agglutininen in het bloed kunnen wor-
den aangetoond na de infectie, zelfs bij het hoogst gevoelige drachtige rund.
In deze gevallen is de periode tussen het aantonen van agglutininen en
de abortus dus erg kort. In verschillende gevallen verschijnen ze pas cén
tot enkele weken na de abortus. De antilichaamvorming bij drachtige die-
ren is gewoonlijk het minst snel bij infecties, die tijdens de copulatie plaats
vinden en wordt vlugger naarmate de abortus nadert, waarna de vermeer-
dering vaak nog een korte tijd dcorgaat, vcordat de titer vermindert. Van
41 onder natuurlijke omstandigheden geïnfecteerde runderen vertoonden
22% geen positieve titer tijdens de abortus en bij 11% was deze 4 weken
daarvoor slechts verdacht te noemen.

Bij sommige dieren, die na het doorstaan van een infectie geen bacteriën
meer uitscheiden, kunnen geen agglutininen meer worden aangetoond.
(Deze z.g. ccased reactors zijn in hoge mate resistent gebleken tegen een
hernieuwde infectie.)

Bij geïnfecteerde stieren, die met sperma kiemen uitscheiden, zijn niet
altijd agglutininen in het bloed aan te tonen. Dit gelukt dan wel vaak in
het sperma-plasma.

Aangenomen mag worden, dat agglutininen minder snel zijn aan te tonen
in het bloed na minder sterke infecties. Na een besmetting met 1 millioen
bacteriën van een bepaalde Brucella-stam, verschenen agglutininen na
14 tot 28 dagen in het bloed; na een kleinere dosis pas na 80 tot 106 dagen.
Van sommige stammen, zoals de Mc E w e n-stam, is bekend, dat het
slechte agglutininenvormers zijn.

Een deel van de agglutininen passeert de bloed-mclkbarrière en is daar in
de melk aan te tonen. Ook kunnen door de bestaande uierinfecties aggluti-
ninen in de uier worden gevormd. Hoewel hiervoor ook andere omstandig-
heden zijn aan te wijzen, kan het dus door deze laatste oorzaak alleen al
voorkomen, dat wel agglutininen in de melk en niet in het bloed zijn aan
te tonen. Het komt ook voor, dat geen agglutininen in de melk zijn aan te
tonen, terwijl ze op deze wijze wel bacteriën uitscheiden. De verhouding
tussen de agglutininenconcentraties in melk en bloed is over het algemeen
het kleinst als de hoeveelheid melk het grootst is. De concentratie mclk-
agglutininen is vaak het grootst in het laatst van de lactatieperiode. In de
herfst en winter zullen dus de meeste positieve melkmonstcrs verwacht
kunnen worden.

Uit dit alles blijkt dus wel, dat de bloed- en melktiter in de loop der in-
fectie van vele factoren afhankelijk is en dat aan een eenmaal uitge-
voerde reactie bij een individu of groep van dieren, waarvan de geschie-

denis onbekend is, slechts beperkte waarde mag worden toegekend. Boven-
dien is een positieve reactie niet altijd bewijs voor een Brucella-infectie.
De vaccinatie met Str. 19 is wel de meest vcorkomende verwarrende oor-
zaak hiervoor. Tengevolge van de enting vormen vrijwel alle dieren agglu-
tininen, die als regel 2 tot 3 weken na de enting haar hoogste concentratie
bereiken om daarna langzamerhand te verminderen. Men moet er reke-
ning mee houden, dat deze agglutininen 3 tot 4 maanden na de enting ook
in de melk aanwezig kunnen zijn.

De persistentie van de agglutininen, die door de enting zijn ontstaan,
hangt ook weer af van de leeftijd waarop het dier werd geënt Hoe ouder
de geënte dieren, des te langer duurt de persistentie der agglutininen. Uit
de vele hieromtrent beschikbare gegevens volgt, dat de meeste kalveren,
geënt op de leeftijd van 6 tot 8 maanden, hun posittieve agglutinatietiter
verloren hebben op de tijd, dat het kalf geboren wordt. Slechts een klein
percentage zou nog een zwak positieve titer kunnen aanwijzer. Blijkt dat
aantal onder praktijkomstandigheden duidelijk hoger te zijn dan moet
dus ernstig rekening gehouden worden met de mogelijkheid van een be-
staande infectie met virulente Brucellae. Uit een vergelijking van de vac-
cintiters van dieren, die geënt werden op de leeftijd van 4—6. 6—8. 8—10,
10—16 en ouder dan 16 maanden bleek, dat het percentage dieren, dat
na 2 iaren een negatieve bloedreactie vertoonde, respectievelijk 100, 90,
75, 60 en 15% bedroeg.

Naast de agglutininen, die ontstaan in het verloop van de vaccinatie, kun-
nen ook intercurrente infecties met kiemen, die antigene verwantschap
met Brucella vertonen, stoffen in liet blofd doen ontstaan, die een Bru-
cella-antigeen tot agglutinatie brengen. Als zodanig zijn nogal eens in-
fecties met Pasteurella of Vibrio fetus beschuldigd. Daarnaast h\'-eft men
opgemerkt dat er in het bIo°d van runderen onder invloed van onbekende
oorzaken eveneens soms stoffen ontstaan, die het Brucella-antigeen agglu-
tineren. zij het ook meestal, dat hierbij lage titers worden aangewezen. Zo-
als reeds gezegd, kan ook haemolvtisch serum in dit opzicht vei warrende
uitkomsten geven. Oo de verwarrende positieve uitkomsten, die de A B.R.-
reactie kan geven bij onderzoek van nHk in de eerste week en de laatste
stadia van de lactatie en bij aanwezigheid van mastitis, werd eveneens reeds
gewezen.

Het onderkennen van al deze voor de iuiste interpretatie van de aggluti-
natiereacties zo verwarrende omstandigheden sneelt voomam-lijk een rol
bij een afgelezen twijfelachtige reactie. Maar ook de lage positieve reacties
vormen soms een groot probleem. Men kan zich n.1. voorstellen, dat een
lage positieve reactie ontstaat door de additieve invloed van agglutininen
van verschillende oorsprong. Als een serum een titer aanwijst van 1:50
door de aanwezigheid van aspecifieke agglutininen, maar ten^volge van
de vaccinatie eveneens agglutininen b°vat in de concentratie 1:50. dan zou
de afgelezen reactie een positief resultaat te zien geven in een titer van
1:100, waardoor het desbetreffende dier ten onrechte beschouwd zou wor-
den, als te zijn geïnfecteerd met Brucella.

Bij het in acht nemen van de geschiedenis van bedrijf en individu kan men
zich echter wel vaak een algemeen oordeel vormen over de juiste inter-
pretatie van vele verdachte reacties.

In bedrijven, waarin meerdere duidelijke positieve reacties zijn aange-
toond en deswege als geïnfecteerd bedrijf kunnen worden beschouwd,
zal een groot deel van de verdachte reacties als specifiek moeten worden
beschouwd. Een deel van deze verdachte reacties is het gevolg van een
zich ontwikkelende infectie, een ander deel van een lichte niet bestendige
infectie. Volgens sommigen zou deze laatste groep ± 2/3 van het aantal
verdachte kunnen bedragen, omdat dan ¹/₃ van het aantal verdachte
reacties kan verdwijnen als de reageerders van het bedrijf verdwijnen en
verdere infecties kunnen worden geëlimineerd.

In bedrijven gevaccineerd met Str. 19 zal een groot deel van de verdachte
reacties mettertijd negatief worden. Om het aantal verdachte dieren in
deze bedrijven te verminderen, is van Amerikaanse zijde wel eens voorge-
steld de gevaccineerde dieren pas als positief te beschouwen, als een titer
van 1:200 persisteert. Bij een groot onderzoek was n.1. gebleken, dat slechts
zelden enkele dieren beneden deze titer inderdaad met Brucellae geïnfec-
teerd bleken.

In verdachte bedrijven, die alleen daardoor verdacht zijn omdat op deze
bedrijven enkele runderen gevonden zijn met verdachte titers, zullen deze
laatste meestal het gevolg zijn van niet-specifieke agglutininen en niet be-
stendige infecties. Naarmate het aantal geïnfecteerde bedrijven in een
gebied afneemt, neemt het aantal van deze verdachte bedrijven toe.
Hoewel in de loop van de tijd de betekenis van deze problematische reacties
door herhaald onderzoek en nauwlettende observatie van de verschillende
omstandigheden, dus wel duidelijk wordt, is er uitvoerig gezocht naar mo-
gelijkheden deze betekenis direct na waarneming der reacties vast te stel-
len. Van vrijwel al de hieruit voortgevloeide suggesties is te zeggen, dat ze
slechts in een deel der gevallen uitkomst kunnen brengen, vaak moeilijk in
praktijkomstandigheden zijn door te voeren en in bepaalde gevallen op-
nieuw aanleiding kunnen geven tot foutieve interpretaties. Zij berusten
op de volgende waarnemingen:

1 Lage titers vertoonden echter soms wel een tendens tot verlaging na ver-
warming; sera, die niet-specifieke agglutininen bevatten, verdwenen ge-
heel, bijv. van 1:50—100, tot 1:25, tot negatief. Sera, die 1:100 reageerden,
verminderden in titer:

in 82% van de gevallen negatief als het gevaccineerde dieren betrof,
in 31% van de gevallen negatief als het niet-gevaccineerde dieren betrof.
Door anderen werden sera 10 min. op 70° C verhit. Aspecifieke aggluti-
ninen werden vernietigd, specifieke niet. Het bleek hun echter, dat op
deze wijze een prozöne-effect kan ontstaan tot in verdunningen van 1:100.
Op deze wijze zouden dus specifieke agglutininen over het hoofd gezien
kunnen worden. Daarom werden de reactiemengsels antigeen-serum, na
le aflezing van de tests, gecentrifugeerd en werd de bovenstaande vloei-
stof weggeworpen en het sediment geresuspendeerd in physiologische

NaCl, waarna opnieuw besloten zou kunnen worden, of de titers berusten
op specifieke of aspecifieke agglutininen, dan wel een mengsel hiervan.

2. De chromatografische tests. Hierbij wordt een druppel van het te
onderzoeken serum op filtreerpapier gebracht en na absorptie in een zout-
oplossing gehangen. Na een tijdje wordt het papier door een borstel met
A.B.R.-antigeen ingewreven, waarna het overtolige antigeen wordt uitge-
wassen. Op de plaats waar antigeen en antilichamen met elkaar gecombi-
neerd zijn, blijft het gekleurde antigeen achter. Bij negatieve sera is dus
alles uitgewassen. Bij specifieke agglutinaties waren de agglutininen met
de bufferoplossing in het papier getrokken. Bij aspecifieke reacties bleef
het materiaal op de plaats waar het serum was aangebracht. Deze onder-
zoekingsmethode zou betrouwbaar zijn, is echter in de praktijk moeilijk
uit te voeren, omdat zij exacte omstandigheden eist.

3. Een Brucella-stam, die rough is en daardoor zijn specifieke antigeen
had verloren, zou nog in staat zijn aspecifieke agglutinirien te agglutineren.
De methode wordt op haar bruikbaarheid in de praktijk onderzocht.

4. De z.g. anamnestische reactie. De iniectie van levend S.r. 19-vaccin
bij niet-geïnfecteerde koeien zou een vermeerdering van de ag<;lutinatie-
titer geven van 1 of meer verdunningen in tegenstelling met geïnfecteerde
runderen. Voorwaarde voor deze test is, dat de agsjlutinatietiters achteruit-
gaande of stabiel moeten zijn, vlak voor de Str. 19-injectie. De resultaten
van deze proef zijn zeer verschillend beoordeeld. Een principiële tekort-
koming is, dat ze niet in staat is een belangrijk % van de infecties op te
sporen.

Ook de melk is te hulp geroepen om in individuele gevallen een beter in-
zicht te krijgen in dubieuze, positieve, twijfelachtige en negatieve bloed-
serumreacties.

Bij het vermoeden op de aanwezigheid van een prozone-effect in de agglu-
tinatiereacties bedenke men, dat deze veelal te ontmaskeren is door:
gebruik van een voldoend aantal verdunningen in de buisjesmethode, de
snelagglutinatie.

een antigeen te gebruiken in een 5% zoutconcentratie.
verhitting van het serum gedurende uur op ± 53° C.

De georganiseerde brucellosebestrijding bij het rundvee vangt aan met de
registratie van de geïnfecteerde en niet-geïnfecteerde bedrijven in een be-
paald gebied. Hiertoe wordt de mengmelk (busmonsters) van alle bedrijven
onderzocht met behulp van de A.B.R.-reactie. Als het busmonsteronderzoek
van een bedrijf 3x negatief is verlopen bij een driemaandelijks ingesteld
onderzoek, wordt een serologisch onderzoek ingesteld omvattende alle run-
deren boven het jaar. Verloopt ook dit negatief, dan wordt het bedrijf als
vrij beschouwd. Dit blijft het, zolang het bedrijf bij volgend busonderzoek
negatief blijft.

Na de registratie van de positieve bedrijven, kan worden overgegaan tot
het individuele onderzoek, zodat geïnfecteerde van niet-geïnfecteerde die-
ren kunnen worden onderkend. Verwijdering van de geïnfecteerde dieren,
maatregelen tot vermindering van de infectiekans door isolaties en verho-
ging van de resistentie door entingen zijn nu de drie principes waarmee de
vrijmaking van het bedrijf wordt nagestreefd. De uitvoering en detail van
deze richtlijnen is echter verschillend voor vrijwel elk bedrijf; deze moet
worden aangepast aan de specifieke behoeften van dit bedrijf.
In geïnfecteerde en ongeïnfecteerde bedrijven in stuk besmet gebied is het
vrijwel altijd aan te bevelen het jongvee te laten enten met Str. 19 en
wel het liefst op de leeftijd van 6—8 maanden. Is het gevaar van infectie
van de oudere nog niet gevaccineerde dieren erg groot, zoals bijv. tijdens
een abortusstorm, dan is het ook doelmatig deze te vaccineren, zelfs als ze
drachtig zijn. Deze z.g. noodenting heeft echter geen zin. als de dieren
reeds geïnfecteerd zijn. Hoewel de vaccinatie met Str. 19 bij volgende he-
vige infectie niet alle trevallen van abortus voorkomt, is ze de enige be-
trouwbare methode gebleken, waarmee verhoogde resistentie-vorming mag
worden nagestreefd. Het vaccin wordt subcutaan geappliceerd. Als de
injectieplaats niet gemasseerd wordt na vaccinatie kunnen fibreuze zwel-
lingen ontstaan, die lang kunnen blijven bestaan. Abcesvorminsr treedt op
indien niet steriel wordt gewerkt. Onder invloed van de vaccinatie kan
de temperatuur een tot enkele dagen verhoogd zijn. Bij melkgevende die-
ren vermindert de melkafgifte vaak enkele melkperioden. Deze melk-
verliezen zijn een enkele keer vrij hoog en duurzaam tijdens de lactatie
vooral, indien in het midden en in het laatst hiervan werd geënt.
De aborterende koe vertegenwoordigt verreweg de grootste infectiebron.
Het is dus een zaak van groot belang, dat elk rund, dat verdenking oplevert
binnen korte tijd te zullen aborteren, af te zonderen en in een besloten
ruimte te laten kalven (afkalfstal). Echter voor elk geïnfecteerd rund be-
staat de kans, dat het tijdens de geboorte van het kalf Brucellae in grote
hoeveelheden verspreidt, onverschillig of dit een vroeggeboorte of een nor-
male geboorte betreft. Voor afzonderen vóór, tijdens en na het kalven

komt dus elk geïnfecteerd rund in aanmerking. Het geaborteerde kalf en
de secundinae worden vernietigd door verbranden of diep begraven, ter-
wijl ook de onmiddellijke omgeving moet worden ontsmet, bijv. met chloor-
bleekloog (1%). Gewoonlijk wordt aangenomen, dat het rund 1 maand
na de abortus geen groot gevaar meer oplevert voor haar omgeving, zodat
het strenge isolement, na reiniging van klauwen en achterstel van de koe,
uit praktische overwegingen wordt opgeheven.

De kans is echter groot, dat geïnfecteerde dieren nog bacteriën uitschei-
den, bijv. via de melk. Zo mogelijk verdient het dan ook aanbeveling, deze
dieren met overige geïnfecteerde runderen van het bedrijf van de niet-
geïnfecteerde te scheiden. Een dergelijk isolement kan gevonden worden
in een andere stal. Vaak is dit niet mogelijk en wordt de scheiding gezocht
in dezelfde stal, waar het overige vee is opgestald. Deze scheiding kan ef-
fectief zijn als er geen directe passage tussen de verschillende staldelen
bestaat, zodat de excreta van de geïnfecteerde groep niet komen in het
overige deel van de stal en als verschillend gereedschap wordt gebruikt en
in het bijzonder het schoeisel wordt schoongemaakt, voordat het vrije stal-
gedeelte wordt betreden. Veelal zijn de omstandigheden zo, dat slechts een
scheiding mogelijk is door het geïnfecteerde deel in het ene einde van de
stal te plaatsen en wordt als enige voorzorgsmaatregel betracht, dat de
geïnfecteerde dieren het laatst worden gemolken. Moeten kalveren die
besmette melk hebben gedronken in de vrije koppel worden overgebracht,
dan doet men goed, ook deze eerst gedurende 1 maand af te zonderen,
omdat ze eerst nog kiemen met de facces kunnen verspreiden. Na reiniging
van huid en klauwen is het daarna verantwoord deze dieren toe te laten.
Het tijdstip, waarop de geïnfecteerde dieren het bedrijf zullen verlaten,
hangt af van velerlei omstandigheden. Als het percentage reageerders en
de kansen op verspreiding groot zijn en bovendien door verkoop van
reactiedieren nieuw vee moet worden ingekocht, heeft het weinig zin uit
een oogpunt van ziektebestrijding geïnfecteerde dieren te verwijderen.
Desillusies zullen hiervan meestal het gevolg zijn. In dergelijke gevallen
moet men zich tevreden stellen met het geregeld controleren en scheiden
van de dieren, waarbij de geïnfecteerde dieren al naar gelang van de be-
hoeften van het bedrijf worden vervangen. Tot het radicale opruimen kan
men pas besluiten, als er geen uitbreiding van de besmetting meer is te ver-
wachten. Voor de beoordeling hiervan is het zeer belangrijk, dat men be-
schikt over de uitslag van 2—3 bloedserumagglutinaties van alle dieren
boven de 12 maanden, welke met tussenpozen van enkele maanden zijn
verricht. Het opruimen van de laatste reactiedieren moet de laatste stap
bij de Brucellabestrijding op het bedrijf zijn, die vaak met geduld moet
worden voorbereid, soms snel moet worden doorgezet als de gelegenheid
daartoe gunstig is.

De aard van de Brucella-infectie, die door verschil in mate van contact, ge-
voeligheid, omvang etc. op de verschillende bedrijven zo verschillend moet
worden beoordeeld, maakt dat de bestrijding op het ene bediijf betrekke-
lijk vlug, op het andere zeer langzaam verloopt.

Er is vaak een parallel getrokken tussen de gang van zaken bij de t.b.c.-
en abortusbestrijding. Bij beide is sprake van reageerders en het opruimen
hiervan, maar terwijl bij t.b.c. de diagnose meestal gesteld kan worden,
voordat de ziektekiemen worden verspreid, is dit bij de Brucellae vaak niet

het geval. Hierbij worden de dieren immers vaak tot verspreiders als nog
geen agglutininen zijn aan te tonen.

Meer nog dan bij de t.b.c.-bestrijding, zal men bij de Brucellose-bestrijding
van het rundvee zich moeten instellen op teleurstellingen. De aard van de
infectie en de tekortkomingen van onze diagnostische middelen geven
hiertoe gerede aanleiding.

In het bovenstaande werd in het kort aangegeven het verloop van de Brucella-abortus-
infectie bij het rund als individu en als deelgenoot van de koppel, en werden de
consequenties hiervan besproken voor de diagnostiek en bestrijding.

In the above is given in short the course of Brucella-abortus infection in the cow as
individual and as a part of the herd, and its conséquences are here discussed for
the diagnostics and cornbat.

Dans l\'article ci-dessus on a indiqué brièvement le développement de l\'infection-
abortus Brucella chez le bovidé comme individu et comme partenaire du couple. On
en aen outre traité les conséquences pour la diagnose et la lutte contre cette infection.

Im obigen Artikel wird den Verlauf beschrieben der Brucclla-abortus-infektion beim
individuellen Rind und beim Rind im Viehbestand, und die Konsekwenze für Diag-
nostik und Bekämpfung werden besprochen.

Uit de Kliniek voor Inwendige Ziekten der Diergeneeskundige Faculteit
(Directeur Prof. Dr. J. A. BEIJERS)

In het boek van Wester, Orgaanziekten bij de grote huisdieren, kan
men een hoofdstukje van 1 pagina vinden op blz. 615, gewijd aan „vet-
verharding".

Wester schrijft daarin, dat hij enkele keren een ziekte heeft waargenomen
bij kalveren en pinken, die zich onderscheidt van elk ander ziektebeeld,
doordat het lichaamsvet hier en daar harde verdikkingen heeft gevormd, die
zich uitwendig als gezwollen lymphklieren of tumoren kunnen voordoen.
Deze vetverharding vindt men vooral boven de uier of de balzak, tussen
de kaken, bij de boeg- en liesplooiklieren. De dieren eten slecht en ver-
mageren; steeds lijden tegelijkertijd verschillende dieren van dezelfde stal
eraan. De oorzaak is onbekend gebleven; Wester vermoedt een defi-
ciëntie. In één geval was de thymus atropisch, in andere niet. Voedering
van goed hooi en biest deed verschillende dieren genezen. Dan volgen in
het kort de ziektegeschiedenissen van 5 dergelijke kalveren.
In de leerboeken over pathologische anatomie vindt men gegevens over de
z.g. vetweefselnecrose, die b.v. volgens N i ê b e r 1 e-C o h r s het meest
gevonden wordt bij het varken, maar verder bij rund, schaap, paard, hond,
kat en kip en in verband staat met een aandoening van het pancreas of
ductus pancreaticus. Ze wordt het meest als toevallige slachtbevinding
geconstateerd en klinische verschijnselen worden niet of zelden waargeno-
men. ,

Joest beschrijft de vetnecrose bij het hoofdstuk over pancreas-aandoe-
ningen eveneens bij al deze dieren en zegt, dat ze begint in het interstitiële
vetweefsel van het pancreas; dan gaat de necrose over op het vet, dat
het pancreas omhult, tenslotte op het vet van omentum, het mesenerium en
het onder het peritoneum gelegene.
Bij uitzondering op dat van de subcutis.

De necrosehaarden zijn vaak door een rode hof omgeven. In het pancreas
vindt men soms nog verse bloedingen of de residuën van bloedingen.
Bij schaap en hond zijn de necrosehaarden klein (linzengroot) en gemak-
kelijk over het hoofd te zien.

In het algemeen is er slechts weinig reactie te zien in de omgeving der
necrosehaarden als de aandoening acuut is; in chronische gevallen zijn ze
omgeven door een bindweefselmembraan als gevolg van een reactieve ont-
steking. Hierdoor kan het ook tot afkapseling komen. Bij het varken zag
J o e s t zo nu en dan verkalking.

M a r e k, die met B a 1 s e r onderzoekingen erover gedaan schijnt te hebben
bij vette varkens, wijdt slechts enkele regels aan de pancreasvetnecrose in
zijn leerboek en zegt, dat, behalve het varken, ook het paard en de hond
eraan kunnen lijden, hoewel slechts zelden en noemt niet het rund. Over
klinische verschijnselen wordt niet gesproken.

Alle schrijvers nemen voor onze huisdieren dezelfde aetiologie aan als bij
de mens. Mi. terecht komt Hoflund (Veearts. Hogeschool te Stock-
holm) met zijn medewerkers hiertegen op in zijn rapport, uitgebracht op het
int. veearts, congres te Stockholm. (On the aetio!ogy, pathogenesis and
clinical picture of fat necrosis in cattle). Zij wijzen erop, dat in hun
gevallen geen veranderingen aan pancreas of afvoergang waren te vinden.
Bovendien is de aandoening bij de mens een ernstige, meestal acute en
dodelijk verlopende ziekte, terwijl volgens de veterinaire literatuur liet
vaak een toevallige slachtbevinding is en er zo goed als niets over de
klinische verschijnselen is te vinden.

Hoflund heeft in enkele jaren 20 gevallen van vetnccrose bij het
rund kunnen onderzoeken. Hij zag nooit het subcutane of subpcritoneale
vet aangetast; de predilectieplaatsen zijn volgens hem liet omentum en het
mesentcrium. Omvangrijke conglomeraties vindt men vaak naast de leb-
maag, langs het duodenum, langs colon en rectum.

Vetnccrose komt meer voor bij stieren dan bij koeien. Soms treedt koliek
bij een stier op na dekking.

Hoflund c.s. nemen aan, dat vetnecrose een secundair verschijnsel is
bij langdurige, met koorts gepaard gaande processen van het digestie-
apparaat (enteritis, ulcera, traumatische gastritis). Mogelijk spelen veran-
deringen in de darmflora, samen met circulatiestoornissen, een rol.
Een goed diagnosticum ziet Hoflund in de electrophorese van het
serum, door middel waarvan een laag albuminegehalte en een hoog /3-glo-
buline en speciaal /?² wordt gevonden.
Zover de publicatie van Hoflund.

De verklaring, die men bij de mens geeft van de acute vetnecrose is deze,
dat door ontsteking van het pancreas zelf dan wel door stuwing in de
D. pancreaticus of door traumatische verscheuring hiervan lipase verspreid
wordt langs de lymphbanen naar het omliggende weefsel, waardoor lipo-
lytische processen ontstaan.

Om op onze kalveren met vetverharding terug te komen: De eerste ge-
vallen zagen we in 1921, daarna volgden enkele andere in de twintiger
jaren, terwijl ik mij geen enkel geval meer herinner bij het kalf in dit
laatste decennium. Indertijd kwam de aandoening blijkbaar ook nogal
eens voor in Friesland; op mijn verzoek zond Veenbaas mij bloed van
deze kalveren, omdat ik meende, in het cholesterine-gehalte daarvan een
diagnosticum gevonden te hebben. Voor zover thans mijn ervaring gaat is
dit ook zo en acht ik dit een beter diagnosticum dan het electrophoretisch
onderzoek dat Hoflund aangeveelt, aangezien D r. de VV a e 1 bij een

zeer groot aantal onderzoekingen van runderen met allerlei verschillende
ziekten uit onze kliniek geen enkele typische afwijking bij de electrophorese
heeft gevonden, zodat de diagnostische waarde bij het rund voorshands
gering moet worden geacht.

Zowel bij de kalveren uit onze kliniek als in het bloed van die uit Friesland
vond ik zeer lage cholesterine-waarden, variërende van 20-40 mg%.
(Als normale waarde beschouw ik 125-175 mg %). Slechts eenmaal vond
ik 93 mg % bij een pink met vetverharding.

Vetverharding had ik dus nooit anders gezien dan bij kalveren of pink-
kalveren, en steeds waren uitwendig de harde vetgezwellen onder de huid
te voelen, (liesplooi, boven de uier). Was het dier oud genoeg om rectaal
onderzocht te kunnen worden, dan voelde ik ook de tumoren in het
omentum en mesenterium. En anders werden deze bij sectie wel gevonden.
Maar veel secties konden we niet doen; verschillende patiënten zagen we
beter worden na een dieet van goed hooi en biest, waaraan W ester
veel waarde hechtte, omdat hij een Vit. A-tekort vermoedde.
Bij volwassen runderen had ik de afwijking nog nooit gezien totdat ik in
Augustus 1953 vetnecrose constateerde bij een 3-jarige stier, onder behan-
deling geweest van coll. v. d. K o o y, die mij mededeelde, dat het dier al
enige weken niet in orde was. te weinig eetlust had, traag dekte, terwijl het
sperma ook onbruikbaar was. Er is een therapie ingesteld met laxantia,
gevolgd door HCl., omdat v. d. K o o y een indigestie vermoedde. Wel vond
hij bij rectaal onderzoek een tweetal knobbels in de buik, die mogelijk
ingedroogde darminhoud konden zijn.

Wij zagen een stier in slechte voedingstoestand met sterk ingevallen flanken
en een waterige inhoud in de pens. De pensbewegingen waren vertraagd,
de faeces te vast van consistentie. Overigens was het gehele klinische onder-
zoek negatief. Behalve een zure reactie (vermoedelijk als gevolg van te
geringe voedselopname) vertoonde de urine geen enkele afwijking. Het
haemogloblne-gehalte van het bloed was 11.6 gr. ^c/o (normaal), witte bloed-
cellen 6100, waarvan 45 % segmentk., 2 % staafk., 51 % lymph. en 1 eos.
Geen galkleurstof in het serum. Bloedsuikergehalte normaal. Urine zonder
afwijkingen.

Bij rectale exploratie voelde ik diverse tumoren in de buikholte verspreid,
hard en knobbelig; ook langs het rectum was een ruim vuistgroot gezwel te
voelen. De linker nier was niet te voelen; ter plaatse zat een grote en
harde tumormassa. De zaadblaasjes waren normaal. Mijn vermoedelijke
diagnose luidde, mede in verband met de sterke vermagering: sarcomatose,
doch een Finse collega, Dr. Broberg, die al een half jaar in onze
kliniek vertoefde en het onderzoek van Hof lund had meegemaakt,
diagnostiseerde vetnecrose. Ik wilde daar eerst niet aan, omdat ik tot nu
toe vetgezwellen ook altijd subcutaan in de lies enz. had gevonden en bij
deze stier niets uitwendig hiervan was te constateren. Toen werd het
choles\'.erine-gehalte van het bloed bepaald: 26 mg%! Dit maakte de
diagnose vetnecrose wel zeer waarschijnlijk; ze werd bevestigd door de
sectie in het Path. Inst., waarbij gevonden werden op verschillende plaatsen
naast of rondom gedeelten van de dikke darm en rectum vuistgrote (en
nog wel grotere) knobbels, welke bij insnijden het beeld van vetnecrose
vertoonden; in de darmwand zelf waren geen afwijkingen.
Voorts werd naast en gedeeltelijk om de lebmaag een dikke laag vet van

hetzelfde aspect aangetroffen. Het pancreas was sterk verkleind, plat van
vorm en maakte een atrophische indruk. Bij microscopisch onderzoek wer-
den geen Langerhanse eilandjes aangetroffen. Geen ontsteking.
Een tweede geval diagnostiseerde ik onlangs bij een 8-jarige F.H.-stier van
een K.I.-vereniging. Deze stier was ± 2 maanden in behandeling wegens
slecht eten, dunne, stinkende faeces, af en toe krampen, trappen naar de
buik. De faeces zouden reeds dun zijn geweest toen de stier jaar oud
was en dit is steeds zo gebleven. (?) De behandelende collega heeft Sulf.
natric., Acid. hydrochl., citopogeen gegeven. Tympanie is nooit gezien.
Bij aankomst op 13 Juni blijkt de stier in goede voedingstoestand te ver-
keren, hij is goed verzorgd en hij maakt geen zieke indruk.
Het klinisch onderzoek levert geen bijzonderheden op, behalve talrijke
tumoren in de buikholte bij rectaal exploreren. Hier is de nier wel te
voelen en liggen de tumoren caudaal ervan. Maar vooral in het rechter
gedeelte van de buik zijn de gezwellen, ter grootte van een duivenei en
groter, talrijk.

Het bloedsuikergehalte bedraagt 58 mg % (iets aan de lage kant), ureum-
geh. 55 (normaal 20—50), het cholesterinegehalte 60 mg %.
Mede in verband met het laatste wordt de diagnose vetnecrose gesteld, de
prognose ongunstig en advies wordt gegeven de stier te slachten. Tijdens
het verblijf aan de kliniek van één week wordt opgemerkt dat het dier
hooi slecht, gras beter en het krachtvoer goed opeet, zoals ook reeds de
anamnese zeide. De faeces waren hier goed.

Het bloedsuikergehalte was bij een tweede onderzoek gestegen tot geheel
normaal (73 mg%), het cholesterinegehalt gelijk gebleven (60).
Sectie rapport Path. Inst. op 20 Juni:

Er worden in de buikholte tal van verharde stukken vet aangetroffen: in
het vet van het omentum, in het niervet, langs de lebmaag en tussen de
darmlissen in het labyrinth. (z.g. „Vetnecrose") Op de overgang van
rectum en anus bevinden zich een 3-tal duivenei grote holten, gevormd door
rupturen in de oppervlakkige lagen van de darmwand, met wat vervallend
weefsel er in en wat bindweefsel er om heen. (Kennelijk niet ontstaan door
reet. explor.).

Het pancreas vertoont macroscopisch en microscopisch geen veranderingen.
Microscopisch onderzoek van het vet. Veel vetcellen zonder kernen, (ne-
crose). b.w. m/ntstekingscellen. Vetzuurkristallen. Reuzencellen.
Ook bij deze stier was absoluut geen enkele tumor subcutaan, dus bij
uitwendig onderzoek, te vinden.

Samenvattend kan ik, zover mijn ervaring thans strekt, zeggen, dat we bij
jonge runderen soms een stofwisselingsstoornis aantreffen, waarbij vetopho-
pingen plaats hebben in de subcutis, voornamelijk in de omgeving der lies-
plooien, supramammaire lymphklieren, soms ook tussen de kaken. Meestal
vindt men dan ook in de buikholte deze vetknobbels. Dit vet is afwijkend
van het normale vet; het heeft een hoger smeltpunt en is reeds hard bij
lichaamstemperatuur; de kleur is afhankelijk van het voedsel; bij carotine-
rijk voer donkergeel, omgekeerd lichtgeel tot wit. In dit vet kan meer of
minder necrose optreden, terwijl er bindweefseldoorgroeiingen in plaats
kunnen hebben.

Bij het volwassen rund kunnen deze vettumoren alleen in de buik voor-
komen en uitwendig niet.

Belangrijk acht ik voor de diagnostiek het lage cholesterinegehalte (meestal
20—60 mg %) van het serum, dat ik in al de gevallen van vetnecrose vond.
De atiologie is niet bekend. Zeker is ze verschillend van de acute vet-
weefselnecrose, die bij de mens het gevolg is van een pancreasafwijking
(pancreas-necrose, verscheuring of verstopping van de D. pancreaticus).
Omtrent de cholesterine-stofwisseling zij we nog onvolkomen ingelicht. We
weten, dat het normaal voor ongeveer 2/3 veresterd is met hogere vetzuren
en voor 1/3 als vrij cholesterine in het bloed voorkomt.
Bovennormale waarden worden gevonden bij nephrose, hypothyroïdie,
zwangerschap; verlaagde waarden soms bij leveraandoeningen en bij
anaemie. Deze oorzaken zijn niet in het spel bij de vetnecrose.
Ongetwijfeld zal men lichte gevallen vaker bij de slachting vinden dan
bekend; de klinicus maakt alleen kennis met de ernstige vormen, die
vermagering, digestiestoornissen, koliek, recidiverende tympanie doen con-
stateren.

Indertijd heeft Prof. Sjollema een enkele maal een chemisch onder-
zoek van het gezwelsvet gedaan; voor zo ver ik weet heeft dit de aetiologie
niet nader gebracht.

Ook bij het paard heb ik deze vetverhardingen een enkele maal waar-
genomen. Een typisch geval deel ik hier ter illustratie mede.
Een 2j/2-jarige Belgische ruin komt in de kliniek nadat collega Hoen-
de r k e n het dier reeds een half jaar had behandeld. De eerste klacht
was, dat het dier een vuil oedemateus praeputium had, later, dat het dier
geen uithoudingsvermogen had en ook bezwaren met het trekken, blijkbaar
door een pijnlijke borst. Hoenderken constateerde toen een harde
streepvormige verdikking ter breedte van ± 5 cm. langs de ventrale zijde
van de hals, zich uitbreidende over de borst. Ook aan de ventrale zijde van
de buik en langs de koker waren harde plekken te vinden en hij meende
gelijkenis te mogen zien met de vetverharding van het kalf. Pols, tempera-
tuur en ademhaling waren normaal, later niet meer.

Toen het paard aankwam, bleek de temperatuur 39,6, de ademhaling en
polsfrequentie beide 60. Gedurende het verblijf in de kliniek, dat 2 weken
duurde, is de temperatuur steeds schommelende geweest om de 39°, de
polsfrequentie bleef 60, maar steeg de laatste week tot 90, terwijl de adem-
haling normaal werd.

Langs de gehele ventrale halsvlakte zijn harde plakkaten en knobbels in
de subcutis te voelen, zich uitbreidende over onderborst en onderbuik. De
liesplooien zijn verdikt, de koker is gezwollen.

De eetlust is slecht, de faeces zijn slap en bevatten veel schimmeldraden.
De urine is normaal. Behalve een geringe anaemie, was het bloedbeeld
normaal. Alleen enkele dagen voor de dood werd een hyperleucocytose
gevonden, (15000 witte bloedcellen, zonder links-verschuiving) en in som-
mige segmentk. leuc. basophiele punctaties. Het cholesterine-gehalte was
sterk verlaagd (55 mg.%). Een door mij geëxtirpeerd stukje tumor werd
door Prof. Schornagel onderzocht: hij vond necrotisch vetweefsel,
bekleed met een laagje stevig bindweefsel, waarin enkele celinfiltraten.
Hiermede was dus de vermoedelijke diagnose van Hoenderken be-
vestigd, mede door het lage cholesterine-gehalte.

De laatste dagen werd het hart slechter, er ontstond een venenpols, maar
geruisen (b.v. door insufficientie der kleppen) waren niet te horen.
Plotseling, na enkele uren te voren beter dan anders gegeten te hebben,
stierf het paard onverwachts.

oedeem van de subcutis vooral aan de benen. Overal waar vet
aanwezig was (o.a. subcutis, langs de tracheaalschede, in de orbita,
rondom de penis en in de liesstreek) vertoonde dit vet een eigen-
aardig aspect. De kleur was grauwgeel, de consistentie hard.
De vetmassa\'s gaven een brokkelig, gekwabt aspect.
Microscopisch: Onregelmatige formatie van vetweefsel, doorsneden
door stroken bindweefsel van tamelijk compact karakter. Het vet-
weefsel was onregelmatig gekleurd met lichtere en donkerder cel-
len en de grootte der vetcellen varieerde sterk. Abnormaal bevonden
vetweefsel.

De grauwgele kleur van het vet had het cadaver als geheel een
dito tint gegeven, ook de inwendige organen.

Het linker hart was wijd en slap, iets geparalyseerd. Bloedstolsels
werden in de linker kamer niet waargenomen. In de maag werden
de gebruikelijke gastrophiluslarven gevonden. De inhoud van de
darmen was te dun, zonder dat direct van een catarrh kon worden
gesproken.

Vetinfiltraties werden in deze organen niet waargenomen, even-
min als in de nieren.

De nieren vertoonden naast een geringe degeneratie enige vermeer-
dering van bindweefsel (collageen bw.) tussen de tubuli en rondom
de Bowmansche kapsels.

In de cellen van het R.E.S. was abnormaal veel bloedpigment
opgeslagen (abnormale bloedafbraak tijdens het leven).
Overigens was er weinig woekering van deze R.E.S.-cellen.
De parenchymcellen van de lever zagen er normaal uit. De schild-
klier bevatte relatief zeer veel kleine follikels, doch overigens geen
afwijkingen. De vorming van colloid was goed.

Vermoedelijk heeft Collega W. van D ij k uit Gorredijk een hierop ge-
lijkend geval gehad bij een nog zeer jong veulen (5 weken oud). De
manenkam was zeer hard; eveneens waren er harde plekken rondom de
staartwortel en boven de uier. Vóór aan mijn verzoek om bloed toe te

zenden kon worden voldaan, was het diertje dood; bij sectie werden vet-
verhardingen gevonden en tevens een chronische nephritis. De onmiddel-
lijke doodsoorzaak was een acute pneumonie.

Bij kalveren (ook sporadisch bij veulens) komt zo nu en dan vetnecrose (vetverhar-
ding) voor, die uitwendig is te zien als grotere en kleinere verdikkingen onder de
huid, het meest in de omgeving van de lgl. subilacae externae en boven de uier of
het scrotum. Ook wel eens tussen de kaken.

In de buikholte grotere en kleinere tumoren van vet (omentum, mesenterium, langs
het duodenum, naast de lebmaag, langs colon en rectum).

Dit dus in tegenstcling met de waarneming van Hoflund c.s. (rapport Int.
Veearts, congres te Stockholm 1953), die de vetnecrose uitsluitend in de buikholte
vond en nooit subcutaan. Wel werd zulks bevestigd door twee recente waarnemingen
in de Utrechtse Kliniek bij twee volwassen stieren (4 en 8 jaar oud), waarbij ook
uitsluitend de vetnecrose in de buik werd gevonden.

Digestiestoornissen, koliek en vermagering waren de hoofdsymptomen. Geen andere
klinische afwijkingen; het morphologisch bloedbeeld, de urine, de bloedsuiker- en
ureumgchalten waren normaal. Geen bilirubine in het serum. Dit waren de eerste
gevallen van schrijver, geconstateerd bij volwassen runderen, beide stieren. Het laat-
ste decennium zag schrijver bij kalveren de vetnecrose niet meer, wel in de jaren
1920—1940.

Aan het electrophoretisch onderzoek van het serum hecht Hoflund grote diag-
nostische waarde. Dit onderzoek, verricht door Dr. de W a e 1 in het biochemisch
laboratorium van Prof. S e e k 1 e s, gaf echter bij het rund in vele honderden ge-
vallen van runderen met allerlei inwendige ziekten uit schrijver\'s Kliniek zo\'n uiteen-
lopend resultaat, dat er bij het rund geen diagnostische waarde aan kan worden
toegekend.

Schrijver zag vroeger bij de kalveren en nu ook weer bij de beide stieren steeds een
laag tot zeer laag cholcsterine-gehalte van het bloed (20—60 mg %) en hecht daar-
om aan dit onderzoek grote waarde voor de differentieel diagnostiek ten opzichte
van andere tumoren.

Ook bij paarden zag schrijver de vetnecrose meermalen; eveneens steeds subcutaan,
soms overal over het lichaam verspreid; ook bij paarden een laag cholesterine-gehalte
van het bloed.

Pancreasafwijkingen werden slechts éénmaal gevonden (ontbreken van Langerhanse
eilandjes). Hij is het dus eens met Hoflund, dat de aetiologie een andere is dan
bij de mens. Welke dan wel, is ook hem onbekend gebleven.

Slecht hooi en ander afwijkend voedsel spelen mogelijk bij kalveren een rol; trau-
matische gastritis, zoals Hoflund, zag schrijver nooit bij zijn patiënten met vet-
necrose; de beide beschreven volwassen stieren waren K.I.-stieren en genoten de
allerbeste verpleging en voeding.

In calves, also occasionally in foals, there occurs now and again fat necrosis (fat
indication), which is seen externally as larger and smaller thickenings under the skin,
mostly in the surroundings of the lgl. subilacae externae and above the udder on
the scrotum.

In the abdominal cavity, larger and smaller tumors of fat (omentum, mesenterium,
along the duodenum, next to the rennet stomach, along the colon and rectum).
This, therefore, in contrast to the observation of Hoflund and others (report Int.
Veterinary Congress, Stockholm, 1953), who found the fat necrosis only in the
abdominal cavity and never subcutaneously. This, however, was confirmed by two
recent observations in the clinic at Utrecht of two fully-grown bulls (4 and 8 years
old), where fat necrosis was only found in the abdomen. Digestive disorderscolic, and

emaciation were the main symptoms. No other clinical deviations; the morphological
blood picture, the urine, the blood sugar and ureurn content were normal. No bili-
rubine in the serum. These were the first cases diagnosed in fully-grown cattle by
the author, both bulls. During the last ten years the author has not seen fat necrosis
in valces any more, he had in the years 1920—1940. Hoflund attached great
diagnostic value to the electrophoretic examination of the serum.
This examination carried out by Dr. de W a e 1 in the biochemical laboratory of
Prof. S e e k 1 e s, however, produced in many hundreds of cases of cattle with all
sorts of internal diseases in the author\'s clinic, so many different results that in cows
no diagnostic value could be attached to this examination.

Author saw formerly in the calves, and now also again in both the bulls, always a
low, as far as very low, cholesterine content of the blood (20—60 mg %) and at-
taches, therefore, great value to this examination for the differential diagnostic with
regard to all tumors.

The author has also seen fat necrosis more than once in horses, also always sub-
cutaneously, sometimes spread all over the body; also with horses a low cholesterine
content of the blood.

Pancreatic deviations were only once found (lack of Langerhanse bodies). He is
therefore agreed with Hoflund that the aetiology is otherwise than in humans.
Exactly how remains unknown to him also.

Only hay and other different fodder possibly play a part with calves; the author
never saw traumatic gastritis in his patients with fat necrosis, as did Hoflund;
both the fully-grown bulls described were artifical insemination bulls and enjoyed
the very best attention and feeding.

Chez les veaux et sporadiquement chez les poulains il se présente de temps en temps
de la nécrose de la graisse (induration de la graisse) qui se constate extérieurement
par des renflements plus ou moins grands et petits sous la peau, le plus souvent
dans les environs de la subilacae externee lgl et au-dessus du pis sur le scrotum.
Quleque fois aussi entre les mâchoires. Dans la cavité adbominale des tumeurs plus
grandes et des plus petites de graisse (omentum, mesenteruim, le long du duodenum,
à côté de la caillette, le long du colon et du rectum).

C\'est donc en contraste avec la perception de Hoflund c.s. (rapport Congrès
Vétérinaire International à Stockholm 1953), qui constate la nécrose de la graisse
exclusivement dans la cavité abdominale et jamais subcutanée. Ceci fut bien con-
firmé par deux constations récentes dans la clinique d\'Utrecht chez ses taureaux
adultes (âgés de 4 et de 8 ans), où la nécrose de la graisse fut également trouvée
exclusivement dans le ventre. Des troubles de digestion, de la colique et de l\'amai-
grissement étaient les symptômes principaux. Pas d\'autres déviations cliniques;
l\'épreuve morphologique du sang, l\'urine, la glucose sanguine et la teneur en ureum
étaient normaux. Pas de bilirubine dans le sérum.

Ce furent là les premiers cas constatés par l\'auteur chez des bovidés daultes, deux
taureaux. La dernier decennium l\'auteur ne constata plus la nécrose de la graisse chez
des veaux, bien dans les années 1920-1940.

A l\'examen électrophorétique du sérum, Hoflund attache une grande valeur
diagnostique.

Cet examen fait par le Dr. de W a e 1 dans le laboratoire biochemique dus Prof.
S e e k 1 e s, donna cependant chez le bovidé dans plusieurs centaines de cas de
bovidés atteints de toutes sortes de maladies internes de la clinique d l\'auteur, un
résultat tellement disparate que chez le bovidé on ne peut pas y attribuer de valeur
diagnostique.

L\'auteur constata autrefois chez les veaux et maintenant de nouveau chez les deus
taureaux, toujours une teneur très basse de cholestérin du sang (20-60 mg %) et
c\'st pourquoi il attache à cet examen une grande valeur pour le diagnostic diffé-
rentiel à l\'égard de toutes les tumeurs.

Chez des chevaux aussi, l\'auteur a constaté plusieurs fois la nécrose de graisse,
également toujours subcutanée, quelquefois répandue sur tout le corps : chez les
chevaux aussi, une basse teneur de cholestérine du sang.

Des déviations de pancréas ne furent trouvées qu\'une seule fois absence d\'îlots de
Langerhans). Il est donc d\'accord avec Hoflund que l\'actiologie est autre que
chez l\'homme. Laquelle alors, lui non plus ne le sait pas.

Du foin de mauvaise qualité et une nourriture qui s\'écarte de l\'habituelle jouent
peut-être un rôle chez les animaux. De la gastrite traumatique comme Hoflund
le constata, l\'auteur lui n\'en vit jamais chez ses maladies de nécroses de graisse; les
deux taureaux adultes décrits étaient des taureaux K.I. (Institut Royal) et jouissaient
des meileurs soins et de la meilleure nourriture.

Bei Kälbern, aber auch sporadisch bei Fohlen kommt hin und wieder Fettnekrose
(Verhärtung) vor, die äusserlich als grössere oder kleinere Verdickungen unter der
Haut in Erscheinung tritt. Meistens befinden sich diese in der Umgebung der
Lymphoglandulae subiliacee externae und oberhalb des Euters oder des Skrotums,
manchesmal auch zwischen den Kiefern.

Auch in der Bauchhöhle bilden sich grössere oder kleinere Jetttumoren, ebenso
am Omentum, Mesenterium oder am Duodenum entlang, ausserdam am Labmagen,
dem Kolon entlang und am Rektum.

Diese Feststellung steht im Gegesatz zu der Wahrnehmung von Hoflund c.s.
(Rapport v. Internationalen Tierärztlichen Kongress, Stockholm 1953), der Fett-
nekrose ausschliesslich in der Bauchhöhle vorfand und niemals subkutan. Wohl
wurde, kürzlich erst, in der Utrechter Klinik bei zwei Stieren im Alter von 4 bezw.
8 Jahren, Hoflundse Wahrnehmung bestätigt, wo gleichfalls die Fettnekrose aus-
schliesslich in der Bauchhöhle der beiden Tiere angetroffen wurde. In beiden Fällen
waren die hauptsächlichsten Symptome : Verdauungsstörungen, Kolik und Ab-
magerung. Sonst keine weiteren klinischen Abweichungen; morphologisches Blut-
bild, Urin, Blutzucker und Ureumgehalt waren normal. Kein Bilirubin (Gall-
farbstoff) im Serum.

Das sind die ersten Fälle, die Schreiber bisher bei ausgewachsenen Rindern (beide
Stiere) wahrgenommen hat. In den letzten 10 Jahren hat der Schrebier die Fett-
nekrose bei Kälbern nicht mehr angetroffen; wohl in der Zeit zwischen 1920-1940.
Hoflund legt nun grossen diagnostischen Wert auf die elktrophonische Serum-
probe. Diese Untersuchungsmcthodc wurde durch Dr. de W a e 1 im biochemischen
Laboratorium von Prof. Seekies in Hunderten von F\'älen an Rindern aus der
Klinik der Schreibers durchgeführt, die an allen möglichem inneren Krankheiten
litten. Diese Untersuchungen gaben ein derartig auseinanderlaufendes Resultat zu
sehen, sodass er dieser Methode beim Rind angewandt — keinen diagnostischen
Wert beimessen kann.

Schreiber stellte damals bei den Kälbern und jetzt auch wieder bei den beiden
Stieren einen sehr niedrigen Cholesteringehalt des Blutes (20-60 mg %) fest und legt
darum für die différentielle Diagnostik auf diese L^Tntersuchung und zwar mit Hin-
sicht auf alle Tumorarten, ganz besonderen Wert.

Auch bei Pferden traf Schreiber verschiedentlich die Fettnekrose an ; gleichfalls stets
subkutan, manchesmal über den ganzen Körper verteilt : auch bei diesen Tieren ein
niedriger Cholesteringehalt des Blutes.

Pankkreasabweichung wurden nur ein einziges Mal festgestellt (Fehlen des Langer-
hans\'schen Inseln). Schreiber teilt die Ansich mit Hoflund, dass die Ätiologie eine
andere ist wie beim Menschen. Welche, ist auch ihm unbekannt geblieben.
Nur Heu oder andere für Kälber ungeschickte Futtermittel spielen hierbei vielleicht
eine Rolle. Traumatische Gastritis wie Hoflund erwähnt, sah Schreiebr nie bei
seinen Patienten mit Fettnekrose. Die beiden beschriebenen ausgewachsenen Tiere
waren K.I.-stiere, die die allerbeste Verplegung und Nahrung erhielten.

A.C.T.H. en de verschillende gluco-corticoïden zijn de laatste jaren reeds
in een groot aantal gevallen toegepast als therapeutica bij acetonaemie van
het rund. Over hun waarde hierbij lopen de meningen nogal uiteen, hetgeen
vermoedelijk een gevolg is van aetiologieverschillen, welke bij het symptoom
acetonaemie van zo grote betekenis zijn en ook van de gebruikte doseringen.
Zo geven Engelse onderzoekers bijvoorbeeld aan, dat A.C.T.H. betere
resultaten geeft bij solitaire gevallen dan in een veebeslag waar acetonaemie
regelmatig voorkomt. De laatste vorm houdt waarschijnlijk verband met
de voeding.

Hier komt bij. dat tot nu toe zeer weinig bekend is aangaande de toestand
bij het normale rund met betrekking tot de bovengenoemde hormonen.
Voor zover mij bekend, is Puntriano de enige die door extractie van
de in de urine uitgescheiden corticoïde stoffen en injectie van deze extracten
bij bijnierloze muizen, een relatief tekort aan gluco-corticoïden tijdens
acetonaemie bij het rund heeft kunnen aantonen. De toepassing van deze
belangrijke groep van stoffen als geneesmiddelen in de practijk zonder het
laboratorium en de kliniek als basis kan uiteindelijk alleen tot gevolg
hebben, dat ook deze vorm van therapie de door R i n g e r zo treffend
gesignaleerde fasen doorloopt, n.1. delirium-afschuw-apathie, waarna eerst
veel later het tijdstip kan volgen, waarop door critisch onderzoek in labora-
torium en kliniek het terrein is afgebakend, waarop deze stoffen werkelijk
bruikbaar zijn. Hoe groot dit terrein wordt, is, voor zover het de herkauwers
betreft, momenteel nog niet eens bij benadering te zeggen.
Op het congres van de British Veterinary Association in September 1954
wees M c G i r r echter op een geheel andere groep ziekten n.1. de allergieën
bij onze huisdieren, die mogelijk gunstig reageren op de toediening van
A.C.T.H. of gluco-corticoïden. Laboratoriumgegevens over de hormonale
toestand van het dier tijdens deze afwijkingen zijn er nog niet, mede omdat
verschillende ervan vrij zelden voorkomen.

In de laatste drie jaren heb ik A.C.T.H. bij verschillende, door mij als
overgevoeligheidsziekten beschouwde, afwijkingen bij het rund toegepast.
De hier volgende beschrijving van de waargenomen resultaten is onvolledig
en heeft geen ander doel, dan alvast enige stappen te zetten op de weg
delirium-afschuw-apathie in de hoop, dat er Collegae zullen zijn. die mij
willen vergezellen, om zo tot een verantwoord gebruik van deze belangrijke
groep hormonen te komen.

Mummificatie van de witte huid. (Eczema Solare).
Deze aandoening zien wij gedurende de zomermaanden vrij dikwijls. In het
buitenland schijnt eczema solare bij het zwartbonte vee veel minder veel-
vuldig voor te komen.

In het beginstadium van de ziekte is de huid meer of minder gezwollen en
zeer pijnlijk. Later mummificeren delen van de witte huid en worden zij
\'afgestoten.

zijn voor het licht onder invloed van in het bloed circulerende galkleur-
stoffen in verband met een bestaande leveraandoening. De therapie bestaat
volgens dezelfde schrijver in het toedienen van laxantia en het plaatsen
van de patiënt in een donkere stal.

Sedert Mei 1954 heb ik bij een vijftiental koeien, die meer of minder
ernstig lijdende waren aan eczema solare 40 tot 80 I.E. A.C.T.H. ingespoten
in de vorm van Acton (Frederiksberg), dat mij door de Importrice wel-
willend ter beschikking was gesteld, waarvoor ik hier nog mijn dank wil
betuigen.

De resultaten van deze therapie schijnen mij matig gunstig te zijn. Veel
hangt af van het tijdstip, waarop de behandeling wordt ingesteld. Reeds
afgestorven huidgedeelten worden niet beïnvloed, doch delen van de witte
huid, die nog slechts korte tijd gezwollen waren, bleken na enige dagen
grotendeels weer normaal te zijn geworden. Indien de spenen wit zijn,
vervellen ze haast altijd.

Naast de A.C.T.H.-injectie werden de dieren opgestald en kregen zij
500 gram sulfas natricus exsiccatus.

Het viel op, dat de eigenaar in vrij veel gevallen opmerkte, dat de patiënt
na de injectie snel levendiger was geworden en dat de eetlust zich had
hersteld. Bij behandeling van brandwonden bij de mens met A.C.T.H.
schijnen de patiënten zich ook spoedig beter te voelen en neemt de pijn
af en de eetlust toe.

Daar vergelijkende proeven bij deze afwijking bijna onmogelijk zijn te
nemen, meen ik de vrij gunstige indruk, welke ik van de A.C.T.H.-behande-
ling kreeg te mogen publiceren.

Het is uiteraard niet mogelijk om vast te stellen, op welke wijze deze stof zijn
werking uitoefent. Deze zou kunnen berusten op een gunstig effect op de
lever, maar ook is het mogelijk, dat er een relatie bestaat tussen histamine
en A.C.T.H. Het zou zelfs kunnen zijn, dat de koe zich alleen beter voelt,
doch dat het A.C.T.H. geen invloed uitoefent op de lever- en huidafwijkin-
gen. Deze zouden dan teruggaan in ernst door het licht te weren en door
de toediening van het laxans.

In de mono- en polyarthritiden, welke bij het jonge kalf in het verloop
van diverse bacteriële ziekten kunnen optreden, zijn twee groepen te
onderscheiden.

Als eerste groep beschouw ik die gewrichtsontstekingen, welke men aantreft
bij ernstig zieke dieren, waarbij de algemene toestand van de patiënt reeds
slecht is en die gewoonlijk snel met de dood eindigen onder verschijnselen
van algemene sepsis. Daarnaast vindt men een tweede groep. Hier wordt
de arthritis eerst manifest, nadat de patiënt van de oorspronkelijke afwijking
lijkt te zijn hersteld. Het dier maakt de indruk de enteritis of pneumonie
volledig te hebben overwonnen. In deze gevallen schijnt de reactie van het
dier van meer belang voor het tot stand komen van de arthritis dan de
virulentie van de invaderende bacterie. Een frappante genezing van een
afwijking, die zich aanvankelijk ernstig liet aanzien, is meermalen de
voorbode voor het optreden van een dergelijke gewrichtsontsteking.
Deze arthritis kan men als een „stress"-ziekte beschouwen. Uitgaande van

deze wijze van beschouwen heb ik bij ongeveer twintig kalveren met een
dergelijke arthritis subcutaan 20 I.E. A.C.T.H. ingespoten, welke injectie
de volgende dag werd herhaald. Tegelijkertijd kregen de dieren een injectie
van 300.000 E. procaïne-penicilline en 300.000 E. streptomycine.
In alle gevallen trad aanvankelijk een sterke verbetering op in de mate van
kreupelheid. Zodra echter de therapie werd gestaakt, keerden meestal de
verschijnselen in even hevige mate terug. Slechts in een zestal gevallen
was na ongeveer 4 dagen genezing verkregen.

Het is mogelijk, dat bij hogere doseringen of langer voortzetten van de
therapie betere resultaten zouden zijn bereikt. Ook bestaat de kans dat
met andere hormonen van de hypophysevoorkwab deze arthritiden te voor-
komen of te genezen zijn. Proeven in deze richtingen liggen in mijn voor-
nemen. Het staat voor mij echter vast, dat men door de arthritis van het
jonge dier uit de bovengeschetste gezichtshoek te beschouwen, eerder de
sleutel tot het voorkomen en genezen van deze afwijking zal vinden dan
door de toepassing van alle mogelijke antibiotica zonder daarbij rekening
te houden met de reactiemogelijkheden van het dier zelf.

In November 1954 werd mijn hulp ingeroepen voor een koe, die plotseling
snurkte en hevige ademnood had. Bij orale exploratie bleek, dat de stem-
banden en de choanae sterk diffuus verdikt waren, zodat de luchtweg zeer
vernauwd was. Uitwendig waren er geen tekenen van urticaria. De diagnose
glottis-oedeem werd gesteld en er werden 50 I.E. van een A.C.T.H.-
preparaat met geprolongeerde werking intramusc.ulair ingespoten.
Ongeveer een uur later was de benauwdheid verdwenen en stond de koe
rustig te herkauwen.

Glottis-oedeem wordt in de pracktijk te zelden waargenomen, om dooi
vergelijkende proeven uit te kunnen maken of het snelle herstel in het
bovenbeschreven geval te danken is geweest aan de toediening van A.C.T.H.

Twee gevallen van urticaria werden eveneens behandeld met een intra-
musculaire injectie van 50 I.E. A.C.T.H. met geprolongeerde werking.
Beide dieren waren snel hersteld.

Bevangenheid bij een koe.
Een kostbare fokkoe, die een zeer eiwitrijke voeding kreeg, was plotseling
erg stijf en pijnlijk in de voorhand. Vooral op harde bodem liep het dier
zeer moeilijk. De gang deed denken aan de z.g. „bevangen" gang bij het
paard. Nauwkeurig onderzoek van de klauwen toonde diffuze pijnlijkheid
en warmte aan.

Daar door L a w s o n melding was gemaakt van de uitstekende resultaten
met A.C.T.H. bij acute hoefbevangenheid van een Shetland-pony, werden
50 I.E. van deze stof intramusculair ingespoten, hetgeen de volgende dag-
werd herhaald. De patiënt liep toen al veel vlotter en was enkele dagen
na de tweede injectie genezen.

De resultaten worden beschreven van de behandeling met A.C.T.H. in een dosis van
40 tot 80 I.E. van koeien met mummificatie van de witte huid, van kalveren met
arthritis en van koeien met resp. glottis-oedeem, urticaria en bevangenheid.

The results are described of the treatment with A.C.T.H., in a dosage of 40-80 I.U.,
of cows with mummification of the white skin, of calves with arthritis, and of cows
with respectively glottis-oedema, urticaria and acute laminitis.

On décrit les résultats du traitement avec A.C.T.H. dans une dose de 40-80 I.E.
de vaches souffrant d\'une mummification de la peau blanche, de veaux avec des
douleurs arthritiques et de vaches atteintes respectivement d\'oedème glottique,
d\'urticaire et de fourbure.

Im obigen Artikel werden die Resultate einer Behandlung mit A.C.T.H. beschrieben,
wobei an Kühen mit Mumifikation des weissen Haut, an Kälbern mit Arthritis und
an Kühen mit Glottisödem, resp. Urticaria und Befangenheit, A.C.T.H. in einer
Dosierung von 40-80 I.E. verabreicht wurde.

LITERATUUR.
LAWSON, M. R., The Veterinary Record 66-615-1954.
McGIRR, J. L., The Veterinary Record 66-850-1954.
PUNTRIANO G., Amer. J. Vet. Research 13-129-1952.
WESTER, J., Orgaanziekten bij de grote huisdieren, 1935.

Uit het Instituut voor Veterinaire Parasitologie en Parasitaire Ziekten
(Waarnemend Directeur: Prof. Dr. JAC. JANSEN)

De eerste, die schurft bij parkieten vermeldde, was Mégnin (1880).
Na de beschrijving van de kalkpoten der kippen, veroorzaakt door Cnemi-
docoptes mutans, noemde hij de grasparkiet (Melopsittacus undulatus) als
vogel, waarbij deze ziekte eveneens optrad.

Eerst in 1924 beschreven HenryenLeblois schurft bij een Alexander-
parkiet (Palaeornis alexandri). Als verwekker vonden zij een mijt, die
sterk geleek op Cnemidocoptes mutans, maar iets kleiner was, en waarvan
zij zeiden, dat hij niet meer dan een variëteit van Cnemidocoptes mutans
scheen te zijn. Hetzelfde vonden zij bij een andere parkiet (Conurus
murinus).

Het duurde tot 1951, voordat Lavoipierre en Griffiths Cnemi-
docoptes pilae beschreven, als veroorzaker van „scaly leg" bij de grasparkiet
(Melopsittacus undulalus). Een beschrijving van het klinische beeld ont-
breekt, doch dit zal vermoedelijk zo zijn als bij de kalkpoten van de kippen.
In 1954 vermeldden OldhamenBeresfordin het kort het klinische
beeld van de schurft op de kop door Cnemidocoptes pilae, gevonden bij vijf
grasparkieten en van een geval van schurft over het gehele lichaam,
eveneens door Cnemidocoptes pilae, bij een andere parkiet (Psittacula
nipalensis).

Beschrijving van het ziektebeeld bij twee parkieten; (de eerste afkomstig
van een particulier, de tweede uit een dierentuin).
Bij de kleine Alexanderparkiet (Palaeornis torquatus): Het voorhoofd en
het gehele gebied rond de snavel waren kaal, evenals de huid rond de
ogen. De kaalheid was ongeveer symmetrisch van uitbreiding. Later kwamen
er ook kale plekken onder de vleugels, op de buikhuid en de schenkels. De
aangedane kophuid was gewoekerd tot een grijs-grijswitte ruwe, harde,
korrelige massa, die licht bloedde. Deze woekering was het sterkst bij de
mondhoeken. Door de heftige jeuk schuurde het dier regelmatig de boven-
snavel stuk op de dorsale zijde. De eetlust was matig.

Dit beeld kwam vrijwel overeen met dat, wat Henry en Leblois
beschreven. Zij zagen slechts een matige jeuk; krabben en schrammen
bracht het dier zich niet toe. De aandoening beperkte zich tot de kop en
de schenkels. De eetlust was goed en de parkiet „professe pour ses parasites
une majestueuse indifférence". Oldham en Beresford beschreven
de kleur van de woekeringen, die voorkwamen op de grens van de snavel
en de veren, als wit tot gelig.

De tweede, de grasparkiet (Melopsittacus undulatus), had de ziekte in
geringere mate; de uitbreiding van de kaalheid beperkte zich tot het gebied
van het voorhoofd en rond de snavel. Eenzelfde woekering van de huid
bestond hier. Het dier had geen of een geringe jeuk, de eetlust was
uitstekend.

Bij microscopisch onderzoek van kleine korstjes gewoekerde huid werden
grote aantallen Cnemidocoptes--wij{]cs en onvolwassen mijten gevonden en
na nauwkeurig zoeken eveneens enkele mannetjes. Zie voor de metingen
Tabel I.

Deze mijten bleken na uitvoerige determinatie Cnemidocoptes pilae
Lavoipierre and Griffiths, 1951 te zijn.

Op één kenmerk van Cnemidocoptes pilae zullen wij dieper ingaan. L a-
voipierre en Griffiths noemen het bezit van een gemeenschap-
pelijke, ovale basis voor de beide adscutale setae een karakteristiek kenmerk
voor Cnemidocoptes /«7ae-wijfjes. Bij de beschrijving van het mannetje
legt Lavoipierre (1953) nog eens de nadruk op dit kenmerk, als
zijnde zeer karakteristiek (fig. 1).

Na microscopisch onderzoek der mijten is ons echter gebleken, dat de
vorm van deze basis variabel is. Van 278 volwassen, drachtige Cnemido-
coptes pilae-W\\]ï]cs had 85,2 % twee haarbases, (op elke lichaamshelft één),
die ovaal waren (fig. 2a). Bij 13,7 % der dieren was een van beide dubbel,
soms links, soms rechts (fig. 2b). Beide bases dubbel kwam bij 1,1 % der
mijten voor. Bij 50 onvolwassen wijfjes waren er 49 met twee ovale bases,
terwijl bij één mijt eenzijdig twee losliggende, ronde bases bestonden
(fig. 2c). Van 14 mannetjes had 1 één dubbele basis.

Door K a s c h u I a werd in 1950 schurft beschreven bij een kanarie (Serinus
canaria). Microscopisch onderzoek van de mijten hiervan werd niet ver-
richt. Wel werd een photo van een Cnemidocoptes-wijfje gegeven. Op grond
van deze photo menen Lavoipierre en Griffiths, dat deze even-

eens Cnemidocoptes pilae kan zijn. Nu is op deze photo niets karakteris-
tieks te zien, maar de dikte van de chitinelijsten ter weerszijde van het
dorsale schild en de vorm van de epimeren van het tweede potenpaar doen
vermoeden, dat het hier een andere Cnemidocoptes-soort betreft.

Ie Bij Melopsittacus undulatus en Psittacula nipalensis mogen wij Palae-
ornis torquatus voegen als gastheer van Cnemidocoptes pilae. Boven-
dien is het vrij zeker, dat ook Palaeornis alexandri en Conurus murinus
gastheren van Cnemidocoptes pilae zijn.

2e Het, volgens Lavoipierre en Griffiths karakteristieke ken-
merk, het gemeenschappelijk bezit van één ovale basis voor de twee
adscutale setae, heeft hoogstens geringe diagnostische waarde.

Twee gevallen van schürft bij parkieten (Palaeornis torquatus en Melopsittacus
undulatus) veroorzaakt door Cnemidocoptes pilae worden beschreven. De basis van
de adscutale setae is veranderlijk van vorm en dientengevolge van geringe diagnos-
tische waarde.

Two cases of mange in parakeets (Palaeornis torquatus and Melopsittacus undulatus)
caused by Cnemidocoptes pilae are described. The base of the adscutal setae is va-
riable and accordingly of very little diagnostic value.

Deux cas de gale chez des perroquets (Palaeornis torquatus et Melopsittacus undu-
latus) due à Cnemidocoptes pilae sont décrits. La base des setae adscutales est
d\'une forme variable et par consequant de petite valeur diagnostique.

Zwei Fälle von Räude bei Sperlingspapageien (Palaeornis torquatus und Melopsit-
tacus undulatus) verursacht von Cnemidocoptes pilae werden beschrieben. Die basis
der adscutalen setae (Schulterhaaren) is formveränderlich und folglich von geringem
diagnostischen Wert.

Henry A. C. L. et L e b 1 o i s C. P. (1924), Gale céphalique chez un Perroquet.

Bull, et Mém. de la Soc. centr. de Méd. Vét. jg. 1924, p. 87.
KaschulaV. R. (1950), „Scaly leg" of the canary (Serinus canaria (Linn.)).

J. South Afr. Vet. Med. Ass. 21, p. 117 (1950).
Lavoipierre M. and Griffiths R. B. (1951), A preliminary note on a new
species of Cnemidocoptes (Acarina) causing scaly leg in a burgerigar (Melopsit-
tacus undulatus) in Great Britain. Ann. of Trop. Med. and Paras. 45, p. 253.
(1951).

Lavoi pierre M. (1953), A description of the male of Cnemidocoptes pilae
Lavoipierre and Griffiths, 1951. Ann. of Trop. Med. and Paras. 47,
p. 304. (1953).

Mégnin P. (1880), Les Parasites et les Maladies parasitaires, Paris 1880.
Oldham J. N. and Beresford Jones W. P. (1954), Observations on the
occurence of Cnemidocoptes pilae in budgerigars and a parakeet. Brit. Vet. J.
110, p. 29. (1954).

Uit het Rijks-Instituut voor de\'Volksgezondheid, Utrecht
en het Laboratorium van het Gemeentelijk Slachthuis te Deventer.

De ervaring van de laatste jaren bij mens en dier heeft geleerd, dat door
toepassing van grote hoeveelheden antibiotica een dergelijk nadelige in-
vloed op de vitaliteit van micro-organismen kan worden uitgeoefend, dat
hierdoor de bacteriologische diagnostiek wordt bemoeilijkt. Voor zover
ons bekend zijn voorbeelden van een dergelijke invloed van antibiotica
op B. anthracis nog niet beschreven. Het komt ons derhalve gewenst voor
het navolgende geval te vermelden, te meer daar hieruit blijkt, welke
gevaren voor de volksgezondheid door een oppervlakkig bacteriologisch
routine-onderzoek zouden kunnen ontstaan.

Zaterdag 17 december 1955 bracht collega Heilersig materiaal (milt, lever,
nier, vlees) van een in nood geslacht rund naar het abattoir te Deventer
voor bacteriologisch onderzoek. Tijdens het leven van het betreffende dier
was door de behandelende dierenarts, collega ter Heege Gzn., vooral op
grond van een zeer hoge temperatuur, de waarschijnlijkheids-diagnose
miltvuur gesteld. Het dier, een 2/2-jarig, vrouwelijk rund, was woensdag
14 december ziek geworden.

Een behandeling werd ingesteld met 10cc depomycine, bevattende 1,5 mil-
joen E procaïne-pcnicilline en 2,5 g dihydrostreptomycine, per dag. Vrijdag
16 december verergerde de toestand zodanig, dat door de veehouder het
dier op de boerderij door halssnede werd gedood.

Alvorens het dier naar de noodslacb-tplaats te vervoeren werd door de
keuringsdierenarts, collega Heilersig, een uitstrijkpreparaat uit het bloed
van een oorvene op de aanwezigheid van miltvuurbacillen onderzocht.
Dit onderzoek leverde een negatief resultaat op.

Bij de sectie werd een haemorrhagische enteritis van de dunne darm over
een afstand van 20 cm waargenomen. De miltpulpa was in geringe mate
verweekt, de milt vertoonde geen zwelling. Overigens werden geen
afwijkingen gevonden.

Het verdere bacteriologische onderzoek werd door collega Lok te Deventer
verricht. In directe uitstrijkapparaten van de milt, gekleurd volgens Rae-
biger en met Loeffler\'s methyleenblauw, werden ook na lang zoeken, geen
miltvuurbacillen gevonden. Uit milt, lever, nier en vlees werd geënt op
buisjes bouillonagar en in buisjes glucosebouillon. Na 20 en ook na 48 uur
bebroeden bij 37° C viel macroscopisch geen groei waar te nemen. Wel
werden in uitstrijkapparaten, gekleurd volgens Gram, uit de 2 buisjes
bouillonagar, beënt met miltweefsel, na 20 uur enkele ketens Gram posi-
tieve bacillen waargenomen, die aan miltvuur deden denken Deze 2 voe-
dingsbodems werden naar het Rijks-Instituut voor de Volksgezondheid ge-
zonden. Alhier werden vanaf de verdachte cultuur 2 bouillonagarplaten
geënt. Na 20 uur bebroeden was op deze platen een klein aantal typische
miltvuurkolonies te zien; na enting hiervan in bouillon ontwikkelde zich
het bekende vlokkige bezinksel, terwijl de voedingsbodem daarboven vol-

komen helder bleef. Met een suspensie van één verdachte kolonie van een
bouillonagarplaat werden 2 muizen geënt, waarvan één subcutaan en één
intramusculair. De intramusculair geënte muis stierf pas na 48 uur, waarbij
ziekteverschijnselen eerst enkele uren na de inspuiting optraden. Bij sectie
werd als enige afwijking een sterk gezwollen milt waargenomen. Uitstrijk-
preparaten uit deze milt, gekleurd volgens Holborn, gaven talrijke milt-
vuurbacillen met fraaie kapsel te zien. De subcutaan ingespoten muis stierf
pas na 5 dagen. Deze muis vertoonde eveneens een sterke miltzwelling en
daarnaast een helder, subcutaan oedeem op de entplaats. Uitstrijkprepa-
raten van miltvuur en oedeemvocht gaven talrijke typische miltvuurbacil-
len te zien.

Uit beide muizen werden culturen aangelegd, waarbij zowel in de vloeibare
als op de vaste voedingsbodems de voor miltvuur typische groei werd
gezien.

In afwijking van wat bij miltvuur bij het rund als regel wordt waarge-
nomen, zien we:

1. dat in de directe uitstrijkpreparaten van bloed en milt van het in nood
geslachte rund geen miltvuurbacillen werden waargenomen;

2. dat uit de organen en het vlees van het rund geen of slechts een sterk
vertraagde en macroscopisch niet zichtbare groei op de geënte voe-
dingsbodems optrad;

3. dat de muizen, ingespoten met de primaire cultuur, eerst na 2, resp. 5
dagen succombeerden, (als regel treedt de dood na enting met milt-
vuurcultuur binnen 24 uur op).

Genoemde afwijkingen kunnen worden verklaard door de tijdens het leven
van het dier toegediende antibiotica, waardoor de miltvuurbacillen in hun
vitaliteit en virulentie zijn geschaad.

Geïnspireerd door dit onderzoek zullen wij experimenten instellen ter
bevestiging van bovengenoemde stelling.

Het door ons vermelde onderzoek is een waarschuwing voor hen, die zich
met de bacteriologische diagnostiek van miltvuur bezig houden. Het ware
gewenst, dat de practiserende dierenartsen bij het toepassen van anti-
biotica, in gevallen dat tot slachting wordt overgegaan, hiervan melding
doen aan het Hoofd van de desbetreffende vleeskeuringsdienst.

Beschreven wordt het bacteriologisch onderzoek van een aan miltvuur lijdend rund,
dat na behandeling met antibiotica (depomycine) in nood werd gedood. Het bacte-
rioscopisch onderzoek had een negatief resultaat. De groei op de voedingsbodems
was vertraagd, terwijl de virulentie voor muizen was verzwakt.

Bacteriologie investigation of a cow suffering from anthrax. After a treatment with
antibiotics (depomycine) the cow had to be emergency-killed. The bacterioscopic
test showed a negative result. The growth on the culture media was somewhat inhi-
bited, while in mice the virulence was lower.

Investigation bactériologiques d\'une vache atteinte d\'anthrax. Après avoir été traitée
par des antibiotiques (depomycine), la vache a dü être abattue. L\'examen bactcrios-
copique eut du résultat négatif. La croissance sur les fonds de culture était retardée,
alors que la virulence sur les souris était affaiblie.

Es wird die bakteriologische Fleischuntersuchung bei einer Kuh beschrieben, die an
Milzbrand litt und mit einem Antibiotikum (Depomycine, d.i. Procaine-Penizilline
und Dihydrostreptomycine) behandelt worden war. Die bakterioskopische Unter-
suchung fiel negativ aus, während das Wachstum auf Nährboden verzögert und die
Virulenz bei Mäusen herabgesetzt war.

Als een paard bij de koop wat hoest, hetgeen de koper opmerkt — die er zelfs met
de verkoper over spreekt, maar door deze gerustgesteld wordt: de hoest zou aan
een onschuldige, voorbijgaande verkoudheid zijn toe te schrijven! — en dit paard
is na veertien dagen dampig geworden, kan dan toch de verkoper aansprakelijk
gesteld worden of moet men zeggen: koper kon weten, dat een hoestend paard,
vooral als het op leeftijd is, gemakkelijk dampig kan worden?

De verkoper is aansprakelijk. Als de koper met een zekere veterinaire kennis is toe-
gerust zal hij stellig wel een bepaalde garantie op dit punt verlangen öf hij ziet van
de koop af. Heeft koper die veterinaire kennis niet en maakt hij dus ook geen
restricties, dan is hij wellicht zelfs door de verkoper op een dwaalspoor gebracht -—
het dier is n.1. lichtelijk verkouden! — en kan hij terecht poneren, dat het gebrek
verborgen was. Zelfs is het de vraag of in zo\'n geval niet van een verkoper te kwader
trouw (cf art. 1544 BW) gesproken kan worden.

Er wordt een „verse" koe verkocht ten aanzien waarvan de verkoper mededeelt, dat
zij tien dagen te vroeg gekalfd heeft, een tweeling heeft geworpen en twee dagen
aan de secundinae is blijven staan, doch thans volkomen gezond is. Na veertien dagen
blijkt de koe een endometritis te hebben (wit vuilen, wat te grote baarmoeder).
Moet nu de kennis van de koper zo hoog worden aangeslagen, dat hij kon weten
door de mededelingen van de verkoper, dat deze endometritis was te verwachten?

De verkoper is in het algemeen aansprakelijk, tenzij de doorsnee veehouder weet,
dat in een dergelijk geval practisch altijd een endometritis te verwachten valt. Is
deze kennis geen gemeen goed of is de frequentie van het optreden van een endo-
metritis in een geval als beschreven niet veelvuldig, dan kan de koper met een gerust
hart ex art. 1540 BW ageren.

NICKEL, SCHUMMER, SEIFERLE: Lehrbuch der Anatomie der Haustiere, Bd. 1.
Bewegungsapparat. 1954, Paul Parey, Berlin-Hamburg. 502 pag., 517 afb.

We kunnen het zeer toejuichen, dat de hoogleraren in veterinaire anatomie van
respectievelijk de hogescholen in Hannover, Gieszen en de universtiteit in Zürich, na
de oorlog zich gezamenlijk aan het werk gezet hebben om een nieuw leerboek te
schrijven. Immers als gevolg van de oorlogshandelingen was het onmogelijk geworden
het bekende handboek van Ellenberger en Baum opnieuw in de oorspronkelijke
vorm uit te geven.

In dit eerst verschenen deel hebben Nickel en Schummer het passieve bewegings-
apparaat (skelet, gewrichten en banden) voor hun rekening genomen; Seiferle heeft
het actieve bewegingsapparaat (spierstelsel) verzorgd.

De opzet van het boek is ongeveer gelijk aan die van het boek van Ellenberger-Baum.
Aan ieder hoofdstuk gaat een algemene en vergelijkend-anatomische inleiding vooraf.
Bij de daarop aansluitende beschrijving, de afzonderlijke huisdieren betreffende, is
echter de volgorde omgekeerd. Begonnen Ellenberger-Baum met het paard om dan
achtereenvolgens herkauwers, varken en vleeseters te laten volgen, in dit nieuwe
boek begint de bespreking van de afzonderlijke dieren met de hond. Dit heeft inder-
daad grote voordelen; de hond toont, vooral wat de extremiteiten betreft, de phylo-
genetisch oudere vorm, waardoor van de hond uitgaande het gereduceerde skelet en
spierstelsel van achtereenvolgens varken, herkauwer en paard beter voor de studenten
begrijpelijk is. Dit zal zeker ook grote voordelen hebben bij de beschrijving van het
darmkanaal, dat in een later te verschijnen deel beschreven wordt.
Vooral de wijze van behandeling van het spierstelsel is zeer te waarderen. Bij het
vergelijkend overzicht van een groep van spieren wordt bij iedere spier de werking
aangegeven, terwijl hierbij aansluit een bespreking van de onderlinge samenwerking
der spieren van de groep en de werking van de groep in het geheel. Dit bevordert
zeer het inzicht in de wijze waarop bewegingen tot stand komen. Ook het overzicht
van de innervatie van de spieren van de groep is voor een algemene oriëntatie van
de student zeer belangrijk.

Een slothoofdstuk van dit deel, dat tot nog toe in de meeste veterinaire anatomie-
boeken ontbrak, omvat de statiek en dynamiek van het bewegingsapparaat. De onder-
zoekingen van Prof. Slijper over de functionele structuur van wervelkolom en rug-
musculatuur, indertijd in het Utrechtse Veterinair-anatomisch instituut verricht, zijn
hierin opgenomen.

Wat de dynamiek betreft, worden eerst de bewegingen zonder plaatsveranderingen
besproken en daarna die met plaatsveranderingen. Bij deze laatste werden de stap,
de draf, de telgang, de galop en de sprong behandeld.

De tekst laat zich vlot lezen en het geheel is typografisch bijzonder goed verzorgd
en van goede afbeeldingen voorzien. Wij zien dan ook met belangstelling het ver-
schijnen van de volgende twee delen tegemoet. Omdat het als leerboek bedoeld is,
ontbreekt de literatuuropgave na ieder hoofdstuk, zoals we die in het handboek
van Ellenberger-Baum aantreffen.

Maar als leerboek is de prijs (ongeveer ƒ 80,— per deel) nogal hoog en zal het
aanschaffen van de drie delen voor vele studenten finantiële bezwaren met zich
meebrengen.

DOBBERSTEIN-KOCH: Lehrbuch der vergleichende Anatomie der Haustiere,
Bd. II, Eingeweidelehre. S. Hirzel Verlag, Lepizig. 173 pag., 189 afb.

Hiermede is het tweede deel verschenen van het door Prof. J. Dobberstein, hoog-
leraar in de veterinaire pathologie en Prof. T. Koch, hoogleraar in de veterinaire
anatomie aan de Humboldt Universiteit te Berlijn, na de oorlog in bewerking ge-

nomen leerboek. Zoals reeds in het voorwoord van het le deel (bewegingsapparaat)
werd opgemerkt, heeft de bedoeling voorgezeten om door het uitgeven van een
beknopt en typografisch goedkoop verzorgd boek in een directe behoefte na de
oorlog te voorzien. In tegenstelling met het leerboek van Nickel-Schummer en
Seiferle, dat meer naar een handboek overhelt, staat dit leerboek meer op de grens
van een compendium. In dit deel zijn het digestie-apparaat, het ademhalings-
apparaat, het urogenitaal-apparaat en de organen met interne secretie beschreven.
De tekst is van vele, in lijncliché uitgevoerde, zeer goede afbeeldingen voorzien.
Jammer, dat er in de tekst, evenals in het eerste deel, enkele onjuistheden zijn ge-
slopen. Maar het is voor onze studenten een zeer bruikbaar boek, dat echter voor
het verkrijgen van inzicht en begrip, een goede aanvulling behoeft door colleges en
practica. De prijs van dit deel bedraagt ruim ƒ 10,—.

J. A. TAYLOR: Regional and applied Anatomy of the Domestic Animals. Part one:
Head and Neck. Ohver and Boyd, Edinburgh: Tweeddale Court, Londen: 39 A
Welbeck Street, W.l. 170 pag., 104 afb.

Dit werkje presenteert zich als een atlas in klein boekformaat, gebonden met behulp
van een dubbele metaal spiraal, waardoor het gemakkelijk op iedere bladzijde vlakuit
open te slaan is. Bij iedere afbeelding, duidelijk van namen voorzien, is een kleine
toelichtende tekst geschreven.

Achtereenvolgens zien we het hoofd en de nek en hals van hond, paard, koe en
schaap in beeld de revue passeren. Een nadeel voor het gebruik in de snijzaal is, dat
alleen de oppervlakkige lagen met spieren, bloedvaten, zenuwen en klieren behandeld
zijn en niet de diepe, welke te zien zijn na wegneming van de onderkaak. Ook
worden de mond, neus en keelholte en de tanden en kiezen aan de hand van teke-
ningen zeer summier besproken. Bij de hond wordt verder een oppervlakkige aan-
dacht aan orbita en oog en het oor met gehoororgaan geshconken. Bij paard en rund
treffen we dwars- en lengtedoorsneden van de schedel aan om de ligging en uit-
breiding van de boezems aan te geven terwijl bij het paard de ligging van de lucht-
zakken in de tekening wordt aangegeven ter oriëntatie voor operatief ingrijpen.
Van nek en hals zijn tekeningen van de spieren, de ligging van trachea en oesophagus
en van bloedvaten en zenuwen weergegeven.

Voor snelle oriëntatie in de topographie van een gebied is het boekje zeer bruikbaar.
De prijs bedraagt 25 shilling.

VIVONA (Huisorgaan van de Nederlandse en Belgische dierenhandel).
Uitgeefster: C.V. Uitg. Mij „Terra Nostra" — Joppe. Jaarabonnement ƒ 2,50.

Hoewel het aan de hand van een enkele aflevering moeilijk is een tijdschrift te be-
oordelen, kan uit het eerstverschenen nummer van VIVONA wel een indruk ver-
kregen worden van de doelstelling en de wijze van uitvoering van dit blad.
Ongetwijfeld is het goed uitgevoerd met enkele verdienstelijke afbeeldingen. De in-
houd is ten dele gewijd aan de vogels, ten dele aan de aquariumvissen. Het eerst-
genoemde gedeelte is van goed gehalte en beter dan het laatstgenoemde. De aan het
aquarium gewijde tekst is vrij oppervlakkig en niet vrij van minder juiste gegevens.
Bovendien valt in het eerste desbetreffende artikel op dat van de acht aangehaalde
latijnse plantennamen een drietal foutief is weergegeven.

Mogelijk is dit een symptoom van de kinderziekten van het blad en weet de redactie
op de duur een en ander in goede banen te leiden. Voor het moment moeten wij
echter constateren, dat er in ons land althans op het gebied van de aquariumsport
betere periodieken zijn.

Hoewel de „betalingsbalans" van de contributie 1956 er op het moment, waarop
deze mededeling is opgemaakt, belangrijk gunstiger uitziet in vergelijking met die
van dezelfde „peildatum" in 1955, wordt toch nog even in herinnering gebracht, dat
de contributie vóór 1 April a.s. behoort te zijn voldaan.

Het zogenaamde getrapte contributiesysteem geeft vrij veel administratief werk;
indien elk lid de contributie in de daarvoor vastgestelde periode voldoet of eventueel
reductie aanvraagt, wordt heel veel onnodig werk voorkomen.
Het Hoofdbestuur doet nogmaals een dringend beroep op aller medewerking.

Ter attentie van dierenartsen van de lichtingen 1928 en ouder, die na 1 Januari j.1.
hun diploma behaalden, zij meegedeeld, dat het Ministerie van Oorlog toch nog vrij-
stelling in overweging zal nemen, ook al is de uiterste datum, waarop men het
dierenartsdiploma behaald moest hebben, d.w.z. 1 Januari 1956, verstreken.
Degenen, die hiervoor in aanmerking komen, wordt verzocht hun volledige perso-
nalia op te geven bij het bureau van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.
Deze gegevens worden daarna doorgegeven aan het Ministerie van Oorlog.

Vergadering van 19 November 1955, 15 uur, gehouden te Utrecht in de Kliniek
voor Kleine Huisdieren, Alexander Numankade 91.

De voorzitter, Joh. C. Peters, opent de vergadering en heet allen welkom, in het
bijzonder de spreker van deze middag, de heer G. J. W. Frijlink, Provinciaal kinder-
arts te Amersfoort.

Deze houdt hierna zijn lezing over darm- of voedingsstoornissen bij zuigelingen.
In de pauze liet Prof. Teunissen verversingen aanbieden.

Na deze pauze werden door vele aanwezigen vragen gesteld, die door de spreker
werden beantwoord. De voorzitter zeidc hierna de spreker van deze middag in har-
telijke bewoordingen dank voor de interessante inleiding.

Vervolgens werd door collega Stol een patiënt gedemonstreerd, n.1. een Ierse terrier
lijdende aan een thrombopenie e causa ignota. Verschillende therapeutica alsmede
miltexstirpatie mochten tot heden niet tot het gewenste resultaat leiden. De thrombo-
penie ging gepaard met periodieke bloedingen en zwellingen in huid en slijmvliezen.

Na de lezing en demonstratie werd door de voorzitter meegedeeld, dat Dr. A. Doeglas
wegens ziekte zich genoodzaakt zag het secretariaat neer te leggen. Ondergetekende
werd als zijn opvolger benoemd.

De vergadering stemt in met het voorstel van Prof. Teunissen aan collega Doeglas
schriftelijk dank te betuigen.

Als opvolger van Dr. S. Koopmans als lid van het Algemeen Bestuur van de Mij.
voor Diergeneeskunde werd door de vergadering benoemd Prof. Dr. G. H. B. Teu-
nissen.

De collegae H. J. L. Maas te Amersfoort en J. H. J. Wilson te Amsterdam werden
als lid aangenomen.

Door de Algemene Vergadering werden in de plaats van de aftredende leden W. ten
Hoopen en H. R. Wiegersma, die beiden niet herkiesbaar waren, benomd A. W.
Groenwoud, Leens en A. J. Hibma, Wommels, zodat aan het einde van het verslag-
jaar de Ereraad als volgt was samengesteld:

E. Rutgers
A. van Keulen
Dr. C. J. Folmer
A. W. Groenwoud
M. den Hartog
A. J. Hibma

Traden in het verslagjaar 1954 twee van de eerste leden van de Centrale Raad —
later Ereraad — sinds zijn instelling, af, ook dit jaar verlieten ons college wederom
twee leden, die van het begin van zijn bestaan er deel van hebben uitgemaakt. Het
verlies, dat de Ereraad in deze twee jaren heeft moeten lijden is dan ook bijzonder
groot.

De veelzijdige ervaring en het oordeel van deze beide zeer gewaardeerde leden zal
node worden gemist.

Zoals gebruikelijk nam de voorzitter in de vergadering na hun aftreden, die zij als
gast bijwoonden, op hartelijke wijze afscheid en dankte hen in gevoelvolle woorden
voor het vele moeilijke en soms ondankbare werk, dat ze voor de Maatschappij in
al die jaren hebben gedaan.

In het verslagjaar konden zonder voltallige vergaderingen van de Ereraad verschil-
lende ,kleinere" kwesties worden opgelost.
Er behoefden slecht twee zittingen te worden belegd, n.1.:

op 13 Juli met als voornaamste agendapunten: vaststelling van het jaarverslag 1954,
de studentenassistentie bij de jaarlijkse massale zicktenbestrijding, waarbij, zolang
deze assistentie nog niet gemist kan worden, het standpunt werd ingenomen van
gedifferentieerde beloning van de dierenarts. Dit standpunt werd het Hoofdbestuur
kenbaar gemaakt;

op 12 Decembcr met als voornaamste agendapunten: behandeling van de zaak tegen
een dierenarts, die, blijkens veroordeling door de Rechterlijke Macht en zijn schor-
sing door Gezondheidsdiensten, zich schuldig had gemaakt aan valsheid in geschrifte
bij de afgifte van mond- en klauwzecrvcrklaringen namens de Gezondheidsdiensten.
In verband met het inwinnen van nadere inlichtingen moest de vaststelling van de
uitspraak worden uitgesteld tot de volgende zitting.

Wederom verrichtte de secretaris van de Maatschappij het overgrote deel van de
administratie en woonde hij alle zittingen voor de notulering bij.
Het voornemen om in het verslagjaar gereed te komen met de samenstelling van
een nieuwe Code kon door persoonlijke omstandigheden van leden der betreffende
commissie niet ten uitvoer worden gelegd.

Gezien de zich nog steeds snel wijzigende omstandigheden, waaronder de dieren-
artsen werken, lijkt het beter de omvangrijke en vooral kostbare uitgave van een
nieuwe Code uit te stellen, todat beter overzien kan worden tot welke consequenties
voor de dierenarts een en ander in de nabije toekomst zal leiden.
Om toch te voorzien in de behoefte aan een omschrijving van de morele rechten en
plichten van de dierenarts, aangepast aan de thans geldende omstandigheden, zal in
het komende jaar, nu de oude Code niet alleen hier en daar verouderd, maar ook
uitverkocht is, een resumé in stencilvorm worden uitgegeven.

Zoals bekend heeft de Redactie destijds een Vraag- en Antwoordrubriek geopend
in de veronderstelling, dat hiervoor in brede kring belangstelling zou bestaan. Dit
scheen aanvankelijk ook het geval te zijn, maar deze rubriek heeft helaas geen lange
bloeiperiode gekend.

De Redactie meent opnieuw de aandacht voor deze rubriek te moeten vragen en
de medewerking te moeten inroepen van de gehele lezerskring, dus niet alleen
van de dierenartsen, maar ook van de diergeneeskundige studenten. Zowel weten-
schappelijke als practische vragen op elk terrein der diergeneeskunde worden gaarne
ingewacht en zullen in deze rubriek worden behandeld.

Voor het eerst sinds lange tijd zijn in deze aflevering een tweetal vragen met antwoord
opgenomen.

Voortaan zullen de vragen worden genummerd en het onderwerp worden aangegeven.
Dit vergemakkelijkt niet alleen eventuele correspondentie, maar deze rubriek kan dan
ook doelmatiger in de index worden aangeduid.

Bericht des 1. Kongresses der Deutschen Veterinärmedizinische Gesellschaft, Bad
Nauheim, 26/27 März 1955. Verlag Paul Paery.

Dit congresrapport wordt door de uitgever ter aankondiging toegezonden. Het bevat
de op het congres gehouden voordrachten met de bijbehorende discussies.

Het Hoofdbestuur heeft Prof. D. D. K. de Jongh aangenomen als buitengewoon lid
van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Het Hoofdbestuur draagt de volgende collegae voor het lidmaatschap van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde voor:

Het Hoofdbestuur heeft de volgende diergeneeskundige candidaten aangenomen als
candidaat-lid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde: L. E. Buysse, E. Cesar,
J. H. A. L. von Frijtag Drabbe Künzel, J. J. de Kaper, G. v. d. Kieft, J. C. Knijn,
Mej. A. C. W. Oskam, Mej.I. Schotsman, A. C. J. M. Wertenbroek.

Engelen, M., te Andel (N.Br.), naar Hoofdgraaf A 132, aldaar, tel. 01832—280,
geass. met P. Zegwaard. (80)

Ernst, Prof. Dr. A. M., van Bogor naar Utrecht, Dickenslaan 46. (van 124 naar 80)
Fros, Dr. G. J., van Prima Vera Alto (Paraguay) naar Utrecht, Gerard Doustraat 1.

Hoenderken, T. H., te Gieten (Dr.), huisnummer gewijzigd in 4, tel. no. privé ge-
wijzigd in 05926—360. (88)
Hoogendam, J., te Leidschendam naar Kon. Julianaweg 3, aldaar, tel. 01761—2383
(b.g.g. 1478), gr. 368988, P. \' (89)
Jonker, H., te Vaassen naar Parkweg 29, aldaar, tel. no. ongewijzigd, gr. 634279.

Sala, H. J. H., te Venraij, naar Overloonseweg 2, St. Jozef-gesticht, aldaar. (108)
Siebenga, Dr. J., te Gramsbergen, tel. no. gewijzigd in 334. (110)

Thije, Prof. J. H. ten, van Utrecht naar Bilthoven, Parklaan 89, tel. 03402—3024.

Oskam, D. A., te Lekkerkerk op zijn verzoek, te rekenen met ingang van 1 januari
1956, als tijdelijk plaatsvervangend Inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst in
het district Zuidelijk Zuid-Holland.

Het bencht kwam voor velen niet onverwacht meer en toch, allen die hem gekend
hebben namen met grote innerlijke ontroering kennis van de droeve tijding. Want
zelden zullen we gedwongen zijn afscheid tc nemen van een vriend, die als mens en
collega zoveel voortreffelijke eigenschappen in één persoon verenigde.
Alle collega\'s, die hem kenden kwamen steeds weer onder de indruk van zijn bijzon-
dere werklust, zijn liefde voor het vak, zijn grote vakkennis, maar in het bijzonder
van de bescheidenheid waarmee hij zijn mening naar voren wist te brengen. Deze
eigenschappen, maar vooral de hoge opvatting van de levenstaak, welke hij zich
gesteld had, bestempelden hem onder de collega\'s tot een figuur van bijzonder
formaat. Door zijn medeleven in andermans moeilijkheden en zorgen en zijn drang
tot helpen, betekent zijn heengaan voor zijn vrienden en zijn naaste medewerkers
wel een bijzonder groot verlies.

Jan Tiete Zantinga werd geboren op 2 februari 1902 te Eezinge (Gr.). Hij bezocht
de H.B.S. te Groningen, waar hij in 1920 zijn einddiploma behaalde. Daarna liet hij
zich inschrijven als student aan de Veeartsenijkundige Hogeschool, waar hij zijn
diploma verwierf op 24 juni 1925.

Na diverse andere waarnemingen kwam hij in maart 1927 assisteren in Gorredijk
wegens ziekte van wijlen collega Eggink Jr. aldaar. Na diens overlijden nam hij de
praktijk over en ongeveer tegelijkertijd trad hij in het huwelijk met Mej. A. Boerse-
ma, de vrouw die hem in zijn later leven tot zo grote steun zou zijn.
Daar in Gorredijk lag zijn levenswerk, waaraan hij steeds meer verknocht geraakte.
Door zijn zeldzame werklust en grote ambitie voor het vak wist hij zich een praktijk
op te bouwen van een zodanige omvang en intensiteit, dat associatie met een collega
niet uit kon blijven. Maar ook daarna gunde hij zich geen rust.

Het systematisch onderzoek van patiënten, dat vooral in een drukke praktijk zo ge-
makkelijk wordt verwaarsloosd, werd door hem nimmer nagelaten, ook al ging dit
ten koste van de noodzakelijke nachtrust.

Bovendien was hij bevoorrecht met een sterke opmerkingsgave en een grote studiezin.
Het begrip „vrije tijd" kwam in zijn vocabulaire niet voor. De weinige ogenblikken

van lichamelijke rust werden benut voor studie. Een enkele maal een goed concert
was de enige ontspanning, welke hij zich gunde.

De goedmoedige spot van zijn vrienden over zijn welhaast abnormale werklust wist
hij steeds op de hem eigen humoristische manier te pareren. En toch, ondanks die
drukke werkkring, nooit zou een buurtcollega tevergeefs een beroep op hem doen.
Hij beschouwde het als zijn plicht te helpen waar geholpen kon worden.
Lang heeft de Gezondheidsdienst voor Vee in Friesland moeite moeten doen om hem
aan die dienst te verbinden. Verknocht als hij was aan „zijn boeren en zijn koeien",
zoals hij dit noemde, is hij pas na herhaalde verzoeken in 1953 voor de aandrang
bezweken. Wellicht voelde hij zich toen al niet helemaal meer opgewassen tegen de
vermoeienissen van de praktijk. Mischien ook deed zijn sterk plichtsgevoel hem ten-
slotte capituleren, waar er steeds bij hem op werd aangedrongen zijn kennis en
ervaring op een wijder terrein toe te passen.

Immers, bij de Gezondheidsdienst zou hij o.m. als clinicus door alle Friese dieren-
artsen in consult kunnen worden geroepen. Hoewel hij — bescheiden als hij was -—
zich daartoe zelf niet voldoende bekwaam en geschikt achtte, was hij door zijn grote
ervaring, vakkennis en niet het minst door zijn bescheidenheid en persoonlijke eigen-
schappen, daarvoor juist in hoge mate geschikt. Het steeds toenemende aantal ge-
vallen, waarin door collega\'s zijn advies werd gevraagd, bewijst wel hoe goed deze
keuze is geweest.

Deze all-round dierenarts was van stond af aan voor de Gezondheidsdienst een grote
aanwinst en toen in 1955 door collega A. v. d. Schaaf in Utrecht het hoogleraarsambt
werd aanvaard, was het vanzelfsprekend dat collega Zantinga de functie van onder-
directeur overnam. Gedurende de twee en een half jaar, dat hij aan de Gezondheids-
dienst heeft gewerkt, is hij door zijn grote toewijding en bekwaamheid niet alleen
een grote steun voor de dienst geweest, maar heeft hij zich bovendien de hoge achting
en waardering verworven van allen, die met hem werkten.

Zijn vrienden hebben zich vaak afgevraagd of hij zich ooit geheel op zijn plaats
heeft gevoeld in Leeuwarden. Het is achteraf moeilijk te beoordelen of het heimwee
was naar zijn praktijk, waar hij meende meer voor anderen te kunnen zijn en doen,
of dat de verraderlijke ziekte reeds bezig was zijn gezondheid te ondermijnen, een
feit is, dat we hem langzamerhand zijn oude gelijkmoedigheid zagen verliezen.
Toen er angstaanjagende symptomen kwamen van een ernstige kwaal, was het typisch
voor hem en geheel in zijn lijn van serieus onderzoeker, dat hij zich niet wilde laten
opereren vóór de diagnose vaststond. Op de operatie volgde tijdelijk een verbetering,
echter onvoldoende voor een hervatting van de werkzaamheden. Toen hij tenslotte
wist dat zijn lichaam de strijd opgaf, ging hij zienderogen achteruit. Gelukkig is het
sterfbed voor hemzelf niet moeilijk geweest; pijn heeft hij weinig geleden.
Op 2 februari 1956 — zijn 54e verjaardag — werd hij onder geweldige belang-
stelling in Gorredijk naar zijn laatste rustplaats gebracht. Sober en eenvoudig, zoals
hij zelf was geweest, zo was ook zijn begrafenis. Op verzoek van zijn familie werd
— geheel in zijn lijn — aan het graf niet gesproken.

Zeer veel vrienden, collega\'s en medewerkers van de Gezondheidsdienst, maar ook
talloze veehouders uit zijn voormalige praktijk, volgden de baar om hem de laatste
eer te bewijzen.

Voor zijn vrouw en kinderen, voor wie hij zo heel veel betekende, maar ook voor zijn
ouders, die in hun laatste levensjaren dit grote verdriet niet bespaard mocht worden,
was dit een zware gang.

Mogen zij troost vinden in de wetenschap dat velen hem missen, maar daarnaast hem
steeds dankbaar zullen blijven voor hetgeen hij ook aan hun heeft gegeven.
Hij ruste in vrede.

Van de Corpscommandant, aan wiens afdeling collega Zantinga tijdens de oorlog
als reserve-paardenarts was verbonden, ontving de Redactie nog een schrijven, dat
hier als naschrift volgt.

In de mobilisatie 1939—1940 was Uw op 28 januari j.1. overleden collega J. T.
Zantinga reserve-paardenarts le klasse bij de le Depotafdeling bereden artillerie te
Rijnsburg en Katwijk aan Zee. In die functie heb ik hem leren kennen. Verknocht
als hij was aan eigen omgeving en praktijk, viel het hem niet gemakkelijk langere
tijd „van huis" te zijn. Toch gaf hij, niet alleen met onafgebroken plichtsbetrachting,
maar ook met zijn gehele hart, zijn beste zorgen aan de driehonderd onder zijn hoede
gestelde paarden, op een wijze, die door alle rangen werd bewonderd. Als kameraad
was hij een voorbeeld. Uit de dienstverhouding, die voor hem, zo geheel „man des
vredes", wel vreemd moet zijn geweest, groeide een persoonlijke vriendschap, waar-
voor ik dankbaar ben en die een goede herinnering blijft.

De 26e Januari 1956 overleed te \'s-Gravenhage na een ernstig lijden collega Henri
Louis Aussems op de leeftijd van bijna 61 jaren.

Hij werd geboren in Den Haag op 3 Februari 1895. Zijn vader was officier in het
Ncd. Ind. Leger, vandaar dat hij het grootste deel van zijn jeugdjaren in het toen-
malige Ned. Indië heeft doorgebracht, waar hij in Socrabaia de eerste klassen van
de II.B.S. doorliep. Na repatriëring van zijn ouders besloot hij zijn middelbare op-
leiding in Den Haag door het behalen van het einddiploma H.B.S. 5 j. c. De liefde
voor het dier was bij Aussems al zeer vroeg aanwezig, vandaar dat het vanzelf-
sprekend was, dat hij de veterinaire studierichting koos.

Na een succesvolle studie behaalde hij de 4e October 1922 het diploma van veearts.
Ik geloof wel te kunnen zeggen, dat als er iemand is geweest, die een gelukkige studie-
keuze heeft gedaan, het Aussems was. Hij leefde voor zijn vak en voor zijn werk
tot het allerlaatste toe. Na zijn afstuderen vestigde hij zich in Den Haag als practi-
scrend dierenarts en had na enkele jaren al een praktijk opgebouwd, die grote
beloften inhield voor de toekomst.

In die jaren leerde hij Mejuffrouw H. J. H. Zwierzina kennen, met wie hij in Mei

Vol enthousiasme deed hij dagelijks zijn praktijk, maar toch trok zijn hart naar het
land, waar hij zijn jeugdjaren had doorgebracht en toen zich een gelegenheid voor-
deed om naar de tropen terug te keren, gaf hij aan die roepstem gehoor. De 7e Juli

1931 werd hij benoemd tot militair paardenarts 2e klasse (le luitenant) van het
Kon. Ned. Ind. Leger, waarop hij de 16e September d.a.v. met zijn echtgenote naar
Indië trok. Ook van die stap heeft hij nooit spijt gehad. Hij hield van Indië, was
nu terug in het land van zijn jeugd en oefende een beroep uit, waarin hij opging.
Ook de overgang naar de Officierswereld ging hem als zoon van een officier, van-
zelfsprekend goed af. Zowel zijn vrouw als hij konden uitstekend tegen het klimaat,
zodat zij tot aan het uitbreken van de 2e wereldoorlog een zeer gelukkige tijd in
Indië hebben doorgemaakt. Na de eerste jaren in Tjimahi in garnizoen te hebben
gelegen, werd hij overgeplaatst naar Batavia, waar hij tot kort voor de oorlog tegen

Japan gebleven is. In Batavia heeft hij naast zijn militaire werk nog een belangrijke
particuliere praktijk opgebouwd.

Als officier stond hij zeer goed aangeschreven. Iedereen mocht Aussems graag.
Iedereen kende hem als een prettig en joviaal kameraad, die altijd tijd had voor
een kwinkslag en steeds bereid was een ander te helpen waar hij kon. De 7e Juli 1940
volgde zijn benoeming tot militair paardenarts le klasse (kapitein). Enkele maanden
voor de inval van Japan werd hij overgeplaatst naar Salatiga (Midden-Java), al-
waar hij begin Maart 1942 door de Japanners krijgsgevangen werd gemaakt. De
jaren van krijgsgevangenschap (Maart \'42—Sept. \'45) heeft hij in diverse kampen
op Java doorgemaakt. Het toeval heeft gewild, dat ik die jaren vrijwel steeds met
Aussems in dezelfde kampen heb doorgebracht, zodat wij toen de reeds in onze
studententijd gelegde vriendschapsbanden onder deze wel zeer bijzondere en sombere
omstandigheden konden vernieuwen en zo veel versterken. Wat hebben we in die
jaren veel samen zitten praten, niet alleen over alle grote problemen, die ons toen
zo intensief bezighielden en over de dagelijkse en zo vaak ellendige dingen in ons
enge kleine wereldje, maar ook over de vroegere tijden en wat hebben juist die her-
inneringen ons er dan vaak weer bovenuit gehaald, ook al konden wij ons op het
laatst niet meer indenken, dat zo iets eigenlijk ooit nog weer eens werkelijkheid zou
kunnen worden. De lange Japanse gevangenschap begon tenslotte ook op de altijd zo
joviale en opgewekte Aussems zijn stempel te drukken. Hij begon stiller te worden
en trok zich meer in zichzelf terug. Na de Japanse capitulatie werd hij langzamer-
hand weer de oude, ofschoon ook de eerste paar maanden van de na-oorlogse revo-
lutietijd nog een extra zware last op hem drukte, daar zijn echtgenote nog in een
der vrouwenkampen in Midden-Java verbleef en hij niets van haar wist of hoorde,
terwijl wel bekend was dat die kampen daar geregeld door opstandelingen werden
aangevallen. Enkele maanden na het einde van de oorlog werd de Militair Dier-
geneeskundige Dienst weer opgericht en werd Aussems te Batavia geplaatst, waar
hij niet alleen belast was met de geneeskundige behandeling van de legcrpaarden,
doch tengevolge van de buitengewone omstandigheden tevens benoemd werd tot
Commandant van het Militaire Paardendepot aldaar, een volslagen andere taak en
bevoegdheid dus naast zijn eigenlijke werk als paardenarts. Deze toestand bleef be-
staan tot na de Souverciniteitsovcrdracht ultimo 1949. Tot ± medio 1950 is hij
met de Nederlandse troepen op Java gebleven, de laatste maanden als waarnemend
Hoofd van de M.D.G.D. Eind Augustus 1950 repatrieerde hij met die troepen naar
Nederland en ging hij over naar de Koninklijke Landmacht. Na een kort verlof van
enkele maanden werd hij in 1951 in de rang van Dirigerend Paardenarts 2e klasse
(Majoor) naar Indonesië teruggezonden als lid van de Ncd. Militaire Missie aldaar.

Als zodanig heeft hij in Mei 1952 met een andere Ned. officier een Commissie-reis
van enkele maanden naar Australië gemaakt, teneinde in laatstgenoemd land voor
Indonesië Australische paarden te kopen.

Eind 1952 moet hij met spoed naar Nederland worden teruggezonden, teneinde in
het Vaderland een belangrijke oogoperatie te ondergaan, het begin van de ernstige
ziekte, die hem ten grave zou slepen. Zijn linker oog bleek helaas niet meer te
redden. In Januari 1954 werd hij bij de K.L. gepensionneerd. Aanvankelijk scheen
daarna alles nog goed te gaan. Hij vestigde zich als Specialist vooi Kleine Huis-
dieren in Scheveningen. Hij gaf zich weer volkomen aan zijn werk. Midden 1955
openbaarden zich echter weer de tekenen van de ziekte, waaraan hij zijn ene oog
reeds verloren had. Hij wilde echter niet van rusten weten en ofschoon het hem
steeds moeilijker werd, hij kon niet van zijn werk scheiden. Zo hield hij het nog vol
tot ongeveer half October. Een ernstig lijden volgde nu, dat zeer moedig werd ge-
dragen en waarbij vrijwel nooit een klacht over zijn lippen kwam. In ogenblikken
of op dagen, dat hij zich wat beter en minder pijnlijk voelde, greep hij steeds weer
naar nog kortelings nieuw aangeschafte studiewerken. Zo is hij de 26e Januari j.1.
tenslotte nog vrij onverwacht heengegaan. De 30e Januari hebben wij hem op de
begraafplaats „Rhijnhof" bij Leiden naar zijn laatste rustplaats gebracht.
Met Aussems is een zeer goed mens en een zeer kundig collega heengegaan.

Publicaties zijn er, althans voor zover mij bekend, niet van hem verschenen. Dat valt
niet te verwonderen. Hij was er de man niet voor. Hij leefde voor het practische
klinische werk, maar niet voor de schrijftafel. Jammer is dit wel, want Aussems
had een zeer rijke klinische ervaring, vooral op het gebied der kleine huisdieren-
praxis en hij hield zijn literatuur zeer goed bij.

Voor zijn echtgenote is het verlies wel bijzonder zwaar. Aussems was zo\'n door
en door goed mens, die zo bijzonder weinig voor zich zelf eiste. Een uitzonderlijk
tevreden natuur, altijd opgewekt. Een grote liefde, niet alleen voor het dier, maar
ook voor zijn mede-mens. Op zijn eigen open, onbevangen wijze trad hij iedereen
tegemoet, bij voorbaat bereid zijn volle vertrouwen te geven en indien nodig te
helpen waar het hem maar mogelijk was. Het verlies van zo\'n levenspartner moet
wel zeer zwaar zijn.

Moge zijn vrouw troost en kracht kunnen putten uit de zekerheid, dat hij niet tever-
geefs heeft geleefd, dat hij een mooie taak in het leven heeft gehad, dat hij veel, heel
veel heeft gegeven aan mens en dier en dat al zijn vrienden en kennissen en zijn col-
legae, die hem gekend hebben, hem steeds zullen blijven gedenken als een edel mens,
een ware vriend en een goed en prettig collega.
Hans, beste vriend, rust in vrede.

Op 17 februari, enkele dagen na zijn 71e verjaardag, overleed plotseling collega
Johannes Eshuis te Enschede.

Eshuis werd op 9 februari 1885 te Almelo geboren. Na zijn afstuderen vestigde hij
zich te Delden, niet ver dus van zijn geboorteplaats. Als geboren Twenthenaar voelde
hij zich daar heel spoedig thuis. Toen collega Dr. D. L. Bakker te Enschede enkele
jaren later benoemd werd tot hoogleraar aan de Landbouwhogeschool te Wage-
ningen, nam Eshuis diens praktijk over en vestigde zich dus te Enschede. Ook daar,
en vooral in het er omheen liggende veerijke Lonneker, bleek Eshuis een goed prac-
ticus te zijn, die door zijn aangenaam karakter spoedig de harten van de veehouders
won. Hij werd benoemd tot gemeenteveearts, hoofd van de vleeskeuringsdienst der,
toen nog zelfstandige, gemeente Lonneker. Spoedig daarna — het was tijdens de
eerste werledoorlog — werd collega Dr. Luxwolda, die toen hoofd van de vlees-
keuringsdienst Enschede was, onder de wapenen geroepen. Eshuis nam diens functie,
naast zijn eigen praktijk, tijdelijk waar, welke waarneming een drietal jaren duurde.
Tot 1934, toen de gemeente Lonneker bij Enschede werd gevoegd, bleef Eshuis
gemeente-veearts van Lonneker.

Met veel ambitie verzorgde hij zijn praktijk, daarnaast nog enkele functies, die ver-
band hieden met zijn praktijk, vervullend. Zo was hij jarenlang bestuurslid, met de
titel van inspecteur, van de Coöperatieve Fokvereniging Enschede-Lonneker, en be-
stuurslid van de Weide-Verzekeringsvereniging. Door zijn zonnig karakter won hij
het hart van ieder, die met hem kennis maakte. Hij was altijd opgeruimd, en had
steeds een kwinkslag klaar. Als Enschedese jongen, die voor „veearts" studeerde,
had ik het voorrecht in de vacanties met hem mee op praktijk te mogen; elke dag
was er een van prettige ervaringen. Uit deze samenwerking groeide later tussen
onze gezinnen een hechte vriendschap, die werd onderhouden, óók nu wij zoveel
verder van elkaar wonen dan vroeger het geval was. Toevalligerwijs vestigde ik mij
enige jaren na het vertrek van Eshuis als „Rijksveearts" te Delden; dikwijls hoorde
ik toen nog door de veehouders over „dokter Eshoes" praten. Eshuis was in Enschede
een der eersten, die van een motorisch vervoermiddel gebruik maakte. Nog heel
goed herinner ik mij de glorie van zijn eerste motorfietsen, een veel lawaai makende

„Abingdon King Dick" en een „Rudge Multi" met 20 versnellingen. Het was altijd
een genot te luisteren naar zijn humoristische schildering van zijn ervaringen op
dit motoristisch gebied.

Voor de diergeneeskundige wereld heeft Eshuis een belangrijke betekenis gehad.
Het initiatief tot oprichting van de „Kring van in Twenthe wonende dierenartsen"
ging in hoofdzaak van hem uit. Hij werd er voorzitter van en ondergetekende secre-
taris. Uit deze „Kring" ontstond bijna 25 jaar geleden de Afdeling Overijssel van
de Maatschappij voor Diergeneeskunde, met Eshuis als eerste voorzitter. Een aantal
jaren was hij toen ook afgevaardigde voor „Overijsel" in het Algemeen Bestuur.
Zo heeft Eshuis hard gewerkt. Hij genoot ieders achting en vriendschap; zijn colle-
gialiteit was bijna spreekwoordelijk.

Twee jaar geleden achtte hij de tijd gekomen zich uit zijn werk terug te trekken,
zodat hij zijn praktijk overdeed aan collega Langevoort. In beperkte mate handhaafde
hij nog een kleine-huisdierenpraktijk, totdat de dood door een hersenbloeding een
abrupt einde maakte aan het leven van deze prettige mens met een goed en groot
hart.

Spoedig na zijn vestiging te Delden huwde hij met Mej. J. G. Stöcker te Bredevoort.
Uit dit gelukkig huwelijk werden een dochter en een zoon geboren. Zij waren allen
zeer aan elkaar gehecht; Eshuis was dol op zijn kleinkinderen. Het verlies, dat zij
nu zo onverwacht te verwerken krijgen, is ongetwijfeld zeer groot. Moge de weten-
schap, dat vrienden en collegae met hem medeleven, hun daarbij sterken.
Bij de crematie, die op 21 februari in het crematorium te Dieren plaats had, was
grote belangstelling. Namens de Maatschappij voor Diergeneeskunde voerde collega
De Nooij het woord. In treffende woorden herdacht hij de betekenis van Eshuis
voor de diergeneeskundige stand. Namens Eshuis\' kegelclub memoreerde de voor-
zitter ervan de voortreffelijke eigenschappen van de overledene, waarna Ds. P. C.
Wierenga in gevoelige woorden sprak naar aanleiding van Ps. 70. Toen daarna —
terwijl het orgel de lievelingsmelodie van Eshuis: „Wat de toekomst brengen moge"
speelde — de kist heel langzaam in de achterwand van het podium, waarop hij
onder zeer veel bloemen was geplaatst, verdween, schoot menigeen het gemoed vol.
Op deze het hart zo diep treffende wijze namen wij afscheid van ons aller vriend
Jan Eshuis.

Uit de Kliniek voor Kleine Huisdieren der Diergeneeskundige Faculteit
der Rijksuniversiteit te Utrecht
(Directeur: Prof. Dr. G. H. B. TEUNISSEN)

Het meest typische symptoom van dit lijden is de grote massa grijze leem-
achtige faeces, van vrij losse consistentie, die afkomen. Ze hebben niet de
compacte, vaste, droge vorm, zoals we die kennen bij leveraandoeningen, nl.
de acholische faeces. De vettige aanblik van de faeces (steatorrhoea) hangt
sterk samen met de hoeveelheid vet uit de voeding.

Naast de storing van de vetstofwisseling zijn ook de zetmeel- en de eiwit-
stofwisseling gestoord. Vrij veel gassen in de darm kunnen voorkomen,
maar dit is zeker niet het meest typische symptoom.

De Langerhanse eilandjes zijn blijkbaar niet in hun functie gestoord; bij
geen van onze patiënten zagen we diabetes mellitus.

Volgens Hutyra en Marek daarentegen is dit nogal eens het geval.
Als verdere symptomen, die we dikwijls al uit de anamnese horen, kennen
we vermeerderde eetlust, soms gepaard met verhoogd dorstgevoel, en sterk
vermageren tot vel over been. De polydipsie is gering vergeleken bij die
bij diabetes mellitus. Ook treedt nogal eens coprophagie op.
Gedurende de jaren 1947, \'48 en begin \'49 kwamen 8 honden met deze
afwijking in de Kliniek voor Kleine Huisdieren ter observatie. Hoewel dit
aantal niet groot is, schijnt de ziekte toch vrij geregeld voor te komen; in
de volgende jaren hebben we deze patiënten tenminste ook nog enkele
keren per jaar gezien.

De behandeling bleek ons tot nu toe nutteloos, zodat een vroegtijdige
diagnose alleen van belang is in verband met de infauste prognose, die dit
lijden heeft.

Wanneer we de symptomen nader bekijken, dan is het overheersende
symptoom het dikwijls deponeren van grote hoeveelheden grijze, leem-
achtige, niet compacte faeces, die niet droog en brokkelig zijn.
Een zure lucht is niet altijd even duidelijk waarneembaar. Hiernaast treedt
het vermageren op.

Deze verschijnselen worden in de anamnese al dikwijls naar voren gebracht;
de eigenaar denkt nogal eens aan lintwormen als oorzaak.
Het verloop is chronisch en de klachten waren bij onze patiënten al ge-
durende 3 weken tot zelfs 3 maanden door de eigenaar opgemerkt, terwijl
van sommige dieren het ziektebeeld nog enkele maanden door ons kon
worden gevolgd.

Al onze patiënten waren jonge dieren; de oudste, een Collie, was 15 maan-
den; deze is nog ongeveer 6 maanden hierna in leven gebleven, hoewel de
vermagering steeds erger werd en de faeces, althans macroscopisch, dezelfde
bleven. Deze patiënt is enkel poliklinisch behandeld, wat de observatie niet
ten goede is gekomen.

Het verder klinisch onderzoek leverde bij geen enkele patiënt veel bijzon-
derheden op.

Bij alle honden wordt vermeld: slechte voedingstoestand tot zeer mager.
Ook wordt bij alle honden de beharing dof genoemd.
Bij de Collie als langharige hond was de beharing nog behoorlijk en ook
bij de Hollandse herder, die nog maar drie weken ziek was.
Verder worden nog gevonden een anaemie, die steeds toeneemt, hetgeen
in het verloop van dit ziektebeeld met de slechte darmresorptie niet te
verwonderen is. De laagste waarden van het haemoglobinegehalte die ge-
vonden werden waren 6.05 gr%, bij een aantal erythrocyten van 2.5
millioen/mm³. Regeneratieverschijnselen, en wel speciaal normoblasten, wer-
den nooit gezien. Het aantal witte bloedcellen was weinig of niet verhoogd,
slechts één keer was dit boven 20.000/mm³. Het aantal lymphocyten is
hoger dan normaal; bij één hond bedroeg het 48 %.
Bij één hond werden gevonden een rode tongbasis en rode tonsillen.
Dit trok onze aandacht, omdat dergelijke verschijnselen, hoewel in iets
andere vorm, bij de mens bij (tropische) spruw worden vermeld.
Verder werden nog gevonden een bonzende hartslag bij de sterk anaemische
dieren, een wat onregelmatige hartslag en bij één hond wat vergrote
mandibulaire lymphklieren. Zover geen nierlijden werd gevonden was het
ureumgehalte normaal evenals het Ca-gehalte van het bloed.
Lysinen en agglutininen tegenover Leptospira canicola en ictero-haemorrha-
gica werden niet gevonden.

Het onderzoek concentreert zich op het faecesonderzoek en we hebben
getracht dit zo eenvoudig mogelijk te houden, maar zó, dat het toch voldoet
aan de eisen om de diagnose hypo- of afunctie van het pancreas te stellen.
Hiernaast kan het urineonderzoek van belang zijn. In de faeces werden
geen bloed en geen wormeieren gevonden, wel maakten ze de indruk van
slecht verteerd te zijn.

Het urineonderzoek leverde wat S.G., reactie, eiwit, suiker en galkleurstoffen
betreft, geen bijzonderheden op, behalve in zoverre, dat bij twee honden
en wel bij de hond met pharyngitis en bij die met zwelling van de Igl.
mandibularis een spoortje eiwit in de urine werd gevonden, terwijl het
sediment normaal was.

Galkleurstoffen werden in geen van de urines gevonden, dit in verband
met de stoornis in de vertering en de mogelijkheid van een leveraandoening.
Het speciale onderzoek van de faeces in verband met de functie van het
pancreas heeft bestaan in het onderzoek op het voorkomen van niet ver-
teerde voedingsbestanddelen, nl. vetten, koolhydraten en eiwitten en naar

het aanwezig zijn of ontbreken van de fermenten bij deze patiënten. Het
voedsel, dat de patiënten tijdens het onderzoek kregen, bestond uit bruin
brood met melk en vlees of vis. Het zetmeel was dus gaar, waardoor het
goed verteerbaar is voor de hond, in tegenstelling met rauw zetmeel.
Vet en zetmeel werden aangetoond door respectievelijk Sudan III en
Sol. Lugoli aan de faeces toe te voegen.¹)

Een öse faeces werd op een voorwerpglaasje gemengd met Sudan III of
Lugol en dan afgedekt met een dekglaasje en met kleine vergroting onder
de microscoop bekeken.

In de faeces van normale dieren, gevoerd met bovenstaand dieet, ziet
men slechts hier en daar een oranje-rood gekleurd vetdruppeltje liggen
(slechts enkele per gezichtsveld). Daarentegen neemt men bij een pancreas-
deficiëntie talloze grotere en kleinere druppeltjes waar in het preparaat.
Dit zijn bolletjes neutraal vet.

Met een oplossing van Nijlblauwsulfaat (geconcentreerde, waterige oplos-
sing) worden de vetzuren (speciaal) intensief blauw gekleurd, de omgeving
wordt lichtblauw gekleurd. Voegt men nog Sudan III-oplossing toe, dan
ontstaat er een fraai contrastbeeld van oranje-rode vetbolletjes in een
blauwe omgeving.

Quantitatieve bepaling van de hoeveelheden opgenomen vetten en de hoe-
veelheden neutrale vetten, vetzuren en zepen in de faeces zijn door ons
niet gedaan; voor de klinische diagnose zijn deze overbodig; de diagnose
steatorrhoea is zo voldoende te stellen.

Door de hoeveelheid vet in het voedsel op te voeren b.v. door boter of
margarine te voeren is het mogelijk, dat deze vetten zó overheersen in de
faeces, dat ze als een gestolde massa op de koude bodem achterblijven.
Het zetmeel is ook zeer gemakkelijk aan te tonen in de faeces.
Door de Lugol worden de onverteerde zetmeelkorrels blauwzwart gekleurd,
wat het gehele preparaat al direct een zeer donkere kleur geeft. Microsco-
pisch zijn deze brokken duidelijk te zien.

Door deze twee proeven is het ontbreken van de werking van lipase en
amylase (diastase) in de verteringsfermenten in de darm aangetoond.
Quantitatieve bepalingen, door de invloed van faecesextract op olijfolie,
respectievelijk op zetmeel, na te gaan zijn door ons niet verricht.
Het ontbreken van eiwitverterend ferment, de trypsine, is moeilijker aan te
tonen, omdat nog andere fermenten, nl. de pepsine en de erepsine sterk
werkzaam blijken te zijn en de vleesbestanddelen in het voedsel verteren,
althans oplossen. Onverteerde vleesresten worden in de faeces niet gevon-
den. In de handboeken wordt deSchmidtse kernproef aangege-
ven. Deze bestaat hierin, dat stukjes vlees in alcohol worden gehard, daar-
na worden gespoeld en dan in een zakje van gaas worden genaaid. Deze
zakjes worden bij de hond ingegeven en zijn in de faeces terug te vinden.
Ze mogen niet te snel het maagdarmkanaal passeren en ook niet te lang
erin blijven; de duur bij de mens mag variëren van 12—36 uur. Bij een
normale hond worden zowel de dwarsstreping als de kernen in de darm
verteerd, bij een hond met onvoldoende afscheiding van het pancreas
zouden deze intact blijven wegens het tekort aan trypsine.

1 Sudan III: 10 mg. Sudan III (amino-azobenzo-/?-naphtol), 5 g. Spiritus 96%,
5 g. Glycerine.

Bij onze henden, zowel bij normale als zieke, werd van het vlees niets
teruggevonden; het pepsine in de maag en het erepsine in de darm schijnen
het vlees geheel te verteren, althans op te lossen. Een poeder, dat uit
sluitend uit de spiercelkernen bestaat, hebben we niet gebruikt; ook hebben
we niet nagegaan in hoeverre peptonen gesplitst worden.
Daar dus op deze manier het eiwitverterend vermogen niet nader was na
te gaan, hebben we in de faeces de trypsine aangetoond door middel van de
caseïneprocf, in de hoop, dat de sterke werking van pepsine en erepsine
hier niet zo zou overheersen.

De caseïneproef bestaat daarin, dat aan een caseïneoplossing (l°/oo) ^eenverdund faeces-extract wordt toegevoegd. Nadat dit 24 uur bij 37° heeft
gestaan, wordt met behulp van azijnzuur gecontroleerd of nog ongesplitste
caseïne aanwezig is (neerslag). Bij normale honden was steeds alle caseïne
gesplitst, bij onze patiënten niet; dus was het eiwitsplitsend vermogen hier
sterk verminderd.

Een andere methode is het splitsend vermogen van faecesextract op gelatine
na te gaan. Hiertoe wordt aan 9 cc. water faeces toegevoegd tot 10 cc.
totaal.

Eén cc. hiervan wordt gevoegd bij een hoeveelheid van 2 cc. van een
7/2 %-gelatineoplossing 1 cc. 5 % bicarbonas natric.-oplossing. Nadat
dit mengsel 1 uur bij 37° C. of 2/2 uur bij kamertemperatuur heeft gestaan,
wordt het buisje bij voorkeur in de ijskast geplaatst ten einde na te gaan
of de gelatine vervloeid is, m.a.w. of in de faeces trypsine aanwezig was,
die de gelatine gesplitst heeft¹). In de gevallen waarin de caseïneproef
en deze werden vergeleken, waren de resultaten gelijkluidend; misschien is
de caseïneprocf iets gevoeliger.

De gclatineproef is in zijn eenvoudigste vorm uit te voeren op de gelatine-
laag van een oude röntgenphoto.

Bij de mens wordt nogal waarde gehecht aan het verhoogde diastase-gehalte
(amylase) van bloed en urine, vooral bij acute aandoeningen schijnt dit
een belangrijk kenmerk te zijn. In plaats van naar de darm gesecerneerd
te worden, wordt het ferment afgegeven aan het bloed en vandaar via de
nieren naar de urine. Een andere theorie is, dat het ferment ergens anders
in het lichaam gevormd wordt en door het pancreas naar de darm wordt
afgescheiden; het zieke pancreas zou hiertoe niet in staat zijn. De bepaling
geschiedt door serum of urine in verschillende verdunningen toe te voegen
aan een 1 %-zetmeeloplossing en na te gaan, welke verdunning nog in
staat is in 24 uur bij 37° C. het zetmeel te splitsen. De controle op zetmeel
geschiedt met Jodium. Bij de mens worden als normale waarden in het
serum gevonden 32 E. en in de urine 16 E. (d.w.z. dat 1 cc. urine 16 cc.
van 1% amylumoplossing kan omzetten).

Bij normale honden vonden we hier variërende waarden in het serum
van 64 E. tot 512 E. De diastase in de urine was daarentegen laag; soms
16 E., vaak slechts 2 E. of nog minder.

De honden met pancreasdeficiëntie\'s (het betrof hier steeds chronische
gevallen zonder ontstekingsverschijnselen) weken hier niet van af met hun
diastase-waarden in het serum en in de urine.

Zeer opvallend zijn echter de hoeveelheden in het bloedserum van honden
met chronische schrompelnieren en aansluitend sterk gestoorde uitscheiding,

getuige het hoge ureumgehalte; bij deze dieren werden hoge tot zeer hoge
waarden aangetroffen in het bloedserum. Slechts enkele gevallen maakten
hierop een uitzondering. Ook de hoeveelheden in de urine liggen in het
algemeen belangrijk hoger dan in de twee vorige groepen; in hoeverre dit
enkel een kwestie van uitscheiden is, is zonder meer niet te zeggen. Ook
andere invloeden kunnen een rol spelen, getuige de patiënten met hydrops
ascites en diabetes mellitus. (Zie tabel).

Daar we bij een stoornis van het extern secernerend deel van het pancreas
ons natrurlijk afvragen hoe het met het intern secernerend deel gaat, d.w.z.
of de insuline-secretie gestoord is en of er sprake van diabetes mellitus is,
of dus de Langerhanse eilandjes intact zijn, hebben we het bloedsuiker-
gehalte bij deze patiënten bepaald; dit gehalte lag steeds beneden
100 mg.%. (De klinische verschijnselen van diabetes mellitus en blucose
in de urine ontbraken steeds).

Ten einde de suikerstofwisseling nog nader op de proef te stellen is bij een
aantal honden nog een belastingsproef met glucose verricht. Hiertoe werd
een dosis van 2/3 — 1 g./kg. lich. gew. op de nuchtere maag aan de
dieren met de maagsonde ingegeven.

Bij normale contrölehonden werd na 5/2 of 1 uur de maximale stijging
gevonden, variërend van 10—30 % van het gehalte bij het nuchtere dier;
in enkele gevallen was het percentage hoger en zelfs belangrijk hoger.
Na 2/₂—3 uur was het bloedsuikergehalte weer tot het gehalte, bepaald
bij het nuchtere dier, gedaald.

stijging gevonden boven 30 %; bij deze dieren trad echter op de normale
tijd de daling weer in.

Bij diabetes mellitus is de stijging van het bloedsuikergehalte t.o.v. het
gehalte bij het nuchtere dier veel sterker en duurt het vele malen langer
dan bij de voorgaande rubrieken, eer de aanvangswaarde weer is bereikt.
Dat de resorptie van glucose bij dieren met pancreasatrophie minder is
dan bij normale honden is niet gebleken; de curve is niet vlakker.
Het verschijnsel, dat bij pancreas-loze honden door adrenaline in het oog
te druppelen mydriasis is op te wekken, ontbrak ook. Insuline was blijkbaar
ook voldoende aanwezig om dit tegen te gaan.

Afwijkingen van de kant van de lever werden niet gevonden; in de urine
werden geen galkleurstoffen gevonden en ook in het bloedserum was de
reactie van H ij mans v. d. Bergh steeds negatief.
Bij het postmortaal onderzoek van de patiënten, dat werd verricht in het
Veterinair Pathologisch Instituut (Dir. Prof. J. H. ten Thije), werd
gevonden in plaats van het vrij volumineuze, duidelijk gekwabde, geelwitte
pancreas, slechts een papierdun residu of zelfs bijna helemaal niets. Bij
microscopisch onderzoek werden gevonden onregelmatig verspreide klomp-
jes cellen, die als cellen van Langerhans waren te herkennen.
Er mag dus gesproken worden van een totale atrophie van het extern
secernerend deel van het pancreas.

Differentieel diagnostisch zouden in aanmerking kunnen komen in analogie
bij wat bij de mens voorkomt, de stoornissen in de vetstofwisseling en de
(tropische) spruw. Bij deze processen zijn de stofwisseling van het zetmeel
en eiwit niet gestoord, wat dus wel een eclatant verschil is met het boven-
beschreven ziektebeeld.

De therapie heeft zich in de eerste plaats gericht op het dieet, waarin niet
te veel vet mag zitten; melk-vet wordt nog het beste verteerd, waaraan
glucose kan worden toegevoegd.

Verder krijgen de dieren een matige hoeveelheid vlees of vis en vrij veel
brood, ook al mede, omdat de dieren dikwijls een goede tot vermeerderde
eetlust vertonen. Bij sterke meteorismus werd de hoeveelheid koolhydraten
verminderd. Misschien verdient zetmeel, afkomstig van rijst of aardappel,
de voorkeur boven dat van tarwe.

Hiernaast is getracht verbetering te verkrijgen door substitutie van de
fermenten van het pancreas en zijn in het begin vooral pancreontabletten
gegeven. Klinisch werd hiervan geen verbetering waargenomen en ook het
faecesonderzoek gaf geen aanwijzingen van betere vertering, al mocht dan
de ene dag het aantal vetdruppeltjes wat minder zijn dan de andere. Later
werden de pancreontabletten vervangen door de cotazymtabletten van de
N.V. Organon.

We hebben tot 8 tabletten per dag gegeven zonder resultaat echter. Moge-
lijk is, dat deze tabletten in de maag van de hond al uit elkaar vallen,
waarna de fermenten onwerkzaam kunnen worden. De voor de mens
voldoende beschuttende laag van dragée\'s enz. is voor de hondenmaag
waarschijnlijk onvoldoende.

Het falen van deze substitutie-therapie is wel teleurstellend, te meer, als
men de mogelijkheden ziet de dieren te voeden na exstirpatie van het
pancreas met mager vlees en glucose, aangevuld met benodigde mineralen
en vitamines en als substitutie rauwe pancreas.

Insuline is bij deze dieren natuurlijk nodig ter vervanging van de mede
verwijderde Langerhanse eilandjes¹).

Verder is getracht of misschien een behandeling van zoutzuur met pepsine
resultaat zou hebben; eveneens is geprobeerd de vetvertering met galzure
zouten naast de pancreas-fermenten te verbeteren. Alles zonder resultaat.
Naast deze vormen van substitutie-therapie werd nog symptomatisch be-
handeld, nl. met lever-extract en lever maagextract, vooral bij anae-
mische dieren, met een mengsel van mineralen en gedroogde biergist, met
injecties foline-zuur en vitamine A, D en K, als de in vet oplosbare vitami-
nes, waarvan de opname ook gestoord moet zijn.

Dit alles zonder resultaat. Laat men de dieren leven, dan sterven ze
cachectisch. Het verloop kan zeer slepend zijn.

Bij enkele patiënten trad diarrhee op, soms bloeddiarrhee, die snel tot de
dood kan leiden, hoewel we na de gewone therapie met styptica ook een
keer genezing van de diarrhee zagen.

Het meest typische symptoom bij pancreas-deficiëntie (atrophie) bij de hond is de

Het ontbreken van trypsine wordt aangetoond, doordat caseïne en gelatine niet
gesplitst worden.

Afwijkende waarden voor amylasen in bloed en urine werden niet gevonden; wel
bleek, dat bij dieren met nier-insufficiëntie (uraemie) vooral in het bloed het gehalte
sterk verhoogd was.
De glucose-belastingcurve is normaal.

The most typical symptom is the grey, voluminous faeces, in which is a quantity of
fat and starch.

The fat is demonstrated with Sudan III, the starch with Sol. Lugoli.
Remains of meat were not found.

The lack of trypsine is demonstrated when caseine and gelatine are not broken down.
Diverging amylase contents were not found in blood and urine; what did appear was
that in animals with kidney deficiency (uraemia) in the blood in particular the
content was noticeably raised.
The glucose graph is normal.

Le symptôme le plus typique est la selle grise et volumineuse, contenant beaucoup
de graisse et de fécule. La graisse est démontrée par Sudan III, la fécule par Sol.
Lugoli.

Le manque de trypsine se signale par le fait que la caséine et la gélatine ne se
scindent pas.

On ne trouve pas d\'écarts quant aux valeurs pour les amylases dans le sang et dans
l\'urine, mais on constata bien que chez des animaux atteints d\'insuffisance rénale
(urémie), la teneur, surtout dans le sang, avait fortement augmenté.
La courbe à glucose est normale.

1 The estimation of the anti-fatty factor of the pancreas and of pancreatic juice
by the use of the complety depancrealized dog maintained with insulin.

Das typicrendste Symptom ist die graue, voluminöse Entlastung, die viel Fett und
Stärkemehl enthält.

Der Nachweis von Fett wurde mit Sudan III, der von Stärkemehl mit Sol. Lugoli
erbracht.

Ein Mangel an Trypsin erwies sich dadurch, dass Kasein und Gelatine nicht ge-
spaltet wurden.

Ebenso wurden keine abweichenden Werte für Blut- und Urinanalysen gefunden,
wohl ergab sich, dass bei Tieren mit Nicreninsuffizienz (Urämie), vor allem der
Gehalt im Blut stark gehöht war.
Die Kurve der Glukosebeschwerung verlief normal.

DE INVLOED VAN ENTING MET VERSE EN GEDROOGDE
PENSINHOUD OP DE ONTWIKKELING VAN DE PENSFLORA

Sinds enige jaren zijn, voornamelijk in Amerika, gedroogde pensinhoud-
preparaten in de handel. Deze preparaten bevatten volgens de aankondi-
gingen levende pensbacteriën, welke na enting bij kalveren de ontwikkeling
van de pensflora versnellen, en bij volwassen runderen het herstel na pens-
stoornissen bevorderen. De productie van deze preparaten is waarschijnlijk
gestimuleerd door de vele onderzoekingen, welke de laatste jaren inzake de
pensflora zijn verricht.

Zo bleek o.a. uit het werk van Pounden en Hibbs (1-3), dat bij
geïsoleerd opgroeiende kalveren geen protozoënflora tot stand komt. Wel
echter ontstaat bij dergelijke dieren een specifieke „hooiflora". Deze z.g.
hooiflora wordt gekenmerkt door de aanwezigheid van een aantal micro-
scopisch gemakkelijk herkenbare bacterievormen, welke in het algemeen
voorkomen in de pens van hooi-etende herkauwers. Hoewel deze micro-
scopische methode zeer subjectief is, en niets leert over de activiteit van de
pensflora, werd de waarde van deze bevindingen bevestigd door proeven
van C onrad et al. (4), waaruit bleek, dat kalveren met de „indicator-
organismen van de hooiflora" een hoger percentage cellulose verteerden,
dan kalveren met een „graan-flora".

Ondanks het feit, dat de bacterieflora zonder directe enting tot stand kan
komen, en dat protozoën waarschijnlijk niet strikt noodzakelijk zijn voor
het goed functioneren van de voormagen, achten Pounden en Hibbs
een pensenting bij kalveren nuttig, omdat hierdoor de pensflora sneller tot
ontwikkeling komt. Niet alleen worden hierdoor, volgens hen, de opfok-
kosten verlaagd, maar wordt ook de kans op het vóórkomen van darm-
stoomissen verkleind. Dezelfde auteurs wijzen.er met nadruk op, dat een
pens-enting geen zin heeft, wanneer het rantsoen meer graanmeel dan
ruwvoer bevat, aangezien de „hooiflora" door krachtvoer verdrongen wordt
door een „graanflora". Dit gaat volgens Burroughs et al. (5), Head
(6), e.a. samen met een verminderde cellulose-vertering.
Volgens Foley en Nuttall (7) bezit gedroogde pensinhoud dezelfde
gunstige werking als een verse herkauwbrok. Het is echter vrijwel zeker,
dat de door hen gebruikte kalveren reeds op natuurlijke wijze geënt waren
vóór de enting met het gedroogde preparaat. Grimbergen (8) vond,
dat een ander handelsproduct in vitro niet in staat was cellulose te vergisten,
en dat de ermee geënte dieren niet sneller groeiden dan niet geënte dieren.
Ook de resistentie tegen darmstoornissen werd niet merkbaar verhoogd door
de enting.

In de hierna beschreven proeven is getracht een inzicht te krijgen in de
mate, waarin herkauwbrokken en gedroogde pensbacteriën de ontwikkeling
van de pensflora versnellen.

De proefkalveren werden onmiddellijk na de geboorte geïsoleerd in met
cresol gereinigde betonnen boxen. De ligging bestond uit vers haverstro, dat
om de 2 dagen werd vernieuwd. De voeding bestond de eerste drie dagen
uit biest, waarna werd overgegaan op volle melk. De dieren van een week
en ouder kregen ongeveer 6 liter melk per dag. Vanaf de 4de dag kregen
de kalveren de beschikking over hooi en na de week bovendien dagelijks
500 gr. kalvermeel.

Vier dieren werden niet geënt; 4 werden vanaf de 4de tot de 18e dag
volgens voorschrift geënt met de handelspreparaten A of B en 2 dieren
werden geënt op de 4de en de 5de dag met een vers gewonnen herkauwbrok.
Vanaf het moment, dat hooiopneming vermoed kon worden, werden
geregeld pensmonsters genomen met behulp van een maagsonde. De mon-
sters werden steeds zo snel mogelijk in een waterbad van 39° C gebracht,
en onder doorleiding van koolzuur gefiltreerd. De grof gefiltreerde pens-
vloeistof werd gebruikt voor de bepaling van de cellulosesplitsingsactiviteit,
en voor microscopisch onderzoek. Bacterietellingen werden verricht in een
Helber bacterietelkamer onder een 40 x phasencontastobjectief.
Voor de bepaling van de pensactiviteit werd een kunstpens-methode ont-
wikkeld, uitgaande van de kleine kunstpensmethode volgens H,u h t a n e n
et al. (9). Bij de methode Huhtanen worden bekende hoeveelheden
pensvloeistof en grasmeel samengebracht in een semipermeabele membraan,
en ondergedompeld in een buffer, welke ongeveer dezelfde minerale samen-
stelling heeft als runderspeeksel. Na 24 uur wordt dan bepaald welk
gedeelte van de cellulose vergist is. Deze methode is, hoewel aantrekkelijk,
in de practijk niet ideaal, daar de membraan zelf ook aangetast kan worden
en dan mede onder invloed van de ontstane gasdruk kan scheuren. Een
ander bezwaar is, dat het grasmeel een onbekende en niet constante samen-
stelling heeft. Uit voorbereidende proeven is gebleken, dat het gebruik van
een buffer met een redoxpotentiaal en een oppervlaktespanning overeen-
komend met die van de pensvloeistof, de toepassing van een semipermeabele
membraan overbodig maakt, en dat het grasmeel vervangen kan worden
door gemalen cellulose, mits een andere stikstofbron wordt toegevoegd. Op
deze wijze verloopt de gisting zonder gasproductie, terwijl cellulose even
snel wordt omgezet als bij de methode Huhtanen.
De methode werd als volgt uitgevoerd:

Aan een nauwhals stopflesje van 40 ml (werkelijke inhoud ± 50 ml)
worden in volgorde toegevoegd:

50 mg Cellulose (Solka-floc SW 40A)
0,5 ml 1% Tween 80-oplossing in water
enige stukjes koolzuursneeuw
25 ml bufferoplossing bevattende:
NaHC0₃ 9,8 gram

indien nodig enige korreltjes Na₂S₂04, totdat ontkleuring
van de resazurine optreedt.
14,5 ml. gedest. water
10 ml. gefiltreerde pensvloeistof

Vóórdat de laatste resten koolzuursneeuw vervluchtigd zijn wor-
den de flesjes gesloten met een gummistop.

De kunstpensen werden steeds in duplo gemaakt, en gedurende 24 uur bij
39-40° C weggezet. Cellulosebepalingen werden verricht volgens
Schramm en Hestrin (10). Voor het in vitro-onderzoek van de te
beproeven handelspreparaten werden de gebruikelijke media toegepast.

De resultaten van het onderzoek naar de aantal levensvatbare kiemen in
de beide preparaten zijn samengevat in tabel 1, waarin ter vergelijking
ook de globale cijfers voor normale pensvloeistof zijn opgenomen.

Hieruit blijkt, dat preparaat A ongeveer evenveel levende kiemen bevat, als
overeenkomt met de garantie, doch dat de samenstelling van de levensvat-
bare populatie sterk afwijkt van die, welke in de pens voorkomt. Zo zijn
de cellulose-aantasters geheel afwezig, terwijl de aantallen E. coli, Str.
faecalis en sporenvormers veel hoger zijn dan normaal in pensvloeistof
gevonden worden. Dit wijst er op, dat tijdens het drogingsproces niet die
voorzorgen genomen zijn, welke noodzakelijk zijn voor het in leven houden
van de celluloscbacteriën. Hetzelfde kan gezegd worden van preparaat B,

doch hier is het afstervingsproces nog verder gegaan, zodat het totaal aantal
levende kiemen is teruggelopen tot een tienduizendste deel van het oor-»
spronkelijke aantal.

Voor het aantonen van cellulose-aantastende bacteriën is behalve door mid-
del van het kweken in Kaars Sijpesteyn-agar van beide preparaten
ook een serie kunstpensen ingezet volgens de bovenbeschreven methode.
Een enting met 0.1 g. preparaat bleek niet voldoende om in 48 uur een
vergisting van cellulose te veroorzaken, ook niet indien van te voren
steriele pensvloeistof aan de kunstpens was toegevoegd. Enting met grotere
hoeveelheden poeder (1 tot 4 g.) had tot gevolg, dat zowel de koolhydraten-
als de zoutenconcentratie te hoog werden voor de ontwikkeling van cellulose-
splitsende bacteriën. Ook nadat door het gebruik van een verdunde buffer-
oplossing de zoutconcentratie gecorrigeerd was, bleek dat de koolhydraten
uit beide preparaten het milieu in de kunstpens volkomen ongeschikt maak-
ten voor de cellulose-aantastende flora. Dit is in overeenstemming, met
wat door Grimbergen gevonden werd voor het preparaat R u m e x.
Hoewel dus de handelspreparaten het milieu in de kunstpens ongunstig be-
invloeden, staat het niet vast, dat deze dit ook doen in de voormaag
van de herkauwer. De pens immers heeft niet alleen een groot bufferend
vermogen door de steeds toevloeiende speekselstroom, maar voert ook de
gevormde organische zuren af door de penswand. Daarom bestaat de moge-
lijkheid, dat de eventueel in de preparaten aanwezige cellulosebacteriën,
welke te gering in aantal zijn om in vitro aangetoond te kunnen worden, in
de pens zelf wel tot ontwikkeling zouden kunnen komen. In verband
hiermee leek het gewenst, om ondanks de teleurstellende resultaten van de
proeven in vitro, de beide preparaten ook in vivo te onderzoeken.

Zoals blijkt uit de cijfers van tabel 2 is er, gerekend over de hele periode
van 50 dagen, nauwelijks enig verschil waarneembaar in groeisnelheid tussen
de kalveren uit de 4 groepen. Een uitzondering hierop is kalf no. 118, dat
vooral in de eerste drie weken zeer langzaam groeide, slecht wilde drinken
en veel haar at.

Hoewel de proef te beperkt van omvang was om conclusies te kunnen
trekken omtrent de invloed van de pensenting op het voorkomen van darm-
stoornissen, wijst het optreden van diarrhee in groep I, II en III er wel op,
dat de preparaten A en B niet zulke wondermiddelen zijn, als in de
prospectussen wordt beweerd.

Voor de bestudering van de ontwikkeling der pensflora werden regelmatig
monsters pensinhoud genomen. Voor dat hooi werd opgenomen, was de
pensinhoud steeds waterdun, melkachtig troebel en vuil-wit van kleur.
Volgens microscopische tellingen bedroeg het aantal bacteriën ongeveer
5 x 10⁹. De typische pens-protozoën waren afwezig; wel werd een vrij
groot aantal epitheelcellen waargenomen. Met behulp van verdunnings-
reeksen in McConke y-bouillon resp. natriumazide-medium werd gevon-
den, dat de E. coli- en Str. faecalis-titers 10⁶—10⁷ bedroegen. Geheel vol-
gens de verwachtingen, was de pensinhoud in dit stadium van ontwikkeling
niet in staat in vitro cellulose te vergisten.

Door het opnemen van hooi veranderde de pensinhoud van kleur en
consistentie en ging geleidelijk overeenkomst vertonen met de pensinhoud
van volwassen runderen. Op deze wijze was reeds vast te stellen, dat de
kalveren van groep IV (geënt met verse pensinhoud) eerder hooi begonnen
te eten dan de dieren uit de andere groepen (Tabel 3).

In het algemeen kenmerkte de ontwikkeling van de flora zich in een
verlaging van de E. coli- en Str. faecalis-titers van 10⁶ tot 10³ per ml.
pensvloeistof in verloop van enige weken, in het geleidelijk minder voor-
komen van epitheelcellen en in een stijging van het aantal bacteriën. Er
trad echter een aanmerkelijk verschil in ontwikkeling op tussen de flora
van groep I t/m III enerzijds en die van groep IV anderzijds. Terwijl n.1.
het aantal bacteriën in de pensvloeistof van de kalveren uit de laatste groep
gedurende de hele proefperiode betrekkelijk constant bleef op een niveau
van 10 x 10⁹/ml, trad bij de andere groepen een regelmatige stijging van
het bacteriegetal op, totdat na ruim 5 weken het hoogste niveau van 50 —
60 x 10⁹ werd bereikt. Dit aantal is vrij hoog in vergelijking met de
5 — 10 x 10⁹ bacteriën per ml., welke normaal gevonden worden bij
volwassen runderen op een hooirantsoen. Een verklaring voor dit verschil
kan gevonden worden in het feit, dat alleen bij de kalveren van groep IV

protozoën voorkwamen. Aangezien een aantal protozoënsoorten zich voeden
met bacteriën, kan wel aangenomen worden, dat de bacteriepopulatie van
groep IV teruggedrongen werd door de aanwezigheid van de protozoën.
Het aantal protozoën in de kalveren van groep IV bedroeg op de leeftijd
van 30 dagen ongeveer 3 x 10⁴ per ml., ongeveer een derde deel van het
aantal, dat gemiddeld bij volwassen runderen gevonden wordt.
In vroegere experimenten met volwassen dieren werd gevonden, dat naar-
mate de pensvloeistof meer microscopisch telbare bacteriën bevat ook de
cellulosevertering in de kunstpens toeneemt. In verband hiermee zou ver-
wacht kunnen worden, dat de kalveren met het grootste aantal bacteriën
per ml. pensvloeistof (m.a.w. de kalveren zonder protozoën) ook het
grootste percentage cellulose zouden vergisten. Dit blijkt volgens tabel 4
niet het geval te zijn. Bij het bezien van de cijfers blijkt in de eerste plaats,
dat de kalveren uit groep I t/m III een redelijk percentage cellulose konden
verteren na 3—4 weken (zie cursieve getallen). De kalveren van groep
IV echter, vertoonden reeds binnen 2 weken een bevredigende cellulose-
vertering, terwijl het aantal bacteriën laag bleef, (zie laatste kolom).
Uit een vergelijking van de cellulosevergistingspercentages met de bacterie-
aantallen blijkt duidelijk, dat alleen de kalveren van groep IV een specifieke
pensflora hadden, d.w.z. een flora, waarin de cellulose-aantastende-bacteriën
sterk vertegenwoordigd waren.

In de tweede plaats blijkt, dat na het opnemen van kalvermeel in het
rantsoen bij alle kalveren, met uitzondering van 147 (I), 141 (III), 142
en 143 (IV) een sterke daling van de cellulosevergistingspercentages optrad.
In die gevallen waarin deze daling zich voordeed, vertoonde de pensinhoud
de kenmerken, welke volgens Pounden en Hibbs optreden, wanneer

het rantsoen voor het grootste deel uit krachtvoer bestaat. Deze verschijn-
selen waren een daling van de pH, het verdwijnen van de cellulose-
aantastende bacteriën („hooiflora") en het toenemen van de zetmeelaan-
tastende bacteriën („graanflora").

Het uitblijven van een teruggang van de cellulosevertering bij de kalveren
147, 141, 142 en 143 wijst er op, dat deze op de leeftijd van 30 dagen
reeds zoveel hooi opnamen, dat het toevoegen van kalvermeel aan het
rantsoen het milieu in de pens niet noemenswaard beïnvloedde.

Een vergelijking van de bacteriële samenstelling van 2 gedroogde pens-
inhoudpreparaten met verse pensinhoud toonde, dat door het drogings-
proces aanzienlijke verschuivingen in de samenstelling van de pensflora
optraden. Minder gewenste bacteriën, zoals aërobe sporenvormers en E. coli
maakten het grootste deel van de flora der preparaten uit, doordat de
specifieke pensbacteriën, zoals de cellulosevergisters, door het drogen ge-
dood werden; althans in het droge materiaal niet meer aantoonbaar waren.
Het onderzoek over de invloed van een pensenting met deze preparaten op
de ontwikkeling van de flora van kalveren gaf een bevestiging van het
onderzoek in vitro te zien. De flora van de met preparaten geënte dieren
vertoonde n.1. een trage ontwikkeling, welke geheel vergelijkbaar was met
die van de niet geënte kalveren. Daarentegen gaf enting met herkauwbrok-
ken aanleiding tot een snelle ontwikkeling van de cellulolytische flora. Hier-
door kan als vaststaand worden aangenomen, dat in de onderzochte prepa-
raten geen cellulosevergisters aanwezig waren.

Hoewel het aantal proefdieren te klein was, om exact te kunnen vaststellen
wat de waarde van de verschillende entingen was met betrekking tot het
voorkómen van darmstoornissen, was het wel opmerkelijk, dat diarrhee
optrad bij 5 van de 8 dieren uit de groepen I t/m III, doch niet bij de
kalveren van groep IV. Ook bij de normale kalveraanfok van de Rijks-
seruminrichting komen slechts sporadisch darmstoornissen meer voor sinds
enige jaren geleden werd overgegaan tot enting met verse pensinhoud.

Er is een eenvoudige kunstpensmethode beschreven, met behulp waarvan een verge-
lijkend onderzoek werd verricht over de invloed van gedroogde pensinhoudpreparaten
en van verse herkauwbrokken op de ontwikkeling van de cellulolytische flora in de
kalvcrpens.

Het bleek, dat de twee onderzochte handelspreparaten geen enkel effect hadden,
terwijl enting met een herkauwbrok een gunstige invloed uitoefende op de ontwikke-
ling van de pensflora.

A simple artificial rumen technic is described. With this method the influence of
cud inoculation and inoculation with dried rumen bacteriapreparations on early
rumenflora development in calves was investigated.

Cud inoculated calves developed a good cellulolytic flora within 2 weeks, noninocu-
lated and dried preparation inoculated calves showed a retardation in flora deve-
lopment of 1-2 weeks.

There were no signs of any beneficial effect of the dried preparations in preventing
calfscours.

Description d\'une méthode simple d\'un rumen artificiel pour rechercher l\'influence
de l\'inoculation du rumen sur le développement de la flore ccllulolytique des veaux.
Les contenus du rumen sèches (en vente au commerce) sont comparés avec des
contenus frais. Deux préparations séchées restaient sans effet sur le développement
de la flore cellulolytique et à la prévention de l\'entérite chez les veaux. Au contraire,
le contenu du rumen frais effectuait un développement avantageux de la flore
cellulolytique. Cela donne une avance de 1-2 semaines.

Es wird eine einfache Methode beschrieben zur Untersuchung der Zelluloseverdauung
in künstlichen Pansen. Es werden Untersuchungen beschrieben über den Einfluss
von Impfungen mit frischem Panseneinhalt oder mit getrockneten Panseneinhalts-
präparaten auf die Entwicklung der Zcllulosevcrgärenden Pansenbakterien von
Kälbern. Mit frischem Panseneinhalt geimpfte Tiere erreichen innerhalb zwei Wochen
eine gute Entwicklung der Zclluloseverdauung. Nicht geimpfte Kälber und Kälber
geimpft mit Handelspräparaten zeigten eine Hemmung in ihrer Bakterienentwicklung
von 1-2 Wochen. Beide getrockneten Präparate wurden wertlos befunden in Bezug
auf die Pansenbakterienentwicklung und die Verhütung von Kälberdiarrhöe.

4. H. R. CONRAD; J. W. HIBBS; W. D. POUNDEN AND T. S. SUTTON, J.
Dairy Sei. 1950 33 585.

8. A. H. M. GRIMBERGEN, Meded. Stichting Moderne Vecvoeding „De Schot-
horst" 1954.

Onder deze titel verscheen in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde van 1
Januari 1956 een artikel van C. Bergsma, J. Driessen en A. van Keulen,
naar aanleiding waarvan ik gaarne enkele opmerkingen zou maken.
In dit artikel wordt zeer sterk naar voren gebracht, dat de gevonden in-
fectie bij een paard het gevolg is geweest van de in voorgaande jaren op
hetzelfde bedrijf opgetreden ziekte en sterfte bij de kippen. Letterlijk wordt
door de schrijvers geconcludeerd, dat: „een dergelijk aetiologisch verband
voor de hand ligt" en verder: „S. bareilly-verspreiding van een humane
kiemdrager practisch wel uit te sluiten is, daar alle gezinsleden der be-
treffende veehouder de laatste jaren niet ziek zijn geweest".
Tot mijn spijt moet ik dit toch wel een erg lichtvaardige conclusie vinden,
aangezien er geen enkel bewijs voor wordt geleverd en er, integendeel, heel
wat tegenin te brengen is!

Een S. baerilly-infectie kan inderdaad bij zeer jonge kuikens ziekte en
sterfte geven, doch bij oudere dieren is mij dit nóch uit de literatuur, nóch
uit eigen ervaring bekend. Tal van andere ziekten komen hier méér in
aanmerking, zodat ik een aetiologisch verband met de veel later gevonden
infectie bij het paard zeker niet voor de hand liggend kan vinden. Dat een
jaar later S. bareilly is aangetoond op de broederij, waarvan de veehouder
het voorgaande jaar kuikens had betrokken, is geen bewijs, dat de infectie
toen ook al aanwezig moet zijn geweest. En bij het pluimvee, dat daarna
— in hetzelfde jaar, dat de infectie bij het paard is gevonden — op hetzelf-
de terrein is gehouden als dat paard, werd geen S. bareilly, doch S. tvphi
murium aangetoond.

Mijns inziens alleen maar een bewijs hoe moeilijk het is aan dergelijke losse
feiten conclusies te verbinden!

Voorts vraag ik mij af of men de mogelijkheid van een infectie door een
humane kiemdrager kan uitsluitend, zonder dat hiervan iets onderzocht is?
Ik meen dan ook, dat het de waarde en de objectiviteit van het artikel
meer ten goede zou zijn gekomen, wanneer de schrijvers hadden volstaan
met de opmerking, dat de infectiebron in dit geval niet kon worden aange-
toond.

Zolang geen duidelijke aanwijzingen in de richting van een aviaire infectie
zijn verkregen, mag men dit toch ook zonder meer maar niet suggereren.
Dit is wel erg gemakkelijk, doch het kan ook misleidend werken. Tenslotte
wil ik nog slechts opmerken, dat onze kennis van de epizootiologie van
S. bareilly-infecties slechts zeer gebrekkig is en dat deze ook bij kuikens
nog niet voldoende is opgehelderd!

Onzerzijds is inderdaad de grote waarschijnlijkheid uitgesproken dat van
de sterk besmette broederij door de faeces van dragers van S. Bareilly
deze Salmonella-bakteriën op de betreffende boerderij zijn gebracht. Het
lijkt ons toe, dat dit niet te veel gezegd is, integendeel, dat de aviaire be-
smetting voor de hand ligt: jarenlang koopt deze veehouder zeer jonge
kippen van een sterk besmet bedrijf, een besmetting, die in 1955 door
een onzer werd geconstateerd, maar die enige jaren tevoren ook al was
vastgesteld en die blijkens de klachten van dit bedrijf de laatste jaren

voortdurend bestond. Mogelijk is de besmetting van deze broederij niet
voldoende geaccentueerd in ons artikeltje.

Waaraan de jonge hennen uiteindelijk op de betrokken boerderij weg-
kwijnen en sterven kunnen we rustig in het midden laten. Eventuele
dragers aan een Salmonella Bareilly eronder kunnen als zeer jonge dieren
reeds verzwakt zijn en tenslotte ten offer vallen aan een andere infectie-
Merkwaardig is, dat indien de hennen niet van deze besmette broederij
komen, zoals het laatste jaar, deze dieren het veel beter doen.
Dat de mensen op dit bedrijf niet de bron van deze infectie zijn ligt o.i.
eveneens voor de hand, daar hier o.m. vijf jonge kinderen aanwezig waren,
waarvan bij S. Bareilly infectie een of meer vrijwel zeker ziek worden.
Overigens doet dit weinig ter zake daar dan ook weer de grote waar-
schijnlijkheid van de infectiebron der kuikenbroederij aanwezig is. Het
ziek worden van mensen zou alleen een schakel zijn bij het speuren naar
de infectiebron, die gemakkelijker de infectie van het paard zou kunnen
verklaren.

In de epizoölogie moet helaas dikwijls het absolute bewijs achterwege blij-
ven. Indien men echter op grond van een aantal feiten en overwegingen
niet de grote, of zeer grote waarschijnlijkheid van een infectiebron zou
mogen uitspreken, zouden epizoölogische publicaties en onderzoekingen
beter achterwege kunnen blijven en wij geloven niet dat hiermede de
wetenschap gediend zou zijn.

Inzender meent verder dat de belangen van onze pluimveehouders en de
juiste voorlichting van onze lezers op het spel staan.

Van belang voor de pluimveehouderij is naar onze mening alleen maar
zo veel mogelijk kennis te nemen van S. Bareilly-infecties in deskundige
kringen. De S. Bareilly-infectie is een moeilijk probleem voor de pluimvee-
houderij. Door het vermelden van dit zeer bijzondere geval, dat zonder het
waarschijnlijk aetiologische verband slechts statistische waarde zou heb-
ben, menen wij iets bijgedragen te hebben tot de kennis van deze ziekte en
dus tot het belang van de pluimveehouder en tot verantwoorde voorlichting
van de lezers.

Door het Staats Veeartsenijkundig Onderzoekingsinstituut te Amsterdam wordt thans
mond- en klauwzeervaccin in kleine coupures beschikbaar gesteld, uitsluitend bestemd
voor te exporteren runderen en varkens.

Op het ogenblik is een beperkte hoeveelheid trivalent vaccin (A.O.C.) voorradig in
flesjes, waarvan de inhoud voldoende is voor de enting van 3 volwassen runderen
(135 cc).

Dit vaccin behoeft derhalve niet meer gemengd te worden en is voor onmiddellijk
gebruik gereed.

De prijs van een dergelijke trivalente coupure van 135 cc bedraagt ƒ 2,70 (inclusief
omzetbelasting).

Bestellingen dienen te lopen over het bureau van de districtsinspecteur van de Vee-
artsenijkundige Dienst.

Staat van de gevallen van besmettelijke veeziekten, in Nederland
voorgekomen gedurende de maand Januari 1955

Veepest (pestis bovina), longziekte der runderen (peripneumonia contagiosa bovum),
hondsdolheid (lyssa), schaapspokken (variola ovina) en Kwade droes (malleus) zijn
in Nederland resp. sedert 1869, 1887, 1923, 1893 en 1927 niet voorgekomen.

EIN HINWEIS AUF DIE OPERATIVE BEHANDLUNG VON KNIEGELENK-
SCHäDEN DES HUNDES. W. B r a s z. Monatsh. f. Vet. Med. 1954, No. 7, blz. 164.

Een Duitse kortharige Duitse Staande had bij springen een ruptuur van de laterale
band van het kniegewricht opgelopen.

Röntgenologisch was een dislocatie van de tibia naar rechts vast te stellen.
Tussen de rechte band en de laterale band werd de huidsnede gemaakt. Na splijten
van de fascie werd het kniegewricht geopend, waarbij intra-articulair geen afwijkingen
van belang werden gevonden.

Na het inbrengen van schroeven in de femur en tibia werden de gewrichtskapscl en de
fascie gehecht, vervolgens werden de beide schroeven met metaaldraad verbonden.
De huid werd hierna gehecht.

De kreupelheid van deze hond was hierna sterk verminderd, het dier spaarde de
poot nog wel enigszins.

Schaetz, Kritik der Therapie mit Östrogenen und Gonadotropinen in der Tierärzt-
lichen Praxis,

Freudiger, Über die Bedeutung der Blutuntersuchung als Hilfsmittel für Diagnose

und Differentialdiagnose der Gebärmuttererkrankungen bei der Hündin,
Schlegel-Oprecht, Uber einen Fal van Listeriose beim Schwein,
Burgisser, Brucella intermedia en Suisse,
Mastrangelo, Facteur de croissance,

Wiesmann und Bürki, Die veterinär-medizinische Bedeutung der Rickkettsia-burneti-

Infektionen bei Ziege, Schaf und Rind in der Schweiz,
Flückiger, Neuzeitliche Diagnostik und Abwehr der Rinderpest,
Burroughs Wellcome & Co, Die Geschlechtshormone in der Veterinärpraxis.

Messerli, Wünschelrute, Erdstrahlen und Wissenschaft,
Bouvier, Moyen de lutte moderne contre le varon du bétail en Suisse,
Kilchsperger, Zur Frage des Vorkommens verschiedener Varianten des Schweinepest-
virus in der Schweiz.
Cuboni, Le reazioni di gravidance negli animali.

J. Michalka, Wien, Über einige aktuelle Probleme der Tierhygiene,
A. Kment und E. Seefelder, Wien, Untersuchungen über den Effekt zusätzlicher
Kalziumverabreichung bei der hormonalen Sterilisation und Mast weiblicher
Schweine,

H. Uray, Klachau, Steiermark, Verschiedene Einflüsse auf das Befrüchtungsergebnis,
G. Mortin, Niedcrleis, N.Ö., Zur Gastroenteritis des Pferdes mit besonderer Berück-
sichtigung der perakuten Form.

Idem, 42. Jahrgang, Dezember 1955, Heft 12.
F. Benesch, Wien, Die Lokalanästhesie in der Geburtshilfe und Gynäkologie bei den
Haustieren,

der Gruppe der Pferdegrippe,
L. K. Böhm, Wien, Über die in Österreich verbreitete Ancylostomosis der Katzen und
ihren Erreger, den spezifischen Katzen Hakenwurm Ancylostoma tubaeforme,

E. Hupka, Hannover, Uber Flugstaubvergiftungen in der Umgebung von Metall-
hütten,

K. Diernhofer, Wien, Epithel- und andere Gewebsschranken in der Chemotherapie,
R. Völker, Hannover, Nekrosefragen,

O. H. Henneberg, Wien, Über das Färben von Seelachs (Lachsersatz),
K. Neumann-Kleinpaul und R. Zeller, Spätschädigungen der Haut nach Röntgen
aufnahmen bei einem Pferd,

F. Krâl, Philadelphia, Ein Beitrag zur Ätiologie der Hautkrankheiten unserer Haus-
tiere aus innerer Ursache,

^l) Door gebrek aan plaatsruimte moest de regelmatige opneming van het literatuur-
overzicht tijdelijk worden onderbroken. De Redactie hoopt dit in de toekomst
zo veel mogelijk te kunnen vermijden.

E. Gratzl, Wien, Neue Wege in der Behandlung des Starrkrampfes bei Pferd und
Hund,

intravenösen Injektionen von Traubenzucker,
J. Michalka, Wien, Beitrag zur Epidemiologie der Brucellose des Rindes,

G. Schützler, Berlin, Erfahrungen mit dem Siderozytennachweis im strömenden Blut
bei verschiedenen Krankheiten des Pferdes unter Berücksichtigung der infektiösen

F. L. Müller und R. Fritzch, Leipzig, Die Augenveränderungen bei der Bornaschen
Krankheit,

A. Pommer, H. Jakisch und H. Traxler, Wien, Einfluss der einfach und protrahiert-
fraktionierten Röntgenbestrahlung auf die Reaktion der behaarten Haut des
Hundes,

H. Eikmeier und J. von Sandersleben, Giessen, Krebs der Tonsillen mit ausge-
dehntem Metastasenbildung bei einem Hund,

O. Uberreiter, Wien, Die Geschwülste des Darmes beim Hunde,
L. Burger, Preszbaum, Ein Fall von Arythmia absoluta bei einem Pferde,
A. Molnar, Krems a. d. D., Erfahrungen aus der Praxis über den sogenanten akuten
Herztod des Schweines,

F. O. Lamatzch, Wien, Ein Beitrag zur Therapie der Pferdegrippe mit Antibioticis,
A. Schirl, Grosz-Ruszbach, Dreizehnjährige Erfahrungen in der Pferdepraxis.

O. Uberreiter, Wien, Augenuntersuchungsmethoden mit besonderer Berücksichtigung

der Mikroskopie am lebenden Tierauge,
H. Diernhofer, Wien, Epithel- und Gewebeschranken in der Chemotherapie,
R. Richter, Wien, Pruritus cutaneus,

H. Deibl und A. Wegscheider, St. Pölten, N.Ö., Die Pentothalnarcose beim Schwein.

L Barone et F. Valentin, L\'innervation du Coeur chez le Cheval,
N. Pomriaskinski-Kobozieff, S. Veretennikoff, F. Lagneau et J. Kahn, Diagnostic

radiologique de la gestation chez la chienne,
R. Richou et J. Guilhon, Considérations sur le traitement des staphylococcies cuta-
nées du chien par l\'anatoxithérapie spécifique, seule ou assocociée à différentes thé-
rapeutiques,

G. Cordier-Boullangier, A. Ounais et B. Harouni, Vaccination contre la maladie de
Newcastle par voie oculaire,

(Onzième journées vétérinaires d\'Alfort)
Tony Ballu, Va-t-on vers la motorisation intégrale?

M. Théret, L\'identification des animaux, plus particulièrement des Bovins,
P. Giroud, Le chapitre des Rickettsioses, où commence-t-il, où finit-il?

F. Lagneau, Démonstrations commentées de l\'hytératomie chez la Vache,
A. Constantin, L\'opération césarienne chez la Vache par la méthode flanc droit,
position couchée,

Ch. Sourd, Quelques précisions sur la pratique de l\'opérations césarienne en région
d\'élevage,

J. Derivaux, L\'opération césarienne chez la Vache par le flanc gauche ; Résultats de
260 interventions,

H. Tavernier, De l\'opportunité de l\'opération césarienne chez les grandes femelles
domestiques,

A. Charton, Colloque sur les troubles de la nutrition et leurs répercussions sur l\'éle-
vage ovin,

Lieutenant colonel Pasquini, Le service vétérinaire dans la guerre d\'Indochine,
Ch. Labié, Présentation de films aux les Journées Vétérinaires,

R. Bordet, Exposition techniques sur les applications générales des Matières Plas-
tiques,

F. Lagneau, Expositions organisées par le Service de Pathologie de la Reproduction,
C. Bressou, Exposition de Radiologe.

L. Placidi et J. Larre, Affection du Poulet simulant la variole dans un élevage in-
dustriel (déficience alimentaire),
J. Vittoz, Diagnostic de la gestation chez les Juments: valeur de la réaction de

Friedmann et la réaction de Cuboni,
G. Poursine, Projet-type d\'Abattoirs modernes de grande ville (Abattoirs publics),
M. Moutaux, Considérations sur les coliques. Emploie des sympathicolytiques.

L. Placidi et J. Haag, La „pneumonie à virus" du Porc. Étude clinique et expéri-
mentale d\'une épizootie au Maroc I,
Paul Rossi et Mme Kolochine-Erber, Leptospiroses équines,

P. C. Blin et C. Maurin, Anatomie macroscopique de l\'épithvse des Mammifères do-
mestiques,

zur Verhütung der menschlichen Trichinose,
Bronsch, Zur Ätiologie der Mangelkrankheiten landwirtschaftlicher Nutztiere,
Rolle, Mundl und Zintz, Vibrio jejuni als Enteritis-erreger beim Rind,
Blendinger, Rückengriff oder Zonenprobe?

Rindfleisch-Seyfarth, Uber Todesfälle bei verschiedenen einheimischen und aus-
ländischen Vogelarten,

Holz und Pezenburg, Behandlungsversuche mit Nematolyt beim Menschen und beim
Hund,

tierärztlichen Praxis,
Rode, Die Cervixenge der Kalbinnen ihre Ätiologie und ihre Therapie,
Schildmeycr, Anwendung und Wirkung von Terramycin in der Behandlung der

Froelich, Erfahrungen mit dem neuartigen Ekzem- und otitis-Therapeutikuni Stulln
701,

Zschacher, Carbural-Uterus-Stäbc bei Erkrankungen der Geschlechtsorgane des
Rindes.

Ehrlich, Beitrag zur klinischen Diagnose und Therapie der Vibrio-Fetus-Infektion
beim Rinde,

Weyers, Wann ist die Verladung von Kälbern in mehrbödigen Wagen eine Vernach-
lässigung in Sinne des Tierschutzgesetzes?
Hahn, Dio elektrische Aufladung der Ställe,
Müller, Der Bandscheibenvorfall beim Hund,
Hentze, Die Sterilitätsbehandlung mit Terramycin-Suspension,
Mehls, Über die Achromycin-Therapie bei Kleintieren,
Papenmeyei, Lauritin,

Trichostrongyliden-Befall der Wiederkäuer,
Franzenburg, Ein Beitrag zur Dasselbekämpfung,
Weinhold, Kückenverluste durch falsch hergestellte Altstreu,

Schindler, Versuche zur quantitativen Bestimmung gegen das Virus der Hepatitis
contagiosa canis mit Hilfe der intraoculären Injektion der Serumvirusmischung,
Bartels, Zur Behandlung der Rctentio sccundinarum beim Rind,
Kretzschmar, Chronische Nephritis und Kalkstoffwcchselstörung beim Hund,
Vogel, Über die Anwendung der Huminsäuren zur Therapie dyspeptischer und

diarrhoeischer Zustände unserer Haustiere,
Rieck, Aufzucht-Sicherung durch Schweine-Suprosal,
Schulze und Hiepe, Die Behandlung der Schafmastitis mit Masticillin,
Barke, Das tierärztliche Dispensierrecht in Bayern.

Englert, Bauer und Göbel, Neue Gesichtspunkte über Vorkommen, Ursachen und Be-
handlung der Gesäugeaktinomykose bei Mutterschweinen,
Göbel, Uber Todesfälle bei Hund und Katze nach Thiogenal-Applikation,
Hammer und Englert, Torulopsisendocarditis bei einem Bullen,
Kaeser, Gesundheitsüberwachung und Seuchenbekämpfung bei Bienenvölkern,
Kübitz, Tierärztlicher Unterricht in den Landwirtschaftsschulen,
Nassal, Experimenteller Beitrag zur unterschiedlichen Chemoresistenz der Tuberkel-
bakterien,

Tartier, Polkowski, Karle und Bölle, Stand der Deckseuchenbekämpfung in Südbaden,

V. Goerttler, Der Miszbrauch der bakteriologischen Fleischuntersuchung,
J. Fechner, Die Komplementbindungsreaktion bei experimentell mit Bornavirus in-
fizierten Pferden,

H. Müller, Das Bacterium-pullorum-Problem in der praktischen Geflügelzucht und

die hygienischen und wirtschaftlichen Masznahmen zur Verhütung,
W. Schulze und H. Bentz, Gedanken zu einem neuen einheitlichen Dispensierrecht.

M. Vandeplassche, Die geburtshilflichen Resultate des Kaiserschnittes beim Rind,
O. Hofferber und H. Lcschke, Laktationsauslösung durch Dienoestroldiazetat (Foloes-

trol I) bei Ziegen und über die Ursachen der unbefriedigenden Ergebnisse,
H. Gebauer und H. Pohlmey, Zur Tötung von Katzen mit Leuchtgas,
G. Seidel, Ein Beitrag zum Vorkommen von Salmonella beim Kaninchen,

A. Ketz, Zur Durchführung der tierärztlichen Lebensmittelüberwachung in der DDR,

H. Röhrer und K. - H. Pehl, Bericht über einen Groszversuch mit Riemser Kristall-
Violett-Vakzine zur Tilgung der Schweinepest in einem stark verseuchten Gebiet,

tierischen Produktion,
W. Schulze und H. Hauke, Klinische Betrachtungen zur ansteckenden Leberentzün-
dung des Hundes,

K. Hautter, Bekämpfung der Tollwutepizoötie des Jahres 1953 im Bezirk Erfurt,
A. Borchcrt, Untersuchungen von kontaktinsekstizid-vergiftetem Material im Jahre
1954.

H. Ohder, Verluste nach Schweinepestimpfung in Beständen mit Leberzirrhose,
W. Griem, Nebennieren und Herztod des Schweines,
L. Stoll, Zur Abwässerbeseitigung in Molkereien,
Prillwitz, Fleischbeschau im Hinblick auf Tollwut,

H. - J. Schiller und K. Dedié, Erfolge und Grenzen einer Groszentseuchung mit
Chlorgas,

mit horizontaler Schnittführung,
A. Brandt, Uber Vergiftungen bei Schweinen mit besonderer Berücksichtigung der
Differentialdiagnose gegenüber Schweinepest und anderen anzeigepflichtigen
Seuchen,

E. Gerriets und R. Bobsien, Therapeutische Versuche bei der Pockendiphtherie und
dem ansteckenden Schnupfen der Hühner.

M. Vandeplassche, Zu den wichtigsten Komplikationen des Kaiserschnittes bei Rin-
dern,

W. Varges, Ein Beitrag zum Vorkommen von Tuberkelbakterien im Fleisch tuber-
külöser Rinder,

A. Brandt, Uber Vergiftungen bei Schweinen mit besonderer Berücksichtigung der
Differentialdiagnose gegenüber Schweinepest und anderen anzeigepflichtigen
Seuchen (Schlusz),

E. Kolb, Biochemische Betrachtungen zur Entstehung, Behandlung und Vorbeugung
der Azetonämie,

W. Schulze und H. - J. Klug, Zur Toxikologie eines neuen Schädlingsbekämpfungs-
mittels auf der Basis des Diazinons,
W. Stellmacher, Verschiedene Einflüsse auf das Agglutinationsvermögen diagnos-
tischer Seren der Salmonellagruppe,
R. Schneider, Erfahrungen in der bakteriologischen Fleischuntersuchung bei Fest-
stellung von Salmonella typhi suis,
H. Gaedtke, Beiträge zum Sexualgeruch des Fleisches und Fettes bei hormonal ster-

rilisierten Binnenebern,
G. Schielke, Die Untersuchung von Bienenmaterial auf Faulbrut und Milbenseuche.

Factors in the Epidemiology of Parasitic Bronchitis in Cattle,
J. L. Hancock, The Disintegration of Bull Spermatozoa,
G. F. Boddie, „Fluorine Alleviators",

W. Lane-Petter, A Policy for Breeding Laboratory Animals,
B. N. Pylke, A. Case of Leukaemia in a Pig,

Barbara F. Smith, W. G. Orbell, Rachel. Goddum, A Note on the Use of the micro
Complement Fixation Reaction in the Diagnosis of Canine Virus Hepatitis (Ru-
barth\'s Disease),

Brendon Halpin, The Use of ACTH in the Treatment of Some Skin Conditions
in Small Animals - Three Case Reports.

J. E. Wilson, The Use of Furazolidone in the Treatment of Infections of Day-old
Chicks with S. pullorum, S. gallinarum and S. Thompson,

R. W. J. Knight and E. M. Pittaway, Warning on the Use of Heating Panels in
Small-animal Surgery.

Nitrofurazone used continuously as a Coccidiostatic Drug,
E. M. Harrod and R. Churchill Frost, Hypaque, a New Urographic Contrast Medium,
Phyllis G. Croft, Biochemistry of the Cerebro-spinal Fluid of the Dog.

Chlorpromazine Hydrochloride in Domestic Animals,
Eric I. Williams, A Study of Reticulo-ruminal Motility in Adult Cattle in Relations
to Bloat and Traumatic Reticulitis with an Account of the Latter Condition as
seen in a General Practice,
— Part I A Study of Reticulo-ruminal Motility in Adult Cattle with Reference
to the Eructation of Ruminal Gases and Bloat.

Eric I. Williams, A Study of Reticulo-ruminal Motility in Adult Cattle in Relation
to Bloat and Traumatic Reticulitis with an Account of the Latter Condition as
Seen in a General Practice,

-— Part II A Survey of Sixty-four Cases of Traumatic Reticulitis Diagnosed by
the „Reticular Grunt" Method.
E. S. W. Peatt, The Diagnosis of Some Obscura Lamenesses in the Horse and an
Improved Technique for Acid Firing.

Complete text of Papers and Discussions at the 73rd. Annual Congress of the British
Veterinary Association, Belfast 4th—10th September 1955: Brucellosis Control
and Eradication; The Veterinary Surgeon and the New-born Foal; Vital Statistics

in Veterinary Medicine; Impact of Environment on the Health and Productivity
of Pigs; The Effects of Atomic Explosions upon Animals; Recent Advances in
Parasiticides; Safe Anaesthesia;Adverse Effects on Animal Health brought about
by Man\'s Interference with Nature; Sodium Transport and its Role in the Ru-
minant Digestion; Transport of Animals and Problems Arising Therefrom; Hor-
mone Control of the Oestrous Cycle; Recent Advances in Poultry Therapeutics.

J. Deans Rankin, An Attempt to Prevent the Establishment of Mycobacterium johnei
in Calves by means of Isomiazid alone and in Combination with Streptomycin,
J. P. Pickering and John Brown, Grass Disease in the Horse,

E. G. Harry, The Application of Aerosols to Atmospheric and Surface Disinfection
in the Poultry Industry.

E. J. L. Soulsby, J. A. J. Venn and K. N. Green, Hookworm Disease in British Cattle,
C. F. B. Hofmeyr, Ischaemic or Volkmann\'s Contracture in the Dog with a Pallia-
tive Operation in One Case,
K. Ogonowsky, A Note on the Relationship Between the Milk Ring Test Results

and the Size and Disparity in Size of the Fat Globules,
T. E. Gibson, Controlled Tests of Tetrachlorethylene as an Anthelmintic Against

Trichostrongylus axei in Sheep,
Dr. W. S. Gordon, Farming To-day; Antibiotics and Agriculture.

C. N. Hcbert and A. B. Paterson, Tuberculin Sensitivity in a Sample of Attested
Herds.

R. L. Chandler, A Preliminary Note on a Micro Complement-Fixation Test for
Johne\'s Disease,

J. T. Baxter and J. K. L. Pearson, Leptospira icterohaemorrhagiae Infection in Calves
in Northern Ireland,

M. R. Shalash, Some Applied Aspects in A.I. of Buffaloes; A Rapid Method of
standardisation of the Density of Buffalo Semen.

Idem, Vol. 68, No. 2, January 14th 195a
W. Brian Singleton and Captain F. E. Hunter, Some Observations on an Outbreak

of Distemper Amongst Army War Dogs,
A. Messervy and E. Wynn Jones, Endotracheal Intubation in Cattle,
R. F. Gordon, E. G. Harry and J. F. Tucker, The Use of Germicidal Dips in the
Control of Bacterial Contamination of the Shells of Hatching Eggs.

Sir Hilton Poynton, Animal Health and Husbandry in Colonial Economic Develop-
ment,

Feeding Penicillin and Vitamin B12 to Mature Debilitated Horses,
Wm. C. Miller and D. Poynter, Hydatid Cysts in a Thoroughbred Mare,
Nils Lannek and Stig Bornfors, Prophylactic Treatment of Enzootic Pneumonia
(Virus Pneumonia) in Pigs with Tetracycline and Oxytetracycline.

J. F. Michel, C. B. Ollerenshaw and J. H. Rose, Helminths and Husbandry - A
Fragment.

P. A. Neal, Bovine Hydramnios and Hydrallantois: a Report of Five Cases Treated
Surgically,

O. Y. Mayor, Some Observations on the Post-partum Uses of Phenylmarcuric Dina-
phthylmethane Disulphonate Combined with Stilboestrol in Cattle.

Journal of the American Veterinary Medical Assocation, Volume 127,
November 1955, No. 944.

matomycoses (Ringworm),
Jose B. Aranez and Thomas F. Forteza, Kemithal Sodium as a General Anaesthetic
for Dogs,

Ellwood Martyn, Pentobarbital Sodium as an Anesthetic for Bears,
Jose B. Aranez and Gaudencio R. Lapuz, Dystocia in a Native Bitch,
Morse, Allen, Krohn, Hall, Leptospirosis in Wisconsin,
Grice, Gregory, Cornell, Diagnosis of Middle and Inner Ear in Rats,
William D. Carlson and William H. Gray, x-Ray Cassette Holder,
Brodey, Cole, Sauer, Nocardial Mycetoma in a Dog,

Delay, Jackson, Stover, Jones, Worcester, A Testing Service for the Control of Sal-
monella Thyphimurium Infection in Turkeys,
Svend W. Nielsen, Muscular Hypertrophy of the Ileum in Relation to „Terminal
Ileitis" in Pigs,

W. Grover Jones, A Preliminary Report of the Flora in Health and Disease of the
External Eear and Conjunctival Sac of the Dog,

Contortas per Gram of Feces from Experimentally Infected Calves,
S. H. Qureshi, The Occurence in West Pakistan of a Disease Resembling Avian

Monocytosis or Pullet Disease in America,
R. H. Rigdon and Glenn A. Drager, Thiamine Deficiency in Sea Lions, Fed Only
Frozen Fish.

D. D. Delahanty, Herniorrhaphy and Intestinal Anastomosis in a Gelding,
W. E. Blake, Fracture of Radrius an Ulna in a Dog,

M. K. Anderson and Vytas P. Rastas, Large Urinary Calculus in a Dog,
Charles W. Titkemeyer, Preparation of a Canine Skeleton,
Charles H. Burger, Th, Stifle Shoe in Equine Wound Healing,

Donald F. Patterson and Hans Meier, Surgical Intervention in Intestinal Lympho-
sarcoma in Two Cats,
Rue Jensen and Lee Seghetti, Elaeophoriasis in Sheep,

New Agent for Erysipelas Control,
Carl F. Schlotthaucr and Paul E. Zollman, The Occurence of Rhabditis Strongyloides

in Association with Dermatitis in a Dog,
Maurer, Jones, Easterday, De Tray, Pathology of Rinderpest,

Jones, Morrill, Jungherr, Sautter, Steele, Henry-McEntee, Smith, Benbrook, Cordy,
Runnels, Stubbs, Mcgrath, Sholl, Cole, Symposium on Granulomatous Diseases,
Part 2,

Norman, D. Levine and C. C. Morril, Bovine Stephanofilarial Dermatitis in Illinois,
Dennis D. Goetsch, The Effects of Feeding and Implanting Estrogenic Substances in
Ruminants.

Pritchard, Taylor, Moses, Doyle, A Transmissable Disease Affecting the Mucosae of
Cattle,

E. T. Marsh, Veterinary Service for Sentry Dogs of the U.S. Army in the Panama
Canal Zone,

Glen van Ness and C. D. Stein, Soils of the United States Favorable for Anthrax,
Walter E. Cameron, Kindness Animal Hospital,

William H. Gray, An Adjunct to Large Animal Radiography the Intracavity Cassette,

Robert V. Pontius, A Dip Technique for the Use of Wright\'s stain on Blood Films,

Idem, Volume 128, January 15 1956, No. 2.
L. B. Nielsen and M. C. Rowsell, Toxin in the Blood of a Dog with Tetanus,
J. F. Smithcors, Veterinary History in the College Curriculum,
J. H. Whitlock, The Problem of Animal Disease Reporting and Vital Statistics,
Bolton, Durrell, Wadsworth, Use of a Higher Streptomycin Level in Semen from a

Bull of Low Fertility,
Jose B. Aranez, Congenital Atresia Ani and Recti in a Calf,
Hollister, Fagan, Arnold, „Muzzle Disease",
Drudge, Lcland, Behlow, A Bot in an Equine Ovary,
W. M. McLcod, A Partial Fourteenth Rib in the Ox,
T. J. Hulland, Toxoplasmasis in Canada,

Charles Prchall, Cerebral Abscesses in a Heifer Due to Actinomyces Necrophorus,
Everett D. Besch and Henry J. Griffiths, Demonstration of Demodex Equi from a
Horse in Minnesota,

1882) from an Indian Elephant,
Galton, Acrec, Lewis, Prather, Leptospirosis in Domestic Animals in Florida with
Reference to Cattle,

Diarrhea of Suckling Pigs,
C. K. Whitehair and C. M. Thompson, Observations on Raising „Disease Free"
Swine.

L. J. Laurie-Rhodes, Problems Relating to the Differential Diagnosis and Control

of Respiratory Disease in Poultry,
B. P. Setchell and G. L. McClymont, Reversal of the Hypoglycaemia of Fastad Preg-
nant Ewes,

A. Murray Bain and K. G. Johnston, Bacteroides Arthritis in a Foal,
A. W. Blackshaw and H. E. R. Beattie, The Preservation of Trichomonas foetus at
— 79° C,

K. J. Astill and G. R. Moule, The Osseous Remains of a Foetus in the Vagina of
a Merino Ewe,

L. H. Larsen, The Surgical Repair of Umbilical and Ventral Herniae in Horses and
Cattle,

D. C. Blood and D. R. Hutchins, Traumatic Splenitis and Hepatitis of Cattle,
A. W. Blackshaw, Factors affecting the Revival of Bull and Ram Spermatozoa after

Freezing to — 79° C,
P. Wright and E. C. Davis, Insecticides for Body-strike Prevention in Sheep and

Their Effects on Wool Values,
D. W. Duncan, Suspected Occourrence of Bovine Malignent Catarrh in New South
Wales,

D. C. Blood, D. R. Hutchins and J. D. Dunsmore, The Use of Calcium Laevulinate
Solution in the Treatment of Milk Fever in Dairy Cows.

A. T. Bell, L. G. Newton, S. L. Everist and John Legg, Acacia georginae Poisoning

of Cattle and Sheep,
J. H. Riches and P. J. O\'Sullivan, The Value of D.D.T., B.H.C., Aldrin and Dieldrin

for the Protection of Sheep against Body Strike,
D. Murnane and A. G. Mathews, Local Reactions Following the Intramammary
Infusion of Cows.

T. G. Hungerford, Hexachlorophene for the Treatment of Tapeworms in Poultry.
Symposium on Tuberculosis.

WATER: IN HET AQUARIUM EN IN DE NATUUR, ]. F. Smies en H. H.
Murris, deel 13 van „Het Handboek voor de Aquariumliefhebber". Uitgave „Hol-
landia", Baarn.

Van het „Handboek voor de Aquariumliefhebber" is thans ook deel 13 verschenen,
dat het water tot onderwerp heeft.

In het eerste gedeelte wordt door Smies een aantal scheikundige begrippen uiteen-
gezet naast de techniek van het wateronderzoek voor zover dit althans bij aquarium-
water in de practijk wordt uitgevoerd.

In het door Murris geschreven gedeelte wordt behalve de invloed van de samen-
stelling van het aquariumwater — die steeds meer blijkt uiterst ingewikkeld te zijn
— op plant en dier, aandacht geschonken aan de methoden om deze samenstelling
te beïnvoeden.

Het boek munt uit door degelijkheid en originaliteit en kan welhaast baanbrekend
genoemd worden; het is een belangrijke aanwinst voor de aquariumliteratuur. De
minder ontwikkelde aquariumliefhebber zal er echter wel moeite mee hebben.

In de periode van 1 Januari tot en met 31 October 1955 werden 2397 levende duiven
ter behandeling aangeboden. Hiervan waren 893 vogels, dus 37,3% met Trichomonas
hepatica (geelparasieten) besmet. Het aantal dieren hetwelk lijdende was aan tricho-
moniasis (\'t geel) van mond, keel, slokdarm en navelstreek was beduidend kleiner
en bedroeg 92 stuks. Trichomoniasis is een ziekte, die vooral aan de broedperiode
gebonden is. Zij komt bij nestduiven van twee tot vier weken zeer veel voor. Daar
de eigenaar deze in den regel doodt, werden ze niet vaak gezien.
De ziekte kenmerkt zich door het optreden van necrotiserende ontstekingen (ont-
stekingen gepaard gaande met weefselversterf) in verschillende organen en weefsels.
Overal kunnen zich de typisch witgele necrotische haarden ontwikkelen. Inwendige
trichomoniasis, dus trichomoniasis van de lever, het hart, de longen enz. kan echter
door klinisch onderzoek niet met zekerheid worden vastgesteld. Slechts eenmaal
werden in de ontlasting darmtrichomonaden aangetoond.

Door middel van de agglutinatiereactie werden 937 bloedmonsters op paratyphus
onderzocht. In 314 gevallen, dat is 13,1%, kon op deze wijze paratyphus worden
vastgesteld. Bloedonderzoek geschiedt alleen wanneer de klinische verschijnselen
(dunne ontlasting, dikke gewrichten, hangende vleugels, kreupelheid, evenwichts-
stoornissen) daar aanleiding toe geven. In alle andere gevalen heeft bloedonderzoek
geen zin en kan zelfs aanleiding geven tot het trekken van foutieve conclusies. Meer-
malen werd ook de paratyphusbacil uit gewrichtsvocht en ontlasting gekweekt. Een
enkele maal werden eieren toegezonden. Door bacteriologisch onderzoek konden geen
paratyphusbacilen worden aangetoond.

Paratyphus is een van de ineest voorkomende en meest gevreesde ziekten. Gewrichts-
paratyphus en paratypheuze darmaandoeningen kwamen het meeste voor. Paratyphus
van de hersenen en het evenwichtsorgaan werd slechts in een twaalftal gevallen
waargenomen. Het dier kan dan veelal niet meer staan, wentelt over de rug en heeft
het evenwicht geheel verloren. Herstel is vrijwel uitgesloten. Ook de bekende draai-
halsziekte is meestal het gevolg van een paratyphusinfectie.

Evenals paratyphus komt ook ornithosis bij duiven zeer veel voor. Het oorzakelijke
virus wordt via de urinewegen en het neusslijmvlies uitgescheiden. Ook een uit-
scheiding via de ogen wordt zeer wel mogelijk geacht. Faeccs_; neusslijm en oogvocht
kunnen dus de smetstof bevatten. Het virus is bestand tegen indrogen en kan in ge-
droogde toestand maandenlang infectieus blijven. De infectie wordt in den regel
veroorzaakt door het inademen of door opname met het voedsel van virushoudend
stof. Daarnaast speelt de infectie door direct contact een grote rol. Het spreekt van-
zelf dat de ziekte op deze wijze een zeer besmettelijk karakter krijgt. De smetstof
is in ons land zeer verbreid.

Door middel van de complementbindingsreactie werden 635 bloedmonsters op orni-
thosis onderzocht. In 255 gevallen, dat is 10,7% kon deze ziekte worden vastgesteld.
Zijn de aanwijzingen voor het bloedonderzoek op paratyphus in den regel vrij
scherp, bij ornithosis is dat dikwijls niet het geval, ja kunnen deze aanwijzingen vrijwel
geheel ontbreken. Reutelen en natte ogen zijn typische ornithosisverschijnselen. Vaak
zijn de ziektesymptomen echter uiterst vaag.

Slechts in 11 gevallen werd pokken en diphterie vastgesteld. Veelal had deze ziekte
een goedaardig verloop, doch soms vertoonde zij een zeer ernstig karakter, waarbij
zelfs het hoornen gedeelte van boven- en ondersnavel losliet. Het is dus een ziekte,
die heel goed slachtoffers kan maken.

Pokken en diphterie bij duiven komt het gehele jaar voor, maar de echte pokkentijd
is toch wel het najaar. De meeste gevallen werden in September en October gezien.
De ziekte kan door allerlei insecten, vooral muggen worden overgebracht.
Eenmaal geënte dieren zijn levenslang onvatbaar. Wanneer daarna jaarlijks de jonge
duiven vóór het vliegseizoen — juist in het vliegseizoen is de kans op besmetting

het grootst — geënt worden, kan men deze gevreesde ziekte van het hok houden.
In de ontlasting van 498 duiven, dat is 20,8% werden coccidiënoöcysten aangetroffen.
Wanneer men systematisch de ontlasting van duiven onderzoekt op de aanwezigheid
van coccidiënoöcysten, dan treft het steeds dat zoveel klinisch gezonde duiven cocci-
diën in hun darmen herbergen. Deze dieren zijn besmet met coccidiën, doch zijn
daarom nog niet lijdende aan coccidiosis. Zij ondervinden zelf dus geen merkbare
schade van deze parasieten. Voor hun omgeving, in het bijzonder voor de jongere
duiven, leveren zij echter als infectiebron een groot gevaar op. Karakteristiek is name-
lijk voor de coccidiosis, dat zij vooral de jonge dieren aantast. Vaak zijn jonge duiven
van nauwelijks enige weken oud reeds zeer sterk met coccidiën besmet.
De grote bron der besmetting is gelegen in de faeces. De verse uitwerpselen zijn niet
infecticus, wel uitwerpselen, die 3 a 4 dagen oud zijn. In verse ontlasting zijn de
coccidiënoöcysten nog niet rijp, dus nog niet gevaarlijk voor andere duiven, in ont-
lasting welke 3 a 4 dagen oud is hebben de oöcysten veranderingen ondergaan, waar-
door ze wel infcctieus zijn geworden. Bij het heersen van coccidiosis is het dus een
alereerste vereiste de uitwerpselen iedere dag zorgvuldig te verwijderen, waardoor
dus de dieren zoveel mogelijk de gelegenheid ontnomen wordt rijpe oöcysten op
te nemen.

28 duiven hadden in hun ontlasting spoelwormeieren en waren dus met spoelwormen
(Ascaridia columbae) behept. Bij een groot aantal wormen kan het gehele darm-
kanaal volledig verstopt zijn. Sterke besmetting met deze darmparasieten kan dan
ook de dood tengevolge hebben. Viermaal was bij sectie de gehele darm met spoel-
warmen gevuld en baarde het slechts verwondering, dat de dieren niet eerder ten
gronde waren gegaan.

In de ontlasting van 106 duiven werden haarwormeieren gevonden. In het overgrote
deel van deze gevallen werden geen ziekteverschijnselen waargenomen. Alleen bij
sterke besmetting veroorzaakt deze parasiet een chronische darmontsteking. De dieren
geraken uit conditie, zijn lusteloos, vertonen bloedarmoede, hebben verminderde eet-
lust en vermageren. Toch is overdreven angst voor „haarworm" (Capilaria colum-
bae) ongegrond. Slechts in een tweetal gevallen kon met zekerheid haarwormbesmet-
ting als doodsoorzaak worden aangenomen. Dc bestrijding is uiterst moeilijk. Ook de
toepassing van de nieuwere wormmiddelen heeft geen succes gebracht.
Zeer gevreesde darmparasieten zijn Echinoparyphium paraulum en Echinoparyphium
recurvatum. Beide behoren tot de grote groep van de Trematoden of platwormen
en zijn zeer nauw verwant met het bekende leverbotje, dat vaak bij runderen en
schapen voorkomt. In tegenstelling met voorgaande jaren kon slechts in 5 gevallen
hun aanwezigheid worden vastgesteld. Alle Trematoden of platwormen hebben voor
hun verdere ontwikkeling een tussengastheer nodig en het zijn in dit geval slakjes
welke als zodanig fungeren. In verschillende laag gelegen gedeelten van ons land
(de omgeving van de Loosdrechtse plassen, het Friese merengebied e.a.) is een
groot percentage der aanwezige slakjes (Limnaeus, Planorbis, Vivipara, Physa, Stag-
nicola) met bepaalde ontwikkelingstussenvormen van de parasiet besmet en door het
eten van dergelijke besmette slakjes kan de duif zich dus met deze wormsoort infec-
teren. De parasiet veroorzaakt een zeer heftige darmontsteking. Dc ontlasting is dun
en vaak met bloed gemengd. Het ziektebeeld gelijkt op darmparatyphus, doch is
ernstiger. Als het aantal parasieten groot is, gaat het dier ten gronde. Van de eige-
naren werd bericht ontvangen, dat reeds verschillende vogels waren gestorven. Even-
als voorgaande jaren waren wederom alle waargenomen gevallen afkomstig uit de
Westhelft van ons land.

Zesmaal werden duiven aangeboden, welke met lintwormen (Aporina delafondia)
waren besmet. Gewoonlijk waren slechts een of twee exemplaren aanwezig. In één
geval werden 6 exemplaren (lengte van elk ± 15 cm.) afgedreven. Ernstige ziekte-
verschijnselen werden niet gezien. De tussengastheer is niet met zekerheid bekend,
doch men neemt aan dat wederom slakjes als zodanig fungeren.

Onbevredigend blijft het vrij grote aantal duiven, waarbij een darmontsteking wordt
vastgesteld, doch geen ziekteoorzaak kan worden aangetoond. Ook het grote aantal

secties van duiven met darmontsteking, waarbij geen pathogene microörganismen
worden gevonden, schenkt geen voldoening. Darmaandoeningen bij jonge duiven
komen zeer veel voor. Zeer waarschijnlijk moeten deze voor een groot deel als defi-
cientie-ziekten worden aangemerkt.

In 25 gevallen werd veeruitval waargenomen, veroorzaakt door vedermijten. Deze
mijten Cnemidocoptes laevis) leven rondom de basis van de veerschachten, verborgen
in de veerfollikels. Door de irritatie heeft een versterkte vorming en afstoting van
epithecl plaats, benevens een geringe uittreding van sereus vocht, dat het afgestoten
epitheel doet samenkoeken tegen de veerschacht. De veren van de aangetaste follikels
vallen gemakkelijk uit en een plaatselijke kaalheid is het gevolg.

Meerdere malen konden Syringophilus bipectinatus en Falculifer rostratus, beide mijt-
soorten, als oorzaak van veerziekten worden aangetoond. Falculifer rostratus zetelt
uitsluitend op de grote slagpennen en wel onmiddellijk tegen de schacht en tussen
de baarden, terwijl Syringophilus bipectinatus in de spoel leeft en het afbreken van
de veertjes tengevolge kan hebben. Een enkele maal werden huidparasieten toege-
zonden, welke als Argas reflexus konden worden gedetermineerd. Deze teek verstopt
zich overdag in kieren en spleten en bezoekt \'s nachts zijn gastheer. Zij zuigen bloed
en kunnen het de duiven zeer lastig maken. Nu en dan werden de bekende perfo-
raties in de baarden van de slag- en staartpennen waargenomen, veroorzaakt door
luizen.

In 24 gevallen kon geen parasitaire oorzaak worden vastgesteld. Slechte veerontwik-
keling en bloedpennen moeten zeer waarschijnlijk als deficientieziekten worden aan-
gemerkt.

Geen enkele maal kwam een duif met schimmelziekte in behandeling.
In 62 gevallen werden duiven aangeboden met oogaandoeningen. Het waren veelal
ernstige ontstekingen van de conjunctiva (oogbindvlies), welke vaak een chronisch
karakter hadden en meermalen weinig neiging tot genezing vertoonden Enige malen
kwamen ook duiven met ooraandoeningen in behandeling.

Negenmaal mocht het ons gelukken tijdens het leven traumatische gastritis vast te
stellen. Door röntgenologisch onderzoek werd vijfmaal een spijker, eenmaal een gaas-
kram, eenmaal een stuk stopnaald, eenmaal een stuk ijzerdraad en eenmaal een
spijkertje, een dikker stukje ijzer en stukje gaasdraad in de wand van de spiermaag
of reeds daarbuiten aangetroffen. Slechts eenmaal wred door operatief ingrijpen
herstel verkregen. Veelal zat de spijker te ongunstig en werd van operatie afgezien
of ontstond na enige dagen een spiermaagfistel, waaadoor herstel was uitgesloten.
Duiven met traumatische gastritis zitten in elkaar, vermageren sterk en hebben
onverteerbare graandelen in de ontlasting (onvoldoend functionneren van de spier-
maag). Traumatische gastritis werd het meest waargenomen in Maart en April. Na
het koppelen en tijdens de nestbouw zijn de vogels zeer actief, slepen dikwijls van
alles naar de nestpan en kunnen in hun opgewondenheid soms scherpe voorwerpen
doorslikken.

Viermaal werden duiven met gesprongen luchtzakken aangeboden.
In totaal werden 134 operaties verricht. Het waren veelal grote verwondingen van
huid en krop, welke door hechting tot genezing werden gebracht. Het is verwon-
derlijk hoe snel daarna herstel tot stand komt. Ook vele gezwellen, va^k zo groot als
een duivenei, werden langs operatieve weg verwijderd. Een enkele maal werden ook
buikoperaties met succes verricht. Driemaal werd bij een hernia ventralis (buik-
breuk) door sluiting van de breukpoort herstel verkregen.

In 41 gevallen werden beenjracturen door het aanleggen van een spalkverband tot
herstel gebracht.

In totaal werden 343 secties verricht. Bij vrijwel al deze secties werd tevens een
bacteriologisch onderzoek ingesteld — maken van uitstrijkpreparaten, enten van ver-
schillende voedingsbodems — om eventueel aanwezige pathogene microörganismen
aan te tonen. De resultaten waren de volgende:

niasis, in het merendeel van de gevallen van de lever, minder van hart, longen, pan-
creas, milt, nieren (27), trichomoniasis van de navel (1), paratyphus, waarbij in een
achttal gevallen ook de paratyphusbacil uit de hersenen en het evenwichtsorgaan kon
worden gekweekt (53), infectie door Pasteurella multocida na ernstige verwonding
door kattenbeet (4), cocceninfecties (7), dood veroorzaakt door Echinoparyphium
paraulum (4), dood veroorzaakt door Echinoparyphium recurvatum (1), gestorven
door sterke besmetting met spoelwormen (4), gestorven door sterke besmetting met
haarwormen (2), leucosis (13), leverontstekingen, geen trichomoniasis (9), lever-
cirrhose (1), enorm vergrote lever met zeer heftige galstuwing, galgangen geoblite-
reerd (1), teleangiectasie van lever, milt en nieren (1), nierontstekingen, geen tri-
chomoniasis (9), buikvliesontsteking (8), buikwaterzucht al of niet gepaard gaande
met stuwingslever (6), jicht, uraatbeslagen op hart, lever, nieren en buikvlies (4),
traumatische gastritis, spijkers, gaaskram ,stuk stopnaald, stuk ijzerdraad (16), krop-
wandontsteking met plaatselijke necrose (1), duivenei grote divertikel van de spier-
maag (1), darmontstekingen, waarbij geen pathogene microörganismen werden aan-
getoond (58), ulcera in de darm (2), torsie van de darm (2), veel zand in de darm,
zandobstipatie (2), darmruptuur, faeces in buikholte (1), concrement in de dikke
darm (1), orgaanrupturen, in het merendeel van de gevallen van de milt, en inwen-
dige verbloedingen (14), hartaandoeningen, myocarditis, pericarditis, endocarditis,
geen trichomoniasis (10), bloeding in het pericard met harttamponade (1), hydro-
pericard (1), luchtzakaandoeningen (1), gestikt door graankorrel in trachea (1),
longaandoeningen, geen. trichomoniasis (5), eileiderontstekingen, al of niet gepaard
gaande met fibrineuze concrementen, eiconcrementvorming, legnood (13), inwen-
dige gezwellen, goedaardig (3), uitwendige gezwellen, goedaardig, epithelioom aan
de kop, inoperabel (1), kwaadaardige gezwellen, carcinoom in de buikholte (1),
sarcoom van de halsstreek (2), sarcoom omgeving bovenarm (2), sarcoom omgeving
linker- en rechter-onderarm, met sarcoommetastasen in de lever (1), sarcoom omge-
ving onderarm (1), verlammingen van de pootjes, laten hangen van staart en vleugels
(2), in een van deze gevallen werden duidelijke cclinfiltraten in dc ventrale hoornen
van het ruggemerg gevonden,in het andere geval werd een purulentc meningitis spi-
nalis vastgesteld — uitwendige trauma (5), aangeschoten met hagel tl), negatieve
secties (54).

In enkele gevallen werd heftige haemorrhagische enteritis gezien, waarbij aan zoge-
naamde veldvergiftiging werd gedacht. In een van deze gevallen werd door de toxi-
cologische afdeling van dc Rijksseruininrichting te Rotterdam parathionvergiftiging
vastgesteld.

In totaal werden behandeld 2397 duiven en bedroeg het aantal verrichte secties 343.
Percentsgewijze is dit getal voor de verschillende provincies Utrecht 38,1, Zuid-
Holland 17, Noord-Holland 15,3, Noord-Brabant 7,6, Gelderland 7,5, Limburg 5,
Overijsel 4,4, Zeeland 1,8, Friesland 1,4, Groningen 1,3, Drente 0,5 en N.O.-polder
0,1.

Ontvangen werden 1732 brieven. Het aantal uitgegane brieven bedroeg 2130. 155
faecesmonsters werden voor onderzoek toegezonden. Van enkele Provinciale Gezond-
heidsdiensten voor Dieren werden bloedmonsters ontvangen voor het onderzoek op
paratyphus en ornithosis. Ook enkle dierenartsen zonden bloedmonsters voor hetzelfde
onderzoek. Nu en dan werden door medici inlichtingen gevraagd omtrent het voor-
komen van ornithosis bij duiven of werden op hun verzoek de vogels van duiven-
houders onderzocht, omdat bij een der gezinsleden ornithosis was vastgesteld.
De belangstelling van de dierenartsen voor duivenziekten wordt steeds groter. Her-
haaldelijk werden wij door hen opgebeld of kwamen zij op onze kliniek om de nodige
inlichtingen te vragen.

Onze collectie museumpreparaten van zieke lichaamsdelen van duiven breidt zich
aanzienlijk uit en is reeds de 100 gepasseerd. Een derde museumkast is dringend
nodig. Zowel voor het onderwijs aan de có-assistenten (oudste jaars studenten in de
diergeneeskunde) als voor de bezoekers aan onze kliniek is deze verzameling van

groot belang. Ook onze collectie foto\'s foto\'s en röntgenfoto\'s van zieke duiven breidt
zich geregeld uit.

Tenslotte zijn nog opgemerkt, dat buitenlandse geleerden, die het Instituut voor In-
fectieziekten bezoeken, door de Hoogleaar-Directeur Prof. Dr. Jansen, altijd ook
rondgeleid worden in de Gezondheidsdienst.

Bij de voltooiing van dit jaarverslag is het mij wederom een behoefte U, Hoogleraren
en Docenten van de Faculteit vóór Diergeneeskunde, hartelijk te danken voor de ver-
leende medewerking. Met Uw grote ervaring hebt gij mij steeds welwillend terzijde
gestaan en het is dan ook voor een belangrijk deel aan Uw toedoen te danken, dat
bovengenoemde resultaten werden bereikt.

Opgave van het aantal reactiedieren, aangeboden voor slachtpremie in de vierweekse
periode van 27 November 1955 tot en met 24 December 1955.

Bur. Rubenslaan 123, Utrecht. Tel. 030—11413. Gironummer 511606 ten name van
Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Bij de verschijning van deze aflevering is de periode, waarin de contributie voor het
jaar 1956 moet worden voldaan, weer bijna verstreken.

Immers uiterlijk 1 April dient de contributie, die maximaal ƒ 75,— bedraagt, te zijn
overgemaakt; tot die datum bestaat overigens nog gelegenheid tot nadere vaststelling
van het te betalen bedrag.

Degenen, die onder de reductieregeling vallen, kunnen nog tot uiterlijk 1 April a.s.
gebruik maken door de nodige gegevens in te zenden bij het bureau van de Maat-
schappij. Voor nadere bijzonderheden wordt nogmaals verwezen naar de uitvoerige
toelichting op de achterzijde van de contributie-nota, die als bijlage van de aflevering
van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde van 1 Januari j.1. is toegezonden.
Slechts een klein aantal leden heeft de contributie nog niet voldaan; deze leden wordt
nogmaals dringend verzocht dit nu zo spoedig mogelijk te doen.

Enkele exemplaren van het onlangs afgezonden Diergeneeskundig Jaarboekje 1956
zijn onbestelbaar teruggekomen. Door hapering van de adresseermachine bleken de
betreffende adressen onleesbaar te zijn of in het geheel niet te zijn afgedrukt.
Leden of candidaat-lcden, die hierdoor geen exemplaar hebben ontvangen, kunnen dit
even berichten aan het bureau van de Maatschappij voor Diergeneeskunde, waarna
alsnog de nieuwe aflevering wordt toegezonden.

Een jong Duits dierenarts wil graag gedurende de maanden Mei en Juni als
assistent worden opgenomen bij een Nederlands practiserend dierenarts.
De betreffende dierenarts werd in 1954 als zodanig bevorderd en heeft tot nu toe
ervaring opgedaan door practijkwaarncming.

De Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst heeft hem toestemming gegeven om
gedurende 2 maanden in Nederland assistentie te verlenen.

Voor nadere inlichtingen kan men zich in verbinding stellen met het bureau van de
Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Van Dinsdag 10 tot Zaterdag 14 April a.s. zal de Universiteitslustrumviering plaats
vinden.

Blijkens mededelingen van het bureau van het Utrechts Universiteitsfonds, is ook aan

Ditmaal kan op deze plaats dan ook worden volstaan met vermelding van enkele der

Tekst van Jan Engelman, Muziek van H. Strategier. Regie: Ben Groenier.
Donderdag 12 April:

14.00 uur: Diesrede van de Rector Magnificus en verlening eredoctoraten in de
Domkerk.
Na afloop:

Receptie van de Rector Magnificus en de ere-doctoren in het Universi-
teitsgebouw.

Opening Lustrum Kunstmarkt, Achter de Dom. Toegang vrij.
19.00 uur: Alumnidiners op de Societeiten en het Universiteitshuis (De Societeiten
zijn geëmancipeerd, het U.S.C. ook voor dames, de U.V.S.V. niet voor
heren).

Universiteitsfilm „Hora Est" in het Filmtheater „Studio" om 10.00,
11.15, 12.30, 13.45, 15.00 en 16.15 uur en \'s avonds twee voorstellingen
om 19.00 en om 21.30 uur.
Vrijdag 13 April:

10.00 uur: Opening Congres „Wetenschappelijk Onderzoek in de Universiteit en
in de Maatschappij" in de Aula. Opening door Prof. Dr. H. Wagenvoort.
10.15—11.00 uur: Algemene probleemstelling van geesteswetenschappelijke zijde

door Prof. Dr. M. J. Langeveld.
11.15—12.00 uur: Algemene probleemstelling van natuurwetenschappelijke zijde

10.00 uur: Sectievergaderingen van het Congres „Wetenschappelijk onderzoek in de
Universiteit en in de Maatschappij".
Faculteit der Diergeneeskunde,

Kliniek voor Heelkunde, Biltstraat 172. Discussieleider: Prof. Dr. G. H.
B. Tcunissen; Pre-adviseur: Prof. J. H. ten Thije.
13.15 uur: Lunch op de Societeiten en het Universiteitshuis.
16.00 uur: Sluiting van het Lustrum door de President Curator in Esplanade.
Cocktailparty aangeboden door het Utrechts Universiteitsfonds.
Universiteitsfilm „Hora Est" in het filmtehater „Studio" om 10.00,
11.15, 12.30, 13.45, 15.00 en 16.15 uur en \'s avonds twee voorstellingen
om 19.00 en 21.30 uur.
Voor alle bijeenkomsten zijn toegangsbewijzen nodig. Degenen, die geen programma
hebben ontvangen, kunnen dit aanvragen bij het bureau van de Maatschappij voor
Diergeneeskunde. In overleg met het bureau van het Utrechts Universiteitsfonds krijgt
men daarna nog gelegenheid zich tot 20 Maart a.s. als reünist te melden, hoewel
de aanvragen 15 Maart binnen moeten zijn.

Op 26 Maart a.s. hoopt collega J. W. van Hemmen, Lingedijk 103a, Wadenoyen
zijn 25-jarig jubileum als dierenarts te herdenken.

Het samenstellen van een jaarverslag beoogt, in het kort, een overzicht te geven van
de wederwaardigheden, die zich in het afgelopen jaar in een vereniging hebben
voorgedaan.

Het is helaas zeer te betreuren, dat van een vereniging, die meer dan 100 leden telt,
steeds zo\'n klein aantal, gemiddeld 25, de vergaderingen bezoekt. Deze vergaderingen
zijn, dunkt mij, toch voor allen van belang. Door de omstandigheden gedwongen, wordt
het wetenschappelijk karakter, en mede het zuiver veterinaire, er van verdrongen
door het zakelijke, hetwelk steeds meer op de voorgrond komt te staan. Men gaat in
de practijk ook steeds meer de praeventieve diergeneeskunde naar voren brengen. Dit
echter eist overleg, en juist om dit overleg, met verschillende instanties, goed te
kunnen doen, moet men de verschillende stemmen uit de practijk horen.
Mag ik U allen, leden van de afdeling, verzoeken er aan mede te helpen de collegae
op te wekken onze bijeenkomsten meer te bezoeken. Misschien moet ook de afdeling
de hand meer in eigen boezem steken, misschien is ook de Maatschappij er schuldig
aan. Door het bespreken van tal van ingekomen stukken, gaat er zeer veel tijd
verloren, waardoor de zuiver veterinaire zaken worden verdrongen en de vergade-
ringen te lang duren.

Misschien is het van belang te overwegen, te komen tot een ledenparlement, in de
M. v. D., waarin de maatschappelijke problemen, die nog steeds groter worden,
kunnen worden afgedaan.

Anderzijds kan het misschien ook, dat het bestuur van de afdelingen, desnoods aange-
vuld met enkele leden, deze maatschappelijke problemen afhandelt, zodat het weer
als voorheen kan worden, vergaderingen, die niet langdradig worden en waar de
zuiver veterinaire problemen op de voorgrond kunnen staan.

De afdeling vergaderde weer vier keren, hierbij was het aantal aanwezige leden resp.
21, 26, 26, 26. Onderstaande inleidingen werden gehouden:

2 Maart: Dr. J. Boogaerdt over: De toestand van het Ca. in biologische vloeistoffen.
11 Juni: Dr. J. I. Terpstra over: Ziekten bij pasgeboren dieren.
15 October: Dr. Y. M. Kramer over: De P.B.O. in het algemeen.
14 December: Ir. C. P. Scheepers over: De Landbouwvoorlichtingsdienst in het alge-
meen.

In de loop van het jaar ontvielen ons vier collegae door de dood, een collega be-
dankte en zeven verlieten de afdeling door vertrek naar een andere provincie.
Het aantal nieuwe leden bedroeg elf, zodat de afdeling op 31 December 108 leden
telde.

In Augustus verliet de penningmeester van de afdeling het bestuur, door vertrek
naar Italië. In zijn plaats werd, in de December-vergadering, coll. K. Schuiling te
Barendrecht, benoemd.

Op 1 Jan. 1956 was het bestuur als volgt samengesteld:
P. van Schaik — voorzitter
K. van der Poel — secretaris
K. Schuiling — penningmeester
H. Ouwerkerk
J. J. den Hertog

Het bestuur vergaderde als zodanig vijf keer. Er waren vier contact-commissie-verga-
deringen, met de Directeur van de Prov. Gezondheidsdienst. Evenals vorige jaren
verliepen deze bijeenkomsten in een zeer aangename sfeer. Wij stellen deze bijeen-
komsten dan ook zeer op prijs.

Het bestuur heeft zoveel mogelijk van haar belangstelling blijk gegeven, namens de
afdeling, bij jubilae e.d., van de collegae.

De afdelingsvergaderingen werden steeds bijgewoond door de algemeen voorzitter en
of, de algemeen secretaris.

Het contact met de afdelingen N.-Holland en Utrecht bleef aanwezig, door vertegen-
woordiging op eikaars vergaderingen.

Alvorens dit verslag te beëindigen, mag ik er wel op wijzen, dat onze positie, vooral
die van de practici, er zeker niet eenvoudiger op wordt, mede door de intensivering
van de praeventieve diergeneeskunde.

Het zal derhalve dringend noodzakelijk zijn, dat wij met elkaar, de afdelingen sterk
maken, zodat er een krachtige Maatschappij voor Diergeneeskunde ontstaat, die haar
werk zal kunnen doen, wetende, dat ze gesteund wordt door haar leden, tot zegen
van ons allen.

Het aantal leden bedroeg op 1 januari 1956 92, waaronder 1 erelid.
Op 1 januari 1956 was het bestuur als volgt samengesteld:
P. L. L. Bollen, Uden, voorzitter;
F. A. M. Doppen, Gilze, ondervoorzitter;

Tel. K 4106—204 (huis) — 203 (bureau) ;
Dr. J. H. M. Richter, Boxmeer, penningmeester; Bakelgeerstraat 2;
Giro: 387346.

Per 1 januari 1956 was de samenstelling van de provinciale vestigings-commissie als
volgt:

P. L. L. Bollen; Dr. J. N. Koning; Dr. C. J. A. Kerstens; J. A. J. M. Kirch en J. F.
Overbeek.

J. F. Overbeek was afdelingsafgevaardigde in het Algemeen Bestuur; B. M. Bo-
gaerts was afgevaardigde van de afdeling in het Bestuur van de Gezondheidsdienst
voor dieren in Noord-Brabant en tevens lid van de tarievencommissie.
In de vergadering van 29 juni trad collega Richter reglementair af als penning-
meester, maar werd in die functie herkozen.

In december was de secretaris periodiek aan de beurt van aftreden, en deze stelde
zich niet herkiesbaar. In de vergadering van 7 december kon geen nieuwe secre-
taris gevonden worden. De afgetreden secretaris neemt voorlopig deze werkzaam-
heden waar.

In de eerstvolgende vergadering in 1956 zal de verkiezing van een nieuwe secretaris
één van de agendapunten zijn.

Gedurende het jaar 1956 werden 4 algemene ledenvergaderingen gehouden en
1 feestvergadering met diner ter ere van de jubilarissen.

Onderwerp: „Bloedgroepen bij runderen en hun waarde voor de fokkerij".
5e. Verslag door de afgevaardigde naar het Algemeen Bestuur.
Vergadering 29 juni 1955: Aanwezig waren 25 leden.

Ie. Verkiezing penningmeester wegens reglementair aftreden van collega J. Richter,

Onderwerp: „Het selecteren van kippen in de praktijk".
3e. Bespreking assistenten-regeling.

Vergadering 29 september 1955: Aanwezig waren 29 leden.
Ie. Benoeming afgevaardigde en plaatsvervanger naar de Alg. Vergadering.
2e. Behandeling beschrijvingsbrief van de 101ste Algemene Vergadering.
3e. Mededeling over feestvergadering op 17 oktober a.s.

Wegens gebrek aan candidaten kon deze niet plaatsvinden.
4e. Lezing van Dr. J. Gajentaan te Amsterdam.

Het vergaderingbezoek was in 1955 evenals de voorgaande jaren slecht. Nog niet
l/₃ deel der leden bezoekt regelmatig de vergaderingen.

Bij het zoeken om verbetering hierin te krijgen vraagt men zich af, wat de oorzaak is.

3e. Voor de dierenartsen in ambtelijk verband hebben de vergaderingen vaak weinig
aantrekkelijks, daar een groot percentage van de tijd wordt besteed aan het
spreken over tarieven voor practici.
Hoe kan hierin verbetering gebracht worden?

Een splitsing van de afdeling in een afdeling West Noord-Brabant en Oost Noord-
Brabant, samenvallend met de ambtsgebieden der inspecteurs maakt de afstanden voor
het vergaderingbezoek voor vele collegae korter, verschaft aan elk der nieuw te
vormen afdelingen de gelegenheid zich meer intensief bezig te houden met de be-
langen in een beperkt gebied en kan ook de onderlinge collegialiteit en samenwerking
in dat gebied beter bevorderen.

Het accepteren van een bestuursfunctie wordt daardoor ook voor de leden gemak-
kelijker gemaakt, daar er minder administratie is en de afstanden voor vertegenwoor-
diging en vergaderen korter worden.

Dit is slechts een persoonlijke zienswijze van de waarnemend secretaris. In het
Bestuur is hierover niet gesproken.

Verder is de besteding van de ingehouden loonbelasting der assistentenregeling het
meest besproken punt in de afdelingsvergaderingen geweest van het afgelopen jaar.
Het voorstel om door één of zelfs meerdere advocaten te laten uitzoeken of dit geld
aan de Maatschappij (wat wij zelf zijn), aan de praktiserende dierenartsen op wiens
assistenten het geld werd ingehouden, of aan de assistenten van wiens loon het geld
werd ingehouden, toebehoort, lijkt ondergetekende een prettige opdracht voor de
hiermede belaste advocaten, maar een gevaarlijk experiment voor degenen, die aan-
spraak op het geld menen te kunnen maken.

Het Hoofdbestuur heeft de volgende collegae aangenomen als lid van d^ Maatschappij
voor Diergeneeskunde:

G. Blok, Eerste Kruisweg 271, Oud-Beyerland.
S. P. van Dijk, Hoofdstraat 116, Hoogeveen.
A. C. Noordenbos, Nassaustraat 7, Utrecht.

Het Hoofdbestuur draagt de volgende collegae voor het lidmaatschap van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde voor:

A. F. ter Schure, Kruisstraat 38, Oldemarkt.
W. van Sijpveld, Kanaalweg 26, Ilpendam.
J. M. Wijsmuller, Julianalaan 53, Overveen.

Het Hoofdbestuur heeft de diergeneeskundige candidaat J. Bosma aangenomen als
candidaatlid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Costermans, G., van Bemmel naar Lisse, Achterweg 44, tel. 02530—3221, P., ass.

Herweijer, C. H., van Rangoon naar \'s-Gravenhage, tijd. van Hogenhoucklaan 76,
pension Corona, tel. 01700—777566, gr. 193697. (van 124 naar 87)

Willemsen, J. B., te Kampen, tel. nos. gewijzigd in 05292—2472 (privé), 2407 (bur.).

tube 1 oz (28,4 gram)
bevat per gram zalf:
5 mg Terramycine en 1 mg.
Polymyxine B sulfaat (10.000 E.J

tube \'/j oz (14,2 gram)
bevat per gram zalf:
30 mg Terramycine en 1 mg
Polymyxine B sulfaat (10.000 E.)

PFIZER N.V. - AFDELING NEDERLAND
GROOTHANDELSGEBOUW A-6, ROTTERDAM TEL. K 1800-119744

De 26ste januari 1956 overleed te zijnen huize in Oegstgeest, waar hij zich na zijn
pensionering had gevestigd, collega doctor Willem Stuurman.

Willem Stuurman werd op 7 februari 1876 te Ammerstol geboren. Na de gewone
voorbereidende studiën bezocht hij de toenmalige \'s-Rijks-Veeartsenijschool en ver-
kreeg het diploma van veearts op 30 juli 1900. Met ingang van 1 september 1900
werd hij benoemd tot assistent aan \'s-Rijksveeartsenijschool bij de cliniek en bij de
geneeskundige leervakken. Op 1 december 1901 trad hij in dienst der gemeente
Leiden, waar hij zijn verder amtbtelijk leven bijna geheel zou doorbrengen.
Hij werd benoemd eerst tot adjunct-inspecteur van vee en vlees bij de daar enige
jaren tevoren door Dr. D. A. de Jong gecreëerde en onder diens leiding staande
vleeskeuringsdienst. Toen in 1903 het Leidse abattoir tot stand kwam, werd hij
benoemd tot adjunct-directeur aan deze instelling.

Hij bleef als zodanig werkzaam, onder de inspirerende leiding van Dc Jong tot
1 januari 1907, op welke datum hij de functie van directeur van het gemeente-
slachthuis te Alkmaar aanvaardde. Niet lang echtcr had hij te Alkmaar de leiding
want op 1 december 1910 keerde hij weer naar Leiden terug, thans echter als
Directeur van het Openbaar Slachthuis en Hoofd van de Vleeskeuringsdienst aldaar.
Hij volgde toen De Jong op, die inmiddels buitengewoon hoogleraar was geworden.
Stuurman bekleedde dit ambt onafgebroken gedurende 31 jaar, tot hem met ingang
van 1 januari 1942 eervol ontslag werd verleend wegens het bereiken van de pen-
sioengerechtigde leeftijd.

Was de grondtoon van de klachten omtrent de voorganger van Stuurman diens
geringe soepelheid, toch moet men niet denken, dat de Gemeenteraad van Leiden
nu een min of meer kneedbare figuur had benoemd om verdere moeilijkheden te
voorkomen. Integendeel, hoewel van gans andere geaardheid dan zijn voorganger
(hij miste bijvoorbeeld diens explosieve natuur), is zijn beleid gekenmerkt geweest
door doelbewustheid en doorzettingsvermogen. Dat gedurende zijn leiding geen con-
flicten meer voorkwamen was daaraan te danken, doch tevens aan het feit, dat tal
van zaken, waarvoor De Jong een harde strijd had moeten voeren, langzamerhand
door de gebruikers van het abattoir als vanzelfsprekend waren aanvaard.

Zijn bestuur kenmerkte zich door grote zuinigheid en voorzichtigheid in de bedrijfs-
voering. Zijn werklust tot laat in de avond brandde vaak het licht in de directie-
kamer) en zijn nauwgezetheid waren bekend. Zijn adviezen aan het gemeentebestuur
lieten geen enkel detail van de behandelde materie onbesproken en waren veilige
bakens voor het gemeentelijk beleid. De wekelijkse controle van de gehele financiële
administratie, die hij persoonlijk jaar in jaar uit verrichtte (vroeger was de directeur,
in tegenstelling met thans, ook ddärvoor verantwoordelijk) was bijna berucht. Ik
geloof stellig, dat hij het van mij jeugdige lichtzinnigheid achtte, toen ik, als zijn op-
volger deze controle spoedig heb afgeschaft.

De vleeskeuringsdienst genoot alom een goede naam, ook doordat hij met zorg zijn
medewerkers en ondergeschikten uitkoos. Toen dan ook in de jaren vóór het in
werking treden van de Vleeskeuringswet dit Staatsstuk werd voorbereid, won men
omtrent vele zaken zijn advies in.

Zijn lange diensttijd als directeur werd nog gekenmerkt door perioden, waarin op
zijn werkkracht meer dan normaal beslag werd gelegd. Dit was zo het geval in de
eerste Wereldoorlog (1914—1918), toen hij tevens belast was met de leiding van
de distributie van vlees en vis.

Toen na deze oorlog het bedrijf een tijd van grote bloei beleefde, bereidde hij een
groot plan tot modernisering voor, dat juist vóór de tweede Wereldoorlog, namelijk
in 1939, gereed kwam en o.a. de stichting van koelruimten voor andere artikelen dan
vlees omvatte. Van deze ruimten kon in deze oorlog in het belang der voedsel-
voorziening een dankbaar gebruik worden gemaakt.

Direct na de totstandkoming van de Vleeskeuringswet, wijdde hij zijn krachten aan
de doorvoering van de vleeskeuring in de plattelandsgemeenten, die Leiden om-
ringen, zodat een centrale keuringsdienst van vee en vlees werd opgericht, waartoe
behalve Leiden, de gemeenten Alkemade, Leiderdorp, Oegstgeest, Voorschoten, War-
mond, Wassenaar en Zoeterwoude behoren. Bovendien was hij jarenlang de nauw-
gezette secretaris van de Ned. Vereniging van Directeuren van Gemeenteslachthuizen
en deed hij zeer nuttig werk in de Commissie voor Slachtvraagstukken van de Ned.
Vereniging tot bescherming van dieren.

De Regering erkende in 1932 zijn grote verdiensten door zijn benoeming tot officier
in de orde van Oranje-Nassau, terwijl de gemeente Leiden bij zijn afscheid uit zijn
functie hem de, zeer zelden verleende, zilveren erepening der stad toekende.
Hoewel Stuurman, zoals uit het voorgaande blijkt, een zeer bekwaam man van grote
kennis was, heeft hij na zijn dissertatie „Zur Identität der Menschen- und Rinder-
tuberkulose", waarop hij in 1903 te Bern promoveerde tot doctor med. vet., be-
trekkelijk weinig gepubliceerd. Een lijstje daarvan wordt aan het einde van dit
levensbericht toegevoegd.

Hij trad in het algemeen weinig, liefst in het geheel niet, op de voorgrond, be-
moeide zich niet met of in het publieke leven, ook niet van Leiden en vond verpozing
van zijn vermoeiende ambtelijke beslommeringen in zijn prachtige, door hem zelf
onderhouden tuin, waarin hij op tentoonstellingen bekroonde bloemen kweekte en
zijn duiven en bijen hield. Hij was over het algemeen ernstig van aard en de ver-
antwoordelijkheid voor zijn functie werd door hem zwaar gevoeld, zodat ik over-
tuigd bent, dat hij blij was, dat hij deze aan jongere schouders kon overdragen,
ofschoon het hem zeker niet onverschillig was wie hem zou opvolgen. Persoonlijk ben
ik hem dan ook zeer dankbaar, dat hij mij in de moeilijke oorlogsjaren daarvoor
heeft aangezocht en ik dank hem tevens voor de grote steun en vriendschap, die ik,
zowel in het ambtelijke als in het particuliere leven steeds heb mogen ondervinden.
Met Stuurman is één der oude garde, die de moderne vleeskeuring in Nederland
De stad Leiden verloor één harer trouwste dienaren, de wereld een uitnemend mens
schiep, heengegaan.

Zijn vrouw en kinderen en kleinkinderen, waarvoor hij een voorbeeldig echtgenoot,
vader en grootvader was, verliezen in en met hem meer dan wij vermogen te
schetsen.

Mogen zij overtuigd zijn, dat de naam Willem Stuurman een grote betekenis had
in onze kleine veterinaire wereld en dat wij hem nimmer zullen vergeten.

Cysticercus inermis bij het rund (met afbeelding), Tijdschrift voor Veeartsenijkunde
XXIX — 387.

Zur Identität der Menschen- und Rindertuberkulose, I.D. Bern 1903.
Verslag van het verhandelde in de onderafdeling „Veeartsenijkundige Vraagstukken"
van het 3e Internationale Zuivelcongres, Tijdschrift v. Veeartsenijk. XXXV — 173.
Onbevoegd uitoefenen der Veeartsenijkunde, idem XXXV — 190.

Reitze Sybe Bergsma werd op 17 Januari 1888 te Irnsum geboren. Na het eind-
examen H.B.S. te Leeuwarden in 1906, begon hij de studie voor veearts. Toen hij,
na een zeer vlotte studie, in 1910 zijn veearts-diploma verkreeg, vestigde hij zich te
Sncek. Zijn intelligentie, zijn uitzonderlijke opmerkingsgave, zijn belangstelling en
zijn vermogen, met mensen tc kunnen omgaan, maakten, dat hij spoedig een uitge-
breide practijk had. In 1917 werd hij als slachtoffer van de wet Bosboom gedwongen
de soldatenuniform aan tc trekken. Vanaf die tijd tot 1929, toen de gemeente Sneek
overging tot het stichten van een abattoir en hem, sinds 1918 hoofd van de vlees-
keuringsdienst, benoemde tot directeur, hebben we de practijk voor gezamelijke
rekening uitgeoefend.

Als practicus ging zijn bijzondere belangstelling uit naar de koopvernietigende ge-
breken in de veehandel, dat terrein vol voetangels en klemmen. Wanneer we het soms
niet eens waren, wist hij met grote scherpzinnigheid zijn standpunt te verdedigen.
In de oorlog was het abattoir te Sneek, mede dank zij de hulp en de betrouwbaarheid
van het personeel, een niet te onderschatten factor in de voedselvoorziening. Voor tal-
lozen uit het hongergebied was bij aankomst de eerste gang naar de gemeenteslacht-
plaats, waar de voorraad onuitputtelijk leek. Hoeveel benarde situaties dit met zich
meebracht en waaruit de kalmte en de schranderheid van de directeur steeds de uit-
weg wist, weten alleen de insiders.

Als leraar aan de R.L.W.S. te Sneek en de Rijks-Zuivelschool te Bolsward toonde hij
zijn gaven als docent. Hij zette zijn stempel op dit deel van het onderwijs, zorgende
de leerlingen niet te vermoeien met bijzonderheden, die weinig ter zake doen, maar
datgene te geven, wat voor hun latere werkkring van belang zou zijn. Zijn vermogen,
dat op een onderhoudende wijze te vertellen, zijn puntige manier van zeggen en zijn
slagvaardigheid verzekerden hem van de gespannnen aandacht en de toewijding van
zijn leerlingen.

In 1919 trouwde hij met Hiltje van der Woude, dochter van een bekend veefokker
uit Deersum. Uit dit huwelijk werd in 1920 een zoon geboren. Deze, hun enigst kind,
kwam in 1947 op tragische wijze om het leven. Na die tijd is Bergsma nooit meer

de oude geweest. Zeer moeilijk heeft hij het gehad, maar zijn gesloten aard deed dit

Op 10 Februari is hij, na één dag van ziek zijn, overleden. Op 15 Februari is hij op

Op 5 februari 1956 overleed te Groede op 83-jarige leeftijd, na een kortstondige
ziekte, collega A. Risseeuw.

Hij werd geboren op 12 december 1872 te Groede. Na het volbrengen van de voor-
bereidende studie werd hij ingeschreven als leerling aan de toenmalige Veeartsenij-
school, waar hij in 1898 het diploma behaalde.

Hierna vestigde hij zich te Heinkenszand, waar hij in 1901 tot kcuringsveearts werd
benoemd en in 1904 tot Provinciaal Veearts 2e klasse. Hij verkreeg al spoedig, met
name in de Zak van Zuid-Beveland, een uitgebreide praktijk. Vooral zijn prettige
wijze van omgang met de veehouders deed hem vele vrienden verwerven.
In 1922 werd hij benoemd tot kcuringsveearts van de Vleeskeuringskring Heinkens-
zand. Dit bleef hij tot 1939, toen hij gepensioneerd werd.

In 1946 werden zijn verdiensten beloond door zijn benoeming tot Ridder in de Orde
van Oranje Nassau.

Na zijn pensionering bleef hij nog met enthousiasme de praktijk uitoefenen tot 1952.
Het kostte zijn vrienden zelfs nog moeite, om hem over te halen, terwille van zijn
gezondheid eindelijk de welverdiende rust te gaan nemen.

Van 1952 tot 1956 heeft hij daarna in de familiekring te Groede een welverzorgde
oude dag kunnen genieten.

Tot het laatst toe was hij een getrouw bezoeker van de Algemene Vergadering en
de afdelingsvergaderingen. Hij was hierdoor bij alle collegae, zowel de oudere als
jongere in onze afdelingen, bekend. Dit bleek trouwens wel uit de belangstelling
van talrijke collegae bij zijn teraardebestelling.

De voorzitter van de afdeling bracht met waarderende woorden een laatste groet
aan de nestor van de afdeling.

Wij zijn dankbaar voor de collegialiteit, die hij altijd betracht heeft, en voor de

Hij zal als een hoogstaand, beminnelijk en oprecht collega in onze herinnering blijven.

Uit het Laboratorium voor Medisch-Veterinaire Chemie der Rijks-
universiteit te Utrecht.

UITKOMSTEN VAN EEN VOORTGEZETTE VOEDERPROEF MET
MAGNESIUMOXYDE-HOUDENDE KOEKJES ALS VOOR-
BEHOEDEND MIDDEL TEGEN KOPZIEKTE

Voortbouwende op vroeger uitkomsten werd in het voorjaar van 1954
een proef genomen met 976 melkkoeien op z.g. kopziektebedrijven in de
provincies Utrecht en Zuid-Holland, d.w.z. op bedrijven waar in vorige
jaren gemiddeld 6 tot 8 % van de melkkoeien aan kopziekte leden. Deze
koeien ontvingen dagelijks 50 g technisch magnesiumoxyde (ca. 90 %
MgO), verwerkt in twee veekoekjes die elk ca. 170 g wogen, \'s Morgens
en \'s middags werd telkens één koekje gevoederd ten tijde van het melken,
gedurende de voor voorjaarskopziekte kritieke periode van 4 a 5 weken.
Teneinde de dieren aan de smaak van de koekjes te gewennen, werd
zoveel mogelijk enkele dagen tot een week voordat de dieren de wei
ingingen met de voedering begonnen. Het percentage kopziekte in de met
magnesiumoxyde-houdende koekjes behandelde groep bedroeg 0.41, terwijl
in een controle-groep van 1426 niet met magnesiumoxyde-houdende koek-
jes gevoederde melkkoeien, eveneens op kopziektebedrijven in Utrecht en
Zuid-Holland, 1.21 % van de dieren kopziekte kreeg ²). De toediening van
magnesiumoxyde heeft dus een vermindering van de kopziektefrcquentie
tot op ca. teweeg gebracht. Het verschil tussen de proefgroep en de
controlegroep was matig significant (P = 0.032).

Nu waren de weersomstandigheden in het voorjaar van 1954 niet gunstig
voor het uitbreken van kopziekte. De maanden April en Mei waren droog
en koud en er was weinig grasgroei. Dit verklaart waarom in de controle-
groep van 1426 melkkoeien de ziektefrequentie slechts 1.21 % bedroeg,
in plaats van 6—8 %, zoals verwacht mocht worden op grond van de
ervaring die in vorige jaren op deze bedrijven was opgedaan. Herhaling
onder meer normale weersomstandigheden en met een groter aantal dieren
was noodzakelijk. Dit is geschied in het voorjaar van 1955, een matig
kopziektejaar, zoals blijkt uit de ziektefrequentie op de niet-behandelde
kopziektebedrijven, n.1. 4,25 %, in plaats van het verwachte percentage
van 6—8.

In het voorjaar van 1955 werden de voedcrproeven met magnesiumoxyde-
houdende koekjes, van dezelfde samenstelling die in 1954 was gebruikt en
op dezelfde manier, met 12.700 melkkoeien herhaald.
Van 79 % van deze 12.700 koeien op bedrijven, waar de magnesiumoxyde-
houdende koekjes werden gevoederd, samen omvattend 10.000 melkkoeien,
is de uitkomst van de proefneming bekend geworden. Deze bedrijven
waren over het land verspreid op een manier, aangegeven in Tabel 1.

Proefbedrijven (Magnesiumoxyde-houdende koek verstrekt) (20 % van
de koeien op deze bedrijven, n.1. de dieren die de koek weigerden te eten,
konden tevens als contróle-groep worden gebruikt).

Zoals men ziet, kon het oorspronkelijke plan, de proef te beperken tot
de provincies Noord-Holland, Zuid-Holland en Utrecht, niet worden ver-
wezenlijkt. Slechts 331 bedrijven, d.i. 58 % van het totale aantal van 569,
was in deze drie provincies gelegen. De bedrijven in de Gelderse Vallei
zijn in dit overzicht alle tot Utrecht gerekend.

Tabel 2 vermeldt de uitkomst van deze proefneming op grote schaal.
De statistische betrouwbaarheid van de waargenomen verschillen tussen
de verschillende groepen werd berekend met behulp van de chi-kwadraat
test. Bij de kopziekteproef van 1954 werd, omdat bij die proef de aantallen
gevallen van kopziekte zo klein waren, de factoriële methode van Fisher
toegepast.

Op de bedrijven, waar de magnesiumoxyde-houdende koek werd verstrekt
en de uitkomsten van de proef konden worden verzameld, bleek dat van
de 10000 koeien er 2024 (d.i. 20 %) waren die de koek weigerden te
eten. Deze groep van weigeraars werd gebruikt als een eerste controle-
groep. Het voordeel van deze indeling is dat de dieren uit deze controle-
groep zich onder precies dezelfde bedrijfsomstandigheden bevonden als
de 7976 melkkoeien die de koek wel opnamen. Een nadeel is dat bij deze
weigeraars het weigeren van de koek verband kan houden met een minder
grote behoefte zich tegen kopziekte te beschermen. Verderop zal worden
uiteengezet waarom hierop alle kans bestaat.

Er werd nog een tweede controle-groep ingelast, bestaande uit 1340
melkkoeien die zich bevonden op 54 „kopziektebedrijven" in Zuid-Holland,
n.1. in de streek rond Gouda: de Krimpenerwaard, de Alblasserwaard met
inbegrip van de Vijfherenlanden, verder Reeuwijk en de Rijnstreek. Hier
werd in het geheel geen magnesiumoxyde-houdende koek verstrekt.

1. De zuiverste indruk van het effect van het voederen van magnesium-
oxyde-houdende koek op het teruglopen van het aantal ziektegevallen

TABEL 2 KOPZIEKTEBESTRIJDING 1955
Effect van de voedering van magnesiumoxyde-houdende koek

A B: zeer significant (P<0.001): vermindering kopziekte tot op ^J/3.
G — D: zeer significant (P<0.001): vermindering kopziekte tot op ^x/s.
A — D: zeer significant (P<0.001): vermindering kopziekte tot op J4.
B — D: matig significant (P ca. 0.04).

geeft uiteraard de vergelijking van een proefgroep en een controle-
groep op bedrijven, liggende in dezelfde streek.

Wij hebben dit gedaan door een groep van 1573 melkkoeien op 99
kopziektebedrijven (proefgroep C), in de streek om Gouda waar de
koek verstrekt werd, te vergelijken met de eerder genoemde tweede
controle-groep van 1340 melkkoeien (groep D) op 54 kopziektebedrij-
ven in dezelfde streek, waar geen koek werd verstrekt.
Van de eerstgenoemde 1573 koeien kregen er 14 (d.i. 0,89 %) kop-
ziekte en van de laatstgenoemde groep van 1340 koeien kregen er
57 (d.i. 4,25 %) de ziekte. Het percentage van kopziektegevallen
loopt hier dus tot op terug. Berekening leert dat de waarschijnlijk-
heid van het bestaan van een wezenlijk verschil tussen deze beide
groepen meer dan 99.9 % bedraagt ¹) (P < 0.001).

1 Wij zijn er ons van bewust dat de hier en op andere plaatsen gebruikte uitdrukking
„waarschijnlijkheid" niet geheel in overeenstemming is met de moderne opvat-

2. Van de 7976 melkkoeien uit het gehele land, waarvan zeker is dat
zij alle de magnesiumoxyde-houdende koek hadden gegeten (proef-
groep A), kregen er 87 (d.i. 1.10 %) toch kopziekte.

Van de 2024 weigeraars op dezelfde bedrijven (de eerste controle-
groep B) kregen er 59 (d.i. 3 %) kopziekte. Het percentage kopziekte-
gevallen loopt hier dus tot op ¹I₃ terug.

Berekening leert dat de waarschijnlijkheid van het bestaan van een
wezenlijk verschil tussen deze beide groepen meer dan 99.9 % be-
draagt. (P < 0.001).

3. Vergelijkt men de groep van 7976 melkkoeien, waarvan vaststaat dat zij
de magnesiumoxyde-houdende koek hadden gegeten, met de tweede
controle-groep van 1340 melkkoeien op de bedrijven waar geen koek
werd verstrekt, dan blijkt het percentage kopziektegevallen terug te
lopen van 4.25 % tot 1.10 %, dus tot op

Berekening leert dat de waarschijnlijkheid van het bestaan van een
wezenlijk verschil tussen deze beide groepen meer dan 99.9 % be-
draagt. (P < 0.001).

Met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid kan dus de conclusie
worden getrokken dat het percentage kopziektegevallen aanzienlijk ver-
mindert door verstrekking van magnesiumoxyde-houdende koek.
Al naar gelang men de onderscheidene proef- en controlegroepen met
elkander vergeleek, werd een teruglopen van het percentage kopziekte tot
op ¹15, ¹/₃ of !/₄ van het te verwachten aantal vastgesteld.
Dank zij het veel grotere aantal ziektegevallen dat in het voorjaar van
1955, in vergelijking met het abnormale voorjaar van 1954, is voorgekomen,
behoeft men er niet aan te twijfelen dat deze conclusie in statistische zin
zeer veel betrouwbaarder is. Dit geldt niet slechts voor de verschillen,
vastgesteld bij vergelijking van de zeer grote groepen, doch ook voor de
groepen met ca. 1400 dieren.

Daarenboven behoeft geen rekening te worden gehouden met andere
maatregelen die tegen kopziekte eventueel genomen zijn en die de uit-
komsten zouden kunnen vertroebelen, noch behoeft er te worden gedacht
aan een eventuele invloed van de bedrijfsvoering of grondsoort die het
resultaat gunstiger zou doen schijnen dan het in werkelijkheid is. Het
aantal bedrijven is n.1. zo groot en de bedrijfsvoering, alsmede de bodem-
gesteldheid, zo verschillend in de proef- en in de controle-groepen, dat
geen bepaalde invloeden die de conclusie zouden kunnen wijzigen, mogen
worden aangenomen.

Er blijken onder de 10.000 proefdieren (de som van de groepen A en B,
tabel 3) 2024 „weigeraars" voor te komen, d.i. 20 % der dieren.
Neemt men aan dat er zich in de tweede controle-groep (D) eveneens
20 % „weigeraars" bevinden, dan berekent men het aantal hiervan op

tingen omtrent hetgeen statistische berekeningen leren. In verband met het feit,
dat echter het theoretisch juistere begrip „overschrijdingskans" buiten de kringen
van statistici nog geen grote bekendheid geniet, menen wij ten behoeve van de
eenvoud en duidelijkheid de tot voor enkele jaren gangbare uitdrukking „waar-
schijnlijkheid" te mogen handhaven. Wel zullen we de overschrijdingskans P
mede vermelden.

268. Bij een kopziektepercentage van 3.00 % onder de „weigeraars", zou
men onder deze 268 dieren in ieder geval dus 8 kopziektegevallen mogen
verwachten.

Onder de „potentiële eters" van groep D, welke dus 1340 —_; 268 = 1072
dieren omvat, zou men bij verstrekking van magnesiumoxyde-houdende
koek 1.10 % kopziektegevallen, dus 12 zieke dieren mogen verwachten.
In de controle-groep D zou men dus bij verstrekking van magnesiumoxyde-
houdende koekjes totaal 8 -f- 12 = 20 kopziektegevallen mogen verwach-
ten. Er zijn 57 gevallen voorgekomen. Men zou dus hebben kunnen
beschermen, door verstrekking van magnesiumoxyde-houdende koekjes,
57 — 20 = 37 koeien, d.i. 65 %.

Dit zou betekenen een teruggang van het kopziektepercentage tot op V3.
Men ziet dat men met behulp van deze redenering, die uiteraard enigszins
hypothetisch is, komt tot eenzelfde uitkomst als bij vergelijking van de
grote groepen A en B.

Daar intussen een vergelijking van de groepen C en D, waartegen niet het
minste bezwaar kan bestaan, een teruggang van het kopziektepercentage
tot op 1/5 oplevert, menen wij gerechtigd te zijn de teruggang op gemiddeld
^x/₄ te stellen.

Schatting aangaande het verschil tussen „weigeraars" (contróle-groep
1 = B) en de „echte" contróle-groep 2 (=D).

Het verschil tussen de groepen B en D (tabel 2) bleek slechts matig
significant te zijn (P. ca. 0.04) d.w.z. de waarschijnlijkheid van het
bestaan van een wezenlijk verschil bedraagt ca. 96 %.
Nu zullen zich, zoals reeds eerder werd gesteld, onder de contróle-dieren
van groep D 268 „.potentiële weigeraars" bevinden, waarvan men het
aantal kopziektegevallen op 8 berekent.

Stelt men nu een hypothetische contróle-groep op zonder deze weigeraars,
dan komt men op 1340 — 268 = 1072 dieren, met een aantal kopziekte-
gevallen van 57 — 8 = 49.

Wanneer men thans de significantie van het verschil berekent, dan vindt
men een hogere waarschijnlijkheid van het bestaan van een wezenlijk
verschil tussen de beide groepen n.1. 99% (P = 0.01, tabel 3).

TABEL 3. KOPZIEKTEBESTRIJDING 1955
Verschil in kopziektefrequentie tussen „weigeraars" en contróle-dieren

Alhoewel aan de numerieke uitkomst van deze berekening (P = 0.01 i.p.v.
„ongecorrigeerd" P = 0.04) geen al te grote waarde gehecht kan worden,
bewijst deze redenering wel onomstotelijk, dat de kans op een reëel verschil
tussen „weigeraars" en koeien die niet de kans kregen om koek op te
nemen, beslist groter is dan gevonden tussen groep B en D van tabel 2.
We kunnen dus zeggen dat er inderdaad met grote mate van waarschijn-
lijkheid van een reëel verschil sprake is.

De waarneming in de practijk dat enerzijds koeien, bij welke het gevaar
voor kopziekte het grootste is, de magnesiumoxyde-houdende koek het
gretigste opnemen en dat anderzijds koeien die minder aan het gevaar
van kopziekte blootstaan, minder geneigd zijn de koek te eten, wint in
het licht van bovenstaande berekening aan waarschijnlijkheid.
Men zou de bovenvermelde waarneming in de practijk, waarvan wij
herhaaldelijk kennis moesten nemen, zo kunnen interpreteren dat er bij
vele runderen blijkbaar een instinctieve neiging bestaat om zich te be-
schermen tegen kopziekte, door de stof die deze bescherming verleent —
magnesiumoxyde — met graagte op te nemen.

Naarmate de dieren meer blootstaan voor de ziekte, schijnt deze neiging
— alweer volgens de ervaring die vele veehouders hebben opgedaan —
meer op de voorgrond te treden.

Bij de in 1954 en 1955 verrichte proefnemingen hebben wij de ervaring
opgedaan dat het middel lang niet op alle bedrijven zorgvuldig genoeg
is toegepast. Het voorschrift luidde o.m. dat regelmatig, tweemaal per dag,
één koekje van ca. 170 g, bevattend 25 g magnesiumoxyde, moest worden
gegeven, gedurende de voor kopziekte kritieke tijd, dus in het algemeen
gedurende de eerste vier weken van de weidegang, met een voorperiode
van enkele dagen tot een week op stal. Aan de nauwkeurige toepassing
van dit voorschrift heeft op vele bedrijven heel wat ontbroken en dit zal
ongetwijfeld een ongunstige invloed hebben gehad op de uitslag.
Ten dele ligt de oorzaak van deze onregelmatige opname door de koeien
aan de samenstelling van de koekjes. De smaak schijnt niet aangenaam
te zijn en herhaaldelijk is de klacht vernomen dat de koekjes bij het
bewaren hard worden.

De smaak van de koekjes kan worden verbeterd door vermindering van
het gehalte van de koekjes aan magnesiumoxyde van 15 % tot 7,5 %. Dit
brengt uiteraard mede dat van de koekjes van de nieuwe samenstelling
tweemaal zoveel moet worden gevoederd als van de tot dusver gebruikte
koekjes, indien men dagelijks 50 g magnesiumoxyde wil toedienen.
Er bestaan redenen om aan te nemen dat de neiging tot hard worden
van de koekjes kan worden verminderd door de juiste keuze van het
magnesiumoxyde. De kwaliteit van deze stof moet overigens vóór iedere
menging nauwkeurig worden onderzocht, volgens vroeger door ons aange-
geven richtlijnen.²)

Wij achten het waarschijnlijk dat in de toekomst, bij gebruik van koekjes
van een betere samenstelling, het aantal weigeraars aanzienlijk kleiner zal
blijken te zijn dan tot dusver het geval was en dat dan ook in het algemeen
minder weerstand zal worden ondervonden van de kant van de koeien
die de koek wel eten.

Als alle veehouders die met kopziekte te kampen hebben, hun uiterste
best doen om de koek van de nieuwe samenstelling regelmatig en precies
volgens de voorschriften te voederen, dan is het waarschijnlijk dat het
aantal kopziektegevallen nog aanzienlijk verder kan worden teruggebracht
dan uit onze proeven met de koek van de oude samenstelling is gebleken.
Dit geldt temeer omdat niet slechts de kopziekte in vóór- en najaar, maar
ook de kopziekte op stal op deze manier kan worden bestreden.

Naar ruwe schatting krijgt in „normale" jaren 1 tot 2 % van ons melkvee
kopziekte. Dit betekent dat van de ruim 1J4 millioen melkkoeien die
ons land rijk is, jaarlijks 15.000 tot 30.000 dieren kopziekte krijgen. Eén
zevende gedeelte van deze kopziektegevallen blijkt zo snel te verlopen dat
hulp van de dierenarts niet meer kan baten. Het zijn deze sterftegevallen
— jaarlijks dus tussen ruim 2.000 en ruim 4.000, dus gemiddeld ruim
3.000 stuks van het beste melkvee — die een directe schade van ongeveer

3 millioen gulden per jaar veroorzaken. De totale schade is echter nog
aanzienlijk groter. Want de koeien die men door een doeltreffende be-
handeling heeft kunnen genezen — dat zijn er naar schatting gemiddeld
wel 20.000 per jaar — zijn korte of langere tijd geheel of gedeeltelijk uit
de melk. Bij de huidige melkprijs mag men deze indirecte bedrijfsschade
wel op 1 millioen gulden per jaar schatten. De totale bedrijfsschade die
kopziekte aan de veehouderij in Nederland toebrengt, is dan ook met

4 millioen gulden per jaar laag geschat. In typische kopziektejaren zal
het bedrag van de schade nog aanzienlijk hoger zijn.

Indien het gebruik van magnesiumoxyde-houdende koek op „kopziekte-
bedrijven" in Nederland algemeen ingang zou vinden, dan zou daardoor
de jaarlijkse, door kopziekte veroorzaakte, schade van rond 4 millioen
tot minder dan 1 millioen gulden kunnen worden teruggebracht. De
bruto financiële bate zou dus ruim 3 millioen gulden bedragen. In typische
kopziektejaren zou deze bruto bate nog aanzienlijk hoger kunnen zijn.
Hiertegenover staat uiteraard een extra-uitgave voor de aankoop van de
magnesiumoxyde-houdende koek. Als per jaar gemiddeld 25.000 koeien
kopziekte krijgen en men het percentage kopziektepatiënten op „kopziekte-
bedrijven" stelt op gemiddeld 7, dan maken deze 25.000 koeien deel uit
van een aantal van ¹⁰⁰/₇ x 25.000 = 350.000 koeien dat zich op „kop-
ziektebcdrijven" bevindt.

Nu heeft de ervaring ons geleerd dat de veehouders op dergelijke bedrijven
lang niet aan al hun melkkoeien de koekjes voederen. Zij kiezen, zeer
terecht, de dieren uit die naar hun mening de meeste kans op kopziekte
hebben. Veelal zijn dit de oudere, melkrijke koeien, die dikwijls tevens de
„grote eters" zijn. Het aantal van deze dieren is niet groter dan ¹/₃ tot
van het totale aantal melkkoeien op deze bedrijven en schommelt dus
tussen ca. 120.000 en 175.000, gemiddeld 150.000.

Er zouden dus jaarlijks ca. 150.000 koeien de magnesiumoxyde-houdende
koek moeten krijgen, hetgeen bij de huidige prijsverhoudingen (ƒ 3,— per
koe) een uitgave van ca. ƒ 450.000 zou vergen.

Indien het gebruik van de magnesiumoxyde-houdende koekjes op de
„kopziektebedrijven" in Nederland algemeen ingang zou vinden, dan zou
de bruto bedrijfswinst van ruim 3 millioen gulden die het gevolg zou zijn
van de vermindering van het aantal kopziektegevallen. dus met een bedrag

van ca ƒ 450.000 moeten worden verminderd, waardoor als netto bate een
bedrag tussen 2.5 en 3 millioen gulden zou overblijven. In typische
kopziektejaren zou deze netto bate aanzienlijk hoger zijn.
Dat dit resultaat bereikbaar is zonder ingrijpende verandering van de
bedrijfsvoering, moet zeer belangrijk worden geacht. Het is n.1. al wel
gebleken, dat pogingen om de bedrijfsvoering in ons land op korte termijn
ingrijpend te veranderen op moeilijkheden stuiten.

Het gebruik van magnesiumoxyde-houdende koekjes als voorbehoedend
middel tegen kopziekte heeft het grote voordeel dat men het steeds op
kopziektebedrijven kan aanbevelen, n.1. ook in die gevallen, waar de
bemesting van het land en daardoor de samenstelling van het gewas te
wensen over laat.

Reeds eerder is uiteengezet dat jong, eiwitrijk gras in voor- en najaar en
in het algemeen een eiwitrijk en ruwe celstofarm rantsoen dat zelfvergif-
tiging door abnormale gistingen en rottingsprocessen in het maag-darm-
kanaal opwekt, het ontstaan van kopziekte in de hand werkt. Het behoeft
geen verwondering te wekken dat een statistische vergelijking van de
samenstelling van gewasmonsters van bedrijven waar kopziekte regelmatig
voorkomt, met de samenstelling van gewasmonsters van bedrijven waar
men geen kopziekte aantreft, tevens tot uitdrukking komt in verschillen
van andere aard dan een abnormale verhouding tussen eiwit en ruwe
celstof. Zo vonden \'tHart en Kemp dat jong eiwitrijk gras in
voorjaar en herfst grote kans op kopziekte geeft als het kaliumgehalte in
verhouding tot dat aan calcium, magnesium en natrium hoog is.³) Het
heeft dan ook alle zin om, door toepassing van een doelmatige bemesting,
te streven naar een gewas van gunstiger samenstelling. Hierdoor toch
worden niet slechts de minerale verhoudingen genormaliseerd, maar ver-
betert ook de verhouding tussen eiwit en ruwe celstof die wij in de eerste
plaats van belang achten om gastro-intestinale autointoxicatie en daardoor
kopziekte te voorkómen.¹)⁴)

Verbetering van de samenstelling van het gewas door middel van een
meer doelmatige bemesting eist echter geruime tijd voordat het gewenste
effect is bereikt. Bovendien bestaat er, naar onze ervaring, geen absolute
correlatie tussen een abnormale samenstelling van het voeder in mineraal
opzicht, bijv. een hoog kaliumgehalte en het uitbreken van kopziekte. De
ziekte blijft n.1. dikwijls uit in die gevallen waar men haar, op statistische
gronden, wegens de minerale samenstelling van het gewas, zou verwachten,
terwijl zij zich voordoet in gevallen waarvan wen niet kan zeggen dat het
voeder een in mineraal opzicht abnormale samenstelling heeft.¹) De „ge-
voeligheid" van de dieren en met name de weerstand die zij bieden aan de
schadelijke impulsen die van het gedeeltelijk verteerde voeder in het maag-
darmkanaal uitgaan, is hierbij een niet te verwaarlozen factor. Wanneer
men bedenkt dat op de „kopziektebedrijven", waar wij onze proeven met
de magnesiumoxyde-houdende koekjes hebben genomen,, gemiddeld slechts
7 % van de melkkoeien ziek werd en dus 93 % gezond bleef, ook onder
omstandigheden waar niet zelden de bedrijfsvoering intensief genoemd
mocht worden, dan blijkt hieruit wel dat bij verreweg de meeste dieren
het vermogen tot zelfhandhaving zeer aanzienlijk was.

In de meeste gevallen bereikt men, ongeacht de bedrijfsvoering, door
middel van de magnesiumoxyde-houdende koekjes terstond het gewenste
resultaat. Dit geldt zowel voor de gevallen van kopziekte in voor- en na-
jaar, als ten aanzien van de ziektegevallen op stal, die zich vooral in de
laatste twee tot drie maanden van de staltijd voordoen en waarvan men
de indruk krijgt dat de frequentie in de laatste jaren toeneemt.
Bij de keuze van het magnesiumoxyde als werkzame stof hebben wij ons
niet slechts laten leiden door de gedachte, in het maag-darmkanaal een
magnesiumdepot te vormen, waaruit het lichaam naar behoefte putten
kan teneinde het magnesiumgehalte van het bloed op peil te houden, wan-
neer de neiging tot migratie van dit element naar de weefsels begint, maar
tevens hebben wij gedacht aan de ontgiftende werking van magnesium-
oxyde op de gistende darminhoud. Uit het gunstige eindresultaat kunnen
wij niet zonder meer besluiten hoe groot het aandeel van elk van deze
beide factoren is bij het voorkómen van de kopziekte.

Richtlijnen ten behoeve van de voorlichting van veehouders inzake
voorbehoeding tegen kopziekte door middel van magnesiumoxyde-
houdende koekjes.

Het is ons gebleken dat herhaaldelijk vragen door de veehouders worden
gesteld met betrekking tot de toepassing van het middel. Teneinde de
dierenartsen in staat te stellen deze voorlichting te verstrekken, geven wij
hier enkele richtlijnen die naar onze, vooral in 1954 en 1955 opgedane,
ervaring doeltreffend zijn gebleken.

1. Er is alles voor om het gebruik van magnesiumoxyde-houdende koek-
jes als voorbehoedmiddel tegen kopziekte algemeen aan te bevelen.

2. Het middel moet uitsluitend worden toegepast op bedrijven waar
kopziekte pleegt voor te komen. Indien mogelijk, verdient het aan-
beveling dat de veehouder voor deze behandeling de koeien uitkiest
die het meest aan het gevaar voor kopziekte blootstaan. Is hij daartoe
uit eigen ervaring niet in staat, dan kan het in punt 3 medegedeelde
hem hierbij helpen.

3. De „grote eters", die meestal tevens de beste melkproducenten zijn,
komen in de eerste plaats voor de behandeling met magnesiumoxyde-
houdende koek in aanmerking. Bij vaarzen is kopziekte uitzondering,
bij schotten komt de ziekte al meer voor, terwijl onder de oudere
koeien (3e, 4e, 5e kalf) de meeste zieke dieren worden aangetroffen.

4. Ten aanzien van de voorbehoeding tegen kopziekte in het voorjaar,
is het gewenst met de toediening van de koek ongeveer een week
vóór de weidegang te beginnen. De voedering moet in de wei worden
voortgezet gedurende de voor kopziekte gevaarlijke periode, dus in
het algemeen gedurende de eerste maand van de weidegang. Veel
langer dan een maand is niet aan te bevelen, tenzij door de weers-
omstandigheden het gevaar voor kopziekte zeer groot mocht zijn.

5. Ter voorkóming van kopziekte in het najaar, kan wederom met de
voedering van de magnesiumoxyde-houdende koek worden begonnen,
wanneer opnieuw gevaar voor kopziekte aanwezig wordt geacht. Dit
gevaar bestaat vooral op het etgroen en in de laatste weken vóór het
opstallen.

6. Kopziekte op stal schijnt in de laatste jaren in frequentie toe te
nemen. Deze vorm van kopziekte is dikwijls zeer gevaarlijk, doordat zij
snel en dodelijk verloopt. De kritieke periode is de laatste twee tot
drie maanden van de staltijd. Goede observatie van de dieren is
noodzakelijk. Daardoor kunnen o.a.. beginnende verschijnselen van
onrust worden onderkend. Bovendien blijken koeien die later kop-
ziekte krijgen, dikwijls eerst acetonlichamen in de urine uit te schei-
den. Uitvoering van de reactie van Legal in verdunde urine (1 : 10,
1 : 20, 1 : 50, 1 : 100) geeft hiervoor een aanwijzing. Niet alle koeien,
waarvan de urine een positieve reactie volgens Legal oplevert, krijgen
echter kopziekte.

7. Een veelvuldig gesteld vraag is, of het nog zin heeft aan koeien die
in het voorjaar op stal nog geen koekjes hebben gekregen, in de wei
alsnog de koekjes te voederen.

Dit heeft stellig wel zin, want juist in de voorjaarswei, bij groeizaam
weer, vooral wanneer warme dagen afwisselen met gure nachten, is
het gevaar voor kopziekte zeer groot.

Het voederen van de koekjes in de laatste week vóór de weidegang
heeft voornamelijk ten doel de dieren te gewennen aan de smaak. Het
is nooit gebleken dat, door de voedering van de koekjes op stal, de
koeien in de wei beschermd worden tegen kopziekte. Dit is ook be-
grijpelijk omdat in verreweg de meest gevallen van kopziekte geen
werkelijk gebrek aan magnesium in het voeder en in het lichaam van
de dieren bestaat. Mineraalmengsels, opgenomen gedurende de stal-
tijd, beschermen evenmin tegen kopziekte.

8. Het is aan te bevelen om eiwitarme weidekoekjes, hooi, pulp, aard-
appclvezels, enz. samen met de magnesiumoxyde-houdende koekjes
te voederen. Men hoort wel beweren dat een flinke hoeveelheid pulp,
bijv. 1/2—2 kg per dag van bijzondere waarde zou zijn om kopziekte
te voorkomen. Dit schijnt wel voor een deel waar te zijn, maar men
moet er niet op vertrouwen dat deze maatregel, alleen toegepast,
altijd succes heeft. Er blijkt, ondanks voedering van pulp, toch
kopziekte te kunnen ontstaan. Overigens zal, in de naaste toekomst,
de samenstelling van de magnesiumoxyde-houdende koekjes een ver-
andering ondergaan, n.1. het gehalte aan magnesiumoxyde dat tot
dusver 15 % bedroeg, zal worden verminderd tot op 7/2 %■ Dit
betekent dat de koekjes die arm aan eiwit en rijk aan ruwe celstof zijn,
nog meer ruwe celstof zullen gaan bevatten. Het spreekt vanzelf dat
overige maatregelen om overlading van het maag-darmkanaal met
jong, welig weidegras te voorkómen bijv. rantsoenbeweiding, zeer aan
te bevelen zijn.

9. Het is gewenst aan de veehouders duidelijk te maken dat de magne-
siumoxyde-houdende koekjes tegen kopziekte beschouwd moeten wor-
den als geneesmiddel en niet als een normaal voedermiddel. Dit be-
tekent dat men zich stipt moet houden aan het voorschrift inzake
de hoeveelheid die dagelijks moet worden toegediend en aan de tijd
gedurende welke de voedering moet worden voortgezet. Het aantal
koekjes moet zo gekozen worden dat dagelijks 50 g magnesiumoxyde
wordt opgenomen. Het is het gemakkelijkst gebleken de koekjes twee-

maal per dag te geven, telkens na het melken. Gebruikt men dus
koekjes met 7.5 % magnesiumoxyde, dan moet men per keer twee
koekjes geven. (Een koekje, „briketje", weegt ca. 170 g). Meer dan
deze hoeveelheid is onnodig en ongewenst. De koekjes moeten van
een bona fide fabrikant worden betrokken. Deze moet garanderen
dat de juiste soort magnesiumoxyde is gebruikt voor het maken van
de koekjes. Het preparaat moet n.1. voldoende oplosbaar zijn onder
de omstandigheden die in de pens heersen.

10. De voedering der koekjes moet regelmatig, elke dag tweemaal, ge-
schieden. Slaat men een dag over, dan bestaat er kans dat er een
kopziekteaanval komt.

11. Wanneer er koeien mochten zijn die aanvankelijk de koek weigeren
te eten, dan moet men met geduld te werk gaan om de dieren ertoe
te brengen de koek op te nemen. Dit kan geschieden door met de
vlakke hand kleine stukjes koek in de mond van het dier te brengen.
Enig geduld is daarbij nodig, maar op de duur nemen verreweg de
meeste koeien de koek zonder bezwaar.

12. Wanneer er tegen de tijd dat de koeien de wei ingaan, of in een
andere tijd van het jaar waarin er gevaar voor kopziekte bestaat,
hoogdrachtige koeien zijn die reeds eerder aan kalfziekte geleden
hebben, dan doet men er goed aan, voor alle veiligheid, zo mogelijk
pas met de dagelijkse voedering van de koekjes te beginnen twee dagen
na het afkalven.

13. De gevaren van kopziekte kunnen ten slotte worden verkleind door
ervoor te zorgen dat de overgang van stal naar weide meer geleidelijk
plaats vindt dan meestal het geval is. Het verdient daarom aanbeve-
ling het vee in de eerste weken van de weidegang \'s nachts op te
stallen en bij te voederen met ruwe celstofrijke voedermiddelen, zoals
pulp en aardappelvezels, waardoor de neiging tot het opnemen van
te grote hoeveelheden gras overdag vermindert. Bieten, aardappelen
en aardappelschillen werken hier minder gunstig, terwijl de invloed
van hooi uiteenlopend is. Speciaal na een snelle stijging van de tem-
peratuur in het voorjaar zijn de gevaren zeer groot. Het opstallen
gedurende de nacht heeft mede ten doel het vee te beschermen tegen
plotselinge wisselingen van het weer die als uitwendige prikkels het
ontstaan van kopziekte in de hand kunnen werken. Verder wordt
aanbevolen verdachte dieren zo rustig mogelijk te behandelen.

De N.V. Oliefabrieken Calvé — Delft was bereid in 1954 en 1955 de
magnesiumoxyde-houdende koekjes voor dit doel te maken. Haar buiten-
dienst heeft zeer belangrijk werk verricht ten aanzien van de verzameling
van de uitkomsten van de proef. Gaarne brengen wij aan de Heren Ir.
M. G. Wagenaar Hummelinck en S. van der Wielen hiervoor dank.

Dank zij Dr. J. Grashuis, directeur van ..De Schothorst", werd in 1955 de
medewerking van het Centraal Bureau verkregen en konden bedrijven in
de coöperatieve sector worden ingeschakeld. Tevens heeft hij de verzame-
ling van de proefgegevens op deze bedrijven bevorderd. Hem en zijn
medewerkers zijn wij hiervoor zeer erkentelijk.

De directie van de Coöp. Aankoopvereniging „De Producent" te Gouda
danken wij voor de betoonde belangstelling. De Heer J. W. Tukker, haar
landbouwkundige medewerker, zijn wij zeer erkentelijk voor zijn hulp ten
aanzien van het verzamelen van de uitkomsten op de bedrijven rondom
Gouda.

Verder danken wij allen die op enigerlei wijze hebben bijgedragen tot het
tot stand komen van dit onderzoek.

1. De proeven inzake voorbehoeding tegen kopziekte met behulp van een regel-
matige, dagelijkse toediening van 50 g technisch magnesiumoxyde, in de vorm
van voederkoekjes, gedurende de voor kopziekte kritieke eerste vier weken van de
weidegang, die in 1954 met ca. 1000 koeien een bevredigend resultaat hadden
opgeleverd, werden in het voorjaar 1955 met 12.700 melkkoeien op 569 kop-
ziektebedrijven (Tabel 1) voortgezet.

2. Van de 10.000 koeien, waarvan de resultaten van deze voederproef konden
worden vastgesteld, weigerden er 2024 (20%) de koek te eten (Tabel 2). Dit
vindt gedeeltelijk zijn oorzaak in de minder goede smaak van de koekjes, die
15% technisch magnesiumoxyde bevatten. Hierin is thans verbetering gebracht
door het gehalte aan magnesiumoxyde tot 7.5% te verminderen.

3. In een groep van 1573 melkkoeien op 99 kopzicktebedrijven in de streek rondom
Gouda kregen er 14 (d.i. 0.89%), ondanks de voedering van magncsiumoxyde-
houdende koek, toch kopziekte. In een controlegroep van 1340 koeien op 54
kopziektebedrijven in dezelfde streek, kregen er 57 (d.i. 4.25%) kopziekte
(Tabel 2). Het percentage kopziekte loopt hier dus tot op Vb terug. Het verschil
is zeer significant (P<0.001).

4. Van de 7976 melkkoeien uit het gehele land (uitgezonderd Zeeland), waarvan
zeker is dat zij alle dc magncsiumoxyde-houdende koek hadden gegeten, kregen
er 87 (1.10%) toch kopziekte. Van de 2024 weigeraars op dezelfde bedrijven
kregen er 59 (3%) kopziekte (Tabel 2). Het percentage kopziektegevallen loopt
hier dus tot op ¹l3 terug. Het verschil is zeer significant. (P<0.001).

5. Een vergelijking van de groep van 7976 melkkoeien, waarvan vaststaat, dat zij
de magnesiumoxyde-houdende koek hadden gegeten met de 1340 koeien op de
bedrijven waar geen koek werd verstrekt, laat een vermindering van het percen-
tage kopziekte van 4.25 tot 1.10 zien, dus een reductie tot op J4 (Tabel 2).
Ook hier is het verschil zeer significant (P<0.001).

6. Gemiddeld mag men de teruggang van het kopziektcpcrcentage door de voede-
ring van magnesiumoxyde-houdende koek op ca. J4 stellen. Het aantal in de
proef betrokken bedrijven is zo groot en de bedrijfsvoering is, zowel in de proef-,
als in de controle-groepen, zo verschillend, dat geen invloeden die deze conclusie
zouden kunnen wijzigen, mogen worden aangenomen.

7. De waarneming in de practijk dat enerzijds koeien, bij welke het gevaar voor
kopziekte het grootst is, de magnesiumoxyde-houdende koek het gretigst op-
nemen en dat anderzijds koeien, die minder aan het gevaar van kopziekte bloot-
staan, minder geneigd zijn de koek te eten, vindt belangrijke steun in de sta-
tistische berekening van het verschil in kopziektefrequentie tussen „weigeraars"
en contróle-dieren (Tabel 3).

8. Indien het gebruik van magnesiumoxyde-houdende koekjes op kopziektebedrijven
in Nederland algemeen ingang zou vinden, dan zou men daarvan jaarlijks een
netto-bate tussen de 2.5 en 3 miljoen gulden mogen verwachten.

9. Er is alles voor om het gebruik van magnesiumoxyde-houdende koekjes als voor-
behoedend middel algemeen op kopziektebedrijven aan te bevelen. Het gebruik
van de koekjes heeft het grote voordeel dat het ook in die gevallen, waar de
bemesting van het land en daardoor de samenstelling van het gewas, te wensen
overlaat, in de meeste gevallen terstond een goed resultaat oplevert. Dat men,
waar dit noodzakelijk is, verbetering van de bemesting niet achterwege mag
laten, spreekt vanzelf. Verbetering van de samensteling van het gewas door
middel van een meer doelmatige bemesting eist echter geruime tijd voordat het
gewenste effect is bereikt. Bovendien bestaat er niet in alle gevallen een corre-
latie tussen een abnormale samenstelling van het gewas in mineraal opzicht en
het uitbreken van kopziekte. De „gevoeligheid" van de dieren en met name de
weerstand die zij vermogen te bieden aan de schadelijke invloeden, die uitgaan
van het gedeeltelijk verteerde voeder in het maag-darmkanaal, is hierbij een niet
te verwaarlozen factor.

10. Aan de hand van de in 1954 en 1955 opgedane ervaring, worden richtlijnen ge-
geven ten behoeve van de voorlichting van veehouders inzake voorbehoeding
tegen kopziekte door middel van magnesiumoxyde-houdende koekjes.

1. The experiments in connection with prevention of nutrition tetany by the regular
daily application of 50 grammes of technical magnesium oxide, in the form of
cattle cakes, during the first four weeks of pasturing, which are critical for
nutrition tetany, and which gave a favourable result with about 1000 cows in
1954, were continued in the spring 1955 with 12.700 dairy cows in 569 tetany
farms (table 1).

2. 2024 (20%) out of 10.000 cows, from which the results could be determined in
this feeding experiment, refused to eat the cakes (table 2). This is partly due
to the not very pleasant taste of the cakes, which contain 15 % technical mag-
nesium oxide. This has now been improved by reducing the content of magne-
sium oxide to 7.5%.

3. In a group of 1573 dairy cows in 99 nutrition tetany farms in the area around
Gouda, 14 (i.e. 0.89%) still became ill in spite of the feeding of cakes con-
taining magnesium oxide. In a control group of 1340 cows in 54 nutrition tetany
farms in the same area, 57 (i.e. 4.25 %) developed nutrition tetany (table 2).
The percentage of nutrition tetany is, therefore, reduced to Vs. The difference is
very significant. (P<0.001)

4. Out of 7976 dairy cows from the whole country (apart from Zeeland), from
which it is certain that they had all eaten cakes containing magnesium oxide,
87 (1.10%) still suffered from nutrition tetany. Out of 2024 refusers in the same
farms 59 (3%) suffered from nutrition tetany (table 2). The percentage of cases
of nutrition tetany was, therefore, reduced to ^J/3. The difference is very significant.
(P<0.001)

5. A comparison of the group of 7976 dairy cows, from wich it was determined
that they had eaten cakes containing magnesium oxide, with the 1340 cows of
the farms where no cakes were administered, shows a decrease in the percen-
tage of nutrition tetany from 4.25 to 1.10, therefore, a reduction to (table 2).
Here the difference is also very significant. (P<0.001)

6. On the average, the decrease in the percentage of nutrition tetany through the
feeding of cakes containing magnesium oxide may be fixed at about The
number of farms concerned in the experiment is so large and the management
is, in both the experimental and control groups, so different thant no influences
which might alter this conclusions can be accepted.

7. The observation in practice that, on the one hand cows, in which the danger
of grass tetany is greatest, accept the cakes containing magnesium oxide most

eagerly, and on the other hand cows, which are less exposed to the danger of
grass tetany, are less inclined to eat the cakes, finds important support in the
statistical calculation of the difference in frequency of nutrition tetany between
„refusers" and control animals (table 3).

8. If the use of cakes containing magnesium oxide would find general acceptance
in nutrition tetany farms in the Netherlands, a yearly net profit of between 2.5
and 3 million guilders could be expected.

9. There is much to be said in favour of general recommendation of cakes con-
taining magnesium oxide as a preventive means in nutrition tetany farms. The use
of the cakes has the great advantage that it, in most cases, produces good results
immediately, also in those cases where the fertilisation of the soil and, through
this, the composition of the crops, leaves much to be desired. It is self-evident
that improvement in the fertilisation, where necessary, may not be omitted. Im-
provement in the crops by means of a more adequate fertilisation, however,
requires a long time before the desired effect is reached. Furthermore, there is
not, in all cases, a correlation between an abnormal composition of the crop,
in mineral respect, and the outbreak of nutrition tetany. The „sensitivity" of the
animals and, in particular, the resistance which they can offer to the harmful
influences which emanate from the partly digested fodder in the alimentary
canal, is here a factor which must not be neglected.

10. In consequence of the experience gained in 1954 and 1955, directions are given
for the information of cattle breeders in connection with prevention of nutrition
tetany by means of cakes containing magnesium oxide.

1. Les expériences prophylactiques contre la tétanie de nutrition en administrant
régulièrement et journellement 50 g d\'oxide de magnésium technique, sous la
forme de tourteau, pendant les quatre premières semaines de patûrage critique
pour la maladie, qui en 1954 avait donné un résultat satisfaisant à l\'égard
d\'environ 1000 vaches, furent continuées au printemps 1955 avec 12.700 vaches
laitières sur 569 entreprises atteintes de tétanie de nutrition (tableau 1).

2. Des 10.000 vaches dont les résultats de cette expérience fourragère ont pu être
établis, il y en avait 2024 (20%) qui refusaient de manger le tourteau (tableau
2). C\'est ce qu\'il faut attribuer partiellement au goût moins agréable des tour-
teaux qui contenaient 15% d\'oxide de magnésium. C\'est qui a été amélioré en
réduisant la teneur d\'oxide de magnésium à 7.5%.

3. Dans un groupe de 1573 vaches laitières sur 99 entreprises atteintes de tétanie
de nutrition dans une contrée des environs de Gouda, il y en eut 14 (savoir
0.89%), malgré l\'administration de tourteaux contenant de l\'oxide de magnésium,
qui atrappèrent pourtant la tétanie de nutrition. Dans la même région, dans une
groupe de 1340 vaches sur 54 entreprises atteintes de tétanie de nutrition qui
n\'avaient pas mangé les tourteaux 57 (savoir 4.25%) atrappèrent la tétanie de
nutrition (tableau 2). Le pourcentage de tétanie se ramena donc ici à

4. Des 7976 vaches latières de tout le pays (à part la Zélande) dont il est sûr
qu\'elles avaient toutes mangé du tourteau contenant de l\'oxide de magnésium, il
y en eut 87 (1.10%) qui eurent pourtant la tétanie. Des 2024 qui avaient
refusé d\'en manger dans les mêmes entreprises il y en eut 59 (3%) qui attra-
pèrent la tétanie (tableau 2). Le pourcentage de cas de tétanie se réduisit
donc ici jusqu\'à ¹/3. La différence est très frappante. (P<0.001).

5. Une comparaison du groupe de 7976 vaches laitières dont il est sûr qu\'elles
avaient mangé des tourteauen contenant de l\'oxide de magnésium, avec les
1340 vaces des entreprises où l\'on n\'avait pas donné de tourteaux, montre une
diminution du pourcentage de la tétanie de 4.25 à 1.10, donc une réduction

jusqu\'à J4 (tableau 2). Ici également la différence est très frappante (P<0.001).

6. En moyenne on peut fixer la régression du pourcentage de la tétanie par
l\'affourragement de tourteaux contenant de l\'oxide de magnésium à environ
}4. Le nombre des entreprises intéressées à l\'expériences est si grand et le
système d\'exploitation est, tant dans les groupes d\'expériences que dans ceux
de contrôle, tellement différent qu\'il n\'est par permis d\'admettre des influences
pouvant modifier cette conclusion.

7. La constatation dans la pratique que d\'une part les vaches les plus exposées
à la tétanie, mangent le plus avidement le tourteau à l\'oxide de magnésium,
et que d\'autre part les vaches moins exposées au danger de la tétanie, sont
moins disposées à manger le tourteau, se trouve appuyée considérablement dans
le calcul statistique de la différences de fréquention de tétanie entre les
„refuseurs" et les animaux de contrôle (tableau 3).

8. Si la consommation de tourteaux à l\'oxide de magnésium dans les entreprises
affectées de la tétanie, se trouvait introduite d\'une manière générale, on
pourrait grâce à cela s\'attendre à un profit net de 2.5 à 3 millions de florins.

9. Tout plaide en la faveur de recommander la consommation de tourteau à l\'oxide
de magnésium comme prophylactique dans les entreprises où règne la tétanie.
Le consommation des tourteau offre le grand avantage que dans les cas
aussi, où le fumage de la terre et par suit la composition du végétal laisse à
désirer, dans la plupart des cas on obtient tout de suite de bons résultats.

Il va sans dire que là où c\'est nécessaire, on ne doit pas négliger d\'améliorer
le fumage. L\'amélioration de la composition du végétal moyennant un fumage
plus approprié exige cependant beaucoup de temps avant qu\'on obtienne l\'effet
désiré. En outre il ne se présente pas dans chaque cas une corrélation entre une
composition anormale du végétal au point de vue minéral et l\'éruption de la
tétanie. La sensibilité des animaux et spécialement la résistance qu\'ils peu-
vent offrir aux influences nuisibles attribuables à la nourriture partiellement
digérée dans le canal estomac-entraille forme ici un facteur qu\'on ne doit pas
négliger.

10. Se reposant sur l\'expérience acquise en 1954 et en 1955, on donne des direc-
tives aux éleveurs quant aux mésures préventives contre la tétanie de nutrition au
moyen de petits tourteaux contenant de l\'oxide de magnésium.

1. Die Versuche hinsichtlich des Schutzes gegen Ernährungstetanie mit Hilfe einer
regelmässigen, täglichen Verabreichung von 50 gr. technische Magnesiumoxyd
in der Form von Futterküchlein während der für die Ernährungstetanie
kritischen ersten 4 Wochen des Weideganges, die im Jahre 1954 mit er. 1000
Kühen ein befriedigendes Resultat zeitigten, wurden im Frühjahr 1955 mit
12.700 Milchkühen auf 569 Tetaniebetrieben (Tabelle 1) weiterfortgesetzt.

2. Von den 10.000 Kühen, bei denen die Resultate dieser Fütterungsversuche
festgestellt werden konnten, weigerten 2024 (20%) die Aufnahme der Küchlein
(Tabelle 2). Zum Teil findet dies seine Ursache in dem weniger gutem Gesmack
dieser Küchlein, die 15 % technisches Magnesiumoxyd enthalten. Dieser uner-
wünschte Zustand wurde dadurch beendet, indem man eine Herabsetzung des
Gehaltes an Magnesiumoxyd auf 7.5 % vornahm.

3. In einer Gruppe von 1573 Milchkühen auf 99 Betrieben mit Tetanie, gelegen
in der Umgebung von Gouda, bekamen 14 (d.i. 0.89%), trotz der Fütterung
von Magnesiumoxyd enthaltenden Küchlein, trotzdem Tetanie. Von einer Kon-
trollgruppe von 1340 Kühen auf 54 Betrieben mit Tetanie in derselben Gegend,
bekamen 57 (d.i. 4.25 %) Grastetanie (Tabelle 2). Der Prozentsatz an Fällen
von Tetanie läuft hier also bis auf ^x/s zurück. Dieser Umstand ist äusserst
bemerkenswert. (P<0.001).

4. Von den 7976 Milchkühen aus dem ganzen Land (ausgenommen Zeeland),
wovon einwandfrei feststeht, dass alle Tiere die Magnesiumoxyd enthaltenden
Küchlein genommen hatten, bekamen 87 (1,10 %) trotzdem Tetanie. Von den
auf denselben Betrieben sich weigernden 2024 Kühen, bekamen 59 (3 %) Teta-
nie (Tabelle 2). Der Prozentsatz an Tetanie läuft hier also bis auf ¹13 zurück.
Auch dieser Unterschied ist sehr bemerkenswert. (P<0.001).

5. Ein Vergleich von der Gruppe von 7976 Milchkühen, von der feststeht, dass
sie die Magnesiumoxyd enthaltenden Küchlein genommen haben, mit der von
den 1340 Kühen von denjenigen Betrieben, wo keine Küchlein gefüttert
wurden, lässt einen Rückgang in dem Prozentsatz an Tetanie von 4.25 auf 1.10
sehen, also eine Reduktion bis auf J4 (Tabelle 2). Auch hier ist wiederum der
Unterschied sehr auffallend (P<0.001).

6. Im Durchschnitt darf man den Zurückgang en Grastetanie, der durch die Bei-
fütterung der Magnesiumoxyd enthaltenden Küchlein erzielt wurde, auf er. J4
festsetzen. Die Anzahl der bei diesen Untersuchungen bezogenen Betriebe ist so
gross und die Betriebsleitung, sowohl in den Versuchs-, als auch Kontrollgruppen
so verschieden, dass keine Einflüsse angenommen werden können, die diese
Konklusion verändern könnten.

7. Die Beobachtungen in der Praxis, dass einerseits gerade die Kühe, bei denen
die Gefahr für Tetanie am grössten ist, die Magnesiumoxyd enthaltenden Küch-
lein am "begierigsten aufnehmen, und dass andrerseits Kühe, die weniger der
Gefahr einer Erkrankung ausgesetzt sind, auch weniger geneigt sind, die Küch-
lein zu fressen, finden ihre wichtige Ergänzung in der statistischen Berechnung
des Unterschiedes in der Tetaniefrequenz zwischen den „Weigerern" und den
Kontrolltieren (Tabelle 3).

8. Falls der Gebrauch von Magnesiumoxyd enthaltenden Küchlein als Schutzmittel
in allen Betrieben in Holland, wo Tetanie auftritt, allgemein Eingang finden
würde, so darf man erwarten, dass hierdurch jährlich ein Nettobetrag von 2.5
bis 3 Millionen Gulden erspart würde.

9. Alles spricht dafür, um allgemein den Gebrauch dieser Magnesiumoxyd ent-
haltenden Küchlein zu stimulieren und als Schutzmittel gegen Tetanie anzu-
empfehlen dabei hat der gebrauch dieser Küchlein noch den grossen Vorteil,
dass dieselben in den Fällen, wo die Düngung des Landes und dadurch
die Zusammensetzung der Pflanzen zu wünschen übrig lässt, meistenteils
sofort ein gutes Resultat ergeben. Dass man, wo dieses nottut, eine Ver-
besserung der Düngung nicht aus dem Auge verlieren darf, ist wohl selbst-
verständlich. Diese Verbesserung in der Zusammensetzung der Pflanzen, mittels
einer zweckmässigeren Düngung, erfordert jedoch geraume Zeit, ehe der ge-
wünschte Effekt erreicht wird. Ausserdem besteht nicht in allen Fällen eine
Wechselbeziehung zwischen abnormaler Zusammenstellung der Pflanzen in mine-
ralischer Hinsicht und dem Ausbruch von Tetanie. Die „Empfindlichkeit" der
Tiere und namentlich der Widerstand, den dieselben schädlichen Einflüssen, die
von dem nur teilweise verdauten Futter im Darmkanal ausgehen, zu bieten ver-
mögen, ist hierbei ein nicht zu verwahrlosender Faktor.

10. An Hand der in den Jahren 1954 und 1955 erreichten Erfahrungen werden
Richtlinien angegeben, um die Viehhalter, hinsichtlicht der Verhütung von
Tetanie mittels der Magnesiumoxyd enthaltenden Küchlein, aufzuklären.

3. M. L. \'T HART, A. KEMP. Maandblad voor de Landbouwvoorlichtingsdienst 13
(maart 1956).

4. Advies van de Werkgroep Onderzoek Kopziekte T.N.O., voorjaar 1956, gepu-
bliceerd in het maandblad voor de Landbouwvoorlichtingsdienst 13 (maart 1956).

Van de reeks van entstoffen, welke tot een actieve immunisatie tegen de
gevreesde varkenspestziekte moeten voeren, is het RAV een recente en
interessante aanwinst. In de U.S.A. heeft men deze entmethode beschouwd
als de meer onschuldige vervanger voor de aldaar nog op grote schaal
uitgevoerde simultaan-enting. Op de lange duur zal blijken of deze ver-
onderstelling juist is geweest.

Onder RAV wordt verstaan een vaccin, bereid uit een door konijnen-
passage verzwakt varkenspestvirus.

Ongeveer gelijktijdig gelukte het aan Koprowski (l)en Baker (2)
een virulente varkenspeststam d.m.v. afwisselende konijnen-varkenspas-
sage, gevolgd door uitsluitend konijnenpassage, zover te verzwakken, dat
het virus zijn pathogene eigenschappen verloor, evenwel de immunogene
behield.

Verschillende fabrikanten van sera en vaccins in de U.S.A. gingen er,
in verband met deze resultaten, toe over het ontwikkelde product in de
handel te brengen, nadat zij door verder gaande passages door het konijn
een verdere verzwakking van de pathogeniteit hadden bereikt („Rovac"-
Lederle, „Swivax"-Pitman Moore).

Het gelukt, uit één konijn ± 4000 doses vaccin te winnen. Het konijn
wordt hiervoor op de 3e. — 5e. dag na de overspuiting verbloed, waarna
bloed, milt, lever en nieren worden gesuspendeerd in bepaalde verhoudin-
gen, gemengd, verfijnd en tot een dunne brij van bepaalde weefselconcen-
tratie verdund. Deze weinig houdbare suspensie is door drogen uit de
bevroren toestand en onder diep vacuum te conserveren.
In deze vorm wordt de entstof in de handel gebracht. Door middel van
resuspensie in een tegelijkertijd verstrekt oplos-middel is de entstor voor
gebruik gereed. Van deze geresuspendeerde entstof wordt 2 cc intra-
musculair ingespoten. Er dient voor te worden gewaakt, dat vers bereide
entstof wordt ingespoten met door koken (stomen) gesteriliseerde spuiten
en canules. Deze mogen niet gedesinfecteerd zijn d.m.v. chemicaliën.

Alvorens de entstof geheel vrij werd gegeven, achtte het United States
Bureau of Animal Industry het noodzakelijk zich op de hoogte te stellen
van de in de praktijk te bereiken resultaten wat betreft onschadelijkheid
en immuniteit.

Hiertoe werden enquêtes ingesteld bij de diverse practici.
Bij één dezer enquêtes bleek, dat 2,72 % van de geënte dieren ziek werd
3—20 dagen na de vaccinatie. Van deze dieren stierf 0,66 %. 8,8 %
van de bedrijven, die waren gevaccineerd, hadden te kampen met ziekte
en sterfte tengevolge van de enting (zie 3, 6 en 8).

Teneinde vast te stellen in hoevere deze vaccinsoort ook voor ons land van
belang kan zijn, werd aan de Rijksseruminrichting een serie proefnemingen
bij varkens verricht, terwijl tevens praktijkproeven werden ingesteld.
Gebruikt zijn hierbij de op dezelfde wijze bereide en identiek geachte
preparaten Rovac en Swivax.

De laboratoriumproeven beoogden voor verschillende leeftijdsgroepen
onder diverse omstandigheden het resultaat vast te stellen ten opzichte van:

Alvorens over te gaan tot een bespreking van de proeven, kan worden
gemeld, dat onder de omstandigheden, waaronder de dieren aan de Rijks-
seruminrichting werden gehouden (zorgvuldige voeding, goede verpleging
en huisvesting), geen dodelijke entreacties optraden. Bij een niet onbelang-
rijk aantal dieren trad 4—7 dagen na de vaccinatie temperatuurstijging
op, zelfs tot 41 °C en enkele malen daarboven. Deze koorts hield 3—5
dagen aan. Eetlustvermindering van voorbijgaande aard werd eveneens
opgemerkt.

Proef I. Hoe lang na de vaccinatie van gezonde dieren treedt de onvat-
baarheid op?

RAV van twee verschillende producenten werd ingespoten bij twee
groepen varkens, elke groep bestaande uit 4 vette en 5 lichte varkens.
Bij infectie na 7 dagen bleken alle dieren immuun te zijn.

Proef II. Wordt de ontwikkeling van de onvatbaarheid ongunstig be-
ïnvloed door abnormale omstandigheden?

Hiervoor werden koppels hoestende biggen, die achtergebleven waren
in groei, juist gespeende en zogende biggen ingespoten met het RAV.
Met de vaccins van diverse herkomst werd hetzelfde resultaat bereikt.
Alle groepen overleefden n.1. een massieve kunstmatige infectie, welke
in staat bleek de contrólebiggen te doden.

5 paar biggen, geënt op een leeftijd van 3 maanden werden resp.
3-5-7. 9 en 11 maanden na de vaccinatie met een dosis virus, die
de controle-big deed sterven, geïnfecteerd. Alle gevaccineerde dieren
bleken hiertegen bestand.

Proef IV. Oefent viruspest-immuunserum een remmende werking uit op
de ontwikkeling en duur der immuniteit?

Van een groep van 8 vijf-weken-oude biggen werden 4 uitsluitend met
RAV en 4 met RAV -j- 5 cc serum gevaccineerd.

Drie en vier dagen na de vaccinatie van een big van 27 kg. werd
telkens 10 cc. bloed afgetapt uit de vena cava anterior en ingespoten
bij een gelijkwaardige tweede big. Van deze tweede big werd op
dezefled wijze weer 10 cc. bloed afgetapt op de 3e en 4e dag, waarna
overspuiting op een 3e big volgde.

De tweede big bleek ontvatbaar te zijn geworden. De derde big stierf
na kunstmatige infectie.

Drie maal 5 en eenmaal 7 varkens werden in afzonderlijke boxen
gevaccineerd met RAV van diverse herkomst.

Onmiddellijk na de vaccinatie werden aan de groepen van 5 varkens
3 dieren en aan de grote groep van 7 varkens 4 dieren toegevoegd.
De bij de drie groepen a 5 varkens gevoegde dieren bleken na 25 dagen
niet onvatbaar (stierven na kunstmatige infectie).
Van de bij de groep a 7 gevoegde varkens bleken er na 17 dagen
3 ongevoelig en 1 gevoelig voor infectie te zijn.

Proef VII. Welke invloed oefent het RAV uit op de progenituur van in
een vroeg stadium van de dracht geënte zeugen?

Bij 5 zeugen werd 22—24 dagen na de dekking RAV in de gebruike-
lijke dosis ingespoten.

Alle zeugen brachten na een draagperiode, variërende van 100—119
dagen abnormale worpen.

De geboren biggen waren sterk misvormd. De gevonden afwijkingen
varióerden van kippenei-grote mummies tot zeer sterk hydropische
misvormde exemplaren.

Uitzondering was het, indien er een big levend werd geboren. De
levende diertjes stierven echter binnen enkele dagen.

Proef VIII. Is vaccinatie in een later stadium van de dracht te verkiezen
boven de behandeling als in proef VII?

Twee zeugen werden 2 maanden na de dekking gevaccineerd op de
voorgeschreven wijze.

Eén dezer zeugen wierp na de normale draagtijd een dode hydropische
big met duidelijke ascitis en sterk gedegenereerde icterische borst- en
buikorganen.

De tweede zeug wierp na de normale drachtigheidsperiode 10 levende
normale biggen.

Twee zeugen werden 3 maanden na de dekking met de normale dosis
RAV gevaccineerd.

Eén dezer dieren bracht op de normale tijd 4 levende biggen, één dode
misvormde big en één gemummificeerde big. De groei van de 4 biggen
was zeer slecht. Twee stierven voor het beëindigen van de zuigperiode.
De tweede zeug van deze proef wierp 117 dagen na de dekking 13
levende biggen.

Proef IX. Verhindert varkenspest-immuunserum, gelijktijdig ingespoten
met RAV, de optredende afwijkingen als genoemd in de 2 vorige dagen?
28 dagen na de dekking werd een zeug simultaan geënt met 2 cc RAV
-f- 20 cc serum. Er werden 9 biggen geboren: 5 dood en 4 levend, die
echter binnen 48 uur stierven. Deze worp was ook abnormaal, als
boven beschreven.

Twee maanden na de dekking werden 2 zeugen simultaan geënt met
2 cc RAV 20 cc serum.

Zeug 1 wierp op tijd 11 biggen, waarvan 1 dood was, de andere groei-
den slecht.

Zeug 2 wierp op tijd 7 levende en 2 dode (niet misvormde) biggen.
Drie maanden na de dekking werden 2 zeugen simultaan geënt met
2 cc RAV -f 20 cc serum.

Zeug 1 wierp na een draagtijd van 117 dagen 2 levende en 10 gemum-
mificeerde of hydropische biggen.
Zeug 2 wierp op tijd 7 normale biggen.

Proef X. Overleeft het RAV in de uterus i.c. in de groeiende vrucht?
Van een milt van een misvormde vrucht, geboren uit een zeug, welke
in de eerste maand van de dracht (76 dagen voor de worp) was ge-
vaccineerd met RAV, werd een suspensie gemaakt, welke suspensie
werd ingespoten bij 2 biggen. Tien dagen na deze injectie bleken deze
biggen ongevoelig voor een massale kunstmatige infectie te zijn.
Deze proef werd herhaald met miltmateriaal van biggen, geboren uit
zeugen resp. 85 en 86 dagen voor de worp gevaccineerd. Het resultaat
was analoog.

Ook werd hetzelfde resultaat verkregen bij materiaal, afkomstig van
een zeug, die 53 dagen voor de worp was gevaccineerd.

Proef XI. Overleeft het RAV in de uterus, i.c. in de groeiende vrucht,
als de zeug simultaan geënt is met RAV en serum?

Van de milt van een big van een, 80 dagen voor de worp simultaan
geënte zeug, werd miltsuspensie ingespoten bij een gevoelige big. Ook
dit varkentje werd door deze bewerking immuun gemaakt.

Proef XII. Persisteert het RAV in levende biggen, geboren uit moeders
die tijdens de draagperiode zijn gevaccineerd?

Een overlevende doch zwakke big, afkomstig van een zeug, die 23 dagen
voor de worp was gevaccineerd, bevatte op een leeftijd van 2/2 maand
nog virus. Dit bleek uit de proef, waarbij urine en miltsuspensie van
deze big werden ingespoten bij een gevoelige tweede big. Deze tweede
big, 14 dagen na de injectie met een massieve dosis virus besmet, bleef
in leven zonder ziekteverschijnselen te hebben vertoond.

Proef XIII. Zijn biggen, geboren uit tijdens de dracht gevaccineerde
zeugen, ontvatbaar tegen besmetting met varkenspestvirus?

2 biggen van 2 maanden oud, waarvan de moeder 3 maanden na de
dekking met RAV -f- serum was geimmuniseerd, bleken ontvatbaar
voor kunstmatige infectie.

Bij biggen van 4 maanden van dezelfde worp bleek deze, misschien
toevallig aanwezig geweest zijnde, natuurlijke onvatbaarheid niet meer
te bestaan.

Het werd wenselijk geacht deze laboratoriumproeven aan te vullen met
praktijkwaarnemingen. Hiertoe werden in samenwerking met de Vee-
artsenijkundige Dienst gezonde bedrijven uitgezocht. Door nauwlettend
vooronderzoek hebben we er ons van overtuigd dat op deze bedrijven geen
varkenspest, in welke vorm ook, aanwezig was, voordat de proefvaccinaties
met het RAV werden verricht.

100 lopers in de gewichtsklasse van 50 a 60 kg werden op de voorge-
schreven wijze gevaccineerd.

Slechts enkele dieren vertoonden na de enting trage eetlust en tempera-
tuurstijging tot ten hoogste 40,6°G. Na enkele dagen waren deze ver-
schijnselen weer verdwenen.
Verdere bijzonderheden deden zich niet voor.

13 lopers a 40 kg werd engeënt met de voorgeschreven dosis RAV. Circa
1 week hierna trad diarrhee op met verminderde eetlust en temperatuur-
stijging tot 40,3°C.

16 dagen na de enting verbeterde de eetlust. De mestperiode verliep verder
ongestoord.

37 varkens op de voorgeschreven wijze geënt met RAV. 9 dagen na de
vaccinatie traden bij alle varkens ziekteverschijnselen op, zich uitend in
verminderde eetlust, achteruitgang in conditie en lichte tot heftige con-
junctivitis. Twee weken later waren deze vrij alarmerende verschijnselen
verdwenen en kon men de varkens weer normaal noemen.

Wegens geringe groei van de gevaccineerde dieren werd de eigenaar een
schadeloosstelling uitgekeerd.

6 dagen na de vaccinatie waren de dieren zeer loom, toonden geen eetlust
en een bruine huidverkleuring. De groei ondervond enige vertraging.
16 dagen na de enting waren de verschijnselen weer verdwenen.

Zes dagen na de vaccinatie bleken de zware varkens, op een geringe
bruine huidverkleuring na, weinig reactie te vertonen. De lichte varkens
daarentegen reageerden zeer heftig met sterke huidverkleuring, conjuncti-
vitis, profuse diarrhee en volkomen gebrek aan eetlust. De dieren maakten
de indruk aan varkenspest te lijden. Het hoogtepunt van deze reactie viel
10 dagen na de vaccinatie. Enige weken later waren alle dieren echter
weer normaal. Aan de eigenaar werd schadeloosstelling uitgekeerd.

Bij een praktijkgeval, gerapporteerd door de Inspecteur van de Veeartse-
nijkundige Dienst in het district Groningen-Drente, deed zich het vol-
gende voor:

Aan de selectiemesterij te H. werden van een besmet bedrijf 4 biggen aan-
gevoerd. Deze werden, zodra de diagnose „Varkenspest" op het bedrijf
van herkomst was gesteld, onderzocht en ziek bevonden. Ze werden on-
middellijk verwijderd, waarna vaccinatie met RAV van de verder aan-
wezige varkens (127) volgde. Door grondige desinfectie van het hok,
waarin de zieke varkens hadden gelegen, en van de mestgang, werd
getracht de infectiekans zo gering mogelijk te maken.

Bij 12 om één of andere reden iets verdachte varkens werd de temperatuur
opgenomen. Hierbij werd als hoogste temperatuur 40,0°C. gemeten, zodat
ernstige verspreiding van de ziekte nog niet waarschijnlijk was.
Uit het rapport van de bedrijfsleider bleek, dat de dieren de eerste 3 a 4
dagen post vaccinationem geen bijzonderheden vertoonden. Daarna wer-
den de verschijnselen (we citeren de bedrijfsleider) diarrhee, verminderde
eetlust, slapte en slingeren, vermeerderde stijfheid opgemerkt.
Deze verschijnselen duurden tot ± 14 dagen na de vaccinatie. Bij enkele
varkens was deze periode langer.
10 dagen na enting stierf het eerste varken.
12 dagen na enting stierf het tweede varken.
14 dagen na enting stierf het derde varken.
20 dagen na enting waren nog enkele varkens zwaar ziek.
30 dagen na enting stierf nog een varken. Bij de sectie werd varkenspest
gediagnostiseerd.

Een goede maand na de enting bleek, dat de groei-resultaten verbetering
vertoonden.

Men heeft gemeend in het RAV de entstof te hebben gevonden, die, wat
betreft de eigenschappen, gemakkelijk te bereiden en toe te passen —

vorming van een snel optredende immuniteit -—- vorming van een duur-
zame onvatbaarheid — ongevaarlijkhcid, hierin begrepen een zich niet
langs natuurlijke weg verspreiden van het virus — lage prijs —. de voor-
keur zou verdienen boven andere gebruikelijke entmethoden.
De resultaten met dit vaccin verkregen door J. A. B a k e r (2 en 4) en
H. Koprowski (1) waren zeer bemoedigend. Ook Harvey en
Cooper (5) en Marion et Goret (11), die naast het vaccin
serum gebruikten, sloegen de practische waarde van deze entstof zeer
hoog aan. Zij toonden aan, dat het gebruiken van serum naast het RAV
hoge waarde heeft op besmette bedrijven. Serum alleen geeft op deze
bedrijven geen langdurige immuniteit.

Uit de aan de Rijksseruminrichting genomen proeven (no. I t.m. IV) blijkt,
dat de resultaten van deze experimenten overeenstemmen met de litera-
tuurgegevens.

Na de voorlopige proefnemingen leek het waarschijnlijk, dat het RAV
weldra de gehele markt zou veroveren.

In 1954 is weliswaar een verhoging van het percentage varkens, dat in de
USA met het RAV werd geënt, waar te nemen, evenwel is deze verhoging
niet volgens de oorspronkelijke verwachting gegaan. De gegevens, ver-
kregen bij enquêtes over de varkenspestvaccinaties, spreken niet zo duide-
lijk ten voordele van één bepaalde entmethode.

Beschouwen we de in de JAVMA (1954, 124, pag. 228-231) voorkomende
enquête-resultaten critisch, dan blijkt, dat deze voor het RAV, én wat
betreft verliezen na de enting én wat betreft immuniteit, slechter zijn dan
die, welke werden bereikt met de klassieke simultaanenting.
Ook de entingen, verricht bij drachtige zeugen, geven, indien verricht
met het RAV, belangrijke aantallen worpen, die geaborteerd worden of
niet levensvatbaar ter wereld komen.

Deze beschouwing geeft dus nog geen aanleiding tot overmatig optimisme,
temeer daar ons van diverse zijden publicaties bereiken, die aanleiding
geven de vaccnatie met het RAV met een bepaalde argwaan te bekijken.
De verschijnselen, waargenomen op enkele proefbedrijven in ons eigen
land, worden alarmerend genoemd. Ze gaven aanleiding tot stilstand en
vermindering in groei. Hoewel geen sterfgevallen optraden, moest toch
een tegemoetkoming in de schade worden uitgekeerd.

Hudson (7) geeft als zijn mening over het gebruik van het RAV te
kennen, dat de optredende onvatbaarheid uitstekend is. Bij varkens in
goede gezondheidstoestand veroorzaakt het virus slechts een lichte reactie,
maar bij de subnormale dieren kan de vaccinatie oorzaak zijn van de
dood bij een tamelijk hoog percentage van de geënte dieren. Hij vermeldt
in een persoonlijke mededeling dat het aangepaste virus soms door contact
wordt overgebracht op ongevaccineerde varkens. Zelfs stierf een in slechte
conditie verkerende big na contact-infectie.

Baker (9) vermeldt het phenomeen, waarbij 6 weken oude biggen van
niet immune moeders na enting met het RAV een persistentie van het
aan konijnen aangepaste virus in de bloedstroom te zien gaven. De groei
van deze biggen wordt hierdoor belemmerd en de dieren kunnen op een
leeftijd van 4 a 6 maanden aan de gevolgen hiervan te gronde gaan.
Goret et al. (10) vermelden gevallen van pneumonie bij varkens,

stoelend op een persistentie van het geinjiciëerde RAV; V/₂—2/2 maand
na de vaccinatie stierven de dieren aan een longaandoening. Uit de cada-
vers kon een varkenspestvirus worden geïsoleerd, dat aangepast bleek aan
het konijn. Overenting van materiaal van gestorven varkens bij geïmmuni-
seerde biggen gaf een negatief resultaat; bij gevoelgie dieren koorts en
pestverschijnselen na 6 a 7 dagen. Er wordt verondersetld, dat ook hier
het gebruikte RAV in het geënte varken persisteerde.
Het artikel van Young (13) wijst op de geboorte van sterk afwijkende
biggen uit zeugen, welke in een vroeg stadium van de dracht werden
gevaccineerd.

De proef VII heeft ons laten zien, dat ook voor ons varken de waarnemin-
gen van Young bevestigd zijn. Het is waarschijnlijk, dat varkensziekten,
die aanleiding geven tot een viraemie of bacteriaemie, oorzaak kunnen
zijn van schade aan de foeti, zegt Young in een tweede artikel van zijn
hand (14).

Gelijktijdige toediening van serum is niet in staat de schade aan de
progenituur, toegebracht door de enting met RAV, volkomen te niet te
doen. Hier bleken individuele verschillen te hebben bestaan (Proeven
VIII en XI).

De resultaten van proef X bewijzen, dat in de in utero groeiende big het
RAV 53 — 76 — 85 en 86 dagen kan persisteren. Door deze wijze van
conserveren van het virus bestaat de mogelijkheid, dat er tijdens het
werpen verspreiding van RAV. dat de moeder in haar draagperiode infec-
teerde, mogelijk is.

Ook bij infectie met virulent virus menen wij te hebben opgemerkt dat
deze conservering onder praktijkomstandigheden vrij vaak plaats vindt.
Merkwaardigerwijze zijn de dan waargenomen verschijnselen bij de biggen
meestal anders dan bij infectie met het RAV. De biggen worden nl.
levend doch zwak geboren en vertonen voortdurend schokkende en tril-
lende bewegingen. Ook uit deze biggen kon een varkenspestvirus worden
geïsoleerd.

Er moet dan ook worden ontraden de zeugen tijdens de dracht te
vaccineren met het RAV.

Wel is het aan te bevelen de zeugen enige weken vóór het dekken te
immuniseren, waardoor natuurlijke infecties tijdens de draagperiode, die
aanleiding zouden kunnen geven tot het persisteren van het virus in utero,
kunnen worden tegengegaan.

Proef XI laat ons zien dat serum, simultaan gegeven, geen oplossing voor
dit probleem betekent.

Het resultaat van de praktijkproeven was niet geheel ongunstig, hoewel
de entreactie op enkele bedrijven te heftig was. Dat er, behalve een
duidelijke entreactie, 4—7 dagen na de vaccinatie eveneens andere, niet
zo opvallende nadelen van de enting kunnen optreden, blijkt uit het
bovengenoemde rapport over de entingen op de selectiemesterij te H. Er
wordt vermeld: De gemiddelde groei van 32 tomen bedroeg na de vaccina-
tie met RAV 574 gram per dag en per dier tegen 620 en 630 gram per
dier per dag in de twee voorafgaande jaren. Het voederverbruik heeft 3,51
voedereenheid per kg. groei bedragen tegen 3,30 en 3,32 kg. in de twee
voorgaande jaren. Deze verlate reactie kan beslissend zijn voor de economie
van de varkensmesterij.

Proef VI heeft ons laten zien, dat RAV in een enkel geval op natuurlijke
wijze door gevaccineerde varkens wordt uitgescheiden.

Als resultaat van deze laboratoriumproeven kan vermeld worden dat het
RAV zeer snel (binnen een week) en zeer hecht immuniseert (minstens
11 maanden). Als entreacties kunnen ook bij oorspronkelijk gezonde
varkens hoge temperaturen optreden en in meerdere gevallen lichte pest-
verschijnselen en achterblijven in groei.

Uitscheiding van vaccinvirus door geënte dieren kan plaats vinden.
Bij drachtige zeugen, vooral bij enting gedurende de eerste maand van
drachtigheid, biedt de vaccin-injectie zeer grote kans op afsterven, mummi-
ficatie en monstervorming van de foeti of de geboorte van weinig levens-
vatbare biggen.

Gebleken is, dat vaccinvirus zch in de gestorven foeti handhaaft tot de
partus en bij overlevende biggen zelfs tot 2^!/2 maand na de geboorte.
Gelijktijdige toediening van immuunserum bij drachtige zeugen biedt wei-
nig hogere kans op een gezonde progenituur.

Op de ontwikkeling van de immuniteit heeft een matige dosis immuun-
serum geen nadelige invloed. Deze laatste ervaring is belangrijk, daar zij
de mogelijkhed opent de onmiddellijk met besmetting bedreigde varkens
simultaan te behandelen met immuunserum en RAV, waarbij door het
eerste een direct optredende kortdurende bescherming wordt verschaft en
door het RAV de ontvatbaarheid na de 6e. of 7e. dag voor vele maanden
wordt verlengd.

Ofschoon het RAV een snelle en duurzame onvatbaarheid verwekt, menen
wij de toepassing van dit vaccin, in verband met optredende nadelige
nevenwerkingen, te moeten beperken tot reeds besmette, vooral recent
besmette bedrijven of ernstig (door verkeer van mens en dier) met
besmetting bedreigde bedrijven.

De toestemming van en de controle door de Veeartsenijkundige Dienst zijn
bij deze entingen noodzakelijk.

Onze aan de Veeartsenijkundige Inspectie voorgestelde richtlijnen voor
de toepassing van RAV op bedrijven zijn de volgende:

1. Uitroeiing van de smetstofhaard, d.w.z. doden of slachten van alle
aangetaste varkens en aangetaste varkenskoppels. Ontsmetting van
hokken, gangen, ledige fourageverpakkingen. transportmiddelen, enz
(2 % NaOH).

2. Afvoer naar slachthuis onder bepaalde voorzorgen (o.a. ontsmetting
van transportmiddelen) van alle slachtbare gezonde varkens.

3. Vaccinatie van de niet slachtbare gezonde varkens, met uitzondering
van de drachtige zeugen, met RAV, bij voorkeur met gelijktijdige toe-
diening van hyperimmuun-serum, zulks in ieder geval bij jonge biggen
van niet met RAV gevaccineerde moeders. (Dosering: cc per kg.
lichaamsgewicht met een minimum voor jonge biggen van 5 cc en een
maximum voor oudere varkens van 50 cc).

4. Drachtige zeugen zorgvuldig isoleren en passief immuniseren met
hyperimmuun-serum (Dosis: 100 cc en te herhalen na 14 dagen).

I. Op niet-besmette bedrijven dient de vaccinatie met het kristalviolet-
vaccin te worden gepropageerd. Van dit vaccin is immers bekend, dat
vrijwel nooit nadelige gevolgen optreden. Bij enting van drachtige zeu-
gen bestaat enig risico van abortus. Virusuitscheiding door deze volledig
geïnactiveerde entstof is uitgesloten. Een betrouwbare immuniteit ont-
wikkelt zich na 3 weken en blijft ongeveer 8 maanden bestaan.

Uitgebreide proefnemingen en literatuurstudie manen tot bepreking van het gebruik
van RAV tot reeds besmette bedrijven en met toestemming van en onder controle
van de Veeartsenijkundige Dienst. Het simultaan gebruik van immuunserum kan
hierbij van voordeel geacht worden, daar dan onmiddellijk immuniteit ontstaat.

Extensive experiments and study of literature induce to restriction of the use of
Rabbit Adapted Vaccines to already infected farms. The simultaneous usee of immune
serum may be considered and advantages, as immunity immediately arises.

Des expériences étendues et l\'étude de la littérature exhortent à limiter l\'emploi de
RAV aux fermes déjà infectées et avec le consentement de et sous le contrôle du
Service Vétérinaire. L\'emploi simultané de sérum immunisé peut être considéré ici
comme un avantage, vu qu\'il se présente alors immédiatement de l\'immunité.

Umfangreiche Untersuchungen und das Studium der einschlägigen Literatur mahnen
zur Einschränkung des Gebrauches von RAV auf bereits infektiprten Betrieben,
sodass die Benutzung desselben nur unter Zustimmung und unter der Kontrolle des
Tierärztlichen Gesundheitsdienstens vorgenommen werden sollte. Ein gemeinschaft-
liches Immunserum könnte hierbei von grossem Nutzen sein, da unmittelbar Immu-
nität eintritt.

Uit de Afdeling Veeteelt van de Landbouwhogeschool, Wageningen
HET BLOEDGROEPENONDERZOEK BIJ RUNDEREN

Het bloedgroepenonderzoek bij runderen is in de jaren 1938—1940 onder
leiding van Dr. M. R. I r w i n in het Genetics Department van de Universi-
teit van Wisconsin U.S.A. ontwikkeld.

Na een betrekkelijk lange periode van voorbereiding is dit werk de laatste
jaren de aandacht gaan trekken zowel van de zijde van het wetenschap-
pelijk onderzoek als ook van de in de practische toepassing geïnteresseerde
organisaties van rundveefokkers.

Sinds 1952 heeft het onderzoek de grenzen van zijn bakermat overschre-
den. In Canada. Nieuw-Zeeland en de Scandinavische landen zijn labo-
ratoria ingericht, waarin onderzoekingen met wetenschappelijke en prac-
tische doelstellingen worden verricht.

In Nederland is de belangstelling voor dit onderzoek ontstaan, dank zij de
studiereizen, die door verschillende Veeteeltkundigen, waaronder Prof.
van der Plank en Prof. de Jong naar de Verenigde Staten werden ge-
maakt.

Op het internationale Zoötechnische Congres, dat dit jaar in Spanje zal
worden gehouden, is Dr. Irwin uitgenodigd om zijn werk nader toe te
lichten.

Onder leiding van Prof. van der Plank is Baretta in 1950 in het Zoötech-
niscli Instituut met een oriënterend onderzoek begonnen. Uit de resultaten
moest worden geconcludeerd, dat een fundamentele studie aan de uit-
voering van dit werk moest voorafgaan en dat een bezoek aan de Ameri-
kaanse laboratoria daarbij een vereiste was. In Juni 1953 werd mij door
Prof. van der Plank en Prof. de Jong de opdracht verleend dit onderzoek
ter hand te nemen. Na de studie van ruim een jaar in binnen- en buiten-
landse laboratoria werd in Augustus 1954 met het onderzoek in Nederland
begonnen.

Todd en White toonden in 1910 aan, dat bij de bereiding van runder-
pestsera antisera werden verkregen, die na toevoeging van caviacomple-
ment in staat waren de rode bloedcellen van andere runderen te doen hae-
molyseren.

In het Genetics Department van de Universiteit van Wisconsin was men
zich bewust van de achterstand, die de kennis van de erfelijkheidsleer bij
de hogere diersoorten had t.o.v. deze kennis bij de lager ontwikkelde or-
ganismen.

Men was van mening, dat wanneer een bloedgroepenonderzoek bij runde-
ren dezelfde resultaten zou kunnen opleveren als bij de mens, hierdoor
wellicht een beter inzicht kon worden verkregen in de systemen van over-
erving, die bij het rund van toepassing zijn.

Aan de hand van de in de literatuur beschreven methoden begonnen
Irwin en zijn medewerkers Ferguson en Stormont met de berei-

ding van antisera. In 1953 waren zoveel reagentia bereid, dat meer dan 40
essentieel verschillende bloedfactoren konden worden aangetoond.

In de laatste jaren heeft het onderzoek zich ontwikkeld in een zuiver
wetenschappelijk, een toegepast wetenschappelijk en een zuiver practisch
gedeelte. Door verschillende oorzaken, waarvan de financiële wel een zeer
belangrijke was, is in de meeste laboratoria het zwaartepunt komen te
liggen op dat gedeelte waarmee directe resultaten voor de practijk kunnen
worden bereikt.

In dit artikel zal daaraan ook het meest aandacht worden besteed. Het
practische onderzoek is echter een volledig voortvloeisel van het weten-
schappelijke en het is er in zijn huidige vorm ook onafscheidelijk mee
verbonden. Toen men in een der Amerikaanse laboratoria meende te kun-
nen volstaan met een geheel op de praktijk gericht onderzoek, daalde het
peil van de resultaten binnen enkele jaren zodanig, dat deze niet meer
door de rundveehouders-organisaties werden aanvaard.

De geschiedenis van het bloedgroepenonderzoek voert terug naar 1875,
toen L a n d o i s in het Zentralblatt für Medizinischen Wissenschaft mee-
deelde, dat een agglutinatie van rode bloedcellen optrad, wanneer bloed
van dieren van verschillende soort werd samengevoegd.
Bordet bestudeerde reeds in 1895 de resultaten die werden verkregen,
wanneer bloed van een dier bij één van een andere soort werd ingespoten.
In het Zentralblatt für Bacteriologie deelde Landsteiner in 1900
mede, dat normaal bloedserum van proefpersonen niet alleen in staat was,
de rode bloedcellen van zijn proefdieren te doen samenklonteren, maar ook
die van hem zelf en van een gedeelte van zijn medewerkers. Daaruit kon
worden afgeleid, dat in het normale bloedserum van de mens iso-agglutini-
nen kunnen voorkomen voor de humane rode bloedcellen. Hoofdzakelijk
door Landsteiner en zijn medewerkers is sindsdien het bloedgroepen-
onderzoek sterk uitgebreid en geperfectioneerd. Er is daardoor een geheel
zelfstandig terrein van wetenschap ontstaan, waarop hier niet verder kan
worden ingegaan.

Door EhrlichenMorgenroth zijn, eveneens in 1900, in het Berliner
Klinische Wochenschrift de resultaten beschreven van injecties bij geiten
met bloed van hun soortgenoten. Zij concludeerden dat het door herhaalde
immunisaties mogelijk was iso-haemolysinen in het bloedserum te bereiden.

De bloedgroepen bevinden zich o.m. aan de oppervlakte van de rode bloed-
cellen. Aan de chemische structuur van de bloedgroepen bij de mens is de
laatste jaren veel aandacht besteed. Hoewel daarbij interessante aspecten
naar voren zijn gekomen, werd nog geen duidelijk beeld verkregen. In de
literatuur worden ook polysachariden en lipoproteïnen beschreven, die bij
de grondstructuren van de bloedgroepen een rol spelen.
Eenvoudigheidshalve zal hier voortaan slechts van „eiwitten" worden ge-
sproken.

Stormont c.s. zijn voor de bloedgroepen bij het rund uitgegaan van een
hypothese, die voor een groot gedeelte berust op door Landsteiner en
zijn medewerkers geconstateerde feiten. Deze hypothese heeft sinds 1945 zijn
bruikbaarheid en houdbaarheid voldoende bewezen. De bloedgroepen

worden daarbij beschouwd als eiwitten die zich aan de oppervlakte van
de rode bloedcellen bevinden. Aan de periferie van deze eitwitstructuren
bevinden zich reactieve elementen, die hier voortaan bloedfactoren ge-
noemd zullen worden.

Bij het rund zijn 10 verschillende bloedgroepen bekend en aan de opper-
vlakte van elke erythrocyt bevinden zich dus ook tenminste 10 verschillen-
de eiwitstructuren. De bloedgroepen worden aangegeven met de letter-
tekens A, B, C, F/V, J, L, M, S, Z en H\'. Het aantal bloedfactoren, dat
voor de verschillende groepen bekend is, loopt sterk uiteen. Voor het B-
complex zijn b.v. meer dan 20 verschillende factoren bekend. Dit wil dus
zeggen, dat zich meer dan 20 verschillende factoren aan de periferie van
de grondstructuur van de bloedgroep kunnen bevinden. Voor de groep Z
is tot nu toe slechts één factor aangetoond. De bloedfactoren komen in
vaststaande combinaties voor en worden ook als zodanig overgeërfd. Deze
factorencombinaties worden sub-groepen genoemd. Voor de B-groep zijn
meer dan 100 subgroepen bekend. Enkele bij het Nederlandse zwartbonte
vee veel voorkomende subgroepen van de bloedgroep B zijn: GYoEj\', PI\'
en BO. Wanneer voor de bloedgroep B van een rund de subgroep GY₂Ej\'
is aangegeven, dan wil dat zeggen, dat in het serologische onderzoek posi-
tieve reacties werden gevonden met de reagentia voor drie factoren van
deze groep nl. G, Y₂ en Ex\'.

Bij de C-groep zijn momenteel reeds meer dan 25 subgroepen bekend.
Enkele frequent voorkomende zijn o.a.: C₂W en RW. De acht andere
bloedgroepen bij het rund zijn minder samengesteld. De kennis omtrent
het nauwkeurige aantal van de bloedgroepen en het aantal subgroepen,
waarin ze zijn verdeeld, maakt echter nog geen aanspraak op volledigheid.
In Amerika en ook in de West-Europese landen zijn de laatste jaren ver-
schillende nieuwe factoren gevonden, waarvoor nog geen passende plaats
in het bestaande systeem kan worden gevonden. Bij de behandeling van
het genetische gedeelte zal nader worden teruggekomen op het ontstaan
van de subgroepen, de wijzen waarop ze worden overgeërfd en de onvol-
ledigheden, die daarbij nog voorkomen.

Er is een vrij sprekende overeenkomst gevonden tussen de bouw van de
bloedgroepen en die van bepaalde enzymen. Bij beiden is sprake van een
basismolecuul en een of meer reactieve elementen. Bij het onderzoek van
de bloedgroepen bij de mens is aangetoond, dat zich in verschillende weef-
sels en organen en in de secretieproducten daarvan substanties bevinden,
die in serologisch opzicht nauw verwant en soms ook volledig gelijkwaar-
dig zijn aan de bloedgroepen.

De vraag of aan deze bloedgroepen een physiologische functie kan worden
toegekend en zo ja welke, heeft de deskundigen op medisch gebied reeds
lange tijd geboeid. De aard van een dergelijk onderzoek brengt echter
met zich mee. dat niet direct frappante resultaten kunnen worden bereikt.
Tot nu toe zijn hierover in de literatuur dan ook slechts incidentele mede-
delingen gedaan.

De onderzoekingen op dit gebied voor wat betreft de bloedgroepen bij het
rund bevinden zich nog volledig in een beginstadium. Alleen over de
bloedgroep J. die in veel opzichten overeenkomt met de groep A van de
mens, zijn in de Amerikaanse en Scandinavische literatuur van de laatste
tijd enkele publicaties verschenen.

Door de organisatie voor Zuiver Wetenschappelijk Onderzoek is aan ons
laboratorium een subsidie toegekend om dit onderzoek ter hand te nemen.

De waarde van het bloedgroepenonderzoek is voorlopig nog geheel afhan-
kelijk van de reagentia, waarmee de bloedfactoren in een serologisch onder-
zoek kunnen worden aangetoond.

Bij het onderzoek naar de bloedgroepen van de mens wordt o.a. voor het
ABO-systeem gebruik gemaakt van normaal in het serum voorkomende
iso-agglutininen.

In 1911 werden ook reeds door Ottenbergeren Friedmann iso-
agglutininen voor de rode bloedcellen in normaal runderserum aangetoond.
In Duitsland is het onderzoek hiermee voortgezet en door Schermer en
O 11 e werden in 1954 7 verschillende agglutininogenen beschreven, die
met normaal in het serum voorkomende agglutininen werden aangetoond.
Het ontstaan van een agglutinatiereactie is daarbij echter afhankelijk van
het in het runderserum voorkomende complement. Dit complement is
echter sterk thermolabiel, de concentratie ervan kan sterk variëren en is
vaak onvoldoende. Bovendien is de concentratie van de agglutininen in het
serum in het algemeen laag.

De moeilijkheden die zich bij deze methode van onderzoek dan ook voor-
doen, zijn in de Duitse literatuur uitgebreid beschreven. In een oriënterend
onderzoek, dat in 1953 in het Binnengasthuis in Amsterdam werd uitge-
voerd, kon een en ander volledig worden bevestigd. De betrouwbaarheid
van de reacties bleek zodanig gering te zijn, dat het niet verantwoord werd
geacht deze werkwijze voort te zetten.

In het instituut van Prof. Schermer wordt o.a. door droogvries metho-
den getracht de techniek te verbeteren.

Volgens Prof. Schermer en zijn medewerkers is de Amerikaanse metho-
de te gecompliceerd, eist te veel proefdieren en is voor uitvoering in de
praktijk te kostbaar. Enkele maanden geleden is nu echter contact opgeno-
men met het laboratorium voor bloedgroepenonderzoek bij runderen in Ko-
penhagen. Met nadruk wijst Schermer er in „Mitteilungen der Deut-
schen Landwirtschaftlichen Gesellschaft" van December 1955 op, dat men
in genen dele bereid is het in Duitsland ontwikkelde systeem te laten varen.
In Wisconsin (U.S.A.) werd in 1938 met de bereiding van immuunhaemo-
lysinen een begin gemaakt. Aanvankelijk werden, geheel overeenkomstig
met de door Todden White gebruikte technieken, grote hoeveelheden
bloed intraveneus ingespoten. Met tussentijden van enkele dagen werd
3 a 4 maal 1 liter bloed toegediend, dat onstolbaar was gemaakt met een
3% citras-natricus oplossing. De resultaten waren in het begin niet veel-
belovend, omdat verschillende receptoren onder acute shockverschijnselen
stierven. De immuunsera, die bij de overlevenden werden bereid, waren
in het algemeen ook weinig bruikbaar. De ervaringen hebben tenslotte
tot een standaardprocédé voor de immunisaties geleid. Sindsdien zijn
daarop weer variaties aangebracht, die voor de bereiding van bepaalde
reagentia noodzakelijk zijn. Deze variaties zijn door jarenlange ervaring
gegroeid en berusten op zaken, die niet in eenvoudige schema\'s kunnen
worden samengevat. De immunoloog W. C. Boyd zegt met betrekking
hierop, dat: „Bloodtyping is more an art as a science".

Bij het standaardprocédé wordt 3 a 4 maal, telkens met een tussentijd van
één week, 50 cc citraatbloed intraveneus toegediend. Twee a drie dagen
na elke injectie wordt een serummonster van de receptor op reactiviteit
onderzocht.

Als blijkt, dat de concentratie van antilichamen voldoende is, wordt de
immunisatie gestaakt. Weliswaar kan een nieuwe prikkeling van het af-
weersysteem de antilichaamtiter nog doen stijgen, maar de mogelijkheid,
dat nadelige gevolgen voor de receptor optreden stijgt evenredig met de
antilichaamtiter. Door deze controle van de sera kan het optreden van
een shocksyndroom echter niet altijd worden voorkomen. Zelfs bij trans-
fusies van 50 cc citraatbloed kunnen al na de tweede of derde injectie zeer
ernstige shocksymptomen worden waargenomen, die met de huidige ken-
nis van de bloedgroepen zeker niet zijn te verklaren. De meest op de voor-
grond tredende verschijnselen treden vrijwel direct na de transfusie op.
De voornaamste daarvan zijn: kuchen, een pompende ademhaling, speek-
selen en tranenvloed. Het beeld is niet altijd gelijk, een enkele maal
traden de eerste verschijnselen pas na een uur op. In die gevallen werden
ook een sterke tympanie, kreunen en frequent urineren en defaeceren
opgemerkt. Een duidelijk verhoogde polsfrequentie werd slechts een en-
kele keer waargenomen. Een stijging van de lichaamstemperatuur tot
boven 40° C. werd maar één maal vastgesteld. Bij het klassieke beeld van
het shocksyndroom werden de laatste tijd de temperatuur en pols ook niet
meer gecontroleerd.

Wanneer de dieren, als ze na de injectie worden losgelaten, vrijwel onbe-
weeglijk blijven staan en binnen 30 seconden gaan kuchen, dan zijn die
verschijnselen voldoende om zo snel mogelijk 5 cc adrenaline 1/1000 intra-
musculair in te spuiten. In de regel verdwijnen de verschijnselen na die
behandeling met dezelfde snelheid als waarmee ze zijn opgekomen.
In enkele gevallen waren de reeds in lage concentratie in het serum aan-
wezige antilichamen na de „shock" volledig verdwenen. Herhaling van de
immunisatie had geen enkel succes. Het dier produceerde dezelfde anti-
lichamen niet opnieuw en de shockverschijnselen konden zelfs na injecties
met 100 cc bloed niet meer worden opgewekt. De Amerikanen spreken bij
dit verschijnsel van „the killing of the antibodies". De verklaring hiervoor is
mij niet bekend.

Bij de immunisaties wordt steeds bloed ingespoten waarin factoren zijn
aangetoond, die bij de receptor niet voorkomen. In de praktijk is het vrij-
wel onmogelijk de donor-receptor combinatie zodanig te kiezen, dat slechts
antilichamen gericht tegen één bloedfactor verwacht kunnen worden. In
de regel worden immuunsera verkregen, die samengesteld zijn uit anti-
lichamen, die "tegen verschillende factoren zijn gericht. Wanneer bij de
Nederlandse runderen met de door ons toegepaste technieken een immu-
nisatie wordt verricht, waarbij het verschil tussen donor en receptor b.v.
zodanig wordt gekozen, dat theoretisch antilichamen voor de bloedfactoren
A, R en L kunnen worden verwekt, dan zal blijken, dat reeds na de 2e
of 3e injectie anti-A en anti-R zijn gevormd. Daarnaast komen dan vaak
nog andere, voor het haemolytisch onderzoek onbetrouwbare haemoly-
sinen voor, die in het bestaande systeem ook niet kunnen worden onder-
gebracht. Anti-L zal zeer waarschijnlijk niet in het immuunserum voor-
komen. In Wageningen werden reeds 18 vergeefse pogingen aangewend

om een reagens voor de factor L te bereiden. In alle drie de Scandinavische
landen werd wel anti-L bereid. De pogingen om anti-R te maken bleven
daar echter een jaar lang zonder resultaat. Bij alle in Nederland verrichte
immunisaties, waarbij de vorming van anti-R theoretisch mogelijk was,
werd dit ook na 2 of 3 injecties in het serum gevonden. Deze verschillen
in de resultaten gelden, zij het in een wat mindere mate, voor nog een
aantal andere factoren. De mogelijkheid van een uitwisseling van reagen-
tia met andere landen is ook daarom van veel betekenis.
Om uit de boven beschreven samengestelde sera zuivere reagentia te be-
reiden, moeten absorpties worden toegepast. Bij deze absorpties worden
aan het serum gewassen rode bloedcellen toegevoegd, waaraan zich alle
factoren bevinden, waarvan de antilichamen uit het serum verwijderd
moeten worden. In de regel is daarbij een combinatie van bloed van ver-
schillende dieren noodzakelijk. Komen in een serum anti-A, anti-R en
anti-V naast elkaar voor, dan zal, wanneer hieraan bloed wordt toege-
voegd met de factoren A en R een binding van het anti-A en het anti-R
optreden. Wanneer geen complement wordt toegevoegd, treedt ook geen
haemolytische reactie op als gevolg van de binding van antigeen met anti-
lichaam. Na deze absorptie bevindt zich in het serum, dat door centrifu-
geren weer van de rode bloedcellen kan worden gescheiden een zuiver rea-
gens voor de bloedfactor V. Om de zuiverheid van een dergelijk reagens
te controleren moet het echter nog met een groot aantal bloedmonsters
worden getest naast een standaardreagens.

De reagentia, die afzonderlijk waren bereid in Denemarken, Zweden.
Noorwegen en Nederland werden bovendien in 1954 en 1955 onderling
vergeleken in een onderzoek met 60 bloedmonsters.

Bij het serologisch onderzoek wordt een techniek toegepast, die ogen-
schijnlijk zeer gecompliceerd is, maar die in de praktijk eenvoudig uitvoer-
baar blijkt te zijn.

De bloedmonsters, die worden opgevangen in een 3,5% citras-natricus op-
lossing, worden 3 a 4 maal met een physiologische zoutoplossing gewassen.
Tenslotte blijven daarbij alleen de rode bloedcellen gesuspendeerd in deze
zoutoplossing over. Bij een practische werkwijze worden ongeveer 30 bloed-
monsters gelijktijdig onderzocht. Bij dit onderzoek moet de kamertempe-
ratuur tenminste 22° C zijn. De opstelling van de test is als volgt: 0,05
ml van een 3% suspensie van rode bloedcellen wordt in 40 agglutinatie-
buisjes gebracht. Aan elk van deze buisjes wordt daarna 0,10 ml van de 40
verschillende reagentia toegevoegd.

Als de reagentia en de rode bloedcellen op deze wijze zijn samengevoegd,
worden de buisjes flink geschud waardoor een goede verdeling van de rode
bloedcellen in de sera kan plaats vinden. 15 Minuten daarna wordt aan
elk buisje 0,05 ml konijnenserum toegevoegd. Door het zich daarin be-
vindende complement komt een haemolytische reactie tot stand in die
gevallen, waarbij zich haemolysinen aan de erythrocieten hebben gebon-
den. De tijd waarin zich deze haemolyse voltrekt, kan sterk variëren en
daarom wordt de test dan ook tenminste 3 maal afgelezen, t.w. een maal 30
minuten, een maal 120 minuten en een maal 210 minuten na het toe-
voegen van het complement.

Bij het rund zijn zoals reeds is medegedeeld 10 bloedgroepen bekend.
Deze groepen worden onafhankelijk van elkaar overgeërfd. Het aanwezig
zijn van de groepen is volledig dominant over het niet aanwezig zijn. De
groepen corresponderen met 10 verschillende plaatsen (loei) op het
chromosomenstelsel. De groep aangegeven met het symbool B correspon-
deert met de z.g.n. B-locus. Op deze B-locus hebben, naar men aanneemt,
een groot aantal mutaties plaats gevonden en als gevolg daarvan is een
even groot aantal allelomorphe vormen ontstaan. Bij het serologisch onder-
zoek worden deze allelomorphe vormen subgroepen genoemd. De reeds
eerder genoemde subgroepen GYoEj/, BO en PI\' zijn dus door mutaties
uit de oorspronkelijke B-groep ontstaan.

In de normale weefselcellen is steeds van een diploïde aantal chromosomen
sprake en daardoor zullen ook steeds twee subgroepen van één bloedgroep
bij eenzelfde dier voorkomen. Wanneer voor cle B-groep dus b.v. het beeld
GYtjEi\'/PI\' wordt opgegeven, dan wil dat zeggen, dat GY2E!\' correspon-
deert met de ene locus op het chromosomenstelsel en PI\' met die van de
partner.

[n de geslachtscellen is tengevolge van de reductiedeling een scheiding
tussen de partners van het chromosomenstelsel opgetreden. In het ge-
noemde geval zal daardoor in 50% van de geslachtscellen het allel
GYoEj\' voorkomen en in de andere 50% het allel PI\'. Van de nakomelin-
gen van een dier, dat deze beide subgroepen heeft, zal dus de ene helft PI\'
krijgen en de andere GY₂E!\'. Deze nakomelingen zullen ook van de an-
dere ouder weer een subgroep van de bloedgroep B krijgen, waardoor het
beeld weer wordt gecompleteerd.

Een bezwarend element hierbij is, dat nog niet voldoende reagentia bekend
zijn om alle subgroepen of gedeelten daarvan aan te tonen. Het beeld
GY2E!\'/- en zelfs -/- komt ook voor de B-groep nog zeer regelmatig voor.
■— Wil zeggen, dat voor dit allel niets kon worden aangetoond. Het is zeer
wel mogelijk, dat in dit teken - nog een betrekkelijk groot aantal sub-
groepen is verdisconteerd.

Ook voor de andere groepen moet, uitgezonderd voor F/V en H\', in een
groot aantal gevallen -/- worden geschreven. Het is niet bekend of dit
moet worden toegeschreven aan het feit, dat de subgroepen daarvan be-
trekkelijk zeldzaam voorkomen, dan wel of ook daarbij nog andere sub-
groepen voorkomen, die met de nu ter beschikking staande reagentia niet
kunnen worden aangetoond.

In feite vormt alleen het F/V systeem een volkomen sluitend geheel Voor
deze groep bestaan maar drie mogelijkheden, n.1. F/F, F/V en V/V.

De Engelse historicus Walter Bagehot heeft 100 jaar geleden reeds
met betrekking tot de burgerlijke stand van de mens gezegd: „Maternity is
a matter of fact, Paternity a matter of opinion". Waarschijnlijk komt de
„burgerlijke stand" van het Nederlandse rundvee in 1955 beter met de
werkelijkheid overeen dan die van de mens in Engeland in 1855 De er-
varingen hebben echter geleerd, dat het aantal twijfelgevallen, dat bij
de registratie van het Nederlandse rundvee aan het licht komt, groter is
dan men oppervlakkig zou verwachten. De mogelijkheden waardoor twijfel
aan het vaderschap van een kalf kan ontstaan, zijn van zeer gevarieerde
aard. Om een algemene indruk te geven zijn hieronder enkele van de meest
voorkomende gevallen aan de hand van een voorbeeld beschreven.
1. Wanneer een koe in twee opeenvolgende tochtigheidsperioden met
zaad van verschillende stieren is geïnsemineerd of door verschillende stie-
ren is gedekt en er wordt dan een kalf geboren ongeveer 10 dagen te vroeg
i.v.m. de tweede inseminatie en ongeveer 10 dagen te laat voor de eerste,
dan is vrijwel nooit zonder meer vast te stellen, welke van de twee stieren
de vader is. Een juiste en betrouwbare registratie van de runderen is o.a.
in verband met de fokwaardebepaling van grote betekenis. Door de stam-
boeken worden de kalveren, waarvan het vaderschap op deze wijze twijfel-
achtig is geworden in de regel dan ook niet geregistreerd. Door een bloed-
groepenonderzoek kan met een objectieve methode dit vaderschap worden
achterhaald. Voor het Nederlandsch Rundveestamboek werd een aantal
oriënterende onderzoekingen voor dergelijke gevallen gedaan, waarvan
hieronder een voorbeeld is gegeven.

De subgroepen OY₂, X₂ en S komen wel bij het kalf en niet bij haar
moeder voor. Deze moeten dus van de vader afkomstig zijn. Stier I heeft
alle drie deze subgroepen en stier II heeft er geen. De laatste kan dus met
volledige zekerheid van het vaderschap van dit kalf worden uitgesloten.
Omdat maar twee stieren voor de bevruchting waren gebruikt, kon met
zekerheid worden vastgesteld, dat stier I de ware vader van het kalf was.
2. De kunstmatige inseminatie heeft veel voordelen gebracht, zowel voor
de bestrijding van de besmettelijke steriliteit als ook voor de verbetering
van het vee. De weg, die het zaad moet doorlopen, voordat het vanaf
de stier in de koe is terechtgekomen, is bij deze methode echter betrekkelijk
lang geworden. Het zaad van meerdere stieren wordt naast elkaar opge-
vangen, verdund, bewaard en vervoerd, voordat het wordt ingebracht.
Vooral nu de inseminaties dagelijkse routine-werkzaamheden zijn ge-
worden, is het gevaar voor verwisselingen niet denkbeeldig meer te noe-
men. In veel K.I.-stations is men zich dit zeer wel bewust en wordt er veel
aandacht besteed aan het goed gescheiden houden van het zaad. In som-

mige stations waar met zaad van stieren van verschillende veeslagen wordt
gewerkt, wordt b.v. het zaad van rood- en zwart-bonte stieren extra goed
uit elkaar gehouden, omdat men weet, dat bij een verwisseling daarvan
ongewenste zaken aan het licht kunnen komen, die de betrouwbaarheid
van de werkwijzen in discrediet kunnen brengen. Wanneer zaad van twee
stieren van hetzelfde veeslag is verwisseld, dan zal de veehouder daar mis-
schien wel een mening over hebben, maar hij zal dat niet openbaar maken,
omdat het objectieve bewijs hem ontbreekt en omdat hij weet, dat dooi-
de spelingen van de natuur ook veel variaties mogelijk zijn.
Van bepaalde zijden wordt het van grote betekenis geacht een juiste in-
druk te verwerven omtrent het percentage foutieve registraties van de af-
stamming, die door de kunstmatige inseminaties worden veroorzaakt. Dat
zich inderdaad vergissingen kunnen voordoen, moge het volgende voor-
beeld illustreren.

Door de directeur van een K.I.-station werd meegedeeld, dat een zwart-
bont kalf was geboren uit een roodbonte koe, die volgens de gegevens was
geïnsemineerd met zaad van een roodbonte stier. Hoewel dit in strijd is
met de wetten van de overerving van de haarkleur, was men toch van
mening, dat de roodbonte stier de vader van het kalf moest zijn. Om dit
te controleren werd een bloedgroepenonderzoek gedaan, waarbij het vol-
gende bleek:

Op grond van deze bevindingen kon dit dier dus met zekerheid worden
uitgesloten van het mogelijke vaderschap. Om een afdoende bewijs te
kunnen leveren, dat bij de inseminatie geen vergissing was begaan, werd
geadviseerd de bloedmonsters van de op het station aanwezige zwartbonte
stieren te laten onderzoeken. De bloedmonsters werden in eerste instantie
alleen onderzocht op die factoren, die het kalf van de vader moest hebben
gekregen. Hierbij bleek het volgende:

Stier 5 kon op grond van deze gegevens zeer wel de vader van het kalf zijn.
Het onderzoek met het bloedmonster van dit dier werd voortgezet. Daarbij
bleek, dat dit dier niet alleen de vader kón zijn, maar ook dat het op
grond van de verdere gegevens zeer onwaarschijnlijk moest worden geacht,
dat hij de vader niet was. Toen dit aan het K.I.-station werd meegedeeld,

werd daarop geantwoord, dat inderdaad het zaad van deze stier met dat
van de roodbonte verwisseld kon zijn.

3. Door een lid van het Nederlandseh Rundveestamboek werd in het
voorjaar van 1955 aangifte gedaan van de geboorte van een vaarskalf, dat
door één van zijn bij het stamboek ingeschreven dieren zou zijn geworpen.
Aan de controleur van het N.R.S. werd door derden meegedeeld, dat deze
veehouder op dezelfde dag, waarop dit kalf was geboren, een ander had
aangekocht, dat op grond van de herkomst niet voor inschrijving in aan-
merking kwam. Volgens deze mededelingen zou dit laatste kalf bij de
opgave aan het stamboek in de plaats van het eerste zijn geschoven. Hoe-
wel er veel aanwijzingen voor een door deze veehouder gepleegde fraude
waren, kon daarvoor toch geen objectief bewijs geleverd worden. Daarom
werd verzocht een bloedgroepenonderzoek te doen, waarbij het volgende
werd gevonden:

Door de veehouder was Geertje 8 opgegeven als de nakomeling van
Cato 14\'s Prins en Geertje 4 en Fientje 6 als het kalf van de niet geregis-
treerde koe Fientje 5. Uit het overzicht blijkt, dat de factoren M en X₂van Geertje 8 niet zijn terug te vinden bij Cato 14\'s Prins en Geertje 4.
Bij Cato 14\'s Prins zijn voor de B-groep de subgroepen GY.jEj\' en BO
gevonden. Daaruit kan worden afgeleid, dat bij de nakomelingen van
deze stier öf GY2E/ of BO zal worden gevonden. Bij Geertje 8 was dit
voor geen van deze beide subgroepen het geval. Op grond van deze beide
argumenten kan Geertje 8 als de mogelijke nakomeling van Cato 14\'s Prins
en Geertje 4 worden uitgesloten. Verder blijkt, dat Fientje 6 zeer wel
een nakomeling van deze K.I.-stier en de ingeschreven koe kan zijn en
Geertje 8 van de koe Fientje 5. Helaas was de stier, die dan de vader van
dit laatste kalf moest zijn een week voordat dit onderzoek werd gedaan,
geslacht.

O w e n toonde in 1945 aan, dat de bloedgroepen van het merendeel van
de rundertweelingen die hij onderzocht identiek waren. Dit verschijnsel
kon niet worden verklaard uit de genetische verwantschap van de dieren.
90 % van de rundertweelingen zijn niet eeneiig en deze niet eeneiige dieren
zijn niet meer met elkaar verwant dan volle broers en/of zusters. Ook bij
tweelingen van verschillend geslacht, waarvan men dus zeker wist dat
zij niet eeneiig waren, werden identieke bloedgroepen gevonden. De kans
dat volle broers en/of zusters voor alle 2 x 10 = 20 loei op het chromoso-
menstelsel dezelfde allelen van hun ouders gekregen hebben, is theoretisch
wel aanwezig, maar practisch zeer gering. Het feit, dat bij de meeste
niet eeneiige paren toch dezelfde bloedgroepen voorkwamen, kon daaruit
dan ook niet worden verklaard.

Door L i 11 i e en onafhankelijk daarvan ook door T a n d 1 e r en K e 11 e r
werd reeds in 1916 aangetoond, dat in meer dan 90 % van de gevallen
van tweelingdracht bij runderen en bloedvatanastomose tussen de pla-
centae foetalis van de beide vruchten bestond en dat daardoor een uit-
wisseling van bloed tussen de beide vruchten kon plaats hebben. Het
steriel zijn van het merendeel van de vaarskalveren, die als tweeling met
een stierkalf zijn geboren, kan worden verklaard uit de veronderstelling
dat mannelijke hormonen in de bloedcirculatie van de vrouwelijke vrucht
komen en daar een misvormende invloed op de geslachtscellen uitoefenen.
L i 11 i e was zich reeds in 1916 bewust van de mogelijkheid dat door deze
vaatanastomose ook een uitwisseling van andere eigenschappen kon plaats
vinden.

O w e n stelde op grond van deze kennis en de door hem gevonden
resultaten vast. dat door deze anastomose ook een uitwisseling van het
haemopoëtische systeem van de beide vruchten kon optreden. Weliswaar
was het bloedbeeld van de beide partners identiek, maar bij deze twee-
lingen had hij toch in een groot gedeelte van de gevallen een afwijkend
beeld bij de reacties waargenomen. Reagentia, die bij onderzoek van
normale runderen steeds 100% of 0% haemolyse gaven, veroorzaakten
met het bloed van tweelingen herhaalde malen onvolledige reacties. Dit
verschijnsel laat zich verklaren, wanneer wordt aangenomen, dat een
uitwisseling van een gedeelte van het haemopoëtische systeem van de twee
uit verschillende eicellen ontwikkelde vruchten heeft plaats gevonden.
Na de geboorte zal bij deze dieren dan een erythrocyten-mozaiek worden
gevonden, doordat de rode bloedcellen bij beide dieren gevormd worden
uit twee oorspronkelijk verschillende systemen.

Het volgende beeld moge hierbij ter verduidelijking dienen. Wanneer van
een paring bekend is, dat de stier voor de B-groep de subgroepen
GY₂E₁/PI\' heeft en de koe BO/\'BGKYoA\', dan bestaan er voor de nakome-
lingen uit deze paring vier mogelijkheden, n.1. GY₂E₁7BO, GY^j/,¹BGKYoA\', PI\'/BO en PI\'/BGKYoA\'. Voor elk van deze mogelijkheden
bestaan gelijke kansen. Wanneer nu de ene vrucht genetisch de subgroe-
pen GY₂E₁\'/B0 (I) heeft en de partner GY₂F₁7BGKY₂A\' (II),\' dan
zullen, wanneer een bloedvatanastomose heeft bestaan, alle rode bloed-
cellen van beide dieren volledig worden gehaemolyseerd met de reagentia
voor de factoren B. G, Y₂ en E\'j. Met de reagentia voor de factoren
O, K en A\' zal een onvolledige reactie optreden. Met het reagens voor
de bloedfactor O zullen alleen die erythrocyten worden afgebroken, die
uit dat gedeelte van het haemopoëtische systeem zijn ontstaan, dat oor-
spronkelijk van kalf I afkomstig is. Worden de resterende cellen echter
weer met een physiologische zoutoplossing gewassen en daarna ingezet
met een reagens voor de factor K of A\' dan zullen deze daardoor worden
afgebroken.

Slechts bij uitzondering is de verhouding in het erythrocyten-mozaiek
zodanig, dat van beide delen 50 % van de rode bloedcellen aanwezig zijn.
De verhouding kan ook 70 : 30 en zelfs 90 : 10 zijn. Wanneer deze verhou-
dingen sterk naar een kant zijn verschoven, is het zeer wel mogelijk, dat
heel zwakke reacties en ook kleine onvolledigheden in de reactie over het
hoofd worden gezien. Door Owen, Stone en Palm is daarom voor
twijfelgevallen een systeem voor een gefractioneerde haemolyse ontwik-
keld, waarbij deze fouten sterk gelimiteerd kunnen worden door bepa-

lingen in haematocrietbuisjes. Een en ander neemt niet weg, dat in de
U.S.A. alleen dan een positieve uitspraak wordt gedaan, wanneer met
volledige zekerheid kan worden aangetoond, dat een bloedvatanastomose
heeft bestaan.

Als kan worden aangetoond, dat een bloedvatanastomose heeft bestaan
bij een vaarskalf, dat als tweeling met een stier is geboren, dan kan op
grond hiervan worden besloten, dat deze vaars een kwee en dus onvrucht-
baar is.

Wanneer het twee kalveren van hetzelfde geslacht betreft, waarvan op
grond van uiterlijke kenmerken verwacht wordt, dat ze eeneiig zijn, dan
kan bij de aanwezigheid van een erythrocytenmozaiek tot het niet-identiek
zijn van dit paar worden besloten.

De bereiding van voldoende betrouwbare reagentia is speciaal voor dit
tweelingenonderzoek van veel betekenis. Doordat veel tijd en teleur-
stellingen aan deze bereiding voorafgaan, zijn wij tot nu toe in Wage-
ningen slechts tot experimentele onderzoekingen op dit gebied in staat
geweest.

Door het korte tijdsbestek waarin aan andere aan het bloedgroepenonder-
zoek bij runderen verbonden perspectieven aandacht is besteed, zijn de
hiermee mogelijk te bereiken resultaten nog slechts vaag omlijnd.
Aan de hand van statistisch verwerkte gegevens wordt o.a. aan de Ohio-
State-University nagegaan of er een correlatie bestaat tussen de verervin-
gen van productie-eigenschappen en de bloedgroepen van het rund.
In het Veterinary Science Department van de Universiteit van Californië
worden onderzoekingen verricht naar de mogelijke samenhang tussen
erfelijke gebreken en bloedgroepantigenen.

Onder leiding van Prof. Johansson is met dit zelfde doel een studie-
programma opgezet in het Institution för Husdjurgenetik in Zweden.
In Wisconsin en Californië wordt aan de hand van de frequenties waarin
de bloedgroepen bij de verschillende rundveerassen voorkomen, getracht
de verwantschap van deze dieren met de wilde rundveerassen en andere
herkauwende dieren na te gaan.

De punten van overeenkomst en verschil tussen de bloedgroep A van de
mens, J van het rund en R van het schaap worden o.a. in Wisconsin
bestudeerd.

Het bloedgroepenonderzoek bij runderen, waarbij gebruik gemaakt wordt van im-
muun-haemolysinen, is in de U.S.A. ontwikkeld door Dr. M. R. I r w i n en zijn mede-
werkers. Aan deze methode van onderzoek zijn verschillende wetenschappelijke en
practische mogelijkheden verbonden. Sinds enkele jaren is deze werkwijze daarom ook
in een aantal West-Europese landen overgenomen.

In de meeste laboratoria wordt voornamelijk aandacht besteed aan dat gedeelte van
het onderzoek, waarmee de beste resultaten voor de praktijk kunnen worden ver-
kregen. Daarbij bestaan drie mogelijkheden:

1. Het vaststellen van het vaderschap van een kalf wanneer daaromtrent twijfel is
ontstaan.

2. Het onderzoek van vaarskalveren, die als tweeling met een stierkalf zijn geboren
om na te gaan of de vaars een kwee is.

Bij het rund zijn 10 onafhankelijk van elkaar overervende bloedgroepen bekend.
Enkele hiervan, met name de B- en de C-groep, zijn in een groot aantal subgroepen
onderverdeeld.

Omtrent de chemische samenstelling en structuur van de bloedgroepen is nog geen
duidelijk beeld gevormd. Voorlopig is het serologisch onderzoek de enige methode
om de bloedgroepen aan te tonen en van elkaar te onderscheiden. Aan de oppervlakte
van bepaalde weefselstructuren en in de secretieproducten van enkele klieren zijn sub-
stanties aangetoond, die in serologisch opzicht nauw verwant zijn met de zich aan
de rode bloedcellen bevindende bloedgroepen. Bij de Amerikaanse methode van
onderzoek wordt gebruik gemaakt van iso-haemolysinen, die d.m.v. immunisaties
worden bereid. In Duitsland wordt door Schermer en zijn medewerkers het bloed-
groepenonderzoek bij runderen verricht met behulp van in het normale serum voor-
komende iso-agglutininen. Deze methode heeft als voornaamste bezwaar dat de be-
trouwbaarheid van de agglutinatie-reacties nog te gering is.

Bloodtyping in cattle by the use of immune hemolysins was developed in the U.S.A.
by Dr. M. R. I r w i n and his co-workers at the University of Wisconsin. Several scien-
tific and practical aspects are connected with these studies. Recently such studies
have been used by 5 Western European countries. In the most laboratories for blood-
typing of cattle primary attention is paid to direct practical results. There are three
such possibilities:

2. The studie of female calves born as a twin with a male calf to check whether or
not de female is a free-martin.

3. The diagnosis to determine whether or not twins of the same sex are identical.
In cattle there are 10 independently inherited bloodgroups known. Two of them,
the B- and C-groups arc divided in a large number of subgroups. A clear picture of
the chemical composition and structure of the bloodgroups is not yet available. For
the time being the serological test is the only existing method to demonstrate and
distinguish them. At the surface of certain tissue structures and in the secretions of
certain glands substances, closely related from a serological point of view to the
bloodgroups on the red bloodcells have been demonstrated.

The american method requires the use of iso-hemolysins which must be prepared by
immunizations.

In Germany the bloodtyping in cattle is performed by Schermer and his co-
workers with iso-agglutinins. The most important objection to this method is its lack
of sensitivity.

L\'examen des groupes sanguins chez les bovidés en appliquant des hémolysines im-
munisées, fut développé aux Etats-Unis par le Dr. M. R. I r w i n et ses collaborateurs.
Cette méthode d\'examen offre différentes méthodes scientifiques et pratiques. C\'est
pourquoi depuis quelques années cette méthode fut reprise aussi dans un certain
nombre de pays de l\'Europe Occidentale.

Dans la plupart des laboratoires on prête surtout attention à telle partie de l\'examen
qui permet d\'obtenir les meilleurs résultats pour la pratique. Il se présente ici trois
possibilités :

2. L\'examen de génisses nées comme jumelle avec un taurillon pour vérifier si la
génisse est un aride.

3. La fixation du fait si les jumeaux bovins sont oui ou non sortis d\'un seul oeuf.
Chez le bovidé on connaît 10 groupes de sang passant indépendamment l\'un de
l\'autre par voie d\'héritage. Quelques uns de ces groupes, savoir les groupes B et C,
sont subdivisés en un grand nombre de sous-groupes.

A l\'égard de la composition chimique et de la structure des groupes sanguins on
ne s\'est pas encore formé une idée claire.

Provisoirement l\'examen sérologique constitue la seule méthode pour signaler les
groupes sanguins et pour les distingués les uns des autres. A la surface de certaines
structures de tissus et dans les produits de sécrétion de certaines glandes, on a dér
montré les substances apparentées, au point de vue sérologique, très étroitement aux
groupes sanguins se trouvant dans les cellules hémoglobineuse. En appliquant la
méthode américaine d\'expérimentation on fait usage d\'iso-hémolysines préparées moyen-
nant des immunisations. En Allemagne, Schermer et ses collaborateurs font l\'examen
des groupes sanguins chez les bovidés à l\'aide d\'iso-agglutines se présentant dans
le sérum normal. Cette méthode a comme inconvénient principal que la régularité
des réactions d\'agglutination laisse encore trop à désirer.

In den U.S.A. wurde die Untersuchung der Blutgruppen bei Rindern durch Dr. M. R.
Irwin und seinen Mitarbeitern entwickelt, wobei von Immun-haemolysen Gebrauch
gemacht wurde. Diese Untersuchungsmethode bietet verschieden praktische und
wissenschaftliche Möglichkeiten.

Seit einigen Jahren haben auch verschiedene europäische Länder diese Arbeitsmethode
übernommen.

In den meisten Laboratorien ist das Interesse hauptsächlich auf den Teil der Unter-
suchung gerichtet, womit in der Praxis die besten Resultate erzielt werden können.
Hierbei gibt es drei Möglichkeiten:

1. Die Abstammung eines Kalbes (väterlichseits) festzustellen, falls hierüber Zweifel
entstanden sind.

2. Die Untersuchung von Färsen, die als Zwilling mit einem Stierkalb geboren
wurden, um festzustellen, ob die Färse ein Hermaphrodit ist.

Beim Rind sind zehn, sich unabhänigig voneinander vererbende Blutgruppen be-
kannt. Einige hiervon, namentlicht die B- und C-gruppc zerfallen wiederum in eine
grössere Anzahl Untergruppen.

Hinsichtlich der chemischen Zusammenstellung der Blutgruppe und ihrer Struktur,
ist noch kein deutliches Bild vorhanden. Vorläufig bleibt die serologische Unter-
suchung die einzige Methode, um Blutgruppen anzoweisen und voneinander zu unter-
scheiden. An der Oberfläche bestimmter Gewebestrukturen und in den Sekretions-
produkten einzelner Drüsen sind Substanzen nachgewiesen worden, die in serolo-
gischer Hinsicht eng mit denjenigen Blutgruppen verwandt sind, die sich an den
roten Blutzellen befinden.

Bei der amerikanischer Untersuchungsmethode macht man von Iso-haemolysinen
Gebrauch, die mittels Immunisationen erhalten, bezw. bereitet werden.
In Deutschland wurde die Untersuchung der Blutgruppen bei Rindern durch Scher-
mer und seinen Mitarbeitern zur Hand genommen und zwar mittels den im normalen
Serum vorkommenden Iso-agglutininen. Diese Methode hat jedoch den grossen
Nachteil, dass die Zuverlässigkeit der Agglutinationsreaktionen noch eine zu geringe
ist.

4. DUJARRIC DE LA RIVIÈRE, R. et EYQUEM, A., Les groupes sanguines chez
les animaux. Editions Médicinales Flammarion.

5. EHRLICH, P., Studies in Immunity, colected papers, vert. 1910. Wiley and
Sons, New York.

11. LANDOIS, L., Beitrage zur Transfusion des Blutes. F. C. W. Vogel, Leipzig
(ref. Sorensen No. 22).

18. RACE, R. R. and SANGER, Ruth, Bloodgroups in Man. Blackwell Scientific
Publications, Oxford.

Gaarne zou ik hedenochtend met U de Listeriose willen behandelen,
een ziekte, die in de laatste jaren zowel in medische als ook in vete-
rinaire kringen steeds meer in het middelpunt der belangstelling komt
te staan. Weliswaar verwacht men veel nieuws op het gebied der viro-
logie, maar de Listeriose is een bewijs ervoor, dat ook in de bacteriologie
onze kennis nog niet is uitgeput. Murray, Webb en Swann
waren in 1926 de eersten, die deze kiem, door hen geïsoleerd uit konijnen
tijdens een stalepidemie, nader beschreven en er de naam Bacterium mono-
,cytogenes aan verbonden. Korte tijd later isoleerde P i r i e dezelfde kiem
uit woestijnmuizen in Zuid-Afrika en gaf er, gezien de typische leververan-
deringen, de naam Listerella hepatolytica aan. Het is zeer waarschijnlijk,
dat de kiem reeds eerder onder verschillende benamingen was geïsoleerd,
maar gezien het feit dat de culturen uit vroegere jaren niet waren bewaard,
kon dit later niet met volledige zekerheid worden bevestigd. Ook de kiem,
die P o t e 1 in 1951 bij kinderen isoleerde en Corynebacterium infantiseptica
noemde, bleek met L. monocytogenes identiek te zijn. Nadat gebleken was,
dat de naam Listerella reeds in de botanie werd gebruikt, stelde P i r i e in
1940 voor, de kiem Listeria monocytogenes te noemen, een naam, die
zich nadien als de enig juiste heeft gehandhaafd. In de laatste jaren wordt
van Engelse zijde de naam Erysipelothrix monocytogenes naar voren ge-
bracht, maar de verschillen tussen Listeria en de vlekziekteverwekker zijn te
duidelijk, om deze naam te propageren.

Indien hier bij de historie der naamgeving even werd stilgestaan,
gebeurde dit in de eerste plaats, omdat nog vaak foutieve namen worden
gebruikt en in de tweede plaats, omdat men reeds uit verschillende naam-
gevingen iets over de karakteristieke eigenschappen van deze kiem te
weten komt: nl. dat deze kiem monocyten verwekt, leververanderingen
veroorzaakt en bij kinderen een sepsis geeft.

Doch laten wij eerst met de kiem nader kennis maken. L. monocytogenes is
een klein Gram -f- staafje, 0.5 micron breed en 1—2 micron lang, dat in
een uitstrijkpreparaat van culturen meest in hoopjes en pallisadenvorm ligt,
soms ook in diplo- en v-vormen. De culturen gaan zeer gemakkelijk, soms
reeds na 48 uur, van de smooth- in de rough-vorm over, waarbij men dan
lange draden ziet, die tot 275 micron lang kunnen worden. Ziet men deze
vormen, dan is men gauw geneigd aan een verontreiniging te denken,
temeer aangezien het beeld dan principiëel van dat ener „smooth"-cultuur
verschilt. Bij nadere bestudering is ons wel opgevallen, dat in uitstrijkprepa-
raten van culturen vlekziektebacteriën vaak in gebogen ketens liggen en

1 Voordracht gehouden op 19 november 1955 voor de groep directeuren van de
vleeskeuringsdiensten.

soms zelfs het beeld van een kluwen kunnen vertonen, terwijl L. monocyto-
genes meest hoekig afbuigt.

Een der meest typische kenmerken van L. monocytogenes is de beweeglijk-
heid, een eigenschap, die in de familie der Corynebacteriaceae slechts bij
nog één vertegenwoordiger (C. poinsettiae, zelden voorkomend, niet dier-
pathogeen) wordt aangetroffen. Fotografieën d.m.v. de elektronen-micro-
scoop hebben uitgewezen, dat er 4 polaire flagellen bestaan, die zeer ge-
makkelijk afbreken en slechts met grote moeite zijn zichtbaar te maken.
De beweeglijkheid heeft haar maximum bij 22° C. en is bij 37° sterk
verminderd. Indien men weinig geroutineerd is, geeft de bestudering der
beweeglijkheid in de hangende druppel vaak grote moeilijkheden en kan
deze veel gemakkelijker in een U-vormig buisje, gevuld met een J4 %
bouillonagaroplossing, worden aangetoond. Reeds na 24 uur is een duide-
lijke, scherp begrensde groeikolom te zien met een voor L. monocytogenes
typische microaerofiele zone, ongeveer 0.5 cm onder het entingsoppervlak.
In steekagar ziet men, zoals ook bij E. rusiopathiae, borstelvorming, alleen
met dit verschil, dat de vlekziekteverwekker deze vorming in agar zonder
meer, L. monocytogenes daarentegen alleen na toevoeging van een suiker
aan de voedingsbodem vertoont.

De kiem groeit zowel bij 10 % C0₂ als ook onder aerobe verhoudingen
zeer goed. De temperatuur, waarbij behoorlijke groei wordt waargenomen,
ligt tussen 22—37° C, maar ook bij ± 4° C (koelkast) is de kiem in
staat, zij het vertraagd, zich te vermeerderen. Dit laatste is voor de later
te bespreken isolatiemethoden van grote betekenis. L. monocytogenes wordt
bij 60° C in J/i uur gedood, bij 80° reeds in 15 sec., hetgeen met het oog
op pasteurisatie van veel belang is. Recente publikaties wijzen er op, dat
de thermoresistentie van verschillende stammen uiteenloopt, een feit, dat
vooral voor de veterinaire levensmiddelenhygiënisten van groot belang is.
Zo heeft U r b a c h eieren met L. monocytogenes besmet en deze als spiegel-
eieren gebakken, waarna in alle gevallen levende kiemen werden geïsoleerd.
L. monocytogenes groeit in eenvoudige voedingsbodems, zoals vleesbouillon
en vleesagar; deze groei wordt door toevoeging van tryptose, glucose of bloed
sterk gestimuleerd. In bouillon verkrijgt men na 18—24 uur een algehele
troebeling; serumbouillon blijft volkomen helder met op de bodem een
vast vliesachtig bezinksel. Op vaste voedingsbodems groeit de kiem als dauw-
druppels, in zeer kleine 0.2—0.4 mm grote kolonies, die men vooral bij
menginfecties gemakkelijk over het hoofd kan zien. Op bloedplaten ontstaat
/?-hemolyse, die vooral op oudere platen en bij losliggende kolonies goed
is te zien.

Zeer belangrijk voor de groei is de pH-afhankelijkheid. De kiem is zeer
gevoelig voor zuur en vertoont bij een pH van minder dan 6 zeer geringe
of geen groei, een omstandigheid waarmede bij enten in glucosebouillon,
die na 2-3 dagen vrij zuur wordt, degelijk rekening gehouden moet worden.
Daarentegen groeit de kiem in alkalische media zelfs nog bij een pH van
9.6 zeer goed. Deze pH-gevoeligheid vereist een juiste buffering van de te
gebruiken media en speelt ook bij de serologie der Listeriose een belangrijke
rol.

In de zgn. „bonte rij" is L. monocytogenes vrij inactief ; er worden slechts
enkele suikers omgezet, geen H₂S en geen indol gevormd, er treedt geen
nitraatreductie en ook geen gelatinevervloeiing op.

der Listeriose zonder hier al te diep op in te gaan. Volgens het antigeen-
schema, opgesteld door Paterson, onderscheidt men 4 typen met onder-
ling verschillende O- (lichaams) en H- (flagellen)-antigenen en ofschoon
dit schema heel eenvoudig lijkt, is de typering toch wel moeilijk en dient
uitsluitend in daarvoor ingerichte laboratoria te geschieden. Misschien zou
in de toekomst de beschikbaarstelling van een polyvalent serum en een
polyvalent antigeen in overweging kunnen worden genomen.

Vroeger meende men een „rodent-group" en een „ruminant-group" bij deze
4 typen te kunnen onderscheiden, maar later bleek, dat alle typen (met
uitzondering van type 2, dat tot nu toe alleen bij de mens werd gevonden)
bij zeer uiteenlopende diersoorten en bij de mens voorkomen. Zoals door
J. Donker-Voet kortgeleden werd vastgesteld, komt in Nederland
type 1 en 4 in gelijke mate voor. Wie meer over de serologie wenst te weten
zij overigens naar haar uitvoerige publikatie verwezen.
Een andere eigenschap die tot de naamgeving voor deze kiem heeft geleid
is de sterke monocytenvermeerdering bij hiervoor in aanmerking komende
dieren. Bij een juiste dosering ziet men, vooral bij knaagdieren, 3—4 dagen
na de intraveneuse injectie een duidelijke stijging van het monocyten-
gehalte van ± 200 op ± 15000 per mm³. De monocytose ontstaat dooi-
de lipoidfractie van de kiem, het zgn. „monocyt producing agens" (MPA),
dat in de lever ook de necrose veroorzaakt. De met een Listeriose gepaard
gaande monocytose ziet men bij de mens zelden, bij onze grote huisdieren
haast nooit. Overigens is het gehalte aan MPA in „rough" culturen veel
geringer dan in „smooth" culturen en wisselt ook van stam tot stam.
L. monocytogenes is voor alle warmbloedige dieren pathogeen. Bij knaag-
dieren, en vooral laboratoriumdieren, zoals konijnen en muizen, is de
ziekte vaak beschreven. Het komt hierbij meestal tot een gegeneraliseerde
infectie met in de eerste plaats leverbeschadiging door necrosehaardjes. Een
aantasting van het centrale zenuwstelsel ziet men, in tegenstelling tot de
grote huisdieren, bij deze groep zelden en dan nog meestal in aansluiting
aan een algemene sepsis of een kerato-conjunctivitis. Deze laatste vorm, die
sporadisch bij dier en mens gezien wordt, gebruikt men bij proefdieren
(konijn, cavia, muis) als diagnosticum voor Listeriose. Bij de oogtest volgens
A n t o n wordt de verdachte cultuur in het oog van een dezer proefdieren
gedruppeld, waarna zich binnen 24—48 uur een purulente conjunctivitis,
later gevolgd door keratitis, ontwikkelt. Deze reactie is zeer specifiek voor
L. monocytogenes.

Bij in het wild levende knaagdieren, zoals ratten, muizen, konijnen en
hazen, is de ziekte op alle continenten beschreven en ook bij in het wild
levende zieke vogels werd de kiem herhaaldelijk gekweekt.

Ofschoon het voorkomen van Listeriose bij in het wild levende dieren,
vooral wat de epizoötologie betreft, van zeer groot belang schijnt te zijn,
interesseert ons meer direct het voorkomen dezer ziekte bij onze grote
huisdieren. Hierbij moet in de eerste plaats het schaap worden genoemd,
waarbij reeds epizoötieën werden beschreven. In Nieuw-Zeeland komt de
ziekte onder de naam „circling disease", in Zuid-Afrika onder de naam
„draaiziekte" veel voor. Beide benamingen wijzen reeds duidelijk op de
motorische storingen als gevolg van een hersenontsteking. In de tweede
plaats is het rund te noemen, waarbij eveneens meerdere epizoötieën werden
beschreven, maar waar vooral op zich zelf staande gevallen in de laatste
jaren zo vaak gediagnostiseerd werden, dat men zeker niet meer van een
zelden voorkomende ziekte kan spreken. De onderzoekingen betreffende
L. monocytogenes als mastitis-verwekker en als oorzaak van abortus zijn
nog niet op grote schaal ter hand genomen, maar reeds nu duiden de
resultaten van enkele laboratoria, waar men geregeld op Listeria onderzoekt,
er op, dat de ziekte bij runderen, ook in Nederland, veel meer voorkomt
dan men denkt.

Ook bij het varken komt de ziekte, die soms samen met varkenspest, en dan
vooral bij jonge dieren optreedt, voor. Het is niet onwaarschijnlijk dat bij
het aetiologisch begrip „Ferkelgrippe" in een deel der gevallen Listeriose
in het spel is.

Bij het paard werd de ziekte slechts enkele malen beschreven.
In het algemeen ziet men bij jonge dieren een septichaemie met submiliaire
tot miliaire necrosehaardjes in lever, milt en soms ook longen. In de lever
ontstaan door het reeds genoemd MPA primaire necrosehaarden en, in
aansluiting hieraan, woekering van het reticulo-endotheliale systeem. Later
ontstaat een coagulatienecrose met ontstekingscellen in de periferie
der necrotische haarden. Verkazing ziet men nooit. Zeer vaak verloopt
de ziekte zó snel, dat het niet tot dergelijke afwijkingen komt, in
andere gevallen ziet men geringe, atypische pathologische veranderingen.
Tussen deze uitersten komen vele tussenstadia voor. Bij klinisch licht ver-
lopende gevallen ziet men slechts conjunctivitis, eventueel gepaard met
keratitis of muco-purulente rinitis. Tn aansluiting hieraan kan het tot aan-
tasting van het centrale zenuwstelsel komen, vooral bij oudere dieren. De
encefalitis gaat gepaard met haardvormingen, vaak ook met Durulente
meningitis. Macroscopisch valt vooral de hyperaemie op, gepaard gaande
met kleine bloedingen en oedeem.

Klinisch vertonen de dieren reeds spoedig motorische storingen, dwang-
bewegingen en verlammingen en sterven spoedig. Bij beide vormen is de
mortaliteit steeds zeer hoog en ligt dicht bij 100 %, terwijl de morbiditeit
slechts 15—20 % bedraagt. Steeds weer ziet men dat slechts enkele dieren
in een stal ziek worden, terwijl de overige dieren of de ziekte in zo lichte
vorm doormaken, dat men geen verschijnselen ziet of werkelijk voor de
ziekte niet vatbaar zijn. Vooral in verband hiermede brengen vele onder-
zoekers de gedachte naar voren, dat men bij Listeriose te doen heeft met een
secundaire besmetting, die door een primaire virusinfectie wordt vooraf-
gegaan.

Een ziektevorm, die voorts onze aandacht vraagt, is het verwerpen tengevol-
ge van Listeriose, hetgeen vooral bij schaap en rund veel voorkomt. Vaak
ontstaat een purulente metritis met, vooral bij het schaap, gemacereerde

vruchten. Worden alsnog vruchten geboren, dan sterven deze meestal binnen
enkele uren of dagen, waarbij men of aan een diaplacentaire besmetting
of aan vruchtwateraspiratie moet denken. Bij het varken is het beeld
enigszins afwijkend. Men ziet hier haast uitsluitend spastische paresen,
krampen en coördinatie-stoornissen, verschijnselen die zeker niet specifiek
voor Listeriose zijn. Dit laatste is overigens ook bij de hersenaandoeningen
het geval, die zich klinisch in niets onderscheiden van zulke, veroorzaakt
door virusziekten, avitaminosen en parasitaire aandoeningen.
Bij de kip bestaat het ziektebeeld uit een chronische sepsis, waarbij men
naast necrose-haarden in de lever ook ontstekingshaarden in het myocard
ziet, zoals deze bij morbus pullorum voorkomen. Bovendien ziet men peri-
carditis, salpingitis en neuritiden. Deze laatste geven aanleiding tot ver-
lammingsverschijnselen.

Het zou een verzuim zijn U, daar hier een zoönose wordt behandeld, niet
ook iets over deze ziekte bij de mens te vertellen. Men hoeft hierbij niet te
ver uit te weiden, aangezien de ziekte principieel zowel klinisch als patholo-
gisch-anatomisch zich in niets van de aandoening, zoals deze bij dieren
voorkomt, onderscheidt. Ook bij de mens komt de ziekte over de gehele
wereld verspreid voor, vooral daar waar nauw contact tussen mensen en
dieren bestaat. Gezien de ernstige verschijnselen, zoals we deze bij de
verschillende diersoorten behandeld hebben, is het duidelijk dat de ziekte
voor de mens zeer fatale gevolgen kan hebben. Een therapie, die vooral door
de ontdekking der antibiotica doelmatig is geworden (penicilline samen met
sulfonamiden, aureomycine, tetracycline, terramycine), heeft alleen succes,
indien de ziekte tijdig wordt herkend. Hersenbeschadigingen zijn haast
altijd irreversibel, zodat bij klinisch herstel soms zeer ernstige beschadigingen
achter blijven. Bij abortus wordt de oorzaak vaak te laat ontdekt, waardoor
geen doelmatige behandeling kan worden ingesteld. Deze vorm wordt in
de laatste jaren steeds meer beschreven, waarbij men of met intrauterine
besmetting of met vruchtwateraspiratie heeft te doen, ofschoon vaak bij de
moeder geen ziekeverschijnselen worden waargenomen. Levend geboren
vruchten sterven spoedig na de geboorte en brengen tijdens de geboorte
ook gevaar met zich mee voor de omgeving. Ook bij de mens komen uiteen-
lopende ziektebeelden voor; de mortaliteit is in het algemeen steeds zeer
hoog. De diagnose kan door het aantonen van de kiem in liquor en bij
zuigelingen door het massale voorkomen van L. monocytogenes in het
meconium worden gesteld. Alleen de bacteriologische diagnose onderscheidt
de ziekte met zekerheid van andere herseninfecties. Overigens is de toe-
name van deze ziekte, die in de laatste jaren vooral in Duitsland, Rusland,
Canada en de U.S.A. vastgesteld wordt, vooral door de betere isolatiemetho-
den en de betere kennis omtrent de ziekte te verklaren.
Gezien de ernst der ziekteverschijnselen aan de ene kant en de zeer geringe
kennis betreffende de epidemiologie aan de andere kant, streven de medische
specialisten steeds meer naar samenwerking met de dierenarts, vooral in-
dien deze met het toezicht op levensmiddelen van dierlijke oorsprong is
belast. Naast de epidemiologisch duidelijke gevallen van directe besmetting
van dier op mens, wijzen recente publikaties (epidemie door melk
te Halle) op de mogelijkheid van voedingsmiddelen van dierlijke her-
komst als besmettingsbron. Dat hier behalve aan melk en eieren ook aan
vlees moet worden gedacht spreekt vanzelf. Of het hierdoor tot besmetting
van de mens komt is tot nu toe nog niet met zekerheid aangetoond, zodat

naast de preventieve taak ook de researchfactor voor de keuringsdierenarts
van belang dient te zijn.

Uit onderstaand schematisch overzicht betreffende de epidemiologie en
epizoötologie der Listeriose (Seeliger), blijkt ondanks de vele vraagtekens
duidelijk welke belangrijke plaats levensmiddelen van dierlijke oorsprong
als eventuele besmettingsbron innemen.

Door de keuringsdierenarts zal vooral op twee vormen van de Listeriose
gelet dienen te worden.

1) De septisch-granulomateuse vorm, die vooral bij jonge dieren voorkomt
en die door necrosehaardjes in de organen (vooral in de lever) geken-
merkt is.

2) De vorm waarbij hersenverschijnselen optreden, zoals motorische sto-
ringen, dwangbewegingen, verlammingen, krampen en spastische toe-
standen.

Bij de eerste vorm zal het, tengevolge van een septichaemie, in de meeste
gevallen niet moeilijk zijn de kiem te kweken, waarbij ieder Gram-positief,
beweeglijk staafje verdacht is. Veel moeilijker is de diagnose bij de tweede
vorm, waar, gezien het neurotropisme van L. monocytogenes, de kiem bijna
uitsluitend in de hersenen en vooral in de medulla oblongata wordt gevon-
den. De diagnose kan helaas in vele gevallen eerst na maanden worden
gesteld. Voor de diagnose worden de hersenen, die meestal secundair ver-
ontreinigd zijn, met tryptose-fosfaat-bouillon in een Waring-blender fijn-
gemalen. Slechts zelden lukt het uit deze hersenbrei direct L. monocytogenes

te kweken. Bewaart men het mengsel daarentegen bij 4° C in de koelkast,
dan lukt de isolatie na weken tot maanden. Een duidelijke verklaring hier-
voor is nog niet gevonden, maar dient waarschijnlijk te worden gezocht in
de geringe groei van L. monocytogenes bij deze temperatuur, terwijl de
overige kiemen niet groeien of zelfs gedeeltelijk afsterven. Een zo steriel
mogelijk verkrijgen van hersenen (liefst medulla oblongata en een stukje
van het verlengde merg) is dus een eerste vereiste. In vele laboratoria
zocht men reeds lang naar een geschikt isolatiemedium om de diagnose te
kunnen bespoedigen. Succes werd tot nu toe verkregen door gebruik van
0.05 % K-telluriet in agarplaten, waarbij alle Gram-negatieve kiemen wor-
den geremd. Wij hebben deze plaat door toevoeging van chlooramfenicol
zodanig kunnen verbeteren, dat er uiteindelijk slechts Listeria en Entero-
coccen op groeien, die soms in kleur kunnen worden onderscheiden. Andere
methoden worden nog nader onderzocht. Voor de praktijk brengt dit met
zich mede, dat geen snelle diagnose kan worden gesteld. Alleen na voldoende
ervaring zal men kunnen zeggen, welk percentage van dieren met hersenaan-
doeningen aan Listeriose lijdt. Deze ervaring kan alleen met behulp van de
keuringsdierenartsen worden verkregen en dient in haar uiteindelijk belang
niet te worden onderschat. Ook al dienen wij hierbij niet de directe keuring,
indirect kan hier een belangrijke bijdrage tot de oplossing van het vraag-
stuk der epidemiologie van Listeriose worden geleverd.
Tenslotte lijkt het mij gewenst de differentieeldiagnose nader te bespreken.
De mogelijkheid om de kiem met andere kiemen te verwisselen is vrij
groot, waarbij in de eerste plaats aan E. rusiopatliiae, Corynebacteriën en
Enterococcen gedacht dient te worden. Vooral de laatste zijn als vijand
nr. 1 van de gehele Listeria-diagnostiek te beschouwen. Op selectieve
bodems voor Listeria zijn alle kiemen met uitzondering van Enterococcen
te onderdrukken. Ook vorm en ligging van enterococcen kan sterk op die
van L. monocytogenes lijken. Door de beweeglijkheid in U-buisjes is hier in
de eerste plaats een duidelijk onderscheid te maken. Enterococcen groeien in
serumbouillon door de gehele voedingsbodem heen en laten in steekagar
geen borstelvorming zien. E. rusiopatliiae is onbeweeglijk en geeft borstel-
vorming in steekagar ook zonder toevoeging van een suiker. Morfologisch
is E. rusiopatliiae zoals reeds eerder gezegd van L. monocytogenes te onder-
scheiden. Corynebacteriën onderscheiden zich, met uitzondering van de
genoemde beweeglijke C. poinsettiae, zowel morfologisch (polymorf, knots-
vorming, komma\'s, verspreide ligging), als ook wat beweeglijkheid, hemo-
lyse, steekcultuur en groei in serumbouillon betreft, duidelijk van L. mono-
cytogenes. Heeft men met reinculturen te doen, dan zal het onderscheid
tussen de genoemde kiemen geen moeilijkheden opleveren, bij mengculturen
daarentegen is isolatie en differentiatie niet altijd even gemakkelijk.
Ik heb geprobeerd U een beknopt overzicht te geven omtrent hetgeen over
Listeriose bekend is, maar ook van de vele vragen, die op dit gebied nog
bestaan. Door betere werkmethoden en meer intensief researchwerk zal
deze zoönose zeker in de toekomst nog meer in het middelpunt van de be-
langstelling komen te staan. Door samenwerking der dierenartsen, die in
de praktijk, het laboratorium en in de keuringsdiensten werkzaam zijn, zal
ook van veterinaire zijde een belangrijke bijdrage geleverd kunnen worden
om deze vragen te beantwoorden. De keuringsdierenarts in het bijzonder
wordt hier de gelegenheid geboden een belangrijke bijdrage voor de volks-
gezondheid te leveren.

Dr. A. W. A. Bos (Waalwijk) vraagt of er proeven zijn genomen met viru-
lente Listeria-stammen op gezonde dieren en of deze zijn aangeslagen.
De vraag wordt bevestigend beantwoord.
Wat bevat de U-buis? Antwoord: J4% agar.
J. de Jong (Heerenveen) deelt mede 6 runderen met Listeria infectie gehad
te hebben. Bij het leven vertoonden deze runderen hersenverschijnselen.
Een bezwaar is z.i., dat de diagnose vaak zo laat gesteld kan worden. De
keuringsbeslissing komt hierdoor in het gedrang.

Dr. Kampelmacher merkt op, dat men in ± 50% van de gevallen te
maken heeft met een septichaemie en dat men dan reeds na 24 uur de
diagnose kan stellen op grond van het bacteriologisch onderzoek. In die
gevallen, dat er alleen sprake is van een encefalitis, kan de diagnose pas
na dagen tot weken zelfs maanden gesteld worden.
B. Lok (Deventer) merkt op, dat bij varkens vaak te septichaemische vorm
voorkomt.

Drs. C. Bergsma (Dordrecht) vraagt, bij welke temperatuur de groei van
de L. monocytogenes in een U-buis wordt nagegaan en waarin de hersen-
massa wordt geëmulgeerd.

Antwoord: U-buizen worden bij 20° geplaatst. De hersenmassa wordt in
tryptose-bouillon geëmulgeerd.
H. H. J. C. Maillie (Stadskanaal) merkt op, dat de bacil moeilijk uit de
hersenen is te kweken. Is dit een gevolg van het feit, dat de bacil hierin
zo spaarzaam voorkomt?

Dr. Kampelmacher deelt mede, dat dit waarschijnlijk niet het geval is. De
bacil kan zich moeilijk samen met saprofyten in het hersenweefsel hand-
haven. De beschadigingen, welke de bacil veroorzaakt, hebben echter
grote gevolgen.

W. Westerhof (Bodegraven) vraagt, hoe men uit kan maken of een varken
met multiple levernecrose lijdende is aan L. infectie.
Dr. Kampelmacher antwoordt, dat dit kan door materiaal uit de necrose-
haarden uit te strijken op een 4-tal agarplaten.

Op deze wijze is selectie mogelijk. Verder dienen de verkregen cultures
op een U-buis te worden gezet, teneinde de groei te controleren. Ook
dient de hemolyse te worden nagegaan op bloedplaten.
Spreker beveelt aan, de cultures voor nadere determinatie naar het R.I.V.
op te zenden.

S. v. d. Burg (Utrecht) vraagt, welke klinische verschijnselen zich voor-
doen bij het varken.

Antwoord: Spastische krampen. De dieren staan ook vaak suf met de
kop in een hoek gedrukt. Bij deze dieren treden nooit verlammingen van
de tong op.

Op grond van het klinisch beeld kan men echter nooit uitmaken dat
men met een L. infectie te doen heeft.

Prof. van Gils vraagt of een differentieel-diagnose op grond van de patho-
logisch-anatomische bevindingen mogelijk is tussen de Salmonellosis en
Listeriosis. Voorts vraagt hij hoe of het staat met de kiembevindingen
in het periphere zenuwstelsel.

Dr. Kampelmacher antwoordt, dat er pathologisch-anatomisch geen ver-
schil is aan te geven tussen Salmonellosis en Listeriosis, ook niet door
coupes. Beide geven necrose van het leverweefsel.
De L. kiemen komen via de bloedbaan in het zenuwweefsel.
De Amerikanen keuren de kop en de benige wervelkolom met inhoud
af. De kiemen komen ook in het ruggemerg voor.
Drs. Bergsma (Dordrecht) informeert of er al agglutinerende sera zijn.
Dr. K. deelt mede, dat deze er inderdaad zijn, maar dat men deze nu
nog niet ter beschikking stelt, omdat het werken hiermede nog moeilijk
is. Alleen buisjesagglutinatie geeft betrouwbare uitkomsten.
Dr. Hoogland (De Bilt) vraagt, wat spreker het practische nut van zijn
lezing vindt voor de vleeskeuring.
Antwoord:

a. Bij dieren met algemeen septische verschijnselen, vooral indien deze
gepaard gaan met necrosehaarden in de lever, cultures aanleggen.

b. Bij dieren met een encefalitis met paralytische verschijnselen, het
verlengde merg en de hersenen voor een nader onderzoek opsturen.

Spreker merkt op, dat enkele gevallen zijn beschreven.
P. van Rijn (Geldermalsen) merkt op, dat we in die gevallen, waarin L. in-
fectie gepaard gaat met een septichaemie, tot afkeuring moeten over-
gaan.

In de gevallen, dat de L. infectie zich manifesteert als een encefalitis
zijn er voor de mens pathogene kiemen aanwezig in de hersenen en even-
tueel in het ruggemerg. Hij propageert daarom, van alle dieren met
hersenverschijnselen zekerheidshalve de benige kop, de wervelkolom,
de hersenen en het ruggemerg af te keuren.

Dr. Kampelmacher merkt op, dat het onderzoek omtrent Listeriosis nog
lang niet afgesloten is en dat het nog helemaal niet bekend is, hoe groot
het percentage L. infecties is van het totaal aantal gevallen met hersen-
verschijnselen.

Prof. van Gils merkt op, dat we de dieren met een negatief b.o. op grond
van wettelijke voorschriften veelal niet kunnen afkeuren; voorts is uit
de voordracht van Dr. K. niet gebleken, dat een mens door vlees kan
worden besmet.

Dr. Kampelmacher voegt hier aan toe, dat de Listeriosis met betrekking
tot de vleeskeuring niet afgehandeld is, maar hij hoopt, dat zijn lezing er
toe bijgedragen heeft, de toehoorders er toe te brengen, in daarvoor in
aanmerking komende gevallen, materiaal voor onderzoek op te zenden
naar het R.I.V. ter nadere bestudering der verschillende problemen.

Krachtens art. 4 van de Runderhorzelwet is het verboden runderen, op
welke zich blijkens bulten of andere uiterlijke kentekenen larven van
runderhorzelvliegen bevinden, aan te voeren op een markt, een keuring,
een tentoonstelling, een openbare verkoping of op eeri soortgelijke tijdelijke
verzamelplaats van rundvee.

Het is mij de laatste tijd gebleken, dat niet iedereen, die met het vervoer
van runderen te maken heeft, de juiste draagwijdte van deze wetsbepaling
en de daarmede verband houdende artikelen doorgrondt.
Dit laatste is begrijpelijk. Immers de redactie van de wet geeft wel
enige aanleiding tot een verkeerd begrip. In art. 1 toch wordt omschreven,
wat onder een houder van rundvee is te verstaan. En dan maakt de wet
zelf direct deze uitzondering, dat niet als houder wordt aangemerkt, hij,
die een of meer runderen voor korte duur en uitsluitend ten behoeve van
het vervoer dan wel tijdens hun aanwezigheid op markten, keuringen enz.
onder zijn beheer of toezicht heeft.

Leest men vervolgens art. 2, dan staat daar, dat alleen de houder verplicht is
de runderhorzel te bestrijden.

Dit alles heeft de mening post doen vatten, dat alleen op de houder van
een rund aansprakelijkheid wordt gelegd en dat de vervoerder —- als
tussenpersoon - - in feite met de bestrijding niets te maken heeft. Men
acht zich in deze mening nog versterkt, doordat de vervoerder, die op de
markt met een of meer runderen staat, al evenmin aansprakelijk is.
En zo leefde de gedachte, dat de verantwoordelijkheid voor het aanvoeren
van dieren met levende larven enkel en alleen voor rekening van de houder
— eigenaar — kwam.

Er waren zelfs juristen, die deze gedachtengang begrijpelijk en pleitbaar
meenden te zijn.

De rechterlijke macht, in dit geval Kantonrechter en Rechtbank, denkt
hier anders over.

Bij vonnis in twee instanties — beroep in cassatie werd niet ingesteld — is
uitgemaakt, dat hij, die een rund vervoert, ook al is hij slechts tussen-
persoon en heeft hij met het rund als zodanig niets te maken, tijdens dat
vervoer de aansprakelijke persoon is. Hij heeft er dus op toe te zien bij het
overnemen der te vervoeren dieren, dat zij geen bulten vertonen. M.a.w.
dieren, die bulten vertonen, zal hij niet ten vervoer mogen aannemen op
straffe van zelf verantwoordelijk te worden gesteld, als er levende larven
aanwezig blijken te zijn.

Art. 6 der wet verklaart van toepassing het bepaalde in art. 85 der Veewet.
De tekst daarvan luidt:

„Hij, die last geeft tot het plegen van een feit, waarop bij deze wet straf is
gesteld, wordt, indien dat feit is gepleegd, geacht de dader te zijn.
Niet strafbaar wegens een der in deze wet strafbaar gestelde feiten, welke
als overtredingen worden beschouwd, is een werknemer, indien het straf-
baar feit een gevolg is van een last van zijn werkgever."

Het eerste lid wekt nu voor de niet-jurist de schijn of daardoor de aanspra-
kelijkheid van de vervoerder, die toch enkel op last van de eigenaar of
houder het dier meeneemt, wordt opgeheven.

Uit het tweede lid valt echter het tegenovergestelde af te leiden. Want
daarin wordt alleen de straffeloosheid tot uitdrukking gebracht van de
werknemer, die het strafbare feit pleegt als gevolg van de dienstverhouding
waarin hij staat tot degeen, die hem mag opdragen een bepaalde handeling
— in casu dus het vervoeren — te verrichten.

Alleen de werknemer geniet van deze straffeloosheid en ieder ander is bij
een dergelijk vervoer wèl aansprakelijk in strafrechterlijke zin.
Onjuist is echter de opvatting, welke door sommige opsporingsambtenaren
schijnt te worden gehuldigd, dat alleen de vervoerder moet worden ver-
volgd, en dus niet de aanvankelijke houder (eigenaar), die toch de last
tot het vervoer — expliciet of impliciet — gegeven heeft. Juist op grond
van art. 85 Veewet, te deze toepasselijk, is die houder (eigenaar) mede-
dader.

Er worden nogal eens vervoerders met een proces-verbaal te dezer zake
gelukkig gemaakt en dan is de —- overigens begrijpelijke — reactie steeds
weer: wat heb ik, vervoerder, er in feite mee te maken. Wordt nu geen ver-
volging ingesteld tegen de aanvankelijke houder, die krachtens dezelfde
wet tot bestrijden verplicht is, dan lacht deze man in zijn vuistje, terwijl
hij in werkelijkheid de hoofdschuldige is. Mijns inziens is de runderhorzel-
bestrijding er meer mee gediend, wanneer de houder gestraft wordt: dat
werkt preventief. De vervolging van de vervoerder te goeder trouw verwekt
eer wrevel.

ZUR BEHANDLUNG DER SOG. „KATZENSTAUPE" MIT STREPTOMYCIN,
AUREOMYCIN UND CHLOROMYCETIN. W. Schulze. (Monatsh. f. Vet.
Med. 1954, No. 7, blz. 146).

Schulze onderscheidt de infectieuze gastro-enteritis en de aandoening van het respi-
ratieorgaan. De agranulocytose ziet men samen met de eerste.

Schr. is ook van mening, dat een virusinfectie met secundair coli bact. aetiologisch
hier van belang zijn.

Oorspronkelijk werd met een symptomatische therapie volstaan, zoals E 104, chino-
tropine, vit. C, baludon, transpulvet en 10% glucoseoplossing. Slechts 42% genas na
deze behandeling.

Penicilline had resultaat bij aandoening van het respiratieorgaan. Streptomycine
(40 mg./kg. dihydrostreptomycinesulfaat) subcutaan toegediend gaf geen resultaat.
Met dit middel per os in dezelfde dosering als 10% oplossing gedurende 3—4 dagen
werden zeer goede resultaten geboekt. Bij overdosering werden intoxicatieverschijnselen
gezien (omvallen, blindheid, manegebeweging).

S c h u 1 ze wijst speciaal op het vlug ophouden van diarrhee; hij heeft dus waarschijn-
lijk niet met de pseudo-membraneuze vorm te maken. Het toedienen van glucose sub-
cutaan of per os (40%) opl. is wel gewenst, ook om de lever te sparen. Hiermee
moet enkele weken worden doorgegaan, evenals dikwijls met kunstmatig voeden.
De resultaten met aurcomycin waren minder goed, met chloramphenicol zijn ze
zeer bevredigend.

VITAMIN E ZUR BEHANDLUNG VON HAUTKRANKHEITEN BEIM HUND.
J. Kohlschmidt. Monatsh. f. Vet. Med. No. 7, blz. 157.

Uitwendig werd het vit. E in zalfvorm geapplicecrd, nadat indien nodig met salicyllini-
menten, korsten enz. verwijderd waren. Vit. E werd speciaal gebruikt bij die eczemen,
waarbij aetiologisch éénzijdige voeding, stofwisselingsstoornissen, oestrus, (pseudo)
graviditeit enz. mogelijk een rol spelen.

Het vit. E heeft via de hypophyse in de ovariën zijn werking. Puerpurale eczemen
en eczemen bij eenzijdige voeding luisterden het best naar vit. E-therapie.
Schrijver ziet niet over het hoofd, dat oliën en vetten zelve ook een gunstige werking
kunnen uitoefenen.

INVESTIGATIONS ON THE CONTROL OF VIRUS PNEUMONIA OF PIGS
(V.V.P.) IN THE FIELD by A. O. Betts, P. Wittlestone and W. I. B.
Beveridge; Department of Animal Pathology, University of Cambridge; The
Veterinary Record, Vol. 67 No. 37, 10 september 1955, p. 685 e.v.

Deze zo moeilijk te diagnostiseren ziekte veroorzaakt in Engeland (en zeer waar-
schijnlijk ook in ons land. Ref.) onder varkens zeer ernstige verliezen.
De schrijvers delen mede, dat de tot nu toe bekende antibiotica en chemotherapeu-
tische middelen geen resultaat hebben, hoewel hun werking op secundaire infecties
dikwijls een klinische verbetering te zien geeft.

Hun ervaringen met vaccinatie, zelfs met levend virus, geven geen aanwijzing voor
het optreden van een bescherming en schrijvers zijn geen praktijkervaringen bekend,
dat een natuurlijke besmetting enige aantoonbare immuniteit verwekt.
Over de epidemiologische bijzonderheden delen schrijvers mede, dat deze ziekte wordt
veroorzaakt door een agens, dat alleen bij varkens voorkomt. Vermoedelijk komt dit
virus niet onder normale omstandigheden bij varkens voor, althans zij konden het
niet aantonen in de longen van jonge varkens, waarbij geen macroscopische ver-
anderingen waren aangetroffen.

Het virus kon in enkele gevallen langer dan een jaar aanwezig zijn in geinfecteerde
varkens, doch het is niet bekend of genezen dieren virusdrager blijven.
Buiten het varken schijnt het virus niet langer dan een dag in leven te blijven, althans
onder praktijkomstandigheden.

Er bestaan sterke aanwijzingen, dat verspreiding van de ziekte alleen plaats vindt
door de lucht.

Als viruspneumonie in een varkensstapel aanwezig is, worden de biggen besmet, óf
door de zeug, óf na het spenen. In het eerste geval ziet men de hoestende biggen
drie tot zes weken na de geboorte, doch meestal worden de biggen besmet doordat
zij na het spenen in contact komen met reeds besmette biggen. Twee tot drie weken
na het contact ontwikkelen zich de symptomen.

In hun bcstrijdingsschema gaan schrijvers er van uit dat alle dieren in de varkens-
stapel besmet zijn. Daarom liet men iedere zeug in een geïsoleerde box biggen en de
worp werd beschouwd als een indicator of de zeug al dan niet virusdrager was.
Doorgaans konden zij dit reeds tijdens de zoogperiode vaststellen (hoesten), doch in
enkele gevallen, waarbij antibiotica aan het biggenmeel waren toegevoegd bleef dit
symptoom achterwege.

Na het spenen (na 8 weken) werd de worp nog vier weken geïsoleerd en onder obser-
vatie gehouden.

Tenslotte werden de worpen van niet-hoestendc biggen tesamen gebracht en gedeel-
telijk afgemest, waarbij steeds gelet werd op hoesten. Na het slachten werden de
longen van de geslachte dieren gecontroleerd op de aanwezigheid van macroscopische
veranderingen, welke toe te schrijven waren aan viruspneumonie.
Eerst dit laatste onderzoek gold als criterium of de gehele troep al of niet als vrij
van viruspneumonie was te beschouwen.

Hoewel men oorspronkelijk zeugen, die een virus-worp hadden geproduceerd, aan-
hield, bleek het later toch grote voorkeur te hebben — in verband met tegenvallers -—
om de oorspronkelijke fokdieren zo snel mogelijk op te ruimen en de varkensstapel
weer op te bouwen uit de virus-vrij gebleken dieren.

Dekberen dienden te worden aangekocht van vrije varkensstapels of speciale maat-
regelen werden genomen opdat tijdens de dekking een zeüg niet besmet kon worden.
In dit onderzoek is geen gebruik gemaakt van K.I. doch uiteraard is deze methode
aan te bevelen, teneinde virus-besmetting te voorkomen.

Alle gebouwen werden gedesinfecteerd na verwijdering van het laatste besmettr varken
en eerst na zeven dagen werden virus-vrije biggen erin toegelaten.
De scheiding tijdens de uitvoering van de bestrijding was uiteraard een grote moei-
lijkheid. In de open lucht werd de scheiding gesteld op minstens 2 meter en vrije
biggen werden nimmer toegelaten in gebouwen, waarin nog geïnfecteerde dieren
aanwezig waren.

De experimenten hebben plaatsgevonden op 34 bedrijven, waarvan 4 vrij van ziekte
bleken te zijn.

Op het ogenblik van publicatie bleken 22 van deze bedrijven of vrij van de ziekte
geworden te zijn of waren reeds bevredigende vorderingen gemaakt. D. D. B.

THE ERADICATION OF VIRUS PNEUMONIA FROM A HERD OF LARGE
WHITE PIGS AT A RESEARCH STATION, by R. S. B a r b e r, R. B r a n d e and

K. G. M i t c h e 11, National Institute for Research in Dairying, University of
Reading; and Alan O. B e 11 s, Department ot\' Pathology, University of Cambridge.
The Veterinary Record, Vol. 67 no. 37, 10 september 1955, p. 690 e.v.
Uitroeiing van virus-pneumonie in een varkensstapel op een proefstation.

De schrijvers geven een uitvoerig beeld van de wijze waarop deze ziekte op een proef-
station werd uitgeroeid.

Met deze poging werd begonnen in de nazomer van 1952. Zij volgden ongeveer het
schema als reeds hierboven is beschreven door A. O. B e 11 s c.s. met een goed resul-
taat.

De varkensstapel is nu sinds 18 maanden vrij van deze ziekte en hoewel enige verbete-
ring in de huisvesting werd aangebracht, menen de schrijvers toch ook een betere
groei van de dieren te mogen toeschrijven aan de uitroeiing van de virus-pneumonie.

THE ERACTION OF VIRUS PNEUMONfA OF PIGS FROM A COMMERCIAL
HERD, bij P. W h i 111 e s t o n e and A. O. B e 11 s, Department of Animal Patho-
logy, University of Cambridge, The Veterinary Record, Vol. 67 No. 37, 10 september
1955, p. 692 e.v.

De schrijvers geven een uitvoerige mededeling over de diverse moeilijkheden om een
normaal bedrijf vrij te maken van de virus-pneumonie.

De hele operatie nam 19 maanden in beslag en sinds de vrijmaking zijn zes maanden
verlopen zonder hernieuwd optreden van de ziekte.

K I. BIJ VARKENS. The Veterinary Record, Vol. 67, No. 37, 10 september 1955,
p. 693.

Door het Dartington Hall Cattle Breeding Centre werd K.I. tot nu toe bij 289 zeugen
toegepast op commerciële basis. Het sperma was afkomstig van vier beren. De eerste
worpen zijn reeds geboren en bestonden uit 13, 9, 8 en 11 biggen.

De in September 1956 vastgestelde postuniversitaire cursus kan in verband met het
X Internationale Congres voor de wetenschappelijke film, dat van 23 tot 29 Sep-
tember in Wenen plaats vindt, geen doorgang vinden.

De prijs van een trivalente coupure van 135 cc mond- en klauwzeervaccin bedraagt
ƒ 2,70 inclusief omzetbelasting en niet exclusief omzetbelasting, zoals abusievelijk in
de aflevering van 15 Maart, pagina 251 is meegedeeld.

Bureau: Rubenslaan 123, Utrecht. Tel. 030—11413. Gironummer 511606 t.n.v.
Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Ten overvloede wordt er nogmaals op geattendeerd dat op 1 April, dus bij de ver-
schijning van deze aflevering, de contributie voor het lidmaatschap van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde over 1956 voldaan behoort te zijn.
Het zogenaamde nota-systeem, dat enige jaren geleden is ingevoerd, en de regel-
matige herinneringen in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde hebben er aan mee-
gewerkt, dat als regel de contributie binnen de reglementair vastgestelde termijn
wordt overgemaakt.

Ondanks de herhaalde mededelingen in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde is een
klein aantal leden helaas toch nog in gebreke gebleven.

Zoals bekend, zal nu over de openstaande posten per bankkwitantie worden beschikt.
Ter voorkoming van onnodige kosten en overbodig werk wordt degenen, die hun
contributie nog niet hebben betaald tot 15 April a.s. de gelegenheid gegeven dit
als nog te doen door overschrijving op girorekening 511606 ten name van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde te Utrecht.

Mochten daarna nog posten openstaan, dan worden deze op de gebruikelijke manier
geïncasseerd.

Behoudens zeer bijzondere omstandigheden, kunnen reductie-aanvragen na 1 April
niet meer in behandeling worden genomen.

Mej. G. W. Tiecken zal op Donderdag 19 April n.m. 4.00 uur promoveren tot doctor
in de veeartsenijkunde op het proefschrift: „Een onderzoek over de schildklierfunctie
bij de hond".

Met verwijzing naar voorgaande berichten over het le Symposion, dat van 27
Augustus tot 1 September 1956 in Utrecht zal worden gehouden, kan nu worden
meegedeeld, dat het voorlopig programma en de inschrijvingsformulieren toegezonden
zijn aan de 24 deelnemende landen.

Uiteraard zal ook bij tal van Nederlandse dierenartsen belangstelling bestaan voor
dit symposion, vooral bij degenen, die direct of indirect op één of andere wijze zijn
betrokken bij onderzoek en/of keuring van menselijke voedingsmiddelen van dierlijke
oorsprong.

Mede in verband met het feit, dat dit symposion in Nederland plaats vindt, gaat de
uitnodiging tot deelneming in Nederland echter uit naar alle dierenartsen, leden
van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Uitnodiging, programma en aanmeldingsformulier wordt als losse bijlage aan deze
aflevering toegevoegd.

Ter aanvulling van het betreffende formulier wordt meegedeeld, dat in Nederland
het bedrag ad ƒ 70,— voor het lidmaatschap kan worden overgemaakt op giro-
nummer 2926 van de Rotterdamsche Bank te Zeist, met vermelding lidmaatschap
symposion.

Mochten genoemde bescheiden ontbreken, dan worden ze, op verzoek, door het
bureau van de Maatschappij voor Diergeneeskunde alsnog toegezonden.

Krachtens artikel 72 van het Huishoudelijk Reglement van de Maatschappij voor
Diergeneeskunde, betreffende uitvoering van door de Ereraad opgelegde straffen,
publiceert het Hoofdbestuur bij deze de uitspraak van de Ereraad ten aanzien van
de zaak J. H. van Vugt, Woerden.

Gelezen het vonnis van de Arrondissements-Rechtbank te Utrecht van 15 Maart 1955
gewezen in de strafzaak tegen de dierenarts JAN HENDRIK VAN VUGT, wonende
te Woerden, lid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde;

Gelezen het arrest van het Gerechtshof te Amsterdam van 29 November 1955 in
hoger beroep tegen genoemde dierenarts gewezen;

Gezien een schrijven van de Gezondheidsdienst voor Dieren in Zuid-Holland d.d.
10 Januari 1956, houdende een overzicht van de gang van zaken met betrekking tot
de dierenarts van Vugt onder bijvoeging van enkele circulaires, door genoemde
Gezondheidsdienst aan alle dierenartsen in haar werkgebied gezonden, betreffende
het afgeven van verklaringen;

Gehoord het verweer van de dierenarts van Vugt en het betoog\' van de ten verzoeke
van laatstgenoemde als bijstand toegelaten dierenarts A. Boogaerdt te Nieuwveen,
zulks ter zitting van de Ereraad van 12 December 1955;

De dierenarts J. H. van Vugt te Woerden is lid van de Maatschappij voor Diergenees-
kunde;

Blijkens het vonnis van de Arrondissements-Rechtbank te Utrecht van 15 Maart 1955
— ten aanzien van het bewezen verklaarde bevestigd door het Gerechtshof te Am-
sterdam bij arrest van 29 November 1955, in welk arrest is berust — is de dieren-
arts van Vugt veroordeeld wegens het misdrijf valsheid in geschrifte, meermalen ge-
pleegd, hierin bestaande, dat de dierenarts mond- en klauwzeerverklaringen namens
de Gezondheidsdienst voor Dieren in Zuid-Holland heeft afgegeven onder vermelding
van een entdatum, op welke hij, naar is komen vast te staan, de in de verklaringen
bedoelde dieren niet had geënt, nog daargelaten dat gebleken is, dat hij deze dieren
in het geheel niet heeft geënt;

Blijkens het schrijven van de Gezondheidsdienst voor Dieren in Zuid-Holland d.d.
10 Januari 1956 hebben de Gezondheidsdiensten Zuid-Holland en Utrecht in ge-
meenschappelijk overleg, de dierenarts gehoord, deze terzake voormelde ongeregeld-
heden met ingang van 15 Juni 1954 geschorst met betrekking tot de afgifte van
mond- en klauwzeerverklaringen, welke schorsing op 15 April 1955 een einde heeft
genomen;

Uit de ter beschikking van de Ereraad gestelde door de Gezondheidsdienst voor
Dieren in Zuid-Holland aan de dierenartsen in haar werkgebied in de loop van 1953
verzonden circulaires, en in het bijzonder uit die, verzonden oipstreeks 22 September
1953, komt duidelijk naar voren hoezeer de dierenartsen op het hart was gebonden

de uiterste zorgvuldigheid te betrachten bij de afgifte van verklaringen terzake de
georganiseerde dierziektebestrijding;

Als bewezen wordt aangemerkt, op grond van voormelde bewijsmiddelen, dat de
dierenarts van Vugt valselijk opgemaakte gezondheidsverklaringen heeft afgegeven
en daarvoor strafrechtelijk is veroordeeld en tuchtrechtelijk door de Gezondheids-
diensten Zuid-Holland en Utrecht voor de tijd van tien maanden voor de afgifte van
mond- en klauwzeerverklaringen is geschorst;

Een dergelijke strafrechtelijke veroordeling, benevens de tuchtrechtelijke schorsing
is de diergeneeskundige stand onwaardig en schaadt de belangen van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde en van hare leden, zijnde immers daardoor de volkomen inte-
griteit van dit vrije beroep ernstig aangetast;

De Ereraad merkt de gedragingen van de dierenarts van Vugt als minderwaardig en
zeer laakbaar aan.

De oplegging van een onvoorwaardelijke geldboete, acht de Ereraad in dit geval niet
de juiste strafmaat, nu de Strafrechter hiervan reeds gebruik heeft gmaakt;

ten tweede: op de dierenarts de maximaal mogelijke schorsing als lid van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde toe te passen:

ten derde: uit een oogpunt van algemene preventie publicatie van deze uitspraak
te bevelen.

Gelet op de artt. 27 en 28 der Statuten en de artt. 61 en 71 van het Huishoudelijk
Reglement;

besluit aan de dierenarts Jan Hendrik van Vugt te Woerden te doen toekomen een
schriftelijke berisping, hem voorts te schorsen als lid van de Maatschappij voor Dier-
geneeskunde voor de tijd van drie jaren, ingaande op de dag van deze uitspraak
en tenslotte deze uitspraak in extenso te publiceren in het Tijdschrift voor Dier-
geneeskunde.

Aldus behandeld en geoordeeld door de Ereraad in de navolgende samenstelling
E. Rutgers, voorzitter; A. van Keulen, secretaris; Dr. C. J. Folmer, A. W. Groen-
woud, M. den Hartog, A. J. Hibma, H. H. H. Schreinemakers en G. S. E. Vegter,
Leden; en gedaan te Utrecht ter zitting van de Ereraad van 28 Januari 1956, waar
aanwezig de heren voornoemd.

Door verschillende omstandigheden ondervond ook in 1955 de aanwijzing van een
beheerder — tevens secretaris-penningmeester — vertraging, zodat eerst in de ver-
gadering van begin December de overdracht van deze functie van Dr. H. J. van
Nederveen naar diens opvolger Prof. A. van der Schaaf, kon plaats hebben.
In deze vergadering, waaraan in verband met dit afscheid een bijzonder karakter
was gegeven, werd ook de rekening over 1954 goedgekeurd en aan de penningmeester
formeel décharge verleend van zijn beheer, de facto was dit niet mogelijk, daar er
nog geen afrekening van de bank was.

Bovenbedoelde vertraging was tevens oorzaak, dat in het verslagjaar geen oproeping
voor subsidie-aanvragen is uitgegaan.

Aan Prof. Dr. J. D. Verlinde werd een bijdrage verstrekt in de kosten van onderzoek
naar bepaalde encephalitis-gevallen in Oostenrijk, die vooral gebonden zijn aan de
zomermaanden, hetgeen verblijf van enkele medewerkers ter plaatse noodzakelijk
maakte.

Door bijzondere baten uit effecten en ontvangst van een schenking had een stijging
plaats van het stamkapitaal, hetgeen ook een stijging van inkomsten der Stichting
tot gevolg heeft.

In de samenstelling van het bestuur ontstond geen verandering. Voorzitter is Prof.
Dr. J. D. Verlinde, secretaris-penningmeester Prof. A. van der Schaaf, Leijenseweg 34,
Bilthoven, postrek. nr. 553831.

De Redactie heeft zich destijds op het standpunt gesteld, dat de nieuwe spelling, die
reeds geruime tijd geleden officieel is ingevoerd voor het Tijdschrift voor Diergenees-
kunde nog niet direct imperatief moest worden voorgeschreven.

De Redactie acht nu echter de tijd gekomen, dat dc huidige, door de overheid aan-
gekondigde spelling ook in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde dient te worden
toegepast.

Om practische en ook tactische redenen zullen de bijdragen, die tot nu toe in oude
spelling zijn binnengekomen, nog ongewijzigd worden opgenomen.
De Redactie verzoekt echter van nu af alle copie voor het Tijdschrift voor Dier-
geneeskunde in de nieuwe spelling te stellen.

Copie, die na 1 April in oude spelling wordt ingezonden zal door de Redactie worden
aangepast aan dc nieuwe voorschriften.

Dit jaar zal het I.V.S.U.-congres gehouden worden te Madrid van 11—28 Juli. Het
is voor een kleine groep mogelijk dit congres bij te wonen.

De kosten van het verblijf aldaar, waarbij enkele aantrekkelijke excursies, o.a. naar
Andalusië, zijn inbegrepen, bedragen ± ƒ 150,—. De reiskosten zullen, indien er
genoeg deelnemers voor een groepsreis zullen zijn, eveneens ongeveer ƒ 150,— be-
dragen.

Intekenen op de voorlopige intekenlijst op het bord in het poortgebouw, alwaar t.z.t.
verdere gegevens zullen verschijnen.

Het Hoofdbestuur heeft de volgende collegae aangenomen als lid van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde:

W. F. Felix, Hedeastraat 8, Haarlem.
P. Hamalda, P. L. Fuselierstraat B-37, Akkrum.

Het Hoofdbestuur draagt collega E. A. van Daalen, Frederik Hendrikstraat 41,
Utrecht, voor het lidmaatschap van de Maatschappij voor Diergeneeskunde voor.

Het Hoofdbestuur heeft de volgende diergeneeskundige studenten aangenomen als
candidaat-lid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde:

Kummel, R. J., te Groenlo, naar Winterswijkseweg 3, aldaar (tel. no. ongewijzigd).

Ooyen, Mej. P. G. van, van Weesp naar Zwolle, Wipstrikkerallee 106, D. b. d. prov.

De aanleiding tot het onderzoek was de grote sterfte onder de veulens
waardoor ik telken jare in de praktijk werd getroffen. We zijn gewend
om in de meerderheid der gevallen van sterfte bij het veulen te spreken
van „veulenziekte".

In de loop van het onderzoek is bij mij allengs de behoefte ontstaan om
te spreken van „perinatale letaliteit". Dit is een term, waaronder het
gehele syndroom van de verschijnselen van abortus, doodgeboorte en sterfte
van het pasgeboren individu wordt samengevat, zonder dat deze term
pretendeert iets van de aetiologie te kennen. De term geeft slechts aan dat
de sterfte speciaal rondom het tijdstip van de geboorte plaats vindt.
Het is uit een oogpunt van Vergelijkende Geneeskunde van belang om een
dergelijke algemene term te gebruiken, welke van toepassing is op soort-
gelijke verschijnselen bij de mens en eveneens gebruikt kan worden bij de
verschillende huisdieren, ongeacht de kennis welke reeds is verworven
omtrent een of meer groepen van verschijnselen binnen dit syndroom.

Jaarlijks zien we, dat in de verschillende fokdistricten van ons land
wagens vol met doodgeboren en gestorven veulens naar de destructie-
bedrijven worden vervoerd.

De geldelijke verliezen welke de fokkers lijden doordat er vruchten al
of niet voortijdig en dood worden geboren of veulens tengevolge van
allerlei ziekten sterven, zijn zeer belangrijk.

Afgezien van deze economische schade is deze sterfte een jaarlijks terug-
kerende bron van desillusie voor vele fokkers. Zelfs op bedrijven waar men
met alle ten dienste staande middelen tracht om deze verliezen te voor-
komen, wordt men dikwijls teleurgesteld.

In schrille tegenstelling tot de gestorven dieren, zijn\' de veulens welke
gezond opgroeien, een bron van levensvreugde voor de paardenfokkers en
voor een ieder die in het voorjaar het platteland doorkruist.
Er zijn een groot aantal sera, entstoffen en andere geneesmiddelen, welke
min of meer de reputatie genieten van „veulenziekte" te kunnen voor-
komen of genezen.

Edoch, iedere dierenarts, die met dit probleem in aanraking konjt, zal
eerlijk moeten bekennen dat alle middelen tezamen niet kunnen verhoe-
den, dat jaarlijks een groot aantal van deze jonge dieren te gronde gaat.
In mijn praktijk stuitte ik herhaaldelijk op deze teleurstellingen. Later
kreeg ik bij de Gezondheidsdienst voor Dieren in Zeeland de gelegenheid
om onderzoek te verrichten op het terrein der veulensterfte. Er is onder-
zoek gedaan van doodgeboren vruchten en gestorven veulens. Deze werden
per auto van de bedrijven afgehaald en onderzocht in het laboratorium

van de Gezondheidsdienst. De uitslag van dit onderzoek is in deze
publicatie behandeld.

Gaarne brengen we dank aan de collegae en aan de paardenfokkers die het
materiaal voor onderzoek verschaften.

Ir. het bijzonder breng ik mijn dank aan Dr. J. J. van Loghem die zo
vriendelijk was om verscheidene agglutinatie\'s voor mij te verrichten in
het Laboratorium van de Bloedtransfusiedienst van het Nederlandse Rode
Kruis en die mij inleidde in de praktische gang van zaken bij het bloed-
groepenonderzoek.

Een speciaal woord van dank gaat uit naar de Koninklijke Vereniging
„Het Nedcrlandsche Trekpaard" en vooral ook aan de afdeling Zeeland,
welke het ons door haar morele en financiële steun mogelijk maakte om
dit onderzoek te doen.

Van het Centrum Paardcnbelangen heeft in het bijzonder de werkgroep
„Gezondheidszorg, Voeding en Verpleging", steeds een warme belangstel-
ling voor het onderzoek getoond. Het „Fonds Paardenbelangen" heeft een
financiële bijdrage geleverd voor deze publicatie. Hartelijk dank voor de
prettige samenwerking.

Teneinde over de oorzaken van „abortus" en „veulenziekte" een duidelij-
ker beeld te kunnen vormen werden 105 cadavers onderzocht; ze werden
per auto van de boerderij gehaald en in het laboratorium van de Provin-
ciale Gezondheidsdienst voor Dieren geseceerd. Van elk geval werd een
verslag gemaakt.

De anamnese werd opgenomen, ook betreffende de moeder. Al het beschik-
bare materiaal had betrekking op het koudbloedpaard.
Er werd gevraagd naar de vroegere geboorten uit dezelfde merrie. Inlich-
tingen werden ingewonnen over voeding, verzorging en werkzaamheden
van de merrie, over de eventuele preventieve behandeling van de moeder
met entstof tegen „abortus" en „veulenziekte". Gegevens over de duur
der graviditeit en het verloop van de partus werden genoteerd, evenals
over die van het puerpcrium. In verscheiden gevallen werd de placenta
macroscopisch onderzocht en soms gewogen. In enkele gevallen werd het
gehele cadaver gewogen en werd het gewicht van verschillende organen
bepaald.

Van pijpbeenderen van een aantal veulens werden analyses gemaakt om
een indruk te krijgen van hun samenstelling; dit in verband met de
mogelijkheid van het voorkomen van een deficiënte voeding van de merrie
tijdens de graviditeit.

Er werd bij de veulens steeds gevraagd of ze van het begin af aan goed
konden staan, of ze goed hadden gedronken, of er afwijkingen waren in
de locomotie en de digestie, het tijdstip waarop de afwijkingen waren
begonnen en het verdere verloop ervan. Er werden inlichtingen ingewon-
nen omtrent de behandeling van de navel en eventuele preventieve of
curatieve diergeneeskundige behandeling. Het aantal uren, gelegen tussen
het tijdstip van de dood en dat van het onderzoek, werd genoteerd.

Het bacteriologisch onderzoek is, voor zover mogelijk, steeds verricht van
lever, milt en nier. In verschillende gevallen werden ook de inhoud van
het maag-darm-kanaal, lichaamsholten, gewrichten en abcessen op de
aanwezigheid van bacteriën onderzocht. Van het materiaal werd steeds
een vaste en vloeibare voedingsbodem geënt; hiervoor werd gebruik ge-
maakt van ï\'êsp. Difco-agar en bouillon waaraan glucose was toegevoegd.
Bij een dertigtal gevallen werd ook geënt op leverbouillon met lever, doch
hier werd later van afgezien, omdat niet bleek dat hierdoor andere
resultaten werden verkregen. De door mij geraadpleegde literatuur wees
ook niet op de noodzakelijkheid van het gebruik van dergelijke voedings-
bodems.

Indien er andere bodems werden gebruikt, waren deze steeds rijker, zoals
b.v. serum-agar of serum-bouillon.

Alle cultures werden ook microscopisch beoordeeld en voordat geconclu-
deerd werd tot een negatieve uitslag van de enting, hadden de bodems
steeds minstens 2 x 24 uur in de broedstoof gestaan.

In de gevallen, waarin de groei van een bepaalde microbe wordt vermeld,
is de determinatie steeds verricht of althans geverifieerd in het Instituut
voor Parasitaire- en Infectieziekten te Utrecht, of aan de Rijksserum-
inrichting te Rotterdam.

Er werd bij 41 merriën een onderzoek ingesteld naar het voorkomen van
antilichamen in het bloedserum met betrekking tot het verschijnsel van
iso-immunisatie. In 2 gevallen werd een positieve uitslag verkregen, welke
door Dr. J. J. van Loghcm in het Laboratorium van de Bloedtransfusie-
dienst van het Nederlandse Rode Kruis werden geverifieerd. Deze gevallen
werden reeds door mij gepubliceerd. (²²)

Waar onderzoek werd gedaan op een geaborteerde vrucht, werden als
regel agglutinaties verricht met het moederserum op het voorkomen van
antilichamen tegen de H- en O-antigenen van Salmonella abortus-equi
en soms werd dezelfde reactie bepaald ten aanzien van Vibrio-fetus-anti-
geen.

Slechts in enkele gevallen werden de macroscopische sectiebevindingen
aangevuld met microscopisch-histologisch onderzoek, hetwelk werd ver-
richt aan het Pathologisch Instituut te Utrecht.

Hieronder worden korte mededelingen gedaan van de belangrijkste ge-
gevens uit elk verslag, in chronologische volgorde genummerd.
Het plaatselijk gebruik om de gestorven veulens nog een dag bij de
merrie in de stal te laten liggen is mede de oorzaak van de dikwijls grote
afstand tussen het tijdstip van de dood en dat van het onderzoek.

Kort verslag van het onderzoek van geaborteerde en doodgeboren vruchten
en van gestorven veulens.

1. De vrucht werd twee en een halve maand voor de telling geboren. Sectie werd
twaalf uur post partum verricht. Het sectiebeeld was licht icterisch, er waren
grotere en kleinere bloedingen, o.a. onder de pleurae pulmonales. De placenta
vertoonde op sommige plaatsen een afwijkende vuile kleur. Bacteriologisch on-
derzoek: uit maag en organen groeiden gemengde cultures, bestaande uit staphy-
lococcen, streptococcen en een sporenvormende bacil. De cultures uit de lever
bleven steriel.

2. Dc vrucht werd 3 maanden vóór de rekening geboren. De merrie had de vorige
dag lichte verschijnselen van koliek gehad. Sectie werd 5 uur post partum ver-
richt. In borst- en buikholte werd sero-haemorrhagisch vocht •aangetroffen met
een stolsel er in; bloedingen werden waargenomen onder de serosae van borst-
wand, longen, middenrif en hart. Het bacteriologisch onderzoek van maag, milt,
lever en nier verliep negatief.

3. Het veulen werd 9 dagen vóór de rekening dood geboren. De placenta kwam
voor een belangrijk deel vóór het veulen, dat na de partus daarmee nog ver-
bonden was. Sectie twintig uur post partum. De haren van de vrucht lieten
al iets los. Het cadaver maakte een weinig icterische indruk.

Haemorrhagisch vocht werd aangetroffen in borst- en buikholte, de ingewanden
waren bloedrijk, bloedingen werden waargenomen onder het epicardium.
Bij het bacteriologisch onderzoek van milt, lever en nier bleven de bodems steriel,
uit het pleura-vocht werden colibacillen gekweekt en uit de maag een gemengde
cultuur.

4. Het veulen werd 10 dagen voor de telling dood geboren in rugligging. Sectie
werd acht uur post partum verricht. Op verschillende plaatsen, ook onder het
epicardium, werden bloedinkjes aangetroffen. Er was teveel vrij vocht in de
pericardiaal-holte en enig haemorrhagisch vocht in de buikholte. Bij de pla-
centa werden op het allantochorion enkele fibrine-achtige vlokjes waargenomen.
Bacteriologisch onderzoek: de cultures van lever en milt bleven steriel, er
groeiden twee kolonies van coccen op de agarbuis van de nier, waarvan de
bouilloncultuur gemengd was. Uit het pericardium werd een cultuur van coccen
van een ander type verkregen.

5. De vrucht werd bijna 3 maanden vóór de rekening geboren. Er werd 18 uur
post partum sectie verricht. Zowel foetus als placenta maakten de indruk, dat dc
vrucht reeds enkele dagen voor de partus gestorven was. Er was enig sero-
haemorrhagisch vocht in de lichaamsholten. Onder de serosae van hart en lon-
gen waren verscheidene bloedinkjes aanwezig. De nieren gaven een verregaande
histiolysis te zien.

Bacteriologisch onderzoek: de cultures uit milt, lever en buikholte bleven steriel,
terwijl uit het vocht van de borstholte shigella equuli ²⁷ werd geïsoleerd.

6. Het veulen werd a terme geboren en was van begin af aan weinig vitaal. Na
enkele dagen kreeg het twee dikke gewrichten en is het gestorven. De moeder
was de enige merrie waarvan de veulens op dit bedrijf veulenziekte kregen,
(zie tabel blz. 386). De lever was bont van aspect, de rechter knie- en het kogel-
gewricht hadden verschijnselen van sereuze arthritis.

Bacteriologisch onderzoek: er werden gemengde cultures uit de organen ver-
kregen, waarbij de coli-bacillen overheersten.

7. Het veulen werd op tijd geboren, heeft kunnen staan en ook gedronken. Het
kreeg echter spoedig ziekteverschijnselen en is 36 uur post partum gestorven.
Sectie 12 uur post mortem. De faeces waren dun-geel en de navel vochtig. Het
sectiebecld was duidelijk icterisch, lever bont en te geel. In de nieren werden een
aantal speldekncpgrote haardjes waargenomen. Behalve de cultuur uit de milt,
bleken de andere bodems een rcin-cultuur van coli-bacillen te bevatten.

8. Het betrof een zwaar hengstveulen dat op tijd werd geboren. Zowel de merrie
als het veulen waren preventief tegen veulenziekte behandeld. Het dier was 2
dagen na de geboorte ziek geworden. Het was echter terstond na de partus reeds
wat traag en is op de 3de dag gestorven. Sectie werd verricht 14 uur post
mortem. Het cadaver was duidelijk te geel. Serohaemorrhagisch vocht in borst-
en buikholte. Er bestond een hevige bilaterale pneumonie met verschijnselen van
beginnende necrose. De organen waren gedegenereerd. De navel bevatte in-
wendig een weinig purulent exsudaat, waarin bacillen en coccen.
Bacteriologisch onderzoek: de cultures uit de milt bleven steriel. Uit de lever en
de nier groeide overwegend coli, gemengd met coccen.

9. Het veulen werd 14 dagen vóór de telling geboren en was van begin af aan
slap, maar psychisch wel actief. Het kreeg met de fles te drinken en is na 2\'/4
dag gestorven. Sectie 20 uur post mortem. Er kwam bloederig vocht uit de neus.
Het cadaver was iets icterisch. Er bestond een pneumonie van de rechterlong en
longoedeem. Uit alle organen werd een rein-cultuur van coli-bacillen gekweekt.

10. Het veulen werd 10 dagen vóór de rekening geboren. Na een repositie door de
dierenarts werd de partus vlot getermineerd. De merrie werd preventief gevac-
cineerd. Sedert 7 weken had de merrie reeds een opvallend groot uier. Na de
partus trad retentio secundinarum op; een dag later was de temperatuur van de
merrie 39 °C.

Het veulen kon niet staan, doch dronk goed uit de fles, is echter na 36 uur ge-
storven. Sectie 25 uur post mortem. In de longen bevonden zich pneumonische
haarden, in de lichaamsholten enig sereus vocht en onder de serosae hier en
daar bloedinkjes.

Bacteriologisch onderzoek: uit het vocht van borst- en buikholte en uit alle or-
ganen werden coli-bacillen gekweekt. De milt-cultures vertoonden de slijmige
groei van shigella equuli. Aanvankelijk waren er in de microscopische preparaten
2 soorten bacillen waar te nemen en later werden na overenting slechts bacillen
aangetroffen met eigenschappen van E. coli.

11. Het veulen werd 10 dagen vóór de telling geboren. De merrie was preventief
gevaccineerd. Het veulen leek gedurende korte tijd na de partus goed fit, heeft
echter niet zonder hulp kunnen staan; ging niet drinken, doch kreeg melk met
de fles. Het dier is slechts 30 uur oud geworden. Sectie werd 9 uur post mortem
verricht. Het cadaver was icterisch. Er bestond een pneumonie met geel en
troebel sereus vocht in borst- en buikholte en gedegenereerde organen.
Bacteriologisch onderzoek: alle cultures vertoonden een reine groei met bacillen
welke de eigenschappen van E. coli hadden. Een maand na de partus bleek
1 cc uterusslijm van de merrie geen bacteriën te bevatten (negatieve cultures).

25. Het veulen werd 14 dagen te vroeg geboren en maakte de indruk van niet ge-
heel voldragen te zijn. Er trad retentio secundinarum op. Het veulen was van
begin af aan niet levendig van aard, heeft niet gedronken en is na 24 uur ge-
storven. Er werd sectie verricht 26 uur post mortem. Het cadaver was licht ic-
terisch, de lever was bont, te bleek van aspect en te slap van consistentie.
Bacteriologisch onderzoek: van de aangelegde cultures bleven er 6 steriel, één
culture vertoonde een groei met coccen, een andere met een sporenvormend
staafje.

13. Het veulen werd op tijd geboren. Zowel de merrie als het veulen werden pre-
ventief tegen veulenziekte behandeld. De merrie vertoonde wein^:g weeën en
de partus werd getermineerd door 3 man te laten trekken; de merrie kreeg een
prolapsus versicae. Aanvankelijk was de activiteit van het veulen goed; het was
vlot gaan drinken, daarna ziek geworden en binnen 24 uur post partum gestor-
ven. Er werd sectie verricht 20 uur post mortem. Er was een weinig sereus vocht
in borst- en buikholte. Onder het epicardum en onder de pleura waren b\'.oe-
dinkjes waarneembaar. De dunne darm was sterk hyperaemisch.

Bacteriologisch onderzoek: uit alle organen werd een bacil gekweekt met eigen-
schappen van E. coli.

14. Een flink ontwikkeld veulen werd 10 dagen over de telling dood geboren. Er
werd sectie verricht 31 uur post partum. De longen waren volkomen atelecta-
tisch met een duidelijke hypostasis rechts. Er bevond zich een gelig sereus vocht
in de borstholte. De milt was opvallend droog. Alle acht aangelegde cultures
bleven steriel.

15. Het veulen werd 2 maanden te vroeg geboren, het heeft 15 minuten geleefd.
De merrie was preventief geënt. Sectie werd verricht 30 uur post mortem. Er
bestond een lichte icterus. In borst- en buikholte bevond zich een weinig troebel
en gelig sereus vocht. De lever was ietwat gevlekt en histologisch bleken de
Kupferse stercellen sterk beladen met bloedpigment (Dit wijst op een abnor-
male bloedafbraak, vóór de partus).

De nieren waren eveneens wat gevlekt van aspect en vertoonden duidelijke bloe-
dingen, evenals de darmen, de pleurae van longen en de borstwand.
Bij de placenta was het gedeelte, behorende bij de onbevruchte hoorn, vuilbleek
van kleur met enkele velletjes er op (fibrine?), het overige deel was chocolade-
bruin gekleurd.

16. Het betrof een merrieveulen met palatoschizus, dat op tijd werd geboren. Het
veulen was van begin af aan te weinig actief, heeft met fles melk gehad en is na
4 dagen gestorven. Sectie 20 uur post mortem. Er bestond een beiderzijdse pneu-
monie met vocht in de borstholte en een sterk hyperaemisclie pleura. Alle ge-
ente bodems vertoonden groei van coli-bacillcn.

17. Het betrof een veulen, dat 14 dagen vóór de rekening werd geboren. De eerste
24 uur was het levendig, maar het heeft niet willen drinken. Na 2 dagen is het
gestorven. Sectie 30 uur post mortem. Er bestond een pleuritis, voorts bloedin-
gen op het hart en de pleurae, degeneratie van de parenchymateuze organen en
speldcknopgrote haardjes in de nieren. De milt was iets gezwollen. Uit alle
cuturcs werd een bacil geïsoleerd met eigenschappen van E. coli.

18. Het betrof een veulen dat 5 dagen vóór de telling werd geboren. De uier van
de merrie was weinig ontwikkeld; het paard was preventief geënt. Het veulen
had spoedig na de geboorte een scrum-injectic ^chad. Het dier was echter van
begin af aan niet actief. Aangezien de merrie onvoldoende zog had, heeft men
voeding met de fles gegeven (te weinig). Het veulen is langzamerhand achter-
uitgegaan en leek 12 dagen post partum moribund; T 35.5°. Het dier is echter
na behandeling in het laboratorium van de Gezondheidsdienst voor Dieren in
sterke mate verbeterd en is nog 15 dagen blijven leven; het stierf toen plotseling.
Inmiddels had zich op de plaats van seruminjectie een abces ontwikkeld, waaruit
strcptococcen werden gecultiveerd. Er werd 10 uur post mortem sectie verricht.
Inwendig bestond er een klein navelabces, waarin streptococcen werden aange-
troffen.

Het pericardium bevatte teveel vrij vocht waarin een gelatineus stolsel. De hart-
spier was sterk gedegenereerd, de lever en de milt waren wat klein. De nieren
waren afwijkend van kleur; er waren geringe verschijnselen van enteritis; er was
enig vocht in borst- en buikholte. De cultures uit alle organen bleven steriel,
behalve die welke geënt waren uit het plcuraalvocht. Hierin werden coccen en
bacillen aangetroffen.

19. Het betrof een flink veulen dat op tijd werd geboren. Het werd preventief met
serum behandeld. Aanvankelijk verliep alles naar wens. Na een dag trapte de
merrie opeen voorbeentje en ontstond „daardoor" (?) kreupelheid, welke na 3
dagen was hersteld. Later kreupelde het dier links achter, de dij werd pijnlijk
en was sterk gezwollen.

Toen het veulen 12 dagen oud was, werd het in het slachthuis afgemaakt. Bij
sectie bleek een groot abces in de dijmusculatuur te bestaan, waarin enkele

liters romige pus werden aangetroffen. Er bestond een hevige gonitis met pcrigo-
nitis en abecsvorming, welke abcessen zich tot langs de pijp voortzetten. De
rechter navelarterie was gevuld met gele pus, er werd een verwekende thrombe
in de navelvena aangetroffen. In de borst- en de buikholte bevond zich een pu-
rulent exsudaat. Een sterke afzettinng van fibrine deed de longen geheel met de
borstwand verkleven. Het veulen werd in het begin van de kreupelheid met
penicilline behandeld. Uit alle aangelegde cultures werd een bacil gekweekt met
de eigenschappen van E. coli.

20. Het veulen zou doodgeboren zijn in de weide, 14 dagen over de rekening.
Sectie werd verricht 20 uur post partum. Enig helder vocht werd in de li-
chaamsholten aangetroffen. De nieren vertoonden een sterke histiolysis, speciaal
de schors was als een „pap" in de kapsel aanwezig. De longen waren lucht-
houdefid, dus het dier heeft geleefd. Er was longoedeem en een duidelijke hypo-
stasis links. Onder het endocardium van de rechter ventrikel waren opvallende
bloedingen, evenals onder de longpleurae. Van 11 cultures, aangelegd uit darm-
kanaal en organen, bleven er 9 negatief, terwijl uit beide bodems van de nier
een reincultuur van coccen groeide.

21. Het betrof een zwaar veulen dat 4 dagen vóór de telling werd geboren. De
partus verliep normaal. De merrie was preventief geënt. Van begin af aan heeft
het veulen koliekvcrschijnselen vertoond, terwijl later een sterke tympanie op-
trad. Het veulen is na 24 uur gestorven. Sectie werd 10 uur post mortcm ver-
richt. Het cadavcr was duidelijk icterisch; de lichaamsholten bevatten wat hel-
der gelig vocht, de darminhoud was te weck van consistentie, behalve die in
het colon tenue en in het rectum. Een enkel blocdinkje werd onder het epicar-
dium waargenomen. Bacteriologisch onderzoek: in alle aangelegde cultures
groeide een bacil met de eigenschappen van E. coli.

22. Het veulen werd op tijd, doch dood geboren, nadat de eigenaar flink had
laten trekken. De merrie was preventief geënt. Sectie werd verricht 21 uur post
partum. Er werden bloedingen aangetroffen in de lendenspicren. De longen wa-
ren volkomen atclectatisch.

Bacteriologisch onderzoek: 6 van de aangelegde cultures bleven steriel, ook die
van de darminhoud. Uit dc lever en de milt groeiden verschillende micro-orga-
nismen.

23. Het veulen werd een week later dan dc telling dood geboren en wel in stuit-
ligging. Er trad retentio secundinarum op, het paard had een week voor de
partus koliekvcrschijnselen gehad. Sectic werd 48 uur post partum verricht. Er
bestond echter een volkomen atclectase van de longen. De nieren vertoonden een
sterke histiolysis. De lever en de nieren maakten een gezwollen indruk.
Bacteriologisch onderzoek: 8 geënte voedingsbodems bleven steriel; één long-
en één niercultuur vertoonden groei met verschillende bacillen.

24. Het veulen werd 14 dagen later dan de telling geboren. Het was gedurende
de eerste 24 uur goed actief. Daarna was het traag geworden, het rechtcr-
voorbcen werd pijnlijk en 2 dagen later is het dier gestorven. Sectie werd 48
uur post mortem verricht. Het cadavcr was sterk icterisch, vertoonde geringe
verschijnselen van dccubitus en plaatselijke oedemen. In sommige gewrichten
was duidelijk troebele en te gele synovia aanwezig. De darmen hadden zeer
weinig dun-gele inhoud. ₀

Bacteriologisch onderzoek: in 6 van de geënte bodems was er sprake van een
reincultuur van bacillen met eigenschappen van E. coli. De cultures uit de
nier en het ellebooggewricht bleven steriel, hoewel er in de synovia van het
ellebooggewricht enkele fibrine-vlokjes werden aangetroffen.

25. Het veulen werd 10 dagen later dan de rekening geboren. Aanvankelijk leek
het dier wel vitaal, het heeft cchtcr de speen „niet kunnen vinden". Toen het
dier 32 uur oud was is het gestorven. Er werd sectie verricht 7 uur na de dood.
De serosae van de buikholte waren sterk hyperaemisch. Het epicardium bevatte,

vooral in de coronairstreek, prachtige puntbloedinkjes; ook waren er enkele in
de miltkapsel aanwezig.

De lever was onregelmatig van tint en te slap van consistentie. De nieren waren
opvallend bloedrijk.

Bacteriologisch onderzoek: in enkele buizen waren gemengde cultures gegroeid,
2 bodems bleven steriel. Bacillen met eigenschappen van E. coli overheersten
sterk.

26. Het veulen werd & terme geboren en leek aanvankelijk gezond. Het voorgaande
veulen van de merrie was destijds zonder ziekte goed opgefokt; daarvóór was de
twaalfjarige moeder als laatste veulen op het bedrijf geboren en prima gezond
opgegroeid. Het paard kwam nooit met andere paarden in aanraking (uitge-
zonderd de dekhengst), er kwamen nimmer andere paarden in dezelfde stal of
weide.

Toen dit bewuste veulen 3 dagen oud was werd het slap, vooral in de achter-
hand en kon later niet meer staan. Het is op de 5de dag gestorven. Sectie werd
10 uur post mortem verricht. Een lichte icterus werd waargenomen; de linker
nier leek tengevolge van een haematoom 5x zo groot als normaal. De nieren
bevatten haardjes met verschijnselen van purulente nephritis. In de longen wa-
ren harde rode prominerende haardjes aanwezig. De navel was vochtig en met
een weke korst bedekt. Aan de navelvaten werden geen afwijkingen aangetrof-
fen. Er was een beiderzijdse gonitis. De beursbanden waren hyperaemisch; in
de gele, te grote hoeveelheid synovia werden fibrinevlokjes aangetroffen.
Bacteriologisch onderzoek: er werden bacillen gecultiveerd in alle geënte bo-
dems met uitzondering van die van het gewricht en die van de agarbuis van
de nier. De bacillen hadden eigenschappen van E. coli.

27. Van een gestorven veulen werden organen voor onderzoek aangeboden. Aan
lever, milt, nieren en longen werden geen bijzondere verschijnselen waarge-
nomen.

28. Het betrof een veulen, dat geboren werd uit een merrie, welke kort na de partus
stierf. Het veulen werd op 19 april gebracht bij de moeder van nummer 18,
welke onvoldoende zog had, het veulen werd met een koemelkmengsel bijge-
voerd. Op 7 mei was het veulen iets traag en op 9 mei is het dier gestorven
zonder verschijnselen van kreupelheid. Wel was het dier de laatste dag erg
kortademig. Het veulen was preventief met serum behandeld. Sectie 16 uur
post mortem. Lichte icterus werd waargenomen, tevens diepliggende ogen, het
omentum was sterk hyperaemisch, de maag bevatte vrij veel gras (veulen van
20 dagen oud). Veel troebel geel vocht met vlokjes werd in het pericardium
aangetroffen.

De hartspier was bleek en murw van consistentie. De lever was duidelijk ge-
zwollen en zeer bont gespikkeld met rode en gele plekjes, op doorsnede was het
aspect te geel. De nieren waren opvallend bont van kleur. De linker navelarterie,
welke belangrijk dikker was dan de rechter, bevatte een verweekte thrombe; er
was een abces, juist ter plaatse van de inwendige navel ⁴, waar het einde der
arterie in uitliep.

Bacteriologisch onderzoek: er bleven 4 geënte bodems steriel, 5 bodems bevatten
coli-bacillen in reine of gemengd^ cultuur.

29. Het veulen werd 10 dagen later dan de rekening geboren. De moeder was pre-
ventief geënt. De geboorte verliep vlot, het veulen was weinig vitaal en stierf
binnen 3 uur. Er trad retentio secundinarum op. Het was de eigenaar opgeval-
len, dat de uierontwikkeling van de merrie zo laat was opgetreden. Er werd 14
uur post mortem sectie verricht. De slijmvliezen waren bleek-rose. In de li-
chaamsholten werd vrij veel licht gekleurd sereus vocht aangetroffen. De nieren
vertoonden sterke histiolysis; de darmen- maakten een hyperaemische indruk.

De navelvena was zo dik als een worst en gevuld met onvolledig gestold bloed.
Bacteriologisch onderzoek: de aangelegde cultures uit het vocht van de buik-
holte en uit alle organen bleven steriel. Uit de darminhoud werd slechts een
geringe groei van bacillen verkregen met eigenschappen van E. coli.

30. Het veulen werd op tijd geboren, eerst na 36 uur ging het drinken, terwijl het
dier overigens gezond leek. Op de 3de dag is het veulen zonder speciale ver-
schijnselen langzamerhand achteruit gegaan en gestorven. Het vorige veulen
was op dezelfde wijze gestorven. Sectie werd verricht 11 uur post mortem. Er
waren verschijnselen van lichte icterus. De synovia van de gewrichten was op-
vallend geel. In de lichaamsholten werd enig sereus helder vocht aangetroffen.
De lever maakte een bloedrijke indruk. De nieren bevatten een zeer groot aantal
kleine haardjes. In de longen waren, vele rode plekjes, welke duidelijk vaster
aanvoelden en welke zonken in water.

Bacteriologisch onderzoek: uit de organen groeiden in reincultuur bacillen met
eigenschappen van E. coli.

31. Het veulen werd 8 dagen later dan de rekening geboren. De merrie was pre-
ventief gevaccineerd. Het veulen was eerst laat gaan drinken, leek de eerste 3
dagen gezond, daarna was het dier ziek geworden, werd in korte tijd steeds
slapper en stierf op de 4de dag. Er werd 21 uur post mortem sectie verricht.
De conditie van het veulen was matig; het cadaver was licht icterisch. De darm-
inhoud had een slappe consistentie en was oranje-geel van kleur. Duidelijk
waarneembaar waren de petechiën onder de longpleurae, het epieardium, de
nieren en de miltkapsel. In de borstholte en het pericardium werd helder sereus
vocht aangetroffen.

Bacteriologisch onderzoek: uit alle organen werden bacillen gekweekt met
eigenschappen van E. coli.

32. Het veulen werd 10 dagen over de rekening geboren. Er trad retentio secundi-
narum op. Overigens was de merrie gezond. Het veulen ging vlot drinken, doch
werd op de 2de dag ziek en stierf op de 3de levensdag zonder bijzondere ver-
schijnselen. De sectie werd 11 uur post mortem verricht. Er bestond een geringe
icterus. In de subcutis was hier en daar oedeem (van contusies). De navel was
dik en een donker blauwrode verkleuring van het omgevende bindweefsel
liep enkele centimeters door op de navelvaten en de urachus. In de buikholte
werd veel seropurulent vocht aangetroffen. Er werd een sterke vaatinjectie van
het peritoneum en een oedemateus, zeer bloedrijk omentum waargenomen.
Ook was er teveel vocht in het pericardium. De hartspier was sterk gedegene-
reerd en vooral onder het epieardium waren bloedingen te zien. Er bestond een
beiderzijdse pleuritis met een geringe afzetting van fibrine. Overigens was er
vocht in de borstholte. Het darmkanaal was tympanitisch en over de gehele
tractus was de inhoud dun en kanariegeeel. Op de dunne darm waren veel, zeer
fraaie petechiën te zien.

Bacteriologisch onderzoek: in alle cultures blijkt een reine groei met coli-bacillen
te zijn.

33. Het veulen werd 5 dagen later dan de telling geboren, het ging eerst laat drin-
ken, doch leek overigens gedurende 2 dagen gezond. Daarna werd het slap.
Toen werd het met 100 cc veulenziekteserum behandeld. De hals werd daarna
ter plaatse erg dik en het veulen stierf 36 uur later, op de 4e levensdag. Het
was 13 jaar geleden, dat er op dit bedrijf een veulen was gestorven; voordien
werden nog 4 veulens verworpen in successie, van één bepaalde merrie. Deze
was van een andere familie dan de moeder van dit veulen. Er werd 36 uur post
mortem sectie verricht.

Hoofd en hals waren sterk gezwollen en er bevond zich gas onder de huid;
gasphlegmoon. De darminhoud was te slap en geel van kleur. Het cadaver ver-

toonde postmortale veranderingen. Uit de organen werden op E. coli gelijkende
bacillen gekweekt.

34. Dit veulen was het 12de veulen van de moeder, die preventief werd geënt.
Van de voorgaande veulens waren er ook reeds 5 gestorven. Het veulen werd
10 dagen te vroeg geboren en was in schrale conditie; het werd met serum be-
handeld. Eerst leek het veulen goed actief en het dronk spoedig. Binnen 24 uur
echter ging het achteruit en moest het opgeholpen worden. Na 30 uur was het
dier reeds gestorven. Sectie werd verricht 10 uur post mortem. Er bestond
enig oedeem rondom het ellebooggewricht waarvan de synovia normaal was.
De lever was te slap van consistentie en de nieren waren structuurloos wegens
een ver gevorderde histiolysis. Bloedinkjes werden op het hart en de pleurae
waargenomen.

Bacteriologisch onderzoek: uit alle organen groeiden bacteriën, waarbij coli
overheerste.

35. Het veulen werd een week later dan telling geboren en was gedurende 4 weken
volkomen gezond geweest. Daarna was het kreupel geworden. Verschillende ge-
wrichten werden dik, de eetlust bleef echter goed, behoudens de laatste 24
uur voor de dood, toen het veulen zeven weken oud was. Er werd sectie verricht
1G uur po3tmortcm. Het betrof een veulen, dat in beste voedingstoestand ver-
keerde.

Een zeer grote zachte zwelling was waar te nemen van vóór de rechterbock tot
op de ribwand. De linker boeg en -onderarm waren ook sterk verdikt. Als in-
houd van de zwelling werd resp. ongeveer 9 liter dunne gele pus aangetroffen
en een scrohaemorrhagische gcwrichtsinhoud. Er bestond tevens een sterke
usuur van het kraakbeen van het rechterbocggewricht. Het gewricht en de ab-
cessen stonden met elkaar in verbinding. Van het rechter bocggewricht was het
kraakbeen geheel van de gewrichtsvlakten verdwenen, behalve een kraag van
ruw kraakbeen tegen de aanhechtingsrand van de beursband. Uitwendig leek de
navel normaal; echter aan de binnenzijde van de buikwand was een abces aan-
wezig, dat in verbinding stond met de vena umbilicalis, welke tot de lever ge-
vuld was met een gele romige pus.

Beide nieren waren sterk vergroot, vooral de linker nier bevatte veel ontste-
kingshaarden.

Bacteriologisch onderzoek: het directe preparaat uit de pus bevatte Gram-posi-
tieve streptococcen. Uit de abcessen, de navelvcna en de organen werden cul-
tures aangelegd met de volgende uitslag: Uit het schouder- en navelabces groei-
den geen micro-organismen. Wel waren er coccen te zien in het directe prepa-
raat. Mogelijk waren deze door de hoge doses penicilline, welke het veulen
kreeg, gedood. Uit de navelvena werden streptococcen gekweekt, uit de milt
streptococcen en colibacillen; uit de nier en de lever groeiden rcincultures van
coli.

36. Het veulen was a terme geboren, was wat klein. De merrie was preventief ge-
ent. De moeder had van begin af aan weinig zog en was niet erg zorgzaam
voor het veulen. Het veulen had kort na de geboorte reeds verschijnselen van
diarrhee en werd 2 dagen post partum ingespoten met serum. Het dier was wel
op tijd gaan drinken, maar toch van het begin af aan weinig actief geweest.
Toen het 12 dagen oud was, werd het linker spronggewricht dik, later ook de
rechterdij. Een penicillinebehandeling werd ingesteld. Het veulen stierf toen
het 23 dagen oud was.

Er werd sectie verricht 36 uur post mortem. Hevige arthritis van het rechter
spronggewricht met pcriarthritis en tendovaginitiden werden waargenomen. In
het rechter heupgewricht bevond zich een seropurulente inhoud. De uitwen-
dige navel was normaal, de navelvena en de rechter navelarterie waren sterk
verdikt en met pus gevuld. De etterinhoud van de navelvena zetle zich zelfs
voort in de lever. De lever was vergroot met ronde randen (zwelling).

Bacteriologisch onderzoek: in de pus van de navelvaten bevonden zich strepto-
coccen in geldrollen. Uit de navelvaten groeide een reincultuur van strepto-
coccen. Uit alle organen groeiden eveneens streptococcen, al of niet in rein-
cultuur.

37. Het veulen werd 2 dagen vóór de rekening geboren en was kerngezond gedu-
rende 17 dagen, \'s Avonds was het nog gezond en \'s morgens was het dood. Sec-
tie 17 uur post mortem. De slijmvliezen waren blauwrood, uit de neus kwam
schuimend vocht, hetwelk later het gevolg van longoedeem bleek te zijn. De
buik was opvallend sterk gezwollen, uit de anus kwamen te slappe faeces. De
linkeruierhelft was groot en hard, hierin bevond zich een roomgele pus met een
iets groene tint. Een duidelijke bindweefselvermecrdering was waarneembaar.
De uitwendige navel was iets te dik. Het pericardium bevatte teveel sereus
vocht, bloedinkjes werden aangetroffen onder het epicardium.

De hartspier was gekookt van aspect en murw van consistentie. De milt was
zeer groot (ongeveer veertig cm. lang, grootste breedte ongeveer twintig cm.)
en maakte toch geen gezwollen indruk.

De darmen waren sterk tympanitisch met overigens een weke inhoud; vooral de
dunne darmen maakten een sterk hyperaemische indruk. De uitwendige navel
had een necrotisch centrum; de navelvena was normaal en vooral de linker
navelarterie was over ongeveer 15 cm. sterk verdikt en met pus gevuld, uit-
lopend in een abces, inwendig van de navelring.

Bacteriologisch onderzoek: uit het uierabces groeiden coccen, uit de navelarterie
een reincultuur van colibacillen. De cultures van milt, lever en nier bleven
steriel.

38. Het veulen werd doodgeboren a terme, in stuitligging. Sectie werd verricht 2x
24 uur post partum. Hierbij werd als bijzonderheid slechts opgemerkt de aan-
wezigheid van enkele bloedinkjes onder het epicardium en onder de pleurae
pulmonales. Er was bovendien te veel vrij vocht in de lichaamsholten. De pla-
centa was normaal van aspect.

Bacteriologisch onderzoek: alle cultures uit de lever, de milt en de nier bleven
steriel.

39. Het veulen werd dood geboren, de partus verliep normaal, de merrie was pre-
ventief gevaccineerd. Er trad retentio secundinarum op. De merrie had tevoren
een flinke uier gehad; dit was later weer verminderd.

Sectie werd 11 uur post partum verricht. Het cadaver maakte een frisse indruk;
de slijmvliezen waren enigszins cyanotisch. De longen bevatten een weinig lucht
(er werd kunstmatige ademhaling toegepast terstond na de geboorte), de li-
chaamsholten enig helder sereus vocht. Enkele bloedinkjes werden aangetroffen
op de pleurae en in de rechter m. triceps brachiï. De lever was bloedrijk, de
nieren vertoonden een sterke histiolysis.

Bacteriologisch onderzoek: de cultures uit lever, milt en maag bleven steriel.
Uit de nier groeiden in de bouillonbodem kleine coccen, met korte ketentjes.

40. Het veulen werd 8 dagen over tijd geboren, vertoonde slechts weinig activiteit
en was een kwartier na de geboorte reeds gesuccombeerd. De merrie was vol-
komen gezond. Sectie werd 17 uur later verricht. Het veulen was klein. De lon-
gen hadden nog atelectatische plekjes; de lever had bleke vlekjes, speciaal op
achtervlakte; microscopisch-anatomisch werden er gefen verschijnselen van ont-
steking aangetroffen. De nieren vertoonden een gevorderde histiolysis.
Bacteriologisch onderzoek van lever, milt en nier had een negatief resultaat. Uit
de maag werden gemengde cultures gekweekt van bacillen en coccen.

41. Het veulen werd een week na de telling geboren. De moeder werd preventief
gevaccineerd. Het veulen was eerst gezond en had een vrij goede eetlust. Na een
week werd een carpus dik, enkele dagen later werd de omgeving van het
linker kniegewricht eveneens dik.

Nadat het veulen met serum en penicilline behandeld was, werd uit het abces
naast de linkerknie een punctaatvocht (pus) bacteriologisch onderzocht. Het
directe preparaat leek negatief; de cultuur was gegroeid met een bacil waarvan
de morphologie en de culturele eigenschappen met die van de Shigella equuli
overeen kwamen. Het veulen is hersteld.

42. Het veulen zou op tijd en doodgeboren zijn in de weide. Sectie werd verricht
7 uur post partum. De slijmvliezen waren iets bleek, onder het epicardium wer-
den bloedingen aangetroffen, evenals onder het endocardium, vooral in de
rechterkamer. De longen bevatten in de topkwab, maar ook in het hoofdkwab
enige lucht en waren overigens atelectatisch.

Bacteriologisch onderzoek: van de 8 geënte voedingsbodems bleven er 6 steriel,
uit een der niercultures groeide een atypische bacil; uit de maag een bacil met
coli-eigenschappen.

43. Het veulen werd een week later dan de rekening geboren. Er trad retentio se-
cundinarum op. De uier was goed ontwikkeld, de merrie werd echter ziek. Er
ontstond een groot phlegmoon rond de schede en de vulva, tengevolge waarvan
het dier stierf. Gedurende de eerste vier en twintig uur maakte het veulen de
indruk van volkomen gezond te zijn, daarna werd het wat lusteloos en 36 uur
na de geboorte is het gestorven.

Er werd 20 uur post mortem sectie verricht. De ogen lagen diep, de darm
bevatte slappe, oranje-gele faeces, in de lichaamsholten was wat te veel sero-
haemorrhagisch vocht. Er bestond een sterke hyperaemie van de pariëtale pleura
links. Het cadaver vertoonde ook duidelijk postmortale veranderingen.
Bacteriologisch onderzoek: uit de milt, de nier, de lever en de navelvena wer-
den o.m. streptococcen gecultiveerd: in gemengde cultuur 2x, in reincultuur 3x
en andere organismen 2x. Eén bodem bleef steriel.

44. Het veulen werd a terme geboren. De merrie had niet veel zog, waardoor het
veulen niet naar wens gegroeid was. De merrie was preventief geënt, eveneens
werd het veulen preventief met serum ingespoten. Toen het dier 11 weken oud
was, is het kreupel geworden aan het linker achterbeen. Tevoren had het dier
op een leeftijd van 3 weken een etterende prikkcldraadverwonding gehad, welke
goed genezen was. Er ontwikkelde zich links achter een hevige gonitis en het
veulen is gestorven toen het bijna 3 maanden oud was. Er werd 5 uur post
mortem sectie verricht. Het veulen was in vrij goede conditie; er bestond in-
derdaad een ernstige gonitis en perigonitis, zonder veel zwelling. Het gewricht

bevatte pus met fibrineuze vokken, het kraakbeen was dof en grauw van kleur.
De lever was bleek en bont van aspect; de linker nier was veel groter dan de
rechter; er bevonden zich bleke plekken op de nieren, afwisselend met te rode
gedeelten; deze verschillen liepen ook tot in het merg door.

Histologisch onderzoek wees uit, dat er sprake was van een congenitale afwij-
king en wel, dat in talrijke glomeruli instulpingen van tubulus-epitheel werden
aangetroffen. ^{42 13}

De longen waren doorzet met gezwollen harde haardjes; de grootste hadden een
verweekt centrum met haemorrhagische pus. Het hart vertoonde verschijnselen
van sterke spierdegeneratie. Er was een klein navelbreukje. De navel met de
inwendige bloedvaten vertoonden geen spoor van ontsteking.
Bacteriologisch onderzoek: directe preparaten uit longhaarden en gewricht
bleken veel coccen te bevatten. Alle cultures welke werden aangelegd uit milt,
lever, nier, longen en gewricht, waren rein gegroeid met coccen, met in de bouil-
lon een geringe ketenvorming.

-15. De vrucht werd verworpen in de 6de maand van de graviditeit. De merrie had
de laatste tijd bij goed weer voor de bietenwagen gestaan, volgens de eigenaar
was het werk niet bijzonder zwaar geweest.

Er werd sectie verricht 12 uur post partum. Het foetus vertoonde geen bijzon-
dere afwijkingen, de placenta evenmin.

Bacteriologisch onderzoek: directe uitstrijkjes uit de maaginhoud bleken geen
bacteriën te bevatten. De aangelegde cultures uit maag en organen bleven alle
steriel.

46. De vrucht werd na een graviditcits\'duur van 6 maanden verworpen. Er trad
retentio secundinarum op, tengevolge waarvan de merrie endometritis en hoef-
bevangenheid kreeg. De sectie vertoonde geen bijzonderheden. Agglutinatie van
bloedserum van de merrie op abortus cqui was negatief. Alle aangelegde cul-
tures bleven steriel.

47. Toen de merrie 6J/2 maand drachtig was, werd het veulen geaborteerd. Het
paard had de laatste tijd zwaar moeten werken. Er trad retentio secundinarum
op. Er werd sectic verricht ongeveer 12 uur post partum. Het amnion was nog
ongeschonden. Het amnionvocht was licht troebel, met talrijke kleine vlokjes
er in. Het bindweefsel van het foetus was duidelijk geel, in de buikholte was
een hoeveelheid haemorrhagisch vocht, het leek grotendeels bloed. Microscopisch
was er van erythrocyten niet veel waar te nemen; wel waren nog duidelijk
kernen van leucocyten zichtbaar, doch geen bacteriën. In een uitstrijkje van
het amnionvocht werden geen bacteriën aangetroffen, wel enige detritis en
gedesquameerde epithcclcrllen.

Bacteriologisch onderzoek: uit het amnionvocht, een nier en het buikholtevocht
werd een reincultuur van coccen gekweekt met eigenschappen van staphylo-
coccus aureus. Een aangelegde cultuur uit maag, lever en ovarium bleef steriel.

48. Het veulen werd 2 maanden vóór de telling geboren, de merrie was gevacci-
neerd. De vrucht werd in stuitligging en dood geboren. Er werd 11 uur post
partum sectie verricht. In de borstholte werd serohaemorrhagisch vocht aan-
getroffen, en in de buikholte half vloeibare bloedstolsels. De intestinae waren
rood, het peritoneum was sterk glanzend (oedeem?). Op het hart, speciaal in
het gebied der coronairvaten, werden prachtige petechiën aangetroffen. De
placenta had een normale kleur, behoudens de top van de bevruchte hoorn,
welke een vuilgrauwe kleur had. De placenta werd tegelijk met het veulen
geboren.

Bacteriologisch onderzoek: aangelegde cultures uit de milt, de lever, een nier
en de maag bleven steriel. Uit het buikholtevocht werden bacillen gekweekt
met eigenschappen van E. coli.

49. Het veulen werd 8 dagen vóór de rekening geboren op de paardenstal bij
andere paarden. Het dier heeft van begin af aan niet kunnen staan en heeft

met de fles drinken gekregen. Toen het dier ongeveer 36 uur oud was, is het
gestorven. Er werd sectie verricht 3/2 uur post mortem. De slijmvliezen waren
geel, terwijl het gehele cadaver een icterisch aspect had. Fraaie puntbloedingen
werden aangetroffen op het hart, de lever was bloedrijk en slap van consistentie.
In de rechterlong was een hevige pneumonie, vooral in de topkwab; het exsu-
daat van de sneevlakte was purulent-haemorrhagisch. In het slijmvlies van de
urineblaas waren puntbloedingen.

Bacteriologisch onderzoek: uit alle organen waren de cultures positief; ten-
minste 3 soorten micro-organismen werden aangetroffen. Een onderzoek van
het serum van de merrie op iso-immuun-antilichamen ² verliep negatief ²².

50. Het veulen werd 5 dagen vóór de rekening geboren. Er trad retentio secun-
dinarum op. Het veulen leek eerst gezond, doch heeft zonder hulp niet kunnen
staan; eerst werd de rechter carpus dik, later ook de linker. Het veulen was
„preventief" met serum behandeld. Toen het dier 2 dagen oud was, stierf
het. Sectie werd 24 uur post mortem verricht. Het cadaver was licht icterisch;
de gewrichtsinhoud was te geel, overigens niet afwijkend. In de nieren waren
veel grijswitte spcldeknop-grote haardjes zichtbaar. In het merg werden bloe-
dingen waargenomen. Aangezien het cadaver in beginnende staat van ontbinding
was, werd er geen bacteriologisch onderzoek verricht. Het bloedonderzoek van
de merrie op iso-immuun-antilichamen verliep negatief.

5!. Het veulen werd 2 dagen later dan de rekening geboren en was aanvankelijk
goed actief. De merrie was gevaccineerd. De partus was getermineerd door flink
te trekken. Er trad retentio secundinarum op. Binnen 24 uur werd het veulen
ziek en toen het 28 uur oud was is het gestorven. Bij sectie bleek enige icterus
te bestaan. Er werden bloedingen onder het epicardium in de omgeving van
de coronairvaten aangetroffen, evenals op de boezems.

Bacteriologisch onderzoek: Van de milt en de nier bleven 3 van de 4 geënte
voedingsbodems steriel; in één cultuur werd een bacil met eigenschappen van
E. coli aangetroffen. Het onderzoek van serum van de merrie op iso-immuun-
anti-lichamen verliep negatief.

52. Het veulen werd 5 dagen vóór de rekening geboren, was in het begin flink
actief en had een goede eetlust. Na 36 uur kreeg het diarrhee en stierf toen na
een halve dag. Er werd 1 \'/s uur post mortem sectie, verricht. In de subcutis,
welke duidelijk iets te geel was, werden enkele bloedingen waargenomen, welke
veroorzaakt werden door contusies. In de nieren werden enkele grijze plekjes
aangetroffen, de longen vertoonden oedeem en onder het epicardium werden
vele bloedingen aangetroffen. De darminhoud bestond in het colon deels uit
hard meconium omgeven door een dunnere massa, welke laatste geel van
kleur was.

Bacteriologisch onderzoek: uit de organen werd E. coli gekweekt; in de cultures
waren echter ook Gram-positieve bacillen aanwezig. Agglutinatie\'s op iso-
immuun-antilichamen met het serum van de merrie, verliepen negatief.

53. Het veulen werd 12 dagen vóór de rekening, dood geboren. De uier van de
merrie was eerst groter, later weer kleiner geworden. De merrie had regelmatig,
doch niet zwaar gewerkt. Er trad retentio secundinarum op. Er werd sectie ver-
richt 7 uur post partum. Er was een groot haematoom onder het buikvlies, op
verscheidene plaatsen onder de serosae werden bloedinkjes waargenomen. Er
bestond reeds een duidelijke histiolysis van de nieren.

Bacteriologisch onderzoek: geënte voedingsbodems uit de milt, de lever en een
nier bleven steriel, behoudens één buis met een geringe groei van niet ge-
identificeerde bacillen uit de lever.

Het onderzoek van het bloedserum van de merrie op iso-immuun-antilichamen
verliep negatief.

54. Het veulen werd 14 dagen vóór de telling geboren. Van begin af aan vertoonde
het dier te weinig activiteit; de 1ste levensdag zocht het bij de uier, maar ging

niet zuigen. Daarna is er melk met de fles gegeven en werd serum ingespoten.
Na het ingeven van melk is het dier na een aanval van benauwdheid, kort-
ademig gebleven. De activiteit ging snel achteruit en toen het veulen 2/2 dag
oud was, is het gestorven. Het cadaver was in geringe mate icterisch, onder
het epicardium werden talrijke bloedinkjes waargenomen. De facces en de
darminhoud waren te week van consistentie. Er bestond een éénzijdige pneu-
monie.

Bacteriologisch onderzoek: het directe microscopische preparaat uit het aange-
taste longgedeelte bevatte veel bacillen. In cultures uit de long werden, naast
een massa bacillen, toch ook coccen aangetroffen. Uit de nier werden staafjes
en coccen gekweekt. De cultures uit de milt en de lever geleken reincultures
van E. coli; bij nader onderzoek bleek echter dat naast E. coli riog een
Gram-positieve bacil was gegroeid.

55. Het veulen werd enkele dagen vóór de rekening geboren. De moeder was
preventief geënt. Het veulen dronk de 1ste dag, maar was toch lusteloos. De
volgende dag ging de activiteit sterk achteruit; op de 3de dag werd het dier
een wisseltransfusie met 4 liter citraatbloed gegeven en gedurende enkele uren
was er een lichte verbetering. Daarna is het dier gestorven; het was toen 3 dagen
oud. Er werd sectie verricht ongeveer 5 uur post mortem. Het was een zwaar
veulen, waarbij duidelijk icterus was waar te nemen. Hier en daar in subcutis
werden gelige oedemen en bloeduitstortingen aangetroffen. De synovia in de
overigens normale gewrichten, was duidelijk te geel. De darminhoud was fel
oranje-geel van kleur. De borstholte bevatte sereus, iets troebel vocht, met
kleine fibrinevlokjcs er in. De lever en vooral de milt, hadden een erg droge
sneevlakte.

Bacteriologisch onderzoek: uit de organen werden in meerderheid bacillen en
ook coccen gekweekt; één bodem bleef steriel. Uit het bloed, dat bij de wissel-
transfusie opgevangen was, konden geen bacteriën worden gecultiveerd. Het
onderzoek op iso-immuun-antilichamen in het bloedserum van de moeder verliep
negatief.

56. Het veulen werd op tijd geboren, alles verliep aanvankelijk normaal. Dc vorige
3 veulens van de moeder waren gestorven of doodgeboren (zie tabel blz. 3C6).
Op de 2de dag werd het veulen wat lusteloos, op de 3de dag is het gestorven.
Er werd 6 uur post mortem sectie verricht. Het veulen was in matige
voedingstoestand; aan de slijmvliezen en elders waren verschijnselen van lichte
icterus waarneembaar. De faeces waren geelbruin en week van consistentie.
Bloedingen werden onder het epicardium en de miltkapsel aangetroffen; de
lever was onregelmatig van kleur en broos van consistentie.
Bacteriologisch onderzoek: uit dc organen werden bacillen en coccen gekweekt
met de resp. eigenschappen van E. coli en Micrococcus ureus. Het bloedonder-
zoek van de moeder op iso-immuun-antilichamen verliep positief; titer was 1
op 32 positief.

57. Het betrof een klein veulen, dat een week voor de rekening werd geboren.
Het veulen was van begin af aan te rustig, het heeft wel gedronken, maar
moest geholpen worden bij het opstaan. Op de 2de dag ging de algemene
toestand van het veulen langzamerhand achteruit en het is \'s nachts gestorven.
Er werd sectie verricht 24 uur post mortem. Het cadaver was gering icterisch;
onder de pleurae en het epicardium werden bloedinkjes aangetroffen.
Bacteriologisch onderzoek werd niet ingesteld, omdat het cadaver in beginnende
staat van ontbinding was. Het bloedonderzoek op iso-immuun-antilichamen
verliep negatief.

58. Het veulen werd 12 dagen vóór de rekening geboren; het was klein zonder
dat het beslist abnormaal te noemen was. De merrie was preventief geënt. Het
veulen kon niet staan en was suf. Het dier lag in een onnatuurlijke houding, had
af en toe convulsie\'s en had een duidelijke icterus. Het veulen kreeg een

wisseltransfusie via de navel met ruim drie liter citraatbloed. Het dier is daarna
tijdelijk sterk verbeterd; het kon de volgende dag staan en het dronk goed.
Toen het 3 dagen oud was is het gestorven. Er werd sectie verricht twaalf uur
post mortem.

Het veulen was icterisch; dit bleek ook uit het onderzoek van het bloedserum,
dat 62°/oo bilirubine (Prof. Seekles) bevatte. Hier en daar waren gelige oedeem-
plekken in de subcutis en er bestond een enteritis. De lever was te slap van
consistentie en was te bleek en bont van kleur. Histologisch werd in de lever en
de milt een verhoogde hoeveelheid pigment waargenomen, welke verband zou
houden met een verhoogde bloedafbraak. De milt was flets van kleur met
enkele bloedinkjes op de kapsel.

Het cadaver was niet meer geschikt voor bacteriologisch onderzoek. Het onder-
zoek van het bloedserum van de merrie op iso-immuun-antilichamen leverde
een positief resultaat op; de indirecte Coombstest was positief. Dit laatste is
bewijzend voor het bestaan van iso-immunisatie.

59. Het veulen werd 8 dagen later dan de rekening geboren. Er trad retentio
secundinarum op, overigens bleef de moeder gezond. Het veulen werd preventief
met serum ingespoten. Eerst was het vrij actief, maar het heeft bij de moeder
practisch niet gedronken. Het veulen werd steeds trager en het is 26 uur post
partum gestorven. Aangezien het cadaver te ver in staat van ontbinding ver-
keerde, werd van het verrichten van sectie en bacteriologisch onderzoek afge-
zien.

60. Het was een zwaar veulen, dat op tijd was geboren. De partus was getermineerd
door zeer hard trekken. Het dier was van begin af aan slap en het heeft bijna
niet gedronken en is een dag later gestorven. Bij sectie werden de volgende
verschijnselen waargenomen. In de lendenspieren grote bloeduitstortingen. Stin-
kende faeces van slappe consistentie. Het dier had een leknavel en een verlamde
anus. Uit lever, milt en nieren werden bacillen gekweekt met eigenschappen
van E. coli, terwijl zowel van nier als milt één cultuur steriel bleef.

61. Het veulen werd een week later dan de rekening geboren. De merrie was
gevaccineerd. Aanvankelijk was het veulen goed actief, na 24 uur ging het
dier drinken. Het dier is daarna stijf geworden in de achterhand; toen het 2
dagen oud was werd de ademhaling frequent en trad er koorts op. Er werd
een behandeling met percoccide ingesteld waarna enige beterschap werd waar-
genomen. De volgende week kreeg het dier een purulente neusuitvloeiing en
werden de faeces afwijkend. Toen het dier 15 dagen oud was is het gestorven.
Er werd sectie verricht 19 uur post mortem, waarbij bleek, dat er een inwendig
navelabces aanwezig was. Het veulen was mager, de darminhoud was gering
en slijmig, de maag bevatte vrij veel stukjes stro. Vooral de linkerlong ver-
toonde verschijnselen van pneumonie, er bestond tevens longoedeem. De paren-
chymateuze organen waren sterk gedegenereerd. Aan de gewrichten werden
geen afwijkingen waargenomen. De linker navelarteric was veel te dik, met
een purulent verweekte thrombus.

Bacteriologisch onderzoek: blijkens een direct preparaat bleken er in het abces
en de inhoud van de navelarterie Gram-negatieve bacillen aanwezig te zijn.
Uit de longen werden gemengde cultures van bacillen en coccen verkregen. Uit
de milt en de lever werden bacillen gekweekt met eigenschappen van E. coli, ter-
wijl één bodem van de milt en beide cultures uit de nier steriel bleven.

62. Het foetus werd 5 maanden te vroeg geboren; er was geen sprake van ziekte
van de merrie, ook had het dier niet zwaar gewerkt. Het foetus werd 21 uur post
partum onderzocht; het maakte een oedemateuze indruk.

In de lichaamsholten werd enig haemorrhagisch vocht aangetroffen. Het
leverweefsel was als een dunne weefselbrij door de kapsel omsloten. De navel-
streng was oedemateus. Aan de binnenzijde van het allantochorien waren ^e

bloedvaten door een oedeemzóne omgeven; tevens werden talrijke oedeemkwab-
jes waargenomen. Ook waren aan de binnenzijde talrijke weefselbrokjes met
filamentjes nog met het allantochorion verbonden. Die stukjes weefsel maakten
op doorsnede de indruk van necrotisch te zijn. Onderzoek van het bloedserum
van de merrie op iso-immuun-antilichamen verliep negatief, evenals de aggluti-
natie met S. abortus equi-antigeen. Cultureel onderzoek werd niet verricht.

63. Het foetus werd verworpen na een graviditcit van maand. De merrie was
overigens gezond.

De agglutinaties van het serum van de merrie, zowel met erythrocyten van de
betrokken hengst als met S. abortus equi-antigeen, waren negatief.
Er werd geen sectie en geen cultureel onderzoek van het foetus verricht.

64. Het foetus werd 5 maanden vóór de rekening geboren, de placenta kwam
tegelijkertijd. Het foetus maakte de indruk van reeds enkele dagen geleden te
zijn gestorven. De navelstreng was oedemateus, de placenta niet. De agglutinatie
van het serum van de merrie verliep negatief met S. aboitus equi-antigeen; ook
konden geen iso-immuun-antilichamen worden aangetoond. Wegens beginnende
staat van ontbinding werd geen cultureel onderzoek ingesteld.

65. Een kleine gemacercerde vrucht en een grotere, fris uitziende vrucht werden
geboren, na een graviditeit van 7 maanden. Aan het laatste foetus werden veel
bloedingen en bloedinkjes waargenomen onder de plcurae en het peri- en epi-
cardium. De nieren vertoonden een duidelijke histiolysis.

De agglutinatie van het serum van de merrie met S. abortus equi-antigeen ver-
liep negatief. De aangelegde cultures uit de lever, de milt en de longen, bleven
steriel. De placenta en de navelstreng waren niet oedemateus. Een gedeelte van
het allantochorion was dof en een ander deel was meer\' glad van aspect.

66. De vrucht werd geaborteerd en wel 2/s maand voor de rekening. Er trad
retentio sccundiarum op. Er werd sectie verricht 36 uur na de partus. Vooral
de subcutis had een vuilgele kleur, overigens werden geen bijzonderheden waar-
genomen.

67. Het veulen werd 10 dagen vóór de rekening geboren. De merrie was preventief
geënt, het veulen werd een dag na de geboorte met serum behandeld. Het veulen
was van het begin af aan traag geweest. Het heeft wat bij de moeder gedronken
en met de fles melk gekregen. De activiteit is langzamerhand verminderd en
toen het dier 2/a dag oud was is het gestorven. Er werd sectie verricht 9 uur
post mortem. De slijmvliezen waren blauwrood, in de borstholte was haemorrha-
gisch vocht; er waren verschijnselen van pleuritis en pneumonie van de top-
kwabben. De lever en het hart vertoonden duidelijke verschijnselen van dege-
neratie.

Bacteriologisch onderzoek: de directe preparaten uit het pneumonische gedeelte
der longen en uit het pleuravocht bevatten veel bacillen. Uit de lever, de milt
en een nier groeiden bacteriën met eigenschappen van E. coli in reinculture.
De cutures uit de longen waren niet rein, maar dezelfde bacillen overheersten.
In het bloedserum van dc merrie konden geen iso-immuun-antilichamen worden
aangetoond.

68. Het veulen werd 16 dagen vóór de rekening geboren en maakte een voldragen
indruk. Het werd terstond met serum behandeld, het dier stierf echter na 2 dagen.
Er werd 24 uur post mortem sectie verricht. Het cadaver was licht icterisch; de
lever had bleke en minder bleke gedeelten, de hartspier was sterk gedegenereerd
en cr waren duidelijke bloedingen in de coronairstreek. Er bestond longoedeem.
Bacteriologisch onderzoek: de cultures uit de organen waren alle gegroeid. Het
bleek dat we te maken hadden met gemengde cultures van coccen en bacillen
met dc eigenschappen van respectievelijk staphylococcus aureus, streptococcen
en E. coli.

69. Het veulen werd 14 dagen vóór de rekening geboren en maakte een voldragen
indruk. Het werd 5 uur na de geboorte „preventief" met serum behandeld. Al-
hoewel het veulen wel opstond, was de activiteit te gering en het wilde niet
drinken. Na 24 uur stierf het. Er werd sectie vcrricht 13 uur post mortem. Er
waren duidelijke verschijnselen van ictcrus, de darmen maakten een hyperae-
mische indruk; de contenta waren oranjegeel en weck van consistentie. Het
hart was gedegenereerd met bloedingen onder het cpicardium.
Bacteriologisch onderzoek: uit de organen werden cultures gekweekt met eigen-
schappen van E. coli. Het blocdscrum van de merrie bevatte geen iso-immuun-
antilichamcn.

70. Het veulen werd 3 dagen vóór de rekening geboren. De merrie was preventief
behandeld; de uier was slechts matig ontwikkeld. Het veulen was van begin af
aan slap en kon niet staan; het werd behandeld met pcrcoccide en penicilline.
Moedermelk werd met de fles ingegeven. Het veulen had af en toe convulsie\'s
met verschijnselen van opithotonus en was erg suf; de pupillen waren vergroot.
Een intraveneuze injectie met calcium- en magnesiumchloride, gecombineerd
met calcium-borogluconaat, gaf een onmiddellijke sterke verbetering van de
algemene toestand, doch toen trad plotseling tijdens de infusie de dood in.
Het dier werd 2x24 uur oud. Sectie werd terstond verricht .De ogen lagen diep,
in de subcutis werden oedccmplckken waargenomen; op de lever waren blekere
plekken waarneembaar, het hart was niet samengetrokken, in de blaas was ruim
2 liter urine aanwezig. De placenta had een gewicht van 7000 gram, was donker
bloedrood, het allantochorion leek verdikt, het amion was ocdemateus.
Bacteriologisch onderzoek: de cultures uit een nier bleven steriel, de cultures
uit de lever cn de milt waren gegroeid met een gemengde cultuur van coccen,
welke werd overheerst door een niet haemolytische Gram-po:itieve strepto-
coccus. Het onderzoek van het blocdserum van de merrie op iso-immuun-
antilichamen verliep negatief.

71. Het veulen werd 24 dagen vóór de rekening geboren. De merrie had reeds sedert
een maand een flinke uierontwikkcling vertoond, bovendien waren de benen
oedemateus gezwollen. De placenta kwam 7/2 uur na het veulen, hetwelk klein,
mager en kortharig was. Het diertje was machteloos, kon niet opstaan, maar
maakte overigens toch wel een gezonde indruk. Met hulp dronk het bij de
moeder, of anders uit een pannetje. Het veulen heeft steeds af en toe schoks-
gewijze bewegingen vertoond, welke vooral bij rustig liggen duidelijk waar-
neembaar waren. Op de 4de dag werd het dier kortademig en het stierf toen
het 5 dagen oud was.

Het blocdserum van de merrie bleek geen iso-immuun-antilichamen te bevatten.
Sectie kon niet worden verricht.

72. Het veulen werd 11 dagen vóór de telling geboren. De merrie had geruime tijd
te voren reeds een volledig ontwikkeld uier; de melk liep er uit. Het paard had
kort voor de partus lichte koliekverschijnselen gehad. Het veulen is spontaan
en vlot gaan drinken, \'s Avonds tot 11 uur was het dier prima gezond en om
12 uur was het dood. De eigenaar dacht aan een ongeluk. Het veulen is 36 uur
oud geworden. Sectie 24 uur post mortcm. In de lichaamsholten werd enig hac-
morrhagisch vocht aangetroffen; de intcstinae maakten een bloedrijke indruk.
Bacteriologisch onderzoek werd niet ingesteld en het onderzoek van blocdserum
van de merrie op iso-immuun-antilichamen was negatief.

73. Het veulen werd 3 weken later dan de rekening geboren. De merrie had slechts
een geringe uierontwikkcling. Het veulen was 22 uur na de geboorte ziek ge-
worden en stierf toen het 24 uur oud was.

Er werd sectie verricht 13 uur post mortem. De slijmvliezen waren paarsrood.
In subcutis en spieren werden enkele bloedingen aangetroffen. In de dunne
darm was een waterdunne gele inhoud, in de dikke darm een kleverige mcco-
nium-massa. De lever vertoonde flets gekleurde gedeelten en was slap van

consistentie. Aan de nieren was een beginnende autolysis waar te nemen.
Bacteriologisch onderzoek: alle cultures waren gegroeid; bacillen met de eigen-
schappen van E. coli overheersten. Bij nader onderzoek bleken ook nog grote
staphylococcen en sporenvormende bacillen in de cultures aanwezig.

74. Het veulen werd a terme geboren. De merrie had reeds vroeg uierontwikkeling
vertoond en oedeem van de benen. Het veulen maakte een volKomen gezoride
indruk. Na l\'/i dag werd het veulen ziek; het lag in een onnatuurlijke gestrekte
houding, kon nog wel opstaan en ging nog drinken, later namen de onwillekeu-
rige spiercontractie\'s waardoor de afwijkende houding optrad, toe met duidelijke
verschijnselen van opisthotonus. De faeces waren dun en geel van kleur. Het dier
is gestorven toen het 42 uur oud was. Er werd sectie verricht 2 uur post mor-
tem. Het was een zwaar veulen, er was duidelijk icterus, ook de synovia was te
geel. De longen waren doorzaaid met petechiën en iets grotere bloedingen.
Onder het epicardiurn en op verschillende andere plaatsen onder de serosae
werden veel bloedinkjes waargenomen. De lever had geen bijzondere afwijkingen.
In de nieren werden petechiën aangetroffen alsook zeer kleine cysten. Het schors-
gedeelte was aan de peripherie opvallend rood. Om de nieren was een flink
oedeem waar te nemen. Bloedinkjes werden aangetroffen in het slijmvlies van
de urineblaas. De milt vertoonde geen bijzonderheden. In de maag bevond
zich 1J/2 a 2 liter inhoud, welke waterdun was, lichtgeel met melkstolsels en
enkele lange strosprieten er in. Het slijmvlies van maag en darmen was sterk
hyperaemisch. De inhoud van de darmen was romig en felgeel van kleur. Spe-
ciaal in het colon crassum was de darmwand oedemateus.

Bacteriologisch onderzoek: uit lever en milt zijn bacillen gegroeid welke zich
enigszins bipolair kleurden, uit de nier groeiden 2 donkere kolonies op de
agar; dit waren andere bacillen. Dc andere cultures bleken niet rein te zijn en
bevatten o.a. shigella equuli. Het bloedserum van de merrie bleek geen iso-
immuun-antilichamen te bevatten.

75. Het veulen werd 12 dagen vóór de rekening geboren. De uier van de merrie
was onvoldoende ontwikkeld. Het veulen heeft niet kunnen staan, kreeg met
de fles enige melk ingegeven en is 15 uur post partum gestorven.

Er werd sectie verricht 10 uur post mortem. De slijmvliezen waren blauwrood,
de dikke darm was zeer sterk gevuld met meconium, de blaas bevatte ongeveer
2/a liter heldere urine. Er was enig longoedeem. De ductus Botalli was zelfs
iets groter dan dc truncus arteriae pulmonales.

Bacteriologisch onderzoek: uit de organen werden gemengde cultures gekweekt,
welke Gram-positieve coccen en bacillen bicken te bevatten. In het bloedserum
van de merrie bleken geen iso-immuun-antilichamen aanwezig te zijn.

76. Het veulen werd 8 dagen later dan de rekening geboren. De merrie was ge
vaccineerd. Drie weken tevoren liep de melk al uit dc uier, overigens vertoonde
de merrie geen bijzonderheden. Het veulen scheen aanvankelijk gezond, de 2de
dag werd het ziek en kon niet staan zonder hulp. Het lag met sterk gestrekte
hals en vertoonde kreupelheid. Op dc 3de dag is het veulen gestorven. Er werd
sectie verricht 9 uur post mortem. Bij sectie werden geen gewrichtsafwijkingen
waargenomen; rondom de nieren bestond een belangrijk oedeem.
Bacteriologisch onderzoek: uit de organen werden reincultures van shigella
equuli gekweekt; enkele bodems bleven steriel. Het bloedserum van de merrie
bleek geen iso-immuun-antilichamen te bevatten.

77. Het betrof een zwaar veulen, dat met flink trekken werd geboren. De uier-
ontwikkeling van de merrie was matig; het paard had ook tevoren een flink
oedeem aan de onderbuik. Het veulen scheen eerst gezond en is met serum pre-
ventief behandeld. Het stond uit zichzelf op, doch dronk niet bij de moeder;
de volgende dag werd met de fles melk gegeven. Toen het veulen 14 uur oud
was, leek het nog gezond; het is daarna snel achteruit gegaan, heeft verschijn-
selen van opisthotonus gehad en is gestorven toen het 19 uur oud was. Er werd

sectie verricht 5 uur post mortem. Over een afstand van 2 meter was de dunne
darm volkomen atonisch, wijd en slap, vertoonde eveneens sterke hyperacmie
van de mucosa, de verzorgende bloedvaten waren sterk gevuld en de inhoud
ter plaatse was duidelijk licht haemorrhagisch; het coecum had een dunne
inhoud, in het colon was een grote hoeveelheid meconium.
Bacteriologisch onderzoek: uit de organen werden gemengde cultures gekweekt
welke 2 soorten bacillen en ook coccen bleken te bevatten.

78. Het veulen werd 5 dagen later dan de rekening geboren. Eerst kreeg het
moedermelk met de fles ingegeven, 36 uur post partum ging het zelf zuigen. Na
2x24 uur werd het veulen traag, maar dronk nog. Op de 3de dag was het
slap; nadat het met hulp op stond, dronk het nog; het dier is aan het eind
van die dag gestorven. Er werd sectie verricht 15 uur post mortem. Het cadaver
was licht icterisch.

Er bestond longoedeem en een beiderzijdse pneumonie. Er was een matige
hoeveelheid scro-hacmorrhagisch vocht in de borstholte. De darminhoud, vooral
die van de dikke darin, was te week van consistentie. Langs de coronairvaten
van het hart was een zóne van blocdinkjcs. De lever was flets en gevlekt van
kleur.

Bacteriologisch onderzoek: uit de organen werden gemengde cultures gekweekt,
waaronder shigclla equuli en streptococcen. Het onderzoek op iso-immuum-anti-
lichamen verliep negatief.

79. Het paard had het vorige jaar een veulen gegeven, hetwelk onder verschijn-
selen van hevige anaemie, welke later op iso-immunisatie bleek te berusten, is
gestorven. Dit jaar was de merrie drachtig van een andere hengst; ze was ge-
vaccineerd tegen het optreden van veulenzickte. Bovendien is het paard door
mij 3 keer ingespoten met 1 cc. levende bouillon-cultuur van S. abortus equi en
had daardoor een hoge titer van het bloed (1:2000 positief; hoger niet ver-
dund). Het paard werd ook aan het einde van de graviditcit tevens ingespoten
met 10 cc. bloed, ten opzichte waarvan het vorig jaar een positieve reactie
vertoonde; hierop volgden verschijnselen van anaphylaxie ²². Er bleken inder-
daad iso-immuun-antilichamen in het bloedserum aanwezig.

Het veulen werd 18 dagen vóór de rekening geboren, was klein en maakte de
indruk van niet geheel voldragen te zijn. De placenta was, evenals de navelstreng,
ocdcmatcus. Met het mooie weer is het veulen naar de weide gedragen en is
\'s avonds met de moeder terug komen lopen! Het zoog goed. Na 2 dagen
heeft het diertje koliek gekregen; de daarop volgende dag was het afwisselend
beter en slechter; \'s avonds is het gcstoiven. Er werd sectie verricht 13 uur post
mortem. Het cadavcr was licht icterisch, subcutaan werden verschillende ocdc-
matcuzc plekken aangetroffen (contusie\'s). Er was ongeveer 2 liter serohae-
morrhagisch vocht in de buikholte; de maag-darminhoud was dun en in het
colon gemengd met harde stukken meconium. Terstond na de geboorte is 50
cc. bloed afgenomen uit de navelvcna; het bloedserum werd onderzocht op de
aanwezigheid van iso-immuun-antilichamen en op agglutinincn ten aanzien
van S. abortus cqui-antigcen. Beide agglutinaties verliepen negatief, evenals
de directe Coombt-test²² met de vculen-crothrocytcn. Het bloedserum bevatte
36"/»» bilirubine.

Bij bacteriologisch onderzoek van het veulen werden cultures verkregen, welke
niet rein waren en waarbij E. coli overheerste en geen Salm. abortus equi werd
aangetroffen.

80. Er werd een tweeling geboren 7 dagen over de rekening. De ene vrucht was
klein en geheel gemacerecrd, evenals de bijbehorende placenta, het andere veulen
was zeer mager (vel over been). De placenta en het doodgeboren veulen maak-
ten een volkomen frisse indruk. Er trad retentio secundinarum op; een klein
deel van de placenta bleef zitten, waardoor een lichte cndometritis optrad.
Reeds meer dan twee maanden tevoren had de eigenaar mij geattendeerd op af-

wijkende verschijnselen bij de merrie. De melk liep toen al uit de uier, boven-
dien waren er ook reeds duidelijke oedemen aan onderbuik en benen; de merrie
had een doffe haarkleur.

Er werd sectie verricht 13 uur post partum. Het cadaver was licht ictcrisch.
Behalve de buitengewoon geringe conditie werd als bijzonderheid opgemerkt,
dat de ovaria van de foetus wel zeer groot waren. De placenta was broos en
voor een groot gedeelte was het alantochorion sterk verdikt; speciaal de chorion-
zijde vertoonde het beeld van woekering van het weefsel. Oedemen werden aan
de placenta niet waargenomen.

Bacteriologisch onderzoek: de cultures uit de organen bleven alle steriel. Het
onderzoek op iso-immuun-antilichamen verliep negatief.

81. Het veulen werd twee dagen vóór de rekening geboren. Cedurende 8 dagen
voor de partus liep er reeds melk uit de uier. Aanvankelijk was het veulen goed
actief, docht elke poging om de speen te vinden mislukte. Na verloop van 24 uur
werd het veulen zwakker. Van het veulen werd b!o:-d voor onderzoek afgenomen
uit de navclvena en tevens werd een liter physiologhche NaCl-oplossing, waarnan
Calcium- en Magncsiumchloride was toegevoegd, via de navelvena geïnfun-
deerd. Twee uur daarna is het dier gestorven, het was toen 36 uur oud. Er
werd sectie verricht 2 uur post mortem.

Er bestond een lichte icterus, de darminhoud was te week van consistentie, er
waren enkele oedeemplckken in de subcutis. De lever was flets van kleur en on-
regelmatig van tint; de nieren waren bloedrijk, vooral het merg; er bestond
een sterk oedeem rondom de nieren, de milt scheen iets gezwollen.
Bacteriologisch onderzoek: uit het afgenomen bloed werden rijk gegroeide
E. coli-cultures gekweekt welke rein bleken te ziin. In het directe bloedpreparaat
werden ook bacteriën waargenomen, zowel vrijliggcnd als gephagoevteerd.
Uit de organen groeide eveneens E. coli; slechts de cultures uit de lever waren
gemengd, o.a. met streptococcen.

82. Het veulen werd acht dagen vóór de rekening geboren, het moest van beirin
af aan geholpen worden om op te staan, het werd b-hnndeld met scrum. Het
had bij de merrie goed gedronken. De merrie had 10 dagen voor het werpen
reeds ,.kegels" aan de spenen gehad. De hartslag van het veulen was op ren
afstand te horen, de activiteit is langzaam teruggegaan en na 3\'/i dag was het
veulen dood. Er werd sectie verricht 23 uur post mortem: wagens sfat van
ontbinding is deze niet uitvoerig verricht en bacteriologisch onc-erzock is niet
ingesteld.

In het bloedserum der merrie konden geen iso-immuun-antilichamen worden
aangetoond.

83. Het veulen werd 10 dagen vóór de rekening geboren, van bctvn af ann was
de activiteit matig, het kon echter opstaan en heeft bij de moeder gedronken.
Op de 3de dag kon het dier niet meer op en is snel achteruit gegaan en ge-
storven. Er werd 4 uur po-.t mortem sectie verricht. Het cadaver was duidelijk
ictcrisch. De darmcontenta, ook van colon en rrctiim, waren zeer week van
consistentie en oranjegeel. De milt was duidelijk iets gezwollen; rondom de
nieren was er oedeem, het merg van de nier was tc rood.

Bacteriologisch onderzoek: uit alle organen «rroeiden gemengde cultures, waarin
bacillen en coccen. Het onderzoek van bloedserum van de merrie op iso-
immuun-antilichamen verliep negatief.

84. Het foetus werd geaborteerd terwijl de merrie b^:;nn 4 maanden drachtig was.
De merrie was ovrrieens volkomen gezond, had de laatste tijd niet cewcrkt en
liep in de weide. Het paard is gedurende 6 jaren elk seizoen erd\'.kt, is virr
keer gust gebleven en heeft één kerr een veulen geworpen, dat spoedig na de
geboorte stierf (zie No. 11). Aangezien de vrucht wegens de zeer geringe ont-
sluiting bij gedeelten werd verwijderd, konden geen secties worden verricht of
cultures aangelegd.

De agglutinaties met S. abortus equi-antigeen H en O, verliepen negatief. In het
bloedserum van de merrie konden geen iso-immuun-antilichamen worden aan-
getoond.

85. Het paard was 4 maanden drachtig toen er tweeling-vruchten werden geabor-
teerd. De merrie verkeerde in prima conditie en liep meestal op een klaverweide.
Het paard had de laatste dagen matig zwaar werk gedaan. De ene vrucht was
gemacereerd en klein, de andere normaal van grootte en maakte een frisse in-
druk. Beide waren ze gehuld in de vruchtvliezen.

Het onderzoek van het bloedserum van de merrie op S. abortus equi was nog
positief in een verdunning van 1:2000. De twee drachtige merriën, welke naast
dit paard stonden werden daarna met S. abortus equi-vaccin behandeld; er
trad geen abortus op.

Bacteriologisch onderzoek werd helaas niet ingesteld, in verband met de heer-
sende mening, dat tweeling-abortus geen bacteriologische oorzaak heeft.

86. Na een graviditeit van 6/2 maand werd het foetus geaborteerd. Er trad retentio
secundinarum op. De merrie had 3 weken tevoren lichte koliek verschijnselen
gehad en was de laatste 3 dagen wat traag geweest. Er werd 19 uur post partum
sectie verricht. De longen vertoonden bloedinkjes. In de lever waren verspreide
donkere plekjes; de maaginhoud bestond uit slijmig, bijna helder, ietwat gelig
vocht. Het bloedserumonderzoek van de merrie op S. abortus equi en dat op
iso-immuun-antlichamen verliep negatief. De agglutinatie op Vibrio fetus echter,
was duidelijk positief, zelfs in de verdunning van 1:640.

De placenta was oedemateus; vooral aan de binnenzijde van het allantochorion
waren talrijke kwabjes oedeem; ook werden er ocdecm-zónes aangetroffen langs
de bloedvaten. De chorionvlokken waren opvallend wisselend van aspect; het
allantochorion was plaatselijk veel dikker.

Bacteriologisch onderzoek: van de zes aangelegde cultures bleven er vijf steriel;
slechts één cultuur uit de lever bleek gegroeid met een Gram-positieve bacil.

87. Na een drachtigheidsduur van 6/2 maand werd de vrucht verworpen. Het paard
kreeg een goed rantsoen, was in goede conditie en had de laatste weck zwaar ge-
werkt. Het foetus werd in de vruchtvliezen geboren. Er werd 21 uur post par-
tum sectie verricht. Op de huid van de vrucht waren enkele vlokjes (fibrine?).
Het bindweefsel van het foetus was zeer vochtig en iets geel getint.

Het bloedserumonderzoek op iso-immuun-antilichamen verliep negatief.
Bacteriologisch onderzoek: agglutinatie op Vibrio foetus was sterk positief
(1:640). In het directe preparaat uit het bloed waren bacillen waar te nemen.
De uitslag van het culturele onderzoek is helaas in het ongerede geraakt.

88. Het veulen werd 2 maanden te vroeg en dood geboren. De ligging was afwij-
kend, zodat een dierenarts de partus termineerde. Er werd sectie verricht 17 uur
post partum. Het cadaver maakte een icterische indruk. Er waren bloedinkjes
in de longen en onder de pleurae, de serosae van hart, de thymus en het colon.
De lever was groot en bleek-geel, bij insnijding vloeide een weefselbrij uit de
kapsel. In de milt was een bloedrode „tumor" aanwezig. De nieren vertoonden
een beginnende histiolysis.

Bacteriologisch onderzoek: de aangelegde cultures uit lever, nier, milt, maag
en longen, bleven steriel, behoudens dat in één cultuur van de milt een Gram-
positieve bacil groeide. De agglutinaties op S. abortus equi verliepen negatief.

89. Het foetus werd 2 maanden voor de rekening geboren, het paard had geen
meerdere uierontwikkcling. De partus werd door de dierenarts verricht wegens
een abnormale ligging van de vrucht. De sectie werd gedaan 2 uur post partum,
er waren toen reeds gasblaasje onder de kapsels van de organen te zien. In de
buikholte werd V/2 k 2 liter hacmorrhagisch vocht aangetroffen. Er waren bloe-
dingen onder het epicardium, speciaal in de coronairzöne. De lever had een
weke consistentie en was bloedrijk.

en bacillen welke beide Gram-positief bicken te zijn, de andere cultures bleven
steriel. De agglutinatie op S. abortus equi met het serum van de merrie, verliep
negatief.

90. De vrucht werd geaborteerd 2 maanden vóór de rekening, de merrie was ge-
vaccineerd. Er was tevoren geen uierontwikkeling bij de merrie waargenomen,
wel had dc merrie de dag voor het verwerpen teveel gelegen. Er werd sectie
verricht 8 uur post partum. De lever had weinig structuur, was bleek en slap;
de nieren vertoonden een beginnende autolysis. Onder het epicardium waren
in het verloop van de coronairvaten bloedingen te zien, evenals onder vele
andere serosae. In dc buikholte werd ongeveer 1 liter van een lobb ge donkere
bloedrode inhoud aangetroffen. Alle geënte voedingsbodems bleven steriel.

91. De merrie vertoonde reeds gedurende ongeveer 2 weken een sterke uicrontwik-
keling. De laatste 10 dagen voor het verwerpen kwam er een weinig bloederig
vocht uit de vulva. Het foetus werd ruim 2 maanden vóór de rekening geboren.
Er werd sectie verricht 5\'/i uur post partum. Het gehele secticbceld was licht
ictcrisch, er waren bloedingen in het verloop van de sulcus coronarius. Het
leverweefsel zat min of meer structuurloos als een weefselbrij in de kapsel; er
was een grote haemorrhagischc vochtophoping onder de kapsel, ook waren er
gasblaasjes te zien. De buikholte bevatte ongeveer 2 liter hacmorrhagisch vocht.
De placenta maakte de indruk van te zwaar te zijn; er waren locaal grote ver-
schillen van aspect. Het ailantochorion was op sommige plaatsen sterk verdikt
door bloemkoolachtigc woekeringen.

De navelstreng was sterk ocdemateus; langs de vertakkingen der bloedvaten in
de allantois waren aan de binnenzijde van de placenta duidelijk oedeem-zónes
waarneembaar, alsook talrijke kwabjes oedeem.

Bacteriologisch onderzoek: van dc 6 aangelegde cultures bleven er 5 steriel;
één cultuur, afkomstig uit dc nier, was gegroeid met een bacil, welke als apa-
thogcen beschouwd kon worden. Dc agglutinatie van bloedscrum van de merrie
was tot in een verdunnning van 1:100 positief met Salmonella abortus equi
en in een verdunning van 1:320 nog positief met Vibrio fetus-antigeen.

91a. Op hetzelfde bedrijf had 3 weken tevoren ook een ander paard geaborteerd.
Het bloedserum van dc merrie werd 3 weken na het verwerpen onderzocht, met
de volgende uitslag:

agglutinatie op Vibrio fetus 1 :160 positief,
agglutinatie op S. abortus equi negatief.

92. Het veulen werd 14 dagen vóór dc rekening geboren, de merrie was preven-
tief geënt, was in beste conditic; volgens eigenaar was het haarkleed te „dor".
De partus had een normaal verloop.

Het veulen vertoonde weinig vitaliteit en leefde slechts cén uur. Er werd sectie
verricht 6 uur post mortem. Het veulen was flink ontwikkeld. De lever zowel
als de darmen waren zeer bloedrijk.

Het mesentcrium bevatte een prachtig zwaar netwerk van buitengewoon over-
vulde venen, ook de vertakkingen onder de darmscrosae waren nog duidelijk
te zien. De thymus leek opvallend groot (zie blz. 395).

Bacteriologisch onderzoek: van dc 6 aangelegde cultures bicven er 4 steriel;
de bouillonbodem van de lever was gegroeid met een atypiscn staafje en de
bouillon van de milt was spaarzaam gegroeid met een staphylococcus albus.

93. Het veulen werd 3 dagen vóór dc rekening geboren. Er trad retentio secundi-
narum op. Het veulen leek aanvankelijk gezond, alhoewel dc activiteit slechts
matig was en het dier laat was gaan zuigen. Op de 2de dag werd het dier ziek,
kreeg verschijnselen van diarrhee en is gestorven toen het 2 dagen en 7 uur
oud was. Er werd 5 uur post mortem sectie verricht. Het cadpver vertoonde
duidelijk een matige icterus, in de subcutis was op verschillende plaatsen een
gelig oedeem waarneembaar. In dc lever en dc nieren waren talrijke grijsgele
stipjes te zien, welke weinig of niet promineerden; ook op doorsnede in het

merg van de nieren waren nog enkele van die plekjes zeer duidelijk te zien. De
linker arteria umbilicalis bevatte een duidelijk grotere thrombus dan de rechter.
De darminhoud was te slap van consistentie.

Bacteriologisch onderzoek: in de bouillon-cultuur uit de milt werd een geringe
groei met bacillen microscopisch waargenomen. De serum-agarbuis bleek niet
te zijn gegroeid. De bouilloncultuur van de nier was eveneens niet gegroeid.
Op de serum-agarbuis was macro:copisch duidelijk een tere groei te zien en
microscopisch bleken dit eveneens bacillen te zijn. Uit de lever waren op de
serum-agar talrijke kolonietjes waarneembaar, zowel de vaste als de vloeibare
bodem bleek gegroeid te zijn met 2 soorten bacillen.

94. Het veulen werd 3 dagen na de rekening dood geboren. De geboorte verliep
niet vlot, het duurde lang voordat het veulen geheel ter wereld was. Na de ge-
boorte trad er retentio secundinarum op, bovendien ontwikkelde zich in aan-
sluiting daarop een endometritis. De merrie was preventief gevaccineerd. Er
werd sectie verricht 25 uur post partum. Er werden weinig bijzonderheden
waargenomen; de lever en de darmen waren bloedrijker dan gewoonlijk. De
longen waren volkomen atelectatisch. De tong in het bijzonder was sterk paars-
rood (cyanotisch) van kleur.

95. Het was het 7de veulen van de merrie. De andere veulens bleven gezond en
deze vrucht werd dood geboren. Steeds werden de andere veulens ongeveer 3
weken na de rekening geboren, dit laatste kwam echter 2 dagen vóór de reke-
ning ter wereld.

De merrie vertoonde nog weinig uierontwikkeling. Er werd sectie verricht 4
uur post partum. De vrucht maakte beslist een voldragen indruk. Het cadaver
was licht icterisch, de hartspier was enigszins gewolkt van aspect en er waren
sub-epicardiale bloedinkjes in het verloop van de sulcus coronarius. De thymus
leek erg groot (zie blz. 395).

Bacteriologisch onderzoek: de acht aangelegde cultures uit lever, milt, nier en
maag bleven steriel, behoudens een groei van bacillen en occen in de bouillon-
bodem, welke uit de milt werd geënt.

96. Het veulen werd 2 dagen vóór de telling geboren en was van begin af aan
traag. Toen het dier een week oud was, werd het kreupel, eerst aan de achter-
benen, later ook aan de voorbenen. Het veulen werd met penicilline behandeld.
Toen het veulen 22 dagen oud was, is het op het abattoir geslacht, waarbij de
volgende sectiebevindingen: in de dijmusculatuur waren grote met grijsgele pus
gevulde holten; een beiderzijdse gonitis en perigonitis. Het aspect van de lever
was bleek en bont, het gehele cadaver maakte een icterische indruk. Er waren
geen bijzonderheden aan de navelvaten te zien.

Bacteriologisch onderzoek: uit de milt werden twee soorten bacillen gekweekt;
van de nier en de lever bleef cén bodem steriel; de andere bodems groeiden
met 2 verschillende soorten bacillen. Beide cultures uit een knicgewricht bleven
steriel. Uit de pus van een abces van de dij groeiden 2 soorten bacillen.

97. Het veulen werd a terme geboren, de geboorte verliep vlot. Het paard had nog
weinig uierontwikkeling. Terstond toonde het veulen weinig activiteit, het was
zeer zwak en leefde slechts 10 minuten. Er werd 4 uur post mortem sectie ver-
richt. Het betrof een merrieveulen met een matig lichaamsgewicht. Onder het
epicardium werden enkele bloedinkjes aangetroffen, evenals verscheidene rode
plekjes op de milt. De lever was zeer bloedrijk, de navelvena was buitengewoon
sterk gevuld en had bijna de dikte van een bezemsteel. Bij de placenta was ook
in het verloop van de navelstreng de navelvena sterk gevuld en plaatselijk sterk
uitgezet.

Aan het amnion werden enkele zones met diffuus oedeem en enkele oedeem-
kwabjes waargenomen. Het allantochorion vertoonde zowel in de bevruchte
als in de onbevruchte hoorn pleksgewijze sterke afwijkingen, de vlokkenlaag

leek plaatselijk sterk verdikt, deze plekken waren donker bloedrood met geel-
grijze plekjes er in. Op sommige plaatsen was de placenta doorzet met een
structuurloze massa welke in kleur en consistentie, zelfs in schuimvormende
eigenschappen, in hoge mate overeenkwam met „stevige gele zeep".
Bij chemisch onderzoek bleek dit materiaal uit mucinen te bestaan en is het
daardoor op te vatten als ingedikt slijm.

Bacteriologisch onderzoek: de cultures uit de milt en de maag bleven steriel.
In de cultures uit de nier groeiden twee soorten bacillen. Van de lever en de
placenta bleef één bodem steriel, de andere groeide met bacillen, resp. bacillen
en coccen. Via bloedplaten bleek er sprake van zwak haemolytische coccen,
waarbij kolonie\'s met eigenschappen van staphylococcus aureus en van staphy-
lococcus albus. Op de „bonte rij" geënt, bleken de bacillen uit de niercultures
geen eigenschappen van een bekend pathogeen micro-organisme te hebben.

98. Het veulen werd op tijd geboren. De merrie was tijdens de graviditeit met
pillen behandeld om daardoor veulenziekte te voorkomen. Bij chemisch onder-
zoek bleken de pillen vrijwel geheel te bestaan uit bolus alba. Van begin af aan
heeft het veulen onvoldoende gedronken, terwijl de moeder steeds een flink
gevulde uier had; de melk liep er uit.

De faeces van het veulen waren eerst acholisch, later een weinig gekleurd en
slap van consistentie. De ogen lagen te diep. Toen het veulen 8 dagen oud was,
werd het kreupel aan het linker achterbeen, ook kreeg het dier toen een urachus
patens, het bandje om de navel liet toen los. Het veulen werd met penicilline
behandeld. Het was reeds langer kortademig geweest, ook waren er typische
langgerekte opvallende schrammen aan de buitenzijde van de spronggewrichten³³.
Het veulen stierf toen het 9 dagen oud was. Sectie werd verricht 4 uur post
mortem.

Het was een flink veulen in matige voedingstoestand, de ogen lagen diep. In
de subcutis, ter plaatse van de schrammen (min of meer haarloze huid) was
geen enkele aanduiding van trauma te vinden, op doorsnede scheen er slechts
sprajie van een oppervlakkige excoriatie.

Aan de gewrichten waren geen afwijkingen waar te nemen. De navel was nat
en aan de omgevende haren kleefden fibrineachtige vlokjes. De linker navel-
arterie bevatte een thrombus met een etterige verweking. De blaas bevatte
weinig troebele urine met veel vlokken erin, de urine bevatte zeer veel
leucocyten. De longen bevatten talrijke harde bloedrode knobbeltjes.
In de pleuraholten werden enkele liters\'licht haemorrhagisch scropurulent ex-
sudaat aangetroffen. De buikholte bevatte ruim een liter van een lichtgele
seropurulente vloeistof. De lever was bont van kleur, de miltranden waren niet
scherp. De nieren waren zeer bont van aspect, zonder waarneembare haardjes.
De darmen waren te rood en er bestond slechts een geringe visceuze inhoud
van het colon. De hartspier was murw en had op doorsnede een bleek aspect.
Bacteriologisch onderzoek: beide cultures uit de nier bleven steriel. Uit de
overige cultures werden in meerderheid coli-bacillen gekweekt en tevens nog
een sterk haemolytische staphylococcus aureus uit één der miltcultures.

99. Het veulen werd 20 dagen later dan de rekening geboren. De merrie was pre-
ventief geënt. Er trad retentio secundinarum op. Het veulen werd in de weide
geboren en was aanvankelijk ogenschijnlijk goed gezond, \'s Middags kreeg het
koliekverschijnselen, het werd zwakker en is langzamerhand achteruitgegaan.
Niettegenstaande dagelijkse injecties met penicilline, is het veulen gestorven
toen het 6 dagen oud was. Er werd sectie verricht een half uur post mortem.
Er bestond een duidelijke peritonitis met een mucopurulent bruingroen exsudaat.
De nieren hadden bleke plekken met een haemorrhagische rand. Op doorsnede
bleken deze veranderingen slechts in het buitenste deel van de schors aanwezig.
Het viel op, dat de ellebooggewrichten van het dier abnormale zijdelingse be-
wegingen toelieten en dat de voorste pijpbeenderen een opmerkelijke kromming
naar caudaal hadden ⁵³

Bacteriologisch onderzoek: uit de nier, milt en lever groeiden bacillen, welke
eigenschappen van E. coli hadden. Eén bodem, geënt uit de milt, bleef steriel.
In 3 gevallen groeiden tevens coccen in de bodems.

100. Het veulen werd 10 dagen over tijd, doch dood geboren. De merrie was ge-
vaccineerd. De partus heeft lang geduurd, doordat de merrie onvoldoende
weeën had, bovendien betrof het een zware vrucht. Er werd sectie gedaan 3
uur post partum.

Bacteriologisch onderzoek: uit de verschillende organen groeiden geen rein-
cultures; er werden 2 soorten bacillen en coccen in aangetroffen.

101. Het veulen werd 7 dagen later dan de telling geboren. De merrie was gevacci-
neerd en het veulen werd terstond na de geboorte met serum behandeld. Het
duurde lang voordat het veulen kon staan. Het is pas na 2 dagen bij dc moeder
gaan drinken. Vanaf het begin is het dier op de vetlokken blijven lopen, hier-
door ontstonden ernstige huidlaesies.

Na 9 dagen kreeg het veulen een leknavcl en na 11 dagen is het gestorven. Er
werd sectie gedaan 5 uur post mortem. Er werd een hoeveelheid pus in dc buik-
holte aangetroffen en enkele liters in dc rechter pleuraalholte, resp. gepaard met
peritonitis en pleuritis. Dc inwendige navel en de thromben in de navelartcriën
vertoonden een purulente ontsteking, resp. verweking. De nieren hadden in de
schors bleke plekken met rode randen. De lever was onregelmatig van kleur.
Bacteriologisch onderzoek: uit pus en organen werden streptococcen en twee
soorten bacillen gecultiveerd.

102. Het veulen werd 9 dagen later dan de rekening geboren. Het dier was aanvan-
kelijk traag en is 30 uur post partum eerst bij de moeder gaan drinken. Na
enkele dagen ging het met de merrie naar de weide. Het kreeg toen echter
kolickverschijnselen en heeft volgens de eigenaar, allengs een grotere buikomvang
gekregen. Dc eetlust verminderde sterk, faeccs werden niet waargenomen. Het
dier kreeg een clysma, ter bevordering van de dcfaecatie. Het is gestorven toen
het 16 dagen oud was. Er werd sectie verricht V/2 uur post mortem.

Dc buikomvang was zeer groot, er was gas in dc pcritoncaalholte, er bestond
een scrofibrincuze peritonitis. De buikholte bevatte ongeveer 5 liter geel vocht
met fibrinestolsels cr in. Er bestond een sterke tympanic van het colon. Het rcc-
tum was met de baarmoeder, dc ovaria en de craniodorsale blaaswand tot een
hard ontstoken weefselconglomeraat vergroeid.¹ Het rectum was daar totaal
afgesloten. De lever was flets van kleur. Dc linker navcl-artcrie had een duide-
lijk purulente inhoud.

Bacteriologisch onderzoek: uit alle organen groeiden gemengde cultures, hieruit
werd o.a. een niet-hacmolytischc Gram-positieve streptococcus geïsoleerd, een
bacil met dc eigenschappen van E. Freundiï en een Gram-positieve sporen-
vormende bacil.

103. Het veulen werd vrij onverwachts en 2 dagen vóór de rekening geboren; cr
trad rctentio secundi narum op. Het veulen werd preventief met serum behan-
deld. Aanvankelijk was dc uierontwikkeling van dc moeder gering, dit ver-
beterde snel. Het veulen is nooit bijzonder actief geweest. Op de 4de dag werd
cr een urachus patens geconstateerd. Herstel volgde langzaam en volledig. Toen
het veulen 3 weken oud was, werd van het rcchtcr achterbeen het kootgcwricht,
de pijp en spronggewricht dik. Het veulen werd aan de voorborst ingespoten
met verschillende thcrnpcutica en kreeg op de injecticplaatsen grote verdik-
kingen met abccsvorming.

Eén groot abces is doorgebroken. Het veulen is gestorven toen het 44 dagen
oud was. Het dier verkeerde in vrij goede conditie, dc genoemde gewrichten

1 Op grond van later opgedane ervaring is het zeer waarschijnlijk dat het veulen
bij de geboorte een spontane blaasruptuur had gekregen (zie ook lit. no. 33).

waren hersteld. Er bestond een zeer grote verdikking aan de borst, met pus
gevulde holten drongen door tot in de apertura thoracis, op de plaats van het
doorgebroken abces was nog een grote wond. Er werd geen volledige sectie
verricht.

Bacteriologisch onderzoek: in het directe preparaat van de pus werden coccen
waargenomen. Er werd een staphylococcus aureus haemolyticus in reincultuur
uit de pus gecultiveerd.

104. Het veulen werd a terme geboren; het had echter een afwijkende ligging, zodat
de dierenarts moest ingrijpen. Merrie en veulen waren „gezond". Het veulen had
echter een aantal anatomische anomalieën, te weten: een zijdelings „samen-
gedrukte" schedel, een diepe mediane groeve in het palatum, een gespleten tong
en twee losse onderkaakshelften (foto), kromme korte pijpbeenderen en abnor-
maal grote bewegingsmogelijkheden van diverse gewrichten. Het was dus een
teratologisch product. Het dier is afgemaakt.

Bacteriologisch onderzoek werd niet verricht. Een metacarpaalbeen werd che-
misch-analytisch onderzocht.

105. Op hetzelfde bedrijf als No. 86, doch een jaar later, werd uit een andere
merrie een vrucht dood geboren na een graviditeitsduur van 7 maanden. Het
paard was overigens gezond. Er werd sectie verricht 10 uur post partum. Vooral
nadat het cadavcr enige tijd opengesneden op de sectietafel lag, werd het
sectie-beeld duidelijker icterisch. Bloedingen werden aangetroffen in longen, nie-
ren en milt. De lever was gemarmerd van aspect, afwisselend geel en donker
bloedrood. Vooral in de longen was duidelijk hypostasis waar te nemen. De
nieren vertoonden een beginnende histiolysis. De placenta had een opvallend
rijke vascularisatie. Langs de grotere vaten liepen smalle oedeemzóncs. Het
allantochorion was afwisselend vuilgrauw en- bloedrood van aspect, het chorion
vertoonde plaatselijk diktevcrschillen zonder dat deze direct als afwijkend op-
vielen. Aan de allantoïszijde werden bloedingen aangetroffen.
Bacteriologisch onderzoek: directe preparaten van placenta en maag-darminhoud
op Vibrio fetus waren negatief. Van de 8 aangelegde cultures bleven er 5
steriel en in 3 bouillons groeiden Gram-positieve bacillen, welke duidelijk niet
identiek waren. De agglutinatie met bloedserum van de merrie op S. abortus
equi was negatief, die op Vibrio fetus positief 1 :400. Het paard van dezelfde
stal, dat vorig jaar verwicp en een sterk positieve titer op Vibrio foetus had,
was dit jaar gust en de agglutinatie met bloedserum verliep negatief (vorig
jaar 1:640 positief).

Ten behoeve van een snel overzicht werd onderstaand schema gemaakt, waarin een
belangrijk deel van de gegevens zeer beknopt is verwerkt.

weinig uier
moeder, convul-
sie\'s, slap,
grote pupillen.
Beh. met
Calcium-
borogluconaat
m.

No.	Anamnese	duur graviditcit	levens- duur	placenta	path. anat.	bact. onderzoek
		in dagen

m. en v.

coli

moeder vroeg
in lactatie,
veulen plots
gestorven
onvold. uier-
ontwikkeling
vroegtijdige
uierontw. en
oedemen.
Veulen
convulsie\'s
onvold. uier-
ontwikkeling
te vroeg in
\'actatie,
kreupel m.
opisthotonus
v.

vorig jaar
veulen met
iso-immunisatie,
nu veulen met
koliek, m.
te vroege lac-
tatie, tweeling,
oedemen, dor
haarkleed

a. Er werden 72 veulens geseceerd welke levend waren geboren; slechts
in 11 gevallen werd hierbij door de eigenaar kreupelheid waargenomen.
Het optreden van arthritis en polyarthritis is dus zeker geen regel.

Het ziektebeeld past in het begrip veulenziekte, doch vormt er slechts
een bescheiden onderdeel van. Het door elkaar gebruiken van deze
termen als synoniem is dan ook onjuist.

Indien er sprake zou zijn van een intra-uterine infectie zou er evenveel
kans zijn op gewrichtsontsteking bij de pasgeboren zieke dieren ³³ als
bij veulens welke ziek werden door een latere infectie. Van genoemde
11 gevallen is er één gestorven van 2J/2 dag en twee van 3 dagen oud;
de andere later en wel van 9 tot 84 dagen oud.

b. In 18 gevallen werd er door de eigenaar een stoornis in de lactatie
waargenomen, hetzij tijdens de graviditeit, hetzij kort na de partus.
Voor dit merkwaardig hoge cijfer heb ik geen verklaring kunnen
vinden. Het is mij uit de praktijk en uit mededelingen van collegae
en fokkers bekend, evenals uit het onderzochte materiaal, dat in ge-
vallen waarbij een paard drachtig is van een tweeling, één van de twee
vruchten dikwijls reeds een tijdlang voor de partus sterft en dat
hiermede een vroegtijdige uierontwikkeling gepaard gaat. Eveneens
blijkt in sommige gevallen uit de anamnese, dat een vroegtijdige lactatie
vóór de partus optreedt bij een enkelvoudige graviditeit, welke eindigt
met de, al of niet voortijdige doodgeboorte van de vrucht. De placenta
produceert veel en verschillende hormonen¹) en speelt tijdens de gravi-
diteit een belangrijke rol in het gehele endocriene systeem. We zien, dat
bij veel gevallen van doodgeboorte of vroegtijdige sterfte van een
veulen, eveneens dikwijls retentio secundinarum of macroscopisch
placenta-afwijkingen optreden.

In 8 gevallen blijkt uit de anamnese, dat stoornissen in de lactatie met
genoemde placenta-afwijkingen samengaan.

Aangezien de placenta hormonen produceert welke invloed hebben
op de ontwikkeling van de lactatie, is een verband hier zeker moge-
lijk (zie 50 en 31).

Het is geenszins uit te sluiten, dat in analogie van wat in de humane
geneeskunde reeds bekend is ²⁸, de placenta-afwijkingen ²⁹ een belang-
rijke plaats innemen in het complex van de perinatale letaliteit, ook bij
het paard.

c. In 67 gevallen werd in de anamnese melding gemaakt van de activiteit
van het veulen gedurende de eerste dagen vanaf het tijdstip van de
partus. Hierbij bleek in 28 gevallen het veulen duidelijk een sterk ver-
minderde activiteit te vertonen en in 16 gevallen trad dit minder op
de voorgrond, terwijl er toch beslist een verminderde vitaliteit bestond.
Slechts in 23 van de 67 gevallen maakte het veulen de indruk van
normaal te zijn. Hieruit blijkt duidelijk, dat in een belangrijk aantal
gevallen de ziekte reeds terstond na de geboorte wordt waargenomen,
waardoor moet worden aangenomen, dat ze reeds praenataal is ont-
staan.

d. In 42 gevallen was de merrie of het veulen preventief tegen het
optreden van veulenziekte behandeld. In 23 gevallen werd uitsluitend
de merrie gevaccineerd, in 10 gevallen kreeg het veulen terstond na de
geboorte „veulenziekte-serum" toegediend. In 9 gevallen werden beide
handelingen verricht. Deze feiten demonstreren althans, dat het veel-
vuldig voorkomt, dat de preventieve behandeling met vaccin of serum
geen resultaat oplevert. Deze feiten werpen tevens de vraag op of er
zelfs wel enige waarde kan worden gehecht aan de preventieve werking
van de gebruikte vaccins en sera. Nimmer is het bewijs geleverd, dat
deze preventieve maatregelen waarde hebben!

e. Er werden 3 veulens in stuitligging geboren. Ze waren alle drie bij de
geboorte dood. Eén werd ongeveer 2 maanden vóór de rekening ge-
boren en de andere 2 kwamen op tijd. Het is mij als praktijkervaring
bekend dat veulens bij stuitgeboorte, vrijwel steeds dood worden gebo-
ren. Het is bekend dat de partus wegens onvoldoende weeën dan
dikwijls een traag verloop heeft. Bij deze situs kan inklemming van
de navelstreng de doodsoorzaak zijn.

Ten aanzien van de duur van de graviditeit welke aan de geboorte van
een dode vrucht of een gestorven veulen is voorafgegaan, kan het volgende
worden opgemerkt:

a. In 22 gevallen duurde de graviditeit korter dan 300 dagen; hierbij
werd in 21 gevallen de vrucht dood geboren, in één geval leefde deze
nog een kwartier. Er wordt aangenomen dat paarden na een draagtijd
van 40 weken reeds een levensvatbaar veulen kunnen werpen. In 5
gevallen duurde de graviditeit bijna 40 weken; slechts in één geval
leefde de vrucht nog één kwartier, de andere werden dood geboren.
Hieruit mogen we concluderen dat niet uitsluitend het feit van de
prematuritas de dood veroorzaakte.

b. In 19 gevallen duurde de graviditeit 300 t/m 325 dagen; hierbij werd
in 2 gevallen de vrucht doodgeboren, in eveneens 2 gevallen leefde de
vrucht slechts kort, resp. één en 15 uur, terwijl in 14 gevallen het
veulen 3 dagen of korter leefde. Slechts in één geval uit deze groep
bereikte het veulen de leeftijd van 5 dagen.

c. In 64 gevallen was de graviditeitsduur langer dan 325 dagen; hierbij
kwam in 10 gevallen de vrucht dood ter wereld en in 5 gevallen leefde

de vrucht slechts zeer kort; resp. .15 minuten of minder, drie maal; drie
uur en negentien uur elk één maal. Uit deze groep stierven er 27
veulens voor of op de 3e levensdag en in 19 gevallen bereikte het
veulen een leeftijd van meer dan 3 dagen, terwijl in 3 gevallen de
bereikte leeftijd van het veulen niet bekend was.

Bij nadere beschouwing van deze gegevens springt het aantal van 33 dood-
geborenen sterk in het oog. In de gevallen met een korte graviditeitsduur
ligt dit meer voor de hand, maar ook bij een normale duur van de
graviditeit speelt de doodgeboorte een belangrijke rol.

Uit het beeld van de sectie van dergelijke vruchten kon worden afgeleid,
dat de dood dan als regel kort voor de partus had plaats gevonden,
behoudens bij de enkele gevallen van tweelingdracht waarbij van een

gemacereerde vrucht sprake was. Het is zeer opmerkelijk, dat in 8 gevallen
het veulen binnen enkele minuten of uren na de geboorte is gestorven.
Een belangrijke groep wordt gevormd door die Veulens welke op de
eerste, tweede of derde levensdag zijn gestorven, totaal 41 gevallen.
Het aantal veulens dat gestorven is langer dan 3 dagen na de geboorte
bedraagt 20, waarbij de graviditeit bijna steeds langer dan 325 dagen
duurde. Van laatstgenoemde 20 veulens zijn er vele toch ook binnen een
week na de geboorte gestorven.

»Ve kunnen uit bovengenoemde feiten de conclusie trekken, dat de sterfte
\\ ooral rondom het tijdstip van de geboorte optreedt. De sterfte is duidelijk
^erinataal.

•\'jr wordt algemeen aangenomen, dat zowel het verschijnsel van abortus
als het optreden van veulenziekte meestal wordt veroorzaakt door een
\'.ifectie met pathogene micro-organismen. In dit verband is het merk-
/aardig, dat er een vrij groot aantal vruchten dood wordt geboren ofwel
zeer kort na de geboorte sterft.

In totaal werd er in 44 van de 67 gevallen, waarin de anamnese van
een levend geboren veulen op dat punt duidelijk was, gemeld, dat het
veulen terstond na de geboorte reeds te weinig vitaliteit vertoonde. Indien
de oorzaak van het, al of niet vroegtijdig doodgeboren worden en van die
gevallen van veulenziekte, op een infectie berust, dan zou de infectie reeds
intra-uterien moeten hebben plaats gevonden. Dit is dan ook de mening
van tal van onderzoekers (lit. no. 1, 6, 27 e.a.).

a. In 19 gevallen was er sprake van retentio secundinarum. Hieronder
wordt door mij de toestand verstaan, waarbij 8 uur na de partus, de
placenta nog niet spontaan is afgekomen. Het is mogelijk dat er een
causaal verband bestaat tussen het voortijdig afkomen van de vrucht en
retentio secundinarum, zoals dit dikwijls bij het rund het geval is. In
14 van de 64 gevallen waarbij de graviditeitsduur langer was dan 325
dagen, werd echter ook het verschijnsel van retentio secundinarum
geconstateerd. Het is dus ook mogelijk dat het achterblijven van de
placenta verband houdt met het verschijnsel van letaliteit van vrucht
en veulen in het algemeen.

b. In 18 gevallen werd de placenta macroscopisch onderzocht. Het bleek
dat hiervan 9 placentae zichtbare afwijkingen hadden.

En wel vertoont het allantochorion in 6 gevallen verdikkingen aan de
vlokkenzijde. In enkele gevallen was dit verschijnsel zo sterk dat het
beeld min of meer aan diffuse tumorachtige woekeringen van het
chorion deed denken.

Mogelijk hebben we hier te maken met een analoog verschijnsel dat
in de humane geneeskunde bij polvletaliteit wordt aangetroffen. Hierbij
is dan sprake van een te zware al of niet oedemateuze placenta met
o.m. hypertrophie van het vlokkenstroma.²⁸

In 6 gevallen werd ook oedeem waargenomen, hetwelk zich soms duide-
lijk langs de navelstreng en dan in zones langs de bloedvaten, aftekende.
Ook bevonden zich soms oedeemkwabjes aan de binnenzijde van het

allantochorion. Slechts één keer werd een duidelijk oedeem ook van
het amnion waargenomen.

De waargenomen verschijnselen van oedeem versterken de overeen-
komst met de placenta-afwijkingen bij het verschijnsel van polyletali-
teit in de humane geneeskunde.

Op de buitenzijde van het allantochorion werden bij slechts één geval
enkele fibrine-achtige vlokjes waargenomen. Bij no. 97 was de placenta
doorzet met een merkwaardige afzetting welke in kleur, consistentie en
sfchuimgevend vermogen, sterk aan stevige „gele zeep" deed denken.
Bij chemisch onderzoek bleek dit materiaal in hoofdzaak uit mucinen
te bestaan, zodat gedacht wordt aan de mogelijkheid dat er in dit
geval sprake is van ophoping van een hoeveelheid ingedikt slijm van
uterusklieren (mucosa).

In 6 gevallen had een afwijkende placenta betrekking op een dood-
geboren vrucht, in één geval leefde de vrucht 10 minuten en in 2
gevallen stierf het veulen binnen enkele (2 en 3) dagen.
Bernhardt⁶ schreef dat hij nog nimmer een geval van veulenziekte
had gezien of er was ook sprake van afwijkingen aan de placenta.
Storie P u g h ⁴⁸ zegt dat de pathologische anatomie van de pla-
centa bij het schaap veel belangrijker is dan die van de foetus. Kloos-
terman en H u i cl e k o p e r ²⁹ hebben door onderzoek van 2000 ge-
vallen duidelijk aangetoond dat het verschijnsel van perinatale letaliteit
bij de mens, nauw verbonden is met afwijkingen van de placenta.
De placenta neemt een centrale functie in ten aanzien van de stof-
wisseling van de vrucht en bovendien worden er door de placenta
verschillende hormonen geproduceerd, welke een belangrijke rol spelen
in het gehele, zo belangrijke endocriene systeem. ^{43 44}Bovendien vormt juist de placenta van het paard een grote hoeveelheid
oestrogeen hormoon, hetwelk volgens G a m b e r i n i ²¹ bij het paard
en volgens mej. S t r o i n k ⁴⁹ en d e S n o o bij de mens, een be-
langrijke invloed op de vitaliteit van foetus en neonatus kan hebben,
zodat laatstgenoemden zelfs goede resultaten meldden van een hor-
moon-therapie ter verhoging van de levenskansen bij de neonatus.
Kostner³⁰ spreekt in verband met het optreden van abortusgeval-
len, ook bij het paard, van de mogelijkheid dat door een gestoorde
hormoonproductie van de placenta, het verschijnsel van abortus kan
ontstaan. Hij denkt hierbij aan de mogelijkheid dat bacteriële toxinen
die afwijkende functie van de placenta veroorzaken.
Hernberger²³ zegt dat bij de mens bij het verschijnsel van
..Hydrops foetus universalis et placentae" een te grote afscheiding van
gonadotroop hormoon door de placenta, door hem werd geconstateerd;
hieruit verklaart hij genoemd verschijnsel.

Aangezien de placenta-hormonen invloed uitoefenen op de ontwikke-
ling van de lactatie, is het grote aantal waargenomen gevallen van
sterfte van vrucht of veulen in combinatie met een afwijkende lactatie,
hier zeker vermeldenswaard.

Samenvattend kunnen we zeggen dat de waargenomen placentaveran-
deringen, vooral in verband met de enkele aangehaalde literatuur-
gegevens, interessant zijn en mogelijk verband houden met het ver-
schijnsel van perinatale letaliteit bij het paard.

Er werd bij de merrie in 41 gevallen een onderzoek ingesteld naar hel
voorkomen van iso-immuun-antilichamen in het bloedserum in verband
met de mogelijke onverenigbaarheid van de bloedgroepen van merrie en
veulen (hengst).

De agglutinatie\'s verliepen 38 maal negatief. Eén keer was de agglutinatie
zwak positief (1 : 32) zonder dat een onderzoek is ingesteld naar het
voorkomen van incomplete antilichamen, zodat deze uitslag geen houvast
biedt.

In 2 gevallen werden er serologische complete en incomplete iso-immuun-
antilichamen aangetoond, zoals in 1952 reeds werd gepubliceerd.
Merkwaardig is dat hierbij een geval (no. 79) was, waarbij het veulen
van het jaar daarvoor, op grond van anamnestische gegevens, gestorven
zal zijn ten gevolge van haemolytische anaeinie en waarbij dit jaar geen
nieuwe immunisatie van de merrie veulen van andere hengst) kon wor-
den aangetoond, maar de merrie blijkens een kleine bloedinjectie nog wel
sterk gesensibiliseerd bleek.

Het bloed van het veulen no. 79 werd uitvoerig onderzocht. Er werden
geen iso-immuun-antilichamen aangetroffen.

Binnen 3 dagen was het veulen gestorven. In dit geval is dus gebleken
dat er van één merrie 2 veulens in successie kort na de geboorte stierven
onder geheel verschillende verschijnselen, zodat we waarschijnlijk met
twee verschillende oorzaken te doen hadden.

Overigens ziet het er op grond van de uitslag van dit bloedonderzoek niet
naar uit, dat het verschijnsel van iso-immunisatie een belangrijk aandeel
heeft in de perinatale letaliteit bij het paard. Dit betreft bij de mens ook
slechts 3 a,5 % van de bedoelde letaliteit.

In 13 gevallen werd het bloedserum van de moeder van een geaborteerde
vrucht op agglutinatie met S. abortus equi-antigeen onderzocht met als
resultaat: 10 maal negatief en 3 maal positief. Van de laatste was de
titer in één geval slechts 1 : 100, zodat deze als negatief beschouwd kan
worden. In één geval was de titer experimenteel opgewekt, in een ander
geval had een titer van 1 : 2000 betrekking op de moeder van een
geaborteerde tweeling. Mede op grond van onze ervaring buiten deze
groep van gevallen, inclusief het bacteriologische onderzoek, moeten we
concluderen dat een infectie met S. abortus equi niet of althans niet fre-
quent in Zeeland voor komt.

In zes gevallen werd het bloedserum van een merrie onderzocht door
agglutinatie met Vibrio-fetus-antigeen. Hierbij was de reactie vijf maal
positief en wel als volgt:

Het negatieve geval had betrekking op een merrie, die het jaar tevoren
haar veulen verwierp en toen een titer van 1 : 640 had.
Gezien deze uitslag en het feit dat de gebruikte voedingsbodems meestal
niet geschikt waren om Vibrio fetus te cultiveren, is op grond van dit
onderzoek de mogelijkheid niet uit te sluiten dat deze bacteriën soms een
rol spelen bij abortus bij het paard.

Betreffende het pathologisch onderzoek van gestorven vruchten en veulens
dient te worden medegedeeld, dat dit op een enkele uitzondering na uit-
sluitend macroscopisch is geschied en dat slechts aantekening is gemaakt
van de op de voorgrond tredende afwijkingen.

Het maagdarmkanaal werd niet steeds inwendig beoordeeld; bovendien
kwam het beeld hiervan niet steeds tot zijn recht in verband met post-
mortale veranderingen.

a. Bij 40 sectie\'s werden bloedingen waargenomen. In veel gevallen waren
deze onder de serosae van het hart aanwezig en wel in het bijzonder
in het verloop van de coronairvaten. Opmerkelijk is, dat ook onder
de pleurae en in het bijzonder in de omgeving van de aorta, dikwijls
bloedingen werden aangetroffen, ook bij doodgeboren vruchten. In
enkele gevallen waren de bloedingen groter en zeer talrijk. In één
geval bestond er een groot haematoom van een nier (no. 26) en wel
zodanig dat die nier wel ± 5 x zo groot leek als normaal. In een
ander geval was er een grote bloeduitstorting onder het buikvlies
(no. 53).

In 16 gevallen betreft het een doodgeboren vrucht en in 24 gevallen
een levend geboren veulen, waarvan er 3* enkele minuten na de ge-
boorte succombeerden.

We kunnen bij 19 gevallen (16 -f- 3) uitsluiten dat een sepsis de
oorzaak van de bloedingen was. In de andere gevallen mogen we
niet aannemen dat als regel een sepsis de bloedingen veroorzaakt. In
de humane pathologie worden dergelijke bloedingen dikwijls in ver-
band gebracht met een zuurstoftekort: ze worden dan ook als asphyc-
tisch aangemerkt.

b. In 33 gevallen werd er teveel vrij vocht aangetroffen in borst- en
buikholte of in het pericardium. In 10 gevallen was dit het geval bij
een doodgeboren vrucht en in 23 gevallen bij een levend geboren
veulen.

Veelal was het vocht sereus of serohaemorrhagisch van aard, in 6
gevallen was het overwegend haemorrhagisch, hierbij kwam het enkele
keren voor, dat borst- of buikholte een gelatineuze donkere bloederige
inhoud had. In enkele gevallen was de inhoud purulent of seropurulent
en bestond er een ontsteking van desbetreffende serosae.

c. Oedemen werden waargenomen in 13 gevallen; hierbij waren 2 dood-
geboren vruchten; de overige dieren behoorden alle tot de groep
welke binnen 3 dagen waren gestorven.

In 4 gevallen was het frappant, dat er een sterk oedeem rondom de
nieren bestond. Het bacteriologisch onderzoek gaf hierbij 3 x gemengde
cultures, waaronder de Shigella equuli éénmaal werd aangetroffen,
verder o.a. coli-bacillen en streptococcen. In één geval waren de cul-
tures overwegend reincultures van Shigella equuli.

d. Bij 9 gevallen van de 72 gestorven veulens, werd ontsteking van navel
of navelvaten waargenomen. Vrijwel steeds werden er geen afwijkingen
aan de uitwendige navelstomp waargenomen.

Ontsteking werd aangetroffen ter hoogte van de inwendige navelring,
doch in nog meer gevallen was de navelvena of één der arteriae

umbilicales gevuld met pus. Soms was de vena umbilicalis tot de porta
hepatica gevuld met pus. Deze veulens stierven resp. op de volgende
leeftijd in dagen: 2^l/₂, 9, 11, 12, 15, 20, 23, 27 en 49. Ze behoren dus,
behoudens één uitzondering tot de 20 later gestorven dieren (zie II b.
en c.). In 2 gevallen bestond er eveneens een pneumonie, in 3 gevallen
arthritis, in 2 gevallen abcessen en één keer bevatte de buikholte een
hoeveelheid pus.

e. In 9 gevallen werden duidelijke afwijkingen van de nieren waarge-
nomen. Uit desbetreffende veulens werd in 4 gevallen E. coli gekweekt,
2 x gemengde cultures, 1 x werd een niet als pathogeen bekend
staand micro-organisme gecultiveerd, in een ander geval werden geen
cultures aangelegd, ook werden 1 . x coccen gekweekt terwijl hierbij
tevens een interessante congenitale nierafwijking bestond. Delen van
het tubulus-epitheel waren in d:- glomerulusholte ingestulpt (zie foto
pag. 352). In twee gevallen werd bij doodgeboren vruchten met een
graviditeitsduur van 275 en 270 dagen, een totaal structuurverval van
de lever opgemerkt. Bij no. 91 lag het leverweefsel als een weefselbrij
in de kapsel. Overigens was er in beide gevallen een hoeveelheid
haemorrhagisch vocht binnen de leverkapsel aanwezig, alsook vrij in
de buikholte.

Bij geaborteerde vruchten werden nimmer leverafwijkingen, zoals die
bij abortus ten gevolge van een virusinfectie bij het paard zijn be-
schreven, gevonden. In één geval waren lever en nier doorzet met
kleine grijze vlekjes welke niet prominecrden in kapsel of sneevlakte.

f. In 8 gevallen werd een pneumonie waargenomen. Hiervan stierven
5 veulens op de 3e levensdag, de andere werden resp. lyi, 4 en 9 dagen
oud. In fi gevallen hiervan werd bij de anamnese de notitie gemaakt,
dat het veulen uit zichzelf niet had willen drinken en men daarom
het dier melk had ingegeven. Er was één geval van palatoschizus met
slikbezwaren. Bij één veulen werd over het drinken geen aantekening
gemaakt en in een ander geval was het veulen aanvankelijk gezond
geweest en had spontaan goed gedronken. Mogelijk was hier de
pneumonie uit een uitzaaiing van d bestaande verweekte thrombe in
de navelarteriën ontstaan, temeer daar er door beide longen verspreid,

een groot aantal kleine pneumonische „knobbeltjes" werden aangetrof-
fen. Het karakter van de pneumonie was overigens meestal als volgt:
ze was steeds uitgebreid, soms eenzijdig, ook was de kleur van het
aangetaste longweefsel vaak zwart-grijs, er scheen een althans begin-
nende necrose te bestaan; de sneevlakte was zeer vochtig.
Op grond van een en ander lijkt het aannemelijk, dat de pneumonie
in verband met het ingeven van melk stond. In één geval bleek duidelijk
uit de anamnese, dat het veulen bij het ingeven op die zijde had
gelegen welke later aangetast bleek. Tijdens het ingeven had het dier
verschijnselen van benauwdheid gekregen en was nadien kortademig
gebleven (no. 54). Mogelijk is het risico van het ingeven van melk
groter dan het nut, zoals dit ook door de B r u ij n e ⁵ van medische
zijde werd betoogd. Overigens is de zeer ervaren collega F. D a y
met zijn medewerkers in Newmarket van mening, dat het ingeven
van groot belang kan zijn. Het ingeven geschiedt dan echter steeds
met de neussonde; deze mogelijkheid verdient in ons land ook beslist
meer aandacht.

g. In twee gevallen (no. 16 en 104) hadden we te doen met een tera-
tologisch product. Eén geval met palatoschizus en een ander geval
waarbij de volgende afwijkingen werden aangetroffen: een zijdelings
samengedrukte, te hoge aangezichtsschedel, een diepe groeve in het
palatum, een tong welke aan de punt in tweeën was gespleten (zie
foto), de onderkaakshelften waren slechts los met elkaar verbonden
en de ledematen vertoonden een abnormale kromming, waren enigs-
zins korter dan normaal en de gewrichten van de ledematen lieten
abnormale bewegingen toe in zijwaartse richting.

Het is de vraag in hoeverre het veulen dat onder no. 99 beschreven
werd eveneens te beschouwen is als een teratologisch product. In ieder
geval waren de pijpbeenderen krom en de bewegingsmogelijkheden
van verschillende gewrichten abnormaal. Er was dus sprake van enige
overeenstemming met no. 104.

Bloedingen, verschijnselen van hyperaemie, het optreden van vrij vocht
in lichaamsholten en oedemen tezamen, nemen een belangrijke plaats in
bij de waargenomen afwijkingen. Aangezien deze afwijkingen zowel
voorkomen bij doodgeboren vruchten als bij levend geboren en zeer jong
gestorven dieren, ligt het ook hierdoor niet voor de hand om een scherpe
scheiding te maken tussen het levend en doodgeboren worden. Genoemde
verschijnselen wijzen op gebreken van de circulatie en van de vaatwanden.
Deze verschijnselen zijn vergelijkend geneeskundig van betekenis.¹²Navelontsteking en wel speciaal ontsteking van de navelvaten, speelt een
rol van betekenis in het complex van waargenomen afwijkingen. Deze
afwijking neemt echter geen overheersende plaats in, beperkt zich bijna
steeds tot de kleinere groep van veulens, welke stierven op een leeftijd
ouder dan 3 dagen en is meestal uitwendig niet waarneembaar. Het blijkt
uit de sectie\'niet duidelijk, maar het is wel mogelijk dat een ascenderende
infectie van de uitwendige navelstomp veulenziekte kan veroorzaken,
alhoewel in verband met het dikwijls uitsluitend optreden van ettervorming
in de inwendige navelvaten een omgekeerde gang van zaken geenszins
is uit te sluiten. In de praktijk blijkt het ook dat er meer veulens zijn met
een uitwendige navelontsteking, die geen veulenziekte krijgen dan anders-
om en hier blijkt dat gestorven veulens meestal geen waarneembare
navelontsteking hebben.

De afwijkingen van longen, lever, nieren en andere organen zijn, macro-
scopisch bezien, uiteenlopend van aard. Er zijn geen aanwijzingen, dat
deze organen een typisch aangrijpingspunt zijn voor infectie\'s of andere
oorzaken van de sterfte. Slechts enkele keren werden kleine ontstekings-
haardjes in de nieren aangetroffen, welke speciaal bij het optreden van
een infectie met Shigella equuli worden genoemd ²". Leverafwijkingen
zoals die beschreven zijn bij geaborteerde vruchten in verband met een
virus-infectie³⁷, werden niet aangetroffen. De nierafwijking welke bij
no. 44 door het Pathologisch Instituut werd gevonden, is interessant en ook
bij gevallen van haemolytische anaemie ¹³ bij veulens ⁴² en bij het kind
beschreven (Coombs).

Uit waarnemingen betreffende de Ductus Botalli en het Foramen Ovale
blijkt niet dat circulatiestoornissen in verband met het te lang open blijven

van buide of een van beide genoemde verbindingen, de oor/aak zijn van de
kort na de geboorte waargenomen depressie van de normale levensverrich-
tingen. Opperman schreef algemene lichaamszwakte wel toe aan on-
voldoende sluiting van de Ductus Botalli en het Foramen ovale.

a. In 28 gevallen is bij een doodgeboren vrucht bacteriologisch onderzoek
verricht. In 20 gevallen verliep het onderzoek geheel negatief. In 4
gevallen waren bijna alle cultures steriel. In 3 gevallen werden ge-
mengde cultures verkregen en in één geval werden reincultures ver-
kregen van staphylococcen, terwijl enkele bodems steriel bleven (geval
no. 47). Ook in gevallen waarbij het onderzoek soms 2 x 24 uur na
de partus eerst werd verricht (zie no. 38) bleven de geënte voedings-
bodems steriel.

b. In 8 gevallen stierf het veulen enkele minuten of uren na de geboorte.
In 5 gevallen verliep hierbij het bacteriologisch onderzoek negatief; in
één geval bleven op één uitzondering na alle bodems steriel. Er werden
gemengde cultures verkregen uit de overige 2 gevallen.

c. Er werd bij 53 van de 61 gestorven veulens, welke één dag of langer
leefden, een bacteriologisch onderzoek ingesteld, waarvan de uitslagen
als volgt zijn samen te vatten:

3 x op een enkele cultuur na bleven alle bodems steriel.
30 x gemengde cultures.
19 x reincultures, waarvan:
15 x E. coli,

In 4 gevallen kan hier dus een bacteriële infectie practisch worden uit-
gesloten. De gemengde cultures overheersen sterk in aantal. Escherichia
coli werd het meest aangetroffen in de gevallen dat een reincultuur werd
verkregen. In 4 andere gevallen groeiden andere organismen in reincultuur.
Dikwijls bleek naast het groeien in reincultuur van genoemde bacteriën
een aantal voedingsbodems steriel gebleven.

De mogelijkheid dat infectieuze anaemie bij pasgeboren veulens doods-
oorzaak kan zijn, zoals Opperman e.a. aangaven, is niet geheel uit te
sluiten, alhoewel deze ziekte niet in ons land bekend is. Een belangrijke
oorzaak kan dit hier niet zijn.

Uit het bovenstaande blijkt duidelijk dat het bacteriologisch onderzoek
bij doodgeboren vruchten en bij veulens welke kort na de geboorte stierven,
dikwijls een negatief resultaat oplevert. Deze bevinding is min of meer
in overeenstemming met de verkregen resultaten van sommige andere
onderzoekers ^{54 40}. O p p e r m a n n concludeert hieruit de mogelijkheid
dat het virus van de infectieuze anaemie bij het paard een belangrijke rol
bij de sterfte van vruchten en veulens kan spelen.

van abortus bij het paard zeer verspreid voorkomt en geen epidemisch
of endemisch karakter heeft, is het niet waarschijnlijk dat die virusinfectie
hierbij een rol speelt. Bovendien is het optreden van infectieuze anaemie
bij het paard in ons land nooit aangetoond.¹ De mogelijkheid dat er een
ander abortus-virus in het spel is, zoals dit in de buitenlandse literatuur
beschreven wordt (lit. no. 16, 37, 52), is a priori niet uitgesloten. Het
optreden ervan wordt echter beschreven als enzoötisch. terwijl bovendien
bij de betrokken merriën verschijnselen van algemeen ziek zijn werden
waargenomen o.a. steeds een verhoogde lichaamstemperatuur ⁴⁶. Het op-
treden van abortus, althans in Zeeland, is niet enzoötisch en in het alge-
meen worden er geen begeleidende ziekteverschijnselen bij de merrie
waargenomen.

De typische pathologische afwijkingen bij de vrucht, speciaal van de
lever, werden hier niet geconstateerd.

Uit een en ander volgt de conclusie dat deze virus-infectie\'s althans geen
rol van betekenis spelen bij de besproken gevallen van letaliteit. De
mogelijkheid dat een ander virus een rol speelt blijft nog open doch is
eveneens gering te achten in verband met het min of meer sporadische,
althans verspreide optreden van deze ziekte.

Het is algemeen bekend en bij dit onderzoek ook gebleken, dat de vrucht
als regel vrij van micro-organismen wordt geboren en dat ook het darm-
kanaal als steriel is te beschouwen ⁵¹. Dit geldt mogelijk niet of minder
voor gebieden waar het verwerpen tengevolge van Salmonella abortus equi
enzoötisch optreedt.

Opmerkelijk is eveneens dat uit de organen dikwijls gemengde cultures
werden verkregen; hieruit concluderen meerdere onderzoekers⁴⁰, dat
veulenziekte dikwijls een polybacteriële infectie is.

Het valt op, dat E. coli zowel bij de reincultures als bij de gemengde
cultures het meest frequent voorkomt, terwijl deze tevens de meest actieve
normale darmbewoner genoemd mag worden.

Wanneer veulens sterven welke één dag of ouder zijn, heeft zich als regel
reeds een darmflora ontwikkeld (zie no. 40 en no. 60). Hierin kunnen
normaliter ook alle micro-organismen aanwezig zijn welke uit gestorven
veulens werden gecultiveerd. De verwekkers van veulenziekte zijn als
regel „facultatief pathogeen" en komen dikwijls in de digestietractus van
normale paarden en veulens voor, zoals o.a. colisoorten. streptococcen,
maar ook Shigella equuli.⁴⁰

Wanneer veulens sterven, welke één dag of ouder zijn, dan blijkt bij bac-
teriologisch onderzoek dat de organen meestal dergelijke bacteriën bevatten
en wel één of meer soorten. Het is merkwaardig dat het sommige
onderzoekers ³⁶ in alle gevallen gelukte om één bepaalde bacterie als ver-
wekker aan te wijzen. Anderen toonden aan. dat in een zeer groot deel
van de gevallen van abortus en veulenziekte geen bacteriële oorzaken
konden worden gevonden lit. no. 35, 24, 20, 54 e.a.).
Magnusson en Adsersen infecteerden veulens per os met melk en
een cultuur van Shigella equuli; de veulens bleven gezond. Hieruit werd
de conclusie getrokken dat de infectieweg dus niet via het darmkanaal
gaat, maar dat eerder de navel als porte d\'entrée dient te worden ge-
noemd.

C r o n i n ⁴ berichtte dat ook uit veulens, die gestorven waren ten gevolge
van haemolytische anaemie (iso-immunisatie), shigella, coli en ook strep-
tococcen werden gecultiveerd.

Cottew en Francis¹⁰ konden de pathogeniteit van Shigella equuli
voor muizen wel aantonen, maar een veulen werd van een experimentele
infectie niet ziek.

Podduski en Alikajew³⁹ toonden experimenteel aan dat Salmo-
nella abortus equi niet pathogeen was voor rationeel gevoerde drachtige
merriën. H i r a t o e.a. ²⁶ toonden eveneens aan dat paarden door een
experimentele infectie met S. abortus-equi niet ziek werden, maar wel
drager werden van deze bacil. Dit kon door faecesonderzoek (ook lymphe-
klieren) worden vastgesteld.

Bij drachtige merriën op een phosporarm-dieet, gelukte het Po d d u s k i
en Alikajew om abortus op te wekken door een experimentele infectie
met S. abortus equi.

Berthelon⁷ zegt dat positieve bacteriologische bevindingen gemakke-
lijk aanleiding kunnen zijn tot het aanwijzen van een onjuiste oorzaak
(„cause erreur") en bespreekt dit aan de hand van een aantal gevallen
van abortus en veulenziekte, welke later terug te brengen waren tot een
phosphordeficiëntie.

De pathogenese van navelinfectie is bij het optreden van veulenziekte nog
nimmer afdoende bewezen. Een thrombus in een navelvat kan evengoed
haematogeen geïnfecteerd raken als een gewricht; overigens is er bij een
arthritis nog niet steeds sprake van een infectie (zie lit. 2, 40 en ziekte-
verslag no. 26).

Als bij sectie blijkt dat bij een gestorven veulen één of meerdere navel-
vaten pus bevatten, dan is het nog niet zeker dat een navelinfectie de
dood van het veulen veroorzaakte (zie o.a. bact. onderzoek no. 36). In dit
verband is het interessant dat 4 van de 9 veulens, waarbij ontsteking van
de navelvaten werd waargenomen, reeds vanaf de geboorte ziek waren;
bij 2 veulens traden binnen 24 uur ziekteverschijnselen op en 3 van deze
veulens werden later ziek.

Vele auteurs nemen aan dat er reeds intra-uterine infectie heeft plaats
gehad bij vruchten welke dood worden geboren en bij veulens welke kort
na de geboorte reeds ziekteverschijnselen hebben. L ü t j e ³⁴ heeft veel
bacteriologisch onderzoek verricht van doodgeboren vruchten en van
uterusslijm, afkomstig van merriën waarvan kort te voren een vrucht dood
was geboren, ofwel waarvan het veulen kort na de geboorte was gestorven.
Bij de doodgeboren vruchten konden in ongeveer de helft van de gevallen
geen bacteriën worden aangetoond en bij de gestorven veulens was het
bacteriologisch onderzoek in ongeveer 25 % van de gevallen negatief.
De uitslag van het onderzoek van uterusslijm was met betrekking tot de
doodgeboren vruchten in 54 % van de gevallen negatief en met betrekking
tot de kort na de geboorte gestorven veulens in 74 % der gevallen negatief
(totaal 601 monsters). In alle groepen was S. abortus equi overheersend.
Aangezien tegenwoordig in ons land het optreden van S. abortus equi
slechts zeldzaam is en wij deze infectie in Zeeland bij merriën of dood-
geboren vruchten nog niet hebben kunnen constateren, valt dus de meer-
derheid van deze positieve bacteriële uitkomsten voor ons land als mogelijk-
heid af.

Op grond van eigen onderzoek en gegevens uit de literatuur blijkt duidelijk,
dat de oorzaken van abortus, doodgeboorte en veulenziekten als regel
niet gelegen zijn in een intra-uteriene infectie en zelfs dat abortus en
doodgeboorte als regel niet door bacteriën of door een virus worden
veroorzaakt. De wisselende bacteriologische uitkomsten bij de opeenvolgen-
de (!) sectie\'s van gestorven veulens zijn bij dit onderzoek en ook in de
literatuur opvallende

Veulens zijn vaak reeds terstond na de geboorte ziek, terwijl het onwaar-
schijnlijk geacht moet worden dat ze intra-uterien reeds besmet waren.
De pathogeniteit van de verschillende bacteriële verwekkers is als regel
gering, ze worden meestal als „facultatief pathogene" bacteriën beschouwd.
De positieve bevindingen bij de gestorven veulens nemen snel toe met de
leeftijd van de veulens. Dit wijst er op dat bacteriën uit de darmflora het
lichaam binnendringen bij veulens welke soms reeds ziek bleken te zijn
kort na de geboorte. Het is wel zeker te achten, dat er dan in verreweg
de meerderheid der gevallen nog geen bacteriën in het darmkanaal of in
de organen aanwezig waren.

De betekenis van de navel als mogelijke porte d\'entrée kan niet ontkend
worden, doch het is gebleken dat in verreweg de meerderheid der gevallen
geen duidelijke ontstekingsverschijnselen van navel en inwendige navel-
vaten werden aangetroffen, terwijl het in de andere gevallen nog geens-
zins vast staat dat de infectie via de navelstomp opgekropen zou zijn,
temeer daar er geen gevallen werden gevonden waarbij een belangrijke
ontsteking van de uitwendige navelstomp aanwezig was.
Het is nimmer door experimentele inlectie\'s van veulens bewezen, dat de
vele, door diverse onderzoekers genoemde verwekkers, verantwoordelijk
zijn voor het zo veelvuldig voorkomen van veulenziekten.
De mogelijkheid bestaat dat bij vele onderzoekers de wens intensief leefde
om de oorzaak van veulenziekte te vinden en dat men daardoor één of
soms verschillende van de uit cadavers geïsoleerde bacteriën als de „ver-
wekker (s)" heeft aangemerkt. Ik acht het mogelijk dat juist deze weinig
pathogene bacteriën alleen bij een veulen met een te gering weerstands-
vermogen, de bloedsomloop via de darm binnen dringen.
In dit verband acht ik ook de opmerking van Berthelon⁷ van betekenis
dat het bacteriologisch onderzoek gemakkelijk een „cause erreur" aanwijst.

De gegevens inzake de voorgaande progenituur van de merriën met be-
trekking tot de sectieverslagen werden zo goed mogelijk verzameld en
met bijbehorend nummer in een gekleurde blokgrafiek weergegeven (z.o.z.).
In gevallen waarbij, met betrekking tot de moeder van het geseceerde
veulen of foetus er gegevens over alle voorgaande geboorten bekend
waren, werden deze in onderstaande grafiek weergegeven. Indien de
juiste volgorde in de anamnese was vastgelegd, werd deze hieronder ook
weergegeven. Wanneer de volgorde niet, maar overigens het resultaat van
elke graviditeit wel vaststond, werden eerst de gevallen met letale afloop
vermeld, gevolgd door de gezond gebleven veulens en werd geëindigd met
het laatste veulen of wel de laatste doodgeboren vrucht, welke werd
geseceerd. Uiteraard vallen de merriën welke haar le veulen gaven,
hierbij uit.

Zelfs bij oppervlakkige beschouwing van de blokgrafiek, springt onmid-
dellijk de grote letaliteit bij de totale progenituur in het oog. Indien de
gestorven veulens of de doodgeboren vruchten waarop sectie werd verricht
niet werden meegeteld, waren er in totaal 160 gevallen van voorafgaande
graviditeit. Hiervan waren er 52, ofwel 34 %, met een letale afloop,
variërende van het optreden van abortus tot het sterven van een levend
geboren veulen of het afmaken wegens onvolledig herstel. Het valt ook
op dat van enkele paarden de gehele progenituur verloren ging en dat de
verschijnselen van abortus, doodgeboorte en veulenziekte, elkaar afwisselen.
Deze feiten deden de vraag opwerpen of deze merriën smetstofdragers
waren, waarbij door een bepaald agens de graviditeit telkens werd af-
gebroken, ofwel de vrucht dood werd geboren of het veulen kort na de
geboorte stierf.

Vele onderzoekers hebben een intra-uteriene infectie aangenomen bij
veulens welke minder vitaal ter wereld kwamen en A n g e 1 i n o ¹ heeft
in 1941 nog als zijn mening te kennen gegeven, dat bij sommige merriën
jaren achtereen de veulens ..Lahme" krijgen omdat de merriën smetstof-
drager zijn en daardoor de veulens telkens geïnfecteerd worden geboren.
Een soortgelijke verklaring voor het herhaald optreden van veulenziekte
bij veulens van één merrie gaf Zeh ⁵⁴, welke deze merriën „Unglück-
stuten" noemde.

Hier zien we echter dat er meerdere keren gezonde veulens werden geboren
in een reeks, waarin er veel verloren gingen (no. 104 e.a.).
Indien we intra-uteriene infectie aannemen dan is dit verloop toch daarmee
niet zonder meer te verklaren.

Bij de nakomelingschap van één merrie zien we dat het verschijnsel van
abortus, zowel als het verschijnsel van sterfte van levend geboren veulens
voorkomt (no. 2 e.a.). Eén bepaalde smetstof zou dus zowel abortus als
veulenziekte kunnen opwekken. Dit nu is dikwijls beschreven voor S.
abortus equi, maar die blijkt hier juist niet of bijna niet meer als ziekte-
verwekker voor te komen. Van andere bacteriën is het niet vaak aan-
getoond dat ze verantwoordelijk kunnen zijn voor het verwerpen bij het
paard, zowel als voor veulenziekte. De uitslag van het bacteriologisch
onderzoek geeft aan, dat er niet dikwijls bacteriën gevonden worden bij
geaborteerde en doodgeboren vruchten. Blijkens onderzoekingen van
L ü t j e ³⁵ is de baarmoeder meestal steriel van de merrie, waaruit een
vrucht dood werd geboren of waarvan het veulen kort na de geboorte
stierf.

Bij de positieve gevallen was Salmonella abortus equi vereweg de meest
voorkomende bacterie. Blijkens onderzoek van Eyckmann¹⁷ komen
bacteriën slechts sporadisch voor in het uterusslijm van paarden welke
verworpen hebben of waarvan het veulen kort na de geboorte is gestorven.
Blijkens het onderzoek van de placentae werden hieraan meestal geen
duidelijke verschijnselen van ontsteking waargenomen.
Op grond van bovengenoemde feiten is het niet aannemelijk dat er bac-
teriën voortdurend in de baarmoeder van de merriën aanwezig zijn en
soms wel, dan weer niet een vrucht in de uterus infecteren.
Bovendien is het de vraag of merriën met een bacteriële uterus-inhoud
drachtig zullen kunnen worden.

Bij de mens wordt intra-uteriene infectie in verband gebracht met de lange
termijn welke er verstrijkt tussen het aflopen van het vruchtwater en het

tijdstip van de geboorte.¹⁴ Blijkens onderzoek op het Pathologisch Ana-
tomisch Laboratorium te Rotterdam waren er in 19 % van de gevallen
van doodgeboorte, verschijnselen van infectie waar te nemen.
Het was echter niet zeker dat infectie met deze vaak geringe verschijnselen,
de doodsoorzaak was. In acht gevallen werden er verschijnselen van
infectie waargenomen bij baby\'s welke stierven voordat ze vier uur oud
waren. Er kon als zeker aangenomen worden dat de infectie vóór de
partus had plaats gevonden. In vier van deze acht gevallen werd er
echter bij obductie een niet besmettelijke doodsoorzaak vastgesteld. Zodat
hier bleek dat zelfs het aantonen van een infectie niet hetzelfde is als het
aanwijzen van de doodsoorzaak (!).

Het is ook mogelijk dat een eventuele intra-uteriene infectie door een
virus wordt veroorzaakt. Hiermede is bij het onderzoek weinig rekening
gehouden. Over „dragers" van dit virus is er in de literatuur weinig bekend.
Het epidemiologische, klinische en patholoog-anatomische beeld van
„Virus-abortus" zoals dit door Franse ⁵², Duitse ³⁷ en Amerikaanse ¹⁶ on-
derzoekers beschreven is, werd door mij nimmer aangetroffen en het
voorkomen daarvan is in Nederland ook nog niet aangetoond. Reeds op
grond hiervan is het moeilijk aan te nemen dat dit virus in verband met
de perinatale letaliteit enige betekenis heeft.

In deze grafiek zien we een treffende overeenkomst met gegevens over
de geboorten bij de mens ²⁸ en waarbij sprake is van het verschijnsel van
polyletaliteit.

Voor zover de oorzaken hiervan bij de mens bekend zijn, liggen deze
niet of bij uitzondering op het terrein van de bacteriologie.
Samenvattend kunnen we zeggen dat uit de blokgrafiek blijkt dat bij
sommige paarden de letaliteit onder hun progenituur groot is. De verschijn-
selen zijn niet op logische wijze te verklaren door aan te nemen dat
dergelijke paarden dragers van bepaalde smetstoffen zijn waardoor het
veulen dikwijls reeds intra-uterien besmet zou worden.

Bij de anamnese van de gestorven veulens en vruchten werd in 42 gevallen
genoteerd dat er een preventieve behandeling van de merrie, het veulen,
of van beiden had plaats gevonden.

De preventieve behandeling van de meniën bestond als regel uit 2 injectie\'s
van de drachtige merrie met een polyvalent vaccin en onder de preventieve
behandeling van een veulen werd in dit verband verstaan een inspuiting
met een meestal polyvalent serum vlak na de geboorte.
Zowel het vaccin als het serum wordt gemaakt met behulp van bacteriën-
stammen welke oorspronkelijk uit gestorven veulens werden geïsoleerd:
deze bacteriën werden dan als de verwekkers van de veulenziekte be-
schouwd.

Het is opvallend dat een zo groot aantal vruchten en veulens zijn gestor-
ven ondanks een dergelijke preventieve behandeling. In 9 gevallen was
uitsluitend het veulen preventief behandeld met serum, in 25 gevallen
was de merrie in het laatste deel van de graviditeit gevaccineerd en in
8 gevallen was èn de merrie gevaccineerd èn werd tevens het veulen zo
spoedig mogelijk na de geboorte met bedoeld serum behandeld.
Betreffende de eventuele waarde van een preventieve vaccinatie van de
merrie zijn de mededelingen van Bruner e.a.⁸ over de passage van

immuunlichamen door de placenta, zeer interessant. Het is hem en zijn
medewerkers uit proeven gebleken dat dergelijke immuunstoffen, welke
in het bloedserum van de drachtige merrie circuleren, niet bij het pas-
geboren en nog nuchtere veulen in het bloed worden aangetroffen. Uit
zijn proefnemingen is gebleken dat de placenta epitheliochorialis bij het
paard, dergelijke antilichamen niet doorlaat.

Aannemende dat de betrokken bacteriën de verwekkers zijn van „veulen-
ziekte" kunnen de specifieke antilichamen geen intra-uteriene protectie
geven.

Door bedoelde onderzoekers en anderen werd aangetoond dat echter de
colostrum van geïmmuniseerde merriën, dc antilichamen in hoge concen-
tratie bevatte en dat vooral kort na de geboorte van het veulen, de
immuunlichamen in het maagdarmkanaal van het veulen snel werden
geresorbeerd. De antilichamen waren dan ook na het drinken bij het
veulen spoedig in het bloed aan te tonen.

Deze proef werd door mij herhaald met 2 drachtige merriën. Door
herhaalde intraveneuze injectie van de merriën met een levende culture
van Salmonella abortus equi, was de titer van het bloedserum van één
merrie 1 : 2000 positief en van de andere 1 : 3000 positief, ten tijde van
de geboorte van het veulen. Ondanks uitdrukkelijke instructie van de
eigenaar, had één der veulens na de geboorte reeds gezogen voordat ik
kwam om bloed af te nemen. Het bloedserum van het veulen bleek toen
eveneens een titer te hebben van 1 : 3000 positief, het veulen was toen
± zes uur tevoren geboren (eig. no. 58).

Bij de tweede merrie was ik gelukkiger, bij mijn komst had het veulen nog
niet gedronken (no. 79).

In het bloedserum van het veulen konden geen agglutininen met betrek-
king tot Salmonella abortus equi antigeen (H en O) worden aangetoond.
De drachtige merriën werden van de infectie met Salm. abortus equi niet
ziek. Het ene veulen is gezond geboren en gebleven. Het andere veulen
werd 18 dagen te vroeg geboren en is gestorven. Er werden verschillende
bacteriën uit de organen gecultiveerd, maar geen Salm. abortus equi.
Deze twee experimentele infectie\'s van gezonde paarden hebben dus geen
abortus veroorzaakt.

Op blz. 374(c) werd vermeld dat slechts ^x/₃ deel van de betreffende levend
geboren veulens volkomen gezond leek bij de geboorte en dat ²/₃ van
deze veulens reeds kort na de geboorte niet geheel gezond bleek te
zijn. Bij deze laatstgenoemde en bij de 33 doodgeboren vruchten kon
preventieve vaccinatie van de merrie dan ook geen betekenis hebben,
aangezien het begin van bedoelde ziekteverschijnselen kennelijk terug te
voeren was tot de praenatale periode waarin het foetus nog niet door de
immuunstoffen kon worden bereikt. Richter en Götze⁴⁴ achten
eveneens de preventieve enting van de drachtige merrie van weinig waar-
de, terwijl dc Rijksseruminrichting zich thans ook op dit standpunt stelt.¹⁸In totaal ontvingen er 17 van de gestorven veulens kort na de geboorte,
veulenziekteserum preventief.

Dit vrij grote aantal teleurstellingen bij de preventieve serumtherapie kan
slechts een onbevredigd gevoel geven, zowel bij de fokkers als bij de
dierenartsen.

zeer belangrijk genoemd worderi maar de heilzame gevolgen bij de pre-
ventie en bij de genezing van veulenziekten lijken niet groot te zijn.

In de provincie Zeeland zijn de omstandigheden waaronder de paarden-
fokkerij wordt bedreven vaak zeer verschillend ten opzichte van andere
delen van ons land.

De akkerbouw neemt een bijzonder grote plaats in, er is slechts zeer
weinig weiland.,.

Het hooi dat beschikbaar is gedurende de stalperiode, is meestal lucerne-
of klaverhooi. In enkele gevallen krijgen de paarden ook nog wat weide-
hooi.

Het is algemeen gebruik dat het hooi op ruiters wordt gedroogd. Het is
dikwijls lang aan weer en wind blootgesteld. Het hooi wordt dus slechts
aan de buitenkant, mede door de directe inwerking van de zon gedroogd
en dikwijls wel zo langdurig, dat de geruiterde hooioppers aan de buiten-
kant verkleurd en verweerd zijn.

In het algemeen krijgen de paarden een flink kwantum voederbieten en
veelal ook tarwekaf. Haver of andere granen alsook meelsoorten, worden
niet, of weinig aan de paarden gevoerd. Dit bleek ook het geval bij de
moeders van de hieronder genoemde veulens.

Afgezien van de andere mineralen, kunnen we gemakkelijk berekenen dat
de voorziening met Calcium als regel zéér ruim is en dat het element
Phosphor in voldoende mate in de rantsoenen aanwezig is ¹⁰.
Door het hoge gehalte aan Calcium van klaver- en lucernehooi is er
meestal sprake van een belangrijk overschot aan Calcium in het rantsoen
en wijkt de verhouding tussen de elementen Ca en P sterk af van de
verhouding welke normaal of althans meer optimaal genoemd ²⁵ wordt ⁴¹.
Diverse praktijkrantsoenen in Zeeland bevatten meer dan vijf keer zoveel
Ca als P. Betreffende de voorziening met de vitaminen A en D kan worden
opgemerkt dat het hooi mede op grond van reeds eerder genoemde om-
standigheden, vooral gedurende de 2e helft van de stalperiode, dikwijls een
onvoldoende gehalte hieraan heeft. Klaver en lucerne bevatten evenals
alle leguminosen een relatief grote hoeveelheid aan oestrogene stoffen
welke invloed kunnen uitoefenen op het verloop van de graviditeit en op
de ontwikkeling van de vrucht.

Langs indirecte weg kan een hoog Calcium-gehalte in het voer bezwaren
opleveren doordat o.m. de opneembaarheid van phosphor maar ook van
diverse sporenelementen daardoor aanmerkelijk lager kan zijn.
Tenslotte kunnen er ook door een samengaan van verschillende hiervoren
genoemde mogelijkheden schadelijke gevolgen voor de groeiende vrucht
ontstaan en wel zodanig, dat de genoemde factoren afzonderlijk niet ver-
antwoordelijk gesteld kunnen worden voor het optreden van de letaliteit
in een of andere vorm.

Aangezien de mogelijkheid bestaat dat door stofwisselingsstoornissen bij
de vrucht of het veulen in het algemeen en bij stoornissen in de voorziening
met de elementen Ca en P in het bijzonder, deze stoornissen zich weer-
spiegelen in de samenstelling van de beenderen ⁵³, werden een aantal
beenderen onderzocht.

Van een zevental gestorven veulens welke voldragen werden geboren,
werd het rechter metacarpaalbeen uit het cadaver genomen. Het bot werd
zo goed mogelijk ontdaan van al het omringende weefsel en aan de lucht
gedroogd, daarna werden gewicht en volume vastgesteld en het soortelijk
gewicht berekend.

Het vochtgehalte werd uitgedrukt in procenten van het gewicht van het
totale bot. De overige bestanddelen werden in procenten van de droge
stof vastgesteld.

Aangezien geen vergelijkingsmateriaal ter beschikking stond van dergelijke
gehalten bij normale pasgeboren veulens, werd gebruik gemaakt van het
pijpbeen van een vrucht welke doodgeboren was in verband met terug-
geslagen hoofd en hals (embryotomie).

Het was een flinke vrucht (z.o.z. V) welke voldragen was en overigens
geen afwijkingen had.

Van bedoelde gegevens werd een tabellarisch overzicht samengesteld waar-
in tevens andere gegevens over de veulens werden vermeld.

a. Uit het overzicht blijkt dat het gewicht en het volume van de
desbetreffende beenderen bij verschillende veulens, zeer uiteen loopt.
De laagste waarde voor het gewicht is 248 gram bij het veulen dat
misvormd werd geboren en verkorte en uiterst kromme ledematen
had en bovendien in totaal minder ontwikkeld was dan normaal.

De hoogste waarde is 454 gram voor een zwaar veulen waarvan de
geboorte lang heeft geduurd en dat dood werd geboren. Voor het
volume liggen de uiterste waarden bij dezelfde dieren, het gewicht
en het volume hangen dan ook vanzelfsprekend met elkaar samen.

b. Het soortelijk gewicht van dc beenderen variëert aanmerkelijk minder
en schommelt met vrij geringe afwijkingen om een gemiddelde van 1.26.
De laagste waarde wordt gevonden bij het zwaarste bot en de hoogste
waarde bij het veulen dat het oudste is geworden (no. 96, 21 dagen).

c. Het vochtgehalte vertoont grote verschillen waarbij opgemerkt moet
worden dat bij de bewerking het ene bot wel enkele dagen langer
gelegen had dan het andere en zodoende wat meer ingedroogd kon zijn.
Het laagste watergehalte werd bij no. 96 aangetroffen en het hoogste
vochtgehalte werd gevonden bij het zwaarste bot (no. 100). Ongetwij-
feld hangen deze waarden samen met het soortelijk gewicht.

d. Het gehalte aan vetten vertoont grote schommelingen om een gemid-
delde van 14.4. De laagste waarde ligt weer bij no. 96 met 7.4, dc
hoogste waarde bij no. 99 met 20.3 % vet in de droge stof van het bot.

e. Het gehalte aan stikstof hangt uiteraard samen met de hoeveelheid
eiwit die een bot bevat. Deze blijkt niet bijzonder uiteen te lopen.
De bepaalde stikstofgehaltes schommelen om een gemiddelde van 5.95
met als uiterste waarden 6.48 voor het oudste veulen (no. 96) en
5.4 voor het controle veulen (no. V).

We zien uit bovengenoemde punten dat het veulen no. 96 voor het
s.g., het vocht-, eiwit- en vetgehalte uiterste waarden heeft. Deze

waarden houden meer of minder verband met elkaar, zodat dit
samengaan min of meer vanzelfsprekend is. Zo heeft het vet uiter-
aard het laagste soortelijk gewicht; dit is het laagst in gehalte en
het soortelijk gewicht van het bot is het grootst. Een dergelijk
verband bestaat er ook tussen het lage watergehalte en het hoge
soortelijk gewicht. Mogelijk is het feit dat dit het oudste veulen
van de groep betreft geen toeval, maar hebben de oudere veulens
(hier 21 dagen) een hoger soortelijk gewicht van hun pijpbeenderen
door een groter gehalte aan zwaardere elementen.

f. Het phosphorgehalte (P2O5) van de beenderen was gemiddeld 18.8 %
en vertoont geen grote schommelingen. De laagste waarde werd ge-
vonden bij het zwaarste bot van het doodgeboren veulen no. 100 en als
hoogste waarde werd 21.6 % vastgesteld in het bot van het doodgeboren
veulen V als „gezond" vergelijkingsobject.

g. Het kalkgehalte (CaO) bedroeg gemiddeld 25.3 % en heeft bij dezelfde
veulens als onder f genoemd, de laagste en de hoogste waarden. Deze
overeenstemming is niet toevallig, maar houdt verband met het feit
dat laatstgenoemde twee elementen als Calciumphosphaat aan elkaar
gebonden in het been aanwezig zijn. Wanneer we alle 8 veulens in
rangvolgorde volgens de phosphorgchaltes plaatsen sluit dezelfde rang-
volgorde voor de Calciumgehaltes daar dan ook geheel bij aan.

h. Het Magnesiumgehalte (MgO) was gemiddeld 0.38%. De laagste waar-
de 0.27 werd gevonden bij het bot van veulen no. 97 dat reeds tien
minuten na de geboorte stierf. De hoogste waarde werd gevonden bij
het veulen dat het oudste werd (No. 96)

De op één na hoogste waarde werd gevonden bij het „contröleveulen".
Aangezien dit doodgeboren is, ligt een vergelijking met de andere
vier doodgeboren of nuchter gestorven veulens het meest voor de hand
en valt het wel op dat die andere veulens allen een lager gehalte
hebben.

Bezien we de waarden van f, g en h als één geheel, dan blijkt het
dat het contróle-veulen voor alle drie elementen de hoogste waarde
heeft ten opzichte van de jonger gestorven veulens.
Verder lijkt er geen nauw verband te bestaan tussen het Magne-
siumgehalte en de gehaltes aan kalk en phosphor (zie no. 100).
Afgezien van veulen no. 100 vertonen de cijfers toch wel enige
mate van overeenstemming.

Samenvattend kunnen we zeggen dat het contróle-veulen opvalt door het
laagste eiwitgehalte (N₂) in het bot, het hoogste kalk- en phosphorgehalte
van alle acht veulens en dat het magnesiumgehalte het hoogste is behalve
dan, dat bij het veulen van drie weken oud, dit gehalte nog iets hoger was.

Bij het doodgeboren veulen no. 100 was het pijpbeen het zwaarst, het was
het grootste in omvang (volume), bevatte verreweg het meeste water en
bijna het meeste vet in vergelijking met alle andere veulens. Het gehalte
aan phosphor en kalk was echter het laagst. Het samengaan van deze
laagste en hoogste waarden is opmerkelijk.

Conclusie: we kunnen zeggen dat dit onderzoek enige oriëntatie heeft
gegeven op het gebied van de analyse van beenderen van pasgeboren
veulens en dat de uitkomsten een aanmoediging inhouden om met dit
onderzoek verder te gaan.

Vergelijkend medisch gezien leek het van belang om ook feiten te ver-
zamelen over diverse gewichten met betrekking tot doodgeboren foetus,
gestorven veulens en de bijbehorende organen en placentae (zie tabel
blz. 395).

Helaas is dit onderzoek niet erg systematisch gebeurd zoals uit het
overzicht blijkt. Het leek me toch gewenst om deze weinig fraaie en
onvolledige gegevens te vermelden en naar aanleiding hiervan enkele
korte opmerkingen te maken.

a. Het gewicht van de vijf voldragen koudbloedveulens liep uiteen van
55.5 tot 78 kg.

Het spreekt vanzelf dat de gewichten van de doodgeboren foetus sterk
verband houden met de draagtijd. Overigens is het toch opmerkelijk
dat het foetus no. 105 met een langere draagtijd zoveel minder woog
dan foetus no. 87.

b. Uit de cijfers blijkt dat het gewicht van de placenta zeer variabel is
in deze reeks. Voor de twee voldragen veulens no. 70 en no. 97 be-
droeg dit resp. 7 en 7.2 kg, terwijl bij een onvoldragen vrucht
(no. 90) de placenta 10 kg woog.

c. Onder coëfficiënt wordt in de tabel de gewichtsverhouding verstaan
tussen de placenta en de vrucht. Dit verhoudingscijfer wordt in de
humane geneeskunde gebruikt. De grootte hiervan wordt soms be-
schouwd als een waardevol gegeven voor de beoordeling van de patho-
genese bij gevallen van polyletaliteit. Normale waarden variëren bij
de mens van 0.13 tot 0.20. Waarden welke hoger liggen dan 0.25 wor-
den steeds als pathologisch beschouwd (lit. 28 en 29).

De gewichten werden bij veulens, vruchten en placentae met een bascule
of unster bepaald, bij de overige organen met een balans.

zeer sterk uiteenlopen. In analogie met hetgeen hierover bij de mens
bekend is, is het zeer onwaarschijnlijk dat de uiterste waarden van
0.13 en 0.65 beiden binnen de grenzen van het normale liggen.
Het is opmerkelijk dat bij de mens in gevallen van polyletaliteit in het
algemeen en bij hydrops foetalis in het bijzonder de coëfficiënten ver-
hoogd, respectievelijk sterk verhoogd zijn, met als uiterste waarden
0.12 en 0.87 over een en veertig gevallen.²⁹ Overigens is uit onderzoek
van 2000 placentae gebleken, dat een te kleine placenta ²⁹ nog veel
vaker verband houdt met de perinatale letaliteit dan een placenta die
te zwaar is.

Het valt op bij de casuïstiek, dat van de vier gevallen met de grootste
coëfficiënt er drie maal een opvallend oedeem van de placenta werd
vermeld, terwijl in één geval hieromtrent geen notitie werd gemaakt,
d. De gewichten van de lever en de andere gewogen organen variëren
sterk. Opvallend is het dat bij no. 99 de uiterste lage waarden worden
aangetroffen voor lever, milt en thymus. Vooral in vergelijking met
no. 97 waarvan het lichaamsgewicht slechts V/2 kg meer was, vallen
deze lage waarden op.

De verschillen in orgaangewicht bij de twee zwaardere slachtoffers en
wel no. 100 en 102 zijn ook groot, vooral voor het gewicht van de lever.
De levergewichten variëren bij de voldragen geboren vruchten van
1320 tot 3000 gram, de miltgewichten van 98 tot 296 gram. De laagste
thymusgewichten werden aangetroffen bij die veulens welke enige
dagen (2/2, 6 en 16 dg.) leefden.

Bij doodgeboren vruchten a terme waren de thymusgewichten veel
hoger, bij deze groep kunnen we in dit verband ook de veulens no. 92
en 97 rekenen, welke zeer kort na de geboorte stierven.
Het feit dat het gewicht van de thymus bij no. 99 en 102 verreweg
het laagst is, wijst er op dat de thymus na de geboorte zeer spoedig
kleiner wordt, vooral omdat het juist de veulens betreft die het oudste
werden (resp. 6 en 16 dg.). Voor pasgeboren Engelse volbloedveulens
geven P a r r y e.a.⁴² als miltgewichten 4 a 500 gram. Dit steekt frap-
pant af bij de veel lagere gewichten voor het veel zwaardere koud-
bloedveulen. Van vijf voldragen doodgeboren veulens geeft L a n z ³²als gemiddeld levergewicht 1146 gram en als gemiddeld percentage van
het lichaamsgewicht 3.43 %. Deze getallen zijn hier voor vier voldra-
gen geboren veulens resp. 2070 gram en 3.1 %. De variabiliteit is
echter groot.

Samenvattend kunnen we zeggen dat bij de gevallen van perinatale letali-
teit bij het paard er grote verschillen bestaan in placentagewicht.
Wanneer we het gewicht van vrucht en veulen echter in aanmerking
nemen en het verhoudingsgetal van de placenta en de vrucht nemen, dan
blijken er nog zeer grote verschillen te bestaan.

Kloosterman vermeldde deze coëfficiënt bij 41 gevallen van poly-
letaliteit of ziektegevallen bij kinderen van moeders, bij welke het ver-
schijnsel van polyletaliteit was opgetreden. Hij constateerde niet alleen
dat er dikwijls een hoge coëfficiënt bestond, maar ook dat hogere coëffi-
ciënten gevonden worden bij de doodgeborenen en de ernstig zieken en
dat in de gevallen met een gunstig of normaal verloop, de coëfficiënten
ook lager of wel normaal waren.

Hij concludeerde, dat er verband bestond tussen de mate van de afwijkin-
gen van de placenta en de ernst van de afwijkingen bij het kind. De
nadruk werd vooral gelegd op hvpertrophie van het vlokkenstroma bij
gevallen van hydrops en op het placentagewicht en het voorkomen van
infarcten bij de perinatale sterfte in het algemeen ²⁹. Helaas kon ik geen
histologisch onderzoek van de verzamelde placentae verrichten of doen
verrichten.

Bovenstaande gegevens over vruchten en veulens zijn weliswaar niet
geschikt om conclusie\'s uit te trekken maar geven duidelijk de wenselijk-
heid aan, dat een vollediger onderzoek in deze richting geschiedt.

In de provincie Zeeland worden elk jaar een groot aantal vruchten doodgeboren en

Om een duidelijker beeld van de oorzaken van de sterfte te kunnen krijgen, werden
105 kadavers geseceerd in het Laboratorium van de Gezondheidsdienst voor Dieren
in Zeeland.

De anamnese, ook van de moeder, werd opgenomen. In verscheidene gevallen werd
de placenta macroscopisch onderzocht.

De gewichten van foetus, gestorven veulens, placentae en organen werden soms
bepaald.

Bij een aantal veulens werd een chemische analyse verricht van een metacarpaalbeen
in verband met de mogelijkheid van het voorkomen van een deficiënte voeding van
de drachtige merrie.

Als regel werd bacteriologisch onderzoek verricht van nier, milt en lever. Bij gevallen
van gemengde cultures is dit steeds vermeld en werd niet één bepaalde bacterie als
„verwekker" aangemerkt.

In 41 gevallen werd een onderzoek ingesteld naar het voorkomen van iso-immuni-
satie door bloedgroepenincompatibiliteit.

In gevallen van abortus werden agglutinaties verricht met het bloedserum van de
merrie op Salm. abortus-equi.

Uit de anamnese bleek dat kreupelheid een verschijnsel is dat soms wel, maar meestal
niet wordt waargenomen (11 van 72 gevallen) bij zieke veulens.
Van de 11 gevallen waarbij er sprake was van arthritis is er één veulen gestorven
van 2/2 dag oud en zijn er 2 gestorven van 3 dagen oud. De overige 8 veulens van
die groep stierven later en wel op een leeftijd variërende van 9 tot 84 dagen.
Van de gestorven veulens bereikten verreweg de meesten (41) slechts een leeftijd
van 3 dagen of minder, anderen (20) een leeftijd van meer dan 3 dagen. Hieruit
blijkt dus dat b ij41 vroeg gestorven veulens slechts 3x kreupelheid was waargenomen
en bij 20 later gestorven dieren 8x kreupelheid werd vermeld.

Verschijnselen van arthritis worden dus betrekkelijk weinig waargenomen bij de groep
van jonggestorvenen (33).

Indien de veulens reeds intra-uterien geïnfecteerd zouden worden zoals verschillende
auteurs schreven, dan hadden we meer gevallen van kreupelheid tengevolge van
geïnfecteerde gewrichten mogen verwachten bij deze groep van jong gestorvenen.
Bij doodgeboren vruchten en bij veulens welke zeer kort na de geboorte zijn ge-
storven blijkt het bacteriologisch onderzoek vrijwel steeds of resp. dikwijls een nega-
tief resultaat op te leveren. Uit een en ander kunnen we concluderen dat intra-
uterine infecties bii de onderzochte gevallen weinig of niet voor kwamen.
In 18 gevallen blijkt uit de aantekeningen dat er afwijkingen ten aanzien van de
lactatie werden waargenomen. Bij deze gevallen werd 8 maal een notitie over placen-
ta-afwijkingen gemaakt als retentio, oedemen, verdikking enz. In verband met de
lactatie-stoornissen en de soms daarmee gepaard gaande afwijkingen van de placenta
wordt aan de mogelijkheid van hormonale oorzaken bij de optredende letaliteit ge-

dacht. Deze gedachte wordt nog versterkt door de gevonden afwijkingen bij de pla-
centa in het algemeen.

Bij 18 gevallen van letaliteit werd de placenta macroscopisch ondcrzocht. Hierbij
werden 9x duidelijke afwijkingen waargenomen als verdikkingen en oedemen.
Bovendien was er bij 19 van de 105 onderzochte gevallen sprake van retentio secun-
dinarum. Ook is het opmerkelijk dat de verhouding tussen de gcwichten van vrucht
en placenta zo sterk varieert en wel dat deze coëfficiënt schommelt van 0.13 tot 0.65.
Dit laatste verschijnsel wordt ook waargenomen bij de perinatale letaliteit bij de
mens en wel in het bijzonder bij de polyletaliteit. Deze grote variatie\'s worden in de
humane geneeskunde beschouwd als beslist pathologisch.

Het is opgevallen dat slechts in 23 van de 67 gevallen waarover op dit punt ge-
gevens werden vermeld, het veulen na de geboorte volkomen fit en gezond bleek.
In de overige 44 gevallen was er sprake van een verminderde vitaliteit welke zich
meer of minder duidelijk uitte. Hierbij ligt de conclusie zeer voor de hand dat er
veel dieren werden geboren, die eigenlijk reeds vanaf het begin niet normaal waren;
we zouden kunnen zeggen dat ze reeds ziek werden geboren. Dit blijkt overigens ook
voldoende uit de gegevens over de bereikte leeftijd. Van de 72 levend geboren veulens
uit de casuïstiek, zijn er 4 binnen een kwartier na de geboorte gestorven, terwijl er
ook nog 4 stierven binnen enkele uren na de partus.

Bij de onderzochte gevallen waren 33 doodgeboren vruchten, hiervan hadden er tien
een draagtijd gehad van meer dan 325 dagen. Hieruit blijkt dat ook bij voldragen
vruchten het verschijnsel van doodgeboorte vrij vaak voorkwam, ook zonder dat
hierbij een abnormaal verloop van de partus in het spel was. Uit het onderzoek van
de doodgeboren vruchten bleek meestal dat de dood kort voor de geboorte was in-
getreden. We zien hier dus uit dat de sterfte sterk geconcentreerd is rond het tijdstip
van de geboorte of anders gezegd, een duidelijk pcrinataal karakter heeft.
Er bestaat geen wezenlijk verschil tussen gevallen van doodgeboorte en veulenziekten
welke zich zo vlak bij de geboorte afspelen. Sommige vruchten worden nog juist le-
vend geboren en sterven dan, anderen sterven tijdens de partus of kort voordat de
partus begint. Enkele veulens stierven binnen één uur na de geboorte, andere enige
uren later of een dag later enz.

Het is ook moeilijk om ten aanzien van de duur van de drachtigheid de juiste grens
aan te geven waarbij er aan de ene kant sprake is van abortus en aan de andere kant
van doodgeboorte.

Uit deze feiten dringt de gedachte naar voren dat de verschijnselen van abortus,
doodgeboorte en veulenziekten één complex van voortplantingsstoornissen vormen.
Voor een dergelijke eenheid pleit ook nog de overeenkomst welke werd waargenomen
bij het pathologisch onderzoek van de geaborteerde en doodgeboren vruchten en
de gestorven veulens. Het onderzoek van blocdserum op het voorkomen van iso-
immunisatie tengevolge van een onverenigbaar zijn van de bloedgroepen van merrie
en veulen, leverde in twee gevallen een positief resultaat op. Mede op grond van de
anamnetische, klinische en patholoog-anatomische verschijnselen is het onwaarschijn-
dat deze oorzaak van polyletaliteit bij de mens, bij het paard van grote betekenis is
voor de perinatale sterfte. (Bij de mens ook slechts 3 a 5 % van de sterfte). Een
voortgezet onderzoek is overigens op grond van meerdere overwegingen dringend
gewenst.

Het serum-onderzoek op Salmonella abortus equi leverde geen duidelijk resultaat op.
De hoge titers, welke ten aanzien van Vibrio-fetus-antigeen gevonden zijn, vragen
nog om een verklaring, hoewel de waarde van de titers door mij zeer wordt be-
twijfeld.

Bij het pathologisch onderzoek traden bloedingen (40x) sterk op de voorgrond, ook
werd er dikwijls (33x) een te grote hoeveelheid vocht in één of meerdere lichaams-
holten aangetroffen. De aard van dit vocht was van screus, seroliaemorrhagisch tot
haemorrhagisch en in enkele gevallen was het purulent. Overigens werden nogal eens
(13x) oedemen waargenomen.

Bij 9 gevallen was een onsteking van de navel of de navelvaten waar te nemen. Op

grond van de localisatie van de gevonden afwijkingen acht ik het lang niet zeker
dat er in deze gevallen sprake is van een primaire navelinfectie; de mogelijkheid
van een secundaire haematogene infectie is niet uit te sluiten.

Uit de waargenomen gevallen van pnoemonie en de betreffende anamnese lijkt er
verband te bestaan tussen het ingeven van melk en de longaandoening.
Het bacteriologisch onderzoek Zeverde geen overtuigend positieve resultaten op.
Het is meestal moeilijk om zelfs op grond van positieve culturele uitkomsten een
bacteriologische diagnose te stellen, omdat veelal andere begeleidende pathologische
verschijnselen van infectie geheel ontbreken. Slechts in die gevallen waarbij er
sprake was van duidelijke ontstekingsverschijnselen in combinatie met het kweken
van reincultures van bacteriën uit de parenchymateuze organen en eventueel uit de
ontstekingshaarden, zou ik als mogelijke ziekte- en doodsoorzaak „infectie" willen
noemen, hoewel de diagnose dan nóg niet vast staat (pnoemonie bij no. 9, 11, 16 en
67). Slechts indien men het standpunt inneemt, dat met het aantonen van één of
meer soorten bacteriën de ziekte- en doodsoorzaak is vastgesteld, spelen infecties
een belangrijke rol bij de sterfte.

Indien men de uitkomsten van het onderzoek en de tegenstrijdige literatuurgegevens
critisch beoordeelt, dan zal men tot de erkenning komen dat we nog weinig zekerheid
hebben over de oorzaken van deze letaliteit. Vooral ook omdat er weinig overtui-
gende infectieproeven met de vele genoemde bacteriën werden genomen. Bovendien
zouden daarmee dan nog volgens het trias van Koch soortgelijke pathologische ver-
anderingen moeten zijn opgewekt en dezelfde bacteriën daar weer uit gekweekt
moeten zijn.

Uit het overzicht van de volledige progenituur van de merriën, met betrekking tot de
onderzochte vruchten en veulens, blijkt duidelijk dat ook de voorafgaande gevallen
van graviditeit dikwijls letaal eindigden.

Aannemende dat die merriën drager zouden zijn van bepaalde „veulenpathogene"
bacteriën, dan is het afwisselend gezond of doodgeboren worden daarmee niet on-
gedwongen te verklaren. Bovendien blijkt het dat meerdere onderzoekers, uit de uterus
van die paarden waarbij de laatste graviditeit voor de vrucht letaal verliep, slechts
in een betrekkelijk gering aantal gevallen bacteriën konden aantonen Overigens
speelde Salm. abortus equi daarbij dan nog de hoofdrol. Het is ons voldoende be-
kend dat juist deze bacteriën in ons land geen of slechts een onbeduidende rol spelen
bij de besproken sterfte.

Het is frappant dat er bij het overzicht van deze progenituur een grote overeen-
stemming bestaat met soortgelijke overzichten welke Kloosterman voor verschillende
groepen van gevallen van polyletaliteit bij de mens maakte.

Bij de onderzochte gevallen was er 42x sprake van een preventieve vaccinatie van
de merrie, van een serum-behandeling van het veulen of van beide.
Aannemende dat een zodanige preventieve behandeling dikwijls effect heeft, ver-
wondert het feit dat het aantal ,doorbraken" van de immuniteit zo groot is. We
weten nu echter dat immuunlichamen de placenta van het paard toch niet passeren
en dus de vrucht niet kunnen bereiken. Van de levend geboren dieren uit de casuïs-
tiek vertoonden er reeds een belangrijk aantal een verminderde vitaliteit vlak na de
geboorte.

Zowel voor de doodgeborenen als de hiervóór genoemde groep kan een zodanige be-
handeling als preventivum geen of weinig waarde hebben. Tezamen vormden deze
groepen meer dan de helft van de onderzochte gevallen.

Bij het chemisch-analytisch onderzoek van de pijpbeenderen van 7 gevallen, viel
het op dat het kalk- en phosphorgehalte steeds kleiner was dan dat bij een zelfde
pijpbeen van een doodgeboren contróleveulen (abnormale partus).
Ook het magnesiumgehalte van het „gezonde" veulen was het hoogst in vergelijking
met andere doodgeboren en jong gestorven dieren.

Het was ook opmerkelijk dat het veulen met het zwaarste pijpbeen de laagste waar-
den had voor soortgelijk gewicht en kalk- en phosphorgehalte, het hoogst water-
gehalte en het op één na hoogste vetgehalte. Deze uitkomsten hebben enige oriëntatie

gegeven ep houden een aanmoediging in om het chemisch-analytisch onderzoek voort
te zetten.

Betreffende de gewrichten van doodgeboren vruchten, gestorven veulens, placentae en
organen, valt het op dat de placentae soms erg zwaar zijn (max. 10 kg.) en dat de
verhouding tot het lichaamsgewicht van de vrucht zeer variabel is. Deze waarneming
is ook vergelijkend medisch van bijzondere betekenis.

Overigens liepen de gewichten van lever, milt en thymus zeer uiteen, waarbij het
opvalt, dat de milten een laag gewicht hadden in vergelijking met de opgegeven
gewichten van de milt bij pasgeboren veulens van het Engelse volbloed, dat overigens
ook nog een veel geringer lichaamsgewicht heeft.

In verband met de onbevredigende uitslag van dit onderzoek naar de oorzaken van
de perinatale letaliteit bij het paard, werd dit onderzoek voortgezet. Er werden
gegevens verzameld betreffende 10.500 gedekte merriën van verschil\'ende rassen in
verschillende delen van het land. De uitslag van dit statistisch overzicht van de
dekresultaten zal binnenkort worden gcpublicecrd.

Each year, in the province of Zeeland, a great number of foetus are still-born and
many foals die.

To obtain a clearer picture of the causes of mortality, 105 foals were dissected in
the laboratory of the Animal Health Service in Zeeland.

The anamnesis, also of the mare, was noted. In several cases the placenta was exa-
mined macroscopically.

The weights of the foetus, dead foals, placentae, and organs were sometimes deter-
mined.

In a number of foals a chemical analysis was made of the os metacarpi in connection
with the possibility of deficient feeding of the pregnant mare.

As a rule bacteriological examination was performed on kidney, sp!een and liver.
In cases of mixed cultures, this was always mentioned and a certain bactcria was
not indicated to be the „causative agent".

In 41 cases an examination was performed into the occurence of iso-immunisation
through incompatibility of the blood groups.

In cases of abortion, agglutinations on Salm. abortus equi were performed with the
blood-serum of the mare.

From the anamnesis it appeared that lameness is a symptom whicn is sometimes
observed, but not often in sick foals (11 out of 72 cases).

Out of 11 cases in which arthritis was considered, one foal died at an age of V/i day,
and two foals died at an age of 3 days.

The remaining 8 foals of that group died later on, namely at an age varying between
9 and 84 days. From the foals which died, by far most of them (41) reached an age of
only 3 days or less, others (20) an age of more than 3 days. From this it appears,
therefore, that lameness was observed only 3 times in foals which died early, and
lameness was mentioned 8 times with 20 animals which died later on.
Symptoms of arthritis are, therefore, observed relatively few in the group which
died early (33).

If the foals should have been infected intra-uterine, as several authors wrote, then
we might have expected many more cases of lameness caused by infected joints in this
group which died early. In still-born foetus and in foals which have died shortly after
birth, the bacteriological examination appears to produce a negative result often
or nearly always. From this we may conclude that intra-uterine infections occured
little or not at all in the xamined cases.

It appears from the notes that deviations with regard to the lactation were observed
in 18 cases, a note was made 8 times about deviations of the placenta, such as retentio,
oedema, thickenings, etc. In connection with the disturbances in the lactation and the

deflections in the placenta which sometimes accompany this, the possibility of hor-
monal causes for the appearance of the mortality were considered. This idea was
strengthened even more by the deflections in the placenta in general which were
found. In 18 cases of mortality, the placenta was examined macroscopically. Obvious
deflections were observed here, such as thickenings and oedema. Moreover, in 19 of
the 105 cases examined, retentio secundinarum could be spoken of. Also it is re-
markable that the relation between the weight of the foetus and placenta varied so
considerably, and that this co-efficient varied between 0.13 and 0.65. This last
symptom was also observed with the perinatal mortality of human beings and, in parti-
cular, with the polylethality. These considerable variatons are regarded as defini-
tely pathological in human medicine.

It was noticed that in only 23 of the 67 cases, over which data are given at this
point, did the foal appear completely fit and healthy after birth.
In the remaining 44 cases a reduced vitality could be spoken of, which was expres-
sed more or less clearly. Here the conclusion is evident, that many animals are born
which, actually, already from the beginning were not normal; we could say that
they were born diseased. Moreover, this appears sufficiently from the data over the
age which was reached. Out of the 72 foals, which were born alive, from the casuis-
tics, 4 died within 15 minutes, whilst 4 more died a few hours after birth. In the
cases which were examined, 33 foetus were still-born, of which 10 had had a preg-
nancy of more than 325 days. From this it appears that, also with full term foeti,
the phenomenon of stillbirth occurs fairly often, also without there being considera-
tion of an abnormal course of the partus. From the examination of foetus which were
stillborn, it usually appeared that death had taken place shortly before birth. We
see here, therefore, that mortality is distinctly concentrated around the moment of
birth or, to say it another way, it has a clearly perinatal character.
No essential difference exists between cases of stillbirth and foal-diseases which take
place around birth. Some foetus are born just alive and then die, others die during
partus or shortly before partus begins. A few foals die within one hour after birth,
others a few hours later on or a day later on etc. It is also difficult with regard to the
length of the pregnancy to indicate the exact boundary where, on the one side can be
spoken of abortus, and on the other side of stillbirth. Out of these facts the idea
arises, that the phenomena abortion, stillbirth, and foal-diseases, form one complex
of disorders in reproduction.

The similarity, which was observed at the pathological examination of the aborted
and stillborn foetus and the dead foals, also suggests such a unity. The exami-
nation of blood serum for the occurence of iso-immunisation as a result of an incom-
patibility of the blood-groups of mare and foal, produced as positive result in two
cases. Based upon the anamnetical, clinical, and pathological-anatomical symptoms,
is it unlikely that this cause of polylethality in human beings is of great significance
in perinatal mortality of horses. A continued investigation is, moreover, urgently
needed on the basis of more considerations. The serum-examination of Salmonella
abortus equi provided no clear results. The high titres, which are found with regard
to Vibrio-fetus-antigen, require an explanation, although I very much doubt the value
of the titres.

Haemorrhagic diathesis (40 times) are outstanding at the pathological exami-
nation, ako too large a quantity of liquid (33 times) was often found in one or more
of the body-cavities. The nature of this liquid was from serous, serohaemorrhagic,
to haemorrhagic, and in a few cases it was purulent. Besides oedema was observed
(13 times).

In 9 cases an inflammation of the navel or the navel vessels was observed. On the
grounds of the localisation of the deflections, I did think it was not certain at all
that in these cases I could speak of a primary umbilic infection; the possibility of a
secondary haematogenic infection is not be excluded.

From the cases in which pneumonia is observed and the respective anamnesis, there
appears to be a connection between the administration of milk and lung-affection.

The bacteriological examination produced no convincing positive results.
It is usually difficult to make a bacteriological diagnosis based upon positive
cultural results, because, often other accompanying pathological symptoms of
infection are completely absent. Only in cases where we can speak of distinct in-
flammatory symptoms, in combination with the cultivation of pure cultures of bacte-
ria from the parenchymatous organs, and eventually, from the inflammation foci,
would I mention „infection" as a possible cause of disease or death, although the
diagnosis is still not certain, (pneumonia in No. 9, 11, 16 and 67). Only when one
takes the attitude that, with the demonstration of one or more types of bacteria, the
cause of disease and death is established, then infections play an important part
in the mortality.

Whenever one considers, critically, the results of the examination, and the contra-
dictory data in literature, then one may conclude that we have little cer-
tainty about the causes of this mortality. In particular also, because few convincing
infection-experiments were made with the many bacteria mentioned. Moreover, ac-
cording to the trias of Koch, such pathological alterations should be raised and these
same bacteria should be cultivated again.

From the survey of the complete progeniture of the mares, with relation to the
examined foetus and foals, it is qlear that the preceding cases of gravidity also
often ended in lethality.

Supposing these mares should be carriers of certain „foal-pathogenic" bacteria,
then the alternating healthy births or still-births cannot be explained. Moreover,
it appears that several investigators could demonstrate bacteria from the uterus of
these horses where the last gravidity proved lethal for the foetus in only a relatively
small number of cases. Moreover Salm. abortus equi played, hereby, the chief part.
It is sufficiently known that just these bacteria play an insignificant or no part at all
with the above-discussed mortality in our country. It is striking that at the survey of
this progeniture a considerable agreement exists between similar surveys which Kloos-
terman made for various groups of cases of human polylethality.
Forty two times in the cases examined, one could speak of a preventive vaccination
of the mare, of a serum treatment of the foal, or of both.

Supposing such a preventive treatment is successful, it is surprising that the
number of failures in the immunity is so great. We know however, that immune
bodies do not pass the placenta of the horse, and therefore cannot reach the
foetus. An important number of the animals, from the casuistics, which were born
alive, already showed reduced vitality immediately after birth.

For the stillborn as well as for the above mentioned group, such a treatment can
have little or no preventive value. Together these groups formed more than half of
the cases examined.

At the chemical-analytical examination of the ossea metacarpale of 7 cases, it was
remarkable that the chalk and phosphor content was always lower than that by a si-
milar os metacarpale of a stillborn control-foal (abnormal partus).
Also the magnesium content of the „healthy" foal was highest in comparison with
other stillborn animals and animals which died young.

It was also remarkable that the foal with the heaviest os metacarpale had the
lowest value for specific weight and chalk and phosphor content, the highest water
content and the highest fat content but one. These results have given some orientation
and are encouraging the continuance of the chemical analytical investigation.
With regard to the weights of stillborn foetus, dead foals, placentae and organs, it is
remarkable that the placentae sometimes are very heavy (max. 10 kg.) and that the
relation of the body-weight of the foetus is very different. Comparing with human
medecin this observation is rather important. Otherwise the weights of liver, spleen
and thymus varied considerably, whereby it was noticed that the spleens had a low
weight in comparison to the weights given for spleens of new born foals of English
thoroughbreads, which also have a lighter body weight.

Because of the unsatisfactory result of this investigation into the causes of the peri-

natal mortality in horses, the investigation was carried on. Data were collected with
regard to 10.500 mated mares of différent breeds in différent parts of the country.
The resuit of this survey of the mating-results will be published shortly.

Dans la province de Zélande chaque année un grand nombre de fruits sont morts-
nés et beaucoup de poulains y meurent.

Afin d\'obtenir une idée plus claire des causes de cette mortalité, on a disséqué 105
cadavres au Laboratoire du Corps de santé pour animaux en Zélande.
L\'anamr.^ic, aussi de la mère, fut prise.

Dans plusieurs cas on a examiné le placenta macrôscopiquement.
Les poids de foetus, de poulains morts, de placentas et d\'organes furent parfois dé-
terminés.

Chez un certain nombre de poulains on fit une analyse chimique d\'un métacarpe eu
égard à la possibilité de la présence d\'une nourriture déficiente de la jument portante.
Comme règle on procéda à un examen bactériologique des reins ,de la rate et du
foie. Dans les cas de cultures mêlées, on en a toujours fait mention, et comme „agent"
on n\'a pas marqué une seule bactérie précise.

Dans 41 cas on a fait un examen sur la présence de l\'iso-immunisation par l\'incom-
patibilité des groupes sanguins.

Dans les cas d\'avortement on fit des agglutinations avec le sérum sanguin de la ju-
ment sur Salm. abortus-equi.

Il résulta de l\'anamnèse que la boiterie est un phénomène qu\'on constate bien quel-
ques fois, toutefois, le plus souvent pas (11 sur 72 cas) chez les poulains malades.
Des 11 cas où il était question d\'arthritis, il est mort un seul poulain âgé de 2\'/i jours,
et il en est mort 2 de 3 jours. Les autres 8 poulains de ce groupe moururent plus
tard et cela à un âge variant de 9 à 84 jours.

Des poulains morts la majeure partie (41) vécurent seulement 3 jours ou moins,
d\'autres (20) plus de trois jours. Il en résulte donc que sur 41 poulains morts promp-
tement, on n\'a constaté la boiterie que 3 fois et que sur 20 animaux morts après,
on a fait 8 fois mention de boiterie.

Les symptômes d\'arthrite se constatent donc relativement peu dans les groupes de
poulains morts jeunes.

Si les poulains étaient infectés intra-utérien, comme écrit par plusieurs auteurs, on
aurait pu s\'attendre à plus de cas de boiterie par suite d\'articulations infectées, chez
ce groupe de morts en bas âge.

Chez les fruits morts-nés et chcz les poulains morts très peu après la naissance, on
constate que l\'examen bactériologique donne à peu près toujours, en tous cas sou-
vent, un résultat négatif. On peut conclure de tout ceci que les infections utérines
dans les cas étudiés ne se sont pas peu ou pas du tout présentées.
Dans 18 cas il résulte des notations que des déviations à l\'égard de la lactation ont été
constaté. Chez ces 18 cas on a fait 8 fois une annotation sur des déviations de pla-
centa, telles que rétention, oedème, enflure, etc. Eu égard aux troubles de la lacta-
tion et les déviations parfois afférentes du placenta, on pense à la possibilité de
causes hormonales lors de la létalité qui se signale. Cette opinion est encore con-
firmée par les déviation du placenta en général qu\'on a constaté.
Dans 18 cas de létalité on a examiné le placenta macroscopiquement. On y constata
9 fois des déviations évidentes, tels que des enflures et des oedèmes.
En outre chez 19 des 105 cas examinés il y avait question de retentio secundinarum.
Il est remarquable aussi que le rapport entre les poids du fruit et celui du placenta
varient si fortement et cela que ce coefficient varie de 0.13 à 0.65. Ce dernier symp-
tôme se constate aussi en cas de létalité périnatale chez l\'homme et cela en particu-
lier de poly-létalité. Ces grandes variations sont dans la médecine humaine certaine-
ment considérées comme pathologiques.

On a été frappé de constater que c\'est seulement en 23 des 67 cas dont des données

furent indiquées à cet égard, que le poulain après la naissance se trouva être par-
faitement en forme et bien portant.

Dans les autres 44 cas il était question d\'une vitalité amoindrie qui se signalait plus
ou moins clairement. Ici il est évident que beaucoup d\'animaux naquirent qui, déjà
dès le début, n\'étaient pas normaux; nous pourrions dire qu\'ils naquirent malades.
C\'est ce qui résulte du reste suffisamment des données sur l\'âge atteint. Des 72 pou-
lains nés vivants de la casuistique, il y en eut 4 qui moururent en moins d\'un quart
d\'heure après la naissance, et avec ccla il y en eut encore 4 qui moururent dans
l\'espace de quelques heures après le partus. Parmi les cas examines il y eut 33 fruits
morts-nés, dont 10 avaient eu une ventrée de plus de 325 jours. Il en résulte que
dans le cas de fruits nés à terme le symptôme de mortinatalité se présente assez fré-
quemment, aussi sans qu\'il s\'agisse ici d\'un développement anormal du partus. A
l\'examen des fruits morts-nés il semble le plus souvent que la mort ait eu lieu peu avant
la naissance. Nous constatons donc ici que la mortalité est fortement concentrée
autour du moment de la naissance ou, autrement dit, qu\'elle a un caractère claire-
ment périnatal.

Il n\'existe pas de véritable différence entre les cas de mortinatalité et les maladies
poulinières qui se présentent si peu de temps avant la naissance. Certains fruits nais-
sent encore tous justes vivants et meurent aussitôt, d\'autres meurent pendant le partus
ou très peu de temps avant que le partus commence. Quelques poulains meurent
en moins d\'une heure après la naissance, d\'autres quelques heures après ou un jour
plus tard, etc.

Il est aussi difficile d\'indiquer à l\'égard de la durée de la gestation, la limite exacte
où d\'un côté il est question d\'abortus et d\'un autre côté de mortinatalité.
Ces faites-ci font surgir l\'idée que les symptômes d\'abortus, de mortinatalité et de ma-
ladies de poulains forment un seul complexe de troubles de la reproduction.
En faveur d\'une telle unité plaide encore la conformité observée lors de l\'étude
pathologique des fruits avortés et morts-nés et des poulains morts.
L\'étude du sérum sanguin sur la présence d\'iso-immunisation par suite de l\'incompa-
tibilité des groupes sanguins de jument et de poulain, a eu en deux cas un résultat
positif. Eu régard aussi aux phénomènes anamnétiques, cliniques et anatomiques-
pathologique, il est invraisemblable que cette cause importante de poly-létalité chez
l\'homme, soit d\'une grande importance chcz le cheval pour la mort périnatale.
A part cela, une étude continuée s\'impose pour plusieurs raisons. Un examen séro-
logique sur Salmonella abortus equi n\'eut pas de résultat positif. Les tires élevés
trouvés à l\'égard de l\'antigènc-Vibrio-fétus demandent encore une explication, bien
que je doute beaucoup de la valeur des titres.

Lors de l\'examen pathologique il se présenta une diathèse hémorrhagique (40x) d\'une
manière intense. Souvent (33x) on constata aussi un trop grande quantité d\'humidité
dans une ou plusieurs cavités du corps. La nature de cette humidité était de caractère
séreuse, séro-hémorrhagique jusqu\'à hacmorrhagique et dans quelques cas elle était
purulente. A part cela on constata de temps à autre (13x) des oedèmes.
Dans 9 cas on put constater une inflammation du nombril ou des vaisseaux du nom-
bril. Vu la localisation des déviations je ne juge pas du tout certain que dans ces
cas-ci il soit question d\'une infection ombilicale primaire; la possibilité d\'une infection
hématogène secondaire n\'est pas exclue.

Des cas constatés de pneumonie et de l\'anamnèse en question ons se demande s\'il
y a des rapports entre l\'administration de lait et l\'affection pulmonaire. L\'examen
bactériologique ne fournissait pas de résultats positifs convaincants.
Le plus souvent il est difficile, même en se basant sur des résultats culturels positifs,
d\'établir un diagnostic bactériologique, parce que le plus souvent d\'autres phéno-
mènes pathologiques secondaires d\'infection font totalement défaut. C\'est seule-
ment dans les cas où il est question de symptômes évidents d\'infection en com-
binaison avec la culture pure de bactéries des organes parenchymateux et
éventuellement des foyers d\'inflammation, que je voudrais parler comme cause
possible de la maladie et de la mort „d\'infection", bien que la diagnose, dans

ce cas-là, ne soit pas encore indéniable, (pneumonie sous no. 9, 11, 16 et 67). C\'est
seulement si l\'on se place au point de vue qu\'en indiquant une ou deux sortes de bac-
téries, on a fixé la cause de la maladie et de la mort, alors les infections jouent un
rôle important à la mortalité. En jugeant critiquement les résultats des recherches et
des données contradictoires de la littérature, on arrivera à avouer que nous ne dis-
posons encore que peu de certitude sur les causes de cette létalité. Surtout aussi
par le fait qu\'on n\'a fait que peu d\'expériences d\'infection convainquantes avec les
nombreuses bactéries indiquées. En outre, selon le trias de Koch, on aurait dû avec
cela éveiller des changements pathologiques identiques, pour cultiver de nouveau les
mêmes bactéries.

Il résulte de l\'aperçu sur la progéniture complète des juments, à l\'égard des fruits
et des poulains examinés, clairement que les cas de gravidité précédents finissaient
souvent létalement.

En admettant que ces juments seraient porteuses de certaines bactéries „pathogènes
de poulain", le fait de naître tantôt bien portants, tantôt morts-nés, ne s\'expliquerait
pas avec cela d\'une manière naturelle. En outre on constate que plusieurs expéri-
mentateurs, seulement dans un cas de nombre relativement petit, ont pu indiquer
des bactéries de l\'utérus de ces chevaux où la dernière gravidité se développa lé-
talement pour le fruit. Du reste le Salm. abortus equi y jouait encore un rôle princi-
pal.

Nous savons assez que justement ces bactéries-ci ne jouent pas de rôle, dans notre
pays, ou seulement un rôle insuffisant, à l\'égard de la mortalité dont nous avons
parlé.

Il est frappant que l\'aperçu de cette progéniture présente une grande correspon-
dance avec les aperçus pareils que Kloosterman a établis pour différents groupes de
cas de poly-létalité chez l\'homme.

Parmi les cas examinés il fut 39 fois question d\'une vaccination preventive de la ju-
ment, d\'un traitement de sérum du poulain ou des deux.

En admettant qu\'un pareil traitement préventif donne souvent tout son effet, on est
étonné du fait que le nombre des „percées" de l\'immunité soit si grand. Cependant,
nous savons maintenant que des corps immuns ne passent pourtant pas le placenta
du cheval et qu\'ils ne peuvent donc pas atteindre le fruit. Des animaux nés vivants
de la casuistique, déjà un nombre important montra une vivacité amoindrie tout juste
après la naissance.

Tant pour les morts-nés que pour le groupe cité avant celui-ci, un pareil traitement
comme préventium ne pourra avoir que point ou peu de valeur. Ensemble, ces
groupes formèrent plus de la moitié des cas examinés.

De 7 cas, lors de l\'examen chimique-analytique des os longs, on était surpris de con-
stater que la teneur en chaux et en phosphore fut inférieure à celle d\'un même os
long d\'un poulain de contrôle mort-né (partus anormal). Egalement la teneur en
magnésium du poulain „sain" se trouva être la plus élevée, en comparaison avec
d\'autres animaux morts-nés ou morts jeunes. Il était remarquable aussi que le poulain
avec l\'os long le plus lourd, avait les valeurs les plus basses pour le poids spécifique
et la teneur en chaux et en phosphore, la plus haute teneur en eau et la plus haute
teneur en graisse. Ces résultats ont fourni une certaine orientation et renferment un
certain encouragement pour continuer l\'étude chimique-analytique.
A l\'égard des poids des fruits morts-nés, poulains morts, placentae et organes, on est
étonné de constater que les placentae sont parfois très lourds (max. 10 kg.) et que
le rapport au poids corporel du fruit est très variable. Cette constatation est, égale-
ment au point de vue médico-comparatif, d\'une importance particulière. A part cela,
les poids des foie, rate, reins, coeur et thymus s\'écartaient beaucoup, où l\'on est frap-
pé du fait que les rates avaient un poids bas comparé aux poids indiqués de la rate
chez les poulains nouveaux-nés du pur sang anglais, qui d\'ailleurs ont aussi encore
un poids corporel beaucoup plus bas.

Vu le résultat peu satisfaisant de cette enquête sur les causes de la létalité périnatale
chez le cheval, on a continué cette enquête.

On a recueilli des données concernant 10.500 juments couvertes, de races différentes
et dans plusieurs parties du pays. Le résultat de cet aperçu statistique sera publié sous
peu.

Jedes Jahr werden in der Provinz Zeeland eine grosse Anzahl Föten tot zur Welt ge-
bracht und verenden viele Fohlen.

Um eine klareres Bild von den Ursachen dieser Sterblichkeit zu erhalten, wurden
im Laboratorium des „Gesundheitsdienstes für Tiere in Zeeland" 105 Kadaver
seziert.

Es wurde auch von den Muttertieren die Anamnese aufgenommen. In 18 Fällen
wurde die Plazenta makroskopisch untersucht.

Bei einer Anzahl der Fohlen wurde eine chemische Analyse eines metacarpalen
Knochens vorgenommen und zwar im Hinblick auf die Möglichkeit einer defizienten
Ernährung der trächtigen Stute.

In der Regel wurde eine bakteriologische Untersuchung der Nieren, Milz und Leber
vorgenommen.

Falls gemengte Kulturen vorhanden waren, wurde stets darauf hingewiesen und nie
eine bestimmte Bakterie als „Erreger" in den Vordergrund gestellt!
In 41 Fällen wurde eine Untersuchung nach dem Vorhandensein von Iso-immunisa-
tion durch Blutgruppeninkompatibilität angestellt.

In Fällen von Abortus wurden mit dem Blutserum der Stute Agglutinationen auf
Salmonella abortus equi verrichtet.

Aus der Anamnese ging hervor, dass bei erkrankten Fohlen Lahmheit eine Erschei-
nung ist, die wohl ab und zu einmal, meistens jedoch nicht wahrgenommen wird
(in 11 von 72 Fällen).

In 11 Fällen, bei welchen von Arthritis die Rede war, gingen 1 Fohlen im Alter von
2]A Tagen und 2 im Alter von 3 Tagen ein.

Die übrigen Fohlen aus dieser Gruppe starben später und zwar in einem Alter von
9—84 Tagen. Von den verendeten Fohlen erreichten die meisten (41) nur eine Leb-
zeit von 3 Tagen und weniger, andere (20) dagegen ein Alter von mehr als 3 Tagen.
Hieraus ergibt sich also, dass bei 41 frühverendeten Fohlen nur in 3 Fällen Lahmheit
wahrgenommen war, während bei 20 später verendeten diese Erscheinung nur 8 Mal
erwähnt wurde.

Arthritiserscheinungen wurden also bei der Gruppe der junggestorbenen Tiere ziem-
lich spärlich wahrgenommen ³³.

Wenn die Fohlen bereits intra-uterin infektiert worden wären, wie einige Autoren
schrieben, dann hätten wir bei dieser Gruppe jungverstorbener Tiere eine grössere
Anzahl von Fällen mit Lahmheit infolge infektierter Gelenke erwarten dürfen.
Bei totgeborenen Früchten und bei Fohlen, die kurz nach der Geburt eingingen,
scheint die bakteriologische Untersuchung fast stets, resp. oft ein negatives Resultat
zu ergeben. Aus dem einen und anderen können wir folgern, dass bei den untersuch-
ten Fällen intra-uterine Infektionen wenig oder gar nicht vorkamen.
Aus den Aufzeichnungen ergab sich, dass in 18 Fällen hinsichtlich der Laktation Ab-
weichungen wahrgenommen worden waren. Unter diesen Fällen wurde 8 Mal eine
Anzeichnung über Abweichungen der Plazenta gefunden, wie Retentio, Ödeme, Ver-
dickungen u.s.w. In Verband mit den Laktationsstörungen und den manchesmal
hiermit gepaart gehenden Plazenta-abweichungen, wurde beim Auftreten der Leta-
lität an die Möglichkeit hormonaler Ursachen gedacht. Dieser Gedanke wurde noch
auf Grund der vorgefundenen Plazenta-abweichungen im allgemeinen, verstärkt.
In 18 Fällen von Letalität wurde die Plazenta makroskopisch untersucht. Hierbei
wurden 9 Mal deutliche Abweichungen, wie Verdickungen und Ödeme festgestellt.
Ausserdem war in 19 der untersuchten 105 Fälle, von Retentio secundarum die Rede.
Bemerkenswert ist auch, dass die Gewichtsverhältnisse zwischen Fötus und Plazenta
stark auseinanderliefen, sodass dieser Koeffizient zwischen 0.13 bis 0.65 schwankte.

Diese letztere Erscheinung wird auch beim Menschen bei der perinatalen Letalität
und zwar besonders bei der Polyletalität wahrgenommen. Diese grossen Unterschiede
werden in der Medizin unbedingt als pathologisch beschaut (Lit. 28, 29).
Auffallend war es, dass nur in 23 der 67 Fälle, über die in diesem Punkte Angaben
vorlagen, das Fohlen nach der Geburt vollkommen gesund und munter zu sein
schien. In den übrigen 44 Fällen war von einer mehr oder weiniger deutlich in Er-
scheinung tretenden Verminderung der Vitalität die Rede. Hieraus könnte man die
Folgerung ziehen, das viele Tiere schon vor der Geburt nicht gesund waren, oder
besser gesagt, bereits krank zur Welt kamen. Das geht auch klar aus den Mitteilun-
gen über das erreichte Alter hervor. Von den 72 lebendgeborenen Fohlen aus der
Kasuistik, sind 4 innerhalb einer Viertelstunde nach der Geburt gestorben, während
4 weitere einige Stunden später eingingen. Unter den untersuchten Fällen befanden
sich 3 totgeborene Früchte, von denen bei 10, die Tragzeit mehr als 325 Tage be-
trug. Hieraus ergibt sich, dass auch bei ausgetragenen Früchten die Erscheinung
„Totgeburt" ziemlich oft vorkam, auch ohne, dass hierbei ein abnormaler Geburts-
verlauf eine Rolle spielte. Meistens ergab sich aus der Untersuchung der totgebore-
nen Frucht, dass der Tod kurz vor der Geburt eingetreten war. Wir erkennen hieraus,
dass sich die Sterblichkeit stark auf und um den Zeitpunkt der Geburt konzentriert,
besser gesagt, einen deutlich perinatalen Charakter zeigt.

Es besteht kein wesentlicher Unterschied zwischen den Fällen von Totgeburt und
den von Fohlenkrankheiten, die sich so unmittelbar bei der Geburt abspielen. Einige
Früchte werden gerade noch lebend geboren und sterben dann, wieder andere ster-
ben während, oder kurz vor dem Partus. Einige Fohlen starben innerhalb einer
Stunde nach der Geburt, andere einige Stunden oder einen Tag nachher u.s.w.
Schwierig ist es auch, hinsichtlich der Trächtigkeitsdaucr die richtige Grenze zu
ziehen, wenn hierbei einerseits von Abortus und andrerseits von Totgeburt die
Sprache ist. Mit diesen Tatsachen drängt sich der Gedanke auf, dass die Erscheinun-
gen, wie Abortus, Totgeburt und Fohlenkrankheiten, ein Komplex von Fortpflan-
zungsstörungen zu sein scheint.

Für eine derartige Einheit spricht auch noch die Übereinstimmung, die bei der pa-
thologischen Untersuchung der abortierten und totgeborenen Föten und verendeten
Fohlen wahrgenommen wurde.

Die Untersuchung des Blutserums nach dem Vorhandensein von Iiso-immunisation,
demzufolge die Blutgrupen von Stute und Fohlen unvereinbar sind, führte in 2 Fäl-
len zu einem positiven Resultat. Auf Grund der anamnetisch-klinisch-pathologisch-
anatomischen Erscheinungen, ist es unwahrscheinlich, dass diese Ursache der
Polyletalität für den Menschen, auch für die perinatale Sterblichkeit beim Pferd von
grosser Bedeutung ist. Auf Grund verschiedener Erwägungen sind weitere Unter-
suchungen dringend erwünscht.

Die Serumuntersuchung auf Salmonella abortus equi ergab kein deutliches Bild.
Die hohen Titer, welche hinsichtlich des Vibrio-fetus-antigens gefunden wurden, ver-
langen noch eine Erklärung, obschon ich den Wert dieser Titer sehr in Zweifel ziehe.
Bei der pathologischen Untersuchung traten Blutungen (40x) stark auf den Vorder-
grund, auch wurde oft (33x) eine zu grosse Menge an Flüssigkeit in der einen oder
anderen Körperhöhle angetroffen. Die Art dieser Flüssigkeit war serös serohämor-
rhagisch bis hämorrhagisch und in einzelnen Fällen purulent. Im Übrigen wurden
noch (13x) Ödeme wahrgenommen.

In 9 Fällen war eine Entzündung des Nabels oder der Nabelgefässe feststellbar. Auf
Grund der Lokalisation der gefundenen Abweichungen, halte ich es nicht für gewiss,
dass in diesen Fällen von einer primären Nabelinfektion gesprochen werden kann,
da die Möglichkeit einer sekundären hämatogenen Infektion nicht ausgeschlossen ist.
Aus den wahrgenommenen Fällen an Pneumonie und der diesbezüglichen Anamnese
scheint eine Verbindung zwischen dem Eingeben der Milch und den erkrankten Lun-
gen vorhanden zu sein. Die bakteriologische Untersuchung ergab keine überzeugen-
den, positiven Resultate.

Meistens ist es sehr schwierig, um selbst auf Grund positiver Ergebnisse bei den

Kulturen, eine bakteriologische Diagnose zu stellen, da oft andere begleitende pa-
thologische Infektionserscheinungen vollkommen fehlen. Nur in den Fällen, wo von
einwandfreien Infektionserscheinungen in Kombination mit der Zucht bakterieller
Reinkulturen aus den parenchymatösen Organen und evtl. aus den Infektionsherden
selbst die Sprache ist, würde ich die wahrscheinliche Krankheits-, bezw. Todesursache
„Infektion" nennen, obwohl auch dann noch die Diagnose nicht feststeht (Pneumonie
bei No. 9, 11, 16 und 67). Nur, wenn man den Standpunkt einnimmt, dass mit der
Anweisung einer oder mehrerer Bakterienarten die Krankheits-, bezw. Todesursache
festgestellt werden kann, spielen Infektionen bei der Sterblichkeit eine wichtige Rolle.
Wenn man die Ergebnisse dieser Untersuchung und die der sich widersprechenden
Literaturangaben kritisch beurteilt, dann muss man zu der Erkenntnis kommen, dass
wir noch wenig Sicherheit von den Ursachen der Letalität besitzen. Vor allem jedoch
auch darum, weil noch zu wenig überzeugende Infektionsproben mit den vielen auf-
gezählten Bakterien angestellt wurden.

Aus der Übersicht der Vollständigen Progenitur der Stuten mit Bezug auf die unter-
suchten Föten und Fohlen wird deutlich, dass auch die oben erwähnten Graviditäts-
fälle oft letal endeten.

Angenommen, dass die Stuten Träger von bestimmten „fohlenpathogenen" Bakterien
wären, dann würde damit, das abwechselnde gesund oder totgeboren werden der
Früchte, immer noch keine einwandfreie Erklärung gefunden haben. Ausserdem stellte
sich heraus, dass verschiedene Untersucher, nur in einer geringen Zahl der Fälle, aus
dem Uterus derjenigen Pferde, bei denen die letzte Schwangerschaft für die Frucht
letal verlief, Bakterien nachweisen konnten, wobei übrigens noch Salmonella abortus
equi die Hauptrolle spielte. Es ist uns genugsam bekannt, dass bei der besprochenen
Sterblichkeit, gerade diese Bakterien in unserem Lande keine, oder doch nur eine
unbedeutende Rolle spielen.

Es ist überraschend, dass bei einem Blick über diese Progenitur, eine grosse Über-
einstimmung mit ähnlichen übersichtlichen Darstellungen vorhanden ist, wie sie
Kloosterman für verschiedene Gruppen der Polyletalitätsfälle beim Menschen
zusammenstellte ^2S.

Bei den untersuchten Fällen war 39 Mal die Sprache von einer präventiven Vakzina-
tion der Stute, oder von einer Serumbehandlung des Fohlens, bezw. von beiden.
Angenommen, dass eine derartige Präventivbehandlung oft Erfolg hat, so ist die
Tatsache verwunderlich, dass die Anzahl „Durchbrüche" hinsichtlich der Immunität,
trotzdem eine so grosse ist. Heute wissen wir jedoch, dass Immunkörper die Plazenta
des Pferdes doch nicht passieren und somit auch die Frucht nicht erreichen. Aus der
Kasuistik der einzelnen Krankheitsfälle ging hervor, dass ein beachtenswerter Teil
der lebendgeborenen Tiere, schon kurz nach der Geburt eine verminderte Vitalität
zu sehen gab.

Sowohl für die Totgeborenen, als auch für die soeben genannte Gruppe kann eine
derartige Behandlung als Präventivum keinen, oder nur geringen Wert besitzen. Zu-
sammen zählten diese beiden Gruppen mehr als die Hälfte der untersuchten Fälle.
Bei der chemisch-analytischen Untersuchung der Metacarpalien (in 7 Fällen), war es
auffallend, dass der Kalk- und Phosphorgehalt stets geringer war, als der eines ana-
logen metacarpalen Knochens des totgeborenen Kontrollfohlens (abnormaler Par-
tus) .

Auch der Magnesiumgehalt des „gesunden" Fohlens war ein höherer, im Vergleich
mit anderen, totgeborenen oder frühverendeten Tieren.

Merkwürdig war auch, dass das Fohlen mit dem schwersten Metacarpus, hinsicht-
lich des spezifischen Gewichtes und des Gehaltes an Kalk und Phosphor, die nie-
drigsten Werte, dagegen an Wassergehalt und auf einen Fall nach, an Fettgehalt,
die höchtsten Werte hatte. Die vorliegenden Ergebnisse bieten in etwa einige Orien-
tierung und geben die Ermunterung zu einer weiteren Durchführung der chemisch-
analytischen Untersuchungen.

Hinsichtlich des Gewichts der totgeborenen Föten, verendeten Fohlen, Placentae und
Organen, fällt es auf, dass die Placentae manchesmal sehr schwer sind (max. 10 kg),

wobei das Verhältnis der Placentae zum Körpergewicht der Frucht sehr variiert.
Diese Wahrnehmung ist auch auf medizinisch-vergleichendem Gebiet von Bedeutung.
Übrigens liefen auch die Gewichtsunterschiede zwischen Leber, Milz und Thymus
sehr auseinander, wobei es auffallend ist, dass die Milze, im Vergleich mit den
augegebenen Gewichten der Milz bei neugeborenen Fohlen des englischen Voll-
blutes, niedriger waren, das auch noch ein viel geringeres Körpergewicht hat.
Mit Hinsicht auf das unbefriedigende Ergebnis dieser Untersuchung nach den Ur-
sachen der perinatalen Letalität beim Pferd, wurde dieselbe weiterdurchgeführt. Die
gesammelten Angaben beziehen sich auf 10.500 gedeckte Stuten verschiedener Rassen
und aus verschiedenen Teilen unseres Landes. Das Ergebnis dieser statistischen Über-
sicht mit Bezug auf die Zuchtresultate, soll in Kürze publiziert werden.

1. ANGELINO, A. „Iets over het ontstaan van Veulenlähme". T.v.Dgk. 1941-
68-p. 852.

2. BEIJERS, Prof. Dr. J. A., Dr. J. J. VAN LOGHEM en H. BORSTEL. „Hae-
molytische anaemie bij het pasgeboren veulen". T. v. Dgk. 1951-76-p. 711.

3. BLIECK, DE en BAUDET. „Een Lähmegeval veroorzaakt door de Bac. visc.
equi". Jaarversl. R.S.I. 1906.

4. BRONS, Dr. A. W. „Bijdrage tot de kennis van de bouw van de Funiculus
Umbilicalis van het veulen". Diss. 1948.

5. BRUIJNE, Dr. J. I. de. „De zorg voor de vroeggeborene". N. T. v. Gk. 1954-
98-33-p. 2296.

6. BERNHARDT. „Zwanzig Jahre Kampf mit der Fohlenlähme". B.T.W. 1920.
No. 6, blz. 61.

7. BERTHELON, Prof. M. „Hypophosphoröse et Reproduction de la Jument".
Rev. de Med. Vet., jan. 1950-p. 1.

8. BRUNER, D. W., P. R. EDWARDS and E. R. DOLL. „Passive Immunity in
the Newborn Foals". The Com. Vet. 1949-;8-No. 4.

9. CORDIER, M\'elle G., G. RIGAUD et A. OUNAIS. „Shigellose des equides en
Tunesie". Ree. de Med. Vet. 1952-128-p. 133.

10. COTTEW, G. S. and J. FRANCIS. „The Isolation of Shigella equuli and Sal-
monella Newport front normal horses". The Austr. Vet. J. 1954-30-p. 301.

11. COSGROVE, J. S. M. „The Veterinary surgeon and the Newborn Foal". The
Vet. Ree. 1955-67-50-p. 961.

12. GREVELD, Prof. Dr. S. van en Dr. I. A. MOCHTAR. „Een pasgeborene, bij
wie verschillende stollingsfactoren ontbraken". T. v. Gk. 1954-98-32-p. 2201.

14. DAAMEN, C. B. F. „Over de mogelijkheid van intrauterine infectie van de
vrucht bij vroeg afgelopen vruchtwater en langdurige partus". N. T. v. Gk.
1954-1-11-p. 666.

15. DAAMEN, C. B. F. „Over enkele oorzaken van de perinatale sterfte". 1954
Rapport v/h Path. Anat. Lab., R\'dam.

16. DIMOCK and EDWARDS. „The differential diagnosis of equine abortion with
special reference to a hitherto undcscribed form of epizoötic abortion of mares".
The Com. Vet. 1936-26-p. 231.

17. EICKMANN, H. „Pferdesterilitätsbekämpfung in der Rhein-Provinz". D.T.W.
1939-p. 404.

19. ENGELSEN, C. den. „De mineralen in praktijkrantsoenen voor rundvee en
paarden". Mndbl. Lbvld., Nov. 1951.

20. Equine Research Station te Newmarket. „Fight against disease in Foals", The
British Race horse, 1952.

21. GAMBERINI, Dr. P. „Influenza della folliculine sullo soiluppo e 1\'accresci-
mento somatico di giovani animali". La Nueva Vet. 1940-18-6, w.v. Ref. in
T. v. Dgk. 1940-67-p. 828.

22. GROOTENHUIS, G. „Iso-immunisatie tijdens de graviditeit van het paard".
T. v. Dgk. 1952-7 7-p. 291.

23. HERRNBERGER, Dr. K. „Beitrag zur Hormonalen Ätiologie des Hydrops foe-
tus Universalis et placentae". Archiv für Gynaec. 1940-170-p. 287.

24. HETZEL, Prof. Dr. H. „Ein Beitrag zu den Ursachen des abakteriellen Verwer-
fens der Stute". T. Rundsch. 1936-p. 773 en vervolg p. 793.

25. HIGNETT S. L. and P. G. HIGNETT. „The influence of nutrition on repro-
ductive efficiency in cattle". The Vet. Ree. 1952-64-14-p. 203.

26. HIRATO, SOEKAWA, MIURA en NAKANISKI. Infectieproeven met Salm.
abortus equi op gezonde paarden. J. Jap. Soc. Vet. Sc., Des. 1937-p. 59.

27. JANSEN, Dr. Jac. „Shigella equuli (B. Pyo-septicus equi) - infecties". T. v.
Dgk. 1941-68-p. 687.

28. KLOOSTERMAN, Dr. G. J. „Over Polyletaliteit, in verband met het vlokken-
stroma en de rhesusfactor". Med. Diss. Utrecht 1947.

29. KLOOSTERMAN en HUIDEKOPER. N. T. v. Verlosk. 1953-52-5-p. 318.
„Over de betekenis van de placenta voor de obstetrische sterfte".

30. KOSTNER, Max. „Die Mechanik des Abortus". Wien. T. Mh. 1948-No. 6-
p. 263.

31. KRANENBURG, J. „De behandeling van agalactia bij paarden en zeugen, door
middel van Prolan B.". T. v. Dgk. 1936-65-p. 185.

32. LANZ, Dr. A. „Wägungen und Messungen an der Pferdeleber". Arch. f. Wiss.
u. pr. Thk. 1941-76-p. 248.

33. LEADER, G. H. „The clinical aspect of some diseases met with in young tho-
roughbred foals". The Vet. Ree. 1952-64-17-p. 241.

34. LUTJE, Dr. Fr. „Weitere Forschungsergebnisse über intra-uterine Paratyphus-
infektionen bei der Stute". D.T.W. 1926-29-p. 691.

35. LUTJE, Dr. Fr. „Statistischer Uberblick über das bisherige Untersuchungs-
material der Untersuchungsstelle für Fohlenkrankheiten in Stade". D.T.W.
1921-No. <36-p. 447.

36. MAGNUSSON. „Fortgesetzte Untersuchungen über Fohlenlähme". D.T.W.
1920-p. 143.

37. MIESZNER, H. und F. HARMS. „Virusabortion der Stuten". D.T.W. 1937-
43-p. 685.

38. MONNIER, L. „Contribution ä 1\'étude de la Polyarthrite des Poulains de lait".
Diss. Parijs 1925.

39. PODDUSKI en W. ALIKAJEW. Experimentcel phosphorgebrek bij drachtige
merriën. Soviet Vet. 1940-p. 44, w.v. Ref. in Ree. de Méd. Vét. 1945-p. 114.

40. OPPERMANN, Dr. Th. „Betrachtungen über Verfohlen und Fohlenlähme".
T. Rundsch. 1934-40-13-p. 209.

41. OYAERT, BOUCKAERT en PAREDIS. „Verslag over het werkjaar 1953 van
het Comité voor Steriliteitsbestrijding". VI. Dgk. T. 1954-No. 3-p. 67.

42. PARRY, DAY and CROWHURST. „Diseases of Newborn Foals". The Vet.
Ree. juli 1949-61.

43. REESER, Dr. H. E. „Graviditeitsreacties bij het paard". T. v. Dgk. 1941-68-
p. 624.

45. SANDSTEDT, ANNA OBEL, SJÖBERG en KARLSSON. „Ur.dersokningar över
den fötidiga földödlighetens orsaker". Skand. Vet. Tidschr. 1946-259-321, w.v.
Ref. T. v. Dgk. 1947-72-p. 218.

46. SASCER, Dr. E. „Untersuchungen über die Abortussalmonellose der Pferde in
der Ajoie". Schweiz. Arch. f. Thk., april en mei 1938.

48. STORIE PUGH, P. „Hyperketonaemia and Foetal death in the Sheep". The
Vet. Ree. 1954-66-43-p. 645.

49. STROINK, Mej. J. J. „Casuïstiek van enkele gevallen van hormoontherapie
preventief bij moeders met verschillende voorgaande doodgeboorten of abortus".
N. T. v. Gk. 1942-86-p. 2442.

50. TRAUTMANN, A. und H. KIRCHHOF. „Beziehungen der Milchdrüse zu den
Ovarialhormonen (oestruzyl) und den laktotropen Hypophysenhormon". D.T.W.
1939 blz. 654.

52. VERGE, M. M., A. LUCAS, L. CAUCHY, L. ANDRAL et A. PARAF. „Re-
cherches sur 1\'avortement ä virus des juments". Ree. de Méd. Vét. 1952-128-
No. 4.

53. WALLIS, G. C. „Some effects of Vitamin D-deficiency on mature dairy cows".
J. of Dairy Sc. 1938-21-315.

Kort verslag van het onderzoek van geaborteerde en doodgeboren
vruchten en van gestorven veulens.

Tabellarisch overzicht van de onderzochte vruchten en veulens.
Bespreking van het overzicht:
I Anamnese

VII Overzicht van de volledige progenituur van de betreffende merriën
VIII Preventieve behandeling met vaccin of serum
IX Analyse van beenderen
X Gewichten van foetus, gestorven veulens, placentae en organen.
Samenvatting.
Literatuur.

Examination of aborted and stillborn foetus and of foals which died.
Method of examination.

Short report on the examination of aborted and stillborn foetus and
of foals which died.

The tabulated survey of examined foetus and foals.
Discussion of the survey:
I Anamnesis
II Length of gravidity

VII Survey of the complete progeniture of the mares concerned
VIII Preventive treatment with vaccin or serum
IX Analysis of the bones

X Weights of foetus, foals which died, placentae, and organs.
Summary.
Literature.

Bureau: Rubenslaan 123, Utrecht. Tel. 030—11413. Gironummer 511606 t.n.v.
Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Van 18 tot 26 Mei 1956 zal te Napels het 2de wereldcongres op het gebied van
vruchtbaarheid en steriliteit worden gehouden, waaraan wordt deelgenomen door
vooraanstaande wetenschappelijke werkers uit tal van landen.

Er zijn 2 secties gevormd, waarin de problemen van de dierlijke voortplanting zullen
worden behandeld.

Bovendien wordt een algemene inleiding gehouden door Prof. Nils Lagerlöf, Zweden,
over: „Biologische aspecten van de onvruchtbaarheid bij mannelijke huisdieren",
terwijl een „ronde tafel"-discussie zal worden gehouden over de problemen van de
dierlijke voortplanting, waarbij Prof. T. Bonadonna, Italië, als discussie-leider zal
optreden.

De tegenwaarde van dit bedrag kan worden overgemaakt aan de voorzitter van het
organiserend comité, Prof. Giuseppe Tesauro, Clinica Ostetrica e Ginecologica, Via S.
Andréa delle Dame 19, Napels (Italie), waar ook de opgave voor het lidmaatschap
van het congres dient te geschieden.

Van 24—26 Mei a.s. zal te Lyon het 1er Congres International de Pathologie
infectieuse worden gehouden.

De volgende onderwerpen zullen worden behandeld :
le. Les neuro-infection virales — Rapporteurs:

Pr. RAMON (Paris) - La Rage - Epidémiologie - Immunologie - Prophylaxie.
Pr. PETTE (Hambourg) - Das Tierexperiment in der Erforschung neuroviraler
Erkrankungen.

logici delle nevrassit virali.
Pr. MOLLARET (Paris) - Les méningites récurrentes à ultra-virus.

2e. Les maladies du collagène dans les infections — Rapporteurs:
Pr. FANCONI et Dr E. ROSSI (Zurich) - Le tableau clinique des maladies du col-
lagène et l\'importance étiopathogénique des maladies infectieuses bactériennes.
Dr DELAUNAY ( Paris) - Les liaisons colagène muco-polysaccharides dans la trame
conjonctive et leur importance dans le déclenchement des maladies du collagène.
Inschrijvingen kunnen geschieden bij het secretariaat van het Congres: Institut Pas-
teur de Lyon, 77, rue Pasteur, Lyon, Frankrijk.
De contributie voor het lidmaatschap bedraagt Fr. frs. 5.000.
De kosten van het sluitingsbanket bedragen Fr. frs. 2.500.

Herhaaldelijk wordt copy voor het Tijdschrift voor Diergeneeskunde ingezonden, die
niet voldoet aan de voorwaarden, zoals deze staan vermeld in het redactionele ge-
deelte op de binnenzijde van de omslag van iedere aflevering, waardoor vaak veel
onnodig werk wordt veroorzaakt.

De Redactie meent daarom goed te doen op deze plaats hierop nog eens afzonderlijk
de aandacht te vestigen.

In de eerste plaats dient de copy te worden gesteld in duidelijk machineschrift, waar-

bij gezorgd moet worden voor een behoorlijke marge en interliniëring.
De samenvatting in het Nederlands, moet, indien de auteur niet zelf de vertalingen
in het Engels, Frans en Duits heeft samengesteld, worden ingediend in viervoud.
Verder deelt de Redactie mee, dat voorrang van plaatsing van artikelen, waar de
auteurs de laatste tijd vaak om verzoeken, alleen zal worden verleend, indien de
Redactie van mening is, dat met het verlenen van voorrang een algemeen belang
wordt gediend.

In ale andere gevallen zal de chronologische volgorde worden aangehouden, dat wil
zeggen, dat opneming van artikelen plaats vindt naar volgorde van inzending.

In verband met het zeer omvangrijke artikel over „De perinatale letaliteit bij het
paard" door G. Grootenhuis, zijn de andere vaste rubrieken in deze aflevering bijna
geheel vervallen. Daar de laatste jaren in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde zeer
weinig over ziekten van het paard is verschenen, heeft de Redactie gemeend dit
artikel, juist in het seizoen van de veulengeboorten, in haar geheel te moeten opnemen.

Op 23 April hoopt collega Dr. A. Herschel, Pasplein 6, Doetinchcm zijn 25-jarig
jubileum als dierenarts te herdenken.

Het Hoofdbestuur heeft de volgende collegae aangenomen als lid van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde:

A. F. ter Schure, Kruisstraat 38, Oldcmarkt.
W. van Sypveld, Kanaalwcg 26, Ilpendam.
J. M. Wijsmuller, Julianalaan 53, Overveen.

Het Hoofdbestuur draagt de volgende collegae voor het lidmaatschap van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde voor:

K. G. van Dijk, F. C. Dondersstraat 52, Utrecht.
J. M. Schreurs, Hulsterhof, Venlo.
W. H. Truyen, Oudegracht 257, Utrecht.
Het Hoofdbestuur heeft de diergeneeskundige candidaat P. Eenhoorn, aangenomen
als candidaatlid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Hofstra, Dr. S. T., te Breukelen, naar Zandpad 68, aldaar, tel. 03462—587 (bur.).

Koopman, S. P., van Lemmer naar Alkmaar (voorlopig), Knnemerpark 16. (95)
Moulin, Dr. F. W. K. de, van Rotterdam naar Naarden, v. d. Helstlaan 19, tel.

Ressang, Dr. A., te Utrecht, te rekenen met ingang van 1 mei 1956, tot hoogleraar in
de faculteit der diergeneeskunde aan de Universiteit van Indonesië te Bogor. (106)
Commandeur, N. A., te Leiden, ter standplaats Leiden, tot plaatsvervangend Inspec-
teur van de Volksgezondheid bij de dienst, welke in het bijzonder is belast met het

Hibma Jzn., A., te Leeuwarden, ter standplaats Leeuwarden, tot plaatsvervangend
Inspecteur van de Volksgezondheid bij de dienst, welke in het bijzonder is belast
met het toezicht op de naleving van de Vleeskeuringswet (Stb. 1919, 524). (87)
Waal, J. van der, te Heemstede, ter standplaats Haarlem, tot plaatsvervangend In-
specteur van de Volksgezondheid bij de dienst, welke in het bijzonder is belast met
het toezicht op de naleving van de Vleeskeuringswet (Stb. 1919, 524). (119)
Noordijk, D. S., te Utrecht, ter standplaats Amsterdam, tot Rijkskeurmeester in
bijzondere dienst bij de Veeartsenijkundige Dienst. (102)

R. S. Barbcr, R. Braude and K. G. Mitchell: „STUDIES ON MILK
PRODUCTION OF LARGE WHITE PIGS": The Journal of Agricultural Science
Vol. 46, Part 1 (June 1955) 97/118.

Dat de litcratuur-gegevens betreffende de melkproductie van de zeug zo ver uit elkaar
liggen, wordt toegeschreven aan het feit, dat de biggen die voor dergelijke onder-
zoekingen werden gebruikt, in het ene geval veel vaker in de gelegenheid werden
gesteld te drinken dan in het andere. De meest betrouwbare proefopzet zal waar-
schijnlijk die zijn welke de normale gang van zaken zo dicht mogelijk benadert.
Daarom werd bij 5 tomen biggen (in leeftijd variërende van 6 tot 51 dagen) ge-
durende 24 uur nagegaan hoe dikwijls de dieren werden gezoogd. Hierbij bleek dat
de jongste biggen met tussenpozen van gemiddeld 51 minuten de moedermelk tot
zich namen, en dat, naarmate de toom ouder was, deze tussenpozen iets langer werden
(oudste dieren: tussenpozen van gemiddeld 63 minuten).

Tussen dag en nacht werd vrijwel geen verschil in activiteit waargenomen; van
8.00 uur v.m. tot 8.00 n.m. zogen de 5 tomen 68 maal, van 8.00 uur \'s avonds tot
de volgende ochtend 8.00 uur 60 maal.

Proeven waarbij op de contröledagen de dieren slechts om de 2 Yï of 3 uur bij de
zeug werden toegelaten, toonden aan, dat tengevolge van de proefomstandigheden
een stilstand in de gewichtstoename of zelfs een achteruitgang in lichaamsgewicht
optrad.

De eigenlijke proef werd uitgevoerd met 32 biggen van 3 jonge zeugjes. Deze biggen
liepen gewoon bij de eigen moeder, maar eenmaal per week werden ze gedurende
48 uur afgezonderd en met tussenpozen van 1 uur bij de zeug toegelaten. Tijdens
zo\'n controle-periode werden ze zowel vóór als na het zogen gewogen; de overige
dagen werd slechts éénmaal per dag het gewicht vastgesteld. Dit laatste maakte het
mogelijk vast te stellen, dat ook nu nog de onderbreking van de normale gang van
zaken de melk-afgifte minder gunstig beïnvloedde. (De tweede dag van een controle-
periode werd minder melk afgescheiden dan de eerste; voor de berekening van de
totale melkproductie werd dan ook uitsluitend gebruik gemaakt van de gedurende de
eerste helft van iedere controle-periode verzamelde gegevens.)

Bij het zuigen werden aanvankelijk 2 en later 3 stadia onderscheiden:
1. met de snuitjes wordt de uier krachtig „gemasseerd"; dit stadium begint on-
middellijk nadat de zeug is gaan liggen om te voeden en duurt gemiddeld 85.1
sec. (in het laatst van de lactatieperiode ongeveer tweemaal zolang als in het _tbegin).

2. dit stadium werd eerst omstreeks de 6e week waargenomen (als het voordien ook
reeds is opgetreden, moet het van wel zeer korte duur zijn geweest) ; nadat de
biggen het „masseren" van de uier hebben gestaakt, liggen ze gedurende gemiddeld
21.4 sec. volkomen stil; gedurende dit stadium bleek geen aantoonbare hoeveelheid
melk te zijn opgenomen.

3. na het beëindigen van het voorafgaande stadium kan men aan de lichte bewe-
gingen van de kopjes zien, dat de biggen melk opnemen; dit stadium duurt ge-
middeld 18.5 sec. (dus veel korter dan door verschillende onderzoekers wordt
aangegeven).

Volledigheidshalve wordt hieraan toegevoegd dat bovenstaande gemiddelden zijn
berekend uit individuele waarnemingen, die soms ver uit elkaar liggen.
Per voeding werd gemiddeld 274.1 gram — dat is per big gemiddeld slechts 25.6
gram — melk afgegeven. Vergeleken met vroegere ervaringen van dezelfde onder-
zoekers, namelijk dat men na één intraveneuze injectie van 15 I.E. Pitocin door
middel van handmelken per tepel 300 gram melk kan verkrijgen, is dit wel heel
weinig. Zij vragen zich daarom af of er een (endocrinologisch) verband kan bestaan
tussen de activiteit van iedere big afzonderlijk en de hoeveelheid melk die het kan
bemachtigen.

Als het dus waar is, dat de. voorste tepels de meeste melk produceren, dan zou zulks
het gevolg kunnen zijn van het feif, dat de krachtigste biggen kans zien de voorste
tepels voor zich te reserveren. Het is evenwel gebleken, dat bij één van de drie tomen
3 van de voorste 2x2 tepels door de lichtste biggen waren bezet en dat desondanks
twee van deze tepels verreweg de meeste melk hadden geproduceerd.
De berekende totale productie van de 3 zeugen in 56 dagen was respectievelijk 400,
347 en 297 kg., dat is gemiddeld 348 kg. melk. De bijbehorende lactatiecurven ver-
tonen weinig overeenstemming. De groeicurven geven echter de indruk dat reeds
gedurende de 4de 5e week de groeicapaciteit van de biggen niet meer volledig
kan worden benut en dat eerst als de dieren zich op de opname van wat grotere
hoeveelheden meel hebben ingesteld, het dagelijks rantsoen weer in de behoefte kan
voorzien.

Wat de samenstelling van de zeugenmelk (mengmonster van de 2 voorste function-
nerende tepels) betreft, worden o.a. de volgende bijzonderheden vermeld:

1. de eerste dag bevatte de biest respectievelijk 3.4, 5.5 en 3.9% vet en daarnaast
27.8, 23.8 en 20.7% overige bestanddelen.

2. de overgang van de biest naar normale melk was gekenmerkt door een sterke
daling van de gehalten aan overige bestanddelen, zowel als droge stof en een
even sterke toename van het vetgehalte.

3. gedurende het verdere verloop van de lactatie-periode nam men een neiging tot
verhoging van het gehalte aan overige bestanddelen waar en kreeg men de indruk,
dat de gehalten aan droge stof en vet aanvankelijk iets daalden, maar uiteindelijk
weer iets toenamen.

4. als men de colostrum buiten beschouwing liet, varieerde het vetgehale respec-
tievelijk van 7.0 tot 10.9%, van 6.5 tot 9.2% en van 7.4 tot 6.5%.

UBER DEN ABLAUF DER BLUTSENKUNGSREAKTION NACH WESTER-
GREN BEI DER GLANDULaREN HYPERPLASIE DER HUNDIN von H. J.
C h r i s t o p h. Monatsh. f. Vet. Med. 1954, No. 7, blz. 156.

In de kliniek kan men voor deze diagnose naast de palpatie gebruik maken van de
vaginoscoop, van röntgendiagnostiek, papierelectrophorese enz.

In de praktijk kan een eenvoudige methode van de bloedbezinking van waarde zijn;
deze is echter slechts sterk versneld (na 1 uur > 20 en na 24 uur > 100) in de helft
van de gevallen.

Wanneer een practiserend dierenarts in Nederland een handboek over
orgaan- en infectieziekten bij huisdieren doorbladert en zich daarbij af-
vraagt, wat hij in zijn eigen praktijk veel aantreft, dan moet hij tot de
conclusie komen, dat dit maar betrekkelijk weinig is. Verwondingen, indi-
gesties en kreupelheden maken de kern der practijkboodschappen uit en
daaromheen groeperen zich de andere ziekten: mastitiden, pneumonieën,
stofwisselingsziekten, opfokzickten, eczemen, embryotomieën, enz., waarmee
hij regelmatig geconfronteerd wordt. Wat er verder in het handboek staat
behoort óf tot het gebied der preventieve ziektebestrijding (tuberculose,
mond- en klauwzeer, brucellose, enz.) óf het komt zelden voor.
Wat hier voor de grote huisdieren is gezegd, is voor de kleine huisdieren
eveneens zo. De diverse stadia van de ziekte van Carré vormen met de
eczemen, castraties, verwondingen, enz. de hoofdschotel, terwijl het andere
meer „het bouquet" is.

In het Rijksdeel Suriname, gelegen op ongeveer 5° N.B. aan de Noordkust
van Zuid-Amerika, is het al niet anders. Hoogstens kan gezegd worden, dat
hetzelfde in nog sterkere mate geldt. Verwondingen, indigesties en kreupel-
heden komt men het meest tegen. Daarnaast zijn er enkele andere ziekten,
die veel voorkomen; in de eerste plaats piroplasmose en anaplasmose bij het
rund, veroorzaakt door bloedparasieten, en vervolgens infectie met inge-
wandswormen, vooral mijnwormen (ancylostomen). De rest speelt quanti-
taticf een ondergeschikte rol, vergeleken hierbij. De veestapel van Suriname
is gezonder dan men misschien geneigd zou zijn te denken, gezien het feit,
dat het land tot de z.g. onderontwikkelde gebieden gerekend wordt. Mond-
en klauwzeer bijv. is geheel onbekend en rundertuberculose is van geen
betekenis, om maar enige ziekten te noemen, die in Europa zeer gevreesd
zijn.

Ik meen, dat er voor hetgeen „des practiserenden dierenarts" in Suriname
is, in Nederland wel belangstelling bestaan zal en geef daarom in dit
artikel een overzicht van de meest voorkomende dierziekten. Hierbij is niet
alleen van eigen ervaringen gebruik gemaakt, doch evenzeer van monde-
linge mededelingen, aantekeningen, publicaties, etc. van andere Neder-
landse dierenartsen, die in Suriname gepractiseerd hebben. Door het
literatuur-overzicht aan het slot wordt dit ook tot uitdrukking gebracht.
Zij hebben zich echter meestal gesteld op het standpunt van de slachthuis-
directeur, en indien zij cijfers geven, berusten deze op sectie-bevindingen.
Zoals reeds gezegd, is het hierondervolgende in hoofdzaak beschouwd
vanuit de gezichtshoek van de practicus.

Het zal voorts duidelijk zijn, dat het aantal regels, dat aan elke ziekte
gewijd is, niet evenredig behoeft te zijn aan het economisch belang van
deze ziekte. Wat bij de Nederlandse dierenarts bekend verondersteld mag
worden, is weggelaten; wat interessant leek of onbekend, daarentegen juist

naar voren gehaald, en zo heeft het geheel het karakter van een aantal
aantekeningen gekregen, waarvan in de titel sprake is.

Elke wond in de tropen, die niet tot de huid beperkt blijft, is een dankbaar
object voor de blauwachtig groene Cocliliomyia hominivorax (Syn. C.
americana), een vleesvlieg, die veel lijkt op een gewone grote huisvlieg.
Deze vlieg legt haar eitjes uitsluitend in wonden; de ontwikkeling van de
larven hieruit gaat zo snel, dat ze soms een uur na het ontstaan van een
wond daarin al aangetroffen kunnen worden. Elke landbouwer kent deze
vlieglarven of „schroefwormen". Ze worden \\^l/i cm groot, dringen diep
door in de omringende spieren en richten aldus een enorme schade aan.
Er bestaan uitstekende preparaten tegen deze „screwworms", dunne pasta\'s,
die diphenylamine, benzol en koolpoeder bevatten en die de larven snel
doden en verder aanvallen van de vliegen voorkomen (Smear 62, Smearex,
e.d.). Het is zaak om elke wond, hoe onbelangrijk ook, zo spoedig mogelijk
met een dergelijke pasta te behandelen, om de ontwikkeling van de vlieg-
larven te verhinderen. Waar dit niet gebeurt, bijv. bij dieren, die dag
en nacht in het veld lopen en waarop weinig of geen toezicht is, ontstaan
grote, ondermijnende wonden, die uiteindelijk de dood tengevolge hebben.
In het bijzonder jonge, in het veld geboren kalfjes lopen groot gevaar in
dit opzicht.

Ook bij honden en katten komen „screwworms" voor, doch in veel mindere
mate. De larfjes zijn bij deze dieren ook veel kleiner dan die bij grote
dieren, en zitten diep in de spieren verscholen.

Veel voorkomende wonden zijn die onder het zadeldek van trekdieren.
Gedurende de ochtenduren worden enkele straten van Paramaribo, die in
de buurt van de markt gelegen zijn, overheerst door één soort vervoer-
middel, n.1. de ezelkar. De trekezeltjes dragen alle een houten zadel, dat
niet direct op de rug rust, doch waaronder enige opgevouwen zakken of
dekens worden gelegd. Deze dienen om verwonding te voorkomen, maar
desondanks ziet men bij ongeveer de helft van alle ezels wonden of littekens
van wonden onder het zadeldek. De controlerende inspecteurs van de
Dierenbescherming brengen deze dieren naar het Openbaar Slachthuis voor
poliklinische behandeling.

Hiervoor wordt regelmatig hulp ingeroepen en het zijn vooral de verstop-
pingen, die daarbij opvallen, vooral in de tijd na de padi-oogst (september).
Elk jaar komen in de grote, droge tijd (sept.-dec.) twee ziektebeelden naar
voren, n.1. texaskoorts (piroplasmose en anaplasmose) en verstopping. De
texaskoorts treedt op door de overvloed van teken, waarmee de dieren in
de droge tijd bezaaid zijn en de verstopping, omdat er veel koeien zijn, die
de kans krijgen zich aan het geoogste product te goed te doen.
De voedselophopingen, die hierdoor ontstaan, zijn dikwijls zo hardnekkig,
dat deze door laxantia niet meer los te weken zijn. In streken, waar exten-
sieve veehouderij wordt bedreven, levert dit telkenjare verliezen op.

Deze berusten hoofdzakelijk op onvoldoende hoefverpleging. De overgrote
meerderheid der trekdieren (paarden, ezels, muilezels, trekossen en kar-

bouwen) loopt onbeslagen op de verharde weg en het spreekt dus eigenlijk
vanzelf, dat zeer veel dieren plathoeven hebben. Waar hoefbeslag aanwezig
is, is het van slechte kwaliteit en onoordeelkundig aangebracht, terwijl de
hoeven dikwijls ook niet tijdig worden besneden. Dat hieruit allerlei kreu-
pelheden en afwijkende beenstanden voortkomen, laat zich denken.

Zolang er dierenartsen in Suriname werkzaam zijn geweest (dat is van
1893 af) zolang is bekend, dat er elk jaar runderen sterven onder ver-
schijnselen van koorts, vermagering, anemie, icterus en hemoglobinurie.
Het is daarbij dikwijls opvallend, dat de eetlust tot het laatst toe goed
blijft en de dieren a.h.w. al etende dood gaan.

Een deel van deze aandoeningen moet toegeschreven worden aan onvol-
doende voeding, doch het grootste deel is het gevolg van bloedziekten. In
de jaren 1914 en 1915 toont E. V leming (gouvernements-dierenarts)
door microscopisch onderzoek verschillende bloedparasieten bij het rund
aan, n.1. Babesia bigemina en Anaplasma marginale in de rode bloedcellen,
en een Trypanosoma, gelegen tussen die cellen in de bloedvloeistof.
De Babesia bigemina is oorzaak van de z.g. texaskoorts („tristeza" in de
Spaans sprekende landen geheten) en de Anaplasma marginale van anaplas-
mose. Opgemerkt kan worden dat Anaplasma centrale ook voorkomt, en
dikwijls tezamen met A. marginale te zien is in bloedpreparaten van kunst-
matig geïnfecteerde kalveren.

Deze bloedparasieten worden door teken (o.a. Boöphilus annulatus) overge-
bracht, waarin ze een ontwikkeling doormaken.

Deze ziekten worden door jonge dieren vrij goed verdragen; hebben ze
eenmaal een infectie doorgemaakt, dan bezitten ze een weerstand, die
dikwijls voldoende is voor hun gehele verdere leven. Dieren, die altijd
stalverpleging hebben gehad, bezitten die weerstand als regel niet. Worden
zij op latere leeftijd overgebracht naar een streek, waar weidegang gebrui-
kelijk is, dan worden ze ernstig ziek. Ook met importen van vee uit
gematigde streken in de tropen moet men om die reden voorzichtig zijn.
De bestrijding richt zich voornamelijk tegen de overbrengers, de teken, die
gedood kunnen worden met arsenicumhoudende oplossingen, bijv. het be-
kende Cooper\'s cattledip. Tegen piroplasmose kan men ook met succes
therapeutica als Babesan, Piroparv, acriflavine, e.d. gebruiken. Anaplasmen
zijn voor al deze preparaten vrij ongevoelig.

Het voorkomen van trypanosomose is veel sporadischer dan van anaplas-
mose en babesiose, doch men treft haar verwekker soms in bloeduitstrijkjes
aan. Deze verwekker is de Trypanosoma vivax, vermoedelijk dezelfde als
T. vienneï, resp. T. guyanense. Kenmerkende ziekteverschijnselen, die deze
parasiet veroorzaakt, zijn mij niet bekend; meestal n.1. treedt zij op in
combinatie met Anaplasma en Babesia. Volgens literatuurgegevens zijn
recidiverende koortsen, anemie, dor haarkleed en vermagering de sympto-
men, als ze singulier optreedt.

Deze parasiet wordt niet door teken, doch door stekende insecten (stal-
vliegen, muskieten) van het ene dier op het andere overgebracht.

Volgens recente onderzoekingen van Collier reageerden van 500 sera
van slachtrunderen in Paramaribo er 34 positief op zowel brucella abortus

als B. melitensis, dat is 6,8 %. Bucellose komt dus voor in Suriname, evenals
dit aan de gehele Noordkust van Zuid-Amerika het geval is. Hoe deze
infectie echter over de boerderijen verdeeld is, is moeilijk na te gaan. Er zijn
enige sterk geïnfecteerde bedrijven, waar besmettelijk verwerpen voorkomt
en waar brucellosis volgens serologisch onderzoek is aangetoond, doch daar-
naast zijn er ook bedrijven, die serologisch geïnfecteerd blijken te zijn, doch
waar geen verwerping optreedt. Vermoedelijk is de verdeling ongelijkmatig.
Het is tot op heden nog niet gelukt om de eigenaren van besmette be-
drijven te overtuigen van het nut van aparte afkalfstallen, en nog minder
om zo\'n isolatie doorgevoerd te krijgen. In dit opzicht verschilt de Suri-
naamse veehouder dus niet van zijn Nederlandse collega, want het heeft
immers ook lang geduurd voor isolatie bij de t.b.c.-bestrijding in Neder-
land werd doorgevoerd. Vaccinatie van jongvee met levende abortuscultuur
wordt tot op heden evenmin toegepast. Men laat het bedrijf gewoon
„uitzieken", totdat het zichzelf gesaneerd heeft.

Rabiës, lyssa of hondsdolheid komt in Suriname niet voor, d.w.z. niet in zijn
gewone, vanouds bekende vorm, de carnivoren-lyssa, waarin het excitatie-
stadium sterk overheerst en het paralytische stadium niet of nauwelijks
merkbaar is.

Er bestaat echter ook een andere vorm van rabiës, de vleermuizen-lyssa,
waarin juist het omgekeerde het geval is, n.1. een sterk op de voorgrond
treden van het paralytische stadium, en deze vorm komt wel voor in
Suriname. Deze paralytische rabiës heeft klinisch een geheel ander karakter
dan de gewone, bekende rabiës, komt uitsluitend voor in Zuid- en Midden-
Amerika en wordt niet door honden, vossen of andere carnivoren over-
gebracht, doch door vleermuizen en wel in hoofdzaak bloedzuigende vleer-
muizen (vampiers).

Het virus van deze vorm is zeer pathogeen voor runderen, iets minder voor
paarden, ezels en andere landbouwhuisdieren en nog minder voor honden.
Overigens is het geheel identiek met het hondsdolheidvirus en het verwekt
ook dezelfde Negri\'se lichaampjes in de hersenen, zij het in mindere mate.
Het heeft lang geduurd voor de ziekte in Suriname als zodanig onderkend
werd. In 1946 schreef Frickers in een publicatie, dat een infectieuze
meningitis bij runderen in Suriname op nader onderzoek wachtte. Vermoe-
delijk is dit wel paralytische rabiës geweest, want deze ziekte is infectieus en
treedt soms enzoötisch op. In 1953 en 1954 bijv. waren er sterfgevallen
onder het rundvee in een bepaalde streek van Suriname, ongeveer 10 km
van Paramaribo verwijderd, welke steeds talrijker werden, doch waarvoor
aanvankelijk geen oorzaak kon worden aangegeven. Het ziektebeeld leek
op intoxicatie, en daarom werd o.m. gedacht aan plantenvergiftiging Pas
toen bij een der aangetaste dieren hersenverschijnselen werden waargeno-
men, viel de verdenking op vleermuizen-lyssa, en toen werd door Collier
ook spoedig een virus uit de hersenen geïsoleerd, dat na langdurige ver-
lammingssymptomen 100 % sterfte gaf bij intra-cerebrale inoculatie van
muizen. Uit de met dit virus genomen dierpassageproeven en uit een positief

1 Dit hoofdstuk is in grote trekken een omwerking van een uitvoerig artikel over
Paralytische Rabiës, opgenomen in „De Surinaamse Landbouw" van Mei/Juni
1955; zie No. 14 van de literatuuropgave aan het slot.

verlopende neutralisatieproef bleek weldra, dat het identiek was met het
hondsdolheid-virus en dat we dus inderdaad te doen hadden met een vorm
van rabiës, nl. de paralytische vorm, welke, naar bekend is, door vleer-
muizen wordt overgebracht.

Inderdaad kon bij de ziektegevallen in Suriname vrijwel steeds verband
worden gelegd tussen vleermuizen en de ziekte; soms zag men de vleermui-
zenbeten zelfs heel duidelijk, nl. in de nek, aan de oorschelpen en voor de
schoft.

Het eerste symptoom, dat men bij een aangetast rund opmerkt, is een
zwakte in de spieren op de voorvlakte van de achterbenen. Dit zijn de
strekkers, welke dienen om het been voorwaarts te bewegen en tevens om
het op te tillen. In dit stadium heeft het dier dus al moeite om over
greppels te stappen, of over wortelstronken, of om de stal binnen te
komen.

De tweede dag graast het niet meer en de symptomen worden duidelijker.
Het kan niet slikken tengevolge van verlamming van de keel en als gevolg
daarvan vloeit er speeksel uit de bek. Er wordt vibratie van verschillende
huidspieren waargenomen. De urine loopt soms druppelsgewijs af (ver-
lamming van de sphincter vesicae) en in de defaecatie treedt ook reeds
vertraging op.

De derde dag kan het dier niet meer opstaan; er is geen urinelozing meer
en er bestaat een ernstige constipatie. De verlamde delen van het dier, die
eerst extra-sensitief zijn, verliezen tenslotte alle gevoel (speldeprik-proef).
Het langst blijven nog gevoelig de kroonranden boven de klauwen en de
huid rondom de anus, doch tenslotte verdwijnt hieruit ook elke reactie, als
men met een speld prikt.

Het dier sterft gewoonlijk na 4-5 dagen. In enkele gevallen begint de ver-
lamming aan de voorbenen in plaats van aan de achterbenen.
Bij paarden zijn de verschijnselen ongeveer zoals bij runderen. Alleen is
bij deze dieren het excitatie-stadium iets duidelijker. Zij vertonen n.1. niet
zelden neiging om zichzelf of hun bewaker te bijten.
Bij de bestrijding van rabiës is men aangewezen op preventieve maatregelen,
n.1. vaccinatie van de bedreigde veestapel enerzijds en bestrijding van de
vleermuizen anderzijds. Vleesmuizenbestrijding is zeer moeilijk. Voor de
afweer van deze dieren is het van belang het vee \'s avonds op stal te brengen
en daarin gedurende de nacht een sterke lichtbron te laten branden. Hier-
mede houdt men de vleermuizen uit de stal verwijderd, zodat het vee
\'s nachts niet gebeten wordt. Overdag vliegen, zoals bekend, de vleermuizen
niet.

Daarnaast moet men ook hun schuilplaatsen, waarin ze overdag vertoeven,
zoveel mogelijk opsporen en vernietigen. Algehele uitroeiing van vleer-
muizen is ook weer niet aan te bevelen, vooropgesteld dat dit mogelijk zou
zijn. Zij nemen dan de wijk naar elders, waardoor de ziekteverspreiding
bevorderd wordt.

Bij de bestrijdingscampagne, die in maart en april \'1955, gedeeltelijk met
behulp van de „Technical Assistance" van de I.C.A. in het besmette gebied
in Suriname georganiseerd werd, werd het accent geheel en al gelegd op
vaccinatie van de veestapel. Hierbij zijn drie soorten vaccin gebruikt, n.1.:
1. een formol-vaccin van Collier, bereid uit de hersenen van kunstmatig
(intra-cerebraal) geïnfecteerde Surinaamse kalveren;

2. een phenolvaccin van P i t m a n-M o o r e (USA), bereid uit de hersenen
van geïnfecteerde geiten; en

3. een levend vaccin van L e d e r le (USA), een op eieren gekweekte avi-
rulente virusstam (Flury-stam), onder vacuum gedroogd.

Met deze vaccins werden in een maand tijds practisch alle dieren (5000
stuks) in het besmette gebied, dat een oppervlakte heeft van ongeveer 100
km², gevaccineerd, vele van hen tweemaal of zelfs driemaal. In totaal wer-
den meer dan 8000 vaccinaties uitgevoerd.

De resultaten van deze intensieve campagne overtroffen de verwachtingen.
Reeds zeer spoedig verminderden de sterfgevallen en thans, enkele maan-
den na het beëindigen van de campagne, zijn zij volledig opgehouden.
Hoe lang de immuniteit zal duren is niet met zekerheid te zeggen. Het ge-
vaar voor paralytische rabiës blijft natuurlijk latent aanwezig, daar de
vleermuizen niet uitgeroeid zijn. Sommige berichten spreken van een immu-
niteitsduur van een jaar, andere van twee jaar. Het is niet onmogelijk, dat
toekomstige observaties in het besmette gebied een bijdrage kunnen leveren
tot een definitieve bepaling van de immuniteitsduur. De in Suriname on-
dernomen campagne schijnt n.1. een der grootste te zijn, welke ter wereld
ooit uitgevoerd is.

Deze infectieziekte, die overal in de tropen en ook wel elders voorkomt,
wordt in Suriname veel gezien, zowel bij mensen als bij dieren, in de eerste
plaats paarden, ezels en muilezels. (Het schaap, dat voor tetanus het meest
gevoelig is, speelt in Suriname geen belangrijke rol.)

Een dier met tetanus heeft een zeer karakteristieke lichaamshouding. De
staart is enigszins opgeheven, de halsspieren worden gespannen gehouden,
evenals de kaakspieren, en de ribboog is duidelijk afgetekend. De diagnose
is dan ook dikwijls al op een afstand te stellen. Bovendien zijn de. kaken
vrijwel steeds dichtgeklemd.

Bij paard, ezel en muilezel kan elk penetrerend wondje een porte d\'entrée
zijn voor de tetanusbacil, zodat in zo\'n geval een injectie met tetanus-serum
(15.000 Amerikaanse eenheden) wordt gegeven, hetwelk een afdoend resul-
taat geeft.

Heeft zich eenmaal klinisch tetanus ontwikkeld, dan kan een curatieve
behandeling met grote hoeveelheden serum in een aantal gevallen nog
succes opleveren (minimaal 30.000 Amerikaanse eenheden per dag, 4 a 5
dagen achtereen). Meestal is zo\'n behandeling echter practisch onuitvoer-
baar, omdat de bedrijfjes dikwijls moeilijk bereikbaar zijn en zij is econo-
misch niet verantwoord. Een ezeltje is maar ƒ 40,— waard, een paard
slechts ƒ 150,—. Muilezels echter vertegenwoordigen een veel hogere waar-
de (ƒ 300,— a ƒ 400,—), zodat bij deze dieren een curatieve behandeling
zeker op haar plaats kan zijn en dan ook wel wordt toegepast. Zo\'n behan-
deling kost echter veel tijd, daar meestal een lange nabehandeling nodig is.
Heeft men deze er echter voor over, dan kan men in een redelijk aantal
gevallen de patiënt er door slepen (20 a 25%?) en zo iets is altijd dank-
baar.

Sedert enige jaren bestaat ook de mogelijkheid tot actieve immunisatie
tegen tetanus, n.1. met een aluinhouden vaccin (toxoid). Hiernaar is echter
slechts weinig vraag, hoewel deze vaccinatie geheel kosteloos is.

Deze acute infectieziekte, in Suriname „de Paardenziekte" geheten, komt in
geheel Amerika voor en vormt voor de dierenarts een interescant object.
Ze treedt elk jaar sporadisch op, doch in bepaalde jaren is het aantal ziekte-
gevallen veel groter. Voor zover bekend, was Dr. H. J. v. d. S c h r o e f f,
die van 1902-1911 Gouvernements-Veearts in Suriname was, de eerste, die
de ziekte daar beschreef. Van der Schroeff berichtte n.1. op 28 juli
1906: dat onder de paarden der landbouwers in de streek der Hollandse
Boeren (Gemenelandsweg, Molenpad, Hermitage) zich een ziekte voor-
deed, die een besmettelijk karakter droeg en die zich klinisch deed kennen
als een infectieuze cerebrospinaalmeningitis.

In 1910 vermeldde v. d. Schroeff opnieuw het voorkomen van de ziekte,
n.1. 7 gevallen, waarvan 5 met dodelijke afloop. „Het zijn vooral jonge
dieren, die aangetast raken", zo schrijft hij, „en de ziektegevallen treden
in hoofdzaak op in de maanden juni, juli en augustus. Het is niet mogelijk
algemene maatregelen voor te schrijven tot beteugeling van de ziekte aan-
gezien over de pathogenese te weinig bekend is. Afzondering der paarden
en der boerderijen zou te overwegen zijn. Verder muskieten- en tabaniden-
bestrijding (zwampdemping, verdelgingsmiddelen)".

Er zijn bijna 50 jaren verlopen sedert de tijd van v. d. S c h r o e f f en er is
in deze decennia wel wat meer over de ziekte bekend geworden Tabaniden
spelen geen rol bij de ziekte-overbrenging, zoals men in de tijd van van
der Schroeff dacht, doch uitsluitend muskieten.
K. F. M e y e r in San Francisco deed belangrijk onderzoekingswerk in
1930 tijdens de grote ziekte-uitbraak in dat jaar in Californië. De verwek-
ker is een filtreerbaar virus, dat door middel van muskieten van het ene
dier op het andere wordt overgebracht. Niet alleen paarden, ezels, muil-
ezels en muildieren zijn gevoelig, doch ook b.v. muizen en caviae. Ook de
mens kan aangetast raken. Vele dieren, en vermoedelijk ook vele mensen,
die met het virus in contact komen, ontwikkelen een snelle immuniteit
daartegen, zodat het niet tot klinische verschijnselen komt. De minder-
gelukkigen zijn daartoe slechts in vertraagd tempo of in het geheel niet
in staat en zij worden érnstig ziek. Het virus gaat dan namelijk over van het
bloed op de hersenen en dan ontwikkelen zich de klinische symptomen in
optima forma.

De verhoogde lichaamstemperatuur, die tijdens de bloedinfectie aanwezig
was, daalt tot normaal en daarvoor in de plaats openbaren zich verschijn-
selen als slikbezwaren (niet eten, tanden knarsen, tong hangt uit de mond),
en onfysiologische (atactische) gang (slappe dronkemansgang, omvallen,
soms rechtuit lopen, soms manege-bewegingen). Daarbij zijn de oogslijm-
vliezen opvallend rood en zijn pols en ademhaling vertraagd en onregel-
matig.

Op een gegeven ogenblik gaan de dieren liggen en dat is dikwijls een teken,
dat ze niet meer zullen genezen. Na een of meer dagen volgt dan de dood.
In de U.S.A. onderscheidt men twee typen bij deze encephalomyelitis, n.1.
een „western type en een „eastern type". Het eastern type komt meer voor,
verloopt acuter en gedraagt zich serologisch anders dan het western type.
Beide typen komen ook in verschillende landen van Zuid-Amcrika voor. In
Venezuela, Columbia, Ecuador, Trinidad en Brits-Guyana komt een derde
type voor, het typus venezuelensis (strain V-1938). Collier toonde in

1954 aan, dat de Surinaamsè encephalo-myelitis serologisch tot het „eastern
type" behoort. Daarnaast zijn bij paarden ook anti-stoffen tegen het virus
van de St. Louis-encephalitis aangetoond.

Het is niet meer na te gaan in welke jaren zich in Suriname sterke ziekte-
uitbraken voordeden. Wel is bekend, dat dit in 1938 het geval was. Er
kwamen toen vele sterfgevallen voor bij paarden en ezels rondom Parama-
ribo. De toenmalige Gouvernements-veearts J. F r ic k e r s deed pogingen
om de ziekte op konijnen over te brengen door besmet hersenmateriaal
intra-celebraal en intrapleuraal in te spuiten, doch hij had geen succes.
Ook aan Dr. Collier, de huidige Lands-bacterioloog, die grote belang-
stelling voor dierziekten heeft, is dit tot op heden niet gelukt. De moeilijk-
heid is om aan hersenmateriaal te komen van paarden, die juist in het aller-
eerste begin zijn van de klinische symptomen. Een dergelijk paard heeft nog
alle kans om te genezen, dus een eigenaar staat zo\'n dier niet gemakkelijk
af. Later als het paard moribund is, gaat dat wel, doch dan is het hersen-
materiaal meestal niet meer infectieus.

In het jaar 1954 kwamen 27 gevallen van „paardenziekte" ter kennis van
de Dienst Veeteelt, 25 bij paarden en 2 bij ezels. Merendeels waren het
jonge dieren (zelfs was er een veulentje bij van 3^4 mnd.), doch er was ook
een dier bij van 15 jaren. Het was niet mogelijk om het verloop van alle
ziektegevallen te volgen, doch naar schatting heeft 50 a 60% de ziekte niet
overleefd. In 1955 was er, voorzover bekend, geen enkel geval.
Aangetaste dieren kunnen alleen symptomatisch behandeld worden (stal-
verpleging, dieëtregeling, zakje met ijsblokjes op de kruin, injecties van
antibiotica tegen secundaire infecties, etc.). Gezien de geringe belangstel-
ling die bij veehouders voor actieve immunisatie tegen tetanus bestaat,
wordt deze tegen „Paardenziekte" van Gouvernementswege nog niet toe-
gepast. Uitroeiing van de ziekte zal ook niet mogelijk zijn, ook niet door
verplichte vaccinatie van alle eenhoevigen, daar in \'t wild levende dieren
als virus-reservoir beschouwd moeten worden.

Deze komen bij alle huisdieren in grote getale voor, waaraan het warme,
vochtige klimaat en de dikwijls onhygiënische huisvesting en slechte ver-
zorging vermoedelijk niet vreemd zijn. In de meeste faecesmonsters van
welk diersoort ook kan men bij nauwkeurig onderzoek wormeieren aan-
treffen.

Bij kleine huisdieren zijn het in de overgrote meerderheid der gevallen
mijnwormen (Ancylostoma caninum), die men aantreft. Daarna komen de
spoelwormen (Toxocara canis), terwijl lintwormen (Dipylidium caninum)
veel minder voorkomen. Bestrijding vindt op de gewone wijze plaats met
wormcapsules van diverse afmeting en samenstelling.

Bij varkens zijn spoelwormen (Ascaris lumbricoides) en Strongyloides ran-
somi de meest voorkomende darmparasieten, welke met phencthiazine be-
streden worden.

Andere endoparasieten, die men bij sectie kan aantreffen, dikwijls in grote
getale (zoals Spirocerca sanguinolenta in de oesophagus van de hond, Ste-
phanurus dentatus in het niervet, nierbekken, ureterwanden en lever van
het varken), spelen bij de uitoefening van de diergeneeskundige practijk
geen rol van betekenis. Een uitzondering hierop vormt misschien de Diro-
filaria immitis, de verwekker van de hondenfilaria, al neemt deze zekte snel

De Dirofilaria immitis leeft hoofdzakelijk in de rechter ventrikel en de A.
pulmonales van hond en kat. Men vindt ze als lange, dunne, witte wormen
in een kluwen ineengedraaid in het rechter hart( macrofilariën), terwijl de
larven (microfilariën) in het perifere bloed te vinden zijn. Door mus-
kieten wordt dit larvale stadium op andere honden overgebracht.
De volwassen wormen kunnen jaren in het hart leven zonder veel nadeel
te veroorzaken. In andere gevallen kunnen ze aanleiding geven tot hart-
gebreken (klepgeruisen, dyspnoe, oedemen in de ledematen) en tot long-
aandoeningen, waarbij de dieren eigenaardig kuchen en hoesten.
Behandeling van zieke honden is moeilijk. Specifieke parasietdodende mid-
delen (Flicide en dergelijke preparaten) zijn niet zonder gevaar. Het best
bevalt nog digitalis, dat niet alleen eenvoudiger is toe te dienen (oraal),
doch waarmee dikwijls ook zeer goede (tijdelijke) resultaten worden bereikt.

De tropen gelden als warm en zonnig. Wie echter mocht menen, dat ra-
chitis daardoor minder voor zal komen dan in gematigde streken, is er
naast. Niet alleen bij kinderen, doch ook bij huisdieren, vooral varkens,
honden en katten, komt in de jeugd Engelse ziekte veelvuldig voor.
Rondom Paramaribo lijdt op elk varkensbedrijf een deel der dieren aan
rachitis, soms zelfs het grootste deel. De gebrekkige en onhygiënische huis-
vesting zijn hieraan vermoedelijk nog meer debet dan een onjuiste voeder-
wijze. Gebrek aan beweging en infectie met darmparasieten werken immers
het optreden van rachitis sterk in de hand. Vooral beweging in de zon is
belangrijk. Zoals bekend, worden n.1. door bepaalde stralen uit het ultra-
violette gedeelte van het zonlicht een aantal in de huid aanwezige stoffen
(o.a. ergosterine) omgezet in de anti-rachitisch werkende stof vitamine D.
Hoewel tengevolge van dampkring-resorptie de middagzon i.h.a. meer u.v.
stralen bevat, dan de ochtend- en avondzon, moet men met de felle middag-
zon oppasen, aangezien bij verbranding van de huid het vitamine D. ver-
nietigd wordt. Het beste is een goede uitloop met schaduwbomen aan het
hok, doch ook weer niet te veel, wat dan is de bodem te vochtig en een
broedplaats van wormeieren.

Bij honden en katten is rachitis eveneens een alledaagse ziekte. De enige
manier om een nest jonge honden zuiver rachitis-vrij op te fokken, is de
jongen vroegtijdig te spenen, ze prima te voeden, waarbij Davitamon A-D-
druppels niet vergeten mogen worden en ze reeds op een leeftijd van 4 a 6
weken een wormkuur te geven. Bij de overgrote meerderheid komt hiervan
natuurlijk niets terecht, zodat het niet te verwonderen is, dat een hond in
Paramaribo meestal onvoldoende uitgegroeid is, en een kat met kaarsrechte
poten een grote zeldzaamheid is.

Behandeling van rachitis geschiedt met Dohyfral-D3-olie, Duphasol, Davi-
tamon A-D, Uladol, e.d.

Worminfecties en rachitis, twee zeer dikwijls voorkomende ziekten, werden
hierboven reeds besproken.

Het is met de honden een vrij treurige zaak in Paramaribo. Een groot deel
is zwerfhond en maakt de straten onveilig. Vele van deze zwerfhonden zijn

ondervoed en hebben huidparasieten, eczemen en allerlei andere kwalen en
vormen niet alleen voor het verkeer, doch ook voor de bonafide honden-
bezitters een gevaar.

Ter behandeling komen honden met hondeziekte (alle vormen), ancylos-
tomen, ascariden, demodicosis, scabiës, eczema dorsi, verwondingen, been-
breuken, vergiftingen, (rattenkruid, kakkerlakkenrolletjes, DDT), lepto-
spirosis (Paramaribo herbergt legio ratten), otitis externa, etc.
Bij katten zijn het vooral ancylostomen, ascariden, diverse vormen van
kattenziekte, (soms zéér virulent), castraties, enz. die de aandacht vragen.

Coryza komt veel voor en wel in alle vormen, n.1. vanaf een geringe uit-
vloeiing uit de neusopeningen tot verkleefde oogleden en sinusitis toe.
Coccidiosis komt eveneens veel voor, vooral bij als eendagskuikens geïmpor-
teerde rasdieren.

Pokken■ en difterie berokkent ook veel schade in enigszins grotere koppels.
De difterie-vorm van deze ziekte ziet men zelden; men noemt haar in de
volksmond „pepi", met welke naam echter ook andere aandoeningen van
het mondslijmvlies worden aangeduid¹).

De pokken-vorm overheerst sterk; men noemt haar „yaws". In haar op-
treden is een zekere seizoenperiodiciteit waar te nemen, vermoedelijk samen-
hangend met de regenval en het aantal muskieten, welke n.1. geacht worden
de infectie over te brengen. Reeds kuikens van 4 a 6 weken kunnen aange-
tast zijn bij gunstige infectie-kansen. De verliezen zijn dan groot.
Als voorbehoedende enting wordt de veerfollikel-enting van De B 1 i e c k
en Van Heelsbergen toegepast, welke uitstekende resultaten afwerpt
en waarnaar veel vraag is. Heel jonge kuikens worden niet op de schenkel,
doch op de borst gevaccineerd.

Pseudovogelpest (Newcastle disease) komt niet voor. Wel is deze ziekte
vastgesteld op Trinidad en onlangs, n.1. in augustus 1955, eveneens op
Aruba en in het buurland Brits-Guyana. De vrees lijkt dus niet ongegrond,
dat zij in de toekomst ook tot Suriname zal doordringen.
Het leucose-complex. Bij sectie van kippen komt men meermalen verschijn-
selen van viscerale leucosis tegen. In hoeverre ook de andere onderdelen
van het complex een rol spelen, is niet bekend.

Paratyfus kwam enkele jaren geleden zeer algemeen voor, toen er een
sterke uitbreiding van het aantal kippen viel op te merken, waarmede

1 De originele „pepi", welk woord vermoedelijk een verbastering is van „de pip",
is een loslaten van het voorste deel van de slijmvliesmembraan van de tong, zoals
dat kan voorkomen bij ziekten als coryza, pokken en difterie, enz. Door de
abnormaal hoge temperatuur (koorts) en door de afsluiting van de neusopeningen
door exsudaat, waardoor de dieren gedwongen zijn door de mondholte te ademen,
treedt een verdroging van het gehele mondslijmvlies op en de tong gaat vervellen.
De dieren zijn dan dikwijls niet in staat voedsel op te pikken.
Dit pijnlijke proces kan men verzachten door enige malen daags te penselen met
gelijke delen glycerine en water. De Surinaamse behandeling bestaat echter uit
een manuele verwijdering van de afgesloten membraan. Met behulp van een
beetje as en een handig gebruik van de duimnagel wordt de pepi vakkundig
verwijderd. Indien deze ingreep niet in een te vroeg stadium plaats vindt, waar-
door een bloedende tongoppervlakte bloot komt te liggen, wordt van deze be-
handeling geen nadeel ondervonden en heeft zij wel een goed resultaat. Het dier
is dan n.1. weer in staat het voedsel op te pikken.

echter geen verbetering van de hygiënische omstandigheden gepaard ging.
Als men toen sprak van „de kippenziekte", werd deze ziekte bedoeld. De
verschijnselen zijn groene diarrhee, gastro-enteritis en grote sterfte. De lever
heeft soms een bronsachtige kleur. Ook thans komt men deze ziekte nog
regelmatig tegen.

Collier toonde aan, dat ook hier de verwekker is de Salmonella galli-
narum. Een vaccin, van deze bacterie bereid, geeft uitstekende resultaten
bij de bestrijding.

Spoelwormen (A-galli), komen in grote getale voor, evenals andere nema-
toden en cestoden.

Oogwormpjes: In Suriname komt, evenals in vele andere streken rond de
Caraïbische Zee (bijv. in de Zuidelijke Staten van Noord-Amerika), een
oogziekte bij kuikens voor, die door heel kleine wormpjes wordt veroor-
zaakt. Dit wormpje, de Oxyspiruroidea mansoni, leeft tussen de oogbol en
de oogleden, speciaal onder het nipvlies, is 6-8 mm. lang en wit van kleur.
In het begin is het aantal slechts gering, doch er komen er steeds meer, tot-
dat er een heel kluwen is. Er vormt zich dan \'een kaasachtige etter, de oog-
bol breekt doormidden en verettert tenslotte geheel. De kaasachtige etter
kan zich naar binnen voortzetten, langs het traankanaal, tot in de snavel.
De aangetaste kuikens gaan alle dood. Volwassen dieren overleven de
ziekte, doch worden natuurlijk wel blind. Tussengastheer van deze parasiet
is een kakkerlak; deze kakkerlakken word dikwijls aangetroffen onder afge-
vallen bladeren, stenen, kippenmest enz. Ze worden door de kuikens op-
gegeten en het larvale stadium van het oogwormpje komt op deze wijze in
de krop. Vandaar kruipt het omhoog via oesophagus, mondholte, neusholte
en traankanaal naar de orbita.

Alleen door bestrijding van de kakkerlakken kan de ziekte doeltreffend
bestreden worden.

Tot besluit van dit artikel nog enige opmerkingen van algemene aard. Goed
beschouwd, is het aantal inheemse infectie-ziekten, dat bij huisdieren in
Suriname voorkomt, niet groot, terwijl voor de niet-inheémse als mond- en
klauwzeer, miltvuur, varkenspest, enz. weinig vrees behoeft te bestaan, zo-
lang de invoer van vee en dierlijke materialen maar onder nauwkeurige
controle staat.

Gewone orgaanstoornissen komen natuurlijk altijd voor en ziekten als trau-
matische pericarditis bij het rund en dampigheid bij het paard ziet men
dan ook een enkele maal, doch de frequentie van deze soort ziekten is niet
groot.

Van de deficiëntie-ziekten is alleen rachitis van belang, hoewel zeer spora-
disch ook voorkomt de acute likzucht bij het rund, die in het handboek van
West er: „Orgaanziekten bij de Grote Huisdieren\'* op blz. 572 en 647
wordt beschreven.

De veeteelt in Suriname heeft altijd op een betrekkelijk laag peil gestaan.
Pas sedert een 15 a 20 jaren is er enige belangstelling voor melkveeteelt te
bespeuren en van een duidelijke ontwikkeling in de melkrichting — en dan
nog alleen rondom Paramaribo — kan pas sprake zijn sedert 1952, toen de
K.I. op min of meer uitgebreide schaal werd ingevoerd. Als het waar is,
dat met intensivering van de veeteelt ook het aantal ziekten zich uitbreidt,

dan zal de dierenarts in de toekomst steeds meer te doen krijgen. Als een
aanduiding daarvan kan misschien reeds gelden, dat er enkele stallen zijn,
waar mastitiden, vaginitiden e.d. een rol beginnen te spelen. Van een uit-
breiding van het aantal abnormale verlossingen is evenwel nog niets te
bespeuren. Voor zover hiervoor hulp wordt gevraagd, bestaat deze vrijwel
uitsluitend uit reposities, welke meestal wel tot een goed eind gebracht kun-
nen worden, indien tenminste de vrucht niet reeds emphysemateus is ge-
worden. In het laatste geval moet tot onmiddellijke afslachting worden
overgegaan, waartegen de eigenaar zich echter uit echte of vermeende
godsdienstige (Hindoe) overwegingen dikwijls verzet. Het dier is dan ver-
loren, want aan embryotomie van een emphysemateuze vrucht moet men
in de tropen niet beginnen. Embryotomieën in het algemeen behoeven wei-
nig, en die wegens relatief te grote vrucht nooit verricht te worden.
Van de „luxe ziekten" komt alleen kalfziekte voor, zij het hoogst zelden.
Grastetanie (kopziekte) en acetonurie zijn, voor zover bekend, nimmer nog
opgetreden.

De opvatting, uitgesproken in de inleiding van dit artikel, dat de veestapel
van Suriname relatief gezond genoemd mag worden, kan dus voorlopig wel
gehandhaafd blijven.

A survey of the diseases of domestic animals in Surinam (Dutch-Guiana).
Résumen:

Un résumen de las enfermedades que oeurren ente los animales domésticos de Suri-
nam (Guayana Holandesa).

Une sommaire des maladies des animaux domestiques en Surinam (Guyana neer-
landaise).

Eine Übersicht von den Krankheiten der Haustiere in Suriname (Niederländisch
Guyana).

1. FRICKERS, J.: Het voorkomen van Dipylidium caninum, Toxocara canis,
Ancylostoma caninum, Dirofilaria immitis en Spirocerca sangulnolenta bij de
hond in Suriname. Tijdschrift voor Diergeneeskunde, 1938, dl. 05, afl. 18.

2. NIESCHULZ, BOS en FRICKERS: Over een infectie door Trypanosoma vien-
nei bij een rund uit Suriname. Tijdschrift voor Diergeneeskunde, 1938, dl. 65,
afl. 19.

3. FRICKERS, J.: Vleeskeuring, vlees en slachtveeteelt in Suriname. Juni 1939,
Paramaribo.

4. FRICKERS, J.: De Geschiedenis van de Diergeneeskundige Dienst in Suriname.
Tijdschrift voor Diergeneeskunde, 1939, dl. 66, afl. 12 en 13.

5. FRICKERS, J.: Diergeneeskunde in Suriname. Tijdschrift voor Diergenees-
kunde, 1946, dl. 71, blz. 967-975.

6. FRICKERS, J.: Experimenteel onderzoek van de runderparasieten Babesia
bigemina en Anaplasma marginale in Suriname. Tijdschrift voor Diergenees-
kunde, 1948, dl. 73, blz. 517-539.

7. FRICKERS, J.: Het voorkomen van de runderparasiet Setaria cervi en de
varkensparasieten Stephanurus dentatus en Metastrongylus in Suriname. Tijd-
schrift voor Diergeneeskunde, 1948, dl. 73, blz. 888-890.

8. FRICKERS, J.: Strongyloidosis bij het varken. Tijdschrift voor Diergenees-
kunde, 1953, dl. 78, blz. 279-303.

9. REININGH, W. J. C.: Rundveeteelt in Suriname. Landbouw, orgaan van de
Surinaamse Landbouwvereniging, jaargang 1, No. 3, November 1948.

10. COLLIER, W. A. en C. C. KOMPROE: Serologische Brucella-onderzoekingen
bij slachtrunderen en slachtvarkens in Paramaribo. Tijdschrift voor Diergenees-
kunde, 1954, dl. 79, blz. 684-686.

11. COLLIER, W. A. en V. A. H. TIGGELMAN-VAN KRUGTEN: De vleer-
muizen-lyssa in Suriname. Tijdschrift voor Diergeneeskunde, 1955, dl. 80, blz.
723-727.

12. COLLIER, COLLIER en TJONG A HUNG: Serological research on ence-
phalitis in Surinam. Documenta de Medicina Geogrophica et Tropica, vol. 7
(1955), 397.

13. LANGELER, J. E. T.: De praemunisatie tegen piroplasmose en anaplasmose
van enige uit Nederland geïmporteerde jonge fokstieren. Tijdschrift voor Dier-
geneeskunde, 1952, dl. 77, blz. 204-213.

14. LANGELER, J. E. T.: Paralytische rabiës. De Surinaamse Landbouw, jaargang
3, No. 3, Mei/Juni 1955.

Sinds vibrio fetus als oorzaak van enzoötische steriliteit algemeen wordt
aanvaard, is allerwege getracht dit microörganisme in de mannelijke en
vrouwelijke geslachtorganen en in de uitscheidingsproducten daarvan, aan
te tonen, omdat de aan- of afwezigheid hiervan, bepaalde consequenties
heeft voor de bestrijding of preventie van de steriliteit.
Mede door het feit, dat „vibrio fetus" volgens de bestaande determinatie-
tabellen weinig karakteristiek is en in hoofdzaak wordt bepaald door zijn
kweekbaarheid onder microaerophiele omstandigheden en de eigenschap
een abortus te kunnen veroorzaken, werd er al spoedig aan getwijfeld, of
alle bij het onderzoek van steriliteitsgevallen geïsoleerde vibrionen als
een mogelijke oorzaak van dit laatste ziektebeeld mochten worden be-
schouwd.

Florent¹) isoleerde uit sperma van een stier een vibrio (bubulus), die
zich van vibrio fetus onderscheidde door zijn HoS-vormend vermogen en
waaraan hij geen pathogene eigenschappen toeschreef.
Frank en Bryner²) maakten eveneens een onderscheid in pathogene
en apathogene vibrionen.

Pathogene vibrionen, die beschouwd werden als specimen van vibrio fetus
werden geïsoleerd uit geaborteerde foeti, stieren, die een verminderde
vruchtbaarheid vertoonden, en koeien, die herhaaldelijk zonder succes
door deze stieren\'waren gedekt. Deze vibrionen werden nooit geïsoleerd
uit stieren, die nog niet hadden gedekt of pinken, die nooit gedekt waren.
Wel werden hieruit af en toe niet-pathogene vibrionen gekweekt, welke
echter nooit in geaborteerde foeti werden aangetroffen.
Er bestond een verschil in biochemisch en antigenetisch opzicht tussen pa-
thogene en niet pathogene stammen. Pathogene stammen waren katalase
-f-, H₂S—, en vertoonden geen dieptegroei in halfvaste media. Niet patho-
gene stammen waren katalase —H₂S en vertoonden wel dieptegroei.
De katalaseactiviteit wordt door Frank en Bryner bepaald door aan
een 3 dagen oude cultuur in thiol (0,1% agar), die bij 10% C0₂ en 37° C
is gekweekt, dezelfde hoeveelheid 3% H₂Ö₂ toe te voegen. De buis wordt
daarna met een gummistop, die voorzien is van een capillair, afgesloten en
enkele malen omgezwenkt, waarna ze omgekeerd boven een bakje met
een desinfectans wordt geplaatst. Door de ontwijkende zuurstof wordt de
vloeistofkolom naar buiten gedrukt. De na 20 minuten verplaatste voe-
dingsbodemkolom is een maatstaf voor de katalase-activiteit. Voor de
apathogene stammen bedraagt deze 5 mm of minder, voor de pathogene
meer.

De H₂S-productie wordt bepaald door de groeizóne van een 3 dagen oude
thiolcultuur (0.1% agar) te pipetteren in een buis bouillon, die voorzien

van een loodacetaatpapiertje tussen wattenprop en glaswand gedurende
24 uur bij 37° G en 10% C0₂ wordt weggezet. Een zwarte verkleuring
van het papiertje geeft HoS-vorming aan. Dieptegroei wordt gecontroleerd
door het aanleggen van een steekcultuur in thiol (0.5% agar), welke 3
dagen bij 10% C0₂ en 37° C wordt bebroed. Behalve biochemisch waren
beide vibriogroepen, ook antigenetisch, duidelijk te onderscheiden. Anti-
genen van katalase -j- stammen agglutineerden niet met immuunsera, be-
reid van katalase -(- stammen. Antigenen van katalase -f- stammen worden
evenmin door sera bereid met behulp van katalase -j- stammen geaggluti-
neerd.

Reeds spoedig werd ook door één onzer³) een verschil opgemerkt tussen
enkele vibriostammen, die gekweekt worden uit geaborteerde foeti en Vi-
brionen, welke in verband konden worden gebracht met steriliteit. Deze
verschillen bestonden in morphologisch, cultureel en antigenetisch opzicht.

Voor het verkrijgen van een beter inzicht in de mogelijkheden een onder-
scheid te maken tussen pathogene en apathogene vibrio\'s werden nu gedu-
rende het jaar 1955 tal van vibrio\'s, welke aan de Rijksseruminrichting
waren geïsoleerd, en culturen die van elders werden toegezonden bio-
chemisch en voor een deel ook antigenetisch en pathogenetisch onder-
zocht. Katalaseactiviteit, H₂S vorming en dieptegroei werden gecontro-
leerd, zoals door F r a n k is aangegeven.

Groeirijkdom en morfologische verschillen in halfvloeibare (thiol) en op
vaste (bloedagar) voedingsbodems, werden gecontroleerd, ttrwijl tevens
onder verschillende omstandigheden van luchtdruk werd gekweekt. Aldus
werkend konden bij een onderzoek van enkele honderden stammen deze
onderverdeeld worden in 3 groepen.

Er was geen verschil in katalase-activiteit tussen de stammen van Groep I
en III. I)e hoeveelheid ontwikkelde 0₂ is enigszins afhankelijk van de
groeidichtheid van de te testen vibrio, doch bewoog zich gewoonlijk van
30-100 mm. Vibrionen uit groep II echter vormden ondanks normale groei
in 20 min. geen of minder dan 5 mm. 0₂.

bij groep III aanwezig, terwijl in groep I de rand van het loodacetaat-
papiertje af en toe slechts een aanduiding van zwarte verkleuring te zien

De groei in halfvloeibaar milieu van groep I-stammen is in hoofdzaak be-
perkt tot een zone enkele mm. beneden het oppervlak, terwijl die van
groep II zich meestal wigvormig voortzet van enkele mm. beneden het
oppervlak tot over het grootste deel van het steekkanaal. Stammen van
groep III vertonen af en toe een tendens tot dieptegroei vanaf het opper-
vlak.

De groep Ill-vertegenwoordigers groeiden vrijwel even goed, onder alle 3
onderzochte voorwaarden van luchtdruk, die van groep II alleen en dan
nog slechts matig bij 40% onderdruk. Groei van stammen van groep I
nam toe bij verminderde druk, strekte zich echter over een groter rayon
uit dan die van groep II.

Bij afwezigheid van zuurstof konden de stammen uit de groepen II en III
op een vaste bodem tot ontwikkeling komen, niet daarentegen die uit
groep I.

In het microscopisch preparaat van cultures uit vloeibaar of halfvloeibaar
milieu vertonen vibrio\'s uit groep II een kommavorm, terwijl die uit de
beide andere groepen meestal uit meer windingen bestaan. In verband
hiermee zijn de vibrionen uit groep II beweeglijker dan die uit de overige
groepen.

Tenslotte is de groei in of op de verschillende vaste voedingsbodems het
meest overvloedig bij stammen van groep III, het minst bij groep II.
Stammen uit groep III zijn gemakkelijk te isoleren door in een Pasteurse
pipet een kolom steriele 0.1% thiolagar op te zuigen en vervolgens een
weinig van het te onderzoeken materiaal, waarna de buis bij 37° C wordt
bebroed. Bij aanwezigheid van vibrionen, behorend tot groep II, ontwikkelt
zich na 2-4 dagen meestal een reincultuur van deze bacteriën in de vorm
van een ring, enkele mm. onder het oppervlak. Vibrionen uit groep I kan
men zodoende soms ook rein isoleren, echter de beweeglijkheid dezer kie-
men is niet zo groot als die van groep II, zodat deze kiemen zich niet altijd
naar het oppervlak bewegen en verontreiniging met andere beweeglijke
kiemen gemakkelijk optreedt.

De antigeenstructuur van specimina van deze 3 groepen werd, hoewel
verre van volledig, nog het meest bestudeerd bij stammen van groep I.
Immers, kwekend bij 10% CO_a en 20% onderdruk op vaste voedingsbodems
zoals in ons laboratorium tot voor kort gebruikelijk, waren de voorwaarden
zó, dat stammen van groep II weinig kans hadden, geïsoleerd te worden.
Binnen deze groep I nu, werden in het verleden min of meer grote anti-
gene verschillen aangetoond. Uit kruisagglutinaties met H-antigenen en
H-sera bleek echter, dat de meeste stammen componenten met elkaar
gemeen hadden.

Er werden slechts enkele antisera bereid van stammen uit groep II en III.
Een antiserum, bereid van een stam uit groep II, agglutineerde slechts
met de homologe stam en met geen van de geteste groep I en III-stammen.
Enkele antisera van groep III agglutineerden, behalve met de homologe
stam, met sommige andere stammen van groep I en III.
Een antigeen van groep II agglutineerde tevens niet met antisera behorend
tot de overige groepen, terwijl van een 9-tal groep III-antigenen zo nu en

dan agglutinaties verkregen werden met heterologe groep III en groep I-
antisera.

Samenvattend kan dus worden vastgesteld, dat op grond van de door
Frank aangevoerde criteria en de boven aangegeven onderzoekings-
methoden, vibrionen welke bij het steriliteitsonderzoek kunnen worden
geïsoleerd in groepen te verdelen zijn.

Duidelijk is het verschil tussen de door Frank aangegeven groep I en II
waaraan hij resp. wel en niet een pathogeen vermogen toeschreef, Daar-
naast bleek echter nog een derde groep te onderscheiden, die eveneens we-
zenlijke verschillen vertoont met de beide vorige groepen.
Door anamnestisch onderzoek en enkele dierproeven is nu getracht een
inzicht in de pathogene betekenis van de hierboven onderzochte stammen
te verkrijgen. Getracht is, de cavia als proefdier te gebruiken door manne-
lijke exemplaren via het preputium met stammen uit de verschillende
groepen te infecteren, waarna hun gelegenheid gegeven werd, jonge vrou-
welijke dieren te dekken. Op deze wijze getest bleek de infectie in verreweg
de meeste gevallen niet op het vrouwelijke dier over te brengen, zodat in-
zicht in de mogelijke pathogene betekenis van de verschillende vibrio\'s op
deze wijze niet verkregen kon worden. Voorts werden 3 series van 3 pin-
ken gevormd, welke geïnsemineerd werden met sperma van een goed be-
vruchtende stier, waaraan 0,1 cc. van een 2-4 dagen oude vibriocultuur in
bloedbouillon was toegevoegd, zodat de pinken van één groep geïnfecteerd
werden met een vibrio uit groep I, II of III.
De resultaten waren de volgende:

Na infectie van 3 pinken met een vibrio-stam uit groep I, bleek na 11 dek-
kingen geen dier drachtig te zijn. Vibrio\'s konden in het verloop van de
infectie bij alle dieren teruggeïsoleerd worden; het schedeslijm werd door
een antigeen, bereid uit vibriostammen van groep I, geagglutineerd, echter
niet door enkfde antigenen, bereid van vertegenwoordigers uit groep III.
Na het slachten werd door histologisch onderzoek bij 2 dieren een catar-
rale endometritis vastgesteld.

Van de tweede serie pinken werden 2 pinken drachtig na resp. 1 en 3
dekkingen, terwijl de derdê nog niet drachtig was na vijf inseminaties. Vi-
brio\'s "konden niet geïsoleerd worden; het schedeslijm reageerde geen enkele
maal positief, ook niet met een antigeen, bereid van de homologe stam.
Ook na het slachten werd geen spoor van een vibrio-infectie waargeno- .
men.

Van de derde serie pinken werden allen drachtig, resp. na 2, 2 en 5 in-
seminaties. Van één der pinken agglutineerde het schedeslijm 35 dagen na
infectie met een antigeen, bereid van de stam waarmee werd geïnfecteerd,
echter niet met andere antigenen, bereid uit stammen van groep I, II of
III. Er werden geen vibrionen teruggeïsoleerd. De dieren werden nog niet
geslacht om een mogelijk optredende abortus af te wachten.
Bij het anamnestisch onderzoek kwam het volgende naar boven:
Vibrio\'s uit groep I werden geïsoleerd uit praeputium en sperma van stie-
ren, die bekend stonden als verspreiders van enzoötische steriliteit. Ze wer-
den tevens gekweekt uit de genitaaltractus van vrouwelijke dieren, die
door dergelijke stieren waren gedekt en uit geaborteerde vruchten. Zij zijn
niet gekweekt uit stieren, die nog niet hadden gedekt, of blijk gaven van
een normale bevruchting.

Vibrio\'s uit groep II werden geïsoleerd uit de genitaaltractus van stieren,
die nog nooit hadden gedekt, stieren die wel hadden gedekt, maar niet ver-
dacht waren als overbrengers der enzoötische steriliteit en alle stieren (15),
die wel als zodanig verdacht waren. In deze laatste gevallen konden echter
meestal vibrionen behorende tot groep I, tegelijkertijd worden geïsoleerd.
Bij 4 stieren was dit niet het geval. Bij 1 stier bleek bij nader onderzoek
de verdenking van een vibrio-infectie te berusten op een verminderde
vruchtbaarheid, zonder meer. In een tweede en derde geval werd de aan-
wezigheid van een vibrio-vruchtje gemeld en een enkele -j- agglutinatie-
reactie uit verscheidene door deze stieren gedekte pinken. In het vierde
geval bestond een iets te geringe vruchtbaarheid, terwijl verscheidene der
gedekte pinken een -j- agglutinatie te zien gaven, met behulp van anti-
genen bereid van vibrio\'s uit groep I, doch niet met die uit groep II.
In meerdere gevallen, waarbij vibrionen uit groep I en II uit het praepu-
tiurn werden geïsoleerd, konden na locale behandeling met antibiotica
geen vibrionen meer worden aangetoond door herhaald cultureel en/of
dierexperimenteel onderzoek. Na verloop van enkele weken echter werden
vaak vibrionen van groep II opnieuw geïsoleerd. In enkele zulke goed
gecontroleerde gevallen was het bevruchtingspercentage van deze stieren
normaal te noemen; dit in tegenstelling met het moment, toen de stier nog
niet was behandeld en naast stammen uit groep II tevens vibrionen uit
groep I aanwezig waren.

Vibrionen van groep II werden slechts zelden uit de genitaaltractus van
vrouwelijke dieren geïsoleerd en dan alleen, als zij kort tevoren waren
gedekt. Uit geaborteerde foeti werden nooit vibrionen van deze groep ge-
kweekt.

Deze aanwijzingen, gevoegd bij de gegevens van het dierexperimenteel
onderzoek, pleiten dus wel zeer sterk voor de opvatting, dat vibrio\'s, be-
horend tot groep II apathogeen zijn.

Vibrio\'s uit groep III werden gecultiveerd uit geaborteerde foeti, die niet
in verband konden worden gebracht met een geschiedenis van steriliteit.
Van 20 onderzochte stammen, geïsoleerd uit dergelijke abortusgevallen,
bleken er 5 te behoren tot type I en 15 tot type III. Voorts werden nog
6 groep III-stammen onderzocht, afkomstig van geaborteerde kalveren,
waarover geen exacte gegevens met betrekking tot steriliteit waren te ver-
krijgen. Ondanks de tientallen vibrio-isolaties uit het praeputium van
stieren, welke het laatste jaar werden verricht, werd geen enkele maal een
vibrio, behorend tot groep III, hieruit geïsoleerd. Bovendien kwamen deze
gevallen van vibrio-abortus slechts bij één dier voor op een bedrijf.

Op grond van een onderzoek van enkele honderden vibriostammen, welke
tijdens het steriliteitsonderzoek werden geïsoleerd, werden deze in een drie-
tal groepen onderscheiden. Het is aannemelijk gemaakt, dat stammen,
behorend tot groep I, op te vatten zijn als oorzaak van de enzoötische
steriliteit en de in vervolg hierop optredende gevallen van abortus.
Stammen van groep II zijn daarentegen apathogeen, terwijl die van groep
III vermoedelijk alleen als een oorzaak van sporadische gevallen van abor-
tus pathogene invloed uitoefenen. Er zijn geen aanwijzingen, dat deze laat-
ste vibrionen door de stier bij de coïtus worden overgebracht.

Mochten zij dus aanleiding kunen geven tot steriliteit, dan is het niet
waarschijnlijk, dat deze zich ook in enzoötische verspreiding zal voordoen.
Af en toe worden bij het onderzoek van schedeslijm op de aanwezigheid
van agglutininen, -f- reacties verkregen, welke uit epizoötisch oogpunt
moeilijk kunnen worden verklaard, zoals een positieve reactie bij een niet
gedekte pink, enkele positieve reacties in een koppel runderen, waarbij
een verband met een bepaalde stier na anamnestisch onderzoek niet duide-
lijk wordt. De mogelijkheid lijkt aanwezig, dat dergelijke reacties veroor-
zaakt zouden kunnen zijn door een infectie met een vibrio-stam van groep
III, waarvan sommige immers, zoals uit het voorgaande bleek, verwant-
schap kunnen met verschillende stammen uit groep I.
Hoewel gehoopt mag worden, dat bovengenoemde eenvoudige bepalingen
van de tijdens een steriliteitsonderzoek geïsoleerde vibrionen in het alge-
meen aanwijzingen zullen kunnen geven voor hun pathogeen vermogen,
zij men zicb echter bewust, dat reeds afwijkingen van de regel werden
opgemerkt.

Zo werd een vibrio-stam geïsoleerd, die op grond van katalase-activiteit
en H₂S-vorming tot groep I gerekend zou moeten worden, terwijl deze
vermoedelijk niet pathogeen is en morfologisch en antigenetisch niet tot
groep I behoort.

Belangrijker dan dergelijke afwijkingen is echter het feit, dat tot heden
geen enkele aanwijzing is verkregen, dat de groep II-vibrionen, welke bij
een passende enttechniek zo vaak worden geïsoleerd, pathogeen vermogen
bezitten.

Dc bij een steriliteitsonderzoek geïsoleerde vibrionen konden in 3 groepen met ver-
schillende pathogene betekenis, worden ondergebracht op grond van morfologische,
culturele en biochemische eigenschappen.

The Vibrio\'s isolated during examinations on sterility were divided according to
their morphological, cultural and biochemical properties into 3 groups with different
pathogenic significance.

Les vibrions isolés lors d\'un examen de stérilité ont pu être classes dans trois groupes
d\'une importance pathogénique différente en se basant sur des propriétés morpholo-
gique, culturelle et biochimique.

Die bei einer Sterilitatsuntersuchung isolierten Vibrionen konnten in 3 Gruppen mit
verschieden pathogener Bedeutung untergebracht werden und zwar auf Grund von
morphologischen und biochemischen Eigenschaften, als auch auf Grund von
Wachtumsformen.

1. A. FLORENT. Comptes rendus des Séances de la Société de Biologie. 1953,
147, p. 2066.

2. A. H. FRANK & J. B. BRYNER. Meeting on bovine infertility. Copenhagen,
6-11 December 1954.

3. J. I. TERPSTRA. Rapport è la 22e session de 1\'office international des Epi-
zoöties. Buil. Off. int. Epiz. 1954, 42, 641.

Uit het laboratorium van het Openbaar Slachthuis te Rotterdam
Directeur Dr. M. J. J. Houthuis.

Wanneer men de literatuur betreffende uteruscarninoom bij het rund raad-
pleegt, valt het op dat deze aandoening slechts zelden voorkomt. Dit in
tegenstelling met de mens, waar deze vorm van carcinoom herhaaldelijk
geconstateerd wordt.

In de gevallen waarbij deze tumorvorm bij het rund werd aangetroffen,
bleek deze meestal in de horens of in het corpus uteri gelocaliseerd te zijn.
Carcinoom van de cervix behoort bij deze diersoort tot de zeldzaamheden,
terwijl daarentegen bij de mens de portio-vaginalis de plaats in het vrou-
welijk genitaalapparaat blijkt te zijn, waar deze nieuwvorming bij voorkeur
schijnt te worden aangetroffen.

Nieberle en Cohrs wijzen op de zeldzaamheid van uteruscarcinoom,
waarbij geconstateerd wordt, dat er meestal sprake is van carcinoom in
de horens. Ook Dobberstein vermeldt het relatief weinig voor-
komen van cervixcarcinoom, vergeleken bij dat van het corpus. Laatst-
genoemde schrijver heeft uit de literatuur 48 gevallen van carcinoom bij
het rund verzameld en deze ingedeeld naar de localisatie in de verschil-
lende organen. Voor uteruscarcinoom komt hij op een percentage van 10,
maar merkt op, dat dit getal naar zijn mening te hoog ligt, hetgeen volgens
hem te wijten zou zijn aan het verkeerd stellen der diagnose
Willis bestudeerde samen met R u d d u c k 250 tumoren bij dieren,
doch vond daarbij geen enkel geval van uteruscarcinoom. Hij merkt ver-
der op, dat in die artikelen, waarin carcinoom bij dieren beschreven wordt,
meestal niet of anders in een heel enkel geval slechts sprake is van carci-
noom van de baarmoeder. De gevallen, die beschreven werden, zijn adeno-
carcinomen van de uterushorens; slechts enkele hadden betrekking op de
cervix.

Ook J a c k s o n, die een beschrijving geeft van 108 gezwellen, die in
Zuid-Afrika bij runderen zijn gevonden, maakt geen melding van uterus-
carcinoom.

In tegenstelling met de negatieve bevindingen van de beide laatstgenoemde
schrijvers betreffende uteruscarcinoom, deelt J o e s t mede, dat hij de af-
wijking wel geconstateerd heeft, doch dat deze van een „ziemliche Selten-
heit" is. De gezwelvorm zou dan als carcinoom uitgaande van het dek-
epitheel moeten worden opgevat. Daarnaast wijst hij op het eveneens
voorkomen van adenocarcinoom.

In de loop van het laatste halfjaar waren wij in de gelegenheid een
tweetal gevallen van carcinoma uteri met uitzaaiingen nader te bestuderen.
Dat in deze betrekkelijk korte tijd een dupliciteit van deze weinig voor-
komende tumorvorm werd gevonden, zal zijn oorzaak waarschijnlijk vin-
den in het grote aantal runderslachtingen (± 1400 per week) dat er
gedurende deze tijd plaats vond.

kastanjegroot plat gezwel. Bij doorsnijden vertoonde het een geelwit aspect
en was zeer hard van consistentie. De beide lnn. iliac. waren vergroot en
herbergden enkele duiveneigrote haarden met dezelfde macroscopische
eigenschappen als de uterustumor. De longen waren doorzaaid met tumoren
van verschillende omvang, waarbij er meerdere waren ter grootte van een
kippenei en dus de uterushaard in afmetingen overtroffen. Het geheel
was doortrokken met zware bindweefselschotten. De lnn. bronch. vertoonden
een soortgelijk beeld als de lnn. iliac.., alleen waren de haarden wat kleiner
van omvang. Ook bij deze processen viel de hardheid en de geelwitte
kleur op.

Het tweede geval betrof een dier, dat evenals het eerste een normale
slachting was, d.w.z. bij het leven niet zulke klinische symptomen ver-
toonde, dat deze bij de keuring voor het slachten konden worden geconsta-
teerd. Hierbij bevond zich de uterushaard, in tegenstelling met de gebrui-
kelijke vindplaatsen, echter in de cervix. Bij uitwendige inspectie van de
uterus viel aan de dorsale zijde een littekenachtig proces op, dat in de
lengterichting van de cervix verliep en deze, op het caudale einde na,
geheel besloeg. De breedte ervan bedroeg ongeveer 2 cm. Bij insnijden
bleek, evenals bij het hierboven beschreven geval, dat de tumor zeer hard
en geelwit van kleur was, terwijl hij tot het cervicaalkanaal doorliep. Ook
hier werden weer haarden in de regionaire lymphklieren, de longen en de
lnn. bronch. gevonden. Naast de hierboven genoemde metatasen werden
er in het tweede geval ook enkele erwtgrote haardjes in de beide gezwollen
nieren aangetroffen. Ze promineerden, waren wat witter van aspect en
minder hard dan de andere haarden. Verder waren het omentum en het
mesenterium bezaaid met graankorrel- tot erwtgrote witte knobbeltjes,
waarvan de oppervlakte, evenals die van de cervixtumor, deed denken aan
littekenweefsel.

In dit verband is een waarneming van NieberleenCohrs interessant,
die een beschrijving geven van een geval waarbij het uteruscarcinoom
naar de serosazijde was doorgebroken. Van deze doorbraakplaats uit had-
den tumorpartikeltjes losgelaten en waren uitgezaaid in de buikholte. Op
deze wijze waren er implantatiemetastasen op het peritoneum parietale en
viscerale ontstaan. Waarschijnlijk heeft er dus in het door ons beschreven
geval eveneens een soortgelijke doorbraak plaats gevonden.

Daar in beide gevallen de gevonden processen vooral die in de uterus,
longen en lymphklieren een treffende onderlinge gelijkenis vertoonden,
werd aan een maligne tumor met metastasen gedacht. Logisch leek het,
aan te nemen dat het uterusgezwel primair was.

In de paraffinecoupes, bij het bestuderen waarvan de zeergewaardeerde
hulp van de patholoog-anatoom Dr. H. E. Schornagel werd verkre-
gen, overheerste het bindweefsel; hier en daar waren klierbuispakketjes
ingesloten, waarvan het epitheel op verschillende plaatsen meerlagig was,
zodat soms geen lumen meer te bespeuren viel. De cellen zagen er vitaal
uit, hadden een grote, blazige, chromatine-arme kern, terwijl mitosen niet
ontbraken. Naast deze klierpakketjes zagen we in het bindweefsel opho-
pingen von ontstekingscellen, waaronder vjrij veel eosinophielen.
Deze infiltraten waren volgens Dr. Schornagel het gevolg van een
secundaire steriele ontsteking en op te vatten als een afweerreactie van

het lichaam. Ook in de andere beschreven processen troffen we overal
deze gewoekerde klierbuizen aan, omgeven door veel bindweefsel met in-
filtratie. Het sclerotische karakter was in de metastasen echter in het alge-
meen minder uitgesproken dan in de primaire haard.
Aan de hand van dit beeld werd de diagnose adenocarcinoma scirrhosum
uteri gesteld, met lympho-hematogene metastasen in beide gevallen en in
het laatste geval bovendien langs de weg der implantatie.
Bij het doornemen van het laboratoriumverslag, betreffende bijzondere
waarnemingen bij slachtdieren in voorafgaande jaren door collegae ge-
daan, werden nog twee gevallen van uteruscarcinoom gevonden die beide
in 1951 werden waargenomen. Bij het ene dier bevond zich de primaire,
tumor in de uterushoren, met metastasen in de regionaire lymphklieren,
de longen en de longlymphklieren. In het andere geval was er sprake
van twee uterustumoren en wel één gelocaliseerd in de cervix en de andere
in een der horens, terwijl de andere horen een kleine vrucht bevatte.
In dit geval werden er alleen uitzaaiingen in de regionaire lymphklieren
aangetroffen. De beschrijving van het macroscopische beeld vertoont zeer
veel overeenkomst met de door ons waargenomen gevallen. Bij het be-
studeren van de van deze tumoren indertijd gemaakte coupes, viel op, dat
het histopathologisch beeld zeer grote gelijkenis vertoonde met dat van
de beide door ons beschreven gevallen.

Gaarne brengen wij tot slot dank aan Dr. H. E. Schornagel, patho-
loog-anatoom der Gemeenteziekenhuizen te Rotterdam, die de welwillend-
heid had de histologische diagnose te willen verifiëren.

Een beschrijving wordt gegeven van twee gevallen van adenocarcinoma scirrhosum
uteri bij het rund. De primaire tumor bevond zich bij het ene dier in een der horens,
bij het andere in de cervix. Metastasen werden aangetroffen in beide gevallen in de
regionaire lymphklieren, de longen en de Inn. bronch.; in het tweede geval boven-
dien in de nieren en op het Omentum en het mesenterium.

A description is given of 2 cases of adenocarcinoma scirrhosum uteri in cattle. With
the first animal the primary tumour was located in one of the horns, with the other
cow in the cervix. In both cases there were found metastases in the regional lymph-
glands, the lungs and the Inn. bronch. Moreover on the second animal the tumour
was found in the kidneys, on the Omentum and the mesenterium.

Un examen a été établi de deux cas d\'adenocarcinoma scirrhosum uteri chez lc
boeuf. Chez le premier animal la tumeur était localisée dans 1\'une des cornes, c.hez
1\'autre dans le cervix. Des métastases furent signalées chez 1\'un et chez 1\'autre dans
les glands lymphatiques régionnaires, dans les poumons et les Inn. bronch.; en outre
dans le dernier cas dans les reins et sur l\'omentum et le mésentère.

Es werden zwei Fälle von adenocarcinoma scirrhosum uteri beim Rind beschrieben.
Die Primärgeschwulst befand sich bei dem einen Tier in einem der Hörner, beim
anderen in der Zervix. Beide Fällen hatten Metastasen gesetzt in die regionären
Lymphknoten in die Lunge und in die Inn. bronch. ausserdem im zweiten Falle in
die Nieren und auf das Omentum und Mesenterium.

K. NIEBERLE und P. COHRS: Spez. path. Anat. der Haustiere, 1949.
J. DOBBERSTEIN: Der Krebs der Haussäugetiere. Berl. tierärtzl. Wochenschrift

South-Africa. Onderstepoort Journal, 1936, 6.
E. JOEST: Spez. path. Anat. der Haustiere, 1925.
L. ASCHOFF: Path. Anat., 1936.

Naar aanleiding van het antwoord op vraag 1 in de rubriek „Vraag en
Antwoord" van 1 maart j.1., pag. 218, merk ik op, dat door het ontbreken
van vrijwel alle gegevens het te begrijpen is, dat het antwoord op de vraag
over hoest als koopvernietigend gebrek geen bevrediging kan vinden.
Daar de oorzaak van het hoesten niet nader wordt aangeduid, mag de
mening van de verkoper, dat het paard bij de koop lichtelijk verkouden
was, worden aangenomen. Het paard is veertien dagen later dampig ge-
worden, en nu komen de volgende vragen naar voren:
Wat is er tijdens die twee weken met de patiënt gebeurd? Heeft het hoes-
tende paard gewerkt, en onder welke omstandigheden? Is het hooi of stro
ook schimmelig geweest? Wat er in de stal een goede ventilatie?
Zonder nadere gegevens kan de vraag over hoest als koopvernietigend ge-
brek niet beantwoord worden en mag de verkoper niet onvoorwaardelijk
aansprakelijk worden gesteld.

Uit de praktijk zijn mij gevallen bekend, dat dampigheid in veel kortere
tijd op trad.

De vraag is kortheidshalve aangeduid als: „Hoest als koopvernietigend
gebrek". Het opschrift: „Hoest en vervolgens dampigheid als koopvernie-
tigend gebrek", zou vollediger en juister zijn geweest.
De kwestie van de koopvernietiging rust hier n.1. op de zich demonstreren-
de dampigheid. En zoals de vraag werd voorgelegd, is er van uitgegaan,
dat de vraagsteller veterinair als uitgangspunt nam, dat de optredende
dampigheid zonder meer vóór de koop was te antedateren, maar met de
vraag beoogde vast te stellen of het hoesten het gebrek als het ware voor
de koper zichtbaar maakte. Daarom is diè vraag ontkennend beantwoord
en de onvoorwaardelijke aansprakelijkheid van de verkoper aangenomen.
In dit kader zijn de opgeworpen vragen juridisch niet belangrijk, immers
als de aanwezigheid, zelfs in kiem, van de dampigheid vóór de koop kan
worden aangenomen, doet hetgeen zich nadien bij koper afspeelt niet
meer terzake.

Gaat men er van uit — en dit is een zuiver veterinaire kwestie — dat uit
een bronchitis zich binnen veertien dagen dampigheid kan ontwikkelen,
zonder dat kan worden gesteld of met enige zekerheid geponeerd, dat de
dampigheid uit deze bronchiale aandoening in elk geval zou zijn voort-
gevloeid, zij het na korter of langer tijd, dan kunnen de naar voren ge-
brachte vragen wèl een rol gaan spelen, maar ook alleen dan, wanneer de
dampigheid ontstaan is door een bepaalde wijze van werken — hoewel dit
in zoverre dubieus moet worden geacht, dat men nu eenmaal geen paard
met een gebruiksaanwijzing koopt — schimmelig hooi of stro, of gebrek aan
goede ventilatie.

Laat men er echter wel aan denken, dat het niet gaat om het optreden van
dampigheid maar om het moment waarop de dampigheid, eventueel in
aanleg, aanwezig was.

In het algemeen kan nog worden opgemerkt, dat de diagnose dampigheid
niet zo eenvoudig is en dat wel voor dampigheid wordt aangezien, wat het
in feite niet is.

Deze mening wordt ook onderstreept in Gerichtliche Tierheilkunde, van
Fröhner-Neumann Kleinpaul-Dobberstein — elfde druk 1955 -— op blz. 54.
Deze schrijvers zijn van oordeel, dat de in Duitsland bestaande Gewährsfrist
van 14 dagen veel te kort is omdat h.i. „die Untersuchung mitunter auf
einen längeren Zeitraum ausgedehnt werden musz". En even verder zeg-
gen zij: „Hieraus ergibt sich, dass man bei der Diagnose „Dämpfigkeit"
mit grösster Vorsicht und Sorgfalt verfahren muss".

Waar het hoesten kan wijzen op een zekere, te cureren, verkoudheid — en
in het onderhavige geval suggereert de verkoper dit, wellicht te goeder
trouw — behoeft dus de koper niet terstond aan dampigheid te denken.
Openbaart zich deze dampigheid, dan is het aan de geconsulteerde dieren-
arts om uit te maken of deze dampigheid te antedateren valt. Zo ja, dan
is de verkoper onvoorwaardelijk aansprakelijk, ook al heeft hij het gebrek
zelf nog niet gekend of opgemerkt (zie art. 1540 B.W.). Zo neen, doordat
bijv. kan worden aangetoond dat bepaalde feitelijkheden na de koop de
dampigheid hebben doen ontstaan, dan gaat de verkoper vrijuit.
Het doet mij overigens genoegen, dat men over de beantwoording van
vragen in discussie wil treden, dit kan — en niet in het minst voor de niet-
veterinair, die zich vermeet op sommige vragen in dit Tijdschrift antwoord
te geven — beslist verhelderend werken.

Tenslotte zij opgemerkt, dat discussie over de beantwoording van vragen
in deze rubriek, verhelderend kan werken.

Naar aanleiding van het gestelde op pagina 197 in het Tijdschrift voor
Diergeneeskunde van 1 maart 1956 inzake het verbranden of diep be-
graven van geaborteerde vruchten, wordt er van de zijde van de Veteri-
naire Hoofdinspectie op gewezen, dat de desbetreffende zin in verband met
thans geldende wettelijke bepalingen als volgt gelezen moet worden:
Het geaborteerde kalf moet onschadelijk gemaakt worden door middel
van destructie.

Verslag van de wetenschappelijke vergadering van de afdeling „Lebens-
mittelhygiëne" van de Duitse Diergeneeskundige Vereniging, gehouden te
Göttingen op 26 en 27 oktober 1955.

De voorzitter van de Duitse vereniging van dierenartsen, Prof. Dr. M. Lerohe,
opende ten overstaan van ongeveer 200 deelnemers de bijeenkomst in de grote col-
legezaal van het Zoölogisch instituut van de universiteit te Göttingen. In zijn
welkomstwoord wees Prof. L e r c h e op het grote belang van de gedachtenuitwissc-
ling over vraagstukken, welke zich voordoen op het gebied van de ygiëne van levens-
middelen van dierlijke oorsprong en het stemde hem tot grote - oldoening, dat op
dit terrein werkzame dierenartsen uit België, Denemarken, Finland, Frankrijk, Joego-
slavië, Nederland, Oostenrijk en Zwitserland aan zijn uitnodiging gevolg hadden
gegeven de besprekingen bij te wonen.

Na de herdenking van de in dit jaar overleden internationaal bekende directeur van
de „Bundesforschungsanstalt für Fleischhygiëne" te Kulmbach, Prof. Dr. H. Rievel,
ving Prof. Keiler (Giessen) zijn voordracht aan over de hygiëne bij het slachten.
Het programma bestond uit vier voordrachten, betrekking hebbende op slachthygiëne,
viskeuring, levensmiddelen- en melkhygiëne, aangevuld met een 20-tal korte referaten
over verschillende onderdelen van dit uitgebreide gebied. Wegens verhindering van
Dr. Lehr uit Bremerhaven verviel helaas de lezing over viskeuring, welk onderwerp
verder ook niet meer ter sprake kwam.

Prof. Keiler, uitgaande van de stelling, dat de houdbaarheid van vlees en van
de daaruit bereide vleeswaren afhankelijk is van op en in het vlees aanwezige bac-
teriën, betoogde, dat hoewel reeds lang bekend is het voorkomen van kiemen in vlees
van gestorven en wegens ziekte gedode dieren, eveneens na de slachting in het vlees
van gezonde slachtdieren bacteriën worden aangetroffen, welke in de agonie tijdens
het verbloeden door het lichaam zijn verspreid. Deze kiemen kunnen door de bij
het doden geopende bloedvaten van buiten worden opgezogen, hetgeen is aangetoond
door toeneming van het bacteriegehalte van het vlees, indien in de doorgesneden
halsvaten gevormde bloedstolsels worden weggesneden.

Bij op steriele wijze verbloede dieren werden evenwel nog in 3% van de gevallen
kiemen in het vlees aangetoond, welke uit de darmen afkomstig zijn. De darm moet
daarom als voornaamste bron van besmetting worden beschouwd; bij het wegvallen
van de bloeddruk wordt deze doorlaatbaar voor bacteriën, die door de scheilvaten
worden verspreid. Gebleken is, dat, indien bij het liggende verbloeden door de
slachter ter bevordering van de uitbloeding druk op de buik wordt uitgeoefend, zoals
hier en daar gebruikelijk is, het bacteriegehalte van het uitstromende bloed belangrijk
toeneemt.

Tot bevordering van de houdbaarheid van vlees werden door spreker de volgende
punten vooral van belang geacht:

1. de dieren voldoende laten uitrusten, alvorens tot slachting daarvan wordt over-
gegaan. In het vlees van vermoeide slachtdieren werden vaker kiemen aangetoond
dan in dat van uitgeruste;

2. de dieren de laatste 12 uur vóór de slachting niet voederen. Bij dieren in volle
digestie kwamen meermalen bacillen in het vlees voor, hetgeen proefondervinde-
lijk werd aangetoond door nuchtere kalveren te voederen met melk, welke prodi-
giosus-bacillen bevatte en die, na de direct daarop volgende slachting, uit het
vlees werden gekweekt;

3. de dieren na de bedwelming hangend verbloeden. Gunstige resultaten zijn te ver-
wachten van de bedwelming door middel van electrische stroom (10-15 sec. bij

± 70 Volt), aangezien de dieren dan volkomen bewegingloos zijn en de slachter
zodoende beter gelegenheid krijgt het dier lege artis te doden. Ook zijn in de
U.S.A. met de CO2 bedwelming goede resultaten bereikt. Door de dieren han-
gende te verbloeden moeten de verhoudingen ter voorkoming van infectie van
het vlees gunstiger komen te liggen, terwijl bovendien de uitbloeding korter duurt
en tevens intensiever is dan bij het liggende dier;
4. de dieren in een schone inrichting zo zindelijk mogelijk afslachten Er is aange-
toond, dat het kiemgehalte in slachterijen op drukke slachtdagen zeer hoog is met
de laagste cijfers voor de varkensslachthallen tengevolge van de daar aanwezige
door de broeikuipen veroorzaakte circulatie van vochtige lucht.

Voor slachtdieren, die moeten worden onthuid, propageerde inleider het voorafgaande
reinigen met water, zoals in de U.S.A. wordt toegepast, terwijl bij varkens het af-
schroeien der borstels van primair belang is. Teneinde de verontreiniging met het
steeds viezer wordende broeiwater te vermijden, zou het hangend broeien moeten
kunnen worden toegepast. Goede ervaringen, ook al in Amerika, werden verkregen
door de varkens te dopen in een warme harsmassa, die als een vlies om het varken
blijft kleven en welke later met de borstels kan worden afgetrokken.
Spreker besloot met te wijzen op het gebruiken van zindelijk gereedschap, schone
handen en kleding, het aanwezig zijn van water en reinigingsmiddelen bij elke slacht-
stand, het gebruik van een krachtige waterstraal op het vlees voor het verwijderen
van bloedresten met een daarop volgende deugdelijke koeling in een kiemarme atmos-
feer.

Dat het gebruik van slachtdoeken werd afgekeurd, behoeft geen nader betoog.
Bij de discussie werd het nut van een aparte verbloedingsruimte gepropageerd, waar-
door verontreiniging van de slachthal aanzienlijk wordt verminderd.
Het belang van U.V. lampen in koelinrichtingen kon spreker evenwel niet onder-
schrijven, omdat hiervan alleen maar enige oppervlaktewerking is te verwachten.
Tenslotte werd er nog eens nadrukkelijk op gewezen, dat alle hiervoor genoemde
pogingen tot het verkrijgen van kiemarm vlees eigenlijk zinloos zijn, indien ook niet
het vleesvervoer op hygiënisch verantwoorde wijze wordt uitgevoerd.
Uit de op deze opmerking verkregen bijval kon worden geconcludeerd, dat niet
alleen in Nederland het vervoer van vlees nog op een onbevredigende wijze plaats
vindt.

Dr. Rasch (Stade) rapporteert over Salmonellose; hij wees op het binnenslepen in
de Bondsrepubliek van onbekende Salmonella-typen met dier-, bloed-, beender- en
vismeel. Ook in het onderzochte afvalwater uit Rijn en Elbe waren de meest ver-
scheiden Salmonella-typen aangetroffen.

Dr. Bischof (Hamburg), die in het voorjaar van 1955 was begonnen met het
onderzoek van uit het buitenland in de haven aangevoerde dier- en vismeel, deelde
mede, dat hij in 15% van de onderzochte monsters Salmonellabacteriën, waaronder
in Duitsland tot nog toe onbekende types had kunnen aantonen. Hij wees op het
grote gevaar, dat het land op deze wijze met besmet meel wordt overstroomd en
deelde in dit verband mede, dat reeds bij varkens in de galblaas vreemde stammen
waren aangetroffen en dat Ln een ziekenhuis te Hamburg bij kinderen, die rauwe
varkenslever hadden genuttigd, eveneens dergelijke stammen waren ontdekt.
Alhoewel nog geen maatregelen tot voorkómen van genoemd besmettingsgevaar
waren genomen, was hij van mening, dat deze niet langer uitgesteld mochten wor-
den; tot op heden staat nog niets de invoer van dergelijk besmet meel in de weg.
Deze mededeling moet óók voor Nederland van groot belang worden geacht, aan-
gezien niet kan worden aangenomen, dat bij de zeer grote invoer van diermeel hier
te lande de verhoudingen anders zullen liggen; uit Denemarken is reeds bekend dat
ter voorkoming van besmettingsgevaar alle geïmporteerd diermeel moet worden over-
gesteriliseerd alvorens dit in het vrije verkeer wordt toegelaten.

Dr. Lang (Giessen) wees nog eens op het grote belang van ,Anreicherung" bij het
bacteriologisch vleesonderzoek, teneinde eventuele aanwezige Salmonella te kunnen
aantonen; over de doeltreffendheid van de tetra-thionaatbodem liepen de meningen
evenwel nog uiteen. Verder propageerde hij het oprichten van een centrale plaats ter
differentiëring der gevonden Salmonellabacteriën, zoals deze voor de oorlog in Berlijn
bestond. Het nut van een dergelijk centrum, waar steeds dezelfde deskundigen de
typering uitvoeren, is niet aan twijfel onderhevig en is ook hier te lande van groot
belang gebleken.

Na deze belangwekkende mededelingen over het Salmonella-vraagstuk kan in het
kort worden vermeld, dat de ook in Nederland bekende snelkoeling van vlees bij
± 2° C. en een relatieve vochtigheidsgraad van 96 in Dr. Frühwaldt (Ludwigs-
hafen) een enthousiast voorstander vond.

De voordelen van deze koeling kunnen kort worden samengevat als volgt: door de
snelle circulatie van koude, vochtige lucht wordt het vormen van een droog opper-
vlaktevliesje verhinderd, waardoor de warmteuitwisseling van uit het centrum der
spiergroepen vlugger verloopt; de pH van het vlees gaat sneller naar beneden, waar-
door eveneens de vlugger zuur wordende oppervlakte van het vlees een slechter voe-
dingsbodem wordt voor de daar steeds aanwezige kiemen; door de betere zuurstof-
uitwisseling houdt het vlees langer een frisrode kleur, welke pas na 3 weken don-
kerder wordt; door de hoge vochtigheidsgraad heeft de reiniging van het koelhuis
met veel water geen enkel bezwaar meer; het vlees verliest minder aan gewicht.
Het bezwaar is, dat bij verandering van de conservatieve koelsystemen een belangrijke
kapitaalinvestering niet vermeden kan worden.

De beschouwingen van Dr. Niederehe (Witten) omtrent spierbloedingen le-
verden geen nieuwe gezichtspunten op, maar waren een bevestiging van de in Neder-
land opgedane ervaringen. Aan de hand van eigen waarnemingen was hij tot de con-
clusie gekomen, dat de methode van bedwelming niet essentieel is voor het optreden
van spierbloedingen, maar dat de wijze van uitvoering van doorslaggevende betekenis
is. Behalve een goedwerkende apparatuur is bij de elektrische bedwelming het op de
juiste plaats — aan weerszijden van de schedel — met voldoende kracht aandrukken
der elektroden een essentiële factor; het was spreker namelijk opgevallen, dat het
aantal geslachte varkens met spierbloedingen soms belangrijk toenam, wanneer een
onvoldoend onderlegde bedwelmer dienst deed. Bovendien is praedisponerend voor
het optreden van multiple bloedingen, indien het bedwelmde dier — waarvan ten
gevolge van de doorstroming de bloedstroom vertraagd en de bloeddruk verhoogd is
— niet zo spoedig mogelijk wordt verbloed. Het stemt tot voldoening, dat met de
hiervoren vermelde factoren bij de wettelijke voorschriften inzake de elektrische
bedwelming in Nederland (Ministeriële beschikking van 10 december 1954) op
afdoende wijze is rekening gehouden.

Dr. Schauser (Flensburg) deelde zijn ervaringen mede over transportmoeheid,
waaraan vooral varkens lijden, doordat deze dieren merendeels weinig beweging
gewend zijn, naar verhouding tot hun lichaamsgewicht een klein hart bezitten en
veelal worden vervoerd in transportmiddelen met onvoldoende ventilatie, waardoor
veel zuurstof door ammoniak wordt vervangen. Objectief zijn nog geen tijden aan
te geven, hoe lang de dieren moeten uitrusten, alvorens met de slachting kan worden
aangevangen. Spreker gaf de raad steeds tot de volgende dag te wachten en -— in-
dien het vlees was bestemd voor de vleeswarenindustrie -—■ deze termijn tot 48 uur
uit te strekken. Zeer goede resultaten werden bereikt met het toedienen van riet-
suiker of melasse. Doordat suiker snel in het lichaam wordt opgenomen werkt het
nieuw gevormde glycogeen, dat tijdens het transport grotendeels is verbruikt, gun-
stig op de vleesrijping, aangezien dan weer voldoende melkzuur k^n worden ge-
vormd, hetgeen eveneens de smaak van het vlees ten goede komt. Bovendien is ge-
bleken, dat na het opnemen van suiker de lever belangrijk in gewicht toeneemt,
zodat op deze wijze de onkosten weer worden goedgemaakt. Preventief werkt vooral

een goede ventilatie in het vervoermiddel zeer gunstig, tevens moet na de aankomst
der dieren op het slachthuis het drijven, vooral bij vette varkens, worden vermeden.
Een nieuwe methode voor het aantonen van anaërobe bacillen bij het bacteriologisch
vleesonderzoek werd door Dr. He pp (Koblenz) beschreven. Het vlees wordt gedu-
rende 3 minuten bij 100° C gekookt, zodat alleen de sporen van de anaëroben in
leven blijven, waarna kan worden geënt en na 18 uur bebroeden reeds groei wordt ver-
kregen. Het is evenwel gebleken, dat aërobe gasvormers niet worden uitgeschakeld,
terwijl eerst tot het afwezig zijn van bacillen mag worden besloten, indien het be-
broeden zich over meer dagen uitstrekt; in de praktijk zal deze werkwijze dan ook
wel niet uitvoerbaar zijn.

Prof. Gisske (Kulmbach) deelde het voorlopige resultaat mede van zijn onder-
zoekingen over de steriliteit van vlees, dat was goedgekeurd onder voorwaarde van
koken (2}4 uur bij 100° C. in stukken van hoogstens 15 cm.). Stukken rundvlees
vertoonden in het midden na afloop der behandeling een temperatuur van minstens
80° C. en waren steriel; bij varkensvlees, waar de vetlaag een slechte warmtegeleider
is, werd vaak geen hogere temperatuur dan 73° C. bereikt. Bij proeven met varkens-
vlees, dat Salmonellabacteriën bevatte, waren de kiemen steeds dood; bij tuberculose
konden 3 maal bacillen door middel van de dierproef worden aangetoond. Alvorens
conclusies te trekken zullen de proeven op uitgebreider schaal worden voortgezet.
Voorlopig kan worden geconstateerd, dat de Nederlandse voorschriften (2\'/i uur
koken bij 100° C. in stukken van ten hoogste IJ/2 kg zwaar en niet dikker dan 10
cm, waarbij na afloop der behandeling de temperatuur in de dikste stukken minstens
90° C. moet bedragen) een veilige marge bieden.

Ten slotte werd door Dr. S truck (Hamburg) een lans gebroken voor handhaving
van het verplichte trichinenonderzoek ook al waren in de laatste 20 jaren in Hamburg
geen trichinen in varkensvlees gevonden. Eveneens waren alle onderzochte honden
en katten zowel als de ter onderzoek ontvangen geschoten vossen negatief. (Prof.
Harms deelde mede bij 1900 onderzochte vossen 2 maal trichinen te hebben waarge-
nomen). Spreker achtte evenwel vossen en dassen een permanente bedreiging, omdat
deze als trichinenreservoir moeten worden aangemerkt. In uit de Verenigde Staten
van Noord-Amerika ingevoerd bevroren spek werden meermalen trichinen gevonden;
ook al is dit spek bevroren en zijn derhalve de parasieten afgestorven, toch zal men
volgens spreker dit spek moet opsporen en als weerzinwekkend uit de consumptie
moeten weren. Hoewel werd toegegeven dat het onderzoek op trichinen de vlees-
keuring bijzonder duur maakt, bleek uit de vergadering duidelijk, dat men bij vrij-
laten van het trichinenonderzoek weer gevallen van trichinose bij de mens vreesde,
hetgeen onverantwoord werd geacht.

Tot besluit werden aan de hand van lantaarnplaatjes de uitstekende resultaten ge-
toond, verkregen met de phasencontrastmicroscoop, waarmede ook de overigens
moeilijk te ontdekken jeugdvormen van de trichinen niet over het hoofd kunnen
worden gezien.

Prof. Gisske ving aan met een beschouwing over de bereiding van duurzame
worst en de hierbij veelvuldig voorkomende fabricagefouten. De belangrijkste factor
moet worden gezocht in het te hoge bacteriegchalte van het voor de bereiding ge-
bruikte vlees, vooral als de worstmassa zeer fijn wordt vermalen. Bovendien treden
gebreken op bij de rijping van de worst, indien de samenstelling van de gebruikte
pekel te wensen overlaat. Het keukenzoutgehalte mag niet beneden 2,8% liggen en
het percentage koolhydraten mag niet boven 0,2% stijgen, aangezien anders abnor-
male gisting optreedt, waardoor de worst zuur wordt en verkleurt. Ook de nitraat-
toevoeging is belangrijk; indien de temperatuur 18° G. overschrijdt en de pH hoger
wordt dan 6,0 wordt door de bacterieel gevormde nitrieten de kleur ongunstig be-
ïnvloed. Spreker merkte op, dat onder gunstige omstandigheden bij een gelijkmatige
vochtigheid en luchtcirculatie bij de rijping van worst nog zeer veel problemen ter
oplossing overblijven.

Prof. L e r c h e onderstreepte het grote belang, dat bacteriën bij de rijping van
vleeswaren spelen; teneinde met enige kans op succes dit proces gunstig te kunnen
beïnvloeden, zal het noodzakelijk zijn de voorkomende kiemen te kennen benevens
de rol, die het milieu in deze speelt. Het is bekend, dat bij de rijping het aantal en
de soort der bacteriën zich wijzigen; in het centrum van de worst verdwijnen deze,
terwijl in de randzone een afname van Gram negatieve bacteriën en schimmels,
daarentegen een vermeerdering van Lactobacillen en Micrococcen wordt gezien. Het
is nog onbekend, welke bacteriën de meeste invloed hebben op smaak en rijping van
worst; volgens spreker is het echter de vraag of lactobacillen wel de aromavormers
zijn. Door toevoeging van gewenste kiemen aan de worstmassa moet de rijping be-
ïnvloed kunnen worden; in Frankrijk schijnt men op dit gebied reeds vorderingen
te hebben gemaakt. Zeer vele factoren spelen echter een rol, waarbij nog gewezen
werd op de invloed van het roken; de pH van de worst wordt hierdoor lager, terwijl
de coccen bijna geheel verdwijnen. Bij het beoordelen van afwijkende worst dient
dan ook zeer omzichtig te werk worden gegaan; bij het geven van adviezen aan de
fabrikant hoe fouten zijn te voorkómen als niet zeker bekend is hoe en waar de fout
werd gemaakt, moet de nodige voorzichtigheid worden betracht. Veel research zal
nog nodig zijn, aldus spreker tot slot van zijn interessante voordracht, een opmerking,
waaraan ook in Nederland wel de nodige aandacht mag worden besteed.

Dr. Lorenzen, sprekende namens Prof. Schoop (Frankfort), wijdde een be-
schouwing aan halophiele bacillen, welke in zeewater en derhalve ook in zeezout
voorkomen, zodat deze een roodachtig beslag op sterk gezouten levensmiddelen (tot
10% NaCl concentratie) kunnen vormen, op darmen en vis bekend als de rode
hond. Vooral bij de invoer van uit het buitenland afkomstige gezouten darmen dient
hieraan bij de keuring aandacht te worden besteed, omdat deze afwijking als een
soort bederf moet worden beschouwd. Ook ten aanzien van produkten, verduurzaamd
met steenzout, dient de nodige oplettendheid te worden betracht, aangezien dit zout,
alhoewel vrij van halophiele bacillen, bij gebruik gemakkelijk kan worden geïnfec-
teerd.

Dr. Leistner (Kulmbach) demonstreerde een methode voor de kwantitatieve en
kwalitatieve bepaling van bacteriën, welke op de oppervlakte van vlees of vleeswaren
voorkomen. Hierbij wordt een metalen plaatje van een bekende afmeting op het
vlees gedrukt — bij worst wordt het over de oppervlakte gerold — en vervolgens
op een vaste voedingsbodem overgebracht. Zeer praktisch bleek het gebruik van
in een voedingsvloeistof geïmpregneerd filtermembraan, dat na bebroeden (48 uur bij
37° C.) kan worden gedroogd, gekleurd en vervolgens bekeken. Indien het aantal
kolonies niet meer te tellen is moet volgens spreker het vlees of de vleeswaren als
bedorven worden aangemerkt. Voor het aantonen van anaërobe kiemen wordt van
leveragar gebruik gemaakt. Het onderzoek van exportham op anaërobe kiemen met
de gewone leverbouillon methode duurt, volgens Dr. Kelch (Berlijn) te lang, om-
dat bij de aanwezigheid van een gering aantal sporen gedurende minstens 7 dagen
bebroed moet worden. Een veel betere en goedkopere voedingsbodem werd door hem
aanbevolen, waarbij de lever gedurende 24 uur onder koeling met water wordt uit-
getrokken en daarna het gesteriliseerde extract — tot pH = 7,6 gebufferd — kan
worden geënt. Een afsluiting der buisjes met vaseline werd geprefereerd boven pa-
raffine. Ook als grondslag voor een vaste voedingsbodem kan deze „Leberbrühe"
dienen; verdere onderzoekingen volgen evenwel nog.

Conserveringsmiddelen mogen in Duitsland niet aan vlees worden toegevoegd, ze zijn
echter chemisch meestal zeer lastig en veelal slechts op een omslachtige wijze aan te
tonen.

Dr. C o r e 11 i (Kulmbach) bleek een gestdriftig voorstander van de gistingsmethode
van Kluyver, al kunnen antibiotica, welke gist niet aantasten, op deze wijze niet
worden aangetoond. Dat dit procédé in Nederland zou zijn toegestaan, zoals de
inleider beweerde, mag evenwel worden betwijfeld.

Dr. Kotter bracht de moeilijkheden naar voren bij het onderkennen van collagene
stoffen in vleeswaren nu huid- en peesweefsels in de kolloidmolen zodanig verkleind
worden, dat alle structuur is verdwenen en met de gewone kleuring r.iet meer is te
onderkennen. In dit verband deelde Prof. Keiler mede, dat in zijn instituut een
methode in bewerking is om collagene substanties in worst kwantitatief te bepalen.
Aangezien op dit punt in • Nederland geen wettelijke voorschriften bestaan inzake
de kwantitatieve samenstelling van vleeswaren, lijkt deze methode voorshands hier
te lande van geen belang,
i \' "

Ten aanzien van de keuring van wild, verdacht van hondsdolheid, wees Dr. Roem-
me le (Brunswijk) er op steeds zeer voorzichtig te zijn en hij stelde voor het vlees
van alle besmette dieren, ook al zijn ze slechts gebeten, steeds af te kearen. Nu rabies
in Nedersaksen enzoötisch is geworden, ondanks het afschieten van vossen en het uit-
gassen van holen, wordt de dierenarts steeds meer geconfronteerd met de beoordeling
van geschoten wild. Spreker adviseert om steeds de kop te laten afsnijden en te ver-
nietigen, al valt de infectie per os waarschijnlijk mede, omdat bij jachthonden, die
werden gevoederd met afval van wild, geen gevallen van rabies zijn geconstateerd.
In het algemeen behoort de bevolking te worden voorgelicht; hierbij dient te worden
gewaarschuwd tegen het houden van wilde dieren, die zich gemakkelijk laten vangen,
hetgeen ook van kracht is voor in het wild levende knaagdieren.

Tenslotte wees inleider op de urgentie tot een vroegtijdige diagnosestelling, waartoe
alle mogelijkheden met voortvarendheid nader aan een onderzoek dienen te worden
onderworpen.

Prof. Seeleman (Kiel) ving zijn voordracht aan met de opmerking, dat Duits-
land op het gebied der melkhygiëne bij andere landen was achtergeraakt en dat
belangrijke investeringen nodig zullen zijn om de kwaliteit van de melk te kunnen
opvoeren. Hij wijdde voornamelijk zijn aandacht aan de bestrijding van tuberculose,
brucellose en mastitiden en beklemtoonde de noodzaak tot standaardisering der ver-
schillende onderzoekingsmethoden.

Prof. Wegner (Kiel) onderstreepte de algemene opvatting, dat pasteurisatie van
de melk niet verlaten kan worden, zolang de gezondheidstoestand van het vee niet
beter is en de hygiëne bij de behandeling van de melk niet belangrijk vooruitgaat.
Sprekende over de winning van modelmelk betoogde Prof. H a rm s (Hannover), dat
het vee op modelmelkerijen vrij moet zijn van tuberculose, brucellose en Salmonel-
lose. Alvorens rundvee tot een modelbedrijf toe te laten, moet een faecesonderzoek
op Salmonellae, aangevuld met een bloedonderzoek plaats vinden; de moeilijkheid
hierbij is dat een Salmonelladrager lang negatief kan zijn om dan plotseling bacillen
met de faeces uit te scheiden.

Bij het onderzoek op brucellose moeten ook de schapen uitgebreid worden onderzocht,
aangezien de brucella melitensis in Duitsland niet meer onbekend is en deze gemak-
kelijk op het rund overgaat. Tot nu toe zijn er evenwel nog geen gevallen van bru-
cellose bij de mens gemeld, welke waren toe te schrijven aan het gebruik van model-
melk. Voor de beoordeling van de colititer van melk dient, volgens Dr. Klein
(Berlijn) meer rekening te worden gehouden met lactosevergisters, welke geen coli
zijn. In dit verband betoogde hij de noodzakelijkheid van het gebruik van een voor-
geschreven voedingsbodem met een nauwkeurige omschrijving welke kiemen aan-
wezig mogen zijn en welke colititer nog geoorloofd is.

Beek (Neurenberg) toonde aan de hand van kiembepaling aan, dat bij het ver-
krijgen van modelmelk met handmelken betere resultaten worden bereikt dan bij
het gebruik van melkmachines.

staat door de machine als zodanig, maar door onvoldoende reiniging en ontsmetting
van de apparatuur; betere voorlichting op dit gebied werd dringend noodzakelijk
geacht.

Kraus (Hannover) wijdde zijn aandacht aan het verkrijgen van kiemarme melk
door het gebruik van een goede, zindelijke melkbocht; de uier moet voor het melken
met schoon water worden gereinigd en vervolgens afgedroogd met de steeds meer
in zwang komende papieren handdoeken.

Tenslotte werd nog door enkele referenten het streptococcenmastitisprobleem be-
sproken; hierbij werd vooral aandacht geschonken aan het klinisch onderzoek der
runderen op de boerderij en de verschillende kweekmethoden der onderscheidene
soorten streptococcen.

Hiermede was aan deze uitstekend voorbereide bijeenkomst een einde gekomen; de
rustige en deskundige leiding van Prof. Lerche deed elk onderdeel van de levensmid-
delenhygiëne volledig tot zijn recht komen, ondanks de vrij beperkte spreek- en dis-
cussietijden.

Een soortgelijke wetenschappelijke vergadering, waarbij een internationale gedachten-
wisseling mogelijk is, zou ook hier te lande ongetwijfeld uitermate nuttig kunnen zijn.

Rede op 15 maart 1956 te Almelo gehouden door ir. Th. C. ]. M. Rijssenbeek,
directeur van het Veeteeltwezen ter gelegenheid van het 25-jarig bestaan van het
Varkensstamboek voor Overijssel.

Wie zoals Uw feestredenaar voor de opgave is geplaatst de geschiedenis
te verhalen van de varkensfokkerij in de afgelopen 25 jaren behoeft niet
te klagen over gebrek aan stof. Het beginpunt reeds wordt gekarakteriseerd
door een omwenteling. Een omwenteling op het gebied van de produktie,
maar ook van de organisatie.

De omwenteling op het gebied van de produktie was gelegen in het feit,
dat Engeland in 1926 de grens gesloten had voor de invoer van vers vlees.
Het besmettingsgevaar van mond- en klauwzeer werd hiervoor als beweeg-
reden naar voren gebracht. \\
Hiermede kwam een einde aan de export van Londense biggen en naar
analogie van Denemarken, dat reeds eerder gezouten varkensvlees naar
Engeland exporteerde. Omdat voor de toenmalige vervoersmiddelen de
afstand Denemarken—Engeland te lang was voor vers vlees, begon de
Nederlandse industrie zich ook toe te leggen op het zouten van varkens-
vlees voor export naar Engeland, de zgn. bacon. Dit vereiste varkens, die
ongeveer dubbel zo zwaar waren als de Londense biggen, doch aangezien
het varken een grage eter is en het voer beschikbaar was, kwam dit meer-
dere gewicht er wel aan. Zo eenvoudig was het echter nu ook weer niet
en groeistoornissen en beengebreken maakten duidelijk, dat het mesten
tot bacongewicht een iets andere techniek van voeren en samenstelling
van het voeder vereiste dan voor Londense biggen met succes werd toe-
gepast. Vele waren dan ook de voederproeven en demonstraties, welke in
die tijd de varkenshouder met de nieuwe voedermethoden vertrouwd
moesten maken. Nauwelijks echter was men op dit terrein wat wegwijs
geworden of een rapport van ir. Gerritsen, de Nederlandse landbouw-
attaché in Londen, schrikte de jonge baconindustrie op met de mede-
deling, dat het Nederlandse bacon niet beantwoordde aan de eisen van de
Londense markt en de smaak van het Engelse publiek, in de eerste plaats
omdat het niet de juiste economische gewichtsverdeling had tussen duur en
goedkoop vlees, maar vooral omdat het als regel vet was.
Als gevolg van dit rapport werd aan de Jong en Leignes Bakhoven in
1928 opgedragen een studiereis naar Denemarken te ondernemen en al-
daar de varkensfokkerij en baconproduktie te bestuderen. Het rapport van
deze reis bevat de volgende aanbevelingen:

2. Het geschikte varken kan hoogst waarschijnlijk, zowel uit het Veredeld
Duits landvarken als uit het Groot Yorkshire-ras gefokt worden, wan-
neer in die rassen selectie plaats heeft.

3. De bovenstaande selectie moet niet alleen plaats hebben naar exte-
rieur, maar ook naar gewichtsvermeerdering, voederverbruik en kwali-
teit als baconvarken.

4. Voor de selectie op exterieur moet in het bijzonder, naast de bekende
eisen, gelet worden op de volgende punten:

5. De selectie naar prestatie moet geschieden op overeenkomstige wijze
als dit in Denemarken geschiedt met behulp van proefmesterijen en
beoordeling na slachting en bereiding.

6. Een goed opgezette vergelijkende proef met Deens en Nederlands
fokmateriaal is gewenst.

7. Wanneer men zich in het bijzonder toelegt op het mesten van eerste
kwaliteit, moet niet in de eerste plaats gelet worden op snelle groei.
Met ene gemiddelde dagelijkse gewichtsvermeerdering van ongeveer
0.55 kg over de gehele mestpreriode zal men dan wel tevreden moeten
zijn. Vooral in het tijdperk van 2—4 maanden ouderdom, moeten
de varkens uitgroeien, wat verkregen kan worden door niet te veel
voeren en door een nauwe voedingsverhouding.

8. Er bestaan geen bepaalde redenen waarom bij een doelmatige keuze
der voedermiddelen, die in onze bedrijven gebruikelijk zijn, geen
goede resultaten verkregen zouden kunnen worden, wanneer het
geschikte varken eenmaal gefokt is. Weidegang is niet beslist nood-
zakelijk.

9. Uitbetaling naar kwaliteit is een noodzakelijke prikkel om te komen
tot kwaliteitsverbetering.

10. Een goede bereiding en sortering is zeer belangrijk. Maatregelen die
voorkomen, dat onze baconfabrieken daarin tekort schieten moeten
zo spoedig mogelijk genomen worden, daar anders de verbeteringen
door selectie en voeding de naam van ons produkt niet blijvend zullen
kunnen verbeteren.

Hiermede heb ik in het kort de achtergrond geschetst van de omstandig-
heden, waaronder het Varkensstamboek voor Overijssel werd geboren.
De directe aanleiding tot deze geboorte lag echter elders. Weliswaar func-
tioneerde in Overijssel ook toen reeds een varkensstamboek, n.1. het Var-
kensstamboek voor Gelderland en Overijssel, dat beide provinciën be-
streek, doch ik kan mij voorstellen, dat de op 1 september 1928 benoemde
veeteeltconsulent ir. R. Anema de behoefte gevoelde om de varkensfokkerij
in het ambtsgebied met een eigen provinciale technische organisatie tot
ontwikkeling te brengen. De Overijsselse Mij. van Landbouw, waarvan
ir. S. L. Louwes toentertijd als secretaris fungeerde, steunde deze gedachte
en zo werd in gemeenschappelijk overleg besloten tot splitsing van het
Varkensstamboek voor Gelderland en Overijssel en kwam op 1 januari
1931 het Varkensstamboek voor Overijssel officiëel tot stand.
Deze omwenteling op organisatorisch gebied verliep derhalve nogal rustig,
doch het zou niet lang rustig blijven. Het jonge Stamboek, waarvan
Anema tot secretaris werd benoemd, was vastbesloten zijn bestaansrecht
met daden te bewijzen.

Het eerste blijk hiervan werd geleverd door de import van Deens fok-
materiaal in 1929. Deze import geschiedde in samenwerking met Drente.
Deze daad werd spoedig gevolgd door een tweede: de oprichting in 1930
van de selectiemesterij te Aver-Heino, de tweede selectiemesterij in Neder-
land nadat Friesland reeds in 1929 een selectiemesterij had gesticht.
Men mag wel zeggen, dat deze gezamenlijke en opeenvolgende acties de
inleiding zijn geweest tot een omvorming van de fokkerij van Landvarkens
in Nederland doch dat het vooral het standpunt van Overijssel is geweest,
dat aan deze omvorming leiding en richting heeft gegeven.
Alvorens echter deze richting was uitgekristalliseerd en gemeengoed was
geworden, zijn er menige discussie, menige bespreking en talloze beoor-
delingen van het fokmateriaal in kwestie aan gewijd. Dit begon direct bij
de bezichtiging van het eerste geïmporteerde fokmateriaal uit Denemar-
ken. Wanneer men bedenkt, dat het Deense Landvarken een geheel ander
type vertoonde dan het hier te lande gefokte veredelde Duitse Land-
varken; dat men met dit type in ons land geen enkele ervaring had en
dat de objectieve maatstaf voor beoordeling, die de selectiemesterij moest
leveren, zich nog in een stadium van ontwikkeling bevond, dan is het
niet verwonderlijk, dat er spoedig een warwinkel van meningen en op-
vattingen ontstond, die, zoals dit vaker gebeurt, met des te meer nadruk
naar voren werden gebracht naarmate het fundament, d.w.z. de weten-
schap omtrent het hoe en waarom, minder vast stond. Ter verklaring en
ter verontschuldiging mag hierbij wel naar voren worden gebracht, dat
in die dagen de varkensfokkerij nog geheel gedreven werd volgens de
proefondervindelijke ervarings- en beoordelingswetenschap, zodat, wanneer
twee mensen verschillende ervaringen hadden en derhalve meenden een
dier verschillend te moeten beoordelen, er een verschil van mening ont-
stond, dat niet gemakkelijk te overbruggen was.

Ook de selectiemesterijen losten deze puzzles niet direct op. Ook deze
inrichtingen hadden hun aanloopperiode nodig en hadden, zoals bij
nieuwigheden vaker voorkomt, de eerste kinderziekten te doorstaan. Om
slechts een voorbeeld te noemen:

Het begrip hoe goede bacon eruit zag en naar welke maatstaven de
selectievarkens na slachting beoordeeld dienden te worden, moest nog
volledig worden ontwikkeld.

Er was een Engels rapport, doch dit klopte niet met de ervaringen bij
het slachten van Deense varkens. De fabrikanten, ook nieuw in het vak,
hadden hun handen vol aan zoutingsprocessen en prijzen, alhoewel de
Vereniging van Nederlandse Baconzouters een aanbeveling deed om Groot-
Yorkshire beren ter beschikking te stellen ten einde het bacontype op te
voeren. Een studiereis naar Engeland werd geweigerd.

Geleidelijk aan echter kreeg men meer ervaring en inzicht en werd het
steeds duidelijker, dat uit een oogpunt van slachtkwaliteit de Deense
varkens het Veredeld Duitse Landvarken verre overtroffen en dat het een
langdurige en moeizame weg zou zijn om het Veredeld Duitse Landvarken
op dat niveau te brengen. Inmiddels had men echter op de boerderij ook
wat meer ervaring met het nieuwe ras opgedaan en daarbij was wel
gebleken, dat de Deense varkens minder gehard waren en minder weer-
standsvermogen hadden dan hun Duitse soortgenoten. Vooral de sterkte
van het beenwerk liet volgens velen te wensen over. Door deze ervaringen

begon de situatie zich toch duidelijker af te tekenen en ging het om de
volgende vragen.

Is het de moeite waard verder te gaan met het Duitse Landvarken of moet
men geheel overgaan op de fokkerij van Deense Landvarkens en tenslotte
de meest kardinale vraag: is het mogelijk uit beide rassen een nieuw ras
te ontwikkelen, dat de gunstige eigenschappen van beide ouderrassen op
gelukkige wijze in zich verenigt? Ten aanzien van dit laatste punt waren
er kruisingspogingen ondernomen in verschillende provinciën en het Cen-
traal Bureau voor de Varkensfokkerij benoemde een commissie om ver-
slag uit te brengen over de resultaten van deze kruisingen. Dit verslag
bracht geen duidelijke aanwijzing omtrent de vraag kruisen of niet. In
Friesland was de kruising door slechte ervaringen geheel verlopen en
wilde men er niets van weten. In Groningen en Drente was praktisch niet
gekruist en had men geen ervaringen. In Overijssel werd veel gekruist en
met gunstig resultaat, doch steeds met behulp van Deense beren als vader-
dier, hetgeen geen antwoord gaf op de vraag of men met deze kruisingen
verder kon fokken om een nieuw ras te ontwikkelen. Wel werden gekruiste
beren gebruikt bij de veehouders ten behoeve van de gewone varkens-
houderij, doch de eigenlijke fokkers maakten er weinig of geen gebruik
van.

Het is de moeite waard de bewogen vergaderingen van het Centraal
Bureau voor de Varkensfokkerij van die dagen, die aan deze kwestie waren
gewijd, in de herinnering terug te roepen en deze te vergelijken met de
rustige sfeer, waarin thans datzelfde Centraal Bureau vergadert. Dan be-
gint men ook weer te geloven en te vertrouwen, dat de Verenigde Staten
van Europa toch nog wel eens een feit zullen worden.
Het was een keerpunt in de geschiedenis van de varkensfokkerij in Neder-
land en bijna een dramatisch moment, toen Overijssel en Gelderland
besloten om door kruising van beide rassen de vorming van een nieuw ras
ter hand te nemen. Zij werden hierbij vooral geleid door de overtuiging
van Anema, dat slechts kruising tot vorming van een nieuw ras de op-
lossing kon brengen, terwijl voor Gelderland ook de overweging meesprak,
dat de weg tot verbetering van het Duitse Landvarken een zeer lange zou
worden, terwijl op het resultaat eigenlijk niet kon worden gewacht.
Met bezorgdheid werd deze nieuwe stap, die op summiere gegevens werd
genomen, gadegeslagen. Zeker reeds eerder had men verschillende rassen
tot een nieuw ras gecombineerd, doch het vereiste veel inzicht, scherpe
selectie en grote opofferingen. Onder goede leiding echter en met het
geluk, dat ook de fokker niet ontberen kan, werd de onderneming begon-
nen en tot een goed einde gebracht.

Ik laat hier het woord geluk horen, niet om afbreuk te doen aan de grote
kunde en verdienste van de fokkers en de leiding, doch omdat de ge-
schiedenis heeft geleerd, dat slechts een enkele van de in Gelderland ge-
importeerde beren bij het doorfokken met het Duitse bloed aansloeg.
Inderdaad was het een geluk, dat men in Gelderland de beschikking
kreeg over de beer 1870, zoon van Edmund II uit Overijssel, die pakte
met het Duitse bloed en die de grondslag legde voor het nieuwe ras in de
provincie.

Dit ras was reeds in 1933 in het Centraal Bureau voor de Varkensfokkerij
ten doop gehouden en had de naam ontvangen van Nederlandse Landvar-
ken. Het resultaat van de fokkerij in Gelderland en Overijssel overtuigde

na verloop van tijd ook andexe provinciën en daarmede was een nieuw
tijdperk en een nieuw ras in de fokkerij van Landvarkens in Nederland
ingeluid.

Alvorens de geschiedenis van deze fokkerij verder te vervolgen, dien ik
even stil te staan bij de uitbetaling naar kwaliteit, die voor de handhaving
van de Deense varkens en de ontwikkeling van het Nederlandse Land-
varken een grote steun is geweest.

De crisis in de varkenshouderij in het begin van de dertiger jaren was de
aanleiding tot het instellen van de Nederlandse Varkenscentrale. Deze
Centrale had tot taak de varkenshouderij te saneren. Zij trachtte dit te
bereiken door het uit de markt nemen van varkens en het beperken van
de fokkerij, terwijl zij door het monopoliseren van de baconproduktie ver-
der invloed op de markt trachtte te houden. Het laatste betekende, dat
de Varkenscentrale de enige koper van baconvarkens en verkoper van
bacon was. Zij betaalde naar geslacht gewicht uit en al heel gauw bleek,
dat de korte vette varkentjes ondanks het prijsverschil van enkele centen
tussen Ie, Ile en Ille klas toch nog meer per kg levend gewicht op-
brachten, omdat zij zo weinig inslachtten. Dit werkte dus niet gunstig
voor de bevordering van de kwaliteit en spoedig werd dit ondoeltreffende
systeem van uitbetaling naar kwaliteit vervangen door een ander, waarbij
niet alleen rekening werd gehouden met de dikte van het rugspek, doch
ook met de lengte, type en volvlezigheid. Het aantal uitbetalingsklassen
werd uitgebreid tot vijf en het maximum verschil in prijs bedroeg 10 ct.
Daarboven kon nog een aftrek worden toegepast voor zachte of afwijken-
de varkens.

Dit stelsel heeft uitermate gunstig gewerkt op de gehele varkensfokkerij.
Er kwam meer belangstelling voor de stamboekfokkerij en de selectiemeste-
rijen. Enkele cijfers mogen dit illustreren.

aantal stamboekleden
aantal selectievarkens
Beren met onderhoudsbijdragen
Door stamboekberen gedekte zeugen

Tengevole van een en ander ging de kwaliteit zienderogen vooruit. Het
percentage Ie klas varken, dat in 1933 slechts 31.9% bedroeg, was in
1939 tot 50,5% gestegen. Het percentage A-varkens nam toe van 27%
in 1935 tot 42,8% in 1939.

Overijssel stond in deze uitbetaling naar kwaliteit in 1939 aan de top met
het percentage varkens in de drie hoogste uitbetalingsklassen, eveneens
aan de top met het percentage A-varkens en op de tweede plaats met het
percentage le klas varkens en werd op dit laatste percentage slechts over-
troffen door Drente.

In dit verband noem ik U een aantal Overijsselse kringen die in 1939 meer
dan 50% Ie klas varkens leverden.

Dit waren: Ommen, Diepenveen, Balkbrug, Zwolle, Oldenzaal, Wierden,
Hardenberg, Raalte, Goor, Almelo, Holten en Enschede.
Kringen, die in hetzelfde jaar meer dan 45% A-s leverden: Hardenberg,
Diepenveen, Holten, Goor, Enschede, Ommen, Zwolle, Oldenzaal, Borne,
Delden, Almelo, Balkbrug, Raalte en Wierden.

ging ter verbetering van de fokkerij, toonde zij eveneens onmiskenbaar
aan de gunstige invloed van het Deense ras op de vooruitgang van de
kwaliteit. Zonder dit voor de bedrijfseconomie doorslaggevende feit was
het wellicht voor de Denen moeilijk geweest zich te handhaven. Dit bleek
b.v. in de provinciën Friesland en Groningen, waar men de Denen zuiver
verder had gefokt, doch waar zij zich op de geringe basis van de eerste im-
porten en afgesloten van verdere bloedverversing niet konden ontplooien.
Tot op dat ogenblik waren Deense varkens op beperkte schaal ingevoerd
in Groningen, Friesland, Drente, Overijssel en Zeeland.
Zowel het gunstige resultaat bij de uitbetaling, alsook het reeds genoemde
verschijnsel, dat de Denen zich zelfstandig in ons land moeilijk konden
handhaven, was oorzaak dat de ene na de andere provincie het voorbeeld
van Overijssel en Gelderland volgde en tot de fokkerij van het Nederlandse
Landvarken overgingen. Dit was Drente in 1946, Friesland in 1946, Lim-
burg in 1948 en Noord-Brabant in 1947.

Aldus is op basis van de visie van Anema onder kundige leiding van de
Stamboeken van Overijssel en Gelderland en gesteund door het doorzet-
tingsvermogen van de fokkers in deze beide provinciën de omvorming van
de varkensfokkerij in Nederland begonnen en heeft zich aldaar over de
andere provinciën uitgebreid.

De Deense autoriteiten, blijkbaar geschrokken van het resultaat, stelden
reeds in 1934 een verbod tot uitvoer van fokvarkens in. Slechts na de oor-
log in 1946 had nog enige import plaats, doch daarna ging de deur voor-
goed dicht. Alhoewel dit in zeker opzicht een nadeel is en het Neder-
landse Landvarken nog zijn voordeel zou kunnen doen met enkele beste
Deense fokdieren, heeft het van de andere kant het voordeel gebracht van
een toenemende belangstelling van buitenlandse zijde voor de Nederlandse
fokkerij. Na de oorlog werd fokmateriaal verkocht aan Zuid-Afrika, Frank-
rijk, Luxemburg, België, Duitsland en Zwitserland, terwijl er belangstelling
is van Engelse, Ierse, Noorse en Oostenrijkse zijde.

Gaarne wil ik in dit overzicht naast deze algemene ontwikkelingen ook
enkele fokkers en hun fokproducten naar voren brengen.
Hoewel er vanzelfsprekend meerdere families van belang zijn voor de
hedendaagse fokkerij in Overijssel, zijn er een drietal, welke speciaal de
aandacht verdienen en waarvan de invloed ook buiten Overijssel groot is.
Vooral het bloed van de zgn. Fröken-stam is wel zeer sterk verbreid.
Deze familie, welke haar vertakkingen op vele vooraanstaande fokbedrij-
ven heeft, gaat terug op Fröken D 2. Deze werd in 1929 geïmporteerd en
stamt uit de Mariendal-familie van het fokcentrum Mariendal op Jutland.
De eerste eigenares was de Wed. H. Kleise te Almelo. De dochter Corrie
werd aangekocht door de vorige voorzitter, wijlen J. Post, die er door pa-
ring met de bekende en invloedrijke elitebeer Allard, zoon van de import-
beer Morten, de met 89,2 punten ingeschreven zeug Foekje uit fokte. Voor-
al ook haar in de latere jaren bekende dochter Fröken, gefokt door Ham-
mink, Almelo en eigendom van J. A. Booyink, Tubbergen, heeft veel in-
vloed gehad.

Een familie, welke vooral de laatste jaren zeer veel invloed krijgt, is die
in het bezit van H. Maassen v. d. Brink te Wierden.

Ook deze stam gaat in rechte vrouwelijke lijn terug op een geïmporteerde
zeug Trees D 12, welke aan moederskant eveneens stamt uit de Deense

Mariendal-familie. Vermeld moet hierbij tevens worden, dat zij een recht-
streekse dochter was van de bekende Deense stamvader Stendys Marien-
dal.

Zij werd met twee volle zusters in 1929 geïmporteerd en aangekocht door
de fokvereniging V.Z.O.D. te Wijhe. Haar latere eigenaar was W. J. M.
van Rossum te Wijhe.

De volgende generaties van deze zeug werden achtereenvolgens gefokt
door H. J. ten Have te Wijhe, B. Meulink te Den Ham, J. Hommers te
Wierden en Maassen v. d. Brink te Wierden.

Een derde invloedrijke familie is die in het bezit van de Wed. J. Veldhuis
te Almelo. Deze gaat terug op de met 87,3 punten ingeschreven in 1933
geïmporteerde zeug Annie D 285 van het fokcentrum Kleisgaard. Ze werd
aangekocht door B. J. van Dam in Mastenbroek en was een achterklein-
dochter van de beroemde Stendys Mariendal.

Via de bedrijven van de fokkers J. W. ter Keurs te Wierden, R. Wouden-
berg te Wierden, waar er, evenals dat bij de twee hiervoor genoemde fok-
families het geval is geweest, tot aan de oorlog praktisch alleen bloed van
de beste geïmporteerde beren aan toegevoegd werd, kwam deze stam te-
recht op het bedrijf van de Wed. Veldhuis te Almelo.
Al enkele van de meest invloedrijke geïmporteerde vaderdieren moeten
uit de periode van voor de oorlog vooral worden genoemd Edmund II,
D 162. Deze zeer lange en solied gebouwde beer, welke werd ingeschreven
met ab voor type en 87,9 punten werd in 1933 geïmporteerd van het fok-
station Daastrup en stond in Overijssel in eerste instantie op naam van
H. G. Schreur te Lonneker en later van G. H. Boezewinkel te Diepen-
heim.

Van hem werden niet minder dan 108 beren ingeschreven, waarvan 2 met
ab en 54 met b-(-, terwijl 331 zeugen werden ingeschreven, waarvan 17
met ab en 167 met b-f-.

Hoewel van minder betekenis, moet uit deze periode ook genoemd worden
Morten D 124 van het fokcentrum Hundslev. Deze beer stond op naam
van E. Bannink te Goor en werd ingeschreven met ab en 89,1 punten. Zijn
invloed is vooral te danken aan zijn best fokkende en tot „elite" beer ver-
klaarde zoon Allard.

Tenslotte kan uit de vooroorlogse periode ook nog genoemd worden de
beer Prima D 60 van het fokcentrum Hovdingsgaard, evenals Morten en
Edmund II ook geïmporteerd in 1933 en gestationeerd op de boerderij
„Twickel" te Delden, waar de eerste voorzitter van het Stamboek, wijlen
de heer de Boer bedrijfsleider was.

Van de import van na de oorlog, moet in de allereerste plaats genoemd
worden Vermund D 5, door Anema met veel zorg uitgekozen en aange-
kocht. Aan deze beer is de wederopbloei van de Overijsselse fokkerij na de
oorlog in zeer sterke mate mede te danken. Hij werd met a voor type inge-
schreven, heeft een zeer doorslaggevende en gunstige invloed gehad op
de slachtkwaliteit en vererfde zeer uniform een fraai type. Hij was afkom-
stig van het fokcentrum Grund en was gestationeerd te Almelo bij de
Wed. Kamp.

Van hem werden 96 beren ingeschreven, waarvan 3 met ab en 20 met b-|-
voor type en 276 zeugen, waarvan 5 met ab en 146 met b-f- voor type.
Een tweede beer van de na-oorlogse import, die veel invloed heeft gehad,

is de beer Holger D 25 van het fokcentrum Böstrup. Van hem werden 115
beren ingeschreven, waarvan 22 met b-f- voor type en 251 zeugen, waar-
van 2 met ab en 102 met b-(- voor type.

Wanneer ik nu nog iets zeg van de toestand op het ogenblik, dan knoop
ik daar gaarne ook enige beschouwingen en wensen voor de toekomst aan
vast.

De tweede wereldoorlog liet de varkensfokkerij in desolate toestand achter.
Denemarken hielp eenmaal door de grens open te stellen voor uitvoer.
Hiermede en met wat in eigen land over was gebleven, werd de weder-
opbouw begonnen. Men miste echter de uitbetaling naar kwaliteit, zoals
deze vroeger had gefungeerd. Het duurde tot 1952 alvorens hiermede op-
nieuw een begin werd gemaakt, weliswaar op bescheiden schaal en voor-
zichtig wat de prijsverschillen betreft, doch met het grote voordeel, dat zij
met vrijwillige medewerking van de fabrikanten tot stand is gekomen.
Reeds werd het systeem verbeterd door het prijsverschil per klasse van
3 tot 5 cent op te voeren. Nieuwe voorstellen voor een verder gaande
verbetering zijn in overweging. Dit geschiedt in de Commissie van over-
leg voor de Varkensfokkerij, waarin naast de Overheid het gehele bedrijfs-
leven, dus ook de be- en verwerkers zijn vertegenwoordigd.
Ook nu manifesteren zich wederom de gunstige gevolgen van de uitbeta-
ling naar kwaliteit.

Men mag gelukkig constateren dat er steeds meer begrip groeit bij de ver-
werkende industrie voor de positie van de producent als leverancier voor
de grondstof voor deze industrie. Men toont meer en meer belangstelling
voor hetgeen er gebeurt ter verbetering van het varken met het oog op de
slachtkwaliteit.

Enerzijds wekt dit gegronde verwachtingen, dat een verder gaande ver-
betering en uitbreiding van de uitbetaling naar kwaliteit zal worden ge-
realiseerd. Anderzijds dient men er zich dan ook op in te stellen, dat een
goede kwaliteit in toenemende mate kan worden gebracht. Hierbij vraagt
in de eerste plaats de modernisering van de selectiemesterijen de aandacht.
Verschillende selectiemesterijen hebben een vernieuwing dringend nodig,
le omdat zij bouwvallig worden, 2e omdat een uitbreiding nodig is, 3e
omdat het systeem verouderd is .

Elders i.c .in Denemarken past men sinds enkele jaren de individuele
voedermethode toe. Deze heeft voordelen t.a.v. vocderverbruik en regel-
matige groei, doch vraagt meer arbeid.

Het laatste is te ondervangen door een combinatie van selectiemesterijen,
zodat men op een gecombineerd eselectiemesterij niet meer arbeid nodig
heeft dan op twee of drie afzonderlijke stallen. Ook de bouwkosten zijn een
bezwaar. Een subsidie om de onrendabele top van het bouwen weg te
nemen kan hier uitkomst bieden. Reeds is voor dit doel op de Rijks-

begroting 1956 ƒ 100.000,— beschikbaar. Daarnaast mag het redelijk wor-
den geacht, dat ook het gehele bedrijfsleven iets aan het tot stand komen
van deze inrichtingen bijdraagt en niet alleen de varkensfokkers de lasten
dragen van een inrichting, welke de gehele industrie dient. Door een
heffing per geslacht varken zou dit doel kunnen worden bereikt. Reeds
is deze gedachte bij het Produktschap voor Vee en Vlees naar voren
gebracht en het is bijzonder verheugend, dat ook het Varkensstamboek
voor Overijssel zich over dit onderwerp met een ondersteunend en aan-
bevelend schrijven tot de Landbouw Organisaties heeft gewend.
Naar mijn mening is de tot stand koming van deze nieuwe selectiemeste-
rijen dringend geboden. Nederland mag op dit gebied niet achter blijven.
Door de beren verordening van het Produktschap voor Vee en Vlees wordt
de beerhouderij geregeld. Slechts stamboekberen mogen ter dekking wor-
den gesteld. Men tracht daarbij een onredelijke uitbreiding te voorkomen.
Men zou kunnen stellen en dit is tot dusverre ook gebeurd, dat op basis
van een goede fokkerij met selectie op slachtkwaliteit door middel van het
ter dekking stellen van goede beren en met behulp van de uitbetaling naar
kwaliteit een sluitend systeem verkregen is voor de rationele produktie
van kwaliteitsvarkens. Dit is juist, doch men vraagt meer, n.1. meer voor-
lichting aan de individuele varkenshouder op welke wijze hij van deze
hulpmiddelen gebruik dient te maken. Wat zeggen hem de uitbetalings-
cijfers, hoe is het met de kwaliteit van zijn zeugenmateriaal gesteld en
past hij de juiste voeding toe voor zijn mestvarkens?
Zeer zeker wordt op dit gebied algemene voorlichting gegeven, doch het
is een verschijnsel van deze tijd, dat dit niet voldoende is om de boer in
de drukte van het tegenwoordig leven te bereiken. Meer en meer wordt
de voorlichting direct en rechtstreeks op het bedrijf gericht. Er zijn zelfs
stemmen gehoord die een verplichte zcugenkeuring wenselijk achtten. In
het algemeen wordt dit echter te ingrijpend geacht. Het doel kan even-
eens, doch langs de geheel vrijwillige weg van samenwerking, worden be-
reikt, indien in een niet te groot gebied de varkenshouders zich nauwer
aaneensluiten om gezamenlijk de fokkerij en de mesterij van varkens te
bevorderen. De varkensfokvereniging is hiervoor een geschikt uitgangs-
punt, doch deze dient in zijn doelstelling wat ruimer te worden opgevat
om ook de mesterij en de voeding tot zijn recht te laten komen. De
voorlichtingsdienst zou in deze uitgebreide fokverenigingen een dankbaar
steunpunt kunnen vinden voor een intensievere voorlichting.
Ik geloof niet, dat het nodig is, Mijnheer de Voorzitter, deze gedachte bij
U en Uw organisatie aan te bevelen. In dit 25-jarig overzicht is reeds tot
uiting gekomen de grote belangstelling en verdienste, die Overijssel heeft
voor een rationele varkenshouderij.

Mag ik dan eindigen met de wens, dat ook deze nieuwe projecten voor een
moderne selectiemesterij een intensieve voorlichting door middel van
varkensfokverenigingen verdere luister zullen bijzetten aan de geschiedenis
van de varkensfokkerij in Overijssel.

Bureau: Rubenslaan 123, Utrecht. Tel. 030—11413. Gironummer 511606 t.n.v.
de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Evenals voorgaande jaren zal ook gedurende de a.s. vacantieperiode niet volledig
kunnen worden gerekend op hulp van dierenartsen voor practijkwaarneming. Het
aantal waarnemende dierenartsen is n.1. nog niet groot genoeg om aan alle aanvragen
te voldoen.

In verband hiermee is het gewenst, dat zo mogelijk regelingen worden getroffen voor
onderlinge practijkwaarneming. £

Indien dit niet kan en inderdaad onvoldoende waarnemers beschikbaar zijn, kunnen
diergeneeskundige doctorandi, die hun studie bijna hebben voltooid, worden inge-
schakeld. Deze zullen dan als assistent aan de betrokken dierenartsen van de om-
geving, die dus eigenlijk als waarnemer optreden, worden toegevoegd.
Ambtelijke diensten kunnen in zulke gevallen natuurlijk alleen door bedoelde dieren-
artsen worden waargenomen.

Om een zo goed mogelijke regeling te verkrijgen, is het gewenst, dat de vacanties
worden verspreid over de maanden juni tot en met september.

Aanvragen voor practijkwaarneming worden liefst vóór 15 mei verwacht bij het
bureau van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Het adres van het secretariaat van de afd. Noord-Brabant is gewijzigd in H. J. A. M.
Kothuis, Spoorlaan 50, Oss, Tel. 04120—2026 (privé), 04120—2651 en 2751
(bureau).

In de provincie Zeeland zijn 2 kringen van practiserende dierenartsen opgericht, n.1.:
De kring: De 3 eilanden, omvattende N.- en Z.-Bevcland en Walcheren; Correspon-
dentie-adres : Joh. Klaassen, Clara\'s Pad B 2, Heinkenszand.

De kring West-Zeeuws-Vlaanderen; Correspondentie-adres: I. P. Risseeuw, Pr. Ma-
rijkeplein A 348, Groede.

Ter attentie van belangstellende dierenartsen wordt meegedeeld, dat de tentoon-
stelling: Universiteit en Maatschappij, die in het kader van het Lustrum van de
Rijksuniversiteit is ingericht in het Utrechts Universiteitsmuseum, Trans 8, Utrecht,
nog geopend blijft tot 19 mei 1956.

in de eerste plaats geeft ze de historische ontwikkeling der vakken en der bezetting
der leerstoelen weer van de oprichting der hogeschool van 1636 af; hiernaast echter
geeft ze, uit de aard der zaak onvolledig, een aantal toekomstmogelijkheden voor
diegenen, welke thans afstuderen.

Kort verslag van de op zaterdag 7 april 1956 te Utrecht gehouden vergadering.
De vergadering werd bezocht door 57 leden, 10 buitengewone leden en 7 gasten,
te weten de oud-hoofdinspecteur van de Volksgezondheid E. J. A. A. Quaedvlieg, de
wnd. hoofdinspecteur van de Volksgezondheid Dr. J. M. van Vloten, de inspecteur
van de Volksgezondheid K. Hofstra, de secretaris van de Mij voor Diergeneeskunde
Dr. W. A. de Haan en de collegae Dr. Clarenburg, Dr. Kampelmacher en P. Zwart.

In de ochtendvergadering werd onder leiding van Dr. Clarenburg en Dr. Kampel-
macher de tweede demonstratie bacteriologische diagnostiek in de vleeskeuring
gegeven in het hygiënisch laboratorium van de Rijksuniversiteit. De demonstratie
betrof miltvuur, vlekziekte en listeriosis. O.a. werden verschillende kleurmethoden,
diverse cultures en de reactie van Ascoli gedemonstreerd.

Ook konden de deelnemers zich, evenals bij het voorgaande practicum, weer be-
kwamen in enkele methodieken.

Bij de discussie na afloop van de demonstratie kwam o.a. ter sprake, dat men de
kleurstoffen (oud geworden) op hun betrouwbaarheid kan toetsen op in voorraad
gehouden cultures.

Hiervoor komen o.a. in aanmerking lyophiel gedroogde miltvuurculturen, die ver-
krijgbaar zijn bij het R.I.V. te Utrecht.
Al met al was ook dit weer een zeer geslaagde demonstratie.

In de middagvergadering, die gehouden werd in hotel „Smits", Vredenburg, werd bij
monde van voorzitter Karsemeijer de dank van de deelnemers overgebracht aan de
collegae Clarenburg en Kampelmacher voor de instructieve wijze, waarop de demon-
straties waren gegeven.

Dr. van Vloten sprak namens de veterinaire hoofdinpectie woorden van waardering
tot de leiders van de demonstraties en tot de groep voor het nemen van het initiatief
tot het houden van deze demonstratie, die zeer in het belang van een richtige uit-
voering van de vleeskeuring geacht moeten worden.

Minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid van ......... tot uitvoering van de

artikelen 26 en 28 van het Koninklijk Besluit van ........., dat vertrouwelijk om

Er werd besloten de e.v. vergadering te houden op 9 juni te Arnhem, waaraan een
bezoek met de dames aan het openluchtmuseum aldaar zal worden vastgeknoopt.
Drie buitengewone leden werd geinstalleerd.

Het jaarverslag 1955, het verslag van de financiële commissie 1955 en het finan-
cieel verslag 1955 passeerden vervolgens de revue.

Voorts werd een plan besproken om een intensieve propaganda te voeren bij de
leden van de Mij voor Diergeneeskunde werkzaam in de sector van de vleeskeuring,
die tot nog toe geen lid van de groep zijn, om hen voor het lidmaatschap van de
groep te winnen. Hiervoor werd voor elke afdeling van de Mij voor Diergeneeskunde
een contactman benoemd.

Bij de vrije mededelingen kwamen diverse onderwerpen ter sprake, o.a. het onder-
zoek van miltvuur verdachte cadavers op de boerderijen, meer speciaal met het oog
op die gevallen, waarbij de bacillen niet in het perifere bloed voorkomen tenge-
volge van een behandeling met antibiotica.

Ook werden vragen gesteld en beschouwingen gegeven omtrent de behartiging van
de materiële belangen van de leden (vleeskeurings)-ambtenaren van de Mij voor
Diergeneeskunde.

Er werd besloten zich met een schrijven te richten tot de veterinaire hoofdinspecteur
van de Volksgezondheid om deze te verzoeken, te willen bevorderen, dat de gemeente-
besturen, de ambtenaren werkzaam op het gebied van de vleeskeuring zoveel mogelijk
in de gelegenheid stellen het 1ste symposion van de „International Association of
Veterinary Food Hygiëne", dat van 27 aug.-l sept. 1956 te Utrecht zal worden
gehouden te bezoeken, door hun extra verlof te verlenen en tegemoet te komen in
de kosten van deelneming.

Om ± 17 uur werd de zeer geanimeerde vergadering door de voorzitter gesloten.
Ledenvergadering.

De eerstkomende ledenvergadering (met dames) wordt gehouden op 9 juni a.s. te
Arnhem, o.a. bezoek aan het openluchtmuseum aldaar.

Het secretariaat van de groep is verplaatst van Herenstraat 60 te Breukelen, naar
Zandpad 68 aldaar.

De penningmeester, A. Zwaagstra, Dijk 17, Olst, heeft een bankrekening ten ge-
noege van de groep geopend bij de Coöp. Boerenleenbank, aldaar, met gironummer
381054 ten name van genoemde bank.

Op 8 mei a.s. hopen onderstaande collegae hun 25-jarig jubileum als dierenarts te
herdenken:

A. J. A. Bc-rkemeyer, van Ryckevorselstraat 43, Breda.
P. van Dijk, Twelloseweg 11 a, Deventer.
M. J. Gorter, Arnhemseweg 48, Ede.
J. H. Naafs, Zeeweg 166, Beverwijk.

Het Hoofdbestuur heeft collega E. A. van Daalen, Frederik Hendrikstraat 41, Utrecht
aangenomen als lid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Door het Floofdbestuur worden de volgende collegae voor het lidmaatschap van de
Maatschappij voor Diergeneeskunde voorgedragen:

E. M. Dufour, Dorpsstraat 13, Nieuwenhoorn.
J. C. J. van Vliet, Westerlaan 4, De Bilt.

Het Hoofdbestuur heeft de volgende diergeneeskundige candidaten aangenomen
als candidaatlid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde: J. S. Ariëns, G. F.
de Boer, J. W. Buitelaar, P. E. Roders, Mej. L. A. van Voorden.

Daalen, E. A. van; 1956; Utrecht, Frederik Hendrikstraat 41; tel. 03400—11515;

Dijk, K. G. van; 1956; Utrecht, F. C. Dondersstraat 52; wnd. D (in mil. dienst).

Mulders, J., van Rotterdam naar Breda, Baronielaan 300, wnd. D. (in mil. dienst).

Numans, Prof. Dr. S. R., te De Bilt, naar Park Arenburg 83, aldaar (tel. no. onge-
wijzigd). (102)
Oosting, H. J., te Assen, naar Vogelkcrslaan 3, aldaar, tel. 05920—3984. (103)
Priems, M. C. J., te Beek (L.), naar Proosdijweg 10, aldaar, h.k. en dir. ab. te
Veghel. (105)
Ressang, Dr. A. en Ressang-Groenewegen, Mevr. E. E., van Utrecht naar Bilthoven,
Julianawcg 256. (106)
Rhee, H. van, te Hoogeveen, naar Stationsstraat 43, aldaar, tel. 05280—2530. (107)
Roek, G. K., van Kootwijkerbroek naar Amsterdam, Cruquiusweg 46, tel. 020—
51515 (bur.), gr. 634947, K.V.-bct. ab. " (107)
Vink, D. R., te Sneek, naar Marktstraat 2, aldaar (tel. no. ongewijzigd). (116)

Tiecken, Mejuffrouw G. W., te Utrecht, tot doctor in de diergeneeskunde op het
proefschrift: „Een onderzoek over de schildklierfunctie bij de hond", aan de
Rijkuniversiteit te Utrecht op donderdag 19 april 1956. (114)

IJ m 1111111) 11111111111:1111111111 ■ 11 ■ 11111111111111:111111111111111111111111111111111 * 11111111111111111111: ■ 1111:1111 M 111111 li

ÏÏIIflIHIIIIIMHIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIItlllllMIIIIIIHIIIItlllltllllllllHlllllllllllltllHllllllllMIMUIIIIIIM

In de nog jonge historie van de georganiseerde dierziektenbestrijding in
Nederland is de le mei van het jaar 1956 meer dan het einde van een
plan, dat geslaagd is en meer dan een illusie, die iiiet bedrogen is uit-
gekomen.

Zij betekent het einde van een volbrachte taak, waarvan de voltooiing in
de aanvang te hoog gegrepen leek. Het 5 jaren plan, dat de uitroeiing
van de tuberculose onder het rundvee tot doel had, is een manifestatie
geweest van ondernemingsdrift, durf en organisatievermogen.
Een plan, dat alleen zou kunnen slagen als eeii ieder, die daarbij betrokken
werd, de inzet van zijn persoonlijkheid zou geven.

Zonder iets te kort te willen doen aan de hoge verdiensten der ontwerpers
van het groots en goed doordacht plan, of aan het goede begrip en de
opofferingen, die de veehouders hebben getoond, wil ik hier in het
bijzonder het licht laten vallen op het grote aandeel, dat de Nederlandse
dierenartsen in de uitvoering van deze massabestrijdingen destijds op de
schouders is gelegd.

De practici, die misschien in de aanvang nog werden geremd door de
twijfel aan het slagen van dit grootse project, hebben gedurende 5 jaren,
vooral in de wintermaanden, een zeer grote werkkracht gedemonstreerd.
Zij hebben, onder vaak zeer moeilijke klimatologische omsta?idigheden, zo
nodig bijgestaan door a.s. dierenartsen, hun arbeid moeten volbrengen.
Daar de consultatieve en verloskundige praktijk mede haar grote zorgen
opeiste, moesten deze werkzaamheden vol innerlijke spanningen worden
verricht, zoclat aan hun fysieke en psychische gesteldheid hoge eisen werden
gesteld. Een opdracht, die van de practicus veel tijd vergde ten koste van
het gezinsleven, waarbij tevens voor culturele ontspanningen geen plaats
kon worden ingeruimd. Niet ten onrechte werd door velen de tuberculose-
bestrijding als de nachtmerrie van het dierenartsenberoep gekwalificeerd.
Ondanks enkele derailleringen op de weg, die afgelegd moest worden, is
mede dank zij de praktizerende dierenartsen in Nederland iets groots
tot stand gebracht.

Ik wil ook in gedachten stil staan bij die collegae, die bij de Provinciale
Gezondheidsdiensten voor dieren een leidende taak was toebedeeld, of
daarbij als wetenschappelijke medewerkers waren ingeschakeld.
De opbouw, regeling en hun aandeel in de uitvoering van de bestrijding
is op de hoogst loffelijke wijze volbracht.

Vergeten mogen ook niet worden de Hoofden der Vleeskeuringsdiensten, in
wier handen de zeer belangrijke controle op de afslachting der reageerders
was gelegd, een der pijlers waarop het systeem rustte.

Dat dit alles mij als voorzitter van de Maatschappij voor Diergeneeskunde,
de ambtelijk secretaris, het Hoofdbestuur, de afdelingsbesturen, de ver-
schillende commissieleden, allen betrokken bij de praktijk der bestrijding,
met rechtmatige trots vervult, mag niet onuitgesproken blijven.
Het was mij een behoefte namens deze allen deze 5-jarige bestrijding
in het volle daglicht te plaatsen en hulde te brengen aan al degenen, die
deze reuzenstrijd tegen rundervijand No. 1 met een prachtige overwinning
bekroond zien!

ONDERZOEKINGEN OVER DE
BACTERIE-REMMENDE WERKING VAN DE
PHILIPS T.U.V.-LAMP IN KOELKASTEN

Prof. C. F. VAN OIJEN en Dr. G. B. R. WILLEMS
met medewerking van de heren J. W. Baretta en D. Meijdam ¹).

In liet voorjaar van 1954 richtte Ir. van Wilgen namens N.V. Philips te
Eindhoven zich tot dit laboratorium met de vraag of het mogelijk zou
zijn, eventueel in samenwerking met het Slagersproefstation te Utrecht,
een onderzoek in te stellen naai\' de mate van groeiremmende werking dei-
stralen, uitgezonden door de door zijn firma in de handel gebrachte TUV-
lampen, met het doel na te gaan of zo\'11 groei-belemmerende werking van
nut zou kunnen zijn bij toepassing van bedoelde lampen in slagerskoelkasten.
In dit verzoek werd gaarne toegestemd, te meer, omdat dit vraagstuk bij
vóór de 2e wereldoorlog genomen proeven niet tot oplossing was gebracht
(zie publicatie Tijdschrift voor Diergeneeskunde, 1940, deel 67. no. 13,
p. 586).

Uitgegaan werd van het feit, dat het doordringingsvermogen der stralen
gering geacht moet worden, zodat in de eerste plaats werd nagegaan, welke
invloed deze bestraling heeft op op een oppervlakte aangebrachte -
micro-organismen. Als test-object werd gekozen een reincultuur van Gram-
positieve grote staven, die van de oppervlakte van een in een slagerswinkel
gekocht stuk vlees was afgeteeld.

Bij later onderzoek bleek, dat deze microben genoemd moeten worden
Bacillus cereus mycoid.es.

Een tweede punt, dat de aandacht vroeg, was, dat de inwerking der stralen
bij temperaturen tussen 0 en -(-5° C. niet gelijk is aan hun effect bij
bestralingen op kamertemperatuur. Hierover zijn inderdaad in de littera-
tuur reeds gegevens bekend.

Op deze grond besloten wij een eerste serie proefnemingen als volgt in te
stellen.

Een schuine-agar-cultuurbuis, waarop een reincultuur van de zo-cven be-
doelde Gram-positieve bacterie gegroeid is, wordt overgoten met steriele
fys. NaCl-oplossing teneinde een bacterie-suspensie te verkrijgen. Deze
suspensie wordt zonodig met fysiologische zoutoplossing verdund tot de
dikte 0 van de nephalometer van Mac Farland verkregen is. Van deze
laatste suspensie wordt cc. van een verdunning 1 : 1000 op een tevoren
klaargemaakte agarplaat gebracht, welke cc. door goed omzwenken over

1 Deze onderzoekingen werden uitgevoerd in het Laboratorium voor de kennis der
menselijke voedingsmiddelen van dierlijke oorsprong van dc Veeartsenijkundige
Faculteit der Rijks-Universiteit te Utrecht,

en in het gebouw van de Stichting Slagersproefstation, Veemarktplein 41, Utrecht.

de gehele agarplaat-oppervlakte wordt verspreid. De overtollige vloeistof
wordt zorgvuldig afgegoten.

Serie 1. Temperatuur koelkast 0 °C., lamp-afstand 50 cm, directe bestraling.
Proef 1. Aantal koloniën op de platen, na 2 x 24 u. kweken bij 28 °G.

Opmerking: De bestraalde platen op de fotoserie No. 1 (zie blz. 464 en 465 )
zijn telkens met b. aangegev en. Twee andere, op dezelfde wijze vervaardigde
platen, verbleven telkens even lang onder de bestraling als de platen b.,
inaar van deze was plaat a. afgedekt door zijn glazen deksel, en plaat c.
door karton. Deze platen werden dus in feite niet bestraald.

Het teken 00 in de tabellen duidt aan dat zoveel koloniën op de plaat zijn
gegroeid, dat het tellen onmogelijk moest worden geacht.

Bij deze proef was de techniek gelijk aan die van Proef I., doch nu werden
van de suspensie, dikte 0 Mac Farland, 2 verdunningen gebruikt 1 : 1000
en 1 : 100.000.

Het onderscheid met Proef 1. is dus, dat hier op de laatste serie platen
100 maal minder microben werden opgebracht dan op de eerste.

Deze beide proeven geven overtuigend aan. dat de directe bestraling een
duidelijke bacterie-remmende werking heeft op de op agar-oppervlakte ge-
brachte micro-organismen.

Nadat dus de invloed van de bestraling bij 0 °C. duidelijk was gebleken,
werd besloten bij de volgende proeven de omstandigheden zo nauwkeurig
mogelijk te doen aansluiten bij die welke bij het bewaren van vlees in een
slagersbedrijf verwacht mogen worden.

Daarom werd in Serie 2 de temperatuur gedurende de bestraling gebracht
op ± 5 °C.

Proef III in deze serie werd als een herhaling van proef I opgezet, waarbij
de kortste bestraling (30 seconden) van proef I werd weggelaten. De platen
werden aangelegd met een verdunning der bacterie-suspensie van 1 : 1000.
Zoals uit fotoserie 2 (blz. 467 en 468) duidelijk blijkt, werd bij een bestra-
ling van 2 minuten de groei der micro-organismen practisch geheel onder-
drukt.

Ter betere overtuiging werd proef III herhaald, waarbij ook platen werden
vervaardigd met een suspensie van 1 : 25.000. Eén blik op de fotoserie no. 3
(blz. 469 en 470! en op de in de tabel 3 opgenomen getallen doet duidelijk

zien, dat bij 5 °C. de bacterie-remmende werking na een bestraling van 2
minuten practisch absoluut is.

Temperatuur koelkast 5 °C. Directe bestraling. Lamp-afstand 50 cm.
Aantal koloniën op de platen gegroeid na 2 x 24 uur bebroeden bij 28 °C.

Temperatuur koelkast 5° C. Lampafstand 50 cm.
Verdunning bacteriesuspensie 1:1000.

Temperatuur koelkast 5° C. Lamp-afstand 50 cm.
Verdunning bacteriesuspensie 1:25000.

De vraag werd evenwel gesteld of van deze lampen ook enige invloed
uitgaat op bacteriën, die dooi\' hun plaatsing niet direct de stralen

van de lamp opvangen. Er werd
een scherm geconstrueerd, be-
staande uit dik karton, rustende
op vier houten paaltjes ter lengte
van 25 c.M. Het formaat van het
stuk karton was 33.6 x 42 cin.,
verhoudingsgewijs naar de af-
stand van de bestralingslamp
overeenkomend met het grond-
oppervlak van de koelkast. De
pootjes waren 2 cm. dik, zodat
de eventueel op de wanden te-
ruggekaatste stralen de platen
langs alle zijden konden bereiken.
Deze werden dus alléén aan in-
directe bestraling blootgesteld (zie voor het scherm fig. no. 1.).

De bestralingstijden werden bij deze proef belangrijk langer gekozen dan
in Serie 1 en 2, zoals uit bijgaande fotoserie no. 4 (blz. 473 en 474 blijkt.
(Temp. der koelkast 0 °C.).

De gedurende 30 en 60 minuten bestraalde platen laten duidelijk een
geringer aantal koloniën zien dan de korter of de niet bestraalde.
Er werden van deze serie geen tellingen gemaakt, omdat het aantal aan-
getroffen koloniën zo bijzonder groot was. Voor het beoordelen van het

resultaat van deze bestralingsproef wordt alleen verwezen naar de benade-
rende visuele indruk die de foto\'s der bebroede platen maken.
Besloten werd de proef te herhalen maar nu met twee series, waarbij ver-
dunningen van de bacterie-suspensie in de ene 1 : 1000 en in de andere
1 : 25.000 zou zijn.

Temperatuur koelkast 0° C. Lamp-afstand 50 cm.
Verdunning bacteriesuspensie 1:1000.

Proef VI werd uitgevoerd met indirecte bestraling. Het scherm, genoemd
bij de beschrijving van proef V, werd wederom boven de Petridozen in
de koelkast geplaatst. Temperatuur der koelkast 5 °C.

Bij bezichtiging van de agarplaten, vervaardigd met een verdunning 1 : 1000
van de gebruikte bacterie-suspensie (zie fotoserie no. 5, blz. 475 en 476)
blijkt, dat na een bestraling van 30 minuten een merkbaar kleiner aantal
koloniën opkomt; bij bestraling gedurende 60 minuten is de onderdrukking
van de groei bijna volkomen.

Voor de platen, vervaardigd met een verdunning 1 : 25.000 van de bacterie-
suspensie blijkt deze onderdrukking ook duidelijk uit de afbeeldingen op
blz. 476 en 477 en uit de tellingen, die in tabel no. 4 (blz. 475) zijn op-
genomen.

Temperatuur koelkast 5 °C. Indirecte bestraling. Lamp-afstand 50 cm.
Afstand van het scherm 25 cm.

INDIRECTE BESTRALING.
Temperatuur koelkast 5° C. Lamp-afstand 50 cm.
Verdunning bacteriesuspensie 1:1000.

Temperatuur koelkast 5° C. Lamp-afstand 50 cm.
Verdunning bacteriesuspensie 1 :25000.

Een volgende proef VII was een herhaling van proef no. VI. Hierbij werd
dus wederom indirecte bestraling toegepast. Vooral bij de platen, vervaar-
digd met de verdunning 1 : 25.000 (blz. 480 en 481) van de suspensie kwam
bij de bestraling gedurende 60 minuten een zeer duidelijke onderdrukking
van de bacteriegroei aan het licht, (zie fotoserie no. 6, blz. 478—481).
Temperatuur koelkast 5 °C. Indirecte bestraling. Lamp-afstand 50 cm.
Afstand van het scherm 25 cm.

Temperatuur koelkast 5° C. Lamp-afstand 50 cm.
Afstand van het scherm 25 cm.
Verdunning bacteriesuspensie 1 :1000.

Temperatuur koelkast 5° C. Lamp-afstand 50 cm.
Afstand van het scherm 25 cm.
Verdunning bacteriesuspensie 1 :25000.

De in deze eerste drie series proeven verkregen resultaten samenvattend
kunnen wij vaststellen:

1. dat zowel bij directe als indirecte bestraling van op een agar-oppervlakte
gebrachte microörganismen, waarvoor hier als testobject Bacillus cereui
mycoides werd gekozen, een zeer duidelijke reductie van het aantal zich
vormende bacterie-koloniën wordt waargenomen.

2. dat voor het bereiken van een doeltreffende vermindering van het aantal
zich vormende koloniën bij indirecte bestraling een veel langere bestra-
lingstijd nodig is dan bij directe bestraling.

Nu het effect der bestraling op bacteriën, gelegen op een agar-oppervlakte,
duidelijk is vastgesteld, kan in een volgende serie proeven worden nagegaan
of dit effect ook wordt waargenomen bij bacteriën, die zich op de opper-
vlakte van vlees bevinden.

Toen door vorenstaande proeven duidelijk was vastgesteld, dat de
op een gladde-(agar)-oppervlakte gelegen micro-organismen zowel door
directe als door indirecte bestraling, — mits deze van voldoend lange duur
/ij -, duidelijk in hun groei werden geremd, moest de vraag onder het
oog worden gezien of deze werking óók kon worden vastgesteld bij bacteriën,
die zich op een oneffen vleesoppervlak bevinden.

De eerste moeilijkheid, die zich hierbij voordoet, is, dal niet bekend is
hoeveel micro-organismen per cm- op een gegeven stukje vlees aanwezig
zijn. Daarom werd eerst de volgende, oriënterende proef genomen.

Van een zestal stukjes vlees, met zoveel mogelijk gelijke oppervlakte, werd
nadat zij alle op de temperatuur (5 °C.) van de koelkast waren gebracht,
het eerste zonder bestraling, op een tevoren gereed gemaakte agarplaat af-

gedrukt. Van de 5 andere stukken werden zulke afdrukken vervaardigd,
nadat zij verschillend lange tijd 5, 10, 15, 30 en 60 minuten, direct waren
bstraald. Daarna volgde behroeding van deze agar platen, 24 uur bij

Fotoserie no. 7 (blz. 481 en 482) geeft een beeld van de resultaten. Hoewel
enige vermindering van het aantal, na langere bestraling, opgekomen kolo-
niën, aanwezig geacht mag worden, leende deze techniek zich niet voor het
objectief vaststellen der resultaten.

Toch werd nog een analoge Proef no. IX uitgevoerd, waarbij de bestra-
lingstijden veel langer werden gekozen (1 uur, 2 uur, 3 uur, directe be-
straling). Van het resultaat, dat uit fotoserie no. 8 (blz. 483 en 484) blijkt,
kan hetzelfde gezegd worden als van de vorige proef no. VIII.

Er moest dus gezocht worden naar een werkwijze, waarbij het mogelijk
zou zijn een indruk te krijgen van het aantal micro-organismen, dat zich
vóór de bestraling op de oppervlakte van het vlees bevindt. Hiervoor zijn
door ons twee technische uitvoeringen toegepast.

Van de ene geeft Proef no. X een indruk. Daarbij werden 4 stukken vlees
gebruikt, waarvan één stuk voor de controleproef moest dienen, dus niet
wordt bestraald. De andere drie worden gedurende verschillend lange tijden
direct bestraald.

Van elk van dr vier stukjes vlees worden daarna met een steriel mes de
zijkanten weggesneden, zodat er vierkante stukjes met een oppervlakte van
2x2 cM. overblijven. Van elk dezer kleine stukjes werd op steriele wijze
een zo dun mogelijk bovenste laagje afgesneden, op steriel papier gewogen
en daarna in een steriel mortiertje met 10 cc. steriele fys. NaCl oplossing
fijngewreven. Deze hoeveelheid wordt door een steriel hydrofiel-gaasje in
een buis gefiltreerd, waarna er verdunningen van 1 : 10, 1 : 100 en 1 : 1000

a — onverdund,
b = verdunning 1:10
c = verdunning 1 :100
d = verdunning 1:1000

van worden gemaakt. Daarvan worden volgens de Koch-se plaat-methode
agarplaten gegoten, die 24 uur bij 28 °C. worden bebroed.

De hoeveelheid bacteriën die op elke petrischaal wordt gebracht, wisselt
hier onder invloed van twee factoren. De eerste is de dikte van het schijfje
vlees, dat van het bestraalde stukje werd algesneden. De gewichten van
deze schijfjes bleken slechts zeer weinig uiteen te lopen, zodat aangenomen
mocht worden, dat in de uit te /aaien vloeistoffen telkens ongeveer evenveel
delen vlees aanwezig zijn geweest.

Het effect van de bestraling zou zich clan bijna uitsluitend kunnen demon-
streren in het verschil van het aantal op de platen, — aangelegd met
gelijke verdunning opkomende bacterie-culturen. Vergelijkt men de
afbeeldingen van de platen uit de fotoserie No. 9 gemerkt C, (blz. 485 en
186 die dus alle met een verdunning van 1 op 100 der vleessuspensie zijn
aangelegd, dan blijkt, dat in de platen 3C en 4C (van vlees dat resp. 60
minuten en 120 minuten werd bestraald ) inderdaad belangrijk minder kolo-
niën werden aangetroffen dan in de platen 2C en IC, waarbij het vlees
slechts 30 minuten of niet werd bestraald.

Enig effect van de bestraling was op deze wijze dus wel aan te tonen;
maar toch bevredigde deze werkwijze ons niet.

De andere technische uitvoering is een modificatie van een techniek, die
Prof. I) r. J. Hoekstra publiceerde in het Tijdschrift voor Diergenees-
kunde, 79, deel, 1 Juli 1954. afl. 13, blz. 484, en die door hem werd
gebezigd om het aantal zich op de oppervlakte van een stuk vlees bevinden-
de microben zo goed mogelijk bij benadering vast te stellen. Hij gaat daarbij
als volgt te werk: In een aantal steriele buizen, die voorzien zijn van uit-
gekookte en dooi\' middel van ether ontvette rubberkurken wordt met een
pipet een hoeveelheid steriele fysiologische NaCl-oplossing gebracht. Deze
hoeveelheid wordt nauwkeurig berekend naar de oppervlakte van de on-
derzijde van de kurken, namelijk 5 cc. voor elke vierkante cm kurk-
oppervlakte. Vóór het uitvoeren van de proef wordt het buisje geschud,
teneinde de onderzijde van de kurk met fysiologische te bevochtigen. Dan
wordt de kurk van het buisje afgenomen en met de onderzijde met een
licht draaiende beweging, doch wel krachtig, aangedrukt op de te onder-
zoeken plaats van het materiaal. De kurk wordt clan weer op de buis ge-
bracht en deze weer krachtig geschud, zodat het materiaal, dat zich onder
aan de kurk heeft gehecht, in de fysiologische wordt afgeschud. Van de
vloeistof in de buis kan nu, ook door middel van de Koch\'se plaatmethode,
het kiemgetal worden bepaald. Bebroedingstijd 4 a 5 dagen bij 28 °C.

Hoekstra neemt aan. doch dat is enkel maar een werkhypotese —,
dat er evenveel kiemen zich bij het opdrukken aan de onderzijde van de
kurk hechten, als er zullen blijven zitten op de plek van het materiaal,
waarop de kurk voor de monstername werd aangedrukt. Het aantal bac-
teriën. dat gevonden wordt in de vlo\'eistof in de buis, moet dus nog met
het getal 2 worden vermenigvuldid om aan te geven het aantal bacteriën
van het corresponderende vleesoppervlak.

Wij besloten deze methode, naast de, bij Proef X gebruikte, toe te passen.
Proef XI geeft in tabel no. 6 een beeld van de beoordeling der resultaten
volgens beide methoden bij directe bestraling der stukjes vlees gedurende
30, 60 en 120 minuten. Ook hierbij blijkt, dat vooral na lang durende be-
straling een duidelijk waar te nemen onderdrukking van de bacteriegroei
kan worden bemerkt.

Gewichten van de schijfjes vlees: Controle 3.15 g., 30 min. bestraald 4.38 g.,
60 min. bestraald 2.73 g., 120 min. bestraald 2.17 g. Oppervlakte kurk
methode Hoekstra: 2.26 cm².

Dc vraag moet worden gesteld in hoeverre de op de platen aangetroffen aantallen
koloniën representatief zijn voor de aantallen bacteriën per gram verwerkt vlees.
Voor de reeks waarnemingen uit tabel 6 bij de verdunning 1:100 zijn daarvoor de
volgende berekeningen gemaakt.

I. Een schijfje van 3150 mg vlees wordt verwreven in 10 cc vloeistof. Onder ver-

waarlozing van de S.G. van beide stoffen, die toch vlak bij 1000 zullen liggen, heeft
men dan 13150 mg materiaal bijeen. Van het oorspronkelijke materiaal zit nu in
1000 mg van dit mengsel (1000 x 3150) : 13150 = 240 mg.

In 1 cc van een verdunning van 1 op 100 van dit mengsel zit dus 2.4 mg van het
oorspronkelijke vlees en dus in de uit te zaaien ^l/i cc van dit mengsel 1.2 mg van
het oorspronkelijke vlees. Komen daar 93 koloniën in op dan vertegenwoordigen die

I.2 mg vlees. 93 koloniën in 1.2 mg (93:12) x 10 = 80 per mg vlees of 80.000
per gram vlees.

II. Een schijfje van 4380 mg wordt verwreven in 10 cc vloeistof. Dan heeft men
14380 mg materiaal bijeen. In 1000 mg van dit mengsel zit dan (1000x4380) :
14380 = 305 mg. In 1 cc van een verdunning 1 op 100 van dit mengsel zit dus
3.05 van het oorspronkelijke vlees en dus in de uit te zaaien \'/z cc 1.5 mg vlees.
Komen hier 564 koloniën op, dan vertegenwoordigen die 1.5 mg vlees. Per mg vlees
vindt men dus ²/3 van 564 - 376 koloniën of per gram vlees 376.000.

III. Een schijfje van 2370 mg wordt verwreven in 10 cc vloeistof. Dan heeft men
12370 mg materiaal bijeen. In 1000 mg van dit mengsel zitten (1000 x 2730) : 12730

215 mg. In 1 cc van een verdunning 1 op 100 van dit mengsel zit dus 2,15 mg
van het oorspronkelijke vlees en dus in de uit te zaaien cc 1.08 mg vlees. Komen
hier 57 koloniën op, dan vertegenwoordigen die 1.08 mg vlees. Per mg vlees vindt
men dus 5700 : 108 = 53 koloniën en per gram vlees 53.000.

IV. Een schijfje van 2170 mg wordt verwreven in 10 cc vloeistof. Dan heeft men
12170 mg materiaal bijeen. In 1000 mg van dit mengsel zit dan (1000 x 21 70) : 12170

181 mg. In 1 cc van een verdunning van 1 op 100 van dit mengsel zit dus 1.81 mg
van het oorspronkelijke vlees en dus in de uit te zaaien ^l/z cc slechts 0.9 mg vlees.
Komen hier 183 koloniën op dan vertegenwoordigen die 0.9 mg vlees. Per mg vlees
vindt men dus (10:9)xl83 kol. ~ 200 koloniën, dat is per gram vlees 200.000.

de bij de telling van het aantal koloniën gevonden getallen en die welke na om-
rekening van dat aantal per gram verwerkt vlees worden gevonden.

Men ziet, dat dc berekende aantallen van dezelfde orde van grootte zijn als de aan-
tallen, dir bij de telling op dc platen met een verdunning van 1 op 100 worden
gevonden.

Het is voor dc beoordeling der verkregen resultaten dus niet strikt nodig al deze
omrekeningen te verrichten. Wij hebben bij de beoordeling van de volgende proeven
dan ook van deze omrekening afgezien.

Een herhaling van deze proeven gaf het volgende beeld, Tabel no. 7,
waarbij behoort de fotoserie no. 10 (zie blz. 291. 292. 293 en 294).

Gewichten van de schijfjes vlees: Controle 1.16 g., 30 min. bestraald 1.24 g.,
60 minuten bestraald 0.995 g., 120 minuten bestraald 1.18 g. Oppervlakte
kurk, methode Hoekstra : 2.26 cm².

Wij merkten op, dat zich, juist bij deze lange bestralingstijden, C/2, 1 en 2
uur), in de beperkte ruimte van de koelkast, een minder aangename, licht
prikkelende geur vormde, die empirisch aan de ontwikkeling van ,,ozon"
(0₃) werd toegeschreven.

Daar deze ontwikkeling ongewenst geacht moet worden, werd met I r.
Van W i 1 g e n overleg gepleegd om na te gaan, op welke wijze deze
ozonvorming zou kunnen worden vermeden (december 1954). In maart
1955 bereikte ons een omhulsel van kwartsglas, dat de ozon-producerende
stralen zou afschermen. Daarna konden de proeven worden voortgezet.

120 minuten bestraald,
a = onverdund,
b = verdunning 1:10
c = verdunning 1:100
d = verdunning 1:1000

onverdund 1:10 1:10
_Bovenste rij: niet bestraald. — ■ Onderste rij: bestraald.

Proef XIII. Zo werd Proef no. XITI uitgevoerd met directe bestraling
gedurende 3 uur.

Temperatuur koelkast 3—4 °C. Lamp-afstand 50 cm. Directe bestraling
gedurende 3 uur. Om de TUV lamp een buis van kwartsglas.

Gewicht van het schijfje niet bestraalde vlees 460 mg.
Gewicht van het schrijf je bestraalde vlees 440 mg.

Bij vergelijking van de platen, die met gelijke verdunning der bacterie-
suspensie werden vervaardigd, fotoserie 11 blz. 495, merkt men steeds op,
dat in de platen van het bestraalde vlees belangrijk minder koloniën ontston-
den dan in de platen van het niet bestraalde vlees. Ook bij inwerking op
de oneffen vleesoppervlakte blijft dus de inv loed van de bestraling merkbaar.
Bij deze proef is van een ozongeur niets gebleken.

Proef XIV. In proef XIV werd dezelfde doelstelling nagestreefd, met
dien verstande, dat door het aanbrengen van het scherm (afbeelding 1.
Proef III) de platen alleen maar indirect gedurende 3 uur werden be-
straald.

Om het effect van de bestraling waar te nemen moet men bij hel beschou-
wen van fotoserie No. 12 (blz. 498 en 499) steeds de beelden vergelijken
met het beeld van de onbestraalde plaat, aangelegd met gelijke verdun-
ning, die daaronder is geplaatst. Men ziet dan dat ook bij de platen,

Proef XIV. STUKJES VLEES 3 UUR INDIRECT BESTRAALD DOOR
Fotoserie no. 12. TUV-LAMP MET OMHULSEL VAN KWARTSGLAS.

aangelegd volgens de methode der schijfjes vlees, na de bestraling een ge-
ringer aantal koloniën ontstaat dan in de niet bestraalde platen.
Ook in die, aangelegd volgens de methode-H o e k s t r a, spreekt dit kleinere
aantal na de bestraling duidelijk.

Bij vergelijking van de beelden, verkregen met deze beide methoden van
onderzoek, moet men er rekening mede houden, dat in de platen aangelegd
volgens de methode der schijfjes vlees aanvankelijk meer bacteriën in het
uitzaaisel aanwezig zijn dan in die, aangelegd volgens de methode-
Hoekstra.

Ten slotte merken wij op, dat ook bij deze langdurige, zij het indirecte
bestraling (3 uur), geen „ozon" geur in de koelkast merkbaar was.

1. Bij de methode Hoekstra komen alleen in de suspensie die micro-
organismen, die telkens door het afdrukken met de kurk van de opper-
vlakte van het vlees worden afgenomen. Bij de bereiding van de sus-
pensie door het verwrijven van een dun schijfje vlees komen er in de
suspensie ook micro-organismen, die zich in de delen vlak onder de
oppervlakte, — doch onbereikbaar voor de stralen —, bevinden. Het is
dus te verwachten, dat ook de met suspensies van de bestraalde stukken
vlees aangelegde platen de aantallen koloniën bij de laatste methode
groter zullen zijn dan bij de eerste. M.a.w.: het bestralingseffect schijnt
hier bij onze methode kleiner dan bij de bepaling volgens Hoekstra.

2. Bij de beide laatste proeven mag worden aangenomen, dat zich in de
koelkast geen ozon vormde.

Het waargenomen effect mag dus bij uitsluiting aan de door de TUV
lamp uitgezonden stralen worden toegeschreven.

Vatten wij de resultaten der proeven in deze 2e afdeling samen dan kunnen
wij vaststellen:

le. dat door de directe bestraling met U.V. licht het aantal op het vlees-
oppervlak aanwezige micro-organismen duidelijk kleiner wordt.

2e. dat dit zelfde effect ook bij de indirecte bestraling wordt waargenomen,
zij het in mindere mate.

3e. dat door het aanbrengen van een bijzondere mantel om de T.U.V.-
lamp het ontstaan van „ozongeur" werd voorkomen, zodat daarvan
geen nadelige invloed op het bestraalde vlees is te verwachten.

Met deze proefnemingen zijn wij nu genaderd tot de vraag: welke be-
tekenis heeft de waargenomen vermindering van het aantal zich op
de oppervlakte van het vlees bevindende bacteriën voor de verlenging van
de houdbaarheid van dit vlees. M.a.w.: weert de bestraling ook in de
praktijk het intreden van bederf gedurende korter of langer tijd af?

Deze vraag kon alleen onderzocht worden, nadat wij de beschikking hadden
verkregen over een koelkast, die in twee helften is te verdelen, waarbij in
de ene helft de T.U.V.-lamp wordt aangebracht.

Het gedrag van een zelfde stuk vlees, dat voor de helft bestraald wordt en
voor de andere helft onbestraald blijft, kan dan over langere tijd worden
bestudeerd.

a. het gedrag van het vlees bij verschillende vochtigheidsgraden te bestu-
deren ;

b. voor de beoordeling van het vlees niet alleen organoleptische en bacte-
riologische methoden toe te passen, maar ook fysisch-chemische waar-
nemingen te doen.

Wij stellen ons voor, deze waarnemingen te verrichten, nu ons door be-
middeling van I r. van Wilgen van de N.V. Philips een daartoe ge-
schikte koelkast in bruikleen ter beschikking wordt gesteld.
Over de uitslag van deze proefnemingen zal in een volgende publicatie
nader worden bericht.

Gaarne brengen wij dank aan Ir. van W i 1 g e n, die ons ter zijde stond
met technische raadgevingen bij het monteren van de TUV-lamp in cle
koelkast en het afschermen der ozon-verwekkende stralen, aan de heren
Baretta en Meydam voor hun medewerking, alsmede aan de Heren j. P.
Watrin en G. Th. Jongerius van ons laboratorium, voor de vele technische
hulp bij het aanleggen der culturen en vooral aan de voorlaatste voor het
vervaardigen der talrijke bij dit onderzoek behorende foto\'s.

Deze uterus-staafjes, welke volgens opgave van de fabrikant, de I.C.I.,
bestaan uit Bis-chlorophenyldiguanidohexane, zouden een zeer grote bac-
terieiede werkzaamheid bezitten. Tot nu toe beschikten wij in Nederland
reeds over een vrij groot aantal soortgelijke therapeutica, althans wat de
doelstelling betreft.

Wij realiseren ons zeer wel, dat aan een goed volledig en liefst verge-
lijkend onderzoek van deze middelen eisen gesteld worden op bacteriolo-
gisch, biochemisch, klinisch terrein waaraan wij onder praktijkomstandig-
heden nooit kunnen voldoen.

Wij geven hier dan ook uitsluitend weer enige indrukken, welke wij ver-
kregen met de toepassing van HIBITANE PESSARIES sinds november
1955.

Bij gevallen van retentio secundinarum werden 2 tot 3 staafjes in de uterus
gebracht. Speciaal in die gevallen waarbij het mogelijk was de secundinae
te verwijderen.

In de meeste gevallen bleef een endometritis chronica achterwege. Ook
wanneer de vruchtvliezen niet te verwijderen waren, weiden enige staafjes
ingebracht met zeer goed resultaat.

Een 7-tal gevallen van prolapsus-uteri werden na repositie van de uterus
behandeld met 2 a 3 staafjes; ook hier zagen we geen chronische endome-
tritis ontstaan, bij een oud rund vond 3 december j.1. een sectio caesaria
plaats nadat een embryotomie tot halverwege was uitgevoerd en niet ver-
der kon worden getermineerd, door de sterke contractie-toestand van de
uterus rondom de resterende vruchtdelen. De uterus kon slechts met grote
moeite in de buikwandsnede worden gebracht. Nadat de gehalveerde
vrucht verwijderd was, werden enkele staafjes ingebracht. Met het in-
brengen werd gewacht tot de uterus-hechting tot op pl.m. 5 cm. voltooid
was. Tijdens de operatie konden de secundinae niet worden verwijderd.
Op de 3e en 6e dag werden langs vaginale weg nogmaals 3 staafjes inge-
bracht. Op de 10e dag kwamen de secundinae af, zonder dat enige rottings-
lucht waarneembaar was. Het herstel had verder een ongestoord verloop
en hoogstwaarschijnlijk is het dier nu reeds weer drachtig.
Bij een rund met torsio-uteri van 360°, welke irreponibel was, werd
eveneens een sectio-caesaria uitgevoerd. De zeer sterk gestuwde uterus-
wand leverde grote moeilijkheden op. Tijdens de operatie kwam het rund
in een shock-toestand (slijmvliezen wit, buccaal ademen, pols 160), welke
bestreden kon worden door een infusie van de oplossing 500 neo van
Brocades & Stheeman. In deze uterus werden eveneens 3 staafjes gebracht,
nadat de vruclitvliezen konden worden verwijderd.
Het herstel verloopt tot nu toe ongestoord.

Bij een 26-tal schapen is in 1956 een sectio caesaria uitgevoerd wegens
een zeer onvoldoende- of geen ontsluiting. Bij een aantal hiervan werden
emphysemateuze vruchten verwijderd. Bij geen der dieren werden tijdens

de operatie de secundinae gelijk verwijderd. Alle dieren kregen 2 staafjes
in de uterus, alvorens de hechting werd voltooid. De schapen werden 4 tot
8 dagen door ons opgenomen, zodat wij een goed beeld konden krijgen
van het herstel. Als regel kwamen de vruchtvliezen binnen de 12 uur af.
Ziekteverschijnselen van de kant van de baarmoeder zijn bij geen van de 26
geopereerde schapen opgetreden. Het sterftecijfer was nul en nabehande-
ling der moederdieren was in geen der gevallen noodzakelijk, in tegen-
stelling met de jaren 1952, 1953, 1954 en 1955, toen meerdere malen een
nabehandeling plaats had met piton en sulfa-preparaten.
Enkele runderen met een volkomen atonie van de uterus, werden met
4 HIBITANE-staafjes intrauterien behandeld: na 2 tot 3 dagen trad vol-
ledig herstel op.

Resumerend menen wij in de HIBITANE-staafjes een zeer waardevol
preparaat ter beschikking gekregen te hebben.

van 14 februari 1956, no. 17, houdende vaststelling van de beloningen van rijks-
personeel in bijzondere dienst, belast met de uitvoerkeuring van vlees.

Voor dc toepassing van het bij of krachtens dit besluit bepaalde wordt verstaan
onder „rijksuitvoerkeuringsdienst": een dienst, welke is belast met dc keuring van
voor uitvoer bestemd vlees, als bedoeld in artikel 70 van de Veewet.

De beloningen van het personeel van een rijksuitvoerkeuringsdienst, dat werkzaam
is in bijzondere dienst, worden vastgesteld op de voet van het in dc volgende artikelen
bepaalde.

1. Het totaal der beloningen van het in artikel 2 bedoelde personeel bedraagt,
behoudens het bepaalde in het derde lid, per jaar 409f van het in de rijksuitvoer-
keuringsdienst in dat jaar ontvangen uitvocrkeurloon.

2. Dc beloning van dc rijkskeurmeester, hoofd van dienst, een rijkskeurmeester en
een opzichter bedraagt, behoudens het bepaalde in het volgend lid, per jaar een zo-
danig gedeelte van W^c/< van het in de rijksuitvoerkeuringsdienst, waarbij zij werk-
zaam zijn, in dat jaar ontvangen uitvocrkeurloon, als wordt aangegeven door de ver-
houdingsgetallen 6,5 voor de rijkskcurmeester, hoofd van dienst, 6 voor iedere rijks-
keurmeester en 2,5 voor iedere opzichter.

3. Dc beloning zal per jaar een bedrag van f 2600 voor dc rijkskeurmeester, hoofd
van dienst, f 2400 voor een rijkskcurmeester en f 1000 voor een opzichter niet over-
schrijden.

1. Dr uitbetaling van dc beloningen zal per kwartaal geschieden met overeenkom-
stige toepassing van het in artikel 3, eerste en tweede lid, bepaalde en met dien
verstande, dat per kwartaal ten hoogste f 650 aan de rijkskeurmeestcr, hoofd van
dienst, f 600,- aan ren rijkskeurmeestcr en f 250 aan een opzichter zal worden uitbe-
taald.

2. Indien na afloop van een kalenderjaar blijkt, dat het totaal van de gedurendr
dat jaar uitbetaalde kwartaalbcdragen minder heeft bedragen dan de ingevolge ar-
tikel 3 toe te kennen beloningen, zal het verschil alsnog worden uitbetaald.

Indien een lid van het personeel, bedoeld in artikel 1, werkzaam is in meer dan
cén rijksuitvoerkeuringsdienst, zal het totaal van dc beloningen, welke dat lid per
jaar geniet en het totaal van hetgeen aan dat lid per kwartaal wordt uitbetaald, het
voor hem van toepassing zijnde bedrag, vermeld in artikel 3, derde lid, onderschei-
denlijk artikel 4, eerste lid, niet overschrijden. Artikel 4, tweede lid, is van overeen-
komstige toepassing.

Ten aanzien van dc beloningen van opzichters in bijzondere dienst, die slechts ter
aanvulling van het personeel in algemene dienst werkzaam zijn, kan Onze Minister
een van de artikelen 3 en 4 afwijkende regeling treffen.

1. In bijzondere gevallen kan de directeur van dc Vecartscnijkundigc Dienst be-
palen, dat aan een ambtenaar, belast met de administratie van dc rijksuitvoerkeurings-
dienst, doch niet behorende tot het kcuringspcrsonecl, een vergoeding terzake wordt
toegekend.

2. Indien het vorige lid toepassing vindt, wordt voor de berekening van de belo-
ningen van het keuringspersoneel het in artikel 3, eerste en tweede lid, vermelde
percentage verminderd met de in het vorige lid bedoelde vergoeding.

1. In bijzondere gevallen kan de directeur van de Veeartsenijkundige Dienst bij
ontstentenis van een rijkskeurmcestcr, hoofd van dienst, een rijkskeurmeester al dan
niet hoofd van dienst, als zijn waarnemer aanwijzen.

2. Terzake van de waarneming, bedoeld in het vorige lid, wordt voor elke dag, dat
in de dienst, waarin de waarneming plaatsvindt, werkzaamheden zijn verricht, aan
de waarnemer een vergoeding toegekend gelijk aan 1/75 van de beloning, welke aan
het hoofd van die dienst over het betrokken kwartaal toekomt.

Het Koninklijk besluit van 16 juli 1947, no. 13, Stcrt. 159, ¹) wordt ingetrokken.

Onze Minister van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening is belast met de uit-
voering van dit besluit, hetwelk in de Nederlandse Staatscourant zal worden ge-
plaats en waarvan afschrift zal worden gezonden aan de Algemene Rekenkamer en
aan Onze Minister van Financiën.

Aanwijzing wetenschappelijke inrichting ten dienste van de Veeartsenij-
kundige Dienst.

I. Als wetenschappelijke inrichting, welke ten dienste van de Veeartsenijkundige
Dienst zal worden gebezigd, wordt aangewezen het rijkszuivelstation te Leiden.

II. Deze beschikking zal worden bekendgemaakt in de Staatscourant en treedt in
werking met ingang van de dag, volgende op die harer publikatie.

Uit recente mededelingen afkomstig uit West-Duitsland blijkt dat dc rabies zich nog
steeds in dc richting van onze Oostgrens uitbreidt. Dc verspreiding van deze ziekte
geschiedt, zoals U bekend zal zijn, voornamelijk door in het wild levende dieren.
Inlichtingen van de laatste maanden wijzen erop dat naast vossen, reeën en dassen
ook hazen, muizen en ratten een grote rol in de verspreiding spelen.

Het is derhalve zeer goed mogelijk dat deze ziekte onze grens zal bereiken en in ons
land zal gaan optreden.

In voorkomende gevallen worden de dierenartsen er nu reeds op gewezen, dat zij bij
verdenking van rabies in eerste instantie contact opnemen met de districts-inspecteur
van de Veeartsenijkundige Dienst in hun district.

Indien inderdaad hondsdolheid wordt geconstateerd treden een aantal maatregelen in
werking teneinde deze ziekte te lokaliseren en zo mogelijk uit te roeien.

Zeer gewenst is het ter informatie ook contact op te nemen met de huisarts (en),
speciaal indien mensen door verdachte of aangetaste dieren zijn gebeten. Wat het
laatste betreft zijn hoofd- en handwonden zeer gevaarlijk.

Voor nadere oriëntatie over deze ziekte moge worden verwezen naar het nummer
van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde, extra aflevering oktober 1955, pagina
945 e.v.

De datum van 1 mei 1956 heeft voor de Nederlandse veehouderij wel een bijzondere
klank gekregen. Sedert deze gedenkwaardige dag kan, zij het na een soms moeilijke
weg, de Nederlandse rundveestapel vrij van tuberculose worden beschouwd. Hier-
mede heeft de Nederlandse boer zich geschaard naast zijn Scandinavische vakge-
noten. Dat dit feit van bijzondere betekenis is, blijkt wel als men bedenkt, dat slechts
enkele landen ter wereld, de Scandinavische landen en nu ook Nederland, met een
gerechtvaardige trots op het bezit van een tuberculose-vrije rundveestapel kunnen
bogen. Nederland, dat zich na een vernietigende oorlog weer wist op te richten, is
ook op het gebied van de zorg voor de gezondheid van mens en dier niet achterge-
bleven, aldus de heer J. M. van den Boni, directeur van de Veeartsenijkundige Dienst,
in een onlangs gehouden radio-uitzending van het Ministerie van Landbouw. Een
gemakkelijke taak was de uitroeiing van de tuberculose stellig niet. De tuberculose-
bestrijding onder het rundvee heeft in de landen met grote veestapels veel belang-
stelling ondervonden. De Nederlandse regering stelde reeds tientallen jaren geleden
aanzienlijke bedragen voor dit doel ter beschikking. Toch waren de resultaten be-
neden de verwachtingen. De deelneming aan de bestrijding was vrijwillig en aan-
gezien geen aancenliggende gebieden konden worden gesaneerd, werden telkens
tegenslagen ondervonden.

In de provincie Friesland werden reeds geruime tijd voor de oorlog met de runder-
tuberculosebestrijding gunstige resultaten geboekt, hoewel ook daar eerst na de
wereldoorlog de ziekte geheel kon worden uitgeroeid.

De reeds in 1939 door de Veeartsenijkundige Dienst voorbereide stichting van de
Provinciale Gezondheidsdiensten voor Dieren was de grote stap om tot het gewenste
doel te geraken. Deze werden opgericht naar het voorbeeld van de al enige tien-
tallen jaren bestaande Friese Gezondheidsdienst. Toen deze Provinciale Gezondheids-
diensten autonome stichtingen met een bestuur waarin veehouders en deskun-
digen op het gebied van veeziekten zitting hebben hun werkzaamheden konden
ontplooien, bleek al spoedig voor welke grote taak zij waren gesteld. Duizenden
veestapels moesten worden gesaneerd en bijna vierhonderdduizend met tuberculose
besmette runderen moest men opruimen.

Dr overheid bood financiële hulp uit de tegenwaarde-rekening van de Marshall-
steun onder voorwaarde, dat de Nederlandse veehouder een gelijk bedrag zou op-
brengen. Een vijf-jarenplan werd ontwikkeld en men stelde zich tot doel in vijf jaar
tijds de sanering tot stand te brengen. De overheid en het agrarische bedrijfsleven
werkten nauw samen. Als organen van het bedrijfsleven traden op de Stichting voor
de Landbouw en later het Landbouwschap met de Gezondheidscommissie voor Die-
ren, als coördinerend orgaan der Provinciale Gezondheidsdiensten.
Op deze wijze kwam een doeltreffende organisatie voor de bestrijding van deze ziekte
tot stand, en kon men over de noodzakelijke financiën beschikken.
Toch mag nooit worden vergeten, dat het de Nederlandse veehouder en zijn ver-
trouwde raadsman, de Nederlandse dierenarts, zijn geweest, die het eigenlijke werk
hebben gedaan. Door het nauwe contact tussen de dierenarts en de boer was de
veehouder al jaren op dit grootse plan voorbereid. Daarmede was op het startpunt
van het vijf-jarenplan de bereidheid van de boer verkregen om aan dit plan zijn vol-
ledige steun te geven. Zonder hun nooit aflatende inspanning zou de grote vijand
van het rundvee niet op 1 mei van dit jaar zijn bedwongen.

Dit resultaat heeft vérstrekkende gevolgen, want een ernstige dreiging van de volks-
gezondheid is daarmede afgewend. De cijfers van het Rijksinstituut voor de Volks-
gezondheid te Utrecht spreken duidelijke taal. In twee jaar tijds liep het aantal
bevindingen van rundertubereulose bij de mens terug van 4,5 tot minder dan 1 pro-

rent. Het ging echter ook om de goede naain van de Nederlandse veehouder in het
buitenland. Onze positie als vee-, vlees- en zuivelexportcrend land is belangrijk ver-
sterkt. De voordelen daarvan zijn vele malen grote dan de exportcijfers aangeven.
Het doel is bereikt, maar de arbeid blijft niet rusten. Andere dierziekten, eveneens
van grote betekenis voor welvaart en gezondheid van mens en dier, vragen de aan-
dacht.

Laat men de weg, die een goede is gebleken, niet verlaten en gesterkt door de ver-
kregen ervaring, voortgaan. Dan zal 1 mei 1956 voor de Nederlandse veehouder een
eindpunt èn een beginpunt zijn.

Bureau: Rubenslaan 123, Utrecht. Tel. 030—11413. Gironummer 511606 t.n.v.
Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Gehoord de mededeling van het Hoofdbestuur van de Maatschappij voor Diergenees-
kunde betreffende het optreden van de dierenarts A. Boogaerdt te Nieuwveen als
getuige a décharge in de strafzaak tegen de dierenarts J. H. van Vugt te Woerden
en het van dit optreden verschenen persverslag;

Gelezen voormeld persverslag in de Telegraaf van 16 November 1955, waarvan ren
copie aan het origineel van deze beslissing is gehecht en welks inhoud als hier her-
haald mort worden beschouwd, alsmede dc daarop betrekking hebbende correspon-
dentie van de Gezondheidscommissie voor Dieren van het Landbouwschap benevens
de bij deze correspondentie overgelegde schrifturen van de Gezondheidsdienst voor
Dieren in de provincies Zuid-Holland, Noord-Holland en Utrecht alsook het com-
mentaar op deze correspondentie van dc dierenarts A. Boogaerdt:

Gelet op het verhandelde in de zitting van de Ereraad van 28 Januari 1956, waarin
de dierenarts Boogaerdt is gehoord en zijn verweer heeft voorgedragen;

Gezien tenslotte de na dit verhoor tussen de secretaris van de Ereraad en de dieren-
arts A. Boogaerdt gevoerde correspondentie d.d. 3, 10, 14 en 16 Februari en 8 Maart
1956;

Naar aanleiding van de mededelingen van het Hoofdbestuur en op grond van de
overgelegde stukken van de Gezondheidscommissie voor Dieren heeft de Ereraad
termen gevonden de onderwcrpelijke kwestie in behandeling te nemen aangezien naar
zijn aanvankelijk oordeel mogelijk van een handelen in strijd met de waardigheid
van de diergeneeskundige stand en met de belangen der leden van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde sprake zou kunnen zijn.

Het persverslag van het verhandelde ter terechtzitting van het Gerechtshof te Am-
sterdam in de zaak contra de dierenarts J. H. van Vugt heeft sterk de aandacht
getrokken van de dierenartsen, hetgeen de Ereraad uit eigen wetenschap bekend is,
en in het bijzonder de verklaring a décharge van de dierenarts A. Boogaerdt was

aanleiding voor de Gezondheidscommissie voor Dieren om zich op 28 November 1955
schriftelijk om inlichtingen tot de Maatschappij voor Diergeneeskunde te wenden.

Bij brief van 12 December 1955 geeft de dierenarts Boogaerdt commentaar op dit
schrijven en erkent, dat het persverslag, zoals dit in de Telegraaf van 16 November
1955 is weergegeven, juist is, alleen enigszins bekort zijn verklaring weergeeft.

Op 28 Januari 1956 verklaart de dierenarts A. Boogaerdt ter zitting van de Ereraad
dat voormeld persverslag juist is en dat hij alsnog volhardt bij hetgeen hij ter
terechtzitting in het openbaar heeft gezegd.

De Ereraad heeft vervolgens de dierenarts Boogaerdt in de gelegenheid willen stellen
zijn beslist onjuiste mededelingen te herroepen, althans recht te zetten, door middel
van een publicatie in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde zijnerzijds, door welke
publicatie alsdan verdere tuchtrechtelijke behandeling achterwege had kunnen blij-
ven, in welke publicatie, naar het oordeel van de Ereraad de volgende punten duide-
lijk naar voren hadden moeten komen:

1. krachtens de voorschriften van de desbetreffende gezondheidsdiensten moeten de
dierenartsen wèl een nauwkeurige administratie voeren van de uitgevoerde mond-
en klauwzcerentingen:

2. het persverslag van de Telegraaf van 16 November 1955 met betrekking tot de
afgelegde verklaring was onvolledig en daardoor onjuist;

3. het is hem bij nader inzien gebleken, dat het de dierenartsen aan waarschuwingen
van de zijde der desbetreffende gezondheidsdiensten ten aanzien van de afgifte
naar waarheid van mond- en klauwzeerverklaringen niet heeft ontbroken;

4. dat naar zijn oordeel de dierenarts, die, door middel van valselijk opgemaakte
mond- en klauwzeerverklaringen het vervoer van ongeënte of onvoldoende geënte
runderen mogelijk maakt, een lichtvaardig spel speelt met de goede naam van de
Nederlandse dierenartsen en met het landsbelang.

liet antwoord d.d. 10 Februari 1956 van de dierenarts Boogaerdt op deze aanbeveling
van de Ereraad was onbevredigend en de Ereraad heeft op 14 Februari 1956 hierover
andermaal aan de dierenarts Boogaerdt geschreven en hem uitgenodigd alsnog aan
de suggesties van de Ereraad te voldoen. Bij brief van 16 Februari 1956 heeft dc
dierenarts Boogaerdt naar het oordeel van de Ereraad hierop ten enenmale onvol-
doende gereageerd, daar door hem slechts ten dele op het gestelde in de boven-
genoemde punten sub 1 en 2. werd ingegaan.

Nu de dierenarts Boogaerdt uitdrukkelijk heeft toegegeven, dat voormeld persverslag
- zij het wellicht verkort — weergeeft hetgeen door hem in het openbaar over de
afgifte door de Nederlandse dierenartsen van verklaringen in verband met de georga-
niseerde dierziektenbestrijding is gezegd en hij niet volledig wil ingaan op de suggesties
van de Ereraad met betrekking tot het publiceren van een duidelijke rectificatie, acht
de Ereraad zich gerechtigd tot het toepassen van tuchtmaatregelen over te gaan.

De Ereraad acht bewezen, dat dc dierenarts Boogaerdt gehandeld heeft in strijd met
de waardigheid van de diergeneeskundige stand en met de belangen van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde en haar leden, als bedoeld in art. 61 van het Huis-
houdelijk Reglement.

Immers is de verklaring van dc dierenarts Boogaerdt — gelijk deze kennelijk voor het
Gerechtshof is afgelegd - in sterke mate een blamage voor de Nederlandse dieren-
arts in het algemeen en daarenboven — gelet op de waarschuwingen en voorschriften
gelijk deze door de gezondheidsdiensten bij herhaling aan dc dierenartsen zijn toe-

gezonden — in strijd met hetgeen de Nederlandse dierenarts in werkelijkheid met
accuratesse terzake de georganiseerde dierziektenbestrijding uitvoert.

Door de uitlatingen van de dierenarts Boogaerdt is het geheel der georganiseerde
dierziektenbestrijding in discrediet gebracht, hetgeen zijn terugslag kan hebben op
de economische belangen van onze samenleving, met name de export van vee, en bij
welke dierziektenbestrijding de diergeneeskundige stand ten nauwste betrokken is.

De Ereraad merkt de gedragingen van de dierenarts A. Boogaerdt als zeer laakbaar
aan, al wil hij wel aannemen, dat dierenarts Boogaerdt door een zekere spontaneïteit
gedreven, verkeerd gehandeld heeft.

Dientengevolge acht de Ereraad een schriftelijke berisping op haar plaats en boven-
dien publicatie van de uitspraak, teneinde duidelijk naar buiten te doen blijken, dat
de gepubliceerde uitlatingen van de dierenarts Boogaerdt, welke door hem niet her-
roepen zijn, niet door de Nederlandse diergeneeskundige stand worden gedeeld.

Gelet op de artt. 27 en 28 der Statuten en de artt. 61 en 71 van het Huishoudelijk
Reglement:

verklaart bewezen hetgeen hiervoor als zodanig is aangemerkt en het bewezen ver-
klaarde te zijn een handelen in strijd met de waardigheid van de diergeneeskundige
stand en in strijd met de belangen van de Maatschappij voor Diergeneeskunde en
haar leden;

aan de dierenarts A. Boogaerdt te Nieuwveen een schriftelijke berisping te doen
toekomen,

deze uitspraak in extenso te publiceren in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde.

Aldus behandeld en geoordeeld door de Ereraad in de navolgende samenstelling:
E. Rutgers, voorzitter; A. van Keulen, secretaris; Dr. C. J. Folmer, A. W. Groen-
woud, M. den Hartog: A. J. Hibma en H. H. H. Schreinemakers, leden
en gedaan te Utrecht ter zitting van de Ereraad van 3 Maart 1956, waar aanwezig de
Heren voornoemd.

Het bestuur stelt zich voor op zaterdag 9 juni 1956 een bijeenkomst te beleggen,
gewijd aan de infectieziekten van laboratorium-knaagdieren in het Hygiënisch Labo-
ratorium, Catharijnesingel 59 te Utrecht.

Sprekers: Mej. A. K. Kremer, Utrecht: Het houden van proefdieren: Dr. C. A. van
Dorssen, Utrecht: Salmonellosen: Dr. F. Dekking, Amsterdam: Ectromelia of Muize-
pokken: Prof. Dr. W. K. Hirschfeld, Utrecht: Genetisch zuivere stammen van proef-
dieren bij laboratoriumonderzoek: Dr. H. J. W. Keidel, Utrecht: Coccidiosen bij het
konijn; Prof. A. van der Schaaf, Utrecht: Pasteurellosen.

Deze bijeenkomst is ook opengesteld voor niet-leden van de Nederlandse Vereniging
voor Microbiologie. Inlichtingen bij Dr. Ir. Th. E. Galesloot, Burg. Prinslaan 54 te
Ede (G).

Het is de Redaktie gebleken, dat het nodig is nog eens de aandacht te vestigen op de
mededeling in aflevering nr. 7 van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde, pag. 339,
waarin wordt verzocht alle kopie voor het Tijdschrift voor Diergeneeskunde in de
„nieuwste" spelling te stellen. Als aan dit herhaald verzoek wordt voldaan, wordt
de Redaktie veel werk bespaard bij het overzetten van de oude in de nieuwe spelling.

In verband met een tijdige indeling van de zomer waar nemers wordt de dierenartsen,
die zich gedurende de a.s. zomermaanden of een gedeelte daarvan beschikbaar kunnen
stellen voor practijkwaarneming verzocht hiervan zo spoedig mogelijk opgave te
doen aan het Waarnemingsbureau van de Maatschappij voor Diergeneeskunde, waar-
bij vermeld dient te worden, welke periode beschikbaar is, daar het nog al eens
voorkomt, dat jonge waarnemende dierenartsen rechtstreeks afspraken maken voor
waarneming en het Waarnemingsbureau dientengevolge niet altijd volledig op de
hoogte is met de beschikbare waarnemers.

Het Hoofdbestuur heeft de volgende collegae aangenomen als lid van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde:

K. G. van Dijk, gebouw D., Klasse 3, legerplaats Ossendreeht.
J. M. Schreurs, Hulsterhof, Venlo.
W. H. Truyen, Oudegracht 257, Utrecht.

Het Hoofdbestuur draagt de volgende collegae voor het lidmaatschap van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde voor:

Het Hoofdbestuur heeft de volgende diergeneeskundige kandidaat aangenomen als
kandidaatlid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde: G. J. van Nie.

Bom, L. A., te \'s-Gravenhagc, naar Hart Nibbrigkade 41, aldaar, oud-secr. pennm.

Kothuis, H. J. A. M., te Oss, m.i.v. 23.5.56 naar Past. Bloemstraat 67, aldaar, tel.

Kuil, H., van Noordeloos naar Paramaribo, Leonsberg, „Windhoek" 6, P.O. Box
1016. (van 96 naar 1 23)

Schreurs, J. M.: 1956: Margraten, Burg. Ronckersplein 2; tel. 04458-331: wnd. D.

Sutmöller, P., van Aruba naar Amsterdam, p/a Gcleenstraat 22, tel. 020-795602
(privé), 03400-11994 (bur.), wetenseh. ambt. R.U. te Utrecht, fac. Y.K., Inst.
v. Trop. en Protozoaire ziekten (in WOSUNA-verband). (van 123 naar 112)
Uilenberg, G., van El Obeid naar Rigl El Fula, Via En Nahud, Kordofan (Sudan),
vet. insp. (125)

Viguurs, F. M., te Cuyk, naar Grootestraat 108, aldaar (tel. no. ongewijzigd). (116)
Vliet, J. C. J. van; 1956: de Bilt, Westerlaan 4: tel. 03400-28748 (privé), 11994
(bur.) ; ass. T.N.O.-proefd. bedr., afd. selectie, p/a R.U. te Utrecht, fac. V.K.,
Zoötechn. inst. (117)

In het artikel ,,Over de betekenis van verschillende vibrionen voor de steriliteit van
het rund", moeten op pag. 431 van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde van 1 mei
j.1., achtste regel het eerste ⁴ teken en het teken op de 9e regel worden ver-
anderd in — tekens.

Op 24 december 1955 overleed te Utrecht onze collega Hendrik Daniël Senstius,
geboren 12 november 1885 te Polan Ardjo, afdeling Bojolali van de residentie Soera-
karta (Java). Hij doorliep na de lagere school de H.B.S. te Semarang en kwam in
1905 in Nederland, alwaar hij zich liet inschrijven voor de studie aan de Rijks-
Veeartsenijschool. In het corpsleven van Absyrtus had Senstius een werkzaam aan-
deel; in het bestuur voor het studiejaar 1908—1909 vervulde hij de functie van
bibliothekaris. In het voorwoord van de Almanak van 1909 wordt dc arbeid van
„Daan" met veel waardering vermeld.

Na afstuderen in 1910 vertrok hij al spoedig naar zijn geboorteland, alwaar hij
gedurende een 25-tal jaren werkzaam was bij de burgerlijke vceartsenijkundige dienst,
achtereenvolgens op de standplaatsen Soerabaja, Kotaradja, Waingapoe, Batavia,
Chcribon, Malang en Medan. In al deze ambtskringen heeft hij de hem toevertrouwde
belangen van de veestapel uitstekend behartigd. Vrijwillig zag hij af van een even-
tuele bevordering tot inspecteur.

Na zijn pensionering keerde hij terug naar Nederland, maar niet om zijn tijd werke-
loos door te brengen. Hij werkte mede aan de procfentingen tegen mond- en klauw-
zeer en in zijn laatste levensjaren was hij een zeer gewaardeerd lid van het corps der
Amsterdamse keuringsveeartsen. Helaas maakte zijn slechte gezondheidstoestand
daaraan een einde en na een smartelijk geduldig gedragen lijden kwam de verlossende
dood.

Op 14 Maart 1911 trad Senstius in het huwelijk met Mej. L. van der Kop, uit
welke gelukkige verbintenis vier kinderen werden geboren, een dochter en drie zoons,
waarvan de tweede zoon, vier jaar oud zijnde, te Cheribon overleed. Deze kinderen
hebben allen hun maatschappelijke bestemming bereikt.

Senstius was een rustige figuur, die zich weinig op de voorgrond stelde. Hij was
zeer belezen, ook op gebieden buiten zijn vak liggend. Hij kenmerkte zich door grote
hulpvaardigheid en bescheidenheid. Zijn heengaan laat een grote leegte na in zijn
gezin en in zijn vriendenkring en wel in het bijzonder die van het Amsterdamse
abattoir.

Op 1 februari 1956 werd in Utrecht (Faculteit der Diergeneeskunde,
Kliniek voor kleine huisdieren) een bijeenkomst gehouden van ver-
tegenwoordigers van de Nederlandse Vereniging tot Bescherming van
Dieren en van Dierenartsen, docenten van de cursussen „Dierenverzor-
ging en E.H.B.O.", aan welke bespreking mede deelnamen de Directeur
van de Veeartsenijkundige Dienst en de Secretaris van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde.

De vergadering was in de eerste plaats belegd om te bevorderen, dat er
meer eenheid komt in de leerstof, welke in de verschillende cursussen
wordt behandeld. Daarnaast werden besproken de plannen, welke er be-
staan om ook in tijden van rampen uit een dierenbeschermingsoogpunt zo
nuttig mogelijk werkzaam te kunnen zijn.

Ook andere onderwerpen kwamen aan de orde, maar het lijkt ongewenst
deze in dit artikel te behandelen.

Het was voor de dierenbescherming zeer verheugend, dat zovele dieren-
artsen ondanks de vervoersmoeilijkheden (strenge vorst) aan de oproeping
gevolg hadden gegeven.

Van verschillende zijden werd er op aangedrongen aan het gesprokene
bekendheid te geven, niet slechts aan de dierenartsen, die reeds als docent
van een cursus E.H.B.O. optreden, maar aan alle dierenartsen; zulks mede
om de band tussen dierenartsen en dierenbescherming te versterken en
te bevorderen, dat meer dierenartsen bereid worden bevonden een Cursus
Dierenverzorging en E.H.B.O. te geven.

Gemeend werd, dat voor het gestelde doel opname van een bijdrage in het
Tijdschrift Diergeneeskunde aangewezen zou zijn, weshalve ik besloten
heb een artikel over het onderhavige onderwerp te schrijven.
Ik zal mij daarbij beperken tot hetgeen in bedoelde vergadering besproken
is en voor alle dierenartsen van belang is te achten.

Voor zover betreft algemene beschouwingen over de verhouding tussen
dierenartsen en dierenbescherming laat ik gaarne de directeur van de
Nederlandse Vereniging tot Bescherming van Dieren, de heer G. Nieuwen-
huijsen, aan het woord:

Waar de strekking van dit artikel in hoofdzaak is, de belangstelling van
alle dierenartsen voor de cursussen te wekken, lijkt het aangewezen om in
dit artikel niet te veel in bijzonderheden te treden voorzover betreft de
organisatie en de dienstregeling der cursussen.

Degenen, wier belangstelling is gewekt, kunnen inzake laatst bedoelde
onderwerpen zich wenden tot de secretaris van de betreffende commissie
van de Ned. Ver. t. Bescherming van Dieren (Commissie C II), de heer W.
Drost te Kwadijk (N.H.), „Over verre weiden", die gaarne bereid is alle
gewenste inlichtingen te verschaffen.

Hier zij vastgelegd, dat de Minister van Landbouw, Visserij en Voedsel-
voorziening bij schrijven van 23 augustus 1954 No. LO-3609 afd. Land-
bouwonderwijs, Directie van de Landbouw, verklaarde in te stemmen met
het streven van de Ned. Ver. t. Bescherming van Dieren en haar afde-

lingen om door het organiseren van cursussen met daaraan verbonden
examens een doelmatige verstrekking van eerste hulp aan dieren bij onge-
vallen te bevorderen.

Mitsdien achtte voornoemde Minister het gewenst, dat de opleiding tot het
examen voor dierenverzorging en E.H.B.O. van dieren geschiedt overeen-
komstig de Dienstregeling voor de kadercursussen „Dierenverzorging en
E.H.B.O.". Zoals reeds uit de naam „Dierenverzorging en E.H.B.O." blijkt,
is het niet de bedoeling zich op de cursussen te beperken tot E.H.B.O.
voor dieren.

Men wil in Nederland vormen een kader van personen, die niet alleen
bij ongelukken aan dieren de gewenste eerste hulp kunnen verlenen, maar
die tevens bevorderen de goede verpleging en voeding van normale dieren.
Door deze kadervorming wordt voorts getracht de mensen, die dit nog
nodig hebben, het wezen van dierenbescherming bij te brengen.
Nu reeds een niet onbelangrijk aantal cursussen is gegeven, leek het aan-
gewezen de stem van de praktijk te doen horen en ons nader te beraden
over de aard der cursussen.

Dit te gereder, daar een geluid, zij het niet uit vele monden, werd gehoord,
volgens hetwelk de cursussen zich tot E.H.B.O. voor dieren zouden moe-
ten beperken.

Voorzover de E.H.B.O. voor dieren betreft, zij gewezen op een brochure
van Prof. Dr. G. H. B. Teunissen, welke ter zake goede diensten heeft be-
wezen en tegen ƒ 0,70 per stuk bij het Bureau der Ned. Ver. t. Bescher-
ming van Dieren, Prinses Madestraat 40 te \'s-Gravenhage te verkrijgen
is door storting op postrekening 25685.

Wil men nog meer voorlichting op dit gebied, dan zou men bij voornoemd
bureau kunnen aanvragen een afdruk van de inleiding, door mij gehouden
op kaderconferentic III van 15 september 1951.

Het geluid tegen een uitgebreide cursus E.H.B.O. wordt bekend door
lezing van de hiervolgende brief:

„Aan de aanwezigen ter vergadering ter bespreking richtlijnen
Cursus E.H.B.O.-Dierenverzorging.

Daar ik door omstandigheden tot mijn spijt verhinderd ben mondeling
mijn visie te geven over het onderwerp, waarvoor heden Uw aandacht
zal worden gevraagd, geef ik hierbij schriftelijk mijn oordeel.
Reeds enige malen heb ik op verzoek van de afd. van de Ned. Ver-
eniging een cursus E.H.B.O. gegeven. Over Dierenverzorging is nooit
sprake geweest. Indien dit wel het geval was geweest, had ik waarschijnlijk
direct bezwaren gemaakt in verband met de consequenties, die daaraan
verbonden zouden zijn.

E.H.B.O.-cursussen toch, zijn, evenals die welke bij de mens worden ge-
geven, bedoeld om mensen op te leiden die bij afwezigheid van een dieren-
arts in geval van nood, hulp kunnen verlenen. Het betreft dus zuiver
eerste hulp! Zodra deze hulp zou worden uitgebreid tot verzorging in meer
uitgebreide zin, leidt dit m.i. onherroepelijk tot kwakzalverij en mogelijk
zelfs tot dierenmishandeling.

Bovendien zouden er beslist moeilijkheden rijzen bij het vaststellen van
de stof, die op een cursus voor dierenverzorging zou moeten worden be-
handeld.

Het lijkt mij daarom wenselijk ons eerst eens te bezinnen op het feit of het
wel juist is dat in de toekomst cursussen op het gebied van dierenverzor-
ging dienen te worden voortgezet.

De praktijk heeft mij geleerd — en ik gaf reeds ver voor de oorlog cur-
sussen E.H.B.O. — dat slechts zeer sporadisch het geleerde door een cur-
sist in praktijk kan worden gebracht.

Het aanleggen van een noodverband is eigenlijk het enige wat nog wei-
eens kan worden gedaan.

De vragen vervat in Uw schrijven d.d. 12-12-\'55 moeten dan ook m.i.
ontkennend worden beantwoord.

Het voornaamste doel van een E.H.B.O.-cursus moet zijn de leerling bij
te brengen waar hij af moet blijven en daarnaast het aanleggen van nood-
verbanden.

Hoewel ik niet wil ontkennen, dat daarbij een zekere theoretische kennis
niet kan worden gemist, moet deze toch op zo laag mogelijk niveau worden
gehouden.

Een cursist kan beter goed op de hoogte zijn van de wijze, waarop hij
de naastbijzijnde dierenarts kan bereiken, dan van de anatomie van het
poortadersysteem of het percentage van rode bloedlichaampjes in het
bloed.

Tot zover mijn visie op deze zaken, welke gebaseerd is op een jarenlange
ervaring.

Wanneer U daarnaast wilt vasthouden aan een Dierenverzorgings-cursus,
houdt U dan een cursus voor beheerders van asyls en dierentehuizen. Deze
cursus zou landelijk (ev. provinciaal) kunnen worden geregeld en recht
geven op een speciaal diploma.

De leider van zo\'n cursus zou echter met grote zorg moeten worden ge-
kozen, opdat ook hier geen bron van kwakzalverij wordt geschapen."

Uit de aard der zaak werd deze brief in de vergadering van 1 februari 1956
uitvoerig besproken.

Reeds aanstonds kon worden vastgesteld, dat het betoog van de schrijver
van de brief gesteund werd noch door de dierenartsen-docenten, noch door
een der andere aanwezigen.

Aangenomen mag worden dat de Ned. Ver. tot Bescherming van Dieren
onmiddellijk haar houding zou wijzigen, indien bevordering der kwak-
zalverij dreigde, maar hiervan was volgens alle aanwezigen geen sprake.
De dierenartsen-docenten hadden integendeel de overtuiging, dat door
vermeerdering van de kennis van het dier mede hun belangen als dieren-
arts worden gediend.

dige hulp gewenst is, eerder ter kennis van een dierenarts komen, terwijl
deze in mindere mate wordt lastig gevallen met vragen, welke door ont-
wikkelde leken kunnen worden beantwoord.

Natuurlijk moeten op de cursussen geen aangelegenheden worden behan-
deld van uitsluitend veterinaire aard.

Dit is zo duidelijk, dat hierover niet verder behoeft te worden gesproken.
Voorkomen moet worden, dat personen een diploma, als bewijs van het
met gunstig resultaat gevolgd hebben van een cursus, gebruiken voor het
behalen van financiële voordelen, (handelaren in huisdieren). Hieraan is
gedacht; immers de deelnemers aan een cursus worden geselecteerd.
De vraag werd gesteld wat in de cursussen inzake voeding en verpleging
van normale dieren moet worden behandeld. Terecht werd erop gewezen,
dat over dit onderwerp zo veel kan worden medegedeeld, dat de bespre-
king hiervan vele cursus-uren zou vergen.
Dit Sfhaadt de opzet van de cursussen.

De Gemeenschap is er reeds voldoende mee gebaat indien de meest ele-
mentaire zaken worden besproken (ligging van honden, wassen van huis-
dieren).

Men kan degenen, die er meer van willen weten, verwijzen naar de des-
betreffende literatuur.

In de vergadering werd het noemen van bepaalde patent-geneesmiddelen
ontraden. Het lijkt ongewenst hierover in de cursussen te spreken. Niet
alleen zouden deze besprekingen ongewenste gevolgen kunnen hebben,
maar zij past niet in het raam van de cursussen.

Uit de aard der zaak moet bij de cursussen, welke gehouden worden in
plattelandsgemeenten, meer aandacht worden geschonken aan de voeding
en verpleging van vee en in streken met een stedelijk karakter meer aan
die van kleine huisdieren.

In plattelandsstreken worden reeds vele cursussen in veekennis gegeven.
Wellicht, zo werd opgemerkt, kunnen deze cursussen gecombineerd wor-
den met die betreffende dierenverzorging en E.H.B.O.
Deze opmerking lijkt juist. Nagegaan zal worden wat gedaan kan worden
om deze combinatie te bevorderen.

Verdient het aanbeveling op de cursussen bijzondere aandacht te schen-
ken aan ziekten, welke gevaarlijk zijn voor de mens en aan besmettelijke
ziekten in de zin van de Veewet?

Deze vraag werd bevestigend beantwoord. Ofschoon de cursussen tot op
heden in het algemeen doelmatig zijn gegeven, had het bij de examens
ter verkrijging van een diploma de aandacht getrokken, dat in vele ge-
vallen niets bekend was over het gevaar, hetwelk dreigt van de zijde van
de Taenia echinococcus. Ook over schurft mag in deze cursussen wel iets
worden gezegd. Meer kennis over hondsdolheid voorkomt nodeloze aan-
gifte en bevordert anderdeels de bestrijding in streken waarin de ziekte
dreigt. In afwachting van de Dierenwet werd het niet wenselijk geacht
veel tijd te besteden aan de kennis van wettelijke voorschriften inzake
dierenbescherming. Zodra de Dierenwet tot stand is gekomen, is het wen-
selijk deze te bespreken. De Hoofdinspecteur van de Ned. Ver. tot Bescher-
ming van Dieren verklaarde zich bereid desgevraagd gevallen van over-
treding, welke zich in de praktijk hebben voorgedaan, in cursussen te be-
handelen. Zeer zeker kunnen de cursussen ook worden benut ter bestrij-
ding van het brandgevaar in stallen; natuurlijk in het bijzonder voorzover

het betreft streken met een landelijk karakter. Het laat zich aanzien, dat
de dierenarts-docent desgewenst voor dit doel door bemiddeling van het
Hoofdbestuur van de Ned. Ver. tot Bescherming van Dieren de bijstand
kan krijgen van een specialist.

In vergevorderd stadium van voorbereiding is de organisatie van de be-
scherming van dieren bij rampen (oorlog, overstroming enz.) voorzover
te dien aanzien van andere zijde geen maatregelen zijn getroffen.
Hierover heeft het Hoofdbestuur van de Ned. Ver. tot Bescherming van
Dieren bij brief van juli 1955 een schrijven gericht tot de Minister van
Binnenlandse Zaken, welke brief op 30 december 1955 is beantwoord.
Voornoemd Hoofdbestuur wijst er op, dat de bescherming van dieren kan
worden onderscheiden in

a. de bescherming van vee, waaronder in het algemeen te verstaan de
dieren waarmede in enig verband de Minister van Landbouw, Visserij
en Voedselvoorziening en in het bijzonder de Provinciale Vcfedsel-
commissarissen bemoeiing hebben;

Voor wat betreft het onder a. medegedeelde stelt het Hoofdbestuur zich
voor om tezamen met vertegenwoordigers van de afd. org. B.B., in overleg
met het Departement van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening vast
te stellen in hoeverre speciaal hiertoe georganiseerde leden van de Ver.
tot Bescherming van Dieren, voor zoveel mogelijk gediplomeerde dieren
E.H.B.O.-ers, de Provinciale Voedselcommissarissen in hun taak kunnen
bijstaan door b.v. het verlenen van E.H.B.O. aan vee op de plaats van de
ramp.

— het, zolang de organen van de provinciale voedselcommissarissen niet
op de plaats van de ramp zouden zijn gearriveerd, voor zoveel mogelijk
verzamelen van vee;

De Minister van Binnenlandse Zaken heeft inmiddels voor het plegen van
overleg een vertegenwoordiger aangewezen.

Voor wat betreft het onder b. medegedeelde is het Hoofdbestuur van me-
ning, dat de medische- en reddingsploegen van de Org. B.B., wier werk
bij rampen is ingesteld op het in hoog tempo zo snel mogelijk redden en
afvoeren van slachtoffers, geen tijd zullen vrijmaken voor het verlenen
van hulp aan kleine huisdieren.

Vrijwilligers der Ned. Ver. tot Bescherming van Dieren voor zoveel moge-
lijk dieren-E.H.B.O.-ers, zullen:

— op zich nemen om deze E.H.B.O. aan huisdieren in het rampgebied te
verlenen;

— de zorg hebben voor het onderbrengen van gewonde en loslopende
huisdieren in aysls of bij particulieren;

— desgewenst in de verzamelposten of opvangcentra van de B.B. aan-
wezig zijn om de dieren, welke daar ongetwijfeld met hun eigenaar
zullen binnenkomen, eerste hulp te verlenen, te verzorgen en te distri-
bueren.

Met de hier gegeven taakomschrijving, welke nog verdere uitwerking be-
hoeft, kan de Minister van Binnenlandse Zaken zich verenigen.
Voorts is de laatstgenoemde Minister bereid te bevorderen dat de leden
van de Ned. Ver. tot Bescherming van Dieren, die een taak vervullen als
hierboven onder b. aangegeven, tijdens dit werkelijk optreden, de status
zullen hebben van noodwachter.

Sociale voorziening met betrekking tot bedoelde personen zullen dus wor-
den getroffen.

Waar zeer zeker de personen, bedoeld onder b. in hoofdzaak behoren tot
degenen, die met goed gevolg aan een cursus dierenverzorging en E.H.B.O.
hebben deelgenomen, is het van belang het aantal cursussen zo groot
mogelijk te doen zijn. Deze cursussen kunnen niet plaats vinden zonder
medewerking van dierenartsen.

Vele dierenartsen hebben op dit gebied reeds nuttig werk verricht, maar
hun aantal is te gering.

Materiële voordelen zullen de dierenartsen in het algemeen niet lokken
de taak van docent op zich te nemen; hier gelden echter morele waarden.
Over het laatste onderwerp wil ik gaarne — zoals gezegd — het woord
laten aan de heer Nieuwenhuijsen, maar ik zou nog op het navolgende
willen wijzen.

Alles wat de Bescherming van dieren bij rampen (B.D.) doet heeft
nuttig effect, ook indien naar te hopen is — rampen zich niet
voordoen. Immers in dat geval wordt altijd nog gebaat de bescherming
van dieren in normale gevallen, waarvoor moeilijk te veel door dieren-
artsen kan worden gedaan. Zij zijn degenen, die door hun kennis aange-
wezen zijn deze bescherming in goede banen te leiden. Ieder door de om-
standigheden daarvoor in aanmerking komende dierenarts plege derhalve
met de desbetreffende afdeling van de Ned. Ver. tot Bescherming van
Dieren overleg inzake hetgeen daar ter plaatse aan de hand van het boven-
staande moet worden gedaan.

En thans is de heer Nieuwenhuijsen aan het woord, die zegt:
„Volgaarne grijpen wij de gelegenheid, welke ons wordt geboden, aan om
aan het bovenstaande een enkel woord toe te voegen.
Dierenbescherming is uitgegroeid tot een volksbeweging en dat brengt
uiteraard mede grotere verantwoordelijkheid voor het Hoofdbestuur en
voor zijn afdelingen. Deze verantwoordelijkheid moet zeer zeker gedragen
en gesteund worden door de deskundigen op veterinair gebied. Eigenlijk
zouden dan ook alle dierenartsen lid moeten zijn van onze organisatie.
Het aantal leden, vooral onder de jongere dierenartsen, neemt gestadig
toe. Wij zijn daar dankbaar voor, maar niet voldaan.

Nog eens: alle dierenartsen zouden aan onze organisatie daadwerkelijke
steun moeten verlenen en dat kan in de allereerste plaats door hun lid-
maatschap.

Er is nog een factor: Tot onze vreugde constateren wij de laatste jaren
dat ook van kerkelijke zijde grote belangstelling voor het streven van
Dierenbescherming bestaat. Langzamerhand dringt bij de voorgangers
door, dat — wij denken nu speciaal aan plattelandsgemeenten — een
medisch arts, een dierenarts en voorgangers van welke kerkelijke gezindte
ook, in deze moeten samenwerken. Het dier wordt gelukkig al meer ge-
zien als een medeschepsel (onlangs formuleerde een jong theoloog het al-

dus: „Collega Schepsel"). Voorgangers zijn niet alleen verantwoordelijk
voor de zielen van de mensen in hun gemeente, maar ovenzeer voor het
collega-schepsel, het dier.

Het is bekend, dat door overgevoeligheid en sentimentaliteit van dieren-
vrienden en -vriendinnen — al bedoelen zij het ook nog zo goed — de
organisatie van Dierenbescherming vaak in discrediet wordt gebracht.
Men verstaat niet de liefelijke kunst van onderscheiden. Wij willen dan
ook zo gaarne het woord sentimentaliteit splitsen in sentiment en mentali-
teit, want dat is toch gezonde dierenbescherming.

Onze dierenartsen, die in de praktijk van het leven staan, zijn voor ons
van onschatbare waarde om de dierenbeschermingsgedachte in goede ba-
nen te leiden en te houden.

Grote vreugde vervult ons hart wanneer wij vooral de laatste jaren be-
merken, dat daarvoor de ogen van vele dierenartsen opengaan.
Maar wat spreken wij eigenlijk! Een dierenarts, die uit liefde voor zijn
beroep dit bij uitstek zo mens-verheffende en dierdicnende ambt koos, zal
zich, als hij er even bij wil nadenken moeten realiseren, dat dan ook zijn
steun onontbeerlijk is voor onze organisatie.

Van harte hopen wij, dat dit simpele woord als gevolg zal hebben, dat alle
dierenartsen die dit lezen — voorzover zij dit nog niet deden — zich
scharen bij de Ned. Ver. tot Bescherming van Dieren."

Ongetwijfeld is Iehthyophthiriose, de gevreesde „witte stip", de bekendste
ziekte van de aquariumvissen. De verwekker is een overal in het water voor-
komende ciliaat (Ciliophora): Ichthyophthirius multifiliis Fouquet. Met
levend voedsel, planten en nieuw verworven vissen kan deze in het aqua-
rium komen.

Het is een kogelrond, eencellig dier, voorzien van meerdere rijen trilharen
en matwit van kleur. Karakteristiek is de hoefijzer- of worstvormige, grote
kern. De grootte variëert en kan op grote vissen tot 1 mm zijn, is echter
gemiddeld ¹/₃ mm.

De levensloop van de parasiet verschilt van die van vele andere eencellige
visparasieten. Het volwassen individu bevindt zich namelijk in de huid van
de vis en wel tussen opperhuid en lederhuid en voedt zich daar met huid-
cellen en weefselsappen, ondertussen voor de vis giftige stoffen produce-
rend. Zij is uiterlijk waarneembaar als een wit knobbeltje ter grootte van
een zandkorrel. Bij sterke bezetting schijnt het alsof de vis met suiker is
bestrooid. Door de borende werking van de parasiet ontstaan gaatjes in
de huid, terwijl tengevolge van uitgebreide ondermijning de huid zelfs in
lappen kan loslaten. Door deze beschadigingen kan een secundaire infectie
met schimmels en bacteriën optreden.

De meeste slachtoffers vallen bij een dichte bezetting met vis in aquarium
of kweekvijver. Alle mogelijke vissoorten kunnen worden aangetast; spe-
ciaal vallen slachtoffers onder de soorten met weke vinnen. Indien de vis
enkele parasieten herbergt, ondervindt hij daarvan niet veel last; zo kan
soms een latente infectie geconstateerd worden. Bij zwaardere infectie
berokkent de vergiftigende en vernielende werking van de parasiet de vis
echter groot nadeel en veroorzaakt ten slotte de dood.
Ichthyophthirius blijft als regel 1-3 weken op de vis; als de parasiet vol-
groeid is, verlaat hij de gastheer en komt dus vrij in het water. Bij hogere
temperaturen en ook als de gastheer sterft geschiedt dit eerder. De vrij-
gekomen parasiet komt dus op de bodem van het aquarium terecht en en-
cyteert zich daar. Hierna deelt hij zich in een groot aantal dochter-indi-
viduen (ciliosporen), dat soms tot 1000 kan belopen; deze deling kan
reeds 1 uur na het verlaten van de vis plaats vinden. Na 7-8 uur zwemmen
de peervormige dochter-parasieten, die zich in spiraalvormige kringen
door het water bewegen, uit op zoek naar een nieuwe gastheer Binnen het
half uur kunnen zij hierin geslaagd zijn, te sneller, naarmate de visdichtheid
in het aquarium groter is. Slaagt de ciliospore er niet in een vis te be-
reiken, dan sterft zij na ongeveer 3 maal 24 uur.

Indien een volgroeide parasiet op niet-natuurlijke wijze van de vis los-
raakt, b.v. door het zich schuren van deze laatste, clan encysteert hij zich
niet maar deelt zich direct.

De ciliosporen boren zich in de huid van de gastheer; bij voorkeur gebeurt
dit aan de staart of de kieuwen. Daarna bewegen zij zich, gangen borende,

A. De geëncysteerde parasiet vormt ciliosporen. B. De niet-geëncysteerde
moederparasiet valt in ciliosporen uiteen (Naar Schaperclaus)

voort in de huid. Soms worden meerdere parasieten in één holte aange-
troffen.

De groei van de parasiet op de vis hangt af van de watertemperatuur. Zo
is hij bij 10° C. in 4 weken volwassen, bij 27° C. echter reeds na 4-5 dagen.

De behandeling van Ichthyophthiriose is als regel gericht op de kwetsbare
ciliosporen, die op zoek zijn naar een gastheer. De volwassen parasiet in
de huid van de vis is moeilijker te treffen. Indien wij kunnen verhinderen,
dat de ciliosporen opnieuw de vissen infecteren, dan is dit reeds voldoende;
immers, de volgroeide parasiet verlaat de vis t.z.t. reeds uit zichzelf. Dit
wordt in forellenkwekerijen gedaan door de vissen in een soort kaar in
stromend water te brengen; de ciliosporen worden dan geregeld door het
water weggevoerd. Bij aquariumvissen is dit principe o.a. uit te voeren
door de vissen elke 10-12 uur in een andere bak te brengen en het ge-
bruikte, de ciliosporen bevattende water weg te werpen. Men kan hiervoor
volstaan met 2 bakken, die niet van planten en grond zijn voorzien en
waarvan men de gebruikte telkens ontsmet (3 gram Halamid op 1 liter
water). Met 7 maal omzetten zal men als regel resultaat hebben bereikt.
In het aquarium zonder vissen gaan de aldaar achtergebleven ciliosporen
ondertussen reeds na maximaal 3 maal 24 uur te gronde.
Begunstigend op het afsterven van Ichthyophthirius werkt verlaging van

de pH van het water tot 6,5—6,7. Een onschadelijke methode om dit te
doen, is filtreren van het water over uitgeplozen en even opgekookte losse
turf.

Een ander principe, dat gehanteerd kan worden bij de bestrijding van
Ichthyophthirius, is verhoogde warmte, een reeds van ouds bekend mid-
del. Verhoging van de watertemperatuur tot 33° C. doodt de parasiet in
de huid; de geëncysteerde vorm in het water echter is taai en wordt alleen
geremd in zijn ontwikkeling. Zakt nu de temperatuur weer, dan deelt de
cyste zich in ciliosporen, die de vissen weer infecteren en dus recidieve
geven. Het proces dient dus herhaald te worden.

Op grond hiervan ontwikkelde S t o 1 k het principe van de intermitterende
warmte, een afwisselend verhogen en weer verlagen van de watertempe-
ratuur; warmtestoten dus. S t o 1 k past deze behandeling toe in een apart,
goed beplant bakje; dit kan op eenvoudige wijze verwarmd worden, b.v.
door een spiritusvlammetje. Des morgens om ongeveer 9 uur begint men
de temperatuur op te voeren van b.v. 23° C. (de gemiddelde temp. van
een tropisch aquarium) tot deze om ongeveer 3 uur des middags 32°—■
33° C. is. Deze temperatuur laat men enkele uren op deze hoogte blijven
en des avonds wordt zij langzamerhand weer teruggebracht op 23° C. Dit
proces herhaalt men 3-5 maal, eventueel nog vaker tot succes is verkregen.
Hierbij dienen enige opmerkingen te worden gemaakt. Voor sommige vis-
soorten is 32°—33° C. te hoog, men controlere dus voortdurend en ver-
mindere bij gevaar de temperatuur. Ook het aantal warmtestoten moet
kritisch bekeken worden. Verder is bij verzwakte en jonge dieren voor-
zichtigheid geboden. Richtlijnen voor maximum-temperaturen kunnen
zijn: koudwatervissen niax. 25°—27° C.; sub-tropische vissen max. 28°—
30° C. en tropische vissen max. 30°—32° C. Een bezwaar van deze me-
thode is dat zij voor de leek-aquariumhouder zélf niet gemakkelijk is uit
te voeren.

behalve de besproken behandelingsmethoden kan gebruik gemaakt wor-
den van medicamenten ev. dcsinfectantia in de vorm van baden. Het me-
dicament kan daartoe in het bevolkte en beplante aquarium gebracht
worden of er wordt een bad van aangezet in een apart behandelingsbakje.
Dit 1\'aatste wordt door velen geprefereerd omdat een desinfectans in het
aquarium niet alleen de ongewenste parasieten ev. bacteriën zou doden,
maar tevens schade zou toebrengen aan de nuttige microörganismen in het
aquariumwater, waardoor het zo subtiele en gecompliceerde biologisch
evenwicht in het aquarium verstoord zou kunnen worden.
Deze gedachtengang kan in het algemeen zeker niet onjuist genoemd
worden; ook is van verschillende chemicaliën een ongunstige invloed op
de planten bekend. Echter biedt het brengen van een medicament direct
in het aquarium water enkele voordelen, die het van belang maken om te
zoeken naar medicamenten, waarbij de genoemde schade minimaal is.
Deze voordelen zijn in de eerste plaats, dat de dieren niet ter behandeling
behoeven te worden overgebracht met het daaraan verbonden risico van
beschadiging o.a. van de beschermende slijmlaag. In de tweede plaats, en
dit geldt speciaal voor Ichthyophthirius, moet niet vergeten worden, dat
indien de aangetaste dieren uit het aquarium verwijderd worden ter be-
handeling in een aparte bak, niets wordt gedaan tegen de in het water
aanwezige ciliosporen. Deze gaan voort nieuwe slachtoffers te zoeken.

Om deze redenen moet voor de bestrijding van Ichthyophthirius toevoe-
ging van een medicament aan het aquariumwater geprefereerd worden.
Hierbij is het noodzakelijk dat het medicament onschadelijk is voor plan-
ten en dieren en ook het biologisch evenwicht in cle bak niet, althans zo
weinig mogelijk, verstoort. Dit laatste is uit cle aard der zaak minder ge-
makkelijk na te gaan, alhoewel grove verstoringen natuurlijk aan de dag
zullen treden terwijl b.v. cle nitrificatie goeddeels controleerbaar is.
Uit eigen experimenten is gebleken, dat althans een tweetal chemicaliën
aan de genoemde eisen voldoen en wel de volgende.

1. Sulfamezathine. Het feit dat sulfamezathine met succes wordt gebruikt
bij de bestrijding van pluimveecoccidiose (en dus werkzaam is tegen pro-
tozoën) gaf grond aan het vermoeden, dat deze stof ook bij de bestrijding
van Ichthyophthirius succes zou kunnen hebben. Dit bleek dan ook inder-
daad het geval te zijn.

Van de 33¹/₃% handelsoplossing van sulfamezathine-natrium wordt per
100 liter aquariumwater 3 cc. toegevoegd; op deze wijze wordt een op-
lossing 1:100.000 verkregen. Na de toevoeging van het medicament worclt
goed gemengd b.v. door het aquarium door middel van de luchtpomp
enige tijd door te luchten.

Zo nodig wordt dit proces nog één of twee maal herhaald, telkens met een
week tussenruimte. Is het medicament toegepast in de vorm van een apart
bad, dan wordt dit hiertoe geheel ververst; in het aquarium wordt de toe-
voeging eenvoudig herhaald. De eventuele tweede en derde maal kan dan
met een kleinere hoeveelheid worden volstaan, b.v. voor een 250 literbak
in totaal 7-6-5 cc. Men boude rekening, zoals bij elke toediening van che-
micaliën in het aquarium, met de juiste hoeveelheid water. Een 250 liter-
bak zal zelden meer water bevatten dan 225 liter (grond, planten, enz).
Het middel werkt uitstekend en daarenboven is de indruk verkregen, die
verder experimenteren zal moeten bevestigen, dat een éénmalige toepas-
sing als regel voldoende is en dat sulfamezathine ook de parasiet in de
huid van de vis doodt. In deze richting wijst o.a. het frappant snelle re-
sultaat met dit medicament.

2. Halamid. Dit is een sterk desinfecterend, echter practisch onschadelijk
preparaat, dat tegenwoordig veel in de levensmiddelenbranche wordt ge-
bruikt. De chemische naam is para-toluol-sulfonchloramidas natricus ev.
benzol-sulfonchloramidas natricus. Voor gebruik in het aquarium is het
poedervormige Halamid te prefereren boven de getabletteerde vorm. Een
0,3% oplossing doodt coli- en paratyphusbacillen in 2 minuten, een 1%
oplossing tuberkelbacillen in 5 minuten. Het preparaat werkt eveneens
sterk schimmeldodend, zodat het ook bij de veel voorkomende schimmel-
infecties bij vissen een waardevol medicament is.

De desinfecterende werking berust in hoofdzaak op de zich afsplitsende
zuurstof in statu nascendi; het overgrote deel van het vrijkomende chloor
wordt direct tot NaCl gebonden. Halamid moet dus niet in eerste instantie
beschouwd worden als een typisch chloor-desinfectans.
Ook van dit middel wordt een oplossing 1:100.000 gemaak\'., evenals bij
sulfamezathine direct in het aquarium of eventueel in de vorm van een
apart bad. Voor elke 100 liter water wordt dus 1 gram Halamid genomen,
dat eerst in een kleine hoeveelheid water wordt opgelost. De toevoeging
aan het aquariumwater wordt eens per week herhaald tot de patiënten

zijn genezen; een apart bad wordt eens per week ververst. Als regel is 3 à
4 maal toepassen voldoende om genezing te verkrijgen.
Een andere methode van dosering kan zijn de methode die door Linde
wordt aanbevolen voor het verwante duitse preparaat Chloramin. Hierbij
wordt de eerste maal 1 gram medicament toegevoegd op 100 liter water
en daarna met afstanden van 3 dagen telkens 0,5 gram op 100 liter tot
genezing is verkregen.

Halamid tast, zoals trouwens de meeste tot heden gebruikte middelen niet
de Ichthyopthirius in de huid aan. Hierdoor laat het succes langer op
zich wachten dan met sulfamezatbine. Dit komt vooral aan de dag in
koudwateracjuaria, waar het langer duurt voor de parasiet in de huid van
de vis volgroeid is en deze verlaat om ciliosporen te vormen, dan in warme
bakken.

Aan de beide genoemde» preparaten hebben wij ruimschoots voldoende
voor de behandeling van Ichthyophthiriose. Volledigheidshalve wordt hier-
onder echter nog een tweetal medicamenten genoemd, die voorlopig wel-
licht het best in de vorm van een apart bad toegepast kunnen worden.

3. Penicilline. Hiervan worden 200.000 eenheden toegevoegd aan 100
liter water, terwijl de temperatuur gebracht wordt op 28°—30°C. Het bad
wordt eens per week ververst; eventueel nog 1 of 2 maal herhalen.

4. Nitro-furazone. Radsterkte 1 gram op 100 liter water; het bad eens
per week verversen. Badduur zo nodig tot 3 weken.

Als verouderde of minder geschikte middelen tegen Ichthyophthiriose
kunnen nog vermeld worden: kininezouten, Trypaflavine, methyleenblauw,
gentiaanviolet en lysol.

The well-known and harmful parasitic fish disease Ichthyophthiriosis is caused by
the ciliate protozoan Ichthyophthirius multifiliis Fouquet.

After a description of the acthiology and the pathogenesis special attention is drawn
to the therapy. In the first place the medicaments and the therapies so far used
(conversion, intermittent heat therapy according to Stolk) are mentioned. In addi-
tion, two new medicaments are mentioned.

(1) Sulfamezathine-sodium; dosage: 3 cc of the 33\'/3% commercial solution to
100 litres of water, to be repeated if necessary once or twice in reduced amounts, at
intervals of a week. It is supposed that a single application of sulfamezathine will
generally suffice and that the medicament will not only destroy the ciliata spores
present in the water, but also the parasites in the skin of the fish, as is demonstrated,
among other things, by the strikingly rapid results.

(2) Halamid (para-toluol-sodium sulfonchloramide or benzol-sodium sulfonchlora-
mide), a harmless, strong disinfectant, the chief action of which is due to oxygen
liberated initially. Dosage: 1 g Halamid in powder form to 100 litres of water, to be
repeated at intervals of a week until a final cure is obtained. Alternatively the do-
sage may also be as follows: 1 g of Halamid to 100 litres of water, there after ^l/i g
every 3 days dissolved in the same quantity of water.

La maladie de poisson parasitaire bien connue et nuisible, l\'Ichthyophthiriose, est
provoquée par la ciliatc Ichthyophthirius multifiliis Fouquet.

Après une description de l\'actiologie et de la pathogénie, on attire l\'attention spéciale
sur la thérapie. En premier lieu on remémore les médicaments et les méthodes de
traitement appliqués jusqu\'ici (transmutation, daministration intermittente de cha-
leur Stolk).

1. Sodium-sulfamézathine; dosage: 3 ce. de la solution commerciale de 33V3% sur
100 litres, d\'eau, à répéter si nécessaire encore une ou deux fois dans un dosage di-
minuant, chaque fois avec une semaine d\'intervalle. On émet la supposition qu\'une
application unique de la sulfamézathine suffit en général et que le médicament ne tue
pas seulement les traces de cilio se trouvant dans l\'eau, mais également le parasite
dans la peau du poisson. C\'est ce qui est démontré e.a. par la rapidité frappante du
résultat.

2. Halamid (para-toluol-sulfonchloramidas natricus ev. benzol-sulfonchloramidas
natricus), un désinfectant anodin et énergique, dont la réaction principale repose sur
l\'oxygène qui se dégage en statu nascendi.

Dosage: 1 gramme d\'Halamid en poudre sur 100 litres d\'eau, à répéter avec une
semaine d\'intervalle jusqu\'à ce qu\'on ait obtenu la guérison. Eventuellement aussi
à doser comme suit: 1 gramme d\'Halamid sur 100 liters d\'eau, ensuite tous les trois
jours gramme sur la même quantité d\'eau.

Die sehr bekannte und schädliche parasitäre Fischkrankheit Ichthyophthiriose wird
durch den Ziliat Ichthyophthirius multifiliis Fouquet hervorgerufen.
Im Obigen beschreibt der Verfasser erst die Ätiologie und Pathogenese und richtet
dann sein Interesse speziell auf die Therapie. Er bringt die bis heute angewandten
Medikamente und Behandlungsmethoden (wie Umsetzung, intermittierende Wärme-
zufuhr nach Stolk etc.) in Erinnerung und gibt dann zwei neue Medikamente an.

1. Sulfamezathinnatrium; Dosierung: 3 cc der 33^J/s prozentigen Handelsauflösung
auf 100 Liter Wasser, falls nötig, ein- bis zweimal mit einer schwächeren Dosierung
in Zwischenräumen von 8 Tagen zu wierholeri. Da in der Regel eine einmalige An-
wendung von Sulfamezathin genügt, wird die Vermutung geäussert, dass das Medi-
kament nicht nur die im Wasser vorhandenen Ziliosporen, sondern auch die Parasiten
in der Haut des Fisches abtötet. Für die letztere Annahme spricht u.a. vor allem
das überraschend schnelle Resultat.

2. Halamid (Paratoluol-Sulfonchloramidas natricus evtl. Benzolsulfonchloramidas
natricus) ist ein unschädliches, kräftig wirkendens Desinfektionsmittel, dessen Wir-
kung haupsächlich auf des Spaltung des Sauerstoffs in statu nascendi beruht.
Dosierung: 1 Gram Halamid in Puderform auf 100 Liter Wasser, in Zwischen-
räumen von je einer Woche zu wiederholen, bis Genesung erreicht ist. Eventuell
auch wie folgt zu dosieren: 1 Gramm Halamid auf 100 Liter Wasser, danach um den
dritten Tag J/2 Gramm auf die gleiche Wassermenge.

desinfectiemiddel bij de melkwinning.
HOFER, BRUNO, Handbuch der Fischkrankheiten, 1904. Verlag der Allg. Fische-
rei-Zeitung, München.
LINDE, Dr. P., Fischkrankheiten, 1955. Urania-Verlag, Leipzig.
PLEHN, MARIANNE, Praktikum der Fischkrankheiten, 1924. E. Schweizerbart\'sche

Verlagsbuchhandlung, Stuttgart.
POSTEMA, Dr. J. L., Visziekten; deel 14 Handboek v. d. Aquariumliefhebber, 1955.
Hollandia, Baarn.

ROTH, M., Die Krankheiten der Aquarienfische und ihre Bekämpfung, 1922. Ge-
schäftsstelle des Mikrokosmos: Franck\'sche Verlagshandlung, Stuttgart.
SCHÄPERCLAUS, Prof. Dr. W., Fischkrankheiten, 1954. Gustav Wenzel u. Sohn,
Braunschweig.

Het Aquarium 21, 1950:33-35. Behandeling van visziekten door intermitterende
toediening van wärmte.

Het Aquarium 22, 1952:231-232. Verhoging van de watertemperatuur bij
Ichthyophthirius-ziekte.

In het najaar van 1955 namen wij op verschillende bedrijven in Zeeuvvs-
Vlaanderen een catarrale aandoening waar van de voorste luchtwegen
bij de paarden.

Een zeer belangrijke predisponerende factor voor het optreden van deze
ziekte was ongetwijfeld het afleveren van suikerbieten aan de fabrieken,
waarbij de paarden soms bezweet in regen en wind lange tijd moeten
staan wachten.

Steeds blijkt het dat de dieren reeds gedurende weken een droge hoest
gehad hebben. Later volgt een mucopurulente neusuitvloeiing, maar de
dieren kunnen dan nog steeds hun werk verrichten. Vrijwel alle paarden,
die bij de suikerfabrieken stonden te wachten, hadden min of meer neus-
uitvloeiing. Slechts enkele werden in aansluiting daarop klinisch ziek; ze
waren dan lusteloos, aten niet meer en waren niet meer in staat om te
werken.

In totaal observeerden wij 13 patienten op 7 bedrijven, waarbij de volgen-
de symptomen werden waargenomen:

Neus: Mucopurulente neusuitvloeiing, opvallend geelwit, hierin werden
talrijke streptocokken met lange ketens aangetroffen.

Ogen: Conjunctivae vuilrood en gezwollen; een geringe mucopurulente
ooguitvloeiing. Sclerae lichtgeel met enige vaatinjectie.

Pols, temperatuur en ademhaling: Meestal was de polsfrequentie 70/min
of hoger; de pols was soms weinig krachtig. De lichaamstemperatuur
was bij de klinisch zieke dieren 40° of hoger en bij de dieren met
lichte verschijnselen slechts weinig verhoogd.

De ademhaling was meestal veel te frequent (50/min of meer) en
bij enkele dieren versterkt abdominaal. Meestal was er een spon-
tane, droge en krachtige hoest waar te nemen.
Soms werden duidelijke verschijnselen van pneumonie en pleuritis
waargenomen. Bij de licht verlopende gevallen waren er dikwijls
weinig verschijnselen van bronchitis bij auscultatie vast te stellen.
Waarschijnlijk was dan de aandoening beperkt tot neus, larynx,
trachea en grotere bronchiën.

Klierzwelling: drukpijnlijkheid in de keelstreek (pharyngitis) en regur-
giteren werden niet waargenomen.

Er genazen 4 paarden binnen één week zonder speciale behandeling, na
stalrust en warm toedekken. Drie paarden herstelden eveneens in korte
tijd en zonder complicaties na toediening van koorts- en hartmiddelen.
Bij 5 patienten werden verschijnselen van pleuropneumonie waargenomen.
Deze werden behandeld met penicilline en genazen in verloop van 2 a 3
weken.

Eén paard bleek bij het eerste onderzoek een zeer onregelmatige hartslag
te hebben; het was lusteloos en zeer slap (slingerde in stap). Het duurde
3 weken voor het dier koortsvrij was en de oedemen verdwenen, maar
de arythmie bleef bestaan. Het is de vraag of dit dier deze hartafwijking
voordien al had.

Op 9 november werden in deze omgeving de eerste gevallen geconstateerd
en op 3 december werd de laatste patiënt genezen verklaard. Andere
collegae in Zeeuws-Vlanaderen namen later deze ziekte ook waar.
Het is opgevallen, dat soms de jonge paarden welke niet werkten doch
wel in contact kwamen met de andere dieren, ook soortgelijke ziektever-
schijnselen kregen. Steeds was het verloop goedaardig.
Ernstige ziektegevallen werden uitsluitend waargenomen bij die paarden
welke moesten doorwerken met de catarrale aandoening van de voorste
luchtwegen.

Op één bedrijf waar het rundvee en de paarden in dezelfde ruimte waren
gestald bleek dat ook verschillende runderen hoestten.

In het verloop van de ziekte bleek dat Neosalvarsan als diagnosticum
hierbij onbruikbaar was; zo daalde bij één patiënt de temperatuur in 36
uur van 40°7 tot 38° 1 zonder Neosalvarsan. Andere collegae meldden ook
het falen van dit middel als therapeuticum.

Borstziekte: Op grond van de ervaringen met en zonder Neosalvarsan,
het uitblijven van een zware icterus, de aard van de hoest en van
de neusuitvloeiing mocht borstziekte worden uitgesloten.
Influenza: Slechts in één geval werden verschijnselen van hartdegene-
ratie en oedemen waargenomen. Hoewel een geringe conjunctivitis
dikwijls werd aangetroffen, traden de verschijnselen van conjuncti-
vitis niet zo constant op de voorgrond als de purulente neusuit-
vloeiing. Hoesten treedt bij influenza weinig op en verschijnselen
van pleuro-pneumonie eveneens weinig of niet, zodat we op grond
hiervan influenza ook mochten uitsluiten.
Droes: Zwelling van de submaxillaire en retropharyngeale lympheklieren
was steeds afwezig waardoor het vast stond dat we ook niet met
droes hadden te maken.

Alles wees er op dat we te maken hadden met een goedaardige infectieuze
aandoening van de voorste luchtwegen, welke waarschijnlijk door een
virus werd veroorzaakt, terwijl daarnaast onder bepaalde omstandigheden
secundaire infecties optraden, waardoor ernstige ziekte volgde.
Brusselse ziekte: Vooral in de gevallen, waarbij meer ernstige ziektever-
schijnselen werden waargenomen had het ziektebeeld grote overeenstem-
ming met dat van Brusselse ziekte, terwijl ook de aard van de neusuitvloei-
ing hiermee in overeenstemming was. Bij de Brusselse ziekte wordt echter
een grote mortaliteit opgegeven, welke niet in overeenstemming is met het
verloop van deze gevallen.

Samenvattend mogen we concluderen dat het hier een infectieuze aan-
doening van de voorste luchtwegen betrof, welke aanvankelijk meer het
karakter had van „Hoppegartener Husten" en door optredende compli-
caties meer in het ziektebeeld van „Brusselse ziekte" overging.
De ziekte kwam mede tot stand door predisponerende factoren (kou
lijden) en had een gunstige prognose, mits men de dieren maar tijdig rust
en een goede verzorging op stal gaf.

Uitvoering van artikel 5, tweede en derde lid, van de wet op de uitoefening
van de diergeneeskunst.

Deze beschikking verstaat onder „wet": de Wet op de Uitoefening van de Dier-
geneeskunst.

Als diersoorten, bedoeld in artikel 5, tweede lid, van de wet, worden aangewezen:
hengsten, stieren, mannelijke varkens, mannelijke schapen, bokken, mannelijke honden
en katers.

Degenen, die een vergunning, als bedoeld in artikel 5 ,tweede lid, van de wet aan-
vrage^ moeten, behoudens in het geval, bedoeld in het vierde lid van dat artikel,
blijk geven van voldoende theoretische en praktische kennis van de verloskunde,
onderscheidenlijk van het castreren, door met gunstig gevolg een examen af te leggen
voor de in artikel 10 van deze beschikking bedoelde commissie.

1. Ter zake van het in artikel 3 bedoelde examen is degene, die de vergunning
aanvraagt, een bedrag verschuldigd van ƒ 25,—, indien het examen alleen in de
verloskunde dan wel alleen in het castreren moet worden afgenomen, en een bedrag
van ƒ 50,—, indien het zowel de verloskunde als het castreren betreft.

2. Het in het vorige lid bedoelde bedrag moet gelijktijdig met dc indiening van
het verzoek om de vergunning worden voldaan door storting of overschrijving óp
postrekening no. 11.93.02 ten name van dc directeur van de Vceartsenijkundige
Dienst, te \'s-Gravenhagc.

Het examen wordt afgenomen te \'s-Gravenhage op een nader aan degene, die dc
vergunning heeft aangevraagd, bekend tc maken plaats, dag en uur.

c. enige kennis van de bevruchting en de ontwikkeling van de vruchtvliezen en de
vrucht tot het levensvatbare jonge dier;

e. grondige kennis van abnormale liggingen, misvormingen van de vrucht en lig-
gingsveranderingen van het geslachtsapparaat;

g. kennis van het vermijden van besmettingen, zowel bij de verlossingen als voor
wat betreft het verspreiden van smetstoffen in het algemeen;

h. kennis van de afwijkingen en ziekten, die vóór en na de geboorte kunnen op-
treden;

i. kennis van de wettelijke bepalingen, neergelegd in de Wet op de uitoefening van
de Diergeneeskunst en dc Veewet, voor zover deze voor de uitoefening van de verlos-
kunst van belang zijn.

d. grondige kennis van de meest voorkomende afwijkingen in en bij het mannelijk
geslachtsapparaat en de behandeling, welke deze afwijkingen vereisen;

e. kennis van de afwijkingen en veranderingen, welke na de castratie kunnen op-
treden;

/. kennis van het vermijden van besmettingen, zowel bij de castratie als voor wat
betreft het verspreiden van smetstoffen in het algemeen;

g. kennis van de wettelijke bepalingen, neergelegd in de Wet op de uitoefening van
de Diergeneeskunst en de Veewet, voor zover deze voor het castreren van belang zijn.

Het praktische gedeelte van het examen is zodanig ingericht, dat daaruit de prak-
tische vaardigheid van de kandidaat in het verrichten van abnormale verlossingen,
onderscheidenlijk in het verrichten van castraties kan blijken.
Artikel 10

1. Ingesteld wordt een commissie van dierenartsen, belast met het afnemen van het
in artikel 3 van deze beschikking bedoelde examen.

J. M. van den Born, directeur van de Veeartsenijkundige Dienst, te \'s-Gravenhage;

prof. dr. F. C. van der Kaay, directeur van de Kliniek voor Veterinaire Verloskunde
en Gynaecologie, te Utrecht;

prof. dr. S. R. Numans, directeur van de Kliniek voor Heelkunde, te Utrecht;
J. J. Feddema, dierenarts, tc Ferwerd;

W. Wagenvoort, adjunct-directeur van de Veeartsenijkundige Dienst, te \'s-Graven-
hage;

A. van Keulen, inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst in algemene dienst, te
\'s-Gravenhage;

prof. dr. G. H. B. Teunissen, te Utrecht, plaatsvervanger van prof. dr. F. C. van der
Kaay, voornoemd;

E. Toussaint Raven, wetenschappelijk ambtenaar 1ste klasse bij de Kliniek voor
Heelkunde, te Utrecht, plaatsvervanger van prof. dr. S. R. Numans, voornoemd ;

D. D. Bakker, inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst in algemene Dienst, te
\'s-Gravenhage, plaatsvervanger van de leden J. M. van den Born, W. Wagenvoort en
A. van Keulen;

1. De leden en plaatsvervangende leden van de in het vorige artikel bedoelde com-
missie, voor zover zij geen ambtenaren van de Veeartsenijkundige Dienst zijn, ge-
nieten voor de door hen als zodanig verrichte werkzaamheden een vergoeding van
ƒ 35,— voor elke dag, waarop zij een zitting van de commissie bijwonen.

2. Zij genieten voorts een vergoeding voor reis- en verblijfkosten volgens categorie
A van het Reisbesluit 1956.

Ten einde in aanmerking te komen voor een vergunning, als bedoeld in artikel 5,
tweede lid, van de wet, moet degene, die de vergunning heeft aangevraagd, behoudens

in het geval, bedoeld in het vierde lid van dat artikel, in het bezit zijn van een instru-
mentarium, dat:

a. indien het een vergunning tot de uitoefening van de verloskunst betreft, van
zodanige omvang en hoedanigheid is, dat abnormale verlossingen daarmede volledig
en naar behoren kunnen worden verricht;

b. indien het een vergunning tot het castreren betreft, van zodanige omvang en
hoedanigheid is, dat castraties daarmede naar behoren kunnen worden verricht,
een en ander ter beoordeling van de commissie, bedoeld in artikel 10 van deze be-
schikking.

Deze beschikking treedt in werking met ingang van de dag, waarop de Wet op dc
Uitoefening van de Diergeneeskunst in werking treedt.

Staat van de gevallen met besmettelijke veeziekten, in Nederland
voorgekomen gedurende de maand februari 1956.

Veepest (pestis bovina), longziekte der runderen (peripneumonia contagiosa bovum),
hondsdolheid (lyssa), schaapspokken (variola ovina) en Kwade droes (malleus) zijn
in Nederland resp. sedert 1869, 1887, 1923, 1893 en 1927 niet voorgekomen.

Bij de Staatsdrukkerij te \'s-Gravenhage verscheen het verslag over dc landbouw in
Nederland over 1954.

Het verslag, dat is uitgegroeid tot een boekwerk van ongeveer 500 pagina\'s is voor de
in landbouwzaken belang stellende dierenartsen, bijzonder interessant.
Alle aspecten van de landbouwsector worden uitvoerig en deskundig belicht.
Ten opzichte van het verslag over 1953 zijn enkele onderdelen, wat beknopter op-
genomen; de tabellen echter zijn veel uitvoeriger, hetgeen de duidelijkheid ten goede
komt.

Heeft een injectie van drachtige merries of pasgeboren veulens met de Vitaminen
A en D waarde als middel ter voorkoming van veulenziekte?

Indien er gedurende de graviditeit een onvoldoende voorziening met de Vitaminen
A en D plaats vindt kan dit, althans bij een langdurige deficiënte voeding, schadelijke
gevolgen hebben voor de merrie en de vrucht.

Er is in het Skandinavische Veterinaire Tijdschrift een uitvoerige publikatic* ver-
schenen over de doodsoorzaken van veulens, waarbij de nadruk gelegd wordt op een
gebrek aan Vitamine A.

Van Russische en Franse zijde** zijn er publikaties verschenen over het belang van
een goede kalk-fosfor-voorziening bij het paard en wordt melding gemaakt van uit-
stekende praktijkresultaten met een veelzijdig rantsoen, waaraan ook mineralen en
de vitaminen A en D werden toegevoegd.

Floewel ons geen proefnemingen bekend zijn betreffende de afzonderlijke preventieve
waarde van vitamine A en D bij veulenziekte, mogen we aannemen dat bij een rant-
soen dat arm is aan Vitamine A-D, een extra toediening van deze vitaminen aan
drachtige merries en pasgeboren veulens, de ontwikkeling van de vrucht ten goede
zal komen, resp. de gezondheidstoestand en het weerstandsvermogen van het veulen
zal bevorderen.

Betreffende de pasgeboren veulens is het van belang dat de vitaminen vooral ge-
durende de eerste levensdag, bij een verstrekking per os, vlot door de darm worden
geresorbeerd.

Bij paarden, welke aan koliek gestorven zijn, worden bij sectie meermalen bindweefsel-
filamenten aan de milt en aan de lever waargenomen, welke overigens verbonden zijn
met de darmen. Moet aan deze filamenten een bijzondere betekenis worden toe-
gekend ?

Bindweefsel-filamenten worden inderdaad meermalen aan de lever, de milt en op
andere plaatsen aan het pcritoneum aangetroffen. Indien er geen vergroeiing met
andere organen bestaat, zal men hieraan geen bijzondere pathologische betekenis
kunnen toekennen, ook niet in verband met koliekverschijnselen.

Als regel kunnen deze filamenten beschouwd worden als reactie-producten op een
prikkeling van het pcritoneum o.m. door parasieten.

Minister Mansholt heeft in een brief aan de Tweede Kamer medegedeeld, dat een
rijksopleiding, zowel voor veeverloskundige als voor castreur aan de faculteit voor
diergeneeskunde te Utrecht, onmogelijk moet worden geacht. Een volledige rijks-
opleiding elders voor veeverloskundige is niet uitvoerbaar te achten. Zonder levend
ofenmateriaal is een dergelijke opleiding zonder waarde.

Een rijksopleiding elders voor castreurs lijkt niet a priori uitgesloten. De Minister
betwijfelt evenwel of de behoefte voldoende groot is om een rijksopleiding verant-
woord te doen zijn. Voor de opleiding tot veeverloskundige en castreur zal men zich
— evenals dit in het verleden het geval was — moeten richten tot een ervaren parti-
culier veeverloskundige en castreur, aan wie de exameneisen bekend kunnen worden
gemaakt.

Flückiger, Über die Bekämpfung der Schaf- und Ziegenbrucellose in der Schweiz.

Müller, Uber Wirkungen von Kupfersalzen auf Wand und Inhalt des Pansens beim
Rinde,

Glättli, Zur Verwendung der Kohlensäure in Form des Sprays in der Veterinär-
medizin,

Hajsig, Topolnik und Benko, Uber die inukolytischc Wirkung der Trichomonas
genitalis.

Krülling, Grundlagen und Zweckforschung in der künstlichen Befruchtung,
Lanz, Serumeisengehalt und Eisenresorptionsvcrsuche beim Jungkalb,
Petignat, La Thérapeutique cellulaire,

Ebbeil, Zur Frage der prophylaktischen Beimischung von Coccidiostatica zum Ge-
flügelmischfutter.

P. Knezevic, Wien, Ein Beitrag zur Persistenz der Milchzähne bei Pferden,
F. Karlik, Wien, Die Grundlagen und Anwendungen der künstlichen Radio-aktivität
in der Medizin,

H. Langer, Linz-Ebelsberg, Ein seltener Fall von Missempfindung beim Pferd und
deren ungewöhnliche Heilung.

O. Krölling, Weinzierl, Beitrag zur morphogcnetischen und erbbiologischen Beurtei-
lung der Syndaktylie beim Rind,
O. H. Henneberg, Wien, Zur Neufassung des Österreischischen Lcbensmittelbuches

und der Fleischbeschau-Vorschriften,
W. Söckl, Wien, Elektrophoretische Serumuntersuchungen bei Haustieren unter nor-
malen Bedingungen und nach Antigenzufuhr.

F. Müller, Ziersdorf, Langlebigkeit (Langnutzbarkeit) und Fruchtbarkeit als Zucht-
ziele in der Rinderzucht,

W. Söckl, Wien, Elektorphoretische Serumuntersuchungen bei Haustieren unter nor-
malen Bedingungen und nach Antigenzufuhr,

G. Vogler, Zell am See, Die Behebung des Torsio uteri praecervicalis beim Rind
durch Laparotomie.

und Ihre Behandlung,-
J. Schreiber, Wien, Die anatomische Grundlagen der Leitungsanästhesie beim Rind,
Dragutin T. Ercegovac, Beograd, Ergebnisse experimenteller Arbeiten auf dem Ge-
biet der Tollwutprophylaxe,
R. Szumlakowski, Wien, Terramycin in der Kleintierpraxis.

L. Placidi et J. Haag, La „pneumonie à virus" du porc. Etude clinique et expérimen-
tale d\'une épizootie au Maroc,
R. Bordet et R. Haegeli, Un cas d\'ostéo-arthropathie hypertrophiante associée à une

néoplasie pulmonaire, chez une chienne cocker,
Victor H. Bcrtullo et Theodore Pilz, Un nouveau traitement de la Démodexie ca-
nine,

M. Motteaux, Observation d\'un cas de Rhinite atrophique contagieuse du porc,
P. Szumowski et B. Markovi, Le lait écréme en poudre pour la dilution et la congé-
lation du sperme de Bélier,
R. Morange, Hernie ventrale traumatique vraie chez un mulet.

A.-R. Prévôt, P. Collin et R. Sillioc, Étude sur le botulisme du vison en France,

Ch. Labié, P. Bourdin et J.-C. Guillon, Dystrophie osseuse d\'origine endocrinienne

chez un jeune chat. Considérations sur l\'Ostéoporose,
P. Moulin, Affections génitales de la vache et indémination artificielle,
P. Morel, Skin-lesions chez du boeuf,
P. Duvallet, La tuberculose bovine en Algérie.

Ammann, Zur Diffcrcntialdiagnosc der Fesselbeinfissur des Pferdes,
Baier, Über den angeborenen Darmvcrschluss des Kalbes,

Berge und Müller, Die Operation der Otitis externa beim Hund nach Zcpp,
Bouckaert, Prolapsus vaginac beim Rind,

Dietz und Dorn, Die Kastration des geschlechtsreifen Ebers von der Regio pubis aus,
Dirksen, Ein Weg zur Rumentomie beim Rind mit extra-peritonealer Pansenversor-
gung nach Götze ohne Assistenz,
Freudenberg, Zur Klinik der Myositis sarcosporidica des Pferdes,
Lettow, Ist die konservative Behandlung der Perianalfisteln indiziert?
Leuthold, Zur Kenntnis der Bursitis podotrochlcaris nach Nagcltritt,
Rieger, Experimentelle Untersuchungen über den Wert des Metallsuchgerätes in der

chirurgischen Diagnostik,
Schebitz, Die bisherigen Ergebnisse mit der Perlonnetzimplantation zur Deckung der

Diastase bei der Hernia umbilicalis des Pferdes,
Schulze und Schneider, Zur Frakturbehandlung beim Hund mit besonderer Berück-
sichtigung der Femurfraktur,
Silbersiepe, Aus meiner früheren Werkstatt,

Teunissen, Bemerkungen zur Knochenchirurgie bei kleinen Haustieren,
Uberreiter, Die Strikturen des Darmes beim Hunde,

Ullrich und Sachs, Klinische Erfahrungen über die Anwendung der künstlichen Blut-
drucksenkung bei Operationen des Hundes,
Neumann und Hell, Zur Vitamin-E-Unterstützungstherapie in banginfizierten Rin-
derbeständen.

Kraft, Vergleichende Betrachtungen über den harten Gaumen der Haussäugetiere,
Müller, Die Acetonurie des Rindes,

Weidenmüller und Kriegisteiner, Aerosol-oder Sprühdesinfektion mit Formalin in

tuberkuloseverseuchten Ställen?
Eggert, Automatik-Spritzen für Tuberkulin,
Bartels, Capillaria-plica-Befall bei einem Hunde,

Kotter, Degenkolb und Eifert, Zum Nachweis kollagener Substanzen bei der histo-
logischen Wurstuntersuchung,
Steinborn, Uber Ergebnisse bei der Behandlung des Endometritis des Rindes,
Grün, Verwendung einer Spritze als Massenimpfgerät,

Lohrengel, Spirotypan „forte" in der Behandlung der Anaplasinosis auf der Zentral-
hochebene von Costa Rica,
Grothues, Die Bekämpfung der Kaninchenkokzidiose,

Schole, Spezialleistungsfutter mit Vevoron für die Schnellmast von Ochsen und
Milchkühen,

Christoph, Klinischer Erfahrungsbericht über das Enterosal, ein neues Antidiar-

rhoikum in der Kleintierpraxis,
Eis, Die Legende vom abgeschnittenen Pferdebein und die Elgius-Segen.

Boch, Zur Epidemiologie und Bekämpfung des Magenwurmbefalles der Wieder-
käuer,

Jahn, Über das Auftreten resistenter Infektionserreger nach der Anwendung von
Antibiotika,

Tillman, Klinische Probleme der Fremdkörpererkrankung des Rindes,
Monreal und Fritsche, Ein Behandlungsversuch der Virusabortes der Schafe,
Wunner und Zrenner, Die Papillomatose des Rindes,

Flückiger, Über die Bekämpfung der Schaf- und Ziegenbrucellose in der Schweiz,
Zarnack, Sterbfritz und Bock, Panaritium des Rindes,

Seibold sen. und Seibold jun., Ein neues Embryotom für die Grosstierpraxis,
Lohse und Loeffler, Erfahrungen mit der Supracillin-forte-Suspension in der Klein-
tierpraxis,

Geliert, Salmonellosis Kunzendorf bei Läuferschweinen behandelt mit Aureomycin-
Supplement,

Pfizenmaicr, Die Infusionspumpe, ein Fortschritt in der Infusionstechnik,
Ullrich, Grundsätzliche Betrachtungen zur Narkose bei Hund und Katze mit Thio-
genal.

G. Pallaske und H.-J. Christoph, Ein weiterer Beitrag zur Leukose des Hundes,
E. Gerriets und R. Bobsien, Vergleichende Kückenwachstumsversuche mit Anti-
biotika der Penicillin- und Tetracyclingruppc,
A. Borchert, Versuche zur Verhinderung der Lochbildung in der Haut verdasselter

Färsen durch Behandlung mit derrishaltigen Präparaten,
L. M. Buruiana und K. Rauchbach, Die Prothrombinämie und ihre Bestimmung bei
Mensch und Tieren.

V. Goerttler, Probleme der Vibriosis-Infektion und der Vibriosis-Forsehung,
K. Wohanka, Kritische Bemerkungen zur Frage der Vibriosis genitalis in Rinder-
besamungs-ringen Mitteldeutschlands,

C. Messow, Veränderungen am vegetativen Nervensystem bei der Schweinepest und
der Schweinelähme,

W. Nusshag, Das Rankkorn, eine vergessene Infektionskrankheit des Schweines,
K. Klein, Bericht über einige Missbildungen bei Rindern,

W. Schulze und H. Bentz, Uber Schäden am Auge des Hundes durch Rivanol infolge
Überkonzentration in einer Salbe.

A. Geissler, Der Penicillingehalt in den Geweben und seine Bedeutung für die Peni-
cillintherapie,

E. Kolb, Die biochemische Bedeutung der Spurenelemente bei Tieren,
K. Rasch, Notwendigkeit und Art des Einbaus der Rezeptorenanalyse in die bakte-
riologische Flcischuntersuchung.

W. Stahl und E. Wiesner, Verbreitung und Bedeutung des Leukose des Rindes im
Gebiet der DDR,

H. Chomse und I. Arend, Über die chemische Untersuchung von gewachstem Ernte-
bindegarn, insbesondere über den Nachweis von chlorierten Naphtalinen,
R. Bachmann, Epizootologische Betrachtungen zur Ganicola-Leptospirose,
M. Meese, Beobachtungen bei der medikamenteilen Wundbehandlung beim Hund,

H. Sommer, Beitrag zur flammenphotometrisehen Kaliumbestimmung im Serum und
Plasma von Schweinen,

R. Schneider, Jahresbericht 1954 des Vet. Med. Untcrsuchungsstclle am VEB
Schlacht- und Viehhof Magdeburg,

R. Götze, Über Ursachen und Bekämpfung der Leukosc des Rindes,
K. Wohanka, Medizinische und Wirtschaftliche Probleme der Rinderbesamung,
A. Ketz, Fischvergiftungen,

D. Habura, Uber die Anwendung eines Penicillin-Augenöls in der Kleintierpraxis,

F. Fuchs, Zum Artikel „Die Bekämpfung des Schweinepest im Hinblick auf die Stei-
gerung der tierischen Produktion" von Dr. Krüger im Heft 23 (1955) dieser Zeit-
schrift.

K. Schimmelpfennig, Organisatorische Fragen der Bekämpfung der Rindertuber-
kulose,

K. Pröger, Beitrag zur Epidemiologie der Vibriosis bei Rindern in Thüringen,
J. Schulze, Zur Definition der Stabkernigen beim Pferde,

S. B. Kendall and L. P. Joyner, The potentation of coccidiostatic drugs by pyrime-
thamine,

M. Elizabeth Brooks, M. Sterne and W. R. Betty, Occurrence of Clostridium sordellii
in Great Britain,

I. B. Munro, Constriction of the cervix at oestrus in cattle and its response to
dienoestral,

J. Armour and R. W. Sainsbury, Artificial insemination using air transported bull
semen,

M. P. Cunningham, W. F. H. Jarrett, W. 1. Maelntyre and G. M. Urquhart, The
carrier aimal in bovine parasatic bronchitis: Aknackcry and farm survey.

A. N. Worden, C. F. Waterhouse and R. N. Pulman, The response of the dog to test
doses Riboflavin,

Lionel A. Hemsley, Abortion in two cats, with the isolation of Salmonella cholera
suis from one case.

In verband met de drukkersstaking in Engeland komen in dit nummer geen artikelen
voor.

Sir Thomas Dalling, The food and agriculture organisation of the United Nations,
Mary Clare, Three-Year history of a case of eosinophilic myositis,
J. B. Polding, Veterinary education in North America-Part II,
R. W. J. Knight, Dislocation of the hip in the dog.

Forum: The treatment of canine virus diseases.
T. G. G. Herbert and L. E. Hughes, „Black disease" (Infectious necrotic hepatitis)
in a heifer.

J. O. L. King, Variations n the quantity and composition of milk yielded by dis-
eased cows, which did not show elevated body temperatures,
J. T. Baxter, Suspected fodder-beet poisoning in pigs,

R. H. C. Penny, Post-parturient haemoglobinuria (Haemoglobinaemia) in cattle,
J. N. Ritchie, International traffic in livestock.

G. H.Arthur, Some notes on a preliminary trial of segmental epidural anaesthesia of
cattle,

C. A. G. Felgate and H. C. Swann, The use of nitrofurazone in the treatment of
swine parathyroid in the field,

W. J. Jones-Davies, A case of gravid inguinal metrocele in the bitch and its relief.

H. Williams Smith, The sensitivity to chemotherapeutic agents of a further series of
strains of bacterium coli from cases of white scours: The relationship between
sensitivity tests and response to treatment.
R. W. Johnstone, A technique for cryptorchidectomy in pigs.

Journal of the American Veterinary Medical Association, Vol. 128, Fe-
bruary 1, 1956, No. 3.

Gabcl, Tharp, Thorne, Groves, Koutz, Amstutz, Trichomonas in an artificial Inse-
mination bull stud,
Harold J. Harris, Brucellosis in Veterinarians,

Hoerlein, Adams, Meade, Hysterotomy to obtain „Disease-free" baby pigs,
William H. Kuhlman and D. J, Kovan, Postparturient, Extrauterine canine fetus,
Robert G. Morris, Charles E. Hall, A preliminary report on the use of mcticorten in
bovine ketosis,

R. A. Huebner and Jane O. Scheetz, Antibiotic resistance of organisms associated

with bovine mastitis,
E. L. Stubbs, Gapeworm (Cyathostoma bronchiales) infection in a duck,
H. Ciordia and A. W. Jones, The incidence of intestinal helminths in dogs and cats in

Knoxville, Tennessee,
Frank A. Hayes and Charles C. King, Protozoan diarrhea in a dog,
N. F. Green, Talmage, Benson, Szafir, Turner, Allen, Excess Iodide as the primary
cause of the inhibition of thyroid uptake of radioiodine produced by phenothiazine,
Mitchell, Allergy in a horse,

Michael Jastremski and Joseph W. Ferrebce, Fluid Replacement in the treatment of

dehydration from diarrhea in the horse,
II. M. Tabbut, Some clinical uses for Rauwolfia serpentina,
Williamson, Simon, Hatton, An epithelial ependymoma in an ostrich,
Paul Hoffman, Radial fracture repair in a heifer.

Shuman, Eearl, Stevenson, Atrophic rhinitis. VI. The establishment of an atrophic

rhinitis-free herd of hogs,
Frank A. Haynes, Treatment of ringworm in chincilla\'s,
Raymond E. Reed, Diagnosis of disseminated canine coccidioidomycosis,
M. H. Attleberger and H. R. Seibold, Listeria infection of bovine mesenteric lymph
nodes,

C. Borg-Petersen and K. L. Fennestad, A field rodent (apodemus agrarius) as carricr

of leptospirosa pomona in Denmark,
Luedke, Hokanson and Dunne, Perforating abomasal ulcer in a calf,
Hans Meier and Donald F. Patterson, Myelogenous leukemia in a cat,
R. E. Nichols, Excessive frothing in rumen produced by fresh legume tops.

leptospirosa pomona infection in pregnant heifers,
Louis J. Regan, The veterinarian and malpractice,

J. R. Wadsworth and W. D. Bolton, Some clinicopathological considerations in vete-
rinary oncology,
J. Kenneth Bone and J. G. Peck, Epidural anesthesia in dogs,
C. W. Raker, Regional anesthesia of the bovine foot,

R. E. Smith and Iona Mae Reynolds, Acute erysipelas in Massachusetts,
A. C. Jerstad and E. E. Johns, Control of an erysipelas outbreak in turkeys with an
bacterin,

Stuart A. Patterson and William D. Carlson, Radiographic diagnostic methods,
John E. Craige, A combination of antidiarrheal agents for dogs, using carob flour
as a vehicle,

Nicholas H. Booth and Robert E. Pierson, Treatment of tetanus with d-Tubocurarine
chloride,

Walton Hawk, Hematuria in dairy heifers probably due to a plant toxine,
Leo L. Lieberman, Synovioma of a dog,
Charles R. Tubbs, Papillomas in turkeys.

Sikes, Neher and Doyle, Swine erysipelas I. A discussion of experimentally induced
disease,

Sikes, Neher and Doyle, Swine erysipelas II. Prophylactic effect of a commercially
prepared bacterin in swine,

C.-H.Hanson, Succinylcholine Iodide as a muscular relaxant in veterinary surgery,
Emilio Estrada, Clinical uses of chlorpromazine in veterinary medecine,

Pounden, Bell, Edgington and Thomas, Disease conditions observed in lambs at
slaughter,

E. W. Adams, Hereditary deafness in a family of foxhounds,
J. Allyn Rogers, Intramuscular cortef in bovine ketosis,

D. A. Price and W. T. Hardy, Sporadic bovine encephalomyelitis-isolation and anti-
biotic susceptibility of a Texas strain,

Adler, Yamamoto, Extrom, Control of egg-transmitted pleuropneumonia-like orga-
nisms in two hatcheries through medication of the foundation stock,
V. C. Pauhlman, Wire encircling heart of a normal steer.

Donald L. Bush, Enzootic echinococcosis in Urugay-Some public health and live-
stock aspects,

H. C. Brenon, Erythrocyte and hemoglobin studies in thoroughbred raring horses,
Joseph Simon and Phillip Reese, The comparative value of SMP-1 and Chrystalline

penicillin G for the treatment of chronic streptococcic and staphylococcic mastitis
of cattle,

Chow, Palotay and Deem, Infectious rhinotracheitis in fcedlot cattle III. An epizoo-
tiological study in a feedlot,

Kendrick, McKercher and Saito, Preliminary report of studies on a catharrhal va-
ginitis of cattle,

Sheep, Douglas, Baker and Longhurst, Trial with Di-phenthane-70 on stomach and
intestinal nematodes in sheep.

R. Rac, An examination of the ileo-caecal nodes of apparently normal cattle in South
Australia for mycobacterium johnei.

R. B. Dun, Temporary infertility of rams associated with flooding,
J. W. Ryley, Leptospirosis in swine.

G. L. McClymont and B. P. Setchell, Ovine pregnancy toxaemia Ill-Further evi-
dence of the correlation of depth of hypoglycaemia and induction of symptoms,
R. H. G. Burns, Positive pressure anaesthesia in small animal practice,
D. S. Roberts, Vibrionic dysentery in swine. The isolation of a vibrio from an out-
break in New South Wales,
D. C. Blood, Field aspects of acetonaemia of dairy coWs,
D. S. Wishart, Recent advantages in artifical insemination.

Besloten is het pullorum-onderzoek dit jaar voor alle fok- en vermeerderingsbedrijven
verplicht te stellen, met uitzondering van die dieren, welke reeds eerder met gunstig
resultaat onderzocht zijn.

Enerzijds is dit besluit gebaseerd op het feit, dat vorig jaar een afwijkende S. pullo-
rum stam in ons land is gevonden, waarbij de smetstofdragers niet met het gebruike-
lijke antigeen werden aangetoond. Voor het onderzoek zal dus vanaf 1 Juni 1956
gebruik moeten worden gemaakt van z.g.n. trivalent S. pullorum antigeen, waarin
de nieuwe (rough) stam is verwerkt.

Anderzijds op onze export van brocdeieren en 1-dagskuikens, waarbij zoals bekend
door het buitenland wordt geëist, dat dc bedrijven van herkomst S. pullorum-vrij zijn.
Voor het onderzoek gelden de volgende voorschriften:

2. Op het tijdstip van onderzoek moet de eiproductic der te onderzoeken hennen
tenminste 50% bedragen. Men controlere hiervoor de in ieder hok aanwezige
lijsten, waarop de productie dagelijks door dc pluimveehouder wordt ingevuld.

3. Voor zover dit nog niet eerder heeft plaats gehad, moeten de dieren van broed

4. Voor de jonge dieren (,broed 1956") gelden de volgende termijnen, waarbinnen
deze onderzocht moeten zijn:

a: dieren geboren in November en December 1955: vóór 1 Augustus 1956.
b: „ ,, „ Januari en Februari 1956: vóór 1 October 1956.
c: ,, „ na 1 Maart 1956: vóór 1 December 1956.
* Op bedrijven, waar jonge hennen aanwezig zijn van uiteenlopende geboorte-
datum is het aan te raden, deze koppels afzonderlijk te onderzoeken. Meermalen
is n.1. gebleken, dat wanneer gewacht wordt tot de laatst-geboren hennen vol-
doende in productie zijn, de leg der vroegstgeboren dieren weer is gedaald tot
beneden de 50%!

Het verdient dus aanbeveling het onderzoek tc doen plaats vinden zodra de
productie tenminste 50% bedraagt.

5. Tenminste 4 dagen vóór het onderzoek zal worden verricht, dient de juiste
datum, plaats en tijd te worden opgegeven aan de Gezondheidsdienst voor Pluim-
vee, Amersfoortsestraat 49 te Soesterberg (tel. 03403—617). Wanneer men zich
hier niet aan houdt, kan het onderzoek worden afgekeurd.

6. De pluimveehouder dient voor voldoende hulp te zorgen, opdat het onderzoek
vlot kan verlopen.

7. De dierenarts dient het onderzoek te verrichten volgens de snelle bloeddruppel-
agglutinatie met behulp van een snijpen (vaccinostijle) en een schommelkastje
met verwarmde en verlichte plaat.

8. Het is uitsluitend toegestaan door de Veeartscnijkundige Dienst goedgekeurd
antigeen te gebruiken, zoals van de Rijksseruminrichting te Rotterdam, de firma
Philips Roxane te Weesp en de firma Nobilis te Boxmeer, Dit dient trivalent
antigeen te zijn, bestaande uit standaard-, variant- en rough S. pullorum.

9. Bestel steeds kleine hoeveelheden antigeen, bewaar dit koel en donker en schenk
het niet over in andere flesjes. Gebruik eenmaal geopende flesjes zo snel mogelijk
op, zonder dat de inhoud wordt verontreinigd.

10. Neem de antigeendruppels minstens 2x zo groot als de hoeveelheid bloed en
herhaal verdachte reacties met iets meer antigeen. Neem dus vooral niet te
kleine druppels!

11. Schommel de glasplaat met korte tussenpozen telkens even heen en weer, opdat
eventuele reacties zo vlot mogelijk op kunnen treden.

12. Dubieus en/of positief reagerende dieren moeten zo spoedig mogelijk levend
worden opgezonden aan de Gezondheidsdienst voor Pluimvee, Amersfoortsestraat
49 te Soesterberg.

Alleen indien het er meer dan vijf zijn, dienen zij afzonderlijk op het bedrijf
te worden vastgehouden, opdat zij — nadat de uitslag is opgezonden — ter
plaatse door de Gezondheidsdienst kunnen worden onderzocht. Van alle reage-
rende dieren moeten de nummers worden vermeld op de uitslag van het onder-
zoek, terwijl zij voorts dienen te worden gemerkt door het afknippen der nek-
veren.

13. Op de fokbedrijven is bij iedere reactie, welke het gevolg blijkt te zijn van een
S. puloruin-infectie, 3 a 4 weken later een tweede onderzoek nodig van alle
dieren (jonge en oude).

Op de vermeerderingbedrijven is een tweede onderzoek verplicht, wanneer het
aantal positieve reacties 1% of meer bedraagt (of meer dan vijf stuks).
Met het tweede onderzoek dient te worden gewacht, tot inen hierover nader
bericht heeft ontvangen van de Gezondheidsdienst voor Pluimvee, speciaal met
het oog op het te gebruiken antigeen.

14. Het laten verrichten van pullorum-onderzock door een student-assistent is uit-
sluitend toegestaan, wanneer dit tevoren schriftelijk is aangevraagd en toegestaan
door de Gezondheidsdienst voor Pluimvee. Alleen veterinaire studenten, welke
tenminste het le gedeelte van het doctoraalexamen met goed gevolg hebben af-
gelegd, kunnen hiervoor in aanmerking komen.

Zonodig kan aan een student-assistent door de Gezondheidsdienst een korte op-
leiding worden gegeven. Voor het verkrijgen van assistentenhulp dient men zich
te wenden tot Dr. W. A. de Haan, Rubenslaan 123 te Utrecht.

15. Voor het vermelden van de uitslag dient uitsluitend .gebruik te worden gemaakt
van de hiervoor door de Gezondheidsdienst voor Pluimvee toegezonden formu-
lieren. Deze dienen direct na afloop van het onderzoek door de dierenarts te
worden ingevuld, ondertekend en verzonden.

Is het onderzoek door een assistent verricht, dan wordt door hem de verklaring
uitgeschreven en ondertekend, terwijl de dierenarts deze verklaring voor accoord
tekent. Stuur het ingevulde formulier steeds direct op en wacht hier vooral niet
mee! Later dan een maand na het onderzoek ontvangen uitslagen worden niet
meer erkend.

16. Alle eventueel op het bedrijf aanwezige kalkoenen, pauwen, kriel- of sportrassen
moeten worden onderzocht.

17. Indien het onderzoek niet volgens deze voorschriften is verricht, kan het niet
worden erkend. Zonodig kunen deze gevallen aan de Maatschappij voor Dier-
geneeskunde ter behandeling worden voorgelegd.

In het verslagjaar steeg het deelnemerskapitaal met bijna ƒ 3\'/q millioen tot ruim
ƒ 14 millioen.

De waarde van het Fonds bedroeg per ultimo 1955 ƒ 16.329.408,—.
Het aantal deelnemers steeg van 1283 tot 1538.

De uitkeringen bedroegen ƒ 52,50 per deelneming, terwijl bovendien twee belasting-
vrije kapitaalsuitkeringen plaats hadden, overeenkomende met 7,3% over de gemid-
delde afgifteprijs in 1955.

Per 15 januari 1956 bedroeg de afgifteprijs ƒ 1.236,99 per deelneming.
Uit één en ander mag worden geconcludeerd, dat het Fonds zowel wat de stijging
van het kapitaal als wat de uitkeringen aan de deelnemers een zeer voorspoedig jaar
had.

Prof. J. H. ten Thije heeft zitting in de Raad van Overleg en Toezicht, welke regel-
matig met de Directie van het Fonds vergadert.

De eerste weken van de weidegang zijn op veel bedrijven weken van
zorgen, omdat juist in deze tijd de kopziekte veel slachtoffers maakt. Welis-
waar bestaan er goede geneesmiddelen tegen de ziekte, doch door het
snellere verloop van de ziekte is nog altijd een op de zeven ziektegevallen
dodelijk. Ook de melkproductie van dieren, die aan kopziekte lijden, daalt
enkele weken aanzienlijk. Het is dus van veel belang dat getracht wordt
de kans voor het optreden van deze ziekte zo klein mogelijk te maken, aldus
in een onlangs in een radio-uitzending van het Ministerie van Landbouw
gehouden radiocauserie, waarvoor de gegevens werden verstrekt door
prof. ir. W. J. \'t Hart, hoogleraar in de graslandcultuur te Wageningen.

Jammer genoeg kennen we nog niet de wonderpil, waardoor we de ziekte
met 100% zekerheid kunnen voorkomen. Wel heeft de ervaring op veel
bedrijven geleerd, dat we de ziekte vrijwel geheel door een juiste bedrijfs-
voering kunnen beperken. We kunnen de te nemen maatregelen in drie
groepen verdelen. In de eerste plaats „de keuze van de te beweiden per-
celen". De ervaring heeft geleerd, dat de kans op kopziekte het grootst
is op percelen met een hoge kalivoorraad in de grond, die in het voorjaar
een gier of kalizoutgift hebben ontvangen. Die moeten daarom bij voor-
keur voor maaien worden bestemd. In de volgende jaren zal men moeten
trachten deze overmaat te vermijden door gier en kali alleen te brengen
naar percelen, waar behoefte aan kali bestaat.

In de tweede plaats is van belang de overgang van stal naar weide. De
gevoeligheid van het vee voor kopziekte neemt toe door plotselinge ver-
anderingen van het rantsoen en door sterke veranderingen in de tempe-
ratuur. Een geleidelijke overgang van de stal naar de weide verkleint dus
de gevaren. Dit is te bereiken door het vee in de eerste tijd alleen overdag
in de wei te brengen en \'s nachts op te stallen. Bovendien door hooi, stro

en pulp te verstrekken. Indien dit niet mogelijk is, dan doet men er goed
aan het vee in de weide bij te voeren. Tenslotte is het verstrekken van spe-
ciale voedermiddelen van belang. Het is in de praktijk reeds lang bekend,
dat het verstrekken van 2-3 kg gedroogde pulp per koe per dag of aard-
appelvezels de gevaren voor het optreden van kopziekte sterk doet ver-
minderen. Het toevoegen van enig keukenzout aan dit voer verhoogt de
smakelijkheid en werkt waarschijnlijk ook gunstig, omdat het natrium-
gehalte in het voorjaarsgras veelal laag is. In de laatste twee jaren zijn
onder leiding van prof. Seekles op vele bedrijven ook goede resultaten
verkregen met het verstrekken van speciale magnesiumhoudende koekjes.

Deze koekjes zijn niet bijzonder smakelijk, zodat sommige dieren ze niet
graag opnemen. Door wijziging van de samenstelling tracht men dit be-
zwaar echter te voorkomen. Bij het gebruik van deze koekjes moet er wel
op gewezen worden, dat er niet meer gegeven mogen worden dan volgens
het voorschrift en alleen gedurende de kopziekteperiode, omdat ook hier
overdaad schaadt.

Ook hier geldt dus het spreekwoord: „voorkomen is beter dan genezen".
Als U deze aanwijzingen opvolgt, is er alle kans dat Uw vee gezond blijft
en volop van het meigras kan profiteren.

In verband met het feit, dat de tentoonstelling, die ter gelegenheid van het lustrum
van de rijksuniversiteit, Trans 8, Utrecht is georganiseerd, nog steeds vrij veel belang-
stelling trekt, is besloten de tentoonstelling te verlengen tot 7 juli a.s.
Voor dierenartsen is alleen al de zeer interessante afdeling van de diergeneeskundige
faculteit een bezoek aan de tentoonstelling waard.

Opgave van het aantal reactiedieren, aangeboden voor slachtpremie in de vierweekse
periode van 2 januari 1956 tot en met 18 februari 1956.

Bureau: Rubenslaan 123, Utrecht. Tel. 030—11413. Gironummer 511606 ten name
van de Maatschappij voor Diergeneeskunde, Utrecht.

Hieronder volgt het reeds aangekondigde voorbeeld van een verklaring voor koop-
vernietigende gebreken.

In verband met de zeer ver uiteen lopende gevallen van koopvernietigende gebreken
kan hiervoor geen model-formulier worden ingevoerd.

Onderstaand voorbeeld zal echter in zeer vele gevallen als model kunnen worden
gebruikt:

De ondergetekende ......, dierenarts te ......, verklaart heden op verzoek van ......

te ......, te hebben onderzocht een ......\'),\'welk dier volgens verklaring van ......

Bij dit onderzoek³) is gebleken dat bovengenoemde dier lijdende is (of was) aan
......⁴).

Op grond van het verrichte onderzoek kan ondergetekende met zekerheid verklaren,

dat dit ernstig lijden vóór ...... moet zijn begonnen en dus op de datum van de koop

aanwezig was, het dier ongeschikt⁵) maakt voor het gebruik, waartoe het bestemd is,
terwijl dit lijden als een ernstig gebrek is aan te merken, dat, verborgen bij de koop,
als koopvernietigend gebrek voor de rechter aanleiding kan zijn om te beslissen tot
vernietiging van de koop overeenkomstig de bepalingen der wet.

hier volgt een zo nauwkeurig en uitgebreid mogelijke omschrijving van het onder-
zochte dier, met leeftijd, signalement, ras, stamboek en/of oormerk.

²) eventueel hier aan toevoegen, dat de eigenaar het dier op ...... weer gekocht

^s) als het dier op kosten van ongelijk is geslacht, komt er nog bij ...... en na slachten

op kosten van ongelijk op ...... aan het slachthuis te ......, ook na pathologisch

⁴) het geconstateerde gebrek met duidelijke omschrijving van de gevolgde methode
van onderzoek en de resultaten hiervan.

De directie van de Oliefabrieken Calvé-Delft heeft de bedoeling, op bovengenoemde
datum een ontvangst te organiseren, welke in het bijzonder is bedoeld voor dieren-
artsen.

Tijdens een lunch, welke zal plaatsvinden in Hotel Wilhelmina te Delft, zal een
inleiding worden gehouden door Dr. W. P. Blount uit Londen over enkele aspecten
van de pluimveehouderij.

Teneinde de aanwezigen een indruk te geven van de wijze, waarop mengvoeders
worden samengesteld en gefabriceerd, zal \'s middags na een korte toelichting een
rondleiding door de olie- en veevoederfabrieken van Calvé plaats hebben.
Voor belangstellenden heeft Calvé-Delft een programma bschikbaar. Dierenartsen,
die dit nog niet in hun bezit hebben, maar er prijs op stellen een uitnodiging te
ontvangen, worden verzocht, zich in verbinding te stellen met Calvé-Delft.

Het secretariaat van de afdeling Noord-Brabant is thans gevestigd: p/a H. J. A. M.
Kothuis, Past. Bloemstraat 67, Oss.

Bureau voor Internationale Technische Hulp.
Makerere college, the university college of East Africa.

Applications are invited for Reaedrship or Senior Lectureship in Veterinary Anatomy.
The Faculty of Veterinary Science has its pre-clinical School at the College and its
clinical section at Kabete, near Nairobi. The person appointed to this post would be
required to act as Senior Tutor to veterinary students in the pre-clinical school.
Readers hold appointments until retirement age.

Senior Lecturers are normally on probation for first two years, and on confirmation
of appointment, hold the appointment, until retirement age which is at the end of
the session in which the member reaches the age of 60. The appointment may be
extended by Council Resolution beyond the age of 60.

Resignation is by 3 month\'s notice to take effect at the end of a term or long vaca-
tion.

Laboratory superintendent for pharmacology and veterinary physiology.
Applicants should have good experience in a Pharmacology or Veterinary Physiology
laboratory and be well acquainted with physiological and pharmacological apparatus,
and have a knowledge of the use of chemicals. They will be responsible for practical
classes and the maintenance and upkeep of apparatus.

Applicants will also need to have had experiences of keeping and handling animals
and be able to assist in research work.

Bij de aanvang van het jaar telde de groep 106 gewone leden en 22 buitengewone
leden.

Afgevoerd moesten worden elf leden, waarvan twee door overlijden, n.1. de collegae
Hoogendoorn (Weesp) en Pinkse (Veghel). Negen leden bedankten als lid, waarvan
drie wegens verandering van werkkring en vijf wegens het bereiken van de pensioen-
gerechtigde leeftijd.

De stand van het ledental was op 1 jan. \'56, 110 gewone leden en 32 buitengewone

Persoonlijke deelneming van de groep werd betoond bij de begrafenis van de collegae
Hoogendoorn en Pinkse en bij de crematie van collega Rinses.

Een schriftelijke betuiging van deelneming werd gezonden aan collega Larnmers
(Winterswijk) bij het overlijden van diens echtgenote Mevr. J. L. Lammers-Hyink.
Telegrafische gelukwensen werden aangeboden aan de collegae De Boer (Bergen
N.H.), Geldof (Oostkapelle), Kranenburg (Uithoorn), Rexwinkel (Aalten), De Ron-
de (Delft), Swinkels (Helmond) en v. d. Werff (Arnhem) bij hun 40-jarig dieren-
artsenjubileum en aan inspecteur Hofstra (\'s-Gravenhage) en collega Koning (Har-
denberg) bij hun 25-jarig jubileum als dierenarts.

Voorts werden gelukwensen namens de groep aangeboden aan het lid Prof. Dr. J.
H. J. van Gils bij diens benoeming tot hoogleraar in de kennis voedingsmiddelen
van dierlijke oorsprong aan de faculteit der veeartsenijkunde.

Verder bood de groep gelukwensen aan aan collega H. A. Weyens (Goes) ter ge-
legenheid van de geboorte van zijn dochter.

Naar aanleiding van een schrijven van Dr. Tervoert (Winterswijk), werd op de ver-
gadering van 23 april besloten, de contributie voor de gepensioneerde buitengewone

leden met ingang van 1 jan. \'56 te stellen op ƒ 2,50 (voor de buitengewone, niet
gepensioneerde leden bedraagt de contributie ƒ 5,—, voor de leden ƒ 10,—).

In het afgelopen jaar werden 5 ledenvergaderingen gehouden. De eerste vergadering,
gehouden op 22 januari, werd bezocht door 53 leden, 10 buitengewone leden en 8
gasten.

Op deze vergadering hield collega Dr. A. W. B. Bos (Waalwijk) een lezing met als
onderwerp „De dierenarts en de vleeskeuring".

De tweede vergadering vond plaats op 23 april. Zij werd bezocht door 52 leden
en buitengewone leden, benevens 3 gasten.

In de ochtendvergadering gaf Prof. ten Thije in zijn instituut een demonstratie aan
de hand van verschillende pathologisch-anatomische preparaten. Daarna werd door
collega Dr. J. J. M. de Bruin (Boxtel) een uiteenzetting met demonstratie gegeven
over het gebruik van de electro-thermometcr.

In de middagvergadering, die gekenmerkt was door bestuursmutaties, werd de voor-
zitter collega Dr. D. M. Hoogland, die niet herkiesbaar was, als voorzitter vervangen
door de toenmalige secretaris collega Karsemeijer.

Door deze mutatie en het feit, dat collega P. van Rijn (Geldermalsen) als bestuurs-
lid aftrad (eveneens niet herkiesbaar), moest het bestuur met 2 nieuwe leden
worden aangevuld.

Hiervoor werden benoemd collega Eenink (Assen) en ondergetekende, die het secre-
tariaat thans waarneemt.

Collega Dr. Hoogland werd op voorstel van het bestuur benoemd tot ere-voorzitter.
In deze vergadering hield Dr. Hoogland zijn afscheidsrede.

De derde vergadering werd gehouden op 18 juni. In de ochtendvergadering waren
aanwezig 23 leden, 4 buitengewone leden en écn gast.

De ere-voorzitter, Dr. D. M. Hoogland, hield een inleiding over „Vervoer van ge-
zond, ziek en wrak vee".

Deze dag was gekenmerkt door de aanwezigheid van vele dames, die tijdens de ver-
gadering een excursie naar de Kloostertuin maakten.

Na de huishoudelijke vergadering kreeg dc bijeenkomst een meer feestelijk karakter.
Met de dames werd een bezoek gebracht aan Ouwehands dierenpark, waar wij op
voortreffelijke wijze werden rondgeleid door collega Favejée (Rhenen). De dag,
begunstigd door ideaal weer, werd in een uitstekende sfeer doorgebracht.
De vierde vergadering vond plaats op 24 september. Aanwezig waren 66 leden, 12
buitengewone leden, benevens een 9-tal gasten.

Door Dr. Clarenburg (Utrecht) werd een voordracht gehouden over „Het bacte-
riologisch vleesonderzoek en de keuringsuitspraak op grond van dit onderzoek".
De vijfde vergadering was op 19 november.

Hierop waren aanwezig 62 leden, 9 buitengewone leden en 4 gasten. In de ochtend-
vergadering hield Dr. E. Kampclmachcr (Utrecht) een lezing met projectic en de-
monstratie over „De betekenis van de Listcriosis voor de vleeskeuring", terwijl collega
A. H. v. d. Put (Kerkrade) in de middagbijcenkomst een voordracht hield over
„Salarisregelingcn".

Bij de vrije mededelingen en dc rondvraag van de verschillende vergaderingen wer-
den vaak zeer interessante onderwerpen ter sprake gebracht.

Tweemaal was de hoofdinspecteur van dr volksgezondheid gast van de groep, terwijl
de wnd. hoofdinspecteur viermaal aanwezig was op de vergaderingen.
De secretaris van de Maatschappij voor Diergeneeskunde woonde steeds de verga-
deringen bij.

M. Karsemeijer, Alphen a.d. Rijn, voorzitter.
Dr. S. T. Hofstra, Breukelen, secretaris.
A. Zwaagstra, Olst, penningmeester.

Vertegenwoordiger in het algemeen bestuur van de Mij voor Dier-
geneeskunde Dr. D. M. Hoogland, plaatsvervanger J. J. Ooms).
Het bestuur kwam o.a. bijeen ter bespreking van het onderwerp Koninklijk Besluit
ter vervanging van het Koninklijk Besluit van 5 juni 1920 S. no. 285 en het ontwerp
Koninklijk Besluit tot intrekking van het Koninklijk Besluit van 6 juni 1921 S. 754
en tot wijziging van het Koninklijk Besluit van 10 juli 1926 S. 233, om in aansluiting
hieraan advies omtrent deze materie uit te brengen aan de hoofdinspecteur van de
Volksgezondheid.

Tevens werd advies uitgebracht aan de veterinaire hoofdinspectie van de Volks-
gezondheid met betrekking tot „de wenselijkheid van het vaststellen van eisen van
vakbekwaamheid van loonslachters".

In een bijeenkomst van het V.V. met het bestuur van de vereniging van directeuren
van gemeentelijke slachthuizen in Nederland en vertegenwoordigers van de groep
op 3 mei 1955 werden de maatregelen besproken, die genomen moesten worden in
verband met moeilijkheden, ontstaan bij de export van varkensvlees (bacon).
Naar aanleiding van de lezing door Dr. Clarenburg, gehouden in de ledenvergadering
van 23 september werd een schrijven gericht aan de Minister van Sociale Zaken en
Volksgezondheid met het verzoek de meer specialistische onderzoekingen (histolo-
gisch onderzoek, differentiatie van bacterieculturen, etc.), die voor de gemeentelijke
vleeskeuringsdiensten verricht worden aan het Rijkinstituut van de Volksgezondheid
niet te belasten en alleen voor het bacteriologisch routine-onderzoek vergoeding te
vragen.

Voorzitter en secretaris kwamen zo nu en dan bijeen om de lopende zaken te be-
spreken.

Behoudens door het tonen van ons medeleven bij het wel en wee van onze leden,
was de groep o.a. vertegenwoordigd bij dc officiële opening van het gemoderniseerde
slachthuis te Venlo op 25 april, bij de herdenking van het 25-jarig jubileum van het
gemeentelijk slachthuis te Helmond, tevens ter viering van het zilveren jubileum van
collega Swinkels als directeur van het slachthuis op 30 september en bij de her-
denking van het 25-jarig bestaan van het openbaar slachthuis te Breda op 27 oktober.
Voorts was de groep in dc persoon van Dr. D. M. Hoogland vertegenwoordigd bij het
afscheid van Prof. van Oijen als hoogleraar in de kennis voedingsmiddelen van dier-
lijke oorsprong van de faculteit der veeartsenijkunde.

Bij ontstentenis van Dr. Hoogland (De Bilt) vertegenwoordigde collega Ooms de
groep in de vergadering van het algemeen bestuur van de Mij voor Diergeneeskunde
op 22 juni 1955, waar o.a. het collectief lidmaatschap van de leden-ambtenaren van
de maatschappij bij de centrale van hogere gemeente-ambtenaren ter sprake kwam.

Hiermede meen ik dc voornaamste voorvallen in het jaar 1955 gereleveerd te hebben.
Het ligt m.i. niet direct op de weg van de secretaris om de belangrijkheid van het
afgelopen jaar in dc brede uit te meten.

Ik meen te mogen volstaan met te vermelden, dat de belevenissen van dit jaar hebben
bewezen, dat de verhouding van de groep tot de overheid, meer speciaal tot de vete-
rinaire hoofdinspectie van de volksgezondheid, uitstekend was en dat de verstand-
houding van de groep tot de Maatschappij voor Diergeneeskunde niets te wensen
overliet.

Moge dit ook in de toekomst zo blijven, tot heil van de Volksgezondheid en tot meer-
dere glorie van de diergeneeskundige stand.

Moge de voortreffelijke geest, die er heerst in de groep, blijven bestaan.
Moge één en ander weer tot uiting komen in de vriendschappelijke collegiale sfeer,
die kenmerkend is voor haar leden-, zowel als voor haar bestuursvergaderingen.
Met de beste wensen voor de toekomst van de groep,

Het Hoofdbestuur heeft de volgende collegae aangenomen als lid van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde:

E. M. Dufour, Dorpsstraat 13, Nieuwenhoorn.
J. C. J. van Vliet, Westerlaan 4, De Bilt.

Het Hoofdbestuur heeft de volgende diergeneeskundige candidaten aangenomen als
candidaatlid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde: L. H. Hotsma; G. H.
Huisman; P. A. A. Omloo; P. H. M. E. Peters.

Middelkoop, Dr. A. P., te Utrecht, is met ingang van 16 april 1956 opdracht verleend
om aan de Rijksuniversiteit te Utrecht in de faculteit der diergeneeskunde onder-
wijs te geven in de hoef- en klauwkundc. (100)

Aalfs, Dr. H. G., te Waddinxveen, is met ingang van 1 maart 1956 vanwege de
F.A.O. voor de tijd van 1 jaar uitgezonden naar India ter voorlichting op het
gebied van de veefokkerij en veevoeding. (67)

Het telefoonummer 01606—33 van collega A. P. C. Bartels te Rijsbergen (N.Br.),
zoals vermeld in het tijdschrift voor diergeneeskunde van 15 mei 1956, rubriek
Personalia onder de nadere aanduiding „Gevestigd", is niet juist weergegeven en
moet zijn 01606—333. (69)

Uit het Instituut voor Moderne Veevoeding „De Schothorst" te Hoogland
Directeur: Dr. J. Grashuis.

Sedert de ontdekking van de groeibevorderende eigenschappen van anti-
biotica bij varkens en pluimvee, heeft men naarstig gezocht naar een ver-
klaring voor dit verrassende feit. Tot op heden is men er echter nog niet
in geslaagd een eenvoudige verklaring voor dit verschijnsel te vinden,
hoewel zeer vele hypothesen zijn opgesteld. Reeds in 1953 schrijft B r a-
nion (1953) in een overzicht, dat het aantal hypothesen ongeveer even
groot is als het aantal onderzoekers, dat zich met dit vraagstuk bezig houdt
en dit zijn er zeer velen!

Aanvankelijk zocht men het groeieffect van antibiotica uitsluitend te ver-
klaren door een werking via de darmflora; later werden ook invloeden
geconstateerd op de endocriene klieren, vooral de schildklier.¹) Flet is
echter niet onmogelijk, dat ook deze werking via een verandering van de
darmflora tot stand komt, doordat de darmbacteriën stoffen produceren,
welke de interne secretie beïnvloeden.

Vele onderzoekers hebben getracht veranderingen in de darmflora met
behulp van bacteriologische analyses op te sporen, maar hun resultaten
waren veelal teleurstellend. Het feit echter, dat velen geen veranderingen
in de darmflora konden constateren, bewijst nog niet, dat antibiotica geen
invloed op de darmbacteriën uitoefenen, omdat de gebruikte technieken
veelal geen nauwkeurige analyse mogelijk maken. De bezwaren tegen deze
door zeer vele onderzoekers gevolgde methoden, kunnen wij als volgt
samenvatten:

1. Dikwijls werden slechts de bacteriën van de verse faeces onderzocht;
veranderingen in de dunne darm en andere delen van het darmkanaal
komen dan niet altijd tot uiting.

2. Veelal begon men het onderzoek na zeven dagen of beperkte men er
zich toe de darminhoud op het einde van de proefperiode te onder-
zoeken. In die tijd kunnen de meeste darmbacteriën zich aangepast
hebben, zodat geen verschil met controle-dieren wordt waargenomen.

3. Bij kuikens geeft men de antibiotica reeds vanaf de eerste of tweede
dag. In dit geval kunnen zich reeds van het begin af slechts min of
meer resistente bacteriën ontwikkelen, zodat geen verschil is te zien
met de darmflora van controle-dieren.

4. Het onderzoek had uitsluitend betrekking op colibacteriën, melkzuur-
bacteriën, Enterocokken, schimmels, gisten, Clostridiën en Proteus-
soorten. In de darm kunnen echter nog wel andere soorten microörga-
nismen voorkomen, welke minder gemakkelijk voor onderzoek toegan-
gelijk zijn. Niet onmogelijk is, dat deze soorten wel beïnvloed worden
door antibiotica.

1 C ale s n i c k et al. 1954; M e 11 e r en W a 11 e r 1954; M e i t e s en O g 1 e 1951.

5. De aantallen van de diverse soorten bacteriën kunnen van dier tot
dier zeer sterk verschillen, hetgeen dikwijls twijfel doet ontstaan om-
trent de significantie van de vermelde verschillen.
Anderson en medewerkers (1951) vonden, dat penicilline de
colibacteriën en Lactobacilli van de blinde darm bij kuikens in aantal deed
toenemen; de Enterococci waren geringer in aantal. Aureomycine ver-
oorzaakte een vermindering van het aantal melkzuurbacteriën gedurende
de eerste drie weken, maar bevorderde de groei van de caecale colibac-
teriën. Aangezien de hoeveelheid antibioticum niet wordt vermeld en
evenmin op welk tijdstip de monsters zijn genomen, is dit onderzoek
moeilijk te beoordelen. Men is geneigd te veronderstellen, dat na drie
weken de melkzuurbacteriën zich aangepast hebben aan de aureomycine.
Anderson en medewerkers (1952 a) konden bij kalkoenkuikens
welke 15 ppm terramycine in het voeder kregen, weinig veranderingen
constateren in de blinde darmflora; alleen dc Lactobacilli zouden iets in
aantal toegenomen zijn. Aangezien de monsters pas na 21 en 30 dagen
genomen werden, is het mogelijk, dat de flora zich volkomen heeft aan-
gepast.

Anderson en medewerkers (1952 b) constateerden, dat na 10
weken voedering met 10 ppm procaïne-penicilline het aantal colibacteriën
en melkzuurbacteriën in de blinde darmen van de proefkuikens groter was
dan bij de controledieren. De Enterococci waren iets verminderd. Ook hier
is vanwege de lange proefperiode aanpassing niet uitgesloten. De gesigna-
leerde verschillen zijn overigens maar zeer klein.

Bridges en medewerkers (1952) gingen de invloed na van peni-
cilline (5 ppm) op de faecesflora van biggen. Zij constateerden, dat het
totaal aantal bacteriën, kweekbaar op nitraatagar, toenam. Op welke tijden
de monsters genomen zijn is niet geheel duidelijk. Aangezien geen onder-
scheid gemaakt werd tussen de verschillende soorten bacteriën, zijn uit
dit onderzoek weinig conclusies te trekken. Later onderzochten Bridges
en medewerkers (1953) eveneens de faecesflora van biggen welke
5 ppm procaïne-penicilline of 5,5 ppm streptomycine kregen. De faeces
werden iedere week onderzocht op Stafylocokken, Proteus, Shigella en
Escherichia. Eschcrichia coli nam in aantal toe door de voedering met
penicilline. De onderzoekers wijzen er ook op, dat zelfs bij dieren op
hetzelfde rantsoen grote verschillen voorkomen, hetgeen de resultaten dik-
wijls twijfelachtig doet zijn.

Coates en medewerkers (1951) konden in dc darminhoud van
kuikens geen verandering van het totaal aantal bacteriën aantonen ten-
gevolge van voedering met 10 ppm penicilline, terramycine of aureomycine.
Waarschijnlijk werden de monsters pas na 4 weken genomen en aangezien
geen onderscheid gemaakt werd tussen verschillende soorten bacteriën
zijn uit dit onderzoek weinig conclusies te trekken.

DixonenThayer (1951) konden weinig of geen veranderingen in de
caecale flora aantonen wanneer kuikens 44 ppm procaïne-penicilline of
aureomycine kregen. Waarschijnlijk werden ook hier de monsters genomen
op het einde van de proef, dus na enige weken, zodat aanpassing niet
uitgesloten is.

Eisenstar k en Sanford (1953) verzamelden na 8 weken de darm-
inhoud van kuikens, welke 0 - - 1,8 - - 3,6 •— 7,2 - - 9,0 en 18 ppm aure-

omycine gekregen hadden. Zij constateerden geen verschillen, hetgeen
natuurlijk niet te verwonderen is, aangezien de flora zich na 8 weken
geheel kan hebben aangepast.

KI i n e (1954) gaf biggen een mengsel van verschillende antibiotica
(ieder 100 mg per pound) en onderzocht op het einde van de proef de
darminhoud. Er werden geen verschillen gevonden; ook hier is adaptatie
niet uitgesloten.

March en Biely (1952) constateerden, dat normale en zeer hoge
doses aureomycine in het voeder een vermindering veroorzaakten van het
aantal Lactobacilli. De verschillen zijn echter zeer gering, waarschijnlijk,
omdat de faeces slechts werden onderzocht na 25 en 31 dagen.
Rosenberg en medewerkers (1952) onderzochten iedere drie
dagen de faeces van kuikens welke terramycine door het voeder gemengd
kregen. Zij constateerden, dat de gemiddelden van alle tellingen weinig
of niets verschilden. De uitkomsten van de afzonderlijke tellingen werden
niet weergegeven, wel vermeldden zij dat Escherichia coli gedurende de
eerste twee weken een vermindering in aantal te zien gaf.
Slinger en medewerkers (1954) onderzochten dagelijks de in-
vloed van 15 ppm procaïne-penicilline op het aantal colibacteriën, melk-
zuurbacteriën en Enterococci. Een invloed op Enterococci en Lactobacilli
was niet of nauwelijks te constateren; Escherichia coli was over het alge-
meen in grotere aantallen aanwezig in de faeces van kuikens welke peni-
cilline kregen. Aangezien de dieren reeds vanaf de eerste dag penicilline
kregen, is het mogelijk dat, evenals bij het zojuist vermelde onderzoek van
Ro s e n b e r g en medewerke rs, van een merkbaar terugdringen
van gevoelige bacteriën niet veel te bemerken was, omdat deze penicilline-
gevoelige melkzuurbacteriën of Enterococci de kans niet kregen zich te
ontwikkelen. Proeven over eventuele verschillen in gevoeligheid werden
bij dit onderzoek niet gedaan. Bovendien geldt nog het bezwaar, dat
faecesonderzoek weinig of niets zegt omtrent de situatie in dunne darm
of blinde darm.

S c a r 1 e t t i en medewerkers (1952) gingen de invloed na van
terramycine op de darmflora van ratten. Zij onderzochten slechts de faeces
en hoewel de eerste monsters reeds twee dagen na het begin van de proef
genomen werden, geven zij slechts in een tabel de gemiddelden van alle
tellingen, zodat eventuele veranderingen met de tijd niet te beoordelen
zijn.

G u z m a n n-G a r c i a en medewerkers (1953) gaven ratten een
rantsoen van 25 mg penicilline per kg voeder. Zij onderzochten verschillen-
de delen van het darmkanaal op regelmatige tussenpozen. Gedurende de
eerste tijd namen de anaëroob kweekbare bacteriën iets af, doch na twee
weken was hun aantal weer normaal. Dit is dus vermoedelijk een geval van
aanpassing.

Quin en medewerkers (1953 a, b) gingen de invloed na van
aureomycine (20 ppm) op de faecesflora van biggen. Het aantal proef-
dieren was zó gering, dat uit dit onderzoek weinig of geen conclusies zijn
te trekken.

Schendel en medewerkers (1954) gaven babybiggen 50 ppm
terramycine in een synthetische melk. Na vijf weken werden verschillende
delen van de dunne darm op bacteriënaantal onderzocht. Er werd nage-

noeg geen invloed van terramycine waargenomen. Ook hier zijn de mon-
sters te laat genomen, zodat aanpassing mogelijk was.
Anderson (1954) ging bij varkens de invloed na van procaïne peni-
cilline op verschillende bacteriën in maag, duodenum, bovenste en onderste
deel van jejunum, ileum, caecum en twee delen van het colon. Hoewel
het aantal proefdieren zeer gering was, mogen we uit deze proeven toch
wel concluderen, dat de Lactobacilli gedurende de eerste twee weken in
het bovenste deel van het darmkanaal in aantal verminderd waren door
penicilline, terwijl Escherichia coli daar zeer sterk in aantal toenam. Na
drie weken waren deze verschillen echter verdwenen, waarschijnlijk om-
dat de flora zich dan weer had aangepast.

Cook en medewerkers (1954) vonden dat 9 ppm procaïne peni-
cilline het aantal lactobacilli in de spiermaag en blinde darmen van kuikens
na 1-2-3-4-5 en 6 weken niet deed veranderen. De Lactobacilli
waren sterk verminderd in het duodenum, de dunne en de dikke darm.
De colibacteriën waren in aantal eveneens onveranderd in de blinde dar-
men, maar waren in dunne en dikke darm sterk in aantal gestegen. Voor
iedere telling werd een gemiddeld monsters genomen van de darminhoud
van 3 kuikens, waardoor individuele verschillen dus belangrijk verminderd
werden. De verschillen waren na vier weken geheel verdwenen, vermoede-
lijk omdat de flora zich toen had aangepast. Een dergelijk verschijnsel
constateerden Cook en medewerkers (1952) ook bij kalkoen-
kuikens welke 8,8 ppm procaïne penicilline kregen. Ook hier waren de
verschillen na enige weken niet meer te constateren. De Lactobacilli,
geïsoleerd uit faeces van de penicillinegroep vertoonden een duidelijke
resistentie voor penicilline.

Deze laatste drie onderzoekingen zijn dus volkomen met elkaar in over-
eenstemming.

Elam en medewerkers (1953) zagen een toename van het aantal
chloromycetine-resistente bacteriën in de faeces van biggen welke chloro-
mycetine in het voeder kregen. Bij kuikens, welke 33 ppm penicilline
kregen, was reeds na veertien dagen het aantal voor penicillinc-resistente
bacteriën sterk toegenomen (Elam en medewerkers, 1951).
Ook Ferrando (1953) zag een toename van het aantal resistente
kiemen door voedering met antibiotica.

Fuzita en medewerkers (1952) constateerden een afname van
het aantal colibacteriën in het darmkanaal van kuikens op een rantsoen
met terramycine; later werd het aantal weer normaal omdat zich resisten-
te stammen ontwikkelden.

Johansson en medewerkers (1953) zagen reeds 36 en zelfs 12
uur na de eerste voedering met 100 ppm terramycine resistente colibacte-
riën verschijnen in het darmkanaal van ratten. Na enige tijd nam dit
aantal resistente colibacteriën zeer sterk toe.

Joubert en medewerkers (1954) menen, dat het ontstaan van
resistente darmbacteriën wel eens nadelige gevolgen zou kunnen hebben
voor de ziektebestrijding met behulp van antibiotica.
Peterson en medewerkers (1953) constateerden, dat voedering
met aureomycine het aantal aureomycine-resistente bacteriën deed toe-
nemen. Escherichia coli bleek voor een belangrijk deel minder gevoelig te
zijn geworden voor aureomycine. Dat voedering met antibiotica het aantal

resistente microörganismen in het darmkanaal doet toenemen, blijkt ook
uit proeven van Reid en medewerkers (1954).
Rhodes en medewerkers (1954) onderzochten verschillende de-
len van het darmkanaal van kuikens op rantsoenen met aureomycine
(5 mg per 100 g) en een mengsel van bacitracine en penicilline (2,5 mg
bacitracine -f- 10 mg penicilline per 100 g). Zij verzamelden de darm-
inhoud van 3 kuikens. Na 11, 18 en 29 dagen waren de verschillen tus-
sen proefdieren en controledieren maar klein. Het penicilline-bacitracine-
mengsel verminderde echter zeer sterk het aantal Lactobacilli, vooral in
duodenum en ileum. In een volgende proef (met kuikens van 4 weken!)
was gedurende de eerste dagen een duidelijke vermindering van het
aantal melkzuurbacteriën te constateren bij de kuikens, welke het rant-
soen met penicilline -j- bacitracine kregen. Het aantal melkzuurbacteriën
nam echter na vijf dagen weer sterk toe; dit wijst dus weer op een snelle
aanpassing van de Lactobacilli.

Sieburth en medewerkers (1952) zagen, dat bij kalkoenkui-
kens, welke zeer hoge doses terramycine kregen, de colibacteriën plaats
maakten voor Protcussoorten. De doses waren in dit geval echter veel
hoger dan in de veevoeding gebruikelijk is. Hoe hoger de concentratie van
het antibioticum is, des te moeilijker zal het voor de bacteriën zijn om zich
aan te passen, zodat in dit geval Protcussoorten de colibacteriën kunnen
verdringen.

Sieburth en medewerkers (1954) wijzen er nog eens op, dat
men niet uitsluitend mag afgaan op bacteriologisch faecesonderzoek, maar
dat men de verschillende delen van het maag-darmkanaal afzonderlijk
dient te beschouwen. Zij gaven kuikens rantsoenen met 5 ppm procaïne
penicilline, 10 ppm aureomycine of een mengsel van 10 ppm procaïne-
penicilline -f- 10 ppm aureomycine. Zij vermelden slechts resultaten na
4 en 6 weken voedering, zodat het te begrijpen is, dat de gevonden ver-
schillen gering zijn. De darmflora van de kuikens, welke 10 ppm aureo-
mycine kregen, bleek resistent te worden vooi* dit antibioticum; dit was
reeds na één week te constateren.

Starr en Reynolds (1951) gingen na of voedering van kalkoen-
kuikens met twee maal de gebruikelijke dosis streptomycine aanleiding gaf
tot het ontstaan van streptomycine-rcsistente colibacteriën. Van de 195
colibacteriën, geïsoleerd uit het darmkanaal van kuikens welke geen
streptomycine kregen, bleek 74 % volledig geremd te worden door
10 /xg/ml streptomycine en 86 % door 30 /xg/ml. Van 122 culturen, geïso-
leerd uit het darmkanaal van kuikens welke wel streptomycine kregen,
bleek 66 % pas volledig geremd te worden door niet minder dan 60.000
jug/ml streptomycine. Het bleek verder nog, dat reeds drie dagen na het
begin van de voedering de gehele coliflora resistent was voor 100 /xg/ml
streptomycine, terwijl bij de controledieren nagenoeg geen resistente bac-
teriën werden gevonden gedurende de eerste weken. Na enige weken
verschenen echter ook bij de controledieren resistente colibacteriën, waar-
schijnlijk, omdat de kooien van proef- en controledieren dicht bij elkaar
stonden. Bekend was reeds, dat resistentie voor streptomycine zeer ge-
makkelijk optreedt en dat dit niet geleidelijk, maar sprongsgewijze gaat,
zodat voedering met geringe doses streptomycine het ontstaan van zeer
resistente bacteriën bevordert.

Luther en medewerkers (1954) zagen, dat terramycine een
verandering van de pensflora tot gevolg had bij kalveren. Na enige tijd
was deze verandering verdwenen; de pensflora paste zich dus aan.
Forbes en medewerkers (1953) gaven ratten hoge doses aureo-
mycine. Colibacteriën verdwenen evenals Lactobacilli en Enterocokken.
Andere bacteriën kwamen hiervoor in de plaats, o.a. Proteus, Pseudomo-
nas en Alkalygenes. Na één tot twee weken ontwikkelden zich echter weer
resistente colibacteriën, Lactobacilli en Enterocokken. De Proteus- en Pseu-
domonassoorten verdwenen echter niet.

Szilvinyi en medewerkers (1954 a, b) onderzochten de mest
van biggen, welke penicilline of aureomycine kregen in normale doses,
direct met behulp van een microscoop. Zij zagen de grampositieve bacteriën
nagenoeg geheel verdwijnen.

Roine en medewerkers (1955) gingen na, waarom aureomycine
en terramycine zo uitermate toxisch zijn voor marmotten. Het bleek nu,
dat Listeria monocytogenes sterk bevorderd werd door deze antibiotica
(concentratie 100 ppm) en dat de dieren stierven aan een Listeria-
infectie.

Sommige onderzoekers constateerden, dat bepaalde anaërobe bacteriën,
behorende tot het geslacht Clostridium, door antibiotica werden onder-
drukt. Zij menen zelfs, dat dit verschijnsel een oorzaak is van de groei-
verbetering door antibiotica. Een onderdrukken van Clostridium perfrin-
gens constateerden o.a. Williams (1951), Mc. Sieburth (1951),
Elam en medewerkers (1953 a, b en 1954), Jacobs (1953).
Larson (1952) zag echter geen vermindering van Clostridia. Ook
Smyser en medewerkers (1952) zagen geen verband tussen
Clostridia en groeiverbetering. Williams (1951) zag ook geen invloed
van toxines bereid uit Clostridia op de groei van kuikens. Frappant is wel
wat Elam en medewerkers (1954) zagen bij kuikens na penicil-
linetoediening in normale dosis:

1. In oude, gebruikte hokken stimuleerde penicilline de groei en namen
de Clostridia in aantal af.

2. In nieuwe hokken trad geen groeiverbetering op noch verandering
in het aantal Clostridia.

3. In nieuwe hokken deed toediening van Clostridiumculturen de groei
verminderen, maar penicilline was in staat deze groeivertraging op te
heffen.

4. In oude hokken deed toediening van Clostridiumculturen de groei niet
verminderen.

Het zou ongetwijfeld interessant zijn, als meer onderzoekers deze feiten nog
nader onderzochten. Uit deze laatste onderzoekingen blijkt, dat antibiotica
ook in normale doses wel degelijk invloed kunnen uitoefenen op de darm-
flora, maar dat de darmbacteriën zich aan de gewijzigde omstandigheden
kunnen aanpassen door het ontwikkelen van resistentie.
Dat de resultaten van verschillende onderzoekers niet altijd met elkaar in
overeenstemming zijn, wordt hierdoor wel begrijpelijk.

darmkanaal resistentie kunnen ontwikkelen tegen antibiotica, wanneer
deze stoffen in normale doses met het voeder gegeven worden, werd een
onderzoek ingesteld met behulp van een aantal haankuikens. Aan de dieren
werd eerst gedurende één week een normaal „all-mash"-voeder verstrekt,
zonder antibiotica. Hierna werd aan een gedeelte van de dieren hetzelfde
rantsoen -f- 10 ppm procaïne penicilline gegeven. Alle dieren waren in
éénzelfde vertrek gehuisvest in kleine hokjes met nieuw bodemstrooisel,
dat van tijd tot tijd ververst werd. Na enige tijd werden zowel van de
proefgroep als van de controlegroep 2 a 3 dieren gedood. De darminhoud
van deze dieren werd in steriele kolfjes gebracht. Van dieren uit dezelfde
groep werd de darminhoud goed gemengd. Van deze mengmonsters werd
10,0 g gesuspendeerd in 90 ml steriele 0,9 % zoutoplossing. Van deze ver-
dunning 1 op 10 werden verdere verdunningen gemaakt in steriele 0,9 %
zoutoplossing.

Voedingsbodems werden geënt met 1 ml van deze verdunningen en waren
samengesteld als volgt:

pH met azijnzuur brengen op 5,8; niet steriliseren maar 5 minuten op
100° G. verhitten.

De voedingsbodem is met enige wijzingen overgenomen van Rogosaen
medewerkers (1951) en hij is specifiek voor Lactobacilli. Andere
darmbacteriën worden geremd; sommige gisten en schimmels echter niet.
Aan dit medium werd desgewenst pröcaïne-penicilline toegevoegd; 1 ml
van iedere verdunning werd nu met een steriele pipet in steriele cultuur-
buizen overgebracht, (beter voldeden ovale cultuurbuizen volgens M i 1 -
Ier, G a r r e t en P r i c k e 11); hierna weid de vloeibare voedingsbodem
in de buis gegoten (temperatuur 48° C).

Geïncubeerd werd bij 37°C. Iedere verdunning werd geënt zowel in een
medium met als zonder 1 of 2 ppm pröcaïne-penicilline. Na 24 uur
incuberen werden de kolonies in de buizen geteld. De resultaten vindt
men in tabel I. Deze tellingen hebben betrekking op de inhoud van de
dunne darm -f- duodenum. Alle aantallen zijn uitgedrukt in eenheden
van 10⁶. Een telling vóór het begin van de proef wees uit, dat toen geen
verschil in aantallen resistente kiemen bestond tussen proefgroep en con-

trolegroep. 48 Uur na toediening van penicilline was evenmin een verschil
te zien.

Rij de proefgroep was het totaal aantal Lactobacilli in de dunne darm
wel zeer gering. Het is niet onwaarschijnlijk, dat dit veroorzaakt werd
door de groeiremmendc werking van penicilline. Na 6 dagen hebben de
Lactobacilli zich aangepast en is er een duidelijk verschil tussen proef- en
controlegroep wat betreft de gevoeligheid voor penicilline. Ook bij de
controlegroep groeien nog micro-organismen in het medium met penicil-
line, dit zijn behalve bacteriën ook veelal gisten. Men zou kunnen menen,
dat bij de proefgroep in het medium met penicilline meer bacteriën groeien
dan in het medium zonder penicilline; deze verschillen zijn echter geens-
zins significant en vallen volledig binnen de foutengrens. Onder normale
omstandigheden vonden wij steeds twee soorten kolonies op Rogosa-
medium, n.1. grote kolonies bestaande uit gasvormende, zeer kleine staaf-
jes en kleine kolonies bestaande uit lange dunne staafjes welke geen gas
vormden uit glucose. In dit opzicht was er ook geen verschil tussen proef-
en controlegroep. Andere eigenschappen dan kolonievorm en microsco-
pisch beeld werden echter niet nagegaan. Zeer duidelijk is ook het verschil
bij proefgroep en controlegroep te zien in fig. 1.

Een tweede proef werd genomen met haantjes van enige maanden oud.
Deze dieren kregen 20 ppm penicilline in het voeder. De Lactobacilli wer-
den hier geteld in de verse mest. Bij deze proef zagen wij eveneens duide-
lijke verschillen tussen proef- en controlegroep (Tabel 2).

Totaal aantal en aantal resistente Lactobacilli per gram uitgedrukt in
eenheden van 10⁶ in verse mest van haantjes (20 ppm procaïne penicilline
in voeder).

Men dient nog te bedenken, dat penicilline in zuur milieu bij 37° C weinig
stabiel is; penicilline zal dus in Rogosamedium vrij snel onwerkzaam wor-
den. Dit betekent, dat de effectieve hoeveelheid penicilline in de voedings-
bodems minder zal zijn dan de toegevoegde hoeveelheid.

Om de invloed na te gaan van terramycine op de darmflora werd een
proef opgezet met haankuikens van drie weken oud. Proefgroep en con-
trolegroep kregen hetzelfde rantsoen (all-mash); aan het rantsoen van de
proefgroep werd 10 ppm terramycine toegevoegd na een vóórperiode van
één week. Vóór het begin van de proefperiode werd cle darminhoud van
één proefkuikeft en één controlekuiken onderzocht op de aanwezigheid
van voor terramycine-resistente colibacteriën. In beide gevallen bleek het
aantal resistente colibacteriën kleiner te zijn dan 10 per gram. Op ver-
schillende tijden werden daarna van iedere groep nog twee dieren gedood;
de darminhoud werd verzameld en van iedere groep werden de monsters
goed gemengd. Verdunningen werden op dezelfde wijze gemaakt als boven
beschreven. Deze verdunningen werden geënt in desoxycholaat-lactose-
agar (Difco) met en zonder terramycine. Tweemaal werd de inhoud van
de dunne darm onderzocht en driemaal de inhoud van de blinde darmen.

Totaal aantal en aantal resistente colibacteriën per gram dunne darm-
inhoud, 36 uur en 4J/₂ dag na voedering van de proefgroep met 10 ppm r
terramycine.

De resultaten staan vermeld in tabel 3 en 4. Vervolgens werd nagegaan
bij welke concentratie terramycine in de voedingsbodem nog groei op-
trad van Escherichia coli (Zie tabel 5).

Totaal aantal en aantal resistente colibacteriën per gram blindedarmin-
houd één en twee weken na voedering van de proefgroep met 10 ppm
terramycine.

Totaal aantal en aantal resistente colibacteriën per gram blinde darm-
inhoud, bepaald 3 weken na het begin van de proef.

Om na te gaan of de resistente bacteriën ook minder gevoelig geworden
waren voor andere antibiotica dan terramycine, werd aan een aantal
voedingsbodems geen terramycine maar aureomycine of chlooramphenicol
toegevoegd. (Zie tabel 6).

De voor terramycine resistente bacteriën zijn dus ook voor aureomycine
minder gevoelig; de gevoeligheid voor chlooromphenicol is bij de proef-
groep slecht weinig minder dan bij de controlegroep.

Totaal aantal en aantal voor terramycine, aureomycine en chlooramphe-
nicol resistente colibacteriën per gram blindedarm-inhoud.

Zeer fraai was het verschil in gevoeligheid aan te tonen op de volgende
wijze, welke ontleend is aan Ferrando et al. (1953).
Zowel van proefgroep als controlegroep werd de blindedarm-inhoud 1 op
1000 verdund; 1 ml van deze verdunningen werd geënt in 25 ml des-
oxycholaatagar van 48° C; de agar werd na goed mengen uitgegoten in
een volkomen vlakke petrischaal. Na stolling van de agar werden met een
kurkenboor (10 mm) gaten in de agarlaag geponst. Deze gaten werden
gevuld met 0.2 ml van een terramycineoplossing (100 ppm terramycine en
10 ppm terramycine). Na 24 uur bebroeden bij 37° G ontstaan dan rond-
om de gaten heldere zones, waar geen bacteriën kunnen groeien (diffusie
van terramycine in de agar). De grootte van de zones is een maat voor
de gevoeligheid van dc in de clarminhoud aanwezige colibacteriën (Zie
fig. 2). De middellijnen van de zones waren als volgt:

E. De eigenschappen van normale en resistente Escherichia coli uit het
darmkanaal van kuikens.

Uit het darmkanaal van een proefkuiken werden enkele typische resis-
tente colibacteriën geïsoleerd. Enige eigenschappen werden vergeleken met
die van gevoelige colibacteriën, geïsoleerd uit het darmkanaal van een
controledier. De resultaten zijn in tabel 7 samengevat.

Plaat C: Desoxycholaat-lactose-agar, geënt met 1 ml verdunde darminhoud van
controledier.

Plaat P: Desoxycholaat-lactose-agar, geënt met 1 ml verdunde darminhoud van
proefdier (10 ppm terramycine in het voeder). Verdere verklaring in de
tekst.

X) Gebruikt werden handelspreparaten voor intraveneuze injectie; de
opgegeven waarden moeten dus niet als absoluut juist worden beschouwd;
aangezien steeds dezelfde preparaten werden gebruikt bij alle proeven,
zijn de waarden onderling wel vergelijkbaar.

Om na te gaan in hoeverre het regel is, dat zich resistente colibacteriën
ontwikkelen in het darmkanaal van kuikens welke terramycine toegediend
krijgen, werd het onder B beschreven experiment herhaald. De colibacte-
riën werden geteld in de blinde- en dunne darm-inhoud (Zie tabel 8). De
hoeveelheid terramycine in het voeder van de proefgroep was 15 ppm.

Bij deze proef was dus geen sprake van resistentie; zelfs blijkt uit deze
proef niet, dat de colibacteriën worden geremd door terramycine. Waar-
schijnlijk treedt resistentie alleen dan op, wanneer de dieren met resistente
micro-organismen in aanraking komen. Door selectie van deze weinig
gevoelige bacteriën ontstaat dan op de duur een resistente flora. Om dit
nader te onderzoeken, werd éénmaal 15 ml van een cultuur van resistente
colibacteriën door het voeder gemengd van beide groepen. Na enige dagen
werden de colibacteriën weer geteld (Zie tabel 9).

De enting was blijkbaar tamelijk zwaar geweest, aangezien ook bij de
controlegroep nog vele resistente bacteriën aanwezig waren. Na één week
was echter het percentage resistente coli\'s bij de controlegroep slechts ca
0.1; bij de proefgroep daarentegen ongeveer 50.

Totaal aantal en aantal resistente colibacteriën in blindedarm-inhoud van
kuikens.

Totaal aantal en aantal resistente colibacteriën in blindedarminhoud van
kuikens, geënt met resistente colibacteriën.

G. Oriënterend onderzoek naar de invloed van penicilline op Strepto-
kokken, Enterokokken en Mikrokokken.

Voor het isoleren van Streptokokken uit darminhoud werd gebruik ge-
maakt van een medium, beschreven door Reinbold en medewer-

kers (1953). In dit medium bleken uit darminhoud van kuikens twee
verschillende soorten streptokokken te groeien. Zij onderscheidden zich
van elkaar door de grootte der kolonies. De bacteriën, afkomstig van de
grote kolonies, bleken zuur te vormen uit mannitol en groeiden nog zwak
in glucosebouillon met 6.5% NaCl. De bacteriën, afkomstig van kleine
kolonies, vormden geen zuur uit mannitol en groeiden ook niet in 6.5 %
NaCl. Beide soorten bleken weinig gevoelig te zijn voor penicilline (nog
groei bij 2 ppm procaïne-penicilline). Toch kon aangetoond worden, dat
de Enterokokken in darminhoud van kuikens, welke 20 ppm penicilline
in het voeder kregen, iets minder gevoelig waren voor penicilline dan
bacteriën, afkomstig van de controledieren. Dit verschil was echter zeer
gering. Met behulp van Difco ,,mannitol-salt-agar" werd nagegaan of zich
resistente Mikrokokken (Stafylocokken) ontwikkelen in het darmanaal
van kuikens. Op dit medium groeien echter zeer weinig bacteriën. Mikro-
kokken ontwikkelden zich blijkbaar niet in het darmkanaal van de kuikens.
Het onderzoek werd derhalve niet verder voortgezet.

Uit de literatuur en uit eigen proeven blijkt, dat de toediening van anti-
biotica met het voeder sommige bacteriën in het darmkanaal minder ge-
voelig kan maken voor deze stoffen. Een dergelijk optreden van resistentie
tegen schadelijke stoffen kan op drie verschillende manieren verklaard
worden:

b. Er zijn in de natuur steeds een gering aantal resistente bacteriën aan-
wezig. In tegenwoordigheid van antibiotica heeft selectie plaats van
de ongevoelige individuen, terwijl de gevoelige verdwijnen.

c. De antibiotica induceren resistente mutanten, welke vervolgens door
selectie de gevoelige cellen verdringen.

Het is uitermate moeilijk, zelfs bij reinculturen, om te achterhalen welk
van de drie mechanismen verantwoordelijk is voor het optreden van re-
sistentie. Wij menen echter uit onze proeven te mogen concluderen, dat
door algemeen gebruik van antibiotica in het veevoeder, de bacteriën van
het darmkanaal op de duur minder gevoelig voor deze stoffen worden,
omdat de gevoelige individuen in een bepaalde stal b.v. meer en meer
worden teruggedrongen. De bestrijding van infecties, veroorzaakt door vul-
gaire darmbacferiën, kan zo misschien in gevaar komen.
Bij de meer pathogenc bacteriën ligt de zaak iets anders; voor zover deze
bacteriën zich niet in het darmkanaal ontwikkelen, zullen de antibiotica in
voeder en darmkanaal er weinig invloed op kunnen uitoefenen. Wel is de
mogelijkheid van beïnvloeding aanwezig, voor die pathogene organismen,
welke zich op de huid of op de slijmvliezen van mond- en neusholten kun-
nen bevinden. Pathogene darmbewoners, b.v. Salmonellae, zouden echter
op de duur wel resistentie kunnen ontwikkelen, wanneer althans resistente
Salmonella\'s in de natuur voorkomen. Dit is echter zeer moeilijk langs
experimentele weg aan te tonen. Het zou wel mogelijk zijn om enige
dieren te enten met Salmonella, maar aangezien dit altijd een reincultuur
is, welke zeer homogeen is wat betreft de gevoeligheid voor antibiotica,

zal de mogelijkheid van selectie in dit geval uitgesloten zijn; deze selectie-
mogelijkheid nu beschouwen wij juist als een van de voornaamste oorzaken
voor het ontstaan van resistentie. Bij algemeen gebruik van antibiotica
zullen echter ook de pathogene darrtibacteriën op de lange duur door
selectie hun gevoeligheid kunnen verliezen. Gaat men er toe over om de
doses steeds te verhogen, zoals in Amerika wordt aanbevolen als profylaxe
tegen bepaalde ziekten (W h i t e - S t e v e n s 1953, 1954. Slinger et
al. 1954 Couch 1954), dan zullen na enige tijd deze antibiotica hun
waarde als geneesmiddelen kunnen verliezen. Het gevaar van selectie is
tevens, dat de geselecteerde ongevoelige bacteriën dikwijls bestand zijn
tegen veel hogere concentraties antibiotica dan in het voeder gebruikt wor-
den.

Bij de proef, beschreven onder F, viel het op, dat, hoewel geen resistente
colibacteriën in het darmkanaal werden aangetroffen, het totaal aantal
colibacteriën bij kuikens van de proefgroep niet lager was dan bij de
controledieren. Dit is wellicht te verklaren door in aanmerking te nemen,
dat de monsters \'s morgens vroeg werden genomen. De dieren hebben
dan \'s nachts niet gegeten, waardoor de antibioticumconcentratie in de
blinde darmen lange tijd verwaarloosbaar klein zal zijn. Ook bij de proef-
dieren kunnen zich dan de bacteriën ongestoord ontwikkelen. Aanvankelijk
zal er wel een remming zijn, doch na enige tijd kan de ontwikkeling on-
gestoord verlopen; het maximum aantal bacteriën is dan na enige tijd voor
beide groepen van dieren gelijk, hoewel dit maximum bij de proefdieren
iets later wordt bereikt. Bovendien kunnen de aantallen bacteriën van
dier tot dier en van dag tot dag zeer verschillend zijn (Shapiro en
Sarles 1949) zodat groeiremming slechts zal zijn te constateren door
vele analyses te doen op verschillende tijden.

Door voorstanders van het algemeen gebruik van antibiotica wordt er
op gewezen, dat in Amerika deze stoffen nu al enige jaren op grote
schaal worden verwerkt in veevoeders en dat men niets hoort van moei-
lijkheden met de ziektebestrijding. Wij kunnen hier echter tegenin bren-
gen, dat niet ieder geval van mislukte therapie in de wetenschappelijke
tijdschriften wordt vermeld, dat bij mislukken van de therapie niet altijd
de oorzaak van de mislukking wordt opgespoord en dat in de diergenees-
kundige praktijk zelden resistentiebepalingen worden uitgevoerd. Ook is
het niet onmogelijk, dat inderdaad de moeilijkheden pas na tien of meer
jaren duidelijk aan het licht treden.

Een belangrijk vraagstuk is ook het verschijnsel van de z.g. gekruiste
resistentie (cross resistance). Men kan namelijk de vraag stellen, in hoe-
verre bacteriën, welke hun gevoeligheid voor een bepaald antibioticum
hebben verloren, nog wel gevoelig zijn voor andere antibiotica. Zo heeft
men vastgesteld, dat resistentie voor terramycine ook altijd min of meer
resistentie voor aureomycine met zich meebrengt en omgekeerd. Dit is
overigens wel te begrijpen, als men bedenkt, dat deze stoffen een grote
overeenkomst vertonen in chemische eigenschappen en structuur; men
noemt dit gekruiste resistentie. Dit wordt door onze proeven bevestigd
(tabel 7 en proef C). Door een aantal onderzoekers is eebter geconstateerd,
dat in vitro ook gekruiste resistentie kan optreden tussen terramycine en
aureomycine enerzijds en chlooramphenicol anderzijds.
(Pansy 1950; Herrell 1950; Gocke 1951; Redactioneel in J. Am. Med. Ass.
1952; Fusillo et al. 1953; Wright 1954; Wright and Finland 1954).

Gezon en Fasan (1951 konden dit niet bevestigen. Ook uit andere
genoemde publicaties blijkt, dat dit verschijnsel geen regel is.
Uit onze eigen proeven (C) is dit eveneens duidelijk. De geconstateerde
geringe afname van de gevoeligheid voor chlooramphenicol is van weinig
betekenis voor de praktijk. Het feit is echter, dat bij sommige stammen wel
gekruiste resistentie voorkomt, is een reden te meer om geen onverant-
woord gebruik te maken van aureomycine en terramycine. Infecties, ver-
oorzaakt door Salmonella, kunnen namelijk succesvol bestreden worden
met chlooramphenicol; dit antibioticum wordt weliswaar in voeders niet
toegepast, maar wel aureomycine en terramycine. Zou gekruiste resistentie
ook voorkomen, bij Salmonella, dan zou de therapie met chloorampheni-
col op de lange duur waardeloos kunnen worden. Dat gekruiste resistentie
ook in vivo mogelijk is, zou kunnen blijken uit mededelingen van B e r-
gersen (1951).

Een overzicht wordt gegeven van de onderzoekingen, welke betrekking hebben op de
invloed van antibiotica op dc darmflora. Er wordt op gewezen, dat vele onderzoekers
weinig rekening gehouden hebben met het feit, dat de darmbacteriën zich aan kunnen
passen aan de antibiotica en dat dit de oorzaak kan zijn van de dikwijls teleurstel-
lende en tegenstrijdige uitkomsten.

Aangetoond werd, dat 10 ppm procaine penicilline in het voeder van kuikens aan-
leiding geeft tot het zich ontwikkelen van Lactobacilli, welke minder gevoelig zijn
geworden voor penicilline. Bij toediening van 10 a 15 ppm terramycine in het voeder
ontwikkelde in één geval de coliflora een zeer duidelijke resistentie voor terramycine
en auromycine.

Bij een volgende proef met terramycine werden geen resistente colibacteriën waarge-
nomen. Werden aan deze dieren echter eenmaal resistente colibacteriën verstrekt met
het voeder, dan ontwikkelden deze zich beter in de darmen van dc proefdieren
(15 ppm terramycine in het voeder) dan in de darmen van de controledicren.
Gewezen wordt op dc mogelijke gevaren van massaal gebruik van antibiotica in de
veevoeding.

Ae review is given of investigations into the influence of antibiotics on the intestinal
flora. Special attention is drawn to the fact that many investigators have
taken little account of the fact that the bacteria in the intestines can adapt them-
selves to the antibiotics, and that this can be the causc of the often disappointing and
contradictory results.

It was demonstrated that 10 ppm procaine penicillin in the fodder of chickens leads
to the development of Lactobacilli, which have become less sensitive to penicillin.
After application of 10-15 ppm terramycin in the fodder, the coliflora developed, in
one case, a very clear resistance to terramycin and aureomycin.

In a following experiment with terramycin, no resistant colibacteria were observed.
However, if once resistant colibacteria were administered to these animals through
the fodder, then these bacteria developed more in the intestines of the experimental
animals (15 ppm terramycin in the fodder) than in the intestines of the control
animals.

Attention is drawn to the possible danger through wholesale use of antibiotics in
animal nutrition.

On donnc une description des experiences ayant rapport a 1\'influence d\'antibiotiques
sur la flore intestinale.

On signale que beaucoup d\'expérimentateurs ont peu tenu compte du fait que les

bactéries intestinales peuvent s\'adapter aux antibiotiques et que c\'est là la cause des
résultats souvent décevants et contradictoires.

Il est démontré que 10 ppm de pénicilline procaïne dans la nourriture de poussins
donne lieu au développement de Lactobacilli, qui sont devenus moins sensibles à la
pénicilline. En ajoutant 10 à 15 ppm de terramycine dans la nourriture il se déve-
loppa dans un seul cas la coliflora et une résistance très prononcé à l\'égard de
terramycine et de aureomycine.

Lors d\'une expérience suivante avec de la terramycine on n\'a pas constaté de coli-
bactéries résistantes. Cependant en administrant à ces animaux une fois des coli-
bactéries résistantes avec la nourriture, elle se développèrent bien mieux dans les
entrailles des animaux en expérience (15 ppm de terramycine dans la nourriture)
que dans les entrailles des animaux-témoins.

On signale les dangers posibles d\'usage massif d\'antibitica dans la nourriture de
bétail.

Im Vorstehenden gibt der Verfasser des Artikels eine Ubersicht der Unter-
suchungen hinsichtlich des Einflusses, bezw. der Auswirkung von Antibiotika auf die
Darmflora. Er wird darauf afmerksam gemacht, dass viele Untersucher nur selten
mit der Tatsache Rechnung halten, dass die Darmbakterien die Fähigkeit besitzen,
sich den Antibiotika anzupassen, was oft die Ursache von täuschenden und sich
widersprechenden Schlüssen sein kann.

Mit diesen Untersuchungen wurde nachgewiesen, dass schon 10 ppm Procain-Peni-
cillin im Kückenfutter die Veranlassung zur Bildung von Lactobazillen sein kann,
die für Penicillin weniger fassbar geworden sind. In einem Falle, bei dem die Beigabe
zum Fetter aus 10-15 ppm Terrainycin bestand, entwickelt die Coliflora eine deutlich
wahrnehmbare Resistenz gegenüber Terrainycin und Aureomycin.
Bei einer erneuten Prüfung mit Terramycin wurden keine resistenten Colibakterien
festgestellt. Erhielten diese Tiere jedoch mit dem Futter resistente Colibakterien,
dann entwickelten sich diese in den Därmen der Versuchstiere (15 ppm Terramycin
im Futter) besser, als in den Därmen der Kontrolltiere.

Schliesslich wird darauf hingewiesen, dass bei massalem Gebrauch von Antibiotika
im Viehfutter, eine ungünstige Beeinflussung der Darmbakterien verursacht werden
kann.

3. G. W. J. ANDERSON; J. D. CUNNINGHAM; S. J. SLINGER, Poultry Sei.
30, 905, 1951.

11. M. E. COATES; G. F. HARRISON; S. K. KON; M. E. MANN; C. D. ROSE,
Biochem. J. 48, XII-XIII, 1951.

13. F. D. COOK; R. M. BLAKELY; H. I. MC GREGOR; R. W. ANDERSON,
Poultry Sei. 33, 38-40, 1954.

20. J. F. ELAM; R. L. JACOBS; JEAN FOWLER; FRED HALE; J. R. COUCH,
J. Anim. Sci. 12, 819, 53.

22. J. F. ELAM; R. L. JACOBS; J. FOWLER; J. R. COUCH, Proc. Soc. Exp.
Biol. Med. 85, 645, 1954.

24. M. FORBES; G. J. SHOCKMAN; E. CHU; P. GYORGY, Antibiotics Chemo-
therapy, 3, 1104, 1953.

26. FUZITA; ZINKICHI; MASANORI KATSUNO; KEN\'ZI MARINO, Tohoku
J. Agr. Res. 3, 83-92, 1952.

30. W. E. HERRELL; F. R. HEILMAN; W. E. WELLMAN, Ann. N.Y. Acad. Sci.
53, 448, 1950.

42. L. J. QUIN; M. D. LANE; G. C. ASHTON; H. M. MADDOCK; D. V.
CATRON, Antibiotics and Chemotherapy 3, 622, 1953.

43. L. J. QUIN; C. D. STORY; D. V. CATRON; A. H. JENSON; W. M.
WHALEN, Antibiotics and Chemotherapy 3, 527, 1953.

47. R. A. RHODES; W. B. SARLES; W. J. MONSON; A. E. HARPER; C. A.
ELVEHJEM, J. Nutr. 53, 289, 1954.

49. P. ROINE; T. ETTALA; A. RAITRO; M. VARTIOVAARA, Brit. J. Nutr. 9,
181, 1955.

55. J. MC. SIEBURTH; J. GUTIERREZ; MAC GINNIS; J. R. STEIN; B. H.
SCHNEIDER, Proc. Soc. Exp. Biol. Med. 76, 15, 1951.

61. C. F. SMYSER; R. C. CLEVERDON; W. L. KULP; L. D. MATTERSON,
Antibiotics and Chemotherapy 2, 363, 1952.

64. A. v. SZILVINYI; H. LEITMAYER, Mitteilungen der Versuchsstation für das
Gärungsgewerbe in Wien Nr. 3/4, 1954.

65. A. ve SZILVINYI; W. LIEBSCHER; L. KOPETZ; H. KLAUSHOFER; K.
SICHRA, Mitteilungen der Versuchsstation für das Gärungsgewerbe in Wien,
Nr. 1/2, 1954.

varkens van 35-100 kg: 10-20 cc serum 100.000-150.000 E almocilline
varkens van 100 kg en zwaarder: 20-50 cc serum 200.000-400 000 E almocilline

Uit het laboratorium van de Gezondheidsdienst voor Dieren in de
provincie Groningen. Directeur: Dr. H. ter Borg.

De abortus Bang ringproef (ABR-procf), die in 1937 door F 1 e i s c h-
h a u e r werd aangegeven, vormt door toepassing bij het onderzoek van
mengmelk in diverse landen de basis voor de georganiseerde bestrijding
van abortus Bang.

Toegepast bij monsters van individuele runderen geeft de reactie echter
herhaalde malen miswijzingen, met dien verstande, dat de ABR-proef
meer positieve reacties aanwijst dan een gelijktijdig ingesteld bloedonder-
zoek. ■

Wint h er en H an s e n (1943) concluderen uit een onderzoek naar de
waarde der ABR-proef, dat zwak positieve reacties niet zonder meer als
specifiek mogen worden beschouwd.

Een andere Deense onderzoeker, Christiansen (1945), vond bij een
vergelijkend onderzoek bij 3952 runderen, dat in 11.6% van de gevallen
de ABR-procf een positieve uitslag gaf, terwijl het bloedonderzoek als
negatief werd aangemerkt. Hij schrijft dit verschil toe aan veranderingen
in de melk tengevolge van mastitis, nieuw- en oudmelksheid.
Indien het individuele melkonderzoek betrouwbare resultaten geeft biedt
het vele voordelen boven het bloedonderzoek:

2. het nemen der monsters kan door de eigenaar geschieden en is derhalve
goedkoop; uiteraard hebben we hier uitsluitend het onderzoek op be-
smette bedrijven op het oog; bij een onderzoek voor het afgeven van
certificaten vervalt dit voordeel;

3. voor het laboratorium brengt het melkonderzoek, ook in de in dit
artikel beschreven omvang, aanzienlijk minder werk met zich mee dan
het bloedonderzoek.

Voorts bedenke men, dat de ABR-proef, toegepast op mengmelk, de basis
vormt voor de bestrijding van de abortus Bang. Wordt er in de periodiek
genomen busmonsters van een ABR-vrij bedrijf een reactie gevonden,
dan is deze reactie veroorzaakt door een positieve reactie in de melk van
een of meer runderen en niet door een positieve bloedreactie, m.a.w. een
afwijking, gevonden bij het busonderzoek, dient te worden gecontroleerd
met individueel melkonderzoek. Dat het gewenst is het melkonderzoek
naderhand dooi\' bloedonderzoek aan te vullen, doet aan dit principe niets
af. Een controle door alleen bloedonderzoek zal aanleiding zijn tot het
trekken van verkeerde conclusies.

Op ons laboratorium is getracht door het verrichten van aanvullende
proeven een onderscheid te maken tussen specifieke en aspecifieke ABR-
reacties.

1. Van de ontvangen monsters wordt op de voorgeschreven wijze een
ABR-proef ingezet (ABR-antigeen van de Rijksseruminrichting).
Naast de voorgeschreven afleestijd van 1 uur worden tevens de reacties
reeds na J/2 en 34 uur afgelezen.

2. Van de monsters, die een positieve ABR-reactie vertonen, wordt de
ABR-proef herhaald met verdunningen van 4 tot 8 maal in negatieve
melk aangelegd. Specifieke reacties zullen na verdunnen niet verdwij-
nen. Deze quantitatieve ABR-proef is aangegeven door v. D r i m m e-
1 e n (1947). Ook Alexander (1953) adviseert bij onderzoek van
individuele monsters verdunningen aan te leggen. De ABR-proef van
deze verdunningen wordt na 1 uur incuberen afgelezen. Bij het aan-
leggen der verdunningen wordt uitgegaan van 1 cc positieve melk.

3. Van de monsters met positieve ABR-proef wordt de wei serologisch
onderzocht. Dc wei wordt verkregen door het melkmonster na toe-
voegen van enkele druppels lebferment een nacht in de broedstoof tc
plaatsen. De afgescheiden wei is door het aanwezige vet niet helder,
door schudden met chloroform en aansluitend centrifugeren kan een
laagje volkomen heldere wei worden verkregen. Van de wei worden in
buisjes verdunningen aangelegd van 5 - 10 - 20 - 40 en 80 met Brucella
abortus langzaam-antigeen van de Rijksseruminrichting. De reactie
wordt na ± 40 uur incuberen afgelezen.

Als voorbeeld voor de aangelegde maatstaven hebben we 92 runderen
gekozen, waarvan gelijktijdig bloed- en melkonderzoek werd verricht. Van
deze runderen hadden 44 een positief en 48 een negatief bloedonderzoek,
in alle gevallen was de enkelvoudige ABR-proef positief. Bij het aflezen
der ABR-proef is bij dit onderzoek de mate van reactie uitgedrukt in -)-,
-|—-|—|—f- of —|—)-, waarbij -(- een juist zichtbare blauwe ring
boven een blauwe melkkolom betekent en -|—|—|—[- een intensief gekleurde
roomlaag op een ontkleurde melkkolom aangeeft; de -|—|- en -|—|—|- reac-
ties ligggen hier tussen in.

De intensiteit van de ABR-reactie vormt geen aanwijzing voor de speci-
ficiteit. Bij dc 44 dieren met positief bloedonderzoek werden de volgende
reacties gevonden: 11 maal -(-, 12 maal -|—(-, 20 maal -|—|—|- en 1 maal
-|—|—|—f-; de 48 dieren met negatief bloedonderzoek vertoonden de vol-
gende reacties: 28 maal -(-, 18 maal -)—(- en 2 maal —|—[-.
Wel zuil en de -|—|—|- en -j—|—|—f- reacties naar alle waarschijnlijkheid
specifiek zijn, maar dc -(- en -|—f- reacties kunnen zowel specifiek als
aspecifiek zijn.

Van de 44 runderen met een bloedtiter van 1:100 en hoger was in 40 ge-
vallen de ABR-proef na 30 minuten incuberen reeds positief; in 4 gevallen
werd de reactie na 45 minuten positief.

Van de 48 runderen met een bloedtiter van 1:25 of lager was de ABR-
proef in 25 gevallen na 30 minuten, in 17 gevallen na 45 minuten en in
6 gevallen pas na 1 uur incuberen positief.

Hieruit blijkt, dat niet alle reacties, die binnen 5/2 uur incuberen optreden
specifiek zijn en dat in enkele gevallen ook reacties, die na ^x/i uur optreden,
als specifiek zijn te beschouwen.

Het tijdstip van optreden der reactie kan dus slechts een gering hulp-
middel zijn bij het beoordelen van de specificiteit van de ABR-reactie.

Van de 44 runderen met een bloedtiter van 1:100 of hoger was de ABR-
proef met de verdunning 1:4 steeds positief en met de verdunning 1:8
42 maal positief. De 2 monsters, die in de verdunning 1:8 een negatieve
ABR-proef vertoonden, hadden weititers van resp. 1:20 en 1:40 en wer-
den aan de hand van deze bevinding als positief aangemerkt.
Van de 48 runderen met een bloedtiter van 1:25 of minder was de ABR-
proef met de verdunning 1:4 in 19 gevallen positief; de verdunning 1:8
was steeds negatief. Geen van de 19 monsters, waarvan de ABR-proef
alleen met de verdunning 1:4 positief was, had een weititer hoger dan 1:5.
Hieruit hebben we afgeleid, dat, indien de 8-malige verdunning van het
positieve monster een negatieve ABR-proef vertoont, de reactie van het
onverdunde monster als aspecifiek is te beschouwen.

W i n t h e r en H a n s e n (1943) delen mede, dat men bij een negatieve
wei-agglutinatie geen zekerheid heeft dat er geen agglutininen aanwezig
zijn.

S e e 1 e m a n n en Langeloh (1942) zijn van mening, dat in de melk
geen normaal-agglutininen voorkomen; deze onderzoekers merken dan ook
iedere titer als positief aan.

S j o 1 1 e m a, v. d. Schaaf en v. d. Sluis (1948) beschouwen een
agglutinatie in de verdunning 1:20 als positief.

Zoals uit Tabel I blijkt, hebben de weimonsters van 44 runderen met posi-
tief bloedonderzoek in 38 gevallen een titer van 1:20 of hoger; in 6 geval-
len was de weititer 1:10. Met het oog op de ABR-reacties, verkregen met

dc aangelegde verdunningen werd het melkonderzoek van deze 6 monsters
als positief aangemerkt. Van 48 runderen met negatief bloedonderzoek
hadden 46 een weititer van 1:5 of minder; 2 dieren hadden een weititer
van 1:10. Bij de beoordeling van de verschillende proeven tezamen werden
deze beide monsters als negatief aangemerkt, omdat de ABR-proef met de
verdunningen negatief was en het hier zeer oudmelljse koeien betrof, die
resp. 12 en 10 maanden geleden hadden gekalfd. Wc hebben n.1. de in-
druk gekregen, dat de weititer aan het einde der lactatieperiode kan
stijgen. Ook Bruhn (1948) had deze ervaring.

Zoals hierboven ook reeds werd opgemerkt, is het van groot belang voor
een goede beoordeling der verschillende proeven, dat bij het inzenden
der monsters de laatste kalfdatum wordt vermeld. Een groot deel der
aspecifieke reacties kan men n.1. verwachten in het begin en het einde der
lactatieperiode.

Van de 48 dieren met een negatief bloedonderzoek, waarbij de enkel-
voudige ABR-proef een reactie gaf, maar die op grond van de aanvullende
onderzoekingen als negatief konden worden aangemerkt, was in 35 ge-
vallen dc kalfdatum bekend. Van deze 35 runderen hadden 8 nog geen
maand geleden gekalfd, terwijl 21 reeds langer dan 6 maanden geleden
waren afgekalfd.

Dc reacties met verdunningen der positieve monsters en de wei-aggluti-
natie kunnen een goed inzicht geven in de specifiteit der ABR-proef.
Als we beide proeven afhankelijk van elkaar gaan beschouwen komen wc
tot de volgende beoordeling:

1. Alle monsters met een wei-agglutinatie van 1:20 of hoger, ongeacht
dc uitslag van de overige proeven.

2. de monsters met een weititer van 1:10 en tevens positieve reacties in dc
verdunningen.

1. Dc monsters met een weititer van 1:10, indien de reacties met dc ver-
dunningen alleen in de verdunning 1:4 positief zijn.

2. de monsters met positieve reactie in de verdunningen 1:4 en 1:8, waar-
bij de wei-agglutinatie ten hoogste 1:5 bedraagt.

1. De monsters met negatieve reactie in de verdunningen en een nega-
tieve wei-agglutinatie.

2. de monsters met een negatieve reactie in de verdunningen en een wei-
titer van ten hoogste 1:10.

3. de monsters met een reactie in de verdunning 1:4 en een wei-aggluti-
natie van ten hoogste 1:5.

In grensgevallen zal het stadium der lactatie in beschouwing genomen
moeten worden; bij dieren aan het begin of einde der lactatieperiode zal

eerder tot een aspecifieke reactie worden besloten, clan bij dieren in het
midden der lactatieperiode.

Men /al ook met deze methode van onderzoek niet steeds overeenstemming
vinden tussen de uitslagen van het bloed- en melkonderzoek. In het geval,
dat het bloedonderzoek dubieus of negatief is en het melkonderzoek als
positief wordt beoordeeld, zal men moeten denken aan oude reagenten.
Van deze dieren is bekend, dat de bloedreactie eerder afneemt clan de
reactie in cle melk. Tevens moet men in deze gevallen denken aan de
mogelijkheid, dat uitsluitend de uier is geïnfecteerd.

Is het bloedonderzoek positief bij negatief melkonderzoek, clan bestaat de
mogelijkheid van een bloedreactie tengevolge van enting. Volgens Levi
c.s. (1953) verdwijnt de reactie in de melk bij dieren, die op oudere leeftijd
zijn gevaccineerd, ^a\'^s regel 3-6 maanden na de enting, terwijl de bloed-
reactie neiging heeft langer te blijven.

Deze mogelijkheden zullen bij een verder onderzoek over bloed- en melk-
reacties door bacteriologisch onderzoek moeten worden gecontroleerd.

Het uitgebreide melkonderzoek schept tevens cle mogelijkheid een nadere
uitspraak te doen bij dubieuze bloedreacties.

Van 38 dieren met een bloedtiter van 1:50 weid bij 22 het melkonderzoek
als negatief, bij 6 als dubieus en bij 10 als positief beoordeeld. Tabel III
geeft een overzicht van cle bij het melkonderzoek van deze dieren ge-
vonden uitkomsten. Tevens kan deze tabel de beoordeling van het uit-
gebreide melkonderzoek illustreren. Ook hier geldt echter, dat eerst door
bacteriologisch onderzoek een beter inzicht moet worden verkregen.

x) Volgens het schema in tabel II had dit monster als positief moeten worden be-
oordeeld. Aangezien het rund reeds 10 maanden in lactatie was en bovendien bij
de enkelvoudige ABR-proef de reactie eerst na 1 uur optrad, werd het monster
als dubieus aangemerkt.

Het bloedonderzoek en het uitgebreide melkonderzoek zijn gelijkwaardige
onderzoekingsmethoden bij het opsporen van een infectie met Brucella
abortus.

Het directe onderzoek — het isoleren der Brucella abortus uit het dierlijk
organisme — zal bij verschil in uitslag der beide indirecte methoden de
doorslag moeten geven.

De enkelvoudige ABR-proef geeft dikwijls miswijzingen naar de positieve kant.
Beschreven is een methode van onderzoek waarmee met behulp van het verrichten
der ABR-proef met verdunningen van het positieve monster en van wei-agglutinatie
de specificiteit der ABR-proef is te beoordelen.

The simple ABR-reaction often gives incorrect readings on the positive side.
A method of investigation is described where, with the aid of the performance of
the ABR-reaction with dilution of the positive sample and of pasture agglutination,
the specificity of the ABR-reaction is to be judged.

L\'expérience-ABR simple donne souvent de fausses indications du côté positif.
On a décrit une méthode d\'expérimentation, par laquelle on peut à l\'aide de l\'exé-
cution de l\'expérience-ABR avec des dilutions de l\'échantillon positif et d\'aggluti-
nation séreuse juger la spécificité de l\'expérience-ABR.

Die einfache ABR-probe ergibt oftmals Abweichungen nach der positiven Seite hin.
Der Verfasser beschreibt eine bei der ABR-probe anzuwendende Untersuchungs-
methode, mit der es unter Zuhilfenahme von Verdünnungen der positiven Muster-
probe und der Weideagglutination möglich ist, die Spezifizität der ABR-probe zu
beurteilen.

LITERATUUR.
ALEXANDER, (1953), Austr. Vet. Journ. 29, nr. 10.
BRUHN, P. A. (1948), Skand. Vet. Tiidskr. 38, nr. 2.
CHRISTIANSEN, M. J. (1945), Maanedskr. for Dyrlaeger 59, nr. 8.
DRIMMELEN, VAN (1947), Geciteerd naar Levi c.s., zie beneden.
LEVI, M. L., NEEMAN, L., KERSTEIN, H., TAMARIN, R. (1953), XV Int.

Vet. Congr. Stockholm I A : 28.
SEELEMANN, M. en LANGELOH, L. (1942), Arch. f. wissensch. u. prakt. Tier-
heilk., 47, nr. 6.

SJOLLEMA, P., SCHAAF., A. v. d., SLUIS, L. v. d. (1949), Tijdschr. v. Dier-
geneesk. 74, nr. 8.

In vervolg op het artikel „Progenytesting op twee bekende stieren in
Nederland" (verschenen in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde Dl. 77,
(1952) pag. 386-391) geven wij hier een uitgewerkt onderzoek naar de
vererving van de rnelkhoeveelheid en het vetgehalte van twee stieren.
Voor de theorie, die aan deze wijze van bewerking ten grondslag ligt,
verwijzen we naar bovengenoemde publicatie en die van Prof. Dr. [.
Merkens in dit tijdschrift (1955, Dl. 80, pag. 773-807).
Wij willen er hier met nadruk op wijzen, dat dit onderzoek alleen maai-
de fokwaarde van de twee stieren t.o.v. de twee met name genoemde
eigenschappen betreft en dat alle andere eigenschappen, die een stier tot
een goede fokstier maken buiten beschouwing gebleven zijn.
Door de welwillende medewerking van de secretaris van de Bond van
Rundveefokverenigingen in Noord Holland kregen wij de beschikking
over het benodigde cijfermateriaal.

Wij hebben dit onderzoek op nakomelingen toegepast bij twee stieren die
tegelijkertijd gewerkt hebben in de K.I. vereniging „Oosthuizen en Om-
streken" te Oudendijk, t.w. Adema 9 van Cruysóord, N.R.S.. 29749, geb.
18-3-\'48, preferent 2de klasse en Frans 247 van Groenhoven, N.R.S.
18553, geb. l-3-\'39, eveneens preferent 2de klasse. Ook hebben we ons
bepaald tot die dochters van deze stieren, waarvan de moeders van vaders-
zijde tot de Franslijn behoren. De bedrijfsomstandigheden waaronder de
moeders en de dochters gehouden werden waren zodoende vergelijkbaar,
terwijl tevens de moeders wat afstamming betreft ook niet te veel uiteen-
liepen.

Daarnaast hebben we ook rekening gehouden met de afgebroken melk-
lijsten en de oorzaken nagegaan waarom deze afgebroken werden. Van
de ene stier (Adema 9 van Cruysoord) had maar één dochter een derge-
lijke lijst en deze was uit het bedrijf verwijderd omdat ze aan nymfomanie
leed.

Van de andere stier (Frans 247 van Groenhoven) hadden drie dochters
geen volledige lijst, n.1. Corrie 22 omdat ze 76 dagen te vroeg gekalfd had,
johanna 64, die aan kopziekte stierf en Coba omdat ze te weinig produ-
ceerde en daarom verkocht werd. Van deze vier afgebroken lijsten is
alleen die van Coba voor ons in dit verband van betekenis. Aangezien het
hier maar één van de 27 dochters van Frans 247 van Groenhoven betreft
hebben we deze lijst geheel buiten beschouwing gelaten omdat omwerking
hiervan tot een volledige lijst van geen noemenswaardige invloed op het
eindresultaat zou hebben.

Aangezien in de desbetreffende fokverenigingen de koeien van erkende en
niet erkende afstamming afzonderlijk geregistreerd worden, ook wat de
melkgift betreft, worden van dezelfde fokvereniging voor eenzelfde jaar
2 verschillende gemiddelden opgegeven.

Voor dc berekening van de fokwaarde hebben we gewerkt met de formule
van Johansson en Robertson

Hierin is n het aantal moeder-dochter paren, h² de erfelijkheidsgraad, y
het verschil tussen het dochtergemiddelde en het gemiddelde van de tijd-
genoten van de dochters op dezelfde leeftijd, x het verschil tussen het
moedergemiddelde en het gemiddelde van de tijdgenoten van de moeders
en A het gemiddelde van de groep waartoe de dochters behoren. Voor h²is in dit geval voor de melkhoeveelheid 0,30 en voor het vetgehalte 0,60
genomen. Dit is vermoedelijk meer in overeenstemming met de werkelijk-
heid, dan de in het artikel van 1952 aangenomen heritabiliteit van 0,40
(n.b. De cijfers van S.A.F. El-Shimy in zijn proefschrift „The heritability
of milk yield and fat percentage in the Friesian cattle in the province of
Friesland", Wageningen 1956, zijn hoger).

Om de jaarsinvloeden zoveel mogelijk uit te schakelen hebben we de x
(van de moeders) vermenigvuldigd met

het gemiddelde van de jaargenoten van de dochters
het gemiddelde van de jaargenoten van de moeders

waardoor dus alles zoveel mogelijk teruggebracht wordt tot het jaarmilieu,
waaronder de dochters geproduceerd hebben.

Uit de hiervolgende gegevens voor de fokwaardeberekening van de twee
stieren wordt de x van de moeders van de dochters van Adema 9 van
Gruysoord

b) voor het vetgehalte J^x (3,783 — 3,750) = 1,012 x 0,033 = 0,033
en van de dochters van Frans 247 van Groenhoven

Wanneer we de fokwaarde van de groep op 100 stellen kan de volgende
fokindex voor de melkhoeveelheid berekend worden.

1 (30-1) x 0,25 xW ^{2 (12}\'⁹¹⁷ - ^H\'¹³¹⁾ - °\'^{30 X} °\'⁴⁴⁴ ^1M31 x 100

Volgens deze berekening ligt de fokwaarde voor melkhoeveelheid van
Adema 9 van Cruysoord 22 % boven het gemiddelde van de 2-jarige
vaarzen van de fokverenigingen waarin hij gewerkt heeft.

F = 1 (30-1; x 0,25 x 0.60 j² * (³\'^7l° ~ ³\'^7%) ~ °\'⁶° ^X °\'°³³ ( ³\'^?96 _{v 100}

Volgens deze berekening ligt de fokwaarde voor het vetgehalte 4 % beneden
het gemiddelde van de 2-jarige vaarzen van de fokverenigingen.
Voor Frans 247 van Groenhoven beschikken we over de volgende gegevens:
(Tabel 2).

Het gebruik van een andere pipet in Noord-Holland heeft mede het vet-
gehalte iets verlaagd.

Hieruit valt dan op dezelfde wijze, maar nu met een n van 26 te berekenen:
voor melkhoeveelheid:

1 (26 - 1 , x 0,25 x^T/ ² <¹²\'⁴" ~ ^{1 L404}) ~ °\'³° * °\'⁸²⁵ 1 ^U\'⁴⁰⁴

Ten opzichte van de melkhoeveelheid ligt de fokwaarde 11,6 % boven het
gemiddelde van de fokvereniging.

F = 1 (26 - U .x 0,25 x 0,60 j²(³\'⁸²⁵ ~ ^ ~ °\'⁶° * °\'^H8 [ ³\'⁸°⁹

Ten opzichte van het vetgehalte ligt de fokwaarde 0,84 % beneden het
fokverenigingsgemiddelde.

Een beschrijving werd gegeven van het onderzoek van nakomelingen van twee pre-
ferente stieren, die tegelijkertijd gewerkt hebben in de K.I.-vereniging „Oosthuizen
en Omstreken". Hierbij werd gebruik gemaakt van de formule van Johansson en
Robertson.

A description is given of an exainination of descendants of two preferred bulls,
which have served at the same time in the association for A.I. „Oosthuizen and
district". The formula of Johansson and Robertson was used.

Une description fut donnée de l\'examen de descendants de deux taurauxprivilégiés
qui ont travaillé en même temps dans la Société K.I. „Oosthuizen et environs". A cet
effet on a fait usage de la formule Johansson et Robertson.

Es wurde die Beschreibung einer Untersuchung gegeben, die sich auf die Nach-
kommenschaft zwier Vorzugstiere bezog, mit denen in der K.I. Vereinigung „Oost-
huizen und Umgegend" gleichzeitig gearbeitet wurde. Bei diesen Untersuchungen
wurde die Formel von Johansson und Robertson angewandt.

3.97
3.81

3.90
3.81
3.74
4.11
3.99

3.91
3.73

3.87
3.76
3.59
3.70
3.78

3.88
3.56
3.80
4.—
4.07
4.31

3.89
3.73
3.36

3.63
3.70
3.85

RIJKSINSTITUUT VOOR PLUIMVEETEELT TE BEEKBERGEN
Kort verslag van de belangrijkste onderzoekingen in 1955.

De partij oud dik strooisel die in 1952 voor het eerst dienst deed bij de kuikenopfok
was nog steeds in gebruik. Hetzelfde geldt voor het overeenkomstige materiaal van
gelijke ouderdom in de leghokken. De uiterlijke conditie er van bleef goed. Bij ver-
wisseling van de tomen die er op verbleven, is het steeds gedurende enkele weken
aan hopen gezet om het flink door te laten broeien. De temperatuur loopt dan tot
boven 60° G op. Volgens elders verricht onderzoek zullen eventueel aanwezige
ziekteverwekkende parasieten (coccidiën, ingewandswormen) en haar embryonale
vormen daarbij worden gedood, in het bijzonder als de hopen een keer worden
omgezet zodat het buitenste materiaal naar binnen wordt verwerkt. Niettemin werd
bij verschillende vergelijkende opfokproeven, zowel in het verslagjaar als eerder,
geconstateerd dat er onder de kuikens op het oude dikke strooisel wel eens enkele
sterfgevallen door coccidiose voorkwamen. Maar als cr op een gegeven moment van
een duidelijke uitbraak der ziekte sprake was, waren de uitval en de groeiremming
in de groepen op dit strooisel steeds duidelijk geringer dan op geregeld ververst
nieuw strooisel. Dit ging gepaard met een betere conditie der dieren.
In de zomer van 1955 werd een partij nieuw dik strooisel opgebouwd uit dezelfde
grondstoffen (turfmolm en gehakseld roggestro) die het oude bevat. Daarop werden
to dusverre achtereenvolgens drie broedsels tot de leeftijd van ca. 10 weken ge-
houden. Pas bij het derde broedsel was de nieuwe partij blijkbaar in een zodanige
conditie gekomen dat zij in het bevorderen van de weerstand tegen coccidiose en van
de groei niet langer voor het oude strooisel onderdeed.

Bij een bepaalde proef werden het haringmeel en het diermeel in de gebruikelijke
vocdermengsels voor een deel van de kuikens vervangen door een eiwitrijk voeder-
middel van plantaardige herkomst, n.1. sesammecl. Het groeiverschil ten gunste van
het dierlijk eiwit was toen op het oude strooisels tot de leeftijd van acht weken
aanmerkelijk kleiner dan op geregeld ververst nieuw strooisel. Het laat zich dus
aanzien dat er door het oude dikke strooisel inderdaad in een mate van betekenis
stoffen kunnen worden geleverd die tot op zekere hoogte de groei in dezelfde richting
beinvloeden als de z.g. dierlijk eiwitfactor.

De proeven over de bruikbaarheid van rogge als bestanddeel van pluimveevoeder
leverden voor gemalen Petkuscr die in ochtendvoer tot een percentage van 20%
werd verwerkt, gunstige resultaten op. Het meel werd evengoed gegeten als bij ver-
werking van 20% gemalen gerst in plaats van de rogge, terwijl de leg, de uitval
en de broeduitkoinsten op hetzelfde peil lagen. Het onderzoek naar de kwaliteit der
gelegde eieren kon nog niet geheel worden afgesloten, maar tot dusverre bleef de
indruk gevestigd dat er geen sprake was van een bijzondere invloed der rogge in
dit opzicht, die voor de praktijk van betekenis kan zijn.

Indien uitsluitend geslibd krijt als calciumbron aanwezig is in de mineralenmengsels,
beantwoordt het rantsoen van de kippen tijdens de opfok en later in ons land in het
algemeen niet aan de normen die de Amerikaanse „Nutriënt Allowances" tegenwoor-
dig aangeven. Het heeft dan een tekort aan z.g. „opneembare" phosphorus. Bij een
in 1955 begonnen vergelijkende proef werd voor de helft der dieren het geslibd krijt
in de mineralenmengsels gedeeltelijk vervangen door fosforzure voederkalk aan het
meel toegevoegd. Aldus werd bereikt dat deze groep, wat calcium en phosphorus
betreft, overeenkomstig de bedoelde normen werd gevoederd, indien ook het calcium
uit het door de dieren opgenomen schelpengrit in aanmerking wordt genomen. Het
mineralenmengsel voor de overige proefdieren bevatte alleen geslibd krijt als calcium-

bron. Hun rantsoen voldeed daardoor niet aan de normen voor „opneembare" phos-
phorus. Tot aan het einde van het kalenderjaar werden bij de opfok en in het begin
van de leg nog geen belangrijke verschillen tussen de twee groepen waargenomen, die
met zekerheid op het verschil in de calcium- en phosphorusvoorziening zijn terug te
voeren. Wel werd een aanduiding verkregen, dat het asgehalte der lange pootbeendc-
ren op het einde van de opfok bij de groep met fosforzure voederkalk hoger was dan
bij de andere groep. De proefperiode was eind december slechts ten dele verstreken,
daar zij mede het gehele eerste legjaar omvat. Het is jammer dat het optreden van
dunne darm-coccidiöse in de nazomer en de herfst, een storing in deze proef heeft
veroorzaakt waardoor afbreuk wordt gedaan aan de waarde die aan de uitkomsten
zal kunnen worden toegekend. De ziekte werkt blijkbaar o.a. na in een te geringe
intensiteit van de eierproduktie. Deze was voortdurend wat beneden peil. Het zal
daarom nodig zijn de proef te herhalen ter verkrijging van meer zekerheid omtrent
de algemene geldigheid der resultaten.

Bepaalde fabricagemethoden die tegenwoordig bij de vismeelbereiding toepassing
vinden, zouden o.a. van invloed kunnen zijn op de geaardheid van de eiwitachtigc
stoffen en het meer of minder aanwezig zijn van bijzondere groeifactoren. De verdere
proeven die met kuikens hierover werden gedaan, leverden evenmin sprekende resul-
taten op als die welke reeds eerder werden genomen. De verschillen in de kwaliteit
van het vismeel waren in elk geval niet van zodanige aard dat zij bij gebruik van
normale praktijkrantsoenen, zoals deze bij de proeven toepassing vonden, duidelijk
aan de dag traden. In dit verband werd wel opnieuw bevestigd, dat onder de om-
standigheden waaronder de kuikens verbleven (in opfokbatterijen met gazen bodems)
in het algemeen gedurende de eerste paar maanden van de opfokperiode een duide-
lijk geringere groeisnelheid wordt verkregen bij vervanging van het haringmeel en
diermeel in de gebruikelijke voedermengsels door plantaardige eiwitrijke produkten
(in dit geval hoofdzakelijk sojameel). In de paragraaf: „Huisvesting en verzorging"
is vermeld dat een soortgelijke vervanging bij kuikens die op oud dik strooisel
werden gehouden, een aanmerkelijk kleinere uitwerking had dan op geregeld ververst
strooisel.

De invloed van de energiewaarde van het voer op de opfok- en legresultaten vormde
opnieuw een onderdeel van het werkplan voor de onderzoekingen. Hiertoe werd het
ruwe celstof-gehalte van het rantsoen gevarieerd, terwijl verder bij sommige proef-
groepen met een vcttocvocging (rundertalk) werd gewerkt. Volgens berekening werd
de verhouding tussen de energiewaarde van het eiwit en die van het gehele rantsoen
voor alle onderling te vergelijken groepen zoveel mogelijk op hetzelfde peil gehouden.
Beneden het voor het ruwe celstof-gehalte gekozen maximum van ca. 8% en bij de
hoeveelheid vet die voor sommige groepen aan het rantsoen werd toegevoegd (10%
aan het meelvoer, verstrekt naast kuikenzaad en gemengd graan) was er tot nog
toe in het algemeen opvallend weinig verschil in de opfok- en legresultaten van de
vergelijkbare groepen. Het gemiddeld voederverbruik per dier was algemeen hoger
naar mate het voer meer ruwe celstof bevatte. Bij één proef was het sterftecijfer over
het eerste legjaar in de groepen met een laag ruwe celstof-gehalte van betekenis groter
dan in die met meer ruwe celstof. Het viel op dat in de groep met het hoogste
gehalte (ca. 8%) eileider- en buikvliesontsteking minder voorkwamen dan in de
andere groepen en dat er in het geheel geen eiconcrementen werden gevonden. In
de groep met het laagste gehalte aan ruwe celstof in het rantsoen (ruim 4J/2%)
werd meer coccidiose waargenomen dan bij de overige dieren van de proef. Elke
groep hennen die gelijk gevoederd werden, bestond in dit geval uit drie afzonderlijk
gehuisveste tomen van ca. 40 dieren (herhalingen). Het lijkt van belang eerst meer
gegevens te verzamelen, speciaal in verband met de voedering in de jeugd, voordat
er algemene gevolgtrekkingen worden gemaakt. Waar in het opfokvoer voor jonge
kuikens vettoevoeging en laag ruwe celstof-gehalte samengingen, werd aanvankelijk
een snellere groei verkregen, maar de voorsprong is bij deze proef tussen de leeftijd
van zes en veertien weken geleidelijk verdwenen. Ook dit punt vraagt nader onder-
zoek.

De op kuikens beproefde monsters levertraan en vitamine-D-houdende preparaten
uit de handel voldeden dit jaar, behoudens een paar uitzonderingen, aan de door de
fabrikanten en importeurs voor het vitamine-D-gehalte gestelde garanties. Wat de
levertraan betreft, was er dus een duidelijke vooruitgang te bespeuren in vergelijking
met enkele jaren geleden. Het onderzoek in kuikenprocven van enkele uitgewissldc
monsters door het Govcrnmental Vitamin Laboratory te Bergen (Noorwegen) leverde
vitaminc-D-gehalten op die goed overeenkwamen met de te Beekbergen bepaalde.
Bij de proeven met nieuwe vitamine-preparaten, welke bij het Bedrijfschap voor Vee-
voeder voor toelating tot de mengvoeders werden aangemeld, speelden vooral die met
z.g. stabiel vitaminc-A een rol. Behalve dc stabiliteit van dit vitamine na verwerking
in opfokvoedcr en voederkern, werd ook de resorptie er van door kuikens nagegaan.
In het algemeen werd dc indruk verkregen, dat het thans technisch mogelijk is het
vitaminc-A op zodanige wijze te beschermen, dat hiervan bij dc veevoeding onder om-
standigheden een nuttig gebruik kan worden gemaakt.

Dc Veevoederadvicscommissic bracht wederom verscheidene adviezen uit over onder-
delen van dc mengvoederbereiding, hoofdzakelijk het gebruik van bijzondere toe-
voegingen betreffende. Deze adviezen waren dikwijls gebaseerd op gezamenlijk onder-
zoek van het Rijksinstituut voor Pluimveeteelt en het Rijkslandbouwproefstation te
Maastricht.

Er werd een literatuurstudie gemaakt van de vererving en ziekteresistentie en aan-
verwante problemen. Uit het grote aantal publicaties op dit terrein kon worden op-
gemaakt, dat erfelijke verschillen in vatbaarheid zijn vastgesteld of waarschijnlijk
gemaakt voor een groot aantal verschillende ziekten, waarvan het leücosecomplex
en de coccidiosc voor ons land economisch de belangrijkste zijn. Maar jammer genoeg
is dc praktische waarde van deze literatuur niet in overeenstemming met de omvang.
Van geen der resistenties zijn n.I. concrete gegevens bekend over dc aard en dc mate
van erfelijkheid. In het bijzonder ten aanzien van het lcucosecoinplcx geldt, dat het
rcsistenticonderzoek wordt belemmerd door onzekerheid over de mate van infectie,
waaraan dc dieren worden blootgesteld. Toch zal men zich speciaal voor die ziekten
welke op andere wijze moeilijk zijn tc voorkomen of tc genezen en bovendien van
groot economisch belang zijn, moeten toeleggen op het opvoeren van het weerstands-
vermogen door fokkerij. Het leücosecomplex cn dc dunne darm-coccidiosc zijn daar-
van hier te lande wel dc meest voor dc hand liggende voorbeelden. Resultaten zijn
echtcr alleen te verwachten, indien men zijn fokdicren in familieverband uit grote
groepen kan uitkiezen en dan slechts dc nakomclingenschappen van bepaalde hanen
cn hennen, die in dit verband de voorkeur verdienen, voor de fokkerij gebruikt.
In het vorige verslag is op grond van een bewerking van eigen fokkerij-gegevens
vermeld, dat daarbij vooral dc aandacht is gevallen op dc mogelijke betekenis van
dc gemiddelde lengte der series waarin dc eieren worden gelegd als een kenmerk
dat belangrijk is voor het bereiken van produkticvcrhoging. Deze studie werd in-
middels gepubliceerd. In aansluiting hierop werd een literatuuronderzoek begonnen
waarbij — behalve de betekenis van de scrielengten voor de fokkerij — de fysiolo-
gische achtergrond daarvan, dc invloed van de uitwendige omstandigheden en de
consequenties voor de mogelijkheden van gedeeltelijke valncstcontrole dc aandacht
hadden. Dit onderzoek is grotendeels gereed gekomen. Het leverde een sterke onder-
steuning op van de conclusies, die aan de eigen fokkerij werden ontleend. Bovendien
zijn er enkele punten bij naar voren gekomen, die van belang kunnen zijn voor dc
verdere ontwikkeling van het onderzoek, o.a. wat dc mogelijkheden tot produktic-
vcrhoging door het toepassen van kunstvcrlichting betreft.

Enkele onderzoekingen van fundamentele aard hadden o.a. betrekking op dc ver-
erving van dons- en vecrkleurkenmerken in verband met de opbouw van scheikuiken-
rasscn.

Hrt broederijonderzoek in samenwerking met het Instituut voor Veeteeltkundig On-
derzoek T.N.O. werd voortgezet. In het vorige verslag werd o.a. vermeld, dat het
dikwijls keren van de eieren, waardoor de brocduitkomsten kunnen worden ver-
beterd, vooral van invloed is als het in de tweede broedweek plaats vindt. Bij nader
onderzoek is echter komen vast te staan, dat die conclusie in haar algemeenheid niet
verantwoord is. In de voor deze proeven gebruikte machines kan soms het door-
lopend om het uur keren tot op de 1 8e broeddag betere resultaten geven en in andere
gevallen het tijdelijk om het uur keren (van de 6e tot en met de 14e dag: om het
uur; gedurende de overige tijd: om de zes uur). Het geheel van de waarnemingen
geeft enige grond voor hrt vermoeden, dat betrekkelijk kleine verschillen in de om-
standigheden die zich voordoen in de lokaliteiten, waarin de broedmachines staan
opgesteld, de uitkomsten in de aangegeven richtingen kunnen beinvloeden. Hierbij
is o.a. gedacht aan tcmpcratuursschommclingen, luchtstromingen, e.d. Maar achteraf
kan zonder meer niet met zekerheid worden gezegd of dit juist is en zo ja, onder
welke omstandigheden het tijdelijk om het uur keren in deze machines dan de
voorkeur verdient boven het doorlopend om het uur keren tot op de 18e dag.
De twee in 1954 gebouwde, speciaal voor experimenteel werk ingerichte broed-
machines werden bij het onderzoek betrokken. Er werden daarin o.a. veel electrische
trmprratuurmetingen tussen de eieren gedaan. Het laatste is noodzakelijk voor het
opsporen van eventuele plaatselijke afwijkingen van de instel-temperatuur. Hierbij
moest rekening worden gehouden met de kans dat er in dit opzicht tussen de beide
machines onderlinge verschillen bestaan. Evenzo met de mogelijkheid, dat de af-
wijkingen in de acht keerstanden van de eieren, die in deze machnes kunnen voor-
komen, niet dezelfde zijn. De metingen vormen daarom een vrij omvangrijk punt. In
ccn machine werden zij voltooid, in de andere nog niet. Tot dusverre werden af-
wijkingen gevonden, die ten hoogste slechts half zo groot waren als die, welke in de
oude machines wel voorkomen. Verder werd in de ene nieuwe inaehine reeds vast-
gesteld, dat daarbij tussen bepaalde met elkaar afwisselende keerstanden geen ver-
schil van betekenis optreedt in aard en grootte der optredende temperatuursafwij-
kingen. Bij hrt verdere onderzoek omtrent de betekenis van het keren der eieren
voor de ontwikkeling der kiemen kan dat een omstandigheid van betekenis zijn.
Indien zij in de andere machine voor de overeenkomstige keerstanden eveneens blijkt
te gelden, zal het mogelijk zijn, de directe invloed van het tnrer of minder vaak keren
op de broeduitkoinsten te bepalen. Een invloed van gelijktijdig inet het keren op-
tredende veranderingen in de teinperatuursomstandigheden kan dan worden uit-
gesloten.

Bij een viertal brordsels in de nieuwe machines werd de positie van de eieren ten
opzichte van de keerbeweging in een vergelijking betrokken. Liggende eieren, om hun
lange as gekeerd, gaven gemiddeld ruim 2% hogere broeduitkomsten dan op de punt
staande, gekeerd om de korte as (p = 0.047). Ten einde nog meer zekerheid omtrent
de algemene geldigheid van dit verschijnsel te verkrijgen, zal de vergelijking ook in
het volgende seizoen enkele malen worden gedaan.

De inwendige kwaliteit der eieren, vers en na bewaring, maakte o.a. een punt van
onderzoek uit bij de proefnemingen met rogge als bestanddeel van het voer van
legkippen. Daar hierbij ook eieren betrokken waren die geruime tijd bij koeltempc-
ratuur worden opgeslagen, zijn de gegevens ten dele nog in bewerking. Tot dusverre
handhaafde zich de aanvankelijk reeds verkregen indruk dat er geen sprake was van
een bijzondere invloed der rogge op de kwaliteit, die voor de praktijk van betekenis
zou kunnen zijn.

Door het opnemen van fosforzure voederkalk in het rantsoen van legkippen, zowel
tijdens de opfok als op latere leeftijd, werd de kwaliteit der eischalen bij een daarop
betrekking hebbende proef tot aan het einde van het kalenderjaar niet beinvlocd.

Op dat moment was de proefperiode, waarbij het gehele eerste legjaar zal zijn
inbegrepen, nog slechts ten dele verstreken. Enkele nadere bijzonderheden van deze
proef zijn in de paragraaf „Voeding" vermeld.

Een onderzoek dat zich over verscheidene jaren uitstrekt, betreft een studie van
de verschillende kenmerken der eikwaliteit in het algemeen, hun onderlinge samen-
hang, alsmede van de erfelijke- en niet erfelijke varianties dezer kenmerken. In
1955 vond dit goede voortgang.

Het onderzoek naar de mogelijkheid tot beinvloeding door fokkerij van het weer-
standsvermogen tegen ziekten van de kippenstapel op een praktisch bedrijf werd we-
derom gesubsidieerd. Gelet op de verkregen ervaringen en de omstandigheden op het
bedrijf is besloten deze proef in 1956 niet voort te zetten.

De Stichting Gezondheidsdienst voor Pluimvee ontving de gebruikelijke jaarlijkse
subsidie ten behoeve van het aflossen ener lening.

In 1955 verschenen de volgende publikaties. Netherlands Journal of Agricultural
Science (1955): 135-154, On the significance of some characteristics of egg produc-
tion in breeding utility breeds of poultry. Brochure Rijksinstituut voor Pluimveeteelt,
Kruisingsproef met Witte Leghorns en Noordhollandse Blauwen. Brochure Rijks-
instituut voor Pluimveeteelt, Over de nawerking van de bevruchting na het ver-
vangen van de haan. Brochure Rijksinstituut voor Pluimveeteelt, Calcium en Phos-
phorus in de pluimveevoeding. Koninklijke Nederlandse Akadcmic van Weten-
schappen - Rapporten. Dl. VII. no. 1 (1955): 55-65, Rapport over het Xe Inter-
nationale Congres voor Pluimveeteelt, gehouden 13-21 aug. 1954 te Edinburgh.
1ste jaarverslag van het tien jaren plan voor graanonderzoek (1955), I. Oriënterend
onderzoek met kuikens naar de mate, waarin verschillende roggevariëteiten als hard-
voer worden opgenomen in vergelijking met gerst; II. Oriënterend onderzoek naar
de invloed van rogge op de inwendige kwaliteit van eieren. Samen met Instituut
voor Veeteeltkundig Onderzoek T.N.O.: Archiv für Gcfliigelkunde XIX (1955): 73-
86, Über die Fchllagc des Hiihnerembryos im Ei. Samen met Instituut voor Veeteelt-
kundig Onderzoek T.N.O.: World\'s Poultry Science Journal XI (1955): 204-209,
Hatching experiments at Beekbergen - Turning the eggs.

Mondelinge mededelingen over het onderzoek op het Rijksinstituut voor Pluimvee-
teelt werden o.a. gedaan aan de bezoekers, ten getale van ca. 900, waaronder ca. 150
buitenlanders. Twee buitenlandse dierenartsen verbleven voor studiedoeleinden ge-
durende enige tijd op het Instituut.

Dezer dagen vond te Utrecht de jaarlijkse Bestuursvergadering plaats van de Inter-
nationale Unie van Verenigingen van Artsen-Automobilisten, waaraan werd deel-
genomen door vertegenwoordigers van de aangesloten organisaties uit Zweden,
Denemarken, Oostenrijk, Frankrijk, Wcst-Duitsland en Nederland.
De bijeenkomst stond onder leiding van de President van de Internationale Unie,
Jonkheer Dr. G. J. Th. Beelaerts van Blokland, arts te Driebergen en Voorzitter van
de Nederlandsche Vereeniging van Artsen-Automobilisten, die er in zijn openings-
woord aan herinnerde, dat dit dc 7e na-oorlogse Bestuursvergadering van de in
1933 opgerichte en na de 2e Wereldoorlog in 1950 herboren Unie was.
Het jaarverslag van de Unie over 1955 gewaagde van steeds grotere toename van
het ledental der aangesloten verenigingen, zodat steeds meer artsen, tandartsen en
dierenartsen in internationaal verband verenigd zijn. Zo telt thans o.a. de Neder-
landsche Vereeniging van Artsen-Automobilisten bijna 9000 leden.
Dc President maakte met genoegen gewag van de recente contacten met de World
Medical Association, o.a. betreffende de erkenning van het door de Unie vastgestelde

Door uitwisseling van gegevens omtrent expertise-bureaux en verzekeringsmaat-
schappijen in het buitenland kon bereikt worden, dat de arts-automobilist, die on-
verhoopt tijdens een buitenlands verblijf schade aan zijn auto oploopt, daarbij door
tussenkomst van de zusterverenigingen de grootst mogelijke hulp zal verkrijgen, een
service welke krachtens in vroegere bijeenkomsten genomen besluiten reeds van
toepassing was op technisch en juridisch gebied.

Met belangstelling nam de vergadering kennis van de resultaten van de N.V. Schade-
verzekeringsmaatschappij der Ncderlandsche Vereeniging van Artsen-Automobilisten
(S.V.A.A.), welker kantoorinrichting en administratie eveneens aan een bezichtiging
werden onderworpen, evenals het ten vorigen jare in gebruik genomen Technisch
„Diagnosestation\'\' van de Nederlandse vereniging.

Voorts werd nog uitvoerig van gedachten gewisseld over de noodzakelijkheid om
bij de automobielconstructies meer te letten op de veiligheid (bescherming) der in-
zittenden, zulks in verband met de eisen van de verkeersveiligheid.
Ten slotte werden nog nadere voorzieningen getroffen omtrent de inrichting van een
door de Oostenrijkse zusterorganisatie beschikbaar te stellen kampeerterrein, speciaal
voor artsen-automobilisten, hetwelk waarschijnlijk volgend jaar in gebruik zal kunnen
worden genomen en waarvoor stellig grote belangstelling zal blijken te bestaan.
Nog nader zal worden beslist of de volgende Bestuursvergadering in 1957 te Parijs,
dan wel te Kopenhagen zal plaats vinden.

1956—1957 Residency in Pathology Angell Memorial Animal Hospital.
Boston, Massachusetts.

The Angell Memorial Animal Hospital announces a Residency in Pathology for the
term of twelve months or more, consisting of supervised work in gross pathology and
histopathology as applied to small animals.

Included is an opportunity to attend lectures in pathology at Harvard Medical School
and certain other lectures on pathology and related subjects in Boston. Consultation
privileges with specialists in the several fields of pathology arc provided as the
Resident\'s interests indicate.

The Angell Memorial Animal Hospital is a teaching hospital employing six graduate
veterinarians as interns for fifteen-month periods. Interns are assigned in rotation to
the services in the hospital, including pathology where they participate in depart-
mental duties, performing post mortem and other routine procedures under the
supervision of Dr. Meier and the Resident in Pathology.
The Residency in Pathology is to be filled about August 1, 1956.
The exact time can be altered slightly to fit the convenience of the applicant. The
minimum salary is $ 3000 per annun. Additional salary might be possible, but only
to a veterinarian already having advanced training in this clinical phase of patho-
logy.

Interested persons should communicate with Dl\'. Gerry B. Schnelle, Chief of Staff,
Angell Memorial Animal Hospital, 180 Longwood Avenue, Boston 15, Massachusetts.

MEDEDELINGEN VAN DE VEI.ARTSENIJKUNDIGE DIENST
Wet van 3 mei 1956, houdende wijziging van de Wet op de Uitoefening-
van de Diergeneeskunst.

3. Wij kunnen, indien zulks in het belang van de bestrijding ener ziekte is, onder
door Ons te stellen voorwaarden en beperkingen ontheffing van het in het eerste lid
gestelde verbod verlenen;

b. in het tweede lid van artikel 10 wordt de punt achter „toegelaten" vervangen
door een komma, terwijl aan dit lid wordt toegevoegd: alsmede ten behoeve van
hen aan wie een ontheffing, als bedoeld in artikel 6, derde lid, is verleend.

Bureau: Rubenslaan 123, Utrecht. Tel. 030—11413. Gironummer 511606 ten name
van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Vooruitlopend op uitvoeriger gegevens, kan nu al worden meegedeeld, dat de Alge-
mene Vergadering dit jaar zal worden gehouden op vrijdag 19 en zaterdag 20 oktober
te Utrecht.

Het volledig huishoudelijk en wetenschappelijk programma zal als bijlage aan de
aflevering van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde van 15 augustus aan de leden
en candidaat-leden worden toegezonden.

In de wetenschappelijke zittingen op zaterdag wordt als hoofdthema behandeld:
„Ziekten en stoornissen in verband met stofwisseling en voeding".
Dit is een onderwerp, waarvoor tal van dierenartsen de laatste jaren steeds meer
belangstelling blijken te hebben.

Uiteraard kunnen slechts enkele van de vele belangrijke problemen, die er op dit
gebied zijn, worden behandeld.

O]) vrijdag bestaat er gelegenheid een schouwburgavond bij te wonen in de Stads-
schouwburg.

Over de keuze van het toneelstuk, dat door de Nederlandse Comedie wordt opge-
voerd, wordt nog nader overleg gepleegd.

In aansluiting aan deze voorstelling volgt een feestelijke bijeenkomst in „Esplanade".
Zoals vanzelf spreekt zijn ook de dames op deze vrijdagavond van harte welkom.
Deze voorlopige aankondiging zal er wellicht toe bijdragen, dat velen, evenals vorige
jaren genoemde data vroegtijdig zullen reserveren.

De gezamenlijke besprekingen van de maatschappelijke en wetenschappelijke pro-
blemen en het feestelijk samenzijn zullen dan ook dit jaar een hoogtepunt worden
in de diergeneeskundige samenleving.

Een Amerikaans student, die in Wenen de diergeneeskundige studie volgt, zoekt
gelegenheid om tussen 7 juli en 30 september a.s. praktijkervaring op te doen in
een algemene praktijk.

Deze student, die reeds 3 klinische semesters heeft gevolgd, spreekt goed Engels
en Duits.

Dierenartsen, die bereid zijn hem enige tijd als volontair op te nemen, kunnen zich
hierover in verbinding stellen met het bureau van de Maatschappij voor Diergenees-
kunde.

Op maandag 25 juni 1956 16.00 uur precies zal Prof. Dr. J. H. J. van Gils in het
Groot-Auditorium van de Rijksuniversiteit te Utrecht zijn ambt als gewoon hoog-
leraar in de Faculteit der Veeartsenijkunde aan de Rijksuniversiteit te Utrecht, om
onderwijs te geven in de leer der voedingsmiddelen van dierlijke oorsprong, aan-
vaarden met het houden van een redevoering in de Nederlandse taal.

Op donderdag 21 juni 1956 te 16.00 uur precies zal D. Swierstra in het Groot-
Auditorium van de Rijksuniversiteit te Utrecht promoveren tot doctor in de vee-
artsenijkunde op het proefschrift: „Een onderzoek naar het zuurstofverbruik van
infectieuze larven van bij het paard voorkomende strongylidae".

Het adres van het secretariaat van de afd. Groningen-Drenthe van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde is gewijzigd.

Op vrijdag 22 juni a.s. hoopt collega H. Dallenga, Stationsweg A 464, Loppersum,
zijn 25-jarig dierenartsenjubileum te herdenken.

Op maandag 2 juli hopen de collegae N. D. M. Dekker, Evcrt Cornelislaan 24,
Utrecht en J. J. Ooms, Ensc.hotsestraat 30, Tilburg, hetzelfde feit te herdenken.

Bijeenkomst van tle Groep Kunstmatige inseminatie en zootechniek in samenwerking
met de Zoötechnische vereniging.

De bijeenkomst staat vóór de lunch onder leiding van de groep Kunstmatige inse-
minatie en zootechniek; de middagvergadering wordt geleid door de Zoötechnische
vereniging.

De voorzitter S. W. J. van Dieten opent de ochtendzitting met de volgende woorden:
„De groep Kunstmatige inseminatie en zootechniek omvat de dierenartsen, die
dagelijkse bemoeiingen hebben met de k.i. De stormachtige ontwikkeling van de
k.i. maakt uitwisseling van gegevens en ervaringen en ook specialistische bestu-
dering van dc k.i. voor velen noodzakelijk. Ongeveer 100 dierenartsen zijn mo-
menteel lid van dc groep. Wanneer men echter aan k.i.-werk denkt, is dit niet
te scheiden van het zoötechnische gebied. Dit is dan ook de reden van de op-
richtoing en bestaan van dc groep k.i. en zootechniek. U ziet, mijnheer de voor-
zitter van de Zoötechnische vereniging, dat ons werk enkele gelijke aspecten heeft
met het werk van uw vereniging. De groep k.i. en Zootechniek stelt de samen-
werking met uw vereniging op zeer hoge prijs. Wij hopen, dat dit eerste gezamen-
lijke optreden er toe mag leiden dat ook in de toekomst meer samenwerking zal
worden gezocht. Dit zal ongetwijfeld van groot belang kunnen zijn."
Na dit inleidend woord heet dc voorzitter allen hartelijk welkom, in het bijzonder
Prof. Hirschfeld, Prof. dc Jong, Prof Merkens en Ir. Rijssenbeek, wier aanwezig-
heid op zeer hoge prijs wordt gesteld. Een speciaal welkomstwoord wordt gericht
tot Prof. Salisbury uit de U.S.A.

„We zijn zeer verheugd, aldus de voorzitter, u vandaag hier in ons midden te
hebben. Uw naam is reeds bekend in ons land, niet alleen door uw colleges aan de
Landbouwhogeschool te Wagcningen, maar ook door uw talrijke publikaties in
„The journal of dairy Science" en uw perfecte voordracht over dc functie van de
epididymis, welke u voor onze groep hebt gehouden. Ik ben ervan overtuigd dat
u een aandachtig gehoor zult vinden. Mag ik dan nu verzoeken uw voordracht
te houden."

Prof. Salisbury spreekt vrrvolgens over: „Organisation and cooperation in Animal
research in the U.S.A.".
Na een korte geestige inleiding vertelt spreker hoe de organisatie van de landbouw-
en veeteelt-wetenschappen in de U.S.A. als geheel is en hoe de samenwerking van
de verschillende staten in dit systeem past. Iedere staat heeft zijn eigen zelfstandige
instituten voor research, met de supervisie van het Central Government, hetwelk
ook een groot deel van dc financiële lasten draagt.
Met zeer veel belangstelling werd deze voordracht gevolgd.

De voorzitter dankte Prof. Salisbury zeer hartelijk namens allen voor de zeer interes-
sante uiteenzetting.

„We hebben gezien, dat de omstandigheden in de U.S.A. zeer verschillend zijn
van de onze. Om onze dank uit te drukken en u te blijven herinneren aan de k.i.
en zootechniek in Nederland, ben ik verheugd u een klein boek over de k.i. in
Nederland te mogen aanbieden. Veel dank voor alles wat u voor ons gedaan hebt."
Na een gezellige lunch werd de middagzitting door de voorzitter van de Zoötech-
nische vereniging met een aardig speechje geopend, waarna collega van Dieten een

Na een luchtreis via Praag naar Moskou werd collega van Dicten van het vliegveld
gehaald door zijn tolk en vervolgens ondergebracht in hotel Moskwa op het Rode
Plein. Behalve het studentencongres, waar hij een voordracht heeft gehouden, werden
diverse bezienswaardigheden bekeken en ook enkele colchozen bezocht. Interessant
was ook te horen dat collega van Dieten in discussie was geweest met de thans ont-
slagen Prof. Lysenko.

De Russen waren over het algemeen zeer vriendelijke mensen, die vrij-uit spraken
en niet de indruk gaven onder druk te leven. Met een serie eigen foto-opnamen werd
een en ander toegelicht en verduidelijkt, zodat een aardige indruk van de reis werd
gegeven.

De voorzitter van de Zoötechnischc vereniging dankte collega van Dieten hartelijk
voor zijn voordracht en sprak de hoop uit op een blijvende samenwerking van de
beide verenigingen. Hierna werd de bijeenkomst gesloten.

De fiscus van de D.S.K. bedankt hierbij de buitengewoon leden, die er reeds blijk
van hebben gegeven hun D.S.K. nog niet vergeten te zijn en brengt de buitengewoon
leden, die hun contributie nog niet hebben gestort op girorekening 271994 t.n.v.
fiscus D.S.K. in herinnering, dat ook de „junge Burschen noch leben".

Het Hoofdbestuur heeft de volgende collegae aangenomen als lid van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde:

Het Hoofdbestuur draagt de volgende collegae voor het lidmaatschap van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde voor:

Het Hoofdbestuur heeft de diergeneeskundige candidaat Fl. Borm aangenomen als
lid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Berkemeijer, A. J. A., te Breda, naar Boeimeerlaan 30, aldaar (tel. no. ongewijzigd).

Boogaerdt, Prof. Dr. J., van Driebergen naar Bogor (Indonesië), Djalan Malabar,
Hlr. U.v.I. (fac. Diergeneesk). (van 72 naar 123)

Bool, P. H., van Utrecht tijd. naar Paramaribo, Commewijnestraat 18 p/a wetensch.

Bruins, F. J. A., te Haarlem, naar Spaarnelaan 21, aldaar, tel. 02500—36957. (75)
Grift, Dr. J. van der, te Hoorn, tijd. corr. adres: Rangoon (Burma), 15e Union

Rees, A. L. A. van, te Utrecht, naar IJsselssteinlaan 3 (Hoograven), aldaar. (106)
Riessen, H. A. van, van Ederveen naar Lunteren, Dorpsstraat 22, tel. 08388—557,
gr. 391145. (107)
Stegehuis, G. J., te Neede, naar Eibergseweg 32, aldaar (tel. no. ongewijzigd). (112)
Westendorp, J. F., te IJzendijke, tel. no. gewijzigd in 446. (120)
Winter, Dr. A., te Amsterdam, het telefoonnummer 96483, vermeld achter „poli-
kliniek Ostadestraat 165" is gewijzigd in 796483. (121)

Bras, G. E., te Haarlem, Leidsevaart 76, tel. 02500—10759, P., uits.1 gr. huisd. (74)

Boogaerdt, Dr. J., voorheen te Driebergen, tot hoogleraar in de physiologie en de
klinische chemie aan de faculteit voor diergeneeskunde van de universiteit van

Roek, G. K, te Amsterdam, ter standplaats Amsterdam, m.i.v. l-4-\'56, (107)
allen tot Rijkskeurmeester in bijzondere dienst bij de veeartsenijkundige dienst.

voor de gemeenten Weesp, Weesperkarspel, Muiden, Nederhorst
den Berg en Nigtevecht op een salaris van
ƒ 9.492,— tot ƒ 10.788,—
(6 jaarlijkse verhogingen van ƒ 216,—)

Vergoeding wordt toegekend voor vervoer auto; verplaatsings-
kosten-regeling aanwezig. Particuliere praktijk mag niet worden

Sollicitaties, met uitvoerige inlichtingen in te zenden aan de
burgemeester van Weesp binnen 10 dagen na verschijning van

Het is thans reeds bijna tachtig jaar geleden, dat de Engelse onderzoekers
Downes en Blunt (1877) ontdekten, dat, wanneer men bacteriën en
schimmel? gedurende zekere tijd blootstelt aan de inwerking van kort-
golvige ultraviolette straling, deze organismen niet of slechts ten dele in
staat zijn zich te vermenigvuldigen.

In ± 1909 toonden Sample en Greigh (1) aan dat kunstmatig geïn-
fecteerde lakens na 2 uur door de zon te zijn beschenen, totaal kiemvrij
werden, terwijl dergelijke in het donker gehouden lakens na 6 dagen nog
talrijke levende kiemen bevatten. .

Garrod (2) vond in ziekenzalen wel pathogene kiemen in ver van de
ramen gelegen hoeken, doch niet op vensterbanken en andere direct door
de zon beschenen plaatsen.

Daar de gegevens uit die tijd momenteel van geringe practische betekenis
zijn, zullen wij de loop der historie niet op de voet volgen, maar ons be-
perken tot de beschrijving van enkele experimenten, die enig fundamenteel
inzicht geven.

Het kiemdodend effect van zonlicht kan worden gedemonstreerd met een
eenvoudige proef, waarvan het resultaat in afb. 1 is weergegeven. Een sus-
pensie van colibacteriën werd uitgezaaid op Endo-agar. Een Endo-agar-
plaat is een bijna kleurloze voedingsbodem, die door groei van Escher. coli
helder rood wordt gekleurd. De rechter helft van de voedingsbodem werd
afgedekt met een ondoorzichtig scherm, terwijl van de linker helft het on-
derste deel werd afgedekt door een plaatje van gewoon glas. Het geheel is
daarna gedurende een uur blootgesteld aan directe zonnestraling. Na incu-
batie was op de rechterhelft een sterke kolonievorming zichtbaar. Op het
bovenste deel van de linker helft hadden zich echter geen colibacteriën ont-
wikkeld. Opvallend is dat op het linker gedeelte dat door het glasplaatje
was afgeschermd, nog een aanzienlijke groei had plaats gevonden. Het glas
heeft klaarblijkelijk een belangrijk deel der actieve zonnestraling geabsor-
beerd. Wij vinden hierin een aanwijzing bij de beantwoording van de vraag
welk deel van het spectrum voor de inactivering verantwoordelijk is. Nor-
maal glas absorbeert n.1. volledig alle straling met golflengten kleiner dan
ca. 3200 A. Indien wij de mogelijkheid van specifieke biologische wer-
kingen der infrarode straling met golflengten groter dan 30.000 A (die
ook door glas wordt geabsorbeerd) uitsluiten, dan is dus de inactiverende
werking toe te schrijven aan de kleine hoeveelheid ultraviolette straling,
met golflengten korter dan 3200 A (1 A= 1 Angström = 0.1 millimicron
= 10—⁷ mm.), die in het zonlicht aanwezig is.

Eerst in de laatste decennia werden de pogingen om de kiemdodende
eigenschappen van kunstmatig opgewekte ultraviolette straling meer ra-

tioneel toe te passen met succes bekroond. Parallel aan de ontwikkeling
van optische meetmethoden en van de stralingsbronnen groeide het in-
zicht in deze materie. Aanvankelijk werd er gewerkt met de koolboog, welke
naast zichtbare straling, een grote hoeveelheid straling van andere golf-
lengten — ook van ultraviolette straling — produceert.
Later gebruikte men de kwikdamp-ontladingslamp.

Bij het nader onderzoek werden en worden in hoofdzaak 3 methoden
toegepast, n.1. bestraling van organismen a. op voedingsbodem in petri-
schalen, b. in suspensie en c. — na verstuiving van een suspensie — in
lucht. Door een groot aantal onderzoekers is op deze wijze de procentuele
reductie van het kiemgetal nagegaan als functie van de bestralijigstijd en
de afstand tot de stralingsbron (3).

De rechterhelft van het afgebeelde petrischaaltje, waarop colibacteriën zijn uitgezaaid,

is bedekt met een ondoorzichtig scherm.
Het onderste deel van de linkerhelft is bedekt met een glasplaatje. Het schaaltje is
gedurende een uur aan de directe zonnestraling blootgesteld. Waar deze directe
zonnestraling de voedingsbodem heeft getroffen, hebben zich geen bacteriekolonies

Biologisch opgenomen spectrum van het bactericide effect
van de straling van een ,,Biosol"-lamp, type B rechts.
Door de gebezigde opnametechniek zijn de lijnen, waar
zich géén bacteriën ontwikkeld hebben, hier donker. Ter
vergelijking het fotografisch opgenomen spectrum van een
,,Biosol"-lamp, type B (midden), en van een bacterie-
dodende lamp, TUV 30 W links.

Een kwalitatieve beantwoording van de vraag, op welke wijze het bacte-
ricide effect van de golflengte der straling afhangt, geeft afb. 2. Op het
oppervlak van een voedingsbodem, waarop bacteriën zijn uitgezaaid, werd
met behulp van een grote kwartsspectrograaf met brede spleet een spec-
trum van de straling van een hogedruk-kwikontladingslamp, n.1. een
„BiosoP\'lamp geworpen. Na incubatie tekenen zich een aantal brede lijnen
af, waarop geen bacteriën zijn gegroeid. (De voedingsbodem blijft op de
afbeelding dus donker.) Vergelijkt men dit „micro-biologisch opgenomen
spectrum" met het fotografisch opgenomen „Biosol"-spectrum ernaast, dan
blijkt dat deze ,micro-biologische spectraallijnen" golflengten hebben, die
kleiner zijn dan 3131 A. Opvallend is, dat bij de sterke spectraallijn van
3131 A nog geen bactericide werking te constateren valt, terwijl dit wèl
het geval is in de nabijheid van de aanzienlijk zwakkere 2537-lijn.

Voor verscheidene soorten van microörganismen is nagegaan, welke stra-
lingsdoses bij straling van verschillende golflengten nodig zijn om een be-
paalde inactivatie ervan te verkrijgen. De op deze wijze verkregen rela-
tieve spectrale werkingskrommen vertonen voor alle onderzochte micro-
organismen (afb. 3) ongeveer hetzelfde karakter. Daar elk fotochemisch
proces een specifieke absorptie als uitgangspunt heeft, heeft men gezocht
naar absorptie-krommen, die met de bactericide werkingskromme over-
eenkomen. Aanvankelijk werd het bacteriedodend effect toegeschreven aan
de inwerking van de straling op de eiwitten in de cel. De absorptiekrom-
inen van eiwitten hebben echter een ander verloop met een uitgesproken
andere ligging van het maximum. Dit ligt n.1. bij ongeveer 2800 A. Een
betere overeenkomst vertoont de absorptie-kromme van de nucleïne-zuren,
waarvan bekend is dat zij een belangrijke functie hebben bij het delings-
mechanisme van de levende cel. Op grond hiervan wordt het wel aan-
nemelijk geacht, dat het „bactericide effect" onder meer door een ver-
andering in de nucleo-proteïnen als direct gevolg van de absorptie der
ultraviolette straling wordt teweeg gebracht.

In een desbetreffend artikel in „Archives of Bióchemistry and Biophysics"
wijzen Heinmetsen K a 1 h a n (3) er op, dat in werkelijkheid de cel

20
0

2000 2200 2400 2600 2800 3000 3200

-► Golflengte in &

Fig. 3.

De bactericide werking als functie van de golflengte in vergelijking met de absorptie-
kromme van thymonucleïnezuur.

Vergelijking van verschillende werkingen van straling (als functie van de golflengte)
met de spectrale energieverdelingen van enkele typen sterilisatielampen.

een zeer ingewikkeld biologisch systeem is, waarin na bestraling niet slechts
één, maar een groot aantal veranderingen kunnen zijn opgetreden. Hun
standpunt is dan ook, dat de fotochemische werking van ultraviolette
straling eerder moet worden geïnterpreteerd in termen van: „graad van
beschadiging", dan in termen van volledig dood of levend.
Afb. 4a toont de inactiverings-kromme in relatie tot enkele andere bekende
actie-krommen. Zo bevindt zich naast de ooggevoeligheidskromme het
stralingsgebied, dat voor een aantal bekende fotochemische reacties ver-
antwoordelijk is, zoals het chloreren van toluol en het lichtdrukprocédé.
Verder is te zien dat in het bactericide stralingsgebied een aanzienlijke
erytheemwerking te verwachten is.

Afb. 4 toont de spectrale energie-verdeling van de lagedruk-kwikontladings-
lamp TUV. Deze lamp is speciaal voor sterilisatie-doeleinden ontwikkeld.
Wat de gasontlading betreft, komt dit lamptype geheel overeen met de
bekende fluorescentielampen „TL". Hel enige principiële verschil is, dat in
de „TL\'Mamp de opgewekte straling door het fluorescentiepoeder wordt
geabsorbeerd en er dus een transformatie plaats vindt naar straling, waar-
van de golflengten in het zichtbare gebied liggen, terwijl bij de TUV-
lamp de kortgolvige UV-straling direct wordt uitgezonden. Ongeveer 90%
van de geproduceerde stralings-energie is vertegenwoordigd in de 2537 lijn.
De golflengte hiervan ligt zeer dicht bij de top van de inactivatiekromme.
Deze lagedruk-kwikontladingslamp heeft dan ook, vergeleken met alle
andere bekende gasontladingslampen, het hoogste rendement.
De buislamp TUV 30 W heeft een lengte van 90 cm. Het opgenomen
vermogen is 30 W, terwijl het vermogen aan bactericide straling circa 7
W bedraagt. De buislamp TUV 15 W heeft een lengte van circa 45 cm en
produceert circa 3 W aan bactericide straling.

Er zij nog opgemerkt, dat in de lagedrukontlading ook straling met een
golflengte van 1850 A wordt opgewekt, welke door zijn sterke ozoniserende
werking vrijwel steeds als ongewenst moet worden beschouwd. Voor de
TUV-lampen is dan ook een glassoort gebruikt, die de kwiklijn van 2537
A nog goed doorlaat, maar die straling van kleinere golflengte en dus ook
de resonantielijn van 1850 A absorbeert.

De wandtemperatuur van de TUV-lampen bedraagt onder normale om-
standigheden ongeveer 40° C. Voor de TUV-lampen kan dezelfde voor-
schakelapparatuur worden gebruikt als voor fluorescentiebuislampen van
dezelfde vermogens.

Afb. 4c en d tonen de spectrale energieverdeling van 2 hogedruk-kwik-
ontladingslampen, waarvan het type HOK het dichtst de bekende „Biosol"-
lamp benadert. Ook deze stralers produceren, naast straling van andere
golflengten, een aanzienlijke hoeveelheid straling in het bactericide ge-
bied tussen 2000 en 3000 A. De bactericide werking per watt is echter
een factor 4 kleiner, zodat voor de meeste bestralingsopstellingen de lage-
druk-kwikontladingslampen de voorkeur verdienen. Hiertegenover staat
het aanzienlijk grotere vermogen per lengte-eenheid. Deze lampen worden
dan ook toegepast wanneer plaatselijk zeer hoge intensiteiten vereist wor-
den.

De vraag kan worden gesteld of de inactivatie het gevolg is a. van een
directe werking op het microörganisme, b. van inwerking op de voedings-
bodem of c. van inwerking op beide!

Een aanwijzing geeft de volgende proef, waarvan afb. 5 het resultaat
toont. Wanneer van een homogeen bezaaide voedingsbodem een cirkel-
vormig gedeelte wordt bestraald (door afdekken van het overige deel met
een ringvormig plaat) en hierna het midden van dit bestraalde gedeelte
opnieuw op dezelfde wijze wordt geënt, dan blijkt dat er geen verschil is
te constateren in de ontwikkeling van koloniën op het ringvormige niet
bestraalde deel en het cirkelvormige bestraalde deel in het midden. Uit
deze proef blijkt dus duidelijk, dat van nawerking van inactiverende stof-
fen, tenminste bij de gebruikelijke inactiveringsdoses, in de voedingsbodem
geen sprake is. Het is echter wel bekend, dat b.v. bij een 100 x grotere
dosis de inactiverende werking van peroxyden, die in de voedingsbodem
worden gevormd, gemakkelijk is aan te tonen.

Ontwikkeling van kolonies van Bacterium Coli
op onbestraalde (buitenste ring) en bestraalde
(binnenste cirkel) voedingsbodem, waaruit blijkt
dat de straling geen invloed op de voedings-
bodem heeft.

Terloops is reeds gesproken over een stralingsdosis, een begrip, dat in de
stralingsbiologie veel wordt gebruikt. Het is n.1. gebleken, dat het bacte-
ricide effect binnen zekere grenzen wordt bepaald door het product van
bestralingssterkte en bestralingsduur.

afgebeeld. De rechter helft van het linker schaaltje is gedurende twee
min. op een afstand van 35 cm door een UV-lamp bestraald, terwijl bij
de rechter schaal de afstand 70 cm en de bestralingsduur 8 min. bedroeg.
De intensiteit was dus een factor 4 kleiner. De graad van inactivatie is
voor beide culturen vrijwel gelijk te stellen. De bestralingsdosis was in
beide gevallen dan ook gelijk, n.1. ongeveer 20 mW sec. per cm^J.

Inactiveringskromme van: I. Bacterium coli. 2. Penicillium chrysogenum.
De inactivering is gegeven als functie van de dosis (in mW sec.jcm\'²).
Langs de ordinaat is het overlevingspercentage (Nt) aangegeven.

Men kan nu een bacterie-suspensie met verschillende doses gaan bestralen
en bij elke dosis het percentage overlevende cellen bepalen. Uit afbeelding
7 blijkt, dat een dergelijke kromme voor een belangrijk deel een exponen-
tieel verloop heeft. In sommige gevallen wordt een rechte gevonden. Uit
de kromme voor B. coli blijkt dat voor een inactivatie van 90% van het
oorspronkelijke aantal bacteriën een dosis van ± 2 mWsec. per cm² nodig
is, terwijl voor Penicillum chrysogenum dezelfde procentuele vernietiging
van 90% wordt bereikt bij 70 mWsec. per cm².

De resistentie van verschillende organismen loopt dus sterk uiteen. Het is
gebleken, dat een typische saprofiet als Sarcina lutea veel minder gevoelig
is voor U.V.-bestraling dan de meeste pathogene organismen: 99% inac-

tivatie wordt hier pas bereikt per 20 mWsec. per cm². In het algemeen zijn
schimmels veel minder gevoelig voor straling dan bacteriën. De beno-
digde doses zijn vaak 10-100 x groter.

Zoals reeds werd opgemerkt, geldt de dosiswet slechts bij benadering. In
het bijzonder bij lage intensiteiten treden voor de practijk belangrijke af-
wijkingen op, n.1. in die zin dat hierbij een aanzienlijk sterkere groei-
remming optreedt dan op grond van de dosiswet zou mogen worden ver-
wacht. Een illustratie hiervan geeft afb. 8. Hierop zijn een drietal voedings-
bodems in petrischalen afgebeeld, waarop een Penicilliumcultuur is uitge-
zaaid, waarvan de duidelijk zichtbare binnencirkel is bestraald bij inten-
siteiten van resp. 0.1, 0.2 en 0.7 /iW/ciri². De cijfers op de binnencirkel zijn
verkregen door cijfers van U.V. absorberend materiaal tijdens de bestra-
ling, c.a. 1 cm boven de voedingsbodem te houden. Ter plaatse waar zich
het schaduwbeeld van de cijfers bevindt, ontwikkelen zich tijdens incubatie
schimmels.

De doses per dag bedroegen dus bij de laagste intensiteit slechts
(3600x24x0.1) : 1000 = ca. 8.6 mWsec/cm².

Een en ander is in goede overeenstemming met het sterk groeiremmend
effect van straling op de ontwikkeling van schimmels op kaas. Van de 2
kaasjes van afb. 9 is het linker exemplaar niet bestraald, terwijl het rechter
gedurende een 14tal dagen werd bestraald bij een stralingsintensiteit van
0.3 |uW/cm². De bestralingssterkte kwam overeen met een intensiteit op
10 m afstand van een sterilisatielamp TUV 30 W. Opmerkelijk is, dat ook
de onderzijde van het bestraalde kaasje nog schimmelvrij is gebleven. Dit
verschijnsel is in overeenstemming met de aanzienlijke invloed van straling
in vleeskoelcellen op de bacteriële ontwikkeling op die vleesdelen, die geen
rechtstreekse straling ontvangen. Hierop komen wij in het volgende nog
terug.

Bij bestraling van organische stoffen, in het bijzonder de chemisch vaak
zeer complexe voedingsmiddelen, treden in veel gevallen een aantal onge-

wenste nevenverschijnselen op. Het mag dan ook als een groot voordeel
van de TUV-lampen beschouwd worden, boven hogedruk-kwikontladings-
lampen, dat zij vrijwel monochromatische straling produceren. De hoge-
druk-kwikontladingslampen produceren namelijk een aanzienlijke hoe-
veelheid straling, welke geen bactericide werking heeft, doch dikwijls wel
ongewenste nevenreacties kan veroorzaken.

Het is bekend, dat ook de 2537-straling zelf, bij voldoende dosis, o.a.
peroxyden vomt in vetten. Bestraling van vetten en vethoudende stoffen
kan dus, wanneer een te grote stralingsdosis gegeven wordt, smaakveran-
deringen (ransheid) veroorzaken.

Gebleken is echter, dat bij de bestraling van vlees de stralingsdosis, die
nodig is om het gewenste effect (kiemenreductie) te verkrijgen, kleiner is
dan de dosis, waarbij een merkbare smaakverandering van het bestraalde
product optreedt.

Daar de TUV-lamp, zoals reeds werd opgemerkt, slechts een zeer geringe
1850-straling produceert, speelt de hierdoor gevormde ozon geen rol van
betekenis.

Teneinde een voorstelling te geven van het uitgebreide toepassingsgebied
van de sterilisatielampen volgen hieronder in het kort enige voorbeelden
van toepassingen in diverse industrieën alsmede op medisch-hygiënisch
gebied.

In de zuivel-industrie gebruikt men sterilisatielampen voor ruimtebestraling
in taplokalen e.d. Volledig steriel transport van blikjes en flessen kan wor-
den gerealiseerd door de transportbanen uit te voeren als tunnel en in deze
transporttunnel TUV-lampen te plaatsen.

In een groot aantal condensfabrieken worden de te vullen blikjes vooraf
gesteriliseerd d.m.v. ultraviolette straling.

Teneinde schimmelontwikkeling op kaas tijdens het rijpingsproces te rem-
men, worden tussen de kaasrekken TUV-lampen geplaatst.

In vruchtenconservenbedrijven worden TUV-lampen gebruikt voor het
steriliseren van het jamoppervlak in de fase tussen het vullen en sluiten
van de jampotten. Hiernaast kent men ook daar een aantal algemene toe-
passingen, zoals ruimtebestraling, steriel transport e.d.

Het zal duidelijk zijn, dat juist in die bedrijven, waar de hygiënische tech-
niek de grootste vorderingen heeft gemaakt, de meest reële toepassings-
mogelijkheden voor sterilisatielampen liggen. In diverse bedrijven bestaat,
uiteraard, grote belangstelling voor de mogelijkheden van sterilisatie van
vloeistoffen. Gebleken is, dat verschillende azijnsoorten en bepaalde
vruchtensappen (b.v. appelsap) zeer goed d.m.v. straling\' kunnen worden
gesteriliseerd. De sterilisatiecapaciteit per lamp is voor dergelijke vloeistof-
fen echter betrekkelijk gering.

De gunstigste perspectieven biedt UV-sterilisatie voor water. Zo bedraagt
de capaciteit van een sterilisator, uitgerust met een sterilisatielamp van
groot vermogen, de HOK 2000 W, voor water 6.000-10.000 liter per uur.
Van de zijde der vleeswarenfabrikanten bestaat belangstelling voor de
UV-sterilistator voor spuitpekel. De capaciteit van dit apparaat, uitgerust
met één buislamp HOK 2000 W, bedraagt ca. 200 1/uur. (Afb. 10).

Als toepassingen in de medische sector zijn te noemen: ruimtebestraling
(luchtdesinfectie) in diverse ziekenhuisafdelingen, zoals: kinderafdelingen
(babykamers, couveusekamers), operatiekamers, verbandkamers, wacht-
kamers en laboratoria.

sing in slachthuislaboratoria: Er wordt óf van een entkamer óf van een
entkast gebruik gemaakt, voorzien van één of meer sterilisatielampen.
Gebleken is, dat de kans op infecties gedurende de „steriele" manupulaties
aanzienlijk minder worden. (Afb. 11).

Bij de beantwoording van de vraag of ultraviolet-bestraling van vlees op
enigerlei wijze van practische betekenis zou kunnen zijn, dienen wij met
een aantal gecompliceerde factoren rekening te houden. Op de belang-
rijkste hiervan en de wijze waarop deze samenhangen zullen wij in het
hiernavolgende even dienen in te gaan.

Door diverse onderzoekers is aangetoond, dat er bij bestraling van een
vleesoppervlak een vermindering plaats vindt van het aantal microörga-
nismen, dat zich op dit oppervlak bevindt. Uiteraard is hiermede de vraag
niet beantwoord, of deze reductie onder practische omstandigheden invloed
heeft op het bacterieel bederf. Bij elke in de practijk realiseerbare bestra-
lingsopstelling zullen n.1. de stralingsintensiteiten, waaraan de bacteriën
worden blootgesteld, zeer sterk uiteenlopen. Er zullen zelfs plaatsen voor-
komen waar de intensiteit nul is, b.v. in diverse lichaamsholten. Verder
treedt naast schaduw tengevolge van plooien, holten, e.d. ook nog „micro-

schaduw" op: Ook op een ogenschijnlijk glad vleesoppervlak worden veel
microörganismen nog door weefsel en vetdeeltjes tegen de straling be-
schermd.

Prof. v. O ij e n heeft indertijd resultaten van enige oriënterende proeven,
die ten doel hadden de principiële mogelijkheden van vleesbestraling na
te gaan, gepubliceerd (4). Bij de proeven werden drie soorten van micro-
organismen gebruikt n.1. Micrococcen (gekweekt van het oppervlak van
bedorven worst), Bact. coli en Salmonella (Salmonella typlii murium uit
eendeëieren). Op deze wijze werden in het onderzoek betrokken resp.
bederfverwekkende organismen, organismen voorkomende na verontrei-
niging en tenslotte organismen, die tot de groep der pathogene vleesvergif-
tigers behoren. De organismen werden bestraald, terwijl zij zich bevonden
in een dun laagje voedingsagar. Gebruik werd gemaakt van een lamp-
type, dat, wat output en afmetingen betreft, ongeveer overeenkomst met
de door de N.V. Philips op de markt gebrachte sterilisatielamp TUV 15 W.
De bestralingsafstand bedroeg 50 cm terwijl de bestralingstijden varieërden
van 10-15 min. Bij aanvangskiemgetallen variërend van 10³— 10⁵ bleken
slechts enkele microörganismen de bestraling te overleven. Mede op grond
van deze resultaten werd door Prof. van O ij e n de toepassing in koel-
cellen niet onmogelijk geacht.

Er zijn uit dezelfde tijd echter ook reeds gegevens bekend over de kiemen-
reductie bij de bestraling van vlees en de invloed hiervan op de houd-
baarheid. Von Bernt Stille te Karlsruhe ging omstreeks 1941 na
in hoever een bacteriële infectie tijdens het slachten kan worden terug-
gebracht door bestraling gedurende korte tijd. Dit achtte men, zeer terecht,
bij de bewaring van vlees in koelruimten belangrijk met het oog op de
betekenis van het initiale kiemgetal ten aanzien van de houdbaarheids-
grens. (5).

Bovendien wenste men de invloed na te gaan van bestraling tijdens de
bewaring in de koelruimten.

De invloed van een UV-
bestraling van korte duur
(30 min.) op de houd-
baarheid.

eerste op de practijk gerichte proeven werden genomen met cylinder-
vormige stukjes vlees. Er werd een korte bestraling gegeven (30 min.),
waarna zowel de controlestukken als de bestraalde werden bewaard bij
een temperatuur van 2.5° C en een luchtvochtigheid van 98%.

De invloed van continue
bestraling op het verloop
van het kiemgetal op het
vleesoppervlak.

Het resultaat van deze proef toont afb. 12a. Er wordt een houdbaarheid
bereikt, welke overeenstemt met het door de bestraling gereduceerde aan-
vangskiemgetal. De verlenging der houdbaarheid is hier ca. 15%.
Bij de tweede proef werden vleesstukken in de koelcel bestraald. (Bestra-
lingsafstand 40 a 50 cm). Gedurende de gehele bewaartijd bleef de lamp
continu branden. De relatieve vochtigheid bedroeg 85-90%, de tempera-
tuur 5° C. Als houdbaarheidsgrens werd bij deze en de hierna te bespreken
proeven aangenomen 10⁷\'⁵ kiemen per cm². Er werd voor gezorgd dat

de vleesdelen niet in staat waren te draaien, zodat steeds dezelfde zijde van
het vlees aan directe straling was blootgesteld. De andere zijde kon dus
hoogstens door enige strooistraling worden bereikt. In een indentieke
koelcel, welke echter niet werd bestraald, werden controlestukken gehan-
gen. Het resultaat van deze proef was als volgt: (afb. 12b).
In de onbestraalde cel werd de houdbaarheidsgrens bereikt na 4.5 dag.
In de bestraalde cel werd een duidelijk verschil geconstateerd tussen de
onbestraalde zijde en de bestraalde zijde van het vlees. Het bleek, dat aan
de onbestraalde zijde de houdbaarheidsgrens werd bereikt in 5.5 dag,
terwijl dit aan de bestraalde zijde in 6 dagen het geval was. De houdbaar-
heid is dus in de bestraalde ruimte verlengd met ca. 30% (gebaseerd op
het effect van de bestraling op de niet direct bestraalde zijde). Het feit,
dat ook op die vleesdelen, die niet rechtstreeks worden bestraald, een
remming van de bacterie-groei optreedt, kan in de eerste plaats worden
verklaard, doordat tengevolge van reflecties van wanden en plafonds een
zekere hoeveelheid straling ook op diè plaatsen terecht komt. Verder is het
niet geheel uitgesloten dat de, zij het geringe hoeveelheid, ozon, welke door
de lampen wordt geproduceerd, een bijdrage levert.

Het karakter van de grafieken stemt overeen met die, ontleend aan een
soortgelijk onderzoek in 1938 (afb. 12c) van Wolodkewitsch (6).
De vochtigheid was hier 75—80%, de temperatuur 5° C. De houdbaar-
heidsgrens werd bereikt:

Dit betekent dus voor de schaduwzijde een verlenging van de houdbaar-
heid van iets meer dan 1.5 dag of 40%.

Zoals bekend geeft men in de Angelsaksische landen de voorkeur aan vol-
komen tafelrijp vlees. Bij het rijpingsproces, dat zich hier afspeelt bij een
temperatuur van 7° C, blijkt, volgens de ter beschikking staande gegevens,
de bijdrage van straling zeer belangrijk te zijn. De gedachtengang is als
volgt:

Bij een temperatuur van 1 ° C verloopt de aantasting van taai weefsel
tengevolge van de geringe enzymwerking zo traag, dat deze 6-8 weken
duurt. De temperatuur wordt daarom gebracht op 7° C met het gevolg, dat
de rijpingsperiode dan slechts maximaal 2 weken bedraagt. Teneinde het
gewichtsverlies zo gering mogelijk te houden is de relatieve vochtigheid
in de koelruimten hoog. Bij deze temperaturen treedt echter spoedig bederf
op, vandaar dat hier sterilisatielampen worden toegepast. Deze methode
geeft aanzienlijke besparing in de vorm van korter hangtijd en geringer
afsnijverliezen. Verder maakt men attent op de geurverdrijvende werking
van de door de lampen geproduceerde ozon. Wat de werking der sterili-
satielampen betreft: Men stelt het effect van de bestraling equivalent
aan de invloed van een temperatuurdaling van 5 a 6° C. Deze. vorm van
bewaring is voor Europese landen, althans momenteel, van geen betekenis.
Toch is dit, evenals de juist beschreven onderzoekingen, een aanwijzing
dat ondanks beperkende factoren, zoals schaduwvorming, met ultraviolette

straling een effect van practische waarde te bereiken is.
Het bleek mogelijk deze methode in te passen in het in Europa gevolgde
bewaringssysteem. Momenteel zijn dan ook een groot aantal slagerskoel-
cellen op analoge wijze met TUV-lampen uitgerust (fig. 16). Ook hier
wordt dus rechtstreekse bestraling van het vlees toegepast. Het steriliseren
van de lucht alleen is n.1. van geringe betekenis, daar in koelcellen lucht-
infecties een ondergeschikte rol spelen.

Theoretische grondslagen ter beoordeling van de practische betekenis van
de bestraling van vlees tijdens de bewaarperiode.

Thans willen wij eens nagaan of en in hoeverre deze werkwijze met behulp
van de ter beschikking staande gegevens kan worden gemotiveerd.
Wanneer wij de in Nederland gebruikelijke koelmethode nader bezien,
dan zouden wij 3 fasen willen onderscheiden n.1.: 1. de koeling; 2. bewaring
in koelhuis; 3. bewaring in slagerskoelcel.

Onder koeling verstaan wij dan het afkoelen van lichaamstemperatuur tot
koelhuistemperatuur. Dit geschiedt heden ten dage meestal bij een tempe-
ratuur van 6-8° C in het voorkoelhuis van het abattoir. Hiernaast zijn en-
kele snelkoelsystemen in gebruik.

De bewaring in het koelhuis geschiedt bij een temperatuur van 0-4° C en
een relatieve vochtigheid van 75-80%, waarbij dient te worden opgemerkt
dat van een werkelijke regeling van de relatieve vochtigheid eigenlijk geen
sprake is, zodat meer of minder grote afwijkingen kunnen optreden.
Ook de slagerskoelcel werkt tussen temperaturen van 0-4° C. Hetgeen
zojuist over de relatieve vochtigheid is opgemerkt, geldt hier in aanzien-
lijk sterkere mate: Bestaat er in het koelhuis nog de mogelijkheid de rela-
tieve vochtigheid op een bevredigende wijze te beïnvloeden, bij de slagers-

koelcel is dit aanzienlijk moeilijker. In de eerste plaats biedt het koelsys-
teem zelf minder instelmogelijkheden. Bovendien heeft het slagersbedrijf
tot consequentie dat de relatief kleine koelcel (klein volume t.o.v. de deur-
openingen) veel moet worden geopend. Het behoeft geen betoog, dat dit
sterke fluctuaties, zowel in temperatuur als vochtigheid, tot gevolg heeft.
Zowel in als buiten de koelcel bestaat in het slagersbedrijf nog spoediger
het gevaar van vochtneerslag op het vlees, terwijl het regelmatig aanraken
hiervan verontreiniging met kiemen veroorzaakt.

Deze factoren gaan zwaarder wegen naarmate het vlees tot kleinere stuk-
ken wordt versneden, zodat de verhouding oppervlak—volume groter
wordt.

Laten wij thans eens de consequenties van het procédé beschouwen met
als uitgangspunt, dat het koel- en bewaarproces zó dient te geschieden
dat zo gering mogelijk bacteriëel bederf en tevens een zo gering mogelijk
gewichtsverlies optreedt. Wij nemen hiertoe de bewaring in het koelhuis on-
der de loupe, daar over deze fase de meeste voor ons doel bruikbare gege-
vens bekend zijn, terwijl het ons dan op grond van de hieruit voortvloeien-
de inzichten mogelijk zal zijn een oordeel te vormen over de bewaring in de
slagerskoelcel.

Beginnen wij met een resumé te geven van wat de onderzoekers Schmid
en T a m m, hebben gevonden inzake het verband tusssen temperatuur
en vochtigheid enerzijds, het bacteriëel bederf en de gewichtsverliezen
anderzijds (7). Als houdbaarheidsgrens is ook bij deze onderzoekingen
weer gekozen een kiemgetal van 10⁷*⁵ per cm².

Schmid (8) onderzocht het verband tussen de houdbaarheid van vlees
en de temperatuur en de relatieve vochtigheidsgraad van de lucht (Q) in
de cel. Kortheidshalve laten wij de gevolgde onderzoekmethode buiten
beschouwing.

Uit een aan het onderzoek van S c h m i d ontleende grafiek (afb. 14) zien
wij b.v. dat bij een temperatuur van 2° C en een Q van 80%, de houdbaar-
heidsgrens wordt bereikt in 15 tijdseenheden (punt A), terwijl bij dezelfde
temperatuur, maar dan bij een Q van 90%, reeds in 9 tijdseenheden de
houdbaarheidsgrens wordt bereikt (punt B). Bij een stijging der relatieve
vochtigheid met 10% wordt dus de bewaartijd 9/15 van de oorspronkelijke.
Verder zien wij dat een bewaartijd van 16 eenheden zowel kan worden
bereikt bij 0° C en 90% als bij 2° en 80%. Hieruit blijkt dus een zekere
equivalentie van een temperatuurstijging van 1° C en een vochtigheids-
vermindering van 5%.

Tamm (9) onderzocht het verband tussen duur der koeling en gewichts-
verlies enerzijds en temperatuur, vochtigheid en bewegingstoestand der

De grote betekenis van de relatieve vochtigheidsgraad ten aanzien van
het gewichtsverlies door indroging illustreert afb. 15. Hierin wordt de in-
vloed weergegeven van genoemde factoren tijdens het bewaren van voeten
rundvlees gedurende 24 uur bij een luchtverplaatsingssnelheid van 0.1 m
per sec. Er blijkt duidelijk, dat een verandering van de luchtvochtigheid
binnen matige grenzen een grotere invloed op het gewichtsverlies uitoefent
dan het aanzienlijke verschil in temperatuur. Zo is bij 0° C en 92% Q
het gewichtsverlies 0.2%, terwijl dit bij dezelfde temperatuur en 75% Q
0.6% bedraagt. Bij een vochtigheidsverandering van 17% is het gewichts-
verlies dus een factor 3 groter.

Resumerend kunnen wij dus stellen dat, wil men de toelaatbare bewaar-
tijd constant houden, de temperatuur kan worden verhoogd, mits men
de vochtigheidsgraad omlaag brengt en omgekeerd. Hierbij geldt dan,
globaal gesproken, dat een temperatuurverandering van 1° C equivalent
is met een vochtigheidsverandering van 5% (uiteraard uitsluitend in het
besproken gebied). Tevens zien wij echter dat een vochtigheidsverandering
van 5% een gewichtsverlies-verandering van ca. 0.1% heeft (wanneer het
lineaire verband, dat blijkt uit de grafiek van Tam m, wordt aangehou-
den).

Gaan wij nu na welke betekenis deze inzichten hebben voor de practij\'k
van de vleesbewaring, dan zien wij het volgende:

Het bewaren bij hoge temperatuur geeft besparin" in koelkosten. Hoge
temperatuur betekent echter lage relatieve vochtigheid met als consequen-
tie meer indroogverliezen.

Een lage temperatuur betekent hogere koelkosten. Hierbij is het echter
mogelijk de relatieve vochtigheid hoger te kiezen, zodat minder indroog-
verliezen optreden. Men is geneigd de economische voordelen in twee
richtingen te zoeken, n.1. in de koelkosten, maar óók in de indroog- en
afsnijverliezen. Laten wij als eis stellen dat het vlees 14 dagen bewaard
moet worden, d.w.z. zodanig, dat in 14 dagen de houdbaarheidsgrens,
n.1. 10⁷\'⁵ per cm\'-, nog juist niet wordt overschreden.
Volgens Schmid (afb. 14) is bij een temperatuur van 2° C de maxi-
maal toelaatbare relatieve vochtigheid 80%. Volgens Tamm (afb. 15)
is dan het gewichtsverlies 0.53%. Uit de grafiek van Schmid blijkt ver-
der dat wanneer wij nu de Q met 10% verhogen, de houdbaarheidsgrens
reeds in 9 dagen wordt bereikt.

Volgens T a m m zou dan echter het gewichtsverlies 0.27% per dag be-
dragen, hetgeen betekent, dat deze vochtigheidsverhoging een gewichts-
besparing zou opleveren van 0.26% per dag!

De vraag is nu of het op enigerlei wijze mogelijk is door het invoeren van
een nieuwe factor de houdbaarheid met 5 dagen te verlengen, m.a.w. het
negatieve effect van de 10% vochtigheids verhoging te compenseren.
Dat dit laatste inderdaad het geval is, kan aanvaardbaar worden gemaakt,
wanneer wij de resultaten van het onderzoek van Bernd Stille even
resumeren.

Afb. 12b toont het resultaat van het bestralen van vlees door middel van
een sterilisatielamp gedurende de bewaartijd van ongeveer 6 dagen. Het
blijkt, dat het onbestraalde controle-vlees bij een temperatuur van 5° C
en een 85 tot 90% Q de houdbaarheidsgrens bereikt in 4,5 dag. Onder
dezelfde omstandigheden wordt aan de schaduwzijde van het bestraalde
vlees de houdbaarheid verlengd met iets minder dan 1 dag, terwijl dit bij
de bestraalde zijde 1,5 dag is. Hierbij zij opgemerkt, dat de resultaten van
Wolodkewitsch aanzienlijk gunstiger waren, n.1. resp. 1,5 en 3
dagen op 3,5 dag. Helaas toont ons de grafiek van Schmid geen kromme
voor een temperatuur van 5° C. We zien echter, dat bij een temperatuur
van 4° C een vochtigheidsverandering van 90 tot 80% een verlenging
van de houdbaarheid van 1,7 dag geeft. Gezien de tendens van de gra-
fiekenbundel zal bij eenzelfde vochtigheidsverlaging bij 5° C de houd-
baarheid, evenals bij bestraling, met ca. 1 dag toenemen.
Hieruit mogen wij dus concluderen, dat ultraviolette straling bij tempe-
raturen van ± 5° C een gunstig effect op de houdbaarheid van het vlees

heeft van dezelfde orde als de vermindering van de relatieve vochtigheid
van de lucht van 10%.

Terugkerende naar ons practische voorbeeld betekent dit dus, dat wij ons
kunnen veroorloven de vochtigheid inderdaad met 10% te verhogen zon-
der dat de houdbaarheid verandert. De toepassing van straling levert hier
dan indirect een gewichtsbesparing op van 0.26% per dag.
Dat een besparing van 0.26% per dag van belang is, is duidelijk wanneer
men zich realiseert, dat dit per koe (b.v. van 250 kg) per dag 0.26 x 2.5 =
0.65 kg betekent.

Uit de grafiekenbundel van afb. 14 bleek tenslotte, dat, binnen de be-
schouwde temperatuur- en vochtigheidsgebieden en bij een houdbaarheid
van 10 tot 20 dagen, een 10% Q verandering ongeveer equivalent is aan
een temperatuursverandering van 2° C.

Resumerend kunnen wij dus stellen, dat een TUV-bestralingsinstallatie
in de beschouwde omstandigheden in beginsel de mogelijkheid opent tot
een verhoging van de relatieve vochtigheid van de lucht met ± 10%, als-
mede tot een verhoging van de bevvaartemperatuur met 2° C, zonder de
houdbaarheid van het vlees te verminderen.

De economische betekenis van een bestralingsinstallatie tekent zich hierin
duidelijk af.

Voor de praktijk betekent n.1. de toepassing van kiemdodende ultraviolette
straling, dat men zich kan veroorloven de luchtvochtigheid te verhogen,
zodat de indroogverliezen worden verkleind.

Verder kan in principe besparing van koelkosten worden bereikt, doordat,
bij constant gehouden vochtigheid, de temperatuur kan worden verhoogd.
In welke mate de luchtvochtigheid, resp. de temperatuur, zal kunnen wor-
den verhoogd is echter niet uitsluitend afhankelijk van de besproken fac-
toren. De specifieke eigenschappen van de koelcel, alsmede de hygiënische
situatie in het bedrijf zijn mede bepalend voor de resultaten, die in de
praktijk kunnen worden bereikt.

Na een korte bespreking van de effecten, die bij de bestraling van micro-organismen
met kortgolvige ultraviolette straling optreden, wordt een overzicht gegeven van de
belangrijkste toepassingen ervan op medisch en bacteriologisch gebied, alsmede in
de voedselverwerkende industrie.

Het onderwerp: „De toepassing van kiemdodende ultraviolette straling bij vleesbe-
waring" wordt benaderd via onderzoekingen van Tamm, Loeseren Steiner
met betrekking tot het verband tussen temperatuur vochtigheidsgraad en bewegings-
toestand van de lucht in vleeskoelcellen enerzijds en anderzijds houdbaarheid en in-
droog-verliezen. Aangetoond wordt dat bestraling van vlees met kiemdodende ultra-
violette straling de correlatie tussen genoemde factoren in gunstige zin verandert.
Deze straling heeft namelijk een remmende invloed op de bacteriële ontwikkeling op
ht vleesoppervlak, zodat het mogelijk is de vochtigheidsgraad in de koelcel zeer
hoog op te voeren zonder dat hiermede een equivalente verlaging van de temperatuur
gepaard behoeft te gaan. Een bestralingsinstallatie kan dan ook, mits op de juiste
wijze toegepast, besparing in koelkosten of (en) in droog- of afsnijverliezen geven.

3. HEINMETS en KALHAN: (Archives of Biochemistry and Biophysics, No. I,
November 1954).

4. C. F. VAN OIJEN: Enige onderzockingen omtrent de bacteriedodende werking
der „Westinghouse-sterilamp\'\' (Tijdschrift voor Diergeneeskunde. Deel 67.
Jaargang 1940. Aflevering 13).

5. BERND STILLE: Uber die Wirkung ultravioletter Strahlen auf den Verlauf
des Wachstums von Bakterien auf Fleisch (Vorratspflege und Lebensmittel-
forschung Band IV, 1941, Heft 3/4).

6. C. V. WOLODKEWITSCH: Uber ein Zusatz-Verfahren zur Fleischkühllage-
rung (Landwirtschaftliche Jahrbücher 85, 1938, Band LXXXV).

1. Dr. K. REITSMA: Koelen van vlees (Tijdschrift voor Diergeneeskunde. Deel
77. Jaargang 1952. Aflevering 8).

8. SCHMID: Einflusz von Temperatur und Feuchtigkeit auf das Bakterien-
wachstum auf gekühltem Fleisch (Zeitschrift für die gesamte Kälte-Industrie,
38 Jahrgang, bl. 1).

9. W. TAMM: (Zeitschrift für die gesamte Kälte-Industrie 37. Jahrgang, 5.
Heft 1930, blz. 86).

10. LOESER: Uber die Haltbarkeit von Fleisch in gewerblichen Kühlräumen
(Deutsche Schlachthof Zeitung S. 1 en 15, 1935).

11. WAGNER en STEINER: Untersuchungen über die Haltbarkeit von Fleisch im
Schlachthof Karlsruhe (Deutsche Slachthof Zeitung 10 Jan. 1936).

THE FUNCTION OF THE EPIDIDYMIS OF THE BULL. I.
A THEORY FOR THE ACTIVATION OF SMERMATOZOAN

No completely satisfactory explanation has been made of the mechanism
by which spermatozoa acquire the capacity of independent motility and
fertility during maturation in the epididymis. The development in recent
years of techniques for chemical and physical measurements on micro
samples has placed tools of greater precision in the hands of physiologists
than were enjoyed by earlier students of the problem. While there remains
much yet to be learned about the specific details of spermatozoan
maturation in the epididymis, especially dealing with the chemistry of the
process, it appears to the writer that the outlines of the situation arc now
emerging to the point where a theory pertaining to the functions involved
might prove useful in further research.

From the purely material standpoint there appear to be secrets locked in
the epididymal function which might prove of practical significance in
the long-term storage of spermatozoa for artificial insemination of live-
stock. Since the publication in 1926 of the classical experiments of
Hammond and Asdell (13) it has been known that the potential
motility and fertility of rabbit spermatozoa could be maintained in the
ligated scrotal epididymis at a temperature only a little less than that of
the body for periods of time longer (op to 38 days) than has been
achieved for ejaculated semen in any known diluent at temperatures above
freezing in routine artificial insemination. Even at body temperature in the
ligated epididymis of the rabbit anchored with the testes in the abdomen,
Asdell and Salisbury (3) found a duration of fertility (8 days)
which was longer than is normally possible for storage of sperm at 0 to
5°C in artificial insemination of cattle.

As it stretches ones credulity to assume that nature has provided each
species with a different and singular process for the initiation of sperm
cell motility that which follows is meant to be generalized to other
mammalia. In its details it applies only to the bull.

Specifically the basic question requiring resolution now is the sequence of
events leading to the initiation of motility. This can only be answered when
we know why fully formed sperm cells of the bull are non-motile and
cannot be stimulated to active motility until after they have traversed a
certain portion of the epididymis.

So far as is now known the energy for sperm motility is derived directly
from the breakdown of the energy-rich phosphate bonds of adenosine-

1 Fulbright Lecturer in Cattle Breeding, Afdeling Veeteelt, Landbouwhogeschool te
Wageningen, 1955-56, on sabbatic leave from the University of Illinois, Urbana,
111. U.S.A.

triphosphate. Motility, once initiated, ceases when these bonds are deplet-
ed (23). The energy-rich phosphate bonds can only be rebuilt in the
absence of molecular oxygen by the glycolytic breakdown of carbo-
hydrate substrate to lactic acid (21), and, in the presence of oxygen, by
the oxidation of either intracellular reserves (16) or the end products of
glycolysis (17).

Fructose is the normal carbohydrate of semen but it is not normally made
available to. the sperm cells until the process of ejaculation effectively
mixes the contents of the seminal vesicles, where it is produced, with the
sperm cells. The epididymal contents are either very low in fructose or
lacking entirely in it (22). Thus sperm motility could be initiated in the
tract anterior to the seminal vesicles only by a respiratory process involving
cellular substance. Oxygen pressure in the vas deferens is too low to
support the respiratory activity required for motility (5) and presumably,
also, is too low in the epididymis and the other excurrent ducts in normal
situ. However, this presumption need not concern us. From the time
that the formation of sperm cells from the basal spermatogonia in the
testes is completed, a process requiring about 5 weeks in the rabbit (4),
the sperm cell is transported in the male tract as an inert, immotile body.
Such cells in the bull cannot be stimulated to motility upon removal from
he tract and exposure to oxygen until the cells have reached the caudal
end or tail of the epididymis (8).

In rats Young (36) found that testicular sperm were actively motile in
Locke\'s solution, but those from bulls, rams or guinea pigs were not. He
found motion strongest in all these species in sperm cells from te tail of
the epididymis. Bran ton (8) in the author\'s laboratory was unable to
initiate motility in bull sperm cells taken from the testes, the head or
the body of the epididymides of 80 testes from 40 bulls, though in a smaller
sample of 21 testes and epididymides the cells were living as indicated by
vital strain (9). These cells were subjected to aeration, to glucose as a
substrate, to 0.9 percent Na CI and to seminal plasma. In the samples from
the caudal epididymis the motility varied from 0 to 90 percent of the
cells in active motility with a mean of about 61 percent. Similar results
have since been obtained with isotonic sodium bicarbonate in addition to
the other diluting fluids, though some individual cells would begin motility
higher in the tract (30).

Obviously, such results do not prove that sperm cells in the excurrent ducts
anterior to the cauda arc inert in their passage through the tract. However,
the failure to initiate motility by aeration or by provision of a carbohydrate
substrate for all but the exceptional sperm cells taken anterior to the
corpus-cauda juncture renders any hypothesis of independent motility in
that segment of the intact, normally functioning tract quite unlikely.
Therefore, the view held by R e d e n z (25) that sperm cells stimulated by
high electrolyte concentration move by their own motility from the
seminiferous tubules into the epididymis where they become immobilized
under the influence of colloidal secretions of the epididymis is not tenable.
There is good evidence showing that sperm cells taken from, the cauda
(15), the vas (5) and the ampulla (8) may be readily stimulated to
motility by exposure to oxygen. What then is the difference between
these cells ands those which have not passed through the corpus-cauda
juncture ?

There is indirect evidence for a minimum time requirement in the
transition of a chemically unresponsive cell to one in which the chemical
activity associated with motility responds immediately to oxygen or the
presence of glycolysable substrate. Young (37) found that when guinea
pig sperm were isolated in the cauda by ligation, the immature cells in the
proximal end, nearest the testes, slowly acquired the capacity for maximum
fertility over a period of 25 days. The epididymis is relatively long, varying
up to 64 meters in length in boars and 86 meters long in stallions (11), is
reported to be 30 meters long (25) and can contain upwards of 40 billion
spermatozoa in the bull (8). The large storage capacity of the guinea pig
epididymis moved Young (36) to argue that the storage and time factors
were the most important in sperm maturation and that he specific epidi-
dymal secretion was not important. To-day one must conclude that these
items are mutually interdependent.

From evidence to be presented below the following statement appears to
be a reasonable hypothesis for interpretation of the observed facts :
A minimum water content of sperm cells is required to permit the vital
electron and ion exchange necessary for the chemical activity accompany-
ing sperm motility. Sperm cells in the upper segments of the excurrent
ducts, anterior to the corpus-cauda juncture of the epididymis in the
bull, do not possess the necessary cell wall permeability to acquire this
free water and its dissolved oxygen. The shift in molecular structure and
ionic complexes necessary to permit entrance of the required water to the
cell must occur at a constant and relatively slow rate to prevent irreversible
deleterious change. The epididymis by active secretion and or resorption
gradually shifts the mineral balance of its luminal contents permitting
establishment of the proper free water balance, either upon ejaculation
or upon removal from the tract and placement in isotonic media. When
that minimum free water balance occurs in the presence of oxygen or
glycolysable substrate the chemical reactions accompanying motility may
be initiated.

It has been known for some time that the specific gravity of ejaculated bull
semen varied directly with its concentration of sperm cells (1, 2). Calcu-
lations from A 1 1 a r d\'s (1) data indicated that the specific gravity of the
cells was about 1.30, but it remained for L i n d a h 1 and K i h 1 s t r o m
(20) to establish directly by a centrifugal flotation technique that the ac-
tual specific density of bull sperm cells varied from 1.240 to 1.334, with
the mean being about 1.28, depending upon the proportions of sperm with
cytoplasmic droplets. Those cells possessing the droplet were lighter than
the more mature sperm without it. As the cytoplasmic droplet is normally
shed as the cell traverses the epididymis (9) the individual cells become
heavier as they descend through the epididymis. They decrease in volume
because of the loss of the droplet, but whether or not they increase in
weight exactly in relation to a volume-specific density proportion charac-
teristic of the cytoplasmic droplet is not known.

Unfortunately for our present purpose L i n d a h 1 and Kihlstrom\'s
data were all on ejaculated cells and do not permit conclusions with res-

pect to any shifts in water content of the cells as they descend the epidi-
dymis. However, they point out that the ejaculated cells, while containing
a relatively large amount of desoxyponucleic acid which has a high specific
density, are probably relatively dehydrated in spermiogenesis and much of
their water content is in the bound form. The various flotation media they
employed exerted osmotic pressures (7.2—7.6 atmospheres are normal for
semen) of 18 to 220 atmospheres without measurable effect on the cells,
indicating that further removal of water from the cells was impossible. Two
estimates (31, 32) give values of 18.6 and 18.7 percent as the dry matter
content of ejaculated bull sperm cells.

Much more detailed studies will be required to test the question of whether
or not sperm cells actually change in water content as they descend the
epididymis. Present evidence indicates that they do not increase in water
during this passage. However, changes do occur in the epididymis of the
bull which may be associated with changes in the spermeability of the
cell wall. Ortav ant (24) had postulated a critical phase in the
maturation of cells within the epididymis as a consequence of his obser-
vation that in one segment of the corpus the cells will rapidly absorb
cellular stain to which the cells are refractory in other segments of that
organ.

Recent work by the author and his coworkers indicates that the sodium:
potassium ratio and the amounts of these mineral elements change pro-
foundly from one end to the other of the lumen of the epididymis. Also,
our observations indicate that, contrary to an assumption earlier made
(28), the osmotic pressure exerted by the fluid contents of the tract does
not, in fact, shift much from the testes through the epididymis, but re-
mains higher from the testes through the ampulla than it is in ejaculated
semen.

Preliminary evidence was obtained on 8 sexually mature male goats, and
is continuing with bulls. Samples of fluids were taken by micropipette from
several levels of the excurrent ducts. The level of Na, K, and Ca were
determined in these fluids by flame photometry and depression of freezing
point was determined for the total contents of the lumen at the point
sampled. Unfortunately, with the techniques then at our command, we
were not able to secure samples of enough volume to separate the fluids
from the cells, so as to make the chemical and freezing point determina-
tions on the fluid apart from the cells. Comparison of the author\'s results
on the freezing point depression of whole semen (28) and R o t h s c h i 1 d\'s
data on seminal fluid (26) indicate that the mean differences were not
large enough to explain the larger differences found in the various seg-
ments of the testes, epididymis, or ampulla as compared to ejaculated
semen.

As the results for the goats and bulls were similar and as the details will
be published elsewhere (27) it is necessary here to report only the general
results which apply to this discussion. Ejaculated bull semen contained
approximately 270 mg Na, 175 mg K and 30 mg of Ca per 100 ml. Ejacu-
lated sperm cells on a volume basis contain less sodium than K and consi-
derably less than is found in seminal plasma. While the K content of cells
is high, being about 240 mg per 100 ml, the K content of the plasma is only
two-thirds as much. The ratio of Na: K in cells is about 1.0 : 1.4 and that
in the plasma is about 1.0 : 0.55.

The combined cells and fluids of the testes contain about 1 part of Na to
1.5 to 1.75 parts of K. In the head of the epididymis the Na content has
been increased and the K level decreased so that the ratio is from 1.0 : 0.5
to 1.0 : 0.75. In the tail of the epididymis both minerals have decreased in
amounts but the Na at a faster rate than the K so that the ratio is about
1.0 . 1.0, and the amounts found range from 150 tot 170 mg per 100 ml
of each of these two minerals.

Such data indicate clearly that the ratio of Na to K in the total fluid
contents of the excurrent ducts of the goat and the bull changes as the
sperm traverse the tract. The shift in absolute amounts of these minerals
during the passage from the testes to the tail of the epididymis indicates
that dilution of the contents of the lumen occurs. As direct water absorb-
tion by the cells seems not to be involved, whether this dilution is by amino
acids (10), proteins (18, 19) or other substances is not now definitely
known. Freezing point values varying from - -0.65 to —0.70° C in the
testes, a lower level of —0.68 to —0.75° C in the tail of the epididymis
and a somewhat higher value in the ampulla were found. These values
suggest that water balance is in fact not achieved in the epididymis but
only normally upon ejaculation.

However, the Na : K shifts involved are believed to be preparatory to chan-
ges in the permeability of the cell wall. The relatively high osmotic pres-
sure of the fluid contents of the epididymal lumen prevents the water
exchange necessary for metabolic function after the required mineral
equilibrium has been achieved. The final water balance does not result
until the fully prepared cells are admixed with seminal plasma on ejacu-
lation or are diluted with isotonic media on removal from the tract.

The postulate as given above and the interpretation placed on our own
and other data square with the published observations on motility of sperm
cells from the epididymis. When the postulate outlined here was first pro-
posed by the author to his coworkers, Van Demark and Larson
(33) were able to show that the inert sperm cells on removal from the
spermatheca of the mated queen honey bee could be stimulated to violent
activity by mixing the spermathecal contents with distilled water on a mi-
croscope plate. No activity occurred until the water was added. This ob-
servation supports the postulate advanced here in the same way that it sup-
ports Gray\'s (12) conclusion that the dilution effect on increasing res-
piratory activity of sea urchin spermatozoa is due to increased room for the
expression of the motility function, or that of L a r d y (15) or of Bishop
and Mathews (5) that oxygen is the limiting substance required. Per-
haps it is pertinent to reiterate that we are interested primarily in esta-
blishing the sequence of these events for each plays a part. Obviously mo-
tility is impossible in the absence of metabolic change, and the evidence
from the queen bee suggests that metabolic change is impossible in the
absence of free water.

The question of Na : K balance can be extended to observations made on
ejaculated bull semen. Bishop and Salisbury (6) have shown that
dilution of washed cells or of those in semen with 0.9% Na CI stimulates
respiration. In their studies these workers did not reach the point in di-
lution where the 0.9% Na CI was detrimental to either respiration or moti-

lity. However, White (34, 35) and Blackshaw (7) have both shown
that a minimum level of K is required in sodium phosphate-containing di-
luents for optimum metabolic and mobility function of bull sperm.
There is good evidence to support the belief that optimum metabolic res-
ponse of bull sperm cells occurs in diluents exerting an osmotic balance
equivalent to that of bull blood. However, there are interacting influences,
including the nature of the dissociable ions (29) and pH (14), which
affect this response and must be considered in the interpretation of results.
Phosphate ion depresses respiration and motility of bull sperm, thus op-
timum respiration in a diluent composed solely of phosphates does not
occur at an isotonic but at a lower concentration (29).
Amongst the many questions requiring solution before the postulate ad-
vanced here is proven is the intriguing one of whether or not the process
is reversible.

Stierenspermiën zijn niet beweeglijk in de afvoerende vaten van de testis en kunnen
niet tot activiteit worden aangezet door ze bloot te stellen aan zuurstof of eenvoudig
splitsbare suikers, voordat ze in de epididymis de corpus-cauda verbinding zijn ge-
passeerd.

Het ontbreken van vrij water binnen de zaadcel schijnt de belemmerende factor bij
de spermiën te zijn om te kunnen reageren met buiten de cellen aanwezige zuurstof
of suikers.

De zaadcellen zijn in de epididymis in een sterk gcdchydrecrdc toestand aanwezig
en de osmotische druk van de vloeistof in het lumen van de bijbal is duidelijk hoger
dan die van bloed.

Dc Natrium-Kalium-verhouding van de totale inhoud van dc afvoerende vaten ver-
andert van een lage Na- hoge K-verhouding in de testis naar een hoger Na en lager
K-gehalte naarmate de tractus verder gepasseerd wordt.

Er mag worden verondersteld, dat deze verschuiving in de Na—K-verhouding de
permeabiliteit van de zaadcelwand bcinvlocdt. Water kan daardoor de zaadcellen
binnendringen als bij dc ejaculatie vermenging met het beslist isotonische zaadplasma
plaats vindt.

Dit kan men ook verkrijgen als dc zaadcellen uit het laatste deel van de epididymis,
voorbij de corpus-cauda-vcrbinding, worden vermengd met een isotonische vloeistof.
De verandering in de doorlaatbaarheid van de celwand komt blijkbaar betrekkelijk
langzaam tot stand. Men is van mening, dat deze verandering behoort tot de essen-
tiële rijpingsprocessen in de epididymis.

An hypothesis is advanced that the first action necessary for initiation of motility in
the dehydrated sperm cells of the male reproductive tract is a slow shift in the mi-
neral balance of the cells to increase the permeability of the cell walls permitting
entrance to the cell of free water and dissolved oxygen or carbohydrate substrate which
finally starts the chemical reactions essential to motility.

Evidence is cited in support of the hypothesis consisting of the work of others showing
that sperm cells are essentially devoid of free water, and data from the author\'s labo-
ratory, showing that the osmotic pressure of the sperm environment in the male tract
is hypertonic and describing the Na : K shifts which precede the acquisition of the
capacity for motility.

Dans les cellules séminales, tant qu\'elles restent dans l\'epididymus, il ne se présente
pas d\'eau libre, et le liquide qui l\'entoure est hypertonique. L\'auteur est d\'opinion que
la première chose qu\'il faut pour mettre les cellules séminales en mouvement, c\'est un
déplacment de l\'équilibre minéral, grâce à quoi dons la filtration des membranes des
cellules s\'agrandit. L\'eau avec de l\'oxide dissout, ou avec des hydrates de carbone
(sucres simples) peut pénétrer par les cellules, grâce à quoi alors les réactions chi-
miques, nécessaires pour la mobilité, se mettent en mouvement.

In den Samenzellen kommt, solange sie in der Epididymus verbleiben, kein Wasser
in freier Form vor und die Flüssigkeit, die sie umgibt, ist hypertonisch.
Der Autor ist der Meining, dass allererst die Verschiebung des Mineralgleich-
gewichtes nötig ist, um die Samenzellen in Bewegung zu bringen, wodurch also die
Durchlässigkeit der Zellwände vergrössert wird. Wasser mit gelöstem Sauerstoff oder
Kohlenhydrate (einfache Zucker) kann nun in die Zellen eindringen, wodurch dann
die chemischen Reaktionen, die für die Beweglichkeit nötig sind, in Gang kommen.

2. ANDERSON, J., the Buffer Capacity of specific Gravidity of Bull, semen. J.
Agr. Sei. 36:258-259. 1946.

3. ASDELL, S. A. and SALISBURY, G. W., The Viability of Spermatozoa in the
Abdominal Epididymis, and the Failure of Motile Sperms to Fertilize Ova.
Amer. J. Physiol. 132: 791-795-1941.

4. ASDELL, S. A. and SALISBURY, G. W., The Rate at which Spermatogenesis
occurs in the Rabbit. Anat. Ree. 80:145-153. 1941.

5. BISHOP, D. W. and MATHEWS, H. P., The Significance of Intravas pH in
Relation to Sperm Motility. Science 115:209-211. 1952.

6. BISHOP, M. W. H. and SALISBURY, G. W., Effect of Dilution with Saline
and Phosphate Solutions on the Oxygen Uptake of Bull Semen. Amer. J. Physiol.
181:114-118. 1955.

7. BLACKSHAW, A. W., The Effects of Potassium and Calcium Salts on the Mo-
tility of Ram, Rabbit and Bull Spermatozoa. J. Physiol. 120:465-470. 1953.

8. BRANTON, C., Physiology and Morphology of Spermatozoa from Different
Levels of the Reproductive Tract of the Bull. Master of Science Thesis. Cornell
Univ. March, 1946.

9. BRANTON, C. and SALISBURY, G. W., Morphology of Spermatozoa from
Different Levels of the Reproductive Tract of the Bull. J. Animal Sei. 6:154-
160. 1947.

10. GASSNER, F. X. and HOPWOOD, M. L., Seminal Amino Acid and Carbohy-
drate Pattern of Bulls with Normal and Abnormal Testes Function. Proc. Soc.
Expt. Biol. Med. 81 :37-43. 1952.

11. GHETIE, V., Präparation und Länge des Ductus epididymidis beim Pferde und
Schwein. Anat. Anz. 87:369-374. 1939.

12. GRAY, J., The effect of Dilution on the Activity of Spermatozoa. J. Exp. Biol.
5:337-344. 1928.

13. HAMMOND, J. and ASDELL, S. A., The Vitality of the Spermatozoa in the
Male and Female Reproductive Tracts. J. Exp. Biol. 4:155-185. 1926.

14. KINNEY, W. C. Jr. and SALISBURY, G. W., Some Metabolic Measurements
of Diluted Bovine Semen Adjusted to Various pH\'s (abstract) J. Dairy Sei.
36:578. 1953.

15. LARDY, H. A., Factors Controlling Rates of Metabolism in Mammalian Sper-
matozoa. Mammalian Germ Cells. Ciba Foundation Symposium, pp. 59-65.
Little Brown and Co. Boston, 1953.

16. LARDY, H. A. and PHILLIPS, P. H., Phospholips as a Source of Energy for
Bull Spermatozoa. Amer. J. Physiol. 134:542-548. 1941.

17. LARDY, H. A. and PHILLIPS, P. H., Studies of Fat and Carbohydrate Oxi-
dation in Mammalian Spermatozoa. Arch. Biochem. 6:53-61. 1945.

18. LARSON, B. L., GRAY, R. S., and SALISBURY, G. W., The Proteins of
Bovine Seminal Plasma II. Ultracentrifugal and Immunological Studies and
Comparison with Blood and Milk Serum. J. Biol. Chem. 211:43-52. 1954.

19. LARSON, B. L. and SALISBURY, G. W., The Proteins of Bovine Seminal
Plasma. I. Preliminary and Electrophoretic Studies. J. Biol. Chem. 206:741-799.
1953.

20. LINDAHL, P. E. and KIHLSTRÖM, J. E., Alterations in Specific Gravity
during the Ripening of Bull Spermatozoa. J. Dairy Sei. 35:393-402. 1950.

21. MANN, T., Studies on the Metabolism of Semen. 2. Glycolysis in Spermatozoa.
Biochem. J. 39:458-465. 1945.

22. MANN, T., Studies on the Metabolism of Semen, 3. Fructose as a Normal Con-
stituent of Seminal Plasma. Site of Formation and Function of Fructose in
Semen. Biochem. J. 40:481-491. 1946.

24. ORTAVANT, R., Existence d\'une Phase critique dans la Maturation Epididy-
male des Spermatozoïdes de Bélier et de Taureau. Comp. Rend. Soc. Biol.
147:1552-1556. 1953.

25. REDENZ, E., Versuch einer Biologischen Morphologie des Nebenhodens. II.
Die Bedeutung Elektrolytarmer Lösung für die Bewegung der Spermien. Arch.
Entwicklungsmech. Organ. 106:290-302. 1925.

26. ROTHSCHILD, Lord and BARNES, H., Osmotic Pressure of Bull Semen Di-
luents. Nature 173:636. 1954.

27. SALISBURY, G. W. and CRAGLE, R. G., Freezing-point Depressions and
Mineral Levels of Fluids of the Ruminant Male Reproductive Tract. Ill Inter-
national Cong. Animal Rcprod. Cambridge, June, 1956. (in Press.).

28. SALISBURY, G. W., KNODT, C. B. and BRATTON, R. W., The Freezing
Point Depression of Bull Semen and its Relation to the Diluter Problem. J.
Animal Sei. 7:283-290. 1948.

29. SALISBURY, G. W. and NAKABAYASKI, N. T., The Effect of Phosphate
and Chloride Ions on the Aerobic Metabolism of Bull Spermatozoa. J. Expt.
Biol. (In prep.).

30. SALISBURY, G. W., NAKABAYASKI, N. T. and CRAGLE, R. G., Un-
published Results. Univ. of Illinois. 1955.

31. SARKAR, B. C. R., LUECKE, R. W. and DUNCAN, R. W., The Amino Acid
Composition of Bovine Semen. J. Biol. Chem. 171:463-465, 1947.

32. VAN DEMARK, N. L., The Relation of Spermatozoa Metabolism and other
Semen Characteristics to the Livability of Bovine Spermatozoa in Different
Nutrient Diluters. Ph. D. Thesis. Cornell Univ. Sept. 1948.

33. VAN DEMARK, N. L. and LARSON, B. L., Unpublished Results. Univ. of
Illinois, 1954.

34. WHITE, I. G., Studies on the Alkali Metal Requirements of Ram and Bull
Spermatozoa. Australian J. Biol. Sei. 6:716-724. 1953.

35. WHITE, I. G., The Effect of Potassium on the Washing and Dilution of Mam-
malian Spermatozoa. Australian J. Exp. Biol. Med. Sei. 31:193-200. 1953.

36. YOUNG, W. C., A Study of the Function of the Epididymis. I. Is the Attain-
ment of Full Spermatozoon Maturity Attributal to Some Specific Action of the
Epididymal Secretion? J. Morph. 47:479-495. 1929.

37. YOUNG, W. C., A Study of the Function of the Epididymis. II. The Impor-
tance of an Aging Process in Sperm for the Length of the Period During which
Fertilizing Capacity is Retained by Sperm Isolated in the Epididymus of the
Guinea Pig. J. Morph. 48:475-491. 1929.

In het Tijdschrift voor Diergeneeskunde van 1 december ] 952, nr. 23,
heb ik de aandacht gevraagd voor een langzamerhand meer voorkomende
afwijking aan de bouw en de vorm van de achterklauwen van ons zwart-
bonte rund. In het kort kwam dit hierop neer, dat er te veel dieren voor-
komen met te kleine, tc spitse en te smalle achterklauwen, waarbij de
hoornwand neiging heeft tot vroegtijdig omgroeien over de hoornzooi en
waarbij de kwaliteit van de hoornsubstantie dikwijls niet goed genoeg is
en de zwaarte, d.w.z. de dikte, van dc hoornlaag evenmin.
Dit ernstige, erfelijke gebrek heeft vooral op stal een nadelige invloed op
de voedingstoestand, ten gevolge van de pijnlijkheid of althans van de ge-
voeligheid, die het veroorzaakt, terwijl het tevens een oorzaak is van een
uitstoot uit de veestapel op een te jonge leeftijd van vele goede melk-
geefsters.

Thans zou ik willen wijzen op andere aandoeningen van de achterklauwen,
die de laatste jaren ook meer voorkomen dan voorheen. Dit zijn namelijk
verschillende aandoeningen van de achterste delen van de klauwen, vooral
van de ballen.

Kneuzingen van de klauwballen en het achterste gedeelte van de zool en
van de onmiddellijk daarbinnen gelegen klauwlederhuid komen veel voor;
bij het besnijden ziet men dikwijls oude bloedkleurstof in de hoorn, die
een restant is van een vroeger plaats gehad hebbende kneuzing, gepaaid
gaande met uittreden van bloed, van de klauwlederhuid ter plaatse. (Bij
het paard noemt men dergelijke rood-bruin gekleurde plekken in de hoorn
van de hoef „steengallen".)

Verder ziet men veel ontstekingen aan de ballen, d.w.z. aan de daaronder
gelegen klauwlederhuid, die eenzelfde oorzaak kunnen hebben als de,
eveneens veel voorkomende tussenklauwontsteking (panaritium, „haar-
worm" of „slakkepoot").

En tenslotte komen afwijkingen voor in de hoornvorming van de klauw-
ballen (waarschijnlijk in verband met tekorten, o.m. van mineralen en
vitaminen), dikwijls (secundair) gepaard gaande met ontstekingsverschijn-
selen.

Het spreekt vanzelf dat deze verschillende aandoeningen in het achterste
gedeelte van de klauwen nadelig beinvloed worden door een onevenredig
zware belasting van de achterste klauwhclft. En dit zal voornamelijk het
geval zijn bij koeien met een kromhielige (sabelbenige) stand van de
achterbenen, een afwijking die, naar mijn mening, bij het zwartbonte rund
meer voorkomt dan vroeger het geval was. Men ziet te veel koeien, die
niet resoluut op de achterbenen staan, maar die, en dit valt vooral op
wanneer ze op stal op dc groeprand staan, als het ware hangen in de
achterbenen, waarbij de druk van de lichaamslast op de bodem voor een
veel te groot percentage neerkomt op de achterste klauwhelft. Dit geeft
op zichzelf reeds aanleiding tot gevoeligheid, waardoor de dieren moei-

lijker in conditie zullen zijn te houden, dan wel meer voedsel zullen eisen;
voortijdige uitstoot uit de veestapel zal meermalen volgen.
Het, zo mogelijk, voorkomen en het behandelen van de genoemde aan-
doeningen is uiteraard noodzakelijk. Voor alles is m.i. echter nodig, dat de
klauwgebreken en de afwijkende standen van de achterbenen zoveel
mogelijk worden weggefokt, vooral door bij de keuringen van stieren, die,
mede door de sterke uitbreiding van de k.i., immers van zo buitengewoon
groot belang zijn, streng te selecteren op goed ontwikkelde, goed gevormde
klauwen en goede stand van de achterbenen.

Men wil toch een gezonde procluctiekoe hebben, die jarenlang mee kan
en die dus zonder bezwaar haar halve leven op een groeprand moet kun-
nen staan. Koeien met slechte klauwen en met een slechte stand van de
achterbenen, zullen, ook bij voldoende klauwverzorging, onmogelijk aan
deze voorwaarde kunnen voldoén.

Bij de beoordeling van de klauwen op keuringen bedenke men dat dit
niet altijd gemakkelijk is, omdat ze dikwijls enige tijd tevoren worden
besneden en omdat, indien keuringen gehouden worden op een grasveld,
de juiste beoordeling van de klauwen daardoor zeer wordt bemoeilijkt.

Op 18 april j.1. werd mij verzocht zo vlug mogelijk te komen hij de vee-
houder J.E. te Gemert.

Bij mijn aankomst bleken 3 flinke pinken gesuccombeerd te zijn. Op mijn
vraag, wat hier gebeurd was, kreeg ik het volgende verhaal:
J.E. was bezig geweest de pinken te behandelen tegen runderhorzel, toen
hij ontdekte, dat hij voor 5 dieren geen bestrijdingsmiddel had. In de
schuur stond een fles Lirohex, een middel ter bestrijding van thrips, want-
sen, rupsen en diverse soorten luizen.

E. meende, dat een dergelijk middel ook wel zou helpen tegen runder-
horzel en besloot zich hiermee te behelpen.

Hij nam een liter ruwe olie en voegde een scheut Lirohex hieraan toe,
deed dit in een oliespuit en behandelde de overige pinken door dit mengsel
in het huidkanaaltje te spuiten.

Toen hij een half uur later weer in de stal kwam, lagen er twee dood en
een derde succombeerde even later.

De andere twee heeft hij toen direct afgewassen en bij hen zo goed moge-
lijk de bulten uitgeknepen.

Door deze manier van runderhorzelbestrijding bezorgde deze veehouder
zich een schade van ongeveer 1500 gulden.

Wat echter veel erger is — en daarom meen ik er goed aan te doen dit te
publiceren — is, dat hieruit weer eens blijkt, hoe gevaarlijk het is, dat op
de boerderij gewerkt wordt met zeer zware vergiften.

De fabrikant treft geen schuld; zijn middel is goedgekeurd door de Plan-
tenziektenkundige Dienst (no. 61) en door de Directeur-Generaal van de
Landbouw, op de fles staat goed aangegeven, waarvoor het middel dient
en er staat duidelijk, dat voor bestrijding van luizen b.v. een verdunning
nodig is van 1 op 1000.

E. deed echter een scheut (!), volgens zijn dochter hoogstens een eetlepel,
op een liter olie en dat hij zodoende een verdunning van 1 op 60 a 70
kreeg, dat ontging hem geheel.

Verder bleek mij, dat van alle voorzorgen, door de fabrikant aangegeven
— gummihandschoenen, masker e.d. door deze veehouder geen enkele
was opgevolgd.

Voor zover nodig had hij de verdunde Lirohex met de hand ingewreven!
Als men dit alles hoort, verwondert het, dat er niet nog meer ongelukken
mee gebeuren.

Wat verder uit veterinair oogpunt van belang is, is het volgende:
Om in een dergelijk geval een tegengif te kunnen geven, moet het gif
bekend zijn, maar het enige, wat ik van de samenstelling op de fles kon
vinden, was, dat het samengesteld was op basis van TEP.

Zou het nu niet goed zijn, wanneer fabrikanten van dergelijke middelen
verplicht werden op hun producten een duidelijke samenstellingstabel
zonder alleen voor insiders bekende afkortingen af te drukken?
Dit lijkt mij ook zeer dienstig voor artsen en ook dierenartsen, die in zulke
gevallen in consult worden geroepen.

De lezer gelieve het hierna gestelde alleen te beschouwen als het vermelden
van een praktijkervaring, zonder dat deze vermelding pretendeert enig
wetenschappelijk inzicht te geven omtrent de aard van de verwekker van
Bronchtis bij het pluimvee, alsmede omtrent een verklaring van de goede
therapeutische werking van terramycine bij pluimvee met klinische ver-
schijnselen van Bronchitis.

Enige tientallen malen werd in de afgelopen 4 maanden mijn hulp inge-
roepen bij koppels kuikens met klinische verschijnselen van Bronchitis.
Ook in de zomer van 1955 werd ik verschillende malen in consult ge-
roepen voor deze ziekteverschijnselen; opvallend was, dat ik toen deze
ziekte vnl. zag bij koppels jonge hennen van ca 3 maanden oud van het
N. Hampsh. ras.

Bij de eerste koppels waarvoor mijn hulp gevraagd werd, stelde ik geen
therapie in: het duurde dan meestal minstens 6 weken voor de koppel
„doorgeziekt" was, voordat dus geen klinische verschijnselen van bron-
chitis meer waarneembaar waren in de koppel. De sterfte bedroeg dan
maximaal 10%, meestal iets beneden de 10%. Echter minstens nog eens
10% van de hennen, die de ziekte doorgemaakt hadden, hadden er zo
van geleden, waren zo vermagerd, dat zij geen waarde meer hadden om
verder opgefokt te worden en er uitgeselecteerd werden.
De volgende koppels hennen met bronchitis-verschijnselen, waarbij ik in
consult geroepen werd, ben ik gaan behandelen met aureomycine; in de
veterinaire groothandel zijn antibiotica-poeders verkrijgbaar, die een ge-
garandeerd minimum hoeveelheid aureomycine bevatten.
Ik liet 250 gram van dit preparaat vermengen met 50 kilo voer. Wanneer
ik dan 3 weken dit therapeuticum in bovengenoemde dosering aan de
zieke koppels verstrekt had, waren de klinische verschijnselen in nagenoeg
alle gevallen verdwenen, waarbij dus de tijd van „doorzieken" tot de
helft bekort was geworden. Bovendien trad er vrijwel geen sterfte meer
op. Het aantal sterk vermagerde dieren was ook aanzienlijk minder groot
terwijl de hennen veel sneller in productie kwamen.

In het begin van dit jaar werd ik weer geconfronteerd met deze ziekte-
verschijnselen, en wel bij een van de grootste pluimveebedrijven in mijn
praktijk. In overleg met collega Roepke van de Gezondheidsdienst voor
Pluimvee werd besloten hier eens een proef te nemen met terramycine.
De dosering, die ik voorschreef, was 15 gram terramycine oplosbaar
poeder op 10 liter drinkwater. Het betrof hier kuikens van omstreeks 3
weken oud. Tegelijkertijd werd ook nog sulphanilamide door het voer ver-

strekt, omdat deze koppel ook geïnfecteerd was met Difterie (ik vermeld
dit volledigheidshalve, hoewel het verder voor deze praktijkervaring niet
van belang is).

De resultaten waren prachtig: na 4 dagen toedienen van terramycine
door het drinkwater waren de klinische verschijnselen van Bronchitis ver-
dwenen.

Dit gunstige therapeutische resultaat werd spoedig onder de pluimvee-
houders in mijn praktijk bekend, met gevolg, dat ik tientallen koppels te
behandelen kreeg; ik heb steeds de dosering aangehouden van 15 gram op
10 liter drinkwater, en vrijwel zonder uitzondering was na 4 dagen de
koppel hersteld. Vermeldenswaard is ook nog, dat in vele gevallen de
eigenaars van de koppels kuikens, die aan deze ziekte geleden hadden,
naderhand mij kwamen vertellen, dat de kuikens in zoveel betere conditie
waren gekomen na de behandeling tegen bronchitis. Dit verschijnsel, dat
voor de pluimveehouders een raadsel was, zal ongetwijfeld toe te
schrijven zijn aan de groeibevorderende werking van dit antibioticum.
De ziekte blijkt zeer besmettelijk te zijn, daar op bedrijven, waar men
meerdere hokken met kuikens heeft, het onmogelijk tegen te houden is,
dat het van hok op hok overslaat, en het gehele bedrijf doorgaat.
Ook bij de behandeling van Coryza zag ik prachtige therapeutische resul-
taten met terramycine in dezelfde dosering als bij Bronchitis.
De kosten van de behandeling tegen Coryza met terramycine komen per
kip wel iets hoger, dan de behandeling met dihydrostreptomycine per injec-
tie, maar het is daarentegen een voordeel, dat men terramycine per os
verstrekt, terwijl bij een behandeling met stre ptomycine elke kip in de hand
moet komen om ingespoten te worden.

Ik heb deze praktijkmededeling over de behandeling van pluimvee met
terramycine hier gedaan, omdat ik de laatste tijd nogal eens opgebeld werd
door collegae uit verschillende delen van het land over de dosering van en
de resultaten met een behandeling niet terramycine bij pluimvee met ver-
schijnselen van Bronchitis.

Zeer tot haar spijt heeft de Faculteit der Diergeneeskunde het besluit
moeten nemen in het jaar 1956 geen Veterinaire Week meer te organiseren.
In de eerste plaats bestond tijdens de Lustrumweek voor de veterinairen de
gelegenheid naar Utrecht te komen voor het horen van wetenschappelijke
voodrachten. Voorts kan opgemerkt worden, dat het eerste Internationale
Congres van de International Association of Food Hygiene van 27 augustus
—1 september a.s. te Utrecht gehouden zal worden. Bovendien organiseert
de Nederlandse Vereniging voor Microbiologie in de maand juni een
bijeenkomst, waaraan enige leden van de wetenschappelijke staven van
onze Faculteit zullen medewerken.

Op grond van het bovenstaande is de Faculteit dan ook van mening, dat
de Veterinaire Week beter uitgesteld kan worden tot 1957.

Staat van de gevallen van besmettelijke veeziekten, in Nederland
voorgekomen gedurende de maand maart 1956.

Veepest (pestis bovina), longziekte der runderen (peripneumonia contagiosa bovum),
hondsdolheid (lyssa), schaapspokken (variola ovina) en Kwade droes (malleus) zijn
in Nederland resp. sedert 1869, 1887, 1923, 1893 en 1927 niet voorgekomen.

Besluit van 22 mei 1956, no. 24, houdende hernieuwde vaststelling van de
tarieven bedoeld in de artikelen 14 en 68 van de Veewet.

1. Voor het in artikel 14 van de Veewet bedoelde onderzoek van voor in- of door-
voer bestemd vee en voor de in artikel 68 van die wet bedoeld keuring van voor
uitvoer bestemd vee worden de navolgende vergoedingen van kosten geheven:

een en ander met dien verstande, dat voor elk onderzoek, onderscheidenlijk elke
keuring van één of meer dieren de vergoeding ten minste ƒ 10,— zal bedragen

2. Voor het in artikel 14 van de Veewet bedoelde onderzoek van voor in- of door-
voer bestemd veevoeder, voor zover dit geheel of gedeeltelijk bstaat uit diermeel,
beendermeel of bloedmeel, wordt als vergoeding van kosten geheven ƒ 1,— voor elke
hoeveelheid van 1000 kg of een gedeelte daarvan.
Artikel 2.

Het Koninklijk besluit van 25 september 1947 no. 68, Stcrt. 192, tot uitvoering van
de artikelen 14 en 68 van de Veewet en het Koninklijk besluit van 25 september 1947
no. 69, Stcrt. 192, tot uitvoering van artikel 14 van de Veewet worden ingetrokken.
Artikel 3.

Report on the workshop sponsored by the European productivity agency of the
organisation for European economie co-operation by arrangement with the United
States foreign operations administration.

Deze brochure, die in 1955 is verschenen, bevat het verslag van een symposion
over pluimveeziekten, dat in 1953 te Parijs is gehouden. De zeven inleidingen worden
in hun geheel weergegeven, te weten: Broederijen opfokken van kuikens, Prof. V.
Zavagli; voedingsstoornissen (w.o. avitaminosen enz.), Prof. G. Lesbouyries; ziekten
van het ademhalingsapparaat, J. E. Wilson; parasieten, C. Horton Smith: kippen-
pokken, vogclcholera, tuberculose en leucosecomplcx, Prof. Jac. Jansen; Salmonel-
lose, H. E. Marthedal en politicmaatregelen, Sir Thomas Daling.
Behalve deze inleidingen wordt een zeer uitvoerige eindsamenvatting van de bespre-
kingen weergegeven. Er is niet alleen onmiddellijk na afloop van de lezing een dis-
cussie gevoerd, doch daarna is het onderwerp in de secties nader besproken, waarna
in een algemene cindzitting conclusies zijn vastgelegd. Het navolgende zij hieraan
ontleend.

Kippenpokken zijn niet langer van oeconomischc betekenis, daar de jonge dieren
geënt worden. Evenmin is vogelcholera momenteel belangrijk. Het voorkomen van
tuberculose is afhankelijk van de hygiëne op de bedrijven en van de leeftijd tot
waarop de dieren worden gehouden.

De frequentie van het voorkomen van leucose schijnt samen te hangen met de dicht-
heid van de pluimveestapel, wat gebleken is uit verschillen waargenomen gedurende
en na de tweede wereldoorlog. De kennis van de ziekte is onvolledig en verdere
studie is noodzakelijk. Genetische en infectieuze factoren zijn naast de invloed van

het milieu van zeer veel belang. Aangeraden wordt de kuikens af te zonderen van
volwassen pluimvee en kuikens te fokken van tomen, die vermoedelijk vrij zijn van
de ziekte.

De maatregelen ter bestrijding van morbus pullorum verschillen landelijk. De ideale
methode is staatstoezicht over alle fokbcdrijven, producenten van broedeieren en
broederijen. De bereiding van en de handel in antigeen dienen onder staatstoezicht
te staan. De z.g.n. Kleinse ziekte komt alleen plaatselijk in sommige landen voor.
De andere Salmonella-infecties geven minder verliezen onder het pluimvee, maar
vormen een een bedreiging voor de mens. Ontsmetting van de broedmachines door
gasbehandeling en van de eieren door onderdompeling in ontsmettingsvloeistoffen
werden genoemd; laatste behandeling kon de eerste niet vervangen. Bestrijding door
middel van agglutinatie gelukt niet (dit wordt hier ten onrechte toegeschrven aan
het voorkomen van verschillende serotypen en niet aan het ontbreken van aggluti-
ninen. Ref.). Er wordt gewezen op het gevaar van de bacteriologische rattenbestrij-
ding. Met Salmonella besmette broedsels kuikens dienen in hun geheel te worden
afgemaakt.

Pseudovogelpest vormt momenteel wel de grootste bron van schade. Deze ziekte komt
in geheel West-Europa voor, behalve de Scandinavische landen. Een land dat vrij is
van deze ziekte dient zeer strenge voorschriften voor import van pluimvee enz. te
handhaven. De keuze van te gebruiken vaccins dient landelijk aan de desbetreffende
veterinaire deskundigen te worden overgelaten.

Voor de bestrijding van eoccidiosis en andere parasieten zijn de factoren voeding
en omgeving minstens zo belangrijk als de verstrekking van geneesmiddelen in het
drinkwater die eventueel de immunisatie zouden remmen. Voorlichting van de eige-
naar is noodzakelijk. Wisseling van terrein en desinfectie worden bepleit. Er wordt
op gewezen, dat de behandeling met wormmiddelen hand in hand dient te gaan
met een goede microscopische diagnose.

Verstrekking van geneesmiddelen en antibiotica door het voeder dient niet onbeperkt
te worden toegepast.

Verder werden nog enkele conclusies getrokken betreffende voedingsfouten en de
toevoeging van Vitamine A aan het voeder.

De verhouding tussen dierenarts en pluimvee-deskundige werd onder het oog gezien
en er werden richtlijnen betreffende de pluimvcezickten-bestrijding getrokken.
Het boekwerk is via de boekhandel verkrijgbaar bij Meulcnhoff en Co. N.V. te
Amsterdam.

TIEN JAAR F.A.O., lr. A. R. van Motman, Directie internationale organisaties.
Staatsdrukkerij Uitgeverijbedrijf, \'s-Gravenhage 1955.

De FA.O. neemt naast de Verenigde Naties, die ongeveer gelijktijdig haar tienjarig
bestaan zal gedenken, een eigen plaats in. Hoewel karakter en opzet der beide
volkerenorganisaties in vele opzichten identiek zijn, vertegenwoordigen zij toch ieder
een deel van het na de oorlog zo sterk opgeleefde verlangen der naties om een wereld
zonder onrecht, vrees of gebrek tot stand te brengen.

Terwijl de Organisatie der Verenigde Naties zich in de eerste plaats richt op het
op het uitbannen van de oorlog en in het algemeen op het scheppen van de voor-
waarden voor een vreedzaam naast elkaar bestaan der volkeren, is bij de oprichting
van de F.A.O. het tot stand brengen van de zo hoog nodige betere voorziening in
de primaire levensbehoeften het uitgangspunt geweest. Daar het grootste deel van
de mensheid nog altijd zijn bestaan vindt in de landbouw in de meest uitgebreide
zin van het woord, terwijl voeding de voornaamste der primaire levensbehoeften is,
is de organisatie, die men voor ogen had, geworden tot een wereld-landbouw- en
voedselorganisatie.

Nadrukkelijk is als gemeenschappelijk doel erkend, het verhogen van het voedings-
niveau en het levenspeil der volkeren, het verbeteren van de productie van voedsel
en andere landbouwproducten en het verbeteren van de levensomstandigheden van
de landelijke bevolking. In hoeverre dat doel bereikt is bespreekt Ir. van Motman
in een zeer fraai verzorgde en rijk geïllustreerde brochure waarin vooral ook de werk-
zaamheden van Nederland en van Nederlanders in het kader van F.A.O. duidelijk
naar voren wordt gebracht.

DE GEZONDHEIDSTOESTAND VAN DE VEESTAPEL door J. M. v. d. Bom.
In zijn „ten geleide" geeft de Heer Directeur van de V.D. aan, dat er een achterstand
was in te halen wat betreft de publikatie van de jaarverslagen. Drie jaarverslagen,
t.w. die over \'51, \'52 en \'53, verschenen daartoe samengebundeld tot één boekje. Dit
gebundeld verschijnen heeft een voordeel en wel dit, dat men in één werkje het
verloop gedurende drie jaren kan nagaan van de t.b.c.-bestrijding, het besmettelijk
verwerpen, enz.

Bij de bestudering van dit werkje doet de voor een bepaald onderwerp geïnteresseerde
lezer er daarom goed aan, de voor hem belangwekkende paragrafen over dc jaren \'51,
\'52 en \'53 achter elkaar te lezen.

Wanneer men als praktiserend dierenarts het boekje doorwerkt, dan valt het op,
dat slechts aan enkele dierziekten uitgebreid aandacht werd besteed en wel aan deze
welke heden ten dage in het middelpunt der belangstelling staan, als daar zijn: t.b.c.,
mond en klauwzeer, abortus Bang, pseudovogelpest.

Zij, die geroepen zijn — of zullen worden plannen op te stellen voor het organi-
seren van de bestrijding van bepaalde dierziekten, dienen de opmerking, gemaakt door
de Inspecteur in Utrecht in zijn jaarverslag over dc t.b.c.-bestrijding 1951 (pag. 11):
„de financiële tegemoetkomingen zijn onmisbaar om het nodige enthousiasme te
kweken", voor ogen te houden.

In de opgenomen jaarverslagen van de Heren Inspecteurs van de V.D. mis ik, op
enkele uitzonderingen na, aanhalingen uit de jaarverslagen van dc practici; tevens
hun naam.

Indien dit in de toekomst wèl zou geschieden, zal dit de overdrukke practicus kunnen
stimuleren zijn jaarverslag uitgebreider cn mrt meer animo samen te stellen. Direct
hierop aansluitend dringt zich de vraag op of het wenselijk is, dat in het verslag
over niet veelvuldig voorkomende ziektebeelden, dc naam van de dierenarts, die over
zo\'n ziektebeeld rapporteerde, vermeld wordt, (zie in dit verband o.a. pag. 57
onder 8).

De practicus, die meent met een bizonder ziektebeeld geconfronteerd te zijn geworden,
kan dan door rechtstreeks contact nader geïnformeerd worden.

Dc watersnoodramp van 1953 wordt op pag. 86 en 87 kort en duidelijk weergegeven.
Ik mis echter een opgave van het aantal stuks vee, dat bij deze ramp om het leven
kwam.

Deze opmerkingen zijn zeer zeker niet bedoeld om enig afbreuk te doen aan het zeer
vele werk dat de samensteller heeft verzet bij het opstellen van de genoemde verslagen.
Het zijn verslagen geworden, welke ik een ieder ter lezing kan aanbevelen.

VREEMD VOORWERP IN DE OESOPHAGUS VAN EEN PAARD. P. J.
M eg in n i s, H. Hardenbroeken L. E. B o 1 c y. J.A.V.M.A., 127, 317 (1955).
Onder narcose werd met de hand via de mond en keelholte een stuk ijzerdraad uit
het proximale gedeelte van de oesophagus verwijderd, nadat pogingen met diverse
apparaten (forceps, haakjes, bronchoscoop, gastroscoop) hadden gefaald. Na de ver-
wijdering werd met een maagsonde vocht, dextrose en melk toegediend, terwijl 0,9%
NaCl-oplossing intraveneus werd geinjiceerd. Waar het voorwerp had vastgezeten,
ontwikkelde zich een oedemateuze zwelling, die na behandeling met (niet nader
genoemde) antibiotica en kortegolfdiathermie verdween.

EXPERIMENTEN OVER VARKENSVLEKZIEKTE, G. G. W e 11 m a n n, J.A.V.
M.A. 127\'331 (1955).

Dit is een overzicht van de gedurende de laatste jaren te Berlijn verrichte proeven.
Bij varkens die door huidscarificatie (systeem Dinter en Fortner) waren ge-
infecteerd en alleen plaatselijke reactie vertoonden, konden geen vlekziektebacillen
in het bloed worden aangetoond. Werd de reactie gevolgd door urticaria op andere
gedeelten van de huid, dan konden in de meeste gevallen wel bacteriën worden aan-
getoond. Dieren met acuut dodelijk verlopend ziektebeeld hadden sterke bacterie-
vermeerdering.

Histologisch werd op de entplaats een sterke bacteri-invasie van het corpus papil-
lare, het corium en de subcutis aangetroffen. Ook in de vlekziektevlekken werd dit
aangetoond. Door met huidafkrabsels muizen of varkens te besmetten of door kweken
werd deze bevinding bevestigd. In het lumen der capillairen werden de bacteriën
niet gevonden.

Arthritis en endocarditis ontwikkelden zich alleen in aansluiting op een bacteriëmie.
Door injectie van dode bacteriën waren deze afwijkingen niet op te wekken.
In geval van arthritis werden de bacteriën dikwijls in de regionaire lymfeklieren
gevonden. Uit chronische processen zijn de bacteriën gering virulent.
In tegenstelling met de mening, dat allergie een rol zou spelen bij het tot stand
komen van eryripelas, kon hiervan bij meer dan 1000 varkens niets worden aange-
toond.

Terwijl het verloop van de infectie bij zelf gefokte varkens behoudens stamverschillen
vrij constant was, bleken sommige aangekochte tomen in hun geheel ongevoelig te
zijn, terwijl afstammelingen van deze dieren wel gevoelig waren. Dit kon verklaard
worden door een subklinische infectie.

Teneinde het bloedserum op immuunlichamen te onderzoeken werd in bloedserum,
verdund met bouillon, een E. rhusiopathiae stam geënt waarvan bekend was, dat
deze in 10% paardenserumbouillon en in serumbouillon van serum van gevoelige
varkens een gelijkmatige troebeling geeft. In serumbouillon van immune varkens
is de groei vlokkig met neerslag.

Subklinische infecties die aanleiding gaven tot immuniteit konden worden opgewekt
door percutane of perorale infecties met weinig pathogene stammen. Het zelfde effect
werd bereikt door virulente stammen in scarificaties in de bovenlip» in te wrijven.
Immuunlichamen worden met het colostrum op de biggen overgebracht.
Erysipelotrix werd geisoleerd uit tonsillen van varkens, afkomstig van bedrijven, waar
in jaren geen vlekziekte was voorgekomen. Deze stammen hadden bij experimentele
infectie alleen immuniserende werking.
Hetzelfde was het geval met stammen uit vissen.

Drie factoren beheersen het verloop van vlekziekte: 1. de erfelijke gevoeligheid; 2.
de infectiemodus; 3. de pathogeniteit van de bacterie.

Muizen en mussen kunnen als overbrengers fungeren. Mussen bleken zeer gevoelig en
waren gemakkelijk per os te infecteren. Ook gelukte overbrenging door stekende in-
secten en door de niet-stekende huisvlieg.

De insecten waren geinfecteerd aan materiaal van besmette dieren of aan bacterie-
culturen. De infeties, die op deze wijze zijn opgewekt, zijn soms subklinisch en alleen
door immuniteitsonderzoek aan te tonen.

W e 1 1 m a n n beschouwt deze vormen van overbrenging voorlopig niet als belangrijk.
Een bacteriecultuur was zó resistent dat daarmede na 22 jaar bewaring bij kamer-
temperatuur nog een plaatselijke huidreactie bij varkens was op te wekken.

TETRA-CYCLINE-THERAPIE BIJ EXPERIMENTELE ANTHRAX VAN
SCHAPEN, W. P. Johnson en R. C. Pcrcival. J.R.V.M.A. 127, 142 (1955).
Chlortetracycline is het antibioticum dat onder de merknaam „aureomycine" in de
handel wordt gebracht; oxytetracycline is „terramycine". Het preparaat tetracycline
wordt in de handel gebracht onder de naam „polyotic". In 3 proeven waarbij er
totaal 30 schapen gebruikt werden, bleek dat tetracycline zeer goede preventieve
werking had bij experimentele anthrax. Het bleek dat drie doses van 2 mg per lb.
lichaamsgewicht intramusculair onmiddellijk na experimentele besmetting na 12 uur
en na 36 uur alle schapen beschutte, terwijl alle controles binnen 3 tot 5 dagen stier-
ven.

Een dosis 24 uur na de besmetting beschutte 4 van 5 schapen. Schrijvers veronder-
stellen dat éénmalige behandeling voor praktijk-omstandigheden voldoende zal zijn.

ÉTUDE SUR LA LISTf.RIOSE ET LISTERIA MONOCYTOGENES DANS
GUELQUES ESPECES ANIMALES, A. L u c a s, G. B o u 1 e y, C. Q u i n c h o n,
C. Fcugcas, J. ct R. C» o u r d o n, L. T o u c a s. Ree. Méd. vét., 1955, 131,
151 — 170.

Een overzicht van de methoden die ons voor de diagnose ter beschikking staan. Voor
het onderzoek van de pathogeniteit der verschillende stammen wordt de cavia gepre-
fereerd boven de muis. Door conjunctivale infectie ontwikkelt zich bij de cavia binnen
enkele dagen een purulentc conjunctivitis. Stammen, die de muis doden, doden na
conjunctivale infectie van de cavia dit dier na 2-3 weken.

Voorts wordt een literatuuroverzicht gegeven van de verschijnselen der Listeria-in-
fecties bij schapen, hazen en vogels, welke worden vergeleken met dc gevallen, die
door schrs. zelf zijn onderzocht. In tegenstelling met de andere diersoorten, zou de
Listeria-infectie bij de kip volgens schrs. voornamelijk optreden na vermindering
van de algemene weerstand, door welke oorzaak ook.

Gegevens over de therapie zijn over het algemeen niet eensluidend. Hoewel aureo-
mycine in de humane practijk het meest wordt gebruikt, propageren schrs. het effect
hiervan te vergelijken met dat van chlooramphenicol, omdat zij de Listeria-stammen
in vitro hiervoor het meest gevoelig vonden. Dr. J. I. TERPSTRA

ANEMIE BIJ. HOENDERS, MOGELIJK VEROORZAAKT DOOR GENEES-
MIDDELEN, S. E. S a d e k, L. J. H a n s o n en J. O. A 1 b e r t s. J.A.V.M.A. 127,
201 (1955).

Gedurende de laatste 3 jaren namen de schrijvers een toename waar van het anemie-
syndrooin bij pluimvee. Karakteristieke verschijnselen zijn lusteloosheid, vermagering,
bleke kam en lellen, zwakte en sterfte. Soms zijn tot 40 % van het koppel aangetast,

de sterfte is lager. Uit de anamneses blijkt dikwijls een uitvoerige toepassing van
medicijnen door voeder en/of door drinkwater. Als voorbeelden worden genoemd:

1. op de leeftijd van 8 weken 18 dagen lang oxytetracycline (terramycine) ver-
strekt, daarna 9 dagen lang 4-nitrophcnylarscenzuur en ten slotte 3 dagen sulfa-
quinoxaline in therapeutische dosis.

2. gedurende de eerste 5 levensweken 3-nitro-4-hydrophenylarseenzuur in het drink-
water en daarna 3 dagen een therapeutische dosis van sulfaquinoxaline. Daaren-
boven door het voer oxytetracycline (terramycine) en chlortetracycline (aureo-
mycine).

De voornaamste afwijking in het bloedbeeld bij dergelijke dieren was agranulocytose.
Bij de dieren waar de behandeling iets langer geleden had plaats gevonden, waren
in bloed en beenmerg regeneratiebeelden waar te nemen.

De schrijvers betwijfelen echter dat de directe oorzaak van de ziekte een avitaminose
K zou zijn, aangezien geen hemorrhagieën werden geconstateerd en het verstrekken
van lucinemecl de ziekte niet kon voorkomen. Zij zullen trachten de ziekte experi-
menteel met geneesmiddelen op te wekken. C. A. VAN DORSSEN

In Frankrijk is opgericht een „Syndicat National des Aviculteurs Agréés", dat zich
onder toezicht van het Ministerie van Landbouw o.a. bezig houdt met pullorum-
bestrijding. De aangesloten pluimveebedrijven zijn verplicht alle fokdieren te laten
onderzoeken, onder toezicht van „les Services Vétérinaires" in hun provincie.
Het onderzoek vindt tweemaal per jaar plaats, de eerste keer in de herfst, de tweede
keer minstens twee maanden later. Wanneer het eerste onderzoek geheel negatief is,
wordt bij het tweede volstaan met een steekproef van tenminste 10% van het totale
aantal. Alle reagerende dieren moeten worden afgemaakt.

Voor het onderzoek kan worden gebruik gemaakt van de snelle bloeddruppel-
agglutinatie, doch men geeft de voorkeur aan de buisjesmethode. Daarbij moet dus
van alle dieren bloed worden getapt, hetwelk aan een door de Veterinaire dienst
aangewezen laboratorium wordt gezonden, waar de langzame serum-agglutinatie
plaats vindt. Het bloedtappen mag alleen door een dierenarts, of door een vertegen-
woordiger van de Veeartsenijkundige Dienst, of door iemand met de toestemming
van de V.D. en van het Syndicat, worden verricht.

Het aflezen van agglutinatiereaeties mag uitsluitend door of onder direct toezicht
van een dierenarts geschieden.

Er mag alleen antigeen worden gebruikt van het Laboratoire des Recherches van het
Ministerie van Landbouw, te Alfort. Indien de pluimveehouder het niet eens is met
de uitslag van het onderzoek, wordt een nieuw onderzoek verricht, ditmaal door het
Laboratoire Central te Alfort.

De lijst met goedgekeurde bedrijven wordt ieder jaar door het Ministerie van
Landbouw gepubliceerd. Men hoopt op deze wijze de S. pullorumziekte spoedig uit
te kunnen roeien en te bereiken, dat in de toekomst uitsluitend broedeieren en kui-
kens zullen worden verkocht van goedgekeurde bedrijven.

„THE POTENTIATION OF COCCIDIOSTATIC DRUGS BY PYRIMETHA-
MINE", S. B. Kendall en L. P. Joyner (1956), The Vet. Record 68, 7,
119—121.

Volgens de vermelde onderzoekingen van de schrijvers wordt de uitwerking van sul-
phadimidine (sulphamezathine), sulphaguanidine en sulphaquinoxaline tegen experi-

menteel opgewekte blindedarmcoccidiosis bij kuikens (E. tenella-infectie) versterkt
door gelijktijdige toediening door het voeder van 0,004 of 0,0025% pyrimethamine.
Hierdoor zou het dus mogelijk zijn de voor de behandeling van coccidiosis nood-
zakelijke concentraties dezer sulpha-verbindingen te verlagen, hetgeen in verband
met de lage toxiciteitsgrens van deze producten voor de practijk van belang kan zijn.
De uitwerking van nitrofurazone op blindedarmcoccidiosis bleek niet door pyri-
methamine te worden versterkt, terwijl ook een combinatie van nitrofurazone met
sulphadimidine in lage concentraties, geen enkel effect had.

Over een eventuele nadelige uitwerking van pyrimethamine, de toxiciteitsgrens van
dit middel, of de tijdsduur, gedurende welke men dit zonder nadeel aan kuikens kan
verstrekken, wordt in het artikel niets vermeld.

RADIOLOGICAL STUDIES ON THE GASTRO-INTESTINAL TRACT OF
THE DOG. K. M. D y c e, R. H. A. M e r 1 e n, F. J. Wadsworth. Th, British
Veterinary Journal, 1954, No. 3, blz. 83.

Voor het experiment werden greyhounds gebruikt, als contrastmiddel barium-
sulfaatpap, die na toevoeging van vleesextract spontaan door de dieren werd opge-
nomen.

De vorm van de lege maag is geheel verschillend van die der gevulde. Na passage van
het voedsel blijft nog voldoende bariumsulfaat aan het slijmvlies kleven voor een
röntgenschaduw.

Bij een matig gevulde maag zijn de vorm en de afdelingen beter te zien. De vorm
verschilt nogal van wat we op de sectietafel zien, de maag bestaat niet uit een rond
gedeelte plus een meer buisvormig deel, we zien een rond fundusdeel, een duidelijk
afgescheiden sinus en een pylorusdeel; de vorm varieert belangrijk, evenals de ligging
vooral wat draaiing betreft om de lengteas; de pyloris ligt dikwijls craniaal van het
corpus. In de maag is een meer of minder grote gasbel te zien in het bovenste deel.

DIE HISTOLOGIE DER NEBENNIERENRINDE BEI VERSCHIEDENEN ER-
KRANKUNGEN DES HUNDES. Dr. H. L i e b i s c h, W. T. M. sehr , 1954, Heft 5,
blz. 258.

Nadat de schrijver een literatuuroverzicht heeft gegeven, beschrijft hij de verande-
ringen aan de bijnieren bij cavia\'s geïnfecteerd met Shigela pseudotuberculosis en met
Mycobacterium tuberculosis.

Bij deze dieren waren de bijnieren belangrijk groter dan bij de contröledieren (3.7x
zo zwaar) ; de gewichtstoename was onafhankelijk van de aard der infectie en de duur,
de kleur was grauw-bruin tot roodbruin; in de bijnierschors was duidelijke hyperaemie,
de cellen waren hypertrophisch.

De bijnieren van 20 honden werden onderzocht en wel van 4 tuberculeuze dieren,
van 5 met lymfadenose, van 3 met renale osteodystrophia, van 2 lijdende aan
hondeziekte, van één lijdende aan sarcoom, en van één aan pyometra en één aan
chronisch eczeem en van 3 gezonde honden.

Het gehalte aan lipoïden was toegenomen, dat aan Cholesterine en cholesterine-ester
verminderd. G. H. B. TEUNISSEN

PREVENTIE IN BEHANDELING VAN „SHIPPING FEVER", N. B. King, B.
H. E d g i n g t o n, L. C. F e r g u s o n, D. T. Thomas, VV. P. Pounden en
E. Klos terman. J.A.V.M.A. 127, 320 (1955).

De ziekte, die na langdurig spoorwegvervoer van vee in Noord-Aincrika optreedt
en bekend is als shippir.g fever, is een acute bilaterale bronchopneumonie, die als
een echte pasteurellose wordt beschouwd.

Blijkens geciteerde literatuur zijn vaccins, immuunscra, antibiotica en sulfaprepa-
raten bij de bestrijding van weinig waarde.

King c.s. deden hun proeven met grote groepen van in totaal circa 400 jonge
runderen, die op grote afstand per trein werden vervoerd, waarbij King eenmaal
zelf deze meerdaagse reis meemaakte.

Behandeling bij aankomst van de op het oog nog niet zieke dieren met immuunserum
en peroraal verstrekken van natriurnacetaat, natriumpropionaat en natriumcarbonaat
bleek niet van invloed te zijn op het ontstaan van pneumonieën. Bij de behandeling
van de ziektegevallen, welke zich voordeden, bleken sulfathiasol en sulfamezathine
per os goede resultaten op te leveren.

Preventieve behandeling voor de aanvang van de reis met penicilline, met immuun-
sera of met beide scheen wel enige in\' loed ten goede te hebben vergeleken met de
controles, maar was nit afdoende.

Volgens schrijvers geschiedt dit vervoer op de lange afstand onder slechte hygiënische
omstandigheden en is voor verbetering vatbaar.

ONGEABSORBEERDE EIDOOIER BIJ KUIKENS, W. D. D u r b a n. J.A.V.M.A.
127, 233 (1955).

Bij een proef met 500 New Hampshire en 450 Witte leghornhaantjes, die in groepen
met intervallen van een week werden afgemaakt, bleek dat de aanwezigheid van
een slecht gcresorbeerde dooier geen aanwijzing behoeft te zijn van ziekte. De aan-
wezigheid van dooier was niet van invloed op de groei bij dieren van 1 tot 10
weken, terwijl soms bij 2 jaar oude dieren nog resten aanwezig waren.

De samenstelling van het bestuur bleef dit jaar ongewijzigd.
Het bestuur bestond uit de heren:

Bestuursvergaderingen.
Het bestuur vergaderde in het afgelopen jaar vier maal, welke vergaderingen werden
bijgewoond door een vertegenwoordiger van het secretariaat van dc Landbouw-
organisatie T.N.O. en dc secretaris van de afdeling Veeteelt T.N.O.

Contacten in T.N.O.-verband.
De scchretaris woonde in zijn kwaliteit van adviserend bestuurslid van het dagelijks
bestuur van de Landbouworganisatie T.N.O. de wekelijkse vergaderingen van dit
college bij en verder de verschillende vergaderingen van dc T.N.O.-dirccteuren en
overige instituutsdirecteurcn, uitgaande van de Centrale Organisatie T.N.O. Hierdoor
is een geregeld contact met de T.N.O.-organisatie mogelijk.

Behalve in de hieronder te noemen werkleidingscommissies vertegenwoordigde de
secretaris tevens de afdeling Diergeneeskunde bij dc vergaderingen van de afdeling
Veeteelt T.N.O. en bij de werkgroepen, die onder meer dan een afdeling van de
Landbouworganisatie T.N.O. ressorteren (Sporenelementen, Lcverbot en Kopzickte).

Dc reeds eerder aangevangen projecten, onderzoek naar de oorzaak en de bestrijding
van de steriliteit; dc aspecifieke tuberculinatiereactic en de abortus Bang van het
rundvee, werden voortgezet.

Evenals het voorgaande jaar werd het tempo, waarmede aan deze onderzoekingen
kon worden gewerkt, gelimiteerd door dé moeilijkheid een voldoend aantal geschikte
onderzoekers te vinden. Toch kon op dit punt in 1955 enige verbetering worden
geconstateerd. Met het ter hand nemen van enige nieuwe onderzoekingen kon het
bestuur akkoord gaan, hetgeen mede mogelijk werd gemaakt door het toekennen
van een weliswaar bescheiden bedrag door de Landbouworganisatie T.N.O. aan dc
afdeling Diergeneeskunde cn tevens door dc, zij het nog officieuze, toezegging van
een bijdrage van de zijde van het Landbouwschap.

Hierdoor kon het bestuur na ampel beraad besluiten, dat de volgende onderzoekingen
in het werkprogramma zouden worden opgenomen:

d. Onderzoek naar de mogelijkheid van hormonale castratie van vrouwelijke varkens.
Betreffende de onderzoekingen die in 1955 werden verricht kan het volgende vermeld
worden.

Commissie voor onderzoek naar de oorzaken en de bestrijding van steriliteit bij
runderen.

Werkleidingcommissie: Prof. Dr. F. C. van der Kaay, voorzitter; Prof. Dr. L.
Seekles; G. M. van Waveren; D. D. Bakker, secretaris.
In samenwerking tussen de hoogleraren v. d. Kaay, v. d. Schaaf en ten Thije vonden
onderzoekingen plaats naar dc oorzaken van stal- en bedrijfssteriliteit op K.I.-
bedrijven, bij welke onderzoekingen een enkele maal tevens 1\'rof. Hirschfeld was
betrokken.

Tevens werd dc histologische bouw en de microbiologische verhoudingen in de uterus
nagegaan, waarbij bevruchting mogelijk is.

Waarnemingen werden verricht, klinisch zowel als microcheinisch en histologisch over
de geslachtscyclus van pinken. Een soortgelijk onderzoek vond plaats bij paarden.
Aan deze onderzoekingen namen deel de dierenartsen de Bois, van den Hoek, van
den Akker en de arts Lantink.

Onder leiding van de hoogleraar Seekles werden door de chemici Iloltz en Leegwater
de onderzoekingen voortgezet over de hormonale stofwisseling van het rund in ver-
band met het steriliteitsvraagstuk.

Het bepalen van oestrogenc hormonen in het bloed was dc meer speciale doelstelling,
welke doelstelling men probeert te bereiken langs tweeërlei weg, n.1.
Ie. uit het bestaande en eventueel te verbeteren of aan te passen chemische me-
thodieken en
2e. met behulp van radioactieve isotopen.

Aan de Rijksseruminrichting werden de onderzoekingen voortgezet ter verkrijging
van een betrouwbare diagnostiek en therapie van Vibrio fetus bij stieren. Daarnaast
werd wederom uitvoerige aandacht besteed aan de invloed op de steriliteit van banale
infecties en de invloed die verschillende behandelingmethoden hebben.
Tenslotte werd getracht een inzicht te verkrijgen in hoeverre een brucellosebesmetting
van belang is voor de vruchtbaarheid.

Aan deze onderzoekingen werd gewerkt door de dierenartsen Akkermans, Terpstra,
van Waveren Sr. en dc landbouwkundig ingenieur v. d. Scheer.

Commissie voor onderzoek op het gebied van aspecifieke reactie bij tuberculinatic
van runderen.

Werklcidingscommissie: G. M. van Waveren, voorzitter; Prof. Dr. L. Seekles;
L. P. de Vries; D. D. Bakker, secretaris.
Aan de Rijksseruminrichting werden de onderzoekingen voortgezet ter verbetering
van de specificiteit van de tuberculine, waarbij gunstige resultaten werden verkregen
met het product dat overbleef na verwijdering van het C-protcïnc, waarbij de uit-
gangsstof was de P.P D.-tuberculine van dc Rijksseruminrichting.
iNog verdere onderzoekingen werden verricht, teneinde het gestelde doel zoveel moge-
lijk te benaderen.

Een belangrijk aantal runderen met afwijkende reacties werd zeer nauwkeurig onder-
zocht, zo nodig aangevuld met sectie en cultureel- en dier-experimcntcel onderzoek.
Aan deze onderzoekingen werkten de dierenarts Huitema en dc chemicus Dekker.
Aan het laboratorium voor Medisch Veterinaire Chemie werd getracht na te gaan of
er enige correlatie bestaat tussen een lager kopergehalte in het bloedserum en aspeci-
fieke reactie.

Hierbij kwam wel vast te staan dat bij aspecifieke reacties de koperstofwisseling in-
stabieler is, doch een directe correlatie tussen koper-gehalte en aspecifieke reactie kon
niet worden bewezen.

Commissie voor onderzoek op het gebied van besmettelijk verwerpen bij het rund.
Werklcidingscommissie: L. P. de Vries, voorzitter; F. W. van Ulsen; G. M. van
Waveren; D. D. Bakker, secretaris.
Op dc Rijksseruminrichting werd onderzoek verricht naar de wijze waarop deze

ziekte op een aantal bedrijven in een bepaalde streek kan worden bestreden.
Verder werden diverse problemen verband houdende met de agglutinatie nader be-
studeerd.

Onder leiding van Prof. v. d. Schaaf werden onderzoekingen ingesteld ter verge-
lijking van de waarde voor de immunisatie van enkele brucella-stammen, welk onder-
zoek zich nog in een aanvangsstadium bevindt. Dit onderzoek wordt verricht door
de dierenarts Jaartsveld.

Onder leiding van Dr. Frenkcl werd door de dierenarts van Bekkum inleidend onder-
zoek verricht betreffende influenza en pneumonie bij varkens.

Getracht werd een agens te isoleren, waarbij het er naar uitziet dat hiermede succes
is bereikt. Dierexperiment en nader onderzoek van het agens zal eerst in 1956 ver-
wezenlijkt kunnen worden.

Wcrkleidingscommissie: Prof. Dr. J. A. Beijers, voorzitter; A. M. Frens, plv. voor-
zitter; P. Sjollema; Dr. P. H. W. Tacken; G. M. van Waveren; D.D. Bakker, secr.
Voorbereidingen vonden plaats om te komen tot een vergelijkend onderzoek op een
4-tal bedrijven in Friesland. Dit onderzoek zal plaatsvinden in samenwerking met de
provinciale Gezondheidsdienst voor Vee in Friesland, het Rijkslandbouwproefstation
in Hoorn en de Rijksseruminrichting te Rotterdam.

Dr technische voorzieningen kwamen in dit jaar gereed, zodat de waarnemingen
begin 1956 kunnen aanvangen.

Grote steun werd ondervonden, zowel materieel als financieel van het Intercommu-
naal Waterleidingbedrijf te Leeuwarden. De kosten van de hoofdtoevoerleidingen ad
ƒ 26.000,- werden voor rekening van dit bedrijf genomen.

Prof. Dr. Jac. Jansen, voorzitter; Dr. J. Grashuis; Prof. Dr. W. K. Hirschfeld;
Prof. Dr. F. C. Kraneveld; Ir. P. Ubbels; G. M. van Waveren; D. D. Bakker, secr.
In 1956 werd een aanvang gemaakt met te trachten stammen van Nederlandse kippen
te vinden, die een zekere mate van resistentie zouden vertonen tegen het leucosc-
complex.

Dit onderzoek werd verricht op het laboratorium van de Gezondheidsdienst voor
Pluimvee door de dierenarts Roepke.

De genomen voorzieningen kwamen in mei gereed en 1 200 dieren werden in experi-
ment genomen.

In de loop van het jaar ondervond men enige tegenslagen. Over resultaten valt nog
niets definitiefs te melden.

Wcrkleidingscommissie: L. P. de Vries, voorzitter; A. M. Frens; Prof. Dr. P.
Hoekstra; Ir. IJ. Kroes; D. D. Bakker, secretaris.
In samenwerking met het Instituut voor Veeteeltkundig Onderzoek T.N.O. werd
op het landbouwproefstation te Hoorn een 24-tal varkens in experiment genomen,
teneinde de mogelijkheid na te gaan of door toediening van hormonen per os, cas-
tratie-resultaat was te verkrijgen bij vrouwelijke varkens.

Het onderzoek te Hoorn werd verricht door de landbouwkundig ingenieur Dammers,
te Utrecht door de dierenarts Prof. Hoekstra en de bioloog Dr. Hart.
Begin 1956 zal dit onderzoek beëindigd worden en het zal van de verkregen resul-
taten afhangen, of nog verder onderzoek zal moeten geschieden.

Evenals in 1954 werd financiële steun verleend aan de onderzoekingen op het gebied
van de Kunstmatige Inseminatie onder leiding van Prof. Dr. P. Hoekstra c.s. van
het Veeteeltkundig Onderzoekingsinstituut T.N.O.

Voor bijzonderheden moge verwezen worden naar de verslaggeving van dit instituut.
Voor de hierboven vermelde onderzoekingen werd door de afdeling Diergeneeskunde
T.N.O. in 1956 een totaal-bedrag van ƒ 403.618,— toegestaan.

Onlangs werd door de directeur van het Veeteeltwezen het Bureau voor in- en uitvoer
van sperma van stieren geïnstalleerd.

In dit Bureau zijn vertegenwoordigd de beide Stamboeken, de Federatie van Provin-
ciale Bonden van K.I. Verenigingen, de hoofdafdeling Veehouderij van het Land-
bouwschap en de Centrale Commissie voor Toezicht op de K.I. Op grond van de
nieuwe reglementering zal dit Bureau de aanvragen tot in- en uitvoer van sperma
beoordelen en hiervoor eventueel vergunningen afgeven. Het Secretariaat is in handen
van de Inspecteur van de Veeteelt Dr. Th. Stegenga, Stationsstraat 23, Utrecht,
Tel. 209.37.

Naar de afdeling Voorlichting van het Ministerie van Landbouw, Visserij en Voedsel-
voorziening mededeelt, zijn in verschillende bladen de laatste dagen berichten ver-
schenen, als zou dc Minister van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening in het
demissionaire Kabinet, de heer S. L. Mansholt, candidaat zijn voor de functie van
Directeur-Generaal van de Voedsel- en Landbouw Organisatie der Verenigde Naties,
FAO, te Rome. Deze berichten zijn onjuist.

De Raad van F.A.O., van welk lichaam Nederland momenteel geen lid is, is op
18 juni j.1. te Rome bijeen geweest teneinde te beslissen over de vraag, wanneer de
door het aftreden van de Directeur-Generaal, Dr. P. V. Cardon, vacant geworden
functie opnieuw moet worden bezet. Besloten werd, dat dit zal geschieden op een
in dc tweede helft van september te houden Algemene Vergadering van de leden-
landen van F.A.O.

De Raad heeft zich niet beziggehouden met dc candidatuur-stelling en was daartoe
ook niet bevoegd. Wel is echter in de wandelgangen door verschillende gedelegeerden
de hoop uitgesproken, dat Minister Mansholt, indien hij niet opnieuw zou worden
belast met een portefeuille in een nieuwe Nederlandse Regering, beschikbaar zou
kunnen zijn voor deze functie, en is dus, naast andere namen, ook die van de heer
Mansholt te Rome officieus genoemd.

De directeur van de Stichting Gezondheidsdienst voor Pluimvee te Soestcrberg, de
dierenarts W. J. Rorpkc, zal in de uitzending van de rubriek van het Ministerie
van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening maandag 2 juli 1956 te 19.45 uur over
de zender Hilversum I spreken over de infectieuze bronchitis bij kippen.

Bureau: Rubenslaan 123, Utrecht. Tel. 030—11413. Gironummer 511606 ten name
van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Hieronder volgen de besluiten No. 13, 14 en 15 van de Paritaire Tarievencommissic
van de Stichting voor de Landbouw/Maatschappij voor Diergeneeskunde, respectieve-
lijk betreffende de tarieven voor de tuberculose-, brucellose- en mond- en klauwzeer-
bestrijding.

Daar zowel de Stichting voor de Landbouw als de Maatschappij voor Diergenees-
kunde zich met deze besluiten akkoord hebben verklaard, zijn ze ter kennis gebracht
van de Provinciale Gezondheidsdiensten voor Dieren en de Provinciale afdelingen
van dc Maatschappij voor Diergeneeskunde.

De tarieven voor de beloning van de dierenartsen voor de werkzaamheden ten be-
hoeve van de georganiseerde tuberculosebestrijding onder het rundvee bedragen voor
de periode van 1 mei 1956 tot en met 30 april 1957:

(dit is het onderzoek waaraan elk rundveebeslag in de bovengenoemde periode
moet worden onderworpen)

Per rundveebeslag ƒ 4,— vermeerderd met ƒ 0,70 per aanwezig rund en bovendien
vermeerderd met ƒ 1,— per klinisch onderzocht reactiedier.

Is de inspuiting met tuberculine verricht door een assistent, die nog niet in het bezit
is van het diploma voor dierenarts, dan houdt de gezondheidsdienst voor dieren
voor elk rund, dat door de assistent is ingespoten ƒ 0,10 in.

Deze inhoudingen worden landelijk samengevoegd tot één bedrag, waarvan de helft
ter beschikking komt van dc dierenartsen. Iedere dierenarts ontvangt hieruit een
bedrag dat gebaseerd is op het aantal runderen, dat door hem zelf is ingespoten.
De andere helft komt ter beschikking van de gezondheidsdienst voor controledoel-
einden.

Per rundveebeslag, waarin V-Z tuberculinatie is toegepast, ƒ 4,— vermeerderd met
ƒ 0,70 per door middel van de V-Z tuberculinatie onderzocht rund.

C. Voor het onderzoek van een rundveebeslag buiten het onder A bedoelde gewone
jaarlijkse onderzoek:

(bijvoorbeeld een onderzoek om na te gaan of een rundveebeslag na het verwijderen
van de reactiedieren als vrij kan worden beschouwd)

Hiervoor is geen tarief vastgesteld. Geadviseerd wordt hiervoor per provincie in
overleg tussen de gezondheidsdienst en de afdeling van de Maatschappij voor
Diergeneeskunde een hoger tarief dan het onder a. genoemde te bepalen.

(onderzoek van een individueel rund in verband met dc garantiebepalingen van een
met een desbetreffende verklaring gekocht rund)

Voor het onderzoek van één rund in een rundveebeslag ƒ 6,—, welk bedrag wordt
vermeerderd met ƒ 1,— voor elk volgend rund, dat in dat rundveebeslag bij dat
onderzoek tegelijkertijd wordt onderzocht.

Voor de administratie, welke de dierenarts overeenkomstig de voorschriften van de
gezondheidsdienst voor dieren ten behoeve van de t.b.c.-bestrijding heeft te ver-
richten is geen tarief vastgesteld. Geadviseerd wordt per provincie in overleg tussen
de gezondheidsdienst en de afdeling van de Maatschappij voor Diergeneeskunde voor
de voorgeschreven gewone administratie (waaronder niet is begrepen het schetsen van
de runderen en het afgeven van verklaringen) een beloning te geven van 20 cent per
rund.

le. Bij geen der onder A, B, C en D vastgestelde tarieven komen de kosten van de

tubcrculine ten laste van de dierenarts.
2e. Indien de dierenarts 4% omzetbelasting verschuldigd is, zal de gezondheidsdienst
voor dieren

De tarieven voor de beloning van de dierenartsen voor de werkzaamheden ten be-
hoeve van de georganiseerde enting tegen mond- en klauwzeer onder het rundvee
in 1957 gedurende de bij Ministeriële Beschikking vastgestelde entingsperiode be-
dragen :
Entingen:

A. Voor een rund, dat met de volledige voor een volwassen rund voorgeschreven
hoeveelheid entstof (stam O, A en C) is geënt en indien de dierenarts overeenkomstig
de voorschriften van de gezondheidsdienst slechts behoeft op te geven het aantal
dieren, dat per rundveebeslag is geënt:

B. Voor een rund, dat met een geringere hoeveelheid entstof is geënt dan de onder
A genoemde hoeveelheid, bedraagt het tarief in alle gevallen ƒ 1,60 per rund.
Opmerking:

Bovengenoemde tarieven zijn van toepassing indien de prijs van de entstof ƒ 20,—
exclusief omzetbelasting per liter bedraagt.
Administratie:

C. Voor de administratie, welke eventueel overeenkomstig de voorschriften van de
gezondheidsdienst door de dierenarts meer moet worden verricht dan het opgeven
van het aantal dieren, dat per rundveebeslag is geënt, is geen tarief vastgesteld.
Geadviseerd wordt hiervoor per provincie in overleg tussen de gezondheidsdienst
en de afdeling van de Maatschappij voor Diergeneeskunde een tarief te bepalen.

Tarieven voor de bestrijding van het besmettelijk verwerpen (Brucellose, Abortus
Bang).

De tarieven voor de beloning van de dierenartsen voor werkzaamheden ten behoeve
van de georganiseerde bestrijding van het besmettelijk verwerpen (brucellose, abortus
Bang) bedragen voor dc periode van 1 mei 1956 tot en met 30 april 1957:

A. Voor het bloed afnemen (bij volledig onderzoek ten behoeve van de bestrijding):
ƒ 3,50 per rundveebeslag plus ƒ 1,50 per behandeld rund.

De maximale beloning kan gelden voor provincies met een laag stalgemiddelde en
als de rundveebeslagen ten behoeve van de enting vaker dan éénmaal per jaar
moeten worden bezocht.

Het tarief tussen de genoemde grenzen kan per provincie in overleg tussen de ge-
zondheidsdienst en de afdeling van de Maatschappij voor Diergeneeskunde worden
vastgesteld.

het etiketteren van de flesjes en het opzenden van deze flesjes en de daarbij
behorende lijsten.

Voor de administratie, welke eventueel overeenkomstig de voorschriften van de
gezondheidsdienst door de dierenarts meer moet worden verricht dan boven is om-
schreven, is geen tarief vastgesteld. Geadviseerd wordt hiervoor per provincie in
overleg tussen de gezondheidsdienst en de afdeling van de Maatschappij voor Dier-
geneeskunde een tarief te bepalen.

Toelichting op besluiten nos. 13, 14 en 15 van de Tarievencommissie van
de Stichting voor de Landbouw/Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Naar het oordeel van de Tarievencommissie van de Stichting voor de Land-
bouw/Maatschappij voor Diergeneeskunde kan van „georganiseerde bestrijding van
dierziekten" worden gesproken als aan de volgende voorwaarden is voldaan:

c. de dierenarts is vrij, met inachtneming van de ter zake gegeven voorschriften,
de gevraagde handelingen uit te voeren op het tijdstip, dat hem schikt.

De Tarievencommissie herinnert eraan, dat indertijd is vastgesteld, dat over de
centraal vastgestelde tarieven provinciaal nader overleg dient plaats te vinden tussen
de betrokken gezondheidsdienst en de afdeling van de Maatschappij voor Diergenees-
kunde.

Indien men provinciaal besluit tot een afwijking van het centraal vastgestelde tarief,
zal deze slechts van kracht kunnen zijn als zij de goedkeuring heeft verkregen van
de Stichting voor de Landbouw en de Maatschappij voor Diergeneeskunde.
De Tarievencommissie is van mening, dat de tarieven ook van toepassing zijn zolang,
in afwijking van het in sub a. gestelde, de afrekening nog op andere wijze geschiedt
dan door de gezondheidsdienst.

Op 11 juli a.s. wordt door U. Twijnstra\'s Oliefabrieken een studiedag Veevoeding
georganiseerd te Wageningen.

Voor deze dag, waarvoor ook velen uit de landbouwsector zijn uitgenodigd, is aan
alle dierenartsen een uitnodiging toegezonden.

Dierenartsen, die deze uitnodiging abusievelijk niet hebben ontvangen en er toch
prijs op stellen deze dag bij te wonen, kunnen een programma opvragen bij genoemde
fabriek.

De penningmeester van het organiserend comité deelt mee, dat het gironummer van
de Rotterdamsche Bankvereniging te Zeist, waarop de deelnemerskosten kunnen
worden overgemaakt, 2926 is.

Het is de dierenartsen, die deze winter praeventieve entingen van nertsen met dis-
tempervaccin hebben verricht, bekend, dat deze enting werd uitgevoerd door bemid-
deling van de Nederlandsche Vereniging van fokkers van zilvervossen en andere pels-
dieren (N.V.F.Z.). De regeling hield o.a. in, dat het vaccin via de N.V.F.Z. door
N.V. Philips-R.oxane, Weesp aan de dierenartsen werd toegezonden; de bestelling
en verrekening van de entstof ging dus buiten de dierenartsen om.
Daar deze gang van zaken niet juist is, heeft het Hoofdbestuur overleg gepleegd met
de N.V.F.Z.

1. De N.V.F.Z. deelt alle nertsenfokkers per circulaire mee, dat in de maanden
augustus en september gelegenheid bestaat tot enting van jonge nertsen.

2. De fokkers, die hiervan gebruik maken, geven door middel van een formulierkaart
aan de N.V.F.Z. op, hoeveel dieren moeten worden geënt en door welke dieren-
arts zij de enting wensen te laten verrichten.

3. De N.V.F.Z. geeft de betreffende dierenartsen de namen van fokkers en de aan-
tallen te enten nertsen op.

Van de zijde van de praktizerende dierenartsen zijn bij het Hoofdbestuur verschillende
verzoeken binnengekomen om een landelijk tarief voor deze enting vast te stellen.
De ervaringen met de entingen, die in de afgelopen winter zijn verricht, hebben ge-
leerd, dat een uniform tarief, gebaseerd op de grootte van de nertsenfarms, zeer
moeilijk is vast te stellen.

Het aantal behandelde dieren loopt n.1. zeer veel uiteen; bovendien bleken de voor-
bereiding van de enting en de beschikbare hulpverlening zeer verschillend te zijn,
zodat het practisch onmogelijk is gebleken een uniform stuktaricf met geleide schaal
vast te stellen.

Voor de behandeling wordt een honorarium van ƒ 20,— per uur in rekening gebracht,

Deze regeling zal zowel voor de eigenaar als voor de dierenarts aanvaardbaar zijn.
Het is in het belang van de eigenaar, dat de enting goed wordt voorbereid en dat er
voldoende geroutineerde hulp beschikbaar is.

De enting verloopt dan vlot en bespaart de eigenaar kosten en de dierenarts tijd.
Dit honorarium werd deze winter reeds door verschillende dierenartsen in rekening
gebracht.

Het Hoofdbestuur vertrouwt er op, dat bovenstaand advies er toe zal leiden, dat
zich ten aanzien van dit tarief zoveel mogelijk uniformiteit zal voordoen.

Kort verslag van de op zaterdag 9 juni 1956 te Arnhem in hotel ,,Carnegie" ge-
houden vergadering.

De vergadering werd bezocht door 28 leden, 2 buitengewone leden, waaronder de
ere-voorzitter Dr. D. M. Hoogland en 2 gasten, n.1. de hoofd-inspecteur van de volks-
gezondheid J. M. v. d. Bom en de wnd. hoofd-inspecteur van de volksgezondheid
Dr. J. M. van Vloten.

In zijn openingswoord heet hij allen welkom, in het bijzonder de hoofd-inspecteur en
de wnd. hoofd-inspecteur van de volksgezondheid en de ere-voorzitter van de groep.
De notulen van de vergadering van 7 april j.1. werden goedgekeurd.
Naar aanleiding van de ingekomen stukken ontspint zich een bespreking over de
deelneming aan het eerste symposion van de I.V.A. T.H.

Geadviseerd wordt, dat de deelnemers in spé zich met een desbetreffend verzoek wen-
den tot het gemeentebestuur van de centrale gemeente, daarbij stellen zij zich tege-
lijkertijd in verbinding met de betrokken inspecteur van de volksgezondheid, die het
gemeentebestuur kan adviseren omtrent deelneming, te verlenen extra verlof, tege-
moetkoming in kosten van deelneming, overeenkomstig richtlijnen, die hem vanwege
de hoofdinspectie zijn verstrekt.

Bij de vrije mededelingen komt de deelneming ingevolge uitnodiging van een tweetal

leden aan het congres van slachthuisdeskundigen te Essen van 27-30 juni e.k. ter

De desbetreffende collegae wordt geadviseerd zich aangaande het declareren van de
aan het bezoek verbonden kosten in overleg te treden met hun gemeentebestuur.
Om ± 11.45 uur sluit de voorzitter de geanimeerde vergadering.
Daarna krijgt de bijeenkomst een meer feestelijk karakter.

Een gezellig samenzijn, met de dames, die zich tijdens de vergadering zolang in de
stad Arnhem hebben opgehouden, heeft plaats op het terras en in het hotel Carnegie.
Om ± 11.30 uur wordt overgegaan tot de lunch, die uitstekend verzórgd is. Daarna
wordt per eigen auto een bezoek gebracht aan het Nederlands Openluchtmuseum.
Dit bezoek en de dag worden besloten met een gezellig samenzijn in het restaurant
van het openluchtmuseum. Al met al een geslaagde dag, die gekenmerkt was door
een uitstekende sfeer.

Daar van verschillende zijden wordt gevraagd om terugzending van de ter inbinding
toegezonden delen van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde, wordt meegedeeld, dat
door personeelgebrek de binder slechts in staat is zijn achterstand zeer langzaam
in te halen.

Voordat alle delen zijn afgewerkt zal dan ook nog wel enige tijd verstrijken.
Adreswijziging candidaatleden.

Indien candidaat-leden tijdens de vacantieperiode hun studie-adres niet aanhouden,
kan het Tijdschrift voor Diergeneeskunde op verzoek tijdelijk naar het vacantie-adres
worden toegezonden.

Dit geldt dus alleen voor degenen, die niet meer over een adres in Utrecht beschikken.

Favejee, C., te Rhenen, naar Nieuwe Veenendaalseweg 78, aldaar (tel. no. onge-
wijzigd). (81)
Heukelom, W. H. J. van, van Helden naar Epen (L.), tel. 04455—382, h.k. kring
Gulpen-Valkenburg. (87)
Kamp, J. S. van der, te Groningen, naar van Iddekingeweg 27, tel. 05900—26630
(privé), 24465 (bur.). " (92)
Priems, M. C. J., van Beek (L.) naar Veghel, N.C.B.-laan 9, tel. no. 92 (bur.). (105)
Versélewel de Witt Hamer, B. J. J., te Maastricht, naar St. Jacobstraat 3, aldaar,
tel. 04400—8530. (116)
Weening, W., van Oegstgeest naar Noordwijk aan Zee, Nieuwe Zeeweg 46, tel.
01719—2818. (119)

Perre, H., te Rijswijk (Z.H.), Geestbrugweg 42, tel. 01700—118651, gr. 644196.

Swierstra, D., te Utrecht, tot doctor in de diergeneeskunde op het proefschrift:
„Een onderzoek naar het zuurstofverbruik van infectieuze larven van bij het paard
voorkomende strongylidae", aan de Rijksuniversiteit te Utrecht op donderdag 21
juni 1956. (113)

Dit is die toestand, waarbij U door ziekte
of ongeval blijvend niet meer in staat
bent Uw normale beroep uit te oefenen.

maakt een behoorlijke kapitaalvorming
praktisch onmogelijk. De arbeidskracht
fungeert daardoor overwegend als enige
bron van inkomen. En waar die
arbeidskracht door ziekte of ongeval
zou kunnen wegvallen, dient U dus
- naast de gebruikelijke dekking - Uw
arbeidskracht als het voornaamste te
verzekeren object te beschouwen.

Vraagt inlichtingen om-
trent de speciale Artsen-
Polis, welke is ontworpen
als aanvulling op de ver-
zekering van de D.T.O.

De "Vita"-polis, volkomen aangepast
aan de eisen van de moderne
maatschappij, dekt op unieke wijze
het RISICO van de ECONOMISCHE
DOOD.

Ook bij tijdelijke of gedeeltelijke
arbeidsongeschiktheid is unieke
dekking mogelijk.

wiens taak onder meer zal
omvatten het onderzoek
der ziekten bij exotische
dieren (uit dierentuinen
e.d.) en bij in het wild
levende dieren.

Hondeziekte wordt veroorzaakt door een virus dat in 1905 door Carré
werd ontdekt. 1)2) (Ziekte van Carré of Distemper).
Het heeft echter nog vele jaren geduurd voor algemeen de virusnatuur der
ziekte werd erkend.

Vandaar dat pas na 1920 aandacht werd geschonken aan de mogelijkheid
de ziekte te bestrijden met een vaccin dat afgeleid was van het hondeziekte-
virus.

Tot die tijd behielp men zich met vaccins afkomstig van de bij hondeziekte
secundair voorkomende bacteriële infecties, waarmede echter geen successen
van betekenis konden worden bereikt.

Puntoni heeft voor het eerst honden geënt met door formaline ge-
ïnactiveerd virus 3) 4) en deze pogingen immuniteit op te wekken werden
voortgezet door L e b a i 11 y 5) en La i cl 1 a w en Dunkin 6).
De immuniteit die door dit geïnactiveerde virus vaccin werd opgewekt bleek
in vele gevallen niet voldoende solide en van korte duur te zijn, vooral
bij de grotere rassen.

Deze toestand was voor La i d la w en Dunkin 7) aanleiding een ge-
wijzigde enting in te voeren n.1. die waarbij honden met een door formaline
geïnactiveerd virusvaccin werden ingespoten, na enige tijd gevolgd door
een enting met actief virulent virus.

Door dezelfde onderzoekers werd de bereiding van hoogimmuunserum ter
hand genomen, waaruit de serum-virulent virus enting ontstond (simul-
taanenting) 8).

Green isoleerde uit een epidemie van Distemper onder vossen een virus
dat hij 69 keer achtereen over fretten passeerde. Hierbij nam de virulentie
van het virus voor de fret toe maar verminderde sterk voor vossen en gaf
ook bij honden slechts een milde reactie 9). Er ontstond na enting met dit
virus een hechte immuniteit bij honden en vossen.

Met het vaccin Green en de simultaanenting is jarenlang geënt. In de
loop der jaren bleken aan deze beide entmethoden toch ook bepaalde be-
zwaren te kleven. In de eerste plaats werd af en toe enthondeziekte opge-
merkt en wel in 3.9 % van de gevallen wanneer het G r e e n-vaccin ge-
bruikt was en in 5 % van de gevallen wanneer simultaanenting was
toegepast 10).

Daarnaast werden af en toe gevallen opgemerkt waarbij onvoldoende im-
muniteit was opgetreden 11).

Wanneer de simultaanenting wordt toegepast is het nodig dat er een
bepaalde verhouding bestaat tussen de werkzaamheid van het gebruikte
imniuunserum en de activiteit (in leven zijn) van het virus op het ogenblik
van injectie. We willen in het midden laten of de teleurstellingen die met
deze methode af en toe werden verkregen moeten worden toegeschreven
aan de methodiek der enting of dat door ondoelmatige technische hulp-

middelen een onvoldoende standaardisatie der beide entstofcomponenten
tot aan het ogenblik der inspuiting kon worden bereikt.
Een volgende stap naar de ontwikkeling van onze huidige moderne vaccins
was de aanpassing van het Gree n-virus aan het bebroede kippeëi door
Haig 12), 13). Ook CambassoenCox 14) berichten over geslaagde
aanpassing van het Distempervirus aan eieren.

Bij doorgaande passage van het hondeziektevirus over kippeëieren verliest
het virus geleidelijk zijn virulentie.

Het Gree n-virus dat oorspronkelijk avirulent was voor hond en vos maar
zeer virulent voor de fret en de nerts is langs deze weg ook avirulent ge-
worden voor deze dieren, maar heeft het immuniseende vermogen geheel
behouden. Enting van dieren met dit virus verloopt derhalve geheel
symptoomloos.

Degene die zich uitgebreider wil oriënteren over de ontwikkeling der honde-
ziekte-vaccins zij verwezen naar Diergeneeskundig Memorandum 2e Jrg.
Juli/Aug. nr. 4 (1955).

Alhoewel het ogenschijnlijk de voorkeur verdient immunisatieproeven met
hondeziektevaccin op honden te verrichten zijn daaraan toch bepaalde
bezwaren verbonden. Het blijkt n.1. niet mogelijk te zijn honden regelmatig
met succes te infecteren met Distemper of met Hard pad-virus. Daaren-
tegen hebben we in de fret een proefdier dat zowel op een infectie met
Distemper als met Hard pad-virus reageert met een karakteristiek ziekte-
beeld dat in 100 % van de gevallen letaal verloopt.

Na infectie van de fret met virulent Distemper-virus ontstaat na een
incubatieperiode van ongeveer 6 dagen een catarrhaal ziektebeeld. De eer-
ste verschijnselen van ziekte, die kunnen worden opgemerkt, bestaan in een
verminderde eetlust, een minder glad aanliggende pels en verminderde
beweeglijkheid. Na enkele dagen ontstaat een rhinitis, conjunctivitis en
blepharitis serosa tot purulenta waarbij korstvorming optreedt, zodat de
ogen aan het eind der ziekte niet meer geopend kunnen worden.
Bij uitzondering merkt men diarree op. Na ongeveer 6 dagen van ziekte,
wanneer de dieren sterk vermagerd kunnen zijn, treedt de dood in.
Bij infectie met virulent Hard pad virus ontstaat een ziekte met een incu-
batieperiode van ongeveer 12 dagen. De eerste verschijnselen bestaan uit
een ruw haarkleed en verminderde levenslustigheid. De eetlust vermindert
wel maar blijft veelal tot aan de dood toe gedeeltelijk aanwezig. In een
later stadium ontstaat meestal diarree, rhinitis, conjunctivitis en blepharitis,
die minder purulent is dan bij Distemper.

Verder ontstaat roodheid van de voetzolen, de huid van de tenen en de
buikhuid. Ongeveer 3 weken na de infectie sterven de dieren; ze zijn vaak
tot aan de dood toe minder sterk gedeprimeerd dan bij Distemper.
Het ziektebeeld van de fretten zowel bij Distemper als bij Hard pad is
afhankelijk van de sterkte der infectie.

Wanneer fretten intraperitoneaal geïnfecteerd worden met een zeer grote
hoeveelheid virulent Distemper-virus, bijvoorbeeld met een emulsie van een
kort tevoren op het hoogtepunt der ziekte bij de fret afgenomen milt, dan
is de incubatietijd korter en de gehele ziekte verloopt sneller.
De dood treedt in na ongeveer 8 dagen en de karakteristieke verschijnselen
zijn minder geprononceerd.

Infecteert men daarentegen met materiaal dat reeds lang in de vrieskast
werd bewaard, waarbij blijkbaar het virus gemitigeerd werd, dan ontstaat

59
53

40
59

41
40

59
38

een ziektebeeld van iets langere duur. Hierbij kunnen zich nerveuze ver-
schijnselen ontwikkelen, alhoewel betrekkelijk zelden.

Vooral bij Hard pad heeft de infectiedosis een grote invloed op het ziekte-
beeld dat ontstaat.

Terwijl het infecteren met een verse en veel virus bevattende miltsuspensie
weinig verandering in de ziekteverschijnselen geeft Ontstaat een meer chro-
nisch verloop wanneer het infectiemateriaal geruime tijd werd bewaard.
Nu ontstaan in het laatste stadium der ziekte bruine korsten op de tevoren
rose voetzolen. Ook op de neus ontstaat hyperkeratosis.
Aan de tenen en op de buikhuid laten de haren los en er ontstaat schilfering
van de huid. In dit stadium ontstaan vrij vaak verschijnselen van encefalitis,
abnormaal gedrag, zoals schreeuwen, en evenwichtsstoornissen zoals achter-
overslaan. Na 21-24 dagen sterven de dieren.

De zoëven beschreven ziekten bij de fret, die steeds letaal verlopen kunnen
volledig worden voorkomen door de dieren enige tijd voor de infectie met
virulent virus, subcutaan te enten met een relatief kleine hoeveelheid op
bebroede kippeëieren gekweekt hondeziekte-entstofvirus.
Op 24/7 \'53 werden vier fretten I, II, III en IV subcutaan geënt met 1/25
deel van een voor een hond bestemde dosis hondeziektevaccin. Op 20/8/ 53
werden twee van deze fretten I en II benevens 2 ongeënte controle-fretten
1 en 2 geïnfecteerd met een suspensie, bevattende 1/10 milt, afkomstig van
een fret die op het hoogtepunt der ziekte na infectie met Distemper-virus
werd afgemaakt. Twee andere geënte fretten III en IV, benevens twee
ongeënte controlefretten 3 en 4 werden elk geïnfecteerd met een suspensie,
bevattende 1/10 milt, afkomstig van een fret die op het hoogtepunt dei-
ziekte na infectie met Hard pad-virus werd afgemaakt.
De controle-fretten, geïnfecteerd met virulent Distemper-virus werden ziek
op 24/8/\'53; een ervan stierf op l/9/\'53 onder typische verschijnselen, de
andere werd op dezelfde dag onder dezelfde ziekteverschijnselen in extremis
afgemaakt. De controlefretten geïnfecteerd met virulent Hard pad-virus
werden ziek op 3/9/\'53; een ervan stierf op 10/9/\'53, de andere werd op
ll/9/\'53 in extremis afgemaakt. Beide dieren vertoonden de gebruikelijke
verschijnselen.

De gevaccineerde fretten vertoonden geen enkel verschijnsel van ziekte en
werden dagelijks geobserveerd tot 23/9/\'53.

De temperatuur-curves in Tabel 1 mogen een en ander toelichten.
Uit vele voorafgaande proeven is vastgesteld, dat geïnfecteerde fretten,
die 4 weken na de infectie nog geen ziekteverschijnselen hebben vertoond,
dit ook vele weken later niet meer doen.

Proeven, zoals hierboven omschreven, zijn er vele tientallen genomen.
Uit deze proeven blijkt, dat het eivirus immuniseert zowel tegen Distemper-
injectie als tegen Hard pad-injectie.

Over de duur der immujiiteit bij fretten berichten Cabasso, Stebbins
en C o x. Zij bepaalden de immuniteitsduur op minstens 2 jaren, gedurende
welke tijd de fretten streng geïsoleerd werden gehouden teneinde een op-
lopen der immuniteit door toevallige infectie met virulent virus gedurende
de waarnemingstijd te verhinderen (15).

werden fretten met afnemende hoeveelheden vaccin geïmmuniseerd volgens
onderstaand schema (zie tabel 2).

<v
&

C/1

•ü Ë
c £

c/5

(3 "

T3 Ë

e b

\'u isC.
bo > o->

	d
CÖ	«j
-M
c a	«5 c
es
	1)
	\'XJ
	CS
	w■}
c	\'c
y
— cs	£ a

Q.Ê

Uit deze proef blijkt dat 1/100 en 1/300 deel van een dosis hondeziekte-
vaccin, bestemd voor een hond, fretten solide immuniseert tegen een zware
intraperitoneale infectie met virulent Distempervirus.

Bij vaccinatie met 1/900 dosis blijkt één fret niet immuun te zijn, twee
andere daarentegen wel. Hieruit blijkt, dat er bij het immuniseren van
dieren belangrijke individuele verschillen ten aanzien van de opgewekte
immuniteit kunnen bestaan.

Dit blijkt nog des te duidelijker wanneer men ziet dat de met 1/2700 dosis
geënte fretten wederom solide immuun blijken te zijn.
Tenslotte blijkt duidelijk, dat 1/8100 dosis vaccin te weinig immuniserend
antigeen bevat. Alle geënte fretten succomberen na infectie onder typische
verschijnselen van Distemper.

Het verschijnsel, dat na enting van een aantal dieren met een kleine
hoeveelheid vaccin een enkel dier niet immuun blijkt te zijn terwijl de
andere dieren wel immuun zijn, werd reeds eerder in onze proeven vast-
gesteld. Eenzelfde verschijnsel werd nooit opgemerkt wanneer fretten
werden geïmmuniseerd met een relatief hoge vaccindosis.
De conclusie die hieruit getrokken dient te worden is, dat het noodzakelijk
is dat het hondeziektevaccin een ruime hoeveelheid actief virus bevat.
Het is bekend, dat bij bewaren van een gedroogd virusvaccin het actief
virusgehalte neiging heeft achteruit te gaan. Dit feit werd ook herhaalde-
lijk in onze proeven vastgesteld.

Het interesseerde ons derhalve in hoeverre ons vaccin na enige tijd bewa-
ring in de ijskast nog in staat is fretten te immuniseren.¹).
Daartoe werden fretten wederom met afnemende hoeveelheden van zulk
een vaccin geïmmuniseerd volgens onderstaand schema (zie tabel 3).

Uit deze proef blijkt, dat na bewaring van omstreeks 9 maanden 1/200
hondedosis fretten nog solide immuniseert tegen een hoge dosis virulent
Distemper-virus die intraperitoneaal wordt toegediend. Na enting met 1/600
dosis blijkt de immuniteit onvoldoende te zijn.

Teneinde duidelijk aan te tonen, dat het immuniserend vermogen vooral
afhankelijk is van het gehalte aan actief virus dat in het vaccin aanwezig
is en niet zozeer van het gehalte aan inactief virus, werden fretten ge-
ïmmuniseerd met vaccin waarin het virus door bewaring gedurende enige
tijd bij hoge temperatuur grotendeels was geïnactiveerd. (Zie tabel 4).
Het inactief virusgehalte lag derhalve hoog. Eén en ander werd door virus-
titraties gecontroleerd.

1 De in deze proeven gebruikte vaccins zijn uit de normale productie van de
N.V. Philips Roxane genomen.

Terwijl 1/50 hondedosis en zelfs 1/2700 normaal nog voldoende immuniteit
opwekt, bleek hier 1/50 hondedosis onvoldoende te zijn. Van de 2 fretten
die geïmmuniseerd waren, bleek in beide gevallen slechts 1 immuun te
zijn (zie tabel 4).

Hoewel uit deze proeven de verhouding, die er bestaat tussen de minimale
hoeveelheid actief virus nodig voor het immuniseren van een hond en de
minimale hoeveelheid actief virus, nodig voor het immuniseren van een
fret, niet is bepaald, mag redelijkerwijs worden aangenomen dat honde-
ziektevaccin met een virusgehalte zoals in bovenstaande proeven is vast-
gesteld ruim voldoende zal zijn om honden met een uiteenlopend gewicht
te immuniseren.

Waar dus over het algemeen zal worden geënt met hoeveelheden die hoger
liggen dan de minimaal benodigde hoeveelheden, interesseerde het ons
na te gaan of de dosis ook te groot zou kunnen zijn.
Daartoe werden een 5-tal fretten elk geïmmuniseerd met één hondedosis
vaccin terwijl de temperatuur tot 3 weken na de enting werd opgenomen.
Uit de ternperatuur-curves in tabel 5 blijkt, dat over het algemeen de
lichaamstemperatuur gedurende de eerste week na de enting J/i tot 1 graad
Celsius hoger is dan na deze eerste week. Verder bleek, dat op de vijfde dag
na de enting de dieren iets minder goed aten. Overigens was er geen
enkele aanwijzing, dat de enting een nadelige invloed uitoefende op het
welzijn der dieren.

Uit de hier beschreven proeven mag worden geconcludeerd dat na enting
met op het ei aangepast hondeziekte-virus een hechte immuniteit ontstaat,
zowel tegen een infectie met Distemper-virus als tegen Hard pad-virus.
Na enting worden praktisch geen symptomen opgemerkt, die zouden kun-
nen wijzen op schadelijke reacties.

Het is noodzakelijk, teneinde in alle gevallen een goede immuniteit op te
wekken, dat het entvirus in grote hoeveelheid en in actieve (levende)
toestand wordt ingespoten.

Ook bij overmatig grote dosering van het entvirus treden nog geen
schadelijke gevolgen op.

Fretten die geënt zijn met ¹|5o tot V300 hondedosis op bebroede kippeneieren gekweekt
hondeziekte-vaccin (N.V. P h i 1 i p s-R o x a n e) blijken volledig immuum te zijn
tegen intraperitoneale infectie met zeer grote dosis virulent Distemper- en Hard
pad-virus. Na enting met Vdoo dosis blijkt 1 van de 3 fretten niet immuum te zijn,
de beide andere wel; echter 2 fretten, geënt met ^J/270u dosis, zijn wel immuum. Een
hoeveelheid van ¹/8100 dosis vaccin blijkt te gering te zijn om fretten te immuniseren.
Hieruit moet worden geconcludeerd dat sommige dieren zich moeilijk laten immu-
niseren met een kleine dosis vaccin en dat het derhalve aanbeveling verdient, dat het
hondeziekte-vaccin een ruime hoeveelheid actief virus bevat.

Na bewaring van het vaccin in de ijskast gedurende 9 maanden blijkt ¹/ïoo dosis
fretten nog solide te immuniseren; ¹/ooo dosis doet zulks niet meer.
Vaccin, dat grotendeels geïnactiveerd virus bevat, immuniseert fretten onvoldoende
in een hoeveelheid van ¹/so dosis.

Fretten reageren op enting niet met onaangename verschijnselen, zelfs niet na
enting van 1 hondedosis.

Ferrets vaccinated with ï/suth to ¹/30üth dog\'s dose of canine distemper vaccine culti-
vated on embryonated hens\' eggs (N.V. P h i 1 i p s - R o x a n e), prove to be

completely immune against intraperitoneal infection with large doses of virulent
Distemper - Hard Pad virus.

After vaccination with Vaooth dose, one in three ferrets proves not to be immune,
the other two are. However, two ferrets vaccinated with \'/îTOoth dose did prove to
become immune. An amount of Vsiooth dog\'s dose proved to be too small to immu-
nize ferrets.

From this, it can be concluded, that some animals are hard to immunize with small
doses of vaccine. It is therefore advisable that the Distemper vaccine contains an
ample quantity of active virus.

After storage in a refrigerator for 9 months, it appeared that ¹/20oth dog\'s dose still
gave ferrets a solid immunity, \'/«ooth dose dit not.

Vaccine containing mainly inactivated virus gives ferrets insufficient immunity when
used in doses of ^/soth dog\'s dose. Ferrets do not show any disturbing symptoms after
vaccinations, not even when vaccinated with 1 dog\'s dose.

Des furets inoculés avec ¹/no-ème à Vaoo-ème de la dose canine du vaccin contre
la Maladie de Carré (N.V. P hi 1 i p s-R o x a n e), cultivé sur oeufs de poulets cm-
bryonés paraissent parfaitement protégés contre une infection intrapéritonéale par
une très forte dose de virus Distemper - Hard Pad-virulent. Après inoculation avec
\'/uno-ème de dose, 2 des 3 furets sont immunisés, le 3-ème non; toutefois 2 furets
inoculés avec ¹/\'27uo-ème de dose sont immunisés.

Une quantité de ¹/sioo-ème de dose du vaccin semble être trop minime pour pouvoir
immuniser les furets. De ce qui précède doit donc être conclu, que certains animaux
se laissent difficilement immuniser avec une petite dose du vaccin et qu\'il est du fait
recommandé, que le vaccin contre la Maladie de Carré contienne une large quantité
de virus actif.

Après 9 mois de conservation en frigidaire, une dose de ¹/2oo-ème du vaccin arrive
encore à immuniser solidement les furets; \'/«oo-ème de dose n\'est toutefois plus effec-
tif.

\'/so-ème de dose d\'un vaccin, comprenant en majeure partie un virus inactivé, n\'im-
munise qu\'imparfaitement les furets.

Les furets ne réagissent pas à l\'inoculation par des symptômes désagréables même
après inoculation avec 1 dose canine entière.

Frettchen, die in Mengen zwischen ¹/bo und Vsoo der Hunde-dosis mit der auf be-
brüteten Hühnereiern gezüchteten Hundestaupe-Vaccine (N.V. Philip s-R o x a n e)
geimpft wurden, erwiesen sich als vollständig immun gegen intraperitoneale Infek-
tion mit Staupe-Hard-Pad-Virus, selbst bei sehr starker Dosierung. Von drei Frett-
chen, die mit ¹/»oo der Hundedosis geimpft wurden, zeigten sich nur zwei immun,
während das andere erkrankte. Andererseits wurde bei zwei Frettchen, die mit VîToo
der Hundedosis behandelt waren, Immunität festgestellt. Eine Vaccinegabe von ¹/sioo
der Hundedosis erwies sich als zu gering für die Immunisierung von Frettchen.
Daraus muss geschlossen werden, dass es Tiere gibt die mit kleinen Vaccinegaben
nur schwer zu immunisieren sind und dass es deshalb empfehlenswert ist, dass der
Hundestaupe-Vaccine ausreichende Mengen an aktiven Virus enthält.
Nach 9 monatiger Aufbewahrung der Vaccine im Eisschrank wurde \'/ïoo Dosis
für ausreichend befunden, um eine zuverlässige Immunität bei Frettchen zu erzielen;
bei ¹I«oo Dosis verliefen die Versuche negativ.

Vaccine, die zum grüssten Teil inaktiviertes Virus enthält, reicht bei Verabreichung
von ¹/so der Hundedosis nicht zur Immunisierung von Frettchen aus.
Frettchen reagieren ohne unangenehmen Erscheinungen auf die Impfung, sogar dann
nicht, wenn ihnen eine volle Hundedosis injiziert wird.

Se ha comprobado que hurones vacunados con ¹/so hasta ¹/3oo de dosis canina de
vacuna del moquillo cultivada sobre huevos de gallina incubados (N.V. Philips-
Roxane) quedan completamente immunes cuando han sido infectados intraperi-
toncalmente con una fuerte dosis de virus virulento del moquillo-glosopeda. Después
de una vacunación con ¹l@oo de dosis resultó que de los 3 hurones 1 no habia quedado
inmune, los otros dos si; por el contrario inmunizaronse a 2 hurones vacunados con
¹|^2^oo de dosis. Se ha visto que una posologia de \'/sioo de vacuna es insuficiente
para la inmunización de hurones.

De lo que antecede se desprende que ciertos animales son dificilmente aptos para la
inmunización con una dosis pequena de vacuna y que, por consiguiente, es recomen-
dable que la vacuna del moquillo contenga una cantidad holgada de virus activo.
Después de haber guardado la vacuna en el refrigerador durante 9 meses resulta
^]l200 de dosis poseer todavia un poder inmunizante sólido para les hurones;
¹/ooo no actüa de la misma manera.

Vacuna conteniendo en su mayor parte virus inactivado no inmuniza lo bastante
a los hurones cuando se administra en una cantidad de ¹/so de dosis.
Los hurones no reaccionan a la vacunación con fenómenos desagradables, incluso
tampoco después de haber sido vacunados con 1 dosis canina.

Was in vroegere jaren vooral de vraag naar zilvervossebont groot, geduren-
de de latere jaren richt de belangstelling zich meer op nertsebont. Om-
streeks 1953 werden jaarlijks in Amerika 2,5 millioen nertsen gefokt (1).
In Nederland zal dit aantal enkele tienduizenden zijn.
Men verwacht dat de nertsfokkerij de eerstvolgende jaren nog sterk zal
toenemen, vooral omdat de voeding in Nederland belangrijk goedkoper is
dan elders.

Onder de besmettelijke ziekten waaraan nertsen kunnen lijden speelt de
infectie met hondeziektevirus de belangrijkste en meestal een fatale rol.
Een ongeënte nertsefarm gaat grotendeels te gronde wanneer de ziekte
uitbreekt. Vooral de jonge dieren zijn gevoelig voor het virus en de morta-
liteit is hier zeer groot. Van de oudere dieren overleven een zeker percen-
tage de infectie (2).

De verschijnselen bij de nerts komen min of meer overeen met die welke
bij de fret optreden. De ziekte begint na een incubatietijd van 9-14 dagen
met een verminderde eetlust, het haarkleed wordt ruw en de beweeglijk-
heid der dieren vermindert. Spoedig daarop ontstaat conjunctivitis en
rhinitis met purulente uitvloeiing tengevolge waarvan korstvorming op-
treedt. Deze verschijnselen kunnen ongeveer 1 week, soms wel langer
blijven bestaan. Enige zwelling van de voetzolen kan optreden, waarop
later geelbruine puntvormige granulae kunnen ontstaan. Vaak sterven
de dieren in dit stadium onder nerveuze verschijnselen, soms ook later
nadat aanvankelijk een schijnbare verbetering is opgetreden (1).
S c h i n d 1 e r (3) beschrijft de hondeziekte bij de nerts als volgt:
Etterige conjunctivitis met zwelling en verkleving van de oogleden. Ette-
rige neusuitvloeiing en etterige ontsteking van de huid in dc omgeving van
de bek. Vochtig eczeem aan dc onderborst, schilfering en korstvorming in
de gehele pels. In een ander geval observeerde hij uitsluitend apathie en
myoclonieën. Bij de sectie werd miltzwclling gevonden.
In meer chronische gevallen kunnen na aanvankelijke verbetering ner-
veuze verschijnselen op de voorgrond treden, terwijl ook hyperkeratose
van de voetzolen kan ontstaan, waarna dc dieren over het algemeen
sterven.

Door P i n k e r t o n (4) zijn de volgende verschijnselen bij de nerts be-
schreven: Anorexie, conjunctivitis, zwelling van de voetzolen; oedeem,
blaasjes en korsten op lippen en neus.

In een later stadium ontstaat loslaten van de haren, vermagering en
vastkleven van de oogleden. 25 % van de volwassen dieren sterven 10-21
dagen na de eerste ziekteverschijnselen. Abortus is een regelmatig gevolg
wanneer de ziekte gedurende het fokseizoen optreedt.

De smetstof is in eerste instantie afkomstig van zieke honden of vossen.
Direct contact behoeft niet beslist plaats te vinden; men neemt aan dat
de infectie air borne kan zijn (5). Besmetting treedt vooral op bij transport
per spoor en op tentoonstellingen; het verdient derhalve aanbeveling nieuw
aangekochte of van een tentoonstelling teruggekeerde dieren op ongeënte
bedrijven ± 40 dagen in quarantaine te houden, alvorens ze in het bedrijf
op te nemen.

Wanneer hondeziekte één keer op een bedrijf heeft geheerst, schijnt deze
in een cyclus van ongeveer 5 tot 6 jaar terug te keren (6).
Dieren die reeds ziek zijn, zijn veelal niet meer te redden. Hoogimmuun-
serum is waardeloos (1) en geneesmiddelen bestaan niet. De mogelijkheid
om de ziekte te bestrijden is derhalve beperkt tot de preventie door enting.
Zo blijkt dat in Amerika in 1954 evenveel gevallen van hondeziekte op
nertsfokkerijen voorkwamen als in voorafgaande jaren; echter op geënte
bedrijven werd de ziekte niet opgemerkt.

Enting met een virushoudend weefselvaccin geïnactiveerd door formaline
ev. ultraviolette stralen geeft een beperkte immuniteit die een beschutting
geeft voor slechts een /2 jaar (1).

Veel betere resultaten mogen worden verwacht van op het bebroede
kippeëi aangepast hondeziektevirus dat daardoor volledig avirulent is
geworden, maar daarbij het immuniserend vermogen volledig behouden
heeft. Dit actieve ofwel levende virus-vaccin kan op verschillende wijzen
worden toegepast.

Verneveling van een vaccinsuspensie in hokken met fretten heeft ten-
gevolge, dat bij deze dieren 5 dagen later zich een immuniteit begint te
ontwikkelen (8).

Ook nertsen heeft men trachten te immuniseren met behulp van een
vaccin-aerosol (9), (10). Toch blijkt slechts een deel der dieren immuun
te worden, nl. 75—80 ^c/c. Deze methode dient derhalve nog niet lijp geacht
te worden om in de praktijk te worden toegepast.

Grotere zekerheid biedt de subcutane of intramusculaire enting met ei-
vaccin bij nertsen. Hartsough eti Gorham pasten dit vaccin toe
bij 60.000 nertsen op 42 bedrijven. De enting veroorzaakte geen reacties
van enige betekenis bij de geënte dieren en wekte een zodanige immuni-
teit op dat er geen enkele doorbraak werd waargenomen. Het beste kun-
nen alle jonge dieren in de zomer geënt worden of anders alleen de
fokdieren in januari (1).

Zij zijn van mening dat het noodzakelijk is dat de enting in handen van
deskundigen is, omdat anders slechte resultaten mogelijk zijn. Wanneer de
enting werd uitgevoerd door leken werd af en toe onvoldoende succes
opgemerkt. De oorzaak hiervan dient te worden gezocht in het feit dat
door ondoelmatige bewaring ev. behandeling van het vaccin het virus
verzwakt of zelfs geheel geïnactiveerd werd. Mogelijk werd het vaccin bij
te hoge temperatuur bewaard; mogelijk werd de spuit ontsmet met des-
infectantia in plaats van gesteriliseerd door uitkoken.

Belcher (11) acht enting met eivaccin een uitstekende methode om
hondeziekte bij nertsen te voorkomen. Hij wil de jonge dieren na het
spenen enten en de fokdieren na het selecteren.

satieproeven op bebroede kippeëieren met sera van geënte nertsen en
virus, toename van de hoeveelheid antilichamen in het bloedserum aan-
tonen van de 7e tot de 13e dag na enting.

Tennison (13) entte 59 vrouwelijke nertsen. De dieren werden voor
een deel geënt kort vóór maar ook tijdens de drachtigheid. Hij kon geen
significante verschillen waarnemen met andere niet geënte nertsen, wat
betreft de grootte van de worpen of ook de gezondheidstoestand der jongen.
Hieruit mag dus worden geconcludeerd dat men in noodgevallen kan enten
tijdens het fokseizoen. Niettemin zouden wij bij voorkeur eerder enten.
De voeding schijnt binnen bepaalde grenzen geen invloed te hebben
op de opgewekte immuniteit bij nertsen.

Momberg-Jorgensen (14) voederde groepen nertsen met vis en
vlees gemengd en ook groepen met uitsluitend vis. Hij zag geen verschil
in een opgewekte immuniteit bij de verschillende groepen.
Wanneer de moederdieren geënt zijn komen de jongen met een zekere
passieve immuniteit ter wereld.

Honden geboren uit immune moeders zijn immuun tot een leeftijd van
6 weken (16). Jonge fretten zijn onder deze omstandigheden immuun tot
36 a 47 dagen na de geboorte (17) en schijnen tot deze leeftijd op een
enting niet te reageren met verhoogde onvatbaarheid. Het schijnt dus
wenselijk jonge nertsen geboren uit immune moeders pas te enten op een
leeftijd van 7 a 8 weken.

Ook op bedrijven waar de ziekte reeds uitgebroken is blijkt het mogelijk
althans een deel van de ogenschijnlijk gezonde dieren te redden. C a b a s-
s o, Burkhart en L e a rn i n g (15) konden de uitbreiding van de
ziekte door massale vaccinatie van alle dieren verhinderen. Uiteraard dient
er snel gehandeld te worden.

Teneinde ons te oriënteren omtrent het resultaat van enting met op ei
gekweekt vaccin werden op 9-11 -\'53 nertsen elk geënt met 1/50 honde-
dosis vaccin. De dieren reageerden op de enting zonder merkbare ver-
schijnselen.

Op 4-12-\'53 werden 3 van de geënte nertsen intrapcritoneaal geïnfecteerd
met virulent Distemper virus en de andere geënte nertsen geïnfecteerd met
virulent Hard pad virus.

Men kan Distemper virus en Hard pad virus beschouwen als verschillende
virussen die immunologisch sterke verwantschap bezitten. Het is ook
mogelijk het ene virus als een variant van het andere te beschouwen
waarbij deze variabiliteit alleen kan worden opgemerkt ten aanzien van
verschijnselen bij het zieke dier, niet ten aanzien van de immunologische
verhoudingen. \'

Tevens werden 3 ongeënte controles geïnfecteerd met Distemper en 3 met
Hard pad. De met Distemper geïnfecteerde controles werden ziek resp. op
14-12, 12-12 en 18-12. Ze stierven alle onder typische verschijnselen van
Hondeziekte resp. op 20-12, 21-12 en 23-12.

De verschijnselen bestonden uit slecht eten, zich moeilijk bewegen, puru-
lente conjunctivitis, rhinitis, dichtgekleefde ogen en diarree.
De 3 geënte nertsen geïnfecteerd met Distemper vertoonden geen ziekte-
verschijnselen. Twee ervan konden echter niet tot aan het eind der
waarnemingsperiode worden geobserveerd omdat ze op resp. 27-12 en
31-12 intercurrent stierven tengevolge van een pneumonie. De derde
geënte nerts was op 8-2-\'54 nog in blakende welstand.

u
>

jj
13

-a

c
o

<D
t>0

Ul
1
-o
	1>
a	w
o	O
_o	O
rt	c
"O
Ut
1
1>
>
Ui
1
co
-O
O
4)	o
b0
	Ë

In deze proef werd vaccin gebruikt, dat kort tevoren bereid was. In een andere
publicatie getiteld „Enting en immuniteit bij Hondenziekte en Hard pad disease
van fretten", eveneens in deze aflevering opgenomen (pag. 649—658) wordt
aangetoond, dat vaccin dat gedurende 9 maanden in de ijskast werd bewaard
slechts weinig in activiteit achteruitgegaan is.

Van de met Hard pad geïnfecteerde controles stierf 1 op 18-12 plotseling
onder nerveuze verschijnselen. De beide andere controles waren kennelijk
ziek gedurende de periode van 14-12 tot 23-12, maar genazen geheel.
De geënte nertsen die geïnfecteerd werden met Hard pad virus bleven
gezond tot het einde der observatieperiode, n.1. 8-2-\'54.
Uit deze proef volgt, dat nertsen in hoge mate gevoelig zijn voor Distemper
virus. De verschijnselen die de dieren vertonen komen grotendeels overeen
met die welke bij fretten worden opgemerkt.

Verder blijkt dat nertsen veel minder gevoelig zijn voor Hard pad virus
dan fretten. Nertsen kunnen een infectie met dit virus overleven wanneer
fretten op dezelfde wijze geïnfecteerd in f00 % van de gevallen succom-
beren.

De verschijnselen van Hard pad zijn bij de nerts weinig uitgesproken en
beperken zich in hoofdzaak tot slecht eten of in het geheel niet eten en
traagheid in hun bewegingen. Plotselinge sterfte onder nerveuze verschijn-
selen kan optreden.

In een volgende proef werden de entingen van nertsen voortgezet, waarbij
met grote doses vaccin, normale doses en ook zeer kleine doses vaccin werd
gewerkt. Zo werden 2 nertsen geënt ieder met 2 hondedoses, 4 werden
geënt met 1/5 hondedosis, 2 met 1/50 hondedosis en 2 met 1/200 honde-
dosis.

Als controles fungeerden 4 ongeënte nertsen, waarvan 2 werden besmet
met virulent Distemper en 2 met virulent Hard pad.
De proefopzet is nader uiteengezet in tabel 1.

Uit deze proef blijkt dat 2 hondedoses, een zeer grote dosis vaccin voor
een nerts, geen onaangename reacties opwekken en volledig immuniseren
tegen een infectie met virulent Hard pad virus of Distemper virus.
Een viertal nertsen geënt met 1/5 hondedosis werden immuun zowel
tegen Hard pad als tegen Distemper.

Ook 1/50 hondedosis en zelfs 1/200 hondedosis geven bij de nerts een solide
immuniteit tegen Hard pad en Distemper.

Wat de duur der immuniteit bij nertsen betreft zijn geen nauwkeurige
gegevens bekend. Wel is vastgesteld dat fretten die met deugdelijk vaccin
geënt zijn na 2 jaren nog solide immuun zijn (18).

Uit deze proeven, alsmede uit het literatuur overzicht mag het volgende
geconcludeerd worden:

Nertsen zijn zeer gevoelig voor virulent Distemper virus. Ze zijn minder
gevoelig voor virulent Hard pad virus.

Jonge nertsen zijn in hoge mate gevoelig; oudere nertsen overleven de
ziekte voor een deel.

Geënt met een middelmatige hoeveelheid op het ei gekweekt hondeziekte-
vaccin worden geen nadelige gevolgen van de enting gezien. Er ontstaat
een solide immuniteit zowel tegen Distemper als tegen Hard pad.
Ook wanneer reeds hondeziekte op een nertsfarm is uitgebroken, is het
mogelijk althans een deel van de nertsen te redden door onmiddellijk de
nog niet aangetaste dieren te enten.

Tijdens het fokseizoen schijnt het mogelijk te zijn te enten zonder dat de
fokresultaten nadelig door de enting worden beïnvloed.
Wij willen dit artikel niet besluiten alvorens er op te hebben gewezen, dat
bij de enting van nertsen tegen hondeziekte nauwgezet aseptisch werken

geboden is, zowel ten aanzien van de vaccinatie als ook van personen, die
bij de enting betrokken zijn (kleding, schoeisel).

Dit geldt in het bijzonder voor collega\'s met een hondepraktijk en ook
wanneer men ent op een bedrijf waar reeds hondeziekte onder de nertsen
is uitgebroken.

In dit artikel worden proeven beschreven waarin nertsen werden geïmmuniseerd met
actief avirulent op het ei gekweekt hondeziektevirusvaccin. ¹)

Er werden verschillende doseringen van het vaccin toegepast, te weten 2, ¹/5, ¹ls0
en ¹/200 hondedosis, zonder dat nadelige gevolgen konden worden waargenomen.
25 dagen na de enting werden de dieren geïnfecteerd; een deel met virulent Dis-
temper, een ander deel met virulent Hard pad virus.

De geënte dieren bleken volledig immuun te zijn. De controledieren, geïnfecteerd
met Distemper, stierven alle onder typische verschijnselen, terwijl die geïnfecteerd
met Hard pad gedeeltelijk stierven, gedeeltelijk herstelden na ernstig ziek te zijn
geweest.

Uit de genomen proeven- alsmede uit de besproken literatuur blijkt, dat een op ei
gekweekt hondeziektevirusvaccin een solide immuniteit bij nertsen opwekt, zowel
ten aanzien van Distemper als Hard pad.

1 The canine Distemper vaccine used in these tests has been taken from the nor-
mal production of N.V. Philips-Roxane.

Dans cet article description est faite d\'expériences au cours desquelles les visons
furent immunisés avec un vaccin actif, avirulent, cultivé sur oeufs, contre la maladie
de Carré. *)

Divers dosages du vaccin furent appliqués, à savoir: 2, ¹/s, Vso, ¹ /200 de la dose
pour chiens, sans que des suites défavorables aient pu être constatées.
Les animaux furent infectés 25 jours après la vaccination; Une partie avec le virus
virulent de la maladie de Carré, une autre partie avec le Hard Pad.
Les animaux vaccinés parurent d\'une immunité parfaite. Les sujets témoins infectés
à la maladie de Carré succombèrent tous sous des symptômes typiques, alors que de
ceux infectés au Hard Pad une partie mourut et une autre guérit après avoir été
gravement malade.

Des expériences faites, ainsi que de la littérature commentée il parait, qu\'un vaccin
contre la maladie de Carré cultivé sur oeufs provoque une solide immunité chez les
vison vis-à-vis des deux formes de cette maladie, le „Distemper" et le „Hard Pad".

*) Le vaccin contre la maladie de Carré employé pour ces essais a été enlevé de la
production normale de N.V. Philips-Roxane.

In diesem Artikel werden Versuche beschrieben, in denen Nerze mit aktiver, aviru-
lenter, auf Eiern gezüchteter Hundestaupe-Vaccine immunisiert wurden. *)
Die Vaccine wurde in verschiedenen Dosierungen verabreicht, un zwar wurde die
doppelte bzw. ¹/5, Vs0 und \'/200 Hundedosis injiziert, ohne dass nachteilige Folgen
beobachtet werden konnten.

25 Tage nach der Impfung wurden die Tiere infiziert, zum Teil mit virulentem
Hundestaupe-Virus und zum Teil mit virulentem Virus der „Hard pad Disease".
Die geimpften Tiere erwiesen sieh als vollständig immun. Die nicht geimpften Kon-
trolltiere, die mit Hundestaupe infiziert wurden, starben alle unter den typischen
Symptomen, während mit Hard pad Disease infizierte Kontrolltiere zum Teil star-
ben und zum Teil nach heftigem Krankheitsverlauf gesundeten.

Aus den durchgeführten Versuchen sowie aus der besprochenen Literatur ergibt sich,
dass eine auf Eiern gezüchtete Hundestaupe-Vaccine bei Nerzen eine nachhaltige
Immunität erzeugt, und zwar sowohl gegen Staupe als auch gegen Hard pad Disease.

*) Die für diese Untersuchungen benutzte Hundestaupevaccine ist der normalen
Produktion von N.V. Philips-Roxane entnommen worden.

Describese en este articulo las pruebas hechas con visones, en las que estos animales
fueron inmunizados con la vacuna del virus del moquillo de los perros activo, avi-
rulento, a partir de un cultivo sobre huevos en incibatos. *)

Aplicàronse varias dosificaciones de la vacuna, a saber: 2, \'/öo y \'/ïoo de dosis
canina, sin que se observaran consecuencias perjudiciales.

Les animales quedaron infectados 25 dias después de la vacunaciôn; una parte con
virus virulento del moquillo y otra parte eon virus virulento de la glosopeda.
Los animales vacunados resultaron completamente inmunes. Los animales de control,
infectados con el moquillo, murieron todos con fcnômenos peculiares, a la vez que
los infectados con glosopeda sueumbieron los unos y se restablecieron los otros después
de haber enfermado gravcmente.

De las preubas realizadas, asi como de la literatura analizada, se infiere que la va-
cuna del virus del moquillo, partiendo de un cultivo sobre huevos incubados, en-
gendra una inmunidad sôlida en los visones, tanto con respecto al moquillo como
a la glosopeda.

11. BELCHER: Canad. J. Comp. Med. 18, 120 (1954), ref.: Exc. Med. Sect. IV,
8, 540 (2476), (1955).

14. MOMBERG - J0RGENSEN: Nord. Vet. Med. 3, 675 (1951), ref.: Vet. Bull.
23, 544 (3356), (1953).

Mededeling van het K.I. station voor Kunstmatige Inseminatie van de
Coöp. Landbouwbank te Meppel. (J. Spruyt).

In 1954 is de stier Karei No. 36115 S., geboren 25-2-1944, op de jubileum-
tentoonstelling van het N.R.S. te \'s-Hertogenbosch kreupel geworden,
waardoor deze stier niet meer in staat was te dekken en dus ook niet meer
gebruikt kon worden voor de kunstmatige inseminatie. Ook in de zomer
van 1955 was de stier niet in staat te dekken.

Deze stier met een goed exterieur (ab. 85 punten), en een 1 A prijs te
\'s-Hertogenbosch, geeft nakomelingen met goede melkproductie en een
flinke vetverhoging t.o.v. de productie der moeders.

De enige manier om van deze stier nog nakomelingen te verkrijgen was:
eleectro-ejaculatie.

Door collega W. A. Eisma werd mijn aandacht gevestigd op een artikel
in het tijdschrift „Journal of Dairy Science" 1954, 37 556/561 van
YVilliam G. R. Marden, getiteld: „New advances in the electro-
ejaculation of the buil." In dit artikel wordt een apparaat beschreven voor
electro-ejaculatie, waarmee sperma verzameld kan worden voor het ge-
bruik bij de K.I. De methode is zeer eenvoudig en voor de stier in het
geheel niet onaangenaam of pijnlijk. De electroden, vier in getal, zijn
ingesloten in een grote cilindrische staaf plastic.. Deze staaf wordt in het
rectum geschoven en door inschakeling van het apparaat begint de wer-
king. De prikkelingsduur is 3 tot 8 seconden en de spanning wordt in deze
tijd langzaam opgevoerd en weer verlaagd. Daarna volgt een rustperiode
van 5 tot 15 seconden en zo vervolgens weer opnieuw.
Bij het voortgaan van de behandeling wordt de stroomsterkte opgevoerd.
Eerst vloeit nogal veel vloeistof uit het praeputium, in welke vloeistof geen
of weinig zaadcellen aanwezig zijn.

Erectie en ejaculatie volgt meestal na meerdere minuten. Gedurende deze
behandeling is de hoogste spanning 5^l/t volt.

De kwaliteit van het sperma was behoorlijk, de hoeveelheid varieerde van
7 tot 58 c.c., de dikte was zeer matig. De bevruchtingsresultaten met de
sperma waren behoorlijk, n.1. 53.78 % drachtig na 1ste inseminatie, met
als gevolg 395 drachtige dieren in de zomer van 1955. Volledigheidshalve
moet vermeld worden dat deze stier bij het normale gebruik voor de K.I..
dus voordat de stier kreupel werd, ook maar een zeer matige bevruchter
was. Het lijkt me een zeer goed bruikbare methode om, indien redenen
hiervoor aanwezig zijn, in de praktijk van de K.I. te proberen.
Voordelen zijn:

le Men behoeft niet met de hand in het rectum te gaan, zoals bij andere
methoden.

2e De behandeling is geheel pijnloos, ja geeft zelfs geen teken van on-
behagen bij de stier.
Deze methode moet echter niet leiden tot het gebruik van stieren, behept

met afwijkingen die voor de fokkerij nadelig en om deze redenen niet
in staat zijn te springen, (zoals b.v. sommige beengebreken met erfelijke
aanleg.)

Het gebruikte apparaat is niet in de handel verkrijgbaar en is vrij inge-
wikkeld wat de bouw betreft. Het door mij gebruikte toestel is vervaardigd
door het Instituut voor veeteeltkundig onderzoek T.N.O. te Utrecht, waar-
voor ik professor P. Hoekstra hartelijk dank zeg.

Mededeling wordt gedaan over het gebruik van een apparaat volgens William
G. R. Marden voor electro-ejaculatie bij stieren.

The results in practice of Electro-ejaculation by the bull are described as being
usefull. (Method William G. R. Marden).

Dans les conditions de la pratique, 1\'ectro-ejaculation chez le taureau s\'est révélée
efficace (Méthode William G. M. Marden).

Die Erfahrungen mit Electro-ejaculation beim Bulle werden beschrieben weil die
Resultaten gunstig sind. (Wiliam G. R. Marden).

Uit het Instituut voor Veterinaire Bacteriologie der Rijksuniversiteit
te Utrecht; Directeur: Prof. A. van der Schaaf.

OVERZICHT DER ONDERZOEKINGEN VAN HET UIT DE
PRAKTIJK INGEZONDEN ZIEKTEMATERIAAL
OVER HET JAAR 1955.

PROF. A. VAN DER SCHAAF, Dr. C. A. VAN DORSSEN,
Dr. J. DONKER-VOET en F. H. J. JAARTSVELD.

Als voortzetting van de traditie van het v.m. Instituut voor Infectieziekten
werd ook over 1955 een overzicht samengesteld van de door het Instituut
voor Veterinaire Bacteriologie onderzochte levende dieren, gehele cadavers,
organen en ziektestoffen. Een specificatie van deze materialen is in onder-
staande tabel gegeven.

Tevens werden 343 duiven geseceerd ten behoeve van de Gezondheidsdienst
voor Postduiven, welke secties hier niet worden besproken.
Bij het onderzoek is verschillende malen de gewaardeerde hulp ingeroepen
van andere Laboratoria, te weten het Instituut voor Medische Veterinaire
Chemie, het Instituut voor Virulogie, het Instituut voor Tropische en Pro-

tozoaire ziekten, het Laboratorium voor Cytologie, Histologie en Micro-
scopische Anatomie en het Instituut voor Veterinaire Parasitologie en
Parasitaire ziekten.

Aangezien de practische oefening der coassistenten in het onderzoek van
bovengenoemde materialen aan ons Instituut plaats vindt zijn alle onder-
zoeken die niet uitsluitend virusziekten of parasieten betroffen in eerste
instantie aan onze afdeling verricht. Onder andere dienen de vele pluim-
veesecties te worden vermeld, waarbij uiteraard als regel de bevinding niet
van bacteriologische aard is. In dit verband zij opgemerkt dat ten behoeve
van het onderwijs in belangrijke mate onderzoek van materialen van be-
smettelijke ziekten van zoogdieren gewenst is, welke opmerking ook reeds
eerder in verslagen van het Instituut voor Infectieziekten is gemaakt. In-
zendingen op dit gebied uit de praktijk zullen zeer op prijs worden gesteld.

Uit een groene meerkat werd S typhi-murium gekweekt en uit een chimpan-
see S. bareilly. Ook werd 2 x Streptococcus pyogenes uit organen geïsoleerd
en 2 x uit organen van orang-oetans Diplococcus pneumoniae. Een orang
oetan herbergde veel ascariden. Faeces-onderzoek van een grote groep
mensapen op Salmonella leverde geen resultaat op.
Caviae (74).

Verscheidene caviae van één instelling waren gesuccombcerd aan infectie
met Diplococcus pneumoniae. Een deel van deze dieren vertoonde strek-
krampen, hierbij kweekten wij de pneumokokken ook uit de hersenen. In
enkele van deze gevallen werd uit de longen tevens Br. bronchiseptica ge-
kweekt. Met dit micro-organisme konden echter bij caviae na subcutane
infectie geen ziekteverschijnselen en typische pathologisch-anatomische af-
wijkingen worden opgewekt.

Een dier, ingezonden door een collega, die het met penicilline en strepto-
mycine¹) had behandeld, had plaatselijke veranderingen in de lever, die
geleken op genezen pseudotuberculose. Enkele tezamen ingezonden peracuut
gestorven dieren waren gestorven aan acute enteritis waarschijnlijk van
toxische aard.
Duiven (17).

S typhi-murium-\'mfectie werd bij één van deze dieren aangetoond. Ver-
schillende dieren waren lijdende geweest aan Trichomoniasis, uit één van
deze dieren werd tevens Pasteurella multocida gekweekt. Coccidien, spoel-
wormen en lintwormen werden vastgesteld. Verder werden tumoren en
salpingitis aangetroffen.
Eenden (20).

1 ) Hoewel behandeling met penicilline in het algemeen bij caviae dodelijk is door
verstoring van de darmflora is aan Fischer (Zbl. Bakt. I Orig. 164, (1955))
gebleken, dat het preparaat in combinatie met streptomycine goed wordt ver-
dragen, aangezien de streptomycine de ontwikkeling van E. coli in de dunne darm
tegengaat.

kniegevvricht waargenomen. Verder werden geconstateerd hepatitis zonder
bekende oorzaak, salpingitis, jicht, myocarditis en hartdilatatie.
Fazanten (38).

Wederom werden uit fazantenkuikens « hemolytische streptococcen ge-
kweekt. Verder werden coccidien en Syngamus trachea aangetroffen. Bij
een onderzoek op verzoek van de politie werden bij 2 fazanten, waarbij
men dood door kwaadwilligheid vermoedde, schedelfracturen aangetoond.
Ganzen (5).

Zowel coccidiose van de nieren als van de coeci werd bij jonge ganzen
aangetroffen. Bij een wilde gans werd hepatitis vastgesteld.
Geiten (1).

Viermaal werd infectie met Pasteurella pseudotuberculosis geconstateerd,
waarvan 2 gevallen met haardvormingen in de parenchymateuse organen,
één met pneumonie en miltzwelling en één geval waarbij het hoofdlijden
coccidiose was, maar waarbij uit een nier P. pseudotuberculosis werd ge-
kweekt.

Er werd maar één geval van Pasteurella multocida vastgesteld met septische
bloedingen in de trachea en miltzwelling. Verder werden enkele gevallen
van coccidiosis aangetroffen.
Honden (55).

Bij honden werd 1 x humane tuberculosis vastgesteld (punctaat van de
thorax) en éénmaal bovine tuberculose (mesenteriale klier). Twee stammen
zijn nog in bewerking. Enkele verdachte punctaten waren negatief.

De meerderheid der inzendingen van honden betrof purulent materiaal en
hemoculturen, opgezonden voor onderzoek van de daaruit te isoleren
ziekteverwekkers op resistentie ten opzichte van antibiotica. Deze bepalingen
werden uitgevoerd met de z.g. „Filtreerpapierschijfjesmethode".

De te onderzoeken cultuur wordt uitgestreken op bloedagarplaten met een
vaste doorsnede waarin steeds dezelfde hoeveelheid voedingsbodem wordt
gedaan. Op deze platen worden filtreerpapierschijfjes geplaatst, die be-
paalde hoeveelheden van een antibioticum bevatten. De concentraties zijn
zo gekozen, dat deze overeenkomen met concentraties, die in het bloed
bereikbaar zijn. Wij gebruikten de schijfjes van de firma Difco, het is
echter ook mogelijk, de schijfjes zelf te bereiden. De Gist- en Spiritusfabriek
te Delft brengt hiervoor een set in de handel.

Het antibioticum diffundeert in de voedingsbodem en wanneer de cultuur
gegroeid is, ziet men al of niet om het schijfje een duidelijke remmingshof
met een breedte van ± 5 mm.

Wanneer deze ook om cle laagste concentratie van het antibioticum te zien
is, beschouwt men de kiem als gevoelig; wanneer alleen de middelste con-
centratie remming geeft, daarentegen als matig gevoelig.
Door ons werden de volgende antibiotica getest:

Voor het testen van sulfapreparaten, waarvoor wij sulfadiazine kozen, moet
men gebruik maken van bijzondere voedingsbodems, daar de pepton in de
voedingsbodem de werking van de sulfapreparaten remt.

Aangezien de therapie vooropstond werd van de gevonden kiemen alleen
de morfologie bepaald. Het bleek dat in het algemeen zowel uit het bloed
van acute febrile gevallen als uit de pus van plaatselijke processen stafylo-
kokken of streptokokken werden gekweekt.

Alhoewel wij momenteel alleen beschikken over onze resultaten in vitro
willen wij hiervan een voorlopig kort overzicht geven en wel voornamelijk
wat betreft de gevoeligheid voor penicilline en sulfadiazine. Hierbij zij
onderscheiden: gevoelig ( ), matig gevoelig (±) en ongevoelig (—).

Van de 44 onderzochte kokkenculturen waren er dus 33 gevoelig voor
penicilline en slechts 15 gevoelig voor sulfadiazine waarvan 14 tevens
gevoelig voor penicilline. Ue stammen die resistent bleken tegen penicilline
en sulfapreparaten bleken alle gevoelig voor aureomycine en chlorampheni-
col. Van de onderzochte stammen waren slechts 19 gevoelig voor dihydro-
streptomycine en wel alle stafylokokkenstammcn.
Kalkoenen (7).

Blackhead werd 3 x bij jonge kalkoenen gediagnostiseerd. Besmetting met
Capillaria werd waargenomen en leverceladenoom vastgesteld.
Kanaries (69).

Er werd een geval van sterfte door infectie met Pasteurella pseudotubercu-
losis waargenomen (4 cadavers ingezonden). Verschillende malen werden
streptokokken gekweekt en eenmaal coagulase-positieve goudkleurig-groeien-
de stafylokokken, uit de hersenen geïsoleerd. 6 x werd de diagnose pokken-
infectie gesteld. Verder werden coccidiosis en leukosis (met sterk vergrote
lever) geconstateerd.
Katten (10).

Een nest van 4 jonge katten was lijdende aan polyarthritis. Uit een der
dieren werden uit hart, lever, milt, nier, tarsus en carpus streptokokken
gekweekt. Deze waren in vitro gevoelig voor penicilline en sulfadiazine.
De andere dieren werden op ons advies met succes met penicilline be-
handeld.

logisch de diagnose pseudovogelpest bij levend ingezonden dieren te stellen.
Pokken-difterie werd 16 x aangetroffen. Infectieuze bronchitis werd 3 x
serologisch vastgesteld. Bij 2 kippen werden coagulasepositieve stafylo-
kokken uit alle organen gekweekt.

Eenmaal werd de diagnose Listeria infectie gesteld; dit dier was tevens
lijdende aan difterische processen in de bek, granulomen van darmwand en
hartspier en matige coccidiosis. Enkele dieren, die in direct contact met
deze patient zijn geweest, werden in observatie genomen, maar zijn tot
heden volkomen normaal.

Salmonella bareilly werd uit kuikens van 3 bedrijven geïsoleerd; S. typhi
murium 1 x uit een lever van een volwassen kip.

Blackhead bij jonge dieren werd 2 x vastgesteld. Neurolymphomatosis werd
46 x aangetroffen, leukose 42 x, z.g.n. sterrelever 4 x, „coligranulomen"
12 x en myelocytomatose 1 x.

Afwijkingen van hart en vaatstelsel werden 4 x geconstateerd, nefritis 7 x,
jicht 5 x. In twee gevallen deed de sectie aan blauwe kammenziekte denken.

Coccidiën werden aangetroffen bij 73 volwassen dieren en 32 kuikens,
Ascaridea 40 x, Capillaria 20 x, Davainea 2 x, Dermanyssus 5 x, Amoe-
botaenia 1 x.

Het aantal gevallen dat Hcterakis werd aangetroffen werd niet genoteerd,
doch vrijwel alle hoenders bleken Hcterakis-dragers te zijn.

Verder werden vastgesteld 2 x osteopetrosis, 1 x traumatische gastritis, 1 x
leverruptuur, 18 x salpingitis, 3 x cysten in de buikholte en 2 x cloacitis.
Konijnen (87).

Infectie met Pasteurella multocida werd 8 x en met P. pseudotuberculosis
1 x vastgesteld. Driemaal werden uit secties met septisch gezwollen milt
streptokokken gekweekt. Uit twee cadavers met abscessen en uit 3 pneumo-
nieën werden stafylokokken gekweekt evenals uit een geval van ulcera aan
de voetzolen waar deze uit de plaatselijke afwijkingen en uit de Lgl. poplitei
geïsoleerd werden.

Een konijn van een particulier met anamnese rhinitis was lijdende geweest
aan spontane boviene tuberculose. Er werden uitgebreide veranderingen in
longen, lever, milt en nieren en in de mesenteriale klieren aangetroffen,
zodat het waarschijnlijk een alimentaire besmetting betrof.
Bij een wild en een tam konijn werd myxomatosis geconstateerd. Coccidiosis
werd 26 x aangetroffen. Diverse dieren waren lijdende aan enteritis.
Muizen (107).

Bij verschillende muizen werden leverhaardjes waargenomen. Het resultaat
van de meeste onderzoeken was onbevredigend. Eén muis bleek lijdende
aan spontaan carcinoom.

Uit gestorven dieren werd Erysipelothrix rhusiopathiae (sectie leverdegene-
ratie) en Pasteurella pseudotuberculosis gekweekt.

Een fokker had sterfte onder zijn jonge dieren van enkele dagen oud.
De gestorven dieren vertoonden vrij grote pustulae op de huid. Uitstrijkjes
uit deze pustulae bevatten veel stafylokokken, welke uit deze laesies en
uit de inwendig organen werden gecultiveerd. Zij vervloeiden gelatine en
stolden melk, maar coagulerden geen paarden- en mensenplasma. Zij waren
gevoelig voor aureomycine, dihydrostreptomycine, chloramphenicol en
penicilline, daarentegen resistent voor sulfadiazine.

Uit een flegrnoon werd Cl. septicum gekweekt, terwijl uit een cadaver met
cmpyeem Proteus vulgaris uit alle organen gekweekt werd. Uit een dier met
blaasstenen werden uit blaas en nieren streptokokken gekweekt. Bij een
nefritis-patient, welke bacteriologisch negatief was, werden typische kalk-
afzettingen in slijmvlies van gehemelte en wangen gezien.

Tengevolge van injectie door een collega van een antihistaminepreparaat
bij een bevangen paard was een gasphlegmoon ontstaan, waardoor het
dier was gestorven. In dit flegmoon werden clostridiën en stafylo-
kokken aangetoond. Uit een pneumonie ontstaan door aspiratie bij te
water geraken werd E. coli gekweekt, evenals uit een arthritis van een
veulen.

Uit een verworpen foetus (2J/2 maand te vroeg) werd Salmonella abortus
equi gekweekt.

Streptococcus zoöepidemicus werd geïsoleerd uit abscessen en uit uterus-
secreten; de hierop onderzochte stammen waren gevoelig voor aureomycine,
penicilline, terramycine, chloramphenicol en sulfadiazine, maar niet ge-
voelig voor dihydrostreptomycine. Uit punctaat van polyarthritis van een
veulen werd Str. equisimilis gekweekt. Uit een uterus en uit een endo-
carditis werd « hemolytische streptokokken gecultiveerd, terwijl uit een
sinusitis een reincultuur van niet-hemolytische streptokokken werd ver-
kregen.

Ook dit jaar werd een groot aantal bloedmonsters voor serologisch onder-
zoek ontvangen. Van de op brucellosis onderzochte sera was slechts één
positief nl. 1 : 400. Uit punctaat van een peesschede van deze patient ge-
lukte het via de cavia Brucella abortus aan te tonen. Van de 46 op S.
abortus equi onderzochte sera waren er 8 van 1 : 400 en 4 van 1 ; 800.
Papegaaien (17)

Verschillende papegaaiachtige vogels zijn doorgezonden voor onderzoek
op ornithosis of vernietigd. De hier onderzochte gaven geen aanleiding tot
opmerkingen.
Pauwen (5).

Hij jonge pauwen werd coccidiosis aangetoond. Een andere bleek zeer veel
Ascaridea te herbergen. Uit pauwkuikens werden streptokokken gekweekt.

Uit deze dieren werden diplokokken en Brucella bronchiseptica gekweekt.
Runderen (684).

microscopisch door middel van de kleuring van Hansen gevolgd door
cultuur, 1 x cultureel en 1 x alleen door caviaënting. Verder werd uit
foeten 5 x C. pyogenes gekweekt, 3 x streptokokken en 3 x stafylokokken
terwijl 18 foeten negatief waren.

Er werden 520 bloedmonsters ingezonden deels voor agglutinatie op Bru-
cellosis, deels voor complementbinding op paratuberculose.

Het Brucellaonderzoek geschiedde wederom in samenwerking met de werk-
groep Diergeneeskunde van TNO. Uit een kniebuil van een rund met
1 : 800 werd Br. abortus geïsoleerd.

Van de Prov. Gezondheidsdienst voor Dieren in Overijssel werden een vrij
groot aantal Brucella-culturen ontvangen ter typedifferentiatie.

Alleen het Brucella abortus-type werd aangetoond. Wel waren hierbij
varianten, die geen H₂S vormden en thionineresistent waren.
De uiteindelijke typedifferentiatie van deze stammen bleek alleen mogelijk
met het door Dr. Stableforth te Weybridge zo bereidwillig ter be-
schikking gestelde mono-specifieke agglutinerend serum ten opzichte van
Br. abortus en Br. melitensis.

Het serologisch onderzoek op paratuberculose geschiedde door middel van
de kwantitatieve complementbindingsreactie overeenkomstig de door een
onzer beschreven techniek (v. d. S.) !).

In totaal werden 85 monsters onderzocht, hiervan gaven 23 een positieve
reactie, 3 een zwak positieve, 15 een dubieuze en 44 een negatieve reactie.

Van de dieren met een positieve reactie werden er 8 postmortaal onder-
zocht, in alle gevallen werd uitgebreide paratuberculose vastgesteld; slechts
1 maal was tijdens het leven de diagnose met zekerheid op grond van liet
faeces-onderzoek gesteld, 3 maal werden in het geheel geen zuurvaste
staafjes gevonden, terwijl in de andere faecesmonsters wel apart liggende
zuurvaste staafjes door middel van microscopisch onderzoek werden aan-
getoond.

Bij 2 koeien met een negatieve C.B.R. werd sectie verricht, deze was
negatief t.o.v. de ziekte van John e.

Het kweken van M. johnei leverde geen moeilijkheden op bij toepassing van
de door Finlayson-Taylor¹) aangegeven methodiek. Het gelukte
in alle gevallen van duidelijke para-tuberculeuze enteritis het oorzakelijke
microörganisme te kweken, niet alleen uit de mesenteriale lymfeklieren
doch ook uit het darmslijmvlies.

De Directeur van de Rijksseruminrichting stelde Johne-antigeen vlg. Hole
ter beschikking om dit te kunnen vergelijken met aan het Instituut bereide
antigeen. Het vergelijkend onderzoek hiermede werd nog niet beëindigd.

Streptokokken werden geïsoleerd uit kalveren met sepsis, met fibrineuze
pericarditis en met polyarthritis, uit materiaal van pleuritis, 2 x uit nefri-
tiden, 2 x uit abscessen en enkele malen uit melk.

gemaakt van de Camptest volgens het voorschrift van Murphy¹) waar-
bij aan de plaat voor de proef 0,1 % aesculine en 1 % van de 1 %
waterige oplossing van ferricitraat werd toegevoegd, zodat op deze wijze
een combinatie-reactie werd verkregen.

Corynebacterium pyogenes verkregen uit een entabsces (Str. 19), uit een
pyometra, uit een flebitis van de Vena jugularis, uit een meningitis (teza-
men met streptokokken), uit een epidydimitis, uit een kieswortel, uit een
kaakboezemontsteking, 2 x uit traumatische peritonitis, uit punctaat van
een hernia ventralis en uit abscessen. Corynebacterium renale werd aange-
toond in uterusslijm. P. multocida werd geïsoleerd uit een pneumonisch
proces en in combinatie met C. pyogenes uit een phlegmoon.

Uit plegmonen werd 3 x Cl. septicum gekweekt, 1 x Cl. novyi en 2 x
Cl. perfringens.

Door het Virulogisch Instituut werd in een aan ons toegezonden rugge-
merg Aujeszkyvirus aangetoond.

Uit een lam afkomstig van sterfte van lammeren onder symptomen van
purulente arthritis werd een menginfectie aangetoond: uit heupgewricht en
lever werd C. pyogenes gekweekt, uit ellebooggewricht en hersenen daaren-
tegen /3 hemolitische streptokokken.

Tweemaal werd de diagnose varkenspest bij sectie gesteld. Uit biggen die
klinisch van pest verdacht werden, werd E. rliusiopathiae geïsoleerd. Be-
halve voor penicilline bleek dit micro-organisme ook gevoelig voor aureo-
mycine en chloramphenicol.

Uit pneumonieën werden f3 hemolytische streptokokken gekweekt; de
eerstgenoemden waren niet oplosbaar in gal en dus niet als pneumokokken
te beschouwen.

Verder werden aangetoond in een pneumonie Pasteurella multocida, in een
abces Corynebacterium pyogenes, Clostridium septicum uit een flegmoneuze
gastritis, Cl. novyi uit een castratieflegmoon, uit musculatuur en uit fleg-
moneuze gastritis, en Cl. perfringens uit bloed en musculatuur van een plot-
seling gestorven zeug.

Uit een actinomycoseachtig proces van een nier werden een Nocardia, Co-
rynebacteriën en streptokokken gekweekt. Het gehikte niet een overeen-
komstig proces bij een varken op te wekken, ook niet door injectie van een
mengsel van deze bacteriën.

worden genoemd ter onderzoek op brucellosis. Van diverse instellingen
werden culturen voor nader onderzoek ontvangen. Hierbij waren diverse
Listeria-culturen waarvan in het bijzonder zij vermeld, dat één onzer
(D-V) de Listeriastammen uit de hemocultuur van een dierenarts en uit
het door hem verloste rund als serologisch identiek kon determineren (hier-
over zal afzonderlijk worden gepubliceerd).

Uit een aantal damherten-cadavers met verschijnselen van de oedemateuze
vorm van „Wild und Rinderseuclie", welke op het Instituut voor Vet.
Pathologie ter onderzoek waren ontvangen, werd een lactose-vergistende
Pasteurella multocida geïsoleerd.

Het meest opvallende bij deze dieren, die in een gemeentelijk hertenkamp
werden gehouden, waren de ontstekingsoedemen aan de kop en een gedeelte
van de hals, zoals ook veelvuldig worden aangetroffen bij de hemorrhagische
septichemie van de buffel in de tropen en subtropen (foto I).

Deze lactose-vergistende Pasteurella multocida blijkt veel meer voor te ko-
men dan men uit de literatuur zou kunnen opmaken en de vraag doet zich
voor of op grond van deze afwijkende eigenschap toch niet onderverdeling
van Pasteurella multocida in twee variëteiten zou zijn te rechtvaardigen.

De oorzaak van het optreden der genoemde enzoötie bleef duister. Het
optreden ervan in de eerste helft van September toen het bijzonder warm
was en de bokken de geweien begonnen te vegen, deed er aan denken dat
de oorzakelijke microörganismen, die zeer virulent waren voor konijnen en
muizen, waren overgebracht door steekvliegen (Stomoxys calcitrans), die
bij honderden de herten lastig vielen. Kort na het onderzoek van de laatst
gestorven herten werd tevergeefs getracht bij een 50-tal in de hertenkamp
gevangen vliegen Pasteurella multocida aan te tonen.

Uit een flegmoon van een lama werd Corynebacterium pyogenes gekweekt.
Een chinchilla had een menginfectie van Pasteurella multocida en Pasteu-
rella pseudotuberculosis.

Uit diverse volièrevogels werden streptokokken en staphylokokken geïso-
leerd; uit een zebravink Erysipelothrix rhusiopathiae.

Uit een driekleurennon en uit een muisvogel werd Salmonella typhi-murium
gekweekt, uit een toekan en een napoleon Pasteurella pseudotuberculosis.

Een Cayenne ral was lijdende geweest aan tuberculosis. Diverse vogeltjes
bleken besmet met pokken.

Verder werden aangetoond Microfilaria bij een oranjetropical, Histomo-
naden bij jonge kwartels en een patrijs, een Raillietina bij een kraai en
coccidien bij een kraai.

Bij sterfte van laboratoriumkikvorsen werd uit alle onderzochte exemplaren
Pseudomonas hydropliila gekweekt. Deze infectie is bij kikvorsen onder de
naam „red leg" bekend. Gewoonlijk wordt vermoed dat deze tot stand komt
door huidlaesies. Het gelukte dan ook niet door het toevoegen van cultuur
in het zwemwater van door ons eigen personeel met zorg gevangen kik-
vorsen de ziekte op te wekken, terwijl deze cultuur wel virulent was bij
injectie in de dorsale lymfezak. Prof. Bretschneider was zo vriende-
lijk door middel van het electronenmicroscoop vast te stellen, dat de gesels
van deze beweeglijke bacterie polair waren geplaatst, wat voor het ge-
slacht Pseudomonas een eis is (foto II).

A survey of the examination of pathological specimens received in 1955 by the
Institute for Veterinary Bacteriology of the University at Utrecht.

Sommaire des recherches du matériel pathogène reçu par l\'Institute du Bacteriologie
Vétérinaire de l\'Université d\'Utrccht.

Ubersicht von den Untersuchungen von eingesandtem Material an dem Institut
für Veterinär Bakteriologie der Utrechter Universität.

I. In zijn beschikking van 15 maart 1947, Stcrt. 54, houdende de vaststelling van
het tarief voor leveringen door de Rijksseruminrichting, worden de volgende
wijzigingen aangebracht:

a. In de rubriek „Sera" wordt onder het hoofd „Varken" in plaats van „Varkens-
pestserum p. 100 cc f 20" gelezen: Varkenspestserum p. 100 cc f 12.

b. In de rubriek „Entstoffen" wordt onder het hoofd „Varken" in plaats van
„Kristalvioletvaccin p. 100 cc f20" gelezen Kristalvioletvaccin p. 100 cc f 12.

c. In de rubriek „Diversen" vervallen de onderdelen „Extract ter verdelging van
ratten p. 10 cc f 1" en „Middel ter verdelging van ratten en muizen p. 100 cc f 1.

II. Deze beschikking treedt in werking met ingang van de dag, volgende op die
harer publikatic in dc Staatscourant.

Beschouwing over rabies, overgenomen uit het advies, door de Voorzitter
van de Gezondheidsraad aan de Minister van Sociale Zaken en Volks-
gezondheid uitgebracht op 9 februari 195(i.

De Minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid heeft, bij brief van 18 april 1955,
de Gezondheidsraad verzocht hem van advies te willen dienen, in verband met het
feit, dat de aandacht van de artsen dient te worden gevestigd op vaccinatie en behan-
deling van personen, die aan risico blootgesteld zijn geweest, nu dc rabies-epizoötie
dc oostgrens van het land is genaderd.

Zoals gebruikelijk heeft dc Voorzitter van de Gezondheidsraad de behandeling van
het onderwerp voorbereid en een Commissie van deskundigen geformeerd, welke in
verschillende vergaderingen bijeen is geweest, en de zaak uitvoerig heeft besproken.
Om tot een advies te komen heeft de Commissie eerst haar aandacht besteed aan de
rabies-epizoötie, de voorloper van de rabies bij dc mens.

Uit gegevens uit Duitsland blijkt, dat aldaar tegenwoordig dc vos de belangrijkste
virusbron is, in tegenstelling met de epidemie van 1916—1922, toen dc hond deze
rol vervulde; daarom heeft dc Commissie haar aandacht gewijd aan dc bestrijding
van de vossen.

Door dc Minister van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening is in maart 1954
een premie gesteld op ingeleverde vossen, welke maatregel in maart 1955 voor on-
bepaalde tijd is verlengd. Daar de resultaten van deze premiestelling gunstiger
waren dan werd verwacht — er werden in 1 jaar tijds 2000 premiën uitbetaald —
meent de Commissie, dat hiermee een belangrijke bijdrage is geleverd tot de ver-
delging van vossen.

Uitvoerig is tevens gesproken óver het uitgassen van dc vossenholen, een tweede
maatregel ter bestrijding van vossen, die, evenals de eerstgenoemde maatregel, in
Duitsland werd toegepast. Bij een recent contact echter van een lid der Commissie
met de Duitse deskundigen op dit gebied, bleek deze laatste methode grotendeels
te zijn verlaten. Dc redenen hiervoor waren de hoge kosten, het te geringe effect,
daar slechts ± 50% der holen gemeld werd, terwijl vele holen reeds bleken te zijn
verlaten door de dieren, die de nabijheid der mensen hadden geroken en tenslotte
het verlies van de goodwill der jagers, die deze methode onsportief vinden en hiervan
gevaar duchten voor ander wild, dat in de gegaste holen vlucht. De Commissie
meent, dat deze bezwaren ook in Nederland zullen gelden en wil dus niet adviseren
deze bestrijdingsmethodc hier toe te passen.

Volledigheidshalve dient te worden opgemerkt, dat in Duitsland in november 1955
de premie voor de inlevering van vossen werd opgeheven. Hoewel daar ook toen nog

de grootste virusbron de vos was. bleek uit de jongste gegevens, dat ook ratten en
veldmuizen overbrengers van rabies waren en werd men er huiverig voor, de vos als
natuurlijke verdelger van deze dieren te veel uit te schakelen.

Een eerste geval van rabies bij vossen zou de aandacht vestigen op het verhoogde
gevaar van rabies bij de mens; hoewel de kans, dit tijdig te ontdekken, het grootste
is, wanneer alle ingeleverde vossen onderzocht zouden worden in de Rijks Serum-
Inrichting te Rotterdam, acht de Commissie dit niet aan te bevelen, daar dit instituut
hierdoor overbelast zou worden. Bovendien zijn de gedragingen van een met rabies
besmette vos zo geheel verschillend van de normale gedragingen van dit dier, dat
de Commissie meent te kunnen volstaan met aan te dringen op het ter onderzoek
opzenden van gedode, zich abnormaal gedragende vossen, en van vossen, die dood
gevonden worden.

Daar een schrijven van de Veeartsenijkundige Dienst de aandacht van houders van
jachten, jachtopzieners en andere belanghebbenden nog weer eens heeft gevestigd
op dit abnormale gedrag van besmette vossen, terwijl van de kant van de Genees-
kundige Hoofdinspectie in 1954 reeds artikelen over dit onderwerp in de daartoe
geschikte tijdschriften zijn verschenen, is de Commissie ervan overtuigd, dat er een
redelijke kans bestaat, het eerste geval van rabies bij vossen tijdig te ontdekken.
Naast de vos als virusreservoir en infectiebron voor de mens, zijn honden en katten
belangrijk, als schakel tussen de wilde dieren en de mens, en de Commissie acht
maatregelen om rabies bij deze huisdieren te voorkomen dan ook zeker op hun
plaats.

Een algemeen in- en doorvoerverbod voor honden en katten uit besmette landen,
sedert juni 1954 voor onbeperkte tijd van kracht, beschouwt de Commissie als een
belangrijk middel om import van rabies te voorkomen.

Wanneer er in een buitenlandse gemeente, grenzend aan een Nederlandse gemeente,
rabies is geconstateerd, zal de burgemeester van laatstgenoemde gemeente direct over-
gaan tot toepassing van art. 63 der Veewet, waardoor de kans op grensoverschrijding
van de ziekte wordt verminderd. Dit zal de burgemeester gerapporteerd worden door
de veterinair inspecteur, die, volgens onderlinge afspraak, bericht krijgt van zijn
Duitse collega, wanneer dit feit zich in diens „Krris" heeft voorgedaan.
Van groot belang is, dat de in eigen land van rabies verdachte honden niet worden
doodgeschoten, maar in observatie worden genomen, daar de histologische diagnose
in het begin van de ziekte veelal moeilijk is te stellen en de klinische symptomen bij
het dier eerder tot de diagnose leiden dan de entproef. Deze vroege diagnosestelling
bij het dier heeft het voordeel, dat de eventueel bij de gebetene ten onrechte ingestelde
behandeling afgebroken kan worden op een tijdstip, dat met betrekking tot de ge-
vreesde entverlammingen zeer gunstig ligt.

Het vangen van de verdachte dieren is voorbereid door een rondschrijven van de
Veeartsenijkundige Dienst aan de Nederlandse gemeenten, in welk rondschrijven de
daartoe meest geschikte vangapparatuur wordt beschreven en er op wordt aange-
drongen, dat iedere gemeente zich van een dergelijk eenvoudig apparaat zal voorzien.
In een quarantaine-inrichting voor het in observatie houden van de verdachte dieren
is voorzien: in iedere gemeente is een dergelijke inrichting aanwezig of kan op korte
termijn geformeerd worden, terwijl men van een deskundige observatie is verzekerd,
daar deze geschiedt door de inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst.
Wanneer het echter niet mogelijk is het verdachte dier — hond of vos — te vangen,
en dit moet worden doodgeschoten, of wanneer een dood gevonden dier tot verden-
king van rabies aanleiding zou geven, zal het verdachte materiaal naar de Rijks Serum
Inrichting moeten worden vervoerd en dienen er maatregelen genomen te worden,
om besmetting van de mens door dit materiaal te voorkomen.

Het is de Commissie gebleken, dat het vervoer op twee wijzen mogelijk is. De eerste
wijze, aangegeven in de Veewet, is die van het overbrengen van het verdachte mate-
riaal door een persoon per auto naar de Rijks Serum Inrichting. Hoewel deze per-
soon niet nader is omschreven, meent de Commissie, dat de veiligheid van deze
overbrenging voldoende gewaarborgd is, daar de Inspecteur van de Vceartsenij-

kundige Dienst deze regelen. De tweede wijze van vervoer is die per openbaar ver-
voermiddel, welke wijze bij toeneming van het aantal gevallen veelvuldiger toegepast
zal worden en waarbij de verpakking van het verdachte materiaal van nog groter
belang is dan bij de eerste wijze van vervoer.

De verpakking geschiedt in Nederland in een goed gesloten kist met als absorberend
materiaal zaagmeel. Deze wijze van verpakking wordt door de Commissie aanvaard-
baar geacht voor het particuliere vervoer per auto — deze methode heeft tot nu toe
geen aanleiding tot klachten gegeven, en ook de ervaringen in Duitsland, waar de
verpakking op dezelfde wijze geschiedt, zijn gunstig —, voor het openbare vervoer
echter zou de Commissie de voorkeur geven aan verpakkingsmateriaal, dat de moge-
lijkheid van lekken uitsluit, zoals de dubbelwandige metalen kistjes volgens voor-
schrift van de Wereld Gezondheidsorganisatie.

Het bleek bij de besprekingen, dat de Rijks Serum Inrichting inzending van het
gehele cadaver boven inzending van de kop alleen prefereert, daar de maaginhoud
van het dier een aanwijzing kan geven voor de diagnose, terwijl bovendien de ge-
vaarlijke sectie ter plaatse hierdoor vermeden wordt; dit impliceert echter verpak-
kingsmateriaal van groot formaat.

Het verdachte materiaal wordt onderzocht in de Rijks Serum Inrichting, en, wan-
neer het niet uitgesloten is, dat een mens met het verdachte dier contact heeft gehad,
tevens in het Rijksinstituut voor de Volksgezondheid te Utrecht; volgens onderlinge
afspraak krijgt het Rijksinstituut voor de Volksgezondheid hiertoe de helft van het
materiaal van de Rijks Serum Inrichting.

De diagnosestelling geschiedt op grond van het histologisch onderzoek, waarmee in
70% der besmette gevallen een positief resultaat wordt bereikt; daarnaast op grond
van de infectieproef bij muizen, die nog grotere zekerheid geeft, maar waarvan een
positive uitslag eerst later bekend kan zijn. De hiervoor door de verschillende onder-
zoekers opgegeven tijden variëren van 5—21 dagen na infectie. Eerst na de volledige
observatieduur van 40 dagen is de zekere, negatieve diagnose te stellen.
Op grond van de bestaande literatuur over rabies, is de Commissie van oordeel, dat
men geen reden heeft, een mutant van het virus aan te nemen.

Wanneer in Nederland rabies is geconstateerd, zullen de burgemeesters onmiddellijk
overgaan tot het doen uitvoeren van de preventieve maatregelen, in de Veewet aan-
gegeven, tegen uitbreiding der epizoötic. In de wet worden als zodanig benoemd het
muilkorven, binnenhouden, vastleggen, aan de lijn houden van honden, het vangen
en neerschieten van zwervende honden en katten en de preventieve vaccinatie van
honden en katten.

De Commissie is van oordeel, dat het mogelijk zal zijn, zo nodig op korte termijn,
over een voldoend aantal muilkorven te beschikken. In iedere gemeente is ingevolge
wettelijk voorschrift een model aanwezig en iedere smid is in staat naar dit een-
voudige model in korte tijd een aantal muilkorven tc vervaardigen. Bij het contact,
dat de Veeartsenijkundige Dienst had met de directies van enkele metaalwaren-
fabrieken, bleken ook deze bereid, in geval van nood, op verzoek van de inspectie,
muilkorven in grote getale te doen produceren, terwijl ook de mogelijkheid van im-
port aanwezig is.

Over de waarde van preventieve vaccinatie van honden is het oordeel in het buiten-
land niet eensluidend. De Commissie meent echter, dat uit de beschikbare gegevens
mag worden geconcludeerd, dat het uitbreken van rabies bij honden en katten door
toepassing van de tegenwoordig beschikbare entstoffen voorkomen kan worden. Na-
delen van deze enting zijn de postvaccinalc verlammingen, die echter slechts zelden
optreden, en het feit, dat het geënte dier na besmetting virusdrager kan worden en
aldus een infectiebron kan zijn, zonder als zodanig herkend te worden. Deze kans is
echter zo gering, dat de Commissie, mede in verband met het feit, dat een niet ge-
vaccineerde hond na besmetting met rabies reeds enige dagen (maximaal 14) voor
het uitbreken van klinische verschijnselen rabiesvirus met het speeksel kan uit-
scheiden, meent te moeten adviseren, ter voorkoming van een uitbreiding van de
rabies, de andere maatregelen te combineren met de preventieve enting van honden

en katten, wanneer er in Nederland meer dan enkele sporadische rabiesgevallen
voorkomen. Deze vaccinatie zou echter in geen geval mogen leiden tot een verslap-
ping van de politionele en andere maatregelen of van de vossenbestrijding.
De Commissie acht het echter niet geindiceerd nu reeds over te gaan tot een pre-
ventieve vaccinatie van honden en katten; deze zou immers geheel op basis van vrij-
willigheid moeten geschieden, daar een verplichte enting, berustend op de Veewet,
slechts mogelijk is, wanneer er rabies is geconstateerd; dan ook zal het vaccin op rijks-
kosten kunnen worden verstrekt, en de Commisie meent, dat ook dan eerst een mas-
sale aanmelding van houders van dieren voor vrijwillige enting is te verwachten.
Ook een enting van de dieren alleen in de grensgemeenten acht de Commissie niet
aan te bevelen; deze zal in verband met de lange, grillige grenslijn, te kostbaar wor-
den door de kosten voor het vaccin en de salariëring van het personeel, dat de en-
tingen verricht.

De Commissie is van oordeel, dat het onuitvoerbaar zal zijn een vaccinatie op te
bouwen op de registratie der honden, welke berust op de gegevens der honden-
belasting, eensdeels, omdat niet in iedere Nederlandse gemeente deze belasting ge-
heven wordt, anderdeels, omdat is gebleken, dat zelfs in gemeenten, waar deze wel
wordt geheven, vele honden niet zijn geregistreerd.

Hoewel er voor de katten in het geheel geen registratie bestaat en maatregelen, zoals
binnenhouden e.d., voor deze dieren moeilijk door te voeren zijn, meent de Com-
missie, dat, wanneer in Nederland rabies is geconstateerd, met verplichte enting in
het besmette en vrijwillige enting in het niet besmette gebied vele dieren bereikt
zullen kunnen worden, waarmee het gevaar voor deze infectiebron voor de mens in
belangrijke mate zal worden gereduceerd.

Het vaccin voor de enting van honden en katten is aanwezig in de Rijks Serum In-
richting; dit vaccin, het Flury-vaccin, wordt algemeen beschouwd als een der beste
vaccins op dit gebied. Het is een levend vaccin, gekweekt op kippenembryonen, met
een vlug optredende, langdurig beschermende werking (bij honden begint deze reeds
na ± 3 weken en duurt tot ± 3 jaar na enting; bij katten houdt deze waarschijnlijk
korter aan), welke werking regelmatig gecontroleerd wordt; het geeft weinig neven-
reacties en is goed houdbaar. De Rijks Serum Inrichtirtg heeft behalve een voorraad
voor de enting van toeristenhonden bij de import en export, een voorraad in reserve
voor het opvangen van een eerste stoot bij een eventueel optreden van rabies; boven-
dien is de Rijks Serum Inrichting in staat onmiddellijk over te gaan tot het in korte
tijd produceren van een grote hoeveelheid vaccin, welke productie nog ruimschoots
verdubbeld kan worden door het vaccin, diep bevroren, in plaats van gelyophiliseerd,
af te leveren.

Ook de mogelijkheid van import heeft de Commissie besproken; een uit Amerika
geïmporteerd vaccin bleek destijds bij onderzoek echter waardeloos; een nauwkeurige
beoordeling van geïmporteerde vaccins blijft geboden.

De enting zal dienen te geschieden door dierenartsen, daar een wettelijk voorschrift
enting door leken verbiedt; de Commissie meent echter, dat het aantal dierenartsen
voldoende is om een eventueel noodzakelijke entingscampagne in korte tijd uit te
voeren.

Na de problemen van rabies als zoönose te hebben bekeken, heeft de Commissie haar
aandacht gericht op de problemen met betrekking tot de gebeten mens en degene,
die hiermee gelijk te stellen is, doordat slijmvliezen of beschadigde huid in contact
zijn geweest met speeksel van een aan hondsdolheid lijdend dier.

De behandeling van een door een verdacht dier gebetene dient te beginnen met een
snelle en geëigende wondbehandeling; de Commissie is dan ook van oordeel, dat de
artsen gewezen dienen te worden op het belang van een spoedige wondbehandeling.
Deze dient te bestaan uit uitdeppen met een der in de handel zijnde quaternaire
ammoniumverbindingen (1% zephiranehloride), of, bij gebreke hiervan, uit uitspoelen
met een warme 20% kalizeepoplosisng; van de moderne chemotherapeutica en anti-
biotica kan slechts effect verwacht worden op de secundaire infectie. Het desinfectans
moet in de wond worden gebracht, waarbij ervoor dient te worden gewaakt, dat de

wond daarbij niet wordt besmet met andere ziektekiemen: het is derhalve een me-
dische behandeling en de wondbehandeling zal dus, naar het oordeel der Commissie,
zo mogelijk door de huisarts dienen te geschieden, en niet door een leek. In het
belang echter van een snelle wondbehandeling zal de arts zodanige voorzieningen
dienen te treffen -— o.a. door het gereed zetten van een desinfectans —, dat een
snelle hulpverlening, zij het dan ook door een leek, verzekerd is, indien de arts, door
omstandigheden, zelf niet is te bereiken.

De meerderheid der Commissieleden zou wondexcisie slechts toegepast willen zien,
wanneer deze op chirurgische gronden niet is te omgaan; in verband hiermee zou de
Commissie tevens deze ingreep alleen willen zien toegepast door de chirurg en
niet door de huisarts. Daar dergelijke wonden meestentijds slechts ontstaan bij beten
van dolle wolven, is te verwachten, dat deze indicatie in Nederland zelden zal be-
hoeven te worden gesteld.

Tenslotte wijst de Commissie op het gevaar van contact van het speeksel van het
verdachte dier met slijmvliezen en open wonden van de mens, en de noodzaak, ook
deze met genoemde desinfectantia te behandelen.

Na de wondbehandeling is de algemene behandeling van degenen, die in contact zijn
geweest met een met rabies besmet dier, het onderwerp van de discussies geworden.
Hoewel het hyperimmuunserum, dat in het schema van de Wereld Gezondheids Or-
ganisatie wordt aangeraden voor ernstige gevallen, zeer kostbaar is, meent de Com-
missie, naar aanleiding van recente experimenten op dit gebied, dat bij uitgebreide
wonden of bij gevaarlijke lokalisatie van de wonden, waarbij een korte incubatie-
periode verwacht kan worden, gebruik van dit serum niet mag worden nagelaten
voor algemene behandeling en eventuele wondomspuiting. Waarschijnlijk echter zal
deze indicatie slechts zelden voorkomen. Er is in het Rijksinstituut voor de Volks-
gezondheid een hoeveelheid serum, voldoende voor 2 behandelingen, aanwezig;
bovendien een kleine hoeveelheid, die bestemd is voor experimentele, doch niet voor
therapeutische doeleinden. Het hyperimmuunserum moet geïmporteerd worden uit
Amerika of Frankrijk; de kosten bij import uit Amerika bedragen ƒ 365,— per be-
handelingsgeval, die bij import uit Frankrijk weinig minder, terwijl dit serum onge-
zuiverd en niet gestandaardiseerd is. Ook bereiding in eigen land zal de kosten
niet kunnen verminderen; slechts een langdurige behandeling van paarden geeft
een serum met een hoge anti-titer. Het hyperimmuunserum kan echter nooit het
vaccin vervangen; de behandeling met serum zal altijd door vaccinatie dienen te
worden gevolgd.

Voor de vaccinatie van de gebetene wordt in Nederland door het Rijksinstituut voor
de Volksgezondheid het Högyesvaccin bereid, een levend vaccin, dat bij de ge-
bruikelijke tests een grote beschermende werking blijkt te hebben, en onder bepaalde
omstandigheden, die in het laboratorium zijn te verwezenlijken, een goede houd-
baarheid heeft. De aanwezige hoeveelheid van 125 behandelingsdoses zal, naar het
oordeel der Commissie, voldoende zijn om een eerste stoot bij een eventueel optreden
van rabies op te vangen; bovendien ligt het in de bedoeling de produktie bij de eerste
aanleiding daartoe te verhogen en vergt de bereiding van het vaccin slechts een tijd
van 14 dagen. Een vaccinatie met het Högyesvaccin heeft tevens het voordeel, dat
de kans op de zo gevreesde entverlammingen gering is, daar de concentratie van het
zenuwweefsel, dat wordt ingespoten, niet hoger is dan 1%, een percentage, veel
geringer dan bij de gebruikelijke dode vaccins. Bij vergelijking met de thans in de
wereld beschikbare vaccins, meent de Commissie, dat er voor Nederland geen reden
is op een ander vaccin over te gaan.

Daar enerzijds de vaccinatie niet zonder gevaar is — vooral de entverlammingen
zijn gevreesd — en anderzijds het nalaten van de vaccinatie funeste gevolgen kan
hebben, acht de Commissie een juiste indicatiestelling van groot belang. Zij meent
op grond van de vele voordelen van een gecentraliseerde behandeling, hiertoe te
moeten adviseren, te meer, daar de geografische gesteldheid van Nederland dit moge-
lijk maakt; gedecentraliseerde behandeling door huisarts of perifeer ziekenhuis meent
zij te moeten ontraden. Een gecentraliseerde behandeling maakt het mogelijk de

eigenlijke indicatiestelling en behandeling uniform door te voeren door een des-
kundige op dit gebied, die dan tevens vertrouwd zal zijn met de eerste tekenen van
een optredende entverlamming, en wiens ervaring steeds groter zal worden, doordat
hem alle rabiesgevallen worden toevertrouwd. Ook dit is van belang, omdat verwacht
mag worden, dat het aantal gevallen in Nederland beperkt zal blijven.
Slechts wanneer de behoefte hieraan ontstaat — wat mogelijk zou zijn door een
onverwacht groot aantal gebetenen — dient, naar het oordeel der Commissie, in-
schakeling van andere behandelingscentra overwogen te worden, waartoe het Rijks-
instituut voor de Volksgezondheid in bepaalde ziekenhuizen depots zou kunnen aan-
leggen, in overleg met de Directeur-Generaal van de Volksgezondheid en de Genees-
kundige Hoodfinspectie.

De Commissie is van mening, dat gedecentraliseerde behandeling eerst dan te ver-
antwoorden zou zijn, wanneer er een goed immuniserend, dood en stabiel vaccin, ont-
daan van neuroparalytische factoren zou bestaan, wat nu nog niet het geval is. Eerst
dan zal de enting zonder gevaar zijn en vervallen hiermee automatisch de bezwaren
tegen gedecentraliseerde behandeling.

Het Rijksinstituut voor de Volksgezondheid heeft maatregelen getroffen voor het
verblijf van de besmette personen in het Stads- en Academisch Ziekenhuis te Utrecht
tijdens de behandeling; hoewel er geen afspraken zijn gemaakt omtrent het aantal
patiënten, dat opgenomen kan worden en de duur der opname, verwacht de Com-
missie niet, dat het aantal rabiesgevallen zó groot zal worden, dat men bij de op-
name van patiënten, althans in de eerste tijd, moeilijkheden zal ondervinden.
Een volledige kostenregeling voor de anti-rabiesbehandcling zou moeten omvatten de
kosten voor opname, de reiskosten en de loonderving door het ziekteverzuim; de
behandeling en de verstrekking van het vaccin geschieden op rijkskosten door het
Rijksinstituut voor de Volksgezondheid. Een onderscheid zal dienen te worden ge-
maakt tussen de volgende 3 groepen:

Voor de eerste groep -— welke echter praktisch geheel valt onder groep 2 —- bestaat
een regeling, welke dateert uit 1933 en voorziet in vergoeding van de kosten voor
opname door het Rijk, doch niet in vergoeding van de reiskosten.
De tweede groep omvat\' ± 80% der Nederlandse bevolking, die gedeeltelijk verplicht
en gedeeltelijk vrijwillig verzekerd is. Voor de verplicht verzekerden worden de op-
namekosten evenals de reiskosten gedragen door het ziekenfonds, wanneer de op-
name in het ziekenhuis geschiedt, echter niet wanneer de besmette personen buiten
het ziekenhuis worden ondergebracht, daar het ziekenfondswezen slechts opname in
erkende ziekenhuizen kent. Ook in de loonderving als gevolg van het ziekteverzuim
is voorzien, daar de behandeling van de besmette personen volgens de huidige op-
vatting beschouwd wordt als een vroege behandeling, die niet te omgaan is, en welke
noodzakelijkerwijs gecentraliseerd moet geschieden, waardoor deze personen aan hun
werk onttrokken worden; dientengevolge wordt ziekengeld uitgekeerd. Voor de vrij-
willig verzekerden uit deze groep draagt het ziekenfonds de opnamekosten en de
reiskosten; in de loonderving door het ziekteverzuim is echter niet voorzien.
Voor de derde groep bestaat geen kostenregeling en een noodzakelijke anti-rabies-
behandeling kan velen uit deze groep — met name de kleine zelfstandigen, die ge-
deeltelijk tot deze groep, gedeeltelijk tot de vrijwillig verzekerden behoren — in grote
financiële moeilijkheden brengen.

Het is voor de getroffenen mogelijk een beroep te doen op de dienst Sociale Zaken
van de gemeente van inwoning, welke na beoordeling der financiële toestand kan
overgaan tot verstrekking van een voorschot, dat al dan niet geheel of gedeeltelijk
wordt teruggevorderd van de betrokkene. Wanneer terugvordering niet mogelijk is,
kan deze dienst 50% van het betaalde bedrag verhalen op het Rijk.
Deze gang van zaken wordt echter door de betrokkenen meestal als zeer onaan-
genaam ondervonden, het nadeel hiervan is, dat de toestemming van de betrokkene

voor de behandeling noodzakelijkerwijs wordt beïnvloed door de gedachte aan de
financiële consequenties, die inherent zijn aan de langdurige, gecentraliseerde be-
handeling.

Wanneer een mens door een mogelijk met rabies besmet dier is gebeten of hiermee in
nauw contact is geweest, is het van het grootste belang voor de mogelijk met rabies
besmette, dat alle gegevens zo nauwkeurig en zo snel mogelijk centraal worden ver-
zameld en gebundeld, óók wanneer de diagnose niet direct in de laboratoria van de
Rijks Serum Inrichting of het Rijksinstituut voor de Volksgezondheid gesteld kan
worden, doordat het onderzoek van het histologisch preparaat geen zekerheid geeft,
dan wel het verdachte dier nog in leven is.

De Commissie meent daarom, dat overleg dringend nodig is tussen de plaatselijke
arts, die inlichtingen kan geven over de omstandigheden, waaronder het contact
plaats had, de plaatselijke dierenarts, die inlichtingen kan geven omtrent de ver-
schijnselen bij het verdachte dier, de geneeskundig inspecteur, die de mogelijkheid
heeft, het geheel van de lokale infectie te overzien en de districtsinspecteur van de
Veeartsenijkundige Dienst, die deze op veterinair gebied kan overzien. Zij dringt erop
aan, dat in bekendmakingen aan artsen en dierenartsen de nadruk wordt gelegd op
een dergelijke samenwerking; de geneeskundige hoofdinspectie en de Veeartsenij-
kundige Dienst hebben deze reeds in een gezamenlijk uitgewerkt schema vastgelegd.
Resumerende komt de Commissie tot de conclusie, dat gecentraliseerde behandeling
is aangewezen, aangevuld met gepaste, gerichte decentralisatie, wanneer de omstan-
digheden dit noodzakelijk maken. Hoewel formeel iedere arts de bevoegdheid heeft
ook een eventueel met rabies besmette patiënt te behandelen, vertrouwt de Com-
missie, dat de voordelen van gecentraliseerde behandeling, van de faciliteit, die de
overheid verleent, door het ter beschikking stellen van het vaccin, de behandelend
deskundige en eventueel de vergoeding van ziekenhuis- en reiskosten en de grote
gevaren, verbonden aan de vaccinatie, de artsen zullen weerhouden gebruik te maken
van dit, hun formeel toekomende recht.

Tenslotte acht zij voldoende samenwerking tussen de verschillende overheidsinstanties
gewaarborgd, voor het geval rabies zich binnen Nederlands grenzen voordoet.

Onderzoek naar de gebruikswaarde van verschillende rassen en kruisingen.
Vergelijkend overzicht van de gemiddelde gegevens per 1 februari 1956 en 1955.

p. jj
O A

- ^ C

g-Oa

.ï Ë »
-a °

« TI C
U g —

a-- _•

^a 2 «
° Ö ï

W.L. x R.I.R.
E L. x R.I.R.
W.L. x New. Ha.
E.L. x New Ha.
R.I.R. x New Ha.
New Ha. x R.I.R.

Om per ras of kruising een betrouwbaar gemiddelde te krijgen, zijn
minstens 30 bedrijven nodig. De gegevens van de aantallen bedrijven
met * moeten dus als een aanwijzing worden beschouwd.

De produktie is berekend naar het gemiddelde aantal aanwezige
hennen per maand. De produktie van de verschillende rassen en
kruisingen is onderling vergelijkbaar; deze is omgerekend naar één-
zelfde gemiddelde geboortedatum n.1. 1 maart.

Het ophokgemiddelde is de produktie berekend van het aantal
dieren bij het begin van de leg.

Op een aantal bedrijven werden alle dieren om de kwaliteit opge-
ruimd. De uitval en regelmatige selectie tot het moment van totaal
opruimen is verwerkt in de kolom „uitval en selectie in %". Daar-
naast is er een klein aantal bedrijven, waar de dieren wegens slechte
kwaliteit gehéél opgeruimd zijn. Dit maakt het percentage uit, dat
in de kolom „Koppels dieren opgeruimd om de kwaliteit enz." is
opgenomen. Voor berekening van de in beide kolommen opgenomen
percentages is uitgegaan van het aantal dieren, dat aan het begin
van de leg aanwezig is.

De uitval- en selectiepercentages tot 1 februari 1956 zijn hoger dan
vorig jaar. De belangrijkste oorzaak hiervoor is zeer waarschijnlijk
een grotere selectie.

Bureau: Rubenslaan 123, Utrecht. Tel. 030-11413. Gironummer 511606 t.n.v.
Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Van 16 tot 28 juli a.s. is het woonhuis van de secretaris wegens vakantie gesloten en
zal het bureau buiten de normale bureautijden ook telefonisch niet bereikbaar zijn.
In verband hiermede gelden ten aanzien van de openstelling van het bureau en van
de telefoon tijdelijk de volgende afwijkende regeling.

Het bureau is geopend van 8.45 uur tot 17.00 uur; de administrateur is ook in het
middaguur aanwezig.

Voor gevallen, die het Waarnemingsbureau betreffen, kan men zich zonodig ook
buiten genoemde bureautijd telefonisch in verbinding stellen met het woonhuis van
de administrateur, dat is aangesloten onder nummer 030-12835.
Mocht het bureau geen gehoor geven op de opengestelde tijd dan kan men zich
eveneens met dit telefoonnummer in verbinding stellen.

In aansluiting aan het reeds gepubliceerde programma kan worden meegedeeld
dat Mr. G. S. McKec (U.S.A.) een voordracht zal houden over Inspection of
poultry and rabbits in the U.S.A.

In de loop van dit jaar zullen weer nieuwe vluchtelingen-studenten naar Nederland
komen om hier onder auspiciën van het Universitair Asyl Fonds hun studies voort
te zetten. Zij komen uit kampen en vluchtelingencentra otn een normaal, regelmatig
leven te gaan leiden, als student aan een Nederlandse Universiteit of Hogeschool.
Uiteraard staan zij de eerste tijd echter wat vreemd tegenover de Nederlandse
maatschappij in al zijn uitingen. Zij kennen de Nederlandse normen niet, zij weten
bij voorbeeld niet, hoe een Nederlander eet, zich in gezelschap gedraagt; zij moeten
de taal wat leren hanteren; zij zullen moeten leren wat goedkoop is en wat duur,
wat de moeite waard is en wat niet. Om hen het aanpassen zo gemakkelijk mogelijk
te maken, zoekt het Universitair Asyl Fonds gezinnen, waar deze studenten enige
tijd kunnen verblijven. In een gezin leren zij alles wat niet in een boekje staat, maar
wat toch nuttig is.

Namens het Universitair Asyl Fonds worden daarom allen, die in de gelegenheid
zijn een vluchteling-student enige tijd onderdak te bieden opgeroepen zich te melden
bij het bureau van dc Maatschappij voor Diergeneeskunde; men kan zich ook
rechtstreeks wenden tot het bureau van de Stichting: Korte Smeestraat 3, Utrecht,
Tel. 030-22875 (van 9 tot 13 uur)). Bij voorkeur worden opgaven tegemoet gezien
van gezinnen, waarvan één of meer leden een universitaire opleiding genoten hebben
of genieten. Dc tijd van aankomst der studenten kan nog niet medegedeeld worden,
daar deze van velerlei factoren afhankelijk is.

Het Hoofdbestuur heeft de volgende collegae aangenomen als lid van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde:

Het Hoofdbestuur draagt de volgende collegae voor het lidmaatschap van dc Maat-
schappij voor Diergeneeskunde voor:

W. A D. Jaartsveld, Dijkstraat 167, Lichtenvoorde.
H. M. Jansen, Steenweg A 145, Waardenburg.

A. J. H. Rcmmerswaal, van Marumstraat 12, Utrecht.
A. Rozcman, Oudkerkhof 48bis, Utrecht.

A. D. Staal, Obrcchtstraat 33bis, Utrecht.
J. Venema, Prof. Sjollemalaan 36, Utrecht.

Het Hoofdbestuur heeft de diergeneeskundige candidaten L. Oosterveen en A. Tromp
aangenomen als candidaat-lid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Onderstaande dierenartsen, leden van dc Maatschappij voor Diergeneeskunde, hopen
hun dierenartsjubilcum te herdenken op dc genoemde data:

Dr. C. J. de Gier, Molenstraat 16, Ziindcrt.
J. G. H. Holsheimer, Ricle 61B, Schalkhaar (bij Deventer).
S. J. Hoogstra, Duinweg 83, Zoutelande.
J. G. Janssen, Emmasingcl 47, Weert.

B. J. J. Versclewcl cle Witt Hamer, St. Jacobsstraat 3, Maastricht.
P. N. Wildcrs, Wijk H, no. 176, Staphorst.

II. W. Klerk de Reus, Oranjelaan 13, Soestdijk.
A. Kuipers, Prins Hendriklaan 8, Rijswijk (Z.H.).
Dr. G. Leurink, Lindenstraat 18, Deventer.

Dr. A. van Manen, Kruislaan 202, Amsterdam (O.).
J. L. Vorkink, Muurhuizen 99, Amersfoort.

Boonen, H. J. L., te Helden-Penningen, aangesloten onder postgirorekening nummer
455511. ^ \' (72)

Leijdekkers, P. B. M., van Hapert naar Delden, Vossenbrinkweg 24, tel. 05407-463.

Pille, L. C., van Alkmaar naar Stompetoren, Oterlekerweg, tel. 02203-335. (104)
Ressang, Prof. Dr A. en Ressang-Groenewegen, Mevr. W. E., van Bilthoven naar
Bogor, Djalan Malabar (huisno. nog onbekend). (106)

Verdoorn, C., van Rijswijk naar Voorschoten, Prins Bernhardlaan 62, tel. 01717-
3585. (1 16)

Wind, Mej. A. P., van Philadelphia naar Davis, Galifornia, Vctcrinary college
University of California, instructor in small animal medicine. (125)

Blaak, H, te Doesburg, p/a Koepoortstraat 42, tel. 08334-4t3, gr. 527103 (voort-
zetting praktijk Th. Wemmers). (70)
Veenemans, A. J., te Hedel (Gld.), Koningin Wilhelminastraat 30 „De Woerd", tel.
04199-443, gr. 918892 (voortzetting praktijk J. H. Muijderman). (115)

Op 9 juni 1956 overleed te Putten collega Cornelis Vervoorn in de ouderdom van
61 jaar. Sinds februari was hij wat sukkelende. Zijn ziekte liet zich aanvankelijk
zeer onschuldig aanzien, doch bleek later de ergste kwaal te zijn, die ons lichamelijk
bedreigt en waarvoor helaas bij alle vooruitgang van de wetenschap nog geen hulp
gevonden is. Half maart werd collega Vervoorn naar het Diaconessenziekenhuis
te Utrecht vervoerd en daar tot begin juni verpleegd. Daar werd de gevreesde
diagnose gesteld. Ondanks talrijke bloedtransfusies en operatief ingrijpen ging de
toestand snel achteruit. Toen het einde naderde is onze collega op zijn verzoek weer
naar huis vervoerd. Nog een week heeft hij temidden van zijn zo geliefde gezin
mogen verkeren en op 9 juni is hij kalm en zacht, zonder pijn geleden te hebben,
overleden. Wij mogen dankbaar zijn dat het gevreesde einde toen in deze vorm
gekomen is.

Collega Vervoorn werd in 1895 als boerenzoon te Brakel in de Bominelerwaard
geboren. Hij volgde de H.B.S. te Gorkum en begon daarna zijn studie aan de toen-
malige Veeartsenijschool. Hij studeerde in 1920 zeer vlot af, ofschoon zijn studie in
de le Wereldoorlog door dc militaire dienstplicht onderbroken werd. In het leger
bereikte hij de rang van reserve le luitenant. Direct na het behalen van zijn
veeartsgraad werd Vervoorn te Putten als gemeente-veearts benoemd. Daar vestigde
hij zich 16 maart 1920 en daar zou zich zijn rijke leven als praktizcrend dierenarts
en werker op velerlei maatschappelijk gebied ontplooien. Met al zijn energie, die
hij in zo overvloedige mate bezat, wierp hij zich op dc diergeneeskundige praktijk,
die hij tot grote bloei wist te brengen. Hij was dc geboren dierenarts met een ijzer-
sterk lichaam, een onbeperkte geestkracht en een lust naar steeds meer werk. In
1922 kreeg hij ook de vleeskeuring in Putten toegewezen en daarnaast gaf hij vele
lezingen over diergeneeskundige onderwerpen en cursussen aan boerenzoons. Het
maatschappelijke leven werd door Vervoorn in vele functies gediend. Vóór de 2e
Wereldoorlog werd hij Commandant van de Burgerwacht en de Luchtwacht, voor-
zitter van de Oranje Vereniging, voorzitter van de afdeling Putten-Ermelo van de
Gelderse Maatschappij van Landbouw en secretaris van het Groene Kruis. In de
laatste oorlogswinter was hij onder zeer moeilijke omstandigheden waarnemend

burgemeester van Putten. Na de oorlog volgde nog zijn benoeming tot leraar aan
de Christelijke Landbouwwinterschool te Putten. Het laatste jaar diende hij de
dierenartsenkring „de Gelderse Vallei" als voorzitter. In al deze functies heeft
Vervoorn zijn volle werkkracht ingezet. Groot was de waardering, die hem ten deel
viel bij zijn 30-jarig ambtsjubileum in 1950. Als erkenning voor het vele maatschap-
pelijke werk door hem verricht benoemde Hare Majesteit de Koningin onze collega
tot Ridder in de Orde van Oranje Nassau.

Persoonlijk heb ik Vervoorn gekend vanaf zijn komst in Putten. Hij was mijn mentor
bij mijn verschijnen in de diergeneeskundige wereld en later waren wij buurtcollegae
en vrienden, waartussen nooit enige wrijving of moeilijkheid geweest is. Als huisvriend
heb ik het voorbeeldige familieleven van Vervoorn leren kennen. Zowel in zijn
eerste als in zijn tweede huwelijk wist hij, naast alle arbeid in zijn praktijk en alle
beslommeringen in zijn vele functies, zijn gezin het volle pond en meer dan dat te
geven. Het is mij een groot voorrecht geweest wekelijks enige uren in zijn familie-
kring door te brengen, waarbij uiteraard de gesprekken steeds weer op ons werk
neer kwamen.

Augustus 1955 deed Vervoorn zijn praktijk over aan zijn tweede zoon, D. C. Ver-
voorn, nadat hij tot directeur van de Vleeskeuringsdienst Kring Harderwijk benoemd
was. In deze laatste functie is collega Vervoorn slechts een half jaar actief werkzaam
geweest. Toen openbaarde zich de gevreesde ziekte, die na luttele maanden de
draad van dit werkzame leven afsneed.

Op 13 juni had onder zeer grote belangstelling de begrafenis te Putten plaats.
Meerdere sprekers brachten Vervoorn postuum dank voor alles wat hij voor mens
en dier gedaan had. Namens de Maatschappij voor Diergeneeskunde, de Vereniging
van Directeuren van Vleeskeuringsdiensten en de Kring van Dierenartsen van de
Gelderse Vallei sprak collega Dr S. T. Hofstra van Brcukelen. Vele dierenartsen
waren bij deze sobere plechtigheid aanwezig. Vele verenigingen hadden bloemen
gezonden.

Onze goede vriend Vervoorn heeft zijn baan gelopen en zijn strijd gestreden. Wij
zullen hem steeds gedenken als een goede dierenarts, een harde werker en ccn
voorbeeldig huisvader.
Hij ruste in Vrede.

Op 15 December 1955 overleed te Gouda Simon Klapwijk, geboren op 11 Juni 1897
te Delft.

Na het doorlopen van de Christelijke II.B.S. te Rotterdam volgde hij in Utrecht de
diergeneeskundige studie. Daarna heeft Simon vele jaren waargenomen, tot hij in
1942 de praktijk in Bodegraven van collega Burggraaf overnam. Hetzelfde jaar
huwde hij met Aag van de Berg, die hem ook in de praktijk tot grote steun was.
Uit dit gelukkige huwelijk werden drie kinderen geboren, twee jongens en een
meisje, die zijn grote trots waren.

Na enkele moeilijke oorlogsjaren kreeg hij een zeer goede praktijk.
Het grote aantal runderen en varkens dat hier op een betrekkelijk klein praktijk-
gebied wordt gehouden, maakt dat de practicus na afloop van zijn werk nog tijd
over heeft voor zijn gezin en zijn ontspanning.

Simon heeft de laatste tien jaar een mooi leven gehad en was een populaire figuur
in Bodegraven. Hij was voorzitter van de plaatselijke ruitersportclub en verder een
actief lid van veel verenigingen. In de zomer van 1955 openbaarde zich het eerste
verschijnsel van de tegenwoordig zo gevreesde ziekte. Simon praatte er nooit over
en bleef zijn werk doen tot het in oktober niet meer mogelijk was en hij in het
ziekenhuis te Gouda werd opgenomen. Geen klacht is ooit over zijn lippen gekomen;
hij putte zijn kracht uit zijn geloof en stierf in volle vrede.

Hij is de 19e december te Bodegraven begraven. De waardering van zijn werk en
zijn persoon kwam tot uiting in de grote schare, die de overledene naar zijn laatste
rustplaats volgde.

Op 2 juli 1956 overleed na een langdurige ziekte collega H. Vrolijk op de leeftijd
van 30 jaar.

Hendrik Vrolijk werd 31 oktober 1925 te Schcvcningen geboren. Hij studeerde
diergeneeskunde te Utrecht, waar hij in 1953 tot dierenarts werd bevorderd. Reeds
tijdens zijn studie, gedurende welke tijd hij actief aan het studentenleven deelnam —
hij was o.m. een entousiast lid van Triton — voelde hij zich aangetrokken tot
wetenschappelijk werk. Gedurende het studiejaar 1951/1952 werd hij door een
stipendium van dc British Council in staat gesteld, te Cambridgc onder leiding van
Prof. Bcveridgc, onderzoekingen te verrichten over de groep van dc plcuropneumonie-
organismen en over viruspneumonieën. Tijdens zijn verblijf in Engeland deden zich
de eerste verschijnselen voor van de ziekte, waaraan hij tenslotte is bezweken.
Dc aard daarvan was hem bekend en hem was medegedeeld, dat hij nog slechts
enkele jaren te leven had. Desondanks heeft hij die weinige jaren besteed op een
wijze, die ieders bewondering afdwong.

Na zijn stage te Cambridge keerde hij naar Utrecht terug, voltooide zijn studie en
kreeg de gelegenheid in de afdeling voor bacteriologie en experimentele pathologie
van het Nederlands Instituut voor Praeventieve Geneeskunde te Leiden een door
het Centraal Proefdierenbcdrijf T.N.O. gesubsidieerd onderzoek over de aetiologie
cn pathologie van de ziekten van de ademhalingsorganen van laboratoriumratten te
verrichten, een onderwerp dat van grote betekenis is, zowel voor de fokkerij van
ratten als voor laboratoria die met deze dieren werken. Het onderzoek zou in dc
loop van 1956 tot afsluiting zijn gekomen en de eerste voorbereidingen tot het op
schrift stellen in de vorm van een proefschrift waren juist getroffen, toen het
sluimerende proces actief werd. Het laatste halve jaar heeft hij zijn werk, eerst
gedeeltelijk, later geheel, moeten opgeven.

Vrolijk had een grote geestkracht. Ondanks dc sombere prognose leefde en werkte
hij met opgewektheid en toonde een brede belangstelling. Hij had ook een grote
werkkracht. Naast bovengenoemd onderzoek stelde hij, op verzoek van de Rijks-
verdedigingsorganisatie T.N.O. een uitvoerig rapport samen over de veterinaire
aspecten van de bacteriologische oorlogvoering. Later werd hij ook belast met de
zorg voor de gezondheid van onze eigen proefdieren en het onderzoek van daarbij
voorkomende ziekten.

Zijn korte leven is welbesteed geweest, zijn werk als assistent bij de bacteriologie en

virologie deed veel voor de toekomst verwachten. Het einde kwam, weliswaar niet
onverwacht, maar toch nog overrompelend.

Een grote schare belangstellenden — een mens als hij kon niet anders dan talrijke
vrienden hebben — stond de 5e juli rondom zijn graf bij het Groene Kerkje te
Ocgstgeest en gaf het zo zwaar getroffen jonge gezin — zijn vrouw en beide nog
zeer jonge kinderen -— alsmede zijn ouders blijk van hun deelneming. Op ons
laboratorium gevoelen wij het gemis van een prettig en veelbelovend medewerker.
Hij ruste in vrede.

Op zaterdag 16 juni 1956 overleed te zijnen huize in \'s-Gravenhage, na een lang-
durig ziekbed nog vrij onverwachts, de Majoor Jhr. Dr. W. Strick van Linschoten,
Dirig. Paardenarts v. h. K.N.I.L. b.cl., in de ouderdom van 67 jaar.
Willem Strick van Linschoten werd op 3 maart 1889 te Varseveld geboren en be-
zocht daar de lagere school. De H B S. doorliep hij te Utrecht, waarna hij dc studie
voor dierenarts begon aan de toenmalige Veeartsenijschool. Zijn grote liefde voor
het dier en speciaal voor het paard deed hem daartoe besluiten, nadat hij voor de
loopbaan van cavalerie-officier had moeten afzien wegens een afwijking aan beide
ogen. Hij meende zeer terecht langs deze weg officier te kunnen worden en bemoeienis
te krijgen met het paard. Immers, het keuringsregulatief voor toelating tot officier
van de Militaire Veterinaire Dienst was ongetwijfeld zeer soepel en bood een goede
kans, om het begeerde doel te bereiken. Geen wonder dan ook dat hij, na het be-
eindigen van zijn studie, bij Kon. Besluit van 16 juli 1919 aangesteld werd tot
Paardenarts der 2e klasse (le Luit.) bij het Kon. Ned. Ind. Leger. Op 16 juli 1928
werd hij aangesteld tot Paardenarts der le klasse (kapitein) en op 16 juli 1938 tot
Majoor, Dirigerend Paardenarts.

Intussen had hij in 1934, tijdens een verloftijd in Nederland, de doctorsgraad be-
haald in Zwitserland op een proefschrift getiteld: „Beiträge zur Wundbehandlung
bei Pferden mittels Antivirus Bcsrcdka".

In Indië was hij tevens Voorzitter van dc Commissie van Toezicht op de School
van inlandse dierenartsen te Buitenzorg, terwijl hij in 1938 benoemd werd tot
Waarnemend Chef van de Militair Diergeneeskundige Dienst. In september 1941
verliet hij het leger eervol onder toekenning van pensioen.

Evenals zo vele officieren verbleef hij gedurende de oorlog in verschillende gevangen-
kampen.

Na de bevrijding van Java verbleef hij tot september 1946 in Australië en vestigde
zich daarna in Den Haag.

Gedurende meerdere jaren was hij enige dagen per weck als keuringsveearts-bacterio-
loog aan het Gemeente-Abattoir te Amsterdam werkzaam. Tevens was hij in die jaren
paardenarts bij de Stichting Renbaan Duindigt en Veterinair Voorzitter der Her-
keuringscommissie voor Dravers- en Volbloedhengsten.

Op 1 januari 1956 legde hij deze arbeid neer: zijn gezondheidstoestand liet een goede
vervulling dezer functies niet meer toe. In februari d.a.v. maakte zijn lichaams-
toestand een ingrijpende operatie en een langdurige verpleging in een ziekenhuis
noodzakelijk. De laatste maanden kon hij thuis verpleegd worden. Toch kwam het
einde op 16 juni j.1. nog onverwachts. Om 12.30 uur stierf hij na een benauwdheid
in de armen van zijn toegesnelde vrouw.

De overledene was drager van: het Officiersdienstkruis met het cijfer XXV; het
Mobilisatiekruis; het Oorlogsherinneringskruis; het Kruis van Orde en Vrede; de
Ster P.B.X.

Ik heb Wim Strick van Linschoten leren kennen toen hij in het jaar 1910 de studie
van dierenarts aanving. Gedurende het studiejaar 1911 -* 12 woonde ik met hem op
hetzelfde adres en leerde hem kennen als een eerlijk en goedwillend mens. Van
nature volkomen ongecompliceerd, gaf hij zich zoals hij was, vriendelijk en steeds
bereid tot een pretje of tot hulp in nood, hetgeen de vriendschap met zijn club-
genoten tot een hechte maakte.

Wij, zijn vrienden, waarvan reeds vele hem in de dood zijn voorgegaan, mochten
hem bijzonder graag.

Het paard had zijn grote belangstelling en liefde en het was in genoemd studiejaar,
dat we met andere vrienden de Veterinaire Studenten Rijvereniging oprichtten, welke
in het voorjaar 1912 de eerste en zeer geslaagde uitvoering gaf in de Stadsmanege
te Utrecht.

Door zijn jarenlang verblijf in Ned. Oost-Indië verloor ik hem uit het oog, maar
zijn vele vrienden, die hij daar maakte en die ik tijdens zijn ziekte in Den Haag
mocht ontmoeten, getuigden omtrent zijn persoon zoals ik het hierboven deed: hij
bleef zoals ik hem als jonge man had leren kennen.

Zij en ook ik hebben een goede vriend verloren; ook de Nederlandse dierenartsen
verloren in hem een representatieve en geziene collega.

Op dinsdag 19 juni werd hij op de begraafplaats „Nieuw Eyk en duynen" ter aarde
besteld. Door verblijf in het buitenland kon ik hem helaas niet de laatste eer be-
wijzen. Een grote schare vriendinnen en vrienden volgde de baar, welke overdekt
was met een weelde aan bloemstukken, naar de laatste rustplaats. Een viertal sprekers
getuigden in de aula van de grote vriendschap, welke zij Wim Strick van Linschoten
toedroegen.

Mijn gevoelens van deernis maar tevens mijn grote bewondering gaan uit naar Me-
vrouw W. A. A. Strick van Linschoten-Beekman, zijn vrouw, die thans met haar
verdriet achterblijft, alleen. De wijze, waarop zij haar man heeft verpleegd tijdens
zijn ziekte, vaak ten koste van haar zelf, is boven alle lof verheven. Zij is hem in
zijn lijden, waarvan hem de afloop volkomen bekend was, een grote steun geweest.
Moge de tijd haar de rust en het geestelijk evenwicht teruggeven, welke zij zo hard
nodig heeft.
Wim, rust in vrede.

EEN GEVAL VAN VERMOEDELIJK ZINKGEBREK
(PARAKERATOSE) BIJ VARKENS, DIE GEVOERD WERDEN AAN
DE DROOGVOERBAK.

(A case of supposed zinc deficiency disease (parakeratosis) in pigs, fed by means of

Bij de voeding van onze landbouwhuisdieren wordt tot nu toe weinig
aandacht geschonken aan het element zink. In het algemeen neemt men
aan, dat in de rantsoenen voldoende van dit element voorkomt.
Recente onderzoekingen van Tucker & Salmon (3) hebben echter
aangetoond, dat een in Amerika bij het varken voorkomende huidaan-
doening, die gepaard gaat met slechte groei, toe te schrijven is aan een
gebrek aan zink. In Nederland werd hierop geattendeerd door Donker
(1). Het was niet bekend, dat eenzelfde tekort ook hier te lande kan voor-
komen.

Thans heeft zich in een tweetal voederproeven bij varkens, die aan de
droogvoerbak werden gevoerd, een overeenkomstige ziekte voorgedaan,
die door het toevoegen van zinksulfaat kon worden genezen. Het verloop
van deze proeven en de waargenomen ziekteverschijnselen zullen hieronder
nader worden omschreven. De proef werd genomen op het bedrijf van
J. Kuit te Scherpenzeel (Fr.).

Het doel van deze proef was het verkrijgen van een beter inzicht in de
mestresultaten van varkens aan de droogvoerbak. Hiertoe werden 20
biggen (N.L.) afkomstig van twee zeugen naar gewicht, geslacht en af-
stamming zodanig verdeeld, dat vier groepen ontstonden, die twee aan
twee gelijkwaardig waren. De dieren werden van de geboorte af binnen
gehouden. Tot een leeftijd van elf weken werden alle biggen gevoerd
volgens de dikke brij-methode met eiwitrijk meel en water. Daarna werden
twee groepen (I en III) op dezelfde wijze verder gemest. Aan de beide
andere groepen (II en IV) werd hetzelfde meelmengsel toen in droge
vorm tot verzadiging ter beschikking gesteld.

De dieren, die het meel als dikke brij kregen toegediend, bleven volkomen
gezond en de groei was goed. De biggen, die in er naast gelegen hokken
droogvoer kregen, bleven al spoedig achter in groei. Er ontwikkelde zich
ongeveer tegelijkertijd een huidaandoening op oren, poten en schoft. De
aandoening, die gekenmerkt werd door donker gekleurde schilfers, breidde
zich later nog verder over het lichaam uit.

Na veeartsenijkundig onderzoek werd aan groep IV het meel weer in de
vorm van dikke brij gegeven. Deze dieren hervatten de groei en lang-
zamerhand verdween ook de huidaandoening.

De varkens van groep II kregen een injectie met „bio-dalbeen", een
preparaat dat naast bepaalde organische stoffen de elementen Cu, Fe,
Co, Mn en As bevat. Het resultaat van deze behandeling was negatief; de
huidaandoening verergerde en de groei bleef slecht. Toen ook aan deze

dieren het meel als dikke brij werd toegediend, verdween het lijden en
konden alle dieren tot bacongewicht worden afgemest. Het verloop van
de groei is weergegeven in figuur 1; de samenstelling van het meel in
tabel 1.

De biggen van drie zeugen, die binnen werden gehouden, werden bij de
zeug bijgevoerd met droog meel en water. Gedurende de zoogperiode
kregen ze een enkele maal een graszode, daarna niet meer. Na het spenen
deden zich, op een leeftijd van tien weken, bij de kleinste big huidver-
schijnselen voor en op een leeftijd van twaalf weken trad het lijden in alle
tomen op. De proef werd nu als volgt ingericht.

groep I droogvoer 0,02 % ZnSO., (43 d.p.m. Zn)
groep II dikke brij
groep III droogvoer

groep IV droogvoer 0,04% ZnS0₄ (86 d.p.m. Zn)
De groepen I en II werden, rekening houdende met gewicht, geslacht
en afstamming, samengesteld uit twee tomen, die het minst waren aange-
tast en die er bij oppervlakkige beschouwing nog gezond uitzagen. De
groepen III en IV werden in hoofdzaak samengesteld uit een derde toom
waarin de ziekte duidelijk voorkwam. In de beide laatste groepen waren
afstamming en geslacht niet gelijk verdeeld. Er werd bij de indeling op
gelet, dat de ziekte in de hokken twee aan twee in gelijke mate voorkwam.
Het meel van de groep, die dikke brij kreeg werd drie maal per dag op
0,1 kg nauwkeurig afgewogen. Bij de andere groepen werd telkens wan-
neer dit nodig was een afgewogen hoeveelheid meel in de droogvoerbak
gestort. Het overblijvende deel werd tegelijk met het wegen van de
varkens teruggewogen. Alle groepen kregen, evenals in de eerste proef,
uitsluitend eiwitrijk mengvoer en leidingwater. De samenstelling van het
mengvoer is weergegeven in tabel 1. Het zinksulfaat (Zn.SO4.7H2O) was
afkomstig uit een apotheek; er bestaat geen zekerheid, dat het volkomen
zuiver was. De dieren werden gevoerd uit een vertinde emmer. De stalvloer
werd gestrooid met rogge- en gerstestro.

De biggen, die droogvoer met zinksulfaat of dikke brij zonder zinksulfaat
kregen, groeiden normaal op. De huidaandoening, die nog in een begin-
stadium verkeerde, verdween of trad niet op. Van groep II moest één dier
wegens darmstoornis uit de proef worden genomen.

Bij de dieren, die droogvoer zonder zinksulfaat kregen (groep III), nam
de ziekte toe. Alle dieren werden door de huidaandoening aangetast,
hoewel niet in dezelfde mate. Gedurende de eerste 13 dagen bleven ze
reeds belangrijk in groei achter. In de tweede 14 dagen gingen vier van
de vijf dieren zelfs in gewicht achteruit. Op dit tijdstip werd aan het meel
van deze groep 0,04 % zinksulfaat toegevoegd. Reeds na anderhalve dag
kon een betere eetlust worden waargenomen en na 14 dagen bleek, dat
de dieren al weer 0,77 kg per dag waren gegroeid tegen —0,07 kg in de
tweeweekse periode daarvoor. De huidverschijnselen verdwenen langza-
merhand volledig en er deden zich geen verdere stoornissen voor.
Een overzicht van groei en voederverbruik is gegeven in tabel 2 en in
figuur 2.

Het verloop van het ziekteproces was in beide proeven vrijwel gelijk. Het
eerst viel op, dat de oren aan de basis wat rood en gezwollen waren.
Hetzelfde deed zich ongeveer gelijktijdig voor op de dam en aan de
achterkant van het spronggewricht. Op deze plaatsen vertoonden zich
kort daarop barsten, waaruit enig vocht tevoorschijn trad. De rode plaat-
sen kregen later een schilferig aanzien en de aandoening breidde zich uit
over kop, poten en buik. Op de schoft ontstond meestal ook een haard en
veelal werden ook dijen, staart en schouders aangetast. De schilfers ver-
dikten zich tot donker gekleurde hoornachtige korsten van enkele milli-
meters dikte. Uit de kloven tussen de korsten trad, voornamelijk aan de
buikzijde, vocht naar buiten. De dieren schuurden of krabden niet; de
aandoening scheen niet te irriteren.

De eetlust werd tijdens het ziekteproces geringer. De biggen groeiden
slecht en gingen soms in gewicht terug. Zij, die het ergst waren aangetast
vermagerden sterk. Het haarkleed werd ruw en de buik was opgetrokken.
De dieren maakten een lusteloze indruk.

In de tweede proef werd bij het ziekste dier een ernstige diarrhee waar-
genomen. Figuur 3 toont dit dier, kort voordat zinksulfaat aan het
rantsoen werd toegevoegd.

Uit het verloop van de proeven en uit een vergelijking met gegevens uit
de literatuur is duidelijk geworden, dat wij te maken hebben gehad met
verschijnselen, die samenhangen met een gebrek aan zink.
Kernkamp & Ferrin (2), die de verschijnselen hebben omschreven
voordat de oorzaak van het lijden bekend was, hebben gevonden, dat de
korsten bestaan uit verhoorndc lagen van de opperhuid waarin, in tegen-
stelling tot gewone verhoorning, de celkernen nog aanwezig zijn. Naar
aanleiding van deze waarneming noemen zij de aandoening parakeratose,
een naam, die door andere onderzoekers is overgenomen.
Tucker &Salmon hebben aangetoond, dat de ziekte niet voorkomt
als aan de dieren groenvoer wordt verstrekt. Bij hun onderzoek bleek
verder, dat een hoog gehalte van het voer aan Ca en P het optreden van
het lijden bevordert.

Het door ons verstrekte rantsoen bevatte een normale hoeveelheid minera-
len. Wij kunnen vermoeden, dat een relatief tekort aan zink is ontstaan.
Het blijft daarbij echter een open vraag hoe het mogelijk is, dat de
deficientie wel voorkwam als het meel in droge vorm werd gegeven en
niet als hetzelfde mengsel kort voor het voeren werd aangemaakt met
water.

In voederprocven hebben zich bij varkens, die aan de droogvoerbak werden gevoerd,
ziekteverschijnselen voorgedaan, die niet optraden als hetzelfde meelmengsel als dikke
brij werd gegeven. Het lijden kenmerkte zich door verminderde groei en door een
huidaandoening aan de extremiteiten van het lichaam. Dc ziekte kon worden ge-
nezen door aan het rantsoen 0,02—0,04% zinksulfaat (ZnS04.7H->0) toe te voegen.

In pigs, fed by means of a self feeder, a disease appeared, that dit not occur when
the same meal mixture was given as a thick slob. The disturbance was characterized
by decrease in weight gain and by a dermatitis of the extremities of the body. The
disease could be cured by adding 0,02—0,04% ZnS04.7H20 to the ration.

Des porcs nourris avec de la farine sèche sont tombés malade, ce qui n\'était pas le
cas quand la même farine fut melangée avec un peu d\'eau. La maladie était
caractérisée par une croissance diminuée et par une éruption de la peau aux
extrémités du corps. Elle fut guérie en ajoutant à la ration 0,02—0,04 % de sulfate
de zinc (ZnSo^HjO).

Bei Jungschweinen, die mit einem Futterautomate gemäst wurden ist eine Krankheit
vorgekommen, die nicht auftrat als dieselbe Mehlmisschung mit Wasser angemacht
gegeben wurde. Das Leiden wurde charakterisiert durch verminderten Zuwachs und
durch eine Hauterkrankung an den Extremitäten des Körpers. Die Krankheit wurde
kuriert unter Zusatz an der Ration von 0,02—0,04 % Zinksulfat (ZnSo4.7H20).

1. DONKER K, De rol van zink in het dierlijk organisme. Resumé\'s „Wetenschap
voor de praktijk", 1956, 28.

2. KERN\'KAMP, H. C. H. en FERRIN, E. F., Parakeratosis in Swine. Journal of
the American Veterinary Medical Association 123, 1953, 217.

3. TUCKER, H. F. en SALMON, W. D.„ Parakeratosis or zink deficiency disease
in the pig. Proceeding of the Society for Experimental Biology and Medicine 88,
1955,613

Uit de Gezondheidsdienst voor Dieren in de provincie Groningen
Dir. Dr. H. ter Borg.

EEN GEWIJZIGD BIOPSIE-APPARAAT VOOR HET
HISTOLOGISCH EN MICRO-BIOLOGISCH ONDERZOEK
VAN DE UTERUS BIJ HET RUND,

In de zomer van 1954 gingen wij bij ons onderzoek van steriele runderen,
in het bijzonder op bedrijven met z.g.n. „stalsteriliteit", over tot het ge-
bruik van het door Kampelmacher (1952, 1954) gemodificeerde
biopsie-apparaat volgens F o 1 m e r N i e 1 s e n.

Dit apparaat, waarbij dus de voorrand van het „slijmbekertje" tot een
dakvormig, snijdend lipje is getransformeerd, bleek ons echter niet in alle
opzichten te voldoen. Het voornaamste bezwaar was wel, dat de verkregen
biopsieën van het endometrium zowel in omvang als in kwaliteit steeds
achterstonden bij die, welke wij met het door Brus (1952, 1954) ont-
worpen apparaat verkregen. Daar kwam bij, dat, hoewel wij met dit
apparaat telkens maar een zeer klein stukje uterus-slijmvlies konden
„vangen", ons toch bij proeven op uitgenomen uteri van slachtdieren
bleek, dat het slijmvlies dikwijls over een vrij belangrijk oppervlak van de
onderlaag werd losgetrokken. Dit in tegenstelling tot wat men ziet bij
gebruik van het apparaat volgens B r u s, waarmee de aangerichte schade
- een in het algemeen vrij glad uitgeponst stukje slijmvlies — werkelijk
minimaal is.

Bovendien is bekend, dat men met het apparaat van F o 1 in e r N i e 1 s e n
gemakkelijk de uteruswand perforeert. De infraising in de staaf van het in-
strument, waarin men het uterus-slijm verzamelt, bevindt zich n.1. slechts
0,5 cm van het, van een knopje voorziene, uiteinde dezer staaf en ook
blijkens onze ervaring is lang niet altijd te voorkomen, dat dit knopje
zich door de uteruswand heen boort tijdens de ronddraaiende beweging,
die men met de staaf moet maken, terwijl de vingers van de zich in het
rectum bevindende hand enige druk op de uterus uitoefenen ter plaatse
van de bedoelde infraising.

Nu zal men er uiteraard naar streven, een dergelijke perforatie zoveel
mogelijk te vermijden, maar aan de andere kant behoeft men haar —
zoals trouwens ook Kampelmacher (1954) en Walther - Gru-
nert (1955, 1956) aangeven - daarom nog niet al te tragisch op te ne-
men: geen van de dieren, bij welke wij haar konden vaststellen, ondervond
hiervan schadelijke gevolgen — een aantal werd zelfs drachtig van de,
onmiddellijk in aansluiting aan het nemen van de biopsie, in de andere
uterushoorn uitgevoerde inseminatie.

Teneinde biopsieën van bevredigende kwaliteit te krijgen zijn we er al vrij
spoedig toe overgegaan, het apparaat van Kampelmacher uitsluitend
te gebruiken voor het verzamelen van uterus-slijm voor bacteriologisch
onderzoek en na deze bewerking het apparaat volgens B r u s in te brengen
voor het nemen van een slijmvlies-biopsie. Weliswaar kregen we zodoende

betere biopsieën, maar de methode is omslachtig en het gevaar van uterus-
perforatie blijft onverminderd aanwezig.

Terzijde zij hier opgemerkt, dat wij, anders dan Kampelmacher,
bij deze „dubbele" operatie, ook wanneer ze onder epidurale anesthesie
werd uitgevoerd, practisch gesproken nooit last ondervonden van aan-
zuigen van lucht in en daardoor een ballonvormige uitzetting van het
rectum. Voorwaarde hierbij is echter, dat men de zich in het rectum
bevindende hand rustig op zijn plaats laat en de instrumenten zich door
een helper doet aanreiken, resp. door deze laat wegleggen. Op deze wijze
kan men bij een tochtig rund na het nemen van de biopsie zonder bezwaar
ook nog een inseminatie uitvoeren.

De epidurale anaesthesie (waarvoor wij 5 cc Astracaïne „Blomberg" 2%
gebruiken) biedt hierbij als grootste voordeel de volkomen verslapping en
opheffing van de prikkelgevoeligheid van het rectum, welke men ermee
verkrijgt. Persen en defaecatie blijven hierdoor achterwege, hetgeen zowel
het gemak als de reinheid van werken zeer ten goede komt. Maar wordt
onder deze omstandigheden ongelukkigerwijs ■— als gevolg van de in de
buikholte heersende onderdruk — lucht in het rectum aangezogen, dan
wordt deze lucht uiteraard ook niet weer uitgeperst en is men gedwongen,
de operatie te staken, daar de strak gespannen rectumwand elk verder
werken onmogelijk maakt. Ons is dit echter op de ca. 80 onderzochte run-
deren maar éénmaal overkomen en wel, toen we op een gegeven ogenblik
gedwongen waren, de hand uit het rectum terug te trekken.
Ook hebben wij nog de mogelijkheid onder ogen gezien en beproefd, om
met een met het apparaat van B r u s verkregen stukje uterus-slijmvlies een
voedingsbodem te enten, alvorens het in de fixeervloeistof te brengen.
Deze werkwijze is echter uit bacteriologisch oogpunt weinig bevredigend
en komt bovendien de kwaliteit van de biopsie niet ten goede.

Op grond van de vorengenoemde ervaringen hebben wij gezocht naar de
mogelijkheid, het „slijmbekertje" van FolmerNielsenen het „biopsie-
hoedje" van Brus in één instrument te verenigen.

Het hiertoe door ons ontworpen apparaat, dat geconstrueerd werd door
L o d e Instrumenten N.V. te Groningen, bestaat uit een 55 cm lange,
metalen buis (A) met een uitwendige diameter van 7 en een inwendige
diameter van 4,7 mm, aan het einde waarvan een rond, doorboord
plaatje (A\') met een diameter van 25 en een dikte van ca. 2 mm is be-
vestigd. Binnen deze buis bevindt zich een massieve, metalen staaf (B),
die er precies in past en die aan het uiteinde, dat met het plaatje corres-
pondeert, is voorzien van een cylindrisch handvat (C) — lengte 85, door-
snee 12 mm — met dwarsstaafje (C\'). Op 55,4 cm afstand van dit hand-
vat bevindt zich in cle staaf een infraising (D), welke 20 mm lang, 2,8 mm
breed en 2,8 mm diep is en die zodoende een langwerpig „bekertje" vormt
met een inhoud van 0,16 ml; 4 mm voorbij dit bekertje is de staaf over
een afstand van 2 mm conisch afgedraaid tot een dikte van 3 mm; op
het einde van het aldus ontstane staafje (B\'), dat een lengte heeft van
ca. 20 mm, is d.m.v. een schroefdraad het bekende „hoedje" (E) — lengte
15 mm, diameter 7 mm, hoogte v. d. inwendige ruimte 4 a 5 mm — be-
vestigd en wel zodanig, dat de afstand, gemeten van het begin van het

dunne staaf je tot het door de snijrand van het hoedje gaande vlak, 10 mm
bedraagt. De afstand van het handvat tot het genoemde vlak bedraagt
dus 59 cm, zodat het instrument in totaal een lengte heeft van 69 cm.

FIG. 1: Biopsie-apparaat, geheel geopend. — FIG. 2: Biopsie-apparaat, gedeeltelijk
gesloten; het slijmbekertje bevindt zich binnen de buis. FIG. 3: Biopsie-apparaat,
geheel gesloten. — FIG. 4: Buis-speculum (lengte 40 cm).

FIG. 1: Biopsy apparatus, entirely opened; D - elliptical hollow for mucus sampling;
C" - indentation in handle (C), corresponding with hollow aperture; E ■ cutting
division for biopsy. — FIG. 2: Biopsy apparatus, partly closed; the hollow is inside
the tube (A); B" - circular mark on rod (B). — FIG. 3: Biopsy apparatus, entirely
closed. — FIG. 4: Tubular speculum (length 40 cm).

Ten-slotte bevindt zich op het handvat een inkerving (C"), welke corres-
pondeert met de opening van het bekertje, terwijl voorts op de staaf, op
25 mm afstand van het handvat, een circulaire merkstreep (B") is aange-
bracht. Is de staaf zover naar achteren getrokken, dat deze merkstreep
zichtbaar is, dan bevindt zich het bekertje geheel binnen de buis.
Met uitzondering eventueel van het hoedje, dat desgewenst uit roestvrij
staal kan worden vervaardigd, is het gehele apparaat uitgevoerd in ver-
nikkeld messing.

Het steriele apparaat wordt in gesloten toestand, al dan niet onder ge-
leiding van een eveneens steriel buisspeculum, in de met behulp van de
cervixtang volgens Albrechtsen (mod. Götze) gefixeerde en met
jodium-tinctuur gedesinfecteerde cervix geïntroduceerd en vervolgens
onder manuele controle vanuit het rectum in één der uterus-hoorns ge-
bracht, alwaar het geheel wordt geopend (K a m p e 1 m a c h e r, 1954).
Na het verzamelen van het slijm-monster — wat ook hier plaats heeft
door met de staaf een draaiende beweging uit te voeren, terwijl men van
het rectum uit enige druk op de uterus uitoefent ter plaatse van het be-
kertje — wordt het bekertje binnen de buis getrokken, waarna het appa-
raat nog iets voorwaarts wordt geschoven, teneinde geen mogelijk gelae-
deerd slijmvlies in de biopsie te krijgen. Vervolgens wordt op de door
Brus (1954) aangegeven wijze, waarbij dus door het sluiten van het
apparaat een tussen hoedje en buis gedrukt stukje endometrium wordt
afgeklemd, een biopsie genomen. Hierna verwijdert men het nu geheel
gesloten apparaat uit de koe, na het eventueel eerst in het speculum te
hebben teruggetrokken.

Het plaatje aan het einde van de buis en het dwarsstaafje in het handvat
maken het gemakkelijk, de vereiste manipulaties met één hand uit te
voeren (Brus, 1954).

Het apparaat wordt daarna eerst zo ver geopend, als voor het verwijderen
van de biopsie uit het hoedje nodig is, voorts geflambeerd en vervolgens
geheel geopend, waarna met de inhoud van het bekertje de gewenste voe-
dingsbodems kunnen worden geënt.

De inkerving in het handvat geeft, bij gesloten apparaat, de positie van
het bekertje aan.

Gevaar voor perforatie van de uterus is aanwezig, wanneer men bij het
openen van het apparaat de staaf naar voren uitschuift. Men moet het
apparaat dus openen door de buis aan het plaatje naar achteren te trek-
ken, terwijl men de staaf fixeert. Tijdens de hierop volgende manipulaties
kregen wij nimmer een perforatie, evenmin trouwens als bij het inbrengen.

Met het beschreven apparaat werden steeds biopsieën van voldoende om-
vang en kwaliteit verkregen, terwijl de hoeveelheid van het in het bekertje
verzamelde materiaal in alle gevallen voldoende was voor het enten van 4
cultuurbuizen, t.w. voor aërobe en anaërobe kweek, alsmede voor de kweek
onder C0₂ op Br. abortus en Vibrio fetus, welke laatstgenoemde kiemen
wij tot nu toe elk 2x cultiveerden.

Aanvankelijk hebben wij bij ons onderzoek geen gebruik gemaakt van het
door Folmer Nielscn en ook door Kampelmacher gebezigde
buis-speculum.

Anders dan bij de laatstgenoemde, die op 82 onderzochte dieren slechts
éénmaal een verontreiniging — en dan ook nog door schimmels — kreeg,

waren bij ons op 48 onderzochte runderen in 10 gevallen (21%) één of
meer der geënte buizen verontreinigd, waarvan 8 maal (17%) met in-
differente kokken, niet-definiëerbare Gram-positieve of -negatieve staven
en eventueel schimmels, en 2 maal (4%) uitsluitend met schimmels.
Aangezien de enting — op de boerderij — in het algemeen niet onder
ideale omstandigheden plaats heeft, zijn we geneigd, de schimmel-veront-
reiniging toe te schrijven aan lucht-infectie, hetzij van de cultuurbuis,
hetzij van het slijm in het geopende bekertje. Het percentage verontreini-
ging uit anderen hoofde i 17) is dan echter nog te hoog.
Daarom zijn we er later toe overgegaan, een speculum te gebruiken, dat
wij echter uit practische overwegingen op een lengte van 40 cm hebben ge-
bracht (oorspronkelijk aangegeven 30 cm). Het aantal verontreinigingen
op 31 sedertdien onderzochte runderen bedroeg 11 (35,5%), waarvan 4
(13%) uitsluitend door schimmels, zodat het aantal bacteriële veront-
reinigingen 7 (22,5%) bedraagt. Het gebruik van het speculum heeft te
dezen aanzien dus in het geheel geen verbetering teweeggebracht, waarbij
in dit verband in het midden kan worden gelaten, waaraan de verontrei-
niging moet worden toegeschreven en of ze vóór dan wel na de slijmafname
tot stand komt.

Wel moet worden opgemerkt, dat alleen die gevallen in de beschouwing
zijn betrokken, waarin het apparaat op de door Ka mpelmacher aan-
gegeven wijze — dus na joderen van de cervix — werd ingebracht. Wij
hebben n.1. de indruk, dat het gebruik van een speculum inderdaad voor-
delen biedt, wanneer het inbrengen volgens de „Deense" methode plaats
heeft. Hierbij wordt n.1. de cervix niet voorbehandeld, maar wordt het
apparaat onder bescherming van het met een gaastampon afgesloten spe-
culum in de schede gebracht tot bij de portio vaginalis uteri, alwaar de
tampon wordt uitgestoten, waarna het apparaat verder onder rectale
controle in de uterus wordt gebracht. Het in de tampon opgezogen schede-
slijm wordt gebruikt voor de agglutinatie-proef op V. fetus (A d 1 e r, 1952;
Rasbech, 1954; voor de tampon-slijmproef zie ook S z a b o, 1951 en
Plastridge c.s., 1953).

Beschreven wordt een biopsie-apparaat voor het histo-pathologisch en micro-biologisch
onderzoek van de uterus van steriele runderen, dat kan worden beschouwd als een
combinatie van de door Folmer Nielsen en Brus ontworpen apparaten.
Ingebracht volgens de door Kampelmacher aangegeven techniek, leverde het
gebruik van een buisspeculum geen voordelen op.

Lode Instrumenten N.V. zij hier gaarne dank gebracht voor het verzorgen van
tekeningen en cliché\'s.

A description is given of a biopsy apparatus for the histo-pathological and micro-
biological examination of the uterus of infertile cows. This instrument which combines
the principles of the apparatus designed by Folmer Nielsen and Brus, enables
both adequate histological (biopsy) and micro-biological (mucus) samples to be
taken at the same time.

The operation technique is discussed. If the instrument is introduced after desinfec-
tion of the portio vaginalis uteri and the caudal section of the canalis cervicalis with
Iodine Tincture after pulling backwards the cervix by the Albrechtsen tech-
nique, the use of a tubular speculum according to Folmer Nielsen does not
appear to signify in order to prevent bacterial pollution of the mucus sample.

Beschrieben wird ein Biopsiegerät für die histopathologische und mikrobiologische
Untersuchung der Gebärmutter beim sterilen Rinde. Dieses Instrument, in dem die
Grundlagen der Geräte nach Folmer Nielsen und B r u s kombiniert sind,
ermöglicht die gleichzeitige Entnahme einer Schleimhautbiopsie für die histologische
und einer Schleimprobe für die mikrobiologische Untersuchung.

Die Operationstechnik wird besprochen. Bei Einführung des Gerätes nach vorher-
gehendem Zurückziehen der Portio mit der Cervixzange nach Albrech tsen -
Götze und Jodierung der Portio und des kaudalen Abschnittes des Cervikalkanals,
erwies sich der Gebrauch eines Rohrspeculums im Hinblick auf die Ascptik der Probe-
entnahme nicht erforderlich.

LITERATUUR:
ADLER, H. C. (1952): Medlemsbl. danske Dyrlaegeforen. 35, 470.
BRUS, D. H. J. (1952): Rep. II. Int. Reprod. Congr. (Copenhagen), 2, 175.
BRUS, D. H. J. (1954): Biopsia uteri bij het rund. Diss. Utrecht.
GRUNERT, E. (1956): Vlaams diergeneesk. Tijdschr. 25, 57.
KAMPELMACHER, E. H. (1952: Rep. II. Int. Reprod. Congr. (Copenh.), 2, 188.
KAMPELMACHER, E. H. (1954): Een oriënterend onderzoek omtrent de micro-
biologie en histologie van de uterus bij onvruchtbare runderen met behulp van
een biopsie-apparaat. Diss. Utrecht.
PLASTRIDGE, W. N., EASTERBROOKS, H. L. and WILLIAMS, L. F. (1953):

J. Amer. vet. med. Ass. 123, 516.
RASBECH, N. O. (1954): Off. Int. Epizoöt. (XXIIe Session) 42, Mei, 608.
SZABO, L. (1951): Nord. Vet.-Med. 3, 597.

WALTHER, A., BRODAUF, H. u. GRUNERT, E. (1955): Fortpflanzung. (Dtsch.
tierärztl. Wschr.) 5, 115.

Uit dc Kliniek voor Veterinaire Verloskunde en Gynaecologie der Rijks-
Universiteit te Utrecht. Directeur: Prof. Dr. F. C. van der Kaay.

Torsio uteri kan in een gering aantal gevallen optreden bij het drachtige
varken.

De frequentie van voorkomen is moeilijk te benaderen. VVel zijn cijfers te
geven van het aantal torsio-gevallen, die gevonden werden bij de in partu
zijnde zeugen, die in de jaren 1952 t/m 1955 zijn aangeboden aan de
kliniek voor Veterinaire Verloskunde van de faculteit der Diergeneeskunde
te Utrecht, ter verlening van verloskundige hulp.

In totaal zijn in die periode 838 zeugen aangevoerd en hierbij werden 7
gevallen van torsio uteri gediagnostiseerd en behandeld.
Het percentage bedroeg derhalve ⁷/8%- Dit getal varieerde gedurende de
desbetreffende jaren van J/2% tot IJ/2% van de gevallen per jaar.
Alvorens enkele door ons gediagnostiseerde en behandelde gevallen van
torsio uteri bij het varken te beschrijven, geven we een kort overzicht
van het weinige, dat in de literatuur bekend is van deze afwijkende ligging
van de drachtige baarmoeder van het varken.

Over de aetiologie van de torsio uteri bij het varken schrijft men weinig.
Ook de oorzaken zoals die zouden gelden voor het optreden van een torsio
uteri bij de koe, zijn voor het varken moeilijk aan te voeren. Alleen door
aan te nemen, zoals van cler Kaay dit doet, nl. dat uterus-contracties als
noodzakelijk moment de hoofdrol spelen, komt men tot een redelijke ver-
klaring.

De torsio uteri kan optreden tijdens de graviditeit, vlak vóór en tijdens
dc partus. Door de bijzondere bouw van de drachtige uterus van het var-
ken, met de lange, in ansae in de buikholte liggende hoornen en het korte
corpus uteri, kan de torsio uteri op verschillende wijze zich voordoen.
Zij kan optreden van de gehele baarmoeder, of slechts van een gedeelte
van de uterus, waarbij dan één of meerdere ampullen getordeerd kunnen
zijn, of één hoorn, zonder gelijktijdige draaiing van het corpus uteri.
Indien de gehele uterus is gedraaid en deze gevallen hebben wij alleen
waargenomen - kunnen de gevolgen van deze liggingsveranderingen zich
ook uitstrekken tot de cervix en de vagina. Een torsio uteri praecervicalis
van de beide hoornen behoort ook tot de mogelijkheden.
Over de richting waarin de draaiing van de gehele uterus plaats vindt is
bekend, dat deze zowel naar links als naar rechts optreedt. Over de graad
van de draaiing worden geen exacte getallen genoemd. De torsio kan zo
groot zijn, dat geen biggen langs de getordeerde plaats gedreven kunnen
worden, of zo klein, dat de biggen met manuele hulp het vernauwde
gedeelte kunnen passeren.

Uit dc anamnese blijkt dikwijls dat het varken a terme is, reeds enkele
dagen melk in de uie\'r heeft en een min of meer lange tijd een kortdurende
buikpers vertoont en met de staart zwaait alsof er een big opkomst is.

Is de vaginale exploratie mogelijk bij een varken, voor zover de gehele
uterus gedraaid is, dan vindt men de typische spiraalsgewijze plooivorming
in de vagina, cervix of corpus uteri, indien de plaats van de torsio in het
caudale gedeelte van de uterus is gelegen en de graad van de torsio vrij
groot is.

Is de plaats van de torsio meer naar craniaal gelegen, dan wordt de dia-
gnose veel moeilijker. Volgens K j e 1 d b é r g (zie G ö t z e), komt de torsio
uteri in het craniale gedeelte van de uterus veel minder voor dan de torsio
uteri et vaginae. Andere schrijvers daarentegen menen juist het omge-
keerde. Door ons werden in genoemde jaren geen draaiingen van één
ampul of één hoorn waargenomen.

Het verloop van de torsio is meestal minder goed, indien niet tijdig wordt
ingegrepen.

Als de torsio optreedt tijdens de graviditeit krijgt men stoornissen in het
algemeen welzijn, mumificatio van de vrucht of extra-uteriene dracht
na ruptuur van de uteruswand.

Is het dier a terme, dan zijn de gevolgen veel ernstiger en kan verbloeding
optreden na ruptureren van een ligamentum latum. Ook de circulatie-
stoornissen treden op in de vorm van oedeemvorming in de uterus, uterus-
wand of buikholte. Ook het sterven van de vruchten, met de gevolgen
daarvan, zoals intoxicatie, metritis en peritonitis kan het resultaat zijn.
De prognose is minder goed tot dubieus en als therapie geeft men verschil-
lende methoden aan, zoals de extractie van de biggen als de vernauwing
slechts gering is en indien de torsio van een geringe graad is; de proefwente-
lingen, de manuele repositie en de sectio-caesarea. Deze laatste methode
biedt, volgens de schrijvers de beste kansen.

Hier nu volgen de beschrijvingen van twee gevallen van torsio uteri van
de gehele uterus bij het varken, waarbij geen biggen geboren konden wor-
den en de diagnose bij de vaginale exploratie kon worden gesteld.

Op 1-3-1955 werd, op advies van de praktiserende dierenarts, door de
eigenaar aangeboden, ter onderzoek en behandeling, een reeds in partu
zijnde zeug, die a terme was en voor de eerste maal moest biggen.
De geconsulteerde dierenarts adviseerde de eigenaar de zeug naar Utrecht
te vervoeren, daar hij het bestaan van een torsio uteri vermoedeje.
Het varken had sinds 28-2-1955 van des middags twaalf uur af, met regel-
matige tussenpozen, een krachtige buikpers vertoond. Negen uur na het
opmerken van deze buikpers werd het varken aangeboden en door ons
onderzocht.

De vulva, het diaphragma pelvis en de vagina waren goed geinfiltreerd en
gemakkelijk passeerbaar voor de hand. Er was geen abnormale uitvloeiing
aanwezig. Ook de apertura pelvis cranialis en de volledig verstreken cervix
waren zeer gemakkelijk passeerbaar.

Tot zover bleek uit het onderzoek, dat de zeug in partu was en dat het
diaphragma pelvis, een te nauwe apertura pelvis cranialis of een slecht ver-
streken cervix, niet de oorzaak waren van de stagnerende partus.

Ook de aanwezigheid van een te grote big of van een abnormale ligging
van een big kon door ons niet worden opgemerkt. In het corpus uteri ech-
ter, vonden we een vernauwing, die de oorzaak zou kunnen zijn van het ab-
normale verloop van de geboorte.

Deze vernauwing werd gevormd door twee plooien in de wand van het
corpus uteri, die spiraalgewijs verliepen van caudaal naar craniaal.
De ene plooi verliep van links-boven caudaal, spiraalgewijs, door de dor-
sale wand van het corpus uteri, naar rechts-boven craniaal. De andere van
rechts beneden caudaal naar links-boven craniaal, via de ventrale wand en
linker zijwand van het corpus uteri.

In deze laatste plooi waren zeer duidelijk „Gefaszschwirren" waar te ne-
men. De vernauwing was niet passeerbaar voor de hand, slechts met en-
kele vingers was het mogelijk in het meer craniaal gelegen gedeelte van het
corpus uteri een onderzoek in te stellen en we vonden achter de ver-
nauwing het snuitje van de big, die niet kon passeren.
De aanwezigheid van een torsio uteri clextra praecervicalis werd sterk
vermoed en, gezien de vernauwing, die aanwezig was en die de oorzaak
was van de niet vorderende partus, werd besloten de biggen langs opera-
tieve weg te verwijderen.

De laparotomie werd verricht bij het op de rechter zijde liggende dier, en
de snede werd gemaakt in de linker flank.

Na het openen van de buikholte liep er niet meer vocht af, dan dat we
gewoonlijk zien tijdens het verrichten van sectio-caesarea bij varkens. Dit
vocht was helder van kleur en leek niet abnormaal.

Bij aftasting van de buikholte vonden we de uterushoornen gevuld met
vrij veel biggen en deze hoornen verliepen kronkelend door de buikholte.
Door deze onoverzichtelijke toestand en mede door de aanwezigheid van
darmlissen tussen de uterushoornen was het ons onmogelijk de diagnose:
torsio uteri dextra, op het verloop en situs van de uterushoornen te stellen.
Tijdens het verrichten van sectio-caesarea bij varkens, met een normaal
liggende baarmoeder, controleren we ook voor het openen van de uterus,
het corpus uteri, op de aanwezigheid van biggen.

Wc gaan dan, vanaf de bifurcatio dorsaal over het corpus uteri en de
vagina heen, tot aan het einde van de excavatio recto-uterina.
Bij het uitvoeren van deze handgreep, vinden we links en rechts van het
corpus uteri, de ligamenta lata in ongeveer evenwijdig aan elkaar ver-
lopende vlakken aanwezig en deze ligamenta lata bezitten dan ongeveer
dezelfde spanning.

Nadat we uit het verloop en situs van de hoornen niet konden opmaken
of er een torsio aanwezig was, gingen we met de hand over het, op dat
moment, dorsaal liggende gedeelte van de uterus vanuit de buikwond-
opening in de richting van het corpus uteri en de excavatio recto-uterina.
Hierbij was het mogelijk, het corpus uteri tot vrij ver naar achteren te
vervolgen; echter konden we de excavatio recto-uterina niet vinden. Links
van het corpus uteri (de verhoudingen gezien van uit het normaal staande
dier) vonden we geen ligamentum uteri.

Gingen we echter met de hand van de dorsale vlakte van het corpus uteri
af naar de rechter zijde van het corpus uteri, clan vonden we wel een
ligamentum latum, dat strak gespannen was en met de hand was het zelfs
mogelijk tussen het ligamentum latum en het corpus uteri in een spleet-

vormige ruimte te dringen tot aan de aanhechtingsplaats van het ligamen-
tum latum. Dit bleek het linker ligamentum latum te zijn.
Het rechter ligamentum latum lag in nauw contact met het linker en aan
de rechter zijde daarvan en tussen beide, door een nauwe spleet, verdween
het rectum.

Ook de plooivorming, die aanwezig was op de serosa-zijde van het corpus
uteri en die, wat het verloop betreft, overeenkwam met de plooivorming
in het corpus uteri aan de mucosa-zijde, wees op een naar rechts getor-
deerde uterus.

Met deze bevindingen stond de diagnose „torsio uteri dextra" van de
gehele uterus vast.

Zonder de getordeerde baarmoeder te reponeren, werd deze buiten de
buikholte gebracht, waarbij al direct werd opgemerkt, dat het ovariale
einde van de linker hoorn, over een afstand van ongeveer 20 cm. rondom
sterk gestuwd was.

Daarna werd de torsio eruit gedraaid en een snede gemaakt in de rechter
hoorn ter hoogte van de bifurcatio en 8 levende en één dode big verwijderd.
Juist, toen wc aanstalten maakten om de uteruswond te hechten, ontstond
in het linker ligamentum latum in de buurt van het ovarium en aan het
einde van de linker hoorn, een zeer snel in omvang toenemend hacmatoom,
dat ruptureerde en waaraan het varken verbloedde, voordat we op af-
doende wijze konden ingrijpen.

Het in partu zijnde varken, waarbij tijdens het onderzoek, de diagnose,
„torsio uteri sinistra" werd gesteld, werd aangeboden 5-8-1955.
Het was niet bekend of het varken a terme was.

Op 3-8 en 4-8 1955 had het dier genesteld en was er melk aanwezig in
alle tepels. Op 5-8 1955 des morgens had het dier weinig gegeten en had
zo nu en dan wat liggen persen. Er was nog geen enkele big geboren. Op
advies van de geconsulteerde dierenarts werd het varken des middags
aangeboden en door ons onderzocht.

Tijdens het fixeren van het varken op de „verlostafel" liep er een weinig
rood vocht uit de vulva, dat bij onderzoek geen abnormale reuk ver-
spreidde. De vulva was matig geïnfiltreerd, zoals we dat vaker vinden
bij zeugen, die voor het eerst moeten biggen en waarbij nog geen enkele
big is geboren. Het hymen bleek bij vaginale exploratie nog in de niet
opgerekte toestand aanwezig te zijn.

Dit werd met behulp van de toegespitste hand voorzien van boorzalf ge-
masseerd, waarna het voor de gehele hand passeerbaar werd en we in de
niet-kleverige, goed geïnfiltreerde, voor dit varken vrij ruime vagina
kwamen.

Gezien de anamnese en vooral de toestand, die we tot zover aantroffen
in de vulva en vagina, deed bij ons sterk het vermoeden rijzen, dat de zeug
reeds in partu was, maar dat door bepaalde belemmeringen deze niet kon
vorderen.

De verhoudingen die we aantroffen in de vagina, wekte bij ons, tijdens
de vaginale exploratie, de indruk, dat ook de apertura pelvis cranialis te
passeren zou zijn.

Voordat we echter tot dat deel van de bekkenholte gevorderd waren,
vonden we op de ventrale vlakte van de vagina, op de benedenrand van
dc apertura pelvis cranialis gelegen, dus op de grens van de bekkenholte
en buikholte, een plooi van dc vaginawand van ongeveer 3 cm hoogte en
3 cm breedte. Deze plooivorming, die zijn begin vond in de ventrale
vaginawand, verliep spiraalgewijs, craniaalwaarts, langs de rechter vagina-
wand, en cervixwanc! naar het dorsale gedeelte van het corpus uteri.
Terwijl we deze „spiraal" vervolgden, passeerden we de benige bekken-
ingang en werd de ruimte steeds kleiner, waardoor het ons niet mogelijk
was met de volledige hand de omgeving te betasten, maar slechts twee
vingers konden gerbuiken om ons op de hoogte te stellen van de toestand.
In deze nauwe ruimte voelden we onregelmatige wrongen en plooien, ver-
moedelijk de dicht gedrukte cervix en daarachter het klauwtje van een
big. Tijdens de verwijdering van de hand liep uit de vulva wat donkerrood,
niet stinkend vruchtwater af.

Dit onderzoek deed ons de vermoedelijke diagnose „torsio uteri et vaginae
sinistra" stellen en besloten werd een sectio caesarea te verrichten ter
verwijdering van de biggen, die door deze vernauwing onmogelijk op
natuurlijke wijze geboren zouden kunnen worden.

Zoals gebruikelijk, werd ook bij dit varken cle laparotomie verricht in dc
linker flank van het dier.

Het was nodig het verloop van de ligamenta lata te controleren en ook
hier vonden we dat cle ligamenta lata niet als twee aan elkaar evenvyijdige
vlakken verliepen.

We gingen met de hand over het op dat moment dorsale gedeelte van cle
uterus in dc richting van de excavatio recto uterina, maar het was niet
mogelijk deze te bereiken.

We stootten daarbij op een strak gespannen, schuin verlopende band, die
de excavatio recto uterina afsloot.

Deze band verliep (gezien vanuit de verhoudingen aanwezig bij het staande
dier) van rechts dorsaal over de linker zijde van het corpus uteri, naar
links ventraal.

Tussen dit schuin verlopende ligamentum latum dextrum en de linker
ophangband, die vanzelfsprekend links van het corpus uteri verliep, was
een splcetvormige opening aanwezig waartussen door het rectum pas-
seerde.

Stak men de vinger in deze spleet en vervolgde men de linker band aan
cle mediale zijde naar beneden, dan kwam men spoedig tussen de mediale
zijde van deze band en de linker zijde van het corpus uteri.
Het was mogelijk de mediale zijde van de linker ophangband met de vinger
te vervolgen, tot op dat moment, de ventrale vlakte van het corpus uteri,

al waar deze zeer strak gespannen linker band geen gelegenheid gaf, verder
te onderzoeken.

Aan de serosa-zijde van het corpus uteri was een plooi aanwezig waarvan
het verloop overeen kwam met het verloop van de plooi aan de mucosa-
zijde van het corpus uteri. Er was ongetwijfeld een torsio uteri sinistra
aanwezig.

Gezien de ervaring, opgedaan bij het hiervoor beschreven geval van torsio
uteri leek het ons noodzakelijk, voor het naar buiten de buikholte brengen
van de uterus eerst de torsio op te heffen, om zodoende de zeer sterke
spanning, die op de ligamenta lata stond, op te heffen.
Om dit te bereiken, werd een met biggen gevulde hoorn, die aanwezig
was op de ventrale buikwand en die zich bevond ter hoogte van de ventrale
wondhoek, beetgepakt en naar dorsaal gebracht.

Aldoende werd de bifurcatie zichtbaar en we konden constateren, dat deze
hoorn, waarvan het einde, zoals eerder beschreven, onder de wondopening
lag, de rechter was.

Daarna werd dc inmiddels bereikbare linker hoorn gefixeerd en in de
ventrale richting getrokken, terwijl deze gelijktijdig uit de buikholte werd
gehaald. De bifurcatie werd buiten, het corpus uteri gedeeltelijk in de
flanksnede gebracht.

Bij controle van de ligamenta lata, bleek, dat deze weer evenwijdig aan
elkaar verliepen, rekening houdende met het feit, dat de bifurcatie en het
corpus uteri zich in de wondopening bevonden en niet evenwijdig ver-
liepen aan de lengteas van het dier.

Ondanks het feit dat cle uteruswand nog een zekere tonus bezat, werden
de biggen, nadat de uterus naar links gebracht was, door middel van sectio
caesarea verwijderd, omdat we aan een voldoende werking van de uterus
en voldoende ontsluiting van de cervix twijfelden, gezien cle stuwing die
aanwezig was in de uteruswand.

Deze stuwing werd opgemerkt aan de verdikte uteruswand, de vlekkerige
roodheid van het corpus uteri op dc plaats van de torsio en uit het sijpelen
van stuwingsvocht uit de wondjes gemaakt door de naald tijdens het
hechten van de uteruswond. Alle verwijderde biggen waren dood. Het
varken genas per primam.

Schrijver behandelt twee gevallen van torsio uteri gravidi van het varken; het ene
betrof een torsio uteri praecervicale, het andere een torsio uteri et vaginae. Uitvoerig
gaat hij in op de veranderingen in het gcnitaalapparaat, die vóór en gedurende de
sectio cacsarea, welke bij beide plaats vond, vastgesteld werden.

Het eerste varken stierf onder de operatie aan een verbloeding in het ligamentum
latum, de andere genas na repositie van de uterus en het verwijderen van de biggen.

Author gives a description of two cases of torsio uteri gravidi of the sow. One case
concerned a torsio uteri praecervicalis, the other one a torsio uteri et vaginae.
He goes into the changes of the genital organs, before and during the sectio caesarea,
which was applied in both cases.

The first sow died from bleeding, after rupture of a ligamentum latum, during the
operation, the other one recovered after reposition of the uterus and removal of the
piglets.

L\'auteur donne une description de deux cas de torsio uteri gravidi de la coche. Il
s\'agit d\'un cas de torsio uteri et vaginae et un cas de torsio uteri praecervicalis.
Il décrit les changements de l\'appereil génital avant en pendant l\'opération césa-
rienne, appliquée à tous les deux cas.

La première coche mourait d\'une hémorrhagic d\'après la rupture d\'un ligamentum
latum, l\'autre recouvrait, d\'après la rotation de l\'utérus et l\'extirpation des porcelets.

Der Verfasser beschreibt in dieser Abhandlung zwei Fälle von torsio uteri gravidi
beim Schwein. In dem einen Fall handelte es sich um eine torsio uteri praecervicalis,
in dem anderen um eine torsio uteri et vaginae. Ausführlich geht er auf die Ver-
änderungen im Genitalapparat ein, die in beiden Fällen vor und während der Sectio
caesarea festgestellt wurden.

Im ersteren Falle verendete das Schwein noch während der Operation an Verblutung
in der ligamentum latum, im letzteren genas dasselbe, nach Reposition des Uterus
und nach Entfernung der Ferkel.

LITERATUUR:
FLEMINGS: Veterinary Obstetrics, 1930.
W. L. WILLIAMS: Veterinary Obstetrics, 1943.
M. VANDEPLASSCHE: Verloskunde bij onze huisdieren, 1949.
J. RICHTER-R. GÖTZE: Lehrbuch der Tiergeburtshilfe, 1950.
F. BENESCH: Lehrbuch der Tierärztlichen Geburtshilfe und Gynäkologie, 1953.
W. VOGELGESANG: Tierärztl. Umschau, No. 5, Mai 1955.

Het feit, dat kortelings het nieuwe gedeelte van het instituut te Leiden
officieel in gebruik is genomen, mag een aanleiding zijn, ook in ons vak-
blad de grote betekenis van deze instelling voor de volksgezondheid in het
algemeen nog eens te belichten.

Opgericht in 1929 op instignatie van Prof. Gorter en in nauw contact met
Curatoren en Faculteit van de Leidse Universiteit, startte de nieuwe
stichting in een weinig imposante omgeving en met geringe subsidie. Het
complex oude huizen was weinig geschikt voor het doel en het was te
voorzien, dat van directe ontplooiing in practische zin geen sprake kon
zijn. Niettemin werd door de directeur Prof. Bijl, die in 1933 deze benoe-
ming aanvaardde en deze functie gedurende 16 jaren onafgebroken zou
vervullen, gedurende de moeizame aanloopjaren wetenschappelijk en
organisatorisch het rechte fundament gelegd, voor wat later als imposant
centrum voor studie en voorlichting ten bate van de volksgezondheid en
-welvaart is gegroeid. Vele contacten werden gelegd, zowel in binnen- als
buitenland, artsencursussen werden gegeven, voordrachten gehouden; vele
publicaties zagen het licht. Hoewel de omstandigheden nodig maakten, dat
men zich de eerste jaren door onvoldoende inrichting op elk onderdeel
beperkingen bij de keuze van het onderzoek-terrein diende op te leggen,
zagen toch vele publicaties, grotendeels op bacteriologisch en virologisch
gebied het licht, o.a. van onze collegae Prof. van der Schaaf en Prof. Ver-
linde, beiden toen, na elkaar, werkzaam als leider van het Viruslaborato-
rium.

De belangstelling van het Prophylaxiefonds, voorloper van het Praeventie-
fonds, hetwelk ongeveer dezelfde doelstelling beoogde als het Instituut en
een machtige financiële basis bezit, was het begin van een opbloei op groot-
se wijze. Nadat de subsidie werd verhoogd, werd in 1938 het werkplan
voorbereid, dat uiteindelijk leidde tot het tot stand komen van het archi-
tectonisch zeer fraaie en bijzonder efficiënte en ook innerlijk aesthetische
gebouw aan de Wassenaarseweg. Het werd juist voor de oorlog gegund en
in Juni 1941 in alle stilte in gebruik genomen.

Had het Instituut in de aanvang, door de wijze van tot stand komen een
uitgesproken Leids karakter, reeds in 1930 werd door statutenwijziging
gestipuleerd, dat het doel ervan de bevordering van de studie der praeven-
tieve geneeskunde in geheel Nederland was.

Vooral na de laatste wereldoorlog heeft het Instituut zich in zijn bedrijvig-
heid op spectaculaire wijze ontplooid. Het arbeidsterrein was in genen
dele uitsluitend het Instituut; vele werkzaamheden werden elders ter
plaatse, zoals in fabrieken, ziekenhuizen, zowel in binnen- als buitenland,
verzameld; contacten van verschillende strekking werden gelegd, subsidies
voor onderzoek werden verleend, studiereizen konden worden onderno-
men; geregelde cursussen in gezondheidszorg en praeventieve geneeskunde
werden georganiseerd o.a. voor opleiding van bedrijfsartsen. Door toe-
name der werkzaamheden moest geregeld de wetenschappelijke staf en
tevens die van overig personeel als analysten, technische krachten en bu-

reaupersoneel worden uitgebreid. Geen wonder, dat reeds na enkele jaren
de ruimte te klein was geworden en enkele afdelingen elders moesten wor-
den ondergebracht.

De ingebruikneming van het nieuwe gedeelte in de maand juni heeft het
harmonische geheel weer mogelijk gemaakt; alle afdelingen zijn weer
bijeen. Hoewel de nieuwe vleugel vier keer zo groot is als het reeds be-
staande gebouw is het geheel architectonisch toch zeker nog aanvaardbaar,
terwijl de inrichting aan hoge eisen van doeltreffendheid en hygiëne zal
kunnen voldoen. Ook al zijn de werkzaamheden der afdelingen onderling
zeer verschillend, toch hebben de beoefenaars vele contactpunten en is ook
de collegezaal en de bibliotheek alsmede de cantine gemeenschappelijk
terrein.

In 1955 waren aan het Instituut bijna 160 personen verbonden, waarvan
50 academici. Het werd in zes afdelingen gesplitst: Bacteriologie en
experimentele pathologie (Prof. Verlinde); Arbeidsgeneeskunde (Prof.
Bonjer); Geestelijke Gezondheidszorg (Prof. Koekebakker); Gezondheids-
zorg (Prof. de Haas) met onderafdeling Kinderhygiëne en Voeding, waar-
aan ook Prof. Donath verbonden is; Anthropogenetica met Dr. Waarden-
burg als adviseur; Statistiek (biol. drs. Nass). Reeds jaren neemt het In-
stituut een uitzonderlijke plaats in en vormt het een onmisbaar geworden
schakel in de keten van onderzoek-, resp. voorlichtinggevende inrichtingen.
De voorspelling, dat de doelstelling alsmede de geest van de staf en van de
overige medewerkers, een waarborg zullen zijn voor verdere ontplooiing
en vruchtbaar onderzoek op velerlei terrein tot heil van de gezondheid
der gemeenschap, zal wel bewaarheid worden. Wij mogen ons gelukkig
achten, dat onze collegae Prof. Verlinde en Dr. van Tongeren in belang-
rijke functies aan deze instelling verbonden zijn.

Zodra dc Wet op de Uitoefening van de Diergeneeskunst (Stsbl. 1954 no. 372) in
werking is getreden, hetgeen binnenkort valt te verwachten, heeft dit voor anderen
dan dierenartsen tot gevolg, dat het als bedrijf uitoefenen van de verloskunst onder-
scheidenlijk het castreren van hengsten, stieren, mannelijke varkens, mannelijke
schapen, bokken, mannelijke honden en katten zonder vergunning van de Minister
van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening niet is toegestaan. Het castreren van
manrielijke biggen en ramlammeren is aan een ieder toegestaan.

De vergunning wordt afgegeven aan degenen, die door het met gunstig afleggen van
een examen blijk hebben gegeven van voldoende theoretische en practische kennis
van de verloskunst, onderscheidenlijk van het castreren, en in het bezit zijn van
een aan bepaalde eisen voldoend daartoe strekkend instrumentarium. De vergunning
wordt eveneens verleend aan degenen, die vóór 1 februari 1952 ingevolge enige wette-
lijke bepaling een vergunning tot het uitoefenen van de verloskunst en/of het cas-
treren van dieren hadden verkregen en ten spoedigste, althans binnen twee maanden
na de datum van inwerkingtreding van de nieuwe wet, een schriftelijk verzoek daar-
toe tot de Minister van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening richten.
Nadere inlichtingen zijn verkrijgbaar bij dc directeur van de Veeartsenijkundige
Dienst, Prins Mauritslaan 99 te Den Haag.

De Minister van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening heeft een vervoerverbod
voor varkens met een levend gewicht tot 60 kg. uit, naar of binnen een grensstrook
langs de Belgische grens afgekondigd in de Nederlandse Staatscourant van 9 juli
1956. Vervoer is alleen toegestaan indien daarvoor vergunning is verleend door of
namens de districtsinspccteur van dc Veeartsenijkundige Dienst. Een vergunning
moet worden aangevraagd bij dc plaatselijke bureauhouder, binnen wiens rayon dc
aanvrager woonachtig is.

Dc grensstrook omvat geheel Zeeuws-Vlaanderen, het gedeelte van de provincie Zee-
land, gelegen ten zuiden van de spoorweglijn Goes-Bergen op Zoom, bestaande uit
het ten zuiden daarvan gelegen gedeelte van dc Eerste Bathpoldcr, daarbij inbegrepen
de binnendijk, welke dc scheiding vormt tussen dc polder en de Krcekrakpolder en
welke loopt vanaf de zeedijk aan de Westerschelde naar wachtpost no. 19 van ge-
noemde spoorweglijn. In de provincie Noordbrabant omvat dc grensstrook het ge-
deelte van dc provincie ten zuiden van de spoorweglijn, welke loopt van Goes over
Bergen op Zoom-Roosendaal-Brcda-Tilburg-Boxtel-Eindhoven naar Weert. In de
provincie Limburg wordt de grensstrook in het noorden en in het oosten begrensd
door dc spoorweglijn, welke loopt van Eindhoven over Weert-Rocrmond-Sittard-
Heerlen-Simpelveld naar Aken.

Het verbod geldt niet voor vervoer van varkens, welke op een vergunning van de
Minister van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening worden ingevoerd of door-
gevoerd.

Dc aanleiding tot het uitgevaardigde vervoerverbod is gelegen in de toenemende
biggensmokkcl uit België, welke een gevaar betekent voor dc gezondheidstoestand van
ons rundvee. Dc oorzaak van een aantal gevallen van mond- en klauwzeer kon name-
lijk worden teruggeleid tot besmetting door gesmokkelde biggen. Het gevaar voor
de Nederlandse export van vee in het algemeen •— zo heeft Zwitserland dc doorvoer
van Belgisch vee naar Italië op grond van het optreden van mond- en klauwzeer in
België reeds verboden — noopt tot het nemen van maatregelen, waarvan het ver-
voerverbod de bonafide handel het minst belemmeringen in de weg legt. Tevens
hoopt men door het vervoerverbod het opnieuw uitbreken van mond- en klauwzeer
in Nederland tegen te gaan.

Aanvulling van de maatregelen met betrekking tot het vervoer van run-
deren in verband met de mond- en klauwzeerbestrijding.

Gelet op artikel 4 van de beschikking van de Minister van Landbouw, Visserij en
Voedselvoorziening van 30 september 1955, no. 14605/91W, afdeling Wetgeving en
Juridische Zaken/L, Stcrt. 191¹),
Besluit:

Van het bepaalde in artikel 1 van de beschikking van de Minister van Landbouw,
Visserij en Voedselvoorziening van 30 september 1955, no. 14605/91W, afdeling Wet-
geving en Juridische Zaken/L, Stcrt. 191*), wordt in zoverre ontheffing verleend,
dat het vervoer van een rund, waarop het bepaalde in het vijfde lid van dat artikel
van toepassing is, op of na 1 september 1956 ook is toegestaan, indien uit de ver-
klaring blijkt, dat het rund langer dan vier maanden geleden, te rekenen van de
datum van het vervoer, is geënt, mits de geldigheidsduur van de verklaring ten tijde
van het vervoer nog niet is geëindigd en de verklaring is afgegeven:

b. op een tijdstip, waarop de enting van het rund nog niet langer dan vier maanden
geleden is.

Deze beschikking treedt in werking met ingang van de dag, volgende op die harer
publikatie in de Staatscourant.

Vaststelling nieuw model certificaat ter begeleiding van voor in- of door-
voer bestemde artikelen, afkomstig van vee.

I. Het bij de beschikking van dc Minister van Economische Zaken van 23 februari
1940, Stcrt. 1940, 39, behorende model van het certificaat ter begeleiding van voor
in- of doorvoer bestemde artike len, afkomstig van vee, wordt vervangen door onder-
staand model:

a. bereid is door vochtige verhitting gedurende niet minder dan één uur op ten
minste 115° C., oplopende tot 125° C., of door droge verhitting gedurende ten
minste 4 uur op een temperatuur van ten minste 105° C.;

1 Gewijzigd bij beschikking van de Minister van Landbouw, Visserij en Voedsel-
voorziening van 28 januari 1956, no. 14928/91W, afdeling Wetgeving en Juri-
dische Zaken/L, Stcrt. 21.

b. geen smetstoffen bevat, die besmettelijke ziekten bij het vee kunnen veroorzaken;

c. voor zover het veevoeder betreft, onmiddellijk na de bereiding op hygiënische
wijze is verpakt of bewaard;

2. dat de fabriek, waar de bereiding heeft plaatsgevonden, zodanig is ingericht, dat
besmetting door contact met destructiemateriaal, dat niet volgens de eisen sub a is
verhit, kan worden uitgesloten.

II. Deze beschikking zal worden bekendgemaakt in de Staatscourant en treedt in
werking met ingang van de dag na die van haar publikatie.

Staat van de gevallen van besmettelijke veeziekten, in Nederland
voorgekomen gedurende de maand juni 1956

Veepest (pestis bovina), longziekte der runderen (peripneumonia contagiosa bovum)
hondsdolheid (lyssa), schaapspokken (variola ovina) en Kwade droes (malleus) zijn
in Nederland resp. sedert 1869, 1887, 1923, 1893 en 1927 niet voorgekomen.

Nadat het mond- en klauwzeer in 1955, behoudens 2 gevallen in de maand maart
niet meer in ons land was geconstateerd, kwamen in september 22 gevallen ter kennis
van de Veeartsenijkundige Dienst. Het eerste geval deed zich voor bij een jong
stiertje, afkomstig van de Leeuwarder markt. De wijze waarop dit stiertje besmet is
geworden, is niet opgehelderd kunnen worden. Na dit eerste geval deden zich kort

na elkaar verschillende gevallen voor waarbij bleek, dat steeds direct of indirect
contact met de besmette markt had bestaan.

Door het verscherpen van de maatregelen betreffende het vervoer daalde het aantal
aangiften vrij snel.

In de maanden januari, februari en maart van dit jaar werden resp. 3, 2 en 1 ge-
vallen geconstateerd,

In april en mei werden geen aangiften gedaan, doch eind juni werd mond- en klauw-
zeer geconstateerd onder een aantal varkens. Vrij snel volgden nu meer aangiften,
voornamelijk nog in het zuiden van het land en bij het schrijven van dit stukje
(25 juli) waren 22 gevallen bekend.

Behoudens in één geval, waren alle gevallen van het virus-type C. Een nader onder-
zoek bracht aan het licht, dat de laatste tijd een vrij grote smokkelhandel van
biggen uit België had bestaan.

Teneinde deze smokkelhandel tegen te gaan, werd een grensstrook ingesteld, waar-
binnen het vervoer van varkens slechts onder bepaalde voorwaarden werd toe-
gelaten.

De latere gevallen duidden echter op contact-infecties, waarbij met name aan be-
smette transportmiddelen moest worden gedacht.

Op het ogenblik is de stand van zaken zo, dat behalve in Gelderland en Noord-
Brabant nu ook mond- en klauwzeer is geconstateerd in de provincies Utrecht en
Drenthe.

Strengere maatregelen ten aanzien van het vervoer van varkens zijn momenteel in
voorbereiding. De aandacht van de dierenartsen wordt erop gevestigd, dat het zeer
goed mogelijk is dat bij zieke varkens mond- en klauwzeer aanwezig is. In sommige
gevallen zijn de symptomen zeer licht, doch in twijfelgevallen waarschuwe men de
Inspectie.

Het aantal personen, dat jaarlijks Friesland bezoekt, hetzij individueel of in groeps-
verband om kennis te nemen van de in deze provincie toegepaste werkmethode en
bereikte resultaten op het gebied van de landbouw, veeteelt, tuinbouw, bosbouw etc.
is zeer groot.

Het is daarbij opvallend, dat bepaalde bedrijven of instellingen feitelijk te veel
excursies moeten verwerken.

Om een zekere spreiding in de te bezoeken objecten te krijgen, heeft het College van
Consulenten voor de Landbouw in Friesland een „adreslijst" samengesteld van de
meest opvallende objecten.

Voor degenen, die de zo bij uitstek agrarische provincie Friesland bezoeken, zal deze
goed verzorgde en keurig geillustrcerdc gids, uitstekende diensten bewijzen.

„SPORENELEMENTEN IN DE LANDBOUW". ]. ]. Lehr, J. Grashuis en D.
Mulder. (Cercs Land- en Tuinbouwreeks - Meppel 1955).

De bedoeling van de samenstellers van dit ca. 150 pagina\'s tellende boekje (prijs
ƒ 3,90; verkrijgbaar bij het Instituut voor Moderne Veevoeding „De Schothorst" te
Hoogland Utr.) is tweeledig. In de eerste plaats is het bestemd voor diegenen, die
rechtstreeks bij de akkerbouw, de tuinbouw of de veehouderij zijn betrokken. Daar-
naast evenwel richten de samenstellers zich tot een ieder die belangstelling heeft
voor de wijze waarop de voedselvoorziening van het Nederlandse volk wordt ver-
zorgd.

Nu is uiteraard een dergelijke gecombineerde opzet moeilijk te verwezenlijken zonder
de ene groep belanghebbenden te bevoorrechten boven de andere. Toch blijken in
dit geval de schrijvers er in te zijn geslaagd, een overzicht samen te stellen waarvan

b?ide partijen in ongeveer dezelfde mate profijt zullen kunnen trekken.
Zo is bijvoorbeeld voor verschillende land- of tuinbouwgewassen en diersoorten (in-
clusief de mens) aangegeven welke „gebrek"-ziekten, berustend op een onvoldoende
sporenelementen-voorziening, hierbij kunnen vóórkomen en door welke verschijn-
selen deze gekenmerkt zijn. Bovendien worden steeds de maatregelen vermeld welke
dienen te worden genomen om de kans op het optreden van dergelijke ziekten zoveel
mogelijk te beperken respectievelijk reeds aangetaste gewassen of individuen daar-
tegen te behandelen.

In het merendeel der gevallen komen deze maatregelen overeen met bemestings-
adviezen en kunnen ze dus door iedere landbouwer — in de meest uitgebreide be-
tekenis van dat woord — op het eigen bedrijf worden toegepast. Voor zover ze even-
wel betrekking hebben op de veevoeding, mag inen ze beschouwen als een motivering
voor de huidige samenstelling van het van Regeringswege voorgeschreven mineralen-
mengsel en zijn zc vooral van belang voor een ieder die zich met de fabricage van
veevoeder bezig houdt.

Alleen reeds als practische vraagbaak kan dan ook dit boekje vele nuttige diensten
bewijzen. Het geeft echter meer dan dat, namelijk een op populair-wetenschappelijke
wijze geschreven overzicht van de verschillende aspecten van het vraagstuk van de
sporenelementenvoorziening onder Nederlandse bedrijfsomstandigheden.
Zo bevat het o.a. hoofdstukken gewijd aan:

— de betekenis van een goede sporcnclementvoorziening voor respectievelijk de land-
bouw, dc tuinbouw, de veehouderij en de gezondheidstoestand van de mens.

De aandacht van de lezers wordt dus gevestigd op het verband dat er bestaat tussen
de eigenschappen van de grond waarop wij leven en dc gezondheidstoestand van dc
levende wezens welke -— rechtstreeks of indirect — door die grond worden gevoed.
Het valt te betreuren dat met dit goede doel voor ogen, in § 10 een gedachtengang
is ontwikkeld die weliswaar zeer interessant is doch waarvan de juistheid niet ge-
makkelijk zal kunnen worden aangetoond. In dit verband dienen vooral tc worden
vermeld de zinsneden:

— Dc geringe grootte van de Shctland pony\'s behoeft dus niet als een speciale ras-
eigenschap te worden beschouwd, maar berust op een zeer gebrekkige voeding.

— Maar een voorwaarde voor hun opkomst (bedoeld wordt: de opkomst van ver-
schillende beschavingen in het verleden) was toch zeker de vitaliteit van de be-
volking, die voortkwam uit de vruchtbaarheid hunner gronden en......

Ook de laatste alinea\'s van § 11 bevredigen niet helemaal. Het verdient daarom aan-
beveling, in een volgende uitgave het verband tussen de vruchtbaarheid van een be-
paalde grondsoort en de daarin voorkomende sporenelementen in iets andere bewoor-
dingen weer te geven. En zo mogelijk, het begrip bodemvruchtbaarheid uitvoeriger
te behandelen.

Een ander — zij het bijkomstig — bezwaar dat tegen dit boekje zou kunnen worden
aangevoerd, is dat het zich minder goed leent om als lesboekje op de landbouw-
scholen te worden gebruikt. Want, al bevat het een schat van gegevens waarvan
iedere landbouwscholicr op zijn minst zou moeten weten waar hij deze kan vinden,
om de onderlinge samenhang der behandelde problemen te leren begrijpen (dit is
mede de bedoeling van de schrijvers) zal men het moeten lezen en herlezen.
Een ieder die zich deze moeite wil getroosten, kan evenwel „Sporenelementen in de
landbouw" ten zeerste worden aanbevolen.

Vraaggesprek, uitgezonden in de radiorubriek van het Ministerie van Landbouw,
Visserij en Voedselvoorziening. Medewerking aan deze reportage verleende prof.
dr. A. ]. P. Oort, hoogleraar aan de Landbouwhogeschool.

Iedereen heeft wel eens van aardstralen gehoord. Onder aardstralen wordt verstaan
de geheimzinnige krachten, die een nadelige invloed op de gezondheid van mens,
plant en dier zouden uitoefenen, tenzij men zich daartegen beschermt met de zgn.
afschermapparaten of afschermkastjes, die op aanwijzing van een wichelroedeloper
worden geplaatst. Dc behoefte aan wetenschappelijk onderzoek op dit gebied heeft
er toe geleid, dat in 1948 door de Koninklijke Nederlandse Academie voor Weten-
schappen te Amsterdam een Commissie voor het wichelroede- en aardstralenprobleem
werd ingesteld. Daarnaast werd, in verband met vele vragen die zich ten opzichte
van dit vraagstuk ook in landbouwkringen voordeden, onder voorzitterschap van prof.
dr. A. j. P. Oort, hoogleraar in de Plantenziektenkunde te Wageningen, een werk-
groep voor landbouwkundig onderzoek gevormd.

In het kader van dit onderzoek werd in de eerste plaats op uitgebreide schaal na-
gegaan, hoe de praktijk zelf tegenover het gebruik van afschermapparaten tegen aard-
stralen stond. Het standpunt van de voor- en tegenstanders werd onder de loupe ge-
nomen, doch vooral werd getracht door eigen waarnemingen een inzicht te krijgen
in de mate van werkzaamheid van afschermapparaten op de gezondheidstoestand van
plant en dier. De conclusie is, dat men er geen touw aan kon vastknopen. Enerzijds
werd de indruk gevestigd, dat men wel enig succes met afscherming had, in andere
gevallen bleken de resultaten nihil te zijn. Vaak waren de gegevens onvolledig of
twijfelachtig of werden de waarnemingen verkeerd weergegeven. Vast stond in elk
geval, dat een onderzoek, op een dergelijke wijze aangepakt, weinig succes zou heb-
ben.

Aardstralen kan men niet zien en evenmin kan men ze met behulp van een of ander
apparaat opvangen en aantonen. Alleen wichelroedelopers beweren in staat te zijn
ze te kunnen constateren door de uitslag van de wichelroede, die naar beneden of
naar boven slaat. Doch dan mag toch worden verwacht, dat wichelroedelopers, al-
thans de goeden onder hen, steeds op dezelfde plaatsen een uitslag van dc wichel-
roede krijgen. De vele waarnemingen verricht in binnen- en buitenland blijken steeds
tot dezelfde conclusie te leiden, n.1.: Geen twee wichelroedelopers krijgen op dezelfde
plaats een uitslag, tenzij bij toeval. Men zou zich ook kunnen afvragen, of bepaalde
wichelroedelopers misschien in staat zijn besmette, slechte plekken in de grond op
te sporen zonder dat er van de aanwezigheid van aardstralen sprake is. Ook hier
bleek, dat er niet het minste verband bestaat tussen wichelroede-uitslagen en be-
staande afwijkingen in de grond, b.v. plekken, besmet met dc veroorzaker van de
aardappelmoeheid. Op grond van deze en vele andere waarnemingen kan men
geen geloof hechten aan de wiehclrocdc-uitslagen voor het aantonen van plaatsen,
waar gezondheid van dier en plant gevaar zou lopen.

Het nemen van proeven op proefvelden bleek tenslotte de enige manier te zijn om te
kunnen beoordelen of afschermkastjes ziekten van dier en gewas kunnen voorkomen.
In Pictersburum in Friesland lag een aardappelmoehcidsproefveld, waarvan de be-
smettingsgraad van de grond geheel bekend was. Er werd door deskundigen een af-
schermkastje geplaatst en wel zo, dat de ene helft van het perceel afgeschermd was
en de andere helft buiten de werkingssfeer van het kastje lag. Het jaar daarop werden
met toestemming van de Plantenziektenkundige Dienst op het proefveld opnieuw
aardappelen geteeld.

Het resultaat van deze proefneming gaf niet de minste aanwijzing over de betrouw-
baarheid van het afschermkastje. Het gewas was overal even ziek, dus ook op het
gedeelte van het perceel, dat binnen de werkingssfeer van het apparaat lag. Ook

talrijke andere proeven, die nadien werden genomen, hadden allen hetzelfde nega-
tieve resultaat.

Het is bekend, dat goede en slechte jaren elkaar afwisselen. Wanneer men onder
invloed van minder gunstige bedrijfsresultaten, bijvoorbeeld door het optreden van
een ziekte, een afschermapparaat koopt en het gewas er het jaar daarop veel beter
voorstaat, dan is de praktijk gauw geneigd de betere opbrengst op rekening van het
afschermapparaat te plaatsen. Uit een rapport uit de bollenstreek over het gebruik
van afschermapparaten blijkt het volgende: Door de waarderende artikelen in de
vakpers van de resultaten van het plaatsen van een kastje bij kweker X zijn vele
kleine kwekers er toe overgegaan een apparaat aan te schaffen. In totaal zijn er on-
geveer 35 geplaatst. Het volgend jaar (1950) bracht grote teleurstellingen voor de
bezitters der apparaten. Het wortclrot in de narcissen trad in vrij hevige mate op,
alle kastjes ten spijt. Het gevolg was, dat de bezitters van afschermapparaten in vrij-
wel alle gevallen voorgoed genezen waren van hun geloof in aardstraalafscherm-
apparaten.

Een bekend type afschermkastjc bestaat uit een aantal plaatjes en staafjes metaal:
zink, koper en zilver, in een ander bevindt zich een rolletje draad en een conden-
sator, weer een ander kastje bevat alleen een stuk lood om het „gewichtig" te maken.
Een heel bijzonder apparaat bevat twee naar elkaar toe gerichte spiegeltjes, bedoeld
om de aardstralen zo vaak terug te kaatsen, totdat ze hun kracht verloren hebben.
In ieder geval is het wel duidelijk, dat wat er in zit volkomen waardeloos is.

Ten opzichte van de verkoop van afschermapparaten zijn in het buitenland al ver-
schillende maatregelen getroffen. Ook in Nederland worden maatregelen overwogen.
Onlangs heeft Minister Mansholt op vragen van het Kamerlid, dr. Vondeling, op de
volgende wijze geantwoord:

„Wij houden ons al enkele jaren bezig met het vraagstuk van de bestrijding van
de zogenaamde aardstralen door het plaatsen van kastjes. Dit is inderdaad een groot
euvel en wij beschouwen dit als gewone kwakzalverij, die zoveel mogelijk moet wor-
den tegengegaan. Ik ben blij met het rapport, dat onlangs is uitgekomen van de
landbouwkundige werkgroep en ik kan U mededelen, dat reeds enkele weken ge-
leden de Minister van Justitie de medewerking van mij en ook van de Minister van
Sociale Zaken en Volksgezondheid heeft gevraagd om na te gaan of maatregelen
kunnen worden getroffen om dit euvel de kop in te drukken".

Evenals het boekjaar 1954 was ook het afgelopen jaar voor de D.T.O. zeer gunstig.
Naast een stijging van het aantal deelnemers, die 40% hoger lag dan in 1954, was
het mogelijk door een zuinig beheer, het omslagpercentage ter dekking van het na-
delige exploitatie-saldo (schade-uitkering, kantoorkosten etc.) wederom lager te stel-
len dan in voorgaande jaren. Was in 1953 ter dekking hiervan nog een omslag nodig
van 44%, in 1955 kan volstaan worden met 33% alzo een daling met 11%.
Schaden:

totaal uitgekeerd schadebedrag: ƒ21.168,— ƒ18.284,— ƒ29.595,— ƒ23.361,—
gemid. uitkering per geval: ƒ 230,— ƒ 229,— ƒ 315,— ƒ 231,—

Bij een groter aantal deelnemers bleef de gemiddelde uitkering per schadegeval vrij-
wel gelijk aan het voorgaande jaar.

De stille reserve in de beleggingen aanwezig bedroeg op 31 december 1955 ruim
ƒ 14.000,—.

voortgegaan. Op 31 december 1955 was deze reserve aangegroeid tot een bedrag van
ruim ƒ 85.000,—.

Ter stabilisering van het omslag-percentage op het tegenwoordige lage niveau werd
tot vorming van het Restitutie-Fonds overgegaan.

Aan het einde van ieder boekjaar dient een bepaald bedrag gereserveerd te worden
voor eventueel lopende langdurige schaden.

De in het Restitutie-Fonds gestorte gelden worden na aftrek van de benodigde reser-
veringen, aan de deelnemers wederom uitgekeerd bij uittreden uit de Onderlinge.
Eind 1955 werd besloten de maximale daguitkering van ƒ 10,— tot ƒ 15,— te ver-
hogen. Dat deze mogelijkheid door de deelnemers op prijs gesteld wordt, moge
blijken uit de vele aanvragen tot verhoging, die na enkele weken reeds konden
worden ingeschreven.

De in 1955 ingezette reclame-actie heeft behoorlijke resultaten opgeleverd mede dank
zij de medewerking die van verschillende collegae werd ontvangen.
In verband met de lopende onderhandelingen op fiscaal gebied werd de samenstelling
van het Bestuur ongewijzigd gelaten.

De Senaat van de Landbouwhogeschool te Wagcningen heeft het doctoraat in de
Landbouwkunde honoris causa verleend aan Zijne Excellentie S. L. Mansholt, Mi-
nister van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening.

Onder beschermheerschap van het Staatshoofd van Spanje, Zijne Excellentie Fran-
cisco Franco, vond van 28 mei—2 juni 1956 het 7de Internationale Congres voor
Zootechniek te Madrid plaats.

Het Congres was in het bijzonder opengesteld voor landbouwkundige ingenieurs,
dierenartsen en andere academici die door hun werk of werkkring belangstelling
hadden op het gebied van de Zootechniek.

De belangstelling van Nederlandse zijde was betrekkelijk gering. Slechts 5 landbouw-
kundige Ingenieurs en 6 dierenartsen vertegenwoordigden ons land. De deelneming
van Denemarken (88), Duitsland (49), Frankrijk (61), Engeland (50) en Italië (11)
was aanzienlijk groter. De landen behorend tot het Sovjet Russische blok waren niet
vertegenwoordigd. Het totaal aantal deelnemers bedroeg 495, afkomstig uit 34
landen.

Het Congres werd gehouden in de zalen van het „Instituto Nacional de Prevision",
een gebouw speciaal ingericht voor het houden van grote bijeenkomsten.
Enkele voordrachten werden gehouden in een zaal van het „Palacio de Comuni-
caciones".

Zijne Excellentie de Minister van landbouw van Spanje Sr D. Rafael Cavcstany y
de Anduaga, verrichtte de officiële opening van het congres. In zijn welkomstwoord
schetste de spreker het grote belang van internationaal contact in het algemeen en
het contact op het gebied van het wetenschappelijk onderzoek in het bijzonder.
Daarnaast sprak hij er zijn vreugde over uit, dat men uit alle delen der aarde in
zo grote getale naar Spanje gekomen was, daar dit nog te weinig bekende land de
belangstelling verdiende die het heden toekwam. De Minister sprak op een podium,
waar men alle vlaggen van de deelnemende landen had geplaatst.
De Congrestalen waren Engels, Frans, Duits en Spaans. Een staf tolken zorgde voor
voortreffelijke simultaan vertalingen van alle voordrachten die door de congres-
deelnemers via koptelefoons werden beluisterd.

De organisatoren hadden de werkzaamheden van het congres beperkt tot het be-
spreken van enkele tamelijk nauw omschreven gebieden van de zootechniek, een
oplossing van één van de moeilijkste congresproblemen die vele voordelen bood. Bij
andere soortgelijke congressen verliest men door de grote verscheidenheid van onder-
werpen wel de mogelijkheid tot overzicht.

1. de betekenis van het heterosis phenomeen en van de uitwendige omstandigheden,
in \'t bijzonder van het klimaat op de kwaliteit van varkensvlees.

3. de invloed van de voeding van de landbouwhuisdieren op de kwaliteit van
dierlijke producten.

5. overzicht van de huidige problemen betreffende de variatie van de vetvrije droge
stof in melk.

7. betrekkingen tussen trekproeven en de physiologic en anatomie van paarden.
Voor elk onderwerp had het bestuur van de Europese Vereeniging voor Zootechniek
een hoofdrapporteur aangewezen, terwijl voor de speciale rapporten over de ver-
schillende onderwerpen de sprekers waren aangewezen door de besturen van de
zoötechnische verenigingen in de verschillende landen.

De verschillende thema\'s werden door de hoofdinlciders gedurende ± een uur aan de
hand van hun hoofdrapport, toegelicht, daarna kregen de sprekers over de speciale
rapporten gedurende ± 15 minuten de gelegenheid tot korte toelichting.
De daaropvolgende algemene discussies waren ook aan tijdslimieten van 10 minuten
gebonden, zodat elk te lang gepraat kon worden beëindigd. Tenslotte werden voor
alle onderwerpen algemene conclusies opgesteld door de hoofdrapporteurs, waarin
ook aanbevelingen en suggesties werden gedaan. De algemene conclusies werden
door het congres in een plenaire zitting bekrachtigd.

Het zou binnen het kader van dit verslag te ver voeren, alle samenvattingen van
de verschillende voordrachten, discussies en/of algemene conclusies te vermelden.
Deze zijn of worden door dc organisatoren van het congres afzonderlijk gepubliceerd
en zullen t.z.t. in dc verschillende wetenschappelijke bibliotheken ter inzage zijn.
Aan alle deelnemers werden reeds de voordrachten, in keurig verzorgde boekdelen,
en dc algemene conclusies overhandigd.

Hier worde slechts vermeld de voor Europa en voor Nederland in \'t bijzonder
belangrijke conclusies inzake invloed van de voeding op de kwaliteit van dierlijke
producten:

1. Bij vrijwel alle landbouwhuisdieren zal een onvoldoende voedering, met betrekking
tot zowel het gehalte aan calorieën, alsook tot het gehalte aan specifieke voedings-
stoffen (proteinen, vitaminen en mineralen) de productie niet alleen quantitatief
maar ook qualitaticf doen verminderen. In het bijzonder bij varkens heeft de samen-
stelling van het voederrantsoen een grote invloed op de kwaliteit, speciaal op de
verhouding tussen vlees- en spckproductie.

Teneinde de verschillende voederexperimenten in de diverse landen beter te kunnen
begrijpen en beoordelen is het van essentieel belang, dat de onderzoekers niet alleen
de samenstelling van het voederrantsoen opgeven dat aan de verschillende groepen
dieren wordt verstrekt, maar ook de hoeveelheid voeder die dagelijks door de dieren
van de verschillende groepen wordt opgenomen. Er is reeds veel misverstand ontstaan
door het ontbreken van deze laatste gegevens.

Omdat gewicht en geslacht grote invloed op de kwaliteit van het slachtproduct uit-
oefenen, is het belangrijk, dat alle dieren van de verschillende groepen bij hetzelfde
gewicht worden geslacht en dat wordt aangegeven of de dieren van het mannelijk
of vrouwelijk geslacht waren.

2. Fundamenteel wetenschappelijk onderzoek dient zich in dit verband niet te
beperken tot de voedingswaarde van de verschillende voedermiddelen, maar ook — en
dit is zeer belangrijk — tot de specifieke invloed, die dc verschillende voedermiddelen
op de kwaliteit van de dierlijke producten hebben. Jammer genoeg is het vaak
moeilijk het begrip „kwaliteit" te definiëren, niet alleen omdat de markt in ver-
schillende landen verschillende kwaliteits-eisen stelt, maar ook omdat onze kennis
van de kenmerken van de „kwaliteit" nog vaak onvoldoende is.
Wetenschappelijk onderzoek op dit gebied is urgent en noodzakelijk.

3. Er bestaat een nauw verband tussen fokkerij, voeding en uitwendige omstandig-
heden. Wanneer men dc productiemogelijkheid van rassen opvoert door selectie, dan
wordt het noodzakelijk, niet alleen het energiegehalte van het voederrantsoen te
vergroten, maar ook het gehalte aan specifieke voedingsstoffen (proteinen, vitaminen
en mineralen) te verhogen. Zo ook dienen de uitwendige omstandigheden te worden
verbeterd.

Gebeurt dit niet dan kan de economische einduitkomst, alsmede de kwaliteit van
het dierlijk product minder worden, dan met niet geselecteerde rassen. Om een goede
einduitkomst te verkrijgen, moeten fokkerij, voeding en verbetering van de uitwendige
omstandigheden hand in hand gaan.

Behalve aan de eigenlijke congreswerkzaamheden hadden de organisatoren van het
congres veel aandacht besteed aan de mogelijkheden de congrcsdeelnemers op aan-
gename ongedwongen wijze met elkander in contact te brengen. Tevens was een
speciaal programma voor de dames georganiseerd. Zo ging er aan het congres een
grote 5-daagse excursie door Andalusië vooraf. Tijdens het congres maakten de
deelnemers excursies naar Toledo, bekend uit de Spaanse burgeroorlog en typische
goud inlay sieraden en naar El Escorial, de plaats waar koning Philips II een
kasteel liet bouwen waarin nog thans prachtige wandtapijten.

Recepties aangeboden door de burgemeester van Madrid, het congrcsbcstuur en de
Spaanse Nationale landbouworganisatie boden de congresdeelnemcrs overvloedig de
gelegenheid met elkander van gedachten tc wisselen.

De ambassadeur van Nederland te Madrid deed de Nederlanders aanzitten aan een
geanimeerde lunch.

Bezoeken aan de groots opgezette Nationale landbouwtentoonstelling tc Madrid en
aan een traditioneel stierengevecht completeerden het welhaast overvolle programma.
Tijdens de slotzitting verzocht de West-Duitse delegatie namens de West-Duitse
regering het eerstvolgende Zoötechnische Congres in 1960 of 1961 in West-Duitsland
tc mogen organiseren. Het verzoek werd in welwillende overweging genomen. Met
veel dankwoorden gericht tot de Spaanse organisatoren van het congrcs, in \'t bijzon-
der tot de congressecrctaris F. Marin Marqués de la Frontera werd het zeer ge-
slaagde congres besloten.

Wei kennen we in twee vormen, namelijk als bocrenwei en als fabriekswei. Bocrenwei
is beter: Door het hoger vetgehalte en de aanwezigheid van restjes van dc kaas-
wrongel zijn de ZW en het eiwitgehalte in bocrenwei hoger. De voedingswaarde
dankt wei hoofdzakelijk aan de albumine — een eiwit met een hoge biologische
waarde — de melksuiker en de mineralen.

Men kan wei aan alle dieren, zowel fok- als mestvarkens, zowel aan jonge als oude,
voederen, terwijl men er zeer goede resultaten mee kan bereiken bij de opfok van
jonge kalveren. Geef echter geen al te grote hoeveelheden, vooral niet aan jonge
dieren, die dan slappe, grote, wcibuiken en zelfs diarrhee kunnen krijgen.
Het best voedert men de wei afzonderlijk. Voeder niet, zoals vaak gebeurt, in

slobbervorm, daar de dieren dan worden gedwongen te veel vocht op te nemen om
voldoende droge stof binnen te krijgen.

Te veel slobber geeft bovendien slap spek. Varkens, die tot het eind te slobberig
worden gevoederd, slachten te veel af. Men weet dit uit de praktijk, waarom men
op het eind van de mestperiode vaak tot de dikke brij methode overgaat. Beter
is het, deze methode direct van het begin af aan toe te passen, daar dan ook het
andere voedsel meer zal worden verteerd.

Dikwijls wordt ondermelk gelijk gesteld met de dubbele hoeveelheid wei. Zoals de
Rijksveeteeltconsulent voor Zuidholland, ir. P. Verhoeven, in een radioreportage op
9 juli jl. voor de rubriek van het Ministerie van Landbouw betoogde, kan hij deze
mening echter geenszins onderschrijven. Ir. Verhoeven zei er verder van: „Een ieder
die de tabellen opslaat en de analyses vergelijkt zal het mij wel toegeven. De verge-
lijking in voedingswaarde van 12 kg wei met 1 kg gerst of rogge, of vier kg
aardappels of acht kg voederbieten klopt beter".

Bovendien blijkt het verschil tussen ondermelk en wei wel uit het feit, dat naast
ondermelk eiwitarm voeder en naast wei eiwitrijk voeder moet worden verstrekt. De
praktijk houdt hier niet altijd rekening mede met als gevolg: te vette varkens. Vaak
worden in de praktijk ook te grote hoeveelheden wei gevoederd. Ook houdt men
geen rekening met het bekende feit, dat 10-12 kg wei per kg gewichtstoename het
voordeligst is en minder krachtvoer eist, dan dat men b.v. 19 kg wei per kg
gewichtstoename verstrekt. Proeven hebben dit uitgewezen.

Wei heeft een bijzonder gunstige nevenwerking, hetgeen eveneens bij proeven is
gebleken. Op de proefmesterij is het vóór de oorlog in een hok varkens, dat naar
de tentoonstelling moest, gebleken, dat l \'A liter fabriekswei per varken per dag naast
droogvoer en water, een groeitoename tot gevolg had van acht ons per dag.
Ook aan volwassen runderen kan men met succes wei vervoederen. Practisch alle
dieren nemen de boerenwei op. Fabriekswei geeft bij sommige koeien wel eens
moeilijkheden.

Terwijl vroeger de boerenwei een gevaar opleverde voor tuberculose onder de
varkens, is dit gevaar thans niet meer aanwezig, nu onze veestapel als t.b.c.-vrij kan
worden beschouwd.

Hierbij vestig ik de aandacht van de collegae op een nieuwe regeling betreffende
het opzenden van pluimvee afkomstig van fokbedrijven, vermeerderingsbedrijven en
kuikenbroederijen.

In het verleden duurde het vervoer van ingezonden materiaal naar ons laboratorium
via Utrecht—Zeist in meerdere gevallen veel te lang.

Teneinde in staat te zijn op zo kort mogelijke termijn de uitslag van het onderzoek
te kunnen versturen, verzoek ik U op de verpakking het volgende adres te willen
vermelden:

Gezondheidsdienst voor Pluimvee, Amersfoortsestraat 49
te Soesterberg. Stationrestante Soestduinen.
De regeling gaat in per 1 Augustus a.s.

Voor het vervoer van het station Soestduinen naar het laboratorium wordt door ons
zorggedragen.

Voor de gewone correspondentie verzoek ik U echter de toevoeging station restante
Soestduinen NIET te gebruiken.

Bureau: Rubenslaan 123, Utrecht. Tel. 030—11413. Gironummer 511606 t.n.v.
de Maatschappij voor Diergeneeskunde te Utrecht.

De taak ligt op het terrein van het onderwijs, terwijl ook onderzoekingen moeten
worden verricht op het gebied van de dierlijke productie.

Deze onderzoekingen, waarvoor vele faciliteiten worden gegeven, dienen te geschieden
in nauw overleg met het Departement voor Animal Health.
De duur van het lectoraat kan worden gesteld op 5 jaar.

Nadere inlichtingen over deze functie kunnen worden gegeven door het Bureau voor
Internationaal Technische Hulp, Alexanderstraat 21, \'s-Gravenhage.

Het jaarlijkse congres 1956 van de British Veterinary Association zal in Leamington
Spa worden gehouden van 16—24 september a.s.

Het programma omvat een groot aantal interessante onderwerpen op het gehele
brede gebied van de diergeneeskunde.

Namens het bestuur van de B.V.A. kan worden meegedeeld, dat ook Nederlandse
dierenartsen van harte welkom zijn.

Degenen, die deze congressen al eens eerder hebben bezocht, weten dat buitenlandse
bezoekers door hun Britse collegae altijd heel prettig worden ontvangen.
Voor belangstellenden is het volledig programma beschikbaar bij het bureau van
de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Verslag der vergadering, gehouden op 6 juli 1956 in het gebouw van de
Gezondheidsdienst voor Pluimvee te Soesterberg.

Aanwezig zijn 16 leden, 1 buitengewoon en 1 plaatsvervangend lid, alsmede Dr. dc
Haan, Secretaris der Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Dc voorzitter opent te 14.10 u. de vergadering en heet allen welkom. De vorig jaar
gehouden pluimveecursus voor dierenartsen is een groot succes geweest; helaas werd
niet van alle sprekers de tekst van hun voordracht ontvangen, doch hij hoopt dat
het verslag nu binnenkort kan worden gemaakt.

Voorts is meegewerkt aan een onder de dierenartsen gehouden enquête en is een
rapport uitgebracht aan het Hoofdbestuur betreffende dc dierenarts en de pluim-
veeziektenbestrijding.

De Notulen der vorige vergadering worden voorgelezen en met een kleine aanvulling
goedgekeurd.

Als ingekomen stukken komen ter sprake: le. een schrijven der fa. Calvé-Delft
betreffende een gehouden bijeenkomst en 2e. een voorstel van Prof. de Blieck om
voordrachten te houden over antibiotica en coccidiostatica. Het eerste onderwerp
wordt minder geschikt geacht, doch voor het tweede zal getracht worden een spreker
uit te nodigen, 3e. een schrijven uit Engeland van de secretaris der International
Association of Poultry Pathologists, welke een onderdeel vormt der Internationale
Veterinaire Congressen. Besloten wordt Prof. de Blieck hierover nog nadere inlich-
tingen te vragen.

Voor wijziging van het huishoudelijk reglement der Groep wordt het Bestuur ge-
machtigd een ontwerp te maken, hetgeen daarna aan de leden zal worden toe-
gezonden.

De reglementair aftredende bestuursleden Dr. A. Clarenburg en W. J. Roepke
worden bij acclamatie herkozen, terwijl ook voor dc benoeming van M. J. Visser tot
vierde bestuurslid geen schriftelijke stemming nodig blijkt. Zij aanvaarden de be-
noeming.

Uit het financieel verslag van de penningmeester blijkt de Groep ondanks het feit,
dat gedurende enkele jaren van mindere activiteit geen contributie is geheven —
toch nog over een redelijk batig saldo te beschikken. Dc leden A. M. Wcllensiek en
H. T. van der Veen worden verzocht als Kascontrolecommissie op te willen treden,
waarin zij toestemmen.

De voorzitter brengt vervolgens de vraag naar voren of cn op welke wijze een
vervolg op dc pluimveecursus van vorig jaar moet worden gehouden. Persoonlijk
is hij van mening, dat een meer uitvoerige behandeling van de sectietcchniek nuttig
zou zijn, doch hij wil gaarne ook andere suggesties vernemen.

Dc aanwezigen blijken het hier in het algemeen mee eens te zijn en noemen
september de meest geschikte maand voor een cursus. Het is echter de vraag of zulks
dit jaar nog is te organiseren.

Voorts wordt voorgesteld dc deelnemers in kleine groepen zelf sectics tc laten doen,
nadat hen hierover het een en ander is uiteengezet en de te onderzoeken dieren met
de bij behorende anamnese tevoren zijn besproken.

Een cn ander zou het beste plaats kunnen vinden bij dc Gezondheidsdiensten,
aangezien deze over een geschikte sectiezaal beschikken.

Ook zou een Engelse kleurenfilm over sectietechniek wellicht kunnen worden ver-
toond.

Dc meeste aanwezigen zijn het er mee eens, dat de dierenarts zelf sectie moet kunnen
doen om dc diagnose zo snel mogelijk te stellen. Hij dient hier de tijd voor over te
hebben, hoewel er geen of slechts een geringe vergoeding voor kan worden gevraagd.
Door de omzet van geneesmiddelen wordt dit echter in het algemeen voldoende
vergoed.

De voorzitter dankt voor de gedane suggesties, waarvan dankbaar gebruik zal
worden gemaakt.

Vervolgens houdt de Heer Roepke, Directeur van dc Gezondheidsdienst voor Pluim-
vee, een inleiding over „Injectieuze bronchitis bij kippen".

Spreker begint met te zeggen, dat de ziekte ook in andere landen voorkomt en in
Amerika reeds in 1931 voor het eerst is beschrcven. Ook in ons land mag zeker niet
van een „nieuwe ziekte" worden gesproken, aangezien hier al vanaf 1947 typische
gevallen van besmettelijke bronchitis bij jonge hennen zijn waargenomen. Men hoorde
er echter voorheen slechts weinig van en er werden geen verliezen van enige be-
tekenis door veroorzaakt. De laatste jaren heeft in sommige streken een grotere
verspreiding plaats gevonden, terwijl er ook meer schade door is veroorzaakt, zodat
het thans nuttig is de ziekte eens aan een nadere beschouwing te onderwerpen en
de bestrijdingsmogelijkheden te bespreken.

Infectieuze bronchitis is een acuut verlopende, zeer besmettelijke ziekte der adem-
halingsorganen, welke veroorzaakt wordt door een virus. Dc incubatietijd is zeer
kort, n.1. 18—36 uur; de besmetting kan worden overgebracht door besmet pluimvee,
voedsel, drinkwater, strooisel, gereedschap, kisten, kratten, enz., maar ook door
personen en zelfs door de lucht. Hieruit volgt wel, dat het zeer moeilijk is een
beginnende uitbraak op een bedrijf te lokaliseren.

Dieren van alle leeftijden kunnen worden aangetast, doch alleen bij jonge kuikens
treedt sterfte op, variërende van 20 tot 50 % en soms nog meer. De overlevende
kuikens vertonen bovendien na afloop een duidelijke achterstand in groei, conditie,
kleur en vitaliteit en blijken dan maar al te vatbaar voor b.v. coccidiosis. Bij vol-
wassen kippen is het vooral het verlies aan eieren, welke de grootste schadepost
vormt.

De verschijnselen zijn: benauwdheid, gapen, rochelen en proesten, al of niet tezamen
met neusuitvloeiing, conjunctivitis en witte stukjes in ogen, neus- en keelholte. Bij
verder onderzoek vindt men ontsteking van de luchtwegen met slijm of kazige
cxsudaat-proppen in de bronchiën. Soms met longontsteking, terwijl tevens ontsteking
der luchtzakken op kan treden, doch dit is geen constant verschijnsel.
Deze symptomen herstellen gewoonlijk binnen 5 tot 10 dagen; alleen bij secundaire
infecties (coryza, longontsteking, luchtzakontsteking) duurt dit langer.
Bij leggende kippen treedt een plotselinge productiedaling op, waarbij kleine, mis-
vormde, ruwe, zwakschalige en windeieren een opvallend verschijnsel vormen. Bruin-
schalige eieren worden bijna wit van kleur en ook de inwendige eikwaliteit blijkt
achteruit te gaan.

Differentieel-diagnostisch is vooral pseudo-vogelpest van belang, terwijl voorts de
mogelijkheid van coryza, difterie, aspergillosis en chronische luchtzakontsteking in
het oog moet worden gehouden. Definitief onderscheid is alleen te maken door
virologisch onderzoek, hetgeen de diagnose dus niet eenvoudiger maakt.
Van practisch belang is voorts, dat de tengevolge van infectieuze bronchitis opge-
treden productiedaling en ook de afwijkingen der eieren soms van blijvende aard
zijn, zodat het niet meer lonend is deze dieren nog langer aan te houden. Er kunnen
n.1. bepaalde veranderingen in de eileider door het bronchitis-virus worden veroor-
zaakt, welke hiervoor aansprakelijk zijn. Een en ander laat zich echter moeilijk
tevoren voorspellen, zodat men gewoonlijk het beste kan adviseren een eventueel
herstel der eiproductie tenminste een maand af te wachten.

Veelal krijgt men dan het verschijnsel der z.g.n. „valse legsters" of „schijnlegsters"
te zien: dieren welke ogenschijnlijk volkomen zijn hersteld, in goede conditie ver-
keren en de indruk maken volop in productie te zijn. Deze bezoeken regelmatig de
legnesten, doch de pluimveehouder -raapt bijna geen eieren! Vaak is het moeilijk
deze exemplaren uit te zoeken en uit de koppel te verwijderen.

Een afdoend geneesmiddel tegen infectieuze bronchitis is helaas nog niet bekend.
Toch is een behandeling sterk aan te bevelen, namelijk om het herstel te bespoedigen
en secundaire infectie te voorkomen. Hiervoor lenen zich vooral enkele antibiotica
in hoge dosis, zoals terramycinc en aureomycine, terwijl daarnaast ook enkele sulfa-
preparaten in aanmerking komen. Hoe eerder deze behandeling kan worden toege-
past, hoe beter de resultaten zijn.

Dieren welke de ziekte hebben doorstaan, vertonen een duidelijke immuniteit, welke
soms zelfs na een jaar nog is aan te tonen. Volgens sommige berichten uit de
praktijk zouden echter gevallen voorkomen, dat dezelfde dieren met een tussentijd
van enige maanden, twee- of zelfs driemaal „bronchitis" vertonen. Het is te be-
twijfelen of hierbij wel steeds van dezelfde ziekte sprake is geweest, hetgeen
achteraf gewoonlijk niet meer uit is te maken.

Vooral in Amerika heeft men voor het bestrijden der ziekte gebruik trachten te
maken van de mogelijkheid tot het opwekken van een immuniteit. Aanvankelijk
geschiedde dit door moedwillige besmetting van de jonge dieren op een leeftijd,
waarop de minste verliezen zijn te verwachten, n.1. 3 a 4 maanden. Aan een dergelijk
systeem kleven echter ernstige bezwaren, daar het o.a. een instandhouding en ver-
spreiding der besmetting betekent en bovendien een gevaar op kan leveren voor
jonge kuikens of niet immune leggende kippen, welke op hetzelfde bedrijf of bij
een buurman aanwezig zijn.

Later is men dan ook gaan zoeken naar een voorbehoedende entstof, welke minder
gevaren in dit opzicht levert. Men gebruikt hiervoor in Amerika in hoofdzaak
virusstammen met een wat mindere virulentie, doch geheel apathogeen zijn deze niet.
Ook is nog onvoldoende bekend of deze virusstammen wel stabiel zijn en geen
virulentie-verhoging bij verdere toepassing vertonen.

Ongetwijfeld laat het zich aanzien, dat de bestrijding der infectieuze bronchitis wel
in deze richting zal moeten worden gezocht. Spreker besluit zijn voordracht met de
-•\'ens, dat men er spoedig in mag slagen een goede entstof te bereiden, waarvan
vaststaat dat de toepassing zonder risico kan plaats vinden en een goede immuniteit

tengevolge heeft. Momenteel wordt door de Rijksseruminrichting een onderzoek
verricht naar de mogelijkheden van een vrijwel apathogeen gemaakte virusstam,
welke men als entstof hoopt te kunnen gebruiken. Van particuliere zijde is inmiddels
reeds een „entstof" van Amerikaanse herkomst in omloop verschenen, welke •— voor
zover spreker bekend — bestaat uit een uit de practijk verkregen bronchitis virusstam
met wat mindere virulentie.

Over het immuniserend vermogen hiervan zijn spr. geen gegevens bekend en hij
betreurt het, dat dergelijke „entstoffen" hier in de handel verschijnen.
Bij de discussie naar aanleiding van deze voordracht komt nog naar voren, dat bij
kippen, welke reeds een behoorlijke productie achter de rug hebben, toch nog wel
enige sterfte op kan treden.

Bovendien herstelt de eiproductie daarbij gewoonlijk het slechtst. De z.g.n. „valse
lcgsters" zijn alleen uit te zoeken door ze op een batterij te zetten, of door ze
\'s morgens af te tasten.

Verschillende aanwezigen waarschuwen tegen het gebruik van niet gecontroleerde
of niet goed onderzochte entstoffen tegen de ziekte.

Wat de behandeling betreft blijken de ziekteverschijnselen soms na het stopzetten
der terramycine-toediening weer terug te komen. In dat geval is aan te raden op
een ander middel over te gaan, bv. Sulphamezathine, waarmee men echter bij
leggende kippen voorzichtig moet zijn.

De voorzitter dankt spr. voor zijn inleiding en stelt de rondvraag aan de orde.
In de eerste plaats wordt aangedrongen op het plaatsen van referaten, alsmede een
verslag van deze vergadering in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde. Het Bestuur
wordt verzocht nogmaals stappen te ondernemen ter verlaging van de prijs der
pokken- en difterie-entstof van de Rijksseruminrichting, aangezien deze nog steeds
ligt boven die van de handel.

De wenselijkheid van berichtgeving aan de dierenartsen na inzending aan Gezond-
heidsdiensten of Rijksseruminrichting wordt opnieuw onderstreept Men is het erover
eens, dat selecteurs en dierenartsen elkaar aan moeten vullen, waartoe van beide
zijden dient te worden meegewerkt.

De Gezondheidsdienst voor Pluimvee is steeds gaarne bereid inlichtingen over pluim-
veeziekten te verschaffen aan de dierenartsen, mits deze ook hunnerzijds mede-
werking en begrip vertonen.

Tenslotte worden nog enkele orgaanafwijkingen bij kippen gedemonstreerd, waarna
de voorzitter te 17.20 u. de vergadering sluit met ren woord van dank voor de
genoten gastvrijheid.

Het Hoofdbestuur draagt de volgende collcgac voor het lidmaatschap van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde voor:
C. Folkers — v. d. Mondestraat 118, Utrecht.
A. W. Kersjes — Keurhorsterweg 8, Sinderen.

E. J. v. d. Kuip, — Zuilenstraat 17, Utrecht.
J. G. van Logtestijn — Kerkpad 17, Soest.

R. Oosterwoud — De Wilgen B 16, Boorn-Bcrgum.
M. van Til — C. Evertsenstraat 19, Utrecht.
C. C. van de Watering — Westcrlaan 21, De Bilt.

Het Hoofdbestuur heeft de volgende diergeneeskundige candidaten aangenomen als
candidaat-lid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde:
H. Klaassen en P. C. Uyterlindc.

Bruins Bzn., J., te Winsum (Gr.) naar Stationsweg 14, aldaar (tel. no. ongewijzigd).

Houwelingen, A. van, van Almkcrk naar Dussen, Molenkade 12, tel. no. 04169—258.

Nagel, M. van der, van \'s-Gravenhagc naar Mata Mata (New Zealand) 12 Station
Road, Vet. Surgeon. (van 101 naar 124)

Wijgergangs, A. P., van Berlicum (N.Br.) naar New-Plymouth, Taranaki, (New
Zealand), Coronation Private Hotel, 140 Gill-Street. (van 121 naar 125).

Oosterhout, B., te Hemelum (Fr.), geassocieerd met S. Piersma, tel. Bakhuizen 115,

Piersma, S., te Hemelum (Fr.), geassocieerd met B. Oosterhout, tel. Bakhuizen 115,

(voortzetting praktijk O. W. Mulder). (104)
Soodt, E. Th. F., te Breda, Steynlaan 54, tel. 01600—2420, gr. 260667, P. spec. v.

Mulder, O. W., te Hemelum (Fr.) tot Keuringsvccarts-hoofd van dienst van de
vleeskcuringskring Hemclumer Oldeferd, in volambtelijk dienstverband. (101)
Vogelij, G. M., te Amsterdam, m.i.v. 7 juni 1956 tot reserve le luitenant-dierenarts
bij de Geneeskundige Dienst van de Koninklijke Landmacht en Koninklijke
Luchtmacht. (117)

Knöps, S. te Sommelsdijk, is aldaar overleden op 9 juli 1956 (94)
Veeartsenijkundig examen:

Ten behoeve van de keuringsdienst, omvattende de gemeenten Ermelo
Harderwijk en Putten worden sollicitanten opgeroepen voor de
betrekking van:

Jaarwedde als directeur slachthuis: ƒ 684,—.
aanstelling boven het minimum is niet uitgesloten.

Kindertoelage, vacantie-toelage, ziektekosten- en verplaatsingskosten-
regeling van toepassing.

Sollicitaties binnen één maand na verschijning van dit blad aan de
burgemeester van Harderwijk.

Op 16 juli 1956 overleed te zijnen huize te Voorburg Dr. Ysbrand Michiel Kramer,
in leven direkteur van het melkkontrolestation van de Vereniging voor Zuivelindustrie
en Hygiëne.

Hij was bestuurslid van het Kaaskontrolestation Friesland, bestuurslid van de ver-
eniging Het Kaasmerk, lid van het bestuur van de afdeling zuivel T.N.O., plaats-
vervangend lid van de voedingsraad, plaatsvervangend bestuurslid van het Neder-
lands Instituut voor Zuivelonderzoek, gewestelijk direkteur van de stichting
vakonderwijs melkdctailhandel en zuiveldetailhandel, voorzitter van de examenkom-
missie P.B.N.A., voorzitter van de kommissie kwaliteitsbureau konsumptiemelk van
de Centrale Zuivelkommissie.

Op 6 februari 1956 werd hij opgenomen voor, naar hij meende, een eenvoudige ope-
ratie in het ziekenhuis St. Antoniushove te Voorburg; juist 20 dagen daarna kwam
hij weer thuis. Aanvankelijk liet alles zich vrij gunstig aanzien; hij maakte spoedig
zelfs kleine wandelingen. Allengs geraakte hij evenwel aan zijn stoel gekluisterd en
ontwikkelden zich schier ondragelijke lasten. Zolang hij bezoek kon ontvangen, wist
hij de pijnen aan zijn bezoekers op achteraf nauwelijks te begrijpen wijze te ver-
bergen. Tot het laatst bleef zijn geest de levendige werkzaamheid behouden, zoals
wij die gedurende zijn gehele leven van hem hebben gekend; in het allerlaatst, toen
zijn lichaam bijna geheel gesloopt was, gaf hij zich geheel over aan zijn God, op wie
hij altijd rotsvast heeft vertrouwd.

Nu is Kramer niet meer. Wie had kunnen denken, dat deze sterke man, altijd paraat,
altijd slagvaardig, altijd het centrum van zijn gezelschap, op de middaghoogte van
zijn leven in zo betrekkelijk korte tijd voorgoed uit ons midden zou verdwijnen.
Geheel overeenkomstig het karakter van Kramer zal ik trachten in niet te veel
woorden een nagedachtenis aan hem te wijden.

Kramer werd op 17 februari 1902 geboren in Oldeklooster in de nabijheid van Bols-
ward, te midden van de Friese greiden. Zijn middelbare opleiding genoot hij in
Rolduc, waar hij in 1919 eind-examen deed met zeer hoge cijfers voor wiskunde.
Met de door hem gekozen studie voor dierenarts had hij weinig moeite. Hij was een

goed student, een waardig lid van Absyrtus. Menig feest vrolijkte hij op met piano-
spel, waarin hij zeer bedreven was. In juni 1924 slaagde hij voor dierenarts.
Onder leiding van Prof. De Blieck bewerkte hij een proefschrift met als titel: „bij-
drage tot de kennis van de rol van de bakteriophaag van d\'Herelle bij infektie en
immuniteit"; hierop promoveerde hij 29 juni 1925.

Nadat een aantal verwerkers van melk in Rotterdam een melkkontrolestation had
opgericht om de kwaliteit van de door hen gekochte melk te verbeteren, besloot ook
de V.V.Z.M. in verenigingsverband een melkkontrolestation te stichten. Op advies
van Prof. van Oyen werd de jonge Dr. Kramer kort na zijn promotie tot direkteur
benoemd. In dit werk heeft Kramer de kern van zijn levenswerk gevonden. Gemak-
kelijk is zijn taak niet geweest. Eerst moet hij de organisatie van de dienst opbouwen ;
toen brak de krisis van de dertiger jaren uit, waarbij de prijs van de melk zo laag
werd, dat men in vele kringen nauwelijks meer bereid was zich vrijwillig aan de
maatregelen voor het verbeteren van de kwaliteit van de melk te onderwerpen. De
toekomst van de melkkontrolestations (in Utrecht en Amsterdam waren deze intussen
ook opgericht) scheen donker. Een keerpunt vormde de invoering van de krisismaat-
regelen, betrekking hebbende op de melk bestemd voor konsurnptie in het westen
van ons land. Uit deze maatregelen vloeide voort, dat de melkkontrolestations een be-
langrijke taak te vervullen kregen.

Kramer heeft door zijn gedegen adviezen veel tot de juiste formulering daarvan bij-
gedragen. Het vrijwillige karakter van de kwaliteitsverbetering werd hierbij geweld
aan gdaan. Dat was weliswaar tegen het principe van Kramer in, maar onder zijn
devies dat men het praktisch bereikbare onder de gegeven omstandigheden moet
aanvaarden, legde hij er zich bij neer, in de hoop, dat zijn ideaal in betere tijden
weer tot dading gebracht zou kunnen worden.

In 1938 werd zijn indeaal inderdaad bereikt, maar door de spoedig daarna uitbreken-
de oorlog, helaas weer teniet gedaan.

In de jaren na de oorlog heeft Kramer op de bres gestaan om de oude situatie, waar-
bij het vrijwillige karakter zoveel mogelijk op de voorgrond zou kunnen treden, weer
ingang te doen vinden. Hij werkte zelfs een plan uit voor een landelijk systeem. Van
een kommissie om over deze aangelegenheid advies uit te brengen werd hij tot voor-
zitter benoemd. Zijn stem was op dit terrein gezaghebbend geworden. Hoe heeft hij
het betreurd, dat hij door zijn ziekbed verhinderd was aktief te zijn bij hetgeen zich,
vooral ook weer in de laatste tijd, op dit terrein afspeelt.

De inclkhygiënist staat niet zo ver af van de bestrijder van ziekten bij runderen, welke
van invloed zijn op de kwaliteit van de melk. Het laat zich begrijpen, dat Kramer ook
op dit punt diligent was.

Een exponent hiervan was, dat dc V.V.Z.M. een gezondheidsdienst voor vee voor
leveranciers van melk aan de bij haar aangesloten fabrieken in Friesland en Gronin-
gen oprichtte. Met de leiding daarvan werd Kramer belast. In deze kwaliteit heb ik
als practicus in Friesland voor het eerst met de zakelijke kant van Kramer kennis
gemaakt. Zonder veel omslag organiseerde hij deze dienst; het meest opvallende was
hier zijn praktisch uitgevoerd administratiesysteem. Jaarlijks kreeg de practicus van
elke veehouder, waar hij het t.b.c.-onderzoek voor de gezondheidsdienst van de
V.V.Z.M. moest verrichten, een keurig uitgevoerd losbladig boekje met formulieren
waarop een silhouet van een rund tot het vervaardigen van een schets. Hier toonde
Kramer zich voorloper van een stelsel van identifikatie van runderen, dat pas veel
later algemeen ingang heeft gevonden.

Na dc oorlog is deze gezondheidsdienst opgegaan in de provinciale gezondheidsdien-
sten in Friesland en Groningen, aan welker besturen Kramer als adviseur werd toe-
gevoegd. Ook in deze besturen zal hij met zijn objektieve betrouwbare adviezen in
sterke mate worden gemist.

Het spreekt bijna vanzelf, dat de figuur van Kramer met zijn belangstelling voor alles
wat zich op het gebied van organisatie in het agrarisch milieu voordeed, ook de aan-
dacht trok van het organisatorische leven van de dierenartsen. In de moeilijke tijden
na de oorlog vroegen zij hem voorzitter te willen worden van de Maatschappij voor

!)\'\';■ ■.■\' inde; hij aanvaardde die funktie. Hierdoor kwam hij als vertegenwoor-
diger van de dierenartsen met mij als sekretaris van de Gezondheidskommissie voor
Dieren van de Stichting voor de Landbouw reeds spoedig in aanraking; in de eerste
plaats in de kontaktkommissie, welke op zijn initiatief gevormd was tussen beide or-
ganisaties. Hier bleek hij de onderhandelaar bij uitnemendheid te zijn. Uit dit offi-
ciële kor.takt groeide een persoonlijke verstandhouding tussen ons, welke ertoe leidde,
dat elk probleem dat zich bij de georganiseerde dierziektenbestrijding voordeed, in
den brede tussen ons besproken werd, ook nog, toen hij geen voorzitter meer was.
Ik weet, hoeveel profijt de georganiseerde ziektenbestrijding daarvan getrokken heelt.
Eerst was het het landelijke plan voor de tuberculosebestrijding, waarop hij een zeer
persoonlijke visie had, de laatste tijd was het de bestrijding van de abortus Bang,
waarvoor hij zich sterk interesseerde en daartussendoor was het de bestrijding van de
uierstreptomycose, waar hij uiteraard sterk voor geporteerd was; ook hierover had
hij originele ideeën.

Deze gesprekken in vriendschap gevoerd, hetzij in de konferentiezaal, hetzij bij el-
kaar thuis, hetzij onder een etentje, dat hij zo wist te appreciëren, ik zal ze erg
missen; belangrijker: de gehele dierziektenbestrijding zal de invloed, welke Kramer
daarop wist uit tc oefenen, missen.

Schier op elk terrein kwam men Kramer tegen. Het heeft niet aan hem gelegen, dat
er nog steeds geen scrum- en entstofwet tot stand is gekomen; in de daarvoor inge-
stelde kommissie van advies, was zijn stem overtuigend en gezaghebbend.
In de Runderhorzelbestrijdingskommissie zag hij de taak van die kommissie in de
werkelijke proportie. In de melkmachinekommissie van het Landbouwschap, deze be-
langrijke kommissie, welke leiding moet geven aan het gebruik van de haast niet
meer te keren melkmachines, was hij de deskundige bij uitnemendheid.
Andere aspecten nog van deze all-round persoon. De Maatschappij voor Diergenees-
kunde wilde zich op de hoogte stellen van de betekenis van de P.B.O. voor de dieren-
artsen. Misschien zou de vrijheid van het beroep van dierenarts in de knel kunnen
komen door regelen, te stellen door het Landbouwschap. De Maatschappij stelde een
commissie in om deze zaken te bestuderen; Kramer werd voorzitter. Op zijn ziekbed
zei hij mij, dat hem twee dingen sterk bezig hielden; één daarvan was, dat hij die
kommissie niet bijeen kon roepen en dat hij haar leden niet op het hart kon binden
cle verhoudingen zuiver en zonder vrees tc bezien „gegeven de uitspraak van de
Volksvertegenwoordiging".

Het andere wat hem bovenal bezig hield, wat hem verdriette, was dat hij zijn kolleges
in Utrecht niet kon voortzetten. Hoe had hij zich met hart en ziel geworpen op de
taak die hem bij koninklijk besluit van 23 augustus 1955 op de schouders was gelegd;
het vervullen van een leeropdracht in afwachting van de benoeming tot buitenge-
woon hoogleraar in dc kennis van melk- en melkproducten. Na zijn inleidende kol-
leges heeft hij dc katheder niet meer beklommen; het heeft niet mogen zijn.

Het heeft niet mogen zijn! Dc melkkontrolestations zullen zijn gedegen adviezen niet
meer horen; dc V.V.Z.M. zal zijn mening niet meer vernemen, zijn aktiviteiten niet
meer beleven; bij de dierziektenbestrijding zal zijn stem niet meer klinken; de dieren-
artsen zullen niet meer in hun midden hebben hem, die zo voor hen op de bres heeft
gestaan.

De begrafenis had op 20 juni 1956 onder zeer grote belangstelling in Voorburg
plaats. In de R.K. Kerk werd de plechtige uitvaart bijgewoond door vertegenwoor-
digers van talrijke organisaties, die dc kerk geheel vulden. De absolutie werd verricht
door monseigneur C. Kramer, bisschop van Luanlu (China), een broer van de over-
ledene.

Moge het Mevrouw Kramer en de beide kinderen, zoon en dochter, tot troost zijn,
dat de overledene die zij op nog zo betrekkelijk jonge leeftijd ten grave hebben moeten
dragen, een goed en nobel mens is geweest, die zijn grote gaven op onbaatzuchtige
wijze te algemenen nutte heeft aangewend.
Rust zacht, Ysbrand Kramer.

In het weten, dat een voorzitter van de Maatschappij voor Diergeneeskunde niet
langer dan 6 jaar zijn leidende taak in deze organisatie mag vervullen, schuilt een
benauwende realiteit voor de huidige, om de enige oud-president, die nog in leven
was, als aanvulling van zijn nekrologic, te moeten herdenken als Maatschappij-figuur.
Misschien als gevolg van de aard en de konstitutie van ons Maatschappij-leven,
zomede van de struktuur onzer organisatie, waardoor het 5-tallige Hoofdbestuur
met haar ambtelijke sekretaris het voornaamste bestuurselement vormt, moet de goede
voorzitter zovele eigenschappen bezitten, dat zij maar zelden in één persoon verenigd
kunnen zijn.

Evenals ik, was Kramer zich daardoor van zijn tekortkomingen bewust.
Meermalen heeft hij dit aldus tegenover mij tot uitdrukking gebracht. De Maat-
schappij moest zich 2 voorzitters kunnen veroorloven met een taakverdeling wat het
zakelijke en representatieve element betreft.

Het laatste deel van de funktie, waarop hij doelde, heeft hij altijd als een last ge-
voeld, omdat zijn karakter er zich tegen verzette als vertegenwoordigend voorzitter
andere uitdrukkingsvormen te gebruiken dan hij daar buitenom gewend was te doen.
Het meest was hij op zijn plaats in vergaderingen, tijdens besprekingen, sterk voelde
hij zich bij onderhandeling, machtig tussen partijen, welke star aan hun eigen stand-
punten vasthielden.

Tijd speelde daarbij voor hem geen rol, het woordengevecht was zijn sport, waarin
hij aan de spelmethode een ongekende variatie wist te geven.

De afwikkeling der problemen duurde daardoor wel eens langer dan gewenst was,
maar staken van de strijd viel hem moeilijk, omdat het behalen van sprekende
winstpunten voor de leden zijn eerste doel was. Het ging bij hem toch ook weer niet
om het spel, maar alleen om de winst voor de Maatschappij.

Bovendien sierde hem daarbij een geestdrift, die zich door niets liet afschrikken en
een hardnekkigheid, die alleen uit de grote onbaatzuchtige liefde voor de Maat-
schappij voortvloeide.

Wanneer dit spel tot het uiterste in de boezem van de Maatschappij werd gespeeld,

Men vond hem vaak te rechtlijnig, maar daar bovenuit toch rechtvaardig, dikwijls
onbuigzaam, maar immer onkreukbaar.

Zolang wij de woorden „begenadigd bestuurder" gebruiken om daar iemand mee aan
te duiden in wie wij een bepaald element onderkennen, dat alle analyse tart, zijn deze
woorden bij uitstek van toepassing op Kramer.

Hij was de belichaming van de waarheid, dat de funktionaris het ambt maakt en
dat heeft hij op onmiskenbaar eigen wijze gedaan.

Door hem hierbij onze achting en bewondering te betuigen voldoen wij aan een
verplichting tot openlijke verantwoording tegenover onze leden, gedreven ook door
mijn eigen behoefte om getuigenis af te leggen van mijn diepste gedachten en ge-
voelens tegenover een der besten van ons, die mij en de leden voor altijd als steun
is ontvallen.

ENKELE PROBLEMEN BIJ HET ONDERZOEK EN BEWAREN
VAN VOEDINGSMIDDELEN VAN DIERLIJKE OORSPRONG,
IN HET BIJZONDER VAN VLEES ¹)
. door
Dr. J. H. J. VAN GILS

dames en heren professoren, lektoren, privaat-
docenten en leden van de wetenschappelijke staf,
dames en lieren studenten,
en voorts gij allen, die door uw aanwezigheid
van uw belangstelling doet blijken.

In dit uur, hetwelk cle traditie mij schenkt, heb ik het voorrecht aan een
groot en uiteenlopend gehoor aandacht te mogen vragen voor een onder-
deel van de wetenschap, hetwelk ik in toegepaste vorm vele jaren beoefende
en vanaf het moment van mijn in funktie treding in zijn volle omvang
dienstbaar ben geworden, namelijk het wctenschapsdeel dat zich bezig
houdt met de menselijke voedingsmiddelen van dierlijke oorsprong.
Zonder mij te vleien met de hoop dat uw belangstelling voor mijn vak
overmatig groot zal zijn, moet ik mij daarbij toch wel voor ogen houden
dat vrijwel een ieder sterk geïnteresseerd is in hetgeen hij zich enige keren
per dag als voedsel ziet voorgezet. Hier komt nog bij dat juist in de hoofd-
maaltijden de produkten van dierlijke origine veelal de centrale positie
innemen, waaromheen een min of meer uitgebreid menu wordt opgebouwd
en waarnaar desgewenst de keuze der wijnen kan worden bepaald. Dit
doet mij zelfs veronderstellen dat er onder u zullen zijn, die ter zake van
cle gebruiks- en genotwaarde met een grote kennis zijn toegerust, hoewel
zulks voor mij geen reden is, om dit ongetwijfeld interessante onderdeel
van mijn terrein te betreden.

Ik ben ook niet gebonden aan deze, meer materialistische, kant van deze
wetenschap. Facetten en problemen, welke ik ten overstaan van u de
moeite van een nadere algemene beschouwing waard moet achten, zijn
er te over en enkele daarvan meen ik u in dit uur voor de geest te mogen
brengen.

Allereerst wil ik uw aandacht vestigen op cle wijzigingen in de inzichten
welke zich gedurende de korte bestaansperiode in deze wetenschap vol-
trokken hebben en ten dele nog aan het voltrekken zijn. Typerend voor
cle beginstatus is de inhoud van de oraties, welke door mijn voorgangers,
Schornagel en Van Oijen, kort na elkaar zijn gehouden.
Eerstgenoemde gaf in 1918, het jaar van instelling van deze leerstoel, aan
zijn gehoor een schets van de historische ontwikkeling van de vleeskeuring,
op dat moment het belangrijkste en meest aansprekende gedeelte van de

1 Rede, uitgesproken bij de officiële aanvaarding van het ambt van Hoogleraar in
de leer der Voedingsmiddelen van dierlijke oorsprong aan dc Rijksuniversiteit te
Utrecht op maandag 25 juni 1956.

nieuwe leerstof. Hieruit is wel gebleken, dat vrijwel elke grotere agglome-
ratie van menselijke wereldbewoners zich rekenschap heeft gegeven van de
gevaren, welke het gebruik van vlees met zich brengt. Dat de religie hierbij
veelal een belangrijke rol speelde, is verklaarbaar door de intense ver-
weving van de godsdienst en het maatschappelijke leven van die tijd. Uit
wat ons bekend geworden is omtrent de toenmalige begrippen van vlees-
hygiëne, spreekt reeds een merkwaardig gezonde gedachtengang. Het
slacht-, tevens offerdier, moest gezond en liefst jong zijn en geen uit-
wendige gebreken vertonen. Het werd daartoe bij leven onderzocht, een
handeling die we heden ten dage nog als strikt noodzakelijk beschouwen
voor een verantwoorde vleeskeuring. Het bloed, als zetel der ziel, werd aan
de Godheid geofferd, hetgeen met het oog op de grote bederflijkheid van
deze materie rationeel genoemd mag worden. Alleen vlees van offerdieren
werd door degenen, die prijs stelden op hun gezondheid, genuttigd.
Sinds de oudheid tot aan het einde der vorige eeuw is er op dit gebied
maar weinig veranderd. Bij tijd en wijle werd er wel aandacht geschonken
aan ziekelijke veranderingen, welke na de slachting van ogenschijnlijk
gezonde dieren werden opgemerkt. Gebrek aan kennis van de ziekte-
agentia en het verband met ziekten van de mens maakten de resultaten
van dit deel van het onderzoek tot een illusie. Alleen de overheid zocht
dikwijls, tot sterking van de gezondheid van de overheidskas, hieruit zijde
te spinnen door middel van heffingen op het onderzoek.
Van Oijen, mijn ambtsvoorganger en leermeester, werd reeds een jaar
later geroepen om de nauw gevestigde leerstoel te bezetten. Door zijn
betoog toonde hij aan dat de empirie, althans op het terrein der vlees- en
melk-hygiëne, had afgedaan en dat de jonge wetenschap gefundeerd was.
Hij wees er op, dat door de grote vooruitgang van de kennis der veroor-
zakers van ziekten en door nieuwe inzichten inzake het verband van
ziekten van mens en dier, het mogelijk en tevens noodzakelijk was ge-
worden een verantwoorde vleeskeuring te gaan bedrijven. Systematisch
ging hij in zijn rede na, welke onderdelen der natuurwetenschap voor de
verdere ontwikkeling en praktische toepassing in de hygiëne van vlees en
melk gegevens konden opleveren, welke als criteria in de beoordeling
bruikbaar waren. Welhaast geen enkel fundamenteel gedeelte van de
wetenschap, welke de dierenarts zich eigen heeft te maken, alvorens hij
zijn veterinair-medische taak zal kunnen aanvangen, bleek hierbij te
ontbreken. In het bijzonder besteedde hij ten aanzien van de vleeshygiëne
aandacht aan de kennis der klinische diagnostiek, noodzakelijk om ziekte-
verschijnselen aan slachtdieren te kunnen onderscheiden, aan de patholo-
gische anatomie als grootste aanwijzingsbron voor ziekten waaraan het
slachtdier heeft geleden en aan de bakteriologie, alsmede de bakteriolo-
gische diagnostiek, welke ons de meest belangrijke gegevens kunnen ver-
schaffen voor de uiteindelijke beoordeling van het slachtdier als voedings-
objekt voor de mens. In zijn behandeling van het laatste onderdeel, evenals
in de bespreking van de parasitologie, kwam duidelijk aan het licht dat
reeds.veel van het verband tussen de ziekten van mens en dier, de zoönosen
geheten, aan het licht was gekomen en dat mede op grond van deze
kennis, van de dierenarts een juiste en wetenschappelijk gefundeerde be-
oordeling verwacht mocht worden. Memoreerde Van Oijen in de aanvang
van zijn rede dat de toepassing van de hygiëne voor dierlijke voedings-
middelen door de overheid aan dierenartsen was opgedragen, zijn verdere

betoog was het bewijs van de juistheid van dit overheidsbesluit. Nog kwam
ook duidelijk naar voren, dat de pas ontsproten tak van wetenschap toen
in hoofdzaak kon bestaan bij de gratie van haar verschillende bases. In
de loop der jaren, die volgden, heeft zich echter uit de vrijwel uitsluitend
afgeleide een volkomen nieuw en oorspronkelijk wetenschapsonderdeel
gevormd. Uiteraard zullen we een goede kennis van de basiswetenschappen
nimmer kunnen ontberen, evenmin als we ooit de bestaande gedegen voor-
opleiding zullen kunnen missen indien we een akademische studie willen
aanvangen. Er is echter veel veranderd in de ruim 35 jaar, waarin mijn
voorganger zijn leidinggevend ambt vervulde.

Het rhytme van dit tijdsbestek, merkbaar aan alle facetten van de samen-
leving, wel in het bijzonder aan de snelle vooruitgang van het weten op
alle gebied, liet in deze jaren ook het thans aan mij toebedeelde terrein
niet onberoerd. Zoals elke materie zo mogelijk tot in de grond doorvorst
werd, zo kwamen ook de voedingsmiddelen van dierlijke oorsprong op
de wetenschappelijke ontleedtafel en werden haar samenstelling, haar
eigenschappen, alsmede de beinvloeding hiervan, aan een diepgaand
onderzoek onderworpen. Had voorheen alleen het eindprodukt belang-
stelling in zijn meerdere, mindere of on-geschiktheid als voedsel voor de
mens, thans zijn ook alle stadia van produktie, van winning, van be- en
verwerking in deze sfeer getrokken en aan een intensieve analyse onder-
hevig. Hier waren buiten de toenemende wetenschappelijke belangstelling
ook andere aanwijsbare redenen voor aanwezig. Betere begrippen inzake
de voedingsmiddelenhygiëne eisten betere behandelingsmethoden. Wijzi-
gingen in de sociale struktuur van het maatschappelijk leven, alsmede die
op internationaal-ekonomisch gebied, brachten veranderingen in produktie-
en distributiesystemen, welke een grote taakverandering van de dierenarts-
voedselhygiënist met zich brachten. De allerwege, ook in de voedsel-
produktiebedrijven, doorgevoerde efficiency gedoogde geen onnodige ver-
liezen meer, noch in de arbeid, noch in de produktie, noch in het naar zijn
aard beperkt houdbare produkt. De sterk verbeterde gezondheidstoestand
van de mens, welke zo bevorderd werd door algemeen hygiënische maat-
regelen en de vooruitgang van de wetenschap op alle humaan-medische
terreinen, bracht met zich een belangrijke toeneming van de bevolking,
waardoor een relatieve voedselschaarste ontstond. Zulks was een reden te
meer om verlies van menselijke voedingsmiddelen te voorkomen. Wat
betreft de winning van vlees uit slachtdieren kan worden gekonstateerd
dat een steeds grotere koncentratic van slachtingen in overheids-abattoirs
en een klein aantal partikuliere grootslachterijen heeft plaats gevonden.
In deze inrichtingen bloeide een sterk ontwikkelde vleesgroothandel op,
welke behalve voor de voorziening van de binnenlandse behoefte, zich
tevens sterk interesseerde voor export van vlees en van vleeskonserven.
De, soms vermeende, belangen van deze producentengroep gingen niet
altijd gelijk op met die van de overheid en hygiëne.

Het vereiste naast kennis van zaken ook grote takt van de vleeshygiënist,
die door de overheid op deze plaats gesteld werd als leider van vlees-
keuringsdienst en slachthuisbedrijf, om tot de juiste syntese te geraken.
Het is helaas daarbij soms zo, dat de overheid, in casu sommige gemeente-
besturen, in hun wens naar een sluitende rekening van het bedrijf of naar
autonomie, niet voldoende rekening houdt met de eisen, welke door de
gewijzigde inzichten moeten worden gesteld.

Van ingrijpende invloed op de dagelijkse werkzaamheden van de vlees-
hygiënist zijn ook de introduktie van de moderne dierziekten-bestrijdings-
methoden en niet minder de toepassing van nieuwe geneesmiddelen, met
name sulfonamiden en antibiotica, door zijn kollegae in de praktijk. Het
eerstgenoemde bracht met zich een vereenvoudiging van de aard der
werkzaamheden. In het bijzonder ten aanzien van de tubèrkulose in zijn
vele verschijningsvormen en van het mond- en klauwzeer met zijn na-
ziektenkomplexen zijn wij vrijwel verlost van de problemen, die deze aan-
doeningen met zich voeren. Het tegendeel is het geval met het gebruik
van nieuwe geneesmiddelen, welke ons bij het onderzoek van slachtdieren
geplaatst hebben voor min of meer sterk gewijzigde en soms onschuldig
uitziende sektiebeelden. Ook de interpretatie van het resultaat van voort-
gezet onderzoek van slachtdieren, welke korte tijd voor de slachting met
deze middelen behandeld werden, geeft dikwijls tot moeilijkheden aan-
leiding. Een der voornaamste doelstellingen van de vleeskeuring is name-
lijk het uit konsumptie weren van vlees, waarin zich kiemen bevinden. De
kuituurmethodiek, waarmede tot heden het al of niet aanwezig zijn van
mikro-organismen in het vlees werd aangetoond, laat ons bij slachtdieren
welke met deze antibiotica werden behandeld, naar gebleken is, soms in de
steek, doordat na de gebruikelijke broedperiode geen groei aantoonbaar
is. Zou de dood van de kiemen hiervan de oorzaak zijn, clan zou zulks niet
bezwaarlijk zijn. Het blijkt echter in deze gevallen, dat toch nog levende
kiemen in het vlees aanwezig kunnen zijn, welke echter zodanig in hun
groeifaktoren zijn geïnaktiveerd, dat een poging om hen te kultiveren op
of in de gebruikelijke media faalt. Wij zijn er niet van overtuigd dat deze
inaktieve kiemen, indien overgebracht in andere media — bijvoorbeeld in
de digestietraktus van de mens — hun aktiviteit niet zullen herkrijgen,
met alle bezwaarlijke gevolgen van dien. De wijze van onderzoek van
heden voldoet, in dit opzicht althans, niet meer volledig aan de eisen,
welke we daaraan mogen stellen.

De verbeterde dierziektendiagnostiek levert ons ook problemen, waarvan
ik er u één wil noemen. Pas sinds de laatste jaren wordt bij onze slacht-
dieren herhaaldelijk op grond van klinische bevindingen de diagnose ,,Lis-
teriosis" gesteld. Deze ziekte is ook voor de mens gevaarlijk, aangezien
ernstige ziekteverschijnselen, verlamming en dood het gevolg kunnen zijn.
Bij onze slachtdieren kunnen we een drietal verschijningsvormen waar-
nemen. De bacil, de Listeria monocytogenes, wordt namelijk, zij het spora-
disch, gevonden in geaborteerde vruchten, hoewel het moederdier, voor
zover kan worden nagegaan, geen opmerkelijke ziekteverschijnselen heeft
vertoond. Daarnaast komt echter bij de volwassen dieren een septike-
mische vorm van Listeriosis voor, waarbij de bacil in organen en vlees na
24 uur zijn aan te tonen op de gebruikelijke voedingsmedia. De derde
vorm, waarin de ziekte zich aan ons voordoet, duidt er op dat de bacil
onder bepaalde, ons onbekende, omstandigheden zich uitsluitend in het
centrale, mogelijk ook in het perifere, zenuwstelsel kan vastzetten. Kli-
nisch vertonen de patiënten dienovereenkomstige verschijnselen. Kultu-
reel onderzoek naar de bacil in het vlees leverde tot heden negatieve be-
vindingen op. Wordt ditzelfde onderzoek met hersen- of ruggemergweefsel
verricht, dan is het mogelijk de ziekteverwekker aan te tonen, zij het pas
na enkele weken, soms pas na een maand. Gezien de beperkte houdbaar-
heid van vlees is dit al een zeer onwelkome eigenschap voor de vlees-

hygiënist, die gewoon was direkt na de slachting of bij voortgezet onder-
zoek hoogsten na 2 x 24 uur een verantwoorde keuringsbeslissing uit te
spreken. Een tweede inkonveniënt is hierbij de verspreiding van de ba-
cillen in het vlees. Het is namelijk niet uit te sluiten, dat de bacil zich
vanuit hersenen en ruggemerg ook langs het perifere zenuwstelsel ver-
plaatst en met de fijnere vertakkingen hiervan de spieren binnendringt.
Wordt het vlees van zulke slachtdieren tot op heden, overeenkomstig de
direkte negatieve bevindingen van het onderzoek, vrijgegeven voor de kon-
sumptie met uitzondering van het centrale zenuwstelsel, zo geeft toch de
onzekerheid omtrent het voorkomen, de verspreiding en de moeilijke aan-
toonbaarheid een gevoel van onbehagen aan de vleeshygiënist, die in zo\'n
geval een keuringsuitspraak moet verrichten. Een nader onderzoek is hier
zeker gewenst en het resultaat ervan zal een antwoord kunnen geven op
de vraag, die we ons tot nu toe stellen: „Is de huidige keuringsbeslissing
de juiste?" Ik meen dat het wenselijk is om, in afwachting van de resul-
taten van het hier voorgestelde onderzoek, het vlees van aan de nerveuse
vorm van Listeriosis geleden hebbende slachtdieren, pas na sterilisatie
vrij te geven.

Voorts meldde ik reeds, dat ook wijzigingen op het gebied van de inter-
nationaal-maatschappelijke struktuur de werkzaamheden van de veteri-
naire voedselhygiënist beïnvloeden. De in afstand en snelheid welhaast
ongelimiteerde mogelijkheden van het vervoer brachten met zich een
internationaliteit van alle produktenmarkten, ook voor die van de voedings-
middelen van dierlijke oorsprong. Deze laatsten waren door hun beperkte
houdbaarheid eeuwerdang vrijwel aan de plaats van winning gebonden.
De tijd, waarin op de onmetelijke steppen van het Amerikaanse vasteland
grote kudden halfwilde runderen werden gehouden, waarvan na slachting
uitsluitend en alleen de huid werd gebruikt, is voorbij. Vervoer en konser-
vering van vlees deden de grenzen van het produktiegebied verruimen tot
vrijwel de gehele aardoppervlakte. Met het oog op de bestrijding van
schaarste door lokale of seizoensoorzaken is de betekenis hiervan uitzon-
derlijk groot. Voor ons land, dat ten aanzien van de wereldvoedselwinning,
ondanks de hoogste produktie per oppervlakte-eenheid, geen grote rol
speelt, ligt de betekenis in het voedselveredelingsproces, waarin ons land
wel een, zij het bescheiden, plaats inneemt. Grote hoeveelheden voeder-
granen worden geïmporteerd om als voedsel voor slachtdieren te dienen,
waarna vlees als zodanig en als half- of heelkonserven worden geëxpor-
teerd. Nederland stond in 1954 op de derde plaats in de rangorde van
landen, welke in de Verenigde Staten van Amerika vlees of vleesprodukten
importeerden. Ook naar Engeland, West-Duitsland en vrijwel alle zuide-
lijk van ons land gelegen Europese landen werden belangrijke hoeveel-
heden uitgevoerd. Deze na-oorlogse situatie bracht mede dat de vlees-
hygiënist bijzondere aandacht had te besteden aan de problemen welke
het proces van konservering met zich brengt. In het bijzonder de half-
konservering, waarbij een algehele steriliteit van het produkt niet vereist
wordt, maar waarbij dit wel geldt ten aanzien van bepaalde kiemen,
vragen een veel grotere kennis van de bakteriologische diagnostiek dan
voorheen. Deze kennis zal voor hem niet alleen betekenen, dat hij een
efficiënte beoordeling bij de keuring voor uitvoer kan verrichten, maar
zij zal hem tevens van nut zijn voor het opsporen van onjuiste behandelings-
methoden en fouten bij bereidings- en konserverings-processen.

Van niet minder grote betekenis is de invloed geworden, welke de voort-
schrijdende kennis en de technische vooruitgang op het terrein van chemie
en fysika voor de veterinaire voedselhygiënist hebben uitgeoefend en on-
getwijfeld nog zullen uitoefenen. Aan de hand van een aantal voorbeelden
hoop ik u dit duidelijk te maken.

Sinds het laatst der vorige eeuw is het mogelijk geworden op kunstmatige
wijze koude op te wekken. Van oudsher was men door ervaring bekend
met het feit dat vlees door verblijf in een koud milieu, waarvoor men oor-
spronkelijk slechts de koude seizoenen ter beschikking had, aanzienlijk aan
houdbaarheid won. Nadien was bij de bestudering van de naar verhouding
pas kortgeleden ontdekte mikro-organismen gebleken, dat koude een ver-
tragende invloed op de groei en de overige levensaktiviteiten bewerkstel-
ligde. Toen men er ook nog achter was gekomen, dat bederf van vlees
en andere voedingsmiddelen vooral door mikro-organismen veroorzaakt
werd, heeft men niet geaarzeld om de koudetechniek te introduceren in
de vleesbewarende en -verwerkende bedrijven. Verlies door bederf, dat
vroeger 10 procent en vaak veel meer bedroeg, kon door gekoelde bewaring
tot een fraktie worden teruggevoerd. Omtrent de andere faktoren die het
bederf en daarmee de houdbaarheid beinvloeden kwam door de bestude-
ring van de chemische en biochemische processen welke zich in vlees af-
spelen pas in latere jaren veel meer aan het licht. Zo kon worden aange-
toond, dat een der grootste factoren, die de houdbaarheid van vlees be-
invloeden, gelegen is in een omzettingsproces van het in de spier aan-
wezige glycogeen in melkzuur. Naast nevenwerkingen op ander gebied
bewerkt dit melkzuur in geioniseerde vorm een zure reaktie van vlees,
waardoor een voor bakterieële groei ongunstig milieu ontstaat. Het bleek
dat juist hierdoor bederf werd tegengehouden. Het melkzuur wordt op
zijn beurt weer omgezet in eenvoudiger verbindingen. Is de voorraad op-
gebruikt dan verandert de reaktie van vlees in alkalische zin en kan bederf
optreden door autolytische enzymen alsmede door inwerking van de altijd
aanwezige oppervlakte-bakteriën. Een van de allergrootste voordelen van
de koeling van vlees nu is gelegen in de vertragende werking van de
chemische omzettingsprocessen die ik u zojuist heb trachten duidelijk te
maken, waardoor zo lang mogelijk een ongunstig milieu voor bakteriën
kan worden behouden. Zo eenvoudig als het hier gesteld wordt, is het in
werkelijkheid niet. Er zijn chemisch meer samengestelde stoffen, alsmede
enzymen, welke eveneens een ról spelen ten aanzien van de houdbaarheid,
welker reakties nog nadere bestudering vragen. Doordat de in het boven-
genoemde proces beschreven werking van spierglycogeen en melkzuur en
daarmede de betekenis van deze stoffen voor vlees bekend werd, heeft
men nadien van vele zijden een onderzoek ingesteld naar het voorkomen
en gehalte van deze stoffen in vlees. Hierbij kwam men tot verstrekkende
konklusies ten aanzien van de konsumptie-waardigheid in verband hier-
mede. Het is in de vleeshygiëne voor het uitspreken van de keuringsbeslis-
sing over andere dan gezonde slachtdieren niet denkbaar meer dat men
zulks zou doen zonder dat een fysisch-chemisch onderzoek wordt inge-
steld naar het gehalte van deze de smaak en de houdbaarheid zo bevor-
derende stoffen. De toestand van het slachtdier op het moment van
slachting blijkt hierbij een zeer grote indikatieve betekenis te hebben.
Een ander facet dat in studie werd genomen in verband met koeling en
bederf van vlees was de oppervlakte-besmetting met kiemen. Reeds lang

was bekend dat het voorkomen en de rijkdom hiervan aan de oppervlakte
vrijwel omgekeerd evenredig was met de hygiënische maatregelen, welke
werden toegepast. Van dit inzicht getuigen ook de vele overheidsvoor-
schriften welke in acht genomen dienen te worden door ieder, die het
terrein der vleesproduktie en distributie van voedingsmiddelen van dier-
lijke oorsprong betreedt. We moeten omtrent het aantal kiemen op de
oppervlakte van vlees geen te geringe voorstelling hebben. Zo acht men
de grens der houdbaarheid pas bereikt indien er 30.000.000 kiemen per
cm² vleesoppervlakte aanwezig zijn. Ook bij vlees, dat dit stadium nog
niet bereikt heeft, kunnen deze aantallen dus nog aanzienlijk zijn. Alge-
meen werd ten aanzien van vlees de oplossing gezocht door dit in een
zo droog mogelijk ruimte te koelen, omdat gebleken was dat kiemen op
een droge oppervlakte minder goed gedijen dan op een vochtige. Een
onaangename faktor in een droog milieu echter was het aanzienlijke ge-
wichtsverlies dat optreedt, doordat veel water in dampvorm onttrokken
wordt aan de oppervlakkig gelegen lagen. Niettegenstaande deze stand
van zaken in de kennis der processen welke zich aan de vleesoppervlakte
afspelen, heeft men de laatste jaren een nieuw koelingsprocédé geïntrodu-
ceerd, dat wel zeer in tegenstelling scheen met de tot nu toe ter beschikking
staande kennis inzake milieu-invloeden op de groei van bakteriën. De
nieuwe methodiek, in de praktijk snelkoeling genaamd, berust wel is waar
ook op de lage temparatuur, zo mogelijk nog iets lager dan de tot nu toe
gebruikelijke, maar met het principe van een lage vochtigheidsgraad van
de koude lucht welke in de vleesbewaarruimten wordt gevoerd, werd
radikaal gebroken en men voerde deze thans zo hoog mogelijk op. Het
gevolg hiervan is dat veel minder water in dampvorm aan de oppervlakte
van het vlees wordt onttrokken. In eerste instantie werd hierbij door de
voorstanders gewezen op het geringe gewichtsverlies van vlees tijdens het
koelproces, hetgeen inderdaad zeer belangrijk is, vooral voor de handel.
Over een groot aantal slachtdieren van één eigenaar was dit gewichts-
voordecl van niet te onderschatten ekonomische betekenis, al mogen wij
hygiënisten vooral niet vergeten dat water wel het minst kostbare gedeelte
is van dit kostelijke voedingsmiddel. Over het als aanzienlijk mooier aan-
geprezen aspekt van het op deze wijze gekoelde vlees verschillen de me-
ningen. I)e duurzaamheid van deze, eveneens voor de vleeshandel, belang-
rijke eigenschap blijkt namelijk zeer beïnvloedbaar door het milieu waar
het vlees na het snelkoelingsproces zal verkeren. Vooral partikuliere groot-
slachterijen hebben in eerste instantie belangstelling getoond voor deze
winstbrengende werkwijze en voerden deze in. Nu ook enkele grote ge-
meentelijke slachthuizen — ook in Nederland —• tot dit systeem zijn over-
gegaan, blijkt dat sindsdien van veterinaire zijde studie is gemaakt van
de processen welke zich in het vlees, meer in het bijzonder in de spier-
cellen, afspelen, zowel tijdens het oude als het nieuwe koelingsproces. Spe-
ciaal hebben de veranderingen aan de oppervlakte, het zwakke punt ten
aanzien van bederf, grote belangstelling gehad. Hierbij werd als grootste
winstpunt der nieuwe methode aangegeven dat door de geringe uitdroging
van de oppervlakte de eerder genoemde biochemische processen, welke het
vlees zijn antibakterieële kracht geven, tot in welhaast de buitenste cel-
lagen ongestoord doorgang vinden, zulks in tegenstelling met de toestand
in de min of meer dikke uitgedroogde laag, welke bij de oude koelmetho-
den altijd optreedt. In deze laag is door het vochtverlies een volkomen in-

aktieve toestand ten aanzien van de biochemische en enzymatische pro-
cessen in de cellen opgetreden, waardoor de oppervlakkige vleeslaag weer-
loos is geworden tegen het altijd aktieve bakteriënrijk, met alle bederflijke
invloeden van dien.

Intussen is de oplossing van het vraagstuk „bederf van vlees en andere
voedingsmiddelen" nog steeds sterk levend in de gedachtengang van hen,
die zich met de voedingsmiddelenhygiëne bezig houden. Een tot het
uiterste opgevoerde hygiëne zal ons nooit van een initiaal kiemgetal aan
de oppervlakte kunnen vrijwaren, hoewel bij een verder doorgevoerde
mechanisatie in het slachtproces de besmetting met kiemen nog vrij sterk
kan worden verlaagd. De antiseptiek door middel van chemische middelen
heeft, behalve op het terrein der desinfektie van utensiliën en lokaliteiten,
geen ingang gevonden op het terrein der menselijke voedingsmiddelen.
Integendeel, strenge verbodsbepalingen te dien aanzien hebben de mens-
heid bewaard voor schadelijke invloeden, die zich zouden hebben kunnen
openbaren bij een regelmatig en intensief gebruik hiervan. Zulks klemt
te meer naarmate we het stadium naderen, dat de ziektebestrijding meer
en meer gaat afrekenen met de levende ziekteveroorzakers en men het
steeds breder wordende terrein van de ziekten, welke door de levenloze
stof worden veroorzaakt, gaat exploreren. Het is zeker niet toevallig, dat
een aantal stoffen die op de eencellige ziekteveroorzakers een destruktieve
invloed hebben, ook op de cellen van ons organisme een invloed uitoefenen,
waarvan de konsekwenties op den duur zeer schadelijk bleken te zijn.
De strijd tegen de mikro-organismen welke onze voedingsmiddelen en
met deze de mens bedreigen wordt ook nog gevoerd op een geheel andere
wijze, nml. door bestraling. Reeds geruime tijd was men bekend met het
feit dat direkt zonlicht een sterk dodende werking uitoefende op de lager
georganiseerde wezens. Werd hierbij in de aanvang vooral gebruik ge-
maakt in negatieve zin, doordat men bij het onderzoek, de bewaring en
de kultivering van bakteriën en schimmels, het zonlicht verre hield, spoedig
begreep men dat er tevens een wapen in de strijd tegen de ziektekiem in
gelegen was. De wijziging in het hygiënisch denken en de invloed hiervan
op onze leeftijd is hier wel het beste bewijs van. Analyse van het zonlicht
in zijn spektrale samenstelling leerde ons dat niet het gehele stralenveld
verantwoordelijk kon worden gesteld voor de kiemdodende invloed van
het zonlicht, maar dat deze gelegen was in de ultraviolette sektor waar dc
stralen een zeer beperkte golflengte bezitten. Toepassing van ultraviolette
bestraling bleek dan ook een middel te zijn om de oppervlaktekiemen zo
niet te doden, dan toch zodanig te beïnvloeden, dat de vermeerderings-
faktoren geblokkeerd raken. Hierbij is ook gebleken dat niet alle wille-
keurige ultraviolette bestraling effekt sorteert in die zin, dat het bakteriële
leven hierdoor tot stilstand komt. Nadere onderzoekingen brachten nog
andere bruikbare toepassingen van deze stralen aan het licht, welke in de
voedingsmiddelenhygiëne bereids werden geïntroduceerd en interessant ge-
noeg zijn om u in korte trekken mede te delen.

Het zal aan vrijwel u allen bekend zijn dat er zich aan weerszijden van het
zichtbare lichtspektrum een elektromagnetisch golvenveld bevindt, dat
voor ons menselijk oog niet als licht waarneembaar is. Het gebied met een
kleinere golflengte dat direkt aansluit op de waarneembare golven is ver-
antwoordelijk voor het fluorescentieverschijnsel, dat optreedt, indien zeer
bepaalde verbindingen en weefsels door deze donkere stralen worden ge-

troffen. Blijft het lichtverschijnsel nog enige tijd bestaan nadat de be-
straling wordt onderbroken dan spreekt men van fosforescentie. Deze
effekten ontstaan al naar de aard van de bestraalde stof, waarin de golf-
lengte der stralen zodanig vergroot wordt dat deze weer binnen ons waar-
nemingsbereik komen. Bij het onderzoek naar vervalsingen en onzuiver-
heden, toevoegingen en versheidsgraad, alsmede naar ongewenste bakte-
riële rijkdom in voedingsmiddelen vindt het gebruik van deze stralen toe-
passing.

Hierop sluit aan het stralingsgebied dat verantwoordelijk kan worden ge-
steld voor de pigmentatie van de huid en van de omzetting van ergosterol
tot calciferol (vitamine D2). Bewust of onbewust wordt van dit stralen-
gebicd een ruim gebruik gemaakt door de naar gezondheid verlangende
mensheid, niet in het minst in zijn strijd tegen rachitis.
In het stralingsgebied met nog kleinere golflengte blijkt de irradiatie kiem-
dodend te werken en wel het sterkste bij een golflengte van 2537 ang-
stroem. Zowel bij stralen met een langere als kortere golflengte ter weers-
zijden van de genoemde neemt de kiemdodende werking geleidelijk af tot
nihil. In de voedingsmiddelen-industrie, met name bij de bereiding van
konserven, vindt de vorm van bestraling met ultraviolet licht reeds vrij
uitgebreide toepassing, waarbij de lucht in de fabrikageruimten, het ge-
bruikte reinigingswater, alsmede de apparatuur zo kiemarm mogelijk wordt
gemaakt. Het produkt wordt vooraf aan de oppervlakte bestraald, waar-
door behalve bakteriën ook hun sporen vernietigd worden.
Ook in de vleessektor werd deze bestralingsmethode ingevoerd en er kon-
den ongetwijfeld suksessen worden geboekt. Toch is hierbij het stadium
van experimenteren nog geenszins afgesloten. De moeilijke weerkaats-
baarheid der ultraviolette stralen welke in haar aktiviteit beperkt blijven
tot het voor haar direkt bereikbare oppervlak, het ontbreken van nauw-
keurige gegevens ten aanzien van omzettingen in de samenstellende kom-
ponenten van vlees en minder aangename nevenwerkingen met betrekking
tot de omzetting van vetten, vragen nog een uitgebreid onderzoek om deze
bezwaren te kunnen elimineren. Wat het laatste betreft blijkt dat de ultra-
violette stralen tevens ozonvorming bewerken, hetgeen in vleesbewaar-
ruimten desodoriserend werkt, doordat de vluchtige vetzuren in de lucht
geoxydeerd worden. Hier staat tegenover dat ook de vaste vetten de in-
vloed van ozon ondergaan en sneller ranzig worden. Bij gebruikmaking
van deze bestralingsmethoden is men daardoor aan sterke beperking onder-
worpen wat betreft de tijdsduur en de intensiteit van het proces. Voor de
sterilisatie van de steeds weer naar de koelelementen geleide lucht in de
vleesbewaarplaatsen, welke dan kan geschieden in een ruimte waar geen
vlees of vet verblijft, is deze behandeling van grote betekenis om het kiem-
getal in de lucht te verlagen. Ook in de vorm van een éénmalige bestraling
van de oppervlakte van vers geslachte dieren meen ik dat een goede toe-
passingsmogelijkheid aanwezig kan zijn.

Terwijl dit voor de voedingsmiddelenhygiëne zo belangrijke procédé nog
niet eens goed uitgewerkt is, komt er in hetzelfde vlak al weer iets nieuws
onder de zon, waarvan de eerste berichtgeving ons ontzag inboezemt. Wel-
haast onbeperkt schijnen de perspektieven te zijn, welke met deze, eveneens
een bestralingsmethode, binnen ons bereik zijn gekomen en ons een grote
stap nader tot ons ideaal kunnen voeren. De atoomelementen, eenmaal
ontdekt en voegzaam gemaakt naar vele richtingen, komen nu, na uitvoe-

rige experimenten, voor de dag als de aangewezen vernietigers van bak-
teriën. Door een vrij korte bestraling, welke zich men als een hevig bom-
bardement van uiterst kleine hete deeltjes moet voorstellen, blijken alle
aanwezig kiemen, voorkomende op en in de meest uiteenlopende voedings-
middelen gedood te worden. De temperatuur loopt tijdens het proces, dat
men de naam atoomsterilisatie gaf, slechts enkele graden omhoog, waar-
door nauwelijks veranderingen kunnen optreden. Voor de produkten, welke
ons interesseren, heeft zulks nagenoeg geen betekenis. Wel blijken door
langdurige bestraling met grotere intensiteit voornamelijk in melk, melk-
produkten en een enkele worstsoort veranderingen in de samenstellende
onderdelen op te treden, met als gevolg afwijkingen in de smaak, welke als
onaangenaam gekwalificeerd moet worden. Bij verschillende vleessoorten
en organen, alsmede bij vis en plantaardige voedingsmiddelen werden deze
afwijkingen niet opgemerkt. Het voornaamste resultaat van deze sterili-
satiemethode is de uiterst belangrijke houdbaarheidsverlenging van de be-
handelde produkten. Al naar hun aard na de bestraling opgeslagen in al
dan niet gekoelde bewaarplaatsen, bleek de houdbaarheid, ook van vlees,
5 tot 10 maal zo groot, voor sommige produkten nog belangrijk groter, te
zijn. De betekenis van de ontdekking van deze nieuwe methode is in het
geheel nog niet te overzien. Ten aanzien van de konserveringsmethoden en
haar industrie, waar de strijd tegen mikro-organismen er één is in de orde
van grootte van ,,to be or not to be", geldt zulks wel zeer in het bijzonder.
Vermeldenswaard hieromtrent is nog dat de kosten, althans naar Ameri-
kaanse begrippen, zeer laag zijn. In de Verenigde Staten, waar men deze
ontdekking heeft gedaan, acht men het experimentele stadium reeds ge-
passeerd en is men bezig met de bouw van een installatie in opdracht van
het leger. Omtrent de bouw en de werkwijze van dit toestel, dat 30.000 ton
voedsel per maand kan steriliseren, wordt niets geheim gehouden. Juist
het tegendeel vindt plaats. Men heeft zelfs de industrie uitgenodigd zich
meester te maken van het projekt en stimuleert thans het in produktie ne-
men. Indien men erin zal slagen ook kleinere apparaten te fabriceren,
welke op tal van plaatsen in de levensmiddelenindustrie ongetwijfeld van
onschatbare waarde zullen blijken te zijn, kan afgerekend worden met de
vele problemen, waarmede men in deze sektor dagelijks heeft te worstelen.
Noch in haar aantal noch in haar onbegrensheid schijnen in de „Nieuwe
Wereld" de aldaar gevestigde mogelijkheden uitgeput te raken.
Er is geen medaille zonder keerzijde. De vindingen welke ons een nieuwe
periode binnen leiden, nu reeds genaamd het atoomtijdperk, zouden ons
slechts tot onverdeelde verheugenis kunnen stemmen, indien daar geen be-
denkingen tegen aan te voeren zouden zijn. Met de energie die bij de
kernsplitsing wordt gewonnen, komen echter ook nevenprodukten vrij,
welke gedeeltelijk uit niet-vastlegbare radio-aktieve elementen bestaan. Bij
direkte inwerking van de hierbij optredende ioniserende stralen ontstaat
een ernstige beschadiging van de organische weefsels, althans van die van
de hoger ontwikkelde diersoorten en de mens, meer in het bijzonder aan
de huid, de ademhalingsorganen en de bloedvormende weefsels. Over de
invloed op de weefsels en cellen welke dienen voor de instandhouding van
de soort is nog maar weinig bekend, hetgeen, gezien de korte periode dat
zij daaraan kunnen blootgesteld zijn geweest, niets te verwonderen is. Te
ernstiger zal het zijn, indien op den duur erkend zou moeten worden, dat
reeds veel onheil gesticht is. We moeten vrezen, dat de subtiele kompo-

nenten der geslachtscellen, de chromosomen en de genen-komplexen, ook
door weinig intensieve maar langdurige inwerking in hun fundamenteel
vormende funkties gestoord zullen worden, evenals we zulks hebben kun-
nen waarnemen bij de meer gedifferentieerde cellen van het menselijk
organisme. Ook de gevolgen van de indirekte inwerking — ik bedoel hier-
mede die, welke optreden door konsumptie van voedingsmiddelen, welke
aan de direktc invloed van radio-aktieve stralen zijn blootgesteld geweest
— zijn niet te onderschatten. We weten hieromtrent, dat deze stoffen op
hun beurt stralings-aktiviteiten bezitten, welke ze lang behouden. De ge-
varen van een besmetting van een aanzienlijke oppervlakte van de aard-
bodem en de zeeën zijn groter dan men in de aanvang veronderstelde.
Zulks klemt temeer, omdat aan het experimenteren met steeds meer des-
truktieve elementen, waarbij een \'met de ontwikkelde energie evenredige
hoeveelheid gevaarlijke stralingselementen vrijkomt, geen einde schijnt
te zijn gekomen, terwijl tevens het aantal instituten voor kernsplijting
steeds groter wordt. Daar komt nog bij, dat een steeds groter aantal
wetenschapsbeoefenaren het onderzoek met behulp van isotopen ter hand
gaat nemen. Het aantal Geigertellers, dat heden ten dage in het experi-
ment gebruikt wordt, is welhaast niet meer te schatten. Dat de dieren-
wereld en daarmee het menselijk voedsel van dierlijke oorsprong in sterke
mate besmet kan worden is reeds gebleken uit de bevindingen in Japan,
waar grote besmette gedeelten van de visvangst uit met radio-aktieve
stoffen besmette oceaangebieden door middel van onderzoek met het
Geigerapparaat werden opgespoord en van de konsumptie moesten wor-
den uitgesloten. Nemen wc hierbij in aanmerking, dat de levenswijze van
vele vissoorten inhoudt, dat ze zich in scholen over zeer grote afstanden
kunnen verplaatsen en tevens dat het voedsel voor de vis, met name het
plankton en de hiervan levende fauna, door de heersende zeestromingen
niet aan één plaats gebonden is, dan valt te vrezen dat een verstoring van
de voedselproduktie voor de mensheid door zeevis in de toekomst gevaar
zal kunnen lopen. Ook voor de landdieren kunnen er onaangename kom-
plicaties optreden\'. De zogenaamde atoomwolken verplaatsen zich over
grote afstanden in de atmosfeer, in hun schaduw de besmetting brengende.
De opneming van zwak besmet plantaardig voedsel kan door het gebruik
van zeer grote hoeveelheden een belangrijke ophoping in het dierlijk
lichaam veroorzaken. Evenmin is het uitgesloten te achten dat bij kern-
energiewinning voor vreedzame doeleinden, waarvan de installaties in
aantal en kapaciteit steeds toenemen, in de omgeving en via afvoer van
afvalwater in rivieren op grote afstand, gevaren zullen ontstaan. De tijd,
dat alle menselijk voedsel, elk slachtdier eveneens, de Geigerteller zal
moeten passeren, alwaar het al of niet geschikt voor konsumptie zal worden
uitgesproken, ligt misschien niet zo ver meer van ons verwijderd.
Zoals de mens, die zich direkt bezig houdt met deze gevaarlijke materie,
beducht is voor zijn eigen veiligheid en uitgebreide voorzorgsmaatregelen
voor zijn zelfbehoud en welzijn deed treffen, zo ook zijn de voedselhygië-
nisten bijeen gekomen om de gevaren, welke het overige gedeelte van de
mensheid bedreigen, onder de ogen te zien. De 23ste zitting van de Inter-
nationale Dierziekten Bestrijdingsdienst welke het afgelopen jaar te Parijs
werd gehouden, was voor een deel gewijd aan de nieuwe gevarenfaktor
voor het dier als voedselproducent en de konsekwenties daarvan voor de
mens. Men kwam daarbij tot de konklusie dat thans de situatie met be-

trekking tot de besmetting van de aardoppervlakte met radio-aktieve
stoffen nog wel overzichtelijk is. Voor verdere proefnemingen en explosies,
alsmede voor de vestiging van kernsplitsings- en atoom-energie-winnende
bedrijven dienen voortaan die gedeelten der aarde te worden gebruikt,
welke niet-bewoond of daartoe ontvolkt zijn en bovendien voor de voedsel-
winning van mens en dier geen betekenis bezitten. Ter voorkoming van
verdere besmetting van land, lucht en water dienen uitgebreide voor-
zorgsmaatregelen te worden genomen. Alle gebieden, welke enig gevaar
kunnen opleveren, dienen in kaart gebracht te worden en aan ieder bekend
te zijn, zodat bij transakties vanuit deze gebieden de gevarenfaktor verkal-
kuleerd, zo mogelijk geëlimineerd, kan worden. Wat betreft dit laatste werd
vastgesteld dat elke overheid hier een taak heeft te vervullen. Zij zal zich
nu reeds hebben te bezinnen welke maatregelen getroffen dienen te wor-
den bij invoer van voedingsmiddelen van dierlijke en plantaardige origine
uit verdachte gebieden en van onkontroleerbare herkomst. Verplichte cer-
tificering als invoervoorwaarde en metingen bij invoer werden aanbe-
volen. Ook het insluiten van een kleine Röntgenfilm bij alle colli, indien de
voedingsmiddelen verpakt verzonden worden, helpt het gevaar te bestrij-
den. Direkt na aankomst kan de film worden ontwikkeld en het produkt
vrijgegeven bij negatieve bevindingen op de voor radio-aktieve stralen zeer
gevoelige film. Zullen de bevindingen positief zijn, dan is meteen een
nieuw probleem geschapen. Wel is de konsument gevrijwaard tegen direkte
risico\'s, doordat deze voedingsmiddelen zullen worden onttrokken aan de
konsumptie. Waar zal men er echter mee heen moeten? Het produkt kan
vernietigd worden, niet echter haar stralingselementen. Koncentrering
van al deze produkten op één plaats zou op den cluur een nieuwe gevaren-
faktor voortbrengen. Er is wel geen vraagstuk of de steeds denkende en
inventieve mens zal er een oplossing voor weten te vinden. Het is niet
eens uitgesloten te achten dat de om stralingsredenen niet konsumptie-
waardige produkten in de toekomst wel eens waardevoller kunnen zijn dan
die, welke geen radio-aktieve elementen bevatten. De geschiedenis leverde
ons vergelijkbare voorbeelden. Zolang dit echter niet het geval is, zal een
regeling bij wet in groot internationaal verband een oplossing moeten
brengen. De dierenarts-voedingsmiddelen-hygiënist, die ook thans belast
is met het onderzoek van een groot gedeelte van ingevoerde produkten van
dierlijke oorsprong, zal ook op de hoogte dienen te blijven met de pro-
blemen waarvoor het atoomtijdperk hem zal stellen. Slechts op deze wijze
zal hij zijn overheid en zijn medemens kunnen dienen.

Aan het eind van mijn rede gekomen, zij het mij vergund mijn eerbiedige
dank uit te spreken aan Hare Majesteit de Koningin, die mij in dit ambt
heeft willen benoemen.

Voor het vertrouwen dat u in mij stelde, toen u mij tot deze funktie hebt
willen voordragen, ben ik u zeer erkentelijk. Uw medewerking aan de
afsplitsing van een gedeelte van de leerstof, waartoe een leeropdracht werd

verstrekt, bewijst mij, dat gij doordrongen zijt van de veelomvattendheid
van de mij toebedeelde materie.

Uw pogen om mij in ruimtelijke zin meer armslag te geven wordt door
mij zeer op prijs gesteld en is mij een stimulans in mijn arbeid. Van harte
hoop ik aan de verwachtingen die u in mij stelt te kunnen voldoen.
Ook u, mr. Des Tombe, zeg ik oprecht dank voor de aangename wijze
waarop u mij in de ambtelijke aangelegenheden, welke met deze funktie
samengaan, hebt willen inwijden.

De grote vanzelfsprekendheid en de hartelijke tegemoettreding bij mijn
intrede in uw gezelschap hebben mij zeer getroffen. De belangstelling van
velen uwer in mijn werk en mijn persoon geven mij de overtuiging dat
hieruit sterke banden kunnen groeien. Gaarne verklaar ik, dat het mij
een eer en een groot genoegen is, in uw gemeenschap te zijn opgenomen.

Aan mijn terugkeer naar deze universiteit hebt gij mede een belangrijk
aandeel gehad. Ik heb deze uitverkiezing ervaren als een grote eer, tegelijk
echter ook als een eer, welke zo grote verplichtingen met zich voert, dat ik
geaarzeld heb ze te aanvaarden. De omschakeling van praktisch beoefenaar
der vleeshygiëne naar onderwijs en onderzoek op het veel bredere terrein
der voedingsmiddelen van dierlijke oorsprong acht ik een zeer zware op-
gave. Dat ik besloot een benoeming te aanvaarden, berustte onder meer
op de aangename herinneringen aan deze fakulteit uit mijn studententijd,
op de overtuiging dat ik, velen uwer kennende, in uw gezelschap een
goede teamgeest zou aantreffen en tenslotte, wat mijzelf betreft, dat ik,
gezien de ervaring bij mijn studie, welke tot mijn doctoraat leidde, wist
welk een grote voldoening er van wetenschappelijk onderzoek kan uitgaan.
Aan de door u in mij gestelde verwachting hoop ik te kunnen voldoen.
Voor uw vertrouwen zeg ik oprecht dank. Ik stel mij, daarbij afgaande op
de ervaringen tot heden, veel voor van een nader kontakt in de toekomst,
waaraan ik gaarne mijn aandeel hoop bij te dragen.

Als ik voor u, in een persoonlijk woord, een uitzondering wil maken, dan
is dat omdat u in de zojuist genoemde overwegingen, welke mede aanlei-
ding waren om een benoeming te aanvaarden, wel de grootste rol hebt
gespeeld. Bij u leerde ik de praktijk der histo-pathologie, bij u voltooide ik
mijn studie en bij u kom ik thans, in de letterlijke zin van het woord,
onder dak.

Uw grote invloed op mijn wetenschappelijke vorming is van bepalende
betekenis geweest in mijn leven, waarvoor ik u op deze plaats gaarne dank
breng. Hoewel ik onder uw dak hoop uit te groeien, weet ik dat sterke
banden mij aan u zullen blijven binden.

Krachtens zijn opleiding is ook de hoogleraar, die niet uit uw midden
voortkomt, bekend met het belang van een goede wetenschappelijke staf.
Met u, één grote doelstelling voor ogen hebbende, te mogen samenwerken

stemt mij tot grote voldoening. Ik acht mij zeer gelukkig één uwer eminen-
ten aan mijn instituut verbonden te weten.

De voor enkele jaren onder de veterinaire studenten gehouden enquête,
waarin deze zich konden uitspreken over de door hen geambiëerde richting
na het beëindigen der studie, sprak een taal, welke niet misverstaan kan
worden. Eén procent, om nog duidelijker te zijn, één student achtte het
niet uitgesloten, dat hij ooit eens in de vleeshygiëne zou kunnen terecht
komen, de overigen hadden andere, laten we zeggen hogere, aspiraties.
Als daarnaast uit exacte gegevens blijkt, dat ongeveer een derde gedeelte
van het aantal aktief werkzame dierenartsen geheel of voor een belangrijk
gedeelte van hun tijd als vleeshygiënist in funktie is, dan neem ik aan,
daarbij uitgaande van de veronderstelling, dat een enquête, wanneer ook
gehouden, steeds een soortgelijk resultaat zal opleveren, dat er steeds van
late roepingen sprake is. Ik ben sterk geneigd om te geloven, dat zulks ook
in de toekomst zal plaats vinden, zodat ik ook geen bovenmatige zorgen
heb over de voorziening in deze specialistische beroepsmogelijkheid. Ik acht
het overigens zeer verklaarbaar dat de enquête een dergelijk resultaat had.
We kunnen ons immers al te wel voorstellen, dat het ideaal van de jonge
mens, die de studie voor dierenarts aanvangt, er op gericht is het zieke
dier genezing en verlichting te brengen. Vrijwel de gehele studie leidt
ertoe hem of haar tot klinicus te vormen. Pas in de twee laatste studie-
jaren zijn er enkele uren uitgetrokken om u met de leer der voedings-
middelen van dierlijke oorsprong vertrouwd te doen raken. Ongetwijfeld
zullen er velen onder u zijn, die zulks als een onaangename studieverzwa-
ring beschouwen en die uitsluitend deze studie ter hand nemen om voor
het examen een voldoende te halen. Gaarne verklaar ik hierbij, dat bij mij
een groot begrip voor deze denkwijze aanwezig is. Ik meen zelfs te mogen
zeggen, dat het zeer nuttig is, dat allen klinicus worden, uit wier midden
slechts een beperkt aantal zich te gelegener tijd het specialisme der
vleeshygiëne behoeft eigen te maken. Voor hen acht ik die weg nuttig
om de navolgende redenen. Nimmer zullen zij rondlopen met de gedachte,
dat zij hun ideaal volkomen ontrouw geworden zijn, want zij hebben het,
zij het mogelijk slechts enkele jaren, gevolgd en daarbij de voor- en na-
delen juist tegen elkaar afgewogen. In de tweede plaats zal daardoor de
verruiming van hun klinische kennis een uiterst waardevolle faktor zijn
bij de beoordeling van het zieke en gezonde slachtdier. Een derde en niet
minder belangrijk voordeel is, dat zij geneigd zullen zijn elke gevonden
afwijking en bijzondere bevinding tegen haar klinische achtergrond te
plaatsen, waardoor het onderzoek zeer aan interesse wint. Uit ervaring
zullen zij weten voor hoeveel problemen zij in de praktijk kwamen te
staan. Mede daardoor zullen zij een grote bereidheid hebben, de behan-
delende cöllega-klinicus van alle belangrijke aspecten op de hoogte te
stellen, waarmede deze zijn kennis kan verrijken.

Het behoeft tot slot geen nader betoog, dat zij ook als vleeshygiënist hun
medemens in velerlei opzicht dienstbaar kunnen zijn. Hierin zal niet alleen
veel levensvoldoening opgesloten liggen; het is veel meer een der grote
opdrachten in dit leven.

Uit de laboratoria der Rijksseruminrichting; Dir.: G. M. van Waveren.
DE DERMATITIS CRUSTOSA VAN HET VARKEN

Ziekelijke huid veranderingen bij varkens zijn een veelvuldig voorkomend
verschijnsel. Zij trekken de aandacht, omdat zij de produktiviteit van het
individu nadelig beïnvloeden; in het uiterste geval zelfs aanleiding tot de
dood zijn, maar bovendien ook, omdat de toestand van de huid in het
bijzonder bij het varken als een waardevolle maatstaf geldt voor de alge-
mene gezondheid van het individu. Naast de huidveranderingen, die ver-
oorzaakt worden door agentia die hun invloed direkt op de huid uitoefenen,
zijn er immers ook, die het gevolg zijn van abnormale toestanden, waarvan
het aangrijpingspunt elders in het lichaam is gelegen.
Gedurende het laatste jaar heeft een toestand bij het varken, die men
als dermatitis cruslosa zou kunnen bestempelen, in het bijzonder onze
aandacht getrokken.

De z.g. smeerwrang der biggen, die meestal optreedt in koppels van 10
dagen—4 weken oud, is hiervan wel het best bekende voorbeeld. Het
ziektebeeld ontwikkelt zich uit blaasjes, die slechts bij nauwkeurige obser-
vatie als zodanig zijn te herkennen. Deze blaasjes bezitten een ronde tot
grillig vertakte vorm en verheffen zich boven het niveau van de huid. Zij
bevatten een helder sereus vocht. Vaak zijn de blaasjes echter nauwelijks
als zodanig te herkennen en vertoont de huid slechts onregelmatig rode
verkleuringen. Toch is er ook in deze gebieden wel sprake van een holte-
vorming in de epidermis in het verloop van de zich ontwikkelende derma-
titis. In het corpus papillare zijn de bloedvaten verwijd en bevatten vele
ontstekingscellen, welke ook buiten de vaten in het corium in grote hoe-
veelheid aanwezig zijn. Enkele migrerende leukocyten worden in het Str.
germinativum gezien op weg naar de hogere epidermislagen, waar ver-
scheidene cellen ten offer vallen aan èen degeneratief proces, waardoor
zich hier met elkaar kommunicerende ruimten vormen, die met vocht zijn
gevuld. De oppervlakkige zitplaats van deze inikroscopisch kleine en
grotere blazen over grote gebieden van de huid maakt, dat zij spoedig
barsten, waardoor de huid verandert in een rode wondvlakte, die door
uittredend blaasvocht en de afgestorven oppervlakkige huiddelen weldra
met uitgebreide korsten wordt bedekt. In het verdere verloop worden deze
korsten door de normaal regenererende huid gemakkelijk afgestoten.
Het hier geschilderde huidproces is vrij karakteristiek, ook wat zijn loka-
lisatie betreft: de huid van de inguinaalstreek, buik- en borstzijde en die
tussen de voorbenen zagen wij meestal het eerst aangetast, terwijl binnen
enkele dagen de omgeving van de anus met de staart, de oren, snuit en
de omgeving van de ogen in het proces kunnen worden betrokken. In
ernstige gevallen treedt in het verloop van deze ziekte, waarbij elke bewe-
ging pijnlijk lijkt, een steeds sterker wordende malaise op, zodat binnen
4—6 dagen na het eerste optreden van de uitbraak de dood kan intreden.
Dit is tevens op het moment, dat vaak de dermatitis weer tekenen van
genezing vertoont.

In tegenstelling tot cle uitgebreide huidveranderingen zijn de afwijkingen
bij sektie van de overige weefseldelen en organen meestal weinig indruk-
wekkend. Duidelijke verschijnselen van een septikemie worden niet opge-
merkt. De maaginhoud is nog al eens abnormaal; de faeces stopverfachtig.
In een minderheid der gevallen wordt een acute gastro-enteritis opge-
merkt. Soms is een miliaire levernekrose aanwezig. De huidlymfklieren zijn
vaak duidelijk vergroot en te vochtig.

Niet altijd is het verloop van de ziekte zo dramatisch als hierboven werd
uiteengezet. Genezing na een kortere of langere tijd van chronisch huid-
lijden komt voor. Als regel is het dier dan echter sterk in groei ten achter
gebleven en voor de eigenaar van weinig nut geworden.
Hetzelfde kan worden opgemerkt voor de toom biggen als geheel, want
hoewel lang niet altijd elke big in de eenmaal aangetaste toom aan de
ziekte gaat lijden, is het resultaat toch meestal zo, dat van de aanvanke-
lijke voldoening van de eigenaar bij de geboorte van een mooie worp big-
gen weinig is overgebleven, als hij na enkele weken tot de slotsom moet
komen, dat een groot of klein deel is gestorven of zodanig in konditie is
achtergebleven, dat cle gewaande winst van zijn bedrijf in een gevoelig
verlies is gekeerd. De z.g. smeerwrang der biggen is dan ook een schrik-
beeld voor elke varkensfokker, die deze ziekte eerder op zijn bedrijf heeft
meegemaakt.

Een dergelijk, schijnbaar zelfstandig ziektebeeld komt, hoewel minder
vaak, ook voor bij oudere, reeds gespeende varkens. Ook hier schijnbaar
zonder enige aanleiding een uitbraak van het typische huidlijden bij één
of meer exemplaren, ja soms van alle koppelgenoten. Het verloop is als
regel minder ernstig, er zijn weinig sterfgevallen, cle schade blijft meestal
beperkt tot een tijdelijke, doch duidelijke vermindering der konditie.
Daarnaast kan men hetzelfde huidlijden opmerken bij oudere dieren, in
het verloop van bepaalde infektieziekten, zoals varkenspest en viruspneu-
monie, terwijl het meermalen ook is opgemerkt, na bewerkingen, zoals
vaccinaties, zodat in die gevallen nog al eens het vermoeden van een ge-
infekteerd vaccin als oorzaak naar voren kwam.

Als oorzaak van een dergelijk ziektebeeld bij jonge biggen, door D. Som-
p o 1 i n s k y Impetigo contagiosa suis genoemd, beschouwt deze (Schweiz.
Arch. Tierheilk., 1953, 95, 302) een mikrokok, die hij de naam gaf van
Mier. hyicus.

Deze mikrokok is gekarakteriseerd door de volgende eigenschappen: Kleur
duidelijk wit, gelatinevervloeiïng binnen 24 uur, bij 37° C.
KNO_;i wordt omgezet in KNO^. De reaktie hierop met sulfanilzuur en
alpha-naphtyl-amine moet binnen 2x24 uur gebeuren, anders is het
KNOo verder afgebroken.

Glukose, laktose en saccharose vertonen eerst na 2 tot 3 dagen een duide-
lijke zuurvorming. Maltose en manniet worden niet vergist. In lakmoes-
melk ziet men na 1 dag zuurvorming en na 2 dagen reduktie en stolling
optreden. Geen beta-hemolyse. Koagulase-proef negatief.
Bij onderzoek van onderstaande suikers en alkoholen werden galaktose,
trehalose en een enkele maal raffinose afgebroken, adoniet, arabinose,
dulciet, inosiet, inuline, ramnose, salicine, sorbiet, starch en xylose echter
niet.

In vrijwel alle onderzochte gevallen van dermatitis crustosa bij het varken
konden wij een dergelijke mirkokok isoleren. Onderzoek van de gelae-

deerde huid gaf steeds een positief resultaat, mits deze niet te zeer ver-
ontreinigd was. Tevens werden de mikrokokken meerdere malen geïso-
leerd uit de huidlymfklieren en werd een enkele maal ook een spaarzame
groei verkregen uit nier en lever. Daarnaast werden van de huid natuurlijk
ook andere hakteriën geïsoleerd en konden uit lymfklieren en organen
af en toe streptokokken of kolibakteriën e.a. worden gekweekt.
Het is echter niet twijfelachtig, dat ook in deze gevallen de Mikrokok.
hyicus als oorzaak van de huidziekte moet gelden. Door intrakutane, doch
in het \'bijzonder door intramuskulaire injektie van deze kok gelukte het
n.1. vaak het ziektebeeld in optima forma over te brengen op gezonde
biggen na een inkubatieperiode van 2—7 dagen, om het even of deze kok
geïsoleerd was van een geval van de z.g. smeerwrang, dan wel van het
huidlijden, dat een geval van varkenspest begeleidde. Histologisch kunnen
de mikrokokken in de nog jeugdige experimenteel opgewekte huidlacsies
vaak intracellulair worden aangetroffen. Experimentele infekties werden
met succes verricht bij biggen, die in leeftijd varieërden van 15—72 dagen.
Daarentegen kon bij proefdieren als kavia, konijn en muis na intra-
muskulaire of intraperitoneale infektie geen ziekte worden opgewekt.
In tegenstelling met de mening van Sompplinsky nu, achten wij de
dermatitis crustosa van het varken echter niet kontagieus en kennen aan
de mikrokok voor de ontwikkeling van het ziektebeeld onder praktijk-
omstandigheden slechts beperkte aetiologische betekenis toe.
Biggen, die intramuskulair of intrakutaan geïnfekteerd werden, verspreid-
den de ziekte niet door kontakt op andere even oude dieren. De praktijk-
ervaring, dat niet elke big in de koppel behoeft te worden aangetast, on-
danks innig kontakt, is hiermede in overeenstemming.

Het lijkt er op, dat een lichte intradermale infektie, aangebracht door het
infekteren van lichte skarifikaties in de huid, een verhoogde resistentie
tegenover een volgende infektie kan bewerkstelligen. Een volgende intra-
muskulaire infektie gaf in enkele gevallen, n.1. een gelokaliseerd huid-
lijden, na een inkubatietijd van 5—7 dagen, in tegenstelling met de kon-
troles, welke na een inkubatie van 1—2 dagen een ernstig gegeneraliseerd
huidlijden vertoonden. Het wil ons echter voorkomen, dat meer dan de
specifieke verworven resistentie tegenover de mikrokok, de algemene resis-
tentie van het individu van primaire betekenis is voor de ontwikkeling
van het ziektebeeld onder praktijkomstandigheden. Aanleiding tot deze
veronderstelling geven de volgende observaties.

De ervaring, dat van bepaalde zeugen de navolgende tomen aan smeer-
wrang kunnen lijden, terwijl van andere zeugen op hetzelfde bedrijf de
nakomelingen hiervan geen last hebben, leidde aanvankelijk tot het ver-
moeden, dat de zeug onder natuurlijke omstandigheden als smetstofdrager
fungeert, hetgeen op zichzelf al voldoende zou zijn voor het optreden van
smeerwrang. Het vaak opgemerkte verschijnsel, dat dergelijke zeugen nog
al eens pustulae of crustae op de uier vertonen, sterkte dat vermoeden.
Inderdaad zijn bij een zeug uit de melk of van de tepel de mikrokokken
wel eens geïsoleerd. Het is ons echter nooit gelukt bij biggen, die enkele
dagen oud waren, het typische ziektebeeld op te wekken, door deze één of
meerdere malen per os te infekteren. Hierbij moet echter worden opge-
merkt, dat het ook niet altijd, hoewel vaak, gelukte het bekende ziekte-
beeld d.m.v. intrakutane of intramuskulaire injecties op te wekken, en dat
de uitbreiding van het huidlijden en de invloed daarvan op de algemene
gezondheidstoestand ernstiger zijn, naarmate de algemene toestand van het

individu is verzwakt. Ten bewijze hiervan diene het volgende:
Zes biggen uit eenzelfde toom van 10 weken oud, worden verdeeld in twee
groepen van drie. De biggen uit de ene groep worden alle geënt met een
gemodificeerd varkenspestvirus. Eén dag daarna wordt één big uit elke
groep intramuskulair geïnfekteerd met eenzelfde hoeveelheid Mier. hyicus,
een tweede dier uit elke groep eveneens met een micrococcus albus (ge-
isoleerd uit de neus van een big), terwijl de derde big uit elke groep als
controle dient.

Tot vier dagen na de enting met virusvaccin hebben de biggen in deze
groep een geringe ternperatuurverhoging vertoond. Gedurende 1 dag
waren ze erg suf. Op de bakteriële infekties hebben no. 2 en 3 niet ge-
reageerd; de beide andere dieren wel. Twee dagen na infektie is de ent-
plaats van het dier uit de virusgroep duidelijk meer gezwollen dan bij zijn
kontrolepartner; na 4 dagen lijdt de eerste aan een uitgebreide dermatitis,
die zich uitstrekt over buik-, borstwand, oren, neus en staart.
Het diertje is erg suf; de eetlust is verdwenen; het lijdt gedurende de eerst-
volgende weken een kwijnend bestaan. Bij het kontroledier blijft het huid-
lijden echter beperkt tot de omgeving van de entplaats. De algemene toe-
stand is nooit verstoord geweest.

Het bovenstaande experiment maakte het veelvuldig optreden van de der-
matitis crustosa in de loop van de pestinfekties, de viruspneumonie en
cntcritiden duidelijk. Ook het optreden in aansluiting op een vaccinatie
is begrijpelijk. Niet het vaccin, maar de nadelige invloed van de vaccinatie
op de algemene resistentie gedurende enige tijd daarna zal hiervan de
oorzaak vormen. Op een\' verhoogde gevoeligheid voor vlekziekte na de

vaccinatie tegen varkenspest werd enige jaren geleden door één onzer
reeds gewezen.

Minder overtuigend is het de feitelijke achtergrond aan te geven van een
verminderde weerstand in andere omstandigheden, zoals in de meeste ge-
vallen van smeerwrang. Wij zijn echter geneigd aan te nemen, dat dit
ziektebeeld zich in het algemeen slechts zal kunnen ontwikkelen onder in-
vloed van een verminderde algemene weerstand. Het is verleidelijk hierbij
een rol toe te kennen aan onoordeelkundige voeding tijdens de drachtig-
heid en een ongeschikt milieu der jonge dieren, in de wetenschap dat deze
beide faktoren de algemene weerstand van de jonge big ten zeerste be-
nadelen. Over nauwkeurige waarnemingen in dit verband beschikken wij
echter niet.

Het lijkt echter niet aan twijfel onderhevig, dat genetische invloeden
hierbij ook een rol spelen. Zo kan men herhaaldelijk opmerken, dat smeer-
wrang optreedt in de successievelijke worpen van een zelfde zeug, terwijl
andere zeugen op hetzelfde bedrijf bij gelijke voeding en verpleging de
jongen normaal groot brengen. De resultaten van de volgende proef-
opstelling wijzen eveneens in deze richting.

Biggen van verschillende tomen werden in verschillende groepen onder-
gebracht, waarvan een deel met een gemodificeerd varkenspestvirus werd
gevaccineerd, waarna alle biggen met Microc. hyicus werden geïnfekteerd.
Van een algemene reaktie op de virus-vaccinatie was in dit geval weinig
te bespeuren; vermoedelijk in verband hiermede was er ook geen duidelijk
verschil merkbaar van de mikrokokken-infektie bij de exemplaren van de
gevaccineerde en niet-gevaccineerde groepen.

Wel reageerde in de meeste groepen één big buitengewoon hevig op de
bakteriële infektie, zodat de dood binnen enkele dagen volgde. Al deze
hevig aangetaste dieren bleken nu oorspronkelijk tot een zelfde toom te
hebben behoord.

Wij hebben nagegaan of de bijzondere gevoeligheid van bepaalde varkens
voor de mikrokokken-infektie samenhangt met dc koaguleerbaarheid van
hun bloedplasma voor dit mikro-organisme. Waar immers een koagulatie
van mensen- en konijnenplasma onder invloed van een stafylokok als
het criterium geldt voor de pathogeniteit van deze bakterie, zou ook een
bijzonder sterke koagulatie van het plasma van bepaalde varkens voor de
Microc. hyicus een aanwijzing kunnen zijn voor hun grotere gevoeligheid
voor deze infektie.

Van een dergelijk verband is ons echter in dit opzicht niets gebleken.
Waar de bijzondere gevoeligheid van bepaalde varkens in vele gevallen
tot nu toe onopgelost blijft, menen wij dat ons ter verhindering hiervan
in de toekomst voorlopig alleen ten dienste staat het instellen van een
onderzoek naar voeding en verpleging van de drachtige zeugen, terwijl
men tevens veilig zal doen de desbetreffende zeug niet meer voor de
fokkerij te bestemmen.

Met betrekking tot de medikamenteuze behandeling van dc smeerwrang
hebben wij weinig gunstige ervaringen. Hoewel de Mier. hyicus-stammen,
voor zover onderzocht, sterk gevoelig bleken voor sulfa-preparaten en
verschillende antibiotika, hebben wij door parenterale behandeling hier-
mede niet veel succes gehad, als het ziektebeeld eenmaal tot ontwikkeling
was gekomen. Het nut van applikatie van antibiotika op de huid in de
vorm van poeder of oplossingen en wassingen met trypoflavine of mid-

delen tegen scabies, zoals soms wordt aanbevolen, lijkt eveneens dubieus.
De huidprocessen blijken vaak immers reeds voor een belangrijk deel ge-
nezen, als het dier stervende is. Behandeling van de nog niet aangetaste
diertjes als zich bij enkele exemplaren de eerste verschijnselen voordoen
van het ziektebeeld met een sulfapreparaat of een preparaat, waarin peni-
cilline en streptomycine voorkomen, met het doel weerstand te bicden
tegen de op komst zijnde septikemie, lijkt logisch, hoewel het resultaat
hiervan onder praktijkomstandigheden uitermate moeilijk te beoordelen
zal zijn. Geheel in overeenstemming met de boven ontwikkelde gedachten-
gang over het wezen der dermatitis crustosa lijkt echter voor alles nood-
zakelijk al datgene te doen wat tot verhoging van de algemene weerstand
aanleiding kan geven.

Waar voeding en milieu van de jonge big hierbij oorzakelijke momenten
vormen, zou dit dus in gevallen van smeerwrang van de jonge biggen kun-
nen betekenen, dat deze biggen van de zeug worden afgenomen en in
geschikt milieu kunstmatig worden opgevoed. Over ervaring van deze
wijze van behandeling beschikken wij echter bij dit ziektebeeld op het
ogenblik nog niet.

Sompolinsky beschreef in de Schweiz. Archiv Tierhcilkundc, 1953, 95, 302,
een huidlijden bij varkens, waaraan hij de naam gaf van Impétigo contagiosa suis,
welke veroorzaakt werd door Micrococcus hyicus.
Dit huidlijden en de verwekker werden nader onderzocht.

In tegenstelling met genoemde onderzoeker, zijn schrijvers van mening dat het
lijden niet kontagicus is en dat verschillende pracdisponerende omstandigheden, zoals
slechte voeding en verpleging, erfelijke faktoren, virusinfektie en vaccinaties de uit-
braak bepalen.

Sompolinsky described in the Schweiz. Arch. Tierheilkunde, 1953, 95, 302,
an affection of the skin, which hc named „Impétigo contagiosa suis" and whieh was
caused by Micrococcus hyicus.

This affection of the skin and its procrcator were cxamined nearer.
Contrary to the above-mentioned rescarch-worker the authors are of opinion that
the suffering is not contagious and that various circumstances of prédisposition, as
bad nourishment and maintenance, factors of hcredity, virus infections and vacci-
nations, détermine the diseasc.

Sompolinsky décrit une maladie de la peau chez les porcs dans le „Schweiz.
Arch. Tierheilkunde", 1953, 95, 302.

Il a nommé celle-ci „Impétigo contagiosa suis" et le procréateur, „Micrococcus
hyicus".

Les auteurs ont fait des recherches de la maladie de la peau et du procréateur aussi.
A l\'encontre de l\'explorateur vétérinaire danois, ils ont une autre opinion sur la
maladie. Celle-ci n\'est pas contagieuse. Plusieurs circonstances de prédisposition
déterminent l\'éruption, comme de la nourriture insuffisante, des soins mauvais, des
facteurs de l\'hérédité, des infections causées par des virus et des vaccinations.

eine Krankheit der Haut bei Schweinen, welche er „Impetigo contagiosa suis"
nannte und den Erreger, Micrococcus hyieus.

Diese Hautkrankheit und der Erreger wurden sehr genau untersucht.
In Gegensatz zu dem obenerwähnten Forscher sind die Au tore der Meinung, dasz die
Krankheit nicht ansteckend ist und dasz verschiedene prädisponierende Umstände,
wie schlechte Fütterung und Haltung, erbliche Faktore, Virusinfektionen und
Impfungen, die Krankheit mit bestimmen.

In ons land worden bijna alle kippen preventief geënt tegen kippenpokken
met duivenpokken-virus, door middel van de follikelmethode. De immuni-
teit duurt ongeveer een jaar.

Nu de pseudo-vogelpest een inheemse ziekte is geworden, bestond ook
behoefte aan een entstof die langdurige immuniteit verzekert en toch
avirulent is. De zg. Beaudettcstam bezit deze eigenschappen en wordt
toegepast door middel van een naaldprik met entstof door het vleugelvlies.
Volgens een afspraak, gemaakt op het Office International des Epizooties
te Parijs wordt dc/e Beaudette-stam in ons land echter nog niet toegepast.
De doelstelling van de genomen experimenten is, na te gaan of het
duivenpokken-virus en Beaudette-virus elkaar beïnvloeden als ze gelijk-
tijdig of gecombineerd worden toegepast.

Het blijkt vaak voor te komen dat, als twee of meer virussen gelijktijdig
in een organisme worden gebracht, deze virussen elkaar in hun werking
beïnvloeden. Men noemt clït verschijnsel interferentie en deze beïnvloeding
kan bestaan uit een remming of versterking (exaltatie) van het ene virus
door het andere. Als avirulent en virulent N.C.D.-virus gelijktijdig werd
toegediend aan gevoelige kuikens bleek hierdoor geen ziekte te kunnen
worden opgewekt. (Remming van het virulente virus door het avirulente).
Men verklaart de snelle „immuniteit" die optreedt na een Beaudette-
enting (2 dagen) dan ook met het interferentiefenomcen.
Jenner beschreef reeds in 1804 een geval van vaccinia-enting bij de mens,
dat door een gelijktijdige infektie met herpes simplex een abnormaal ver-
loop had (exaltie van het vaccinia-virus door het herpes simplex-virus).
Aan de andere kant blijkt het ook vaak zo te zijn, dat twee of meer virussen
gelijktijdig een cel of levend wezen kunnen infiltreren zonder elkaar in
hun werking te beïnvloeden. Hiervan wordt dan gebruik gemaakt door
een kombinatie van entingen toe te passen. Voorbeelden hiervan zijn:
De enting van schapen tegen pokken en miltvuur;

De enting van kippen tegen kippenpokken en laryngo tracheïtis en tegen
infektieuze bronchitis en speudo-vogclpest etc.

Kinderen kunnen gelijktijdig geënt worden tegen kinkhoest, difterie en
tetanus.

Reeds meermalen is een gekombineerde enting tegen kippenpokken en
pseudo-vogelpest toegepast en met succes. Hierbij werd echter meestal
gebruik gemaakt van origineel kippenpokken-virus, waaraan, blijkens in
ons land genomen experimenten, gevaren kleven.
Een dood gekombineerd vaccin (commercieel) bleek onwerkzaam.

Bij productie van duivenpokken-entstof wordt gebruik gemaakt van de
eikweek. De vruchtvliczen worden, nadat het virus hierop gegroeid is, tot
poeder verwerkt.

Het Beaudette-virus wordt gekweekt in de allantoisvloeistof van het be-
broede ei. Deze vloeistof wordt „gevriesdroogd", waarbij het virus de be-
werking overleeft, een lange houdbaarheid heeft en later gemakkelijk weer
in oplossing is te brengen.

Eerst wordt de entreaktie en de immuniteit bepaald, als geënt wordt met
duivenpokken-virus alleen.

De algemene reaktic blijkt zeer gering en de locale reaktie — bestaande uit
follikelzwellingen — begint pas op de 4e dag, bereikt op de 6e en 7e dag
een hoogtepunt en neemt langzaam af, maar is na 14 dagen toch nog
zichtbaar\'.

De immuniteit tegen kippenpokken is na een jaar nog zó, dat bij een
kunstmatige besmetting slechts een zeer gering percentage dieren klinisch
pokken krijgt, terwijl dit bij de kontrolcs bij 33^c/r der dieren het geval is.
Met het Beaudette-virus, toegepast volgens de Wing Web methode (vleu-
gelprik), blijkt een lichte algemene reaktie te ontstaan; ± 1% der dieren
vertoont verlammingen en moet worden opgeruimd. De immuniteit die
ontstaat is zeer hecht en duurt langer dan een jaar.

Bij een vergelijking van de lokale entreakties na een enting met duiven-
pokken-virus (D-virus) en een gekombineerde enting met duivenpokken-
en Beaudette-virus (D B-virus) op de schenkelfollikels bleek het ver-
loop verschillend te zijn.

Na een enting met D -f- B-virus verschijnen de eerste duidelijke follikel-
reacties reeds 2 dagen na de enting, dus 2 dagen eerder dan na een enting
met D-virus alleen. Het maximum bij de D B-enting wordt bereikt op
de 4e en 5e dag, terwijl na een D-enting het maximum op de 6c en 7e dag
ligt. Beide maxima zijn even hoog.

De reakties lopen na een D -j^- B-enting na de 5e dag snel terug, zodat
8 dagen na de enting de entreakties bijna verdwenen zijn. Na een D-enting
lopen de reakties na de 7c dag langzaam terug, zodat na 14 dagen nog
een duidelijke rest van reaktie waarneembaar is.
Het B-virus versnelt de follikelreakties (Zie fig. 1 en foto 1, 2 en 3).

Vergelijking (schematisch) van de follikel-reakties na enting met D-virus en D B-
virus. Versnelde reaktie na D B-enting!

Follikelreaktie 4 dagen na enting
met D-virus. Duidelijke reaktic
pas op de 4e dag.

Follikelreaktie 2 dagen na enting met D B-virus.
Duidelijk begin van reaktie, reeds op tweede dag.

Rij nader naderzock bleek dat het Beaudettc-virus alleen óók een mooie
follikelreaktie veroorzaakt met hetzelfde versnelde verloop als na een ge-
kombineerde enting.

Van een eigenlijke beïnvloeding van het D-virus door het B-virus kan
men dus eigenlijk niet spreken, tenzij wat het latere verloop van de follikel-
reaktie betreft.

De algemene reakties bleken na een gekombineerde enting niet sterker
te zijn dan na een enting met Beaudette-virus alleen. De immuniteit tegen
kippenpokken bleek een jaar na een gekombineerde enting nog zeer goed
te zijn in vergelijking met ongeënte kontroles.

De immuniteit tegen virulent pseudo-vogelpest-virus bleek een jaar na de
enting nog zodanig te zijn, dat de geënte hennen aan de leg bleven, terwijl
de kontroles dit niet deden en klinisch ziek werden.

Resumerend mag dus gezegd worden dat een gekombineerde enting in de follikels
met duivenpokkenvirus en New Castle-virus (Roakin-stam) een goede immuniteit
geeft tegen kippenpokken-virus en virulent pseudovogelpest-virus en dat deze een
jaar na de enting niet minder is dan de immuniteit tegen beide virussen, als afzon-
derlijk is geënt met duivenpokken-virus en New-Castle-virus (Roakin-stam). De
gekombineerde enting blijkt bovendien een even gering uitvalpercentage te vertonen
als de enting met New-Castle-virus (Roakin-stam) alleen. De gekombineerde entstof
is dus voor de praktijk bruikbaar.

The author proves that a combined vaccination in the follicles with pigeonpox and
Newcastle virus (Roakin strain) gives an immunity against fowlpox and virulent
Newcastle-virus which also a year after vaccination proves to be no less than the
immunity provoked by separate vaccination with both viruses. The percentage of
elimination after combined vaccination is as low as after vaccination with Roakin
virus alone.

En résumant il est permis de dire, qu\'une vaccination combinée dans les follicules
contre la variole aviaire et la pseudopeste aviaire, en appliquant le virus-pigeon et
la souche Roakin de la pseudopeste aviaire, donne une immunité, qui n\'est pas
inférieure — aussi après une année — à laquelle obtenue après une vaccination
séparée des deux vaccins.

Le pourcentage d\'élimination après une vaccination combinée se trouve aussi faible
qu\'après une vaccination par un vaccin contenant seulement le virus Roakin.
Le virus combiné est donc practicable.

Zusammenfassend kann gesagt werden, das?, eine kombinierte Impfung in den Fol-
likeln mit dem Taubenpockenvirus und dem Roakin Stamm der atypischen Geflügel-
pest eine gute Immunität hinsichtlich des Hühnerpockenvirus und des virulenten
atypischen Geflügelpestvirus ergibt, und dasz diese, auch ein Jahr nach der Impfung,
keine geringere ist als die Immunität gegen diese beiden Viren erregt von Separat-
impfungen. Der Verlust nach einer kombinierten Impfung erweist sich als ebenso
gering wie jener, der entsteht nach Impfung mit dem Roakin Stamm allein.
Die kombinierten Impfung ist also verwendungsfähig für die Praxis.

Uit het laboratorium van het Openbaar Slachthuis te \'s-Gravenhage.
(Dir. Dr E. de Boer)

Op 19 juli 1955 werd aan het Openbaar Slachthuis ter slachting aange-
voerd een 6-jarig rund, waaraan bij de levende keuring geen afwijkingen
werden waargenomen.

Bij de geslachte keuring evenwel werd een afwijking gevonden, die zeker
vermeldenswaard is.

Bij de opening van de buikholte viel onmiddellijk een grote compakte
cysteuze massa op. Dit bleek bij nadere beschouwing een tumor te zijn,
uitgaande van het rechter ovarium.

Ten aanzien van de tumor kan het volgende opgemerkt worden:
gewicht: 49,6 kg.
maten : grootste lengte 95 cm.

De tumor voelde vrij vast aan; uitwendig waren enkele grote en talrijke
kleinere cysten zichtbaar. De oppervlakte was glad en glanzend.
Nadat enige sneden waren aangebracht, bleek dat zich ook binnen
in de tumor cysten bevonden, sterk variërend in grootte nl. van 11 cm.
diameter tot enkele millimeters.

De inhoud varieerde in konstistentie van vrij vast tot meer slijmig en in
kleur van geel tot bruinrood.

Naast de gedeelten met de grotere cysten waren er, die een meer sponzige
indruk maakten, (cysten enkele mm. doorsnede).

Tussen de cysten bevond zich weefsel van zeer stevige konsistentie, wit
tot witgeel van kleur, op enkele plaatsen zelfs zonder cysten.
Van de verschillende gedeelten werden paraffine-coupes gemaakt, waarin
bij mikroscopisch onderzoek het volgende werd gezien:
De wand van de cysten is bekleed met één laagje cellen, die slechts op
een enkele plaats de vorm van epitheelcellen vertonen. Voor het meren-
deel zijn ze afgeplat (waarschijnlijk tengevolge van de voortdurende druk
van de slijmige inhoud) zodat ze meer op endotheel lijken.
Tussen de cysten bevinden zich talrijke fibroblasten. In de van Gieson-
coupes zijn kollagene- en elastische vezelen zichtbaar.

Hier was derhalve sprake van een: Fibrocystadenoma ovarii. Getracht
werd nadere inlichtingen omtrent dit dier te verkrijgen maar dit mocht
niet gelukken. Het dier was gekocht op de markt te \'s-Hertogenbosch en
volgens de grossier zou een dierenarts geadviseerd hebben tot opruimen
wegens extra-uteriene gradiviteit.

Als merkwaardige bijzonderheid nog het volgende: Ongeveer 2}/i maand
later nl. op 8 oct. 1955 werd dezelfde afwijking gekonstateerd bij een
graskalf.

Het rechter ovarium had ditmaal een doorsnede van 16 cm., gewicht
1,7 kg. Het linker ovarium vertoonde enkele cysten met een doorsnede
van J/₂ — 2 cm.

Beschreven wordt een fibrocystadenoma ovarii bij een rund. Gewicht 49,6 kg.
Summary:

The author describes a case of fibrocystadenoma ovarii in a cow. Weight 49,6 kg.
Résumé:

L\'auteur dcscrit un cas dc fibrocystadenoma ovarii chez une vache. Poids 49,6 kg.
Zusammenjassung:

Verfasser beschreibt cinen Fall von fibrocystadenoma ovarii bei cinem Rind. Das
Gewicht war 49,6 kg.

Op 20 januari werd aan het Openbaar Slachthuis als noodslachting aan-
gevoerd een varken, eig. J.K. te L., waaraan bij de levende keuring de
volgende verschijnselen werden gezien:

Het dier werd liggend aangevoerd, kon moeilijk staan, slingerde dan wat
en viel weer om, T 37^s, stotende ademhaling.

Van de eigenaar kon, door bemiddeling van collega van Oostro m, de
volgende anamnese worden verkregen:

Leeftijd ongeveer 2 jaar; nimmer zijn ziekteverschijnselen waargenomen,
maar na het laatste bezoek bij de beer is het dier minder goed: het ging
twee dagen voor slachting liggen en wilde niet meer overeind; het schudde
steeds met de kop.

Abces en oud hematoom aan het rechter oor.
Lnl. mesenteriales: tuberkulose, verkalkte haarden.

Centraal zenuwstelsel: beide zijventrikels vergroot (zie foto). Inhoud se-
reus, iets troebel.

Plexus chorioideus gezwollen, bloedrijk. Een aantal spcldcknopgrote, wit-
grijze haardjes was zichtbaar.

Bij mikroscopisch onderzoek van de gemaakte paraffine-coupes van de
plexus chorioideus werden haardjes gezien, die de typische opbouw van
een tuberkel vertoonden: lymfocyten, histiocyten, epithelioïde cellen, ter-
wijl ook een enkele reuzencel werd gevonden.

Hier was derhalve sprake van hydrocephalia interna aequisita chronica,
secundair ontstaan als gevolg van tuberkulöse van de plexus chorioideus.
Hierdoor werd de afvoer van de liquor cerebrospinalis bemoeilijkt en ten-
slotte onmogelijk; derhalve ontstond vergroting van beide zijventrikels.
Als gevolg hiervan traden weer dc stoornissen van het centrale zenuw-
stelsel op. Hier bestond dus een treffende overeenstemming in dc afwij-
kingen, waargenomen bij de levende en geslachte keuring.

Beschreven wordt een geval van hydrocephalia interna aequisita bij een varken,
veroorzaakt door tuberkulöse van de plexus chorioideus.

The author describes a case of hydrocephalia interna aequisita in a pig, caused by
tuberculosis of the plexus chorioideus.

L\'auteur donne une description d\'un cas de hydrocephalia interna aequisita chez
un porc, causé par tuberculose du plexus chorioideus.

Verfasser beschreibt einen Fall von Hydrocephalia interna aequisita bei einem
Schweine, verursacht durch Tuberkulose der Plexus chorioideus.

PODOTROCHLEOSIS BIJ HET PAARD, S. E. 01 s o n, Nordisk Veterinaer-
medicin 6, 547—566, 1954.

O 1 s o n heeft 81 gevallen van podotrochleosis pathologisch-anatomisch en röntgeno-
logisch onderzocht. De eerste veranderingen bestaan uit een toenemende vasculari-
satie van het straalbeentje. Dit is cchter niet intra vitam röntgenologisch vast tc
stellen, maar slechts aan gemacereerde straalbeentjes.

In het verloop van dit lijden treedt later een ostitis rarificans event. sclerosis met
marginale exostosen. Dit is aan het straalbeen in situ röntgenologisch wel vast tc
stellen.

Een positieve röntgcnlogische bevinding bevestigt de diagnose podotrochlcose. Een
negatieve kan podotrochlcose alleen maar uitsluiten indien er sprake is van een
chronische kreupelheid. J. BOOGAERDT

COLIPROBLEME BEI MENSCH UND TIER, Hans F e y. Schwcizcr Archiv
für Tierheilkundc, Heft 3, Band 97, 1955, blz. 118.

Omdat Eschcrich in 1886 bij het bakteriologisch onderzoek van de darminhoud van
een zuigeling o.a. een zeer talrijk voorkomende bakteriesoort vond, die hij bij zijn
beschrijving Bacterium coli commune noemde, werd op het internationaal mikrobio-
logenkongres Rome (1954) besloten, deze bakteric de naam Escherichia coli te geven.
Eschcrich was van mening, dat deze bakterie een obligate darmbewoner en alleen
maar saprophyt was. Bij latere uitgebreide onderzoekingen is gebleken, dat de Bact.
coli onder zekere omstandigheden ook als een pathogene kiem kan optreden. Zo
wijdt Schr. — dit artikel is zijn inaugurale rede bij zijn intree als privaat-docent
aan de Universiteit tc Zürich — aan dit onderwerp een uitvoerige literatuurbeschou-
wing. Het blijkt, dat men thans bij de kennis over de coli-baktcriën ervaren heeft,
dat cr een zekere konstantheid van dc typen bestaat, en het niet meer geoorloofd is
te spreken over variabiliteit, degeneratie en verkregen giftigheid.

Er zijn zó buitengewoon veel typen, dat, het determineren van coli-stammen een
routine-werk geworden is, uitgevoerd in een daarvoor gespecialiseerd laboratorium.
Bij een alleen maar oppervlakkige beoordeling zou men in konflikt met de werke-
lijkheid komen.

Over dc pathogene eigenschappen van dc coli-bacillcn bestaan nog veel problemen.
Waarschijnlijk zal het bestuderen van coli-infekties bij dieren leiden tot het ver-
krijgen van bruikbare gegevens met een praktische algemene waarde.

AANGEBOREN MISVORMINGEN VAN DE MUELLERSE BUIZEN EN DE
SINUS UROGENITALIS BIJ HET RUND, J. T e i g e. Nordisk Veterinaer-
medicin 8, 289—319, 1956.

In verband met de grote vlucht, die de K.I. genomen heeft, worden de afwijkingen
van het genitaalapparaat steeds belangrijker. Dc auteur beschrijft aangeboren mis-
vormingen van de Muellerse buizen en de Sinus urogenitalis bij het rund. Het in het
Deens geschreven artikel bevat 15 afbeeldingen en is voorzien van een samenvatting
in het Engels en Duits.

VERANDERINGEN VAN DE INTESTINALE FLORA DOOR PERORALE
TOEDIENING VAN PENICILLINE AAN NORMALE VARKENS, H. Eggers
Andersen, Nordisk Veterinaermedicin 6, 622—642, 1954.

Perorale toediening van procaine penicilline veroorzaakt een grote toeneming van coli-

baktcriën. Deze verbreiden zich in het darmkanaal naar voren, in sommige gevallen
zelfs tot in de maag.

Het aantal Lactobacillen neemt sterk af. Streptococci verdwijnen haast geheel.
Staphylococci worden niet beinvloed.

THERAPIE VAN DE VIRUSPNEUMONIE BIJ HET JONGE VARKEN, S.
Börnfors en N. L a n n e k, Nordisk Veterinaermedicin 7, 15-31, 1955.
De auteurs brengen in een in het Engels geschreven artikel verslag uit van thera-
peutische proeven bij viruspneumonie bij het jonge varken. Zij gebruikten sulfanila-
inide, sulfamezathine, penicilline, terramycine en aureomycine. De resultaten werden
gekontroleerd door dc toeneming van het gewicht vast te stellen en de voedselopne-
ming per kg groei en bovendien werden de longen röntgenologisch onderzocht. Dc ge-
bruikte therapeutica hadden allen hetzelfde gunstige effekt behalve sulfanilamide, dat
maar matig effekt sorteerde. Opvallend was het hogere nuttig effekt van het voedsel
door invloed van de therapeutica. In verband met de kostprijs verdienen sulfameza-
thine en penicilline de voorkeur.
Het artikel is voorzien van 4 grafieken en 4 tabellen.

OVER LEPTOSPIROSE BIJ ONZE HUISDIEREN, K. L. F enne stad, Nor-
disk Veterinaermedicin 8, 325-347, 1956.

Fennestad geeft een overzicht van het vraagstuk der Leptospirose bij de huis-
dieren. Met behulp van serologische reakties werd aangetoond dat infekties door
Leptospiren bij runderen en varkens voorkomen op de eilanden Laaland en Falster.
Klinische verschijnselen werden niet waargenomen. Eveneens is het niet gelukt
leptospiren in de urine of in de nieren aan te tonen. Leptospira pomona werd wèl
aangetroffen bij de gestreepte veldmuis (Apodemus agrarius), een muizensoort, die
alleen op deze twee eilanden wordt aangetroffen. Experimentele infektie van 20
drachtige vaarzen veroorzaakte in twee gevallen abortus. Het wordt daarom niet
onmogelijk geacht, dat sommige gevallen van abortus bij het rund in Denemarken
door een Lcptospirosis worden veroorzaakt.

DE COMPLEMENTSBINDINGSPROEF ALS DIAGNOSTISCH HULPMIDDEL
BIJ PARATUBERKULOSE, M. H. J e n s e n, Nordisk Veterinaermedicin 8, 357-
365, 1956.

J e n s e n heeft nagegaan of dc complementbindingsreactie bruikbaar is als diagnos-
tisch hulpmiddel bij Paratuberkulose. Hij kwam daarbij tot de volgende konklusies.
De kwantitatieve complementbindingsproef kan gebruikt worden om infekties door
M. tuberkulosis typus avium uit te sluiten. Deze proef is omgekeerd echter niet in
staat een infektie door vogeltuberkulose vast te stellen. Differentieeldiagnose tussen
infektie met M. johnei en M. tuberkulosis typus bovinus is niet mogelijk.
Het artikel is geschreven in het Engels.

HET AANTONEN VAN PENICILLINE IN MELK- EN ZUIVELRODUKTEN.
Dr. Th. E. Galesloot in Nederl. Melk- en Zuiveltijdschrift, vol. 9, no. 2 en 3,
Mei/Sept. 1955, p. 158.

Schr. heeft voor het aantonen van penicilline in melk een methode ontwikkeld.
Voorbeeld: 2 kuituurbuizen met 15 m.1. melk worden gedurende 10 minuten op 80° C.
verhit en daarna in koud water afgekoeld. In én der buizen komt dan 0.1 m.1. peni-

cilline-opl. (Ned. Gist- en Spiritusfabr.), waarna beide buizen gedurende 30 minuten
bij 37° C. worden bewaard. Daarna wordt elke buis geënt met 0.1 m.1. jonge melk-
cultuur van Streptoc. thermophylus en 0.4 m.1. methyleenblauwoplossing. Beide
buizen worden bij 45" C. bebroed en de ontkleuringstijd wordt gekontroleerd. Een
duidelijke vertraging daarvan t/o van de andere as is een aanwijzing voor de aan-
wezigheid van penicilline in de melk. Volgens dit principe kan „verdachte" melk
worden onderzocht en dan kan 0.01 E. penicilline per m.1. nog zeer duidelijk worden
aangetoond.

In het artikel behandelt Schr. nog enige andere methoden met dezelfde doelstelling,
benevens het aantonen van kleine hoeveelheden penicilline in zure melkproducten
als karnemelk, yoghurt, zure room, zuursel en kaas. Schr. vermeldt, dat het N.I.Z.O.
(Ede) in veel gevallen om een onderzoek werd gevraagd, als er storingen waren in
de zuurvorming. In slechts enkele gevallen bleek de werkelijke oorzaak penicilline
te zijn; meestal echter waren baktcriophagen de oorzaak van de storing. Bij de
yoghurt-bereiding ontstonden wel de meeste moeilijkheden door penicilline, omdat
de Streptoc. thermophilus zeer gevoelig voor dit antibioticum is.

Adam se in Nederl. Melk- en Zuiveltijdschr. vol. 9, nr. 2 en 3, mei/sept. 1955,
p. 121.

Bij de bereiding van zuivelprodukten, waarbij melkzuurbakteriën hun werkzaamheid
ontplooien, ontstaan nogal eens moeilijkheden, omdat de melk afkomstig is van
dieren, die tegen mastitis met een penicilline-preparaat werden behandeld. Zo bijv.
bij de zuurselbereiding bij de boterfabrikage, bij het bereiden van kaas en van yog-
hurt. Schr. geeft een uitvoerig literatuur-overzicht en vermeldt een aantal onderzoe-
kingen van hemzelf.

Uit een en ander konkludeert hij, dat niet alle melkzuurbakteriestammen voor peni-
cilline even gevoelig zijn. Bij de zuurselbereiding zullen penicilline-koncentraties van
0.05 I.E./m.l. en hoger moeilijkheden veroorzaken, terwijl dan ook de aroma-vormers
nadelig beinvloed worden. Een yoghurtkultuur is zelfs 10 maal zo gevoelig voor peni-
cilline als de zuurvormers. Pasteurisatie heeft geen aantoonbare invloed op de werk-
zaamheid van de in de melk aanwezige penicilline. Wel heeft Schr. opgemerkt, dat
een zeer geringe koncentratie van penicilline in de melk op de ontwikkeling van de
melkzuurbakteriën juist een stimulerende invloed heeft. WILLEMS

ZUR SALMONELLENDIAGNOSTIEK IN DER BAKTERIOLOGISCHEN
FLEISCHUNTERSUCHUNG. Kurt R a s c h, in Archiv für Lebensmittelhygiene,
jg. 7, nr. 1/2, Jan. 1956, p. 10.

In de laatste jaren blijkt telkens, dat er bij de huisdieren een invasie is van van over-
zee afkomstige Salmonella-soorten, die met buitenlandse voeders als beendergruis,
vismeel, enz. geimporteerd worden. Deze in vasie van bij de huisdieren zelden voor-
komende S. soorten maakt in de laboratoria voor bakt. vl. onderzoek een aanpassing
van de S.-diagnostiek noodzakelijk. Daartoe moet al begonnen worden bij het poly-
valent O-serum. (In het artikel wordt gesproken over een omnivalent serum.)
Daarnaast is het nodig om volgens de receptorenanalyse te determineren, aangevuld
met het „Schwarm-verfahren" volgens Sven Gard. Moeilijkheden kunnen dan
nog worden veroorzaakt door „rough" vormen en intermediairstammen. Tenslotte is
het noodzakelijk de bevinding te doen kontrolcren door een speciaal ingericht in-
stituut. WILLEMS

H. Sens in Archiv für Lebensmittelhygiene, jg. 6, no. 21/22, nov. 1955, p. 243.
Het is voor leken gemakkelijk om een eend- van een kipei te onderscheiden,

als de schaal van het eendenei een lichtgroene kleur heeft. Men tracht echter reeds
lang door teeltkeus eendenstammen te verkrijgen, die niet-groengekleurde eieren leg-
gen. Als verder nog bruikbare onderscheidingskenmerken worden nu aangegeven.
1. het groter gewicht van het eendenei (waaraan men echter slechts weinig houvast
heeft) ; 2. de vettig aanvoelende schaal met glad oppervlak en fijne poriën van het
eendenei; 3. bij doorlichten de doorzichtige samenstelling van het eendenei; en 4. dc
zelfs bij daglicht bij doorkijken al zichtbare evenwijdig lopende afwisselend melk-
glasachtige en donkere strepen bij eendeneieren.

Van deze kenmerken vindt Schr. alleen de no.\'s 2 en 3 bruikbaar, want hij vond
herhaaldelijk de onder 4 genoemde streping ook bij kippeneieren en juist niet bij
eieren van jonge eenden. WILLEMS

ÜBER DIE LEBENSFÄHIGKEIT VAN SALMONELLEN IM MAGENDARM-
TRAKTUS VON STUBENFLIEGEN (Musea domestica) UND IHRE AUS-
SCHEIDUNG DURCH DEN KOT. Dr. E. S c h a a 1, in Archiv, für Lebensmittel-
hygiene, jg. 7, nr. 1/2, p. 12.

Bakteriële vergiftigingen van levensmiddelen van dierlijke oorsprong kunnen ooK
post-mortaal tot stand komen. Daarvoor kunnen als infektiebronnen veel oorzaken
worden aangewezen: besmetting door smetstofdragers, onvoldoende hygiëne, kontakt
met bijv. besmet vlees en ook overdracht door muizen, ratten en vliegen. Wordt
slechts een geringe hoeveelheid smetstof (Salmonellae) overgebracht, dan zal geen
voedselvergiftiging ontstaan, wel echter als die smetstof zich door omstandigheden
kan vermeerderen. Sehr, onderzocht, door gebruik te maken van een zorgvuldige en
fraaie methode, gewone kamcrvliegen, die hij oraal met een Salm. dublin-kultuur
besmette. Hij kon tot 7 dagen na de voedering nog Salmonellae in het maagdarm-
kanaal van de vliegen aantonen. De vliegen hadden een gemiddelde levensduur van
10 dagen. Sehr, kon bij zijn dode vliegen nog 35 dagen na de voedering Salm. aan-
tonen. In de ontlasting van de vliegen toonde hij 1 tot 6 dagen na de voedering de
Salm. aan. WILLEMS

KANN DAS ERGEBNIS DER BAKTERIOLOGISCHEN FLEISCHUNTER-
SUCHUNG DURCH ZUR ZEIT DES TODES IM ORGANISMUS BEFIND-
LICHES PENICILLIN BEEINFLUSZT WERDEN? Dr. E. II. L o c h m a n n, in
Archiv für Lebensmittelhygiene, jg. 6, no. 21/22, nov. \'55, p. 251.
Algemeen wordt aangenomen, dat penicilline hoofdzakelijk tegen grampositieve kie-
men werkzaam is. Salmonellae zijn bijv. penicilline-resistent, maar daartegenover is
Clostr. botulinum wel gevoelig voor penicilline. Sc.hr. gaat dc literatuur over peni-
cillinc-gevoclighcid na, waarbij hem blijkt, dat deze afhangt van fysiologische toe-
stand, pH-waarde (penic. is gevoelig voor een hogere pH), uitscheiding van de peni-
cilline door het organisme (urine, gal, darmslijmvlies), enz.

Op grond van zijn uitvoerige literatuurstudie körnt Sehr, tot de konclusie, dat bij
het b.o. rekening dient te worden gehouden met de aanwezigheid van penicilline,
en dat een nauwkeurige anamnese over dc toegepaste therapie bij het beoordelen
van de uitslag van het b.o. noodzakelijk is.

UNTERSUCHUNGEN UBER DIE RESISTENZ DER BAZILLEN DER MESEN-
TERICUS-SUBTILIS-GRUPPE GEGEN VERSCHIEDENE pH-WERTE. Dr. E.
H. L o c h m a n n in Archiv für Lebensmittelhygiene, jg. 6\', nr. 23/24, Dec. \'55,
p. 279.

Literatuurstudie en de uitslag van eigen onderzoekingen gaven Schr. als resultaat,
dat de bacillen van bovengenoemde groep (dc alom tegenwoordige „bederf\'-bak-
teriën) volledig geremd worden bij een pH van 4.6, bij een pH van 4.7 tot ten-
minste 5.5 slecht gedijen en bij een pH van 6.0 en hoger geen remming meer onder-
vinden. ~ WILLEMS

Groot Woordenboek der Geneeskunde, Encyclopaedia medica door Dr. H.
R. M. de Haan en W. A. L. Dekker, Deel II D—J. Stafleu Leiden 1955/56.

Thans ligt het tweede gedeelte van deze „titanenarbeid" voor ons. Evenals van het
vorige deel kan worden gezegd, dat naar een grote mate van volledigheid is gestreefd,
al zal dit niet altijd aan de juistheid der verklaringen ten goede zijn gekomen.
Fraaie overzichtelijke tabellen o.a. van de Symbolen voor Eenheden, van de Lijst
van Elementen, van de evolutie in dieren- en plantenleven, van de ontwikkeling van
de mens zijn opgenomen. Het doet echter vreemd aan, dat van deze drie laatste
tabellen niet wordt vermeld, wiens persoonlijke inzichten zijn weergegeven. Evenzo
geldt dit voor de verouderde indeling der Enterobacteriaceae (kennelijk volgens
Bergey\'s Mariual, 1948, maar dit is niet aangegeven), terwijl het internationaal
mikrobiologencongres van 1950 een andere indeling heeft aanvaard. Zo ook horen
leeuw, tijger en lynx niet meer in het geslacht l\'elis.

Het vermelde over het geslacht „Gasterophilus" in plaats van Gastrophilus, verklaard
als paarden„vlieg", kon beter geheel worden omgewerkt; het maakt een verwarde
indruk. Ook onder het trefwoord Gastrophilus equi wordt als verklaring gegeven:
„Pferdemagen-Bremsefliege", vliegensoort der Oestridae, waarvan de eieren afgezet
aan de manen van een paard, door deze worden afgelikt en hieruit gekomen larven
in de maag ulcerae vormen". Het goede Nederlandse woord paardehorzel komt er
niet aan te pas.
Erger is het volgende:

,,Demodex canis veroorzaakt hondcnschurft, D. equi veroorzaakt paardenschurft.
Hog-cholera (E) pestis suum veroorzaak door Salmonella cholerae suis."
Dergelijke mededelingen horen in een boek dat zo veterinair wil zijn, dat zelfs
begrippen als forging en garrot worden verklaard, niet thuis.

Ook had behoren te worden aangegeven dat destructie niet meer in letterlijke zin is
„vernietigen van dierlijke cadavers of van afgekeurd vee (sic)" maar dat het spraak-
gebruik hieronder verwerking tot technische producten verstaat.
De prijs van de 4 delen tezamen bedraagt ƒ 150,— -, per deel ƒ 37,50.

Een heel handig boekje voor ieder, die veel in de vrije natuur is. Alle voorkomende
roofvogels worden behandeld. Door de duidelijke tekeningen van de verschillende
manieren, waarop de dieren vliegen, is herkennen, ook tijdens de vlucht, zeer ge-
makkelijk.

Door de fraaie uitvoering is het voor ieder een mooi en waardevol bezit. Het voorziet
naar mijn mening in een behoefte, vooral voor hen, die zich voor het vogelleven
interesseren.

2. Het houden van verkopingen, keuringen en tentoonstellingen van varkens, als-
mede het op soortgelijke wijze bijeenbrengen van varkens, is in het gehele Rijk
verboden.

1. Het vervoeren van varkens is in de periode van 1 augustus 1956 tot 20 augustus
1956 in het gehele Rijk verboden.

2. Het in het eerste lid gestelde verbod geldt niet voor het vervoeren van varkens
met een levend gewicht van tenminste 70 kg., waarvan de vervoerder op eerste
vordering van een bevoegd opsporingsambtenaar te zijnen genoegen aantoont,
dat zij rechtstreeks, eventueel via een daarvoor gebruikelijke verzamelplaats niet
zijnde een markt, worden vervoerd van het bedrijf, waarvan zij afkomstig zijn,
naar de slachtplaats, waar zij zullen worden geslacht.

3. Het in het eerste lid gestelde verbod geldt eveneens niet, indien het betreft
vervoer van varkens krachtens een bevel van de burgemeester op grond van
artikel 21. van de Veewet dan wel krachtens een vergunning van de burgemeester
op grond vari artikel 35 van de Veewet.

4. Van het in het eerste lid gestelde verbod kan door of namens dc distriktsinspekteur
van dc Veeartsenijkundige Dienst in bijzondere gevallen, al dan niet onder voor-
waarden, ontheffing worden verleend.

1. Met ingang van 20 augustus 1956 is het vervoeren van vee in voertuigen als
bedoeld in artikel 65 onder j van het Wegenverkeersreglement slechts toegestaan,
indien de vervoerder in het bezit is van een bewijs, waaruit blijkt, dat ten aanzien
van het middel van vervoer en dc daarbij behorende voorwerpen is voldaan aan
het bepaalde in artikel 6 bis van de Veewet door middel van hete stoom of door
afschrobben met een oplossing van één procent natronloog op water of van vijf
procent soda op water met een temperatuur van tenminste tachtig graden Celcius.

2. Als bewijs, als bedoeld in het eerste lid, komt slechts in aanmerking een ccrtifikaat,
gewaarmerkt en verstrekt door of vanwege de direkteur van de Veeartsenijkundige
Dienst en voorzien van een aantekening, bestaande uit de datum van de meest
reccntc ontsmetting, gevolgd door dc handtekening van een daartoe bevoegd ver-
klaard persoon, geplaatst door het stempel van dc dienst, in wiens opdracht hij
handelt.

In de in artikel 2 genoemde periode blijft het bepaalde in dc beschikking van 9 juli
1956, afd. Wetgeving en Juridische Zaken/L, no. JZ/L 15.515/91, Stcrt. 131, buiten
toepassing.

Deze beschikking treedt in werking met ingang van de dag volgende op die harer
bekendmaking in de Nederlandse Staatscourant.

Ondanks het vervoerverbod voor lichte varkens in de grensstrook langs de Belgische
grens, valt er een toeneming van het aantal gevallen van mond- en klauwzeer onder
varkens in ons land waar te nemen, welke verontrustend is, aldus deelt het Ministerie
van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening mede. Reeds is mond- en klauwzeer

— tot nog toe uitsluitend bij varkens — gekonstateerd in vijf provincies. Aangezien
in vele gevallen met zekerheid kan worden aangenomen, dat de dieren besmet werden
door besmette transportmiddelen heeft de Minister van Landbouw, Visserij en Voed-
selvoorziening een algeheel vervoer- en marktverbod voor varkens afgekondigd, dat
geldt voor het gehele land. Alleen vervoer van slachtvarkens (boven 70 kg) is toe-
gestaan.

flct ligt in het voornemen het vervoerverbod tot 20 augustus a.s. te handhaven,
tenzij dc omstandigheden zich wijzigen. Na opheffing van het vervoerverbod zal
transport van vee slechts mogen plaats hebben indien het vervoermiddel is ontsmet.
Dit moet blijken uit een ontsmettingscertifikaat dat na ontsmetting onder toezicht zal
worden uitgereikt. Dc ontsmettingscertificaten zullen overeenkomstig artikel 6 bis van
de Veewet slechts één week geldig zijn, zodat elke veetransportwagen minstens een-
maal per week dient te worden ontsmet. Nadere bijzonderheden, waar en wanneer
de ontsmetting kan plaats hebben, zullen t.z.t. worden bekendgemaakt.
Het is een landbclang dat het mond- en klauwzeer zo spoedig mogelijk wordt uit-
geroeid, daar reeds enkele landen hun grenzen voor ons vee hebben gesloten.

Bureau: Rubenslaan 123, Utrecht. Tel. 030—11413. Gironummer 511606 ten name
van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Het programma van de 102de Algemene vergadering, te houden op vrijdag 20 en
zaterdag 21 oktober a.s. is de leden en kandidaat-leden als losse bijlage met deze
aflevering toegezonden.

In de volgende nummers volgen nog de nodige aanvullende mededelingen over de
feestelijke bijeenkomst op vrijdagavond.

Voor het geval het programma bij de verzending abusievelijk niet mocht zijn toe-
gevoegd, wordt het op verzoek door het bureau van de Maatschappij voor Diergenees-
kunde nog nagezonden.

In een betrekkelijk korte periode zullen alle afdelingen vergaderen voor dc behande-
ling van het programma. Om te bevorderen, dat op alle afdclingsvergaderingen een
vertegenwoordiger van het Hoofdbestuur aanwezig kan zijn voor eventueel gewenste
toelichting, wordt de afdclingssekretarissen verzocht over de vaststelling van
de vergaderdata van te voren even overleg te plegen met het bureau van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde.

Dit verzoek geldt eveneens dc groepssekretarissen; door overleg kan worden voor-
komen, dat afdelings- en groepsvergaderingen tegelijkertijd worden gehouden.
Bovendien is het gewenst, dat de kringsekretarissen zo nodig overleg plegen met de
betreffende afdelingssckrctarissen, omdat het bezoek aan de afdelingsvergaderingen
wordt belemmerd, als er tegelijkertijd kringbijcenkomsten worden gehouden.
Met aller medewerking kan worden bevorderd, dat zoveel mogelijk leden zich uit-
spreken over het programma en hun stem kunnen uitbrengen op de te verkiezen
kandidaten, aan wie het beleid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde in de
eerstvolgende jaren weer wordt toevertrouwd.

De voorbereidingen voor het le Symposium van bovengenoemde vereniging bevinden
zich in dc slotfaze.

Op 26 en 27 augustus a.s. worden in Utrecht ± 120 buitenlandse kollcgae uit 30
landen en ± 50 Nederlandse kollcgae, allen hygiënisten voor levensmiddelen van
dierlijke oorsprong, verwacht. Deze getallen overschrijden verre de oorspronkelijke
schatting. Was het aanvankelijk de bedoeling geweest slechts één onderwerp tot in
de details te behandelen, later werd de behoefte gevoeld tijdens het le Symposium
een overzicht te geven van alle gebieden der levensmiddelenhygiëne, waarbij de
dierenarts is, of kan worden betrokken.

Maandag 27 augustus a.s. te 10 uur zal het Symposium worden geopend met toe-
spraken van Prof. Dr. P. Muntendam, Direkteur-Generaal van de Volksgezondheid,
J. M. v. d. Born, Prof. Dr. C. Sanz Egana, waarnemend voorzitter van de Perma-
nente Kommissie der Internationale Veeartsenijkundige Kongrcssen, D. Hcndrikse
en Dr. A. Clarenburg.

\'s Avonds worden de deelnemers door het gemeentebestuur van Utrecht ontvangen.
Dinsdag wordt een exkursie naar Friesland gemaakt, waarbij ook Ernmeleroord
zal worden bezocht. Tijdens de koffie aldaar zal een direktielid van de polderwerken
enige uitleg over het ontstaan der nieuwe polders geven. In Leeuwarden zal de
condensfabriek „Friesland" en de zuivel-export-maatschappij „Frico" worden be-
zichtigd, terwijl ook gelegenheid bestaat een fokbedrijf te bezoeken. Na een tocht
over de afsluitdijk vindt een gemeenschappelijk diner te Middenmeer plaats.
Woensdagavond worden de deelnemers door de Maatschappij van Diergeneeskunde
ontvangen, waarna in hotel des Pays Bas te Utrecht een officieel diner wordt ge-
houden.

Vrijdag voert een 2e exkursie naar Oss, waar de vleeswarenfabriek „Zwanenberg"
en de vleeswarenfabriek „Unox" worden bezocht, \'s Avonds biedt de Nederlandse
Regering de deelnemers een ontvangst aan in het Rijksmuseum te Amsterdam Ten-
slotte wordt zaterdag het le symposium met een gemeenschappelijke lunch in Es-
planade te Utrecht besloten.

Mocht uit het voorafgaande de indruk worden gewekt, dat dit symposium vooral uit
recepties en maaltijden bestaat, toch is dit niet het geval. Het overgrote gedeelte
van de tijd is bezet met een zeer intensief programma, waarbij 40 sprekers bijdragen
tot de volgende hoofdthema\'s zullen leveren:

Dinsdag maken deze gezamenlijk met de deelnemers de tocht tot Emmeleroord mee.
Daarna wordt Bolsward en Makkum bezocht en ontmoeten zij de overige deelnemers
\'s avonds in Middenmeer, alwaar gezamenlijk de maaltijd zal worden gebruikt.
Donderdag wordt de bloemenveiling in Aalsmeer en daarna Amsterdam bezocht, waar
het gemeentebestuur een boottocht zal aanbieden.

Vrijdag worden dc dames op het stadhuis te Gouda ontvangen en zullen daar enige
bezienswaardigheden worden bezocht.

Ziedaar een zeer drukke weck voor de gastheren en voor dc deelnemers. Moge reeds
nu dc hoop worden uitgesproken dat ccrstgcnoemdcn namens dc Nederlandse dicren-
artsenstand goed voor dc dag zullen komen.

Hoewel dc rubriek „Maatschappij voor Diergeneeskunde" altijd sober en zakelijk
wordt gehouden en voor „persoonsverheerlijking" geen plaats biedt, is er ditmaal
voldoende reden om een uitvoerig bericht over collega van der Hoeden over te
nemen uit de Nieuwe Rotterdamse Courant van 31 juli j.1.:

Op donderdag 26 dezer heeft in Israël een prijsuitreiking plaatsgevonden voor
buitengewone verdiensten op wetenschappelijk gebied. Deze prijs staat bekend
als de James dc Rothschildprijs; het is de eerste keer, dat deze prijs is toegekend.
Het totale bedrag, van Isr. $ 25.000 (ongeveer ƒ 55.000,—) is onder vijf geleer-
den verdeeld en de daarvoor door het ministerie van onderwijs benoemde jury
heeft ook een Nederlander, dr. J. van der Hoeden, onderscheiden voor zijn weten-
schappelijke arbeid.

Een van onze medewerkers had naar aanleiding daarvan een onderhoud met dr.
Vander Hoeden en schrijft ons thans het volgende:

„Dr. J. van der Hoeden is in 1891 te Utrecht geboren. Hij was, na als dierenarts
te zijn afgestudeerd, een jaar assistent aan dc Veeartsenijkundigc Hogeschool te
Utrecht, daarna tien jaar bacterioloog aan het Rijksinstituut voor volksgezondheid,
terwijl hij de laatste achttien jaar van zijn verblijf in Nederland hoofd van het
bacteriologische laboratorium van dc universiteitsklinieken te Utrecht was.
Ofschoon dr. Van der Hoeden dierenarts is, heeft hij in Nederland 28 jaar ge-
werkt in de medische dienst, waarbij weliswaar de overbrenging van ziekten van
dieren op mensen zijn speciaal terrein was. Zo heeft hij eerst een speciale studie
gemaakt van de zg. brucellosen (waaronder dc ziekte van Bang), daarna had de
bovine tuberculose zijn speciale aandacht, terwijl een studie op het gebied van
de leptospirosis, door hem in Nederland aangevangen, in Israël haar voleinding
heeft gevonden. Het is door zijn studie en publikaties op dit gebied, dat dr. Van

der Horden een internationale naam heeft verworven en die hem ook thans deze
grote onderscheiding in Israël heeft bezorgd.

Nadat zijn vier kinderen naar Israël waren vertrokken, is ook dr. Van der Hoeden
in 1949 geëmigreerd, nadat hij door de toenmalige voorlopige regering van Israël
een verzoek had gekregen in het ministerie van landbouw als adviseur voor het
veterinaire onderzoek op te treden. Hij heeft daarna zes jaar de post bekleed
als direkteur van het veterinaire instituut te Tel Aviv en is sinds een jaar hoofd
van de afdeling epidemiologie van het Israël institution for biological research,
een instituut, dat onder de auspiciën van het bureau van de minister-president
valt.

Naar wij vernemen heeft Ben Gocrion de prijzen uitgereikt, terwijl tevens baron
James de Rothschild aanwezig was bij de plechtigheid, die plaats vond in de tuin
van liet mausoleum der Rothschilds in Zichron Ya\'akov, de tussen Haifa en Tel
Aviv gelegen nederzetting, waar de familie Rothschild voor vele jaren grote wijn-
kelders en wijngaarden heeft.

De andere prijzen zijn uitgereikt resp. aan dr. Doevdevani i.v.m. zijn onderzoe-
kingen op het gebied van de dauw en de derde aan een groep economen in Israël.
Twee prijzen zijn dit keer niet verleend."

Het Hoofdbestuur van de Maatschappij voor Diergeneeskunde heeft de volgende
kollegae aangenomen als lid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde:
H. P. Daniels, Barkasstraat 16, Utrecht.
A. Elgersma, No. 4, Britsum.

W. A. B. Jaartsveld, Dijkstraat 167, Lichtenvoorde.
H. M Jansen, Steenweg A 145, Waardenburg.
Y. Krol, Rijnlaan 182, Utrecht.

Aukema, C., te Winschoten, tel. nos. gewijzigd in 05970—2964 (privé), 2864 (bur.).

Staal, A. D., van Utrecht naar Leeuwarden, Valeriusstraat 23-B, tel. 05100—21272
(privé), 5241 (bur.), gr. 381989. D. bij Koopmans Meelfabrieken N.V. (111)
Swierstra, Dr D., te Utrecht, tel. no. gewijzigd in 03400—32725. (113)

Til, M. van, van Utrecht naar Doetinchcm, Acacialaan 79. (114)
Verwer, Dr M. A. J., te Utrecht, aangesloten onder tel. no. 3400—27857 (privé),
11994 (bur.). (116)
Zegwaard, A., te Varsseveld, naar Kon. Wilhelminawcg 5, aldaar (tel. no. ongewij-
zigd). (122)

Feberwee, A. J., te Zeist, tc rekenen m.i.v. 1 april 1956, als plaatsvervangend Inspec-
teur van de Veeartsenijkundige Dienst in het district Zuidelijk Zuid-Holland, in
verband met vertrek uit dat district. (81)

Hoeden, Dr J. v. d., te Givataïm, is de James de Rothschildprijs toegekend. (124)

In de loop van het jaar 1955 werd in Nederland voor het eerst een
entstof tegen coccidiose op dc markt gebracht. Het betreft een in de U.S.A.
bereid product, dat door de Nederlandse importeur onder de handelsnaam
,,Nobicox" te koop wordt aangeboden.

Het product wordt aangekondigd als een entstof tegen de verschillende
vormen van coccidiose, welke veroorzaakt worden door Eimeria tenella,
E. necatrix, E. maxima en E. acervulina.

Immuniteit welke ontstaan kan bij kuikens na besmetting met een bepaalde
Eimeria-soort is slechts gericht tegen de desbetreffende soort en in het
geheel niet tegen andere soorten. Kuikens kunnen dus niet worden geïm-
muniseerd door toediening van een entstof tegen andere vormen van
coccidiose dan die, welke veroorzaakt kunnen worden door de soorten welke
in infectieuze toestand in de entstof aanwezig zijn. „Nobicox" zou dus
levende gesporuleerde oöcysten van de hierboven genoemde soorten moeten
bevatten.

In verband met het groot economisch belang van coccidiose bleek het
noodzakelijk een standpunt in te nemen ten opzichte van deze nieuwe be-
strijdingswijze, die al spoedig door vele Nederlandse pluimveehouders werd
geprobeerd. Teneinde vragen uit de praktijk te kunnen beantwoorden over
de wenselijkheid kuikens te enten met „Nobicox", was in dc eerste plaats
een onderzoek nodig over de samenstelling van de entstof.

Drie flesjes „Nobicox", ieder bestemd voor de enting van 500 kuikens, ble-
ken respectievelijk 825.000, 617.000 en 825.000 gesporuleerde coccidiën-
oöcysten te bevatten.

Oöcysten met de karakteristieke vorm van E. acervulina werden aangetrof-
fen; de kenmerkende grote zwak geel gekleurde oöcysten van E. maxima
echter niet.

De verdere analyse werd uitgevoerd door besmetting van coccidiën-vrije
kuikens.

I> 20 hiervoor gebruikte kuikens werden als eendags-kuikens ontvangen. Onder de
alhier sedert jaren met succes toegepaste voorzorgen werden de kuikens gevrijwaard
tegen enige ongewenste besmetting met coccidiën. Vanaf de dag dat dc kuikens
5 dagen oud waren, werd dagelijks faeccsondcrzoek verricht om te controleren of de
dieren inderdaad geheel vrij van infectie waren. Bij vroeger onderzoek was reeds
gebleken dat dc gevolgde methode gevoelig genoeg is om enkele dagen lang
oöcystcn aan te tonen in de faeces van kuikens die met slcchts 1 oocyst van E necatrix
waren besmet.

E. necatrix produceert, vergeleken met andere soorten geringe hoeveelheden oöcysten
(Bracket & Bliznick; 1952).

De 20 kuikens, die tevoren over drie kooien waren verdeeld, werden op de leeftijd
van 13 dagen besmet met de entstof. De kuikens in ieder der kooien ontvingen
oöcysten uit 1 flesje „Nobicox".

De hoeveelheden per kuiken ingegeven gesporuleerde oöcysten varieerden van 1.000
tot 300.000.

De aanwezigheid van een aantal Eimeria-soorten, en de afwezigheid van
andere soorten, werd vastgesteld met behulp van de volgende criteria:

2. Afmetingen en sporulatietijd van de vroegst in de faeces verschenen
oöcysten.

3. Aan- of afwezigheid van aantastingen in de darmwand, of van ontwik-
kelingsstadia van coccidiën, die karakteristiek zijn voor ieder der patho-
gene soorten.

In „Nobicox" bleken aanwezig te zijn in infectieuze toestand: Eimeria
tenella, E. acervulina, E. milis, en waarschijnlijk E. hagani.
Geen der met „Nobicox" besmette kuikens vertoonde enige infectie met
E. necatrix of met E. maxima. Deze beide soorten waren dus niet in de
entstof aanwezig, althans niet in infectieuze toestand. Ook bij zieke of
gestorven kuikens, variërend in leeftijd van 2,5 tot 4 weken, die afkomstig
waren van vier bedrijven waar met „Nobicox" was geënt, en die aan een
min of meer ernstige E. tenella-infectie hadden geleden, werden E. necatrix
en E. maxima niet aangetroffen.

Een entstof tegen coccidiose moet aan de eis voldoen dat de pathogene
soorten waartegen men de kuikens wil immuniseren in voldoende aantallen
in infectieuze toestand aanwezig zijn. Voorts mag de entstof geen onge-
wenste soorten bevatten. In het bijzonder geldt dit voor Eimeria brunetti,
een pathogene soort, die in Amerika voorkomt maar daar buiten niet is
aangetroffen.

E. tenella, E. necatrix en /\'.\', acervulina komen in Nederland zeer algemeen
voor. Ook E. maxima wordt in ons land aangetroffen. E. milis is een niet
pathogene soort.

E. hagani is weinig pathogeen, zodat de aanwezigheid van deze soort niet
van grote betekenis is. Bovendien komt E. hagani waarschijnlijk in Neder-
land voor. Begin maart 1955 werd een Eimeria-soort geïsoleerd, waarvan
de afmetingen van de oöcysten, de praepatentperiode, en de geringe patho-
genitcit overeen bleken te stemmen met die van E. hagani.
Het is alleen mogelijk een product te bereiden van de juiste samenstelling
indien iedere Eimeria-soort afzonderlijk in zuivere toestand is verkregen en
verder absoluut zuiver wordt gehouden, zodat de entstof wordt samen-
gesteld door bepaalde, hoeveelheden infectieuze oöcysten van ieder der
soorten samen te voegen. Doet men dit niet, dus worden menginfecties bij
kuikens teweeggebracht om nieuwe oöcysten in grote hoeveelheden ter
beschikking te krijgen, dan is reeds na een enkele kuikenpassage één soort,
degene welke zich in de kuikendarm het sterkst vermenigvuldigt, in over-
weldigende meerderheid aanwezig, terwijl weinig produktieve soorten als
E. necatrix en E. maxima zeer sterk in de minderheid komen. Bovendien
is bij het werken met niet geheel zuivere culturen de mogelijkheid groot
dat ongewenste soorten aanwezig zijn.

Het isoleren van een enkele Eimeria-soort en het vermenigvuldigen daar-
van door kuikenpassages, zonder dat neveninfecties optreden, is mogelijk,
zoals bewezen werd door Tyzzer (1929) en door verscheidene anderen,
waaronder de schrijver. Ondanks alle zeer streng doorgevoerde voorzorgs-
maatregelen kan echter verontreiniging zeer gemakkelijk tot stand komen,
vooral wanneer de productie van coccidiën in het groot geschiedt, waarbij
zeer veel kuikens worden gebruikt. Een ongemerkt binnengekomen vlieg,
een kleine hoeveelheid opgewaaid stof, of een enkele oöcyst afkomstig van
de handen of de kleding van het personeel dat de kuikens verzorgt of dat
de verkregen oöcysten door spoelen, zeven en concentreren uit de faeces
isoleert, kan daartoe bijvoorbeeld reeds voldoende zijn.

In vele gevallen zal een zeer kleine verontreiniging pas kunnen worden
geconstateerd door een zeer nauwkeurig en uitvoerig onderzoek, en dan
nog slechts wanneer enkele kuikenpassages hebben plaats gehad nadat de
verontreiniging is ontstaan. Controle van een suspensie van oöcysten van
een enkele Eimeria-soort op mogelijke verontreiniging is moeilijk en zeer
tijdrovend. Voortdurende controle van een mengproduct op aanwezigheid
van een verontreiniging, die in de vorm van slechts enkele oöcysten aan-
wezig zou kunnen zijn, is niet uitvoerbaar.

De aanwezigheid in „Nobicox" van E. mitis als verontreiniging, en de af-
wezigheid van E. necatrix en van E. maxima tonen aan, dat de entstof niet
op de vereiste hierboven omschreven wijze is bereid. Men zal dus ook reke-
ning moeten houden met de mogelijkheid dat te eniger tijd de pathogene
E. brunetti, hoewel bij dit onderzoek niet aangetoond, met de entstof in
Nederland ingevoerd en verspreid zal worden.

Bij afwezigheid van E. necatrix en van E. maxima in de entstof kan van
immunisatie tegen deze parasieten geen sprake zijn. Hierbij moet worden
opgemerkt, dat E. necatrix de meest voorkomende en de ernstigste vorm
van dunnedarmcoccicliose veroorzaakt. Daar door deze ziekte hoofdzake-
lijk bijna volwassen hennen worden aangetast, die vervolgens voor de
productie gewoonlijk practisch waardeloos worden, is vroegtijdige immuni-
satie juist tegen E. necatrix van het grootste belang (zie hoofdstuk II).
Samenvattend kan worden vastgesteld dat de samenstelling van „Nobicox"
niet voldoende waarborgen biedt voor het immuniseren tegen de verschil-
lende pathogene soorten van coccidiën en voor de veiligheid die noodzake-
lijk aan het gebruik ervan verbonden moet zijn.

Het optreden van immuniteit tegen besmetting met coccidiën, is, voor bijna
alle soorten die bij kippen parasiteren, reeds onderzocht door Tyzzer c.s.
(1929, 1932). De mate van immuniteit die kan ontstaan wordt groten-
deels bepaald door de hoeveelheid ingegeven infectieuze oöcysten. Tegen
de meest pathogene soorten (Eimeria tenella, E. necatrix en E. maxima)
ontwikkelt zich na het ingeven van voldoende oöcysten een volledige
immuniteit: de gastheer wordt niet ziek meer, zelfs na massale infecties;
tenslotte kunnen de coccidiën zich in het geheel niet meer in de darmwand
ontwikkelen. Tegen de zich oppervlakkig in het epitheel der villi van de
dunne darm ontwikkelende (maar desondanks pathogene) E. acervulina
treedt onvatbaarheid pas op na langdurige zware infectie.
Niet bij alle coccidiën-soorten is de duurzaamheid van een op jeugdige

leeftijd door infectie verworven resistentie voldoende onderzocht.
Niettemin heeft een poging zeer jonge kuikens kunstmatig te immuniseren
tegen de verschillende pathogene Eimeria-soorten veel aantrekkelijks. Voor-
al voor de bestrijding van coccidiose veroorzaakt door Eimeria necatrix lijkt
vroegtijdige immunisatie van hét grootste belang. Uit eigen onderzoek is
gebleken, dat kuikens welke op de leeftijd van omstreeks twee weken een
zeer zware infectie met E. necatrix hebben doorstaan, de gevolgen van de
ziekte spoedig te boven komen. Uit experimenten van Peterson en
Hymas (1950) blijkt, dat dit ook na zware besmetting met deze parasiet
van vier weken oude kuikens in het algemeen het geval is.
Indien dus een op jeugdige leeftijd door infectie verworven immuniteit on-
derhouden kan worden door voortdurende opname van kleine hoeveelheden
infectieuze oöcysten, dan zou het fatale optreden van E. necatrix-coccidiose
op latere leeftijd, waarbij de toediening van coccidiostatica gewoonlijk
niet voldoet, voorkomen kunnen worden.

Volgens de voorschriften, die geleverd worden bij de Amerikaanse vaccins
tegen coccidiose, heeft de enting met een bepaald aantal oöcysten plaats
wanneer de kuikens 3 dagen oud zijn. Van de 13e dag na de enting af
worden de kuikens behandeld met sulfachinoxaline gedurende 2 a 3 dagen.
Uit de voorschriften kuikens slechts 1 maal te enten, en een coccidiostati-
cum te verstrekken op de 13e dag na de enting, kan worden afgeleid op
welke wijze de fabrikant van de entstof zich vermoedelijk voorstelt de
kuikens onvatbaar voor coccidiose te maken.

Het is niet mogelijk kuikens met een enkele dosis oöcysten afdoende te
immuniseren zonder dat ziekte optreedt.

De bij de enting per kuiken toegediende hoeveelheid oöcysten is daarom
zo klein gehouden, dat geen coccidiose als rechtstreeks gevolg van de enting
kan optreden. Op deze wijze ontwikkelt zich echter slechts een zeer geringe
mate van immuniteit. Enige dagen na de enting verschijnen grote hoeveel-
heden oöcysten in de faeces van de kuikens.

Bij de meest pathogene soorten, Eimeria tenella en E. necatrix worden de
grootste hoeveelheden oöcysten uitgescheiden van de 7e tot omstreeks de
10e dag na de enting af. Na sporulatie van de nieuw gevormde oöcysten,
die twee of meer dagen in beslag neemt (alleen bij E. acervulina kan de
sporulatie voltooid zijn binnen een etmaal) heeft herinfectie van de kuikens
plaats, waardoor reeds een vrij grote mate van immuniteit kan ontstaan,
die vervolgens door verdere continue infectie verstevigd kan worden. De
loop der gebeurtenissen kan in het volgende schema worden samengevat:

eventueel coccidiose
(incubatietijd 5 dagen)
minimaal 7 dagen
(E. tenella, E. necatrix)

Indien de omstandigheden gunstig zijn voor sporulatie van de oöcysten,
begint de eerste grote herinfectie van de kuikens omstreeks 9 dagen na de
enting. Wanneer 13 dagen na de enting de voorgeschreven behandeling met
sulfachinoxaline wordt aangevangen, dan kunnen de nog tamelijk gevoelige
kuikens dus gedurende enkele dagen voor het eerst grote aantallen infectieu-
ze oöcysten opgenomen hebben. Een mogelijke uitbraak van coccidiose kan
onder deze omstandigheden worden voorkomen.

Het is duidelijk, dat de hier beschreven theoretische gang van zaken lang
niet altijd opgaat. In de praktijk zullen zich de volgende omstandigheden
kunnen voordoen:

1. De omstandigheden zijn gunstig voor de sporulatie van de oöcysten en
voor een ruime mate van herinfectie zodra de oöcysten gesporuleerd zijn.
Resultaat: de enting verloopt volgens het plan.

2. Het milieu is zo ongunstig voor de oöcysten, dat bijna alle oöcysten te
gronde gaan, bijvoorbeeld door uitdroging.

Resultaat: Als direct gevolg van de enting is de vatbaarheid van de
kuikens voor coccidiose slechts weinig verminderd. Herinfectie heeft
nauwelijks plaats, zodat de kuikens gevoelig blijven voor eventuele latere
infecties met coccidiën.

3. 1 Iet milieu is tijdelijk ongeschikt voor sporulatie van de oöcysten, bij-
voorbeeld door te lage temperatuur, een iets te lage vochtigheid, of
door te lage zuurstofspanning.

Resultaat: Zodra na enige tijd het milieu, waarin zich de oöcysten
bevinden, zich zodanig wijzigt dat sporulatie mogelijk wordt, kunnen
plotseling grote aantallen oöcysten infectieus worden. De eerste zware
infectie na de enting valt dan op een later tijdstip dan verwacht werd.
De behandeling niet sulfachinoxaline op de 13e dag na de enting heeft
dan geen zin. Het tijdstip waarop men het geneesmiddel in dit geval,
voor het onderdrukken van een uitbraak van coccidiose, zou moeten
toedienen, is niet te bepalen. Indien men de behandeling begint zodra
zich verschijnselen van coccidiose voordoen, clan zal men in vele ge-
vallen een aantal kuikens niet meer kunnen redden, omdat alle kuikens
gewoonlijk bijna gelijktijdig aan een hevige infectie zijn blootgesteld ge-
weest. Een behandeling van die individuen welke reeds verschijnselen
van coccidiose vertonen heeft namelijk weinig of geen effect.

Waarschijnlijk kunnen nog andere omstandigheden gerealiseerd worden
dan de hier genoemde. In ieder geval kan het effect van de vaccinatie niet
anders dan zeer wisselvallig zijn. Het resultaat wordt immers, behalve door
de samenstelling van de entstof, bepaald door allerlei oncontroleerbare fac-
toren, zoals bijvoorbeeld de fysische, chemische en microbiologische gesteld-
heid van het bodemstrooisel.

Al deze factoren wisselen ongetwijfeld reeds van plaats tot plaats in ieder
kuikenverblijf.

Aan de enting zijn dus risico\'s verbonden —- zelfs bij gebruik van een
entstof waarvan de samenstelling aan zeer hoge eisen voldoet — zoals het
optreden van een onverwachte uitbraak van coccidiose als gevolg van de
enting, of het zich in onvoldoende mate ontwikkelen van immuniteit.
Het uitbreken van coccidiose langer dan 13 dagen na de enting is niet alleen
een theoretische mogelijkheid.

Verschillende voorbeelden hiervan zijn reeds waargenomen, waarbij het
steeds blindedarmcoccidiose betrof.

Het is waarschijnlijk juist deze vorm van coccidiose die het gemakkelijkst
kan optreden als gevolg van de enting, omdat Eimeria tenella zeer veel
oöcysten vormt. Hierdoor ontstaan gemakkelijk zware bodembesmettingen,
terwijl voor het optreden van de ziekte de opname van een relatief gering
aantal oöcysten voldoende is.

De kans op het optreden van „entcoccidiose" zou waarschijnlijk veel kleiner
zijn indien een entstof zou worden gebruikt, waarin E. tenella niet aanwezig
is. De behoefte aan kunstmatige immunisatie tegen E. tenella is bovendien
niet zo dringend, omdat natuurlijk uitbraken van blindedarmcoccidiose
gewoonlijk met betrekkelijk geringe verliezen onderdrukt kunnen worden
door een curatieve behandeling met een sulfapreparaat.
Tenslotte kan de vraag gesteld worden of enting wel noodzakelijk is. Kun-
nen kuikens op „natuurlijke" wijze vroegtijdig immuun worden tegen de
verschillende pathogene coccidiën?

Door K e n n a r d c.s. (1949, 1951, 1954) is aangetoond, dat bij toepassing
van de dikstrooiselmethode (moderne potstal) voor de opfok van kuikens,
gemiddeld minder coccidiose wordt waargenomen clan bij gebruik van
een dunne strooisellaag, die regelmatig wordt ververst. Bovendien is ge-
bleken, dat coccidiose nog aanmerkelijk minder algemeen voorkomt bij
gebruik van een dikke laag strooisel, waarop reeds enkele malen kuikens zijn
opgefokt, clan bij gebruik van een dikke laag vers materiaal (Kennard
& Ghamberlin: 1949, 1951). Veelvuldige proeven op „De Schothorst"
hebben de gunstige ervaringen, door Kennard opgedaan, volledig be-
vestigd: bij de opfok van kuikens op oud dikstrooisel werd beduidend
minder last ondervonden van blindedarmcoccidiose dan te voren, toen het
bodemstrooisel regelmatig werd ververst (Ir. K. Bos: 1954). Bij zeven
experimenten met oud strooisel, waarbij in het totaal 1610 dieren waren
betrokken, troffen GerrietsenBobsien (1955) geen enkel geval van
coccidiose aan.

Ko u t z (1948) toonde aan, dat kuikens op reeds eerder gebruikt dikstrooisel
zonder het optreden van ziekte immuniteit kunnen ontwikkelen tegen
Eimeria tenella. Bijna alle kuikens, die op het strooisel hadden gelopen,
bleken volledig bestand te zijn tegen een zeer zware experimentele infectie
met deze parasiet, terwijl een zeer hoog percentage van coccidiën-vrij ge-
houden kuikens van hetzelfde broedsel na eenzelfde infectie stierf. Een
dergelijke proef, met overeenkomstige resultaten, is beschreven door
H o r t o n-S m i t h en Long (1954).

Bij juiste toepassing van de moderne potstal (zie voor technische gegevens
het artikel van Ir. K. B o s : 1954) kunnen jonge kuikens blijkbaar immuni-
teit ontwikkelen tegen E. tenella door subklinische infectie als gevolg van de
opname van aanvankelijk geringe en later geleidelijk toenemende aantallen
infectieuze oöcysten. Daar in reeds enkele malen voor de opfok van kuikens
gebruikt strooiselmateriaal gewoonlijk wel de meest voorkomende patho-
gene Eimeria-soorten vertegenwoordigd zullen zijn, is te verwachten dat de
kuikens ook tegen de andere soorten, op gelijke wijze als tegen E. tenella,
door subklinische infectie immuniteit zullen kunnen verwerven.
De kans, dat gevoelige kuikens plotseling aan een ernstige infectie worden
blootgesteld, is op deze wijze waarschijnlijk veel kleiner dan bij kunstmatige

enting, die plotselinge ophoping van grote aantallen infectieuze oöcysten
tot gevolg kan hebben.

Voorlopig ziet het er dus naar uit, dat aan een entstof tegen coccidiose
weinig behoefte bestaat. Zolang niet met zekerheid bekend is, of door ge-
bruik van de dikstrooiselmethode de verschillende vormen van dunnedarm-
coccidiose even effectief kunnen worden bestreden als blindedarm-
coccidiose, kan echter geen definitief oordeel over de wenselijkheid van
enting worden gegeven.

De samenstelling van drie doses „Nobicox", ieder bestemd voor de enting van 500
kuikens, werd onderzocht.

Infectcuze oöcysten van Eimeria tenella, E. acervulina en E. mitis bleken in het
vaccin aanwezig te zijn. De aanwezigheid van E. hagani werd niet met zekerheid
vastgesteld.

Infectieuze oöcysten van E. necatrix en van E. maxima waren niet aanwezig; van
de laatste soort werden ook geen ongesporuleerde oöcysten aangetroffen. E. necatrix
en E. maxima werden ook niet aangetroffen bij dieren van 2,5 tot 4 weken oud, die
afkomstig waren van vier bedrijven waar met „Nobicox" was geënt. Bij deze dieren
was E. tenella zonder uitzondering aanwezig.

De afwezigheid van E. necatrix en E. maxima en de aanwezigheid van E. mitis als
verontreiniging, tonen aan, dat het vaccin niet is samengesteld door bepaalde hoe-
veelheden oöcysten van ieder der soorten, in geheel zuivere toestand, samen te voegen.
Het gevaar moet daarom groot geacht worden dat te eniger tijd de pathogene
E. brunetti — hoewel nu niet aantoonbaar — met de entstof uit Amerika ingevoerd
zal worden.

Ongeacht de samenstelling van de entstof, zijn er ernstige bezwaren tegen het
principe van de enting. De belangrijkste zijn: de mogelijkheid van het optreden
van een onverwachte uitbraak van coccidiose, vooral indien E. tenella in dc entstof
aanwezig is, als gevolg van de enting, en het zich niet altijd in voldoende mate ont-
wikkelen van immuniteit.

Waarschijnlijk is vaccinatie overbodig. Bij het opfokken van kuikens op oud dik-
strooisel kunnen de dieren - zoals door verschillende onderzoekers is aangetoond —
onvatbaarheid verwerven tegen blindedarmcoccidiose door subklinische infectie. De
kans op het optreden van coccidiose is bij juiste behandeling van het dikstrooisel
waarschijnlijk veel geringer dan bij kunstmatige enting.

Hoewel het niet experimenteel is bewezen, wordt het waarschijnlijk geacht, dat door
opfok op oud dikstrooisel dc verschillende vormen van dunncdarmcoccidiose even
effectief kunnen worden bestreden als blindedarmcoccidiose.

The vaccination of chickens against coccidiosis.
I. The composition of „Nobicox".
An analysis has been made of a vaccine, which is claimed to contain infectious
oocysts of Eimeria tenella, E. necatrix, E. maxima and E. acervulina. The product
is imported from the U.S.A., and sold in the Netherlands under the trade name
„Nobicox".

Three samples, each intended to be used for vaccination of 500 three day old
chickens, were used for direct microscopic examination and for inoculation of
chickens, which had been reared without any coccidial infection by methods similar
to those described by Tyzzer et al. (1929, 1932).

The experimental birds appeared to become infected with E. tenella, E. acervulina
and E. mitis. Infectious oocysts of these species thus were present in the vaccine.
The possible presence of E. hagani has not been proven. None of the 20 experimen-
tal chickens showed any infection with E. necatrix or with E. maxima. Infectious

oocysts of both these species thus were not present in the investigated samples o>f tie
vaccine. Oocysts of E. maxima were also not found in the vaccine upon dircct ni-
croscopic examination. E. necatrix and E. maxima could not be detected in he
intestines of chickens of 2,5 to 4 weeks old, which had been vaccinatcd wth
„Nobicox" at the age of three days. These birds, originating from four diffcruit
farms, all suffered from a more or less severe E. tenella infection.
The risk that E. brunetti at one time or another might be imported with the vacciie
in the Netherlands, and in that case could be widely spread on poultry farms in
this country, is discussed.

II. The principle of vaccination.
Regardless the quality of the composition of the vaccine, there are serious objectitns
against the principle of vaccination. Since the course of the coccidial infection, re-
sulting from the vaccination, is regulated by factors which cannot be controlled, it
is to be expected that the infection in many cases may not follow the desired courie.
Extreme dryness of the litter could result in dying of nearly all the oocysts whi h
are expelled with the faeces, thus leaving the birds susceptible to coccidial infccticns
which may occur later. Delayed sporulation of the oocysts may lead to an unexpected
acute outbreak of coccidiosis, especially if li. tenella is present in the vaccine, follow-
ing more than 13 days after the vaccination, while the prescribed treatment with
sulphaquinoxaline at this moment is without sense. Such outbreaks have been cb-
served in practice.

Application of the old built-up litter system is discussed as an alternative versus vaci-
llation. When the former is practised in the right way — including heaping of tie
litter before it is used for a new flock the risk that susceptible chickens arc
suddenly exposed to a heavy infection is probable much smaller than with vaccination.
As long as not has been demonstrated that by use of old built-up litter the diffrreit
forms of intestinal coccidiosis can be as effectively prevented as caecal coccidioss,
no definitive judgement, however, can be given about the desirability of vaccination.

BOS, K.: Moderne potstal. Tijdschr. Diergrnecsk. 79 (1954) 28-33.
BRACKET, S. & BLIZNICK, A.: The reproductive potential of five species >f
coccidia of the chicken as demonstrated by oocysts production. J. Parasitol, 38
(1952) 133-139. (Ref. Vet. Bull. (1954) nr. 1066).
GERRIETS, E. & BOBSIEN, R.: Vergleichcndc Kiikenaufzuchtversuchc nach vete-
rinarhygicnischen Gesichtspunkten und Aufzuchtvcrsurhe untcr Verwendung d-r
Altstrcuvcrfahrcn. Berliner u. Munch, tierarztl. Wschr. 68 (1955) 372-375.
HORTON-SMITH, C. & LONG, P. L.: Preliminary observations on the physical
conditions of built-up litter and their possible effects on the parasitic populatior.s.
Tenth World\'s Poultr. Congr., Edinburgh (1954), Section Papers, pp. 266-27.!.
KENNARD, D. C. & CHAMBERLIN, V. D.: Growth and mortality of chicks as

affected by the floor litter. Ann. N.Y. Acad. Sci. 52 (1949) 583-588.
•KENNARD, D. C. & CHAMBERLIN, V. D.: Growth and mortality of chickens

as affected by the floor litter. Poultry Sci. 30 (1951) 47-54.
KENNARD, D. C.: Compost (built-up) litter as a sanitation procedure. World\'s

Poult. Sci. J. 10 (1954) 40-44.
KOL\'TZ, F. R.: Immunity studies in avian cecal coccidiosis. II. The use of deep
litter and hydrated lime treated litter in the development of immunity in young
chickens. Poultry Sri. 27 (1948) 793-797.
PETERSON, E. H. & HYMAS, T. A.: Sulfaquinoxaline, nitrofurazone and nitro-
phenide in the prophylaxis of experimental Eimeria necatrix infection. Am. J.
Vet. Res. 11 (1950) 278-283.
TYZZER, E. E.: Coccidiosis in gallinaceous birds. Amer. J. Hyg. 10 (1929) 269-383.
TYZZER, E. E., THEILER, H. & JONES, E. E.: Coccidiosis in gallinaceous birds.
II. A comparative study of species of Eimeria of the chicken. Ibid. 15 (1932)
319-393.

Mevrouw en Mijne Heren Curatoren, Dames en Heren
Hoogleraren, Lectoren cn Privaatdocenten, Dames
en Heren Leden van de Wetenschappelijke Staf,
Dames cn Heren Studenten en voorts Gij allen, die
deze plechtigheid met Uw tegenwoordigheid vereert.

Bij hot rechtvaardigen van de algemene strekking van zijn inaugurale rede
kan de pasbenoemde hoogleraar zich voor het forum van zijn bewustzijn
beroepen op ethisch hoogwaardige motieven van uiteenlopende aard. Zo
kan hij het als zijn taak beschouwen het auditorium te doordringen van het
eminente belang, voor de wetenschap in het algemeen, van zijn studievak.
Ook kan hij jongelieden willen inspireren om zich onder zijn hoede te
wijden aan de beoefening der wetenschap. Verder kan hij de sombere toe-
komst willen schilderen die de wereld tegemoet zou gaan, wanneer aan zijn
wetenschap niet die aandacht zou worden gegeven die zij verdient. Het
komt mij evenwel aannemelijk voor dat de ware gronden gemeenlijk an-
dere zijn dan de zojuist genoemde. Dikwijls kan men zich niet aan de in-
druk onttrekken, dat het onbewuste zijn machtige invloed ook hier heeft
doen gelden. Het moet immers wel een zaak van karakter zijn, wanneer de
een er in eerste aanleg op uit blijkt te zijn de leek te epateren, terwijl de
ander zich meer aangetrokken schijnt te voelen tot het choqueren van de
vakgenoot. Verder moeten het wel demonische figuren zijn die beide doel-
einden tegelijkertijd weten te verwezenlijken. De poging zulks te doen is
overigens begrijpelijk, aangezien het begerenswaardige effecten betreft,
waaruit het moeilijk is een keuze te doen.

De conventie met betrekking to( de inhoud van de oratie wil dat deze van
algemene aard is, algemener clan een college bijvoorbeeld. Het heeft grote
voordelen wanneer zoveel doenlijk geabstraheerd wordt van de details der
betrokken wetenschap, omdat clan niets in de weg behoeft te staan aan
een zeer brede visie. Deze kan bestaan uit een interpretatie van de histo-
rische ontwikkeling dezer wetenschap, of uit een reeks van apodictische
uitspraken omtrent het karakter daarvan, dat in dit verband dan dikwijls
het wezen van die wetenschap genoemd wordt. Een andere mogelijkheid
is de profetische oratie, waarin de spreker meer of minder gedetailleerde
uitspraken riskeert omtrent de toekomst van de hem toevertrouwde tak
van wetenschap. Bij een vakkundige keuze van dergelijke uitspraken kan
de weerlegging door cle feiten betrekkelijk lang op zich doen wachten.
Zoals zovelen van mijn voorgangers op dit spreekgestoelte, wil ook ik trach-
ten U in contact te brengen met bepaalde algemene aspecten van de
wetenschap waarvan ik een beoefenaar ben. Ik zal pogen U te laten zien

1 Rede, uitgesproken bij de aanvaarding van het ambt van Buitengewoon Hoog-
leraar in de Veterinaire Pharmacologie aan de Rijks-Universiteit te Utrecht op
maandag 6 februari 1956.

hoe de pharmacotherapie — de behandeling van ziekten door middel van
geneesmiddelen — zich uit een primitieve vóór-wetenschappelijke oor-
sprong ontwikkeld heeft tot een handelwijze die haar gronden ontleent aan
een experimentele wetenschap. Hierbij zal ik bovendien een poging doen
de beschreven evolutie te tekenen als uiting van een veel algemener ver-
schijnsel in de beschavingsgeschiedenis van de mensheid, de geleidelijke
vervanging nl. van de meer primitieve, gevoelsmatige, intuïtieve geestes-
houding door de critische, positivistische, mathematiserende mentaliteit
van de man der natuurwetenschap.

Groot zijn de verschillen tussen de wijzen waarop mens en dier reageren
op de wereld waarin zij geplaatst zijn. De mens is tot vele verrichtingen in
staat waarvan wel aangenomen moet worden dat zij bij geen enkel dier
vóórkomen. Weliswaar weet het dier dikwijls op ingenieuze wijze zijn prooi
te bemachtigen, zijn voedsel te bewaren, legersteden te vervaardigen voor
zich en zijn nageslacht, grote reizen te maken over het aardoppervlak in
verband met de seizoenswisselingen, er is geen enkel dier dat deze activi-
teiten kan beschrijven, verklaren of motiveren. Het is dan ook vooral dooi\'
zijn geestelijke activiteit dat de mens zich onderscheidt van het dier. Door-
dat hij over de taal beschikt, is hij in staat het gebeuren in de hem om-
ringende wereld vast te leggen voor zichzelf en er met anderen over van
gedachten te wisselen. Niet alleen zijn eigen ervaringen, maar ook die van
anderen, zelfs van hen die lang vóór hem leefden, staan hem ten dienste.
Door deze continuïteit der ervaring, gedragen door de gave der taal, is
het mogelijk geweest dat de mens een cultuur heeft geschapen. De cultuur
is het van mens op mens door de ruimte en tijd overgedragen avontuur
van de menselijke geest, begonnen in een zeer ver verleden, zich ontwik-
kelende naar een onbekende toekomst.

De moderne arts en dierenarts zijn verre nazaten van de primitieve
medicijnman. Wij zullen ons nu afvragen of het verschil tussen de moderne,
wetenschappelijke en de primitieve, magische geneeskunde in een korte for-
mule kan worden gebracht. Dit is het geval indien men zich realiseert
dat het voor een belangrijk deel berust op een verschil in houding t.o.v.
de wereld in zijn geheel. Voor de primitieve, voorwetenschappelijke mens
werd het wereldgebeuren, in het groot en in het klein, geleid door de
willekeur van boven hem geplaatste wezens. Naast en boven de mens leef-
den wezens die door hun goede en kwade stemmingen voor de mens aange-
name of fatale gebeurtenissen plaats deden v inden. Zij waren het die be-
paalden of het zou regenen en of er droogte zou heersen, of de mens zich
zou mogen verheugen in het ongeremde gebruik van zijn vermogen en of
hij ziek zou zijn. of het mensdom zich gelukkig zou mogen voelen bij het
vervullen van zijn practische bezigheden en of het gebukt zou moeten gaan
onder de onbegrijpelijke woede van een epidemie.

Met al deze inwerkingen van wezens over wier daden hij geen zeggen-
schap had, moest de mens terdege rekening houden. De grote vindingrijk-
heid die de species homo sapiens kenmerkt, stelde de primitieve mens in
staat een ingewikkelde code van gedragingen op te stellen, het eerbiedigen
waarvan hem het gevoel gaf de gevaren die hem allerwegen bedreigden
enigszins te beteugelen. Daartoe was het alleen maar nodig aan zijn schep-
ping: de gepersonificeerde natuurkrachten, behalve de existentie en het
vermogen om allerlei gebeurtenissen te doen plaats vinden, nog enige an-

dere eigenschappen toe te dichten. De wezens in kwestie waren niet zó ver
boven de mens verheven, dat zij zich niet bij tijd en wijle voor diens gestes
zouden interesseren. Zij waren gekenmerkt door zekere idiosynrasieën, die
hen in woede deden ontsteken — met alle kwade gevolgen van dien —
wanneer de mens zich op bepaalde welomschreven wijzen te buiten ging,
zij bezaten aan de andere kant gevoeligheden op grond waarvan zij als
reactie op andere menselijke daden in een toestand van vertedering kon-
den geraken. Een nauwkeurige kennis van deze twee keerzijden van het
bovenmenselijke wezen, maakt het de mens mogelijk om op listige wijze de
heersers over zijn lot voor eigen doeleinden te gebruiken.
Wanneer wij deze wereld van-onze primitieve voorvaderen bezien met de
sceptische blik die een deel is van onze huidige geestelijke uitrusting, dan
lijkt zij nodeloos ingewikkeld te zijn. De lotgevallen van mens en dier wa-
ren met de manifestaties van goden verweven tot een wereldgebeuren,
dat vooral gekenmerkt werd door het bijkans geheel ontbreken van wet-
matigheid en voorspelbaarheid. De vaste regelmaat van klok en kalender,
van de dienstregelingen der openbare vervoermiddelen, van salaris en
belasting, scandeert de op zichzelf continue stroom van onze belevingen
en levert het stramien waarop wij een geordend levensverhaal kunnen bor-
duren. Eenmaal gewend zijnde aan deze vaste kaders, kunnen wij ons het
veel vloeibaarder leven van de primitief uiterst moeilijk voorstellen. Er is
nochtans alle reden om aan te nemen dat het zeker niet onpleizieriger is
geweest clan het onze. Dikwijls ontkent men dit, door op te merken, dat
onze primitieve voorvaderen geplaagd werden door een ongemotiveerde
vrees voor onbekende gevaren. Dit zal wel juist zijn. Men kan zich noch-
tans afvragen of de gemotiveerde angst voor bekende gevaren, die ons
deel is geworden, niet even onaangenaam kan zijn. Bovendien gaf de pri-
mitieve cultuur van binnen uit bezien ongetwijfeld een veel bevredigender
verklaring van de wereld dan men van buitenaf wel zou kunnen denken.
Wanneer alles afhangt van de willekeur der goden, dan kan zich immers
aan de mens nooit een probleem voordoen. Alles wat wel of niet geschiedt
heeft slechts cén verklaring, namelijk de wil of de onwil der goden. Deze
universele verklaring van alles was voorzeker eenvoudiger dan datgene wat
wij ervoor in de plaats hebben gekregen. De crvarings-wetenschap lost
immers nooit een probleem afdoende op. Steeds voegt zij aan de oorspron-
kelijke vraagstelling enige nieuwe toe, aldus met onze zekerheid ook onze
onzekerheid vermeerderende.

Men moet zich dus afvragen waarom de mens dan de zekerheid van een
statische en overzichtelijke wereldbeschouwing heeft prijsgegeven ten bate
van het onoverzichtelijke dynamisme der wetenschap. Ik wil mij ter be-
antwoording dezer vraag, in dit stadium van mijn betoog nog niet be-
roepen op de grotere efficiëntie der wetenschap. Om deze vast te kunnen
stellen moet men immers reeds haar werkwijze aanvaard hebben. De ver-
anderingen in denkmethoden moeten zich dus wel voltrokken hebben,
nog voordat zij afdoende gemotiveerd konden worden en de vraag doet
zich voor hoe dat heeft kunnen geschieden. Een mogelijke verklaring voor
de geleidelijke vervanging van magische door meer wetenschappelijke me-
thoden, lijkt mij de volgende te zijn. Het waarnemen van verschijnselen
en processen binnen het eigen organisme en daarbuiten, het vastleggen
van deze indrukken door middel van het geheugen, is een algemeen men-
selijke trek. Tussen een wezen dat deze vermogens niet bezat en de recente

mens kunnen wij ons geen continue ontwikkelingsgang in geestelijk op-
zicht voorstellen. Genoemde geestesvermogens nu, moeten reeds in een
vroeg stadium van de praehistorie geleid hebben tot het registreren van
regelmatig terugkerende reeksen van gebeurtenissen. Het komt mij nu niet
al te gewaagd voor om te veronderstellen, dat er reeds vroeg, nog vóór er
wetenschap bestond, mensen zijn geweest die op bepaalde ervaringsgebie-
den dergelijke reeksen van gebeurtenissen isoleerden uit het conventionele
cosmische verband, waardoor deze reeksen in hun verloop werden ont-
trokken aan de willekeur der nu reeds meermalen genoemde goden. Het is
een geestelijke daad van de eerste orde geweest om op te merken dat er een
zekere consistentie in de verschijnselen bestaat, die in beginsel het voorspel-
len van en een ingrijpen in de processen mogelijk maakt. De man die voor
het eerst bepaalde planten zocht, omdat hij opgemerkt meende te hebben
dat het nuttigen daarvan zekere onaangename verschijnselen deed ver-
dwijnen, verschilt in essentiële opzichten van hem die hetzelfde doel
trachtte te bereiken door een hogere macht te vertederen. Hij heeft name-
lijk de basis gelegd voor de geneeskundige wetenschap.

De experimentele pharmacoloog van nu is een verre nazaat van deze krui-
denzoeker uit het stenen tijdperk. Beider activiteiten zijn verbonden door
een ontwikkelingsgang waarvan wij noch de duur, noch de fasen kennen,
maar die wij toch als continu moeten denken, hoe moeilijk het ook zijn
moge ons deze continuïteit inderdaad voor te stellen. Wie vermag zich bij-
voorbeeld een beeld te vormen van de omvang van het lijden, dat deze
eerste menselijke wezens ongetwijfeld hebben moeten betalen, als prijs
voor de schamele pharmacotherapeutische kennis die zij geleidelijk wisten
te vergaren? Deze kennis nu, die zij op de na hen komende geslachten
over konden dragen, behelsde het allereerste begin van de empirische
pharmacotherapie, een der oudste onderdelen wellicht van primitieve be-
schavingen. Het is wel overbodig op te merken dat deze empirische genees-
middelleer schuil ging onder magische elementen en dat zij in zekere zin
pas achteraf, bezien door de bril van de historicus, te herkennen is als het
eerste begin der medische wetenschap. Zelfs in haar meest prille jeugd ech-
ter, moet zij door conservatieve ogen als onorthodoxe nieuwlichterij met
onverholen wantrouwen bekeken zijn.

De geleidelijke vervanging van de magische door de empirische pharmaco-
therapie heeft misschien tientallen eeuwen gevraagd. In feite is ook nu nog
niet alle magie uit de geneeskunde verdwenen. In het begin van onze wes-
terse beschaving echter, ten tijd van Ilippocrates, was de emancipatie van
de empirische methode in beginsel reeds een feit geworden. Hippocrates
heeft aan de empirische geneeskunde een gesloten literaire verm gegeven.

Zijn methodische beginsel om niet uit duistere kosmische tekenen, maar
uit de verschijnselen van de zieke de te volgen gedragslijn af te leiden, is
nog onverminderd geldig.

In het kader van een uiterst geschematiseerde beschavingsgeschiedenis, zou
men dus kunnen zeggen dat de geneeskunde tot de aanvang der historische
periode magisch is geweest en dat zij omstreeks die tijd een overwegend
empirisch karakter aannam. Pas duizenden jaren later is zij in haar derde
en laatste fase getreden. Terwijl op het terrein van de wetenschappen der
dode natuur de experimentele methode reeds in de 17de eeuw tot volle

Hand in hand met de geschetste methodische evolutie van de geneeskunde,
voltrok zich een verandering in de middelen waarvan haar beoefenaren
zich bedienden. Hierbij is geen sprake van scherpe grenzen. Ook in de
geneeskunde van onze dagen kan men gemakkelijk empirische, en zelfs
wel magische elementen aanwijzen. Weliswaar komt het in hoog ontwik-
kelde gebieden niet dikwijls meer voor dat men zieke mensen of dieren
tracht te genezen met gebaren, dansen of incantaties, het is zeker niet
waai\', dat het magische element geheel zou ontbreken. Ik moge in dit ver-
band wijzen op de grote activiteit van de aanhangers der z.g. paranormale
geneeskunde. Aan de andere kant is het merkwaardig hoe modern het
oeroude soms kon zijn. Volgens het oordeel van ter zake kundigen, had de
palaeolitische mens in zijn therapeutische arsenaal als niet zelden gebruikt
middel de schedel-trepanatie. Uiteraard weten wij niet welke zijn indicaties
voor deze ingreep zijn geweest. Het is nochtans verleidelijk om te geloven
dat de primitieve neurochirurg door het aanboren van de schedel cle boze
geesten wilde laten ontsnappen, die in het hoofd van cle zieke hun kwade
werk verrichtten. Als dat zo is, dan dringt de analogie met de moderne
psychochirurgie zich aan cle beschouwer op. Hij zal dan op moeten mer-
ken, dat het verschil in techniek en motivering tussen beide scholen ge-
ringer is dan men op grond van de afstand in tijd wel zou kunnen ver-
wachten.

Na deze opmerkingen van algemene aard, die tot doel hadden de ontwik-
keling der geneeskunde in een ruimer cultureel verband te plaatsen, wil ik
mij verder in hoofdzaak beperken tot beschouwingen over geneesmiddelen.
Het zal U bekend zijn dat de gewoonten om ziekten bij mens en dier te
bestrijden door de toediening van medicamenten reeds zeer oud is. De
oudste geschreven bewijzen daarvan zijn wel de Egyptische papyri. De
papyri van Kahun, die bijna 4000 jaar oud zijn, bevatten gynaecologische
en veterinaire gedeelten. In de laatste treft men slechts ten dele ontcijferde
voorschriften omtrent het gebruik van geneesmiddelen voor veterinaire
doeleinden aan. Beter bekend is de 500 jaar jongere papyrus Ebers, waar-
in 700 stoffen genoemd worden, die als geneesmiddel werden gebruikt. Het
is een wonderlijke verzameling, waarin men zaken aantreft als van de mu-
ren afgekrabde vliegenstippen en vocht afkomstig uit een varkensoor. Er
komen evenwel ook stoffen in voor die heden ten dage nog gebruikt wor-
den, zo bijvoorbeeld opium als verdovend middel en als geneesmiddel ter
bestrijding van pijnen. Men zou op het eerste gezicht geneigd kunnen zijn
om te geloven, dat de mens en ook de hogere dieren begaafd zijn met een
soort pharmacologisch instinct, dat hen in staat stelt juist die planten en
mineralen tot zich te nemen, die zij als therapeutica of anderszins nodig
hebben. Een dergelijke veronderstelling is m.i. echter niet gewettigd. Men
vergete niet dat de primitieve mens er ongetwijfeld tientallen eeuwen over
gedaan heeft, om een toch vrij povere medica op te bouwen. Het gewicht
der zoeven genoemde paradepaardjes wordt immers sterk verminderd, wan-
neer men zich realiseert dat zij als ik deze gevaarlijke beeldspraak mag
gebruiken witte raven waren in een uiterst vreemdsoortige collectie van
overwegend waardeloze zaken. Voor wat er te verklaren overblijft lijkt het
niet nodig een beroep te doen op helderziendheid. Men behoeft alleen maar

te veronderstellen dat onze verre voorouders even nieuwsgierig waren als
wij het nog zijn. Zij zullen daardoor onder andere geproefd hebben van alk
bladeren, wortelen of bessen, die zij konden bemachtigen. Wellicht waren
sommigen van hen niet alleen nieuwsgierig maar ook voorzichtig. Zij zul-
len dan, als voorlopers van de hedendaagse pharmacologen, bedoelde stoffen
aan dieren of misschien ook wel aan hun medemens hebben toegediend,
in het laatste geval al of niet met diens medeweten. Dat zij op deze wijze
achter grove effecten als de morphine- en cocaïne-roes en de dood doo:
ouabaïne-vergiftiging kwamen, behoeft geen verbazing te wekken.
In de voorwetenschappelijke tijd was het op globale wijze beproeven van
mogelijke geneesmiddelen op levende wezens, niet de enige en zelfs niet
de meest begane weg tot verrijking der materia medica. Men beschikte ook
over therapeutische apriorismen, die experimenteren zelfs in deze ruwe
vorm overbodig maakten. Als voorbeeld noem ik slechts de zogenaamde
sympathieleer, volgens welke men — gezien de doelmatigheid der schep-
ping — uit de visuele kenmerken van planten hun geneeskundige bestem-
ming zonder meer af kon lezen. Waarom zouden immers sommige planten
hartvormige bladeren hebben, indien zij niet de bestemming zouden heb-
ben verwerkt te worden tot een geneesmiddel voor hartpatiënten? En wat
kan logischer zijn dan de behandeling van patiënten lijdende aan geelzucht
met het sap van gele planten ?

De derde grote periode van de geneeskunde in het algemeen en de pharma-
cologie in het bijzonder is de experimentele. Pas sinds en in zoverre pharma-
cologie experimenteel is geworden, heeft zij de rang van een wetenschap
verkregen. De verandering heeft zich in het midden van de vorige eeuw
voltrokken, in het begin aarzelend en onder scherpe tegenkanting van de
zijde der z.g. vitalisten, latei\' met toenemende snelheid, tot de huidige toe-
stand werd bereikt die een revolutie in de therapie ten gevolge heeft gehad.
De methode bestaat in het kort hierin, dat men de werking van stoffen sys-
tematisch bestudeert op geïsoleerde weefsels en organen en bij intacte
mensen en dieren en dat men uit de aldus verkregen kennis consequenties
trekt voor de therapie. Eerst in dit stadium heeft het bovendien zin onder-
scheid te maken tussen de fundamentele, experimentele pharmacologie ener-
zijds en de geneeskundige toepassing daarvan, de pharmacotherapie, ander-
zijds.

Men definieert pharmacologie veelal als de wetenschap die de werking
van stoffen op levende organismen bestudeert. Het ware beter te zeggen
dat zij de reacties van organismen op het contact met stoffen onderzoekt.
Immers, het is een juister beschrijving van de feiten wanneer men zegt
dat de mens zodanig is ingericht dat hij dronken kan worden door over-
matig gebruik van alcohol, dan dat alcohol een dronkenmakende werking
heeft. Wanneer men afziet van triviale uitzonderingen, geldt in het alge-
meen dat de pharmacologie veeleer reactie-mechanismen van organismen,
dan werkingsmechanismen van stoffen onderzoekt. In de meeste gevallen
is het echter niet alleen het organisme dat verandert in de ontmoeting met
de vreemde stof, ook de laatste ondergaat de gevolgen daarvan. Deze wordt
opgenomen in de stofwisseling van het organisme, afgebroken, gekoppeld
aan andere verbindingen, of anderszins chemisch aangegrepen. Wanneer
men dus zegt dat de pharmacologie de reactie van organismen op de aan-
wezigheid van stoffen bestudeert, dan is dit nog niet een volledige beschrij-
ving. Een betere benadering levert de volgende definitie: de pharmacologie

bestudeert de interactie van dode en levende materie. Wanneer men nu nog
de restrictie maakt dat de voedsel-opname en grof-mechanische processen,
als het verpletteren van een organisme door een rotsblok, uitgesloten die-
nen te worden, dan geeft deze definitie wel ten naaste bij weer wat in de
praktijk dezer wetenschap onder pharmacologie wordt verstaan.
Het is duidelijk dat deze begripsbepaling ook de toxicologie omvat. Onder
alle mogelijke interacties tussen dode en levende stof vallen immers ook
die, welke eindigen met ziekte of doocl van het betrokken organisme. Voor
de pharmacologie maakt het geen verschil of het organisme van het contact
profiteert of eraan te gronde gaat. De pharmacologische kennis is doel in
zichzelf, de pharmacologie is een zuivere wetenschap die volstrekt niet be-
oogt de wereld in welk opzicht dan ook beter of zelfs maar anders te ma-
ken. Alle levende substantie, belichaamd in welke verschijningsvorm dan
ook, is object van de pharmacologie, in dier voege, dat geen enkele vorm
op zichzelf de voorkeur heeft boven andere. Pharmacologisch bezien is
het van evenveel belang om te weten hoe een gif het gedrag van een schild-
pad beïnvloedt, als om te weten hoe het verloop van een ziekte bij mens
of dier gewijzigd wordt door een geneesmiddel.

Bij het aanhoren van deze passage uit mijn rede doet zich misschien een
vraag aan U voor. Welke zin kan het hebben, zo vraagt ge Uzelf wellicht
af, deze pharmacologie, die klaarblijkelijk prat gaat op een supreme min-
achting voor het welzijn van welk levend wezen clan ook, te voorzien van
een adjectief als veterinair? Wat kan het verband zijn tussen deze zuiver
academische pharmacologie en de veterinaire pharmacologie, die toch een
overwegend practische doelstelling heeft? Deze vraag is gerechtvaardigd
en verdient een zorgvuldige beantwoording.

In de empirische geneeskunde dient men de patiënt dus stoffen toe waar-
van men in de praktijk bemerkt meent te hebben dat zij een nuttige wer-
king bezitten. Modern is de geneeskundige toepassing van stoffen op grond
van pharmacologische experimenten. Een voorbeeld moge dit verduide-
lijken. De recente ervaring heeft geleerd dat een zeer doeltreffende behan-
deling van tuberculose de chemotherapeutische behandeling is. Onder
chemotherapeutica verstaat men stoffen die cle bacillen onschadelijk kun-
nen maken zonder de patiënt nadeel te berokkenen. Het zoeken naar der-
gelijke geneesmiddelen geschiedt nu op de volgende wijze. Allereerst voegt
men aan een kunstmatig milieu, waarin de tuberkel-bacil groeit, de te
onderzoeken stof toe. Blijkt deze in staat te zijn in zeer hoge verdunning
de groei der ziektekiemen te remmen, dan onderzoekt men in hoeverre de
stof giftig is voor laboratoriümdieren. Is dit in voldoend geringe mate het
geval, dan infecteert men bedoelde laboratoriümdieren met een experimen-
tele tuberculose, die men vervolgens tracht te genezen met het eventuele
chemotherapeuticum. Pas indien deze proef slaagt is de • laatste fase van
het onderzoek aangebroken, een onderzoek namelijk naar de werking van
de nieuwe stof bij die diersoort voor welker behandeling hij uiteindelijk
bedoeld is. Hierbij zij opgemerkt dat in de laatste fase de grens tussen de
experimentele wetenschap en de practische pharmacologie pleegt te ver-
vagen. De eerste fase van het klinisch gebruik van nieuwe geneesmiddelen
heeft een niet te miskennen experimenteel karakter.

Hiermede is dus het formele onderscheid en de materiële samenhang van
pharmacologie en pharmacotherapie onder woorden gebracht. Met klem

zij evenwel opgemerkt dat men de experimentele pharmacologie tekort
zou doen, indien men eenzijdig de nadruk zou leggen op de taak die deze
wetenschap heeft t.o.v. cle pharmacotherapie. De laatste vindt weliswaar
haar meest betrouwbare basis in de experimentele pharmacologie, maar
deze omvat meer dan voor die funderende functie alleen direct noodzakelijk
zou zijn. Iedere vraagstelling met betrekking tot de interactie van levende
en dode stof behoort tot het domein der experimentele pharmacologie, on-
geacht de vraag of de oplossing van dit probleem op het ogenblik dat het
gesteld wordt van practische betekenis kan worden geacht. De motivering
van deze territoriale cis is er niet een van prestige of van wetenschappelijk
provincialisme. De geschiedenis der experimentele wetenschap laat duide-
lijk zien dat het nuttig is aan de beoefenaar daarvan een ruime mate van
vrijheid te geven. In beginsel is een probleem dat deze zich stelt steeds
dan een legitiem probleem, wanneer het geformuleerd kan worden in louter
operationele begrippen, wanneer het, anders uitgedrukt, toegankelijk is
voor een experimentele bewerking met de beschikbare middelen.
Het is wellicht niet overbodig wanneer ik in dit stadium van mijn betoog
een enkel woord zeg omtrent de plaats die de veterinaire pharmacologie
naar mijn mening inneemt in het geheel der geneeskundige wetenschappen.
Na het voorafgaande behoeft dit m.i. inderdaad niet meer clan een enkel
woord te zijn. Voor de experimentele pharmacologie in fundamentele zin,
kan het geen verschil betekenen of deze wetenschap beoefend wordt in
het kader ener diergeneeskundige of ener geneeskundige faculteit. Een
veterinair pharmacoloog zal dezelfde muizen, ratten, caviae, kikkers, bloed-
zuigers, kuikens, katten, honden en konijnen als proefdieren moeten ge-
bruiken, als zijn medische collega. Soms verkeert hij in dc gelukkige positie
dat zijn proefdier tot dezelfde species kan behoren als de patiënt. Vanzelf-
sprekend zal hij dikwijls motieven voor zijn onderzoekingen moeten ont-
lenen aan de kliniek der grote en die der kleine huisdieren. Soms zal hij
zelfs zijn experimenten alleen op grote huisdieren kunnen verrichten, in
die gevallen met name, waarin geen der gebruikelijke laboratorium-species
de tc beïnvloeden verschijnselen vertoont. Dc pharmacotherapie van stoor-
nissen in het herkauwen kan, om slechts een voorbeeld tc noemen, niet an-
ders clan door onderzoekingen bij herkauwers ontwikkeld worden. Een es-
sentieel verschil met de stand van zaken in de geneeskunde waarin ik lot
nu toe gespecialiseerd was, die van het middelgrote huisdier met name,
kan ik echter niet zien. Ook deze species heeft immers zijn eigenaardig-
heden waarover men geen inlichtingen kan krijgen door onderzoekingen
bij andere diersoorten.

Het hoofdthema van het slot van mijn betoog zal de methodische eenheid
zijn die aan dc pharmacologie en pharmacotherapie wordt opgelegd door
een probleem dat zich op deze gebieden steeds weer aandient, het probleem
der variabiliteit met name. De vraag dringt zich telkens weer op hoe men
betrouwbare gegevens kan afleiden uit dc waarneming van verschijnselen,
die zo variabel zijn als de pharmacologische en pharmacotherapeutische.
Het was ook aan de onderzoekers der dode natuur sinds lang bekend dat
herhaalde meting van hetzelfde verschijnsel niet steeds dezelfde numerieke
uitkomst geeft. Een ernstig probleem was hierin echter niet gelegen. In
vele gevallen kon men genoemde verschillen tussen herhaalde metingen
ongedwongen verklaren als toevallige meetfouten, voor de behandeling

™aarvan men reeds lang een streng mathematische geformuleerde theorie
wist op te stellen. Uit het bestaan van verschillen die niet op deze wijze
geïnterpreteerd konden worden, concludeerde men tot een reëel verschil
tussen de onderzochte objecten of tussen de toestanden van hetzelfde object
op verschillende tijdstippen. Bij de verdere ontwikkeling, in het bijzonder
van de microphvsica traden evenwel complicaties op, die de physicus
noopten de mathematische statistiek niet alleen meer als hulpmiddel bij de
bewerking van de uitkomsten van proefnemingen, maar bovendien als
bouwelement in het physische wereldbeeld te gebruiken. De volmaakt ze-
kere voorspelbaarheid van de gedragingen van individuele elementaire
partikels, werd vervangen door de berekenbaarheid van de waarschijnlijke
gedragingen van collecties van dergelijke partikels. Een vergelijkbare ver-
andering van inzicht voltrekt zich — zij het dan ook langzamer — in de
geneeskundige wetenschappen. Deze gaat vergezeld van veranderingen in
de taal door middel waarvan de onderzoeker de verschijnselen beschrijft.
Ook wat dit aangaat kan men treffende analogie met het gebeuren op het
terrein der physica vaststellen. Men denke slechts aan de analyse, door
Einstein, van het begrip gelijktijdigheid, aan de veranderde inhoud die het
begrip voorspelbaarheid heeft gekregen sinds Heisenberg\'s onzekerheids-
beginsel algemeen aanvaard werd, aan het feit dat vragen als die naar het
zogenaamde wezen der electriciteit en van het licht geen legitieme elemen-
ten meer zi jn van de physische vaktaal.

Het is niet moeilijk op medisch gebied soortgelijke veranderingen aan te
wijzen. Ik moet met een enkel voorbeeld volstaan. Wanneer men vroeger
de interdividuele verschillen met betrekking tot processen als infecties of
intoxicaties wilde verklaren, deed men dit dikwijls met een beroep op het
begrip „constitutie". Dat de een tijdens een cholera-epidemie wel ziek werd
en de ander niet, zou berusten op een verschil in „constitutie". Het is
achteraf moeilijk te begrijpen hoe men een dergelijke doorzichtige linguïs-
tische kunstgreep ooit voor een verklaring heeft kunnen houden. Een an-
der voorbeeld is het pharmacologische potentiëringsbegrip, dat toegepast
wordt wanneer pharmaca elkanders werking in opvallende mate verster-
ken. Blijkens de ervaring geraakt dit begrip gemakkelijk met een vage, min
of meer magische inhoud gevuld. En zo is het zeer in het algemeen. De
categorieën die naievelijk geconstrueerd worden bij de fundering der we-
tenschappen, veranderen bij de verdere ontwikkeling daarvan veelal in ob-
stakels. De geschiedenis der wetenschap — en het is vooral de wijsbegeerte
die duidelijke voorbeelden levert laat zien hoe de taal waarvan de we-
tenschap zich bedient een zekere autonomie heeft. Op linguïstisch gebied
bestaat als op dat dei natuur een horror vacui, die maakt dat de eenmaal
geconstrueerde categorieën zich ertegen verzetten wanneer zij niet met
inhoud gevuld worden.

Deze zuivering van de taal heeft tot gevolg dat de doelstellingen der weten-
schappen - niet in de laatste plaats die der biologische wetenschappen
bescheidener zijn geworden. De hemelbestormende strijd om de ophelde-
ring van het geheim van het leven behoort wel tot het verleden. Men vecht
nog slechts om locale stellingen, om de oplossing van detailproblemen, in
de overtuiging dat er geen laatste problemen bestaan. Men vraagt dus niet
meer naar „het geheim van het leven" of naar „het wezen van het leven",
doch slechts naar de physico-chemische en andere voorwaarden van met
name te noemen levensverschijnselen.

Deze nieuwe geestesgesteldheid is nuchterder en bescheidener dan die van
de 19e eeuw. Men kan ook zeggen bezadigder, sceptischer, minder onbevan-
gen, minder romantisch. De inspiratie die ongetwijfeld ontleend kon wor-
den aan de voorstelling dat men zoiets als het geheim van het leven zou
kunnen oplossen, is op weg historie te worden. Het is evenwel mijn vaste
overtuiging dat deze ontromantisering der geneeskunde een belangrijke stap
vooruit betekent. Zij betekent het einde van een ontwikkelingsfase in onze
wetenschap, waarvan men moet zeggen dat zij haar historische taak ten
volle heeft volbracht. In de experimentele zowel als in de practische ge-
neeskunde kan men ook overigens de uitwerking van objectiverende ten-
denzen gemakkelijk herkennen. Het karakter der argumenten waarmede
de pharmacoloog werkt is in de laatste decennia duidelijk aan het ver-
anderen. Het beroep op de waarneming verricht door een met name ge-
noemd pharmacoloog, wordt meer cn meer vervangen door de verwijzing
naar een kwantitatieve betrekking tussen grootheden waarvan nauwkeurig
wordt gezegd door middel van welke instrumenten en onder welke om-
standigheden zij gemeten moeten worden. De eliminatie van de waar-
nemer uit de wetenschappelijke oordelen is intussen nog lang niet vol-
tooid. De subjectieve indruk wordt nog altijd gebruikt als argument, en
clit demonstreert meer clan enig ander verschijnsel, dat de evolutie van de
geneeskunde tot een wetenschap zich nog slechts ten dele heeft voltrokken.
Dit geldt zeker voor zover het de therapie betreft. Ook in deze toegepaste
wetenschap echter moet nauwgezet rekening worden gehouden met de eisen
der wetenschappelijke critiek. Dit betekent o.a. — en zelfs met bijzondere
nadruk - dat iedere bewering die haar geldigheid geheel of gedeeltelijk
ontleent aan de autoriteit van degeen die haar uit, om die reden ongeldig
is. In verband met de grote variatie-breedte van alle biologische groot-
heden, is de enig mogelijke argumentering op expcrimenteel-pharmaco-
logisch of therapeutisch gebied de statistische. Dit kan niet met genoeg na-
druk gezegd worden. Pas indien deze kennis gemeengoed zal zijn gewor-
den, zal een eind kunnen worden gemaakt aan liet bijgeloof, dat zich
nog steeds in een gezonde wasdom mag verheugen op het terrein der the-
rapie. I)e onhoudbaarheid van stelsels als paranormale geneeskunde, vivi-
sectie-vrije geneeskunde, aardstraalaanbidderij en homoeopathie kan nooit
afdoende gedemonstreerd worden, zolang men ook op het gebied der offi-
ciële geneeskunde, vaak nog op de meest slordige wijze concludeert tot the-
rapeutische successen. De volledige vernietiging van het bijgeloof op ge-
neeskundig gebied zal overigens niet eenvoudig zijn. De romantici, de
dromers en de dichters klampen zich hardnekkig vast aan de gedachte, dat
het geneeskundige doel bereikt moet kunnen worden langs een andere weg
dan die der koude natuurwetenschap, dat er mysterieuze middelen moe-
ten bestaan, die hun goede werk kunnen doen zelfs dan wanneer de ge-
neeskundige wetenschap onmachtig is. Als beoefenaren der wetenschap-
pelijke geneeskunde moeten wij met kracht dergelijke onzakelijke ideeën
bestrijden. Intussen is het misschien niet overbodig op te merken dat ik
overigens niets op de romantici, de dromers en de dichters tegen heb
Geheel integendeel! Ik ben ervan doordrongen dat zonder hen deze wereld
een rampzalig oord zou zijn. Wij zullen hen alleen dienen te localiseren.
Deze beschouwingen mogen dan de methodologische eenheid demonstreren
van die theoretische en toegepaste wetenschappen, die zich bezig houden
met de analyse van de interacties tussen levende en dode substantie. Ik

heb willen betogen dat het niet alleen mogelijk maar zelfs noodzakelijk is,
dat experiment en therapie in nauwe onderlinge samenwerking hun taak
volbrengen. De in het voorafgaande gegeven definitie van het begrip
pharmacologie omvat op ongedwongen wijze ook de pharmacotherapie. Al
zal er nu en dan om praktische redenen verschil in ondcrzoekingstechniek
moeten bestaan, de redeneer-methoden zullen op beide gebieden dezelfde
zijn. Steeds gaat het er om een objectieve beschrijving te leveren van inter-
acties tussen levende en dode materie. Dat in het geval der theorie de na-
druk valt op de de scriptie zelve, terwijl in het geval van de therapie het
doel is gelegen in het op voorspelbare wijze beïnvloeden der processen, is
geen essentieel verschil. De mogelijkheid van het pharmacotherapeutische
stelt immers het bestaan van bedoelde descriptie voorop. M.i. betekent dus
de koppeling van zijn vak aan de veterinaire pharmacotherapie, voor de
pharmacoloog een belangrijke uitbreiding van zijn werkterrein. Dit alles
overdenkende zou men er tenslotte toe kunnen komen om, rekening hou-
dende met didactische overwegingen, naast de definitie uit het vooraf-
gaande de volgende te stellen: De pharmacologie, zo zou men kunnen zeg-
gen, is de taal waarin over pharmaca in het algemeen en over geneesmidde-
len in het hijzonder gedacht en gesproken behoort te worden.

Aan het einde van mijn rede gekomen, moge ik Hare Majesteit de Koningin
mijn eerbiedige dank betuigen voor mijn benoeming in deze functie.

U ben ik grote dank verschuldigd voor het vertrouwen dat Gij in mij hebt
gesteld, door mij voor te willen dragen voor het ambt van hoogleraar aan
deze Universiteit. In bijzondere mate stel ik het op prijs, dat Gij mij hebt
willen toestaan als buitengewoon hoogleraar op te treden, tot aan het tijd-
stip, waarop mij voldoende laboratoriumruimte en apparatuur ter be-
schikking kan worden gesteld. Ik geef U de stellige verzekering dat ik mij
zal inspannen om mijn taak naar mijn beste vermogens te vervullen. Ver-
der heb ik reeds nu de overtuiging opgedaan dat Gij van Uw kant bereid
bent mij te helpen waar Gij kunt. Ik hoop, dat Gij mij ook verder Uw on-
misbare steun niet zult onthouden.

U, Mr. des Tombe, ben ik oprecht dankbaar voor de hoffelijke wijze waar-
op U mij steeds ontvangen hebt en voor de grote voorkomendheid waar-
mede U tegemoet bent gekomen aan mijn onervarenheid in ambtelijke aan-
gelegenheden in het algemeen en universiteitszaken in het bijzonder. Ik
hoop dat ik nog dikwijls een beroep op Uw medewerking zal mogen doen.

Gaarne wil ik mijn grote waardering uitspreken voor de vriendelijke wijze
waarop Gij mij in Uw kring hebt opgenomen. Ik stel mij bijzonder veel voor
van het contact dat ik nog lange tijd met U hoop te hebben.

Het geeft mij bijzondere voldoening dat ik mij thans Uw naaste vakgenoot
aan deze Universiteit mag noemen. Reeds enige keren heb ik een beroep

mogen doen op Uw grote ervaring. Ik hoop dat Gij mij ook in de toekomst
Uw zeer gewaardeerde hulp zult willen schenken.

Toen ik vernam dat het Uw wens was de leerstoel voor veterinaire phar-
macologie door mij bezet te zien, gevoelde ik mij bezwaard, omdat uit de
aanvaarding van deze opdracht de taak voort zou vloeien, mij ten tweeden
male in mijn loopbaan te heroriënteren. Aan de andere kant is het mij ech-
ter van meet af aan duidelijk geweest welk een eer Gij mij bewezen hebt,
door mij aan het Curatorium voor te dragen voor de bezetting van deze zo
belangrijke plaats in Uw faculteit. Uit mijn rede moge U gebleken zijn op
welke gronden ik gemeend heb Uw vererend aanbod te mogen aanvaar-
den. Ik stel mij van een intiemere kennismaking met Uw werk een groot
gewin voor. Wat tenslotte de persoonlijke zijde van ons contact betreft, dit
is steeds zo prettig en zo ongedwongen geweest, dat ik mij in Uw midden
terstond thuis gevoelde.

Gij hebt mij de aanvaarding van mijn nieuwe ambt wel zeer gemakkelijk
gemaakt. Door Uw grote bereidwilligheid en door Uw niet genoeg te waar-
deren adviezen hoop ik thans in slaat te zi jn dat deel van Uw onderwijstaak
dat van nu af aan het mijne zal zijn naar behoren te vervullen. Ik houd mij
tenslolte voor verdere samenwerking gaarne aanbevolen.

Toen ik mij niet lang voor de laatste Wereldoorlog bij U aandiende als
adspirant-promovendus, was ik een U volkomen onbekend huisarts. Bo-
vendien paste de li terair-kritische dissertatie die ik hoopte te schrijven, niet
in Uw werkprogramma, dat immers van zuiver experimentele aard is. Dat
Gij mij toen toch als promovendus aanvaard hebt, is voor mijn verdere,
leven van beslissende betekenis geweest. Zonder dit gebaar Uwerzijds,
zonder de buitengewone toewijding en de grote kennis van zaken waar-
mede Gij mij bij het schrijven van deze dissertatie en ook sindsdien menig-
maal geholpen hebt daarbij een onschatbare bijdrage leverende tot mijn
pharmacologische scholing - zou ik thans niet op deze plaats staan. Ik
ontleen aan dit alles het grote voorrecht mijzelve als Uw leerling te be-
schouwen. Wanneer ik U dan ook zeg dat ik U dankbaar ben voor alles
wat Gij voor mij gedaan hebt, dan is dat de simpele waarheid, zonder
enige rhetorische toevoeging.

In de tijd die ik op Uw roemruchte laboratorium in Gent door heb mogen
brengen, heb ik vele en belangrijke zaken geleerd. Ik moge U daarvoor van-
af deze plaats mijn dank betuigen.

Gij waart mijn voorganger op het pharmacologisch laboratorium der Am-
sterdamsche Chininefabriek, en het was onder Uw directoraat dat ik mijn
werkzaamheden heb aangevangen. Door het vertrouwen dat Gij in mij

gesteld hebt en de grote mate van vrijheid die Gij mij van meet af aan ge-
schonken hebt, hebt Gij een mij krachtige stimulans gegeven om mijn eigen
richting te zoeken. Ik wil thans niet nalaten U voor dit alles mijn dank uit
te spreken.

En wat te zeggen tot U, mijn zeergewaardeerdc medewerksters en mede-
werkers van het pharmacologisch laboratorium van de Amsterdamschc
Chininefabriek? Ik weet zo goecl als Gij dat mijn benoeming tot dit ambt
een bekroning is voor onze gemeenschappelijke arbeid. Zonder Uw grote
toewijding zou ik geen van mijn plannen tot uitvoering hebben kunnen
brengen en zouden de meeste daarvan zelfs niet zijn ontstaan. Ik prijs mij
gelukkig dat ik onze samenwerking nog niet af behoef te breken op een
tijdstip waarop de resultaten van jarenlange voorbereidende methodische
arbeid binnen ons bereik schijnen te komen.

De Directie van de N.V. Amsterdamsclie Chininefabriek moge ik mijn wel-
gemeende dank betuigen voor de grote mate van vrijheid die zij mij steeds
bij mi jn werk heeft toegestaan en voor haar toestemming om voorlopig mijn
oude en nieuwe functie te blijven verenigen.

Het is mij duidelijk, dat de gestadige toename van het aantal leerstoelen
aan de diergeneeskundige faculteit voor U niet zonder meer een verheu-
gend verschijnsel is. Ik kan mij voorstellen, dat U, de practische conse-
questies van een en ander overwegende, geneigd bent met een lichte scep-
sis te luisteren naar de beloften inzake een schonere toekomst die U van
deze plaats worden gedaan. Het kan U dan wellicht enigermate met Uw
lot verzoenen, wanneer ik nadrukkelijk verklaar Uw problemen wel degelijk
te zien. Ik deel Uw opvatting dat de student niet beschouwd dient te wor-
den als iemand die men straffeloos tot ieder gewenst formaat van geleerd-
heid op kan blazen. Ik zal dus pogen mijn beroep op Uw tijd en Uw ener-
gie op verstandige wijze te doseren, al moet ik bekennen dat ook ik de
overtuiging heb bij te kunnen dragen tot Uw vorming. Bij het streven
naar de aanpassing van mijn wensen aan Uw praktische mogelijkheden
wil ik mij gaarne verzekeren van Uw medewerking. Ik vertrouw erop dat
wij een vorm van samenwerking zullen weten te vinden, waarin Gij van
mij en ik van U zal kunnen leren. Wat mij betreft is de goede wil aan-
wezig om deze samenwerking voor U nuttig te doen zijn en tegelijkertijd
zo aangenaam, als met deze eis van utiliteit in overeenstemming kan wor-
den gebracht. Ik hoop en verwacht dat Gij het Uwe zult doen, opdat wij
onze gemeenschappelijke opdracht tot een goed einde zullen kunnen bren-
gen.

In deze beschikking worden verstaan onder:
„pluimvee": hoenderachtigen en kalkoenen.

a. levend of geslacht pluimvee, zich bevindende op schepen, indien bestemd voor
gebruik door opvarenden;

b. geslacht pluimvee, zich bevindende in restauratierijtuigen van treinen of in vlieg-
tuigen, indien bestemd voor gebruik door de reizigers;

c. geslacht pluimvee, in het bezit van grensarbeiders, indien kennelijk bestemd voor
eigen gebruik;

d. veren en dons, gesmolten kippevct en door sterilisatie verkregen conserven van
pluimvee.

In bijzondere gevallen kan de directeur van de Veeartsenijkundige Dienst, al dan niet
onder voorwaarden, ontheffing van het in artikel 2, eerste lid, bedoelde verbod ver-
lenen.

Indien de in- en doorvoer van vogels of produkten, als bedoeld in artikel 2, eerste lid,
krachtens het bepaalde bij artikel 3 is toegestaan, onder voorwaarde van voorafgaand
onderzoek, wordt voor dat onderzoek vergoeding van kosten geheven naar het na-
volgende tarief:

a. voor levend pluimvee en voor papegaaien en papegaai-achtigen: f 0,10 per stuk,
met een minimum van f 5,- voor elke aanvoer;

b. voor cendagskuikens: f 1,50 per 1000 stuks, met een minimum van f 5,- voor
elke aanvoer;

c. voor geslacht pluimvee en delen van geslacht pluimvee: f 0,0175 per kg, met een
minimum van f 5,- voor elke aanvoer;

d. voor broedeicren: f 0,01 per kg, met een minimum van f 5,- voor elke aanvoer.

1. Het houden van keuringen of tentoonstellingen van pluimvee, alsmede het op
soortgelijke wijze bijeenbrengen daarvan, is in het gehele land verboden.

2. Artikel 3 is met betrekking tot het bepaalde in het eerste lid van overeenkomstige
toepassing.

1. Het vervoeren van levende hoenders, waarvan de staart niet is afgeknipt, is ver-
boden, zulks met uitzondering van:

b. het rechtstreeks vervoer door of vanwege een pluimveehouder naar een andere
pluimveehouder, mits gelijktijdig geen pluimvee met afgeknipte staart wordt vervoerd
en de vervoerder niet tevens zijn bedrijf maakt van het kopen en verkopen van hoen-
ders;

c. het rechtstreeks vervoer van jonge hennen in het tijdvak van 1 februari tot 1
oktober door of vanwege degene, die de handel in pluimvee rechtmatig uitoefent,
van een pluimveehouder naar een andere pluimveehouder dan wel van een pluimvee-
houder naar het bedrijf van bedoelde handelaar en van dit bedrijf naar een pluimvee-

houder, mits gelijktijdig geen pluimvee met afgeknipte staart wordt vervoerd en ove-
rigens bij het vervoer de door de directeur van de Veeartsenijkundige Dienst te stel-
len voorwaarden in acht worden genomen.
2. In dit artikel wordt (worden) verstaan onder:
„pluimveehouder":

b. hij, die krachtens een wettelijke bepaling bij het bureau van een provinciale
voedselcommissaris is geregistreerd,

tenzij hij tevens zijn bedrijf maakt van het kopen en verkopen van hoenders;
„kuikens": hoenders, waarvan het geslacht aan de kopversierselen nog niet kan wor-
den onderkend;

„jonge hennen": hoenders van het vrouwelijk geslacht, vanaf het tijdstip, waarop
het geslacht aan dc- kopversierselen kan worden onderkend, tot 1 oktober van het
jaar, waarin zij zijn geboren.

Het vervoeren van hoendermest buiten erven is slechts toegestaan onder de voor-
waarde, dat dit vervoer geschiedt in gesloten wagens van zodanige constructie, dat
tijdens het vervoer van de inhoud niets kan worden verloren.

Hij, aan wie een ontheffing krachtens enige bepaling dezer beschikking is verleend,
wordt, indien hij de daaraan verbonden voorwaarden niet of niet volledig nakomt,
geacht zonder ontheffing te handelen.

De beschikking van 5 april 1955, no. 11.476/91 P, afdeling Wetgeving en Juridische
Zaken/L, Stcrt. 69\'), wordt ingetrokken.

In de Nederlandse Staatscourant van 9 agustus 1956 zijn nieuwe voorschriften trr
bestrijding van dc pseudo-vogelpest gepubliceerd, welke op 15 augustus a.s. van
kracht worden en welke ten opzichte van de tot nu geldende voorschriften minder
stringent zijn.

Het aantal gevallen van pseudo-ovgelpest is in ons land dank zij de getroffen bestrij-
dingsmaatregelen de laatste jaren voortdurend afgenomen, zodat de Minister van
Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening van mening is dat de bepalingen ten
aanzien van de in- en doorvoer en het vervoer van pluimvee op een aantal punten
verzacht kunnen worden.

Dc bestedingsvoorschriften hebben voortaan alleen betrekking op de hoenderachtigen

en kalkoenen. Eenden en ganzen vallen daar niet meer onder, aangezien gebleken is,

Dc in- en doorvoerregeling is enigszins verruimd. Duiven vallen daar niet meer onder,

Volgens de oude bepalingen was het vervoer van gebruikspluimvee buiten de thans
vervallen grensstrook slechts toegestaan voorzover het kuikens betrof en oudere
dieren tot ten hoogste 30 stuks rechtstreeks van dc ene pluimveehouder naar de
andere.

Dc huidige situatie maakt het mogelijk de beperking tot 30 stuks (van pluimvee-
houder naar pluimveehouder) te schrappen. Voorts wordt het vervoer van jonge
hennen door de handel onder bepaalde voorwaarden toegestaan tussen 1 februari en

^x) Gewijzigd bij beschikking van 17 oktober 1955, no. JZ/L. 14.614.91/P, afdeling
Wetgeving en Juridische Zaken/L, Stcrt. 202.

1 oktober van de ene pluimveehouder naar de andere, desgewenst via het bedrijf
van de handelaar.

In de Nederlandse Staatscourant van 10 augustus heeft de Directeur van dc Vee-
artsenijkundige Dienst de voorwaarden gepubliceerd, waaronder bedoeld vervoer van
jonge hennen moet geschieden.

Het vervoer moet plaats hebben in kisten, welke goed gereinigd en schoon zijn en
voor geen ander doel zijn bestemd en worden gebruikt dan voor het vervoer van
jonge hennen. Op de kisten, waarin het vervoer plaats heeft, moeten met onuitwis-
bare letters de naam en adres van de handelaar en de aanduiding „jonge hennen" in
letters van tenminste 5 cm hoogte op de twee kopstukken zijn vermeld.

Laboratorium voor bloedgroepen-onderzoek bij runderen, Duivendaal 3a,
Wageningen; Inspecteur van de Veeteelt belast met het toezicht op de K.I.,
Stationsstraat 23, Utrecht.

Sinds enige tijd is het mogelijk voor gevallen waarbij twijfel bestaat omtrent het
vaderschap van kalveren, een bloedgroepenenderzoek te verrichten.
Om verschillende redenen wordt een dergelijk onderzoek hoofdzakelijk gevraagd voor
kalveren, afstammende van k.i.-stieren.

Teneinde in dc toekomst efficiënt en vlot te kunnen werken, is het gewenst dat van
alle in Nederland aanwezige k.i.-stieren, een bloedgroepenonderzoek wordt gedaan. Dc
hierbij verkregen gegevens worden in een kaartsysteem vastgelegd en kunnen dus
geregeld worden nageslagen. Hierdoor zal het niet alleen mogelijk zijn om in bepaalde
gevallen waarbij onvoldoende zekerheid omtrent de afstamming van kalveren bestaat
een uitsluitsel te geven, maar wordt tevens de mogelijkheid geschapen tot een controle
op de inseminatiegegevens.

Om het onderzoek van k.i.-stieren te bevorderen werd met instemming van afge-
vaardigden van de besturen van het Nederlandschc Rundvee Stamboek, het Friese
Rundvee Stamboek en de Federatie K.I. onder wiens gezamelijke verantwoordelijk-
heid het onderzoek in de toekomst zal geschieden, besloten dat stieren die vóór 1
augustus 1956 voor k.i. doeleinden zijn gebruikt en nog in leven zijn, kosteloos kun-
nen worden onderzocht.

Deze regeling geldt echter alleen indien vóór 15 september schriftelijk aan het Labo-
ratorium voor Bloedgroepenonderzoek bij Runderen, Duivendaal 3a, Wageningen, is
opgegeven, welke stieren (met stamboeknummer) voor het onderzoek in aanmerking
komen, en voorzover de bloedmonsters zijn ingezonden vóór 31 december 1956.
Stieren waarvoor reeds eerder een onderzoek werd verricht, behoeven niet opnieuw
tc worden onderzocht.

Indien buiten de schuld van dc vereniging niet alle bloedmonsters in deze periode
door hrt laboratorium verwerkt kunnen worden, zal dc termijn van onderzoek worden
verlengd.

Nadat de opgaven voor het onderzoek zijn binnengekomen zullen nadere mededelin-
gen volgen over het opzenden van de monsters. Dit dient in elk geval niet te geschie-
den alvorens daarom onzerzijds is gevraagd.

Voor de organisatie van het onderzoek is dc medewerking van de Gezondheids-
dienst gevraagd, mede opdat deze van dc gelegenheid gebruik zullen kunnen maken
bloed af te nemen ten behoeve van andere onderzoekingen (abortus Bang e.d.).
Met nadruk wordt er hierbij op gewezen dat eventuele kosten voor het aftappen en
verzenden van de bloedmonsters voor rekening van dc K.I. Vereniging komen.
Voor het onderzoek van monsters niet vallende onder bovenbedoeld kosteloos onder-
zoek, zal een tarief worden vastgesteld, dat waarschijnlijk ongeveer f 25,- per stier
zal bedragen. Wij zijn van mening dat U dit niet zal mogen weerhouden om voortaan
van elke stier die in gebruik wordt genomen, direct een bloedgroepenbepaling te.
laten verrichten.

Wijziging van dc beschikking van 30 juli 1956, houdende maatregelen in
verband met mond- en klauwzeer.

Dc beschikking van 30 juli 1956, no. JZ/L. 15.604/91W, afdeling Wetgeving en Juri-
dische Zaken/L., Stcrt. 147, wordt als volgt gewijzigd:

In artikel 3, eerste lid, wordt in plaats van „het vervoeren van vee in voertuigen, als
bedoeld in artikel 65, onder j, van het Wegenverkeersreglement" gelezen: het ver-
voeren van vee, uitgezonderd eenhoevige dieren, in voertuigen, als bedoeld in artikel
65, onder j, van het Wegenverkeersreglement.

Deze beschikking zal worden bekend gemaakt in de Staatscourant en treedt in wer-
king met ingang van 20 augustus 1956.

1. Het vervoer van varkens met een levend gewicht tot 60 kg uit, naar of binnen
de grensstrook, zoals deze in artikel 2 is aangegeven, is verboden, tenzij tot dit vervoer
vergunning is verleend door of namens de districtsinspecteur van de Veeartsenij-
kundige Dienst.

a. voor wat betreft het vervoer binnen of uit de grensstrook, bij de plaatselijk bu-
reauhouder, binnen wiens rayon dc aanvrager woonachtig is;

b. voor wat betreft het vervoer naar de grensstrook, bij een der plaatselijke bureau-
houders, gevestigd te Middelburg, Heinkenszand, Kruiningen, Steenbergen, Zeven-
bergen, Raamsdonkveer, Berkel-Enschot, Eseh, Oirschot, Veghel, Heesch, Oploo, Stip-
hout, Someren, Deurne, Weert, Baexern, Horn, Roermond, Echt, Sittard, Meerssen,
Maastricht, Gulpen en Heerlen.

2. het gedeelte van de provincie Zeeland, gelegen ten zuiden van de spoorbaan
Goes- -Bergen op Zoom en ten oosten van dc van wachtpost no. 19 van die spoor-
baan naar de zeedijk aan de Westerschelde lopende, binnendijk, welke de scheiding
vormt tussen de Eerste Bathpolder en de Kreekrakpolder, genoemde binnendijk inbe-
grepen, alsmede ten oosten van een denkbeeldige lijn, vanaf het raakpunt van ge-
noemde binnendijk en zeedijk getrokken in het verlengde van de binnendijk in zuide-
lijke richting tot aan de laagwaterlijn;

B. het gedeelte van de provincie Noordbrabant ten zuiden van de spoorbaan, welke
loopt van Goes over Bergen op Zoom- Roosendaal—Breda—Tilburg tot de kruising
van eerdergenoemde spoorbaan met het Wilhelminakanaal, vervolgens ten zuiden van
het Wilhelminakanaal in oostelijke richting tot de kruising van dat kanaal met de
spoorbaan Boxtel—Eindhoven en daarna ten zuiden en ten westen van de spoorbaan
Boxtel over Eindhoven naar Weert;

C. het gedeelte van dc provincie Limburg ten zuiden en het westen van de spoor-
baan, welke loopt van Eindhoven over Weert naar Roermond tot de plaats, waar
voornoemde spoorbaan het kanaal Nederweert—Wcsscm kruist, en vandaar ten zui-
den en ten westen van het kanaal Nederweert—Wessem in zuidoostelijke richting
tot de plaats, waar eerdergenoemd knaal in dc Maas uitmondt, vervolgens ten westen
van de Maas stroomopwaarts tot de schutsluis bij Maasbracht en daarna ten westen
van het Julianakanaal in zuidelijke richting tot de plaats, waar het Julianakanaal in
de Maas uitmondt, en vandaar uit ten westen van de Maas stroomopwaarts tot het
Waterpoortje in dc gemeente Maastricht, kanaal en rivier inbegrepen, vandaar in
oostelijke richting gaande, de Stenen Wal kruisend, Waterpoort—Hoogbrugstraat—

Akerstraat—Duitse poort—Heerderoverweg—rijksweg no. 78 (Maastricht—Vaals),
voornoemde straten in de gemeente Maastricht inbegrepen.

Het in artikel 1 gestelde verbod geldt niet voor het vervoer van varkens, welke
blijkens een ontheffing ingevolge het bepaalde onder B, 2, van het Koninklijk besluit
van 16 januari 1940, Stb. 680, worden ingevoerd of doorgevoerd.

De beschikking van 9 juli 1956, no. 15.515/91, afdeling Wetgeving en Juridische Za-
ken/L., Stcrt. 131, houdende vervoersverbod van varkens in de grensstrook, wordt
ingetrokken.

Deze beschikking zal worden bekendgemaakt in de Staatscourant en treedt in werking
met ingang van 20 augustus 1956.

DE GEVOELIGHEID VAN BACTERIËN TEN OPZICHTE VAN ANTIBIO-
TICA EN CHEMO-THERAPEUTICA. Dr. A. M a n t e n en H. P. Lansber g.
Ned- Tijdschr. v. Gen. 1955 nr. 21.

Schrijvers hebben een tabellarisch overzicht samengesteld, waaruit de mate van ge-
voeligheid van verschillende bacteriën voor chemotherapeutica en antibiotica is af
te lezen.

Weet men de ziekteverwekker op grond van het klinische beeld of na microscopisch of
agglutinatie-onderzoek, dan kan men uit het overzicht opmaken, voor welke thera-
peutica een primaire resistentie bestaat.

Na kweek- en resistentie-onderzoek kan men de gevonden mate van verworven resis-
tentie vergelijken met het normale gevocligheidspeil, vermeld in het overzicht, en
daaruit zijn conclusies trekken inzake het te kiezen thcrapeuticum.
Uit vergelijking van gevoeligheid en prijs der verschillende in aanmerking komende
medicamenten kan men dc goedkoopste behandeling bepalen.

Om het gevaar van dc ontwikkeling van bactcriële resistentie te vermijden wordt
in de kliniek in de regel een grote overdosering toegepast. Dit gevaar is groot bij
stafylokokken (in de kliniek veel groter dan in de algemene praktijk) en gram-
negatieve bacteriën, zeer klein bij pneumokokken, pyogene streptokokken, gonokokken
en meningokokken. J.H.S.

INFECTIES MET TEGEN ANTIBIOTICA RESISTENTE STAPHYLOCOCCI.
Dr. W. R. O. G o s 1 i n g s, Ir. T i o L i o n g II i c n, A. W. B o ts. Ned. Tijdschr.
v. Gen. 1955, nr. 6.

Een onderzoek werd ingesteld naar de mate waarop in de loop der jaren bij staphy-
lococci, geïsoleerd bij patiënten in en buiten een ziekenhuis (Academisch Ziekenhuis
te Leiden), resistentie was ontstaan tegen de antibiotica penicilline, streptomycinr,
chlooramphenicol, chloortetracyclinc en oxytetracline. Terwijl de resistentie in het
ziekenhuismateriaal ccn zeer belangrijke graad heeft bereikt (penicilline ongeveer
70%, streptomycine ongeveer 45%, chlooramphenicol 20%, chloortcrtracycline en
oxytctracycline 15%), ontbreekt ook nu nog in het onderzochte materiaal elke aan-
wijzing voor een resistentiestijging bij patiënten, bij wie de infectie buiten het
ziekenhuis had plaats gevonden, zowel in infecties van niet ernstige als van ern-
stige aard.

Op grond van het tijdstip van isolatie der resistente ziekenhuis-stammen, het in vele
gevallen ontbreken van een causale samenhang met antibiotische therapie en vooral
ook op grond van dc resultaten der faag-typeringen kon, in overeenstemming met
waarnemingen in de buitenlandse literatuur vermeld, worden aangetoond, dat de
stijging van infecties met resistente staphylococci in het ziekenhuismatrriaal in be-
langrijke mate te wijten is aan de besmetting van patiënten in het ziekenhuis met
reeds resistente staphylococci. Deze zijn afkomstig uit de „gesloten" gemeenschap,
die bij deze bacteriën in het ziekenhuis onder invloed van de antibiotische therapie
ontstaat en binnen welke ze blijven circuleren.

Buiten de zickenhuissfeer lijkt — bij het ontbreken van de voorwaarden, noodzakelijk
voor het ontstaan van een gesloten gemeenschap ■—• dc kans op het ontstaan van een
belangrijke stijging van resistentie tegen antibiotica bij staphylococci veel geringer.

ONTSMETTING VAN TUBERCULEUS SPUTUM DOOR MIDDEL VAN EEN
CHLOOR-LOOGMENGSEL. Dr. A. Ma n t e n en Dr. J. H. B c k k e r. Ned.
Tijdschr. v. Gen. 1955, nr. 15.

De minimale remmende concentraties van antibiotica en chemotlierapeutica bij
bacteriën van normale gevoeligheid

sputumvlokken niet oplost, in ziekenhuizen weinig meer gebruikt.
Omdat de moderne ontsmettingsmiddelen de tuberkclbacteriën niet onschadelijk
maken door het hoge eiwitgehalte van het sputum en door de waslaag van de bacte-
riën, zijn de sanatoria nog aangewezen op lysol, hoewel dit zeker ook niet afdoende is.
Schrijvers hebben een vloeistof samengesteld, die chloor en loog bevat, beide nood-
zakelijk voor een goed desinfectans, en die de sputumvlokken en de waslaag der tu-
berkelbacteriën oplost. Zij losten 700 gr. natronloog op in 1000 gr. hypochloriet-
oplossing met methylcenblauw als kleurmiddel; voor het gebruik 25-voudig ver-
dunnen met water.

DE BEHANDELING VAN PIJNLIJKE AANDOENINGEN VAN BEWEGINGS-
ORGANEN MET INJECTIES VAN LOKALE ANESTHET1CA. A. F. H. Hij-
mans. Ncd. Tijdschr. v. Gen. 1955, nr. 17.

Beschrijving van de behandeling van pijnlijke aandoeningen van spieren met infil-
tratie-anesthesie, die behalve een symptomatische, pijn verdovende ook een causale
werking zou hebben. Schr. gebruikte aanvankelijk 2%-novocaïne, later panturon
(Wei 1), omdat dit behalve panthesine als locaal-anestheticum ook bethanechol, een
vasospasmolyticum, bevat.

Met één, soms twee injecties bereikte schr. opmerkelijke, vaak reeds na enige uren
afdoende resultaten, terwijl andere, vaak langdurige behandelingsmethoden hadden
gefaald.

TIEN JAAR BUITENLANDSE HANDEL IN L.V.V. PRODUCTEN. (Afd. Voor-
lichting, Ministerie van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening. Persbericht no. 20).
In dit overzicht wordt de ontwikkeling van in- en export van producten vallende
onder het ressort van genoemd Ministerie weergegeven en met tal van cijfers toe-
gelicht.

De uitvoer van dierlijke producten heeft in de afgelopen 10 jaar een hoge vlucht ge-
nomen. Als groep beschouwd staan dc zuivel- en melkproducten met een totale
uitvoerwaarde van ruim ƒ 770 miljoen in 1955 aan dc top, gevolgd door de sector
vee en vlees met ƒ 530 miljoen en pluimvee en eieren met ƒ 420 miljoen.
Ons land is ook van eieren de grootste exporteur. Dc ontwikkeling van deze export
vertoont dc laatste 10 jaren een merkwaardig constante stijging — nergens door een
teruggang onderboken — in waarde uitgedrukt van ƒ 1,6 miljoen in 1946, f 32,4 mil-
joen in 1947 tot f 326 miljoen in 1955. Naar waarde gezien voltrok zich de grootste
stijging in 1950 met ruim ƒ 100 miljoen, n.1. van ƒ 64 miljoen in 1949 tot ƒ 170
miljoen in 1950.

Wcst-Duitsland is verreweg onze voornaamste afnemer en haar aandeel bedraagt cle
laatste zes jaren dan ook 80 tot 90%.

In 1955 werd voor ruim ƒ 430 miljoen aan L.V.V. producten naar onze Benelux-
partners uitgevoerd of wel 11% van dc totale L.V.V.-cxport in dat jaar. Hiermede
staat dc B.L.E.U. als derde grootste op de lijst van onze buitenlandse afnemers van
L.V.V.-producten. Vanaf 1948 (ƒ 218 miljoen) nam de uitvoer naar België en
Luxemburg met ƒ 60 miljoen tot ƒ 90 miljoen per jaar toe om te culmineren in het
jaar 1952 met bijna ƒ 509 miljoen. Na 1952 voltrok zich in twee jaar tijds een
daling met ruim ƒ 100 miljoen, terwijl 1955 weer een stijging met ƒ 30 miljoen
te zien gaf.

Eerste congres van de „Arbeitsgemeinschaft der Veterinärchirurgen
Europas" in Zürich — Bern op 23/24 maart 1956.

Bovengenoemde organisatie werd op initiatief van Professor Westhues (Mün-
chen) in 1954 opgericht tijdens het eerste congres van de „Deutsche veterinär-
medizinische Gesellschaft" in Nauheim.

De bedoeling was gewone, hoogleraren en privaatdocenten van de Veterinaire Chirur-
gie, alsmede de docenten in de Veterinaire Röntgenologie in een aparte vereniging
samen te brengen om op wetenschappelijke bijeenkomsten een beter persoonlijk con-
tact mogelijk te maken, ervaringen uit te wisselen en gemeenschappelijke problemen
te bespreken.

Met dc organisatie en leiding van het eerste congres werd Professor K. A m m a n n
uit Zürich belast.

Na een desbetreffende uitnodiging hebben zich 34 leden gemeld; uit 15 Europese
landen waren daarvan 27 in Zürich en Bern aanwezig.

In de openingszitting werd in de eerste plaats de omvang der vereniging besproken.
Na een uitvoerige discussie werd besloten de ledenkring voorlopig niet uit te breiden.
Zou men allen die zich in de verschillende faculteiten en hogescholen met een onder-
deel der veterinaire chirurgie of de chirurgie van een enkele diersoort bezig houden
voor het lidmaatschap uitnodigen, dan zou de kring zo groot worden, dat de doel-
stelling, persoonlijk contact in kleine kring, niet meer tot zijn recht zou komen.
Op de twee volgende zittingen werden na een algemene inleiding over het des-
betreffende onderwerp de narcose en dc fractuurbehandeling ter discussie gesteld.
De volledige tekst van inleidingen en discussies zal in het „Schweizer Archiv für Tier-
heilkunde" worden gepubliceerd, zodat hier met een korte samenvatting kan worden
volstaan.

Professor Leuthold (Bern) betoogde in zijn voordracht over Narcose, dat de
narcose bij de huisdieren zich in volle ontwikkeling bevindt en van grote actuele
betekenis is. Bepaalde methodes werden uit de geneeskunde van de mens overge-
nomen (nadat zij als regel in experimenten op proefdieren zijn uitgewerkt; rcf.) en
aan de bijzondere verhoudingen bij de huisdieren aangepast. Dit is vooral het geval
met de intubatie, de kunstmatige ademhaling in een gesloten systeem en de „anes-
thesie potentialisée", die vooral voor de grote huisdieren van betekenis kan zijn.
Professor Leuthold gaf verder een overzicht van zijn ervaringen met narcose
bij de verschillende huisdieren. Hij lichtte dc voor- en nadelen van de methoden en
middelen nader toe en sprak de wens uit dat in dc komende jaren nog meer vooruit-
gang op dit gebied zal worden bereikt, zodat de narcose mét grotere zekerheid en op
eenvoudige manier kan worden toegepast.

In de discussie werd cr in het bijzonder op gewezen, dat een onderscheid moet worden
gemaakt tussen de methoden die in dc kliniek en methoden die in de praktijk kunnen
worden toegepast. Tc veel „moderne" narcoscmethoden zijn alleen voor de kliniek
geschikt.

Chloralhydraat wordt nog steeds als het meest bruikbare narcoticum voor het paard
beschouwd. De toepassing van Anavenol K in zijn nieuwe vorm kan zich nog niet
in een algemene waardering verheugen.

In enkele klinieken wordt de intubatie bij het paard met succes toegepast. Het neer-
leggen van het paard kan worden vergemakkelijkt door toediening van een preparaat
met curare-werking „Celocurin" (Zweden), bij voorkeur in combinatie met een
barbituurzuurverbinding.

Zij het nog steeds met enige reserve, werden bij het rund chloralhydraat, Anavenol K
en pentobarbitalnatrium gebruikt, terwijl in enkele klinieken ook de intubatie met
ether wordt toegepast.

Bij het varken wordt bij voorkeur van barbituurzuurpreparaten gebruik gemaakt.
In dc meeste klinieken wordt bij dc hond de intubatie toegepast, terwijl ook de

„Anesthesie potentialisée" ingang heeft gevonden (Largactil (megaphen) met barbi-
tuurzuurpreparaten).

Bij de kat wordt de voorkeur gegeven aan intraperitoneale toediening van barbituur-
zuurpreparaten, hoewel de ether-narcose, bij voorkeur ingeleid door een intraperito-
neale injectie van „Somnifen" of „Numal" nog vele aanhangers telt.
De slotconclusie, dat het narcoseprobleem zich nog in volle ontwikkeling bevindt en
nog vele experimenten en ervaringen nodig zijn alvorens de voor iedere diersoort meest
geëigende narcose is gevonden, zal een ieder die zich met de chirurgie bezig houdt,
kunnen bevestigen.

In een tweede wetenschappelijke bijeenkomst werd de fractuurbehandeling door
Professor A m m a n n ingeleid, in de vorm van een critische beschouwing over de
nieuwe behandelingsmethoden, gezien in het licht van het histologisch en biochemisch
gebeuren bij de fractuurgenezing, en de door B ö h 1 e r aangegeven grondslagen
voor de fractuurbehandeling.

De discussie is beperkt gebleven tot de fractuurbehandeling bij de hond, waarbij
vooral de nadruk is gelegd op het feit, dat de conservatieve fractuurbchandeling nog
steeds zijn betekenis heeft en dat de indicatie voor een operatieve behandeling steeds
nauwkeurig moet worden gesteld.

Voor een juiste beoordeling van de verschillende methoden is een statistische be-
werking van een groot patiënten-materiaal noodzakelijk.

Het bleek dat op het ogenblik de behandeling van dc supracondylaire, de condylairr
en vooral de T-fractuur nog onbevredigend is.

Hoewel de conservatieve behandeling (een weck fixatieverband, daarna passief bui-
gen en strekken) tot goede resultaten kan leiden, wordt algemeen aan de operatieve
behandeling de voorkeur gegeven. Afhankelijk van de plaats van de fractuur wordt
gebruik gemaakt van mergpennen (K üntscherofRush) en lange schroeven in
dwarse richting ingebracht.

In Zweden en Noorwegen worden bij de femurhals-fractuur goede resultaten gezien
van een operatieve verwijdering van de femurkop, die, in het bijzonder bij bescha-
diging van gewrichtskapsel, dikwijls in aseptische necrose overgaat.
Over de vervanging van metalen pennen door beenweefsel bestaan nog zeer uiteen-
lopende inzichten.

Helaas moest de discussie worden beëindigd, daar de slotzitting in Bern zou plaats
vinden, voorafgegaan door een bezichtiging van de klinieken van de daar geves-
tigde faculteit.

In de slotzitting werd besloten het volgende congres in Gent te houden en werd
Professor Bouckacrt bereid gevonden de organisatie en het voorzitterschap op
zich tc nemen.

In Ziirich werden de deelnemers door dc „Rcgierungsrat" voor een avondeten uitge-
nodigd, waarbij ook de Rector van de Universiteit en de voorzitter van de Veterinaire
Faculteit als gasten aanwezig waren.

In Bern werd het congres besloten met een gczamelijke maaltijd, aangeboden door
de kantonale regering, waarbij de voorzitter van de faculteit aanwezig was.

De medisch-chirurgische afdeling van Dr. Lamers & Dr. Indemans N.V.
\'s-Hertogenbosch—Nijmegen.

Deze afdeling breidt zich in haar activiteit en omvang sterk uit. Een uiterst modern
filiaal-toonzalencoinplex werd tc Nijmegen gevestigd, speciaal om dc Universiteit
aldaar en de ziekenhuizen en medici in het midden en oosten van het land van instru-
menten en apparaten te voorzien. Bovendien kwamen er twee dochterondernemingen,
een in Amsterdam (medisch-instrumentaal) en een in \'s-Hertogenbosch (verband-
stoffen en watten).

Parallel hieraan namen eveneens het aantal èn de importantie van alleenvertcgen-
woordigingen toe. Beperkte men zich aanvankelijk tot expositie van elementair instru-

mentarium, dit jaar worden belangrijke nieuwe artikelen getoond. De werkkern, waar-
mede Dr. Lamers & Dr. Indemans N.V. indertijd is begonnen, heeft men dermate en
efficiënt vergroot, dat men nu in staat is de Heren medici, de G.G.D.\'s, de bedrijfs-
geneeskundige diensten, klinieken en afdelingen van ziekenhuizen, compleet en docl-
steffend in te richten. Het bedrijf heeft zeer aanwijsbaar de beschikking over een vak-
kundige staf van medewerkers, zowel in het tcchnisch-mcdische als in het commercieel-
medische vak.

Tom Newman Memorial Award toegekend aan Dr. B. R. Burmester le
East Lansing, Michigan, Ver. Staten.

De internationale prijs ter herinnering aan Tom Newman, in 1948 ingesteld door de

oordeel van een daartoe ingestelde commissie in het afgelopen jaar de belangrijkste

Voor 1955 is de prijs toegekend aan de Amerikaanse geleerde Dr. B. R. Burmester
van het Regional Poultry Research Laboratory te East Lansing, Michigan, Verenigde
Staten, op grond van zijn onderzoekingen op het gebied van pluimveeziekten (voor-
namelijk ingewandsleucosis).

Ir. H. de Boer benoemd lot directeur van liet Instituut voor Veetceltkundig
Onderzoek T.N.O.

Door het bestuur van de Landbouworganisatie T.N.O. is als opvolger van prof. dr.
P. Hoekstra met ingang van 1 oktober 1956 de heer lr. II. dc Boer, thans werkzaam
te \'s-Gravenhage bij dc afdeling Veeteeltwezen van het Ministerie van Landbouw,
Visserij en Voedselvoorziening, benoemd tot directeur van het Instituut voor Veeteelt-
kundig Onderzoek T.N.O.

Bureau: Rubenslaan 123, Utrecht. Tel. 030—11413, Gironummer 511606 ten name
van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Het is voor een belangrijk deel aan de minitieuze verzorging van de rubriek „Per-
sonalia" te danken, dat alle bekende adresmutaties van de leden en candidaatleden
steeds zo spoedig mogelijk kunnen worden verwerkt in het machinaal adresseer-
systeem ten behoeve van de verzending van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde.
Hierdoor kunnen de ongeveer 1400 verzonden exemplaren bijna zonder uitzondering
altijd op de juiste adressen worden besteld.

\'Poch worden soms nog een of meer exemplaren gedurende de vakantie-periode ge-
retourneerd; gedurende de vakantie-periode betrof het meestal afleveringen gericht
aan candidaatleden, die geen adreswijziging doorgaven.

Als ieder te allen tijde zo spoedig mogelijk elke adreswijziging opgeeft, behoeft
het niet voor te komen, dat ook maar één exemplaar onbesteld terugkomt.
Alle leden en candidaat-leden wordt nogmaals dringend verzocht elke adresmutatie
tijdig door te geven. Het opsporen van nieuwe correspondentie-adressen kost onnodig
tijd, die wel beter kan worden besteed.

Daarom wordt hier nog eens een beroep gedaan op aller medewerking om het adres-
materiaal steeds op peil te houden.

Als alle wijzigingen steeds onmiddellijk worden gemeld, zullen alle exemplaren van
het Tijdschrift voor Diergeneeskunde steeds op de juiste tijd worden bezorgd.

Sommige dierenartsen blijken ingevolge het algemeen vorderingsbesluit een oproep te
hebben ontvangen ter keuring van hun auto.

Er is reeds contact opgenomen met de desbetreffende instanties, om voor dierenartsen
zo mogelijk algehele ontheffing van de vordering te verkrijgen, op grond van de on-
misbaarheid van een auto voor de uitoefening van het diergeneeskundig beroep.
In afwachting op de beslissing hierover, wordt alle dierenartsen die een keurings-
oproep hebben ontvangen of binnenkort nog zullen krijgen, geadviseerd, zich in ver-
binding te stellen met het bureau van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Het tijdschrift, dat voorheen door de Nederlandsche Genetische Vereeniging onder
de naam „Erfelijkheid in practijk" werd uitgegeven, zal voortaan verschijnen als:
Genen en Phaenen.

Ongeveer tegelijkertijd met de verschijning van de aflevering van het Tijdschrift
voor Diergeneeskunde van 1 september a.s., zal degenen, die via het bureau van de
Maatschappij voor Diergeneeskunde op eerstgenoemde periodiek zijn geabonneerd,
het eerste nummer van „Genen en Phaenen" door genoemd bureau worden toege-
zonden.

Voor de goede orde wordt er op gewezen, dat de collectieve abonnementsprijs (dus
via de Maatschappij) f 2,50 bedraagt. De normale prijs is f 5,- per jaargang.

Van 11—20 september a.s. zal te Utrecht weer de Jaarbeurs worden gehouden.
In Hal C op het Croesleaan-terrein is een uitgebreide medisch afdeling aanwezig.

Door de I.C.A., de International Co-operation Administration, (de vroegere Foreign
Operation Administration) is opnieuw voor 4 a 6 jonge Nederlandse wetenschaps-
beoefenaars de mogelijkheid open gesteld om in de komende maanden naar de
Verenigde Staten te worden uitgezonden, ten einde gedurende in principe twee jaar
hun studies voort te zetten aan Amerikaanse instellingen van Hoger Onderwijs of
Research Instituten. De organisatie van het project is in handen gesteld van dc
„National Academy of Sciences" te Washington (D.S.). Wat betreft de Nederlandse
deeleneming verleent de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen
hierbij haar medewerking.

Het programma voorziet in de uitzending naar de V.S. van in het totaal 50 jonge
wetenschappelijke werkers uit West-Europa. Het is opgesteld om wetenschap en
bedrijfsleven in de Europese landen te laten profiteren van de kennis en ervaring,
welke de deelnemers gedurende hun verblijf in de V.S. zullen opdoen. De weten-
schappelijke werkers zullen dan ook vnl. te werk worden gesteld bij Amerikaanse
universiteiten, alwaar zij zuiver wetenschappelijk onderzoek kunnen verrichten. Er
bestaat voor sommigen evenwel ook een mogelijkheid om gedurende zekere tijd te
werk te worden gesteld in laboratoria voor toegepast onderzoek. Het ligt in de be-
doeling, dat de deelnemers hun researchwcrk verrichten in nauwe samenwerking met
hun Amerikaanse collega\'s. De candidaten zullen in eerste instantie worden gezocht
onder die wetenschapsbeoefenaars, die werkzaam zijn op terreinen, waarbij funda-
menteel onderzoek kan resulteren in verhoogde productiviteit in industrie en land-
bouw. Echter kunnen alle beoefenaars van dc wiskunde, de zuivere en toegepaste
natuurwetenschappen (de techniek inbegrepen), en van de niet-klinische medische
wetenschappen in aanmerking komen.

Zij die op goede gronden voor plaatsing in aanmerking menen te komen, dienen dit
uiterlijk vóór 15 oktober a.s. te berichten aan dc Contactgroep Opvoering Produc-
tiviteit, Raamweg 44, Den Haag, waarna hun een aanvraagformulier ter invulling
zal worden toegezonden.

Candidaten dienen aan een inrichting van hoger onderwijs met goed gevolg hun
doctoraal of overeenkomstig examen te hebben afgelegd ( of voornemens te zijn dit
in de komende maanden te doen) of wel zodanige ervaring tc hebben, dat hun
wetenschappelijk niveau overeenkomt met dat van een wetenschapsbeoefenaar, die
een universitaire opleiding heeft genoten.

In het algemeen zal de leeftijd van de candidaten tussen dc 26 en 35 jaar moeten
liggen. Indien specialc hoedanigheden dit zouden rechtvaardigen, kan van deze regel
worden afgeweken.

Candidaten moeten de Engelse taal in woord en geschrift in voldoende mate be-
heersen. Zij zullen een verklaring moeten tekenen, dat zij na beëindiging van hun
studietermijn in de V.S. naar Nederland zullen terugkeren; voorts dat zij er naar
zullen streven gedurende tenminste 2 jaar na terugkomst dc door hen opgedane kennis
en ervaring aan de Nederlandse samenleving ten goede te doen komen.
Men ontvangt in de V.S. een belastingsvrije toelage van $ 9 per dag voor levens-
onderhoud, terwijl de reis naar en van dc V.S. eveneens door de I.C.A. zal worden
bekostigd. In beginsel is er geen bezwaar tegen, dat dc gehuwde candidaat door zijn
echtgenote (en kinderen) wordt vergezeld. In dat geval komen hun reiskosten even-
eens voor rekening van de I.C.A., de verblijfstoclage blijft echter vastgesteld op
$ 9 per dag. Men dient er echter rekening mede tc houden, dat het dc trainee niet
is toegestaan in de V.S. uit andere hoofde verdiensten tc hebben.

Candidaten zullen eventueel worden uitgenodigd tc verschijnen voor een door de
Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen aangewezen commissie.

Het Hoofdbestuur heeft de volgende collegae aangenomen als lid van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde:

C. Folkcrs — Cronjéstraat 20, Leeuwarden.
A. W. Kersjes — Kcurhorstcrweg 8, Sindcren.

E. J. v. d. Kuip Vccncndaalkade 314, \'s-Gravenhage.
J. G. van Logtestijn — Kcrkpad 17, Soest.

R. Oostcrwoud — Dc Wilgen B 16, Boorn-Bcrgum.
M. van Til — Acaciaiaan 79, Doctinchcm.
C. C. van de Watering — Westerlaan 21, Dc Bilt.

Blieck, Prof. Dr. L. dc, diens verhuizing naar Zeist, zoals vermeld in het voorgaande
tijdschrift, is uitgesteld, zodat tot nader aankondiging de huidige in het jaarboekje
weergegeven personalia ongrwijzigd dienstbaar blijven. (71)

Colcnbrandcr, J. H., van Delft voorlopig naar Winterswijk, Grocnloscweg 61, tel.

Doggen, G. C., te Bergen op Zoom, naar Stationsstraat 9, aldaar, tel. 1536. (78)
Felix, W. F.; 1956; Hoogeveen, Hoofdstraat 15; tel. 05280—2677; gr. 910808;

Krol, IJ.; 1956; Utrecht, Rijnlaan 182; tel. 03400—31717; wnd. D. (in mil. dienst).

Meutstege, F. J.; 1956; Utrecht, Wilhclminapark 47; tel. 03400—27862; gr. 633969;

Oostcrwijk Bruijn, Mej. A. II. I\'. van, te Maartensdijk, is vertrokken naar India,
New Delhi, Mchrauli, c/o Service Civil International (als corr. adres blijft het hui-
dige in het jaarboekje vermelde adres gehandhaafd). (103)
Rcinders, J. S.; 1931 ; Kollum, van Limburg Stirumweg 13; tel. 05114—225 (privé),
05100—8641 (bur.) ; gr. 74642; D. b/d G. van Vee in Friesland. (106)
Rcmmcrswaal, A. J. A.: 1956; Sassenhcim, Willem Warnaarlaan 3, tri. 01700—
181980 (bur.) ; gr. 435101 : K.V.-bct. ab. \'s-Hage. (106)
Roclvink, F. J. M., te Oirschot, naar Bcstscwcg 1, aldaar (tel. no. ongewijzigd). (107)
Rozeman, A.; 1956; Utrecht, Oudkerkhof 48 bis; tel. 03400—11517; wnd. D. (107)
Rozemond, H.: 1956; Amsterdam (O), 2c Oosterparkstraat 255; wnd. D. (107)
Schurc, A. F. R. ter; 1956: Oldemarkt (Ov.), Kruisstraat 38; tel. 05265—239;

Spaargaren, S., van \'s-Graveland naar Eemnes (post Laren), Gooiersgracht 7, tel.
02953—2669. (111)

Veen, W. van de; 1956; Nijkcrk, Bunschoterwcg 33; tel. 03494—654; wnd. D. (115)
Volbcrs, H. J. W.; 1956; Enschede, Poolmansweg 136; tel. 05420—8835; voorl. wnd.

Elgersma, A., te Kollum, van Limburg Stirumweg 13, tel. 05114—225 (voorzetting
praktijk J. S. Reinders). (80)
Jansen, H. M., te Waardenburg, Steenweg A-145, tel. 04181—262, gr. 118415 (ge-
associeerd met J. Jansen). (91)

tot Rijkskeurmecstcr irt bijzondere dienst bij de Veeartsenijkundige Dienst.
Postma, Dr. C., te. Amsterdam, m.i.v. 1-1-57, tot Keuringsvecarts-hoofd van dienst
en directeur van het openbaar slachthuis te Amsterdam. (105)
Wemmcrs, Th., te Doesburg, tot Keuringsveearts-hoofd van dienst van de vlees-
kcuringskring Doesburg, in volambtelijke dienst. (120)
Folkers, C., te Leeuwarden, tot assistent bij het Veeartsenijkundige Onderzoekings-
instituut (Inst. voor Virulogie) te Ondcrstcpoort (Zuid-Afrika). (81)

In dit afscheidscollege zou ik gaarne Uw aandacht willen vragen voor
enkele beschouwingen, zij het dan ook van hypothetische aard, betreffende
de lymphocyten en hun eventuele betekenis bij de vorming van antistoffen,
dus bij de verdediging van het lichaam.

De lymphocyten komen voor in de lymphe, in het bloed, in organen als
lymphklieren en milt, voorts in lymphoïde weefsels als lymphfollikels (op
verschillende plaatsen in het lichaam) en ook los in het bindweefsel.
Sinds M a x i m o w weten wij hoogstens dat zij z.g. pluripotent zijn, d.w.z.
dat zij onder bepaalde omstandigheden tot andere cellen, bijv. tot macro-
phagen of tot plasmacellen of zelfs tot bloedcel-vormende elementen kun-
nen worden; dit is echter van te ondergeschikt belang om daarmee hun
grote verbreiding te kunnen verklaren, zodat van de eigenlijke functies nog
weinig of niets bekend is. Dit deed Rich dan ook in 1936 zeggen: ,,the
complete ignorance of the function of the lymphocytes is the most humiliat-
ing gap in our modern medical knowledgc".

Toch werd, echter alleen op waarschijnlijkheidsgronden, aan de lympho-
cyten wel een zekere rol bij de verdediging van het lichaam toegedacht.
Zoals U weet komt het vóór de geboorte nog maar tot een geringe
ontwikkeling van lymphocyten, waarnaast in de nog niet geboren vrucht
ook nog geen vorming van antistoffen plaats vindt. Na de geboorte, dus
van de eerste opneming van voedsel af (en dus ook van eventuele smet-
stoffen), zien we hoe een sterke ontwikkeling van lymphoïd weefsel
optreedt bv. in de gehele spijsverteringstractus (tonsillen, lymphatische
keclring, Peyerse platen en lymphollikels van dik- en dundarm, anus), in
de luchtwegen enz.

Bij steriel opgevoede dieren, zoals bij die in de bekende laboratoria van
R e ij n i e r s e in Amerika, zien we ook een sterk achterblijven van het
aantal lymphocyten en weer een sterke vermeerdering ervan, zo gauw
die dieren niet meer in een steriele omgeving gehouden worden. Ook bij
plaatselijke ontstekingen door infecties zien we in het microscopische
beeld altijd massa\'s lymphocyten. Uit dit alles meende men te mogen
afleiden dat ze dan toch wel op een of andere manier iets met de ver-
dediging van het lichaam tegen ingedrongen smetstoffen te maken zouden
hebben.

Zoals U weet werd echter na de grondvesting van het reticuloendothelialc
systeem, het R.E.S., aan de cellen van dit systeem de vorming van anti-
lichamen toegeschreven. Tot dit systeem behoren de lymphklieren
gelegen langs de gehele lymphbaan en voorts, ingeschakeld in de
bloedstroom: de milt, het beenmerg, de lever met de Kupferse ster-
cellen; als plaatselijke vertegenwoordigers van het R.E.S. in het losse

1 College gegeven ter gelegenheid van het afscheid als Hoogleraar in de Veterinaire
Histologie aan de Rijks-Universiteit te Utrecht op 6 october 1955.

bindweefsel worden de histiocyten of macrophagen opgevat. Men
meende de vorming van antistoffen door het R.E.S. als volgt te kunnen
bewijzen. De reticulo-endotheeleellen bezitten de eigenschap submicro-
scopische electro-negatief geladen colloidale partikeltjes in zich op te ne-
men, op te zamelen (z.g. te „speichern"). Door overmatige toediening van
deze stoffen (Tusche, trypaanblauw, colloïdaalzilver enz.) kan men de
cellen zó sterk beladen („blokkeren"), dat verwacht kan worden dat ze
daarna niet tot vorming van voldoende antistoffen in staat zijn. Vooral
wanneer, naast deze blokkade, ook nog de milt geëxstirpeerd wordt (die
wel als de hoofdzetel van het R.E.S. wordt beschouwd) blijkt dan ook de
weerstand van het individu tegen infecties sterk verminderd te zijn.
Ofschoon de lymphklieren en ook de milt zeer rijk zijn aan lymphocyten,
bleven deze laatste op de achtergrond en bleef hun betekenis duister.
Een kentering in de appreciatie van de lymphocyten kwam toen E h r i c h
en Har ris in 1942 konijnen infecteerden in de voetzool van een
achterpootje en na een paar dagen de, dit gebied drainerende, lymphklier
vrij legden en uit het afvoerende lymphvat door middel van een fijne
glazen kanule de lymphe aftapten; door centrifugeren werden de daarin
aanwezige cellen, meest lymphocyten, geïsoleerd. Van deze lymphocyten
werd, na herhaalde wassingen met Phys.NaCl-solutie om ieder spoor van
lymphie te verwijderen, een extract gemaakt, dat een zelfs hogere titer
aan antistoffen bleek te geven dan de lymphe zelve.
Waar de antistoffen gebonden zijn aan gamma-globulinen bleek na electro-
phoretisch onderzoek dit extract ook inderdaad gamma-globulinen te be-
vatten. Hiermede waren de lymphocyten dus officieel als vormers van
antilichamen erkend en had het R.E.S. zijn monopolie verloren.
Men behoefde dit laatste echter niet helemaal opzij te zetten, want
waarschijnlijk vormen de raticulo-endotheelcellen zelf ook wel antistoffen;
men zou zich ook een samenwerking kunnen denken in deze zin, dat,
waar de lymphocyten door hun geringe protoplasmalichaam zelve niet in
staat zijn om te phagocyteren, de reticulo-endothelien de antigenen, dus
de bacteriën, wèl kunnen opnemen en afbreken, waarna deze afbraak-
producten (in vloeibare vorm) dan voor de lymphocyten toegankelijk
zouden worden en deze er zich aan zouden kunnen oriënteren.
In zekere zin heeft nu deze glorie van de lymphocyten niet lang geduurd.
Want door latere onderzoekingen, vooral door Fagraeusin Zweden en
door Keuning en Mej. Thorbecke in Groningen (door laatst-
genoemde beschreven in haar belangwekkende dissertatie van october
1954) werd aannemelijk gemaakt dat het toch niet de lymphocyten zouden
zijn, die de antistoffen vormen, maar dat het de plasmacellen zijn.
Dat in de zo even genoemde experimenten van Ehrich en Harris
de extracten van de geïsoleerde lymphocyten antistoffen bevatten, zou
volgens hen ook toegeschreven kunnen worden aan de daaronder en ook
in de lymphklier voorkomende plasmacellen.

Dat het de plasmacellen zijn die de antistoffen vormen, leiden ze af uit het
feit, dat overal op plaatsen waar een grote titer aan antistoffen gevonden
wordt, altijd heel veel, vooral zich ontwikkelende, plasmacellen aanwezig
zijn, die uit de reticulumcellen ter plaatse ontstaan. Ook in cultures in
vitro van dergelijke weefselfragmenten ontwikkelen zich altijd veel plasma-
cellen en stijgt in overeenstemming daarmede de titer aan antistoffen van
dat weefsel tijdens de kweek.

Als plaats waar nu de meest antilichamen gevormd worden, (en waar dus
de meeste plasmacellen voorkomen) noemen ze vooral de rode miltpulpa.
(Bij deze experimenten werd in de milten van de geïnfecteerde dieren,
onmiddellijk na de dood, het rode miltpulpaweefsel zoveel mogelijk ge-
scheiden van de wite miltpulpa, de Malpighische lichaampjes. Voor een
geringer deel worden de antistoffen gevormd in de witte miltpulpa, in
lymphklieren, beenmerg, lever, enz.

De infecties van de proefdieren geschiedden zowel intraveneus, dus direct
iri de bloedbaan, als wel plaatselijk (bijv. weer in de voetzool van de
achterpootjes, zoals bij de proeven van Ehrich en Har ris). Dat bij
intraveneuze infectie de elementen van de rode miltpulpa direct op de
infectie kunnen reageren, is door hun onmiddellijk contact met de smetstof
begrijpelijk. Bij een plaatselijke, periphere infectie echter (voetzool achter-
poot) is dit contact niet direct aanwezig. Men zou dus mogen verwachten,
dat, in cultures van de het infectiegebied drainerende lymphklier, (lgl.
poplitea) enige dagen na de infectie, meer antistofvorming zou zijn aan te
tonen dan in het gelijktijdig gekweekte weefsel van de rode miltpulpa.
Tegen de verwachting in bleek dit niet het geval te zijn; toch vindt in de
rode miltpulpa verreweg de meeste antistofvorming plaats (en wel in een
verhouding van 8 op 1).

Alvorens nu hierop nader in te gaan, wil ik U eerst herinneren aan de
bekende bevindingen van Reinhardt, Yoffey, e.a.
Zoals U weet, monden de lymphvaten, na een of meer lymphklieren ge-
passeerd te zijn, in de melkborstbuis, de ductus thoracicus, uit en geeft
deze zijn inhoud weer af aan de vena ca va, dus aan het bloed. Zij onder-
bonden deze ductus thoracicus vlak voor de inmonding in de vena cava
en tapten weer door een glazen canule de lymphe af, waarna ze in staat
waren de totale hoeveelheid lymphocyten te bepalen die per 24 uur met de
lymphe aan het bloed wordt afgegeven. Deze bedraagt 2 x de hoeveelheid
lymphocyten, die zich in het bloed bevindt. De lymphocyten in het
stromende bloed worden dus 2 x in de 24 uur ververst, althans vervangen.
Dienovereenkomstig moeten er evenveel lymphocyten in de 24 uur de
bloedbaan weer verlaten, dus uit de bloedcapillairen uittreden. Vroeger
nam men aan dat deze uit de bloedbaan uitgetreden lymphocyten vooral
via de slijmvliezen van de darmtractus en de luchtwegen enz. door de
bekledende epithcellaag heen het lichaam zouden verlaten. Inderdaad
bevinden zich altijd zeer veel lymphocyten tussen die epitheelcellen; ze
gaan er echter als regel niet doorheen. De vraag is dus: Waar blijven ze
dan? Men zou kunnen veronderstellen dat de uit de bloedbaan getreden
lymphocyten weer in het bloed- of de lymphcapillairen terug treden, m.a.w.
dat er een circulatie zou plaats hebben en dat het dus niet steeds verse,
nieuw gevormde lymphocyten behoeven te zijn die door de ductus thora-
cicus in de vena cava afgegeven worden.

Ehrich meende dat ze vooral in de kiemcentra van lymphklierfollikels
de bloedcapillairen zouden verlaten, om dan door de zeer talrijke macro-
phagen in die kiemcentra gephagocyteerd en vernietigd te worden. Hij
maakte zelf schattingen, uitgaande van het feit dat in één kiemcentrum
soms wel honderden macrophagen kunnen voorkomen en dat één macro-
phaag wel resten van een twintigtal lymphocyten zou kunnen bevatten;
op die manier zouden grote massa\'s lymphocyten geëlimineerd kunnen
worden.

Bij een vroegere gelegenheid heb ik al eens gewezen op de proeven van
Richard F a r r, die lymphocyten isoleerde en deze „merkte" door ze
te behandelen met een bepaalde doch onschadelijke stof, die door de
kern opgenomen wordt, waardoor deze kernen in ultraviolet licht een
sterke fluorescentie gaan vertonen. De gemerkte lymphocyten werden
weer in de bloedbaan van de proefdieren ingespoten. Deze laatste werden
daarna op verschillende tijdstippen gedood. Bij microscopisch onderzoek
van series organen en weefsels bleek dat de gemerkte lymphocyten de
bloedbaan weer verlieten en in de weefsels terecht kwamen, vooral ook in
de rode miltpulpa en dus niet het lichaam door darmepitheliën of anders-
zins verlieten.

Van recente datum zijn de onderzoekingen op dit gebied van F i c h t e -
1 i us, beschreven in zijn publicatie: „The fate of the lymphocyte" (1953).
Hij maakte hierbij gebruik van radioactieve Phosphonsotopen, om de
lymphocyten te „merken", waardoor hij deze, nadat ze weer in de bloed-
baan waren gebracht, met behulp van een Geigerteller in coupes van ver-
schillende organen en weefsels kon nagaan. Ook hij komt tot de waar-
neming dat vooral weer in de rode miltpulpa een sterke uittreding van
lymphocyten plaats vindt (in dezelfde plaats dus waar Fagraeus,
Keuning en Thorbecke hun meeste plasmacellen vinden) en
waarbij hij aangeeft hoe ze dan door de plaatselijke macrophagen af-
gebroken worden en de vrijgekomen nucleïnezuren aan het omgevende
weefsel of cellen afgegeven kunnen worden. Het zijn nl. de nucleïnezuren
die door hun phosphorgehalte door de radioactieve isotopen „gemerkt"
zijn geworden. Het is op dit vrijkomen van nucleïnezuren dat ik alvast
Uw aandacht wil vestigen.

Daar mijn betoog verder vooral gebaseerd zal zijn op deze nucleïnezuren,
zou ik het hier gaarne onderbreken om eerst met U in het kort enkele
nieuwere inzichten en aspecten te bespreken betreffende structuur en
functie van kern en protoplasma, zoals die door verdiept biochemisch
onderzoek en met behulp van de ultraviolet absorptie methode van
Caspersson, de ultracentrifuge, de phasecontrastraicroscoop en, last
but not least, de electronenmicroscoop verkregen zijn geworden.

Sinds M i e s c h e r, een Zwitsers biochemikus, weten we dat de kern
nucleïnezuur bevat (1874). Eerst werkzaam bij H o p p e S e y 1 e r in
Zürich, waar hij zich bezig hield met het chemisch onderzoek van witte
bloedcellen, keerde hij naar zijn geboortestad Basel terug; dit was een
gelukkige omstandigheid omdat in die tijd de Atlantische zalm in grote
getale de Rijn opzwom tot even voorbij Basel, zodat hij ieder voorjaar een
grote verzamelcampagne opzette van zalmspermiën, die voor zijn doel zeer
geschikt waren, omdat ze, gedroogd, wel voor 90% uit nucleïnezuren
bestonden. Miescher had de gewoonte het behandelde en geëxtraheer-
de celmateriaal na afloop nog eens microscopisch te bekijken, waarbij het
hem opviel dat de kern blijkbaar zeer resistent is en vaak, behalve wat
schrompeling, maar weinig verandert. Zo kon hij b.v. door behandeling met
maagsap, pepsine, en soms met gebruikmaking van sterke zuren, zelfs
onder verwarming, de kern isoleren en nader chemisch onderzoeken. Hij
vond daarbij een stof, die hem tot dusver onbekend was gebleven en die
hij nucleïne noemde. Toen bleek dat deze stof ook phosphor in de vorm
van phosphorzuur bevatte, noemde hij het nucleïnezuur. Na zijn ontijdige

dood werden zijn bevindingen verzameld en uitgegeven en werd zijn werk
daar andere onderzoekers voortgezet, vooral in Amerika.
Door de andere onderzoekers werd ook veel gebruik gemaakt van thymus-
weefsel, dat zeer veel lymphocyten bevat, die in het bezit zijn van een
grote chromatine-rijke kern en slechts zeer weinig cytoplasma. Het daarin
aanwezige nucleïnezuur werd dan ook wel thymonucleïnezuur genoemd.
Het was hierop dat Feulgen en Rossenbeck hun nucleal-reactie
grondvestten, een specifieke kleurreactie voor de chromatine, d.i. voor het
nucleïnezuur (waarbij na hydrolyse aldehydegroepen vrijkomen, die met
zwaveligzure fuchsine een typische rood-paarse kleur geven).
Aan latere onderzoekers bleek dat het dooi M i e s c h e r gevonden nucleï-
nezuur een desoxyribosenucleïnezuur (D.N.Z.), terwijl er ook een tweede
nucleïnezuur, het ribosenucleïnezuur (R.N.Z.) voorkomt. Het eerste komt
uitsluitend in de kern voor en is F e u 1 g e n-positief, het tweede komt in
de kern en in de nucleolus voor, maar ook in het protoplasma en is
F e u 1 g e n-negatief. Beide zuren bestaan uit z.g. mononucleotiden, uit
eenheden die opgebouwd zijn uit phosphorzuur, een suiker en een eiwit-
base. Het desoxyribosenucleïnezuur verschilt van het ribosenucleïnezuur in
de suikercomponent, die bij het laatste één zuurstofatoom meer bevat, wat
van grote invloed is op de eigenschappen. Beide nucleïnezuren zijn hoog
gepolymeriseerd d.w.z. de mononucleotiden zijn samengevoegd tot poly-
nucleotiden; vooral is dit het geval met het D.N.Z. zodat dit een reus-
achtig groot draadvormig molecuul is met een moleculairgewicht van wel
820.000, een polymerisaat van wel 2200 mononucleotiden. Over verdere
chemische bijzonderheden behoef ik niet nader uit te wijden. Volgens
Chargaff is de samenstelling voor iedere diersoort specifiek, terwijl in
één dier alle lichaamscelkernen over het algemeen een zelfde hoeveelheid
D.N.Z. bevatten.

Waar de rijpe ei- en zaadcellen het halve aantal chromosomen bevatten
en hun kernen ook maar de halve hoeveelheid desoxyribosenucleïnezuur,
volgt hieruit dat het D.N.Z. nauw gelieerd moet zijn aan de chromomcren.
Men neemt tegenwoordig zelfs aan dat het desoxyribosenucleïnezuur zelf
verantwoordelijk is voor de samenstelling van de genen, dus dat de erfe-
lijke eigenschappen daaraan gebonden zijn en zouden kunnen berusten
op bepaalde configuraties, bepaalde minimale verschillen in de uitermate
gecompliceerde structuur van het D.N.Z.-molecuul.

Is het D.N.Z. dus vooral van betekenis voor de erfelijke eigenschappen,
liet ribosenucleïnezuur is van groot belang voor o.a. de vorming van
eiwitten, bijv. van secreetgranula in kliercellen.

Nu was indertijd (± 1910) al door M e j. D r. M. van Herwerden,
destijds lector in de cytologie in het laboratorium van Prof. Boeke van
de Utrechtse Universiteit, uit cellen van lever en milt een ferment ge-
isoleerd dat in staat was het nucleïnezuur te ontbinden en zijn kleurbaar-
heid te doen verliezen. Zij noemde dit ferment nuclease. In de eerste jaren
daarna werd hieraan te weinig aandacht besteed; later bleek pas de grote
betekenis ervan. Thans weten wij dat er twee nucleasen zijn, een desoxy-
ribosenuclease en een ribosenuclease, waardoor resp. het D.N.Z. en het
R.N.Z. gedepolyineriseerd worden. Functies en kleurbaarheid (met ba-
sische kleurstoffen) berusten op het gepolymeriseerd zijn. Worden de beide
nucleïnezuren gedepolymeriseerd door de nucleasen, dan hebben ze hun
kleurbaarheid en hun eigenschappen verloren.

Voor het verdere begrip moet ik nu ook nog even de namen euehromatine
en heterochromatine in Uw herinnering terugroepen. Het euehromatine dat
vooral de genen bevat; het heterochromatine dat weinig of geen genen
herbergt. Het euehromatine, waaruit bij de kerndeling het grootste deel
van de chromosomen bestaat, bevat uitsluitend desoxyribosenuc.leïnezuur.
Het heterochromatine bevat zowel desoxyribose- als ribosenucleïnezuur en
is gelocaliseerd in één arm (of in het uiteinde van één arm) van
één of enkele chromosomen. Na de deling, dus in de interphase, verliest
het euehromatine zijn kleurbaarheid. Het heterochromatine behoudt zijn
kleurbaarheid. Wat wij dus in de interphase, dat is dus in een zich niet
delende cel, aan chromatine zien is heterochromatine.

U weet dat zich in een celkern ook één of meerdere kernlichaampjes
bevinden (de nucleolus of nucleoli). De betekenis hiervan was duister.
Sinds Gei tl er (1938) nam men aan dat ze ontstaan door eenvoudige
afsnoering van het uiteinde van het heterochromatische deel van één of
meer chromosomenarmen (trabanten of satellieten). Zij zijn zichbaar in
de zich niet delende kern. Bij het begin van de nieuwe kerndeling ver-
dwijnen ze weer.

Door de onderzoekingen van Caspersson en zijn school met de ultra-
violet absorptie methoden en die van Brachet en zijn leerlingen, die
meer gebruik maken van kleuringsmethoden (methylgroen pyronine) en
van „nucleasen", werd o.a. ook op de vorming en de betekenis van de
nucleolus een ander licht geworpen.

Van deze methode van Caspersson kan ik met het oog op de tijd
alleen zeggen dat hij met behulp van een uiterst sterke ultraviolette
lichtbron en een zeer gecompliceerde apparatuur in staat was om ver-
schillende kern- en celbestanddelen, zoals nucleïnezuren en eiwitten in de
cellen te localiseren, d.w.z. te photographeren met behulp van voor ultra-
violet licht gevoelige photographische platen. Deze techniek berust op het
specifieke absorptievermogen van die verschillende stoffen voor ultra-
violette stralen van zeer verschillende golflengte; vandaar de naam ultra-
violet-absorptie-micro-spectro-photo-metrie. Daar de nucleïnezuren de
ultra-violette stralen absorberen op een golflengte van 2600 A, kunnen op
die manier photo\'s bv. van chromosomen gemaakt worden, dus beelden
verkregen worden, mooier dan met enige kleurmethode te bereiken. Deze
techniek is zo verfijnd dat in een protoplasmagedeelte van 0.2—0.5 vier-
kante micron nog elementen aangetoond kunnen worden in hoeveelheden
van ÏO-¹² gram, dus zo gering dat ze met geen chemische methode te
benaderen zijn. (Men begrijpt dat op deze manier ook de nucleïnezuren
als „kernbestanddelen" van bacteriën aangetoond zijn kunnen worden.)
Met deze methode heeft men o.a. ook een ander inzicht in de vorming van
de nucleolus gekregen. Want in het laatste gedeelte van de telophase (de
laatste phase van de kerndeling) scheidt het heterochromatine ribose-
nucleïnezuur plus wat eiwit af, dat zich als een apart lichaampje gaat
voordoen en tot nucleolus wordt. Deze ontstaat dus door afscheiding en
niet door afsnoering. Dat gedeelte van het heterochromatine, waaruit de
nucleolus ontstaat, noemt men de „nucleolus organizer". De nucleolus be-
staat alleen uit ribosenucleïnezuur plus eiwit en is dus te beschouwen als
een reservoir van R.N.Z.

Van dit heterochromatine nu, maar ook van de nucleolus, wordt bij cellen
met een sterke eiwitsynthese, ook ribosenucleïnezuur afgescheiden naar de

kernmembraan, waarna ook ribosenucleïnezuur optreedt in het cytoplasma
rondom de kern. In het protoplasma van de cel wordt dit ribosenucleïne-
zuur nu geredupliceerd, dus vermeerderd.

Op verschillende gronden neemt men nu aan, dat door dit, vanuit de
kern afkomstige ribosenucleïnezuur, aan het cytoplasma het model, het
patroon als het ware verstrekt wordt voor het soort eiwit dat door het
protoplasma gevormd zal worden. In het protoplasma vormen zich name-
lijk bepaalde structuren, die ribosenucleïnezuur bevatten, door reduplicatie
ontstaan, die het eigenlijke product vormen, waarvan dus het patroon van
de kern afkomstig is, in casu van het heterochromatine,
Met een gewone lichtmicroscoop is hiervan niet méér waar te nemen dan
dat het protoplasma van de sterk eiwitvormende cellen, door al het
ribosenucleïnezuur, sterk basophiel is, dus gekleurd kan worden met basi-
sche kleurstoffen, terwijl in de kern vaak één of meer zware, dikke nucleoli
waargenomen worden.

Uiteraard heeft men zich afgevraagd of dat ribosenucleïnezuur wellicht
aan bepaalde cytoplasmatische structuren gebonden zou kunnen zijn.
Een antwoord scheen hierop gegeven te worden door C 1 a u d e die, op
zoek naar virus van het Rous-sarcoom, een suspensie van fijn verwreven
sarcoomcellen centrifugeerde met de ultracentrifuge. Hij verkreeg toen een
laagsgewijze afzetting met een buitenste laag bestaande uit kernen, een
tweede laag bestaande uit mitochondriën en daarop een derde laag, die
met de gewone microscoop structuurloos was doch basophiel. Deze derde
laag bleek bij electronen-microscopisch onderzoek een gekorrelde structuur
te bezitten. Cl au de meende eerst in die korreltjes het virus te zien,
te,meer omdat hij er het sarcoom mee kon overenten. Bij controle op
suspensies van normale cellen, die op dezelfde manier voorbehandeld
waren, kreeg hij dezelfde laagsgewijze afzetting, maar de korreltjes van de
derde laag bleken nu bij overenting geen sarcoom te kunnen verwekken.
Het waren dus geen virusdeeltjes. Daar ze na behandeling met ribonuclease
de kleurbaarheid verloren, meende hij in deze korreltjes normale cel-
bestanddelen te moeten zien, waaraan het ribosenucleïnezuur gebonden
was. Hij noemde de korreltjes microsomen. Zo werden deze microsomen
ingelijfd bij de normaal voorkomende celorganellen, zij het dan ook van
sub-microscopische grootte.

Andere onderzoekers herhaalden deze experimenten, echter zonder de
cellen vooraf te vermalen, dus ze daarbij intact te laten. Na ultracentri-
fugcring verkregen ze eveneens een laagsgewijze afzetting, maar nu
binnenin de nog intacte cellen. Na zorgvuldige voorafgaande fixering ble-
ken de elementen van de bovengenoemde derde laag, onderzocht met
de electronenmicroscoop, nu echter niet granulair, maar volgens Porter
een netwerk, volgens Bernhard, G a u t i e r e.a. een lamellaire struc-
tuur te vertonen.

Volgens Jules Weiss zouden het platte gesloten zakjes zijn met zeer
dunne lamellaire wanden. De wanden van deze zakjes, dus de lamellen,
zijn ongeveer 250 A dik en bestaan uit ribosenucleoproteïnen, m.a.w.
bevatten ribosenucleïnezuur. Door ribonuclease worden ze opgelost. Door
deze lamellaire structuren worden de producten, de eiwitten, gevormd,
maar naar het model dat te voren van de kern uit verstrekt is geworden.
Vooral in het basale, basophiele, deel van de pancreascel zijn deze lamel-
laire structuren electronen-microscopisch mooi waar te nemen. G a r-

nier had destijds aan dit basophiele, basale deel van de pancreascel al
de naam ergastoplasma, dat is het „werkzame" plasma gegeven. Dit
ergastoplasma, ook wel chromidiaal substantie genoemd, bracht hij al in
verband met de vorming van de secreetgranula. De genoemde lamellaire,
ribosenucleïnezuur bevattende, structuren noemt men daarom thans de
ergastoplasmatische lamellen of -zakjes.

De microsomen van C 1 a u d e moeten dus beschouwd worden als de
„debris", de brokstukken als het ware van deze lamellaire structuren, die
door de voorafgaande fijnwrijving gedestrueerd zijn geworden.
Heel fraai zijn deze lamellen of zakjes in het electronenmicroscopisch
beeld ook te zien in lever, schildklier en in plasmacellen.
Nu behoeven alle eiwitten in de cellen niet door bemiddeling van het
heterochromatine gevormd te worden. Er komen ook eiwitten b.v. enzymen
voor, die genetisch vastgelegd zijn en waarvoor dus genen aanwezig moeten
zijn, gelocaliseerd in het euchromatine van de chromosomen, dus in het
D.N.Z. Men heeft dit kunnen bewijzen aan lagere organismen, b.v. aan
schimmels. Vooral de neurospora crassus is daarvoor een geschikt object
omdat deze een overzichtelijk aantal aminozuren en vitaminen bevat,
terwijl ook de chemische samenstelling van het milieu waarin zij gekweekt
worden, bekend is; daardoor zijn de noodzakelijke totale chemische ana-
lyses doorvoerbaar. Bovendien wisselt zo\'n neurospora een geslachtelijke
voortplanting met een ongeslachtelijke, door sporen, af.
Door bestraling van een spore met Röntgen- of radioactieve stralen is het
mogelijk dat genen gelaedeerd of vernietigd worden en dat nu de uit zo\'n
bestraalde spore ontwikkelde schimmel b.v. niet in staat blijkt pantothcen-
zuur te vormen. Kruist men deze schimmel met een normale schimmel,
dan blijkt dit onvermogen erfelijk te zijn; hierdoor is dus bewezen dat voor
de vorming van pantotheenzuur een gen verantwoordelijk is.
Hiermede heeft men nu nog geen bewijs welke stof voor de samenstelling
van genen verantwoordelijk is. En ofschoon deze zaken slechts verwijderd
verband houden met ons eigenlijk onderwerp, wil ik toch in het kort
mededelen hoe het antwoord op die vraag, welke stof verantwoordelijk
is voor de samenstelling van de genen, gevonden wordt in de proeven van
Griffith, een Engels bacterioloog. Griffith kweekte nl. pneumo-
coccen, die gekenmerkt zijn door het bezit van een kapsel, die al naar het
type verschillend is van vorm en samenstelling, waardoor men de coccen
kan onderscheiden in type I, II en III. Door een bepaalde behandeling
kan men echter coccen van hun kapsel beroven, waarna echter deze
kapselloze cellen zich even goed kunnen vermeerderen, dus gekweekt kun-
nen worden; zij blijven echter kapselloos. Voegde Griffith aan zo\'n
cultuur van kapselloze pneumococcen, van b.v. type I, nu kapselhoüdende
pneumococcen toe van type III (die echter tevoren door verhitting in
warm water gedood waren en dus niet tot vermeerdering in staat), dan
kreeg hij een cultuur van pneumococcen met kapsel van type III. Het-
zelfde resultaat verkreeg hij bij inspuiting in een proefdier. Hier moest dus
van de kapselhoüdende, maar gedode cellen een stof overgedragen zijn
geworden aan de levende kapselloze cellen, die daardoor het vermogen
hadden herkregen tot kapselvorming (maar niet van hun eigen type). De
vraag was nu welke stof dit was. Door Avery, Mac LeodenMac
C a r t h y werd hierop het antwoord gevonden.

behandeling met fermenten, dan bleef de overdracht van het vermogen
tot kapselvorming bestaan. Werd behalve de kapsel ook het eiwit vernie-
tigd, dan bleef de rest nog steeds in staat bij de andere pneumococcen
kapselvorming te verwekken. Behandelde men deze rest echter vooraf met
desoxyribonuclease, dan bleef iedere kapselvorming uit. Het was dus het
D.N.Z. dat verantwoordelijk was voor het overdragen van het vermogen
tot kapselvorming.

Uit dit hele verhaal wil ik echter alleen het principe lichten dat een
nucleïnezuur van de ene cel op een andere overgedragen kan worden
met behoud van zijn eigenschappen. Ook de besmetting van een bacterie
door een bacteriophaag, een virus, zou ik in dit verband kunnen noemen.
Ook een virus bezit een kernsubstantie van desoxyribosenucleïnezuur met
een proteïnemantel er omheen. Bij de besmetting van de bacterie hecht
het virusdeeltje zich aan de bacterie en spuit als het ware zijn desoxyribose-
nucleïnezuur in het lichaam van de bacterie uit, waarin het nu door de
bacterie verder nieuw aangemaakt, geredupliceerd, wordt (met behulp
van grondstoffen van de bacterie zelf en van het milieu waarin de bacterie
gekweekt wordt). Wanneer zich nu voldoende nieuwe eenheden D.N.Z.
in het bacterielichaam gevormd hebben, worden daar weer eiwitmantcltjes
om afgezet en na ± een half uur hebben zich in de bacterie een 2 a 300
nieuwe virussen gevormd, waarna de bacterie barst en de virussen vrij-
komen. Ook hier dus weer een overdracht van een nucleïnezuur van het
ene element in het andere, al is het in dit geval dan ook ten verderve van
de gastheer.

Keren wij thans terug naar de cellen die verantwoordelijk zijn voor de
vorming van de antistoffen, dus voor het vormen van een „gericht"
globuline, dan mogen wij niet verwachten dat voor de vorming van anti-
stoffen tegen alle mogelijk bacteriën of vreemde eiwitten, die een lichaam
kunnen binnendringen, erfelijk aangelegde factoren, dus genen, in het
cuchromatine aanwezig zullen zijn.

Eerder ligt hier een taak voor het heterochromatine en zou het mogelijk
kunnen zijn dat ook in dit geval, voor het vormen van de bepaalde
specifieke globulinen, door het heterochromatine weer het patroon, dus
het model, van de te vormen antistof aan het protoplasma zal worden
verstrekt. Dit protoplasma zou dan door reduplicatie de ergastoplasma-
tische lamellen of zakjes kunnen vormen, door welke laatste de antilicha-
men zulllen worden afgescheiden. Maar voorafgaande aan dat eventuele
afgeven van dat „gericht" ribosenucleïnezuur zal het nodig zijn dat de
cel, of beter gezegd, de kern, eerst met het antigeen in contact is geweest
om zich daaraan te oriënteren (om te weten te komen, bij wijze van
spreken, welke antistof gevormd zal moeten worden).
Voor de zich intwikkelende plasmacellen in de rode miltpulpa (of de
reticulumcellen aldaar) is dit nodige voorafgaande contact met het anti-
geen natuurlijk gemakkelijk bij een intraveneuze infectie; minder gemak-
kelijk echter bij een plaatselijke periphere infectie.

Ook bij de bovenbeschreven infecties aan de voetzolen (door E h r i c h en
H a r r i s) van konijnen, waarbij in eerste instantie de vorming van de
antistoffen aan de lymphocyten werd toegeschreven, moeten deze lympho-
cyten zich dus ook eerst aan het antigeen georiënteerd hebben, dus
hiermee in contact zijn geweest, althans met hun afbraakproducten.
Nu zien wij bij een plaatselijke infectie ook altijd massa\'s lymphocyten ter

plaatse uit de bloedcapillairen treden, zonder dat men daarvan de be-
tekenis weet. Nog al drastisch drukt R i c h (dezelfde als van de „humiliat-
ing gap") zich uit, zoals dat door Florey in zijn recent leerboek
„Lectures on Pathology" met instemming wordt aangehaald:
„They (the lymphocytes) can always be observed af ter a day or two in
area\'s of inflammation and when the inflammation is produced by bacteria
or bacterial products, they are often present in enormous numbers, but
there is not the slightest notion of what they are doing there" en iets
verder: „they have the appearance of phlegmatic spectators watching the
turbulent action of the phagocytes."

Nu behoeven uitgetreden lymphocyten niet uitgetreden te blijven. Uit de
waarnemingen in de doorzichtige kamer van het konijneoor is wel ge-
bleken dat ze ook wel weer in bloed- of lymphcapillairen terug kunnen
komen en zeker is dat mogelijk ten opzichte van de lymphcapillairen in
een dergelijk infectieus ontstoken gebied. Daarin vertoont immers de
normaliter gesloten endotheelwand van de blind beginnende lymphcapillai-
ren in zulke omstandigheden vaak openingen, waardoor gemakkelijk
lymphocyten maar ook natuurlijk bacteriën in de lymphcapillair kunnen
geraken en zo verder in de betrokken lymphklier, waar de daar aanwezige
lymphocyten zich eveneens aan de bacteriën of de afbraakproducten
daarvan kunnen oriënteren.

Daar nu door E h r i c h en H a r r i s, zoals in het begin werd aangehaald,
aan de lymphocyten in het afvoerend vat van de regionale lymphklier
reeds antistofvorming werd toegeschreven, hetgeen later dan wel weer
min of meer herroepen werd, is het toch wel denkbaar dat de lymphocyten,
na zich aan het antigeen georiënteerd te hebben, een tegen dat antigeen
„gericht" ribosenucleïnezuur zijn gaan bevatten zonder dat het nog tot
produceren van antistoffen op grote schaal komt. En dat, wanneer ze
nu op hun verdere weg door de lymphvaten en de ductus thoracicus aan
het bloed afgegeven zijn geworden en nu deze bloedbaan weer verlaten
(in de kiemcentra volgens E h r i c h, of in de rode miltpulpa vooral,
zoals F i c h t e 1 i u s aangaf, waarbij laatstgenoemde al sprak van vrij-
komende nucleïnezuren, zonder daar nadere consequenties aan vast te
knopen) het hier nu zou kunnen gaan om een vrijkomen van een reeds
tegen het antigeen „gericht" ribosenucleïnezuur. Dit zou opgenomen
kunnen worden door geëigende cellen, bijv. riticulumcellen of zich daaruit
ontwikkelende plasmacellen en in deze de vorming van een „gerichte"
antistof kunnen stimuleren of althans versterken. In zekere zin zou dat op
hetzelfde neerkomen als het afgeven van de bepaalde patronen of modellen
van het ribosenucleïnezuur van het heterochromatine en de nucleolus, aan
het protoplasma van sterk eiwitsecernerende cellen, zoals boven werd
beschreven. Hiermede zou ook verklaard zijn, hoe bij een plaatselijke
periphere infectie het toch in de rode miltpulpa tot het vormen van grotere
hoeveelheden antistof komt dan in de regionale lymphklieren of in het
daaruit gekweekte weefsel. Ook al omdat de lymphocyten door hun gering
protoplasmalichaam niet zelf in staat zijn tot een grote productie, waarop
ook hun electronen-microscopisch beeld wijst: er bevinden zich nl. geen
ergastoplasmatische lamellen of zakjes in (die immers de eigenlijke vor-
mers van het product zijn). Wèl ziet men electronen-microscopisch in het
protoplasma van de lymphocyten een granulaire structuur die wel zal
berusten op de aanwezigheid van ribosenucleïnezuurmoleculen. De plasma-

cellen echter bevatten, zoals reeds gezegd, zeer veel ergastoplasmatische
structuren en kunnen dus als de eigenlijke producenten van de antilicha-
men beschouwd worden. Het essentiële in het gebeuren ligt dus in de
eventuele overdracht van vrijgekomen „gerichte" ribonucleïnezuren (van
afgebroken lymphocyten) aan de eigenlijke producenten van de afweer-
stoffen. Dat een overdracht van nucleïnezuren mogelijk is, hebben we
gezien bij de kapselvorming van de pneumococcen van G r i f f i t h en bij
het besmetten van de bacteriën door de bacteriophaag.
Ik zou in dit verband ook de publicatie van Goetz Richter kunnen
noemen, die bij geïmmuniseerde konijnen (dat zijn dus dieren die tegen
een bepaalde infectie antistoffen produceren, en, zoals hij ook aanneemt
door middel van plasmacellen) een hyperglobulinaemie kon verwekken
door aan deze dieren subcutaan ribonucleïnezuur toe te dienen in de vorm
van een natrium ribonucleaat. De vergrote globulineproductie schrijft hij
toe aan het opnemen van dat ribonucleaat door de plasmacellen. Het is dus
de grote vraag of de lymphocyten, vooral in infectiehaarden nog wel als
„phlegmatic spectators" beschouwd mogen worden. Of zijn zij niet eerder
wel degelijk geinterresseerde en actieve elementen, om zo te zeggen
„boodschappers" die vanuit de periphere geinfecteerde gebieden belang-
rijke gegevens in de vorm van een georiënteerd ribosenucleïnezuur brengen
naar de plaatsen, waar de antistoffen in grote hoeveelheden en het meest
efficiënt (met het oog op de onmiddellijke afgifte er van aan het bloed)
gevormd kunnen worden? Het zou dan ook geen zin hebben zich af te
vragen of antistoffen gevormd worden óf door reticulo-endotheelcellen,
öf door macrophagen öf door lymphocyten öf door plasmacellen, omdat
het een kwestie van samenwerking is ,altijd beschouwd voor periphere
infecties). Eerst treedt phagocytose en afbraak van de antigenen (bacte-
riën) door macrophagen en reticulo-endotheliën op, waarna de lympho-
cyten zich aan de afbraakproducten oriënteren en een „gericht" ribose-
nucleïnezuur verkrijgen (althans gedeeltelijk). Dit kunnen ze, na circulatie
door lymph- en bloedbaan, na het verlaten van de bloedbaan en na
afbraak van henzelf over geven aan bijv. zich ontwikkelende plasmacellen,
die tenslotte de producenten op grote schaal worden en door hun locali-
satie, zoals b.v. in de rode miltpulpa of andere plaatsen, de antistoffen
onmiddellijk aan het bloed kunnen afgeven.

Deze redenering slaat alleen op periphere infectie (zoals in de natuur ook
wel het meest zal voorkomen). Bij intraveneuze infecties, zoals experimen-
teel kan geschieden, kunnen de reticuloendotheliale elementen en de
zich daaruit ontwikkelende plasmacellen zich direct aan het antigeen
oriënteren.

Tal van andere zaken zouden in dit licht beschouwd kunnen worden. Zo
zou b.v. hiermede verklaard kunnen worden hoe bij de periphere infecties,
b.v. in de voetzool van het konijn (zoals door Mej. Thorbeckein
haar proefschrift vermeld) het, tegen de verwachting in, toch in de rode
miltpulpa tot veel grotere antistofvorming komt dan in de betrokken
regionale lymphklier. Ook sommige meningsverschillen betreffende het
veronderstelde vrijkomen van antistoffen bij het verval van de lympho-
cyten in de alarmphase van S e 1 y e, door de verhoogde functie van de
bijnierschors, zouden hiermede misschien verklaard kunnen worden.
Zoals bekend, worden bij versterkte bijnierschorsfunctie, de macrophagen
tot verhoogde werking aangezet, waardoor het tot vermeerderde lympho-

cytenafbraak kan komen. Hierbij komen echter nog geen kant en klare
afweerstoffen vrij. doch pas daarna als het eventueel „gericht" en vrij-
gekomen ribosenucleïnezuur door de eigenlijke producenten zou zijn op-
genomen geworden.

Voorts zou men de vraag onder de ogen kunnen zien of lymphocyten, in
het bezit van een „georiënteerd" ribosenucleïnezuur in hun kernen, dit,
bij delingen, niet op volgende generaties zouden kunnen overdragen.
Terwijl men ten slotte nog de vraag zou kunnen stellen of het grote
gehalte aan lymphocyten in de colostrum, het eerste voedsel van het
jonge kalf, een blote toevalligheid is. Dit zijn weer lymphocyten, die uit
het bloed in de uier zijn uitgetreden en dus geen nieuwe pasgevormde.
Uit de onderzoekingen van M i e s c h e r, bovenvermeld, bleek dat kernen
een inwerking van maagsappen en zuren vaak goed kunnen doorstaan en
hun nucleïnezuren daarbij intact kunnen blijven. Indien het mogelijk zou
kunnen zijn dat deze, eventueel óók „gerichte" ribosenucleïnezuren als
zodanig in de darmtractus opgenomen worden (waartoe misschien de
bijzondere structuur van de resorbtorenzoom in de dunne darm gelegen-
heid zou bieden, zoals uit het electronen-microscopisch beeld daarvan
afgeleid kan worden), dan zouden ze in het organisme van het jonge
dier tot een zelfstandige vorming van antistoffen wellicht bij kunnen
dragen.

Wat ik heb willen mededelen draagt dan ook allerminst het karakter van
bewezen feiten, maar wil niet meer zijn dan een beschouwing, een
suggestie en een zwakke poging om bij te dragen tot het opvullen van di
„humiliating gap" van R i c h.

Gaarne zou ik bij deze gelegenheid nog een kort persoonlijk woord willen
spreken.

Dat ik, bij de plaats gehad hebbende spliting van leerstoelen bij de
Veterinaire faculteit, waarbij er ook een werd ingesteld voor de veteri-
naire Histologie, de eerste heb mogen zijn om deze nieuwe leerstoel te
bezetten, stemt mij tot grote dankbaarheid. Het moge mij vergund zijn
het College van Curatoren nogmaals mijn oprechte dank te betuigen,
dat het mij toen voor deze benoeming heeft willen voordragen, evenals ik
thans Uw College hartelijk dank zeg voor de medewerking, welke ik heb
mogen ondervinden. Ook de Heer Secretaris van het College van Cura-
toren wil ik gaarne mijn erkentelijkheid betuigen voor de hulp die hij
mij heeft verleend.

Het is me een behoefte ook de Heer Homoet en Mejuffrouw Kingma
mijn hartelijk dank uit te spreken voor de vele malen dat zij mij hun
medewerking en steun hebben willen geven.

Wat betreft de leden van de Veterinaire faculteit moet ik beginnen met
te zeggen dat voor mij over dit uur een schaduw ligt omdat het Prof.
Krediet niet gegeven is geworden deze dag nog mede te mogen beleven.
Hij toch was het, die in de beginperiode van het Veterinair Hoger Onder-
wijs het nodig oordeelde aan het onderricht in de anatomie ook dat in
de microscopische anatomie te verbinden. In verband hiermede werd ik
op zijn voordracht tot conservator benoemd. Op dit ogenblik wil ik dit
nog met dankbaarheid gedenken. Prof. Krediet was de eerste die mij

officieel nog mededeling deed van de stichting van de nieuwe leerstoel;
het stemt mij tot grote droefheid dat hij de verdere ontwikkeling niet
heeft mogen meemaken.

I)at Mevrouw Krediet, zijn zoons en familie thans bij mijn afscheid hier
aanwezig zijn, wordt door mij hoog gewaardeerd.

Dat ik bij mijn intrede in de faculteit voor de leden een onbekende was,
kan ik moeilijk zeggen. Vele van hen heb ik nog als leerlingen gehad,
van sommigen zelfs de zonen en dochters.

Aan mijn werkkring zelf werd niet veel veranderd, maar wat nieuw voor
mij was, waren de faculteitsvergaderingen en het moet me van het hart,
dat ik deze steeds met het grootste genoegen heb bijgewoond wegens de
zeer aangename spheer en prettige verhouding onderling, ook bij soms
verschillend inzicht. Ik feliciteer dan ook in dit opzicht Prof. Bretschneider
als nieuw benoemde hoogleraar in de Veterinaire Histologie met zijn
intrede in de faculteit, evenals ik de faculteit meen te mogen gelukwensen
met zijn benoeming als mijn opvolger.

Waar het onderwijs in de Microscopische Anatomie en Histologie van de
aanvang af moest worden opgebouwd, waarin ik uiteraard een aandeel
had, zou het ondankbaar zijn als ik niet, naast de persoon van Prof.
Krediet, ook anderen gedacht, die daaraan hebben bijgedragen.
Natuurlijk neemt daarbij, na zijn intrede in het Anatomisch Instituut, Prof.
Meyling een eerste plaats in en ben ik hem zeer dankbaar voor de vele
steun en medewerking, steeds in de prettigste verhouding ondervonden.
Ik zeg hem daarvoor dan ook hartelijk dank.

Van mijn vroegere medewerkers wil ik mijn eerste amanuensis, de Heer
van der Vaart noemen, die met onverflauwde ijver en grote bekwaamheid
een groot aandeel in de opbouw van de practica heeft gehad. Ook aan
hem mijn oprechte dank.

Voorts gaat mijn beste dank uit aan alle andere medewerkers uit vroegere
en tegenwoordige tijd, die ik niet met name behoef te noemen maar die U
alle bekend zijn, voor hun goede diensten en toewijding.
En wanneer ik me, zoals nu eenmaal te doen gebruikelijk is, aan het slot
tot de studenten richt, dan weet ik dat bij gelegenheden als deze nog wel
eens woorden als dank en dankbaarheid geuit willen worden. Laat ik U
echter zeggen, dat als er één dankbaar mag zijn, ik het dan ben. Ik heb
het altijd in mijn werkkring een groot voorrecht gevonden omgang te
hebben met jonge mensen. U zult dat misschien niet zelve zo inzien, maar
toch is het zo, en hoe ouder men wordt hoe meer men dat beseft.
Over het geheel hebben we het nog al kunnen vinden. Ik heb natuurlijk
wel eens gemopperd als bijv. op de practica de tekeningen van de micro-
scopische preparaten aan de ene kant soms gingen gelijken op „Vader en
Zoon" van Ouborgh of aan de andere kant op die van Jo Spier in het
extreme, maar het was per slot van rekening dan toch goed bedoeld. En
dan heb ik altijd nog een stille hoop dat U er nog wat meer van mee-
genomen hebt dan alleen de kennis van de rijtjes epitheliën of de eigen-
schappen van het R.E.S. Want al is een microscopisch preparaat op
zichzelf een dood ding, het gevoel van eerbied voor het leven kan er toch
door versterkt worden.

En dat U na alles wat U gehoord hebt over desoxyribosenucleïnezuur enz.
niet zult denken „och, het is allemaal chemie", dat vertrouw ik U wel toe.
Ik zou het als een gemeenplaats gevoelen wanneer ik nog moest zeggen

dat, hoe buitengewoon belangrijk de chemie is en hoe groot de bewonde-
ring daarvoor behoort te zijn, deze toch altijd slechts het hoe, maar nooit
het waarom en waardoor belicht.

Dan kunt U zich beter de woorden te binnen brengen van Voltaire, zoals
die te lezen staan ergens op een kerkmuur in Parijs, onder de afbeelding
van een klok:

l\'univers m\'embarrasse
mais je ne puis songer,
quand cette cloche marche
qu\'il n\'y a point d\'horloger.

Deze regels zijn door hem gedicht met betrekking tot het heelal maar hij
had hiertoe bij wijze van spreken ook geinspireerd kunnen worden wanneer
hij kennis had gehad van het oneindig gecompliceerde levensgebeuren in
één dierlijke cel.

Ik wens U veel succes in Uw verdere studie en in Uw latere mooie beroep.
En U allen dank ik zeer voor Uwe tegenwoordigheid en belangstelling.

Uit het Laboratorium van de Gezondheidsdienst voor Dieren in de
provincie Groningen.

Listeria monocytogenes is een micro-organisme met pathogene eigenschap-
pen voor een groot aantal diersoorten en voor de mens (N y f e 1 d t, 1940;
Strikwerda, 1947; D o n k e r-V o e t, 1954; S e e 1 i g e r, 1955). Aan-
gezien infectie van de mens, voorzover bekend, uitsluitend tot stand komt
via zieke of smetstofdragende dieren, is de „listeriosis" als een typische
zoönose op te vatten en verdient zij als zodanig speciale aandacht uit een
oogpunt van levensmiddelen-hygiëne (K a m p e 1 m a c h e r, 1956) en als
beroepsinfectie.

Bij de dieren treedt de ziekte zowel sporadisch, als in en- of epizoötische
vorm op. Hierbij doet ze zich hetzij als sepsis, hetzij als geïsoleerde orgaan-
aandoening, met bijzondere voorkeur voor het centrale zenuwstelsel, voor
(S e e 1 i g e r, l.c.). Met betrekking tot de epizoötologie is nog zeer weinig
bekend; ubikwitair voorkomen van de kiem lijkt niet onwaarschijnlijk.
Bij het rund vertoont deze ziekteverwekker affiniteit tot het centrale
zenuwstelsel en de drachtige uterus en geeft hij zodoende aanleiding tot
encefalitische processen en abortus.

Als oorzaak van spontane mastitis werd hij tot nu toe slechts beschreven
door Wramby (1944) en wel bij een rund, waarbij zich een week na
het afkalven een mastitis van de beide achterkwartieren ontwikkelde, ge-
paard gaande met koorts en anorexie. Uit het uicrsecretum, dat bloedig
gekleurd was en rijkelijk ontstekingsproducten bevatte, isoleerde hij
Listeria monocytogenes.

Voorts was het Po tel (1954) met betrekking tot een endemisch op-
tredende perinatale kindersterfte (bij overwegend vroeggeboorte) ten-
gevolge van „granulomatosis infantiseptica", waaraan een infectie met
Listeria monocytogenes ten grondslag bleek te liggen, opgevallen, dat de
desbetreffende moeders hetzij van het platteland afkomstig waren en even-
tueel zelf dieren hielden, dan wel gedurende de zwangerschap op het
platteland hadden verbleven of in elk geval ongekookte melk hadden ge-
nuttigd. In één geval konden uit de melk van een koe, waarvan een
patiënte gedurende de laatste maanden der zwangerschap melk -— onge-
kookt -— had gedronken, listeria\'s worden gekweekt, doch bij herhaald
onderzoek bleef de kweek negatief. Bij verdere onderzoekingen leek het
voorkomen van zich als atypische mastitiden voordoende uier-listeriose in
een aantal gevallen waarschijnlijk, doch kon deze niet worden bewezen.
Dedié (1955), tenslotte, gelukte het, door het inbrengen van de smet-
stof via het tepelkanaal, experimenteel mastitis op te wekken. Verder
isoleerde deze onderzoeker de kiem uit uier en uier-lymfklieren van een
aan septische metritis in aansluiting aan listeria-abortus gestorven koe.

In verband met de schaarste der literatuurgegevens op dit punt menen
wij, dat het hierna te beschrijven geval voor de casuïstiek der listeriose
van belang kan zijn.

Op 1 november 1955 ontvingen wij van collega J. P. de Vries, dieren-
arts te Stadskanaal, een monster uiersecretum ter onderzoek, afkomstig van
een 6-jarig rund, waarbij zijn hulp was ingeroepen, omdat het mastitis van
het linker achterkwartier vertoonde. Enkele dagen tevoren was dit kwar-
tier door de eigenaar vruchteloos behandeld met handelspenicilline.
De melk uit het aangetaste kwartier bevatte kleine vlokjes, doch had
overigens een normaal aspect. In het sediment weiden bij microskopisch
onderzoek Gram-positieve staafjes aangetoond, terwijl bij het verdere
bacteriologisch onderzoek een Gram-positief staafje werd geïsoleerd, dat
morfologisch en cultureel-biochemisch de eigenschappen van Listeria
tnonocytogenes vertoonde.

Collega De Vries, die inmiddels reeds een behandeling met penicilline
en streptomycine had ingesteld, zond ons op 15 november nogmaals een
melkmonster. Dit was op het oog volkomen normaal, doch bleek een sterk
verhoogd gehalte aan leukocyten te bezitten, nl. 8 milj. per cc. Ook uit
dit monster werd een Grampositief staafje geïsoleerd, dat wij als Listeria
tnonocytogenes meenden te moeten determineren.

Onze determinatie van de beide stammen werd bevestigd door de Rijks-
seruminrichting te Rotterdam.

Op 29 november stelden wij in samenwerking met de praktizerende dieren-
arts ter plaatse een onderzoek in.

Behalve het bewuste rund waren op het bedrijfje nog I melkkoe en 2 jonge
dieren aanwezig. Deze hadden nooit enige ziekteverschijnselen vertoond.
Ook met betrekking tot het aanwezige pluimvee bestonden geen klachten.
Het „zieke" rund vertoonde een matige vergroting van het linker achtcr-
kwartier, waarin zich langs de gehele achterzijde een schijfvormige ver-
harding aftekende. Zwelling van de supramammaire lymfklieren kon niet
worden vastgesteld.

Het rund was op 20 mei normaal afgekalfd. De verschijnselen waren eind-
oktober akuut begonnen met een „hard kwartier" en verminderde melk-
gift, die thans echter herstellende was, zoals ook bleek uit dc gegevens
van de melkcontrole:

contr. dd. 12/13 okt.: melkgift 22,2 kg, vetgehalte 4,— %;
contr. dd. 31 okt/1 nov. melkgift 13,6 kg, vetgehalte 5,— %;
contr. dd. 22/23 nov.: melkgift 17,6 kg, vetgehalte 4,20%;

Volgens de eigenaar was de melkgift uit het aangetaste kwartier vrijwel
gelijk aan die uit het andere achterkwartier.

Uit alle kwartieren werd een melkmonster verzameld voor bacteriologisch
onderzoek. Dit had het volgende resultaat:

directe cultuur: alleen uit dc melk van het linker achterkwartier werd
Listeria tnonocytogenes geïsoleerd;

cultuur na resp. 1 en 3^4 week bewaren der monsters in de koelkast op
ca. 4° C (als „ophopingsmethode" aangegeven door Gray c.s., 1948):
als boven, waarbij de kiem zowel uit de ondermelk als uit de room werd
gekweekt.

De toestand van het aangetaste kwartier bleef vervolgens stationair —
waarbij, volgens de eigenaar, zwelling en verharding afwisselend meer of
minder uitgesproken waren, doch de melkgift niet merkbaar was ver-
minderd tot het rund, gezien de gevaren van de ook voor de mens
niet onbedenkelijke smetstofverspreiding, op 10 februari 1956 werd ge-
slacht.

De productie van het dier had zich inmiddels volkomen hersteld, getuige
de uitslag van de laatste controle d.d. 20/21 januari: melkgift 21,8 kg,
vetgehalte 4,30

Vóór de slachting werd nogmaals uit alle 4 kwartieren melk verzameld
voor een bacteriologisch onderzoek, waarbij opnieuw uitsluitend uit het
linker achterkwartier L. monocytogrnes kon worden geïsoleerd. Hoewel
de melk uit dit kwartier ook nu weer een volkomen normaal aspect had,
was het gehalte aan witte bloedcellen nog sterk verhoogd (meer dan
15 milj. per cc.).

Bij het serologisch onderzoek, dat werd verricht door het Rijks-Instituut
voor de Volksgezondheid te Utrecht, bleek het bloed geen antistoffen t.o.v.
L. monocytogencs te bevatten.

De slachting vond plaats in het Openbaar Slachthuis te Groningen.
Als enige afwijking werd een onspecifieke diffuse mastitis met verhoogde
bloedrijkdom van het linker achterkwartier, alsmede matige zwelling van
de regionaire supramammaire lymfklier, gevonden.

Ook bij het microskopisch onderzoek van het uierweefsel konden alleen
in het linker achterkwartier ontstekingsverschijnselen worden vastgesteld.
Deze bestonden voornamelijk uit vermeerdering en verhoogde celrijkdom
van het interstitium en hyperemie der septale en interalveolaire bloedvaten.
De in het interstitium aangetroffen cellen waren vóór alles fibroplasten;
rustende bindweefselcellen werden er vrijwel niet in aangetroffen. De
vezelrijkdom was matig en de hoeveelheid ontstekingscellen zeer gering.
Deze laatste waren vooral lymfocyten, vaak dicht onder het epitheel ge-
legen, voorts enkele histiocyten, alsmede duidelijke plasmacellen. Het
alveolaire epitheel was in het algemeen intact, terwijl de alveolen slechts
sporadisch ontstekingsproducten bevatten. Ontstekingscellen en gedes-
kwameerde epitheliën werden wel aangetroffen in de grotere melkgangen.
Overigens bevonden zich in het ontstoken uiergedeelte nog verschillende
kwabjes die een volkomen normaal beeld van secernerend epitheel ver-
toonden. In andere kwabjes werd een zoom ontstoken weefsel gevonden,
terwijl de rest uit normaal secernerend weefsel bestond. Dit opvallend
„rustige" ontstekingsbeeld verklaart wel de vrijwel normale melkgift uit
het aangetaste kwartier en het normale aspect van het secreturn.
Voorts werden nog gedeelten van het centrale zenuwstelsel, t.w. grote en
kleine hersenen, verlengde merg en ruggemerg (borstgedeelte), histolo-
gisch onderzocht. Hierin konden geen ontstekingsverschijnselen worden
aangetoond.

aangelegd uit: alle vier uierkwartieren, beide supramammaire lymfklieren,
lever, grote en kleine hersenen, verlengde merg en ruggemerg.
Voor de bouillon-cultuur werden bovendien stukjes van ca J/2—1 cm³ met
de cultuurvloeistof tot een papje verwreven.

Alleen uit het linker achterkwartier werd groei van L. monocytogenes,
zowel op de bloedplaat als in de bouillon (op 22° en 37°C), verkregen.
Ook na 4, resp. 10 weken bewaren van de bouillonbuizen met orgaan-
suspensie in de koelkast op 4°C kon de kiem slechts worden aangetoond
in de buizen met materiaal uit het linker achterkwartier.
Het op het laboratorium van het Slachthuis ingestelde bacteriologisch
onderzoek van milt, vlees en de ca. 4 maanden drachtige uterus, had
eveneens een negatief resultaat.

De door ons uit melk en uierweefsel gekweekte stam behoorde, blijkens
het door Dr. Kampelmacher (Rijks-Instituut voor de Volksgezond-
heid) verrichte onderzoek, volgens de serologische indeling van Pater-
son tot type 1 (0-ant.: I, II, (III); H-ant.: AB).

We hebben te doen gehad met een geïsoleerd geval van orgaan-listeriose
met uitsluitende aantasting van het linker achterkwartier, waarbij in elk
geval gedurende meer dan 3 maanden uitscheiding van smetstof met de
melk heeft plaatsgevonden.

De voorgeschiedenis van het desbetreffende rund, noch van het bedrijf
waarop dit werd gehouden, leverde enig aanknopingspunt op met betrek-
king tot de mogelijke infectie-modus.

Uit dit geval blijkt echter opnieuw het belang — zowel uit een oogpunt
van bedrijfshygiëne als van volksgezondheid van het verrichten van
bacteriologisch onderzoek bij mastitis en zeker in die gevallen, welke niet
of onvoldoende reageren op een behandeling met de gebruikelijke anti-
biotica.

Prof. J. H. ten T h ij e, op wiens Instituut de micro-foto\'s werden
vervaardigd, betuigen wij hiervoor gaarne onze dank.

Beschrijving van ren geval van klinische mastitis met aantasting van één achter-
kwartier, bij een 6-jarige melkkoe, veroorzaakt door Listeria monocytogenes, serotypc
1 (P a t e r s o n).

De ziekteverwekker werd gedurende tenminste 3 maanden met de melk uitgescheiden.
De bevindingen bij het klinisch, bacteriologisch en postmortaal onderzoek worden
besproken. Na een acuut begin had de toestand spoedig een chronisch karakter
gekregen, met matige vergroting en induratie van het betrokken kwartier. Het alge-
meen welzijn van het dier was ongestoord. De melk uit het aangetaste kwartier was
normaal van uiterlijk, doch had een verhoogd celgehalte. De aandoening bleek zich
uitsluitend tot dit kwartier te beperken en werd histopathologisch gekenmerkt door
een chronische diffuse interstitiële ontsteking.
De infectie-modus bleef onopgehelderd.

Gewezen wordt op het belang van het bacteriologisch melkonderzoek bij mastitis.
Summary:

Description of a case of clinical mastitis affccting one rear quarter in a 6 years old
milch cow, caused by Listeria Monocytogenes serotype 1 (Paterson).
The organism was shed over a period of at least 3 months.

The findings on clinical, bacteriological and post mortem examination are discussed.
After an acute onset the condition had soon assumed a chronic character with mode-
rate swelling and induration of the quarter involved. The animal showed no general
symptoms. The milk from the affected quarter appeared normal but showed increase
in leucocyte count. The infection proved to be limited to this quarter exclusively.
Histopathologically the condition was characterized by a slight (chronic) diffuse in-
terstitial inflammation.

The importance of bacteriological examination in mastitis is emphasized.
Résumé:

Description d\'un cas de mastitis clinique avec lésion d\'un seul quartier de derrière
chez une vache laitière de 6 ans, causée par des Listeria monocytogenes, sérotype 1
(P a t e r s o n).

L\'agent pathogène fut excrété pendant au moins 3 mois avec le lait.
On commente les constatations faites lors de l\'examen clinique, bactériologique et
postmortal. Après un début aigu la situation obtint promptement un caractère
chronique, avec augmentation modérée et induration du quartier en question. La
prospérité générale de l\'animal était sans trouble. Le lait du quartier atteint
était normal en apparence, mais une teneur de cellules augmentée. L\'affection se
trouva être bornée à ce quartier et se caractérisa histopathologiquemcnt par une
infection intertitielle diffuse chronique.
Le modus de l\'infection resta inéclairci.

On attire l\'attention sur l\'intérêt d\'une analyse bactériologique du lait en cas de
mastitis.

Beschreibung eines Falles klinischer Mastitis bei einer 6-jährigen Milchkuh, verur-
sacht durch Listeria monocytogenes Serotyp 1 (Paterson), wobei ein Hinter-
viertel angegriffen wurde.

Der Krankheitserreger wurde während wenigstens 3 Monate mit der Milch ausge-
schieden.

Es werden die Ergebnisse der klinischen, bakteriologischen und postmortalen Unter-
suchung besprochen. Anfänglich akut auftretent zeigte die Krankheit schon bald einem
chronischen Charakter mit mässiger Vcrgrösserung und Verhärtung des betreffenden
Viertels. Das Allgemeinbefinden des Tieres war unbeeinträchtigt.
Die Milch aus dem angegriffenen Viertel war äusserlich normal, doch der Zellcn-
gehalt war erhöht. Die Erkrankung beschränkte sich offenbar ausschliesslich auf
diese Viertel und wurde histopathologisch gekennzeichnet durch eine chronische
diffuse interstielle Entzündung.
Der Infektionsmodus blieb unaufgeklärt.

Es wird hingewiesen auf die Wichtigkeit einer bakteriologischen Milchuntersuchung
bei Mastitis.

F. (1948) : J. Bact. 55, 471.
GRAY, M. L. and MOORE, G. R. (1953) : N. Amer. Vet. 34, 99.
KAMPELMACHER, E. H. (1956): Tijdschr. Diergencesk. 81, 322.
NYFELDT, A. (1940): Skand. Vet.-Tidskr. 30, 280.
POTEL, J. (1954) : Dtsch. Ges.wesen 9, 92

SEELIGER, H. (1955): Listeriose. (Beitr. Hyg. u. Epidemiol., Heft 8), Leipzig.
STRIKWERDA, R. (1947): Tijdschr. Diergeneesk. 72, 342. (Verzamelrcferaat).
WRAMBY, G. O. (1944) : Skand. Vet.-Tidskr. 34, 277.

Afb. 1. •—• Uier-listeriose: hyperemie van de interalveolaire bloedvaten (A) ; lymfo-
cyten (B) en plasmacellen (C); alveolair cpitheel intact; S = intcrlobulair septum.
Vergr. 300x.

Fig. 1. — Udder-listeriosis: hyperaemia of the interalveolar capillaries (A); lenmpho-
cytes (B) and plasma cells (C); alveolar epithelium intact; S — interlobular septum.
300x.

Afb. 2. — Uier-listeriose: normaal-secernerend naast ontstoken weefsel (links onder).
Vergr. 75x.

Fig. 2 — Udder-histeriosis: normally secerning beside inflammated tissue (lower left).
75x.

van 16 Augustus 1956 no. 9 houdende toelating van anderen dan dierenartsen tot
de uitoefening van de diergeneeskunst in beperkte omvang
Artikel 1

Tot het inenten van herkauwende dieren en varkens tegen mond- en klauwzeer zijn
toegelaten zij, die het eerste gedeelte van het doctoraal examen in de diergeneeskunst
met goed gevolg hebben afgelegd, voor zover zij:

a. deze handeling verrichten onder leiding en verantwoordelijkheid van een prakti-
zerend dierenarts, die in het bezit is van een verklaring van de Maatschappij voor
Diergeneeskunde, waaruit blijkt, dat hij behoefte heeft aan een assistent;

b. tijdens het verrichten van deze handeling in het bezit zijn van een verklaring
van de directeur van de Veeartsenijkundige Dienst, welke hun op hun verzoek wordt
verstrekt en waarin is vermeld het tijdvak, waarin, en de naam van de dierenarts,
onder wiens leiding en verantwoordelijkheid zij de handeling verrichten;

c. de handeling verrichten binnen het tijdvak, vermeld in de onder b bedoelde
verklaring, en onder leiding en verantwoordelijkheid van de in die verklaring ver-
melde dierenarts.

Tot het toepassen van het diagnosticum tuberculine bij runderen, met uitzondering
van het beoordelen van de reactie, zijn toegelaten zij, die het eerste gedeelte van het
doctoraal examen in de diergeneeskunde met goed gevolg hebben afgelegd, voor
zover zij:

a. deze handeling verrichten onder leiding en verantwoordelijkheid van de dieren-
arts, die met het onderzoek der runderen is belast en die in het bezit is van een
verklaring van de Maatschappij voor Diergeneeskunde, waaruit blijkt, dat hij behoefte
heeft aan een assistent;

b. tijdens het verrichten van deze behandeling in het bezit zijn van een verklaring
van de directeur van de Veeartsenijkundige Dienst, welke hun op hun verzoek wordt
verstrekt en waarin is vermeld het tijdvak, waarin, en de naam van de dierenarts,
onder wiens leiding en verantwoordelijkheid zij de handeling verrichten;

c. de handeling verrichten binnen het tijdvak, vermeld in de onder b bedoelde
verklaring, en onder leiding en verantwoordelijkheid van de in die verklaring ver-
melde dierenarts.

Dit besluit treedt in werking met ingang van de dag, waarop de Wet op de Uitoefe-
ning van de Diergeneeskunst in werking treedt.

Onze Minister van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening is belast met de uit-
voering van dit besluit, hetwelk in de Staatscourant zal worden geplaatst.
\'s-Gravenhage, 16 augustus 1956.
De Minister van Landbouw, Visserij
en Voedselvoorziening a.i.,
C. Staf.

van 16 augustus 1956 no. 10, houdende regelen met betrekking tot de inenting van
hoenders tegen pokken en difterie door anderen dan dierenartsen

„directeur": de directeur van de Veeartsenijkundige Dienst, te \'s-Gravenhage;
„gediplomeerde pluimveeselecteurs": zij, die in het bezit zijn van het door de Stich-
ting tot het afnemen van vakexamens in de sector Pluimvee en Eieren afgegeven
diploma „Pluimveeselecteur", alsmede zij, die op het tijdstip van inwerkingtreding

van dit besluit reeds in het bezit waren van het door de Rijksvoorlichtingsdienst voor
de Pluimveeteelt afgegeven gelijknamige diploma;

„pluimveehouders": a. zij, die minder dan 51 hoenders houden: b. zij, die als zodanig
krachtens een wettelijke bepaling bij het bureau van een provinciale voedselcommis-
saris zijn geregistreerd.

1. Gediplomeerde pluimvceselcctcurs, die in het bezit zijn van een geldige, door of
vanwege de directeur afgegeven verklaring, als bedoeld in artikel 3, zijn toegelaten
tot het inenten van hoenders tegen pokken en difterie, uitsluitend door inwrijving in
de veerfollikcls van de huid van een entstof, welke tot dit doel door de directeur
is geschikt verklaard en is verkregen op de wijze als in de volgende leden omschreven.

2. De entstof moet door de pluimvceselecteur zijn betrokken van de dierenarts, die
praktijk pleegt uit te oefenen op het bedrijf, waarop zich de in te enten hoenders
bevinden, onder mededeling aan de betrokken dierenarts van de datum der enting en
het aantal in te enten hoenders.

3. Ingeval de in het vorige lid bedoelde dierenarts weigert de gevraagde entstof te
verstrekken, ontvangt de pluimveeselecteur, na opgave van het bedrijf, waarop zich
de in te enten hoenders bevinden, de datum van enting en het aantal in tc enten
hoenders, de benodigde entstof op zijn verzoek door tussenkomst van de directeur.

1. De verklaring, als bedoeld in artikel 2, houdt in, dat de daarin met name
genoemde persoon bevoegd is de in artikel 2 omschreven handelingen te verrichten.

2. De verklaring moet schriftelijk worden aangevraagd, onder overlegging van het
in artikel 1 bedoelde diploma.

3. Indien aan het gestelde in het tweede lid is voldaan, wordt de verklaring ver-
leend, behoudens in het geval, dat nog geen jaar is verstreken sedert de dag, waarop
een rechtelijke uitspraak, waarbij de aanvrager is veroordeeld ter zake van het
onbevoegd uitoefenen van de diergeneeskunst, in zoverre voor tenuitvoerlegging vat-
baar is geworden.

4. De verklaring is slechts geldig voor de daarin met name genoemde persoon
gedurende vijf jaren na de datum van afgifte, behoudens eerdere intrekking.

a. indien blijkt, dat de houder handelingen, als bedoeld in artikel 2, eerste lid,
heeft verricht op andere dan dc daar omschreven wijze, met een andere dan de
door dc directeur geschikt verklaarde entstof of met een entstof, welke niet op de
in artikel 2 omschreven wijze is verkregen;

b. zodra een rechterlijke uitspraak, als bedoeld in het derde lid, in zoverre voor
tenuitvoerlegging vatbaar is geworden.

6. Van de intrekking wordt aan de houder kennis gegeven bij aangetekend schrijven.

7. Na de intrekking wordt geen nieuwe verklaring afgegeven dan nadat een jaar
sedert de datum der in het vorige lid bedoelde kennisgeving is verstreken.

1. Aan pluimveehouders wordt ontheffing verleend van het verbod, gesteld in
artikel 6, eerste lid, van dc Wet op de Uitoefening van de Diergeneeskunst, tot het
inenten van dc hoenders, waarvan zij eigenaar, houder of hoeder zijn tegen pokken
en difterie, uitsluitend door inwrijven in de veerfollikcls van de huid van een entstof,
welke tot dit doel door de directeur is geschikt verklaard en is verkregen op de wijze
als in de volgende leden is omschreven.

2. De entstof moet door de pluimveehouder zijn betrokken van de dierenarts, die
praktijk pleegt uit te oefenen op het bedrijf van de pluimveehouder, onder mede-
deling aan de betrokken dierenarts van de datum der enting en het aantal in te
enten hoenders.

3. Ingeval de in het vorige lid bedoelde dierenarts weigert de gevraagde entstof te
verstrekken, ontvangt de pluimveehouder, na opgave van de datum van enting en het
aantal in te enten hoenders, de benodigde entstof op zijn verzoek door tussenkomst
van de directeur.

4. Aan pluimveehouders wordt ontheffing verleend van het verbod, gesteld in
artikel 10, eerste lid, van de Wet op de Uitoefening van de Diergeneeskunst, uit-
sluitend voor wat betreft het voorhanden hebben van een krachtens het eerste lid
aangewezen entstof tot een hoeveelheid, niet groter dan benodigd voor het enten
van de hoenders, waarvan zij eigenaar, houder of hoeder zijn.

Dit besluit treedt in werking met ingang van de dag, waarop dc Wet op dc Uitoefe-
ning van de Diergeneeskunst in werking treedt.

Koninklijke besluiten inzake regelen met betrekking tot de inenting van
hoenders tegen pokken en difterie door anderen dan dierenartsen.

In het bijzonder wordt de aandacht van dc praktiserende dierenartsen gevestigd op de
koninklijke besluiten inzake regelen met betrekking tot de inenting van hoenders tegen
pokken en difterie door anderen clan dierenartsen, die onder de rubriek mededelingen
van de Veeartsenijkundige Dienst zijn opgenomen.

Zonder thans nader op dc betekenis van deze koninklijke besluiten in te gaan, mag
met voldoening worden geconstateerd, dat de wettelijke regeling van de studenten-
assistentic en de pokken-difterie-enting een belangrijke verbetering betekent van de
huidige situatie. Over dc practische uitvoering van deze besluiten zullen nog nadere
mededelingen volgen.

Het Hoofdbestuur rekent erop, dat alle dierenartsen, die bij deze besluiten betrokken
zijn, royaal aan dc uitvoering zullen meewerken.

Uitvoering van artikel 6 van de beschikking van de Minister van Landbouw, Visserij
en Voedselvoorziening van 8 augustus 1956, No. ]Z\\L 15.563\\91P (Stcrt. 154)
betreffende voorschriften ter bestrijding van de Pseudo-vogelpest
9 augustus 1956 / No. L\\VD 4527 / Veeartsenijkundige Dienst

1. Bij het in artikel 6, eerste lid, onder c, van dc beschikking van de Minister van
Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening van 8 augustus 1956, no. JZ/L 15.563/91P
(Stcrt. 154) bedoelde vervoer van jonge hennen moeten dc volgende voorwaarden in
acht worden genomen:

a. het vervoer moet plaatshebben in kisten, welke goed gereinigd en schoon zijn en
voor geen ander doel zijn bestemd en worden gebruikt dan voor het vervoer van
jonge hennen;

b. op de kisten, waarin het vervoer plaats heeft, moeten met onuitwisbare letters zijn
vermeld:

1. naam en adres van de handelaar, door wie of in wiens opdracht het vervoer
plaatsheeft;

2. de aanduiding „jonge hennen" in letters van ten minste 5 cm hoogte op de twee-
kopstukken.

II. Deze beschikking treedt in werking met ingang van 15 augustus 1956.
\'s-Gravenhage, 9 augustus 1956 De directeur van de

Zoals reeds in dit tijdschrift in het nummer van 1 augustus 1956 werd medegedeeld,
werd eind juni mond- en klauwzeer onder een aantal varkens geconstateerd. De

epidemie breidde zich vrij snel uit en 25 juli waren reeds besmettingen in meerdere
provincies geconstateerd. Getracht werd om de epidemie te beteugelen, door het
treffen van maatregelen om het vervoer van jonge varkens in het zuiden des lands te
beperken, daar gebleken was dat deze mond- en klauwzeerbesmetting door uit België
gesmokkelde biggen in ons land werd geïntroduceerd.

Evenwel moest geconstateerd worden aan de hand van lokalisatie van nieuwe mond-
en klauwzeerbesmettingen, dat verband gelegd moest worden met besmette transport-
middelen. Deze mond- en klauwzeerinvasie had vrij snel ernstige repercussies voor
de Nederlandse export daar op 14 juli een bericht binnen kwam, dat Duitsland en
Zwitserland de in- en doorvoer van uit Nederland afkomstig vee hadden verboden.
Duitsland sloot verder zijn grenzen voor de invoer van vers vlees waarmede de be-
langrijke uitvoer van spek naar dit land kwam stil te liggen.

In overleg met het bedrijfsleven en andere instanties werden maatregelen beraamd
om deze mond- en klauwzeerepidemie zo snel mogelijk te onderdrukken.
De Minister werd geadviseerd om de volgende maatregelen te treffen:

a. het schorsen van alle varkensmarkten, tentoonstellingen, verkopingen en op soort-
gelijke wijze bijeenbrengen van varkens;

b. het stopzetten van het vervoer van varkens door het gehele land gedurende een
periode van 19 dagen;

c. in den vervolge vervoer van vee slechts toe te staan, indien uit een certificaat
blijkt, dat de betrokken veetransportwagen minstens 1 x per week onder ambtelijk
toezicht is ontsmet.

Bij Ministeriële beschikking van 30 juli 1956 kreeg deze maatregel kracht van wet.
De getroffen maatregelen hadden volledig succes. Na 10 augustus kwamen geen
mond- en klauwzeermeldingen meer binnen.

Gezien het verloop van deze epidemie werd de Minister geadviseerd om de schor-
singsmaatregel van markten etc. met ingang van 31 augustus 1956 in te trekken. Dank
zij veelvuldig contact met de buitenlandse veterinaire diensten, gelukte het om het
invoerverbod van spek in Duitsland met ingang van 4 september weer ingetrokken
te krijgen.

De in- en doorvoer van levend vee werd met ingang van 7 september in Duitsland
en Zwitserland weer toegestaan.

Inmiddels werden de nodige maatregelen getroffen, opdat de veetransporteurs de
gelegenheid kregen om hun vee-auto\'s onder ambtelijk toezicht te (doen) ontsmetten.
De districtsinspecteurs van de Veeartsenijkundigc Dienst pleegden hiertoe het nodige
overleg met de gemeentebesturen en in vele gevallen met de Hoofden van Keurings-
diensten. Door het Staatsveeartsenijkundig Onderzoekingsinstituut werd een onderzoek
ingesteld over de gevoeligheid van runderen voor dit varkensvirus. Dc affiniteit van
het virus voor runderen bleek gering, doch dat gedurende deze epizoötie geen run-
deren besmet zijn geworden is toch in allereerste instantie te danken aan het feit
dat de immuniteitstoestand van de Nederlandse rundveestapel gunstig is. In dc ons
omringende landen kwamen behalve bij varkens ook talloze gevallen voor van mond-
en klauwzeeruitbraken bij runderen en uit dien hoofde werd de stro-import vanuit
Duitsland voorlopig geblokkeerd.

Het feit dat in Nederland sedert 10 augustus j.1. geen gevallen van mond- en klauw-
zeer zijn geconstateerd is voor de Minister van Landbouw, Visserij en Voedselvoor-
ziening aanleiding geweest te besluiten met ingang van 1 augustus 1956 de schorsing
van de varkensmarkten op te heffen en het houden van verkopingen, keuringen,
tentoonstellingen e.d. van varkens wederom toe te staan.

Er wordt aan herinnerd, dat bij het vervoer van alle vee, met uitzondering van
paarden, de gebruikte motorvoertuigen minstens éénmaal per kalenderweek moeten
worden óntsmet.

Het vervoer van varkens tot een gewicht van 60 kg blijft in een strook grenzend aan
België verboden, tenzij door of namens de betreffende inspecteur van de Vceartsenij-
kundige Dienst vergunning tot dit vervoer is verleend.

Freudiger, Beobachtungen zur Epidemiologie und Klinik der Tuberkulose des Hundes
und der Katze,

Hess, Bekämpfung der Trichomonadenseuche, Behandlung infizierter Zuchtstiere,
Mastrangelo, ACTH et Pathologie osseuse.

Bürki, Serologische Erhebungen an einer Brucella-infizierten Schafherde,
Leuthold, Zur Kenntnis der traumatischen Perikarditis beim Pferd,
Katic, Labor-Untersuchungen über die Wirkung des D-Tubocurarinechlorides auf
Intoxikation mit Cl. Botulini C B Toxin 244.

Wirth, Über die Grundlagen der heutigen Diagnose und Therapie der Kolikerkrankun-
gen des Pferdes,
Burgisser, Listeriose du mouton en Suisse,

Katic, Untersuchungen der Immunität gegen Tetanus auf Grund eines biologischen
Versuches an Meerschweinchen. ,

Uberreitcr, Beitrag zur Diagnosis und Therapie der chirurgischen Krankheiten des

Gehirns und seiner Häute,
Schneider, A propos d\'une recrudescence des salmonelloses animales.

hygienisch-bakteriologischen Lebensmittelüberwachung,
R. Baumann, E. Krenn und H. Liebiseh, Wien, Ubrr die käsige Lymphknotenentzün-
dung der Schweine,

O. Schaller, Wien, Die periphere sensible Innervation der Haut am Rumpfe des
Rindes,

caesarea bei der Kuh,
F. Morawetz, Wien, Plazenta-Präparate in der tierärztlichen Praxis,
A. Sigetwary, Birkfeld, Ein Beitrag zur enzootischen Myoglobinurie mit Schlund-
lähmung,

R. Koller, Wels, Die Zucht der britischen Fleisrinder,
K. Dicrnhofer, Wien, Einige Fragen Abortus-Bang betreffend,

W. Stöckl, Wien, Elektrophoretisehe Serumuntersuchungen bei Haustieren unter nor-
malen Bedingungen und nach Antigenzufuhr.

A. Kment, Wien, Rückblick auf die I. Internationale Konferenz für die friedliche

K. Dicrnhofer, Wien, Biologischer Nachweis der Antibiotica und Sulfonamide in
stark bakterienhältigem Material,

E. Müller, Ziersdorf, Langlebigkeit und Fruchtbarkeit als Zuchtziele in der Rinder-
zucht,

G. Gayot et R. Loquerie, Rcchcrches sur la Theilcriose III. Etude du pouvoir pré-
ventif de la Nivaquine de la Theilériose à T. dispar,

O. Svanberg, E. Aberg et G. Nordstrom, Influence des conditions du milieu sur la

leucose des vaches laitières,
A. Lucas, L. Toucas, G. Feugeas, M. Laroche et L. Monin, Étude d\'un virus atténué

de la Myxomatose du lapin, Le virus „Yonne 1955",
D. Anger, Essai de traitement de la paratuberculose par le Rimifon,
R Courrège et M. Colinet, Contribution à l\'étude de la valeur du test tuberculinique,
A. du Chalard, De la présence d\'un diverticule digestif d\'origine traumatique dans

le poumon droit d\'une vache,
A. Houdinière, Sur les conditions fondamentales d\'effacité de l\'inspection ,,post-mor-
tem" dans les abattoirs.

L. Pigoury et C. Chabassol, Diagnose spécifique quantitative et qualitative, par flo-
culation, des viandes et abats contenus dans une préparation de charcuterie crue
ou cuite,

M. Clouet, P. Protin et G. Buvat, Un cas d\'actinomycose hépatique chez l\'âne,

D. Annicolas, P. Delafolie, H. le Bars et H. Simonnet, Propriétés pharmacodynami-
ques des extraits aqeux de feuilles et de farine de luzerne,

J. Verge, A. Paraf et M. Comyn, La brucellose du porc. Son identification en France,
R. Bordet, Quelques applications pratiques de certaines colles industrielles modernes
pour la fixation des pansements chez les grands et les petits animaux,

A. Lucas, G. Bouley, C. Quinchon et J. Gourdon, Le vaccin au cristal violet dans

la lutte contre la peste porcine,
L. Clec\'h, Observations sur quelques cas d\'intoxication d\'origine alimentaire,

E. Lctard et P. Szumowski, Les lipides de la ration et la valeur alimentaire des tour-
teaux obtenus par extraction aux solvants,

A. Lucas, L. Toucas, M. Laroche et L. Monin, Histomonose de la perdrix,
R. Bordet et R. Vanlerbcrghe, Récupération chirurgicale totale de deux grands blessés

atteints de traumatismes pénétrants du thorax,
M. Goyon, A propos de quelques cas de pseudo-tuberculose du lièvre dans la Sarthc:
Étude bactériologique et sérologique de 10 souches de Cillopasteurella pseudo-
tuberculosis,

P. Duvallet, Sur un essai de prophylaxie collective en Algérie,
M. Théret, Le concours général agricole de Paris en 1956.

Heidenreich, Die Residualmilch und ihre Beziehung zur Therapie des chronischen
Rindermastitis,

Hengge, Bericht über einen Kaiserschnitt am stehenden Rind durch die linke Flanke,
Müller und Kollman, Zur Frage der Entstehung unspezifischer Tuberkulinreaktionen,
Hertcr, Brucella abortus-Infektion bei Tierärzten,
Rode, Beitrag zum Problem des Prolapsus vaginae beim Rind,

Boessncck, Eine Darstellung des Kranichfangs und ihre Bedeutung für die Haltung
des Kranichs in Ägypten,

Rössler, Meine Erfahrungen mit Purostrophan-Dragees in der Kleintierpraxis,
Börger, Die Verwendung von Tctrazolpurpur-Nährböden zur Züchtung von Brucellen.

unter Betonung der Vitamin- und Hormontherapie und des k. besamung,
Gaggermeier und Graf, Ursachen der Reinfektionen in tuberkulosefreien Beständen,
Kohlschmidt, Ein Beitrag zur Acanthosis nigricans des Hundes,

Holz und Adiwinata, Über die Möglichkeit einer intramusculären oder subcutanen

Surra-Prophylaxc mit Nagonol bei Büffeln und Rindern,
Hiepe und Schwarz, Erfahrungen bei der Behandlung der durch getrocknete Rüben-
schnitzel hervorgerufenen Speiscröhrenverstopfung des Pferdes,
Fleischer und Schulte, Weiterer Beitrag über die gesundheitsschädliche Wirkung teer-

haltiger Stallfussbodenplatten auf Jungschweine,
Geissler, Veteritox als Prophylaktikum bei der Kückenkokzidiose,
Rolly und Bauer, Beobachtungen bei Ausbruch der Kerato-Conjunctivitis rickettsiosa
in Hessen,

Schoop und Zettl, Zur Frage des Behandlung der chronischen Salmonellainfcktion
der Tauben,

Sögtrop, Zur Therapie infektiöser Erkrankungen bei Hund und Katze,
Monreal, Rindertuberkulose bekämpfungen in Frankreich.

Bauer, Tierzucht und präventive Veterinärmedizin,
Trautwein, Tierarzt und präventive Medizin,
Baicr, Kontraselcktion und tierärztliche Praxis,

Fritzsche, Die Aufgaben der präventiven Veterinärmedizin in der Geflügelzucht,
Mcmpel und Ritter, Ticrgesundhcitsdicnstc und präventive Veterinärmedizin,
Schoop, Das Problem der Vitamin-A-Versorgung in der präventiven Veterinärmedizin,
Seelemann, Mehr Klarheit und Einheitlichkeit bei der Bruccllose-Schutzimpfung,
Staub, Immunitätsverhältnisse bei Neugeborenen unter besonderer Berücksichtigung

der Bedeutung des Colostrums,
Wocrnle, Verhütung von Jonggcflügel-Verlusten,
Theurcr, Der öffentliche Veterinärdienst in Süddeutschland,
Schlaak, Intrauterine Anwendung von Vitamin E beim Rind,

Morhart, Uber die Anwendung des Saloxins in der Stcrilitätsbehandlung des Rindes,
Führer, Erfahrungen bei der Behandlung der Staupe und Leptospirose der Hunde
mit AVT.-„forte" und Vanaden „Doenhardt".

R. Ippen, Zur vergleichenden Pathologie der Langhansschen Riesenzelle im tuber-
kulösen Granulationsgewebe,
K. Pröger, Beitrag zur Epidemiologie der Vibriosis bei Rindern in Thüringen,
G. Bergmann, Zur Minderwertigkeitserklärung des ganzen Tierkörpers bei ausge-
dehnter Tuberkulose zwecks Geltendmachung als Gewährsmangel bei Schlacht-
tieren,

Löliger-Müller, B., Wenig bekannte Parasiten der Haustiere,
W. Niepold, Tierschadenstatistik-Schadenverhütung,
G. Dierschke, Vereinfachte Klauenamputation.

A. Hjärrc, Ein Beitrag zur Kenntnis des Bindegewebes und seiner pathologischen Ver-
änderungen,

W. Griem, Ein Beitrag zu den pathologisch-anatomischen Veränderungen des Her-
zens beim enzootischen Herztod,
W. Nusshag und R. v. d. Aa, Ein Beitrag zur Geschichte des Milzbrandes,
K. Schwochow, Ein Fall von intraarteriellcr oder zu schnell erfolgter intravenöser

Injektion. Die therapeutisch-pathologischen und forensischen Folgen,
M. Zieglcr und E. Tempel, Zu dem Artikel von V. Gocrttler: „Der Missbrauch der

bakteriologischen Flcischuntersuchung,
R. Bachmann, Das Bact. bipolare bei Fröschen,

C. Sprchn, Raubmilbenräude durch Befall mit Chcyletiella parasitivorax Ghcylctidae-
Acari, beim Silberfuchs und eine durch diese Milben verursachte essentielle Der-
matitis beim Kaninchen.

E. Wiesner, Möglichkeit zur Erkennung von Erbfehlern und Konstitution in der
Tierzucht.

J. II. Bouckaert, Die Umbildungen der stickstoffhaltigen Futtersubstanzen im Pansen,

J. Dobbcrstein, Die Tuberkulose bei Nutz- und Zuchtrindern vom Standpunkt der
gerichtlichen Tierheilkunde,

F. Nowotny, Zur Heilung von Utcrusrupturen beim Rind durch Laparotomie,
K. Jirina, Einige Abnormitäten am Herz beim Rind.

H. Rölircr, Die Bedeutung der spezifischen Prophylaxe bei Maul- und Klauenseuche
und Schweinepest,

H. Markwardt, Kompressionsstenose der Speiseröhre bei einem Sehwein,
J. Mocsy, Zur Wirkung des Hcxachlorcyclohexans als Räudemittel,
Bergmann und H. Sielaff, Eine Vergleichsstudie der zur Feststellung von Tri-
chinen bisher entwickelten Trichinoskope,

G. Seidel, Über den Begriff der „Sterilität" bei Fleischkonserven und über die damit
im Zusammenhang stehende Einteilung von Dauerwaren von Fleisch oder Fleisch-
zusatz in luftdicht verschlossenen Behältnissen.

D. Poyntcr, A comparative assessment of the anthelmintic activity in horses of four
piperazine compounds,

E. G. Harry, The application of aerosols to atmospheric and surface disinfection in
the poultry industrie. II Atmospheric disinfection and its value as a means of con-
trolling cross infection.

Barbara M. Q. Weaver, A report on the use of chlorpromazine hydrochloride for pre-
medication in the dog,
W. Plowright, Cutaneous streptothricosis of cattle: 1. Introduction and epizootiolo-
gical features in Nigeria.

S. E. Piercy and G. J. Knight, Studies with avianised strains of the organism of con-
tagious bovine pleuro-pneumonia: A further examination of growth and modifi-
cation in embryonated eggs,
M. A. Petris, Caesarean operation in camels,

G. H. Creyke, An antidote of suspected warfarin poisoning in the cat,
G. E. Woodrow, Control of a kennel outbreak of distemper.

E. N. Dafaalla, A preliminary investigation into the adjuvant action of some sub-
stances on dried contagious bovine pleuro-pneumonia organisms,

muscular dystrophy in hoggs in the North of Scotland,
Joan O. Joshua, Scottie Cramp,

J. F. Harbourne and D. Hunter, The isolation of Salmonella gaminara from two
calves,

Gordon C. Knight, The use of transfixion screws for the international fixation of
fractures in small animals.

E. Cotchin and K. M. Dyce, A case of epiphyseal dysplasia in a dog,
D. Poynter, Piperazine-1-carbodithioic acid as an anthelmintic against parascaris
equorum in horses,

T. M. Doyle, Simultaneous inoculation of swine fever serum and chystal violet vac-
cine,

A. A. Tuffery, The laboratory mouse in Great-Britain, II. Intercurrent infection (in-
fantile diarrhoea).

special reference to the non-specific condition,
G. T. Wilkinson, Exudative pleurisy in the cat,

M. Maclcllan and J. A. Martin, Congenital atresia od the large intestine in a calf:

Successfull surgical correction,
Stuart Young, „Circling disease" in sheep in Shetland due to Listeria monocytogenes.

Northumberland and Durham.
M. Maqsood, Iodinated casein therapy for the „Non sweating" syndrome in horses,
W. R. Kerr, Active immunity experiments in very young calves,

A. A. Tuffery, The laboratory mouse in Great Britain III. Intercurrent infection
(Ectromelia).

I. H. Pattison, A histological study of a transmissible pneumonia of pigs characterised

by extensive lymphoid hyperplasia,
R. A. Roper, Tonsillectomy in the dog,
R. Richardson, Torsion of the bovine abomasum,

R. B. Sheriff, A note on bovine diphtheroid stomatitis in the Nakuru district of

Kenya and its successful treatment with chloramphenicol,
L. J. Lambourne, Artificially-induced lactation in ewes.

Z. D. Vincent, A single ease record of the use of stainless steel femoral head prosthe-
sis in Osteochondritis deformans coxac juvenilis,
A. A. Tuffery, The laboratory mouse in Great-Britain-IV Intercurrent infection
(Tyzzer\'s disease).

D. G. Howell, The continuation of infection with streptococcus agalactiac through

the dry period in the cow,
R. Richardson, Operation for the retention of prolapse anus and rectum after re-
duction,

A. S. King, The structure and function of the respiratory pathways of gallus domes-
ticus,

R. F. Gordon, Differential diagnosis and control of respiratory disease in the field,
F. T. W. Jordan, Some observations on respiratory disease in poultry.

A. A. Tuffery, The laboratory mouse in Great-Britain, V-Intercurrent infection (Sal-
monellosis),

W. Dorsman, Fluctuation within a day in the liver-fluke egg-court of the rectal con-
tents of cattle.

Journal of the American Veterinary Medical Association, Vol. 128,
April 15, 1956, No. 8.

M. A. Emmerson and L. N. Hazel, Radiographic demonstration of dwarf gene-carrier
beef animals,

Bradley, Crimmins, Zweigart, Preliminary studies on the anthelmintic properties of

pipcrazine citrate in dogs,
Robert W. Menges and Lucille K. Georg, An epizootic of ringworm among Guinea

pigs caused by trichophyton mentagrophytes,
R. G. Bramel and S. F. Scheidy, The effect of rcvaccination of horses and cattle with

Leptospira pomona bacetrin,
Hugh C. Butler and Hadleigh Marsh, Blackleg of the Fetus in Ewes,
R. D. Turk and Fred Hale, Observations on ascaricidcs in swine,
Raymond L. Morter and Erskin V. Morse, Experimental leptospirosis II. The role of
calves in the transmission of leptospira pomona among cattle, swine, sheep and
goats,

T. V. Raines and F. H. VVinkcl, Avian Rickets in Wisconsin.
Idem, Vol. 128, May 1, 1956, No. 9.

Robert R. Marshak, Studies on parturient paresis in dairy cows with particular refe-
rence to udder insufflation,
E. W. Porter, Portable equipment for general veterinary practice,
Howarth, Moulton, Frazicr, Epizootic bovine abortion characterized by fetal hepa-
topathy,

Robert H. Fitts, Pyomctta following incomplete oophorectomy in a bitch,
Robert S. Brodey, Multiple genital neoplasia in a dog,
A. J. Steiner and C. S. Steincr, A canine urolith,

Usenik, Larson and Saucr, Cystotomy and removal of a urolith in a Shetland mare,
McGrowan, McKcrcher and Shultz, Studies on bluctongue IV. Field trial of a modi-
fied live virus vaccine,
D. P. Gustafson and C. M. Pomerat, Cytopathic changes in tissue cultures derived
from a pig infcctcd with hog cholcra virus.

C. W. Bower and J. G. Hardenbergh, Whither „National Board" examinations in
veterinary licensure?

Raymond B. Church, The veterinarian in time of disaster,
Richard A. Stiern, Ectopic sesamoid bones at the elbow,
H. L. Easterbrooks and W. N. Plastridge, Acute klebsiclle mastitis,
J. McN. Sicburth and B. S. Pomeroy, Bluecormb disease of turkeys. II. Antibiotic
treatment of poults.

J. F. Ryff and Harold Breen, In vitro and in vivo use of antibiotics against vibrio
fetus,

in acute experimental bloat on fresh alfalfa tops,
John M. Nelson, Homemade oxygen tent equipment for large animal therapy,
James E. Neal, Erysipelothrix septicemia in the porpoise,
Edmonds, Brewer and Haubrich, Recovery of a cow with tetanus,
William L. Sippel and Hughic J. Godwin, Rapid antibiotic-sensitivity testing,
Seymour R. Roberts, A system of testing vision in animals,

Horace G. Blalock Jr., Hematology as an aid in the diagnosis of poultry diseases,
Newberne, Muhrer, Craghead and O\'Dell, An abnormality of the proventriculus of
the chick,

C. J. Hollister, Streptococcus agalactiae isolated from cervical abscesses in swine,
Appell, Hartsough, McCoy and Blandly, Active and passive protection of mink

against type G. botulism with type C toxoid polyvalent antitoxin,
Gordon Wills and Joan Belcher, The prevention of virus enteritis of mink with com-
mercial panleukopenia vaccine.

Herrick, Janes and Ardan, Experimental studies relative to the therapeutic use of
ultrasound,

Paul J. Meginnis, Nasal irrigation in the treatment of nasal catarrh and sinus infec-
tions in horses,

E. A. Churchill, Local anesthesia and applied anatomy as related to nerve blocks in
horses,

Charles B. Frashcr, Objective examinations in veterinary medicine,
G. A. Evans, Parakeets in veterinary practice,

Tevis M. Goldhaft, A new method of application of pigeon pox vaccine,
M. Sehlichting and Rosaltha H. Sanders, Incidence of leptospira in horses,
Leo L. Liebennann, Melanoma of eye and oral mucosa with metastases in a dog,
S. D. Stein and J. R. Songer, Some observations on further attempts to transmit

equine infections anemia to lambs and pigs,
Jan Schwarz and Eula Bingham, The pathogenesis of canine histoplasmosis,
Link, Smith and Morril, Toxicity studies on captan-treated corn in pigs and chickens.

George A. Linton, Anomalies of the aortic arches causing strangulation of the eso-
phagus and trachea with a case report and its surgical correction in the dog,
James R. Rooney and Douglas F. Watson, Persistent right aortic arch in a calf,
Ernest C. Reichel, Treatment of fractures of the long bones in large animals,
R. L. Lundvall, F\'racture of the fibula in the horse,

Cameron, Kendrick and Merriman, A whey-plate test for the diagnosis of bovine
brucellosis,

II. L. Hurst and L. P. Doyle, Studies on therapy of swine enteritis. 1. The effect of
SMP-1 on experimental Salmonellosis,

II The effect of SMP-1 on transmissible gastroenteritis of swine,
III The effect of SMP-1 and other drugs on swine dysentery,
Robert T. Habermann and Fletcher P. Williams Jr., Metastatic mieroccic infection
in a cat,

Dorothy J. Hitchcock, A survey of gastrointestinal parasites of cattle in South-Caro-
lina,

David D. Ogilvie, Veterinary science; its influence on people and progress,
N. F. Bevins and J. L. Sullivan, Internal fracture fixation in dogs and cats,
G. W. Anderson and J. P. LaMaster, The control of chronic calf pneumonia,

I. A. Schipper and D. F. Evcleth, Swine enteritis. II. Terramycin in sow\'s milk fol-
lowing intramuscular and oral administration,

the livers and kidneys of apparently normal cattle,
R. E. Pierson and H. J. Hill, Necrotic vulvitis in feedlot heifers,
Campbell, Todd, Cox and Krohn, Monieziosis in a Wisconsin lamb,
L. M. Koger, Onion poisoning in cattle,

Reagan, Chang, Yancey, Brueckner, Isolation of Newcastle-disease virus from man
with confirmation by electron microscopy,

Karstad, Adams, Hanson and Ferris, Evidence for the role of wildlife in epizootic of
vesicular stomatitis,

Robert S. Brodey and Herbert L. Ratcliffe, Congenital Diaphragmatic hernia in the
tiger,

Robert E. Swope and Albert J. Luedke, A mucosal disease in cattle in Pennsylvania,

A. W. Turner and V. Elizabeth Hodgetts, Barbiturate antagonism: The use of „Mcgi-
mide" and of „Daptazole" in curtailing „Nembutal" anaesthesia and in treating
apnoeic „Nembutal" intoxication in sheep,
J. Legg, A test of two organic phosphorus compounds, Diazinon and Malathion, in
the control of cattle tick in Queensland,

A. II. Brook and R. Paris, Observations on serum chloramphenicol levels in horses,
J. D. McConnell and J. E. Barnes, The toxicity of the fruits of atalaya hemiglauca for
horses,

docoptcs pilac on burgerigars in Queensland,
D. S. Dane, and K. H. Clapp, Complement-fixing antibodies to the Psittacosis-lym-
phogranuloma group of viruses in South Australian sheep,

G. L. McClymont and B. P. Setchell, Ovine pregnancy toxaemia IV: Insulin induced
hypoglycaemie encephalopathy in the sheep and its implications as regard patho-
genesis of the disease,
K. H. Clapp, Tuberculosis-like lesions in swine in South-Australia,
D. S. Roberts, Studies on vibrionic dysenterie of swine,

Voor de radio heeft de Rijkszuivelconsulent voor de Provincie Utrecht, ir. D. Roze-
boom, nog eens gewezen op het mclkonderwijs, dat tot één van de belangrijkste
taken van de Rijkszuivelvoorlichtingsdienst behoort, omdat „goed melken" één der
voornaamste bezigheden op onze weidebcdrijven is. Het melkgeld vormt op verreweg
de meeste weidebcdrijven de voornaamste inkomstenbron en daarom is het van veel
betekenis, dat zowel de jongeren uit de boerenstand als de werknemers op de weidc-
bedrijven de beste methode van handmelken, d.w.z. het „melken met de volle
hand", wordt geleerd.

Deze methode garandeert, dat de uiers in goede conditie blijven, hetgeen een gun-
stige invloed heeft op de gezondheidstoestand van het melkvee en bovendien levert
het „volle hand melken" meer melk op.

In de derde plaats moet in dit verband de kwaliteit van de melk worden genoemd,
omdat deze bij het „volle hand melken" aanmerkelijk beter is, dan bij welke andere
manier van melken ook. Voor Nederland met zijn grote zuivelexport is dit laatste
van buitengewoon groot belang; omdat slechts uit eerste klasse melk voor export
geschikte produkten kunnen worden bereid. De sterke buitenlandse concurrentie op
zuivelgebied dwingt ons, met eerste klasse produkten aan de markt te komen.
Verder bestaat het gevaar, dat door de grote toeneming van het aantal melkmachines
in ons land, vele jongeren het handmelken gaan verwaarlozen. Dit is funest, omdat
het machinaal melken alleen dan een succes kan worden, wanneer het wordt uitge-
voerd door melkers, die „de kunst" van het handmelken uitstekend verstaan.

De post van Landbouwattaché te New Delhi, India, zal eind juli door dr. ir. D. de
Waal worden bezet. Diens voorganger, ir. H. de Bruin, momenteel met verlof hier
te lande verblijvende, wacht een andere bestemming in de buitenlandse agrarische
dienst.

Jhr. ir. G. E. van Suchtelen wordt Landbouwattaché voor de drie Skandinavische
landen. Hij volgt Dr. de Waal op als attaché met standplaats Kopenhagen, voor
Denemarken en Noorwegen, echter uitgebreid met Zweden, voor welk land de afzon-
derlijke landbouvvpost wordt opgeheven.

Het bedrijf is het eigendom van de Stichting Proefboerderij „Noordholland" te
Alkmaar. Het bestuur van de stichting bestaat uit vertegenwoordigers van de belang-
rijkste technische organisaties der veehouders in Noordholland, de 3 standsorganisa-
ties en de Vereniging van handelaren in veevoeder en kunstmest in onze provincie.
De dircctic wordt gevoerd onder leiding van de Rijkslandbouwconsulent te Schagen.
Het doel van de stichting is het verrichten van onderzoekingen op het gebied van de
landbouw in de ruimste zin, door het exploiteren van een proefboerderij.
Tot voor kort werden de proefboerderijen in ons land hoofdzakelijk gevonden in de
akkerbouwgebieden. Het was daarom een gelukkige omstandigheid, dat, toen de
gelegenheid zich voordeed, de veehouders in Noordholland de kans hebben aange-
grepen om een proefboerderij te stichten, die in dienst kan worden gesteld van het
onderzoek op het gebied van de veehouderij en de graslandcultuur.
Het bedrijf is 32 ha groot en gelegen in de Wogmeer, gemeente Obdam. De grond-
soort bestaat uit lichte zavel, met een slibgchalte variërend tussen 15 en 30 %.
Bij de overname van het bedrijf, op 1 januari 1954, moest onder meer meteen worden
begonnen met het maken van plannen voor uitbreiding en verbetering van de zeer
verouderde en voor ons doel ook veel te kleine bedrijfsgebouwen. Ook het woon-
gedeelte van de boerderij, een stolptype met dubbel vierkant, diende te worden
vergroot en gemoderniseerd.

Al deze uitbreidingen en vernieuwingen, welke door de huidige moeilijkheden op
het gebied van de bouwerij, helaas in een vertraagd tempo worden uitgevoerd, ge-
schieden in overleg en samenwerking met het Instituut voor Landbouwtechniek en
Rationalisatie en het Rijkslandbouwconsulentschap voor boerderijbouw te Wagenin-
gen, waarvan de Stichting een zeer gewaardeerde steun en medewerking ondervindt.

Deze uitbreiding was nodig i.v.m. de meer intensieve bedrijfsvoering. Er wordt
tegenwoordig meer vee per ha gehouden dan vroeger en dientengevolge is meer
stalruimte noodzakelijk. Dit is één van de knelpunten op de veehouderijbedrijven.
Vandaar ook, dat het van groot belang wordt geacht op deze proefboerderij veel
aandacht te besteden aan het demonstreren van de mogelijkheden op het gebied van
de stalinrichting (-verbouwing, -uitbreiding en -verbetering). In dit geval werd
stalruimte gemaakt voor 53 koeien, door uitbreiding en verbouwing van de oude
veestal welke slechts 24 standplaatsen had.

In de nieuwe stal zijn verschillende hangkettingen in gebruik, teneinde daarmede
ervaring op te doen en om deze aan de bezoekers te demonstreren. Ook bevinden
zich in de stal een aantal zeer verschillende stalvloeren, waaruit bij nieuwbouw of
verbetering een keuze kan worden gemaakt, en waarvan hier de voor- en nadelen in
de praktijk worden vergeleken. Het spreekt welhaast vanzelf, dat in de nieuwe stal
ook de nodige aandacht is besteed aan de, voor de gezondheidstoestand van het vee,
zo belangrijke verlichting en ventilatie. Ook de groep, voorzien van een giergootje,
is volgens de moderne inzichten gemaakt.

De op de proefboerderij „Noord Holland" in gebruik zijnde doorloopmelkwagen is
eigenlijk een mobiele doorloopmelkstal. Het doel ervan is: verhoging van de
arbeidsproduktiviteit. Met dit systeem wordt een aanzienlijke arbeidsbesparing bij
het melken in de weide verkregen, doordat men de koeien het loopwerk laat doen,
terwijl de melker op dezelfde plaats blijft zitten. Deze is nl. gezeten op een draai-
stoeltje en bedient twee apparaten.

Het aantal bezoekers is de 4000 reeds gepasseerd. In aanmerking nemende, dat het
bedrijf op 1 januari 1954 werd overgenomen en zich als proefboerderij uiteraard
nog in de aanloopperiode bevindt, mag dit aantal opvallend groot worden genoemd.
Er komen veel boeren uit dc provincie, maar ook uit andere delen van ons land,
vooral Friesland, waaruit al vele excursies zijn geweest.

Van 24 september tot en met 6 oktober a.s. zullen Nederlandse landbouwattaché\'s
uit Argentinië, België/Luxemburg, Brazilië, Denemarken, Noorwegen/Zweden, Duits-
land, Frankrijk, Groot-Brittanië/Ierland/IJsland, India, Italië, Libanon en de Ver-
enigde Staten van Noord-Amerika voor hun jaarlijkse vergadering met dc Buiten-
landse Dienst van het Ministerie van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening in
ons land bijeenkomen.

Daarbij zal voor het bedrijfsleven de gelegenheid worden opengesteld tot nader
contact. De attaché\'s zijn daartoe beschikbaar op maandag 1 oktober a.s.
Belanghebbenden kunnen een aanvraag voor een afspraak vóór 21 september a.s.
schriftelijk indienen bij het Ministerie van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening,
Afdeling Agrarische Vertegenwoordiging Buitenland, Boorlaan 4, Den Haag, met
opgave van het onderwerp en de landen, waarover zij wensen te spreken.

Bij Koninklijk besluit van 7 augustus 1956, no. 19, is voor het studiejaar 1956/1957
aangesteld als rector-magnificus aan de Landbouwhogeschool te Wageningen de
hoogleraar ir. W. de Jong, aldaar.

Bureau: Rubenslaan 123, Utrecht. Tel. 030—1 1413, Gironummer 511606 ten name
van dc Maatschappij voor Diergeneeskunde.

In de volgende aflevering zullen de volledige voordrachten worden opgenomen, die
worden behandeld in het kader van het symposion over voeding en stofwisselings-
ziekten op zaterdag 20 oktober.

In de afdelingsvergaderingen, die nog na 1 oktober worden gehouden, kan dus de
discussie over deze inleidingen al worden voorbereid; ook de kringen, die tussen
genoemde datum en de Algemene Vergadering bijeenkomen, hebben de gelegenheid
de betreffende onderwerpen van te voren onderling te bespreken.

In de aflevering van 1 oktober zullen tegelijkertijd definitieve mededelingen worden
gedaan over de Schouwburgavond op vrijdag 19 oktober.

Zoals geruime tijd geleden al bekend werd gemaakt, zal de Nederlandse Comedie
die avond in dc Stadsschouwburg optreden. In verband met verplichtingen elders
kon de Nederlandse Comedie nog niet opgeven, welk stuk die avond gespeeld zal
worden. Dit wordt nog nader bekend gemaakt.

Het Hoofdbestuur verwacht in iedere geval stellig, dat heel veel leden en candidaat-
leden met hun dames deze avond zullen reserveren.

Ook dit jaar wordt de traditie gehandhaafd en zal er gedurende beide dagen weer
een expositie van diergeneesmiddelen en instrumenten worden gehouden.

Achteraf is gebleken, dat bij de verzending van de afl. van 15 aug. j.1. abusievelijk
aan een aantal exemplaren van de charge, die voor de stad Utrecht is bestemd, geen
programma is toegevoegd. Voor zover hiervan nog geen melding is gemaakt aan het
bureau, wordt de betrokkene verzocht dit alsnog even te doen; het programma zal
dan separaat worden toegezonden.

Het adres van de secretaris van de afdeling Utrecht, collega M. Visser te Wouden-
berg, is veranderd van Stationsweg 75 in Stationsweg 36, aldaar.

De eerstvolgende vergadering van dc Groep Directeuren van Vleeskeuringsdiensten
zal worden gehouden op zaterdag 17 november 1956.

Dc leden van dc Groep, die tot op heden in gebreke zijn gebleven hun contributie
over 1956 te voldoen, wordt verzocht deze te storten op gironummer 381054 ten
name van de Coöp. Boerenleenbank te Olst ten gunste van de penningmeester van de
Groep.

Het Hoofdbestuur heeft de volgende diergeneeskundige candidaten aangenomen als
lid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde: T. Hcllinga en H. A. M. Verhey.

Bcrkemeijer, A. J. A., te Breda, tel. no. privé gewijzigd in 01600—2419. (70)

Choufour, J. C., te Enschede, naar Volksparksingel 1, aldaar, tel. 05420—3824
(privé), 4741/42 (bur.). (76)

Hofman, J., van Winsum naar Utrecht, Croesclaan 247, Reserve le Luitenant-
dierenarts. (88)
Hol, G. H. G., te Amsterdam, tel. no. gewijzigd in 020—796035. (89)
Koopman, J. J., te Aarle-Riatel naar Bosseweg 7, aldaar (tel. ongewijzigd) (95)
Rozemond, H., van Amsterdam naar Barneveld, Spoorstraat 1, tel. 168, P., ass. bij
A. Heuff. (107)
Visser, M., te Woudenberg, naar Stationsweg 36, aldaar (tel. no. ogewijzigd). (117)

Albers, G., te Lichtenvoorde, op zijn verzoek, te rekenen met ingang van 1 januari
1957, als:

b. tijdelijk Rijkskeurmeester in bijzondere dienst bij de Veeartsenijkundige Dienst.

Bij Koninklijk besluit van 18 juni 1956 is, te rekenen met ingang van 1 februari 1956,
aan N. D. M. Dekker te Utrecht opdracht verleend in de faculteit der Veeartsenij-
kunde aan de Rijksuniversiteit te Utrecht onderwijs te geven in de klinische diagnos-
tiek en de gerechtelijke diergeneeskunde. (77)
Bij Koninklijk besluit van 28 juli 1956 is, te rekenen met ingang van 16 mei 1956,
aan Dr. N. C. W. Hesse te Utrecht opdracht verleend in de faculteit der Veeartsenij-
kunde aan de Rijksuniversiteit te Utrecht onderwijs te geven in de bijzondere ziekte-
kunde en geneesleer van de grote huisdieren. (87)
Bij Koninklijk besluit van 28 juli 1956 is, te rekenen met ingang van 16 mei 1956,
aan Dr. G. B. R. Willems te Utrecht opdracht verleend in de faculteit der Veeartsenij-
kunde aan de Rijksuniversiteit te Utrecht onderwijs te geven in de kennis der melk
en melkprodukten. (121)

Naar aanleiding van de uitslag van het onderzoek, dat door de deskundige van de
Rijksseruminrichting is ingesteld naar de samenstelling van „Nobicox", waarvan de
uitslag ons reeds langer bekend was, heb ik een bezoek gebracht aan de maker van
deze coccidiosis-entstof Dr. Edgar.

Deze zeer bekwame dierenarts, die zich gespecialiseerd heeft op het gebied van
coccidiosis en aan het Alabama Polytechnic Institute in Auburn (Alabama/U.S.A.)
verbonden is, heeft een zeer betrouwbare indruk op mij gemaakt.
Men bleek daar vele gegeven over coccidiosis te kennen, waarvan men hier nog niet
gehoord heeft.

Het artikel van 1 september jl. van de hand van Ir. Dorsman heb ik vertaald en ter
beantwoording naar Auburn gezonden.

Vraagt inlichtingen om-
trent de speciale Artsen-
Polis, welke is ontworpen
als aanvulling op de ver-
zekering van de D.T.O.
*

in practijk in het Noorden
van het land. Mogelijkheid
van associatie in de toekomst
aanwezig.

in het Noorden van het land
met gunstig perspectief in wel-
varende streek. Huis kan ge-
kocht worden.

Ter overname gevraagd door
assistent bij de Veterinaire
Anatomie: een laatste druk
(18e, 1943) van het

Brieven met prijsopgaaf te
richten onder nummer 19 aan
de administratie van dit tijd-
schrift.

Uit het laboratorium van de Gezondheidsdienst voor dieren in Limburg
te Heijthuijsen (Dir. Dr. P. H. W. Tacken).

ASPECTEN VAN HET REGULEREND SYSTEEM EN
DE VERHOUDING BODEM, PLANT, DIER IN VERBAND MET
ENKELE STOFWISSELINGSZIEKTEN

Het gezonde dierlijk organisme bevindt zich in een stabiele toestand. Deze
toestand, die geen „stationnair evenwicht" in fysisch-chemische zin doch
veeleer een dynamische toestand is, wordt in stand gehouden door corre-
latieve (synergistische en antagonistische) biochemische werkingen. Deze
beschikken over een zekere „elasticiteit" ten opzichte van storende prikkels
van in- en uitwendige aard, waardoor in het organisme een toestand kan
ontstaan die men „stabiel" kan noemen. Bij de regulering van dit „physio-
logisch-biochemisch evenwicht" in het dierlijk organisme zijn het vege-
tatieve zenuwstelsel, de endocrine organen, het reticulo-endotheliale sys-
teem, de hormonen en vitaminen, de enzymen, de intoxicatie en het de-
toxicatie vermogen, de electrolyten, de macro-elementen en micro-elemen-
ten, de waterhuishouding, de alkalireserve en pH der weefselvochten, het
bloedsuiker en andere chemische stoffen van groot belang.
Er zijn redenen om aan te nemen dat het huisdier, vooral het productie-
dier, ten aanzien van het in stand houden van het physiologisch-bioche-
misch evenwicht, vaak in een labiele toestand verkeert. Door de hoog op-
gevoerde productie-eisen, voeding, huisvesting en verzorging, die allen ge-
leid worden door overwegingen van economische aard, zi jn onze huisdieren
vaak geworden tot „kunstproducten" die voor een groot deel met „kunst-
producten" worden gevoed.

Het is duidelijk dat door deze domesticatie-invloeden bij onze productie-
dieren — vooral bij onze melkkoeien, varkens en kippen — buitengewoon
hoge eisen worden gesteld aan de verteringsorganen en aan de gehele stof-
wisseling. In het maagdarmkanaal moeten grote hoeveelheden voedsel snel
passeren en moeten uit dit voedsel zeer veel stoffen in een toestand worden
gebracht waarin ze kunnen worden opgenomen door de darmwand, van
waaruit deze stoffen worden vervoerd naar de lichaamsweefsels waar ze tot
eindproducten worden verwerkt. In de overbelaste darm en het verdere
dierlijke organisme komen dus in veel grotere mate dan onder de „normale
natuurlijke omstandigheden" tussen-producten, waaronder meer dan nor-
maal toxische producten, voor waardoor bij deze dieren verschuivingen in
het physiologisch-biochemisch evenwicht dreigen en waardoor dit dyna-
misch-stabiele evenwicht in een meer labiele toestand zal komen te ver-
keren. Wanneer dit evenwicht verstoord wordt kan dit aanleiding geven
tot stofwisselingsziekten.

De economische bedrijfsvoering laat niet toe dat wij de productie-eisen en
de intensieve voeding temperen. Integendeel, de constellatie van onze be-
drijven en de concurrentie eisen dat de Nederlandse veehouder zo goed-

koop mogelijk produceert. Aan een zo juist mogelijke rationalisering van
het Nederlandse veebedrijf is onvermijdelijk een sterke intensivering met
een zo groot mogelijke opvoering van de productie-eisen gekoppeld. De
risico\'s hieraan verbonden moeten onze veehouders nemen. De gevaren
hieraan verbonden, dienen, door een zo juist mogelijke geleide bedrijfs-
voering, voeding en verpleging, zoveel mogelijk te worden verminderd
Hierdoor kan een overbelasting van het regulerend systeem zoveel mogelijk
worden voorkomen.

Indien ernstige verschuivingen in het physiologisch-biochemisch evenwicht
optreden dreigt het meer labiele evenwicht plotseling verbroken te wor-
den en dit zal drastische gevolgen kunnen hebben. (B.v. het plotseling
manifest optreden van verschijnselen zoals we die kennen bi j kopziekte en
kalfziekte).

Bij geringe verschuivingen zullen ogenschijnlijk geen of nauwelijks waar-
neembare afwijkingen optreden. Het ligt voor de hand dat dan wel het
weerstandsvermogen — de algemene resistentie — van het desbetreffende
d\'er in meerdere opzichten zal verminderen. Er zijn redenen om aan te
nemen dat het afnemen van deze resistentie niet alleen geldt ten aanzien
van de functie van alle organen die rechtstreeks verband houden met de
levensverrichtingen van het dier zelf doch ook ten aanzien van de functie
van de voortplantingsorganen.

De gezondheidszorg van onze veestapel vraagt ook in deze sector steeds
meer onze aandacht. De Gezondheidsdiensten voor dieren hebben hier
naast en in samenwerking met andere instanties een grote, maar moeilijke
taak.

Chemische bepalingen van de gehalten aan bepaalde elementen in het
bloedserum of plasma kunnen voor de clinicus waardevolle aanwijzingen
betekenen. Bij een niet juiste interpretatie kunnen ze hem echter ook een
valse voorstelling geven van de elektrolytsamenstclling in het intra-cellu-
laire en inter-cellulaire gebied. De grootheid van de gevonden waarden
behoeft in het geheel niet te correleren met de hoeveelheid die het orga-
nisme van een bepaalde stof „ter beschikking" heeft, doch is mede afhan-
kelijk van het grote complex van factoren, die het physiologisch-bioche-
misch evenwicht bepalen.

Zo behoeft een betrekkelijke lage Cu-spiegel in het bloed er niet op te
wijzen dat het Cu-depót in het organisme bijna is uitgeput en dat er sprake
zou zijn van een reële Cu-deficientie in het lichaam (vanderGrift 1).
Langdurige sterke aanspraken op het detoxicatie apparaat doen het Cu-
gehalte in het bloed vaak dalen (weide-diarrec). Hoge Cu-waarden in
het bloed kunnen we verwachten bij acuut optredende allergieën, acute
reuma, acute infectie-ziekten, zelfs bij acuut optredende kopziekte bv. in
het najaar waarbij vaak geen leverdegeneratie wordt aangetroffen doch
vaak veel histamine aanwezig is. Hoge P-waarden worden mede veroor-
zaakt door een hypo-functie van de cpitheel-lichaampjes en kunnen wijzen
op het bestaan van een z.g. latente tetanie. Ook de Ca-spiegel is in sterke
mate afhankelijk van de functie van de bijschildklieren en de aanwezigheid
van D-vitaminen.

Of het Na in sterke mate in het lichaam wordt vastgehouden en grotere
hoeveelheden K worden uitgescheiden en omgekeerd, wordt in grote mate
bepaald door de functie van de bijnier. De functie van de „perifere" klie-

ren met interne secretie is op haar beurt weer afhankelijk van de functie
van de hypofyse.

Hieruit volgt dat, wil men de juiste gevolgtrekking maken uit de gegevens
verkregen door chemische bepalingen in het bloedserum, deze gegevens
niet los kunnen worden gezien van het samenspel in het grote complex
van factoren die het fysiologisch-biocheinisch evenwicht bepalen.
Met andere woorden: door het grote aantal factoren waardoor dit even-
wicht wordt bepaald is het niet zó, dat indien voor een dier wat meer of
wat minder van een bepaald electrolyt in het voer ter beschikking is, hier-
uit ook onmiddellijk moet volgen dat een teveel of een tekort van dat ele-
ment zou gaan dreigen. Het dier heeft t.a.v. de opname en het vasthouden
in het organisme wat de mineralen en micro-elementen betreft tot op ze-
kere hoogte een selectiviteit. Ten aanzien van bepaalde elementen waarvan
een meer of minder groot depót in het lichaam aanwezig is (Ca, P, Cu, Fe,
Na, Cl, K) of die betrekkelijk gemakkelijk onder invloed van hormonen
in sterke mate door de nier kunnen worden vastgehouden of uitgescheiden
(Na, Cl, P en K) is deze selectiviteit zelfs vrij groot. Dit laatste is in de
huidige bedrijfsvoering zeker niet het minst van belang voor ons rund en
varken voor het K en Na.

Wat het Mg aangaat, beschikt het lichaam blijkbaar niet over een aan-
merkelijk depót, terwijl ook niet bekend is dat de uitscheiding of het vast-
houden van dit element in sterke mate kan worden geregeld.
Bij de interpretatie van de gegevens, verkregen uit een mineralogisch
onderzoek van bloedmonsters dient de clinicus zich derhalve wel degelijk
af te vragen welke gegevens voor hem verder ter beschikking kunnen ko-
men.

Een korte beschouwing over het regulerend systeem is dus wel op haar
plaats. Ter illustratie en aanwijzing voor de practicus ben ik bij de be-
spreking van het regulerend systeem (fysiologisch-biochemisch even-
wicht) hier en daar meer afgedwaald dan in verband met dit onderzoek
nodig was. Ik hoop hiermede geen afbreuk te hebben gedaan aan het
geheel.

Bij een gestoord, dus meer labiel, fysiologisch-biochemisch evenwicht,
zien we als regel betrekkelijk geringe en/of geen veranderingen van het
morfologisch beeld van weefsels en organen. We hebben veeleer te ma-
ken met typische functie-stoornissen die zich niet steeds aftekenen in het
morfologisch beeld van de lichaamscellen. Dat hierbij toch zeer ernstige
pathologische toestanden kunnen ontstaan, vindt zijn oorzaak in de func-
tionele beschadigingen van zeer vitale componenten van het regulerend
systeem (Seekles 2, Tacken 3).

1. De prikkelingstoestand van de beide componenten van het autonome
zenuwstelsel, de ortho- en parasympathicus, vindt zijn afspiegeling in de
biochemische en fysische constellatie van het bloed alsmede van het witte
bloedbeeld en is verder medebepalend voor de fysisch-chemische con-
stellatie der lichaamsvochten in de intercellulaire ruimten en die van het
celplasma.

Een verhoogde werking van de orthosympathicus (orthosympathicotonie)
heeft tot gevolg:

Bij kopziekte hebben we een orthosympathicotonische toestand. Acidosis is
hierbij dus te verwachten.

Een verhoogde werking van de parasympathicus (parasympathicotonie)
heeft tot gevolg:

Bij kalfziekte en acetonurie hebben we een verschuiving in parasympatische
richting. Dat we hierbij toch een acidosis aantreffen wordt veroorzaakt
door de vorming van grote hoeveelheden ketogene stoffen vanwege de ge-
stoorde glucose-stofwisseling en onvoldoende functie van de lever als ont-
giftingsorgaan.

Men kan derhalve opmerken dat, voorzover het de beïnvloeding van dc
stofwisseling betreft, de werkingen van ortho- en parasympathicus tegen-
gesteld zijn.

2. Dc stofwisseling, alsmede de prikkelingstoestand van de componenten
orthosympathicus en parasympathicus zijn in grote mate afhankelijk van
de functie van de „perifere" klieren met interne secretie met name vooral
van de schildklier, bijschildklier, Langehanse eilandjes en bijnier. Deze
worden op hun beurt weer geactiveerd door de hypofyse.
We mogen aannemen, en dit stemt ook wel overeen met de daarvoor ter
beschikking staande gegevens, dat bij het productiedier, met name de melk-
koe en ons snel groeiend varken, de hypofyse vrijwel permanent in meer
dan normale actieve toestand verkeert ter activering van de „perifere"
klieren met interne secretie.

Bij ons productiedier is de stofwisseling verhoogd en wordt dus perma-
nent een sterke activiteit van de schildklier vereist. Dat wij bij het drach-
tige dier als regel een vergrote schildklier aantreffen en dat wij bij kop-
ziekte en meer nog bij kalfziekte, acetonuremie en bij varkens in vele ge-
vallen als toevalsbevinding na de slachting maar vooral bij acute hartdood
(stille begaving) en bij spierdegeneratie na het slachten vrijwel steeds een
hypertrofische en vermoeide schildklier (en bijnier) aantreffen stemt
hiermede volledig overeen. (G 1 a s s e r 4, T a c k e n 10).

Hetzelfde geldt t.a.v. de bijschildklier in verband met de Ca en P huis-
houding waarbij ook het D-vitamine een voorname rol speelt. Indien een
hoog anorganisch P-gehalte in het bloed wordt aangetoond kan dit voor
de clinicus nog meer een aanwijzing zijn voor een onvoldoende functie
(vermoeidheid) van de epitheellichaampjes, dan van een overmaat P in
het voedsel. Dit verschijnsel wijst op een verschuiving in het fysiologisch-
biochemisch evenwicht in de richting van latente tetanie. De functie van
de bijnierschors is van belang in verband met de waterhuishouding en het
meer of minder vasthouden van Na en Cl en de afgifte van K (mineralo-
cortico-steroïden). Dit is wel erg gelukkig, want de toevoer in het voer
van het Na in verhouding tot het K is bij onze landbouwhuisdieren wat
het Na betreft vaak aan de krappe kant, terwijl de K-voorziening als regel
ruim is.

Van het bijniermerg wordt in verband met de mobilisatie van het bloed-
suiker eveneens een actieve functie gevraagd. Hetzelfde geldt voor de Lan-
gerhanse eilandjes wat betreft de verbranding van het bloedsuiker en ook
al weer van de bijnierschors door de cortico-steroïden die invloed hebben
op gluconeo-genesis.

Terloops wil ik hier opmerken dat het C-vitamine bij de vorming van de
steroïden in de bijnierschors ook een functie heeft. De bijnier is althans
rijk aan C-vitaminen.

Vele hormonen die bepalend zijn voor de functie van de geslachtsorganen
zijn eveneens steroïden en zijn chemisch gezien verwant aan de hormonen
uit de bijnierschors. Hierdoor wordt het dus minder verwonderlijk dat
goede resultaten worden gezien van C-vitamine, in een betrekkelijk grote
dosering subcutaan toegediend, bij stieren kwalitatief slecht sperma le-
veren.

3. De regulering van de neutraliteit is eveneens een zeer belangrijke com-
ponent van het fysiologisch-biochemisch evenwicht. (S e e k 1 e s ²,
T a c k e n ³).

a. Van de pH in de lichaamsvochten is afhankelijk de werking van de en-
zymen in verband met de opbouw en afbraak van de eiwitten, kool-
hydraten, lipoïden en verdere esters, de energie leverende processen
(oxydo-reducties), de ontgifting van de in de stofwisseling gevormde
toxische stoffen en de overdracht van zenuwprikkels vooral in verband
met de onderlinge correlatie van de werking der verschillende weefsels
en organen.

b. De invloed van de pH strekt zich ook uit op de werking van verschil-
lende vitaminen. Dit is vooral aangetoond voor de vitaminen die van
belang zijn voor de intermediaire stofwisseling (B-vitaminen complex).
De intermediaire stofwisseling staat op zichzelf ook weer onder invloed
van de pH vooral wat de intermediaire oxydatie aangaat (de redox-
potentiaal van de weefsels). In een concentratieketen, bestaande uit
een stelsel met een hogere en een lagere redoxpotentiaal, bewegen de
electronen zich in de richting van de hoogste potentiaal, zodat eerst-
bedoeld stelsel wordt gereduceerd en laatst bedoeld systeem wordt ge-
oxydeerd.

De redoxpotentiaal kan afhankelijk zijn van de pH van het milieu waar-
in zich het reagerende stelsel bevindt n.1. in de gevallen waarin water-
stofionen het evenwicht tussen de reagerende componenten in de zin

van de Wet op de Massawerking mede bepalen. Dit is het geval bij vele
stelsels der intermediaire oxydatie.

Enkele belangwekkende waarnemingen kunnen ons een inzicht geven
inzake het verloop der energetische processen bij voedering van rundvee
met Fins kuilvoeder, de z.g. A.I.V. silage, dat wordt bereid door toe-
voeging van sterke minerale zuren aan het in te kuilen plantenmate-
riaal.

Toediening van dit sterk zure voeder, zonder gelijktijdige toevoer van
een middel (rundvee mineralen, krijt, keukenzout) ter neutralisering
van het overtollige zuur, heeft een verzuring (acidosis) van het orga-
nisme tot gevolg. Bij de aldus gevoederde dieren kan men een vermin-
dering van de eetlust waarnemen, ze worden „dun", „hebben weinig
buik" en transpireren sterk, de alkalireserve d.i. de hoeveelheid na-
trium-bicarbonaat van het bloed daalt en de reactie van de urine wordt
zuur inplaats van alkalisch. Volgens waarnemingen van de Deense on-
derzoekers Möllgaard en Thorbek ⁵) zou bij de voedering van
A.I.V. silage de totale hoeveelheid omzetbare energie weliswaar onge-
veer normaal zijn, doch het nuttige energieverbruik — dus de netto-
energie — slechts 15% bedragen, inplaats van ca. 80% bij normale voe-
dering. Dit betekent, dat bij voedering van zure kuil 85% van de om-
zetbare energie verloren zou gaan in de vorm van warmte en nutteloos
energie-verbruik en slechts 15% aan het dier werkelijk ten goede ko-
men. Bij normale voedering zou daarentegen slechts 20% als warmte
vrijkomen en 80% worden vastgelegd in de vorm van organische stof-
fen.

Indien de waarnemingen van de Deense onderzoekers juist zijn dan zou
hieruit volgen, dat de acidotische toestand van het organisme een be-
langrijke invloed uitoefent op de processen der intermediaire stofwisse-
ling. De verklaring van dit verschijnsel ware te zoeken in een beïnvloe-
ding der redoxpotentialen in de verschillende weefsels door de veran-
derde pH, hetgeen aanleiding geeft tot de conclusie, dat een nauw-
keurige neutraliteits-regulering in het organisme voor het normale ver-
loop der verbindings- en opbouwprocessen een eerste vereiste is.
c. De pH is verder van betekenis voor de hydratatie-toestand van de weef-
sels. Het protoplasma van de cel bestaat voor het grootste deel uit
water en eiwit. Ook in de lichaamsvloeistoffen buiten de cellen bv.
het bloedplasma treft men deze stoffen naast elkaar aan. Water, dat
zich in tegenwoordigheid van eiwit bevindt, komt slechts gedeeltelijk in
vrije toestand voor. Voor een ander deel is het aan eiwit — en andere
hydrofiele colloïden — gebonden. Er bestaat dus een wisselwerking
tussen eiwit en water.

Immers water is, al is dat maar in geringe mate, zelf geïoniseerd. Hier-
door ontstaat om en in het netwerk van proteïnen die een vaste
negatieve lading hebben, een geïoniseerde watermantel. Deze zal geleide-
lijk „ophouden" zodat de negatieve lading in de „vage" buitenrand de
„deeltjes" van elkaar doet afstoten waardoor een samenvoegen der
proteïnen en colloïden voorkomen wordt. (Zie afbeelding 1)
De grens waar de „watermantel" ophoudt is dus vaag. Het hoeft ons
dus niet te verwonderen dat de hoeveelheid „gebonden" water die
men aantoont afhankelijk is van de bepalingsmethode die men toepast
bij de bepaling van het z.g. anhydridisch eiwit, (cryoscopie; uitvriezen

\'PROTEÏNE MOLECULE MEf" NEOTIEVE UOINC.
H\'.OH\' \'GEÏONISEERD WATER
• -KALIUM iON 1

(calorimetrisch); uitvriezen (dilatometrisch); dampdrukmeting en door
viscosimetrische bepaling.)

Eiwitten en eiwitachtige stoffen kunnen veel water bevatten. De hoe-
veelheid is afhankelijk van de pH van het milieu.

De waterstofionenactiviteit — waarvoor de pH een uitdrukking vormt
— en de activiteit van andere positieve en negatieve ionen bepalen
mede de hydratatie-toestand der colloïden en daardoor de structuren
van het protoplasma in fysisch-chemische zin.

Daar de biochemische processen in het lichaam voornamelijk in het
protoplasma der cellen en aan het cel-oppervlak tot stand komen, zal
de structurele toestand ter plaatse van invloed moeten zijn op het ver-
loop der processen. Daar bovendien de mate van binding van het
water door de colloïden, in cellen en bloedvaten, van grote invloed is
op de vullingstoestand, zal ook een zo belangrijke fysiologische groot-
heid als de bloeddruk in meerdere of mindere mate hiervan afhankelijk
zijn. Men dient hierbij echter te bedenken, dat ook de permeabiliteit
van bepaalde grensvlakken — ten aanzien van water en andere bestand-
delen van cellen en weefselvloeistoffen — van grote bekenis is. Deze is
niet uitsluitend en vaak zelfs niet op de eerste plaats op directe wijze
afhankelijk van de pH. De werking van vasodilatatoren, van vaso-
constrictoren en weefselhormonen zoals o.a. histamine is hierbij van
grote invloed. Dat echter de pH ook hierbij indirect een functie kan
vervullen blijkt o.a. uit de vorming van grote hoeveelheden histamine,
die volgens G a 1 e e.a. eerst dan in de darmen door inwerking van coli-
bacteriën op afbraakproducten van eiwitstoffen zou plaats vinden wan-
neer de pH tot ca. 4.5 daalt.

Dit kan van belang zijn bij gastro-intestinale stoornissen, welke een
auto-intoxicatie veroorzaken.

4. Op hun beurt hebben de neutrale zouten weer invloed op de neutra-
liteitsregulering. In het proteïne netwerk ontstaat een selectieve ophoping
van kationen die afhankelijk is van de afmeting van de kationen. Zo heb-

ben K-ionen een aanmerkelijk kleinere afmeting dan de Na-ionen en zul-
len dus in een veel grotere concentratie in het netwerk der proteïnen (af-
beelding 1, gebied A.) aanwezig zijn dan in de rand van de watermantel
(afbeelding 1, gebied B.) waar de concentratie naar buiten afneemt. De
concentratie zal het kleinst zijn in het gebied C (d.i. in het niet gebonden
water). Daar de concentratie proteïnen in het celplasma veel groter is dan
in het intercellulaire vocht is dus de concentratie van kationen met kleine
afmeting (o.a. K ) in de cel veel groter dan in het intercellulaire vocht.
Ondanks het feit dat het K-gehalte in de cel veel groter en het Na-gehalte
veel kleiner is dan in het extracellulaire vocht kunnen we ons aldus voor-
stellen dat op het grensvlak (celwand) een osmotisch evenwicht bestaat
tussen de K- en Na-ionen in het protoplasma van de cel en het vocht
buiten de cel. Als de concentratie van eiwitten in het intercellulaire vocht
zich wijzigt zal ook dit evenwicht zich wijzigen d.w.z. K en Na zullen
intracellulair en extracellulair worden uitgewisseld. Ditzelfde zal gebeuren
bij wijziging van de waterhuishouding die een wijziging van de hydratatie-
tnestand van de eiwitten tot gevolg heeft.

Hieruit volgt dat het regulerend vermogen t.a.v. het K en Na , waarbij
de mineralo-cortico-steroïden uit de bijnierschors een functie hebben,
groot is.

Als het osmotisch evenwicht zich wijzigt heeft dit echter niet alleen reper-
cussies voor het K en Na doch evenzeer voor de andere ionen o.m. voor
het Mg . Ten aanzien van het regulerend vermogen voor Mg beschikt
het lichaam voorzover wij weten niet over hulpmiddelen zoals we die in de
vorm van de mineralo-cortico-steroïden uit de bijnierschors kennen t.a.v.
het K en Na . Dit zegt niet zo heel veel want deze kenden we vroeger
ook niet voor het K en Na . Wel is bekend dat het K het Mg uit
het lichaam verdringt. Ook is bekend dat bij intoxicaties waarbij een over-
maat histamine en andere toxische biogene-aminen in de weefsels aanwezig
zijn de hvdrptatietoestand zich wijzigt en dat dit ook weer een verdringing
van het Mg tot gevolg heeft. (S e e k 1 e s ^{6 7}).

We mossen hieruit dus de conclusie trekken dat het regulerend vermogen
t.a.v. het Mg betrekkelijk klein is.

Wijziging\' van het osmotische evenwicht op het raakvlak van de celinhoud
en het milieu buiten de cel is ook te verwachten bij wijziging van de aldaar
aanwezige ionenconcentratie. Een wijziging van de pH zal hiervan het
gevolg kunnen zijn. Enkele voorbeelden die voor de clinicus van belang
zijn, kunnen dit duidelijk maken.

Zo zien we dat kaliumsulfaat alkalosis geeft, daar de K-ionen gemakke-
lijker worden geresorbeerd dan de sulfaationen. De K-ionen moeten dus
een andere partner zoeken en vinden die in het bicarbonaat. De alkali-
reserve wordt dus groter.

Het intraveneus toedienen of subcutaan toedienen van grote hoeveelheden
fysiologische keukenzoutoplossing heeft ook in dit opzicht niet te onder-
schatten gevolgen. Deze oplossing bevat meer Cl — dan het intracellulaire
vocht. Het Cl ^— gehalte van het plasma wordt verhoogd ten koste van het
HCO— ₃. De alkalireserve vermindert. Acidosis kan het gevolg zijn.
Hyperventilatie door de longen (bij koorts, infecties, verblijf in hoge ber-
gen) geeft een daling van H₂C0₃ in het plasma, dus er dreigt verhoging
van de pH. De nier scheidt meer HCO - ₃ uit, bindt dit aan kationen zo-
dat Na verloren gaan. De alkalireserve daalt.

Bij onvoldoende longventilatie (pneumonie, longjacht, allergieën gepaard
gaande met dispnoe) zien we het tegengestelde. Het H₂C0₃ in het plasma
wordt hoger. De nier scheidt meer H ionen uit in de vorm van HC1 (dat
door de niertubuli wordt omgezet in NH₄C1). Gevolg: alkalosis en hypo-
chloremie. Een hypochloremie zien we ook na veel braken door verlies van
Cl.— . Het HCO — 3 neemt de opengevallen plaats in. Het Na gaat in
overmaat naar de cel vanuit de intercellulaire ruimten. Hier wordt de open-
gevallen plaats ingenomen door K wat weer door de nier wordt uitge-
scheiden. De alkalireserve daalt. K therapie bv. KCi per os, is hier op zijn
plaats, ter ondersteuning van de causale therapie bij pneumonieën, long-
jacht en andere afwijkingen gepaard gaande met dispnoe of ziekten ge-
paard gaande met veelvuldig braken (o.a. bij honden kan dit belangrijk
zijn).

Bij ziekten waarbij we te maken hebben met grote hoeveelheden ketogene
stoffen in het organisme, bv. bij acetonemie, is in deze de voorkeur te
geven aan kaliumchloraat, daar dit tevens de intermediaire stofwisseling
(oxydatie en decarboxylatie) dus het detoxicatie-vermogen van de lever
bevordert.

De pH van het bloed kan eveneens worden verhoogd door Na₂C0₃ (soda)
en door natriumbicarbonaat.

De water/zout therapie intraveneus en/of subcutaan toegediend kan levens-
reddend zijn bij shock-toestanden. Deze gaan gepaard met een lage bloed-
druk doordat minder bloed in circulatie is, dehydratatie o.a. door overmaat
histamine en verder met zoutverlies.

Shock-toestanden kennen we als anaphylactische shock of kan ontstaan
door trauma; na bloedverlies, na verbranding en verder zowel bij acuut
als minder acuut optredende intoxicatie\'s o.a. bij diabetes; verbranding;
maagdarmobstructies waarbij, als deze gepaard gaan met veel braken, te-
vens een extra renale uremie kan ontstaan door Cl— (NaCl) gebrek;
grassdisease bij het paard ¹) en botulismus *) en verder bij vergiftingen
door papaver; bolderik en arsenicum (b.v. na boomgaardbespuiting).
In de laatste drie gevallen zien we vooral na intraveneuze toediening van
CaCl₂, en MgCl₂ in water. ²) Het gunstig resultaat hiervan is misschien
meer toe te schrijven aan de werking als excitans dan als een regulering
van de water/zout huishouding in het lichaam.

Met deze voorbeelden zullen we hier volstaan. Hierbij dient nog te worden
opgemerkt dat, afgezien van het regulerings-mechanisme het toedienen van
z.g. middenzouten reflectorische gevolgen kan hebben op de functie van
bepaalde organen.

Natriumbicarbonaat, in water opgelost ingegeven, doet de slokdarmsleuf
bij de herkauwers sluiten. Hiervan zal men profiteren bij het ingeven van
medicamenten bij herkauwers.

1 Bij grassdisease bij het paard en bij botulisme bij paard en rund geve men b.v.
5 1. physiolog. NaCl.-oplossing ten dele intraveneus en ten dele subcutaan en
/s a 1 1. 5,4% glucose subcutaan.

2 In deze gevallen kan men intraveneus geven bij het paard: chlorctum calcicum
20, chloretum magnesicum 10 in 300 water en bij het rund chloretum calcicum
30, chloretum magnesicum 15 in 500 water.

5. Een grote invloed op het physiologisch-biochemisch evenwicht gaat
uit van het evenwicht: intoxicatie-detoxicatie vermogen.
Dit evenwicht kan gestoord zijn doordat in het lichaam teveel toxische
stoffen worden opgenomen (toxinen van exogene oorsprong) of doordat
in het lichaam teveel toxische stofwisselingsproducten worden gevormd
(toxinen van endogene oorsprong) ofwel, van de andere kant doordat
de onte;iftmgsorganismen onvoldoende functionneren. Dit laatste is vaak
secundair het gevolg van het eerste. Een groot deel der toxinen wordt
afgebroken langs oxydatieve weg of gekoppeld aan andere stoffen (bijv.
zwavel-, fosfor- en gluconzuur) tot onschadelijke stoffen, die door de
uitscheidingsorganen worden afgevoerd.

Als ontgiftingsorganen zijn vooral van belang: de lever, eventueel de uier
en de placenta. Als uitscheidingsorganen van giftstoffen, de nieren, darmen
en huid.

a. ingrijpende voedselveranderingen, sterke voeding met eiwit en eiwit-
achtige stoffen (geil gras en groenvoer) waardoor abnormale eiwitafbraak
en abnormale gisting van ruwvezel, verkeerde bacteriën- en amoeben-
flora in de voormagen en darmen, verkeerde minerale verhoudingen in het
voedsel, abnormale toestand van de darmwand waardoor abnormale re-
sorptie kan plaats vinden. Klimaatinvloeden kunnen hierbij een rol spelen.
Bij een disbacterie in de darmen en voormagen zal de opbouw van het
B-vitaminen complex en enkele andere vitaminen in de darmen onvol-
doende plaats vinden Seekles⁸), Tacken¹¹), Rolle¹²). Dit heeft
o.m. weer zijn ongunstige weerslag op de intermediaire stofwisseling.

De onder 1) genoemde oorzaak geeft weliswaar intoxicatie, doch we spre-
ken in dit geval niet van auto-intoxicatie.

Verminderde detoxicatie kan plaats hebben door inactivering der ont-
giftende enzymen, hetzij door veranderingen in de electrolyten-concen-
tratie en pH, hetzij door blokkade der enzymen door andere stoffen en
verder door beschadiging der ontgiftende organen, vooral de lever. Bij de
koe zal de lever kort na de partus vaak in een zeer ongunstige conditie
verkeren.

gevolge van de werkzaamheid van enkele ongunstige factoren secundair
weer andere factoren ontstaan.

Een van de begeleidende secundair optredende factoren bij gastro-intesti-
nale auto-intoxicatie bij runderen en paarden is een te laag Mg-gehalte
van het bloed. Dit is een chemisch symptoom dat ook bij grastetanie in vrij-
wel 100 % van de gevallen wordt aangetroffen. Daling van het Mg-gehalte
in het bloedserum vond S e e k 1 e s ook bij het septisch-toxische ziektebeeld
van mond- en klauwzeer bij het rund, waarbij stoornissen van de kant van
het maagdarmkanaal op de voorgrond treden, in 50 % van de gevallen.
Hetzelfde vond hij bij runderen bij indigesties van andere oorsprong.
S e e k 1 e s⁶) ?).

Bij gastro-intestinale stoornissen bij het paard vond hij in 60—70 % van
de gevallen een hypomagnesemie.

Dat bij diverse chronische intoxicaties een te laag Cu-gehalte in het bloed-
serum wordt gevonden werd reeds genoemd.

Kopziekte kan b.v. in het voorjaar manifest optreden, op basis van een
reeds min of meer labiel fysiologisch-biochemisch evenwicht ontstaan
tijdens de stalvoeding, als de dieren naar het weiland gaan. Daarbij komen
dan als factoren een klimaat-(psychische) invloed \'t Hart- Kemp ²⁷)
en de factor „meer licht" die beide de hypofyse activeren, en verder
het jonge gras met overmatig eiwit en eiwitachtige stoffen, met als ge-
volg verandering van milieu in de darmen, dysbacterie, vermindering van
het B-vitamine complex met ongunstige invloed op de intermediaire stof-
wisseling. Door dit laatste vermindert het detoxicatie vermogen terwijl de
intoxicatie vanuit de darmen in sterke mate toeneemt. Tevens zal daarbij
de scheikundige samenstelling van het jonge gras een factor kunnen zijn.
Zo kan hoefbevangenheid bij paarden ontstaan met als primaire factor
overmatige voeding met krachtvoer met als gevolg intoxicatie o.a. over-
maat histamine, wijziging van de functie van de vasodilatatoren en vaso-
contrictoren, verhoging van de pH dus grotere activiteit van de alkalische
fosfatase. Dit zelfde ziektebeeld kan echter ook optreden als de primaire
factor uitgaat van een auto-intoxicatie van de baarmoeder nl. door een
endometritis in aansluiting op de partus of retentio-secundinarum. Hieruit
volgt de logische therapie waarbij naast de behandeling van de primaire
afwijking (indigestie of endometritis) de eerste dag een flinke dosis chlo-
retum ammonicum wordt gegeven om de pH te doen verlagen. Door
opneming van water splitst dit zout zich in een alkalisch deel NH₄OH
en een zuur deel HC1. Het NH₄OH wordt omgezet in het neutraal rea-
gerende ureum zodat de „zure component" HC1 overblijft.
Een aderlating gevolgd door intraveneuze toediening van NaCl 0,9% zal
hetzelfde gevolg hebben (verlaging van de pH) zoals hierboven reeds werd
medegedeeld.

Hierna kan dan een verdere behandeling met salycilas natricus volgen.
Dat in principe ook één factor de regulering kan verstoren zien we bij het
tetanie-parese-syndroom in oostelijk Noorwegen. En der c.s.⁹) Seek-
1 e s ⁸). Het gelukte aan E n d e r en zijn medewerkers in proeven (1943-
1947) het tetanie-parese-syndroom op te wekken bij normale runderen als
deze gedurende lange tijd werden blootgesteld aan een rantsoen met een
zeer laag Mg-gehalte en een tekort aan voedereenheden. Het Mg-gehalte
van het bloedserum daalde hierbij geleidelijk tot 0.2 mg%. Hierdoor werd
aangetoond dat de „Noorse tetanie" als oorzaak heeft Mg-gebrek. Bij het

manifest optreden van tetanie daalde het Ca-gehalte plotseling naar
± 6.5 mg%. Dit laatste verschijnsel is dus een secundair symptoom.
6. Niet zelden zal bij onze huisdieren waarbij de productie zo hoog is
opgevoerd de voeding mede een factor kunnen zijn die de regulering in
het lichaam in de war dreigt te brengen.

In landen met intensieve veehouderij — en dit geldt dus voor Nederland
wel zeer in het bijzonder — in landen met intensieve grasland-cultuur en
wat voor het gemengde bedrijf zeer belangrijk is, met een intensieve cul-
tuur van gewassen voor veevoeder, kunnen ook van deze zijde gevaarlijke
complicaties dreigen. Dank zij het gebruik van kunstmest en de grasland-
verzorging is de opbrengst van grasland sterk gestegen doch komen in de
grasmat minder soorten planten voor. Grote hoeveelheden mineralen wor-
den jaar in jaar uit aan de grond onttrokken. De scheikundige samenstel-
ling van het snelgroeiend gras en gewas zal in vele gevallen niet in over-
eenstemming zijn met de behoeften die er door het dier aan worden gesteld.
Dit geldt niet alleen voor de in de plant aanwezige macro- en micro-
elementen ten aanzien waarvan het dier zowel wat de opname alsook ten
aanzien van het min of meer vasthouden en uitscheiden vaak over een
vrij grote selectiviteit beschikt. In het snelgroeiend gras met een niet nor-
male turgor zijn de opgenomen stoffen vaak voor een groot gedeelte nog
niet tot eindproducten verwerkt. Opgenomen in het maagdarmstelsel
kan dit voedsel aanleiding geven tot abnormale processen en wijziging van
de darm-flora, waardoor auto-intoxicaties kunnen ontstaan.
Naar de mineralogische samenstelling van grond en gewas werd door ons,
in samenwerking met de Rijkslandbouwconsulent te Roermond, op enkele
bedrijven een onderzoek ingesteld, hetwelk wij aan een nadere bespreking
willen onderwerpen.

Op een 12-tal bedrijven — verspreid gelegen in de provincie Limburg
voor dit doel uitgezocht in samenwerking met Ir. Zeguers, Rijks-
landbouwconsulent te Roermond, had een onderzoek plaats op mineralen
van grond en gewas.

De analysegegevens betreffende het mineralenonderzoek in het gras
werden uitgedrukt en gegroepeerd in de diverse begrippen: zuur/base ver-
houding; VT; AA; EA; S₃; K/Na; K/Ca; K/Mg volgens Brouwc _ri3)i4)
¹⁵) en Brouwer-B randsm a¹⁶). De bemonstering van het gras had
plaats in het voorjaar, zomer en herfst 1951. De MgO en ES-gehalten
werden in het gras ieder seizoen afzonderlijk bepaald en in de hiervoor
vermelde gegevens verwerkt. In de hooimonsters werd als regel uitsluitend
het MgO-gehalte bepaald.

Om het te vermelden cijfermateriaal niet onnodig groter te maken dan
noodzakelijk is hebben wij de gegevens betreffende het mineraalonderzoek
zoveel mogelijk uitsluitend vermeld van de in Mei genomen grasmonsters.
Grond- en gewasmonsters van het bouwland werden genomen voorzover
deze in verband met de voortbrenging van veevoeder voor ons van belang
waren. Het op dit bouwland geoogste veevoeder werd uitsluitend op MgO
onderzocht. De grond- en gewasmonsters werden zó genomen dat ze re-
presentatief zijn voor de desbetreffende percelen.

Het grondonderzoek had plaats in het Bedrijfslaboratorium voor Grond-
en Gewasonderzoek te Oosterbeek. Het gewasonderzoek in het labora-

torium van het Centrale Instituut voor Landbouwkundig Onderzoek te
Wageningen. Voor de verwerking van het cijfermateriaal ten aanzien van
dit onderzoek werd de medewerking verkregen van het Rijkslandbouw-
consulentschap te Roermond. Gaarne dank ik op deze plaats de heer L.
L i n t j e n s, hoofdassistent A bij het Rijkslandbouwconsulentschap te
Roermond, voor de accurate wijze waarop hij dit werk heeft verricht.
Ten aanzien van de analyses werden -— uiteraard behalve van Cl — de
gehalten der verschillende macro-elementen uitgedrukt in de oxyden van
deze elementen.

Daar er voor de onderlinge vergelijking een omrekening moest plaats heb-
ben in milli-equivalenten, werd gebruik gemaakt van de volgende her-
leidingsfactoren.

De laatste drie begrippen worden zoals gebruikelijk is, niet in equivalenten
uitgedrukt.

K/Mg. verhouding B r o u w e r¹³) ¹⁴) ¹⁵) en \'t H a r t - K e m p²⁶).

Bij T.A. = 1 moet het Cu-gehalte in mg/Kg droge stof zijn ± 15.
TA — 11 " -1-14

De resultaten van de grond- en gewas analyses betrekking hebbende op de
12 in dit onderzoek betrokken bedrijven zijn als volgt:

pH hoog tot zeer hoog. (Op rivierklei enkele percelen met pH
7.8 en 8 en enkele % CaC0₃).

Hier is gevaar voor Mn-vastlegging niet denkbeeldig.
Fosfaattoestand: voldoende tot hoog.
Kalitoestand: voldoende tot hoog.

Mg-toestand: een enkel perceel met laag Mg-gehalte, de rest
voldoende tot zeer hoog.

Fosfaattoestand: met uitzondering van een perceel met lage
fosfaattoestand, goed tot hoog.

Van 6 percelen werden monsters onderzocht op Mg.
De gemiddelde samenstelling was als volgt:

De Mg-gehalten der eerste 2 monsters zijn te laag, terwijl het derde
monster voldoende MgO bevat.

2. De onderzochte bouwlandproducten granen, stro, bieten enz.
hadden een matig Mg-gehalte.
Gegevens betreffende het bedrijf:

Overgang van stal naar weiland: plotseling.
Het bedrijf heeft veel te kampen met kopziekte en kalfziekte.
Voedingstoestand goed. Jonge dieren worden soms moeilijk tochtig. Drach-
tig worden gaat niet vlot. Haarkleed matig tot goed.
2. v. M. te Venray.

pH: in orde. Geen extreme hoge of lage pH\'s.
Fosfaattoestand: voldoende tot hoog.
Kalitoestand: op 2 van de 6 percelen laag, de rest matig.
MgO-gehalte: 2 van de 6 percelen laag, de rest goed tot hoog.

In het Mei-gras was dit zeer laag, in beide andere monsters was een matig
MgO-gehalte aanwezig.

Van de 5 hooimonsters was het gem. MgO. gehalte in de droge stof zeer
laag, (0.19%) tot laag (0.27%).

De minerale samenstelling liep echter in de beide monsters weidegras zeer
sterk uiteen, hetgeen uit onderstaande gegevens blijkt, (gehalten in % in
d.s.)

Het grote verschil in samenstelling wordt nog eens duidelijk gedemon-
streerd in de onderstaande gegevens.

Er was een duidelijk verband te constateren tussen de Mg-tocstand van
de grond en die van het gewas in de le snede. In de tweede snede was dit
verband minder duidelijk.
Gegevens betreffende het bedrijf.

Gemengd bedrijf. Er zijn 7 melkgevende dieren op het bedrijf.
Grondsoort: Lemige zandgrond.

Bemesting weiland: Matige N-bemesting; matige bemesting met P en K.
Matig intensief bedrijf.

Overgang van stal naar weiland: plotseling.
Vorig jaar een koe opgeruimd vanwege acetonurie.
Veel last van kopziekte.
Drachtig worden gaat vrij slecht.

Humusgehalte: laag (2 %)
Fosfaattoestand: variërend van laag tot hoog.
Kalitoestand: laag tot ruim.
Mg-toestand: voldoende tot hoog.

Van de 5 percelen grasland werden gewasmonsters op MgO onderzocht
met het volgende resultaat:
gehalte in % in d.s.

In een monster grashooi van bouwland werd een MgO-gehalte gevonden
van 0.21 % hetgeen laag te noemen is.

In een verzamelmonster Meigras der 5 percelen werd de minerale samen-
stelling nagegaan. Waarvan de gegevens als volgt waren: (% in d.s.)

Gemengd bedrijf. Er zijn 7 melkgevende dieren op het bedrijf.
Grondsoort: goede vochtige grond, iets venige zandgrond, een Maasuiter-
waard (rivierklei).

Overgang van stal naar weiland: geleidelijk.
Last van kopziekte.
Drachtig worden gaat niet vlot.
Voedingstoestand goed. Haarkleed goed.

pH: vrij goed, van 4 percelen iets aan de hoge kant (6.3-6.45).
Humusgehalte: normaal, behalve 1 perceel dat een gehalte heeft
van 19% (moeras?)

Kalitoestand: voldoende tot laag. Een 2-tal zandpercelen en het
humeuze perceel hebben een te lage kalitoestand.
Magnesiumtoestand: Goed tot hoog.

2. Bouwland. Van het bouwland werden 8 grondmonsters onder-
zocht. De pH varieerde van 5.1 tot 6.3 en was gem. 5.7. Dus goed voor
deze zandgrond.

In 2 mengmonsters werden de andere elementen bepaald. De gemiddelde
gehalten waren als volgt:

2. Bouwland. De gewasmonsters van landbouwgewassen n.1. 2
klaverhooimonsters en 1 bietmonster hadden een matig MgO-gehalte.
Gegegevens betreffende het bedrijf.

Gemengd bedrijf. Er zijn 8 melkgevende dieren op het bedrijf.
Grondsoort: Zandgrond.

Bemesting weiland: Matige bemesting met N, P, en Ca en verder flinke
gierbemesting.

Overgang naar weiland: vrij plotseling met bijvoeren.
Voedingstoestand matig tot goed, haarkleed matig.
Op het bedrijf komt veel kopziekte voor en ook wel kalfziekte.
Het drachtig worden gaat goed.

De pH was op 2 wel iets aan de hoge kant, op de rest goed.
Humusgehalte normaal.

Kalitoestand: op 3 percelen hoog tot zeer hoog, op de rest goed.
Mg-toestand: over het geheel vrij laag tot slecht, op 1 perceel
goed.

2. Bouwland: De onderzochte percelen bouwland vertoonden een
goede pH en een goede fosfaattoestand, behalve een perceel
(P—citr. 13).

De kalitoestand liep sterk uiteen, van 8 tot 41.
De Mg-toestand was laag tot zeer laag.
B. Gewasonderzoek.

1. Grasland. Van de graslandpercelen werden op 3 verschillende
tijdstippen grasmonsters onderzocht. Hier volgt de uitslag van gehalten in
% in d.s.

De 2 monsters grashooi le snede vertoonden een vrij laag asgehalte en een
laag MgO-gehalte.

In 2 mengmonsters Meigras werden de mineralen bepaald. De gehalten
waren (% in d.s.):

Gemengd bedrijf. Er zijn 3 melkgevende dieren op het bedrijf.
Grondsoort: lichte löss.

Bemesting weiland: flinke bemesting met N, P en K. Verder werd ± 150 kg
kieseriet per h.a. gegeven.
Systeem van beweiden: omweiden.
Intensief bedrijf.

Overgang van stal naar weiland: geleidelijk.
Voedingstoestand goed. Haarkleed goed.
Op het bedrijf komt zeer veel kopziekte voor.
Verder geen klachten.

pH: van de 4 onderzochte percelen variërend van 6.35 tot 7.05.
Humusgehalte: vrij laag.

Op enkele percelen, gezien de pH, kans op Mn-vastlegging.
Fosfaattoestand: Op een perceel zeer hoog (79), op andere vol-
doende.

Mg-toestand: Op 1 perceel (met pH 7.05) zeer hoog Mg-gehalte
(110), op 2 andere laag, op één matig.

2. Bouwland. Van de 6 onderzochte percelen bouwland (met laag
humusgehalte) vertoonden er 5 een te hoge pH.

Een Mn-vastlegging is hier zeer waarschijnlijk.
De fosfaattoestand was laag tot goed.
De kalitoestand voldoende tot hoog.

1. Grasland: Van 2 percelen werd weidegras onderzocht. De
gem. gehalten waren (in % in d.s.):

Aan andere mineralen bevatte het mengmonster van het weidegras van
deze 2 percelen (% in dr. stof):

Gemengd bedrijf. Er zijn 7 melkgevende dieren op het bedrijf.
Grondsoort: zandgrond.

Bemesting weiland: flinke bemesting met N, P, K, Ca en gier en om de
2 jaar stalmest compost.

Systeem van beweiding: „extensieve" rantsoenbeweiding.
Vrij intensief bedrijf.

Humusgehalte: 4—5 %
Fosfaattoestand: 3 percelen ruim, 2 hoog.
Kalitoestand: 4 percelen matig, 1 hoog.
Mg-toestand: 1 perceel matig, 4 voldoende tot hoog.

Voor zover onderzocht was de toestand der landbouwpercelen
als volgt:
pH in orde.

Humus: 3\'/₂ tot 4/_a %.
Fosfaattoestand: voldoende.
Kalitoestand: hoog.
Mg-toestand: matig tot voldoende.

Van de 5 percelen werden op 3 tijdstippen gewasmonsters genomen voor
onderzoek op Mg-gehalte. Onderstaand volgt het resultaat (gem. in %
in d.s.):

De gehalten van MgO van de eerste twee bemonsteringen zijn te laag,
van de laatste voldoende te noemen. Het eiwitgehalte is normaal tot hoog.

Opvallend in deze gehalten-cijfers zijn de hoge P₂0₅-waarden, het hoge
kali- en extreem lage Na-gehalte.

Verder bewerkt geven deze gehaltén-cijfers ons het volgend beeld over
de waardigheid als gezond veevoer:

Gemengd bedrijf. Er zijn 10 melkgevende dieren op het bedrijf.
Grondsoort: goede zandgrond en lemige zandgrond.

Bemesting weiland: flinke N-bemesting, matige P en K-bemesting. Daarbij
nog gier en stalmest (20.000 kg per h.a.)
Systeem van beweiden: rantsoenbeweiding.
Intensief bedrijf.

Overgang van stal naar weiland: geleidelijk.
Geen last van stofwisselingsziekten.
Voedingstoestand goed. Haarkleed goed.

De 5 onderzochte percelen vertonen de volgende toestand:
pH: 3 percelen hoog tot zeer hoog, 2 percelen goed.
Humus: 3 percelen 4—4/₂%_; 2 percelen 7—8%.
Fosfaattoestand: 3 percelen goed tot hoog, 2 percelen laag.
Kalitoestand: laag.
Mg-toestand: goed tot ruim.

2. Bouwland. 2 percelen.
pH: goed tot hoog
Fosfaattoestand: voldoende tot hoog.
Kalitoestand: laag tot matig.
Mg-toestand: matig tot hoog.

Van 5 percelen grasland werden gewasmonsters onderzocht met de vol-
gende uitslag: (gem. % in d.s.)

Van 3 partijen hooi werd eveneens het gehalte aan MgO onderzocht. Dit
was gemiddeld 0.20 % hetgeen laag te noemen is. Het gemiddeld gehalte
aan E.S. in dit hooi bedroeg 10 %.

Als landbouwgewassen werden koolraap en bieten onderzocht. Het MgO-
gehalte dezer producten was laag. De ingekuilde suikerbieten-koppen
hadden een goed MgO-gehalte.

Een mengmonster meigras van alle percelen had de volgende minerale
samenstelling (% in d.s.):

Bemesting weiland: zeer sterke bemesting met N, P, K. en Ca.
Systeem van beweiden: omweiden.
Matig intensief bedrijf.

Overgang van stal naar weiland: geleidelijk.
Voedingstoestand en haarkleed vrij goed tot goed.
Geen last van kopziekte of andere stofwisselingsziekten.
Het drachtig krijgen gaat moeilijk.

1. Grasland. 5 percelen grasland werden bemonsterd en vertoon-
den de volgende toestand:

pH: vrijwel in orde. Slechts één perceel iets te laag (5.4).
Humusgehalte: normaal 6—8 %.
Fosfaattoestand: laag tot matig. 1 perceel ruim (39).
Kalitoestand: op 3 percelen zeer hoog (40). Op de andere vol-
doende tot ruim.

2. Bouwland. Van de 5 onderzochte bouwlandmonsters vertoonden
er 4 een goede pH. Eén een te hoge (8.65).

Daar het lössgrond is, zijn de humusgehalten van geen betekenis.
De fosfaattoestand was matig.
De kalitoestand voldoende.

De Mg-toestand varieerde sterk (320-59), doch is in het alge-
meen wel voldoende te achten.

1. Grasland. Van de 5 percelen werden monsters onderzocht. De
gemiddelde gehalten volgen hier (in % in d.s.):
Bemonstering 10/5 31/7 8/10

In één monster grashooi le snede (kunstweide) was het gehalte aan E.S.
laag, aan MgO matig.

2. Bouwland: Het lucerne- en klaverhooi hetwelk onderzocht werd
had een normaal afgehalte en een goed MgO-gehalte.
Gegevens betreffende het bedrijf.

Gemengd bedrijf. Er zijn 27 melkgevende dieren op het bedrijf.
Grondsoort: löss.

Bemesting weiland: voor löss, sterke bemesting met N, P, K en Ca en
verder gier.

2 percelen blijvend grasland en 2 percelen kunstweide. De per-
celen blijvend grasland onderscheiden zich van de kunstweide
door een hoger humusgehalte. Drie van deze percelen hadden
een te hoge pH (6.5 tot 6.9) en een klein overschot aan kool-
zure kalk.

Het lijkt ons zeer goed mogelijk dat mangaan wordt vastgelegd.
De fosfaattoestand was hoog (van 3 percelen P-citroen 60-65).
De kalitoestand was goed.

1. Grasland. Van de hiervoor genoemde graslandpercelen werd
gewasonderzoek uitgevoerd op verschillende tijdstippen.
De uitslag was als volgt:

Met MgO-gehalte ligt over de gehele lijn laag en dit is o.i. des te meer
verwonderlijk daar de grond, blijkens analyse voldoende tot hoog MgO-
gehalte heeft.

Het gehalte aan E.S. is over het geheel normaal. Naast het MgO-gehalte
werden van de 4 graslandpercelen ook nog de andere macro-elementen in
het gras (Meigras) alsmede koper in het mengmonster bepaald.
De gemiddelde cijfers waren (% in d.s.):

2. Bouwland: Het MgO-gehalte der onderzochte bieten was laag.
Dat van de ingekuilde suikerbieten-koppen en stoppelknollen was vol-
doende.

Bemesting van weiland: N-matig; P en K normaal. Daarnaast nog 20.000
kg stalmest per 3 jaar.
Systeem beweiden: omweiden.
Intensief bedrijf.

Overgang van stal naar weiland: geleidelijk.
Voedingstoestand en haarkleed: goed.
Geen last van kopziekte en/of kalfziekte en andere ziekten.
Van dit bedrijf is einde 1950 een afgeleverd slachtvarken afgekeurd van-
wege spierdegeneratie.

1. Grasland: De pH van de 5 onderzochte percelen grasland was
goed te noemen, (variërende van 5.85 tot 6.1).

Het humusgehalte was behoorlijk (4/₂ tot 7 %). Kans op Mn-
vastlegging practisch niet aanwezig.

Fosfaattoestand variërende van laag tot hoog, gemiddeld matig.
Kalitoestand matig tot hoog.

2. Bouwland. De onderzochte percelen bouwland (5) verkeerden
in de volgende bemestingstoestand:

pH: variërende van 7.05 (1 perceel) tot 4.95, dus van zeer hoog
tot zeer laag. Op 2 percelen is de kans op Mn-gebrek aanwezig.
Het humusgehalte is matig (2—4 %).

1. Grasland. Van 5 percelen werd een gewasmonster onderzocht.
De volgende gehalte-cijfers werden gevonden (% in d.s.):
Bemonstering 14/5 18/7 26/9

Het MgO-gehalte is bij de eerste 2 bemonsteringen laag tot vrij laag te
noemen. Het E.S.-gehalte goed.

Van de monsters Meigras werd een mengmonster verder onderzocht op
mineralen. De gehalten waren (in % in d.s.):

De verhoudingen tussen de verschillende groepen mineralen in dit mon-
ster meigras zijn als volgt:
zuur/base verhouding 1.5

Overgang van stal naar weiland: geleidelijk.
Voedingstoestand en haarkleed: goed.
Geen last van kopziekte of andere stofwisselingsziekten.
Dieren worden moeilijk drachtig.

pH: behalve huisweide, welke een pH had van 7.1, bevonden
de percelen zich in een vrij goede kalktoestand.
Het humusgehalte was normaal.

2. Bouwland: De twee onderzochte bouwlandpercelen hadden een
goed en lage pH, terwijl de fosfaattoestand laag was.

De kalitoestand was op 1 perceel laag op het andere voldoende.
De magnesiumtoestand der beide percelen was voldoende.

1. Grasland. Van de 4 percelen weiland weiden grasmonsters on-
derzocht op drie verschillende tijdstippen (zie onderstaand staatje).
Gehalte in % in d.s.:

Verder werd hot Meigras dezer 4 percelen in 2 mengmonsters onderzocht
op mineralen.

Wanneer we de verhoudingen der groepen mineralen gaan berekenen
krijgen we de volgende gegevens:

Wanneer wc de analyses in het Meigras op bovengenoemde bedrijven uit-
gedrukt in de begrippen AA, EA, VT, de zuur/base verhouding (TA), het
K% van S₃ (in mill. aeq.), de verhouding K/Na, K/Ca en K/Mg (deze
laatste dus als element) per bedrijf samenvoegen in een tabel, waarbij we
de ongunstige cijfers onderstrepen en de zeer ongunstige cijfers dubbel
onderstrepen, krijgen we het resultaat weergegeven in tabel 1. (Met on-
gunstig is bedoeld ongunstig in verband met het optreden van kopziekte.)

De kwalificatie ongunstig en zeer ongunstig komt zowel op de bedrijven
1 tot en met 6 (kopziekte bedrijven) als 7 tot en met 12 veel voor. Het me-
rendeel daarvan vindt zijn oorzaak omdat het K-gehalte in het jonge gras
volgens de gestelde normen te hoog en het Mg-gèhalte in het voorjaars-
gras te laag is. Als we aannemen dat de normen in deze juist zijn en deze
gegevens vergelijken met de kwalificatie van het K- en Mg-gehalte in de

grondmonsters, dan hebben we sterk de indruk dat wanneer wij de K-
waarden van de grond goed noemen (dat is bv. voor zandgrond al naar
gelang het %-humus en pH bij een kaligetal van 25 a 30) in het gras, en
vooral in het vcorjaarsgras, een te hoog K-gehalte te verwachten is. Dat
een sterke K-bemesting in de vorm van kunstmest en/of gier predispo-
nerend moet worden geacht voor het optreden van kopziekte is een sterk
verbreide mening die door onderzoekingen o.m. van B. S j o 11 e m a ¹⁸) en
van B. Sjollema, Grashuis, Koetsveld en Lehr ¹⁹), nog-
maals is aangetoond en waarbij in de laatstgenoemde publicatie gewezen
wordt op een daling van het Mg in het bloed als gevolg van overmaat K in
het voedsel. Wat dit aangaat gedraagt het dier zich bij overmaat K in bet
voedsel dus precies eender als de plant bij overmaat K in de bodem. Bij
beide zien we dan een verminderde opname van Mg. Seekles⁶⁷) toon-
de aan dat het Mg in het bloed daalt bij intoxicaties. In het jonge snel-
groeiende gras blijft de eiwitsynthese achter bij de groei, zodat derhalve
behalve nitraten veel in opbouw zijnde eiwitachtige tussenproducten uit
het gras — als dit gras in grote hoeveelheden wordt opgenomen — in de
darm een goede voedingsbodem voor bacteriën gaan vormen en aanleiding
geven tot verplaatsing van bacteriën vanuit de dikke darm naar de dunne
darm met wijziging van de flora. Hierbij kunnen grote hoeveelheden, in de
dunne darm opneembare, biogene aminen — waaronder o.a. het toxische
histamine — ontstaan. De ontlasting bij deze dieren ruikt vaak zeer onaan-
genaam en zuur! Een zure toestand in de darm is gunstig voor de opname
van toxische biogene aminen in de darmwand.

Het is dus niet de overmaat K-ionen opgenomen en vastgelegd in de weef-
sels, doch de intoxicatie indirect mede veroorzaakt door overmaat K in de
bodem en via deze door de overmaat K en andere tussenproducten in
het jonge gras, die in het voorjaar het reguleringsmechanisme van onze
productiedieren onder zware druk plaatst.

De kwalificatie van het Mg-gehalte in de bodem en het te verwachten
gehalte in het gras en gewas had een behoorlijke overeenstemming met
dien verstande dat wanneer wij het gehalte in de bodem goed plegen te
noemen, toch een te laag Mg-gehalte in het voorjaarsgras te verwachten is
(zie hiervoor grafiek 1 en grafiek 2).

Zonder het feit te miskennen dat ook de plant tot op zekere hoogte een
selectiviteit bezit t.a.v. de opname van de in de bodem aanwezige mineralen
ben ik geneigd ine af te vragen of het K-getal wat we in de bodem van
grasland normaal nomen niet iets lager moet worden gesteld en het Mg-
gehalte iets hoger, dit laatste met het oog op het voorjaarsgras.
In dit verband is me een zeer interessant bedrijf bekend. Dit z.g. Bodem-
vruchtbaarheid-Proefbedrijf staat onder voortdurend toezicht van de
Landbouwvoorlichtingsdienst en T.N.O. Het bedrijf is ruim 7 ha. groot.
Hiervan is steeds ± 2.6 ha. weiland. Het weiland wordt steeds 3 jaren
oud en daarna weer gescheurd en schuift dus regelmatig op. Op dit bedrijf
is een regeninstallatie. De bodem is lichte zandgrond. Er worden 6 melk-
koeien, 4 stuks jongvee ouder dan één jaar, een paard, varkens en kippen
gehouden. Reeds 6 jaren wordt de bemesting zo geregeld dat het K-getal
in de bodem uitgesproken laag en het MgO-gehalte hoog is.
De gier gaat naar de percelen bouwland bestemd voor hakvruchten. Het
K-getal varieert in de verschillende percelen bouw- en weiland van 8-24

en is gemiddelde voor het weiland 16 a 17. Het MgO-gehalte is gemiddeld
± 60 a 65. Het P (citroen) is ± 45, de pH ± 6.

De hodemopbrengst van het bouwland en weiland is zeer goed. Rantsoen-
beweiding heeft steeds plaats. De N-bemesting op het weiland is groot. Ver-
deeld over het seizoen worden 1000 kg kalkammon per ha gegeven. Er
wordt volop hooi gewonnen (voor de staltijd ± 10 kg per dag per dier).
De productie van het vee is goed.

Dat op dit bedrijf in 6 jaar tijd geen kopziekte voorkwam zegt uiteraard
weinig. Wel blijkt hieruit dat een goede bodemopbrengst ook bij een lager
K-getal en goede Mg-voorziening mogelijk is.

Uit de mededelingen t.a.v. de bedrijven 1 tot en met 12 is reeds gebleken
dat de eerste 6 genoemde bedrijven z.g. kopziekte-bedrijven zijn, terwijl
op de bedrijven genummerd 7 tot en 12 geen kopziekte voorkwam. Hierbij
dient te worden opgemerkt dat op het bedrijf no. 9 (een bedrijf met 27
melkgevende dieren) vroeger, meerdere jaren terug, wel een keer kop-
ziekte is voorgekomen.

Op de bedrijven 1, 3 en 5 hadden de eigenaren in verband met het steeds
optreden van kopziekte zelf reeds maatregelen getroffen om de kans op
het optreden van deze ziekte te verminderen.

Op bedrijf 1 werd in het voorjaar, waarin dit onderzoek begon, op het
grasland een lagere N-bemesting toegediend dan in voorafgaande jaren.
Op bedrijf 3 werden de melkkoeien verkocht en vervangen door andere.
Op bedrijf 5 wercl in het voorjaar 150 kg kieseriet per ha gestrooid om een
betere Mg-voorziening te verkrijgen.

Met het oog op dit onderzoek is het misschien jammer dat deze wijzigingen
hebben plaats gehad. Het valt echter niet te verwonderen dat de veehouder
die met deze moeilijkheden te kampen heeft, maatregelen neemt om de
toestand te verbeteren.

Dit neemt niet weg dat we de eerste 6 bedrijven als ,,kopziekte bedrijven"
kunnen aanmerken.

De bedrijfsomstandigheden en het klimaat zijn trouwens ieder jaar wisse-
lend van karakter en zouden zelfs als we van proefbedrijven gebruik ge-
maakt hadden jaarlijks niet gelijk geweest zijn.

Bij een beschouwing van tabel 1 is reeds gebleken dat de ongunstige mine-
raal verhoudingen in het gras zeker niet de enige of sterk dominerende fac-
tor is die als oorzaak van kopziekte moet worden aangemerkt. Indien dit
wel het geval was zouden we bij de eerste 6 bedrijven (kopziekte bedrijven)
de qualificatie ongunstig en zeer ongunstig in een aanmerkelijk groter
aantal moeten aantreffen dan t.a.v. de bedrijven 7 tot en met 12. Dit is
niet het geval.

Het dier blijkt dus een sterk selectief vermogen te bezitten t.a.v. de op-
name respectievelijk afgifte van de in het voedsel aanwezige mineralen.

Er is geen reden om in onze verdere beschouwing de bedrijven in de twee
groepen, kopziekte- bedrijven en bedrijven waarop geen kopziekte voor-
kwam, te blijven onderscheiden.

Uit bovenstaande mogen we niet de conclusie trekken dat absolute te-
korten of zeer sterke overmaat niet te vrezen zijn en zelfs niet dat de on-
gunstige factoren die in deze tabel tot uitdrukking komen het fysiologisch-
biochemisch evenwicht niet in ongunstige zin zouden beïnvloeden. Dit is

zeker wel het geval. ¹) Wanneer er echter niet meer ongunstige factoren
samenspelen, zal het regulerend systeem deze ongunstige factoren als
regel wel voldoende weten te neutraliseren, zodat het fysiologisch-bioche-
niisch evenwicht wel wat meer labiel wordt, doch niet wordt verstoord.
Wanneer we in het Mg%, uitgedrukt als MgO in de droge stof bij de ana-
lyse gevonden in de grasmonsters in het voorjaar, zomer en herfst uitzetten
in een grafiek (zie grafiek 1) dan valt ons op dat het Mg-gehalte in het
voorjaarsgras het laagst is. Dit zien we zowel in grafiek 1, betrekking heb-
bende op het MgO-gehalte in het voorjaarsgras, zomergras en herfstgras
zowel voor de bedrijven 1 tot en met 6 als voor de bedrijven 7 tot en met
12. Ook in grafiek 2, waarin de gemiddelde MgO-waarden onder A voor-
jaarsgras, B zomergras en C herfstgras van de 12 bedrijven werd uitgezet
komt dit nog eens duidelijk tot uitdrukking.

Het snelgroeiend gras heeft blijkbaar onvoldoende tijd om voldoende Mg
op te nemen en vast te leggen. Deze bevinding stemt volledig overeen met
de waarnemingen gedaan door D eij s-B o s c h ²⁰).

Zoals reeds werd opgemerkt bezit het dierlijk organisme weinig mogelijk-
heid om Mg in depot te houden. Daarbij is bekend dat bij intoxicaties Mg
verloren gaat. (Seeklcs⁶)⁷)).

I)e selectiviteit t.a.v. de opname van Mg is veel kleiner dan bv. t.a.v. K en
Na.

In het begin (A) en einde (B) van het verblijf in het weiland en in het
begin (C) en einde (D) van de staltijd werden bloedmonsters genomen
op de 12 bedrijven waarvan de grond- en grasmonsters werden onder-
zocht.

Bij het nemen van de monsters werd erop toegezien dat uitsluitend mon-
sters werden genomen van dieren die op het bedrijf waren geboren of als
jong dier op het bedrijf waren aangevoerd. Dit was niet mogelijk op bedrijf
3 waar de veestapel werd vervangen. I)e bloedmonsters werden zoveel
mogelijk genomen van dieren die reeds drie maal hadden gekalfd. Verder
werd er rekening mee gehouden dat de dieren zoveel mogelijk verspreid
over het jaar moesten afkalven of hadden afgekalfd. (Dit is in Limburg
wel mogelijk, al kalven ook in Limburg wel aanmerkelijk meer dieren
in het vroege voorjaar dan in het verdere verloop van het jaar. Dit is ech-
ter niet in die mate het geval zoals over het algemeen elders.) Verder
werd er zoveel mogelijk voor gezorgd dat het dier dat in de eerste monster-
name werd betrokken, gedurende de gehele proef in het onderzoek be-
trokken zou blijven. In dit laatste ben ik, wat wel begrijpelijk is, niet vol-
ledig geslaagd. In drie gevallen bleek dat een dier waarvan in de aanvang
monsters waren genomen, van het bedrijf werd afgevoerd, zodat hiervoor
een ander dier in het onderzoek werd opgenomen.

De resultaten van het onderzoek worden in grafieken weergegeven als ge
middelden per seizoen A, B, C en D, zowel per bedrijf als van de bedrijven

1 Ernstige tekorten zijn nog meer te verwachten t.a.v. dc micro-elementen b.v. van J,
Mn, Co, Cu en eventueel zelfs van Fe.

bij elkaar en verder eveneens per seizoen van alle dieren en tenslotte van
alle dieren gezamenlijk betrekking hebbende op het gehele onderzoek.
Bij nadere beschouwing van de gevonden waarden bleek het overbodig de
resultaten van het onderzoek per dier per bedrijf te vermelden. In totaal
kwamen ieder seizoen ongeveer 45 dieren voor bloedonderzoek in aanmer-
king. Als een dier ziek was op het moment van monstername werd geen
bloedmonster genomen. Op bedrijf 5 heerste bij het onderzoek, einde stal-
tijd (B) mond- klauwzeer. Derhalve bleef dit bedrijf toen buiten het on-
derzoek. Na de eerste monstername (A) in het begin van de weideperiode
bleken verschillende monsters minder geschikt voor K- en Na-onderzoek,
zodat dit onderzoek toen achterwege bleef. In grafiek 8, 12 en 13 hebben
we daarom enkele K- en Na-waarden opgenomen eveneens verkregen bij
bepalingen gedaan in het voorjaar 1951 voor het merendeel bij andere
dieren dan de dieren die regelmatig bij dit onderzoek betrokken waren.
De bepalingen werden verricht onder de dagelijkse leiding van de heer
J. V i n c k e n, chef analist in ons laboratorium (Gezondheidsdienst voor
dieren in Limburg).

Het lijkt gewenst hieronder mede te delen de methoden toegepast bij de
bepaling van de chemische bestanddelen in het bloedserum.

!. Calcium werd bepaald door aan het serum ammoniumoxalaat toe te
voegen, waardoor calcium neerslaat als calciumoxalaat. Na centrifu-
geren en uitwassen lost men het Ca-oxalaat op in verdund zwavelzuur
en titreert het vrijgekomen oxaalzuur met een gestelde KMn0.j-oplos-
sing. (C 1 a r k en Colli p)

2. Magnesium werd bepaald door in het met trichloorazijnzuur onteiwit
serum in alkalisch milieu m.b.v. titaangeel de rode kleur van magnesi-
um-hydroxyde-titaangeel te ontwikkelen. De magnesiumconcentratie
werd dan in een Beekman spectrofotometer model B bij licht X = 560
bepaald. (O range en Rhcin)²⁸).

Bovengenoemde magnesiumbepaling werd door ons gekozen omdat
deze o.i. minder aanleiding geeft tot fouten en daardoor meer constante
uitkomsten geeft dan de methode waarbij het Mg neergeslagen als mag-
nesiumammoniumfosfaat na centrifugeren en herhaaldelijk uitwas-
sen (waarbij verliezen kunnen ontstaan) colorimetrisch wordt be-
paald, na behandeling met het reagens bevattende molybdeenzuur, hy-
drochinon en natriumbisulfiet (Briggs).

Beide methoden werden in een groot aantal monsters met elkaar ver-
geleken. Wij vonden met de door ons toegepaste methode gemiddeld
0,35 mg% meer dan met de methode van Briggs. In meervoud uitge-
voerde bepalingen in een serummonster uitgevoerd volgens O r a n g e
en R hein geven geen afwijkende uitkomsten.

3. Fosfor werd bepaald als anorganisch fosfaat in serum na ont-
eitwitten met trichloorazijnzuur. Na toevoegen van ammoniummolyb-
daat ontstaat een complexe fosformolybdaat-verbinding, welke door
reductie met 1.2.4. aminonaftolsulfonzuur overgaat in een blauwge-
kleurde verbinding die met licht van X — 610 in een spectrofotometer
bepaald wordt (Briggs).

4. Kalium werd in onteiwit serum bepaald door kilium met natrium-
cobaltnitrietoplossing als kaliumnatriumcobaltnitriet K₂NaCo(N0₂)₆neer te slaan.

Na centrifugeren en uitwassen wordt het nitriet in het neerslag kwan-
titatief bepaald door oxyderen met overmaat cerisulfaat en de over-
maat jodometrisch terug te titreren.

Bij iedere bepaling werd steeds een standaard K-oplossing meegeti-
treerd om op deze manier het K-gehalte van het neerslag te kunnen
vaststellen daar een deel van het kalium als K₃Co(N0₂)6 kan neer-
slaan. (Kramer en Tisdall).

5. Natrium werd in onteiwit serum bepaald door het neer te slaan met
overmaat uranyl-zinkacetaatreagens, waarna gravimetrisch de hoeveel-
heid natrium werd bepaald. (Butler en T u t h i 11.)

De resultaten van het bloedonderzoek hebben we verzameld in de gra-
fieken 3 tot en met 13.

De aanduiding A geeft aan dat het onderzoek betrekking heeft op de mon-
stername in het begin van de weideperiode (Mei), de laatste tijd van de
weideperiode = B (Sept.), begin stalperiode = C (± Dec.) en einde stal-
periode D (± Mrt.).

I)e grafieken 3 tot en met 7 tonen aan dat de resultaten van het onderzoek
t.a.v. Ca, Mg, P, K en Na op de kopziekte-bedrijven 1 tot en met 6, verge-
leken met de bedrijven 7 tot en met 12 waar nooit kopziekte voorkwam
geen significante verschillen te zien geven. Op bedrijf 4 ligt de Ca-spiegel
hoog. Hiervoor kan geen oorzaak worden aangegeven. Dat op dit bedrijf
het K-getal in de\'grond aan de lage kant was en de pH aan de hoge kant
kan hiervoor zeker niet in het geding worden gebracht. In het gewas geeft
het K- en Ca-gehalte op dit bedrijf trouwens weinig aanleiding tot opmer-
king.

Op grond van het bloedonderzoek is eveneens geen aanleiding om de be-
drijven 1 tot en met 6 en de bedrijven 7 tot en met 12 afzonderlijk te be-
spreken.

Uit grafiek 4 blijkt wel duidelijk dat het Mg-gehalte in het bloedserum
bij A, dat is in het voorjaar in het begin van de weidetijd (Mei), het laagst
is. Slechts op één bedrijf n.1. op bedrijf 10 is dit niet het geval. Hier was het
gemiddelde in September lager, terwijl op bedrijf 1 2 het Mg-gehalte in het
bloedserum op het einde van de staltijd en in het begin van de weidetijd
gemiddeld gelijk was.

In grafiek 8 waarin de gemiddelden van alle dieren per seizoen zijn uitge-
zet blijkt ook duidelijk dat het Mg-gehalte in het bloed in Mei het laagst
is.

Grafiek 8, betrekking hebbende op het Ca, P, K en Na geeft ook hier geen
aanleiding tot het maken van opmerkingen. (Het Ca was in September wel
iets lager).

Op het Mg-gehalte dat in het voorjaar het laagst is komen we later terug.
De grafieken 9 tot en met 13 hebben betrekking op de Ca, Mg, P, K en
Na-waarden, in het bloedserum van alle dieren die onderzocht werden,
wederom verdeeld in A begin weidetijd (Mei), 8 tamelijk op het einde
van de weidetijd (Sept.), C in het begin van de staltijd, nadat de dieren
aan het stalvoer waren aangepast (Dec.) en D tamelijk op het einde van
de staltijd (Mrt.).

Ieder hokje in dezt grafiek stelt voor een bloedonderzoek van een dier
t.a.v. het desbetreffende element.

afwijkende waarden niet kenmerkend is. Wat hier meer opvalt dan in
grafiek 8 is, dat er toch wel een verschuiving van de gemiddelde waarde
valt waar te nemen in de richting van een lager Ca-gehalte bij D (dus in
Sept.). Het aantal gevallen waarin minder dan 9 rng% wordt gevonden
blijkt in September groter dan in de andere seizoenen.
Het Mg (zie grafiek 10) is in Mei als de dieren sinds kort in het weiland
zijn gemiddelde duidelijk iets lager dan in de andere seizoenen. Verder
valt op dat de spreiding van het Mg-gehalte in September het kleinst
schijnt te zijn. Deze is in elk geval in dit seizoen kleiner dan we bij het
Ca-gehalte zien. Op het lage Mg-gehalte in het voorjaar komen we nog
terug.

De spreiding van het P (zie grafiek 11) is weer veel groter. Aanmerkelijke
seizoensverschillen zijn hierin niet te onderkennen. Ik had in verhouding
een groter aantal vrij hoge waarden in Mei verwacht.
De spreiding van het K (zie grafiek 12) is ongeveer gelijk aan die van
Ca en P. Als we rekenen dat het K-gehalte, uitgedrukt in mg%, ruim 2x
zo groot is als dat van Ca en we zien bij Ca een spreiding van ± 8 tot 12
mg% en bij K van ± 16 tot 26 mg% dan is dat in verhouding ongeveer
gelijk. .

Seizoenschommelingen zijn niet aanwijsbaar. Het valt op dat de gemid-
delde waarde in ieder seizoen gelijk is. (zie hiervoor grafiek 8.)
Ook ten aanzien van het Na (grafiek 13) zijn noch ten aanzien van de
spreiding, noch ten aanzien van de seizoenen opmerkingen te maken.
Het meest opvallende wat we in de grafieken 4 tot en met 13 hebben aan-
getroffen is wel dat het Mg-gehalte van het bloed in Mei als de dieren pas
in het weiland zijn, gemiddeld lager is dan in de andere seizoenen.
In dezelfde tijd dat wij dit onderzoek verrichtten waren we bezig met een
onderzoek bij varkens in verband met het aantreffen van spierdegeneratie
bij slachtvarkens.

In de maanden April t.m. October 1951 werd in ± 150 bloedmonsters af-
komstig van slachtvarkens o.m. het Mg-gehalte bepaald. Een correlatie
tussen het Mg-gehalte in het bloed en de kans op optreden van spier-
degeneratie werd daarbij niet gevonden. Voor de wijze waarop de bloed-
monsters werden genomen moge ik verwijzen naar het destijds in het Tijd-
schrift voor Diergeneeskunde gepubliceerde artikel over spierdegeneratie
bij varkens (T a c k e n ¹⁰). \'

Toen we de onderzochte monsters, genomen tussen half April en 15 Juni,
en de monsters, genomen van 15 Juni tot en met October, gingen splitsen
en in een grafiek gingen uitzetten kregen we het resultaat weergegeven in
grafiek 14.

Op I werden uitgezet de varkens met spierdegeneratie na 15 Juni;
Op II werden uitgezet de normale varkens na 15 Juni;
Op III werden uitgezet de varkens met spierdegeneratie vóór 15 Juni;
Op IV werden uitgezet de normale varkens vóór 15 Juni.
Wc zien dat tussen varkens met en zonder spierdegeneratie geen verschil
bestaat. We mogen I en II dus bij elkaar optellen en III en IV eveneens.
Wanneer we dat doen krijgen we de grafiekjes V en VI, waarvan V de
Mg-gehalten aangeeft van bloedmonsters afkomstig van slachtvarkens
genomen van April tot 15 Juni en VI de Mg-gehalten aangeeft van bloed-
monsters genomen van 15 Juni tot eind October. Voor alle monsters geldt
dat ze genomen werden bij slachtrijpe varkens. Ook hier blijkt duidelijk

dat het Mg-gehalte in het bloed bij varkens in het voorjaar lager is dan
in de zomer en herfst.

Wanneer we de resultaten van het grondonderzoek, het gewasonderzoek
en die van het bloedonderzoek naast elkaar stellen dan blijkt daaruit de
correlatie tussen de bevindingen bij het grondonderzoek en die bij het
gewasonderzoek groter te zijn dan de correlatie tussen de bevindingen bij
het gewas en het dier.

Dit is zonder meer te verwachten! De selectiviteit van de plant t.a.v. de
opname van de in de bodem beschikbare elementen is zeker niet gering. Op
zijn beurt beschikt het dier over een uitgebreid systeem waardoor opname
en afgifte in sterke mate kunnen worden gereguleerd, zodat het zeer be-
grijpelijk is dat de afspiegeling van de mate waarin de macro- en micro-
elementen in het lichaam worden aangetroffen bij het dier in sterkere mate
naar het normale niveau worden gedrongen dan dit voor de plant mogelijk
is. Dit wil natuurlijk niet zeggen dat wanneer er sterke overmaat of meer
nog wanneer er een absoluut tekort in aanbod van een of meer elementen
in het voedsel bestaat het reguleringssysteem daardoor niet zou worden
belast en niet labieler zou worden.

Door de grote opvoering van de productiviteit en door het „kunstmatige"
van de voedermiddelen worden de verteringsorganen overmatig belast.
Langdurige toediening van in zeker opzicht onvolwaardig voedsel (stal-
voeding) — waarbij wc op gemengde bedrijven tevens denken aan het
voeren van grote hoeveelheden zure kuil en waarbij vooral wanneer deze
kuil bereid is met anorganische zuren grote hoeveelheden zuur-reagerende
stoffen uit het lichaam moet worden geëlimineerd — vormen een zware
belasting voor het regulerend systeem. De nieren moeten de zure uitschci-
dingsproducten neutraliseren door ze te binden aan mineralen en de hoe-
veelheid urine te vermeerderen.

Vanwege de grote productie die van het dier wordt gevraagd, is ook de
stofwisseling, dus de functie van de cellen, in diverse weefsels opgevoerd.
Hierbij spelen het autonome zenuwstelsel en vooral ook hormonen een
grote rol waarbij de hypophyse (en de neurogene secretie in de hypothala-
mus) als activator van de „perifere" klieren met interne secretie een diri-
gerende rol vervult. De schildklier-functie is vooral van belang in verband
met de stofwisseling; de bijschildklier in verband met de Ca- en P-huishou-
ding; de bijnierschors in verband met de K, Na en Cl-huishouding; het bij-
niermerg in verband met het autonome zenuwstelsel en de glucose stofwisse-
ling waarvoor ook de Langerhanse eilandjes en ook al weer de bijnier-
schors belangrijk zijn.

Dat de hypophyse hierbij een rol speelt blijkt meerdere malen als wij ma-
nifest kopziekte zien optreden kort nadat de dieren in het weiland komen,
terwijl ze nauwelijks van het jonge gras hebben gegeten of bij het invallen
van slecht weer. De functie van de hypofyse is n.1. ook in sterke mate
afhankelijk van psychische invloeden.

Het detoxicatie-apparaat, waarin de lever een belangrijke rol speelt is
eveneens voortdurend zwaar belast temeer nog omdat in de overbelaste
darmen een opname van grote hoeveelheden toxische stoffen dreigt.
Om stofwisselingsziekten, kopziekte, kalfziekte, acetonurie zoveel mogelijk
te voorkomen is het noodzakelijk dat w ij met al deze factoren, dat zijn dus

alle componenten die het fysiologisch-biochemisch evenwicht bepalen,
rekening houden.

We gaan in onze verdere beschouwing uit van de veronderstelling dat het
aantal verstrekte voedereenheden goed is.

Wat betreft de mineraal-voorziening is het noodzakelijk om tijdens de stal-
voeding daaraan extra aandacht te besteden. Behalve het verstrekken van
rundvee-mineralen in het krachtvoer is het noodzakelijk om bij het voeren
van hakvruchten (bieten) en vooral bij het verstrekken van veel kuilvoer
b.v. 2 eetlepels krijt en 1 eetlepel keukenzout aan iedere melkkoe (ook
droogstaande melkkoe) per dag extra te geven. Dit is vooral van belang
bij A.I.V.-kuil. Hierdoor zal dit voer ook beter tot zijn recht komen. Wat
betreft de K-voorziening van het jonge gras, werd er reeds op gewezen
dat het ware te overwegen het kali-getal in de bodem van grasland, waarop
de mate van de eventueel te verstrekken K-bemesting wordt gebaseerd,
wat lager te stellen. Hoog K-gehalte van de grond vermindert de Mg-
opname door de plant.

Het normale MgO-gehalte in de bodem zouden we wat hoger willen stel-
len. In dit onderzoek kwam, in overeenstemming met D e ij s-B o s c h ²⁰),
duidelijk tot uiting dat het MgO-gehalte dat we in het jonge gras mogen
verwachten, over het algemeen laag is.

Verder bleek uit dit onderzoek dat het Mg-gehalte in het bloed bij onze
productiedieren, althans bij ons rund en varken, in het voorjaar eveneens
het laagst is. Dat dit het gevolg is van de langdurige wintervoeding op
stal, tengevolge van een zwaardere belasting van het detoxicatievermogen,
lijkt niet waarschijnlijk. Uit grafiek 8 blijkt namelijk dat het gemiddeld
Mg-gehalte in het bloed in Maart zeker niet is verlaagd. I)e daling van
het Mg in het bloed zal dus ontstaan in het voorjaar als de dieren pas
in het weiland zijn. Een feit is, zoals door S e e k 1 e s ^{fi 7}) is aangetoond,
dat tengevolge van intoxicatie-toestanden het Mg in het bloed daalt en
dat intoxicatie tengevolge van de abnormale consistentie en samenstelling
van het jonge gras (dysbacterie) zoals boven reeds werd beschreven ern-
stige vormen kan aannemen. Seckles-¹ heeft daarnaast bewezen dat
een extra voorziening van Mg in het voorjaar (kopziekte koekjes) in
sterke mate kopziekte kan voorkomen. (S e e k 1 e s, Bogaerdt ²²). Dat
de dosis van het te verstrekken Mg volgens onze begrippen zeer hoog is,
doet niet ter zake. Blijkbaar moet de dosis zo hoog worden genomen daar
anders door de darm niet voldoende wordt opgenomen.
Verder is dooi B. S j o 11 e m a c.s. ¹⁹) aangetoond dat een zeer ruime K-
voorziening in het voedsel een daling van Mg in het bloed tot gevolg heeft.
Een feit is verder dat het dierlijk lichaam niet in staat is grote hoeveel-
heden Mg in de weefsels in depót vast te leggen zoals dit over het alge-
meen bij andere mineralen wel het geval is.

We dienen de klieren met interne secretie ter ondersteuning van het regu-
lerend systeem te hulp te komen. Door de verhoogde stofwisseling functio-
neren deze klieren sterk. De hypofyse zal deze klieren des te meer acti-
veren naarmate de functie uit eigen vermogen minder is. Prol. S e e k 1 e s
heeft voor enkele jaren in deze richting reeds proeven genomen waarbij
aan drachtige dieren koekjes werden verstrekt waarin J was verwerkt.
Het is bekend dat het hypofysegewicht bij het verstrekken van extra J
bij koeien van hetzelfde ras, die verder onder dezelfde omstandigheden

verkeren, kleiner wordt. Theoretisch is dit te verklaren door aan te nemen
dat de schildklier bij een extra J-voorziening een grotere eigen functie zal
hebben, dus minder door de hypofyse door middel van het thyrcotrope
hormoon behoeft te worden geactiveerd.

Indien de klieren met interne secretie door onvoldoende eigen functie
voortdurend in sterke mate door de hypophyse geactiveerd moeten wor-
den bestaat het gevaar dat deze klieren op de duur hypertrofiëren en
daarbij vermoeid raken. Dit is in zekere zin te vergelijken met het adap-
tatie syndroom van S e 1 y e of de z.g. vegetatieve stygmatisatie.
We zouden ons dit kunnen voorstellen, zoals dit ter verduidelijking is aan-
gegeven in afbeelding 2.

b.v. door een adenotroop hormoon v. d. hypophyse.
Bij B daalt de functie ondanks de prikkeling vanwege „ver-
moeidheid" zelfs beneden het normale.

Als de lijn, die de mate van functie van de klier met interne secretie aan-
geeft, beneden het normale daalt ondanks de stimulering door de hypo-
fyse zouden we kunnen spreken van de paradoxale fase waarin de des-
betreffende klier met interne secretie qua functie op de duur door ver-
moeidheid is komen te verkeren.

Noodslachtingen van koeien met kalfziekten en acetonurie en ook wel bij
koeien met kopziekte en verder in een zeer groot percentage van de var-
kens in nood gedood vanwege acute hartdood (stille begaving-longoedeem)
en bij normale slachtingen van varkens waarbij achteraf spierdegeneratie
wordt aangetroffen, vinden we vergrote schildklieren en vergrote bijnieren.
(Glasser⁴ en Tacken ¹⁰).

Wat onze koeien betreft speelt deze hormonale kwestie bij kalfziekte en
acetonurie een nog grotere rol dan bij kopziekte (Talsma ^{23 24 25}).
Bij chronisch verlopende kopziekte waarbij moeilijk herstel was te ver-
krijgen, zagen we echter ook bij deze vorm van kopziekte wel herstel na

een injectie met een matige dosis (b.v. 75 eenheden) cortison (A.C.T.H.)
en/of tachysterine ¹).

Wat betreft de klieren met interne secretie zullen wij het gemakkelijkst de
schildklier met een extra toediening van J te hulp kunnen komen.
Het lijkt gewenst hier een kort overzicht te geven omtrent een 3-tal be-
drijven ten aanzien waarvan ons advies werd gevraagd in verband rnet het
meerdere jaren achter elkaar optreden van kopziekte.

A. Bedrijf H. te Nieuwstadt. Op dit zeer intensief bedrijf, waar ± 10
melkkoeien worden gehouden, kwamen de laatste jaren in het voor-
jaar 3-5 gevallen van kopziekte voor. De bedrijfsvoering werd niet ge-
wijzigd.

B. Bedrijf C. te Munstergeleen. Op dit eveneens zeer intensief bedrijf waar
± 10 melkkoeien worden gehouden, kwamen de laatste jaren in het
voorjaar 3-6 gevallen van kopziekte voor. De bedrijfsvoering werd niet
gewijzigd.

C. Bedrijf C. te L. Dit is een zeer bijzonder bedrijf, dat wat de bemesting
betreft een sterke N-voorziening uit de lucht ontvangt. Het is gelegen
ten oosten van een industrieel groot-bedrijf, waar enorme hoeveelhe-
den nitreuze dampen door schoorstenen naar buiten komen. Daar de
wind overwegend westelijk is, komt vooral bij vochtig weer en neer-
slag, veel N op dit bedrijf neer.

Als veelzeggende bijzonderheid is nog mede te delen, dat prikkeldraad-
omrastering hier na twee jaar tot roest vergaat.

Het grondonderzoek toonde op dit bedrijf als afwijking gemiddeld een
te hoge K-voorziening en een te lage Mg-voorziening.
Het bouwland vertoont een vlotte groei, de gewassen zijn laat rijp. De
granen legeren.

Het bedrijf heeft 13 ha weiland, waarvan 2 ha gehooid werd en verder
2 ha boomgaard zijn. Sinds 5 jaren werd geen gier op het weiland
gebracht en geen N gemest. In 1955 werd een klein hoeveelheid kalk-
ammon en 40 % kali gegeven. De productie van het vee is goed. De
grasgroei is buitengewoon welig. Op dit bedrijf kwamen de laatste ja-
ren steeds meerdere gevallen van kopziekte voor. In het voorjaar 1955
waren op dit bedrijf 16 melkgevende dieren. In het voorjaar 1955
kwam veertien maal kopziekte voor, waarvan 2 maal bij vaarzen. In
het voorjaar werd vee aangekocht voor de vetweiderij. In totaal wer-
den op ± 9 ha weiland 50 stuks vee geweid, waarvan 47 in het voor-
jaar reeds ouder dan 1 jaar waren. Dit bewijst wel dat de grasgroei
buitengewoon welig was.

Rantsoenbeweiding had niet plaats. Er was steeds volop gras. Voor het
bedrijf werd volop hooi geoogst.

Op dit bedrijf werd in de eerste maanden van 1956 in verband met
het Mg-tekort in de bodem, kieseriet gestrooid.

Het advies was verder voor de drie bedrijven hetzelfde, zodat:
le. extra mineralen werden bijgevoerd in de vorm van 2 volle eetlepels
krijt en 1 volle eetlepel keukenzout per dag. (Alle drie de bedrijven
zijn gemengde bedrijven, zodat \'s winters kuilvoer wordt verstrekt.)

vorm van KJ, opgelost in water ¹)
3e. overeenkomstig het voorschrift van Prof. S e e k 1 e s Mg-koekjes wer-
den bijgevoerd, vanaf 7 dagen vóór het weide-seizoen en verder in
het voorjaar in het weiland.

a. Op het bedrijf H. te Nieuwstad werd geen geval van kopziekte gecon-
stateerd.

b. Op het bedrijf C. te Munstergeleen werd éénmaal (± 20 Juni) een dier
\'s morgens dood in het weiland aangetroffen. Waarschijnlijk was dit
een geval van kopziekte.

c. Op het bedrijf C. te L. kwamen 4 gevallen van kopziekte voor. In drie
gevallen waren het dieren aangekocht op het einde van april tot einde
van mei 1956. Het ander dier was een koe die tot het bedrijf behoorde.
Deze stond op stal bi j 7 andere guste dieren en had op stal evenals deze
geen J gehad omdat veehouder meende dat ook deze koe niet drachtig
was.

Van de 6 aangekochte dieren die dus vooraf geen J hebben gehad,
hebben dus 3 dieren kopziekte gekregen en evenzo het enige drachtige
dier van het bedrijf zelf dat geen jodium kreeg.

Bij de 14 drachtige, hoogdrachtige en/of melkgevende dieren die
vooraf wèl J kregen is op dit bedrijf dit jaar geen kopziekte voorge-
komen.

(Het vorig jaar - toen geen J werd gegeven — kwam bij 16 dieren
12 maal kopziekte voor.)

Dit resultaat bevestigt de opvatting dat het terugdringen van de kans op
het optreden van kopziekte voor een aanmerkelijk deel gezocht moet
worden in een ondersteuning van het regulerend systeem.

Naast de middelen, die hiervoor t.a.v. de bedrijven H., C. en C. reeds
aangegeven werden, dient overwogen te worden of een gunstige beïnvloe-
ding van het regulerend systeem niet evenzeer mogelijk is door een onder-
steuning van het detoxicatievermogen. Dit lijkt des te meer aantrekkelijk,
omdat bij onze melkkoeien kort na de partus vaak een min of meer gede-
genereerde lever wordt aangetroffen. Bij kalfziekte-kocien en acetonurie-
koeien vinden we deze altijd en ook vrijwel altijd bij kopziekte-koeien. Dit
betekent dat het grote ontgiftingsorgaan (de lever) juist in de meest cri-
tieke tijd als de produktie hoog is — dit is veelal in het voorjaar — in een
ongunstige conditie verkeert.

Het ligt voor de hand om aan te nemen dat kaliumchloraat — dat zo\'n uit-
stekende dienst bewijst bij de therapie bij ketogene toestanden door sti-
mulering van de intermediaire stofwisseling (en de bevordering van de oxy-
datie en de decarboxylatie in de lever) —- het detoxicatie-vermogen bij
onze produktie-dicren kan verhogen.

Het is meer clan het overwegen waard in dit opzicht proeven te nemen
waarbij kaliumchloraat wordt toegevoegd aan de gebruikelijke mineralen,
voor drachtige koeien en koeien die sinds kort gekalfd hebben. In verband
met kopziekte zou speciaal aandacht geschonken kunnen worden aan het
verstrekken van kaliumchloraat op het einde van de staltijd en in koekjes

in het begin van de weidetijd. Het lijkt evenzeer de moeite waard proeven
te nemen met kaliumchloraat toegevoegd aan mineralen voor varkens,
speciaal voor het jonge snelgroeiende varken.

(Ter ondersteuning van deze gedachte, moge nog opgemerkt worden, dat
aangenomen mag worden dat het Mg ook een functie heeft als kata-
lysator bij oxydatieve processen in het organisme, zodat het zeer waar-
schijnlijk is dat door de Mg-koekjes vlgs. Prof. S eek les eveneens het
detoxycatie-vermogen wordt versterkt.)

In principe kan men bezwaar hebben tegen het al te kunstmatig preven-
tief opvoeren van het regulerings-systeem, omdat het dier daardoor op
kunstmatige wijze betere kansen krijgt, zodat op de duur cloor mindere
selectie dieren, die in dit opzicht een mindere weerstand hebben, verkregen
kunnen worden. Door de hoog opgevoerde „kunstmatigheid" van het voed-
sel en de hoog opgevoerde produktie-eisen bij verschillende landbouwhuis-
dieren, worden we hiertoe gedwongen daar door deze factoren het regu-
lerings systeem bij deze dieren uitermate zwaar op de proef wordt gesteld.
De bezwaren aan een ondersteuning hiervan zijn trouwens aanmerkelijk
minder dan de bezwaren die men bv. kan hebben tegen het preventief
gebruiken van antibiotica, waarbij cle kans bestaat op het persisteren en
tot ontwikkeling komen van smetstof-stammen, die voor het desbetreffende
antibioticum ongevoelig zijn en waarbij de in de darmen aanwezige nor-
male bacteriën-flora totaal kan veranderen.

Besproken worden aspecten ten aanzien van het regulerend systeem en de verhouding
bodem-plant-dier in verband met enkele stofwisselingsziekten.

Bij het onderzoek kwam onder meer tot uitdrukking dat het Mg-gehalte in het voor-
jaarsgras gemiddeld lager is dan in de zomer en herfst.

Het Mg-gehalte in het bloed bleek zowel bij de melkkoe als bij het varken in het
voorjaar het laagst te zijn.

Afgezien van het feit dat een ruime K/Na, K/Ca en K/Mg verhouding in het voor-
jaarsgras ongunstige factoren zijn waardoor de kans op het optreden van bv. kopziekte
bij koeien groter wordt en hiermede zeker rekening dient te worden gehouden bij de
bemesting van de bodem komt de schrijver tot de conclusie, dat het gewenst is het
regulerend vermogen bij onze produktie-dieren te stimuleren.

In dit opzicht is het gewenst aan melkgevende dieren vooral op gemengde bedrijven
waar \'s winters veel kuilvoer wordt gevoerd extra mineralen bij te geven in de vorm
van krijt en keukenzout en ter stimulering van de schildklier bv. 50-70 mg. J per
dag te verstrekken.

Het detoxicatic-vermogen kan verhoogd worden door Mg-koekjes te verstrekken vlgs.
Prof. Seekles.

Daarnaast ware te overwegen proeven te nemen met kaliumchloraat toegevoegd in
mineralen voor rundvee en eventueel in mineralen bestemd voor varkens.

Various aspects of the regulatory system and the soil-plant-animal rclationship are
discussed frorn the point of view of their bearing on a numbcr of metabolic disorders.
The investigation brought to light, inter alia, that the Mg content of grass in spring-
time was on the average lower than that in summer and autumn.
In both the cow and pig the Mg content of the blood likewise appeared to be lowest
in spring.

Apart from the fact that a high K/Na, K/\'Ca and K/Mg ratio are unfavourable fac-

tors, as a result of which the dangers of grass tetany in cattle, for example, are grea-
ter and this aspect should certainly be given due consideration when manuring the
soil, the author comes to the conclusion that it is desirable to stimulate the regu-
latory processes of our production animals.

In this respect it appears desirable to give milk-producing cattle — especially on
mixed farms where a great deal of silage fodder is fed during the winter months —
additional minerals in the form of calcium carbonate and sodium chloride and 60-70
mg J per day, for example, in order to stimulate the thyroid gland.
The detoxication processes can be enhanced by feeding the Mg-cakes recommandcd
by Prof. Seekles. In addition, it might prove worthwhile considering experiments
with potassium chlorate added to minerals for cattle and possibly also to those des-
tined for pigs.

On fait le compte rendu des aspects du système régulateur et du rapport sol-plante-
animal eu égard à quelques troubles des échanges vitaux.

Lors de l\'étude on constata e.a. que la teneur Mg dans l\'herbe vernale est en
moyenne plus faible en été qu\'n automne. La teneur-Mg dans le sang se trouve égale-
ment, tant chez la vache laitière que chez le cochon, être la plus basse au printemps.
Abstraction faite du fait qu\'un large rapport K/Na, K/Ca et K/Mg dans l\'herbe ver-
nale constitue des facteurs défavorables, agrandissant la chance de la présence de
p.ex. la céphalalgie chez les vaches, et qu\'on doit certainement tenir compte de ceci,
il est désirable de stimuler la capacité régulatrice chez nos animaux de production.
A cet égard il est désirable, surtout dans les entreprises mixtes, où pendant l\'hiver
on nourrit avec beaucoup de fourrage ensilé, d\'ajouter des minéraux extra sous la
forme de craie et de sel de cuisine, et de fournir pour stimuler le corps thyroïde, p.ex.
60 à 70 mg J par jour.

La faculté de détoxitation peut-être augmenté en fournissant des gâteaux-Mg, selon
de prof. Seekles. A part cela on pourrait considérer de faire des expériences avec du
chlorate de potassium ajouté à des minéraux pour les bovidés et éventuellement dans
les minéraux destinés aux porcs.

Im Zusammenhang mit verschiedenen Stoffwechselerkrankungen werden einige As-
pekte hinsichtlich des regulierenden Systems und des Verhältnisses von Boden-
Pflanze-Tier besprochen.

Die Untersuchung erbrachte u.a. den Nachweis, dass der Mg-gehalt des Grases im
Frühjahr im Durchschnitt geringer ist, als im Sommer und Herbst.
Ebenso zeigte sich, dass im Frühjahr der Mg-gehalt im Blut, sowohl bei der Milch-
kuh, als auch beim Schwein am niedrigsten ist.

Auf Grund der Tatsache, dass im Frühjahrsgras eine weite Spanne in dem Verhältnis
zwischen K/Na, K/Ca und K/Mg ein ungünstiger Faktor ist und man unbedingt damit
Rechnung halten muss, dass sich hierdurch z.B. die Möglichkeit des Auftretens der
Kopfkrankheit bei Kühen vergrössert, ist es sehr erwünscht, das regulierende Ver-
mögen unserer produzieren-Tiere zu stimulieren.

In dieser Hinsicht wäre es wünschenswert, dass Milchkühen, vor allem auf gemengten
Betrieben, wo während des Winters viel Grubenfutter gefüttert wird, eine Extragabe
an Mineralien und zwar in Form von Kreide und Küchensalz und zur Stimmulierung
der Schilddrüse z.B. 60-70 mg J pro Tag verabreicht wird.

Das Detoxicationsvermögen kann durch Beifütterung von Mg-Kiichlein nach Prof.
Seekles erhöht werden. Daneben wäre noch zu überlegen, ob nicht Versuche mit
Kaliumchlorat anzustellen sind, welches den Mineralien für Rindvieh und evtl. den
Mineralien, bestimmt für Schweine, zugefügt wird.

1. VAN DER GRIFT: Het kopergehalte van lever en bloedserum bij het FH-rund.
(Proefschrift Utrecht/1955.)

3. P. TACKEN: Neutraliteitsregulering bij enkele stofwisselingsziekten. (Proef-
schrift Utrecht/1947.)

11. P. TACKEN: 9e Jaarverslag Gezondheidsdienst voor Dieren in Limburg 1954-
1955 (Varkensziekten blz. 23).

16. E. BROUWER-BRANDSMA: Mededelingen v. d. Landbouw Hogeschool te
Wageningen. Deel 53. Verhandeling 3-1953.

18. B. SJOLLEMA: Over oorzaken en gevolgen van irrationele opname van macro-
elementen bij melkkoeien en de behoefte van melkkoeien aan deze elementen.
(Mededeling uit het Instituut De Schothorst 1951/52).

19. B. SJOLLEMA, KOETSVELD, GRASHUIS en LEHR: Tijdschr. v. Dier-
geneesk. 80, 579 en 1111/1955.

22. L. SEEKLES en J. BOGAERDT: Tijdschr. v. Diergeneesk. 80, 331/1955 en 81,
281/1956.

25. D. TALSMA: Onderzoekingen en beschouwingen over acetonurie post partum
bij de Friese melkkoei (Proefschrift Utrecht/1952.)

26. M. L. \'T HART-A. KEMP: Maandbl. v. d. Landbouwvoorlichtingsdienst 13,
144/1956.

Gemiddeld MgO-gehalte in de droge stof van alle grasmonsters van de
12 bedrijven bij elkaar.

A begin weidetijd (mei)
B tamelijk op het einde weidetijd (sept.)
C begin staltijd (dec.)
D einde staltijd (mrt.)

A begin weidetijd (mei)
B einde weidetijd (sept.)
C begin staltijd (dec.)
D einde staltijd (mrt.)

mg% Ca in het bloedserum van alle onderzochte dieren in de diverse
seizoenen A, B, C en D. De pijl geeft de gemiddelde waarde aan.

mg% Mg in het bloedserum van alle onderzochte dieren in de diverse
seizoenen A, B, C en D. De pijl geeft de gemiddelde waarde aan.

n Rn RiH-f^::-

^=: jfli B

0.5 1 1.5 2
* ■ ■ ■

2.5 3

-L-¹—--—--

3.5 U %

ILL ---

. TM X •/

mg% P in het bloedserum van alle onderzochte dieren in de diverse sei-
zoenen A, B, C, D. De pijl geeft de gemiddelde waarde aan.

mg% K in het bloedserum van alle dieren in de diverse seizoenen A, B, C
en D. De pijl geeft de gemiddelde waarde aan.

mg% Na in hot bloedserum van alle onderzochte dieren in de diverse
seizoenen A, B, C en D. De pijl geeft de gemiddelde waarde aan.

Uit het Laboratorium voor Medisch-Veterinaire Chemie der
Rijksuniversiteit te Utrecht.

Wanneer men de ontwikkeling nagaat, die het onderzoek van en het
inzicht in het vraagstuk der sporenelementen in de laatste kwarteeuw
hebben doorgemaakt, dan kan men twee wegen onderscheiden, die voor
een groot deel evenwijdig lopen, maar die toch steeds op een duidelijk
verschillend niveau blijven.

De eerste weg is die van het theoretisch-experimentele, fundamenteel ge-
richte, onderzoek, waarbij vooral de biochemie als hulpmiddel bij het werk
sterk op de voorgrond is getreden. Hierbij werden en worden de eigen-
schappen van de sporenelementen voornamelijk getoetst aan de functies,
die zij uitoefenen bij biochemische omzettingen buiten het organisme van
plant en dier. Omdat echter deze functies tevens de grondslag vormen
voor de processen der tussenstofwisseling, valt het niet te verwonderen,
dat men er vrijwel gelijktijdig toe gekomen is na te gaan op welke wijze
de biochemische eigenschappen van de sporenelementen tot uitdrukking
komen in het verloop van de stofwisselingsprocessen, die zich voltrekken in
de onbeschadigde plant en in het intacte dier. Het gebruikelijke hulp-
middel hiertoe is de onthouding van, resp. de toediening van sporenele-
menten aan de voedingsmedia van de plant en van het proefdier, onder
omstandigheden, die men in het laboratorium naar believen kan wijzigen.
De tweede weg, waarlangs zich het onderzoek heeft bewogen en waardoor
vooral het inzicht in de practische kant van het vraagstuk is verdiept,
heeft een meer op de toepassing gerichte inslag. In het licht van de
economische betekenis van de sporenelementen, die op één lijn geplaatst
kan worden met die van de vitaminen, valt dit geenszins te verwonderen.
Dat — voor zover het de planten betreft — in de landbouw en — ten
aanzien van de dieren — in de veeteelt en de diergeneeskunde reeds
enkele tientallen jaren grote belangstelling voor de sporenelementen en
hun werkingen blijkt te bestaan, is dan ook vanzelfsprekend.
Het ligt verder voor de hand, dat uitwisseling van gedachten tussen hen,
die zich in eerste instantie met landbouwkundige vraagstukken bezig hou-
den en de onderzoekers, wier studieobjecten de landbouwhuisdieren zijn,
niet is uitgebleven. Toch is het niet juist de suggestie te wekken, dat
het hier om één en hetzelfde vraagstuk gaat, d.w.z. dat de ervaringen,
opgedaan in de agrarische sector, zonder meer kunnen worden over-
gedragen op het terrein van de landbouwhuisdieren. De omstandigheid,
dat het dier niet vegeteert op de bodem, waarop het is geplaatst, maar
— veel meer dan met de plant het geval is — een op autonomie gericht
leven lijdt, zorgt ervoor, dat de grenzen tussen de beide gebieden niet
al te zeer vervagen. Er ligt hier voor de diergeneeskundige een zeer belang-
rijk veld van onderzoek.

om een brug te slaan tussen het fundamentele en het op toepassing
gerichte onderzoek der sporenelementen. Zeer terecht heeft hierbij het
streven voorgezeten, de toepassing van de kennis omtrent de sporenelemen-
ten, als middel tot verbetering van de gezondheidstoestand en daardoor
van het productievermogen van plant en dier, te lichten uit het vlak
van de empirie en te brengen op het niveau van het begrip.
Nu blijken pogingen, in deze richting ondernomen, dikwijls schipbreuk
te lijden wegens gebrek aan gegevens. Dit klinkt wellicht ongeloofwaar-
dig, gezien de omstandigheid, dat men reeds over vele duizenden waar-
nemingen op beide terreinen van onderzoek beschikt. Toch is het wel
begrijpelijk, wanneer men bedenkt, dat vele van de oudere en recente
gegevens stammen uit waarnemingen, die niet in onderling verband, maar
integendeel van zeer verschillende gezichtshoeken uit, zijn verricht. De
grote verschillen in methoden, die bij deze studies zijn toegepast, maken
een vergelijking van de uitkomsten dikwijls moeilijk of zelfs onmogelijk.
Bovendien kleeft er aan de uitkomsten van vele oudere onderzoekingen
het bezwaar, dat zij — wegens de onnauwkeurigheid van de gebezigde
chemische methodieken — talrijke tegenstrijdigheden bevatten, waardoor
zij niet in staat zijn een wezenlijke bijdrage te vormen tot het begrip
omtrent de onderlinge samenhang, noch tot de interpretatie, van de
waargenomen verschijnselen. Weliswaar zijn, vooral in de laatste 15 jaar,
de bepalingsmethoden van de sporenelementen aanzienlijk verbeterd, maar
ondanks deze grote vooruitgang is het in vele gevallen toch nog niet mo-
gelijk een bevredigend inzicht te verwerven in de wijze, waarop de sporen-
elementen in de stofwisseling van plant en dier werkzaam zijn.
Dat deze ongewenste toestand ook thans nog niet tot het verleden behoort,
wordt in hoge mate in de hand gewerkt door de omstandigheid, dat de
doelstelling bij de diverse onderzoekers zeer verschillend is. Zo gaat bijv.
de belangstelling van de meeste onderzoekers, die zich met de practische
kant van het sporenelementenvraagstuk bij dieren bezig houden, in de
eerste plaats uit naar zeer bepaalde diersoorten: de grote huisdieren,
het pluimvee of de mens. Het experimenteel-theoretische, fundamenteel
gerichte onderzoek — waarbij, zoals reeds werd aangeduid, eveneens
dieren te pas komen — is daarentegen voornamelijk verricht met de
gebruikelijke, kleine laboratoriumdieren. Men is er thans wel van over-
tuigd, dat het niet geoorloofd is aan te nemen, dat proefuitkomsten, die
gelden voor een bepaalde diersoort, ook gelden voor andere diersoorten.
Een belangwekkend gebied voor vergelijkend chemisch-pathologisch onder-
zoek ligt hier nog braak.¹)

Verder blijkt, dat bepaalde stofwisselingsstoornissen, waarbij sporenelemen-
ten zijn betrokken, zeer belangrijke vraagstukken kunnen vormen bij
bepaalde diersoorten, bijv. herkauwers, terwijl zij nauwelijks van betekenis
zijn bij de mens en andere zoogdieren en — indien zij dit al mochten zijn
— dat dan toch de verschijnselen, waaronder de stoornissen verlopen,
alsmede de kwantitatieve verhoudingen bij de diverse diersoorten, zeer
verschillend kunnen zijn.¹) Hierdoor wordt soms de suggestie gewekt, dat
de plaats, waar bepaalde sporenelementen hun werkzaamheid ontvouwen,
alsmede de soort van de processen, die zij beïnvloeden, zeer verschillend
kan zijn bij de diverse diersoorten.

Overziet men nu het geheel, dan dringt zich de overtuiging op, dat er
een zeer nauwe samenwerking gewenst is tussen de biochemicus, werkzaam

op het terrein van het fundamenteel gerichte sporenelementenonderzoek
en hen, die zich bezig houden met de practijk van de voeding en van de
stofwisselingsziekten bij mens en dier en wel om twee redenen.
Enerzijds kan een op nauwkeurige waarnemingen berustende kennis van
de specifieke verschijnselen, die verband houden met de biochemische
functies van de sporenelementen in vitro en in de tussenstofwisseling, van
groot belang zijn voor de interpretatie van de ziekteverschijnselen, die de
klinicus bij zijn patiënten waarneemt. Hierdoor kan het biochemisch
onderzoek een waardevolle bijdrage leveren tot het stellen van de dia-
gnose en tot het inzicht in de pathogenese bij die stofwisselingsziekten,
waarbij sporenelementen betrokken zijn.

Anderzijds komt het voor, dat men bij mens of dier verschijnselen opmerkt,
die beschouwd moeten worden als afspiegelingen van stoornissen van één
of meer omzettingen in het verloop van de tussenstofwisseling, die onder
de invloed van die biokatalysatoren — enzymen, hormonen, vitaminen —
plegen tot stand te komen, waarbij direct of indirect sporenelementen
betrokken zijn. Deze klinische waarnemingen kunnen voor de biochemicus
een aanwijzing vormen voor verder biochemisch onderzoek op het terrein
van het fundamenteel gerichte speurwerk.

Het experimenteel-theoretische onderzoek naar de werking van de sporen-
elementen in vitro en in vivo, in het bijzonder bij de zoogdieren.

Alle vormen van leven zijn afhankelijk van de aanwezigheid van een
aantal anorganische elementen. Deze elementen zijn afkomstig uit de
bodem, het water en de lucht. In eerste instantie worden zij daaruit op-
genomen door de planten. Alle dieren zijn, voor de bevrediging van hun
behoefte aan minerale stoffen, uiteindelijk aangewezen op de planten en
op water.

Op grond van de kwantitatieve behoefte van plant en dier, heeft men
de anorganische elementen gerangschikt in twee groepen: macroelementen
(de „gewone" zouten) en micro- of sporenelementen. Voor zover het
echter de biochemische werking van de minerale stoffen in vivo betreft,
is het dikwijls zeer moeilijk, ja zelfs onmoglijk, een scherp onderscheid
tussen de beide groepen aan te geven. Van een principieel verschil is in
de meeste gevallen geen sprake.

Tot nu toe zijn voor de zoogdieren, de mens inbegrepen, de volgende
sporenelementen - in onderlinge nogal sterk verschillende hoeveelheden
— met zekerheid als onontbeerlijk vastgesteld: ijzer, mangaan, koper, zink,
jodium, fluoor, kobalt en molybdeen.

De sporenelementen, die door de dieren met het voedsel en het drink-
water worden opgenomen, werken op de stofwisselingsprocessen op drie
manieren.

Ten eerste kunnen zij deel uitmaken van ingewikkelde moleculen, zoals
enzymen, vitaminen en hormonen. In deze chemische bindingsvormen zijn
zij in staat sommige processen van de celstofwisseling specifiek te ver-
snellen. Voorbeelden: de enzymen argïnase (Mn), koolzuuranhydrase
(Zn), coeruloplasmine (Cu) en andere koperhoudende complexen; vita-
mine B₁₂ en verwante verbindingen (Co); het hormoon thyroxine en ten-
minste één van zijn antagonisten, dijoodtyrosine (I) enz.
Ten tweede kunnen de sporenelementen werkzaam zijn als „activatoren"
van enzymen, zonder dat er sprake is van een vaste chemische binding.

Deze activerende werking van sporenelementen op enzymen is te danken
aan bepaalde fysisch-chemische eigenschappen van deze elementen, zoals
hun elektronenstructuur, afmeting en elektrische lading. Zij zijn hierdoor
in staat als kitsubstantie te fungeren tussen het enzym en zijn substraat en
daardoor de inwerking van het enzym op het substraat te bevorderen.
Voorbeelden: peptidasen (Mn, Co, Fe, Zn en Mg); arginase, waaruit
mangaan is verwijderd (reactivering, alhoewel in mindere mate, door Co,
Ni, V en Ca); verscheidene enzymen, werkzaam in de stofwisseling van
koolhydraten en vetten (Zn, Mn, V, Ca, Mg); zuurstof-overdragende
enzymen (Fe, Cu); enzymen, die phenolen en aminen kunnen oxyderen
(Cu, Co); cholinesterase, van belang bij de overdracht van zenuwprikkels
(Mn, Ra, Mg en Ca).

Ten derde kunnen sommige sporenelementen als ion de overdracht van
luchtzuurstof bevorderen, d.w.z. de oxydatie van gemakkelijk oxydeerbare
stoffen versnellen. Voorbeelden: vitamine C (Cu); vitamine E (Fe).
Tenslotte kan, naast deze drie dynamische werkingen van de sporen-
elementen, nog een structurele functie worden genoemd, n.1. die van het
fluoor in lïuoroapatiet, welke stof aan bcensubstantie — ook aan het email
van de tanden — een groot weerstandsvermogen tegen chemische in-
vloeden, bijv. zuren, geeft, waardoor het ontstaan van carics wordt tegen
gegaan.

De onder punt twee vermelde activering van enzymsystemen is de meest
algemene werking van de sporenelementen in de processen der stofwisse-
ling. Het onderzoek in vitro en waarnemingen aan proefdieren hebben
geleid tot de werkhypothese, dat een viertal processen van fundamentele
betekenis voor het normale leven zijn onderworpen aan de werkzaamheid
van sporenelementen (en van bepaalde macroelementen), te weten:

1. De opbouw en afbraak van weefselbestanddelen, bijv. de eiwitten van
het protoplasma (Mn, Co, Fe, Zn, Mg).

2. De energie-leverende processen, die voornamelijk — althans in eerste
instantie — oxydo-reducties (Fe, Cu, Mn, Zn, Mg, Ca).

Voor een meer uitvoerige uiteenzetting over de grondslagen van deze op-
vatting, alsmede voor de nog bestaande leemten in ons inzicht, wordt
verwezen naar vroegere publicaties.¹)²)³)⁴)

Bij mens en dier zijn onder normale omstandigheden dc stofwisselings-
processen ten dele op biologische, voor een ander deel op chemische wijze
gekoppeld, zodat een stationaire toestand — een toestand van „fysiolo-
gisch-chemisch evenwicht" — wordt gehandhaafd. Deze is onder meer ge-
kenmerkt door een chemische samenstelling van het „milieu intérieur",
clic men „normaal" pleegt te noemen. Deze stationaire toestand kan der-
halve ook chemisch worden gedefinieerd, n.1. met behulp van getallen, die
aangeven de „normale" concentraties en concentratie-verhoudingen
van de actieve massa\'s der onderscheidene bestanddelen in de lichaams-
vloeistoffen en de weefsels. De z.g. reservestoffen blijven hier dus buiten
beschouwing.

De biochemische regulering van de lichaamsfuncties komt tot stand dank
zij de werkzaamheid van een zeer actief regulerend stelsel, het „neuro-
vegetatieve systeem". In gevallen waarin zich stoornissen van functionele
aard voordoen — deze komen bij de pioductiedieren veelvuldig voor —
schiet de regulering van de lichaamsfuncties te kort, met het gevolg, dat
constantheid in chemisch opzicht niet langer behouden blijft. Zeer ern-
stige ziektetoestanden kunnen hiervan het gevolg zijn. Het is intussen wel
gebleken, dat de veranderingen in chemische zin niet alleen de oorzaak,
maar ook het gevolg van functionele stoornissen kunnen zijn. Wij bevin-
den ons hier in een vicieuze cirkel en de vraag, wat in een bepaald geval
beschouwd moet \'worden als primair en wat als secundair, is wel één van
de moeilijkste, die gesteld kan worden. Bij de beantwoording van deze
grondvraag dienen alle omstandigheden, van geval tot geval, nauwkeurig
te worden overwogen. Zo ergens, dan geldt hier, dat generalisatie vol-
komen ontoelaatbaar is, omdat zij niet tot een bevredigende en redelijke
oplossing kan leiden.

Bij de bestudering van deze vraagstukken moet men zich allereerst af-
vragen, hoe de uitbalancering van de lichaamsfuncties, door middel van
het neurovegetatieve systeem, die leidt tot de stationaire toestand in het
normale organisme, verloopt. De volgende vraag is, welke factoren kunnen
bijdragen tot een verstoring van de toestand van „fysiologisch-chemisch
evenwicht", die leidt tot het complex van klinische en biochemische
symptomen, die men een „syndroom" noemt.

In het regulerende stelsel verrichten het autonome zenuwstelsel en de
endocriene organen met hun producten, de hormonen, een zeer belangrijke
functie. Maar ook andere weefsels, zoals het reticulo-endotheliale systeem,
het glomus caroticum en corpusculaire componenten, bijv. van het bloed,
zijn zeer belangrijk.⁵)⁶)

Behalve de hormonen, zijn ook andere stoffen van humorale aard van
grote betekenis bij de regulering van de lichaamsfuncties. Wij noemen in
dit verband o.m. de bloedsuiker, de vitaminen, de enzymen, de „gewone"
kationen en anionen, die samen de zouten vormen en de sporenelementen.
Het volgende moge hierbij ter toelichting dienen.

Het regulerende stelsel kan worden vergeleken met een uiterst gevoelig
relais. De ervaring leert n.1., dat onder normale levensomstandigheden een
in energetisch opzicht minimale, doch adaequate, prikkel in staat is de
lichaamscellen tot een zodanige werkzaamheid aan te zetten, dat die
fysiologisch-chemische reacties in het leven worden geroepen, welke
voor de in stand houding of het herstel van de constantheid van het
„milieu intérieur" noodzakelijk zijn.

Of echter deze energetische prikkels van minimale grootte, die — uit-
gaande van een actief neurovegetaticf systeem — de lichaamscellen
treffen, het beoogde effect op de algemene stofwisseling tot gevolg zullen
hebben, is afhankelijk van de vitale capaciteit van deze cellen. De cellen
moeten n.1. over het vermogen beschikken om, als antwoord op de minimale
prikkels van het relais, de gewenste biochemische omzettingen tot stand
te brengen en daardoor de veel grotere hoeveelheden energie te produ-
ceren, die nodig zijn om o.a. te voorzien in de behoefte aan warmte, me-
chanisch, osmotisch en elektrisch arbeidsvermogen van het normaal func-
tionerende lichaam.

echter uit deze organische materie energie worden vrijgemaakt, dan
moeten de nodige biochemische omzettigen met voldoende snelheid ver-
lopen. Dit is slechts mogelijk als de fijnere colloïdchemische structuur en
daardoor de functie van het protoplasma en de zich daarin bevindende
insluitsels met een hoge enzymatische activiteit — de mitochondria —
normaal zijn. De ionen der macroelementen zijn hiervoor van de grootste
betekenis, terwijl — zoals reeds werd vermeld — bepaalde macroelemen-
ten en de microelementen voor vele enzymatische omzettingen, waarbij
energie wordt geproduceerd, de noodzakelijke versnellers zijn.
Kort samengevat, kan men hieruit de conclusie trekken, dat er slechts
sprake kan zijn van een doeltreffende regulering van de lichaamsfuncties,
indien de sporenelementen en bepaalde macroelementen in de juiste
concentraties in de vitale weefsels en in het bloed voorhanden zijn om de
enzymatische reacties mogelijk te maken, die voor de productie van de
verschillende vormen van energie onontbeerlijk zijn.

Voor zover het de practische kant van de activerende eigenschappen van
de sporenelementen betreft, moet de aandacht gevestigd worden op twee
belangrijke feiten.

1. In vele gevallen bestaat er een optimale concentratie van sporenele-
menten ten aanzien van de activering van enzymen. Zowel meer, als
minder dan overeenkomt met de optimale concentratie, doet de snelheid
van de enzymatische omzettingen verminderen.

Nu geeft een te lage concentratie aan sporenelementen in het lichaam
aanleiding tot deficiëntie-verschijnselen, terwijl een te hoge concen-
tratie intoxicatie tot gevolg heeft. In beide gevallen zijn echter de
enzymatische omzettingen in het lichaam, die geactiveerd worden door
sporenelementen, belemmerd, zodat men bij het dier vergiftigings-
verschijnselen mag verwachten, die het gevolg zijn van opzameling van
toxische metabolieten in de weefsels.

Een principieel verschil, op de grondslag van enzymactiviteiten, be-
staat er tussen toestanden van deficiëntie en van intoxicatie dus niet.
Dit betekent uiteraard niet, dat er geen graduele verschillen zouden
zijn. Wat men waarneemt zal van geval tot geval beoordeeld moeten
worden.

2. Het feit, dat in vele gevallen de sporenelementen werkzaam zijn door
hun beïnvloeding van enzymen, impliceert een invloed van de pH van
de weefsels op de functie van de sporenelementen in het lichaam. Stof-
wisselingsstoornissen, die men kan samenvatten onder de namen aci-
dosis en alkalosis, zullen in beginsel dus invloed kunnen uitoefenen op
de werkzaamheid van de sporenelementen als biokatalysatoren en om-
gekeerd. In dit verband zou het gewenst zijn de opvatting van
Mollgaard en Thorbek, volgens welke de acidosis na voedering van
AIV-kuil bij rundvee aanleiding geeft tot een verschuiving in de oxy-
datieprocessen in de richting van overmatige productie van warmte, te
toetsen aan de ervaringen, die men in de latere jaren ten aanzien van
de werking van de sporenelementen heeft opgedaan.

Het toegepaste onderzoek naar de betekenis van sporenelementen in het
dierlijk organisme.

viertal vraagstukken op het gebied van de sporenelementen, die voor de
practijk van uitzonderlijk belang zijn, te weten:

1. Het verschil in behoefte aan sporenelementen bij de verschillende
zoogdiersoorten, mede in verband met de soort-specifieke verschillen
inzake de regulering van de stofwisseling van deze elementen.

2. Het vraagstuk van de voorwaardelijke deficiëntie aan en intoxicatie
door sporenelementen.

3. De symptomatologie en de diagnostiek van stoornissen, waarbij sporen-
elementen zijn betrokken.

4. De bijzondere plaats, die de elementen koper en cobalt innemen in de
stofwisseling van herkauwende dieren.

Deze vier vraagstukken hangen nauw met elkander samen, zodat het
aanbeveling verdient ze in onderling verband te behandelen. Dat deze be-
spreking slechts zeer summier kan zijn en geenszins op volledigheid aan-
spraak kan maken, zal een ieder duidelijk zijn, die op de hoogte is van
de ingewikkeldheid van het vraagstuk en van de omvangrijkheid van de
desbetreffende literatuur. Dat hierbij dikwijls persoonlijke opvattingen
naar voren worden gebracht, is onvermijdelijk.

Ten aanzien van het verschil in behoefte aan sporenelementen bij de
diverse diersoorten onder verschillende levensomstandigheden is onze ken-
nis nog uiterst beperkt. De oorzaak hiervan is wel voornamelijk gelegen
in de schaarste aan goed uitgevoerde balansproeven — vooral bij grote
dieren — waaruit de gewenste gegevens zouden kunnen worden afgeleid.
Uit het thans ter beschikking staande proefmateriaal wordt de indruk
verkregen, dat bij de meeste zoogdiersoorten - de mens inbegrepen
de stofwisseling van de sporenelementen op een zeer economische manier
verloopt. Blijkbaar woekeren deze zoogdieren met de beperkte hoeveel-
heden sporenelementen, die met het voedsel worden opgenomen. Gebreks-
verschijnselen ontwikkelen zich blijkbaar slechts onder zeer armelijke
omstandigheden, voor zover het de toevoer van sporenelementen betreft.
Er zijn echter diersoorten, die zich anders gedragen. Blijkbaar draagt bij
hen de stofwisseling van bepaalde sporenelementen — niet van alle
het kenmerk van verspilling. Ook bij ruime toevoer zijn de absorptie en
accumulatie gering, de uitscheiding kan relatief aanzienlijk zijn. Dit geldt
bijv. voor herkauwende dieren ten aanzien van koper en kobalt( ?), terwijl
voor mangaan deze mogelijkheid niet mag worden uitgesloten.
Nu is in beginsel de werking van de sporenelementen op de enzymsystemen
niet beperkt tot de enzymen in de dierlijke weefsels. Zij kan worden
uitgebreid tot de enzymen van de micro-organismen, die in symbiose met
de gastheer leven. Bij planteneters en speciaal bij herkauwers moet men
er bovendien rekening mee houden, dat de werking van de sporenelemen-
ten in de stofwisselingsprocessen van de microben, die van zo groot belang
zijn voor het vlotte verloop van de voorvertering van het voedsel, voor
deze dieren veel belangrijker kan zijn dan voor andere zoogdieren. Voor
kobalt is dit reeds aangetoond, voor koper lijkt het niet onwaarschijnlijk.
Een verdere complicatie bij de herkauwers, die zich in het bijzonder voor-
doet bij melkvee, dat graast op geile weiden, is de ongunstige werking, die
uitgaat van het in grote hoeveelheden opgenomen gras, dat rijk is aan
water en ruweiwit en arm aan ruwe celstof, terwijl de minerale samenstel-

ling dikwijls ook te wensen overlaat. De langdurige productie van dunne
faeces, die de vorm van diarree kan aannemen, is gedurende een groot
deel van het weideseizoen in Nederland een welbekend verschijnsel. Dat
onder deze omstandigheden de absorptieprocessen van vocdselbestanddelen
— met name van koper — in de darm verstoord kunnen zijn, valt niet te
verwonderen.

Reeds een tiental jaren geleden konden wij vaststellen, dat elke prikkeling
van de darm, die aanleiding geeft tot een verhoogde darmperistaltiek, leidt
tot een significante verlaging van de kopervoorraad in de lever.³)⁸)
IIet kopertekort in het dier, dat zich hier te lande voordoet, is een voor-
waardelijk kopertekort, want het gehalte aan koper in het gras is in de
regel normaal, d.w.z. 10 d.p.m. of hoger, berekend op de droge stof. De
„voorwaarde", waardoor dit kopertekort in het dier ontstaat, is gelegen
in de reactie van het dier op het toegediende voeder van ongewenste
samenstelling: de verhoogde motiliteit van de darm.

Het feit, dat er naar schatting bij 60 % of meer van de Nederlandse
melkkoeien in het weideseizoen sprake is van een lage koperreserve van
de lever, dikwijls gepaard gaande met hypocupraemie, toont wel aan, dat
voorzichtigheid hier geboden is. Want koper is een voor de stofwisseling
zeer belangrijk element, waarvan men de voorziening niet mag verwaar-
lozen. Het is thans al wel gebleken, dat lang niet alle koeien met een lage
koperstatus gunstig reageren op de toediening van kopersulfaat per os.
Dit is ook niet te verwachten, gezien de zeer abnormale verhoudingen,
die in het darmkanaal heersen.

De symptomatologie en diagnostiek van de stoornissen bij dieren, waarbij
sporenelementen betrokken kunnen zijn, blijken grote moeilijkheden op
te leveren. Dit is begrijpelijk, want de dierenarts in de practijk ziet zich
geplaatst voor verschijnselen, die beschouwd moeten worden als de af-
spiegeling van een reeks van invloeden op de stofwisseling, waarbij ook
diverse sporenelementen in het spel kunnen zijn. Een aantal vage, niet
terstond te interpreteren symptomen, doen zich voor, bijv. verschijnselen
van likzucht, verminderde verteerbaarheid van organische voederbestand-
delen, bijv. ruwe celstof, die gepaard kunnen gaan met acetonemie, ver-
minderde eetlust en melkgift, verlaagde stofwisseling, diarree, verande-
ringen aan huid, haren en hoeven, vertraagde groei, stoornissen in het
voortplantingsvermogen, anemie, algehele uitputting, e.d.
Het is duidelijk, dat de genoemde verschijnselen moeten worden beschouwd
als de resultantes van een aantal partiële effecten op het verloop van de
processen der stofwisseling, waarbij sporenelementen betrokken kunnen
zijn. De zekerheid, dat dit ook inderdaad zo is, heeft men echter niet.
Het is m.a.w. niet toelaatbaar, dat de dierenarts of de veeteeltkundige,
alleen uit de waargenomen verschijnselen, concludeert tot een gebrek aan
cobalt, koper, mangaan of zink, een niet optimale voorziening met jodium,
een overmaat aan molybdeen, enz. Men mag in deze gevallen niet verder
gaan dan de verschijnselen beschouwen als aanwijzingen, dat stoornissen
in de voorziening met sporenelementen mogelijk zijn. Het chemisch on-
derzoek van bloed, organen, voeder en grond zal moeten uitwijzen in
hoeverre er een redelijke grond voor deze onderstelling bestaat, resp. of
therapeutische en profylactische maatregelen op grondslag van de voor-
ziening met sporenelementen gewettigd zijn. Men bedenke hierbij, dat

sporenelementen behoren tot de stoffen met een specifieke en sterke
werking op het organisme en dat, bij onoordeelkundige toepassing, het
gevaar niet denkbeeldig is, dat men zijn doel voorbijstreeft.
Dat men met het trekken van conclusies wel uiterst voorzichtig moet zijn,
is ook hier te lande herhaaldelijk gebleken. Koeien, die lijden aan darm-
strongylose en paratuberculose vertonen niet zelden verschijnselen, die
men geneigd is toe te schrijven aan kopergebrek, zoals verkleuring en
uitvallen van het haar, een ruw haarkleed, diarrhee, anaemie, vermage-
ring e.d. Dat bij dergelijke parasietische en bacteriële aandoeningen van
de darm secundair ook de koperstofwisseling en met name de accumulatie
van koper in de lever verstoord kan worden, is in overeenstemming met
onze, reeds vermelde, bevinding, dat prikkeling van de darm, waarbij de
peristaltiek verhoogd wordt, in alle gevallen leidt tot een significante ver-
laging van de kopervoorraad in de lever. ³)⁸)

In de gevallen van worminfestatie en bacteriële infectie van de darm
menen wij de verminderde absorptie van koper in de darm niet uitsluitend
op rekening van de verhoogde motiliteit, in combinatie met de waterrijk-
dom van het gewas, te mogen stellen. Daar, waar infecties optreden, moet
men, naar onze ervaringen, eveneens rekening houden met de invloed
van circulerende toxinen, waardoor de afzetting van koper in de lever op
significante wijze verminderd wordt.³)⁸)

Overigens dient in dit verband de aandacht te worden gevestigd op
recente proeven van Amerikaanse onderzoekers, die met behulp van radio-
actief koper vaststelden, dat het toegevoerde koper zich niet alleen bij
voorkeur in de lever afzet, maar dat dit element zich eveneens ophoopt in
het slijmvlies van de darm. De darmmucosa vormt als het ware een
barrière, die de doorgang van koper naar de lever belemmert. Deze be-
vinding is in overeenstemming met onze waarnemingen in vitro, volgens
welke tweewaardige koperionen bij pH-waarden, die men in de darm
aantreft, moeilijk oplosbare verbindingen met eiwitachtige stoffen vormen.
In het licht van deze feiten is het alleszins begrijpelijk, dat een verhoogde
darmperistaltiek — ongeacht de wijze waarop deze ontstaat — die een
mechanische belemmering voor de doorgang van koper door de darmwand
vormt, in combinatie met de chemische binding van koperionen door de
eiwitachtige stoffen in de darmmucosa, die het koper a.h.w. op het darm-
oppervlak immobiliseert, ernstige beletselen vormen voor de absorptie van
koper langs enterale weg. Bij de koe, die — naar reeds werd vermeld —
gedurende het weideseizoen aangewezen is op de opneming van voedsel
van ongunstige samenstelling, zullen deze bezwaren uitzonderlijk groot
zijn.

Inzake moeilijkheden, die zich voordoen bij de interpretatie van ziekte-
verschijnselen, moge in dit verband nog worden gewezen op een belang-
wekkende gedachtengang, die door S. T. Hofstra is ontwikkeld.⁹)
H o f s t r a vestigt de aandacht op de treffende overeenkomst, die er
bestaat tussen de verschijnselen van kopergebrek en die, welke veroorzaakt
worden door een gebrek aan vitaminen van de B-groep, zoals pantotheen-
zuur, thiamine, riboflavine, niacine, pyridoxine, biotine, folinezuur en
para-aminobenzoëzuur. De bedoelde verschijnselen betreffen: diarree, ver-
minderde eetlust, vermagering, een ruw haarkleed, uitvallen en verkleu-
ring van het haar, anemie, zenuwstoornissen en laesies van het hart.
Verschillende B-vitaminen beschikken over het vermogen zowel de ont-

wikkeling, als de functie van micro-organismen — ook die, welke in de
digestietractus van dieren voorkomen — te bevorderen. H o f s t r a stelt
de mogelijkheid, dat bij koperdeficiënte runderen het element koper in
staat is de microben in de pens aan te zetten tot de productie van B-
vitaminen. Wij hopen binnenkort een begin te maken met de experimen-
tele toetsing van deze aantrekkelijke hypothese.

Over de bijzondere plaats, die koper en kobalt innemen in de stofwisseling
van herkauwende dieren, kan het volgende worden medegedeeld. Door
nauwkeurige balansproeven met mensen is vastgesteld, dat bij volwassenen
de koperbalans positief is bij een dagelijkse toevoer van 2 mg koper met
het voedsel.¹⁰) Koeien nemen niet zelden dagelijks 200 mg koper met het
weidegras op, terwijl toch de koperbalans negatief kan zijn. Rekening
houdende met het verschil in lichaamsgewicht, komt men tot het besluit,
dat de koe, in vergelijking met de mens, per eenheid van gewicht de
tienvoudige hoeveelheid koper op kan nemen, terwijl toch de koperstatus
bij dit dier onvoldoende wordt of blijft. Met het stalvoeder is de dagelijkse
toevoer van koper meestal minder, terwijl de kopertoestand bij de koe
verbetert. Dit demonstreert eens te meer de reeds genoemde ongunstige
reactie van de koe op het weidebestand.

De grote instabiliteit, die er ten aanzien van de koperstofwisseling bij het
rund, in vergelijking met andere zoogdieren, bestaat, blijkt niet alleen uit
het veelvuldig voorkomen van hypocupremie bij de koe, maar ook uit de
grote variatie van de kopervoorraad in de lever. (Tabel 1).

Kopergehalten van de lever in delen per miljoen, berekend op de droge
stof, bij normale zoogdieren.

Terwijl de verhouding tussen de laagste en de hoogste koperwaarden in de
lever bij de zoogdieren met een eenvoudig maag-darmstelsel niet groter is
dan 1 : 4, vindt men bij normale runderen verhoudingen, die veel ruimer
zijn, bijv. tot 1 : 28. Pasgeboren kalveren vormen een uitzondering op
deze regel. De kopergehalten van de lever bij jonge kalveren blijken te
kunnen worden gerangschikt volgens een „natuurlijke", eentoppige ver-
delingskromme volgens G a u s s, terwijl bij oudere runderen de koperwaar-
den van de lever zich laten rangschikken volgens een zeer onregelmatige,
veeltoppige kurve.

Dit suggereert een grote variatie van factoren van inwendige en (of)
uitwendige aard, die de afzetting van het koper in de lever beïnvloeden,
zodra het rund ouder wordt. Het kritieke tijdstip, dat de overgang van de
jeugd naar de hogere leeftijd markeert, ligt volgens de waarneming van
Van der G r i f t in de vijfde levensmaand¹¹) (Tabel 2).

Verandering der variatiebreedte van de kopcrgehalten in de lever bij
kalveren bij stijging van de leeftijd.

"Sedert vele jaren wordt in mijn laboratorium nagegaan of en in hoeverre
er een samenhang bestaat tussen de koperreserve in de lever en de gezond-
heidstoestand van rund en paard.

Bij runderen werd een significante verlaging van het kopergehalte van
de lever vastgesteld bij alle gastro-intestinale stoornissen, strongylose en
paratuberculose inbegrepen. Verder bij afwijkingen van de lever en de
longen, alsmede bij infectieziekten met inbegrip van tuberculose en ge-
durende de drachtigheid.⁸)¹¹)¹²)

Dit betekent, dat er bij alle tot dusver onderzochte ziekten bij runderen,
alsmede tijdens de drachtigheid, invloeden werkzaam zijn, die de reserve
aan koper in de lever doen afnemen. Dat dit in vele gevallen tot een
ernstige uitputting van de kopervoorraad kan leiden, is duidelijk wanneer
men bedenkt, dat volgens onze ervaring bij 50 % van de volwassen run-
deren in Nederland het kopergehalte van de lever zeer gering is, n.1.
niet hoger dan 10 delen per miljoen, berekend op de droge stof.
Bij het paard en bij de mens liggen de verhoudingen ten aanzien van de
invloed van ziekten op de koperreserve in de lever geheel anders. Zo von-
den wij bij paarden uitsluitend tijdens de drachtigheid een significante
daling van het kopergehalte, terwijl bij kreupelheid, gastro-intestinale

stoornissen, infectieziekten en ziekten van de longen, met inbegrip van
emfyseem en oedeem, een significante verhoging van de kopervoorraad
in de lever werd vastgesteld.

Bij de mens werd alleen bij vocdingsanemie een verlaagd kopergehalte van
de lever vastgesteld, terwijl dit gehalte verhoogd bleek te zijn bij alle andere
ziekten, die werden onderzocht, te weten mediterrane anemie, hemo-
chromatose, levercirrhose, acute gele leveratrofie, tuberculose, carcinoom
en ernstige chronische ziekten, die gepaard gaan met anemie.
Een verder verschil tussen het rund aan de ene en mens en paard aan
de andere kant is, dat de zeer lage kopergehalten van de lever, die zelfs
bij schijnbaar volkomen normale runderen in de helft van de gevallen
blijken voor te komen, bij mens en paard niet gevonden worden.
Dat de ongunstige koperstatus bij zeer vele runderen in Nederland ook
in het kopergehalte van het bloed tot uitdrukking komt, valt te verwachten.
Het is aan Van der Grift gelukt aan te tonen, dat er bij lage koper-

gehalten van de lever bij melkkoeien een verband bestaat tussen het
gehalte aan koper in de lever en in het bloedserum. De grenzen, binnen
welke deze correlatie opgaat, lopen tot 10 a 15 d.p.m. voor de lever en
tot ongeveer 60y% voor het bloedserum (Fig. 1)

Voor practische doeleinden kan men hieruit de conclusie trekken, dat
koperwaarden van het bloedserum bij Friese melkkoeien beneden 60 y %
met grote waarschijnlijkheid wijzen op een te lage koperreserve in de
lever.

Indien men zich tenslotte afvraagt, waarin de werking bestaat, die het ele-
ment koper in het dierlijke organisme uitoefent, dan luidt het antwoord,
dat koper in de eerste plaats een zeer belangrijke functie vervult bij de
oxydatie van endogene vergiften met inbegrip van bacterio-toxinen. Voor
een overzicht van deze processen wordt verwezen naar vroegere publicaties
en naar het proefschrift van K. J. K r u y t ^{2 4 13}).

In dit verband moge er de aandacht op worden gevestigd, dat volgeiis
onze ervaring een slechter worden van de gezondheidstoestand bij het dier
samengaat met een verhoging van het gehalte aan anorganisch fosfaat in
het bloedserum. ¹⁴)

Fig. 2 Verband tussen het gehalte aan koper en aan anorganische fosfor
in het bloedplasma (-serum) bij 18 normale melkkoeien.

De betekenis van deze waarneming is te zoeken in de omstandigheid, dat
het gehalte aan anorganisch fosfaat in het bloedserum aanzienlijk toeneemt
gedurende toestanden van shock. Tegelijkertijd neemt men hierbij een
algemene vermindering waar van de energie-rijke fosfaten in de cel, zoals
ATP (adenosine-tri-fosfaat), ADP (adenosine-di-fosfaat) en fosfageen
kreatinefosfaat), waardoor de cel een deel van haar reactievermogen in-
boet. In toestanden van prae-shock bestaat er een matige verhoging van
het gehalte aan anorganisch fosfaat in het bloedserum.
Ernstige koperdeficiëntie bij runderen gaat gepaard met klinische en che-
mische verschijnselen van shock. Nu is het een verrassend feit, dat tijdens
de toestand van hypocupraemie, die een normaal verschijnsel is bij koeien
gedurende het weideseizoen, de daling van het kopergehalte van het plas-
ma samen gaat met een matige stijging van het gehalte aan anorganisch
fosfaat en omgekeerd. (Fig. 2). Dit geeft aanleiding tot de hypothese, dat
bij voorwaardelijk kopergebrek, dat in Nederland bij ongeveer 60% van de
melkkoeien in de zomer en de herfst voorkomt, de processen der oxydatieve
fosforylering, die aanleiding geven tot de vorming van energie-rijke fos-
faten, geremd worden door de sub-normale gehalten aan koper in het
bloed en in de lever, het element, dat als katalysator bij deze processen
dienst doet. ¹)

In de diluviale streken van ons land schijnt kobaltgebrek voor te komen,
alhoewel niet in zo ernstige mate als in landen met een veel oudere bodem-
formatie, bijv. Schotland, het geval is.

Volgens Amerikaanse onderzoekers is de pensflora bij kobaltgebrek ver-
anderd.¹⁵) Het ligt voor de hand een verband te zoeken tusen de micro-
biologische samenstelling van de pensinhoud en een aantal kobalt-bevat-
tende vitamine-B,^-achtige stoffen, die door Kon en zijn medewerkers
zijn geïsoleerd en die invloed blijken uit te oefenen op de ontwikkeling
van de microben in de pens. ¹⁶)

Herkauwende dieren zijn blijkbaar in staat het kobalthoudende vitamine-
B₁₂ en de daarmee verwante stoffen uit kobaltzouten in de pens op te
bouwen, terwijl de niet-herkauwers ten aanzien van de voorziening met
vitamine-B₁₂ zijn aangewezen op het vitamine-B ₁₂-gehalte van het voed-
sel. De herkauwers hebben daardoor tot op zekere hoogte een voorsprong
op de andere zoogdieren, althans wanneer voldoende kobalt in anorgani-
sche vorm met het voedsel wordt toegevoerd.

Wij zien hiervan een afspiegeling in het vitamine-B, ₂-gehalte van de
inelk, die door de diverse diersoorten wordt geproduceerd. ¹⁷) (Tabel 3).

1 Bij het persklaar maken van dit artikel kwam mij een publicatie in handen, die
een sterke steun vormt voor deze opvatting. (C. H. Gallagher, J. D. Judah, K. R.
Rees; Proc. Roy. Soc. London 145 B, 134 (1956)).

Overeenkomstig de verwachting, is de samenstelling van de melk bij de
herkauwers, wat het vitamine B₁₂-gehalte van de melk betreft, veel con-
stanter dan bij de andere zoogdieren, die van de wisselende toevoer van
vitamine-Bi2 met het voedsel afhankelijk zijn.

Wanneer men echter de absolute concentraties van vitamine-B]₂ in de
melk van de verschillende zoogdieren vergelijkt, dan wordt men getroffen
door twee bijzonderheden.

Ten eerste blijkt de vitamine-B ₁₂-concentratie in de melk van de rat 4 tot
8 maal zo hoog te zijn als die in de melk van de koe, de herkauwer met het
hoogste vitamine-B]₂-gehalte in de melk. Het is moeilijk dit verschil alleen
aan het voedsel toe te schrijven.

Ten tweede blijkt het, dat van de drie herkauwers, koe, schaap, geit, de geit
melk produceert met een vitamine-B]₂-gehalte, dat slechts Vg bedraagt van
dat van koemelk. l)e variatie-breedte van de vitamine-B ₁₂-gehalten is in
beide gevallen klein, hetgeen pleit voor het bestaan van een microbiolo-
gisch evenwicht in de pens. Men komt tot de conclusie, dat ook hier grote
verschillen tusen de onderscheidene diersoorten bestaan, die niet verklaard
kunnen worden.

Hoe weinig men in feite nog begrijpt van de stofwisseling van de sporen-
elementen in het dierlijke organisme, komt wel zeer duidelijk naar voren,
wanneer men zich afvraagt, wat de oorzaak is van dc verschillen, die men
opmerkt ten aanzien van de wetmatigheden, welke zich voordoen in het
organisme van de onderscheidene diersoorten.

Gezien van een vergelijkend-biochemisch standpunt uit, is het allereerst
zeer leerzaam zoogdieren met een eenvoudig maag-darmstelsel te verge-
lijken met herkauwers, bijv. met betrekking tot de stofwisseling van koper
en kobalt, de beide elementen waarover vooral in de laatste jaren zeer
intensief onderzoek is verricht. Ten aanzien van de stofwisseling van het
mangaan, waaraan in de laatste tijd eveneens nogal wat aandacht is be-
steed, ontbreekt er nog veel meer aan onze kennis.

reserve-voorraad aan koper in de lever, waarop gedurende het tijdperk
van het zogen geteerd wordt. Tijdens deze periode neemt in alle gevallen
de concentratie aan koper in cle lever af. Bij het konijn, de cavia en het
kalf — maar niet bij de rat — is dit ook het geval met de totale hoeveel-
heid koper, die zich in cle lever bevindt. Bij cle jonge rat kan men n.1. een
toeneming vaststellen van de totale hoeveelheid koper gedurende cle zoog-
periode, hetgeen erop wijst, dat dit dier een aanmerkelijke hoeveelheid
koper met cle melk van het mocderdier ontvangt. Deze waarneming is in
overeenstemming met de bevindingen, dat rattemelk ongeveer tienmaal
zoveel koper bevat als melk van de koe en andere zoogdieren. Zoals reeds
werd vermeld (tabel 3) is ook het kobaltgehalte, in de vorm van vitamine-
Bj2, van rattemelk veel hoger dan van melk van andere zoogdieren, cle her-
kauwers inbegrepen. De oorzaak van deze soort-specifieke verschillen is
nog volkomen duister.

Bij de rat, het konijn en de cavia is het mangaangehalte van de lever ten
tijde van cle geboorte betrekkelijk laag en cle concentratie aan mangaan
verandert maar weinig met de leeftijd. Dit geldt eveneens voor de mens ¹⁹)
en waarschijnlijk ook voor runderen en paaiden.²⁰) Hoe het mangaange-
halte van het ovarium met cle leeftijd varieert en wat de mogelijke beteke-
nis hiervan is voor het vraagstuk van cle onvruchtbaarheid bij het rund, is
een punt, dat thans in mijn laboratorium wordt bestudeerd.
Tenslotte is de waargenomen beinvloeding van de stofwisseling van de
sporenelementen onderling en van de stofwisseling van de sporenelemen-
ten door die van de macro-elementen een nog onbegrepen vraagstuk.
Toch is de kennis van deze onderlinge betrekkingen van het grootste be-
lang voor ons inzicht in de kwantitatieve behoeften van de dieren aan
sporenelementen onder bepaalde voedingsverhoudingen, resp. voor de
mogelijkheden van ontgifting bij overdosering van een bepaald sporen-
element.

Zo kan bijv. bij de rat de giftige werking van zink worden opgeheven door
koper, terwijl cle toediening van molybdcen en zink samen een wezenlijk
geringere groei tot gevolg heeft dan die, welke wordt teweeg gebracht door
toevoer van deze beide elementen afzonderlijk.²¹) De giftige werking van
selenium kan worden verminderd door arsenicum ²²), molybdcenvergifti-
ging wordt opgeheven door toediening van koper. ²³) Intraveneus toe-
gediend methionine is gebleken de giftigheid van hoge doses kobalt te kun-
nen opheffen. ²⁴) Er wordt minder ijzer opgenomen uit het maag-darm-
kanaal bij koper-deficiënte ratten, dan bij ratten, waarvan cle kopervoor-
ziening voldoende is. ²⁵)

Bij een onderzoek, dat werd verricht met 8 melkkoeien van het Holstein-
ras en 9 Guernsey koeien, gedurende de eerste maanden van de lactatie,
bleek er in cle meeste gevallen een evenwicht in de calcium-stofwisseling te
bestaan bij toediening van een mineralenmengsel van de volgende samen-
stelling: Ca 33, Mg 2, Mn 0.20, Fe 0.20, I 0.045, Cu 0.025\', Zn 0.01, Co
0.002. (Drie delen van dit mineralenmengsel werden toegevoegd aan 100
delen van het grondrantsoen, bestaande uit graan, maïs, silage en tirnothe-
klaverhooi.)²⁶) Aanvulling van hetzelfde grondrantsoen met een mengsel
van magnesiumsulfaat en calciumcarbonaat deed in alle gevallen de cal-
ciumbalans negatief worden, zonder dat er een beïnvloeding van cle fosfor-
balans viel waar te nemen.

lingsbalans ten aanzien van een bepaalde nutriënt niet per se een afspie-
geling behoeft te zijn van een laag of een hoog gehalte van dit nutriënt in
het rantsoen. Het zijn mede de andere nutriënten, die de stofwisseling van
het nutriënt in kwestie bepalen.

Een van de meest frappante voorbeelden op dit gebied betreft de op-
neming en vastlegging van koper bij het schaap. ²⁷) In Australië werd
vastgesteld, dat toediening van ijzersulfide aan het dieet de vastlegging
van koper in de lever van het schaap met 75% verminderde. Zink, toege-
diend in een hoeveelheid van 100 mg per dag, verminderde eveneens op
significante wijze de accumulatie van koper in de lever, maar wanneer dit
element gegeven werd in kleinere doses, van dezelfde grootte-orde als die,
welke grazende schapen dagelijks opnemen met het gewas, dan was er
geen invloed merkbaar op de retentie van koper in het lichaam van het
schaap.

Hoge gehalten aan molybdeen in het gras, of molybdeen toegediend in de
vorm van ammoniummolybdaat, bleek eveneens een sterk limiterende in-
vloed uit te oefenen op de vastlegging van koper in de lever. Volgens de
reeds genoemde Australische waarnemingen, zou dit effect alleen bestaan
bij gelijktijdige opneming van grote hoeveelheden anorganisch sulfaat. ²⁷)
Recente onderzoekingen in Engeland tonen echter wel aan, dat het vraag-
stuk van de onderstelde interrelatie van koper, molybdeen en sulfaat nog
minder overzichtelijk is dan men uit de eerste berichten hierover zou ver-
wachten. ^2S)

1. Sporenelementen werken als bio-katalysatoren bij enzymatische omzettingen op
twee manieren, n.1. ten eerste als essentiële bestanddelen van bepaalde enzymen,
vitaminen en hormonen en ten tweede als activatoren van enzymsystemen. Sommi-
ge ionen (Cu, Fe) kunnen ook direct bij oxydatieprocessen werkzaam zijn. Fluoor
werkt bovendien als structureel element, n.1. in fluoroapatiet, welke stof aan
beensubstantie een groot weerstandsvermogen tegen chemische invloeden, bijv.
zuren, geeft, waardoor het ontstaan van tandcariës wordt tegengegaan.

2. Vier soorten van stofwisselingsprocessen, die essentieel zijn voor het normale
leven, zijn onderworpen aan de werking van sporenelementen, n.1. a. de opbouw
en afbraak van weefselelementen, in de eerste plaats eiwit; b. de energie-leve-
rende processen, de z.g. oxydo-reducties; c. de ontgifting van endogene vergiften;
d. de overdracht van zenuwprikkels.

3. Tot nu toe zijn voor de zoogdieren de volgende acht sporenelementen — in on-
derling nogal sterk verschillende hoeveelheden — met zekeheid als onontbeerlijk
vastgesteld: ijzer, mangaan, koper, zink, jodium, fluoor, cobalt en molybdeen.
Een principieel verschil tussen sporen- en macro-elementen is, voor zover het
hun biochemische werking in vivo betreft, dikwijls moeilijk en soms in het geheel
niet aan te geven.

4. Op grond van hun elektronenstructuur en verdere fysisch-chemische eigen-
schappen kunnen bepaalde metaalionen werken als kitsubstantie tussen het
enzymeiwit en het substraat. Door deze fixering van het enzym aan zijn substraat
wordt de inwerkingssnelheid zeer verhoogd. De activerende werking van sporen-
elementen op enzymatische processen wordt hierdoor begrijpelijk.

5. Aan de voor het leven essentiële sporenelementen en aan bepaalde macro-ele-
menten moet indirect een belangrijke functie worden toegekend bij de regulering
van lichaamsfuncties. Een doeltreffende invloed van het regulerende systeem op
de stofwisselingsprocessen kan n.1. slechts tot stand komen, indien bedoelde ele-

menten in de juiste concentraties in de vitale weefsels en in het bloed voorhanden
zijn om de secundair verlopende enzymatische omzettingen mogelijk te maken,
die het kenmerk zijn van het normale leven.

6. Zowel een tekort als een overmaat aan sporenelementen geeft aanleiding tot
een remming van de enzymatischie reacties, doordat de concentraties, die nodig
zijn voor een optimale activering, niet worden bereikt, resp. zijn overschreden.
Dit algemene beginsel stelt ons in staat het vraagstuk van de deficiëntieziekten,
veroorzaakt door een tekort aan sporenelementen en van de vergiftiging door
deze elementen van hetzelfde biochemische standpunt uit te beoordelen. Het
klinische beeld, dat men waarneemt, is te beschouwen als de resultante van een
aantal stoornissen in de tussenstofwisseling, waarbij sporenelementen zijn be-
trokken.

7. Stofwisselingsstoornissen, die men kan samenvatten onder de namen acidosis en
alkalosis, zullen in beginsel invloed uitoefenen op de werkzaamheid van de
sporenelementen als activatoren van enzymsystemen in het lichaam. Voor de
diergeneeskunde en de veevoeding ligt hier een arbeidsveld.

8. De geneeskunde van mens en dier en de veeteelt stellen ons ten aanzien van de
sporenelementen voor een viertal vraagstukken, die voor de practijk van uit-
zonderlijk belang zijn, te weten: a. het verschil in behoefte aan sporenelementen
bij de verschillende zoogdiersoorten; b. het vraagstuk van de voorwaardelijke
deficiëntie aan en intoxicatie door sporenelementen; c. de symptomatologie en
diagnostiek van stoornissen, waarbij sporenelementen zijn betrokken; d. de bij-
zondere plaats, die de elementen koper en kobalt in de stofwisseling van her-
kauwende dieren innemen.

9. Bij de meeste zoogdiersoorten is de stofwisseling van de sporenelementen op een
zeer economische manier geregeld. Bij herkauwers met hun ingewikkelde maag-
darmstelsel is er soms sprake van verkwisting, bijv. ten aanzien van het element
koper. Dit heeft tot gevolg, dat er bij runderen (en schapen), doch niet bij an-
dere zoogdieren, veelvuldig een voorwaardelijk kopergebrek voorkomt, geken-
merkt door hypocupremie en grote fluctuaties van de koperreserve in de lever,
met overwegend zeer lage gehalten. (Tabel 1) De laagste koperwaarden treft
men bij het rund aan gedurende de zomer en in de herfst. Naarmate bij het
jonge kalf het voormagenstelsel tot ontwikkeling komt, neemt de instabiliteit van
de koperstofwisscling toe. Het kritieke punt ligt op een leeftijd van ongeveer
5 maanden. (Tabel 2)

10. Tussen het gehalte aan koper van de lever en van het bloedserum bestaat bij
melkkoeien slechts dan een verband, als beide gehalten laag zijn. Voor de lever
ligt de kritische grens bij 10-15 d.p.m. (berekend op de droge stof), voor het
bloedserum bij ca. 60 y %. (Fig. 1)

11. Bij de normale melkkoe bestaat er een verband tussen het gehalte aan anorga-
nisch fosfaat en het kopergehalte van het bloedplasma. Abnormaal hoge gehalten
aan anorganisch fosfaat — die ook bij shock-toestanden worden waargenomen —
gaan gepaard met subnormale koperwaarden (Fig. 2). Dit verschijnsel wordt in
verband gebracht met een remming van de oxydatieve fosforylering bij koper-
gebrek, waardoor de energie-rijke fosfaten, die mede het reactievermogen van
de cel bepalen, niet in voldoende hoeveelheid gevormd worden.

12. In tegenstelling tot de mens en het paard, neemt het kopergehalte van de lever
bij het rund af bij alle tot dusver onderzochte ziekteprocessen. Hieruit volgt, dat
niet alleen de bijzondere verhoudingen in het maag-darmkanaal, maar ook endo-
gene invloeden de koperstofwisseling bij het rund in negatieve zin beïnvloeden.

13. Aan kobalt moet bij herkauwers een speciale functie worden toegekend ten
aanzien van de microbiologische verhoudingen in de pens. Bij kobaltgebrek is
de pensflora veranderd. Herkauwende dieren zijn blijkbaar in staat het cobalt-
houdende vitamin B12 en de daarmee verband houdende stoffen, uit cobaltzouten
in de pens op te bouwen en onderscheiden zich in dit opzicht van niet-herkau-

wcrs. Het vitamine Bi2-gehalte van de melk van herkauwende dieren vertoont
dientengevolge een grotere constantheid dan dat van niet-herkauwers (Tabel 3).
14. De thans nog zeer duistere wederzijdse beïnvloeding van de werking van sporen-
elementen onderling en van sporenelementen en macro-elementen (en andere
nutriënten) in het dierlijke organisme is een vraagstuk van uitzonderlijk belang
voor de veevoeding. Slechts goed uitgevoerde balansproeven kunnen hier licht
brengen.

Aan hen, die zich sedert 1938 onder mijn leiding gedurende kortere of langere tijd
met de bepaling en het onderzoek van sporenelementen hebben bezig gehouden, ben
ik veel dank verschuldigd. Van de talrijke medewerkers moge ik slechts hen met
name noemen, die zich geruime tijd met dit onderwerp hebben bezig gehouden. Dit
zijn Dr. R. Bijkerk, Dr. S. T. Hofstra, Dr. J. van der Grift en Dr. K. J. Kruyt, die
allen een proefschrift op dit gebied hebben bewerkt en de Heer H. Hooghoudt, analyst
A, door wie en onder wiens toezicht zeer veel analytisch-chemisch werk is verricht.

1. Trace clements act as bio-catalysts of enzyme systems in two ways, viz. (1) as
essential constituents of enzymes, vitamins and hormones, and (2) as activators
of enzymes. Certain ions (Cu, Fe) may act without the interference of enzymes
as catalysts in the oxidation of easily oxidable substances such as ascorbic acid
and vitamin E. The clement fluorine has a structural function in bone tissue
(fluoro-apatite).

2. Four kinds of processes of fundamental importance for normal life are subject
the action of trace elements, viz. (1) the synthesis and breakdown of tissue
elements, mainly protein; (2) processes in which energy is produced (oxido-
reductions) ; (3) detoxication of poisons of endogenous origin; (4) the regu-
lation of nervous stimuli.

3. Eight trace elements are hitherto found to be essential for normal life of mam-
mals: iron, manganese, copper, zinc, iodine, fluorine, cobalt and molybdenum.
It seems to be very difficult and often impossible to indicate fundamental dif-
ferences between tracc elements and macro-elements, in so far as their function
in the animal body is regarded.

4. Owing to their electronic structure, ionic radii and electric charge certain metal
ions may act as luting stuff in the formation of complexes of two or more nega-
tively charged molecules, viz. the enzyme protein and its substrate, and in this
way facilitate enzyme reactions.

5. To the trace elements and certain macro elements essential for normal life an
indirect though important function may be attributed concerning the regulation
of body functions. An efficient influence of the regulating syystem on the meta-
bolic processes can only be effected if the elements mentioned are present in
optimal concentrations in the vital tissues and the blood. In this way the enzy-
matic processes of secundary nature which arc characteristic for normal life are
made possible.

6. Both a deficiency and an excess of trace elements give rise to a checking of the
enzyme reactions due to non-optical activation. This general principle enables
us to consider the problems of deficiency diseases due to a shortage of trace
elements and the intoxication by an excess of these elements from the same bio-
chemical point of view. The clinical features observed in these cases may be
considered as a reflection of a number of abnormal enzymatic processes in the
course of intermediary metabolism in which tracc elements play a part.

7. Metabolic disorders collectively called acidosis and alkalosis will — in principle
— exert an influence on the activity of trace elements as activators of enzyme
systems. In veterinary medicine and animal nutrition a broad field of research
lies fallow in this respect.

8. In human and veterinary medicine, and in animal nutrition four problems of
great practical importance arise, to wit (1) the differences in the requirements of
trace elements in various species of mammals; (2) the problem of conditioned
deficiency and intoxication by tracc elements; (3) the symptomatology and
diagnostics in disorders in which trace elements play a part; (4) the special
role played by copper and cobalt in the metabolism of ruminants.

9. In most species of mammals trace elements metabolism seems to be regulated
very economically. However, in ruminants with their complicated gastro-intes-
tinal tract this regulation is sometimes based on waste. This holds for instance
for the element copper. So, in cattle (and sheep) but not in other mammals
a conditioned copper deficiency often occurs which is characterized by hypo-
cupraemia and considerable fluctuations of the copper reserve in the liver, with
predominantly very low values (Table 1). Cattle are showing the lowest copper
values during summer and in the autumn when on pasture. As the fore stomachs
of the young calf develop the instability of copper metabolism increases. The
critical point occurs at the age of about 5 months. (Table 2)

10. A correlation between liver copper and serum copper in lactating cows exists
only when the level of copper in the liver and in the blood serum does not
exceed 10 to 15 p.pm. dry matter basis and 60 ^ g per 100 ml respectively
(Graph 1).

11. In the normal milk cow a correlation is shown to exist between the copper
value of the blood serum and the value of inorganic phosphate. Abnormally
high levels of inorganic phosphate -— which are also observed during shock —
correlate with subnormal copper values. (Graph 2) This observation may be
associated with a checking of the oxidative phosphorylation in cases of copper
deficiency giving rise to a decrease in energy rich phosphates which determine
the reactivity of the cells.

12. As contrasted with man and horses the copper content of the liver is shown
to be exhausted in cattle in all diseases hitherto examined. Hence it is not only
the complicated gastro-intestinal tract that gives rise to the occurrence of a nega-
tive copper balance in cattle, but stimuli of endogenous origin play likewise
a part.

13. In ruminant cobalt has a spécial function with regard to the microbial condi-
tions in the rumen. The rumen flora is changed in coblat deficiency. Ruminants
are able to synthesize cobalt containing vitamin B12 and related substances from
cobalt salts in the rumen. In this respect they differ from non-ruminants. Owing
to this synthesizing capacity the vitamin B12 contents of milk of ruminants are
less variable than the values of this vitamin in the milk of non-ruminants.
(Table 3)

14. The interrelationships of one trace element with another and of trace elements
with macro-elements (and other nutrients) are still obscure. These problems
which are of very great importance in animal nutrition can only be solved
by systematic balance trials.

1. Les oligo-éléments fonctionnent comme bio-catalysatcurs en cas de trans-
mutations enzymatiques de deux façons, savoir primo comme éléments essentiels
de certaines enzymes, vitamines et hormones et secundo comme activateurs de
système enzymatiques. Certains ions (Cu, Fe) peuvent aussi être directement
actifs en cas d\'oxidation. Le fluor fonctionne en outre comme élément structural,
savoir dans la fluoroapatitc, matière qui donne à la substance de l\'os une grande
capacité de résistance contre des influences chimiques, p.e. les acides, grâce à
quoi on combat la carie.

2. Quatre sortes de processus des échanges vitaux pour la vie normale, sont
sujets au fonctionnement des oligo-éléments, savoir a la synthèse et la décom-

position des éléments du tissu, en premier lieu les protéines; b. les processus
fournissant de l\'énergie, les ce qu\'on appelle les oxydo-réductions; c. la désintoxi-
cation de poisons endogènes; de la transmission de stimulants.

3. Jusqu\'ici on a établi, avec certitude à l\'égard des mammifères, les huit oligo-
éléments suivants en quantités qui diffèrent passablement entre eux: le fer, le
manganèse, le cuivre, le zinc, l\'iode, le fluor, le cobalt et le molybdène. Une
différence de principe entre les oligo-éléments et les macro-éléments est, en
ce qui concerne leur fonctionnement biochemique in vivo, souvent difficile à in-
diquer.

4. Par le fait de leur structure électronique et les autres propriétés physio-chimi-
ques certains ions de métal peuvent fonctionner comme une substance mastic
entre l\'albumen d\'enzyme et le substratum. Par suite de cette fixation d\'enzyme
à son substratum la vitesse de la réaction augmente rapidement. La réaction ac-
tivante des oligo-éléments sur les procès enzymatiques s\'expliquer par-là.

5. Aux oligo-éléments essentiels pour la vie et à certains macro-éléments il
faut attribuer indirectement une fonction importante à l\'égard des fonctions
corporelles. C\'est qu\'une influence efficace du système régulateur sur les processus
du métabolisme ne saurait se réaliser lorsque les éléments en questions se présen-
tent dans les concentrations exactes dans les tissus vitaux et dans le sang pour
permettre les transformations enzymatiques qui sont la caractéristique de la vie
normale.

6. Aussi bien un déficit qu\'un excès d\'oligo-éléments donne lieu à un freinage
des réactions enzymatiques, vu qu\'on n\'atteint pas les concentrations nécessaires
pour les réactions optimales, resp. qu\'on les dépasse. Ce principe général
nous permet de juger le problème des maladies de carence causées par un
déficit d\'oligo-éléments et de leur empoisonnement par ces éléments, du
même point de vue biochimique. L\'image clinique qu\'on constate est à consi-
dérer comme la résultante d\'un certain nombre de perturbations dans les échan-
ges métaboliques intermédiaires où les oligo-éléments jouent un rôle.

7. Les troubles des changes vitaux qu\'on peut résumer sous le nom d\'acidosis et
d\'alkalosis, influenceront en principe l\'activité des oligo-éléments comme acti-
vateurs de systèmes enzymatiques dans le corps. Pour la médecine vétérinaire et
l\'alimentation du bétails il se présente ici un champ d\'activité.

8. La médecine humaine et animale ainsi l\'élevage nous mettent à l\'égard des oligo-
éléments devant un quatuor de problèmes, qui poru la pratique sont d\'un
intérêt exceptionnel, savoir: a. la différence à l\'égard des besoins d\'oligo-élé-
ments chez les différentes espèces de mammifères; b. le problème de la carence
conditionelle d\'oligo-éléments et de l\'intoxication par ces éléments; c. la
symptomatologie et le diagnostique de troubles où les oligo-éléments jouent un
rôle dans les échanges nutritifs; d. le rôle particulier que les éléments cuivre
et cobalt jouent dans les échanges vitaux des ruminants.

9. Chez la plupart des espèces mammifères, les changes vitaux des oligo-élé-
ments sont réglés d\'une manière très économique. Chez les ruminants avec leur
système gastro-intestinale compliqué, il y a quelques fois question de gaspillage,
p.e. à l\'égard de l\'élément cuivre. Avec la conséquence que chez les bovidés
(et chez les moutons), mais non chez les autres mammifères, il se présente fré-
quemment un carence conditionnelle de cuivre, caractérisée par l\'hypocupraemie
et de grandes fluctuations de la réserve de cuivre dans le foie, avec un excédent
de teneurs très basses (Tableau 1).

Les valeurs de cuivre les plus basses se constatent chez les bovidés pendant l\'été
et en automne. A mesure que chez le jeune veau le rumen se développe, l\'insta-
bilité du métabolisme du cuivre augmente. Le point critique se présente à l\'âge
d\'environ 5 mois (Tableau 2).

10. Entre la teneur en cuivre du foie et du sérum sanguin il y a, chez les vaches
laitières, seulement un rapport lorsque les deux teneurs sont basses. Pour le foie

la limite critique se trouve près de 10-15 p.p.m (calculé sur la matière sèche),
pour le sérum sanguin près d\'env. 60 y % (Fig. 1).

11. Chez la vache laitière il existe un rapport entre la teneur en phosphate an-
organique et la teneur en cuivre du plasma sanguin. Des teneurs anormalement
élevées en phosphate anorganiques — se constatant aussi dans les situations de
chock — sont accompagnées de valeurs subnormales de cuivre (Fig. 2). On
met ce phénomène en rapport avec un freinage de la phosphorylation oxidative
en cas de manque de cuivre, par suite de quoi les phosphates riches en énergie,
qui eux aussi définissent la faculté de réaction de la cellule, ne sont pas for-
mées en quantité suffisante.

12. Par opposition à l\'homme et au cheval, la teneur en cuivre du foie chez le
bovidé diminue dans tous les processus étudies jusqu\'ici. Il s\'ensuit que ce ne sont
sont pas tous les processus étudié jusqu\'ici. Il s\'ensuit que ce ne sont pas seule-
pas seulement les rapports particuliers dans le canal digestif, mais aussi des in-
fluences endogènes qui influent sur le métabolisme du cuivre chez le bovidé
en sens négatif.

13. Au cobalt il faut chez les ruminants accorder une fonction spéciale à l\'égard
des rapports microbiologiques dans la panse. En cas de manque de cobalt la flore
de la panse a changé.

Les ruminants sont manifestement à même de préparer dans la panse la vita-
mine B12 contenant du cobalt et les matières s\'y rapportants, et ils se distin-
guent à cet égard des non-ruminants. La teneur en vitamine B12 du lait de
ruminants présente par là une plus grande constance que celle des non-rumi-
nants (tableau 3).

14. L\'influence réciproque, maintenant encore très confuse, de l\'effet des oligo-élé-
ments entre eux et des oligo-éléments et des macro-éléments (et des
autres nutrients) dans l\'organisme animal, est un problème d\'un intérêt excep-
tionnel pour l\'alimentation du bétail. Il n\'y a que des expériences de balance
bien excécutées qui peuvent donner ici de la lumière.

1. Spurenelemente wirken als Biokatalysatoren bei enzymatische Umsetzungen
auf zweierlei Manier, nämlich erstens als essentielle Bestandteile von bestimm-
ten Enzymen, Vitaminen und Hormonen und zweitens als Aktivatoren
von Enzymsystemen. Einige Ionen (Cu, Fe) können auch direkt bei Oxy-
dationsprozessen wirksam sein. Fluor wirkt ausserdem als strukturelles Element,
nämlich im Fluorapatiet, ein Stoff, welcher der Knochensubstanz ein grosses
Widerstandsvermögen gegenüber chemischen Einflüssen, z.B. Säuren gibt, wo-
durch ein Entstehen von Zahncaries verhindert wird.

2. Vier Arten von Stoffwechselprozessen, die essentiell für das normale Leben sind,
hängen von der Wirkung von Spurenelementen ab und zwar: a. der Aufbau,
bezw. der Abbau von Gewebeelementen, an erster Stelle Eiweisse; b. die Ener-
gie liefernden Prozesse, die sogenannten Oxydoreduktionen ; c. die Entgiftung
von endogenen Giften; d. das Übertragen von Nervenreizen.

3. Bisher sind für die Säugetiere die nachstehenden acht Spurenelemente — in von-
einander ziemlich stark differierenden Mengen — mit Sicherheit als unentbehr-
lich festgestellt worden: Eisen, Mangan, Kupfer, Zink, Jod, Fluor, Kobalt
und Molybdän. Ein prinzipieller Unterschied zwischen Spuren- und Makro-
elementen, hinsichtlich ihrer biochemischen Wirkung in vivo, ist oft schwierig an-
zugeben.

4. Auf Grund ihrer Elektronenstruktur und anderer physikalisch-chemischen Eigen-
schaften, können bestimmte Metallionen als Kittsubstanz zwischen Enzymeiweiss
und Substrat wirken. Durch diese Fixierung des Enzyms an sein Substrat wird
die Einwirkungsschnellheit sehr erhöht, wodurch der aktivierende Einfluss der
Spurenelemente auf enzymatische Prozesse begreiflich wird.

Makroelementen eine bedeutsame Rolle bei der Regulierung der Körperfunktio-
nen zuerkannt werden. Eine zweckmässige Beeinflussung des regulierenden Sys-
tems auf die Stoffwechselprozesse kann nur dann zustande kommen, wenn die
betreffenden Elemente in der richtigen Zusammensetzung im vitalen Gewebe
und im Blut vorhanden sind, um die sekundär verlaufenden enzymatischen Um-
setzungen zu ermöglichen, die das Merkmal des normalen Lebens sind.

6. Sowohl ein Mangel, als auch ein Ubermass an Spurenelementen veranlasst eine
Hemmung des enzymatischen Reaktionen, da die Konzentrationen, die für eine
optimale Aktivierung nötig sind, nicht erreicht, bezw. überschritten werden.
Dieses allgemeine Prinzip gibt uns die Möglichkeit an Hand, um das Problem
der Mangelkrankheiten, die durch ein Zukurz an Spurenelementen und durch
eine Vergiftung dieser Elemente entstehen, vom gleichen biochemischen Stand-
punkte aus zu beurteilen. Das wahrgenommene klinische Bild ist als das Re-
sultat einer Anzahl Störungen im Zwischenstoffwechsel anzusehen, bei welchem
Spurenelemente bezogen sind.

7. Stoffwechselstörungen, die man unter die Namen Acidosis und Alkalosis zu-
sammenfassen kann, werden im Prinzip auf die Tätigkeit der Spurenelemente
als Wirkungsfaktoren der Enzymsysteme im Körper ihren Einfluss geltend ma-
chen. Für die Veterinärmedizin, als auch für die Tierernährung liegt hier noch
ein dankbares Arbeitsfeld.

8. Die Medizin von Mensch und Tier und die Viehzucht stellen uns mit Hinsicht
auf die Spurenelemente vor viererlei Probleme, die für die Praxis von ausser-
ordentlicher Bedeutung sind und zwar: a. der Unterschied hinsichtlich des Be-
darfs an Spurenelementen bei den verschiedenen Säugetieren; b. das Problem
des bedingten Mangels an und der Intoxikation durch Spurenelemente; c. die
Symptomatologie und Diagnostiek von Störungen, bei denen Spurenelemente
bezogen sind; d. die besondere Stellung, welche die Elemente Kupfer und Ko-
balt in dem Stoffwechsel der Wiederkäuer einnehmen.

9. Bei den meisten Säugetieren ist der Stoffwechsel der Spurenelemente auf sehr
ökonomische Weise geregelt. Bei Wiederkäuern mit ihrem komplizierten Magen-
und Darmsystem kann jedoch manchesmal von Verschwendung die Rede sein,
z.B. hinsichtlich des Elementes Kupfer. Dies hat zur Folge, dass bei Rindern
(und Schafen), jedoch nicht bei anderen Säugetieren, sehr oft ein bedingter
Mangel an Kupfer in Erscheinung tritt, was sich durch Hypocuprämie und
grosse Fluktuationen der Kupferreserve in der Leber, mit überwiegend sehr
niedrigem Gehalt (Tabelle 1) bemerkbar macht. Die niedrigsten Kupferwerte
beim Rind trifft man im Sommer und im Herbst an. In dem Masse sich beim
jungen Kalb das Vormagensystem weiterentwickelt, nimmt die Instabilität des
Kupferstoffwechsels zu. Der kritische Punkt liegt bei einer Lebzeit von 5 Mo-
naten (Tabelle 2).

10. Zwischen dem Kupfergehalt der Leber und des Blutserums besteht bei Milch-
kühen nur dann einen Zusammenhang, wenn derselbe bei beiden ein niedriger ist.
Für die Leber liegt die kritische Grenze bei 10-15 T.p.M. (auf trockcnem Stoff
berechnet), für das Blutserum bei er. 60 y % (Fig. 1). Wohl besteht bei der nor-
malen Milchkuh ein Zusammenhang zwischen dem Gehalt an anorganischen
Phosphat und dem Gehalt an Kupfer im Blutplasma. Ein anormal hoher Gehalt
an anorganischem Phosphat — der auch bei Schockzuständen wahrgenommen
wird — wird von subnormalen Kupferwerten begleitet (Fig. 2). Diese Erschei-
nung wird in Verbindung gebracht mit einer Hemmung der oxydativen Phospho-
rylierung bei einem Kupfcrmangel, wodurch die an Energie reichen Phosphate,
die das Reaktionsvermögen der Zelle bestimmen, nicht in genügender Menge ge-
bildet werden.

12. Im Gegensatz zum Menschen und zum Pferd, nimmt bei allen, bisher unter-
suchten Krankheitsprozessen, der Kupfergehalt der Leber beim Rind ab. Hieraus
folgt, dass nicht allein die besonderen Verhältnisse im Magen- und Darmkanal,

sondern auch endogene Einflüsse den Kupferstoffwechsel beim Rind in nega-
tivem Sinne beeinflussen.

13. Eine spezielle Funktion, betreffs der mikrobiologischen Verhältnisse im Pansen der
Wiederkäuer, muss dem Element Kobalt zugeschrieben werden. Bei einem Man-
gel an Kobalt tritt eine Veränderung in der Flora des Pansen auf. Wiederkäuer
sind offenbar imstande, das Kobalt enthaltende Vitamin Bt2 und die
hiermit verwandten Stoffe aus Kobaltsalzen im Pansen aufzubauen,
wodurch sie sich in dieser Hinsicht von den „Nicht-Wiederkäuern" unterscheiden.
Der Vitamin Bi2-gehalt der Milch von Wiederkäuern zeigt demzufolge eine
grössere Konstanz, als die von den „Nicht-Wiederkäuern" (Tabelle 3).

14. Sowohl die augenblicklich noch sehr undeutliche, gegenseitige Beeinflussung
betreffs der Wirkung von Spurenelementen untereinander, als auch von Spuren-
elementen und Makroelementen (und andere Nutrienten) im tierischen Orga-
nismus, bleibt für die Viehfütterung ein Problem von grosser Bedeutung. Nur
gut durchgeführte Bilanz-versuche können hier einige Aufklärung geben.

1. L. SEEKLES: Congress Lecture, Proc. 3rd International Congress of Biochemis-
try, Brussel, 42 (1955).

4. L. SEEKLES: Verslag van een Studieweek over Micro-elementen, gehouden
onder auspiciën van de Pauselijke Academie van Wetenschappen, Rome, 1955
(in druk).

10. G. E. CARTWRIGHT: Overzicht opgenomen in Symposium on Copper Meta-
bolism, uitgegeven door W. D. Mc Elroy en B. Glass, Baltimore, The Johns
Hopkins Press, 1950.

12. L. SEEKLES: Proc. 6th International Congress of Comparative Pathology
Madrid 1, 4, 19 (1952).

14. L. SEEKLES: Proc. 15th International Veterinary Congress, Stockholm, 2, 59
(1953).

17. R. A. COLLINS, A. E. HARPER, M. SCHREIBER, C. A. ELVEHJEM: Journ.
of Nutrition «,313 (1951).

24. R. E. ELY, K. M. DUNN, C. F. HUFFMAN, C. L. COMAR, G. K. DAVIS:
Journ. Anim. Science 12, 394 (1953).

25. M. S. CHASE, C. J. GUBLER, G. E. CARTWRIGHT, M. M. WINTROBE:
Journ. Biol. Chem. 199, 75 (1952).

26. J. T. REID, K. O. PFAU, R. L. SALISBURY, C. B. BENDER, G. M. WARD:
Journ. of Nutrition 34, 661 (1947).

Acetonemie wordt gekenmerkt door een verhoogd gehalte aan aceton-
lichamen in het bloed en door een verlaagd gehalte aan bloedglucose, als-
mede door een aantal klinische verschijnselen welke bij U allen bekend
mogen worden geacht.

Een verhoogd gehalte aan acetonlichamen in het bloed, benevens het ver-
schijnen van acetonlichamen in de urine komt bij het rund in vele gevallen
voor en wel vooral rondom de partus. Het is dan ook gebleken dat men
aan deze verschijnselen geen grote waarde mag toekennen. Zij geven op
zichzelf geen aanleiding tot ziektesymptomen.

De hypoglycemie echter vormt naar men tegenwoordig aanneemt het
essentiële aetiologische moment van de ziekte en het wordt steeds duide-
lijker dat de glucose de centrale stof is, waaromheen de vele problemen
welke de acetonaemia post partum bij het rund nog altijd vergezellen, zijn
gegroepeerd. De hedendaagse melkkoe produceert een in verhouding tot
de behoeften van het kalf enorme hoeveelheid melk en aangezien melk per
liter ongeveer 45 gram lactose bevat welke stof in de uier uit glucose
wordt gevormd, heeft een koe die per dag 25 liter melk produceert alleen
hiervoor al ten minste 1 kilogram glucose nodig. De produktie van een
dergelijke hoeveelheid glucose vormt een zware en onder bepaalde omstan-
digheden té zware belasting voor de voorvertering en de intermediaire
stofwisseling van het rund.

Bij de herkauwers immers is glucose niet het voornaamste eindprodukt van
de vertering van de koolhydraten. Het glucosegehalte van het bloed is
bij deze diersoorten dan ook laag en bedraagt slechts ongeveer de helft
van de waarde welke men bij de mens aantreft. Toch dient de koe in ver-
band met haar hoge melkgift voldoende glucose te produceren. Voor het
overgrote deel moet deze glucose uit andersgeaarde stoffen worden aange-
maakt. Verschillende orgaansystemen zijn hierbij van groot belang.
Wij willen deze systemen aan een beschouwing onderwerpen om ons aldus
een indruk te kunnen vormen van de thans bekende gebeurtenissen bij de
voorvertering van de koolhydraten en bij de opbouw van glucose uit ver-
schillende bouwstenen. Hierbij zullen tevens enkele therapieën de revue
passeren.

Door de onderzoekingen van Barcroft, Phillipson en anderen is
duidelijk geworden dat herkauwers, dank zij de enorme aantallen bacteria,
fungi en protozoen welke zij in hun voormagen herbergen, in staat zijn
om cellulose te splitsen in voor energielevering bruikbare componenten.
De voornaamste splitsingsproducten zijn azijnzuur, propionzuur en boter-

zuur, alsmede kleine hoeveelheden mierenzuur en vetzuren met 5 en 6
koolstofatomen. Niet alleen cellulose, maar ook per os opgenomen suikers
worden voor het overgrote deel omgezet in lagere vetzuren, zodat de re-
sorptie van glucose in de dunne darm slechts een fractie bedraagt van de
bij andere diersoorten opgenomen hoeveelheden.

Uit proeven van Dougherty c.s. (1956) blijkt, dat wil men een rede-
lijke stijging van het bloedsuikergehalte bereiken door aan een herkauwer
per os glucose toe te dienen, men de glucose-oplossing met de maagpomp
snel moet ingeven. Bovendien is dan ten minsté 3 gram glucose per kilo-
gram lichaamsgewicht nodig. Geeft men te weinig in, dan heeft de glu-
cose geen effect op het bloedsuikergehalte er. is de dosis te groot dan kan
de pensflora ernstig verstoord worden en daalt de pH in de pens sterk.
Het is dus bijna onmogelijk om zonder kans op ongelukken een werkzame
dosis glucose per os toe te dienen, want laat men de koe ad libitum glucose
oplikken dan ziet men geen stijging van het glucosegehalte van het bloed
optreden. Vermoedelijk wordt de opgenomen glucose in dit geval in de
pens omgezet in lagere vetzuren.

De zuren worden door de wand van de voormagen geresorbeerd en via
het veneuze stelsel naar de lever vervoerd. Het is van groot belang hoe het
organisme verder deze stoffen verwerkt.

Azijnzuur wordt door het organisme waarschijnlijk als zodanig als bron
van energie gebruikt. Volgens Schultz c.s. (1951) geeft azijnzuur bij
de geit na toediening per os en ook na intraveneuze injectie een lichte stij-
ging van het glucosegehalte van het bloed. Dit kon niet worden bevestigd
door Johnson (1955). Deze onderzoeker vond geen stijging van het glu-
cosegehalte van het bloed na orale toediening van azijnzuur. De stijging
welke optreedt na intraveneuze injectie van natrium-acetaat wordt door
Johnson toegeschreven aan de invloed welke het natrium-ion op de
glucose-stofwisseling heeft. Azijnzuur doet het gehalte van het bloed aan
acetonlichamen in lichte mate stijgen. Het is dus een weinig ketogeen.
M i 11 e r en Allen waren volgens S h a w in staat in 12 van 32 gevallen
acetonemie te genezen met natriumacetaat per os. Als therapeuticum
hebben de acetaten geen practische waarde, hoogstens is het theoretisch
van belang, dat acetaat in het organisme een glucose sparende substantie
kan zijn.

Propionzuur geeft een sterke stijging van het glucosegehalte van het bloed
en doet het gehalte aan acetonlichamen dalen.

Boterzuur geeft na een kortstondige stijging een sterke daling van het
glucosegehalte en tevens een sterke stijging van het gehalte van het bloed
aan acetonlichamen.

Bij kleine proefdieren vonden Erabden c.s. (1908) dat de lever het eni-
ge orgaan was, dat acetonlichamen sneller vormde dan afbrak. Men heeft
steunende op deze en soortgelijke experimenten gedurende lange tijd aan-
genomen, dat de acetonlichamen uitsluitend in de lever werden gevormd.
Voor zover het de herkauwers betreft blijkt dit echter niet juist te zijn.
Deze hebben een tweede bron van acetonlichamen in de wand van de
voormagen. Penning ton (1952) toonde namelijk aan dat een deel
van het in de pens gevormde boterzuur in de penswand wordt omgezet tot
acetonlichamen. Ook een klein gedeelte van het azijnzuur wordt omgezet,
propionzuur echter niet. Dit geschiedt zowel bij gezonde als bij zieke die-

ren. Door deze onderzoekingen is ongedwongen verklaard waarom men
bij gezonde dieren na het voeren van grote hoeveelheden kuilgras met
een hoog gehalte aan boterzuur meer acetonlichamen in het bloed vindt
dan normaal en ook acetonurie, zoals onder anderen door Brouwer en
D ij k s t r a (1938) werd meegedeeld.

Adler (1956) beschrijft, dat in een stal waar niet eerder acetonemie
was geconstateerd plotseling drie dieren aan deze ziekte bleken te lijden.
Als oorzaak neemt hij het kuilgras aan, dat een sterke boterzuurlucht ver-
spreidde. Bij 12 gezonde koeien op hetzelfde bedrijf vond Adler nor-
male gehalten aan glucose in het bloed, doch gehalten aan acetonlichamen
welke varieerden van 1,4 tot 19,4 mg%. Volgens deze onderzoeker is het
boterzuur dat met het kuilgras wordt opgenomen mogelijk juist de drup-
pel die de emmer doet overlopen en aanleiding geeft tot ziekteverschijn-
selen. Dit komt overeen met het door ons ingenomen standpunt.
In dit verband willen wij er op wijzen dat van de thans bekende aceton-
lichamen het /?-oxyboterzuur een normaal en volkomen onschadelijk tus-
senproduct in de stofwisseling is. Volgens RobertsonenThin (1953)
is het van de acetonlichamen het enige dat bij gezonde dieren kan worden
aangetoond.

Onlangs is volgens S h a w (1956) met behulp van radioactief /?-oxyboter-
zuur aangetoond, dat deze stof een van de voornaamste voorlopers is van
vetzuren met korte keten in de melk. Nu wordt tijdens acetonemie een
grote hoeveelheid acetonlichamen gevormd. Mogelijk is het sterk ver-
hoogde vetgehalte van de geproduceerde melk hier mede aan toe te
schrijven. Wij willen er in dit verband tevens op wijzen, dat een onderzoek
naar de gehalten aan eiwit en lactose van melk van acetonemiepatiënten,
hetwelk naar wij menen tot dusverre niet werd verricht, zeer wenselijk is
en mogelijk waardevolle aanwijzingen kan verschaffen over de aetiologie
van de acetonemie bij de koe.

Het is niet bekend of acetylazijnzuur ook een normale metaboliet is. De
lage drempelwaarde welke voor deze stof in de nier bestaat, wijst er niet op.
Het door Robertson c.s. (1950) gevonden isopropanol is zeker geen
normaal stofwisselingsproduct. BI acetonemie welke door hongeren was
opgewekt vonden zij deze stof voornamelijk in de pensinhoud en zij stellen
zich voor dat tijdens vasten in de pens isopropanol uit aceton wordt ge-
vormd.

Tijdens echte acetonemie echter daalt het gehalte aan aceton in de pens-
inhoud en stijgt het gehalte aan isopropanol sterk. Ook het gehalte aan
isopropanol van het bloed en de urine stijgt tijdens echte acetonemie.
Volgens Robertson zou deze stof in deze gevallen ook uit andere
stoffen in de pens worden gevormd. Hij acht het mogelijk dat isopropanol
bij het ontstaan van acetonemie een voorname rol speelt. De proeven van
Adler c.s. (1955) duiden wel in deze richting. Deze onderzoekers inji-
cieerden bij vijf gezonde koeien 100 tot 300 gram isopropanol intraveneus
en zagen bij deze dieren dezelfde verschijnselen optreden, als men bij
patiënten met de nerveuze vorm van acetonemie pleegt waar te nemen
n.1. incoördinatie, voorbijgaande blindheid en speekselvloed, benevens bij
twee van de proefdieren kauwbewegingen en likzucht. Na ongeveer een
half uur verdwenen deze verschijnselen weer. Isopropanol is een alcohol
en geeft dus bij de koe soortgelijke verschijnselen als men bij de mens in

meerdere of mindere mate kan waarnemen na het gebruik van een
overmaat aan aethylalcohol.

Het is van groot belang voor de kennis omtrent de nerveuze vorm van
acetonemie, dat bepalingen worden verricht over het gehalte aan iso-
propanol in het bloed van acetonemiepatiënten met nerveuze verschijn-
selen. Het is zeer wel mogelijk dat isopropanol hierbij een grote rol speelt.
Volgens Pfander en Phillipson (1953) worden azijnzuur, boter-
zuur en propionzuur in afnemende hoeveelheden in deze volgorde uit de
pens opgenomen. Dit hangt mogelijk ook af van de aard van het verstrekte
voedsel.

Voor een zo groot mogelijke produktie van glucose is het wenselijk dat
zoveel mogelijk propionzuur en zo weinig mogelijk boterzuur wordt op-
genomen. Ook de vorming van melkzuur in de pens is gunstig omdat deze
stof eveneens gemakkelijk overgaat in glucose. Het schijnt inderdaad
mogelijk te zijn met een dieet met veel krachtvoer en weinig ruwvoer de
produktie van propionzuur enigszins te verhogen. Onder bepaalde om-
standigheden wordt ook melkzuur in de pens gevormd onder anderen uit
glucose. Het is mogelijk dat de toevoeging van kleine hoeveelheden me-
lasse aan het rantsoen op deze wijze gunstig werkt ter voorkoming van
acetonemie. Op dit terrein zijn echter nog te weinig proeven genomen
om een dieet te kunnen samenstellen dat acetonemie zou voorkómen.
Therapeutisch is echter op dit gebied veel meer te bereiken. S e e k 1 e s
(1950) was de eerste die acetonemie trachtte te genezen door het toe-
dienen van een stof, die in de voormagen niet of weinig werd afgebroken
door de pensflora en die in de lever gemakkelijk kon worden opgebouwd
tot glucose. Hij gebruikte hiervoor het ammoniumlactaat met zeer goede
resultaten.

Ook natriumlactaat (Shaw 1956) en kaliumlactaat (T a 1 s m a 1952)
bleken goede geneesmiddelen te zijn al reageerde de chronische alimentaire
vorm van de acetonemie beter dan de acute hormonale vorm.
Schultz (1952) toonde de waarde van natriurnpropionaat als genees-
middel aan en dit werd onlangs door Hof lund (1955) bevestigd. Een
groot aantal gevallen van acetonemie werd door hen genezen met 100
tot 140 gram natriurnpropionaat per dag gedurende drie tot vijf dagen per
os met water toegediend.

Ook wij hadden in 5 gevallen goede resultaten door tweemaal daags 100
tot 125 gram natriurnpropionaat te geven, een iets hogere dosis dan de
bovengenoemde onderzoekers dus.

Een nadeel is, dat natriurnpropionaat vocht aantrekt. In dit opzicht zou
het vloeibare propionzuur geschikter zijn om als geneesmiddel te verstrek-
ken, maar deze stof heeft hiervoor een te lage pH.

Johnson (1951) paste met succes propyleenglycol toe als geneesmiddel.
Hij achtte het een bezwaar van natriurnpropionaat, dat met het propion-
zuur als bron van glucose tevens een grote hoeveelheid basische ionen aan
het organisme werd toegevoegd en zocht naar meer indifferente stoffen
met drie koolstofatomen, welke in de pens niet of nagenoeg niet worden
afgebroken en in de lever gemakkelijk in glucose kunnen worden omgezet.
Of het door Johnson geopperde bezwaar reëel is valt te betwijfelen,
daar met de urine een grote hoeveelheid /?-oxyboterzuur en acetylazijn-
zuur het lichaam verlaten, welke eventueel het overtollige natrium-
hydroxyd zullen kunnen neutraliseren.

Het staat echter wel vast dat Johnson succes had, want na eerst glyce-
rine te hebben toegepast een onschadelijk, goedkoop en goed werkzaam
geneesmiddel, bleek hem dat propyleenglycol nog betere resultaten gaf.
Sedert deze stof hier te lande door Van der Schaaf, Fedde ma
en Van der Kooi voor het eerst bij acetonemie bij het schaap met
succes was aangewend, is propyleenglycol ook bij de koe een geneesmiddel
geworden met een uitstekende reputatie. Het is zeer weinig toxisch en
geeft slechts als het in grote doses wordt gegeven (400 tot 500 gram per
dag) aanleiding tot het optreden van een overigens onschuldige diarree,
welke na het staken van de therapie snel ophoudt. De normale dosering
is tweemaal daags 125 gram met water gemengd per os te verstrekken
gedurende 4 tot 8 dagen.

Niet alleen bij acetonemie doch ook in andere gevallen, waar lever-
beschadiging wordt vermoed, is propyleenglycol een waardevol genees-
middel. Verdere indicaties zijn bijvoorbeeld intoxicaties vanuit de darm of
de uterus bij het volwassen rund en darmspasmus met daaraanvolgende
darmparalyse bij graskalveren.

Propyleenglycol benadert dicht het ideaal dat men zich voor deze groep
geneesmiddelen heeft gesteld. Immers het is vrijwel onschadelijk, goed-
koop en gemakkelijk toe te dienen. Het is echter niet smakelijk genoeg
om profylactisch door het voer te geven. Zoals ons bij proeven bleek wordt
het dan niet door de koeien opgenomen. In dit opzicht is glycerine, wegens
zijn zoete smaak, meer geschikt.

Dit „orgaanstelsel\' \'heeft naast andere functies een taak als opslagplaats
voor reserveglucose in de vorm van glycogeen. Bij de door ons in een
vorige publikatie beschreven bewegingstherapie vindt afbraak van gluco-
geen in de spieren plaats. Het daarbij ontstane melkzuur wordt via het
bloed naar de lever vervoerd en aldaar omgezet tot leverglycogeen waaruit
weer bloedglucose kan ontstaan.

In hoeverre bij de genezing door beweging ook de afbraak van een grote
hoeveelheid acetonlichamen in de spieren ten behoeve van de energie-
levering een rol speelt, valt niet met zekerheid te zeggen. Door experimen- .
ten met radioactieve koolstofatomen, ingebouwd in verschillende lagere
vetzuren en in acetonlichamen, is de laatste jaren duidelijk geworden
dat al deze stoffen bij kleine proefdieren en, in de daartoe bij de her-
kauwers verrichte proeven, ook bij deze diersoorten uiteindelijk samen-
komen in de reactieketen die bekend staat onder de naam citroenzuur-
cyclus van Krebs. Deze reactieketen levert energie aan het organisme.
Volgens sommigen is voor de verbranding van vetzuren als azijnzuur en
boterzuur via deze cyclus van Krebs glucose of propionzuur nodig.
Zonder hier dieper op in te willen gaan, wijzen wij er op dat de oude
stelling „vetten verbranden slechts in de vlam van de koolhydraten" welke
gedurende een aantal jaren als onjuist heeft gegolden, in gewijzigde vorm
weer van kracht schijnt te zijn, indien het bovenstaande werkelijk het
geval is.

Bij de herkauwers is naast de lever wel is waar ook de wand van de voor-
magen in staat tot de vorming van acetonlichamen, doch dit neemt niet
weg dat de lever ook bij deze diersoorten beschouwd moet worden als een
uitermate belangrijk orgaan voor het ontstaan van het klinische beeld

van acetonemie. Door het onderzoek van leverbiopsieën is aangetoond,
dat in het beginstadium van acetonemie het glycogeengehalte van de
lever al laag was. Dit werd vastgesteld bij dieren die nog goed aten, zodat
een mogelijke invloed van het vasten, dat men in een later stadium van
acetonaemie ziet, kon worden uitgesloten.

Ook door ons werd bij het onderzoek van leverweefsel van slachtkoeien
enkele keren een laag gehalte aan glycogeen gevonden, gepaard gaande
met een verhoogd gehalte aan acetonlichamen in het bloed en een ver-
laagd gehalte aan glucose (Niet gepubliceerd). De leververvetting welke
men bij aan acetonemie gesuccombeerde dieren aantreft, schijnt een gevolg
te zijn van het vasten en niet rechtstreeks in verband te staan met de
acetonemie.

In een vorig artikel (T a 1 s m a 1953) is uitvoerig beschreven op welke
wijze de therapie met A.C.T.H. en bijnierschorssteroïden is ontstaan. Men
krijgt de indruk, dat de goede resultaten welke met deze therapieën zijn
bereikt, aanleiding hebben gegeven tot het ontstaan van een aantal
theorieën over de oorzaak van acetonemie, waarbij wordt aangenomen dat
een insufficientie van de bijnierschors of de hypofysevoorkwab de grond-
oorzaak is van de acetonaemia post partum. Om tot een sluitend geheel
te komen, worden een groot aantal veronderstellingen gekoppeld aan het
onloochenbare feit dat A.C.T.H. en de verschillende stoffen met gluco-
corticoïde werking in staat zijn door de aanmaak van glucose uit andere
stoffen acetonemie te genezen. Hierbij worden de criteria, welke in de
humane geneeskunde gelden voor een verlaagde uitscheiding van gluco-
corticoïden, op vrij willekeurige wijze gehanteerd.

Carlström (1950) poneerde dat aan het begin van de lactatie ter
stimulering van de melkgift grote hoeveelheden prolactine door de hypo-
fysevoorkwab worden afgescheiden. Als gevolg hiervan zou de hypofyse
niet in staat zijn om tegelijkertijd voldoende A.C.T.H. te leveren, hetgeen
een verlaagde produktie van glucocorticoïden door de bijnierschors ten
gevolge zou hebben.

Dye c.s. (1953) namen daarentegen een verhoogde productie van gluco-
corticoïden aan, maar stelden zich voor dat er een relatieve insufficientie
van de bijnierschors zou bestaan door de sterk vergrote behoefte aan deze
hormonen in het begin van de lactatie. Alle weefsels gebruiken de bijnier-
schorssteroïden in hoeveelheden welke evenredig zijn aan hun activiteit
en vooral wanneer een koe blootstaat aan verschillende vormen van
„stress" is de activiteit van vele weefsels groter dan normaal.
Ook Shaw (1956) beschouwt een relatieve of absolute insufficiëntie
van de hypofysevoorkwab en van de bijnierschors als de oorzaak van de
acetonemie bij de koe.

Voor deze theorieën zijn tot nu toe slechts weinig positieve bewijzen ge-
leverd, behalve de gunstige werking van de genoemde hormonen. Alleen
de proeven van Puntriano (1952) waarbij in de urine van koeien
met acetonemie een lager gehalte aan stoffen met glucocorticoïde wer-
king werd gevonden dan in de urine van normale koeien mogen als zo-
danig gelden. Shaw wijst er echter terecht op, dat het te betreuren
valt dat Puntriano ook niet een paar vastende koeien in het onder-
zoek heeft betrokken.

Het bloedbeeld geeft bij het rund lang niet de duidelijke aanwijzingen
voor het bestaan van een verlaagde bijnierschorswerking, die bij de mens
worden waargenomen. Zo vond S h a w in Californië in verhouding veel
meer acctonemiepatiënten met een laag percentage eosinofiele leuko-
cyten in het bloed, dan in Maryland. Tevens stelde hij vast, dat in
Californië de genezing van de patiënten een veel groter dosis glucocorti-
coïden vereiste dan in Maryland. Hoewel een laag percentage eosinofiele
leukocyten in het bloed in het algemeen wijst op een hyperfunctie van de
schors, interpreteert S h a w de gevonden lage waarden juist andersom en
poneert hij, om een verklaring te vinden voor de benodigde hogere doses
hormonen, dat de dieren in Californië een ernstiger bijnierinsufficientie
hebben dan in Maryland. Dit lijkt ons niet logisch.

De door S h a w c.s. ingespoten hoeveelheden glucocorticoïden en A.C.
T.H. zijn volgens onze begrippen en in vergelijking tot de bij de mens
gebruikelijke dosering enorm. Volgens onze mening is hierbij dan ook
geen sprake van het aanvullen van een bestaand tekort aan deze stoffen,
maar past het woord stoottherapie hier beter. In plaats van de patiënt te
helpen de verschillende vormen van „stress" het hoofd te bieden, voegt
men er nog een nieuwe aan toe. Gelukkig zijn in de meeste gevallen noch
de bijnierschors van de patiënt, noch zijn overige reserves uitgeput en
zal de stoottherapie geen fatale gevolgen hebben.

Hebben wij echter te maken met een sterk vermagerd en uitgeput dier,
dan lijkt ons de therapie met grote hoeveelheden A.C.T.H. of glucocorti-
coïden gevaarlijk en geven wij de voorkeur aan de intraveneuze toedie-
ning van glucose of aan de toediening per os van een gemakkelijk
assimileerbare voorloper van glucose eventueel tezamen met een kleine
dosis A.C.T.H.

Shaw vermeldt dat alle glucocorticoïden eerst een verlaging van de melk-
gift teweeg brengen welke echter wordt gecompenseerd door de hogere
melkgift na de genezing. Het lijkt ons niet onmogelijk dat de grote
hoeveelheid aminozuren, die wordt gebruikt voor de nieuwvorming van
glucose onder invloed van de hoge dosis schorsstcroïdcn, door een tijdelijk
tekort aan melkeiwit een daling van de melkgift doet ontstaan.
In de Verenigde Staten zoekt men naar stoffen met steeds sterker gluco-
corticoïde werking. Cortison, hydrocortison, prednison, hydrocortison-
alcohol, metacortandracin en 9-alfafluorohydrocortison zijn allemaal reeds
toegepast bij acetonemie bij de koe en men vermeldt van al deze stoffen
goede resultaten.

In de meeste streken van ons land kan de dierenarts echter volgens onze
mening goedkoper en beter gebruik maken van de toediening per os van
de genoemde voorlopers van glucose.

Uit de deels nog fragmentarische gegevens over de gebeurtenissen welke
tijdens de voorvertering van het voedsel en ook in de intermediaire stof-
wisseling plaatsvinden wordt langzamerhand een legkaart samengesteld,
waarop de punten waar een storing kan optreden die het klinische beeld
van acetonemie veroorzaakt, duidelijk zullen zijn afgetekend.
De punten, want een zo gecompliceerde stofwisselingsstoornis als aceton-
emie wordt niet in alle gevallen veroorzaakt door een en hetzelfde
tekort. Een reeks factoren, welke van streek tot streek in belangrijkheid

verschillen, veroorzaken de symptomen en hierop moet de therapie worden
afgestemd. En zelfs in één praktijkgebied kunnen gevallen voorkomen, die
niet of weinig reageren op de daar als routinebehandeling toegepaste ge-
neeswijze. Pas als een geheel ander behandelingsschcma wordt gekozen
zullen dergelijke patiënten genezen. Neemt men zijn toevlucht tot een
vrij drastische prikkeltherapie, dan is het raadzaam om tegelijkertijd glu-
cose intraveneus toe te dienen of per os een gemakkelijk assimileerbare
voorloper van glucose in te geven.

In ieder geval moet men na de behandeling van elke acetoncmiepatiënt
nog één of meermalen urine onderzoeken om het resultaat te controleren.
Veel vaker dan men uit de mededelingen van de eigenaar zou concluderen,
blijkt de koe wel verbeterd, doch niet genezen te zijn. Vervolgt men een
dergelijke patiënt dan blijkt hij redelijk goed te eten en ook de melkgift
is voldoende, terwijl vooral het vetgehalte van de melk hoog is. De koe
vermagert echter snel en blijft acetonurie houden benevens een gehalte
aan glucose in het bloed dat schommelt tussen 35 en 40 mg%, maar nooit
geheel normaal wordt. Men krijgt de indruk dat in deze gevallen een
stoornis in de pensflora blijft bestaan en dat door een excessieve gluco-
neogenese de patiënt tracht aan de eisen te voldoen welke de melkgift
stelt. Volledige genezing treedt in deze gevallen pas op als al het reservevet
is verbrand of als door het geven van weidegang de normale functies zijn
hersteld.

Tot slot van mijn betoog zou ik U willen opwekken om acetonemie te
blijven beschouwen als een syndroom vol onaangename verrassingen,
waardoor een degelijke behandeling en langdurige observatie nadien van
alle patiënten geboden blijft.

Drie orgaansystemen zijn nauw betrokken bij de aetiologie van de acetonemie (ke-

Dc koe heeft in het begin van de lactatie een grote hoeveelheid glucose nodig voor
dc produktie van lactose. Daar opgenomen cellulose en koolhydraten in de voormagen
bijna geheel worden gesplitst tot lagere vetzuren, moet deze glucose in het lichaam
grotendeels uit deze en andere stoffen worden opgebouwd.

Van de lagere vetzuren is propionzuur een voorloper van glucose, terwijl boterzuur
in dc wand van de voormagen deels wordt omgezet in acctonlichamen.
Door het verstrekken van kuilgras met een hoog gehalte aan boterzuur wordt het
optreden van acctoncmic bevorderd. Omgekeerd is nog geen dieet bekend dat de
vorming van propionzuur bevordert en aldus acetonemie kan voorkómen. Het is
mogelijk dat kleine giften melasse een gunstige invloed hebben.

Voor dc therapie hecht de schrijver veel waarde aan de orale toediening van voor-
lopers van glucose, als de lactaten, natrium-propionaat en propyleenglycol. Vooral
de laatste stof wordt veel als geneesmiddel gebruikt.

Het stelsel lever-spieren speelt eveneens een belangrijke rol in de aetiologie van de
acetonemie o.a. als stapelplaats van glycogeen. Tijdens acetonemie is het gehalte
aan glycogeen in dc lever laag. Door het geven van beweging wordt spicrglycogcen
omgezet tot melkzuur, welke stof in de lever weer wordt opgebouwd tot leverglyco-
gcen.

De rol van het systeem hypofysevoorkwab-bijnierschors is nog niet duidelijk. Glu-
cocorticoïden A.C.T.H. zijn zeer goede geneesmiddelen, maar dit is geen bewijs

dat er tijdens alle gevallen van acetonemic een relatieve of absolute insufficiëntie
van de bijnierschors of de hypofysevoorkwab zou bestaan. De gegevens die hierover
bekend zijn duiden slechts voor een deel op een insufficiëntie.

De injectie van grote doses schorssteroïden wordt door de schrijver beschouwd als
een prikkeltherapie welke in gevallen, waarin sterke uitputting bestaat, gevaarlijk kan
zijn. Men stelt de koe bloot aan een nieuwe „stress" inplaats van haar te helpen een
bestaand tekort aan steroïden te overwinnen.

Acetonemic wordt niet door één tekort veroorzaakt maar een groot aantal factoren
kunnen het klinische beeld van de ziekte te weeg brengen. In de praktijk van de
schrijver ligt het accent hierbij meer op functiestoornissen in de voormagen en op
storingen in de intermediaire stofwisseling dan op hormonale of minerale tekorten.
In een enkel geval kan de therapie waarmee men bij andere patiënten goede resul-
taten heeft, geheel of gedeeltelijk falen. Het is dan gewenst om op een geheel ander
behandelingsschema over te schakelen. Maakt men gebruik van een drastische prikkel
als therapeutieum dan is het raadzaam om tevens glucose intraveneus toe te dienen
of per os voorlopers van glucose te verstrekken.

Onderzoek van de urine na de behandeling is noodzakelijk. Men vindt dan een vrij
groot aantal gevallen waarin de uitscheiding van aeetonlichamen nog doorgaat. Vaak
is de melkgift van de koe wel gestegen en is de eetlust verbeterd, maar de koe ver-
magert sterk. In deze gevallen schommelt het glucosegehalte van het bloed ong.
tussen 35 en 40 mg%. Vaak treedt eerst in de weide genezing op. Volgens de schrij-
ver blijft in deze gevallen een storing in de voorvertering van het voedsel in de voor-
magen bestaan. De koe tracht hieraan tegemoet te komen door een excessieve gluco-
neogenese uit de reservestoffen. Pas als het reservevet voor een groot gedeelte is ver-
brand of als door weidegang een volledige wijziging is gebracht in de voeding en de
leefwijze van de patiënt, kan men in deze gevallen genezing verwachten.

Three organic systems are intimately involved in the etiology of acetonaemia (ketosis)
in cattle, viz.:

the anterior lobe of the pituitary gland/adrenal cortex system.
At the beginning of lactation the cow requires large quantities of glucose for the pro-
duction of lactose. As almost all the ingested cellulose and carbohydrates are broken
down into fatten acids in the rumen, reticulum and omasum, the necessary glucose
must be built up in the body to a large extent from these and other substances. Of the
lower fatty acids, propinoic acid is a precursor of glucose, while butyric acid is par-
tially transformed into ketones in the wall of the oesophagus.

Feeding on silage grass characterized by a high butyric acid content is conducive to
acetonaemia. No diet is known, however, able to stimulate the formation of propionic
acid and thus counteract acetonaemia. Small quantities of molasses may possibly
exercise a beneficial influence in this respect.

From a therapeutic point of view the author attaches considerable importance to the
oral administration of glucose precursors, e.g. the lactates sodium propionate and pro-
pylene glycol. The latter especially is frequently used for pharmaceutical purposes.
The liver-muscular system likewise plays an important role in the etiology of aceto-
naemia, i.e. as a reservoir for glycogen. The glycogen content of the liver is low
during acetonaemia. As a result of the animal\'s movements, muscle glycogen is trans-
formed into lactic acid, the latter subsequently being converted into liver glycogen
in the liver.

The role of the anterior lobe of the pituitary gland/adrenal cortex system is not yet
clear. Glucocorticoids and ACTH (corticotropin) are extremely effective pharma-
ceuticals, although this may not be regarded as conclusive evidence that acetonaemia
is attended by a relative or absolute insufficiency of the adrenal cortex and/or the an-

terior lobe of the pituitary gland. The evidence available to date appears to indicate
that insufficiency is only partially responsible.

The author considers the injection of large doses of cortical steroids to be a stimu-
lative form of therapy which may well prove dangerous in cases characterized by
heavy exhaustion. Instead of assisting it to overcome an existing steroid-deficiency,
the animal is thus subjected to an ever greater stress.

Acetonaemia is not due to a deficiency of any single substance, but to a large number
of factors combining to cause the clinical picture characterizing this disease.
The author\'s practical experience has led to the conclusion that the accent lies more
on functional lesions in the rumen, reticulum and omasum and disorders related to
intermediate metabolism, than on hormone or mineral deficiencies.
Now and again, the therapy with which good results have been obtained with other
patients, may fail wholly or partially, in which case the adoption of an entirely dif-
ferent therapeutic method is essential. If a drastic stimulant is used as a remedy, it
is also advisable to administer glucose intravenously or glucose precursors per os.
Examination of the urine is essential after treatment. A large number of cases will be
encountered in which the excretion of ketones still continues. Milk production rises
and, although there is a marked improvement in appetite in many cases, the animal
continues to lose weight rapidly. The glucose content of the blood in these instances
will be found to vary between 35 and 40 mg%. A complete cure is not effected in
some cases until the cow is put out to pasture again. In the author\'s opinion, these
cases are marked by the continuance of a disorder in the initial digestion process.
The animal endeavours to countcract this by excessive glucogenesis from its reserves.
A complete cure cannot be expected, however, until a high percentage of the reserve
fat has been converted into calorics, or the animal is put out to pasture with the
consequent complété modification of its nutritional intake and daily routine.

Trois systèmes d\'organes sont étroitement liés à l\'étiologie de l\'acétonémie (ketosis)
de la vache. Ce sont:

le système du fanon antérieur hypophyse-substance corticale surrénale.
Au début de la lactation la vache a besoin d\'une grande quantité de glucose pour la
production de lactose. Comme la cellulose et les hydrates de carbone absorbées dans
les pré-estomacs se scindent presque entièrement en acides sebaciques inférieurs, cette
glucose doit être en grande partie formée de ces matières-ci et par d\'autres. De ces
acides baciques inférieurs l\'acide propionique est un avant-coureur de glucose, tandis
que l\'acide butyrique dans la paroi des pré-cstomacs se transforme partiellement en
corps d\'acétone.

En fournissant de l\'herbe ensilée à haute teneur d\'acide butyrique, on favorise la pré-
sence d\'acétonémic. Inversement on ne connaît pas encore de régime activant la for-
mation de l\'acide propionique et qui par là peut prévenir l\'acétonémie. Il est possible
que de petites doses de mélasse exercent une bonne influence.

Pour la thérapie l\'auteur attache beaucoup de valeur à l\'administration orale de pro-
domes de glucose, tels que les lactés, le propionat de sodium et le glycol de propy-
lène. Surtout cette dernière matière s\'emploie beaucoup comme remède.
Le système des muscles hépatique aussi joue un rôle important dans l\'actiologie de
l\'acétonémie e.a. comme magasin de glycogène. Durant l\'acétonémie la teneur en
glycogène dans le foie est bâsse. En activant le mouvement le glycogène musculaire est
transformé en acide lactique, matière qui dans le foie se transforme de nouveau en
glycogène du foie.

Le rôle du système du fanon antérieur hypophyse-substance corticale surrénale, n\'est
pas encore clair. Les glucocorticoïdcs et A.C.T.H. sont de très bons remèdes, mais
ce n\'est pas encore la preuve qu\'en cours de tous les cas d\'acétonémie il existerait une
insuffisance relative ou absolue de la substance corticale surrénale ou du fanon anté-

rieur hypophyse. Les données qu\'on connaît à ce sujet ne signalent une insuffisance
que partiellement.

L\'injection de grandes doses de stéroïdes corticales est considérée par l\'auteur comme
une thérapie d\'excitation qui, dans les cas de fort épuisement, peut etre dangereux.
On expose la vache à un nouveau „stress" au lieu de l\'aider à vaincre un déficit réel
de stéroïdes.

Drei Organsysteme stehen dicht in Verband bei der Ätiologie von der Acetonaemie
(Ketosis) von der Kuh. Das sind:
Der Vormagen;
Das Hypophysevorderlappen ;
Nebennierenrinde-System.
Die Kuh hat am Anfang der Laktation eine grosse Menge Glucose nötig für die Pro-
duktion von Lactose.

Da die aufgenommene Zellulose und Kohlehydraten in dem Vormagen beinahe ganz
geteilt werden zu niedrigen Fettsäuren, muss diese Glucose im Körper grössenteils
aus diesen und anderen Stoffen aufgebaut werden.

Von den niedrigen Fettsäuren ist die Propionsäure ein Vorläufer von Glucose,
während Buttersäure in der Wand von dem Vormagen teilweise umgesetzt wird in
Azetonkörper.

Durch das Zudienen von eingebrabenes Gras mit einem hohen Buttersäure gehalt
wird das Auftreten von Acetonaemia befördert. Umgekehrt ist noch kein Diät be-
kannt das die Bildung von Propionsäure befördert und so Acetonaemia kann ver-
hindern. Er ist möglich dass Kleine Mengen Melasse einen gunstigen Einfluss haben.
Für die Therapie legt der Verfasser viel Wert auf die orale Zudienung von Vor-
läufern von Glucose, so als die Lactaten, Natrium-Propionat und Propylenglycol.
Besonders der als letztes genannten Stoff wird oft als Arznei gebraucht.
Das Lebcr-Muskcl-Systcm spielt ebenfalls eine wichtige Rolle in der Aetiologie von
der Acetonaemia u.a. als Stapelplatz für Glycogen.

Während der Acetonaemia ist das Gehalt an Glycogen in der Leber niedrig.
Durch Gelegenheit für Bewegung zu geben wird Muskelglycogen umgesetzt in Milch-
säure, welcher Stoff in der Leber wieder aufgebaut wird zu Leberglycogen.
Die Rolle von dem Hypophysevorderlappen-Nebennierenrinde-System ist noch nicht
denklich.

Glucosccocorticoïden 4~ A.C.T.H. sind sehr gute Arzneien, aber das ist klein Beweis,
dass bei allen Fällen von Acetonaemia eine relative oder absolute Insuffisenz von
der Nebennierenrinde oder der Hypophysevorderlappen bestehen sollte.
Die Angaben, die hierüber bekannt sind, weisen nur für einen Teil auf eine Insuffi-
senz hin.

Die Injektion von grossen Dosen Steroiden der Nebennierenrinde wird durch den
Verfasser als eine „Prickelthcrapie" betrachtet, welche in Fällen, in denen starke
Erschöpfung besteht, gefährlich sein kann. Man setzt die Kuh einer neuen „Stress"
aus, anstatt ihr zu helfen einen bestehenden Mangel an Steroiden zu überwinden.
Acetonaemie wird nicht durch ein einziges Zukurz verursacht, doch können eine
ganze Anzahl Faktoren das klinische Bild der Krankheit zustandebringen. In der
Praxis des Schreibers liegt der Akzent hierbei mehr auf Funktionsstörungen im Vor-
magen und auf Störungen im intermediären Stoffwechsel, als auf einem Mangel an
Hormonen und Mineralien.

In einem Einzelfall kann die Therapie, mit der man bei anderen Patienten gute Re-
sultate erzielte, ganz oder teilweise fehlschlagen. Dann ist es erwünscht, dass man auf
ein ganz anderes Behandlungsschema überschaltet. Macht man von einem drastischen
Reiz als Therapeuticum Gebrauch, dann ist es ratsam, gleichzeitig Glukose intravenös
zu verabreichen, oder per os Zwischenprodukte von Glukose zu geben.
Eine Urinuntersuchung nach der Behandlung ist unbedingt notwendig. Man findet

Hann bei einer ziemlich grossen Anzahl noch eine ständige Ausscheidung von Aceton-
körperchen. Oft ist wohl die Milchproduktion und die Esslust der Kuh gestiegen,
aber trotzdem eine starke Abmagerung festzustellen. In solchen Fällen schwankt der
Glukosegehalt des Blutes ungefähr zwischen 35-40 mg%. Oft tritt erst wieder beim
Weidegang Genesung ein. Nach Ansicht des Schreibers bleibt in diesen Fällen eine
Verdauungsstörung im Vormagen zurück. Die Kuh trachtet dann durch eine exzes-
sive Gluko-neogenese aus den Reservestoffen diese aufzuheben. Erst, wennn das Re-
servefett zum grossen Teile verbrannt ist, oder durch Weidegang eine vollständige
Umstellung in der Ernährung und Lebensweise des Patienten eingetreten ist, kann
man in derartigen Fällen eine Genesung erwarten

23. THIN, C. and ROBERTSON, A.: J. of Comp. Path, and Therapeutics 63-
184-1953.

Bureau: Rubenslaan 123, Tel. 030—11413. Gironummer 511606 ten name van de
Maatschappij voor Diergeneeskunde, Utrecht.

Deze aflevering is geheel gewijd aan de wetenschappelijke sectie van de Algemene

Voor een nadere mededeling over de schouwburgavond en feestelijke bijeenkomst op

vrijdagavond, kan worden verwezen naar de losse bijlage met intekenstrook, die aan

Het Hoofdbestuur draagt de volgende collegae voor het lidmaatschap van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde voor:

T. E. Engelkes, Veenplasweg 18, Zuidlaren.
J. F. Frik, Heideburen 5, Heerenveen.

R. F. P. M. Quaedvlieg, Thorbeckelaan 541, \'s-Gravenhage.
M. J. M. P. Schijns, Akerstraat 310, Hoensbroek.

Het Hoofdbestuur heeft de volgende diergeneeskundige candidaten aangenomen als
candidaat-lid van dc Maatschappij voor Diergeneeskunde:
J. P. Chardon en D. de Vries.

Kersjes, A. W.; 1956; Utrecht, Maliestraat 20bis; tel. 030—13373; ass. R.U. (fac.

Kuip, E. J. van der, van \'s-Hage naar Oranjestad, Aruba (Ned. Antillen), h. v/d
Vet. dienst op Aruba. (van 96 naar 123)

Op donderdag 19 september is de Heer K. J. Kruyt te Lekkerkerk gepromoveerd
tot doctor in de diergeneeskunde op het proefschrift: „Het kopergehalte van het
bloedplasma van de gewone melkkoe in de Krimpenerwaard".

Voor medicus en veterinair is het sedert de ontdekking van de besmette-
lijkheid van verschillende ziekten steeds een groot probleem hoe na onder-
zoek of behandeling van een patiënt kan worden voorkomen, dat de
ziektekiemen van de patiënt overgebracht worden op andere mensen of
dieren, die daarna moeten worden aangeraakt. Daarnaast is het ook van
grote betekenis, dat de behandelende geneesheer en diens helpers zich
voor besmetting kunnen behoeden, wanneer eigen lichaamsdelen me.t
infectieus ziektemateriaal in aanraking zijn gekomen.

Het begrip „antisepsis" omvat volgens L i s t e r het doden van pathogene
kiemen; tegenwoordig worden ook bacteriegroeiremmende stoffen wel tot
desinfectantia gerekend; in wezen zijn het slechts bacteriostatica. Het
spreekt vanzelf, dat een ontsmettingsmiddel, dat smetstof vernietigt, van
veel groter waarde is voor reiniging van handen, operatieveld, tepels en
vulva dan een chemische stof, die alleen maar de vermeerdering der ziekte-
kiemen tegengaat. Sulfa-preparaten en antibiotica zijn wel van grote
betekenis voor „sterilisatio magna" doch niet voor desinfectie in engere
zin.

Desinfectantia voor de menselijke en dierlijke huid moeten voor gebruik
in de praktijk voldoen aan de volgende eisen:

1. Het doden van pathogene kiemen moet in korte tijd, b.v. maximaal
drie minuten, worden bereikt.

4. Een bijzondere onaangename geur of verkleuring mogen niet worden
veroorzaakt.

5. De giftigheid bij inwendig gebruik mag slechts gering en ook niet
cumulatief zijn.

Om de waarde van een desinfectans te bepalen zijn in de loop der tijd
diverse methoden uitgewerkt.

In 1881 deed Koch al desinfectieproeven. Hij dompelde een zijden
draad, welke gedrenkt was in een of andere bacterie-cultuur, gedurende
een zekere tijd in een bepaald desinfectans en bracht vervolgens deze

draad in een steriele bouillonbuis om na te kunnen gaan of er — na
bebroeding — al dan niet groei optrad.

Krönig en Paul (1897) werkten met stenen, welke in een bacterie-
cultuur gedompeld werden, vervolgens in contact kwamen met een des-
infectans en dan gewassen werden in steriel water. Vanuit dit laatste
werden voedingsbodems geënt om het effect van het desinfectans na te
gaan.

R i d e a 1 en Walker (1903) gebruikten carbol als standaard, waarmee
andere desinfectantia werden vergeleken. Deze methode, het bepalen van
de carbol-coëfficient, heeft veel ingang gevonden.

Onder de carbolcoëfficient wordt verstaan, de verhouding van het bac-
terie-dodend vermogen van een bepaald desinfectans tot het bacterie-
dodend vermogen van een carboloplossing, beide uitgevoerd onder dezelfde
omstandigheden.

Het is echter vanzelfsprekend, dat veel ontsmettingsmiddelen in een
natuurlijk milieu anders werken dan in een cultuurbuis met een phys.
zoutoplossing als medium.

Verschillende desinfectantia worden snel onwerkzaam, wanneer bepaalde
organische stoffen aanwezig zijn, in andere gevallen ontstaat coagulatie
van eiwitten, waardoor de bacteriën door een beschermende laag omhuld
kunnen worden en voor dat desinfectans niet meer toegankelijk zijn.
Wanneer bovendien nog blijkt, dat carbol 3%, dat toch wel het maximum
is, dat men bij geregeld gebruik op de huid kan verdragen, in een natuur-
lijk milieu onvoldoende werkt, (zie vervolg) dan heeft het niet veel zin
meer, alle mogelijke desinfectantia met deze stof te vergelijken.
Smorodineff (9) onderzocht desinfectantia, door, nadat deze op de
handen ingewerkt hadden, vanuit de nagelranden en nagelriemen te
enten. Volgens deze onderzoeker c.s. zouden ± 95 % van het aantal
bacteriën van de hand zich op bovengenoemde plaatsen bevinden.
Behalve deze enting direct na desinfectie, entte hij vanaf deze zelfde
plaatsen, nadat de gehele hand gedurende één uur in een steriele gummi
handschoen mechanisch werk had verricht.

Deze laatste methode gaf veel duidelijker de werking van het desinfectans
aan, dan de eerste methode.

S c h n o h r (3) deed om de desinfecterende werking van bepaalde stoffen
nader te kunnen bestuderen de volgende proeven.

Hij liet diverse personen (met ruwe en zachte handen) door een ontsmet-
tingsmiddel hun handen reinigen. Daarna trokken deze personen steriele
gummi handschoenen aan. In één van deze handschoenen werd vooraf
2 tot 3 cc half-vloeibare agar in de vingers gegoten.

Na verloop van ^l/i tot 35/2 uur werden deze handschoenen uitgetrokken
en uit de half-vloeibare agar geënt op bloedplaten.

Als controle hierop, werd vanuit de nagelranden en nagelriemen van de
andere hand geënt, eveneens op bloedagar-platen, doch deze laatste
methode gaf, in vergelijking tot de eerste methode, in de helft van het
aantal gevallen groei.

Verder zijn er nog allerlei andere methoden uitgewerkt om het desinfec-
terend vermogen van bepaalde stoffen te bepalen, maar vaak hebben ze
dit tegen, dat de desinfectantia niet in een natuurlijk milieu werken, zoals
dat in de praktijk gebeurt.

Om zoveel mogelijk de praktijkomstandigheden te benaderen werden proe-
ven genomen in de geest als die van K r ö n i g en Paul — hierboven
genoemd — maar dan met afgesneden tepels van geslachte runderen,
met het doel, de te onderzoeken desinfectantia in te laten werken op een
vooraf - door een bepaalde bacterie-cultuur — besmette huid.

Een tepel, welke vooraf goed gewassen is met zeep, daarna gedesinfecteerd
met spiritus methylatus, wordt, nadat ze geheel opgedroogd is, gedurende
3 minuten met een jonge virulente bacteriecultuur in een wijde centri-
fugebuis (diameter 2^l/i cM) geschud.

Dan wordt deze tepel gedurende 3 minuten geheel in het te onderzoeken
desinfectans ondergedompeld, zodat geen enkel deeltje van het tepel-
oppervlak de inwerking van het desinfectans ontloopt. Hierbij wordt dus
niet geschud!

Vervolgens wordt de tepel in een andere even wijde centrifugebuis ge-
stopt, waarin zich 10 cc steriele fys. zoutoplossing bevindt. Hiermee wordt
de tepel ook gedurende 3 minuten intensief geschud.
Dit kan geschieden door de wijsvinger in de cysterne van de tepel te
brengen, de centrifugebuis is dan hermetisch gesloten, waardoor het
morsen met cultuur of spoelvloeistof voorkomen wordt. Vanuit deze spoel- .
vloeistof worden 2 platen bespateld, elk met 0,1 cc.

Als controle op deze proef, wordt vooraf steeds een proef gedaan, waarbij,
in plaats van in het desinfectans, de tepel 3 minuten in steriele fysiolo-
gische wordt gedompeld. Men krijgt dan een indruk van het aantal
kiemen, dat normaliter op de tepel voorkomt, nadat deze 3 minuten met
een bacteriecultuur werd geschud. Dit is de z.g. „trpelcontrole", welke bij
de fotoreeks als eerste afgedrukt staat.

Met deze proeven beogen wij dus na te gaan in hoever bepaalde desinfec-
tantia de in en op de huid aanwezige kiemen doden. Hierdoor is men in
staat aan te geven, welke ontsmettingsmiddelen in de praktijk aanbevolen
moeten worden.

Dat deze tepelproeven een nauwkeurige afspiegeling zijn van de werkelijk-
heid, blijkt uit die proeven, waarbij een vinger op dezelfde wijze als bij
de bovenbeschreven tepelproeven eerst werd besmet, dan ondergedompeld
in een desinfectans en vervolgens gespoeld in 10 cc phys. zoutoplossing,
van waaruit ook telkens 2 platen met 0,1 cc werden bespateld.
De resultaten hiervan waren geheel analoog met de hieraan parallel uit-
gevoerde tepelproeven.

Gedurende de tijd, dat het desinfectans op de huid inwerkt, wordt de
huid niet mechanisch gereinigd.

Hierdoor wordt dus alleen het desinfecterend vermogen van het ontsmet-
tingsmiddel bepaald. Vandaar dat bij deze huid-desinfectieproeven een
grotere eis aan het desinfectans wordt gesteld dan in de praktijk meestal
het geval is, omdat daar, naast het desinfecterend vermogen, de mechani-
sche reiniging door wassen, eventueel borstelen, een grote rol speelt.
Dit neemt echter niet weg, dat we aan een goed desinfectans de eis
moeten stellen, dat het zonder die mechanische reiniging in staat is alle
aanwezige kiemen snel te doden.

Na de desinfectie wordt de tepel in 10 cc steriele fys. zoutoplossing ge-
spoeld.

Vooreerst worden de op de tepel aanwezige kiemen hierdoor in de spoel-
vloeistof gebracht, waarmee de-2 platen (altijd een controle-plaat) bespa-
teld kunnen worden en we dus een indruk krijgen, hoeveel bacteriën er
vergeleken met de tepelcontrole nog levensvatbaar waren.
Het tweede doel van dit spoelen is, dat hiermee de desinfecterende wer-
king van het desinfectans vrijwel ineens afgekapt wordt.
Wanneer men aanneemt, dat er aan zo\'n tepel ¹/₄ tot 3 cc desinfectans-
vloeistof kleeft, dan wordt dit in de spoelvloeistof 40 tot 30 x verdund,
waardoor zijn werking tot het minimum wordt gereduceerd.
Wordt een dikke emulsie getest, zoals b.v. het „Hexoderm" er een is, die
in grotere hoeveelheid op de huid zou blijven kleven, dan wordt de tepel
voor het spoelen in de fys. voorzichtig met een steriel watje afgewreven,
waardoor het meeste „Hexoderm" verwijderd wordt.
Als controle op deze methode werd steriel glijmiddel, 3% carboxylmethyl-
cellulose uit de kliniek voor Verloskunde gebruikt. Ook dit werd na 3
minuten inwerken voorzichtig afgewreven. Op de platen welke werden
geënt trad steeds een sterke groei op.

Hexoderm met 3% G. 11
Dimiplex Unicura met 2% G. 11
Glijmiddel Unicura met 2 % G. 11
Emulgidezalf met 3 % G. 11
Waterige Emulgide opl. met 3 % G. 11
Zeepspiritus met 3 % G. 11

Liquor kresoli saponatus 3 %
Sublimaat 0,1 %
Chloorbleekloog 0,1 % en 0,4 %
Halamid 0,1 %, 0,2 % en 0,4 %
Chloramine 0,4 %
Hibitane (chloorhexidine HC1) 1
Cetavlon 1 %

De resultaten van deze desinfectantia, getest volgens de bovenbeschreven
methode, waren zeer verrassend.

Van de meeste proeven zijn foto\'s genomen, waarvan er enige hier volgen.
Deze foto\'s zijn gemaakt van serumagar-, bloed-, of serumpovietplaten,
welke 24 a 48 uur resp. 3 a 5 dagen zijn bebroed.

Dit „Hexoderm", een Deens preparaat, dat gemaakt is naar het originele
Amerikaanse preparaat „pHisoderm", bestaat voor 3 % uit hexachloro-
pheen — ook genoemd G 11 —. Het heeft een zeer sterke bactericiede
werking, is vrijwel reukloos en oefent geen nadelige invloed op de huid uit.
De chemische formule van Gil is: —di(hydroxy 3, 5, 6 trichlorophenyl)
methaan -. (3)

Het is een wit kristallijne stof, onoplosbaar in water, wel oplosbaar in
alcohol, aceton en zwak alkalische oplossingen. Het ..Hexoderm" wordt als
een emulsie in plastic flessen afgeleverd met alkylsulfonaat als emulgide.
Ten opzichte van Micrococcus aureus is de carbolcoëfficient van Gil
ongeveer 125 (3).

De werking van „Hexoderm" voor zover het in ons instituut tot nog toe
is nagegaan, mag uitstekend genoemd worden.¹) In alle gevallen n.1. 5 x bij
een Staphylococcus aureuj-cultuur, 2 x bij een Streptococcus agalactiae-,
en 6 x bij een Brucclla nfcor<M.?-cultuur, waren alle geënte platen volkomen
steriel (zie fotoreeks).

Zelfs in die gevallen dat de inwerkingstijd van het „Hexoderm" bij een
Micrococcus aureus-proel tot J/i min. teruggebracht werd, waren de platen
niet gegroeid.

Uit deze proeven blijkt, dat het „Hexoderm" een voor de praktijk zéér
goed desinfectans is.

Proeven genomen met „Hcxoderm"-verdunningen in water van 1 : 2,
1:5, 1:10, 1 : 20 wezen uit, dat er op de geënte platen gemiddeld 81,
± 225, ± 500 en ± 2000 koloniën aanwezig waren.

W. J. T a h 1 b e r g c.s. (11) toonden aan, dat het hexachloropheen ge-
durende vrij lange tijd haar bactericiede werking in de huid behoudt. Nadat
op 3 opeenvolgende dagen de handen 6 minuten gewassen werden met
hexachloropheen (in dit geval pHisoderm) bleek na 2 dagen het hexa-
chloropheen nog in de huid aanwezig. Na extractie van de huid met
aether, was er een duidelijke bactericiede werking van het hexachloro-
pheen op Micrococcus aureus aantoonbaar.

Ook Seastone (12) kwam zij het dan langs een andere weg — tot
deze zelfde conclusie.

Dat het hexachloropheen niet steeds, in alle oplosmiddelen, dezelfde sterke
bacteriedodende werking heeft, blijkt uit het feit. dat de andere Gll-
preparaten, bij onze desinfectieprocven, vrijwel geen desinfecterende
waarde bleken te hebben.

Het blijkt, dat de desinfecterende werking niet uitsluitend van het Gil
uitgaat, doch dat een bepaald oplosmiddel de sterke bactericiede werking
van Gil bevordert.

Een uitzondering is zeepspiritus met 3 % hexachloropheen. Het is echter
de vraag, of de werking van hexachloropheen hierbij zo goed is, omdat
zoals naderhand bleek, de zeepspiritus alléén, ook al voldoende desinfec-

terend werkt, om de op de tepel aanwezige kiemen (in dit geval Brucella
abortus) te doden. Dc onaangename werking van zeepspiritus op de huid
is de oorzaak, dat we van een nader onderzoek van dit desinfectans
afgezien hebben.

De ervaringen met diverse Gl 1 preparaten komen overeen met de korte-
lings door Lammers (13) gepubliceerde ervaringen, die verklaart, dat
,,Hexochlorophen-haltige Präparaten stellen keine Hände - Desinfektions-
mittel dar, sondern sind Waschmittel mit bakteriostatischen Eigenschaften.
Ihre allgemeine Anwendung zur präoperativen Händesinfektion musz
scharf abgelehnt werden". Dit is volkomen juist voor verschillende Gil
preparaten, doch geldt niet voor Hexoderm.

De desinfecterende werking op de huid van deze stof in 3 min. is zeer
miniem. Zelfs pure citopogeen blijkt het huidoppervlak na 3 minuten niet
te kunnen steriliseren.
Carbol 3 %.

Ook carbol 3 % heeft als desinfectans van de huid niet die waarde, die
men er gewoonlijk aan toekent.

Dit blijkt in ongeveer dezelfde orde dc huid te desinfecteren als carbol 3 %
en is zeker geen beter ontsmettingsmiddel. Als huiddesinfectantia zijn dus
de drie laatstgenoemde desinfectantia onbetrouwbaar. Herhaalde malen
zijn ze geprobeerd, doch steeds met hetzelfde resultaat.

De werking van sublimaat 0,1 % op de huid valt, gezien de groei welke
de plaat vertoont, bij deze proeven erg tegen.

In enkele gevallen gaf het chloorbleekloog 0,4 % een volkomen steriele
plaat. Het nadeel echter van deze stof is, dat het evenals sommige andere
c.hloorafsplitsende stoffen niet stabiel is. Zo is tc verklaren dat in andere
gevallen chloorbleekloog 0,4 % wel degelijk groei gaf. Bij titratie bleek
dan, dat het chloorgehalte teruggelopen was.

Chloorbleekloog is als desinfectiemiddel voor handen ongeschikt, omdat
het te veel irriteert; bovendien geeft het vlekken in kleren, wanneer hierop
wordt gemorst.

Halamid is een wit kristallijn poeder, dat gemakkelijk in water oplost. De
chemische formule luidt: para-toluol-sulfon-chloramidnatrium. Het ruikt
weliswaar naar chloor, doch het is de atomaire zuurstof, die de kiemen
verdelgt. De carbol-coëfficient is 15,5 volgens Djaenoedin (2).
Hoekstra (10) heeft in 1947 onderzoekingen gedaan betreffende de
desinfecterende werking van Halamid en kwam tot de conclusie, dat het
in de concentratie van 0,3 % in water, binnen 2 minuten volledige sterili-
satie geeft van een Escherichia coli-, een Salmonella paratyphi- en een
Streptococcus /ac<w-cultuur.

1 Door de Koninklijke Zwavelzuurfabrieken v/h Kctjen N.V. te Amsterdam gefabri-
ceerd.

Ook de tepelproeven rechtvaardigen, aan Halamid een zeer goede des-
infecterende waarde toe te kennen.

In alle gevallen gaf Halamid 0,4 % een volledige sterilisatie, zelfs nadat
de inwerkingsduur van Halamid 0,4 % teruggebracht werd tot I/2 minuut.
Het is een universeel desinfectans gebleken. Wordt veel gebruikt in de
zuivel- en vleeswarenindustrie, op slachthuizen en veehoudersbedrijven. In
het laatste geval speciaal als desinfectans voor melkmachines, melkemmers,
stallen etc.

Het grote voordeel van Halamid is, dat deze stof in poedervorm stabiel
blijft, geen textiel aantast, noch vlekken in kleren geeft en de huid niet
irriteert.

In een oplossing van 0,4 % bewaard in een kleurloze fles — in het dag-
licht geplaatst — behoudt het minstens en maand haar dodend vermogen
ten aanzien van Micrococcus aureus, ook vermengd met organisch vuil
bleef de desinfecterende werking minstens 1 week practisch constant bij
bewaring in een houten ton.

Chlooramine heeft dezelfde structuurformule als Halamid; indien het even
zuiver is als het Ketjen-product dan is er geen verschil in werkzaamheid.
In de warenwet wordt echter wel verschil gemaakt tussen Halamid en het
handels-chlooramine want bij Kon. Besluit no. 458 en 30 Aug. 1952 tot
wijziging van het Algemeen Besluit (Warenwet Stb. 1949-7-306) is het
verboden om dit desinfectans af te leveren aan, te vervoeren naar of te
gebruiken in bedrijven waar eet- en drinkwaren worden bereid.
Voor Halamid is alleen ontheffing verleend voor de genoemde verbods-
bepalingen, omdat hierbij voldoende garantie t.o.v. zuiverheid kon worden
gegeven.

Een hoeveelheid handels-chlooramine, die reeds 3 jaar aan het Instituut
voor Infectieziekten was bewaard in een met kurk gesloten stopfles, werd
ook getest door middel van de tepelproef. Het bleek als ontsmettingsmiddel
even goed te zijn als Halamid, ook had de 0,4 % oplossing geen irriterende
werking op de huid.

„Hibitane" of chloorhexidine-HCl is een wit poeder, dat in deze aange-\'
geven concentraties moeilijk in water oplost.

De desinfecterende waarde van deze concentraties in water kwamen onge-
veer overeen met die van Halamid 0,1 %.

„Udderwash" is een product van de I.C.I., dat sterk wordt aanbevolen
als desinfectans voor handen van melkers, uiers en tepels van koeien,
alsmede al het melkgereedschap ter bestrijding van mastitis, speciaal die,
welke veroorzaakt wordt door de Streptococcus agalactiae
Volgens de tepelproeven echter heeft het een matig desinfecterend ver-
mogen, zowel tegen Micrococcus aureus en Streptococcus agalactiae als
tegen Brucella abortus.

G. E. Da vies c.s. (5) publiceren een tabel, waaruit blijkt, dat zelfs in
hogere concentraties Hibitane niet in staat is, alle bacteriën te doden.
Steeds zijn er enkele overlevenden. Hier zou echter geen sprake zijn van
een vermeerderde resistentie van de bacteriën (Micrococcus aureus) ten

opzichte van het Hibitane. Immers, werd de proef, uitgaande van deze
overlevende bacteriën nogmaals opgezet, dan ontstond weer hetzelfde
fenomeen.

Het „Obstetric cream", een ander Hibitane preparaat van de I.C.I., dat
1 % chlorohexidine-diacetaat bevat, geeft met deze proeven zeer goede
resultaten.

Zowel Br. abortus als Micrococcus aureus worden op de huid in 3 minuten
gedood. Zelfs na voortgezette bebroeding bleven de platen steriel.
Hibitane Obstetric cream geeft evenmin als Hexoderm irritatie van de
huid; het laat zich gemakkelijk afwassen; alleen waren handen met
Hexoderm iets gladder, ook na het afwassen.

„Cetavlon", eveneens een product van de l.C.I. o.a. bestaande uit een
mengsel van hogere alcoholen en 20 % cetrimide = cetyltrimethylammo-
niumbromide, blijkt volgens deze tepelproeven niet afdoende te zijn.

Spiritus methylatus geeft bij de tepelproeven een uitstekend resultaat.
In alle gevallen gaf het een volkomen sterilisatie van de huid.
Zelfs na J/a minuut inwerken op de tepel, bedekt met een Micrococcus
rtim\'u.ï-cultuur, was op de geënte voedingsbodems geen groei meer aan-
wijsbaar, ook niet na 48 uur bebroeden. Ook de gewone brandspiritus
geeft als Staphylokokken-desinfectans uitstekende resultaten.

Wanneer we tot slot de lijst van onderzochte desinfectantia nagaan, dan
blijkt dat van deze groep er vijf zijn, welke in staat blijken de huid binnen
korte tijd te steriliseren n.1. „Hexoderm", „Halamid", chloramine, brand-
spiritus en het „Obstetric cream" van l.C.I.¹)

Deze stoffen mogen dan geacht worden voor de praktijk van de grootste
waarde te zijn. Dit is de reden dat, hoewel deze proeven nog een sterke
uitbreiding behoeven, zowel wat aantal desinfectantia als te onderzoeken
bacteriën en virussen betreft, wij gemeend hebben deze proeven in dit
stadium van onderzoek te publiceren.

De bijgevoegde tabellen geven een overzicht van de verkregen resultaten
bij de „tepel"- en „vingerproef".

Hexoderm en Hibitane Obstetric-cream bleken behalve goede desinfectan-
tia ook goede reinigingsmiddelen te zijn, die de huid niet irriteerden.
I lalamid en chlooramine in 0,4 % oplossing in water hebben uiteraard
geen reinigende zeepwerking, doch wel een desodoriserende invloed en
prikkelen vrijwel niet de intacte huid. De eigenschappen van alcohol be-
hoeven geen nadere toelichting, een bezwaar hiervan is, dat het eiwitcoa-
gulatie geeft en hierdoor het vuil aan de handen fixeert. Alcohol is dus
alleen een betrouwbaar desinfectans van de huid, wanneer die van te
voren gereinigd is.

1 „Hexoderm", zoals enkele maanden geleden gemodificeerd, bleek niet aan de
genoemde eis te voldoen.

Een 20-tal desinfectantia werden met behulp van „vinger"- of „tepelproeven" getest
om na te gaan of ze in Staat zijn Micrococcus aureus, Streptococcus agalactiae of
Brucella abortus op de huid binnen 3 minuten te doden.

I let bleek, dat vijf desinfectantia aan deze eis voldeden, n.l. Hexoderm, Halamid,
chlooramine, brandspiritus en Hibitane obstetric cream. ¹)

Andere Gil preparaten dan Hexoderm hadden geen of nauwelijks enige waarde als
snelwerkend desinfectans van de huid.

De waterige oplossingen van Hibitane en Cetavlon voldeden niet aan de verwach-
tingen wat betreft haar desinfecterend vermögen van de tepelhuid.

For the testing of 20 desinfectants which nowadays arc used for veterinary purposes
a new method has been developed.

Teats from cattle which have been slaughtered recently are cleaned with soap and
alcohol and dried in an incubator during a short time, then they are successively
dipped in a-bacterial suspension, the solution of the disinfectant and then shakt-d with
saline. From the saline, blood-agar- and serumagarplates are inoculated with 0,1 cc
for counting the viable bacteria.

The disinfection-time was 3 minutes or less with the intention to show which dis-
infectant can be used in veterinary practice to sterilise the human or animal skin in a
practical time.

The tests have been performed with Micrococcus pyogenes, Brucella abortus and (or)
Streptococcus agalactiae.

It appeared that five disinfectants conformed to the requirements namely Hexoderm,
Halamid, chlooramine, methylated spirit and Hibitane Obstrelic cream.²)
Other Gil preparations than Hexoderm had no or scarcely any worth as a quickac-
ting disinfectant of the skin.

The watery solutions of Hibitane and Cetavlon did not fullfil the expectations as to
their sterilising power of the skin.

Une vingtaine de désinfectants furent testés à l\'aide d\'expérience du „doigt" ou du
„mammelon" pour contrôler s\'ils sont à même de tuer en moins de 3 minutes Micro-
coccus aureus, Streptococcus agalactiae ou Brucella abortus sur la peau.

II se trouva que cinq désinfectants remplissaient cette condition, savoir l\'Hexoderm,
Halamid, chloratnide, l\'alcohol à brûler et l\'Hibitane Obstetricx cream.**)

Les autres produits de G 11 que l\'Hexoderm n\'avaient pas ou peine quelque valeur
comme désinfectants de la peau agissant promptement. Les solutions séreuses d\'Hibi-
tane et de Cetavlon ne répondaient pas à l\'attente en ce qui concerne leur capacité
désinfectante sur le mammelon.

Mit Hilfe von „Finger-" oder „Zitzenproben" wurde eine Uberprüfung von 20 ver-
schiedenen Desinfektionsmitteln vorgenommen, ob dieselben imstande seien, in einer
Zeitspanne von 3 Minuten, den Mikrococcus aureus, Streptococcus agalactiae oder
Brucella abortus auf der Haut abzutöten.

Es ergab sich, dass 5 Desinfectantia dieser Anforderung entsprachen, nämlich, Hexo-
derm, Halamid, Chloramine, Brandspiritus und Hibitane Obstelrica cream.**)
Andere G 11 Präparate als Hexoderm hatten als schnellwirkendes Hautdesinfectans
keinen oder nur geringen Wert.

Wässerige Auflösungen von Hibitane und Cetavlon entsprachen hinsichtlich ihrer
desinfektierenden Wirkung auf der Zitzenhaut nicht den Erwartungen.

2 „Hexoderm" has been changed recently. It proved to be impossible to sterilise
in three minutes the human and animal skin.

3. SCHNOHR E.: Saertr.ijk af U.f.L. 116, 841 (1954); Acta Chirurgica Scand.
105, 258 (1952).

-j—j—= duidelijke afname van het aantal levende kiemen, doch koloniën niet te
tellen.

Uit het laboratorium van dc Gezondheidsdienst voor Dieren
in dc provincie Groningen — Directeur Dr. H. ter Borg

Sinds Hoekstra (1950) onder dezelfde titel in dit tijdschrift dc werk-
wijze op ons laboratorium bij het onderzoek van kwartiermonsters beschreef
zijn er enige vereenvoudigingen en een enkele aanvulling aangebracht,
die deels een tijdbesparing, deels grotere betrouwbaarheid betekenen.
De door Hoekstra beschreven methode van onderzoek, die na enkele wij-
zigingen overgenomen werd van Plast ridge en Ha le (1948) is de
volgende:

1. Van steriel gewonnen kwartiermonsters wordt ± 10 cc uitgegoten in
cultuurbuizen, waarin zich reeds J/2 cc van een standaardoplossing van
broomcresolpurper (1:250) en natriumazidc (1:1000) bevindt. Na ±
18 uur incuberen wordt ei\' aan de hand van kleurveranderingen der
buizen vastgesteld of er groei is opgetreden.

Deze proef is aangegeven door II o t i s en Mi 11 e r en wordt Ilotis-
test genoemd.

2. Na het incuberen worden alle buizen, dus ook die waarin geen kleur-
omslag wordt gezien, door middel van uitstrijkjes microscopisch onder-
zocht op de aanwezigheid van streptokokken.

3. Van de kwartiermonsters worden leukocyten preparaten vervaardigd.
Hiertoe wordt 0.01 cc van het monster uitgestreken over het opper-
vlakte van I cm- op een objectglaasje. Per rund wordt één objcctglas
gebruikt.

Na drogen, ontvetten en kleuren met methyleenblauw worden de pre-
paraten met olie-immersie bekeken; het gemiddelde aantal leukocyten
per gezichtveld wordt genoteerd na het tellen van 10 gezichtsvelden.

4. Van de monsters, waarbij een of meer van de bovengenoemde drie
onderzoeken positief verloopt, wordt uit de Hotis-buis een öse materiaal
uitgestreken op een deel van een Edwardplaat. Dit is (-en selectieve, bo-
dem met 5% runderbloed en dc suikers mannitol, raffinose, inuline en
sorbitol, die kristalviolet bevat als remmende stof voor staphylokokken.
De vier genoemde suikers worden niet omgezet door Str. agalactiae;
andere streptokokken, zoals Str. dysgalactiae en Str. uberis, zetten een
of meer van deze suikers om, hetgeen zich uit in een groene of bruine
verkleuring van de Edwardplaat.

Indien de geïsoleerde streptokokkenkoloniën op de Edwardplaat eigen
hemolyse vertonen is reeds direct met grote zekerheid de diagnose Str.
agalactiae te stellen. Zijn de op de Edwardplaat groeiende koloniën van
het streptokokkentype niet met een smalle hemolytische zone omgeven,
dan is een nadere determinatie noodzakelijk.

ons land gebruikelijke sedimentsculturen, dat het Plastridge-systeem
aanmerkelijk gevoeliger is. Voorts betekent het toepassen van deze me-
thode een grote besparing aan arbeid en materiaal.

Mij was opgedragen de door Hoekstra aangevangen oriënterende
onderzoekingen i.v.m. .Str. agalactiae-infeeties voort te zetten. In de
loop van de tijd zijn in de methode van onderzoek enkele wijzigingen
aangebracht, die een nieuwe publicatie rechtvaardigen.

Uit het bovenstaande blijkt, dat een kleuromslag in de Hotisbuis niet een
voldoende hulpmiddel wordt geacht voor het opsporen van Str. agalactiae.
Naast de Hotisbuizen met kleuromslag worden ook de buizen, waarvan in
het uitstrijk je microscopisch streptokokken werden waargenomen en mon-
sters met een verhoogd aantal leukocyten nader onderzocht.
Ons inziens kan men zich beperken tot het ovorenten der positieve Hotis-
buizen. Indien een kwartiermonster Str. agalactiae bevat, zal bij het incu-
beren door de omzetting der in de melk aanwezige lactose steeds een kleur-
omslag in de buis moeten optreden. Het is ons gebleken, dat deze kleur-
omslag in een deel der gevallen niet optreedt na ± 20 uur incuberen, maar
pas na langere tijd. De Hotisbuizen worden dan ook na eerste aflezing nog-
maals in de broedstoof geplaatst; na in totaal ± 10 uur incuberen worden
de buizen voor de tweede maal onderzocht op kleuromslag. Door deze
langere incubatietijd is het tamelijk tijdrovende vervaardigen van uitstrijk-
jes der Hotisbuizen overbodig geworden.

Indien kwartiermonsters onder steriele voorwaarden worden genomen, het-
geen door systematisch werken na enige oefening zeer goed mogelijk is,
is het niet noodzakelijk naast de indicator broomcrësolpurper een rem-
mende stof toe te voegen. Men kan tegen het gebruik van remmende stof-
fen het bezwaar aanvoeren, dat naast ongewenste kiemen ook de strepto-
kokken enigszins in hun ontwikkeling worden geremd. Het is ons ge-
bleken, dat dit bij het gebruik van natriumazide inderdaad in geringe mate
het geval is. Aangezien het blijkens de resultaten bij het incuberen
der monsters vrijwel steeds gelukt verontreinigingen van buiten af te ver-
mijden, geven we er de voorkeur aan, aan de Hotistest geen natriumazide
toe te voegen.

Wellicht loont een onderzoek in hoeverre toevoeging van natriumazide aan
de Hotistest het onder steriele voorwaarden verzamelen der monsters kan
vervangen, de moeite. Het is ons namelijk gebleken, dat het gebruik van
natriumazide bij het onderzoek op Str. agalactiae van busmonsters, die
uiteraard een staalkaart van micro-organismen bevatten, een waardevol
hulpmiddel is.

het onderste derde deel der spenen wordt in de volgorde la, lv, ra, rv
schoongemaakt met een flinke dot watten, welke rijkelijk bevochtigd is
met spiritus mcthylatus. Uit iedere speen wordt een straal melk wegge-
molken. Vervolgens worden de slotgaten, wederom in de volgorde la, lv,
ra, rv met de wattenprop grondig gereinigd. De monsters worden nu ge-
nomen in de volgorde rv, ra, lv, la. Alvorens in het monsterflesje wordt
gemolken, wordt, om de voor het slotgat aanwezige spiritus te verwijderen,
nogmaals een melkstraal weggernolken.

Een verhoogd leukoeytengehalte van het monster zonder dat daarbij een
kleuromslag in de Hotisbuis is opgetreden, vormt ons inziens geen indicatie
tot overenten der Hotisbuis. Ook hier geldt, dat, indien het monster strep-
tokokken bevat, dit zich tijdens het incuberen gedurende ± 40 uren, zeker
door een kleuromslag van de Hotisbuis zal manifesteren. Voor het opsporen
van Str. agalactiae in kwartiermonsters zou men dus ook het vervaardigen
van leukocytenpreparaten achterwege kunnen laten. Toch hebben we dit
onderzoek gedeeltelijk gehandhaafd; het leukoeytengehalte kan n.1. een
indruk geven over de ernst der door de infectie opgeroepen ontsteking.
Bij ons onderzoek worden dan ook lcukocytenpreparatcn vervaardigd van
alle monsters; alleen van die runderen, waarvan bij bacteriologisch onder-
zoek in een of meer kwartieren Str. agalactiae wordt aangetoond, wordt
het aantal leukocyten bepaald. Ook deze wijziging betekent een aanzien-
lijke tijdsbesparing.

Bij het verrichten der leukocytentellingen moet worden opgemerkt, dat
hierbij steeds dezelfde microscoop dient te worden gebruikt. De grootte
van het gezichtsveld, dat van microscoop tot microscoop verschilt, kan ge-
meten worden met behulp van objectmicrometer. We hebben voor de door
ons gebruikte microscoop berekend, dat bij een gemiddelde van I leukocyt
per gezichtsveld het monster 1.1 inillioen leukocyten per cc bevat.
De meningen in de literatuur, welk aantal leukocyten als verhoogd moet
worden beschouwd, zijn zeer verdeeld.

Het werk van L i 111 e en Plastridge (1916), dat het onderzoek over
dit punt van verschillende auteurs aanhaalt, vermeldt als normaal te re-
kenen waarden getallen van 100.000 tot 3.000.000 leukocyten per cc.
Plastridge (1953) wil de grens stellen op 1.000.000 leukocyten per cc.
Ons inziens moet men de waarden, gevonden voor vier kwartieren van
een rund, onderling vergelijken zonder dat men zich daarbij te zeer bindt
aan een vastgestelde grenswaarde. Voorts zal men bij de leukocyten telling
steeds op de hoogte moeten zijn met het stadium der lactatie, aangezien
in het begin en het einde der lactatie het leukoeytengehalte aanzienlijk
kan stijgen.

Hoewel we hierover geen exacte cijfers kunnen produceren, wil het ons
voorkomen, dat de grens tussen normaal en abnormaal ligt tussen \'/₂-l mil-
lioen leukocyten per cc.

Bij meermalig onderzoek op een bedrijf zal men bij overeenkomstige be-
vindigen meer waarde aan de leukocytentelling mogen toekennen dan bij
een eenmalig onderzoek.

Voor nadere determinatie der op de Edwardplaat verkregen streptokokken-
culturen wordt gebruik gemaakt van een door C h r i s t i c, A t k i n s en
M unch-Petersen (1944) aangegeven proef, die naar de beginletters
van de namen der auteurs Camp-test wordt genoemd. Deze test berust op
het fenomeen, dat streptokokken van Lancefields B-groep, waartoe ook
Str. agalactiae behoort, het vermogen hebben om op runder- of schape-
bloedagarplaten de zone van partiële hemolyse van /?-toxine vormende
staphylokokken volkomen op te helderen.

vastgesteld, dat hiervan 96% een positieve Camp-test vertoonden, van
261 culturen van Str. uberis vertoonden 14.9% een positieve Camp-test,
geen der 46 culturen van Str. dysgalactiac vertoonde een positieve Camp-
test.

Fodstad en Bratlie (1954) stelden vast, dat ongeveer 20% der
stammen van Str. uberis een positieve Camp-test geven.
Ook onze ervaring is, dat een deel der stammen van Str. uberis een posi-
tieve Camp-test vertoont. Als men de Camp-test uitvoert op een aescu-
linebloedagarplaat kan men echter, doordat de stammen van Str. uberis
steeds aesculine splitsen, de stammen van Str. uberis met een positieve
Camp-proef gemakkelijk van Str. agalactiae onderscheiden.
De Camp-test wordt als volgt uitgevoerd:

al naar gelang van het aantal te onderzoeken culturen wordt een aescu-
linebloedagarplaat door 2, resp. 4 dikke entstrepen van een j8-toxincvor-
mende stam van Micrococcus pyogenes, die ons zeer bereidwillig door de
Rijksseruminrichting werd afgestaan, verdeeld in 4, resp. 8 segmenten.
Vervolgens worden in ieder segment een of meer koloniën van een op de
Edwardplaat verkregen streptokokkencultuur zodanig streepvormig geënt,
dat de entstrepen die dei Micrococcus pyogenes tot op ongeveer 2 mm na-
deren. Na ± 20 uur incuberen is aan weerszijden van de entstrepen der
Micrococcus pyogenes een zone van partiele hemolyse ter grootte van on-
geveer 3 mm ontstaan. Bij een positieve Camp-test ontstaat in deze zone
bij de entstrepen der streptokokken complete /i-heinolyse. Door zijn een-
voudige uitvoering is de Camp-test een uitmuntende methode om bij rou-
tine-onderzoek een onderscheid te maken tussen Str. agalactiae en andere
streptokokken.

In navolging van F o d s t a d cn Bratlie (1954) is door ons de uitvoe-
ring van de Camp-test gewijzigd. Deze wijziging betekent bij een regel-
matige en grote toevoer van materiaal een vereenvoudiging. In plaats van
het enten der /3-toxine vormende Micrococcus pyogenes op de aesciiline-
bloedagarplaat wordt het toxine aan deze plaat toegevoegd. Dit toxine
wordt verkregen door het filtreren door een bacteriefilter van een bouillon-
cultuur van de Micrococcus pyogenes. Het is ons gebleken, dat het filtraat
het meeste toxine bevat, als de bouillon-cultuur minstens drie dagen wordt
geïncubecrd. Afhankelijk van de sterkte van het filtraat, die na iedere win-
ning beproefd dient tc worden, wordt aan de aesculineblocdagarplaat
2-5% van het filtraat toegevoegd. De groei van de streptokokken wordt
door het toevoegen van het toxine niet geremd, indien nodig kan men zelfs
10% toxine aan de plaat toevoegen.

Het toxinehoudende filtraat blijft bij bewaren in de koelkast vele weken
bruikbaar.

Culturen van Str. agalactiae, die op de Edwardplaat niet of zwak hetiio-
lytisch zijn, vertonen op deze toxine-aesculine blocdagat plaat een felle
zone van /?-hemoIysc ter grootte van ± 2 mm rondom de koloniën.
Het is nodig om hij het vervaardigen van deze bodems gebruik tc maken
van bloed, dat geen of slechts weinig antitoxine bevat; bij voorkeur wordt
dus bloed genomen van jonge dieren.

Kort samengevat wordt op ons laboratorium bij het onderzoek van kwar-
tiermonsters op Str. agalactiae momenteel de volgende werkwijze gevolgd:

1. Van steriel gewonnen kwartiermonsters, die vlak voor de avondmelktijd
worden verzameld, wordt nog dezelfde avond ± 10 cc uitgegoten in
cultuurhuizen, die reeds J/2 cc van een 0.2% waterige oplossing van
broomcresolpurper bevatten.

2. De volgende dag worden de buizen, na ongeveer 20 uur verblijf in de
broedstoof, voor de eerste maal gecontroleerd op kleurverandering. Bij
normale melk is de buis door de indicator grijsblauw gekleurd; heeft er
zuurvorming plaats gehad, dan slaat de kleur der indicator om naar
groen en geel. De kleuromslag kan de gehele buis betreffen, dikwijls
is slechts onder in de buis een geelgroene verkleuring opgetreden. Uit
de buizen met een kleuromslag wordt een öse materiaal overgeënt op
een Edwardplaat. De Edwardplaat wordt bereid volgens onderstaand
voorschrift:

1000 cc bouillonagar
5 g mannitol
5 g sorbitol
5 g inuline
5 g raffinose
2\'/i cc kristalvioletoplossing 1:1000
5 % runderbloed

3. Een dag later worden uit de buizen, die eerst na 40 uur incuberen een
kleuromslag vertonen, materiaal overgeënt op een Edwardplaat.
Tevens worden van de eerste serie Edwardplaten, waarop typische
streptokokkengroei is opgetreden, koloniën overgeënt op een aesculine-
bloedagarplaat met Campproef.

4. Nog een dag later worden van de tweede serie Edwardplaten de ty-
pische streptokokkengroei overgeënt op een aseculinebloedagarplaat
met Campproef.

5. Na het bekend worden van de uitslag van het bacteriologisch onder-
zoek van de runderen, waarbij in een of meer kwartieren Str. agalactiae
werd aangetoond, de lcukocytenpreparaten bekeken. Deze preparaten
zijn reeds de eerste dag na monstername vervaardigd.

Onze methode van onderzoek biedt bij de bestrijding van Str. agalactiae-
infectics meerdere voordelen boven de in ons land gebruikelijke methode
met sedimentsculturen. Zoals uit vergelijkende onderzoekingen is gebleken
is de methode met sedimentsculturen aanmerkelijk minder gevoelig. Dit
laat zich ook theoretisch gemakkelijk verklaren:

bij de door ons gevolgde methode wordt uitgegaan van 10 cc melk;
de in deze hoeveelheid aanwezige bacteriën krijgen tijdens het incuberen
gelegenheid zich te vermeerderen.

Bij de methode met sedimentsculturen, wordt uitgegaan van het sediment
van 10 cc melk. Bij normale melk zal het door centrifugeren verkregen
sediment zeer gering zijn, dit sediment zal slechts een gering deel van de
in de melk aanwezige bacteriën bevatten, omdat deze zich moeilijk laten
uitcentrifugeren, aangezien de bacteriën en de melk practisch hetzelfde
soortelijk gewicht hebben. Om een voldoende hoeveelheid bacteriën in het
sediment te verkrijgen, zou men voor het centrifugeren de monsters moe-

ten gaan verwarmen, zoals dit ook gebruikelijk is bij het vervaardigen van
„sedimentsuitstrijkjes".

Na een dergelijke verwarming is het sediment echter niet meer geschikt
voor cultureel onderzoek. Naast de grotere gevoeligheid biedt de beschre-
ven methode het voordeel, dat het onderzoek weinig arbeid en materiaal
vraagt, waardoor zonder bezwaar gelijktijdig een groot aantal monsters
onderzocht kan worden.

Nadrukkelijk zij er op gewezen, dat deze methode van onderzoek zich
alleen leent voor het opsporen van Str. agalactiae en eventueel andere
Streptokokken. Het is een selectieve methode, waarbij bewust andere bactc-
ricn worden uitgesloten. Bij de aanvang van de bestrijding van chronische
mastitis op een bedrijf door systematisch onderzoek van kwartiermonsters
van alle runderen dient men dan ook door onderzoek van uiersecreta inge-
zonden door de practiserendc dierenarts een indruk te hebben over de aard
van het microörganismc. In het merendeel van de gevallen zal men te doen
hebben met Str. agalactiae; Str. uberis, Str. dysgalactiae cn stafylokokken
behoren echter tot de mogelijkheden.

Er wordt ren methode van onderzoek beschreven, die zeer geschikt is voor het massa-
onderzoek van kwartiermonsters op Str. agalactiae.

Na „Anreicherung" gedurende 20-40 uur bij 37" C. worden de monsters met posi-
tieve Hotis-test overgeënt op Edwardplatcn.

Voor determinatie van dc geïsoleerde strcptokokkenculturen tot Str. agalactiae
wordt gebruik gemaakt van de Camp-test.

Om dc ernst der door dc infectie opgeroepen ontsteking vast te stellen, wordt van
dc monsters met een positief bacteriologisch onderzoek het leukocytengchalte bepaald.

A description is given of a method of investigation which is very suitable for mass-
investigation of quartersamples for Str. agalactiae.

After „Anreicherung" for 20—40 hours at 37° C the samples are inoculated on to
Edward plates with positive ITotis test.

For the determination of the isolated streptococcus cultures to Str. agalactiae the
Camp test is used.

lu order to establish the seriousness of the inflammation caused by the infection,
the leucocyte content of the samples with a positive bacterioligical test is determined.

On décrit une méthode d\'expérimentation qui se prctc fort bien à l\'examen cn masse
d\'échantillons de quartier sur Str. agalactiae.

Après „Anreicherung" pendant 20 — 40 heures à 37 degrés C., on repique les
échantillons avec le test positif de Hotis sur des plaques-Edward.
Pour la détermination des cultures dc strcptococs isolées à des agalactiae Str. on
applique le test-Camp.

Afin de déterminer la gravite dc l\'infection, on fixe la teneur des leucocytes des
échantillons avec une expérimentation bactériologique positive.

Es wird eine Untersuchungsmethode beschrieben, die äusserst geeignet ist für eine
Massenuntersuchung der Milchproben von Eutervierteln auf Streptococcus agalactiae.
Nach einer 20-40 stündigen „Anreicherung" bei 37° C werden die Proben mit posi-
tivem Hotis-test auf Edwardplattcn übergeimpft.

Bei der Bestimmung der isolierten Streptokokkcnkulturen auf Str. agalactiae wird von
dem Camp-test Gebrauch gemacht.

Um den Grad drr Schwere der durch die Infektion hervorgerufenen Entzündung
festzustellen, wird von den Proben mit Hilfe einer positiven bakteriologischen Unter-
suchung edr Lcukocytengchalt bestimmt.

1. CHRISTIE, R., ATKINS, N.E. en MUNCII-PETERSEN, E (1941) Austral. J.
Exp. Biol. Med. Sei. 22, 198.

4. LITTLE, R. B. en PLASTRIDGE, W. N. (1946) Bovine Mastitis, Mc. Graw-
i Ii 11 Book Comp. New York-Londcn.

6. PLASTRIDGE, W. N. (1953) Advances in Vct. Sei. /, 221. Acad. Press Inc.,
New-York.

De kwaliteit der in de handel zijnde draadzagen is tegenwoordig wel zo
goed, dat bij een juiste toepassing de kans op breuk tijdens het zagen mi-
niem is, tenminste als men te voren de zaag op slijtage keurt.
Voor het beëindigen van de embryotomie vanuit de „kruis-op-kruis-
situatie" leent de draadzaag zicli naar mijn mening dan ook veel beter dan
de kettingzaag; niet alleen is de draadzaag goedkoper maar ook gemakke-
lijker om te leggen en veiliger tijdens het zagen. Een nadeel blijft echter
dat men de vrucht wat minder snel halveert clan met de kettingzaag, dus
meer zaagslagen moet verrichten en dit heeft weer tot gevolg dat men de
portio moet beschermen tegen te grote irritatie, aangezien dit de kans op
een vaginitis na de embryotomie verhoogt. Uiteraard leent zich hiertoe het
zaagtoestel, doch velen zullen dit in de praktijk te omslachtig vinden,
vooral omdat men aldus niet in staat is de verlossing zonder hulp te be-
ëindigen en het tijdverlies in de praktijk nu éénmaal een rol speelt. Som-
migen gebruiken het zaagtoestel clan ook niet en laten de losse draadzaag
door het oog van een gesloten nijptang lopen om aldus de portio te be-
schermen. Deze bescherming is echter naar mijn mening onvoldoende.
Om liet gestelde doel, bescherming van de portio, te bereiken, ontwierp de
firma HARTING-HANK te Utrecht voor mij een handig instrumentje,
een stukje buis van 4!) cm. lang en 32 mm. diameter, aan de uiteinden
voorzien van een gehard stalen ringetje.

Men kan nu als volgt te werk gaan: een stukje draadzaag van de vereiste
lengte voorziet men aan beide einden van een kettingschakel, welke het
bedoelde buisje makkelijk kan passeren. De bevestiging kan zonder „los
uiteinde" en zonder solderen geschieden met behulp van een 2/2 a 3 cm.
lang stukje koperen buis, b.v. van eeh benzineleiding van een auto.
Aan één van deze schakels knoopt men een dun voertouwtje en de ring vlg.
„Malot". Het geheel rolt men op een „zaaghoutje" met overlangse inzaging,
gereed voor gebruik.

Na het omleggen steekt men een varkenshaakje of een haakje van ijzer-
draad door het bedoelde buisje, beide kettingschakels worden aangehaakt
en men schuift, alles strak houdend, het buisje pl.m. 20 cm. in de vagina.
I )c zaaghoutjes worden nu over de zaag geplaatst, al of niet met een halve
steek door de spleet van het zaaghoutje en de zaagsnede kan geschieden.
Het bedoelde buisje laat zich makkelijk reinigen en is rechtop in de ge-
bruikelijke emmer met desinficiens te plaatsen.

Het gebruik van dit goedkope en eenvoudige instrumentje voldoet mij per-
soonlijk uitstekend.

Het sedert 1954 bestaande in- en doorvoerverbod van honden en katten ter wering
van hondsdolheid is, blijkens een beschikking van de Minister van Landbouw, Visserij
en Voedselvoorziening van 27 september 1956, gepubliceerd in de Nederlandse Staats-
courant no. 190 van 28 september 1956, enigszins verzacht.

In- of doorvoer van een hond of kat is alleen mogelijk als een verklaring van een
dierenarts kan worden overgelegd, waaruit blijkt, dat hij een volledige enting van
het dier tegen hondsdolheid heeft verricht met een zenuw-weefsel-vaccin tenminste
één maand en ten hoogste 12 maanden vóór de in- of doorvoer, of met een op eieren
gekweekt vaccin (Flury stam) tenminste drie weken doch niet langer dan 24 maanden
vóór de in- of doorvoer. Op dit laatste punt zijn de bepalingen vereenvoudigd. Voor-
heen gold h.1. dat deze enting moest hebben plaats gehad tenminste één maand tot
ten hoogste 12 maanden vóór de in- of doorvoer.

De verklaring moet zijn gelegaliseerd door de officiële veeartsenijkundige dienst van
het land, waar de enting heeft plaats gehad. De legalisatie moet tevens bevatten een
aantekening van die dienst, dat het gebruikte vaccin in het land van bereiding van
Staatswege is gecontroleerd op onschadelijkheid, voldoende werkzaamheid cn baete-
riële steriliteit.

In bijzondere gevallen kan de directeur van de Veeartsenijkundige dienst ontheffing
verlenen van het in- of doorvoerverbod onder nader door hem te stellen voorwaarden.

Staat van de gevallen van besmettelijke veeziekten, in Nederland
voorgekomen gedurende de maand augustus 1951)
DE GETALLEN GEVEN HET AANTAL VEEBESLAGEN AAN

Veepest (pestis bovina), longziekte der runderen (peripneumonia contagiosa bovum),
hondsdolheid (lyssa), schaapspokken (variola ovina) en Kwade droes (malleus) zijn
in Nederland resp. sedert 1869, 1887, 1923, 1893 en 1927 niet voorgekomen.

Na aankoop en ook bij verandering van voer op eigen bedrijf zien we regelmatig bij
biggen indigesties optreden, gepaard gaande met een heftige auto-intoxicatie. Het
verloop is soms zo snel, dat de dieren in enkele uren dood zijn.

Klinisch valt het meest op: de paars-blauwe kleur van oren, staart en soms ook de
buik, terwijl bij sectic steeds een hemorrhagischc enteritis, evt. gastritis aanwezig is.
In lichte gevallen is een streng dieet - 1 dag water, 2 dagen gezuurde ondcrmelk
of karnemelk vaak voldoende, eventueel gecombineerd met een sulfamezathine-injectie
en othromin per os of als injectie. Is er cehter voor de vergevorderde gevallen een
causale therapie mogelijk, gericht tegen de auto-intoxicatie? Is bekend, welke toxincn
in het spel zijn?

Inderdaad treden indigesties veelvuldig op bij biggen na overvocdering en bij ver-
andering van voeder, vooral na aankoop. Dezelfde verschijnselen worden ook waar-
genomen bij voedering van bedorven vocdermiddclen (goorzurc ondcrmelk, rot
bietenafval, bedorven dierlijk eiwit-voeder). Rogge cn tarwe in grote hoeveelheden
gevoederd, alsmed" granen welke niet voldoende bestorven zijn, kunnen soortgelijke
aandoeningen veroorzaken. Ook wanneer vocdermiddclen worden gecombineerd, die
alle een bepaalde hoeveelheid nitraat of nitriet kunnen bevatten b.v. vismeel wei
welig groenvoer kunnen stoornissen optreden, doordat de totale hoeveelheid nitriet
te hoog wordt. Nitraat wordt gereduceerd tot nitriet.

In het bijzonder biggen die vooral ciwitarm of in andere opzichten deficiënt zijn ge-
voederd b.v. met havermout, gebroeide mais c.d. zijn vatbaar. Ook biggen lijdende
aan bepaalde opfokzicktcn b.v. biggengriep, vertonen een grotere vatbaarheid.
Het is waarschijnlijk, dat veranderingen in de darmflora in de actiologie een voor-
name rol spelen. In de literatuur worden meerdere ziektebeelden onderscheiden,
n.1. Diarree van jonge biggen, waarbij vooral colibacillen een rol spelen. Autointoxi-
catie = zelfvergiftiging (ten onrechte eiwitvergiftiging genoemd). Varkensdysenterie,
waarbij een vibrio in enorme aantallen is gevonden. Transmissible gastroenteritis,
waarbij men een virus als oorzaak aanneemt.

Niet onmogelijk is, dat in vele gevallen van autointoxicatic, primair een levcrdcgene-
ratie aanwezig is. Deze kan het gevolg zijn van dieetfouten (deficiëntie van de
aminozuren, methionine, cystinc, threoninc, deficiëntie van vitaminen, vooral van Bi
en choline, gebrek aan suiker, melkzuur, dc aanwezigheid van bepaalde giftstoffen
in het voeder enz.), maar ook van bepaalde infecties b.v. biggengriep. De lever kan
haar ontgiftende taak dan niet naar behoren vervullen cn zeker niet wanneer plotse-
ling overmatig veel giftstoffen in het darmkanaal worden gevormd. De verschijnselen
bij autointoxicatie bestaan naast de door vraagsteller genoemde circulaticstoornissen
uit: braken, obstipatie en diarree, snelle vermagering, waggelende gang, moeilijke
ademhaling, sufheid, verlamming, soms excitatieverschijnsclen en meermalen ook
allergische- en shockverschijnselcn.

Bij varkensdysenterie bevat dc ontlasting vaak veel bloed en slijm. De kleur van de
faeces is vooral bij oudere dieren vaak zeer donker, later meer grijs. Naast diarree
komen eigenlijk geen typische verschijnselen voor. Het verloop is van enkele dagen
tot enkele weken. Zonder behandeling sterft 25 %. De transmissible gastro-enteritis
geeft vooral bij babybiggen een hoog sterftecijfer, tot 75 % en hoger, terwijl bij lopers
en mestvarkens niet meer dan 1 a 2% succombcert. Diarree is het hoofdsymptoom,
soms gepaard gaande met braken. Bij babybiggen is de kleur van dc ontlasting geel,
groenachtig of wit. Ze verliezen veel vocht.

Het pathologisch-anatomisch beeld kan bij deze aandoening sterk schommelen, van
een catarrhale enteritis tot hemorrhagischc enteritis, eventueel — gastro-enteritis.
Bij de varkensdysenterie vindt men een hemorrhagische ontsteking van de dikke
darm, niet van de dunne darm, vaak ook een gastritis en degeneratie van lever en

nieren. De dikkedarm-inhoud is aanvankelijk bloederig, slijmerig, later bevat ze
meer slijm, difterisch exsudaat en vaak minder bloed. Vooral bij gebrek aan
niaeine (na maisvoeding b.v.) komt het veelal tot een neerotiserende darmontsteking.
Bij auto-intoxicatie en transmissiblc gastro-enteritis vindt men een toestand van
congestie, eigenlijk van het gehele maag-darmkanaal. Vooral de fundus van de
maag is roodgekleurd. Het darmkanaal is sterk gevuld inct een vloeibare inhoud. De
maag bezit meestal ook een sterke vulling. De nieren vertonen degeneratie, bij
transmissiblc gastro-enteritis vaak gepaard met uraatafzetting.

De diagnose is niet altijd gemakkelijk te stellen. Dikwijls moet het verloop van de
ziekte aanwijzingen geven voor dc diagnose. Aanvankelijk kunnen chronische varkens-
pest, Salmonella-infectie, een soortgelijk ziektebeeld verwekken als transmissiblc gastro-
enteritis; het verloop is dan echter ernstiger, dc temperatuur ook sterk verhoogd.
Ook vergiftigingen door arsenicum e.d. geven aanvankelijk wel moeilijkheden bij het
stellen van dc diagnose. De slingerziektc (edema diaeasc), is gemakkelijk te onder-
scheiden van de hier genoemde aandoeningen. Ze komt vooral voor op 9—12 weken,
geeft typische bewegingsstoornissen, soms totale verlamming en wel kramptoestanden.
Dc oogleden zijn gezwollen, de stem is veranderd (hees), terwijl bij sectie het
oedeem van maagwand en soms colon kenmerkend is. In dc lichaamsholten is veel
vocht aanwezig, in de buik ook met fibrincdradcn als netwerk over dc ingewanden.
Als oorzaak van slingerziekte neemt men een toxische stof aan, welke in de
ingewanden wordt gevormd, terwijl veranderingen in dc voeding een praedispositie
scheppen. Ook hierbij spelen veranderingen in de darmflora vermoedelijk een rol.
Dc behandeling bestaat in: 1 a 2 dagen alleen gekookt water verstrekken, eventueel
met laxerende middelen (60 gm magnesiumsulfaat, in het bijzonder bij slingerziektc
aangewezen). Verder geeft men sulfapreparaten (phtalylsulfathiazol, sulfamezathine),
antibiotica en arsenicum, beide laatste voornamelijk bij varkcnsdysenteric. Deze
middelen falen alle tegen het virus van dc transmissiblc gastro-enteritis.
Verder past men wel B|-injecties (75 mg B| subcutaan) toe alsmede glucose-injccties.
Bij neerotiserende darmontstekingen is het vitamine niaeine aangewezen. Bij slinger-
ziekte zouden vitamine A-injectics (100.000 — 250.000 U.I.) zeer gunstig werken.
In ernstige gevallen moet dehydratie worden tegengegaan. Als anti-histaminepreparaat
komt ook othromin in aanmerking. Ook antitoxinepreparaten b.v. G.M.T.-tabletten
(Mcrck) kunnen aangewend worden, vooral bij slingerziekte. Met sera heeft men
tot dusverre geen resultaten bereikt.

De nabehandeling kan bestaan in het verstrekken van een eiwitrijke voeding, waarbij
abnormale omzettingen in de darm worden vermeden. Dikzure ondermclk, karne-
melk, yoghurt, zijn voorlopig het meest aangewezen. Ook zou men bepaalde amino-
zuren b.v. methionine, cystine etc. kunnen injiceren of wel preparaten waarin de
belangrijke aminozuren voorkomen. Daarnaast is een vitamine B-preparaat aange-
wezen.

Niet genoeg kan de varkenshouders erop gewezen worden, dat de biggen bij de zeug
een goed samengesteld bijvoedcr moeten ontvangen, alle veranderingen in het voeder
geleidelijk dienen te geschieden en vooral bij aankoop men dc biggen de eerste
week niet meer voeder mag verstrekken dan tot 70 % van de verzadigingsgraad.
In het bijzonder geldt dit voor hoogwaardig mengvoeder (zonder vulstoffen!). Ook
bij overgang van biggenmeel op varkensmeel bij een levend gewicht van 50 kg is
voorzichtigheid geboden.

„TIERÄRZLICHE OPERATIONSLEHRE". Uitgever Paul Parey, Lindenstr. 44-47,
Berlin-West. Kunstleder DM 29,60.

Dit door Berge (Gieszen) eil Westhues (München) geschreven bock is een
voorzetting van de twee bekende handleidingen: „Operationskursus" (Pfeiffer-West-
hues) en „Operationsteehnik" (Röder-Bcrge).

Een poging om in 368 bladzijden de opcratielccr der huisdieren in een zodanige vorm
samen te vatten, dat èn dierenarts èn student er de meest voorkomende operatieve in-
grepen in terug kunnen vinden, kan alleen slagen, wanneer dc schrijvers uit de vele
behandelingsmethoden, die kiezen, waarmee zij persoonlijk gunstige ervaringen heb-
ben opgedaan. Het zou dan ook onbilllijk zijn bij de bespreking van dit boek de
beschreven opcratiemethoden te gaan vergelijken met andere, die al evenzeer bruik-
baar zijn of volgens eigen ervaring zelfs beter.

Wij kunnen slechts bewondering hebben voor de wijze, waarop door de beide nes-
toren der veterinaire chirurgie in Duitsland de selectie is toegepast.
In vroeger verschenen boeken over opcratielccr nam het paard de belangrijkste plaats
in; thans is hiervan terecht afgeweken en worden ook dc meest voorkomende operaties
bij de kleine huisdieren, rund, varken en zelfs het pluimvee beschreven.
De eerste 80 bladzijden zijn gewijd aan wat wij algemene opcratielccr plegen te noe-
men (aseptick, antiseptiek, het klieven van weefsels, wondhcchting, huidtransplantatie,
peeshechting, darmhechting, Osteosynthese, injectietechniek, narcose en anaesthesie).
De techniek voor het afnemen van bloed voor diagnostische doeleinden bij pluimvee
wordt apart besproken: helaas ontbreekt nog de mogelijkheid tot punctie van de
verenigingsplaats van de vcnae jugulari bij het varken.

Vervolgens worden in een aantal hoofdstukken dc operatieve ingrepen aan de ver-
schillende delen van het lichaam beschreven.

Met een hoofdstuk over werpmethoden en het toepassen van dwangmiddelen wordt
het boek besloten.

Zowel tekst als afbeeldingen laten aan duidelijkheid weinig te wensen over, zodat een
ieder met enig chirurgisch inzicht de beschreven ingreep zal kunnen verrichten. Men
moet er echter op bedacht zijn, dat niet alles zo eenvoudig is als de beschrijving zou
doen verwachten en menigeen zal dan ook op moeilijkheden en verrassingen stuiten,
die kortheidshalve niet in dc tekst vermeld zijn en die hij dus aan dc hand van eigen
ervaring en inzicht zal moeten oplossen.

Voor degenen, die de operatieve heelkunde der huisdieren in dc ruimste zin willen
beoefenen, vormt dit boek een zeer goede inleiding. Het neemt in dc veterinair chi-
rurgische literatuur een geheel eigen plaats in en mag als zodanig in de boekenkast
van dierenarts en student, ongeacht naar welke diersoort hun belangstelling uitgaat,
niet ontbreken.

R. VON OSTERTAG / F. SCHÖNBERG: Lehrbuch der Schlachttier- und Fleisch-
untersuchung, einschliesslich der Tierärztlichen Lebensmittelüberwachung für Tier-
ärzte und Studierende der Veterinärmedizin, in zweiter Au/lage völlig neu bearbeitet
von Prof. Dr. F. Schönberg, Hannover 1955. Ferdinand Enkc Verlag. Stuttgart. Prijs
gebonden D.M. 85.50.

Nadat reeds Von Ostertag zich in dc vorige heruitgave van dit leerbock drastische
beperkingen had opgelegd — hij bracht toen de inhoud van ± 1700 pagina\'s terug
tot ± 1200 — heeft thans Schönbcrg opnieuw het mes gehanteerd in de aan casuïs-
tiek nog rijke laatste uitgave van v. O. Bovendien heeft hij datgene, wat in de hand-
boeken van de basiswetenschappen van de vieeshygiëne te. vinden is, op enkele
voorname zaken na, weggelaten en verminderde hij het aantal afbeeldingen
tot 343. Deze verdienstelijke beperking spreekt nog meer aan als we zien, dat
hij alle moderne inzichten op het gehele terrein der vieeshygiëne heeft opgenomen

in deze herbewerking en daarbij toch het aantal pagina\'s verder heeft terug weten
te brengen, thans tot minder dan 800. De indeling van v. O. bleeft dezelfde. De
literatuurverwijzing werd nu veelal ter plaatse aangegeven, hetgeen ongetwijfeld
voordelen geniet. Graag had Schönbcrg, zoals hij in zijn voorwoord zegt, met het
uitgeven gewacht, totdat de wijziging van de Duitse vlccskeuringswet haar beslag had
gekregen. Gezien het feit, dat dit nog enige tijd zal duren, heeft hij er niet op ge-
wacht. De huidige van kracht zijnde wetten en uitvoeringsbepalingen op het gebied
van vleeskeuring, het toezicht op levensmiddelen van dierlijke origine, het veemarkt-
wezen en andere hiermede samenhangende onderwerpen zijn in dit werk opgenomen.
Hoewel wij in Nederland onze eigen wetten en voorschriften hebben na te leven, is
het interessant en leerzaam kennis te nemen van wat er in de ons omringende landen
hieromtrent geregeld is. Voor Duitsland geldt dit wel in bijzondere mate. Zeer uit-
voerig zijn de voorschriften met bctrrkking tot het bacteriologisch onderzoek, hetgeen
hier te lande vooralsnog aan het persoonlijk inzicht van de dierenarts-vlecshygiënist
werd overgelaten.

Schönbcrg meent dat de huidige in Duitsland voorgeschreven werkwijze in de toe-
komst nauwelijk verbeterd zal kunnen worden. Dc voorschriften omtrent het vee-
marktwezen, in het bijzonder de classificatie van slachtdieren, welke mede bepalend
is voor de overnameprijs, wijzen erop, dat een vrije slachtvcemarkt, zoals wij het
hier kennen, daar niet bestaat. Het doet ons terug denken aan de jaren van ver-
plichte veelevering op dc overnamemarkten, welke laatste werden opgeheven, zodra
de handel zijn vrijheid weer kon verdragen.

Bij dc bespreking van dc bedwclmingsmethoden van slachtvee krijgt het Elthcroshock
toestel —ontwikkeld door Tcrvoert, Cohen-Suart en Strocs — veel aandacht, terwijl
ook de chemische methode — door middel van koolzuurgas — met dc daaraan ver-
bonden voordelen, wordt gememoreerd. Zoals vanzelf spreekt, bleef veel plaats inge-
ruimd aan het onderzoek van noodslachtingen en zieke dieren, inclusief de Salmoncl-
losen. Een enkel uit de practijk (van S.) aangehaald voorbeeld zal de lezer eens te meer
voorzichtigheid in de beoordeling van vlees, van bijzondere slachtingen afkomstig,
manen. Van groot belang en ongetwijfeld van grote interesse voor ons allen is\'het
hoofdstuk: controle op vleeswaren. Op dit terrein waagt de ncdcrlandsc dierenarts-
hygiënist zich tot heden slechts schoorvoetend, mede omdat een gedeelte (het che-
misch onderzoek) hiervan aan anderen is opgedragen.

Kennisname van wat S. ons in zijn boek hierover mededeelt, zal dc lezer ccn stimulans
zijn om zich op dit gebied te wagen en al werkende vertrouwd tc raken met
het gehele onderzoek. Het staat ons niet alleen vrij alle onderzoek tc doen — al zal
de rechter de waarde van onze chemische bepilingen niet mee mogen tellen —- het
is veel meer onze plicht om ons op het gehele terrein in te werken. Dat de voor-
schriften in Nederland o.a. met betrekking tot het Fcdergetal voor wijziging vatbaar
zijn, kunnen we eveneens van S. Ieren. Ook hier te lande is dc tijd voorbij dat alleen
rijpe tot overrijpe slachtdieren hun weg naar de consument vinden. Het veel ruimere
gebruik van vlees van magcrr en vooral jonge dieren, wat dc varkens betreft gemest
volgens geheel andere methoden dan voorheen, veroorzaken een tendens tot stijging
van deze waarde tot boven de 4, welke hier te lande als grens is gesteld. Door S.
wordt zelfs een waarde van 6,5 genoemd, zonder dat van watcrtocvoeging sprake was
geweest.

Mij rest nog te vertellen dat de uitgave qua druk, papier en band uitnemend
verzorgd is en dat de stof op een streng zakelijke wijze behandeld werd. Collegae en
studenten met interesse voor de vleeshygiëne kunnen er hun kennis zeer mee verrijken.

Bureau: Rubenslaan 123, Utrecht. Tel. 030—11413, Gironummer 511606 ten name
van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Ter voorkoming van eventuele vergissingen, wordt er op geattendeerd, dat de Huis-
houdelijke vergadering dit jaar met het oog op het avondprogramma \'s morgens
1 1 uur zal aanvangen. De behandeling van het programma zal worden onderbroken
voor de lunch; ongeveer 2 uur namiddag wordt de morgenzitting voortgezet.

Zoals reeds eerder is bekend gemaakt, is er ook dit jaar weer een ruime overzichte-
lijke expositie ingericht in de Philipshal van het Jaarbeursgebouw.
De interesse van de dierenartsen en diergeneeskundige studenten voor deze jaarlijkse
show is de laatste jaren steeds toegenomen; belangstellenden zullen voor het grootste
gedeelte weer dezelfde firma\'s aantreffen, met wie zij op deze bijzondere wijze het
contact kunnen onderhouden.

De tentoonstelling wordt op vrijdag 19 en zaterdag 20 oktober van 10—18 uur
opengesteld.

Door het feestelijk programma in de Schouwburg en Esplanade wordt de expositie
vrijdagavond gesloten; omdat de Huishoudelijke vergadering dit jaar \'s morgens
begint, is er nu ook gedurende de lunchpauze van vrijdag gelegenheid om de Philips-
hal te bezoeken.

Hoewel de Sehouwburgvoorstelling op de gebruikelijke tijd begint, d.w.z. 20 uur, is
er na afloop van de huishoudelijke vergadering ruim gelegenheid om te verkleden
(eventueel) en te dineren. In verband met het avondprogramma is er dit jaar geen
gezamenlijke maaltijd. Omdat degenen, die naar de Schouwburg gaan het gemak-
kelijkst in Esplanade kunnen eten, kan daar een aantal tafels worden gereserveerd.
Opgaven hiervoor kunnen direct na het verschijnen van deze mededeling worden
ingezonden bij het bureau van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.
Daar de folder betreffende Sehouwburgavond en soiree zich niet leende voor een
uitvoerige beschrijving van het toneelstuk „Iwanow", volgen hieronder nog enkele
opmerkingen ter attenie van degenen, voor wie „Iwanow" wellicht helemaal onbekend
is.

In „Iwanow" herkent men de schrijver Anton Tsjechow duidelijk als de geraffi-
neerde naturalist, die evenals in zoveel korte verhalen en novellen schijfjes snijdt
van het ondergaande leven in de provincie, zonder zich te bekommeren om een
„plot", zonder de gebruikelijke wegen van climax en anti-climax te bewandelen.
Zijn spelen bestaan uit schakeringen, waarin de stilte tegenspeelster is van het
woord en de steeds wisselende tempi mede de sfeer en de toon bpalen. En reeds in
„Iwanow" schrijft de meesterhand, geschoold in het economisch gebruiken van het
woord, in laden en ontladen, door het schrijven van honderden korte verhalen en
novellen. De novelle vormt in tegenstelling tot de roman in dit opzicht een goede
leerschool.

Iwanow, de hoofdspeler, is door acteurs en publiek vaak als een schurk opgevat. In
„Verzamelde Werken" - Uitg. G. A. van Oorschot - Amsterdam, neemt Tsjechow
het voor hem op en zijn woorden werken zo verhelderend, dat enkele citaten van
belang zijn voor hen, die straks het belangwekkende stuk gaan zien:
„Iwanow is een man van adellijken huize, met universitaire opleiding, overigens in
geen enkel opzicht een opmerkelijke figuur; een licht ontvlambare, heftige natuur,

sterk geneigd zich te laten meeslepen door allerlei rages, eerlijk en rondborstig, zoals
de meeste adellijke ontwikkelden."

En verderop: „Zijn verleden is prachtig, zoals dat van de meeste Russische intellec-
tuelen. Er is geen of bijna geen Russische gentleman of academisch gevormde die
niet pocht op zijn verleden. Het heden is altijd slechter dan het verleden - Maar
men is nauwelijks 30-35 jaar oud of men begint al afmatting en verveling te voelen.
Iwanow wentelt zijn schuld niet af op zijn milieu en schaart zich niet bij de over-
tollige mensen en Hamlcts. Zoekend naar oorzaken vindt hij slechts een vaag schuld-
gevoel. Dat is een echt Russisch gevoel. De Rus voelt zich altijd schuldig - of er nu
iemand in zijn huis gestorven is of ziek is geworden, of hij nu bij iemand in het krijt
staat of zelf te leen heeft gegeven."

En tenslotte het volgende citaat, verhelderend tevens ten aanzien van het gehele
toneelwerk van Tsjechow: „Voeg bij de vermoeidheid, de verveling en het schuld-
gevoel nog een vijand. Dat is de eenzaamheid. Ware Iwanow ambtenaar, toneel-
speler, pope, hoogleraar geweest, dan zou hij zich met zijn positie verzoend hebben.
Maar hij leeft op een landgoed. Hij woont in de provincie. De mensen om hem heen
zijn öf dronkaards, óf hartstochtelijke kaartspelers, óf zulke typen als de dokter. Zijn
gevoelens en de veranderingen daarin laten hen koud. Hij is eenzaam. Lange winters,
lange avonden, een kale tuin, lege kamers, een mopperende graaf, een zieke vrouw...
En nergens kan hij heen. Daarom kwelt hem elke minuut de vraag: „Waarheen?
Waarheen?"

Meer behoeft hier niet gezegd te worden over een meesterstuk van Tsjechow, opge-
voerd door de Nederlandse Comedic met Han Bentz van den Berg in de titelrol.
Voor degenen, die alleen de soiree meemaken, zij meegedeeld, dat deze in aansluiting
aan de voorstelling ongeveer 12 uur zal beginnen.

Als tegenbezoek van een kort verblijf van een tweetal vertegenwoordigers van de
Provinciale Gezondheidsdienst voor dieren in Noord-Holland in Aarhus, zullen de
Deense dierenartsen Dr. Christiansen en Dr. Livoni op donderdag 25 oktober a.s.
in LTtrccht zijn en aldaar voordrachten houden over uierstreptomycose en brucellose.
Degenen, die belangstelling voor deze voordrachten hebben, die ook voor Nederland
van uitermate grote betekenis zijn, en de bijeenkomst willen bijwonen, kunnen zich
hiervoor tot uiterlijk zaterdag 20 oktober opgeven bij het bureau van dc Maatschappij
voor Diergeneeskunde; daarna wordt persoonlijk bericht verzonden omtrent de plaats
en aanvang van de bijeenkomst, die practisch de gehele dag in beslag zal nemen.

Kort verslag van de vergadering van 23 juni 1956 in de Kliniek voor kleine Huis-
dieren te Utrecht.

De voorzitter, Joh. C. Peters, opende de vergadering met een kort welkomstwoord
tot de aanwezigen. Hierna werden enkele ingekomen stukken behandeld. Ter sprake
kwam o.a. de nog steeds niet afgehandelde kwestie van de verhouding dierenarts en
kynologic, vooral met betrekking tot de reclame voor diergeneesmiddelen op kynolo-
gische tentoonstellingen en in de kynologischc bladen. De kwestie werd verwezen naar
een speciale, daaraan te wijden vergadering, te houden na dc zomervacantie, welke
vergadering nog wel enige voorbereiding vergt.

Verder werden de plannen van 1956 besproken, welke algemene instemming vonden.
Als nieuw lid gaf zich op collega ten Have, dierenarts te Wassenaar.
Dit meer huishoudelijke gedeelte van de vergadering werd besloten met een rondvraag.
Collega Werkman vroeg of het mogelijk geacht werd vergaderingen van de groep in
andere plaatsen in Nederland te houden. De voorzitter beantwoordde dit bevestigend.
Reeds meerdere malen werden vergaderingen van de groep in andere plaatsen ge-

houden. Utreeht is echter het meest centraal gelegen. Indien zou blijken, dat bij een
bepaalde afdeling van de Maatschappij voor Diergeneeskunde, of in een bepaald
gewest, bijzondere belangstelling bestaat, zal het bestuur van de Groep hier gaarne
rekening mee houden.

Collega Werkman zal dienaangaande contact opnemen met de afdeling Noord-
Holland.

Collega Maas vraagt of het niet mogelijk is enige grote-huisdierenpractici uit te
nodigen op de te houden maatschappelijke vergadering van de groep kleine huis-
dieren, om gezamenlijk de problemen te bespreken aangaande reclame voor en af-
leveren van diergeneesmiddelen. Collega Maas bedoelt dit speciaal in verband met
het afleveren van medicijnen aan pluimveehouders. De secretaris wordt verzocht te
zijner tijd contact hierover op te nemen met de groep Pluimveewetenschap.
In het pauze-kwartier, dat hierna ^gehouden werd is dankbaar gebruik gemaakt van
de thee, aangeboden door Professor Teunissen.

Na de pauze werd alereerst door de voorzitter hartelijk begroet de spreker van deze
middag, de Heer W. D. Hendrik, longarts te Rotterdam, die hierna zijn lezing hield
over „Bronchitis en longemfyseem".

Van de gelegenheid tot het stellen van vragen is dankbaar gebruik gemaakt.
De voorzitter dankte de spreker voor de boeiende uiteenzetting; hij was daarmede
zeker de vertolker van de gevoelens van alle aanwezigen die zichtbaar voldaan waren
over dit gedeelte van de middag. Hij eindigde met een dankwoord tot de gastheer van
deze middag, mede in verband met de geboden verversingen en tot de aanwezigen
voor hun opkomst. Na de sluiting der vergadering die hierop volgde, heeft een aantal
leden, tezamen met collega Hendrik als gast, nog van een zeer genoegelijke maaltijd
genoten. Van zulke maaltijden kan men vaak zeggen, dat men dan dingen verneemt,
waar men tijdens de vergadering niet aan toe pleegt te komen. Toen men huiswaarts
keerde, had de schemering van de 23e juni reeds lang plaats gemaakt voor het
donker.

Door het Hoofdbestuur worden de volgende collegae voorgedragen voor het lidmaat-
schap van de Maatschappij voor Diergeneeskunde:

Het Hoofdbestuur heeft de diergeneeskundige candidaat M. A. B. van Oosterhout
aangenomen als candidaatlid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Bijlenga, G., te Rotterdam, naar Hillevliet 120b, aldaar, tel. 01800-35680 (bur.) (76)
Diemont, J. W. M.: 1933; Cura<;ao (Ned. Antillen), p/a abattoir Parera; g.v.a.; P.;

DE BEOORDELING VAN DE UIER, MEDE IN VERBAND MET DE
GESCHIKTHEID VOOR MACHINAAL MELKEN.
TEVENS OVERZICHT VAN DE ERFELIJKE UIER- EN
TEPELGEBREKEN.¹)

Men kan de eisen, die aan de uier gesteld moeten worden, in twee groepen
verdelen, n.1.

Ie die welke verband houden met de produktie van de melk en
2e die welke met het melken in verband staan.

Deze indeling leek mij nuttig voor de behandeling van de uierbeoordeling,
mede in verband met het machinaal melken. Als er namelijk verschillen
bestaan ten aanzien van de eisen die aan de uier gesteld moeten worden,
als men de koeien met de hand, dan wel met de machine wil melken,
dan beperken deze verschillen zich tot de 2de groep, n.1. de eisen, die met
het melken in verband staan. Immers in beide gevallen wensen we een
koe met een hoge produktie.

Voor een hoge melkproduktic zijn vooral twee eigenschappen van de uier
van veel belang n.1.:

Wibbens (72) toonde al aan, dat er een duidelijke correlatie bestaat
tussen de uierwaardering bij de exterieurkeuring en de produktiviteit van
de uier. Hij vond:

Zwartbonten 2 jaar 3696 kg melk 3207 kg melk 3039 kg melk
Roodbonten 3 jaar 4015 kg melk 3631 kg melk 3321 kg melk
Overigens behoeft het natuurlijk geen betoog, dat de uierbeoordeling nooit
zo nauwkeurig kan zijn, dat zij de melkcontrole zou kunnen vervangen.
Natuurlijk in de eerste plaats al niet, omdat ook de samenstelling van de
melk zo belangrijk is, maar ook ten aanzien van de melkhoeveelheid geeft
de uierbeoordeling een veel te onnauwkeurig beeld. Toch is de exterieuris-
tische beoordeling van de uier van betekenis, vooral om te voorkomen,
dat de uier eigenschappen gaat vertonen, die een goede produktiviteit in
de weg staan en omdat we bij de beoordeling van de uier bepaalde eigen-
schappen kunnen waarnemen, die ons bij de melkcontrole nu eenmaal
ontgaan, en die toch, zoals hierna zal blijken, van zeer grote betekenis
zijn.

Wat de ontwikkeling van de uier betreft: het spreekt vanzelf, dat in een
grote uier meer klierweefsel aanwezig kan zijn, dan in een kleine en dat
een goed ontwikkelde uier een eerste voorwaarde is voor een goede melk-
produktie. Aan de andere kant behoeft een grote uier nog geen grote
produktie te garanderen en daarmee komen we dan meteen op de kwali-

teit van de uier: als in de uier relatief weinig klier- en veel bindweefsel
voorkomt, zal er minder melk door worden geproduceerd dan men in
verband met de ontwikkeling van die uier zou hebben verwacht.

Terloops wil ik ten aanzien van de omvang van de uier nog opmerken,
dat deze ook te groot kan worden, een punt waar ik nog afzonderlijk op
terug wil komen. Overigens is het een vaststaand feit, dat de grootte van
de produktie behalve van de grootte en de kwaliteit van de uier ook in
sterke mate afhankelijk is van de kundigheid van de melker. Het lijkt
mij nuttig met nadruk vast te stellen, dat dit zowel geldt voor de hand-,
als voor de machinemelker.

Geldt dus ten aanzien van de melkproduktie, dat de aan de uier te stellen
eisen dezelfde zijn, of de koe met de machine wordt gemolken of met de
hand, ten aanzien van de eisen, die in verband staan met het melken ligt
de zaak enigszins anders. Weliswaar zal uit het hierna volgende overzicht
blijken, dat er in principe geen verschil bestaat, maar het accent komt toch
wel duidelijk anders te liggen. Voor een groot deel is dit het gevolg van
het feit, dat de machine nu eenmaal mechanisch werkt, d.w.z. minder
soepel dan de mens.

Zeer duidelijk komt dit b.v. tot uiting ten aanzien van het ,,kant zijn" van
de uier. De handmelker verstaat daaronder, dat het dier met de linker en
i de rechter spenen voor en met de linker en rechter spenen achter, onge-
veer evenveel melk geeft, en dan heeft hij liefst het verschil in produktie
tussen voor- en achterkwartier niet al te groot. Nu komt het zelden voor,
dat een koe met de achterkwartieren minder melk geeft dan met de
voorkwartieren, maar het omgekeerde wordt als een normaal feit aan-
vaard. Blijkens de literatuur (Foot (13), Matthews c.s. (43),
Helmstatt (22), JohannsonenKorkman (28), H e c k e r (19)
en Turner (67)) wordt een gemiddelde verhouding van de produktie
tussen vóór- en achterkwartieren van ongeveer 40 : 60 voor de laaglandse
rassen als gemiddelde gevonden. Onderzoekingen in Wageningen met jonge
dieren wijzen in dezelfde richting, waar als gemiddelde van 7 dieren de
verhouding 43 : 57 werd gevonden. Bij deze 7 dieren was de slechtste
verhouding 39.36:60.64 en de beste 50.84:49.16 (dit laatste dier gaf
dus met de voorkwarticren gemiddeld iets meer dan met de achterkwar-
tieren). Het schijnt dat deze verhouding ongunstiger wordt, naarmate de
dieren ouder worden.

Dit betekent dat, met het oog op het machinaal melken, bij ons vee een
verbetering moet worden nagestreefd ten aanzien van de produktiever-
houding tussen vóór- en achterkwartieren. Dat wil zeggen, dat speciaal
aan de ontwikkeling der voorkwartieren veel aandacht moet worden be-
steed, maar dit wil daarom niet zeggen, dat we voor ons vee een uiervorm
moeten trachten te verkrijgen, zoals de Ayrshire die heeft met zijn ver en
horizontaal naar voren doorlopende voorkwartieren. Dit zou trouwens ook
vergeefse moeite zijn, omdat ons vee nu eenmaal niet een dergelijke
uiervorm heeft. De vooruier loopt bij onze koeien meer verticaal tegen de
onderbuik aan en ligt niet in het verlengde daarvan. Trouwens de Ayrshire-
uiervorm garandeert helemaal niet een gelijke produktie tussen voorste
en achterste uierhelft, zoals Turner (67) bij een onderzoek in Amerika
aantoonde, waarbij ook voor Ayrshires de verhouding slechts weinig van

de bovengenoemde 40 : 60 verhouding afweek. En we hebben deze uier-
vorm ook niet nodig om toch tot een 50 : 50 verhouding te komen. Ik zeg
dit niet, omdat bij de 7 te Wageningen gemeten dieren er een was met
een vrijwel ideale verhouding. Ook verschillende andere onderzoekers
(VVitt (73) en Helmstat (22)) deden soortgelijke ervaringen op.
Min of meer parallel met de eis voor het handmelken loopt de eis voor
machinaal te melken koeien, dat de dieren links en rechts evenveel melk
moeten geven (met dit verschil dan, dat bij machinaal te melken koeien
de produktie van alle 4 kwartieren ongeveer even groot moet zijn). Ook
in dit opzicht komen zeer grote variaties voor. Zo vond Witt (73) bij
een groep koeien, dat de som van de afwijkingen van 4 x 25 % (25 % dei-
melk per kwartier) varieerde van 0 tot 54 %. (De meest onkante koe pro-
duceerde l.v. 11 r.v. 12 %; l.a. 43 % en r.a. 34 % van de melk, terwijl
Helmstatt (22) afwijkingen vond van 1 tot 54 %, en bij de 7 Wage-
ningse dieren de afwijkingen uiteenliepen van 8 tot 22 %. Er is echter
een belangrijk verschil in het tot stand komen van de Wageningse cijfers
en de Duitse, omdat de eerste betrekking hebben op de gehele lactatie-
periode, terwijl de Duitse op een paar proefmelkingen berusten.
Het is van belang iets uitvoeriger stil te staan bij het onderzoek van
Helmstatt. Deze deelde namelijk, voordat hij de produktie per kwar-
tier bepaalde, de koeien in in een groep met, op het oog, kante uiers en een
met, op het oog, onkante uiers, om na te gaan in hoeverre men op het
oog het meer of minder kant zijn kon vaststellen. De resultaten van dit
onderzoek waren zeer teleurstellend. Niet alleen kwamen bij de koeien met
op het oog scheve uiers dieren voor waarbij de afw ijking van 25 % dei-
melk per kwartier in totaal slechts 6 % bedroeg, maar bij de kante uiers
bedroeg de grootste afwijking nog 22 %. M.a.w. het is niet mogelijk zo
op het oog vast te stellen of de 4 kwartieren evenveel melk produceren
of niet. Bovendien toonde hij aan, dat de scheefheid van de uier een veel
voorkomende eigenschap is. Indeling (aan de hand van het afwijkings-
percentage) van de dieren in drie groepen: goed, middelmatig en slecht,
liad tot resultaat, dat 20 % der dieren goed kant waren, 50 % der dieren
kwam in de groep middelmatig en 30 % moest tot de slechte groep worden
gerekend. Hoewel Turner (67) er op wijst, dat de verhouding der
kwartierprodukties gedurende eenzelfde lactatieperiode bij eenzelfde koe
constant is, is het opvallend, dat het percentage scheve uiers bij oudere
dieren gemiddeld groter is dan bij jonge (W i 11 (73)). Het ligt voor de
hand, dat dit onkant worden sterk wordt bevorderd door het optreden
van uierontstekingen, die meer voorkomen naarmate de dieren ouder wor-
den en de produktie hoger is. (Dit wordt o.a. aangetoond dooi M c L e o d
en Wilson (45), die tevens constateerden, dat een streptokokken-
infectie een gemiddelde daling der produktie van 24 % tot gevolg had.
Krüger (35) vond een correlatie-coëfficient van -)- 0.25 ± 0.05 tussen
melkopbrengst en streptokokken-gevoeligheid en Seeleman (-61) zag
van de eerste tot de 7e — 15e lactatieperiode het aantal streptokokken-
infecties toenemen van 8,6 tot 56,3 %).

Dat door een doelbewuste selectie in die richting de kans op verbetering
van de uiervorm en der verhouding tussen de kwartierprodukties vrij
groot is, moge worden afgeleid uit de onderzoekingen zowel van P 1 u m b
(54), die reeds in 1896 een sterke overeenkomst in de verhouding tussen
de produktie van voor- en achterkwartieren bij moeders en dochters

constateerde, als van I v a n o v a (27), die tot de conclusie kwam, dat de
asymmetrie tussen voor- en achterkwartieren enkelvoudig dominent be-
paald wordt en Kolkman (31), die de erfelijkheidsgraad (h²) bereken-
de op 0,82. Hoewel K o r k m a n bij eeneiige tweelingen een grotere varia-
tie binnen de paren dan tussen de paren vond en we in Wageningen een
soortgelijke indruk hebben gekregen, mag toch uit het voorgaande worden
geconcludeerd, dat de selectie een doeltreffend middel schijnt te zijn om
de produktieverhouding tussen voor- en achterkwartieren te verbeteren.
Een grote moeilijkheid zal echter blijken te zijn om de dieren, als ze al
de eerste keer mooi kant afkalven, ook tot op hoge leeftijd kant te houden.
Kor k man (31) zag b.v. de scheefheid per lactatieperiode gemiddeld
met 0,37 % toenemen.

Vragen we ons nu eerst nog even af, waarom het kant zijn van de uier
zo belangrijk is voor de machinaal te melken koe, dan zijn daar twee
redenen voor aan te wijzen. In de eerste plaats zal de koe eerder uitge-
molken zijn als alle 4 kwartieren evenveel melk geven, maar belangrijker
is, dat, als het ene kwartier eerder uitgemolken is dan het andere, het
vacuum van de melkmachine zich in het uitgemolken kwartier gaat voort-
planten en daar een nadelige invloed gaat uitoefenen op het slijmvlies
van tepel en melkboezem. Hierop is niet alleen gewezen door Petersen
(52) en Helmstatt (21), maar het is ook bewezen door M e i g s c.s.
(46) die met 25 koeien proefondervindelijk bewezen hebben, dat de
koeien meer mastitis hadden naarmate de machine langer aanstond en het
vacuum hoger was, en door D o d d c.s. (8), die bij 19 vaarzen de machine
4 minuten aan lieten staan en bij 19 vaarzen 8 minuten. Het eerste was
te kort, omdat niet alle dieren na 4 minuten uitgemolken waren, het
laatste was te lang, zodat enige, tijde „blind" gemolken werd. Het resultaat
van deze proef was, dat de 4 minutengroep vrij snel in produktie achter-
uit ging maar toch weinig mastitis kreeg (4 kwartieren), terwijl in de
8 minutengroep 16 kwartieren werden aangetast.

Dat het „blind" melken bij scheve uiers een belangrijke omvang aan kan
nemen, toonde Helmstatt (22) aan, die, bij koeien met ogenschijnlijk
vierkante uiers, per dier (betrokken op de 4 kwartieren) een „blind"-
melktijd vaststelde, die varieerde van 1.71 tot 14.30 minuten per melktijd.
Rij dieren met scheve uiers waren deze tijden ongeveer gelijk, n.1. 1.64 tot
16.22 minuten. Dat betekent, dat voor de minst vierkante dieren per
melktijd de machine ongeveer 1 kwartier aan lege kwartieren zuigt.
Het gemiddelde verschil in melktijd tussen voor- en achterkwartieren
bepaalde Andreae (1) zowel als H e 1 m s t a 11 (22) op 134 minuut,
terwijl Andreae (1) bij 26.1% der koeien verschillen in melkduur
tussen de kwartieren van meer dan 2 minuten vaststelde.
De oorzaak van de beschadiging door het vacuum zoeken Petersen
(51 en 52) en P e t e r s e n c.s. (53) in de door Turner (68) beschreven
accessoire klieren van de boezem en het bovenste deel van de tepel, die
met een betrekkelijk vulnerabel eenlagig cilinderepitheel bekleed zijn, dat
niet alleen beschadigd zou worden door de inwerking van het vacuum
als zodanig, maar ook door het naar boven kruipen van de tepelhouder
als het kwartier bijna leeg is. Trouwens ook bij ruw handmelken en bij
het strippen tussen duim en vinger zou beschadiging van dit weefsel
optreden. Petersen c.s. (53) onderzochten 400 spenen histologisch en

vonden inderdaad bij 10 % meer of minder ernstige ziekelijke afwijkingen
in de accessoire klieren.

Helmstatt (21) wijst bovendien op de verstoring der bloedcirculatie
(stuwing) als de tepelhouder nodeloos lang aan blijft staan, wat pijn kan
veroorzaken, waardoor het apparaat dan afgeslagen kan worden. Dit zal
tot gevolg hebben, dat vuil van de grond naar binnen wordt gezogen en in
de melk terecht komt.

Uit het voorgaande kan worden afgeleid, dat het eigenlijk niet zo zeer
een kwestie is van met alle vier kwartieren even veel melk geven, maar
meer van een even lange melkduur voor alle vier de kwartieren. Hoewel
als regel het verschil in benodigde kracht, om de melk door het slotgat
te drukken (of te zuigen) tussen de vier spenen niet zo groot is, m.a.w.
de spenen meest alle vier ongeveer even taai zijn, (Andreae (1)), kun-
nen hier toch verschillen voorkomen, die dan nivellerend op het verschil
in melkduur per kwartier zouden kunnen werken. Toch kan dit natuurlijk
nooit een oplossing geven voor het bezwaar van het onkant zijn van de
uiers.

Hiermee komen we dan meteen op de tweede eigenschap, die van belang
is met het oog op de melkbaarheid van de koe, n.1. de strakheid van
kringspier van het slotgat. Hoewel het taai te melken zijn voor het
handmelken een nog groter bezwaar is dan voor het machinaal melken
(Michaelisen Muller (47)) bepaalden, dat voor het uittrekken van
1 kg melk bij een licht te melken koe 1.92 kg cal. en bij een taai te melken
koe 5.20 kg cal nodig zijn) is toch ook bij het gebruik van een melkmachine
het taai zijn een ongewenste eigenschap, daar de hoeveelheid namelk
gemiddeld groter wordt (H e c k e r (19)), het verschil in melktijd tussen
de kwartieren toeneemt (Andreae (1)) en vooral omdat het de melk-
tijd zo belangrijk kan vergroten. Dit werd o.a. bewezen door Baxter c.s.
(6) die tevens vonden, evenals Frens (14), dat de melksnelheid ver-
groot werd door verhoging van het vacuum. Dit had echter ook tot gevolg,
dat de hoeveelheid namelk werd vergroot, waarschijnlijk door het naar
boven kruipen van de tepelhouder, wat een zekere afsluiting van de speen
tot gevolg heeft, terwijl het bovendien de kans op het optreden van uier-
ontsteking doet stijgen (Meigs c.s. (46)).

Het verband tussen de strakheid van de slotgatsfincter en de melksnel-
heid (hoeveelheid melk per minuut) is zelfs zo groot, dat Korkman
(31), Dodd en Neave (9) en ook Duitse onderzoekers, zoals A n-
d r ae (2), in de maximum hoeveelheid melk, die bij een bepaald vacuum
per minuut uitgemolken wordt een betrouwbare en objectieve maat zien
voor het bepalen van de taaiheid van de koe.

Verschillende onderzoekers wijzen nog op een ander bezwaar van te grote
taaiheid. Zo meent Ilgman (25), dat bij taai te melken koeien meer
mastitis voorkomt, dan bij licht te melken koeien en hij schrijft dit dan
toe aan het vaak niet goed uitgemolken worden. Kriiger (35) kon
echter geen verband tussen taaimelksheid en de frequentie van het op-
treden van uierontsteking vaststellen, terwijl Little (40), Murphy
c.s. (49) en Mc Ewan en Cooper (44) juist van mening zijn, dat
de koeien meer mastitis krijgen naarmate ze lichter te melken zijn. Dodd
en Neave (9) hebben dit meer nauwkeurig bestudeerd en bepaalden
daartoe bij 94 vaarzen de maximum hoeveelheid melk per minuut en het
aantal gevallen van mastitis bij deze dieren. Uit dit materiaal kwam een

duidelijke positieve correlatie te voorschijn, zoals uit onderstaande tabel
blijkt:

M.a.w. hoe sneller de melk uitgemolken werd, dus hoe slapper de tepel-
opening was afgesloten, des te meer hadden de dieren last van mastitis.
In afwijking van vroegere onderzoekers schrijven zij dit niet toe aan het
gemakkelijker naar binnen dringen van de bacteriën door een minder
krachtig gesloten slotgat, een verklaring, die ook niet erg aannemelijk
klinkt. Dodd en Neave zijn namelijk van mening, dat de melkmachine,
doordat de dieren zo licht te melken zijn, vaak te lang aanstaat, waardoor
het vacuum juist bij de licht te melken dieren te veel op het uierslijmvlies
kan inwerken.

Het verschil met de Duitse resultaten omtrent het verband tussen taai-
melksheid en mastitis is dan daarmee ook verklaard omdat het hier onder-
zoekingen betreft bij dieren, die met de hand gemolken zullen zijn, terwijl
het onderzoek van Dodd en Neave op machinaal gemolken dieren
betrekking heeft. Het is dus zeer wel denkbaar, dat taaiheid, bij het met
de hand melken, het optreden van mastitis in de hand werkt, terwijl het
bij machinaal melken juist de licht te melken dieren zijn, waarbij de kans
op uierontsteking het grootst is.

Ook ten aanzien van de taaimelksheid kan worden opgemerkt, dat deze
door doelbewuste selectie te regelen moet zijn; zowel Foot (11) als
Spann (63) en Zorn (75) wijzen er op, dat deze eigenschap, evenals
het te licht te melken zijn, in sterke mate erfelijk bepaald wordt. Ook het
te licht te melken zijn moet als een ongewenste eigenschap worden be-
schouwd, niet alleen wegens de grotere kans op het optreden van uier-
ontsteking, speciaal bij machinaal gemolken koeien, maar ook wegens het
laten lopen en het uitpersen der melk, vooral tijdens het liggen. Dit
veroorzaakt speciaal op stal een zeer onaangename geur, door de op-
tredende rotting der op de stand terecht gekomen melk, terwijl op deze
wijze melk verloren gaat, al zal deze hoeveelheid veelal niet zo groot zijn.
Nog een andere belangrijke eigenschap is de ophanging van de uier. Bij
een koe met een zeer grote en laag hangende uier is de kans op speen-
betrapping groot en wordt het handmelken tot een vermoeiende bezigheid,
maar ook voor het machinaal melken is de hanguier zeer ongewenst. In
de eerste plaats omdat de tepelhouders niet goed verticaal kunnen hangen
in de richting van de spetten, maar min of meer de spenen omgebogen
worden in de richting van de emmer. De knik, die daarbij in de spenen
optreedt, doet de melk minder snel toestromen in de spenen en vertraagt
dus de melksnelheid. Daar komt nog bij, dat het aanzetten aan de tepel-
houders soms bijna onmogelijk is, omdat de spenen te ver uit elkaar staan,
terwijl bij het aanzetten, als dit nog wel gelukt, de kans groot is, dat de
tepelhouders met het stro in aanraking komen, waardoor vuil naar binnen
wordt gezogen. Ook kan het voorkomen, dat de klauw van het apparaat

op de grond komt en zodoende te weinig gewicht aan de tepels komt te
hangen, waardoor de dieren niet goed uitgemolken worden. W i 11 (73) is
dan ook van oordeel, dat de afstand van de onderkant van de uier tot de
grond minstens 50 a 55 cm moet bedragen. Nu is er wel beweerd, dat,
naarmate de uier langer was, dus verder naar voren doorliep, de uier
beter opgehangen zou zijn en dus minder laag zou hangen. Ook hoort
men soms de stelling verkondigen, dat een lang kruis met een langere
uierbasis gepaard zou gaan en dieren met een lang kruis minder vaak een
hanguier zouden hebben dan dieren met een kort kruis. W i 11 (73) heeft
door metingen bij een kleine 100 koeien aangetoond, dat dit niet opgaat
(dat het zelfs eerder omgekeerd is). Verder vond deze zelfde onderzoeker,
dat de lengte van de uier elke lactatieperiode toeneemt en dat er een
negatieve correlatie bestond van r = — 0.56 tot — 0.59 tussen de lengte
van de uierbasis en de afstand van de onderkant van de uier tot de grond.
Hij berekende voor deze beide maten een regressie van 0.7 tot 0.8, wat
dus betekent, dat, als de uierbasis 1 cm langer wordt, de onderkant ge-
middeld 0.8 cm dichter bij de grond komt. Binnen een bepaalde leeftijds-
groep bleek de correlatie ongeveer r = — 0.3 te bedragen.
Dan dienen met het oog op het machinaal melken ook de spenen in de
beoordeling te worden betrokken. Ten aanzien van de afmetingen moeten
voor de melkmachine dezelfde eisen worden gesteld als voor het hand-
melken, al zijn wat kleine spenen bij machinaal melken minder erg dan
bij handmelken. Wel is het voor de met de machine te melken koe van
belang, dat de spenen niet te ver uit elkaar staan (aan de andere kant
ook niet te dicht bij elkaar) en verticaal afhangen. De naar voren of
zijdelings uitstaande spenen zijn ongewenst. In beide gevallen namelijk
zal de speen, als de tepelhouder is aangebracht, een knik gaan vertonen,
daardoor bovenaan vernauwen, en dit zal de melksnelheid vertragen.
Speciale aandacht verdient tenslotte nog de onderkant van de tepel, de uit-
monding van het slotgat dus. Wanneer deze namelijk binnen de onderkant
van de speen ligt, bevordert dit het optreden van uierontsteking, zoals
11 g m a n n (25) heeft aangetoond. Ook G ö t z e (16) wijst hierop en ver-
klaart dit door aan te nemen, dat er door deze typische bouw vaak na het
melken een druppel melk aan de spenen zou blijven zitten, die dan als
voedingsbodem voor bacteriën dienst zou kunnen doen. 11 g m a n n vond
bij dieren met spenen met een bolle of vlakke onderkant resp. 8,06 en
8.83% uierontsteking, terwijl 20.18% der dieren met een ingetrokken slot-
gat aan mastitis hadden geleden. Hij is van mening, dat deze slotgat-
uitmonding in hoge mate erfelijk is bepaald.

Samenvattend kunnen we dus zeggen, dat de uier van de machinaal ge-
molken koe speciaal aan de volgende eisen moet voldoen:

1. Alle vier de kwartieren moeten even veel melk geven en moeten even
snel worden uitgemolken.

2. De dieren móeten vooral niet te licht te melken zijn, maar ook taai-
melksheid is met het oog op het verlengen van de melkduur ongewenst.

4. De spenen moeten een juiste grootte hebben, op een juiste afstand
van elkaar staan en verticaal zijn geplaatst.

Naarmate het machinaal melken meer toepassing vindt, zal aan deze pun-
ten meer aandacht moeten worden besteed; trouwens met het oog op de

export verdienen deze punten reeds thans alle aandacht, omdat ons vee
voor een groot deel wordt uitgevoerd naar landen waar vrijwel uitsluitend
machinaal wordt gemolken. De meeste moeilijkheden bij de beoordeling
levert het kant-zijn van de uier op.

Het is niet aan mij om te beoordelen in hoeverre het de moeite zal lonen,
de koeien met een speciaal daartoe ingerichte melkmachine te testen. In
Duitsland wordt hiervoor reeds, vooral voor stierenmoeders, een lans ge-
broken (Andreae (3)).

Tenslotte zou ik dan nog een ogenblik stil willen staan bij de erfelijke
uier- en speengebreken.

Hiervoor heb ik er reeds op gewezen, dat het kant-, resp. onkant, zijn in
belangrijke mate erfelijk wordt bepaald (volgens Korkman (31) h² =
0.80) al kunnen uitwendige omstandigheden hierop in de loop van het
leven van een koe belangrijke invloed uitoefenen.

Ook het meer of minder taai te melken zijn of de melksnelheid is een erfe-
lijke eigenschap (F o o t (11)). Dat voor de uiervorm erfelijke factoren van
belang zijn, daarop wijzen Kronacher en Sanders (33), Bon-
nier en Hanson (7) enSchmidtenKliesch (60) op grond van
hun ervaringen met eeneiige tweelingen. Tammen (64) beweert, dat
de hanguier bij oudere koeien niet als een erfelijk gebrek mag worden
beschouwd, hoewel er talrijke oude koeien voorkomen met goed aangeslo-
ten en toch voldoend grote uiers. B a u e r (4) is van mening, dat aan het
optreden van wilde zucht (chronisch uieroedeem) een erfelijke aanleg ten
grondslag ligt, hoewel ook de voeding bij het ontstaan een rol schijnt te
kunnen spelen (waarbij gedacht wordt aan eiwit- en mineralen-stofwisse-
lingsstoornissen).

Het ontbreken van 1 of 2 kwartieren als erfelijke eigenschap is o.a. be-
schreven door Go tink c.s. (15) in Nederland, Höflinger (24) in
Zwitserland, Martin (42) in Afrika, T uf f (65) in Noorwegen.
Ten aanzien van de spenen krijgen we in de eerste plaats te maken met de
speenvorm, die, hoewel ook mede door uitwendige omstandigheden, be-
paald (zuigen der kalveren onderling in de jeugd), voornamelijk op erfe-
lijke grondslagen berust.

De te dicht bij elkaar geplaatste spenen of eventueel versmolten spenen
zijn beschreven door Heizer (20) bij Gucrnsey\'s, door Johnson
(29) bij Hereford en door Dc Groot (17) bij zwartbonten. Alle drie ko-
men tot de conclusie dat het waarschijnlijk een enkelvoudige recessieve
eigenschap is. Volgens B a u e r (4) heeft L a r s s o n het in Zweden be-
schreven en hij komt tot de conclusie, dat hier een samenspel tussen domi-
nante en recessieve factoren in het spel moet zijn.

Veel meer literatuur is er over de bijspenen verschenen. J u 1 e r (30) vond
bij 25% der onderzochte Anglers een of meer bijspenen en komt tot een
recessieve vererving. Hij ontkent, dat er verband zou bestaan tussen het
voorkomen van bijspenen en de produktiviteit. I v a n o\'v a (26) daaren-
tegen meent wel een correlatie tussen bijspenen en produktiviteit bij het
Russische vee te kunnen constateren. Als de bijspenen tussen de andere spe-
nen staan, zou dit recessief, als ze achter de achterste spenen staan echter
dominant zijn. Zijspenen zouden niet erfelijk ijn.

Richter (56) ontkent weer het verband met de produktiviteit, maar
laat zich over de wijze van overerven niet uit.

Verschilende auteurs menen, dat de aanwezigheid van bijspenen het op-
treden van mastitis in de hand werkt. Dit zou dan speciaal het geval zijn,
als achter deze bijspenen secernerend uierweefsel aanwezig is. K r ü g e r
(35) ontkent echter dit verband. Als men de bijspenen wil bestrijden (men
kan ze ook bij stieren constateren en deze dus in de selectie betrekken) be-
loven foktechnische maatregelen goede resultaten.

Z o r n (75) wijst er op, dat slaan tijdens het melken vaak in bepaalde fa-
milies voorkomt. Bauer (4) meent, dat het veelvuldig optrekken der
melk, speciaal voorkomend bij nerveuze dieren, als een erfelijk gebrek
moet worden beschouwd.

Belangrijk is tenslotte nog het erfelijke weerstandstekort tegen strepto-
kokkenmastitis. White en Ibsen (71) vermoeden, dat men hier met
een dominante eigenschap te maken heeft.

Ward (70) is wat dat betreft iets minder positief in zijn uitspraak, maar
van 230 dochters van moeders, die geen mastitis hadden gehad, kreeg 24%
een uierontsteking en van 108 dochters van mastitis-gevoelige moeders
werd 50% aangetast, wat toch pleit voor een erfelijke invloed. Murphy
c.s. (49) vonden tussen twee families geen significant verschil in produktie,
maar wel in het voorkomen van uierontstekingen. Legates en Grin-
nels (37) berekenden voor de mastitis-gevoeligheid een h² van 0.27, Lush
(41) zelfs van 0.38. Dodd en Neave (9) vonden een zo nauw verband
tussen de melksnelheid en het voorkomen van uierontsteking, dat ze meen-
den uit de erfelijkheid van de wijdte van het slotgat, de erfelijkheid van
de gevoeligheid voor uierontstekingen te kunnen verklaren.

Voornamelijk aan de hand van literatuurgegevens komt schr. tot de conclusie, dat
door het toepassen van machinaal melken geen nieuwe eisen aan de uier en de spenen
van de koe behoeven te worden gesteld. Wel echter verandert de volgorde van be-
langrijkheid. Speciaal geldt dit ten aanzien van het vierkant zijn van de uier. Met
het oog op het optreden van beschadigingen aan het slijmvlies van de tepel en de
melkboezem is het n.1. van zeer veel belang dat de vier kwartieren ongeveer even
snel worden uitgemolken en evenveel melk produceren.

Globaal ligt bij het laaglandse vee de verhouding in produktie tussen de voorste en
de achterste uierhclft ongeveer bij 40:60. Daar deze scheefheid in hoge mate erfelijk
wordt bepaald, zal het door doelbewuste selectie mogelijk blijken te zijn hierin ver-
betering te brengen. Ditzelfde geldt voor te taai en te licht te melken zijn. Het eerste
brengt bij machinaal melken o.a. een verlenging der melktijd, het laatste een ver-
hoogde kans op mastitis met zich mee.

Verder wordt gewezen op de bezwaren van de z.g. hanguier en het grote belang
van een juiste speengrootte en speenplaatsing, terwijl tenslotte nog een overzicht
wordt gegeven van de belangrijkste erfelijke uier- en speengebreken en wordt inge-
gaan op de erfelijkheid van een tekort aan weerstandsvermogen tegen mastitis.

Mainly on the basis of data in relevant literature, the author arrives at the conclusion
that mcchanical milking does not make new demands of the udder and teats of the
cow. The order of importance is changed, however. This applies especially with
regard to the square shape of the udder. In view of the possible occurrence of damage
to the mucous membrane of the teat and the milk bosom, it is of very great impor-
tance for the four quarters to be emptied at about the sams rate and for them to pro-
duce equal quantities of milk.

Broadly speaking, the ratio between milk-production of the front half of the udder

and that of the rear half is about 40:60 in respect of lowland cattle.
Since this lopsidedness is determined largely by heredity, it will prove possible to
effect an improvement by means of purposeful selection. The same applies to the dis-
tinction between heavy and light milking. In the case of mechanical milking one
result of the former is an increase in the milking-time; the latter involves greater
risk of mastitis.

In addition, the drawbacks of so-called „hanging udder" and the great importance
of the correct dimensions and location of the teats are pointed out. In conclusion,
a survey of the most important hereditary udder and teat failings is given, and
the heredity of insufficient powers of resistance against mastitis is discussed in some
detail.

C\'est principalement à l\'aide de données de la littérature que l\'auteur arrive à la
conclusion qu\'en appliquant la traite machinale, il n\'est pas nécessaire d\'imposer
de nouvelles exigences à la mamelle et aux tétines de la vache. Cependant, ce qui
change bien, c\'est l\'ordre de succession de l\'importance. Elle compte spécialement
à l\'égard de la forme carrée de la mamelle. Eu égard à l\'apparition de lésions à la
muqueuse du trayon et au pis, il est en effet très important que les 4 quartiers soient
vidés avec la même rapidité et qu\'ils produisent la même quantité de lait.
Approximativement pour le bétail des pays bas la proportion en production entre
la moitié antérieure et la moitié postérieure de la mamelle se trouve près de 40:60.
Comme cette déviation se détermine surtout héréditairement, il sera possible d\'y re-
médier par une sélection consciente. Il en est de même pour la traite trop dure et
pour la traite trop légère. La première manière amène en trayant machinalement
entre autre un prolongement de la durée de la traite, la dernière des changes augmen-
tées de mastitis.

En outre on attire l\'attention aux inconvénients de ce qu\'on appelle la tétine pendante
et au grand intérêt d\'une grosseur juste du trayon et du placement du trayon. Pour
terminer on donne un aperçu des défauts héréditaires les plus importants de /la
tétine et du trayon et on relève l\'hérédité d\'un déficit de resistance contre la mas-
titis.

Hauptsächlich an Hand von Literaturangaben kommt der Schreiber zu des Kon-
klusion, dass die Anwendung des maschinellen Melkens kaum neue Belastungen an
Euter und Zitzen der Kuh stellt. Wohl ist die Veränderung in der Reihenfolge von
Wichtigkeit. Dies gilt speziell für das Euter mit vier gleichen normalen Vierteln.
Mit Rücksicht darauf, dass Beschädigungen an der Schleimhaut der Zitzen und des
Milchbusens vorkommen können, ist es von grosser Wichtigkeit, dass alle vier Euter-
viertel ungefähr gleich schnell ausgemolken werden und auch gleich viel Milch
produzieren.

Global genommen beträgt beim Tieflandvieh das Produktionsverhältnis zwischen der
vorderen und hinteren Euterhälfte ungefähr 40:60.

Da diese Ungleichheit in starkem Masse vererblich ist, wird er nur durch zielbe-
wusste Selektion möglich sein, hier Verbesserung zu bringen. Dasselbe gilt auch
für zu schweres, bezw. zu leichtes Melken. Das erstere verursacht u.a. eine Verlän-
gerung der Melkzeit, das letztere birgt eine erhöhte Gefahr für Mastitis in sich.
Des Weiteren wird auf die Beschwerden hingewiesen, die beim sogenannten Hänge-
euter entstehen und auf die Wichtigkeit passender Saugbechergrösse und eines rich-
tigen Saugbecheranschlusses, während zum Schluss eine Übersicht über die wich-
tigsten erblichen Schäden von Euter und Zitzen gegeben wird, wobei auch die
Vererbung einer Verminderung des Widerstandsvermögens gegen Mastitiden erörtert
wird.

1. ANDREAE, U., Untersuchungen über die Melkarbeit der Euterviertel. Diss.
Göttingen (1954).

2. ANDREAE, U., Ein Weg zur objektiven Ermittlung der Melkarbeit von Kühen.
Züchtungskunde 26, 143 (1954).

3. ANDREA, U., Milchfluszmessungen an Kuheutern zur Untersuchung der Melk-
arbeit. Züchtungskunde 27, 5/6, 238 (1955).

4. BAUER, H., Zur Konstitutionspathologic des Euters. Züchtungskunde 27, 5/6,
256 (1955).

5. BLAU, G., Eiweiszfütterurig und Euterkrankheiten. Mitt. der Deutschen Landw.
Gesellsch. 1953, p. 474.

6. BAXTER, E. S., P. M. CLARKE, F. H. DODD en A. S. FOOT, Factors affec-
itng the rate of machine milking. Journ. Dairy Res. 17, 117 (1950).

7. BONNIER, G. en A. HANSSON, Identical twin genetics in cattle. Heredity
2, 1 (1948).

8. DODD, F. PI., A. S. FOOT, E. HENRIQUES en F. K. NEAVE, The effect of
subjecting dairy cows, for a complete lactation, to a rigid control of the duration
of milking. J. Dairy Res. 17, 107 (1950).

9. DODD, F. H. en F. K. NEAVE, Machine milking rate and mastitis. J. Dairy
Res. 18, 240 (1951).

10. ELY, F. en W. E. PETERSEN, Factors involved in the ejection of milk. Journ.
Dairy Sei. 24, 211 (1941).

11. FOOT, A. S., How fast does a cow milk? Farmer and Stockbreeder 65 (3 April)
102 (1951).

12. FOOT, A. S., Management and milking rate. Farmer and Stockrbeeder 65
(10 April) 100 (1951).

13. FOOT, A. S., Cow management and mastitis. Farmer and Stockbreeder 65
(17 April) 98 (1951).

14. FRENS, A. M., Vergelijkende proef met de melkmachines „Bajema-Friesland"
en „Surge". Maandbl. v. d. Landb. voorl.d. 8, 446 (1951).

15. GOTINK, W. M., TH. DE GROOT en TH. STEGENGA, Erfelijke gebreken
in de rundveefokkerij. Tijdschr. v. Diergenecsk. 80 Extra afl. Sept. 1955. Landb.
k. Tijdschr. 67, 629 (1955).

16. GÖTZE, R., Zur Bekämpfung der Euterentzündungen des Rindes. Deutsche
Tierärztl. Wschr. 58, 198 en 213 (1951).

17. GROOT, TH. DE, Over te dietht bij elkaar geplaatste spenen. Een erfelijk ge-
brek bij het zwartbonte rund. Tijdschr. v. Diergeneesk. 76, 448 (1951).

18. HANSSON, A., Der Effekt von Euterdestruktionen auf die Milchsckretion.
Züchtungskunde 24, 282 (1952/\'53).

19. HECKER, E., Forderungen an das Euter aus Erfahrungen beim Hand- und
Maschinemelken. Züchtungskunde 27, 5/6, 229 (1955).

20. HEIZER, E. E., An inherited udder abnormality in cattle. J. of Heredity 23,
111 (1932).

21. HELMSTATT-STRACHWITZ, J. VON, Untersuchungen über Milchmenge,
Melkdauer und Mclkgeschwindigkeit an Eutervierteln deformierter und gleich-
mäsziger Kuheuter. Kieler Milchwirtsch. Forsch, ber. 7, 13 (1955).

22. HELMSTATT-STRACHWITZ, J. VON, Untersuchungen über Milchmenge,
Melkdauer und Blindmelkzeit an Eutervierteln deformierter und gliechmäsziger
Kuheuter. Züchtungskunde 27, 5/6, 235 (1955).

23. HENRICH, K. G., Untersuchungen über Melkverfahren und Milchflusz beim
Maschinenmelken. Züchtungskunde 26, 174 (1954).

24. HÖFLINGER, H., Drüsenaplasie und -hypoplasie in Eutervierteln des Rindes,
eine erblich bedingte Entwicklungsanomalie. Schweiz. Arch. Tierheilk. 94, 824
(1952).

25. ILGMANN, G., Zitzenform und Strichkanalmündung in ihrer Beziehung zur
Entstehung von Eutererkrankungen. Diss. Hannover 1933.

26. IVANOVA, O. A., Über Vererbung der Mehrzitzigkeit beim Rind. Zeitschr. f.
Tierz. u. Zucht, biol. 12, 119 (1928).

27. IVANOVA, O. A., Genetics in cattle, I Inheritance of symmetry of the deve-
lopment of the udder in cattle. Publ. Centr. Genet. Sta. Moscow (1931). Ref.
Turner. Miss. Agr. Expt. Sta. Research Bull. 211 (1934).

28. JOHANSSON, I en N. KORKMAN, Heritability of the udder proportions in
dairy cows. Hereditas 38, 131 (1952).

29. JOHNSON, L. E., Fused teats, a hereditary defect in beef cattle. J. Heredity
36, 317 (1945).

30. JULER, J., Beitrag zur Kenntnis der Afterzitzen des Rindes, ihre Bewertung
als Milchzeichen und ihr Verhalten im Erbgange. Zeitschr. f. Tierz. u. Zücht.
biol. 10, 377 (1927).

31. KORKMAN, N., Die Vererbung von verschiedenen Euterformen. Züchtungs-
kunde 27, 5/6, 266 (1955).

32. KRONACHER, C., Zwillingsforschung beim Rind. Zeitschr. für Zücht. 25, 327
(1932).

33. KRONACHER, C. en SANDERS, Neue Ergebnisse der Zwillingsforschung beim
Rind. Z. f. Züchtung Reihe B Tierz. u. Zücht. biol. 34, 1 en 133 (1936).

34. KRÜGER, W., Über die Variabilität der Infektionsbereitschaft beim gelben
Galt des Rindes, Monath. f. Tierheilk. 5, 212 (1953).

35. KRÜGER, W., Begünstigen bestimmte Zitzen- und Euterformen die Ausbildung
von Euterentzündungen beim Rinde? Tierärztl. Umsch. 8, 432 (1953).

36. KÜSTER, H. A., Untersuchung der Zitzenanlagen bei Kälbern unter 4 Mo-
naten. Diss. Hannover 1951.

37. LEGATES, J. E. en C. D. GRINNELS, Genetic relationship in resistance to
mastitis in dairy cattle. J. Dairy Sei. 35, 829 (1952).

38. LEIGHTON, R. E. en R. R. GRAVES, The relation of inclination of rump to
inclination of udder, production ability and breeding efficiency. J. Dairy Sei.
30, 25 (1947).

39. LIEBKE, H., Über die Erblichkeit von Euteranomalien des Rindes unter be-
sonderer Berücksichtigung der Teller- und Trichterzitzen. Diss. Berlijn 1954.

40. LITTLE, R. R., Cornell Vet. 27, 309 (1937) Ref. DODD en NEAVE. J. Dairy
Res. 18, 240 (1951).

41. LUSH, J. L., Inheritance of susceptibility to mastitis. Journ. of Dairy Sei. 33,
121 (1950).

42. MARTIN, M. F., Trois cas d\'oligomastie. Revue de Zootechnie 11, 105 (1932).

43. MATTHEWS, C. A., W. W. SWETT en R. R. GRAVES, Milk yields and
milking rates of the individual quarters of the dairy cow udder. U.S.D.A.
Techn. Bull. 827 (1941).

44. MC EWAN, A. D. en M. B. COOPER, Vet. Ree. 59, 655 (1947). Ref. DODD
en NEAVE. J. Dairy Res. 18, 240 (1951).

45. MC LEOD, D. H. en S. M. WILSON, Milk yield in relation to infection with
streptococcus agalactiae. J. Dairy Res. 18, 235 (1951).

46. MEIGS, E. B., L. A. BURKEY, G. P. SANDERS, M. ROGOSA en H. T.
CONVERSE, The relationship of machinemilking to the incidence and severity
of mastitis. U.S.D.A. Techn. Bull. 992 (1949).

47. MICHAELIS en MÜLLER, Eine arbeitsphysiologische Untersuchung der Melk-
arbeit. Arbeitsphysiologie 12 (1942). Ref. ANDREAE, U., Züchtungskunde 26,
143 (1954).

48. MILLER, K. en W. E. PETERSEN, Some factors involved in efficient milking.
J. Dairy Sei. 24, 233 (1941).

49. MURPHY, J. M., K. O. PFAU, O. L. LEPARD en J. W. BARTLETT, Com-
parison of the incidence of udder infection and mastitis in two cow families.
Cornell Vet. 34, 185 (1944).

50. NITSCH, M., Untersuchungen über die Vererbung der Anlage zu Streptokokken-
mastitis und über einige konstitutionelle Merkmale in einer Brauviehherde. Diss.
Hohenheim 1947.

51. PETERSEN, W. E., The action of the milking machine in relation to milking
and udder injury. Journ. of Dairy Sei. 26, 752 (1943).

52. PETERSEN, W. E., The action of the mechanical milker in relation to com-
pleteness of milking and udder injury. Journ. of Dairy Sei. 27, 433 (1944).

53. PETERSEN, W. E., C. B. KNODT en W. L. BOYD, Morphology of the teat
in relation to milking and trauma. Journ. of Dairy Sei. 27, 646 (1944).

55. POHL, A., Ein Hilfsmittel zur Euterverbesserung. Der Tierzüchter 8, 163
(1956).

56. RICHTER, J., Beitrag zur Kenntnis der Mehrzitzigkcit beim weiblichen und
männlichen Rind. Diss. Leipzig 1931.

57. RICHTER, I., Uber die Ursachen des Hartmelkens der Kühe. Tierärztl. Rsch.
38, 743 (1932).

58. ROTKOWSKI, S., Ein Beitrag zur Vererbung der Zitzenform beim Rind. Diss.
Berlijn 1954.

59. SCHIMMELPFENNIG, K., Tierzüchterische Euterbeurteiling bei den Herd-
buch gesellschaften. Züchtungskunde 27, 5/6, 244 (1955).

60. SCMIDT, J. en J. KLIESCH, Untersuchungen und Beobachtungen an eineiigen
Rinderzwillingen. Kühn Archiv. 49, 65 (1938).

61. SEELEMAN, M., Die Streptococceninfektionen des Euters ins besondere der
gelbe Galt. Hannover 1932. Ref. KRÜGER, W., Tierärztl. Umsch. 8, 432
(1953).

62. SMITH, V. R. en W. E. PETERSEN, The effect of the level of negative pres-
sure on the rate of milking. Journ. of Dairy Sei. 27, 636 (1944).

63. SPANN, J., Regelrechte und regelwidrige Milchabsonderung. Zeitschr. f. Tierz.
und Zücht. biol. 60, 1, 1952.

64. TAMMEN, F. K., Typ, Euter und Leistung als Hauptmerkmal ostfriesischer
Rinderleistungskühe. Diss. Hannover 1953.

66. TUFF, P., Vererbung von Überzählingen Zitzen. Landbruksuka Oslo 1950, p. 95.
Ref.: Berl./Münch. Tierärztl. Wschr. pag. 241, 1951.

67. TURNER, C. W., The functional individuality of the mammary glands of the
udder of the dairy cow. Miss. Agr. Expt. Sta. Bull. 211 (1934).

68. TURNER, C. W., Comparative anatomy of the mammary glands. Univ. of Mo.
Cooperative Store. Columbia (Mo.). Ref. PETERSEN, W. E., Journ. of Dairy
Sei 27, 433 (1944).

69. TURNER, H. G., Changes in capacity of the udder of the dairy cow, during the
course of lactation. Austr. J. of Agr. Res. 6, 145 (1955).

70. WARD, A. H., Preliminary report on inheritance of „susceptibility" to severe
udder infection (mastitis). New Zeal. J. Sei. Technol. 20, 109A (1939).

71. WHITE, W. T. en H. L. IBSEN, Inherited susceptibility to acute mastitis in
cattle. Journ. of heredity 25, 489 (1934).

72. WIBBENS, H., Jaarverslag N.R.S. 1941. Mededelingen N.R.S. nr. 3, pag. 4
(1943).

74. ZIEGER, K., Beiträge zur Streptokokkenmastitis. Deutsche Tierärztl. Wschr.
40, 17 en 39 (1932).

Bij de samenstelling van een „sporenelementendrank" uit sulfas ferrorus, sulfas cu-
pricus, sulfas manganocus en sulfas cobaltosus ontstaat een vlokkige troebcling, die op
den duur bezinkt. Waar bestaat dat uit?

Is het vooral met het oog op de verandering van ferro- en ferriverbindingen juist,
een voorraad aan te maken of moet men deze drank steeds vers bereiden?
Ferriverbindingen zijn bij een anemie toch aanmerkelijk minder werkzaam dan ferro-
verbindingen ?

Hoe is de juiste samenstelling voor rcsp. runderen, biggen en pluimvee?
ANTWOORD:

Vooral bij de mens en de hond is twccwaardig ijzer (ferro-ijzer) volgens de meeste
onderzoekers beter opneembaar dan driewaardig ijzer (ferri-ijzer). Men mag aan-
nemen, dat ferri-ijzer in de maag voor een groot deel wordt gereduceerd o.a. onder
invloed van eiwitten, ascorbinezuur. Speciaal bij het rund zal reductie gemakkelijk
plaats vinden in de voormagen.

Stoffen die ijzerverbindingen in onoplosbare vorm doen neerslaan, zijn bv. phytine-
zuur en fosfor (bij overmaat), vandaar dat men ijzer bij de mens graag op de nuch-
tere maag geeft (Sharpe et al., 1950). Overigens is de resorptie van ijzer sterk af-
hankelijk van de behoefte. Bij anemie is dc resorptie verhoogd en bereikt men ook
met ferri-ijzer goede resultaten bij onze landbouwhuisdieren. Volgens Vink (1955)
zou men zich kunnen voorstellen, dat bij anemie de reductie van Fe
tot Fe in de darm is vergemakkelijkt, doordat de zuurstofspanning in dc
weefsels is verlaagd. Volgens Granick (1946) c.a. wordt Fe door de cellen van
het darmslijmvlies geresorbeerd, gaat dan over in Fe en vormt met eiwit het
ferritine. Bij verlaging van de ijzerconcentratie in het bloedplasma zal er afbraak
van ferritine in de depots plaats vinden en vervolgens ook in de mucosa van het
darmkanaal. Dc verlaging van Fe 4--concentratie in de mucosacellen doet de re-
sorptie uit de darminhoud toenemen. Dank zij deze „mucosal block" wordt ijzer-
vergiftiging voorkomen. Een verbreking van de „mucosal block" komt wel eens voor
en is o.a. opgemerkt door Gubler et al. (1949) bij pyridoxine-dcficiënte ratten en
door Hallgren (1953) bij eiwitdeficiëntie en Kinney et al. (1949) alsmede Hegsted
et al. (1949) op een laag P en hoog Fc-dieet.

De vlokkige troebcling in de oplossing van sporenelementen bestaat voornamelijk uit
ferrihydrosulfaat terwijl ook met alkalicarbonaten uit water en koolzuur uit dc lucht
een neerslag kan ontstaan. Als regel geeft men ijzer in grote overmaat, dan zal deze
troebeling meestal geen bezwaar geven. Bij het bereiden van voorraden zal men dc
fusten goed moeten sluiten (koolzuur uit de lucht!).
U zoudt een sporenelementdrank als volgt kunnen samenstellen:
R/ Sulf. ferros pur. cryst. pulv. 12.5
Sulf. mangan. „ ,, 3.—

Aqua q.s. ad 300
d.s. Paard en rund 2 x daags 2 a 3 eetlepels
Veulen en pink 2 x „ 1 eetlepel
Graskalf lx ,, 1 eetlepel

Voor varkens en pluimvee is vitamine Bi2 meer op zijn plaats dan cobaltsulfaat.
Voor pluimvee kan ijzer weggelaten worden. Het recept is meer bedoeld als bloed-
plasticum, dan om de dieren te genezen van ernstige deficiënties.

Bij Cu-, Mn- of Co-deficiënties, zal men b.v. een volwassen rund resp. verstrekken
4 gr. mangaansulfaat, 1-2 gr. kopersulfaat, 0.1-0.5 gr. cobaltsulfaat per dag. Bij
pcrosis van pluimvee zal speciaal ook gelet moeten worden op de aanwezigheid van
voldoende B-vitaminen (vooral choline, biotine en soms nicotinezuur, riboflavine,
foliumzuur), terwijl ook thyroxine van invloed is. De behoefte aan Mn neemt toe
naarmate het voeder meer Ca en P bevat. Men voegt bij perosis ongeveer 12 gr.
mangaansulfaat toe aan 100 kg. voeder.

Jodium dient voor zover nodig steeds afzonderlijk te worden verstrekt, mag dus niet
in de sporenelementendrank worden opgenomen.

Bij runderen met distomatose zien we nogal eens dat ook na behandeling van de
leverbot de diarree blijft bestaan, vermoedelijk op grond van een slechte leverfunctie.
Is er een dieet, eventueel therapie mogelijk om deze vaak hardnekkige diarree te
genezen, in die gevallen, waarin de dieren uiterlijk nog goed gezond zijn?
Bij maag-strongylose van kalveren zien we hetzelfde. Theoretisch drijft men de wormen
wel af, maar de diarree blijft bestaan, hier meestal gepaard gaande — in tegenstelling
met de distomatose — met slechte eetlust.
Is het mogelijk hier nog iets aan tc doen?

De therapie moet erop gericht zijn een anemische toestand die vaak aanwezig is,
alsmede degeneratie van de lever te genezen. Het voeder dient veel hoogwaardig
eiwit te bevatten (melkproducten, vismeel, bloedmeel) extra B-vitaminen en verder
geeft men ijzer, koper, mangaan, cobalt en lever-extract. Ook een 10% dextrose-
oplossing (intraveneuze druppelmcthode) geeft soms enige verbetering. Het groei-
hormoon van de hypofyse schijnt direct of indirect betrokken te zijn bij de proteïne-
synthese en zal daardoor vooral de leverregeneratie bevorderen.

Beknopt verslag van de wetenschappelijke voordrachten op het le Symposium van
de I.A.V.F.H. te Utrecht van 27 aug—1 sept. 1956.

Slaat men de encyclopedie na om de betekenis van het woord „Symposion" na te
gaan, dan leest men: „Symposion is het Griekse woord voor het op de maaltijd vol-
gende drinkgelag; door Plato als titel gegeven aan een zijner beroemdste dialogen,
waarin hij over de E r o s (liefdesdrang) spreekt. Heden ten dage duidt men soms met
symposion aan een bijeenkomst, waarop wetenschappelijke voordrachten worden
gehouden".

Het is in deze laatste betekenis, dat ongeveer een kleine 200 dierenartsen uit 28
landen zich hebben opgemaakt om deel te nemen aan de eerste bijeenkomst van de
internationale vereniging voor veterinaire voedingsmiddelenhygiëne, voor welke ver-
eniging de grondslag werd gelegd na het laatst gehouden diergeneeskundig congres
te Stockholm, naar ik meen op initiatief van Prof. Dr. M. Lerche (Duitsland) en
Dr. A. Glarenburg (Nederland).

Zeker is dit congres niet georganiseerd door de initiatiefnemers met de vooropgezette
bedoeling om ook aan de eerste betekenis van het woord „Symposion" het volle
recht te doen wedervaren. Ik kan U de verzekering geven, dat het geen drinkgelag is
geworden, al zijn de deelnemers niet gespeend gebleven van de nodige spiritualiën.
Ook symptomen van de Eros zijn niet op de voorgrond getreden. Slechts even is
een glimp hiervan waargenomen bij de iets verlate aankomst in Middenmeer op
dinsdag 28 augustus bij de begroeting tussen enkele mannelijke deelnemers en hun
lieftallige dames.

Is de woordkeuze „Symposion" door het organiserend comité bedoeld geweest om een
zekere overdaad aan wetenschappelijke gerechten voor te zetten, dan is dit aan geen
twijfel onderhevig. In 3 feitelijke congresdagen zijn niet minder dan 40 voordrachten
gehouden met een discussietijd van totaal 4 uren en aangevuld met nog verschillende
filmvertoningen en projecties. Reeds bij het ontvangen van het programma heb ik
mij de vraag gesteld of een dergelijk overladen werkschema geen afbreuk moet doen
aan de degelijkheid en praktische waarde van dit congres. Inderdaad werd in deze
dagen zeer veel gevergd van het uithoudingsvermogen der toehoorders en van meer-
dere zijden hoorde ik de opmerking, dat een met gespannen aandacht volgen van
de sprekers in vreemde talen over zoveel onderwerpen te vermoeiend was. Daarbij
kwam, dat enkele sprekers in hun betoogtrant zelfs afgeremd moesten worden door
de op taalgebied geroutineerde tolken voor wier vertaalcapaciteiten slechts woor-
den van lof golden.

Hoewel het in de bedoeling ligt van de initiatiefnemers om in het vervolg op deze
wetenschappelijke bijeenkomsten slechts één onderwerp in extenso te behandelen en
door deskundigen de verschillende facetten te doen belichten, heeft men voor dit
eerste symposion hiervan afgezien en hebben de diverse sprekers de gelegenheid ge-
kregen om door middel van korte inleidingen de voornaamste vorderingen en wensen
kenbaar te maken op het gebied van de levensmiddelenhygiëne van produkten van
dierlijke oorsprong.

Eigenlijk is het onbegonnen werk om van de vele korte inleidingen een nog be-
knopter verslag te maken. Op gevaar af van een enigszins droge opsomming, waag ik
mij aan deze Sisyphusarbeid. Wel wil ik reeds nu wijzen op de bundeling van de
behandelde onderwerpen, die waarschijnlijk tijdens de jaarwisseling in boekvorm
zal verschijnen en waarvan ik kennsneming ten zeerste wil aanbevelen.
Na het openingswoord van de directeur-generaal van de Volksgezondheid Prof. Dr.
P. Muntendam, waarin deze de wenselijkheid kenbaar maakte om ook het vlees
afkomstig van wild en gevogelte onder veterinair toezicht te plaatsen en ook in de
toekomst aandacht te besteden aan eventuele gevaren bij besmetting van vee door
atoomdeeltjes, die vrij komen bij kernenergie en welke gevaar kunnen opleveren voor
de gezondheid van de mens, wanneer melk of vlees van deze besmette dieren wordt

genuttigd, krijgt Prof. Dr. M. Lerehe (Duitsland) de gelegenheid om een taak-
omschrijving te geven van de dierenarts in de levensmiddelenhygiëne. Hij bepleit een
uitbreiding van deze taak tot vrijwel alle produkten van dierlijke oorsprong, zoals
vlees, vleeswaren, wild, gevogelte, eieren, vissen, schaal- en weekdieren en melk, in
samenwerking met chemici, artsen, biologen en andere deskundigen. Hij acht een
specialistische opleiding hiervoor noodzakelijk temeer daar de studie zich niet alleen
moet beperken tot de keuring van deze levensmiddelen, doch de deskundigen dienen
tevens volledige kennis te bezitten van deze levensmiddelen voor wat betreft samen-
stelling, verwerking en eventuele fabricagefouten. Het is een oud thema, waarop
reeds jaren de aandacht is gevestigd, doch op welk gebied nog steeds geen vorde-
ringen zijn gemaakt. De door de directeur-generaal van de volksgezondheid in het
vooruitzicht gestelde keuring van wild en gevogelte kan een eerste stap zijn in deze
richting.

Prof. Dr. M. L e r c h e uit verder de wens, dat de verschillende landen meer uniformi-
teit zullen betrachten in hun hygiënische eisen en in de techniek van het onderzoek om
zodoende de deugdelijkheid van de produkten voor import en export met meer
zekerheid te waarborgen. Speciaal de wens van meer uniformiteit bij het onderzoek
mochten wij uit de uiteenzettingen van diverse sprekers beluisteren.
Dr. Horace Thornton (Engeland), die in opdracht van de Verenigde Naties
een studiereis heeft gemaakt naar verschillende landen om de toestand van de vlees-
hygiëne te bestuderen en daarbij kennis heeft genomen van de vaak primitieve om-
standigheden, waaronder wordt geslacht, bespreekt met behulp van een aantal ge-
kleurde lichtbeelden de slachtmethode zonder voorafgaande bedwelming d.m.v. de
halssnede en wijst op het reeds lang bekende feit, dat bewusteloosheid hierbij eerst
langzaam optreedt doordat de blocdvoorziening van de hersenen via Artt. occipitales
gedeeltelijk verzorgd blijft en trombosering van de doorgesneden halsbloedvaten
tijdens de verbloeding dit laatste nog bevordert. Het herhaald openhouden van de
Carotiden is een dringende eis. Verder dringt deze spreker eveneens aan op een-
voudige praktische uniforme onderzoekmethoden, speciaal voor het vaststellen van
een post-mortale infectie.

De veterinair hoofdinspecteur van de Voksgezondheid in ons land collega J. M.
v. d. Bom geeft hierop aan de hand van verschillende lichtbeelden een overzicht
van de ontwikkeling van de vleeskeuring in ons land en vestigt met zekere trots de
aandacht op het feit, dat sedert 1 september 1955 alle huisslachtingen in ons land
worden gekeurd. Uitvoerig gaat spreker in op het destructiewezen in Nederland. Ook
brengt spreker hulde aan de vleeskeuringsdiensten bij de uitvoering van het vijfjaren-
plan tot uitroeiing van de tuberculose onder het rundvee, waaruit blijkt, dat de vlees-
keuring niet alleen belangrijk is uit een oogpunt van de volksgezondheid, doch ook een
belangrijke taak vervult bij de sanering van de veestapel.

C. H. Pais (U.S.A.) haalt nog eens de verschillende motieven aan, waarom uit-
sluitend de dierenarts uit hoofde van zijn opleiding het beste inzicht kan en moet
hebben in de vleeshygiëne. De studie en verdere ontwikkeling van de vleeshygiëne
stellen de dierenarts telkens weer voor nieuwe en interessante problemen.
Niet alleen werkt de dierenarts mede om de vleesverbruikers goede produkten te doen
voorzetten, doch ook de veefokkers en vleeswarenfabrikanten dient hij tot voor-
lichting bij de vleesproduktie. Tevens helpt hij mede aan de bestrijding van vee-
ziekten.

Prof. Dr. O. H. Henneberg (Oostenrijk) bespreekt zeer iri het kort de voorbe-
reidingen voor een vlecskeuringswet in Oostenrijk, waarbij hij speciaal aandacht
schenkt aan de beoordeling van vlees, afkomstig van runderen lijdende aan tuber-
culose en brucellose.

Prof. A. P o 1 j a k o w geeft mede namens Prof. G. Kolobolotsky (U.S.S.R.)
een inzicht in de werkwijze van het diergeneeskundig toezicht in de Sovjetrepubliek.
Grote vleeswarenfabrieken beschikken over afzonderlijke controleafdelingen, die door
dierenartsen geleid worden.

Specialisten voor veterinaire hygiëne krijgen hun scholing in het instituut voor che-
mische technologie in Moskou.

Dr. Dj. Filipovitch (Jugoslavia) bepleit meer uniformiteit in de uitvoering
van de verschillende koelmethoden voor vlees. Hij memoreert, dat de inzichten over
een rationele vleeskoeling zeer uiteenlopen en geeft zijn visie op voor- en nadelen
verbonden aan voorkoeling, direkte snelle koeling en invriezen.

Dr. H. Wagemann (Duitsland) en Dr. V. Allenspach (Zwitserland) stel-
len de grote betekenis in het licht van goed geoutilleerde slachthuizen voor een
hygiënische vleesbehandeling.

Dr. A. Ginsberg (Kenya) die zich ontpopt als de meest humoristische deelnemer,
instrueert de toehoorders, die voor het overgrote deel uit de „beschaafde" wereld
komen, over de haast onoverkomelijke moeilijkheden bij een hygiënische vleesbehan-
deling en -keuring in de z.g. onderontwikkelde gebieden door een geestig gesproken
woord en aan de hand van meerdere lichtbeelden, die getuigen van een bewonderens-
waardige energie door spreker in dit land ontplooid en werkelijk met frappant resul-
taat.

De tweede congresdag was gekenmerkt door mededelingen over het bacteriologische
onderzoek en de meest gevreesde besmettingen o.a. Salmonella, botulisme, listeriosis
e.a. infecties.

Prof. Dr. A. Névot (Frankrijk) betoogt, dat in de Noord-Europese landen een
grote betekenis wordt gehecht aan de kweek uit visceraal materiaal, terwijl in Frank-
rijk juist de culturen uit spiervlees en beenmerg beslissend zijn voor een goed gefun-
deerde keuringsuitspraak. Gebezigd wordt de z.g. „bloc paraffiné"-techniek, waarbij
gebleken is, dat in het vlees of beenmerg een vrij hoog percentage kiemen voorkomt.
Heb ik goed verstaan, dan is dit zelfs bij deze techniek in meer dan 30% der onder-
zochte vleesmonsters het geval. Ik kan niet aan de indruk ontkomen, dat hierbij de
post-mortale infectie wel het meeste gewicht in dc schaal zal leggen. Het vrijwel
uitschakelen van de kweek uit visceraal gebied brengt tevens grote gevaren met zich.
Onwillekeurig herinnerde ik mij tijdens dit betoog een b.o. uit mijn praktijk, waarbij
uitsluitend uit de galblaas „Salmonella" gekweekt was en alle overige organen en
vlees van het zeer ernstig zieke dier steriel waren. Bij het bacteriologisch vleesonder-
zoek dient m.i. dc middenweg bewandeld te worden en is het zeer gevaarlijk aan
bepaalde onderdelen voorkeur te verlenen. Hoofdzaak blijft voor het vaststellen van
een intravitale besmetting het onderzoek van de milt, de lymfoglandulae, beenmerg
en vlees, aangevuld met het onderzoek van nieren, lever en galblaas, waarbij rekening
wordt gehouden met eventuele rctrogarde infecties bij ziekten van urogenitaalstelsel
of darmen.

Ik ben het verder in het geheel niet eens met dc opvattingen van Dr. Kurt Rasch
(Duitsland), die de techniek van het bacteriologisch vlecsonderzock voor de prak-
tische vleeskeuring zodanig wil uitbouwen, dat de verschillende typen „Salmonella"
door de vleeskeuringsdiensten worden gediagnostiseerd. Voor dc praktische uitvoering
van de vleeskeuring is het m.i. voldoende, wanneer de gevonden kweek d.m.v. het
omnivalente serum tot de groep „Salmonella" wordt geklasseerd. Het meer precieze
en specialistische werk voor nadere differentiëring kan men gerust overlaten aan de
Salmonella-centra. Te prijzen is het zoeken van spreker naar een geschikte voedings-
bodem om het anaeroben-problecm bij het bacteriologische vleesonderzoek tot een
meer bevredigende oplossing te brengen.

In deze moge ik ook verwijzen naar de publicaties van Dr. D. A. A. Mossel, werk-
zaam in het centraal Instituut voor voedingsmiddelenonderzoek T.N.O. te Utrecht.
Prof. A. Tra vinski (Polen) geeft de wens te kennen, dat de beoordeling van
vlees, afkomstig van slachtdieren, volgens meer gestandaardiseerde voorschriften dient
plaats te hebben. In het belang van de internationale vleeshandel acht hij het nodig,
dat zich hiermede een commissie belast, die haar stellingen en uitspraken ter dis-
cussie voorlegt op het e.k. symposion.

Spreker laat tijdens een privégesprek uitkomen een zekere onverantwoordelijkheid
van de Nederlandse vleeshygiënisten, die nalaten om de varkens op trichinen te

onderzoeken. Aan de hand van statistische gegevens is het ons niet gelukt om hem
van het tegendeel te overtuigen. Het inleven in landelijke toestanden is ook een
kunst, die niet iedereen gegeven is. Onze Nederlandse vleeshygiënisten beseffen echter
zeer wel de urgentie van een trichinenonderzoek in Duitsland e.a. meer oostelijk ge-
legen landen.

Ake Kämpe (Zweden) wijst op het dreigende gevaar van de latent voorkomende
Salmonella-infectie bij slachtdieren (circa \\%) in Zweden. Deze infectie kan bij een
verslechtering van de gezondheidstoestand van het vee gemakkelijk tot een generali-
satie leiden.

Het onderzoek van de lever wordt door hem ten zeerste aanbevolen om een dergelijke
generalisatie vast tc stellen. Ik zou hieraan willen toevoegen: „en een onderzoek van
galblaasinhoud en galblaasslijmvlies".

Dr. I. Pantaleon e.a. (Frankrijk) weiden uit over de natuurlijke weerstand van
vlees t.a.v. kiemen, zolang dit vlees vers blijft en beveelt daarvoor aan een snelle af-
koeling van het vlees. Ook in het vlees aanwezige enzymen zouden bij snelle koeling
geremd worden in hun werking.

Dr. E. H. K a m p c 1 m a c h e r (Nederland) beschrijft de betekenis van de Listeriose
voor de vleeskeuring in een verkorte voordracht, die in extenso reeds in het tijdschrift
voor diergeneeskunde is gepubliceerd.

Prof. S. Hauge (Noorwegen) vestigt de aandacht op een zo hygiënisch mogelijke
bewaring van slachtafvallen, die bestemd worden voor de voedering van nertsachtige
dieren, zulks in verband met het frequent optreden van botulisme bij deze dieren.
Kj. He del i n (Zwden) geeft een overzicht van de Salmonella typhimurium-epide-
mie in Zweden in het jaar 1953, welke besmetting was veroorzaakt door vleeswaren
uit één slachtbedrijf afkomstig.

Prof. Dr. W. G i s s k c (Duitsland) van het bekende laboratorium voor vlees- en
vleeswarcnonderzoek te Kulmbach in Duitsland leidt de omschrijving van dc taak in
van de dierenarts, die hij kan vervullen bij dc conservering van vlees en vlees-
waren. Deze uitenzetting komt in vele opzichten overeen met de opvattingen, waaraan
ik ruimschoots aandacht heb besteed in mijn publicatie „dierenartsen en vleeswaren-
keuring".

J. W. B a r e 11 a, dc directeur van dc slagersvakschool te Utrecht laat een ernstige
waarschuwing horen tegen het gebruik van „antibiotica" bij de vleesconservering,
aangezien over een eventueel schadelijk karakter voor de nuttige bacteriën bij de
vleeswarenbcrciding nog te weinig bekend is. Naar het schijnt, heeft het gebruik van
deze „antibiotica" bij de conservering van vissen wel een goede invloed op de houd-
baarheid (L o c h m a n n - Arch. f. Lebensmittelhygiene no. 17/18 1956). Op enigs-
zins glad ijs begeeft B a r e t t a zich, wanneer hij de noodzakelijkheid aantoont van
de aanwezigheid van bepaalde bacteriën resp. toevoeging hiervan in worst, ham en
bacon i.v.m. met rijpingsproces en kleurproces. Deze toevoeging is nog in het stadium
van onderzoek en zeer vele deskundigen zijn nog huiverig voor de toepassing van
dit nieuwe procédé. Men moet m.i. ook in deze de natuur geen geweld aandoen. •
Het betoog van Dr. G. Brévot (Frankrijk) over het verpakken in cellofaan van
vers vlees voor de verkoop, over welke werkwijze spreker nogal enthousiast is, speciaal
wanneer dit geschiedt onmiddellijk na de snelkoeling en bij betrekkelijk snelle afzet,
wordt vrijwel weerlegd door het onlangs in het periodiek „Die Fleischwirtschaft" ver-
schenen artikel van Dr. E. Walz „Ueber die Haltbarkeit von in Kunststofffolien ver-
packtem Frischflcisch", zulks in verband met dc anaerobe bacteriebezoedeling en kleur-
bestendigheid, die vooral bij gebruik van gefiltreerd U.V. licht nogal afwijkingen
te zien geeft.

Dr. F. Kclch (Duitsland) bespreekt geschikte methoden van onderzoek voor het
aantonen van obligaat anaerobe kiemen uit vleesconserven, die nogal aanzienlijke ver-
liesposten opleveren in de levensmiddelenindustrie en hun kweek op verschillende
soorten voedingsbodems. Met behulp van geconcentreerde leverbouillon en leveragar
bevordert hij de groei van deze kiemen. Ze zijn te differentiëren door de vorm van
de koloniën en de pigmentatie.

Dr. F. R i x g 1 e r (Joegoslavië) heeft met 50 soorten bacillen, gekweekt uit ver-
schillende worstsoorten, proeven genoemen om de antibiotische activiteit ervan na te
gaan, voornamelijk wat betreft de remming van Gram 4- en Gram— bacteriën. Ik blijf
bij mijn mening, dat toevoeging van bacterieculturen aan vleeswaren voorlopig nog
een ongewenst en overbodig experiment is en in deze de natuurlijke rijping niet be-
invloed moet worden. Bovendien moet m.i. gestreefd worden naar een zo kiemarm
mogelijke worstsoort.

Prof. Dr. Hugo Keller (Duitsland) bewijst, dat het histologische vleeswaren-
onderzoek na de ingebruikneming van de kolloidmolen er niet gemakkelijker op is ge-
worden, daar er vaak niet veel meer overblijft dan een structuurloze massa. Niettemin
laat hij aan de hand van enkele geprojecteerde diapositieven zien, dat de onderkenning
van specifieke weefselonderdelen nog wel mogelijk is. In deze moge ik opmerken, dat
de kolloidmolen het weefsel zodanig verkleint, dat niet alleen de cellen nog te onder-
kennen zijn, maar ook kleine weefselverbanden aanwezig blijven, waaruit conclusies ge-
trokken kunnen worden betreffende de verbruikte orgaandelen. Het is zelfs mogelijk
om, door middel van de Integratietafel van de firma Leitz, percentages te berekenen
van de verschillende weefseldeeltjes (Dr. L. Kotter Tierärztl. Wochenschrift Jg.
1955 Nr. 20 P. 360). De structuurloze massa, waarover gesproken wordt, bestaat voor
een belangrijk deel uit kollageenweefsel.

Hiervoor geeft Dr. L. Kotter ook een speciale kleurmethode aan (Tierärztliche
Umschau Nr. 4-1956-p. 140; „Die Fleischwirschaft" 1956-Heft 4-p. 191) inet
Anilinblauw-Orange-Azijnzuurmengsel. Langs biochemische weg kan men een indruk
krijgen van de hoeveelheid verwerkte kollagene substantie door het vaststellen van het
Hydroxyproline-gehalte (Wierbicki en D e a t h e r a g e-Agricultural and Food
Chemistry Vol. 2 nr. 17 1954 878/882). Losse levercellen in leverworst kunnen m.i.
het best aangetoond worden met Methyleenblauwopl. J4%. Doordat het leverweefsel
slechts gebroeid is en niet gekookt, zijn de levercellen meer groenachtig-blauw van
tint, terwijl het overige weefsel, dat goed doorkookt is, helder blauw van kleur is.
Bovendien blijven bindwecfselstructuren (Gitterfasern) uit lever ook vrijwel steeds
te onderkennen.

Prof. Dr. F. Münchberg (Oostenrijk) zet de methoden van onderzoek uiteen
van verschillende vetsoorten, daarbij gebruik makend van de bekende neutraalrood-
proef, de Epihydrinaldehyde-reaetie en de Peroxyreactie. Het kiemgehalte wordt
bepaald met de voorwerpglascultuur.

De derde congresdag is gewijd aan de hygiënisch grondslagen voor Vis-, schaal- en
weekdieren, eieren, melk, gevogelte en konijnen.

In Denemarken, aldus Dr. B. Albertsen, berust de viscontrole op wettelijke voor-
schriften uit het jaar 1950. Het is uitsluitend een kwaliteitscontrole, waarbij voor-
namelijk gelet wordt op de graad van versheid. Dierenartsen hebben tot nu toe in
Denemarken nog geen bemoeienis met dit toezicht. Dit neemt niet weg, dat zij op
dit terrein vroeger of later deskundige adviezen dienen te geven. De psychrofiele bac-
teriënflora speelt bij het bederf een belangrijke rol, vandaar dat een doelmatige koe-
ling o.a. het verpakken in ijs van grote importantie is. Het gebruik van antibiotica
kan een aanvullende functie uitoefenen bij het tegengaan van bederf. Dr. E. H.
Lo c h m a n n heeft hierover proeven genomen met Aureomycinc (Areh. f. Lebens-
mittelhygiene nr. 17/18 1956).

Dr. H. Wittfogel (Cuxhaven-Duitsland) blijkt zich in deze materie zeer goed
te hebben ingewerkt en zijn voordracht staat op zeer hoog wetenschappelijk peil. Hij
beveelt een praktische methode aan voor het vaststellen van de graad van versheid
resp. bederf van vis en visprodukten, berustend op een Jodometrische meting van
vluchtige reducerende substanties, aangevuld met een microscopische kiemtelling. Het
lijkt me gewenst om tegelijkertijd het bacterioscopische coupe-onderzoek daarin te
betrekken, waardoor waarschijnlijk ook de diagnose gesteld had kunnen worden bij
de onopgehelderde oorzaak van een onaangename smaak van busconserven, die door
Dr. Dj. F i 1 i p o v i c (Jugoslavia) wordt beschreven.

Nehat en Dr. Faroughi (Iran) over de teelt van de steur, die gedurende 15
jaar in het leven wordt gehouden om de delicatesse Caviaar te produceren. 4 van
de 23 steursoorten worden hiervoor aan dc Iraanse kust gevangen. Met zeer goed ge-
slaagde lichtbeelden wordt deze voordracht geillustreerd.

Prof. G. W. Kolobolotzky (TJ.S.S.R.) deelt mede, dat in de Sovjetrepubliek
de inspectie van vis en visprodukten is opgedragen aan meerdere instanties, waar-
onder werkzaam zijn dierenartsen, chemici en technici. Elke fabriek van visprodukten
heeft een eigen bcdrijfslaboratorium, dat zowel physisch-chemische als bacteriologische
onderzoekmethoden bezigt.

R. Gullbrandsson (Zweden) doet mededeling van een Hepatitisepidemie in
102 plaatsen met 629 gevallen, die volgens hem veroorzaakt moet zijn door de
consumptie van oesters, die bewaard werden in een water, waarop afwaterings-
kanalen van een dorp uitkwamen.

Dr. A. Clarenburg (Nederland) beschrijft het besmettingsgevaar van de mens
met eieren en eiprodukten, waarin Salmonella-kiemen voorkomen. Het gevaar is bij
Salmonella pullorum niet zo dreigend als bij Salmonella bareilly. Ook dc besmetting
met aviaire tuberkelbacillen komt bij de mens zelden voor.

Dr. H. S e n s (Duitsland) vestigt de aandacht der toehoorders op enige onderzoek-
methoden om de kwaliteit van kippe- en eendeëieren te beoordelen. Bij doorlichting
moet de dooier nauwelijks zichtbaar zijn, het eiwit moet helder zijn, de eischaal moet
vettig aanvoelen en onder de kwartslamp een vaalviolctte luminescentie geven.
Prof. Dr. G. T h i e u 1 i n (Frankrijk) legt de nadruk voor een hygiënische melk-
winning op de reinheid bij het melken, bewaren en verwerken. Het melkvee moet
gezond zijn en rationeel gevoed worden. In deze gevallen kan volstaan worden met
een kortdurende pasteurisatie.

Sterilisatie kan ook voldoen, mits de biologische waarde van deze kostbare vloeistof
zo goed mogelijk behouden blijft.

Prof. Dr. H. Seelemann (Duitsland) pleit voor standaardmethoden bij de rou-
tine-onderzoekingen van melk, daar veelvuldig nieuwe onderzoekmethoden kenbaar
worden gemaakt, waarmede noch de wetenschap noch de praktijk gediend is. In de
Bondsrepubliek Duitsland is voor dit doel een commissie ingesteld, die richtlijnen
geeft voor bepaalde microbiologische en hygiënische methoden voor het onderzoek
van melk en melkprodukten.

Dr. W. Sackmann (Zwitserland) geeft een exposé over het aantonen van Bru-
cella in melk. Door het opruimen van besmette runderen zijn de bacillendragers
teruggelopen van 15% op 2/2%, hetgeen gepaard gaat met een duidelijke teruggang
van het aantal brucella-infecties bij de mens.

Tot slot geeft G. S. M c K e e, (U.S.A.) een inzicht in dc beoordeling en keuring van
kippen in de Verenigde Staten van Amerika, waaraan 284 dierenartsen hun mede-
werking verlenen.

Uit het gegeven zeer beknopte vcslag volgt reeds voldoende, dat de deelnemers heel
wat te verwerken hebben gekregen en duidelijk is gebleken, dat het werkgebied van dc
jonge vereniging zo omvangrijk is, dat meer gedetailleerde besprekingen van de ver-
schillende vraagstukken noodzakelijk is. Hierbij dient men zich vooral voor ogen te
houden, dat men niet te zeer afdaalt in theoretische beschouwingen, doch dat de
praktijk het beste gediend is met concrete gegevens over onderzoekmethoden, waarbij
vooral de techniek van het onderzoek juist en uitvoerig omschreven dient te worden.
Dit is mij temeer gebleken bij onderlinge gedachtenwisseling met de talrijk aanwezige
deskundigen. Reeds deze uitwisseling van ervaringen drukt haar stempel op het grote
nut van dit gehouden congres.

De slotvergadering op zaterdagochtend 1 september 1956 werd bijgewoond door de
gedelegeerden van 23 landen. Behalve de resoluties, welke ik hieronder in de taal
laat volgen waarin ze werden samengesteld, waren de overige belangrijke punten op
deze vergadering:

1. Verkiezing van het bestuur voor de tijd van 4 jaren. Het voorlopige bestuur werd

bij acclamatie gekozen. De secretaris werd tot secretaris-penningmeester benoemd.

2. Ieder land zal via de nationale Mij. voor Diergeneeskunde een jaarlijkse bijdrage
van $10.— betalen.

3. Het volgende symposion zal worden gehouden tijdens het Intern. Veeartsenijkun-
dig Congres, m.d.v. dat de I.A.V.F.H. de sectie „Levensmiddelenhygiëne" zal
voorbereiden.

4. De naam van de vereniging werd gewijzigd in „International Association of Vete-
rinary Food Hygienists".

1. Zum Schutze der Bevölkerung gegen Gesundheitsschädigungen und Täuschungen
sind mit der Ueberwachung aller von Tieren stammenden Lebensmittel Tierärzte
zu betrauen. Dies gilt für Fleisch, Wild, Fisch, Wcich- und Krustentiere, Milch,
Eier, Geflügel und ihre Erzeugnisse.

2. Zwecks Förderung des internationalen Verkehrs sollen die aus- und einführenden
Länder ihre Untersuchungsmethoden und Beurteilungen in der Fleischbeschau
und den anderen Lcbensmitteluntersuchungen aufeinander abstimmen.

3. Zwecks Klärung der Möglichkeit einer Schaffung einheitlicher Grundsätze in der
Fleischbeschau ist eine Kommission einzusetzen.

4. Lebensmitteln, in besonderen Eier und Eiererzeugnisse exportierende Länder ha-
ben dafür zu sorgen, dasz sich in diesen Lebensmitteln keine lebenden Salmonclla-
Keime befinden.

5. Es ist erforderlich, dasz an allen tierärztlichen Fakultäten oder Lehranstalten selb-
ständige Lehrstühle für tierärztliche Lebensmittelhygiene und Lebensmitteltechno-
logie errichtet werden, so wie diese bereits in einigen Ländern bestehen.

6. Es ist erwünscht, dasz in Zukunft alle Mitteilungen betreffs Symposia der
I.A.V.F.H. nicht nur in den Fachzeitschriften veröffentlicht, sondern auch an alle
Regierungsbehörden, die sich irgendwie auf Veterinärgebicten beschäftigen, zur
Kenntnis gebracht werden.

7. In der Zukunft sollen Beiträge für die Symposia der I.A.V.F.H., vor allem neue,
noch nicht veröffentlicht Arbeiten und kritische Bcschauungen betreffs des heutigen
Standes der Wissenschaft auf dem Gebiete der Ausbildung und Organisation der
Fleisch- und Lebensmittelhygiene bringen.

8. In Zusammenhang mit den Belangen der öffentlichen Hygiene und Volksge-
sundheit erscheint es wichtig, dasz die betreffenden Länder die bei der Milch-
produktion auftretenden Gefahren von Seiten Insektiziden, Fungiziden, pharma-
kodynamischen Stoffe und Antibiotika näher untersuchen und auf den nächsten
Symposium ihre Erfahrungen darüber mitteilen.

Toen wij op maandag 27 aug. te ± 9.30 uur de congreszaal van „Esplanade" binnen-
traden werd onze aandacht getroffen, niet alleen door dc sobere doch fleurige aan-
kleding van de zaal, maar bovenal door de uitstekend verzorgde technische uitrusting,
die voor een internationaal congres nu eenmaal onontbeerlijk is.

Lange rijen van tafels, waarop nationale vlaggetjes zijn geplaatst van de deelnemende
landen en iedere zitplaats voorzien van koptelefoon en een zelf verstelbaar apparaat,
waardoor men kon uitkiezen in welke taal men de gehouden voordrachten wilde be-
luisteren, terwijl men tevens de geluidssterkte van het apparaat kon regelen.
Links in de zaal bevonden zich de afgesloten hokjes van de zes tolken, die naar later
zou blijken, ten volle voor hun taak waren berekend.

Te ongeveer 10 uur was de zaal geheel gevuld met deelnemers(sters) en genodigden
en opende Dr. A. C 1 a r e n b u r g, in zijn functie van voorzitter van I.A.V.F.H. en
voorzitter van het Nationale comité, het congres.

De voertaal van het congres was hoofdzakelijk Engels, zodat ook de Nederlandse
redevoeringen in die taal werden gehouden.

Nadat enige prominente figuren (te weten Prof. Dr. P. Muntendam, Prof. Dr. C.
S a n z E g a n a, J. M. v. d. B o r n en D. H e n d r i k s e) het woord hadden ge-
voerd, kon het eigenlijke congres een aanvang nemen.

Na de eerste voordracht begaven de dames en heren zich naar buiten voor het maken

\'s Avonds te 8.30 uur werden de deelnemers ontvangen door het Gemeentebestuur van
Utrecht in één van de zalen van het Stadhuis.

De congressisten werden door de burgemeester in de Engelse taal toegesproken, welke
rede door Dr. Clarenburg werd beantwoord.
Door de tolken werden de speeches in het Frans en Duits vertaald.
Op royale wijze werden verversingen en versnaperingen rondgediend (het Gemeente-
bestuur was een voortreffelijk gastheer) en dit zal er wel toe hebben bijgedragen, dat
de stemming zo opperbest was. Tevens was er nu volop gelegenheid voor de congres-
sisten om met elkander kennis te maken en overal zag men dan ook weldra verschil-
lende groepjes, van de meest internationale schakering (29 verschillende landen) met
elkander ongedwongen in gesprek. Het feit, dat vele dierenartsen, uit de aard der
zaak meest Nederlandse, van hun dames waren vergezeld, droeg er zeker het zijne
toe bij de opgewektheid en de fleur te accentueren.

Deze ontvangst was een uitstekend slot van de eerste congresdag en hield goede be-
loften in voor de volgende dagen.

Dinsdag 28 aug. vertrokken wij met een aantal autobussen om 8 uur voor een trip
naar de Noordoostpolder voor een bezoek aan Emmeloord (technische uiteenzetting
van de gigantische Zuiderzeewerken namens de directie).

Op vriendelijke wijze werd ons aldaar de koffie aangeboden, waarna de reis naar
Leeuwarden werd vervolgd.

De dames (een 40-tal) gingen met een aparte bus vanaf Emmeloord naar Bolsward
en Makkum.

Na het nuttigen van een lunch in Leeuwarden werd door één groep het exportconcern
„Frico" bezocht en door een andere groep een groot modern fokbedrijf. Beide
groepen brachten daarna gezamenlijk een bezoek aan de „Friesland" (condensed
milk).

Via de afsluitdijk ging de tocht nu naar Middenmeer, alwaar met de inmiddels ge-
arriveerde dames het diner werd gebruikt.

Uit verschillende gesprekken werd ons wel duidelijk, dat de buitenlandse deelnemers
zeer onder de indruk kwamen van de enorme prestatie, die door de Nederlandse
waterbouwkundigen is geleverd, een 30 km. lange dijk dwars door de zee aan te
leggen.

Eerlijk moeten wij bekennen, dat die algemene lof onze nationale trots wel zodanig
streelde, dat we in de bus wat „rechter" gingen zitten.
In de late avond werd de terugreis naar LTtrecht aanvaard.

Woensdag 29 aug. was geheel aan voordrachten gewijd, en de bijeenkomst werd be-
sloten met de film „The last will of Thcodora" de bekende film over het destructie-
wezen in Nederland.

Om 7 uur \'s avonds recipieerde de Maatschappij voor Diergeneeskunde in het kasteel
„de Hoge Vuurschc" te Baarn, gevolgd door een gemeenschappelijk diner, waaraan
± 200 dames en heren aanzaten.

Het was een prachtige aanblik: al die feestelijk gedekte tafeis in de stijlvolle zalen
van het kasteel.

Het comité was zo verstandig geweest, de plaatsen aan de tafels aan te wijzen, waar-
door voorkomen werd, dat verschillende nationaliteiten bij elkander zouden gaan
„hokken"; met name gold dit natuurlijk voor de Nederlandse collegae, die eveneens
in vrij grote getale aanwezig waren.

Wij kunen ons voorstellen, dat het arrangeren hiervan heel wat voeten in de aarde
heeft gehad, doch die leden van het nationale comité, die zich hiermede hadden
belast, kunnen met voldoening hierop terugzien.

De speeches, die werden gehouden (niet al te veel) waren uitingen van sprankelende
geesten en getuigden ervan dat althans de dierenartsen in de wereld de internationale
spanningen niet zullen verhogen.

Donderdag 30 aug. was weer een dag van voordrachten en enige films. De dames
maakten een trip naar Aalsmeer en Amsterdam.

Op vrijdag 31 aug. werd een bezoek gebracht, wederom met autobussen, aan „Unox"
en „Zwanenberg" te Oss. De ontvangst aldaar was voortreffelijk en het is altijd inte-
ressant dergelijke grote bedrijven in volle actie te aanschouwen. Deze vleesindustrie-
bedrijven mogen dan ook worden gezien en men zal ons toch niet van „chauvinisme"
verdenken als wij met een zekere trots hiervan gewagen.

Op de terugreis werd door enige bussen geheel onverwachts nog een bezoek gebracht
aan het veemarktcomplex te \'s-Hertogenbosch.

Het moet voor collega den Hartog, de directeur van het slachthuis en de veemarkt,
die toevallig aanwezig was en van het bezoek geheel onkundig was, wel een over-
rompeling zijn geweest zich plotseling geplaatst te zien tegenover een invasie van
meer dan 100 buitenlandse collegae.

Collega den Hartog is blijkbaar op dit gebied wel iets gewend, want de rondleiding,
die hij a 1\'improviste organiseerde, ging hem voortreffelijk af. Ons compliment!
De dames bezochten op deze dag Gouda (ontvangst door Gemeentebestuur) en het
„Edclambachtshuis" (zilversmederij) te Schoonhoven.

\'s Avonds was er in het Rijksmuseum te Amsterdam een officiële ontvangst vanwege
de Regering.

Het was een imposant schouwspel: de indrukwekkende zalen van het monumentale
gebouw, badend in een zee van licht, de rijk voorziene buffetten en daartussen het
bont gewemel van de congressisten met hun dames.

De directie was tevens zo welwillend geweest ons de gelegenheid te bieden in alle
rust de aldaar gehouden tentoonstelling (tekeningen) van de Koning van onze schil-
ders, Rembrandt, te bezichtigen, waarvan een vrij druk gebruik werd gemaakt.
Op zaterdag 1 sept. volgde de slotzitting, gevolgd door een gemeenschappelijke lunch,
die wij helaas niet konden bijwonen.

Als wij tenslotte het geheel overzien, kunnen wij tot de conclusie komen, dat het con-
gres geheel aan de verwachtingen heeft voldaan.

In zekere zin was het een experiment, daar tot dusver nog nimmer een internationaal
congres van voedselhygiënisten was gehouden. De deelneming en de belangstelling van
buitenlandse collegae was veel groter dan we hadden durven hopen. Het is niet onze
bedoeling om bepaalde personen te noemen, daar het gehele comité uitstekend werk
heeft verricht.

Eén uitzondering menen wij echter te moeten maken en wel de voorzitter, Dr.
Clarenburgende secretaris Dr. Kampelmacher. Beide collegae, die alléén
voor de voorbereiding van het congres al bergen werk hadden verzet, hebben zich op
sublieme wijze van hun taak gekweten.

De gehele organisatie was tot in de puntjes verzorgd en het tijdschema van het pro-
gramma werd precies gevolgd. Een dergelijke voortreffelijke leiding drukt zijn stempel
op de gehele bijeenkomst en heeft er veel toe bijgedragen, dat dit congres zo goed
is geslaagd. Het waren vermoeiende, interessante dagen, die we niet gaarne hadden
gemist. Wat we wel gaarne hadden gemist, was het proces-verbaal dat een 12-tal
collegae moest incasseren, omdat hun auto op een blijkbaar verboden plaats achter
„Esplanade" was geparkeerd op woensdag 29 aug. (ook wij behoorden hiertoe).
Vooral tegenover enige buitenlandse collegae, die ook tot de boetelingen behoorden,
konden wij dit gebaar moeilijk appreciëren.

Doch dat was dan ook de enige dissonant, die op het congres-klavier werd aange-
slagen. M. KARSEMEIJER

Lezing gehouden door Ir. ]. Kroes Li. op de Veeteeltdag der Landbouwweek.
Economische betekenis van de varkenshouderij.

We kunnen de varkenshouderij beschouwen als een grote industrie, waarbij een zeer
groot aantal mensen is betrokken. In de allereerste plaats wil ik hier noemen de groep
van de producenten, welke te verdelen is in fokkers, fokkers-mesters en mesters. Daar
de varkens hoofdzakelijk gevoerd worden met krachtvoer is ook de gehele meng-
voederindustrie ten zeerste geinteresseerd bij de varkenshouderij.

Als derde groep kunnen we de varkenshandelaren noemen, alsmede de personen, die
werkzaam zijn bij het vervoer van de varkens naar de markten, of met het vervoer
van de varkens naar de verschillende slachtplaatsen

Tenslotte krijgen we dan nog een groep van mensen die hun werk verrichten bij de
slachting, verwerking en afzet van de varkens. Van deze laatste groep willen we de
aandacht vestigen op de vleesverwerkende industrie, waarin zeer veel arbeiders hun
bestaan vinden, verder op de grossiers en de slagers.

Vorig jaar zijn in ons land ruim 3.5 miljoen varkens geslacht, die in totaal een hoe-
veelheid vlees en spek hebben geleverd van 340.000 ton, hetgeen een waarde ver-
tegenwoordigt van 750 miljoen gulden.

De totale rundveestapel heeft geproduceerd ongeveer 5.5 miljard kg. melk met een
totale waarde van 120 miljoen gulden. De vleesproductie van onze rundveestapel
kan gesteld worden op 500 miljoen gulden, zodat de totale rundveehouderij 1700
miljoen heeft opgebracht.

De opbrengst van de varkenshouderij bedraagt dus ongeveer 45% van die der totale
rundveehouderij.

Uit deze gegevens zien we dus dat de varkenshouderij van zeer grote economische
betekenis is voor onze boerenbedrijven. Dit geldt in het bijzonder voor de gemengde
bedrijven waar relatief de varkenshouderij van nog grotere betekenis is.
Het is dus noodzakelijk dat aandacht wordt besteed aan de verbetering van de
varkensstapel, daar hierdoor onze marktpositie een betere basis krijgt. Deze verbete-
ring is afhankelijk van een complex van factoren met name foktechnische verbete-
ringen, verbetering van voeding, huisvesting, verpleging en verbetering van de ge-
zondheidstoestand.

Onze totale jaarlijkse varkensvleesproduktie wordt voor ²/a deel geplaatst op de
binnenlandse markt en voor 1/3 deel op de buitenlandse markt. De vraag van de
consument is tengevolge van een verhoging van de levensstandaard en door toe-
nemende mechanisatie zeer sterk gegaan in de richting van een grotere vraag naar
vlees en een vermindering van de vraag naar spek en vet.

Zowel voor de binnenlandse markt als voor de buitenlandse markt moeten wij dus
vleesvarkens produceren en in dit opzicht kunnen we bepaalde resultaten bereiken
door onze varkens op een lichter gewicht af te leveren. Dit is ook in de praktijk al
voor een belangrijk deel gerealiseerd, daar de zgn. zwaarmesterij in het Westen van
het land zeer belangrijk aan betekenis heeft ingeboet.

Door middel van een verlaging van de gewichtsgrens van de slachtvarkens wordt er
dus minder spek en vet geproduceerd, welke producten altijd ongunstig in de markt
liggen.

Daarnaast is het echter noodzakelijk dat er aandacht wordt besteed aan de verbete-
ring van de slachtkwaliteiten van onze slachtvarkens.

De provinciale varkensstamboeken spelen hierbij een zeer belangrijke rol. Deze orga-
nisaties geven leiding aan de fokkerij en geven voorlichting op het gebied van de
voeding en verpleging.

Ook door het Centraal Bureau voor de Varkensfokkerij wordt voorlichting voor de
varkenshouderij gegeven.

Naast de provinciale varkensstamboeken zijn de selectiemesterijen van essentiële

betekenis in verband met de kwaliteitsverbetering van de varkensstapel. Door middel
van het onderzoek aan de selectiemesterijen wordt de aandacht van de fokker geves-
tigd op de beter fokkende dieren n.1. de sterzeugen, de premieberen en de elitebcren.
Door het toenmalige Bedrijfsschap voor Vee en Vlees is in ons land een verordening
uitgevaardigd, de zgn. berenverordening waarbij alleen in het stamboek ingeschreven
beren voor dekking mogen worden gebruikt, terwijl het houden van beren aan een
vergunning is onderworpen.

Door middel van de berenverordening moeten de dekberen dus voldoen aan be-
paalde minimum eisen daar ze ingeschreven moeten zijn in een provinciaal varkens-
stamboek. Verder moet de uitbetaling naar kwaliteit van fundamentele betekenis
worden geacht om de kwaliteit van de varkensstapel op te voeren.
Gedurende dc crisisjaren werden de varkens overgenomen door de varkenscentralc
resp. de veehouderij centrale en naar kwaliteit betaald. Dc invloed van een goed ge-
organiseerde kwaliteitsuitbetaling blijkt voldoende uit de sterke toename van de kwa-
liteit van de afgeleverde varkens gedurende de dertiger jaren. In 1933 bedroeg het
percentage I-klas naar de dikte van het rugspek van dc voor export bestemde bacon-
varkens 31.9%, terwijl dit in 1939 opgelopen was tot 50.5%. Met percentage A-
typen bedroeg in 1935 27.0%, terwijl dit onder invloed van een sterk doorwerkende
uitbetaling naar kwaliteit successievelijk steeg tot 42.8% in 1939.
In mei 1952 werd opnieuw begonnen met de uitbetaling naar kwaliteit waarbij een
deel van de slachtvarkens (n.1. de baconvarkens een deel van dc vleeswaren-
varkens) tot een slachtgewicht van 86 kg. naar dc dikte van het rugspek en naar
type worden geclassificeerd. Al naar gelang de kwaliteit van het geleverde varken
wordt dit dier uitbetaald in de hoogste, middelste en/of laagste uitbetalingsklasse.
Voor de met I A en II A geclassificeerde varkens wordt de hoogste prijs betaald, de
I B, II B en II A-varkens komen in de middelste en dc met I G, II C, II B en III C
geclassificeerde varkens komen in de laagste uitbetalingsklasse.

Tussen de uitbctalingsklassen bestond vanaf mei 1952 tot januari 1955 een verschil
van 3 cent per kg. geslacht gewicht. Met ingang van januari 1955 is dit verschil
vergroot tot 5 cent.

Bezien wc nu de classificatie-gegevens vanaf 1951 dan zien we bij de baconvarkens
een stijging van het percentage A-varkens van 31.8% in 1951 tot 40.6% in 1955. Bij
dc vleeswarenvarkens is het percentage A-varkens gestegen van 36.6% in 1952 tot
43.9% in 1955.

Ook bij de indeling naar spekdikte is vooruitgang te constateren hoewel dit niet zo
sterk in de cijfers tot uitdrukking komt aangezien t.a.v. dc spekdikte in september
1954 op verzoek van Engeland zwaardere eisen zijn gesteld.

Dat deze verbetering in kwaliteit is bereikt, is zeker voor een belangrijk deel te
danken aan de uitbetaling naar kwaliteit. Niettegenstaande het feit dat het verschil
van 5 cent per kg. slachtgewicht tussen de verschillende uitbetalingsklassc zeer gering
is, blijkt toch dat de boeren hiervoor een grote interesse hebben.

Als voorbeeld willen we hier noemen de buitengewoon grote belangstelling die tijdens
de nationale tentoonstelling bestond voor de stand van dc Vereniging Nederlandse
Baconcontrolc. In deze stand waren op overzichtelijke wijze slachtvarkens klaar ge-
hangen met grote kwaliteitsverschillen.

De uitbetaling naar kwaliteit moet als een onmisbare stimulans worden beschouwd
voor de verbetering van de varkensstapel daar de fokkers en mesters d.m.v. financiële
revenuën aandacht zullen gaan schenken aan de kwaliteit van hun varkensstapel,
hetgeen een opvoering van de kwaliteit met zich mee zal brengen.
Het verleden heeft de gunstige invloed van de kwaliteitsuitbetaling bewezen.

Aangezien het manlijke fokmateriaal wat voor dekking wordt gebruikt door middel
van de berenverordening aan bepaalde minimum eisen moet voldoen kan geconclu-
deerd worden dat op dit terrein van de fokkerij reeds het een en ander wordt gedaan.
De verbetering van de berenstapel kan verder bevorderd worden door het eventueel
instellen van districts-berenkeuringen zoals deze door sommige stamboeken worden

uitgevoerd en regelmatige bezoeken aan berenhouders om voorlichting te geven t.a.v.
voeding, huisvesting en verpleging.

T.a.v. de fokzeugenstapel staan de zaken er geheel anders voor. Alleen een gedeelte
van de fokzeugenstapel wordt gekeurd namelijk een belangrijk deel der zeugen van
de stamboekleden. Aan de zeugen van de niet stamboekleden worden op geen enkele
wijze eisen gesteld, hoewel meerdere niet-stamboekfokkers gebruik maken van vol-
bloed materiaal. Op dit terrein is de boer volkomen vrij waarbij opgemerkt kan
worden dat de handelingen van de boer t.a.v. de uitbreiding of inkrimping van zijn
fokzeugenstapel sterk beinvloed worden door de geldende biggenprijzen. Zijn deze
gunstig, dan gaat men er gemakkelijk toe over om tc jonge zeugen te laten dekken,
terwijl soms eveneens achterblijvers uit de mesttoom als fokzeug worden aangehouden.
In tijden van gunstige biggenprijzen gaat ook een groter aantal boeren er toe over
om meer zeugen te laten dekken dan anders, om deze vervolgens als drachtige zeug
te verkopen. In zulke tijden komt er van selectie t.a.v. de fokzeugenstapel weinig
terecht.

Bij verschillende gelegenheden is wel de wens naar voren gekomen om een verplichte
zeugenkeuring in te voeren doch hieraan zijn dermate grote bezwaren verbonden, dat
deze als onuitvoerbaar en ongewenst moet worden beschouwd.

Verbetering van de zeugenstapel en verbetering van de varkenshouderij in het alge-
meen kan worden bereikt door een meer intensieve bedrijfsvoorlichting.
In dit verband kan genoemd worden dat een groter aantal assistenten bij de veeteelt-
consulenten geplaatst zullen worden, die zeker een belangrijk deel van hun tijd be-
steden kunnen op het gebied van de varkenshouderij. Het oprichten van fokvereni-
gingen en beerhouderijen moet sterk worden gestimuleerd. Daarnaast zal voorlichting
op het gebied van voeding, verpleging en huisvesting moeten worden uitgebreid.
In het voorgaande is er al op gewezen dat de classificatie-gegevens zowel gedurende
de crisisjaren als vanaf 1952 duidelijk aangeven dat de uitbetaling naar kwaliteit een
gunstig effect sorteert.

Momenteel wordt een groot deel van de slachtvarkens tot 86 kg. geslacht gewicht
geclassificeerd en naar kwaliteit betaald. Gezien de gunstige invloed van de uitbeta-
ling naar kwaliteit verdient het aanbeveling om de gcwichtsgrens van 86 kg. op te
voeren tot en met 100 kg. geslacht gewicht. Een groot deel van de slachtvarkens wordt
dan betrokken bij de kwaliteitsuitbetaling. Aangezien bij de varkens uit de categorie
86 t/m 100 kg. dc strook spek een iets grotere waarde heeft dan bij de lichtere
varkens zou bij de classificatie volstaan kunnen worden met alleen een indeling naar
type in dc klassen A, B en C.

Te grote vetheid zou dan in dc type-beoordeling betrokken kunnen worden. Over
de uitbreiding van de classificatie en het aan te brengen prijsverschil tussen dc drie
klassen zal contact moeten worden opgenomen met het bedrijfsleven.
Bij de huidige regeling van de uitbetaling naar kwaliteit komen de varkens uit het
Westen hier vrijwel niet voor in aanmerking,

2c. doordat in het Westen de boeren vrijwel geen gelegenheid hebben om hun dieren
te laten classificeren.

Een directe prikkel ter opvoering van de kwaliteit is dus voor dc boer onvoldoende
aanwezig.

Uitbreiding van dc classificatie tot 100 kg. geslacht gewicht is ook vooral voor het
Westen van belang.

Er zal contact moeten worden opgenomen met de grossiers en dc slagers en met
medewerking van deze twee genoemde groepen moet het mogelijk zijn om de varkens
die geleverd worden aan de grote abattoirs te doen classificeren en naar kwaliteit
te doen uitbetalen.

Ook zijn we van mening dat de huidige regeling van de uitbetaling naar kwaliteit
tot een geslacht gewicht van 86 kg. verbeterd kan worden. Een I-A varkens komt in
dezelfde uitbetalingsklasse als een II-A varken. Voor de afnemer heeft echter een

II-A varken een lagere waarde, daar de vlees/vetverhouding niet zo gunstig is als
bij een I-A varken.

Een zelfde opmerking kan gemaakt worden t.a.v. de geslachte varkens die in de mid-
delste uitbetalingsklassc worden geplaatst. De vlees/vetverhouding van een varken dat
met I-B. is geclassificeerd zal gunstiger zijn dan een varken dat met II-B. of III-A.
is beoordeeld.

Het verdient m.i. dan ook aanbeveling bij de kwaliteitsuitbetaling van de varkens tot
86 kg. een andere indeling te volgen waarbij gedacht kan worden aan een indeling
in 4 prijsklassen waarbij de I-A varkens het hoogste betaald worden en waarbij het
totale prijsverschil tussen goede en ongewenste slachtvarkens groter gemaakt wordt
dan momenteel het geval is. Het volgende uitbetalingsschema wordt voorgesteld:
I I A
II I B, II A

Het door de werkgroep „Zachtheid Bacon" ingestelde onderzoek heeft laten zien dat
de voeding van de varkens van grote invloed blijkt te zijn of een varken na slachting
en koeling al of niet zacht zal blijken te zijn.Het lijkt verantwoord om op grond van
het genoemde onderzoek een korting toe te passen op die slachtvarkens die zacht spek
blijken te bezitten.
Selectiemesterijen.

De huidige selectiemesterijen zijn reeds vrij oud, zij dateren namelijk van het begin
der dertiger jaren, en onderling is er weinig uniformiteit wat de inrichting betreft.
Sommige van de bestaande selectiemesterijen moeten belangrijk uitgebreid worden
daar de capaciteit onvoldoende is voor de bestaande belangstelling van fokkerszijde
om tomen in te zenden terwijl het daarnaast gewenst is uit foktechnisch oogpunt dat
van een groter aantal zeugen en beren produktiegegevens t.a.v. groei, voederverbuik
en slachtkwaliteit van de onderzochte nakomelingen ter beschikking komen.
Daar vooral de selectiemesterijen van de provincies Overijsel en Gelderland uitbrei-
ding behoeven moet overwogen worden om voorlopig voor deze provincies die van
zeer groot belang zijn voor de varkensfokkerij, de opzet van de selectiemesterijen ra-
dicaal aan te pakken en over te gaan tot centralisatie van de selectiemesterijen voor
deze beide provinciën.

Men zou dan over moeten gaan tot meer gecentraliseerde nieuwbouw waar eventueel
de varkens individueel worden gevoerd. Een dergelijke nieuwbouw zal echter veel
geld vragen hetgeen niet door de stamboekfokkers alleen bijeen gebracht kan worden.
De gehele Nederlandse varkenshouderij plukt mede de vruchten van het werk van
de varkensstamboeken en van de selectiemesterijen en het lijkt zeer billijk dat daar-
om de gehele Nederlandse varkenshouderij een bijdrage verleend door afdracht van
f 0,10 per geslacht varken. Op deze wijze kan een fonds worden gevormd zodat de
noodzakelijke maatregelen die genomen moeten worden om de kwaliteit te verbeteren
kunnen worden uitgevoerd.

Oin de rentabiliteit van de varkenshouderij zo groot mogelijk te doen zijn in het
belang van ons land en wel in het bijzonder van de bij deze „industrie" betrokken
groepen, is het noodzakelijk dat de kwaliteit van de slachtvarkens wordt verbeterd.

a. de nieuw te bouwen selectiemesterij zal doelmatig moeten zijn, waarbij vooral veel
aandacht moet worden besteed aan de inrichting n.1. de isolatie, verlichting en
de ventilatie; een frisse atmosfeer met geringe temperatuurschommelingen komt
de gezondheid van de varkens ten goede;

c. de uniformiteit, de nauwkeurigheid en de doelmatigheid van de werkmethoden
zullen groter zijn;

een grote nieuwe selectiemesterij zal door meer fokkers bezocht worden, zodat ook
uit oogpunt van voorlichting een dergelijke mesterij bepaalde voordelen heeft
tegenover de bestaande.
Tegenover de genoemde voordelen staan bepaalde nadelen:

a. de biggen moeten over grotere afstanden worden aangevoerd, doch dit bezwaar
zou voor een groot deel ondervangen kunnen worden door een dergelijke centrale
mesterij op een geografisch gunstige plaats te vestigen;

b. het risico-element wordt groter in verband met besmettingsgevaar. Dit is een
reëel bezwaar en bij de eventuele bouw van een centrale mesterij zal met dit punt
zeker rekening moeten worden gehouden. Bouwtechnisch moet dit bezwaar zoveel
mogelijk worden ondervangen.

Wc moeten nog even terugkomen op de zo juist genoemde individuele voeding.
De voordelen van individuele voeding kunnen als volgt worden samengevat:
le. het voederverbruik van ieder afzonderlijk varken kan gecontroleerd worden.
Vooral in geval van ziekte en uitvallers geeft dit een juister beeld dan wanneer
gewerkt moet worden met toomgemiddelden. Een betere beoordeling van het
voederverbruik is dus mogelijk.
2e. Daar vaak niet alle 4 varkens uit een toom even snel eten gebeurt het nogal
eens dat een dier, hoewel volkomen gezond, te weinig voer opneemt. Dit ver-
oorzaakt een onregelmatige groei in de toom en kan tevens moeilijkheden op-
leveren bij de beoordeling van de slachtkwaliteit.
3e. Bij individuele voedering is het mogelijk voor alle varkens bij een gewicht van
22 kg. de proefperiode te laten ingaan. Bij groepsvoedering moet men noodge-
dwongen uitgaan van een gemiddeld gewicht per big van 22 kg., zodat meestal
bij het begin van de proef bij groepsvoedering reeds onregelmatigheid in de toom
optreedt.

4e. D.m.v. individuele voeding worden de uitwendige omstandigheden voor de
varkens meer gelijk zodat een scherpere selectie mogelijk is.

De ervaringen die Denemarken heeft met individuele voeding zijn gunstig.
Gedurende de periode dat men individuele voeding heeft toegepast blijkt de dagelijkse
groei verhoogd te zijn en het voederverbruik verlaagd. Het aantal uitvallers is even-
eens gedaald.

In Denemarken heeft men individuele voeding ingevoerd om de selectiemethoden
meer effectief te doen zijn en om een groter uniformiteit te bereiken tussen de sc-
lectiemesterijen onderling.

Op vrij eenvoudige wijze hebben wij in Nederland ook enige ervaringen opgedaan
met individuele voedering en het lijkt gewenst om enige proefresultaten mede te delen.
In de allereerste plaats kan worden meegedeeld, dat zoals te verwachten is, indivi-
duele voeding meer arbeid vraagt. Het blijkt namelijk dat bij individuele voedering
ruim 1,5 maal zoveel arbeid moet worden besteed, hetgeen vooral veroorzaakt wordt
door meerdere arbeid bij het afwegen, het voorbrengen van het voer en het voeren,
en wanneer de dieren in aparte hokken zijn gehuisvest (dus geen individuele voeding
volgens het kooi-systeem) tevens doordat het uitmesten iets meer tijd vraagt.
Bij individuele huisvesting blijkt tevens dat het stroverbruik iets hoger is.
Dieren die afzonderlijk in de hokken zijn ondergebracht hebben een iets hogere stal-
temperatuur nodig.

Door een meer efficiënte inrichting kunen de factoren arbeid en stroverbruik wellicht
nog iets gunstig worden beinvloed.

De proefresultaten laten vrijwel geen verschil zien tussen de groei bij individuele
voedering en bij gropsvoedering. De variatie in groei blijkt bij de individueel ge-
voerde tomen duidelijk minder te zijn, zodat de groei regelmatiger is.
Het voederverbruik blijkt in vergelijking met dubbeltomen die uit dezelfde worp
afkomstig zijn en met de gebruikelijke groepsvoedering zijn afgemest, bij de indivi-
dueel gevoerde dieren lager te zijn.

De tegenwoordige kwaliteit van onze slachtvarkens is bevredigend. Mede tengevolge
van een behoorlijke kwaliteit van ons varkensvlees worden vrij grote quanta ge-
ëxporteerd naar diverse landen, waarvan met name de vleeswaren- en baconexport
naar Engeland en de export van hammen naar Amerika kunnen worden genoemd.
Ook de belangstelling voor levend fokmateriaal uit ons land blijkt in verschillende
andere landen aanwezig te zijn. Dc laatste jaren zijn fokvarkens, zij het dan in vrij
geringe aantallen, geëxporteerd naar verschillende landen met name naar Frankrijk,
Duitsland, Zwitserland, België, Luxemburg, Italië, Joego-Slavië, Zuid-Afrika, Indo-
nesië en West-Indië.

Deze export van fokvarkens uit ons land wordt gunstig beinvloed door een export-
verbod uit Denemarken.

Op zichzelf is deze export van fokvarkens niet van grote economische betekenis.
Hoogstens is dit van belang om de stamboekfokkerij af en toe nog weer eens een
kleine extra prikkel te geven; daarnaast is het echter niet onmogelijk dat deze export
van fokvarkens toch indirect nog weer een zekere propaganda is voor de afzet van
ons overtollige varkensvlees.

De laatste jaren is meerdere malen de aandacht gevestigd in buitenlandse tijdschriften
op de varkenshouderij in Nederland.

In Zwitserland en Duitsland is dit veroorzaakt door de import van fokvarkens uit
Nederland.

Begrijpelijkerwijze was men in deze landen na de le import van Nederlandse land-
varkens zeer sterk geinteresseerd bij de slachtkwaliteiten van de nakomelingen van
de geimporteerde dieren.

In Zwitserland kwam men tot de conclusie dat de slachtvarkens van Nederlands
bloed, dunner rugspek hadden, mede ook tengevolge van een grotere lengte, dan de
Zwitserse varkens en dat verder de Nederlandse dieren een grotere vlezigheid bezaten
en beter ontwikkelde en beter gevormde hammen hadden.

De resultaten werden vergeleken met het veredelde landvarken in Zwitserland wat
hoofdzakelijk gebaseerd is op het veredelde Duitse landvarken.

Interessant is een onlangs verschenen publikatie uit Duitsland waar men een proef
heeft genomen met Nederlandse varkens en Duitse varkens, die hoofdzakelijk be-
hoorden tot het veredelde Duitse landvarken.

Alle varkens werden onder gelijke omstandigheden met hetzelfde rantsoen tot ver-
zadiging gevoerd tot een levend gewicht van ~ 110 kg.

Bij het einde van de proef waren dc Nederlandse varkens 192 dagen oud, de Duitse
varkens 197 dagen.

Dc dagelijkse gewichtstoename bedroeg bij de Nederlandse varkens 801 gram en bij
dc Duitse varkens 779 gram.

Het voederverbruik bedroeg 3.64 kg. voor de Nederlandse en 3.67 voor de Duitse
varkens, hetgeen dus een zeer gering verschil is.

De spekdikte bedroeg gemiddeld 4.2 cm. bij de Nederlandse en 4.8 cm. bij de Duitse.
De dikte van het buikspek was vrijwel gelijk nl. respectievelijk 3.9 en 3.8 cm.
Bij het uitsnijden bleek dat bij de Nederlandse varkens het carbonadepercentage
groter was dan bij de Duitse varkens.

Ook het hampercentage was iets groter, terwijl het percentage rugspek geringer was.
Bij verder onderzoek bleek dat de onderdelen ham, schouder, carbonade en buik bij
de Nederlandse varkens vleziger waren, vooral de grotere hoeveelheid vlees in de ham-
men was opvallend.

We zien dus dat het percentage vlees 5.4% groter is bij de Nederlandse varkens,
terwijl het percentage zwoerd 0.6% kleiner is, in vergelijking met de Duitse varkens.
Het percentage beenderen is echter 0.7% hoger bij de Nederlandse varkens.
Hoewel ons geen directe cijfers ter beschikking staan om een vergelijking te maken,
hebben we het idee dat onze varkens wat de slachtkwaliteit betreft, met die van vele
andere landen, goed kunnen concurreren.

Dit feit mag bevredigend worden genoemd, doch gezien de moeite die in andere
landen wordt gedaan om de varkensstapel te verbeteren, zullen we er voor moeten
waken de gunstige positie die wij hebben verworven te behouden, en zo mogelijk te
verbeteren daar een lonende varkenshouderij in ons land volkomen afhankelijk is
van de afzetkansei#in het buitenland.
Verbeteringsmogelijkheden zijn voldoende aanwezig.

Wc behoeven er slechts op te wijzen dat in 1955 van de geclassificeerde varkens
42.5% met een A. voor type werd beoordeeld, terwijl dit percentage bij de selectie
varkens bijna 70% bedroeg.

Bij de geclassificeerde praktijkvarkens kwamen in 1955 61.7% in de I klas, bij de
selectievarkens 93.9%.

Onderzoek op dit terrein is vooral gedaan in Rusland, Amerika en Engeland. In een
vrij recente Engelse publikatie wordt er op gewezen dat het onderzoek en toepassing
van de k.i. bij varkens in een beginstadium verkeert, ongeveer in het stadium waarin
de k.i. bij het rundvee zich 15 jaar geleden bevond.

In principe is k.i. bij varkens zeer goed mogelijk, doch het percentage drachtige
dieren na de le inseminatie ligt nog te laag nl. ongeveer 50%.

Hopenlijk dat na meer onderzoek en perfectionering van de methoden dit percentage
verbeterd kan worden en in dat geval zal k.i. bij varkens in ons land van belang
kunnen zijn.

a. het brengen van de zeugen naar de beer kost tijd en het kan de boer zeer on-
gelegen komen in verband met de werkzaamheden op zijn bedrijf. Het bezoek van
de inseminator aan huis kan daarom bepaalde voordelen bieden;

b. Een beerhouderij zoals wij die tegenwoordig hebben, kan een bron van infectie-
ziekten zijn, zodat k.i. bij varkens mee kan helpen de gezondheidstoestand bij de
varkensstapel te bevorderen;

c. Bepaalde goede zeugen kunnen gemakkelijk geinsemineerd worden met sperma
van goed fokkende beren die op veraf gelegen stations ter dekking staan. Het
vervoer van de zeugen over grotere afstanden is dan overbodig.

d. Wanneer k.i. op grote schaal kan worden toegepast zullen de best fokkende beren
intensiever gebruikt kunnen worden.

Hoewel k.i. bij varkens nog niet in een dergelijk vergevorderd stadium verkeert, dat
deze op grote schaal in de praktijk kan worden gebracht, verdient het aanbeveling
om nauwkeurig de vorderingen in andere landen te blijven volgen en eventueel re-
search op dit terrein in eigen land te ontwikkelen.

Tenslotte willen we nog enige woorden wijden aan de algemene gezondheidstoestand
van de varkens.

gezondheidstoestand bij onze varkens niet geheel bevredigend, hetgeen door verschil-
lend factoren wordt veroorzaakt.

Aangezien door het optreden van verschillende ziekten belangrijke economische ver-
liezen worden geleden, is het ten zeerste gewenst dat meer aandacht besteed wordt
dan tot dusverre ter voorkoming en bestrijding van varkensziekten.
De varkenshouderij is in ons land van zo\'n grote economische betekenis, dat het
verantwoord is om zoveel mogelijk zorg te besteden aan de verbetering op fok-
technisch gebied, op het terrein van voeding, verpleging en huisvesting, alsmede op
dat van de ziektenbestrijding.

Dit jaarverslag is het tiende jaarverslag van de Centrale Commissie van Toezicht
op de uitvoering van de K.I. in Nederland en het 5e jaarverslag van de federatie
van provinciale bonden van verenigingen voor K.I. in Nederland.
Voor beide derhalve een lustrumuitgave.

Het is dan ook een zeer goede gedachte geweest om in een apart hoofdstuk de vraag
te beantwoorden of de K.I. aan de verwachtingen heeft beantwoord. Te meer daar
deze vraag beantwoord is aan de hand van exacte gegevens.
Wij komen hierop straks nader terug.

In 1955 is uiteindelijk een regeling tot stand gekomen om de export van sperma te
regelen. Om in K.I.-stijl te spreken zou men kunnen zeggen, dat er zeer veel her-
inseminaties nodig geweest zijn, om dit resultaat te bereiken. Behalve principiële
bezwaren waren er ook nog vele technische en organisatorische moeilijkheden.

De officiële reglementering van de export en import van sperma is in het jaarverslag
opgenomen en vraagt hiervan zelfs ruim 8 bladzijden. Voor degene, die hiermede te
maken heeft, wordt hiernaar verwezen.

Bovendien is er een Bureau voor In- en Uitvoer van sperma (Stationsstraat 23,
Utrecht).

Wij zijn bij oppervlakkige beoordeling gaarne geneigd om de vele voorschriften als te
vergaand te bestempelen. Wij mogen echter niet vergeten dat hier (of in het buiten-
land) vrij eenvoudig geknoeid kan worden.

Dit zou voor de goede naam van ons land op het gebied van de rundveefokkerij
beslist nadelig kunnen zijn.

De centrale dienst voor In- en Uitvoer heeft het Produktschap voor vee en vlees aan-
gewezen om de vereiste vergunningen af te geven. In de door dit Produktschap
gegeven voorschriften worden tevens de minimum exportprijzen bepaald, n.1.

Hierop is ons inziens enig commentaar gemotiveerd:

a. Door dit grote verschil in prijs van de eerste 100 dosis en de rest van de zending,
zal degene, die sperma wil kopen de totale door hem gewenste hoeveelheid in
een zending willen hebben. Voor de verkopende vereniging is dit een handicap.
Vrijwel altijd zal dit sperma van goed fokkende stieren zijn, welke ook plaatselijk
veel gebruikt worden. Bij een meer geleidelijke aflevering zal dit de werkwijze
op het K.I.-station belangrijk vereenvoudigen.

b. Het prijsverschil van sperma van stieren van Fries-Hollands vceslag t.o.v. de
roodbonte M.R.IJ. en de Blaarkop is misleidend en mogelijk ook niet juist t.o.v.
de fokkers van de 2e laatstgenoemde veeslagen. Wij weten wel, dat de Fries-
Hollandse stieren bij aankoop duurder zijn. De buitenlander ziet hierin echter een

sterke aanduiding van het „minder" zijn van deze „goedkope" vecslagen. Dit is
reeds ervaren.

c. De gestelde minimum exportprijzen zijn op de voorwaarden f.o.b. Nederlandse
haven of franco Nederlandse grens.

Deze voorwaarden zullen het regelen van het transport gemakkelijker doen over-
gaan naar de importerende instantie. Een van de doelstellingen bij de reglemente-
ring is juist om te verkrijgen dat het sperma in prima staat afgeleverd wordt. Is het
verzorgen van dit transport dan niet meer aangewezen voor de uitvoerende ver-
eniging? Al met al is deze reglementering van de sperma-export weer een stap
vooruit. De toekomst zal ons leren of deze export werkelijk betekenis heeft!
In een hoofdstukje over:

Het merken van sperma, worden de conclusies van de centrale Commissie K.I. be-
schreven.

Vooral de laatste tijd, nu door middel van het bloedgroepenonderzoek blijkt dat de
registratie van de afstamming van de runderen nog zwakke kanten heeft (Dene-
marken, Scandinavië), denkt men nog wel eens aan de gevolgen van de foutieve
registratie van de afstamming.

Als men de werkwijze bij de identificatie en de uitgifte van het sperma in verschil-
lende K.I.-verenigingen kent, zal men overtuigd zijn van de mogelijkheden voor ver-
gissingen. Te meer daar tot voor kort deze vergissingen vrijwel oncontroleerbaar
waren. De voorschriften van de centrale commissie K.I. voor het merken en distri-
bueren van sperma zijn dan ook noodzakelijk. Dat in deze voorschriften niet alleen de
techniek van het merken, maar ook de werkwijze van de betrokken personen belicht
wordt, kunnen we alleen maar gelukkig noemen.

Opmerkelijk is dat bij een stijging van het aantal geïnscmincerde runderen het aantal
K.I.-verenigingen terugliep van 153 tot 149, (door combinaties). Terecht wordt
gezegd dat deze ontwikkeling naar grotere centra een stap in de goede richting is.
De verbetering van de K.I.-techniek, (o.a. diepvries), de gewenste sperma-uitwisse-
ling, de verbetering van de uitvoering zal zeker gediend zijn met wat grotere centra
of door een nauwere samenwerking (federatief).

De stijging van het aantal geïnsemineerde dieren met 5% tot 899080 is niet groot.
In verband met de inkrimping van de veestapel mag deze 5% op ± 7% gesteld
worden (vergeleken met vorige jaren).

De bevruchtingsresultaten worden evenals in de vorige jaarverslagen in tabellen erj
grafieken vermeld.

(Het op blz. 68 vermelde: K.I. Nederland 1954, moet zijn 1955).
De resultaten van 1955 zijn iets beter dan in 1954. Het percentage drachtige dieren
steeg van 90,— tot 90,7; het efficiëntiegetal daalde van 1,78 naar 1,76; het percen-
tage drachtige dieren na le inseminatie steeg van 59,3 naar 60.

Er zijn nog steeds enige verenigingen, waar de bevruchtingsresultaten te wensen
overlaten. Er zijn nu ruim 80 K.I.-stations in ons land.

Het bcvruchtingspercentage met diepvriessperma (proeven) was naar schatting ge-
middeld 55% na eerste inseminatie.

leren ons, dat de spreiding in de afstamming van de stieren toch nog vrij groot is.
Velen vrezen dat onder invloed van de K.I. het aantal stieren zal afnemen en tevens
dat de verwantschap tussen de overblijvende stieren steeds groter zal worden. Het
komt ons voor dat de spreiding in de afstamming van de stieren groter is dan menig-
een gedacht zal hebben.

Uit de opgegeven lijst van de meest op de voorgrond tredende stamvaders van K.I.-
stieren komt wel naar voren dat bepaalde stieren veel invloed hebben.
Van 1059 K.I.-stieren, in 1955 gebruikt, waren er 69, welke minder dan 100 dieren
drachtig gemaakt hebben. Van de aldus 990 overblijvende stieren behoorden er 692

tot het Fries-Hollands veeslag, 282 tot het M.R.IJ.-veeslag en 16 tot het Blaarkop-
veeslag.

43 K.I.-stieren (d.i. 24%) werden opgeruimd wegens ziekten, ongevallen of been-
gebreken.

Verder werden er liefst 50 (d.i. 26%) opgeruimd wegens onvoldoende vererving,
(exterieur, productie, gebreken).

Vooral het onderkennen en daarna snel opruimen van de slechte verervers betekent
een belangrijke winst voor de fokkerij.

Tien jaren kunstmatige inseminatie is het hoofdstuk waarin de vraag beantwoord
wordt of de K.I. inderdaad aan de verwachtingen voldaan heeft.
Bij deze vraagstelling gaat het om de 2 belangrijke doelstellingen welke de K.I. heeft
n.1. de bestrijding van de onvruchtbaarheid en de verbetering van de fokkerij. Over
beide doelstellingen is en wordt veel gefilosofeerd.

Zeer verdienstelijk is het dat in dit verslag de gestelde vraag beantwoord wordt met
behulp van exacte gegevens en cijfers. Men kan immers moeilijk volstaan met het
constateren van het feit dat op ongeveer de helft van de veehoudersbedrijven thans
de K.I. gebruikt wordt en dus wel goed moet zijn.

Dat de K.I. in belangrijke mate heeft bijgedragen tot de bestrijding van de dek-
infecties, leren de volgende vermelde gegevens betreffende Trichomoniasis, welke
zijn afgeleid uit de jaarverslagen van de Provinciale Gezondheidsdienst voor dieren
in Overijsel (eertijds sterk besmet) :

Ook de Vibrio foetus-infectie (besmettelijk opbreken) is sterk in betekenis afgenomen.

Dit blijkt duidelijk uit de gegevens van de Friese Gezondheidsdienst Voor vee:
Jaar Aantal onderzochte Vibrio foetus geconstateerd

Dat ook dc bevruchtingsresultaten bij de K I. beter zijn dan voorheen bij de stier-
houderijen werd door Ir. van Oers voor Limburg zeer duidelijk aangetoond:

Uit deze cijfers blijkt dat de K.I. in de afgelopen 10 jaar een zeer belangrijke bij-
drage heeft geleverd voor de bestrijding van de onvruchtbaarheid en aan de inder-
daad hoge verwachtingen heeft voldaan.

Bij de beantwoording van de vraag of de K.I. ook een bijdrage voor de verbetering
van de fokkerij gegeven heeft, wordt allereerst terecht opgemerkt, dat een verbetering
van de vruchtbaarheid reeds een belangrijke (indirecte) bijdrage vormt. Immers een
goede vruchtbaarheid maakt een betere selectie op fok- en gebruikswaarde mogelijk.
Dat de K.I.-verenigingen over beste exterieur-stieren beschikken, kan men op iedere
centrale stierenkeuring waarnemen. Ook aan de produktie-afstamming wordt veel
aandacht besteed. De opgegeven gemiddelde produkties van de moeders van K.I.-
stieren uit enkele provincies bewijzen dit zeker.

Toch is dit alles nog geen bewijs dat de K.I. ook in dit opzicht beter is. De kwaliteit
van de afstammelingen moet dit bewijzen. Maar 10 jaar is een zeer korte tijd in de
fokkerij. Toch konden reeds enige gegevens verzameld worden.

Ir. Geessink constateerde dat ongeveer 70% van 120 stieren die in Overijsel en
Friesland werden gebruikt, voldoende tot goed hadden vererfd. De resterende 30%
is overigens niet te verwaarlozen.

Een vergelijking van de produktie van dc dochters van 40 K.I.-stieren ten opzichte
van dc dochters van 40 natuurlijk dekkende stieren in hetzelfde gebied gaf het vol-
gende, bevredigende resultaat:

40 natuurlijke dekkende stieren als vaars 3294 4,03 316 10,42
In de laatst verschenen catalogus van K.I.-stieren in Utrecht is dc produktie van de
dieren afstammende van K.I.-stieren vergeleken met dc gemiddelde produktie van
alle gecontroleerde dieren. Ook deze vergelijking viel gunstig uit voor de dochters
van de K.I.-stieren.

Over de exterieurvererving van de K.I.-stieren zijn geen exacte gegevens bekend. Het
is echter niet gewaagd om, aan de hand van wat men ziet, te veronderstellen dat
het hiermede niet minder gunstig gesteld is.

Overigens is een essentieel voordeel dat men bij dc K.I. de stieren, welke men bij het
afstammeling-onderzoek als goed heeft onderkend, in veel ruimere mate kan be-
nutten.

Ook mag hier nog gesteld worden dat juist door dc K.I. bij vele veehouders de be-
langstelling voor de fokkerij gewekt is (meer deelneming aan mclkcontrole, betere
registratie van de veestapel).

De vraag of de K.I. ook een directe bijdrage tot verbetering van de fokkerij gebracht
heeft, kan gezien bovenstaande cijfers en gegevens met ja beantwoord worden. Ook
in deze heeft de K.I. aan de verwachtingen voldaan.

Uit het 5e jaarverslag van dc Federatie K.I. blijkt dat de federatie zich intensief
bemoeit met de vele K.I.-vraagstukken.

Vooral verheugend is ook dat de algemene vergadering zeer goed werd bezocht. In
het bureau voor in- en uitvoer van sperma (B.U.I.S.) is een vertegenwoordiger (en
plaatsvervanger) van de federatie.

In 1955 werd door de federatie voor ± ƒ 6700,— aan K.I.-benodigdheden verkocht.

De rapporten van de afstammelingenkeuring op grond waarvan in het afgelopen jaar

drie K.I.-stieren preferent werden verklaard (ontleend aan de Keurstamboeker) zijn

De samenvatting in de verschillende talen en de adreslijst van alle K.I.-verenigingen
in ons land completeren dit prettige jaarverslag K.I. 1955. S. W. J. VAN DIETEN

Op zaterdag 17 november te 14.00 uur zal de Nederlandse vereniging voor Medische
Geographie te Leiden in de collegezaal van de afdeling Interne Geneeskunde van het
Academisch Ziekenhuis te Leiden, haar 3e wetenschappelijke vergadering houden.
Sprekers:

Prof. Dr. C. D. de Langen: „Een klinisch panorama van een teveel in de voeding";
Dr. G. Grootenhuis: „Over de voortplantingsstoornissen bij het paard in verschillende
gebieden".

Dr. F. Pasma: „De endemische krop in Nederland".
Centraal Bureau Slachtveeverzekeringen.

Dr. W. B. Luxwolda zal wegens gezondheidsredenen per 1 november 1956 de funktie
van veterinair adviseur bij de Stichting Centraal Bureau Slachtveeverzekeringen te
Utrecht, neerleggen.

Staat van de gevallen van besmettelijke veeziekten, in Nederland
voorgekomen gedurende de maand september 1956.

Bureau: Rubenslaan 123, Utrecht, Tel. 030—11413. Gironummer 511606 ten name
van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Binnenkort zal de kopij voor het nieuwe Diergeneeskundig Jaarboekje weer worden
gereed gemaakt.

Het is steeds het streven van de Redactie geweest het boekje tot een zo betrouwbaar
mogelijke gids voor de dierenarts te maken.

In de eerste plaats is hiervoor de medewerking nodig van alle dierenartsen.
Een zeer belangrijk onderdeel van het Diergeneeskundig Jaarboekje is altijd de lijst
met personalia van de dierenartsen geweest.

De Redactie verzoekt daarom iedere collega nog eens na te gaan, of de personalia
in het laatste boekje juist zijn vermeld. Mochten hierin inmiddels wijzigingen
en/of aanvullingen moeten worden aangebracht, dan kunnen deze gericht worden tot
het lid van de Redactie, Dr. J. M. van Vloten, Prins Mauritslaan 99, \'s-Gravenhage.
Men make hierbij zoveel mogelijk gebruik van de destijds in ieder jaarboekje inge-
sloten mutatiekaart.

The Commonwealth Scientific and Industrial Research organization, Division of
Animal Health and Production, roept sollicitanten op voor de funktie van veterinair
bacterioloog aan het McMaster-laboratorium, dat is gelegen op het terrein van de
universiteit van Sydney.

Dit laboratorium houdt zich bezig met de bestudering van schapenziekten.
Sollicitanten (mannelijk of vrouwelijk) dienen in het bezit te zijn van het dierenarts-
diploma en enige postuniversitaire ervaring hebben op bacteriologisch gebied.
Sollicitaties in zesvoud in te dienen bij het Bureau voor Internationaal Technische
Hulp, van Alkemadelaan 500, \'s-Gravenhage, Tel. 01700—184000.

Bij een Engelse dierenarts in Newport is plaats voor een jong meisje, dat bereid is
in de huishouding te assisteren, hoofdzakelijk voor de drie jonge kinderen. Ook be-
staat de mogelijkheid, desgewenst een gedeelte van de tijd in de praktijk te assisteren.
Het meisje, dat geheel in de familiekring zal worden opgenomen, heeft de gelegenheid
de Engelse taal te leren spreken.

Nadere inlichtingen worden verstrekt door het bureau van de Maatschappij voor
Diergeneeskunde.

Op 8 november a.s. 9.00 n.m. zal in het City-theater, Voorstraat, Utrecht de fees-
telijke première plaats vinden van de nieuwe Duitse film „Dr. Vlimmen" naar het
bekende boek van Mr. Roothaert.

De baten van deze voorstelling zullen ten goede komen aan de Nederlandsche ver-
eeniging tot bescherming van dieren.

Op 9 november zal deze film dan in verschillende plaatsen van ons land in roulatie
komen. Voor zover thans bekend, zullen dit behalve Utrecht, de plaatsen Groningen
en Eindhoven zijn.

De regisseur heeft in de film met vermijding van alle religieuse distiligheden het boek
verrassend goed weten te benaderen.

van Vlimmens zuster is in de goede handen van Heidemarie Hatheyer.
Ook de verdere rolbezetting doet een goede film verwachten.

Dat Utrecht als premièreplaats is uitverkozen vindt zijn oorzaak in de centralisatie
van het diergeneeskundig leven in deze stad.

De penningmeester van de afdeling Gelderland verzoekt de leden, die dit nog niet
hebben gedaan, de afdclingscontributie ad ƒ 10,— thans zo spoedig mogelijk over te
maken op girorekening 917400 ten name van dc penningmeester van de afdeling
Gelderland van de Maatschappij voor Diergeneeskunde, Kasteellaan 68, Wychen.

Het DSK-bestuur voor het volgende vcrenigingsjaar heeft zich op donderdag 25 ok-
tober als volgt geconstitueerd:

Het bestuur van de veterinaire studenten kegelclub Duim in \'t Gat (D.I.G.) is voor
het verenigingsjaar 1956/1957 als volgt samengesteld:
P. Eenhoorn, Voorzitter.
L. Habets, Secretaris.
R. Feddema, Penningmeester.
P. Roders, Vice-voorzitter.
H. Dallcnga, Baancommissaris.

Het Hoofdbestuur heeft dc volgende collegae aangenomen als lid van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde:

T. E. Engelkes, Veenplaswcg I 8, Zuidlaren.
J. F. Frik, Amstelkade 10, Uithoorn.

R. F. P. M. Quaedvlicg, Thorbeckelaan 541, \'s-Gravenhage.
M. J. M. P. Schijns, Akerstraat 310, Iloensbrock.

liet Hoofdbestuur draagt de volgende collegae voor het lidmaatschap van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde voor:

Het Hoofdbestuur heeft de volgende diergeneeskundige candidaten aangenomen als
candidaat-lid van dc Maatschappij voor Diergeneeskunde:
J. van Daslcr.
I. van Es.

Wagenaar, Dr. G., te Goes, bij Koninklijk besluit van 24 september 1956, No. 10,
m.i.v. de dag, waarop hij zijn ambt zal aanvaarden, tot gewoon hoogleraar in de
faculteit der diergeneeskunde aan de rijksuniversiteit te Utrecht, om onderwijs te
geven in de inwendige geneeskunde en de klinische diagnostiek der grote huisdieren
en de gerechtelijke diergeneeskunde. (119)

Op donderdag 11 oktober 1956 is aan de rijksuniversiteit te Utrecht de Heer Ph.
Cohen te Tel Adasjiem (Israël) gepromoveerd tot doctor in de diergeneeskunde
op het proefschrift: „Een statistisch onderzoek omtrent retentio secundinarum en
enige andere, met de voortplanting samenhangende processen bij het rund". (123)

Op donderdag 18 oktober 1956 is aan de rijksuniversiteit te Utrecht de Amerikanase
hoogleraar Prof. R. E. Habel gepromoveerd tot doctor in de diergeneeskunde op
het proefschrift: „A study of the innervation of the ruminant stomach".

Boer, Dr. E. de, van Rotterdam naar \'s-Gravenhagc, van Diepenburi hstraat 108, tel.

Frik, J. F.; 1956; Uithoorn, Amstclkade 10; tel. 02975—220; P., ass. bij L. Eikelen-
boom. (82)
Groenland, A. J. van, te Oudenbosch, naar St. Bernacrtsstraat 18, aldaar, tel. 01652—
466. (84)
Jongencel, G., te Almkerk, naar Voorstraat 7, aldaar (tel. no. ongewijzigd). (92)
Kapteyn, T., te Rotterdam, tel. no. gewijzigd in 01800—122587. (92)
Lammens, P., te Harderwijk, naar Oranjelaan 44, aldaar (tel. no. ongewijzigd). (96)
Meurs, G. K. van, van Enschede naar Utrecht, Frans Halsstraat 31, tel. 030—27725,
ass. R.U. (fac. V.K., afd. kliniek v. Inw. ziekten). (99)
Naaktgeboren, A. M., van Enschede naar Velp (Gld.), Dennenweg 11. (101)

Neeteson, F. A., te Utrecht, naar Tolsteegsingel 41 bis, aldaar (tel. nos. ongewijzigd).

Schijns, M. J. M. P.; 1956; Hoensbroek, Akerstraat 310; tel. 04448—356; wnd. D.

Stoot, H. A. M. H., te Sittard, naar Engelenkampstraat 69, aldaar (tel. no. ongewij-
zigd). (112)
Truijen, W. T., van Utrecht naar Boxtel, Zandvliet 52, tel. 04106—644 (bur.). (114)
Vries, J. P. de, te Stadskanaal, naar Stationslaan 38, aldaar (tel. no. ongewijzigd).

Wiersma, W. J.; 1955; Roordahuizum, No. 123; D., te wijzigen in: Wiersma, J. M.;
1955; Roordahuizum, No. 49-AA; tel. 64; gr. 584606; P., geass. met K. G. Terp-
stra. (120)
Zuur, P. J.; 1956; Utrecht, Oorsprongpark 5; tel. 030—25253; gr. 651141; wnd. D.

De bestrijding van de distomatose bij schapen geschiedde tot voor enkele
jaren uitsluitend door het toedienen van distomum-afdrijvende medica-
menten.

Het zwaartepunt van de bestrijding heeft in de laatste tijd de neiging zich
te verplaatsen naar de vernietiging van de tussen-gastheer, de slak Lim-
naea-truncatulata.

In 1952 werd door het bestuur van het Texels-schapenstamboek in Fries-
land de medewerking verzocht van de Veterinaire Inspectie en de Gezond-
heidsdienst voor Vee voor het nemen van een proef met de bestrijdings-
methode aangegeven door Mevr. Dr. N. L. VV i b a u t-I s e b r e e M o e n s.
Zoals bekend, bestaat deze methode in het op gezette tijden uitstrooien
van landbouwzout langs de greppels van de besmette weiden. Opgemerkt
dient te worden dat ons toentertijd nog geen resultaten bekend waren
van de bestrijding van de slakken door middel van bespuitingen met 1 %
dinitro-orthokresol (D.N.C.), zoals dit is aangegeven door D r. Ir. J.
D o e k s e n.

Bij de proef werd gebruik gemaakt van een viertal egaal opgegroeide half-
jarige ooien, afkomstig van het „Noorderleeg". Dit is een buitendijkse wei-
de in de buurt van Ferwerd, waarop door de herhaalde overstromingen met
zeewater de slak geen ontwikkelings-mogelijkheden heeft. Distomatose
komt bij de schapen, die hun gehele leven op deze weiden doorbrachten,
blijkbaar niet voor.

De proef werd genomen op de proefboerderij „Wielzicht" van de Friesche
Maatschappij van Landbouw. Dit is een bedrijf op de lage veengrond,
waarvan bekend was dat er geregeld distomatose voorkwam.
Twee proeflammeren werden geweid op een volgens de voorschriften met
landbouwzout behandelde weide, terwijl twee controle-lammeren gebracht
werden in niet behandeld land.

Bij de slachting in januari 1953 werd de sectie verricht door collega A. v.
d. S c h a a f, toentertijd verbonden aan de Gezondheidsdienst voor Vee in
Friesland. Het lichaamsgewicht van de geslachte schapen werd door hem
vastgesteld en het aantal leverbotten geteld.

De uitslag was teleurstellend. Het aantal leverbotten bleek ongeveer gelijk
bij de proef- en controledieren. Het lichaamsgewicht bleek iets hftger te
zijn bij de proefschapen, hetgeen mogelijk veroorzaakt was door de betere
weide, waarin deze dieren gelopen hadden.

Om deze laatste reden werd besloten de proef in 1953 te herhalen op zo-
vele mogelijk soortgelijke weide.

Dit geschiedde, maar ook nu waren er geen positieve resultaten van de
uitstrooiing. De gewichten van de lammeren op de niet bestrooide weiden
waren 20,5 en 21 kg.; het aantal leverbotten was 89 en 95. Op de be-
strooide weiden was voor beide dieren het geslacht gewicht 21,5 kg. en het
aantal leverbotten 251 en 64.

negatieve bevindingen toe te moeten schrijven aan het lage en vlakgelegen
land waarmee we hier te doen hadden. Het is niet onmogelijk dat de
resultaten op minder doorlaatbare, iets rond gelegen akkers beter zijn.
Deze teleurstellende resultaten waren voor mij aanleiding aan het schapen-
stamboek voor te stellen soortgelijke proeven te nemen met distomatose-
afdrijvende medicamenten en dan bij voorkeur op iets grotere schaal.
Door weging vóór en na de proef zou dan tevens enig inzicht gekregen
kunnen worden in de schade, veroorzaakt door verminderde vleesproduktie
bij ,distomatose. Het schapenstamboek bleek hiertoe bereid en de proef
werd genomen in 1954.

Er werden 24 lammeren aangekocht, wederom afkomstig van het ,,Noor-
derleeg" en deze werden door bemiddeling van het stamboek verdeeld over
vier boerderijen, waar volgens eigen waarneming van de bedrijfsvoerders
last werd ondervonden door distomatose. De ingeschakelde bedrijven wa-
ren: de proefboerderij van de Friesche Maatschappij van Landbouw en de
bedrijven van W. S. M. te H., Fr. B. te J. en J. v. d. B. te C. Aan elk van
deze bedrijven werden 6 lammeren toebedeeld, waarvan drie zouden wor-
den gebruikt als proefdier en drie voor controle.

De proefdieren zouden behandeld worden met de bekende capsules tetra-
chloorkoolstof a 1 cc., welke zouden worden toegediend door de opzichters
van de Veeartsenijkundige Dienst.

Het schapenstamboek belastte zich met de verdeling van de lammeren,
liet aanbrengen van een oormerk en het wegen bij aankomst.
Van de proefboerderijen waren er twee (Fr. B. te J. en J. v. cl. B. te G.)
gelegen op vrij hoge kleigrond, terwijl de twee resterende boerderijen in het
laagveen-gebied lagen. Op één van de kleibedrijven en één van de laag-
veen-bedrijven werd 4 x één capsule verstrekt (1 x per maand) en op de
andere twee bedrijven werden 7 capsules ingegeven (2 x per maand). Dit
laatste om te kunnen nagaan of van een veelvuldige toediening nog enig
effect verwacht mocht worden. De avond voor de behandeling werden de
dieren opgehokt en er werd geen eten verstrekt. Na de behandeling wer-
den ze nog enige uren vastgehouden.

Op 16 juli kwamen de lammeren aan op het bedrijf en op 1 september had
de eerste behandeling plaats. De laatste behandeling van alle bedrijven
vond plaats op 24 december; de slachting geschiedde op 18 januari 1955.
Op 14 oktober moest een proeflam, no. 15444, op het bedrijf van W. S. M.
te H. uit nood worden geslacht. Bij de sectie werd gevonden een vergrote
lever, waarvan het parenchym was gedestrueerd door een massale invasie
van distomum-larven. Volwassen Ieverbotten werden niet aangetroffen. In
de lever werden sterke bloedingen waargenomen. Er was een fibrinebeslag
op het kapsel en het aangrenzende peritoneum. Het dier werd afgekeurd
voor consumptie vanwege de hydremische toestand van het vlees.
Door een misverstand werd daarna één van de controledieren, no. 15447,
op dit bedrijf gevoegd bij de proefdieren, hetgeen echter aan de waarde
van de proef geen afbreuk doet.

Bij de slachting moest van hetzelfde bedrijf nog een controle-lam worden
afgekeurd, eveneens wegens onvoldoende consistentie van het vlees.
Opgemerkt dient nog te worden, dat bij de levende weging op 16 juli de
lammeren droog waren en dat ze nat geregend waren bij de tweede le-
vende weging op 18 januari, hetgeen uiteraard de gewichtstoeneming flat-
teert.

De sectie werd wederom verricht door collega v. d. Schaaf en wel op
18 januari 1955. De resultaten zijn verwerkt in onderstaande tabel, terwijl
aan het sectieverslag het volgende wordt ontleend.

„De kwaliteit bij het vlees van de lammeren, afkomstig van de beide
klei-weide-bedrijven was goed en de levers waren hier slechts weinig
aangedaan. Bij de dieren afkomstig van de Proefboerderij was het vlees
matig van kwaliteit en de levers vertoonden hier alle duidelijke afwij-
kingen. Op het bedrijf van W. S. M. te H. was de vleeskwaliteit min-
der. Van dit bedrijf moest één dier worden afgekeurd voor consumptie.
Van alle vijf dieren afkomstig van dit laatste bedrijf waren de levers
sterk vergroot en verhard door bindweefselwoekering in het leverparen-
chym. De oppervlakte was onregelmatig en vertoonde geel-groene tot
bruine vlekken. Het kapsel was soms bedekt door een fibrine-afzetting.
Bij de beide controledieren was er tevens een duidelijke waterzucht en
een geel-groene verkleuring door galstuwing. Opvallend was de ampul-
vormige verwijding van de galbuis bij deze dieren.
Dit was veroorzaakt door een groot aantal leverbotten, dat hier was op-
gepropt. Bij de behandelde dieren werden deze laatste, in veel kleiner
aantal, juist gevonden in de kleinere galgangen in het leverweefsel en

Het verschil in lokalisatie van de leverbotten was zo opvallend, dat we
dit toe zullen moeten schrijven aan een afdrijven of afsterven en op-
lossen van de leverbotten door het toegediende medicament. Blijkbaar
kreeg dit alleen in de galbuis een voldoende concentratie om dit te
bewerk tstelligen".

Uit de secties viel te concluderen dat de bedrijven van v. d. B. te C. en
F. B. te J. slechts licht besmet waren met leverbot. De levers, ook die van
de controle-schapen, waren zo weinig aangetast, dat de vraag bij ons op
kwam of deze bedrijven in vorige jaren inderdaad wel te doen hebben ge-
had met leverbot. Het is mogelijk, dat door het voedzame gras van deze
bedrijven, gepaard met een goede afwatering van de weide-akkers of door
klimatologische omstandigheden, die dit jaar niet erg slecht waren, de
parasiet niet veel vat kreeg op zijn gastheer. Maar ook is het niet
uitgesloten, dat er in vorige jaren andere afwijkingen, b.v. strongylose,
in het spel zijn geweest. Opvallend is echter dat ook op deze licht
besmette bedrijven de gewichtstoeneming van de behandelde dieren ge-
middeld iets groter was dan die van de niet behandelde schapen. De opzet
van de proef was echter te klein om hieruit een conclusie te kunnen trek-
ken.

De Proefboerderij bleek een middelmatig besmet bedrijf. De gemiddelde
gewichtstoeneming van de proefschapen was hier 21 kg., terwijl dit voor de
controle-schapen 19 kg. bedroeg. Dit laatste getal werd ongunstig beïn-
vloed door de slechte groei van één der dieren.

Op het sterk besmette bedrijf van W. S. M. te H. trad de gunstige werking
van het medicament sterk op de voorgrond. De gemiddelde gewichtstoe-
neming van de proef- en controledieren bedroeg hier resp. 16,7 kg. en
11 kg., terwijl het gemiddelde aantal leverbotten was: resp. 17 en 277.
De vermindering van het aantal parasieten was hier zo frappant, dat men
de conclusie kan trekken dat een enige jaren herhaalde behandeling ook
op dergelijke zwaar besmette schape-weiden tenslotte tot succes moet
leiden.

Uit de tabel valt verder af te leiden dat een toediening van 4 of van 7
capsules in de resultaten geen verschil geeft. Het is de vraag of de perioden
van 1 maand tussenruimte mogelijk nog iets langer genomen kunnen
worden. Daar veelal wordt aangenomen dat de volledige ontwikkeling van
larve tot volwassen leverbot 2 a 3 maanden duurt, is het niet onmogelijk
dat een driemalige toediening dezelfde resultaten gegeven zou hebben.
Bij de secties is tevens gebleken, dat een grote beschadiging van het lever-
weefsel al optreedt door een massale invasie van distomum-larven. Bij
schaap no. 15444 is wel gebleken dat we op deze larven met het medica-
ment geen invloed uit kunnen oefenen. Dodelijk verlopende gevallen van
distomatose zullen dus op sterk besmette weiden ondanks geregelde behan-
deling van de schapen steeds voor kunnen komen, hetgeen uit de praktijk
ook wel bekend was.

Zoals eerder reeds werd vermeld werden bij de sectie van no. 15444 op
14 oktober geen volwassen leverbotten gevonden. Bezien we de uitkomsten
bij de andere proeflammeren dan valt het moeilijk aan te nemen, dat alle
volgroeide exemplaren van de leverbot door de beide plaats gevonden be-

handelingen waren afgedreven. Rij alle proefschapen bleek toch dat er
ondanks de herhaalde toediening van capsules steeds volwassen parasieten
achter waren gebleven. We mogen aannemen, dat de infectie van bedoeld
schaap in deze sterk besmette weide in de tweede helft van juli tot stand
was gekomen en dus reeds bijna 3 maanden oud was. Hieruit volgt, dat we
ons bij al onze proefdieren, waarbij een infectie vóór half juli niet mogelijk
was, hadden kunnen bepalen tot de twee behandelingen van november en
december, waarmee hoogstwaarschijnlijk hetzelfde effect gesorteerd zou zijn.
Ook de volwassen leverbotten zijn schadelijk voor het organisme. Dit blijkt
wel uit het verschil in gewichtstoeneming van proef- en controleschapen op
het bedrijf van W.S.M. te H. De mechanische belemmering van galafvoer
door ophoping van parasieten in de galblaas lijkt de voornaamste factor
hierbij te zijn.

Uit de tabel valt te berekenen dat de gemiddelde gewichtstoeneming van de
proefdieren op alle bedrijven tezamen ± 21 J/i kg. is geweest, terwijl dat
van de controledieren ± 19,7 kg. was. Het gemiddelde aantal leverbotten
was resp. ± 11 en ± 81 voor dezelfde categorieën.

Ik ben mij bewust van de betrekkelijke waarde van deze getallen daar er
vele bijkomstige omstandigheden zijn, die hier van invloed waren. Uiter-
aard kunnen deze gemiddelden geen grondslag vormen voor een bereke-
ning van de schade door een verminderde vleesproduktie op leverbot-
weiden. Het verlies door totale afkeuring komt immers in deze getallen
niet tot uitdrukking. Wel is uit de vleeskeuringsstaten een overzicht te
krijgen van het aantal slachtschapen dat aangetaste levers vertoonde, maar
hieruit zijn geen conclusies te trekken in hoeverre dit verminderde vlees-
produktie tengevolge heeft gehad. Om hierin enig inzicht te krijgen zou
men de bedrijven stuk voor stuk onder de loep moeten nemen.
Uit de cijfers blijkt wel dat een maandelijkse behandeling met tetrachloor-
koolstof-capsules economisch gezien alleszins verantwoord is, afgezien nog
van het feit dat we door een vele jaren volgehouden behandeling tenslotte
ook sanering van het bedrijf moeten krijgen. Dit laatste zal echter moeilijk
zijn op die boerderijen waar runderen en schapen door elkaar worden ge-
weid. Het is bekend, dat de parasiet zich bij runderen zeer moeilijk af laat
drijven door medicamenten en op boerderijen, waar beide diersoorten door
elkaar lopen zal dus steeds een herinfectie optreden.

Hier zal een afdoende bestrijding eerst mogelijk worden door een uit-
roeiing van de tussengastheer, de slak. In hoeverre dit mogelijk is zal mis-
schien blijken uit de proeven welke op het ogenblik met behulp van finan-
ciële steun van de organisatie T.N.O. door enkele Gezondheidsdiensten
genomen kunnen worden.

1. Het strooien van landbouwzout langs de greppels op laaggelegen vlak
land van een doorlaatbare structuur heeft voor de leverbotbestrijding
geen waarde.

2. Bij schapen is door toediening van tetra-chloorkoolstof-capsules bescha-
diging van het leverweefsel niet te voorkomen. Sterfgevallen blijven op
zwaar geïnfecteerde weiden, ondanks een volledige behandeling, steeds
mogelijk.

3. Door genoemde behandeling, mits maandelijks herhaald, is het mogelijk
om, op enkele exemplaren na, alle volwassen leverbotten af te drijven.

Een vele jaren volgehouden behandeling zal tot sanering van de wei-
den leiden, mits geen herinfectie door rundvee plaats vindt.
4. Een geregelde toediening van capsules tetra-chloorkoolstof komt dc
vleesproduktie ten goede. Bij de genomen proeven varieerde de ge-
wichtstoeneming van behandelde dieren t.o.v. niet behandelde dieren
van ± 1 kg. op licht besmette weiden tot ± 6 kg. op zwaar geïnfec-
teerde bedrijven.

1. Scattering agricultural salt along the ditches in low-lying flat land of a penetrable
structure is of no value for combating liver-flukes.

2. Damage to the liver tissue in sheep cannot be prevented by the administration of
carbon tetra-chloride capsules. Deaths always remain a possibility in heavily in-
fected meadows, in spite of a complete course of treatment.

3. The treatment mentioned, if repeated monthly, makes it possible for all fully-
grown liver-flukes except a few specimens to be driven off. A full coursc of treat-
ment continued for many years wil result in sanitation of the meadows, provided
no re-infection by cattle occurs.

4. The regular administration of carbon tetra-chloride capsules promotes meat-
production. In the experiments carried out the increase in the weight of the
animals treated, as compared with those not treated, varied from about l kg for
slightly infected meadows to about 6 kg for heavily infected farms.

1. Le saupoudrage de sel destiné à l\'agriculture le long des rigoles de terres basses
de plaine d\'une structure filtrable n\'a pas de valeur pour la lutte contre le dis-
tome hépatique.

2. Chez les moutons l\'administration de capsules de tétrachlorure ne peut pas
prévenir la détérioration du tissue hépatique. Des cas de mort restent toujours
possibles sur des prés fortement infectés, malgré un traitement complet.

3. Par les traitements indiqués, pourvu que répétés tous les mois, il est possible,
à quelques exemplaires près, de faire disparaître tous les distones hépatiques
adultes. LTn traitement soutenu pendant beaucoup d\'années mènera à l\'assainisse-
ment des prés, pourvu qu\'il n\'y ai pas de réinfectionpar des bovidés.

4. Une administration régulière de capsules de carbone de tétra-chlore favorise la
production dc la viande. Lors des expérimentations l\'augmentation du poids des
animaux traités à l\'égard des animaux non-traités variait de 1 kg sur des prés
légèrement infectes jusqu\'à env. 6 kgs sur des prés fortement infectés.

1. Das Streuen von Viehsalz längs den Abzugsgräben auf tiefgelegenem, flachen
Land von durchlässiger Struktur hat für die Lebcregelbestreitung keinerlei Wert.

2. Bei Schafen ist durch die Verabreichung von Tetrachlorkohlenstoff Kapseln eine
Beschädigung der Lebergewebe nicht zu vermeiden. Todesfälle sind auf schwcr-
infektierten Böden, trotz radikaler Bestreitung, stets möglich.

3. Falls die genannten Behandlung monatlich wiederholt wird, ist es möglich, alle
ausgewachsene Lcberegel bis auf vereinzelte Exemplare zu vertreiben. Eine jahre-
lange Behandlung führt zur Sanierung der Weiden, falls keine erneute Ver-
seuchung durch weidende Rinder erfolgt.

4. Eine regelmässige Verabreichung von Tetrachlorkohlenstoff Kapseln kommt der
Fleischproduktion zu gute. Bei den vorgenommenen Proben schwankte die Ge-
wichtszunahme der behandelten Tiere gegenüber den nichtbehandelten zwischen
1 kg auf leich infektierten Weiden und bis 6 kg auf schwer infektierten Betrieben.

Uit het Rijks-Instituut voor de Volksgezondheid, Utrecht en het Labora-
torium van het Gemeentelijk Slachthuis, Deventer.

Dat de varkenspest in de na-oorlogse jaren andere aspecten vertoont dan
in de vroegere decennia is iedere patholoog-anatoom en bacterioloog, als-
mede ook iedere praktizerende dierenarts genoegzaam bekend. Deze ver-
andering van beeld betreft in de eerste plaats de pathologisch-anatomische
afwijkingen, maar daarnaast ook de gewijzigde bacteriologische bevindin-
gen. Werd er vroeger in een groot percentage naast het primaire virus
als secundaire infectie S. cholerae suis gevonden, in de na-oorlogse jaren is,
voor zover ons bekend, deze kiem slechts bij hoge uitzondering gekweekt
uit een dier lijdende aan varkenspest. Het onderstaande geval bewijst op-
nieuw, dat de uitzondering de regel bevestigt, en is tevens geschikt om er
de aandacht op te vestigen, dat ook de huidige vorm van varkenspest
met een Salmonellose gepaard kan gaan.

Op 12 augustus j.1. werd op het Openbaar Slachthuis te Deventer onder
politiegeleide een koppel van 37 varkens aangevoerd, afkomstig van een
bedrijf, waar de Inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst te Zwolle
varkenspest had geconstateerd: 6 varkens (lopers) waren ziek, waarbij
vooral de zeer bleke huidskleur opviel. Aan de keuring vóór het slachten
werd niet veel aandacht geschonken, d.w.z. geen temperatuur opgenomen,
omdat de diagnose varkenspest reeds vast stond. Bij de geslachte dieren
werden de volgende afwijkingen waargenomen:

De lgl. bronchiales en submaxillares waren gezwollen en hadden een
rood gemarmerd aspect. Een pneumonie was bij alle 6 dieren aanwezig.
Een dier had een darmaandoening, nl. ronde ontstekingshaardjes ter
grootte van enkele mm, die aan boutons deden denken. De levers bevatten
alle zeer veel parasitaire haardjes. De lgl. mesenteriales waren bij enkele
dieren gezwollen, maar niet rood gemarmerd. De nieren waren doorzaaid
met petechiën, die ook bij meerdere varkens in de longen en bij één dier
onder de pleurae van de ribwanden te zien waren. De geslachte zieke var-
kens waren veel bleker van kleur dan de overige dieren uit de koppel.
Alvorens de varkens te laten steriliseren werd, met het oog op eventueel
aanwezige secundaire infecties, een bacteriologisch onderzoek ingesteld.
Hiertoe werd materiaal van de milten op schuin gestolde bouillon-agar en
in glucose-bouillon geënt. Na 18 uur bebroeden werd bij 5 van de 6
zieke varkens in de bouillon en op de agar een rijke groei van zeer be-
weeglijke Gram-negatieve staafjes waargenomen. De agglutinatie-reacties
met polyvalent Salmonella O-serum en met het specifieke H-serum van
S. cholerae suis waren positief. Een kolonie werd daarna op briljant-
groenfenolroodagarplaten geënt en na bebroeding ter verdere determinatie
naar het Nationaal Salmonella-Centrum (R.I.V.) gezonden. Alhier werd
bij serologisch onderzoek de antigeenformule VI, VII : c : 1,5 vastgesteld.
Deze formule hebben S. cholerae suis met S. paratyphi C en S. typhi suis

gemeen. Deze typen kunnen biochemisch met behulp van arabinose en
trehalose worden onderscheiden, welke suikers door S. cliolerae suis niet
en door de overige 2 typen wel worden vergist. De stammen, uit de 5
zieke varkens gekweekt, waren alle arabinose- en trehalose-negatief.
Op grond van literatuurgegevens (Kauffmann, 1954, Enterobacteria-
ceae) mocht worden verwacht, dat deze difasische stammen geen H₂S
zouden vormen. Het bleek echter, dat deze stammen alle binnen 24 uur
in sulfietagar H₂S vormden.

Zoals bekend laat zich S. cliolerae suis (of zoals vroeger bekend als S.
suipestifer of S. suipestifer-Kunzendorf) in 2 groepen indelen, namelijk in
de Amerikaanse stammen, die difasisch zijn, dus de H-antigenen c en 1.5
bezitten en geen H₂S vormen en de Europese stammen (S. cliolerae suis
var. Kunzendorf), die monofasisch zijn, nl. alleen het onspecificke 1,5-
antigeen bezitten en H₂S vormen. Deze laatste groep bezit overigens wel
het specifieke c-antigeen, echter vaak in gemaskeerde vorm, hetgeen op
zwermplaten met toevoeging van 1,5 serum, waardoor de vorming van het
1,5 antigeen onderdrukt wordt, tot uitdrukking komt.

Behoorde dus reeds de bevinding S. cliolerae suis tot een uitzondering —
de stam werd in de afgelopen 8 jaren slechts 1 maal bij een varken in
Nederland geïsoleerd — nog merkwaardiger was het, dat de kiem zich
biochemisch en serologisch niet zoals de vertegenwoordigers der beide ge-
noemde groepen gedroeg. Dergelijke stammen waren, zij het zeer zelden,
reeds eerder beschreven, zoals uit onderstaand overzicht, samengesteld
door Bruncr en Edwards (1939), blijkt.

Uit dit overzicht blijkt, dat de difasische, H₂S-positieve vorm alleen bij
het varken, en wel zelden, wordt gevonden.

Ten einde na te gaan of nog andere vormen in de onderzochte culturen
aanwezig waren, werden 100 aparte kolonies onderzocht; deze bleken
alle difasisch en H₂S-positief te zijn.

indeling een belangrijker kenmerk dient te zijn, dan de antigeenformule,
heeft men dus hier met een Europese, difasische S. cholerae suis var. Kun-
zendorf-stam te doen.

Het is helaas niet meer mogelijk na te gaan, welke S. cholerae suis-stammen
vroeger in Nederland bij dieren, lijdende aan varkenspest, voorkwamen,
aangezien de differentieeldiagnose nog niet zo ver ontwikkeld was en de
stammen niet bewaard zijn gebleven. Dat in de loop der tijden verande-
ringen kunnen optreden, die van epidemiologisch belang zijn, blijkt hieruit,
dat in Amerika sinds 1939 niet meer zoals voordien het Amerikaanse type,
maar haast uitsluitend het Europese type voorkomt (Saphra, Wasser-
mann 1954). Hierbij is het ook interessant te vermelden, dat deze kiem,
die vroeger zelfs als niet pathogeen voor de mens werd aangezien, in
Amerika een zeer belangrijke plaats als ziekteverwekker inneemt. S.
cholerae suis werd in Nederland bij de mens in de afgelopen 8 jaren slechts
2 maal gevonden, terwijl Saphra en Wassermann (Salmonella-
Centrum, New-York) in een tijdvak van de afgelopen 14 jaren deze kiem
329 maal uit van de mens afkomstig materiaal konden isoleren. Belangrij-
ker nog dan deze absolute cijfers, die moeilijk per aantal inwoners zijn om
te rekenen, aangezien in Amerika ook stammen uit vele Centraalameri-
kaanse Staten worden gedetermineerd en er meerdere Salmonella-Centra
in de U.S.A. bestaan, is het feit, dat van 4000 ingezonden stammen, af-
komstig van mensen, 7.2 % S. cholerae suis bleken te zijn, waardoor deze
Salmonella na S. typhi murium, S. newport, S. Oranienburg en S. Monte-
video, de 5e plaats inneemt. In Nederland werd onder 2523 stammen
afkomstig van mensen slechts 2 maal S. cholerae suis gevonden (0.08%).
Het staat vast, dat in Amerika als primair reservoir voor S. cholerae suis
het varken dient te worden beschouwd, hetgeen door onderzoekingen van
varkensvlees en vleeswaren bereid van varkensvlees duidelijk tot uitdruk-
king komt.

Bij een koppel varkens geslacht wegens varkenspest werd bij 5 dieren als secundaire
infectie S. cholerae suis gevonden. Deze bleek een Europese, difasische, HaS-positieve
S. cholerae suis var. Kunzendorf te zijn.

In 5 animals out of a herd of pigs slaughtcrcd on account of swine-plague S. cholerae
suis was isolated as a secondary infection. These strains appcared to differ frorn the
diphasic S. cholerae suis. Unlike these they were HaS-positive.

Parnii un groupe de cochons tués ä cause de la peste porcine, on constate chez 5 de
ces animaux, comme infection S secondaire, de la cholerae suis. Celle-ci se trouva
être une cholerae suis européenne diphasée, HaS- positive S, var. Kunzendorf.

In einem Schweinebestand, der wegen Schweinepest geslachtet werden musste, wurde
bei 5 Tieren S. cholerae suis als Sekundär-infektion gefunden. Dieser Stamm erwies
sich als diphasisch und HaS-positif, so dass es sich um die sgn. europäische Form des
S. cholerae suis var. Kunzendorf handelt.

BRUNER, D. W. en EDWARDS, P. R.: Amer. J. of Hyg. 30, 75, 1939.
SAPHRA, L. en WASSERMAN, M.: Amer. J. of Med. Sc. 228, 5, 1954.
CLARENBURG, A. en VINK, H. H.: Jaarverslag Rijks-Instituut voor de Volk
gezondheid, 1953.

Iemand koopt een aantal jonge hennen van ± 9 weken oud. Nadat hij de dieren
2 maanden in zijn bezit heeft, gaan er verliezen optreden tengevolge van neurolympho-
matosis.

De dieren hebben op het bedrijf van de koper een goede voeding en verzorging gehad.
In hoeverre is er in dit geval en in het algemeen, bij ziekten van het „leukosis-
eomplex" sprake van een gebrek, dat koopvernietigend is in de zin der wet en wel
met betrekking tot de gehele koppel of tot die dieren welke ziek worden.
Welke normen (termijnen) mag men in het algemeen van toepassing achten op
soortgelijke gevallen?

In antwoord op Uw vraag omtrent koopkwesties bij ziekten uit het leukose-complex
zie het volgende.

Wij zijn niet competent de juridische zijde van dit probleem te behandelen, doch
mogelijk kunt U deze kwestie eens aan een jurist voorleggen, waarbij hem dan de
volgende veterinaire gegevens als „grondstof" zouden zijn te verstrekken.
Vooraf merken wij op, dat over de bewuste ziekten in de desbetreffende literatuur
nog allerminst eenstemmigheid heerst.

De conclusies die wij in het navolgende willen trekken uit dat, wat ons dan momentcel
over deze ziekten in de loop der jaren bekend is geworden, moeten met enige re-
strictie worden gegeven. Misschien gelden zij niet overal te allen tijde. Mogelijk ook
kunnen zij niet zonder meer gegeneraliseerd worden. Vele kwesties wachten nog op
nader onderzoek of op bevestiging van eens gepubliceerde resultaten.
Kortom: het basisonderzoek van dit ziektecomplex is nog lang niet afgesloten. Enkele
purtten zullen wij nader bezien.

De ziekte-oorzaak. Het staat thans wel vast, dat een groep virussen voor de ziekte
van dit complex verantwoordelijk is. Om praktische overwegingen beperken wij ons
verder tot de beide belangrijkste, de viscerale leukosc en de neurolymfomatose.
Zonder een virus dus geen leukosc of neurolymfomatose. Omgekeerd kan het virus
wèl aanwezig zijn, in latente vorm, terwijl toch geen ziektegevallen zich voordoen.
Wij spreken dan van virusdragers. Bijkomende oorzaken waarop we nader terugkomen,
bepalen dan of deze virusdragers, potentiële patiënten zo men wil, al dan niet ziek
zullen worden.

Gevallen van ziekten uit het leukose-complex komen op nagenoeg elk bedrijf van
enige betekenis wel voor, zij het dat soms slechts zeer weinig dieren door de ziekte
daadwerkelijk worden aangetast. Het virus zal derhalve (bij smetstofdragers) op
praktisch elk bedrijf vroeg of laat aanwezig zijn. Bij de huidige stand van wetenschap
is het echter niet mogelijk smetstofdragers aan te tonen, althans niet op praktisch
uitvoerbare wijze.

Smetstofdragers scheiden het virus met de faeces en soms ook met de eieren in de
buitenwereld uit, waardoor andere dieren weer kunnen worden besmet, het zij bij
direct of indirect contact.

Aangenomen mag worden, dat alleen zeer jonge en jonge dieren met de smetstoffen
van het leukose-complex kunnen worden geïnfecteerd en aldus tot virusdragers (resp.
potentiële patiënten) worden.

De infectie geschiedt dan door het opnemen van viruspartikeltjes met de lucht via
het ademhalingssysteem of via het maagdarmkanaal door het opnemen van smetstof
tegelijk met voedsel of drinkwater.

De vraag tot welke leeftijd de dieren vatbaar zijn, is niet met zekerheid te beant-

woorden. De weerstand tegen de infectie neemt langzaam toe met de leeftijd. Som-
migen denken, dat de infectie beneden de leeftijd van 3 weken tot stand moet zijn
gekomen, andere onderzoekers nemen als grens 6-8 weken aan. Oudere dieren zijn
niet meer te infecteren.

Bij viscerale leukose, mogelijk niet bij neurolymfomatose, kan het virus reeds in het
broedei aanwezig zijn en het kuiken dus besmetten reeds vóór het uitkomen van de
eieren.

Een grote rol wordt overigens aan deze wijze van besmetting niet toegekend.
Wanneer en waardoor treedt bij virusdragers (potentiële patiënten) ziekte op?
Bij de huidige verbreiding van de ziekten uit het leukose-complex in ons land moet
worden aangenomen, dat het virus niet alleen op bijna alle bedrijven voorkomt, maar
eveneens, dat een hoog, doch onbekend percentage der dieren virusdrager is. Toch
zien we bij deze ziekte zelden massale sterfte en dikwijls worden slechts enkele dieren
daadwerkelijk het slachtoffer. Pas bij wat oudere dieren treedt de sterfte op. De
mortaliteit bereikt bij neurolymfomatose doorgaans zijn top vóór en nabij de leg-
rijpheid (4-5J/2 maand) bij viscerale leukose nog later. Met andere woorden de in-
cubatie is zeer lang. Dc klinische ziekteverschijnselen daarentegen korter.
Een duidelijk ziek dier sterft meestal binnen één tot enkele weken. Vóórdien kan reeds
wat achteruitgang in conditie zijn waargenomen zonder dat daarbij klinisch een
diagnose kan worden gesteld.

Blijft het feit, dat van de latent besmette dieren slechts een zeker, soms klein per-
centage sneuvelt.

Dit vindt zijn oorzaak hierin, dat behalve de infectie met het virus er nog tal van
oorzaken zijn, die de uitval uiteindelijk mede helpen bepalen.

De erfelijke aanleg speelt hierbij een grote rol. Er zijn inderdaad bepaalde kippe-
families te fokken, die zeer resistent zijn tegen deze ziekte. Hierover is in ons land
nog zeer weinig bekend. Sommige fokkers beweren inderdaad, dat de nakomelingen
van hun dieren wat minder vatbaar zijn, doch zelden is uit te maken of dit berust
op een specifieke weerstand tegen deze ziekte, dan wel dat de dieren een wat betere,
zijn het niet specifieke, constitutie hebben, in het algemeen dus wat sterker zijn.
En ook dit beïnvloedt het aantal leukose-gevallen. Deze algemene lichaamskracht staat
overigens weer mede onder invloed van de wijze, waarop de dieren naderhand worden
verzorgd, gevoed en gehuisvest.

Doch van veel van deze factoren is weinig met zekerheid bekend over het hoe en
waarom zij op het dier inwerken. Het leggen van een direct causaal verband tussen
één van deze algemene gezondheidsfactoren en een eventueel op groter schaal optreden
van leukose of neurolymfomatose is in dc praktijk doorgaans niet uitvoerbaar.
Welke garanties zou nu een fokker, vermeerderaar of kuikenbroeder ten opzichte van
deze ziekte kunnen geven?

Ons inziens nagenoeg geen enkele. Hij zou er op kunnen wijzen, dat de dieren
afkomstig zijn van een stam, die weinig gevoelig is en in de praktijk ook bij boeren-
pluimvcehouders weinig uitval heeft gegeven.

Voor zover hij echter al over cijfers zou beschikken, ontbreekt elk controle-apparaat
om deze te verifiëren. Desniettemin leert de ervaring ook aan dc boerenpluimvee-
houders, dat sommige fokkers en vermeerderaars inderdaad sterker materiaal leveren
dan andere.

Levert de verkoper de dieren als 1 of 2 daags-kuikens af, dan zullen, afgezien van
een enkele ei-infectie, de dieren doorgaans geïnfecteerd worden op het bedrijf van
de koper.

Levert de verkoper oudere kuikens, dan zou hij er op kunnen wijzen, dat deze streng
geïsoleerd van de volwassen dieren zijn opgefokt. De ervaring echter op Instituten,
die zich speciaal met deze ziekten bezighouden, leert ons, dat een deugdelijke isolatie
hier zeer moeilijk is te bereiken. Isolatie bij de jonge opfok blijft een belangrijk punt,
maar een volledige garantie is hieruit moeilijk te destilleren.
Conclusie.

Gezien de voorgaande feiten en overwegingen lijkt het voorshands nog niet mogelijk

de leukose en neurolymfomatose in de sfeer van koopkwesties te betrekken.
Naar onze mening moet bij elke transactie in pluimvee, al dan niet stilzwijgend,
worden overeengekomen, dat de verkoper geen garantie kan geven dat de dieren
niet besmet zijn met een virus uit de leukosegroep, resp. niet aan deze ziekten zullen
gaan lijden. Wij menen trouwens, dat dit ook usance is.

Hoe één en ander juridisch moet worden beoordeeld is een andere vraag, waarop
ook wij gaarne het antwoord zouden willen horen.

Met ingang van 1 oktober 1956 is een nieuwe regeling in werking getreden met be-
trekking tot de invoer van eenhoevige dieren.

De afwijkingen met de tot dusverre geldende maatregelen bestreffen voornamelijk de
import van slachtpaarden en hebben tot doel het weren van smetstof m.b.t. -infectieuse
anaemie en malleus.

Een ondergeschikte wijziging is nog aangebracht in de regeling voor de in- en uitvoer
van renpaarden etc.

Zij die belangstellen in een overdruk van deze beschikking kunnen deze verkrijgen
bij de directeur van de Veeartsenijkundige Dienst.

Voor een dierenarts bestaat de mogelijkheid ingeschakeld te worden bij een onderzoek,
bij pluimvee, uitgaande van de veterinaire werkgroep van de Commissie Antibiotica
van de Voedingsraad, betreffende het gebruik van antibiotica in veevoeder.
Duur van dit onderzoek: ongeveer 1 jaar.

Degenen die belangstelling hebben worden verzocht zich met spoed te melden bij de
Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst, Prins Mauritslaan 99, \'s-Gravenhage.
(Inschakeling van een nog niet afgestudeerd doctorandus niet uitgesloten.)

Voor belangstellenden in den vreemde heeft de Veterinaire Hoofdinspectie van de
Volksgezondheid een tweetalige publikatie samengesteld: Some principles on meat
hygiene in the Ncthcrlands/Quclques principes concernant 1\'hygiène de la viande
aux Pays-Bas.

Hierin wordt op zeer beknopte wijze een en ander verteld over de organisatie van de
vleeskeuring in Nederland.

De vleeskeuringsdiensten, de gczinsslachtingen, het destructorwezen en de betekenis
hiervan voor de volksgezondheid en de direziektenbestrijding worden aan de hand van
kaart- en cijfermateriaal toegelicht.

Belangstellenden kunnen kosteloze exemplaren van deze publikatie aanvragen bij de
Veterinaire Hoofdinspectie van de Volksgezondheid, Prins Mauritskadc 99, Den
Haag.

Het vierde deel van mijn dictaat, dat ik reeds vorig jaar had klaargemaakt, bleef
door mijn ziekte liggen. Ik heb het thans kunnen corrigeren, hier en daar aanvullen,
etc. Alvorens het echter uit te geven, moet ik weten of er voldoende belangstelling
voor bestaat en hoeveel exemplaren ongeveer zullen worden afgenomen. Mag ik dus
belangstellenden verzoeken mij per omgaande te berichten of zij een exemplaar wen-
sen. Ik heb in dit deel mijn eigen ervaring uitgewerkt over de huidziekte (niet para-
sitaire) en over de longziekten. Het zal ± 100 pag. groot zijn en de prijs voor afge-
studeerden evenals van de vorige delen (waarvan nog een beperkt aantal verkrijgbaar
is) bedraagt ƒ 9,—.

AN OUTBREAK OF COPPER POISONING IN SHEEP. F. G. C1 e g g. (The
Veterinary Record 68-22/-2-6-56).

In een koppel van 15 stamboek-rammen (leeftijd: 16 maanden) kwamen — met
tussenpozen van ongeveer 1 weck — plotseling 7 sterfgevallen voor. De conditie
van de slachtoffers was prima; hun lichaamgewicht bedroeg ongeveer 150 kg. Op
één na stierven ze allen binnen 12 uur nadat zich de eerste symptomen hadden ge-
openbaard.

De temperatuur liep op tot 41° C. of hoger, de ademhaling was versneld en opper-
vlakkig. Deze verschijnselen waren gecombineerd met een duidelijke geelkleuring van
dc sclera en zonder enige uitzondering met hemoglobiriurie. Bij sectie werd een alge-
mene icterus waargenomen: het lichaamsvet was oranjegeel gekleurd, het bloed
donkerbruin en het serum koffiekleurig.

Het histologisch onderzoek wees uit dat nieren en lever ernstig beschadigd waren.
Bovendien kon met behulp met kalium-ferrocyanide de aanwezigheid van Cu in de
lever worden aangetoond.

Uit de anamnese bleek dat de dieren een jaar lang krachtvoer hadden ontvangen,
waarin een mineralenmengsel was verwerkt dat (vanzelfsprekend) o.a. Cu bevatte.
Vermoedelijk heeft iedere ram op deze wijze hiervan 5 gram per week opgenomen
(het wekelijkse krachtvoerrantsoen bedroeg ca. 10 kg).

Tien dagen vóórdat het eerste dier stierf, was de koppel behandeld met een worm-
middel dat nicotine en CuSOi bevatte. Schrijver acht het waarschijnlijk dat de toe-
diening van deze extra-hoevcclheid Cu te veel is geweest voor de dieren die reeds
vrij veel Cu in hun weefsel hadden opgeslagen. In ieder geval hebben zich nadat
de mineralen-voorziening was stopgezet, géén sterfgevallen meer voorgedaan.
Schrijver herinnert in dit verband aan de gevallen van Cu-vergiftiging tengevolge
van de opname van een mineralenmengsel, welke door respectievelijk Boughton
and Hardy (1934) en Naerland (1918) bij het schaap zijn waargenomen.

PATHOLOGIE VAN RUNDERPEST. F. D.Maurer.T. C.Joncs, B.Easter-
day en D. DeTray. J.A.V.M.A. 127, 112 (1955).

Dit artikel geeft naast een beschrijving zeer duidelijke kleurenfoto\'s van de af-
wijkingen.

LISTERIA-INFECTIE VAN DE MESENTER1ALE LYMFKLIEREN BIJ HET
RUND. M. H. Attleberger en H. R. S c i b o 1 d. J.A.V.M.A. 128, 202 (1956).
Uit dc mesenteriale lymfklicren van een 6-jarig rund en van een 6 maanden oud
kalf werd L. monocytogenes geïsoleerd. Het eerste dier had musculaire incoördinatie
en manegebeweging en werd deswege en wegens vermagering gedood. Het graskalf
had ulccra in dc darm tengevolge van arsenicum-vcrgiftiging.

EEN BESMETTELIJKE ZIEKTE BIJ RUNDEREN, DIE DE MUCOSAE AAN-
TAST. W. R. Pritchard, D. B u n n e 1 1 Taylor, H. E. M o s e s en L. P.
Doyle. J.A.V.M.A. 128, 1 (1956).

In Indiana komt de laatste l\'/i jaar een ziekte voor, die gelijkt op een overeenkom-
stige ziekte, welke door O 1 a f s o n c.s. in New-York werd beschreven, maar daarvan
immunologisch verschilt. Deze ziekte gelijkt op twee exotische ziekten, n.1. veepest en
„bluetongue".

De ziekte begint met koorts, depressie, tachycardie, polypnoe en anorexie. Er ont-

wikkelt zich aanvankelijk sereuze en later mukeuze neusuitvloeiing en droge hoest.
In 10% der gevallen ontstaan circulaire tot langwerpige erosies op het mondslijmvlies
welke soms overgaan in ulcera. Deze werden soms ook op de bovenlip, de neus en de
vulva aangetroffen.

Soms worden de dieren \'bevangen, waarbij de kroonrand gestuwd lijkt. Een van de
meest karakteristieke verschijnselen is echter diarree, waarbij soms slijmafgietsels van
de darm worden uitgestoten.

Het gelukte met Berkefcld-filtraat de ziekte over te brengen. Schrijvers spreken van
virusdiarrec-Indiana in tegenstelling met de immunologisch verschillende virusdiarrcc-
New-York

(N.B. op bladz. 21 van hetzelfde tijdschrift geeft S e i b o 1 d een beschrijving van de
pathologie dezer ziekte.)

TOXINEN IN HET BLOED VAN EEN HOND MET TETANUS. L. B. Ni e 1 se n
en H. C. Rowsell. J.A.V.M.A. 128, 59 (1956).

Met cadaverblocd van een aan tetanus gestorven hond werden door injectie bij
muizen dodelijke tetanische krampen opgewekt. Aangezien de infectie bij de hond ge-
lokaliseerd was tot een wond aan de poot en in de muizen geen bacterie-infectie werd
aangetoond, concluderen schrijvers dat de symptomen van de muizen aan toxinen
moeten worden toegeschreven.

ERYSIPELAS-VACCIN-AVIRULENT („EVA"), EEN NIEUW MIDDEL VOOR
VLEKZIEKTEBESTRIJDING. C. W. G r a y en C. J. N o r d c n. J.A.V.M.A. 127,
106 (1955).

Gray en Norden onderzochten tal van Erysipelasculturen tot zij er één aantroffen,
die hoge antigene werking combineerde met complete avirulentie ten opzichte van
muizen, duiven, caviae, kalkoenen en varkens. Ook bij de mens kon door scarificatie-
infectic geen reactie worden opgewekt. Deze avirulente stam werd gebruikt ter be-
reiding van het levend vaccin „Eva", waarmede zonder serum kan worden geënt
en volgens schrijvers goede immuniteit t.o.v. de scarificatie-rcacties werd verkregen.

TERRAMYCINE VOOR BEHANDELING VAN DIARREE VAN JONGE
BIGGEN. J. A. Schipper, M. L. B u c h a n a n en D. F. E v e 1 c th. J.A.V.M.A.
128, 92 (1956).

Bij diarree van biggen kort na de geboorte pasten Sc h i p p e r c.s. behandeling toe
door toediening van antibiotica aan de zeug. Zij stelden zich voor, dat deze via de
melk de biggen bereiken. Twintig zeugen ontvingen 1 a 2 Gm terramycine in 20 ccm
water intramusculair, waarop de diarree bij de biggen binnen de 12 uur ophield.
Peroralc verstrekking van terramycine aan de zeugen had daarentegen geen uitwer-
king. Injecties van penicilline en van streptomycinc leverden evenmin resultaten op.

KLINISCHE BETRACHTUNGEN ZUR ANSTECKENDEN LEBERENTZUN-
DUNG DES HUNDES. W. Schulze & H. Hauke. Monatsh. für Vet.-Med.,
1955, 10, p. 603-606.

Aan de hand van literatuurgegevens van verschillende bekende, door schrijvers met na-
me genoemde onderzoekers, en op grond van eigen waarnemingen, werden deze kli-
nische beschouwingen over hepatitis contagiosa canis (Rubarth), kortweg H.c.c.,
samengesteld.

Schrs. gaan blijkbaar akkoord met de mening van C a rl s o n, dat men een acute en
een chronische vorm dezer ziekte dient te onderscheiden.

Voor beide vormen geldt, dat een exacte klinische diagnose bezwaarlijk te maken valt,
doch slechts een waarschijnlijkheidsdiagnose en dat niet één bepaald symptoom, maar
een zeker symptomen-complex hiertoe kan leiden.

Wat de acute vorm betreft, zijn een temperatuur van ruim 40° C. 3-5 dagen post
infectionem en een tweede top na 10-12 dagen, conjunctivitis, rhinitis, tonsillitis, pijn
bij druk op de regio xyphoïdea, vomitus, foetor ex ore, leukopenie en een verhoogd
dorstgevoel, sterk vermoedenwekkend. Verdere symptomen, doch zeldzamer voorko-
mend, zijn petechiën in de slijmvliezen, zwelling der Iglae, submax. res, oedeem aan
kop en voorborst en icterus. Het zeer gunstig reageren op een injectie van een ge-
concentreerde glucose-oplossing is typisch voor H.c.c.

Voor chronische gevallen gelden als symptomen verder: sterk gewichtsverlies, lichte
icterus, etterige neusuitvloeiing, hyperleukocytosis, en als zeer karakteristiek ren vaak
optredende éénzijdige kerato-conjunctivitis („wit oog"). Vermeld wordt dat verschil-
lende onderzoekers de chronische vorm van H.c.c. voor hard pad diseasc aanzien.
Leverpunctie, met aansluitend onderzoek op typische kerninsluitsels in levercellen
(Giemsa-kleuring) kan de zekerheid der diagnose verhogen. Als de ziekte in een meer
gevorderd stadium is, kan ook de complementbindingsreactie een positieve bevinding
geven, maar deze moet bij negatieve uitslag meermalen herhaald worden.
Na eerst een klein vergelijkend overzicht gegeven te hebben van dc verschillen tussen
dc symptomen bij H.c.c. en die bij de ziekte van Carré, vermelden de schrs. dat cliffe-
rentieel-diagnostisch de complementsbindingsreactie bij leptospirosis specifiek is en
bij toxoplasmosis de S a b i n-F e 1 d m a n-kleurprocf diagnostisch van waarde is,
terwijl de verschijnselen bij de laatste ziekte nauwelijks met die van H.c.c. verward
kunnen worden.

Therapeutisch worden vooral glucose-injccties aanbevolen en in tweede instantie lever-
preparaten.

De antibiotica en de sulfa-prcparaten hebben voor H.c.c. geen therapeutische waarde.
Terwijl uit de literatuur genoegzaam bekend is, dat vossenencefalitis-serum een
waardevol therapeuticum is, verklaren schrijvers van de serotherapie geen onder-
vinding te hebben.

Schrijvers hadden geen gunstige profylactische ervaringen met een door hen gemaakt
vaccin.

Verder wordt melding gemaakt van een uitspraak van Pary en Larin, dat duide-
lijke kerninsluitsels slechts in een korte periode der ziekte (4-12 uur lang) aantoon-
baar zouden zijn.

Het artikel eindigt met een casuïstiek, waarin 5 patiënten, allen boven de leeftijd van
één jaar, beschreven worden; van deze patiënten werd slechts in twee gevallen intra
vitain de diagnose H.c.c. gesteld.

LINTWORMDRAGERS ONDER DE BEVOLKING VAN NEDERLAND. Dr. G.
D. Hemmes. Ned. Tijdschr. v. Gen. 1955, nr. 30.

Cysticercosis is, dank zij dc vleeskeuring, bij varkens sterk verminderd, tot uitzonde-
ringen; bij het rund echter niet.

De Utrechtse medische hoogleraren hebben nooit cysticercosis waargenomen.
Schr. heeft door enquêtes berekend, dat in 1954 ongeveer 4300 taeniasis-lijders in
behandeling zijn geweest, in hoofdzaak in de particuliere praktijk, veelal bij slagers,
soms meer gevallen in één gezin. De patiënten waren verdeeld over 60 der 65
geënquêteerde centra, dus praktisch over het gehele land verspreid. J.H.S.

DEMODEX EQUI BIJ EEN PAARD. E. D. Besch en H. J. G r i f f i t h s.
J.A.V.M.A. 128, 82 (1956).

Bovengenoemde parasiet werd aangetoond bij een veulen met uitgebreid crusteus
eczeem, welk dier, enkele dagen nadat het in behandeling was genomen, stierf onder
verschijnselen van ernstige anemie (oorzaak?). Blijkens het literatuuroverzicht geeft
deze parasiet gewoonlijk geen aanleiding tot afwijkingen. De schrijvers betwijfelen of
hij als primaire oorzaak van het eczeem was te beschouwen.

DE BEHANDELING VAN EXSUDATIEVE LONGTUBERCULOSE MET PAS
VIA INTRAVENEUZE INFUSIE. M. W. Smits. Ned. Tijdschr. v. Gen. 1955,
nr. 34.

In de Angelsaksische literatuur wordt een combinatie van streptomycine, PAS en
INH aanbevolen, al geeft de combinatie van alle drie geen voordeel boven de com-
binatie van twee der middelen.

In Frankrijk geeft men sterk de voorkeur aan PAS alleen, maar dan intraveneus in
hoge dosis, waarbij een veel hogere bloedspiegel wordt bereikt dan bij orale toe-
diening.

Schr. heeft deze methode met succes toegepast. Hij gaf gedurende zes weken dagelijks
een intraveneus infuus van 20 gr. PAS in twee uur. Hij zag in enkele weken een
belangrijke verbetering: de bloedbezinking werd lager, soms normaal, de produktic
van sputum werd veel minder, hield soms op, dc bacillendichtheid nam tot een vijfde
af, röntgenologisch nam de uitgebreidheid van exsudatieve afwijkingen duidelijk af,
cavcrnen werden kleiner, verdwenen soms.

Dit gunstige resultaat betekent geen genezing, maar een verbetering, die gunstige
voorwaarden biedt voor verdere therapie met een combinatie van PAS, INH, strepto-
mycine, eventueel viomycine. J.H.S.

RONDE TUBERCULEUZE LONGHAARDEN (TUBERCULOMEN). Prof. Dr.
H. T. Deelman. Ned. Tijdschr. v. Gen. 1955, nr. 30.

Aan de hand van röntgenfoto\'s en rescctiemateriaal afkomstig van pneumectomieën,
lobcctomieën en segmentresecties heeft schr. de tuberculomen bestudeerd.
Dit zijn ronde tuberculeuze haarden, die vóór de operatie vaak voor een gezwel
worden gehouden. Vóór 1940 was het tuberculoom klinisch en patholoog-anatomisch
onbekend. Thans worden ze vaak gediagnostiseerd dank zij planigrafie, maar in
resectiemateriaal wordt een veelvoud van het gediagnostiseerde aantal gevonden. Dus
is veel uitgebreider planigrafisch onderzoek nodig, al zullen de zeer kleine tuber-
culomen ook dan niet aantoonbaar zijn.

Antibiotica hebben een belangrijke invloed op aard en uitbreiding van dc tuber-
culomen. Eén of meer antibiotica waren bij de patiënten, van wie het resectie-
materiaal afkomstig was, steeds toegepast.

Macroscopisch is het tuberculoom een ronde meestal scherp begrensde haard met
verkaasd weefsel (waarin nooit veel tuberkrlbacteiiën zijn aangetoond) en een kapsel,
die dunner is naarmate het tuberculoom groter is. Soms heeft het tuberculoom een
gegolfd, gebosseleerd oppervlak, als het een conglomeraat van kleine tuberculomen is,
tot één haard vergroeid (conglomeraattubcrculoom). Kleine tuberculomen kunnen
zeer talrijk zijn (tuberculomatosis). Het tuberculoom groeit periodiek, waardoor het
een gelaagde bouw heeft, op doorsnee te zien als ringen, met in het centrum het
oudste deel, dc kern of focus, die wit is door kalkzouten. In dc regel ziet men in het
aangrenzende longweefsel schilvormigc lagen, die de nog niet geheel verkaasde toe-
komstige tuberculoommassa zijn.
Men ziet twee soorten van laagsgewijze-structuur:

veranderingen en verplaatsing van eiwitstoffen (gekartelde ringen) ;
2e. met anatomisch substraat, waarbij de ringen gevolg zijn van een mesenchymale
membraan, soms met wat koolpigment (niet gekartelde ringen, maanvormige
sikkels).

Microscopisch is in de kaasmassa de structuur van het alveolus-skelet min of meer
terug te vinden als strak getrokken lijntjes. Het volumen van de alveolus is dus door
de verkazing groter geworden. Ook in het primair affect (bij mensen met grote
weerstand tegenover de tuberkelbacil) en in de verkazende tuberculeuze pneumonie
(bij patiënten met geringe weerstand tegenover de tuberkelbacil) kan men in de
kaasmassa de alveolusstructuur terugvinden. Dus zou ook het tuberculoom een exsu-
datief verkazend tuberculeus longproces zijn, maar dan bevreemdt het,

2e. dat een exsudatieve ontsteking uitgroeit tot een scherp begrensde kogelronde
haard, en

3e. dat men in de kaasmassa vaak collagene vezels vindt, die gevormd moeten zijn
vóór de verkazing, en die wijzen op een produktief karakter van de ontsteking.
Het tubereuloom is dus een exsudatief-produktieve ontsteking.
Men onderscheidt vier typen van ronde longhaarden:

Type A, de vaste ronde haard, het vaste tubereuloom. Vóór de verkazing zijn de
alveolen opgevuld met histiocide cellen, afkomstig van de mesenchymale alveolaire
dekcellen, die collagene vezels maken. Hier overheerst de produkticve component.
Hoe meer collagene vezels des te meer is de aanvankelijke longstructuur aangetast.
Type B, de weke ronde haard, het weke tubereuloom. Men vindt hierin de long-
structuur gaaf terug. Men ziet de alveoli als fijne lijntjes met de overgang van de
alveolus naar de bronchiolus. Hier overheerst de exsudatieve (pneumonische) com-
ponent van de ontsteking zonder collagene vezels. Deze tuberculomen blijven klein,
doordat ze zich na de verkazing snel inkapselen.

Type C, het onvolkomen tubereuloom. Dit zijn weke bijna homogene ronde haarden
met plaatselijk tuberculoomstructuur met losse stukjes verscheurd longweefsel, zonder
vezelvorming. Het is dus in hoofdzaak een exsudatieve ontsteking. Dit is de belang-
rijkste groep.

Type D, exsudatieve ronde haard, homogene kaasmassa zonder long- of tuberculoom-
structuur. Dit zijn mogelijk de ringcavernen van vroeger.

Men vindt bij één patiënt verschillende soorten tuberculomen, maar nooit door en
naast elkaar, doch in verschillende longgebicden. Ze kunnen in verschillende leeftijds-
perioden van de patiënt zijn ontstaan.

Ontstaanswijze van het tubereuloom: schr. neemt aan, dat het tubereuloom pneumo-
geen ontstaat, omdat bij het tubereuloom de tuberkelbacillen zich niet (endo- en
peri-) bronchiaal of lymfogeen verspreiden, maar alveolair (intra-alvcolaire ontste-
king). Van de alveolus uit als focus groeit het tubereuloom tot een zuiver ronde
haard. Schr. ontkent de bronchogene ontstaanswijze, omdat dan — gezien de focale
groei tot een rond tubereuloom — de bronchiolus altijd centraal zou moeten liggen.
Dit is meestal niet het geval, integendeel, meestal vindt men een sacculus alveolaris
in het centrum. J.H.S.

OVER DE SCHADELIJKE WERKING VAN LACTOSE. I. GROEI PROEVEN
MET RATTEN. A. P. dc Groot en C. Engel. Voeding 17 (1956)-7:325.
Het is bekend dat o.a. ratten, kuikens, varkens, honden en katten diarree krijgen, als
ze voedsel ontvangen waarin grote hoeveelheden lactose zijn verwerkt. Andere bij
dergelijke dieren optredende zickte-vcrschijnsclen zijn haar-uitval en beschadigingen
van de ooglcns (cataract). Gevallen van lactose-diarrce zijn ook bij de mens waar-
genomen.

In een literatuur-overzicht (Journal of Dairy Science, 19 9) hebben Fischer en
S u 11 o n medegedeeld, dat jonge honden reeds ziek worden als — berekend op het
droge-stof-gehaltc — het voedsel 10—15% lactose bevat. Voor ratten en kuikens
neemt men een gehalte van 20% als ziekte-verwekkend aan.

Nu bedraagt het lactose-gehalte van koemelk 38% en dat van vrouwenmelk zelfs
55%. Vele onderzoekers hebben zich dan ook afgevraagd of deze voedermiddelen
misschien tevens „beschermende" stoffen bevatten, welke de schadelijke werking van
lactose neutraliseren.

Bij het onderzoek van de Groot en Engel werd gebruik gemaakt van witte
ratten, die op een gewicht van 35—50 gram waren gespeend en daarna gedurende
een periode van 4 weken één van de navolgende rantsoenen ontvingen:
1. een basisrantsoen waarin meestal géén lactose voorkwam (voorzover in het voeder-
mengsel melkpoeder of ondermelkpoeder was opgenomen, was hieraan natuurlijk
niet te ontkomen).

2. het basisrantsoen, doch nadat hierin een bepaald percentage van het tarwe-zetmeel
door lactose was vervangen (één der basisrantsocnen bevatte geen tarwe-zetmeel;
hierin werd de lactose opgenomen ter vervanging van saccharosc).

3. het al dan niet met lactose aangevulde basisrantsoen, waaraan een bepaalde hoe-
veelheid van de te onderzoeken „beschermende" stof was toegevoegd.

Het effect van de verschillende voedersoorten werd afgemeten aan de gewichts-
toeneming in 28 dagen. Hierbij bleek o.a. dat op één en hetzelfde basisrantsoen, van
proef tot proef de groeisnelheid sterk kon variëren. Van ieder proef-onderdeel moesten
daarom de resultaten afzonderlijk worden beoordeeld. Ook de groei-vertraging, welke
bij de verstrekking van lactose werd waargenomen, vertoonde (vooral bij de man-
netjes) een grote variabiliteit.

Een duidelijke groeivertraging trad op als de dieren voedsel met 25% lactosc ont-
vingen. Als het rantsoen 15 resp. 10% lactose bevatte werd weliswaar de groei-
snelheid in mindere mate beïnvloed, doch ook dan was er reeds sprake van een
ongunstige werking. De mannetjes reageerden duidelijker dan de wijfjes.
Naarmate de groei sterker was vertraagd, bleken ook de overige afwijkingen (diarree;
zwelling van de buik; symmetrische haar-uitva! op kop en rug) meer op te vallen.
Bij alle dieren verminderden echter na 2 a 3 weken zowel de diarree als de buik-
zwelling en verscheen er op de kale huidgcdeelten weer nieuw haar. Men krijgt dus
de indruk dat ratten in staat zijn zich aan een overmaat lactose aan te passen (geldt
dit ook voor de groei-vertraging?).

De verstrekking van voedermengsel waarin 25% lactose was verwerkt, gaf aanleiding
tot:

1. een verminderde voedselopneming (bij de mannetjes was het verschil groter dan
bij de wijfjes).

2. een verhoogde waterconsumptie per gewichtseenheid opgenomen voer (bij een
proef met mannetjes die gerantsoeneerd werden gevoerd, bedroeg deze toeneming
49%).

3. een minder goede benutting van het opgenomen voer (de opneming van een be-
bepaalde hoeveelheid lactose had een minder grote gewichtstoeneming tengevolge
dan de consumptie van een zelfde hoeveelheid tarwe-zetmeel).

De aard van het in de verstrekte vocdersoorten verwerkte eiwit schijnt in het geheel
geen rol te spelen. Of men hiervoor caseïne (in verschillende vormen), soja, diermeel
vismeel, ovalbumine of aardappeleiwit nam, de toevoeging van 25% lactose had
steeds een vertraging van de groei tengevolge.

Ondermelkpoeder neemt echter in zoverre een afzonderlijke positie in, dat het zelf
reeds 25% lactose bevat; dit zal vermoedelijk de reden zijn dat in een voeder met
ondermelkpoeder als voornaamste eiwitbron:

1. slechts 15% tarwe-zetmeel door lactose behoefde te worden vervangen om een
opvallende groeivertraging te kunnen veroorzaken.

2. de vervanging van 25% tarwe-zetmeel door lactose, de dood van alle proefdieren
tengevolge had.

Van een groot aantal stoffen werd nagegaan of deze al dan niet in staat zijn de
groci-vertragende werking van lactose op te heffen. Dit gedeelte van het onderzoek
omvatte o.a. boter en margarine, verschillende concentraten uit melkwei, mucinen
afkomstig uit varkensmagen, respectievelijk speekselklieren van het rund en enige
antibiotica. Aan géén der onderzochte stoffen kon evenwel een „beschermende" wer-
king worden toegeschreven.

Zelfs het vitamine Bia, waarmee in dit opzicht sommige onderzoekers gunstige er-
varingen zouden hebben opgedaan, bleek niet in staat de werking van de lactose te
neutraliseren. Het is echter waarschijnlijk gebleken dat bij een tekort .aan dit vitamine,
de gevolgen van een eventuele lactose-toediening ernstiger vormen aannemen.
Lactose is een disaccharidc en kan worden gesplitst in glucose en galactose. Uit
proeven met voedcrmengsels waarin caseïne als eiwitbron fungeerde, kon worden
afgeleid dat de vervanging van 25% tarwe-zetmeel door gelijke delen glucose en
galactose, slechts een geringe groeivertraging tengevolge heeft.

Gunstige resultaten konden eveneens worden verkregen door bij de bereiding van
voeders waarin grote hoeveelheden melkpoeder of ondermelkpoeder voorkwamen, de
in deze grondstoffen aanwezige lactose enzymatisch te hydrolyseren (d.m.v. toevoe-
ging van een lactase-preparaat). Deze voeders werden veel beter opgenomen dan die
welke uit dezelfde grondstoffen — maar dan zonder dat de daarin aanwezige lactose
eerst was gesplitst — waren samengesteld.

Vermoedelijk berust dus de nadelige werking van de lactose op het feit dat deze
(nadat de jonge dieren de leeftijd hebben bereikt waarop er zich in de enzym-
activiteit van het maagdarmkanaal bepaalde veranderingen zijn gaan voordoen) in
onvoldoende mate wordt gehydrolyseerd. De niet-gesplitste lactose zou daarbij zowel
de eetlust ongunstig beïnvloeden als — ten gevolge van de wateraantrekkende wer-
king van het disaccharide — tot het optreden van diarree aanleiding geven.
Beschadigingen van de ooglens zijn bij dit onderzoek niet waargenomen, althans
in het verslag niet vermeld. In dit opzicht werd volstaan met de mededeling, dat
bij babies die geen melk verdragen zowel als bij ratten, gevallen van cataract kunnen
voorkomen die berusten op een verminderde capaciteit van het organisme, galactose
in het stofwisselingsproces te betrekken. Het is dus mogelijk dat er zich ook nadat dc
lactose is gehydrolyseerd, nog moeilijkheden voordoen.

KÄLBERAUFZUCHT BEI WEITGEHENDEM ERSATZ VON VOLLMILCH
DURCH MAGERMILCH UND ZUGABE EINES ANTIBIOTIKUMHALTIGEN
BEIFUTTERMITTELS. L. Sperling und H. H a e n d 1 e r. (Kieler Milch-
wirtschaftliche Forschungsberichte - 8 - 2 - 1956).

Mede naar aanleiding van de in Nederland opgedane gunstige ervaringen, hebben
Sperling en Haendler een onderzoek ingesteld naar de mogelijkheid, bij de
opfok van kalveren een belangrijk deel van de voorheen gebruikelijke hoeveelheid
volle melk te vervangen door ondermelk. Omdat blijkbaar de Duitse veehouders van
mening zijn dat een dergelijke vervanging slechts dan verantwoord is als het spijs-
verteringsapparaat tegen de grotere hoeveelheden ondermelk en/of daarin eventueel
voorkomende ,,afbraak"-produkten wordt beschermd, werd tegelijkertijd nagegaan
of in dit opzicht aan dc dagelijkse verstrekking van een aureomycinehoudend prepa-
raat al dan niet enige betekenis mag worden toegekend.

Hiervoor werd gebruik gemaakt van een handelspreparaat, het „Bi-phosphoral", dat
voor 25% uit Aurofac bestaat en waarin naast beendermeel en kalk o.a. een vita-
minen-ADa concentraat en sporenelementen zijn verwerkt. Per kg. van dit preparaat
wordt een gehalte van 1000 mg. aureomycine en 1000 mcg. vitamine B12 gegaran-
deerd.

Er werden 10 „groepen" van ieder 6 of 7 kalveren (meest stiertjes) gevormd; voor-
zover het vereiste aantal niet direct werd bereikt of er uitvallers waren, werden deze
groepen naderhand aangevuld. Bij het begin van de proefperiode — die voor de A-
groepen 15 en voor de B-groepen 16 weken duurde — waren alle kalveren ongeveer
7 dagen oud en hadden ze alle vóórdien biest en moedermelk ontvangen.
Het krachtvoer dat aan de dieren werd verstrekt, bestond voor de A-groeperi uit
brokjes en voor de B-groepen uit meel. Mede in verband hiermee waren ook de
samenstelling en de gehaltecijfers niet geheel dezelfde. (A-groepen: vert. eiwit 11.7%,
z.w. = 70; B-groepen: vert. eiwit 14.4%, z.w. = 71).

Aan deze krachtvoedermengsels waren géén mineralen of vitaminen toegevoegd.
Groep B. 454 ontving echter dagelijks 40 gram van een mineralen-mengsel, waarin
bovendien per kg. 100.000 I.E. vitamine A en 10.000 I.E. vitamine D waren ver-
werkt. 1 ₄ i
Het hooi, dat „naar behoefte" kon worden opgenomen, was van goede kwaliteit De
dagelijkse opname kon alleen voor de A-dieren worden bepaald; hierbij bleek dat
deze hoeveelheid het laagst was voor groep A. 689 (20.2 kg.) en het hoogst voor de
groepen A. 834, A. 610 en A. 828 (resp. 28.4, 28,3 en 28.0 kg.). Groep A. 800 volgde
met 24.8 kg. de gulden middenweg. Het merkwaardige verschijnsel doet zich dus voor
dat het gemiddelde dagelijkse hooi-rantsoen voor de groepen A. 689 en A. 828 — die
ongeveer gelijke hoeveelheden volle melk en ondermelk hebben ontvangen — zeer
ver uiteenliep.

In het navolgende overzicht van de resultaten van dit onderzoek zijn de verschillende
groepen aangegeven met de letter van de serie waartoe ze behoorden (proefbedrijf,
duur van de proef, krachtvoedermengsel) en een getal dat gelijk is aan de waarge-
nomen gemiddelde dagelijkse gewichtstoename. Hoe hoger dus dit getal is, des te gun-
stiger is het verloop van de opfokperiode geweest.

4 Bovendien per dier per dag 40 gram van een mineralen vitaminenmengsel.
Uit dit overzicht blijkt dat de dieren die een rantsoen met een verminderde hoeveel-
heid volle melk hebben ontvangen, minder sterk in gewicht zijn toegenomen dan die
welke volgens het „ouderwetse" voederschema zijn opgefokt, tenzij ze dagelijks 80
gram van het antibiotikum-houdend preparaat hebben ontvangen.

Ook als men de groepen A.834, B.795, B.648 en B.607 onderling vergelijkt (deze zijn
alle volgens ongeveer hetzelfde schema gerantsoeneerd), moet men wel tot de con-

clusie komen dat de toediening van 80 gram „Bi-phosphoral" per dier per dag niet
zonder uitwerking is gebleven. Schrijvers merken echter zeer terecht op dat men
rekening moet houden met de mogelijkheid dat ook de andere bestanddelen van dit
preparaat in dit opzicht een belangrijke rol kunnen hebben gespeeld. (Bij de Neder-
landse proeven is steeds krachtvoer gebruikt waarin wèl de nodige mineralen en vita-
minen waren verwerkt.)

De dagelijkse verstrekking van 40 gram van het mineralen vitaminenmengsel is
blijkbaar niet voldoende geweest om te voorkomen dat groep B.454 ver is achter-
gebleven. Overigens heeft deze groep wel uiterst weinig krachtvoer ontvangen.

BEDEUTUNG DES LAKTATIONSKURVENVERLAUFS FÜR DIE MILCH-
ERZEUGUNG UND SEINE ABHÄNGIGKEIT VON UMWELT UND ERB-
ANLAGE. Karl Busser t. Dissertatie Göttingen \'55.

Het verloop van de lactatiecurve is van invloed op de rendabiliteit van de melk-
produktie. Zo zal bv., bij gelijke totaal-produktic, een koe met een matig hoge begin-
produktie van 20—25 kg. per dag, die deze gedurende maanden volhouden, goed-
koper produceren dan een koe die begint met produkties van 30—40 kg., maar
spoedig tot 10—15 kg. afzakt.

Gedurende de topperiode moeten immers zeer grote hoeveelheden krachtvoer worden
gegeven, terwijl een tijdens de winter kalvende koe, waarvan de inelkgift in het
eerste gedeelte van de lactaticperiode snel daalt, het kwalitcitsgras van het voorjaar
niet meer voldoende ten nutte kan maken.

Als inaat voor het lactatieverloop werd gebruik gemaakt van de procentuele ver-
houding tussen de melkgift in de 2e honderd dagen van de lactaticperiode en die
in de le honderd dagen.

Het materiaal werd verzameld bij zwartbonte runderen, waarbij 3-weckse melk-
controle werd toegepast.

Uit het onderzoek bleek in de eerste plaats, dat men op grond van de melkcontrole-
gegevens der eerste weken geen voorspellingen kan doen ten aanzien van de totale
produktie; het verloop der lactatiecurve kan nl. zeer verschillend zijn.
In de 2e plaats werd in overeenstemming met bevindingen uit Zweden aangetoond,
dat het vlakste verloop der lactatiecurve bij vaarzen voorkomt; naarmate een koe
ouder wordt, verloopt de lactatiecurve steiler.

Van grote invloed op het verloop der curve zijn: de maand van het afkalven (een
meer vlakke curve bij herfstkalvers en een meer steile bij voorjaarskalvers) en de in-
tensiteit van voederen. Alle uitwendige omstandigheden samen in beschouwing ne-
mende, werd voor het verloop der lactatiecurve een erfelijkheidsgraad (h²) van 0,2
vastgesteld.

Ook werden erfelijke invloeden op het lactatieverloop geconstateerd aan de hand van
onderzoek van verschillende families en de nakomelingen van 2 stieren. Met behulp
van moeder-dochter-vergelijkingen werd aangetoond, dat cén der stieren duidelijk
verbeterend ten aanzien van het verloop der lactatiecurve had gewerkt.
Behalve in verband met het voederverbruik, kan een hoge bcgingift met snelle daling
soms ook niet gewenst zijn wat betreft de arbeidseconomie. Mogelijk zullen dieren
met een zeer hoge melkgift in het begin der lactatieperiode n.1. 3x per dag gemolken
moeten worden.

De conclusie is dat bij de aankoop van fokdieren ook gelet moet worden op de vorm
der lactatiecurve der verwanten. Op de Deense proefbedrijven, waar de fokwaarde
van K.I.-stieren beoordeeld wordt aan de hand van de produktie van 20 hunner
dochters, worden ook gegevens omtrent de vorm der lactatiecurve verzameld.

Bureau: Rubenslaan 123, Utrecht. Tel. 030—11413. Gironummer 511606 ten name
van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

In de aflevering van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde van 15 september j.1. is
op pagina 839 in de rubriek „Mededelingen van de Veeartsenijkundige Dienst" het
Koninklijk Besluit opgenomen, betreffende de assistentieregeling.
Dit besluit houdt in, dat de studentenassistentie voortaan wettelijk zal worden ge-
regeld.

Dit is in principe een belangrijke verbetering van de huidige situatie.
Voortaan zullen uitsluitend studenten kunnen tuberculineren, die het eerste gedeelte
van het doctoraal examen met goed gevolg hebben afgelegd en in het bezit zijn van
een verklaring van de Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst.
Deze assistentie mag alleen worden verleend aan dierenartsen, die een verklaring van
de Maatschappij voor Diergeneeskunde bezitten, waaruit blijkt, dat zij behoefte heb-
ben aan assistentie.

Dit laatste wordt beoordeeld door de Directeur van de Provinciale Gezondheidsdienst
gehoord de betreffende vestigingscommissie.

Er wordt met de Veeartsenijkundige Dienst nader overleg gepleegd over de praktische
uitvoering van de nieuwe regeling.

Zowel van de zijde van de Veeartsenijkundige Dienst als van de Maatschappij voor
Diergeneeskunde wordt er naar gestreefd, dat met het beperkte, omschreven aantal
assistenten, aan alle aanvragen kan worden voldaan.
Het geheel zal ongeveer als volgt verlopen:

Door de Provinciale Gezondheidstdiensten voor dieren wordt dus ook dit jaar in over-
leg met de Provinciale commissies voor vestigingsregeling bepaald, welke dieren-
artsen voor assisstentie in aanmerking komen; bovendien wordt bij dit overleg het
aantal toegewezen assistentiedagen vastgesteld; aan deze dierenartsen wordt een ver-
klaring afgegeven.

In verband met het feit, dat het aantal beschikbare assistenten beperkt is, zal aan de
toewijzing strikt de hand moeten worden gehouden.

Met de meeste nadruk wordt er op gewezen, dat de dierenartsen dus zoveel mogelijk
het onderzoek zelf zullen moeten doen.

In verband hiermee wordt er daarom sterk op aangedrongen dal de dierenartsen zo
mogelijk vóór de aanvang van de assistentieperiode zelf al een belangrijk deel van
de werkzaamheden verrichten.

De studentenassistentie moet slechts als uiterst noodzakelijke aanvulling worden be-
schouwd.

De officiële assistentieperiode loopt van maandag 17 december tot en met zaterdag
2 februari 1957, met dien verstande, dat de periode van 23 december tot en met
1 januari 1957 praktisch moet worden uitgeschakeld. Evenals voorgaande jaren zal
zoveel mogelijk rekening worden gehouden met voorkeur voor een bepaalde assistent.
Nadrukkelijk wordt verzocht geen onderlinge afspraken met assistenten te maken.
Als ieder zich aan deze regeling houdt, kunnen de moeilijkheden, die in het verleden
bestonden en die uitsluitend werden veroorzaakt door gebrek aan medewerking, wor-
den voorkomen.

De assistenten zullen door het Waarnemingsbureau van de Maatschappij voor Dier-
geneeskunde worden ingedeeld.

Dc dierenartsen, die voor assistentie in aanmerking komen, krijgen vóór de aanvangs-
datum van de assistentie per formulier bericht, welke assistent hun is toegewezen, ter-
wijl hierbij tevens de datum van aanvang wordt opgegeven.

Dc Directeur van de betrokken Provinciale Gezondheidsdienst en de assistent ont-
vangen een afschrift van deze mededeling.

Tegelijkertijd wordt met genoemd formulier aan de dierenarts een afmcldingsformu-
licr toegezonden. Dit formulier moet aan het einde van de assistcnticperiode ingevuld
worden ingezonden bij het waarncmingsburcau.

Hierna ontvangt de dierenarts bevestiging van dc beëindiging van de assistentie.
Van deze bevestiging wordt een afschrift gezonden aan de Directeur van dc betrokken
Provinciale Gezondheidsdienst en aan dc assistent.

Aan dc hand van dc binnengekomen afmeldingskaarten, die zowel door de dierenarts
als door dc assistent moeten zijn ondertekend, vindt later dc afrekening plaats van
de afdracht door de dierenarts van het per assistenticdag vastgestelde bedrag en het
honorarium van de assistenten.

Door de dierenarts wordt dus in geen geval het honorarium aan de assistenten uit-
betaald; evenmin mogen voorschotten worden verstrekt.

De dierenartsen, de assistenten en dc Gezondheidsdiensten beschikken dus ter controle
van de afrekening over een copie van dc aan- en afmeldingsformulieren.
Het bedrag, dat per assistenticdag door dc Provinciale Gezondheidsdiensten van het
honorarium van dc dierenartsen zal worden ingehouden, bedraagt ƒ 20,50, indien de
assistent het lc gedeelte van het doctoraal examen met goed gevolg heeft afgelegd
en ƒ 22,50 indien de assistent voor het 2e gedeelte van dit examen is geslaagd. Daar
de co-assistcntschappcn gedurende dc assistentieperiode normaal doorgang vinden,
zal het aantal beschikbare volledige doctorandi slechts gering zijn.
Voordat met de indeling van de studenten-assistenten wordt begonnen, wordt getracht
zo veel mogelijk pas afgestudeerde dierenartsen in te schakelen, die nog geen vaste
bestemming hebben gevonden; bovendien wordt geprobeerd zakenverlof te verkrijgen
voor dc jonge dierenartsen, die in militaire dienst zijn, opdat ook die groep assistentie
zal kunnen verlenen.

Degenen, die van het nieuwe jaarboekje, dat in januari 1957 zal verschijnen, een
exemplaar wensen, dat met wit papier is doorschoten, wordt verzocht dit vóór 1 de-
cember a.s. te bestellen bij het bureau van dc Maatschappij voor Diergeneeskunde,
door storting van ƒ 2,50 op girorekening 511606 t.n.v. dc Maatschappij voor Dier-
geneeskunde, Utrecht.

De dierenartsen, die gebruik maken van het collectief abonnement op „Phaenen en
Genen", het orgaan van dr Nederlandschc Genetische Vereniging, wordt verzocht dc
abonnementskosten over 1956 ad ƒ 2,50 over te maken op girorekening 511606, ten
name van dc Maatschappij voor Diergeneeskunde, Utrecht.

Het bestuur van de Veterinaire Rijvereniging „Dc Solleysel" heeft zich voor het
verenigingsjaar 1956-1957 als volgt geconstitueerd:
J. Evers, Praeses;

Mcj. R. J. Th. M. van Hout, Ab-actis, Jan van Scorclstraat 17, Utrecht;
K. Pinkse, Fiscus;

J. v. d. Knoop, Commissaris van Materiaal;
Mcj. A. Lubbcrink, Commissaris van paarden.

Op donderdag 29 november 1956 16.00 uur prccics zal G. Grootenhuis, \'s Heer
Arendskerke in de Senaatszaal van de Rijksuniversiteit, Domplein, Utrecht promo-
veren tot doctor in de diergeneeskunde op het proefschrift: „Een statistisch onderzoek
betreffende de voortplantingsstoornissen bij het paard".

Op maandag 9 juli vertrokken per trein uit Utrecht de volgende personen naar
Madrid om deel te nemen aan het IVe I.V.S.U. Congress, t.w. W. Pereboom, C. Mul,
H. Smit en Mcj. F. Hagens, allen leden van het D.S.K.-bestuur en K. Kruyne en G.
Peters.

Een dag tevoren waren reeds per „Blue Devil", de bekende automobiel van R. Fed-
dema, vertrokken: de eigenaar dezes, Mej. R. Dijkstra en U. Sybesma, terwijl Mej.
J. Oskam en Mej. I. Schotsman reeds enige weken eerder naar Madrid waren afge-
reisd.

Op 11 juli des morgens om 8 uur arriveerde de trein in Madrid en op diezelfde dag
tufte de „Blue Devil" over de Madrileense Avenue\'s.

Na de aankomst in het Colegio Mayor „José Antonio", gelegen centraal in de Ciudad
Univcrsitaria, kreeg ieder daar zijn kamer toegewezen.

In de rustige koelte van de sociëteit van het Colegio Mayor werd de dag verder
doorgebracht, anderen baadden of lagen ter ruste; vooral dit laatste aangezien de
nachttrein van Irun naar Madrid nogal vaak gestopt had en telkens voller werd
gepropt met luidruchtige Spanjaarden, die voor onze vermoeienissen van de lange
treinreis niet veel ontzag hadden.

\'s Avonds om 10 uur is er een maaltijd waarbij wij voor het eerst kennis maken met
de olijfolie, die rijkelijk bij de toebereiding der spijzen wordt gebruikt en onze spijs-
vertering nog wel enige dagen parten zal spelen vóór we er aan gewend zijn.
In de ochtend van de 12e juli is er gelegenheid tot inschrijving, wat echter voor
zover het ons betreft, al is gebeurd, zodat we de stad kunnen bezoeken of onze tijd in
bad en park doorbrengen; de parken van Madrid zijn zeer schoon aangelegd en heer-
lijk koel door het vele water, wat er overal wordt gesproeid.

In de middag worden we in autobussen door Madrid rondgereden, vooral de Ciudad
Univcrsitaria krijgt hierbij onze aandacht; deze groots opgezette Universiteitsstad is
reeds voor een groot deel klaar en zeer mooi gelegen aan de N.W. rand van Madrid;
behalve de grote opzet treft ons de invloed van het regiem door de conservatieve
bouwstijl, die we vaker zien onder een dictatoriaal regiem. Van de diergeneeskundige
Faculteit hebben wc alleen nog maar dc maquette kunnen zien.

\'s Avonds wordt een Fiesta Intima gevierd, waarbij eerst enige studentenliederen
weerklinken die met de I.V.S.U. Congressen van land tot land reizen zoals „Mally
Malone in Dublins far city" en „Sarie Marijs" en het lied van de „Clavclitas". Later
in de avond treedt er een „tuna" op, d.i. een dansgroep die een aantal typisch Spaanse
„flamcnca\'s" uitvoert, welke zeer schoon zijn om te zien.

De aandachtige lezer zal hebben opgemerkt, dat het eigenlijke congres nog geopend
moet worden. Dit gebeurt dan ook in de morgen van de 13e juli in het Colegio
Mayor „José Antonio" door dc president van de I.V.S.U. Cliff Butler. Na hem voeren
nog vertegenwoordigers van verschillende organisaties het woord, onder wie wij
opmerken de vertegenwoordiger van het Ministerie van Landbouw, Onderwijs en
Gezondheidszorg. Ook de Utrechtse hoogleraar Prof. Dr. Jac. Jansen was aanwezig
en voerde het woord als vertegenwoordiger van de Permanente Congressen. Tijdens
dc receptie die volgt op de opening is de stemming zeer opgewekt en de kreten als

„Vive le Corps...... vétérinair" en het „ O so swingen wir......" klinken herhaaldelijk

Na het middagmaal en de siësta wonen wij de eerste wetenschappelijke lezing bij
van het congres; de lezing wordt gehouden door Professor Sanz Egana, die enkele
nieuwe aspecten van de diergeneeskunde in Spanje belicht, speciaal de nieuwe moge-
lijkheden voor de jonge afgestudeerde dierenarts.

\'s Avonds zijn er sectievergaderingen voor de verschillende delegaties om de onder-
werpen te bespreken die de volgende dag in 2 aparte vergaderingen zullen worden
behandeld, t.w. over de studentenuitwisseling en over de problemen van het vervoer
van dieren.

Op zaterdag 14 juli te 9 uur beginnen de werkvergaderingen. Het blijkt wederom dat
de mogelijkheden op het gebied van de studentenuitwisseling zeer beperkt zijn voor-
zover het betreft het studeren in een ander land. Er zijn behalve de moeilijkheden
wat betreft de inschrijving, nog een groot aantal praktische bezwaren zoals verschillen
in studieduur en studieprogramma.

Veel gunstiger liggen de uitwisselingsmogelijkheden in de vakanties; op de aanvraag
hiervoor door het I.V.S.U.-bestuur gedaan in het voorjaar, zijn uit Denemarken tal-
rijke adressen van dierenartsen binnengekomen, die zich bereid verklaard hebben om
gedurende enige tijd een buitenlands veterinair student in de praktijk rond te leiden.
In Nederland was de mogelijkheid er om in de vakantie te logeren bij enige co-
assistenten in Utrecht en zo de Faculteit te bezoeken.

Helaas zijn deze mogelijkheden niet geheel uitgebuit. Het I.V.S.U.-bestuur heeft be-
sloten de aandacht van de leden in volgende jaren meer te vestigen op deze moge-
lijkheden, die dan wellicht nog zullen worden uitgebreid.

Op de andere werkvergadering, waar het dierentransport besproken is, blijkt dat zo-
wel in Nederland als in Duitsland de Wet op de Dierenbescherming enige aanwij-
zingen geeft aangaande de voorwaarden waaraan de voertuigen moeten voldoen. Tot
een diepergaande discussie kon het hier niet komen, omdat de gedelegeerden niet
tijdig van het onderwerp op de hoogte zijn gesteld en zich dus niet tevoren in deze
materie hebben kunnen verdiepen.

Wanneer de vergadering dan gesloten is gaan alle congressisten naar een receptie ten
stadhuizc, aangeboden door de burgemeester van Madrid. De president van de
I.V.S.U. uit zich hier in zeer vleiende bewoordingen tot de burgemeester en spreekt
zijn waardering uit voor de ontvangst die zijn stad ons bereid heeft.
Na de middagmaaltijd en de siësta, tijdens welke het zwembad op ons steeds grote
aantrekkingskracht uitoefent, begeven wij ons naar het Musco del Prado; naast de
meesters van de Vlaamse School zijn het vooral de werken van El Greco die onze
bewondering gaande maken. Over het algemeen treft men in Spanje weinig buiten-
landers, maar op plaatsen met een bekendheid als het Museo del Prado en het Al-
hambra, dat wij in Granada nog zullen bezoeken, kan het toch gebeuren dat men
enige landgenoten treft, die een moment later meestal ook nog op de een of andere
manier kennissen zullen blijken te zijn.

Na het museumbezoek blijven wij in de stad om haar aard en karakter aan het onze
te toetsen; in gepaste vrolijkheid en jolijt wordt deze avond doorgebracht.
Zwemmend, slapend of helemaal niets doend wordt de ochtend van de 15c juli in de
grootst mogelijke rust door de congressisten beleefd, wat niet moeilijk valt aangezien
het zeer warm is; trouwens gedurende het gehele congres hebben wij zeer goed
weer gehad. De warmte is in Madrid niet zo drukkend als in Nederland bij dezelfde
temperatuur, wat zijn oorzaak schijnt te hebben in het lagere vochtgehalte van de
Madrileense lucht.

In de namiddag is er een stierengevecht; het wordt gevoerd door z.g.n. novillados,
jonge stierenvechters uit kleinere plaatsen die voor het eerst in een groot gevecht
met zes stieren hun behendigheid zullen laten bewonderen. Toegegeven dat wc er
niet alles van hebben begrepen aangezien men een stierengevecht meerdere malen
moet zien om alle manoeuvres op hun waarde te kunnen schatten, vinden wij dit
toch een weinig verheffend geheel.

Bij het krieken van de ochtend vertrekken wij op maandag 16 juli voor de bijna
400 km. lange rit naar Cordova.

In het dorp Valdepenas nuttigen wij het ontbijt; hier bezichtigen wij een aantal
exemplaren van het Karakul schapenras, een soort vetstaartschaap, zwart en met
een goede wolproduktie. Door de directie van het bedrijf krijgen we hier een glas
erewijn aangeboden. In de middag wordt de reis naar Cordova voortgezet.
De Medina Zahara is een stoeterij van het Spaanse leger te Cordova en het is hier-
heen waar wij onze schreden de volgende morgen het eerst richten: een waar dorado
voor de paardenliefhebbers onder ons die zich verlustigen bij het zien van een zo
groot aantal Arabische en Andalusische paarden, wat zijn climax vindt wanneer een

vijfspan wordt voorgereden en alle vrouwelijke deelnemers aan het congres plaats-
nemen op de wagen, die door het vijfspan wordt voortgetrokken. De kathedraal van
Cordova die een vroegere Moorse Moskee is, wordt vervolgens door ons bezocht;
duidelijk zijn te zien de veranderingen, die meestal geen verfraaiingen zijn, aange-
bracht door de Christenen na de verdrijving van de Moren uit Spanje.
De Diergeneeskundige Faculteit van Cordova valt ons tegen en vooral daar het de
vakantie is en ook alle klinieken gesloten zijn, treffen wij hier geen dingen, die onze
bewondering gaande kunnen maken.

Wc vertrekken \'s avonds nog naar Granada en arriveren hier diep in de nacht, reden
waarom we zolang in noodvcrblijven worden ondergebracht om de volgende morgen
het Sudan-hotel te betrekken, waaraan we veel goede herinneringen hebben, zowel wat
betreft de accommodatie als de maaltijden die er voortreffelijk waren. De schoenpoet-
sers die een relatief groot percentage van de Spaanse bevolking uitmaken, zijn hier zeer
actief en vóór men er erg in heeft, zijn niet alleen de schoenen gepoetst, maar ook
voorzien van nieuwe zolen of hakken; het geheel wordt dan meestal gevolgd door
een levendige discussie over de prijs van een en ander.

In de loop van de dag gaan wij op naar het prachtige hooggelegen Alhambra, ren
kasteel van de vroegere Moslimoverheersers van dit deel van Spanje; de bezichtiging
van dit kasteel is een van de hoogtepunten gedurende de rondrit door Zuid-Spanje,
de fraai bewerkte plafonds, de fonteinen en de vergezichten door de open vensters
zijn onvergetelijk. Ook de Capilla Real en het klooster Cartuja en Sacromonte be-
zoeken wij nog; hier worden enige van onze deelneemsters wegens hoofdbedekkings-
moeilijkheden niet toegelaten; de Spanjaard zelf is wat zijn kleding betreft gebonden
aan straffe normen en hij heeft niet graag dat buitenlanders zich hieraan niet storen.
Grotbewoners in kleurige klederdracht verzorgen \'s avonds voor ons een Fiésta Fla-
menca. Zij voeren in hun dorp in de buurt van Granada enige Spaanse dansen voor
ons uit; de wijn die hierbij rijkelijk vloeit, stelt ons gemoed open voor dit Zuidelijk
schoon.

Maar Granada moeten wij weer verlaten en de volgende morgen gaan wij op weg
naar Jerez. Onderweg ontbijten wc op een terras in het dorp Huertas Pajar onder
grote belangstelling van de toegestroomde dorpelingen. In dit dorp brengen wij een
bezoek aan een veterinaire kliniek waar we met het werk van de Spaanse practicus
kennis maken. Behalve de kliniek is er een zeer druk bezochte hoefsmederij waarin
deze practicus werkt. De muildieren, waarvan er een stuk of tien op beslag staan
te wachten zijn in Spanje onmisbare krachten die men overal ziet als trekdier of als
lastdier. Wij bezoeken hier een fokkerij voor Granada-geiten, een fraaie bruine grit
met een goede melkgift naar men ons verzekerde. In Marbella valt ons het genoegen
ten deel om een bad te nemen in de nog altijd diep-blauwe Middellandse Zee; hierna
wordt de reis naar Jerez voortgezet langs Gibraltar, door een zeer schoon landschap,
dat veel vriendelijker is dan de droge streken rond Madrid.

Dr volgende morgen kunnen wij ons hart ophalen bij het bezoek aan het „Deposito
de Sementales" een goed ingericht en verzorgd hengstenstation voor Arabische-, An-
dalusische- en Engelse volbloedpaarden en diverse kruisingen hiervan. Eén voor één
worden de dieren voorgeleid en de camera\'s klikken onophoudelijk, om dit unieke
schouwspel te behouden.

Ilrt volgende bezoek geldt de fa. Wed. Terry, de bereiders van ren wereldberoemde
sherry en cognac; tevens houdt deze fa. het Cartugcner paarderas in stand en tracht
dit te verbeteren door te fokken met de weinige exemplaren die nog van dit ras zijn
overgebleven. Om ons er vooral van te overtuigen, dat wij hier in het land van de
sherry (Jerez) zijn wordt ons door de sherry-fabrikant Pedro Domccq, een receptie
aangeboden in de open lucht; wij hebben ons toen zeer verheugd over de voortbreng-
selen van deze streek der aarde.

In de middag laat men ons een vechtstieren-fokbedrijf zien en tevens een stieren-
gevecht in het klein om de selectiemethoden te demonstreren. Het is ook hier dat onze
vice-abactis als amazone aller harten steelt, gezeten als zij is op een schoon Anda-
lusisch paard, zich fraai aftekenend tegen het rood van de ondergaande zon.

In de avond wordt de reis voortgezet naar Sevilla, waar wij de volgende morgen,
zaterdag 21 juli, het Aleazar bezichtigen. Dit is een Moors paleis van zeer rijke ar-
chitectuur en met prachtige tuinen, waarin vele rozen bloeien en de sinaaasappelen
nog groen in de subtropische warmte aan de bomen hangen te stoven, \'s Avonds zijn
we aanwezig bij een Fièsta Campera, dat uitblinkt door de uitstekende zang en dans
van de eveneens aanwezige dorpelingen. Enige congressisten hebben de moed om deel
te nemen aan het stierengevecht dat er ook weer bij hoort. De Syrische afgevaar-
digde, Kamal, oogst hierbij veel succes. Omdat de vermoeienissen van de reis zwaar-
der beginnen te wegen, vertrekken wij op zondag 22 juli pas om 12 uur uit Sevilla
op weg naar Badajoz, gelegen ten N.W. van de vorige verblijfplaats. Mijn verhaal
dreigt eentonig te worden, maar we bezoeken een fokkerij voor vechtstieren, waaruit
wel blijkt welk een groot belang de Spaanse organisatoren aan deze bedrijven
hechten.

Tezamen met de dierenartsen uit Badajoz genieten wij nu een diner; de burgemeester
van Badajoz heet ons welkom in zijn stad en Cliff Butler spreekt hem enige hartelijke
woorden van dank toe voor de betoonde gastvrijheid.

Van Badajoz reizen wc door naar Merida, waar de laatste dag van de toer wordt
doorgebracht. Er worden in de buurt van Merida opgravingen gedaan, die hoogst
interessante zaken aan het licht brengen. Zo heeft men ons een Romeins Theater
laten zien dat bedekt is geweest onder een conserverende laag van enige meters
aarde en dat nu geheel wordt gerestaureerd. Hierna bezoeken wij het abattoir van
Merida, dat zeer belangrijk is voor de export van ingeblikte vleesprodukten. Nadat
we de fabriek bezichtigd hebben, is er een ontvangst door de directie georganiseerd;
het is mogelijk voor de directie een teleurstelling dat van de geboden vleeswaren een
zeer matig gebruik wordt gemaakt, aangezien wc bij het bezichtigen van het bedrijf
gezien en geroken hebben, dat men in Spanje de normen, die betrekking hebben op de
hygiëne tijdens de bereiding van vleeswaren veel ruimer neemt dan in de meeste
andere West-Europese landen. In de avond bereiken wc Madrid.
De Diergeneeskundige Faculteit die we in de morgen van de 24e juli bezoeken, valt
mee na de faculteit van Cordova en na de nog verse herinneringen aan het abattoir
van Merida. In het Anatomisch Instituut werden we o.a. getroffen bij het zien
van een geheel uitneembare koe, die zo zeer instructief kan werken. Een vrij grote
verzameling van preparaten is te zien in het Instituut voor Pathologie.
Drie wetenschappelijke lezingen completeren dit bezoek. De sprekers zijn Prof.
Bonadonna uit Italië, die een verhandeling voordraagt over de zoötechnick; Prof.
Cuenca (Madrid) houdt een lezing over de geografische verhoudingen in Spanje met
betrekking tot de veeteelt in dit land; en tenslotte hield Prof. Fcrraro een voordracht
over de geschiedenis van de bruccllosis. Vervolgens bezoeken wij nog het Zoölogisch
Instituut, \'s Middags gaan de meeste congressisten Madrid in en brengen de tijd ple-
zierig door op de terrasjes onder de bomen.

Het bekende paleis van Philips II, het Escorial, wordt bezocht en ook het klooster
en de kapel die hierbij horen. Op de terugweg rijden wij langs het monument van
de burgeroorlog; dit is zeer in het oog vallend gelegen op een hoge top langs de weg
van El Escorial naar Madrid. In de berg wordt een kathedraal uitgehouwen en een
30 meter hoog kruis erop completeert het grootse geheel.

In Madrid bevindt zich een fabriek voor antibiotica, n.1. ROCADOR, sociedad
quimico farmacéutica de los Establ. Rocafort Doria S.A. De verpakkingsafdeling
wordt door de congressisten zeer intensief bekeken en deze is op moderne leest ge-
schoeid; de bereidingsmethoden etc. laat men blijkbaar liever niet zien aan een zo
groot gezelschap.

In de namiddag houdt Prof. Carda een algemene beschouwing over ziekten veroor-
zaakt door bacteriën, virus, parasieten, avitaminosen en mineraaldeficiënties.
Op vrijdag 27 juli bezichtigen we het koninklijke paleis te Aranjuez. Er is een zeer
typische eigenaardigheid in dit paleis, n.1. vele kamers na elkaar, die allen in een
verschillende bouwstijl zijn uitgevoerd tot in het excentrieke toe, o.a. een kamer geheel
van porcelein en een imitatie van een der kamers van het Alhambra. Het koninklijke

buitenverblijf dat enige kilometers verder gebouwd is, wordt ook nog bezocht, maar
om na deze twee paleizen het koninklijke paleis te Madrid in de middag nog te doen,
is de meeste congressisten te veel van het goede.

Deze middag lopen de congressisten in Madrid rond om enige souvenirs te bemach-
tigen, b.v. een Spaanse drinkkruik „botija" is zeer geliefd als zodanig. Deze kruiken
ziet men overal op de hoeken der straten en langs de wegen staan en zij zijn dan
eigendom van een oud vrouwtje of een jongetje en voor een paar centen kan men
eruit drinken op de typische manier van dit land, n.1. men houdt de kruik op enige
afstand van de mond en laat het water met een straal in de mond lopen wat voor
ons, beginnelingen, nogal moeilijk was en de eerste pogingen eindigden dan ook in
geweldige hoestbuien.
Zaterdag 28 juli:

Op het programma staan deze dag: de algemene vergadering en de sluiting van het
IVe I.V.S.U. Congress.

Gedurende het congres is al enige malen de noodzaak naar voren gekomen om te
, geraken tot een nauwkeurige omschrijving van de werkzaamheden der I.V.S.U.

1. De I.V.S.U. organiseert eenmaal per jaar een congres in een van de leden-
landen. De bedoeling van het congres is: dat de deelnemers een goed inzicht krijgen
in datgene wat er in het desbetreffende land op veterinair gebied wordt gedaan, dat
verschillende werkvergaderingen worden gehouden ter bestudering van problemen,
die liggen op het gebied van de I.V.S.U. en dat de vriendschap tussen de veterinairen
der verschillende landen wordt verstevigd.

2. De I.V.S.U. heeft een coördinerende taak op het gebied der studenten-uitwisse-
ling (reeds elders in dit verslag wordt hierover gesproken).

3. Tweemaal per jaar geeft de I.V.S.U. een bulletin uit vnl. bedoeld als mede-
delingenblad.

1. Een land zonder veterinaire faculteit kan geen lid worden van de I.V.S.U. Het
kan wel een diergeneeskundig student als „observer" sturen.

Twee vice-prcsidenten: één niet uit het land van de president en één uit het land,
waar het volgend congres gehouden wordt;
Secretaris-penningmeester: deze kan enige jaren aanblijven.

De bestuursverkiezingen houden voor Nederland een verrassing in, n.1. wanneer de
president van de D.S.K., W. J. Pereboom, woidt gekozen tot president van de
I.V.S.U. voor het jaar 1956/1957.

Vice-presidenten worden: J. Priègo (Spanje) en G. Walson (Schotland).
Het volgende congrcs zal in Schotland worden gehouden.
Secretaris-penningmeester: P. Luet (Frankrijk).

Dc nieuwe president spreekt nu de congressisten met een kort woord toe en sluit
Vervolgens het IVe I.V.S.U. Congres onder dank aan allen, die aan het slagen hier-
van hebben meegewerkt.

Het Hoofdbestuur heeft de volgende collegae aangenomen als lid van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde:

A. C. Bestebrocr, Azalealaan 15, Heemstede.
A. Brand, B 84, Giessendam.
Mej. W. C. Eshuis, Sligtestraat 39, Almelo.
T. Hellinga, Hennaard (Fr.).

E. Hooghiemstra, Fred. Hendrikstraat 34, Utrecht.
G. Schalk, Rivierdijk B 589, Hardinxveld.
J. Slingerland, Opperduik 272, Lekkerkerk.
P. J. Zuur, Oorsprongpark 5, Utrecht.

Het Hoofdbestuur draagt collega H. Brouwer, Mastenmakerstraat 11, Zwartsluis
voor het lidmaatschap van de Maatschappij voor Diergeneeskunde voor.

Het Hoofdbestuur heeft de diergeneeskundige kandidaat G. F. Th. Cremers aange-
nomen als kandidaatlid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Aukcma, J. J., te Holten (Ov.), naar Holterberg 12, aldaar (tel. no. ongewijzigd).

Bruijel, J., van Leek naar Zeist, Nieuw Beerschoten, flat A-l, Laan van Rijnwijk. (75)
Claessens, J. G. M., te Udenhout, naar Slimstraat 24, aldaar (tel. no ongewijzigd).

Engelen, M., te Andel (N.Br.), naar Langchof 17, aldaar (tel. no. ongewijzigd). (80)
Heide, A. H., te Ten Boer (Gr.), naar Rijksweg 67, aldaar (tel. no. ongewijzigd).

Hermans, W. A., te Utrecht, naar van Alphenstraat 5, aldaar (tel. nos. ongewijzigd).

Humalda, P. A., van Akkrum naar Oldcboorn (Fr.), Weaze D-3, tel. 108. (90)
Jaartsvcld, W. A. B.; 1956; Utrecht, Burg. Reigerstraat 63 bis; tel. 030—23738;

Kers, A., te Hasselt (Ov.), naar Justitiebastion 4, aldaar (tel. no. ongewijzigd). (93)
Kloosterboer, J. W.; 1956; Wezepe (Ov.), F-164; tel. 06703—264; D. (in mil.

Naaktgeboren, A. M., te Vclp (Gld.), aangesloten onder tel. no. 08302—3243. (101)
Roppe, L. J. J. A., te Boxmeer, naar Bilderheekstraat 18, aldaar, tel. 174 (na auto-
matisering 08855—406). (107)
Stolte, C. A., van Den Hulst naar Den Ham (Ov.), Dorpsstraat 17, tel. 05495—332,
P., ass. bij J. E. G. J. Hartgers. (112)
Wille, J.; 1956; Koudekerke a. d. Rijn, Dorpsstraat 19; tel. 01714—202; wnd. D.

Zwieten, Dr. M. van, te \'s-Gravenhage, aangesloten onder tel. nos. 01700—397182
(privé, 01820—4341 (bur.). (122)

Het zware leed kan o.a. worden gelenigd door bij te dragen aan
het Universitair Asylfonds.

gevraagd voor praktijk in het Centrum van het land,
met kans op spoedige overneming van een gedeelte van de praktijk.
Brieven No. 28 bureau van dit blad.

Op 7 juli overleed plotseling ten gevolge van een hartverlamming achter het stuur
van zijn auto, collega Nicuwcnhout, op thuisreis naar Barncvcld, komende van een ge-
combineerde afdelingsvcrgadcring van Gelderland en Overijsel van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde, welke te Warnsveld was gehouden.

Petrus Nicuwenhout werd op 17 november 1901 geboren te Delfstrahuizen, een dorpje
aan de oever van het Tjeukemcer en bezocht daar dc lagere school. Zijn middelbare
schoolopleiding volgde hij aan dc R.1I.B.S. te Leeuwarden, waarna zijn keuze viel op
de studie voor dierenarts te Utrecht.

Met zijn open en eerlijk karakter genoot hij volop van het studentenleven op het
oude Absyrtus en wist zich vele vrienden te maken. Het verlies van een zijner ogen
maakte een einde aan zijn beginnende loopbaan als reserve-paardenarts en was een
blijvende handicap voor het uitoefenen van zijn beroep.

Na zijn afstuderen in 1928 vestigde hij zich in Tijnjc en later in Warga, woonde ver-
volgens in Ruinen en nam daarna de praktijk in Hoorn over.

Dc voortdurende crisis in de landbouw werkte het zelf opbouwen van een praktijk
erg tegen en hoewel hij door zijn vrouw en zijn werk volop gesteund werd, leek het
alsof pas de overname in Hoorn het doel, een definitieve standplaats, had ge-
bracht. Op een medisch advies voor een van zijn kinderen moest hij naar een praktijk
op de zandgronden uitkijken en zo kwam hij na dc oorlog in de grote praktijk in
Barneveld. Hier voelde hij zich spoedig geheel thuis/ De bevolking op de zandgronden
vond hij veel prettiger in dc omgang; er was veel werk te doen en hij genoot hiervan
volop.

De bestrijding van allerlei infectieziekten nam na dc oorlog een grote vlucht. Het
werk moest met hulp van assistenten worden gedaan en door al deze beslommeringen
begon het gezin toen hiervan de nadelen te ondervinden.

Juist in deze tijd ontwikkelde zich een ernstige hartaandoening, die hem lichamelijk
sloopte. Door de gerezen moeilijkheden moest hij bij familie rust nemen en toen hij
na lange tijd naar Barneveld terug keerde was hij alleen overgebleven. Met behulp
van vrienden en kennissen bouwde hij zo goed mogelijk alles opnieuw op. Associatie in

dc drukke praktijk kwam zijn zwakke gestel ten goede. Geleidelijk kwam met het
lichamelijk herstel de oude opgewektheid weer terug. Hij gaf zich weer geheel aan
zijn praktische werkzaamheden en hertrouwde in het voorjaar met Mevrouw L. Rolffs
of Roelofs.

Zo leek alles weer in goede banen te lopen, maar het verlammende bericht van zijn
plotseling heengaan op die Zaterdagavond vernietigde ineens weer alles. Hier kwam
een eind aan een bewogen en moeilijk leven van een man, die in zijn trouwhartig en
eerlijk karakter in zijn omgeving en in collegiale kring zeer gezien was, die altijd ge-
poogd had zijn boeren zo vlot mogelijk te helpen.

De samenwerking met tweede ondergetekende was niet zo heel lang, maar wij her-
inneren ons geen moment van wrijving. Wij zullen hem node missen en in de voort-
zetting van deze praktijk zal zijn gedachtenis steeds bij ons blijven voortleven.
De teraardebestelling had onder grote belangstelling, waaronder vele collegae, plaats
in dc voor hem vertrouwde omgeving op het eenvoudige kerkhofje, aan de oever van
het Tjeukemeer gelegen. Collega Dr. W. v. d. Burg sprak als dierenarts een woord
ten afscheid aan dc groeve.
Hij ruste in vrede.

Uit het laboratorium van de Gezondheidsdienst voor Dieren in Drenthe
te Assen. Directeur: Dr. J. W. Thijn.

Onlangs werd een onzer in consult geroepen (Vermeulen) bij een
ongeveer acht jaar oude Poolse hit (ruin) met een fistel aan de linkerzijde
van de schoft. Ruim een maand daarvóór was dit paard plotseling alge-
meen ziek geweest en had een hoge temperatuur gehad; een diagnose was
niet gesteld. Na behandeling met penicilline-strcptomycine was de tempe-
ratuur weer normaal geworden, doch het dier was volgens de eigenaar te
snel vermoeid. Achteraf meent de eigenaar, dat reeds toen de schoft te
dik is geweest.

Uit de fistelopening kwam zeer veel exsudaat en na korte tijd brak het
proces ook aan de rechterzijde door.

Om een eventuele infectieuze oorzaak op te sporen werd een bloedmonster
genomen en door middel van de agglutinatiereactie onderzocht met Br.
abortus en S. abortus equi antigenen. De reactie tegenover Br. abortus
was volledig negatief, die t.o.v. een S. abortus equi O antigeen (O anti-
genen 4 en 12) 1/100 positief; tegenover S. abortus equi H antigeen werd
geen reactie verkregen.

Bij cultureel onderzoek van het exsudaat werden op brilliantgroenfenol-
roodagarplaten een aantal niet-lactosevergistende kolonies gekweekt, welke
op het voorwerpglas een fraaie agglutinatie gaven met polyvalent Salmo-
nella O serum. Ook een eenvoudig culturecl-biochemisch onderzoek was
typisch voor Salmonella.

De geïsoleerde stam werd opgezonden naar het Nationale Salmonella
Centrum (Hoofd: Dr. A. Clarenburg) en aldaar getypeerd als een rham-
nose negatieve S. typhi murium.

De ervaring heeft geleerd dat rhamnose-negatieve S. typhi murium-
stammen vaak in verband gebracht kunnen worden met eenden. Daar het
paard in één stalletje vertoefde met een tiental eenden, werden deze als
de infectiebron beschouwd. Van iedere eend werd een monster faeces en
een bloedmonster genomen.

Het culturele onderzoek van deze faeces verliep, ook na ophoping, negatief.
Het bloedserum werd onderzocht in de verdunningen 1/25 en hoger (tot
1/3200) t.o.v. het O antigeen en de H antigenen van S. typhi murium
(antigeenformule: 1, 4, 5, 12 : i : 1, 2). Als O antigeen werd gebruikt een
verdunning van een alcoholsuspensie van de geïsoleerde S. typhi murium;
als H antigenen goed bewegelijke bouillonculturen van S. paratyphi
B(l, 4, 5, 12 : b : 1,2) en S. kentucky ((8), 20 : i : z₆) welke waren gedood
door toevoeging van 0,5 % formaline.

Deze stammen, benevens een S. typhi murium serum, werden verkregen
van Dr. C. A. van Dorssen. die wij nog van harte dank zeggen voor het
ter beschikking stellen van dit materiaal.

Met de aldus bereide antigenen, waarvan de .suspensiedikte overeenkwam
met buisje 2 van de Mac Farland nephelometer, werden alle agglutinaties
uitgevoerd. De beginverdunning van het serum bedroeg 1/25; deze werd
bereikt door 0,08 ml. serum in het eerste agglutinatiebuisje te pipetteren
en 2 ml. antigeen toe te voegen; na menging werd 1 ml. overgebracht in
het volgende buisje, waarin reeds 1 ml. antigeen aanwezig was enz.
De eendesera waren alle volledig negatief.

Dat de geïsoleerde Salmonella wel degelijk een eendetype is moge blijken
uit het cultureel biochemisch onderzoek. Hiertoe werd gebruikt gemaakt
van vergistingsreacties in eiwitrijke en eiwitarme voedingsbodems. Als
eiwitrijke bodem werd gebruikt het door Kauffmann (1) onder B3
aangegeven medium; als eiwitarme voedingsbodem het eveneens door
Kauffmann (2) vermelde vloeibare ammoniumsubstraat. Dit vloeibare
substraat biedt het voordeel dat ook eventuele gasvorming kan worden
nagegaan. Het resultaat van dit onderzoek is schematisch weergegeven in
onderstaand overzicht.

De door ons geïsoleerde S. typhi murium komt dus in biochemisch gedrag
overeen met de door Jansen (3) beschreven eendestammen.

Schoftfistels bij paarden, veroorzaakt door S. abortus equi zijn beschreven
door Stitz (4). Hij beschouwt een titer van 1/800 als bewijzend voor
infectie, doch welk antigeen hij gebruikte is uit zijn publicatie niet op te
maken. Van Dorssen (5) stelt op grond van de literatuur voor de
grens te trekken bij 1/200.

Het door ons beschreven paard, dat geïnfecteerd was met S. typhi murium,
vertoonde tegenover deze bacterie een O agglutinatie van 1/200, de H
agglutinaties waren voor de geselantigenen i en 1,2 aanmerkelijk hoger
en wel resp. 1/3200 en > 1/25600, uitslagen die er op wijzen, dat bij het

serologisch bloedonderzoek t.o.v. Salmonellae niet alleen de O agglutininen
doch tevens de H agglutininen in ogenschouw moeten worden genomen,
zoals reeds jaren lang door Kauffmann is voorgeschreven.
Schoftfistels bij het paard, veroorzaakt door andere paratyfusbacteriën
dan S. abortus equi zijn door ons in de literatuur niet gevonden. Dit is
dan ook de reden waarom wij dit geval meedelen. De eenden die wij
eerst als de bron der besmetting meenden te kunnen beschouwen, waren
pas op het bedrijf gekomen nadat het paard algemeen ziek was geweest,
doch voordat de schoftfistel zich openbaarde. Het negatieve faecesonder-
zoek in combinatie met het volledig negatieve bloedonderzoek maakt het
ons inziens wel waarschijnlijk dat de infectie van het paard niet is ver-
oorzaakt door deze eenden.

Beschreven wordt een schoftfistel bij een paard, veroorzaakt door een rhamnose
negatieve S. typhi murium. Contact met eenden was aanwezig, doch waarschijnlijk
waren deze toch niet de bron der besmetting.

A description is given of a fistula of the postero-scapular region in a horse, caused
by rhamnose-negative S. typhi murium. There had been contact with ducks, but
probably these were not the source ol the infection.

On décrit une fistule du garrot chez un cheval, causée par une rhamnose négative
S. typhi murium.

Bien qu\'il y eut contact avec des canards, il n\'est pas probable que ceux-ci aient été
la source de l\'infection.

Es wird eine Schulterfistel bei einem Pferd beschrieben, die durch Rhamnose nega-
tieve S. typhi murium verursacht wurde.

Kontakt mit Enten war vorhanden, doch waren diese Tiere wahrscheinlich nicht
der Ursprung dieser Infektion.

VARKENSFOKKERIJ EN PRODI KTIECONTROLE, SPECIAAL
MET BETREKKING TOT DE DEENSE PROEFRESULTATEN*

1. Moet men beschikken over een grondige kennis van het doel en van dc fok-
technische maatregelen, om dat doel te bereiken. Dit schijnt een vanzelfsprekend-
heid te zijn, maar dat is het helemaal niet. De verandering van één eigenschap
brengt vaak een gelijktijdige verandering van andere eigenschappen met zich mee.
Wordt b.v. door teeltkeus en verzorging het aantal geboren biggen groter, dan
wordt het gemiddelde gewicht der biggen kleiner; de verlaging van het voeder-
verbruik heeft een verhoging van de darrnlengte tengevolge; bij het langer worden
van de dieren krijgen ze meer ribben en het rugspek wordt dunner; het fokken in
de richting van dun rugspek geeft minder varkens met te dik, maar meer met te
dun rugspek, het vlees wordt bleker en minder rijp, het slachtverlics wordt groter,
enz.

Daarom is het beslist noodzakelijk te weten, wat bereikt kan worden; en veel
onderzoek is nodig, voor de stamboeken beslissen kunnen, welke veranderingen
gewenst zijn.

2. Verder is noodzakelijk, dat bij de selectie de mogelijkheid aanwezig is om dc
eigenschappen te beoordelen, welke te verbeteren zijn. Op deze voorwaarde komen
wij nog terug.

De chemische samenstelling en het gehalte aan calorieën van het aangezette weefsel

* Naar een artikel van Hj. Clausen en Cl. Gerwig in „Schweizerische Landwirt-
schaftliche Monatshefte 33, nov. \'55.

Dc vraag, of een bepaalde hoeveelheid vlees (vlees, vet en beenderen gezamenlijk
beschouwd) goedkoper te produceren is, met veel mestvarkens, die tot een betrek-
kelijk gering gewicht worden gemest, of met een kleiner aantal, dat betrekkelijk zwaar
wordt afgemest, is van economisch belang. Hierbij moet de invloed van het slacht-
gewicht op de slachtkwaliteit in ogenschouw genomen worden. Wanneer het gewicht
toeneemt, stijgt ook het voederverbruik per kg. groei, hetgeen met de chemische
samenstelling van het aangezette weefsel nauw verband houdt.

Wanneer het gewicht toeneemt, daalt het watergehalte, evenals het gehalte aan ruw
eiwit; het vetgehalte daarentegen neemt bij het zwaarder worden toe, waaruit ook
dc sterke stijging van het aantal calorieën per kg. gewichtstoeneming te verklaren is.

In grafiek 1 is de dagelijkse produktie van vlees en vet weergegeven, (deze hoeveel-
heden werden door uitsnijden bepaald)

Rij 30 kg. levend gewicht bedraagt de dagelijkse vleesproduktie ± 175 gr., daarna
stijgt de curve sterk en bereikt haar maximum bij 70—80 kg. levend gewicht (300 gr.
vlees per dag), waarna hij weer gaat dalen. De curve van de vetproduktie begint
laag en blijft regelmatig stijgen tot 120—130 kg. levend gewicht, waarna hij vrijwel
horizontaal verloopt.

Om het voederverbruik per kg. levend gewicht, per kg. slachtgewicht en per 1000
vastgelegde calorieën te kunnen berekenen, is het noodzakelijk te weten, hoeveel voer
voor de produktie van een speenvarken nodig is. Immers niet alleen tussen het spenen
en het slachten heeft een varken voer nodig, maar ook het voer voor de zeug tijdens
de drachtigheid en de zoogperiode en het eventuele bijvoer verstrekt aan de biggen
tijdens de zoogperiode moet in rekening gebracht worden. Een dergelijke berekening,
gebaseerd op Deense proefnemingen vindt men in tabel 2.

Voor de produktie van een speenvarken van 20 kg. zijn dus gemiddeld nodig 100 V.E.
Wordt nu het voer, dat nodig is vanaf 20 kg. levend gewicht tot aan het slachten
erbij geteld, dan kunnen berekend worden de totaal voederkosten, welke nodig zijn
voor de produktie van 1 kg. levend gewicht, 1 kg. slaehtgewicht, 1000 totaal calo-
rieën en 1000 voor de mens consumeerbare calorieën.
In tabel 3 vindt men een dergelijke berekening.

Voederverbruik per kg. levend en slachtgewicht en per 1000 totaal-calorieën en per
1000 eetbare calorieën, wanneer de varkens bij verschillend levend gewicht geslacht

Uit deze tabel blijkt, dat het aantal V.E. nodig voor 1 kg. groei een minimum ver-
toont, wanneer geslacht wordt op een levend gewicht van 70 kg. Daarvoor ligt het
voederverbruik hoger, doordat de 100 V.E. nodig voor biggen tot een levend gewicht
van 20 kg., verdeeld moeten worden over een betrekkelijk kleine gewichtstoeneming.
Na een levend gewicht van 70 kg. stijgt het voederverbruik per kg. groei, doordat
er nu meer vet wordt gevormd.

een levend gewicht van 90 kg. het voederverbruik per kg. slachtgewicht te dalen,
oin daarna weer tc stijgen. Het minimum voederverbruik ligt hier dus bij een hoger
levend gewicht, dan wanneer het voederverbruik berekend wordt per kg. levend
gewicht. Dit is te verklaren door een vermindering van het slachtvcrlics bij een
stijgend gewicht.

Het voederverbruik per 1000 calorieën (totale- en eetbare) neemt van het begin tot
het eind van de mestperiode af. Wanneer het er dus om zou gaan alleen maar
calorieën tc produceren is het slachten van zware varkens het voordeligst.
In de praktijk zal voor dc produktie van een big van 20 kg. waarschijnlijk wel op
120 in plaats van op 100 V.E. gerekend moeten worden, waardoor het minimum
voederverbruik bij een iets hoger slachtgewicht komt te liggen.

Door berekening met behulp van dc gegevens van tabel 2 en 3, kan tabel 4 worden
samengesteld.

Het uitgangspunt bij tabel 4 is dc produktie van 1000 ton varkensvlees (vlees, vet en
beenderen). Verder is hierbij gerekend op een jaarlijkse produktie van 15 mest-
varkens per zeug.

Wanneer 11038 varkens van 120 kg. geslacht worden, in plaats van 15221 met een
levend gewicht van 90 kg., dan hebben de eersten voor de produktie van 1000 ton

„vlees" 100.000 V.E. (de voederwaarde van 100.000 kg. gerst) meer nodig gehad
dan de laatsten. Bovendien wordt dan 42.000 kg. vlees minder en 37.000 kg. vet
meer geproduceerd door de dieren die bij 120 kg. geslacht werden.
Het slachten van 8547 varkens met een levend gewicht van 150 kg. in plaats van
15221 van 90 kg., geeft ook 1000 ton „vlees". Het verschil in voederverbruik ten
gunste van dc lichte slachtvarkens bedraagt nu 330.000 V.E. (330.000 kg. gerst),
terwijl de zwaardere slachtvarkens (150 kg.) nu 50.000 kg. vlees minder cn
72.000 kg. vet meer hebben geproduceerd. Deze berekeningen hebben betrekking op
het Deense Landvarken, wat een uitgesproken vleesvarken is; het verschil kan bij
andere rassen misschien nog groter worden.

Voor dc Deense varkenshouderij is het van doorslaggevende betekenis, de produktie-
kosten zo laag mogelijk te houden en tegelijkertijd zoveel mogelijk vlees cn weinig
spek op de markt te brengen.

Dc Deense fokkers streven cr naar, die dieren voor dc fokkerij tc kiezen, welke bij
een levend gewicht van 90 kg. de laagste voederkosten hebben en dc beste slacht-
kwaliteit leveren.

Bij de economie van de varkenshouderij spelen ook nog andere factoren een grote
rol, zoals: vruchtbaarheid, aantal tepels bij de zeug, moedcrcigenschappcn van de
zeug en de constitutie van de dieren.

Zoals reeds werd vermeld, moet bij de selectie van fokdieren noodzakelijk voorop-
gesteld worden, dat de mogelijkheid bestaat voor een juiste beoordeling van die
eigenschappen, welke te verbeteren zijn.

Vruchtbaarheid, moedereigcnschappen en constitutie kunnen in ieder geval aan
het levende dier beoordeeld worden. Ditzelfde geldt voor groeisnelheid en voeder-
verbruik. Bij de beoordeling van dc slachtkwaliteit daarentegen geeft een waardering
van het levende dier (exterieurbcoordeling) geen voldoende zekerheid voor de selectie.
Dikte, verdeling en hardheid van het rugspek, dikte van de buik, volvlezighcid,
kleur en kwaliteit van het vlees kunnen onmogelijk bij het levende dier beoordeeld
worden. Weliswaar bestaan er methoden, om bij het levende dier een indruk tc
krijgen van de spekdikte, zoals: röntgenfotografie cn direkte meting door middel van
meetinstrumenten. Deze zijn cchtcr in de practische fokkerij niet zo eenvoudig toe
tc passen, deels door hun omslachtigheid, deels omdat zc steeds onder dezelfde
uitwendige omstandigheden toegepast zouden moeten worden, om vergelijking van
dier tot dier mogelijk tc maken.

Andere eigenschappen zoals lichaamslengte, zwaarte van de schouders en vorm van
de hammen kunnen aan het levende dier direct beoordeeld worden. Praktische
ervaringen tonen cchtcr aan, dat juist deze beoordeling, althans bij een uniform
ras, met grote onzekerheden gepaard gaat. In Denemarken is aangetoond, dat
extcricurbcoordeling als hulpmiddel ter verbetering van dc slachtkwaliteit beslist
afgewezen moet worden. Dit betekent niet, dat dc cxtcricur-beoordeling in dc
varkensfokkerij waardeloos zou zijn, integendeel. Het type, dc constitutie, de tepels,
dc geslachtsorganen en de secundaire geslachtskenmerken moeten aan het levende
dier beoordeeld worden. Voor deze eigenschappen is de extericur-beoordeling van
veel belang. Maar selectie op slachtkwaliteit dient door middel van andere methoden
te geschieden.

In fokkerskringen hccht men aan de cxtericur-bcoordeling, ook van die eigenschappen,
welke in feite niets te maken hebben met type, constitutie, geslachtskenmerken en
slachtkwaliteit, vaak een veel te grote waarde; dit zijn b.v. de kleur en kleurver-
deling, haarwervels, kopvorm, oren enz. Hoe meer eigenschappen door teeltkeus
verbeterd moeten worden, des tc langzamer heeft de verbetering plaats. Het fokken
op economisch minder belangrijke eigenschappen en in het algemeen het fokken
op een fraai exterieur heeft de vooruitgang van de Europese veeteelt naar goed-
kopere en kwalitatief betere produktie, vaak in de weg gestaan. Een voorbeeld ter
verduidelijking: In fokkerskringen wordt vaak waarde gehecht aan: de lengte, de

stand en de vorm van de oren. Er bestaat echter maar één doel n.1. varkens met
zo klein mogelijke oren te fokken. Uit een desbetreffend onderzoek is gebleken, dat
de oren van een bastaard (% wild zwijn) 225 gram en die, van de Deense Land-
varkens 365 gram wegen, dus 140 gram zwaarder zijn. Denemarken produceert
jaarlijks 7,5 millioen mestvarkens. Indien het dus mogelijk zou zijn de kleine oren
van het wilde zwijn te fokken op het Deense Landvarken, dan zouden er jaarlijks
1 millioen kg. waardeloze oren minder geproduceerd worden. Als het voederverbruik
per kg. oren hetzelfde is als per kg. vlees zou in plaats van 1 mill. kg. oren 1 millioen
kg. vlees geproduceerd kunnen worden met een waarde van ± 6 mill. Kronen.

Het doel van ieder fokker is het voortbrengen van fokdieren waarvan de nakome-
lingen een laag voederverbruik hebben en een goede slachtkwaliteit vertonen. Zijn
dc nakomelingen goed, dan is de erfelijke aanleg van de ouders dus goed; met deze
ouderdieren moet zoveel mogelijk gefokt worden. Zijn de nakomelingen slecht, dan
moeten de ouders geslacht worden. Dit was de redenering van de Deense fokkers aan
het eind van de 19de eeuw, toen met het nakomclingenonderzock werd begonnen.
Bij invoering van nakomelingcnonderzoek is het uiterst belangrijk de uitwendige
omstandigheden (voeding en verzorging) voor alle groepen constant en gelijk te
houden, waardoor het bouwen van speciaal voor dit doel ingerichte stallen nood-
zakelijk is. In Denemarken werd de eerste in 1907 in gebruik genomen. Tot 1927
werden er 5 van deze stallen gebruikt, die alle ingericht werden voor voedering
in groepsverband. In het begin van een dergelijk nakomclingenonderzock kon men
gemakkelijk een relatief snelle vooruitgang in de kwaliteit van de varkensstapel
bereiken. Deze vooruitgang gaat langzamer naar mate men dichter bij het beoogde
ideaal komt, zodat dan alleen nog met een meer verfijnd onderzoek iets te bereiken
valt. Door de grote uniformiteit van het ras werden dc verschillen in de uitkomsten
van het onderzoek klein, zodat de 5 niet precies gelijk gebouwde stallen, met slechts
dc mogelijkheid voor voedering in groepsverband, een te grote onnauwkeurigheid
in de uitkomsten brachten. De factor erfelijke aanleg werd n.1. relatief klein in ver-
houding tot de factor stal, zodat een nauwkeuriger proeftechniek noodzakelijk werd.
Daarom werden in 1949—1950 drie op de milimeter gelijke proefstallcn gebouwd,
welke ingericht werden voor individuele voedering (éénling-hokken).
Doordat ook het voer (gerst, vitaminen en mineralen) op één plaats ingekocht en
over alle drie proefstallcn verdeeld wordt, kunnen nu dc varkens van de door de
Staat erkende fokbedrijven onder precies dezelfde uitwendige omstandigheden onder-
zocht worden.

De nieuwste onderzoekingen tonen aan, dat het stalklimaat, dc voedersamenstelling,
dc voedcringsintensiteit enz. een grote invloed op dc voederbenutting en op de
slachtkwaliteit uitoefenen. Daarom moet aan de classificatie, zoals deze plaats heeft
op dc exportslachterijcn niet te veel waarde worden gehecht als hulpmiddel voor
de keuze van fokdieren, omdat deze varkens op verschillende boerderijen opgefokt en
gevoederd worden.

Er is veel voor te zeggen, dc fokkerij op een betrekkelijk klein aantal bedrijven uit
te voeren, zodat de gezamenlijke factoren van deze bedrijven, op hun nakomelingen
onderzocht kunnen worden. Om over een groot gebied verspreid, hier en daar maar
eens een zeug op nakomelingen te onderzoeken is vrijwel zinloos. Op de ± 200.000
boerderijen in Denemarken, zijn er slechts 250 door dc Staat erkende fokbedrijven
(fokcentra). Dit aantal is voldoende gebleken, om de gehele Deense varkensfokkerij
van prima fokmateriaal te voorzien.

Om voor Staatserkenning in aanmerking te komen, moeten de fokbedrijven aan
vrij strenge eisen voldoen. Ieder jaar wordt deze erkenning opnieuw toegewezen.
Voldoet een bedrijf dus in een bepaald jaar niet aan de eisen, dan wordt dc
erkenning ingetrokken.

Ofschoon dc eigenlijke fokkerij op de erkende fokbedrijven plaats vindt, heeft de
fokkerij buiten deze bedrijven zich aanzienlijk uitgebreid. Op vele bedrijven, die
niet door de Staat erkend konden worden, of waarvan de eigenaars deze Staats-
erkenning niet wensten, wordt thans reeds doelmatig gefokt.

Ter stimulering van deze fokkerij, werden door de plaatselijke boeren coöprraties,
in samenwerking met dc Coöp. slachterijen, kleine lokale selectiemesterijen met
groepsvoedering opgericht. De landelijke commissie voor dc varkensfokkerij zorgt
er voor, dat de uitwendige omstandigheden van voeding en verzorging op deze
lokale incstcrijen en op de drie grote procfstallen van de fokeentra, zo gelijk mogelijk
zijn.

De totale ontwikkeling van het nakomelingenonderzoek in Denemarken blijkt uit
tabel 5.

Tijdens de wereldoorlog en in dc eerste naoorlogse jaren liep dc Deense varkens-
stapel terug, evenals het nakomelingenonderzoek op dc selectiemesterijen. De laatste
jaren vond een belangrijke uitbreiding plaats, zodat thans het nakomelingenonder-
zoek op dc selectiemesterijen een groter omvang heeft dan in de vooroorlogse jaren.

De nu volgende beschouwingen over dc resultaten van de Deense varkensfokkerij,
afgeleid uit dc resultaten van het nakomelingenonderzoek steunen uitsluitend op de
gegevens van dc grote selectiemesterijen, waar dus alleen het materiaal van dc
erkende fokbedrijven is onderzocht.

De vaststelling van het toomgewicht van de biggen bij 3, 4 of 8 weken is in Dene-
marken niet algemeen.

Aan de vruchtbaarheid van dc zeugen wordt een grote waarde gehecht. Voor dc
keuring en voor de inschrijving in het stamboek bestaan bepaalde minimum-eisen
met betrekking tot de vruchtbaarheid en het aantal spenen. Ofschoon de erfelijkheid
van de vruchtbaarheid slechts ± 14 % bedraagt is met betrekking tot de grootte
van dc toom en het aantal grootgebrachte biggen, vooruitgang te bespeuren (tabel 6).

De vruchtbaarheid van het Deense handvarken.
(gemiddelde van alle tomen op de erkende fokbedrijven)

De voor de selectiemcsterij bestemde dieren bestaan steeds uit twee zeugjes en 2
borgjes, afkomstig van dezelfde moeders. De controle op groei en voederverbruik
vindt plaats tussen de 20 en 90 kg. levend gewicht. Aangezien het voer zo constant
mogelijk moet zijn bestaat dit uit gerst en ondeimelk, aangevuld met een constant
mineralen- en vitaminenmengsel. In tabel 7 wordt een beeld gegeven van de gezond-
heid van de varkens op de selectiemesterijen.

Gezondheid van de varkens op de selectiemesterijen.
(Gestorven, zieke en uit de proeven verwijderde dieren in procenten)

In de jaren 1927/28 tot 1929/30 vielen 7,8 % van de varkens uit, wegens sterfte,
ziekte of abnormale ontwikkeling. Van 1948/49 tot 1950/51 bedroeg dit percentage
3,5 en na het in gebruik nemen van de nieuwe stallen was dit minder dan 2 %.

In de eerste jaren van het nakomelingenonderzoek streefde men vooral naar de
verbetering van de voederbenutting. Het resultaat van de selectie op een laag
voederverbruik blijkt uit tabel 8.

Uit deze tabel kan afgeleid worden, dat 52 V.E. (=52 kg. gerst) op ieder bacon-
varken (gemest van 20—90 kg.) bespaard konden worden. Deze betere voeder-
benutting is niet uitsluitend het gevolg van een betere erfelijke aanleg, maar ook
van een betere voeding en verzorging. De cijfers tonen echter aan, dat bij een juiste
voeding en verzorging dc dieren met relatief weinig voer slachtrijp gemaakt kunnen
worden. Bovengenoemde vocderbcsparing is niet zonder betekenis. Indien het mogelijk
zou zijn voor alle Deense mestvarkens (7,5 millioen per jaar) een d.g. besparing te
bereiken, dan zou dit een directe winst van 390.000 ton gerst per jaar opleveren.

Tegenwoordig wordt aan dc verbetering van de slachtkwaliteit veel meer aandacht
besteed, dan aan dc erfelijk bepaalde voederbenutting. Het slachten van de varkens
gebeurt bij een levend gewicht van 90 kg. en de slachtkwaliteit wordt door wegingen,
metingen en subjectieve beoordeling vastgesteld.

Het slachtverlies vormt het verschil tussen levend gewicht op dc selectiemesterij op
de morgen van de slachtdag, ongeveer een uur, nadat voor de laatste keer gevoerd is,
en het koud slachtgewicht dat is het gcwicht, nadat dc ingewanden verwijderd zijn
en nadat 24 uur gekoeld is.

Door het afsnijden van de zijden als bacon voor dc export ontstaat een slacht gewicht-
verlies. Dit bestaat uit: halswervels, kop, reuzel, poten, de haas, een deel van de
bekkenbeenderen, borstbeen, schouderblad, losse bloederige vleesdelen, verschillende
klieren, het voorste deel van de hals en een strook langs het midden van de buik.
Het slachtverlies, het slachtgewichtsverlies en de hoeveelheid export-bacon worden
in procenten van het levend gewicht aangegeven. Separaat worden gewogen: kop,
reuzel en haas.

De lichaamslengte wordt gemeten vanaf dc voorkant van het schaambeen tot aan de
achterste punt van de voorste gewrichtsvlakte van dc eerste halswervel, en wel bij
het op de snijtafel liggende varken.

De rugspekdikte wordt gemeten bij het hangende dier. De zwoerd wordt mee-
genieten. Men meet op de schouder daar waar het spek het dikst is, op het midden
van dc rug op de dunste plaats en drie keer op lendenen en kruis. De dikte van de
buik wordt gemeten met behulp van een dolkje met schaalverdeling en wel bij het
hangende dier dan ter hoogte van de tepels. De ene maat een handbreedte achter
het borstbeen, één in het midden van de buik en één een handbreedte voor de
schenkel.

Tenslotte worden door toekenning van punten (0—15) de volgende eigenschappen
subjectief vastgesteld: hardheid van het rugspek, zwaarte van de schouders, verdeling
van het rugspek, fijnheid van kop, beenderen en zwoerd, volvlezigheid en het bacon-
type. Om de beoordeling zo uniform mogelijk te houden worden door één en dezelfde
persoon alle selectievarkens van de drie grote selectiestallen op slachtkwaliteit be-
oordeeld. Voor alle kleine lokale selectiemesterijen houdt zich ook slechts één persoon
bezig met de slachtkwaliteitsbeoordeling. Alle selectievarkens worden evenals alle
baronvarkens naar de rugspekdikte geklassificeerd, en wel in de volgende klassen:

De classificatie dient samen met het slachtgewicht voor dc uitbetaling naar kwaliteit.
Het optimale slachtgewicht ligt tussen 59 en 67 kg.

Alles wat beneden de 59 kg. en boven de 69 kg. ligt krijgt een lagere prijs per kg.
In Sept. \'55 golden de volgende prijsverschillen:

Klasse II : 5,5 et. per kg. geslacht gewicht minder dan kl. I
Klasse III : 14,3 ct. per kg. geslacht gewicht minder dan kl. I

De kortingen voor te lichte of te zware baconvarkens zijn de volgende:
Te zwaar: 67,5—70 kg.: 5,5 ct. per kg.

70,5—72 kg.: 11,- ct. „ „
72,5—75 kg.: 13,2 ct. „ „
75,5—80 kg.: 16,5 ct. „ „
80,5—90 kg.: 22,- ct. „ „

Zonder deze uitbetaling naar kwaliteit zou van de selectiemesterijen weinig succes
te verwachten zijn.

De bereikte vooruitgang betreffende de lengte en de dikte van rug- en buikspek is
weergegeven in grafiek 2.

In deze grafiek zijn niet de resultaten vermeld van voor 1925/26, omdat in die
periode voornamelijk gestreefd werd naar een betere voederbenutting, en verder de

slachtkwaliteitseigensrhappen moeilijk vergelijkbaar zijn, aangezien de beoordeling
door verschillende personen geschiedde. Van 1907 tot 1925 vond praktisch geen ver-
betering plaats van de slachtkwaliteit. Na de eerste wereldoorlog werd de concur-
rentie op de wereldmarkt voor bacon scherper, waardoor de verbetering van de
slachtkwaliteit noodzakelijk werd.

Van 1925/26 tot 1941/42 nam de lichaamslengte toe van 88,4 cm. tot 94,1 cm. Met
de toenemende lengte werd het rugspek dunner en de ham lichter. In 1942 werd het
derhalve wenselijk geacht de lengte niet verder te doen toenemen. Dat dit gelukt is,
blijkt uit grafiek 2. Na 1942 bleef de lengte schommelen tussen 93 en 94 cm. In
1925/26 was het rugspek 4,18 cm.; daarna werd het steeds dunner. Aanvankelijk liep
de dikte snel terug, later langzamer. In 1954 was het rugspek van de selectievarkens
gemiddeld 3,3 cm. dik. In dezelfde periode is de dikte van de buik aanzienlijk toe-
genomen, n.1. van 2,95 tot 3,34 cm. In 1953/54 was voor de eerste keer in de ge-
schiedenis van het Deense nakomclingenondcrzoek het spek van de buik dikker dan
dat van de rug.

Wanneer het spek dunner wordt, wordt de classificatie beter. De bereikte vooruitgang
blijkt uit tabel 9.

In 1926 vielen er helemaal geen varkens in klasse IL en slechts 36% in klasse I;
daarentegen behoorden 30% tot klasse II en 34% tot klasse III. In 1953/54 vielen
4% van de selecticvarkens in klasse IL, 86% in klasse I, 9% in klasse II en slechts
0,7% in klasse III.

VII. De meest gewenste dikte van het rugspek in verband met de uniformiteit
van het ras.

De vaststelling van die gemiddelde dikte van het rugspek, waarnaar gestreefd moet
worden, is van uiterst groot belang, omdat dit sterk samenhangt met de uniformiteit
van het ras. Door selectie in de richting van een goed vleesvarken, zal de gemiddelde
spekdikte afnemen, wat dus een vermindering van het aantal te vette dieren betekent,
maar tevens ene verhoging van het aantal, die te dun spek hebben. De allerdunste
zijn ook ongewenst, omdat deze vaak te onrijp zijn en te zacht lichaamsvet hebben,
terwijl het zwoerd relatief te dik is. Bij een ras met een grote spreiding (weinig uni-
formiteit) is het gevaarlijker de gemiddelde spekdikte te verkleinen, dan bij een ras
met weinig spreiding in spekdikte.

In 1926/27 was het ras nog niet uniform. Door selectie gelukte het in dc daarop-
volgende\'jaren aanzienlijk dunner spek te fokken, terwijl tevens de spreiding kleiner
werd, d.w.z. dc frcquenticcurvcn worden hoger en smaller. Dc standaard-deviatie
bedroeg in:
1926/27 ± 0,441 cm.
1935/37 ± 0,387 cm.
1951/53 ± 0,330 cm.

Classificatie van de selectievarkens bij verschillende gemiddelde dikte van het rugspek.

Uit tabel 10 blijkt duidelijk de betekenis van de spreiding voor de classificatie van
de varkens. In 1926/27 vindt men de beste classificatie van de varkens bij een ge-
middelde spekdiktc van 3,6 cm. Indien toentertijd de gemiddelde spekdikte 3,1 cm.
was geweest, dan zouden bij eenzelfde spreiding niet minder dan 45% in de klasse
IL zijn gevallen. In 1935/36 was de uniformiteit van het ras zodanig toegenomen, dat
de beste classificatie bereikt werd bij een gemiddelde spekdikte van 3,4 cm.; bij
3,1 cm. zouden 35% van de varkens in klasse IL zijn gevallen. In 1951/53 geeft een
gemiddelde spekdikte van 3,3 cm. dc best classificatie en slechts 30% zou bij een
gemiddelde spekdiktc van 3,1 cm. in klasse IL terecht komen, omdat dc uniformiteit
sinds 1935 nog is toegenomen.

Uit tabel 10 kunnen de volgende belangrijke conclusies getrokken worden:
Bij dc vaststelling van de meest gewenste, gemiddelde rugspekdikte van een ras is
het niet voldoende te selecteren op het ideale type voor spekdikte. De spreiding van
het ras moet ook in aanmerking genomen worden. Wanneer men niet gesteld is op
te veel onrijpe dieren, die zacht rugspek hebben en een relatief dik zwoerd, dan
heeft men bij het streven naar dunner spek geen succes, als men niet tegelijk de
uniformiteit t.a.v. dc spekdiktc verbetert. Dc gemiddelde spekdikte van het Deense
Landvarken, welke momenteel nagestreefd moet worden is 3,25 cm. Slechts wanneer
het gelukt dc uniformiteit t.a.v. dc spekdikte nog verder te verbeteren, is het
mogelijk door middel van selectie, de gemiddelde spekdikte nog verder te verlagen.

De dikte van het rugspek hangt niet alleen af van de erfelijke aanleg, maar ook van
het slachtgewicht en de lichaamslengte. Binnen de in tabel 11 aangegeven gewichts-
grenzen, wordt voor iedere kg. slachtgewicht meer het spek 0,0545 cm. dikker.
Daarentegen wordt het spek 0,041 cm. dunner voor elke cm., die het varken langer
wordt.

Zoals gezegd liggen de voederkosten het laagst, wanneer de dieren geslacht worden
bij een levend gewicht van 90—95 kg. Bij dit levend gewicht bedraagt het slacht-
gewicht ongeveer 66— 68 kg., welk gcwicht het meest in overeenstemming is met
de wensen van dc handel en dc consument.

R = 3,56 4- 0,0545 v — 0,041 c
R = dikte rugspek
v = slachtgew. in kg.
c = lichaamslengte in cm.

Uit tabel 11 blijkt duidelijk, dat de gemiddelde dikte van het rugspek van 3,25 cm.,
welke, zoals reeds eerder bleek, het meest gewenst is, bereikt wordt bij een slacht-
gewicht van 66—68 kg., als de gemiddelde lichaamslengte van het ras 94—98 cm.
bedraagt. Indien een Deens Landvarken gefokt zou moeten worden, dat bij een
slachtgewieht van 60 kg. een gemiddelde spekdikte van 3,25 cm. zou moeten hebben,
dan moest de gemiddelde lengte ongeveer 87 cm. zijn. Zou men dezelfde spekdikte
willen bereiken bij een slachtgewicht van 72 kg., dan zou de lengte 102—104 cm.
worden.

Men kan dus zonder meer niet zeggen of een ras te kort of te lang is. Daartoe moeten
eerst de volgende vragen worden beantwoord:

1. Welke spekdikte moet bij een bepaalde spreiding van het ras nagestreefd worden?

2. Hoe dik is het rugspek bij een bepaald slachtgewicht en bij een bepaalde lengte?

Door uitgebreid onderzoek kan men op deze vragen antwoord krijgen en pas daarna
is men in staat met kans op succes foktechnische maatregelen in deze richting te
treffen.

De hiervoor behandelde onderzoekingen tonen duidelijk aan, dat men niet te lang
een zelfde eng omschreven fokdoel kan blijven nastreven. In 1935/37 b.v. gaf ren ge-
middelde spekdikte van 3,4 cm. de beste classificatie (tabel 10). Deze spekdikte werd
bij een slachtgewicht van 66—68 kg. en een lengte van 92—94 cm. bereikt (tabel 11).
Thans (1955) streven de Denen naar een gemiddelde spekdikte van 3,25 cm., zodat
ze zich dus genoodzaakt zien de gemiddelde lengte te verhogen. In 1951/52 bedroeg
de gemiddelde spekdikte van de selcctievarkens 3,42 cm. en de gemiddelde lengte
93,4 cm. Zoals gezegd, moet thans, nu het ras in uniformiteit t.a.v. de spekdikte is
toegenomen, de gemiddelde spekdikte tot 3,25 dalen, d.w.z. het spek moet gemiddeld

Bij gelijkblijvend slachtgewicht is dit mogelijk, door de varkens gemiddeld 0,17:0,041
= 4,1 cm. langer te fokken. De gemiddelde lengte is dan 97,5 cm. Op het ogenblik
schijnt echter het streven naar zulk een grote lengte niet ongevaarlijk te zijn (slechte
constitutie en minder goede hammen). Daarom werd in leidinggevende kringen be-
sloten, het dunner spek op de volgende manier te bereiken:

Uit beide grafieken blijkt, dat de spreiding van de totale bacor.varkens groter is,
dan die van de selecticmcsterijen. Bovendien is de spreiding na 1937/38, zowel voor
alle baconvarkens als voor de sclectievarkens verminderd. Vooral de frequentiecurve
van alle baconvarkens is veel smaller en hoger geworden.

De frequentiecurven verschaffen de mogelijkheid de optimale gemiddelde rugspck-
dikte over alle baconvarkens te berekenen. De resultaten van deze berekeningen
worden weergegeven in tabel 12.

In 1938 werd de gunstigste classificatie verkregen bij een gemiddelde spekdikte van
3,5—3,6 cm. In 1954 had het ras wat spekdikte betreft, zo sterk aan uniformiteit
gewonnen, dat de beste classificatie werd verkregen bij een gemiddelde spekdikte
van 3,4 cm. Om de productie van te veel varkens met te dun spek te voorkomen,
mag de gemiddelde rugspekdikte van alle baconvarkens (vanwege de grotere sprei-
ding) niet zo laag liggen, als die van de sclecticvarkens.

Om een zo goed mogelijke classificatie van alle baconvarkens te krijgen, moeten de
fokkers niet alleen de erfelijke aanleg voor een uniforme spekdikte verbeteren, maar
ook strrvcn naar een zo groot mogelijke gelijkheid van voeding en verzorging op
alle bedrijven.

Bij het gebruik van goede beren afkomstig van door de Staat erkende fokbedrijven,
lopen de resultaten vaak sterk uiteen, wat dikwijls te wijten is aan de uitwendige
omstandigheden. De slachterijen hebben reeds jaren lang de ervaring opgedaan, dat
de varkens, afkomstig uit streken met goede grond, bij eenzelfde slachtgewicht vetter
zijn, dan uit meer schrale gebieden. Op goede grond oogst men n.1. granen met meer
calorieën en minder ruwvczcl. Bij de leiding van de fokkerij heeft inen hiermee reke-
ning te houden.

In streken waar het rugspek doorgaans te dik wordt, plaatst men beren, die lange
dieren fokken met dun rugspek. In streken met schrale bodem gebruikt men bij
voorkeur beren, die middellange nakomelingen geven met optimale spekdikte. De
leiding van de fokkerij heeft dus bij de vaststelling van het fokdoel, rekening te
houden met de uitwendige omstandigheden, waaronder de slachtvarkens gehouden
worden.

Een zeer belangrijke opgave voor de varkcnsfokkcrij is, die delen van het varken,
welke de hoogste waarde hebben, relatief zwaarder en de minder waardevolle delen
relatief lichter te maken. Zoals bekend zijn immers de verschillende deelstukken van
een geslacht varken niet evenveel waard. In verhouding tot carbonade en hammen
brengen kop, poten, schouders en buik een lage prijs op. De betekenis van het type
van het varken ten aanzien van zijn slachtwaarde blijkt uit tabel 13.

Terwijl een varken van gemiddeld type bij verkoop in de winkel 352,18 D. Kr. op-
brengt, bedraagt de prijs van een zeer goed type met zware hammen, dikke carbonade
en kleine kop enz. 376,34 D. Kr. Een uitgesproken slecht type brengt slechts 320,69
D. Kr. op.

Bij de beoordeling van de slachtkwaliteit van de selcctievarkens worden dan ook de
kop, de reuzeis en de haasjes apart gewogen en punten gegeven voor volvlezigheid,
fijnheid van beenderen en zwaarte van de schouders en hammen.
Sedert 1907/08 is het gewicht van de kop teruggelopen van 4,8 kg. tot 3,8 kg. Het
wegen van de haasjes gebeurt nog maar enige jaren.

Voor de visueel beoordeelde eigenschappen is het uiterst moeilijk, de door de jaren
bereikte verbetering aan te geven, omdat de manier van beoordeling in de loop der
jaren niet gelijk gebleven is, maar steeds strenger is geworden.

Tabel 14 toont echter aan, dat ook ten opzichte van deze eigenschappen, van een
zekere vooruitgang sprake is.

Reeds eerder werd gewezen op de betekenis van voeding en verzorging bij de vast-
stelling van het fokdoel. Bij het fokken in de richting van groter vruchtbaarheid, lager
voedervcrbruik, betere groeisnelheid en slachtkwaliteit, is het noodzakelijk dat gelijk-
tijdig een verbetering plaatsvindt van de voeding, huisvesting en verzorging. Fokt
men een vleesvarken, dan moet men ook een eiwitrijker rantsoen verstrekken dan bij
spekvarkens. Verbetering van de groeisnelheid vereist meer vitaminen en mineralen
in het rantsoen.

Een dunne speklaag heeft waarschijnlijk een verhoogde gevoeligheid ten aanzien
van tocht, kou, temperatuurschommelingen enz. tengevolge.

Verbetering van type en van voeding en verzorging behoren hand in hand te gaan,
anders kan een uiterst gevaarlijke kloof ontstaan tussen fokkerij en mesterij.
Een sterk veredeld varken kan bij onvoldoende voeding en verzorging slechtere resul-
taten geven dan een minder doorgefokt dier.

Een hoogstaande fokkerij en een op hoog peil staand selcctie-mcsterij-onderzoek
vormen geen compensatie voor slechte uitwendige omstandigheden, integendeel, ze
vereisten juist betere voeding, huisvesting en verzorging.

De Wet van 28 juli 1954, S. no. 372, zoals deze is gewijzigd bij de Wet van 3 mei
1956, S. no. 240, houdende voorschriften met betrekking tot de uitoefening van de
diergeneeskunst zal hoogstwaarschijnlijk in werking treden op 1 december 1956.
Deze wet komt in de plaats van de Wet van 8 juli 1874, S. no. 98 tot regeling van
de uitoefening der veeartsenijkunst, welke wet inmiddels volkomen verouderd was.
In artikel 1 van deze nieuwe wet worden begripsbepalingen gegeven over: uitoefening
van de diergeneeskunst, dierenarts, sera, entstoffen, inenten en diagnostica.
De uitoefening der diergeneeskunst vermeldt alle handelingen, die hiertoe geacht
kunnen worden, met de toevoeging voorzover een en ander als bedrijf geschiedt. In
artikel 6 van deze wet worden eveneens weer diverse handelingen opgesomd, die niet
verricht mogen worden, ook al geschieden zij niet als bedrijf.

Een tweede lid van dit artikel bepaalt dat hormonen niet als sera worden beschouwd.
Uit bovengenoemd artikel vloeit voort dat de titel dierenarts alleen gevoerd mag
worden, door hen die hier te lande na afgelegd examen de bevoegdheid tot de uit-
oefening van de diergeneeskunst in haar volle omvang hebben verkregen of door daar-
mede gelijkgestelden (buitenlanders). Ook de titel veearts blijft beschermd, zodat
niemand na de inwerkingtreding van deze wet en het intrekken van de oude wet, deze
laatste titel mag voeren, tenzij hij hiertoe bevoegd is.

Artikel 2 bepaalt dat alleen dierenartsen tot de uitoefening van de diergeneeskunst
zijn toegelaten, doch een tweede lid verwijst naar artikel 3 van de wet, waarin ge-
regeld wordt dat in het buitenland gediplomeerde dierenartsen, gehoorde de Faculteit
der Diergeneeskunde, tot de uitoefening der diergeneeskunst kunnen worden toe-
gelaten, zo nodig onder bepaalde voorwaarden. Deze toelating kan volgens artikel 3,
lid 2 worden ingetrokken bij een gedrag inruisend tegen de ethiek, clan wel bij grove
onkunde of grove nalatigheid. Hierbij zij opgemerkt dat aan een in Nederland gedi-
plomeerde dierenarts deze bevoegdheid nimmer op bovenstaande gnJnden kan worden
ontnomen.

Artikel 4 bepaalt dat anderen dan dierenartsen tot de uitoefening der diergeneeskunst
in een beperkte omvang en onder bepaalde voorwaarden kunnen worden toegelaten,
welke toelating te allen tijde kan worden ingetrokken.

Op grond van dit artikel is bij Koninklijk besluit van 16 augustus 1956, no. 9, Sc. no.
115 de studentenhulp bij het tubcrculose-onderzoek en de mond- en klauwzeervacci-
natie geregeld. Alleen zij, die het eerste gedeelte van het doctoraal examen in de dier-
geneeskunst met goed gevolg hebben afgelegd, kunnen hiertoe een vergunning krijgen.
Deze vergunning wordt afgegeven door de directeur van de Veeartsenijkundige Dienst
in de vorm van een verklaring. In deze verklaring staat vermeld het tijdvak waarin
en de naam van de dierenarts onder wiens leiding en verantwoordelijkheid de met
name genoemde werkzaamheden worden verricht. Deze werkzaamheden kunnen alleen
bestaan in het inenten van herkauwende dieren en varkens tegen mond- en klauwzeer
of het toepassen van het diagnosticum tuberculine bij runderen met uitzondering van
het beoordelen van de reactie.

I)e aldus toegelaten studenten kunnen alleen geplaatst worden bij die dierenarts, die
in het bezit is van een verklaring van de Maatschappij voor Diergeneeskunde, waaruit
blijkt dat hij behoefte heeft aan één c.q. meer assistenten.

In de artikelen 5 en 6 is nader omschreven welk deel van de diergeneeskunst door
anderen dan dierenartsen mag worden uitgeoefend.

Artikel 5 regelt het castreren en de uitoefening van de verloskunst. Het castreren
van mannelijke biggen en ramlammeren is aan een ieder toegestaan. Het castreren
van de overige mannelijke dieren, aangewezen door de minister in zijn beschikking
van 1 mei 1956, Sc. no. 85, (hengsten, stieren, mannelijke varkens, mannelijke schapen,
bokken, mannelijke honden en katers) mag slechts geschieden door dierenartsen of
door diegenen die hierin zijn geëxamineerd. Als overgangsbepaling geldt, dat zij die
vóór 1 februari 1952 reeds een vergunning tot het verrichten van deze handeling

bezaten, opnieuw een vergunning krijgen, indien zij binnen 2 maanden na de inwer-
kingtreding van deze wet, hiertoe een schriftelijk verzoek aan de minister richten.
Het castreren van vrouwelijke dieren is derhalve alleen aan dierenartsen toegestaan.
Eenzelfde regeling geldt voor het uitoefenen van de verloskunst bij dieren. Degenen
die een examen moeten ondergaan, moeten bovendien beschikken over een doelmatig
instrumentarium.

In bovenvermelde beschikking zijn tevens de exameneisen en enkele andere zaken
met het examen verband houdend geregeld.

In artikel 6 worden enige diergeneeskundige handelingen genoemd die behalve aan
dierenartsen, niet zijn toegestaan, ook al geschieden deze handelingen niet als bedrijf.
Uitzonderingen worden gemaakt voor wetenschappelijke inrichtingen, voor hen die
ingevolge artikel 4 en 5 tot de uitoefening der diergeneeskunst in beperkte omvang
zijn toegelaten (diergeneeskundige studenten in het bezit van het doctoraal examen
in de diergeneeskunst eerste gedeelte, veeverloskundigen en castreurs) en voorzover
krachteifc het tweede lid onder c van dit artikel in het belang van de bestrijding ener
ziekte en onder nader te stellen voorwaarden een ontheffing is verleend. Uiteraard
gelden alle uitzonderingen slechts in zoverre, dat de toegclatenen zich dienen te be-
perken tot die handelingen, waartoe zij een vergunning hebben verkregen.
Bij Koninklijk besluit van 16 augustus 1956 Sc. no. 165 is van deze uitzonderings-
bepaling gebruik gemaakt met betrekking tot het inenten van hoenders tegen pokken
en difterie. Gediplomeerde pluimvceselecteurs kunnen hiertoe een vergunning ver-
krijgen, mits aan een aantal voorwaarden wordt voldaan (o.a. goedgekeurde entstof,
te betrekken bij de dierenarts in wiens praktijkgebied dc enting zal worden verricht,
onder opgave van datum en uur der enting). Ook de eigenaren van pluimvee kunnen
de enting verrichten onder dezelfde voorwaarden.

Artikel 7 beschermt de titel dierenarts en veearts, terwijl artikel 8 de dierenarts die
zich vestigt, verplicht zijn akte van bevoegdheid te laten viseren bij de districtsinspec-
teur van dc Veeartsenijkundige Dienst, terwijl hij tevens gehouden is om burgemees-
ters van de gemeenten waar hij zijn praktijk wenst uit te oefenen, hiervan in kennis
te stellen.

Artikel 9 houdt in dat de dierenarts verplicht is kennis te geven van de ziekten ge-
noemd in de titels III en IV van dc Veewet en van dc Vogelzicktenwet, alsmede
van nader door de minister aan te wijzen ziekten, aan de districtsinspecteur van de
Veeartsenijkundige Dienst en de betrokken burgemeester.

Het hoofdstuk III behandelt de voorschriften omtrent diergeneeskundige middelen
en wijkt weinig af van dc oude wet.

Het voor handen hebben van sera, entstoffen en diagnostica is behoudens in uitzonde-
ringen, genoemd in artikel 4, le lid en artikel 6, derde lid, niet toegestaan aan hen
die de landbouw, veeteelt of pluimveeteelt als bedrijf uitoefenen.

Verder bevat dit hoofdstuk voorschriften over dc vergiften, dc wijze van etikettering
van recepten met een vergifthoudend middel, de verplichting om van deze stoffen
een register bij te houden en dc bewaring van deze vergiften in een vergiftkast.
Artikel 15 regelt de verplichting van de dierenarts om het districtshoofd van de Vee-
artsenijkundige Dienst de vergiften te tonen, zodra deze zulks vordert.
Hoofdstuk IV bevat de strafbepalingen. Diverse overtredingen van deze wet worden
gestraft met een geldboete van ten hoogste ƒ 500,—, bij recidive binnen twee jaar
te verdubbelen of te verzwaren met hcchtenisstraf van ten hoogste één maand. Het
niet doen viseren van de akte van bevoegdheid door het districtshoofd van de Vee-
artsenijkundige Dienst en het niet kennisgeven van het voornemen van praktijk-
uitoefening aan dc betrokken burgemeesters kan gestraft worden met een geldboete
van ten hoogste ƒ 100,—.

Hierbij wordt uitdrukkelijk onder de aandacht gebracht dat het onbevoegd uit-
oefenen van dc diergeneeskunst strafbaar is volgens artikel 436 Wetboek van Straf-
recht met een strafbedreiging van ƒ 300,—, bij recidive binnen 2 jaar te vervangen
tot een hechtcnisstraf van ten hoogste 2 maanden.

In hoofdstuk V worden een aantal slotbepalingen weergegeven, waarin o.a. de woor-

den veeartsenijkunde, veeartsenijkundige praktijk, veearts, veeartsenijkunst in de
Hoger Onderwijswet worden vervangen door de woorden, resp. diergeneeskunde, dier-
geneeskundige praktijk, dierenarts en diergeneeskunst. Analoge veranderingen in an-
dere wetten (Wet van 15 december 1917, Stb. 700, tot regeling van het hoger land-
bouwonderwijs; Wet van 1 juni 1865, Stb. 61, regelende de uitoefening der artscnij-
bereidkunst; Vlecskeuringswct) zijn hierin tevens opgenomen.

Besluit van 29 augustus 1956, no. 3, houdende vaststelling van de belonin-
gen voor werkzaamheden, ten behoeve van de Veeartsenijkundige Dienst
verricht door plaatsvervangende inspecteurs en dierenartsen.

Aan plaatsvervangende inspecteurs van de Veeartsenijkundige Dienst en dierenartsen,
die in opdracht van een inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst, hetzij met deze
gezamenlijk, hetzij zelfstandig, werkzaamheden ten behoeve van die dienst verrichten,
wordt deswege een beloning toegekend op de voet van de volgende bepalingen.

a. voor werkzaamheden, verricht tussen 7 en 18 uur, ƒ 5,— per uur, tot een maxi-
mum van ƒ 20,—;

b. voor werkzaamheden, verricht tussen 18 en 22 uur, ƒ 6,25 per uur, tot een maxi-
mum van ƒ 24,—;

c. voor werkzaamheden, verricht tussen 22 en 7 uur, op zaterdagen na 12 uur, op
zondagen en algemeen erkende Christelijke feestdagen, ƒ 7,50 per uur, tot een maxi-
mum van ƒ 30,—.

2. Indien de betrokken functionaris in hetzelfde etmaal werkzaam is geweest in
meer dan écn der in het vorige lid omschreven perioden, bedraagt de beloning voor
dat etmaal niet meer dan het hoogste der maximumbedragen, welke voor die perioden
zijn vastgesteld.

3. Voor berekening van dc ingevolge het eerste lid toe te kennen beloning geldt een
gedeelte van een uur, indien dit ten minste een half uur uitmaakt, als een vol uur.
Een gedrelte van een uur, dat korter is dan een half uur, wordt niet in aanmerking
genomen, behoudens in het geval,\' dat de werkzaamheden, welke gedurende een etmaal
zijn verricht, in totaal minder dan een half uur hebben geduurd, in welk geval dc
beloning voor een vol uur wordt toegekend.

De ingevolge artikel 1 toe te kennen beloning wordt, indien de werkzaamheden be-
staan uit:

a. onderzoek van vee, bestemd voor in-, uit- of doorvoer, verhoogd met een bedrag
van ƒ 3,— voor het eerste dier en ƒ 1,— voor elk volgend dier, doch ten hoogste met
een bedrag van ƒ 20,— per etmaal;

b. onderzoek van levend of geslacht pluimvee, bestemd voor uitvoer, verhoogd met
een bedrag van ƒ 1,50 per hoeveelheid van 1000 stuks of gedeelte daarvan, doch ten
hoogste met een bedrag van ƒ 20,— per etmaal.

Onze Minister van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening is bevoegd in bijzondere
gevallen afwijkingen van de bij dit besluit vastgestelde bedragen toe te staan.

Ons besluit van 19 september 1950 no. 21 Ster. 187, houdende toekenning van belo-
ningen aan plaatsvervangende inspecteurs van de Veeartsenijkundige Dienst en ge-
examineerde veeartsen in verband met door hen ter uitvoering van de Veewet of
Vogelziektenwet verrichte werkzaamheden, wordt ingetrokken.

Bij beschikking van de Minister van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening van
23 mei 1956 is dc invoer van levende entstoffen tegen coccidiose bij pluimvee ver-
boden.

DE WERELD DER ZOOGDIEREN door Dr. Fr. Bourlière, uitgegeven door H. J.
IV. Becht\'s Uitgeversmaatschapp, Amsterdam. Prijs: gebonden ƒ 35,—.
Dit bock is in een bijzonder mooie uitgave verschenen.

De inecr dan 200 foto\'s, waarvan vele in kleuren, zijn van een verbluffend goede kwa-
liteit, terwijl dc daarnaast opgenomen 32 tekeningen van de bekende dicrenschildcr
Paul Barrucl het geheel een nog aantrekkelijker uiterlijk geven.

Hoewel in dit lijvige boek dus een groot aantal platen is opgenomen, wordt hierdoor
de tekst niet overheerst. Integendeel, dc tekst is zeer interessant en geeft veel wetens-
waardigheden, die tot nu toe vrijwel of geheel onbekend waren. Het leven van de
zoogdieren wordt in hun natuurlijke staat beschreven, waarbij dc tekst is ingedeeld
volgens de nieuwste principes op ecologisch gebied. Dit bock zal voor ieder, die uit
menselijk of wetenschappelijk oogpunt belangstelling heeft voor het dier, een trots
bezit zijn.

DIE SCHWANGERSCHAFTSDIAGNOSE BEIM RIND, door Harry Tillman, hoog-
leraar aan de Vrije Universiteit te Berlijn. (Vijfde, volledig opnieuw bewerkte en
vermeerderde druk.) Uitgever: Paul Parey, Berlijn en Hamburg 1956; Halflinnen
DM 9j60.

Met veel genoegen heb ik dit boekje van 107 bladzijden en voorzien van 47 afbeel-
dingen, gelezen.

Het bestaat uit twee gedeelten. In het eerste wordt de functie van dc vrouwelijke
geslachtsorganen behandeld, in het tweede het onderzoek op en dc diagnose van de
graviditeit.

De veranderingen die gedurende de zwangerschap in de verschillende maanden op-
treden, worden uitvoerig en duidelijk besproken. .
Een uitgebreide literatuurlijst volgt aan het slot.

Dit boekje kan ik zowel de dierenarts als dc student zeer ter lezing aanbevelen.

VOEDERNORMEN VOOR DE LANDBOUWHUISDIEREN EN VOEDER-
WAARDE DER VEEVOEDERS; Uitgave Centraal Veevoederbureau in Nederland.
Deze 17e druk verschilt in zoverre van de voorgaande, dat de normen in grammen
zijn uitgedrukt, althans wat betreft eiwit en zctmeclwaarde.

Verder is het verteerbaar werkelijk eiwit (v.w.c.) voor melkkoeien en paarden niet
meer opgenomen, wat in het algemeen weinig kritiek zal ontmoeten. Bovendien kan
men met de formules op blz. 3 toch nog, wat het rund aangaat, met v.w.c. werken.
Voor de handclsvoedermiddelen zijn geheel nieuwe voederwaardccijfcrs opgenomen.
Het prettige van dit boekje is, dat het steeds weer verrijkt wordt met de nieuwste ge-
gevens. Vandaar dat deze druk toch niet onbelangrijk verschilt van de vorige, zodat
het eigenlijk beter is steeds de nieuwste druk te gebruiken, ook op landbouwscholen.
Een ieder die wel eens te maken heeft met rantsoenen en dus met rantsoenbereke-
ningen en de samenstelling van voedermiddclen, zoals de practicus op het platteland,
kan zeer veel plezier en gemak van deze degelijke gegevens hebben. Men steke dit
dunne boekje in de zak zodat het altijd bij de hand is. De prijs zal voor de meeste
practici wel geen bezwaar zijn, t.w. 15 cent, te storten op gironummer 473057, t.n.v.
penningmeester Centraal Veevoederbureau in Nederland, Landbouwwinterschool,
Boxtel.

Indien men in een betrekkelijk kleine weide een groot aantal drachtige zeugen houdt
tezamen met niet-draehtige zeugen, bestaat er dan gevaar dat door uitcheiding van
oestrogene stoffen door de drachtige dieren, de vruchtbaarheid der niet-drachtige
dieren ongunstig wordt beïnvloed ?

Drachtige zeugen kunnen met de urine oestrogene stoffen uitscheiden. In hoeverre
deze van invloed kunnen zijn op de vruchtbaarheid van nict-drachtige dieren, is niet
met zekerheid bekend.

Er is een gerede kans, dat deze stoffen bij opneming per os in de lever zullen worden
afgebroken en zodoende geer nadelige invloed op het niet-drachtige dier zullen uit-
oefenen.

Het antwoord op vraag no. 6 in het Tijdschrift van 15 november 1.1. (blz. 1029/31)
eindigt met het verzoek om ook een juridisch oordeel te mogen vernemen.
Ik wil trachten aan dit verzoek te voldoen.

Het gaat dus om de vraag of bij neurolymfomatosis en in het algemeen bij ziekten
van het lcukosis-complcx" sprake kan zijn van een koopvernietigend gebrek en voorts
of deze koopvernietiging dan betrekking moet hebben op de gehele koppel hennen
dan wel enkel op de ziek-geworden dieren.

Ik wil beginnen met de vraag of in casu tot een verborgen gebrek in de zin der wet
kan worden geconcludeerd. Daartoe is, gelijk bekend, nodig, dat het gebrek tot voor
de koop kan worden geantedateerd. D.w.z. dat het gebrek in de kiem aanwezig moet
zijn. En hier zitten wij al midden in de perikelen, want het veterinaire antwoord
op vraag 6 geeft omtrent de mogelijke antedatering uitermate weinig houvast.
Immers is er verschil van mening over de vraag op welke leeftijd het dier niet meer
te infecteren is. Neemt men b.v. aan een grens van acht weken en zijn hennen van acht
weken afgeleverd, die nadien blijken ziek te zijn, dan zou geantedateerd kunnen wor-
den mits de grens van acht weken met stelligheid vast staat. Ontbreekt dit positieve
gegeven, dan valt niet te antedateren.

Houdt men een grens van drie weken aan en worden kuikens van één week afge-
leverd, dan blijven er twee weken van infecticmogelijkheid open, buiten het bedrijf
van de verkoper. Alleen in het geval dat de kuikens noch bij het vervoer naar de
koper, noch op diens bedrijf met smetstof in aanraking zijn gekomen -— welhaast een
probatio diabolicum! — zou misschien een antedatering mogelijk zijn.
Behalve de dus uiterst moeilijke, zo niet onmogelijke, antedatering is er de kwestie
of steeds zal kunnen worden aangetoond dat nu juist de infectie met het virus de
uitsluitende doodsoorzaak is. Uit de beantwoording van veterinaire zijde krijg ik de
indruk dat ook dit nog maar dubieus is.

Het geheel overziende ben ik van mening — en ik onderschrijf aldus de mening van
diergeneeskundige zijde — dat het niet geraden is de leukose en neurolymfomatosc
op het terrein der verborgen gebreken te introduceren.

Wil de verkoper een mogelijke actie op dit punt tc allen tijde vermijden, dan zal hij
goed doen gebruik te maken van het bepaalde bij art. 1542 B.W. en zijn aansprake-
lijkheid op dit punt uitdrukkelijk uitsluiten: d.w.z. deze uitsluiting in zijn verkoop-
voorwaarden opnemen.

Een andere vraag is of, wanneer het verborgen gebrek als zodanig vast zou staan,

dan alleen de zieke dieren in de vordering moeten worden betrokken of de gehele
gekochte koppel. Dc koppel is in één koop begrepen. Ageert de koper ex art. 1540
B.W. dan vraagt hij vernietiging van dc koop en deze betreft de gehele koppel, zodat
zieke èn gezonde dieren terug moeten. In een dergelijke geval verdient m.i. de actio
quanti minoris dc voorkeur, immers dan behoeft er niets terug en wordt een
prijsvermindering toegewezen.

Maar — er is nog iets anders. Indien de koper bij de verkoper b.v. tweehonderd
kuikens bestelt, welke tweehonderd dieren door de koper niet tevoren bepaald zijn
uitgezocht en dus door dc verkoper naar eigen goeddunken uit zijn voorraad worden
geleverd, dan is er sprake van een soortkoop. En nu is de geldende jurisprudentie —
waarmede ik het overigens niet eens ben, maar dat doet hier niet ter zake -— dat op
dc soortkoop de verborgen gebreken-regeling niet van toepassing is. Dit beduidt, dat,
zo daartoe termen zijn, uit hoofde van wanpracstatic kan worden grageerd. Wan-
pracstatic moet echter bewezen worden. En dit bewijs is zeker niet eenvoudiger dan
dat op grond van verborgen gebrek. Juist omdat een zo hoog aantal dieren virusdrager
is en het virus practisch op alle bedrijven voorkomt is het bovendien de vraag of het
afleveren van virusdragers als een vorm van wanpracstatic moet worden gezien en
niet veeleer dc aanwezigheid van virusdragers als tot het normale bedrijfsrisico be-
horend moet worden gerekend.

Alleen de voortschrijdende ontwikkeling der wetenschap kan misschien in dc toekomst
tot een andere, herziene, beantwoording nopen.

Voorzover U thans nog wensen mocht hebben omtrent dc vermelding van Uw per-
sonalia daarin, gelieve U zich hierover direct in verbinding tc stellen met het redactie-
lid Dr. J. M. van Vloten, Prins Mauritskade 99, \'s-Gravenhage.

Nog slechts enkele dagen en dc definitieve opmaak van onze diergeneeskundige gids
1957 is een feit.

Op 23 en 24 januari 1957 zal de Stichting C.L.O.-controle in samenwerking met de
drie Centrale Landbouworganisaties en de Nederlandse Pluimveefederatie voor de
zesde maal een meeting „Wetenschap voor de Praktijk" organiseren. De studiedagen
worden wederom gehouden in de zalen van het Jaarbeursgebouw-Restaurant te
Utrecht.

In de eerste plaats komen die onderwerpen in aanmerking, welke verband houden
met de veevoeding; daarnaast aanverwante problemen b.v. veeziekten, huisvesting en
fokkerij, conserveringsmethoden en verbouw van voedergewassen, zuivel enz. Dus
in het algemeen problemen, die voor de praktische veehouder van belang zijn en
voldoende interessant zijn om de aandacht van de toehoorders in beslag te nemen.
In voorgaande jaren werd een niet onbelangrijk deel der voordrachten verzorgd door
dierenartsen. Wij juichten dit zeer toe, daar ons gebleken is, dat de belangstelling
der toehoorders voor problemen, die betrekking hebben op de ziekten bij het vee,
bijzonder groot is.

Wij zijn voornemens elke spreker een spreektijd van 15 minuten te geven, waarna het
volgende kwartier gebruikt kan worden voor discussies.

Alleen op 23 januari zal een zaal beschikbaar zijn voor de afdeling Pluimveehouderij,
een tweede voor onderwerpen, welke alle diersoorten betreffen.

De tweede dag begint met de Algemene Vergadering van de Stichting C.L.O.-
controle. Hierna zullen weer in twee zalen de voordrachten worden voortgezet.
Opgaven voor het houden van een korte voordracht tijdens bovengenoemde studie-
dagen, worden gaarne ingewacht.

Het Dagelijks Bestuur van de Hollandsrhe Maatschappij der Wetenschappen te Haar-
lem heeft besloten de bate van vermoedelijk ƒ 5500,—, die in 1957 door de Maat-
schappij uit het Pieter Langerhuizen Lambertuszoon-fonds zal worden verleend, te
besteden tot bevordering van de studie der Zooologie, incl. Veterinaire weten-
schappen.

Tot het ontvangen van de bate komen in aaninrrking personen, al dan niet leden
van de Hollandsche Maatschappij der Wetenschappen, zowel als instellingen, al dan
niet rechtspersoonlijkheid bezittend.

Aanvragen tot het verkrijgen van de bate moeten vóór 1 januari 1957 aan de secre-
taris der Maatschappij, Dr. J. A. Bierens de Haan, Spaarne I 7 te Haarlem, worden
gezonden met inachtneming van het volgende:

a. de naam, voornamen, woonplaats en werkkring van de aanvrager, en wanneer
het een instelling betreft: een duidelijke aanduiding dier instelling.

d. al datgene, wat de reden van de aanvrage, zowel als de omstandigheden, waar-
onder de aanvrage geschiedt, nader kan in het licht stellen of aannemelijk maken.

e. een verklaring door de aanvrager, dat bij toekenning van de bate resultaten van
het onderzoek, waartoe de bate strekt, aan de Maatschappij ter opname in haar
werken zullen worden aangeboden en in geen geval binnen zes maanden na de aan-
bieding zonder toestemming der maatschappij zullen worden in het licht gegeven;
een en ander tenzij de bate verstrekt ware in samenwerking met enig ander lichaam
of genootschap en omtrent die uitgave met zulk lichaam of genootschap enige
andere regeling getroffen is. Bij publikatie van de resultaten van het onderzoek,
waartoe de bate verstrekt werd, is de begunstigde gehouden de ondersteuning van

Aanvragen van het gehele bedrag hebben de voorkeur boven kleinere aanvragen.
Verschijning Landbouwgids 1957 vertraagd.

Door onvoorziene omstandigheden is het verschijnen van de Landbouwgids 1957
met ongeveer een maand vertraagd. Dc gids zal nu omstreeks 15 december a.s. ge-
reed komen.

Aangezien de belangstelling ook dit jaar weer buitengewoon groot is, zal dc Staats-
uitgeverij alles in het werk stellen, de aflevering zo vlot mogelijk te doen geschieden,
dat het mogelijk zal zijn alle bestellingen die vóór 1 december a.s. worden gedaan
nog voor Kerstmis kunnen worden uitgevoerd.
De bestellingen worden in volgorde van binnenkomst behandeld.

Dc agenda 1957, die bijzonder mooi is uitgevoerd, heeft tot onderwerp „De kunst
en het dier" en is daardoor zeer aantrekkelijk o.a. voor dierenartsen en diergenees-
kundige studenten. Tegenover de tweetalige wcek-kalenderbladen, n.1. in het Neder-
lands en het Engels, bevinden zich 53 afbeeldingen van diervoorstellingen gekozen uit
het bezit aan schilderijen, tekeningen, prenten, beeldhouwwerken en voorwerpen van
kunstnijverheid (glas, aardewerk, kant) van het Museum Boymans. Met de afbeel-
dingen op de omslag mee is het totale aantal dus 55. Dc reproducties zijn in roto-
gravure uitgevoerd; dc kalenderbladen bieden ruimte voor het maken van notities en
kunnen na gebruik desgewenst verwijderd worden, men houdt dan een reproductje-
boek over. Zowel door de verscheidenheid van de kunstwerken als van de afgebeelde
dieren is een bijzonder levendig en boeiend geheel tot stand gekomen. Bovendien
heeft dit onderwerp de mogelijkheid geboden de aandacht te vestigen ook op minder
algemeen bekende kunstwerken in het museum.

De agenda is uitgegeven met een toelichtende tekst in het Nederlands en in het
Engels, en is daarom ook bijzonder geschikt als Nieuwjaarsgeschenk voor relaties en
vrienden in binnen- en buitenland. Dc prijs is ƒ 3,50.

Daar de ervaring heeft geleerd dat de oplage spoedig is uitverkocht, is het gewenst
dc bestelling zo spoedig mogelijk in tc zenden bij dc Directeur van het Museum
Boymans tc Rotterdam.

Ondanks het feit, dat volgens de meitellingen het aantal melk- en kalfkoeien in 1955
veertigduizend lager was dan in 1954, steeg het aantal koeien dat op produktie wordt
gecontroleerd met bijna 9000. Dit had tot gevolg, dat het percentage op produktie
gecontroleerde koeien steeg van 59.8% in juli 1954 tot 62% in 1955.
Nederland ligt daarmee het hoogst van alle landen ter wereld.

Het percentage gecontroleerde koeien in de verschillende provincies loopt nogal uit-
een. Het hoogst is Friesland met 80.8%, verder liggen ook Drente met 74.0% en
Overijsel met 67.8% boven het gemiddelde. Noord-Holland nadert het gemiddelde
dicht met 60.9%, dan volgen Gelderland (53.4%) en Groningen (52.3%) en Utrecht
(51.0%). Iets beneden dc 50% ligt Limburg met 47.1% en verweg het laagst ligt
Zeeland met 27.6%. De enige provincie waar het percentage iets is gedaald is Gro-
ningen (van 52.4% tot 52.3%).

Ten aanzien van dc toepassing van de 2-, 3- en 4-weekse controle in Nederland, is de
2-weekse controle nog steeds de meest gebruikelijke methode: 48.7% der koeien
worden n.1 om de 2 weken bemonsterd; met 44.1% is dit om de 3 weken en 7.2%
om dc 4 weken het geval.

Vergeleken met het vorige verslagjaar zijn de 2- en 4-weeksc iets af- en is de 3-
weekse controle iets toegenomen.

In totaal doen in Nederland 90.131 bedrijven aan melkcontrole, terwijl het gemid-
delde aantal koeien per bedrijf 10.37 bedraagt.

Het aantal melkcontrole-verenigingen bedraagt 1071 of 28 minder dan het vorige jaar,
de kleinste omvatten minder dan 100, de grootste minder dan 7500 koeien, gemid-
deld 872 (of 30 meer dan het vorige jaar). Dat een en ander nog al van betekenis
is, kan blijken uit het feit dat deze verenigingen in totaal 7300 personen in dienst
hebben.

Omtrent de produktiecijfers en speciaal ook ten aanzien van de produktiestijging in
de na-oorlogse jaren geeft de volgende tabel een overzicht.

Bij deze tabel moet worden opgemerkt, dat de geconstateerde stijging in produktie
verkregen is ondanks de sterke toeneming van het aantal in de berekening betrokken
dieren van 218000 in 1947 tot .^r)94000 in 1955, en ondanks een vrij sterke verjonging
van de Nederlandse veestapel (waarbij de t.b.e.-bestrijding ongetwijfeld een belang-
rijke rol heeft gespeeld.) Verder blijkt uit een vergelijking van de laatste 4 kolommen
dat het vetgehalte der melk van jonge dieren belangrijk hoger is dan het melkvet-
gehalte van 5 jaar en oudere dieren.

Bureau: Rubenslaan 123, Utrecht. Tel. 030—11413. Gironummer 511606 ten name
van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Het betreffende arrest van de Hoge Raad maakt na 1 januari 1957 een eind aan het
fiskale voordeel van praktijk-overdracht en associatie tegen recht op lijfrente of winst-
deling. Na genoemde datum zal over het bedrag van de overdrachtswinst (incl. good-
will) nadat dit verminderd is met vrijstelling van ƒ 7.500,— bij overdracht van de
gehele praktijk inkomstenbelasting verschuldigd zijn, al kan hiervoor toepassing van
artikel 48 B.I.B. gevraagd worden, waardoor de belasting minimaal 20% en maximaal
40% zal bedragen.

Slechts indien een lijfrente beslist noodzakelijk is voor levensonderhoud, is de Minister
bereid te overwegen of een tegemoetkoming verleend kan worden, waarbij echter op-
gemerkt wordt dat tengevolge van het tot stand komen van de Algemene Ouderdoms-
wet het aantal gevallen, waarin het bepaald noodzakelijk is om ter voorziening in het
levensonderhoud het vermogen in een lijfrente om te zetten, zal afnemen.
Tot 31 december a.s. gelden de oude bepalingen, waarom het van belang zou kunnen
zijn plannen, in 1957 de praktijk neer te leggen of een associatie aan te gaan, nog
dit jaar uit te voeren. Of van het voordeel van overdracht tegen lijfrente te profiteren
dient dan alles vóór 1 januari geregeld te zijn.

Op initiatief van dc Vereniging van Nederlandse Mengvoederfabrikanten is op don-
derdag 13 december 1956 een discussiedag georganiseerd in de grote dinerzaal van
het Jaarbcursrestaurant te Utrecht, over het probleem van de veevoeding in het al-
gemeen en het verband tussen varkensvoeding en varkensziekten in het bijzonder.
Alle belangstellenden zijn van harte welkom.

10.30 uur : Openingswoord door de Voorzitter van de Vereniging van Neder-
landse Mengvoederfabrikanten, Ir. S. J. Rooda te \'s-Gravenhage.
10.45-11.15 uur: Inleiding van de heer A. M. A. Langeraad te Peursum: De taak

taak van de mengvoederfabrikant.
12.00-12.30 uur: Nabespreking.
12.30-14.00 uur: Gemeenschappelijke lunch.

14.00-14.15 uur: Heropening door de Voorzitter van de Maatschappij voor Dier-
geneeskunde, de heer D. Ilendrikse te Gorinchem.
14.15-15.00 uur: Inleiding door de heer Ir. G. Kingma te Maarssen: Varkensvoeding

in verband met varkensvoeding.
16.00-16.45 uur: Nabespreking.
16.45 uur : Sluiting.

Het 35ste natuur- en geneeskundig congres zal worden gehouden te Maastricht op
23, 24 en 25 april 1957.

Als hoofd-onderwerp is voor dit congres gekozen: „Mijnbouw en de verschillende
wetenschappen".

Gepoogd zal worden één morgen vrij te houden voor afdelingen en onderafdelingen
voor het doen houden van voordrachten van algemene aard.
Het Congres zal alleen voor leden toegankelijk zijn.

De contributie bedraagt voor gewone leden ƒ 4,— per jaar, minstens tweemaal
achtereen te voldoen, terwijl tijdelijke leden, alleen voor het 35ste congres, ƒ 5,—
contrbiutie betalen en daarnaast ook ƒ 4,— moeten voldoen voor het ontvangen der
Handelingen; leden-studenten betalen ƒ 1,50.

Opgaven voor het lidmaatschap kunnfii worden gericht aan het secretariaat van de
Vereniging Het Nederlands Natuur- en Geneeskundig Congres, Jos. Haydnlaan 3,
Utrecht.

Op maandag 3 december 1956 16.00 uur hoopt Dr. M. Tausk zijn ambt als buiten-
gewoon hoogleraar in de faculteit der geneeskunde aan de Rijksuniversiteit te Utrecht
om onderwijs te geven in de theoretische endocrinologie, in het Groot-Auditoriuin te
aanvaarden met het houden van een redevoering in de Nederlandse taal.

De eerstvolgende vergadering van de Groep Directeuren van Vleeskeuringsdiensten
zal worden gehouden op 26 januari 1957.

Onderstaande collegae hopen hun 25-jarig jubileum als dierenarts te herdenken:
op 3 december:

J. H. Loinan, Ommerdijk 81, Den Hulst (O.).
J. Mol, Botticellistraat 3, Amsterdam.
H. Nikkels, Vasserwcg A-102, Tubbergen (O.).
J. S. Reinders, van Limburg Stirumwcg 13, Kollum.
W. M. Westerhof, Spoorstraat 13, Bodegraven.

VAN DE REDACTIE
Suggesties betreffende de uitvoering van het Tijdschrift voor Diergenees-
kunde.

Nu de laatste aflevering van het 81ste deel van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde
in bewerking is, doet zich dc vraag voor, of de nieuwe jaargang misschien in bepaalde
opzichten dient te worden veranderd. De overgang naar een andere drukkerij heeft
uiteraard enige veranderingen te weeg gebracht, die nu met ingang van 1 januari
1957 eventueel weer kunnen worden gewijzigd, waarbij de Redactie zo mogelijk re-
kening wil houden met bepaalde wensen.

Suggesties ten aanzien van het uiterlijk van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde
(omslag, lettertype etc.) worden gaarne ingewacht bij het bureau van de Redactie.

In verband met de sluiting van de drukkerij gedurende dc gehele Kerstweek moet
de aflevering van 1 januari 1957 van tevoren worden gedrukt.

Advertenties voor dit nummer dienen daarom uiterlijk 18 december te worden op-
gegeven.

Het bestuur van de D.S.K. heeft de eer U mede te delen, dat het traditionele
St. Nicolaasfeest van dc D.S.K. dit jaar gehouden zal worden op vrijdag 7 deccmb-r
a.s. in „Dc Dietsche Taveerne". Aanvang 20 uur.

Wij nodigen alle leden van dc Maatschappij voor Diergeneeskunde uit om met hin
dames dit roemruchte feest luister bij te zetten.

De toegangsprijs bedraagt ƒ 4,— per persoon, voor buitengewone leden ƒ 3,—.
Avondkleding gewenst!

Het Hoofdbestuur heeft de volgende collegae aangenomen als lid van de Maatschap;ij
voor Diergeneeskunde:

Het Hoofdbestuur draagt de volgende collegae voor het lidmaatschap van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde voor:

I. L. Nathans, Boulevard Hcuvclink 100, Arnhem.
A. G. J. Ruys, Prins Bcrnhardlaan 21, Woerden.

Het Hoofdbestuur heeft de diergeneeskundige kandidaat C. G. Vervoorn aangenomen
als kandidaatlid van dc Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Haar, J. G. J. ter, te Haaksbergen, naar Enschcdesewcg 5, aldaar (tel. no. ongewij-
zigd), gr. 819398. (85)
Hcilersig, H. J., te Diepenveen, huisnummer tc wijzigen in 63. (86)
Hoekstra, Prof. Dr P., te Bilthoven, naar Prins Bcrnhardlaan 40, aldaar (tel. nos.

Jonge, W. K. dc; Oosthuizen, Oostcindc 130; tel. 02991—455; P., ass. bij J. Stapel.

Loman, J. H., te Den Hulst (Ov.), naar ]. P. Backxlaan 81, aldaar, tel. 05296—205.

Schuld, J. M.; 1956: Gouda, Turfmarkt 119; tel. 01820—2823; wnd. D. (109)
Slingerland, J.; 1956; tijd. adres Schoonhoven, Bonrepas 21; tel. 01823-456; D.

te rekenen m.i.v. 1 januari 1957, als Rijkskcurmeester in bijzondere dienst en als
plaatsvervangend Inspecteur bij de Veeartsenijkundige Dienst.

Ilorbach, H. J. C., tc Gulpen, te rekenen m.i.v. 1 november 1956, als plaatsvervan-
gend Inspecteur bij de Veeartsenijkundige Dienst. (90)
Voorderman, A., tc Markelo, tc rekenen m.i.v. 1 januari 1957, als Rijkskeurmccstcr
in bijzondere dienst bij de Veeartsenijkundige Dienst. (117)

tot Rijkskcurmeester in bijzondere dienst bij de Veeartsenijkundige Dienst.
Burg., S. van der, tc Utrecht, tc rekenen m.i.v. 1 maart 1957, tot Kcuringsveearts-
hoofd van dienst en directeur van het abattoir tc Harderwijk. (75)

Bobcldijk, V., te Utrecht, tc rekenen m.i.v. 16 mei 1956, tot assistent aan de
Rijksuniversiteit te Utrccht, faculteit Veeartsenijkunde, afd. Pathologisch Instituut.

De heer G. Grootenhuis, te \'s Heer Arendskerke, is op donderdag 29 november 1956
aan dc Rijksuniversite it tc Utrecht gepromoveerd tot doctor in dc diergeneeskunde op
het proefschrift: „Een statistisch onderzoek betreffende de voortplantingsstoornissen
bij het paard." (84)

gevraagd voor kortere of lan-
gere tijd in plattelandspraktijk
in het Centrum van het land.

Brieven onder 110. 32 aan de
Mij. voor Diergeneeskunde,
Rubenslaan 123, Utrecht.

bevolking overwegend R.K.
Spoed gewenst, geheimhou-
ding verzocht en verzekerd.
Brieven onder letter 29 aan
de adm. van dit blad.

Op 30 juni 1956, overleed na een verblijf van twee weken in het ziekenhuis te Tilburg,
collega Jan Mallens, in de leeftijd van 07 jaar.

De dood kwam voor hem /elf niet onverwacht. Wij, zijn collegae en vrienden, waren
diep onder de indruk bij het vernemen van zijn overlijden. Wij konden ons moeilijk
voorstellen, dat deze vitale persoonlijkheid, met zijn ijzersterk gestel, voorgoed van
ons was heengegaan.

Johannes Maria Thcodorus Arnoldus Mallens werd geboren op 26 januari 1889 te
Tilburg. Hij genoot Middelbaar Onderwijs aan de H.B.S. aldaar en behaalde in 1909
het einddiploma. Datzelfde jaar liet hij zich als student inschrijven aan de toenmalige
Rijks-Veeartsenijschool. Hier leerde ik Jan kennen.

Hij genoot met volle teugen van het studentenleven en maakte spoedig veel vrienden.
Trouw lid van het destijds bloeiende Absyrtus, wist hij steeds een gezellige sfeer om
zich heen te scheppen. Door zijn explosieve natuur kwam hij bij meningsverschil nogal
eens in conflict; overigens was hij zeer bescheiden en timmerde niet graag aan de weg.
Hij had sterk zijn sympathieën en antipathieën, stak dat ook niet onder stoelen of ban-
ken, maar behoorde men één keer tot zijn vriendenkring, dan kon men volkomen op
hem bouwen.

In 1917 vestigde hij zich in zijn geboorteplaats als praktiserend dierenarts. Hij ver-
wierf spoedig het volle vertrouwen van zijn clienten. Door zijn zeer grote energie
bouwde hij zich een zeer uitgestrekte praktijk op. Het feit, dat o.m. door de intensi-
vering van de diergeneeskundige werkzaamheden, het praktijkgebied van collega
Mallens omstreeks 1920, thans aan 10 collegae een bestaan verzekert, geeft wel een
duidelijk beeld van zijn enorme werkkracht. Terwijl de meeste collegae de auto prefe-
reerden voor het bezoeken van de patiënten, bleef hij steeds trouw aan zijn zware
Harley Davidson.

Op 1 december 1922 werd hij benoemd als plaatsvervangend Directeur en Keurings-
veearts aan het abattoir te Tilburg, uit welke betrekking hij op 1 februari 1954 werd
gepensioneerd. In deze functie toonde hij zich een zeer consciëntieus ambtenaar.
Op 24 juli 1922 trad hij in het huwelijk met Mej. Johanna Marie Vollaers, eveneens
woonachtig te Tilburg. Dit huwelijk, waaruit twee dochters en een zoon werden
geboren, was zeer gelukkig. Een grote slag was het voor hem, toen hij zijn vrouw op

betrekkelijk jonge leeftijd verloor. Dit verlies is hij nooit geheel te boven gekomen,
liet moet voor hem, tijdens zijn ziekbed, een grote rust geweest zijn te weten, dat zijn
drie kinderen, waarvoor hij zich steeds een zorgzame vader toonde, zeer goed bezorgd
zijn.

Op 4 juli is hij op het kerkhof te Tilburg naast zijn vrouw ter ruste gelegd.
Zijn trouwe vriendschap zal voor mij steeds een dankbare herinnering blijven.
Beste Jan, rust in vrede.

Discussie naar aanleiding van de inleidingen, gehouden op het weten-
schappelijk gedeelte van de 102de Algemene Vergadering, gehouden op 20
oktober 1956.

Dc discussieleider, de heer A. M. Frens, geeft achtereenvolgens gelegenheid aan Dr. P.
H. W. Tacken, Heythuizen, Prof. Dr. L. Seekles en Dr. D. Talsma om hun inleiding¹
nog kort nader toe te lichten.

Aspecten van het regulerend systeem en de verhouding bodcm-plant-dier,
in verband met enkele stofwisselingsziekten.

Het is niet zo eenvoudig om in een betrekkelijk kort tijdsbestek een overzicht te geven
over het onderwerp „Aspecten van het regulerend systeem en de verhouding bodem-
plant-dier, in verband met enkele stofwisselingsziekten.²)

Ik geloof dat ik verstandig doe wanneer ik het regulerend systeem in de aanvang vol-
komen laat rusten, om ons allereerst bezig te houden met de gegevens verkregen uit
het bodemonderzoek en die van de planten.

Daarop aansluitend kunen we dan vergelijken de gegevens, verkregen bij het gewassen-
onderzoek en het resultaat, verkregen bij het mineralogisch-onderzock, verricht bij het
dier, om daarop aansluitend deze gegevens te zien in verband met enkele componen-
ten van het regulerend systeem voorzover deze voor ons, in verband met het gestelde
onderwerp, het allereerst van belang zijn.

Van de 12 bedrijven, die in het algemeen onderzoek betrokken waren, kwamen op 6
bedrijven voorheen regelmatig gevallen van kopziekte voor en op 6 bedrijven niet.
Achteraf is gebleken, dat het weinig zin heeft deze bedrijven in twee groepen in te
delen en we kunnen ze dus in onze bespreking van den beginne af wel als cén groep
zien.

De grond werd onderzocht op zuurgraad: [pil (KC1) cn pH (water)], die tevens
in het algemeen besproken een maat vormt voor de kalktoestand van de bodem. In
bepaalde gevallen, wanneer daar aanleiding voor was, werd ook het CaCo3-gehalte
in de bodem bepaald. Het kali werd vrijwel steeds bepaald als kali-getal. Het kali-
getal geeft aan: de kali-toestand van de humus (0.09 kg. per 1000 kg. humus komt
overeen met een eenheid van het K-getal).

Alleen in humus-arme grond (klei en löss) werd het kali bepaald als kali-gehalte. Dit
is het kali-gehalte, uitgedrukt in duizendsten.

De fosfaat-toestand werd bepaald als P-citroen. (Dit is het in 1% citroenzuur oplos-
bare PaOs.)

Wanneer we de toestand van de grond in deze vergelijken met dc mineraal-gehalten
in de plant, clan kunnen we daaruit de gevolgtrekking maken:

dat bij een goede pH een normaal Ca-gehaltr in de plant te verwachten is. Indien
deze te laag is, is de kans groter dat ook het Ga-gehalte in de plant aan de lage kant
is. Is deze te hoog dan is de kans eveneens groter dat het Ga-gehalte in dc plant, vol-
gens de daarvoor gestelde norm, aan de hoge kant is.

I en aanzien van het K vinden we een overeenkomstige correlatie, waarbij dus van
grotere afwijkingen in de bodem wel een afspiegeling, doch in kleinere mate, in de
plant is terug te vinden en verder zó, dat indien we het K-getal in dc grond goed

1 De tekst van de volledige voordrachten is gepubliceerd in de aflevering van 1
oktober 1956 van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde.

2 Behalve het cijfermateriaal waarover wij uit andere hoofde kunnen beschikken,
werden in verband met dit onderzoek op 12 bedrijven onderzocht en verwerkt:
182 grondmonsters waarin 1381 bepalingen;
281 gras- en gewasmonsters waarin 1399 bepalingen;
170 bloedmonsters van runderen waarin 743 bepalingen en
en verder:

noemen, te verwachten is dat het K-gehalte in het gewas te hoog is; terwijl wanneer
we dit in de bodem matig of zeer matig vinden, clan veeleer te verwachten is, dat het
K-gehalte in de plant overeenkomt met de norm die we ons, als zijnde normaal, voor-
stellen.

Ook wat het Mg-gehaltc van de plant betreft vinden we een correlatie tussen het
gehalte in de bodem en in de plant. Ook hier zijn de te verwachten afwijkingen in
de plant vaak minder groot dan in de bodem. Hierbij moeten we echter, in tegen-
stelling tot de opmerking die we bij het K maakten, zeggen, dat, wanneer we het Mg-
gehalte in de bodem goed noemen, te verwachten is dat het Mg-gehalte iil de plant
en met name in het voorjaarsgras te laag is.
Uit deze korte beschouwing volgt:

Er is een correlatie tussen de mineraal-bestanddelen, die we aantreffen in de grond en
de daarop groeiende gewassen.

Overmaten en tekorten in de bodem vinden als regel een afspiegeling in de plant.
De afwijkingen van het gemiddelde zijn in de plant kleiner dan in de bodem. De
plant bezit t.o.v. de opname van deze stoffen — wat trouwens ook te verwachten is —
een zekere selectiviteit.

Het gevonden cijfer-materiaal doet de indruk ontstaan, dat het niveau van het K-
gehalte in de bodem voor onze graslanden in verband met bet te verwachten K-
gehalte in de plant in vele gevallen te hoog is, cindat de norm die men aanhoudt
voor het K-getal, waarop de bemesting wordt gebaseerd, althans volgens onze indruk,
te hoog is.

Het omgekeerde kan gezegd worden van het Mg. Bij een Mg-gehalte van de bodem,
dat wij normaal noemen, is althans in het voorjaarsgras een Mg-gehalte te verwachten,
dat wij te laag noemen.

Wanneer we de Mg-gehalten in het gras in het voorjaar, zomer en herfst van een-
zelfde perceel met elkaar vergelijken, dan is te verwachten dat het Mg-gehalte in het
voorjaarsgras ongeveer 1/3 lager is dan in de zomer en herfst. In het voorjaarsgras
bleef het Mg-gehalte dan ook praktisch in alle gevallen onder de norm, die wij ons
daarvoor, als zijnde normaal, stellen.

Verder valt ook op dat het Na-gehalte in het gras in alle gevallen lager was dan de
norm die algemeen als normaal wordt aangehouden.

Hieruit volgt vanzelfsprekend dat dc K/Na, K/Ca en K/Mg in zeer veel gevallen te
ruim waren.

Het valt op dat de gehalten van de zuurvormende elementen, het chloor, fosfaat en
sulfaat in de plant vrijwel steeds in overeenstemming zijn met de daarvoor gestelde
normen. Dit geldt ook vrijwel wanneer het fosfaat-gehalte in de bodem afwijkend is.
Het fosfaat-gehalte in de plant kan nog wel eens ruim zijn als het in de bodem slechts
matig is.

Wanneer we als volgend punt de mineraal-verhouding in de plant en die van het dier
aan een nadere beschouwing onderwerpen.dan blijkt, dat de afspiegeling van de Ca-
toestand in het organisme van de normale koe, die we aantreffen in het bloedscrutn,
vrij constant is (al is die in december dan iets lager). Afwijkingen kort vóór en na
het kalven blijven hier buiten beschouwing. Datzelfde geldt voor het K en Na, on-
danks dat we in het voorjaarsgras een hoog K- en laag Na-gehalte aantreffen.
De gehalten aan 1\' in het blocdserum schommelen eveneens weinig en bleken in het
voorjaar en zomer gemiddeld een beetje hoger, maar dit zegt weinig. In het alge-
meen liggen de door ons gevonden P-waarden in het blocdserum, die vooral betrek-
king hebben op goede produktie-dieren, die tenminste 3 maal gekalfd hebben, boven
de norm. We moeten dit zien als een symptoom waaruit blijkt dat het regulerend sys-
teem in deze volledig belast is. Persoonlijk had ik in verhouding tot de rest van het
jaar, in het voorjaar (mei) gemiddeld de meest hoge waarden verwacht, omdat dan dc
toestand van latente tetanie het vaakst bij onze melkkoe te verwachten is. Dit was
niet het geval.

bloed is het laagst in het voorjaar. Het bedraagt in mei ongeveer 1/4 minder dan in
de zomer, herfst en winter.

Dat dit geen tocvalsbcvinding is wordt nog eens benadrukt door een onderzoek bij
varkens, hetgeen in dezelfde tijd, in verband met het aantreffen van spierdegeneratie,
als slachtbevinding, bij varkens op ons laboratorium plaats vond.

Een correlatie tussen het Mg-gehaltc van het bloed en het optreden van spierdegene-
ratie werd daarbij beslist niet gevonden. Wel bleek toen dat het Mg-gehaltc in het
bloed bij varkens in het voorjaar eveneens gemiddeld ongeveer 1/5 lager was dan in
de zomer en herfst. Dit is een ons wel sterk opvallende overeenkomst met onze melk-
koe.

Resumerend kunnen wc dus hieruit dc gevolgtrekking inakcn dat het organisme van
de melkkoe een grote selectiviteit aan dc dag legt wat betreft de opname en afgifte
van mineralen en dat dit wat betreft dc macro-elementen t.o.v. het Mg het kleinst
schijnt te zijn.

Ondanks het feit, dat vooral in het voorjaar het aanbod van het K als regel groot
en het aanbod van Na vaak klein is, zien we hiervan bij de koe geen enkele afspiege-
ling in dc gehalten die wc in het blocdscrum aantroffen. Het moet dus wel zó zijn, dat
de selectiviteit, wat betreft opname en afgifte van deze elementen, dus ook wat be-
treft het regulerend vermogen t.o.v. K en Na, bij dc koe wel bijzonder groot moet zijn.
Dit behoeft ons niet te verwonderen. Het is immers zó dat dc opname van K, Na en
Cl in de darm veel gemakkelijker plaats vindt dan die van Ca, Mg en P.
Bij een eventueel afwijkend aanbod van K, Na en Cl kunnen daarbij gemakkelijk
grotere hoeveelheden van deze elementen via dc urine worden uitgescheiden of even-
tueel bij een gering aanbod van b.v. Na kan het lichaam hiermede zeer zuinig zijn.
Zonder hierbij alle componenten van het regulerend systeem tc noemen, o.a. die waar-
van dc bijnier zelf weer afhankelijk is, zou ik hier willen wijzen op een bepaalde
groep coi ticosteroïden gevormd in de bijnierschors, die in sterke mate een verhoogde
uitscheiding van K en het vasthouden van Na en Cl (en omgekeerd) kunnen bewerk-
stelligen.

Het aanbod van Ca, Mg en P aan onze melkkoe moet, in verhouding tot dc behoefte,
in elk geval groot zijn. Dc opname van deze elementen in dc darm is veel moeilijker.
Een groot deel van deze elementen, die met het voedsel worden opgenomen, vinden
we terug in de ontlasting.

Van dc elementen Ca en P is bij normale dieren een groot depot (o.a. in de beende-
ren) aanwezig. Dc mobiliscring van deze elementen en dc uitscheiding daarvan door
dc nier is vooral wat het P betreft in sterke mate afhankelijk van dc functie van dc
bijschildklicr.

Ten aanzien van het Mg, waarbij van een depót-vorming geen sprake is, is een der-
gelijke regulering niet bekend. Daar tegenover staat dat van het Mg wel bekend is -—
en dat geldt zowel voor plant als dier — dat een hoog aanbod van K, de opname
van het Mg in het organisme vermindert. Prof. S e c k 1 c s heeft daarbij aangetoond,
dat een extra voorziening van Mg in het voorjaar, door middel van z.g. „kopziektc-
koekjes" de frequentie van kopziektc in het voorjaar in sterke mate doet verminderen.

Wanner we ons thans meer gaan oriënteren op het feit dat kopziektc in het voorjaar
het meest frequent voorkomt, dan kunnen wc hieraan nog toevoegen, dat het Mg-
aanbod in het voorjaarsgras lager is dan in dc zomer en herfst. Wc kunnen hier ten-
slotte nog aan toevoegen dat Prof. Sec kies heeft aangetoond dat het Mg-gehaltc
in het bloed daalt bij gastroïntcstinalc auto-intoxicaties en dat gastro-intestinale intoxi-
caties mede een factor zijn voor het optreden van kopziektc. Dc kans op hc optreden
van gastro-intestinale storingen is in het voorjaar, als de dieren in het snelgroeiende
jonge gras lopen, groot.

Uit de laatste opmerking volgt niet dat ik zou willen zeggen dat een Mg-tekort in
het lichaam dé factor zou zijn, die het optreden van kopziektc bepaalt. Wanneer onze
melkkoeien in het voorjaar in het weiland komen, zullen deze dieren plotseling voedsel
van een geheel andere consistentie en vooral qua mineralen, van een ander gehalte en

andere samenstelling, in grote hoeveelheden tot zich nemen. Het ruw-vezelgehalte s
aanmerkelijk minder en vooral ook zachter van consistentie dan voor een optimafe
pensfunctie gewenst is. In het snel-groeiende gras blijft de eiwit-synthese achter bij de
groei. Hieruit volgt dat in de darminhoud, feitelijk nog in opbouw zijnde tussen-
produkten aanwezig zijn, die daar een goede voedingsbodem vormen voor bacteriën.
Dit is aanleiding dat er grotere hoeveelheden bacteriën zich gaan verplaatsen naar de
dunne darm. Er ontstaat een intestinale verstoring. De ontlasting bij deze dieren :s
niet alleen dunner doch ruikt ook vaak zuur. Bij een zure toestand in de darm worden
door de coli-bacteriën uit eiwitachtige stoffen, in grote hoeveelheden biogene ainincn,
o.a. histaminen gevormd en in de darm opgenomen. Deze biogene aminen wijzigen
in het weefsel de permeabiliteit op de grensvlakken van de cel. De regulering van
de minerale bestanddelen en de waterhuishouding wordt daardoor in en om de cel ver-
stoord.

De organen met interne secretie, o.a. de bijnierschors, welke door middel van een ver-
hoogde afscheiding van bepaalde hormonen, die de afgifte van K moeten verhogen
en het Na en C.1 moeten vasthouden, komen onder zware druk te staan.
Datzelfde, dat wil zeggen t.a.v. een verhoogde functie, geldt zonder meer permanent
voor de schildklier, immers de stofwisseling bij onze melkkoe ligt permanent hoog!
Het is dus niet te verwonderen dat wij bij noodslachtingen t.g.v. kopziekte hyper-
trofische bijnieren en hypertrofischc schildklieren aantreffen. Een verhoogde func-
tie van de bijnier heeft daarnaast tot op zekere hoogte een remming van de functie
van de schildklier tot gevolg.

De intermediaire stofwisseling is mede afhankelijk van de functie van de schildklier.
Een onvoldoende functie zal stofwisselings-stoornissen en een vermindering van de
oxydatieve processen, dus van het detoxycatie-vermogen tot gevolg hebben.
De functies van de schildklier en de bijnier zijn afhankelijk van de mate van stimu-
lering door de hypofyse. Door voortdurende stimulering kunnen zij in een alarm-
stadium komen te verkeren.

Door langdurige overprikkeling door de thyreotrope en corticotrope hormonen uit de
hypofyse kunnen de gehypertrofieerde schildklier en bijnieren oververmoeid raken.
We kunnen ons voorstellen dat dit dan plotseling juist een verminderde functie van
deze organen tot gevolg heeft.

Hierdoor wordt de regulering van de waterhuishouding en bepaalde mineralen en
dus het fysiologisch evenwicht verstoord en kopziekte zal dan het gevolg kunnen zijn.
Het gebeurt wel dat men kopziekte ziet optreden enkele uren of zeer kort nadat de
koeien in het voorjaar in het weiland komen.

I)it wil dus zeggen, dat kopziekte kan optreden vóórdat de dieren van het jonge gras
hebben gegeten.

Ik stel me voor dat dan de schildklier en/of de bijnier reeds in het alarmstadium ver-
keren, zodat een extra stimulering door de hypofyse dus al vrij snel het averechtse
gevolg kan hebben.

Psychische invloeden hebben een verhoogde functie van de hypofyse tot gevolg.
Dit zijn zowel de factor — meer licht — als de klimaat-invloeden.
Bij plotseling invallend koud weer, dus eveneens een psychische invloed, zien we
volgens \'t H a r t-K c m p, óók wanneer de dieren reeds geruime tijd in het weiland
zijn, vaker kopziekte optreden.

We moeten kopziekte dus zien als een resultante van meerdere ongunstige, factoren,
waardoor het regulerend systeem en niet het minst het detoxycatie-vermogen wor-
den gestoord. Het is misschien op betrekkelijk theoretische gronden dat ik hierdoor
op het idee kwam om op een bedrijf — waar in voorgaande jaren telkens weer
meerdere gevallen en met name het vorig jaar bij 12 van dc 16 melkgevende dieren
14 maal kopziekte voorkwam - het advies gaf, om vanaf januari tot dc wcidetijd
aanbrak dagelijks ongeveer 60 mg. J in de vorm van KJ te verstrekken. Daarnaast
werden per dier per dag 2 eetlepels krijt en 1 eetlepel keukenzout extra bijgevoerd.
Eveneens wrden Mg-koekjes verstrekt. Ik ging hierbij uit van de gedachte, dat door
een betere J-voorziening, de zelfwerkzaamheid, dus de eigen functie van de schild-

klier zonder extra stimulering door de hypofyse groter zou zijn en dat daardoor het
alarmstadium en dus ook een oververmoeidheid van dc schildklier gemakkelijker voor-
komen zou kunnen worden.

Het is immers bekend, dat door het toedienen van extra J aan lammeren en biggen
het eigen gewicht van dc schildklier kleiner blijft en ook dat door het verstrekken
van J aan drachtige dieren (koeien) het eigen gewicht van de hypofyse kleiner blijlt.
Het resultaat was als volgt:

Bij 14 drachtige, hoogdrachtigc en/of melkgevende dieren, die vooraf op stal J hadden
gehad, kwam dit jaar geen kopziekte voor.

Het enige dier, waarvan de eigenaar meende dat het niet drachtig was en dat hij
derhalve op stal geen J had verstrekt, kreeg wel kopziekte.

Verder kwam bij de b dieren die in het voorjaar werden aangekocht — toen de koeien
reeds in het weiland waren — en die dus ook geen J hadden gehad, in 3 gevallen
kopziekte voor. Het betreft hier een zeer bijzonder bedrijf, dat ligt ten oosten van
een industrieel grootbedrijf, waar enorme hoeveelheden nitreuze dampen via de
schoorstenen naar buiten komen.

Daar de wind overwegend westelijk is, komen er vooral bij vochtig weer en neerslag
grote hoeveelheden N op dit bedrijf neer. Bomen worden er kaal, verliezen hun bla-
deren door de invloed van de nitreuze dampen.

Prikkeldraad vergaat in 2 jaar tot roest. De grasgroei is er buitengewoon welig.
Ik zag er een kunstweide, bestemd om te hooien. Het gras moest gemaaid worden
omdat het te slap was en legerde aanmerkelijk voor de bloei, toen het nog maar pl.m.

1 \'/i dm. hoog was. Het was buitengewoon snel gegroeid. Op 13 ha weiland, waarvan

2 ha werden gehooid en 2 ha boomgaard waren, werden het vorig jaar 50 stuks rund-
vee geweid, waarvan 47 stuks in het voorjaar ouder waren dan 1 jaar. De boer koopt
ieder voorjaar diverse dieren bij, waarbij diverse voor de vetweiderij. Hij beschikt
voortdurend over volop gras en op het bedrijf wordt volop hooi geoogst.

Op 2 andere bedrijven, beide met pl.m. 10 melkgevende koeien, waar in voorafgaande
jaren telkens weer 3 tot t> gevallen van kopziekte voorkwamen werd eveneens J ver-
strekt in de staltijd. Op één van deze bedrijven werd op 20 juni, \'s morgens vroeg
toen men ging melken, een dier dood aangetroffen. We kunnen aannemen, dat dit kop-
ziekte is geweest.

Verder is ook op deze bedrijven dit jaar geen enkel geval van kopziekte voorgekomen.
Dit resultaat bevestigt dc opvatting dat het terugdringen van de kans op het optreden
van kopziekte voor een aanmerkelijk deel gezocht kan worden in een ondersteuning
van het regulerend systeem.

Ter ondersteuning van deze gedachte moge nog opgemerkt worden dat aangenomen
mag worden dat Mg ook een functie heeft als katalysator bij oxydatieve processen,
respectievelijk ook in enzymen — die de koolhydraten en vetstofwisseling versnellen
is ingebouwd, zodat men kan stellen dat door toediening van Mg-koekjes volgens
Prof. S e e k 1 e s het detoxycatie-vermogen eveneens wordt gesteund.

De vorm, waarin de titel is gegoten, bepaalt het standpunt, dat de inleider tegenover
het vraagstuk van dc betekenis der sporenelementen voor het dierlijk organisme in-
neemt. Deze titel vestigt n.1. dc aandacht op drie punten, die voor de diergeneeskunde
van groot belang worden geacht, te weten:

1. Het vraagstuk van de sporenelementen in haar geheel, d.w.z. ook en vooral de
theoretisch-fundamentele grondslag, die het vormt voor de stofwisselingsprocessen
in het organisme der zoogdieren.

2. De uitzonderlijk grote en bij uitstek praktische betekenis van het koper als bio-
logisch element voor de landbouwhuisdieren, vooral het rund.

3. Het wezen van het sporenelementen-vraagstuk, dat -— voor zover het de dieren

betreft — in Nederland in de eerste plaats van diergeneeskundige aard is.
In een land als het onze, waar deficiënties en excessen aan sporenelementen in het
voeder tot de uitzonderingen behoren, moet de volle aandacht vallen op het dier als
fysiologische eenheid. De kernvraag is n.1 op welke wijze het dier de sporenelementen
verwerkt, d.w.z. hoe het dier reageert op de toevoer van sporenelementen, zoals deze
in de vorm van het gebruikelijke stal- en weidevoeder aan het dier worden toegevoerd.
Dat het voeder een product van de landbouw is, wordt hierbij niet over het hoofd
gezien. Ook wordt niet ontkend, dat, al mag dan het gehalte aan sporenelementen in
het voeder in het algemeen niet afwijkend zijn, het wel degelijk zin heeft ernaar te
streven gewassen te kweken, waarvan de overige bestanddelen een in voederkundig
opzicht meer harmonisch geheel vormen dan thans veelal het geval is, zodat het voe-
der beter is aangepast aan de behoeften van het dier. Het is n.1. wel zeer waarschijn-
lijk, dat hierdoor de opneembaarheid van de sporenelementen door het slijmvlies
van de. darm bevorderd zou worden. In de dier-fysiologische beschouwingen, die hier
aan de orde zijn, komt dit op zichzelf belangrijke vraagstuk echter op de tweede
plaats. Het is wel overbodig te zeggen, dat samenwerking van diergeneeskundigen en
landbouwkundigen op dit terrein van onderzoek onontbeerlijk is. Beide groepen van
werkers moeten hun bijdrage leveren om dc bestaande toestand zoveel mogelijk te ver-
beteren.

De inleider heeft gepoogd in de 14 punten van dc samenvatting de balans op te
maken van hetgeen men thans meent te weten en te begrijpen omtrent de functies,
die de sporenelementen in het dierlijk lichaam uitoefenen. Daarbij werd niet ver-
zuimd erop te wijzen hoeveel er nog aan ons inzicht ontbreekt. I)e punten 12, 13 en
14- en vooral de „Slotbeschouwing" leggen hiervan getuigenis af.

De toelichting, die de inleider wenst te geven, betreft enkele punten van praktische
betekenis.

Er kan niet ernstig genoeg worden gewaarschuwd tegen het gevaar van generalisatie
inzake uitspraken omtrent de behoefte aan sporenelementen bij verschillende dier-
soorten. Hetzelfde geldt ten aanzien van de behoefte aan deze elementen bij een en
dezelfde diersoort onder verschillende levensomstandigheden. Er bestaan hier zeer
aanzienlijke soort-specifieke verschillen. Slechts door middel van nauwkeurig uitge-
voerde balansproeven — waarvan er tot dusver nog veel te weinig zijn verricht -—
kan men inzicht verwerven in de werkelijke behoefte aan sporenelementen bij de
onderscheidene diersoorten, in afhankelijkheid van de omstandigheden, waaronder zij
leven. Dit betreft zowel het terrein van de fysiologie, als dat van de pathologie en
het tussenliggende gebied, dat de para-fysiologische toestanden omvat, waartoe o.m.
de drachtigheid en het tijdperk van hoge produktie mogen worden gerekend.
Als voorbeeld van het grote verschil in behoefte, moge eraan worden herinnerd, dat
bij de volwassen mens de koperbalans positief kan zijn bij een dagelijkse toevoer van
2 mg koper met het voedsel. Melkkoeien nemen echter hier te lande in de weide-
periode niet zelden dagelijks 200 mg koper op, terwijl toch dc koperbalans negatief
kan zijn. Rekening houdende met het verschil in lichaamsgewicht tussen mens en
rund, komt men tot het besluit, dat dc koe, in vergelijking met de mens, per eenheid
van gewicht dc tienvoudige hoeveelheid koper kan opnemen, terwijl toch de koper-
status van dit dier, in tegenstelling tot die van de mens, achteruit gaat. Tijdens de
staltijd wordt er dagelijks veelal minder koper opgenomen, terwijl toch de koper-
status van het rund in de regel aanzienlijk beter wordt. Dit voorbeeld toont ons de
ongunstige reactie van de koe op het weidebestand en, mutatis mutandis, de gun-
stige invloed van het stalvoeder ten aanzien van de opneming en vastlegging van het
element koper in het lichaam van de melkkoe.

Dat een zo groot verschil tussen mens en rund echter niet voor alle sporenelementen
bestaat, toont ons de stofwisseling van het ijzer. Het is bekend, dat de mens zeer
zuinig is met dit, voor de opbouw van de bloedkleurstof onmisbare, element. Het bij

dc normale afbraak van de rode bloedlichaampjes vrijkomende ijzer wordt zuinig
bewaard en opnieuw gebruikt voor de opbouw van hemoglobine. Het is tot dusver
niet gebleken, dat het rund zich in dit opzicht anders gedraagt dan de mens.

Ten aanzien van de stabiliiteit van de koperstofwissseling, beoordeeld naar de fluc-
tuaties in het kopergehalte van bloed en lever, bestaat er een aanzienlijk verschil
tussen de zoogdieren met een eenvoudig maagdarmstelsel en de herkauwers, waarvan
hier het rund als voorbeeld is gekozen.

Bij runderen, met uitzondering van kalveren tot een leeftijd van 4 a 5 maanden, zijn
de fluctuaties van het kopergehalte van de lever aanzienlijk groter dan bij andere
zoogdieren. (Tabellen 1 en 2 op pp. 919 en 920.)

Bedoelde instabiliteit houdt blijkbaar verband met de ontwikkeling van het voor-
magenstelsel, maar toch kan dit niet de enige oorzaak zijn, die het verschil tussen
bedoelde diersoorten bepaalt. Factoren van endogene aard oefenen blijkbaar even-
eens een zeer verschillende invloed uit op het kopergehalte in de lever. Dit blijkt
duidelijk, wanneer men dc vastlegging van koper in de lever, onder verschillende
pathologische omstandigheden, bij het rund veigelijkt met die bij de mens en
het paard. Bij het rund veroorzaken alle tot dusver onderzochte ziekelijke stoornissen
een daling van de koperreserve van de lever, ook die ziekten, waarbij men bij mens en
paard een verhoging van het kopergehalte van de lever pleegt waar te nemen. Geheel
volgens dc verwachting, gaan zeer lage kopergchalten van de lever gepaard met
hypocupremie, een verschijnsel, dat bij het rund in Nederland zeer veelvuldig voor-
komt, daarentegen bij mens en paard hoge uitzondering is. (Fig. 1, p. 921.)

De para-fysiologische toestand van het bedrijfsrund in Nederland.
Het kenmerk van deze toestand is, dat de dieren niet ziek, maar ook niet geheel
normaal genoemd kunnen worden. Hun produktie is sub-optimaal, hetgeen uiteraard
in economisch opzicht ongewenst is. Dit is dikwijls het enige ongunstige verschijnsel,
dat men bij deze dieren kan waarnemen. Bij ruim 50% van het schijnbaar „gezonde"
melkvee treft men kopergehalten van de lever variërend van 3 tot 10 d.p.m. (dus 3
mg per kg, berekend op dc droge stof) aan, zonder dat zich hierbij klinische zickte-
symptomen voordoen. Dat dit een zeer laag gehalte is, blijkt niet alleen uit een ver-
gelijking met de kopergchalten van de lever bij andere zoogdieren, maar ook bij ver-
gelijking met dr kopergehalten van runderen in VVcst-Australië. In die streek gaan
kopergehalten van de lever beneden 10 d.p.m. — de grens ligt bij ca. 7 d.p.m. —
gepaard met degeneratieve veranderingen van de hartspier, die leiden tot een plotse-
linge dood. Dat deze z.g. „falling disease" hier te lande niet voorkomt, vindt ver-
moedelijk zijn oorzaak in een gelijktijdig aanwezige koper- en fosfordeficiëntie bij het
rundvee in Wcst-Australië. Het is bekend, dat een aanzienlijk tekort aan fosfor op
zichzelf reeds aanleiding kan geven tot spier-dystrophie. Dit feit is voor de inleider
aanleiding een gebrek aan koper ten hoogste als een secundaire factor bij spier-
dystrophie te beschouwen.

Bedenkt men nu verder, dat bij ruim 60% van ons z.g. „normaal" melkvee het koper-
gehalte van de lever slechts tot 15 d.p.m. loopt, dan is het, op grond van de bekende
betrekking tussen het kopergehalte van dc lever en van het bloedserum (fig. 1, p.
921), alleszins begrijpelijk, dat men bij ongeveer 60% van ons melkvee gedurende
dc weidetijd hypocupremie mag verwachten.

Indien men de functie van het koper ten aanzien van dr microbiologische toestand
in pens en netmaag voorlopig buiten beschouwing laat — omtrent dit vraagstuk, dat
op zichzelf zeer belangrijk kan zijn, ontbreekt thans nog de experimentele grondslag
— dan blijven er ten minste twee omstandigheden over, die een verklaring kunnen
geven van de ongunstige koperstatus bij een zo hoog percentage van het melkvee in
Nederland, n.1.:

1. Een verminderde absorptie van koper in de darm, die veroorzaakt wordt door
een verhoogde peristaltiek, mede onder de invloed van de waterrijkdom en enkele

andere, met name genoemde afwijkingen in de samenstelling van het weide-
bestand, gedurende een groot deel van het weideseizoen.
2. De darmmucosa, die a.h.w. een barrière vormt tegen de vlotte doorgang van twee-
waardige koperionen door de darmwand, wegens de vastlegging van deze ionen
door de eiwitstoffen van het slijmvlies.
De inleider is geneigd bij het rund aan de eerstgenoemde factor de grootste invloed
toe te kennen. De tweede factor is uiteraard ook bij andere zoogdieren werkzaam.
Wel kan de sub 2 genoemde, remmende invloed een verklaring geven voor het veel-
vuldig waargenomen feit, dat per os toegediend koper — bijv. in de vorm van koper-
sulfaat-houdende voederkoekjes ■— lang niet bij alle koeien leidt tot een verbetering
van de koperstatus. Blijkbaar passeert bij deze dieren het toegediende koper dus niet
vlot de darmwand. Deze ervaring vestigt eens te meer de aandacht op dc noodzake-
lijkheid in bepaalde gevallen koper langs parenterale weg toe te dienen. Het is gelukt
een koper-houdend preparaat samen te stellen, dat bij inspuiting bij proefdieren een
maximale actumulcerbaarheid in de lever paart aan een minimale giftigheid. Bij-
zonderheden hieromtrent zullen t.z.t. worden bekend gemaakt.

De functie van de sporenelementen bij de fysiologisch-chemische regulering van de
stofwisselingsprocessen.

Voor de handhaving van de stationaire toestand, die men „biochemisch evenwicht"
kan noemen, is een actief „neuro-vcgetatief systeem" van essentieel belang. Voor zover
de componenten van dit regulerende systeem in hun moleculen sporenelementen be-
vatten, kan men spreken van een directe invloed van deze elementen op de werk-
zaamheid van het neuro-vegetatieve systeem. Dit geldt bijv. voor sommige — echter
niet voor alle — enzymen, vitaminen en hormonen.

Van energetisch standpunt uit gezien veel belangrijker is echter dc activerende werk-
zaamheid van cle sporenelementen (en van sommige macro-elementen) op de energe-
tische processen in de periferie, d.w.z. in de cellen van weefsels en organen, waar
de stofwisselingsprocessen plaats vinden. Deze werkzaamheid komt tot stand door
middel van enzymatische processen, welke ten aanzien van de regulering dezer pro-
cessen indirect genoemd worden, dan betekent dit nog niet, dat — van energetisch
standpunt uit gezien — deze werkzaamheid niet zeer essentieel zou zijn.
Een kenmerk van het normale leven is, naast handhaving van de „normale" concen-
traties en concentratie-verhoudingen van de actieve massa\'s der onderscheidene che-
mische bestanddelen in dc lichaamsvloeistoffen en dc weefsels, de in stand houding
van bepaalde energie-niveaus en wel in de vorm van:

3. Osmotisch arbeidsvermogen: klierarbeid, met inbegrip van de werking van lever
en nieren.

4. Electrisch arbeidsvermogen: „het dierlijk lichaam is een hoogspanningsnet"
(Keiler).

5. Scheikundig arbeidsvermogen: de opbouw van energierijke organische verbin-
dingen, met inbegrip met de produkten der oxydatieve fosforylering.

De impulsen nodig voor de in gang zetting en breideling van deze energetische proces-
sen, komen van het neuro-vegetatieve systeem. In vergelijking met de vele duizenden
„Calorieën", die dagelijks in en door de weefsels en organen van onze grote huis-
dieren, in welke vorm dan ook, worden geleverd, vertegenwoordigen de impulsen, die
uitgaan van het neuro-vegetatieve systeem, echter op zichzelf weinig energie. In dit
opzicht is laatstgenoemd stelsel te vergelijken met ieder ander „relais", dat een
energie-kring inschakelt.

Nerveuze prikkels zijn in staat de humorale regulering in gang te zetten, humoraal
overgedragen prikkels kunnen een regulering langs nerveuze weg tot gevolg hebben.
Dat het bij de werkingen van het neuro-vegetatieve systeem inderdaad om zeer kleine

hoeveelheden energie gaat, blijkt wel, wanneer men bedenkt, dat psychische invloeden
(schrik, angst, pijn) en optische prikkels aanleiding kunnen geven tot plotselinge, resp.
lang aanhoudende, doch in ieder geval aanzienlijke veranderingen in de stofwisseling
der cellen. Het autonome zenuwstelsel, resp. het tussenhersenen-hypofyse-systeem,
vormen hier veelal schakels tussen de sensibele receptoren en de effectoren, dat zijn
de energie-leverende cellen. Hormonen, zoals bijv. adrenaline en histamine oefenen
reeds in concentraties van 10-^s tot 1 0-^u een aanzienlijke invloed uit op de circulatie,
waarbij prikkeling van de hartsympathicus, resp. verwijding van de bloedcapillairen
als de directe oorzaken van de waargenomen veranderingen kunnen worden be-
schouwd.

Willen deze impulsen van minimale grootte inerdaad de energieproduktie in de effec-
tor-cellen tot gevolg hebben, dan moet de enzymatische toestand in die cellen in orde
zijn. Dit betekent, dat niet slechts de voor de energieproduktie noodzakelijke enzymen,
maar ook hun activatoren, o.m. de sporenelementen en sommige macro-elementen,
aanwezig moeten zijn. Een normale colloïdchemische structuur en optimale concen-
traties van enzymen en sporenelementen in dc mitochondriën is hiervoor onontbeerlijk.

De door de inleider vastgestelde betrekking tussen het gehalte aan anorganisch fos-
faat en het kopergehalte van het bloedplasma bij melkkoeien (fig. 2, p. 992) en re-
cente onderzoekingen over koperdeficiëntie in Engeland vestigen wel sterk dc aan-
dacht op het element koper als katalysator bij dc opbouw van de z.g. energie-rijke fos-
faten in de mitochondriën. Dat het hierbij gaat om relatief zeer grote hoeveelheden
energie, blijkt bij vergelijking van de energieniveaus van stoffen als adenosinetrifosfaat
(ATP), adenosinedifosfaat (ADP) en adenosinemonofosfaat (AMP).

Het ATP vertegenwoordigt hierbij het hoogste encrgicniveau. Door afsplitsing van 1
fosfaatgroep komen er 11.500 cal. per mol. vrij, welke energie onmiddellijk voor an-
dere doeleinden beschikbaar is. Uiteraard kost de opbouw van een mol. ATP uit
ADI\' eenzelfde hoeveelheid energie, die geleverd moet worden door (oxydatic) pro-
cessen onder invloed van koperhoudende enzymen, welke met de vcrestering van het
ADP gekoppeld zijn.

Het is alleszins begrijpelijk, dat, bij een voldoende voorraad ATP in de cel, de cel
vlot kan voldoen aan een beroep, dat op haar wordt gedaan om energie te leveren.
Dit betekent, dat het reactievermogen van de cel (het weerstandsvermogen in energe-
tische zin) groot is. Omgekeerd zal bij een onvoldoende voorziening met energie-rijke
fosfaten, de cel niet in staat zijn voldoende energie te leveren, wanneer daaraan in
het organisme behoefte bestaat. Zo is het begrijpelijk, dat toestanden van shock ge-
kenmerkt zijn door uitputting van de cellen aan energie-rijke fosfaten, in de eerste
plaats ATP. Dat deze toestanden zich o.m. voordoen bij ernstige kopcrdeficiëntie, is
bekend.

In mijn beschouwing over het acetonemieprobleem bij het rund heb ik met betrekking
tot de etiologie van dit syndroom drie orgaansystemen naar voren gehaald en wel:
de voormagen, het stelsel lever-spieren en het systeem hypofyscvoorkwab-bijnierschors.

Uit mijn betoog blijkt, dat ik voor zover het mijn praktijk betreft, meen de voor-
magen en de vertering van de cellulose centraal te moeten stellen in de etiologie. Dr
verhouding waarin de drie lagere vetzuren, azijnzuur, propionzuur en boterzuur
worden gevormd door dc bacterie-inwerking op dc cellulose, is hierbij van groot
belang te achten.

De herkauwers zijn de enige diersoorten, waarbij acetonemie als primair syndroom
wordt aangetroffen. Bij dc mens is acetonemie bijna aleen bekend als begeleidend
verschijnsel bij diabetes mellitus. Bij het paard en het varken zijn in de literatuur
slechts enkele gcvalleu van acetonemie vermeld en het is zeer dc vraag of het in deze
gevallen ging om primaire acetonemie.

Het is verleidelijk om een verband te leggen tussen de voorvertering van het voedsel,
zoals deze bij de herkauwers in de voormagen plaats vindt en het uitsluitend bij deze
diersoorten optreden van primaire acetonemie.

Hiernaast kunnen wij vaststellen dat primaire acetonemie bij dc herkauwers alleen
dan optreedt, wanneer aan het organisme extra hoge eisen worden gesteld, hetzij door
tweelingdracht bij het schaap, hetzij door een hoge mclkgift in het begin van de
lactatie bij het rund.

Nu brengen deze theorieën ons niet veel verder, hoe belangrijk zij in vergelijkend
fysiologisch opzicht ook mogen zijn, want zoals collega Tacken schrijft, het is voor
ons onmogelijk de produktie-eisen en de intensieve bedrijfsvoering te temperen. Wij
kunnen de fokkerij niet dwingen om terug te gaan op haar pad

Met behoud van de hoge produktie zullen wij dus moeten trachten om zoveel mogelijk
die factoren op te sporen welke predisponerend werken bij het optreden van aceto-
nemie en zc te elimineren. Een hiervan is dc voedering van boterzuur bevattend kuil-
gras. Dat dit het optreden van acetonemie in de hand werkt, staat nu wel vast. Het
toepassen van nieuwere methoden van inkuilen, zoals de Hardeland-methodc en de
voordroogkuil, waardoor het eindprodukt weinig of geen boterzuur en zo veel moge-
lijk melkzuur bevat, kan in dit opzicht gunstig werken. Samenwerking tussen dieren-
arts en Rijkslandbouwvoorlichtingsdienst is hier zeer nuttig.

Nu en dan vindt men geva\'lcn van acetonemie, welke worden veroorzaakt door een te
snelc overgang van eiwit-irmc voeding vóór de partus op een eiwitrijk rantsoen. Deze
vorm van acetonemie ziet men ongeveer 5 dagen na dc partus optreden. Hij gaat
gepaard met diarree, in tegenstelling tot de normale acetonemie post partum, waar-
bij de faeces een te vaste consistentie hebben. Naar onze mening berust deze vorm
van acetonemie op een verstoring van de pensflora door dc plotselinge omschakeling
op eiwitrijk voeder. Dit gaat gepaard met onvolledige en foutieve eiwitafbraak in de
dunne darm waardoor een lichte enteritis optreedt. Het gehalte aan acctonlichamcn
van de urine is hoog bij deze vorm van acetonemie, die men slechts nu en clan ziet.
Voor de behandeling komen in de eerste plaats de voorlopers van glucose, zoals pro-
pyleenglycol en lactaten in aanmerking. Door hun licht laxerende werking verbeteren
zij de functie van de darm, terwijl een eventueel aanwezige lcverbcschadiging door
toxinen mede wordt bestreden.

In dit verband wil ik U nogmaals wijzen op dc mogelijkheid om door dc toediening
van sulfanilamide per os aan pas afgekalfde koeien acetonemie op te wekken. Dit is
inderdaad een niet te verwaarlozen risico van dc therapie van inetritis en soortgelijke
afwijkingen vlak na de partus. Toedienen van antibiotica of van sulfapreparaten per
injectionem geniet in deze gevallen de voorkeur boven toediening per os.
Bij de acetonemie, zoals deze in het centrum van Friesland voorkomt, geef ik als ge-
neesmiddel de voorkeur aan propyleenglycol, natriuin-propionaat en aan dr lactaten.
In ernstige gevallen kan men daarnevens nog intraveneus glucose inspuiten om de pa-
tiënt over het dieptepunt heen te helpen.

Daarnaast is eigenlijk elke adequate prikkel nuttig. Het gaat er om het hypofyse-
bijniersysteem te brengen tot de afscheiding van meer glucocorticoïden. Wandelen met
de patiënt is één van deze onschadelijke prikkels. De overgang van de donkere en
veelal warme stal naar het licht en de lagere buitentemperatuur activeert waarschijn-

lijk de gluconeogenese, terwijl de spierbeweging op zich zelf ook al een gunstige in-
vloed uitoefent.

Het zou interessant zijn eens andere prikkrlthrrapieën toe te passen, zoals het over-
gieten met koud water of het toepassen van schrik of pijn. In de praktijk is het als
regel niet mogelijk om de eigenaar van de koe tot een dergelijke vrij drastische vorm
van therapie te bewegen.

Collega Eggink van Twcllo deelde mij indertijd mede, dat hij bij de behandeling
van hardnekkige gevallen van acctoncmic altijd veel succes had met dc subcutane
injectie van 100 mg. apomorfine. Dc koeien vertoonden eerst likzuchtverschijnselen,
maar genazen daarna snel. Het zou dc moeite waard zijn om deze therapie ook eens
toe te passen in die streken van ons land, waar dc collegae zulk een goed succes
hebben met de injectie van A.C.T.H.

Het is heel wel mogelijk, dat apomorfine in werkzaamheid niet voor deze stof onder-
doet.

Collega Tacken neemt aan dat kaliutnchloraat zijn werking bij acetoncmie ont-
plooit door stimulering van de intermediaire stofwisseling en dc bevordering van de
oxydatie en de decarboxylatic in dc lever. Ik zou graag in dit betoog dc vraag willen
vlechten aan collega 1\' a c k c n, of het zeker is dat per os gegeven kaliumchloraat
inderdaad als chloraat dc intermedaire stofwisseling bereikt.

M r. C u 1 1 o c h deelde mede, dat ingegeven natriunu hloraat bij het schaap na korte
tijd niet meer in de pens aantoonbaar was als chloraat en evenmin in het bloed. Nu
werkt volgens Wester bij het volwasen schaap dc slokdarmsleufrcflcx minder goed
dan bij de koe, zodat het bij het schaap tc verwachten is, dat het chloraat na toe-
diening per os in dc pens terecht komt. In het anaërobe milieu in dc voormagen zal
liet chloraat-ion waarschijnlijk snel worden gereduceerd tot chloride. Indien bij de
koe dc slokdarmsleufreflex in werking treedt bij toediening van een kalium- of na-
triunu hloraatoplossing, zal het chloraat aldus de pens en netmaag ongeschonden kun-
nen passeren en eventueel in dc darmen worden opgenomen. Sluit dc slokdarmsleuf
niet, dan komt het chloraat ook bij de koe in de pens terecht en wordt, naar wij wrl
mogen aannemen, gereduceerd. Het is van groot belang om tc weten waar het chlo-
raat werkt, in de voormagen of in het „milieu inferieure". Proeven met dc kunstpens
zouden wellicht aanwijzingen kunnen verschaffen.

Hoewel dus het probleem, waar ze werken niet is opgelost, staat van de chloraten
wel vast, dat ze werken althans in een groot aantal gevallen. Zo geven zij bijvoorbeeld
hrrl goede resultaten bij gevallen van actetóncinie tijdens de weideperiode, waarvan
wij er juist deze zomer en herfst, vermoedelijk door de abnormale weersomstandig-
heden, nog al enige zagen.

Ilirr staat tegenover, dat onze ervaringen met de chloraten bij gevallen van arrto-
nemic in het begin van dr staltijd veel minder gunstig zijn. Na een kortr verbetering
van dr toestand ziet men in het begin van de winter bijna steeds recidieve optrrden.
In deze gevallen zijn dc resultaten met propylcenglycol en dergelijke geneesmiddelen
veelal beter, al geldt in mindere matr ook voor deze thcrapcutica, dat genezing van
patiënten in het begin van dc stalpcriodc moeilijk is.

In het vroege voorjaar vind ik minder recidiverende patiënten, al is volledig herstel
grenszins regel. Bij een onderzoek, dat wij in samenwerking met het Rijkslandbouw-
proefstation deze winter deden, bleek meer dan de helft van de behandelde patiënten
naderhand nog een positieve Lcgalprocf tc vertonen, ondanks mededelingen van de
eigenaars, dat de dieren uitstekend waren opgeknapt.

Het is dan ook gewenst om in de praktijk een patiënt niet eerder als volledig ge-
nezen te beschouwen, dan dat de Lcgalprocf met dr urine tweemaal negatief is uit-
gevallen en wel vlak na dr behandeling en ± een wrrk na dc behandeling.
Zoals wij reeds mededeelden, is naar onze mening in deze gevallen een te kort schie-
ten van de voorvertering aansprakelijk voor het onvolledige herstel, terwijl door een
excessieve gluconeogenese, de patiënt snel vermagert.

Naast de reeks patiënten waarbij een stoornis in de functie van de voormagen aan-
sprakelijk moet worden gesteld voor het optreden van de acetonemie, zijn er ook

gevallen, waarbij men in de eerste plaats aan een hormonale afwijking moet denken.
Als representante voor deze soort patiënten, kunt u bijvoorbeeld de koe beschouwen,
die nu reeds voor de derde maal in successie in de herfst in de weide aan acetonemie
lijdt. Drie jaar geleden was de koe in de zomer nymfornaan, waardoor zij een half
jaar te laat drachtig werd en bovendien na de partus in overmatig goede conditie ver-
keerde. Zij beloofde een goede producente te zullen worden, maar kreeg acetonemie,
welk proces sedertdien elk jaar na de partus weer optreedt. Naar mijn mening betreft
het hier een uitgesproken geval van hormonale acetonemie van hypofysaire oorsprong.
Mogelijk is er bij deze koe een verband te leggen tussen het optreden van nymfomanie
en van acetonemie.

Tot slot van mijn betoog zou ik U nogmaals op dc volgende punten willen wijzen:
Beschouw elke acctonemiepatiënt eerst op zichzelf en daarna in stalverband. De toe-
stand van dc andere koeien en de verstrekte voeding zijn van groot belang voor de
aard van de acetonemie en dc toe te passen therapie.

Doe geregeld urinconderzoek na dc behandeling. U zult versteld staan van het aantal
recidieves.

Behandel a< ctoncmicpatiëntcn niet en bagatelle. Daarvoor is dc ziekte economisch te
belangrijk en last but not least... te interessant.
Ik dank U voor Uw aandacht.

Als discussieleider wordt van mij verwacht, dat ik thans uit de zojuist door de in-
leiders aan U voorgelegde artikelen een hoofdthema naar voren zal brengen om rich-
ting aan de verdere besprekingen te geven. Dat is echter niet zo eenvoudig. Want
hoewel de stofwisseling en bepaald stofwisselingsziekten het uitgangspunt van alle drie
de inleidingen vormde, werden deze veelzijdige onderwerpen op wel sterk uiteen-
lopend manieren belicht. Collega Tacken heeft in zijn voordracht veel nadruk
gelegd op de betekenis van het regulerende systeem, dat naar zijn opvatting bij onze
tot steeds hogere produktie veredelde koeien en varkens steeds zwaarder belast wordt
om de evenwichten die voor de gezondheid noodzakelijk zijn in stand te houden. Hij
noemt een aantal evenwichten die voor een goede gezondheid altijd behouden dienen
te blijven.

Ie. Evenwicht tussen de ortho- en parasympathicus, dus tussen de beide componen-
ten van het autonome zenuwstelsel.
2e. Hormonale evenwichten tussen de perifere klieren met interne secretie onderling
en met het centrale orgaan voor dc regeling der hormoonproduktie, de hypofyse.
3e. Evenwicht in de ncutraliteitsregeling van de lichaamsvochten en de daarmede

samenhangende kationenconccntratics in bloed en weefsels.
4e. Evenwicht tussen dc door de voeding in het lichaam gebrachte of bij de stof-
wisseling gevormde toxische stoffen en de detoxicatiecapaciteit van het organisme.
Om enige richting aan ons voorstellingsvermogen te geven, zou ik deze en soort-
gelijke evenwichten willen beschouwen als de spandraden die dc vlaggemast overeind
moeten houden, die dc vlag van dc goede gezondheid draagt.

Bij een uitgesproken produktiedier is de vlaggemast hoger zonder dat de spandraden
langer zijn geworden. Zij zijn dus op dezelfde plaats boven de grond bevestigd ge-
bleven. Dit heeft tot gevolg, dat zij bij dezelfde windkrachten zwaarder belast worden
en op een bepaald ogenblik eerder breken of in het ongerede raken. Breekt een span-
draad dan gaat de mast omver en met haar de gczondheidsvlag. Bij onze vlaggemast
zijn de windkrachten de wisselende uitwendige omstandigheden, bij onze produktic-
dieren zijn het diverse factoren, zoals voeding, weersinvloeden, draehtigheid etc.
Het bloedseruin is tot op zekere hoogte een deel van de vlaggemast, omdat het door
dc verschillende evenwichten vrijwel constant van samenstelling gehouden wordt, als
geen uitgesproken verbreking van de evenwichtstoestand plaats vindt en het dier
uitgesproken ziek wordt.

Wanneer wij het zo zien, moet het bloed en het bloedserum een vrij ongeschikt aan-

grijpingspunt zijn voor onderzoekingen waarbij men tracht vast te stellen hoe het dier-
lijk organisme op bepaalde onevenwichtige uitwendige invloeden reageert en welke
eisen die invloeden aan de cvenwichten stellen. Het is dan alsof men aan de vlagge-
mast zelf probeert te meten hoeveel reservekracht er nog in de spandraden zit, die de
mast overeind houden. Dat kan niet zolang de spandraden het nog houden, want aan
de mast zelf verandert eerst iets wanneer één der draden is gebroken en het evenwicht
duidelijk en onherstelbaar verstoord is.

Wie door opleiding en werkkring ingesteld is op manifest geworden ziektetoestanden,
zoals dat bij de meeste dierenartsen het geval is, heeft neiging de mogelijkheden van
het bloedonderzoek te overschatten bij dieren, die niet ziek zijn. De eisen die uitwen-
dige omstandigheden aan het reguleringsmechanisme stellen, kunnen meestal niet
door bloedonderzoek beoordeeld worden. Het onderzoek naar de correlatie tussen
bodem en plant enerzijds en het dier anderzijds mag dus niet teruggebracht worden
tot het bestuderen van de verhouding bodem-plant-bloed.

Bij vele tot nu toe verrichte onderzoekingen en ook bij die welke door collega
Tacken zijn verricht, komt het dier er ten opzichte van de vele gegevens over
bodem en plant nogal pover af. En dat is niet te verwonderen, omdat de praktisch
hanteerbare methoden waarover wij zouden moeten beschikken om op een doeltref-
fende manier bij dieren die niet aan een manifeste ziekte lijden de toestand van de re-
gulerende systemen te beoordelen tot nu toe zeer beperkt zijn. Voor de preventie van
de door uitwendige oorzaken ontstaande stofwisselingsziekten is het daarom van het
grootste belang dat hiervoor methoden worden ontwikkeld en dat er een klinische
diagnostiek van de toestand der regulerende systemen wordt opgebouwd. Er zijn
hierover natuurlijk wel enkele gegevens. Zo kan de pil en het ammoniakgehalte van
vers opgevangen urine een maatstaf zijn voor de neutraliteitsregeling, die al ver-
andert voor er nog vao een noemenswaardige verandering in de alkalireserve van het
bloed sprake is. In 1934 door Brouwer gepubliceerde onderzoekingen over de in-
vloed van mineraalzuursilage op het zuur-base-evenwicht geven een beeld van de
mogelijkheden waarover wij bij het onderzoek van de neutraliteitsregulering be-
schikken.

Ook uit de gegevens die Prof. Sec kies in zijn artikel neerlegde kan men tot een
duidelijk falen van het bloedonderzoek bij normale dieren besluiten. Immers een
kopergehalte van 80 y per 100 ml bloedserum kan bij het rund even goed gepaard
gaan met een levervoorraad van 2.¹) mg per kg droge stof, als met een van 400 mg per
kg droge stof. Een normaal bloedkopergehalte zegt dus niets over de voorraadpositie
van het dier en geeft geen uitsluitsel over de eisen die uitwendige faktoren aan het
hiervoor bestaande regulrringssysteem stellen. Ook hier kan dus de serumwaarde al-
leen niet als een voldoende diagnostisch hulpmiddel voor de preventie van voorwaar-
delijke koperdeficiëntic beschouwd worden.

Het is mij opgevallen, dat Prof. S e c k 1 e s in zijn artikel de darmmucosa beschouwde
als een barrière die de doorgang van vocdselkopcr naar de lever kan belemmeren.
Maar Comar, Davisen S i n g e r op wier onderzoekingen met radioactief koper
deze beschouwing gebaseerd is, hebben dit koper niet uitsluitend per os, maar ook
door injectie in het bloed toegediend. In beide gevallen hoopte het koper zich in de
mucosa van magen en darmen op en in het laatste geval moet dit koper dus uit de
algemene circulatie afkomstig zijn geweest zoals de onderzoekers uitdrukkelijk vast-
stelden. Ik meen daarom dat men het hoge kopergehalte ook als een functionele
eigenschap van dc mucosa kan zien, zodat bij een onvoldoende directe toevoer uit de
maagdarminhoud dit weefsel ook koper aan de algemene circulatie en dus aan de
levervoorraad kan onttrekken. Zo gezien behoeft de mucosa geen barrière te vormen
op de weg van darminhoud naar lever zolangs het mucosakoper op peil is. Maar
kopergebrek in de mucosa wordt met voorrang aangevuld of uit de algemene circu-
latie of uit het voedsel als dit weer rijker aan koper is geworden.
Alleen een koperdeficiënte mucosa zou dan een barrière vormen voor het opzamelen
van koper in de lever. Het is goed aan deze kwestie speciaal aandacht te schenken,
omdat een juist begrip van de koperverbruikende functie der darmmucosa naar mijn

mening noodzakelijk is voor de verklaring van de veelal nog duistere wegen, die het
koper in de runderstofwisseling onder normale en abnormale omstandigheden kan
volgen.

Van de drie orgaansystemen die door collega T a 1 s m a in verband gebracht werden
met de acetonemie bij het rund, zijn vooral de voormagen met de zich daarin afspe-
lende microbiologische omzettingen van het meeste belang voor die acetonemie-geval-
len, die als voedingsstoornis opgevat worden. Storingen in de pensgisting en de ge-
volgen hiervan voor de intermediaire stofwisseling van de herkauwer dienen vooral
grondig bestudeerd te worden met het oog op de geïntensiveerde bedrijfsvoering der
moderne veehoudersbedrijven, die veranderde voedingsschema\'s meebrengt, waarvan
bepaalde aspecten ongetwijfeld met de acetonemie verband kunnen houden. De an-
tagonistische werking van de cellulosevergisting enerzijds en de zetmeel- en suiker-
vergisting anderzijds is niet door collega Talsma besproken. Toch moet aan laatst-
genoemd gistingstype de pH-daling in de pens toegeschreven worden, die na grote
giften suiker- en zetmeelrijk voeder kan optreden. De overmatige melkzuurvorming
kan hierbij dc cellulosesplitsing belemmeren en de vorming van azijnzuur en propion-
zuur remmen. Het is denkbaar dat door een tekort aan propionzuur de gevormde
acetonlichamen onvoldoende onschadelijk gemaakt worden en dat hieruit de over-
voederingsacetonemie verklaard kan worden, die men soms bij overmatig sterk met
krachtvoeder gevoederde koeien ziet ontstaan.

Het zou van grote betekenis zijn wanneer wij over een diagnostisch hulpmiddel be-
schikken, met behulp waarvan vastgesteld kon worden welke van de drie door col-
lega Talsma genoemde orgaansystemen primair bij een bepaald acetoneiniegeval
betrokken is. Het voortzetten van onderzoek over de betekenis van isopropanol in de
pensinhoud lijkt daarom van groot belang. Ook uitbreiding van het melkonderzoek
zoals collega Talsma dit voorstelde kan van grote betekenis zijn. Want bij de melk-
gevende koeien is ongetwijfeld de melkklier als verbuikend orgaan nauw verbonden
met het stelsel lever-spieren. Storingen in dit complex zouden dus wellicht in de melk
tot uitdrukking kunnen komen.

Uit de beschouwingen van collega Talsma blijkt wel, dat er nog grote behoefte
is aan hanteerbare criteria om de diagnose van acetonemie door primaire hormo-
nale insufficiëntie een goede grondslag te geven. Urineonderzoek op glucocorticoide
stoffen en wellicht ook op K en Na kunnen op de duur misschien inzicht verschaffen
in de activiteit van de bijnierschors. Wij zullen echter nog moeten leren de hiermede
verband houdende veranderingen in de urinesamenstelling te onderscheiden van die,
welke door de variërende opname en mestuitscheiding van de betrokken mineralen
teweeg gebracht worden.

Wanneer de discussies die naar aanleiding van de drie gehouden voordrachten zullen
volgen iets bijdragen tot de verdere uitbouw van de preventieve diergeneeskunde op
de door haar nog weinig betreden terreinen van de voedings- en stofwisselingziekten
kan dit grote perspectieven openen voor een vruchtbare toepassing var de dierfysiolo-
gische kennis op de praktische veehouderij.

l\'rof. S e c k 1 e s gaat als volgt in op de uiteenzetting van de heer A. M. Flens.

De opmerking van de heer F r e n s, dat de accumulatie van koper in de mucosa van
dc darm, die werd vastgesteld door Amerikaanse onderzoekers, ontstond na intrave-
neuze toediening van dit element en dat deze waarneming dus niet kan dienen als
bewijs voor de stelling, dat de darmmucosa een barrière vormt voor het koper, dat
van de darm uit wordt aangevoerd, beantwoordt Prof. Seekles als volgt. F,r be-
staat hier geen tegenstrijdigheid. Het doet er in wezen niet toe van welke kant het
koper het slijmvlies van de darm bereikt. Wordt het koper aangevoerd door het
bloed, dan kan het evenzeer door de eiwitstoffen van het slijmvlies worden vastgelegd,
als wanneer het koper uit dc darminhoud het slijmvlies bereikt. Essentieel is de vast-
legging van de tweewaardige koperionen door de eiwitten ter plaatse, waardoor groot-
moleculaire, niet diffusibele eiwit-kopercomplexen ontstaan, die eerder de neiging
hebben met de oppervlakkige laag van het slijmvlies te worden afgestoten, dan dat

zijn het lichaam binnendringen. Slechts een bescheiden deel van het met het voedsel
toegediende koper passeert de darmwand. Volgens balansproeven, uitgevoerd in spre-
kers laboratorium, bedroeg deze hoeveelheid bij het rund niet meer dan 1/6 van
het per os toegediende kopc. Voor het driewaardige ijzer is aangetoond, dat dit ele-
ment, als ion toegediend, eveneens een aanzienlijke belemmering ondervindt bij de op-
neming van de darm uit. Indien echter het driewaardige ijzer in klein-moleculaire,
complexe vorm per os wordt toegediend, bijv. als complex zout van hydroxycarbon-
zuren (o.a. ferricitraat), dan passeert het vlot dc darmwand. Het is mogelijk, dat
klein-moleculaire, complexe cupriverbindingen eveneens weinig hinder bij de door-
gang door dc darmwand zullen ondervinden. Dit punt is nog in onderzoek. De oor-
zaak van de vorming van groot-moleculaire cupri- en ferriproteïnaten op het darm-
slijmvlies is gelegen in de voor deze vorming gunstige pH tussen 7 en 8. (In het eer-
ste gedeelte van het duodenum worden ook wel eens pH-waarden beneden 7 waar-
genomen). Proeven in vitro, waarbij met-complexe cupri- en ferrizouten werden toe-
gevoegd aan bloedserum (pH tussen 7 en 8) hebben aangetoond, dat zich zeer gemak-
kelijk neerslagen kunnen vormen van cupri- en ferriproteïnaten.

Dr. Tacken dankt de heer Frens voor de geniale wijze waarop door hem, zowel
figuurlijk als zakelijk bezien, een duidelijk overzicht van de behandelde stof werd ge-
geven. Hierdoor is in korte bewoordingen het karakter van het gestelde volledig en
duidelijk geschilderd, zodat hieraan niets meer behoeft te worden toegevoegd.

Ten aanzien van de door Dr. Talsma gegeven toelichting merkt Dr. Tacken nog
liet volgende op:

We mogen inderdaad aannemen dat, indien het kaliumchloraat met natriumbicarbo-
naat wordt ingegeven, dit kaliumchloraat niet in de voormagen, maar als gevolg van
de slokdarm-sleufreflex in de lebmaag en via deze ongeschonden in de darmen terecht
komt.

De vraag of het hierna, na opname in de darmen, in het milieu-intérieur de inter-
mediaire stofwisseling stimuleert en daardoor het detoxycatievermogen versterkt, durf
ik niet met een eenvoudig „Ja" te beantwoorden. Hiervoor zijn echter wel sterke
aanwijzingen.

Het is bekend en het is door Uzelf in Uw proefschrift aangetoond, dat van kalium-
chloride bij acetonemie geen gunstige werking uitgaat, zoals we deze wel kennen van
kaliumchloraat. Het is dus niet het K-ion, waarvan de gunstige werking uitgaat.
Verder is aangetoond dat door kaliumchloraat, bij overdosering, hemoglobine in het
bloed wordt geoxydeerd tot mcthemoglobine.

Methemoglobine is een oxydatie-product van hemoglobine, waarin de zuurstof — in
tegenstelling tot oxyheinoglobine vast gebonden is.

Hieruit mogen we in elk geval concluderen dat althans een gedeelte van het kalium-
chloraat wordt opgenomen en zijn oxyderende-werking kan ontplooien in de bloed-
baan.

Of dit ook het geval is in de lichaamscellen, b.v. in de lever, is althans voorzover ik
georiënteerd beu echter nooit bewezen, waarbij we mogen opmerken dat dit bewijs
ook zeer moeilijk te leveren is.

Prof. S j o 1 1 e in a laat hierna nog de volgende aanvullingen horen ten aanzien
van de uitgesproken inleidingen.

1\'rof. Sjollema wijst er naar aanleiding van het betoog van Dr. Tacken op, dat ca. 25
jaar geleden door onderzoekingen op het laboratorium voor Biochemie van de Vete-
rinaire Faculteit werd aangetoond (Stoffwechsclstörungen des Rindes. Acta Veter.
III-1933) dat een rantsoen met veel kalium en weinig natrium de elektrische prikkel-
baarheid der spieren van konijnen sterk verhoogt. Het veroorzaakt dus een afwijking
die gevaar voor tetanie oplevert.

Bekend is, dat voorjaarsgras in de regel arm aan natrium en zeer rijk aan kalium is.
Onderzoekingen in het vorige jaar op ,,De Schothorst" bij een schaap verricht, heb-
ben aangetoond, dat bij een zodanige voeding de huishouding der mineralen be-

invloed wordt, waarbij o.a. verarming van het dier aan natrium en chloor intreedt.
Aangezien voor het normaal functioneren der zenuwen bepaalde verhoudingen van
natrium en kalium nodig zijn, ontstaat hierdoor een labiele toestand. Phychische effec-
ten o.a. de rust, schrik, enz. en ook andere omstandigheden die hoge eisen aan het
reguleringsmechanisme stellen, o.a grote temperatuurswisselingen, zullen dan ge-
vaar voor evenwichtsverstoringen opleveren en dr kans op tetanic doen stijgen. Dat
bij tetanie de mineralenhuishoiuling verstoord is, is o.a. bekend door de lage magne-
siumgehalten van het bloedserum, dir in dr labiele periode tot ongeveer de helft van
de normale waardr is gedaald, niettegenstaande dr magnesiumopname in de regel
voldoende was en bij de manifeste tctanir tot ca 1/10 van de normal waarde. Van
het mechanisme der verstoringen van het reguleringsmechanisme is weinig bekend.
Het is niet onwaarschijnlijk da\' het transport door en de permeabilitrit van de mem-
branen der intracellulaire vloeistof hierbij een rol speelt, o.a. werd in het vorige jaar
aangetoond dat abnormaal functioneren der bijnierschors het transport van Na en K
door de wanden dei weefselcellen beïnvloedt.

Als eerste vraag wordt behandeld die van de hrer v. d. H u r k, luidende als
volgt: „Indien bij jonge biggen (1-3 weken) een acute anemie optreedt, zodat
binnen enkele dagen het Hb-gehalte daalt tot minder dan de helft, is het dan aan-
nemelijk te achten, dat dit een gevolg zou zijn van de verstoring der Fe- of Cu-
balans."

Verder vraagt de heer v. d. Hurk hoe de differentieel-diagnosc wordt gesteld tussen
nerveuze acetonemie en gevallen van kopziekte, waarbij aceton wordt gvonden."
Prof. S e e k 1 e s antwoordt.\'

Bij acetonemie, onverschillig of zij van nerveuze of niet-nerveuze aard is, vindt men
steeds veel hogere gehalten aan acetonlichamen in dr urine dan bij kopziekte. Dit is
gemakkelijk vast te stellen met de reactie volgens Legal. Bij acetonemie is deze reactie
nog positief, wanneer men vooraf dr urine 20 tot .^r)0 maal verdunt, terwijl bij kop-
ziektr weliswaar dr onverdunde urine dikwijls een positieve reactie volgens Legal op-
levert, maar bij verdunning tot bijv. 1:10 deze reactie veelal negatief uitvalt.
Dr. Talsma zegt:

Mijn ervaring met kopziekte is niet groot, omdat in onze streek weinig kopziekte
voorkomt. Als bij een kor met nerveuze verschijnselen de Lrgal-prorf in de urine
positief is en de kwaliteit van de pols geen aanwijzingen grrft in één van bride rich-
tingen, lijkt het mij wenselijk om naast calcium en magnesium ook glucose-oplossing
intraveneus toe tc dienen en tevens eventueel propionaat of propylcenglycol per os.
Collega Yockney uit Nieuw-Zceland deelde mij inderdtijd mede, dat ook in zijn land
de differentieeldiagnose tussen tetanic en acetonemie vaak niet tc strllen was. Het was
daar de gewoonte om steeds in deze gevallen eveneens glucose toe tc dienen.
Uierinsufflatie heeft ook vaak een gunstig effect.

Dc heer J. van der Veen deelt mede, dat door hem in hardnekkige gevallen
van acetonemie apomorfine met succes wordt gebruikt.

Dr heer F r r n s merkt naar aanleiding van de lr vraag van dr hrrr v. d. Hurk op,
dat bij jonge biggen in de eerste levensweken veel hemoglobine gevormd mort worden,
omdat de bij dc geboorte aanwezig hemoglobine anders van aard is en snel afgebro-
ken wordt. Het voor die nieuwvorming benodigde Fc en Cu moet betrokken worden
uit de levervoorraad die het jonge dier bij de geboorte meekrijgt. Deze voorraad kan
echter ook sterk aangesproken worden door het optreden van infecties of andrrr ziekte-
toestanden en dan ontstaat er een tekort, dat zich uit in een sterke anemie. De storing
in de Fe- en Cu-stofwisseling is bij deze samenhang dus secundair. Primair is de
ziekte, die dc snelle uitputting van de depots veroorzaakt.

Dr heer J. v. d. Veen, Twello, vraagt: „Zijn rr drze zomer analyses gemaakt in
verband met het abnormaal veel voorkomen van kopziekte na 15 juli (lage Mg en
Na-waarden)".

De tweede vraag van de heer v. d. V e e n luidt: „Zijn er analyses var^ rivierkleigras en
zandgrondgras, welke wel verschillen moeten geven, gezien het grote verschil in aan-
tal kopziektegevallen op rivierklei en aansluitende goede zandgronden".

De heer F r e n s antwoordt, dat er in de loop van deze zomer op verschillende be-
drijven analyses uitgevoerd zijn onder auspiciën van een speciale T.N.O.-commissie
voor kopziekte-onderzoek. Hierbij worden verschillende minraalgehalten vastgesteld,
dus ook Mg en Na. Of hieruit nieuwe gezichtspunten zullen voortvloeien ten aanzien
van de veelvuldigheid van kopziekte in de nazomer en herfst moet afgewacht worden.
Spreker wijst er op, dat de zeer vochtige zomer het weidegras ook over lange perioden
zeer vochtrijk maakte wat via het veelvuldig optreden van dunne mest extra aan-
spraken gemaakt heeft op de mincraalvoorradcn der weidende koeien.
De heer J. Heida Jr. vraagt: „Dr. Tacken adviseert in zijn voordracht proeven te
nemen ter bestrijding van de diverse stofwisselingsziekten door geneesmiddelen (JK
chloraat en Mg) toe te dienen. Een bezwaar noemt hij, dat sectie niet meer mogelijk
is. Dit acht hij niet zó belangrijk, dat deze stoffen niet toegediend zouden mogen
worden."

Hierop wordt door Dr. Tacken gerepliceerd. Hij stelt hierbij voorop dat wij er van
uit mogen gaan dat een meer of mindere aanleg tot het optreden van stofwisse-
lingsziekten bij onze dieren erfelijk is. Dit wil dus zeggen: dat het weerstandsvermogen
van het regulerend systeem en mede daardoor, de noodzakelijk behoefte aan mine-
ralen en sporen-elementen zowel kwantitatief als in onderlinge verhoudingen bij onze
koeien verschillend is.

Indien we het regulerend systeem door extra voorziening van bepaalde stoflen, zoals
Mg, J eventueel Kaliumchloraat, aan onze gebruikskoeien — dus ook aan onze fok-
kocien -— verhogen om daardoor stofwisselingsziekten te voorkomen zullen wij daar-
door de levenskansen van deze dieren, als deze qua erfelijke aanleg daarvoor meer
gevoelig zijn, verhogen.

In de fokkerij zullen daardoor meer dieren met een een grotere aanleg voor het ver-
krijgen van stofwisselingsziekten worden aangewend omdat ze niet worden uitge-
schakeld. Hierdoor zijr in de toekomst meer dieren met een grotere aanleg voor stof-
wisselingsziekten te verwachten.

Hier staat tegenover dat — door het opvoeren van de produktiviteit van de melkkoe,
de meer eenzijdige voeding door de moderne graslandverzorging waardoor tevens
minder plantensoorten in het weiland worden aangetroffen en de kunstmatig ge-
dreven teelt van voedingsmiddelen — een gedwongen toestand is ontstaan waardoor
we niet anders kunnen Het is dus noodgedwongen dat wc het kunstmatig opvoeren
van het regulerend systeem als een praktische oplossing moeten aanvaarden. Meer
ideaal zou zijn wanneer we dit konden nalaten bij onze fokdieren en wel konden toe-
passen bij dc produktie-dieren. Onze beste melkkoe is echter over het algemeen ook
de meest aantrekkelijke fokkoe.

Bij dieren die zich snel vermeerderen, zoals onze kippen en varkens, liggen deze ver-
houdingen anders. Bij onze kippen kennen we inderdaad een afsplitsing van de fok-
en vermeerderings-bedrijven en de bedrijven van de producerende kip.
Aan de beantwoording door Dr. Tacken wordt door Prof. S c c k 1 e s het volgende
toegevoegd:

Uit proeven niet laboratoriuindicren is gebleken, dat kaliumchloraat in staat is
de bloedkleurstof te oxyderen tot methemoglobine, een pigment, dat voor de
overdracht van zuurstof onbruikbaar is. Bij deze proeven was uiteraard het kalium-
chloraat via de maag in de darm gekomen, waarbij het in de maag kan hebben in-
gewerkt op het aldaar afgescheiden zoutzuur, bij welke reactie chloor ontstaat. Men
mag intussen aannemen, dat een groot gedeelte van het toegediende kaliumchloraat
in de darm terecht is gekomen en vandaar uit is opgenomen in het bloed. Uit proeven,
uitgevoerd in sprekers laboratorium, waarbij natrium-/j-hydroxybutyraat werd toe-
gevoegd aan verse leverbrij, bleek, dat deze stof niet door kaliumchloraat wordt
geoxydeerd tot acetylazijnzuur, een stof die een positieve reactie volgens Legal geeft.
Kort geleden is in sprekers laboratorium gevonden, dat kaliumchloraat een bacte-
riostatische werking uitoefent op bepaalde pensbacteriën. Als dus het bij acetonemie
in grote hoeveelheden toegediende kaliumchloraat in de pens terecht komt — hetgeen

wel waarschijnlijk is — dan kan de microbiologische toestand door de bacteriostatische
werking van het kaliumehloraat veranderd worden, waardoor ren remming zou kun-
nen optreden in de fcrmentaticve vorming van acctonlichamen ter plaatse. Hierop
zou de therapeutische werking van kaliumehloraat bij acetonemie kunnen berusten.
Dit vraagstuk is thans in onderzoek.

De heer van Arragon vraagt vervolgens aan Dr. Tacken hoe hij de invloed
van thyreoidea op de vitamine A-vorming en via deze weg dc invloed op dc epitheel-
functies ziet en stelt vervolgens aan Prof. Seekles een vraag over de regulatie
van de nierfunetie (terugresorptir in dc tubuli recti en tubuli contorti) door vita-
mine D van b.v. fosfor en dr invloed op de CaP stofwisseling.

In de praktijk is bekend aldus de heer Arragon, dat dr, verschillende stofwisselings-
ziekten erfelijk zijn. Acht hij het niet mogelijk, dat ook selectie een middel is ter be-
strijding van kopziekte e.d.

Dr Tacken doet eerst een mededeling waaruit blijkt dat de J-voorziening van He
bodem uit de lucht de laatste 25 jaren aanmerkelijk is verminderd door de gewij-
zigde J-winning uit zeewier.

De functie van de schildklier, met name dr vorming van thyroxine en dus ook de
mate van functie in het organisme is onder meer afhankelijk van het beschikbare J.
Het thyroxine is op zijn beurt mede bepalend voor het verloop van oxydatieve pro-
cessen van de intermediaire stofwisseling. Een soortgelijke werking hebben meerdere
componenten van het B-vitamine-complex.

Of er een beïnvloeding bestaat van de thyreoïdia op de A-vitamine-vorming is mij niet
bekend. Wel is bekend dal bij vitamine A-gebrek en ook bij een overdosering van
vitamine A, de functie van de schildklier wordt benadeeld.

Prof. Seekles wijst erop, dat de beïnvloeding van de resorptieprorrsscn in de nier-
tubuli ten aanzien van calcium en fosfaat niet duidelijk is. Een invloed van hrt vita-
mine D is hem niet bekend. ITet valt te betwijfelen, of er bij hrt rund, dat veel kaliurn-
carbonaat uitscheidt, welke stof in dr urine een alkalische reactie doet ontstaan,
tevens veel calcium- en fosfaationen naast elkaar in dr primaire urine kunnen voor-
komen zonder dat het tot vorming van calciumfosfaat-afzetsels komt.
Indien dus de glomeruli deze ionen in aanmerkelijke hoeveelheden zouden door-
laten, dan zal de resorptie in dr tubuli ten aanzien van calcium- en fosfaationen wel
zeer vlot moeten verlopen, daar vorming van fosfaatstenen onder normale omstan-
digheden blijkbaar niet voorkomt.

Vervolgens stelt de heer van Arragon een vraag inzake de regulerende functie
van de dikke darm, waarop door Prof. Sr e kies als volgt wordt ingegaan:
Bij dieren, die alkalisch reagerende urine produceren, bijv. hrt rund, scheidt dr dikke
darm veel calcium en fosfaat uit. Hier neemt de darm a.h.w. grotendeels de functie
van de nieren over, zoals men deze bij dieren aantreft, die zure urine leveren, bijv.
vleeseters.

2. Welke is de invloed van sporenelementen op de exteriéur-ontwikkeling van jongvee.

3. Wrlke maatregelen zijn te nemen tegen onjuiste voorlichting door diverse voor-
lichtingsdiensten.

1. Er bestaat inderdaad groot gevaar voor overdosering van injicieerbare oplossingen
van sporenelementen. De lever kan bijv. door te grote hoeveelheden goed geïoni-
seerde koperzouten (kopcrsulfaat) beschadigd worden. Kobaltzouten kunnen poly-
cytcmic veroorzaken.

2. Bij een tekort aan sporenelementen, bijv. koper en (of) kobalt blijft het jonge vee
in ontwikkeling achter. Het haarkleed verandert. Bij koperdeficiëntie kunnen
zich veranderingen aan het skelet voordoen.

3. Men houde zich nauwkeurig aan de adviezen, die van deskundige zijde worden
verstrekt.

De heer Brückwilder vraagt: „Het was opmerkelijk, dat dit jaar in dc
maanden augustus-september-oktober evenveel zo niet meer kopzicktc optrad dan
in het voorjaar. Moet dit beschouwd worden veroorzaakt te zijn door gastro-intestinale
storingen? Is er een verklaring te geven voor het tnecr optreden van recidieven in deze
maanden? Verwacht dc inleider in deze gevallen succes van dc toediening van b.v.
Kj?\';

liet is inderdaad zo, aldus Dr. Tacken, dat we in de herfst (september-oktober)
een top zien (kleiner dan in het voorjaar) in de frequentie van het optreden van kop-
ziekte. Dit is vooral na natte zomers het geval. Zowel de glucose- als Cu-huishouding
zijn bij onze melkkoeien betrekkelijk labiel. Gemiddeld wordt de Cu-status bij onze
melkkoeien in het weide-seizoen geleidelijk slechter.

Een lage Cu-status heeft tot gevolg: vermindering van oxydatieve processen, (oxyda-
tieve fosforylering) en een verminderde dctoxycatie.

Bij kopzicktc zien we soms een hoog anorganisch P cn dit gaat vaak gepaard met een
laag Gu-gehaltc. Soms zien we een normaal P: soms is het P-gehalte te laag.
Bij kopzicktc zien we soms een laag glucose-gehalte van het bloed gepaard aan een
normaal tot laag melkzuur-gehalte. Hierbij vinden wc vaak aceton-lichamen in de
urine. In andere gevallen vinden we bij kopzicktc juist zeer hoge glucosc-gchaltcn in
het bloed, gepaard gaande met hoge gehalten aan melkzuur.
Wij vonden zowel b.v. 27 a 30 mg glucose als b.v. 140 a 190 mg.
Bij deze zeer hoge waarden vinden we dan soms glucose in de urine. De hoge la-
waaide gepaard aan een laag glucosc-gehaltc, waarbij aceton in de urine, vonden we
het meest in de herfst. IIet zijn de meer atypische vormen van kopzicktc, waarbij dc
kans op genezing kleiner is. Ik zag deze vorm ook vaker bij vaarzen. Deze vorm is
meer te vergelijken met dc door Dr. Talsma genoemde nerveuze vorm van acetonurie.
De genezingskans bij dere dieren wordt groter bij een intraveneuze behandeling met
Ca-borogluconaat, aangevuld met wat glucose, eventueel nabehandeld met natrium-
lactaat. Dit wordt eendeels gemetaboliseerd tot glucose, terwijl het Na-ion met HCO.i
als partner, zowel dc alkali-reserve als dc pH van het bloed doet stijgen.
Het zijn deze dieren die in de nabehandeling eventueel in aanmerking komen voor
behandeling met een lage dosering (60-75 eenheden) A.C.T.IT.

Het verstrekken van 34-1 kg keukenzout per os cn het aanwenden van apoinorfine kan
bij deze dieren levensreddend zijn.

Dr. Grashuis stelt de volgende vragen: „Is het wel juist onze huisdieren kunst-
produktcn te noemen? Of trachten we er dit van te maken met onevenwichtige
voeding?

2. Wat denkt U van de remmende invloed van NH:t en K-ionen op de opname
van Mg in plant en dier? Welke invloed schrijft U toe aan een verhoogd NH.i
gehalte in het bloed (Dale et al.)?

3. Bij koeien met lage Mg-waarden in het bloed merkt men vaak wekenlang niets
van indigesties. Is het dus wel juist indigestie primair te stellen?

4. Is er verschil in frequentie van optreden van grastetanie, J-armc cn meer J-rijke
gebieden ?

5. Welke invloed schrijft U toe aan verlaagde koolzuurspanning in het bloed bij het
optreden van kopzicktc b.v. bij hogere temperaturen ? (Brody et al.)

1. Het valt moeilijk te ontkennen dat onze melkkoe t.g.v. selectie — denk maar aan
de melkcontrole — geworden is tot een dier dat veel meer melk (cn vet) kan pro-
duceren dan waartoe het in nature was voorbestemd.

2. Dat overmaat K-ionen in de bodem respectievelijk in het voedsel de opname van
Mg zowel in de plant als in het dier belemmert is door meerdere, o.a. door Uzelf,
aangetoond en wordt thans algemeen wel als een feit erkend.

Wat in deze te denken van het NH3? Ik geloof dat enig verband tussen de op-
name van K-ionen en NHa nooit is aangetoond.

Dat NHa via een alcalose tetanie zou veroorzaken is m.i. zeer denkbeeldig. De
vraag doet zich voor hoe wordt de ammoniak opgenomen? NHiCl doet de pil
dalen! Bij kopziekte hebben wc trouwens te maken met een daling van de alkali-
reserve en een acidosc. Dit is naar ik meen o.a. door mij in mijn proefschrift met
zekerheid aangetoond.

3. Het is inderdaad zo dat het lage Mg-gehalte niet direct en zeker niet alleen ver-
antwoordelijk gesteld kan worden voor het optreden van indigestie. Het is ook niet
zo dat wc in de indigestie, of ruimer gesteld in dc intestinale verstoringen „dé"
primaire factor van kopziekte moeten zien.

De intestinale storingen vormen tesamen echter wel een zeer grote factor die
het regulerend systeem in zeer grote mate belast, eventueel overbelast, zodat het
biochemisch evenwicht verbroken kan worden.

We moeten dc Mg-koekjes volgens Prof. Seekles ook niet zien als een causale
therapie of als ven causale preventie waardoor een eventueel dreigend Mg-tekort
wordt voorkomen.

4. Deze vraag kan ik niet met ja beantwoorden, al ben ik hiertoe wel geneigd. In
gebieden waarvan bekend is dat de bodem, of althans het water in dc bodem
arm is aan J komt als regel veel kopziekte voor. Statistische gegevens, die dit
zouden kunnen bewijzen, ontbreken.

5. Dat dc COa-spanning in het bloed afhankelijk zou zijn van de temperatuur van
de omgeving is theoretisch denkbaar.

Bij hogere temperaturen /al de long-ventilatie, dus ook de afgifte van CO2 toe-
nemen. Dit kan slechts gering zijn en daarbij zou de pH dc neiging hebben 0111 iets
te stijgen, want dit gaat ten koste van het H2CO3, zodat het NaHCOa in ver-
houding in overmaat zou komen.

Zoals ik reeds gezegd heb, hebben we bij kopziekte tc maken met een acidose.
Het volume-procent CO2 in het bloedplasma bedraagt bij normale dieren — 65,
bij dieren met kopziekte gemiddeld ± 52.

De heer Frens sluit vervolgens de discussies en wijst er in zijn slotwoord op, dat
dc besprekingen die op de voordracht gevolgd zijn wel duidelijk gemaakt hebben,
dat er op het gebied van de stofwisselingsziekten nog veel belangrijke problemen
op een oplossing wachten en dat het oplossen van die problemen uiterst belangrijke
praktische consequenties heeft. Hij wekt daarom ieder die er gelegenheid voor heeft
op, 0111 zich in de problemen in te leven en er zo mogelijk onderzoek over te ver-
richten. Spreker zou nog speciaal dc nadruk willen leggen op de grote behoefte aan
uitbouw van dc klinische diagnostiek der nog niet manifest geworden storingen en
deficiënties bij ogenschijnlijk gezonde dieren. Voor de preventie van stofwisselings-
ziekten bij de zich wijzigende bedrijfsomstandigheden der veehouderij hebben wij deze
zeer nodig. Spreker dankt tenslotte dc inleiders en de collegae die door hun vragen
van deze middag deze geanimeerde besprekingen mogelijk gemaakt hebben.

De preventieve diergeneeskunde is in ons land een belangrijk terrein waar-
op de dierenarts, vooral na de tweede wereldoorlog, werkzaam is.
Ten aanzien van de bestrijding van pullorum en mond- en klauwzeer zijn
grote successen geboekt, evenals bij de bestrijding van de rundertubercu-
lose.

Dit alles werd en wordt niet het minst bereikt door de nauwgezetheid waar-
mee de dierenartsen hun taak hebben verricht en nog steeds verrichten.
15ij het naderen of het bereiken van het doel — n.i. het definitief uitroeien
van de betreffende ziekte — wordt de mate van nauwkeurigheid waarmee
de dierenarts zijn werk verricht, van steeds doorslaggevender betekenis,
teneinde opflikkeringen van de ziekte tijdig te onderkennen en uitbreiding
te voorkomen.

Het recente optreden van de rough stam van S. pullorum en het ver-
heugende feit van de succesvolle beëindiging van het vijfjarenplan ten
aanzien van de rundertuberculose in mei 1956, zijn voor de Ereraad aan-
leiding om nog eens met nadruk te wijzen op de plicht van alle dieren-
artsen tot het nauwgezet en objectief uitvoeren van de taak, die zij in de
preventieve dierziektebestrijding op zich hebben genomen.
Een vervlakking van het onderzoek, in het vertrouwen, wederom een
gunstige uitslag te kunnen verwachten, brengt zeker thans een bijzonder
groot risico met zich.

Hoewel in het nabije verleden slechts een enkel geval van vervlakking van
het onderzoek ter kennis van de Ereraad is gebracht, meent deze er goed
aan te doen een ernstige waarschuwing tegen deze gang van zaken te laten
horen. Niet alleen omdat de betreffende voorschriften worden overtreden,
maar vooral omdat een dergelijk, vaak ondoordacht, optreden in strijd is
met de eer en de waardigheid van de diergeneeskundige stand.

Met verwijzing naar de overzichtelijke samenvatting van de wet op de
Uitoefening van de Diergeneeskunst in de rubriek: „Mededelingen van de
Veeartsenijkundige Dienst van de aflevering van het Tijdschrift voor Dier-
geneeskunde van 1 december j.1. willen wij enkele facetten van deze wet
belichten, die voor de dierenartsen en de diergeneeskundige studenten be-
langrijke consequenties meebrengen en daarom bijzondere aandacht vragen.
In de nieuwe wet, die inmiddels 1 december j.1. in werking is getreden
wordt aan de diergeneeskundige studenten, die het eerste of tweede gedeelte
van het doctoraal examen met goed gevolg hebben afgelegd een privilege
gegeven ten aanzien van de tuberculosebestrijding en de mond- en klauw-
zeervaccinaties.

Voor alle diergeneeskundige studenten zijn verder alle overige werkzaam-
heden, waaraan zij tot nu toe hun medewerking verleenden, verboden.
Het moet worden gezegd, dat de te werk stelling van deze grote groep van
hulpkrachten in het verleden aanleiding heeft gegeven tot vele klachten,
zowel van dierenartsen- als landbouwzijde.

Het verheugt ons daarom, dat thans dc aard van de assistentie en d<>
classificatie der hulpkrachten wettelijk zijn geregeld.

Dit feit brengt èn voor de dierenartsen èn voor de student-assistent een zee-
grote verantwoordelijkheid mee.

De tekst van de wet laat door haar beknoptheid geen ruimte over voo-
onduidelijkheid of twijfelachtige interpretatie.

Dc student-assistent mag n.l. uitsluitend tuberculineren en mond- en klauiv-
zeervaccinatie verrichten en wel alleen bij een dierenarts, die blijkens eer.
verklaring van de Maatschappij voor Diergeneeskunde assistentie nodig
heeft.

De dierenarts van zijn kant mag do assistent geen enkele andere opdraclr
verstrekken, dan die krachtens de wet is toegestaan.

De wet verbiedt dus de diergeneeskundige studenten zich o.a. bezig te
houden met het verrichten van abortusentingen, bloed afnemen, het vast-
stellen van tuberculinereacties, pullorumonderzoek of het verrichten van
welke enting of welke praktijkarbeid ook.

De diergeneeskundige student, die zich niet stipt aan deze wettelijke regeling
houdt, loopt het grote risico te worden vervolgd wegens onbevoegde uit-
oefening van de diergeneeskunst!

Wij doen daarom een zeer ernstig beroep op aller loyale medewerking en
stipte naleving van deze wet.

Eén der wetsartikelen, die in dc tweede plaats vergaande consequenties voor
dc practicus meebrengt bepaalt, dat alleen de dierenarts bevoegd is vrouwe-
lijke dieren te castreren.

Met name de massacastraties van vrouwelijke biggen in het westen van het
land zullen door gebrek aan ervaring en tijd bij de meeste dierenartsen op
practische moeilijkheden stuiten. Daar deze operatie met anesthesie moet
worden verricht zal bovendien de techniek van de behandeling in belang-
rijke mate worden bemoeilijkt. Behalve in het westen van Nederland
behoren de castraties van jonge vrouwelijke biggen tot dc uitzonderingen.
In andere fokgebieden waar deze behandeling niet wordt toegepast, schijnt
men bi j de mesterij hiervan geen bezwaren te ondervinden.
Vergelijkende proeven, die hierover in Amerika zijn genomen schijnen de
veronderstelde noodzaak van deze castraties te logenstraffen.
De voorlopige resultaten van proeven, die door het Rijkslandbouwproef-
station te Hoorn /ijti opgezet wijzen trouwens eveneens in dc richting, dat
het nuttig effect van deze castraties in twijfel moet worden getrokken.
Ook en aanzien van deze aangelegenheid doen wij een ernstig beroep op
de dierenartsen, die met deze castraties te maken zullen krijgen. Het spreekt
wel vanzelf, dat zij, nu dc nieuwe wet in werking is getreden, aanvragen
om biggen te castreren niet kunnen verwijzen naar de castreurs. Juister is
het echter de biggenfokkers er van te overtuigen, dat deze operatie in
het westen, evenals in andere delen van ons land, als ovrbodig moet worden
bschouwd, omdat het nuttig effect op grond van proeven en ervaringen
in de praktijk twijfelachtig is.

De dierenarts zal in dit opzicht de voorlichting van landbouwzijde in sterke
mate kunnen steunen.

Ilauser, Uber Immunisierungsversuchc gegen Schweinepest mit Hog-Cholera Modified-

Life-Virus Fort Dodge = M.L.V.,
Schumacher, Vergleichende Untersuchungen über die Wirkung von Blattextrakten
der Taxus baccata L., Abies alba Miller und Taxus-Wirkstoffen, mit besonderer
Rücksicht auf die Automatie der überlebenden Pansenwand und die Gasgärung
im Panzenzinhalt des Rindes,
Niggli, Uber die Persistenz des Maul- und Klauenseuche Virus in der Leber und
Milz des Rindes,

Ludwig, Bericht über Praxisversuche mit Virolitin, einem neuen Wirkstoff gegen
Viruskrankheiten,

Goranoff, über die Anwendung des medikamentösen Schlafes bei der Behandlung
einiger Krankheiten beim Pferd.

Germann, Krankheiten und Geburtshilfe bei Ziegen im Frutigtal und Saanenland,
Schärer, Aspermie infolge Nebenhodenhypertrophie mit Abszedierung und Hodena-
trophie bei einem einjährigen Stier,
Schmid, Uber einen Schutzimpfungsversuch gegen Schweinepest mit Rovac-Vakzine
Lederle,

D. T. Ercegovac, Belgrad, Untersuchungen über die Einwirkung von Tetanusanti-
toxin auf das homologe Toxin im tierischen Organismus,

O. Schaller, Wien, Die periphere sensible Innervation der Haut am Rumpfe des
Rindes,

A. Leitner, Frohnleiten, Steiermark, Erfahrungen mit der Schafhaltung in einem
steirischen Groszbesitz,

E. Tratnig-Frankl, Wien, Durch Parasiten bedingte entzündliche Geschwülste bei
Affen.

J. Möcsy, Budapest, Hygienische Erfolge der naturgemäszen Tierhaltung in Ungarn,
R. Baumann, Wien, Der Fettkalkinfarkt der Niere des Hundes und der Katze,

D. A. Mossel, Utrecht, Niederlande, Aufgaben und Durchführung der modernen
hygienisch-bakteriologischen Lebensmittelüberwachung,

II. Uray, Irdning, Steiermark, Die bimanucllc blutige Berichtigung der Torsio uteri,

F. Erian, Frcistritz-Pulst, Kärnten, Die intravaginalc Samenstranganästhesie bei der
Eberkastration,

E. Bajez, Hilm-Kematen, Niederösterreich, Ein Beitrag zur Therapie häufiger Ge-
burtsstörungen bei Ziegen mit Retalon aquosum,

F. R. Rubi, Sitzenberg-Reidling, Niederösterreich, Auftreten von Koliken bei Rin-
dern nach Verfütterung von havariertem Futter.

W. Stefanski, Rôle des parasites dans la transmission des Maladies infectieuses du
Porc,

M. Jovanovic, V. Pantic et B. Markovic, Goitre enzootique du cheval en Yougoslavie,
R. Richou, J. Guilhon et A. Bousicaux, Recherches sur les Staphylocoques respon-
sables des Staphylococies cutanées du Chien,

laine chez le Mouton Ouled-Djellal (Algérie),
A. Lucas, L. Toucas, M. Laroche et L. Monin, Thrichoinonose intestinale du Faisan-
deau,

M. Thcret, Les Concours spéciaux au Concours général agricole de Paris, 195b.

J. Verge, P. Goret, A. Paraf, P. le Trcut, H. Drieux, H. Tisseur et C. Labié, Les

maladies du porcelet au sevrage, Phénomènes de Reilly-Selye,
P.-C. Blin et P. Cuq, L\'intoxication par les glands,
M. Théret, Quiétude et allaitement chez la Truie,

R. Ferrando, Thon I\'hat Ngu, Mlle F. Jacques et J. Froget, Essais sur l\'utilisation

de la mélasse de betterave dans l\'alimentation du Porc,
M. Fontaine et C. Pilet, Notes de clinique caninc. Urée sanguine et azotemie.

zur Verhütung der menschlichen Trichinose,
Irmay, Beobachtungen über die Aufzuchtseuchen der Kälber und deren Bekämpfung,
Kalchschmidt und Wintzner, Die Hauttemperaturverhältnissc am Thorax und im
Lendenbereich des klinisch gesunden Rindes und ihre Eignung zum Nachweis
Ileadscher Zonen,

Dieter, Voraussetzungen für die Mitarbeit des Tierarztes an einer wirtschaftlichen
Tierhaltung,

Angeloff, St., Versuche zur aktiven Immunisierung der Rinder gegen Brucellose mit

Stamm 19 in Bulgarien,
Wohanka K. und Grunert E., Vorbeugende Strcptomycin-Pcnicillin-Bchandlung

der Utcrushöhlc des Rindes nach Embryotomien,
Lenke, D., Bakteriologische Versuche mit einem neuen Melkhilfsmittcl,
Möller, G., Verlauf einer Rauschbrandcrkrankung bri Schafen,
Schaffrinna, J., Zwei Fälle von Retinitis anacmica beim Hund,
Winter, Der Mensch als Infektionsquelle der Tiere.

Goerttler, V., Allergische Reaktionen nach Verletzungen beim Tubcrkulinisieren von
Rindern,

Bühncr, F., Uber die chronische Brunstlosigkeit und Brunstschwäche der Sauen und

ihre erfolgreiche Behandlung mit Prolosan,
Grunert, E., Zur Amputation des invertierten und prolabierten Uterus beim Schwein,
Rohde, F. und Rohde, F. H., Ein Beitrag zur Kastration des Ebers unter besonderer

Berücksichtigung der Heilung per primam,
Schneider, H. E., Bösartige Neubildungen als Ursache von einseitiger Otitis externa
bei zwei Hunden und einer Katze.

Gärtner, K., Klinische Erscheinungsformen der hämatogenen Nierenerkrankungen des
Hundes,

Kast, A., Die Epithelgeschwülste der ableitenden Harnwege bei den Haussäugetieren,
lliepe, Th., Beitrag zur Tcehnik der Ektoparasitcnbekämpfung bei Schafherden,
Farchmin, G., Tierarzt und Lcbcnsmittelüberwachung in der Sowjetunion.

Schröder, L., Über die Lage des Dickdarmes bei einer hochgraviden Stute,
Mccsc, M., Ein Fall von kardinalem Ascites beim Hund mit Herztumor,
Vöhringer, K., Der Kanülenbehälter bei Massenimpfungen,

Theile, H., Einrichtung zur hygienischen Verbesserung, Beschleunigung und Erleich-
terung des Kanülenwechscls,
l\'itzschkc, H., Verlauf der Tollwut in Thüringen 1952-1955.

Nicolau, A., Bârzâ, II., Duca, H., Creteanu, C., May, H. und Popovicu, A., Vergif-
tungen durch die Pflanze Glcchoma hederacea beim Pferde,
Theloe, G., Bemerkungen zu dem Artikel von G. Bergmann: „Zur Minderwcrtig-
keitserklärung des ganzen Tierkörpers bei ausgedehnter Tuberkulose zwecks Gel-
tendmachung als Gewährsmangel von Schlachttieren".
Pitschkc, IL, Verlauf der Tollwut in Thüringen 1952-1955 (Schlusz).

Marbach, II., Neue praktische Erfahrungen in der Unfruchtbarkeitsbekämpfung,
Heinicke, W., Einflusz der Landschaftsformen auf die Fruchtbarkeit,
Nuszhag, W., Hygiene in der Tierhaltung,

Schmidt, W., Alimentäre Ursachen der Unfruchtbarkeit beim weiblichen Rinde und
ihre Verhütung,

Glien, R , Die Entwicklung der Arbeit der Abt. Besamung der Fachschule für Land-
wirtschaft und Gartenbau Pillnitz,
Schuckmann, B., Untersuchungen übt i die Bedeutung bakteriologischer Befunde als

Gradmesser der Fruchtbarkeitsstörungen beim Rind,
Frendenberg, Fr., Beobachtungen über Fruchtbarkeit, Brucellose und Tuberkulose bei

Gemeinschaftsweide von Jungrindern des nütteldeutschen Trockengebictcs,
Reimer, II., Neue Wege zur Bekämpfung der Rindcrbrucellose in der D.D.R.,
Conradi, IL, Erfahrungsbericht über den Einflusz der Ernährung auf den Verlauf der

chronischen Rindcrbrucellose,
Maus, M., Vitamin E und seine Bedeutung in der Brucellosebekämpfung,
Walther, A., Über Fortpflanzungsstörungen in latent infizierten Abortus-Bang-Bestän-
den,

Dédié, K., Stand der Forschung über die Vibriosis genitalis auszcrhalb Deutschlands

im Vergleich mit im eigenen Institut erzirlten Ergebnissen,
Hubrig, Th. und Wohanka, K., Vibrio fetus, Klinische Schluszfolgerungen auf Grund

biochemischcr und serologischer Untersuchungen,
Voigt, A., Zur Probeentnahme und Behandlung bei der Vibriosis des Rindes,
Abshagen, H., Zur Behandlung trichomonadeninfizicrter Bullen,
Ihlenburg, H., Beiträge zum Pyoceaneumproblem,

papillomatose bei Zuchtbullen,
Neundorf, R., Beiträge zur Zuchthygiene des Schafes,

Schmidt, K. und Straszburg, H., Spermienzahl, Hyaluronidasetiter und Frucht-
barkeit,

F. Woeldike-Nielsen, The scientific and administrative principles underlying the State

control of infectious animal diseases in Denmark,
M. Crawford, The principles of veterinary research and administration in British
territories in the tropics,

F. D. Asplin, Experiments on the transmission of a septicaemic disease of ducklings,
R. S. F. Campbell, Canine Toxoplasmosis.

R. B. A. Carnaghan, M. Gitter and J. D. Blaxland, Favus in poultry: an outbreak of

Trichophyton gallinae infection,
Joan M. Wilson, Paralysis of lower jaw in a four-year-old Kerry Blue Bitch,
Stig Börnfors and Nils Lannek, Treatment of enzootic pneumonia (virus pneumonia)
in pigs with tetracycline: failure to remove the virus from an already established
infection,

N. St. Hyslop, Foetal infection with contagious bovine pleuropneumonia following

subcutaneous infection of the Dam,
Augusta M. Young, Chronic diffuse ringworm due to Microsporum canis in a dog,
involving two claws,

G. N. Henderson, An attempt to treat Scrapie in the sheep with massive doses of
vitamine Bia,

resembling the virus Diarrhoea-Mucosal-Disease-complex,
C. Formston and E. W. Jones, A spastic form of lameness in Friesian cattle.

R. B. Fletcher, A. II. Linton and A. D. Osborne, Actinobae illosis of the tongue of
a dog,

J. E. Wilson, Fowl Typhoid - the effect of vaccination on the natural and experi-
mental disease,

the treatment of footrot in sheep,
P. H. de Gruchy, Morbidity and mortality in a turkey flock.

A. D. McEwen and A. Foggie, Enzootic abortion in ewes prolonged immunity fol-
lowing the injection of adjuvant vaccine,
A. D. McEwen, Sheila Holgate, Enzootic abortion in ewes - the recovery of the virus

from the internal organs of the aborted foetus,
E. W. Fisher, Arterial punc ture in cattle.

J. F. Michel and J. W. Parfitt, An experimental study of the epidemiology of para-
sitic bronchitis in calves,
E. A. McPhcrson, Trichophyton mentagrophytes: natural infection in pigs,
R. M. Barlow, An ataxic condition of lambs clinically simulating swayback,

A. D. A. IsiuTwood, Occupational therapy carriage for small animals with posterior
paralysis.

in old lead mining areas in the Pennines,
K. C. Sellers, W. B. V. Sinclair, C. J. La Touchc, Preliminary observations on natural

and experimental ringworm in cattle,
J. C. Hindson, ACTH in the treatment of acute induration of the bovine udder.

M. R. McCrea and D. E. Tribe, Observations on the composition of an experimental

semi-synthetic diet for baby pigs,
J. E. Wilson, The treatment of carriers of Salmonella pullorum and Salmonella galli-
narum with Furazolidone.

Journal of the American Veterinary Medical Association, Vol. 129,
August 15th, 1956, No. 4.

drotachysterol in thyroparathyroidcctomized rats,
R. V. Johnston, New developments in hog-cholera immunization,

Bankowski, Wichman and Stuart, Stomatitis of cattle and horses due to yellow bristle
grass,

Wiliam C. Marquardt and Donald H. Fritts, A test of two piperazine compounds
against nematodes of sheep,

B. B. Ricdel and E. John Larson, The critical evaluation of a new swine anthelmintic
containing piperazine and carbon disulfide-Parvcx,

Charles P. Gandal, The use of piperazine adipate in Ascariasis of captive zebras,
Frank A. Hayes and Helen E. Jordan, Canine Helminthiasis complicated with Bnlan-
tidium species,

Smith, Ferguson and Sanger, The effect of high levels of Aureomycin (Chlortetra-
cycline) in the ration on development of immunity following vaccination against
hog cholera,

Peter Gailiunas, Observations on the possible relationship between the movement of
cattle and the occurrence of the warble season.

Richard D. Shuman and F. L. Earl, Atrophic rhinitis VII, A study of the economic

effect in a swine herd,
Alfred E. Earl, Reserpine (Serpasil) in veterinary practice,
Fred J. Wigdcrson, Accidental Caffeine poisoning in a dog,
R. F. Vigue, Use of Prednisone in bovine Ketosis,

Salo Jonas and Charles P. Hincs, Repair of a malaligned canine humerus with the
Jonas splint,

L. E. Jameson, Recovery without repair of a torn uterus in a cow,
Carol Beitzel and W. O. Blinker, Surgical removal of an esophageal foreign body
which had penetrated the trachea.

Stoenner, Crews, Crousa, Taschner, Johnson and Wohleb, The epizootiology of bo-
vine leptospirosis in Washington,
M. B. Teigland, An experience with a Leptospira pomona bactcrin in dairy caitle,
Ferguson, Lococo, Smith and Ilamdy, The control and treatment of swine Lcptoipi-

rosis during a naturally occurring outbreak,
C. S. Crane, Report on Leptospirosis in a herd of Shetland ponies,
Lcif M. Ringen and Frank K. Bracken, Studies on bovine Leptospirosis, II, The effect

of various levels of Tetracycline hydrochloride on bovine Lcptospiruria,
J. A. Ilowarth, Effcct of Aurcomycin and Polyotic in an outbreak of Leptospirosif in
swine,

following amputation,
Clyde L. Shousc and Hans Meier, Acute vegetative endocarditis in the dog and cat.

J. F. Smithcors, The treatment of Tetanus with curare; a little known chapter in
veterinary history,

R. P. Link and Jean C. Smith, Comparison of some local anesthetics in cattle,
Carl F. Schlotthauer and Paul E. Zollman, The occurrence of so-callcd „white heifer

disease\' \'in a white Shetland pony mare,
Howard O. Weber, Intestinal anastomosis and repair of inguinal hernia in a cog

under septic conditions,
Jensen, Griner, Adams, Polyoenccphalomalacia of cattle and sheep,
Edward Baker, Malignant granulosa cell tumor in a cat,

Parmelce Lee, Wagner, Burnett, A survey of Thclazia Califoi niensis, a mammalian

Norman I). Levinc and Ira J. Aves, The incidence of gastrointestinal Nematodes in
Illinois cattle,

Nicolctti, Uren, Dale, Ammonium chloride as an agent to acidify bovine urine,
Thorson, Scibold, Bailey, Systemic amebiasis with distemper in a dog.

A. R. McTacket, Infertility in dairy herds in South East Queensland,
W. T. K. Ilall, A note on Macrozamia and Xantorrhoca poisoning of cattle.

Enkele maanden geleden hebt U in de dagbladen kunnen lezen, dat de eerste rijst-
oogst van het proefbedrijf op Zuid-Nieuw-Guinea was binnengehaald. En dc laatste
zinsnede van dit bericht luidde: het ligt in de bedoeling oni op dit 12.000 ha grote
bedrijf rijstbouw te combineren met veeteelt, opdat te zijner tijd Nederlands Nicuw-
Guinca zelf in zijn behoeften aan rijst en vlees kan voorzien.

Hiermede is in enkele woorden écn van dc vele Nicuw-Guinea-problemen aangeduid,
nl. dit: hoe moet de veeteelt opgezet en ontwikkeld worden, opdat op korte termijn
de produktie voldoende is voor de behoeften van dc inheemse en de Europese bevol-
king. Hierbij gaat het dan niet alleen om het wegwerken van een negatief saldo
op de handelsbalans, dat, voorzover het de import van veeteeltprodukten betreft,
ongeveer 5 miljoen gulden bedraagt. Neen, het gaat met name ook om de verbetering
van de voeding van dc inheemse bevolking, die nog geen gebruik maakt van iniport-
produkten als bevroren vlees en conserven. Voedingsonderzoek heeft n.1. uitgemaakt
dat de voorziening met dierlijk eiwit liet zwakke punt vonnt in het voedselpakket
van dc Papua. Veldmuizen worden dan ook met graagte gegeten om dit tekort aan
te vullen.

Laat mij het antwoord op deze vraag geven door te beschrijven wat ik op zaterdag

Het was laat in de middag. Wij hadden ons werk gedaan en maakten een wandeling
door het dorp. Tussen dc huizen en op het dorpsplein zag men enkele vrouwen en
kinderen. En verder, verschillende grote zwarte varkens, met een spitse snuit, korte
oren en lange, stijve borstels op hals en rug. Voor een huisje zat een vrouw met een
kind aan haar borst. En links en rechts van haar lagen als trouwe wachters twee kolos-
sale varkens grnocglijk te slapen.

Hiermede is de gehele veeteelt van dc Papua getypeerd. Men kent eigenlijk maar
1 landbouwhuisdier en dat is hrt varken. En dit dier wordt door de vrouwen als een
kind verzorgd. Moederloze biggen geeft men de borst en wanneer het etenstijd is,
worden dc varkens bij name geroepen en gevoerd.

Varkens zijn belangrijke elementen in het leven van de Papua. Van tijd tot tijd
organiseert men grote feesten waarop vele varkens worden geslacht. Het vlees wordt
aan dc genodigden verkocht tegen geld, eventueel sehelpengeld, dat o.a. weer nodig
is voor het betalen van de bruidschat. Hrt varken speelt dus een grote rol in het
economisch verkeer, zodat zijn bevoorrechte plaats in de dorpsgemeenschap hem ook
toekomt.

Een belangrijke bijdrage in dc vleesvoorziening levert het varken echter niet. Daarvoor
is het aantal te klein. En hun aantal is klein omdat men niet over voldoende varkens-
voer beschikt.

Wat toch is het geval? Het hoofdbestanddeel van het menu van de Papua is, al naar
de streek waar hij woont, de sago of dc zoete aardappel. Nu kost het bereiden van de
sago uit de sagopalm en het verbouwen van de zoete aardappel echter zoveel moeite en
tijd, dat een Papuagezin er praktisch zijn handen aan vol heeft om voldoende voor
eigen behoeften te produceren. Voor dc varkens blijft er dus slechts weinig over,
met als gevolg dat hun aantal slechts beperkt kan zijn.

Geheel anders zijn dc omstandigheden voor de Europese kléin-landbouwers, die rond
de bevolkingscentra wonen. Door dc goede prijzen die door ambtenaren, arbeiders enz.
voor varkensvlees betaald worden, loont het voor hen om varkensvoer te importeren.
Bovendien is het door dit betere vervoer mogelijk om sneller groeiende Europese
varkens te houden.

Naarmate nu de economische ontwikkeling en speciaal die op landbouwgebied voort-

schrijdt, zal de Papua,gemeenschap ook steeds meer aan deze efficiënte wijze vai
varkenshouderij kunnen deelnemen. Er zijn reeds enkele gebieden waar de bevolkin;
kruisingen tussen Europese cn inheemse varkens houdt en voor bijvoeding gebruik
maakt van afvalprodukten van visserij en landbouw.

Onvoorziene omstandigheden kunnen echter met veel moeite bereikte resultaten wetr
te niet doen. Zo was aan de Wisselmeren een redelijke vooruitgang van de varkens-
houderij bereikt door het voor het Gouvernement verrichte werk niet in geld maar
in biggen van gekruist ras te betalen. Alle partijen waren hiermede gediend. D-
Papua, omdat hij hierdoor de beschikking kreeg over snel groeiende varkens, het be-
stuur, omdat men door dit zeer gewilde betaalmiddel steeds over voldoende arbeids-
krachten kon beschikken en de Europese klein-landbouwer, die zijn overtollig fok-
materiaal goed kon verkopen.

Maar toen werden er onder de bevolking enige tweelingen geboren, hetgeen nog niet
eerder was voorgekomen en er braken mazelen uit, tot dusverre onbekend. In grot-
opschudding zocht de bevolking naar een verklaring voor deze onheilspellende gebeur-
tenissen. Er moest wel iets bijzonders gebeurd zijn, dat de boze geesten vertoornd
had. En ziedaar! Als enig nieuw element in hun leven zag men de witte varkens.
Deze moesten dus wel de oorzaak zijn van het ongenoegen der geesten en in enkele
weken tijds waren alle witte varkens geslacht en opgegeten. En het zal jaren duren
voor dit wantrouwen tegen de witte varkens verdwenen is.

Zal het varken, vnl. door gebrek aan voer, dus slechts langzamerhand van grotere
betekenis voor de Papuagemeensehap kunnen worden, anders is het gesteld met de
geit.

Het aantal geiten op Nieuw-Guinea is gering. Onder de Papua\'s komen ze eigenlijk
alleen voor in het gebied rond Fak-Fak, waar de bevolking grotendeels Islamiet is, dus
geen varkensvlees mag eten en zich op de geitenhouderij heeft toegelegd.
Voor Nieuw-Guinea ligt het grote voordeel van de geit boven het varken hierin, dat
een overvloed van geitenvoer, loof van bomen en heesters, beschikbaar is. De regering
heeft dan ook reeds maatregelen genomen om de geitenhouderij belangrijk uit te
breiden.

Voor de schapenhouderij zijn er geen grote mogelijkheden. Ervaringen op Nederlands
en Australisch Nieuw-Guinea hebben aangetoond, dat het vochtige, warme klimaat
het land ongeschikt maakt voor Europese schapen. Primitieve Aziatische schapen
kunnen op verschillende plaatsen wel gehouden worden, maar doordat het schaap,
in tegenstelling tot de geit, geen bladeren eet, biedt de geitenhouderij betere perspec-
tieven.

Wat de pluimveehouderij betreft is de kippenhouderij rond de bevolkingscentra van
grote betekenis. Men houdt Europese raskippen en importeert op grote schaal kippe-
voer. Een lonend bedrijf is mogelijk, omdat Europeanen en in de Westerse sfeer
levende inheemsen goede prijzen voor kippeciercn betalen. In zekere zin zijn de
problemen van de kippenhouderij dezelfde als die van de varkenshouderij. Een
tekort aan voldoende en goed voer maakt het voor de Papua echter onmogelijk om op
grote schaal kippen te houden. In de meeste dorpen vindt men wel enige halfwilde
kippen, maar die moeten het grootste gedeelte van hun voedsel zelf vinden. Geleidelijk
aan vindt, met de ontwikkeling van de landbouw, ook een uitbreiding cn verbetering
van de kippenhouderij plaats. Gekruist materiaal wordt reeds in de dorpen uitgezet
om de bevolking de voordelen te leren van kippen, die veel en grote eieren produ-
ceren.

Noor de cendenhouderij zijn er mogelijkheden rond enige meren en rivieren. De
eenden vinden in het water veel wat van hun gading is, zoals slakjes en garnalen,
en gezouten eendeëieren zijn een welkom gerecht bij de rijsttafel.

Met geen woord werd tot nu toe gerept over de grote huisdieren, het rund en het
paard. Beide diersoorten kwamen vroeger niet op Nieuw-Guinea voor. Enige tien-
tallen jaren geleden vond echter import rond Merauke plaats. Dit gebied leent zich
zeer goed voor de rundvee- en paardenteelt, omdat hier uitgestrekte grasvelden voor-
komen en de grond niet bijzonder moerassig is. De runderen worden hier vooral ge-

bruikt nis ploegdier bij het bewerken der rijstvelden. Het materiaal, kruisingsproduk-
ten van Zcbu\'s en Balinese runderen, is echter nog van dien aard, dat import nodig
is om de nodige kwaliteitsverbetering tot stand te brengen. Plannen zijn in uitvoering
om enige tientallen Ongole runderen van de Fiji eilanden te importeren.
Naast deze bcvolkingsfokkerij, die vooral gericht is op dc produktie van trekdieren —
alleen de overtollige dieren worden geslacht — biedt het Kocnibc rijst-veeteeltprojeet
goede mogelijkheden voor een speciaal op dc vleesproductie gerichte rundveehouderij.
Het ligt in de bedoeling op dit 12.000 ha. grote polderproject de verbouw van rijst
af te wisselen met die van gras. Op deze wijze zullen \' 6000 runderen gehouden
kunnen worden. Het rund dat waarschijnlijk gebruikt zal worden, is de Santa Ger-
trudis, een in Texas ontwikkeld nieuw ras, dat gevormd is uit de kruising van een
Engels vleesras, dc Shorthorn, en de Aziatische Zebu. Dit nieuwe ras heeft op geluk-
kige wijze verschillende goede eigenschappen van de mocdcrrassen in zich verenigd.
Van de Shorthorn heeft het de vroeg-rijpheid en de geschiktheid voor vleesproduktie
meegekregen en van dc Zebu de soberheid en de weerstand tegen ziekten. Verwacht
wordt dat deze dieren het op Nieuw-Guinea goed zullen doen.

Wat dc voorziening met verse rnrlk betreft heeft Nieuw-Guinea behoefte aan melk-
runderen in dc omgeving der bevolkingscentra. Groot zal dit aantal vooreerst niet
kunnen zijn, omdat er slechts weinig vakkundige boeren zijn en het noodzakelijke
importvoer kostbaar is. Het begin van een melkveêstapel is echter reeds aanwezig in
de omgeving van Manokwari, Hollandia en Merauke.

Van paardenhouderij kan men eigenlijk alleen spreken in dc omgeving van Merauke.
Men gebruikt dc paarden daar als rijpaard. Voor andere streken hebben deze ponny\'s
misschien nog een toekomst als draagpaard om dc prodükten van het binnenland
naar de kust te vervoeren. Thans geschiedt dit door de bevolking zelf, die dagenlang
zware lasten over moeilijk begaanbare bergpaden torst.

Geachte luisteraars! Tot nu toe hebben wc ons bezig gehouden met diverse moge-
lijkheden die Nieuw-Guinea voor het houden van verschillende diersoorten biedt.
Eén belangrijk element werd echter nog niet genoemd, en dat is de mens. Zonder
mensen die zich met kennis van zaken aan de veeteelt wijden is een goede ontwikke-
ling niet mogelijk.

Voorlichting en instructir zijn dan ook gebiedende cis. Het is dan ook van grote be-
tekenis, dat men op Nieuw-Guinea bezig is de veetecltdienst belangrijk uit te breiden,
in het bijzonder door dr opleiding van inheemse krachten.

Wanneer wc het geheel nu overzien blijkt dat cr reeds gewerkt wordt aan de uit-
voering van verschillende plannen. Er zijn echter nog vele problemen.
Zo zal bijv. voor verschillende gebieden nog nagegaan moeten worden op welke wijze
dc natuurlijke vegetatie — bos of struikgewas — het best omgezet kan worden in
goede veeweiden. Voor het gebied rond Merauke komen hier nog vraagstukken bij
van drinkwatervoorziening in de droge tijd en ontwatering in de regentijd.
Wat betreft dc voeding en verzorging vnn varkens en kippen zal nog onderzocht
moeten worden op welke wijze de op Nieuw-Guinea zelf verbouwde voedcrniiddclen
het best kunnen worden benut en welke vorm van huisvesting moet worden toegepast.
En zo zijn er meer.

Net is dan ook noodzakelijk dat rr proefbedrijven komen waar geëxperimenteerd kan
v/orden. Het ligt in de bedoeling cr enige tc stichten o.a. in Merauke Deze bedrijven
kunnen dan tevens dienst doen als stations van waaruit fokmateriaal onder dc be-
volking wordt verspreid.

Luisteraars. Ik heb getracht U een indruk te geven van de veeteelt zoals die thans
op Nieuw-Guinea bedreven wordt en van dc mogelijkheden die er voor dc toekomst
zijn. Net bleek dat verschillende aspecten goede perspectieven bieden. Voortgaan op
de ingeslagen weg zal ongetwijfeld tot goede resultaten leiden.

Burau: Rubenslaan 123, Utrecht. Tel. 030—11413. Gironummer 51160(i ten nane
van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

REDE, uitgesproken door de voorzitter van de Maatschappij voor Dier-
geneeskunde, D. H e n d r i k s e, bij de opening van de 102e Algemene
Vergadering op zaterdag 20 oktober 1956.

lieren, leden van het Hoofdbestuur, Algemeen bestuur, bestuursleden van de provin-
ciale afdelingen en groepen van onze Maatschappij, afgevaardigden ter Algemcre
Vergadering, Dames en heren leden en candidaat-leden, die in het verenigingsjaar,
dat vandaag eindigt weer Uw waardevolle bijdragen, hoe groot of klein deze otk
mogen zijn, hebben geleverd om onze organisatie tot een steeds sterker centrum voer
onze stands- en maatschappelijke belangen te doen uitgroeien, heet ik hier hartelijk
welkom.

Deze begroeting richt ik eveneens tot onze erc-leden, de sprekers van deze dag en
onze gasten.

Aan U, genodigden, waarvan de mecsten buiten de dicrenartsenwereld staan, wil ik
graag bekennen, dat wij het als een eer beschouwen, dat U door Uw aanwezighei I
aan deze dag, die niet uitsluitend uit uren van wetenschappelijke uitwisseling dient
te bestaan, het juiste karakter geeft, dat zij trouwens ook beoogt te hebben, n.1. mét
ons bewust van en bekend met de opdracht te worden, die wij dierenartsen vervullen
en moéten vervullen teneinde de maatschappelijke en economische belangen van onze
Nederlandse gemeenschap te dienen op een wijze, die ons ambt en onze roeping ons
ongeschreven oplegt.

Ik beschouw het als een crcplicht uit de rij van dc ons ontvallen collegae de naam van
onze oud-voorzitter Dr. Y. M. Kramer te lichten om juist in déze bijeenkomst van
Nederlandse dierenartsen nog een enkel woord te zijner ere en nagedachtenis te wijden.
Na een smartelijk ziekbed is hij in de kracht van zijn leven gestorven, hij, die wij
altijd als een lichamelijk sterke persoon en in het bezit van een onvermoeibare geest
hadden gezien.

In dc tijd, dat hij het voorzitterschap bekleedde is de. Maatschappij voor hem een
begrip geweest en door dc uitvoering van zijn directe en grote invloed op onze orga-
nisatie, is hij tevens een begrip geworden voor onze Maatschappij.
Door zijn superieuren daartoe in staat gesteld, was hij bij machte zich in zeer sterke
mate aan onze Maatschappij tc geven. Dat werk heeft hij nooit met een halve hand
aangevat, al leek het ook, dat dit soms gering was tc achten.

Hij kende, dc liefde vóór en het geluk van dc Maatschappij-arbeid, daar bij wellicht
het later te ontvangen loon vergetend. Tijd moest hem ook gegeven worden, onder-
handelaar bij Gods genade als hij was.

Hij had de gave zich eerst openhartig met de tegenpartij te verstaan om daarna het
gebod in acht tc nemen niets tc vragen wat overbodig of onredelijk was. Door deze
houding bereikte hij minstens zoveel als door zijn overredingskracht. Door zijn heen-
gaan op betrekkelijk jonge leeftijd is er veel wat hij in gedachten had te moeten vol-
brengen, onvoltooid achter gebleven.

Speciaal geldt dit voor de onderwijsopdracht, die hem was verleend, hij heeft zijn
plicht gedaan door te doen, wat hij kon en ons tc verkondigen wat hij wist.
De enige dank, die wij hem nu nog kunnen betuigen ligt hierin besloten, dat de
herinnering aan onze oud-voorzitter ons zeer lang diene bij te blijven.
Ik verzoek U thans hem en de andere in dit verenigingsjaar overleden leden van de
Maatschappij:

In het afgelopen jaar werden enige leden Koninklijk onderscheiden.
Tot Officier in dc Orde van Oranje Nassau werden benoemd de collegae Dr. C. J. A.
Kerstens en E. Rutgers, terwijl de collegae H. v. d. Berg en M. den Hartog werden
benoemd tot Ridder in deze Orde.

Dit overzicht zou onvolledig zijn, indien ik geen melding maakte van de schitterende
onderscheiding, die ten deel is gevallen aan onze collega Dr. J. v. d. Hoeden, aan wie
voor zijn verdiensten op het gebied van de Zoonosen en de epidemiologie, de James
de Rothschild-prijs werd toegekend.

Deze begaafde Nederlandse collega, die zijn tweede vaderland Israël heeft willen
dienen bij de opbouw van deze jonge staat, willen wij op deze dag vanuit Nederland
gaarne onze warme gevoelens van respect en hulde doen toekomen.
Wanneer men als lid en medebestuurder gedurende ongeveer 20 jaar de evolutie en
groei van de Maatschappij voor Diergeneeskunde heeft kunnen volgen en dan een
parallel trekken tussen het verleden en het heden, komt men tot de verrassende ont-
dekking, dat de Algemene Vergaderingen van vroeger en nu ongeveer dezelfde tijd
in beslag nemen.

Een middagvergadering voor het huishoudelijke gedeelte en de gehele zaterdag gewijd
aan één of meer wetenschappelijke onderwerpen.

Voor de afdelingsvergaderingen geldt dit in dezelfde of wellicht nog sterker mate,
aangezien dagvergaderingen vroeger niét, thans wèl tot de uitzonderingen behoren.
Dit lijkt vreemd, omdat het aantal problemen, dat thans onze leden, onze Maat-
schappij, onze wetenschap beroert, vergeleken met 1900 schier revolutionnair is toe-
genomen en een zodanig uitgebreid terrein bestrijken, dat velen zich de omvang daar-
van nauwelijks kunnen voorstellen. En tóch vragen de vergaderingen niet meer tijd.
Dit is vooral een gevolg van de omstandigheid, dat de belangrijke problemen in een
dusdanig afgewerkte vorm door het f Ioofdbestuur worden voorgelegd, dat langdurige
behandeling weinig zin meer heeft.

Mag hierin een verklaring voor dezelfde tijdsbesteding van vergaderen te vinden zijn,
toeh bereiken het Hoofdbestuur geregeld klachten, dat door deze procedure de leden
zonder hun stern, in de gunstige zin van het woord, vanuit Utrecht geregeerd worden
en de afdelingsvergaderingen veel, zo niet bijna alles van hun vroegere betekenis,
charme en waarde verloren hebben.

Aangezien ik vanaf 1919 als lid, als medebestuurder van de afdeling en Hoofdbestuurs-
lid het afdelingsleven heb leren kennen, kan ik genoemde stemming, die vele, ik mag
wel zeggen de meeste trouwe leden, zovele malen als zij in de afdelingsvergaderingen
bijeen zijn, beheerst, wel begrijpen.

Behalve de belangrijkste beleidszaken wordt nagenoeg alles centraal behandeld. Aan
de andere kant beschouw ik mij gerechtigd wanneer ik moet verklaren, dat het met
de huidige bestuursvorm nauwelijks meer anders kan, omdat dc tegenwoordige pro-
blemen zoveel overleg met andere instanties vragen, dat democratische behandeling in
onze Maatschappij niet wel meer mogelijk is.

Maar als men nu meent, dat alles waarover men, zoals dat uitgedrukt wordt, alleen
nog maar napraten mag, uit het brein van het Hoofdbestuur is voortgekomen, dan
berust dit op een vergissing.

Het Hoofdbestuur is van vele objecten de schepper, maar dc juiste vorm ervan moet

het vele malen overlaten aan commissies, waarna de verantwoordelijkheid ervojr
moet worden overgenomen.

Als de tarieven voor de georganiseerde dierzicktcbestrijding, zoals vroeger van ond-r
uit, langs de z.g.n. democratische weg, dus via de leden op de afdclingsvergaderingen,
moesten tot stand komen, zou misschien Nederland al t.b.c.-vrij zijn geweest, voordit
men ten aanzien van deze ziektebestrijding tot overeenstemming was gekomen, <m
dan verder maar te zwijgen van de geneesmiddelenvoorziening, waarover al 5 jair
overleg gaande is.

Bovendien zouden de vergaderingen zoveel in aantal moeten zijn, zoveel tijd in beslig
nemen en zo eenzijdig van karakter worden, dat de opkomst sterk zou verminderen.
Overigens ben ik er voor me zelf niet van overtuigd, dat door de huidige bestuurs-
vorm de afnemende belangstelling voor de vergaderingen in sommige afdelingen,
alleen is te verklaren. Van verschillende zijden is reeds meerdere malen de oorza;k
ervan belicht zonder tot een eensluidend oordeel te zijn gekomen.
Wat n.1. bovendien voor óns geldt, sterkt zich behalve tot politieke organisaties o(k
over het gebied van sociale, filantropische en kerkelijke verenigingen uit. Vroeg-r
kwamen vele vergaderingen tegemoet aan de gezellighcidsdrang, welke echter in Ce
huidig tijd niet meer bevredigd behoeft te worden.

De tegenwoordige tijd èist van ons al zoveel en bièdt ook zoveel meer dan vroeger.

Het lijkt mij toe, dat de met particulier werk, eigen interessen en zorgen overstelpte

mens, zijn vermoeide geest op de gemakkelijkste manier laaft en de vergaderingen

liet is geen uitzondering, dat het Hoofdbestuur draalt de verantwoordelijkheid voor
een besluit op zich te nemen. Ik zie de tijd komen, dat 5 mensen zich daar niet meer
voor lenen.

liet is vooral daarom, dat het Hoofdbestuur tot de overtuiging is gekomen, dat de
tijd daar is om een nieuwe bestuursvorm te overwegen en wel in dien zin, dat enkele
vertrouwensmannen van elke afdeling zitting zulcn nemen in het besturend orgaan
van de Maatschappij, dat men hetzij ledenraad of lcdenparlcment mag noemen.
Het spreekt vanzelf, dat nauw contact tussen deze bestuurders en de afdelingen een
gebiedende eis is

liet voordeel zal zijn: cfficiente werkwijze, verdeling van de verantwoordelijkheid,
verfrissing van de dorre vergaderingsagenda\'s en meer tijd voor collegiaal contact en
wetenschappelijke uitwisseling.

liet ontbreekt het Hoofdbestuur aan tijd om te onderzoeken of deze ideeën de in-
stemming zullen hebben van de leden. Daarom zal een studiecommissie samengesteld
worden, die deze taak van het Hoofdbestuur zal overnemen.

Ik wil daarop aansluitend nadrukkelijk betogen, dat ook dan niet de dierenartsen-
kringen in het verband van de Maatschappij behoren te worden opgenomen, en hun
taak alleen zal bestaan uit het bevorderen van de collegiale verhoudingen in een be-
paald rayon, uitwisseling van praktijkervaringen etc., terwijl de Maatschappijproblc-
men uitsluitend in de boezem van de afdelingen behoren te worden behandeld.
De door de Maatschappij bewerkstelligde toetreding van onze leden-ambtenaren bij
de Centrale van Hogere Gemeente-ambtenaren blijkt een misgreep geweest te zijn,
aangezien 1c het effect nihil is geweest en 2c. omdat deze regeling de levensbeschou-
welijk georganiseerde leden-ambtenaren heeft gehinderd.

Het Hoofdbestuur heeft in maart j.1. besloten tot het instellen van een kleine com-
missie, bestaande uit de collegae Dr. D. M. Hoogland, M. Karsemeyer en A. H. P.
v. d. Put, die de opdracht kreeg een weg te vinden voor een georganiseerd verband
der leden-ambtenaren, waartegen geen bezwaren zouden bestaan.
De genoemde commissie meent in haar pogen geslaagd te zijn.

De conclusies van hun uitgebracht rapport zal He leden-ambtenaren bekend gemaakt
worden op de e.k. vergadering van de Groep Directeuren van Vleeskeuringsdiensten.
Ik heb verleden jaar in mijn openingsrede op ondubbelzinnige wijze de gevoelens
van teleurstelling, bezorgdheid en miskenning weergegeven, die bij bestuur en leden
waren opgewekt door het bekend worden van het standpunt van het Landbouwschap,
dat de toekomstige samenstelling van de Gezondheidscommissie voor Dieren dieren-
artsen als adviserend lid uitsloot. Ik kan U thans mededelen, dat in een brief van
II september 1956 van het Landbouwschap, meegedeeld wordt, dat zij weer gaarne
een vertegenwoordiger van de Maatschappij voor Diergeneeskunde zag aangewezen,
die de vergaderingen van de Gezondheidscommissie voor Dirren zal kunnen bijwonen.
Daarnaast stelt het Landbouwschap zich voor, de voorheen bestaande vormen van
overleg, speciaal welke op de positie van de dierenarts betrekking hebben, te hand-
haven en uit te breiden. Het behoeft uiteraard niet nader toegelicht te worden dat wij
het onze zullen doen om hen te helpen in de strijd tegen de besmettelijke dierziekten.
Als ren blangrijke bijdrage daartoe kan beschouwd worden hrt nóg niet gepubliceerde
rapport van de door mij op 7 mei 1956 geïnstalleerde abortuscommissie.
Met een bewonderenswaardige voortvarendheid, wellicht gedreven door de urgentie
van de toekomstige abortus Bang-bestrijding, heeft deze commissie haar taak bijna
volbracht. Ik twijfel er niet aan of dc uitkomst van haar studie zal een richtlijn van
formaat betekenen voor hen, die zich voor de opdracht gesteld zien, de abortus Bang,
momenteel vijand no. 1 van het rund, uit te roeien.

In aansluiting hierop zij medegedeeld, dat ook de z.g. l\'.B.O.-commissie in een zeer
snel tempo haar onderzoek inzake een bcrocpschap heeft beëindigd. Na ontvangst
van beide rapporten zullen ook de leden in staat gesteld worden van tle inhoud kennis
te nemen.

Ernstige aandacht vraagt het Hoofdbestuur voor het feit, dat de kwakzalverij in hrt
algemeen en bij pluimveeziekten in het bijzonder ren vorm aanneemt, zoals nooit te-
voren is gezien. Van dc voorlichters van de grote en kleine mengvoederfabrikanten, al
of niet in het brzit van het diploma selecteur, zijn, om welke reden dan ook, velen
dè vertrouwensmannen geworden van de pluimveehouders. Dit behoort niet tot gevolg
te hebben, dat zij ook dr plaats van de dierenarts gaan innemen, d.w.z. dat zij de
massale behandeling der zirkr dirren naar zich toetrekken.

Met uitzondering van ren groep, die zirh wel bewust is van hun juiste plaats als
voorlichter of selecteur, gaan vele anderen als rijdende filiaalhouders van genees-
middelen- en cntstoffrnf ibrieken de boer op, vrrrirhten sectics, onderzoeken met ver-
grootglas, ja zelfs met microscoop, trr plaatse organen en darminhoud, stellen diag-
noses, schrijven geneesmiddelen voor, dir zij uit de autovoorraad tegen schreeuwend
liogr prijzen afleveren. Met nieuwe grnrrsmiddrlcn wordt niet alleen brhandrld, maar
zelfs rustig geëxperimenteerd, waarna dc resultaten op hun vakvergaderingen worden
uitgewisseld. Aangenomen mag worden dat 34 ^van de geneesmiddelen en entstoffen,
welke in dr pluimveehouderij worden gebruikt, buiten de dierenartsen om worden af-
geleverd. Genorgzaam brkrnd is, dat door deze torstand zrrr grote schade aan de
belangen der pluimveehouders wordt toegebracht. Signalering van besmettelijke ziek-
ten, in de Verweet genoemd, blijft maar al vaak achterwege.

Mede genoemde fabrikanten zouden graag een einde zien aan dc handelingen dezer
voorlichters waar het dc ziektebestrijding betreft ,d.w.z. ten aanzien van de diagnos-
tiek, behandeling en grneesmiddelenhandel, bewust als zij zich zijn, dat het afkeurens-
waardig is en de omvang van dit euvel niet wel meer te controleren is. Uit bespre-
kingen blijkt duidelijk, dat dr wil groeiende is om wegen te zoeken teneinde de acti-
viteiten van de voorlichters in dr juiste banen te leiden, waardoor zij en voor de
dierenarts èn voor de pluimveehouderij van werkelijk nut kunnen zijn.
Een moeilijkheid is, dat de vaak grove winst op de geneesmiddelenomzrt gederfd zal
moeten worden de lust tot limitering van hun praktijken niet groot is. Aan de andere
kant zullen de dierenartsen zich nog actiever moeten gaan bezighouden met dit spe-
cialistische gedeelte van hun ambt en zich ook meer moeten gaan verdiepen in het
wezen van de pluimveehouderij.

Verheugend is dat bij de jongere generatie grotere belangstelling voor de pluimvee-
ziekten bestaat dan voorheen.

Nieuwe ziekten worden steeds meer bekend, de therapeutica, al dan niet werkzaam,
stromen ons toe. Het wegwijzen in deze doolhof kan toegedacht worden aan de vele
deskundigen, die wij op dit gebied rijk zijn.

Aan de Universiteit woekert men met de tijd, die voor behandeling van genoemde
ziekten beschikbaar is.

Postuniversitair onderwijs, dc z.g. veterinaire weck en pluimveecursussen, welkt-
beide laatste vooral zich kenmerken door een grote belangstelling van dc zijde dei-
practici, zullen bij voorbaat van de steun van het Hoofdbestuur verzekerd kunnen zijn.
Dit zal trouwens gebiedend zijn, als men zich goed bewust is van het grote aandeel,
dat de gehele pluimvee-export in onze welstand inneemt.

Immers voor 1955 bedroeg de export aan eieren, pluimvee, slachtpluimvee, ei-
produkten en conserven f 425 miljoen, dat is 1 4.9% van de totale agrarische export
en 4.1% van de totale Nederlandse export.

In mijn jaarrede van 1953 heb ik gemeend te moeten waarschuwen tegen dc ge-
dachte als zou de studie voor dierenarts een waarborg inhouden, dat na beëindiging
ervan het toekomstig bestaan onbezorgd verzekerd zou zijn. Het verschijnsel doet
zich nu voor, dat na beëindiging der studie een groot aantal dierenartsen nog niet
geslaagd is in hun pogingen een praktijk of een gedeelte ervan te verkrijgen, noch een
associatie aan te gaan. Op het moment, dat ik dit betoog opstelde, hadden ± 40
collegae in die richting nog geen emplooi gevonden en vóórdat 1956 beëindigd zal
zijn, komen cr nog 30 bij. Aannemende dat degenen, die het candidaatscxamen met
goed gevolg hebben afgelegd, hun studie wel zullen voltooien, kan cr op gerekend
worden, dat de eerstvolgende 4 jaren nog ongeveer 270 dierenartsen zullen worden
gediplomeerd, daar cr 68 candidaatdierenartsen zijn, 121, die het doctoraal I en
80, die het doctoraal II hebben gedaan. 147 studenten staan nog vóór het candidaats-
examen.

Het aantal afgestudeerden sinds 1950 is 407. Aangezien het verleden dc beste profeet
is, kunnen er nu immers geen absolute cijfers, door wie dan ook, genoemd worden ten
aanzien van de plaatsen, die open komen en waarvoor jonge krachten ter vervulling
klaar staan.

In het licht van de huidige plaatsingsmogelijkheden en de beschikbare gegevens, kan
ik het niet anders zien, dan dat zo nog niet van een overvulling van het dierenartsen-
beroep sprake is, de grens van verzadiging toch wel bereikt is.

Al met al geen moedgevende vooruitzichten voor hen, die dc beëindiging van hun
studie in dc niet zeer nabije toekomst werkelijkheid zien worden.

Ik heb gemeend enkele cijfers te moeten noemen om als een wenk te dienen voor hen,
die ^ich nog niet bewust zijn, dat dc studie voor dierenarts in de nabije toekomst
mogelijk ren desillusie, met alle gevolgen daaraan verbonden, hun deel kan worden.
Velen met mij beschouwen het frit, dat wij te weinig specialisten in ons corps kcni-
nen, mede als oorzaak, dat vele afgestudeerden cr niet gemakkelijk in zullen slagein
de zo zeer gewenste bestemming te vinden. Wanneer de industrie, dc wetenschappe -
lijke instellingen en instituten, dc slachthuisdirecties de mogelijkheid zagen uit dezie
groep een keuze te doen, zou cr voor velen een ongedacht goede toekomst te grijpein
zijn. Dc vele oproepen in ons Tijdschrift mogen daarvan getuigen. Noodgedwongen
hebben enkele wetenschappelijke instituten al buitenlanders aan hun staf toegevoegdl.
Ik kan mij niet onttrekken aan de gedachte, dat het instituut werkstudent de drang orm
zich te specialiseren sterk geremd heeft. Zij hebben tijdens hun vervanging, voorail
bij de georganiseerde dicrzicktenbestrijding, het aanlokkelijk gevoel van geld in de zalk
leren kennen en hebben gemeend, overigens als een begrijpelijke rractic, na hun studice
dc weg tc moeten volgen, die deze toestand hopelijk in nog verleidelijker mate, zoiu
continueren. Toch voorzie ik in de toekomst voor de specialisten een rijker arbeids-
veld dan zij zich nu bewust zijn. Er staan zeker enkele wegen open om het specia-
lisme te ontwikkelen. Het zou mij te ver voeren daar uitvoerig op in te gaan. Mijn be-
doeling was alleen dt aandacht te vestigen op dc leemten, die er in dit opzicht im
dc dierenartsensamenleving bestaan.

Behalve dat ons ambt zo conjunctuurgevoelig is, moeten wij bovendien rekening
houden met het feit, dat naast de vermindering van de oppervlaktecultuurgrond door
stadsuitbreidingen, welke enigszins gecompenseerd wordt door landaanwinning in het
Zuiderzeegebied, rekening gehouden moet worden met de omstandigheid, dat deze
nieuwe gronden dun bevolkt zullen worden met vee. De mechanisatie neemt in ver-
band met de op te voeren bedrijfseconomie hand over hand toe. Allerlei maatregelen
worden gepropageerd en tó"gepast om de kostprijsverlaging van de agrarische produk-
ten op te voeren en de produktie van het melkvee te verhogen, maar de omvang van
de veestapel heeft binnen zekere grenzen haar maximum bereikt.

De wil en de noodzaak der afgestudeerden om zelfstandig te worden zal tot gevolg
hebben, dat als voor hen alle mogelijkheden ten aanzien van associatie, gehele of ge-
deeltelijke praktijkoverneming zijn uitgeput, vrije vestigingen zullen plaats vinden op
plaatsen, die een mogelijke kans bieden, zich, in verhouding tot de tegenwoordige
normen, een vrij sober bestaan te verzekeren.

Het feit evenwel, dat bij de georganiseerde en ongeorganiseerde dierziektebestrijding
nog een vrij groot aantal assistenten wordt gevraagd, wijst er op, dat nog niet alle
mogelijkheden voor de jongeren zijn uitgeput.

Het zal voor velen, hetzij uit een oogpunt van ideeële of zakelijke overwegingen, zoals
toekomstige plannen voor associatie met nog studerende zoons of familieleden of van
onzekerheid over de toekomstige conjunctuur en de omvang der werkzaamheden (ik
denk hierbij aan de toekomstige twee-jaarlijkse tuberculinatic van de runderen) moei-
lijk zijn te besluiten tot associatie of gedeeltelijke praktijkverkoop over te gaan. Deze
collegae zullen zich bewust moeten zijn, dat vertwijfelden, bij tegenstand en tegen-
werking andere normen yan overleg en collegialiteit aan zullen houden dan zij zelf
huldigen. Teleurstelling, arbeidsoorlog, morele ontgoocheling kunnen voor de ouderen
daarvan het gevolg zijn en de rest van hun leven verbitteren. Vcstigingscommissies,
die al zoveel goed bemiddelend werk hebben verricht, zullen weerstanden ontmoeten,
die door welk argument of overreding dan ook, niet te doorbreken zijn.
Deze enigszins pessimistische gedachten, die ingegeven zijn door op realiteit geba-
seerde gronden mogen toch voor hen, die voor de huidige tijd een te omvangrijke
praktijk aanhouden, een teken aan de wand, wellicht een aansporing, zijn, te over-
denken en te overwegen of ook zij niet een kleine plaats voor de jongeren dienen in
te ruimen.

Ofschoon dit weinig tot uitdrukking komt, wil ik niet nalaten er op te wijzen, dat
deze stap voor de ouderen inderdaad een offer zal betekenen.

De inkomsten zullen dalen, hoewel niet in die mate als de verminderde belastings-
progressiviteit doet vermoeden, oude relaties worden verbroken, men moet wennen aan
de verhouding tussen oudere en jongere buurtcollegae.

Ik geef toe, dat dit alle factoren zijn, waarom een besluit, als zojuist genoemd, dieper
inwerkt op de rest van hun leven dan de buitenstaander zich bewust is.
Maar daar staan hogere waarden tegenover. Er behoeft niet aan getwijfeld te worden,
dat die collegae, overstelpt als ze waren met werk, na de totstandkoming van de asso-
ciatie of gedeeltelijke praxisoverdracht, een lichamelijke en innerlijke rust deelachtig
zullen worden.

De afmattende jacht van voorheen drukt niet meer zo zwaar en bij voortduring, de
dagen, dat de arbeid op een voor de bezige mens normale tijd moet eindigen, keren
terug. Er komt tijd voor, aandacht aan en verblijf in het gezin en voor ontspanning.
Dit alles is nauw verbonden aan het geluk van de normaal denkende en werkende
mens.

Sommige mensen zijn echter geluksblind d.w.z. niet in staat het geluk te zien en te
herkennen, een veel voorkomend verschijnsel, dat kan worden afgeleid van een teveel
aan angst voor het verlies van waarden, die later zullen blijken maar betrekkelijk te
zijn. Een andere oorzaak kan zijn de jacht van het leven.
Een andere oorzaak kan zijn de jacht van het leven.

Bovendien zal men zich realiseren, dat we naast innerlijke rust, als geluksfactor een

werkelijk tehuis krijgen, een tehuis, dat vroeger zijn domicilie had in de auto en
op de boerderij.

Ik geef deze gedachtengang en overpeinzing tc Uwer overdenking weer, in de hoop,
dat het opnemen van jonge collegae in onze diergeneeskundige samenleving hun ge-
makkelijker zal vallen en voor anderen een lichtende en voor hen zelf een verlichtende
werkelijkheid zal worden.

VERSLAG van het huishoudelijk gedeelte van de 102de Algemene Ver-
gadering van de Maatschappij voor Diergeneeskunde, gehouden op
vrijdag 19 oktober 195b 11.(KJ uur v.in. in de grote diner/aal van hel
Jaarbeurs Restaurant te Utrecht.

G. J. G. Janssen
afd. Friesland
afd. GroningenDrenthc
afd. Overijsel
afd. Gelderland
afd. Utrecht
afd. Noord-Holland
afd. Zuid-Holland
afd. Noord-Brabant \'

1. De voorzitter opent ruim 11 uur de vergadering en roept alle aanwezigen een
hartelijk welkom toe met ongeveer de volgende woorden:

„TIet verenigingsjaar wordt door onze samenkomst van heden en morgen weer
uitgeluid en daarna staat de toekomst voor verdere Maatschappij-arbeid open. Ik
meen te mogen zeggen, dat we een goed bewerkt arbeidsveld achterlaten, zowel
uit een zakelijk als een representatief oogpunt bezien. In verschillende opzicht is
ten aanzien van onze maatschappelijke belangen winst geboekt, terwijl wij tevens
als meesprekende grootheid in het spel van verschillende machten onze honneurs
op tijd op tafel hebben gelegd.

Ook verlies in te boeken. Namelijk door het voorgoed heengaan van vele steun-
pilaren van onze Maatschappij, waarvan ik er één met name wil gedenken, n.1.
onze oud-voorzitter Dr. Y. M. Kramer, die één onzer prominenten was. Morgen,
in mijn jaarrede, kom ik nader terug op deze grote figuur, maar ik wil toch hier
in deze Huishoudelijke Vergadering, waarvan hij zo\'n trouw bezoeker was en
waarin hij zo\'n sterke medespeler was, zijn betreurde eeuwige afwezigheid in In t
licht van dit voorwoord stellen.

Ik verwacht niet, dat er erg lange discussies zullen ontstaan, maar ik verzoek de
vergadering in ieder geval uit te spreken, wat de gemoederen bezig houdt.
In de hoop en de verwachting, dat deze vergadering in het teken zal staan van
wederzijds begrip en door genoeglijkheid zal worden gekenmerkt, open ik de ver-
gadering."

2. Prof. Dr. S. R. Numans wordt bij enkele kandidaatstelling met algemene stemmen
aangewezen als lid van de notulencommissic, welke benoeming door hem wordt aan-
vaard.

3. De secretaris deelt mee, dat van enkele genodigden voor het wetenschappelijk ge-
deelte van de Algemene Vergadering bericht van verhindering is ingekomen, n.1. van
de Commisaris der Koningin in de provincie Utrecht, de secretaris van het college
van curatoren en de vertegenwoordiger van de Koninklijke Maatschappij tot bevor-
dering der Geneeskunst.

4a. De voorzitter deelt mee, dat per 31 december 1956 aftredend zijn als afgevaar-
digde in het Algemeen Bestuur de leden 1\'. Kleinjan, D. Frieling en J. F. Overbeek
en de adviserende leden Dr. H. H. Scholten en S. W. J. van Dieten.

4b. Na de Algemene Vergadering treedt af van de Redactie van het Tijdschrift
voor Diergeneeskunde Dr. R. van Santen, die niet herkiesbaar is.
De voorzitter richt zich in aansluiting aan deze mededeling als volgt tot Dr. van
Santen:

„Een reeks van jaren heeft dc naam van Dr. van Santen op de le pagina van ons
Tijdschrift vermeld gestaan.

Achter die naam stond penningmeester. Maar daarnaast was hij meer, n.1. mede-
verzorger van ons Tijdschrift, dat iedere 14 dagen steeds weer in dc brievenbus
wordt geschoven. Dc buitenstaander kan vanzelfsprekend geen voldoend besef
hebben, welke arbeid en zorg elke aflevering meebrengt. Maar de ingewijden
weten, dat de uitgave van het Tijdschrift voor de Redactieleden een taak be-
tekent, die voor geen enkel Maatschappij-onderdeel zo sterk geldt.
Het voorbereidende werk ziet men niet, alleen het resultaat, dat ons n.1. de le en
15c van de maand bereikt.

Grote dank is daarom dc Maatschappij verschuldigd aan deze medewerker, die ik
de bijnaam „dc nauwgezette" mag geven, welke naam ik ter gelegenheid van dit
afscheid gaarne aan hem toeken en overdraag.

Ik twijfel er niet aan, of het zal bij het afscheid grote voldoening schenken, dat
mede door Uw toewijding ons Tijdschrift tot het hoge niveau van heden is ge-
stegen."

In zijn dankwoord zegt de heer Dr. van Santen, dat het hem inderdaad moeilijk valt
na 14 jaar lid en penningmeester van dc Redactie te zijn geweest, deze taak nu geheel
aan een ander te mix ten overdragen. Dit lange aanblijven is door verschillende om-
standigheden veroorzaakt, waarvan genoemd worden dc oorlog 1940—1945 en de
wijziging van het Huishoudelijk Reglement.

Nu de tijd voor hein toch eindelijk is aangebroken om af te treden, verheugt het Dr.
van Santen, dat zo een uitstekende opvolger hem zal vervangen, als Prof. van Gils
zal worden benoemd. Dr. van Santen is van mening, dat deze opvolger zijn taak op
uitstekende wijze zal vervullen.

4c. De voorzitter zegt, dat in het verleden is gebleken, dat in de Tarievencommissie
meer continuiteit is gewenst.

In velband hiermee stelt het Hoofdbestuur voor dc zittingsperiode te verlengen van
3 tot 5 jaar. Dc leden kunnen zich nu goed inwerken en de commissie zal daar voor-
deel uit kunnen trekken.

Vervolgens komt een brief van de afdeling Utrecht in bespreking, met het verzoek
het probleem van de kwakzalverij in bespreking te brengen.

In deze brief wordt o.a. gevraagd de commissie inzake de kwakzalverij aan te sporen
tot meer activiteit, speciaal wat betreft de vrije handel in antibiotica.
De voorzitter deel mee, dat het Hoofdbestuur hiervan geen afzonderlijk agendapunt
heeft gemaakt, omdat de brief van de afdeling Utrecht eigenlijk geen voorstel bevat.
Wel meende het Hoofdbestuur aan de brief niet zonder meer voorbij te kunnen gaan.
Hij verzoekt de discussies zo zakelijk mogelijk te houden.

De voorzitter deelt mee, dat dc kwakzalverij en dc vrije handel in diergeneesmiddelen
een grote omvang heeft aangenomen; vooral ten aanzien van de pluimveeziekten.
Hier moet direct aan worden toegevoegd, dat dit ten dele ook veroorzaakt is dooi-
de dierenartsen zelf. Er is een tijd geweest, dat de praktieus weinig of geen aandacht
besteedde aan dc pluimveezicktebestrijding.

In de plaats van de dierenarts kwam toen de selecteur en de bcdrijfsvoorlichter van
de veevoederfabrieken. Deze mensen stellen diagnoses en schrijven geneesmiddelen
voor, die vaak tegen exorbitant hoge prijs worden verkocht. Zelfs experimenteren
deze kwakzalvers met nieuwe geneesmiddelen en worden hun resultaten besproken
in vergaderingen.

Het Hoofdbestuur heeft al lang getracht dit kwaad te beteugelen. Er worden o.a.
onderhandelingen gevoerd met farmaceutische handelaren en producenten, die zich
enkele jaren geleden hebben verenigd in een vereniging, de Veproha.
De voorzitter zegt verder, dat ook de mengvoederindustrie wel af zou willen van

Wat de commissie tegen dc kwakzalverij betreft, deelt de voorzitter mee, dat deze
al lang niet meer bestaat.

Een prettig geluid, dat de voorzitter ten aanzien van deze kwestie kan laten horen
is, dat per 1 december de Wet op de uitoefening der Diergrneeskunst in werking zal
treden. Dc selecteur zal dan een schriftelijke toestemming van de Directeur van de
V.D. moeten hebben om pokken- en diftcrie-entingen te mogen doen, ontler verant-
woordelijkheid en toezicht van dc dierenartsen.

Houdt de selecteur zich niet aan de gestelde voorwaarden dan kan hem de vergunning
worden ontnomen.

Een ander verheugend verschijnsel is, dat vele jonge dierenartsen blijk geven zich veel
meer voor dc pluimveeziektebestrijding te interesseren.

De secretaris vraagt dr vergadering of er eventueel suggesties zijn, die het Hoofd-
bestuur van nut kunnen zijn bij verdere onderhandelingen.

De voorzitter voegt hier aan toe, dat het nuttig is de mening van de vergadering te
vernemen vooral ten aanzien van de onderhandelingen met de Veproha.
Dc afgevaardigde van de afdeling Noord-Brabant ziet als oorzaak van de kwakzalverij
op pluimveegebied niet in de eerste plaats het gebrek aan belangstelling van de
dierenarts, maar de concurrentiestrijd in de veevoederindustrie, waardoor men steeds
meer service wil geven aan de afnemers van het voer.

Dr. Scholten meent, dat de enige oplossing is, dat de dierenartsen steeds meer inte-
resse tonen voor dc pluimveeziektebestrijding.

Zij dienen zich niet te be perken tot het verrichten van secties, maar moeten ook op
de bedrijven komen.

De afgevaardigde van de afdeling Gelderland zegt, dat door het afgeven van entstof
aan de selecteur het contact met de pluimveehouder ontbreekt. Hij zou willen pro-
beren de entstof in handen te houden door zelf te enten.

Dc voorzitter besluit de discussie en wijst er op, dat hrt Hoofdbestuur de onder-
handelingen met de Veproha nog voortzet.

Verder noemt de voorzitter nog enkele middelen waardoor de belangstelling voor de
pluimveeziekten kan worden opgewekt, n.1. postuniversitair onderwijs, terwijl ook
tijdens de Veterinaire Weck, aandacht aan pluimveeziekten zou moeten worden ge-
schonken.

Ten aanzien van dr Wet op dr uitoefening van de diergeneeskunst, die nu prr 1 de-
cember in werking zal treden, wordt door dc voorzitter opgemrrkt, dat deze wet
belangrijke consequenties met zich brengt, omdat elkr vorm van praktijkuitoefening
aan studenten-assistenten verboden zal zijn, behalve de tuberculinaties en mond- en
klauwzeer-vaccinatie. Ook dc castratie van vrouwelijke biggen zal in handen van
dierenartsen worden gelegd.

Over het laatste onderwerp ontstaat enige discussie naar aanleiding van de mede-
deling van Prof. Numans, dat hrt nuttig rffret van drze ingreep nog niet is brwezen.
Dr hrrr A. Iloogendoorn merkt hierbij op, dat dc verhouders er voor een groot deel
ook wel af zouden willen, maar dat de handel hen practisch dwingt.
Geadviseerd wordt dc vrrhoudrrs tr wijzen op de nadelen, die aan dc castratie zijm
verbonden.

Dc voorzitter deelt tenslotte mee, dat het rapport van de abortus-studiecommissie
nog niet gereed is, maar dit verwacht wordt, dat het binnen niet al te lange tijd aam
het Hoofdbestuur zal worden aangeboden.

Hetzelfde geldt ten aanzien van het rapport van de P B.O.-commissie, dat zal wordem
samengesteld.

5. Dr heren P. L. L. Bollen en R. V. Briirkwilder worden aangewezen als leden vam
hrt stembureau.

Het eerst komt aan de orde dc verkiezing van een lid van het Hoofdbestuur wegenis
reglementair aftreden van dc hrer B. I. Thien, dir niet herkiesbaar is.
Door alle afdelingen wordt de kandidatuur A. II. M. H. Hendrickx gesteund.
Uitgebracht worden 262 stemmen vóór de heer Hendrickx, die hiermee met algememe
stemmen is gekozen.

Di\' heer Hendrickx, die niet aanwezig is, zal met deze benoeming in kennis worden
gesteld.

„Wanneer men 4 jaar lang gedurende tientallen Hoofdbestuursvergaderingen en
tijdens representatieve functies met ren medebestuurslid als Thien heeft samen-
gewerkt, is hrt geen zinledige bekentenis te zeggen, dat het verbreken van deze
band met jou door je reglementair aftreden iets meer betekent dan een gewoon
afscheid.

Het lidmaatschap van het Hoofdbestuur zou veel van zijn aantrekkelijkheid ver-
liezen als we elkaar alleen maar leerden kennen als medebestuurder. Maar juist
door het nemen van beslissingen of door hrt motiveren van zijn standpunt komt zo
dikwijls het menselijke in elkanders wezen zo duidelijk voor de dag. En dat be-
paalt dikwijls de vriendschappelijke sfeer en het genoegen in het werk in onze
Hoofdbestuursvergaderingen.

Daarin heb je met je openhartige natuur, die alleen de rechte lijn kende, een groot
aandeel gehad.

Je gevoel voor de juiste plaats die de praktiserende dierenarts in de Nederlandse
samenleving diende in te nemen, je begrip voor de realiteit van de verplichtingen
die de georganiseerde ziektebestrijding ons oplegde, je kennis van de verhoudingen
in de Zuidelijke provincies, al deze eigenschappen betekenden voor mij en de
andere Hoofdbestuursleden een grote steun, waarvan de betekenis aan de buiten-
wereld nu eenmaal ontgaat.

Maar daarom is het mij een behoefte tegenover het forum van de leden daaraan
uitdrukking te geven.

Ook het feit, dat je naar mijn weten bijna in geen Hoofdbestuursvergadering ver-
stek hebt laten gaan, bewijst, dat de Maatsrhappijzakcn je grote liefde hadden en
dat je je bewust was van de taak, die door de vertrouwensuitspraak der leden,
op je schouders was gelegd.

Thien, oprechte, ernstige en trouwe medebestuurder, aanvaard voor alles wat je
voor de Maatschappij hebt betekend onze allerbeste dank."

6. ISij de verkiezing van een voorzitter van de Ereraad wegens reglementair aftreden
van tle heer E. Rutgers, die niet herkiesbaar is, blijkt in bijna alle afdelingen Prof.
Dr. S. Numans met grote meerderheid van stemmen kandidaat gesteld te zijn. In de
afdeling Noord-Brabant is de heer M. den Hartog kandidaat gesteld, terwijl verder
nog stemmen zijn uitgebracht op enkele andere kandidaten.

De afgevaardigde van de afdeling Noord-Brabant deelt mee, dat het de afdeling
juister leek één van de zittende leden van de Ereraad als voorzitter te verkiezen en,
in plaats van dat lid, Prof. Numans op te nemen, die zich dan eerst kan inwerken.
De afgevaardigde voegt ter verklaring van de afwijkende opvatting van de afdeling
Noord-Brabant hieraan toe, dat het Hoofdbrstuur zich niet kon laten vertegenwoor-
digen op de ledenvergadering, zodat men niet voldoende op de hoogte was met de
mening van de andere afdelingen.

In totaal worden uitgebracht 260 stemmen, als volgt verdeeld:
Prof. Dr. S. R. Numans 209 stemmen

Prof. Dr. S. R. Numans is hiermee bij eerste stemming met een grote meerderheid
gekozen.

„Het is voor een collega van mijn jaren vergeeflijk, wanneer bij hem het sentiment
enigszins meespreekt als hij een gelukwens mag richten tot de nieuwe voorzitter

van de Ereraad, Prof. Numans, die in zo een nauwe familierelatie staat tot de
afgetreden voorzitter.

Ik kan mij zo levendig voorstellen, dat het heengaan van collega Rutgers werke.ijk
veel voor hem betekent en een zekere leegte achterlaat, nu alle beinoeienisien
met de Ereraad van hem afvallen.

Maar ik kan mij voorstellen en dat is immers zo menselijk, dat deze leegte enigszins
gevuld wordt door het weten dat Prof. Numans nog wel eens met hem over Ere-
raadzaken van gedachten zal wisselen, maar ook door het weten, dat het ver-
trouwen in zijn opvolger zo groot is geweest.

Prof. Numans, het vertrouwen, dat de leden in U hebben gesteld, is gebaseerd op
Uw persoonlijke eigenschappen en kwaliteiten.

Eigenschappen als goed opvoeder, menselijk rechter en waker voor de toepassing
van de dicrenartsencode.

Uw toekomstige taak zal zeer moeilijke momenten kennen, maar in het weten
recht te kunnen doen, zal een zeer grote voldoening voor U liggen.
Dat U in Uw functie van voorzitter van ons hoogste rechtscollege voldoening zult
vinden, is mijn oprechte wens."
In zijn dankwoord zegt Prof. Numans, dat hij zich de gedachtengang van de afdeling
Noord-Brabant heel goed kan voorstellen.

Ilct zal geen gemakkelijke taak zijn, direct als voorzitter van de Ereraad op te. treden
en hij aanvaardt de benoeming dan ook met enige schroom, vooral ook omdat het
wel erg moeilijk is de opvolger te worden van een voorzitter als de heer Rutgers.
Hij hoopt echter de functie naar behoren te zullen vervullen en zegt dank voor het
grote vertrouwen, dat de vergadering heeft uitgesproken.

De voorzitter zegt, dat de scheidende voorzitter van de Ereraad niet aanwezig kon
zijn en dat hij op zijn afscheid daarom in het wetenschappelijk gedeelte van de
Vergadering, waarin de heer Rutgers een voordracht zal houden, hoopt terug te ko-
men.

7. Voor de vacature ontstaan door het reglementair aftreden van de heer A. van
Keulen als secretaris van de Ereraad blijken bijna alle stemmen te zijn uitgebracht
op dc aftredende functionaris, die herkiesbaar is
Het resultaat van de stemming luidt:

De heer van Keulen wordt dus met bijna algemene stemmen herkozen.
De voorzitter wenst hem geluk met zijn herbenoeming.

U. Bij dc verkiezing van twee leden van dc Ereraad in de vactures M. den Hartog
en Dr. C. J. Folmcr, waarvan eerstgenoemde wel en laatstgenoemde niet herkiesbaar
is, blijken in de eerste vacature bijna alle stemmen op dc aftredende te zijn uitge-
bracht.

In de vacture Dr. C. J. Folmcr wordt een grote meerderehid van stemmen uitgebracht
op Dr. S. Koopmans.

De uitslag van de verkiezingen is als volgt:
Vacature M. den Hartog
Uitgebracht 239 stemmen

Het verschil in het aantal uitgebrachte stemmen wordt veroorzaakt doordat één van
de afdelingen de stemmen niet tijdig inleverde.

De voorzitter verklaart hiermee de heren M. den Hartog en Dr. S. Koopmans bij
eerste stemming benoemd tot leden van de Ereraad en wenst beiden hiermee van
harte geluk.

De heer den Hartog dankt voor het in hem gestelde vertrouwen en aanvaardt de
herbenoeming; Dr. S. Koopmans is niet aanwezig.

Daarna zegt de voorzitter de heren Bollen en Brückwilder dank voor hun werkzaam-
heden als leden van het stembureau en hij nodigt ze traditiegetrouw uit met het
Hoofdbestuur en enkele andere genodigden aan te zitten aan de lunch, die zal worden
gehouden in de pauze tussen dc ochtend- cn middagzitting van het wetenschappelijk
gedeelte van de vergadering.

9. Ten aanzien van de bestemming van 75% van de Reserve Belasting Waarne-
mingsbemiddeling voor het Ondersteuningsfonds ontstaat een discussie, waaraana door
verschillende sprekers wordt deelgenomen.

De voorzitter deelt mee, dat er van dc afdeling Noord-Holland een brief is inge-
komen, waarin genoemde afdeling verklaart zic h achter het Hoofdbestuursvoorstel te
scharen, mits wordt bepaald, dat dit extra kapitaal zo nodig mag worden gebruikt en
niet alleen de rente.

I)e heer Kranenburg merkt hierbij op, dat reglementair jaarlijks tot ten hoogste 5%
van het kapitaal tnag worden gebruikt cn hij acht dit voldoende. Mochten zich
buitengewone omstandigheden voordoen dan kan een buitengewone Algemene Ver-
gadering worden belegd.

De afgevaardigde van de afdeling Noord-Holland zegt ,dat het haar alleen gaat oin
het toe te voegen bedrag.

De heer van Eek vindt, dat het Hoofdbestuur niet genoeg armslag heeft; daarom heeft
dr afdeling Noord-Holland het voorstel gedaan.

Hij neemt echter aan, dat na de toelichting van de heer Kranenburg de afdeling
hiermee wel akkoord zal kunnen gaan.

De afgevaardigde van dc afdeling Noord-Brabant merkt op, dat men zich in de
afdeling heeft afgevraagd, of de Maatschappij voor Diergeneeskunde ten aanzien
van dc assistenticrcgeling wel partij is, zoals dit in de rechtskundige verklaring wordt
voorgesteld.

I)e bestemming voor het Ondersteuningsfonds vindt de afdeling weliswaar sympathiek,
maar dc afdeling heeft toch in meerderheid formeel bezwaar tegen het voorstel.
Hij voegt hier echter aan toe, dat dit geen blijk van wantrouwen is tegen het Hoofd-
bestuur, maar alleen verschil van inzicht.

Dc afgevaardigde van de afdeling Overijsel deelt mee, dat zijn afdeling verleden jaar
heeft tegengestemd, maar dit was te wijten aan onduidelijke voorlichting; de afdeling
gaat nu met het voorstel akkoord.

De heer Colsen staat sceptisch ten opzichte van dc clausule in de verklaring van de
rechtskundigen, dat bij een eventueel tekort de Maatschappij voor Diergeneeskunde
loonbelasting zou hebben moeten bijbetalen.

Hij vraagt zich af, of hierover destijds het één en ander is vastgelegd.
De heer Kranenburg zegt, dat er natuurlijk notulen zijn, waarin deze kwestie uit-
voerig wordt weergegeven.

Hij wijst er nogmaals op, dat bij de vaststelling van het honorarium van de assistenten

is uitgegaan van het principe, dat de dierenartsen zoveel mogelijk zelf de georgaii-
seerde dierziektebestrijding dienen te verrichten.

De afgevaardigde van dc afdeling Groningen-Drenthe zegt, dat zijn afdeling er het
vorig jaar op heeft aangedrongen het voorstel terug te nemen, wat ook is gebeuld.
Indien zijn afdeling echter verleden jaar op de hoogte zou zijn geweest met dc thans
gepubliceerde verklaring, had men toen reeds voorgestemd.

De afgevaardigde van de afdeling Zeeland trekt het eigendomsrecht van de Ma;t-
schappij voor Diergeneeskunde niet in twijfel, maar zegt, dat zijn afdeling van meniig
is, dat alleen degenen, die dit bedrag hebben bijeen gebracht hierover dienen te li -
slissen.

Dr voorzitter zegt, dat dit inconsequent is, want indien de Maatschappij voor Dier-
geneeskunde de beschikking heeft over het geld, moeten alle leden hierover brslisstn.
Dr afgevaardigde van de afdeling Friesland zegt, dat een lid van zijn afdeling heeft
voorgesteld de resterende 25% te zijner tijd te bestemmen voor sociale voorzieningen
voor studenten.

Dc heer Colscn vraagt nog, waarom cr 25% gereserveerd moe t blijven.
Dc voorzitter verwijst dc heer Colsen hiervoor naar dc toelichting e>p dit punt in lx-t
programma voor dc Algemene Vergadering.

Bij dc stemming blijken 274 stemmen te zijn uitgebracht, waarvan 207 voor en 23
stemmen tegen het voorstel; 44 stemmen worden blanco uitgebracht.
Het voorstel is hiermee met een grote meerderheid aangenomen.

10. Ten aanzien van het rapport van de commissie inzake het gevoerde financieel
beleid stelt dc afdeling Noord-Holland voor het rapport met commentaar van het
Hejofdbcstuur te zenden aan dc verschillende afdelingen, die he t dan kunnen bestu-
deren.

Een eloeir Prof. Dr. G. Wagenaar gedaan voorstel voortaan dit rappeirt met commen-
taar tegelijk met het programma aan dc leden toe te zenden, vindt algemene ste un,
zodat wordt besloten in de toekomst het rapport met commentaar vóór dc Algemene
Vergadering aan alle leden toe te zenden.

11. De- balans van dc Maatschappij voor Diergeneeskunde sluit met een post van
ƒ 194.357,99.

12. Dc Baten- en Lastenrckening geeft een totaal bedrag aan van ƒ 105.199,07.
De heer Colscn wijst op dc overschrijding van de begrotingspost salaris secretaris.
Dc voorzitter antwoordt hierop, dat voor dc sccrctaris dezelfde salariëring geldt als
van dc Inspecteur van dc Vccartscnijkundige Dienst.

In verband hiermee was aanpassing van salaris en pensioen-regeling noodzakelijk.

13. Bij dc behandeling van dc begroting wordt tevens de contributiercgcling voor
het jaar 1957 als volgt vastgesteld:

Dc contributie bedraagt ƒ 75,— en voor leden, die vóór 1 april 1957 aantonen, dat
de laatst opgelegde definitieve aanslag in dc Inkomstenbelasting lager was dan
ƒ 2.000,—, volgens onderstaande tabel:

Lcden, die gedurende het boekjaar 1957 dc leeftijd van 65 jaar bereiken of bereikt
hebben, betalen ƒ 15,- contributie.

Leden, die nimmer een definitieve aanslag in de Inkomstenbelasting hebben ont-
vangen, betalen ƒ 40,-.

Leden, die hun gewone militaire dienstplicht vervullen, betalen ƒ 30,-, evenals leden,
die in het buitenland verblijven.
Kandidaatleden betalen ƒ 12,50 contributie.

14. De balans van het Ondersteuningsfonds van de Maatschappij voor Diergenees-
kunde geeft een post van ƒ 130.863,28.

15. De baten- en lastenrekening van het Ondersteuningsfonds van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde geeft een cijfer van ƒ 35.077,04.

17. De baten- en lastenrekening van het van Esveldfonds geeft een bedrag aan van
ƒ 802,41.

18. De rekening en verantwoording van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde over
1955 heeft als eindcijfer ƒ 41.129,60.

19. De begroting van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde over 1957 vermeldt een
eind-bedrag van ƒ 40.000,-.

Ten aanzien van de financiële stukken van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde merkt
de afgevaardigde van de afdeling Zeeland op, dat het drukken etc. belangrijk duurder
blijkt te zijn geworden.

Hierop antwoordt Dr. van Santen, dat in de eerste plaats de lonen en prijzen hoger
zijn geworden en dat in het contract destijds was vastgesteld, dat de prijzen konden
worden verhoogd aan de hand van de prijzenindex.

Er is een grote toeneming van het aantal advertenties, zodat de eigenlijke drukkosten
slechts met ƒ 5.000,- zijn gestegen.

In de begroting is met de prijsstijging rekening gehouden, maar het is de vraag of
des ondanks het uitgetrokken bedrag voldoende zal zijn.

Verder merkt Dr. van Santen nog op, dat de Redactie heeft besloten in de toekomst
geen gratis overdrukken meer te verstrekken aan de medewerkers, maar dat het ho-
norarium zal worden verdubbeld.

De voorzitter zegt de leden van de financiële commissie dank voor hun nauwgezette
controle.

De heer Kranenburg stelt nog voor het Hoofdbestuur te machtigen te putten uit
de post onvoorziene uitgaven, wanneer overschrijding van een begrotingspost nood-
zakelijk is.

De secretaris doet de suggestie de financiële commissie te laten oordelen over even-
tuele overschrijding van de begroting.

De heer Kranenburg meent echter, dat dit niet de taak is van de commissie, maar
van het Hoofdbestuur.

Ten aanzien hiervan merkt de heer Roelvink op, dat de post onvoorziene uitgaven
te laag is begroot.

20. Bij de rondvraag deelt dr afgevaardigde van de afdeling GroningenDrenthe
mee, dat deze afdeling van mening is, dat het vaak te lang duurt voordat een
ingezonden bijdrage voor het Tijdschrift voor Diergeneeskunde wordt opgenomen.
Deze afdeling stelt voor de artikelen zo spoedig mogelijk te plaatsen en er dan niet
al te zeer op te letten, hoe groot de omvang van een aflevering wordt.

Dr. van Santen merkt op, dat in één van de laatste vergaderingen is besloten de kopij
te plaatsen in strikte volgorde van inzending.

Aangezien kopij over hi t algemeen onregelmatig binnenkomt, is het voorstel van de
afdeling Groningen-Drenthe niet te verwezenlijken.

De afgevaardigde van dr afdeling Gelderland zegt, dat de jonge dierenartsen behoefte
hebben aan de Code voor de dierenarts; hij vraagt, waarom deze niet meer aan de
jonge leden wordt toegezonden.

De secretaris merkt op, dat er geen exemplaren meer beschikbaar zijn. Ongeveer 1\'/?
jaar geleden is een commissie ingesteld om de Code geheel te herzien, bestaand uit
de heren A. van Keulen, E. Rutgers en Prof. J. H. ten Thije.

In verband met de nieuwe positie van de dierenartsen ten aanzien van het Land-
bouwschap, heeft de commissie haar werk nog niet kunnen afsluiten.
De secretaris voegt hieraan toe, dat Prof. ten Thije de oudste jaars studenten van
tijd tot tijd enkele colleges over veterinaire ethiek geeft.

De behoefte aan de Code is volgens de secretaris voor dc jonge collegae blijkbaar
niet zo heel groot, omdat de laatste jaren in dc Ereraadzaken vrijwel geen jon«e
dierenarts was betrokken.

De afgevaardigde van de afdeling Limburg heeft telefonisch contact gehad met de
heer Hendrickx, die hartelijk dankt voor het vertrouwen, dat de vergadering hem
heeft geschonken door zijn benoeming tot lid van het Hoofdbestuur.

Dr. J. M. van Vloten is van mening, dat een dierenarts, niet-lid van clc Maat-
schappij voor Diergeneeskunde in dc gelegenheid gesteld dient te worden een abonne-
ment te nemen op het Tijdschrift voor Diergeneeskunde.

De heer Kranenburg is van mening, dat de bestaande regeling juist is. Ieder kan
een abonnement aanvragen en het Hoofdbestuur beoordeelt of het al dan niet kan
worden verstrekt.

De heer Feddema is het hiermee eens, maar zou de abonnementsprijs van het Tijd-
schrift voor Diergeneeskunde voor niet-leden niet lager gesteld willen zien dan de
contributie.

De heer Bollen merkt op, dat alle prijzen stijgen. De tarieven voor de massabestrijding
zijn echter sinds jaren gelijk gebleven.

De heer Kranenburg deelt ince, dat de Taricvencommissie van de Maatschappij voor
Diergeneeskunde van mening is, dat niet precies alle loonstijgingen in de tarieven
kunnen worden overgenomen.

De afgevaardigde van de afdeling Gelderland vraagt hoe het staat met praktijk-
waarneming door niet-dierenartsen.

De secretaris antwoordt hierop, dat dit in verband met het Koninklijk Besluit inzake
assistentie, dat 1 december 195(i van kracht zal worden, niet meer mogelijk is.
De heer Vaal deelt mee, dat de Belgische dierenartsen wel in Nederland worden toe-
gelaten tot de georganiseerde dierziektcbcstrijding, maar dat dit omgekeerd niet
het geval is.

De secretaris zegt, dat deze zaak is voorgelegd aan de Directeur van de Veeartscnij-
kundigc Dienst, die hierover contact heeft opgenomen met zijn ambtscollega in België.
De heer Borm zegt, dat alleen gelegaliseerde dierenartsen in België worden toegelaten;
Nederlandse dierenartsen mogen in het Belgische grensgebied niet praktiseren.
De heer de Nooij deelt desgevraagd mee, dat de grenskwestie wat Duitsland betreft
minder moeilijk is, omdat vrijwel geen Duitse dierenartsen in ons land praktiseren,
terwijl in Duitsland de georganiseerde dicrzicktebcstrijding in handen is van de ambte-
lijke Kreistierarzt.

Dr. H. H. Scholten vraagt nog, wat er gebeurt, als het Nederlandse diploma aan
de Belgische instanties ter legalisering wordt aangeboden.

Hierop wordt geantwoord, dat de Belgische Hoofdinspectie van de Veeartsenijkundige
Dienst het werk wil voorbehouden aan Belgische dierenartsen.

De heer Prof. Dr. G. Wagenaar merkt op, dat er in Zeeland geen Belgische dieren-
artsen praktiseren.

De voorzitter zegt toe, dat het Hoofdbestuur opnieuw stappen zal doen om een be-
vredigende oplossing te bereiken.

Alvorens de geanimeerde en vlot verlopen vergadering te sluiten, constateert de voor-
zitter nog met grote voldoening de aanwezigheid van enige jonge dierenartsen, die de
wapenrok dragen.

Het verheugt hem zeer, dat ook deze leden hun belangstelling voor de Maatschappij
voor Diergeneeskunde hebben willen tonen.

Onlangs heeft het Hoofdbestuur opnieuw met de Centrale vestigingscommissie, ver-
tegenwoordigers van de Provinciale vestigingscommissies en een vertegenwoordiger
van de Ereraad van gedachten gewisseld over het algemeen beleid ten aanzien van de
vestigingsregeling.

Het doel van deze bijeenkomst was de bestaande richtlijnen, die in 1954 zijn opgesteld,
te toetsen aan de opgedane ervaringen van de laatste 2 jaren.

De bestaande richtlijnen, aangevuld en gewijzigd aan de hand van de conclusies van
deze tweede vergadering, worden hieronder weergegeven, zowel ten behoeve van de
jonge dierenartsen cn hen die het binnenkort hopen te worden, als van degenen, die
overwegen hun praktijk met een assistent of associé te gaan uitoefenen, of een ge-
deelte van hun praktijk af te splitsen.

Het is wenselijk, dat een voorgenomen vestiging, vooral indien het een vrije vestiging
betreft, in eerste instantie ter kennis van de Centrale vestigingscommissie wordt ge-
bracht. Zij geeft aan de jonge collega advies omtrent de door deze te volgen gedrags-
lijn. Hetzelfde doet zij bij een voorgenomen associatie of assistentschap met vooruit-
zicht op associatie of overneming van een gedeelte van een praktijk. In dit laatste geval
zal als regel een oudere dierenarts met een grotere praktijk al in relatie zijn met een
jonge dierenarts. Het behoeft geen betoog, dat in dergelijke gevallen het gegeven
advies zowel voor de oudere als de jongere dierenarts is bestemd.

De Centrale vestigingscom\'missie geeft geen advies omtrent geschikte plaatsen voor
vrije vestiging; het initiatief hiertoe dient van de jonge collega uit te gaan. De Cen-
trale commissie neemt van een zodanig initiatief alleen maar „administratief" kennis
en geeft geen oordeel over het voorgenomen plan. Dit oordeel laat zij over aan de
betrokken Provinciale vestigingscommissie, naar welke zij de jonge collega verwijst en
aan welke zij het bericht van de voorgenomen vestiging doorgeeft.
Verder geeft dc Centrale commissie advies over voorwaarden van associatie, over-
neming, enz., die in het desbetreffende contract dienen worden vermeld.

Deze commissies moeten in haar geheel een oordeel geven over een voorgenomen
vestiging. Het is dus ongewenst, dat een jonge dierenarts slechts aan één lid der com-
misic eventueel alleen maar mondeling mededeling doet van zijn voorgenomen vesti-
ging en dan meent aan zijn verplichtingen te hebben voldaan. Het is gewenst, dat hij
zich schriftelijk tot de desbetreffende Provinciale vestigingscommissie richt.
Het zal voorkomen, dat van tevoren reeds plannen voor assistentie, associatie of over-
neming van een praktijkgedeelte van een oudere dierenarts bestaan. In dat geval kan
de Provinciale vestigingscommissie reeds kennis dragen van de voorgenomen plannen.
Dan brengt zij deze ter kennis van de Centrale commissie, die daardoor kan voor-
komen, dat plannen van andere herkomst tot ongewenste toestanden leiden.
De Provinciale commissie beoordeelt alleen of de voorgenomen vestiging een redelijke
bestaansmogelijkheid zal kunnen geven, die niet tot gevolg zal hebben, dat een andere
praktijk geen behoorlijk bestaan meer biedt. Of een bepaalde vestiging „ethisch" al
dan niet toelaatbaar is, blijft ter beoordeling van de Ereraad.

De commissie zal, wanneer haar advies niet afwijzend is, een bespreking kunnen arran-
geren van de jonge dierenarts met de direct belanghebbende buurtcollegae.
Zij kan op deze wijze een gewenste eerste kennismaking organiseren en tegelijk be-
middelend optreden bij eventueel te voeren onderhandelingen over door de jonge
dierenarts mogelijk gewenste overneming van een deel ener aangrenzende praktijk of

Uiteraard zal het oordeel der commissie niet meer dan een advies en nooit een verlod
kunnen zijn.

Het initiatief tot een bespreking met een jonge dierenarts kan ook van dc Provincnle
vestigingscommissie uitgaan, wanneer het voornemen tot een vestiging te harer keinis
is gekomerv Wanneer de jonge dierenarts aan een uitnodiging tot het houden ian
een dergelijke bespreking gehoor geeft, zal hem menigmaal goede raad kunnen worden
gegeven door oudere dierenartsen, die met de plaatselijke toestanden het best op de
hoogte zijn.

Vooral in de gebieden met coöperatieve zuivelfabrieken wordt een vrije vestigng
soms financieel gesteund door een zuivelfabriek.

Als een jonge dierenarts zich met instemming van de betreffende provinciale veui-
gingscommissie vrij vestigt, kan in het algemeen een jaarlijkse vestigingstoelage vel
worden aanvaard.

Het is echter ontoelaatbaar, dat een vrije vestiging door een zuivelfabriek of and*re
organisatie wordt gestimuleerd door de kosten van de georganiseerde dicrzicktebestrij-
ding (b.v. mond- en klauwzeervaccinatie) geheel of gedeeltelijk te vergoeden ;an
de veehouders, die zich bij de zich vestigende dierenartsen laten inschrijven.
Op deze wijze kan een vestiging echter ook worden belemmerd, n.1. indien deze ver-
goeding wordt verstrekt aan veehouders, die zich niet laten overschrijven.
In beide gevallen wordt de vrije dierenartskeuze ten onrechte en op onjuiste wjze
beïnvloed.

Ten aanzien van bijzondere gevallen, zal dc beoordeling aan dc Ereraad moeten
worden overgelaten.

Het kan voorkomen, dat een dierenarts een klein perifeer gedeelte van een grote
praktijk overneemt, zich in dat perifere gedeelte vestigt, maar geen behoorlijke be-
staansmogelijkheid kan vinden, tenzij uitbreiding van de praktijk wordt gezocht ten
koste van de aangrenzende praktijken.

Is deze gevestigde dierenarts bovendien ingeschakeld voor het verrichten van massa-
werkzaamheden bij de dierenartsen, van wie hij een gedeelte van de praktijk overnam,
dan heeft de gevestigde dierenarts aan dit assistentschap een behoorlijke steun, waar-
door het hem mogelijk wordt een eventuele langzame uitbreiding van zijn praktijk af
te wachten.

Deze wijze van vestiging wordt over het algemeen wel toelaatbaar geacht. Elk geval
zal echter door dc Provinciale vestigingscommissie, eventueel door de Ereraad afzon-
derlijk moeten worden beoordeeld.

Heeft deze wijze van vestiging met samenwerking tussen de twee betrokken dieren-
artsen de opzettelijke bedoeling hiermee praktijkuitbreiding te bewerken, die de
bestaansmogelijkheid van de aangrenzende praktijken in het gedrang brengt, dan kan
deze wijze van vestiging afkeurenswaardig zijn.

Een jonge dierenarts kan een assistentschap aangaan en een perifeer gedeelte van
het praktijkgebied als woonplaats kiezen.

De bedoeling hiervan zal zijn, dat deze woonplaats het centrum wordt voor de
nieuwe praktijk, die van de bestaande praktijk wordt afgesplitst. Over het algemeen
kan ook deze wijze van praktijkvorming toelaatbaar worden geacht. Ook hierbij dient
elk geval afzonderlijk te worden beoordeeld.

Heeft deze wijze van vestiging de bedoeling, praktijkuitbreiding te zoeken ten koste
van andere praktijken, die daarmee te gronde zouden gaan, dan is deze wijze van
vestiging afkeurenswaardig.

Over het algemeen kan tegen een associatie, waarbij de dierenartsen in verschillende
woonplaatsen zijn gevestigd, geen bezwaar worden gemaakt. Wordt echter een zo
perifeer gedeelte van de woonplaats gekozen, dat de opzet kennelijk is, praktijk-
uitbreiding te zoeken ten koste van andere praktijken, die daarmede geen bestaans-
mogelijkheid meer zouden bieden, dan is deze vorm van associatie af te keuren. Ook

hierbij is incidentele beoordeling noodzakelijk. In die gevallen, waarbij praktijk-
uitbreiding gezocht wordt ten koste van aangrenzende praktijken, verdient het aan-
beveling tot overneming van een zodanig praktijkgedeelte te komen.
Een associatie, waarbij cén associé buiten het praktijkgebied woont, zal over het
algemeen afkeurenswaardig zijn, tenzij er zeer nadrukkelijk redenen voor zijn. Ook
deze gevallen zullen incidenteel moeten worden beoordeeld.

Vrij vaak wordt gedurende een van te voren vastgestelde periode een assistentschap
aangegaan met de bedoeling, dat daarna volledige associatie plaats vindt. Het assis-
tentschap wordt in zulke gevallen door beide partijen min of meer als een proef-
periode beschouwd.

Als de praktijk er zich voor leent, gaat men na een periode van assistentie of asso-
ciatie soms over tot splitsing van de praktijk.

Het oorspronkelijke praktijkrayon, dat eerst door twee dierenartsen werd bewerkt,
wordt dan verdeeld in twee zelfstandige praktijken.

Bij zo ccn gedeeltelijke praktijkoverdracht bestaat bij de oudere dierenarts soms de
wens, dr werkzaamheden voor de georganiseerde dierziektebestrijding zelf voort te
zetten, terwijl dr consultatieve praktijk wordt overgedragen.

Een dergelijke praktijkverdeling is beslist onjuist, omdat het in strijd is met de op-
vatting, dat één en dezelfde dierenarts op een bedrijf zowel de consultatieve als de
preventieve werkzaamheden behoort te verrichten.

Deze dierenarts zal door het regelmatig contact met dc veehouder het best op de
hoogte zijn met de gezondheidstoestand van de dieren in de ruimste zin van het
woord.

Bij praktijksplitsing zullen beide partijen uiteraard contractueel een grensafbakrning
willen vastleggen.

Hoewel dit in strijd is met het principe van de vrije dierenartsenkeuze, kan een
regeling ten aanzien van dr praktijkgrenzen eigenlijk niet worden gemist.
Ter voorkoming van moeilijkheden dient dr grens tussen beide praktijken hoogstens
gedurende een periode van 3 jaar te worden gehandhaafd.

Bovendien zal in het contract ook in die periode dc mogelijkheid moeten worden
opengelaten, dat een veehouder, in onderling overleg van bride dierenartsen, van
dierenarts verandert.

Hierdoor wordt de vrije dierenartsenkeuze zo wenig mogelijk belemmerd en is toch
een aanvaardbare regeling getroffen.

Het Hoofdbestuur heeft hrt gewenst gearht een kleine commissie in het leven te
roepen, bestaande uit Dr. D. Hoogland, M. Karsemeyer en A. van der Put, die haar
zou hebben te adviseren omtrent dr juiste organisatie-vorm van haar leden-ambte-
naren en anderen in verband met de voorgenomen beëindiging van de aansluiting
bij de Centrale van Hogere Gemeente-ambtenaren.

Drzr commissie is op korte termijn gereed gekomen met haar advies, dat dc instem-
ming heeft gekregen van het Hoofdbestuur. Ook de groep Directeuren van Vlees-
keuringsdiensten heeft zich in dr laatste bijeenkomst met de conclusie van hrt uit-
gebrachte rpport kunnen verenigingen (zie het betreffende verslag in deze aflevering).
Hieronder volgt een korte samenvatting van deze conclusies met een begin van uit-
voering van dc daarin vervatte denkbeelden.

De Maatschappij voor Diergeneeskunde kan als categorale organisatie geen stem
hebben in hrt georganiseerd overleg. Dit brengt met zich mede, dat de leden-ambtr-
naren van de Maatschappij nog in een ander organisatieverband moeten zijn opgeno-
men om hun rechtspositie niet onnodig te verzwakken. Gezien de verhoudingen in
Nederland - waar het merendeel der ambtenaren-organisaties op levensbeschouwe-
lijke basis is geordend — komt voor de leden-ambtenaren der Maatschappij voor
Diergeneeskunde slechts een gedifferentieerde aansluiting bij de diverse ambtenaren-
organisaties in aanmerking. Elk lid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde zal
dus volledig vrij zijn in dc keuze van zijn eigen belangenorganisatie. De commissie

is evenwel ook van oordeel, dat slechts een aansluiting van alle leden-ambtenam bij
de organisatie van hun keuze enige waarborg geeft, dat aan hun belangen nietvordt
tc kort gedaan. Het Hoofdbestuur overweegt de leden-ambtenaren tegemoet te omen
in de meerkosten van deze dubbele organisatievorm.

Om bij deze differentiatie toch een coödincrcnd verband te behouden heet het
Hoofdbestuur gemeend een permanente commissie in het leven te moeten roept), die
tot taak zal hebben dc gewenste samenwerking en eenheid op het actieterrci van
de rechtspositie der leden-ambtenaren te bewerkstelligen.

De volgende collegae zijn bereid gevonden deel uit tc maken van deze permnente
commissie:

1. A. H. P. van der Put té Brunssum, voorzitter van de onlangs geïnstal-erdc
A.R.K.A.-commissie voor de rechtspositie der keuringsveeartsen;

2. S. Loman te Hoogcvcen, die de verbinding in stand zal houden met de N.t.B.O.
(Ned. Christelijke Bond van Overheidspersoneel) ;

3. S. T. Hofstra te Brcukclen voor de contacten met de A.B.A. (Algemene Boni van
Ambtenaren);

1. M. Karsemeyer te Alphen a.d. Rijn voor de N\'ed. Bond van Gemeente-ambtearen;
5. G. van Gelder tc Amsterdam voor De Centrale van Hogere Gemcentc-ambteiaren,
terwijl de secretaris van de Maatschappij voor Diergeneeskunde, Dr. W. A. de laan
te Utrecht, ambtshalve zitting zal hebben in deze commissie.

Dc commissie zal haar taak aanvangen na de beëindiging van de aansluiting lij de
Centrale van Hogere Gemeente-ambtenaren, d.w.z. per 1 januari 1957.
Ten aanzien van de beëindiging van deze aansluiting wordt er op geattendeerc, dat
het lidmaatschap van degenen, die reeds bij dc Centrale van Hogere Gomicnte-
ambtenaren waren aangesloten voordat de Maatschappij voor Diergcneeskundi col-
lectief toetrad, in 1957 wordt gecontinueerd, tenzij men persoonlijk wenst t be-
danken.

Nadere informaties betreffende doelstelling, contributie etc. van bovengenoemde
ambtenarenorganisaties kuncn desgevraagd door de leden van dc ingestelde com-
missie worden verstrekt.

Opgaven voor het lidmaatschap van een van de organisaties kunnen eveneens door
de betreffende commissieleden worden behandeld.

Overplaatsing van dierenartsen in militaire dienst naar het Reginent
geneeskundige troepen.

Het is gebleken, dat het request van sommige dierenartsen, die in militaire dienst zijn,
om overplaatsing naar het Regiment Geneeskundige troepen is afgewezen.
Uit informaties, die hierover zijn binnengekomen, is het duidelijk geworden, dat men
o]> het Ministerie van Oorlog ten onrechte uit sommige requesten zou heibel be-
grepen, dat dc functie van militair dierenarts zou worden geambieerd.
De desbetreffende dierenartsen wordt aangeraden opnieuw een verzoekschrift tut de
Minister van Oorlog te richten en daarin duidelijk aan te geven, dat, gezien dr op-
leiding als dierenarts, plaatsing bij het Dienstvak van dc Militair Gcnccseutdigc
Dienst als toekomstig „non mcdical officer", toegevoegd aan de militaire irts van
een geneeskundige eenheid voor organisatorische c.q. semi-medische werkzaanhtden,
b.v. bij het Regiment Geneeskundige troepen, op prijs zou worden gesteld.

Op 18 december a.s. hopen onderstaande collegae hun 25-jarig jubileum als dieren-
arts te herdenken:

Het Hoofdbestuur heeft in dc vakature, ontstaan door de periodieke aftreding van
Dr. R. van Santen als penningmeester van dc Redactie, benoemd Prof. Dr. J. II. J.
van Gils; deze heeft de benoeming aanvaard.

Prof. Dr. J. A. Beijers heeft om gezondheidsredenen de wens t,c kennen gegeven het
voorzitterschap van de Redactie neer te leggen.

Het Hoofdbestuur heeft in deze vakature benoemd Prof. Dr. 1\'. Hoekstra, die bereid

Nogmaals wordt er op geattendeerd, dat advertenties voor de aflevering van 1 januari
1957 in verband met dc sluiting van de drukkerij in de Kerstweek, uiterlijk 18 de-
cember moeten zijn ingekomen bij het bureau van het Tijdschrift voor Diergenees-
kunde, Rubenslaan 123, Utrecht. Tel. 030—11413.

Kort verslag van de op zaterdag 17 nov. 1956 te Utrecht gehouden vergadering.
Dc vergadering werd bezocht door 58 leden, 11 buitengewone leden en 7 gasten,
waaronder dc hoofdinspecteur van de Volksgezondheid J. M. v. d. Born, de wild.
hoofdinspecteur van de Volksgezondheid Dr. J. M. v. Vloten, de secretaris van de
Maatschappij voor Diergeneeskunde Dr. W. A. dc Haan en de spreker dc heer H. M.
Ilengeveld. In verband met de te houden lezing waren verschillende inspecteurs en
adj. inspecteurs van de Volksgezondheid aanwezig.

In zijn openingswoord (10.15 uur) memoreert de voorzitter het overlijden van col-
lega Hcssclink (Zeist).

Na dc opening wordt het woord verleend aan dr spreker, de heer H. M. Ilengeveld,
medewerker van het werkblad voor dr Nrdrrlandsr Bond van Gemeente-Ambtenaren
en adj. secretaris van dr commissie „Ubbink" over: „De financiële positie van de
hoofden van gemeentelijke vleeskeuringsdiensten". Op de voordracht volgt een leven-
dige discussie.

Om 13.30 uur wordt de vergadering voortgezet. De notulen worden onveranderd goed-
gekeurd, waarna de ingekomen stukken worden behandeld. Naar aanleiding van drzc
stukken ontwikkelt zich een discussie over herkeuring en keuring bij listeriosis, het
gebruik van dc bij het C.B.S. verkrijgbare afkeuringsbewijzen.

Er worden 6 nieuwe leden en 1 nieuw buitengewoon lid geïnstalleerd. Met ingang van
I januari 1957 worden 2 buitengewone leden tot lid en 2 leden tot buitengewoon
lid benoemd.

Daarna brengt de voorzitter het rapport van de commissie van advies inzake ambte-
narenorganisatics (Dr. D. M. Hoogland, M. Karsemeijer, A. II. P. v. d. Put) ingesteld
door het hoofdbestuur van dc Maatschappij voor Diergeneeskunde in bespreking.
Hrt uitbrengen van dit rapport stond voornamelijk in verband met het feit, dat de
leden ambtenaren van de Maatschappij voor Diergeneeskunde met ingang van 1 ja-
nuari 1957, niet meer op basis van hun lidmaatschap van dc Maatschappij voor Dier-
geneeskunde zijn aangesloten bij de centrale van hogere gemeente-ambtenaren.
Elders in dit blad wordt dc strekking van dit rapport besproken.

Bij de rondvraag wordt collega Frickers (Zaandam) de gelegenheid geboden etn be-
schouwing te houden over de worstvergiftiging in Krommenie e.o. ten gevolgt van
bariumcarbonaat, dat door een abuis bij de bezorging voor aardappelmeel werd ver-
sleten en als zodanig werd afgeleverd aan enkele slagers als ingrediënten voor de
worstbcreiding.

Verder ontwikkelt er zich nog een discussie over invoer en opslag van vlees, ove- vers
en/of rauw gehakt, over het plaatsen van machinerieën in verband met de vlees(wiren)
bereiding in slachterijen, zulks ten koste van de slachtruimtc en over de te verwa hten
nieuwe stempels.

Het Hoofdbestuur heeft collega H. Brouwer, Mastenmakerstraat 11, Zwartsluis, aan-
genomen als lid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Het Hoofdbestuur draagt collega Th. C. van Esbroeck, II.A. 62, Hengstdijk, voer het
lidmaatschap van de Maatschappij voor Diergeneeskunde voor.

Boogaerdt, Prof. Dr. J., te Bogor (Ind.), naar Djalan Malabar 20, aldaar. (123)
Bool, P. II., van Paramaribo naar Utrecht, Alex. Nuniankade 13. (van 123 naar 72)
Brouwer, II.; 1956; Zwartsluis, Mastenmakersstraat 11; tel. 05208—270; wnd. D.

Daniels, H. P., te Ameide, naar Broekseweg 101, aldaar, tel. 01836—250, gr. 192170.

Dijk, K. G. van, van Utrecht naar Amsterdam (W.), Gom. van Alkemadestraat 49,
tel. 020—792075, D (in mil. dienst). (79)

Dijkstra, Dr. J. M., te Leeuwarden, tel. no. privé gewijzigd in 05100—22830. (79)
Folkers, C., van Leeuwarden naar Onderstepoort (Zd.-Afrika), P.K. (van 81 naar 124)
Geelen, A. J., te Nijmegen, tel. aangesloten onder 08800—31827 (privé), 20586
(bur.). (82)

Hoving, J., te Hardenbcrg, naar Gramsbergerweg 17, aldaar (tel. no. ongewijzigd).

Loth, ,M. E. W. C., van Utrecht naar Bunnik, Prinses Beatrixstraat 26, tel. 03405-

Maas, H. J. L., te Amersfoort, naar Regentesselaan 35, aldaar, tel. 03490—4716. (99)
Mulder, Dr. D., van Winschoten naar Enschede, Hengelosestraat 524, tel. 05420—
10852 (privé), 7750 (bur.), dir. Coop. Ver. voor K.I. Enschede-Haaksbergen en
vet. adv. Coop. Melkinr. en Zuivelfabr. Lonneker. (101)

Oord, E. A., te Oudega (Wijmbr.), tel. no. gewijzigd in 05154—9470. (103)
Oosterhof, F., te Appingedam, tel. no. gewijzigd in 05960—2344. (103)

Paul, H. F., te Spijkenisse, naar Oranjelaan 18, aldaar (tel. no. ongewijzigd), R.D.

Petten, Dr. J. L., te Zeist, naar Slotlaan 28-11, aldaar (tel. no. ongewijzigd). (104)
Priems, M. C. J., te Veghel, tel. aangesloten onder 749 (privé), 92 (bur.). (105)
Reus, A. J. de, te Purmerend, naar Heerengracht 19, aldaar, tel. 02990—1000 (b.g.g.

Ruijs, A. G. J.; 1956; Woerden, Prins Hendriklaan 21; tel. 03480—-2919; wnd. D.

Sutmöller, P., van Utrecht naar Bêlim, Para, (Brasil), c/o S.P.V.E.A., Caixa Postale
874, Organizacao Alimentacao E. Agricultura, Das Nancoes Unidas.

Cloudt, J. H. H., te Middelbeers (N. Br.), No. B-156, tel. 04244—240, gr. 127196.

Dijk, S. P. van, te Winschoten, Stationsweg 27, tel. 05970—2052 (voortzetting prak-

tijk Dr. D. Mulder). (79)
Spaargaren, S., te Loenen a.d. Vecht, Rijksstraatweg 75, tel. 02943—315, gr. 438919

Virus en serum-virusmengsels	Virusverdunningen	Berekende serum- neutrali- satietiters
10-¹	10-²	10-³	10-⁴	10-⁵	IQ-⁶
Sterfte der embryonen met positieve sec- tie van het totaal aantal geënte eieren in de virus en serum-virusverdunningen.
Virus-titratie Virus B 222	4/4(5)*	4/4(5)	4/4(5)	3/5	0/5	0/5
Normale sera Serum 762 virus B 222 Serum 789 virus B 222 Serum 790 virus B 222	5/5 5/5 5/5	5/5 5/5 4/5	2/5 3/5 3/5	0/4(5) 0/5 1/4(5)	0/5 0/5 0/5	0/5 0/5 0/5	20 10 10
Immuunsera Ned. stam Serum 727 virus B 222 Serum 740 virus B 222 Serum 766 virus B 222	4/4(5) 5/5 4/5	0/5 0/5 0/4(5)	0/5 0/5 0/5	0/5 0/5 0/5	0/5 0/4(5) 0/5	0/4(5) 0/5 0/5	500 500 600
Immuunsera Amerik. stam Serum 706 virus B 222 Scrum 708 virus B 222 Scrum 736 virus B 222	5/5 5/5 4/4(5)	2/5 1/5 4/4(5)	0/5 0/5 0/5	0/5 0/5 0/4(5)	0/5 0/4(5) 0/4(5)	0/5 0/4(5) 0/5	200 400 50

Verandering van de temperatuur Rise or drop of temperature	Vertraging in dagen Retardation	Verandering van de kopziekte- frequentie Increase or decrease of grass-tetany cases
Datum Dates	Duur Duration	Stijging of daling	in days	Datum Dates	Duur Duration	Toename of afname
29/3-14/4	16	t	7	9/4-21/4	12	t
14/4-27 4	13		6	21/4- 3/5	12	4
27/4- 2/5	5	t	6	3/5- 8/5	5	*
2/5-11/5	9		6	8/5-17/5	9	4
11/5-17/5	6		5	17/5-22/5	5	*
17/5-22/5	5	4	4	22/5-26/5	4	4

						Totaal
Provincies	2 Oct.	9 Oct.	16 Oct.	23 Oct.	2 Oct.	20 Mei\'55
t/m	t/m	t/m	t/m	t/m	t/m
	8 Oct.	15 Oct.	22 Oct.	29 Oct.	29 Oct.	29 Oct.\'55
Groningen......	4	4	2	0	10	12.287
Friesland ......	1	1	0	0	2	1.619
Drenthe.......	0	2	3	1	6	3.637
Overijssel......	0	0	4	0	4	15.329
Gelderland .....	0	0	0	9	9	22.557
Utrecht.......	57	102	83	104	346	30.742
Noord-Holland . . .	0	0	0	2	2	45.347
Zuid-Holland . . . .	209	300	366	454	1.329	84.785
Zeeland.......	0	1	1	2	4	4.140
Noord-Brabant . . .	6	0	0	0	6	90.189
Limburg.......	1	3	0	1	5	23.419
Nederland......	278	413	459	573	1.723	334.051

Provincies	30 Oct. t.m. 5 Nov.	6 Nov. t.m. 12 Nov.	13 Nov. t.m. 19 Nov.	20 Nov. t.m. 26 Nov.	30 Oct. t.m. 26 Nov.	Totaal 20 Mei\'51 t.m. 26 Nov.\'55
Groningen......	2	1	0	0	3	12.290
Friesland ......	2	0	0	1	3	1.622
Drenthe.......	0	2	5	2	9	3.646
Overijssel......	4	0	2	0	6	15.335
Gelderland .....	0	0	0	8	8	22.565
Utrecht.......	41	10	21	7	79	30.821
Noord-Holland . . .	0	4	0	0	4	45.351
Zuid-Holland . . . .	411	312	205	248	1.176	85.961
Zeeland.......	0	0	0	0	0	4.140
Noord-Brabant . . .	25	0	8	11	44	90.233
Limburg.......	4	19	9	0	32	23.451
Nederland......	489	348	250	277	1.364	335.415

No.	datum opname	ras	geslacht	leeftijd	datum en reden
362	30- 4-\'47	Aired, terrier	tcef	7 mnd.	1 l-G-\'47 gestorven
494	12- 7-\'47	Bst. bouvier	reu	8 mnd.	I3-9-\'47 gedood
665	30- 6-\'48	Herder	teef	15 mnd.	8-7-\'48 gestorven
683	7- 7-\'48	Collie	reu	15 mnd.	7-7-\'48 naar huis,
					later gestorven
66	21- 9-\'48	Bït. Pinscher	reu	4 mnd.	12-10-\'48 gestorven
241	29-11-\'48	Holl, herder	teef	12 mnd.	14-12-\'48 gedood
277	27-12-\'48	Bst. bouvier	teef	8 mnd.	21-1 -\'49 gedood
574	11- 5-\'49	Chow-chow	reu	11 mnd.	23-5-\'49 gestorven

le dag ................	...\'........... 3/4—1	1	biest
2e	................	.............. 1/2	1	55
3e	» ................	.............. 2/2	1	55
4e	35 ................	.............. 3	1	55
5e	)) ................	.............. 3/2	1	55
6e	3) ................	.............. 4	1	55

■us en um-virusmengsels	Virusverdunningen	Berekende serum- neutrali- satietiters
10-¹	10-²	10-³	10-⁴	10-^B	10-⁵	10-⁶	10-⁷
Sterfte der embryonen met positieve sec- tie van het totaal aantal geënte eieren in de virus- en serum-virusverdunningen.
■us B 222	4/4(5)*	5/5	5/5	5/5	5/5	5/5	3/5	1/5
•um 789 virus B 222	5/5	4/4(5)	5/5	3/3(5)	4/5	3/5	1/5	0/5	1
um 766 virus B 222	5/5	0/5	0/5	0/5	0/5	0/5	0/5	0/5	6x10⁸
um 706 virus B 222	4/4(5)	5/5	5/5	5/5	4/5	0/5	0/5	0/5	60

Diagnose aantal gev.	schoftproef	paalproef	H. Zone proef
		pos.	dub.	neg.	pos.	dub.	neg.	pos.	dub. neg.
acute tr. gastritis	26	19	3	4	18	2	6	16	1 9
subac. tr. gastritis	41	35	2	4	31	4	6	32	1 8
chron. tr. gastritis	93	67	7	19	64	6	23	57	Csl
algem. peritonitis	5	2	—	3	4	—	1	2	— 3
distomatose	3	3	—	—	3	—	—	3	— —
chron. pericarditis	1	1	—	—	1	—	—	—	— 1
en embol. proc.
longemphyseem	1	1			1			1
onbekend	10	7	1	2	7	—	3	7	— 3
totaal cijfers	180	135	13	32	129	12	39	118	9 53

Groningen	Totaal
Friesland	Totaal
Drenthe	Totaal
Overijssel	Totaal
Gelderland	Totaal
Utrecht	Totaal
Noordholland	Totaal
Zuidholland	Totaal
Zeeland	Totaal
Noordbrabant	Totaal
Limburg	Totaal

2	33	1,6	33
4/2	33	0,8	33
6/2	33	0,5	33
9/2	33	0,1	33
12/2	33	0	33
16	33	0	33
19	33	0	33

Medium	micro-organismen	aantal levende bacteriën/gram
Prep. A	Prep. B	pensvloeistof
Mc Conkey bouillon	B. Coli	10⁴	10	10M0³
Azidc-medium	Str. faecalis	10⁴	10	10M0³
Peptonager glucose	aerobe bacteriën	10^s	10^B	10°
idem	sporenvormers	10⁷	10³	10M0³
Difco- Thioglycolate medium agar	anaerobe bacteriën	10⁷	10³	10°
Agar volgens Kaars Sijpesteyn (11)	anaerobe bacteriën	10⁸	10⁴	10"
cellulose-verte- rende bacteriën	0	0	10M0°
	totaal aantal bact. gegarandeerd door producent	0,2x10°	4x10°

Groep	Enting	Kalf no.	Gewich of c	t in kg lag:	groei in kg/dag over de periode in dagen	vóórkomen van diarrhee in de eerste 4 weken
0	50	0-50	0-21
I	geen	112 118 146 147	43 35 28 36	74 60 62 70	0.62 0.51 0.68 0.68	0.57 0.24 0.76 0.71
II	prep. A	115 116	31 30	63 63	0.64 0.66	0.43 0.48
III	prep. B	141 144	41 27	71 57	0.60 0.60	0.48 0.62
IV	verse pens- inhoud	142 143	34 36	67 68	0.66 0.64	0.76 0.67	—

Groep	Kalf no.	Leeftijd
I blanco	112	13
	118	13
	146	9
	147	9
II Prep. A	115	15
	116	9
III Prep. B	141	9
	144	12
IV Pensinhoud	142	6
	143	6

Groep en talfnummer			leeftijd	van de	kalveren in dagen		aantal
rantsoen zonder meel	met meel	bact./ml
1-8	9-10	11-13	14-17	18-21	22-25	26-31	32-45	30 dagen
[ niet geënt 112 118 146 147	—	25 28	¹	21 11 6	20 29	70 8 5 45	70 60 0 36	20 25 15 45	35x10» 45 55 35
II Prep. A 115 116	—	19	—	■4-	25	48 60	72 65	0 16	49 52
III Prep. B 141 144		26 4		¹ 1 16 25		60 9	62 36	55 12	42 30
IV pensinhoud 142 143		20 24	44 70	45 48		• 41 55	55 47	60 62	9 10

PROVINCIES	Mond- en klauw- zeer bij herkauwende dieren en varkens (Aphthae epizooticae)	Varkenspest (Pestis suum)	Schurft (sarcoptes- schurft en dermato- copteschurft) bij eenhoevige dieren en schapen (Scabies)	Rotkreupcl bij schapen Paronychia contagiosa)	Miltvuur bij alle vee (Anthrax)	Pseudovogelpcst (Pestis avium)
Groningen	—		—	—	—	—
Friesland	—	2	1	—	3	—
Drenthe	—	1	—	—	3	—
Overijssel	—	2	—	—	1	4
Gelderland	1	32	—		—	9
Utrecht	—	26	—	1	2	6
Noordholland	1	6	6	1	1	1
Zuidholland	—	28	4	1	1	2
Zeeland	1	—	1	—	—	—
Noordbrabant	—	21	—	—	—	1
Limburg	—	7	—	—	—	2
Totaal van het Rijk	3	125	12	3	11	25

	188	>1
64 „	340	ft
128 „	22	ft
16 „	146	tt
	279	tt

	A	OE\'	C₃W	F
Stier 1	_	_ _	- W	F
Stier 2	-	O-	Ci-	F
Stier 3	-	-E\'	CiW	F
Stier 4	-	-E\'	C₂-	F
Stier 5	A	OE\'	Ci/CgW	F

Type	O-Antigeen	H-Antigeen
1	I, II, (III)	AB
2	I, II, (III)	BD
3	II, IV, (III)	AB
4	V,(III)	ABC

No.	gewicht veulen	gewicht metac. b.	volume metac. b.	S.g. metac. b.	h₂o % tot.	Vet % d.s.
96	_	418	300	1.39	38.9	7.4
97	57 kg.	395	302	1.31	42.7	17.3
98	zwaar	434	355	1.22	50.2	15.8
99	55/₂ kg	417	340	1.23	61.0	20.3
100	78	454	384	1.18	67.0	17.7
101	—	372	300	1.24	44.9	10.2
104	—	248	200	1.24	47.7	11.2
V	—	395	303	1.30	40.1	15.0
gemiddelde waarde	392	311	1.26	49.1	14.4

Provincies	27 Nov. t.m. 3 Dec.	4 Dec. t.m. 10 Dec.	11 Dec. t.m. 17 Dec.	18 Dec. t.m. 24 Dec.	27 Nov. t.m. 24 Dec.	Totaal 20 Mei\'51 t.m. 24Dec.\'51
Groningen......	1	1	0	6	8	12.298
Friesland ......	0	2	11	5	18	1.640
Drenthe.......	4	3	1	2	10	3.656
Overijssel.....	3	2	2	0	7	15.342
Gelderland ....	0	11	0	0	11	22.576
Utrecht......	19	22	27	27	95	30.916
Noord-Holland . .	0	0	0	0	0	45.351
Zuid-Holland . . .	166	166	181	143	656	86.617
Zeeland......	0	0	1	3	4	4.144
Noord-Brabant . . .	0	4	4	8	16	90.249
Limburg .....	2	1	6	6	15	23.466
Nederland.....	195	212	233	200	840	336.255

Groningen	20
Friesland	7
Drente	16
Overijsel	96
Gelderland	53
Noord-Holland	67
Zuid-Holland	158
Utrecht	106
Noord-Brabant	36
Limburg	10
	569
Geen magnesiumoxyde-houdende
Zuid-Holland	54

Aantal bedrijven	Waar gelegen	Magnesiumoxyde-houdende koek		Kopziekte	totaal	Groep
niet	wel
569	Alle provincies uitgezonderd Zeeland	Gegeten (proef- groep 1)	7889	87 (1.10%)	7976	A
Verstrekt maar gewei- ger (controle- groep 1)	1965	59 (3.00 %)	2024 (20% weige- raars)	B
99	Rondom Gouda (Krimpener- waard, Alblasserwaard, Vijf- herenlanden, Reeuwijk, Rijn- streek)	Verstrekt (proef- groep 2)	1559	14 0.89%)	1573	G
54	Niet verstrekt (controle- groep 2)	1283	57 (4.25 %)	1340	D

	A	B	G	F/V	J	L	M	S	z	H\'	Hi
Koe	-/-	BOYi /	-/-	F/V		L/	-/-	-/-	Z/-	H7	Hi/
Kalf	-/-	BOYi/OJYS	X2I-	F/V		L1	-/-	SI-	-/-	H7	H il-
Stier I	-/-	O1Y2 /	X2I	F/V	-/-	L /		SI	-/-	H7
Stier II	-/-	E a\'l	CiL\'Xi	F/F	J /	L1				H7

A B	C	F/V	J	L	M	S	z	H\'	Hi
Koe -1- BQYa		F/V	-/-	-/-	-/-	S/-	21-	H7
Kalf Al- BQYa/OE\'	CaW/-	F/F	-/-	-/-				H7	-/-

	A	B	C	F/V	J	L	M	S	z	H\'	Hi
Cato 14\'S	Prins Al	GYaEi\'/BO	W /	F/F	-/-	-/-	-/-	SI	-/-	H\'/	-/-
Geertje 4	A /	OEa\'	CiW	F/F	-/-	L1	-/-	-/-	Z/-	-/-	-/-
Fientje 6	Al	GY2E17OE3\'	w/	F/F	-/-	LI-	-/-	s/-	-/-	H •/-	-/-
Fientje 5		Y2E3\'	X2	F/F	-/-	-/-	-/-	-/-	Z/-	H\'/	-/-
Geertje 8	A/-	Y2E3\'	C2/X2	F/F	-/-		M/-	-/-	-/-	H\'/	-/-

No.	Anamnese	duur graviditcit in dagen	levens- duur	placenta	path. anat.	bact. onderzoek
1	_	255	0	_	bloed.	gem. cultures
2	—	240	0	—	bloed., s.h.v. in l.h.	neg.
3	onvol, uier- ontwikkeling	326	0	—	bloed., h.v. in l.h.	neg.
4	—	325	0	librine- vlokjes	bloed, en h.v. in l.h.	neg. (coccen)
5	—	245	0	—	bloed., s.h.v.	neg. (Shigella equi)
6	kreupel	335	3 dg	—	sereuze arthritis	gem. cultures
7	diarrhee	335	l\'A dg	—	icterus, haardjes, nieren	coli
8	m. en v.	335	2/3 dg		icterus, s.h.v., pneu- monie, navel- onsteking	gem. cultures
9	—	321	2/s dg	—	pneumonie, longoedeem	coli

10	te vroege lactatie, m.	325	I/2 dg	ret. sec.	bloed., sereus vocht l.h.	coli (gemengd)
11	—	325	I/2 dg	—	;.v. in l.h., pneumonie	coli
12	—	321	1 dg	ret. sec.	lichte icterus	neg.
13	m. en v.	335	1 dg	—	oloed. in l.h.	coli
14	—	345	0	—	i.v. in bo.	neg. (31 u.p.m.)
15	m.	275	15 min.	—	bloed. s.v. in l.h.	neg.
					verhoogde bloed-
					rfbraak lever
16		335	4 dg		vocht in bo. pneumonie palatoschizus	coli
17	—	321	2 dg	—	jlocd., haardjes nieren.	coli
18	onvoldoende	330	27 dg	—	:nager veulen, s.v.	neg. (Streptococcen)
	zog m. en v.			l.h., navelabces,
				pericarditis.
19	kreupel, v.	335	12 dg	—	ibeessen, arthritis,	coli
				pus in navelart., pur. inhoud in bo. en bu.

No.	Anamnese	duur graviditeit	levens- duur	placenta	path. anat.	bact. onderzoek
		in dagen
20	—	349	15 min.		—	bloed., longoedeem	neg.
21	koliek vanaf	331	1 dg		—	sereus vocht l.h.	coli
	de geb., m.
22	extraction	335	0			bloed, in lenden-	neg.
	forcée m.					spieren.
23	stuitgeboorte	342	0	ret.	sec.	—	neg. (48 u.p.m.)
24	kreupel	349	3 dg		—	sereuze arthritis,	coli (nier en
					ictcrus, oedemen subcutaan.	gewricht neg.)
25	—	345	V/2 dg		—	bloed.	gem. cultures
						(steriel)
26	slap in achter- hand	norm.	5 dg			haardjes in longen en nieren, gonitis, haematoom nier.	coli (gewricht steriel)
27	—	norm.	?		—	—	gem. cultures
28	geadopteerd door moeder met onvold. zog	norm.	20 dg			navelontst. bont ge- spikkelde lever en nieren	gem. cultures (coli, steriel)
29	onvold. ontw.	345	3 uur	ret.	sec.	s.v. in l.h., sterk	neg.
	uier, m.					overvulde navelvena, darmen hypcrae- misch.
30	niet willen drinken	335	2/2 dg		—	s.v. in l.h., haardjes in nieren en longen.	coli •
31	m.	343	3/2 dg		—	bloed., s.v. in l.h.	coli
32		345	2/ dg	ret.	sec.	bloed., s.v. in peri- card., scro-pur. vocht in l.h., dun- gele darminhoud.	coli (gem.)
33		340	3/2 dg			gasphlcgmoon op plaats van serum- injectie.	coli
34	5 voorgaande veulens van deze moeder ook dood m. en v.	325	I/2 dg			bloed., enig subcu- taan oedeem.	coli (gem.)
35	kreupel, beh. penicilline	342	49 dg			grote abcesholten en pur. arthritis, v. umbilicalis ge- vuld met pus.	gem. cultures (Streptococcen coli, steriel)
36	moeder onvold. zog, kreupel, m. en v.	335	23 dg			polyarthritis, pus in navelvaten.	gem. (Streptococcen)
37	plotseling gestorven	333	17 dg			1. navelart. gevuld met pus, abces in nier van veulen.	neg. (gem.)
38	stuitgeboorte	335	0		—	bloed., s.v. in l.h.	neg. (2x24 u.p.m.)
39	m.	norm.	0	ret.	sec.	enkele bloedinkjes, weinig vocht in l.h.	neg.
40	m.	343	15 min.		—	klein veulen, longen neg.
						deels atelectatisch.

No.	Anamnese	duur graviditeit in dagen	levens- duur	placenta	path. anat.	bact. onderzoek
41	kreupel, m.	342	blijven		abces	Shigella eq. (w.s.)
			leven
4» to	_	335	0	—	bloed., enige lucht	neg. (6 van de 8
					in de longen.	bodems)
43	—.	342	I/2 dg	ret. sec.	sereus vocht l.h.	gem. cultures
				dunne darminhoud.	(Streptococcen)
44	kreupel, m. en	335	84 dg	—	arthritis, long- en	coccen
v.			nierhaardjes, instul-
					pingen tubulus-
					epithcel (zie foto).
45	—	170	0	-	—	neg.
46	—	180	0	ret. sec.	—	neg.
47	_	195	0	ret. sec.	h.v. bu.	staphylococcus
						aureus (steriel)
48	stuitgeboorte	275	0	—	h.v. in l.h., bloed.,	neg.
49	niet gestaan	327	V/2 dg	_	bloed, pneumonie.	gem. cultures
50	niet gestaan	330	2 dg	ret. sec.	haardjes in nieren.	—
51	m.	337	1 dg	ret. sec.	bloed.	neg. (coli)
52	liarrhee	330	2 dg	—	bloed.	gem. (coli)
53	lactatie was	323	0	ret. sec.	bloed, en haema-	neg.
	vroeg begonnen				toom.
	maar later weer
	terug gegaan
54	na ingeven van	321	2/₂ dg	—	bloed., pneumonie	gem. cultures
melk benauwd-
	hcid, v.
55	m.	332	3 dg	—	bloed, oedeem ser.	gem. cultures
				v. in bo.	(steriel)
56	voorgaande 3	335	2/2 dg		bloed.	coli en micrococcus
	veulens van de					ureus
	merrie ook ge-
	storven
57	—	328	2 dg	—	klein veulen, bloed.	—
58	bloedtransfusie,	323	3 dg	—	ictcrus, oedeem-	—
	m.			plekken, enteritis.
59	v.	343	1 dg	ret. sec.	—	—
60	parese, lek-	335	?	—	grote bloed, in	coli (steriel)
	navel, extraction				lendenspieren.
	"orcée
61	m.	342	15 dg	—	navelabces,	gem. (steriel)
					pneumonie.
62	—	180	0	oedemateus	oedemen, h.v. in l.h.
63	—	135	0	—	—	__
64	—	185	0	—	oedeem navelstreng.	—
65	tweeling	220	0	—	een gemacercerde	neg.
					vrucht; andere:
					bloed.
66	—	260	0	—	—	neg.

No.	Anamnese	duur graviditeit in dagen	levens- duur	placenta	path. anat.	bact. onderzoek
82	hartslag was op	327	3/2 dg	_	—	—
	afstand te horen,
83	V.	325	2/2 dg		oedeem rondom	gem. cultures
				nieren, dunne
					darmcontenta.
34	—	120	0	—	—	—
85	tweeling, reeds	125	0	—	vruchten elk in	bloedtiter S. ab. eq.
	ontw. uier een				vliezen geboren.	1:2000 pos.
	tijd vóór de
	partus
B6	_	196	0	ret. sec.,	—	neg. (lx een aty-
				oedemen		pisch staafje)
				verdikkin-
				gen plac.
87		196	0	—	—	—
88	kunstverloss.	275	0	—	bloed.	neg.
89	__m	275	0	_	bloed., veel h.v. in	gem. cultures
					bu.
90	m.	275	0	—	bloed., histiolysis	neg.
					nieren, structuur-
					verval lever h.v. bu.
91	_	270	0	bloemkool-	lever als weefselbrij	neg.
				achtige	in de kapsel, h.v. bu.	(1 bodem met
				woekeringen		apath. bac.)
				en oedemen
92	m.	321	1 u.	—	congestie van intes-	neg.
					tinae, sterk over-
					vulde venae mesen-
					teriales.
93	_	332	2/2 dg	ret. sec.	oedemen, grijze	gem. (steriel)
				vlekjes in lever en
					nieren.
94	partus lang	338	0	ret. sec.	blauwe gezwollen	neg.
	geduurd, m.				tong, congestie van
					intestinac.
95	_	333	0	—	bloed.	neg.
96	kreupel, af-	333	22 dg	—	gonitis, perigonitis	gem. cultures
	gemaakt				met abcessen.	(steriel)
97	weinig uier-	335	10 min.	oedemateus	bloed., sterk uitge-	neg. (gemengd)
	ontw. van			en doorzet	zette navelvena
	merrie			met inge-	(bezemsteel).
				droogde
				muqueuze
				afzetttingen
9G	kreupel, ura-	335	9 dg	—	typische „schram-	gem. cultures
	chus patens, m.				men" spronggewr.,	(steriel)
					cystitis, verweekte
					thrombe in navel-
					art., knobbeltjes in
					longen, sereus vocht
					in l.h.

n₉	p₂o₅	CaO	MgO	bereikte	m. of	draag-
% d.s.	% d.s.	% d.s.	% d.s.	leeftijd	vr.	tijd
6.48	20.1	26.9	0.47	21 dg.	vr.	333
6.00	17.9	24.6	0.27	10 min.	m.	335
6.10	18.5	24.6	0.33	9 dg.	vr.	335
5.68	17.3	22.8	0.37	5 dg.	m.	355
5.86	16.7	22.6	0.39	doodgeb.	m.	345
6.07	19.7	26.4	0.37	11 dg.	m.	342
6.00	18.6	25.4	0.38	24 uur	vr.	333
5.40	21.6	28.8	0.43	doodgeb.		334
5.95	18.8	25.3	0.38

No.	draag- tijd	levens- duur	lichaams- gew. in kg	placenta gr. of kg	coëffi- ciënt	lever	milt	thymus
62	180	0		2300	_	_		_
64	185	o	—	2370	—	—	—	—
70	332	2 dg		7 kg	—	—	—	—
74	335	2 dg			—	2100	275	—
77	norm.	19 uur	—	—	—	1550	210	—
78	340	3 dg	—	—	—	1875	190	—
79	\' 317	3 dg	—	5500	—	—	100
83	325	2/2 dg	—	—	—	1700	205	_
86	196	0	7.75	2250	0.29	—	—	—
87	196	0	10.55	1700	0.16	—	—	—
88	275	0	—	—		2 kg	—	—
90	275	0	18	10 kg	0.56	950	—	—
91	270	0	22	9 kg	0.41	—	—	—
92	321	1 uur	—	—	—	—	207	143
93	332	2\'A dg	—	—	—	—	161	95
95	333	0	70		_	2004	296	371
97	335	10 min.	57	7200	0.13	2210	180	95
99	355	6 dg	55.5	—	—	1320	98	26
100	335	0	78	—	—	3 kg	218	130
102	344	16 dg	76	—	—	1750	207	30
105	215	0	6.75	4400	0.65	463	40	—

	Katalase activiteit	H2S-vorming	Dieptegroei	groei bij 10% CO2 en	vorm	groei- rijkdom
Normale O2 spann.	[ 20 cm. onderdruk	40 cm. onderdruk
I (Pathogeen)		—	—	—		4-	L
II (Apathogeen)	—			—	—		K
III (Abortus)			±				L	4-

		Bacon	Vleesw.	Bacon	Vleesw.
976.000	1952	61.3	61.3	31.9	36.6
1.350.000	1953	71.3	64.3	33.4	38.2
1.187.000	1954	67.0	63.0	37.8	41.6
1.825.000	1955	63.3	60.5	40.6	43.9

Bestraling gedurende	Bestraald	Niet bestraald
afgedekt met karton	afgedekt met glasdeksel
30 seconden	00	00	oo
1 minuut	oo	00	00
2 minuten	co	00	CD
3 minuten	28	00	oo
5 minuten	7	00	oo

Bestraling gedurende	verdunning 1 : 1000	verdunning 1 : 100.000
bestraald	afgedekt met karton	bestraald	afgedekt met karton
1 minuut	00	00	33	51
2 minuten	106	00	1	52
3 minuten	1	00	0	38
5 minuten	0	00	0	45

Tijd van bestraling	Verdunning 1 : 1000	Verdunning 1 : 25.000
Controleplaat CO	Controleplaat 43 kol.
afgedekt	bestraald	afgedekt	bestraald
1 minuut	00	oo	33	2 (a.d. rand)
2 minuten	oo	4	51	2 1 schimmel
3 minuten	00	10	76	0
fj minuten	00	7 (a.d. rand)	66	0

	onverdund „vleesextract\'\'	verdund vl. ext. 1:10	verdund vl. ext. 1 :100	verdund vl. ext. 1:1000
meth. v. schijfjes vlees	meth. Hoekstra	meth. v. schijfjes vlees	meth. Hoekstra	meth. v. schijfjes vlees	meth. Hoekstra	meth. v. schijfjes vlees	meth. Hoekstra
Bebroe- dingstijd	2. dagen	4>/_adag	2 dagen	4y, dag	2 dagen	4/a dag	2 dagen	4/2 dag
controle niet be- straald, doeh wel gekoeld	00	254x2	00	45x2	93	5x2	12	2x2
30 min. direct bestr. 1.	00	00	00	162x2	564	28x2	143	4x2
60 min. direct bestr. 2	oo	244x2	204	47x2	57	0	6	2x2
120 min. direct bestr. 3.	een wei- nig min- der dan 2 doch nog 00	224x2	468	33x2	183	5x2	20	1x2

	Direct geteld	Aantal bacteriën in duizendtallen kiemen omgerekend per gram verwerkt vlees.
niet bestraald	93	80
30 min. bestraald	564	376
60 min. bestraald	57	53
120 min. bestraald.	183	200

	onverdund „vleesextract"	verdund vi. ext. 1 :10	verdund vl. ext. 1:100	verdund vl. ext. 1:1000
meth. v. schijfjes vlees	meth. Hoekstra	meth. v. schijfjes vlees	meth. Hoekstra	meth. v. schijfjes vlees	meth. Hoekstra	meth. v. schijfjes vlees	meth. Hoekstra
bebroe- dingstijd	2 dagen	3 dagen	2 dagen	3 dagen	2 dagen	3 dagen	2 dagen	3 dagen
controle niet be- straald, doch wel gekoeld	03	00	CD	320x2	00	38x2	75	10x2
30 min. direct bestr. 1.	CD	00	CD	75x2	00	6x2	65	3x2
60 min. direct bestr. 2.	00	00	00	210x2	00	15x2	185	1x2
120 min. direct bestr. 3.	00	00	00	97x2	242	36x2	0	2x2