In de Welke de vindingen foo van de Oude als Heden"
üaegfche Ontleeders op een nieuwe en gemak-
kelijke wyfe befchreven en met kopere
Plaecen uytgedruktworden,

Leeraer van de Natuer- en Genees-kmde en IConindijken
O^^er-leeraer \'van de Ontleed- en Heel-kunde in
de vermaerde Landfchole van Loven.

ge Befchryvinge tot dienfte en voor-
deel van den Even-menfch aenge-
wenden arbeyd den geringften fijn-
der Creaturen.

Ls ik hy mj %.elven hebbegaen over-
wegen de groote nmtigheyd, ja by-na
noodfaeklijkheyd van dit Werk tot
voordeel van de geheele wereld , en
—. hefonderlijk van onfe bedrukte Ne-

derlanden door de langdurige Oorlogen , foo ben
« door een yverfucht ingenomen geweeß , bemer-
kende dat,, naer dat reeds foomemge volkeren door
geheel Enro^a de vrucht des arbyds van dien verlich-
ten Man , door het vertaelen van dit fijn loffelijk
en noyt genoech ge^refen Werk in haere moeder-
taele^ hadden genotentot noch toe hetgrootfie deel
van onfe lieve Faderlanders van de %.elve hebben
verfleken geweefl, door dtsn dat het meefiegetal der
Beel-meeflers ( die fonder de kennife der deelen
van\'t Menfchen Lichaem weynig können verrich-
ten ) tn de Latynfche taele onkundig %.yn , en dat tot
noch toe de Schryvers ontbroken hebben., die foo een
nuttig W?rk in de Neder dnytfche taele f ouden in V
Itcht gebragt hebben : my %.elven dan voor oogen fei-
lende dat ik niet alleen aen foo menige duyfende men-
ßhen, die door het lot des Oorlogs jammerlijk mif~
handelt worden , konde voor deelig wefen maer
ook dat ik aen alle vernuf te Wysgieren in V onder-
lul ^^ verholen geheymender Natuere kondé
behulpig ^ gyi ^^^ anderen kant van den
Schrjver ^^elf aengeport wefende , fio hebbe tk j
gelijk tk al tyd alle mynen arbyd en genegentheyd ten
gcmeensn befle hebbe befxeed^ in defe\\elegentheyd

niet ivillen ontbreken van aen U. E. mjnen jver \'\'te
hetoonen^ te meer om dat ik mede eenen mmnaer
\'van de Omleed-kmde altjd ben ge-weeft, en lang
njoor de nojt genoech hekl\'aegde dood van dien tref-
felijken Man my in de x^ehe geoejfent hebbe.

O^ dat ik dan met meerder nuttigbeyd myn voor-
nemen fonde te %vege brengen ^ heb tk ge tracht (foo
-veel het my mogelijk was) de befte en eygemltjk
toegefafte woorden uyt te foeken V meefte deel der
•voor heen in fwang Tjynde verbaftarde aen den kant
jieilende, om U.E. aen te toonen dat wy in onfk Ne -
derlandfche taele niet hoeven eenige woorden van
andere af te ie enen ^ om onfe meeningen aen de we-
reld bekend te maeken j maer om dat niet-tegenftaen-
de allen aengewenden. vlyt in V vertaelen van de
konft-woorden hier en daer eenige aen die \'f onge^
wend tJjn , niet al te klaer onvermeydelijk voor-
vallen, fbo hebbe ( daer het my noodig docht te wefen )
om alle dtiyfterheden , foo veel in my is, te verlichten
de gemeenlijk bekende j ^t x.y Latynfche ^ Griekfchs
oft andere konft-woorden by-^gevoegt, oft met eenige
romynfche oft getal letters van onder aengewefen ^
foo dat die gene , de welke in fulke woorden fmaek
\'vind.en^ hier ook haer vollen genoegen feilen beko-
men. Het gene voor der s onder het lefen van dit
Werk te.aenmerken ftaet, fdtge vinden indenaeft-
volgende Foor-reden van den Schryver.

Ontfangt dan in dank goedjonftigen Lefer , het
gene ik tot trooft der Lyders, tot uw vernoeging en
tot heyl des Vaderlands met eene fnyvere rneettinge
hebbe voor den dag gebragt, nemt dit aen van den
genen die niet wenfcht en verlangt als nyt den grond
Jijns herte te wefen U.E. dtenft-be\'reyden enyveri-
gen Dienaer

K heb lang getwyfFelt, feer hemin^
den Lefer, oft dat ik iets van het
gene ik, foo door hulp van de Boe-
ken en mijne Leeraers, als wel
voornamentlijk door de oefFening
van de konft met medewerkinge van het verftand
geleert hadde, in \'t licht moefte brengen en aen
de geletterde wereld mede-deelen. Want van
den eenen kant wederhiel my de overvloedig-
heyd van deuytmuntendeverilanden, dewelke
in defe onfe eeuwe op het algemeyn Werelds
Tonneel ten pronk ftaen, en de overtreiFelijk-
heyd van eenige Schryvers, die ik als al tc fwak
wefende miflchien tot een voorbeekifoude moe-
ten aen-nemen : van den anderen kant wird ik
aengewakkert door den onvermoeyden arbyd en
neirftigheyd van andere; wantik benbefchaemt
geweeft dat ik in foo groot geruyfch van de Leer-
oefFeningen, een volle ruit genote, en dat ik al-
leenlijk met mijne eygen faeken bekommert leef-
de. Ik heb eenen fpoor-fteek ontfangen, ja de
faeke is befloten gev/eefl; als fijne Hoog-mach-
tige Majefteyt my met hecOntleed-kundig ampt
bekleed en belaft hebbende tot den Hoogfcho-
lijken ftoel verheven heeft. Want nauwiijkx
hadde ik dit ampt bekomen, oft ik hebbc begin-
nen te overwegen die bekende kort - biindige
van Hypocrates ^ Ars longa vitah\'evis^
dat is, ds-Konfi is la-ngenH leven kort. Dat ik veel

aen\'^ongHüyd moeft vó\'or-höHÜen, en noch meer-
tier aexTtoonen 5 maer dat den my gefteldea tijd
Icoït- ^s ^ en binnen feer ertge paelenbefloten.
Ik bebbe difcwils driftig geweeft om veelfaeken
te ontvouwen, en noch meerder te toonen j macr
de onvermeydelijkê noodfaekelijkheyd,\' foo van
de vervallen krachten te hCrftellen als van de
Kranken by te firaen, en aen de gczamentlijke
vergaderingen plaets te geven, heeft my defen
drift ingetoomt. Dit alle niet - tegen - ftaende,
fag ik op andere tyden (befonderlijk in den win-
ter, wanneer de krachten desverlknds gewoon-
lijk fterker zijn) dat my noGh goede uren die tot
geen bepaelde bekommerniffe gefchikt waeren,
die my docht dat iknietqiialijk kende beftcden
in\'t laecen uytgaen van een ontleed-kondig werk,
namentlljk op dat ik niet alleenlijk de teg\'en-
\'woordige mondelings cn mee mijne aenwyfin-
gen, endatmaer inweynigeuren.^ maerookdc
afwefende t\'allen tyden ibude kennen onderrich-
ten. Ik wifte wel\'dat in defe foortc vanweten-
fchap , vcelc gedenk - beelden van treffelijke
Mannen overig v/aeren 5 maer t\'faemen bemerk-
te ik, dat alle devoornaemfleOntleed-kundige
van dcfen tijd, alleenlijk befig zijn met een aft
evenwel weynige deelen des Liehaems te door-
fnuffelen} welke wyfe van handelen, alis\'tdatfe
dè vaerdigfte is om dewacrheyd uyt tevorflen,
nochtans oordeelde ik noodig tewcfen, dat het
gene van verfcheyde ontdekt is, met de zelve
wylc van i chry ven en op een gefchikte orde aen
de Jongheyd foude voorgeftelt worden : maer
dat dit van vecle fecr onachtiaemlijk gefchied
was; dat feer veel vry wat duyfterlijk afgebeeld
was s niet weynig qualijk toegevoegt ? dac\'er

veele af-beeldingen oftFiguerenverdraeytftoa-
den, dat ook veele faeken die in de beeftenbe-
vonden worden fonder eenig onderfcheyd aen
den menfch toegepaft zijn j ja dat aen de zelve de
voornaemfte deelen der beeften toegefchreven
Zijn: maer dat van andere , die in defe foorten
van fchriften nauwkeuriger en gelukkiger gê-
weeft xijn, die faeke foodanig niet voltrokken
was dat\'er niets overig was om by te voegen.
Defe mijne gepeyfen wirden noch voorder aen-
gevoed door de droeve tyden, in de welke foo
geheel Europa als befonderlijk de naburige plaet-
fen door het gedrtiyfch der wapenen beroert
Worden: ik peyfde dat het niet moeylijkfoude
geweeft hebben tulFchen foo groote nederlae-
gen, enfooveeldoodelichaemen foovandeoniê
als vandevyanden, eenige tot hetgemeyn beft
te g;ebrQyken. Ik heb dan het werk kloekmoe-
delijk aengevat, en ik heb my foo hulpfame han-
den als verfcheyde voorworpen der ontleedingc
beforgt; eenige van die dewelke ik in\'t open-
baer ontleedde, veele van die de welke ik befon-
derlijk bekomen hadde, heb ik met fchriften en
Figueren aengeteekent. Ik hebbe van het begin- ^^ oog-mt-
fel af my twee algemeene oog-witten voorge- fcL^veitr
ftelt, het eerile van alles ^ hetklaerfte dat ik kan- «i" werk.

voor te houden^ het tweede van een werk te
faeken het gene ider voor eenen geringen j>rys foadff

können bekomen : opdat, waer\'t faeken dat mij-
ne poogingen miflchien iet nuts en lefens weer-
dig voor den dag bragten , onbefcheydelijk de
arme en ryken de vrucht van\'t zelvefoude ken-
nen gemeten, waer\'tniet dat niemand een on-
nuttige faeke dier foude koopen: want al is \'t dat
my docht dat ik het gene voor heen van de an-
dere

dere Ontleed-kundige achtergelaetenis, op eene
gemakkelijker wyfe konde voor-ftellen , en eeni-
ge niet geheel onnutige faken daer by te können
voegen j en dat my den wil van wel te doen niet
ontbrak, ik\'hebbe nochtans noyt van die ver-
metentheyd geweeft, datik volkomentlijkfou-
de oordeelen dat dit my naerwenfchfoudeuyt-
gevallen hebben : het heeft my wel gedocht,
maer ik laete het oordeel aen andere, mits dat
het zelve met recht in fijn eygen faeke verdacht
is. Want ider een fchijnt het zijn gewoonlijk^
fchoon te wefen, en op dien fin fegt men dat dea
Wolf qualijk onthaelt is geweeft van de Meer-
kat , welkersjongskens hy als leelijke uytfcheel-
de: maer dit waeren beeften j wy, al is\'t datwe
onfe eygen faeken beminnen, moeten nochtans
het oordeel van andere met koelen moed verdra-
gen, en ons eygen voor verdacht houden. Ik konr
de het laetfte oog-wit feer lichtelijk bereyken,
waer \'t faeken dat het eerfte dit niet verhindert
hadde , naer het welk nochtans befonderlijk
moeft gedoelt wordenjwant het zelve verheyfch-
te dat de geheele fiiek feer kort afgehandelt en
de Figueren\'weynig en kl\'eyn foude wefen:, maer
de klaerheyd verfocht een nauwkeurig verhael
cn een volmaekte af-beeldingc; daer - en.-tuf-
fchen heb ik dit foeken uyt te werken , dat\'er
noch aengaende de groote kollen, nochdeduy-
flerheyd van \'t werk klachten fouden ontftaen. •
Ik hebbe een eenvoudige wyfevanfchryvenge-
bruykt , cn door het vermeyden van woord-
dwaelingen en omfpreuken , de faeke klaerlijk
uytgeleyt. Ik hebb»e niet dikwils eenige Schry-
vers by - gebragt, en by-na die alleen welkers
woorden ik als mijne eygen konde gebruyken. \'

Fkheb de bedieninge der deelen gemeenlijk en-
kel ijk aengewefenj fonder de bewys - redenen
daer byte voegen en de wyfe van werken te too-
nen: want onder die zijn veele twyffelachtige
faeken en daer-en-boven veele die, alis\'tdatib
aen de Leerlingen niet fonder veele beproevin-
gen en redeneringen moeten betoont worden ,
door welkers tufl\'chen-plaetfinge dienfvolfrens ik
yreeldedatdebefchryvinge der deelen foude o-e-
Itoort worden. In de Figueren hebbe ik infge-
iijkx altijd naer de klaerte getracht, en het ge-
mak van deleerende voordefrayigheyd ftellen-
Ge, heb ik de deelen, die afgebeeld moeften
worden , foodanig gefchikt , dat gemeenlijk ,
flet gene ik oordeelde aen de Befchouwers en Le-
krs beionderlijk aenmerkt te moeten worden ,
eer nauwkeuhglijk uytgedrukt word. Somwv-

werk der Natuereafgedwaelt, niet om dezelve
te verbeteren, maer öp dat ik haere wonderbae-
i-e verholentheden klaerlijkcr foude aenwyfen -
^vant dikwils vallend\'er foo kleyne nietige deel-
t)ens voor, en foo konftig en verwart in malkan-
Ueren geweven, dat niet alleenlijk in de doode
iichaemen, in de welke nochtans de deelen op
vcrlcheyde wyfe vervoert, gekeert engedwon-
fe \' en devatengevultengeydekkonnenwor-
" j den Aenfchouwer fich van de zelve een
^laere mbeeldinge indrukken kan. Het is dan

Ik mPv-J "" ^^^ vermogen van de konlt,
we . fond^\'ëry? vandeAcnithou-
^^.nrTn^ ^^ ^^b ook mijn oog-mcrk

genomen op d^t m een en de zelve Figule dik-
Wils vericheyde deden foudcn vertoom worden,

zijnde door de ondervindinge geleert, dat door
die maniere niet alleenlijk de groote koften ver-
meyd , maer ook de voorgenomen klaerheyd
beforgt word: want de kenniflê van de plaetfin-
ge ,der deelen hangt dikwils, niet weynig van
haer opficht en geltelteniflè aengaende de na-
burige deelen, die noodfaekelijk verwart word,
als ider deel in \'t befonder vertoont word. Maer
nochtans daer het gebouw en geftel der deelen
befonderlijk moeten onderfocht worden , heb-
ben die ook lluk-wys met Figueren moeten af-
gebeeld worden. Ik hebbe meeftendeel nieuwe
Figueren laeten fnyden, voornamentlijk in defen
tweeden druk, nochtans om dat tot het\' af-beel-
den der zelve, veel tijds en een groot getal van
doode lichaemen verföcht wird , hebbe ik om
die tefpaeren ook eenige Figueren, die tot mijn
voorworp \'t meefte bequaem waeren, laeten uyt
andere Schry vers af-beelden , en die niet als te
voren wel doorfnuffek en met den Boek van
d-e Natu.ere vergeleken wefénde: weynige Heb-
be ik uyt andere by-gebragt die my niet genoech
bekent waeren, en foo dikwils als dit gefchied
is , hebbe ik het zelve in de befchryvinge der
deelen te kennen gegeven: maervoornaement-
3ij,k heb ik getracht, en veel vlyt en arbyd aen-
gewend , op dat de befchryvinge der deelen
paffen foude op de af-beeldinge der zelve , tot
dien eynde heb ik in die zelve befchryvinge de
deelen, die in defe oft gene Figueren afgemaelt
Honden , met de zelve ken-teekens aen-gewe-
fen, met de welke die in de Plaeten geteekent
zijn. Ditniet-tegenftaende heb ik by ider Tafel,
gelijk ook voor heen de andere Ontleed-kundi-
ge Schry vers gedaen hebben, een kort begryp
■. ■ van

beelden Allehetwelke foo ik betrouwe dat aen
«en j.e er foo veel gemak en nut fullenby-bren-
gen, als aen den Schryver arbeyd enmoeylijk-
neya ■ al ïs \'t dat miflchien die menigvuldiffe
vergelijking van de Schriften met de Figuerti,
aen lommige ten eerften aenfien moeyliik fal
ichijnen te wefen, befonderlijk als-fe foo aen-
Itons het geheym van\'t zelve niet begrypen :
maer fy fullen dit feer lichtelijk en haeft verftaen
mi^ waer-nemende het volgende,

buytenften rand van ider
blaa ^ weynige uytgenomen ) heb ik de Tafel
aengeteekent met defe letteren TAF. daer by
gevoegt zijnde het getal 1. II. III. &c. te weten
met het welk die Tafel geteekent ftaet.

ren tweeden het gebeurt niet zelden dat in
die zelve Tafel verfcheyde Figueren ftaen, foo
word dan die, de welke het deel verbeeld het
welJc in het tegenwoordig zijnde blad befchre-
ven word , dikwils naer oft voor geflelt, op
defe wyfe i. 3. &c. infgelijkx de i. 2. 2.

door een voorbeeld fal de faeke klaerder
worden. Ophetfeftiendeblad in den buytenften
rand word geftelt:

Het gene op defe oft gelijke wyfe moet uyt-
geleyt worden : De deelen de welke op dit blad
befchreven nvorden , fiaen afgebeeld in de tweede
Fignerwnd^weedeTafel^ dienfyolgensgemerkt

dat op het zelve feftiendebladin\'teerfte vanhet
Capittel de befchryvinge ftaet van het Vlies en
gelefen worden defe woorden: een witachtig deel^
feer bujgfaem, dun en ujtgef^rejd ab, is \'t datge
het befchreven Vlies wilt lien in de Tafel, voor
eeril moet nien foeken de tweede Tafel: voor-
■ ders moet in de Tafel gefien worden de tweede
Figuer die geteekent ftaet met de letters ab,
maer is\'t datge van fin zyt de verhandelt wor-
dende ItofFe te doorlefen , alfdan moet men de
Tafel ontvouwen , op dat, foo dikwils als-fe
tufTchen het lefen het teeken defe oft gene Tafel
aenwyfcnde voorkomt, dit zelve teeken aenllons
in de Tafel gefien word: de teekenen zijn ge-
meenhjkRoomfcheletters abc oftCorcyfabc
fomtijds Cyfcr-letters i. 2. 3. zelden Griekfche
die fomtijds geftelt worden onmiddelijk
achter den naem van het deel, en fomwijlen naer
een korte befchryvinge van het zelve. Het ge-
beurt nochtans fomtijds dat de Figuere in de
Tafel met geen onderfcheyden teeken aengewe-
fen is, maer datfe alleenlijk aengewefen worden
door het getal met het welk de Figueren ge-
woonlijk geteekent worden: alfoo in de VI. Ta-
fel word den vatachtigen rok van de Maeg aen-
getoont door het getal Ö , dc klierachtige door 7
en de Maeg zelf door 8, in welk geval tufichen
\'t lefen geene letters voor vallen; maer daer word
te kennen gegeven dat die deelen verbeeld wor-
den in de 6.7. &c. Figueren, en alfdan word die
Figuer op den rand niet geteekent: noch word
ook gemeenlijk aldaer geteekent , als het deel
door dc Figuer afgebeeld maer eens in een blad
met fulke teekens aengewefen word , ma^r al-
leenlijk dan als wantieer in \'t zelve blad dikwils

op een en de zelve Figuer het opficht genomen
Word. Somtijds ook word\'er een ander Figuer
op den rand aengeteekent boven j en een ander
onder, welke tweede Figuer te kennen geettdat
de befchryvinge van de ItofFe die door de eerfte
Figuer verbeeld is, haer eynde genomen heeft,
en nu het verhael begonnen word , van die de
welke door de andere Figuer afgemaelt word ^
en is\'t dat het gebeurt dat daer naer een andere
llofFe verhandelt word, die vertoont word in de
vorige Figuer, dit word wederom te kennen ge-
geven. Sulke overftellinge valt ook wel fomtijds
maer zelden voor in \'t getal der Tafels foo dat
men moet naer de volgende gaen, zijnde het ge-
bruyk van de voorgaende noch niet ten eynde ge-
komen , en alfoo moetfe vervolgens korts daer\'
naer hervat worden.

Inde letters van den abc hebbe ik voor heen
de gemeenc orde gevolgt : fomwylen nochtans
ben ik van de zelve afgedwaelt; om dat ik, de
orde nu geftelt zijnde, bevonden hebbe dat\'er
Hoch eenige plaetfen moeften geteekent worden,
oft dat te voren eenige plaetfen bequaem er waren
orii defe als gene letters te ontfangen. Dit is be-
n^inden Lefer het welk ik geoordeelt hebbe
^^n u te moeten kenbaer maeken , tot welkers
gemak en profyt ik alle mijne krachten beffceed
hebbe , gebruykt dit werk foo lang als noch ikj
noch iemand anders iet beters ßil verfchafFen ,
blyvende daer-en-tulTchenuytgaafch mijnhertc
uwen dienftwilligen.

Begrypende een korte befchryvinge van die dee-
len de vv:eike ^twooriXi^l^ Eendanige oft Simi*
laire gemeene deelen genaemt wordenden voor
heen tot het gebouw van de andere deelen
gebruykt worden.

Het IV. Cap. Fan de Slag-
aders en Aders. 17
Het V. Cap. Fan de Wa-
ter-vaten. 25*
Het Vi. Cap. Fan de Ze-
nuwen. 28
Het vil Cap. Fan het
Fie.es en Klieren. 31
Het VIII. Cap. Eenig ge-
fchil aengaende de Klieren^
het %velk de Leerlingen kan-
nen achter-laeten tot datfe
eenige ke-finijfe van de Le-
ver., Alvlees en andere be- .
ruchte Klieren hekomen
hebben. 34
U^tIX.Qk^. Fan de Spe-
ren. 39

IS, welke, en hoedanig fij-
ne deelen zijn. ^-t
Het n. Cap. Fan de Op-
per-huyd. ƒƒ
Het III. Cap.Fan de Huyd.

Het VI. Cap. Fan de Spie-
ren des Buyks: 65-
Het VII. Cap. Fan den
Pens-fak. 80
Het VIII. Cap. Befihry-
vende de natuerlijke plaet-
fmge van eenige deelen des
Buyks. 84
Het IX.Cap. Fan het Net.

Gyl-voeraide wegen , m-
me^tUjk van ch Melk-aders,
Gyl-fak en BorJi-bu\\s : by
de welke een wevnk ge-
voegt word vm de Water-
hiaten des B.\'iyks 11 f

Het XIV Ca?: Fermaen
aengaende d,flactfinge van
eenige deelen die in den bmk
Qvengblyven.

Het XIX. Gap.
fwarte gal-dooskem. x 60
\'HETXX.CM.Van de Pis-
hlaes en Schaft. 171
Het XXL Gap. Van de
^(inneltjke Teel-deelen, en
"«oor al van de Klooien cn
haere gemeenc vaten. \\ 7Ó
Hp XXII. Gap. Van de
^pper-klootjcm en de aen-
^oerende-vaten. jSq
Het XXIII. Gap. Van de
■^<^ed-blaeskeKS en Voor-
Ji^enders. 184

R CAPITTELS.
HETXXVII.Gap.F^«^.

\'Trompetten des Lyf-rme-
rnoeders, gemeenlijk gehee-,
ten de Trompetten van Fal-
lopius. 214

HetXXVIII.Gap.F^;.^!

Scheede des Lyf-moed. 216
Het XXIX. Gap. Van de
Bloed- en Water - -baten en
Zemtwen des Lyf-moeders,
\' Z18

Het XXX. Gap. Va,, de
bedtenïnge en gehruyk der
vrouüJélijke inwendige dee-
len. ^jo
Het XXXI. Gap. Van de
vrouwelijkefcha;m- oft uyt-
•VJ-mdige Teel-declen. 222
Het XXXII. Gap. Van
den Maegdorn, het Maeg-
delijk ßot , het Maegden-
•vlies en deMirti-wfchem-
velkens. 22<\'

Het XXXIII. Gap. Van

de Klieren des Lyf-mo.eders^
van den ßuytfpier van den
hals des Lyf - moeders , en
wederom van de hoUigheyd
des Lyf-moeders en van\'des
zelfs hals , en van de rim-
pelen der Scheede. 234

DE III. VERHANDEL.
Van de deelen van de
Borfl.

Het I. Gap. Wat deBorß
is, welk en hoedanig fijne
deelen zjn. 241

Het II. ChV.VandeMam-,
men. 2.3

Het III. Gap. VandeDec-
len die in de opening -van de
Borß

Hex IX. Cap. Hier wor-
den twee tegen malkande-
ren firydende meenïngen
van t-vjee feer in de Ont\'
leed- kunde ervaren Man-
nen Lauwer e?«Vieuirens
mderfoeht, van den Giß
des. Herte en het vjeefsel
nan des zelfs binnenfie vlies.
J)e -ivaerheyd word ont-
dekt ; en daer worden rite-
nigvuldige aderlijke rangs-^
hens door de oorkens van
Herte uyigefpreyd , en es-
pige van die in de holte der
zelve gapende , gelijk ook
inde holte van deherts-hol-
Ugheden^ aengewefen. 2S0

Het X. Cap. Hierword een
ander nie^mnge van den
Heera Vieuffens onderfocht
die loochent dat het Herte,
Lyf-moeder , Maeg, ^c.
toetrekkende vefek\'/ï heeft.

Het IV. Cap. Van de tn^
wendige deelen des Hoofds^
en eerfi van de vliefen der
Herjjenen. 342

Het V.CaP. Vandeejgent-
lijk gefeyde Herffenen en
haere hollig^hedenyWelfsel en
door-fchijnende fchot. 347
Het VI, Cap. Vau het lan-^
ge Merg., Zenuwen ^Slag-
aders .^geßreepie lichaemen^
net-wyfe vlechtinge, en an-
dere aen-hangfels van het
zelve Merg. 3 5*2

Het VIII. Cap. Vandeey-
g?n bedieningen der Herjje-
nen en des Zelfs voornaem^
fle deelen, 367

Het XII. Cap. Fan de
■Spieren der Kaeken. 386
Het Xill. Cap. Van de
Kheren des Keels , Kae-
ken , Lippen en Odr - klie-
ren.

Het XIV. Cap. Van de
^ogen en dc tot de z.fhe be-
hoorende deden. 380
XV. Cap. Van het
^erk.tuyg des Reuks en
Cvohem van den Neus.

Het XX. Cap. Van de
■^lieren der Kaeken ^ onder
Tong, van het Lelleken
de Amandel-klieren.

derfcheyd der Beenderen en
hacr getal ^ noch meer
van hetGen,eme. 449
Het II. CAV.Van de ver-
derBeendcren.uyt-
piylwgen <r* \' "• - ^
der Beenderen. 45*9
ÜKrlY.CAP.VanhetBek-
keneel oft HerjJin-panne en
fijne eygen Beenderen. 4Ó3
Het Y.Ch.-?.Van hetGrond-
en Zeef heen. 471

Het VII.Cap. Van de Tan-
den. 486
Het VIII. Cap. Van den
Graet en fitjne waere Wer~
veis. 49f
Het IX. Cap. Van deval-
fche Wervels y en vervol-
gens van het heylig Been
en Stiet-been. 499
Het X.Cap. Van het Borft^
been. J\'oS
Het XI. Cap. VandeKé-

Het XVI, Gap. Van de
Zaed-beentjens. . f34
Het XVIL Cap. Van den
onderfcheyd tuffchen de
Beenderen van den manen
WOH\'W. S37

Het II. Cap. Fan de Spie-
ren des Schonder-blads.f^R
Het III. Cap, Van de Spie-
ren des Haofds. fj\'O
Het IV. Cap. Van de Spie-
ren iks Hals. f 5\'\'4
Het V. Cap. Van de Spie-
ren der Lende en Rugge.

Het Vill. Cap. Van de
Spieren die de horjl veren-
gen. fóp
Het IX. Cap. Van de Spie-
ren vanden rnder-arm. ƒ77
Het X. Gap. Van de Spie-
ren van depalme des hands,
des voorhands en naehands.

ren van de Scheen. ƒ87
Het XIII. Cap. Van de
Spieren vm den voorvoet
en naevoet. _ ƒ89 .

linge \'^an dePaorl-ader.616
Het IV. Ca^. De verdee-
linge der Xenuwen en voor
al van die de welke uyt het
houfd voortkomen. 622
Het V. Gap. De verdee-
linge vaH- het achtjle paer :
infgelijkx de voor der e ver-
deelinge van - het vyfde eu
féfde paer naer de onderjie
deelen-. Ó2 ƒ

DE VIIL VERHAND,
l^ehelfende de Voort-tee-,
linge van den Menfch
en des zelfs voltrekking
tot fijne Geboorte.

fanging en het l\'eelfel. <541
Het II. Gap. Ondervin-
dingen van eenige Sjchryvers
en- befonderlijk van heden^
daegfche aengacnde de be-
ginfels van de Teelinge foot
fioffehjke ah werkelijke.

Het XIV.,Gap. Op welke
wyfe dat de inbeeldinge van-
de befwangerde vrouwe
vlekken aen de Vrucht over-

Het XVI. Gap. fvelk en
vp wat wyfe de Vrucht in de
Lyf moeder het voedfelopt-
fangt. 737

werpfel, waer en hoe dat
de Vrucht in de Lyf-moeder
het zelve ontlofti \' 745
Het XVIII. Cap. De

Vrucht ademt niet binnen
_ ^ ^ de Lyf-moeder maer hetge-
et VIII. Gap. Eenige an- hrek van ademing word door
^<^retwijl-reden befonderlijk middel van den Moeder-koek

^egen de teelinge van dele-
"i^end-barende uyt eyeren en

deelen uyt de eerfte aflynin-

voltrokken WW den. 606
^^et X. Gap. Van de vol-
irekkmge der Beenderen.

^ï^TXl. Cav. Vandem-
ge>^^oorten en haere voortko-
mmge

^rf

ff^nde^ae-geboortengeen
gevonden word,
en dat fn Blaes - band in
Vrucht nitt doorboort is.

Het XIX. Gap. Van den
omkop des Bloeds eygen aen
de Vrucht , en van de we-
gen aen defen omloop toege-
paft. \' 75-2

Het XX.Chv.EIüedatdie
wegen , van de welke in^t
voorgaende Capittel gejpro-
ken is, naer de geboorte ge-
floten worden. 7^8
Het XXI. Gap. Onder,
fcheyd tufjchen de deelen
van de Vrucht en van die
de welke naer de Geboorte
ouder geworden zijn uytge-
fondert de gelijkmatige
grootte. 763
HEX

Itnge.

Het IV. Cap. De wvfe op
de welke de Onifangingege-
fchied , Éf» op de iveike de
Vrucht Vüon-gebragt word
^yt hetEy^ het welk in de
Lyf-moeder over^gevoirt

,, ÓÓI

het v. Cap. IVaer-vanen
hoedanig de eerfie aflyme

deelen gemaekt L 66ƒ
Het VI. Gap. Eenigeduy-
Jterheden aengaende de te
-voren by-gebragte fteUinge
-gorden verlichtten de moey-
imheden worden gemaklij-
^ergemaekt. 673

Het vii. Gap. rwiji-re-
<ien, die het voorgaende be-
Jtryden en haere ontdoemn-

677

CA REL by der Gratie Gods, Koning van Spa-
gnien, &c. Hertog van Braband ende van Lim-
bourg , Grave van Vlaenderen , &c. Heere van Mc
chelen , &c. Heeft aen Fr. i\'Serftevem geconfenceert
ende toe-gelaten alleen te mogen drukken ende ver-
koopen defen Boek genaemt de Anatomie oft Ontleed^
kundige Befchryvinge van het Meyifchén hichaem l^c.
door den roem-ryken Heere Phi lippus Verhey en
Leeraer v/an de Natuer- en Genees-kmde en Koninglijken
Opper-leeraer van de Ontleed\'\' en Heel-kunde in de ver-
maerde Land-fchole van Loven , uyt het Latsn vertaelt
door AnDREAS DominiCÜS SaSSENÜS out Deken der
Bajfeliers vandeGenees-kundeOeffenaer van de Ontleed-
kunde binnen de bovengemelde Schok; Interdicerende ende
verbiedende alle andere Boek-verkoopers ende Boek^
drukkers den voorfz. Boek naer te drukken , oft te
conterfeyten ten heele oft ten deele, oft elders gedrukt
in defe Landen te brengen oft te verkoopen in twelf
toekomende Jaeren, op pene van Confifcatie der zel-
ve, en daer-en-boven te vervallen in de boete als bree*
der blijkt in d\'opene Brieven.

Et woord Anatomie is van de
Grieken voort - gliekomen , en
door de al-gemeene in-flellinge
beduyd het zelve , het gene de

J^e ofemnge van doode Menfchen Lichamen
oft^ van Beefien, waer door de zeifflandigheyd,
het maekrel, af-becldfel, plaetfinge, g?ootte
faCtai cnde gebruyk der deelen word kcnbaer »
ë-maelvt , oft wel voor een Konfte van dte Li-^
Cfoa^én tot dien eynde behoorlijk te otcnen.

ITZL. ^^ Anatomie oft Ontlcedinge is eygentlijk
diiigc. en döpr üch zeiven befig ontrent de zelfftan-
digbeyd, maekfel, &c. van \'sMenfchen Lichaem :
want, al is\'t Eiken dat den Ontleeder fich dik-
wils oefFent in de Openinge der Beeften , foo
doet hy dit befonderlijk met zulk opjficht, op
dat hy , het gene hy in die bemerkt, gelijk-
vormelijk toe-pafle aen den Menfch , in den
welken veel fa ken nootlakelijk om te weten
op houden naer de dood, ende die, noch den
Gods-dienfl, noch zeèdbaerheyd toe laet in\'t
leven aen \'t fny-mes te onder-werpen : voeght
hier by , dat den Ontléeder dikwils een dood
menfchen lichaem niet kan bekomen.

Op dat dan het Ontleed - kundig werk or-
dent\'lijk voort gae , word het s\'menfchen li-
chaem van de kundige verdeelt in den ^ Romp
en Ledematen.

. Door den Romp verftaen fy al het gene datter
aeras. is vande bovenfte 5 ICruyne tot aen de\'^^ Schamel-
hejd en 7 Liefen^ defe ook daer onder begre-
pen ziji^^e 5 uyt-genomen de Armen. Noch-
tans , is \'t dat defe benoeminge iemand mis-
haegt, om dat den Romp eygenthjk betee-
kent een Lichaem daer het bovenfte"wech van,
genomen is,dien llil het voorfeyd deel des Li-
chaems ^ eenen hoofdigen RomP konnen noemen.
j^Ledema- jj^ Oiitleeders verftaen door de Ledematen
Armen. dc Armen en Beenen met de daer aen gehechte
Haaden. ^eelcn : de eerfte noemen fy enkelijk Handeny
Voeteii. en de laetfte Voeten j anders als "het gemyn
volk die handen en voeten noemen de deelen
der Ledematen , die by nae de uytterfte zijn,
ende verdylt in Vingers, &c.

In den ( hoofdigen ) Romp worden ghe~ ^^J
Woonlijk^aenmerkt dry ^groote Holligheden (die m^Js\'
ook Bujvken genaemt worden ) de welle in
geene andere holhghejd des Uchaems befloten wor-
den , mücr ieder in V befonder hefinjt verfche-^de
deelen. J •> J

Defe Holligheden hebben haere naeraen naer
de puietllp.ge en ordre, die fy in\'tlidiaem be-
houden j de opprfte , de middelfie en de ondér-
Jf^ i Voorts de eerfte , de nveede , en de derde.

E)e opperfte Holligheyd is die, de welke met oppeifie,
het hekke-acel om - rmgt word cn befluyc de her-
^ ienen met de herfen-vliefen.

De tweede Holligheyd is die , de welke is Midddfie,
t\'^^jfchen dc Jlemel - beenen en ^^ het middel-nft
en beg rypt het hert, de longen , "^het mid-
QCi-fchot, een deel van den ^^ ilock-darm en
vallade longe-pyp met haere vaten.

De onderlle ende derde Holligheyd is die •van onderfte.
het middel - rift tot aen het fchaerJ- en ft let-
teen , dele befluyt de maegh, de darmen, de
iever, de milt en fommige andere deelen ^ die
cpJiLiune plaetfen Tullen bcfchreven worden.

.^•omtyds worden de holligheden genomen
t -amen met de deelen, door de welke fy gemaekt
worden, cn alfoo worden fy verdeelt in Hoofd
^Orfl en Bnyk : en wederom defe verfcheyde
^eelen worden met beiondere naemen onder-
^cheyden : want het voorfte deel des hoofds ,
^et \\velk in de.\'ongebaerde glad is,word ylen-A^rSicht.
ghenaemt, welkers bovenfte deel a het

opperftedeel B het Opper-hooj% vooi--hor.fa
hetachterite enonderfte c htt^chtlr-haofd^deS!:^^\'\'^

Het deel gelegen tuflchen het hoofd ende
de ^^borft-holligheyd ef noemt men denHais^
■Waer vaü het achterfle e den Nek en het voorfle
F de Keel is.

Het achterfte deel van dc borfl: - holligheyd
word den naem van Rag gegeven , het voorfte
word de Borfi , de zyde-deelen enkelijk Zj-
den geheetén : de in-drukkinge in het midden
ö het Hêrt-piitkefi , en de twee uyt-fteeckingen
aa Borfien oix. Mammen welke befonderlijk m\'t
Vrouwen-gellacht aen-merkt worden.

Men moet ondertuflchen bemerken dat de
Borft fomtyds genomen word voor des Borfts-
holligheyd , cn op fuiken fin fegt men het
herte, longen, &:c. geplaetft te worden in\'de
Borft.

In den Buyk ftellen de Konft - befchryvers
dry Geweftèn i. 2. 5. waer van het bovenfte
word genaemt den i. Boven - bujk , het welk
eyndigt ontrent twee vingers boven den Na-
vel I: hier naer volgt het middelfte z. het Na-
vei\'gewefij welk eyndigt ontrent twee vingers
onder den Navel : het overige onderfte deel
maékt het derde den Onder-ht^yk genaemt.

De Zyden des Boven-buyks worden hh Zy-
de - boven - b\'jjkën genaemt ende onderfcheyden
in den rechten ende flinken.

Siacpcü des
lioofds.

Hals.
Nek.
Keel.

Ru\'g.
Eorft,
zyden.

Keïte-pu£-
ken.

Mainraen.

Üry gewe-

ften.

Euyk.

ïiöven-buyk

weft.

Oiidei\'-buyk

Zyde bo-
ven-buyken.

Heupca.

De bovenfte Zyde - deelen van \'den Onder-
buyk noemt men k Heupen , en het onderfte
deel des zelfs onmiddelijk boven de TeeUdeekn
het gene de Nature met wol oft hayr bekleed

t> tet/Jpora. l5 Thorax, g ScrobicyJ.us cord-s. i. 2. 3. Tres 1{e-
^iones. I EfigafiriKm. \' Z 1{egto umialicnlis, 3 ByliogttfiriHm,
BH Bypacbondria. k. Urn, 17

L het Schaem-heuvelken: op defe pketfe Hellen f^i^^^m-
"ïf^^^i\'de geweft des Buyks.
iJe deelen nevens de Schaemelhevd in de

^uyKs, ahvaer de Blaefe en den Endel-darm,
aaer-en-boven in het Vrouwen-geilacht de
15T \'goeder gepkets is, heeft den naepa van

f! ^\'^^\'l^^kken bekomen.
j^^^j^^.ïiaem-deelen hebben daer-en-boven
vpvr^i en eygene benaemingen naer

van geflachte,de welke in de
uucftp.vinge der voorfeyde deelen fullen aen-
geweien worden.

De bovenfte Ledematen, die de Ontleedèrs veideeiinge.
Handen noemen , worden verdeelt inSteï.\'"
fie^Hand fiP oft Hjtter-

Wederom den Arm word gedeelt m Schof4^
fio gefeyden Arm ende Ellehoo, :
oMertuOchen verftaet\'het gemyn volk door\'

\'venp^"^^"^^ ftiptelijk genomen is het deel, het
flrdcr?\'\' Schouder p fich uyt.

bewogen , in liet welk de Juffers de Brafclet-?
ten dragen en de Genees-heeren den Pols voe-
len. Het overig tót aen de vingers is de Nae~
^ 5 welkers binnénfte. s voor de Prd-
Rugh des en buytenfte t voor den Rug .des Hands be-
kent is. - . .

De bovenfte Ledematen worden wederzyds
vingei-s. voltrockeri door vyf Vingers, van de welke
den eerften , die den dikiten is, cn buyten
puym. ranF ftaet den Dujm is. Den tweeden den

Toonder. Toonder oh VP\'ys-vinger, om dat men den zclven
gebruykt als men iet wilt toonen. Den derden
Onbefckaë- Onbefchaemden ^ om dat hy in fommige
voor-vallen om fijne langhdes wille in vuyle
Rias-vingerplaetfcnwordgefteken. Den vierden den Ring-
vinger , om dat hy gemeynlijk meer als eenige
andere met eenen Ring verciert word. Den
Oor-vinger, vyfden den Oor-vinger , om dat hy , gemerkt
hy den Ideynften is, tot de fuyveringe der oo-
ren den bequaemften is.
0)-dei<;eLe- onderfte Ledematen hebben enkclijk den

Het bovenfte deel van den Schenkel v tot
Knie. aen de Knie u noemt men ^^ de Dje , het on-
gfe\'en. dcrftc tot acn den Voor-voet w de Scheen ,
Brayc oft wicns achterftc en dikfte deel u de Braje oft
Kuyt. jr^^t is. De uytfteekinge op bet uyterfte van
de Scheen ontrent den Voor - voet word den
Eukcie oft Ealele oft ICnoèfel genaemt: defen is tweeder-
Kiioeièi. (Iqh inwendig^en zvi den ujtTvendigen.

yooï-voèt. \'Den Voor-voet w volgt onmiddelijk de Scheen^
en is het deel, waer door den Voet verfcheyd-
iijk wprd bewogen. Het

Het achterfte des Voets word den Hiel y Hiei.
het overig tot aen ^tTc&xxzr^den Achter-voet7, Achter-voet
genaemt.

De Voeten hebben vyf Teenm van de welke beenen. >
ik tot noch toe geenen bezonderen naem heb-
be gevonden. \'

Op de dry voor dêes gemelde holligheden verdeeiinge
Tullen in dit werk paffen ; te

weten de tweede , derde en vierde ; want de delingen,
eerfte fal * de gemejne enkele deelen raeken, en
•^y defe lullen gevoegt worden de vyfde van
beenderen , de fefde van de Spieren en de fe-
yenftc van de verdeelinge der Vaten, by de wel-
ke de achtfte behelfende de teelmge van den
^\'^enfch j en des z.elfs voltrekhnge tot fijne gehoor-

Vochten niet voor by gega en worden, maer wy
nioeten hier en daer van de zelve gewag ma- vcrfuymt
ken tot meerder klaerheyd van de befchryvin-
ge der vafte deelen.

De Ontleeders beginnen gewoonlijk de op-
inydinge van den Buyk , op dat de deelen in
den zeiven beiloten, als grootelijkx aen de ver-
i\'ott ing onderworpen, haeftelij k wech genomen
gorden, en alfoo noch aen den Snyder, noch
de Aen-fchouwers eenie oneemak fouden toe-
brengen.

De befte maniere om tc onderwyfen en on-
Qcrwefen te worden fchynt wel te wefeojwacr
t laeken de Borft met den Buyk t\'faem geo-
te weten, op dat het vervolg der
iSloed-vaten tot aen het hert, de vereeninge
van de Maeg met den Slok-darm ", &c. vol-
A 4 msaek-

«laektelijker gefien worden j maer om dat de
deelen , foo haeft fy van de uytwendige lucht
aen - gedaen worden meerder |aen de bedorve-
lijkheyd onderhaevig zijn, word de borft
meeftendeel gefloten gehoudens tot dat de dee-
len van den Buyk onderfocht zijn.
Oiitieedin- OndertufTchcn moet het hand - werk altijd
dk\'eérfl be- bcgonnco worden van ^^ de O^per-hnjd als zijnde
loiaeii"\'"" uytterfte van al, en om defe reden hebben
veele Konft-leeraers de befchryvinge der dee-
len van de Opper-huyd begonnen, wiens voet-
flappen nochtans ik niet gemeynt hebbe tc
iBoeten in-volgen : want gemerkt datter fom-
iftigc deelen,die tot het weeffel der andere by
jiae altijd t\' faemen komen , en welkers ken-
nifle eenigfins noodig is óm het overig te ver-
ilaen, foo hebbe ik de moeyte weerd geoor-
deelt de zelve lichtelijk voor al af te beelden,
tihemeyne Sulke deelen dan zyn defe : Vefelen, Been ,
«jddee- Krake-been, Vlies, Band, Ader, Slag-ader,
. " ■ Water-vaten , Zenuwen , Vlees, Pefen en
Vet 3 de welke van de Konfl; befchryvers
Gerne ene eendanige (^^é\'/é\'«\'gewoonlijk genaemt
worden; maer, om dat de verdeelinge in een-
danige en ongelijke \'deelen veel moeylijkheden
onderworpen is, hebbe ik in die niet willen fak-
kelen , macr alleenlijk voor-genomen die te
befcliryven voor foo veel ly tot myn voorwerp
dienftigh zijn.

Word af-gebeeld een levendig Menfch
met aen-wyfmge van de meefte
uyt wendige deelen.

A Het Voor-hopfd. oFT Frons.
B Het Opper-hoofd. Sinciput.
c Het Achter-hoofd. Occiput.
^ J^eSlae^endesHoofds. Tempora.
® ^^^ Hals, Cervix.

10 ^yt-legginge van de eerfie Tafel.
L Het Schaem-heuvelken, oft Pubis
;M De Ließen.
N De Lenden.

Y Den Schenkel. Crus.
II De Knie. Genu,
u De Braje. Sura.
W Den Voor-voet. Tarfus..

Y Ben Hiel. Calcaneum.
% Den \'Achter-voet. Metatarfus.
1.2.3.4. f. De Vingers en Teenen. Digiti.

Begrypende een korte befchryvinge van die dee-
len, de welke gewoonlijk Eendanige oft Si-
rmlatre gemjne deelen genaemt worden , en
uyt de welke het Weeffel der andere voor
net grootfte deel bellaet.

E 1 Vefelen zijn deelen lang ah drae- Vefelen wat
den dun en fmal, tot maekfel en vaftig- ^^^
heyd der deelen oft de beweginge iverk-
ftellig te maken, gefcbikt A. B. C. D. E. F.
als defe feer dun zijn, worden fy ^ Fe-

Z\'{jn : alfoo zijnder fommige vleefige , andere pe/tge ,
mderezemwacktige, &c. Volgens den ftand die fy hl
de deelen be.houderi ïijn iLndererecke,mderekrotKme.

De rechte kennen voorders verdeelt worden iq,
lavg-worfge a , dweerfe B, en fcheeve oft fcheunfe c,
welken trek vßn Fefelen m de Tafel moet aenmerkt wor-
den volgens fijne geftelt emJJ\'e , al oft het deel zelf waer e
heftaende uyt de voorfeyde Vejelen.

De kromme Vefelen magmen onderfeheyden in
ronde D , boogachtige d, hoekachtige E by de Vi^elke
Stehonius de Jlangrings-gewyfe voegt, uyt welke hy
fegt, den vleciigen rok van^den flok-darmjgemaekt
te wefen, het gene nochtans in den menfch niet kan
gemerkt worden ; maer de boogachtige worden be-
vonden in het achterfte deel van 3 de lucht-pvp oft ftro-
te.De voorbeelden van de andere vallen feer dikwils
VOM m de door-fnydinge van verfcheyde deelen.

Daer en - tuffchen worden van de Konft - leCraers
aen de deelen dikwils\'; rechte, fcheeve, en dweerfe
Vefelen toe - gefchreven , en vervolgens fchynen fy
de twee laetfte onder de rechte niet te rekenen; maer
men moet aenmerken,datfy alfdan meeftendeel fpre-
ken van holle en pypachtige deelen , als zijn den
flok-darm en de darmen , in de welke geen rechte
iijn teri zy langh - worpige ; maer die fy in de voor-
feyde deelen dweerfe noemen,moeten onder deren-
de geftelt worden.
Veel vefelen Voorts moeten de Vefelen niet aen-geficn worden
»i» hol, als heel vafte deelen ; want alle Philofophen en Ge-
nees\'heeren ftaen toe, dat door de Vefelen der fpie-
ren geclten vloeyen , het gene fonder holte niet kan
gefchieden : maer dat meer is, de ondervindinge be-
toont , dat door de vleefige vefelen ook het bloed
gedreven word , en door de bewegende vefelen der
inage, darmen en andere vliefige deelen een fijne
ftoffe vloeyt, weynig aen\'t water ongelijk , fonder
de welke die tot de toe- trekkinge. onbequaem fou-
den xijn. Daer-en-boven het is my feer waerfchyn-
lijk , dat door de kleyne vefelkens, door de v/elke
de beweegh\'vefelen aen een gehecht worden, de gee-
fien vloeyen. Alle het welk beter fal verftaen wor-
■ den

Maer ik vermoede dat die vefelen niet hol ziin
^^e welke eakelijk tot de vaftigheyd der deeleu ge-
maekt zijn , als ten eerften die vefelen waer uyt de
eygen bäiiden der beenderen beftäen ; om dat ik tot
»ioch^ toe in de zelve geene holligheyd gewaer gewor-
den nebbe , noch ook eenige noodfaeklijkheyd tot
Qe zelye geiien. Het voornaemfte gebruyk der vefe-
en IS in de eerfte befchryvinge uyt-gedrukt , en fal
Weer klaerheyd bekomen als het gebouw der deelen,
^le uyt de zelve ontftaen fal onderfocht worden. \'

eii worden , moeten wy voor haere nauwkeurige
^>e^elinge too niet beforgt wefen.

witheyd der Beenen is uytwendelijk oogfchy-is «atuer-
fimc \'njnder veele die inwendelijk eenig lijk ^it-

\'■fod zijn , en zijn ook aldaer weeker. En al
^Wsr? bemerkt dat eenige fomtyds geluwe oft
den^\'-l" g^^^en is in detan-

alle anï^^^\'y\'"^"gefteltenis, het gene ook aengaende
^^»«ere deelen moet aenmerk\'c worden,

roSfchTe\'^\'^"^ eygentlijk de \'tanden,
vliefen d e ^rifworden , maer wel eerder aen

Eawaeïom. Het ichijnt dat. dit gebrek van gevoelen daer van
komt , dat de Zenuwen\' de Beenen niet ghenoech
door-dringen , ten minften aengaende de buytenfte
oft vlieHge xelf-ftandigheyd , fonder wiens toevloet
men noyt eenig uyt-werkfel van\'t gevoelen ge-
waer word. Het is ook bewyflijk dat de hardigheyd
/ der Beenen veel tot de ongevoeÜjkheyd by brengt ;
want wy bemerken dat de gevoelige deelen tegen
natuer verhardende dikwils haer gevoelen verlielen ,
w^erfchynlijk, om dat door een hard Lichaem dc
voorworpfels inoeylijker haere beweginge in de ze-
nuwachtige vefelen drukken.

De Beenen worden omringt ( uyt-genomen de
tanden voor het grootfte deel ) met een feer gevoe-
Been-vlies lig vliesken, het Been-vlies oft Feriofiium genaemt ^
oft Perk- door het welk dikwils ontrent de zelve een vinnigë
ftmm. pjj^ veroorfaekt word.

Worden ge- Dt Beenen worden gemaekt vali by een vergaerde
maekt van Vefelen, het welk, al is\'t dat gemynlijk niet gemerkt
vefelen, oorfaek van haere hardigheyd; nochtans is \'t

dat die Beenen , die noch niet gcheelijk Vall zijn , .
gelijk mcellendeel in de nieuw geboren kinderen ge-
beurt , met de hand gebroken worden , fulkn in \'t
midden van de breuk de Vefelen fich klaerlijk ver-
toonen. \' ^ . n
Been-mergh In\'t hol der Beenen word een fmeengcltotte ge-
vonden voor het Been-mergh bekenten dele is ge-
geven foo om de holte te vullen als om de Beeneti
zelf te befmeeren, op dat fy om de dorheyd met
lichtelijk fouden breken. Dit Mergh fal ik nauw-
keuriger befchry ven in\'t derde Capittel van de vyfde
Verhandehnge.

Vetfchey- Men vint ook groote verfcheydéntheyd van Jiee-
dentheyd jj-j ^gi^g voor-worp : te weten van verfchey-

voeginge en gebruyk , v^aer in te blyven fukkelen^
dunkt my de moyte niet weerd te zyn, maer wy ful-
len meer fpreken van ider in\'t,befpnder m vetfchtyae
Capittels -van de Vyfde Ve^rhandelinge,.

evgen { Y\'fp-fi^^erbryfelen, het gene de tanJen
fomrn- \' tot de fpraeke doen Ten 4

in Kalfs-vieïc \' ^^ voor-beeld worden die
fommiee oS- gevonden dan in Offen - vlees :
WorSegen blyven ,

gebracht n7n ÏÏ^^^\'^^ijkheyd der beenen hebbe b^
KraÈ wf ^ ^oâor Pkmpim fegt wel dat

moeyiijk-outrS ^f^^k dc beenen zijn) w(,rden
den de KraV^ 1 \'^^^der bewogen : daerom wor-
beenen befmeert met een \'fmeeng
xr.«//,,,. . vocht

Het gebruyk der andere Krak-beeenen is veel-der-
hande : ten eerften de buyfen mft te maken en de lucht op
eenfeker manieretebewegengefchied in de ftro-
te oft lueht-pype. Ten 2. de holte te Jluyten., gelijk het
I firoot-lapkenfluyt defplete van^^het ftrooten-hoord
als de fpyfe^naer 3 den flok-darm voor by gaet. Teu
^.de deelentebevefligen entebefchermen^ en alfoo beve-
iligen tn befchermen de krake-beenen van de ribben
de tuffchen-ribbige fpieren ; tot dien eynde worden
- fy in de plaets van de beenen geftelt ^ daer defe om
haere hardigheyd en ftyvigheyd tôt andere gebruyken
ondienftig zijn.

Vli« wat T TEt Vlies \'ïs eeü witachtig deel ^ fier buygfaem ^
het is. ii àun en Uyt gefpryd. A B.

Hét meeftendeel van de Vliefen , ja waerfchyn-
lijk alle worden gemaekt van vefelen die in malkan-
deren gevlochten zijn by-nae gelijk een webbe van
draeden.

Gebiuyk Het gebruyk der Vliefen is j tén eerften de deelen
dexVhefen. tebekleeden,%c\\ï]\'K de dikke en dunnê 4 herfen-vliefen
de herfens bekleeden.Ten 2. de vaten en buyfin tenia-
ken., als blykt uyt.die, de welke de maeg , darmen ,
&c. maken. Ten 3. de deelen aen een te hechten. Alfoo
hecht Î het darm-fcheel de darmen aen den rug. Ten
^.de plaetfentefcheyden^ïoo fcheyd 6 het middel-fchot
de borft in de rechte en flinke zyde. Ten 5-. een werk-
tuygtewefin voor de uytwendige finnen die noyt fonder
hulp van Vlies gefchieden.

Alle Vliefen nochtans zijn niet even gevoelig ;
maer die meerder, de welke teerder, meer gefpan-
nen en met meer zenuwen begaeft zijn.

De Vliefen die de vaten maken woorden eygentlijk
Î.9kkeîi, genaemt ; waer van men fegt dat de dar-

JlI.Ca^. V%n de Fliefen en Banden. 17 LVERHAKSi
men, aders,flag-aders &c. verfcheyde rokken hebben:
en alfoo van andere.

peVlielen, die de herfenen bekleeden , Worden Moed«,
met hün"^^^ naem Moeder-vHefen oït Meninges^^^^^^"\'
in\'t Isfy" genaemt : de overige worden naer de ver-
fcheyden gedaente, plaetfinge en gebruyk dikwils met
verfcheyde naemen verciert ;gehjk blykenfaluytiders
befondere bekhryvinge , de welke , naer dat\'er in\'t
een oft het ander deel Vliefen fullen voor-vallen ge-
geven ftl len "^^orden.

Den Band is een deeltoet welk een vliefige oft hardere Band,
zelffiandigheyd^ heeft bekomen , buygfarm nochtans , om
andere deelen tfaemm te voegen en te binden gefchikt.

Den eenen word vliefigen , den anderen zenuwach-
ti^en, den anderen kraek-beenachtigen toe-genaemt, te
weten voor foo veel als fy met de zelfftandigheyd,
en gedaente van een vlies, zenuwe, oft kraek-beeii
over-een-komen. Ja fommige Banden zijn waerach-
tige vliefen , gelijk de breede Banden van de lever
tn lyf-moeder. Nochtans zijn de Banden voor heen
harder en dikker als de vliefen , want fy meeftendee!
de beenen t\'faemen binden , de welke , mits fy flerk
zijn en gemeyniijk veel bewogen worden, moeten ook
met feer fterke" Banden t\'faemen gebonden worden.

De Banden, die de beenen t\'faemen hechten, heb-
ben geen oft wynigh gevoelen , het welk foo heeft
moeten gefchieden, op dat fy door haere eygen bewe-
ginge niet qualijk foude bejegent worden. De andere
zijn door den band gevoelig genoech , als blijkt ift
de Banden der lyf-moeder, mannelijk lid en tonge.

Het gebruyk der Banden blykt uyt het vorig ver-
hael , en fal noch meer biyken in de Verhandelmge def
Beenen., befonderlijk in\'t eerfte Capittel

DË ^ Slag-ader is een fprlngende oft kloppende vat kt "gJr^f®^\'
bloed van de holligheyd des hqrte naer de zelfftan- slag-ader
digheyddes lichaems orn-voerende B. fy word noch beter ^sf
af-gemaelt Taf. XXVII.

I. Verhand. IV. Cap. Van de Aders en Slag-aders.
Wat hier l^n elders noch fal gemaekt worden van het Bloed,
doorbloed welkers benoemingen ibromige aen andere en andere
vochten toe-voegen : dat den Lefer gelieve te letten,
dat in dit werk door het Bloed verfiaén word die roo-
de maffe gelijk fy gernynlijk uyt de d&or-feeken ader fpring t,
de ivelke de lueye.^gal en andere uyt-ivorpelige fochten.^ts\'\'t
niet I vormelijk, ten minjlen ^Jl\'ojfehjkgenomen^ befmyt.
Ten zy dat\'er by geval eenige andere bedaydinge van
het woordeken B)oed aen-gewefèn word.
Hoe veel De Slag-aders van \'t geheel lichaem worden alle tot
L"*\'! Ikhaê. gebracht; te weten tot s de groote Slag ader en
Haereaoor- 4 de Long-ßag-ader ;van de welke defe laetfte haerbe-
fpronk. gin neemt van de rechte hoIHgheyd des herte , uyt de
\'zelve het bloed brengende door de Longen naer de
linker holte: de eerfte oorfpronkelijk voort-komende
van de zelve linker holte voert het bloed tot alle de
deelen des lichaeins.

Sy gaepen byde in de voorfyde holtens met breede
flammen , en van defe af-wykende worden allenx-
kens verdeelt in verfchyde takken , welke ider in \'t
befonder haere eygen naemen bekomen hebben: ais te
fien is Taf. XXVjL

De kloppinge van de Slag-aders word gevoelt in die
De klojpm-deelen des lichaemS in de welke fy niet diep gedoken
ll^^^\'^siag-ijggeii . eji hg^ gemakkelijkfte in de.voor-hand, daer
die bcWrfy Genees-heeren , die des lyders geftekenis

Men lietfe ook in de onbloote Slag-aders, en in fom-
mige ook uyt wend ig en fonder de deelen te quetfen.

Defe kloppinge van de Slag - aders komt van haere ,
over-hand gefchiedende op-.vuUinge ende ydeling :
te weten voor foo veel het bloed in de zelve vervol-
gens gedreven, en uyt defe in de aders en andere dee-
len voorders gedrongen word, gelijk breeder fal vaft
geftelt worden.

De Ader is een vat brengende het bloed van de zelf-
Aderwäthet fiandigheyd des lichaems wederom tot de holte des hertel.

Hoeveel A- ^en brengt\'er gemeynlijk dry by : At 6holle Ader ,
^ers. die met een breede openinge in het rechte hol des her-
Holk Ader, te

I Ferr/iit\'ïtey. i MaUriah\'ter. j vinta, 4 ^rteria ftilmofiaria,
j Excrmentiim, 6 Yfm cAVHi

IK Cap Van de M^rf en Sla^-aders. i p i. verhanö
te geplant zijnde, het bloed overvloeddijk in hetzel-

Op defe plaets rs \'t niet noodig veel van de ver-
Qmmg der vaten te fpreken, gemerkt dat haere ken-

nipTni word Poort-ader genoemt, de welke rooK-ader,
evndf 1- ^oorgaende met een uyteifte in eenen ftam
in kanten gefcheyden word

vn-, ^^ l f onderfte door een menighte der deelen
^aü den buyk verfpreyd worden.

iVXp^ J brengen het bloed .weder naer de hol- Gebruyk der
_ gneüeii des herte, op dat hetzelve meerder door-werkt^

\'\'^jorigegehrnykenbequaern gemaekt worde.
word fonder op-hooden getoert o..]oopde.

fa wpnv ™^%heden des herte door de Slag-aders Woeds.\'
b ael vf ? holligheden door de Aders ge-

Hier J \'^oïgf dat het bloed geduerig om.-loopt.
beween voor bygaenaen-merken, dat de Hoe den

kens hét bloed moeten over-nemen, foo vergefelfchap-
-pen fy malkander over al oft ontmoeten fich\'. maer
haere groote takken zijn nu vereenigt, nu weder ge-
fcheyden ; ja de Aders klimmen dickwils boven de
Slag-aders: het gene fchijnt te gefchieden , op dat de
Slag-aders vyliger zijn tegen eenige ongemakken, ge-
merkt dat ter\' oorfaeke van de geweldige beweginge
des bloeds haere quetfinge gevaerÜjker is als van de
Aders.

saiwen-voe- Voorts foo worden niet alleen de vaten van verfchey-
gi.nge der de foorten, maer ook van de zelve, als Aders met A-
Sve fooi?^^\'-" ^^ Slag-aders met Slag-aders dikwils t\'faemen ge-
" \' voegt,foo verre dat\'er-naüwlijkx eenige merkelijke tak-
ken van den zelven ftam zijn, dié naer het zeiven oord
loopen, de welke niet naer de verdeelinge tenminftetï
door eenige kleyne taxkens wederom by een gevoegt
worden e.e.e. : het gene tot noch toe de meeile Ont-
leeders in \'t hoofd en ontrent dé lijf-moeder voor iet
befonders gehouden hebben. Maer fulke faemen-voe-
gingen worden lichtelijk bemerkt in ider bloedachtig
deel, is\'t dat den grooten tak van de Ader gebonden
zijnde eenig afverfsel oft tinöuer in de over-een-co-
niende Slag-adergefpoten word, tevoren wel letten-
de dat de voorfeyde vaten niet feer door koude als toe-
gellropt zijn. Sy worden ook heel fchoon gefien uyt-
wendig in dc huyd van een vrucht twee oft dry maenden
voor den tijd van de geboorte.

En fulke vereeninge der vaten is feer noodfaekelijk
aen\'t lichaem^ namentlijk op dat den loop des bloeds
niet geftoort worde-, maer de eetie Slag-ader ter oor-
flïeke van de buyginge des lichaems oft eenig ander
bcletfel belemmert zijnde, het bloed gemakkelijker
door deanderefoudegedreven\'worden: waervandaer-
en-boven komt, dateène merkelijke Slag-ader afge-
fneden zijndej hét deel,hetwelk onder de wonde is,
door de andere Slag-aderkens gevoed-word.
De Slag-aders zijn.in haere zelfftandighyd veel dik-
- Is fla^aders ^^^ Aders , en om die reden hebben de Oude
LftaefTu" door den band defe laetfte maer eenen enkelen, ende
viei rokken, eerfte eenen dobbelen rok toegefchreven. Maer on-
langs heeft den feer vermaerden JVHUs getoont in de
Virhandelinge van de VJerkinge der Genees-middelen, dat

kers vmd.nge hy verfchuyfc tot G.W toe d e id\'t
f O^-\'-dkundige bedieninge in\'E

eciT^hS-fde Slag-ader dienende tot Den eerfte^
nnw. ^^ . ^ ^^^^ dit geheel vat, heeft verfchyde ze- enbuytcnöQ

tet Sf b\'oed-vatendicht in maikanderengevloch-
in lichaem^^\'\'\'..^- ^elk feer wel gefien word
geftorveTzir avelkefouderbloed-itortinge

Op 1 dfrdo n," ^^»deSlag-ader figtbaer zijn,
is ™ ^^anbuytentetellen, Deidenrolu

vefelen fjrf? f S^\'^\'f\'^den rok, namentlijk van ronde
en beweeï ver? "Pf ^oopt gemaekt c. defe vleelige

\'^^ruyffen de ro^^\'! to ^de uytgedrekt zijnde, ovei
mei rechte hïïit, r voorgaenden rok

TAFEL, gent: het voornaemftenochtansaen den derden oïx. ff ie-
rigen: want het is gelooflijk dat befonderlijk door defes
toedoen de i verwyderinge en verenginge des Slag-
aders gefchied, waer door het bloed uyt het herte in de
Slag-aders gedreven voorders tot voedfel der deelen
doordealder-klynftebuyskens worde gedrongen.

Ende op dat defen rok behoorlij-k fijn ampt vantoe-
trekkinge bediene , moeten lijne vefelen niet flap en
los, maer vaft engefpannenwefen, en totdieneynde
worden fy van binnen aen den vierden rok , en van
buyten aen den tweeden en derden gehecht. Daer-en-
boven voorliet den buytenften rok door middel van
fijne bloed-vaetjens aen de geheele Slag-ader van be-
quaem voedfel ; en befproeyt door fijne zenuwkens
de ronde vefelen van den derden rok , ten eynde van
de toe-trckkinge, met vlugge en geeftige ftotFe. De
klierkens van den tweeden rok fcheydendeovertoUige
vochtigheyd van de overblyvende maffe. Den vierden
rok fchynt ook te helpen tot de natuerlijkegevoelijk-
heyd en prikkelingevandeSiag-ader, ter oorfaek van
dc welke de geeficn tot de ronde vefelen overvloedi-
<ger van het in-gefpoten bloed bewogen wórden.

De rokken van de Aders zijn by nae van het zelve
Dci! c^vflcn maekfel als van de Slag-aders ^ maer dunderenopeen
geplaetft. Want den eerften rokiiier vlie-
cnio^. wAtif^^^ verfcheyde in \'t lang-Ioopende vefelen ge-

weven, welke vefelen nochtans niet gelijk inden vier-
den van de Slag-aders even-wydigzijn, maerkruylTen
dikwils over malcanderen a.

Den vierden en binnenften gelijk den derden van de
Slag-ader heeft ringwyfe vefelen, maer dunder en heel
eenvoudelijk gefchikt. Want hier tot voortdryvinge
des bloeds fuik een konftig tuygwerk niet noodig is
ais in de Slag-aders : foo, om dat noch het bloed zelf
tot voedfel, noch het uytworpelig vocht tot de af-
fchcydinge de engfte wegen moet door-dringen; als,
Om dat de ftoffè, die door de aderlijke buyfenvloeyd ,

IV.C.ip. Van de Aders en Slag-aders. 25 j.vjrhand.
uyt engere en meer\'zyde-wegen in rechtere en breedere
gedueriglijk overgaet.

Het voornaemfte eynde nu waerom het bloed min-Het is nood-
der voortgedreven word door de Aders, is , om dat
het noodig is , dat het bloed vloeyende uyt de Slag-bc-
aders in de Aders aldaer eenigen wederfland vinde , wogen word
door welken lichtelijk foude worden afghefondert, «^of»^ de a-
het gene in verfcheyde plaetfen noodfaekelijk moet\'^®\'^®\'
afgefcheyden-vsrorden. Want ten waere dat het ader-
lijk bloed ter oorfaeke van lijne tragere beweginge
vvederftond aen de beweginge des flag aderlijkx bloeds,
foo foude het naeftvolf^ende deel des bloeds foo hae-
ftelijk in de plaecs komon van het voorgaende, dat\'er
nauwlijkx iets oft van de tulfchen-plaetfige deelen
die gevoed moeten worden , oft de heel enge door-
gangen der klferen foude gedwongen worden in te
gaen.

Nu om dat het bloed door i de Poort-ader naer de
nolle infgelijkx vloeyt uyt eenen breederen en rechte-
ren flam in klyndere takxkens , en dat de galachtige
ftofte door dc enge gaetjens oft pori van de lever-klie-
ren moet gedreven worden , foo is die Ader van
\'s gelijken met dikkere rokken vooriien, in dier voe-
gen dat fy eeniglins fchynt de middelmaet te houden
cuiTchen de Ader en Slag-ader.

Dit is met gelegenrheyd en een weynig te vroeg
yan de rokken der Aders en Slag-adersbygebragt;en
naere kenniflè hangt eeniglins van dc kennilTe der ze-
nuwen, klieren en fpieren.

Voorts gemerkt ik boven gefeyd hebbe, dat het bloed waetom de
loodanig niet moet gedreven worden door de Aders beweginge
gehjkdoor de Slag-aders, en dat om die reden fy met tt.^Jl
mui fterke vefelen begaeft zijn; foo moet men hier door de a-
voorders aenmerken, dat\'er andere reden zijn van die deis»
jlappere beweginge, en dcit foo van den kant van het
bewege^e als van het gene beweegfaem, is.

Van den kant van \'t bewegende; om, diefwille dat
üe bewegmge die het bloed ontfangen heeft van\'t her-
te, en befonderlijk van fijne linker holligheyd , veel
vermindert m \'t afv/ijken en word aen de omftaende
öeeien meae gedeelt; het bloed nu, het gene is. in d®

Aders, is verder van \'t herte afgeweken ais het welk is\'
in de over-een-komende Slag-aders.

Van den kant van \'t beweegfaem oft van de ver-
fcheydentheyd van\'t blóedzelfs, orn dat\'er veel fijne
en vervolghens beweeglijkere deelkens in verfcheyde
plaetfen van het flag-aderlijk bloed afgeklynft worden,
die vervolgens ontbreken in het aderlijk bloed.
Waer om de Gemerkt dan dat het bloed veel traeger bewogen
Aders wyder word door de Aders als door de Slag-aders (delong-
^rn\'ais\'^de worden hier niet aenmerkt) daerom zijn de A-

slag-aders! ^ers ook veel wyder en breeder: want daer het bloed
trager bevvogen word, daer blyft het (namenclijkalf-
\'er anderfints niet fchort) langer op den weg , en al-
foo overvloediger vergaert zijnde , beflaet noodfaeke-
lijk eene breedere plaetfe.
paer vloed Niet tegenftaendevloeyt\'ermeer bloeds door deSlag-
^"rdesS ^^^^^ de Aders, uytgenomen het deel, het welk

kders^ " legt tuffchen de inplantinge van i de Gyl-buys en de
rechte holligheyd des herte: want de andere Aders ont-
fangen niet aenmerkelijkx, ten zy uyt deover-een-ko-
mende Slag-aders, die daer-en-boven voeren het voed-
fel der deelen en andere verfcheyde vochten, die in
verfcheyde plaetfen moeten afgefondert worden. Van
de inplantinge van de Gyl-buys, fiet het. XIII, Capttel
van de tweede Verhandelinge.

Gemerkt dan dat\'er meerder bloed ( als vaft geftelt
is ) in de Slag-aders is als in de Aders, en dat noch
vloeybaerder ; en mits het zeive bloed , foo door \'de
van\'t herteontfangenebeweginge, alsdoordeftcrkere
toetrekkinge der vefelen krachtiger in de Slag-aders
gedreven word, volgt, dat het bloed met grooter ge-
vaud^skg- uytbortelt uyt de geqnetfte Siag-aders als uyt de \'
sde/is ge? gequetfle Aders,, en vervoigens dat diens merkelijke
vaerlijker openinge veel gevaerlijker is.;.\' her gene ook met dc
i^Adw^\'^\'^ dagelijkfche ondervindinge beyeftigt word.
v/aerora de ^^^ ^^^^ zelve oorfaek gebeurt het, dat in de doode
Adersineen Hchaemen by na al het bloed gevonden word in de
•dóad lichaé Aders, de Slag-aders by na ganfch ydel wefende; te
llócd^zi^a" weten, om dat de ingedrukte bewegingenochdueren-
- ■ \' de in de Ikrvende, en waerfchynlijk noch een wey-
nigsken naer de dood, genoechlaemis omhetb€weeg-

iijkfte bloed tot in de Aders tedryven, het welk de "
voorfeydebewegingeophoudende,enonbeweegelijker Figuer
gemaekt zij nde, niet verder kan voortgedreven worden.

In de holte der Aders zijn hier en daer eenige Klap-vlie-
hcel teere vlieskens, kkp-vUefen oft vahul^ genaemt, f®" ^^
die met een «ynde, het gene naer den kant is van de ^^
kleyndere taxkens, voort-komen van den innerlijken
rok vande Ader, enmet het ander geheel los zijn; foo
dat den loop des bloeds niet belet zijnde , defe klap-
vliefen tegên de zyde van den rok geplakt worden, maer \'
dien belet zijnde, fy lichtelijk naer het m.idden van de
holte fchuyven, en verhinderen dat het bloed tot de
groote vaten gevoordert zijpde , niet te rug keere oft dat
het volgsnde bloed niet te zeer in Jijn bevjegings vertraegt
\'Worde. h. BB.

_ Sy worden dickmaels gevonden ontrent de fchey-
dinge van de Aders oft by-eenkomft van de takxkens,
en zijn nu alleen , nu twee en twee, dry en dry &c.
foo geplaetft dac de klap-vliefen het zeiven opficht heb-
ben naer het voorfte oft achterfte des lichaems , het
Welk de Aders hebben naer de zyden, en in tegendeel,

De 1 Watervaten zijn kleyne buyskens beftaende uyt wlrftvaten
een vry teer en doorfchynende rokxken , voerende wat fy sijn.
een keel klaer vocht \'naer het bloed.

Sy worden by na gevonden in alle deelen des lic- waer fy ge^
hactns (men twyfelt oft in de herfens) uyt de welke vondei^wor-
fy voort-komen met veelekleyne en heel fyne wortel- \'
«ens die hier en daer by een-komende tot grootere
»akxkens als ftammekens gemaekt worden: vervolgens
vloeyd het vocht, het gene fy uyt de voorfeyde deelen
on^angen, geduerig uyt engere tot breedere wegen.

Dit vocht is eenigfins lymig en geelachtig : voor-
vers fchynt het aen die \'t lichtelijk befiet feeV aen het
^ater te gelijken : daerom is \'t van den Vinder Bar-
thohnus "^ateroftlymphagehtcten, en de vaten het zelve
«m-voerende fVater-vaten ^ te vergeefs tegen-fchreeu-
Wende onfen Plempif^s en Riohwm.
ï T^falytnfmtitiu \' Alls

Alle Watervaten gieten haer vociit niet onmidde-
SUe\' de maffe van\'t bloed; maer die, de welke ont-

ftaen uyt den buyk en onderfte ledematen, brengen
II. TAPEL. het zelve in i den Gyl-fak , uyt den welken het voor-
ïiguei 7., tjers door - de Gyl-buys tot de ader die onder het fleu-
tel-been loopt, overgevoert en aldaer onder het bloed
gemengt word: maer die, de welke uyt de borft ko-
jmen, ttorten van naer by het water ofc de lympha in
deGy4^j/j:de gene, die uyt het hoofdoftde bovenüe
ledematen fprnyten, eyndigen gemynlijk inde buy-
tenfte 3 krop ader daer fy rnet 4 de oxel-ader gevoegt
word. Noch ik twyffe! niet oft daerzijn meerderplaet-
fen alwaer fy ingeplant worden, die tot noch toe van
de Ontleeders niet ontdekt zijn.

Defe vaten ten zy opgefpannen^ zijn, teroorfaeke
van haere fynigheyd geinynlijk onflchtbaer: waerom
- fy in den menfch feer moeylijk achterhaelt worden ,
want fy al leeg zijn eer den Ontleeder de vryheyd heeft
om het doode lichaem te openen. Nochtans fchryft
Th. Bartholinus dat hy die gefien heeft in \'t jaer i6j\'4.
ais fy maer eerft kenbaer waeren geworden in \'t jaer
lój-i.

^efe vl^™ De maniere om die te vinden is, is\'t dat in een le-
Qcn."^ vin- Ygj^d oft vers geftorven Dier ( want het water gewoon-
lijk fynen loop vervolgt eenigen tyd naer het afiyven)
eene van de groote aders, de welke een watervat ver-
felfchapt gebonden word , want dit t\' faemen gebon-
den zijnde fal fich aenftons vertoonen, en den voort-
vloed des waters ondeffchept \'zijnde fullenfy wonder-
lijk opfwillen

knoopkens dicht befet, de welke aldaer deklap-vliefen
den wederloopdes waters belettende vertoonen •.waer-
om, is\'t dat een vat alfoo opgefwollengeopent word,
het vocht het gene is in de fyne takxkens tuffchen het
deel daer het water van daen gekomen is, ende ope-
ning fal geheelijk uyt-loopen , het ander het welk is
tnflchen de openinge en den band, en ook inde ove-
rige takxkens ftandvaftelijk in fyne vatjens bly^\'ende.
De Aders die met den voornoemden uytval gebonden

worden, \' ^e Poort-ader ontremden uytgang uyt
de lever, ® de Milt-ader by de milt, de ï Zaed-ader
in\'t mannelijk geflacht eer die uyt denjjuyk daelen ,
en in de wijt kens ontrent de Lijf-moeder: want al-
foo füllen de Watervaten door de lever, milt, s op~
perklootjens en de Lijf-rnoeder tot een^engenaem
fchouwfpel vertoont worden.

m-erder Water-vaten voor de oogen legt, fal ons ver-veel water-
toonen den band van de Gyl-bays; maer om dat defe
buys voor de Leerlingen niet licht om binden is, heb
ik de voorgaende als gem\'akkelijker willen den voor-
rang geven. Daer-en-boven lukt dit onderfoek niec
wel , is\'t dat\'er weynig wateris; want dit in den Gyl-
fak oft-buys vergadert zijnde, fald\'er nier genoech ove-
rig zijn om de andere vaten op te fpannen: daerom
om dit onderfoek te verfekeren wort\'er by na ver-
focht een Dier met vochtige fpyfe overvloedelijk ge-
voed. Namentlijk op dat den Gyl-fak en-buys rnet

De Watervaten kennen ook in fommige plaetfen
gebonden worden fonder de Aders en Slag-aders, maer
ik hebbe liever gehad aen de Leerlingen de gemakke-
lijklte maniere voor te ftellen.

Het fchynt dat het Water oft Lymphaeen v^yachtig
vocht is met eenige yoedfaem ftoffe gemengt, buyten Lymphawat
den gemynen weg van den omloop des bloeds om het is.
de deelen te voeden gebragt, het welk foo veel voed-
fel als de deelen houden können afgeleyd hebbende ,
foo gemaklijk niet meer van de aders kan weder op-
genomen worden , en alfoo befondere vaten noodig
heeft : want het waerfchynlijk is dat\'er noch eenig
water overblyft naer de af-fcheydinge van de gal, zaed
&c. Van het Water en fyne vaten fal meerder gemelt
worden in het Vlll. Capttel van de tvjesde Verhande-
lmge.

DeI Zenuwe is een-vjit.,dun en langvjorfiglichaem.,
fijnen oorjprong nemende van de bovenfie holUghe%\'d.^
om de geeften naer de overige deelen over te voeren ghe-
maekt. B.

In de Zenuwe word voor heen geen hollig-
heyd gefien; dat\'er nochtans is, word genoech bewe-
H lli he d ^^^ Zenuwe gebonden zijnde aen-

in^dé^zeL-^^^^^® de werkinge van het deel daer fy in eyndigt
wen. vergaet : want dit niet gefchied onj andere reden, als
om dat door die binding iet uyt-gefloten word , het
gene noodig is tot die werkingen het welk te voren
natuerlijk door de Zenuw gewoon was te vloeyen :
en dit, al is\'t faeken het ftoifelijk is, word om fijne
fnelheyd, vlugheyd en fynigheyd van de Genees-hee-
ren ^geeft genaemt.
Hunnen Eenige Zenuwen komen uyt het beenig hol in \'t
OOI pxong. jjQQf^^ maer veel komend\'er maer buyten de wervel-
beenen te voorfchyn : het fchynt ondertuffchen dat fy
alle tot de herflèns toe vervolgen; want is\'t dat\'er in
\'t beginfel van het rugge-m.erg eenig beletfel geflelt
word verhinderende den doorvloed des geefl:s,fal da-
delijk de werkinge op-houden van alle diedeelen,die
uyt het rugge-merg haere Zenuwe ontfangen.
Tweederley D\'i Zenuwe beftaetuyttweederleye zelfttandigheyd
zelfftandig- v.yt dC inwendige die mergachtig gefeyd word, en uyt-
z^bIvym\'\'\'^ wendige die vUefachtig is. De cerile word voort-ge-
bragt van de witte zelfftandigheyd van de voor oft ach-
ter-herfiluien (miflchien ook eenige uyt het rugge-merg)
en is ongevoelig. Defe laetfle komt voort vandeher-
fen-vliefen en is van feer vinnig gevoelen.
Hoe de ze- De Zenuwe neemt haer begin van de voorfeyde
begil\'^ae" deelen op defe maniere: veele mergachtige draeykens
jncji» komen bnndelwys af van het merg der voor oft ach-
ter-herfTenen , en nemen haer eerüe omwindfels van
het 3 dunne herlTen-vlies, voorders ook van het 4har-
de vlies, de welke haer niet ider in\'t befonder, maer

Het buytenftc vlies fchynt voornaemlijk te dienen Gebruyk
aen de Zenuwen tot haere vailigheyd , cn die te ver-van\'t boven-
iaten als de draykens gefcheyden worden en eenfaem-?-®
Jijk gaen tot verfcheyde deelen , de welke fy van defeef\'
noodige geeüen moeten voorfien. Soo dat her feer
waerfchynlijk is dat het meefte gevoelen der Zenu-
wen hangt van het dunne herflèn-vlies.

De mergachtige\'zelfftandigheyd word in de Zenu- Gcbmykdes
■wen met gemerkt verre van hun beginfel: oft dit nu
gefchied om dat fy allengskens ontbrekt,, oft om dat
iy ter oorfaeke van de verhardinge van het vliefig
S\'^^\'t^iet kan onderfcheyden worden, ben ik heel
k\'^^ ftaet\'er evenwel te aenmerken , dat, al
\\ ^^^ mergachtig, geftel niet gevoelt, het zelve
nochtans de geeften\'tnaefte van haer begin moet ont-
rangen namentlijk uyt de voor-oft achter-herlfenen,
y Gat ly over-gefonden worden tot de werk-tuygen
iTm gevoelen ; gemerkt dat de vliefige

2e!fftandigheyd met voort-gebragt word vau de voor-
oU achter-herffens, maer van hun overtrekfels.Over-
iulkx foo genomen dat dit mergachtig geftel af-wy-
Kende van den oorfprong der Zenuwen allengskens
ontbreekt, foo moet men toeftaen-, dat ider mergach-
prayken fich draegt ten opfichre van ider vliefachtig
hS \' Selijk den bek van den helm oft alem-
wn A^^ opfichte van de buys , die daer aen-gevoegt
Ir. i middel de vochten uyt den helm

geieyd worden tot hunnen voorgeftelden pael.
rfpt?. ^enuwe verfchilt grootelijkx van de voorgaen-
SnH g^™^" heeft als feer Sney- heTbT« ey-

b ntüjk : want het gene den ftam van de Zenuwen gendijkgce-
j^noemt word, is anders niet als een vergaederinge
vS Ik ^.draykens t\'faemen gehoopt, waer van ider
nifff derZenuwe tot het eynde toe veree-

"if\' °™dfe] van het har-
kan veHppIin • ^ §^f<:heyden zijnde , men den ftam k°nnen ver-
Kan ^erdeelen in veel vefelen oft Zcnuwkens vanden
-orfprong tot het eynde zedelijk gelijk , als ge-Si^\'^^^^\'

II. TAFEL, jfchied is in de figuer : en fulke verdeelinge gefchied
gemakkelijk met een fijne naeide , het gelicht door
fterk vergrootende brillen geholpen zijnde.
Verdeelinge De Verdeelingen der Zenuwen in langere en kortere.,
der zenii- in fachtere ^n en dies gelijkende dunken my van

wen. kleyn belang te wefen; maer wel van grooter belang
In beweeg- de fcheydinge in beweeg-zw finne-Zenuvjen te weten
nuwem^^ voor foo Veel fy van de natuer gefchikt zijn om de
geeften tot fuik. oft falk werk-tuyg toe te fenden :
noch daer is niet aen gelegen daf ider Zenuw foo
haeft fy haer omwindfel aen-genomen heeft ( en eer-
der en word fy nauwlijks Zenuw geheeten ) de fin
van \'t gevoelen heeft ; want dit gevoel is in eenige
toevallig oft accidenteel : foo dat\'er Zenuwen zijn ,
die befonderlijk gefchikt zijn tot de beweginge , de
welke nauv.rlijks oyt gevoelen , ten zy dat fy harde-
lijk en als tegen natuer aen^edaen worden, gelijk die,
de welke eyndigen in de fpierige vefelen : ook wor-
dend\'er Zenuwen gevonden befonderlijk tot de fin-
nen gefchikt,ja fulke,dietot geene beweginge dienen
gelijk de geficht-Zenuwen, reuk-Zenuwen, .&c.
inuytwendi- De finne-Zenuwen worden wederom verdeelt ge-
ge iinne- ijjkvormélijk aen de i\\)\'tvf<tvA\\%tünmn^inreuk-fr/iaek-
enunen. gehoor-Zenuwennamentlijk naer dat fy den

Daer ftaet ook te aenmerken,dat andere Zenuwen
en nnuw- ^^ i^im^f, andere enkelijk tot de mtuerUike

lijkc.\'^ bedieningen. Van den eerften rang zijn alk de finise^
Zenuwen, en die tot de gewillige beweginge befteed
worden iV^an den tweeden zijn de bewcegh-Zenuwen
van het herte, maeg, &c.

Het ampt clan der Zenuwen is de geeften van de
voor-oft achter-herflèns tot de werktuygen der bewe-
ginge en finnen aen te voeren, welkers voordereken--
nifle vervolgens hangt van de kennilFe der voorfeyde
deelen. Van de verdeylinge der Zenuwen fal ik bree-
der handelen inVL Capittel van de VIL Verhandel.

De beweeg Zenuw in de levende doorfneden zijn-
de word geheel onnut gemaekt, want, al is\'t dat de
wonde geheelt word , foö groeyen de pypachtige
doorfneden eyndekens der Zenuwen noyt weder te
faemeiijmaer worde» geheelijk door de toe-vloeyen-

Fl.Cap. Van de Zenuwen. 2tiverhahi»;
de voedfaem ftofFe verftopt. Maer de Zenuw volr
foo veel fy gevoehg is , behoud noch naer de door-
Inydinge lijn ampr in\'t deel het gene is tufTchen fijn

dat fy de geeften in eenig deel fend ; maer het is gel
noech dat fy zelf met de geeften op-gevult is,dew®el-
ƒ 1 r ^ konnen invloeyen over het eequetfte
üeel, ioo word de Zenuwe aldaer ook geheel onuut.

de lev ^Vffl\'^^\'^\'gheyd der ingewanden f is van
deïr<^nft w ,\' Jo^geii- Maer waer\'E faeken

fouden ƒ ingewanden hadden doorfnufïelt, fy
mnplri- hebben dat het een ingewand Is ge-

Wnfïyk gefeyd Vleefch, het ander van
inopwo^T ™ vervolgens fouden fy aen de „ .

g&^^ben. Het klierachtig Vleefch is de .vLlfee^acri
^mt^figheyd der klieren. ^^ h« inge-

De 1 kliere dan is een facht , locht, rondachtig en
fponfachtig deel, door het welk een befonder fioffe van de
gemeyne maffe word af-gefcheyden.

Gebolde noemen fy die, de welke als uyt een achter-
een-volgende telfflandigheyd gemaekt zijn , en een gelijke
opper-vlakte hebben : fulke ïijn de onderhuydige klie-
ren; van de welke ik fal handelen in\'tll.Capittel van
de volgende Verhandelinge.

Opgehoopte noemen fy ó.\\e,de welke als uyt verfchey-
de kleyne klierkens met eenige ongelijkheyd van haere op-
pervlakte ffamen gevoegt ontfiaen : fulke ïijn de kaek-
klieren, 4 de krop-klier , ï he\'t Alvleefch , 5fc\'. van
welke in \'t befonder op iders plaets fal worden ge-
handelt.

Maef de grootte is feer verfcheyden : de Gebolde
klimmen van de kleynfte die gemerkt können wor-
den tot de grootte van een amandel : maer de Opge-
hoopte ftrekken fich uyt tot eenen veel grooteren hoOp;
want onder die word van veele getelt de Lever het
grootfte deel des lichaems.

Ider klier van een merkelijke grootte heeft ten min-
den vier vaten verfchillende van gedaente: e een Ader
7 een Slag-ader A .,een "Zenuwe en de affcheydfels uyt-
leydende Buys C : en daer by komen noch »de water-
vaten, die in fommige de af-Ieydende buys zelf fchy-
nen te maeken,

Defe vaten zijn geheelijk tot het eygen gebruyk der
klieren oft tot de af-fcheydinge der llofFe noodfaek-
lijk ; want door de Slag-aders word de ftofFe, die af-*
gefcheyden moet worden,onder andere gemengt toe-
gcvoert. Door de Aders eu water-vaten ( is\'t dat\'er
eenige zijn verfcheyden van de eygen uyt-leydende
buys ) word\'er af-geleyd , het gene noch in de klie-
ren bJyven, nochinde uyt-leydendebuys verfchuyven
moet. De Zenuwen fchafFen de geeften die door haere

I CUnduIa. a Conglobata, 3 Cm^omsrutie. 4 Thymus, s
«CMj. 6 7 wirtrw, » hlnvus, c Dulitii tKcrdoritiu

werkelijkheyd de af-fcheydinge derftofFe bevoorderl^
en verhinderen de verlioppinge van de kleyne gatjens
^itponx^n de Klieren. De afleydende buys ontfan?t
de^a|ekleynfte ftoffe en leydfeLer de vo^or beJyd^

twee foorten van aders verrijkt is , met i de Poort-
ader namentlijken met de holle Ader, waer van de eerfte
het ampt van Slag-aderen bedienende leyd de ftoffe die
atgelondert moet worden tot de Klieren : waeromde
iiag-aders van de Lever, agt genomen zijnde op fijne
heel weynig zijn.
ik hebbe gefeyd, dat ider Klier van een merkelijke
jl^ootu die vier loorten der vaten heeft : want gelijk
kipv vermaent hebbe, zijn eenige KHerkens foo
"^^wiijkxhaer lichaem merkelijk is, v.éel
naer de vaten als zij nde veel kleynder als de Klieren
va en ^ülke vertoont het geficht geenfins die

df. % rï\'^\'i" herflènen , gemerkt dat de ftoffe Oft de Klie-
"le atgelcheyden foude moeten worden, van de zelve «nderheif-
natuer foude moeten wefen als diè, dewelke door de
Zeaawen aengebragt foude worden. En vervolgens
van Sf^\'^^\'^hfaeme werkelijkheyd om met toevloeyioge

hn blnS ï/r\'^ by \' ^^volkómelijk,
^ evk a r L ^^^^ oft hst foyverfte deel deS\'

y iA Vil. Cap. Van het Vlees en Klieren.
ï. ^ ERHAND. ^^ natuerlijk bevochtigt\', afgefcheyden v7ord :
maer dat de opgehoopte een befonder vocht af-kleyn-
fen , namentli jk i het Alvlees - fap , - de gal, 3 het
fpeekfel z^c. maer het is feker, dat veele gebolde klieren
gevonden vs^orden in de 4 darmen, j llokdarm, sftroot
&c. onrvvyflTelijk om de voorfeyde deelen te bevoch-
tigen, en vervolgens om vochten af te fcheyden be-
qu -.cm tot de voorfeyde bevochtingen.

Eenig gefchil aengaende de Klieren^ het welk de
Leerlingen konnen ter ujde fiellen , tot dat fy
\'van de Lever , Alvlees , en fommige andere
roembaere Klieren eenige ksnnijfe fullen beko-
men hebben.

E Geneesheeren hebben onlangs veel gearbeyd
om de fchorfige zelfllandigheyd der herflènen tot
de Klieren te brengen ( door\'t vernieuwen van de lee-
ringe van Hypocrates ) gelijk ook de buytenfte zelf-
ftandigheyd der Nieren, de eygene des Levers en eeni-
ge andere. Want fy wirden gewaer , dat de Klieren
iifttn waren, die de nature gebraykt in \'t af-fonderen
van verfcheyde vochten, bcfonderlijk die niet eygent-
lijk voedbaere zijn; en dat nauwlijkx ergens foo groo-
te af-fcheydinge van het zelve vocht gefchied als in de
dry voorfeyde deelen: waer uyt het fchynt, dat, en de
reden leert , dat die deelen klierig zijn , en de Ont-
leedinge dit klaer genoech betuygt; welk laetfte fal
blijken uyt haere befchryvinge op hunne eygen plaetfen.

Maer fiet, nauwlijkx hadden die deelen den naem
van Klieren bekomen, oft men hoort weder, dat die
bedrogen zrngeweeß die gemeynt hebben, dat de Lever klie-
rig is, dat\'\'er geene Klieren VJaeren in de fchorfige- zelf-
fiandigheyd der herffenen, noch in des menfchen Milt,
noch in de zelfflandigheyd der Kieren ^c. rnaer dat al
het gene klierig gefeyd word enkelijkvatachtig is en dai
dit klaerlijk kan betoont worden door de befchouvjinge.
Welk alle wel weerd is een voorder onderfoek.

I Succus fancreAtim. Z Bilih % Suliva, 4 Intefiinäi $ OEfi^haguf,
6 .yifpera artmtt.

^JJl-Caf Eenig gefchil aengaende de Klieren. 2f
Deuaenleydervan die, dewelke hetgeftel der Klie-^\'
ren trachten te verfwakken, vinde ik den Heere DoBor

rt., ^ voorlooper van lijnen fefdenSchat
der Ontleed-kunde , die hy my mede-gedeelt heeft.
het volgende : Onder alle het myne , het welk ik op de
^O.jaeren hebbe gevonden , fteekt uyt de volgende vihdin-
ge, te weten dat de fchorfachtige Zelfftandigheyd der her f
brl gelijk de Ontleeders te vergeefs hebbe-^

Hy gebruykt om defe vèrholentheden te ontdekken
«eien middel. Hy vult door middel van een buyfe SctierpitR-
K^ioo in t Latyn genaemt) de flag-aders tot het eynde ««
toe met roode wafachtige ftoffe, het welk gedaen zij n- J"
«e neemt hy een deel van de fchorligezelfltandigheyd, ^ "
rLr^F \'^""\'"^enhayr in een bequaem vocht, daer
aer neemt hyhethayr met dc vingers, en roert alfoo
naer onder en boven het voorfeyd deelken, het welk
ooor die beweginge fich ontvouwt in oneyndelijke \'
takxkens fyn als fcheerwol,fachtnochtans, üefenrnid-
vL\'rf^r^r\' ^\'f\'jft ^ niet alleenlijk aengaende de

üPtSifr. I\'-\'l, wonder faeken : Want , -tvie foude
SeL ^^ zelfftandigheyd der herfl-ensvau

de vind-hlr geloofweerdige getuygeniffen had-
h^zelveTi^f \'\'^\'["^^\'^•^\'^\'^\'Sheydvandienman, endat
Svwrt wanthydiealtydineenvocht

moet uyt fulke bemerkingen nietbefluy-
iilkbeüotcn ^^ voorfeyde deeien uyt geene klieren beltaen;

\' ttn zy te voren valt gcfielt is, dat de Klieren iet an-
ders zijn als eenen hoop van vaten, opeenfekerwyfe
t\'tarnen gehecht : want defe^ bewys-redene , de fchur-
fige zelfjlandigheyd der herjfens is geheeiijk latachug ,
•vervolgens is de fchorfige zeijjiandtgheyd der herjjenen mét
klierachtig.. fs van geen grooter gewigt als defe : de
fchorjige zelfjlandigheyd der herfjenen is geheelijk vatach-
tig , vervolgens Zijnder eenige Klieren vatachtig. Wel
bemerkt zijnde dat het van een ander kant niet blykt,
dat defchorfigezelfftandiglleydderherflenen niet klier-
achtig is.

Ja ik hebbe nu over veele jaren die meyningegelefen,
dat de Klier niet anders is als een famen-zetfel van takxkens
der vatjens : namentlijk gelijk ik geitek hebbe in de
eerfte uytgevinge van myne Ontkedinge (denSchry-
ver is myne geheugenis ontgaen, en ik meyne even-
wel dat het Stenomus is ) al is \'t dat ik alfdan daer in
niet toegeftemt hebbe , om reden die ik een weynig
voorder fa! by-brengen , en die ik aldaer ook by-gè-
/ bragt hebbe. \'

oftcleKlle- Maer daer naer de reden te raed gaende en wil-
icn andeis lende toonen, ten minften door een voorftellinge de
win als een nianiere , op de welke gefchied de af-fcheyding der
ntjmsf\'^ vochten door de Klieren; hebbe geen andere gevonden
als om dat de takxkens van de uytkydende buys onmid-
delijk gevoegt zijn aen de hayrachtige Slag-aderkens ,
en in de Lever aen de Aderkens , ea dit vervólg heb
ik met verfcheyde Figueren afgebeeld voor mynen
tweeden Bock, en dat eer ik iets gehoord hebbe van
die ondervindinge van den Heere Do£ior Ruyfch.

Ik hebbe dan voor de af - fcheydinge der vochten
niets in myne Figueren vertoont als aen een gehechte
vaten, in cenige van dry foorten, van vier in andere.
te weten , om dat ik niet gemeynt hebbe dat\'er iet an-
ders tot de voorfeyde af-fcheydinge rigtelijkvan noo-
de was. Nochtans dochte my uyt het feer groot be-
worp van fommige Klieren , dat\'er noch iet anders
was, welkers zelfftandigheyd en gebruyk ik befwaerlijk
, konde bepaelen : ik had evenwel vermoeden dat\'er
gelijk als laykens by waeren, door dewelke de voor-
feyde

Hyde vatjens ge\\Vftigt foude worden , en belet, dat
fy malkanderen niet perlicn fouden. En het zelve ver-
nioed ik noch. /

En is \'t dat wy voorders de reden te raede gaen, wat
fal fy ons anders aenwyfen te gefchieden by voor-
beeld in het Alvlees ©ft Pancreas, als dat eenige uyt-
gelefen deelkens uyt her bloed door de Slag-aders by-

gebragt, overgefet worden in de takxkens van i de AI-
vlees-buys aen de hayrachnge flag-aderkens gehecht,
terwylen de andere mafle over-gaet in de zyde-wegen,
^elke hayrachtige aderkens zijn tot de grootere adcr-
b\'jke takken

Nu dat dit infgelijkx in de Lever, Nieren, en de
f-"horfachtige zeliïtandigheyd der herffenen gefchied , \'
ial ons de zelve reden leeren , behoudens dat in de
Lever de uytgelefen deelkens aengenomen worden
Van de galachtige takxkens, in de Nieren van de Pif-
Vatjens, in de fchorlige zelfllandigheyd der herffens
Van zenuwachtige draykens, en foo voorts van de an-
dere ; en dat het bloed het gene in andere aengebragt
Word door de Slag-aders, in de Lever, ten minften
Voor het meefte deel, aengebragt word door de takken
Van 1 de Poort-ader.

Mits dan dat de af-fcheydinge gefchied op een ge-De fchorfle
bjke manier in \'t Alvlees gelijk in de Lever, Nie-derherflens,
ren&c. wy fullen fekerlijk onfe Leerlingen in een
groote en on-noodige moeylijkheyd inwikkelen , is\'tkiieïaciuig.
dat wy om de aenmerkinge van den Heere Kmfch aen de
Lever, Nieren, de fchorfachtige zelfftandigheyd van
öe herffens &c. alle klierachtige-wefentlijkheyd willen
Ontnemen; en dat wy niet liever feggen, dat die over-
vloedigheyd der vaten en aen-eenhangwefentlijk is aen
de Klieren.

Noch dat den Heere DoSior Ruyfch niet vreefe dat
bier door fijnen roem den loon van fijne vindingefal
Vermindert worden ; want het blyft altyd het zelve

de faeke,oft dat wy die deelen de benoeminge van
;\'ï!\'eren wech nemen oft toe-ftemmen ; al is \'t dat\'er
eenig verlchil is in de maniere van fpreken, het wel-
niet lichtelijk naer gevolgt moet worden. Voor
veel my aengaet, ik fal tot gemak van mijne Le-
C 3 fcrs ,

2 8 VJII.C^f- Eenig gefchil aengaende de Klieren:
ï, Verband, ^gj^g^^p jn mijne voorlefinge van mijne Toe-hoorders
behouden de voor-heen aen-genomen benoemingen,
opworp Daer fal my iemand feggen dat ik by nae het geheel
niet de ant- lichaem klierachtig maek, gemerkt dat fchier door het

lever\'tmeeftendeel uyt de Aders ) in befondere_buy-
fen : gelijk ten eerften het water oft lympha \\ en in de
vliefige deelen , de welke met toetrekkende vefelen
begaeft zijn , in de beweeg-vefelen eenig vocht den
iympha niet ongelijk overgaet; op die wyfe gelijk iii
ide vatjens van Ruyfch ontdekt in de herifens de gee-
ften worden ingeftort, in de lever , de gal , &c. Ik
antwoor4e het eerft op genomen loochenende,en tot
het voorgewende bewys feg ik, dat tot de klieren ver-
focht word , dat het rondachtige deelen zijn , dat is
dat die vatjens foo dicht op een gehoopt worden ,
dat fy eenen. bol uytmaeken. Noch dit is mijn ver-
fierfel niet; maer die rondheyd is een voorwaerde van
alle eeuwen der Genees - heeren tot dc benoeminge
van de klieren verfocht. De benoemingen der fae-
ken worden door het geduerig gebruyk \'t meeft vaft
geftelt. ^ _

Ik voeg hier by: is\'t dat men daerom, om dat Ua-
éior Ruyfch getoont heeft dat de fchorfige zelfftandig-
heyd der herftenen, de eygene van de lever, &c. vatr
achtig zijn loochenen dat fy klierig is, het fal nu on-
fekcr wefen dat\'er eenige klier in \'t geheel lichaem is:
om dat by geval den Heere Ruyfch , oft iemand naer
fiem fal toonen dat die van gelijken vatachtig zijn
die hy zelve na toeftaet klieren te wefen : en wat feg
ik onfeker ? Ik fal beter feggen dat het feker is, dat\'er
niet een klier is, is \'t faeken , &c. want gelijk ik bo-
ven gefeyd hebbe , de reden thoont en dat wel klaer-
lijk dat de klieren in \'t gemeen niet anders zijn als een
ophoopinge van vatjens , uyt genomen dat\'er fchynt
eenige zelfftandigheyd by te komen tot vaftigheyd der
voorfeyde vaten, en om te beletten dat fy malkande-
ren niet te feer fouden perflèn.

Gy fult vraegen: hoe ftaet dan vaft het onderfcheyd
van de rokken\'der darmen , flok-darm, &c. in khc
richtige en katachtige., gemerkt dat volgens het voor-
feyde al dat klierig ook vatachtig is ? Ik antwoorde

VIIL Cap. Eenig gefihil aengaende de Klieren. 3 p vfrh ak®,
dat dit oi/derfcheyd noch vaft ftaet, om dat het word \' *

genomen van het gene de finnen \'t meefl: is onder-
worpen. Vervolgens als eenigen rok klierig genaemt
word, hy word foo genaemt, om dat hy befetismet
die kleyne bollekens, de welke klieren genaemt wor-
den , fonder agt te nemen waer in de wcfentlijkheyd
der klieren belbet.

De orde , die ik in defe Verhandelinge tot noch
toe gevolgt hebbe, leyd my tot i de Pees, welk
deel foo eygen is aen ^den Spier , dat hy fonder op-
ficht van dien niet kan befchreven worden, Waerom
oft de ontvouwinge van de Pees moet nyt - geftelt,
oft het gebouw lelf van den Spier moet hier mede
ontploeyt worden. Welk laetft my dunkt gemaklij-
ker te wefen , want ik dit gevolg van verhael beter
aen mijne figueren heb konnen toepaffen, noch daer
is anderfins geen ongemak, gemerkt dat de algemee-
ne leeringe van de Spieren geen kennifte van andere
als van de reets befchreven deelen verfoekt. 11. tafel.

Den Spier is een volrnash werktuyg van de plaetfelij- Wat cenca
ke bevjeginge. Fig. 10. 12. en 13.

Ftlmaeh, dat is, niet komende in de r\'famen-ßellinge
Van een ander luerktuyg der plaetßge beweginge ; het
welk daer by gevoegt word tot uyt - fluytinge van
eenige deelen van den Spier, die ook werktuygen zijn
Van de plaetfige beweginge, maer niet volmaekte.

Den Spier kan ook befchrevefi worden door op-
tellinge der deelen , welke zijn : ihet eygentlijk gefegt Deelen des
ï\'/^ex, "ide pees., J devliefige vefelen., ^de zenuw, 7ßag-
ader, ^ aders-u^ater-vat en^t alk de voorfeyde deelen om-
lumdende-vlies. van welke in\'t befonder (uyt-genomen
de Pees) nu lichtelijk gehandelt is.

De Pefe dan is het wit deel des Spiers gemaekt als I\'cfe of®
uyt zenuwachtige vefelen ^ die aen vleefigs veßen gevoegt

I LigAmentum. 2. Mußtilm. S- Caro propriè diSa. 4 Ligamen-
um 5 ^ihra memhrafiAQeii, ö NcrVifs. 7. u^rteria. S Vena,
S Vds lytnikatkmi.

11. TAFEL. Zijn,m t famen vergadert zijnde eyndigen gemeenlijk
in \'t ander uyterfte deel des Spiers.

De ineefte Spieren iiebben ten minften twee pefen
door wiens middel fy gehecht worden aen de naburi-
ge deelén, welke feer dikwils beenen zijn: en die de
Welke vaft is aen het deel j naer het gene de trekkin-
Hoofd des ge gefchied , word het hoofd des Spiers genoemt oft
p^g^o.enii l^eginfel a; maer de ander, die gemeenlijk gevoegt is
\' aen !t deel, dat bewogen moet worden , noemt men
steext, den Steert oft eynde c en het vleefigh deel het midden
Buyk. tuffchen de twee uyterften noemt men den buyk des
Spiers b.

De pees-vefelen , in dufdanige uyterften van den
Spier t\'famen vergadert, maken"^ de Pees dikwils feer
aenfienlijk : maer in\'t vervolg worden fy niet zelden
gelijk als verborgen onder de vl,eelige vefelen : foo
om dat die vefelen veel dikker zijn als de peefaehtige,
als om dat haere uyterften aen de eyndekens van dê
peefachtige gevoegt zijnde in verfcheyde plaetfen eyn-
lï. TAFEL, digen : gelijk te lien is in de xi. en 13. Fig.

Aenmerkt ondertuflchen dat\'er Spieren zijn als ee-
nen breeden rink uyt-gemaekt , gelijk zijn den uyt-
wendigen van «den flok-darm , den fluyt-fpier oft
Splunéler van de blaes, &c. in de welke de pe;eiige ve-
felen noch in een uyterften eyndigen , noch t\'faem
vergadert worden , maer liggen by na door den ge-
heelen Spier verfpreyd, te weten om dat de wer-
kinge van die Spieren foo niet ftrekt tot t\'famen trek-
Spieren fich kinge van andere deelen als van figh zeiven : waer
geldt dees Spieren gefegt worden fich zeiven te bewe-

Men vind ook Spieren die wel een ander lidmaet
befonderlijk bewegen: maer het gene alleen , daer fy
epn aenmerkelijk deel van uyt-maken , by voorbeeld
de Spieren der tonge , en fulkc hebben dikwils een
openbacr beginfel uyt peefige vefels t\'famen gevoegt,
maer een duyfter eynde en door\'t zelve lid wyt eri
breed verfpreyd.

Onder de Pefen die het uyterfte van den Spier ma-
ken , en die , in deelen van den Spier geheel onder-
fcheyden , gehecht worden, z ij nd\'cr fomm ige foo kort
■ • r . . dat

dat fy lichtelijk beiiéu zijnde het vicefig deel van den h.^tafel!
Spier in die deelen gehecht, fchynen te zijn: vs^aerom
fulke Spieren worden gefegt een begin oft eynde (maer
\'tgefchied dikwild\'er in\'t begin\') vkeßg te hebben; al
is\'t dat het, ftreng genomen zijnde, peefachtig is.
Maer als de Pees openbaer genoech is , en gelijk een
vlies uyt-gefpreyd, fegt men datfe vliefachüg is: als-fe
gelijk een zenuwe lang en fmal is, zenuwachtig.

Het voornaemite lichaem van den Spier beüaet uyt
eygentlijk gefeyd vlees en de pefen: het overig meciij-
ne grootte vergeleken is van kleyne bemerkinge.

De voorfeyde deelen, gelijk ik te voren te kennen
gegeven hebbe, zijn alle t\'famen geftelt uyt veele dray-
kens oft vefelen; waer van de eene nevens de andere
geftelt zijnde de ^r^e^^i/^ des Spiers, en andere wederoni Breeddeen
op andere geplaetft de dikte uyt-maeken. des

Defe vefelen , volgens dat fy naer de lengde van^^\'®\'®\'
öen Spier bemerkt worden, zijninbeyde deuycerften
KT^\' P^f; niaer het middenfte deelb. vleefachtig.
^och daer is geene geheele vefel recht, maer zijn alle
(ten minften in de gemeene fpieren, wiens uyterften
«rekken naer geweften die tegen over malkander ge-
ftelt zijn ) uyt dry rechte t\'faem geftelt; te weten uyt
twee peefachtige a. c. en de middenfte vleefige b. en figuer 10.
<lat op fulke wyfe, dat de peefige vefels met de zelve ^
Jleefige maken twee over een geftelde hoeken. Want

peenge vefel a. met de vleefige b. maken den hoek menkomin-
- en de 7x\'lve vleefige vefel b. maekt met de peefige g® decvefe-
vciel b. den hoek e. recht over den vorigen geftelt.
. ^e vleefige vefelen zijn door andere vüefige vefel- De vefel-
■cns leer dicht door-weven die ider in\'t befonder ge-
a!s bekleeden en t\'famen binden. Defe vefelkens
f ï .^"■»aengaende de plaetfinge,geftelt tegen de pee-
^av.htige vefelen , foo dat als defe loopen van e naer iii.tafel,

vefelkens van e. naer F.geleyd worden:
cniuike vefelkens hebbe ik weynige af-gebee!d , op

li. rAFEL. die, wiens werkinge niet feer fterk moet wefen, ge-
lijk zijn de meefte Spieren des buykx befchreven in
de III. en I\'V. Taf. hebben de vleefige vefels van het
een uyterfte van den buyk des fpiers loopende recht
naer het ander, en by na met dien van dezelve lengde.
De fpieren Macr in veele Spieren der ledematen, welke van
t^\'dfoo^angS^\'^te fterkte bevonden worden, zijn de vlees-vefe-
aL den buyk len fesf kort, daer nochtans den buyk lang is; noch
des fpiers, en Worden naer de lengde des buykx niet, maer
fcheuns en by na dweers geplaetft , gelijk gefien kan
worden in de iz. en 13. F:guer. En door defe hand-
greep is voorfien dat die vefelen minder ruymte be-
vatten, als waer\'t faeken fy van\'t een uyterfte tot het
ander waren uyt-gereykt, en dat\'er vervolgens meer-
der in een Spier van de zelve grootte begrepen wor-
den .

Den eenen Qok omdufdanige redenenis den eenen Spier ^ en-
inanïren^^^ den anderen - tjamen gevoegt.
I\'iamen-ge- Den Enkelen beftaet uyt eene eenvoudige rye van
yoegt oft vleefige vefels, de welke van beyde de kanten van de
compoßtKs. ontfangen word. Gelijk uytgemaelt word10.

Det\'ftmen De Samengevoegde Spieren zijn , foo naer haere af-
luirveel- beeldingen als de menigvuldige ryen der vefelen groo-
derky, \' telijkx verfchillende , foo dat ider in\'t belonder te
befchryven een werk ware van oneyndigen arbeyd.
Nochtans om dat ik die niet droog voets foude voor
by gaen , hebb\'er ik twee en die van gemeender en
ordentlijker geftalte af-gcbeeld Fig. tz. en 13. uyt de
, welke den voorfichtigen Lefer lichtelijk van de overi-
ge fal oordeelen.

Den eerften van defe Figuer 12. heeft een dubbele
rye van vefelen gelijk als twee buyken bekomen: hier
by komen twee peefen van peefige vefelen feer ver-
fcheydelijk t\'faemen-geftelt, waer van den uytwendi-
gen a.b.c. vathet buytenfte eynde van beyde de ryen der
vleefige vefelen: den inwendigen d.E.door het inidden
des vlees heen gaende , ontfangt van beyde de kan-
ten de binnenfte eynden der vleefige vefelen: foo dat
defen Spier evenmatiglijk bevat twee enkele Spieren,
de rye der vleefige vefelen f met het deel van de
fpkr be- uytwendige peefe B, en de heiligt van de inwendige
gryptmeei peefcDE, Daer fijne lengdegedesltzijudemaekteeneii
\'^nJ\'ek. j sU-n^icx. 2 Com^oßtus. enk«-

de uytwendige peefe c met de ander heiligt van de pee-
fe d.e, maekt den anderen enkelen Spier. Alfoo moet-
men ook oordeelen van het weefsel cn t\'faem-geftel
van den Spier vertoont Fig-

Is\'t dat gy vracgt wat in den Spier uytwerkt die ver-
menigvuldige ryen der vefelen, oft meerdcrheyd der
buyken ? De antwoord is veerdig , te weten dat met
die vermenigvuldinge van de ryen der vefels ook haer
getal vermenigvuldigt word , en vervolgens ook de
kracht van den Spier, Want wacr\'t faeken dat alle dc
vleelige vefelen van \'t een uyterften des buyks naer \'t
ander uyt-liepen, daer foude tot het maekfel des Spiers
een veel kley^der getal genoech wefen : die veleieti
fouden wel, om eenen Spier even groot met denlae-
inengefteldcn uyt te maeken, merkelijk grooter moe-
ten wefen, maer dat foude totdefterkte van den Spier
vveynig by-brengen.

Daer-en-bnven zijnder noch t\'faemengiefteldc Spie-
ren, de welke feer verfcheyde uytwerkingen hebben,
die men noyt van eene enkele rye der vefelen foude kon-
nen verwachten, die vervolgens aen de vermenigvul-
dinge der ryen moet toe-gefchreven worden.

Men vind ook Spieien die het hoofd in twee , dry
oft meer deelen verdeelt hebben, waer van fyj twee- »
hoofdige dry-hoofdig ^c. genaemt worden. eebuvki\'\'

Sonmiige hebben de buyken merkelijk verfcheyden: ^^^
Waer van ly twee-buykig.idrj-buykig SsPf. genoemt wórde.

Andere van gelijken zijnder die eenenveelvoudigen
fleert hebben; maer dit word foo niet met eygen nae-
men bedayd.

De eygen werkinge v^n den den Spier is fijne r^fa-
inentrekkinge, welkers voorder eynde is debewegmge
oft onderfieuninge van een ander lidmaet, te weten van\'t
gene daer den fleert des Spiers ingeplant word.

Nochtans is de voorfeyde t\'faemen-trekkinge uyt
fich zeiven onverfcheydelijk, en word naer d\'eene oft
d\'andere verfcheydentheyd van plaetfing maer bewo-
gen volgens meerder oft mindere beweeglijkheyd des
deels, waerom den Spier gemeenlijk met het een eynde,
het welk men het hoofd noemt, gehecht word aen het
ftandvaftigfte deel, het ander word van het beweeg-

j.VEnHA^n.44 ^ , I^. Cap. Fan de Spieren.
Ji. TAFEL, iijkfte deel onttengen: en als door de t\'faemen-trek-
kinge den Spier verkort word, is \'t noodfacklijk.dat
door de zelve het beweeglijkik deel (\'ren zy dat het
by-geval door eene andei e t\'faenien-trekkinge naer de
over-zyde tegen gehouden wird ) naer het vaftere ge-
• trokken word. Alfoo by voorbeeld in de ii.Fig. het
Den fteert hoofd des Spiers A. is gehecht aen het onderfte van \'t
tiekt ge" dye-been, en denfieert c aen \'t achterfte dee! des voets,
meynhjk ^elk ten opfichte van de dye beweeglijker is: ver-
eert hoofd volgens in de t\'faemen-trekkinge van den voorfeyden
meïuek-" noodwendelijk den hiel achterwaerts naer

kiuge.\' vboven. Maer, is \'t dat het gebeurt, dat beyde de uy-
terften even beweegbaer zijn, dan komen fy door de
^ verkortinge van den Spier malkanderen tegemoet. En
in fuiken voor-val mag-men beyde de peefen het hoofd
en den Jieert van den Spier noemen.

van ider aenwyfe : ik fegge dat fijne tTamen-trekkinge gehee-
deei v;anden lijk hangt van de tnknrnpmge der vieefige vefelen m ver-
fondef\' andermge der hoeken : want hoe defe rechter worden
oft de vefelen meer inkrimpen, hoe meerder den buyk
des Spiers fwelt: mztr: de peefen hQvtxiigm de voor-
feyde vefelen , en binden den Spier aen de geburige
deelen : de vhefige vefelkens zijn als foo veel klevne
hand-boomkens, door wiens middel de t\'lamen-krim-
pinge der. vieefige vefels, en de veranderinge der hoe-
ken volbragt word : door de Zenuwen fchieten de
geeften toe, de welke door \'t op-fpanneii der vliefige
vefeien, eaheclanger op-houden van het bloed in de
vieefige de voornaemfte roervinken zijn van de t\'fa-
men-trekkinge.

Ik fegge dat de Spieren door haere peefen gebon-
den worden aen de naburige deelen , te weten hetwelk
fy t\'faem trekken, en naer\'t welk fy t\'famen-trekken
(dit word verftaen van de Spieren die andere deelen
bevvegen) welke deelen dikwils beenen zijn: onder-
tnflchen word de pees door fich niet bewogen, maer
volgt de beweginge van den buyk des Spiers, die t\'fa-
men volgt het deel, in het welk den fteert geplant is.
Daer-en-tuffchen in welke plaets het zy, dat in de le-
vende den Spier dweers door-fneden word, foo ver-
> - gaet aenftons de t\'famen-trekkinge des deeis, gelijk

als de tauwdoor-fneden ziinde, doordewelkeèenen
balk getrokken \'wird , aenftons de beweginge van
den balk op-houd : te weten om dat de t\'famenvoe-
ginge der lichaemen ontbreekt.

Den buyk des Spiers naer den loop der vefelen ge-
quetlt met een fcherp-fnydendetuyg, maekt den Spier
niet geheel onnut tot de beweginge, noch belet niet,
te weten de wonde geheelt zijnde, dat den Spier zede-
lijk gefproken fijne bedieninge volmaektelijk waer-
neme. Strengelijk nochtans op fijn natuerkundigs
gefproken kan d"ie bedieninge niet volmaekt wefen,
Want de vleefige vefelen niet kennen gefcheyden wor-
den, ten zy de dweerfe vefelkens door-fneden wor-
den, door de welke de geeften vloeyen moetentet
de t\'famen trekkinge der vefelen: maer evenwel kan
een enkele fcheyding dien aengaende geen groot hin-
der by-brengen.^

De beweeg-zenuwe van den Spier gebonden oft
door-fneden zijnde houd fijne werkinge aenftons op:
om dat de werkende oorfaek van de t\'famen-trekkIn-
ge uytgeftoten word, namentlijk de geeften, die door
"de opene Zenuwe-draeden inde vefelen,. oft liever
vefelkens van den Spier vloeyen moeten.

De Slag-ader van den Spier gebondeu oft afgefne-
den zijnde, houd van gelijken op van fijne bedieninge
( al is \'t foo fchielijk niet ) want de vleefige vefelen
verftappen , noch worden door de gemeyneliike in-
krimpinge niet op-gefpannen.

En dit moet verftaea worden van alle de beweeg-
^-enuwen en alle Slag-aderen van den Spier: want is\'t
ïaeken dat alleenlijk het bloed oft geeften voor een
deel uytgeftoten worden, foo fal de werkinge van den
\'Spier ook maer ten deele ophouden: ja eene merke-
lijke Slag-ader afgefneden zijnde, kan het bloed door
een ander Slag-ader dus te overvloediger aengebragt
Worden: en het is aen-merkt, dat de Slag-ader in fuik
geval overblyvende door verloop van tijd breeder ge-
Worden is, en vervolgens bequaem gemaekt om meer-
der bloed te ontfangen : welke verbreydinge geene
plaetfe grypt in de Zenuwen.

De Aders en Watervaten brengen de overvloedige
^^ofte, oft die haer bedieninge volbragt heeft, weder
^\'■aer de gemeyne ma(fe.

JX-Cap ran de Spieren
Het Vlies boven dat het een dek-kleed is van den
geheelen Spier, fchynt ook de vlielige vefelkens te
onderfteunen.

Medemak- De Spieren die t\'famen tot de zelve werkinge rich-
tel ijk doende zijn , worden i Medemakkers ^tnoitmt\'
generes. ^^ voorbecld de Adem-fpieren ten oplicht van mal-

kanderen genomen.
Tegenwer- De Spieren waer van d\'eene werkinge ftrydigisaen
^^ Werkinge van den anderen , worden ^ tegen-wer-
an Agumj X. ^^^^^ genaemt. Als by voorbeeld den Spier, door den
welken den arm .gebogen vvord, en dien, door den
welken den zelven arm uyrgerckt word , ten opficht
van malkanderen bemerkt zijnde.

Als twee tegen-werkende Spieren met even-redea-
heyd gelijkelijk werken, word het lidmaet, het gene
bewogen moet worden noch naer d\'eenen noch naer
den anderen kant bewogen, maer, is\'tdathetuytfty-
ve deelen bellaet, als is den arm , foo word het ge-
hechte uyt- fpannen gehouden; welke beweginge 3 een rechte uyt-
^^^ktnge genaemt word: is \'t dat het uyt fulke deelen
cns.\' " niet beftaet, alfdan naderende tot den oorfpronk der
Spieren word het korter, gelijk fomwylen gefchied
in de beweginge van de tonge.

Onder de Spieren is daer - en - boven dit verfchil
dat\'er veel in haere werkinge geheelijk hangen van
het bewind der ziele: anderevolbrengen haerwerk vol-
gens de Wetten van de Naiuer: aridere ten leftenge-
hoorlamen wel voor\'t meeften aen die zelve Wetten,
maer ondertuffchen zijn fy van\'t bewind van denvyil\'
Ie niet geheel bevryd. Want k \'t dat men oyt de ar-
men , beenen oft eenige lidmaten gevoelen bewogei^
te worden fonder onfen wil, foo word dit aen eenfie-
kelijke geftelteniffe toegefchreven. Maer yan den an-
deren kant worden wy gewaer dat de beweginge van
, \'therte, welkeSpierigis, on-af-hangentlijkvanonfen
wil fonder op-houden volbragt word. Maer de weder-
keerendé beweginge van in-en uyt-ademihg volherd

vyordfemenigvuldelijk verandert, verhaeft en vertraegt-
De beweginge des Spiers de welke aendebeftierin-
ge der ziele onderworpen is, word 4 Dierlijke genaemt,

IX. CaP. Van de Spieren.
«n de andere Natuerlijke \\ en van gelijken meyn ik ge
oorlort te wefen den Spier te verdeelen in Dierlijken „SiTfkr

De werkinge van de Spieren het zy Dierlijke, het
ïy Natuerlijke, word volbragt door de zelve werk-
tuygen. Dit verfchil is\'er maer tuffchen b.eyde, dat de
geellen (wiens invloed in alle werkinge der Spieren
noodweiidelijk verfocht word) tot de laetfte invloeyen
door eene nacuerlijke voortftootinge, daerby fomwij-
len komende een prikkeling der vefelen; maer tot de
eerfte door den wil oft bevel der ziele.

De meefte Spieren hebben eenen eygen oft voor \'t Waervandc
minft gedaent-ftellendennaem, te weten aen weynige
toebehoorende, en word genomen., _ naeine^n"

I- Van haere Af-beeldinge. Gelijk den vierkantigen
^\'ryhoeklgenronden, i fpiißvyfen Spier.

3- Van \'t deel, daer fy by-liggen. Gelijk de Borfl-
Jpier, kleyne Ellepyps-fpier , den Elleboogs-fpier en veei
Qieer.

Van de Vlaetfinge : gelijk den uyPmendigen , in-^
^\'endigen, hoogen, diepen ^c.

6. Van \'t deel het welk fy bewegen: gelijk den ^ ßok-
\'*^rrmgen, den 3 trekter-Sfier.

1\' Van de Bedieninge\', gelijk 4 den aers-kr auwer, den
\'^\'\'»-draeyer, den uyt-rekker, den hooger ^c.

O. Veel Spieren hebben eetien t\'famen-gevoegden
iiaem uyt twee van de boven by-gebragte genomen: te
Weten van de Af- heeldinge en Grootte. Gelijk den
i^ooten ronden, den kleynen ronden: van het deel daer fy
rl^\'ggen enplaetfinge. Gelijk J den inwendigen kleyne
Spier, « den uytwendigen kleyne Ellepyps Spier:
y diefgeiijken van meer andere: infgelijkx hebben fy
^\'kwils eenen t\'famen-gevoegden naem, wiens eerfte
^"el bedied den 7 pael, van den welken oft het deel
Waer in gehecht is het hoofd des Spiers, het ander den,

I pael tot den welken, oft liever in den welken , te
weten het deel, in het welk den fteert der zeiver ge-
plant word. Gelijk ^ den rink-fchildwyfen Spier ^ J den
prie-\'K-tong èpier ^c.

De voorbeelden van alle defe fal overvloedelijk
beichaffen de fefde Ferhmdelinge inverfcheydeCapitteis,
van de eerfte en tweede ook het -vyfde Capiitel van de
volgende FerhanleVmgewelke maer lichtelijk gele-
fen Zijnde, fal het voorfeyde gemaklijk verftaen wor-
den.

Ik meyne dat dit genoech in\'tgemeyn van de Spie-
y - ren gefeyd is, ik fal noch meer by-brengen op de voor-
feyde piaetfen. Eenige Spieren fai ik ook befchryven
handelende van de deelen tot de welke fy behooren..

Van het Vet, welk deel alleenjg overig is van de
enkele te voren op-getelde deelen , fald\'er gelegent-
heyd gegeven worden in het vierde Capittel van de twee-
de Ferhandelinge.

Hier worden vertoont eenige Vefelen ,
Vliefen, Vaten, Klieren en Spieren,
op dat hun maekfel, door \'t verftaen
van \'t volgende , kenbaer zy.

E Den uytwendigen rok om-
geßagen , op dat den in-
wendigen te voorfchy»
komt.

A Den vliefigen rok.
B Den vatachtigen.
C Den kderachtigen. \' •
D Den ffierachtigin.
E Denuytwendigenrok om*

I. Vertoont de Vefe-
len,

A ^e lang- worfige Fefelen.

^ ibrè iongitudinales.
I f\'^^^fi- Tranfverf.
J ^\' fihemfe. ObHquse.
O De rmg^wyfe. Gircula-
res.

£ De koekige. Angulares.
^ Deßatig-rings-\'ivyfe.Sm-

rales.
^\'g. 1. De Vliefen..

loop des watersi
a aalVatervaten door\'t mcht
? op ge/wollen , in de wel-
ke ider knoopken een be-
. fonder e klap -vlies betes-

h h De kleyne takxkens de
voorfeyde vaten beter ver-
ioonende : want den plaet-
fnyder die ontrent J^et eyn-
de te fijn gemaekt hadde.
lewxw&n.Nervi.
A Het uytwendig overtrek-

fanguifera.
B De zenuwe. Nervus.
c De uytleydende buys. Du-
ctus\' excretorius. Het
overig vertoont het licb-
aem des klier,
Fig. 10. Eenen enkelen

Spier. Mufculus.
A Het hoofd van den Spier
wiens vefelen verdeelt ver-
toont worden. Caput muf-
culi.

Gauda.
d e De hoeken voort-komen-
de uyt het tfamen-korner^
der Vefelen.
f De vefelkens. Fibrilise-
abc De bloed-vaten , dc
water-vaten en zenuwe*
Fig. II.- Eenen tTameii\'

verdeelt,
n/^ De inwendige pefe.
f g Twee ryen van vefelefi
gelijk als twee buyken uyt\'
makende.
Fig. I g.Eenen anderen t\'fa-,

lijkx verdeelt.
C C Het vlees van eeneA\'
buyk verdeelt, en verr^
van malkander en gefchey
den.

K hebbe gefeyd in de Voor - redeii
ontrent het eynde, dat de Ontleeders
gemeenlijk de op-fnydinge van\'t men-
ichen doode lichaem begonden vari
den Buyk, te weten op dat dus haefle-
, \'ijker wech genomen v/ordendemeeli

da"^nk onderhaevige deelen, en al is\'t faeken
den ^ "e \' ^^^aenmerkt wor-
dat fv u ^\'vers ; het is evenwel oorbaerlijk , Wdk oil®
ten n^T^i?^^^ "äe Zélve orde houden : te we- T,

InT\'^ fiiydingè fouden fchikken en voegen,
bende K ^^ Verhandelinge dan af gehandelt heb-
in Ver^u \'k oordeele noodig te wefen , fal ik

vonden te h^!? openen , die eenige beroemen ge-
beginf ver^""\' ^^ ^^^\'^e men van de borft
Omleedinol. \'"Pf \' minften voor de al-gemeene
■ÏC verfnnnf„"k men van fin is alleenlijk

Wat den " Den Buyk dan, gelijk ik gefeyd hebbe in de Voor-
buyk is. reden , is een holligheid van i het Middelnft tot het o»-\'
derße van den romp //Vi\'^mj,de welke eyndigt achter
ontrent het begin van ^ het fleert been, van voren on-
trent het eynde van 3 het fchamel-been: maer des zelfs
verfcheyde deelingen en onder-deelingen en haerebe-
fonderé eygen naemen fiet in de Foor-reden ontrent het
midden.

Op dat men een goede inbeeldïnge maken van den
Buyk en Borft, mag men het menfchen Lichaem aen-
merken van de keel tot het onderfte van den romp »
gelijk een tonne,met een af-fchudfel,nament!ijk het
middelrift, verdeelt in twee deelen, waer van het
onderfte en ruymfte den Buyk, het bovenfte de Borß
uytmaekt. Maer om dat haere kennifTe eenigfins hangt
van de kenniffe van het Middelrift , kan de befchry-
vinge van dit laetft gefien worden in het FIL Capitt,
van de derde Ferha-ndelinge,

Het voorfte Schudfel vanden Buyk is by na geheel
facht en vry van beenen; om dat het door geduerigè
op-fpanninge en inkrimpinge over-hand moet bewo-
gen worden. Het achterfte is voor\'t meefte deel bee-
nig, op dat het lichaem niet te hoop valle. De zyde-
lijke zijn beeniger als het voorfte , en minder beenig
als het achterfte.

Maer op dat men eenvolmaekter inbeeldinge heeft
van de deelen des Buyks, moet\'er agt genomen wor-
den op de onderfcheydinge der deelen van den romp
des menfchen lichaems in begrypende en s begreepen.
deeien*.^" De begrypende deelen zijn die, de welke met hunne
mede-makkers maken een oft meer ^ bekende holligheden
oft buyken. En wat een bekende holligheyd oft buyk
is kan gevonden worden m de inleydinge ontrent het
begin.

De begreepen deelen zijn die, de welke in eenige -vaß
de dry bekende holligheden worden befloten : alfoo is het
7 hryn oft herflenen een begrepen deel ten opfichte
van de bovenfte holligheyd , het herte en longe ten
opficht van de middenfte, &c.

ï Diaphragma. 2 Os facrum. 3 Os ftibls. 4 Partes eontinenteS\'
\'% Panes (omtntif. 6 Vmtres fmoß, 7 Cmbrm»

mej opficht genomen , foo dat het deel he/J
pende genaemt word h?t ^ j f f begry- e^^ ander

nen van JfkTr® holligheyd uyt-maken :gtWf^i de bee- S^ypende,
"\'bben en fnm i, van de bovenfte, de

" ^^gi\'ypende deelen van den Buyk liggen neev^e«
^ijn yoov>fZlT geplaetft f en H^fcnio

Van achter i deel Spieren : by de welke komt
J\'et- been en ? \' ""der «het heyligh oft
^-tf\' • van bove?/\' heupen-

pens-fak oft buyk-vlies het gene de geheele holligheyd
des buyks van alle kanten en onxïiiddelijk bekleed.

De begrepen deelen des Buyks zijn menigvuldig :
De bcgrepë te weten 3 de Maeg, 4de Lever met J de Gal-blaefe,
deei^ea des g ^^ j^jj^g ^ Al-vlees , 8het Darm-fcheel, «dé
\' Darmen, 1° de Nieren^ " de Pis-pypen, de Pis-
i3iaefe_, de inwendige Teel-deelen, en andere tor
de vorige deelen eeniglins behoorende.

De uytwendige Teel-deelen zijn eygentlijk geene
deelen des Buyks : konnep nochtans onder de zelve
gerekent worden , qm dat het als aenhangfels van
Hen Buyk zijn.

Daer zijn ook rioch eenige van de voornoemde dee-
len te weten de Nieren, Pis-pypen en Blaefe, welke
in twyffeling können gebragt worden oft fy begrepen
deelen van den Buyk zijn ; om diefwille dat fy lig-
gen tufTchen de verdobbelinge van den Pens-fak , oft
van het vlies, met het welk het hol van den buyk
onmiddeiijk bekleed is; en vervolgens ftrengelijk ge-
fproken , zijn fy in de holte van den Buyk niet :
maer defe moeylijkheyd is van geen oft feker kleyn
belang : overfulkx die over-ftappende fpreke ik rnet
de andere.

Efenige feggen dat men uyt de af-beeldinge en groot-
te van den Buyk kan kennen den aert enverftand van
den menfch , en befonderlijk uyt den kleynen Buyk
fijne fcherpfinnigheyd : waer van ik geen ander reden
fien , als dat den kleynen Buyk beduyd dat\'er geene 1
groote vettigheyd is , noch dat de inwendige deelen
fèer, uytgefet zijn; en vervolgens dat dien menfch fo-
berlijk leeft, het welk veel doet tot eene volmaekter
kragt der ziele. Want de fpijfe het lichaembefwaren-
de befwaert ook t\'fameti dè ziele ; al is \'t dat men
pok\' wel teere en magere gulfigaerts vind.

Voorders wat aengaet de voorfeyde giffinge , is \'t
dat den Buyk qualijk fchynt g^vormt te weien, by

1 Os p.uh!s. 2 Ventoticwa. 3 Ventricuins. 4. Hepar. 5 Vcficwla,
fcilis, 6 Lien. 7 Pancreas. 8 Mefir.terium, 9 InteflinA, 10 \'I{c!ies,
|i Vreüres, ïz Vefica arinaria. Partes genitMes.

d felJr\'if r^> ï"«« wordm
fnnnrß \' ^yte voren komen, gewoonlijkge-
toont. Beginnende van de Opper-huyd als het uyterfte
an ajie ; fop fal ik van gelijken de befchryvinge der
«eeien door de befchryvinge van de Opper-huyd begin-

Buvk ^^ "ytwendige oft begrypende deelen des
beerep aenftons tot de inwendige en

yuorven menfch, oftanderfins aen de verrottingot
oemorpen: maer dit , om dat het zeldfaem gebeurt,
"ïoet tot geenen algemeenen regel gebragt worden.

ZeheelT \' ongemelig , de 2 Huyd en vervolgens het
P\'i I eri^ uytwendelyk bekleedende. a.

fichtfaaer , word nochtans van de on-
lelve 1 • k onderfcheyden, \'t en zy van de

J^^aer de opDer 1 i ^\'«^hten, die van het hert uytwaerts woed.
Waer uvt bchaems voort-gedreven zijn:

de Opper-huyd en Huyd neerfettende , de zelve van
Blaer-mae- een doen vi^ijken. Voorder voor foo veel fy blyven
Sn hoe oppervlakte van de Huyd, prikkelen fy met

iiie weijcen. geduenge beweginge de mondekens van fijne va-
ten, en verwekken alfoo overvloedelijk den toevloed
van de weyachtige vochten, welke met gelijk geweld
door de Opper-huyd niet konnende uytdampen, ver-
wekken door\'t oplichten en \'t fcheyden der zelve van
de onderliggende Huyd, gemeenlijk blaeren: maer om
dat in de aflyvige den loop der vochten ophoud, is \'t
ook zelden dat de af-fcheydinge der Opperhuyd in die
gefchied.

, Waer uyt de Oft nu de Opper-huyd uyt vefelen op een feker orde
geweven is: oft eerder voortkomt uyt een flymige ftof-
fe van de onderliggende deelen uyt-dampende en door
^e perfinge van de omliggende lichaemen tegen-ge-
houden > word met recht getwijffelt.

Het eerfte fchynt wel gclijkvormiger te wefen aen
de Wetten der Natuere, de welke fy gebruykt in de
op-bouwinge der andere deelen. Het laetfte fchynt te
bewijfen de vaerdige herftellinge van de zelve Opper-
huyd , door de welke in de Huyd-fiekten een groot
deel vande Opper-huyd weg-genomen zijnde op kor-
ten tijd herftelt word. Want dit fchynt op de eerfte
manier befwaerlijk te konnen gefchieden,; maer lich-
telijk op de laetfte ; gemerkt dat niet feer ongelijk
voorval fich dageiijkx vertoont in de pap en andere fly-
mige af-fiedfels; op de welke van \'t vuer genomen
zijnde feer haeftelijk een velleken waft, naer het gene
van de noch warme ftoffe gefcheyden zijnde , aen-
ftons w\'eder een ander van de zelve foorte volgt.

^ate gaten. I^e Opper-huyd word doorboort met veele gaten met
de doorgangen der Huyd geheelijk over-een-komende.
Nochtans laet fy haer aenfien oft fy vafter dan de Huyd
waere; maer om haere dunnigheyd en vervolgens om
de rechtheyd 4er fweet-gatjens oft pori doorfchy-
nende.

fïecfi geea De finnen ontdekken geene vaten die de Opper-huyd
doorkruypen: noch daer blykt geene reden van-haere
noodfaeklijkheyd: want gemerkt dat fyfeer dun is en
op de mondekens der vaten geftelt, kan fy lichtelijk
yyc 4e ^elve ontfangen, het gene haer noodig is.

Het gebruyk van de Oppei-liVd isf ten eerftenXSuyTvl
nuydvanonheyl te beschermen: want mits fy gek el on-de oppet-
gevoeligis,wederftaet fy ook gemakkelijk deneerften
aen val van de werkende faeken. Hier uyt komt het dat
ae Huyd van de Opper-huyd door ongeval ontbloot
^,\'inae, men noch een rauwe lucht, noch den gewoon-
jjken toegang tot het vuer kan verdragen. Daer naer
\'\'\'^ondekem der vaten van de Huyd te jLuyten: want dit
celleken af-getrokken zijnde, fweeten de weyachtige
■mochten niet fonder ongemak geduerig door de Huyd.

het oveng van^tlichaem by na ge-lT^^^^""^^
len\\ p^g j ^^^ ■voornaemfte werktuyg van\'\'tgevoe-

vn?J S\'^^even van witachtige vefelen , de welke
dSenl de peefe.! van de onderliggende SaVk,-

^eelen voortkomen. Hier by komen ontelbaerftakx- L vaten
S Aders cn Slag-aders, befonder-

JK van de keel-arm,mamme, lende, voorbuvk.fchen-
In H ^"^\'\'^^"-"bbige vaten af-dalende. \'
veelea^ ^»^ytenfte oppervlakte van de Huyd worden Voren\'oft
de HnvH^^\'^" ^^^^^ üreepen gefien,befonderlijk daer ftreepen.
Word ^ ^^ ^"ygi^ge der deelen veel gerim.pelt
ruffg^\'j veele plaetfen maer meell op den

mX^n"ii, den arm ontrent i de voorhand
ftende^i ƒ hoekig door-kruylTen, en\'t mee-
de Daim tulfchen haer begrypen. Itl

Voeten > hands ( miffchien ook in de planken der
ven nfr ondetfte deel der vingers zijn fulke groe-
den.tdwS? by een gefchikt en\'wor-

tuflchen-vlaktens onder malkanderen. Het voorfeyde kan
ider, oft in fijn eygen, oft in eens anders Huydgemakkelykfien-
Gaten van Huyd is doorboord met menigvuldige gaten, van

de huyd. de welke eenige grooter zijn en vân fich zelven figt-
baer; gelijk vandeoogen, neus &c. andere kleynder
fweet-gatjens oft pori door den band genaemt, welke
befi gemerkt worden in de fweetendç : want is \'t dat
het vocht de Huyd befproedende teenemael afgevaegt
^ word , fieîmèn aenfions van de onderliggende Huyd

ontelbaere droppelen uytbortelen het nieuv»? fweet mae-
kende, welke foo veel fweet-gatjens oft poros-ver-
toonen.

Sweet-gat- Defe gatjens oft pori feggen fommige Ontleedeh
iweedtiievc door hulp vaneen vergroot-glas oft Mi-

^ crofcopium bevonden te worden ; te weten grootere
uyt de welke \'t meefiendeel de hayrkens opryfen, en
worden m.et tuffchen - vlaktens van beyde zyden van
ider der Hufd-rimpelen op evenwydige ryen gefchikt;
en kleyndere, die de voorgaende in getal feer overtreffen-
de alle de vlaktens van de andere open gelaeten met
menige flipkens doorbooren.
De hnyds Stenonius aenmerkt ook dat onder ider gatjen oft
Mictkens. porus kUerken ligt, uyt het welk opffaethetfweet-
buysken eyndigende inde uytwendige oppervlakte des
Huyds. Daer-en-boven hx^ngiMalptgins Klier^
een Slagader en een by welke ontwyftelijk een

ader moet wefen , volgens het gene ik gefeyd hebbe
van de Klieren in het fevenfte Capittel van de vorige
Verhandeling, De voorfeyde klierkens zijn dienflig
tot af-kleynfinge van het wyachtig vocht tot bevoch-
ting van de Huyd en Opper-huyd.
Eet fweet. Dit vocht door by - kominge van een ongemeene
oorfaek, dit vocht c^ervloedelijkeruytbortelende word
Sweet genztmi: anders is \'t gewoon ongevoelig uyt
te dampen : waer van het komt dat eenig deel des
lichaems te voren wel gedekt zijnde en fchieiijk in
eenen grooten koiiw gefl:elt de Huyd eerft glad en
facht, aenftons feer rouw en oneffen word, niet on-
gelijk aen \'t vel van een gepluymde Ganfe , na-
mentlijk door het geheel ontdekte deel de puyskens
oft heuvelkens fich opwerpende; en dit daerom, om
dat het vocht te voren in de gedaente van eenen damp

oppervlakte des Huyds tegen-gehouden word. ^
In t buytenfte deel des Hayls, de Opper-huyd afge-

fegg n van den voorfeyden Malpigius een netachtig,li-
alS.-iV H i^^P\'gV\'il\'i\'g\'^ gatjens fehuylen niet
en h* ^^"-^^de fweet- buyskens , maer daer-
en-boven oy na ontelbaere fpitfige tepelkens , die hy
% zenuwe-deelkens en geheelijk het eygen tuy/- \'

tuftuf" A^ïverfcheyde plaetfen eenig verfchil
^^ hardigheyd en fachtheyd van dl Huyd:
^üchugheyd en vaftheyd; want fy is fachter <|n luchti- \' .
harder • \'/^"^^ht, in ^ de roede, en \'t 3 borfeken,
de ovpr" j en planken der voeten: in

de bovpn k fu ^^ onderliggende deelen gehecht door Aenhcck-
kens - n^. ^^^en, en eenige feer fijne vefel- ting.

\'^enkleef! J/T^^yo^t\'^ent 4 de witte ftreep wat vafter
der h-nH ■^Vlaer m,de planken der voeten en palmen
fcheurïna" ^^ nauwlijkx fonder merkelijke ver-
^\'aft aen h f f ^^^^^^ gefcheyden. Sy waft ook feer
heel aenlich J des voorhoofds en by na van \'t ge-
f^orfaeke vZ \'a \'ippen ter

\' te feer uytgebreyd oft ingetrokken zijnde worden die
deelen noodfaeklijk gefchend. Ten derden op fijnets
tyd den uytgang te genen aen de uytwerpfels. Ten vier-
den de vattmge te heipenrVtn vijfden het werktuyg te zijn
\'van\'\'t-Gevoel, het welk aen haer veei volmaekter toe-
komt als aen de Vliefen, van de welke ik hebbe ge-
handelt in V III. Capittel van de voorgaende Ferhande-^
linge ;. ik fegge veel volmaektelijker , gemerkt men
door de vliefen nauwlijkx onderfcheyden facht van \'r
harde, het vloeybaer van\'t vafte &c.
Nae\\eUs. knoop ontrent het midden van den Buyk uyt-

fig. I. \' wendelijk lichtbaer L word denNaevelgememt, en is
een lijkteeken van de t\'famen-groeyingc van de Huyd
met het vleefachtig vlies en bloed-vaten, de welke van
\'t lichaem der vrucht door defen weg tot de moeder-
hoek uytgerekt, en naer het baeren aldaer aenftons
afgefneden worden. Maer van defe vaten faltnen meer-
der fpreken in verfcheyde Capit. van de achtjls Verhand..

HEt Vet is een witte ftoffe, fmeerig, ongevoelig, i»
teere vlieskens vergadert, om de deelen te verwarmen,
enflihberig te maeken, gefchikt. C Fig. I\'.

De Konft-befchryvers maeken dit onderfcheyd tuf-
fchen Vet en Ruet , dat het Vet week en luchtig is\'
lichtelijk door de warmte fmelt, cn ongeerne (tolt •
maer dat het Ruetftyver en harder is, ongeerne fmelt
en vaerdig ftolt. Ondertuffchen befchryven fy het Vet
gemynlijk op fulke manier dat het onder fich het Ruet
begrypt: vervolgens om de verwarring te vermeyden,
kan het Vet naer hunnen fin verdeelt worden in nauv>
gefeyd Vet en Ruet.

In den menfch word befonderlijk nauw gefeyd Vet
gevonden, nauwlijkx eygentlijk Ruet, al is\'t dat het
Vet in fommige deelen feer na het Ruet gelijkt, ge-
lijk gefchied in het uytwendig omwindfel der Nieren.
In de gemefte OfiTen en Schaepen , is\'er in tegendeel
veel Ruet, weynig nauw gefeyd Vet.

^ "<-naems loo mwendige als uytwendige; maer vet word
jneeu onmiddelijk onder de huyd, alwaer hetmetfij-
feor \' ^y ^en ni^nfch mager is, een

de hn5 uytmaekt. Het welk fich fooverre als
«nSLTI;"\'\'\'\'^ deroog^fchelen, roede

kenc Lr\'ï^^u- ^^^^ is vergadert in verfcheyde vlief-Vet-borfc-
welke oft fquabbekens gemaekt, de

de^vSÏ\'M\'\'®!\'\'\'^\' deandere onderfteunt,wor.
^enerboom ft^\'f r «"gelijk aen

deelt aen?,; n "" ^^ P^\'S\'" veele takxkens ver-
ftkens oftlfK\' ayterftendevoorfeydevliefigebor-
f^^Sn i.fdit H hangen. Overfikx is \'tVaer-

IF. Cap. Van het Vét.
n.VERHAKDi j^gyjjg nochtans dat dit op fekeren fin waer is; want
het is ongelooflijk dat foo groote menigte van dikke
(toffe foo haefl foude verdwynen; maer men moet eer-
der denken , dat die voor een groot deel wéder in-
genomen zijnde door de Aders , aen het omloopen.
weder geraekt. Het welk gefchiedende , fal fy voor-
ders door de geduerige beweging des bloeds een ander
wefen aentrekken, en foodanig verandert worden,
dat andere deelkens bequaem gemaekt worden tot
voedfel van het vlees , andere tot voedfel van de vlie-
fen, peefen oft andere deelen, ten minfipn met andere
deelkens van het bloed.

De inwendige deelen die lichtelijk met Vet befet
worden, zijn ^ het Net, 2 het Darjnfcheel, J de Dar-
men., en de uytwendige omwendfels der 4 Nieren.
Het wafl ook inwendelijk aen s den Pens-fak, « het
breedfte en opperde deel van\'t Herte &c.

Het Vet heeft fijne bloed-vaten van de felve Aders en
■ Slag-aders, van de welkeik in het voorgaende Capittel
gefeyd hebbe voort te komen de bloed-vaten van dé
Huyd.

Oft het Vet zenuwen heeft mag men twyffelen :
Want door fich, zeiven bemerkt zijnde heeft het ten
Ongevoelig, gee^ gevoelen,met devÜefen, geen oft wey-

nig: gelijk in de wonden fijne uytfnydinge, diefonder
fmerte g-fchied, ons leert. Men bevind wel ZeUuweit
die het Vet doorloopen, maer het blijkt niet genoech
oft die alle voort-trekken tot andere deelen, oft eenige
in het Vet eyndigen. Ondertiii\'chen is \'t waerfchyne-
lijkerdat ten minden de bloed-vaten van het Vet haere
Zenuwen hebben, de welke de geeften tot een krach-
tiger voortdryvinge des bloeds aenvoeren: noch dat de
vet-borfekens daer van niet geheelijk verfteken zijn.,
en defe met een kleyn gevoel begaeft zijn , w\'ant de
beweginge aen de zelve mede gedeelt, word foo ter
oorfaek van haere kleyne fpanninge ,^als om de groote
fachtigheyd van het Vet, haeft verfmacht.
Onderfoek Eenige van de hedendaegfche meynen dat fy in het
v«i de Vet--Vet bemerken eenige befondere vaten, door de welke
eo,. , fy feggen dat de flofï\'e van het Vet aengebragt word," eii

1 Omentum. 2 Mefenttrim, % Inteflinn^ 4 \'Rnes, j ^tritf.\'
tienmy é B(tfi4 (jrdif^

IV. Cap. Van hët Vet,
daerom noemen^y die Vet-vaten. Maer ik begryp niél"\'^\'\'\'\'\'^\'

als sL n^f nochtans niet bemerkt af te daelei
als Slag.aders. Is \'t dat fy feggp die vaten aen de
ö apders gehecht te v^^efen. Ik fegge dat het kleyne
^lag-aders zijn , de welke de ftoffe van de grootere
«ntfangen hebbende de zelve tot de deelen volren
Is t dat\'er by geval iemand fich inbeeld oft ingebeeld
^"\'ke vaten gefien heeft, ik beellmy in
Sn P "^drogen is, en dat hy voor de Vet-vaten ge-
het w^l a ^^^ervaten, oft de Slag-aders door bloed,
dapr!^^ • ^^ "^et de verachtige ftoffe vervult, en
Sn imnder rootvervig is, opgepropt.

fchevderTnyp^^\'^V^^ ^^ ^^^^ oliachtig, by de Stof- stofe van\',
üvt fiinelL , fwaevelachtig genaemt, als blykt
^^ietè^dk v^^^ ontftekingt,\' welke ftoffe in de

V« Jrll ^ ^^ groote oeffeninge des lichaems, geen
ve-d™? .""\'".\' "de , overvloedelijk

der7nltl fv ^\'^htelijker Vet worden : want min-
en VérdnS warmte belet eene grootere kokinge

tiet blykt ook dat de
beeften dnL " weynig gekookt is ; want is\'t dat de
mildel aetbeyd oft honger af-gemagert zijnde
op worden en ruften, foo bekomen fy

ILVsaHAHD. ^^f.^afemînge te beletten en de oHder - gelegen deelen tu
-verwannen ^ Ott evenwel tegen de kouw te befchermen.
T-ï> tweeden de zehe met Jijne jmeengheyd fltbbmg
waeken, en bequaemer tot de beweginge. Ten derden de
tujjchen-ruymtens ie vervullen en vervolgens een effen en
mo\\egeßalteiemaeken.\'Vca. \\\\Qxàtn geLjk een kujjmzij»
en befchermfel tegem de aen-ßooten en perjßngen. Ten -
vyfden voegter Malpigiusby foHten en anderefchef
pe deelkens gelijk eenen band in te binden.

1er volgt het vierde omwindfel des. lichaems, na-
mentlijk I het vleeftg Flies ,, by andere het fpier-
achtig Flies : en is een vlicfachtig deel liggende onder het
vet, het welk de huyd volgt , in eenige plaetfen fpierach-
tige vefelen aen-nemende , in andere alleenlijk een vlies
veriooKcnde 1.

In Aepen , honden , fchaepen en fommige andere
beerten volgt dit deel onmiddelijk de huyd, eti is veel
fpierachtiger als in den menfch, ^ n door middel van dit
bewegen d:- voorfeyde dieren hunne huyd en verjae-
gen ondertulfchen de vliegen. In den menfch heeft
het dikwils foo weynig vkes, dat het nauwlijkx ver-
dient vleefachtig oft fpierachtig gefeyd te worden :
want ter oorfaek van dit tuflchen-geweven vlees word
het vleefachtig oü fpierachtig^ genaemt.

Het word ook van eenige het vet Vlies genaemt ;
om dat her gelijk een gemeen fteunfel is aen hetwelk
de vet-b<5rlekens waflen , van de welke ik hebbe ge-
fproken in\'t voorgaende Capittel. Andere noëmenhaêr
het gemeene vlies der fpieren , om dat het onmidde-
lijk op de fpieren geplaetft zijnde aen de zelve dient
tot een algemeen omwindfel, foo gelijk aen ider fpier
in\'t befonder fijn naefte vlies. Sommige noch willen, dat
het Vet,vleeßg,en hetgemyn fpieren-vlies dry verfchey-
de vliefen zijn. Den twirt waer geflirt, waer\'t faeken,
het welk BanhoUnus fchryft,hel zelve bevondeii wird
te beftaen uyt vier verfcheyde vliefen. Maer dit loo-

^ r. Cap. Van het fviermhtk Vites. <Jf
Chenen veele Ontleeders noch BarthhUnus ïelf fchvnt
met te fprekeii uyt fijne eygen ondervind,nge. On-
dertuffchen ichynt het niet leer duyfterlijkSobbel
tL^!\' i^en het uyterilelapken het

omkng. flag-aders, aders en zenuwen van de naburi-
ge, meeft van die, de welke ik de huyd hebbe toe-

^ "ekl^dcn. Ten tweeden de vet-borfekens te onderftezt-
Van \' r vleefige deelen de plicht

Ctie ^ \'^\'\'^f^\'^^^^kinge waer te nemen en het ampt van
zviirr hetwelk nochtans nauwlijkx, ten

^ Aer de algemeene omwindfels des lichaems,oft ni TAr\'EL-
\' Van begrypende deelen volgen de Spieren, Figuer i.

^erRaen ^ ^ö\'^den door de Spieren van den Bnyk Hoe ved
den ■ en , b^yk van voren beklee-des

^\'"y^\'van id ? gemeenlijk thien getelt, te weten
dodende 2!/ r \' ^^ welke zijn ^ den fcheam mder-
Pyrar-"J\' ; op-klimmende, 3 den rechten, Aden

en her^^^\'n \' dweerfen. De dry eerfte pae- Van .yaer
der vef 1 hebben hunne naemen van den ftreek Ii""ncnae~

($5 VÏ. Cap. Van de Spkren des Buj%s.
ïi.Yerhand. .^^gii^en oumiddelijk volgt de voorfeyde omwindfelsj
r/dpSi^r^\'^ is denfchems nedër-daelenden Spier., alfoo genaemt van
denftreek dervefelen dievaniiaeribegin naerhetvoor-
fte des buyks neder daelen.

Defen Spier is feer breed , en bekleed met fijnen
mede-makker den geheelen buyk en een deel van de
, borll : en word in de Tafel vertoont van den flinken kant
G H ï in ftjne natuerüjke gefielteni(fe , uyt-genomen het
vnderfie deel, het welk hier om-geflagen is , op dat den.
dweerfen gefien worde.

Hy neemt fijnen oorfpronk op de borft van de kor-
te oft valfe en van de laecfte waere ribben eer die in
het kraek-been eyndigen, en dat met verfcheyde be-
ginfels als tanden g , die tuflchen de tanden van den
grooten I faeg-wyfenfpier F vinger-wysin-gefchaekelt
\'zijn en ider in\'t befonder haere zenuv/e , en dikwils
ook ( is \'t niet altijd ) aders en flag-aders van de tuf-
fchen-plaetiinge der ribben ontfangen.

Men fegt ook dat hy fijn begin neemt van deuyt-
fteekfels van ^ der lenden-wervel-beenen , en on-
der van den boord des 3 darm~ beens, den welken fy

4 graet noemen : maer ik hebbe , naer dat ik twee
mael vervolgens hier op een onderfoek gedaen hadde,
bevonden , dat fijne laetfte oft achterfte vefelen van
boven geplant wirden in de onderfte ribbe , onder in
den boord van het darm-been, maer geen in de voor-
feyde uyt-fteekfels : fy wirden wel ter zyden gehecht
aen de pees van den onder-liggenden fpier, maer ik
heb niet konnen fien dat-fe van daer hunnen oor-
fpronk namen. Maer welk uyterfte het begin oft eyn-
de van defe vefelen is , fal onderfocht worden lager
in \'t onderfoek van hun gebruyk.

Het beginfel van defen Spier ( men mag ook veel
beginfels feggen ) is niet feer peefachtig ; maer wel
fijnen fteert HH denwelken voor\'tgrootfte deel eyn-
digt in de witte ftreep k k en voor een minder in het
s fchaeip-been : en dien zei ven fteert is door de ge-
heele lengde des buyks uyt-gefpreyd.

De witte ftreep oft linie is een plaets fonder vlees
die door de t\'famen-komfte van de peefen der Buyk-

ipieren, te weten van de fcheünfe en dweerfe, wit is,
\'i\'an hec fpits kraekebeen tot het fchaera-been door het
«lidden van den buyk loopende kk.

Sy heeft een breedde in eenen menfch van mïddel-
oaere lijfs grootte, boven den Navel van ontrent ee-
nen dweerfen vinger, onder den Navel is fyünalder:
ontrent het fchaem-been word fy nauwlijkx gefien,
tenzyde pyramidwijfe Spieren weg-genomenzijnde.
, Den buyk van den fchuyns nederdaelenden Spier
preyd fich uyt boven by na tot den rechten Spier: onder
nygeheeiijkpeefachtig, het welk nochtans niet blijkt
^en die hem maer lichtelijk befien , om dat den buyk
^anden onderliggende Spier, die aldaer feervleefig is
dit K , en daer uyt meyntmen lichtelijk ,

het fr ^"^heuns nederdaelenden Spier behoord,
Welk voor een dolinge moet aengenomcn worden,
den ^ u der peefe van defen Spier, daer fyover

^echten C van den welken hier naer fal gefproken „
worden ) naer de witte llreep loopen, zijn foo verwart g\'Jfl\'r
^« de peefige vefelen van den onderiiggenden Spier, verSL van
^tt op veele plaetfen defe twee peefen fonder groote defen sp.ier
icheunnge van maikanderen niet konnen gefcheyden i^fJe^efe-
^orden: befonderlijk in het bovenfte deel, al waer het
zijn.de aenftons de peefige vefelen
de Spieren te voorfchijn komen, ik hebbe
liik Spieren in de Plaete willen befchee-

aenfchouwers van beyde de Spieren eene
A^f inbeeldinge foude prenten,
ï^iet kaï? r^ dat het geheel achterfte deel in defeTafel
«f derd ^^ Worden, g«lijk ook niet van den fcheuns
deev\'.-,^^ , van den dweerfen, maer defe

^eji worden vertoont in de XXX. Tafel.
V a ^ JP^er is den fcheuns opklimmenden Den fchei,«#

de ireiieif • ^efekn eene gefteltemffe hebben, aenopklimmen-
ftrvdend • ^ van de vefelen der voorgaende tegen-
fich uvtilrkï^"^ ^\'"der boven-waers ilaer voren
fchaem h^n ^ «ytgenomen deonderfte ontrent het
"aeïiSigende "^h eerder nederdael en , en de
^.ijn Fn ver^ geheehjk dweers geplaetft

68 yi\' Caj). Van de Spieren des Mujh.
men fy allenxkens meer en meer opwaerts , namenf-
lijk hoe fy op een hooger plaets voortkomen. \'
. Maer hy word gefeyd opkliramende oft nederdaelend^
d^nspiM-e- Oplicht van het hoofd en fteert: want die het hoofd
fegt worlte boven heeft en den fteert onder word gefeyd te daelen^
klimmen oft cn dien welkers deelen op éen tegendeelige wyfe ge-
te daden. pi^etfUijn te klimmen.

\'Den fcheans opklimmenden Spier heeft fïjn begin
vleefig ( ik Ipreke met goed-gekeurde Konft-befchry-
vers) voor een grootrte deel van den boord van i hef
darm-been, maer meer biimewaérs als het begin van
den voorgaenden : voor een kieynder deel neemt hy
fijnen oorfpronk van eenen fterken band (\'ten zy de-
fen een deel van\'t begin waere ) den welken gehecht
word aen het hoofd van den dweerfen Spier: en ver-
volgens door middel van den zelven aen de ^ dweerfe
nytriekingen van de lende-wervel-beenen.
tenen, dub- Hy eyndigt in de witte ftreep met een breede pees,
, kicnfteeit. ^ ^^ Ontrent den rechten Spier verdobbeld word»
waer van het een deel op den gemelden rechten Spier,
het ander onder den zelven geplaetft word, foo dat
den rechten tufïchen die twee peefen gelijk als in een
fcheedé befloten is : maer defe twee deelen worden
wederom t\'famen-gevoegt in de witte ftreep: daer-en-
boven is defe verdqbbeUng niet in het onderfte deel J
maer begint dikwils^^feen weynig onder den Navel. Het
deel van den fteert van defen Spier klampt ook aen de
onderfte ribben, en is aldaer minderpeefachtig alson-*
trent de witte ftreep.

Nochtans is den fteert van den fcheuns opklimmen-
den Spier ( uytgenomen het voorfeyd deel het welk de
ribben aengrijpt) veel langer in het bovenfte deel ora
dat den buyk v hier verre gelegen is van den rechten
Spier, al is \'t dat dien daer breeder is. Onder word
den felven büyk uytgeftrekt by na tot aen den rechten
en is daer vry dik: vervolgens daer den fcheuns neder-
daelenden Spier op de zyde van den rechten dun is, en
feer peefachtig is den opklimmenden dik en vleefach-
tig en integendeel: namentlijk op dat het fchudfel vao
den buyk over al eene behoorlijke dikte bekome.

VI. Cap. Van de Spieren des Bnyh, 6p
öiKiccr van onder ais den nederdaelende van boven •
^aer deie ongelijkheyd word vergolden door den
aweerfen Spier die boven vleefachtiger is.

Nu volgt den rechten Spier welkers vefelen recht
volgens de lengde van\'t Uchaemnederdaelen ooo.

tiy heeft het een uyterfte op de borft, in i het borft-
öeen en in ^ dekraeke-beenen der ribben, ook eenig-
"ns in haere beenen, ten minften inde vijfde en fefde
Ort wel m een van beyde , van boven te tellen • het
ander word aen het fchaera-been gehecht. Welk nu
van defe moet geftelt worden voor het hoofd, emwelk
^ïen^" fleert, fal uyt de naervolgende redeninge

^leeftg deel, oft den Buykvan den rechten Spier
niet eenige witte ftreepen fondec
achrL f \' fy noemen 3 zenuw-

WiilT .^^^ydfels (beter peefachtige) en zijn dik-
den^IrV,\'\' \' fomwijlen vier, te weten als
h\'chV.^" midderbaerheyd lang is. In het

rgelcben waeren ook vier fulke af-fcheydfels; maer
et bov«^ie was feer onvolmaeki, feer fcheuns en
ÏSk "PPerfle van den Spier; .gelijk in de Figuer
offtw 7r ^^ Comtijds is\'er een

eeniffH^ ^^-i^^heydfcls onvolmackt, namentlijk maer
Voorfevr 7r doorfnydende; al is \'t dat da

Van fy\'^^.^^-icheydfels in den felven Spier het getal
fte af-fcheSri ook is hetboven-

vier vlPfTp u^"" af-fcheydfels zijn, en vervolgens
buyklnS^\'g?. \' fullend\'er ook vier Spier-

de Spieren n u\' ^\'«"fvolgens naer hun feggen vier rech-
^net de ovèl^^ • g^-^^^^^nt zijnde

•jQ VI. Cap. Vande Spieren desBujh.
jI.Verband,^^^^^ , ralts de Zelfftandigheyd van die "ftreepen my
fchijnt peefachtig te wefen , en gelijk aen de peefen
\' • van veel andere Spieren. Is\'t faeken dat in der waer-
heyd defe deelen peefen zijn, gelijk ikoordeele, zijn-
der foo yeèl rechte Spieren als\'er vleefige deelen zijn:
oft ten minftènden zeiven rechten Spier, is\'t dat men.
maer een paer van de rechte ftelt te wefen, heeft foo
veel buyken als hy vleefige deelen heeft: welk laetfte
daeromibö vrernt niet fchijnt te wefen, omdat, ge-
lijk ik op een ander plaets gefeyd hebbe, men Spieren
vind met twee buyken, dry buyken &c. en op dat ik
de andere voor by gae, den Spier die i het kakebeen
nederdrukt , heeft in midden een deel veel peefachti-^
ger als die af-fcheydfels van den rechten Spier, cn twee
vleefige deelen veel meer verfcheyden.; en nochtalis
heeft niemand gefeyd dat dien Spier in een zyde dobbel
is, maer eenen alleen cn dien tweebuykig. Ik laete
daer-en-tuftc\'hen ider een fpreken gelijk hy begeert
want wy begrijpen geheelijk de zelve werkinge, het
zy dat\'er meer oft maer eenen rechten Spier is, die
foo veel buyken heeft &c.

Gemerkt nu dat het uyterfte van den Spier äen het
vaftfte deel gehecht wefende voor het hoofd van den
zeiven moetgehsuden worden, en dathet fchaem-beert
onder de hier aenmerkelijke deelen het vaftfte is, foo
Hun hoofd is \'t dat het hoofd van den onderften rechten Spier
m ^«erc. f- v/oigens dit gevoelen ) in het voorfeyd been geftelt
moet worden ; en den fteert in het eerfte zenuwachtig
sf-fcheydfel. Aengaende dentweeden Spier, gemerkt
dat beyde fijn eynde gehecht word in fulke af fcheyd-
fel, het een eynde fchijnt niet vafter te wefen als het
ander, in welk geval ik heb gefeyd, dat fy malkande-
ren füllen genaeken en dat het geoorlooft is beyde de pee-
fen van den Spier., hoofd en fteert te noemen. Maer den
bovenften rechten Spier fchijnt fijnen oorfpronk te
nemen op de borft , en hst eynde in het bovenfte af\'
fcheydfel.

Het fchijnt evenwel niet geheel onmogelijk dat hef
hoofd van den tweeden rechten Spier ( ik rekene van
onder ) is in het eerfte af-fcheydfel, en den fteert in

VI. Cap. Van de Spieren des Buyh. 71 „ xr
ge van den onderften Spier , het vleefeloos deel fterk
ppannen word , en vervolgens ten opficht van het
bovenfte vafter is.

Op de vierde plaets ftaet\'er te befchryven ^ den pyra- Den pyn-
»tid-vjyferi Spier foo gefeyd naer fijne gedaente , van «lid-wyfeR.
onder op den rechte*n"Spier geplaetft: nochtans om dat
ny leer kleyn is, noch aenftons gelijk den rechten te
St \' ^^^^ gewoonlijk eerft ondcr-

Den pyramid-wyfen Spier heeft fijnen oorfpronk van
^en bovenften en onderften boord van het fchaem-been
^et een vleefachtig en eenigfitis breed begin : en van
aer opklimmende word allenxkens enger,, tot dathy
dunne en by na ronde pees eyndigt : defe pees
iZf f\'^^b in de witte linie en ftrekt fich fomfijds

"gorden vertoont de algemeene omwindfels des
lichaems, en de mcefte Spieren van den Buyk.

H H Den Steer t boven in fijn na-
tmrlyke plaets , van onder
uyt dezelve.
I Een opening voor den door-
gang der fcheuten \'udn dm
Pens-fak, oft.ProcelTus pen-
toheiv

KK De witteJlreep.J^mha.\\h3.
l Den Navel. Umbilicus
M Den fcheuns nederdaelende

Spier voor een deel ontdekt.
N De algemeene omwindfels af-^
geroltjiet overige is op de rech-^
te zyde en ontrent het midden.
a Den Schuyns nederdaelende

^gerolt.
p ■ De algemeene omwindfels af-*
gerolt.,

3?\' Ue

Den rechten Spier oft hy ge-
dekt waere met dm fleert al-
leen van deüfcheuns cbklim-
mende,

ii Sijne peefackige af-fcheyd-
fels. Iiifcn\'ptiones tcndino-
fs. \' \' ■
r Het bcve-ßfie af-fcheydfelfeer

\'onvolmaekt.
s De pyramld-wyfe Spieren in
\'hun namerhjke plaetfe,. Muf-
culi pyramidales,
1 \'1\' De jchenten -van den Penf-
fak , die naer het fakxken
^aen^en de Spieren doorboor en.

V u Den fcheims opklimmsndcn
Spier in fijn natuerlyke plaets.
Óbliquè afcciidens.

De veranderlijkheyd van defe Spieren aengaende
haere grootte is feer aenmerkelijk : foo dat fy in ver-
fcheyde menfchen van by na de zelfde grootte en vro-
mlgheyd , fomv^^ijlen eens grooter oft kleynder zijn-
en daerfykleyadcr zijn, zijnookgemeenelijkderech-
t.e ontrent het fchaem-been grooter, gelijk tc fien
II\'I. Tafel s , en in tegendeel daer de pyramid-wijf^\'
grooter zijn, zijn de rechte ontrent het fcliaem-been
gewoonlijk kleynder , foo dat op die plaets een desl
ïv.tafel derzelvedoordepyramid-wijfegedekt\'worden; gelijk
Figueti, in de IV. Tafel Fig. i. h.

Noch is het^getal van die Spieren ook niet geheet
ftandvafiig. Want ondertnffchen is\'er maer eenen, ge-
lijk ik bevonden heb in\'t lichaem van eenen Soldaet,
het gene ik in \'t openbaer ontleed hebbe ontrent het
eynde van het jaer l yoó., en dien op den rechten kant
en nóch kleynder dan als fy gewoonlijk tweelig zijn»
^p befiaendp uyt vefelen meer naer de witte fi:reep hel-
lende, gelijk flaet in de vierde Figuer D.
Bcij dweer- Nu is\'er noch overig den dweerfen Spier., foo ge"
fespici. noemt om dat fijne vefelen naef de breede van\'t lic-
haeiï; uyt-Ioopen äs, defca is naer de gelïalte den on-

^^^ de Spieren des Bmks.
d f\'^lLT^ïf I denPens-fal/geplaetft, ae^"\'^^™
Vleeirjee looo^\'\'^\' "f vaü houd: fijn

deii,].\'\';", \'^^fonderlijk naer het bovenfte; itivven-
oaderliggenden Pens-fak gegroeyt.
ook den r^k^"^ ontrent de liefch doorboord,\' gelijk Doorboo.
dooraSo.\' opkümmenden, namentlijk tot den

maer \'o-^r u ^^^den daer naer weder niet vereenigt,
^een • onH ^^y^^^^de eyndigen in het fchaem-
doorboort ffgemeenlijk gefegt dat hy
beter \' \'^^^ke maniere van fpreken ik oordeele
ï^ieyu cpxiiiJr \' "^^^k van foo

defen weder hooger als in den daelenden , op dat al-
foo den doorgang geheel fcheuns toegae , en vervol-
gens den fcheut van den pens-fak met de befloten zaed-
vaten oft lyf-moeders banden niet geboogen moeten
worden, maer dat fy vol en vry van de onderfle dee-
\' len na buyten uyt-fakken. \'

Gelijk de voorfeyde openinge in de innerlijke Spie-
ren hooger is, foo is fy ook zydelijker ; om dat de
fcheuten van den pens-fak ook feer zydelijk af-ko-
me;j, gelijk men kan fien in de X. Tafel Fig. i. de
reden hier van fal ik gwen in het volgende Capittel
handelende van de \'zelve fcheuten.

Men feyd ook dat de voorfeyde Spieren doorboort
zijn in den navel,het gene nauwiijkx kan toe-geftaen
worden : want gemerkt dat die Spieren alle loopen
naer de witte ffreep , foo kan aen ider in den navel
maer onbreken gelijk een kleyn beetken, hebbende de
gedaente van eenen halven rink , over een komende
met de heiligt van den navel, welk beetken geen gat-
is , noch doorbooring; maer wel het t\'famen fielfel
van twee Spieren , foo op-klimmende als neder-dae-
lende en dweerfe , word van den navel in het peefig
deel waerlijk doorboord.
Be bloed- De Spieren van den Buyk ontfangen haere Slag-
wten. aders en aders boven van ^de mam-varen ontrent het
^ fpits knos-been van beyde de kanten te voorfchyn
komende p , onder van 3 de fcheydinge der vaten die
by het darm-been gefchied AOpperbuyks-vaien genaemt
Q, zydeiijk van de J tuffchen-ribbige , en\'tmeeft van
^ de lende-vaten t t.

Al is\'t faeken dat de grootfie takken van de mam-
ivaten voor\'t meeflendeel door de rechte, van de len-
de-vaten door de fchevmfe en dweerfe fich begeven ,
foo loopen hunne fcheuten nochtans wyd en breed ;
foodanig dat ideren Spier (miffchien moeten de fpitfe
oft pyramidael-wyfe uyt-genomen worden ) van ider
der voorfeyde vaten deelachtig is. Ja de takxkens van
het een vat met de takxkens van het ander vat van de
zelve foorte, worden met foo menige inmondinge
tTaemen gevoegt, dat ik in eenen hond (het was een

1 VaPa mamataria. 2 Cartilago cripforntis,
géfirifa.- i InmcofinUd. ë Lnmbarin. ,

VI. Cap. Vm de Spieren des Buyks. 7 f
maiineken) mffehen de mam-en,opper-buyks-aders
SbP ^an fulke t\'famen-voeginge getelt

Sy hebben zenuwen van de tuifchen^ribbige en len- Hunzenu-
f^app"^"^^" \' ■ \'^^oed-vaten vergefel-

Het gebruyk van de Spieren des Buyks is ■ ten eer- Het gebruyk
^^^Jpne zyden te maeken. Ten tweeden de ademinse
g^^^khjker te rnaeken , befondcrUjk de uyt-ademin^ S^y^
l^dinentijjlc do,or het ophouden van het ingewand des
en ^ ] ^P dat het minder van het middelrift afhange \'
bov^ ƒ fijne vrye beweginge niet belette. Daèr-en-
ribb^" " fchemis op-klimmende trekt eenighfins de
tot d^ "eerwaers,en vervolgens vloeyd richtelijk toe
gdJ^^r, ^^^euginge van de borft. Ten derden den vourt-
de ƒ "éigene figh m den buyk onthoud te bevoorderen
deZ vuyligheden , en ook in de baerende van

te onti f/® \'\'^a-gehoort^. Want als men tracht den buyk
houH \' \'befonderlijkals-we traegvan afgankzijn,
don/k \'ien fterk ingetrokken adem op, en alfoo
"fder-daeiende middelrift perfen wy het in-
"eder-waers; maer om dat het middelrift voor-
foud u is, en onderwaers feer nederfakt,

ren ^ ^"g^\'vaiid te feer gedreven worden naer vo-
aen ^^ \'welven tijd de Spieren des Buyks

het W ^ perfinge eenighfins wederftonden, en alfoo
daelen ^ genoodfaekt wirde nederwaers te

Welke ^^ oordeelen, gemerkt dat de wyfe, op de
^Vt-drvv ^ gefchied, nauwlijkx verfchilt van het
ö^f minrf\'^ ^^ vuyligheden , als volgens meerder

H\'erkin w ^^^ lichtelijk vatten , die de gemeene
^P\'eren , plaetfinge en beweginge van
het hn-^M O de plaetfinge, uyt-ftrekkingc,

J6 FL Cap. Fände Spieren des Bmks.
van het darm-been foo naer by taffchen geftelt zeilde.

Maer ik gtffe dat die Spieren eerder neerwaers trck-
keii het voorfte deel van den Buyk , op dat het ge-
makkelijker wyke aen de beweginge van het middel-
ritt: en eerder beletten dat in eene fterke inademing
de darmen en blaefe te feer en te vroeg gedrukt wor-
den.

Op dat het voorfeyde beter verftaen worde , moet
■men bemerken dat in fwaere poogingen, by voorbeeld
als men eenig fwaer gewigt wil op heflèu , dat men
den fterk ingetrokken adem ophouden , by na op die
maniere gelijk wy doen als men den buyk oft biaes
willen ontloftên ; foo nochtans dat defe drukkinge
foo feer niet komt achterwaers oft naer onder tce^en
vervolgens niet heeft de zelve uyt-werkinge. Ander-
fins volgt die uyt-w«rkinge wel, om dat door den
wil van de voorfeyde deelen te ontloffen de geeften
overvloediger naer de t\'fmaen-trekkende vefelen heen
gelchikt worden ; maer ook ten deele om dat het in-
gewand van den J3üyk meer onderv^raers en naer ach-
ter deynft : maer in de fwaere poogingen, waer van
ik te voren hebbe gefproken , wyken fy m.eer voor-
waers; en tot dit laetfte fchynen de pyramidael-wvfe
fpieren te helpen, met het voorfte van den Buyk voór-
waers naer onder te trekken, op dat dus te gemakke-
lijker het ingewand daer naer toe-wyke m,et dat deel-
in te volgen.

Daer fchynt nocli een ander moeylijkheyd te\'we-
fen daer in , te weten dat het onderfte deel van den
fcheuns neder-daelende Spier, en vervolgens voor
een deel fijnen fleert in het fchaem-been , het welk
onberoerlijk is , in-geplant word; daer men noch-
tans fegt dat den fteert t\'an den Spier geplant vt^ord
in het deel het welk moet bewogen worden : welke
reden mififchien Riolanus bewogeti heeft, gelijk Bar-
tholinus getuygt, om te gelooven dat het fchaem-beea
beroerlijk is. Sekerlijk de zelve réden heeft Lauren-
tius en Aquapendens bewogen , om dien zelven Spier
den fcheuns op-klimmeiiden te noemen , al oft fijn
hoofd waere in het fchaem-been als het vaftfte deel; en
het eynde in de ribben als beweeglijker, welke ver-
volgens hy neerwaers foude trekken,

VI. Cap. Fan de Spieren des Bmks. yj
Maerdemeeninge van Èolanus word genoechfaä

Snï/rf \'ZT/\'" ^baem-been woil geheel vaft
in l ? noch daer is ten minften geen beweginge

den R ^^^■^\'^ekkinge belet word , dat dit deel van
nie r^? neder-drukkinge van het ingewand

plaets ^lyt-bulte , en het zelve ingewand op die
fchvnfk^^ ^^ voorwaers fakke : en vervolgens
ik bovp?.""" hebben-ftrydig aen het gene

^^^\'Jd waer te wefen , dat het Den ftee«
deel van den Spier geplant word in het deel het £mt nfet
tüH » j®^ bewogen worden : noch dat dit zelve al- f^t^/d naer
^ \' \' h^yde de uyterften van fde^t-t

in fiir^^^^\'^val, dat den fteert van dk Spier
den Vulven naederttot het hoofd van

oft den fteert f i"®^ van den Spiejr foodanig is , dat
«aer toe h^t hoofd ; oft dat hy\'daer

II. ERHAMD. j^g^gj-^^aejemje Spier is de vaftigheyd van het fchaem-
been bet beletfel.
Tot het Maer terwylen ik dit fchryve yak\'er my eenige
fpringë hel- waerfchynlijkheyd in , dat den rechten Spier van den
pen eenige ßyy]^ boven de toe-gevoÊgde gebruyken , ook foude
\'/e "bSyk!" können mede-werken tot het fpringen, oft tot die be-
weginge door de welke het geheel lichaem recht om
hoog geheven word: want al is\'t dat het fchaem-been
volkomelijk en door fich zelven aenmerkt zijnde, een
vaft deel is , het fal evenwel konnen bewogen wor-
den met den t\'famen-hang van de andere beenen die
van eenen anderen kant bewogen worden en alfoo
de beweginge dit beeij t\'famen-trekkende helpen tot
de beweginge van den zelven t\'famen-hang : en fuik
byvallig gebruyk toe-geftaen zijnde aen den rechten
Spier , fal het zelve ook moeten toe-geftaen worden
voor het deel van den fcheuns neder-daelenden Spier,
het welk aen het fchaem-been gehecht is; want al is\'t
dat dit uyt krachte van de gefteltenÜTè van fijne vefe-
len zyd-waers trekt, nochtans in het voorgefteld voor-
val beyde de deelen t\'famen werkende, fullen de bee-
nen uyt kracht van die t\'famen-trekkinge gelijk als
recht\'om hoog bewogen worden.

De Algemeene omwindfels en fcheünfe Spie-
ren wech genomen zijnde komen de onderfte
Spieren, hunne bloed-vaten en eenige meer
inwendelijk gellelde deelen te voorfchijn.

FF De groote voorfle faeg-fpie-
ren oft mufculi ferrati ma-
jores antici ten deele ontdekt,
G6 De algemeene omwindfels,

ondervjaers om-geflaegen.
H Den piramidaelwyfen Spier
oft mufculus pyramidalis op
denßiiiken kant geheelijk ont-\'
hloot die hier den rechten
Spilt

Fig.

A B c t) De algemene omwind-
fels, gelijk in de eerjie Figuer
van de voorgaende Tafel.

E E X)e t-wee borft-Spieren voor
een deel ontdekt,. alwaer de
uyt-fpruytfels e e in de voor-
gaende Tafel aen - geteekent
niet gevonden werSn.\'

^ -Dê« piramidaelzvyfen Spier
°P den rechten kant eens deels
gedekt van den rechten Spier
tendeeleom-geflaegen

fckeuten oft proceffils
-^^n den Pens-fak oft perito-
«eum van de flinke z.yde ,
T^an d& rechte wech ve-
\'ïomen k.

V u X Den Pens-fak in V mid-
den van den Buyk , en op den
rechten kant voor een groot

u De plaetfe daer de darmen
. door-fchi) nen ./, om, datfy van
ónder met het net niet over-
dekt worden.

Het net-wyfe lichaem van
Malpigim tweemael groo-»
ter als fijne natueriijke
grootte.

_Fig. i. Eenen hoop van te-
peiwyfe uyt-fpmytfelkens
van de huyd de natuerlij-^
kc grootte tweemael over-
treffende.

Fig. 4. Het onderfte deel van
den Buyk op den welken
maer eenen piramidaei-
%yyfcn Spier te vinden was,

E Spieren des Buyks wech genomen zijnde komf
— den I Pens-fak te voorfchijn, den weiken is eeri
dun en facht vlies lichtelyk uythreydfaem alle de begref^^
deelen van den Buyk \'hekleedendeB toont een deel v3lJ
den Pens-falc aen buyten lijnenatuérlrjkegeftalte, c een
deel in fijne natuerüjke geftalte. Daer word ook een
merkelijk deéi gefien in fijne natuerüjke geftaltein»^-
IV. Tafel Fig. i. lètt. vu...

Sijne gedaente, gelijk hy gewoorihjk gefpanneniSj
is ey-rond oft ovael: want hy is \'foo langenfoobreed
als den Buyk.

Het is over al dobbel, maer opènbaerder van
Navel tot aen het fchaem-been, meell inde VrouweOV
in de welke hy ook dikker is op dat hy tot de dracb^
van de vrücht bequaemlijk foude uytgefet worden.

Sijne buytenfte oppervlakte is Êen weynig rauw e®
yefèlig, om de t\'famen-hechting met de Spieren: ^^
inwendige is glad en met een fmeerig vocht bedauvi\'tj\'
op dat de beweginge\'der darmen aldaer gemakkelijk^\'\'
foude toegaen.

Hy woird van voor gehecht aen de fpieren des Buyks\'
boven aen ^ het middelrift, o.nder aen j het fchaem-
been 4 heupen-been ter zyden aen het darm-been,
achter aen 5 het heylig oft lliet-been en s lende-v^^^r-
velbeenen befonderlijk aen het eerfie en derde,
waer men ook meynt dat hy fijnen oorfprong neemt-
Boven, daer hy aen het middelrift vallis, wordhf
doorboort door 7 den llok-darm, ® holle-ader, en ^
de zenuwen van het dwaelende paer, onder door 1° der»
rechten oft Endel-darm, en " de fcheede van de lijf
moeder, en ten minften een van de twee velleken^\'
door dc fchaft oft Uretra\', van voor in devrqchtdoof
de Navelvaten; de wéike gemerkt dat fy naer de
geboorte uytdroogen en feer verdunt worden, en

ï Peritmeum. 2 DUphragma. 3 Os pubis.. 4 Os ilhm. S
fr»»-/. 6 Vmehra litmbares. 7 OEfiphagus. 8 Vena cava. 9\'
paris vagi. lö Jnteftimm retiim, ll\' Vagina men\', 13 ¥41* f"\'"^\'
■ikitlia. . \'

velleken heeft onder twee fchetiten Scheuten
fakyi\'^n\'^ de mans linkende in 4 het oft

band^-, V- 1^aed-vaten, in de vrouwen de ronde
ken wJh ri^ ^Jf-moeder befluytende. In het fakx-
^-\'yreklooten^vHS\'^^\'^\'^ ^ hetfciieed-

deelen r u ^^beuns naer voren af, fulkxdoordetet zvdea
bun Kp-r;^ "^ffl^ytenverheyft zijnde, de welke van

dat fvv,^"/^ Zaed-aders en Slag-aders in de mans, op
been WLt f klimmen boven het fchaeni-

Waers ttefi j ^^>§eboogen worden, en recht voor-
focht des hl booginge denvryendoor-

dat de v^orflfr\'S ^wde verhindert worden: maer mits
^■ens zydeliikl« Jaeren oorfprong allenx-

In het maekfel van de voornoemde fcheuten fteekt
nyt de wonderlijke voorlinnigheyd van den Schepper.
Want in de honden zijnfe als enkele vliefige buyfen
xnet eene groote openingegaependeindehoUevanden
Bnyk^eenen redelijken grooten priem inlaetende: maer
in de menfchen is\'er geene openinge vindbaer ; om
dat deZaed-aders en Slag-aders van hunnen oorfprong
tuflchen de verdobbeling van den Pens-fak door-trek-
ken , en de fcheuten zelfs worden gemaekt alleen uyt
het buytenlle velleken, en het binnenfte word geplaetft
op hunne openingen, het welk aldaer ook dik en vaft is.

Daer-en-boven zijn de fcheuten in den hond van
binnen heel vry, foo dat den wind aenftons de zelve
doof-vliegt foo-feopgeblafen worden: in den menfch
hebben fy inwendig veel vliefige af-fcheydfels, die de
zaed-vaten onder malkanderen en aen de kanten vau
de fcheuten vaft binden, foo dat\'er nauwlijkx eenige
holte is bequaem om wind te behouden, \'t en zy die
door verwyderinge oft af-fcheydinge tegen de natuere
gejiiaekt worde.

En geheel dit konftig werk in den menfch is daer
heen gefchikt, op dat hy om een geringe oorfaeke niet
foude vervallen in een ^ liefch- oft\'2. borfe-breuk ;
dat is , op dat de darmen oft net niet lichtelijk fou-
de fakken in de voorfeyde fcheuten. Want de dar-
men dryven daer ontrent en worden van deu
Pens-fak tegen gehouden : vervolgens mits dat veele
menfchen feer dikwils;rccht over end ftaen,en dat fy
om hunnen handel te dryven dikwils eene fterke in-
ademinge moeten gebruyken , foude lichtelijk door
eene krachtige voort-dryvinge vande darmendevoor-
noemde fcheuten uytgefet worden, waer \'t faeken fv
foo gelijk in de honden open ftonden paer de holti^
van den Buyk en van binnen heel vry en los waeren;
lichtelijk fcg ik fouden fy uytgefet worden , en dat
noch foo verre, dat fy haeft fouden bequaem wefen
van de darmen te ontfangen, welke aldaer hetduntte
zijn en dikwils heel ydei, vervolgens van kleyne ruym- \'
te. Nu dat dit voorficht grootelijkx noodig\'is, word
vaft geftelt uyt het gevolg, want defe niet tegenftaende

gevacrïiite en "" andere naburige pLtS , Een ..de.
^\'^hieden-T GiKwub üoodelijlve breuken ge-

=iders vnn f op die plaets daer de aders en flL. ^^
km naer Z H ontrent ^ het darm-been üt

«"ten wa. en lÏT ^po-^feyden darm geheelijk ge-
^^^liUZn^"\' ellendelijk ftir^naer dat\'hy
ten litile? de vnv- had uyt-geworpen,

X^llen i \'er nW ^K" verwonderen is in beydedevoor-
^^^^ij\'^ va^bSukv^^^^iSeweea, het gene eenigen

van\'flag-aders bo- vaten v>aa
^ de onnfI f\'^ \' middelrifts-vaten , van onder d=n p««-
takxkens vaf/^ ^\'^"ylige vaten , ook eenige \'

ïlVerhakd. yJj.Yoigens den zeiven gebroken oft te feer uyt-gefet
zijnde, vallen defe lichtelijk uyt hunne plaetfe:. 1 en
tvveeden de Spieren des Buyks te onderfteunen , aljoo
/famen tot de uyt-dryvinge der -vUyhgheden te helpeni^c.
Ten derden de feheuten van fich voort te brengen, en m
dc mans de eygen i rokken der bollen. Jade gemeene mey- ■
ninge is , dat van den Pens-fak voort-komt het vljes
van de Lever, den uyfwenaigen rok van de maeg , dar- .
raen, ^c.

En Pens-fak geopent zijnde, moeten wy nu de
begrepen deelen des Buyks, foo veel het moge-
lijk is in haere natueriijke plaetfinge befchouwen, en
daer naer ider in \'t befonder vpat nauwkeuriger aen-

In\'t wech-nemen van den Pens-fak moet\'eromfich-
telijk voort-gegaen worden, op dat die deelen behou-
den worden , de welke in de vrucht en vers geba-
ren de navel-vaten genaemt worden, en znn de Navel-
ader I, twee navel-Slag-aders G G , en den Blaes-hand, by
fomm\'ige Water-vat F , welkers dry eerden naer de
geboorte haeftelijk toe-heelen en veranderen in eenen
band : maer den Blaes-band is in den menfch noeyt

^^Onder de begrepen deelen van den Buyk maeken
l>e Darmen, de Darmen O P P een groot beüag : defe leggen voor
een groot deel onder 2 het NetKKX, het welk van
de bovenfte deelen af-komende op de darmen geplaetlt
word , verborgen. Het Net wech-g^omen zijnde ,
worden de darmen bloot aen 3 het Darm-fcheel gf
bonden en verfcheydelijk ineen gedraeyt, gefien : bo-
ven de dikke o, onder de dunne pp, he^ grootfte deex

de dikke worden onderwaers nauwlijkx gefien t e^^
zy de dunne verfchoven worden. ^^^^

VIII, Cap .Befch. van eeniae deelen desBmks. 8 f „ „
IiWen (linken Onder-buyk onmiddelijk o4der het

middelrift IS Maeg geplaetft l; defe nochtans De Maeg.
ydel en de borft-holligheyd gefloten zijnde, fal nauw-
i\'jks te voorfchijn komen, ten zy die door de konft,
geiijk ik aenftons van de lever feggen fal , ten toon
geiteli word.

. Op den flinken kant van de Maeg legt 4 de Milt m, Milt,
^"■e geheelijk , ten zyfe boven maete groot is , onder
net^mtddelrift en de begrepen deelen van de borft-hol-
n H ^D verborgen word , foo dat het deel, het welk
n ae Plaete gelien word , uyt fijne natuerlijke plaets
getrokken is.

M een deel vry van groot beftag , maer om dat in
^ overledenen het middelrift bovenwaers feer ge-
rihh \' ^chuylt ook onder het zelve en de korte
?en "^et fijnen aenhang dë Lever, foo dat vervol-
mo ^^ borft-holligheyd geopent zijnde, feer

wv J\'\'-^ / T^ lïjne plaetfinge af te fchetfen. Willen
y üan de Lever en de ledige maeg gelijk als in hun-
"e natuerlijke plaetfe fien , foo moet men de begre-
Pen deelen van de Jiorft- holte met het^ middelrift met
nvJÏ trekken, oft de longen door

jj\'^el van eenen blaes- balk foo verre op-blaefen, tot
ve; . \'^\'ddelrift , maeg en lever naer onder dry-
de V de eerfte manier worden de voorfeyde

„„^""^"w^ers ten deele onder sher fchaem-been is
den P E tufl\'chen de verdobbelinge van

fchen"^^^"^ niet de voorfte deelen gedekt. Ondertuf-
Blaef o^er de plaetfinge van de Nieren ,

dat f^ eremiet feer bekommert wefen, gemerkt
^ > niet lichtelijk uyt haere plaets bewogen wor-
o^r^\'^er feer lichtelijk het Neten de Darmen, noch
recht» d 1 de Maege niet aen-gaende het

Net wal het TlJEt Net in \'t Latyn Omentum en by de Grieken
IS. l7\\Epipkon,iseen i\'Uefig deel onmiddelijk op de darmen

n Operirnentum dat is Dekfel ge-
feyd , om dat het de darmen bedekt. Het word van
• --de Nederduytfen Net genaemt om fijne geiijkenifTe
met een konftig net ; want de bloet-vaten in fijne vlies-
kens door-weven zijnde,geven een gedaente.van een
net • waer toe oók veel doet het vet, het welk aen
die vaten overvloedelijk is groeyènde in fijne vliefige
borfekens oft. fakxkens.

twee vliefen, het voorfte , het welk aen
den grond vandemaeg,aen ? den portier, ^dentwalf-
vinger-darm , en aen het holle deel van de railt ge-
bonden word ; en het achterfte , het welk aen den
3 kartel-darm gehecht is. Soo dat het dobbel hangen-
de op de wyfe van eenen fik, ( het vyord gemeenlijk
naer fijne af-beeldinge met een wey-teiTe vergeleken )
Vvord gefpreyd op de donne darinea ontrent tot hec
4onder-bnyks geweft. Nochtans getuygen de in
Schryvers dat het zelve in fommige tot den navel ,
andere tot het fchaem-been toe uyt-geftreekt is. Sijne
twee verfcheyde vliefen worden vertoont Tafel VL
Fig. i. a -

fiS^d^s \' ^^^ heeft fijne, Slag-aders van de 5 bnyk-en « fcheel-
\' \' " flag-ader : iijne Aders van de poort-ader , meeft van
haeren inilt-tak. Nochtans worden de voorfeyde va-
ten 7 Net-aders çn Slag-aders genoemt, en om dat ee-
nige gelijk als aen àç maeg en net gemeyn .Zijn, wor-
den die Sw^ï^g-r^^ï-^/f^ genoemt.
aïciiuwefi. Seer kleyne zenuwen worden het zelve van den
ïuflchen-ribbigen ftruyk mede-gedeelt.

^ J Pihnis. fi Jnteflinmt duodenum.. 3 Cohn. 4 T^^gto HyVrtg^t
finca. 5 Celiaca. 6 Mefenrerksi , > J^if loka. $ ^aftn EpfhicA

; want gemerkt dat die aen veel\' en verfcheyde \'
Veranderingen onderworpen zijn , en nu vol en ge-
spannen , im weder ydel en flap tijn , en altijd door
eene i worm-wyfe beweginge op en neer gaen , het
voegt fich in alle voor - vallen en met de ont-
^vellende darmen in-te- volgen, en van de fwellende
^«der te deynfen , is oorfaek , waerom hét gene in
J^n belloten is lichtelijk haere beweginge volgt, fon-
der dat de windige vochten in de plaetie van de fchuy-
^ende darmen in-fpringen. Ten tweeden miffchien ,
oor fijne vetcigheyd, -verwarmt het ook de darmen.
Voorts fal den Lefer bemerken dat hier vertoont
menfch, wiens borft is korter al^ gewoon-
ver j\'Pfi^ht van den Buyk , en dat daerom de le-
vari »f l^gf en dat de banden
^ ae lever langer zijn ais gewoonlijk.

van de lever.
K K Het net. Omentum.
L De maege. Ventriculus»
M Demilte. Lien.
N De lever. Hepar.

0 Den konkel-darm oft co-
Ion.

p p D^ dunne darmen-

1 De kroon-ader van is
maegh,. .

m, De vaten door het nei
. verfpreyd. -
n Het fpits krake ~ been
enfiformis, ,

figiiei 2. \' JJN mits dat het begryp van veele faeken die van de
zelve moeten gefeyd worden, veel van de kenniflevan
de Maeg af-hangt, foo hebbe ik geoordeelt dat de be-
fchryvinge van de Maeg, ten oplicht van de darmen,
moeft den voor-rang hebben. Defe orde nochtans
word in het Öntleeden nauwlijkx onderhouden, foo
om dat den Ontleeder van de darmen, ter oorfaekvan
haeren ftank, op het fpoedigfte van de zelve foekt ont-
flaegen te wefén ; als om dat hunne groote menichte
de Maeg naer lijn wel gevaUen niet toe-laet te han-
delen.

Maeg wat fy De Maeg dan « een vUefig deel,- hol als een fakxken,
\' geplaetft in den/linken \' boven-buykom de fpyfe en drank
\'ie ontfangen , en te houden op datfy in ^gyl veranderen,
Heeft twee gefchikt-P^üC ., VOOrtS TaFEL-V. L

Den Hinken mond gemeyniijk den bovenficn \\s
voegt aen 5den ftok-darm a en ontfangt van den zel-
ven de fpyfe en drank die \' voorts naer de holte des
maegs neder-daelt.

Hy is geplaetft by den elfdén-4wer.vel van deborft,
■naerder aen den Jgraet als aen het 0 fpits krake-been.
Hy ftaet by na loöt-recht op de Maeg tot gevoeglijker
neder-daelinge der fpyfe , eu. op dat het gene in de
Mae<^ is om een geringe oorfaek niet weder uy tkome.
Hy word geopent voor de neder-daelende fpyfe en
drank ; anderfins word hy gefloten door middel van
de t\'famen-trekkinge der vefelen ; het welk genoech-
faem daer uyt blykt , dat de genutte geeftige faekeii
niet bemerkt worden op te klimmen naer den mond,
ten zy met rupfinge, oft een gevoelijk uyt-berftinge
van w\'inden , naer eene merkelijke opfpanninge van
de Maeg. En defe foude niet voor-gaen, v/aer\'t fae?

I Bypockmdrtum. z Chylm. j OEfiphains. 4 Vcrtehra, S Sp\'H\'i\'
& CArtilago enfifirmis, " ■ \'

door L allenxkens en ongevoelijk uyt-gaen:
fal kracht nu de zelve openinee gefloten word,
hier naer onderfocht worden. ^^

^^ °^\'derjie openinge genaemt woi;d , fend moi^ ©ft ,
ger f? ƒ^^ èeteerde fpyfe naer de darmen, hy is en- «Pea\'^S^^-
öoor ï " ^"deren, om dat hy natuerlijk maer moet
r ^ïen het gene week is. De maeg opgefpannen
tiids K ^^ ^ hoog als den anderen , ja ook fom-
toe .^^S^r: maer defe ydel zijnde fakt hy naer onder
oij^ "d veranderinge is den flinken mond ,

^nfch geftelt ; maer voegt fich door een lange
op ^j^^^^^^\'^opklimmingeaenden ^twalf-vinger-darm,
liyj p den door-tocht van den voor-by gaenden gyl niet
gaen V Als\'er niets uyt de Maeg-moet

^\'efele ^^^ gefloten door de t\'famen-trekkinge der
eenen" c,\'^ de zelve ring wys omvangen , en gelijk
geoD- \'"y^\'^Pier uyt-maeken Fig. 4. e, maer Word
de vo ^ ^^ toe-trekkioge van de Maeg, en door

y^^\'dryvinge van den aenkomenden gyl.
tei^ aenmerkt IVidis, dat by den Portier oft rech-
deelte ^ ^^^ ^^ ruym vertrek is, in het welk een ge~
ken e^/f^ i^\'^^Sy^y ^et welk\'tmeeji hevjerkt is., kan wy-
S^cno^c^-^^\'^ , terwyl een rauwer gedeelte en korts in
Verte ^ ^^ hodem oft grond der maege meer en meer
bacr Dit is nochtans in alle niet even fïcht-

ruymte des Maegs is op deflinkezyde, Ruymte der
\'chied^- ^ voornaemfte veirteeringe der fpyfege-
^ord f voort gaende naer de rechte openinge
enger: vervolgens word de Maeg,
eeiien KT gedaente , niet qualijk vergeleken aen
\'^^ord m befonderlijk, is\'t dat fy aenmerkt

W-ant tjp^ ^ ^engehechte flok-en twalf-vinger-darm:
Welke de^ fal voor een pyp wefen , door de

wefin, opdat i de lijf-moeder befwangert zijnde ge-
voegiijker uyt-gefet worde, ten deele uyt haere fober-
der maniere van leven voort-komt. Den Doäor Plem-

pim heeft t\'Amfterdam in\'t openbaer ontleed het dood
lichaem van eenen menfch , wiens maege hiel negen
wijn-pinten nats; welken eenen uytmuntenden flok-
, ker en drinke-broeder moet gewee\'lT: hebben: \'t en zv
miffchien de Maege alfdan met gewelt op-gefpanneu
is geweeft.

Daer worden gemeenlijk dry rokken der Maege ge-
telt, welkers binnenfte bekleed word met een fponi-
achtige en flymige ftoffe met veel wolligheyd als met
hayr bèfet, en daerom ^ de Wollige-korft genoemt:
dit omhangfel, fegt Willis, oft wollige fchors vjord naer
indofpinge in-t heet fiedende water gemakkelijk af-fthey-
den, en fehynt eenen vaften rok op fich zelven te wefen:
en vervolgens word het getal van rokken\'van hem
tot vier nyt-geftrekt.

Maer op dat ik in de befchryyinge van de rokken
van den baytenftenbcgiime, foo is dien een vlies a:He de
overige deelen des Maegs bekleedende,heE welk van
den Pens-fak, alwaer den Zd^-en het middel rift bedekt
fchijnt af te komen. Sijne vefelen loopen van den
eenen mond des Maegs langs henen naer den anderen,
en volgens fijne verfcheyde op-fpanninge foo zijn-fe
langer oft korter , itifgelijlcx fcheuns oft recht b de-
ièn rok, al is\'t dat hy voorders feer dun is, heeft on-
trent de openingen eri grond des Maegs dikkere- vefe-
len, foo dat fy aldaer eenigfins fpierachtig en bewe-
gende fchijnen te wefen.
Den twee- , Den tweeden rok beftaet, uyt dikke en als vleefige
dcii. vefels , welke van tweederleyen rang zijn , te weten
de uytwendige en inwendige.

■ De uytwendige omvangen de Maeg ring-Wijs en
door-kruylfen de vefelen vandenbuytenftenrok/%.4.

De inwendige door de Maege fcheuns loopende trek-
ken boven ftinkx en onder rechts om Fig. f. A.
, Voorts in dit velleken oft binnenfte deel van defen
: \' twee.T

^^«.eaen rok is er daer-en-boven te aenmerken eenen .
Soeden hoop van vefelen b Fig. den weiken door
net opperrte van de Maeg naer fijne lengde loopende,
Qmringt de flinke openinge, en van daer naer het rech-
gevpeft gaende, trekt recht in het hol van i den por-
en eyndigt in de rechte openinge zelfs.
^ Het ampt van defen rok is de Maeg t\'famen te trek-
en het gene in hasr vloeybaer is naer den portier toe te
pven: want het is feker uyt de ontleedinge van le-

J^ende dieren dat\'er is een worm-wyfebeweginge, die-
in t Latyn Motus Periftaltims noemen, die van de
^niKer openinge des Maegs naer de rechte draeyende,
^an daer door alle de darmen vervolgt. En de voor-
^eyde beweginge in de Maeg word door defen tweeden
t>K uyt-gewerkt; te weten voor foo veel fijne vefelen

inkrimpinge ( gelijk van de beweginge van andere ~
pieren gefeyd \'is ) verkort zijnde de holligheyd der
\'\'«^ge benauwen. vi.tAFEU\'

g«loove nochtans niet dat de vefelen B van de oe vefelen
eenigfins helpen tot de voorfeyde worm-wyfe die le imker
oewegsnge : want door haere t\'famen-trekkinge enLeg
\' tvoigens verkortinge worden de openingen van de toetrekk€B.
■i^ieg toe-getrokken, en komen gelijk malkanderen
het welk geheelijk ftrydig fchijnt te wefen
\'^.i-^^y^-deyginge des gyls, aen de welkedie worm-
xiiprfi^\'^Y^Singe word toe-geevgent: vervolgens mag
tfenft \' ^ dat defen hoop vefelen is gelijk als te-
yy^^f^de oft antagonijia, ten opficht van de andere
h-lp / ^^^ t\'famen-trekken, en dat fijn ampt is, te

en f\'r ^"^"^^^^kende vefelenvan de openingen des Maegs
men r\'^r" te beletten, dat, oft \'de ingeno-

" ipijle door den flok-darm niet weder uyt gegai-
een oft dat den gvi te veel t\'eenemael oft met

B J^ech gekokt zijnde door den portier uy t-gleye.
^c-u- ^^^h genomen zijnde komt den zenuw-DerdenloSl

jent,gen te voorfchijn ( alfoo noemt miüsAm derden
v^j^\'^\'^\'^pelijk den binnenften gefeyt ) uyt vefelen
bine^ ^^ ^ ^^^^ foorten geweven, door de welke de
^ ea-vaten naer de onder-gelegen klierkens met dichte
wï / loopen. \'Defen rok fchijnt morme-

\' fijne prikkelinge, van het verteerende vocht veroorfaekt
zijnde, den honger te verwekken. Een deel-van defen
rok word ayt Willis konjiig vertoont \'m de 6. Fig
ÏÏlr j f\'^horïTe , de welke volgens

den voorfeyden Schryver kan den vierden en binnen-
ften rok genoemt worden. In de binnenfte oppervlak-
te van defen fiet men veel wolligheyd als kleyne draey-
kens op den rok recht over eyndftaende, en beletten-
de dat den zenuwachtigen rok vanderouwigheydvan
fommige fpijfe niet te feer geprikkelt worde. Voorts
is defe fchorffe op haere ronde oppervlakte, door de
welke fy aen den ïenuwachtigen rok gehecht is, be-
faeyt metontelbaere in grootte feer verfchelendeklier-
kens, waer van de grootfte ook in den. voorfeyden
xiiere«. ^ok gedrukt leggen. Defe klierkens zijn ongetwijftelt
tot het kleynfen van eenig befonder vocht gefchikt. En vee-
le zijnder hedenfdaegs die voor vaft houden, dat tot
de kokinge der fpijfen eenig teer-vochtgebruykt word,
het welk door de mondekens van de Maeg-flag-aders
in de holligheyd der Maeg uyt-fypert. Ëet welk toe-
geftaen zijnde moet men voorders vermoeden, dat dit
vocht door toe-doen van de voorfeyde klierkens van
het bloed a�ondert word. Eeu deel van den kUerigen
rok word vertoont in de J. Fig.
Riaipckn De inwendige oppervlakte van de Maeg heeft in
vüBaa maeg gef-QQjjg Hchaemen veel rimpelen, en vouwen , welk-e
ontftaen uyt oorfaek • dat den zenuwachtigen roken
de wolachtige fchors veel ruymer zijn als den uytwen-
digen en vleefachtigen; waerom fy, fegt Wilh\'s , of
dat-fe van defe ontfangen worden , noodfaekehjk moeteti
gevouwen en gerimpelt zijn-., maer in de wraten en drinke-
broeders\'„ Jn de welke van het gèduerig en te groote op-
vuUmge \'van de Maeg den vteejigen rok fierk word
• g^f^i word\'ook den bmnenften even ruyr/i met den vleefi\'
genten alle fynermipelen en vouwen verliefende, worddun
en glad geUjk een opgeblaefen blaes.

Met fchynt dar de voorfeyde vouwen
het gene in de Maeg is, op\' dat het felve voor de be-
hoorlijke gyl-m.aekinge tot den uyt-tocht fich niet hae-
fte. Voorts bewaeren de over-hlyffels van den gyl, die
tot de volgende gyl-maekinge dienen moeten. Voegt
hier by dat miftrhien den zenuwachtigen rok om de

gnheyd van vfi.nfn v^tód\'üïSdcr laet
ee H/"^r\'^^^\'^ens op dat hyjui-e^n groote op-vullin-
woïï\' aT gelijkelijk uyt-gebreyd

der fi r ^^^\'^^\'"^yfclinge en vervolgens ontdoeninge
ook h ^ gyl-maekinge, leggen fy waerfchijnlijk
p^, ^ iLf. De omgekeerde Maege met de rim-

defe /Z\'.T\'^^\' komen : die worden rechte Maeg-aders,
Kfef genaemt, en fommige die aen de Maeg en
neeint^h gemeen zijn 4 Maeg-net-aders. Uyt defe
de M oorfpronk eene groote Ader, dewelke

"n if^ fpreyd door haere vliefen veele takken dd. Maeg.
ooK . daer-fe in de Milt gedrukt is, fend

de M^"\'®^ fcheutkens naer de Maeg , die, mfits dat
iiin ? geplaetft is , feer kort

(bg " daerom van de Oude s het kort vat genaemt Het kort
daer i\' waerom. niet korte vaten., want vat.

een fw teerder) door het welk fy leerden dat\'er
de Mae^"\'^^^\'"® ^^^ honger te verwekken aen
•^rnlooD H ^^^^ wird: maer die worden door den
dat\'er ® wederleyd, uyt den welken blijkt

ïe Ader ^^ Poort-ader en voorders door de hol-
kand\'er ^^rt over-gevoert worde. Noch

ï^erkt dat £ T «^^r-een-komende Slag-aders ; ge-
^ die nergens van daen als van den ftam ofte

De Maeg heeft groote zenuwen van i hetdwaelen-
de paer, wiens beyde ftammen, de hert- en long-z^?\'
nuwen, nevens eenige andere gemaekt hebbende, langs
de zyden van den flok-darm neerwaers daelende, ge\'
deelt word intvv^ee takken, te weten den b\'mnenfiencVt
buytenften, beyde de binnenfle takken naer malkande-
ren geboogt zijnde, groeyen weder te faemen en ma\'-\'
ken de zenuwe e, de welke recht naer den Ook-datn^
gefonden zi|nde, nevens het uytwendig deel van de
flinke openinge daelende omvangt den grond van de
Maeg. Alfoo ook de buytenfte takken een weynig on-
derwaerts\'er vereenigt zijnde maeken de zenuwe F ?
die naer de Maeg langs heen het inwendig deel van de
zelve openinge gebragt zijnde , haer bovenfte geweft
door-kruypt. Van beyde defe zenuwen worden talrijke
fcheutjens door de wanden van de flinke openinge ver-
fpreyd, de welke op die plaets ^ ,een zenuw-vlechtin-
ge gelijk een netteken weve5;de, defe deelen feer ge-
voelig maeken. De Maege ontfangt daer-en-boven
eenige zenuwachtige uyt - fpruytfels van de zenuwe-
ylechting des Buyks ; Van

Ter oorfaeke van dien aenfienlijken hoop der ze-
nuwen wordend\'eronder-tufFchen groote fmêrten ver-
oorfaekt ontrent de linker openinge van de Maeg ( men
noemt-fe hert-fyn) welke dikwils naer fich fleypt me-
nige flauwtens, die aen de gemeynfaemheyd tuffchen
defe en de hert-zenuwen moet toe-geeygent worden.

De 3 Water-vaten loopen hier en daer over de Mae-
ge, en ontlofTen fich in 4 den Gyl-fak.

Het gebrüyk van de Maeg is, de Jpijs en drank uyt
den ftok^darm door de linker openinge te ontfangen , en
zelve voorts te behouden en als teomhelfen, en ten laetftei^
tot gyl gemaekt zynde, door den portier te fenden. Voegt
hier by door middel van fijne klieren , het teer-vogt
van het bloed te foheyden. Ten laetften doOr fijne g^e-
voeligheyd den menfch indachtig te maeken van fich ty
delijk door fpijs en drank te herffellen.

den Slok-darm tot den aers uyt-geftrekt, om den gyl
^o^^ ^^ ^^ vuyligheden op te houden gefchikt G H i

Defe buyfen xijn, uyt-geiiomenhetbegineneynde,
^"\'\'^ji^^^joiidige draeyen en ongelijke hoitens gekromt:
b-ivi/k^ Darmen, al is\'t dat-fe in de engte van den
epen worden, van i hetfcheel, aenhetwel-
liikPr ^%etaert cn uytgerekt zijnde , lichte- •

^^\'■den uytwendig met veel vet bekleed , en Hun vet.
bew de dikke Darmen , op dat fy flibberig en

een den aers toe, behoudens dat over de heiligt
ftre t deel M, ïydelijk uy t-fteekt: maer om dat dien
ve4 ^^"S^^^de fijne gedaente, plaetfinge en gebruyk
^ fegt men verfcheyde Darmen

egw/ ^.^"^den dan eerft verdeelt in dunne en dikke: de
dere met dunder rokken bekleed, en fijn-

De "\'^y\'igheden behoudende.
"^inpe- Darmen zijn dry in getal. Den ^twalf- De dunne

met"\'^^ rT ^^^ "^\'erfcheyde deelen van de fèlve buys ,
verfcl^ 1 ^^^ naemen begaeft, en anderfins weynig
Soo dat\'er, ftrengelijk gefproken, maer
Den "f"dikken Darm is.
mond darm fijn begin van den rechten ^ j

kromtpn eyndigt in de linJver zyde daer de holle
dar^m a. ^Sinnen g : het fchijnt dat hy twalf-vinger-
oenaemt word van de maete van twalf dweerfe

volk ontbreekt, ten zy-ge twalf-vinga:-darm wüf:
noemen het deel van den darm het welk ffiptelijk deft
\' ^ maete heeft. Hy ontfangt de i gal-buys en die van het

^ al-vlees oft pancreas, uyt de welke defe vochten ii^
defen Darm eerft onder den gyl geftort worden. V
"i dte fullen wy handelen in het XV. en XVII.Capit..\'^^^^

de andere vaten van defen darm met de vaten van de
vi.TAFEl,. andere fal ik befchryven ontrent het eynde van dit Capittel
>jSiteten. tweeden H H vt^ord nuchteren genaemt , oni

dat hy\'tm.eeftendeel meer als andere ydel bevonden
; ^ word\' : welkers oorfaek men meent te wefen , ten

eerften de vloeybaerheyd van den gyl om de welke hy\'
feer haeftelijk door defen Darm heen vloeyt. Ten
tweeden de fcharpigheyd van de gal, welke door het
prikkelen des darms-rok den door-tocht van den gy^
( verhaeft. Ten derden de -menigte van de melk-^vaten die

den gyl fpoedig aen-nemen.
; Hy is geplaetft in het navel-geweft. Men fegt dfl\'

hy eyndigt daer de darm-buys verdunt en fijne varen
weyniger zijn:ondertuflchen laet de onfekerheyd niet
{ toe , noch word door fijne nuttigheyd verfocht het

gen oft 1- hoogen genoemt en legt onder den navel, tot het on-
1 derfte Tan des onder-buyks geweft; maer in de rech-

lang is, daer den nuchteren maer twalfoft\'dertien
palmen heeft. OndertufTchen verandert de verfcheY\'
dentheyd van de voorworpfels ook de verfcheydent-
heyd van hunne lengde. Voegt hier by ,, dat ( gelijk
te voren gefeyd is ) het beginfel zelf van den omgS\'
boogen darm niet nauwkeuriglijk kan aen-gewefen
worden

Naer defe volgen de dikke Darmen , naer de ley^
oft door-tocht van het gene fy in hebben de af-gele-
gentfte van de maeg: naer de plaetfinge nochtans voof

een groot deel aeu haer de naerfte , en de bovenfte
an alle Darmen , al is\'t dat het eynde leeger is als
alle haere deelen.

^den, z ^^^ kronkel-en 3 den endel- oft rechten darm. men.
hl ƒ Schryvers komen niet over een , wat door den
^»den Darm moet verftaen worden. Uyt den dik-
is^^^ ™ daerdenomgeboogenisaengegroeyt,
een at-hangfel ontrent vyf dweerfe vingeren lang ,
^\'^nder als den kleynen vinger, het welk\'op deri dik-
en darm üch op de wyfe van eenen in-gevrongen Wötm-wys
.IpreydL. Dit af-hangfel nemen veele voorden af-hangfel.
inden Darm; maer inijns oordels te vergeefs. Want
er een rekent den blinden onder de dikke Darmen;
j^\'^er dit af-hangfel kan geenfins dik genaemt worden,
^erom fultge beter met de Oude den blinden noe- jjjjjj^gj,
w li bolachtig deel van den dikken Darm , het Darm.
^ Van de inplantinge van den omgeboogen neer-
^ ^ers hangt, geplaetft in het rechter geweft van het
L ^Pen-been, en aen de nier van de zelve zyde ge-
g.j^l^want dit waerlijk dik is , en het ruymfte van
hv^" ^^rnien , maer nauwiijkx vier vingers lang :
jJ IS ook bli-^d, om dat hy in \'t onderfte deel geflo-
^^ \'s, niet het bovenfte aen den kronkel - darm ge-

rech"\'" ^en blinden met den welken hy aen de i^-««»-
{ich "iet gebonden word , en van daer wend hy
Ver ^^"^en gedraeyden loop opwaers naer de le-
de v\' bet fomwylen sen de gal-blaes vaft zijn-
hierT ^^^^^ galachtige verwe beüneurt word. Van
naer H ° ^^ dweers onder den grond van de Maeg
j-g flinke zyde , daer het met feer dunne vlief-
nier ^^ en een weynig onderwaers aen d?
fee ^-elver zyde gehech.t is , alwaer het dikwils
pen J2.ijnde daelt tot het eynde, yan het heu-
bovenft^ \' ^ier klimt hy weder opwaers tot het
1 ^^^^ bet heyiig been , en aldaer naer eenen
evÏÏt. hebben , gelijk een verkeerde S

van den urek vertraegende, op dat inen niet aitijd met
de broek ni de hand foude moeten loopen : hier orii
IS t ook van groote ruymte om den drek op te hou-
den : want het is acht oft negen palmen lang , en ,
iiy -genomen den blinden ( die evenwel ook de vuy^
ligheya inhoud ) den breedften en ruymften vaa alle
de Darmen.

peft ceilekens zijn onder de Maeg en in de linker
zyde leer tairyk , t n worden gemaekt van twee ban-
den , die door den geheelen lïreek van den kronkel-
darm op ovm-eeu-ftaende zyden loopen, en fijne vlie-
len foudanig toe-trekken en rimpelen , dat de zelve
los gemaekt zijnde, d-n Darm lichtelijk noch foo lang
WOTd, de celiekens ganfch verdwenen zijnde
De voorfeydc banden zijn niet anders als bulfelkens
vliefige vefelen de welke met den konkel-darm
Fiif.f\'" " halven vinger breed zijn;.;..

Tot iiet maeken van defe banden en toe rimpelen
van den Darm brengt ook veel by het i kleyn Darm-
fcheel , door het welk den voorfeyden Darm fijne
vhefen yan gelijken toe-getrokken zijnde, aen de len-
den verknocht is, en alfoo word hy als met drv ban\'
den ingetoomt. \'

_ In de holligheyd van den dikken Darm by het\'be-
gmlel van den kronkel-darm cn eynde van den om-
Kla? vlies, geboogen,. wort\'er een ^klap-vlies, het weder-keeren
van den drek belettende, geplaetft k , het welk ik tef
oorfaeke van de ordre van de figueren onder fal be-
Ichryven.

Af het bovenfteyanhetheyligbeen by het eynde vari
Endcl-darm den kronkel darm begint denEndel oft rechten Darm,
met geene omwegen oft rimpelen belemmert, op dat
de uyt-deygmge van den drek ons niet te moeylifk
loude vallen. Van daer daeli hy neder, tot het eynde
yan hetifteert-been, en word foo aen dit als aen het
heylig been d%oi- het 4 buyk-vlies oft pens-fak feer vaft
verknocht. In de mans is hy ook aen de blaes, en in
de vrouwen aen de 5 fcheede van de lyf moeder door
een vleefige zelfftandigheyd vaft gegroeyt, en dat in
de laetfte wel foo vaft en verwart, dat de zelfftandig-
heyd van de fcheede , van die des Darms befwaerlijk
kan onderfeheyden worden.

yn IS voorfien met dry fpieren.
fpier^^ ^^fften fpier word naer fijne bedieninge^/^^j^-jf- Aers-flaytss
Werv ?" Aers p genaemt,- defen van de onderfte
oi^ ^ ^^^ heylig beens voort-komende word rond-
de I k^l] geplaetft : ter zyden. word hy gehécht aen
door vliefige banden van yoor door
aeti\'^d^^ J\'^^chtingen, aen de blaes en in de Vrouwen
de do^^^. lyf-m,oeders, in de Mans aen de roc-

feer vT ^Ygen fpieren. Hy is bovenwaers dik en
^\'^^^^\'^iwaers dunder en vaft met de huyd
bepQ Eenige willen dat dit onderfte deel eenen
fpier is, die fy den ^aers-toetrekkendenhuya^
Verfp"*^^^^®" ■ //m-e teekenr hier dry

naerj^^^\'^^ fpieren aen , die, foo hy fegt, onder eenen-
ï\'a?« toe-trekkenden fpier begrepen worden.
^ tiedieninge van den toe-trekkenden fpier is den
Vvii ^^ fli^yten, op dat den drek ons niet tegen onfeii

^."^\'T-LEGGINGÊ DER FIGUEREN;
DE SESÖE TAFEL.
iSï" Worden vertoont de Maeg en Dar-?
i^en in fulke gellelteniffe gelijk fy in \'t
iichaem geplaetft worden : voorts ver-
j^^cheyde rokken van de maeg en ftreek-
Ken der vefelen.

i\' , L de vaten feer k Het achterjie velleken van
S fTi ^^^Ike inden, het net.
\'»enich door de menig- b //# voorfle vsUcken. ^

lOO Uyt\'legginge
a a a De Ader en Slag- ader.
Fig. 2. De maeg Jtnet de
aen-hangende darmen.
a De Jltnke openinge.
ü Den grond. ,
c De rechte openinge oft den

De overige twee fpieren qq de Aers in-trekkers heb-
ben van beyde de zyden haeren oorfprong van het bin-
nenfte en zydelijk deel van het heupen-been, en ^om-

wylen van het ^fchaem-been, en eyndigen in den reeds

befchreven Aers-fluyter , den welken fy naer de uyt\'
dyginge van den drek wederom op fijn vorige plaets
trekken , voornaemelijk naer groote droofinge door

f^^nihvaures.\' i Osvr.bis\' \' d®

. G Een deel va» den Pwalf-
vinger-darm aft duoden.
h Den nuchteren darm oft
■ jejunum. • ;
1 Den om-ge vjonden aarm

oft ileum.
K Een klap vlies aen den in-
gang van den om-gewon-
den darm, in den geopen-
V darm fichthaer.
t Het vjorm-wysaf-hangfel
oft proccffus vermifor-
mis.

vy)s af hangfel.
a Den kronkel- darm.
B Den omgewondén darr/i-
C Hetge-woonlijkwor>n-\'\'^f

■wys af k}anglel.-
Fig. 4. De buytenfte orde
van de vefelen van den
tweeden rok der m.aegC\'
Item.

A E^n deel van den door-
fneden darm.
• B Den ring - fpier van
■ maeg oft portier.
Fig. f. De binnenfte orde
der vefelen van den
tweeden rok van de
maege.
a De vefelen rechiwaers 4\'

daelc\'fide.
b Een hüupken van
worpige vefelen in V bo\'
yenfie deel van de r/iaeg-
Fig. 6. Een deel van deu

8. De maeg om - g^\'
keerd, op dat de rimpe\'
len en vouwen van bifl\'
nen gefien worden

en geheel vleefig: de i>e„ twee-
ogende rven w- hebben twee op malkanderen den.

■ van de melk-aders geopent worden , op dat fy ^ den
gyl door de volgende»worm-wyfe beweginge voort-
gedreven overvloediger ontfangen.
Den deiden Den derden rok die gemeenlijk den himcnfien en
van IViUis den zenuwachtigen genoemt word , be^laei"
üyt alle foorten van vefelen, en begrypt iu fich de eynt
dekens foo van zenuwen als van bloed-vaten D, defeh
|jjn gebruyk dient tot hei gevoel; en volgens de verfcheyde indruk-
kingen, die aen den zei ven van de voor bygaende oft
llilflaende ftofte word aengedaen, verwekt den vlee-
figen rok om de uytdryvende beweginge haeftiger oft
traeger in\'t werk te dellen.

Defen zenuwachtigen rok, word ook met dufdani-
ge i wolachtige korft over-trokken e : en naer dat
//\'///fj-feyd, tot het zelve gebruyk füohet fchynt: nament-
lijk defen bedekt de mondekem der vaten en befchermt fe
daer-en-boven ontfangt de eerfte indrukkingen van den gyl
cn andere in de Darmen fchnylende fioffe, en fet die al-

# lenkxkens over aen den zenu;wachtigen rok. Defe korft
foo wel als die der maege in heet fiedende water ge-
doopt zijnde, word verhard en fchijnt een gerioech-

Sijjie klieren iaem dik en verfcheyden vlies te wefen. Naer het feg-
gen van den zelveni^\'&\'j-, is haere uytwendige opper-
vlakte bczaeyt mer ontelbaere klierkens , van wélken
gebruyk onder gehandelt vjord.
De klieren Men fiet ook vecle klieren in de holle oppervlakte
ïeflamien ^^ Darmen , welke aen de dunne dikwils met

• hoópkens druyfwijs hangen ii, maer in de dikke lig-
gen fy verfpreyd , en ftaen gelijk in verfcheyde fchild-
w.achten alleen ee.

g^qotte. fcheiende, kleynder in de dunne, grooter in de dikke
Darmen , ik hebbe die ontrent het eynde van 3 den
omgeboogen Darm , bemerkt door haere grootte en
gedaente, het hirffe-zaed feer gelijkende, wel veertig\'
oft meer hoop-wijs ftaende in 4 den twalf-vinger en
5 nuchteren Darm zijn-fe kleynder en minderingetal:
in dediklce kpmm ly by na tot de grootte van een
viffe.

Maer het fchijnt dat defe klieren verfchillen van die
gene, de welks Willis in de yyolachtige korft ver-
toont.

foo het w?^ «PPervi^akte van de wollige korft. Het \'zy
^vel ^lY \' de zelve niet, foo ftrekken fy even-
^lot het zeiven eynde.

^^nseï"^ ^^^^ klieren iets uyt de Darmen ont-\'t Gebmyfe
fproev \' " om de zelve te be- kUgie«,

^vord?*^ het bloed af-kleynfen, kan getwyfelt
^^fterV\'v ""^^hen meyne ik , dat het laetfte op
ihen ae"e \' \' het gene de dikke Dar-

dreJikj \' kan niet fien , wat goeds fy uyt de
bet is in ; haer fchuylende foude trekken; maer
al, ^^er waerfchijnlijk , dat die zelve

hebbende r ^^^^-vaten fijne vochtigheyd overgefet
de nv.\' j • • ^^"^de wefen , en alfoo onbequaem
^\'^^rnierk \' wederom in de dikke

^\'Ok dt .bevochtigt word. Tot het zelven eynde is \'t
^rent bp. ^oorfchreven klieren feer talrijk zijn on- ■

ofr\'rT" van den omgeboogen Darm-, daergee-
^an de tr ^^ynige ftoffe foo vloeybaer is dat fy
^^\'orden. bequaemelijk foude konnen ontfengen
Ser- en n.f^u^\'\' \'weynige zijn in den twalf vin-
^■ochten fï Darm , in de welke nochtans de
^\'^oet da?\'\' ^^ervloedig zijn : foo dat men denken
Van dèn ƒ/ hechter fap in het voorfeyd deel

beftegemengt word onder die ftoffe, die nu
in de ^^\' wiens weekfte deel, al het
\'=i!foo Van "\'^\'^h goeds gebleven is, verdunt, en.

^\'itfaiigg. ^^erige rnelk-vaten gemakkelijker foude
^en Uyt \'^^P\'^\'den: op gelijke maniere als gebeurt foo
^en daer dor kruyd fap willen perllèn, fal

fcyd (gp een dunder vocht by mengen, die hetvoor-
h^t darm heh mede fleypt: maer dat het dikaedeei

ontgaen : maer op dat hy ondertulichen nier te lang
foude op-gehouden worden, zijn defe rimpelen be-
weegbaer, en daerom worden fy i ichtelijk van de voor
by-gaende ftoffe over-geftapt. Defe rimpelen komen
niet alleenelijk te voorfchijn in den omgekeerden oft
geopenden Darm, maer zijn ook uytwendig (ichtbaer
^\'ï joornameüjk als den op-geblaefen D^rm rulfchen
Mtcht en de oog geftelt word. Defe rimpelen ontftaen
_ om dat den zenuwachtigen rok veel langer is als de
Pövenfte , en daerom , op dat hy met die in de zelve
ruymte begrepen word, moet hy noodfaeklijk rimpe-
len ,cn ploeyen. Defe rimpelen (fegt Fallopius) zm
JomrMge plaetfen foo menigvuldige dat, waer\'t faeken deit
btnnenften rok van den buytenjien afgepelt wirde, die\'vo»\'
wen uytgerekt zijnde., hy niet twee mael maer ook dry
rnael- langer is ah den gefeyden buytenften.
■ Klap-vllcrcn Kerkringius uzti getuygenis van Bartholinus heeft in
vaiw^-ri^..;;. I ^en Nuchteren en ^ kronkel-darm eenige 3 klap-
vhefen, die den door-tocht des gyls vertraegden, aen-
merkt , die , mits dat fy de Darmen niet geheelijk
toe-fluyten , en den voorfeyden door-tocht niet t\'ee-
nemael beletten , hy conniventes oft oog-luykende
noemt. Maer ik lien darde hedt^daegfcheOntleeders
dien naem de voorfeyde rimpelen toe-voegen: noch,
t cn is niet waerfchijnlijk dat Kerkringius zelf andere
menigvuldige klap-vliefen gevonden heeft , gemerkt
dat die rimpelen en vouwen, tot het gebruyk, tot het
welk de andere voorfeyde klap-vliefen foude dienen,
l\'eer verre genoechfacmzijn. Dtü. HeereRu\\fchtec\\ent
m de voorfeyde klap-vliefen oft rimpelen eenige klie-
ïSJr^f^\'\' heb gehandelt.

vlies tuffche van 4 den omgeboogen Darm, op die plaetfe daer hy
diuïdL"\' gaept, en die is feer groot, vliefach-

geftelt Zijnde, puylt uyt hi de holte van\'den kronkt;!-
Sijagebxaykéirin//. Dcn dienft van dit klap - vlies is te beletten

"en door fijn hulp gemeenlijk uyt de dunne Darmen
|e.bten word. Het welk wel te bemerken ftaet van
^\'-\'Jfonft-oefFenaers.

Ter oorfaeke van dit klap-vlies, is\'t gebeurt dat den
^^geboogen Darm zydelijk in den kronkel-darm ge-
word; want, waef \'t faeken beyde de enden aen
^aikaer vaft waeren, foude het heel geweld van de
^ eaer-keerende ftofte, oft poogende weder te keeren
P net voorftyde klap-vlies gefchieden: daer fynu de
^\'e voor by gaende op-gehoopt word in den blinden
arm.

Maer om dat de winden met grooter moeyte uyt-
teirv """ avorden als de dikke ftoffe, op dat die niet lich-
^oid ^^ Darmen fouden weder-galpen ,

grQ,|f "o^gt\' het welk de windige ftoffb naer den af-hangfel.
iii dp blinden Darm aengedreven zijnde,als

toe-^ , ^ plaets vertrekt. Dat de faeke alfoo
de ondervindinge: want, is\'t dat-ge van

he/ S^\'^g^ne deelen vanden\'kronkel-darm devuylig-
len ( by de welke in de doode Hchaemen gemeenlijk
gevoegt zijn) naer fijn beginfel aen-drijft,
het vT ^^ openinge van den omgeboogen Darm over
, fp voor byglyende, tot een merkelijke op-

\'\'\'oetif»« ^^ \'^oorfeyd af-hangfel in veele vier-
\'^-\'■ek n^ i^uym , en ontfangt lichtelijk den

gehecht aen een vliefig deel ,S|DLmen
lendp\' genaemt b b , door het \'welk fy aen de wordeni? aeu

gehecht by na op de wyfe gelijk de fre-^"^"\'\'\'\'
gewon?r v\'^ ^^^^^ hedenfdaegs Sabbola noemen ,
Worden ^^^ boord van de kleederen genaeyt

dat fv ve\' n^^^ toe-gcfronft cn ingetrcjkken :\' om
moe4n , ^jjn als den voorfeyden rand: alfoo
Qok de Darmen, foo ter oorfaeke van.deiè

intrekkinge als van de fronfinge van het Scheel gefronft
en op-gekoppelt vs^orden.

Maer gemerkt dat het fcheels middel-punt naer den
rug is en fijnen rand naer de voorfiedeelen, foo word
het zelve onder de Darmen gemeenlijk foo geborgen,
, aat het nau wlijkx fonder door uytwendige hulpe voor-
Waers getrokken te wefen , kan gefien worden. Maer
-mn het Darm-fcheel fullm wy m V volgende Capiitelmeer-
tiltafel .-

Figiierz. ^^ Darmen Zijn met een menigte van vaten voer-
vaten der fy hebben i Scheelßa?-aders {^oo geleyd
Adm\'cn • ^^ het Scheel loopen fbovenße en ond.rfte;
s%-aders, de welke de eerfte van de groote Slag-ader voort-^
icomende een weynig boven de ^ uytmelkendeF, fich
dfior alle de dunne Darmen verfpreyd; de onderfte feer
M van het onderfte eynde van de zelve groote Slag-
jjder te voorfchijn komende , word het meeftendeel
aen de dikke Darmen befteed. Sy hebben aders van ge-
lijken Scheeï-aders genaemt van den rechteii tak van
de Poort-ader g , welkers uyt-fpruytfels foo als die
van de Slag-ader door alle de Darmen verfpreyd wor-
den.

vin4rï Daer-en-boven heeft den twalf-vinger-darm eenev-
derscnüag- genflag.ader van 3 de Buyk-flig ader, 4 twalf-vmnr-
Meis. ader genaemt, en een ader van den zelven toe-naem

van den ftam der Poort-ader.
speea-va- Den Endel-darmbefitook befondere vatcn Van ï de
onder jjuyks-vaten, « de uytwendige Speen-aderen en
Slag-aderen gefeyd,./?.- inwendige Speen-flag-aders komen
voort van de onderfte Scheel-flag-ader: maer de aders
fchieten met eenen befonderen tak, fomwijien uyt den
rechten tak van de Poort^ader, dikwild\'er uyt den flin-
ken, oft ontrent de fcheydinge. Het gene voorders aen-
gaende defe vaten te aenmerkenflaetfal beter verftaen wor-
den uyt het gene fat gefeyd worden van haere verdeyUnge in
de VII. V^rhandelinge, eenige fal ik ook klaer der aen-wyfen
in het volgende Capittel handelende van het Darm-fcheel.

Voorts moet men hierin\'t voor-by-gaenaennnerken
dat de Darmen foo feer van Aders en Slag-aders voor-
fien zijn als met gelijk-matigheyd eenig ander deel

T- Ururia. meferAicA. l Emal^entes. 3 CelUca. ^Dmdim. $ W\'
I pgufincä. 6 Hemorreidatis. g Vena psrtä:.

»ati t geheel lichaem: tot welk eynde? Word onder"\'
«e öchry vers- fterk getwifl : maer ik oordeele dat de
«lag-aders der Darmen foo menigvuldig zijn , foo ,
m boven hun voedfel eenig vocht aen te brengen ,
^jet gene door de Darm-klieren gekleynft word, ais
„"ornamelijk, om aen de beweeg-vefelen eenige be-
ondere deelkens over te fetten , die tot hunne wer-
J^inge verfocht worden : tot de Slag-aders behooren
, foo veel aders , en haer gebruyk is kenbaer ge-

Defe over-groote menige van bloed-vaten is aen
. e ^enees-konft-oefFenaers wel te bemerken , opdat
y verlhen van waer dat naer de Darmen foo veel uyt-
l^l\'P^bg vocht toe-vloeyd, als dikwils in eenen buyk-
„ .P "\'et zelden in een konftige fuyveringoït pur-
fc<ne door\'t gebruyk van buyk-fuyverende middelen,
; want is\'t dat een deel van dit

\'\'^^ehtcn brengen veél by de voorfe\'yde klieren.
4t gelijken fullen fy gemakkelijk verftaen , hoe
Vat gefvveer van de Darmen t\'faemen de voorfeyde
d-^ \'"\'iS^\'^^etft worden, en uyt de zelvegequetftzijn-
ine\' overvloedelijk in de holte der Dar-

Darmen hebben zenuwen tot de beweging en zenuwen
lar.\'^l\' d^ele van de zenuwen der maege , die
dcil-i-\'^\'^\'^" d\'een en d\'andere af-daelen :maer befon-
Onr de 3 groote vlechtinge van het fcheel , die

iijn middel-punt, gelijk de Sonne tuffchen de
j^aiieten uyt-fchynende , fijne uyt-fpraytfels naer de
^^Jirmen van alle kanten uyt-fchiet cc\\ maer defe ze-
f^\'^en zijn alleenlijk gefchikt tot de bewegingen die
nderoufen wil gefchieden miaer den4 endel-darm
^gj^^\'^\'^erfchynelijk het deel van den s kronkel-darm, het
Van" ^\'^^^\'^\'"^er is aen den endel-darm , is ook voorfien
zenuwen uyt het« merg van het heylig been ko-
mende,

mende, door welkers toe-doen men de uyt-deysinge
Willens bevoorderen : maer wy frJlen van de zenuwen
meerder Jeggen in het VI. Capittel van de VIL Verhand-
Uaer en-boven hebben de dunne Darmen een fe-
Ker loorte van vaten, die aen hun waerfchynelijk ey-
gen zijn, welke ook Aders en van de door-fchynende
yerwe melk aders genaemt worden ddd Defe vaten
, wortelen met ontelbaere en feer fijne fcheutkens in
aea binnenftèn rok der Darmen , tn ontfangen ny^
öele iiet fijnfte en nütfte deel des gyls,he^ onnut deel
naer de dikke Darmen fich begevende. MaerdeMelk-
aders faj tk befchryven in het XllI. Cap. , te weten naer
datikfdgehandelt hebben van het Darm-fcheel

Het gebruyk der Darmen heb ik hier en daer in \'t
yoorby-gaen aen-geraek\'t, nu moeten wyv/at nauvv-
^ keuriger het zelve af-leggen.

le en het ^ alvlees-fap gemengt wefende , bevoorde-
ren den zeiven gedueriglijk door de 3 worm-wyfe be-
weginge. Maer vermits dat, foo ter oorfaeke van de
4 oog-iuykende klap-vliefen, als om de omdraeyinge
en onetfene omwegen der Darmen, fijnen voortgang
door defes holte moeylijk volgens haere lengde ver-
voordert word , foo fluypt ondertuffi;hen het fijnfie
deel des gyls ter zyden in de melk- aders, welkers mon-
dekens waerfchynelijk alfdan , om de t\'famen - trek-
kinge van de lange vefelen , rneer gaepen. Maer
het drabbigfte deel, het welk door de gefeyde mon-
dekens met kan ingetrokken worden , word door de
onophoudelijke beweginge naer de dikkeDarm.sn
praemt, foo door inkrimping van de ring-wyfe vefe-
len , als door den volgenden gyl en drukkinge der
Uarmen door het 5 middel-rift en de buyk-fpieren ,
aen-geport zijnde.

de?diick? 1 dikke Darmen ontfangen de drabbige oft drek-
kige vm fijn befte deel berooft, en uyt- gemergelde
ltofte,en hoopen de zelve allenxkens aen-komende in
hunne cel-wyfe holligheyd , daerfe foo lang bewaert
worden , tot datfe oft met verloop van tijd\'door de

^^ Worm%,vre hf ^ \'\' \' wederom door S^d«
yerme\'17? ^^wegmge, de welke op dien üjdfeer

^\'oediser J\'/^\'P^^n^\'ik by) worden de geeften over-
^^artel-enïJ, ! ^«^-^^^"kkende ring-vefeienvan den
d- rm ™ toc-gefchikt, de welke de voor-
^\'oonliijr neerwaers ßerker als ge-

den ^rS^J\'^^ Darmen moeten eng wefen ; om waei-om dc
fe" ^V-SnZ ^^»f^kens van de mèlk-aders niet elfte mr
Mannen worden , ten zy hy de kanten der men moeten

^"\'^\'ede „,7ffcheydmgedes gyls volmaektelijk ge-
^^ondekeiK o r ^^ voorfeyde

\'ien dreliïï?^^\'\'^ behoorlijk dat de Darmen , waerom de
WaerV r 1 \' ^OO lang zijn : dikkeDar-

^yt-dev. .^ langen tijd van noode hebben tot de zim
\'^^eten aen ^ i "^"y^\'ß^eden die van verre fouden
foo veei nipfl worden : ja men foude idermael
.Vervolgens f uyt deygen als-we nu doen, en

op datfe de dunne niet drukken fouden , en daeroni
\' vlotten en fvsradderen fy niet gelijk de dunne , fflieï
worden hangende gehouden, en daer-en-boven moe-
ften iy foo geplaetft worden, op dat de vuylighedeni
die foo aenftons moeften uyt gedreven worden , g\'^\'
maklijk fouden neder - daelen , anders foude men
lang met\'de broek in de hand wefen.

Wy konnen den door-tocht van het gene foo inde
dunne als in de dikke Darmen is verhaeften, met het
veel fchudden en perflen van het ingewand des buyks
door middel van de werk-tuygcn der ademinge; door
welke fciiuddinge fonder i-^yffel ookdegeeften over-

Sadilkl^^ minften der dikke, tot de worm wyfe beweginge ge-
fchikt wordenf want als men den buyk ontloflen,
is \'e dat men 4n den aenvang een merkelijk gewei"
moeten aenwenden , nochtans weynig daer naer ka-
rnen de vuyligheden (ten zyfe verhard en aen-kleveP\'
de zijn) by na van zelfs af.

wariiecis.^^ -Ca deel feer breed .,de darmen ffamen-binde-nde., beflae»^\'^
uyt verfcheyde vliefen , met zenuwen , [lag-aders enjO"
melk- als bloed-aders doorzweven, met veel vets en klierc^
bef et \'BB.

üunne Gelijker twee-derleye Darmen zijn , foo wort\'er
r>arm fcheel ook twee derleye^iT^^É\'/ geftelt: het een aen het we»\'\'^^
oft Mejente-, de dunuc darmen vaft zijn word het dunne Darmfch^^\'^
BiSeDarm- oft.M\'^ra^é\'mwï, en het ander aen het welk de dikk^

anders als de over-een-komende darmen.
Oorfprong Het Darm-fcheel neemt fijnen oorfprong aen het

/cheeL l^n van den pens-fak af-komende tot twee fterke vlij\'
fen geweven worden , welke t\'famen gevoegt zijnde
het Scheel zelfs voor het grootfte deel uyt-maeken.

TuflTchen defe twee vliefen van den Pens-fak
Icomende fielt dsn Heer? W(imn noch een derde düv-

fcheirwn i o«rdeele te wefen. WanthetD^rm\'
^iRe bla \'^\'htelijk vet foo in menfchen als in fom-
ml.o" in de honden legt het vet gemeen-
j^maer aen de aders en flag-aders.

"«chtanff het Darm-fcheel is by na rond , foo
iTiid ftiecD V gelijk-matigheyd van de

^\'\'^ttek vluV^^^ ontbreekt: te weten om dat in den
Ziin % u I^^rm-fcheel veele ploeyen oft rimpe-
& ^\'erdwvne?^ naeder het middel-punt , hoe meer

^eti is AJarm-Icheel nauwlijkx van twee fpa-
^ord uw nochtans tot veel ellen uytgerekt

het E)artn fl^\' z\'jn, trekken tulfchen de vliefen van
eeniirf I>armen , van de welke het

a a. De bovenfte rokken pm-ge-
Jlaegen ; óp dat de opfichtë-
lijke onderfie gefien worden.
Tig.1,. Een deel van den nuch-
teren darm geopent^ in het
w;elk

darm om-gejlaegen.
C f De vauvjen oft oog luiken-
de klap-vUefen.
dd De zelve vouwen uytwen-

delijk fich vertoonende.
Tig. 3- Een deelfoovan den
dikken als dunnen darm,
in het welk.
A Een deel van Aen omgeboo-
gen darm oft ileum.
B Den Hinden darm. Cxcum".
C Bet worm-wys af-hangjèli
D Een dtel van den kartel-darm

geopent.
E De openinge van den omge-
boogen darm open fiaende
naer den dikken,
dd Klieren in den omgeboogen
- darm. \' ■

ee Klieren in den kartel-darm.
ff Het groot klap-vlies voor de
opening van den omgeboogen
darm. ,
Tig. 4.. DenBuykgeopem in
. denwelken gefien worden
A Een ■ deel i^an het zydelyk

opwaers gerolt.
E B Een deel van het iarm^
fcheelflerk uyt-gej^annen, in
het welke het uytwendig vlies\'
af-gepelt zynde op \'t befi ge-
fien worden.

cc De zenuwenmetfi^artc r
• nien af-geteekent op dat jj
beter gefien worden.
D Een ded van den nuchte\'f\'
darm aen het fched vafi
de en overvloedelijk ^
hloed-vaten voorfien.
BV, De andere dunne

: , fakxken omgeflaegen. , „_
H Den boord van het uyterj\'^
ded des fakxken,acn hetivet^

IZ JJyt-legginge der Ftgueren.

Den klier acht igen rok. cc Be aders en fl^-t^^^/\'^^l^

- \' ^ " ■\' -------- hei darm-fched naer de

men gaende, die met
ge knoofen met-,
" vereenigen, en veele

de welke menigvuldige uyt-
Óefl ft ïr® door de geheele Darm-buys uyt-fchieten.
ontb ? wel volmaekter in de honden: maer

fy djl 7 wel in den menfch niet, in den welken
t\'ftemen-loopende, maeken gelijk veele

Veele de vliefen van het Darm-fcheel leggen De klieren
feer w breyfelachtige klieren , in de jongere

fcheel v"- r ^^ klieren leggen in \'s menfchen Darm-
fcheyde*"\'^ met vet bedekt, van onffkcr en ver-

In deV^\'"^" duym van de zelve af~gelegenzijn.
feheel ontrent hetmiddelpuntvanhecDarm- ligu« a,

dere h ^ door lijn groote uyt boven de an-
\'""eenliL^\'f ^ ^/^//«j Al-vlees oft Pancreas geheeten, ge-
\'n de Welk Darm-fcheel genaemt,

Wederom "^piende t\'faemen komen, en van daer
Uyt-kntv,\' j takkinge een weynig verandert wefende,
menfch >\' aaer 3 den Gyl-fak. In den

niets gevonden, hetwelk de groote
kievnê Ir ^\'\'■^^\'^\'■"niag genoemt worden: maer veele
fpreVd l- door \'s menfchen Darm-fcheel ver-
Worden aengewefen in de VIL Tafel

^deyndere^"^"^\'^ ^^^^^ honden zijnder weynige
dend\'erm\'i "^f-f ^^ andere deelen deslcheels wor-
Van dieren gevonden. In andere foorten

klieren voor: foo nochtans, dat naer aenmerkinge vaii
PFarthon,_ daer fy minder in getal zyn, fy aldaer ook gr<jC\'
ter zyn.

Ik vinde veele en verfcheyde meeningen aengaende
haer gebruyk : geene nochtans aen de welke ik niet
vreefe toe \'te rtemmen: maer acht nemende op hun op-
licht aengaende de melk-aders, fchijnt het my gehee-
lijk feker te wefen, dat de voorfeyde klieren ten dien-
fte van defe gemaekt zijn; te,weten op dat fyoft ie^s
uyt de zelve ontfangen, oft met eenig vocht, het welk-
fe uyt de bloed-vaten naer lich trekken, haere holÜg\'
heyd befproeyen. Het eerfte fullen fonder twijffel die
aen-nemen , de welke voor-geven , dat\'er eenige be-
fondere vaten zijn , die de ftoffe van den pis, fonder
by het bloed te komen, naer i denieren, 2 pis-leyders
en blaefe brengen. Want dit wyachtig vocht foude door
geen ander bequamelijker als door de hulp van defe
klieren van de gyl-ftoffe afgekleynft worden: foo dat 1.
waer \'t faeken fy my die vaten zelfs, oft ten minfteis
de noodfaeklijkheyd van hun wefen betoonden, fy
van alle twijftelachtigheyd fouden ontftaen: maerfo\'-
lang als men daer niet fekers van heeft, laet ik nie*\'
te vermoeden, dat\'er liever eenig vocht tot verdun\'
ninge van den dikken gyl door defe klieren gekleynft
word ; want fekerlijk het is feer waerfchijnlijk , da»:
de deelkens des gyls die hetvloeybaerftezijn, dikwils
loopen voor de dikkere, en dat defe tenlaetften inci\'^
enge wegen lichtelijk fouden haeperen, ten zy-fe door
een andere vloeybaerder ftoffe wederom overgote»
wirde : foo dat ik voorders giffcjdat dit vocht over-
vloediger fypert in de melk-vaten, naer dat het groot-
fte en vloeybaerfte deel door-gegaen is, en dat-fe ee-
nigfins ontledigt wefende, bereeder zijn om hetzelve
vocht te ontfangen.
Gebruyk Het gebruyk van het Darm-fcheel blijkt uyt het voor-
rv\'f\'"™" feyde: Te weten ten eerften den gemeenen hand mn\'^^
® \' Darmen te wefen, door wiens middel die in de engte

den Buyk begrepen, en aen de lende - wervels gebondet*
worden. Ten tweeden de Aders, Slag-aders enZenuv^^^\'
tot de Darmen in vyligheyd tegeleyden, en van de zd\'ve d«
melk-aders zveder te brengen En waerfchijnlijk ten der-
de»

het êfrmTif^i^r^?^\'^ heen dat den omloop van Aengaende
hebben?, / a^\' tot dry ellen uyt-ftreekt : maer ^e^ omtrek
^^n j -n dood lich\'aem van eenen f^i^eL?:"™-

thiRe aencri "^jd\'iflbaere geftalte een naüwkeurigeme-
vafher hebbe ik bevonden dat den omtrek

^\'■)nde tot?"\' Darm-fcheel van de Darmen- afgetaert
Darni-fcJ ^\'^h uyt-ftreekte: maer het dikke

greep ^^ , evenwel dat het wel onder-half elle be-
^oude\'ten .\'^.\'^enointrek van het geheel Darm-fcheei
Lovenfchi""^ ^^^^^ ^\'Jf ellen en een halfve
^y vier-m \' \'ie welke ider foo lang is dat

Sornm- t lamen genomen ontrent eenen duym.
^an j ^Se hebben derren fchryven,dat aen ider elle
^iertien pn Scheels gehecht zijn twalf oft

^an deu\'^ ^ \' "be bevonden dat aen ider maete
\'\'^\'ee mae?\'^^\'^^^ Scheels gehecht wirden ontrent
ï"neer in een half darms, in andere plaetfea

"^eniien el] "y^\'^eftrekt zijnde ontreiat feftien oft fe-
rnet de ppp ?^y^"niaekte, welke maete over-een komt
het voorf n \'^^^\'^\'^heyd , die ik by gebragt hebbe in
\'Menfch en If Capittel, tuffchen de\' lengde vaa den
en de lengde van des zelfs darmen.

den gyl uyt de darm-buys te ontfangen., en naer den iJ}\'"
fak te voeren , gefchikt ddd.
vri we"^ vatjens -zijn in \'t jaer 1622. van Gafpar Afell»^

gevonden Ontdekt en befchreven zijnde eerft kenbaer geworden-
zijn. , Ondei-de Oude heeft die wel gefien i»

Sy nemen hunnen oorfprong van de darm-buys (oi^\'
getwyftelt van de in wendige opper-vlakte van den z^\'
nuwachtigen rok ) met veele wortelkens, welke hie^^
en daer t\'faemen komende grootere vatjens maeken-
Van defe vatjens die m de uytwendige opper-vlak\'\'^
der darmen te voorfchijn komen, fuldy lichtelijk
nige duyfende teltói : maer hun getal fn de inwend-\'
ge zelfftandigheyd der Darmen , oordeele ik dat me^
geen menfchen vei-nuft achterhaelc kan worden.

Maer oft ook in de dikke darmen melk-vaten g^\'
plant zijn? word van veele getwyftelt. BartholinusX^^^^
wel van ja: maer nochtans is\'t niet feker oft hy doof
vafte ondervindinge is onderwefen geweeft : hy hee»^^
miflchien met my gefien uyt de dikke darmen kome^^
eenige vatjens vol van een doorfchynend vocht, di^
ik voor ^ water-vaten uyt de zelfftandigheyd der daf\'
men , maer geenfins uyt haere holligheyd gefproten ?
hebbe aengefien: want de dikke darmen fchijneniïi"\'"\'\'
cnkelijk ontfangers te wefen van de drekkigeftof,\'^)\'!
de welke ik niet meyne dat\'er iet goeds naer het blO\'-d
kan gebragt worden.

Warthonus fluyt ook uyt van de darmen die me^k\'
aders befitten Jden twalf-vinger-darm: in denwelk^^^
ik nochtans ( ik fpreke van eens hcnds darm ) vei"
fcheyde reyfen gefien hebbe met honderde van fu^k®
takxkens, welkers ftammeken dweers over het al-vle^®
oft pancreas naer de groote darm-fcheel klier Hepen- _

tocht van het fcheel op verfcheyden plaetfe voorder\'\'
vereenigt, en komen ten laetften alle (foo veeleis
tot noch toe bevonden is) te faemen in de grootekli\'-\'i\'\'
en omhelfen die door verfcheyde uyt-fpruytfelkei^

\'Mie (otfTPj ^^\'^ klier worden van fommige Figuer 2.
\'\'f\'^ de tZ7l ^^ klier waer den gyl-fak ,

Het anint ^heeis in het voorgaende Caoittel.
^y^ de dar me ^^^^ is : ipefle deel: des gyh
"^"e^K , es0 door het fcheel over ie

iJe rokken dip r f oPg^Pr^Pt zijn; want hun- meik-aders,
vertorh "" ^"\' toe:-.gevallen we-
van h als feer dunne vefelkens door

ï^^^d haeft onï/"^\' de verdeelinge des gyls -naer de .
jn de melk-T \' e" \'P»dertuïfchen den genen die

fewegina. geperft is, door de reets ontfangen ^ood ver.
^en lichtliiV 7 ß^ti^en-yqyiDge van de naburige dee-

^ \' gebeurt het gemeenlijk dat
^y lediiï ? "aer het ar-ieyden:ledig worden, en

. ; ^"iv ,: -.cfat.:% noen hedenidaegs in des
gevonden worden-; en
, dat-fe .gedwongen zijn tebeken-

:f^ochtans dae? ■ ."oyt:;de melk-aders géfien hebben.
S "menfchen aififu^ .twyffelen oft fy foo wel

hl d\'eene aif/\'^^f" • want behoudens dat l^^^flf
als de andere van gelijke noodiaeklijk- Reifte v.nde
^ \'^yßer^a , > 3 heyd -y««-

heyd fchynen; te wefen ; foo hébben die gefien Baf
gdien. tholtnus te Coppenhagen, Tulpms t\'Am^lsidzm, If\'^^r
lingms te Patavien , ló/m te Venetfen , Highmorus te
O-xfort^rren fonder twyfFel eenige andere hier onbe-
kend. Ik hebbe die ook gefien in dry verfcheyde voor-
worpfels , en dat in het tv/eede wel foo opentlijk ,
dat ik uyt de zelve den gyl oft melkachtig vocht ge-
perft hebbe : maer foo wel hunnen oorfprong uyt d®
darmen, als toegang tot den gyl-fak hebbe ik niet kön-
nen achterhaelen, veel tninder uyt-drukken. Vervol-
gens de gene die hier vertoont worden in de 2-
zijn uyt eenen hond genomen; gelijk ook den gyl-fal^
cn gyl-buys.

Hoï-fe ge- In honden:, kalveren , fchaepen en diefgelijke die-
vondeuvvoï- worden de melk-aders lichtelijk gevonden , is ^
dat-fe op eenen behoorlijken tijd naer de voeding^
geopent worden : want fy alfdan, aen die de darmcff
nevens hun icheel befchouwen , fich vertoonen

witte draeden loopende door het fcheel, en wel voor-
namentlijk door die vlakte des fcheels, de welke het
meefte van de aders en flag^aders bevreyd is, fomwy-
len nochtans de voorfeyde bToed-Vaten vergefëlfchap\'
pende oft over-kruyflèndev Maer den tijd van te ope-
nen moet\' foo veel langer naer de voedinge wefen \'
hoe het voedfel is vafter en vervolgens moeylijkeronï
te verteiren. ^ ■: .; ^ \' .

Maer de- béte en gemeenlijkfte maniere is\' van ee-
nen hongerigén hQud met :\\\'ers melk te verfaeden, e"
naer ontfent een ure fijnen buyk te openen; want het
melk om fijne vloeybaerheyd lichtelijk en haeft uyt de
maege vertfekt \'; ren maekt de gyl-vaten daer het ifl\'
gaet door fijfie wittigheyd feer fichtbaer.

De melk-adérs worden lichtelijk ydel om de voor-
feyde reden;, én-vervolgens verdwynen eenigfins: het
welk vdO\'r^kömen kan worden met eenigéTan de
■groötfte ontrent den grooten klier met eenen draed
ïoe-fe ftróppen , oft ook boven die kliere te bindet^
•den geheelenVliefigen ^ uyt-fchot met des ^ buyks flag\'
.. . ader en de melk-vaten die ih dien uyt-fchot hangel \'

nienWfpannen blyven. Maer is\'t dat-get\'fae-
band a\'^\' gybfak v<\'ilt befchouwen,fal den
ïelve h r ^ ^^ worden op het bovenfte deel der
fchenn den voorderen door-tocht onder-

opr^»,,,,,\' dat door den zelven de voorfeyde vaten
t\'lieden \' lichtelijk het geficht konnen ont-

^■ioodV^^\'\'^^\'^ h\'er en daer befaeyt gefien met eenige
iioyt ƒ die de klap-vlieskensaen-wyfen : nochtans
Vaterïvaten^^"baerlijk oft in fulke menigte als in de

^atlnT^ gemerkt dat het feer feker is, dat de melk- \'
is het hiDlte der darmen ontfangen, foo

tnet wind"\'^^^^^ wonder , dat die naer de dood
S^ftort -7 vocht van boven in de darmen

men no l \' vervult worden ; al is\'t dat de dar-
Het\'j\'^h veel van hunne natuerlijke warmtebefitten.

Waer 5 dat de deelenïn de levende meer
ballen , en dat-fe naer de dood t\'faemen

dekens^d voort komt; maer ik gifte dat de mon-
deri doo ^^ vaten in de levendegeopent wor-

^ des evi "" Gyl-fak öft den gemeynen ontfanger
deelen a \'\'\' \'^^^^^ers\' van de onderfte en naburige
diefg-er\'i!" ^^^"de: het welk in de honden en andere
groote ]] ■^\'olmaekte dieren legt by dé daelende s
ader e onder ^ de uyt-melkende ader en flag-

Sijne y ^"hgg^^den Pens-fak- verhoed word.
fchevden ^^\' ê^\'^^ktheyd is verfcheyden naer de ver- si|ne gtoot-
■ J\' " brootte en gulfigheyd der dieren. Hy is foo t«-

\' lang als het vierde deel van i de Gyl- öft borft-bitys
en lbo breed dat hy in de honden v^redelijkegroot-
te den kleynen vinger in tich kan ontfangen. Sijnen
rok is feer uyt breydfiiem : want ik ben indachtig dat
ik in de eerfte beginfels van de Genees-konft , den

De ftruykxkens van alle de inelk-vaten eyndigen >
foo veel men tot noch toe bemerkt heeft, in den Gyl-
fak ee hy de welke veele water-vatjens. foo var^
de onderfte ledematen , als>.van de Lever , Maeg >
en andere deelen van het onderfte des buyks komen-
uyt alle de welkehy-demetde zelveover-een-komen-
de vochten ontlangt, cn aen de Gyl-buys over-iet-
. ^ Defe buys is gehecht aen het bovenfte deel des Gyl\'
oft ÏjSL ^aks naer de borft toe; en door de lengde van de borfi-
tharactcHS. holligheyd uyt-geftrekt wefende^^ eyndigt in de ader *
die onder het fleutel-been legt en daerom in den menfch
^ dLi oader-fieutelbeemge ; in de vier-voetige dieren«^
3 voorfte fchink^ader:, m in d\'eene foo wei als in de an-
dere ^^ 4 genoemt word.

Defe buys word naer li|ne plaetfinge, dehorft-huf i
naer het gene in de zelve befloren is gemeyniijk
buys genoemt,. Van jB/^^j- h fy dauw-vocrfter^cYitettüi
ter oorfaeke van eene befondere onrechte meening.^
die hy hadde van het gene in hun befloten is. Sy word
ook voor heen de buys van Pecquetus gefeyd orrt
dat men gelooft dat dien Schryver defeeerft foudegS\'
vonden hebben.in \'t jaer ló^"!. nevens den Gyl-fak?,
die daerom pok van fommige èftn ontfanger ok recef\'
taculum van \'Pecquetus gmotmt -woxé. Maer naer; de
IVarthoms is die buys veel eerder aen-
merkt en geppenbaert geweeft van den roem-rijk^^n
Oïi\\.lccó.ex Bartbolomeas Euftachius in. den Boek va;}-
de Ader fonder weerga, te-Venetien uyt-gegeven in
jaer 1564, oytden yN\'t\\\\.tViWarthftnus\'L^\\ïs hetvolgeflf
de heeft gefchreven: " In "défe dieren dan ( het fci^\'-\'^^
„ dat hy van peer den fpreekt) fpruyt van defen groöteJl
„ Hinken ftam zelfs daer de achterfte plaets is van den
„ wortel des inwendige heel-aders eenen groo.tejr

^ i^^ruyii, den welken, boven dat hyin iijn begin oft
" oorfprong {in de inplantinge) een half-nlaen-wijfe
" ^"g^ heeft, is ook wit {van den gyl) en vol van
" r^a^srachtig vocht ; cn niet verre van fijnen oor-
" word hy in twee deelen verdeelt (wr/^j-wj\'j)

" e^h weynig daer naer weder in een komende
" eenigen tak uyt te fchieten , langs henen de

" f^^en wefende , daélt hv neerwaers tot ontrent het
" ^^idden van de lenden :\'op welke plaets hy ruymer
" gworden zijnde {den gyl-fak) achter de groote flag-
" !, , ^™^aegende nemt een feer duyller, en my tot
\'\'rf\'lh toe oribekend eynde.
1 ^vrvefchryvinge komt ftiptelijk over een met de
te en ^gyl-fak:maer op een verdraeydewyfe,

Sr ^/^der-fieutelbeenige ader.
met A^ met\' lijne zelfftandigheyd over een Jine bieed-

Sy- rv\'.^, ^\'ïin den gyl-fak, maer is wel dry mael enger.
4 Vit-u^ 5 tot haeie befchuddinge een Velleken van het

HDbe-vlies het welk lich over haer fpreyd.
toe ■ ^^ de gyl- oft borft-buys , naer den buykS»)«« Pl«^-
dael\' F aen de zyde van de groote neder- " "

daer Ü ^^\'\'S-\'^der , welkers tulïchen-ribbige takxkens
het ƒ over loopen. Inde honden, dikwils over
fy » fomwylen Ontrent het midden word

M\'aer - takken oft klcynd\'eie buyfen verdeelt
behoud^" den de,zyde van-de groote fiag-ader

af. _ \' den . anderen wend hem naer de linker zyde
Voort ontrent de lengde van twee wervel-beenen
maekê^^^\'i"^\'^^" wefendé, vereenigen lich weder, en
te llaff"^ W®\' welke van de groo-

s fch^\'^iT"\'" lich\'Iinx om\' wendende , fcheuns naer de
liin ^\'^dervan de zelve zvde toe gaet en word in

de u - ^ y<en m twee \'oft dry takken verdeeld eyn-
VanH ^^^^^^ zeldfaem te wefen het gene den Heere
- kenin T\\- ^^\'h^^^d : te weten eenen van die twee tak-
faem \'^d^r geplant..Noch ook niet minder zeld-

TevH vf ^^""derfoekinge van defe de neerflir
hPhl!f r ^ Ontleeders ontbroken heeft. Ik

Jnnln f-f\'^en gyl.fak geplaetft be-
uuaen gelyk m de honden r cn de buys van Pecc^ue"
tm met verre van den gyl -fak onder de groote flag\'
aaer rechtv/aers omgeboogen , en in de rechte fchen-
ivel-ader op die wyfe gelijkfe in de honden in de lin-

bequamehjk gevonden word : moet men een dier,op
de wyle gelijk-we tot het vinden van de nyik-vaten
te voren befchreven is,bereyd, aen-nemen. Want den
gyl-fak met melk opgepropt wefende, fallichtelijkte
voorfcnijn komen : maer is \'t dat die gevonden we-
fende , de borft-buys , om dat-fe enger is en dikwils
onder ande^re deelen gedoken , niet genöechfaem te
voorfchijn komt , kan die door een pype in den gyl"
lak gefteken zijnde , op-geblaefen worden , door het
welk de buys met wind opgevult wefende, fich lich-
telijk fal vertoonen.

En op dat den ftand van de buys , de takkinge en
vork-maekinge behoorlijk gefien worden, moet men-
ie van de tuflchen-ribbige flag-aders en op-leggende
vlies ontbloofen; vervolgens is\'t beter de pype föoin
den gvl-fak te voegen, dat fonder haere uyt-trekkinge
de gyl-buysmetpoofenkanopgeblaefen wordên -want
de pype^üyt-getrokken wefende valt den gyl-fak toe,
ra word de openinge weder niet lichtelijk gevonden.
Uft tot grooter verfekeringe , als\'er helpers zijn, dat
den eenen de buys opblaeft, en den anderen ontbloot-
VVant_den wind in den gyl-fik gebragt wefende , ftl
Ifchtelijk de gyl buys doör-dringen , en de holle ader
tot de rechte holte des herts,en defe ook tot eenaen-
genaem fchouw-fpel fterk doen opfwillen.

Maer d^fe deelen, gelijk ik te voren vermaent heb-
be , vs^orden lichtelijk ontdekt, is\'t dat een ure naer
een milde yoedinge met foet melk , in\'t noch leven-
de, oft als\'t niet anders kan "gefchieden , vers geftor-
ven lijnde dier de gyl-buys in haer bovenfte deel ge-
bonden

V^n de Gyl-ti\'emt,, (yc. ï22„
de\'ribben der flinke"\'
fte h konnen worden recht over het breed-
liik d^ ^^^ ^^^ hooger, alwaer de buys gemeen-
OD 2 y5"el-beenen veriaetende zydelijk af-wykt en
ge tlï?"^" trekkende fichtbaerder word. Is\'t dat-
nie S ^ oft gy de buys zelf oft een zenuwe oftee- ,
die m TA fi«,fult-ge uyt de twyffelinge geraeken
fal n ^ J vingers drukkende: want de gedrukte buys
den ev) f opfwillen ( want ik ftelle dat

n h\'chtelijk met eenen draed door eene krom-
den onder gebragt zijnde, gebonden wor-
^and" sy ^ én lympha oft water over den
r ontf"\'^^ konnende foo in de buys zelfs als in den
van Pecquetus overvloedig vergadert we-
^ T lullen de zelve deelen feer fichtbaer maeken.
Qj, in defe faken niet langer te fukkelen, lokt De inplan-

iadV;^"\' aenfchouwinge de inplantinge van de buys
I O h " \'\' op haere opening geplaetft ader, en het

de f dit nauwkeuriger gefien word , moet men khip-vJies
J ader in de lengde openen,"en den band, is\'t dat\'er
toe-^" geftelt is, los gemaekt, en de buys naer de ader"
\'g^P^\'^eint wefende , de uytborteling van den gyl
de ader aenmerkt worden. Het gebrek van
biaef ^^^^ eenigfins vergolden worden door het
fp Waer veef beter door eenig vocht met een

J- door den gyl-fak in de gyl-buys gefpuyt.
Vocht\'\' ^^^^ ook gewaerichouwt wefen, dat het
tup- V Sy^ ■ g^fp^yt "iet meer kan te

bef ^ de welke de zelve met tuffchen-ruymtens
et IS, ejj ^jg jjj opgefpannen buys ook vanbuy-
\'l gelijk als knoopkens konnen gefien worden,
voorts, al is\'t dat men om defe deelen te vinden Deagyl-fak
gewoonlijk een dier nemen het welk wel gevoed is ; L^iJodeT
die \' verwe in de deelen, chaemen.

katten gevonden , in eenige onmiddelijk
er de dood , in andere ook naer dat-fe eenen oft

twee dagen gedood waeren. Maer in de eerfte hebb«
lic de voorfeyde gyl-vaten met een waterachtig vocht
gevonden, en in de laetfte geheel ydel
IK hebbe ook fomwylen gevonden eenige water-
buylen door het darm-fcheel loopende op den zelven
"reek, foo ik heb konnen achterhaelen , gelijk ik oP
eenen anderen tijd de melk-aders heb gevonden, foo
dat het geloofbaer is, dat de voorfeyde aders het ampt
ook bekleeden van de water-vaten\': en dat tot hu"
groot voordeel, want het water naer de voornaemfte
verdeelinge van den gyl die vaten door-!oopende, nemt
met fich de dikfte en droogfte deelkens des gyls (is\'t
dat\'er eenige in. de zelve zijn blvven hangen ) en ver-
volgens behoed de verftoppinge der voorfeyde vaten.

Het is nochtans ten uyterften noodfaeklijk dat de
darmen eenige takxkens van water-vaten hebben die
aen haer eygen zijn, te weten die niet te faemen melk-
vaten Z!jn : want de eygen mondekens van de melk-
aders konnen inaer hun vocht ontfangen uyt de holte
der darmen, maer het water komt uyt de zelfftandig-
heyt der darmen; foo moetend\'er dan andere^ monde-
kens en vatjens wefen , die het waterig vocht"uyt die
zelfftandigheyd ontfangen en in de melk-aders ftorten.

Tot noch toe hebbe\' ik befchreven en afgebeeld de
Gyl-vaten, foo gelijk fy bemerkt worden in de beeften
en befonderlijk in de honden : maer in den menfch
hebbe ik noyt den Gyl-fak oft Gyl-buys gefien ; om
dat ik ten eerften noyt genoech faeme gelegentheyd ge-
had hebbe om die deelen te foeken in een versgeftor-
ven menfch, en dat-fe naer merkelijken tijd naer de
dood ydel zijn, en daerom min fichtbaer. Voorts foo
worden-fe in den menfch door het vet verborgen ,
oft , is \'t dat dit niet overvloedig is, van de vet-fakx-
kens , die altijd ook in magere gevonden worden.

_ I^aer-en-tufTchen eenen mageren menfch heeft naer
vergelijkeniflè van fijne grootte gemeenlijk meer vets,
Be onder- als eenen hond die men fegt vet te wefen.
vaïfSeik- Gemerkt dat in het \'s menfchen Darm-fcheel geen
vaten moet eygentlijk groote klier gelijk in de honden gevonden
in geen aen- word, foo moet men dan ook:ten opfich\'te van fuiken
?euS melk-vaten van de eerfte oft van de twee-

Vrede t\\ r ^^ te noemen, ik ben
^^htereehr, „ u uf ""\'^htans die verdeeling liever gans

\'Sa Icheel-klieren heel dicht by aen de
gelegen eh andere feer verre van de zelve af-

j^\'Jti. onder malkanderen,
"""enfch id^ "^^flchien iemand twyffelen oft in den
Scheel g >];> ^elk-adcr gaet naer ider klier van het
gaen honden alle naer de groote klier

-en de ^L\'v ^^^ ^^^ melk-aders ontfangen , oft iet
\'\'■^aerfriir\'r-,*^^er-fetten; waer van het laetfte my het

Al • >^\\hjkftc fchiint te wefen.
geenen r Tr? ^ \'^^^^J k ik gefeyd hebbe) in den menfch
fele ik ?ytTak oit buys gelien hebbe, nochtans twijf-
^^euii-h f" wefentlijkheyd; mits den gyl in den

■^evoert w^ Relais in de beeften naer het bloed moet\'
^^lelk-ader? K\' gemerkt dat\'er in den menfch ook
^aetften in worden , die ongetwyffelt ten

«och tveT^r^\'^ dat de Gyl-buys en Gyl-fak eertijds Den gyl-f.fc
"^er konO k " ^\'J"\' """e" g\'flèn uyt defchriften gyi-buys
klieren l^\'^efchryvers. Bartholinw heeft dry lende-ƒ
heeft hy voor den Gyl - lak gehouden

^-ijn. et nochtans toe dat\'er fomwijlen meerder
^ierlinge ^ hy ) op een leggende en met on-

na by " ^^ d^^de bovenfie genaekt het middel-rift
^"\'\'^gfel fv j zenuwachtig begin\' onder het aen-
^^\'\'ren MJ-1 voegt\'er noch by : Defe

Ik geloof even-wel dat BarthoUnus is bedrogen ge-
weeft, en dat hy de water-vaten voor takxkens van de
melk-vaten genomen heeft. Die men in de honden dik-
wils bevint uyt de buyk-klieren te voorfchijn komen,
gelijk geilen kan worden in de IX. Tafel Fig. i. aen-
gewefen door de letters f g h, want daer fchijnt geen
reden te welen , waerom den gylrontfanger in eenen
hond, kat &c. foude gelijk eeneii fak zijn en eene
foo merkelijke ruymte hebben, en in den menfch fon-
der merkelijke holte wefen : voorts foo ht^léBartho-
linus iijne melk-takken af van die klieren naer de
rechte uyt-melkende Slag-ader uyt-gerekt, het gene
geen fchijnbaerheyd heeft, maer wel dat de water-va-
ten uyt de Nier komende door de klier over-ftappen
naer den Gyl-fak : als aengeteekent word in de by
gebragte Figure f.

Het is nochtans waerfchijnelijk dat BarthoUnus de
Gyl-buys gefien heeft; om dat hy een buys afbeeld in
de welke de voorfeyde takxkens geplant worden ; maer
het water oft lympha gaet van in de beeften onderfte
■ deelen na de bovenfte toe door de Gyl-buys, foo is\'t
dan geloof-baer, dat het ook foo toe-gaet in den menfch,
en dat vervolgens, diedebuysaenioont, door de wel-
ke den lyrnpha recht naer het bloed gaet, ook op den
zelven tijd aentoont de Gyl- oft borft-buys.

Evenvvel heeft (gelijkB-ar^/èö/i\'K^jverhaelt) Ol.Rud-
heck den Gyl-fak , die hy eens gevonden heeft, afge-
beeld fonder onfe klieren , fegt hy achtergelaeten te
hebben. Maer den tak van de Borft- gyl-buys is alleen-
lijk ruymer, kleynder als in de beeften. CarolusleNo-
ble heeft ook den pl-ontfanger gevonden te Rouanen,
want hy heeft gefien een hol lichaem inwendelijk met
ceilekens van ongelijke grootte en gedaente verdeelt
en door-fneden, en met feer fijne vliefen omwonden,
met feer fachte klierkens onderfeheyden, met veel vets
befet , en met oneyndelijke menigte van vefelen fa-
men gevlochten, de welke de naburige deelen ejr be-
fonderlijk de groote Slag-ader, met eenen band fecf
vaft omvangde tot noch toe BarthoUnus.

Maer mits dat ik van mijn eygen niets hebbe , het
welk ik aengaende de Gyl fak en buys inden menfch

^^k/em.T-\'\'\'.^ Gyl-buys met dry verfcheyde
verhaei V onder-fleutel-beenige ader naer
V Maer den

Y^eynige klieren van\'t Darm-fcheel
befonderlijk vertoont de Gyl-buy-
I ^^ Water-vaten.

naer de Darmen trekkende,
dd De melk-aders door het
Scheel, die.van de eerfte foort
ge\'aoemt worden. Vena la-
«3:ea: primi generis.
ee Demelk-adsrs van de groote
klier naer den Gyl-fak, vande
tweede foort gefegt. VencC

J^a^-ader^"""-icnesL- ladeae fccuiidi generis.
fuperioi ö^eferaica ƒ Ben Gyl-fak oft Ciftcrna.

■voor de openitige vau de Gyl-
buys geftelt.
mm De \'Maïer-vaten van_ de ■ ii
Lever o\'c. naer den Gyl-fak
gaende.

Arterix intercoftales.
p De WAter-vaten van de on~
derfte ledemate-n naer den
Gyl-fak trekke-nde.
Fig. 3. éw4. De vorlc-maekin-
"gevandeGyUbuys met de
ruffchen-takxkens.

menfch uyt \'Bartholinus.
abb Dry lende-klieren,
c De rechte uyt-melkende flag-
ader naer de -welke ee\'dge tak-
ken van demdk-aders gekyd
■worden,
dd Den Gyl fak. \'

Voorts als ik.meynde dat het tegenwoordig Cap\'^J
by na ten eynde gebragt was, is my ingevallen ^
koft eenige twyftHinge opgeworpen worden, tot^v
eynde den Gyl-fak gemaekt is, en waerom
ruym deel weder een enger yol^t, te weten ^^ ^L,
buys. Want de melk-aders en water-vaten van de ,
derfte deelen moeten aengefien worden als kleyne p^j
kens die in een gemeene buys vereenigen; maer
my iemand feggen ) daer blijkt geen reden, wae ^^^
die gemeene buys in\'t begin fop wyd en breed JS;
daer naer foo \'feer verengt word : defe twyif^n*
( feg ik ) foude konnen opgeworpen worden
•tegen de wefentlijkheyd vande buys, mits die mv^^.
beeften openbaer genoech is, maer enkehjk
oft tot wat eynde , gemerkt gemeenlijk dtelgeu
niet gefien word in audere vaten, daer ^\'^^^yykx-

XIII. Cap. Van de Gyl~wegen.

-\'■ - indeieheader g heborfi-klUroft foffietbyon
• ■.......genaemt. Ghuidula tliym";\'

De klap-vliefen in de.ke-

k Het bovenfte deel \'van
jlok-darm. .

l De groote nederdaelende p\'^h,

ader. Aorta defcendens.^^^-

m Het onderfle deel Vars-d-e

le ader,, daer fy ontrent

darm-been ver deelt i^ora-

n Den fiam van de 07idm
holle ader.

0 0 De ribben door-gefnede-ih

p Dewei-w/i. Vertebrse. ^^

qq Het middelrif oft

phragma doorfnedenen^f

beyde de kanten omgefaeg
rr De Nieren, llenes.

lig. 6. Dry inplantingen V\'

^de Gyl-buys in dc fleutei

d^iS? hloed-vaten en buine ftrnykx^
y.^\'en van Jerrde Gyi-buys en de Gyl- en w^ter-
hj\'^enis veel r -"" \' "^^er dat hier

roet ge-
plant Wordin ^^^ ^eer veele ge-
l\'^Jideren f nevensnfai-
Waer V r T^ ^^^ gebeurt : foö
o^ehten vin ^^^^ ruymer waere, de
^"\'^den . .verfcheyde kanten t\'famen vloeyende ,
^ervoLen r hjk malkanderen te gemoet komen ,
^erfindem?\'^"^ alfoo d\'eene des anders door-

T^" \'^en Gyl-fak, als uyt het vorigeGebiaffè ,
het Water V ^ door de melk-vaten aenkomende en
?\'etwee vnrL onderfte deelen te ontfangen , en
^^«Igens Gyl-buys over te leveren.

de borft ontfangen nevens het water, het welk
$e in de Zuu\'^ aengebragt word door iijne vaten,
bochten r - ^J® zydelijk ingeplam worden , eu
onder ^ de-ader over ftueren, op dat-fe al-
■^\'orden • ^ gemeene maffe van \'t bloed gemengt
Ms

-\'^uaeai in d^r^T- \' "-unecgrootite üeei van ftetgeneel
^«nden is ) ^ ^yl-ftfc (foo veel als tot noch toe be-
^^"e befonder \' hebbe ik goet gevonden hier

"^^en en hu^t P^^ete by te voegen, die veele water-
\' ^^goont. " in den Gyl-fak ftiptelijker

5?en , ^ op den weg de klieren f g h i k aen-
Vaten oft ,- 7 lichtelijk kan oordeelen dat
J^^^e iets oni-fi.7 kheren \'geven ^ oft van de

"^aerhevd §en : maer wat van defe twee met ,
borden,befn^T^^;.^®" komt fal niet lichtelijk bepaelt
^y\'^deftiptgK^y^^^ om dat het niet feker is tot welk
jii üeie klieren zijn toe-geeygent.Letten-

de dan op defe onfekerheyd gaen ik toonen dat geïn
van de twee gans-onbewylfelijk is.

\'\' ^ ^"^^en mag men vermoeden dat in de voor-
watei-vaten ^yde klieren een waterig vocht af-gekleyn(l word oin
in\'t pafleren de naburige deelen te belproeyen, befonderlijk ontrent

heï boogen van\'c lichaem , en dat dit vocht gefchey-
den word van het water oft lymfha , het welk door
de voorfeyde vaten aengevoert word, het meeft voed-
faem deel van het welk de lyrnpha , gelijk op een an-
der plaets vaft geftelt is , overvloedelijk vooriien is»
uytgeflotén zijnde. Nochtans dunkt het my v/aerfchy
nelijker te wefen, dat het vocht, het welk in die klie-
ren afgefcheyden moet worden, door de flag-aders m^j
het blo^d aeagebragt word,gelijkgemeenlijkgefchie®

gemaekt word van veele en feer verfchelende voch-
ten , füllender lichtelijk eenige van die met de door-
gangen der klieren een gelijkmatigheyd hebben , ^^
gemerkt dat die zelve vochten door de flag-aders \'
ftraf door gedreven worden , foo fil lichtelijker
af-fcheydinge van die foorte der vochten volbragt wo^\'
den.

Vervolgens fchijnt hefmy waerfchijnelijker te
fen,dat de water-vaten naer die klieren toe gaen,on>
■ van daer door andere water-takxkens nieuw water
-ontfangen : al is\'t dat het mijne meeninge niet is\',
diè klieren befonderlijk daer toe gefchikt zijn om
voorfeyde water af te kleynfen, maer dat defe af kley"\'
finge gevoegt is by de af-fcheydinge van het voor-
naemfte vocht ; gelijk de af-fcheydinge van\'t wat^\'\'
in de lever gevoegt word by de affonderinge vau
gal. ^

delinge dat door de knoopkens in dc gebonden water-
vaten klap-vliefen aengetoont wirden , die in haerc

holte de te rug-komfte van het water verhinderen ion?
het welk opentlijker te betoonen heb ik genomen ee»
water-vat uyt de lyf-moeder van een koey door «e
vrucht en andere befloten deelen feer opgefpannen oe-
fende , en hebbe het zelve om dat den band tydelü\'j
aengeleyd was feer opgefwollen zijnde op een tatet
uytgefpannen, en ideren tak al>, ab met een JiJeskei^

ten m\'mflen door de zelvé
^ naer den gyl-fak gaende.
Ftg.x. Dewater-vaten uyt
de lyf-moeder van een
koey genomen: in ver-
fcheyde plaetfen door-
fneden;
aa De wat ér-vaten tuffchS

band opgéjmoUciî y om dat
het water niet uytvlaeyî^
dit belettende de ktap-
vliefem
b b De vaten ydel om ds

doorfnydinge.
Fig. 3. Een groot water-
vat uyt de lyf- moeder
van een koey , in fijne
natueriijke grootte afge-
beeld.

F^.4. Een geopent water-
vat op dat te voorfduja
komen.
a Twee klap-vliefenverhin-
I Î darm-

\'ioov-fni Gyl-wegen, éc. > 121

^\'^»geSf\'^r-H \'\'\' \'\'Pr\'?\'\'" ^^ge^^bltk ( het gene
^^^ Sïen byflaenders wa.)alle

ferwS"/ 5 yde geworden en toe gevallen

valfeli l toe ^ ^ ibo fk t

de dr li bleven, dat het geweld fäft ^n

^\'"ote ki,^ «yt perffen. De

^\'^rhinH? die de te rug-komft van het water

TaS ïï ^^ 4- ^^g- - ^ in de volg\'cnde ■

^ c geopent vat.

legginge der figueren. \'
NEGENSTE TAFEL.

Water-vaten, foo
fi," uyc een Koey genomen.

nvt dl geheelijk
A n: r,? Heere Mick.

en befonderlijk onder de darmen oftgelieelijkottvt ^
een groot ded fchuylden, eerftelijk oft volmaekteiy
ker te voorfchijn.

Volmaektelijker word gefien de Lever v V ,
MaegE, de Milt h en de Pis blaes o. Eerfteltjk ^^
men te voorfchijn de Nieren G G, al is\'t dat dere ^^
te voor het grootfi:e deel met de lever gedekt is en
van die voortkomende pis-voerders hh tot in
uyt-gerekt. In veele word ook gefien den grond ^
de gal-blaes a hangende onder den onderfien 00
van de lever. Men fiet een merkelijk deel van ^^
ï Alvlees onder den grond van de maeg gelegen. ^^^
eenigfins het vet af gedaen wefende , worden gt"^
de neder-daelertde groote flag-ader deonderite n
Ader d^ en van de eerfle voort-komende ï-^ed-i
aders^^,-van de laetftedezaed-aders//, welkers

ke van de gefeyde ader voort-gebragt word ^et
fchen-kominge van de uyt-melkende ader. "f^^a-
ook befchouwt worden hoe dat de voorfeyde i »^
ader c ontrent het ^heylig been fich fteït voorden
ader d, welkers flinke zyde fy tot hier toe
hadde ; hoe de voorfeyde aders en i^ag-ders vera ^^
worden in de heupen-takken //, wiens uyterfte
uyt-gerekt worden naer de fchenkels , en daer

worden fy aldaer 3 fchenkel-vaten genaemt. ^.f^ct^
Maer het weerdighfte om te aenmerken is,

D Hcpar, K Ventricultis, H Liin, o Vtfica mbfAriA. ^ j/i-,
b Vreten^, a. VeficuU f ellis. iPanmas. c .Aorta ckfcend^\'.
na cava inferior. g .Arteri« flWintica, ï-Qs fAcmr». \'\' \' ,
ea. 5- Ycfa. cruriilis.

be ƒ • ^^P\' ^^^ ^^ overige deelen des Bnyh. 122
bevende foo. een ruyme plaetfe gegeven word , op

eas met belemmert worde ; en dat het defe plaets
aaer de doodelijke breuk gefchied ( van de welke ik
yproken hebbe in het XL Capittel) die uytwendelijk
eet!is om te befpeuren ; namentlijk door
Redrfi ^^^ omgeboogen darm, het welk

des f aengewalTen zijnde, word den doorvloed
^rak^^ onderfchept en kom.t ten laétften r het drek-
\'„" voort. De plaets word aengewefen met eenen
^ïieei] " priem m, eu is foo mans ais vrouwen ge-

niQg ,het vrouwlijk lichaem vertoont fich ook de Lijf-
depjc^L, \' te weten tuflchen den Endel-darm^, en
aen de zyden vandeLijf-moederopen-
"\'^hdeklootjensoftEyerneften endeTrom-
\'\'Veiiii\' mm.^ en meer andere tot de vrou-

a DeGal-blaes.V\'tCicAmin^w
h Het AMées ofpVzncr&^s.
c T>e nederdaelende Jlag-ader.

Aorta defceiidens,
d De onder (ie holle ader. Ve-
na cava inferior.
e De y?MeEmulgens oft wjt-
melkende, de rechte legt on-
der de Lever,
ff De zaed-aders, Venasfpci\'-

maticae.
gg De zizcd-Jlag-aders,
hh Depis-voerders eft Urete-
Fes.

ï 3 i Ds

i De Klieren- tujfchen de ader
en flag-ader in het achterfte
deel, de lende-klieren. -
k De onderfte fcheel-ftag-ader

11 De ader en ftag-ader der heu-
pen oft Vafa iliaca.
m Een ftokxken gefteken op die
flaets in de lies al~waer de
kleyne doodelsjke breuken ge-
fchieden.
n Den Endel-darm afgefneden.
O De pis-blaes opgefpannen.
p De roede bovenwaers opge-
ftaegen.

het fakxken.
r Het middel-fchot van V fakx-
ken. Septum Scroti,
ƒ J Den opfchortenden fpier oft

Cremafter.
s Den rooden rok des kloots, die
van den gefeyden \'uytgebrey-
den \'fpier gemaekt word.
t Het begin van dien fpier.
V V De z^edelyke aders en ftag-
aders met vliefen omwonden,
uu De zaed - aanvoerende va-
ten. Vafa deferentia.
Tig. 2. Eens\' vrouwens buyk

De zelve vaten onder de
Nieren , daer de ftag-ader
. haer op de ader ftelt.
CG De Nieren.
HH De Heupen. Ilia,
ï Het hekken des buyks.
a.^ De uytmeikende vaten,
bb De pis-voerders afgefneden.
fc De z.aed-aders.

g Den Endel-darm. afgefneden-
h De Lijfmoeder. Uterus, ^
ii De klootjens oft Eyermfi\'^

Ovaria.
kk De zaed-aders en flag-ad\'^\'\'^-
, II Hunne takken rigtelijk naer
de Lijf-moeder. ,

mm De Trompetten van F\'i\'\'
lopius. Tuba; ¥allopian^\'
nn De ronde handen viin

q De fchaem-beenen nietgehee\'\'
ontdekt. Oifa pubis.
In defe twee Pigi^eren fch)^
nen dê fchaem-beenen te ve\'^
re afgelegen by voorbee-
van de Nierens om dat-fe fou-
den moeten voorwaers opge-
heven geftelt worden , h^t
welK in het blak niet kan ge-
fchieden.

De twee volgende rigue \'
ren zijn hier geitelt, oni\'i^\'-
op de eygene plaetfen ge®"
ruymte genoeg was,
Fig. Het middel-fchot vfli^
het fakxken uytgcbreya"^
het welk de bloed -vaten
. klaerlijk gefien wordén.
a De bloed-vaten van de fd^^\'
mei-vaten loopende door
middel-fchot.
b Andere van de onderhuT^\'

vaten.

\'ig. De pis-blaes met

mannelijke pis-gang ore

fchaït &c. van voren.

A Dl\'-*

bb Depis-leyders afgefneden.
cc De openingen van depis4ey-
ÖB ders in de blaes, alivaer de

pj. n \'"""\'\'ß\'^^nde klieren eft priemkens uytkomen.
ï d Den^^UnB:^^ oftßuytfpier

® \'^enuw-fponfachtige li- f De openinge in de fchaftby het
tf^f^^PF^^^\'^de gebragt,om hoofd der roede.
« JDj ru^* ^o^en. g Eenpriemken in de voorfeyde

ƒ\' ^^^ A\'i^ dïkfie eynde liggende aen den twalf-vin-
liei ^^^\' ^^ de Milt toe, die-fe nochtans

vlee/^r "^^^^* 1 ^ytgerekt om eenig vocht, het welk Al-
kléyj-^^ "fi Saccus Pancreaticus word^ door te

en in de Darmen te brengen., gefchikt CC.»
^ïierb t\'faemen-gevoegt uyt ontelbaere kleyne
Vaft j \' Waer van ider in\'t befonder foo hard en
hütin^\' dat-fe van malkanderen gefcheyden wefende
^^h\'ik^K können behouden: maer om dat-fe lof-
"^\'elk gevoegt worden, foo is het Alvlees, het

de vat-^ ^^i^rkens worden faetnen gebonden foo door
door naer getuygenis van den

]ij}j ^^^ vlieslcen het welk ieder eygen is, en alle ge-
Van I ly omringt met een flerk vlies het welk

do_en h Pens-fak herkomftig is, door wiens toe-
Word ^^^^^^ Alvlees in lijne plaetfe vaft befloten

acht, negen oft tien vingers. De breede is by na van
^ twee vingers en eenen haiven, en de dikte is ontrent
iootrp. eenen vinger. Het gewigt naer de aenmerkinge

In honden, katten en eenige andere dieren is g®"
lijk in twee gedeyit, foo dat een deel onder de niaeg
dweers heen loopt, het ander langs henen den ft:^^^^
der darmen door het fcheel nederfakt.
Sets Het Alvlees heeft flag-aders van den tak des i buyk«\'

flag-ader, foo van den rechten als den flinken.
Aders. Aders van ^ de Poort-ader en voornaemelijk van

haeren flinken tak, die door de groef in het Alvle^^
uyt-geholt naer de Milt uyt-geftrekt wefende, fchi^^
aen het Zelve hier en daer fijn fpruytjehs uyt: ontrent
den darm ontfangt het Alvlees ook eenige rankxke»»
_ • van den ftam des aders zelfs. \'

Levers onder de zelve uyt de ranken van den tuflche»\'
ribbigen ftam gemaekt, • ,

Ik hebbe in het dertiende Capittel gefeyd, dat in
honden eenige melk-aders van den twalf-vinger-darm
naer de groote klier des Scheels over het Alvlees loo\'

fulke vaten over het Alvlees naer den Gyl-fak trek-
ken. Maer defe voor foo veel-fe melk- oft gyl-vaten
zijn, behooren tot het Alvlees niet, noch móéten ook
onder fijne vaten niet gerekent worden. Maer men
foude mogen twyiFelen oft het ook niet te faemen de
water-vaten van het Alvlees zijn : al is\'t dat\'er niette
twylFelen is oft\'er noch eenige andere water-vate\'t
eygen aen het Alvlees zijn, die te weten het water uj^
het zelve onmiddelijk ontfangen, en in de voorfey"*^
melk-vaten foude ftorten; gelijkvormelijk aen het g«^\'
ne gefeyd is in het XIII. Capittel over de helft.
Daer-en-boven heeft het een befondere buys tot uyt\'
• fchot van fijn afgekleynft vocht door fijne heelelenga^
uytgeftrekt 3>, de welke Gregorim Wirfungus in\'t ja^f
1642. eerft-mael heeft ontdekt, of ten minften voor
een befondere buys gekent; want het is gelooflijkdat
de zelve buys van de vorige Ontleeders ook is geß^\'\'^

^aer van detf^ darm b dikker als een hinne Icagt, sijne dikte,
\'\'^nder. SvfrV^ " afwijkende wordfe ailenxkens

Alvlee, zyde-fcheuten uyt naer alle de deelen Takken,
f^ kleyndere grootere en daer naer kleyndere

^""der worH ° ^^ ^uyfe zelf als fijne naerfte takken
^^erfte aend \' ^en tak van het onderfte deel die het
in gej^j darm is, gaet de andere foo in grootte

üytfpruytfels verre te boven; te weten
^^^ ^eheut V ^\'\'^^er breeder is, en eenen kley-
Syword ^ geeft.

^^^ genw^^haer, dikfte deel in ï den t walf-vinger-
ïf^ ^ft S vijf vingers breed van den Por-

• ^ \'^e gal K \' dikwils met de zelve openinge F
V het Xvïr^\' welke wy fullen handelen

f^ken in . ^^lefgelijke, gaeptfe met een eygen mon-
®nder de? 7^\'f-vttiger-darm\'eenmerkelijkeruym-
^^i^erus van de voorgenoemde gal-buys.

f^ het Penp t die in het onderfoek van dit deel Somtijds
heeft 4 begrypt fich feer geoeffènt heeft,

Verwe en , Aengaende de verwe en ftand van dit fap, heeft
fland van Qen Heere de Graaf Am Zelven heel klaer alsFontijn-
het Alvlees- water bevonden met eenige flymigheyd, die nietftolt
ten 7y de gee/ien vervlogen wefbnde.

Wat aengaet den fmaek, hy heeft den zeiven fom-
wylen heel aengenaem fuer bevonden, ondertulTchen
by-na fonder fmaek, dikwilderfout, feer dikwils uyt
den lueren fout; dufdanigen heb ik ook bevonden te
welen in een jonge Koey.

E Milt is een rood deel oft uyt aen rooden fvjart\'
achtig facht, licht om uyt te breyden\'., indenflifi^^^
1 Boven-buyk tuffchen de korte ribben en de Mae^Z^P
G fiet in de X. Tafel Fig. i. h.

De Schryvers vergelijken de Milt, aengaende haer
af-beeldfel, gewoonlijk met een OfTe-tong, hetwelk
naer mijn oordcel waerlijker van een Ofie- oft Schaep^\'
milt yerfiaen word. Maer de Milt vaneen menfch i®
dikwils aen eens menfchen tong gelijkvormiger.

De uytwendige oft naer de korte ribben gekeerde
zyde is bult-achtig; de inwendige tegen de Maeg H\'
gende is hol, gelijkvormelijk aen de gefialte der om-
liggende deelen naer de welke de Milt als feer facW
wefende, fich lichtelijk voegt. .

Sijne grootte , ook in menfchen van de zelve ly^^\'
geftal ,-verfcheelt wonderlijk : ondertufTchen gelooft
men dat fijne gemeenlijke lengde is van ontrent ft«
dweerfe vingers : de breedde van dry : de dikte van
eenen. In de honden is fy feer lang, maer fmal.

Sy verveelt ondertufTchen in getal : want het is ge-
wis dat\'er van veele Ontleeders twee zijn gevonden
in een lichaem , en van FaUopitts dry. ,Het zelve heb-
ben wy ook over weynige jaeren hier\'te Loven op
het Opleed-tonneel gefien in het lichaem van een dogh-
ter, die om de moord van haer kind ter dood gebragt
was , den Heere Do&or Herregouts , die alfdan deO
Hoofd-leeraer der Ontleed-kunde was ,dit aenwyren-
de. De eene was van gemeyne grootte , de twee^an-

den en \' ^^^ ^^^ de milt dobbel geven-
de and > ^ noch wel grooter als een middelbaere,
vlies ^P de eerfte leggende en met een gemeen
Woonliik \' ontrent het vierde deel van de ge-
koleur Slootte had. Den ouderdom\' verandert het
m voKv^/r • • de groeyende is fy heel rood ,
de als ■ fwartachtig, en dat meer in bejaer-

De l\\/n ^^S^ti nataer te wefen.
1 net"" "^ord met haer holle deel gehecht aen het Hechting,
eti niiik^\'^ • tuffchen-komen van dit aen de maeg
het deel groeyt dikwils aen

De £ en met eenen langen ftreek.
Uyterfte^^\'d met twee vliefen bekleed , welkers Uytwendig
grooter ^^^^ ^^^^ ^es zelfs omvangt, in eenige een
Jiiapf fl \' andere een kleynder, en word aen de zelve

inwend"\'""-\' gemaekt. Het is nochtans aen het --
&0 datï gehecht door de takxkens der vaten ;
^\'^rtooii ^%etrokken wefende, in dit inwendig fich ,
Sebroke^\'^^^^^^ Zwartachtige ftipkens teekenen van de
\'M\'t Om de zelve reden barft den wind

fen\'is I de ader oft ftag-ader in de Milt geblae-
viies bedekr^\'\'^ gefchied als fy met het buytenfte

Wonde \'i^y^tidig vlies word van onder malkanderen inwendig,
ï.elve V,\'-\' ,^\'^twarde vefelen geweven ; en\'van de
andere ontelbaere draeden van d\'eene naer de

zyde uytgerekt. Oft dit nu gefchied
oft ook\' ^^^^ ^erkte\'en vaftigheyd van dit\' ingewand,
Daer-^\'^\'^K ^^^ ^^ beweginge is noch onfeker.

inwendig vlies weder- ceikkens
nenae dvHeskens vaft gemaekt, die het bin- vandeMüt.
^ellèkenc\'^ doorloopende in de zelve verfcheyde
Vaten en f ^^^en : foo dat den\'wind door de bloed-
"^eionderlijk door den ftam van de ader in-

geblaefen wefende, die ceilekens uytfettende deMi\'^^
feer opfpant, befonderlijk is \'t dat defe ongehindert
en met beyde lijne vliefen gedekt is. En is\'t dat door
gaens den uytgang des luchts belet wefende, de foo"
danig opgefpannen Milt te droogen geftelt wwd, ^le
vheskens door de droogte verftyft wefende , fu^l^"
die ceilekens open gefpannen blyven, al is\'t dat daer

kens te wefen , in ider feven of acht druyf-wys han-
gende aen de eyndekens der vaten.

Maer den Heere Doäor Ru)fch loochent dat des men-
fchen Milt klierachtig fs, en loochent infgelijkx dat-
fe andere ceilekens heeft als uytbreydinge der vaten.
Ja hy fegt dat hy het heel geftel van eens menfchen
Milt bevonden heeft niet anders te wefen als een t\'fae-
men-hoopinge van llag-aders, aders, water-buyfen en
zenuwen die met de omvangende vlieftn ingetoomd

word door de ingeblaefen wind fterk uytgefet, f^o
dat fe fchijnt de longe na te volgen.

De Milt is voorfien van alderleye gemeyne vaten-
Sy heeft haer llag-aderS van den flinken tak des i buyk"
flag-aders , wiens voornaemfte rankxkens door fijn^
zelfftandigheyd verfpreyd worden. De aders van den
flmken tak des ^poort-aders, de welke fy voor\'tmee-
fte deel tot haer trekt h i. De voorfeyde vaten
• worden gewoonlijk 3;Milt-aders en^ flag-aders ge-
noemt.

Van zenuwen word dit deel voorfien door een ze-
nuw-vlechtinge , die onder den grond der maege op
den flinken kant geplaetft is, van Wüllis 4milt-vlech-

Milt gaende, vergefelfchappen eer ft den grootftenflag\'
aderlijken tak en voorts verfcheyde van fijne fcheut-
jens, en wikkelen de zelve als in een net.
De Milt moet volgens fijne grootte in de menigte

1 .^yun\'a cmlUca. z Vena pcD-tx. \' j Ve»<e & Arterie« Jplenlc»
^marei. 4 piexm Limarih

^P^nnendp f ^ en alfoo de voorfeyde vaten op-
"^ok eeiXr vertoonen B. Fig. 2. Het welk

^•^elen t ^i^t onder de Schryvers! hoe veel oor- "leyningen
r\' meyningen ! uyt de welke nochtans TetleWk.

Oe ^nigfins betrefl^en.
^aten aen ^^^ ^^ welke de menigte der water-
het , meynen dat de Milt gemaekt is

overvloedig nat ontloft wefende , het
«f-legt ^jJ^cht gemakkelijker in de klieren des levers
acr dèn foo veel,]

8yi, tQ^ g^^eenen ontfenger verfonden wefende, den
der deelt ^^ ^^ verfchillentheyd van natuere

fijne celier\'^\'^^ afgekleynft word, het welk eerft in
^dersopffp^ ^"^^de fy peren, en van daer van de Milt-
foude wefende, door depport^ader naer de le-^
^^^heyden d gevoect worden, om fijnendienft in\'taf-
defe ^kafte leggen.Ik verworpe niet geheelijk
befonH a g®^® nieyninge, al is\'t dat ik niet geloove
^oaerfte gebruyk van de Milt. de af-fcheydinge

die de water-vaten in overvloed befitten, aen devyelKt-
nochtans den algemeenen Stichter van de Natuere

een ander bedieninge heeft aengewefen; en onder an-
dere weet men hoe overvloedelijk het water van o-
lever naer den gyl-fak vloeyd , die nochtans in\'t ar-
fcheyden van de gal nietmindervlytigis. Vervolgen^
is\'t dat het toegelaeten is defe twee meyninge in
te fm<den, oordeele ik, dat het laetft bygebragpvoo

het voQrnaemfte en het eerft vöór i\'éï
gebruyk gehouden moet worden; \'\'\' _

Sommige hebben gefeyd, dat de Milt in \'t
ledig en vervolgens onnut is: om dat men fegt, dati^
in de honden uyt gefneden word fonder datfe daèr
eenige verhinderinge jn haere bedieningen lyden.
de menfchen ook fonder Milt gefond gelecft hebben^
word ons van eenige op de mauw gefpelt. Maer is
datfe oyt aen eenen jne\'nfch is uyt geftieden, geJ*^^^.^
ik dit gefchied te wefen ter oorlaeke Van eenigegfoo\'
te krankheyd , welk voorval ons verhaelt
van de huyfvrouwe van eenen Hoofdman; Maer he
is gelooflijk ,dat de voorfeyde Vrouw hetgebruyk"^^\'
alle haere deelen heeft weder-gekregen : noch-dit
veftigt ook Faviorantms niet ^ al is\'t dat hyfegt diiti^
twintig dagen naer het uytfnyden genefen en g^f^\'^^
geworden is : w^ant men lichtelijk fegt , dat de-it\'^\'l,^.
fchen gefont zijn die door middel der Gcnêès-^f\'.\'\'
van groote ellenden ontflaegen zijn , en kaïtlW
zelfs -voor zulke , al is \'t dat die gefontheyd feei\'\'^"^
volmaekt is. Soo dat, is\'t dat\'er\'ïn fuik^geval uyt
ontbreken van de Milt eenig ongemak voorvalt--,:

ftaenders niet lichtelijk kan gemerkt worden. _ ,
lenen hond Daer-en-Doven het gene van de honden gefeyd woroi
foiidexMiit.gaet by my niet feer vaft: al is\'t dat ik tweemaer^® -
goeden uytval de faek beproeft hebbC; Want ik hebp
aen eene teve de Milt uyt gefneden ontrent het beg\'^^
van November 1691. de welke ik daer naer heb jpF\'
gevoed tot in het begin van Mey 1692. wanneer ikl^
in\'t openbaer geopent hebbe. Maer in defen hond he»
ik mijn oogmerk niet konnen bereyken ; om d^^t liy

gem^S J\'f-hond ) bequamer oft onbequamer
ontfaneèn i\' u ^^ beproeven oltfeoyt fon-

\'^elve bem. , heb ik geen nieuw mangel in
t^eO^^ ■ hebbe in\'t fnyden eenig lid y
^^«-^Iken Van • ^"eenlijk was\'er een kleyn

^^^^ ik ooH , j ^^^ ^^^ pens-fak gegroeyt, het
^^^r-gefet , tuffchen de lippen der wonde fich
^^ niec nim i \' "^^^^hien om dat die van bin-
deel Van r genoech toe genaeyt waren: maer
f\'-^ets iji jl\'^^mdt afgefneden, had fijne gewoonlijke
""^^ag-ade^ boven-buyk behouden. De aders

Wevng^\'ï^»\'«^ verfocht, te weten om dat het
Het heW^ ^^ ^^^^^ gevloeyt hadde.

^^Waert 2 in ƒ ^ verbonden wefende, qualijk
dor^i onrflopen was, en hy is naer weynige
l^enip- T gevonden, den band ontdaeneneen?ronte

S^n doo-i "\'"^\'«^Fcu was, en ny is naer weynige
l^^^ktQ gevonden, den band ontdaen en een groote
\'hde , w^ V holte des buyks gefiort we-

^^^ fijne ongetwyffelt ^de oorfaek

I ^os Reeaen ■ " geween. Maer waer vaa den band
^^ honds on\' klaerblykelijk : ik giffe door

^^ en miffchien door vryvinge

Voor ^ ^\'^gen harde faeken.

i \' minfte ^"?^ heeft ten tyde van dry maenden geen
V^\'hbe het zïi gegeven van eenig mangel. Maer
r^rvande Dn naer gegeven aen den Genees-
die vofi? \'\'"f^^\'êfteKeurvorffinne van den Pais,
ff hetop bioff^f \' fchryven oft

^\'^^terdenken a f^^^^entheyd van de Milt, hebbe ik
gehad, dat het felye foude wefen in de

neminge niet merkelijk foude wefen; gemerkt dat dtt
deel in overvloed voorfien is van alle foorten van
vaten. Ik hadde ook gelefen in de konft -oefFening^
van Barbet., dat\'er bevonden was, dat een teve door
het fnyden van de Milt onvrugtbaer geworden is. Oi^\'
trent epn jaer daer naer heb ik door eenen brief ver-
ftaen dat den hond-wel te pas was, maer anders niet-
noch hebbe daer naer , het zijn nu al eenige jaeren ?
iets meer gehoord.

Men moet hier ondertuflchen bemerken , dat
het lichaem eenig mangel eenen ruymen tijd feerkley^
wefende , naemaels tot een groote fiekte kan uytbaf\'
ften : alfoo fiet men menfchen die een jaer oft twe^
een hoeftken hebben , fonder merkelijk beletfel in\'t
adem - haelen ^ ten zy alsfe het lichaem meer als g^\'
^oonlijk oeiFenen , die nochtans daer naer van een^
Teiringe flierven, wiens oorfaek ongetwyflfelt begoH\'
nen had van het eerfte hoeftken, oft wel voor het zelve •
op een gelijke wyfe fchijnt het können\' te\' gefchieden?
dat den hond door het afwefen van de Milt eenig l^t\'
fel heeft , het welk fich niet als naer langen tijd "^^K
toone, en dit foo veel te meer, hoe minder denhoP"
fijn ongemak,is\'t dat hy eenig gevoelt, kan te kennen
geven.

sijneplaet- Sy word voof\'t grootfte deel geftelt in den rechten
finge, I boven-buyk, den welken fy by-nageheelijk vervult«

- ken toe , allenxkens dunder wordende op dat-ft",
uytfettinge van de Maege niet beledige,

te weten boven en voorwaers rond oft buUig F^.3. ^ ^^
chterwaers hdl Fig. 4. onder eyndigtfe in eenen dun-Ai-beddfei.

en in de zelve zijn behoudens de groote ftreep i
JJJor de welke den navel-band l loopt, dry holtens ■
dp , welkers grootfte in Üe flinke zyde het recht
vande Maeg. met i den Portier, en het begin vari
zvîî \'^^If-vinger-darm ontfangt : de tweede in de rechte
ontrent den onderften boord onderfteunt^ de
K\' , de derde geeft in het bovenfte den door-
L ^ht aen de holle ader H. Somwijlen zijnderdaer-en-

eenige lange-puttekens gelijk fpleten, die geenï^ttekenj,
getal oft plaetfe hebben. ,

fçpde voorworpfels, ook onafhangelijk van de ver-
jeyde grootte des lichaems. In een vrucht en nieuw
ö OQren beflaetfe het grootfte deel van den buyk, maer
be, niet gelijk dé andere deelen des lichaems. Inde
j^JJerde heb ik fomwijlen bemerkt dat de lengde des
derri^^ begreep dry halve breeddens der zelve, en twee
deelen van de holte van dien buyk, in den welken
^^^flotenword. . ,

hon *«« bemerkt, dat de lengde des Levers in fijne
tüoi®, oppervlakte feer na-by over-een-komt met de
^ j^û-ruymte died\'er is tulfchen 3 den elleboog en
de , Voorhand : en dat fijne breedde by-na gelijk is mee
lana van de hand. In de ronde oppervlakte is fy
en breedder: want is\'t dat defe aenmerkt word
f^l de holle ten opficht vàn de zelve

geil de lengde des Levers word verftaen fijne uyt-
fe^.^^fheyd naer de breedde des buyksen \'van gelij-
4 j de breedde fijne uyïgeftrektheydnaer de leng-
^Hks : te weten om dat dit ingewand meer

als naer de lengde van het zelve lichaem .
Vyju ^"^^er word omringt met een dun vlies het Vlies détf
inen meynt fijnen oorfprong te hebben vàn deni\'^^"®»
K Pens-

„ V ,, 1Xrn.Caü. Van de Lever^Gd-blaes en
SSbeT: ^ Pem-(ak. Het word wel lichtelijk afgefcheyden v^
de onder-gelegen zelfftandigheyd ; maer niet ion
fcheuringe van de zelve. i eH

De banden ^^ Lever word gehecht aen verfcheyden dee.en
en hechting befonderlijk aen ^^ hetmiddel-rift;endatdoor verlcn )
des Levers, de banden die niet altijd eventallig zijn. en-

door eenen breeden vliefigen en fterken band den y
hangenden oft Sufpenformm genoemt ^ voortkon|e ^^^
tegen over de groote fpleet ; den welken den
GitJJomus fegt af te komen van het vlies het welk al^
fcheede 3 de Poort-ader én 4 de Lever-buys omvaj^^
Figuer 7., c. Op den rechten kant onder de korte ribben

breeden en dunnen band, van het buytenfte vlies ^^
Levers, oft foo gy liever hebt, van den Fens-wk
■ de plaetfe al waer hy met het middel-rift Verknogt \'

bevonden. Den derden is aen den voorgaenden g^ J
aengaende fijn maekfel en ftcrkte , en hegt de
sen het fweert-wijfe krake-been, en ftrekt
daer achterwaers en dikwils ftinkx om naer het mio ^^
rift. Daer-en-boven doopt fich de holle ader P»
middel-rift doorboort hebbende in de Lever, ei\'\'^ ^^^
dat-iè vaft in beyde gewortelt is, doet fe veel t^\'^j^^t
vaftere t\'faetnen^hechtinge. Ten laetftert het v^\'^^gf^
welk om de Lever gewonden is ^ waft dikwils op ^^^
plaets sen het middel-rift, en is aen het zelve uü ^^^
breedder, nu Weder met engere ruymte vereenigd\' ^^

Avaert-wyfe-krake-beengehcgt gevonden, enden"
den aen het middel-rift alleen op de flinke Xp^
knogt,het welk ik oordeele gemeenlijk te gefchi«;^^ ^^
als de Lever fich feer naer den flinken kant \'\'j^\'si
ÖCH navel- • Onderwaers wordfe met de uytwendige deelen ^^
fcand. buyks in den navel vaft gehecht door eenen ron
iiguex^. band L, den welken in de ongeborenen versgeDO\'j,^

vrucht de navel-ader is; die in oudere , in de
het gebruyk vart die ader over lang ftil geftaen he \'

band gaet naer de Lever door de groote fpleet,
de welke ik te voren heb gefproken, en houd de^^^^,

het middel-riftf noch dï
Gemelll benauwen,
^^^knoatt de Lever foo fterk aen het middel-rift
V moetfe noodfaekelijk lijne bewegin-
Ï?"it Wijl,;/^\'^volgens als het voorfeyde deel neder
^^ om da \' en^^^gt het zelve opgaende.

\'loltevan S nyt-ademende het middel-rift naer
^^^ feer hol r ^^^^ geboogtis en naer den buyk
a^\'^\'enopea \' gebeurt het, dat de Lever met het
, ^ deel gpk > onder de korte ribben voor het groot-
nioet word : foo dat, als men-feindefie-
^erk \' bet behoord dat de zelve den

• ^^ natue r t^\'^ ^^^^ eenigen tijd ophouden,
^en don/ r verwe des Levers is rood, de welke
lichtelijk afgewaflên word, wan-

;\'^"digheyd -\'es Levers, üytgenomén fijne
drukt 5"breekfaem; foo datfe ofmetdevin-
V® "t:hteH;i oft met eenig werk-tuyg af-krabben-
de (1 de vaten afgefcheyden word. Veele
ft ^^d wa. bebben gemeent datfe niet als

t tt datfe^^- ^^^de fcherpfinnigheyd hebben ge-
k^Hs der v^^^*\' ^nders is als klierkens aen de rankx-
I)e druyfwijs hangende.

beeft overvloedige vaten, de Welke zijn
f^J\'/ès! \' ■> I4^ater-vaten, m de eygene

J\'^utriL^J""® aders, foo" van de holle, als, en dat
^«or het rvf-j j\' van de Poort-ader; de eerfte komende
des L fich lerftond in het bovenfte

den ineam!^-\'"^ " Eg. 3. d, en van het eerften van
^"^fichen ^y de zelVe dry ( ik hebbe onder-

^^elei^ groote takken, en vervolgens door den ge-
Hevdé veele kleyndere; die voorders in vcr-

^^^ tiïeniWverdeelt wefende dé geheele Lever
^^er gag Sre doorloopen. Maer den ftam zelfs van de
door ee^^ de Lever, maer paflèert fooda-

ycrwe des
Levers.

De zelfftari-
digheyd des
Levers is
klieiaclitig.

XI.\'tAFEÉ
Figuer 4.
De vaten
van de Le-
ver af-ko-
fficnde.

Aders vfiif
de holle ^

\' dry oft vier vingeren voort-getrokken zijnde veriaetie
de Lever, en dynft achterwaers.
De Poort-ader, gelijk ik op een ander plaets hebbe

te kennen gegeven , is van beyde de uyterften verdeejt
t)p een feker manier gefproken in oneyndelijke takx-
kens, van de welke de bovenfte door de Lever loe-
pen; en de onderfte , die als wortels zijn by-na door
alle de deelen die in den buyk befloren zijn, verfpre)\'"
xi. tabel en het bloed uyt de flag-aders der zelve oat-

i-iÈuerA. fangen in den ftam i vergieten, om voorders door tl
bovenftë takxkens naer de holle ader te fenden.

Gemerkt nu dat de \'takxkens van de Poort-ader Vö^
onder opwaers en zydelijk, en de ftruykxkens vand\'-
holle ader voor het meeften deel fchuyns neervvaef-\'
loopen , foó gefchied het daffe malkanderen dikWi!^
door-kruyflèn ; nochtans vergefelfchappen fy malkan-
deren feer dikwils, befonderlijk ontrentde uyterfte" >
en trekkende foo gelijkelijk naer het zelve geWfft\'
worden op veele plaetfen foo onmiddeiijk vereenigd\'
dat het bloed gevoeglijk van de takken der Poort\'-aöer
naer die der holle ader kan overftappen.

Eenige geven met grooten arbyd veele teeken en oJ^
VM^\'deaLs ^^ ftruykxkens van beyde de aders te onderfeheyden;
onderfchey- maer het dunkt my niet dat\'er veele van noode
«len korjica want het vlies het gene de Lever omvangt afgetroi^"
\'^"v ken wefende, en fijne zelfftandigheyd eenigfins afg«^"
krabt zijnde fullen die takxkens lichtelijk door \'t \'\'P\'
blaefen des ftams ofcvaii eenen grooten tak van d\'eene
oft d\'ander ader , onderfeheyden worden , doOf het
welk de ftruykxkens van d\'eene ader fullen opfweflen
maer nauwlijkx die van de andere.

Aen de takxkens van defe vaten en befonderlijk v^m
de Poort-ader groeyen de klierkens die de zelfïïandig\' \'
heyd des Levers uyt-maeken, welke ider naer bem«\'"^
kinge van Malpigius, hebben ten minften fes aenfichten
oft ongelijke oppervlaktens, in de Vifl!en en eenig^
onvolmaekte dieren fichtbaerder als in menfchen on
viervoetige dieren, , .

Die klierkens druyfwijs aen die vatjens hangende
maeken als verfcheyde lobbekens, die m.et hun
vlies in het buytenfte oft gemeyn vlies eyndigen"\'^
©mwonden worden. Vervolgens word de Lever va»

^^^ omtrek, ook in lobben verdeelt v/ord ,lobben,
de S\'-^chil is ^ ten zy als onder die geheel onv^reten-
door) ^\'^eeulijk over den naem; want de faeke zelfs
^"\'iktT aengewefen worden.My

WeiL door de vingers mogen gefien worden de
lever \'i ^enoemin\'ge van de lobben in \'s menfchen
Hevenf kleyne, bemerkinge veronachtfaemen

vvelke feggen in de zelve twee, dry en
^^^\'jd V geilen te hebben. Want dit ingewand
t^ti de word in het rechte eri grootfie deel a xt tafeïï

den dlfJ fegt voeren. De derde lob kan genoemt wor-
oratig], heuvelken c , ontrent den bovenften

ftam Va ^ Levers in de holle oppervlakte nevens den
tevoofA .e \'^olle ader,onder het welk de poort-ader
lijke r komt, Somwyien is\'er ook een aenfien-
bedèj^ P eet den onderften boord - die de Ml-blaei
ander Vi \'^\'^^^hen de welke en de
\'^otid lobbeken legt. In de

oifen g gemeynlij\'k ftven verfcheyde lobben : in
Van^-i\'^haepen zijnfe by na gelijk in de menfchen.
bns oft »iwendige lobbe kom.en veele gal-buys- CalbuyC-

vp ^^.Pen , die met de takxkens van de poort- kens.
■^\'\'ig, y "^eenigt -vvefende , de zelve vergefelfchappen
feil fj^jJ\'^ veranderen gefamentlijk in eenen befonde-
^ \' ^^^ defen met een ander buys die aen de
^ Vereenigt is e, maekt de derde g de gemeens

lob des f^P\'^etft op den rechten kantondér de groote flaetfingCï
"kelken i^^^ers, in fijnen onderften boord, onderden
• Sy uythangt.

IS enger y^erdeelt in den bodem en den hals : defen Grond cr ^
"^iigt on/" bovenwaers geftelt, dien is breeder en luh,

. I fO XriI.Cap Van de Levér^Gat-hlaes en -Bfijfi\'\'^-
De gróótte is in verfcheyde voorworpen zeldfae^
de zelgde/ Haeren bodem met gal opgï-vult zijnde i?
^engaend« de gedaente en grootte gelijk aen een kley-
ne hinnen ey, voorts opwaerts gaende wordfe allenX-
kensJ-enger en eyndigt in den hals diemetdepYP®

Sijne gedaente is ook m alle niet de zelve
in fommige is fy langer en fmalder, in andere kor^^"^
én breeder.

Sy word aen de Lever gehecht foo door middel va«
de vaten als en wel het meeft met twee vliefen : n^\'
liientlijk van bnyten met het gemeene vlies van
ï pens-fak herkomftig a : inwendelijk naer de Leve"^
toe door eenen fcheut van die fcheede, die de takk«"^
der 2 poort-ader eh ïgal^bnyfen befluyt. \' ~
Boven defe \'vliefen beftaet de gal-blaes uyt dry eyg^®

■ rokken, die in zelfftandigheyd,\' plaetfinge en weef[e\'
feer verfchillen : foo dat het te verwonderen is ^^
die in defe nieuwsgierige eeuwe voor defen niet be\'
fonderlijk zijn befchreven geweeft.

Den eerften en buytenften eygen rok van de gal-W^^f
en die onmiddeiijk onder den gemeenen A gepl^^\'
is, word van witachtige verfcheydelijk en ongefth\'K-
telijk door een gevlochte vefelkens gemaekt, en
menigte van zenuwen en bloed - vaten doorweven
De voornaemfte takken der bloed-vaten komen van
den hals der blaes naer den grond toe geloopen j
ter oorfaeke van die heb ik goet gevonden defen to^
vatachtig te noemen. In de vette menfchen is hy n^e^
vet wel befet, en word lichtelijk noch in verfcheyd®
pellekens gefcheyden, ....... ....."

■ Den tweeden eygen rok is fpierachtig , ontftaende
uyt vefelkens die eènigfins vleefig zijn, defe zijn v^n
tweederleye ryen, te weten de inwendige en uytwendtg^\'

De veièlkens van de eerfte rye loopen langs de leng-
de van de blaes ; nochtans met eenen ongefchikten
flreek, hier en daer met malkanderen heel fcherp^
hoeken maekende c. De vefelkens van de ander rye
zijn ring-wys ; maer niet mjn ongefthiktelijk ge^^^^^
als de voorgaende D. \' \' • \'
Pefen roks dienft is de blaes to? te rekken en ver-

jGedacnte.

Hechting
met de Le-
ver.

figuer S\'

Eygen lok-
ken déiGal-
i)Jaes,

Wen eesRen,

^^^I.Caf.FandeLever^GalMaesen-Bujfen. ifï
J^\'gens de gal uyt te dryven ; en van den voorgaen- \'\'
en de vaten inveyligheyd te brengen naer de binnen- ^
Zelfftandigheyd: vvant waer\'t faeken de groote tak-
-ilfoo door den fpierigen rok liepen , foude den
van veel bloed , en de t\'famen-trekkinge der
^^en naalkanderen beletten,

nnen gerimpelt, en door veel puttekens als den ho-
^ paet oneft-en e. Het fchiint dat defen rok hetfteun-

litif"^^-boven is \'t gelooffelijk dat door de prikke-
VeH ^^^ defen rok de geeften naer de toetrekkende

bin,®^^« rok word tegen de fcharpigheyd des gals van slpmg® ;
bekleed met een flymige korft , in de welke

aders, Zenuwen , IVater-vaten en Gal-pyfen. De gal-blaes,
heeftfe van de Lever-vaten ontfangen, en
fe (Aderlijk de aders van de poort-ader, die mits dat-
zijn , worden detweelingen ^>an de gal-blaes;
= yoenit^

tiie.^r^ dan foo wel als de flag-aders en zenuwenko-
Va,, de vliefen der blaes ontrent haeren hals , en
meer den bodem toe loopende, en allenxkens

^lopfi^" rneer verdeelt wefende , worden met over-
foo v\'^^ uytfpruytfelkens verfpreyd , te weten voor
^ ^^el als den omtrek der gal-.blaes verheyfchr.
c Water-vaten klimmen ook met veele wortel-
\'^otne^r ^^^ bodem opwaers , en ontrent den hals

j^p de wordenfe tot eenen ftam.
foort g^^\'pypen eygen aen de Blaes zijn van twee Gai-pype»
tei/^^n > te weten eenige die de gal in de Blaes ftor- vaadebke«
en andere die de zelve wech voeren.

^ \' ten deele door middel van des ? Levers
pyp- iiene die het fichtbaerfte is, komt van achter

lï VEKf AKI) ï r^ XVU.Caf. Vm de Lever.GaUhlaes en-B^iyft^
.Rf/AN», ^^ ontrent haeren hals, en verfpreyd \'ichnit;^
xl tafel, yeeie wortelkens in des Levers zelfftandigheyd ^^
^ndere zijn van kleynder belang , en by naer als v
ftlen. ••

Den Heere Blankaerts maekt in fijnen Boek
■ , Ontleedinge gewag van een gal-pyp die van den
re Parrauïi gevonden is, die van dén zeiven word g
noenv duilus djl-hepatkus, oft men feyde ^

g\'il-pyp : dat is leydende van de blaes naer de
maer dat hy vrylijk weet ,, \'dat die pyp oft buys n\'
nieuw is;mits den zeiven wefende die
te voren befchreveii heeft met de woorden L
fomus : \'t en is dat de befphryvinge yan den .
Parraidt ftiptelijk overeenkomt\' met een offe-gal\'Py^^\'
gelijk ook de befchryvinge yan Bartholinus , ^J}.

aenmerkingen van Amjlerdam , en de eerfte uyt ^
mus op eens menlchen gal-pyp paft. Noch die bentJ ^
minge van die gal - pyp fchikt fich niet wel naer ^
iaek, mits fy beteekent den pael. waer na toe, ^^ ,
ver te wefen , en vervolgens (Irydig tegen de nat\'J^
en bediening van die pyp : foo dat die naer mijn oo
deel beter ioude geheeten worden hcpatï-ciflicü^.
iever-gal-blaes-pyp , dat is leydende van de Lever na
de gal-blaes. \' \' .

Ik pryfe evenwel de neirftigheyd van die Manne ^
want, oft dat die gal-pyp gefeyd word nièuvvljJ
gevonden te wefen , oft van outs gekent , en oft v^
metÈdefen oft geenen naem uyt-gedrukt word : \\
feker profytig , en\' haere voordere aenwyfinge noo \'
faekeÜjk : maer , al is \'t dat boven de voornoen\'^\'^
Schryvers de zelve gal-pyp befchreven hebben
ftus , Sladius , Spigelius en miffchien m^er mindere
onbekent, nochtans zijnder veele onder de
daegfche, die, daer niet Op lettende, twiften van-vJ^\'
de gal in de blaes vloeyt; miffchien aen de fchrifte" ^
andere geen geloof gevende , om datfe die zelf n\'
vinden.

En feker ik moet bekennen dat den zeiven na\'-V^
lijks van de andere vaten onderfcheyden word , t
zy door defe tv/ee teekenen : namentlijk om. «^ .
met een geel koletir , het welk aen de galachrigé
gen is, geverwt word ; en datfe met eenen beron« ^

^^^ ^^ Leverde d-blaes m -Bmfen, ! f f „
kcns de gal-blaes geplafiE wefende /4le takx-

tatis OD Levers verfpreyd worden,denftamnoch-
iiaer j S^^blaes oft door lijnen uytwendigen rok
gal-py . hals en voorder loopt. Voorts word defe
hjk OD menfch om fijne fijnigheyd niet lichte- ,

en , noch word fijne incootinge inde
in fijtj ,\' ^^ datfe fcheuns tulfchen des zelfs vliefen

de ontfl \' ^^ ^^^ van alle twyftellnge my zeiven fou-
grootftp hebbe my eens olfe Lever beforgt,dc

vet,^ j die ik oyt gefien hebbe , denkende dat de le-
o^er-ee "u^^^^-PYP m die met de andere deelen foude
de gaj ^^omen in evenmatige grootte, Hebbende dan
ï^eerend ^^^" PYP fterk gebonden , op dat den weer-
wind mijn opfet niet foude omftooten ^
h\'aeféiv ^ een groot geweld de lever-gal-buys opge- ^e levcr-

ee\'ien j opgefwollen , gevende een teeken van os. \'
defe Ho van defe in de blaes gaepende ; om

buys g goorder te onderfoeken, heb ik de lever-gal-
ret) Van j henen geopent, en ontrent feven vinge-
de ggj^ "^e inplantinge van des gaKblaes-pyp, oft van
hellej^j^y^^e gal-pyp gevonden eenen grooten tak c ,
geplaetft ^^^^^ zyde, in de welke de gal-blaes

Qiti ^ ^efe op nieuws wederom opfwol. Defen tak
breedg^"^hy naer .dc gal-blaes niet toe liep , de
een an/^" vingeren geopent zijnde , heeft fich
^erft 0 ^en de openinge <? vertoont , de welke

e^Mn dien , den welken ik fochte.
Ggl^f j engde van defe pyp van de opening ^ tot de Haere leng-

A was ontrent van acht vingeren: de dikte
om ,Jey\'"i fttoyt : maer ruymer ontrent de blaefe;
Jtierkt r een ander Gal-buys, die ik alfdan niet
fcl-ig, hch met de zelve vereenigde. Sy daelde tuf-
Pis-levd ^ de Gal-blaes op de wyfe als de ^

II VKEfTAKD \' XVII.Cap Van de Lever,Gal-blaes m -Bujfèn^
\' digden ten laetften ontrent dry vingers van haeren hais

SuJi^P^^" holtes, meteenmondeken, het welknaüwlijf^
» • fonder inblaefinge oft infpruytinge van eenig vocm
fichtbaer is : waer uyt blijkt dat die pyp niet om

fchietinge, fchen den grooten tak van de Lever-gal buys en de faai-
blaes veele rankxkens; van de welke, die, de ge"
naerder aen den voorfeyden tak waeren, op fulke "^ï
naer den ftam liepen , dat den door-tocht van dele
naer den zelven tak gemakkelijker fcheen ; maer
inplantinge van de rankxkens ontrent het anderey»
wees meer naer de Gal-blaes toe : foo dat ine" \'
volgens mag befluyten , dat defe pyp fich ÏTomWiJ-^^
ontloft in de Lever-gal-pyp; namentlijk als wannf^
de blaes niet tydig genoech door desBlaes-gal-pyP
ontlaft. ^

Gevonden hebbende de inplantinge van de
gal-blaes-pyp , terwijl ik fijne inwendige oppervla»\'^
befchouwe, hebbe twee andere mondekens met kle/n

gevonden : defe opgeblaefen zijnde-, barfte den Wi^
uyt in de Lever-gal-buys door het mondeken ƒ,
gene ik te voren al wetens voor by gegaen hadde,
dat. het naer de tegen-overftaende zyde fcheen te
den. Wat wil ik meer feggen? ik heb op die plaétsg^^
vonden twee Lever-^gal-blaes-buyfen , met de voof\'
feyde mondekens over-een-komende, die daer^^
fich vereenigden in eenen befonderen ftam, die in °
opening c in de Lever-gal-buys geplant was.

Als ik nu de Gal-blaes uyt de Lever foude nemen^
heb ik van onder noch een ander pyp gevonden ,
met de eerfte ontrent de inpootinge vereenigde, ^^
als in den menfch i de Alvlees-buys gemeenlijk ^e ^
eenigt met ^ de Gal-buys: defe pyp fend door de
ver feer veele takxkens.

In dit voorworp waerend\'er dan vier Lever-gal-b\'^^ __
pypen, met dry mondekens in de Gal-blaes fi^h ver-
toonende ï. 2. 3. met twee ee inde lever-gal-nnj
gapende, en met ontelbaere uytfpruytfelkens

oft is\'t dat gy hun getal volgens de ■ ■\'
aen d "t^^ in ^e blaes , oft ook door het vervolg tot
^ven? gal-buys wilt bepaelen , foo moetge

is dry oft ten minften twee toe-ftaen: maer daer
oft gelegen,\' oft dat men fegt, dat\'er meer

een -"len hebben , die by-na foo groot was als
dat def^f"^"^^^^ pis-Ieyder oft Ureter. Seker, al is \'t
pont ET aen dieLever hangende by-na een geheel
de ^ had, ik houde dat dien met de natuer en
\'wiSu ^yd den gek fcheert, die dit wetende, noch
defe P I aengaende de wegeti door de welke

die tnir K^^*^ rechte iinie naer haere lengde geftelt, met
fton.d ,, "-"^uymte dat het eerfte ontrent eenen vinger
begir, uyterfte des hals van de Gal-blaes olt het

Veel V "\'^^^^^■Waes-pyp: het twee4e by-na even foo
^atihp!" eerfte , en het derde een weynig verder _

iiytgel^^^ede, gelijk in de Figuer door htt getal 1.2.3. ^J™
vcntu \'s. Aengaende de grootte: foo was het 00-
\'^Idcrirr n^^, het twecdsgrooter, en het derde
^yt-ïfak ^^ ^^^ \' ^^^ ^^^^ bulijen

Mae \' \'^\'"der konde gefien worden,
ondet-fn v\'P ^^^ my niemand opworpe dat ik op een
fer bt?r " fteunende; foo heb ik my naer den flag-
jTp«.. fe^ven en HlHoprvprfrhpvdp fial-hlaefenuvtOflen

en aldaer verfcheyde,Gal-blaefen uyt Oflen
een oftT \'^^o\'^fnuffblende, hebbe in ider vande zelve
gevonde ^ mondekens van de Lever-gal-blaes-pypen
hebbe r! de welke ik my te vreden houdende,

lefTen hnochtans by geval van mijne openbaere
Qai-b| ander ftuk L»ver met de aenhangende

den rn J,^^\'p^-blaes-buyfen met foo veel onderfchey-
de weiK , de holte des blaes gapende , door

ÏÏ.VEKHAKD ^ ^^ Xf^n.Caf. ran de Lever,Gal-hlaes en -Bujfe^
T\' mondekens in die Gal-pypen men daer

Ik heb dit wat breeder verhandelt ten eynde , dat»
die defe buyfen loochenen , my gelooven fouden oS
ten minden om hun de maniere aen te wyfen, om^e
waerheyd te onderfoeken. Want gemerkt dat die wji\'
pypen .in de groote dieren foo openbaer zijn, wie^^^^
noch twijiFelen oft die ook in den menfch zij;?^ ^\'\'

de gal in den Os door eenige befondere pypen in ^
Gal-blaes foude gebragt worden; maer in\'smenfth^},
lichaem foude voort komen uyt het bloed, het wel \'

gelij k Silvius^QwWt heeft ? Oft door de zelve Gal-b\'^^^\'
buys in de Gal-blaes en uyt foude gaen., gelijk
\' andere meynen.?" Voornamelijk gemerkt dat hier ooK
openbaere teekenen van die buyfe zijn, al is \'t datfe var»
zelfs foo niet open flaen, maer het goet-dunken vai
andere, voor-by gaende, laet ons in het verhael der v^^\'
Fimer 4. de Lever voort vaeren.

Koe \'ve«i Boven de reets befchreven ^ Lever-gal-blaes-buy^^"
gai-buyfen zijndet noch dry andere Gal-pypen met naem en pla^\'^\'
dat er zijn. verfcheyden : de Lever-gal-fyp F, Blaes-gal-p)\'f J

en degemeyne Gal-pyp G. De eerfte neemt haeren oof\'
fprong met ontelbaere takxkens, oft hebdy liever vvor\'
telkens uyt de Zelfftandigheyd van de Lever, ny£ ^^
welke fy daer naer tevoorfchijnkomende, wördmj^
een ander Gal-pyp vereenigt, met de welke fy de dcrd?
oft gemeyne uytmaekt, dïe voorder neerwaers daei^"\'
de fcheuns word geplant in den 3 twalf-vinger-dari\'^

ontrent vier of vyfdweerfe vingers onder 4 den V^^^f,
en gewoonlijk door de zelve openinge met de
vleés-buys; IVaer van fiet het XIII. Capit, van defe [
handelinge. Defe openinge word altijd als toegefiroP\'\'
gevonden en veel enger als de buys zelfs.
- Voorts foo loopt de Lever-gal-buys ende gemey"®
regel recht van de Lever naer den darm toe: by
welke fich zydeÜjk vervoegt de Gal-blaes-pyp, ^^
de gemeyne eenen fcherpen en met de Lever-gal-p>\'ï
eenen ftompen hoek uytmaekende. ^g

1 ^rterijs gafiricie. z DtiStts hefati-eijiki. \'E DtiÜm he^y^^y^f^
e Cijiicm, g CommmiSf } Inteftinnm duodsnHrn, 4
S- (>ti3»f pmcrtdticus.

Van dc g^nieyne, eri de Gal-blaes-pyp zijnby-na degal-buy-
Maer d ^^»gde ; te weten ontrent twee vingeren.
^evond^ g^ffleyne Gal-pyp hebbe ik twee-mael langer
ider der " ^^ \'\' ^^^ ^^ ^^^ Glifonms

«en Ie K hreedde van de Lever-gal-buys is gelijk
Vat) cj p f Jdevaneen middelbaere Ganfe-fchagt, die
île gaet d l merkelijk minder : de gemey-

^veiiï fv K T ^\'^aemen-gevoegt door een vlies, in het
dat den f?\'"^ fcheede befloten zijn dd\\ foo

en den „ ^an d\'eene met den ftam van d\'andere ,
lïitt den ^^^ den grooten en den kleynen Tafel

^vefendg \'^ynen ^et zelven overtrekfel ingewikkelt
^laer Hru een vat fchijnen te wefen aen diefe
^^hoJ^fm aenfiet.

Maer dit nauwkeuriger be-
donder ? j\' ^\'^^de bevinden dat de Lever-gal-buys
door eende ader, uyt-puylt c en van de zelve ken\'der
^ertyfp^, vervig koleur onderfeheyden word. On- Poort-ader
\'^Vei nn "borden defe vaten en haere takkingen feer o»-
g^^iiiakkein\'^\'yden door den ingeblaefen wind, en dat ^Jiden^^\'"*
^en is\'t r\'-\'. het holle deel van de Lever; tewe-
l\'en eeniep^\'^^" ^^^ het zelve van de aenhangendeklie-
.j^nielijt \'^^^^hloot is. Glijfonms om de Lever vol-
\'^en een .^^"^^vleefen , kookt die eerftlijk ten min-
f met\'ep k^\' daer naer krabt fijn zelfftandigheyd
^^ de Lp ^^^d van Voor gefcherpt ftokxken: is \'t
^Vijlen in ^ oiidertuflTchen hard word; doopfe fom-

\'^"\'^hte M ^^ van Slag-aders voorfien door de De siag-a-
^chaers • - ader oft arieria caeliaca k maer feer

^^hjkt \'y ^ dat men-fe met de grootte des Levers ver-
^efe fQ^ y oigens het feggen van Gliffmius geraekea
ft ^ alleenr^t\'®^"digheyd des Levers niet; maerwor-
i^^d. Ma u de vaten en de gemeyne fcheede be- \'

? ^lae-anl? ^^eyntdat de Poort-ader vergeld, daer
P £ toeZy °"^hreeken. Wmtfoo haefi , fegthy ,
jy-J parenchyma des Levers mgetrok-

De Lever heeft zenuwen van die bovenfte zenu^;^\'
vlechting des buyks, de welken uyt de ranken van
tuffchen-ribbigen ftam gemaekt zipde, IVillis ^ de Z«?®^\'"
Zenuw-vlechtmge noemt. Uyt 4ele vlechting word naer
de Lever eenen feer groöten hoop van vefelen gebrag\'^
xi. tafel O die haere flag-aders als met een netteken bekleeden\'
Figuei 4. waerfchijnelijk om den loop des bloeds door de

te beftieren: maer in de Lever doen fy den dienft, di®
ik m let VII. Capittel vande eerfte Verhandelinge
■ gefeyd tot de klieren te behooren.!

In de Lever van honden , oflèn en andere diefge/\'J,\'
ke dieren worden veele Water-vaten gevonden,
dat die noch in \'t leven zijnde oft vers gedood de Poo^^\'
ader en de Gal-buys met de aenhangende vliefen 5
die plaets daer die vaten malkanderen verlaeten,
bonden worden. In\'s menfchen Lever wordenfe fe^J
moeylijk gevonden, om redenen die ik reetsverfchey\'

de reyfen gefeyd hebbe. Ondertufl"chen heb ik eenjg
laeten uyt-drukken »» gelijkvormelijk aen de gene d\'
in de beeften bevonden wo\'rden : te weten , op d^^^
die defe Figuer befiet eenige inbeeldinge van die va^^\'
ingeprent worde. _, :

Voorts is\'t feer waerfchijnelijk dat die Watcr-vat^^
niet alleenlijk het water ontfangen, het welkn^er "
ioedinge des Levers overig is ; maer ook eenig "
gene gefcheyden word van het galachtig vocht ,
welk te voren van het bloed afgefondert is, als aen"
Gal zelfs overtollig zijnde.
De bedieninge van de Lever is door fijne klieren
des Leveis. het bloed het gallig vocht af te fcheyden\', enhet zehe^\'^^^
fij ne eygen buyfen naer den twalf- vinger - dartn tf.
fchikken; en gelijk de Lever-gal-blaes-pypen aenwiji^
ook naer de Gal-blaes toe. j

Het ampt van de Lever-gal-buys is het gallig
nyt deLever-klierkéns te ontfangen,en hetzelve van
ontfangen hebbende over te voeren naer de gemeene Gal-b^\'J \'
Het gebruyk van de Lever-gal-blaes buys is het
deel des Gals., en dat veel kleynder , foo uyt de
des Levers., als ook raijfihien uyt de tahxhmvande\'^^\'^^^

^^ Leverfid-hlaes en -Brnfen. I fp „ „ ^
^ y bnys ontfangen wefende, teftorten m dkalblaes}^\'^^^\'\'^\'\'*\'
de kXitïQndts\'Ltvtïsfuygen het voorfeyde vocht der
van de Poort-ader : het welk hier befoti-
^ere H bemerkt worden, omdiefwille datinan-
het niet de Aders maer de Slag-aders het vocht,

^\'arir ^^ moet afgefcheyden worden ^ aenbrengen :
lïip Hdat de klieren van het Darm-fcheel, Dar-
keti d Alvlees ook vart de zelve tak-

iiockj ^ P"ort-aders overvloedig voorfien zijn ^ defé
brengen niets naer de voorfeyde klieren; maer
getio vocht, het welk fy vande Slag-aders over
éeji hebben naer den ftam van de Poort-ader: op
^aer d ^^^ verkeerde wijfe als gefchied in de Lever,
^eli^; f \'\'^\'^kxkens van de Poort-ader het vocht, het
toe jj^ ^yt den ftam ontfangen hebben naer de klieren

iVaetQ^\'^S?^- En hier uyt moet men de reden haelen ,
ïijti ii"^\' ^^ voorfeyde deelen de Slag-aders gelijk
Itorrn ^^^^^ metde Aders, en in de Lever veel te kort

de \' IS de zelve gal t faemen met die , de welke door en van de
aen komt ^ in den t walf-vinger\'darm te gemeene.

ge irj 5 oft den gyl door een verkeerde bewegin-
eerftej^^ g^nieene gal-buys galpe, word verhindert ten ilTé
^\'Oorts H fcheunfe inplantinge van defe buys , Gal-buys

opbultinge van haeren mond en dOor
(jçj^\'gheyd van den zenuwachtigen rok des darms,
Poog-;„ den zelven mond eenigfins ftellende,de
koi^f van de aendringende ftofte vereydelt. Hier
ftropi)-""^^ by, jae doet\'er miflchien veel toe de toe-
gen P^?ge der vefelen, die den zelven mond omvan-
oft ri« „"^elke fchijnen te wefen als eenen Spinóier
i^iiys P\'^^\' die den door-tocht van de gemeene gal-
\'^■rcie?^ den darm toe-ftaet, maer in tegendeel de

tóaerT^ eenigfins verhindert,
Kal f ƒ is een moeylijkheyd aengaende de ander Wf wm de
fe de JrS^" waerom eer-fe naer den darm gaet fy l\'^UiaÏ
fïiinder ^ vergadert word , gemerkt datfe niet vioeyt^
ais de voorgaende door den ftam van de Le-

™ ï 60 XFII.CaP. Vande Le^ver,Gal-hlaes en
^^\'"^^^^\'yei-\'gal buys, foo het fchijnt, overgevoert kan wor
den. Mijne meeninge is dat de gal nu oververvloeai-
ger, nu fpaerfaemer moet in de darmen geftort wor-
den ; en dat in het eerfte geval de Gal-blaes on^leaig
word, en in het laetften gevult : te weten voor
veel de gal door dfe Lever-gal-blaes-buyfen overvlo^\'
diger naer de zelvetoevloeyt,- alfledoor de Gal-b\'^fj.
buys uyt vloeyt. En al is \'t dat het niet klaerlijk

naer de darmen gevoert word; nochtans können
lichtelijk begrijpen, dat dit gefchieden kan doorn» ^
del van de toe-trekkinge der vefelen van deGal-bl^^^
en Gal-pypen die naer de darmen toeftrekkèn, en "^

door defe vefelen vloeyen, welke geeften naer de vo^r^
feyde vefelen konnen gefchikt worden door de pri^^\'^^
linge van de galle zelfs die overvloedig indeGal-v^te*
en befonderlijk in de Gal-blaes vergadert is:- opgelij^\'^
wij fe als de Pis-blaes en den Endel-darm tot de uy,^\'
deyginge aengeport worder^, door het gene fy ^ .
fich beftuyten. Miffchien word ook de gal uyt-gep^^\'^
door de drukkinge van de blaes \'neroorfaekt door
opgefpannen Maeg, en dat voornamelijk in de vef
deelinge des gyls , te weten wanneer de?teerende 0 ^
verteerde ftofte meer naer den rechten kant naer de i-\'^\'

Hier worden afgebeeld het Alvlees , de
Lever en Gal-blacs5 met haere rokken,
ten &c.

waers gejlaegen.
8 Een deel van den twalf-vin-
ger-darm onder geopent.
e Het Alvlees geopent. \'

B Den vatachtigen rok. Tuni-
ca vafculofa.
c D Dm fpierachugen rok. Tu»
nica mufcularis;

buyfen.
A De geopende Gal-blaes.
B De Lever-gal-buys geopenti
c Den grootm tak ook geopent,
D D X)e Lever-gal\'hlaes-buyfen..
c e Hmme mondekens in ds Le-

de Gal-blaes.
De 7. Fig. De o,emeyne fchee-
de oft GliflSniaenfche.
A De Poort-ader.
a a Sijne takken.
B De Gal-blaes.
C De Lever-gal-buys:
c c Sijne takken.:

j)e Nieren TA E ï Nieten zijn roodvervige deelen weder-zj»\'fl
^^tkzijü. XJ de ^ Lende-fpieren onder de Lever en Milt r^^rH
em bet ■pifachtig vocht van het bloed te fcheyden ^^
5 de Pis-voerders waer de blaes over te voeren gefchi^ ^

Sy worden afgebeeld in,defe Figuer als uyt het
genomen wefende , met de andere Pis-deeien ne^
de rpanneiijke zaed-deelen: maer in hunne natue^
ke plaetfinge zijnfevertoontindeX.TAFELFig-i;
Him plaet- Sy zijn geplaetft tufTchen de tw€e vliefen van ^
fiiJ^e. PËnS\'fak ter zyden van de holle ader c, en v^^we

froote nederdaelende ftag-ader D, zijnde de rec
ïier aen d\'eerfte, en de flinke naerder aendelaen^g
te weten om dat de ader natr den rechten kant,
. flag-ader meer naer denflinken geplaetft word.
beyde zijnfe van hun naefte vat ontrent dry
dry en eenen halven gelegen. Evenwel is de flinke »jj
■meenlijk verder afgelegen van de groote flag-ader?
de rechte van de holle ader, met het bovenfte deel .
ken fy de korte ribben, van waer fy recht neerv^ r
daelen. . ^jj

Welke Niei Be rechte is gemeenlijk in een menfch vï^atlage
faoogejris, de flinke, foo om dat defen voor de grootte des ^^t
moet wijken, als om dat de ongelijke plaetfinge jj
hun bedieninge dienftig is. In de viervoetige die^^.
vintmen gemeenlijk het tegeadeel; wantgefflerk^^
die doorgaens gulfig zijn, foo word de Maeg
aengehechte Milt dikwils feer naer den flïnken
uytgefet: en ter oorfaeke dat de Lever in die nie ^

Ge^atfiie Aengaende de gedaente verbeelden de Nieren...,,
xZf^^\'^\' Ji^echfaem een Turkfe boon: fy zijn van buyten
tig-gelijk eenen boog; van binnen naer den kan
de ader cn flag-aderholenputachtig, Haere zyden^^^,

1 T^nes. s. Mnfculi lunjiares, 3 VreUTf.\', 4 feritm!>^-
tuvih J» tAorta deCtenient^

^"geboren hn a \'"\'\'\'\'\' gemeenlijk glad; maer in deinde ongc
> ^erfcLvH . "n\'T" gehoopt waeren

nfidSf\'^«f\'ch GïooÉt^
^"igeren - H ^ grootte, is by-na van vijf dweerfe
derhaiven • ^"^^^dde by-na vahdry: dediktevan on-

\'^y-na V (!\' ^^^ ^ ^^ menfch-n de Nie-
Se^eint vvord*^"^®^\' ^^^ zeiven het vet vlies

rflap de takken van de holle ader en van de
^^•■ders aen ftammen: door i de Pis-

1 fijne V ^^«het bmnenfte vlies legt, is uyt heyd det
? ^^S-ade én klierkens gemaekt. De aders Niereiw

•■^takxk^ ^y^ het binnenfte voort - komende, en
a ^erfprgj\'^^ ontrent de uytwendige oppervlakte over
•"■^^kens ® r \' Vertoonen op veele plaetfen gelijk
De diljfg \'■*

T geli.l^^ klieraéhtige zelfftandigheyd i^ hiVr Kfieracfe.
f \' «énen vin het derde oft halte deel "S®-

vefeiEr^y^kens pp de wijfe van fijne vieefige
; maer defe zijn effender en gladder.
* "^\'■«\'wV. j .... L 2 Sf

n Vjrhand ^ XFIII.Cap. Van de Nieren én Pis-voerders. _
taf. \' Sy worden van alle kanten van den omtrek der N]^\'
ren naer i het bekken der zelve uyt-geftrekt, en in ^
vervolg, faemen vergaert wefende tot verfcheyde bu»\'
delkens, maeken de eyndekens dicht by een gedronge"
zijnde , eenige lichaemen gelijk tepelkens, die t^"
deele om dele af-beeldinge, ten deele om fijne \'^eli\'

ik hebbe fulke tepelkens dikwils in eene Nier tvv\'air
getelt; welk getal fy zelden overtreffen oft in het zei\'
ven ontbreken.

Ider van defe tepelkens Word ontfahgén vah een pyP\'
ken vc van het bekken voort-gebragt c, in het wep^

bejnde neerftorten. Defe pypkens zijn heel kort ^ het eeo^
ruymer als het andere, foo nochtans dat ook hetniin\'

Maer om dat het weeffel, foo van defe pypkens a\'*
van het bekken, moeylijk kan begrepen worden fo»\'
der de kennifte van 3 de Fis-voerders, foo fullen ƒ >
het verhael van de Nieren een luttel ter zyde ge»^\'
hebbende, hunne befchryvinge hier by voegen.

De Pis-voerders dan zijn vliefige pypen voKtder^^^^^^
naer de pis - blaes uytgefi^rekt , om den pis uyt de
vloeyende te ontjangefi en naer de \'blaes toe te voersf^ ^

Sy zijn in\'t gemeen twee m getal van beyde
eenen: men heeft nochtans geleien dat\'er in eenz^^
twee oft dry gevonden zijn.

Sy daelen naer de blaes tufl!chen de twee vliefen
den Pens-fak , een weynigsken omgeboogt gelijk
letter s , en worden in de blaes feer fchuyns gep^^ll
niet verre van haeren hals : van welke inplanting^ \'
meer fal feggen handelende van de Pis-blaes. .

Sy nemen haer begin van de holle zyde der Ni^\'^"
een weynig over de helft: foo dat men uyt de afgej J ^
gentheyd van de Nieren tot de blaes haere lengde ka
befpeuren: de gewoonlijke dikte is gelijk die van
kleyne fchrijf-penne. In de Drinke-broeders zijnde 1»

ke dikwils met den fteen der Nieren gequollen wo^^
den; in welkers lichaemen die gefien

S on^leeln r "^^^efet te wefen. ^
^aten d^l L aders en flag-aders van de bloed- vaten van

de Nieren wel tot de ruymte vanee- HetBekfeei«
Het 1 maeken aldaer t het Bekken,

^^^ren hnii u\'® holte binnen de Nier ontrent Figuer m
^■\'es der hoord:, bekleed met het uytgefpreyde *

fen in\'tw ^^ ^^elven dikwils bevonden verdeelt te we-
^e pis-Dv groote takken uyt dc welke onmiddeiijk
iiebbe deV^"^ voort-komen fc, die, gelijk ik gefeyd

Tufpp. \'^^P^Iwyfe klierkens ontfangen.
^et, het 11 g^"®^^ takken van het bekken legt het VetderKiè^
Pypkenc ^-f de tuflchen-ruymtens vervult en de pis-

öe ^-^hbberig maekt e.
^^«^e fferf^^^^ hebben hunne bloed-vaten die ? uytmel- uytmelken-
%onff worden F F , en\' nemen hunnen oor- de vaten oft

holle a^ " de nederdaelende groote flag- ader en de
^aerinT^ gemeenlijk met eenen enkelen fcheut j lJJe;,, ,
^eder • ^^"olg worden fy eerft in twee, en defe
hon andere, dry oft vier verdeelt, die fich
tot de • der Nieren begeven, en voornaemelijk
iaetftie^g "ge Zelfftandigheyd befteed worden. Ik heb
Htikgj, ^ J? gevonden en in \'t openbaer getoont in de
d® flap--"^ ^^^ tnans lichaem twee uytmelken- Twee nyt-
\'^slk-T,,^ ^^^^ de breedde van twee vingers by na van "lelkende
§=^ende .""\'"^»"^iddelijk ^^^ de groote flag-ader af-
*lere ^y j twee aders nu in d\'eene , nu in d\'an-

Jlc heK r dikwils bevonden,
te tomwylen in den menfch gefien datderech-
^Uar^g \'^\'^nde vaten hooger va» de ftammen af-
gier i ^ ^^^ d^ flinke ; foo nochtans dat de rechte
de gro^^""^ de flinke\', te weten zijnde door

Den^^\'\'^ des levers neerwaers gedrongen.
^^\'ï^env^^r^r\'^\'S\'^" >^eren met het aenge- smeex-v^

^ ffKeer "eefteen ader en flag-ader fich toegeeygent ten.
ft^mmen\'\'^^\'^ , fomtijds onmiddeiijk van de

Jk heb aenmerkt in de lichaemen der menfchen va»
beyde de gcllachte een feer merkeliike ader en flag\'

die lic door het opblaefen bet onden hebbe fcheuten
van de uytmelktnde vaten te w.fen, maer hebb. hu«

vdLCij IC waen, maer ncui^^ ■
yeraeehnge om de menigte van \'t vet niet konnen ach-
jer volgen. Ondertufl"chen fch^en den groo^ftf"
TfTTArrT J ^^/o^gen met dj zaed-vaten, en her ove^g dooc
Sr I ^^.^nderhggende fpieren verfpreyd te worden p p- „
f ^ • De Niervn hebben hunne zenuwen wederzyds vaP
de iNier-zenuw-vlechting die geweven is uyt de ran-
ken van den tuflchen-ribbigen ftam en lende xenuwen,
die m\'t voor by gaen de uytrpelkende vaten met nie-
mge omdraeyingen onthelfen , op datfe naer den cyic"
van faeken de voorfeyde vaten en befonderlijk de flag\'
ader toeftrikkende den loop des bloeds en het weyach"
Water ^^^ ^\'gJ^^ht meer oft min verhaeften. \' \' \' \'
tendeiSe-v.P^ water-vaten worden in de\'zelfftandigheyd
«en. Nieren van eenen hond, en dat voornamentlijk
de uytwendige oppervlakte , lichtelijk gelien is\'t df
dien noch leveride ^ en alfoo den omloop des bloed«
noch duerende , de uytmelkende^aders met de zenu-
wen yiiefcn en andere aengehechté deelen uytgenf
men de flag-aders gebonden worden want alfoo
water-v^ten t\'faemen gebonden wefende fulk nfe ,
JS t datfe te voren gelijk onfienlijk waeren, lichtelij\'^
te voorfchijn komen . het onderfchepte vocht opgf
fwollen zunde, en fullen fich vertopnen gelijk in f
IA. 1 AFtx I. het zelve fal ook fomwyiengelnf
^cn , IS t dat de gefeyde vaten gebonden worden
een vers geftorven dier; gemcrlt dat den loop de?

Her lal ook eenigfins lukken de gyl-buys geboiide^^
zimdegelijk in de voorfeyde Fig. i.

ik feg het fal fomtijds lukken, befonderlijk is\'tda"^
den gyl-fak met gyl opgefpannen is, denwelken ver-
volgens weyniger witer aennemende fal dit gedwon-

zijn overvloediger in de vaten op te ftevK\'. ten-\'
den Menfch is\'er niet lichtelijk de gelegentheyd ^^
• finden om die water- vaten te ontdekken f maer dact
IS geen twyifel aen oftfer ook zijn , mits dat\'er ge^
\' \' inül\'

^eive Vocht Vy^^^^kende aders wederloopende , dit
de kV ft*^ gekleynft wefende ontfangen word
de Pii-pypkens

dn^ j " ^ ^^^ het wederzyds voorder
r ^et eeK \' f pis-voerders naer de blaes..
T^yde kèn^S de Pis-voerders, als uyt het voor- Gebmyk •
^h\'i/i J \'^^^d , is dm th in de Nieren afse- ^^^
f^Oec de blaes over te voeren.. Noch men

^^hjk Iv? gf of^fi" dat de pis-voerders; fich hier en-
toe r draegen , al oftfe alleenlijk den door-
den pis, gelijk een gote van hout,
aer dal d, " ^^^^ doorvloeyen ; maer eer-

welke de doorvloeyende vochten voort
^\'^alte \' befonderlijk. als het lichaem in die

^^^erlijkep! de welke de vochten door hunne na-
^^^ Rroow neerwaers vallen. Vervolgens fchijnter
^^^^en in A ^^oodfaekelijkheyd van die beweginge te

tUyi^j gelijK, befpeurt kan worden foo uyt de pi«»
Voeren 1 ^^ Pis-voerders die dit vocht naer de blaes
daUr i ^^ menigte van het water het welk
Jaetfte ^ % ontloft:\'en : want al is \'t aengaende het
dy liev\'er\' pis\' oft heb- -

\' pen, oft aengaende eenig kleyn deelken het welk mii-
fchien voort-komt van éenige uytwaefemingen-

.ten\'opficht van de Lever , die tot de af-kleynfing®
yan de gal-ftof gemaekt is, wiens menigte in tege»\'
deel kleyn is ten opficht van den Pis. Ik antwoord^
dat die genoeehfaem zijn, om dat de yveyachtigeftoi\'
fe, die door de Nieren gekleynft moet worden, ^^^^
vaerdig is en weynig met het bloed ingewikkelt
vervolgens overvloedelijk van het zelve af-gaende •
maer dat de Lever moet groot zijn, om dat de gan\'\'
ge ftoffe onder een groote uyr-geftrektheyd van bloej
weynig is en met de andere deelkens van het blo^\'¹
feer verward , en daerom ontgaetfe lichtelijk de gat\'
jens van de klieren des levers, dié vervolgens talrij%
moeten wefen op dat de^llige ftoffe, die d\'een pnt\'
fnapt door een ander afgelbndert word.

Ter oorfaeke van die gemakkelijke af-fcheydi«?®
van de pifachtige ftoffe en de milde uytvloeyinge va^
den pis uyt de nier-gatjens is het bekken gemaekt,
mentlijk een ruyme holte den pis uyt de pis -vatjen^
pntfangende eer dat hy naer de pis-voerders gefonde^
Vvord : anders als gefchied in de meefte andere ^ kley-\'\'^\'
tuygen, daer de buyskens tot de uytdeyginge alleng^\'
kens vergadert worden in grootere en grootere, f^n\'
der datfe in foo ruyme holte by een ko^en.
en ware dat die holte in de Nieren ruymer was, de
vochten , die van haere klierige zeltftandigheyd va«
alle kanten tTaemen vloeyen , foude malkand.ren
den door - tocht verhinderen , en alfoo hunne bewe-
ginge heel\'pnordentlijk toegaem Sulke reden heb ƒ
ook gegpen voor de ruymte van den Gyl-fak, «y^,
menigte Van de melk-aders en water-vatendie vanaH?

ê/lI\'^\'ï\'^Sal-kaskens in \'t latijn Capful^ atra- Se-gk-
^chtiag 1 "f renesfuccenturiati genaemt, 2,ijïi kljgr- kasicens.
ader ^ è^P^^^tfi tujfchen de meren en den ftam van
hol en boven de uytmelkende vaten, mwen-

J\'jnfe vïf/J^,^ gedaente , aengaende het overig Him ge- -
, ^^^^t^de in verfcheyde voorworpen , vier- daeme.
Hatr^^^ ey-rond, onordentlijk, &c,

neven 7 "^^^"de nieren gelijk zijn; fy groeyen
^^"■^inder andere deelen met de jaeren ; maer

■Sy hekk ^^"^der en verteeren gelijk.
^^^Uriae ft hunne bloed-vaten e e fomwylen van de Bloe4-vatë,

buys tot deontlofllnge is noch onbekent.
\'^elk n, S^fuyk is het fwart vocht af te fcheyden , het Gebruyk.
^ dit v\'^, oft ten minften (ij ne ftoffe, maer waer

moeyte van noode fchijnt te wefen , foo dunkt ml
niet dat het voornoemde gebrayk van dat vocht g^\'
heehjk moet verworpen worden.
Opwoipw- Maer iemand fal my feggen dat die kheren van groo\'
ter gebruyk zijn, in een ongeboren kind, daerfe,
gefeyd is, eene foo uytmuntende grootte hebben i»^
\' vergelijkinge van de andere deelen , en dat nochtan
in een ongeboren menfch geene groote af-kleyn»"^
van den pis gefchied, gemerkt dat\'er geen ontfang-p\'^^
befpeurt word, in de welke de pis-blaes fich kan o"
Beantwoo\'r- laften. Ik antwoorde het tweede deel toegeftaen z\'J*^ "
^»se^ de, dat die klieren evenwel konnen gefeyd

van grooter gebruyk in een ongeboren vrucht, oft ^^
minften in een vers geboren; want in defe moet na
evenmatigheyd foo groote af-fcheydinge van vochte
gefchieden , als gefchied in bejaerde menfchen t®
Rochtans is de warmte fter flap, en foo de innerup^
als de rondomfwevende beweginge heel fiauw , ^
dat noch door den eerften de ftofte niet genoechta^n
tot deaf-kleyniinge bereyd word, noch doordelae"^^
fterk genoech voort-gedreven word; foo dat\'er
der fwart-gallig fap noodig isi, het welk vergeelt n
gene ontbreekt, met de ftoffe totdefcheydinge teV\'
Fen te beryden en de gatjens van de Nieren teop«»^J\']
Maer is \'t. dat om de voorfeyde reden die kh«^/ \'
moeten grooter wefen in den vers geboren, fy ni\'^ ^
ook feer merkelijk waffen in den ongeboren, te wet^
op datfe aenftons naer de geboorte, bequaem ïijn ®
haer ampt te bedienen.

Daer kan ook een twyfFelinge opgeworpen wor^^\'i^
van de uytwerkende oorfaek, te weten waerom d^i^

andere deelen, want gemerkt dat den aenwas der
len niet gefchied van eenige vrye oorfaek, is\'t ni^"^? j
noech te feggen dat haere werkinge ftil ftaet, om d
ophoud de noodfaeklijkheydvan te werken; niaerme
moet voorders onderfoeken, welk de reden is
dat defe noodfaeklij kheydi ophoudende, de voorfey
werkinge infgelijks ftil ftaet. ,

Jïeawaffea, merken dat alle de deelen aenwafl^en foo lang tot o
haere eerfte aengeleyde webbe gebragt is tot lij n\'^n

tuerlij? ^^^ ^^ Swarte-gal-kashm. 171.
^etfcKü ^^^^ uytbreydingc; en dat dien pael in\'
^tïi dJT verfcheyden kan wefeu; maer

^^et A.t ^^^öorHjke gellajte des licha.ems niet toe-
defen onb.fchejdelijk nu het een deel

Nature r daerom die webbe vgn den Sdchter der
"»iderdn^ aengeflaegen is, datfe by-na in dep zelve«
ken H vobrfeyden volmaekten pael gcrae-

de wehK aengroeyen moeten, dat haere aengcfey-
dere uv dufdanig is, datfe lichtelijker alsdean-
^ykhevd ^ ^ ^\'^^den : in het welk geen grooter moey-
Van de hwefen, als daer in , dat de deeleti
Wjn heeften die grooter oft kleynder als menfchen
hacftelijker kqmen tot den pael van
Sood als de deelen van den menfch.

ïooiia, Py^^^eyding verfoekt in eenen volwalfen per-
dat di \'\'Jnen eerften ouderdom, kan men oordeelen
lïijgi ! ^ebbevande eerfte vorminge af van foodanig
^anv 1 ^^^^^ lichtelijk komen tot het laetfte eynde
tiiet ^^"^^Jektheyd, tot het wdk gekomen welendefy
fchen konnen aenwaften. En gemerkt daer-en-tuf-
foo(j de omliggende deelen niet narlaten te groeyen,
brey([.\'\' ken fy defe deelen om datfe door hunne uyt-
ken minder tegenftand doen, en vervolgens mae-
^Pffen kleynder ■ befonderlijk met het benauwen der
6 n,door de welke fy hun voedfel moeten ontfangen.

/ ^^ "°^%heyd des buyks tujjchen de verdubbelmge
/«^Pf/® ^^^^-Jak, om den pis uyt de pis-voerders te ont-
ifch\'ikl ^^ ^^^^^rlijken tyd uyt het Itchaem te dryven y

I^e blaes word verdeelt in den bodem H en den hals i
ïigtieri. den eerften is breedder en in den recht over end ftae"-
SThisto opwaers gekeert; den anderen is enger cn

Vliefen oft ^y word van dry vliefen oft rokken gemaek^)
lokken van kers buytenften van den Pens-fak voort-^komende ae
dcbJaes. word. Denmiddelften, diejf^^^^\'Jf^g

tig kan geheeten worden, beftaet uytdilófeenvleelig
vefelen, tuffchen welkers meefte, die naer de
der blaefe loopen, eenige andere onordentlijk gev^^^^.
zijn Fig. I. A. Den derden rok Is zenuwachtig ^^^ \' ^
nen met een flymige korft t^gen de fcharpigheyd ^ ^^
den pis befet. Defen rok is boven de andere fe*^""?\'
voelig; foo dat het fchijnt, datdiegeprikkelt wefc"" J
de geeften naer de vefelen van den middelften rok

gefchikt worden tot de tTaemen-trekkinge der B\'^ei \'
Grootte des De uytbreydinge van de Blaes is wonderbaer vefa»^
blaes, derlijk : want, alffe vol is wordfe fterk opwaers uy^
gefet, maer eydel wefende, wordfe ingetrokken ^
fchuylt onder \'t ? fchaem-been. jg

Haere ruymte verfcheelt ook veel in verfche|
\' voorworpen, defe kan in de levende bepaelt W\'or<J
naer de menigte van het uytgeloft water. ■ ^^

pchtinf, Den bodem word aen den Pens-:fak gehecht
rftwïte! ^®"den navel door eenen band die men\'t ivater-i\'^\'^^
anders blaes-hand noemt, en eeniglins door de
ders van den navel, die naer de geboorte
worden, en in banden veranderen. Siet in de V- -i "x
FEL F, G G. Haeren hals is in demans-perfooner.^^^ \'

noch vafter aen 4 de fcheede des Lijf-moeders,Onder-
waers iffe vereenigt met J, defchaemelheden doov^^\'\'^^
del van « den fchaft: zydelijk met de Nieren doo^^,.
de pis-voerders. Voorwaers wordfe door het vliss^\'\'
den Pens-fak aen het fchaem-been gebonden. ^^
Gatcu der Sy is doorboord met dry gaten: namentlijk
Wacfe. tvvee monden van de pis-voerders, door de welkea

pis in de Blaes allenxkens fypert; en met het derae^
den hals door het welk den zelven buyten gedrev
word. P^

ï Os puhh. 1 Vradtti. 3 Intefflinum re^Mm. 4 ^fS\'"\'*
S Püdmda. 6 Vretra. f Vyetsres.

^^ Pis-hlaes en Schaft, i-ii „ „
teriiê d^? werfte gaten gapen in de blaes in fijn ach- inplanting
dweerfe ■ ^"J" malkanderen ontrent twee van de pis-
sen hak gelegen, en by-na eenen duym van voerders j»
^elHlan r u Pi«" voerders komen wel hooger in de
^^^heunsTnJr \'^\'\' Blaefe bb. ^g. 4. maer gaen heel xiltafeè

eenen m i? ^Jn^ro^ken, en liggen tuffchen de zelve
fcheunfe ^ ftreek weegs geborgen: door defe

fen opffS \'\'^g^^ijkx, dat de met wind gevuldeblae-
der zdv bewaert worden, alleenlijk den hals

EenXp\'\' • " in de blaes Tafel X. Fig. 4. hb, cc.
ders I tf "^dlen dat\'er aen de monden van de pis-voer- pftfe ook
^^dére geftelt ^ijn > die om die reden, van Är^-^f««

den^ dat ^^ binnenften rok legt foodanig op die mon-
hochta^óV^^ is\'t dat het eygentlijk geen klap-vlies is.
Voeren! reden wel foude mogen

ij pis niet geduerig foude droppelen uyt siuyt-fp!«
Vefeieg door den 2 fluyt-fpier verhindert, wiens oft ty^Äw^wi

tot dat d^^ natuerlijkegeftelteniffealtijdfluyten,
ge vaf, menigte van den pis, door dedrukkin-

Djg ^^tert Word.
plaeft J^\'^d\'loopende vefelen worden uytwendig ge-
ï.elve^ \'^\'ddelijk onder den buytenften rok, en by de
eiiachr innerlijk eenige andere gevoegt, die voor
befe ^^^y-ha recht zij n, in de zy den meerder fchuyns,
iiiet te K Schijnen tot den fluyt-fpier vande Blaes
haere ^^^^n; want men kan niet fien hoe dat door
forden den hals foude toegeftropü

den rok\' "^^"\'S^ns fchijnen fy eerder met den twee-
Vingg va^^Ü ^^ t\'faemen te fpannen tot uytdry-
vvefen tef r ^^^^\' vervolgens J tegen-ftryders te
n opfichte van de rond-loopende vefelen; ten

174 XX.Caf. Van de Tis-bldes en Schaft. ,
zyfe mifFchien tot onderfteuninge van defe geinaeKf
zijn. Siet den Sluyt-fpiervande Blaes indeX.TAF£i\'
tig. 4. d.

Onder de pis-buyfén is den o\'nderfïen eri l^etfenƒ
Schaft ofc Uretra: Die is een vltefigebuyfe, en eemgj\'\'\'
zenuwachtig, aen den hals van de bloes lan 0 der g \'
•voegt, den doortocht aen den pis en öök m de mans-f^\'^r"
«en aen het zaed gevende z en Fig. 4. f. „

By die zenuwachtige zelfftandigheyd legt vanbuyj^
een and^.r die fachter en als fpon(achxig is ; deWe\'K
gemerkcfe eygent:ijk tot i de Teel-deelen behoort >
wy hier fullen voor by gaen. ,

volgens den vcrfcheyden ouderdom^ en grootte def
menfchen,- ifiaer voornamentlijk volgens deverfcher
den4ieyd van geflachte. In de mans-perfbonen is fy
acht, negen oft méér vingeren lang , en eyndigt o^-\'

trent het eynde van de mann-lijke roede. Sy is
weynig breeder als de pis-voerders, [n dc vrouvi^\'P^\'
füofiéiï ifiè nauwlijkx twee vingers lang, maer breede^
en lichter om uyt te rekken als in het mans-volk,
foo gevoelig niet. Soo dat de fteenen in de vrouWen
met minder moeyte uytgedreven , en dikwils afleef\'
lijk door uytrekkinge van de Schaft feer aénftenlij\'^
üyrgetrokken Worden.

Daer-en-boven is de fchaft in dé ftians-perfocne"
fnérkelijk gekromt : om datfe haer be^infel nemt iP
het deei van het Bekken des Buyks verr\'e achterwaefj
en van voren gaetfe onder het fchaem-been om ji^JJ
met de andere deelen van de roede te vervoegen :
gemerkt datfe haeren oorfprong nemt van het ondf\'
Ite deel van het Bekken, foo kanfe aen die deelen
gevoegt worden Ibnder merkelijke omboogingv-M\'^\'"
in de vróuw-perfoonen begintfe foo niet van achter ?
noch komt foo niet uyt van yoren ; vair voren , ^n
dat\'er geen noodfaekelijkheyd is, gemerkt dit «en
uytgang is onder het fchaem-been ; van achter ,
dattuilchen den endel-darm en den hals vandeBlae\'e
de fcheede des Lyf moeders legt. Defekromheyd vai*
de fchaft in\'t mans-volk moet wel aenmeikt wordej»
van deHeel-meefters, die in defe buys eenen Ca^n«\'

defen m ^^er ruym en meer achterwaers : maer
als de ^oorwaers, en , al is \'t dat hy breeder is
tans ene r ^^^ ^^ mans-perfoonen, foo is hy noch-
^^f-molie opficht van de fcheede oft toegang tot de
^et Water \' Weten om dat den laetften alleenlijk
\'^\'^\'Jk lid doorlaten, daer den eerften het man»
jaeteti iroI^ laeten en in de baerende de vrucht uyt
\'■ike depu ^\'et defe toegangen onder de vrouwe-
^ de bia!? ^^ ^vl Tafel i.

^ onder k^" Schaft hebben aders en flag-aders van Vatca det
^roü^ er-buyks- en inwendige »fpeen-vaten : in de

Jan het j d \'mekken , die ten deele van de zenuwen
^eyhV lp melende paer, ten deele uyt het merg des
ï^\'gent f"^ voortkomende gemaekt worden. Ver-
Jerworpen ® vverkinge ten deele aen den wil on-
evryd ^ ^^ele van des zelfs heerfchappye gans

^an de Blaes en de Schaft, is in hunne cebmyfe
^fitfanw d ^>\'^gedrukt,en een ider bekent. De Blaes vandebiacs
in den 7 ^^ n^e^en door de pis-voerders

\'yk. SvK ^^ ontfangen draegtfe fich enkel ly-
^^^ drvft hem door hulp van den fluyt-fpier:

"^^^ïaedin\'f ^ de Schaft fchijnt alleenlijk den pis en
^etkingp . nians-volk door te laeten, en geen eygen
^elve einige \' miflchen in de

Van de Alannélifké Teel-deelën ^en ten eerjïen\'^\'^\'^
dé Klooten met haere gemejne vaten.

Welk de

l<looten

zija.

Getsiï.

Grootte,

Rokken^

Gemeene.
Eygene.
Gemeene i
cerllen xok,
fakxken oft
Scrttffm.

E 1 Teel-deelen worden die genaemt diebefif^^^J
lijk in voort-teelinge , en vervolgens in verbreS
des geflachts haeren dienfi af-leggen:en 2,ijn in
peribonen de 2 Klooten oft Ballen , de 3 Opper-kk^J
<ft hy-flaenders , de 4 aen-voerende Vaten , de ^ j,
hlaeskens , ^ Voor-ftaenders en de 7 Roede , met de ^ Uff
, water-vaten, en zenuwen tot de voorfeyde
■ende. r q.

De Kk)ötén oft ballen worden in de mans-pc^i ,
Den genoemt die Teel-deelen, de welke buyten de^ y
in het^ fakxken afhangen k l Fig. i. en zijn als g^.jjj
gen van de manne]ijkheyd,foo dat fonder die
by de Romeynen niemand konde getuygeniffe

Sy zijn in\'t gemeen twee in getal : nochtans ^^
gen de Schryvers dat\'er fomtij ds meet in een l\'^-^^en
bevonden zijn , en dat\'er fomwylen ook wel ee
van de natuer ontbroken heeft.

Door haere grootte en gedaeöte vertoonen ty
wils een pullen ey : daer-en tuffchen is hunne g®"^
feer verfcheyderi, maer niet de gedaente. j

Sy worden met veele vliefen oft rokken beK\'^.^,
van de welke eenige die beyde de Klooten ornV^nS^
gemeene genoemt worden ; andere die ider in \'t ^^
der bekleeden

De gemeene rokken zijn twéé, waer vàn ^^^PJii
tenÜen het mannelijk horfeken oft fakxken in t
Scrotum genoemt word, en is niet anders als ^^"^.geti
ne huyd met de opper-huyd gedekt, en
borfeken gemaekt, met vaten van verfcheyde fo^
doorweven.

Het word in het rechtef en linker deel gefchey ^^^
door een middel-ftreep diefe den9naed noernen ^
den welken ter oorfaeke van de by-een-komft
ten in\'t fnyden altijd gemeyd moet worden. p^o

^^eYk" ^^\'^eden en inwendigen gemeynen rok ,\'den
Va^,^" ^"ige met den vorigen onder eenen naem
Xvotci ^^^-\'^ken begrypen en andere darton noemen ,
geiij? van het i vleefig vlies, het welk even

de gefonde vaerdig-
(Jejj l^gerimpelt en opgefronft, befonderlijk als\'t door
pelin\'7\'^^ eenigfins bevangen word : tot welke rim-
\' onf- ^^^^ Weynig toebrengt de werkinge van de
\' ■ ^"de fpieren.

^ïeefil "^ïddel - fchot is van het zelve gefiel met het
en van het fakxken, daer het van voort-komt,

^yd^d^^^\'^^ddel-fchot van het fakxken worden weder-
de-viig^ ^looten gehecht door middel van het s fchee-
fpier ^\' en de uyt - breydinge van den opfcortenden

Het\'k^\'^ de welke wy terltons fullen handelen.
S^tnev ^^ overig van \'t fakxken

fchae^^ders en flag-aders van des onder-buyks ea
gyi,Qj|,^\'\'Vaten voortgebragt; water-varen die naer de
eeiiiV^^ ^\'^^^rekken.: by de welke waerichynelijk fich
voegen die haeren oorfprong nemen
fullgj, ~ \'^enuw - paeren , van de welke wy aenflons
IrJet p-fV^ \'

de Klooten de hunne ontfangen.
■^\'^\'infel dit middel-fchot is de Klootjens een

laetfte h ^H^^^^fi te feer af-fakken. En al is\'t dat dit
Qiev\\r\'é f ^^^ygen ampt is van den opfcortenden fpier,
^^\'■fcon ^"\'illen befchryven ; nochtans dit mid-
^ODg^ ^ Komt den zelven te hulpe. Het belet daer-en^
\'fiied^. ^^^ van den eenen niet lichtelijk lucrd

^oe-rimpelirjge van het Sakxken.
K:ioQj,f. den gemeynen dienft van het Sakxken is de
0110-. \' de zelve te verwarmen en van

Het f T ipieren.

deel A word verdeelt in het rechter en linker Middel-

eenen Soo dat den wind van den Jfiw van \'e

dringt jngeblaefeu naer den anderen niet door- \'■^^«^^en.

178 XXJ. Cap. Fan de ManneMe Teel-deelen.
S^tafTl ook aen de ibylkenders, aen de vaten en al hetge"
Eigiiei-I. de\'Klootjens toebehoort. v rriaef

Schee-vvy- fy zfièee-W\'fi-, oni dat liV de Klooten als een ic"^
\'"v \'"\'"de bewaert m; hy neemt\'lijn begin van den^Pe-\'J^
fak, wiens 4fcheuten met zaed-vaten opgevultz\'J
ontreat\'de Jlieflên naer het fakxken afdaelen, ^
fy fich uytbreydende den fchee-wyfen rok ^\'Y\'^^^^Lvr
Opfcoiten- Aen defen rok waft van buyten den opfcortende»)ï^^^^
de fpier oft oft mufculus crernafter N, fijn begin nemende van ,
trsmajhr. band des ^dami-beens op de Klootjens uyt-g^^P\'^Jj-j]
wefende , bekleed eenigfins den zei ven , en
word hy van fommige voor eenen befonderenroKK^^^
D?n rooden houden diefe den rooden noemen en op fijngriekx-^. -
\'\'^ff.ff^^\'^^-tmides: defen ftellen fy den eerften, den fchee-wyf,
trones. ^^^^^ ^^^ roiddelftcn reekenende. Siet defen fp\'^^ ^
fijne natuerlijke plaetfinge in de

Den onderften rok word naer fij u koleur den
en in\'t gemeen tvjeeden eygen genaemt, van 1 j.
rnige den der den \\ hy is aen de figuer des Kloots ^^^^
ftiptelijk toegepaft, oft om beter te feggen maekt j
zelvea l, hy is hard, dik en fterk, de zelfftandigiy^^
des Kloots hoe week cn facht fy ook is omvatte
en in-bindende. ^^^t

Sijne buytenfte oppervlakte is effen en glad
een waterig vocht befproeyt ; tnaer de binnenfte
welke van alle kanten aen de zelflbuidigheyd des l\'^-
vaft is, rouw en oneffen.

In het bovenfte van defen rok worden de
vaten, wacer-vaten en zenuwen geplant, die jjgc
daer met verfcheyde ftruykxken naer de inwen
zelfftandigheyd verfpreyden. Tfloc\'\'

Eygen zelf- Veele hebben de eygen zelfftandigheyd der .j-g-
ftandigheydjens voorklierachtig aengelieo, andere voor een « ^
der Kloot-^ achtige oft pappige ftoffe : welke alle van den i

. de Graaf wederleyd worden , die fegt, datfe nte^^^ ^^^^
zaedvatjens^^^ /j als een\'ophoopinge van heel fijne vatjens , f ,
Xn \' \' •^\'^\'^\'t faeken datfe fof^derJ>

Caf. Ftn de Mannelijke Teel-deelen. 179
trek\'\'^^\'Jens ^oopen feer gefchiktelijk van den om-"-^\'
ide\'f . ^ Klooten naer hec midden toe , eu worden
teusj. ^^"^nder weder-houden in befondere ruym-
gefch i viieskens van etkandercn

"iWe ï- " by na op de wyfe gelijk men liet het
^ülfch ^ geftel van de Orangie appelen , door de
de geplaetfte vliefen gefchikt te wefm, Siet in

V; Tafel e» 2.
ee^ ^^^ vatjens vertoonen üch feer fchoon, als men beter
(ie van den witten rok afgefcheyden wefende , j^fj^

zelfftandigheyd der Kloot jens rnet eeu
^^yde^ voornamelijk als men die naer ds voor- .,

^syk ^\'■"^"^\'\'^ydinge eenige dagen in lauw waterdaec
ial \'Want de naelde foetjens opgeheven zijnde
lenoJ^^\'^^ de aen-hangende vatjens tot een groote

hondfïr\'^\' vertoonen fy fich befcheydeliiker in de
fe niet V menfchen;en befonderlijkals-

-kau ij opgepropt zijn , hoedanige men licntelijk
eenen^ friflchen hond te lubben, d\'ie

ken tijd fich niet ontloft hetift, en korts
l^bbinge een heete teve vervolgde: want alf^
^•aed voorfeyde vaten opgepropt zijn;, om dat het
Zaed l\'i opgehoopt word, mitsdeu hond geen

\'^^\'\'^eiien , " onder de klieren nier foude mogen
^chtig-e K^^nt zijn ronde en luchtige oft fponf-
lijk voch-*^^\'^\'^ gefchikt tot af-fcheydinge vanhetzaed-
l^teic} i, \' \' in de andere klieren by voor-

is aengebragt,eenige befondere deelkeas
eti Worden , die het alvlees-fap uytmaeken ,

büvc : de alderklevnfte takxkens Van de alvlees-
VarVcf\'S^florpt worden, het overig daer-en-tulfchen
Word A wederkeerende ; alfoo ook

%\'adè^ Klootjens van het bloed door de zaed-
tjens aft"^\'jnde, eeidge voarnaeme deel.»
^^\'^d beq ^ welke tot voort-brenginge van\'t

i8o XXI.Cafl. Van de ManmlijhTeel-deeien\'
fchen van het welk de af-fcheyding gefchied is,

Daer is weynig aen gelegen tot de benoeminge de
klieren , oft dat de vatjens , de welke die nytg^f\'^,
deelkens, en dit oft gene befonder vocht nytmaeke»^
de ontfangen , meer oft min verwart zijn , oft ^^
of min fichtbaer.

De blOed-vaten van de Klooten worden iza^d-i^^^
ien en bereydende vaten genaemt, even oftfe
des zaeds bereydden die in de Klooten moet
worden : het welk nochtans niet als aen de flag-ä^e ^
toekomt. Ondeituifchen twift ik niet geirne overd^
naem. ■

xn. TAFEL De ftag-ader neemt haer begin ontrent twee ving^\'
Figuei I. ren breed onder de nier-flag-aders, onmiddelijk ^^
het voorfte deel van de groote flag-ader PP. De t^c^ ^
zaed-ader neemt ook dikwils haer beginfel van
voorfte deel van de holle ader o., een weynig lager 3
begint de flag-ader: maer de flinke fpruyt uytdefl"^^^
nier-ader,waer van Bartholinus geenquadereden^^
geeft, datfe anderfins over de groote flag-ader moe^\'^\'lj,
de klimmen, gevaer foude loopen van te breken ,
dat door den flagvan de arterie de beweginge des blo\'^ ,

in de aders cenigfins foudebeletenverhindertword^\'^
Daer-en tuftthen fpeelt de natuer verfcheydelijk ^^^^
gaende defe vaten : want ik hebbe fomwijlen
flag aders in een zyde gevonden; de eène op dc g"
woonlijke plaets, de andere van de nier-flag-ader va
de zelve zyde voort-komende, en ook welvanbey^J
zyden de aders van de nier-aders afdaelende. Ande«"\'\'
hebben ander verfcheydentheden gevonden. f

De aders en flag-aders fakken naer de Kloo^ri
door de verdubbelinge van 2 den Pens-fak , tnft^
de welkeook.de groote vaten van dewelke fiya^\'\'^? jp
ftigzijn, geplaetft worden. Sy hel len aenftons v^n " .
beginfel bnyteh-waers de flag-aders meer als deader^ ƒ
en vervolgens voegen fy fich te faemen, als waone^ \'
fe in het zelve viies gewonden Zijnde over de ^
fpieren weder-zyds nederdaelen , fchietende hief
daer eenige fcheutjens uyt. Maer foofe tot by het darn
been gekomen zijn,wordenfe allenxkens vporwaej^J^j

acht ^^waerfe het inwendig vhes van den Pens-fak
^\'ies f, u \' \' die van het inwendig

deV "^^^"^ten gaepen in den menfch niecgelijk
viiej een open gat ; maer het inwendig

het Ze] ^ \'^"s-faks, het welk hier ook Herker is, ftopt
overg V °Pdat de darmen, om dat den menfch recht
ten fo, H niet lichtelijk in een van de twee fcheu-

Voegde ^^^^ feheuten niet alleenlijk de t\'faemen-ge-
der y maer fcheyden ook elk in\'tbefon-

Siet meerder van defe het FIL Capit-
h^.ï\'^\'^s-fak.
gelijlj j^^d-üag-aders in den menfch gaen nietgekrult
tiaer deTC^^\'^\'^^ andere dieren, maer by-na regel recht
Vier vjj.\'^l\'^otjens toe, en worden in\'t gemeen dry oft
^aer begin verdeelt in twee takken ;

den kleynften naerdeOpper-klootjens, den
Ivlaer"^den bal van de zelve zyde gaet.
heyd y de Zaed-aders hebben ook zelfs in de hoUig-
Jïe eeiiji^ den buyk verfcheyde takkingen, van de wel-
iiiet te daer weder vervoegende , en

dürine ^\'\'^\'^fcheyde takken uytfchietende, met heel
l\'^haein fdoor-weven zijnde maeken een dik
ter oorfaeke van de menigte der
van de vaten i hefwyngaert-rank-gelijk v^jnpien-
^^^\'^Wa\'i vvord, en om dat door den geduerigen xaisk geiijk-
gingen h ^etal der takken als van haere boo-

breed ^ allenxkens nederdaelende by de Kloo-
\'\'\'^\'^-lüvr ^ .^\'^td uytgefet, word het ook ^ het pira-

des ond k de Klooten aders en flag-aders van
sders fv^h fchaemel-vaten , van welke flag- je onder-

hebbe d ^^de vaten feer vaft gebonden wefende ( ik fch-^-iiei-va-
fel) lien binden in een s ader-gefwel-fcheur-

^liVruchtb "^^Serder oft kleynder. Hy word evenwel
gemaekt; om dat de vaten, die van on-

•n verhahd ^ XXI. Cap. Van de Mannelijke Teel-deelen.
\'der aenkomen geen xaedlijke ftoffe aen voeren

Zenuwen. j)^ Klooten hebben haere zenuwen van ^ devlecn^
tingen van\'t bekken , en van het tweede lende-pa- [
welke laetfte de» Heere de Graaf itp. maer fomWU^
voor te vallen. .

gefien worden, is\'t dat fy noch in\'t leven zijnde,^^^
de lies het wyngaert-rank-gelijk lichaem
word, Het zelve is ook gelukt aen den Heere vaf^^ ^^
ne enSdvius in \'t lichaem van eenen jongeling dry ^^^^
naer de onthoofdinge,: om dat, gelijk op een
plaets gefeyd is , de beweginge van het water
eenigen tijd naer de dood volherd. ■ gu

Gebmykder Aengaende het gebruyk der Klooten kan der
klooten. twijffelinge opgeworpen worden , oftfe waerlij^^"
zaed maeken, oftdatfè hetzelve te voren gemaektJ
de, alleenlijk van de andere vochten af fcheyden-
Beyde de Voorts al is\'t dat de Klooten gemeenlijk
n!""ooiig ge^al zijn, foo zijnfe evenwel beyde niet volkom^^
in alle, Iijk noodig tot de teelinge: want, opdat ik met ^
roere de voorbeelden genoinen van de beeften die \'
volmaektelijk gelubt zijn (ik heb eenenHinxtin^^ijj
Hoef ontrent Loven die met eenen bal een »e^^^\'jjj
voorc-gebragt heeft) eenen man wiens zaed-vare\'- _
mijne tegenwoordigheyd feer nauwkeurig toege"^ .
den geweeft hebben, heeft daer naer noch twee
deren geteelt, te weten eenen foon met eene ao_
ter. Ik kan in defen voorval de omftandigheden
merkt hebbende geen achterdenken hebben ,
vaten wederom herftelt zijn geweeft, oft iets qtia ^

konnen vermoeden van dehuyfvrouwevandienm^^,
de welke ik wifte met haeren man in goede ovef\'®
kominge te leven. g.

brengt zaed derleyd, te weten dat den rechten tot de teelinge ^^^^
voort tot foonen , en den ftinken tot die van dochters iS "
beSir" geeygent. Defen man had het gebruyk van lij aen A\'n^\'^
fachten.Kloot verloren.

^^ ïaed kan in de Klooten ter oorfaeke van haere
Jiiaer overvloedelijk opgehoopt worden, ■

de ol^^^^^Zaed-blaeskens noemen, en dat eerftlyk door
nti^ff\'^^\'^iootjem oft Byfiaenders, in\'t Grikx Epdidy-
loere- ^«order door fijn eygene buyfen diefe aen-

uytfchktende vaten noemen,
klootjens oft Byftaenders zijn -witte Opperkioo-
^^erel \'^\' ^\'^haemen boven, op de Klooten Uggende , ^^JSJrS«!"

g \'"^trek van boven by-na half omvattende Q.
Zae/. "borden gemaekt "van de feer omgekronkelde
dejj ^^üyfen , die door een fterk vlies, het welk van
We en"^^" rok der Klooten af-komftig is, infeernaa-

"gtens beiloten word Ftg. f. B.
^•ünt ^\'^yfen nemen volgens \'t feggen van De Graaf.,
Klo oorfprong van fes oft feven zaed-vatjens der
dj^^^ten, die t\'fiemeri gegroeyt en in een middelbaer
de vijf ellen lichtelijk lang zijn. Siet in de
j," TafelFig.^. cc.
Oph" weynig van de Klooten, daer de krinkelingen
dej ^ oi\'d die buys gelijk een groote zenuw, har-
re^ ƒ\'\' dikker, en van daer, den naem ^ iian aenvoe-
fe ^^^®}\'^>-/^?V^eW^ï;d:#aengenomenhebbende, klimt-
gj PWaers door 1 den fcheut des Pens-faks nevens de
lïüvv flag-aders, de welke ontrent den ingang des
des k ^\'^^■laeten hebbende , wordfe naer het achterfte
k ^laes omgeboogt R; alwaerfe opdewijfe vaneen
jjJ^keii uytgebreyd wefende, enwederenger worden-
■ eyndigt in\'t begin van dezaed-blaeskens x, Siet d^
van defe als van de XIV. "Fafel.
dilft heeftfe een feer enge holligheyd en feer

^^«ke zyden: maer ontrent de zaed-blaeskens worden-
bh^r^\'\' t\'uymer, foo dat men daer een middelbaere
ijj^^i die^wy gebruyken tot het opblaefen der vaten,

ii.Vfkhand ^^ XXJl.Caf. VandeOpfer-hhotjens.
Bioed-va- bloed-vaten hebbenfe van de 7aed-bIoed-v^\'

teil. ten; inlgelijks de zenuwen van de naburige, noch hu»
ontoreken ook geen water vaten, die van de Oppe^:
Klootjens haeren oorfprong nemen, en t\'faenie" inf
de water-vatjens van de Klooten naer i den
toe gaen.

Si Kp. ,, ^f ^ gebruyk is het zaed van de Klooten naer de za^d\'
per-kloo- t>iaeskens te brengen: maer tentyde dat het zelve uy^o
tjeas. fchoten word , ontloffen fich waerfchijnelijk de

brengende vaten onmiddelijk inde 2 fchaft Daei-e"\'
boven hebben de Opper-klootjens een befonder gebruP
op dat om het zaed w fijn gekonkelde buyskem voorders
-werkt, en de wyachtige ftoffe, die onder\'het zelve gernef.
ts, allenxkens van de water-vaten , die hier in overvt"^
zijn, opgefogen word.

V%n de Zaed-blaeskens en Voorftaenders.
»"za^d-"^ T^^ Zaed-blaeskens zijn vliefitge\'kaskens zydeUn>

blaeskeiis. J-^ het achterfte deel van de pis-hlaes, ontrent des
onderfte deel geplaetft, en aen haeren hals , gelijk ook
de omliggende deelen met verfcheyde vUeskensgehecht

heden ondertuftTchen naer haere verfcheyde opTwel!""\'
ge en ontloffing, en onderfcheyde verfchillentheyd
voorworpen , veelvoudige veranderingen onder^or\'
pen zijn.

Kaskens- Haere inwendige holhgheyd is in fommige plaetff
«^fehoxl.g- uytgeoreyd, in andere verengt en tot verfcheyde kaf\'
kensgemaekt, die nochtans foodanig t\'faemen gevoegd
23jn, dat het een opgeblaefen zijnde alle de andere vaH
gelijken opfwillen.
De Zaed-blaeskens eyndigen weder-zyds in

ger onder den hals van de blaes, in het achterfte deel
der fchafte geplant word, .

Van de Zaed-hlaeskens en Voorfi. 18 f
j; Tullchen de openingen van beyde de buyskens werpt
een kleyn fcheydfel op, verhinderende dat het zaed

yt een der zelve uytbortelende, niet tegen het ander
^\'^nbotfe. Dit fcheydfel word van fommige » het hoofd Het hoofd

den haen geheeten , door welkers twee oogen,
j. ^en de voorfeyde openingen, het zaed in de fchaft

Siet de XIV.Tafel %4-H-
Voor beyde de openingen van deZaed-blaeskens is
,-J klierken geftelt als een klap-vlies, belettende dat
^aed niet geduerig uy tfypert. Maer als het zaed door
ff^ fterke aendryvinge den door-tocht foekt, word

f^J\'Pwaers omgeflagen; en het zelve uytgefpeut we-
5e, hernemt het allenxkens fijnen vorigen ftand.
öen van gevoelen dat het zaed voornaemelijk te,-
toe voorfeyde klierkens gedreven word door de
^\'nypinge der Zaed-blaeskens van de geeften die in
oftfV^^^^^" vloeyen, die dikwils door de memgte
het ^"^tpighey d des zaeds aengeport wordelr: maer-wel
J^eeft door de gemoeds tochten en Venus driften,
ro.^\'^^iddelijk onder den hals des blaes zijnder mceProM^ oft
ftVd ^\'^haemen gepl^eiüProJlataohVoorJtaenders ge-
dm^\' ^pperwaers breed, onder een ey-wyfe af-beel-
> maekende s/%.1. en % 4. E. xii. taf.

nie^ ® grootte van beyde te faemen genomen (wantfy
okv van malkanderen afgelegen zijn ) is van een
fy zijn grooter in de malle Venus-gaften,
iiio i^, t in oude luyden en die fich met dit werk wey-

teii ^^ dobbele zelfftandigheyd : een klierachtige en
iUid fponfachtige , welke laetfte niet fchijnt

^ens en vlieskens.
fch P ^"^en haere befondere buyskens die fich in de Ontloflendc
i,;;^", foo ^jg het haenen hoofd, maer buyskens.^

het p ontloften, fiet de XIV. Tafel Fig. 4. 11.
^elve n ^^^^ ontloftende buyskens is niet altijd het
hvfp iieere de Graaf heeft geene geheugenilTe dat
in de menfchen weyniger gevonden heeft als thien
S^tal; in de honden ondertüffchen negentig en
I l^ocb

186 XXIII.Cap. Van de Zaed-blaeshns en Voorfl-^
noch meer aen welkers ider openinge een befo"^^
klierken lag.

ftaenders gedrukt wefende, fpringter een wit vocht"
zaed niet feer ongelijk.
•Bloed-vaten De Voorllaenders en Zaed-blaeskens hebben hae
bloed-vaten van des onderbuyks en onderfte
fcheels-vaten, t, \'ri\'

Van zenuwen worden fy voorfien door de vlecht\'
gen, die in het bekken des buyks liggen.

Het ampt van de Zaed-blaeskens\'is bet zaed
toemerende vaten te ontfangen en tot het gebruyk te ^^^
ren., en fomwylen naer defchaft toe tefenden. , ^

zijn langen tijd befig tot een volkomen vervoegi"& ^
want in de zelve moet het zaed gelijk als met eenge^ ^^
uyt de ballen opgetrokken worden , tot welk- e/^
hunne roede rondom met veele klieren befet i^\'j^j,
ten tyde ran de verfaeminge foodanig opfwillen?.
fe, ten zy die ontfwilt wefende, hunne roede niet KO
nen uyt-trekken. p,

Daer doet fich een grooter moeylijkheyd op aeng^ -
de het gebruyk der Voorftaenders : fommige pu
datfe waerachtig zaed bewerken, behouden , e» ^^
en dan in de fchaft uytfpauwen: mzQï De Graaf
voor vaft dat het vocht, het welk uyt de Voorn^,.^^
ders vloeyd veel waterachtiger en llechter is "
zaed, en dat het dient tot voerfel van het zaed.

neïijk burfeken hangendedoor het welk den pis ontlojh
het Venus-werk van des mans kant volbragt word- ;

Het getal, uytwendige af-beeldinge, en geftel
een bekent. De grootte is niet te bepaelen, ts^\'O^ï
ke van de groote verfchillentheyd dieder in verfcnj i

rnen z^i Beelen, zijn ^ twee zenitwachtige Itchae-Tign^ii.
VoorVevH ^ \'"^\'\'^^^fiheydfel, de Schaft , het vlies die de
ken oft ! ^tn vangt, 3 het hoofd der Roede, 4 het ban-
Vet de vaten, banden en fpieren. Sy heeft geen

op dat het gevoel niet verdooft worde.
achti;, T ^^ voorfeyde deelenjnaekende twee zenuw- zenuwach-
ter^y het grootfte gedeelte uyt, die wybe- "ge lic^i^«-

oft kaskens-wyfe Uchaeraen foude
hunnen\'^\' het twee lange en fmalle deelen zijn,

inaer inoorfprong zijnfe merkelijk gefcheyden:
ken api -1 ^^""volg wordenfe weder vereenigt en mae-

Sy^^\'J^.^\'^n letter Y.
del v-^I;^^ \'"de Roede t\'faemen gevoegt door mid- ^idde-
^^^ Cf?3 \'^fig middefcheydfel, het welk ontrent ^Sel
ten laetft Roede allenxkens verdunt wetende en
\'\'\'^teen ^erdwynende, defe twee tot een lichaem
XiV Dit middefcheydfel word gelien in de

ketis en^*^ k^skens-wijs is, word uyt ontelbaere vlief-
gevio^,}! \' die wonderlijk onder malkanderen

J^e <?rf\'^ uytgefet en verftyft.
ftandigk r®*^® feggen doorgaens dat defe voofezeif-
ik heiCf ^ een fwarte verwe befmeurt is; maer
fproeyf^\'^\'jd rood en als met flag-aderlijk bloed be- , ^
den . Vt onden , vervolgens meynde ik datfe fael-
tootj ll 1 \'k hebbe daer naer geleert dat dit hooge
ande/fjp "^\'^an den ingeblaefen witid quam , zijnde
andere ƒ ^^ bloed in de dooden hier foo wel als in
\'Oüd-ve --^^" Zwartachtig. Dat bloed , feg ik, word
^^\'tg door de deelkens des luchts, gelijk in

den kvenden gefchied in de longe , en ais het zelve
van het hchaem afgetapt zijnde in de vrye lucht ge-
iiélt Word.

Onder, en eenigfins tulTchen defe fpongieufe h\'
chaemen word de Roede-fchaft geplaetft, wclkersdee-
Icn konnen onderfcheyden worden in -vliefig »
fpongiem e , het eerfte is inwendig en maekt de p\'«\'
pyp oft hever een gemeene voor pis en zaed-pyP
het Ipongieufe oft kaskens-wyfe , legt buyten-waej?
legen het ander aen : en is by na van de eygene zeJi;
Itandigheyd met de i zenuw-fpongieufe Hchaemen •
want alsfe opgeblaefen word, fweitfe foo feer, dat\'«
m een gemeene Roede feer na foo dik als eenen kley-
nen vmger Worden kan. Defe zelfftandighyd fwi\'t
«Is een van de twee fpongieufe lichaemen opgebl^^f
len word; maer niet foo gemakkelijk , en fy is
der nevens dat de kaskens enger zijn en min n^^"
bloed gevult.

Naer het hoofd toe van de Roede wordfe alle"^\';
kens dundér en vafter , en fchijnt ten laetften in
zelve te verdwynen.

De zenuw-fpongieufe lichaemen nemen haer beg\'"
van het onderfte en achterfte deel des fchaem-been« \'
op dat de fchaft fich bequameliik met de zelve io^^^

u]g IS aat de Koede geplaetft word in het voorfte v^"
het fchaem-been , daerom worden beyde de zenu^\'
achtige lichaemen aen het zelve gebonden met ee»^"
fterken band van onder en achter opwaers en voo^\'
waers gaende. Rg. 3.

Ik hebbe gefeyd dat de ^ Roede-fchaft öW^r de z«\'
nuw-fponfachtige lichaemen geplaetft is,om datfeg\':^
Itdt word in het deel der Roede, het welk naer
3 fakxken toe ftaet: foo dat op die plaets haere opf^^^\'
linge en loop van den pis lichtelijk vande water-ma\'^\'
kende kan gevoelt worden: gelijk ook wel, is\'t dat f
tegen-natuerlijke faeken wilt by brengen , den in
zelve hangenden fteen. .

Het deel der Roede, in het welk de fchaft gepl^e^\'^
■word , IS fmalder ; het gene opwaers naer den buy^
IS, een weynig vlakker: waer van het ook den log

\'^edinee de eerfte mael den Boek vsn df Onf « - -
^-ijnde , heeft my fi^h dl, na\'; Slg"
openi^" van hethoofdderRoede eenn erS-
^elke nCl r ^\'ertoont

kleyn prjemken opwaers
^\'■«kkinffe V St^eeken word, en uyt de welke door-
^^^^^htie " ^oven neerwaers lichtelijk een flymig
1 I^efeSp\'^\'^.^ochtgepraemtword. ^ ^

nl\'^\'^^d , jïjSf^ terwe, een weynig fmalder; by na
fi\'T\'^^s rS. lüttel langer. De holte nochtans
iï^d hebbe \'\' veel enger; als , gelijk ik nu ge-
a ^^ overie vJzJ^ ^^^^^^ priemken in laetende.

V ^^rak.of^ ? leel-deelen gemaekt waeren , plaetfe
h dat nu? ^"Otfeyde met figueren uyt te druk-
S ^d anderfin S^ene genoechfaeme noodfaeklijk-
de We t! ^^\'-^iviel om een nieuwe te maeken,
wor7. ^\'"^ge der voorfeyde deelen foude af-

vr ^ken / \'aT ^^ aenw^fe^ het in - gefteeken
d , £ HAenfiender bemerkt, dat de
natueri;;t ^ omtrek van de openinge maeken in
en hfir g^fteltenifife-iTaemen gevoegt geweeft

\' Maer, als ik defe mijne fchriften om te iaeten
ken overlas, en dat ik mi|ne Ontleed-kundige^\'^\'
vers , oftfe my miiïchien noch iets fouden te ken; -.
geven, onderiochte. Ben\'ik gevallen in
van den Heere Morgagnus^ alwaer dien Schryver
And««^ ope-„ dat hy over veele jaeren in den opperften

„gaten ott openingen tot de uytdeyging .^.^\'"\'j^er
„heeft , die in.de zelve op een rechte lin\'^
„de lengde van de fchaft gepiaetÜ worden,
„le beginnen ly fich te vertoonen eenen
„duym van het uyterfte van de pis-pyp , en ge-
„feven oft acht breede vingers van het zelve, ^"^o
„lijkfe zeldfaem m.eerder zijn als thien oft el\'\' _
„wordenfe ook zelden dry oft vier minder

„ foo is de groote ook omeker, foo nochtans, pt-
„ dikw ils de eerfte de grootfte ook zijn. Maer de gr
„ fte zijn noyt foo groot geweeft dat ik haere op^^gj,
„ge met een terwe graen niet foude hebben kf\'l^jg,,
„bedekken , en ik heb zelden de kleynfte
„in de welke,ik geen verkens borftel konde fteke^\'.j,
„door de drukkinge laeten fy droppels uyt van ^^^
„achtig, dikachtig en traeg vocht...... is\'t jjc

„priemken oft borftel door die gaten opwaerj^ ^^ ^
„aendringen, dat fulde met weynige moeyte
„maer niet is \'t datge de zelve neerwaers ■^\'\'\'^Jjge-
„ftooten.. .. Maer de buyskens die met idergatve
„nigt zijn .komen by na terftons, onder het binne^ ^

„van welke buyskens,gemerkt: dat ik de
„wils naer de lengde hebbe geopent , hebbe de ^ ^^
„met het eygen vlies , met de welke van:
„ fchaft, bekleed bevonden..... .\'Behoudens\'dek^
„te en befondere gaten v loopend\'er veel
„ maer ook veel kleyndere gatjens dOor de fcha^^; ^^
„al by na ontrent ,dc ?.ydei> yan de groote ga^^" \' ^
„ ondertuflTchen ook een wejnig\' onder en jiet
„zelve te voorfchijn komender:. de welke
„behouden vocht opgefwolleii, wefende óns pjc
„als rondachtige en wittel^GhaemlcènsveIioor^eo•
VochE is feer gelijk aen het befchreven vocht. p;t

Tiv^"^ • ^^P- ^ de Manneluïe Roede. I p I , „
m ^it lefenHp -i u ir ^ - . ILVerhahp,

iTiy bpi^^^\'^^pdert geweeft dat niemand tot noch
ken h l^if^\' openinge, waer van ik boven gefpro-
lïiy had,het welk nochtans, gelijk

grootp dochte, ftio openbaer was: maer nu was\'er
jnaer d^ pden van verwondert te wefen , om dat ik
effer, alleen en de andere niet gefien hadde. Maer
^\'jnde ^ft tijd , om dat het werk onder de Pers
genthfvi aengedrongen wird, heeft fich een gele-
ken 7 ^PS^daen , om het voorfeyde te onderfoe-
daet\'in^u^^^^" in\'t lichaem van eenen gehangen Sol-
hebbe , ik de voorfeyde openingen gevonden

tWee en t ^^^^^ gefchikt, maer in eenige plaetfen
f^pyde A ^^^^ ^ ^ % in fommige was\'er een pypken in xiii.taf.
andere \' f^o dat d\'eene opwaers , en de^^S\'^^^

ging ; het welk ook den Heere
boven h^ aenmerkt te hebben : maer daer-en-
ter lyj in een gevonden een derde buys die van
nieer is^\'l in de voorfeyde openinge <r, en dat

^antik^r mondekens van fulke buyskens zijn.;
de Wefen " \' anderfins foo groot fou-

kleyne gatjens raekt, van de welke Hacï ger
^elke ee • \' die waeren my ontelbaer , van de
de uyf-i^Q\'^\'gp door fich zelven gaepten, en andere door
y^orfchiin^^\'^g^ van het boven befchreven vocht te
beeld ^uamen. Eenige der zelve iLiender-afge-

Schryve- K " fyperende vocht heeft den by-gebragten
" ^an bov "vervolgende: " Voorts gelijk de fchaft
jjfche Van de Voorftaenders, en de Gawperiaen-
ijfoo wo^Jr" ^vvelke klieren die zijn, weet ik niet)
5) Op datV K onder van alle defe gaten befmeert,
)>fal voorh ^^^^^^ niet-veel van het zaed, het welk\'
"\'^et door hapere en verloren gaet, tenzy

gedreven word; al
die inlf ^^^ het tegen de fcharpigheyd van dea
"f^ehuip.v ^ de blaes fcharper geworden is , miiTchie»

ipl XXIF, Cm, Van de Mannelijke Roede-
u-vekhakd. ^^xelvebuydelkens neer-druppe. Hy meent dat dit ^^^^
gepraemt word in de fchaft door de opfwelnUg^^^^,
haere fpongieufe zelfftandigheyd en van de
fponfachtige lichaemen; en dat vv^el op fijnen tij\'^^j,.
merkt dat die opgefwollen wefende, de ftn^^\'^^j^gf nu
wils noodig is tot den doortocht des zaeds. j,i

• de voorfchreven buyskens komt, en dit zeiven
uyt het voorder onderfoek van die deelen rLndig"
den. Ondertuffchen vennoede ik, dat de zelm
heyd die by de fchaft ligt, die wy fpongieufe^ e ^^^^
kens-wyfe noemen, voor een deel klierig is^^ ^jet-
dat vocht herkomftig is, van het welk men dit
foek doet. ■ t-vf«\'\'^

Het eygen omwind fel der Roede, te weten het ^
4e algemeene omwindfels volgt, is feer dik en
en gelijk van eene zenuwachtige zelfftandigheyd\'^^fc
lichteüjk gefcheyden word in twee pellen,^" jgfe
weder al is\'t foo gemakkelijk niet in andere, y^ jgf
reden telt den Heere Ruyfch dry rokken oft vlie\'^ ^^^^
Roede, die haere inwendige deelen

die den ka^kens-wyfen, den welken dun ^^^jf^Djil^
, kaskens opgeblaefen ivorden, waer door denzel\'i^^^ [
dikker word als een fchryf-penne.
eenigt is. met het vet vlies , het welk onder
lichaems geplaetfi is. Vervolgens rekent hy ondf \'j^jet-
gemeene omwindfels der Roede het vet f

ÏKenTok. "voegt, df het voorfeyde vlm noyt kaskens-wys l^lof\'
leedkundige fnydmge fchynt te wefen, en integer\' ■
gehlaefen ■wefende, ons met miUtoencn van die
vertoonen, op de wyfe van een fchuym, enditme^^
lijk in de Roede, maer ook in des zelfs hoofd,
\' dit vlies ook tot een omwindfel fïrekt. vdo\'\'\'\'

de vervul lirige van dezenuw-fpöngie-wy fe, ^^ Jj- op\'
voofe zelfftandigheyd van defcbaft; maer ook jjcs-
fpanninge der voorfeyde kaskens,van dit twee" jjg
Den Heere ,Ruyfch geeft ons ook te opg^\'

kaskens feer wel fich vertoonen in eene jooi"
blaefen en gedroogde Roede, de welke dweers^^^^^i

^^ Mannelijke Roede. ïp2 , „
^aerfe^\'^^nde , die kaskens opgefpannen blyvenV
lljj^een ongedroogde te hoop vallen,
faertj^ ■ \' ^^ voren gelefen hebbende, veronngt-
^aerj \' nu heeft fich wel de gelegentheyd opge-
Van ee ^^^ voorfeyde te onderfoeken in het lichaem
gefpfQp^" gehangen foldaet, daer ik boven van hebbe
Haff • inaer om te onderfoeken de gaten in de
ïijnde\' defe geopent v/efen; het vSfelk gedaen

feti ^an de Roede tot het droogen niet opgeblae-
^anderden, den wind door de voofezelfllandigheyd
öpbla nycbarftehde: Tvlaer als ik een verfe Pvoede
\'^^^"lei hebben , die de welke op dit werk agt

M\' "fan de welke ik denFertaélder eenen was) my
^ytbafji- tuffchen de Omwindfels der Roede geen
P t buvr\'^^^ de wind gewaer wirden: vervolgens
^\'^tide K^i/? afgefcheyden en omgeflaegen we-
^Pgpp\' ik de Roede vvedér met gewelt inet wind
Jje "nen, alfwanneer ik befpettrt hebbe dat\'er kley-
rf \'Ilo w ontfionden tuffchsn de twee omwindfels
l \'^ep \' hebde foo liever te fpreken, tulfchea
vv fd\'kkeomwindfel: wclke biaef-
\'^k fchenen een teeken van den kaskens-wyfen
tor^I*^"\' waeren my nochtans nietgenoech-
dief^ afteekeninge van den zel - enrok. Soo dat
Hijj.üyt den Heere Ruyfih]\\\\tïyQxioanQFig. 2. c. Xll. tAfeL\'

J\'^\'^rig \'charp gevoelen, in\'t begin dikker als het na-
^^ Roede , naer hec eynde wat fpits toe-

I^^\'^giew^\'r Voor aen de twee voor befchreven Zenu w-
r ^^ekt hchaemen gevoegt : oft liever het word

V ^\'fae defe lichaemen fonder het tuflchen-fcheyd-
v^\'^des^^" groeyende, uyt de fchaft en eenig deelken
v^Or vp\'^u^^^ fpongteufe zelfftandigheyd, en de eygen
ft Vop omwindfels. Soo dat ook het hoofd
ib\'^^tle fpel t\'faemen met het overig van de

Het word evenwél foo ligt nietopge-
iJ\'^^eiffK ^ Zenuwachtige lichaemen daerfe met het
fchevdfel verdeelt worden, om dat
üe voo binnen het hoofd vafter is. .

IP4 \' XXir. Cap. Fan de Mannelijke ^\'\'^^^Ychaf
het hoofd veel teerder, het gene ik mc7ne tot e^n ^
per gevoelen te gefchieden. Het hoofd is rooder a^^ ^^
overig lichaem der Roede;\'om dat in het zelve
bloed-vaten menigvuldiger zijn, oft, het ge^e j
fchijnelijker is om datfe ter oorlaek vandeteecl
c!es vlies meerder doorfchijnen. et ee"

Het hoofd word buyten he; Venus-werk m
kapken overtrokken uu _, ^het welk om fijn® foof\'
belinge feer fchuyi-baer is , en Prceputiurn
huyd\'\'genoemt word ; dit kapken wird volgen
re"\'Wet aen de Joden afgefneden. In fommigf
tans is het vel foo eng, dat men nauwlijks le
vinden het gene den oaem van Voorhuyd dragen

De Voorhuyd is^-altaen het voorfie oftondern
des hoofds door loedoen va-n een dun bandeken, «e
in \'t \'Lztyn frienun, oft toom genoemt wor\'\',
welk te ontfangen is in het hoofd op die plaets
kleuf gemaekt. Defen band word gefien in de

Alwaer het hoofd aen het lichaem der
voegt word, is defe dunder, befonderlijk \'"\'\'■^^eis»
deei; foo dat aldaer gelijk den hals van de Roe ^^^
aen den weiken het hoofd gevoegt is. Noch \' ^j^t
niet waerom men het voorleyde deel dien nae
foude mogen geven. , ^fd >

in dien hals der Roede; dat is dicht by het n
worden veele ronde lichaemkens gefien en ooK ^jjef-
in\'t begin van\'t hoofd, welke waerfchijnlijk jg^lei^
kens B zijn, door welkers hulpe de voorfeyde ^^^y^j
bedauwt worden, op dat het hoofd, naer geleg^v^glil\'
nu uytgerekt, dan weder in zijn kapken genia
ker hertrokken wqrd. Soodahige lichaemkens^\'^^j.,
Morgagnus ook eenige gefien\' in den band en de
huyd. • rgt 111«^

Daer-en-boven is by-na het geheel hoofd "^^ijjc in
kleyne tepeltjens A , die op dufdanige wyfe | uj^pen
de huyd tot het grooter gevoel van dit deel ^^^rd-
gemaekt te wefen , gelijk het ook bevonden
Voorts foo worden foo deffc tepeltjens, als ^sii^

\'^^^^•^(^P-Fan de Mannelijke Roede. lor,,,
het welk fyuytfteken toevallen. Sy wordei
Het^ levende als in doode gelien.
Vaade^^^^j\'^^djk lid heeft Slag-auers j-j en Aders #?xn.TA?EL
feer ^ °"derbuyks vaten, van dewelke wederzyds een
dej. ^^^^ op het zenuwachtig lichaem door den rug
Vereen^n \'oopt: maer de aders een weynig onder de
Voegenjg^ ^an de zenuwachtige lichaemen fich ver-
iiaer het v, "^h uyt met eenen befonderen fiam

chaems S^^ehied in de andere meefie deelen des li-
te meer\' de takken van de holle aler foo veel

^^^^ Worden , hoefe verder van den ftam
de \' detS ftam ontrent de Verdeelinge Worden
\'^loed Uv7h geplaetft , verhinderende , dat het

\'"^\'fftand^^h \' ^^^ ontelbaere takxkens door de voofe\'
\'ooplnd^*^ fchafts en zenuwachtige lichae-

Vaten^ komend\'er noch takken van de fchaem-
^^ UvfL in de omwindfels der Roede -

met den iï)itten rok bedekt,
ii Den fcheut van den Pens-fak
tot een fchee-vlies wordende,
N Den opfcertenden fpier oft
Cremafter.

q Een groote ader door den rug-
ge van de Roede loopende, in
de welke geopent wefendetwee
klap-vliefen gefien worden be-
lettende dat het bloed »iet
wederkeere uyt de volgende
aders, welke zijn
r.Takken van des onderbuyks
ader,

uyt bollekens gemaekt.
De s.Fig. De Nier op het bek-
ken door de vlakte door-
Iheden.
A De klierige zelfjlandigheyd

De 4. De
Vreter en Zaed -
met de Roede van
Aa De Pis-blaes.
a Haeren huytenflen rok-
A Den fpierachtigen rok-
B Den. afgefneden Pi^\'"^^

msn der Roede.
H Het hoofd der Roede. ß
n Den Schaft-vervjydf\'^
fpier op de rechte zyde i^Jj
natuerlijke plaetfe. . -^f.
K Den Roede

A Een honds Klootjenaiye^J^^
met den witten rok bek\'\' ^
en door\'t zaed opgcf^\'%(

boven afgefneden.
ö Het aenvoerende vatjt,
den in eenen hond dte t" ^^
verfaeming \'bereyd

Waiidg] "" "^^""keiijke grootte den rug des zelfs door-
\'\'^kken^\'^\' hunnen oorfprong van de vlechtingen des
^ el-b .„^ befonderlijk van het laetflie paer der wer-
\'preyd "\'^""^ende ƒƒ die door het grootfte deelver-
^pOtifaX^\'" n door de dikke omwindfels der zenuw-

be y "g - Hchaemen.
"ïiiddeiff^T houden defe orde , dat de ader altijd het
^ufTchen^^^^l befet, de zenuw, de zydelijke, endat

De p f® en de ader de flag-ader geplaetft werd.
Jjiien p ^dé heeft twee paer fpieren : het eerfte neemt Spieren eer
K ""lietb wederzyds van het > heupen-been on-
\'VtepA ^S\'n der zenuwachtige lichaemen, in welkers
is de ^lies die fpieren eyndigen b b, haer gebruyk
^^de richten : waer van fy de richters der

\'-eten worden,
andere hebben hunnen o
/"^ege^^^-\'fpier, en mer dè inwendig ^
^^td tr, \' onder de fchaft van achter naer het

■fluv^ ^\'}dere hebben hunnen oorfprong van den
ïtjd en mer dè inwendige zyden fich ver-

-J toe\' onder de fchaft van achter naer het

f\'^^\'^iit h \' ^^ "^"orden gemeent hun eynde te hebben
\'^haft ^ ^^ iTiidden der Roede op de zyden van de

•De 5 V\'^ytfchietinge des zaeds.
"\'"geu van defe fpieren
■\'et goej ^\'^ bebben , worden van den Heere de Graaf
niet van de eerfte „ om dat, fegt
\' „fpieren alsfe het gene uytwerkén, tot het
de UYf bikt zijn, det)uyken oft middel opfwilt,
"^\'ellr gpj^^fte deelen naer malkanderen v/yken.Het
"^^f-dc ^^^\'kt het foo is, \'ten kan niet gefchieden
dewe "^P defe wyfe uytgerekt word , mirs
is ^\'rige van den fpier fijne t\'faementrekkin- -
"^^t door de uytrekkinge ftrijd. Nochte ook

\'\'^Pfechtin bulpe van defe fpieren onmiddelijk de
"^\'aer ^^ ^er Roede foude konnen gefchieden, is
^y^. het gene ik gefeyd hebbe, als uyt hun-
"^\'aii befchouwinge: om dat de uyterften

^"ts he^i^\'^". malkanderen moeten kom.en ;
Sehecht jj "egin,het gene In de heupen-beenen valt
Onbe\\ ^^^ oorfaeke van haere , om foo te feg-
\'\'^eegiijifheyd, niet bewogen kauworden,

"„komt, aen het welk het mannelijk lid vaft is ,
„gene noodfaeklijk moet volgen:het welk volgen \'
„wat fald\'er gefchicden ?De Roede fal niet opget^^^^,
„maer neerwaers gepraemt worden ; want de vo^
„ feyde fpieren haeren oorfprong in het ondet^^ en-
„oft onder de Roede van dc uycfteekfels des
,,beens nemen en-worden in het onderfte deei ^^
„Roede geplant. Het gebfuyk van de andere op ^
„ fchaft loopende fpieren, die van andere Schryvers^ ^^^
„ tocgevoegt is , können vyy noch veel weynig^r ^^^
„grypen ; gemerkt dat die fpieren door
„van de Schaft loopende aen malkanderen meC
„ eynde van vefelen vereenigen , terwylen fy

„der tegen over ftaende eynde der vefelen eemg ^^
„fcheuns door de fchaft loopende , ter zyden ^^\'Lft
„zenuwachtige lichaemen hechten; foo datfe dei^^\'^^
„gelijk als .omhelfen; waer uyt pok volgt, i^\'t^^^^yor
„werkinge van defe fpieren,gelijk in de andere, _
„de t\'faemen-trekkinge der vefelen de bnyke" j.
„fwillen, datfe gecniins de Schaft verwyderen 11 ,
„verengen fülien , en foo veel te meer mies ^^
„dens by malkanderen niet konnen komen,het
„hier befonderlijk in defe fpieren plaetfe gryP^\'

breydinge der zenuwachtige lichaemen, in
„fy geent worden , fy noch meer uyrgerekt
„en alfoo fal de fchaft noch meer gedrukt

lijker haeren dienft af leggen in fiet uytrekken gj-e
ftyvinge der Roede : te v/etep „voor foo y^ ..^j^ae-
„ buyken , alsfe opfwillen , de zenuwachtige ii .jjjj
„ men en bayfen door de welke het bloed geniet ^^^
,,weder vloed, drukken, en drukkende belatten\' ,
„ het bloed , het welk in de zenuwachtige 1\'cha ^^^
„gedreven is, niet uyr loope; waer uyt blykt
„bloed de eerfte oorfaek is van de uytrekknig ^^
„Roede; maer de tweede, de fpieren der J^e-
„de helpende de zenuv/en nevens de vliefen d
„nuwüchtige lichaemen. Roe\'^^

in dp ^^{^\'^liP\' Van de Mannelijke Roede. Ipo .
antwoo^f kinge gieren gericht word ? Hy Oü
„doeix V dat dit niet onmiddeiijk door het toe-
»te^vet^\'^ ^^^^ fpieren gelchied , maer\'bemiddelijk ,
"benauw veei de fpieren der Roede door het

1, hunnen " ^e zenuwachtige lichaemen ontrent
^^rfprong, het bloed naer her voorfte deel der
\'\' ^-nuw ^^^dringen, cn alfoo door de opfpanninge der
»richti- lichaemen , vermeerderen fy de op-

deel t\'o\'a den Heere de Graaf lichtelijk het eerfte
^ycrelïif- ^\' te weten in het welk hy handelt van de
kot^j. der Roede : gemerkt dat het niet te pas
aen d\'e\'^\'\'^ dat niemand (loo veel ik wete) dezelve
dat hy p^^orfeyde fpieren toegefchreven heeft. Maer
het ds vjerkinge defer fpieren het tiyterfte

en ^^^ ^^ de Hoede geplant zs, naer toet begin toe kornt.^
üeiïtjt: \'^^k de Koede moet nedergedrukt worden.^

gedejj. ^^P, dien valfchen. grond-regel die hy te voren
Un ^^ "adde , namentlijk dat in alle werkinge der fpie-
^y ^^^^^^"\'fien naer malkanderen toe komen ^Azü is, gelijk
het rnmder van malkandereu afgelegen zijn: oft

Uieii Qp die uyterften malkanderen te gemoet ko-
Vaif^j^ \'■dat het een naer het ander onbewogen komr.
itl een \' ^^ , om dat\'er uytneminge gevonden word
hebbe \'"^^\'^te uytrekkinge oft motus tonicus , gelijk ik
delt^ /^^d in het-/X Capittel van de eerfie Ferhan-
ik fpreke van de antagomjlen oft tegenwer-
^\'^^lem Want wie fal feggen dat de uyterften

komen van de fpieren , door de welke den
figfj vofjjj^ ruftende uytgerekt word ? Vervolgens
tDej^j tiiet dat\'er iets belet, dat de Roede door de
Verf^^i^ der geeften en bloed opgepropt, uytgerekt en,
der fn- ^^^"ende, voorders door de gelijke werkinge
ftok opgericht word , op de wyfe gelijk eenen
•^^Pgeregb^ \'\'^iens eynde twee koorden gebonden zijn,

De Spieren van de Mannelijke Roede en
den Aers, en eenige andere hier te aenmerice

De I. Fig. De Pis-fchaft oft
Uretra naer de lengde geo-
pent.

AA De zemw-fponfachtlge li-
chaemen. Corpora nerveo-
fpongiofa.
E E Di? Schaft oft üretra geo-
pent.

cc De fpongieufe zelfflandlg-

heyd iian de\' Schaft. -
D Het Voorhuydeken oft Pr^-

putiutyi doorfneden.
B Den opfcortenden band der
Roede. De gefeyde e wordge-
fielt in de Zyde de welke aen
ds fchaem-beenen gehecht is
geweefi,
abc Dè groote openingen in de
Schnft, van de zvdke in b

d d De kleyne gaten.
De a. Fig. Een deel der Roe-
de met haer hoofd, van
de algemeene omwindfels
ontbloot, opgeblaefen en
gedroogt, in de welke

A Het hoofd oft Glans met te- e D\'en toegetrokken aerf jgj

pelkens befet, Dè 4. Figuer.
B Den hals der Roede met klie- menfchs eenigfins op - ■

ren verciert. zyde liggende fjd

CC De zenmv-fponfachtlge li- A Het achterfle ded

chaemen opgeblaefen. mannelyk lid van de"

B De holligheyd des Schafts. ne omwindfels ontbloo^ ^^^

If Haere fpongieufe zelfftandig- B Den opfcortenden fp
heyd opgeblaefen. mmnelyh lids.

tvjee mondekens gapen en dry b b De fpieren, die de rig
in de c. Roede geheeten \'Morde»\' *

en vervolgens dat de eyndens van
koiYjg "^en alleenlijk niet naerder aen het begin
Hntwo \' ^^^^ ook van dc zelve verder afwyken. Jk
Van d dit- ook niet llryd tegen de werkinge

Wel "Sin van dea fpier, foo kan dien fpiereven-
kcti\' ^ï\'achte van fijne werkinge, t\'Giemen getrok-
kinge t \' ftryden tegen de voorfeyde uytrek-
"^fonderlijk is\'t dat fijne vefelen eerft los en
^Oorde \' S^\'ykfó zijn als de Roede niet uytgerekt is.
\'Ve -WefK?\' ^its defe fpieren kort zijn, foo woid hun-
^under en de uytrekkinge der Roede van mal-

A^na\'^ nrinder belet,
\'■cti tnr^^^^de de werkinge. aen het ander paer der fpie- Het gebruyk
ik k.n l^^hreven , oft de verwyderinge des fchafts,
\'en fek gecnfins goet vinden ; om dat haere vefe-
•^atfe gaen naer het buytenfte der Roede , en
c^deq de fchaft; foo\'t my dunkt , maer in de

dedan fchijnen hunnen dienft af te leggen sy «ienen
^ dtS\'fge der Roede,en datfe t\'faemen gevoegt -Jj-f
^Plicht V opficht der zelve gelijk de koorde ten der Roede,
^^e teggj^\'l den ftok , diefe met hulpe van twee an-

de zelve Teel-deelen vertoont, de
Voorgaende Tafel geilen zijn, op
Ci-^Jf bereyd wefende uyt den Heere

\'het vkes het vjelk aen dm
rug -van den Kloot vaft is.
O De zae^vatm dan witten
rok

rok doorboor ende om een deel
-van het Opper - klootjen oft
hfiaender^anders Epididy,
irns uyt te maeken.
De z. P%.Eeii honds Klootjen

B De k^ed-vaten.
;c Den vjortel van het Opper-
klootjen oft hyjiaenderym
Higmorus.
Be s.-Big.\' Het Opperklootjen

tjen oft, Epididymis.
c c De vaten ontdaen, die
tfaemen-gevoegt wefende het
Opper-klootjen uytmaekten.
B Het aenvoerende vatofiYzs

deferens afgefneden.
De 4. Fig.. De vervoeginge
van de aenvoerende vaten
\' met de zaed-blaeskens, de,
fes plantiiige in de Pis-
fchaft,

A De dikkÉ zelfjiandtgheyd van
V aenvoerende vat niet wey-
nige holte begaeft.
B Het. deel meer uytgebreyd.
C Sijn uyterjle met het welk het
gaept in den hals van de
zMed-blaeskens.
D Het vlies, het welkeleblaef-

de , met het klierken , ƒ
tfaemen gefeyd ivordert .
haenen-hopfd oft Caput g"
gallinacei. j rs

ne lengde tot de Scha"
doorfiieden.
A Het hoofd der Roede- j,.
» Het begin van het zetttf^^

tig lichaem.
c De Pis-fchaft oft
» Defpongieufizelfjiandtr\'
des Schafts. .^fj.

de doorloopt.
C De Pis-fchafi oft
De 7. Fig, Dc Roede o}^^^^
zyde langs henen \'
den.

p XXIV. Cap. Van de Mannelijke Roede. ZO3
^„f:^ het derde\'fteunfel is noodiger van achter oft on-
deel , op datfe niet te leer naer den buyk toe
L\'^^ygc word, om dat de huyd aldaer enger is.Want
^«derfte deel is de huyd feer flappeÜjk hangen-

acff\'\' "P dat de.Roede op defe wyfe met te feer
Cn^""^ worde getrukken, word verhuiderrdoor
gc dl -^^^ken vliellëgen band , die uyt dc vereemn-
^t ^^^h^em-beenen , en het onderfte deei van de

Planf ■ \'\'^^"d is dcyhoekig: lijn kortftexyde word ge-
de fiV^, de voorfeyde vereeninge, het ander word aen
dsre nf® gehecht,\'.maer hetlangft^^word over de an-

Oïn dV ■-\'^^^e^yteerekc zijnde word hy ook gefpannen, ^^^
tetftet nä deel der Roede, in \'t welk hjn uy-

u geplant word, .verder van het begin afwijkt,
^anderr\'^^der datv/eynige l^dendaegfcheSchryvers
ken>,,Vnt\'eedkünde van defen band eenig gewag mae-
ï\'^h\'in ^ "^^der die ook gevonden worden die dewelke
^«orn. Ontleedinge van deMannelijkeTeel-deetea
ric,... ^^^nentiiiir hphhen. daer hv nochtans

geoeftbit hebben, daer hy nochtans
\' îlul^^\'^iffîî Piccolhomimsovcï lang vanGa-
heefr ;>,;^^^dhrevenis geweeft; maer den xelven band

\'\'-eft -\'^"icvenisgeweeu. uwt-i uvi. .
^"n H.^ wyd en Ixeed aengewefen en afgebeeld
^ïjd la^n T\'&^gnus, en aenmerkt dat dien van den
^^^^ ly^f\'rtus. af is aer^gcwefen geweeft van Lyfe-

der R L ? "" ^\'raegen; gemerkt dattotdeophoudinge
faeni k ^^^r den voorfeyden band genoech-

dat d\'ero, S\'^^P^nneu worden van alle kanten , niaer
\'borden • alle kauten geen fpieren moeten geftelt

\'tlapi-r weiK lacLiii. - - - ^ o

enl\'.\'^wvlen voor te vallen) fijnenoorlprongnemt
de S rog der Roede uytgeftrekt word, eyndigc^n-

^^ -üYtwendig,-.eygen omwindlel der Roede b xm. taf

......

men met twee trekt, want op den zei \'/cn tij d v^oxf.
de andere gefpannen , die in den grond en aen den
op eene behoorlijke plaetfe vaft gemaekt zijn. Va
gelijken ais de fpieren der Roede getrokken
(die noodig zijn als werkendddnderichtings van^^
itok ) xvord dén band ook gefpannen; Maer dat de Ip\'
ren van achter gephetft worden-, dit isomdebel^^ ;
heyd der piaetle gefchied, . ■ \' \' \' \' _

opvnllinge der zenuwachtige lichaemen en de IK
greufe Zelfftandigheyd van de fchaft en den
rok , gemerkt dat ook in doode lichaemen. iet
gefchied, als wy in die lichaemen den wind oft eS\' -
ander vocht infpuyten. Maer al\'is-\'\'i dat hetbekeEit. ^
dat die uytrekkinge der Roede fao welals haëre\'f\' ,
tinge voorjjaemelijk van des.gemoeds tochten f
^lus-Iuft at-ha-ngt; het is evenwel • nretdèker oft
Julke tochten die Hchaemen opf^Wllen , qm d^- ^
b.oed en geeften in dezelve overvloediger aenge^f^^jj,-
worden d\'een d\'ander geduerig involgende, ^^^^pt
dat door den invloed der geeften de wegen ^

worden, door de welke hetbfded\'uyt hunne ka^^ugp,
naer de aders plagt weder té keeren. OndertuIi^J^,^,
dat defe twee tot het zelve éynde dienen, is ^^^
bewijiTelijk. . : - _

Wat .aengaet de meeninge van De Graaf: ai-
net fchijnt dat die voor een deel kan toegeftas\'- -.q..
öen, m.et te feggen dat het nier ftrydig is, dat den
ren en deopgefwoüeRoederichtcn , en door het af _
ken van de aders het bloed tot haere opfwilüng^\'^.Vii

houd: ik fien evenwel niet dat die drukkinge veey^^.
te wege brengen, om dat de voornaenïfte vaten .
den rugge der Roede loopen, den welken devoot

^Liif», •^^■^^\'■Cap. Vaii de L\'if-moeder. 20
üker jjg nnitsnaerhaerekenniiïemengemakke-
^eehdeei i^aekfel, ea gebruyk der andere

^^ hebl^^f^ ^\'^hijnt dennaem-van Lijf-moeder bekomen Reden des
^aert en l dat het als een Moeder haer vrucht be- «aems.
befn.j \' oft om.dat de Vrouwen door. dit
öe S^^f^Ük Moeder worden. .

^«■>2, p.Jr®^ederdaa is een hol deel ewen aen deFrou- Wat de Lyf-
V "-\'den Onderbuik tuffchen 3 den Endel-

de j"-l>laes , het welke is de natuerUjke plaetfe xv. TAFEL
. % is ® ^^ de i.Fig. en in de 2. Fig. AC.

^^heetetf^^^\'ft in die holligheyd die 4 het Bekken piaetfing.
■ f\'^^eeiijij m k\' vervolgens ifle in haeren omtrek^
fchae k \' te weten vau voor met

g by.j^^ ^^^ van de Lijf-moeder inde onbefwanger- Gedamte.
f\'"; by.n, \'y\'^ot-\'kig ; van boven breed , onder en-
^ater of.^S^\'uk de flelfen met de welke het Spaa-

^ ^ {g ^^Sündiflchen wijn tot ons overgébragt
^^^eeft ^\'y datfe den grond oft bodem wat ron-

/ Jiminii\'y^^^t, het onderfte c denhals: al is \'t
jji^eelhet hals der Lijf-moeder nemen voor
^Ud oft^ ^^^ mannelijk lid ontfangt en eygent-
fte S^ven genoemt word b in de 2. Ftguer ;

ïl^^f^ang^r \'^\'■erandert dikwils haere gedaente in Haere ver-
fej^en pi? \' want de eerfte maenden iffe gelijk andeiing.
4 ^ Wordfe u \' daer naer allenxkens uytgefet we-
namentlijk als den hals, die
fin? ^^Word T?"^ Lijf. moeder niet volgt , niet
des naer verfcheyde plaet-

6y verfcheelt vry veel in grootte befonderlijK
fwangere, in de welke fy volgens den aenwasva" j
vrucht, t\'faemtn met i de nageboorte uytgebreyd
Naer het baeren hepvatfe niet ttrilons den ftand ^^
voor de befwangering hadde. Voorts is fy fifl
de gene, die dikwils gebaert hebben^ en daer na^ ,
die, de. welke dikwils in Venus luft gemalt hepO.jj,
ten derden in die , de welke fuyverlijk levende
Wils en overvloedelijk ^ de maen-ftonden gelede»^^
ben, leyden oft op den hals verwachten- In oude \'i\'^y
nochtans wordfe weder kleynder, en dat ten deelf
het ontbreken van vocdfel j ten deele door de ff"" Je
opfpanninge der vaten. Ondertuftthen de
lengde van de onbevruchte Lijf-moeder tot aen
hals i^by- na van dry vingers, de breede van
dem twee vingers en eenen halven ; d^ dikte^W je

Sy heeft een eenige holte, en die in Onbefwangey
en de welke niet kortelings gebaert hebben feer ^

In de befwangerde bevatfe de vrucht met
hang. Sy is dryhoekigc , want twee hoeken
aen de monden van de 3 Troir.petten bb, ende\'
den by den hals der Lijf-moeder D, vervolgen ^fg
boven breeder en onder enger. Inde fwangere ^^J).
ftch naer het gene fy befluyt, maer nietintegen\'\'
De holligheyd van den hals is langwerpig ^"^ellï

eng, en voornaemelijk het onderfte deel, nc^ . eß
eygentlijk den inwendigen Mond geheeten wor^j^gd

ren aenftaende is gaept hy meerder, is\'t dstge^u
eygen zelfftandigheyd let ; maer word ondertu
met een feer taeye en flymige ftoffe geftopt- ^

het heeft een zelfftandigheyd feer ingedrongen, jjjk
I Secmdina, % Mmflrm. 3 TxUFalhpian^\'

ftaende r w "^^wlijkx uytbreydbaer, die met tegen- wónder-
in Kp, "et gene een groot wonder van de Natuere is) baeie uyt-
büyi^ peren foo uytgerekt word, dat die alderengfte breyding.
haiip , den doortocht van de vrucht en al den aen-

ïf;\'f,7dert word.
tig en p - digheyd van de Lijfmoeder is vliefach- zelffiand^g-

^erkein veel fachter en voofer, ten minften alfle Lijf-moe-
üyt J\'^\'^.^ytgefet word. Men fegt in\'t gemeen datfe
11e: fj^\'\'^.^eubeftaet, de buytenfte, middelfteenbin-

laetfte ^^\'ge nochtans kennen alleenlijk het eerft en
^eer vJ^\'Hefen, maer het middelfte, om dat het
^es T ^ noemen fy de eygen zelfftandigheyd

HetTp^eene genoemt.
dik is. \'^"aet uyt twee pellekens, waer van het feer
\' ^^WendigHjk is het glad, inwendig tot de ver-
oft onderliggende deelen rauwer. Dit

Lijr-i^" bekleed de overige zelfftandigheyd des
en hecht de zelve aen den Endel-darm,
eenige andere deelen.
\'^et ve-r K des Lijf-moeders is feer dik, en Hetmiddel-

^et \'^heyde dikke en fterke vefelen doorvlochten, fte.
Se desvr\' dit vleelig is, en veel tot dèuytdryvin-
k^^" \'■\'Utift^^ ^^ helpen\'. Dit is in debefwangerde

!Pgedron"^ey de lappen: in de Maegden vaft en dicht
^e, ejj ,&en een enkélder zelfftandigheyd vertoonen-
datfe moev^-^^^®^^^ ^^Sg^^ gedrukt en vereenigt,
befpeurt konnen worden , ten zy de
^ijle bv n ^ gewijkt is geweeft. Op de eygenfte
^^niken geftelt in de gene die haer

J^^WachtK"^^ ^lies des Lijf-moeders mag men ze- Het derde
^ati de Liif is dun, en glad in den bodem en binnc»«

j^Ploeve^®^^^\'\'\' ®aer in den hals vol rimpelen
hals gatjens befet, uyt de welke als

^^«rfchiiri-1! \'^^\'^d en flymig vocht laytfypert,
\'\'yK het zelve door het welk in de befwan-

fandïlV-7 hals des Lijf-moeders Word van onder
moeder- -t^iiiJgl met de ^ fcheede : van achter met den e»\'\'
xv.TAF£l darm h ; van voor met de pis-blaes i
i jguer I. worden de zyden aen verfcheyde deelen gehecht do^
vier Banden. Maer den Bodem is geheel vry e»
op dat hy naer den eyfch van faeken uytgebreyd ,
toegetrokken kan worden. g

De breede Banden Zijn vliefigen van den ^peo^\'ffj
> herkomftig , de welke in de zyden des

en fcheede gehecht wefende , verhinderen het
ken der zelve : Daer-en-boven onderfteuntfedefe^
tiens, de 3 trompetten van Faliopms, en eenige an^e
vaten ® , fy worden in\'t-gemeen vergdeekeu ^
de vleugels van vliermuyfen , en daerom
öandcn genoemt.

De ronde nemen hunnen aenvang van de zyden ^^
Lijfmoeders , op die plaets befonderlijk ,
trompetten met de zelve vereenigt worden : e»
aldaer ook breed, maer van de Lijf-moeder afwy"\'^\'\'"
de wordenfe allcngskens enger en fmalder K K-
_ GelijK in de Mans de zaed-vaten , foo fakkt^»
m de Vrouwen defe banden tuflchen de verduDbe^\'S^
van den pens-fak onder den buyk , buyten den ^
ken fy gekomen zijnde over het fchaem-been lo^P
en ten laetften in\'c vet ontrent den 4kittelaer kom
de verdwynen. .

Sy beftaen uyt twee vliefen , en haere inv^\'«"
zelfftandigheyd is met alle foorten van g^wcc^ ^^^
ten bereykt : want fy hebben overvloedige- f^l^f)
llag-aders, en (naer getuygen van den Heere de ^

Hunne bedieninge is de Lvf-moeder mn alle ^^^
gelijkelijk gefpannen te houdenen alfoo te beletten ^^

bo^ in de bevruchte , in de welke anderfins den
jam^\', a^s verre boven den hals uytgeftrekt xijnde ,

Vofjj qualiik de banden des Lijf-moeders genoemt
datfe, fegt hy , de Zelve nïet binden. Die
l\'.^^den, roept hy, hebben noch gy Laurentius ,
Ontleed-kundige Helden , oyt aengebonden
& ^ebtf naer het gemeen gevoelen bevefitgt.
■hjgff^ jz^\' u Lefer, mijne vryheyd , ikjpreke , het

S^Potte ^"^y^^\'en , moet men nochtans niet terftontj-jf.„moeders
^er irj- ■ Want al is \'t dat die voorfeyde fcheuten fon- zijn foo vaft
\'joen^j^^\'^van de natuerBanden des Lijfmoeders ge- "iet\'
^ Li;f foo zijn fy van fulke ftérkte niet om

Ptitieg/ ^^\'^eder te binden , gelijk als doorgaens de
^et te kennen geven. Want het bovenfte deel,^

Jeei j^gJ^ de trompetten en klootj.ens onderfteunt en
^et gej^g ^ ^^s is het overig, word met (ijn .uyterfle,
}e;gens 1 veerfte van de Lijf-moeder afgelegen is ,
Hfrrioed^^^ gemaekt, en vervolgens kan het de -
h geentegen-houden. Die fcheuten dan moet
"^«r ond noemen, \'ten zy ter oorfaeke van

licht.r^, ^^nden des Lijf-moeders zijn fterk , en D? \'^o fé
üytrekkelijk, waer uyt, en uyt de vafte
^anJef^\'^ ^^ Lijf-moeder met den endel-darm ,
^^rdicj^tf^,^\'"\' den aers, genoegfaem blykt dat het
de ontr^\'J" \' het welk doorgaens gefeyd word
f5te des Lijfmoeders in de moeder- öft de lijf-

V ^\'"^kkin?\'^ " opwaers getrokken worden,dat
If^^\'^hteloof\'^ \'^"\'^\'^n toe lijden ; maer met een
Seeet^\'\'\'^^^"^^ pooginge , mits , gelijk ik te
g^en; ^ hebbe, de voorfeyde hechtingen we-

xxr. Cap. Kan de Lyf moeder. ■ .
de ronde banden acngaer,di^wordenalIeng^k\'j!
«ycgereza eenige geüjk voedikine itoSh toefchia^\'^l
ea de vermagering belettende : aengaende de

lijkheyd ; om dat de LijF moeder acn de zelve
geponaen woid door middel van de Icheede , "
ae bevruchte niet opkiimr.

Voorts foo beletten de ronde banden des Lijt\'/^,
ders ma al eenlijk demoeyiijke opilveeringeofrl^^\'^j,
mrng van de zelve; maer ook de aftuikiug : n^n^\'L
lijk voor loo veelfe geiiecht worden aen het ^
van den pens-tak hst gene verN\'olgèns t\'faen^^^»/;^-
de nederdaelende Lijf-moeder oft nederdaelen of ^
croKen moet worden.

;; Ecuigc Schryvers hebben aen de Liif-
rens_toegevoegr,bedrogen zijf.de,foo ik mccnc,f..f
een nibeeideiyke gelijkenilTe tuffchen, defe en ^^

gefeyd worden oft hoorens te hebben. fVant ten\'c
iten die beeften , die uyt de natuer van hunne f«^
gewoonlijk veel vruchten t\'faemen draegen ,
de Lyf-moeder verdeelt in twee deelen oft o«" ^
fcheyde pypen , van de weike d\'eene van der
zyde , d ander van de flinker uvtgefpreyd wor^ \'
lijk gefien kan worden in honden\', katten, ƒ a^f
pypen gewoonlijk hoorens van de hnt-xtioed^^v,\'
voorleyde beeften geheerea worden. Maer
ker worden aen de Lijf-moeder der koeyea , fltc
pen,en van eenige andere beefre» horens roe^^jis
ven ; weikers Liji-moeder , al is\'t datfe feer f^^i

iiiej ^^V.Caf. Fan de Lyf-moeder. 2,11 jj
Ve werd, is\'er geen reden waerom de icl-

Wre iT^^\'ken iemand de trompetten der Lijf-moeder,
tctis hier , want het zip als omgekeerde ho-

d^ ^\'^\'^en ontrent de Lijf-moeder eng , en in \'t
ije ben breeder : het is evenwel beter lich van ful-
legetjfl^^^\'fige te onthouden, om datfe lichtelijk ge- ^

Van ^\'^^de wefen om te faelen.
Vatgfj\' ƒ e Aders , Slag-aders , Zenuwen en Water-
moeders fal ik handelen in\'t

^an [de zelve in de onbevruchte wordeh Eyeiaeften.
"^\'t gerrp^^® ""onde lichaemen , op ider zyde een l ,
^^er-ee^\'r^ de i VroHwehjke Klooten genoertt, om de
r^niiei-^otninge die fommige meenen datfe met de
\'^^gebiy^j^^^ooten hebben ,\'befonderlijk aengaende

\'^j^en gg^, \'hedendaegfche Schryvers wordenfe ^Eyer-
\' de reden dtewe hier naer fullen

hl? fterken band, die van veele Ontleed-
•^ip-f;.,® "^\'et 3 1 TT- ^ j Liit-moeder

afgelegen zijn en de nederige plaets behouden :
dertullcheri naederen tot de zelve meer
^yden des Lijfmoeders.

Sy zijn foo rond niet alsindemans, maervan^^
en achter ingedrukt; zijn ook van buyten door^\'
Icheyde uytpuylingen oneffen. ,-m

Sy zijn by-na maer half foo groot als de
ballen: in de Vryfters die het bloemken van
ven gemeten zijnfe vry grooter en fappigei\'?
kleynder en harder in oude wyven, in de welke D
lenxkens dorder wordende, meer enmeerverÜeW\' /;

Sy worden met een vlies, het welkfe van dent^^ j,
fak ontkenen, overtrokken, by het welke eenige n^^
een eygen voegen.

acht,g en van veele vlieskens en vefelkens, die ƒ\'
lijii t iaemen^gevoegt zijn, gemaekt, defe

In de vrouwelijke ballen moet men voornaeiil^j;|j>
aenmerken eenige blaeskens met een klaer do^jjfe
nend vocht opgepropt, die door kokinge op de^^^n
van eyeren van een gepluymc Dier verhardende» ^^f
zelven fmaek, koleur en vaftigheyd als bet
voorfeyde bekomen: vervolgens, foo ter oorfael^^ ^
defe gelijkenifl^, als om datfe even als
de vogelen voor den ftoffbiijken oorfprongd^^\'^^le"
teelinge gehouden worden , hebben fy in
den naem van Eyeren, en ten opficht van defe de ^
wehjke klootjens dien van Eyerneften bekomen- gj,
, houd voor-

den gemerkt dat hydie niet alleenlijk gefien " eo,
den IVlenfrh Tfnnvnor. T-ir>nfipn,c)w; ^jj

den Menfch, Konynen, Haefen, Honden,Sv
öchaepen, Koeyen (in de welke wyookfuift^^\'neni-
dagelijkx bevinden) en andere Dieren, die
heeft; maer dat hy door de mede-deelinge van ^jju
nms gehen heeft, dat die van gelijken te vm^et ^^
mDaft^en, Reeën, Wolven, Efels, ookMny ^
andere beeften die den Heere de Graaf niei he«^ pg]»

Ejerneflen. 21 2 „ ,,
Uiet «»de foeken , om dat/e in fijn L^id-ftreeke foo
j^^e^bekomen waeren.

^\'^otfte\'ïi •zelven Kloot oft Eyernert. De «ys\'--"-
^rwete^ Vrouw nauwlijkx foo groot als

"^f^\'^dom en\'^^u^ woorden van De Graat) maekt den
u ^^^jnfi^ * .y-flaepen : want in jongere dieren zijnfe
^^^ l" \'Wordenfegrooter. Wat aengaet

hll^y-\'» eea^^-^\'^\' fegthy, z^n foo menigvuldig ^ Cct^.
"ben. J^lQotjen fomwyien twintig en meer getelt

ftaS^^^^r ^^^ hedendaegfche Schryvers hou-
V ^toüw d^ ^^^^ Eyeren in de vervoeginge van Man
^^^ deel des zaeds oft teel-geeft

ƒ ^"^oinpgJ t^i datfe bevrucht zijnde daer naer door
eS de " deLijf-moeder gebragt zijnde al-
en Van voedende ftoffe aengroeyen,
dp de „ \'"wendige zelfftandigheyd de i Vrucht,
lec?\' "^elke ^^ ^ Nageboorte gemaekt wor-
«v bevelr^^"\'"?^ ^^ veele Êrvarentheden en
onderv\'\' ^^ ^^ vi^elke ik eenige uyt mijne
gevoegt hebbe, gelijk den nauw-
\'o" (j können iien in de achße Verhande-

^"^ngen de ftoffe tot het voedfel van de Ey
^"dere het overtollig wech voeren.
Äf Äe? gef\'^Td hebben dat de zelffian-

bepr "\'^tnand^\'d ^\'\'Sel-ey hard word: op dat\'er by
.iit ^^vingg den ongelukkigen uvtval van fijne

be/?^ de nakn wefende , my en andere , die
iti ri ^rye be^® fgen achter gelaeten hebben, van
foon ^^-\'^eften ^ ^ " ^^ bemerken dat

iioenf ^^^ hlaeci. brouwen foiwwijlen een ander
Wörde. gevonden word, dieHmtidesge-
U waerfchijnlijk tegen natuer) die dik-

■ Wils grooter zijn als de eyeren zelfs, die een vodij
hebben, het welk waterachtiger is, de weUce aen d«
veranderinge door \'t koken niet onderworpen ï\'J
Vervolgens is\'t dat het blaesken uyt den Eyerneii|j5
nomen en in \'t fiedend water geileken niet verhard,
een teeken dat het geen waete Ey is ; en overft\'
moet men in fulkgevalandereblacskens onderfoe^"^

E pypen van de welke wy hier moeten han^^j^n
^ / r TT- ^^E^en Trompetten naer degeliikenidêin%ri
vTaS:;i Oorl^ogsTrompetgeheeten. fyhebSen\'haerentoe<
van den y u)der/^iï//<^2^rj-geerft, met wiens
de zelve, befchreven hebbe in mijnen eerften drut .
de Untletdinge: maer om datikdaer naer gewa^f
geworden dat\'er eenige der zelvewatotteygen^^^\'\'^^,;^
loo heb ik de befchryvinge van den Vinder een
verandert. Soo dan

oorfprong met een feer fmal en eng begin aeo
dezyden van de Lijf-m,oeder,geheel aen haer oh ^
deel, en van daer wordenfe naer de breedde ^^ ^u
chaems uytgerekt naer de darm-beenen toe:
een weynig van de Lijf-moeder afgeweken zU",
denle ecnighns gekronkelt en verwyderen fich
kens mdier voegen, datfe ontrent het aoder/y-
tot de ruymte van een fchri;f-penne uytgebreyd
den: maer in \'t eynde zelf wordenfe wederorn
nochtans konnenfe wel eenen grooten priemt\'^
x\'v. TAFEL M foo dat door een buys in de openinge derzel^fri
iiguer I. ftej^gjj ^ ^^ Lijf-moeder lichtelijk opge\'\'\'.;|,et
word. Al is \'t dat fomtijds eenig flym het gene ] ^je
enge dee! des zelfs verftyft is, den doortocht v^:
lu^ belet. ; ^yjs

Defe Trompetten zijn twee in getal,
eene, waer in ik noyt de natuerbemerkt hebbed
dert te hebben.

f • ^f^ Trompen, des Lijf-moed. z i f
Qn^, \' gelijkelijk m;;t den bodem van de Lijfmoeder:
^.^•ent hun eyade wordenfe gewoonlijk omgekromt:

en-tufTchen vc ränderen iy lichtelijk haete piaet-
\' 7 om datfe feer beweegbaer zijn en met een eynde

^•^ft\'"\' ^\'"y ■ ^^^^ ^y worden dikwils op de Kycr-
tiaJ\'":.\'ggende bevonden, welke gefteitenilfehunhet
fchjnt te wefen, want alffe opwaers oft
rtioj^-" worden, fchijnenfe ontrent de Lijl-

"Jterfte van de Trompet, het welk hetverileis
geilden , j verfcheyde deelkens als frengien

\'^^kdn\'" i^\'Ct de Eyerneften vereenigt, en vervoigens fig»" i-
fen vr^haeren middel de Trompetten. In veele foor-
Vrucu ^eeflen en befonderlijk in die de welke veel
^Is tc/"\'^^eren in een rijs, word het voorfeyd uyterfte
"^eei^ borfeken gemaekt , het welk het grootfte
^Pfichf ^y^rneften begrijpt, en draegt fich by-na.ten
fle VoJ den Eyerneft van\'t vrouwken , gelijk in
^et eynde van dc cyer-buys ten opficht van
^\'e\'di\'e^J,\'"?\'^- ^^ Trompetten zijn ook in veele van

Öe -r"\' lang cn veel gekronkélt.
"acrejj ^l^nipetten .des Liif-moeders zijn by-na door Hechting,
ftreek vaft aen den breeden band, den
wefende 7,iinfe wedcr-zyds van de
^^legcn. de breede varï anderhalven vinger af-

i hy word gemeenlijk gerronft gevonden :
Vlcien ijl\' figueren de Trompetten metdenvoor-
\'leerwaers geleyd xijn, te weten op dat
lenlj "\'^htbaerder fouden wefen.
^^fs: i der Trompetten is van fes oft fevenvui- Lengde der
^ej fomwylen

feer vcruunr. in üetrengien zijn dele twee vlieie»
vereenigt , datfe feer moeylijk van malkanderen _
fcheyden worden.

Het gebruyk der Trompetten, isnaer\'tgemeynC
voelen van de Genees-heeren, het fynfteem^hé\'
t rmmehjk zaed naer den Eyerneji toe te brenger^
daer naer het Ey, het welk met de -voorfeyde fy»^^
bejwangert van den Eyerneji naer de Uf-moeder ^

AEn den hals des Lijf-moeders word de Schf
vervoegt, de welke is lange vl\'4achtt\\l%
XV tapt-t fi^^emelheyd oft vrouweUjken fchoot uytgere^^\'

_ Uit deel heeft altijd eene merkelijke ruymte , .
in die in de welke de holte des Lijf-moeders feer ^
is; iulke namentlijk de welke (inderiipe) gr^\'\' „\'C
noech is om de Roede in te laeten. Ten tijde ^f .
baeren word het ook feer uytgerekt en verwy^^f^u
maer gecnderleye ftoffe pallèrên^e ten minftenbP^
den Venus-luft, vallen de zyden te faemen, en^^
s de Scheede gelijk aen eenen flappen darm, nytj jj
ke ooriacK kan haere grootte verfcheydelijk afgeg\'
worden in ce Piaeten, te weten voor foo veelte ,
riac^ür^e ^ d\'ander manier uytgebreyd vertoont

zenuwachtig; waerom fy met fcharp gevoelen bt^^^,
IS : de uytwendige is meeftendeel vliefachtig, J
loven met vleelige vefelen die door haer ieng
pen, befet, • ^^^

in \'t midden van de fchae- ^ gninge
in de IVI \' weynig nochtans achtervsraers ;
Veel ^^^gden voornamelijk de jonge ieernauw
De op ais de Scheede zelf q Fig. i. xv. TAFEL

^\'^^èndH"\'"^^ \'"gï\'ng van de Scheede verwydert
^^^ de inwendige zelfüandigheyd
Voorfte de\'^f^\' ongelijk ; en dat dikwilder in haer Rimpelea.
Ifrfte daer de \' Pis-fchaft op legt, als in\'tach-

Öoo" ^^\'Jdmeer in het onderfte F als in\'t boven-^\'S»«! 2.
sf\'^ eindige verfaemingen endikwils bae-

\'^heede •die rimpelen foodanig, dat de geheele
. Ik nieè\'^^^\'^dig etRn en glad wora.

eydingp"^ dat die rimpelen dienen tot bequamer uyt-,Tot welk
Vaii\'t de Scheede : voorts op dat het hoofd eynde.

geftreeit "^hjk ^id .door die oneffénheyd lit^fFeliiker
^erk yg^^ pvreven zijnde , meerder genoegen in \'t
ju^ed verfl \' te verhinderen dat anderlinsden
^^eder, ^\'^vvende, het\'zaed niet ftraf genoech in de
, Men viJf/Puyt worde.

H H, i\'ti ^^ buyskens: nochtans meerder en groo-
a fis-b oiiderfte deel ontrent den uytgang van Figuer 3.
, ^ \'Ude ^^ welke gedueriglijk, tenmin-

f Van ^^ \'"^yende en friftche jaeren , fulke menig-
. ^ ty ^^-^yniachtige ftoffe vloeyt, die genoech-
wl^^-l\'^veri^""^ die deelen te bevochtigen. In het Ve-Het vocht
ln dikwils alleenlijk in onfuyvere gemoeds loop/nde
buyten de fchaemelheyd, en word in\'t ^[^gïX
k^\'^ë^\'efs . ^^ vrouwlijk zaed gehouden : maer te scheede, .

gemerkt dat het waerachtig zaed niet naer
Jjborteig, hef onderfte deel van de Scheede foude
^ ^\'yt i^^acr het foude oft uyt het bovenfte deel,

ri\'"-den 4 heeft ook eenen 3 fluyt-fpief, die on-
h ^ ftreek zijnde , met eenen bree-

^\'■\'\'■e\'^ycie-, vefelen by-iia dry vingeren breed aen
i\'^^t r \' \'^P\'^hmmende, het onderfte deel der Schee-
de Sch,4T Zinhelft. Be bedieninge van defen fpier
" toe te knypen befonderlijk naer het

volbragt teel-werk, op dat de !ugt van buyten
gende, het zaed oitde deelen zelft geene ichaede
brenge.

E Lijf-moeder met haeren reeds befchreve" ^^^,
bang hebben aders en flag-aders onderfte
fte: de eerfte worden gelijk in de mans-P^\'"^\'^\'

zaed- tn bereydende vaten genoemt, en fprnyt^\'^ i^pde
zeive plaetfen gelijk in de mans «yt de "cderda^\'^^ j»
groote flag-ader en de holle ader o. Maer
vrouwehjke deelen niet gelijk de mannelijkj \' ^^
den buyk geftelt zijn , foo trekken fy naer d^j^i/^
langs eenen korteren weg: «daer - en - boven ^^^[^fjcf
meerder en grooter takken uyt naerdeMotd\'-f; ^^
niger cn kleynder naer de Klooten enTrompe^^^
Faliopius. . gjdf

De onderfte aders en fl.ig-aders van deLijf\'^l^jen-
zijn takken van des i onderbuyks en ^ ^Pf^f\'ügt oH\'
defe zijn weynige en doorwandelen alleenlijk \'\'
derfte deel der Scheed^-. De eerfte zijn groot
ren weder-zyds , eerft door de zyden van de \'\'^^ers?
P, en van daer onderwaers, bovenwaers, voor^
achterwaers door de Lijf-moeder en Scheede
.nen gekonkelden omweg, gehjk ook de zaed-\'^\'\'^^^fe
befonderlijk door de Lijf-moeder; te weren
fen tijde van de dragt te iichteüjker uytgerekt: ^jea
en den opklimmcnden bodem dei lijf-moedersi*-^
konnen involgen.
^Voorts dat wy te voren hebben gefeyd, dat ^

door menige inr/iondinge met jlag-aders^^
met aders vereenigen : word hier"*, lbo \'t ergeO^
volmaektelijk geften: want ëen wind oft et-nig ^^ijjii
in een van die gefpeutxvefende, fpantfemetali j^^^^^jc
alle op; macr word met weynige moeytebeine ^j^;;:
hy door de tuftfchen-takken van d\'eene naer o
over-gaet. ps

^^X/X. Cap. Blocd-vaten des Lyf-moeders. z ip h^verhako.
Bloed-vaten des Lijf-moeders worden niet al- De Biocd-
ten tijde van de dragt in de lengde uytgerekc; -«n ;or-
t^J^r worden ook door den geduerigen en grooteren f^\'^^e bc-
Ren ^ van\'t bloed feer wijd en breed, m dier voe- fwangcrdc,

laetfte maenden eenige takxkens tuflchen
k .^«aetbuyks en zaed-aders eenen priem van mer- |

. \'^Ke grootte in-laeten: en dat Kegnerus de Graaf ie
l\'ik ? uytgebrevd geiien heeft dat hy lichte-

vinger in hunne holligheyd ftak.
r .^ete deelen hebben haere zenuwen , foo van het zenuwen.
Vo^^aiende paer , ais uyt her merg des heyligs beens

at aengaet de Water-vaten , oft iemand d.e m water-va-
^^^ynfchen Lijt-moeder heeft gefien is my onbeketit, ten.
gï "\'^«s twijffele ik geenfins aen hun wefentlijkheyd,
datfe niet fchijnen van mindernoodlaeklijk-
de Vrouwen als in de Koeyen, in de welke
be alleenlijk overvloedige Water-vaten gefien heb-
maer ook een merkelijke menigte vau vocht uyt
Vrn vergadert: foo dat ik ook fulke vaten in\' der
i:ijf-moeder heb laeten verbeelden , te
te ^^ «m de Aenfchouwers indachtig van die vaten
Ojen. Maer waerom datfe niet lichtelijk m de .
l^eei} ^ gefien worden, en op wat maniere iy m de
gevonden worden, leert ons hef F CaMtei
■ ^^rfie Verhandeling.

en Gebrfiyk der inu-\'endige V■\'om-
ivelijke Teel-deelen.
Xj ^^ alle de voor deés befchreven Vrouwelijke dee-
Wvt " "ser het wit van de Voort-teelinge doelen is
dej^n alle twijff-el: maer wat dienft ider in\'t befon-
oft v^ de ïelve afleggen, oft welk gebruyk aen\'t een
ge v^er eygen is, al is\'t dat ik in haere befchryvin-
t3.ns L?"^ heen te kennen gegeven hebbe , fal ik noch-
^^wSen ^^^^ geheugiiiste helpen) eens lichtelijk

dan ontfangt door den mond van Bedienlnge
« hals het zaed, oft ten minften fijn vlugfte deel, vandeLijf-

hnir^ ^ deeltjens befwangert wefende over in
hoihgheyd, omhel« den nieuwen gali, en Ldïcrt hf^

zelts me verhmdere, verbreyden verwvdert fich "T
evenmat,gheyd. Daer-en-bov\'en befoiTufdoortnid\'

voedfH h^^\'-^/^ten en buyskens vfn genoech^^!
yoedfel. Ten laetften bevoordert door de t\'faein«"
^ekkmge fijndervefelen (mits hy nu i^p en grootg

"\'f/fteyfe en opent de deure. Sy geeft den doOf
ocht aen de fuyveringe in de kraem-v?oo wen; ^n
Be .elfflan- rl^ïi\'S\'dT^ tuilchen-tijden aen de ftSn- ..

Hervat we- gedrongen Was, nu VOOS en facht is
tXÜr- .^k^-f^^^voedende: omdatd;by-voeginge)\'f
korts naer \' geen waerachtige voedinge fchiint te

hctbaererr. gemerkt dat naer\'t baeren deLijfXederon^"\'^
daegen wederom fterk inkrimt erby fia w^deroi^
haeren vorigenftand, die fy h.dde voor élSm^f;
ringe, hervat: in welke inkrimpinge Lndï tv^\'^\'f

Ik fegge dat de Lijf-moeder ten minften het «f
deel v^n het zaed ontfangt: om dat veele heden^^ 1
fche voor feker houden, dat de mafl^e van\'t manneg
zaed met komt m de holte des Lijf^moeders; èxf\'l

heb Ik gefien dat de Lijf-moeder van een jonge Ko^X\'
vo^fi. wanneerfemet den Stierv-j^

voegt hadde geweeft, gedood was, geheelijk ver^"
was met zaedelijke ftoffe : noch ik\' lien ook geen ^^^
den , waerom van gelijken het mannelijk zaed in.j^.

gl\'l^-moedervaneen Vroiiw nietfoudekonnenkomen;
t dat dit zelve (gelijk de ondervindingen van haer
fchiinen te bewijfen) niet verfocht word

Scheede omhelft het mannelijk lid ten tijde van De Scheede.
f verfaeminge,\'en is\'t d£Wfe uyt dit het zaed niet lokt.

Cv ^ van een aengenaeme ketelinge , door de
oo\' r\'=dle de fmerten en moeylijkheden, die defe ter
en van het kind uytftaenmoet, worden verloet

>"mder tefchroomen.
rsjP Klooten oft Eyerneften houden in fich de eye-DeEyer-ne-

Ve u ^^ Welke fy bevrucht worden,en fenden dezel-
rnoeJép^h^ zijnde, over naer de holligheyd desLijf-

oft \'vlugge deelkens over aen de eyer- ^
de befwangering der eyeren , en brengen
Hefte^«^" de zelve belwangert wefende, van de eyer-

het eV\'^ga-ders voorfien foo de voorfeyde deelen als slag-aders,
fel \'\'^\'^\'icht en nageboorte van onderhoud envoed-
den aej^^\'^^ten op bequamen tijd de ftoffe tot de fton-

De ® ë^njk in alle andere deelen.
Voci,te„ ""^en , boven datfe de af-fcheydinge der zenuwea.
ge Van ^ T ^"fderen, fchieten ook tot de toetrekkm-
tKiilTch: ^ijf-moeder, Scheede en Trompetten, en
leti 4e fomtijds tot de opening der zelve dee-
leggen if ? ^yf- Alle het welk ik breeder fal oyt-
keliik van j Verhandeling,alwaer ik uytdruk-

fchaemei- "Fl ^ uytwendigeTeel-dcelen in een VrouWe J^JJ
heyd. den gefeyd die deelen , die gene fonder

oft geweldige fcheydinge gefien konnen worden-ƒ
deelen worden gewoonlijk ^ onfayvereenfebaer/i-\'^^\'
en recht ü^ifchaemeiheyd genoemt, om dat de
te niet toelaet de zelve, \'ten zy in eenige feker«^ ^
handigheden, te ontblooten. , .„yd

Sommige nochtans verftaen door de
alleenlijk die deelen,die fonder eenige fcheydingf ^^^^^
\'tgdichtonderWorpenzijn;geliik zijn ie
de ^ Lippenta den\'\\VenHs-berg. ^^

De groote Spleet is meer als tweemael foo
als den ingang van de fcheede : om dat de uyt^e
ge deden niet gelijk de inwendige in \'t baeren.
fet konnen worden. Defe fple\'cte is eygendijk o
deel, maer alleenlijk een tulfchenrruyrnte der dee\'^^
fy word nochtans onder de deelen , om dat\'er
aengaende vee! te bemerken is,gewoonlijk
Lippen. De deelen de welke defe geheel uyterlijk \'^jg
gen zijn de Lippen r r, en haer onderfte bao«^\'\'^
deel den s toom oft band der lippen. jgO

Baud der Defen laetften is in de jonge Vryfters ( ge-
lippeii., vorigen ouderdom hier niet aenmerkt word ) ,
fpannen , in Kraem-vrouwen gemeenlijk heel
en in andere naer verfcheyden ouderdom,
nus-mallen , vloed der ftonden en baeren is ly "
Oft min verftapt.
Vcnus-bcrg. Den Venus-berg is die bovenfte plaetfe , de

Die deelen de welke, de lippen een weynig
den zijnde, gefien worden, zijn den « Kirtelacr, \'\'
phen, en ingang van de fcheede. ^.u^e-

^ ^^ I- e» dc gekecle %. Fig.
keel. ^ gemceiiiijk als het lell&ken van de sijne gioot-

lïiig^\'^j^^^\' Schryvers vcrhaelen ons, dat dit deel infom-
gi-worden is, datfe het zelve vooreen
^^\'■ftac\'d misbruykt hebb;:n , en daerom door mis-
<3en een Man-vj\\f oii Hermaphrocüet gehou-

A A : die wederzyds hunnen oor-
^U allenï v\'^\'^^\'^^het onderfte deel des ft:haem\'beens,
a \' üch t\'faemen voegende maeken her dcr-

ik gefeyd hebbe in\'t bovenfte van de
uyt te fteeken : die twee lichaemen
\'\'"ydèn eenigfms gelijk in\'t mannelijk lid ge-

^^elk hg ^oor\'t tulïchen komen van een vlies , het
door r ^ydfel van den kittelaer genoemt word ,
lenede voorwaers loopende de rechte
. Die.^ï-ydefcheyd.-

.^"gde wer^"" geheeten wortien en overtrcften in
"^^eemael hec lichaem a, anders als in de
\'hierin de welke des zelfs lichaem dik-

detv^ langer is als de voorfeyde fchenkelen.
^oor ntTaemen gevoegde lichaemen word
Vboo\'t^^k een ^aengevoegt : maer dit is niet
t door een kleyn putteken

m^\'^^^enk^; ""^^\'\'d van een mannelijk lid fchijnt
, eeni \' f\'Ijeeft den kittelaer noch fchaft

^^^rtrokkeif S^^\'^delijk dc lippen bekleed worden,
d ^^leie eene u bovenfte deel van

3® J^elijkenjj " halfgeploeyden nytwas , die men om
v^lT de mannelijkheyd heeft, de

1I.VERHAND. XXXl.Cap. Van dc VromvlSchaemel-^- ■
Den kitteker heeft twue fpieren , die van
pen-beenen haertri oorfprong nemende , -Y^\'^\'f^iyK
de fchenkeien van den kittelaer b b. Haer g^ j^of
fchijnt te wefen den kittelaer op te richten , en ,
drukkinge van eenige vaten het bloed in des ^^^ ggr
ftel langer op te houden, op dat hy op die
opfwille en gefpannen werd. ^^ct

Eenige Schryvers geven den kittelaer noch g,
fpieren, die W7 boven voor de fluyt-fpieren der
de befchreven hebben. /c-el\'i^

Het fchijnt dat den kittelaer tot de kitteling ^eH
fijnen naem ook mede brengt) en vervolgen® ^^éP^
luft en vermaek gefchikt is: en dit voorders f ofl\'
eynde, op dat de Vrouwe minder foude achten "
gemak, het welk gewoonlijk aen de getrouwd^
komt.

Nymphen. De Nymphen oft Vleugels zijn twee ronde
gieufe lichaemen , die van hunnen aenvang
aen hét hoofd van den kittelaer gehecht zijn t ^^

het zelve fchijnen voort te komen. Van - ^iv
van den kittelaer daelen fy ter zyden den P^^\'^L
ontrent het midden van den ingang der Sche^^p\'^ c-

Sy verfcheelen dikwils en veel in grootte- j^j^te\'
"lengde kan men van de afgelegentheyd van ^^^^fiffi\'
laer en \'t midden van den ingang der fcheea^^^ijefl
ten. De breedde in kuyffche maegden

eenen halven dweerfen vinger, maer worden
dikwils herhaelt Venus-werk en dertele han^\'\'
feer uytgebreyd,

De gedaente van de Nymphen is by-na gelijk " yet\'
van een ey-ronde tafel , die een weynig fthe" ,
deelt is. Haere innerlijk geftel is facht en ^^

vatjens , en kan vervolgens feer uytgebreyd ^^n
Gebruyk. Het gebruyk van de Nymphen is te beletten aoO^

een foete drukkinge het mannelijk lid fachtjens ^^, ^fd
len,tot een gevoegelijker uytfpuytinge des .{leU
welke redenen het Van de natuer alfoo fchijn;
te wefen, dat door het lang by-flaepen delt. ^^ggr

van de rimpelen en fronfen voort-
minnelijke drukkinge eenigfins ver-
en vto\' ^^^^eten op dat den houwelijken band
Tuflche^7^ekter volherde.
groote fou ^ Nymphen ontrent het midden van de

^ \'\'J^en in^ï- ® Maegdekens feer eng, maer niet van Eiguei i.
^^vioey^ h KL^ gene in de welke de Honden dikwils
t^der is\'t d • breed in die by - flaepen : en noch
ï^en Wevif-^^ baeren voor gegaen is.
t ^ïit fich de ^ den ingang van de Scheede, ver-
P ^ in de frll "^\'^gang van de Pis-fchaft, met een puyf-
^\'n de 3 Van de fchaemelheyd uytftekende u.

. \'^schtigg, uytwendelijk overtrokken met een
V deele vp r digheyd , die ten deele klierig , en
^ J \' de welke eenige buyskens
J^.\'iaer \\ ^^ die onderwaers in\'t begin van de Schaft
f^^ïiHge pwi^^ deel van de Scheede eyndigen de
S^y^de H " ^^^ ^en wey en Ilymig vocht be-

uytwendig van vaten voorfien Jf«"
Wy^derenflag-ader, inwendig
^ \'Hwendige deelen toegefchreven hebben.

——Firgo dum intaäamanettumcharafuiSiJ
tJum cajinyn amifit polluto corpore fiorem
Nee pueris jucunda manet, nee chara puellis.

Soo lang de Macgd is ongefchend,
Sy is bemind van vr tendens he?id\\
Maer als het lichaem is befmeurt,
En Maegde-bloern niet meer en geurt-
Sy blyft geen vrengt van eenig kmd-.
Noch word ook van geen meyd bemind

nerw. "Voor-nemen den Maegdom zifngewoon te bepaelen- "LJ
Genees-kundige nochtans is den Maegdom een M\'
oft fuyverheyd der vrouwelijke deelen, die door
pen en vervoeging van den man niet gefchonden (jci^
weike bepaelinge Plempim trekt, dat een
met den man kan vervoegen en ontfangen , ^ fül\'
, des Maegdoms in haer geheel blyvende. Maeroojd^^jt
ke fpreuken wathardomhoorenzijn; oordeele\'^y
het de moeyte weerd is den Maegdom teondef\'
vormelijke enjioffige.
Masgtioiïi. Door den ftoffigen Maegdom verftaen ik een

ucu iLurngcuiviaegoomveritaen in-\'f"\'\' uiif"
lijke engte van den ingank der Scheede , ter oor}^\'^
de welke fy het mannelijk lid, al isH dat het van jijk^
tige grootte is, ontfangende het zelve niet als fter\'^"^^

Ik fegge een natueriijke om de konfiige uyt
de welke eenige aen de afgefchoofde Maegden ^ri^
te beforgen: foo dat ik dat woordeken foo n^^puiol^\'
niet op neme, gelijk de Natuerkundige oft ^
phen doen. ^, yi^tt-

Tjjrmdiiken Den vormei ijken Maegdom is een onbep^f^^^^^o^\'
Aeg om. ^^^ ^^^^ vleejfelijke verfaeming in de VroUtVi- V^jiji^
Maegd. gens naer defe onderfcheyding is een Maegd
genomen , die wiens ingang der Scheede fijne
engte heeft, vormelijk, die, de welke-noyt
heeft te doen gehad. AiV

het gene den voorfeyden ingang verengt Vy^^yd
Ma^gden-fiot genoemt; over wiens 5chrr

dat\'er voote verfciiillen. Veele feggen
^^Ikfe//. ^ ingang een dwyl gefpannen is, het „

he( ^^^^ dat het zelve is; andere i/i; eenige
"\'\'htif rf- i is , andere vlteftg, zenuwachtig , band--
V, ^^n\'ige w!? •\'\'^r^^^yd^ fioffe f faemen geftelt.

^^\'k dw\'yi "\'^chtans loochenen ftoutefijk dat\'er
^\'^\'^hangej.j^^^^ï^den word, en worden daerom van de
^^ onif^k\'^\'^\'^^\'^^g^n\'^\'^ydigß meyningeals onervaer-
M kiefen ^nie befchuldigt. Andere die de middel-
dik-wjij gg^i^ dat dit vlies wel fomtijds , maet

u Den mond van de Pis-huys.
De 2,. Fig. De Lijf-moeder
van de meefte andere dee-
len ontdaen.
A Den bodetn van de Lyf-moe-
der,
E Den hals.
c De Scheede. Vagina.
d Den ingang der Scheede.
E De water-vaten hier by ge-
voegt gelijkvormelijk aen die-
gene, die in de beefien gefim
worden.
De 3.F/g.Degeopende Schee-
de,

D jL/e umea ues jvi»"-"- j,

Mirtus-ge- Eenige daer-en-boven ftellen ter zyden den ing^Jf
lijkende van de Scheede vier vleefige heuvelkens, diefe nae^ ,
heuvelLns S^^aente van een Myrtus befie Mirtus-geliikende
oftcarunc». men en maeken ons wys, dat die in de Maegden
UMirttfor- ter zijn, maer door\'t gebruyk van Venus lufte»

baeren verftyten , en by-na geheel verdwynen- ^ fj
mige geven die heuvelkens noch toe tot het voorl^,
vhes ; andere ftelleq in defe alleen het Maegden-\'\' t
Den Heere de Graaf htdt foo defe heuvelkens ^^Jt
Maegden-vlies altijd vruchteloos gefocht; ma^""\'

den ingank der Scheede als toegeftropt gevonden ^i\'j

eenige rimpelingen , de welke met geen feker g
konnen bepaelt worden; die in den arbyd en naer\'i".^^^
ven verdwynen. Soo dat dien Schryver van gevoel^\'l^^.
dat het Maegden-ftot natuerlijk in de voorfeyde f\'. .

Scheede uytflekende. .,
f De rimpelen in de Scke^ jj
G De dikte van\'t vliepê\'ji
in \'t onderfle ded •
Scheede.
h De openingen van de ^

oft Lacuna:.
i Den Kittelaer. C\\koti^- ,}
K Seer aenfienlijke "^\'"tittc
door den rug van de^ ^
laer loopende. .
I Den uytgang van dep^f\' ^d
De 4. Fig. Den Kittel^«\'

a Sijn lichaem. , j^f-
e Den fpier vandenKidf\'
c De Nymphen. NyjnP"
De vaten des KttteW\'-

\'.hjkZ\' "^\'^we tot noch toe geopent hebben, klaer-\'
•>datfe nie^ dat meer oft min, naer

" D\'P Äiin K u, houwbaer waeren , want die heel
\'\'^laegtJeV f ^^^ groote engte niet, als de teere
"Qiing iiict"^ " daerom is aen haerdeeerfleverfae-
"Seen bloed pijnlijk , noch ftorten foo lichtelijk
"ß^^^r heen de jongt re, inde welke die verenging
"^oede ni ^t \' ™et een fterke

»gefcheurt" genoechfaem verwyd ert kan worden ,
\'\'ken v^rerci\' ^if de zelve het weefsel der vaten gebro-
dikwii wy ordeelen altijd te gefchieden,

"j Vaten®, ^^emen-vergaerde rimpelen, die door
^^en, to ^^^^^ de Lijf-moeder daer na toe
\'.\'p^ de beflj^\'^S^f rokken worden: en als defe rimpelen
j\'^de vafe-fMaegden uytgerekt, en dat de voor-
^^^rten worden, foo baerenfy fmerte

de "^rsheyi\'^yde \'k weynig, ter oorfaeke van
de voorwerpen, maer geheelijk met
\'^de . vopn.^^ den Heere de Graaf over een ko-

naer evenmatigheyd meer gae-
■^\'an ^^^^tide ^ ^de rimpelen en ploeyen wel vermeer-
fchilr7r°Penin \'^et gel ijk vormei ijk aen de breedde
riïjg^ \'^de V? Scheede, die niet te min foo ge-
Den^^^^\'^den \' eenigfins eenen vliefigen

XXXII, Cap. Van den Maegdom &c. ^
ken het mannelijk lid noyt fonder fiheuringe fi^
hebben konnen doordringen. . •]

_ Daer is dan onder de Schryvers foo groot verfc«^^,
niet van het Maegden-flor, gelijker in \'t eerften ^^
fien fchijnt te wefen: want het gene defeW^?^/\'.
pelen heeten , noemen de andere vleefige heuvelk^^^^^
Wiens inweridigen omtrek ly by geval den naem ^^^^
Hymen oft Maegden vlies geven : hier komt noch b)\' ,,
over groote verfchillentheyd van die deelen, ni^t ^^
leen ter oorfaek van den verfcheyden ouderdom
andere omftandigheden, rnaer ook van haer eerfte m^ \'
fel zelfs feer dikwils voort-komende. rigfi

Voorts , naer dat ik het voorfeyde met den eef\' ^
druk hadde gemeen gemaekt, heb ik een gdegen^^^-)^
gehad om te onderfoeken de teel-deelen vaneen
ter van vyf en-twintig jaeren oüd,die door
wech gerukt. In defe heb ik aen den ingang der
de openbaerJijk gevonden een vliefig dwyl, het
aen de kanten van de fcheede in den geheelen
aengegroeyt was en haeren ingang voor\'tgrootft^yj,
IJuytende, te weten gelijk vertoont word in de A
en XVII. Tafel Fig. i. Soo het my docht w^s J^s
voorfeyden dwyl voorgebragt van het inwendig
der Scheede.

Dit alles overwogen hebbende , laet ik ^^L^s t
ftaen, dat die rimpelingen in de klevne dochters
diefe mirrus-gelijkende vleeftgheden\'noemen,
nmpelt vlies zelfs is, het welk in die oudere, Le-
pelen door de uytbreydinge der fcheede ontdae"
fende , vereffent word : al is\'t dat het met dei^ gu
gen in alle, ook van den zeiven ouderdom, ^
enderleye wyfe geftelt is, , ygr-

voeging met een Maegt gemeenlijk moeylijk i» ^gf
aen haer zelf pijnlijk en bloedig ; want, o^^ c^ de
eenig dweers dwyl doorbroken moet worden , ^^ri
runpelingen der vliefen uytgebreyd ; gen^erkt d^^^jjjij
man dit werk onverfaeft aenvangt, voigt\'er \'^ef
eenige verfcheuring der deelen en af-breekmë
bloed-vaten.

De bloed-ftorting is, zedeliik gefproken,
ken van de tot daer toe bewaerden ftoiSgen Mae^^^j

ëebruyjj, ^^ \' dat eenige afgefchoofde Maegden door het \'
doelenr^^\'^^^i^^n-trekkendegenees-middelen hae-
te verengen, dat ter oorfaeke van
Jpm nii\'i^ vervoegingeden man van haerenMaeg-
J\'oed ftort ^ \' -evenwel niet dat fu,lke

? VervQg \' ^y miffchien terllont naer de eer-
K voorfeyde genees-middelen in \'t werk

^^pen geweeft : want alfdan konnen de ge-
,\'aeinen donder voordere uytrekkinge wederom
deel \' gefchieden naer

^^^ ^ft ni"\'alfdan, door\'wat konft die verengt
^"ll^nfe hqnnen vorigen ftand en voor-
j.^ier inap lichtelijk hervatten,

mael by den Man ftaepcn, uyt haere Sei«-\'
"^aiit,^^ Dioed moeren ftorten ? op welke vraege voegiïig ;il-
tv^-^h^enK van neen: want gelijk de Schryvers tijd moet
fl\'^\'ge r foo kan het maegdeÜjk Slot door

L ^iVai^V pe Vochten wech geknaegt zijn, oft door
\'s ^^^kanh ^ desLijf-moeders gebroken.Daer-en-
dp\' en den dat het mannelijk lid feer kleyn

Hef ^ de-^ \' ^^^ oorfaeke van dc grootte en ou-
de Ooi \' natuerlijk wyd en breed wefen:
kan gefchieden^ om de korts vooigaen-
he \'f\'ijk üv?\'-\'\'^^ \' door de welke de deelen niet al-
it VoQj^^\\^8ebreyd , maer ook door hunne ftappig-
fcheuring uytgefet können wor-

cp^\'i\'l welke voornaemelijk de behoe-
den ^lykt ï ^ genomen word. Uyt hec voor-
en i L aT^ ^^^ de Mans moeten verfoent wor-
vo,, , gemakkei ijken ingang tot haere Bruyd,
St houde . haae\'fuyverheyd voor

Maer evenwel geeft my het heylig Boek
eenig achterdenken door defe woorden „ Is \'t dat eC\'
„nen Man een Hnyfvrouw getrouwt heeft en
„naer de zelve haet , en gelegenrheyd foekt om h^ ■
„wech te fenden, gevende haer eenen alderquaetlie"
j, naem , en dat hy gefeyd fal hebben , ik hebbe del«
„ tot mijn Huyfvronwe genomen, en tot haer inga^\'\'\'
„de, heb ikfe geen Maegd gevonden:foo fullenh^J
„ Vader en Pv-Ioeder haer mede nemen , en met
„ dragende de teekenen van haeren Maegdom tot
„ Ouderlingen van de Stad , die in de poorten z\'j" ■
„en den Vader fal feggen , ik hebbe mijne
„aen defen tot een Huyfvrouwe gegeven , den
„ken, om dat hyfe haet, eenen alderquaetften na^"
„geeft, foo dat hy fegt, ik heb uwe dochter ge"
„ Maegd gevonden : en fiet dit zijn de teekenen
„den Maegdom van mijne Dochter, fy fuU^n "
„kleedfel voor de Ouderlingen van de Stid „

„den : en fuÜen de Ouderlingen van die Stad di^\'
„Man toegrypen , en fallen hem flaegen ,
„boven hem in de boet flaende van hondert hlve\'^
„penningen , die hy fal geven aen den Vader va» "
„dochter, om dat hy eenen alderquaetflen naen^]\'
„ fpreyd heeft over een Maegd van Ifraël : en f^l
,, zelve tot (ijne Huyfvrouwehebben, en falfeniet K^n
„nen wech fenden alle de dagen van fijn leven. L

„het waer is, het gene hy opworpt, en dat in de do^n
„ter geenen Maegdom gevonden is: fy fullen
„ buyten de deure van haer Vader ftooten en de
„nen van die Stad fullenfe fteenigen,enfyfalfierve"\'
„om datfe een fchelm-fluck in Ifraël begaen he^ \'
„datfe foude gebouleert hebben in \'t huys haers v
„ders : en gy fult het quaet uyt het midden van
„ den wech nemen. .

gehouden worden als een gefchende , en die
dood moet geflraft worden ; gemerkt dat\'er nie^ Vg

bebloed waeren ) tot een teeken van den Maeg\'^
aldaer by-gebragt word. Ik antwoorde ten eerften,
de Hebreeiiwen gewoon geweeft hebben hunne

terj ^^XIJ. Cap. Tra den Maegdom &c. 3 - vehkahd
te beft niaer houwbaer waeren , aen eenen man
door dat vervolgens noch het Maegden-vlies

is g-p^^^ tegen-natuerlijke voorvallen onderworpen
deS^^^^- Daer-en-boven meyne ik niet dat alle
^om bigbeden die tot onderfoek van den Maeg-
^rukt" - ^^ gebruykt wierden , aldaer uytge-
houd \' dat eenige by de Ouderlingen be-

dinpp S^weeft. Noch dat in geval van befchul-
matr r^\'jdeen van de twee moed verwefen vs^orden;
klaert \'^\'""^"^\'jds de Vrouw moeft onnoofel ver-
\' dat de befchuldinge ten minften
jaloufi gegrond zijnde , aen de bang-fucht oft

\'^yt ee\'n ^^ \' gekent wierde , niet voort te komen
OmPtai, ^^et , maer eerder uyt eenige bewyflijke
«oech p ^"^yd , al is\'t datfe in haer zeiven niet ge-
gedruijfde ftraften door de Wet uyt-
\' \'liet onderworpen is geweeft.

M De pis-blaes neer-gedrukt —
op datfe de naburige deelen
niet te feer bedekke.

KK De lippen der fchaemel- De 3. i%.Een
heden buytenwasrs open nymph oft ï^y^pfe)"!

heel blak «yt-f^^y^
met haere khe^r
de figueren vanö
re Morgagntif, 0eff
e De roetachtige

open was , ^^\'^Vnvef\'

vrouwlijkkoon^i/i

toont door de r

het onderfte deel ^

A Den band van tf \'M

door den -welkeii/ZM^i
aen de Hjf^\'^fj
■ word, afgefne^\'\'"- \' "

BB Deeyerenin^

fienbaer.
C C De bloedvaten\'

den ff ter van den hals des Lijf-moedey^ ?^^^^^
deront van de holligheid des Lijf - ^ jg,
haeren \'hals, en van de rimpelen der Sclo^

ALs ik de wonderlijke verwyderinge
des Lijfmoeders in het baeren,enwedei^^^^oot^
xe toeftroppinge naer het zelve, overlegp^^^^ ^ct
deelt dat\'dit wonder werk van de ï^\'^^f^j-.ije
volbragt worden fonder hulp van "^«^rke.U ^^^ £
achtige vefelen. Vervolgens heb ik pd fs

heb\'.^^l Wo j fig^ieren oft af-beeldfels moeten ge-
^efe l\' algemeen voorbeeld , ik

gemeyn water, het welk ik
hebK^Üd lang in een fachte warmte ge-
\'-\'k K\'^^enH \' fcheede wederom

^ys-fia ^ die in haer inwendige opper-
^^^"^\'T^ïge plaetfen geliik druyf-
iJoe^\'\' ^k \'j^^^dere meerder gefcheyden en verfpreyd
\' die rV ^^^ oordeele vry mag klieren
li h ® xt" ^"^^fende een fmeerig vocht uyt
, df" defe lichaemkens ftrekten fich

V. ^ j^\'^^^^nden fich onderwaers ontrent
fXViu ös d^" k P\'^\'buys eenige kleyne gatjens oft
Hli ^ Canl\'f 1 gelijk gefeyd is in het

\'andere feer dicht opgehoopt waeren ^
twyffel houden defe vefelen den mond des J-\'^-fof
ders, als hy niet geopent moet worden,
dat men kan feggen datfe eenen fluyt-fpier \'

uytmaeken. De.eerfte gefaementlijk met de ^ jje-
dic deu bodem van de Lijf-moeder doorloop \'j^jri)
nen tot det\'faemen-trekkinge van den welven geP\'
en openinge van den voorfeyden mond, enZiJ ,

van wiens bedieninge ik meerder feggen fal
VerhandelingJchryvends vanh Baeren. ned^^^\'\'^

■ Maer op dat ik de holligheyd van de L\'Pf\'" ^ tof
haeren hals beter aen de Aenfchouwers ,gs

ftellen,\' heb ik de zelve door beyde de ^-vden^ gjid^\'
lengde doorfneden , en wel lettende, dat de^g^bO\'
kens der trompetten niet gefchend wirden, ^^efei^\'

venfte deel wech genomen: het welke g^d^^ .o^jié
de, heeft fich de holte van de Lijfmoeder dry ^t\'
ITiill vertoont c , in diegedaente en grootte gehjpj g Vi^"
moedek gebeeld is: de holte van den hals i oft den ^^f\'^J
de fcheede tot de Lijfmoeder, heb ik
pent, maer hebbe een buffelken van rond
felen gelaeten F, op dat het klaerlijker foude^^^yjeii
van wat gedaente die waeren, en hoe den vo\'\'
ingang door de zelve omriiigt word. .

ders quamend\'er wederom eenige ronde lic" j^jjere\'!!
te voorfchijn B, die ik hebbe genomen voor
die om de voorfeyde deeten met een wey e
vocht te befproeyen, gefchikt zijn. 4 r vd^

Daer naer is my aengebragt deLijf-n^®^"^ he?^ •
Dienft-maegt, de welke tot Bruffel om ee" ^el\'\'\'
. ■ dieverye gehangen was, die, al is\'t dat fy van ^^^ 3IS
t ke grootte eh vollyvig was , weynig groote ^^^ ge-

II. Cap. Klieren des Lyf-moeder &c, lt7„„
ll^lfn heb, fy overtrefte nochtans de zelve meer in
hoiFe ^ ^^^ ^^^^^^ j gelijkvormelijk ook haere

als ■u^\'^Pclen vande fcheede waeren veel merkel ijker wondeiiii-
reti ^^^ gefien hebbe, en ten opficht vanmalkande- fenS

"\'^ordentlijker, maer in verfcheyde ryen gefchikt. fcheede.
(lae.^\'^^^^fte waeren in\'t voorfte deel, en hadden al- xvii taf
ter ^^^^^^ dweerfe plaetfinge m ; van defes rech- Eigucï a.
Onp- J- ^^g een ander rye aen de voornoemde niet feer
lejJl^jk, maer veel kleynder en voor de helft van de
Peif^ der fcheede eyndigende N. De voorfeyde rim-
als hier veel kleynder, en minder verheven

^ den eerften rye.
feïiP \'\'^yds quamen de rimpelingen gelijk uyt eenen
eerien ftam , foo datfe t\'alle kanten vertoonden
Hetjg pOf^ten tak vaneenen boom, in de rechte zyde
de \'Sgende o, en in de flinke recht over end ftaen-
]\\a\'

dach;. de heb ik nagelaeten het gene groote aen-
deti en arbyd verfochte, en die rimpelen aen

jL^^hilder om die af te beelden ter hand geftelt.
^hï ^its dat het de moeyte niet weerd was daer-
«e-a ^ieuw Tafel te maeken, heb ik ten minften
I^Arp ^^ gevoegt by de tweede Figuer van de XVII.
%\'f\'e k\' ^^ \'^veten voor foo veel de plaets toeliet. Ik
deel "gevoegt oin dat het niet behoorde , dat dit
deti befonder Figuer foude afgebeeld wor-

^\'güV^ by de reeds met hun cyfer-getal aengewefene
nier]^moeten gevoegt geweeft hebben: ge-
be^ dat het foude de negenfte Figuer geweeft heb-
de o-pL " ^aer-en-tulTchen groote gemeenfaemheyd fou-
hebben met de tweede.

Vgjj het voorgaende blijkt, dat men op fekeren ftreek
keti rimpelen foo geenen ftaetmoetmae-

^orden bemerken , datfe eenigfins dweers geftelt
Setiep,, \'Welk geftel verfocht word tot haer gebruyk
^^^\'efen in het XXVIII.

üen bpier van den hals desLiif-moedefS, ^
natuerlyke holte engrootte vandeLij^-^^f,
Oer in een houwbaer Maegd, enmeer an^»^
re aenmerkens weerdige faeken.

felle den hals, de
■^\'jndi\'- genomen
fnVd \'\'^ tniiddendoor-
We^^*?\' "P dat haere in-
ten y zelfftandigheyd

t \' ^i\'legginge der "Figueren.
n uytgang -van de pis- ~ "

L üf ■

die daer gaepen.
^ Pimpelen ra dt
äe oppervlakte van

^^ leeder vertoonen-

De t\'faemen\'trekkende
vefelen van den hals in
achterfle deel gefien.
Een buffelken van de tfa-
men-trekkende vefelen ,
het overig vjech genomen
zijnde, opdat den ingang
i te voorfchijn komt.
De lange vefelen een wey-
nig fchuym.

I De natuerlijke holte vaa
\'den hals oft den doorgang
door den hals naer de Lijf-
moeder, door den welken
in de baerende de vrucht
moet paf ér en.

Het eerfte mondefcen van
den voorfeyden door-
gang, het gene hier af-
gefneden is , was noch
enger.

De dry voorgaende Figue-
ren geftelt zijnde , uyt-
genomen het deel mno
1\', wiens voorbeeld ik
alfdan niet gefien hadde,
en de plaets voor de Fi-
guer die daer tegenwoor-
dig neven ftaet, gefchikt
wefende, heb ik de ove-
rige plaets vervult met
de volgende Figueren
uyt De Graaf die op die
orde geftelt zijn, tot de
welke de plaets het be-
quaemfte was.

K hebbe m de Voor-reden gefeyd dat
de Middelfte holligheyd oft Buyk is
een holte tuffchen de fleutel - beenen en
het ^ tniddelnft, die befluyt het hert met het
3 herte-fakxken , de Longe, het s Mid-
Vaj^ delfchot en een deel van den ^Slok - darm

w \' of^ fomtijds genomen met de begrypende dee- Borft-halte
ÏV\'^^-üer^*^®^ de holligheyd zelfs met haere wanden ^^^ rhamx,

\'atyn^\'^^\'k deel nochtans gewoonlijk Borft en
t genoemt word, en kan befchreven

^^ deelen des Borfls zijn begrypende,Haere
^^^ene ■> en van die zijnd\'er wederom fommige
den S ^yg^n\'-i gelijkvormelijk als gefeyd is

fg^-f^enel^^^®" deelen zijn reeds boven genoemt. De
K lich^\'^^\'^^"\'^^ ^^ zelve gelijk in andere dee-
ha ^^^ Fli • weten de Opperhuyd, de Huyd
^^^^^is in\'tV? ^^^ van de welke opikhtelijk ge-
j \' ^^L ^c. Cap. van de gemelde Ferhandel.

nen aen Hp « n ^^ Mammen, Spieren en
"i aèngewaS^ mwendelijk hetribben-vliesoV^^

delrtft, het welk haere holligheyd van die des buf,;
at-lcheyd : en al is \'t dat het zelve geplaetft word i»
midden van die twee holligheden , foo behoort iij
nochtans eerder tot de begrypende deelen van deBof^
als tot die van den Buyk, om dat lijne werkingen^f
gentlijk tot de Borft behooren : gelijk fal blyken «y-
Gedaente befchryvinge in \'t IK Capittk .

vadesborfts . ^^^ isorfts-holligheyd i\'s langwerpig van gedaenf^\'
holliSheyd. maer veel meer vanachter, ter oorfaekl van de fchuY\'\':
le plaetfinge van het Middelrift, de welke aldaer v^*^
Jaeger is.

beweginge der Longe foude verhinderen , \'ten
de ruymte, m de welke die uytgebreyd kan wora^"\'
een weynig langer waere. Maer in Hpn manfr-h Tsd^

een weynig langer waere. Maer in den menf^ is\'^fl
mgeen gevaer: om dat in den zeiven die ingewan\'if.;

uytgefet zijnde door haer eygen gewigt van de
al-fakken , gemerkt dat den menfch telden in die g^
han?t \' niet eenigfins neervr^er

K ^l ^««-den : maer de holte is daer enger , f
breyd fich allengskens uyt naer den buyk nederdaelen^^^

J) ö ■ Van de deelen des Borflts. 243
^^ortv is van achter en buytenwaers by na vlak : ""
de i^ T^^rs en befonderlijk ter zyden boogachtig: maer
het K achterfte deel is rond , ter oorfaeke van

deel van de wervel-beenen des rugs die
I)e If^^-\'^aers uytfteeken.
■"echt van de Borft word verdeelt in het

^idd^\'^ ^^ liinker deel door een vlies, het welk in het
^elkp^ ^^ geplaetft en i Middelfchot genoemt, van het

D J^y lullen handelen in \'t V. Capittel.
Hieliii, 8\'^^Pen deelen van de Borft dienen voornae-
^^Ifs vVr^ de volmaektheyd van het bloed, en des
^ f„pP\'\'eydingdoor het geheel lichaem; gelijk bly-
en LoJ^g^"^ het gene fal gefeyd worden van het Herte

van de Borft is inwendelijk altijd be-
Jiaburil j °ngetwyftelt door de dampen , die uyt de
J^ig xn^ deelen en befonderlijk uyt de iongen gedue-
de, yj^\'^èmen, en door het ribbe-vlies geftutzijn-
-v: \'"dikken. Die bevochtinge dient om de bewe-
deelen gemakkelijker te maeken , en de

O J^g^\'^ de eygen begrypende deelen desBorfts ko-
voor den dag de Mammen, die by na
^flerl^;;. ^^ \'t vrouwelijk geflacht gemeenlijk aen-
^eu van\'d \' g^^^^kt dat de natuere aen deMam-
(foo Veel nians-perfoonen, geen befonder gebruyk
t)e "^vy weten ) heeft toe-geeygent.
hp,.. konnen befchreven woïdenJeelen^die Bc&hryvin-

\'^^^ikens op de -vrouwelijke borß uytfteeken, om het gedcrMam-
af te fcheyden en het zelve tot het kinds voed-

\'e Volt. Li ^^J^^eyden en bet zeive lovnev Kina^
Het Zt y ^^ ^^ bswaeren, gefchikt A Fig. ï.
ïïieene ik 1 \' P^^^^finge , en gedaente der Mammen
^ iuge wefen als datfe eenige befchry-

Wefen k ^ hebben: miaér het fchijnt de m.oeyte weerd
scm""® eyndige oorfaek oft tot wat eynde fy
Ofidprr plaetfinge en gedaente bekomen hebben,

ni. VEEH. "i-gy natuerlijk twee in getal : Ten eer ^^
waerom fy meerder overvloed van melk. Ten tweede ? ^j^p
d\'eene by geval beledigt wefende,de ander ^ er
noch foude waernemen. Ten derden ,
tweelingen zijn,ider een foude hebben. Y^^ct^^
tot gemak en frayigheyd; want waer ^ dat« oy
waere : die foude oft in\'t midden van
een zyde geftelt worden , het welk beyde
kelijk foude wefen en misftaen: foo dat de ^^^
die maer eene Mamme hebben , het S^breK ^ib
der gemeenlijk met een heuvelken van woi
lichte ftoffe weten te bedekken. ^p d»

Sy zijn op de borft geplaetft : Ten ee^en
het fuygende kind,m de armen van i^f ^^^.gev\'öj
fangen wefende, gemakkelyker aen de ^elvefW
worde. Ten tweeden, op datfe met,melk oph^^.^efl.
len zijnde,minder ongemak by brengen- de -

op datfe nier verre van het herte geplaetity ^oeg
het levendigfte bloed omfangen. Ten vjerd^^^^^er\'
men daer gemeenlijk by om de Vrouw fcho ^^^^

Mammen vergrooten meer als naer S^Äs^^
en gelijk t\'feffens in de Vryfters, voornameliji^^^t d^
maend ftonden voor handen Zijn , het welk , ^of
het door den aenwas van haere eygen gefel,"
toevloed van het bloed oft eenig ander vocht g^^^
blykt niet al te klaer: ondertuflchen dat dit |
de e-fchied , en dat het laetfte de oorfaek ^^ ji^i
tle,is het\'waerfchijnelijkfte. Maervjaero^^
tijd de vochten naer de Mammen overyloeü^
vloeyen , fal ik op eene bequaemer plaetie 01

A\'^p\'^de lood verviger;en in verouderde fwart-
\'^fgerïcht opfwillen van de Mamme

ienuJ\'^^ ^^ ^"^harp gevoelen door de menigte\'t Gevoel.
: foo d" \' ^^ vvelke haer in den zelven nederfet-
Üï^ aen d ^^ fuyginge van de teere kinder-
e is t^ Vüedfter vry aengenaem en lieffelijk is.

üytlaeting van het melk met verfcheyde
\'l^f\'te px , om dat de melk-buyskens in haer

Do ° \'■ond om den Tepel, die men in\'t latyn Tepel-ring
A- yd en \' van d\'andere huyd door fijne teede- oftuuou.
(j^^^\'igere e^^r^^ verfchillende, in Vryfters bleek, in
de^yven ^^^ygende bruynachtig,en fwart in deou-
fbo ^^\'■^^^ins heb ik in de befwangerde bevon-
eret, den tepel als des zelfs ring hoogrood

ejj j\'^otnt ^,^ ^^^ die verfcheyde veranderinge van ver-
r^^s ^ejf^"^ verfcheyde toevloeyinge des bloeds,
IteJ^^ der, \'^vendiger oft bleeker koleur.

Jpetft ^elke het naerfte aen den tepel zijn
W- "^geü.u " > dat uyt de zelve eenen ring ont-
clë_ kroone rond-om den tepel getrok-

^ojiH^^\'^gaend^^\'S nochtans van den zelven afwyken-
ï.jj^\'^üjk hunne grootte zijnfe verfchillende,be-
^^"^^^heyde voorworpen; maer doorgaens
^pp ri^f een kemp-zaed, en onderwaers, daer-
> fin! ^^^ zijn,breeder. Uyt <

rie\'r\'^ng^Wrt ondertulfchen een vocht niet ongelijk
\'fro Wt melk-wey. Jaeen Vrouw in Vlaen-

V\'c n daeriTu\'^\'^^h^\'g "^elk konde drukken; en fey-
[ de Vrouwen, die fulkegae-

^^eyei-v ^\'"deren te fuygen\'.het welk ikmee-
Vh ^«e gefeyd te zijn , gemerkt, ik niet fien
dat-4:^ onmatigheyd van fog foude dienen ,
e miüchien de\'zelve oordeelen eenken-
Q teeken

Jl.Cap. Van de Mammen, ^-cf^";
in. VERH. jggj^en van groote overvloedigheyd van ^eP^^^

fte aen den tepel zijn,dienen tot grooter ven
de voedfter , het welk door de fuyging T^"
die met fijne lippekens foetjens de ^^Ive öruK
veroorfaekt word. Maer oft nu ider een beio jgt »^
ken tot haere ontlolTinge heeft, oft waer J ^^
vocht dient , het welk ik gefeyd hebbe «y^^^g ti^^,
gedrukt te worden , kan ik niet bepaelen. ^^^^ ^c?
Velkens zijn eenigfins af-gebeeld ontrei .

De inwendige zelfftandigheyd der Man -eüë
£yd van veele klieren, vaten en vet- bollekens t la ^

fuyver wit, in den ouderdom wordenie
Aders en Sy hebben hunne aders en flag-aders vai

flag-aders. fleutel-beenige vaten Mam-vaten gefeyd ? .gch^^/pf
zyds onder het borft-beennederdaelende, ^^

de Mammen uytwaers te voorfchijn^^JJJn.ribb\'gy^
komend\'er noch eenige van de ï rTjpoyt^^ii»
4 .borft-vaten, van den s voor-buyk heb ^ger^ jjs
Mammen toe eenige bloed-vaten ingevolgd- ^ ^^^

vaten met die der Mammen vereenigt gev ^^^ qO^^
be, twyffel ik gcenfins oft die in de VroU^ . ^^Jer ^^
de Mammeu toe uytgeftrekt worden ; to^
mits dat het kenbaer is , dat diefgelijke
Mammen van onder aenkomen c. i\'J vK^

lijk befchouwende, bemerken kan-
Kam. zenu- \' Warthonus fegt dat de Mammen haere

ontrent defieutel-beenen, enmijfchten ook hC\'^
fprongen tot noch toe niet nauwkeurig

Watervateti. Naer dat den zeiven IVarthonus g^\'^^yß \'pbS^^*^ icr
de Mammen der Koeyen feer veele en op ^

A^^etidii gevonden ; welke hy nauwlijkx tot haere
y Rein ^^^f^andigheyd heeft konnen achtervolgen.

• fe^i/^\' ten minften in Menfchen,\' Aepen enan-
de Mammen op de borfte draegen: het
7 begrM ^^^^ ^at ook fulke vaten in de honden van

iri de^de borft-deelen haeren oorfprong nemen-
k ^nder H ^^yde buys eyndigen.
^«iiierke,® Ratender Maiumen zijn voornaemelijk te
^^^men befondere buyfen, diefe melk buyfen

het ;J^\'^^alleenli]k ontlafters van de klieren, maer
r -^^elkTf ontfangers bedienende: gemerkt datfe
? tijde S ftoffe en van de klieren ontftingen, en
Efoote . er niet eefogen word, het zelve tot eene
. verglederen bb Eg. z. xvill.TAF.

r^yde kP^^ens nemen haeren oorfprong van ver-
V\'^efis d- zelfftandigheyd met feer kleyne wor-
den Ve V^e iich allenxkens t\'faemen vervoegende mae-
^ den ^"^yde ftammekens die met opene mondekens

V gaepen
i^^-ateiijv ^^feyde buyskens verbreyden haer niet even-
•^^ken\'s het eynde van den ftam , maer fy zijn
fê^^robTjJ^ nu meerder uytgebreyd , nu wederom
• in den tepel zijnfe eng, op dat het fog
tot groot achterdeel van het kuid met
ben ^ytvloeyt ^ \'

\'^We\'Jj^e Dóaor Nuk aenmerkt "dat de^fe bnyf-^e^,,
"nitigg ^^^ den tepel genaeken met verfcheyde veree- onder

melk in de Mammen afgekleynft en in de
"-^Pel-J^, "^"gen blyvende ( by geval een oft twee
"gen in^P\'^^tis verftopt wefende ) door zydelijke we-
«"^dere tepel - pypkens, die noch open zijn,
^eil k ^ytgedygt konnen worden Ftg. \\.aa.

in den tepel vergaderende, maeken
vvoro deel van den zelven, en op verfcheyde plaet-

^^nklierige zelfftandigheyd tuflbhen ge-
te ^ verhinderen dat die buyskens maikanderen
J. drukken. Hier by komen noch ontelbaere
^^"is Van a \'^^^\'^nderlijk in de uytwendige omwind-
^en tepel gegrond ziin, door wiens toedoen
Q 4 . ^ waer-

248 IJ. Ca^. Van de Mammen.
waerfchijnelijk dé melk-buyskens naer eyfch va
ken toegetrokken, en de beweging van het vo
ftiert word. \' ,

de welke in die beeften op den buyk gep\'^^" eefi\'
vervolgens hebben fy gemeent dat in de VrouW ^^elt
ge takken van de gyl-buys alwaerfe het maffl \'^ef
voor by gaen, naer de zelVe loopen. Maefl^^^\' i^hoU\'
fchijnlijk, dat fy de water-vaten, die alfdan
bekend waeren , gefien hebben , de weik^ "jg^]
den gyl-fak naer de Mammen, maer in tege\'^ ^ ^^er
de zelve geduerig het afgefcheyden waterig ^\'\'Vj^eiit\'
den gefeyden fak over voeren. BaM/::^^^ " Lcl^\'

wijfe mannen, aen wie hy de zelve voor n^e" (hf»
aengewefen hadde, bedrogen heeft. Deooge^i^\'^^^iC
hebben ons alle bedrogen : -wy zijn niet hefchae\'"^
kennen, naer dat wy beter doQr dejonjie d^rniit^^^
wejmzijn,

fiet m dei Tuftchen en op de klieren der \'Mammen \' .frht^li\'
woonlijk veel vet geftelt: te weten en om de
ruymtens van de klieren te vervullen, en de\'^^\'^jdef®
dige vaten, die feer dicht de zelve doorweven? ^^^
te onderfteunen, .

De bedieninge der Mammen Is, het meïkig f^^^edf\'"
de overige mqffe te fcheyden , en het zelven to» ^^ oP
van het kind" in fijne melk-buyskens te kewaereni j^e-

bequaem\'^ntijd^^iï^\'ajy^r?? toe te brengen,
ten ons voorftaen , dat het melk niet \'^^gfir
kracht van fuyging; maer ookdoordeeyge" ^ ^fu
kinge der vaten in den mond van den fuygende. g
word.

^^Uiff" ^^mmen liggen de i Borft- en eenige
i \' Vqq ^ ^^\'^ibbige fpieren , van de welke de eer-

veelfe aen het 3 Borft - been, en de
pk ifiT"®\'^ der ribben vaft zijn, op defe plaets lich-
fy tj by gaen konnen aengewefen worden,
J^\'ien Q^\'^^vkeuriger onder de fpieren van de Armen
fe ^^\'■^ocht worden. Men kan de tuftchen-ribbi-
j>?erejj, ^^ den anderen kant by-na ongefchend be-
^^ \'tn °^der de

Ademing dienende, fullen verhandelt
^^Hat^ ^^^ voor by gaen, en haefte my naer binnen,
fe f^tn^ y nochtans de holligheyd der Borft openen,
tnit ƒ Pl^eïfing van het s Middel-rift befchou-
\'let jjj^^ men fonder des zelfs beroerte nauwlijkx
fijn J^\'^^nfte kan geraeken. Maer om dat dit rift
fó ^\'ve i?\'^ vlakte naer de Borft toe gekeert is, en uyt
J^t liiue \' flag-aders &c, trekt, foo ver-

lag^Pier dan wederzyds wech genon^en we-
Itf het mes van het Middel-rift opwaers

(j^^\'^e-HeelJ®^ de vervoegingen, met de welke de kleyne
de beenige ribben gehecht zijn, en
Itjetis ^orft-been met de aenhangende krake-
\'\'lip \' toit^^)?\'^ hoofd toe omgeboogen word; het
jj^^Jiaji ^ "et fonder quetfing van het 0 middelfchot
en p^^hieden, foo moet men voor al de plaet-
g^p\'i tieti-!^^ van dit deel, eer wy het Borft-been
«lij Jker vvel befichtigen: het welk opeengevoe-
ïljj\'^va^ h^ ^^^ gefchieden naer een voorgaende ken-
ribben-vlies, van het welk het voorfeyd
herkomftig is.\'
^er p^^nchen füllen wy hier ter oorfaek van de
voor eerft de befchryving van het

HEt Middel-rift is een fpierig deel aen de ^^^
toegeeygent, wyd en breed uytgerekt, de .e-
holte van de onderfle fcheydende d d tig-1 •
heelej. Rguer.

öijne^laet&ige is wel dweers, maer feer \'^en
want.Tan voor is\'t gehecht aen het borft-been ei ^c
omfrek van de ribben ; van achter word iiet £0t
lende-wervels toe uytgeftrekt. , i^f^^

Sijne gedaente is by-na rond, uytgenomen ic
uytfteekfels oft procefm, door de welke hf ƒ
wervels vaft gemaekt is: nochtans word de „ ds
iins verandert naer verfcheyde opfpanning-
borft oft buyk. . r^^fl

u xaciiicü-geuei van het Middel-riH ^^ jit-^
uyterften bodem pcefachttg, nochtans b^,

met als fulke , \'t en zy men \'t zelve nauwi<e^"^ellc
fchouwt. Daer naer volgt het vleefachtig
haer grootfte deel uytmaekt ab, het midden C "

"aci giuutire aeei uytmaekt ab, hetmiaacu^- ^er
men het middel-punt van het Middel-rift en

mits uyt de fteerten van de aldaer te faemen ^
dc fpieren , voort-komende c. fuiere\'\'

_ Het Middel-rift beftaet ten minften uytf^.^^ln
(waerfchijnelikuytdry .) v/iens voorfte d^n ^s de
breed, mits-hy van het borft-been wederzyds
korte ribben tot de wervel-beenen by-na nyfg
word. eti ^^^^

Den achterften fpier is dIld^er en heeft ee» ^^^^^
vleefgen buyk u, en in het midden for door-^- |,j-
den I flok-darm -r^ D^-fen rpier ""^^^nefl^

^ft ten a en het eerfte. lénde - v/ervel - been ,
^^yde der r^" ^^^ ^^^ ^e twee. De fteerten van
faeken k malkanderen te gemoet komende,

•\'e dooj.\'r^ konnen feggen dat\'er twee fpieren zijn ,
\'^\'^\'\'vanr, ^^^ee reeds befchreven uytfteekfels hunnen

Pecfip-\'i^^^ Middel-rift word op de rechte zyde in
J-hter in K \' doorboord door de 3 holle ader : van
^5\'den don deel door den ftok-darm: en ter

\' defe de zenuwen van den tuftl\'hen-ribbigenftam
! den buyk toe gaet : maer de groote

ƒ g=iet eygentlijk niet door het Middel-rift,
geTJ\'^^ii\'ï\'^hen beyde\'fijne uytfteekfels, gelijk
tïer ivf\'jj^\'-^k de 5 ongepaerde ader doet.
?>ddei;,t\'ddel-rift ontfangt feer aenfienelijkeaders

H^^ïeivede holle ader: wantdefe, foo alsfeuyt
j\'^^\'ïit inde Lever neder te daelen, fendwe-
% j"ft eenen feer merkelijken tak G,
a! ^fooS^^^^^ heeft het van onder onmiddeiijk van
f ^^"oott ^der, en fomtijds van des 0 buyks-ftag-
^"leutjg^^\'komenden, by de welke fich eenige kleyne
p ï^aër-p^T^^ de lende- oft vet-ftag-aders voegen.
5 ^Oo Ve , heeft het Middel-rift twee aderkens
g\'^inand f i^^g-aderkens in haer bovenfte deel, van
nej^^ \'■\'kweet) tot noch toe befchreven 11. De
f ^elvand^ vvederzyds haeren oorfprong van het be-
j^^htefl^ 7 onderileutel-beenige ader, gelijk ook de
f noï^"^ ^ den oorfprong der flinke flag-ader
iHier onfeker) en in \'t neder-daelen fchieten
f fiot, jj^ ^aer aen het s herte-fakxken en f middel-
1 \'Is üyt- vvelke fy gedoken liggen , eenige taks"-
teiï laetften het Middel-rift bereykt heb-^
pfich "^\'P^\'^yden fy haer door het zelve, envervöe-
%-ade inmondingen met de eerfte aders

liefenK: hierby komen van onder noch eenige
kens, van de tufFchen-ribbige en miffchien ooü ■
" ;nde-zenuwen. n^

Beweging Gemerkt nu dat het Middel-rift voor\'t/^e^
del-\'ift^\'\'^\' befiaet uyt fpieren , en dat de eygen werking te
ren is deplaetfelijke beweginge-, foo is\'er Vf is
twi\'fFelen oft dit rift van de natuer ook
de oefFeninge van beweginge: en dat hetzelve ^jjiit
de holligheden van den buyk en borft geplaetft y^it
meer ten opfichte van de vrye beweging^? ^euM^
de fcheydinge gefchied te zijn. Voorts inde
van honden en diefgelijke dieren fiet men ^\'^Kj^enr
lijk het Middel-rift nu naer de brfrfttoeopgetr

nu weder naer den buyk toe uytgefpannen te i^qv^^^
en dat met een beweging die feer ftiptelijk me p^er\'
hand gaende uyt enin-ademingeovereen-kon^-^g^tie

en-boven ben ik verfekert, dat het Middefr\'
begrepene deelen des buyks ten tijde van de ijg jfl^^
ge nederdaelt in den M enfch , in de Dieren, , gfl
het hoofd om laeg gaen, ten minftenachterW^^\'^^\'j^et

dat in de uyt-ademinge het zelve, de Long«^ vol?^\'^^
voorfte deel des borft wykendeinvolgt, ^nj|elf ■
Hoe die ge- in den Menfch opklimt. Is\'t dat gy daeraen tv
kentwoid. opent den buyk vaneenen nuchteren H^^^^gee^\'^
weynig genut heeft (op dat de opgefpannen Je

, groot deel van het Middel-rift niet bedekKe;
darmen een Weynig gefchoven hebbende ,
lijk op de beweging vanhetMi\'ddel-rift: n^^^

lijk fien dat het zelve in ider in-ademiijge üy^^^^
den buyk, en dat het midden, het welk ^^
venwaers bol en onderwaers hol was, rft^^

in tegendeel dat indein-ademingefijnmidciev ^^
fijnen aenhang opgetrokken word , ^et ^^^^en^®
detom de boven waers bolle en\'onder hoiie g j^gf-

ZfZ ir.Cap. VanhetMiddel-rift.

Het heeft wederzyds een feer aenfienlijke g
van de zenuwen die uyt den hals af-daelen t ^^^t
ook de zenuwen van de armen voort - brfPSJ^^r ^^^
eenen dryvoudigen tak voort-komende , die
middelfchot onderftéunt wefende onverdeyn fd
daelt, en ontrent het Middel-rift weder geip^^^^. va\'^
in vier oft meer takxkens, van de welke ^gf
.voor in het vleefig, andere in het peefig deeUi^^^^^-

lende-zenuwen. \'

k\'^f- Is\'tT\'P-^- ^^^ ^^^^ Middel-rift. Zfl
adV^" defe genoechfaem onderfcheyd, wel-

achr^^ropep»^\'. ^^S^ uwe hand op den neus
dej de ftroot gemac-kt gat, en neemt
rift v.^\'^deSf ^ \'i« "y^ de Longen, de
4 \'ft gehecht . de beweginge van het Sliddel.
dl gat of^ brandende lampe aen

^an de^^fOefende, iet tTaemen op de bewe-
(^en ^\'^-gefe-r^"^ van het rift: oft dat eenen van
fpeu ^^^rend^ï "Yt" en ingang van de lucht, en
tiefn \' daer-e, ^^^egmg van het rift nauwkeurig na-
DiPf teeir verfuymende het te voren

Vu g^VoS\' ^^ beydemet het geficht, oft
^api \'lebben r"\' ^^^een , oft met andere fult onder-
O ^an Ji\'tge altijd bevinden, dat met het
des , JJ^adel-rift de lucht ingaet, en met het
"^\'Ss n^lu ademing maer fterk

ginJ\'gehechf- onmiddelijk aen het borft-been en de
^af S^drevén Scheel tegenftrydige bewe-

ïeiv . ^"ide L^^\'geklimmende, en in de uyt-ademin-
ï^n ^ ici!\' m^f fi\'^h rukken; maer het

SfS^\'i dat grootelijkx de Genees-heeren, Dolinge de?
\'\'««M "gen h«^ de metluchtopgevuldeengefpan- Gences-

vverkinge van fijne eygen \'
% ^^fen fpipf\'^s wijkt: want als den fteert van den
f^ert ook h^^^^"^^^^" ^^^^ des zelfs hoofd,
^ s gehechf w ^ midden van het rift, in het welk dien

S/^ borden ^P\'^rs, en vervolgens neerwaers
^oorfe"P dat het midden van het Rift
\\ f. \' ^eer aci;. i^^men-trekkinge des fpiers niet
die verhindert den voor-

wikkelt wefende, liet zelveniet toeJaet verder va ^^^
voorfte deel af te wyken ; en alfoo gebeurt he^ \'^jj
het Rift neerwaers en in de vlakte uytgeftr^!^
op dat het ingewand van den buyk (gehjkdenHe^ ^^^^^
jow wel aenmerkt) in fijnen fchoot eerjl efi

het zehe nu ingetrokken wefende, tfaernen ^.\'^^\'\'^^Igrfi ^^
uytwaers gedreven word\\ en dat de ruymte in y ^yy
voren van het dweers fchot en het gefeyd \'^„e, Isf
nomen, de zelve nu nederdaelende tot de offp^\'^\'^^
Longen uytgebreyd word. . . é\'

het gene in de ^ Lijfmoeder befioten is. Het IchO ^^^ ^ ü
befonderlijk den gyl te bevoorderen naer de IgeV^\'\'
weten voor foo veel het zelve door de bewegi &
fijne uytfteekfels den 4 gyl-fak drukt en per^. ^^yf
Maer oft , en hoe het Middel-rift dient to^ j^^wy
ademing is foo klaer niet : dit onderfoek i ^^ eeU

hier dan om kortsheyd wille achterlaeten ,
ander gelegentheyd uytftellen. gis fo»\'

De beweginge van het Middel-rift is ^enid . ^ft
der bedwank , eenfdeels aen den wil ondervJO^F.-^ tt^
gelijkmen pleeg te feggen ten deele ^ be^^\'

deele ^dieng : gelijk ider in fich zei ven op ^ ^^ jjaji-
ginge van den buyk lettende lichtelijk bemer^

HEt 7Ribbe-vlies is een vlies het \'VJelk deg^K
te van de Borji inwendelijk bekleed E ^«j «r
CjïeVi^Zob \'\' «^^r-al dobbel, beftaende ^^ff^Jc f^.

ttr\'^^\'^\'twce pellekens , welkers inwendig naer ^\'^f
de borft gekeerteen gladde en elfen holle ^^^tty

Iteï^ï^eniff^\'^de ader met haere takken : voorts
^ ^\'er en zenuwen, van de wel-

g^t^n . van de welke de Sijne\'gatcn.
11 P^\'^^s-far- Komen met de bovenfte gaten van
W ,ydarm \' tot het door-laeten van den

Ir^alendl ^^^ de holle ader en de zenuwen %\'an
Pe-i^^k^dnr^ de bovenfte zijn die , de welke

«ïiv, ^ülTchp?"." P\'^tleent Hag-aders en ader
m^^üjken r^ ^^ middel-rifts-vaten,

cc Be bloedlaten foo van de
mam- en tujfchen-ribbige va-
ten, als van de onderfle deelen
c Be ffaemen-voeging van de
met vlieskens bedekte kraek-
beenige ribben,
r» Het Aiiddd-rift,\'Dïz^hï&g-
ma.

Be a. Tig. De Mamrne van
haere omwindfels ontbloot
en van \'t overig des lich-
aems gefcheyden.

B De icelffiandlgheyd van den
tepel ten deele klierachtig, ten
deele vatachtig en vefelig.

meen zeriuwAohm-^\'
B Het gat voor d^M,
E Het gat voorde; oct.
FF Deuytfieekfelsofi^\'^iP\'
-vanhetmiddel-rf^Jcß^^\'\'
rechter uyt dry J>p jgrS\'
6G De middel fl^\'\'^
H Demiddel-rifi^ß%-f
X Een kleyn ader fl
boven

Het Middel- Het \' Middel-fchot is ^e» dobbel -vlies , %
wat loyji^ j^Qiis ^^ ■verdek\'\'\'

Het neemt fijnen oorfprong op defe ^J jug
be-vlies ftrekt fich wederzyds uyt van de"
het borft-been , en van daer fijn
achterlaetende, gaet Wederom naer den ru» ,f>
van het middelfte van de borft recht naer neii,^^,
geftrekt zijnde,maekt dit fchot door ho^^^

fchen de welke het hert, den flok-darm , ^ \' jg
der, en de maeg-zenuwen befloten In »n
Het Middel-fchot heeft fijne bloed-va.

mam- en bovenfte middel-rifts-vaten
eenige eygen middel-fchots-vaten genoenit
delijk van den ftam des aders en flag-adeis»

1\'1-nft/,; Pdhbë\'vlies en Middel-fchot. 2f7
J\' en\'"\'\'-!\']\' ^^^ dit vlies opliehtelijk naer
^^^ütien. O "^?del-rift daelende , op den weg eenige
het zelve toefchieten. ^ ^

^^^tus to^^^ "et iviiddel-fchot naer de buys van I>ec- ten-
^ Middefrï\'^^^\'^\'^\' waerlchynelijk niet alle aen
pt)ürige de 1 \' eenige die van de

van het Middel-fchot is voor eerft de Gebiuyk
^Orft ij^ \'\'^"\'^gde in twee deelen te verdeylen. Soo dat
v?efe„ ƒ2yde doorboord en dit fchot noch ge-
v^^fen ; 5 de ademing in de ander zyde noch blyfc
dier\'feü^? het zelve t\'faemen doorfteeken zijnde,
f ^\'allen d? fterft, ik ftelle dat in beyde de

P^oef a /^onde aenmerkelijk is. Hier van heb ik
Jlt^^ dat\'ej. de honden:want aen deneenen,

^geti\' ^ eenige ribben van een getrokken en om-
\' fonder quetfing van het iniddel-
j^S ovem "^\'^h de ademing met het leven veel uren
& hebL ) en foude fonder twyffel blyven
4 geha ? \'^^er\'t faeken de beeft foo qualijkniet
vJ\\\'\'erbond geweeft , en de wonde naer behoo-
(jJ\' kleytjj ^P eenen anderen tijd heb ik meteen
vvonde in eenen hond t\'famen hetMid-
Ijgj^\'ide die eerftmael een groot geweld

geftor ^^ ademen, terftons de ademing ontbre-
^ is. Voorts is^\'t gebrityk van hetMid-
Ze vatg,^ !^op te houden. Tenlaet-
de naer de maeg en middel-rift loopen ,
^^ geleyden. Onder welke vaten de
Xijn de zenuwen van beyde de deelen.

^^ ^en \'^opgehoopte Kner m «\'c\'f w-xix.taf.
^e- r\'^ md^ holligheyd voorwaers on- Wat de \'

ader en de bovenfte holle ader , van de welke
eerfte geheel aen\'t geficht ontrekt, en de tweede ^
een groot deel, dikwils ook geheelijk,gelijkJ^^^jj ^^
re verdeelingen in de i onderfteutel-beenige ta^.^^
2 kop-flag-aders. Vervolgens die defe vaten ^
, . ^ fchouwen moet de Borft klier wech nemen. . acü-
Elocd-vaten ^^^^^ ^^^^^ ^^ flag-aders van de «"J\'^vai»

tel-beenige, by de welke hun noch eenige taK^
de keel en kop-vaten voegen. jg^ di®

Sy ontfangt haere zenuwen van de dwaele» \'
nevens de kop flag-aders nederdaelen.

De Borft-klier der kalveren word ook met^^^. ^e-
buyfen befet, die van daer fich naer de oxel-^
geven :, maer oftfe uyt de zelve voortkomen »
noch niet konnen na fpeuren. Maer den oor r^^^e
van de water-vaten die in\'t V. Capittel va" yolgt
Verhandeling aengewefen is, toegeftaen ï^P\'^^^e^ft^
dat ook de Borft^klier fijne eygen water - uieUi
oft die uyt haer lichaem zelfs hunnen aeiivang
en dat foo in menfchen als in beeften. ^ b^y^

Ik hebbe tot noch toe te vergeefs fij» eyg .gfen
tot de ontlofiinge gefocht, noch ik hebbe oyt ë
oft gehoort^atlé van iemand gevonden is- ^^ ef

grooter is in de kinderen , die eenige jaeren O j^^p-
ri!<; i\'n rlif vprc o-fKnrpn •yün on

der is in volwaflê menfchen als in kinderen v^^j^fio»^
ge jaeren. Vervolgens dunkt het my r dat ly ^^
naer de geboorte begint minder te wafifen jj^^et

jidwt uc j^cuuuiLc üeguic inuiuer ic waji«-- «lill"^ " •
fte andere deelen , en voorders allenxkens m
minder, tot datfe ten laetften, de toevoeging gp,
voedende ftoffe, ophoudende, begint te vernii"

tüerliik ^ \'Sheyd van defe klier , die in de jonge na- vLe\'\'""
«tl beL^\' ook lichtelijk in de oude verdooft,
, be Bnft^^^\'J^ afvervig koleur.

«er en "\'^^t-kher word doorgaens verdeelt in het flin- veidecUnge
^eni^; deel , by de welke in fommige noch

geti ziin c ^ydfels oft fchynbaerheyd van verdeelin-
\'^\'^ifte rf r^t de 2. iw. van de XLII. Tafel in de

is feer onie- uet gebruyk
K \'^aere l "Waerfchynlijk onfeker blyven , foo lang vaadebprft-
baer tot de ontlofllnge onbekend fal w^efen. « on-

Hey^jjj^el geen twyftel ofc \'in de zelve eenige af-
e l^ij^ eenig vocht gefchied , gelijk in de an-
^at naty^^^^ \' ^^er gemerkt dat het onfeker is van ■
^ag rnei^\'^ ^elve is en waer\'t naer toe gaet, foo
af.f^l niet voor vaft feggen, dat deBorft-klier
\'Se^hikt jg^^\'dinge van dit oft gene vocht befonderlijk

dat het^e^^ voorwaer wel grootelijkx die houden ftaen, Dat het met
fchey/®^\'^ smpt van defe klier is, het waterig vocht ^

ander/\'l 1 Want defe fcheydinge gemeen is aenvee-\'"ff^j.
deelen ; al is \'t dat het feker is , datfe een oft ijmi^/j^.
^^et ^ ^pn bedieninge hebben :en wat de klieren aen-
^ptitiijij dat de Mammen der Vrouwen ey-

V ^ Vati k voort-brenginge en af-fchey-
^^tideLgy^^ nielk : het zelve moet men ook feggen

Qpfichf ten opficht van de gal, van het i Alvlees
3 den p\' vocht, van de Nieren, ten opficht

"^velke\']^\'^ de Klootjens ten opficht van het zaed
^^•^vIqp^ deelen nochtans alle met water-vaten in
ijf^ochiJoorfienzijn. • \'
i^haeni "en ook niet wat een merkelijk goed het
, \'tien d\'^ ^ af-fcheyden van het water foude be-
oefen om de zelve de Borft-klier foude gemaekt

^ het bovenfte deel van de 2 gyl-bays ge-
^^tiiggg, Or den naerften weg naer de onder-fleutel-
K^^.\'geleverl\'^^/^\'^volgens word het terftont aen\'t herte
v\'^^\'tldefen t\' ^en niet, feg ik,wat merkelijk goed
het WatP doorgang kan bybrengen: anders is\'t
er het gene in de deelen des buyks afgekleynft
\' R a wor- \'

worden , het iwelk ten minften dienen kan tpr
dunnuig des igyls in de ^melk-aders oft
gyl-buys,al is\'t dat ook defe deelen tot af-fchey"
des waters niet voornaemlijk gemaekt zijn-

i)00 moet men dan vaft ftellen, dat de afi«" [ ic
ge van het water in defe klier iet is, het ge"e ^^(e
bewaernilfe van de zelve verfócht word , en ^^ ^yt
affonderinge niet tot haer eygen bedieningei^^lijiier
nood aen de zelve gejont is;en niet dat depoti jjt
tot de voorfeyde affonderinge befonderlijk S^g
IS : gelijk de natuerlijke v/armte en de voeduh^^et
de vafte deelen gegeven zijn tot behoudenifte^g^.oe»
de deelen niet gemaekt zijn om verwarmt oit 0
te worden. «pfll-

Voorts gemerkt, gelijk ik gefeyd hebbe, ^e
kher grooter is in de jongheyd , foo ffloet j,n;
. twyftelt m de zelve haer gebruyk merkelijke^

vsn waer het vocht van het 4herte-fakKkenko2 j^t
heb ik met fommige van die achterdenken g^^^ [ e"
het voorfeyd vocht in de Borft-klier gefciiey^^\'^^n \'t
van daer door korte pypkens in het fakxke» j,,/
herte geftort word. Daer-en-boven begreep ^^ j^oO\'
zelven wel , dat dit gebruyk lichtelijk groo " „oc^
de wefen in jongere ; want gemerkt dat\'erh^t
toe geen vat gevonden is , het gene het vocti^^/poO\'
herte-fakxken wech voert, noch dat dit ook
dig fchijnt te wefen ; foo fchijnt\'er ook gee" l\' ^eiiS
herftelhnge van \'t zelve noodig te wefen , ^^^.^erKf
tot genoechfaeme menigte vergaedert is. Maer ge ^ie
dat ik\' geen vat, het wehk het voorfeyd vocht ^^^ ,,,

- . --- werK net voorleya .^nge"\'
kher tot de holte van \'t herte-fakxken foude

over die faek mijn oordeel op te fchorftèn .„eût\'
mijne eygen ondervindinge ofr van andere voliv\'^

Dît zy gefeyd van de eyndige oorfaek :
ontbreekt van den kant van de uytwerkende o ,,
waerom de Borft-klier minder met den ouderd^
waft , kan getrokken worden uyt het gene „
in\'t Zür. Capfu/ van de voorgaende J/erhandä\'Ks^^,^^^

JJ^nde de i^oeylijkheyd opgeworpen word aen-™\'
fir^ ^\'äetfe pTc^"^^^ gal-kaskens : maer het gene ik op
y^yen Van a ^ \'^ebbe , dat de deelen die niet meer
te defe g^oeyende gedrukt worden, te weten
h;\'^ \'"\'^^ht ^ /^^erdet uytgefet worden ; kan met be-
fS ^lleenw^^\'^oegt worden aen de Borft-klier , die
ÏJükt wor/^" ^^ naburige deelen als groeyende
(Jg ^^etiy-f^^^\' ^^er daer-en-boven van de longen

Vq n^ Pge^pannen worden. En hier uyt fchijnt
ge^^^\'^^yde tr^^^" getrokken te worden , waerom de
ot^^\' de w „ voornaemelijk kleynder word in die
êet in rlichaem fterk oeffenen ; te weten
^^ loti»^ ^^ ^\'^eming feer vergroot en vervol-
oen veeltijds uytgefet worden.

^e/? \'\'\' H ^\'\'■^"^^kxken is een vliet hy-na onmiddelijk Wat het
T^of\'^\'i^angende en het zelve als een fakxken

^an U^ ^aten te nemen vande rokken, die de ge-
o.^et 3 Herte bekleeden : de uytwendige

ïi^K^^Pende\'^^^ is boven breed naer onder wat fpits Gedaente.
Vati\'^\' \'^och ^^^i-ii^vormelijk aen de gedaente van "t
Een ^ertet^^\'^^ ^^ omtrek ruymer; om dat het
y^s. \'\'gemak van fijne kloppinge watafgele-

<5- "^^ellfegemeene =^ders en ftag-aders van \'t Herte ,
n J Punt e ^^""g^^S \'^elve doorboort is.
pfg\'\'e aen de"^ ^^^^groot deel van de rechte zyde het
fin J^ ^eel Va gelegen, is foo vaft gehecht aen het
deif \'t eei fj middel-rift, dat het fonder fcheu-
v^jj\' Het fciij^ \'-\'" het ander niet gefcheyden kanwor-
^enr^\'\' "^ifts diejereening helpt tot het Opgacn

end is, moeylij leer foude vallen. Het fchij"^\', jVi^
tot het opgaen te helpen oft ten minften t^ver" ^^ jje
dat het niet te feer nederfakke; want in de dier \'j^s,
met het hoofd naer de aerde gaen, is hetgeheeu^^j^it

Het fal miflchien iemand moeylijk fchijn^^n, ^^^
fulke vereening de uytbreyding van de Longei ^^^jgrc •
renederdaelingtotden grond des borftsnicP/e^\'^^j ^gft
maer men moet tep eerften bemerken, dat ^^^^ je
met fijn fakxken in \'t voorfte en kortfte dee
borft geplaetft is: voorts dat het geftelt
de twee i quabben der Longen, en dat het mi ^ p^eer
van voor opgeheven zijnde en allenxkens vo\'^\'\'

BJoed-vaten Het Herte-faksken heeft fijneaders en»^f .tiidd^\'\'
en zenuwen yenwaers van des middel-fchots en bovenfte K^jgi-
rifts vaten, onderwaers van de onderfte
rifts. Het heöft ook fijn deel van de na by g^^^ö
lende zenuwen. , ,

Sijn gebruyk is de woonplaets en hefihef\'^\' & ^ b^
Her te te wefen, en tfaemen een vocht te ben
wplk fijnen toenaem van\'t fakxken ontle^n^

Dit vocht is weyachtig; maer foutachtig\'^s
by-na klaer doorfchijnende, en dikwils eenift^^^j^xken
achtig, van waer het zelve naer het Hert^\'

te kennen gegeven hebbe in \'t voorgaende^
gebruyk van het vocht des Herte-vlies is • \' - hc
herig te maeken en te bevochtigen tot fijne ge \'^

rj^^^\'^erte is een fpier lg deel in de Borß tuffchen de Het Heitc.
"^eerke/^- der Longegeplaetfi, het welk door fijne
Oders va-^^ "^\'^^vjydering en verenginge het bloed door de
fangt deelen des lichaems inftjne holligheyd ont-

«elijj^ Ä de; ü]n bovenfte deel is breed enword en-
Otiderf^^^. \'\'\'"\'^djie van \'t Herte oft hafis genoemt, het

t)e ^lï^al en word het punt des xelfs geheeten.
\'ijk Verf pft\'^ektheden van het Herte zijn niet alleen- Grootte.
chaeiïi3^"ey(ien naer de verfchillende grootte des li-
ft\' Veren ook naer fijne verfcheyde vervirydering
[etigde [J\'tig • ondertuflTchen fchijnt fijne gemeenfte
teedev van ontrent fes dweerfe vingers ; de

Vingers het opperfte deel over de vier oft ontrent vyf
^\'erthielj ^^ den geheelen omtrek ontrent derthien oft

^ant^def^^^Sen by-na in\'t midden van des borfts-holte : piaetfmg,
deel des "§de van defe bemerkt wefende, beftaet een
het vsrelk een wreynig leeger ftaet, de
deel genomen zijnde , word het bovenfte

^\'g naer ^\'^den geplaetft, al is\'t dat fijn punt een wey-
e, tïertp ^^"t geboogen is.

hangt met fijn breedfte deel aen de aders Hechting,
"tortelt die door alle de deelen des lichaems ge-

Beheelyp\'-\'\'^- aengaende het overig in het fakxken is\'t
Vet^vJ\'/los, op dat het gevoeglijker toegetrokken
Het ^^^ worden.

^^l\'jker i^^^^waflenis, welk vet de beweging gemak-
^\'^Ikande verhiridert , dat de bloed-vaten

^ijtl /^ei\'^-^\'y.ften veele naemen hebben gekregen, als
\'\'"^mi , Sinus , /hitra , Thalarni ^c. die ider
R 4 falke.

------XJ i j^ciJCCi iicuav-\'" " ■

ïQchtgemeene genoemt moeten worden-
De ader die geplant is in de rechte holte \'^\'^^j-uyin-

rd de 2 Mf genoemt, ter oorfaeke van naer ^(e

te; en nauwlijkx twee vingers van haer begin ^^^
verdeelt in de bovenfte e , en de onderfte gu

welke de eerfte het bloed van de boveufte gre"\'

de laetfte vandeonderftenaerdezelveholteaen ;j„

De flag-ader, die uyt de rechte holte te
komt, yvoïd de i Longe-fiag-ader geheeten; te \'

I Sétum csrdis, z Ve.ii» cava, 3 Arteria

Vi i\'^-t-FUiii uesriertetoe nytgeuit^v -
Den buytenften wand van defe holte P^\'/Jclit^
dry mael dikker als den buytenften wand van^^ jeH-
holte BB, totwat eynde, fal hier naer gefeyd JJ\'^^eefi
De hpltens van\'t Herte worden gefcheyden op

vleefig deel het i Herte-fchot genoemt, f^et \'^igfliir
de zyde van de rechte holte bultig oft bol is , flinfc®
ke hol ee: dit fchot behoort eygentlijk tot -ipe»
holte, en wijkt in des zelfs toetrekkinge nae^
buytenften wand. ^^^ cifit

De Ouden willen dooraenleydinge van i^put\'
dit fcho; doorgaet\'is, om dat in het zelve fich vee .
tekens en gelijk mondekens van buyfen ^o^^
maer dat het bloed door die buyfen van ^fjl.^oc^
naer d ander over gaet, geliik fy willen, heeft t^
toe geene ondervindinge geleert • en de rede"
ons eerder het tegendeel aen ; om dat het pio\'- jgs
fal onder bewefen worden) van de rechte n"\' ^ (,et
Herte gaet door de Longe naer de flinke,
m\'t voor by gaen met een luchtige ftoffe ben yj^^n
worde, welk eynde foude ophouden , Lór
het bloed van de rechte holte naer de ülv^^
voorfeyd fchot overging , noch het blijk^ \'C
goeds het bloed in de flinke holte foude doen ,
met fulke ftofte niet opgevult is. j^r

ln ider holte is een feer ruyme ader en flag-^ --j^^ii
plant, de welke ter oorfaeke van denovertrej ^^t
dienft, het gene fy aen\'t geheel lichaem bewy^
^cchigemeene genoemt moeten wordr"
De ader die geplant is in de rechte

d yten ^et Herte - fakxken gekomen wefen-
t^ hec bin!|^b®^^^Longealleenig!ijk verfpreyd word,
^^Senheef \' ^^^ ^y ^y^ de voorfeyde holte ont-
Ee ade ^e zelve overvloedelijk uytlitort G. Xix- taf.

de flinke holligheyd gaept, komt Sge-adc.
K takkeii S\'^der door naem en verlpreyding hjn-
gene f ? ^^ giet oyervloedelijk het bloed

S^U heeft y^^ de takken der zelve flag-ader ontfan-
is ) m de holte aen wiens opening fy geplaetft

^Oi-i /§-ader uyt de flinke holte des Herte komende Jf®®"^-
u\'d üJ^^ Jlag-ader genoemt i, en voert het
uvt holte naer alle de deelen des li-

va\'l^^an de aders bovenwaert legt aen beyde o^J- oft
H^^^eniiii , een feker borfeken, hetweljcmen ^thene.
t aeu u ^ oorketi van \'t Herte noemt C D, en
V ^en y bloed , het gene naer het Herte toe gaet,
^^"^^k-piaets te weten in\'t welk het zelve fich
I^e reVh "^er de holligheyd des Herte niet open is.

open.p oor c is ruymer als de flinke », gelijk
^«or in\'t befchouwen kan bemerken.

V dp ^ befchouwen kan bemerken,
ril de Sig^ ingang van de Aders , en in de opening Klapvliefea

I^Piaetfi ïljj^^\'^\'^fen die aen de openinge van de aders Dryhoekigs
f\'yp\'iKti^g p ^\' hebben den toenaem 4 van dryhoekige ,
e ? ^\'itife ^yt\'r-wyfe bekomen. Met haer breedfte
j en den uyterften rand van de holligheden

, ^"^\'■^even ^P die plaets gelijk met fpierig vlees
^ met haer fmalfte deel hellen fy in de hol-

\'^P-viief^j^ ^^edoen van defe pilaeren , worden de
• weipannen en los gelaeten; wantgemerkt-

fe op die wijfe altijd vande zvden afwijken; p-
m aile toetrekkinge van\'t Herte fijn punt naer ne
perftedeel toegehaeit word, dît voorfeyde pn^^\' r-
dan ook opwaers bewogen wefende, worden de j^t
feyde vefelen ontfpannen; waer door het gebeur
die klap-vliefen die aende zelvegehecht zijnva"^ ^^t
ken ontfpannen wefende, lichtelijk van het bl^\'j,
gene in de toetrekking van \'t Herte uytgep^\'\'\'^ ioo^

bovenwaers gedreven worden ; en vervolg^"" f ós
het fluyten van den ingang des aders het bloea.i^ .
ïlag-aders toe dwingen te loopen. Maer in de ver
ringe van\'t Herte, voor foo veel die zelve pil^^J^j,
de monden des aders afwijken, de peelige \'^[yj vi
fpannen wefende, worden ook de punten derklar

Sulke klap-vliefen zijnder voor de opent"? by
holle ader dry in getal aaa, met haerbreedlte

Voor de openinge vande Longe-ader ziJ^\'^LiffÜ\'^^
twee fulke vliefengeftek^ ó, om dat de zelve ee\'
ey-rondis. .

Voorts foo zijn die klap-vliefen in waers gj^\'^ j^ur
waers rouw, om dat de peefige vefelen door ha ^^ èi^
tenfte oppervlakte eenigfins verfpreyd worden ^ ^^j^eC
noch meer in de klap-vliefen van de flinke ho^t*^

De vieefige pilaren oft fpierkens, aen äe
voorfeyde klap-vliefen vaft zijn, worden moey\'J^j^iige
der een feker getal begrepen ; gemerkt dat 1 y^n
van die gelijk als tweevoudig zijn , en \'^^^[^ot ^^^
eenige voor twee verfcheyden , van andere *
alleen gehouden-worden. ^ ^ nnr^^^r\'

gedaente 1 half-maen-wyfe genoeg, welke jgn af\'^
kens zijn, naer de holligheden desHer^ en ter

de wanden van de flag-ader vaft gehecht, mft ^
derlijke buys geheel losen vry. Defe klap-vh-\'f^^fH^r^f
den vryen doortocht aen het bloed het welk uy
in de flag-ader gefpuyt word : maer weden ^gO\'

De 3. Mg. Het Hert uyt het
lichaem genomen en van
de Longen gefcheyden met
de aangehechte ftammetï
der gemeene bloed-vaten.

De 4. Fig. Het Hert door bey-
de de xyden naer de lengde
doorfneden, en de deelen
van \'t punt van malkande-
deren gefcheyden.
A A Be rechte holte des herte.

afgejn^-

h Een .deel van de ne^

de flag-ader. , d®
De 5. 1% Eea

flag-ader , door hj;

de zelve gaept M»\'
d-Herte

voorfchijn

A Een deel van
I ken fiam. , , ^

B Be kroon-tlag-\'^\'^\'i^coi\'
WArteria corona\'

dis. .r^fekl^\'}\'\'
vliefm

nares, die den0 p\'

flag-ader fJpf

de zyde naer de

. toe opgellaefin

eerflen^^\'^\'

Js N Be dweerfe ■vksfigheden ,
die door de holte loopen afge-
fneden , op datfe de uytrek-
kinge van de holligheyd niet
•verhinderen.

a a De drjfmitlge klap-vliefen
-voor dea mond van de holle
ader. Valvulaj pyramidal.

AI is\'t dat de voorfeyde klap-vliefen ten eerfte" ^^^
Maekfdvaa Schijnen enkele viieskens te wefen;
de kJap- wie de zelve wat nauwkeuriger doórfnuffelt, i-
^hcic;.. maekfel feer konftig en aerdig bevinden. ^ü^S\'
fal bevinden datfe gemaekt zijn van een dubbel jg
welkers een pelleken , te weten het welk naer a-
der flag-ader gekeert is, geweven is uyt
door het midden van\'tklap-viies naer de lengde ^^f-
Hag-ader loopen ; maer allenxkens van die

Gemerkt dat dit gefchied in beyde de zyden,
ftaend\'er tWee ryen der voorfeyde vefeleü, te

vosr den tngang\'^"^^^^"

ge-ader ßaende. ß.hol\'

c Benftam-vandebovenj

le ader. ,

d Benßamvandecnci^
le ader.

kuoodItp» ^^^Sen is, op welke plaets een peefach-
V \'\'\'^ySeA\'^J^ gevonden , de grootte by-na van
Zelvl \' r gemaekt te wefeit

H ^^fe ep^ beyde de zyden van het klap-vlies dry
(fomwijlen in een vande tweezv-
"fK-aders v ^ ^aftere, van de zelfftandigheyd des
d\' ^ loopenH en fchuyns door het klap-

ïr"; f^.^^ den knoop, in den welken fyeyn-
{IJP aeiido ^oinenfe wel te faemen eerfe den

\' te het ander lappeken van het klap-vlies
j S-ader ppi/ meer naer de holligheyd van de

die vaft foo dun, dat ik den ftreek
a\'w ^\'^noon^ h«ïelve niet kan na-vorffchen. Dit word

midH^ holte zijnder eenige vleeftgedeelen, die
g\'^ekt naer den buytenften wand nyt-^^j^ ^^^^

T\\ \'^en vy. j • yiy } u^LiLiQt^ tc V ciiiuiucicii , uai.

^ ande-r? ^^^ ^^ afwijke.

Av?^- \'"^aer H^delkens vanvleefigevefelenzijnaen-
tiwr ^^fliik S^daente, grootte en orde van plaetfinge
"ilchp,, ^erlchillpnr!^ Cr.^ a.^

Ji\'^iienlfy ,^rfchiliendë. Soo dat door de verfcheyde
Ih. dn?^^^® de wanden inwendeliik uytgeholt

^ijn wel noodig tot de toetrekkinge Groeyen
^n\'? SetnerK\'«^: maervooraaemlijkvandeflinke:
j^Ji^et eeneh holte by-na rond uyt geholt is, bruyk.

Geftel des Het eygen geftel des Herte is geheel fpier>g\' % üf
\'t grootfte deel eygentlijk gefeyd vlees, het ^^ ^If^t
menige en verfcheydelijk doorvlochtevefelen S ^efte
is: want ten eerftinhetuytvt^endig vliesken
wech genomen wefende, vertoonen haer i^^orde\'
holte weynige dunne vefelkens, de
zelfs uytwendige oppervlakte recht om hoog^

Slang-ring- Hier op volgen de ^ Aang-rings-wijte ƒ (^Eev^\'
wyfe vefe-; dat met twee ryen: want die \'t naeft naer de re ß^ice
XX TAFEL S^n > daelen van het opperfte des Herte naer o ^gy-
Figuer?. ïyde af, en eyndigen gemeenlijk in het fchot

nige herijken het punt des Herte a : de andere ^^e
inwendig geplaetft worden , hebben een teg^
geftelteniftfe, en doorkruylfen de eerfte c. .^se^^^
In de flinke holligheyd wordendervanbuyte^^» ficO
rechte vefelen befpeurt: maer voor al vertg?^^^ jj^ef
de flang-wijfevefelen, van\'t bovenfte desl\'^^^^^^ gel|\'
de flinke zyde daelende b : onder de welke Vj»^^ ^yde
ken als in de rechte holte, andere naer de ^ggei^\'
opklimmende liggen , oft fboge wilt naer o ^^gc
overftaende zyde nederdaelende d. Voorts uyt\'
loopen defe vleefige vefelen niet alleen^lU^ jna^^
wendige zyde gelijk die van de rechte ho\'t^
ook het middel-fchot, en omvangen de geh^^! \'jjjnK^
foo dat\'er geen twijffel is, oft dit fchot toC ^
holligheyd behoort. felef\'^^\'^

Daer-en-boven loopend\'er veele van de vel
flinker holligheyd tot het punt toe, alwaer-
kanderen gedrongen en gevrongen worden

felen andere , die aen beyde dc holtens g^\'^-Jen ^^^
verwart worden, die, foo haeftfe en het m\' ^^i^fOii\'\'
herte van buyten bereykt hebben, als eenen oni| ^^^ de
den boog aenftons omgeboogt en in de pe ^jdef\'
andere zyde en holligheyd fcheuns geplant ^

doorvi ^^ Modern van het oorken verfchey-
V Uyt ^./^^hten worden e e , in dier voegen dat

\'als eene worden, om datfe het breedfte des Her-Ktoon-a-
«r^^l Reft^i j omringen, van waerfe door het
fxfy« verfcheyde takxkens verfprey-

de^^Pfotif Zijn twee in getal en nemen haeren
de half ^ ^^ aenvang van de groote flag-adeqon-
Ä ^ "^^tfe n-wyfe klap-vliefen ä d Fig. 3. die, al
loQ t beginfel naer verfcheyde geweften des
Ijg^etide ^ nochtans op den weg weder by een
Trsgelük „ met malkanderen vereenigende,mae-

Vg linker ? en van daer fpreydfe haer uyt naer
Orf \'i^yde ^^^ Herte, en eyndigt ten laetften met
o/- in de holligheyd van de rechte

tgf*^^ die \'^i^n dikwils niet wel kan bepaelen,hoe
fier ^^^ heh/\'^\'^^^® takxkens tot defen oft genen groo-

fe!^\'^ iiiet ov ^^ geheel lichaem door te gefchieden :
tle "lebbe oogfchynelijk. Voortsalsikge-

^^\'^eti ^^s ook fijn oorkens ontfangen haere ze- zenuwen«
"et dwaelende paer , en befonderlijk van

m des Borft-holligheyd geplaetft is , en van ^
Herrs-zenuw-vlechtim pcnotmi word. \' Xe »f

Watemten Hier by voegt Bartholwus de water-vaten ,
het Herte komende met tujfchen - middelijke kiter^\'

gefeyd is , blykt. Is het blold van alle de ^^^^^^
chaems aenvloeyende door de holle ader injLle
te te ontfangen, ten deele onmiddelijk, te"
de bygevoegde oor. En uyt de zelvehet ej"

ader naer de flinker holte te fineren, en van ^^ae ^^
groote flag-ader naer alle de deelen des
volgens dengeduerigen omloop des blóeds ^^ \' Jo^r f

hefM .H , ^^^ i» ider omloop vaO

door\'Kn- \' op dat het zelve aldaer door nnddf

gen gaet. ademmg met eene luchtige ftoffe vervult ^^Sjjghef
Waerom . Gemerkt-nu dat het bloed uyt de flinker ^erH
an \'t Hr>rt-<» de ai" priÉ

dilcker Ti.\' py^^pen^^die van de natuer fre7engen"dikwi!s^

koude oft eenige andere by geval voorvaiie\' ^oit

gen gaet. ademing met eene luchtige ftoff^e vervult "^^\'^ghef
Waerom . Gemerkt-nu dat het bloed uyt de flinker ^erlt^

ker holte afgelegen deelen des lichaems, en dat door ^ \'^éoO^
dilcker i... pypen die van de natuer feer eng en dikwi!« ^ oor-
konde oft eenige andere by geval voorvaue\' ^ ^oj
laek verftopt oft belemmert zijn , foo hee«
krachtiger voort-dryvinge van noode geha\'^; „^vof^;
eynde,op dat die holligheyd fterker toegenep^ ^^^j^er
de zelve eenen dikkeren wand en vervolgenj. gde^\'
fpieren bekomen heeft. Daer-en-

len, uyt de welke het Middel-fchot des Hert
behooren eygentlijk tot de flinker holte , m ^„def^
gen dat de zyden over-al te faemen \'gfchie\'^\'

als in de verenging van de rechter holl\'gh^y .^^eri
de welke alleenlijk gefchied voor foo^^\'^*

Waerom de Maer om dat den doortocht des bioeds doo ^ g!
^tfe^rp de flinker holte minder ^^f^dc^X
als defiin- korter is , als door de meefte uytterfte ^give
kw. chaems naer de rechter holte; en om ^at .nj ^^ j^i J
defe wegen eenige luchtige deelkens dat.r"

beweginge der longen den-doortocht"\'-
vS iher i \' ^oo gebeurt het, dat het bloed

tot de ""Ode heeft gelijk voor de .rechter hol-
«i/- oolï ^^^^^ bet zelve traeger aeakomt, daerom
\'s de 1 ^ flinker oor in ruymte aen de rechter oor
te \'^er ""S^-ader kleynder dan de holle.

^t J ^^tnen-trekking van des zelfs vefelen uyt
ij^j^^tmi xvoi-h\'"^ \' dat het bloed moet uyt ge-

v\'Ats, fon"^™^^ van die holligheden feer aeniien-
C ^\'^eds • \'tl ider toenypinge der zelve vry

^iat^\'^^dinjr-^\'^\'^ overgeüort worden in de aders oft tot
de ^^^^^ \' befteed worden , foo

a!s j ^^^t-feyde opfpanninge en geweld gewaer
ïien de vingers op defe oft gene flag-ader

wi^^Hdijji"^^\'" bet bloed , het gene fich in de aders ,
Ovp ^r atide^^\'^ ^^^ lichaems, &c. vertrekt , volgt\'er
ila/^^nd \\ ^ifoo op korte wylen gefchied de
\'\'itl» ^\'^ts ^^t-keerende opvulling en ontlediging der
d^t^der^L^^ vervolgens de opfpanning en ontfpan-
^eti?\'^ QPvnir ^^^erkt.nu , gelijk ik gefeyd hebbe ,
■^etlf S^bjlj; "g rtiet een geweld gefchied en vervol-
V ^^^\'ge fprong, daerom word die we-

»-.\'^iot^ d-\' ^"^tiige fchryven, maer tot bequamer
des r^u bloeds foo van het Herte naer alle de j
^Vedej-t gaende, als van de zelve naer het
eh Pp, i\'^^^de , gevonden en voornaernelijlc
manke]ijiiei-en loop des bloeds door de

274- VIIL Cap Van het Herte. ji.vney^
longen ,"voor den welken ook de t^/eede ^^ ^gfer
des Herte gemaekt is : want, waer t ^^ F
geene gemeenfaemheyd noodig waere
bioed en de lucht in de longen , foo
ligheyd genoeehfaem wefen (oft het de
flinker waere, was\'\'er weynig aen fou^^

ke en de groote flag - ader en de holle ^^ ^^ toi ^ ^
plant welen ; op dat door de eerfte het bi cndo^j
de deelen des lichaems foude gebragt vvordei j
de ander het zelve t\'faemen met het ^^^ gyl, ■
-en, den met tuflrchen-tijdenaenkomenden&^j.|jcer^^^\'
voorfeyde deelen naer die holte foude ^ ggV"\'^*^\'\'\'
maer de longe-ader en flag-ader foud\'er me b ^^

wel in die gene , welkers lichaemen j^c-nï"\'^^ jlfe
tc ontleeden : foo dar het Herte van een
recht om latg kan hangen ; ja niet
fchuy nf^ plaetfinge, foo word het Herte-^^
wel noch aen het middel-rift gehecht, ƒ , [egen
het zeive in de heeften noch een weymg
De réden nu , waerom de holligheyd
de beeften langer is , is aengewefen i» ^ . ^^

om dat den Jiam van de holle\'ader door
kopende, eh nevens de rechter zyde des ^.gllef\' \'■> ,
de, het zelve verhindert naer dien kant to^^
gemerkt dat de flinker holte des horfi

gewanden veroorfaekt word fio deynfi \'\'
altijd naer de flinker zsde. . u^^mfe t\'n-

.en, hoe dat die icntV e ;
nis de behoorlijke uytdryving des
mert, mits het bloed ter oorfaek van ie jUiiW"^^
naer de rechter zyde beftisrt te worden-

^iiiiiej. k , ^ moeylijk heyd alleeniglijk aengaende de
het "bloed uyt de zelve komende,kan
worden : want gemerkt, dat de rechter
WaifH*^ \'^oegenepen word door dien dat den rech-
^at g^n "aer het fchot toe komt, foo fal het, bloed,
\'^^\'erfijj ,\'j^nis het Herte heeft oft niet, altijd naer de
^at) dg , zijde geftuert worden, alwaer den mond
I, ^en^ geftelt word. ,

r ^loS 5 ^i\'^ker holligheyd, foo fegge ik, dat
J^ord Hap haere toenypinge geftuert en gedreven ,
Igefch- ^^chte 2i|de; maer dat dit foo heelt moe«
Rel \'i " \' dat de flag-ader van haerea aen*
i \'geus k rechten kant klimt, foo dat ver-

K ^m openinge naer de flinker zijde gekeert
? "P defe wyfe het bloed , gelijk ik gefeyd

ri-"^ de Vvfe ^^^hte toe gedreven word, als te iien
h ^ ötng ^^XVni. Tafel a , en door middel van
.^Onge j^^ogtheyd gaet het bloed met minder weder-
cene^ nederdaelende flag-ader , die anderlins
f, ai ^^^rkelijken hoek foude afdaelen.
\'r^ikt de oorkens dés Herte is het bhed o/)-Amptyahdg

Z^r hoitens des.Herte gefloten zijn,na-
vV\'^\'ve H gevult zijn oft toegenepen worden; en
in Jt\'faemen-trekkinge lijnder

iny^nienS^u\'^^ vertrekt fich het , door de gemelde
^licr^ ^^dinde oorkensrnet, maervaltrecht
ev^^\'ijk ee des Herte,

r kraok de Oade voor heen aen de Lever een
V.^ om het bloed te maeken hebben roege-,
dip^^^ Wordend\'er ook hedendaegs veele ge-
\'t Herte , ik weet niet wat voor een
Ij\'^\'ict vrofi\'de kracht toe-eygenen. Want mits datfe
gyl-bni \' den i gyl door de melk-vaten en
Wej.^^.® de s onder-fleutel-beenige adcrge-

\' is, d-^? dat het foodanig van de Natuere ge-
" "^en gyl aldaer door ingeboren kracht en
\' S 2, wer-

VJII. Cap. Van het Herte. .. I,et
vverking van het Hert in bloed verandert e\'ng^\'
welk voorwaer met een graentjen fouts rp^oi^ê
nomen worden: want den naerilen en eygen oo^ r
van de bloed-maekinge is het bloed zelfs,
het zelve met andere vochten en geelligedet:\'^ ^j^ed
gepropt oft liever gemaekt is. Want h^^t nieüw ^ ^^^
word gemaekt door de menigvuldige beroer^ ^^^ je
de ftofle die tot bloed moet verandert worde"J^
dikwils herhaelde aenbotfnge der deeltjens
voorgewefe malfe, tegen de nieuwlijkx grijP^\'
gyl-deeltjens: foo dat hier, is\'t dat ergens pl^\'^L^^\'\'
het oud fpreek-woord der Philofophen/^^\'\'\'\'\',
gmt: dat is, gelijk brengt gelijke -voort. , . .. val^ \'
Nochtans voor foo veel doordetoetrekif"^ gyl,
Herte de deeltjens van het bloed in die vau
en defe tegen malkanderen meer aengedrevei^ a «t
en voor loo veel door voort-dryvinge van t^ ^ af-
het^ Herte de overtolligheden in verfcheyde (h^^
geiondert worden , en andere noodige ^fZod ^f\'
gene voornaemelijk van de luchtige (ioB^. opdij
iiaen worden) op nietfws toegevoegt worden v oW
wijie, feg ik, kan men ook het Herte den o^
van de bloed-maekinge noemen. ^.rfe

Voorts aengaende het gebruyk van \'t ^ „\'vfU\'^f\'
men eenige belbndere wegen in de ongehoif; .j^en\'!\'^\'
door de welke het bloed van de Longen gejiÊ\'
uyt de holle ader in de groote flag-ader

korte^n wegovergaet, bemerken. Defe^^ge^ord\'
gat, het welk naer fijn gedaente
en een korte flag-aderlijke pyp

Dit ^ ey-rond gat is geplaetft tuflchen j^ ae
hol e aderendeLonge-ader, in de eerfte gaeP j^en de
middelijk voor het heuvelken , het ti-\'\'^ i

verdeelinge van de holle ader gelegen is C f\'^\'jokebo\'\'
Hl de Longé-ader ftaet het open dicht by de ^ vH^
hghèyd, en heeft aldaer een velleken als va» \'

te weten voor foo veel het zelve van het ^
gene door de Longe-ader geduerig aenvloeya\' u^
boord van het gat geplakt word , met nei ^-ooi

^yighevd H "^^"de, de holle ader naer de flinke
11, \'\' fla^ I , door te laeten.

L^et blo ,\' Onmiddelijk overgiet c Fig. 12.
het Joelen "\' ^et welk in de vrucht van de
-WwS ^^"^^\'o^gensvande ^ moeder-koek naer
Van /^^""keert, gaet voor\'t meefte deel onmid-
het ee ^"derfte holle-ader naer de flinke holte;
wj-^el ijj^^ door de bovenfte holle-ader aenkomt,
d^^^nde rechte holte., maer daer uyt gedreven
fich aenftons voor \'t grootfte deel
foo j \'^^\'^yde pyp naer de groote daelende flag-
5 dooj, ^t niet als weynig in ons den gewoonlijken
tr^J gebrej,^ dongen ingaet; namentlijk om dat het
kan ademing gans geen nut uyt de zelve

yen g^fge hollen van\'t Herte en voeren wor-
oft P^^^baert, t\'faemen met het ey-rond
? lo. &c. De I. 2. 3.6-8.p.

van de groote flag-ader,
ee vleefige pilaeren uyt de zy-
den va?i de holtens uytpuiy-
lende, in V gemeen fpierkens
o/ï Licertuli geheeten.
De 2. Fig. De {linke oor geo-
pent.

vliesken

\'Herte naei he^ ^ .gerr,"^
deToefiendersg«\' „ ■

dat de openüg .eL^^

doorfneden ,

worden. ,

A De openinge à

flag-ader. ^ ^^ Ll^\'"
c De opening!^

ader. is

D De opening^ ^^^^

uy^dig V f leggj

in fijnerecuteü^^^ Vf"

cn^

nng-wy»- - , .f

ertoont de ge- felen des J

maekfel van de A De uyfCüenaig^ ii

n in rechtenft

met eene» ^ , .f

CD De

(Ichteljjk door A

nen rint\'^\'yj" , „

begevende.

De 8. Ftg. -^ei-ce p

in\'t punt van

vrongen.

^Dcinzvendr^^^,,.

c De ^oorftyde c j

herte-punt ^^

ee De vleefige pilaeren, die van
het breedfte van da oor naer
den grond toe uytgeftrekt wor-
den.

ftag-aders.
De 4. Fig. Vertoont
daente en
Iclap-vliefen in de flag-a-
devs Ju hjçre natuerlijke
grootte.
ahc Een van de klap-vlicfri
der flag-aders, die half-maen-
%vyj? gmosrnt zvarden uytge-
fpmnen.
L> Den knofp uyt de tfiaemen-
kmft van d^ vefden ontftaen^
■de.

c c De dikkere en vaftere vefelen
het klier ken ^elyk een tauw-
hen fpanneride.
def Bet m-der klap-vljcs , OYrI
dût de pUets ontbrak nutu-
^ heel, : \\

4 Een deel van hef inwendig
vliesken ontbloot, ln het zvelk
fhn ftreek der vefilen gefien
zvord,

rechte zydeüen konnen.
AA De hoUe ader geopent.
B Ben hoek tujfchen de opklim-
mende en nederdaelende holle
ader.

ovale. \'
D Den mond aen de kroon-ader
en longc-pyps ader in deSchae-
pen germen.

kroon-ader en flag-ader.
De 12,. Fig. Het Hert op de
rechte zyde liggende, op
dat in de flinke gefien word
h DeLonge-Jlag-ader.
E De 7Kderdaelende grooteJlag-
ader. >

C De korte flag-\'iderlyke pyp ^
het bloed uyt het beginfel van
de Longe-flag-ader brengen-
de in de nederdaelende groote
flag-ader.
r> Het vet van\'t herte.
e Deflinke oor van \'t herte.
ff Takken van de kroon-ader en
flag-ader.

t ^de groote flag-ader door de wanden dervoor-
l^\'\' d*^ t\'fa ^ \'"^^Pen,. door v/iens toedoen fy de ftoffe
lÜ^\'-\'^^en ; ontfangen en \'t leven be-

Bier worden onderfocht de flrydende meenini- fi
de twee alder-ervarenfle en t\'erlicf^^ß^
Louwerus en Vieuflcns, van den giß ^^^ ^yjè
en weefsel des x.elfs inwendig vhes. De
word ontdekt, daer-en-boven worden^\'f ^^rtt
fcheuten van aderen door de oorkens ^ j^jk
verfj)rejd, en eenige vn der z,elve I

IK dachte,dat ik in mijne befchryvinge ^^"wtif^\'\'
rnijn plicht afgeleyd hadde:maer

wedereen nieuwe moeylijkheyd od. wa"^^^ .cvoo""
myeenßoekxken in\'t Frans uytgegeven, lufi\'

Meuwe vtndtngen aengaende het Herls ■ •\'\'nf.
Kayrnondus Vteufens, in de FacuUyt va»
Leeraer der Genees-konjle, Medegejel van ^
gfelfthap mn Londen. hc^o"^\'"\'\'

Het voornemen van den Schryver is ee" f do^^
gift in dc holligheden des Herte te v^f\'

Plier door ftrijd hy regel-recht tegen de
van den Heere Louwer die fulke gift recht uyt» ^^^ßgt-
met de!é woorden, die den Heere FietißeiiS ,
du; fuike gift tn \'t Herte rneenen te wefen, ƒ
aengezuefn hebben. PVant is\'t datft fgg^\'\'^
flag-aders, die door het Hert over al verff^rf
Tociot m fijn holtens ßurtcn, foo moet
dat het vltes, hetvjelkde holtens mvjendglf
T-afl en gefloten ts, dat het niets toclaet tot des ^J .^^in
heyd door te dringen-, gelijk gerne chfaern hnjkt j
tng afverjiel in die jla?-aders met feweldj^f- ^^^tc-

het gia\'^^^tyolgens dat\'er wegen zijn, door het welk ^ \' ^ \'
gene \'t Herte kan toegevoert worden : en het
niaer hv aengaet, dat werkt hy loflelijk uyt ;

Den\'t/\'^ë^" aengebragt word.
ge en ^ ^^^^ Vieujjens brengt wel eenige nauwkeuri«
itiaektn^"^^\'"^^\'^^ weerdige ondervindingen by:
lijk fal de zelve al te ruyme gevolgen, gelijk klaer-

Ten e n"^\' het gene wy feggen fullen.
Onder k "^denftamvandeholleader fooboven als
de, V rechte oorken van\'t Herte gebonden wefen-
gebondl S^hjken de ader en flag-ader van de Longe
lïiet geu " ^\'Jnde , fpuyt hy het afverfseL van fafFraen
aderf g^^^de wijn gemaekt in de flinke kroon-flag-
■\'^^gt wa verwinge,die fonder geweld inge-

^e voorp!\' haeftelijk een deel <^or de takken van
^or door\'\'^^^ dag-ader het geheel weefsel van de flinke
^pfwiiii^^^^oopen, gelijk gebleken heeft door haere -

fpanningeengeeleverwe; en uyt hetin-
%hey| ^^efsel van die oor viel de zelve in haere hol-
holtedeVv,^ daer inde Longe-ader en in de flinke
te ove , ^erte, fonder dat\'er een droppel naer de rech-
. Defe

1\'j^aenS^ ondervinding, fegt hy,bewyft onsklaer- H7 fèw dat
oor gee\'neaders heeft; want, waer ^^^^^^^^^
r^ti den faF ^^nige waeren, foo foude de verwmge hebben.
J^hben e, haer in hunne holligheyd gedrongen
^he des H ^^^^ rechte oor en rechte

bidets Y overgevoert geweeft hebben , alwaer
"hy off \'t geheel lichaem te faemen komen van

^^ m de^v het zelve afverfsel, nu ia de rechte ,
opficht "in kröon-flag-ader, en hy heeft gefien dat
Jcs tiertg doordrong naer de rechte en flinke holte
het fiini het recht oorken voor by te gaen:

tr^ «oeri!"^ ^yndigden, gevonden, die hy vleefige
tew\' de zelve met de flag-aders ver-

28i IX. Cap. Fanden giß des Herte. ^^^^^
Ten laetften befluyt hy, vooral dat de kroC\'n-jj^ ^^
met haere takken gans oppervlakkig zijn, h^t
voorders vaft ftelt, om dat het afverfsel van den w ^ ^^
ïn de zelve gefpoten , het inwendig maekiei Jgt,
Herte niet verwt (merkterwelop:) Ten tweea^
die aders geene onmiddelijke gemeenft:hap ^jers
de oppervlakkige flag-aders van\'t Herte, ge^\'J^. u^srn®\'
in de Lever, Milt en eenige andere deelen des \'t
mits dat de gemeenft;hap in \'t Herte gefcW^d
tuflchen-komen van vieefige buyskens, de\'

en van het uyterfte der oppervlakkige fl^S\'^f/\'^cierei^
Herte voort-komen, en de zyden van des zeUs ƒ,
aenranden. Dit en meer andere brengt ^(inü

Soo haeft ik dijBoexken gelefen hebbe , "."Jgen^
terftond bymijn zelven in ftilte goetgekeur^\'" j^eir
hy fegt van die wegen naer de holte van de oo
des Herte ; foo om dat ik niet alleenlijk ^^Q^de^
kens in des herts inwendige oppervlakte g®
hadde , maer ook eenige gaten als mondeke^^^ ^^
buyfen oft pypen : als om dat het redelijk
bloed uyt de inwendige zelfftandigheyd>des " ^^ [,ol-
Koodige aldaer afgeleyt hebbende, liever naer ^^ ^^^f
te des Herte gaet door gans korte wegen e^
den langen ftreek van de kroon-ader en fl^g\'^ e
voornamelijk naer de rechte holte om redene^ •j.dät
onder feggen (uilen; ondertuflchen vermoede
die korte wegen niet anders als aders

Ik hebbe evenwel aen den Hem Fieié\'^^^^ fn ^^
nen toeftemmen , als hy fegt dat\'er geene ^-^^jeKti
oorkenszijn, gemerkt dat dit met de reden
over-een te komen , en dat de gevolgen
dochten feer klaer te wefen, bymy van geen ^ j^t
den fchijnen te zijn : want het is dikwils
het in de flag-aders gefpoten vocht niet o^er Ojj^ gir
is gcweefl in de over-een-komende aders,^^ide
dere deelen: noch dit is niet wonder, g^^^^"^ jve

keils van geftremt bloed verftopt, oft door
toegeftropt worden : by het welke in fij"® .-pcht^\'^\'
dinge noch gekomen is, dat het ingefpoten v " gen

En van de oorkens.
dit " dat den Heere Vieujfens hadde gefchreven dat
^^\'ifche u ^^^ ^^ oflen en fchaepen als eens
elfen H^^ " ^^ vinden was, hebbe ik terftons eens
5der Va ^engenomen , en in het zelve de longe-
gevoip^ \'} haeren aenvang naer de flinker oor toe in-
ik aena ^hbende , het vet afgefcheyden wefende heb
fie kron^"^^ tak gevonden, die onmiddelijk van
der von r af-komende , door de zelfftandigheyd
g^nde K . oor verfpreyd wird , en noch voort-
111 een a ^"»Ike takken tot vyf toe in getal, en

Veel ^\'^ht aderlijke takxkens waeren ook foo
J^\'i^derlijke oniniddelijk yan de flinke kroon-
Vet c\' haeren oorfprong nemende E en onder het
fiiede^^^^-de aders toe komende. Defe heb ik door-
^^idnvp^P datfe de takxkens van de ader niet fouden _
j^.^yueren.

gevaere^^^^n en onderfocht hebbende , ben ik voort
^^n lapil^^^^ de kroon-ader in te volgen , en hebbe
fta-Higefien datfe met eenen breeden tak oft
recht n haer voegde in de zelfftandigheyd van het
\'^Vee , en aldaer terftons verdeylt\' wird in

^^chte,, by na van gelijke dikte, te weten inden
Re, \'\' ^ en den flinken Ontrent de verdeelin-
«leyne f!" ^^eer van den rechten tak , fpruyten twee
yaii pKxkens, de welke door de zelfftandigheyd

.\'eeld 7- ^^i^ken fich verfpreydde die hier niet afge-
iti\'t (jpn\'^" rnaer den grooten tak begaf fich aenftons
^ van het oorken , en eenige takxkens uyt-

ionYhT^^\'^^^ken was,uyt quamrdoor den zelven
.he ik daer naer de ader opgeblaefen, en door

Herte verfpreyd waeren.
^\'311 ^ i^\'^ti-boven heb ik noch twee andere openingen
\'^Orkp/\'\'^ bevonden, die in de zelve holligheyd van\'c
gaepten , namentlijk uytfpruytfds der voor-
feyde

• feyde ader, die ik om het groefachtig geftel van ^^^^
oorken niet wel hebbe konnen merken : m^^r m
mond , daer ik boven van hebbe gefproken , "
ee^n redelijken grooten priem gefteeken.

Den flinken tak verfpreyde fijne uytfpruyti^^;. .^r
en breed door het geftel van\'t oorken , Sen,

fcheutjens eyndigden ook in de holte van het ooi
maer andere in de holle ader. ^ de

Op de voorfeyde aders paften de flag-ader® ^
rechte kroon-ader voortkomende ; maer niet io
nigvuldig en foo groot gelijk in de flinke oor-
»en fi^.« Dit hebbe ik alles feer nauwkeurig getoont ae\' jg
■ e^n tnan in de Ontleed ^n

feer ervaren, die my den voorgemelden Boek v» ^p
Heere Vieu(fens ter hand geftelt en mijn oora^^
den zelven gevraegt haddè: en vervolgens heh,"^ gg-
■ aengewefen , dat den Heere Vieujfens verley"
weeft met te oordeelen en te fchryven , dat ae
kens van \'t Herte gans fonder aders zijn. , vs\'ät

Ik hebbe de befchryvinge van defe takxKen\'j,
langer als naer gewoonte uvtgetrokken; oP
gen de opgevatte meeninge van den Heere ^^ joe\'
foude aenwyfen, dat de oorkens des Herte ujlcer
^ , delijk van aders voorfien zijn , en dat ik

rekeninge foude geven van mijne wetenfchap ■ j^e-
als\'er geene befondere reden is , foo brenget= j,iet
Ichryvingen van kleyne aderkens en flag-adet\'^^ ^jt.
zelden aen de Lefers meer moeylijkheyd a^^.Pjjnseit
Ik hebbe evenwel geleert,dat\'de nieuvi^e ij^r.,
van den Heere Fienffens_ niet geheel in duyge" ^ heb-
en ten eerften in een oft!en-hert, gelijk ik
be, heb ik vaten gevonden, die het bloed
voeren uyt de zelfftandigheyd van de
haere holligheyd, fonder dat het wederkeere ao -^ ^^e
grooten ftam van de kroon-ader gelijk tot ""^\'^ders
gemeent is geweeft: al is \'t dat ik fag dat die vaten j ^^^^
waeren die aen de in \'t gemeen bekende „ynsH)
verfeni,|t waeren, maer niet eenige befondere pK
gelijk P\'ieußem voorwend., • . j^tervo^\'

Maer op dar ik het overig voorder foude jjleii
gen , foo hebbe ik in\'t zelve oflen-hert den g- ^r^^^fc

legt , ^^-Cap. Fanden giß des Herte. z8f
VoorV^J^aer buytenften wand der rechte holte
andere p® ^^^ middel-fchot gevoegt word, en de
^ei) takken gebonden zijnde , hebbe\' ik in

J^\'^erdijjij-f gemeyn water gefpuyt , het welk fich
heeft ^ naer de rechte holte des Herte begeven
gtfiiei ^ door den mond van de holle ader , die af-
, ËU on?^\'\' ^yf geloopenis.

\'^^plaetfent uyt de welke het zelve uytbarfte hollig-
Peru in.^peuren; ik hebbe de voorfeyde holte geo- Se.
y^ortioen ^^^\' het welk recht Over de ftreek van de
Jet voci?^ geftelt is, om te verhinderen , dat .

l\'ondeti u , ^ eenen gemakkelijkeren doortocht ge-
\'gheyjj . ebbende , niet foude overgaen naer de hol-
^yt de het zelve is in fulke menigte gebarften

mondekens van de holligheyd , dat
y^rdoti].^^ de plaetfen, uyt de welke het uytbortelde,
begji^\'^de. Hier naer heb ik met een pypken daer
cjp\'^^^ ^^ blaefen , wanneer den wind met het
wefende, met bobbelkens is te voor-
^^rope-T^omen , en alfoo zijn die plaetfen feer wel

geweeft. ^
^^ttoQ.H^dekens, door de welke den wind uytbarfte Seer vcel in
ftak ^l\'^h overvloedelijk , en over eenige van S"»^-
^t biiinenfte herte-vlies uyt op de wyfe van
H^gepij^" ^hes, in vvelkers plaetfe de andere fcheuns
^•^Or _^irden. Eenige van de grootfte mondekens,
e ^\'iide het had uytgebortelt,doorfneden
^^ige Vi\' ^^ttoonden fich ter zyden in haere holtens
had?\'"^ \' den Heere Fmißens de

pt Vyf befchreven : in fominige waerend\'er viet
jy^gaiiJ andere weyniger , ongetwyffelt foo veel
^^^ Hen ^aten , die het bloed in de holligheyd
Daer fragten.

tot H ^\'^\'^dé \' hebbe ik een ander verkofen.die
^\'Hgef flinke holte behoorde, de welke ook van "\'S«\'
V- ^ind ■ r ^^^^^ gevult wird; maer oft men Water
1open,\'"^ 5 ^oo hebben wy daer niet over de
"atfie nngen, uyt de welke het een oft d\'ander uyt

III. v«EH. Het zelve onderfoek heb ik gedaen op ^^^^ ge-
llag-aders , en bemerkt, dat het vocht m ae«
fpoten veel lichter en menigvuldiger in a
Herte, door de aldaer gaepende mondeK^i . ^e
telde als het gene in de flag - ader . ytval i"
2elvc heb ik daer naer ook met gelijKe» ;
openbaer getoont in eens kalvers hert. „^een

Hier heb ik eeril gemerkt , dat de ^
kende kroon-ader , te weten walkers oR^n
over de rechte oor feer wyd gaept, oii^^ren ^ ^^^ ge
eat oft des zelfs lit-teeken; dat die, feg „nt
heel verfpreyd word in takken , die naer ya«

Herte loopen, ( oft, is \'t datge foo wil^ J, j^en f\'
takken die uyt het punt des Herte voortK^d.e^
maekt word) van de welke gelijk als den ten te
is , \'in den welken ik gefeyd hebbe
hebben, &c. foo. dat van daer alleenlijk .^tde^^
tak voorders naer de rechte oor toe trekt . ^ ^ioo^
ke , foofe begint te naderen , wordfe v^eo ^^piaei\'
andere bykornende takken grooter, tot dat ^ j^ger
ften verdeelt worden in die takxkens\' , gyd vsi^,
datfe eenige icheutjens door de zelflbndig ^oi
oorken veVfpreyd hebben , gefeyd hebbe
lieheyd geopent te worden. tvvee"^^

Gelijk dan de kroon-flag-ader beflaet nyt^^^
aders , die van haeren oorfprong fich
over flaende geweften begeven, en met \'j|e üf
door inmondigen vervoegt v/eiende , bet au
der zelve flag-ader uytmaeken ; alfoo oo^^^^ ^^^„„efi
kr6on-adei- gfelijk twee flammen ; te weten el

die recht over het oorken gaept m de hoiJ^ ^^rlvti\'
dien den welken in de holte van het zei j^ek^\'\'
eyndigt, in den welken den priem d hg- h»^

Alle het -gene ik tot noch toe gefey\'^, bef ;
oflèn- offfchaepen-Hert aenmerkt te het-^
ik daer naer in\'t openbaer getoont m een\' ^^^ ia
Hert., maer niet foo gemakkelijk : om oP ^^

\' geloove , het doode lichaem al eemge ö;» ^^ ee»^\'!
Schouw-plaets gelegen hadde zijnde ^^ pic en
kouwen tijd en plaets, om welke reden iet.

vera"^"^- ^^^ ^^^ Zïft kerte \'. z8r „r
ik uytf : maer dTHerten der beeften had- ^

"^varm^ ^elve vers gedood genomen, en op eenen
f^^nen bi I>aer-en-boven verftopt het ge-

^\'^derfoejf ^^ ^^\'ke het voorgemelde geirne fouden
\'^^meii nl\'V raedeik, oft datfe een geheel vers HerC
? is\'t hetzelve met lauw water befproeyen :

d I^ier gedood is fonder ftorting van veel
het\' Ki^y het Zelve Hert dikwils fwaddert en drukt
^^oen V??\' het welk by geval in de vaten ftygert,
Maer ƒ ""^^huyven.
l d ^^^ in\'t begin altijd eenen grooten

o^^^^der rechte oor, en dathetzelve van daer on-
^■"^ti al, \'k overging tot de holligheden foo van de
het Herte.

dat\'er " de gemelde aenmerkinge oogfchijn-
hQip^\'eele mondekens van vaten opetitHjk gapen
Jiini\'lej^ .."gheden van het Hert en lijne oorkens (ten
{ \'"echte^ het recht oorken ) en dat overvloediger in
k]g in de-flinke zyde. Daer-en-boven is\'t
vaten in de rechte oor des herte a-
y ^eti y^\' gelijk boven gefeyd is, foo bortelt niet
^\'^ht ^ jf^^\'ghjk uyt haere mondekens het ingedreven
(f^\'\'keiiji- word ook eenen grooten priem fonder
^fifen ^genftand door de zelve ader ontrent het

is niet even klaer van die buyfen die OK-
eyndigen in de holligheden des Herte, en die
Ki^ ^efo^! ^\'f^\'-ßens fegt vleefig te wefen. SekerÜjkdat
P^\'d-Vat buyfen, oft van de gemeene foorte van
^erfchelende, en een befonder vocht aen-
_____________________i______ j-

28 8 IX. Caf., Van den 0 des Berte. ^ ^^
mondekens foude uytbarften: geene reden oiD-

dat die buyfen, volgens de gemeene
loop des bloeds , haer vocht fouden moeten on^^ ^^ite
uyfde flag-aders, en het zelveonmiddehjK in
van\'t Herte overvoeren, en vervolgens geen
ke gemeenfchap hebben met de aders; g^bj^jgfen-
beeld, ook niet hebben depis-pypkens

\'t En is ook geenewaerfchijnlijkheyd, "^^^^,^!!de
fen vereenigde flag-aders zijn, teweten tjiK
kroon-flag-ader; want alfoo fouden fy gefp^\'

fpouwen het vocht, het Welk in de flag-aders
ten als in de aders. In de andere deelen \'

gaet ook het vocht, het gene in de ader gea
lichtelijk over naer de flag-ader. . .r^^ eein\'^

Daer-en-boven waer \'t faeken dat die
befonder vocht aenvoerden, daer fouden ni^, j^iierei^ 1
t\'uygen tot de fcheydinge welen, nameno\'i ^^ o-roO^^^

van de buyfen , en alfoo foudenfe te yoori^e j^t
men, tr^er fy komen niet te voorfchijn , ^gj^gee\'^^\'
menfenauwkeuriglijkna-vorft; foozijndft t

Soo volgt\'er dan dat die buyfen aderUj-^^^/jg ver-
weten oft eygentlijk foo gefeyde aders, a^ jeli\'

, om een ander ons o
[lactv ccii wcyiiig lil geitel verfchelen van < ,
ne aders: hét welk ik nochtans tot noch toe ^^ ^^^jtei
konnen nafpeuren. Ik hebbe wel een vetK^^ (lelceO ,
in eenige mondekens der voorfeyde vatf" o . eo
om te lien wat voor eenen ftreek die vve^f

f\'et befne, ftorten. Want ten eerften men kan
Voo!. dat het andere foude konnen we-

ï^geftej\'\'^ feker, dat het bloed uyt het uytwen-
•ford nap j t Herte door de kroon-ader over gevoert
lelijk, dal K ^ holligheyd : foo is\'t dan ook re-
des! , ^loed uyt het inwendiggeftel des Herte
doo ^ ^ holligheyd .aiet door lange omwegen ,
rgp, ^ korte aderkens gebragt word, gelijk het
■^deh if^ door feer korte aderkens fich begeeft
Noch .,\'hgheyd ^^n het oorken,

^^eft, Q h^t binnenfte weefsel des Herte geene aders
Poten hetzelve niet geverwt word\'van het in-
"een ^^ p^erwfel van fafltaen: gemerkt dat het ge-
het welk ik inde zelve gefpoten hebbe,
a?\'\'\'ghevd w ^ en door veele wegen overgaet naer de
het en dat noch veel geinakkelijker

fRer^ ^^^ in de gemelde aders geene klap-vliefen
dat het in den grooten tak oft ftam ge-
i ïk on^"\'^ vaerdiglijk overgaet tot de klëylie : foo
d-\'^^n ^^deele dat het bloed in die aders nietaltijdden

V ^titW^ \'^^"d, maer dat het in de holligheden, als
ïijji ^\'gt ïijn , uytbarft ; en dat het zelve als die

J^kt geen bloed meer konnen inlaeten, fich ver-
r^r Va.?,gtootfte takken van de kroon-ader , en van
*3Vprr> ^^^ door den ftam naer de ader oft rechte
I Voo,.gevoert word.

K^vh^ \' \'^^^htans foo wil niet, dat men aen het
d ge\'bfij^\'j^^^k door die wegen aengebragt word, alle
/•^n kornf^ vangiftgeheelijkontneme. Want dit door
J\'^yd des van den omloop ^^^ ^^ hollig-

j^^\'üeft p ^erte naer de rechte kómt, en vervolgens
ft\'hti\'gg n^^^el niet van fijUenatuerlijke warmte, oft

V ov \' ^^^ het zelve door eenen längeren
daer![^®"\'^\'"detakxkens vande kroon-ader, en

het welk voor \'t grootfte deel komt van ve^de"
gen plaetfen, en noch van eenige die dikv^n ^vt,

Maer het is foo klaer niet, waerom date
nig bloed van de zelfftandigheyd des
word recht naer de flinke oor en holligheF ^jf^t
gemerkt dat het van daer-door dien onfloop^.^^^ wl-
overgaen naer de Longen, om met d^/J\'^j jpaef\'^!
tjens vervult te worden .Vervolgens gifleik, ^yt de
- deelen alleenliik overgaet het bloed het ^^^aKl^^iJ

de inwendige oppervlakte van het flinke oorK ^^^^ feer
Itgheyd des Herte; foodat, omdiefwiüe ^^cir
weynig verlieft van fijne natuerlijke wärmte ^^i^ioe^
tige ftofiè, het zelve fich mag vervoegeri ^\'^T

het gene uvt de Longen aenkomt: en m\'ts da ^
nig is van fuik bloed, foo zijnd\'er ook ^^^ jferte"^

Voorts foo worden eenige van de ^^^ f^o
dekens der voorfeyde adersin de holligheyd
oorken als van het herte in des zelfs recW^
ook eenige in de holle ader afgebeeld inde 3\' »^he^^

Hier word een andere Meeninge ortd^p f
den Heere Vieufièns, die loochent, ^^^
Lyf-moederj Maege &c. t\'faefi*^^\'
de vefelen hebben , onderfocht.

WY hebben in \'t voorgaende Capittel o^ffnx^n^^l
den-ftrijd tuflchen die twee
\' Louvierm en Vieuffem aengaende het invs^ennis

de holligheden des herte, hetwelk den ji^tegf?\'
houd feer vaft gefloten te wefen, den ander ^^^^^

V des t^ip ^^^ Vie^ffem fien r.egen-praelen 5
r^^l\'jlïe \'f^ ^egen-teeken met dikke en noyt nyt-
JJJrte ontreji^^j^^" beklad, als hy aen de oorkens van\'t
^gere oni \' die foo openbaer zijn ^ en in de
ft fegp^ eerfte gelicht bloot liggen,
"»ï^digg*; »^jets van de aders in de inwendige zelf-

tuffchen die twee verlichtde Man- den Schrr
> « beftralfer gemaekt van de_ Schriften ^

^^^\'^\'kutKj . f^Qet: te weten om dat ik vande Ont-
^^yn beft algemeen handele, begeerende het ge-

V ^\'^ed-k menfchen te onderwijfen , die de
^^\'getis is^*^^ betrachten als befitten : en ver-
^\'dteerde j P\'ieht deonwaere meyningen en
e^^^ßenor, ^^""gen, die haer fouden verhinderen het

« ^de vpf?^^\' dat hy aen \'t herte t\'ftenren-trek-
|etis het Qtoc-fchrijft. Ter oorfaeke, dat\'er vol-
p \'^\'VijfFel!-^^\'^^^^ ^^^ denHeereFiezipmitlvct niet kan
h ^ailci is "^o^den, oft de zelfftandigheyd van dit in-
J hetr^^^en Waerachtig weefsel van vaten , het welfc
^ de klaerblijkelijk te zijn aen dengenen, die

v\'^^\'^iietk fl ^^\'^"de en volgende ondervindingen lijH ,
^^t^rfeyj. "^et: ende reden overweegt op de welke die
Maer j "\'^^fvindingen fteunen.
j^\'^^iU hv fijne onderviudingen en redenêu ^jg

; m! alleenig door de äderf en flag-aders van\'t van den
^^ ÏS die deelen , die gewoonlijk de

ntet worden , het gene feekerlijk hedenf-
^leet), \' "i^üw is maer over al aengenomen en gg-
• Dgp j

van den Omloop des Bloeds.lk iiebbe ook fj\'^ ooi^
van\'t bloed door fulke vefelen (onder cie^^^ ^ j^i^ei
de beweeg-vefelen des herte gerekent Wpi ^^^ nnj
genoech aengewefen in de eerfte uytge^ir\'b ^ jat ^
ne Ontleedinge , te weten twalf jaeren gek^"^ r^
nieuwe vindingen van Vieußens in\'t n ^gfe
zijn : ik hebfe aengewefen , feg ik , ^^ door
den : Die vliefige vefelen zijn , foo veel o»0

ondervindingen giffen, van hinnen hól,
heden oß hollen voorfien, in de welke het
heyd overvloedelijk opgehouden word ,tr"
eerfte Verhandeling. Defgelijken in\'t Vüi- J^ef »Of^,
ßag-aders brengen niet alleentijk voedßl ^ Jie
ßoffe tot opfpanninge der vefelen Jonder defo»^\'^^
fiappende tot de tfaernentrekkinge geheeaj^ , 5 y^n
weßn. Want ik hadde geleert dat de
fpieren gebonden wefende, aenftons ^^^^Qjxde^fLt
op hiel, by na als gefchied de zenuwen g^^ j^ioed ■
de , waer uyt ik een gevolg maekte dat ^^ j
de ftag-aders in de vefelen der fpieren ^ k^de^^^ M
het gene ook daer uyt blykt, dat de voortej^^^ ^ 0
dweers doorfneden wefende, bloed
in de keelinge der beeften het bloed aig^\'^" j

Naer verloop van eenige weeken is ^^ Sct^tr g-
geftelt een ander Boekxken van den vuV^t\'t^
in\'t latyn opgeftelt met het Opfchrift: E^n jj,

menftel oft fyßema van de bloed-vaten (ende ^^^
chaem. Dit Boekxken danvieriglijkdooriet^^j^je iï ^
gevallen in een plaetfe daer hy gewag jgj get^^l\'^
nuw-waterachtige vatjens: ik hebbe ooK
oft defen nieuwen naem my een tot no >ns

faeke foude aenwyfen ; maer ik he^^ Sje
eer dat ik wifte wat den Schryver doo
wilde bedieden. , y,

^^felen de gemeene toe-trekkende oft beweeg-
Higt fg \' die hy bewees aen de flag - aderkens veree-
^iet Qj^ "^efen en uyt de zelve eenig vocht, het water
^\'efcle ^^ ontfangen ; en dat die daerom niet

^QQfjj^^\'aer vatjens genaemt xiioeften worden. De
Sen, ^\'an den Schryver kan ik niet te weeg bren-
^ datditBoekxken, ik weet niet door wat ge-

^ kadert hol zijn en geduerig eenig vocnt uyrae iets nicuv/s
Sk y ^^ns ontfangen , hebbe ik geleert in den eerften als da naem.
Ontleedinge desMenfchen Lichaems

: Ik oordeele dat de flag-aders Van de darmen foo
^Wegf i ^ijn , foo om ^c. als befonderlijk om aen de
^"Haè^J^^^en {msïkt )!eenige uytgekoren deeltjens , die •

iVijg \'\'^\'rkinge noodig zijn, over te fetten.
^Otd , fien hier dat den Heere Vieuflens aengerand
Heere Ruyfch, dieklaegt dat den gemel-
\'«yden fich toe-Ichrijft de vindingen van den ge-
f^ttiueu , die over lang met den druk gemeen

niet by der hand. Évenwei kan den Heers
^ gevonden hebben , niet wetende dat dc
j ^\'ooff befchreven waeren

1 topk ^\'^der ons over-een gekomen zij nde over den
h des bloeds door die vleefige pypkens, uyt de
�^ voornaemfte geftel van \'t herte beftaet, eu
ri^ft u-, doorgang van het wey en waterachtig vocht
Je Qy Wat naem men \'t zelve noemen wilt) door

^^t) gj.p\'^^oeders, Maege &c. uytmaeken: is\'er noch
overig, oft de eerftemoeten
S Vq" borden; en de Izetde zenuw-waterige vatjens:
\' Rerv^^®" aengenomen naem verworpen wefen-
Maer welven den Heere Vieuflens verwerpt.

ri^iere "dheyd over de naemen en eene befondere
J® \'khn^^^ fpreken, dikwils meerreden-ftryds onder
HenTveroorikkt als de verfchillen over de
\' ^elfs. , -p ^ Ik

ZP4 X.Cap. Meminge van den HeereYi^\'^-lJ\'^^c^x^
Ik oordeele ( onder Verbeteringe ) dat ^^^^dei^
over al aengenomen benoerningen moeten
worden, door de volgende redenen bewogen ^^^

De in\'t gebruyk zij nde naemen moeten bebori^^j^ leg-
den alsfe maer eerlijk zijn , en genoechtaen^^^^^^^jeii
dieden iiiet gene, daerfe toe gebruykeHjk^-"o
worden. c ■

"VVant uyt de veranderinge der naempn ^j^^^-jguW^
wils een groote verwarring, om dat eenige \' ^^
benoemingen, aen-nemen, en andere verwe .^^^ g^ö

andere wederom die veranderinge ontkundig ^ d cn
dat ik reets bemerkt hebbe , wat al moeynF geb^^\'"\'^
oorfaeke van onvv^etentheyd het aen focaV^^ë
heeft, dat eenige deholle\'ader boven
daelende noemen, en onder het herte deopkb»^^ oiii
gen de gemeene benoemingen, al is \'t dat ^j^gde^\'J\'
wel ej?grondc reden gefchied; gelijk ik

Dat nu die naemen tYaemen-trekkende ""-\'^j^^jfldci^\'
■weeg ve/èlen eerlijk zijn, en aen niemand een

pael zijn, meyne ik oogfchijnelijk genoech j-jgicS
men moet dan fien oftie genoechfaemebjk
beduyden, tot de v/elke fy aengenomen zU"\' ^^^

heyd van\'t Herte en des zelfs
, den Ileere FieujJ\'ens onlangs ontdekt^ -^yj)
vervloedige aders door de oorkens ^jjiv
die van den zeiven FienJJens
hier by worden noch eem\'ge
de de Longe en Longe-pyp -gev^^sg •

\'is, óm clc aders ^ d\'ie door b De longe- yff ^gfivi^\'^
df flinke wr des Hm?

thlf^\'^^ßag-ader afgeke-
e Den mond van de onderjie
holle ader achterwaers om^^
gejlaegen.
D Hei Ut - teeken van hêt ey-

kroon-ader.
F Een van de dry - hoekige oft
myter-zvyfe klap-vliefen uyt-
gefpreyd..
G Een ander klap-vlies opgerclt.
H H De rechte holligheyd geo-
pent en uytgerekt.
i Dsn grond van. de rechte ocrJ
aaa Mondekens, die in d,i hol-
ligheyd van V herte gaepen ,
uyt de welke eenige droppelen
van het ïngefpoten vocht hor-

b b b Straeltfens\'van \'t zelve
vocht door andere openingen,
overvloediger uytbortelende.

ken der kroon-ader gaepende
in ds holle ader.
d Eenprie^mkenineenentakvan
\' de kroon-ader gejhken en in
de holligheyd van \'\'t oorken.
uytkomende : defen tak is in.
de voorgaende Figuer met e
aengewefen.
e Een priemken fieekende in het
mandeken van eenen der
grootfïe takken van de kroon-
ader , te weten van den tak
die in de voorgaende Figuetr
geteekent is met c.
Die tv/^ee openingen oft mon-
dekens ftaen hier niet ver-
re van malkanderen, om,
dat het oorken niet uytge-
rekt word.
De 4, Fig. Een. deel van de ge-
, droogde longe in het welk
de groota gaten zijn de
openingen der vaten ^ de
T4 ove.

die ontrent de lucht - pyp ccc Be klieren aie " ^^^^cc
en haere takken en befon\'- de ftammen e» ^"^Lnne"-
derlijk ontrent de fes ver- lingen wornn^\'"^^^^ \'
deelingen hggeii.

en Faijem, mits dat defe alleenlijk iet hols ^^
der dink befluytende beduyd, endtetï^^^\'^
dieninge des deels. , -nloóP\'^

door de vleefige vaten des het ie, enhet vvater ^js
. zenuw-waterige vatjens, nieiYiandfalmy^\'^^"^
den Heere Vieuffem, en miffchien weynig^ ^b .^.(el-
van fijne Iceringe onderricht zijn : maeris
ge dat het bloed vloeyt door de t\'faemen\'
vefelen , van \'t herte , en het wey en v/atf\'^ocderS\'
door de t\'faemen-trekkende vefelen des Lil^\'i;,fin»\';
ïdsr een, \'t en zy die\'t weefsel des herte en jjoC^
der niet kent, fal mijne meeninge wel vat^ei-\'j^gpde
dit is niet wonder gemerkt dat ik hrer door Ç^^j^ei»
woorden beduyde dat\'er veele bekende faeken \'
gevoegt worden. , ^^^ofl\'

De Genees-heeren fouden ook over veele j,,.efr >
nen loochenen hebben , dat het herte vefe\'e" .ni-
namentlijk van dien tijd af datdeleeringef "f. is g^,:
loop des bloeds door fpierige vefelen in
weeft, fy fouden gekonnen hebben, feg ik, [ .Jjcl^\'^
fonder twijftel gedaen hebben, waer \'t dat ly »
aen dea Lefer bequaem geoordeelt haddei^\' .^(e^e^
Maer doordit mijn voorftel ben ik niec ^^et^
te ftreven aen de loftèlijke poogingen

hefteden tot volmaektheyd vandeOntlced-K" ^^Ü ^
net welk ik my zelven, ,a! is\'t dat ik van go^J,,^-
ben, onbequaem bekenn» te wefen.
ilc ootmoedelijk den goeden God dat het hem

■ ■^^^\'f^iw^van den Heere Vieufens. 297
wetenfchap tot haer hoogfte volmaektheyd *
Q öi Worde.

J\'^dere n ^ Vermaene ik den Heere Vieujfens en
kundige oefFenaers , datfe niet al te
^kerujg f^ oordeel vellen oft eenige niet genoechfaem
aen de geletterde wereld als eene fekere

^ ^ r?^\' Longe- oft Logt-pyp is een lange pyp Longe-pyp
.y ianlh.^\' kraeke-beenen en vliefen f faemen ge-
1 ^^ , \' Longe toe daelende, en de zelve

P^^dooff jf^l^ takkinge doorloopende, en aen de lucht
\'\'^de A " ^^^^ Longe tot de ademinge

j^t^ee tl? \'^i\'^\'^de 3 borft-wervel been toe, alv/aerfe
J^\'^Mc verdeelt word cc, van de welke we-

li^^ge^firi"^"^ ih de groote 4 lobben oft quabben der
ih^tierl \' ^" daer naer weder gefcheyden word in
r Lon ^^^yndere takxkens, tot datfe ten laetften
A ^de^^S^-blaeskens eyndigt.

^ft beginfel afd, het welk van eenige Strooten-
( van andere word de heele
ih ftani de verdeelinge foo genoemt) is dikker als

£i ïicfc^"^^^ van defe, hetwelk van voor befonder- Hetfchüd-
fr^Hep^^^\'S\' word s hetfchdd-wyfe^moQxnth,A\\tlf^ ,ft
C Van^ «mvangt niet het geheel Strooten-hoofd,
^ede (ïpn^^^^J^ daer het zelve ontbreekt, word hec

\'aen deonderftezyde van het ^ tonge-been do^^^^^es
zenuwachtigen band vereenigt word; van Lji
kortere door welkers midden het zelve
tweede kraeke-been gevoegt word. ~

Defen zenuwachtigen band heeft gemieeul\'j\'^^gjjieii
zyds eenen kraek-beenigen knoop ƒ Fig. i • ^jere^\'
ik nochtans hebbe fien ontbreken; maer alfd^o jjj^-
de fchenken van, het tonge-been feer lang ; ^ -
vormelijk den voorfeyden band heel kort. jjove\'^\'
Het fchild-wyfe kraeke-been heeft in fijtE^"^ j^f t^
ften boord een dryhoekige klove , boven
neerwaers allenxkens eyndigende cjgvaH
wat eynde fygemaekt is, fa lik feggen hande\'^

Het tweede Het tweede Itraeke-been word 3 ring-\'VJyfi\'é.^\'^i^\'
©ft Crkoides. naer de gedaente van eenen Turkfchen ring ^yt ts
ken fy aen haeren duym gebruyken om Pï igtvoo\'"
fchieten. Sijn voorfie deel is eng en laeger als \' eP
gaende kraeke-been, het achterfte feer breed ^lir^S\'

?ieSf f ^^^ derde en vierde zijti de 4
maekeiule"^\')" kleyn en boven op den rand van den i"\'\'^»
Cft .Aritbi\' geplaetft c 3. ihebb^"^

gelijk een uytfteekfel, in het welk een ïj^^^tj\' ,, ft«^
drukt is, eninhetknos-been een lichthoofde^jgfej\'^\'
welk In de voorfeyde holte ingelid word:
jedinge word beveiligt met verfcheyde vau gc
. banden, op dat de fpleet-maekende knos
makkelijk en fonder gevaer bewogen Wor\'^^^^^gC\'i^^.

terftons befchreven fullen worden: ter zp hee-\' t
band van de s Stroot-lap ( het

I ProctgUs. z Os byoide!. 3 Cricoidss oft annt^l\'^^\'^\'
midi! QÜgmales. , 5 E^i^lattis.

cn ring-wyfe kraeke-beenen
ïelver ^^^^ ^^ fpl eet niet aen : al is \'t dat naer
^P\'ete nrxi ^ ^^rfcheyde beweginge de gefteltenis van de

^•^IkfietK kraeke-been van het Strooten-hoofd het Stroot-lap
i\'-oitis word de Siroot-lap oft Epi-

^\'\'\'^niine 7 komt naer by aen de dryhoeklge met
"\'^otden Mvlf^\' onderfte deel breeder gs-

in geenen hoek, maer behoud
^^tWae\'"\'\'^ bovenfte deel een merkelijke breedde.
^Qiici toe"^^ alwaer het fich naer de opening van den
, On^g. ^^nd is hec bultig; achterwaers hoL
Jet heeft het een bolachtig deel a Fig. 4.

hebbicen Sqhaepen kraeke-beenig bevon-
^y bet iJ\' den Menfch van een fachter geftel, \'ten
kraeV f daer naer met grooteren ouderdom verhard
\'^efcj^\'j.^-^-wenig word. Dit deel word in de boven
^\'Oegj-, klove van het fchild-wyfe kraeke-beenge-
^^en raekt haeren grond niet, inits dat\'er ee-

Jelijgj^\'-^Sen band taftTchen beyde geftelt is, door den
^tfoot, holachtig deel en door des zelfs middel het
gehecht ielf aen het fchild-wyfe kraeke - been
J\'t boigT^.\'^d. Als den Stroot-lap over end ftaet, finkt
tP de deel dieper in die klove: maer den Stroot-
r^\'^e dp 1 ^ de lucht-pyp ftuytende , wijkt het
Sde i^\'^\'-\'erder van den grond der kloveaf. Dit deel

l\'sere ^^S^n band, den welken van den eenen kant in
■ "tont de lengde ,. van den anderen

is den Wortel vande tonge in haeren rok ge-
de toii^p door\'t toedoen van defen band, als

\' zyden van den voorfeyden band verfcheyde ge\'^ ^gor-
fige vefelen gévraer, die met veele bloed-v^t j^jbee"
•weven zij nde van den vs\'ortel der tongeen des ï-^deti
(gelijk ik meene gefien te zijn) voorc-kome"
rugge van den ftroot-lap verdwynen._D^^^gchaeP\'
vertoonen volmaektelijker eenen fpier i" ^ -inoe-^^"
en in eenen Os feer oogfchijnelijk. Ikhebve^ ^..^ea
gehad dat dien in de erkende oft herkauwen^^ ^oJv
befonderlijk noodig was, tot dat ik den ^^^ficelij^\'
gevonden hebbe in deverkens, en dien W^l i
Evenwel konnen de voorfeyde vefelen di^\'l teg^^
in het braeken, op dat de ftoffe niet aenboti^^.»^ iioe
< ftroot-lap, waer van het gevaer foo veel mma^
méér het gemeld knos-been fich tegen de to\'^go ^^
vandebrae- ^jj ^eletfel wech te "^\'^^et-ef\'

den kant van de ftroot-lap : maer daer w^or jg oi
boven noch wat anders verfocht, oin hetgf r
openinge van het ftrooten-hoofd te ftuyten \' väW"^
ten eerlten gefchied door werkinge der fp^fchr^^ ,
derde inwendig paer, het gene onder
worden, van my het i bovenfte ring-wyfe (s ƒ
kende kraeke-beens paer geheeten. Voor ^^gr ^^^^
vlies, het welk de keel van binnen bekiee^^\' doo"" f
en beweegfaem : foo dat het in de braekenü^
verkeerde ^ worm-wyfe beweginge fchijnt ^^ ^ ^^^
toe gedreven te worden , en-op de opening
ftrooten-hoofd fich te verfpreyden. baO^^\'^\'^

Eenen ande- Van het voorgemelde keel-vlics nemt den jgjfaii\'
lenband. ^en Strooten-lap, den welken ik gefeyd heb^®^

ten der fplete uyt te maeken , fijnen oor|P^ iebo^-^^\'
zelve is dobbel en bedekt met het een pellek^ ftroO^^\'\'^.\'
\' met het ander de ronde oppervlakte van r^ ^^ ^yd^^^
hoofd : voorts begeeft het fich langs bey^^ ^^
van de fpleet naer achter töe , alwaer-lc \\
3 fpleet-maekende kraeke-beenen als de ) vcf^\'","
klieren bekleed en alle de
XXII. TAï.dehde maekt eenen gelijken en vaften bo
Figueii. fplete iken , j

Daer-en-boven den band , met den vsrenj^^^
bolachtigen aenwas van den ftroot-lap aea . fclnJ\'"
wyfe kraeke-been hebbe gefeyd gehecht te M^n

hekleed de andere kraeke-beenen van
^unlft ^^^y^wendige van buyten : daer-en-boven
•^atideti ^A het eerfte pélleken voort komen de

; van de laetfte, de vliefige fcheu-»
\'beenen t? Welke de fchild- en ring-wyfe kraeke-

^ti-ty^ " ^enen van beyde de zyden ftellende : daer-
^etfche"?^ Schijnen fy my niet anders te wefen als
van den zelven band. Maer defe
^^ benn«^^ ^^^ kleyn belang en raeken alleeniglijk

vi; hand word den ftrooten-lap met een
f^ochtaj,: . hekleed , het gene, al is\'t dat het dun is,
^^fdeii ^ pellekens lichtelijk kan gefcheyden

^er hultig deel oft rugge van den ftroot-lap on- xxii. TAF,
^\'jQiJ\'\'^^ befchreven band, ligt een feer merke-^
2 ^^^^^ onderfcheyden klierkens gemaekt

Vai/j^\'^^erwaers isfe dicht en dik, naer het uyter-
Jat ftroot-lap wordfe allengskens dunder, foo
ft ^gen de kleyne klieren niet meer t\'faemen

^en drinp • defe klier oft liever van defe klie-
^elf nae- veele buyskens door het kraeke-beeii
^/ell^e ^es ïelfs inwendige oft holle oppervlakte ;

f foo eng nochtans dat-ge weynige fult
huys}^ \' Qie een borftel door-laeten. Maer daer die
^ige kj ^oor de ftroot-lap doorbooren , zijn als ee-
^en (itt kuylkens uytgehoft in de welke de klie-
^üeiig " \' ^00 dat men iti de holle oppervlakte , de
van den ftroot-lap afpellende niet
\'^lieriJ^ ^"\'loffende klier-buyskens, maer ook de

ben ft \'™digheyd door-trekt,
^en !"oot-lap ftaet \'t meeften-deel over end, zel-
^oet gedrukt: om dat de fplete tot de ademing
^^^ ftaen. Hy word neder gedrukt in die , dc

gen word , tot het welk veel doet, dat de ^
fwelgen achterwaers deynft, waer door jgphel\'\'
band, den welken ik in den rug van den ft\' ®^ j •
\' be gefeyd gehecht te wefen, ontfpannen j^^geK^-
den gemelden band gefpannen zijnde kan gi pj-
been .niet neder gedrukt worden noch de jP

Daer-en-boven heb ik in de oifen twee iPj^ead"
vonden , te weten wederzyds eenen ,
van het bovenfte deel van het ring-wyfe j. bret^\'
van achter en ter zyden; en eyndigende in Js
^ 11e deel oft onderden boord van den Strooj-M-^jj^oet
dat eenen van defe alleen ingetrokken W^a^jj^e d^^

den ftroot-lap naer die zyde wyken in de ^o^\'
fpier geplaetft is; wordenfe beyde t\'faemen geej
ken, word hy eenigfins neder gedrukt; foo ^ j^j vaj^
twyffel is oft in de fwelgende door het ge^.^p lief-
de voorbygaende fpyfe oft drank den ftrooj\' ^^of

telijk tegen de fplete van het ftrooten - hoor^^^y de
word, de zelve fluyt. Maer daer naer ^^^ fchen J\'
gelegentheyd ontbroken van die in eens m gyna^
chaem te foeken, mits den Drukker op
volftandiglijk aendrong. ^ct

dendeïkra- noch Vier ander op, en die feer fterk en ^^iLvsraerSJ\'
ke-beenen. ten op beyde de zyden twee,den eenen onti^ etftf"*^\'
SeiTf anderen bovenwaers^, door de zyde vf^
^ • ten-hoofd een weynig voorwaertfer üytg^^] jgcl

Sy worden alle vier geplant in \'t voorft^ .jiiser
het fchild-wyfe kraeke-been ontrent het JW\'^^geji ey^\'
het onderfte legt by na dweers; en heeft fijn j^tse-
de in het onderfte deel van het fpleet-maeKe
ke-been, en het bovenfte word gelijk over\' ^^
fte op de wyfe van eenen boog gefpannen , ^^gynb
in het zelve fpleet-maekende kraeke-been ^
■ hooger gehecht. Van defen band loopen vee
foo van den kant van het fpleet-maekefide ^ ^je
fchild-wyfe kraeke-been naer den Stroot-l^F
eenen anderen band , door den welken l^.neti \'
been aen de twee andere verknogt word ,1 ^ ^
maeken.

J^n eene,. 5 \'^^\'Jke g\'^^otte , als de jengde hebbende
^ ïelvp ^^erfen grooten vinger, de breedde, als
\' len^L^y^Serekt word , foo groot -- —

:roote,ij ® geplaetft in \'t voorfte deel van het
>n dv^^eers onder des zelfs lap ; het heeft:

k\' \'la een h \\ \' "^^^«ers onder ües zeirs lap ; net neen:
\'^efchryv\' ey-ronde gedaente, gelijk blijkt uyt de
haesren f de banden die defe holte omvangen,
^ fttekken r ^^ bovenften bodem uytmaeken.
5\'^voor^ "<=hwederzydsuyt van haer begin opwaers
foogde oft en worden ontrent het middet van de
f^bben f«iv Weynig voorder fchielijk verengt: en
\'\'^hteiijij ^ geftalte, datfe in deuytademingedelucht

Sy xvr. J , maer moeylijker in de inademin-
nab-.. ^\'\'orcien i...ir^^ —^„t u.,» rr^»,«» a^.

\'^^figed f^ «iet het zelve vlies , met het gene de
P^fïige iju^^^ti,"bekleed: in haeren grond leggen ook
PWc af^^,"^® klierkens. Als den ftroot-lap van de
V riader i \' wordenfe geopent, maer als den zel-
Naer hpf ^^ wordenfe gefloten.
■"Or al feggen van Morgagms heeft Galems eerft
crp^ ^ holligheden gevonden en de zelve Fefi-
Tot^^^emt.

defe L^^^ruyk den Algemeenen Inftelder der Na-
Ttioechfa-^^l^en gemaekt heeft, fien ik niet, dat ik
j^t hebbe"^ fal konnen achterhaelen. Ik foude geoor-
? 1 - \' gefchikt zijn om de ftem een be-

fi de de .pf^^\'^den hadden aengewefen, dat ik gefien
f.l^\'^chtin L de ofifen te ontbreeken, daer de laet-
dien ftemme hebben als de eerfte. Mif-

K^\'^ens^r trekken, door dien dat de lucht van die
? gevai S van de andere vergeld. Is \'t dat\'er

\'^f\'Dlget^j ^ 1\'chtelijk daer uyt gedreven worden,en
te ^ klier ƒ moeylijken hoeft veroorfaeken.

die^^^^ ^iin aenmerkens weerdig en befon-
Oh ^\'^n hp f \'^"^^^ke den Heere Morgagmis eerft be-yiej-en,
"^fent het de plaetfe daerfe by gelegen zijn

feyd datfe met haer gedaente de letter ^
Haer langde deel word by na nevens het Ip ^^
kende ktaeke-been geplaetft , een weytiigj^^ ^gvef\'\'
waers, en is met het zelve tot het eynde i j va\'^
wydig ; foo dat haer bovenfte eynde den •

de fpleete raekt, jae gelijk als boven de zei ^^^ ^ej
maer het kortfte deel ligt op het bnvenlt en
band , door den welken ik gefeyd hebbe ^^oo^^^\'
fchild-wyfe kraeke-beenen t\'laemen met de» ^ggriaoS
lap verknogt te wefen. Defe klierendanzij\' . ^ ae^
maer h^l dun , met een vlies gelijk de i\'^J^jjuv^^a^"\'
xxii taf ^^^ overdekt, fy vertoonen fich als eenen »
riguér II. \' tigen band c. inhe^^het

Defe is b^ïlachtig , grooter als een van ^ ^^^ jei
* fpleet-maekende kraeke-beens klieren en n^ p^n cT

ve overtrekfel nevens de andere bekleed e ■ ^^gpa
gen naem kan ik haer tegenwoordig niet v

Wat aengaet het vocht, het welk de vooij^^ . gis
klieren af-fcheyd en haere af-leydende ^ .\'jiroo^ j,
men de inwendige zelfftandigheyd van i^grfe^^

dat\'er niet te twyfFelen is oft dit vocht wo jjijere"^\'
grootfte deel gefcheyden in de voornoem
en van daer door veele kleyne buyskens nae ^ggiegeü\'
de plaetfen , ook van die klieren eenig»"^
gebragt.

fich hier en daer vertoonen veele kleyne \'Y\' ^feti. .
ongetwyftelt ook een dufdanig vocht uytiw ^r^oi

V ^^ lue r kraeke-beentjens, die den ftam
k^\'^ fy p-e f^root uytmaelien hh, van bo-
^\'^nen, en?^^®;.^^^ de ring- en fchild-v/yfe kraeke-

b^\'^ ^^ ftr\'oot f k* ^\'^fwille datfe van beyde de zyden
^ "^i^gt, wordfe van fommige niet on-

Sr ^^ groot § ^^eien haeren dienft af;
? buvfook reden om te gelooven datfe
^ ^ote; tot haer ontlofiinge heeft, oft een feer

hv ^het K^^^hrans tot noch toe niet gevonden zijn.
il fpleet van het ftrooten-hoofd dicht

VP^idec H- klieren van den mond behooren, ful-
d kraei/^ naerfbefchreven worden.

ftrooten-hoofd worden
\'"len) "Spieren bewogen (eenige teilender maer het stroo-
L^-^^\'ïit vT^\'^^\'^^yds feven, van de welke vier^^??^^^»^ ten-hoolU.
llr^\'®\'^ ook^^ de overige ey^ra^; by de welke mif-
(jg^^t-Iap jj gevoegt worden den fpier die den
T^\'^^^hrvv\' \' Van den welken ik gefproken hebbe in
H eygen ^.van het voorfeyd kraeke-been.

L ^Is , genoemt, dewelke foo met haer 1
^otj^\'^®, die r in\'t zelve gehecht worden ;

d-it ^Is deiv\'^^^ het eynde alleen: nochtans is mijns
fv k ^ ^ierp\'"\' ^^^"^o^mingeniet eygen genoech, gemerkt
rei eygentlijk behooren tot het deel het gene

Worden in uytwenége en inwendige; na-,^^» imvendi-
hy^^\'^mt y^ die vier, de welke gewoonlijk gemeene ^ * \'

\'^dige spieren , te weten foo uytwendige als
■Worden met eenige op de Griekfche
V wij fe

^ ^06 XI. Cap. Van de Longe-pf - .r^dcfe
UI, VERH. ^jj^g t\'faemen gefielde woorden aengewete"- ^^ pi^et»

der den pael waer na toe, oft het deel tjjkea
fleert geplant is , gelijk uyt het volgende

F\'^uerT^^\' werkinge neerwaers getrokken word EE.
He\'tfpic\'et- ^ff uytwendig paer word ^

en hecht fich in het fchild-wyfe kraeke-heeO».
daer door opgetrokken word FF. vthe*^

Ket fchiid- Het eerfte inwendig paer komt van voor ür^ ^cW^^
vvyie krae- wyfe kraeke-been te voorfchijn g, en f^r hetf«^^\'^
waers opklimmende hecht fich terzyden
wyfe kraeke-been : vervolgens word heto^ acf
van het 3 rmg-wyfe fchdd-gelijke " j^gn begJ^

Bartholinus wij ft dit paer een tegenftrydend e
aen, en vervolgens heet dit het fchild-gelT^ fal ^^r^
kraekn-beens paer : het welk nauwlijkx
ftemmen , die bemerkt hoe veel dat het ^ yje,
kraeke-been beweegfaemer is als het
Dit paer rekt de zyden uyt van het
ke-been, op dat de holligheyd van het

lijnen oorfprong van de achterfte deel ^^^jslceri\'^^
wyfe kraeke-been en eyndigt in het ..u

en de zelve opentrekkende opent de fpl«^^" u^t vü^^ )
Het derde inwendig paer, by fomnuge^^.^^^fi^f\'jj
word in\'t gemeen enkelijk s fple^t-maekem\'^^^^^dfii^y^

genoemt, om dat men meynt dat hetze^ toei^^\'^jè\'i
eynde heeft in de kraeke-beenen van lét

is defpleet-maekende kraeke-bee-
kierde itt ^\'® overfHlkx de fpleet te Jluyten.

de /Saencie ^.^^"de rmg-wyfe, maer onder het
ïlet ^\'-^ke-beene J zydelijker in de fpleet-maeken-
\'»«ej.^\'^\'Pt Van ^ ^P\'ichtelijk van den zei ven kanc e.
^ien ^^ ^yde-a f is de [pleet te ver vjyderen door hei

heJ^f^^eJatVn^^\'^digpaer, onbepaelt hetfevende en Het flroo-
naer onfe rekeninge, is het gene datfe

^Va ^\'yfe kraeV^ grootfte gedeelte geplaetft onder het
fchfj Van bin \' het zelve voor-

toer, ^de ei?/y^digende in de zyden van de fpleet-
V kkende a ^^^^^ t\'faemen en naer het fchild-wyfe
fluyt het ftrooten-hoofd F.
^etin \' 3lis\'ide benoeminge van alle defe
^y b-^^^^em f ^\' bediedinge gelet zijnde,

\'^yden ^/^"\'J\'^en over eentekomen methetgene
\'ïiit!\'\'^\' \'ï^aer d^^L^\'^\' nochtans wat hard in de
«tl T niy hpk,

niet anders konnen gefchieden,
9t](i„ ^\'J\'ife ni? moeten voegen naer de Griekfe
% / \'^enoem^^"- Evenwel foude men die konnen
^yfpi eerft ^^^^^ bedieningen ,

Paer hetnedertrekkende vanhetfchild-
Tj^P debl;,^ het ander üWr^^^^W^ &c. gelijk bo-

ïlat H^P den 4 u ^^^ achter, alwaer de lucht-
^^ harde \' , wordenfe vliefig ; op

t\'fae- ke-beenig deel meer peefachtig, het is ooK ^ 0t n
baid. niet geheel, maer door ider ringdoorfnea j^^ipefl"
flaet uyt dweerfe en feer na by dering-wyi^^eteii ^
vefelen, door de welke de ftroot tot ^et\'
befneringe des luchts fchijnt verengt \'(acf»

De inwendige oppervlakte van de deg^^^L-
een ander vlies bekleed, hetwelk fich f,et
lucht-pyp uytftrekt. Dit vlies is dunder ai^ ^^jfs^e
gaende, en befiaet uyt lange vefelen, "chW^Mvs
leien met rechte hoeken doörkruyfifen : "" \'het
heeft ieder van die de zelve lengde n^^Xn\'^^ ^r-
Zeli-s, maer eenige eyndigen in de tujicn fen""

Dit vlies word in \'t gemeen voor feer gey\'^ dat"^ je
den, en dat door die gevoeligheydgefcn^e
een bryfelken broods indelucht-pypgeväi\'";\'j^aer Jf/^
eenen feer moeylijken hoeft veroorfaek^ • gj^jan"^\'
dunkt dat dit zelve vlies vanbinnen noch jcg^
feer dun vliesken bekleed word, aen
melde e;evoelijkhevd befnndpri?,v moet f^e^ inf .

acngedreven worden. Nochtans om „ /eniat"^ Jfs
ken met genoechfaem bekent is, noch van je.
ders C foo ik wete ) befchreven, foo hebE>e ■

Het ampt van het ander vlies is door 0 ^tt^ot^U
trekkinge der lange vefeien de lucht pyP tot n
tot beftieringe van de lucht, en mifichie»
uytdryven van het gene fchadelijk is.

gen rok. vatjens en kliertjens verfpreyd; aen wel^-^ ^jj poe\' ^
ten /F///« eenen befonderen rok*toe-fchnJtt, ^t^

iu dT. ^^ vvy uyt den zelven Schryver afge-
Jieb ïL^ en den laetften in de 12./%. noch-
fy^lkren ^^ in een menft:helijkVoorworp

\'^ktevn §f^o»den,maer eerder!:in\'de andere op-
V3. ftroot onderden buytenften rok. Siet

bf? PelieL^^^^^ed word , is los en voos en kan in
W^^^atenH ^ gefcheyden worden, zijnde met veele
de Door \'t toedoen van dit vlies

""\'■"vveven. jjoor\'ttoeaoen vanuu vues

vf^et gebnii. ^ys aen den flok-darm vaft verknogt.
^^fukt de ftroot is in haere bepaelinge

^yiide V ^ u ^^^ van de zelve meerder fpreeken
^^ïhet volgende Capittel.

^ E T ,

^ X11. CAPITTEL.

^ov\'^\'\'"bcen rT^^P\' ^en 3 den rug-graet wervels en het
19 iK^aft ^^«or het 5 middel-fchot; fomwyien is fy
Jict r v^be n, ^^den door eenige vliefige bandekens ;

eens een van de twee zyden aen
^eti ^ i\'^s\'en \'^^^^^iddelijk gehecht gefien , de andere
Vry Oefende. Oft nu fulke hechtinge
V\' fal b/^\'"^ ademen bybrengt, gelijk veele
^ef ■ v^order, op een bcquaemer plaetfe onder-

f\'lVr ^tfe nipl\'", "danig van malkanderen gefchey-^ "
geher^t ds deelen, door de welke fy

oorfaeke van defe lobben fegt men dat het a
heeft al oft\'er meer als een waeren. uM^\'^ ^^^
■ Ieder groote lobbe word wederom fo«»^^\'\'\'\'
minften in twee andere, eenen van de twe

die van den voorften rand naer achter toe nncii^^ \\
nu meer, nu min diep zijn L L l, nochtan 6
kloven noyt door ( voor foo veel ik bei^i^^^jj^
oft verdeelen dweers de geheele groote ff jecbt^^f,,
kloven dikwils twee gevonden i» jg lli\'

Daer-en-boven zijnd\'er dik wils gelijk ^^"Jjve»
kloven in den uytwendigen rand, die den ^

Als de Longen eenigfins op geblaefe" bee\'^lg,
vertoont ider groote lob feer fchoon het 3 ^ j\'ia
van eens pterds voet k k : maer is\'t dat n
men bemerkt foo vertoonen fy eerder " ten
den oflen-voet, want de Longe is van b^ j^jjeg^i
ter bultig, van onder en van voor is fy h \' ^
deel als gefchied in eenen oflèn-voet. ^ {5 vÜ^/\'l\'

De eygen zelfftandigheyd van de
die tot verfcheyde kaskens oft blaeske"^ ^\'\'jj
de welke niet anders fchijnen te wefe" ® pge-P^v,
wyfè uytbreydingen van de vliefen der ^^ vf^
kens, oft van de takken der lucht-pyP^\', i;yt
ke fy foodanig drnyf wys hangen , dat er ^^^^
tak naer veele blaeskens en wederom ^^f eej^^
den tak vryen toegang gegeven word : jjev^J\'^;^
tak opgeblaefen wefende alle de blaesk^ii ^eaiide
zeiven voortkomen wonderlijk op f^^\'®\' f\'
daer-en-tuffchen, die tot den gemelden t^K
ren, geheel flap hangende. . van ^\'J,

ne lobbekens , die te voren befchreven {oücl^l
van delè worden gefcheyden door fieere rJ
ruymtens , die naer getüygetiiffe van den
figm , geene enkele holUghedm oft eerJgO^ \' rr-f"

Stroot, ^"\'^gen met ff Den band tujfchen het tong,
«et lichaem been en het ring-wyfe krae-
J^^Stroótf, ke-been.

P^ra ai-tgy-^J\' \'\'^oht-p^p. Af- De Spieren wech genomen
\' zijnde , worden de kraeke-

beenen van het ftrooteti-
hoofd gefien : in de 2. lig.
van vooi: : en in de 3, van
achter,

Cartilage thyroïdes.
B Het ring-wyfe kraeke-been^
Cartilage cricoîdes.
•^yo-tC\'JP\'^re«. Mufcu- d JDen ftroot-lap. Epiglottis.

a a Be twee bovenjie uytfteek\'
\'fihild-gelyke fels van het fchild-wyfe krae-
H \'\' ^\'■ico.tf^ Mufcu- ke-been.

Çi\\^^flf^kraeke-beens Jiz Tiguer.
I .S^ooï^ ; ;, thyroidea. c Be fpleet in het fchild-wyfs

c De izvee fpleet-maekende öft
tregter -wyfe kraeke - beenen,
Cartilagines aryteiioides.
d De mondekens der buyskens
van de klier d van de 2.. Fig.
e Be klieren van de flroot.
De 4. Fig. De belle zyde oft
ri;gge van den ftroot-lap,
die van de andere depleii
\'gefcheydeft is.

. hangende bolachtig deel,
B Den ftroot-lap fonder het bol-
achtig deel.
Be 5, en 6. Fig. De fpleet-
maekende kraeke-beenen.
Cartilagines arytenoides.
De 7. Fig. Het voorfte van
het ring-wyfe kraeke-been.
Be S. Fig. Des zelfs achterfte.
Be 9. f/^. De fpieren van het
ftrooten-hoofd van achter.
AA De ring-wyfe /pleet - mae-
kende kraeke-beens fpieren.
Mufculi crico-arytenoidei.
B De gemeenlijk gejeyde\' fpleet-
maekende knos-L\'cem fpieren.
Arytenoidei : oft liever de
bovenfie ring-ivyfs fpleei-
macke-ade kms-beens fpieren.

Be 10. Fig. Des ftrooten-
hoofds fpieren op de zyde.
A Het ring-wyf krdeke - been.

Cartilago thyroides.
C Den firoot-lap. Epiglottis.
c Den band op des zelfs rugge.
Ti) Den voor ft en ring-wyfen
fchtld - gelyke , kraeke - beens
j^ZÊr.Crico-thyroid.anticus.
E Den zydelijken ring-wyfe
fchild - gelijke kraeke - beens
. /pier. Crico-thyroid.iateral.
r Den fchild-ivyfe fpleet-mae-
kende kraeke-kens/pier. ïhy-
lo-ai\'itenoideus,
Be j 1. Fijj.Hct ftrooten-hoofd
van achter naer de lengde
in\'t midden doorfneden en
iiyt-geipannen ; op dat
het binnenfte te voorfthijn
korar,

a a Het/\'chUd-wjfe kraeke-been.
B li Het ring-wyje kracké-been.
t c \'Ivjeeiflest-maekruie krae-
der Fimeren. ^.uf .

i^iiig vaj, \' ^\'^rden feer wei ontdekt, als naer de ope-
^n Over grooten tak van de lucht-pyp de kiey-

^^^^ende f 1 geblaefen worden : want dit gedaen
lobbeken tot dien tak behoorende yan
^"\'^hoon V *^Pg^fw011en zijnde , lijnen omtrek feer

Vaten e k Longe, fegt JVUlis, de welke uyt
te eu "^seskens geweven, en volgens haere groo-
\'\'^eeit ^^^ takkingen in lobben en lobbekens y er-
\'" lel bekiee\'d ^^^^^ ^^^ gemeen dek-

\'»^Vandeffdtjens ( gelijk meeftendeel in andere inge-
" ^«reii i s^\'^eurt) fchijnt te wefen Fig. i ƒ. a , den an- xxil. täf.
\'iWcfe;^ ^ die rauw en een weynigsken dik

»die (j^J^s beftaet, en ter oorfaeke van de puttekens,
" ^\'ge on \' vertoont fich haer inwen-

Bo^lS gefchiktzijn, datfeliei vocht fn de holte
^aet befloteu opflorpen, nochtans van de Longe dat het vait
l^ns hehP^^^de holte geenen doortocht geven. Noch-

ik "oyt gelefen oft gehoort dat die pori van ^jongen \'
^^"^tizijn; maer fy worden voor heenaenge- worden»
Vero-.^?\' ^yt te leggen, hoe dat in een Empyema ( dat
> een^^\'^\'^ge van etter in de Borfts holte ) het welk
^^en -\'^\'^^\'\'jkgenefenzyde-wee oft pleuris voort-ge-
^^efpoü\' deel van den etter door den mond uyt-

"Cijre^g^ftaen worden : want het lichtelijk kan ge-
«ygenVif "iet alleen het ribbe-vlies, maer ook de
"^ytenft ^"digheyd der Longen verettert, endat den
tyde " de Longen verfworen is, foo dat

gelijk j^^Üeen fchijnt aengedaen te wefen; gemerkt,
^en gefeyd is, den rok van de Longen dikwils

tief^J^tider nauwlijkx kan veretteren,
fchejj . ^.^er-en-bovenwaerfchijnlijk , dat in diemen-
\' inde welke den rok vande Longen aen\'t ribbe-

vhes vaft gegroeyt is, en in de plaetfe van de aeng
ge, dikwilder als in andere de zyde-wee ver^oJ ^jg
word, mits dat beyde die vliefen ter oorfaek^
nechting meerder belemmert zijn, envervolg<^"-
telijker t\'faemen konnen verfweeren. . r^cU\'

pe vaten der Longen zij n: Slag-aders, Ade^h ^
pypjes, IVater-vaten en Zenuwen. .

De gemeene noeme ik die, de welke aen de j^ed
Zijn gegeven richtelijk tot het gebruyk van ^^ l^ül^
lichaem : eygene, die gene richtelijk tot hetg ^jgrs
van de Longe alleen zijn. De eerfte zijn de fler-
en flag-aders, die ik onder de gemeene vaten . j/ef
te befchreven hebbe in H FUI. Capittel
handeling. g fy

De Longe-flag-ader verdeelt het bloed, hef g^geft
uyt de rechte holligheyd van \'t Herte ontfang" ^^olt
door de Longen, op dat het aldaer op nieuv^^, ^ het
worde met de luchtige ftoffe : de ader verg^ö^^j ju
zelve door de Longe verfpreyd bloed, en itf ^ ^elv\'S
de flmke holligheyd van\'t Herte, van waer
voorders doormiddel van de groote flag-ader
naer alle de deelen des lichaems overgevoert ^u.wf
flag-ader oft _ De eygen flag-ader van de Longe, die dej^^grea
bronchiatis. Jtag-ader oft branchialis genoemt word, ^ifll"^

oorfprong van het achterfte deel vandenedef^J; jeel
groote flag-ader gemeenelijk boven het bree^-^^\'^ge-
van\'t Herte, van waerfe naer den rechten kf ^
, boogen zijnde de lucht-pyp omhelft, en eemf „gfgs-
XXOTTAF aen den Slok-darm toegefonden hebbenfl\'\'^g,aeii
\' felfchapt haere takken tot het eynde toe j. fo»^\'

hebbe ik defe flag-ader alleen gevonden , yoof\'
wijlen twee, en ondertuffchen ook wel dry vflfi

worp ; welkers oorfprong fomtijds de breeo .^^ea
eenen vinger, fomtijds meer oft min van rna^" ^ Je
afgelegen waeren. Sy fpruyten nu onmiddel\'J Vheit\'
groote nederdaelende flag-ader, nu van de j^^giii

inetdej^ ekentis. In een Schaep heb ik den zelven:
gevond de kroon-ader des Herte gemeen

\'<ils onm-den Heere Bourdon beeld de zelve af
rnende ^^ijk van de bovenfte holle ader voort-ko-
^^^akir rif ^oortgangvandieader word wel dikwils
^at cjg ^"Jker achterhaelt ais dien van de flag-ader, om
^^^oonri in doode lichaemen meerder gelijk het
^orden- dg a^ers gebeurt, met bloed gevult

ïeti kanr\' ^y komt naer de Longen vandenrech-
t^ej en is aldaer verre van de flag-ader afgelegen,
keil Van ^^^^^^ ^^^ de lucht-pyps flag-ader is aen de tak- Haer ge-
Unge , lucht-pyp, en miftTchien ook aen de geheele
. floffer\' ^Q^dfel aen te brengen, en waerfchijülijk
g\'ti» opfpanninge der vefelen, die tot de veren^
\'s\'t dat k^^\'^rfeyde deelen gebruykt worden. Want al
?\'ddel ^^ "^et bloed van het geheel lichaem door
Je L^j^ J^n de Longe-flag-ader in iederen omloop door
de 1, V^\'^deelt word; nochtans om dat het zeive

r^\'lnt deelen des lichaems heeft afgeleyd ; foo
i^yde gpK niet genoechfaem te wefen tot de voor-

Jolte dïu^® Jnchtige ftoffe befwangert en in de flinke
) lucht behoorlijk opgegift is. Het gebruyk van
\' getn ader is klaer genoech, foo wy maer op
t)e de^f Sehruyk der aderen letten willen,
^^eyg /de y^jj vaten, die aen de Longe toe- Lucht-py-
\'•icht-p\'^^\'jn, maeken de takken uyt van de ftroot oft
^^Ut gif-\', diefe anders hromh\'t oft bronchia noemen :
Ht Ik in\'t voorgaende Capittel hebbe gefeyd,

\'^deelt "^^"^waers in de Longen eerftmael in twee
^\'^ynde wordfe gefcheyden in kleyndere en

takxkens , die ten laetften eyndigen in die
^ygaeken de eygen zelfftandigheyd vande Longen

foo wel als den ftam , worden ten .
^^^aekt\'^ kraeke-beentjens, en ten deele van vliefen

f\'^lijk gu^e-beentjens in de twee grootfte takken zijn
^yn en ^^^\'^^\'^kte ringen; in dekleyndere zijnfe feer
" onordentlijk gefchikt, op dat de buyskens

gemakkelijker van alle kanten en op verfcheyf ^^
ren tot het uytdryven van de uytwerpehge Ito"
engt vsrorden. , 5 en

ttenvan «lalkanderen over al vergefelfchappen, foo .jjers
xxniTAF lucht-pyp altijd in\'t midden is a, f dede

ader c liggen : te weten op dat den uyt^cno^;. ,ucht>
bloed uyt de flag-aders in de lucht-pypjes, en ^^er-
deeltjens uyt de lucht-pypjes in de ader gevoegnj^
Water-va "^PP^" konnen. ^atef\'

tea, " " ï^e Longe heeft ook een groote menigte ^ tak\'^-
vaten ƒƒF^. 1. de welke van by-na

Den Heereir^///,fchrijftdeLongen tegen^oe\'
ne meynmge een groote menigte van ^enn/^epde
dierecht over het Herte van den Ilam van\'t
paer voort-komende, alle de lobben derl^ong^ ^gr-
doorweven , en des zelfs bloed- en lucht
Zenuwen i^^^eydelijk beklimmen en omringen. .fnietef
tier Longe. -^ele Zenuwen beeld den ze) ven Schryver \'^^ jpjud\'\'
wonderbaere handgreep ontdaen en nytgeff^,^ ^^r/^
m\'\'t tweede deel van de redelijke Arcenie-kofffi f ^ een^"*
Capmel\'van de V. \'Tafel; uyt de welke ik .„ijne
geynen tak om de engte van de plaets wiH^ dat
I afel hebbe overgefet Eg. 3. en hebbe zelf, op
defe Plaete gemaekt was, fomwijlen de
die wijfe uytgebreyd en alfoo aen de Aef^\'\'
laeten lien. .ygiit

SoS? Het gebruyk van de Longen is ider een bek^
ö \' het blijkt opentlijk datfe de lucht door deJlroot^

wanden cse^-ea
door\'t nederdaelen van het middel-rift voort-g^^
IS. \'tEn is evenwel niet feker, datfe op diep U
gèheelijk lydelijk draegen; ja in eeneflerke ïO^

eengrootemiigteluchtsiJoI«ï*
oM^^ge Vefel\'het dat tot haere vemyderinge
mt" lucht-pypjes toefpringen. Alfoo
van de t\'faemen-trekkmge
17 ^^fondÏÏ-^\'^^^ïe"\' t^n tijdevandeuytademing^, ■

fl.^\'^fchom?\'\'^\' hebbeikvoorheenbevondenenaen
ti^^-^eelh^\'\'® eenigeKlierendiebydeeer-^^^\'\'"\'

^^ lucht-pyp en des zelfs eerfte
hek^onJ" \' • niaer onlangs als ik de zelfftandigheyd

n^, ^^nt alle de lichaemen, die ik ontleed hebbe,
ii ^an d! de 5-.% van deXXI. Tafel Hier
ICi \'^^cide ^"\'leed-kundige Schryvers die ik by ter
^\'^reii oqI onderfoekende, hebbe ik niets van die
lin. \'ets • \'S\'t dat\'er by geval eenige van de

gegeven, fal ik, foo ikver-
Klierend®^^Ive oft haereLefers verftaen.
tn,! \'^gen voornaemelijk geplaetft by de ver-

ee \' ^^aer ^^^^ hangen dicht aen de gemelde tak-
de Sroot iiggend\'er merkelijk af, fomvï^ijlen

oL^^\'ftelt vvir van de Longe-flag-ader tuflTchen bey-
P\'icht v-an r^\'^e, maer hier heb ik in de Figuer geen
htf \' het gene noodfaekeli^

f,if ^"eiis van?^^"^^^ ^^ Longen ontrent de kkyne
de \'ï • oft om H heb ik die te vergeefs ge-

onde/r u^\'^^ zelfftandigheyd der Longe niet
^ericheyden , Toude ik niet derven verfeke-

318 XIII. Cap. Van de Klieren der
ren. Daer-en-boven twij fFel ik oft\'er eenige
verdeeb\'nge van takxkens van de lucht-pyp a\'
is, die dufdanig klierken niet byfich heejt^^^^^^geiiii-

den zelfftandigheyd der Longe eenige fulke ^ ^
gevonden hebbe, heb ik gepeyft , datfe t
de gemelde zelfftandigheyd wech gerukt r^ev^\'ê

Het getal van defe Klieren heb ik niet
konnen naerfetten, om dat\'er lichtelijk eei^\'o^^pgeH
ficht ontvlieden en in de zelfftandigheyd "^^.fplett^\'\'\'^
geborgen , in de af-fcheydinge der zelve V \'j^
worden en verloren gaen. Evenwel meene jd\'

Sy verfchelen vry veel in grootte , de gr® p
die gewoonlijk aen den ftam van de
haere verdeelingen en aen de grootfte takKe\'^^^^
dikwüs grooter als een haefenot; maer naef
trek toe van de Longe worden fy allenxkens-^jji^eei^
in dier voegen dat ik eenige bevonden hebbeyet-
kleyn vitfe. Is \'t dat\'er eenige ontrent de

worden, die moeten hoodfaekelijk feer \'^y^die^"\'*\'
Evenwel heb ik\'er fomtijds eenigegevonde ^^j^j^eü
defe mate afweken, en die ontrent, de k\'^^^ebo^^^\'
der Longe-pyp liggende grooter waeren ais ^^etli\'^
fte: maer ik. twijffele oft dit natuerlijk chtig^^\'
dat ik in fommige eenige hardigheydenkalKa
ftel gevonden hebbe. ^teef

Haer geftel is natuerlijk facht en fappig^
meen omwindfel bedekt: de verwe is "^aenf^ \'

Sy zijn verfcheyden en onordentlijk
eenige zijn by-na ey-rond: andere zijn \' en-i"^\'

Sy hebben haere aders en flag-aders van " ^^jj^eeP^
ader eu llag-ader: de laetfte meene ik tot ^^^ ^(chi^^
bedieninge: en de eerfte tot haer eygen gebruyk 5
te wefea. M\'

Qejne ""^kt zijn.
? te fcfjgJJJ het ampt der Klieren is eenig befonder vocht
geiTieiH ^ de overige maffe, dit moet ook aen
^\'pot e^ I ® -Klieren toegeltaen worden: maer wat dit
^•et. en waer het henen gaet, is foo klaer

klieren j^^\'^ffchen twijffel ik nauwlijkx oft door defe
^ellj fmeerig vocfit gefcheyden word, door het
J\'Drd beff^^^dige oppervlakte van de Longe-pypen
jQr ejj ^ J\'^eeken, op datfe door de drooge lucht niet te
rt \'^eerij?^ ^orde: vervolgens gemerkt dat\'er tot de q

Van ni!^"^ ^^ oppervlakte der groote takken meer-
, die K ^ vocht verfocht word , foo zijn de Klie-

\' die h V verlocht word , loo zijn ö
1 Maer • ^ ^elve liggen ook veel grooter.
S^^\'etiften A^^d fal my by geval feggen, dat aen den
^vo-^ van de ftroote fulke Klieren niet gevon-
"\'den welken nochtans met fuik een vocht

^^^ feer a ^^\'^d: ik antwoorde dat boven aen de zelve
y^^ï Klier hangt, die ik hebbe befchreven

fileren d ^ ^ h , de welke in haere grootte veele
d \'^^liet begrypt : en dat van defe

ftrooj k het vocht overgaet naer het deel van
^j^aer (j \' M het welk de Klier aldernaeft gelegen is,
gehe , ^ \'^elve van daer nederfakt en befmeert
Je Ook h ■■ daer-en-boven dat tot dien eyn-

k "ik be^^"^ ^^hter de rokken van de ftroot overvloe-
l\'jkt f^yt ïijn. Ik voege hier by dat het noch niet
^\'in, \'van gebruyk de Klieren van den hals gefchikt
J^en ae"?*^ Welke deonderfte feer na by over eenko-
l^hien kp^lf^de haer gedaente, verwe en geftel: mif-
\'Nenfiir^^en defe ook ontloflTende buyskens, die tot
den ft ^^^ de ftroote uytgeftrekt zijn. Maer dat\'er
Jet piae^^"^ geene hangen kan aen de onbequaemheyd
Oft jg ^ toegefchreven worden, in de welke dezel-
ieer gedrukt, oft de beweginge van de nabu-

rige fpieren verhindert foudenworden:
fulke redenen eenige fpeek-klieren van den
afgelegen zijn. 1

Ik meene dat de heefcheyd en moeyliJK"/^^a\'oii;^
fpreken in de; gemeene
fcrekinge van\'t voorfeyd vocht, door de ^ ^^
der Klieren veroorfaekt , van daer koiw \' , W
dien eynde dikwils de olie van foete

achtige dingen dienftigzijn; niet voor ^iedP^
wortel van \'t quaet wech nemen ( want du g
doorfnydende middelen en warmte ) gebr^^^^^
veel fyde lucht-pypkens befmeerende,
de natueriijke vochtigheyd eenigfins

Daer fullend\'er by geval eenige wefen 7 ^^^her ^c
len fullen dat door defè Klieren het water gebr?^
word, en dat het zelve door lij ne eygen v^-geeP"\'
word naer de gyl-buys : maer dit dunkt n J ^ffch^h
bewyflijk te wefen ; ten minften is\'t ^^^ ^eV^^"^rnS
dinge van\'t water aen die Klieren toegefc^^ geeni\'\'j
als haer eerfte en befonder fte ampt: want ^^^gtet
lien tot welk eynde alfdan die Klieren vee\'^^n
talrijker fouden wefen ontrent de gr^ot^
de ftroote: is\'t miffchien om dat aldaer de
grooter zijn , en vervolgens meerder aq

by-brengen ? Maer het water kan niet onH^j. yyt «
gefcheyden worden uyt de groote vaten, Vo\'\'
kleyne, en om foo te feggen de alderkleyj^y
foude het water moeten gefcheyden ugvdv^^

Herte gedreven is, en weder terftond
en een deel van de holle ader keeren
van welke af-fcheydinge en wederkeerii\'S\' ^^

Dcfe faeken door een byvoegfel ^^".^ftefde k^\'r
druk van defen Boek gehecht aen de gei«^^ ,
baer gemaekt zijnde, ben ik gevallen m ot

Aenmerkinge van den Heere Kerkringi^\'h^^.^ je h\'-\'fl,
fchrift is De dood voortgekomen van fi^p^^f
ader Jrafera.Hiervoegthyby: „Den fiekf

\'iliik-11 \'\'^en alle die defe figuer aenfchouwenklaer-
J^j\'ken. Verfcheyde fteenen en van verfchillen-
,,ïi, pdaente , die op die plaetfe alwaerfe afgebeeld
\'lïelv op de ftroot laegen , hadden de

„Verf^ verdrukt , datfe ten laetften den menfch
hebben : want het overig van het inge-
idu\'t 1- r^d^ geen mangel. Alfoo het gene dikwils
"Geil ^ verborgen leyt, is verborgen voor de

>s, den ftam der ftroote die in takken verdeelt
de err n^\'^^^nen foo aen den ftam van onder ais aen
Si dc ^^^ken gehecht : welke fteenen gtlijkfe
Klie ^ny-konft uytgedrukt zijn ; alleenlijk van de
[chiij/^\' Je ik in mijne figuere afgebeeld hebbe, ver-
Vvoi\' ^^"^fe grooter en een weynig hoekachtiger zijn.
^eii^ \'Setis twyfFele ik in\'t minfte niet, oft die lich-
>»\'aeren ^^ Welke hyßeenen noemt, verharde klieren
^\'^fVon\' ^^ ^^^ een kalkachtige ftofi\'e opgepropt en
vhoedanige dikwils in andere deelen des
liy gevonden worden.
^Ve, wel fijne fteenen alleenlijk uyt tegen den
^iiderft u takken liggende : maer niet aen de

Mere"^ iemand met wat voor eenen by-naem die
• gevn genoemt worden : ik antwoorde dat-

\'\'eti. "^giijk konnen lucht-pyps klieren geheeten wor-
füo , ^"tlijk om datfe aen de lucht-pypen liggen,
n^en giften kan, de zelve befproeyen :
de ft ^ dat\'et eenige hangen aen het onderfte deel
luch, 90t, dit is wel ontrent de verdeelinge, daer
^ ^and ^^Pkens beginnen. Daer-en-tuflchen heeft\'er
licVpr?^" bequaemeren naem gevonden, dien fal
\'^^\'^eftk -\'5 volgen. Het is ider een, die fomwyien ge-
ëen 00 \' bekent hoe gemakkelijk het is de Lon-
S^^laefp? ^^^efen, en hoe moeylijk het is de zelve op
^ hoi]; 1 ^^ behouden , op dat in die gedroogt zijnde
\'\'gheden der blaeskens ten toon geftelt worden.

2 XIII.Cap. lm de iCüeren der ^^^f^^lHtn^^^
Voor reden van die moeylijkheyd word K ^or-
by gebragt, dat , als de longen ii};t
den genomen, de water-vaten gebroKc» jjengsK^
dat door des zelfs openingen den ^vij^ „del^\'
henen gaet. Ik bewaere een merkelijk dee

gen., het welk tot mijn voornemen g^"" gf, de ^t
op defe maniere : den eenen grooten ion ^^t n
ge naer dat hy door menige waffinge , en ^^^
noodig fchijnt te wefen , door inlpu/^J^rtis\' Sd
in-delonge-llag-ader van.het bloed geW^pCeii is
ik fterk op-blaefen : naer dat hy opgeo^^ het
ik hem fterk toe, te voren op dat den ^a^^\'
van de longe nisït doorfnyde een weymg > ^ ,
fchen beyde gefteeken hébbende. den i"^\', or

gedroogt wefende, ftaet\'er afgebeeld in de^® g-
fel Eg. 4 De lucht-pyps klieren Fig- i: ^gueref*\'
Tafel. De reden nu w.aerom ik dele j^jet r^^^
voegt hebbe by eenige andere die de

ken , is geweeft, om dat ik die Klieren en^j^
van die te droogen eerft gevonden hebl^ gonc*\'
ten , die de Longen en haere deelen van

DEn Slok-darm anders OEfophagus f\'^e
-vliefiege buys.t\'an de keele tot ^\'\'^j^aeg^"\'^
ftrekt , orn\'de fpys en drank tot de zel-v^ ^^ 4,
brengen gefchikt. Siet in de XXIH- de^\'J/y

Hy is geplaetft in het achterfte
; lficht-pyp,op dat hy ten tijde van^^ j^prft-vi\'ef
lijk verwydert worde: ontrent het ^y^e ^ ,

daer naer komt fy wederom naer het mï^^^gj-.gei^
holligheyd, en tot het elfde wervel-been

\'s in 5e l^^gde is Van de keel tot de maeg: de rnymte lengde,
r^fitrenff die van eenen dunnen darm. "

^"achtern?? ^^^^de wervel-been is den Slok-darmin Bylig-eads
^ee inop\' ^ i^et eenige klieren befet, die dikwils klieK«,- \'
^"gelijk -p door haere grootte en gedaente niet

^ell^gf^ J K \' ^ot een klierig lichaem gegroeyt:
^\'^nen teb ^^^^ fchijnt te wefen den Slok-darm van
f fpyfe |l^o*^htigen tot gemakkelijker doortocht van
j^iUingè hebbe gefien dat eenen- lyder van de op»
^^ Verharding defer klieren ellendelijk van
■^^nk pgi,®^ .Ofven , te weten den weg voor fpys en
^J\'efende ^ gefloten zijnde. Het lichaem geopent
darm doo ^ ^^ bevonden dat de zijden van den Slok-
^aerei^ Qe groote drukkinge t\'faemen gegroeyt
\'^fl: en ha^H d^ buys zelfs onder die klieren in

dnf^^ gemeenlijk dat den Slok-darm gemaekt ^^e rokkea
iT ^dddef?^\'" ■ buytenften die vjejig,

>en e ^^Ifs middel van den pens-fak voort te
^\'^^igt £ ^^ ri^et den buytenfkn rok der maege ver- xxiii.taf,
Uen , * f\'S"«\'^ 4-.

«"«ï ^^ f^er dik en vleefachtig , al
• defe ^P^er waere : „De vleefige vefelen Aengaende

fegt//^if/fo, worden in\'t gemeen voor defca xok,
""^^^ius J^^^wcerfe gehouden , inaer den Heere Ste- ^
"JWee, ,bemerkt datfe iflang-ring-wyfe en van
\'\' \'^^lyile\'^\'^ \' weten de welke malkanderen door- \'
" (f ^^aeken gelijk twee tegen over malkan-
" gaende At\'kken-huyskens. Op dat ik dienaen-
hebbe f door mijne eygen bemerkin-

f.^^"geheelenSlok-darmuyttwee zt\'faem-
\'\' ^ö^ken beftaet, de welke vier evenwydige

" \'^rkruvfl-^de tegen over ftaende en maikanderen
ynende vefelen maeken. Dit fal kiaerlijk ge-
^ ^/\'V.,/,, X a fim

2 24. JCIV.Cap. Van den Slok-darm. ^^^^ Je
„fien worden , is \'t dat defen middelllen ^^^
„andere ontbloot, en op de eyndens gebo gj. tij-
„fende door \'t blaefen opgefpannen ƒ ^ ^gieii jj\';
■„de in\'t heet fiedende water , op dat dy ^or" •■
„krimpen en opfwillen , eénige ryfen
„ want op die wyfe fullend\'er twee ryen v _ ^^^^rts
„idaelende vefelen met de pefen gefien wordei • jj^fceiJ

„twee levenwydige hoekeniaccneupt^y - ^^j-ic-y.
„veel tegen - overfiaende in de andere ^^ ri^ds^^n
„komen. Hy beeld die ryen der vefelen ƒ
en V. Tafel in\'t eerfie deel van de redelijke ^^^ .gtrO^\'
Ik hebbe hier in , om de achtbaerheyd »gp dejj
wigheyd in de befchryvinge van veele
Heere JVHlis een volle geloof gegeven , p^J jg^ .

bemerkt hadde : maer daer naer de tokke»
menfchen Slok-darm doorfnuffelende, heb \' ^^^tO\'
den dat ik van dien treffelijken man treftej^ ^gu
gen ben : want ik ben gewaer geworden, ^^ ^ peli^\'
melden tweeden rok beftont uyt twee j da":"
kens , als twee onderfcheyden fpieren ;
buytenfte gemaekt was van rechte en l^nge ^

behoudens dat eenige van die,om dat den
ontrent het beginfel breeder is in\'t nederdae ^^ jii
fins naer malkanderen toe hellende , hier e
de onderliggende deelen geplant worden- ^^ livS\'
Xxiii.TAF. De vefelen van den binnenften rye ^\'J" ^ocuf\'
i^iguei 4. ^ ^^^ feekerlijk maekenfe ergens eeni^^j daj

ven fulke hoeken voorftelt. Want i\'oo-f fy^nn^n
ongelijkelijk om hoog trekt, fult-ge in t s^^^eken»
deel hoeken, die naer boven toe gekeert Z\'-)"\'gerW^^\';
in tegendeel , is \'t dat-ge de zelve vefelen ^^^
uytrekt. Maer alsfe los zijn.hebbenfeeer(ie>
wyfe gedaente G.

c Ik eein^T-Slok-dam. 32f j.j ^^^^
SlokXr ^ dan dat d^tn Heere Willis alleenlijk denDenfpi«k
•■^^clcro^ ^enen os oft van een ander fulke dier gen lok vau

J^etet, M-n ^^ ^^^^^ den vQorfeyden Willis geeft: te
«e ö\'^\'yk aen-wyfen de 6.en\'j.Figuere,van de wel- xxm.TAF(
^arn-i den fpierigen rok van eens olfen Slok-

je lette!" de andere den zelven achter vertoont,
\'""ena, den buytenften rye der vefelen , en b den

Rerhl defen fpierigen en zenuwachtigen rok , penvatach-
^We^ ^l^ljk den laetften genoemt word , hebbe ik ^\'Sen «k.
^"n dig rokken gevonden, van de welke den ge-
^\'iordenn-} naerften aen den fpierigen is word uyt
^«Weven Vefelen en ontelbaere vatjens loftfelijk

V\'Sen\' eeiiigfins vleefige, gelijk meen
K ^ veeu^^^ch klaerlijk gefien word. Defen
, ^\'V^ klierkens bezaeyt i, vervolge

. "Mg ^enften rok is feer dun en geheelijk zenuw- zenuwach-
ri^^\'-^^en fij"^ en verfcheydelijk geplaetfte tigen.

% deii \' Semaekt k , defen rok fchijnt met den genen
"^\'efei^, ^nond , keel en lippen bekleed , vereenigt te
■De

lakte vr^"\'"^^ overtrokken, de welke haere geheele
duM ^\'innen bekleed Fig. Defe korft is wel
^Qftej. ^aer dan die van de maege en darmen , maer

^ kan ook voor eenen belonderen roK genou-
OndertuflTchen defe korft uyt het getal der
2\'ok-dar, wefende, mag men evenwel m den

fpier. , ^\'Jf rokken tellen; te weten den -vJieftgen e , vyf rokken
.^\'\'\'t\'gen F G , dcnMchtigenH, derfkUerigen i,

Aengaende iet weefsel van den Slok-dar^ Joof\'
zelfs rokken m.oet men bemerken, dat hy dwe ^^^^ jofc»-

Voorts foo worden de rokken van
gelijk by-na vanalle\'anderedeelen, gen^^^^ater
fcheyden naer datfe eentge dagen m hetV*\'^\'

Aengaende het gebruyk en werkinge va" ^„ae^P\'l
des Slok-darms zijn befonderlijk teaenJ-ner«
rige en zenowachtige ; mits dat de ander?
van defe fchijnen gemaekt te zijn. - jj als\'^^L
Het eygen ampt van den fpierachtigen roK j^et

oft van den binnenften rye in de welke de b gfvfO
tervolgens invloeyende de ftoffe die nioet dov^^^ jviae
gen worden, naer de m.aeg toe neder dr^\'^» fcbij" ^
de vefelenvan den buytenften rye oft ^"Ij-ni ^^^ et
door haere t\'faemen-trekkinge den Slok-^^ ^.g jrio
fetten, op dat den doortocht voor de
gefwolgen worden vryerenmin belemrne ^^ ^^^ n^^
Pen zenuwachtigen rok dient befondei j g

welke fonder eenige andere voorgaende

feer lichtelijk van malkanderen gelicht vs^^r

De eerfte buys word gemaekt van den bny^^ ovefi\'
e en den fpierachtigen f g : de binnenfl\'e van
ge H I K. Paer-en tnftchen is\'t foo moey^y-^,^ fok ^
buyfen foo te fcheyden , dat den vatachtig \'
hangt aen de buytenfte buys. Ja ik hebbe ^^ foktt"^
naer de fcheydinge gefien, dat dien vatacbtig*^ IjuJ\'
wel %\'erfpreyd ■ was over de binnenfte vlakte v _ .

het is geloofbaer dat de geeltendo.or middel "
fto% : PJ\'kkeling veroorfaekt door dedoorvloey- den^^
\'fpiera 1 "detoetrekkendevefelen vanden tweeaen gsn.
fchijtii- fok aengeport worden. Daeiven-boven ,

iijk eenii^^^^ den vierden rok fcheyden waerfchijn-
^lakte vf ^^terachtig vocht om de binnenfte opper- Kliewchti-
^ok beft„ denSlok-darm te bevochtigen, den zeiven S«^-
^or hap ^^^ vefelendieeenigfinsvleefigzijn, opdat
\'^eld vopk "teerdere oft mindere\', inkrimpinge het ge-
^eynipgj™ naer eyfch van faeken overvloediger otc
,,ï)eif die klierkens gedrukt word.

die naer^ ^^^"^en oft derden rok onderfteunt de vaten Vatachtigea
^elke p andere deelen van den Slok-darm loopen,
geit roi^ö^^otfte takken den vleefigen enzenuwachti-
^loeds en der verftooringe van de beweginge des

Hetbel-^\'^^\'^en niet konde doorwandelen.
^^^ hec l\'^\'^el van den Slok-darm noemt men gemeen- Keel-gatoft
dat het f^^^-g\'it anders Vharinx, het welk , gemerkt Eh^n»:^,
foeove-, ^Pyfe en drank ontfangen en naer de Maeg
\'s, Van moet, met verfcheyde fpieren voorheii

"■en ïii\'^^en die den Slok-darm openen oftverwyde^ De fpieren
t^"^^ getal, teweten dry in beyde derden,

eenige naemen toegevoegt zijn , die op de
Eeftelt^- en Latynfche wyfe van woorden t\'faemen
deel JJ^\' "Welkers naemen het eerfte lid beduyd het
hetZ/et Welk den fpierfijnen oorfprong neemt,
ervou \'^er het deel in het welk den zelven eyndigt,
^^^ denQ\'^^ om dat die fpieren alle eyndigen in\'t eerfte
^ iCee/.^^\'ok-darm ofthetKeel-gat, foo wordenfe alle

^et ff genoemt.
^^nit (r ^ , het welk het grootfte van alle is, Eerfte paer,
^^fds h het onderfte deel van het achter-
bord ■ \' alwaer het zelve met de wervels ingeleed

eyndigt in\'t opperfte van het Iveel-gat i)u,xxni.TAF.
de t hoofd-keelgats fpieren genoemt.

5 2. S X/r.\' Caf Van den • Slok-darm.
geheetefi, om datfe van het wigge-of^eyte
• ginnendê ter zyden in het keel-gat tuffchen
en\'derde paer geplant worden c c. 1

Het derde paer maeken de i priem-keel-g^^J^^^^he^
het komt Voort van het priem-wyfeuytlteeK^^^^def\'
been der flaepeh des hoofds, eu hecht fich »
fte zyde van het keel-gat bb. tnei^^^^^K

- den oft verengenden fpier is-, diefe ^ des^j-^f\'^ jn
^ noemen, en feggen fijnen oorfprong te ^^^ xoïfl ^^

zyde van het fchild-wyfe kraeke-been en rot\' ^^ ^ygr-
Slok-darm gebrägt wefende, te eyndigen ƒ p&tï
geftelde zyde van het zelve kraeke-been-
miin oordcel zijnd\'er twee onderfcheyde IPj^^giijkV^!"
welke beyde haeren oorfprong nemen opjj Lgeii, ^
beyde de zyden van het fchild-wijfe jji-rO" \' \\
eyndigen in\'t achterfte deel van den a^

De fwelginge , de welke het voornaeniu ^gfton^^
van den Slok-darm, gaet toe op defe wij^^\'
die door-gefwolgen \'moet worden , by pri,
fende, worden de fes eerfte fpieren xxf^^\'

Welkers werkinge het achterfte deel ^oven gdr«!^
waers uytgeftrekt word, het voorfte deel ne ^^
zijnde en geheel gaepende, foo als blijkt i^y eiilca^\'
voorts foö word door de beweginge der to^p^ j^gdct

De toenypinge van den Slok-darm en ver yer-
voortdryvinge van fpijs cn drank wojd Je rif^gl^
volgt tot in de Maeg door de inkrimpinge
wyfe vefelen van den fpierigen rok, Maer ^^ j^oJne\'
felen van den zelven rok oordeele ik-te pa ^rordei^\'
als\'er een groote brok moet doorgefwojge^^^y^i^de»
te weten op dat door haere inkrimpinge het ^ ^^^^ d
Slok-darm verwydert worde , hetwelk ^\'»fboven"^
brok : en vervolgens op den tijd wanneer ^
deel van den Slok-darm E word toegetroK v
ook bet onierfte deel F verwydert ^

gen^^^ blaeskens en vaten derLon-
i Voorts de Spieren en de Rok-
van den .Slok-darm.

-^Sr/\'^^ken.door
A ^^^«eti. ^^et de bloed-
a a De kleyne tahxkensafge^
fneden.

De 3. Fig. Eenen tak van
de Long-zenuw uytge-
fpreyd, in den welken
door de a eenen anderen
tak aengewefen word
van Willis in fij ne Figuer
wyd en breed uytge-
fpreyd.

van den zelven rok.
G Het binnenfle pelleken.
H Den vatachtigen rok.
1 Den klierachtigen rok.
K Den zenuwachtigen rok.
aa De bovenfie rokken afge-
peeh, op dat de onderfie
te voorfcbif\' ^.......

En naem van Hoofd, gelijk hy bekent
is , word gegeven aen het deel des li-
chaems het ivelk is bolachtig, hetuyterfle
en epperße, tot aen den hals toe bemerkt
Zifnde.

tot h?^^ en alfoo op de hoogfte plaets; foo, om
?^gevoè/. g\'^^ftige gemakkelijker foude ^

dat Van ^"^orden van het Herte; als voornaemelijk,
l^^\'^geti jj^ j de Zinnen, welkers befonderfte werk-
Voor^ ^^^ï^oofdgeftelrzijn, beterden indruk van
l^^tfe p^J^fp fouden ontfangen: het welk ten eerften
foo eeftcht. welkers voorworpen voor

i\'^^WoH ^^^ minder van andere lichaemen gebor-
j^o datxfv^".\' ^^^ de oogen meerder verheven zijn :
pwe ^g^\'^\'^\'^vils tot hooge plaetfen opklimmen, op
^gen , die van de oogen verre afgc-

^an g^g,.volmaektelijker fouden fien.
w ^^^ reuï-\'^^" word het geluyd dikwils beter verftaen
^\'^^flmcr« g?vat, \\er oorfaeke van de hoogere

• ^oorde evenwel niet dat de gemelde werk-
opperfte deel van\'t Hoofd fouden geftelt
= «laer het was noodig datfe een weynig leeger

replaetft wirden ; om datfe anderfins W^e^ ^^or ^^
:onnen gekeert worden naer de faeken di ^ ^^„t tc
innen moeten ontfangen, oft in tegendeel-

eerften noch de.fmaekelijke , noch
fouden met het zelve gemak, gelijk nu gei ^^ geb^,
nen tot de over-een-komende werK-i")& ^^cht \\u
worden: voorders de voorworpen van _ & le
den nauwiijkx gefien geweeft hebben, \\ ^ ^
over het bpvenfte van \'t Hoofd geftelt
zelden moeten befien worden: maer is
fomwijlen moet aenfchouwen, foo oc

als fy fouden nedergekeert worden, ^^^ „{cbou^-^;
xyorpen , die van onder zijn moeten aen Hoo^Jg-

Om de voorgemelde reden is \'t HooW o ^^^
•weegfaem; te weten op dat de werk-tuyg^ j, ge^\'\' J,

nen foo veel te gemakkei ijker fouden kon\'^^ jg vo»
worden naer de plaetfinge en indrukken » ^^^
worpen. , ^[tt\'^\'^uis

volgens om dat den menfch met evenin^^^gn
opficht van andere dieren feer groote l^fi ■

muyl oft bek\', om door des zelfs middel^
ker haer acs aen te nemen, het welk de^^ ^^^^ ^^ het
de handen doet; voorts foo zijn de ip\' j^gjueti i
groot, om datfe het aes het gene fy brei^^

den menfch bolachtig en by-na rondisj j^gcrde""
de ronde gedaente met evenmaetighey«-
grepen word als onder eenige andere.

^Vas; ^^p • Van dé deelen des Hoofds. 5 5 5 ^^ ^^^
aude-p\' b^oudens hetkinne-bakke, neus,ooren \'\' ^
iieder "^i^^kendè deeléii, fod moet het op de zy-
^^\'^seoiiijpdrukt en gelijk plat wefen, op dat het be-
^■oigens on i gebragt Word door enge plaetfen, en vei;- ,
b\'^eder het kind met minder moeyte uyt de Baer-
^orft en R ^,°tfchijn koine: want het Hoofd gelijk de
v^endere,, yk ter oorfaeke vandentegenftand fijnder
^^r-en k verfcheyde gedaente aen-nemenkan.

[\'pene en Borft eenige begrypende én andere Hoofds,
^fiderè S ^^derom onder die, d\'eene gemeene en

k\'*^ oïi^^^® begrypende deelen, zij n hier van gelij-
^^ Huyd, het Vet en het vleefig oft
^rhande]-^\'\'- welke alle gehandelt is in de tweede
aen. Daer-en-tuflTchen moet men het volgen-

Uf,;de lippen \'t alderdunfte.
4 ^^eliju^^d heeft weynig vêt: en het zelve is voor-
4omtrel^^^\'^ê^i^ ontrent dëoogen, teweten in hae-
«aeket, > ^^^ter deboren, naer den hals toe en ui

A^^\'^HeJ^\'^\'-i^lies, daer-en-boven klieren en eenige
L ^^^kn^\' en het hayr, is\'t datge dit laetfte onder
/ «e ^ "tekenen wilt Van de Beenen fal ik handelen
Y^^\'^\'^delmg. Van de Spieren inde VI. Ferhan-
in verfcheyde Capittels van defe

v\'^len te weten voor fooveelfe in verfcheyde
het p \'^^llen. Van \'t Hayr in\'t volgende Capittel
v^-\'^aer.e^^ï^ne-vlies in\'t derde Capittel.
i^iide J_l"boven

d^de ^ zijnd\'er eenige deelen des Hoof^ .
(>. ^^grvn ^^en twijftelen en twiften kan oftfe (^ler
oft onder de begrepene deelen poeten
^ worden; als by voorbeeld zij n de oojen 1

fluyt de tonge als een begrepen deel;
Tiolte is gelijk uytwendig ten opfichte van .^^jfic ^
het Bekkeneel, de welke gewoonli|K
ligheyd oft buyk genoemt word: foo ^^"^Lrep^" ire-
onderfoeken oft de tonge rond uyt een d & yi^ct h
des Hoofds moet gefeyd worden re „naem
merkt fulke twift-reden alleenlijk op dei

en befluyc het rugge-merg, de beginftlj \'^^^jigfeii-v-i
die van de zeive voort-komen, en
welke defe en het merg zelfs bekleeden, ^^^^ j^^ier
komen voort van de vliefen des Hoo-ds

De 6 Aenficht-natuer-raemers willf» ^ treKi^
föieyde maekfel des Hoofds , en verleg \'f r^
vau\'t aenficht kennen den aert en [^theV^^ |„c

fchet, en de grootere oft mindere voinj jg t
onvolnaekdieyd der zinnen : het we-iw "

"^"^htans "^^\'^ende tot bygeloof oft fuperftitie, is
y^ft : geheelijk om niet, noch fonder grond-

voirnf t \'^^^"ken hebben , dat de herffens ook
^^n va^ \'^ijn : en dat om twee redenen geno-
^orfaelj; ^ en van de uytwerkinge : van de

^^haepe^^, "J\'pormelijk naer de holte van het man-
is • Van ^ de welke van gelijken manfchae-
K ^"^Pen , , uytwerkinge, voor foo veel, dit man-
^^^ der h Hoofds van een manfchaepen-

ingeVv S^\'woonliik fegt van eenen menfch, die
"Opficht en leelijk aenficht heeft, dat hy het

^ "^etW .^^\'^ficht en nochtans verftandigenvangoe-
r? \'Menfch ^^ \' worden in tegendeel fchoó-
^aet.g "en gevonden die weynig verftand hebben.

fult-ge zelden een wel gemaekt
^en. ^«in fij„g geboorte af dwaes oft uytfinnig vin-

. \'ïierlie^^ men befonderlijk de Hayren aen-^
hchae \' \'t dat de zelve in veele deelen

ï her?-^ voorfchijn-ikomen, groeyen nochtans
J^oiieii fv en alderlangfte. Daer-en-boven ver-

• de K ^""^er in andere deelen gemeenlijk on-
\'lÜ lïian jaeren , wanneer ook den baerd ^

Ner de Tj^^^k gewoon is te voorfchijn te komen ;
Joof^s ■\'^%ren in \'t bovenfte en achterfte deel des
& "^den\' in de wink-brauwen en oog-fchelen

Men bevind voor heen \'de Hay\'ren van een ^
fmalle gedaente , ook met een vergroot b^^-^^i^ere
zijnde. Nochtans zijnd\'er eenige die on? .

de zelve vier- en dry-hoekig bevonden te ^^ j^ebt^
welke ik vermoede niet natuerlijk gevs^^^l
want van haer behoorlijk voedzel ^eroo , „te > "Ij
rimpelen fy lichtelijk tot defe oft gene ge^ j^etff^,
Haytenhol. fonderlijk mits datfe hol zijn , .het v^e^

aenwyft de fiekte , dÈ welke i de P^\'^ffll^pcl-\'\'\'\'
genoemt word , in dé welke het bloed

fypert uyt de eyhdekens van de Hayreti- ^^^
XXIV. TAF. E^r^\'igë nauwkeurige Natuer - onderfoe jiK
nen ons de Hayren met een vergroot g\'^» » t^\'^^.er
de met veel knoopcn befet, en met 7- Cef

als met wol bekleed. Sulk een heb ik ikg^,
vertoont uyt Biancaert, den welken , of^M
naer bemerkt hebbe , het zelve heeft ge^fver^
loo : maer gemerkt dat ik naer dien tij jjchte -j^
Hayren door middel van het vergroot-g ^^^

Bidloo vertoont worden, onderfoc" j^cejs in ^
tans geene de minfte takxkens oft uyt" , Vebäd >
zelve bemerkt hebbe ; foo hebbe ik reden^^-gn ,
te vermoeden dat die Hayren van hern ë ^oo\'^
wat oorfaeke het zy oft niet, eene buyteo 5

Den zelven Heere Blancaert vertoont ^ ^^it,
deelken van eens menfchen Hayr , ^^ „eive
minder is als den omtrek oft dikte van t^^^^^, ge^^^^jfj
eenige honderde vatjens wonderlijk t^tae^^ ï^^^lci^
en nets-wys door malkanderen gevlochte \'^^^gnin
af-beeldinge hebbe ik hier ook , om de ^ j^ieyiider^gi
der faeke, in-gevoegt, maer een weyni^^^^, gve^^
oorfaeke van de engte der plaetfe. Ik
daer aen geen geloof gegeven y0ox dat iK ^
aenmerkt hebbe. Ik hebbe dan daer na^^ gi^s u ^
gehen menfchen Hayren door een »i f

keerir v" donker plaets voor het licht van
Jet eejj-p ^^enigfins doorluchtig fchenen te wefen
^\'ortei na ftreepkens , de welke van den

^ klevn^\'^ eynde toe liepen, en fich in kleyndere
^ verd" takxkens op de wyfe van de bloed-va-
verciert.

gewa ^^^^ ftreepkens heb ik geene holte kon-
J^er ^^^ Worden ; maer het komt met de reden \'
d ^ati\'t ^^ vatjens zijn door de welke het voed-
f ^Ive ^engevoert word : daer-en-boven dat

intien^i ^"^d "morden en aenwaffen door inwendi-
v^ ^elfj^g JIS® €n niet enkelijk door aenvoeginge van
geftelt y\'^ wortel , word hier uyt

C \' ptri dat naer de verfcheydenheyd van ou-
? in d bekent is) haer verwe verandert, niet
n^vffei^ tortel maer door de geheele lengde, on-
J\'oorfaeke van de veranderinge desvoed-
^^\'i^oki^g ^^n-boven om dat de hayren uyt het lichaem
in de vrye lucht geftelt wefende ,vjs \'t
lichte] •\'"v^ ïijn lichtelijk ros worcten , maer niet
andaI noch in\'t lichaem fteeken; waer van

i\'i dn^^\' de andere deelen gevoed: foodanig
j^f^Uiciit^^de lichaemen aengroeyen, gelijk dooron-
fti\'f^^\'Sem is ^ te weten door de uytwaefe-

C ^^ fch levende Hayren, gemerkt het behoor\'
^elvg te wefen , dat, het gene by geval in
tot haer voedfel overfchiet, voorders uyt-
^^fagt d dat het wederom tot de gemeene mafle
it ticjf ^rd.

en ^ ^^yren zimd\'er eenige reche, andere ge- vetfchye-
^isi Ji.^^^derom otider defe die meer en de ande-lüj\'^^y^\'^\'l:

• dat de Hayren krollen door de groote
\' in heet dikwils bemerkt datfe gekrolt

. kouwe. Voorts foo krollen fy konftjgiy^ivere
i te weten men roltfe op yfere, ft^^^^\'^jdde-\'
oft van eenige andere ftofte de welke eene .^^-cl-

vjii Vitu cciiigc aiiuere uone ae wcia.\'\'- ^gW^
baere hitte kan uytftaen, gewerkte priemke«® pj-
ke redelijk heet gemaekt zijn : oft fy
pier oft ftokxkens gerolt zijnde, in den I^f\'

In de Hayren is\'er groot onderfcheyd "^Le^J
t verwe: want eenige van die zijn vjit ^tiilf ]
:ele in onfe fTewpftpn hrixmt» rf-iminip-eïyal«"\'\'

andere wederom ros : maer blauwe , jq io^^
roode heb ik noyt gefien ; maer van de t^^^Lnge\'i^f\'
heeft\'er den HeereBanholiwus te Koppenhaag ^ort^
Het wit kol«ur van de Hayren meent ^Vv^e^\'^^tit
komen van een kouwe i gemaetigheyd, h^t gu ^ ^
een heete, het bruyn van een luiddelbaer \'
fchijnt niet fonder reden te wefen: want lO fv\'/^^\'
weften hebben de menfchen voor \'t tnceii^ ^ ge^\'l\'^^ie
te Hayren; in kouwe witte oft blonte. ^^^ ,

de kinderen de welke minder hitte hebbe"»® allei\'^^\'
wit van Hayr , het welk met den ouderdoij j^gu^\'^\'
kens meer en meer fwert word , en in def» j ^it-
ouderdom wederom grys en ten laetften \'de
■ De roftTe verwe van \'t Hayr meynenie ^\'^j^ae^^^tj
werpfels der galle voort te komen,gelijk
ken van de huyd die van fulke verwe ziJ\'J^\' ve^J\',

veele by-brengt de vorige geftelteniife
gitifelen der Hayren , die daer naer g^hj^
vermeerdert en aengroeyt. , pfife

Daer is eene gemeene meyninge dat ■ te^\'-f
fchen van foo goeden aert niet zijn als ana
ten datfe fchalk , ongetrouv/ en Hftig
dunkt my lichtvaerdig te wefen «yt de

v^^^ fau/en\' ^ r ^\'^\'^gehjke toevallen mag oordeeien
t "^en ^ detgden der menlchen , dit moet
^\'We otTi d\' ^^ eenige natuerlijke vorige geftel-
Het Bgi^ ^ene oft d\'andere aen te nemen. ■
fr Hayren is ten eerftenbedekkenen Oebruyfc

pQ^eeniijj/\'^ ^^elen : daerom die kael zijn draegen
/ ^^fWarm^^\'^ hayr-kap oft peruque , om het hoofd
I ^e I"\' tweeden in de Heften en onder
^^ ^^^^^^ ^^ \'^nentgte der
Ten éA ^^^^^ malkanderen moeylijk aenvry^
i^^ien r^ in de wink-brauwen en oog-fchelen
^^ele T \'\' ë\'^nMin de oogen Walt. Ten vierden
, ^«keiijj^p haere voedinge ten deele door de ge-
l^^yei . J- ^ytwaefeimng f^e overtollige nytwerpfels te
/yd dat Khafes en Avicema door ervarent-

JI^Me af zijnde getuygen, dat dè dikwils her-
von ^""ge \'^an de Hayren des hoofds groo-
ÏÏ Va ^ geficht; om dat «ytdeeyn-

^^efej^.^^ de gefchoren Hayren eene grootere uyt-
Ten vyfden tot vercierfel, foo dat
^dheyJ^PP^n niet alleenlijk ter oorfaeke van de ge-
.\'^^cien ee \'^^^\'^ookvanxieraet Wordengedraêgen.Ten
y^ti gefev/^^^^^ \'Gelijk bo-

^^ der V ^^s-wie.gehandèlt hebben van de oorfae-
^epfcheyde kdieuren des Hayrs. .

jMggn^^^endige deelen een weynigsken ter zyden
\'^t^s, hebbende , begeven Wy ons naer de herf-
n ^^tili wech genomen wefende , de deelen

h ^atw ? genoeglijker konnen gehandelt worden,
^^öet tot het binnenfte des hoofds geraeken,

Jl^^n, het , / herffen-panne oft bekkeneel Wech ne-
^^^deit behoudens de omwindfels reeds afge-

540 III. Cap Vàn het Tanne-vUeJ- H
hetwelk het 1 Panne-vlies genoemt word: .^^^^^ee
yan een uytnemende gevoel, en kan lichteüj
pellekens gefcheyden worden. 4 met het

Het heeft epne groote gemeenfaemheyd " ^j^jje of
wendig vlies het welk het naerfte is aen
bekkeneel, en is aen het zelve gehecht ^\'^f-g.pn, ^
len, die door denaeden der panne heen d^\'^^ebbe"-
dat het zelve van dit lij nen oorfprong z

Eenige verdeelen dit vlies in het Panne-vh^j
vlies:, maer ongeruymt ; want het Been-vne^ ^^^
het welk ofmidd?lijk omvangt het heen , W vef^\'*^
ook het Panne-vlies word begrepen , ^^ott

gens ten opfichte van het been-vlies isgely*^
ten opficht van\'t geflacht. _ yer ^\'\'î

Paer-en-tufiTcben omringt dit vlies «iet o ^ ^^^gpei^
middelijkdeherlTen-panne;. maer ontrent " Je4flaC

des hoofds het zelve veriaetende ftelt fich op ^
fpieren: tofwelk eynde kan ik niet wel v^t j^y fchnJ ^

nan Mekerm xomit feer in eenen Brief die ^^^ ßii
m àm Heefe Barbette, dat hy dit donkerƒ . ^^pcni •
dekt heeft^ naer hetwelk hy langen tijd liad^j-^^ jlaep\'
want, foo hy fegt,; heeft hy.bevonden "^^jjer-\'^^ ■{
beenen. lûftTdijk gevoegt worsten met de ^ daef^
tienen,, en dat die,aldaer beweegbaer zij^\' lies
he,fluyt hy.^ idat, -waer \'t faeken. het L

hadde gedoken onder de- flaepr^Jieren-Ot" yoegt\'^f ,
bekleeden ,ii.fQo_ fonde: het.zelv.e ftch -ook ê^\'p^vfeg\'^\'
ben tuftchen de flaep-b.eeöen >.do,ot vvelker^ fpre\'^^"
ge, het zy onder het knauwen oft onder " j-eerg®^\'

oft eenige at\\deFebetPanne-vlies, gemerkt J^gs iiit^
voelig is, door de geduerige perllïhg en ^^Lp/\'Ali\'^
een onlydelijke pijnç foudeaengedaen WOi ^^^

^^ oÏdenuffcheil ften ik niet wel dat
weegfaem zijn: nóch ik vinde ook geen®
de welke die foude bewogen worden, ^ e }{iJ

ik fien ook niel het gevolg , teweteii ^^^reei
vlies , waer \'t faeken dat;het gefpreyd hadû & ^^^aer

■ I Pencranium, ■ z Perioflium. S Temfra- -r
S Cffa temporalia-, 6 Ojpi fark\'Ulia,

^nth ^^^ffeyde beenen toegeflaen wefende:
dat men moet toeftaen, dat het Panne-
1 \'ilet ^oude moeten beledigt worden, waer\'t

njjf T® op die beenen onmiddelijk uytgefpreyd
^et Xe, ^ dat haere fcharpe uytfteekfels lichtelijk tegen
r aenbotfen.

-\'^\'a-p^^l^\'^^uykvan het Panne-vlies is eerftlijk de herf-
^SH: te bekkeden en de zelve van alle onheyl te bevry-
[eWefen"^^^ is\'t dat dit vlies van weynig belank fchijnt
JefoiHj opfichte van de andere dekfels van \'t hoofd,
is. ^"JK gemerkt dat de huyd op defe plaetfe feer
J^irtJe\'"°chtans ^^ waere datfe onmiddelijk bekleed

\'edigt ^^^ zelve vlies, foo foude defe lichtelijk be-
^ft door de fcharpe ftoffe oft^ eenig waterig

^eiidi^\'^^o^ht, het welk uyt de vatjens vande uyt-
^Ord deelen fypert, oft door de dampen vergaedert
\'^aer \' .^elk vocht feer nadeelig is aen de herlfen-pau

^^•aetift gemerkt dat het feer gevoelig is , word
\'^Oodi^^^ns bemerkt, en vervolgens kan men \'t met
flits |!i^iddelen te hulpe komen : maer de panne ,
Joietj ^ ongevoelig is foude dikwils een groote ver-
y^\'^^eginge lyden, \'ten waere dat het Panne-vlies
^ de voorfeyde knaeginge deelachtig wird,
r^\'^ het ^^^ my vraegen hoe dat dan dê beenen ■

, bekiieneel onder de ïlaep-fpieren beftaen, die,
jfyd is, met het Panne-viies niet bekleed wor-
\'JietJfQ ^^ntwoorde dat de vochten op die plaetfe foo
j^Ien vergaedert worden, maer lichtelijk neder-
bee\' ^^^ oorfaeke van de hellende plaetfinge van
\'I\'s VanH^"^\' te weten als\'t hoofd recht over end ftaet,
^ie ^jg de veelvoudige beweginge van de flaep-fpieren
y^\'^hten lichtelijker te rug dryven: en vervol-
\'fOev. die vochten uyt die plaetfen gevoeglijk ver-
,, lie^^ borden. ^ b b J,

"\'^■ffc-n,^}^^^ gebruyk van het Panne-vlies is het i harde
d ^^ houdennamentlijk door eenige vefe-
door de naeden heen dringen, en in beyde de
Y3 vlie-

worden; en alfoo door middel van het zelve jjjij
vlies de I voor- en achter-herffenen op te \'ugt l^\'

klaerder blijken fal alfwe fullen handelen van
bruyk des voorfeyde Vlies en des zelfs vou^e^

By de gebruyken van het Panne-vlies niag
gelijken voegen, dat het gelijk als fcheiitenvanJ^^^^,^
tot bekleedinge van de andere beenen., en aen
eene fekere wijfe van fpreken haere vM^fi
vervolgens de gemeenfaemheyd beveiligt \'
been-vlies en de herlfen-vliefen.

Die tot de ontleedinge der HerfTenen tre^e^^
moet voor eerft de herlfen-panne van
windlèls ontbloot zijnde met een faeg doo^ d^J

flaep-beenen en door het- onderfte deel Loiü^\'T.
hoofds- been: voorts moet met een fchiirp en ^^^Jef ^^
telken het ondergelegen vlies van de pann^

vefelen feer vaft gehecht is, afgefche yden
ï>einwendi- • Binnen.de Hertfen-panne oft Bekkeneel f foO^"

ie/lSs. n=iemelijkte^emerkendezeygentlijkgefeyd^
herft^;nen, de 3 Achter-herft:enen, het 4 lano jg
en de vliefen de voorfeyde deelen beklemde\'
haere vaten. vvetei^\'^t

Op dat dit beter verftaen word, moet men ^^^or,
de holte van het Bekkeneel oft HerftTen-pannj^^g iie
grootfte deel gevult word met eene fach^e .-pg vcf\'
lichtelijk kan gefcheyden worden , en naer -j ^^^ct
fcheyde deelen meer oft min wit is, defe W
eenen naem van Herffenen oft Breyn heg^^^uji,
Defe ftoffe word verdeelt in den voorften
Voor-hesf, welken den grootften is, en de voor-

genoemt word, en in den achterften die^^^^ Qii-
herffcaên ^^ Herfenen wordge^eei jj

t Cerebrum é" cerebelhtm. ■ z Orebrfftn firiSè diar.0\'
lam, 4 MedrAU oblong^ta.

^^ defe £ ^^ï\' de HerJfen-vUeßn. 242
Wit dl?^ ? voornaemelijk onder de laetfte legt.
^yd ^^^ welk van de binnenfte zelfftandig- xxiv.ta?,

"^«enftA^ j tierjfe-a-\'vliefen genoemt worden. Het
^^tiiiddeiiiiJ^^efe, namentlijk het welke deHerffenen ^

, achter.u twee vliefen op die plaetfe alwaerfe
f en het onderfte deel van het lange

V "^end vr legt noch een ander feer fijn endoor-
^ihet acht ^ ^^^^ groot gat
v?^®^ nederdaelende fich langs heen hec
j.\'.\'es üytb^^^j^erg tuflchen het harde en dunne Herflen^
,\'JkenilfeJ ditvlies word gemeenlijk naer fijne ge-

V \' \' Äei ^^^^ke het zelve heeft met een fpinne-web-
^\'^\'^t-^^^^^e-webbe vlies genoemt. Oft nu dit vlies Splnne-web-
!;^°nbel7^;cieachter-herftènsfich«ytfpreyd ismy

e» ^ f \'\'^ »aeji onder de panne liggende vlies , de
\'^^\'^^-Vjen / {f\'^^^\'jjenen , het rugge-rnerg en de grootjle

na heS^\'^^lige fterke vefelen, de welke foo ik ge-
door denaeden gedrongen zijnde tot het
h uytgebreyd te wefen: maer ontrent

f^oorll\'\'^^ ^^ vanboven vaft aen het dunne
d (j^Q ^^kkenvande 4 boefemingen ontrent den
1 \'tviif.^- flag-aders en zenuwen.

""\'•ies. J"\'"\'\'"Oei pta mater, z Jiwt-g, mater vd wminx, - l -A-
■t ^■■ns\'.s.

344 IV Cap. Van de Herfen-vUefe-^- ^ ^^jvn
gekeerde harder en rauwer is, de binnenfte g\'^ \'
en facht. de

Daer-en-boven loopt dit vlies dobbel
ftandigheyd der voor-herflenen tot aen het\' ^ chte\'-\'"
lichaem, en fcheyd alfoo defe herftfensmhej ojeKe
llmkedee!:. En mits datdieverdobbelinge P ^„br^\'^\'
vandebolachtigheyd der herffens gekromtiS\'
der in\'t achterfte deel zijnde, allenxkens naer jgeotc
fmalder word, foo vertoont fy eenighns a^ B pjein
van een feyfem, van de welke fy ook haer
\' heeft behouden aa Fig.2. ffchef

Van gelijken ligt ook het dikke vlies^^^g^f^jndefj
voor- en achter-herffenen, en op die w\'J^^ „j-s
het zelve , dat , als men \'t hoofd achterma ^-r
boogt, de laetfte niet van de eerfterouweW^ »
worden. ... ^ cto^^^

In defe verdobbeiingen worden merkel\'J Vchij"^"
holtens gevonden, de welke aderlijke buyi^\'
te wefen met de vliefen die de verdobbeimg\'^
ken vaft verknocht. fen

Men\'rekent voornaemelijk vier groote ^
2 boefemingenvanhet dikke Herffen-viieS)
ke fommige noch eenige kleyndere voegen- ^^ ^ellc^
De eerfte boefeminge is de % pylachüg^

door den rugge van de feyfem loopende on^e^oen
naetvan\'t voorhoofds beentotaendeachter-\'l^^^er eH

fich uytftrekt: defe is ontrent het voorhoof\'^ jp^c-,
word naer het achterhoofd toe allenxkens

De tweede en derde zijn twee zydelijl^^ ^ jeV»\'\'^\'
de verdobbelinge van het dikke vlies tuflchen ^^^ jeii
en achter-herffenen; van dewelke eene fich
rechten , en de andere naer den flinken ^

ontrent die plaetfe alwaer defe met de \'ac^^I
vereenigt e Fig. 2. defe ftrekt haer dweers do ^^ .^ei:
fem en de tuflchen-ruymte van de voor-ben^ ^of

fï^^eni^.f^\' ichijnt van het zelve geftel en gebruyk
(\'^\'liennie/^ï/ders, en de zydelijke boefemingen
l^eel-aL weften, als een vervolg van de

s^Mt de\' l! : ^\'^\'ke in \'t achterhoofti fich ver- \'
^^fteu tl PyiachtigeBoefeminguytmaeken, wiens

entoeggj^rer Wederzyds veele aderlijke takken oft Boefemin-
w de ^ oten hi/ jR^.i. die van haeren oorfprong ^
hp^^t^ een fln^\'^dobbeling van het. dikke vlies achter-

liy|, "cn eti \'■\'■\'■cii\'^tu eu omwegen van ae voor-
nL" ?e]ni ten van alle kanten haere takxkens
aiJScti vat^-\'^e wijfe fenden ook de zydelijke boefe-
Uyt ten naep eenen kant naer de voor- en van den
de achter-herftfens haere aderlijke vaten

ee?- ^^ feyV^^^\'^achtig lichaem door het onderfte deel
f jp\'Se de %uyt een merkelijke buys, de welke
^e M Vn boefeminge vande feyfem noemen onderfte
ken^^keii y de vierde boefeminge hier en daer eeni- boefeming,

\' de-v^^gPtchietendefpleyt fich in twee groote tak-
de ^erfpj. binnen de holligheden van de voor-herf-
iïeh ^et der^^^ en in meerder fcheutjens verdeelt zijn-
} ^eds gemelde takken en kleyne ftag-ader-
ïide ^^ defp\'f de - Net-wyfe vlechtinge. Net-wyfe

der hekken ontfangen het bloed uyt de flag-
f>vi \'^^Seji iv i^^^en , en voeren het zelve over in de boe-
\'iie ^\'gee de vierde boefeming ontlaft fich in de
V\'^ laft ^\'^^eindezyd elijke, de welke ten laetften
ri ^"^fson ^^ keel-aders overfetten.
\' ^^fdohk^"\'^ de takken der Boefemingen, de wel-
\'tiit\'^^\'^te kp hnge van het harde vlies doorwandelen,
(3if> Rer,! ^^"^\'en , datfe heel fcheuns in de boefe-

^^elke"^ worden : foo dat de mondekens van
^\'jii. ó-g de pylachtige ontftaen, naer het voor-
^^e-pi-f\' ^Pen en de openineen vanbevdede zvde-

t^bCi-T\'^i^\'^^\'^ ^^ de openingen van beyde de zyde-
j en loQp ^gj bloeds tegen malkanderen

Ö de pylachtige Boefe- Takken det

lu/r ^^\'oeeef k ^ederzyds veele aderlijke takken oft Boefemin-
V dé v die van haeren oorfprong 3

hej^t^ een fint het. dikke vlies achter- \'

het "^eegs fich begevende, en daer naer in

lig^^lveaiig j®^ geplant wefende doorwandelen met
iivi- "^ea en "JP^.e^trekken en omwegen van de voor-

IK Cap. Van de Herfen-vUefin-^ ^ef
óver ftaen; welke gefteltenift:è fchijnt den u ac\'»
bioeds moeylijker te maeken : tnüï\'^h^n ^ggeftj®
zelven ingank eenigfins belemmert w^fen^e
ftoffe in de herflèns overvloediger afg^\'^l Moed
Ondertuflrhen op dat de herffens van jjig
welk in fommige voorvallen al te je ? ""fll

het hoöfti toe rukt , niet overrompelt
dend\'er in den grond van de voorfeyde n ^
hier en daer dweers eenige groote ^^^ .^j^crs ^j 5
zenuwachtige koorden gefpannen, loOp

ter-een-volgende t\'faemen-trekkinge ^ ftg\'\'\'\'
Xxiv.TAF. bioeds verfcheydiijk beftiert word, fiet ^e ^\'jgs iijH^
Daer-en-boven heeft het dikke het^^^lag-ad^^ it
eygene vaten : te weten wederzyds twee n»^
welke van de \' krop-flag-ader der welver va\'
nen « ^ • de geduerige klopF .^ytg^

drukt worden. Ten vierden het bloed in fif^
oft linus te mtfangen ; en miflchien door ^^^^f^^s^fefH-
t\'faemen-trekkinge des zelf beweginge t^ pU a\'»
gene het dikke herftèn-vlies r-^JJ^jrent
ebbende ; moet men het zelve- ^^ gj.o" J
leel

^uiiiac^cii . Uit luu-ge .. - ^^^^ \'•\'"""oP
bovenfte deel wech genomen laetefiv c ,

ontrent de t\'faemen-komft van de ^óef\'^\'^.\'lS-
dat door de uyt-trekkinge van de g^^niet\'*

de pyn-appel klier en denet-wyfevlechting\' ^ ^^

oorfprong nemen aa: ae geaueng«- ^yen
defe flag-aders hebben in \'t bekkeneel g/\'^J^a«
holt. Met defe flag-aders komen weder^^j^eii-
aders over een die van de keel-aders al»\'j

Hetgebiuvk Het gebruyk van het dikke Herfren-;\'i|, ^^
van het dik- het voor-gemelde blykt, is ten eerften r,

ke h«fl-en- ^^^^ namcntUjk de voor- en achter-herß\'enenf^^^, te
en de grootfte zenuwen te bekleeden. Ten tW
hinderen dat de herjfenen oft het voorfeyde
•Iveldige opfpanninge niet te hard tegen de ^^ ygfa
üengevreven -worden. Ten derden met
lingen te beletten dat het een deel van de \'^\'"J
uan het ander, oft de achter-herffenen ,

boord van het afgefaegt bekkeneel afgen]^ "^ord^^^
naer achter omflae^en : oft foo-ge wüf deel^

Vaft aen de zelfftandigheyd derherf-
^^^■"okken i \'boegen, dat het nauwlijkx ergens af

njgj V \' \'les nevens de verdeeling en loop der
Het ;: \'^fnder moeyte naer-gefpeurt.
öf^ot hreydfel van dit vlies daelende door het
l\'^^^aerl^l het achter-hoofd bekleed niet alleenlijk
y,\' ^y het seheel rugge-merg maer verdeelt ook het
^ ^f^f^ lengde in twee deelen. Daer - en - boven
\'met der zenuwen , foo alsfe fich van het

door de menigte en volmaekt- Grootte det
/\'QetF. Qer inwendige werkingen van de Ziele de voor-heiffe*

Vent^^\'^\' Verre te boven gaet^ alfoo ook heeft hy"\'^\'"\'
-lierf?^^\'gheyd van fijn lichaem de aldergrootfte
^iin \' ^^ welke het eygen werk-tuyg der

\'"V^\'an r^ \' bekomen; zijnde over de helft grooter als
r« ^ ged? S^"otften Os.

; \'^te van de Voor-herfi^enen is eenigfins Gedaente.
Vp in7 van boven tot aen het weerathtig
s: boij twee zydige deelen, gelijk als in tweehal-
verdeelt, de feyfem in\'t midden geplaetft

i^\'^^\'gheTd\'"\'"^®\'\'^®\'^^" beftaen uyt twee-derleye zelf- zelftandig-
ff \' "^^^entliikj uyt een grauwe oft baftachti- heyd.

fijne dikte niet boven eenen halven
dat over al een deel van de mergachtige
gevoedert word. ^^egf^^\'

Uyt defe ploeyinge onftaender veele K^on ^^^^jên-
ven en ploeyen , die over al met het ^gieti
vHes bekleed zijnde door een menigte va» ytfch\'^\'\'
bloed-vaten , de welke dit vlies zydelij^
t\'faemen gebonden worden b b. Gelijk,fv\'^i:
endroogachtige herffenen dit vlies moeyhJ^ J ^e^^
den word, alfoo is\'t feer laftig die g^of
gen: in de herffenen van eenen waterfucht\'S ^fgitie\'
dere die naer het overlyden langen tijd fon^. ceW t
bewaert zijn, word het dunne herfi^en-vhe^ pafi
te voren hebbe gefeyd , lichtelijk af gewo^^\'
\'t %velk de voorgemelde ploeyen van haer
hechdnge ontftaen wefende geheelijk blo
oogen open liggen. ,,,, tüff\'^K,

ïloeyeii ea
groeyen.

XXIV.TAF,
Figuer I.

Hoefe on-

«iexfocht

woxdea.

\'t %velk de voorgemelde ploeyen van ^^ff\'^i^oo^
hechdnge ontftaen " \' " \' \' "
oogen open liggen. tuU\'^"-,,

De mergachtige zelfftandigheyd, de
debaftachtige ingevoedert is , eyndigt
een andere mergachtige dieuytfteekend .

fter en harder is , -en daerom het ^
genoemt word : defe dient aen de voofg^\'^^gf pie\'S
eenen voet oft fteunfel en ontfangt in ^^^ \'
van alle de ploeyingen en groeven. r h-iirvv\'f f v

Het geftel der herffenen lichtelijk baft»\'^\'^
fende fchijnt eenen hoop paps te zijn

.als een rauwe en gelijk als van grovere ff^^^^en
gehoopt, en met een menigte Van \'^^^^^^chi ^^ ^\'cii

? ^elk r,;\' P- ^^ Voor-her f enen. 249 ^^ „ ^ .
^ ^oonï n^oet fchijnen /mits datfe de ey- ^^^^^
r ^^ haert de idierige geeften,dewel-

met d ^^^^^^ fijnigheyd door ftch zelven niet
ei^ ae uytwendige finnen naer gefpeurt wor-

fc\'^-hoJfJ^j^^J^^he Schryvers, vi^elkers aenleyderen De baftach-
h^ft^W n j voorval fchijnt te wefen den tige ea,

te V ^ klierkl "\'^\'gheyd is een ophoopinge van on- 3igheyd,wat
Vï.^- Van ty; \' welke door grootte en gedaen- die eygeut-
tfjjetis druv?^^^anderen verfchelen en aen de bloed-
li! vanP hangen b b ; maer dat het mergach- xxiv. taf,^
clj ^ grootfte deel beftaet uyt fijne pypach-^\'S««S

Ha niet VI • r\' daer naer tot bundelken\'s vergae-
Wp^ Van Zen S® rokken overtrokken wefende, den
ii^dige ftoP^en aen-nemen. En fekerlijk de uyt-
^ie vertoonen

klief; f de baftachtige zelfftandigheyd der herffe-
5e \'\'kt iJej ? hewijft ons daer-en-boven de reden ;
en v?vf f® over-een komt, dat de natuere op

af-kleynfen der geeften
voorbvochten : vervolgens ge-
^ ^^ klier Mieren het weyachtig vocht

ïich? Van K "^^\'Pe der klieren in den baft der herf-
l>r ^ge py , ^ bloed afgefcheyden zijiide,aen de merg-
Hg t^enij^ overgefet worden. Hoe dat dit nu
feh^^^tlij], het gene den//we ^a^ytiJi aenmerkt,
is ^^ gehei-K ^^ baftachtige zelfftandigheyd der herf-
Cji de , blykt uyt het gene gefeyd

Jje^heydejjj^/g^legene vertrekken der voor-herftTenea
4n ^^tftijk doorfnulfelen nemen de Ontleeders
\' ^elke hovenfte deel wech tot aen de hol-
^ «laniere van handelen WHUs niet goet

? fO V. Cap. Van de Voor-h^rpnett.
tv. VERH. maer ftelt het aen in defer voegen. ^en

ften rand der voor-herfTenen, alwaer de ^^^^yaeti^ J;
flchter-herffenen gevoegt worden door t^r- ^^jjggen
alle de vlieskens van de hechtingemetdeo^^^j^t he^
de deelen, foo veel het mogelijk is, los g ovef\'jgj.
bende, ligt de zelve op en flaetfe voorwae dc
op die wyfe aenfchouwt hy allen de veri -^^giri^
herflenen gelijk met een oog. Maer aUs t ^^^ fcb^
ïiiere van öntleeden in de voor -herliene» ^^^^ p
pen , offen en diefgelijke lichtelijk kan in ^^ groöt\'
fielt worden , foo worden nochtans ti^oQ

der voor-herlfenen, de zelve in eenen ^^„aeoOP^^
iijk over geflaegen. Voorts fullen de y .

de holtens der voor-herfl;enen, de
het verftaen der fchriften van deOudebcn^^^^^yfe»«^

De I holligheden der herffenen komen ƒ o^gifftati\'^Jj
ledige ruymte, de welke in de mergachtig , ^^ br
heyd uytgeholt is: defe ruymte is boven ^J^j^iaetiJ^j.
en allenxkens fmalder wordende, ^„{te ^ .qh,
in eenen grond; op de welke ligt het.boven ^eO"\'
voor-herfl^enen van voren naer de achter-ii
gelijk als overgeftaegen. .„^deüiK^ ecU

achter-herftenen gehecht word. Deftt^^\'^^Jf
fich vereenigende , maeken het lichaem^^^j^te
welfsel uyt, het welk door de gemejde S\'^^ierg
waers heen loopende, in het onder-ligg*^ /jev^f® "\'\'jreii
fchen de twee s geftreepte lichaemen
befchryven fullen, gehecht word. ^^f

het 4, heldere oft doorfch)\'nend fcheydM^^
den van het welfsel opgeheven, eii is
den folder van het wéerachtig lichaem*\'«\'

Wora\' l g\'^oo^e ruymte oft holligheyd ver-
hoU h} ^^^hte en flinke deel, diefe morfte oß
^^hter-herfr noemen. Gemerkt nu dat naer de

J^nvorijg toehetwelfsel (ich in tweefcheyd aJs
/■ holte komt uyt defe fcheydinge gelijk als een

^^ onder d " ^^ welke fich noch eene wri^ Voegt,
Word^ ^^hter-herflfenen in het lange merg ge-

Ont-leedkundfge g^t^l
fi^\'^\'^-herfl\'e ^\'^^ nvorden , fnyd het bovenfte deel der vonden wor-
d dweers door tot aen het weerachtig li-den.

p\\?t aenS^^^i^voor-herfifenen, die de feyfem ont-
pmtteve ^:, maer foo haeft eenige holligheyd fich
het ■) opent het overig met eenen fpatel;

Jomen K holligheden de fullen te voorfchijn xxiv. TAT,
^^\'en. \'^^\'fsel fchuylende onder het merg c, on-ï\'
I het holte geplaetft is.

^\'\'"^hen ^^^^"^Ide merg c een weynig opligt, en defe
j^^^rs fylj^ ooge en.^t licht ftelt, een weynig onder-
en . .e - lafgebro-

^ \' achterwaers den ^ Jchenkel van het chaem, \'
^^^\'Wvr/ ^ \' op den welken eenen vleugel van de

f dat d^ ^^^ aenwyfen in\'t volgende Capittel : en
aldp^ onderfte wanden van de holtens der herf-
dit iT^a^^^ het lange merg behooren ; foo
^ aetfte voor al in\'t kort af-handelen. /

fireept^e Lichaemen, Net-wyfe ^^^^efg-
den voorderen aenhang van het La^g^ ^ ^^^^

riguer 4- £~J_ ^an eenen fleert toegernaekt, voori^aen „mï^M^\'^
langeMerg. ^ achterwaers -van de achter-herjfene^^" ^

Dit Merg voorders uyt het Bekkeneel do^\'j^^gs he^^J
gat van het achter-hoofd nederdaelende» jfide,
de geheele lengde van den graet uytgeftrekt J , ^fd^

Het neemt fijnen oorfprong met vier yjeneni^
voeten van de voor- en naer-oft achter-h^^..j. iSi:^-,^
de eerfte met twee groote de welke géi"^®" jg^e
hls genoemt worden , en mét twee Rley\'^ .^getei^\' rtg
laetfte die van Willis 3 Suelkèns^\'otis"^ g^ gfoo»

Voorts foo fchijnt het lanp Merg ^ie Ju
deel te beftaen uyt mergachtige pypk^hs j ugrfl^\'^^j.
binnenfte zelfftandigheyd dervoor- enacflt „ jn
voortdiomen, door de welke de geeften ^^^J-.koi^\'gt

gene van de voor- oft achter-hérffenen ;^ ^ ^^
pypkens tot ontlafting der klierkeus ontr^^ere^*^\'^
gin fachter, oft om datfe aldaer niet fbo cn

Ring-wyfe Defen mergachtigen ftam i-s\' naèr den umc^^ , •
uytbultiDge. gi-on^j des bekkeneels befet met eene

al is\'t dat ik des zelf omtrek noyt foo von ^
hebbe als fy van den gefeyden Schryver m ^ ^^^^
afgebeeld word. gl wa\' j

Maer opdat den ftam van dit Merg, en ^^^jct^^.
het zelve belangt , behoorlijk gefien.
het geheel lichaem van de voor- en ^\'^^^f\'u^nien ? ^

het Bekkeneel nemen, en vervolgens deu
t MedtilU ffmttlis. z Cr^tre. 3 Tedm»>ii-

gefne?\'\' ^et zelve in den gronfvall is, ontdaen enU\'^-\'\'"\'"^
^^fflen ^^^^^ banden behoudens het harde

^^iiieei\'^ - ^ de zydelijke reeds befchrevene inboefe-
ßg^\'J^ de Zenuwen, Slag-aders enden Trechter,
^aiid-h ^^ datfe waerfchijnlijk by-na alle ^e««^

Veriag.p y^ns voort-komen, vcele nochtans der zelve
gfaet 1 Mtïg niet voor dat dit binnen den

ïelvej/l gekomen. ^^^^^ in\'t hoofd fchieten uyt het
\'^derxy j iiaementlijk foo veel enkele van

hebbe ik,aengewefen met de getallen i.a. S;™
t^il de \'i^\' 9-10. van gelijken zijn in de zelve Figue-
Op gefneden Slag-aders en Trechter te fien.
fleue^*" gemelde vaten in \'t uyt-nemen der
^Oor ^ duydelijk gefien worden , moet men van
gititielj ^ het voorhoofds-been doorfaegt is, be-

aenftons het eerfte paer, hetwelk ^„tïn.^"^®\'
\' zeef-beennae- Tepei-Wyfe
\'\'y^ßeekr/^^ worden, en om die reden tepel-wyfe uytfteekfds.
Jerto \'\'\'\'^^ genoemt worden i. in \'t midden van defe
% een holte, dewelke opgeblaefen zijnde,

^\'^oriaij ^^ voorfte holligheden der voor-herftfenen
^^^el defe holte is in den menfch feer eng, maer

, hl Kalveren, Schaepen en meer fulke die-
aeriiff van gelijken de reuk-zenuwen met

geeft ^^ ^^ reuk-zenuwen niet is tot doorvloed
Oor want\'er veel grooter reden foude wefen

hg holligheyd in die zenuwen de welke verder
^^^tiede^\'^-\'^^\'^fp\'^ong afwyken, inde welke nochtans
^"•"deeien^n"^^^ ^""^d gevonden. Vervolgens moet men
■ik Van w ^^ vefelen van defe zenuwen zijn geftelt
^\'\'-ide toe v van haeren oorfprong af tot het

I f4 VI. CafVan het Lange Merg,
uaervolgende bequaemiijk foude konnen \'^^Lp, g"

lijk ook al het overig het welk in het "Y^T^^o iis^J
herlTenen te voor komt; maer nochtans m^ g^fiifi\'
by de herifenen, dat de endekens van het \'i^j^gehe^\'
den fich niet meer foude vertoonen, opdat"
len klomp der herifenen uytgetrokken

Naer de reuk-zenuwen volgen twee kleyf ^ ^
kens die van de 1 krop-flag-aders af-komftig^-^^^en* ^
moet men met de voorfeyde zenuwen Jujen^^l
Het tweede paer maeken de ^ Gejicht-z-^^^ ry^erg^
de welke wederzyds yan defchenkelsdeslatig^^^j.^
voort-komende fich vereenigen voor den tf\'^\'\' eeiiip"
op nieuws wederom in twee verdeylt en ^\'^jjch

bloed-vatjens vergefelfchapt zijnde ,
naer de ooge van die zyde uyt de welke ^^ ^
ilig is. Het fchijnt dat door de gemelde ^^s

De gefichts-zenuwen doorfneden wefende j,|ier ^
fich den trechter b , eyndigende in 3 de Ay\' ftag-^\'^^f-
Fig. en van beyde zyde der zelve de 4 kroP\' pefe^

gefcheyden zijnde volgt het derde paer ged^^^tr
weten \\xtl oog-bewegendedewelke uytheth^ ^jg tt
het lange Merg achter den trechter opk\'^\'\'^ ,
zyden voorwaers naer de oogen fich begeren ƒ

Het vierde paer het welk van WiBs "\'^^^oi^cW^.
genoemt word is feer kleyn 4. het komt te ^o^
van het bovenfte deel des lange MergsoPtr^^^^je p-\'^^..

door het zelve gat naer de oogen. Defe z-ei
toonen fich in \'c öntleeden feer zydelijk- ^^{{^le^
Het vijfde paer is feer aenmetklijk , j-^ng n
ikke Zenuwen dp wplke vnn haeren oor y _

pentlijk uyt veele kleyne zenuwen gei"^^\' je Ir ^
5-, 5- , fy komen wederzyds te voorfchijn uy -
van de groote opbidtinge de welke a^^ gelvO\'^.^^^

en kornf P^\'^^\'^ijkc aen\'t voorgaende veel in groot- sefde paer.
^^^ het gelijk hetzelve ter zyden, maer eerder om-

Safnt^\' ^^^ te voorfchijn en door\'t S^eï.
^It die y ^ oog-bewegendepaerdnngende, ver-
pefe grootfte deel tot de oogen toe ó, 6. xxiv.taf.

f ^^kkea\'f^\'^^^^ paeren worden rnits datfe merkelij- ïisueï4.
^^ï^rnio-« \'^\'^den naer de tonge de fmaek-zenuvjen van

Het|,Senaemt.
^^rtooiij j^\'^d^paer, nanientlijk der gehoor-zenmjen
, de acK/*^ ^^^ zyden van het lange Merg , alwaer paer.

het lange Merg een weynig onder het P^"- ,
het beftaet uyt vlele draeden", de welke
f bov» het graet^merg by-komende, ea

^^\'\'"oofdsgebragte zenuwe gaen uyt tuflchen het ach-
V de~ f^eeü-been, door dezelve gaten door de
«igen, 2,yde]ijke Sinus fich met de keel-ader veree-

is\'t tong-hewegende paer mede uyt ver- Negende
beftaende, komt voort by-na van het
v^\'^eriec^^J oft hafts van het Merg 9, 9, eu flaypt in\'t bewegende,
? het aeen befonder gat neven het uytfteeklel
Het tfh^rhoofds-been.
d ^^ paer der hoofd

, ^aer de^^*^ dikke herflen-vlies doorboort op die plaets
K^^ toe k,. g\'^ders der wervel-beenen naer de herfle-
^^"^eren nochtans uyt de holtens der

fy fullen konnen ontgaen aenmerkende
verfchil beftaet, en uyt wat vooi; oorfaek en .^qj-

zelve is ontftaen: tot welk eynde hemerkt^^^^ [^gb-
derlingen maer feven paer zenuwen van £ " ygii
ben getelt, dewelkeZijn het 2.3. ö-7-

toe aen die gene de welke uyt het graet\'^ gn^e^\'^
komen: wat aengaet de lydende zenuwen "^^j^gyd v^®\'
onbekent, en van fommige om haere kleym^

heeft de Reuk-zenuwen by de feven voorn® d
voegt. Faliopius herkent wel niet nytdru^^^gj^tel\'!,
Reuk-zenuwen^ fchijnt nochtans de ^elve\'^^^
toe te ftaen, als hy fegt dat men van die L

zenuwen moet komen; maer de lydende ^^^^aM
nauwkeurig genoech, en heeft van de
//ïÊT tot de feven eerfte gevoegt. negen

Den jongen Bartholinus ftemt toe tot de n^&^gp ^rr
fte paeren van Willis befchreven, maer voeo. ^tv^e\'
der tuflchen het fefde en fevenfte van If\'^\'ff
nochtans in fijne figueren niet is afgebeel"\'.\'5 in ,
wiens overtreffèlijk werk der Ontleedtwe\'\'-
licht gekomen in \'t jaer lóSj\', ftelt in\'^, .-„1 te i^C
koppels zenuwen , welkers achtfte hy ^ ■\'j^et ach
ken, uyt de takkinge der andere , foo ^f .giad^
paer van Willis , het welk gewoonlijk , gns^^*^ \\6
noemt word , fijn negenfte is en vervdg^ . t,y ü
genfte en tiende van Willis fijn tiende en ei»\'^
welke hy voor het twelfde voegt die ^enn^j^ j^jet
ke uyt het graet-merg voort komende n
dwaelende paer vereenigt. , hel^^^"

den rang en getal van ^///w als met het na jiHj
bouw \'t beft over-eendïomende. Want ^^^^cfi-

ne eerfte beginfels van de Genees - kunde f^e^^^jg iifj
uyt het lefen van de andere Schryvers, aei-ö

Orden . ^""en ^an gelijken de flag-aders onderfocht J^^f^ïfc-
^^eiidig • defe ^\'Jn vier in getal, namentlijk twee in-

""^P\'^^g-aders a a tn foo veel wervel-beens xxiv.taf,
\'\'«tifenen ^ ^ \' de eerfte klimmen wederzyds naer de ï\'S««\':^^
^\'^ns het V 1 de gaten van het bytel - wyfe been ne-
J^ll Wae j?^ ^^^ Welkfe den\'\'Turkfehen fadel noemen,
^^ellcp - eenige takken fenden mcx de ^.ßym-klier
gellte tak? gemelden fadel fij n ruft plaetfe neemt,
If geta] een fchaep, os, hond, &c. veel meer

\'J^ als in den menfch en in de zelve won-
j^^chti J\'et de aders doorweven zijnde maeken eene .

daer ^ Sde ^relke het -.wonderlijk net genoemt word: Wonderhj^:
r^de heL^^^ ftam zelfder flag-aders wederzyds het
takl^ej^ ^ \'len-vlies doorboorende, word in dry groote
? te weten in den voorfien , zydelijken ,

^eree • ■ ^e voorfte van beyde de zyden ontrent
J^\'oegt xi^\'^ge van de geficht-zenuwen t\'faemen ge-
1 ^ \'^•^epf / fenden twee merkelijke fcheuten naer
V ^ I^e zydelijke door de twee hdlve bol-

7\'\'deeie, ^^or-herlfenendweers uytgeftreekt zijnde,
deel. gelijk de zelve in het voorfte en achterfte
ders verv ^^etften de achterfte takken van de flag-a-
^euigg y oegen fich achter den trechter , en van daer
• \' W- takken ter zyden uytgefchoten hebben-
j^g-Wvf met eenen befonderen ftam over de

\'^erv ^^^^^l\'^hige d , alwaerfe fich vereenigen met ^
Sfoote beens flag-aders de welke door het weml-
j^^omen ^^^ ^et achter-hoofd tot het lange Mergbeensflag-
derhetie ^f^ende, Hoopen voorder ongefcheyden on-
p Vereen^ deel des zelve mergs tot de voorgemel-
^^^ydeliï"^ Dit alle word in de vierde figuer be-
J^^ genoech afgemaelt, al is \'t dat ter oorfaeke
\' \' ^ 3 der

Aen de door het geheel herffen-tnyg oven^ ^^
verfprey de flag-aderlijke takxkens word o^ ^^^ j^^fdt;
de aders,de welke naer de linboefcmingep^g^e
herifen-vlies leyden, te gemoet \'^fer.s

ontfangen het bloed, het welk nu in de ne ^^
vlugftè oft geedige deeltjens afgeleyd

Hier flaet lichtelijk te bemerken dat de i^ioc^l
van de flag-aders der herffenen, veel ^e\'^L^ }iet ^^
kan worden , als men op

heele herllen-tuyg met het dunne herflèn-v\'\'ing^\'
uyt het bekkeneel neemt ; want alfdan
blaefen wind oft w\'aetr veel beter door ,

dat de vaten beledigt worden , door dc i j^^^caj
ontdekte flag-aders eenig geverwt vocht W J^jgn n^^
tans moet men defe laetüe wyfe van
aenvangen in eén algemeene en openbaere

franfchen Jj;^ foo ^
delende van de Ontleedinge, welkers /.g] ^^
my befte voor ftaet, was den Heer? deS- „ vaH \',\'

flag-aderlijk bloed met het aderlijk verine"»,^^
hec welk foude gefchieden , op dat het
deel van geeften berooft aderlijk bloed , ^ jnac\'f
friftl^r en. levendiger foude worden ge^\'^^p^Jna«\'\'^"
defe takken hebbe ik met de naefte gclege»^"^ .^yel
keurig gefocht, nochtans te vergeefs. "j ^erflèns
nfge flag-aderkens gefien, de welke h^bb»^

naer de voorfeyde inboefeming liepen ; ^
niet gefien, dat de zelve ia haere holügheP &

dichf^J®?\'^ in\'t breedfte oft hafis van\'t lange merg , Den Tiech-
toont fich J ^^\'^eening van des gefichts zenuwen ver- taf.
Van het a \' \'Wrecker b , zijnde een vliefig pypken fjguei 4,
ftrelït herffen-vlies totde ^ flym-klier uytge-

ken omv "^\'^\'^gachtige zelfftandigheyd bekleed: dit pyp-
<3er Voo ^\'^n buy ten de fplete van de holligheden

>Jer Von L® ^n buyten de ipiete vau ut-nuiugncueu
lijk uv^h ^ ^"^ffenen , foo dat het de vochten gevoeg-
voeren ^elve ontfangen en aen de flym-klierover-

VertoQ.^^der aen de achterfte zyde van den trechter
^ich ^wee uytbultingen , die van de he-
den. i3 gemeenlijk voor klieren worden gehou-
vejg^^^\'^hijnt datfe den trechter van achter gelijk
gen. ^^"ige der geftcht-zenuwen van voor beveyii-
i h,

lenT^^^® ontdekt worden de inwendige dee-
en A ® hoofds, de Herflen-Vliefen, de Voor-
f^^^ter-herfienen, en het Lange Merg met
f ^aten: hier zijn noch by-gevoege twee
y Sy^en vertooiiende het maekfel en vaten
^ Hayren uyt Blancaert, die de zelve heeft

B Be voor \'herffenen o/f. cere-
brum met het dunne herjfen-
, - V vlies bekleed.

\' het dikke herjfen- - C Bepyi-wyfe inhoefeming oft
JJ dura mater alhier fmus fagittaUs.

van \'t dikke Herflen-vUes
met de 5eyfem oft ¥alx en
een deel van de keel-aders,
al oftfe van de andere dee-
len gefcheyden waeren :
livt Bourdon.
A A Een deel van het bekkeneel

hoofds-been.
C De\'pyl-wyfe mboefeming oft
jfinus fagittali? geopent, in
de welks gelijk klap-vliefen
gefien voorden.
DD De twee zydelijke inheefe-

fneden. Sinus quartus.
y Den grootfien tak der vierde
inhoefeminge door het onder-
Jie deel van de Seyfem loopen^
de, van fommige de \'kleyne
pyl-wyfe inboefeminge ge-
noemt,

G G Twee kromme inhoefemin-
gen , op de plaets alwaer de
inhoejcmin"en van het Hcrf-
fen-^vlies jich m.et de keel-a-
ders vervoegen, om het ge^
weid van V bloed te wsder-
hotiden, de welke ik foo groot
niet gevonden hebbe,
H H D« afgefneden keel-aders,
0 a De Seyfem met de takken
man depyl-wyfe inboefeming,
bb Takken door de welke de zy-
deltjkeinboefèmingen met die
van de wervel-beenen fich
vervoegen,
ee De takken naer defiym-kUer

deele uytgetrokken. ^n-

Fig. Hetseheel
tuy- V deherfleo F ,1

OiMekeen,opdat

ingang dei ua^

fien woden, ^ he^

dunne herPfen-\'vh\'\'^

mater bekleed.^ . ^gi-c-
S Deachter-herjfenenJ^^^„jl,s
bellum met het

overtrokken, ^med\'\'\'\'\'\'

c^ Mdkngemer^\'P\'\' gV\'

het \'n\'^endigen tak van de

eri e^^fien zijnde laet ons de herffenen uytgetrok-^
d^t hg^^gekeert wefende, op die wyfe nederleggen,
^ fia \'^gS® het berdeken op de wyfe

Ü^\'^^ci V ^^ natuerlijke plaetfinge lag in den

•^Vq bekkeneel; en alfdan den achterftenrand
^•ijücJe \'^herffenen

van de naburige deelen gefcheyden
\' ^P de wyfe van Willis voor over flaegen; het
cie?K ^^^ wefende fullen de dry eerfte hollighe-
- herffenen gelijk tot een ydele ruymte werden.

Door

hü^r. "van de t\'faemen-
doj de haU-flag-aders
dülij ^^ ,Zfaet-merg oft iw-
\'•^•3,4 ^^^^^^^uytgefirekt.

^Is Vaten der herffenen,
koii^g "yt het Bekkeneel
\'ce onder het dik-
geborgen
^ h. : uyc Wilhs.
^itë"".-klier oft glandula
........

c c De zenuwen die naer het
dwaelende paer oft par va-
gum komen oft, nervi accef-
forii.

De 6. Tig. De zelfftandigheyd
der herffenen ^ foo alsfe
aen fommig\'e fich vertoont
door middel van een ver-
groot glas.

De 8. lig. Een deelken vati
eens menfchen hayr^ in het
welk een menigte van va-
ten wonderlijk vereenigt
cn gelijk een net geweven
door \'t vergroot glas gefiea
worden.

Door beyde de zyden van die ruymte oft door beyde
de voorfte holligheden van de voor-herilenen Ipreyci
fich de I net-wjfe vlechtinge gemaekt van feer fij ne bloea-
vatjens, de Welke ten deele van de ftag-aders, en tei
deele van de takxkens van de vierde inboefemmgvooi^

komende met een menigte van klierkens bs^^ey^ j •
Defe vlechtinge word verdeelt in twee
welke opfichtelijk door beyde de zydelijke holUgn
den uytgebreyd liggen, d d. \' j..

Voorwaers in beyde de zydelijke holligheden w
den de ^ Geftreepte lichaemen gefien , welke tvvee y
puylingen zijn van voor vry wat ruym en fic" ^
malkanderen neygende , zijn by na aen een
Van achter zijnfe fmalder en meer van Anot

gefcheyden n D , fy worden t\'faemen gehecht n
een dweers m.ergachtig uytfteekfel. - ^ .js

Het buytenfte geftel van defe lichaemen
het gene van het baftachtise der herfl:ènen kUen^\'
grauw-verwig , het welk \'de bloed-vaten a
pen. Inwendelijk doorloopen het zelve veele i
achtige witte ftreeken oft ftreepen , die naer
fchorfe een weynig afgekrabt is, oft de lichafine ^
inde lengde doorfneden feer cierlijk ten toon i^a

Uyt den hoek van de buyginge der geftr^^P ^elk
aemen komt het 3 welfsel c te vooitchijn_, , Maer
ik hebbe befchreven in \'t voorgaende Capit^eb
des zelfs voet oft bafis word gefien in de 2. „ de
By den wortel van het welfsel in den gro"^ jgy-
holligheyd is\'er een fpleet naer den trechter t®
dende c. nemei^

Alwaer de geftreepte lichaemen eyndige" r ^gfg
twee andere uytbukingen hunnen aenvang £ de
noem.enfe de4 Schenkels van het lange ^"t\' en«^^\'^\'^
s kamers van de geficht-zenuwen; om dat die y^ji
tiyt de zelve haeren oorfprong fchijnen te ne^^^\'^.ers

Achterwaers by de achter-herffenen WiUif-
iiytpuylingen als heuvelkens op het achterin
den mergachtigen ftam ; vvelkers voorfte^

\'^ijn foo^ ^^^ Sfoot onderfcheyd niet, nochdeeer-
^etïier},. "^et, noch de laetfte foo kleyn.
vMeu ^^ dat de vier heuvelkens van beyde de
f \'^"iidde/^ ^^emen komen, en onderwaers ontrent
ontft Jo"^^^ het lange merg niet vereenigt zijn ,
Y^ ^^ er tuflchen beyde een holte , die in den

^ ®erg onder de achter-herflènen vervol- viejde hol?
; ^en holligheyd der herflTenen word genoemt.

^enen kant naer de gemelde vierde hol
n \'^en tr anderen door de voorfeyde fpleet

1 ® • , ontrent de twee grootfte takken van ryn-appel^
JJ^Wyfg y^j^oefeming, in den hoek, den welken de
■■\'■\'^aëkp ^ls ftch naer malkanderen büygenda
d ^^ngt de 4 Pyn-appel-klier e. Defe klier

v^^\'^jen meen dun vliesken, zijnde het zelve een
.^Jjetis bef herftcn-vlies en met veele bloed-

r\'\'jk \'ais ïn doode lichaemen verflentfe en word
ten k^n^^ert, befonderlijk alsmen-feaendeopen
datT^Seeft.
Cn Setoo ^P behoorlijke plaetfe en ge-.

\\3v eern-"\'" , moet men om\'ftchtelijk toegaen,
■ wachten , datfe door eene rauwe
He niet^^ ^^^^ ^\'^^\'de herflèn-vlies in haere ruft-
\'i da"^^^^ worde : daer naer moet men acht
\'Jgen S al is \'t dat de voor-herfl^enen uytgebreyd
(i n holligheden geheelijk open ftaen ,

n- def \' ■ P\'-^etiinge niet konnen getoont wor-
"et men wederzyds eenen kleynen
"bCn fcheut/, den welken den Heere M\'^ar-
\' , ^ ^ \'thomis

tóo^ïïj-oordeelt zenuwen te wefen eygen aenj^ jaC
en door defe aileeniglijk verdeelt. Maer L
defe fcheuten onder de klier zelfs opènthjK " [,toe
derom vereenigen; foo hebbe ik evenwel v jn
niet konnen onderfcheyden oftfe ook waerHJ
ïelvie ge-ent worden.

E Achter-herffenen, Achter-breyn oft k\'^L/r//^\'
fenen zijn eenen kleynen hol van het ^^^"^^y^rP^ f
de-% grooten oft voor-herffenengeplaetfi fL^/,
laegfie hoWgheyd van de her£en-panne oft hekken

In de beeften, in de welke de voor-herife\'J ^^n
der zijn , beflaenfe by na de geheele ruyii^V

Hacïgcfiel. Sy beftaen even als de voor-herlfenen ^^yt
uyt een baftachtige grauwe F , en van bin^^^jfie
mergachtige oft pypachtige ftofte, ^efe ^jj ao^J
de eerfte voortkoinende begeeft fich gei\'J-\'^, ^qo
verfcheyde takxkens naer den middel-i^^^\' ^oo\'\'
de Achter-herft^enen naer de lengde in wgH
fneden zijnde, dit merg eenigfins eenen ge^^^\'
vertoont, g g. ftene".

De buytenfte oppervlakte der Achternjej
<ioor veele groeven oneffen gemaekt, de ^^
als in de herflenen heen en weer , l^^^^\'le

te ryen van den eenen kant naer den ander ^^^^^ ^c^
foo dat het geheel uytwendig geftel feh\'J^ ^gj^-vfy^\'j\'^
fchyven oft dicht by een gevoegde en ^ ^^^^ ginvïi\'

ter - herlfenen , en ontrent haer voorfte Tjggu
deel allengskens kleynder wordende, ^J^Jj^grs
derzyds in een ^ worm-wys uytfteekfel, zij\'- ,r
fte, het welk langer is eenigfins omgekron pigi -
de vierde holligheyd der voor-h\'erffenen ^^ ^ po^^

f^^de Je bÏÏ r^^«dobbelddunneherffen-vliesbren-
ii^op-Q^ V-^a-vaten namenth\'jk de takken van de
iT het inboefemingen in menigte

ï \'^^timalk . afgefcheyden wefende, aenftons alle
ö^fchey^g . "deren wyken. Dit vlies word moeylijk
j^\'iter-herfp" ^de overledene, \'ten zy dat by geval de
3Jl-^atig vooif" ^yde van\'t leven door eenig buy-
oorffl ï overgoten geweeft oft door eenige
gelijk verrot.

tcTf ^^^ het binnenfte der Voor^ en Ach«
\'\'«erffenen en van. het Lange Merg
Dg Word ten toon geftelt.

De 2,. Tig. Het welfsel en de
net-wyfe vlechting wech
genomen zijnde, is\'er noch
overig.

E E Befchenkels van het lange
merg oft crura raedullae ob-
longata eenigfins geopent, op
dat het volgende beter te voor-
fchijn komt.

afgefneden ivelfsel.
c De fplete naer den trechter toe.
d Een rond gat naer de vierde

glandula pinealis,
ƒ De mergachtige fcheuten gelijk
koorden, wederz.yds onder, de
klier fich vereenigende-.
g De Billen. Nates.
h De ballen. Telles.
T F De bafiachtige z,elfflandig\'

uyt het merg vande achter-
her f enen naer het lange merg
toe komen.
De 3. Fig. Den bafis der herf-
fens van een Schaep, in
welkers eenige afgekrabde
en andere bloot geftelde
deelen de mergachtige ftre-
pen gelijk foo veel zenu-
wen fich vertoonen , uyt
Willis. \'

Proceifus mamillares.
B De overige deelen van de door-
fneden voor-herfenen.
C Het gefireept lichaem. Coï-

pus firiatum.
D d de kamers der geficht-ze-
nuzuen oft thalami nervorum
opticorum.
d Den fireek naer den trechter
toe.

deS&f^nenontfangen wel efnige flagÄs^^\',^^\'^^\'
mi^r " , inwendige krop-llag-aders oft caro^
dat der \' \' nek-flag-aders, ge- >

k ^ Van \' S^hjk te voren gefeyd is , op het ge-
dooH • hoofd naer het binnenfte vaiï\'t

Dif „achter-herft:ènen , als naer de naeft by
1 ^ achter K ^^^^^ takken over al uyt te fchieten.
K^^ge merp- V worden aen de zyden van het

J^lve & ypor twee uytfteekfels de welke naer het
p Vati Ä\'.^\'^^kken, gehecht: defe uytfteekfels wor-
r ^^ aenm genoemt in ider van de wel- Sceeitjcns.

"f^^e^/e rp "^^\'komeride klimt fcheuns opwaers; de
"\'etide enT\' recht van de Achter-herfl^enen nederdae-
\'•^erg. werfte doorkruyffende, omringt het lange
"^^^HeX «yt het achterfte geweft vandeAch-
"^^platij nederdaelende, word in het lange merg
"^et een door den ftam van het zelve merg als
C)t)trent ^"S^^^^gde vermeerdert word.

\'\'^tte]^ va achterfte deel van het lange merg in den
boi^ de vierde holligheyd worden eenige noch
^\'\'ïyds j^^^htigeuytfteekfels gewaer, fomwyien we-
i, \'ke ^^) en twee ondertuftchen dry en dry, de
Achter-herlfenen voort-komen, defe
1, •\'^aer.p, de brugge der Herflenen genoemt. Bragge vsj?
V^^ d^w hebben de Achter-herffenefi ontrent
r. uytfteekfels eenige befondere

b^\'\' etipfder bloed-vaten, de welke met veele klie-
efec. otere als die van de net-wyfe vlechtinge zijn

^^\'ïisin \' de welke defe tot alle deelen des
^^ overvloedigheyd worden gefonden,jsgeen-

ven; op dat vervolgens de vlugfte en g^^\'^gt, f
naer de zelve op degemaklijkfte wyle to^ j^jiiclr
wederom van daer naef alie de vs\'erk-tuyt ^g^u^ve"
aems gevoeglijk verdeelt worden; want ^^^ j^^erei
die eygentlijk de wegen der geeften zij" va»
oorfprong oft onmiddeiijk , oft door m^ ^ ^elK®
rugge-merg uyt de Herifenen ; wantdete ^^^-ers\'
plaetfe het zy oft niet tuffchen de Herffenen^én
tüygen van de zinnen oft gevoelen a^^tn-

de, oft verftopt, moeten die aenftons
tweeden het rugge-merg, in watvolmaeKt ^ ^v\'e-
ook zy, ontrent de Herffenen dweers
fende, worden alle de ondergelegen jg^^^tt

gedrukt wefende , moeten alle de deelen i^erV^\'
oeffeninge ophouden, het welk ongetwyP ^^erk"\'
daen komt, om dat die ftoffe, de welke t^^^y no^
gen noodwendig is, endiewe Geejienon\'f/
men , ter oorfaeke van de verftopping ^erk\'^\'\'\'\'
der wegen ophoud van de Herffenen naer de
gen in te vloeyen. jn f"\'^

Ik fegge uitgenomen de inwendige ; ^nr \'J^gi.vo\'g^"
voorval het leven noch overig blijft ,
Qok den omloop vm\'t bloed, deJdemifigy ^^eniS\'/,\'^
weginge noodig tot het leven: waer van der ^^
de zenuwen dewelke tot defe bedieningj^^^p gacn »
aenbrengen , niet door het rugge-n^erg^^^
maer onmiddeiijk uytdeHerffen-pa""\'^ "moecei\'
tuygen , door de welke die bedieningen "^^ythae^
gevoert worden, fich begeven; geinig
korte befchryvinge gedaen in \'t V- Cnpjtr^^\' c^i
Eenige betwiften hedenfdaegs de H\'^Vt

geeften; eerder, foo\'tmydunkt, doo^\'^\'^gode;
xv-igheyd als van dewaerheyd aengep\'^rt
om datfe iets boven den gemeynen hoop j.^jj\'^\'i?

^iindlgef?? ■ ^^ hedlemnge der Her f enen. 269
J^^dentn ^ nen te weten. Maer hunnebewys-^^\'

ik te vn"\' r^*^ gewicht fchijnen te wefen ,
de gebragt en wederleyd in\'t eynde

^^\'^tinipM de Herffenen de geeüen naer de andere
^mfteijj^^onuen feiiden, \'ten zyfe die zelve oft ten
Hoffe van een ander plaetfe ontfon-
eene buyfen kennen, door de welkedie
f^^eu (jg aen deHerffenen foudeverfchaft worden
\'Oed aen \' die de zelve t\'faemen met het

Mrord ^^rdenen van de overige maffe gefchey-
"^^eri enuyt dezelve naer de werk-tuygen der
1 1 ^ iiu dir^ bewegingen loopen kan.
/ af-fcheydinge gefchied in debatachtige Gebiuyk

Oof bheyd^ /„o door haer klierachtig gebouw ^aft-
achtervolgt , als door% reden
k ^gea j kierde Capittel by-gebragt bewefen. Indiër Gebruyk der
daer uyt feker mag befluyten dat de mergaciiti-
I Zelfftandigheyd der Herffenen tot af-fchey-S^\'
h^\'^ ^elvg j ^ekkinge der geeften, en de mergachtige tot
h! p^erdeeling en tot de werking is gefchikt;

Ij i^^^ONj^j^ ^li dat de mergachtige zelfftandigheyd in
he ^tti fch^- feer overvloedig is, en dat des zelfs
^^^I\'ik tof ^eel grooter te wefen als dat defe ge-
li t\' ^oo f draeden befteed foude wor-

(J„ ^Ot de • J\'^t\'er een goed deel der zelve, befonder-
iiv^\'^^\'ive \'^^^^endige zinnen befteed te worden ; foo
mag oordeelen, dat de Ziele tot de
jj^\'i fy dg Zinne-werkingenbeftiertword, voor foo
\'^ntfo ^"^eginge diefe vande zinnelijkevoorwor-
& \'\'totd riaer des zelfs woonftedetoe brengen ;
^^ \'^5\'Pken^ \'^^"»vendige, voor foo veel fy de mergachti-
\' dewelke niet buyten de Herffens komen,
Te \'^ehbe" Prikkelen.

. ^ datd^"^ de ontleedinge der Herflènen aengewe- Het gebruyk
r^oiivper uytwendige zelfftandigheyd verfcheydelijk
g\'-^even gelijk uytgeholt is,
Eef goed-dunken befonderlijk tot twee
& ichied is; ten eerften op dat de baftachtige
Aa zelf-

270 Vni.CdP. Van de hedien\'me der
IV.VKKH. lelfftandigheycf, de welke tot gevoegliT^^r^ i"
der geeften eenen grooten omtrek moeite ° ^en
het enge Bekkeneel befloten worde : ten ^ o^te d^r
dat de bloed-vaten, die anderfins door ^ ^tig^
HerflTenen gedrukt fouden worden,
pypkens zelf fouden drukken, door deoi^^^liioin\':"\'
en groeven de welke uyt die vouwingen vo ^^

de klierkens overal moeten aetidoen y .gnde»^^
noodfaeklijk eenig ded der zelve fich tufic\'\'
wendigen baft invoederen. cverf\'^^^Se

Wy hebben dan in de HerflTenen gefien net i^ggt\'cr\'
gebruyk van beyde defe zelfftandigheyd: ƒ gchepP
onderfoeken waerom dat den Almogende ^ ^^
nyt defe twee verfcheyde bollen, (Vbj-yvei^^^.

en Mhter-Herjfenen gemaekt heeft. Veelei ur^
beyde wel het zelve gebruyk toe: niaerrne -j, e
gelooven, dat dit onderfcheyd fonder -J.geii\'^
dat het ter oorfaeke van de grootte gefchie"\'^e

dat het in de beeften die met evenmaetighey ^vv^or •
fenen vry kleyn hebben, ftandvaftelijk bev^" „ den
Eenige houden voor vaft dat de voor-Her""\'j^^r/f^^
tel van her eerfle begrijp is , en de achtet

het zelve voorworp op te haelen: foo ^^ •\'^.grfef\'^\'^
dat\'er meerder reden is om aen die daedeOj vv\'O ^
werk-tuygen aen te wijfen, als die ^engf^ jyjjt,
den, de welke eenen ervaerenDanfergelf\'^va»"
fcheyden van die, de welke hy in\'t eerfte o b ^^
Dans-leere gebruykt hadde. „nelef\' \'^iv

Sekerlijk heefi den Heere miUs beter ^of^^S
mentlijk dat de bedieningen van beyde dci^^^^^^
wat van malkanderen verfcheelen. "^^^\'n^ne» ^^ ^ r-
Bedieninge oordeel: „ worden binnen de voor-

„boven vloeyen van de zelve de g^^^f„g^vvill\'B\'r,
„van zenuwen , door de welke alle de »^gteH^j\'^\'^;
„wegingen, namentlijk vande

" Sil^^ ^edienin^e der Herfenen. tji ,, ,
"feS aeJï\'J"^ ^^ de dierige geeften te verfchaf-

"\'\'gebewp^\'^\'^^ zenuwen, door de welke deongewil-
Adenv(gelijkzijndekloppingevan\'tHerte,

»der onfp^^\'^ë des gyls,en veel andere) de welke fon-
"^«Ibvaet oft wille ftandvaftelijk gefchieden en
\'\'■Willig^ forden. Soo dikwils alswe ons toteenvry-
\'lin ons , , "ginge vervaerdigen, fchijnen wy gelijk
5)\'t Opöp te gevoelen dat de geeften die binnen
sjitivioed ftch onthouden tot de werkinge oft

iikebij^^ ^^fwekt worden. Maer die geeften, de wel-
"die naj de achter-Herftenen woonen , verrichten
" ^nfe ^ ^""\'"^lijke werken in ftilte en ongevoelig fonder

" f^n jj^ \'^"»oven bemerkt hy ten eerften: " Dat de pae-
\'ïbedig J^^tiuwen de welke gebrnykt worden tot die
\'\'drift » die door de natuerlijke ingevinge oft

\'iVpiiig tt^ g^nioeds eygentlijker als door onfen vryen
\'iVati ^^"^"^voonlijk volbragt worden, foo onmiddelijk
5) daer d^ ^^.h\'^er-Herflènen hangen datfe alleenlijk vati
»fpfQ^p^ invloed der dierige geeften in haeren oor-
"dat ^hijnen konnen te ontfangen. Ten tweeden
"gedaen^^\' dieren hetzy, hoe feer fy ook in foorte oft
•lachte- verfcheelen , nochtans het af-beeldfel der
\'5 De\'v "^^^ffenen feer gelijk en geheelijk het zelve is.
" op en het lange merg worden in vee-

\'ïHiiipg/^^\'^heyde wijfe gemaekt ; om dat de bedie-
"Iiis n^\'^^iele, gelijk zijn de Inbeeldinge, Geheug-
"iinnejr^g^^rte , ja de plaetfelijke beweginge en de
"^\'Mer d\'eene wijfe in defe, en weder op een
\'lOt]).^\' andere dieren geoeffent worden : daer-
de voor-Herffenen op verfcheyde ma-
»die g^niaekt • nochtans worden jn alle dieren
3.ge y warm bloed voorfien zijn, de bewegin-

i^V Herte en de Ademing opeen gelijke wijfe,
"\' VcfT f" geduerige overhand wederkeerende
^ydering en ^ verenging , volbragt. Alle het
Q gemejden Schryver breeder uytlegt in het
HierT^^"^\'^\'«^^^ Ontleedinge des Hoofds.
otife^ ik , is \'t dat-we nauwkeurig letten

van\'t voorfle deel des hoofds , ahvaer de v^ ^^^däC^\'
fenen liggen, voort te komen, en dat m le
tige en langduerige leer-oefFeningen „^eel
opper-hoofd beroert en pynlijk word. In teg er

den gemelden Schryver dikwils te gebeure^^j\'^j^ ^ ae
„ leelijke en fchroomelijke i toevallen aie ^^ ^^^ ge-
„ welke rond-om het Herte gelegen ^\'J" \' j^n ov<-\'f\'
„weft der middelfte oft onderfle holhg.^^g gchte"
„vallen, waer van nochtans de oorfaeK i" ^lieö
„ Herflenen oft nevens haere gebnerte Ichuy ^jg a»-
„be ( fegt hy ) fomwylen menfchen g^^^. Jfd^"^\'
„leenlijk eenige ontflelteniflfe in \'t achte^ teos en
„nen te hebben , de welke van menige na^
„qnalijkten, al oftfe foo fouden gaen fterv
„den : in de welke men nochtans aenga^" j^o»\'
„kelijke oorfaek en des zelfs plaetfe niet erte/JJ
„ de na-fpeuren , als datfe een merkelijke ^ foo

„ fmerte in \'t achter-hoofd gevoelden , "" -
„ fy het hoofd maer onvoorfiens bewogen
„leyden fomwijien in een flauwte gera^^\'^^an\'^^^?

Wat aengaet de uytfteekfels, opbultinge ^eyli^
aenhang der Herflenen, fekerlijk-het fal ^ ptenen^^\'

vallen aen ider in\'t befonder haere eygen ay.^juy^-
dieningen aen te wijfen. Daer-en-tuffchen {^erfl^\'
te de welke uytgeholt is in\'t midden dervo gen
nen, die de dry voorfte 2 holligheden uy^

lighedcn oft vocht (waerfchijnlijk weyachtig ) het\'^e^^^gvlech\'
ycwWcüi, ■weerachtig lichaem en de klieren van de net-^y. „j veJ"
tinge fypert, ontfangt, word bewefen door j,et
Gebruyk volg van die holligheden tot in den trechter jict
van den ^gt gebruyk van defen blijkt, te

Waer nu voorders het gemelde ^ocht n g^fjry
defe klier werd gefonden, word veel P\'^^f^ j^et
vers getwift. De meyninge van veele JS yochn\'1^8^
door de gaten van het beytel-wijfe been tot ö _ ^^j^g fO
Oordeel van van dë keel nederdaelt, en dat een deel cl ^ on^\'®
rae- f^Qj ggf^^^it zijnde , door den neus en nroi ^ggi

"ften tQj onder het been fchuylende, entenlaet-
"^elk Üniwan de hals-ader doordtin^^ni het

\'\' \'^äer het\'V 1 teeken is, dat de vochten van daer
, Maer „^^^"enielte geenfins worden gebragt.

al is\'t dat die beproevinge verfekert Het wmd
l^^ergey^ \'5 vocht uyt den Trechter tot inde hals-ader wedexleyd.
, bloed ^^rd, en vervolgens dat het zelve onder
^•iAVafidapd vermengt; fy ftelt nochtans niet gehee-
f ï\'^ oft p Sanfch geen vocht van daer naer het gehe-
a Oe?\'^^ andere plaetfen tot de ontloflïnge ge-
/\'^nierkt : ja het gemeen gebruyk der klieren

w^\' ftaend -^u^^\' fchijnt het dat men moet het tegen-
houden: want is\'t dat alle het vocht, het
W ^^erga ^ ^^\'gheden derHerftTenen naer den Trech«
is\'er i \' Wederom onder\'t bloed gemengt word,
\'Glinge p V^ bidden een klier noodig? Welkers be-
afï®\'^ ^eï Van de andere moet geftelt worden te
deichevd; Heyden van eenig besonder vocht: welke
JMeei t^S^ vruchteloos fal fchijnen te wefen, is\'t dat
in ^yden- overig vocht, van het welk het zelve
^y^\'lSt Wor\' terftons op nieuws onder het bloed ge-^
(j ^^"ea ^ j - Waerom ik oordeele waerfchijnlijker te Waerfchiin-
h "klier^^ het voorfeyd vocht door toedoen van de lijkermey.
J ^eii\'gedeelt in twee deelen, van de welke
h» w ^ hals-aders, en het ander naer dén mond
gaten ^.overgevoert. Daer toe worden ook gee-
\' Qïe in den grond van den Turkfchen fadel
li °\'oed,^^holtwefen,verfocht; gemerkt dat tulTchen
] ^Ben, Jp\'^fen die in menigte rondom de ftym-klier
\'luige jj\'^\'ge kleyne buyskens bequaem tot de ont-
dnn^j^" afgaen, en vervolgens door de zelve
klij"^ de welke de krop-flag-aders naer deHerf-
uimen oft de zenuwen nederdaelen, fich be-

chtingeoftP/fA"0J- choroidalis fchijnt Gebruyk
lp, eyndens door de holligheden ver- vande net-

op-geüorpt word. Tot het welke nnüj"^ echtlof
voegt worden dat in de flag-aders van de fpote\'^\'
befonderlijk het weyachtigfte bloed ■^^ora 5 ^^ ^j^g-
op dat daer-en-tuflchen het overig i^y^f*-
ger tot de klieren der HerflTenen door-drino \'^er^
Wat aengaet het gebruyk van het Weks^ ^ecr
dat des zelfs fteunfels wederzyds eyndige" ba^.
achtig lichaem , foo fchijnt het gelijk de g ^^t h
te wefen door de welke het onderfte
bovenfte worde vereenigt, en door de W ^^^ gen^
ften uyt dit in het eerfte en wederom ny ^^
in \'t laetfte overftappen , op dat die dieiT^" \'

tot de inbeeldinge en diefgelijke werkmg ^^jj^jvV
niet al te lichtelijk tot de beweeg- oft
fouden door-gedreven worden. nrnS-^"^ Jet

De geftreepte lichaemen oordeele ik ^^^^erii^K® t-
te dienen als pylaeren die de geheele lo
holligheden van de Herflenen onderfteune: - jg ni\'-

lijk op dat defe nederfakkende die haere r^^ niet ^^
fouden verliefen ; en mififchien om ^^^ " pJeP\'\';

der Herifenen voort-komende in fulke j^^^gro^^
fouden opgeheven en gevrongenworden; jvhefd^",!
ben defe lichaemen een baftachtige zelfto^\'^jJed-V^J\'-\'J,
boy ten bekomen fonder eenige befondere_ 01:1de
doorvlochten , uyt de welke de geeften ^^

defe gejireepte lichaemeK genoemt Worde j^Ijj^del\'^L,
anders als mergachtige pypkens die „^^flapdio
vergadert zijnde dieper in de baftacht\'-g

Maer is\'t dat iemand bemerkende vande^^ j,-
welke defe lichaemen hebben ten opli^nte^^^ de
senuwen , wilde ftaende houden \' ^^
kamers zijn, dien fal ik niet veel tegen „\'

Sfbruvif\'P"^- ^^ hedienme ■der TJerffenm. 57f -
der gebrnvu^^^\'"^"\' ^^^^er oin dat de xelve tot het an-
L het welke fy gemaekt zijn, dit voor
Voor fo ^^\'^omen hebben,
•^oeiiit _ raekt de heuvelkens , die Billen ge- Gebruyk der

"Pl^etfp • heeftdie geft:hikt „tot vertrek- bii-enbal-
nniera ^^ welke de dierige geeften uyt het lange

in tegendeel uyt de gensm/Z/^,
in \'t lange merg over gaende fich
" \'^^^yken^^ \' ^^ aldaer tot eenige andere dierige ge-
"^\'an de natuerlijke indrukken

en ingewanden aen de achter-Herfl"enen
jp^n, onttangen, en aen de voor-HerftTenen
" \'^^genth ^^ in tegendeel, op datfe de driftige ge-
"\'i^iidciei V " deVoor-Herffenen bekomen door
i^\'^rvoer ^^ de achter-herffenen naer de ingewanden
i^e ty^^-.l^^fio trekt Bartholinus fijne meyninge tot een
f ^\'enV k\' ^^^^ de kleyndere heuvelkens meynt den
1 "en eenen aenhang van de groote te we-

^feedef, ^^^ve ampt met die te hebben. Het welk hy
" in het XIF. Capittel van de ontleedinge

J^n totJ^Saus niet aen : want ik wenfchte wel te we-
ï gegeJI^^Keynde de kleyne heuvelkens aen de groot-
als eenen aenhang, befonderlijk ge-
die A^ ^^^ menfch lichtelijk half foo groot zijn
^ ^erff ^ ïk nu over eenige jaeren defe deelen in
J^^rkte ^^^^ verfcheyde dieren aendachtelijk be-
^Hieiii h vermoeden in gevallen , oft mif-

"■^ekte- ^^ , en van de bal-wvfe van den drank
Pen ik vermoede dat de eerfte in oft;èn,fchae-

^ae ^ ^ dieren daerom met evenmatigheyd groo-
f-^ altijJ^if ^ om datfe in\'t foeken van haer fpyfe by- •
^^ huii pi^ommert "^Ü"» ^^^^ verfaeden

ri^ den n ■ ^hjk noch ook foo dikwils niet: maer dat
r % die uytpuylingen kleynder waeren, om

, aena verfcheyde faeken befig zijnde weyniger
J\'ds de ö^\'^jide de fpyfe bekommert, en al is \'t dat dik-
, ^ gefch^ j ^^ befigheden ten opfichte van het voed- .
\'^aer y "\'^den , dit gebeurt niet uyt de natuere zelfs
^^ ^-n befonder inficht der menfchen: dat noch-
A a 4 tans

275 rm.Cap. Fande hdieningeder^^\'M^\'cf
tans die bal wyfe uytpuylingein- den m^\'^JJ^\'jeb-^\'^

achter-Flerffenen geplaetft waeren, om ° - .en
geerte van fpys en drank de dierige oe^^jy, J
wat befig zijn", want die begeerte Jezen«^^
verwekt door eene prikkelinge de W\'^\'^^^/Lor u^
van het dwaelende paer ingedrukt word « i-

vocht , tegens welke prikkelinge van n^\' de^ g,
ftig vallende eenen help-middelgeftelt wo ;^,te,
ken gefocht word door de dierige \'

ten door \'t knauwen en doorfwilgen j "
in de maeg gebragt zijnde, worden weder^^^ieie^^u
natuerlijken drift, fonder eenig toedoen
teirt en verteirt zijnde uyt de Maeg § ^jt ge!^^,\'f,
mijn ontwerp heb ik tot noch toe onbep^ ^^^^jgg ve
beter en meer gegronde van andere diep \' ^^
W\'achtende.

Gcbfuyk H De pyn-appel-klier, is\'t datfe meer als. gen
Si kikr^\' \' haeren dienft in \'t on^ ^^^^ c

{.ei Hiier. ^^ vochtigheden uyt de ondergelegene ^^ ^e
de zelve naer den trechter toe te brengen , , ^itef
gen. Den Heere WdUs voegt\'ct hy „^at fo^^

Inet-wyfe vlechtmghe die anderüns A\'^PP;. uyt
„hangen, en in fich zelven oft ten muiltj, 0

Maer de dry fcheuten oft uytfteekfels, en
beyde de fteelen, de welke de achter-„jet
het lange merg hechten, aenteekent,icn\'J ^^actit^
ders te wefen als eenige\' bundelkens van ^ ^^ ^oo^^^
\' pypkens, door de welke de geeften, lo» ^ggrfi\'^\'^\'
Heriienen als wel \'t meefte uyt de achter
in de onderliggende zenuwen vloeyen.

\'^faed^^\'*^^\'" ^oe : om dat op die praetfe de zenuW\'
^Ort\'ec \'^^^\'^^loediger voortkomen. Daer-en-tuflTchen
l\'onden ? ^^ \'engde van dit merg eenige ftofte ge
Jjk aen T foo wit is als de ander, met feer onge-
ip\'ïen p, ^ korftarhtip-e 7.e1fftand!ehevd van de Herf-
fp \'

Jendig.y de mergachtige niet, maer is geheel m-
\'^erg\'a - ^-"^elkfoo heeft moeten gefchieden omdat
^Oort.ij^ "^^\'ge pypkens die van de klierachtige ftoffe
Nr hef ^^"^ihnytenwaers fich moeten begeven: waer
^eriferig gebeuit dat de baftachtige zelfftandigueydder
y die tj] \' datfe\'t meeftendeel de buytenfte is,

^frgqJ ?ets daer de zenuwen voort-komen by de
niet ligt. Salke ftoffe is\'er weynig in den
^«edig\'^^aer in den hond fchijntfe een weynigover-

■^ïiien ^ gelijken eenige mergachtige draeden voort-
:>en\' ^\'e de zenuwen de welke uyt het Rugge-merg
JMchèvH^^g^folfohappen, en de inde gemelde ftofte
\'Ider \'t {/^"geeften naer alle de uytwendige deelen die
gelegen zijn, uytfchieten: en dat daer
af dat al is\'t dat de baen afgefneden is aen

in ^eenp, ^ \'^an de Herffens afdaelen , geliik in de
K^kied /\'^mmigheyd, de voeding nochtans, die den
d nie g^^^en verfoekt, eenigfins blijft dueren.

heeft my gedacht beveftigt te worden
dudat het Rugge-merg zelf in\'t nederdaelen
^Ootte^^^ Word, gelij v vormei ijk aen het getal en
Jien- an de\'zenuwen, die van het zelvevoort-ko-
f het ^^^ het eerder op die plaetfe breeder word,

1 • ^ meerder zenuw-bundelkens uytfchiet
^en^^ eiiied in die plaetfen alwaer de fchenkel zenu-
^Mt datï^\'^^^-\'" komen. Maer ik hebbe daer naer be-
d? ^eeie. vermeerderinge daer van daen quam, om

-""W-draeden door het merg liepen, die met
^^ van het dunne Herffen-vlies bekleed zijn,

I^-Cap.ran het Graet-
■ daerfe anderfins haereomwindfels.van h^tè^^L^cit
eerft bekomen alsfe van het merg zelf vo^rt\'
gelijk ook alle de zenuwen die uyt het lange
middelijk afdaelen. upt\'B.ü?^^\'^\'

it^glmexg tnerg voort-komen dertig paer , die boven ^^^ j^^rg\'
voort ko- omwindfels niet anders zijn als bundelkens ^^^^ ^ ej
®ïen. achtige pypkens , van de welke eenige ^^"^.gder^^ j
andere van achter te voorft:hijn komende
fich vervoegende tot de gemelde bundelkens
xsvi.TAF. worden r. 7.8. &c. Fig. i. ^^^ ef^J

Omwindfels Dit merg word bekleed mef de zelve vl\'S ^ j^nü
van her rag-de zelve Orde gelijk de Hcrfl"enen. k fee\'\'{jr,

ge-mcrg. Herft:èn-vlies bewind het zelve niet aHeen^iJ^^gsjelt»
by: maer daer-en-boven naer fij ne lengde öO^ ^^yd f\'
middel loopende, ten minften in\'t beginiei
heelijk het rechte van het flinke deel. .

Want ten eerften naer de aenmerkinge "^"^Ifjeuf
ÏFJperj. I hals-flag-aders ƒ wederzyds van de ® ^^j laiefi^\'l]
beenige e naer het achterhoofd recht opl^
fenden tulfchen de vervoeging van ieder ^ r^^elt/ ^

nen merkelijken tak / l nederwaers, i» „ het
het geheele merg uytgeftrekt wefende bov ■ K
geplant worden de gemelde vande halS\'^\'-^jgsgt\'^L
mende takken: onder worden van denftan^^^, ,ea
flag-aders , alwaer die op den gra«t legt, g {1,1^
knoop der wervel-beenen naer geheel het ^^^
aderlijke takxkens gefonden. foott^^\'^M

Aderlijke Den zelven Schryver ftelt hier ook twee ^^ j 3 ^^^
aderlijke buyfen, van de welke hy eenige no^ ^cf

\'^^^\'^ehfi^^r ^^^ ^^^ Graet\' oft Rutrge-merw. 27P ^^^
^et dïSfr-^^^, dewelkidoorLeropperfteVeel

^ inboefemingen van\'t hoofd vereenigt Smi^\'
plieelen\'ji "der de flag-aderlijke vlechtingen langs den gen,
^i^ken VanT k ^^^ "lergs Üggen. By defe komen noch
en I ongepaerde ader: maer onder
J^ft kome \'a^^\'^^^er de holle ader op de wervel -beenen
^ groote fl ^^ wel van den ftam van defe als van

V ^ menige bloed-vaten naer het Merg.
^\'«rfchev takkingen der flag-aders en der zei-

Om d« • ^ inmondingen met malkanderen heb ik .
f^erdigu ;^ieüwigheyd van de faeke, en de geloof-
/ den man uyt den zelven vertoont m
fru liiv die van de aders in de 4. ftg.

V ^Oiie al is\'t dat ik een feer konftige en
.^^fien hehi ^hnge der vaten in het Rugge-merg ge-
jFdentliii,,^\' hebbe nochtans noyt bemerkt, die foo

Ondertuflchen heeft IVillis zelf
r^\'jk iij. ^Ji niet uyt een menfchelijk voor worp, maer
\'^^epe^ ^\'ihriften te kennen geven nyt Kalveren ,
j,, "et gjjJ\'berkens genomen. -

Ip draed ^^^ het Graet- oft Rugge-merg is de ze- Ampt vaA
n ! des li^u^ te fenden door allen de uytwendige dee- herRuggc^
d - i^\'aer die onder het hoofd gelegen zijn, en

te ^e^iüJ^^\'g® inwendige , gelijk uyt de verdeeling
ï!"^\' de^rt^^n haer gemeenfchap onder malkande-
t ® de VIL Verhandeling befchreven ful-

iietfc^\'blijken fal.
jv^s by dat de zenuwen die van dit merg af-ko-
"ieu- fv ^^^^ het lange merg vereenigt zijn, voor
^ kliej,- "^^der der voor-herlfenen gelegen en aen des
rjJ dat cjj^S® Zelfftandigheyd gehecht zijn; namentlijk
liT^etk"\' S\'^hjk de gemeene meyninge is, totdedie-
ul de n de achter-herflenen tot de natuer-

geeften in wederzyds v/erk-tuygen
dat \\ Want de ondervindinge maekt ons ken-
het qJ heweginge van alle diedeelen, dewelke
Otv]^ he\'ou^^t- oft Rugge-merg haere zenuwen beko-
le \'■^Orh\'^ ^^^ onfen vryen en heerfchappenden wil
tp\'^.d^tbv I Soodatmenveirvolgens m.ag oordea-
^\'^^flfen ^^^e de draeden, die de geeften van de ach-
^n ontfangen tot de Zenuwen Van \'t vierde,

doen van de middelfte, en waerfchijnlijk J^\'^giicsl-
ftoife eeniglins^de geeften van het bloed,
daer door de flag-aders gebragt word , af te

Vertoont het Graet-oft
af-komfte der Zenuwen en wonderbaei_ ^
tinge der vaten. De 3.4. en uj^

De i. Fig. Het Rugge-merg
uyt het beenig hol geno-
men , en van haere om-
windfels halfontbloot, op
dat den uytgang der zenu-
■wen gefien word.

a a Ha dikke herjfen-vlies oft
dura meninx ter z,yden om-
geßaegen. tonder recuu

BBHetfpinne-iuehbe-ivjfe■vlies bh Dez^ntlW^ geki\'"\'
oft Membrana arachnoides, dunne herß»\'\'"

BD De aders en flag-aders van
het ruggenmerg, van de wel-
ke de laetfte foo van de hals-
ßag-aders als van de takkeß
des groote nederdaelende ftag-
aders gemaekt worden.

on De hals-aders\'\'.
E De ^«wew^e vereeninge van
de inboefemingen der wervels
VV De buyfen tuffchen de zyde\'.
lijke inboefemingen van het
hoofd en van de wervels. \'
C G Gemeenfchap van alle ds
inboefemingen en aders in \'t
bovenjle deel van den graet.
HH Een aderlijke buyfe, uyt\'de
t\'faemen-kotnji van de aders
en inboefemingen irt de hals\'
ader.

begin afgefneden.
kk Aderlijke buyfen, diebuy\'
ten de wervels voorwaers
uytgejirekt wefende, uyt dg
ader van die zyde, naer het
mede-paer van de over zy da
loepen.

11 Aderl\'^ke buyfen , die het
bloed uyt het merg naer de
inboefeming weder-voeren.
m m Aderlijke pypen die het
bloed uyt de fpierea des hals
weder brengen,
nn Aderlijke buyfen, die met
de takken van deongepaerde
ader en ten laetjien met de
lende-aders vereenigen.
De 5. Vig. De wervel-flag»a-
ders uyt de zelve voorwor-
pen, uyt de welke de aders
genomen sijn.
aa Takken van de hals-flag-

aders naer het gract-merg.
bb Ds onderJie takken van de
groote flag-ader naer het graet\'
merg,

c c tiaere feheuten naer het ach-
ter Jie deel van het merg.
d d Haere feheuten naer*het

ff JDe gemelde fcheuten die de
flag-aders van beyde de zy-
den tfaemen hechten.\'
g Eenige flag-aderkens uyt het

HEt is wel beter de Spieren vanhet^^erifeJ^jer
terhoofd te onderfoeken eernienQ ggainl
ne ontdekke, en vervolgens voor de. ^gfid^
herflènen; maer om dat ik die in de voot
niet hebbe konnen plaetfen , hebbe ik ha

hoofd gevonden; namentlijk den ff"^"^eel^n^\' geir
\\ooraoo.d. ^^^ de Wink-brauwen en andered^jg^s

en eyndigen dikwils in de wink - bra"^^^^
Nochtans heert Bartholmus haere
geneulde bevonden tot de kraeke-beene» ^^cc

teritSf^- fpi-^n in het Achterhoofd te ^de^ j^J
dunne en breed zijnde met rechte ^f\'^c fP\'^ .t
een breede pees eyndigen, en de d\'^^jch\'^^

ooren ter zyden aenraeken: de ^fds
begaeft zijn , konnen de huyd des n
toe trekken.

\'^^otider fl^ twee in getal, een boven en de an- Lippen,
jia^^t bnvt ^der een bekent is.

L^leefig j ^^^ onder de onderfte Lippe de Kinne ., en Kinne,
ini^^^^aek onder de Kinne de^ onder-Kinne. Ondei-Hu,«
Tro^^ ^ord dat zydelijk deel geheeten, het welk Kaeke -

^j/ieeiig\'^^» Kaeken worden pmaekt van de al-
n ^et hpf\'^\'^\'^^k^els, fpieren, klieren, vaten en een
(le \'Idar / ^^fe van binnen bekleed zijn.
ti^^eiyg ^^ Spieren der Lippen zijnd\'er weynige die
^jj ändere deelen gemeyn hebben , maer

vf^^tie^ y^^ des neus, by de welke eenige voegen de fpieren der
% • ond^®^^^^^" de Lippen en Kaeken gemeen.
(jgpfpro^ip. ^^^»ydigen fpiër neemt wederzyds fijnen ondethuy-
4 l^es haj de fleatel-beenen, en het achterfte digeafpier,
ftr t ^^\'le word met fcheeve vefelen geplant in

ïiiQ is f •^^dertulTchen uyt tot de ooren toe. De-
T^yte p.^ dun, en word vau het vleefig vlies met

fen^^^ het t^ den Neus en Lippen gemeen, zijn
^^\'tienH "^^^de paer der neus-verwyderende fpie-
\'tjg\'^HoQ^.^ \'Vvederzyds haeren oorfprong van den *

A^^^üs „^ "aet, en eynde ten deele in den vleugel,
en ten deele in de bovenfte Lippe l.
foQ^.^dere JfHpier fchuylt voor\'t grootfte deel onder Den Trom-;
dw ^niy d„ der Lippen en Kaeken. Hy begint P^"«»-
S ■ öinn \'^^^\'de de Kaeke-beenen, eneyn-

J ^\'^rdeif\'^ ^^ den wortel van het tant-v lees v
Va. ^^ defe,-, ^\'^eyd die meenen,, dat door de werkin-
die ODf ^^^^ de Kaeken opgefpannen worden ;
, "Se gefchied door den wind-die in

284 Xl.Cap. Vandemorp deelen^---
den mond opgehouden word, ter wylen de^ ^^^^^ ^aere
den Trompetter-fpier ontfpannen zijn,

kinge van defen fpier de Lippen naer LfltseKj.\'
getrokken, en de fpleet van den mond %pet
daer in tegendeel die , de welke met de

Het fchijnt dat den Trompet-fpier
om de fpys m den mond te wentelen en tujj\' •Q^ef-eH\'\'\'
te dryven om gemakkelijker te knauwen-^j^gnd^\'

Eygen ff ie- De eygen fpieren van de Lippen
«n» lip oft tot beyde te faemen: van de eerfte lo^pfidit
van.de bovenfte ^\'^ficht^\'^\'\'\'^

teilden fl>ier dcrzyds fijnen oorfprong van het
van de bo- Ontrent den onderften omtrek van de oo» de ^
venfteLip- gfnfei, en eyndigt met eene fmaldere pee
JfiviLTAF nielde Lippe N. , ,

ïigner i. Den fpier die deonderfte Lippe nedertt^^ Kin-^\'^\' fte
^en neder-ken naer fijne plaetfinge den naem van \' on^f L

heeft : komt uyt den onderften rand van ^^^
derfteLip- Kack - been , alWaer hy met fijn mede-p^ ers\'^P\'^ rt

De toetrekkende fpieren t\'faemen ë^\'-\'^^taeü f\'rci
vangen beyde de Lippen, op de wijfe va" ^gn^^^
van defe is den eenen aen de bovenfte? ^ ^^^^
aen de onderfte Lippe toege-eygent. \' gitoC^^\'\'\'\'\'
veele voor eenen fpier den welken foo ^
als tot de andere beboord. , ^glk^

Nu zijn noch Overig die Spieren , ^^ S^^^Aii^
de Lippen betreffen en vervolgens o^der ^^
van fommige gerekent worden : ^^j^.u

J^tl iVf?\' ^ ^^ ^^^orfie deelen des Monds. 2 8f,,, „
, ^ defe V- ^P\'™ Lippen geheeten/^\'

"^\'^het in ^i^nkt my dat ik moet dry paer ftel-
^ Het 2 Neder-trekkende en het 3 Dunne.

It^ieteri d\' h^\'^ fciiuylt voor \'t grootfte deel onder de^\'^^^^e pact.:
de pc , bovenfte lippe op-lichten o,het eyndigt xxvn. ta.
K ned^^^\'^\'^offlft van beyde de lippen. i.

i\'^\'^\'^^evenbegint van het onderfte kaek- Het neder-
Jet e\'ene r bteed hoofd, maer word "ekkeude.

j ^^eni^g "balderen fteert gehecht ten deele in de
\'^^üerfpï,\' ^^^ deele in de onaerfte en ten deele in de

Plaetfi! "ëe van defe Spieren is door des zelfs naem
Het dul® genoechfaem bekent.
, ^ alle f?^ ^ bet welk het dunfte en langfte is Hetduanc,
a^L ^jok-b Lippen is wederzyds gehecht aen

V i hoo^^" tulfchen de oog en de oor met een breed-
^^^giiige j X; maer aenftons door de t\'faemen-
J\'^digt • ^^r vefelen fmalder en dunder wordende,
J\'ïe hef ^ nabuerfchap van beyde de Lippen (de
I \'^ier ft ^^\'ve fcheuns achterwaers optrékt.
T^^\'^gin? i voor-by gaen te aenmerken dat de ,
^f\'is [^gS^ der Lippen niet moet bepaelt worden vol-,
p\' \'^^\'^\'er der fpieren die tot de zelve behooren ,
J^ge meerdere verfcheydentheden van bewe- verfcheyde

^f^fdere^^^^ als\'er fpieren zijn : want naer dat nu bewegingen
l^^\'^e ^ JJ\' t^u Wederom Weyniger fpieren nu van de «^erlippeu,
"Wertr^*^ verfcheyde Zyden , t\'faemen oft over-
? ontftaend\'ér\'ook verfcheyde bewegin-
^sele^^^^^ ^^ beweginge van veele an-

Lippen worden aen het tand-vlees vaft Band des
do ^enen befonderen band, den welken van lippen,
j^\'^ijiit het midden der zelve uytgeftrekt is ; het
V- \' ^\'et 4 ^oort-komen van het verdobbelt vlies
fy van binnen bekleed worden : en is
j^\'^fte h in de bovenfte Lippe als in de on-

vail 7 Figuer van de XXIX. Tafel. Den
ta^ ^^tfe in band is de Lippen tegen te houden,
\'^^-^\'lee.; r voorvallen niet te verre van het

Zenuwen hebbenfe van het vyfde , feW ?
en achtfte paer van \'t hoofd : infgelijkx ^^"^jgjide?f
de welke uyt het graet-inerg naer het ^ han\'^^\'^\'*
toe komt; van de welke wy breeder luU^i
in de VIL Verhandeling.,

At het Kinne-bakke oft onderfte
leenlijk beweegfaem is, kan ider
iTeulijk be". geraemte oft in fich zeiven beproeven- tm^L
vveegfacm. Op dat dan , het gene hard oft taey " yde»
xxvii.TAF voren gebragt is door dezelve vermorfel^ w ^ ^e"
- xiioeten de onderfte tegen de bovenfte

gedreven worden , tot welk eynde het ë^^^^^n^fl,
ne-bakke met vier paer van optrekkende u.^\'wdf.\'
iL^et ^ienis; d\\e lijnde mee 4ßaepfipieren, ^^^ tJelk^iP;!

ren, de ^buyienfie en htnnenfle vleugel\'i^^r^. „^-p., ^^
ren volgens verfcheydentheyd van vveiki^^^ggjng\'^
verfcheyde zydelijke en gelijk draeyenae ^ygj^
maeken. Maer daer word niet Ije ^y\'

7 tvjee-bnykige fpieren , die miffchien e^O gjjce
hoipea worden door de onderhuydige de ^
voorgaende Capittel zijn befchreven-

Den ftaep-fpier, alfoo gefegt, om dat hy flerK\'
llaepen-been verfpreyd ligt, is den gro^^\'fv,er ^^^ ..
ften: defen komt met een breed begin «yj
hoofds-been boven den s fchub-wyfe" uyfft^^
kens enger wordende, eyndigt in het fch® r \'
fei

van het onderfte kaeke-been B. , bsg\'"\'\'^ j\'-j
Knauw-fpier Den knauw-fpier is ook feer fterk : ^^ ^gen

bovenfte kaeke-beens, en neemt fijn
derftcn boord van het onderfte kaeke-Deeti ^^^rdeiij

i Jtigalarcs. z Caratidei. } Fitr vAgum. - .
\'fixm, 3 .,-i!arc iritermfm &e.\\-tcrmm. 7 Dig/^FT-^\'"\'

P\'Jkx de y \' bmnenfte vleugel-wyfe , inf-Binnenfte
? en knauw-fpieren , beftaen uyt dik-

f ^^fe tJ^ \'^ä\'-ke-been niet verre van des zelfs hals.
p Jiict kon ^ Pieren hebben met de andere in defe Ta-
b afgebeeld worden, om datfe van binnen

f5 door ^y wovdm vertoont in de XXIX.Ta-
^^ been vn in de welke het onderftekae-

Oir,;; ^^ ^ grootfte deel is wech genomen en ten
p ^lle d .f ^ef uytwendig c het inwendig D.

f Weijjj \'^^e ipieren t\'faemen w erkende trekken in eea
w "Wn? ^^^ Kinne-bakke opwaers; in de

L ^SS^ti nu die, nu defe, na meerder, nu
haer plicht af.
y«ft (ij die eygentlijk het kaeke-been nedertrekt
J^el Vgl f"^ oorfprong van het bovenfte en buytenfte
^fccd \' mam-wyfe uytfteekfel des ftaepe-beens
^ordejj .S^^ijk peefachtig ; maer fmalder en vleefiger
door H allenxkens en verandert in een pees,

J^^r Werl 5 priem-tong-beens fpier heen gaet, endaer
K fftetik^\'^^"^ vleeiigwordende hecht fich inden on-
, ^ftaet, van het kaeke-been s. Om dat defen fpier xxvir. TAi
J^ord^yt twee vleefige deelen, die door een peefig deel
Pnot;,^ geicheyden , foo word hy 4 twee - buykigen
Eenen fpier van dit paer alleen werkende
kaeke-been ter zyden naer buyten toe.

twee-buykigen fpier naer fijn begin toe Ked-klie*
^\'itreti r «nthloote, foo vertoonen fich de ï hals-.
\' hggende tulfchen de fpieren des hoofds en

;88 XJJJ. Cnp Van •verfcheyde KUeref^-
^^trt. n-.^^^ti graet van den nek neerwaers naer de bon
SS 2 lenden. Defeklieren verfchelen veel in grof groot
-- ^ - • ••■ fe van de kleynte van een Koriander-zaed

zijn als een boon. De bovenfte zijn fachter en
de onderfte rooder van verwe. , .

Wat aengaet het getal, Warthon heeft\'enjj ^^ ^o
de twee zyden viertien gevonden: ik hebbe Dy ^^^ f,et
veel aengetrofFen in de ruymte van het booto. ^
derde wervel-been des hals dit mede genorne ^^^^^,
alwaer het hoofd, het gene ik voor handen -
afgefneden was. Uiijf\'

, De pypkens tot ontloffinge defer klieren ^^ pfeK^\'"
wetens, noch onbekend : en vervolgens
wat voor een vocht fyaf-fcheyden en waer ^sdat\'
fcheyden naer toe fenden. Ik vermoede \'^^\'j^ying
fe aldaer een water-flymig vocht tot
llibberigheyd van die deelen, door de welke ^^ ^ gc-
gnige des hals die menigvoiidig en merkeHJ\'^
makkelijker gefchiede van fich geven. fe«^

Door de kaeken en lippen worden van S^\'\'-\'njk e/\'
veele klieren gelijk kleyne druyfkens, gei"^ óoo^
rond van gedaente verfpreyd F , uyt de . o^t\'
het vlies van den mond veele pypkens "n fpe^:\'^\'
loflïnge afgaen : defe gedrukt zijnde geven e
vocht uyt in den mond. ,

Onder de fpeek-klieren zijn de i Oor-K" piaetlt
de voornaemfte, van dewelke wederzyds «^^^\'Agi oH^\'
ontrent den wortel van de oor , de zelve ge
vangt, uytgenomen het deel, het welk ^ ^^^ brej.\'
achterwaers ftaet: fy is nochtans veel dikke "^^rate
der in haer onderfte deel, want bovenW^ „ voö\'
allengskens dunder c. Defe a opgehoopte kne^^^ jp ha"^\'
tot eenen boord uytgeftrekt zijnde beflnyfƒ ,

ren fchoot een ander 3 gebolde !angWorFig^^j.jejlcenj
De Oor- Sy word van verfcheyde takxkens „ufichtt^
klier Iieeft die uyt verfcheydc deelen des kliers fpr^y^^ \' . fcbe»^\',

kfc pyp tot tuftTchen den Trompet-fpier en de kheren ^^
haere ont- nederdaelende d, eyndigt in dat deel «es» ^nt^e" ,
iaftinge. -^elk ftaet boven de bak-tanden , ontrent^ ^^^
lippe met een ruym en open gat, foodatieo *
maetelijke buys kan opgeblaefen worosn.

befeif/-^-^\'\'/\'\' Van verfcheyde Klieren. ^Spiy^v,^».
^uidjv Ohebben de gemeene vaten feer menig\' jjQgj.y^.
fe- ad- ^krop- ten en ze-

^^nuto\'^\'^^" -^ders van de uytwendige 2 hals - aders, f^wen dss
Hoof^^^/ïin het vijfde , fefde en achtfte paer des^^"\'"^
^eiifte Paer ^\'^r-küer waerfchijnlijk ook van het fe-

J ïl\'^edeelen, die de Ooeen uytmaeken worden Deelen dei
Vii.gmeenlijk gehouden de Spieren , het Vet, de
^^nigg Vaten en Vochten, boven de welke noch
Sdea \' die, al is\'t datfe niet eygentlijk deelen zijn
J^^\'sq^^S®» mits nochtans datfe tot des zelfs behou-
^Orden haere oefFeningen dienftig zijn ,

in de ontleedinge van de Oogen
M cig^ ,- Van defe foorte zijn boven den hollen om-
eririg ^"deren de wink- brauwen met de oog fche-

de ^aemen-komft van defe tweefchelenwor-
l\'^lke (jg ^^ hoeken van de Oogen gemaekt, van de
"^^nflg^ genen die dicht aen den neus geftelt is den
\'\'■^biiytg,^ S^ooten., den anderen naer den ftaep toe
, Ije q en kleynen vcord genoernt.
V ^ worden gemaekt van de ? Opper-

e\'en j yd en het s vleefig Vlies, die feer dun zijn,
"^nenft ^^^ke-beentjen metde hayrkens, fpieren en
Ider O

pei^S-fcheel heefteen kraeke-beentje inden,
de gelijk als eenen boog omgekromt, het

t ^ WenTarfus., en de Latynen Cdium noe-
"^^^^-Ren - ^^ naem fy in meervoudig getal voor heen
aeu dc hayrkens de welke indit kraeke-been-

Die twee bewegingen in de bovenfte CJOg^ ^pjei^^^
die feer beweegfaem is , worden door
volbragt, te weten met eene?} optrekkende»
trekkenden.

den grond van den beénigen omtrek vande ^^^^ ^ e
waer de geficht - zenuwe naer de Ooge toe^ ^yt to
breyd fich iriet een breede en feer dunne P^J^ fk.\'^\'t
den boord toe van het Oog-fcheel g infgeÜJ J
Tot het oplichten van de bovenfte ,

nen, het voorhoofd gefronft oft gerimpe\'t jertf^^.
Den Spier die de bovenfte Oog-fcheele u ^^Oo
oft fluyt, loopt van den eenen hoek der ^^

Oog-fcheel uytgeftrekt naer den
die twee fpieren een ey-ronde gedaente uyti^^^ce\'
welke foo veel ronder werd, hoe de Uog ^ ^^
meerder worden geopent. „ j^n

5P0 Xir.Caf. Van de deelender Oogen-

tje gehecht zijn : en van\'s gelijken

kens die onmiddeiijk boven den omtrek der

dicht gewoon zijn te waffen , fupercilta dat
brauwen. . jgp bo^^

Het gebruyk van de kraeke-beentjens

der Oog-fchelen uytgebreyd te houden , op
voeglijker geopent en gefloten worden. .r^^g-en "

ifen dienft der Wink-brauwen is
fchelferkens, druppelen fweets, enan^reß ^yai\'
\'t hooid nederdaelende, op datfe indeOoge^
Jen: maer van de hayrkens der Oog-fchelen ^^n
den het .gene oft van op een ander koiht, ^n\'
hoofd door de gemelde hayren der wink\'^
nedergedaelt.\' t

Door middel vande Spieren worden de^\'^^/igifl^
geopent en gefloten: in\'t eerftegeval ^^ ^^
neder te daelen, de onderfte met te klirn\'^.^jj
fy maikanderen te gemoet: in \'t laetfte geval

dit fch ƒ ^"g-fcheel nedertrekken foude. Miffchien is ^ \'
iittdemeH 1 " gemaekt dat het van fich zelven altijd
^\'^kken ] blijft, \'t en zy de vyef^ïing van den op-
is %ier fulks verhindere: en defe beweginge
de aanbelang; maer het grootfte deel van

Wordjedekt door het bovenfte fcheel.
dat hg. "^"\'tuflchen is\'t ook door ondervindinge feker
eetiep \'^"derfte fcheel ook nedergetrokken word door
LippJ^^^\'dige werkinge van die fpieren, de welke de
door d ^^^^ken neerwaers trekken; waerfchijnlijk
de vandeHuydenhetvleefigvlies, in

hecht \'t ^^\'^cheyde vefelen van die fpieren zijn ge-
fer het voorworp naer het welk de Figueren de-

boveijK die voort quam uyt het eerfte been van het pig^.eu
Ichee, ^ Kaeke-been , en eyndigde oft in het onderfte Eeneii ipier
Vkeiig^\'l^ oft evenwel in de Huyd en het naerfte die

fctt yi; °ö-icheelen worden inwendiglijkbcKleedmet deaxekc.
d^o-d\'^^ het Welk feer dun en glad wefende , op dat
hef aenraeking de Ooge niet verhindert word,

fcloed ^\'^yachtig nat tot bevochting der Oogen van het
\' afgefcheyden. De kleynfte van defe de

V ^^nich feer kleyn, maer met evenmaetig- ken.
tWee ^^^ grooter in de beeften. In Oflèn worden
iejf^ ^pypkens fomtijds meerder tot afleyding van des
der hef^\'^\'^\'^ gevonden, welkers openingen gaepen on-

(Jen ^^^ die dieren eygen kraeke-been, en geplaetft»
lichte •■^\'\'^oten boek der Ooge: defe openingen laeten
J^eloa • een verkcns borftel in: vervolgens moet men
ken dat die in \'s menfchen Oogen niet ontbrc-
^^\'fden daer om haere fij nigheyd niet bemerkt

gaepen nevens den gemelden hoek in
vandeOog-.fcheelentwee gaten de 3 Trae«- ïniea-ga-
, en op de zelve pafleii even foo veel ten.
eené buyskens, die aldaer aenftons eyndigen in
Welke fich uytftrekt naer de neus-gaten , dje

3 p 2, XIF. Caf, Va-n de deelen der Ooge^- ^^n
hst overtollig vocht ontfangende, het zelve do»
neus na buyten toe brengen. Waer\'t faeken nü j\'f,
gebeurde, dat\'er fuik een menigte van
datfe het deel, het gene tot bevochting der Ooge" ^^er
tolljgis, niet konnen opflorpen, maekt het ovenp^^^C\'

I gelteken neuut»--
Want de borftels,,^;^ in
- ^^.i^ivv,!, vvefende , füllen t-^\'; (jail^

de zelve pyp gevonden worden, en^

oorder ingedrongen worden , f^^^. - „vs,
"n neus ontf\'p.nr Hpn v<5n

door den neus onrtent den oorfprong van „ htf
wclke de lucht naer het r ftrooten-hoofd e"
zelve doorlaet, fiet de XXVIH. TafeJ^

De ander klier de welke grooter is, Word &
lijk de ongenoemde geheeten, al is\'t datfe ^eec^\'
der vechtTraen-klier foude genaemt worden ai» ft js
fte, mits datfe veel meerder vocht af-fchey^-^ d^i\'
xxvii.TAFr^^\'\'^? bovenfte deel, en ftrekt fich «y^\' -Syf
Figuer 4. buytenften oft kleynften hoek naer dengroot\'^n^\'r, d^

welke een buysken te voorfchijn komt, ^^ „^.ven^f
het uyterfte van de oppervlakte des fcheel« ey"" öpeie
een nat tot bevochtinge der Oogen uynyP ,;,k
ppkens wederom ontfangenindeOffen h\'ch^^l^\'ijuvv\'-
^borfte ; m den Menfch zij nfe veel kleynder, „cii ^
Iijkx kan men aen de Oogen haere holte b^^" (JcH
• öf^erkt nochtans dat de ftreepen ccc f^-0in

Menlch van de klier naer de fcheel toe gaen, j^tdac
de Offen de g-eféyde openbaere buyfen; en g^^.geiled\'
üc zelve klier in den Menfch foo wel als ^P^^^^fdd^\'

foo foude het een vermetentheyd fchijnen ^^^er
nnrh r?»twriftoi.».-, j- _____ i ] _ C-\'\'

achtige water-varen zijn. Al het gene nu ■^^de
Bkt ook af naer den grooten hoek , oft wor«
traen-buyfen ontfangen oft verandert in traen^^^^ p^er
De Ooge word bewogen opwaers, i^eer^ ^ yf^ii;
beyde de zyden en in de ronde optweederiey^ gfi

Sh\'Tftaende gcwerten , tn vervo|en!
^es fni\' , bewegingen, en dat door toedoen Ses fpierea
^^rken™« \' ^^n de welke die de vier eerfte uyt-

^"^^heydentheyd der beweginge den Op-
^^fen n\'ae^ Neertrekkende f , den Naehaelende, _.
V ^lïe de?e f G, en den Af-keerende H. fSSl \'

ï den ronH^\'^\'^^" ^^^^en haer beginfel in den grond
/\'^üwe omtrek der Oogen nevens degeficht-

n, tejj ^en puntig hoofd, ten deele uyt de been-
J^^Ueiis "yt de bekleedende vliefen der zenu-

jj\' ^erCpre "^bben eenen fmallen en dunnen buyk,
fich op den buytenften eygen rok van
lA ^erkef^"^^^ breeden fteert. Defe vier tTae-
ge) ^ overiVp ^«"^d de Oog onbewogen gehouden, scheei.«
] ^^eten o^twee zijn I fcheeve\'inÜ\'gQ\\\\]k&n ^ draeyers fpieren oft
is^^ welke den eenen den bovenften en ^vn taf
is r^^^ hov\' asideren den onderften en korten K. Figaer 4.

^ fcheeven die den langftenendunften Den boven-
hv ^end\' ^\'^hitvraidezelveplaetsvandewelkeden
\'\'^der k^ ^y^^en oorfprong neemt, van hier daelt^®""\'
tot den binnenften hoek toe , en gaet
is \'S band kraeke-beentjen ^ het welk met een
p\' <)-oi ^ett het bovenfte kaeke-been gehecht
pOenit fij"^ af-beel4inge een Katrol i word Katrol.

u^f dien fpier den Iraem van KatroU Katrol-
de^oogf, Vanditkraeke-beentjen word hy

het opperfte van de Ooge, en onderv
wandelende, eyndigt in den Oog-
v/ \'^^\'ïVeep inplantinge van den af-keerenden fpier.
degP Ooge inderonde, namentlijk hetbo-
londerii binnenften hoek, en dienfvolgens

f^\'^\'Hlryjj. J^^i\'ften fcheeven is den vorigen ganfch te- Den onder-
onl\' onderfte deel van den^®"^*^\'\'®®\'

l\'ï\'^er Ce,; \' ^\'«te van den binnenften hoek
J^iioit is putteken in het bovenfte kaeke-been uyt-
^Pperf}p" daer door den buytenften hoek naer
■ ^\'^eyi^j^^ ^an de Ooge klimmende, heeft by-na het
^^et den voorgaenden bekomen k ; hy trekt

namentlijk op de rechte zyde den
4f-keer enden d, en den Katrol-fpier e: op ^^ on»\'^-
Neer-trekkenden b , den Nae-haelendenc i
fien fcheeven f- ge^^r

zelve DeRteeaenae ^ oeen-vues \\ nee is ^^ j hiivt"^ ei
gedaente, langer van den neus af ^^isde^\'^\'^tS
als van boven naer onder toe. Het is diepen^^j^fer^v^,
de van twee vingers: en word vanvore^ ^j-gcO
allenkxkens enger op de wyfe van ^en^\' ggat^^
wordende in den grond doorboord m^t vgtsP^^c-
van de welke het een degeficht-zenuwe, j^fgdf
beweeg - zenuwen der Oogen en eenige a ^^^

De Beenderen de welke den hollen oint^r^^^s^b^^Jj
gen uytmaeken, zijn van boven het voori^^^^gj-eH ;
onderwaers en naer de hoeken toe j^aek^ f or
het eerfte en derde paer van het bovenite ^^^ \' ^^^
van binnen naer den neus het ^ P^atbeeo
gel-been ; van achter en onder een
4 zeef been: van alle dewelke ik hree^ier ^^
in \'t IV. en V. Caphtd van de volgende to^

1 ^ nien <11 rj^^ ook den naem van verontweerdker, om Veron
^^feiide ï) " ^^^^^ \' de oogen buytenwaers af- \'^^S«-
\'\'^\'^de „ ■ fcheeve Spieren worden ook de bemm- Min«-
\'\'MeliS^"^"^^ \' «m dat de Minnende malkanderen
, be Ofr^\'^ draeyende oogen bekyken.

deVv^ Schaepen , en milfchien het meeften
der dieren, zijn met twee andere Spie-

^^ dik de ^egaeft; van de welke den eenen kort
j^^\'icht-zenuw inwikkelende, eyndigt in\'t
S als den harden rok, \'^^^d de oog om

met het hoofd om laeg gaen.
■ * dekfei Spier eygen aen die dieren behoort tot
JJï\'^den i > het welk in haer Oogen befonderlijk te
^\'Jnde \' en geplaetfi: is onder den binnenften hoek,
^einaekt van een hard en by-na kraek-beenig

^f^iide^^^^n de Spieren der Oogen word veel vets ge- Het vet dei
^egijj \' net Welk der zelver bollen tot gemak der be- Oogen.
^ ilibberig maekr.

{•Qof j\'^S\'^vord aen de omliggende beenderen gehecht Aengeboren
J>Uyten ; ^^ngeboren oft ^ bind-vlies , het welk van
^^ } voorfte deel der Ooge door fijne uytmun-
\'^^\'gheyd uytfteekt, en in \'t gemeen het wit van Het wit vja
^iddl s^ïioemt word a Ftg. 4. Dit vlies heeft in \'t
^\'eilj jj^^\'^ngrootgatvoorhet 3 horen-vlies, door het
Dit oft Iris en den s Appel fchijnt.

U^et eg^ \'es is met een feer fcharp gevoel begaeft, en
p- \'^R i^^^\'gte van aders en flag-aders die indeont-
wTsag-\'r^ Oogen geweldig opfwillen, en daerom

^efchf, J^^ydinge, de welke uyt defteertenvandereeds
, vl^\'^ Spieren , die over den Oog-bol uytgeftrekt
d^ti t^vp^jd geweven; defe word van fommige voor

en rok aengefien, en van eenige den naem- peefachti-
^^n andere den peefachtigen rok geheeten. S^"
Jt ve{ ^^^\'geboren rok oft bind-vlies, de klieren en
b\'Oot^" de Oog gefcheyden zijnde, is\'er niet als
en bol overig a , den welken van de « geficht-

in den Menfch, Honden en eenige fchalke diei
over den appel van de Ooge geftelt. ji^f

Nochtans ben ik feker \'dat\'de zelve zenuW ^ a
met reciit onder toe in den Oog-bol geplant word , * ^oor\'^\'\':

En waciora. Defe geftelteniftTe van de Ooge, door de ^ i^iiiK
een weynig neerwaers kyken, "is ons feer ge ^Qti
om dat alfdan den Oog-appel richtelijker get\'^^
tegen over de geficht-zenuwe: en al is\'t da\' j^^ngjlö
door die zenuw niet ingetrokken word
evenwel eenigfiris van de zelve en voegt \'\'^ Lpiaiiti^\'
naer die gefteltenis, dé welke met deszeltsi\'^rilei»
ge over-een-komt, Defe gefteltenis isonsiej} ^ j-^firf
nut alswegaen, op de gewoonlijke vsryfe lete\'
ven, eten &c. om datwe in fulke
lichaemen befchouwen, de welke voor ons VbaeP"^
geplaetft zijn. Maer gemerkt datdeOlfen en ^^

ten, en dat gemeenlijk oft van de aerde zs-J^^^j^i-ï^\'
een laegeplaetfe, foo word in de zelve dc o
ïiuwe geplant in den Oog-bol veel laeger yecj^
De rokken van de Ooge worden boven ^ pgetin-\'"]
befchreven aengeboren, en is\'t datge wilt de» ^
tigen oft naemloofen -vyf getelt: dry gfooi^ ^
en tvjee kleynder oft eygen.

Gemeene noeme ik dic, dc welke fich tot j^y.^
vochten van de Oogen uytftrekken , en ^^^
alle het zelve beginfel : want fy "^^orden .^Fj^\'^yj
voortgebragt van de dryvoudige zelfftand\'g\'g^^fre\';\'
geficht-zenuwe, namentlijk vande tw^^ j|eii
vliefen en het merg. Defe rokken Lv^^, ^^

^ harden, den middelften den 3 druyf befi^^\'^"\'^ ^
den derden den 4 net-wyfen. - „ j» gis ^^

Püi , Setiotint ^^ gelijkenifle dît deel i horenachug Hoieaarfi^
ïi^ei!^\'!« verH« f" moeyte in veele

V/ ïelve i g ^an defen rok is duyfter eii by-na
het dru^f met het harde HerftTen-vlies.

vües oft rok is veel dunder als Het dmyf-
ïieoL^^\'es v=, \' d\'kker nochtans als het ^ dunne Herf- befieaduig,
V S.-in" ^^^ het zelve fijnen oorfprong
KPf\'bS voorfte deel, het welk fommige ailem
Ci d a noemen, is in het midden door-
Pei niet K des lichts door te laeten , en

C^^\'^l\'ts j^^dendruyf-befien-rok hetwelk door het
fch; ^ris ^°°"ehijnd B, word den naem van Oog- Oog-boog
\'t \' iJ^ ^"derp^\'\'®®^^"\' welken in verfcheyde men-
Wi 1 ft " koleuren heeft bekomen, maer

Ook h ™dhy fwartachtig oft blauw, fom-
ï^ae ^ de (^^"lels-blauw bevonden ; naer welke ko- Koleuren

verr. ^^\'^d\'er altijd noch andere hier endaer
gen ^ f ^yd \' bevonden. Waer van het fchijnt
^es fiiï, de gelijkenis met den hemelfchen Re-
hh ^\'fs k^P" naem heeft bekomen. In de beeften is
^geflacht verfcheyden naer de verfchillentheyd

^^ fwartigheyd van den Appel
Kei;;?^ \'ïienfl?^^^^" hetdruyf-befien-vlies,het welk
ïicJn ^ ^^et ft \' 3?y^genomen het voorfte deel, altijd
deeT\'\'"^^\' overtrokken word. In "t Vee is het
j ^ ^ Van delen rok gemeenliik met een blau-
p \' WC

3 p8 XIF, Cap . Van de deelen der Oogêti- ^^^
we oft afgrauwe verwe befet, de welke door
wyfe vlies en de oog-vochten fchijnende, ^^^^„nt\'
koleur van den Appel, maer niet foo levendig, ^^ oH\'
Den Oog- Oog-boog is feer beweegfaem,

tSem." belemmert fwcmt in het waterig vocht: foodja,
des zelfs toedoen den Oog - appel v

pen te lien zijn, word hy verwydert. .itan\'^^\'^L
Eer dat het harde en druyf-beiien viies iwi

veriaeten, wordenfe op die plaecfe, alwa-r /"ï«^
den naem van druyfb^ien viies., en het ^^[„gcht\'^\'!^;

eenen vliefigen band, den welken des ^ ^f\'
band word genoemt ; van welkers
XXvn.TAE wenige dunne vefelkens, fwartvan verwe, e^b
Oog-biau- ßeekfels vande Oog-brauwen geheeten Zijn ^ ^ytllf\'^ .

ken. Defe vefeikens ftaen verder van nialK^^ ^^^^^^
den omtrek der voorgemelde rokken \' Qog"\'\'^ ï-

maeken , het welk den boog verduyfterr- ^.^t
dat die gemelde uyt-fteekfels het kriftallyo^
waers oft naer defe oft gene zyde bewege"\' pgfl ro
Den derden, binnen&n en laetften „ fach^Jjg
oft vlies, den 3 Met-w^fen gefegt, isïeer\'^^jlAfler)
licht verfmeltende gelijk taifchenklaer
middelmaet houdende, noch niet foo Wit ^^
wendige ftofte van de geficht-zcnuw, val ^ ^^

het bovenfte deel is wech genoinen- ^^^jvj:,/\'(\'»\'■J-t
nauwkeuriger afgebeeld in de XXv Ui;

Den\'Heere Kujfch verfekert ous n ^y als^"
en het vorig vlies"\'een ander ligt, het wes ^^^^ ^y.
lijnen eygen naem toe-eygent. \' dat ^^^^ Je

fnydmge niet fietbaer is^En
nf\'^gerchiZS\'\'\'\'^^\'^ \'^y» datdendruyf-bcfien-rok Druyf-be-
^^n endathy twee-

l \'^^nd-ereil\'\'^"yf-belien-rok door een feker konfti-
^Is dna/u^^^^Wden heeft, door het welk hyfoo
druyf-belien vlies befondere flag-ader-
\'"{P^\'^cle -i^erfcheyden gekmyp, gelijk hy preekt,

Als ikdV P^^yd waeren, bemerkte,
my hefl^-hadde, heb ik aenftons een Schaeps
j-j^^yf-befien f-*^\' ^^^^^ gevonden , dat het

■w^i? "ft £b "moeyte van malkanderen heb gefchey-
Jia^ nier f"?® \' binnenfte pelleken het

Ofi^\'^ti V binnenfte pelleken niet konnen ach-
of niaV minder van het buytenfte af-fcheyden:
be darlf^^\'^\'" dat in dit voor worp geen was,
fep» fcherpfinnig genoech hebbe geweeft,

"VVa. ^lies K a^ gemeen toeftaen dat het druyf-
«en ^ in ^^^^ "y*^ ^^vee pellen, dit is geen reden
Jfieciw bekommert moet wefen over

j^^^ee lappen oft pellen verdeelt worden,
Hn ^ï^\'erarK ^^"^n enkelen naem genoemt.

JiOnk^\'^^fie-on "\' heftaet uyt twee lappen, gelijk ook
Ve.^^tis van den Slok-darm , welke lappen

iiio ^ydéi verfcheyde naemen hebben: ja noch de
van het vlies het gene in de Lijf-
1 \'appe ^"Sere Vrouwen Chorion word genaemt:

qu ^en; e, pellen nochtans lichtelijk gefcheyden
l^or \'^ee^ ^^^^ malkanderen verfchelen ,

^VfVies rP®" ^^^ Druyf-befien vlies : ja het
f^\' \' g^^\'jk ik gefeyd hebbe ,
bel- Xlin die met geene naemen onder-

gcilfVlier -^aer-en-boven de dry gemeene ieder
«en ^\'\'Jk om ^"»en ï^ijn feer verfcheyden, en
Rem-, ^^ worden: want fooge maer

400 X/r. Van de deelen der Ooge^^
druyf-befien vlies^ fal aenftons den
vliefen van malkanderen fcheyden, ^»f "^.nhet\'^^ vfe
te tuflTchenbeyde maeken: alsge V^^ "hetnet\'^^Lt
beften vlies lichtelijk doorfteekt, ff ""Siyne ^fjn
gefcheyden worden, en fal oft aen t ff^ichtig^^^ het

een rollen f daer nochtans die twee
druyf-befien vlies niet vertoont worüeu, ^gn ,
tenis den Heere Ruyfch, \'tenzy doW^
bekende hand-greep , eiivervolgens is e jat
van verfcheyden naem. Daer - en - t^uc» . ,

binnenftepelleken hitixWcs\'vanRuyfih, oi ^^^
eenen anderen eygen naem genoemt t^etfc^

te voor gebragt, Opdat het niet foude l^l\'^aeii^ -.fl
van mijne Lefers de goed-keuring vaiiaic^^ ^^^ nu^

ten diefe beftuyten: den eerften word om Uj^eyd .11
heyd ook I fpinne-webbe geheeten: de^^ ^i^t g-
den laetften is my niet klaer genoech; ^ilekej
een dood lichaem het kriftallyne vocht sn^^^gydeP

vry wat onder malkanderen aengaenuc " " jun
rokken der Oogen verfcheelen: g^t^S^^^
den aengeborenoïiAeié.xemttxQ^enGn\', ^ ^^^ ^ Iw
zelven toeworpelig is, en eerder den p^er-^J j^fi-
enkel vlies als van eenen rok verd^"!-- -g^ode^ ^^
ven die gene, de welke ik en meeftau^^^^ ^jg 0 ^^
(iallynen en glafachügen noeme ;
\'den druyf-belien oft net-wyfen rok, ^^ ^^ teg^^ ed
uytwaflTen van de zelve waeren. .^étt^^lifi^\'
tellen en den aengeboren ondtr de „ genen ge-
fteilen noch tuffchen defen en den , gei\'J\'^^^.ya

«f^j;- \' \'^oort-gebragt, en daerom van fommige ^É^yi \' *
die ifef j^^^\'^\'^^en word. Voorts zijnd\'er noch andere
lietvo a\'^\'^^ehijnende deel van het harde vlies, nevens
ken va^ van den druyf-befien rok, voor rok-

<iie iv^o-^y^ \'^hjkt dat fommige niet meer als dry rokken Koe veel
Vier genaemt hebbe, toeftaen: maer anderef

•^en fv ^\'\'oren-rok, den s dmyf-bejien rok, -den wel^
^erfdJU^e mael met den zeiven naem noemende tv/ee
Ü\'i)] . "tokken willen aenwyfen ( want Choroides
^^^be-ff\'! ^^^ ^elve ) den 6 krijiallynen o{i7 fpwne-
8 glafachtlgenrok: by de welke voe-
\'^ien van Ruyfih, fultge konnen feggen dat\'er

^^^fTchen oft vliefen van de Ooge zijn. Daer-en-
^^^tiliik die verfcheydentheyd van naemen ge-
Se, J^.Voortvandeverfcheydentheydderbenoemin-

en van de Oog znnd\'er de Vochten r>ry vochten
^ jer.gtg befchryven, de welke beftaen in dryder- vai^deOog.
"^Viotó^^ientlijk het waterachtig , krifiallynaehtig eri

ïel^l^^fig vocht, alfoo genaemt tec\'oorfaeke van Het «/.iterig
en ftand, is in\'t voorfte deel der Ooge ^\'^^tu.TAF
p \' Voo ft ^ehterhet hoOren-vlies geplaetft i. foo dat riguaj,
P%(Jeh oppervlakte, de welke het naerfte aen den
h ^^ Weil ^^ gelegen s bolachtig is, en de achterfte >
nt)e kriftallyne vocht gedrukt legt eenigüns

ytitleM; ^^orfchiinentheyd van dit vochi word in de
^^ fV \' g® lichtelijk befmeurt, en verduyftert door
C^j Van het druyf-beften vlies.

l C;,¥lyn-vocht om fiine doorfchynenheyd en
? vocu dien by-naem begiftigt, is niet als oneygent^
p^^fcr de S^noemt en moet eerder onder de vafte als
g^^Jaente -^i^^dbaere deelen gerekent worden 2. van
^^ter jj^ ter zyden rond , van voor min cn van
fond oft bolachtig.

Het glafachtig vocht gehjkt door fijn genei ^^ pt
fmolten glas, maer is klaerder dan \'t zeiv ^
vocht ontfangt in fijnen fchoot het kryftaliyn \' .cf
van des zelfs oppervlakte aldaer feeruytgehoi^^gei,de
van achter is hét gelijkvormelijk met ^^ f."\'^n -1?
rokken rond. Dit vocht is feer overvloedige ggiijK
de voornaemfte uytgeftrektheyd van de oog \'
men in de bygebragte figuer fien kan.

In de ontleeding van de Ooge kan men
de gedaente en grootte van het
fpeuren , noch\'ook foo moeylijk niet het g yt-fd\'^
befonderlijk als het door den kouw eenigiiJJ^^j,
is. Maer het . waterig vocht, om dat het n ^^^c)\'
fijn eygen vlies wederhouden , noch door \'

baerheyd tuffchen fijne paelen bèftoten f^f^oor\'^ .ri\'
vloeyt w-ech foo dikwils als oft van voor het ^cW^

De-befte wyfe om de gedaente en plaetfit|& ^^ jei
de vochten van de Oog tè onderfoeken du^K

te wefen. Neemt ten tyde Van een fterk^\'^ dief\'^^
der een Oog, de welke uyt een vers gedoo ^i^gn^^^

fop weynige beroerte als\'t mogelijk in K^f
en daer naer fnyd de bevroofen Ooge do

lengde; welk gedaen zijnde fullen de dry ^ fy 1
Ooge fich vertoonen, op dié Wyfe op de
de Eguer uytgedrukt zijn. ,

de dood foo fal het vocht weyniger ^Ó^^iLrhe)"^
om dat het.ter oorfaeke van fijne vloeyt^^jjji^ vei
vervolgens van de beWeegfaemheyd nc ^^^

De Oogen hebben flag-aders bekomen
ken der- ï krop-flag-aders foo wel van de» ^ ^oo^

ie buytenfte ; in dier voegen
?vyfe vlies een dicht weefsel van •
ren kan. jvvan\'^®\'^^

van den Heere Blancaert eenige be-
oogej^ Pypkeas, de welke het waterig vocht naer de
grond V ^ toeren, gevonden : defe, fegt hy, van den
Je Op de Ooge fich voorwaers te begeven langs
het {q \'■^\'akte van het harde vlies,en in het deel van
\'^\'gen ÏÏ\'^\'^^es meer oft min na by den appel te eyn-
Schaep beeft die pypkens gevonden in de Viflèn,
en Vogel-gedierte „noch die ont»
)>Schry ^^ ^ de woorden van den

\'>Oog y.^n Blancaert bygebragt) in eens menft:hen
5)Soo \'d ^^y ^^ eenige ryfen hebben gefien.
\'Wie ii^ geen\' twyfteling meer overig is , oft

van dieren worden gevonden, in
"\'"•Oren r ^^ gemeenlijk ( foo lang alsfe het harde en
vergefelfchappen ) met eene fwarte oft
\'>tiiaer ^^\'^erwe worden bevonden geverwt te wefen;
fv datfe defe rokken oft vliefen genaekenheb-
„V^ dit koleur niet.
\'ïVa;^ P^aer nu (vervolgt hy ) den eerften oorfprong
5) kojjj^ ^^e pypkens is , heb ik tot noch toe niet recht
" ben ^ achterhaelert , ik heb dit op verfcheyde wy-
5) Ui^f Proeft, ik hebbe veel infpuytingen gedaen, maer
"^Oor/^^^ •^\'^gélukkigen uytval;wanr ik hebbe noyt
\'\'gefipL^"^ defe buyskens konnen af-fcheyden als tot de
ï>op dp\'Zenuwe twee oft dry Mathematique linien
"haerej, d^ welke fy vergefelden. Maer oft

die defé buyfen uytmaeken, word
\'iV^t^ j ^ngen te twyffèlen , gemerkt ik m\'et fekers
sificfi j^^^^ve derve feggen. Daer-en-boven vertoont
)>eetjig jdefe buyskens niet den minften voetftap van
\'ifichl ^^ap-vlies, daer nochtans in\'t geheel lichaem
\'vVeejg eenig vvater-vat op doet, in het welke niet
viief gefien v/orden: voorders foo zijn

^aer^" v^n defe water-leyders veel dikker,
s -Verfta ^^ ^^^^ PYpen oft buyfen den gemelden Schry-
rJn , die R/ \' ^^^^ de zelve

vr. VfiRH. ^^ ^^^^^^ ^^^ ^^ gejick-zenuwe wandelende, j^j^yne
„de ïelve langs haeren geheelen ftreek eemg jj^ts
„fcheutjens, door de weike fekerlijk f

„defe Jlag-ader tot den grond van de ^og^ s , ^jen»
„zijnde in fes takken als foo veel beekxkensg^j.^j jo^
„ welke alle over het harde naer het hoojne- ^^g.bol
„gebragt zijnde, verdeelen den nytweodige» ,
„in foo veel gelijke en verfcheyden gevv^J.gg^oor-

„booren in den druyf-befien-rok geplant, ^ - gdef\'l-!\'
„ten defen eeniglins aen den anderen : de ^\'^ader^\'\'\'\'
j, ke takken en icheutjens worden over-al rn j,et
„ ke vergefelfchapt, door de welke het hloe^ ^c
„ wonderlijk net, en daer naer in den ^ijn i\'»
„holle ader weder gebragt word. P^fe vat ge-
„ veele dieren fichtbaer genoech „ en ik he»^^ ^^ je\'\'
vonden eer dat ik Wdlis oft iemand anders \'\' mi, ej
ve gelefen hebbe; maer ik hebbe altijd ge^J , oi^
ik twyffele noch oft het befondere pyp^^^loieur
in der waerheyd bloed-vaten die door het K ^ ^
den onderliggenden harden rok geverwt z\'!

Dit tot don Druk gefchikt zijnde is my^^^d
de voor geprefen befchryvinge der KU^^^" jn^^\'^^X
zelveii Heere Nuck , nu niet van den Qti^^-t

lijk het voorfchrift aenwyft Leeraer
kundige Genees - konjl en Voorfitter van de Vjgff:
der H^el-kundige in de hooge Land-fehole van Jft ht\'

de bygevoegde Beiveiringe van de iVater-H*\'
, fondere -pypen (namentlijk welkers befchry\'^\'"» ae"
den Heere Blamaert mede gedeelt heeft ) . ^efO^ê
Ecvarenden Heere Chronet :hy de welke

De of^\'^" ^^^^ ^^ deelen der Oogen. 40f v -
^"»^hts vonV\'^" uytwerkinge van den fin descefichrzV
^\'^\'^en r, hen van zenuwen die-we de
^^^ hoofdT"^^^ ^^ het tweede paer van de zenuwen
^^ee ge]/ J^ytmaeken D : tot de beweginge hebben fy
^eljj ° j^^le paeren , het derde en het vierde, van de
fygentii,}, gf^of^ zenuwen beftaet en

/ ^\'^e Van r bewegers genoemt worden, maer het Beweeg - ze-
V^^de of kleyne die Willis onder den naem van"\'!^«"\'
^^en h\' befchreven heeft. Daer-en-boven

P^^gaet de plicht van de Oogen , ieder een is nicht det
^^n zij^ onderderricht datfe de eygen werk - tuy-
^^Oeteji vif^ Geficht: maer het ampt van ieder deel
^yfen. y hier ten minften in \'t voor-by gaen aen-

JJellï ^^J^^Pt dan der klieren is door het vocht, hetAmpt^der
^^klfgjj.jt-fcheyden , de oog ten eynde van een ge-

beweginge te bevochtigen.
Piergj^ Vervult de ruymtens tuftchen de klieren ,vaii\'t vet.
^^^■boy \' eenige andere uytwendige deelen r daer-
f Tpi den oog-bol flibberig. >

®yden bewegen de Ooge hier en daer naer ver-Der fpiere.^.
t^ ^OiUto ^/^^^^^"ge der voor worpen, verlichtinge,&c.
Htet). ^ deverfcheydentheydder ^ gemoeds

vf ^Qcht^\'^"^\'^ de rokken oft vliefen der Ooge is Der rokken,
d\' te behouden. Voorts foo hebben andere

^j\'^iit ae^ ^ eygen gebruyken: want het i harde vlies
v^^ ^elf Voorfte deelen tot eene vaftigheyd , en
^Orfte ^""^rfchijnend deel laet de ftraelen door : het
^\'ydert het 4 druyfbefien-vlies verengt en ver-

^Vfe begsppel , het achterfte , het welk het net-
an .FVpr. verhindert den voorderen door-tocht

Het net-wyfe ontfangt de licht-
^^ ^^jfie\'ti^^ als eenen doek op den welken de ge-
voorworp des Gefichts verbeeld
h ^ (i\'chd y\'^^^\'y^e en glafachtige rokken beftuy-
^^te Vp e Vochten von riiVn ntipm fn vprhinHereil

405 XIF. Caf. Van de deelen der Oogen. _
ftraelen foo te verbreken , dat die de welke

worp van het geficht voorder begrypt en gevi^^^^^vee^
. Tot de verbreking van de licht-ftraelenhelpJM^or\'

het krifi;allyne vocht: want die hangt foo van den ju
tocht der fhaelen uyt een vloeybaerderendun^

een vafter en dikker , oft in tegendeel: als d^
gedaente van het midden , door welkers jj^n,
zelve ftraelen in het zelve midden fchuynferv^ ^^et
maeken alfoo met de i rechtftandige linie ,
door het ftip vandeinvallingeder ftraelen, ee\'^^^dfl\'
die weyniger van den rechten afwijkt: gem^Jpjis,^^
het kriftallyne vocht van een feer dik en vaft gei\'jV^cbt\'^

de middel-plaetfe tuftchen het waterig en jicht\'
vocht bekomen heeft, foo is\'t de oorfaek dat P gnef»
ftraelen in de Ooge eerftmael uyt eenen durioeo\' ^^üP\'
dikkeren,en wederom uyt eenen dikkeren in ic]^^
deren midden moeten overgaen: en mits dat js,
foo voorfte als achterfte oppervlakte feer Qff^e\'
foo gaen ook die zelve ftraelen door dit, ^ijjc ^^^^
ke van dit door het glafachtig vocht gemeeP\' J

Van hetwa- Het Waterig vocht boveh dat het helpt tot ^^^ j^et
mig vocht, feyde verbrekinge , dient v.^el t\'aldermeeft Q^^o\'
deel van den s druyf-befien rok, het welk den

dert en verengt worde; infgelijkx-t--- p-
vocht door hulp der 4 fcheuten van de uog\'^ Vof^^I
meerder voorwaers oft achterwaers g^^\'^^f iriaet\'f
Noch \'ten is geen twijfl^el oft dit zelve voc" ^^^^ d«
die ftraelen , de welke fomwijien ai ^^
Oogen komen. 1 peef^\'

het verbreken van de ftraelen, maekt ""fcfieO\'T
fijne grootte een behoorlijke wydigheyd pi\'

tïimige verdeelen den Neus \'minvjendigen tnuyt- xxvii.tae
^ïeeft -^^®- door den inwendigen verftaen fy het
^Wd^ ^^^^ nevens fijne holligheden met vliefen be-
ulig . ^^ de Reuk-zenuvven : door den uytwendigen
? \'^trk-tuygen van den Reuk die buyten het Bek-
gelegen zijn. ,

teifg J^\'^n-tuftchen word gemeenlijk door den Neus Den Neus:
^^ekf gegeven het deel, het welk in een wel ge-
liie^a ^enficht, boven de opening van den mond het
tot aen het voorhoofds-been het uyt-
lejigj ^ deel van den Neus loopende door des zelfs
word den 3 Rugge des Neus gefeyd , en des
1, (jg f gedeelte, het 4 Spits oft Graete van den Neus
ken ^ buytenften omtrek ik noemt men het s Rondeel-

^^ des zelfs zydelijke deelen ^Vleugels k.
\'tl word door een middelfchot gefcheyden

<le diepe gaten diewe 7 Nem-gaten noemt, door
de ruykende gedaente en gemeenlijk de
. {(jp^^\'-de ademinge ontfangen.
iil ^en van de Neus-gaten verdeelt fich wederom
IiOorjf^.deelen oft holtens, vandewelke heteeneom
^\'^^otft naer hetzeef-been; het ander en dat vry het
«titf g^\' boven aen het verhemelte naer de ftroot

j^^^t het binnenfte des monds.
Vht*^^" ^^ eerfte vliegen de riekende deeltjens met de \'
door H*^^ de vefelen van de Reuk-zenuwen, de welke
^aetii ^ gaten van het zeef-been heen gaen : door de
«tl aj^ g\'^^et en komt de lucht naer en uyt de Longen;

j^^oo gefchied over hand de in- en uytademing..
^jeiis ^e] geen twijffel aen oft eenige Reuk-deel-
niet de lucht naer de ftroot toe komen ; maer
, ^ C c 4

. <Joen, moet men daer geen oog-merk op nj^" -^ ie
Die twee gaten, door de welke ikgefeyo n
lucht totdeademinge te vliegen, vereenigen
hemelte en worden een; om dat in het klierig e ^^ ^^^
geftel van het verhemelte geen fcheydfe! is
welk dit gat word verdeylt; foo dat het aldaer ^t,

en uyt de zelve in de Neus - gaten, foo vp\'or j^^i^rd-
recht geplaetft boven de fpleet van het ^ ver^^\'"\'

derende dat de lucht niet verftroeyt worde >
welk ik fal handelen in het XX. Capttil

De De Spieren van\'t

aenficht.

A Den Sp-ler. van het voorhoofd.

B Den Slaep-fpier oft niufculus
. temporalis.

C Een deel van den oor-optrek-
kenden fpier.

D Den fpier trekkende de oor
achterwaers.

EF De fpieren die de oog-fchelen

msxill® fuperioris.
Î Een kleynfoierken, het-welk
van andere niet aengeivefen
is 3 miffchien eygen den dit
voorworp, /

K Den Neus verbreydende fpier
oft dihtAns van\'t eerfïepaer,
I Dm ß>i(r vm het tweedepa^r

biculus.
pe 3. F«!. Den Oog-bol met
den boord van het boven-
fte Oog-fcheel, op dat de
traen-klieren gefien wor-
den.

B De naemloofe klier ö//glan-
dula innominata.
ccc De traen-ley ders (ft du&as
lachrimales, die vanbinnen
ontrent den boord van het
oog-fcheel eyndigen.
D De geficht-zenuwe oft ner-»

van het oog-fcheeL
De 4. Fig. De uytgenomen
Oog met de uytgefpreyde
Spieren.
A Het aengeboren vlies oft tu-
nica adnata.
B Den boog van de ooge oft inS,
c Den oog-appel oft pupilla.
p De geficht-zenuwe oft ner»

vus opticus.
E Den Oog - optrekkenden fpier
ofttrotfen. Attollens o/ï fu-
perbus,

dignatorius.
IK De fchemfe oft minnaers-
fpierm. Obliqui oft amatOr
rii-

ï Den bovenfien fcheunfen oft

katrol-fpier cft trochlearis.
i De katrol met den fpier uyt,

genomen.
K Den onderftenfcheunfe7i fpier.
a a Den ingang der beweeg-

zenuwen. w? de fpieren.
De De Oog-bollen met
de Geficht-zenuwen : van
de welke den flinken ge-
heel is j en den i-echccn
door de as doorgefiieden,
de uytvloeyidge der voch-
ten door het vervriefen we-
derhouden zijnde.
A Den geheelen bol van de Oog.
B Den boog oft kis.
C Den appel of piipilla.
D De -vereeninge der geftcht-

z.enuwen,
E Een deel van de geftcht-ze-\'
nuwe met de Oog in\'t midden

>ende 7^"«n/knos-beenen, de inwendige rok-:
ƒ //.ƒƒƒ Van de vier eerfte is\'er gehandek in -
F\' \'^yt de ^^ tweedeVerhandelln-

deel des Neus word van beenderen ge- Beendeten
t^ Van h" ?"der zijnd\'er twee kleyne die het eerfte
V ^yden e kaeke-been genoemt worden :

iS ^^^ derd"^ Weynig achterwaers ftaendeuytfteekfels
J^s eej^. paer des voorfeyde kaeke-beens, weder-
.^s de"waers fcheyd een uytfteekfel des zelve
k en malkanderen: een weynig

, gg \' het welk éet fpongiachtig been genaemt
(jj^^te de • dit been maekt onder een kleyne
oppervlakte van het Neus-gat, en
dr d\' tot den reuk; gemerkt datvanbin-

j^detiYg\'^^^enderen met een vlies, in het welk de
Teti de reuk-zenuwen eyndigen, bekleed wor-
konnen onder debeenderenvanden
\'■"\'kers ee ^\'^\'^den het ^ plat-been en het 3 nagel-been,
jj-^^detj oppervlakte naer de Oog, en de andere
V v gekeert is, en maeken gelijk het zyde-
«n v;. ." den laetften naer achter toe, Daer - en-
^ het V ^ kleyn beentjen het gene dweers

van den Neus zijn den zelven Kraeke-
W > tii^ «^-eygene, en maeken fijn eenigfins onderfte
O\'tiig J "^iet geheel het onderfte van al, gelijk een
■\'^^nte\'f ^^^ aengewefen worden.
f5 ^niddg\'j^^^^eenlijk vijf kraeke-beenen: namentlijk
dpr der-K^ welk het voornaemfte deel van het
kg : 11;, uytmaekt, en wederzyds twee zy-

die ^leti ^"^^"d gefeyd van de merkelijkfte krae-
Vifg ^^der de welke ter zyden eenige kleyne,

d^j\'^ikfg] befchreven worden, geftekworden:
^eiisj^j-f^\'^-^maei de befchryvinge van de Spieren
■nandelen, dit door des zelfs plaetfinge en

andere beweeglijke deelen t\'faemen g^"",;.]^ eti^»\'\'
bewogen; maer het beenig deel is JJs vie""\' a
De Neus bewegende fpieren zijn weder^^^jj.gatc\'»

verwyderen, en foo veel den zelven vete^ö „t
Het eerfte verwyderende paer begint^ „ hj

bovenfte kaeke-been gehecht word met . wO
xxvii.TAE hoofd, en allenkxkens breeder geworden J ^tK-
Figuer I. jjj graetdes Neus en des zelfs vleugel Sg^^ejt oor^
Het tweede Het tweede verwyderende paer neein^ j;gtte
verwyderen-fprong van het been deshols der oogen, ^"^jjtende^\'
deele van buyten in den vleugel des Neus,
in de bovenfte Lippe L. „fiffcn\'i^. 1

"^Lïïïle. derde paer ofc het eerfte van de v^^ef^ . ^
^ rond - om den Neus , op de wijfe van ee\' ^^n "
fpier M , het fchijnt fijnen aenvang te ne»
kaeke-been op het welk den Neus ftaet- -jpde \'l
Het tweede Het vierde en laetfte paer Neus-fpieren K ^fec^}
mengende. ^^^^^^ verengende, begintvanbinnenv^n^^^jeuge •
des Neus-beens, en plant fich ter zyden in , vj
r^r , gemeenlijk , gelijk ik g^J^ÄÄ

kraeke-beenen, by de welke denvernuttc» ^^ n^ft
andere gevoegt heeft, en dienfvolgens ^ „{ddel^^V^
kraeke-beenen des Neus: namentlijk f.

vier in ider zyde; welke laetfte ik uyt ßj^^\'^^Q 4. t\'^\'
fel van de Ontleed-kundige Gefchil- bric\'O^\'^\'\' ,
heb laeten af beelden. , jg On^\'^^rS

Maer om dat ik de gewoonte hebbe in ^^ Sch^y^ ^^
kundige faeken van aen hetgefagyanande
minder geloof te geven als aen mijne de m\'-\'j,

Van ^f^ Belegentheyd hebbe ik de gedaente en groot-
S^^^Pcht kraeke-beenen nauwkeuriger on-

\'^^üwr ^°rden, met minder aendacht hadde be-
^Qndeu • "laer ik hebbe de zelve feer ongelijk ge-
ï^e gene,die in de figuer van ftaen.

pijkrè ■ van het eerfte en bovenfte kraeke-been,
K ^\'^rho^J^\'j" voor worp voorgevallen is, is feer na-
P ^fifteH ® S^^y^ een I langwerpige ruyt:het
a ? Wev^^^^ ^^^ des zelfs omtrek is rond oft convex en
K d l \'^\'^^ffen , en word gehecht aen het been-
h ^enfl ^^^ Neus met eenen breeden en vaften
fich van daer naer de lengde des Neus
Ntiff ^n^if knos-been is by den//e^r^
51 ^^^ ont XXVra.TA^

V-^^ffte ri ^^^ weynig uyt geholt. Dit word tot het
{.^ffcheeu ^eus fcheuns uytgeftrektB, datvani2a/f^
t?\'^^ ^an dit, dat het eerfte veel kleynder is, in
puntig en eene gans dweerfe geftel-

grootfte verfchil is tuffchen de kleyne krae- cetsi det
j^S^begj^ 1 die ik en den Heere Ruyfch befchreven en kraeke-bec-
dr\'^^\'-ger Want de laetfte zijn veel grooter, vier- «en,

; maer fteeke eerder de voorgemelde
\'•leden op de verfcheydentheyd der voor-
e ^f^HgjP^onderlijk gemerkt dat den Neus in veele
Re ^f^beeu^-\'^^^ Verfchilt aengaende des zelfs gedaente
Ja dat\'er fomtijds een groot verfchil
üyt in Neufen die van buyten gelijk zijn,
Ich-i verrl^ gi^«" ^^ kraeke-beenen

Ijji\'leji L \'^"^yde zyden van den zeiven Neus ver-
^ eti\'^ :als blykt uyt de 4.ens-P^g- opfichte-

De kleyne kraeke-beentjens worderi g ^(they
fchen het bovenfte en onderfte: en dient des
dinge om den Neus gevoeglijker te \'.jnie^^;,

De kraeke^eenen ftrekken fich onderW^ v i
tot het uyterfte des Neus : foo dat een gj^
de vleugels fonder kraeke-been is , het we^^^
word van de algemeene omwindfels , \' , ^t
en veele bloed-vaten. xjeü« \'^\'jgii

Schot der Het laetfte en grootfte kraeke-b\'^en des
Neus-gaten. .^^gijj onderfte deel van het fchot, pjt

Neus in twee geweften fcheyd, uytmaeKt^^jyegn^\'
boven gehecht aen het beenig deel va"
XXVIII.TA. en ftrekt fich recht uyt door de lengde des-f ^j^e
Dit kraeke - been heeft boven de twee P ^
vier hoeken , van de welke den achteritei^^i, 11» ^^
ften by naer recht zij n; den voorften yer^^ j^ü-

men komende maeken eeri feer ronde ^^ vcti\'f^^
* oppervlakte ; verfcheyden nochans " y^ j^raeke\'\'\'

Bes zelf Dit kraeke - been word bekleed met ^^^jochtef\'
vlies met de het Welk met ontelbaere bloed-vaten door_ ^^fe j^i ^^
vHten cn ^^^ ^^^^ menigte van klierkens bezaeyt is • ^ochttij^,
kens gedrukt wefende fpauwen een ^eer^ ^ j,,

den; en die voor\'t grootfte deel het
foo dat dit vlies met recht hét T^fnot-vh^^ ^^ ^^gr vi^lf^ ^
Eloed-va- De bloed-vaten van dit vlies worde" ^ vti
fien in \'t lichaem van eenen vers è^\'^f^dct\'^ ^^ef
gelijk ook gemeenlijk gefchied in de iichre\'-\'i^^f,
des hoofds , om dat den ftrOp in „{Volg^^^ \\et
de aders drukt als de ftag-aders en ^\'^"wgere
hindert meer , dat het bloed niet weder \'^^gilc bl"
hoöfd naer het herte , als in tegendeel ^ ^ ^g
vervolgens In de aders opgehouden ^\'J -g

De klieren worden gefien foo-ge ma« ^^n
de buytenfte oppervlakte des vlies ^^\'^ aiider^\'" ge-
die wyfe verdwynen de bloed-vaten? " »

^^^Mich feer belemmerden. Anderfins ver-\'
e^\'keas ^^ bloed-vaten wel eenige.kleyne
"^et fnoj • ® de mondekens van de fnot-leyders zijn
i Dit fiiQ. nienigte uytgalpen.
ChT^ykx di ^^kleed ook de zyden der neus-gaten,
al ^^ft hier hollen die naer het verhemelte gaen,
die J^\'^weyniger vaten oft klieren bekomen
g^^elït. alwaer het des neus-gaten fcheydfel

Ne ojjj^\'^ "iet foo veel in de zyden alwaer het ook
dek ^ Von\'^\'^^^^ë®" deelen veel vafter is klevende.
sL^gebrag/^^"^^^den ^^^^^ toont ons aen in Ee« aa<Jei

Vn ^ fchuVf ^fel dat\'er onder het voorfeyd vlies een
kk \'^^t bei^i \' weUï feer dun is : dit vlies fegt hy
te Von?;^^^"\'\'^^\' des Neus beenig deel be-
akï^fen lu ® komen en met bloed-vatjens begaeft
Var \'t ïèlf ^e^t^p oök een deel van dit vlies, foo
ih V^fis tof afmaelen met eenige

heK^Oorw-. figii« van ,den Heere Ru^fih , die my
C ^ fich \' ^^^ ^^^^ ^^^ genomen
(le den r^^^ vejrtp.cfnden, om dat ik het zelve on-
0 J^ad twee weeken onder de handen had-

Ve datpe\'^P welken tijd de bloed-vaten,befonderlijk
gwyjjg^P veele .plaetfen doorfneden worden, feer

w\'^engelijk jin andere deelen tweederleye,
aders : defe laetfte komen
\'dl de ^\'^iftea\' 3 krop-flag-aders: de eerfte

fln keelvader,: en het zelven is van de
ieir^^ean^\'^ders van de andere deelen des Neus.
lie? k\'^^n • f ^ die 4enNeü.§ heeft zijn eygentlijk reuk- Reuk-zeim«
en het eerfte paer van die gene, die uyt .i\' .

vr gat V "" \'f^^f-heen nytgeftrekt zijnde, fenden door
\'^en ^ \'t-ielyisreen, draeyken : fy eyndigen in dé
dg Ve^ hollen der neusrgaten bekleeden. , __

bevyeeg-zenüwen vanhetvyfr Beiveee-ze-
tot ; en naer mijn goec dunken dienen nuwen!

in\'t volgende Capittel, ontlatten fich ° gatei^;\'
ten. Daer-en-boven ontlaft fich m ^^ »\'Jt tV ^^
traen-buys, die haeren oorfprong . j-gven \'-^\'J"
ten in den binnenfteij oog-hoek die beic
de Ontleedinge van de Oogen. neti^\'^tan

Boven alle het voorgaende hebben^u ^
buyfen naer het binnenfte des hoofds be^^ de v»

men met de zelve moeten befchreven ^ j^eer ^
die ook befchreven heeft den Teer e^^frW^^
M. Palfim in fijne nieuwe hervormde

JVl. Palfijn in fijne nieuwe hervormde ^^^t ,,
Beenderen : maer voor foo veel fy ^\'\'^efeti\'^^.nlÉ\'
bekleed worden , en fich alfoo beklee<i ^^ v^^TliiK
laften in de holtens der Neus-gaten
alderbequaemft befchreven èn -afgebeeio ,jglcnJ
naer de zelve. Waer\'t faeken riu-dat hefj^ g,,, de ,
te wefen\', konnen, om die betér te be^^J^iefeii
fchryvingen der voorgemelde Béenderen ë jrerh^f^.^
den in het IIIJV en V. Capitté i^dn^^,
Be lioltc De holtens van het voor-hoofds j^.br^^ j,n

, onmiddelijk boven den Neus en de w ^^^^ en-,
been. ^ tuflchen de verdobbeling van het yaU ^^ ae

gemeenlijk twee door een beenig ^\'^^„^ch^c ^
xxvm.ta. deren gefcheyden , en dienfvolgens fegg®\' et

i\'iguer 3. flij^jje Somwylen nochtans,, * ^^t hief\'\' in
Schryvers , ontbreekter dit fchot, g^^ijds
een holte is en die in het midden - 1 -ohei^^

Eenige Schryvers getuygen ons, ^ . j^et Éi^^.^er
niet gevonden worden in de .jgwor\'i\'^\'Yietei\'

eerften^ «at die beenen, waer\'t faeken datfe in den
foudetj "^"^^^^dom vereenigt waeren , metter tijd fich
Qie beend " anders als men fegt dat

Jiiet V j ten \'t begin weynig gefcheyden zijnde
it^t^P van tijd naer verfcheyde gewefl:en omge-
fen xvvV dienfvolgens meer van malkande-

heggen daer-en-boven dat die ook in
\'^Sevoi, g\'"oote menfchen ontbreeken 5 en dat die een

In hêj" voorhóotd hebben.
I^eti ff ^^ef ■ been Worden veéië cel-A^yfe hollighe- Holiigh«.
^etv ^ ondeti door gedaente en grootte feer verfchey- den_ van\'t
r^\'^fiil ^alkanderen , die van\'de zyde van het uyt-
"ch uy.A Welk den ^ häenen-kam genoemt word ,
^t\'n KerrK?^^\'^ tiaer het Wigge-been , in fulker voe-
^eii w . datfe in \'t begin ontrent het Voorhoofds-

meerder in getal zijn b b. f^^gf
,. t U) alle voorworpen word de zelve ordre ofc
, AliSr^^^onden.

oit noch meer grooter ( de gelijkma-
H " de h^^^ndert grootelijkx in verfcheyde } als die
r geiiju^^^deren des Voorhoofds , welke verfchey-
der hon^^^\'^^heyd nochtans voortkomt uyt de groot-
•^tfcii^ .^"gheden des voorhoofds been , de welke in
p, ^ie h f ^^otworpen feer verfchillende is.
f/^elde h ^yn geplaetfi in \'t voorde deel des voor-
j ^« W ontrent het ^faedel-been , alwaer het
jj ^ Van buyten fich het alderdikfie vertoont;

l^ti iti de^® tuflchen twee platjens wbrd gefchey-
® tWee V §de door een dun beenig fchot, van waer
tr k^chot^k®^^®^\'^^ holligheden van daen komen,
h- ^itt da hetmidden, waeruyt het

geliiir\'^ ■ ^ ^-ydelijke holligheden in alle menfchen
Ik heb ook de rechte holligheyd half
Dd ge-

418 XFI. Ca^. Van de hlltghed. des Voorh.
gefcheyden geiien door een kleyn dweers fch«
■ftaende uyt het plaetjen van het onderliggen\'^
niaer het bovenfte niet raekende.
Holligheyd Maer de voornaemfte holligheyd is in ^ec r\' (^ii-
grootfte des bovenfte kaeke-beens boven de

den, befonderlijk boven de honds-tanden, ^ ^\'^{icn
kaeke-been. van beyde de zyden oft in ieder fuik been eeö^
van het hol der oogen by-na tot de wortels der
uytftrekt. Defe hoHigheyd word ook dikWi\'» ^^j^rC
irsaektlijk verdeelt door een en Ibniwijlei»
beenderen, die van de binnenfte plaete foefje" ,
xxvm.TA. bb fig.

Sy worden - Alle defe holligheden worden van biitn^? Ae^^^f\'
bekleed metmet een vh\'es het welk aen het gene het w^K .

,, . , heyd oft fnot befet, maer met ininder en ni^ ^„s ^^^
als\'t ander: het is daer-en-boven met bloed\'^

Uyt alle defe holligheden is\'er eenendoO^Zed^oil
de neus-gaten, en door de neus-gaten naer W ^ tit"\'
en wederom uyt de neus-gaten naer de voorl"\'
ligheden. in\'tj:

Als ik ontrent het beginfel van het jaeri/ ^eiil\'^\'\'\'
penbaer ontleed hadde de Herffenen van ^

naer dat men naer gewoonte de deelen «^kl^^rtt
Borfte voor af gehandelt hadde, en dat ^^^^(bo^^ 1
nier afgefaegt was tot in de holligheden des y\'^^^ijoif
been boven den Neus; foo is my in den iijghe»^
om te beproeven oft dat ik die gemelde fyj^
foude konnen toonen, het vlies, inet het ^
kleed worden in ftjngeheel blijvende: ,

de holligheden doorkerft wefende foetjens ? gefpf"
en alfoo de beenderen van het noch (xedel\'j ^
ken^) geheel vlies gefcheyden. ,n

Dit nu gedaen Zijnde, hebbe ik een pJP ^^reü^^\'L,
gaten (naer dat al vorens het groot gat ps ^^de^ .
het Verhemelte leyd, op dat den wind

lici vcriicuieireieya, op dat den wn\'u -- -fidd^» „k-
jorengaen, geftopt was) gefteken: den vvi 3 e

defe pyp in den Neus geb laefen, heeft tot et ^^. bf
lijk fchouw-fpel het Vlies van het
•met bobbelkens totover den boord vanheta
been doen opfwillen a.

holiighed.desV\'oorh.&c. 415) ^ „
S het hT fH^y^^^^ ^^^^ my moed gegeven : ik heb \'

^^^ met p^ laeten naer mijn hnys brengen, en a]\'-
\' "\'eef.bg yftr-tuyg de kleyne beentjeiis van het
^ gebroken,

en dezelve met een pincet uyt-
\'^Hin^\' devli eskens die de holtens der Beenderen
^P gelii],^\'^ "^^leeden by-na noch in\'t geheel blyvende :
J^elij vanK-^y^^ ^^^ ontdekt het vlies , het

door de neus-gaten met een pyp opblies,
J^ele lich in de holligheden van het zeef-beén
?? vpeii^J^^ t)laeskens en een grooteopgeheveu, xxvm.ta.
t Haer h ^^^\'^e van het wigge-been omvangde c\\ Eig^iei
^^eke-Kp \'k voorder gegaen tot het boven gemeld
M getn-Qu"\' ^^^ heb des zelfs buytenfte Plaete oft Ta-
^y\'getiojT^^ \' de gebroken deeltjens foo foetjens
■> dat het vlies het welk des zelfs hol vart
ï^et dg ^\'^•eed , redelijk gefproken geheel blyvendé
het k!\'^ opgeblaefen ons vertoont heeft de gedaeaté

J^elejj ^jsken was gelijk met twee ftreepen in dry
öeeij}. ^"^^^heyden: gelijk de aengewisffeh Figuer Ver-
dès ^ ^^ten om dat eenige vefels van dé uytfteek-
ll^er g^ ^^derliggende beens verhinderden ( die ik daer
^t^ditigg ben geworden ) des zelfs volmaekte u) t-

als i^jl^^ poogingendanztjn g;elukkigeruytgeval^
^ gehopt, en alle de vliefen zijn in haer

\'^\'^ven behoudens datfe hier oft daer eert
waeren, het welk evenwel het öp^
If ^^chta\'^^ konnen verhinderen^
Jpïitietj af ^ den Schilder alledefe blaeskens niet
Van in een en de zelve Figuer , om dat

d foüd ^ niet konnen met een geficht bevat wör-
n laeti> r^^ ^nder noodig is gewêeft, de welk®
^oor d f "de vertoonen.
« feer is ook de traen-buys öft ley- rtm-baf^

Ato XVJ. Cap. Van de holHghed. des foo^^^iê^
■ Ik hebbe in dit voorworp niet alIeenlijK
den doorgang uyt den Neus naer de vooriey ^^^^ je
heden ; maer het in defe gefpoten vocht
neus-gaten uytgekomen, en heeft ^lioo d^ yan
gemeenfchap aengewefen : evenwef had fag\'

weg geene twijffeling , gemerkt ik g^^J^ ae
waerom dat den doortocht vande lucht ae^^^^^je
gaten tot die holligheden niet onderling ^^Z^ps^f 1

befchrijft daer-en-boven eenen
neus-gaten naer het verhemelte, door den i^^yiei^
dunne vochten, befonderlijk die door de trac\'^^^
aenkomen naer den miOnd toe af-fakken. uetvef"^\'

„ een buyfe , maer alleenlijk van een . ^luet
„datgé.de plaets foekt, gy fultfe vinden \'Vel^^^^ jg
„van den Neus, alwaer boven-het u

„ derde been van het kaeks-been een r^^^^t h^t^
„kraeke-been het toevloeyende vocht, ^^-^flotf^^^l,
„ uyterwaers loope, wederhoud. Binnen , ploeS,^

„is, word nochtans aenftons foo eng,
„ leénlijk een verkens borftel naer het j\'^jx

„ laet. Is \'t datge het gehemelte binnens ^ ^de
„ fchouwt, fultge in den ^ menfch foo wel t^nd^\'
„een knobbelken by den voorften wortel ^^^^er
„fien uytbortelen, op welkers zyden, ^\'^^Lpelk^\'^ r,
,, weynig het vlies drukt wederzyds ^^^

„ voorfchijn komt, aenwyfende de S^^^i
.„fchen den monden de neus-gaten. ^ ^ng^^j,
Stenonms, maer ik hebbe gemeenlijk ^ , ,

dien weg opentlijk genoèch bevonden^ & j. fig-
zeiven afgebeeld hebbe in de XXX- ^ van J
J». Maer ik hebbe in fommige op de tl^ gef^\'^y
ploeg-yfer-wijs been\'het rond gat ^^^Amwyl\'^"
lbo dat ik vermoede dat dien doorgang i"
den gewoonlijken weg afwijkt.

Het gebruyk van de holligheden voor^ yi
deren is onfeker, en ik vinde aengaende n
jneeningen van de Schryvers. ^

Welk??^^^^ fotdelichtigheyd des beens , aen fingen aen-
hQofd„ tuet kan toeftemmen, om dat inhet Voor- gaende het
OUnonHi en beytel-been fulke verwyderinge ganfch
snder^S wefen, \'t en waere die holligheden JedeT

fültgg^fyolg C alle ander gebruyk uytgeftoten v/efende)
^\'jn beft fi^n 7 dat die zelye beenderen fterker
\'Weg d\' ^yt twee plaeten die vereenigt, als uyt
^fwijjjdoor merkelijke ruymtens\'van malkanderen
^ey^- en dat de holligheyd van het Bekkeneel een
^eeti h \' ^ Maer wat quaet is daer in gelegen ?

^\'ijkt • K^infte in \'t eerfte gelijk het genoechfaem
\'ïier hof ander, om dat een weynig ruy-

^\'tilt lïïet een weynig meerder HerflTenen kan ge-
^^uigij tden; want de grootte der HerflTenen mag wel
. Uae ^^y^gefet worden, mits datge onder menfchen,
^^jnde ^ hchaem en verftand zedelijk gefproken gefond
■^«r deti ïelve groottezijn, deneenen metgroo-
^^Orfip ^\'^deren met kleynder Herflenen fuU bevinden
ten w-efen. Daer-en-boven fouden de beende- o

\'\'igetfQi pt Bekkeneel van alle kanten gelijkvormelijk
r^^hte voorden , foo dat die holte niet ruymer,
Sde het Hoofd in \'t aenfchouwen mifmaekt
\'Ehedejf^^^^^ hebben. Dienfvolgens moeften die hol-
Nrden ^^^ voorgemelde beenderen niet gemaekt
L^\'jtit t^^^ oorfaeke van de lichtigheyd, het gene ook

"^dcre meeninge houd ftaen, dat die hoitens ge-
Ü^\'^enti-? het fnot der Neus-gaten te fcheyden :
\' JTien r ^^ datfe met een flym-vlies befet zijn, en
)|yt de ^ ^"^wijlen gefien heeft dat het flym oft fnot
l\' hoifg^\'^^den van het voorhoofds-been, de welke tot
and"^^ doorging , gevloeyd is: Maer hier uyt
hoitp*^® g^^ti gevolg gemaekt worden, als dat in
dat d"^ flym oft fnot gefcheyden word; maer
ri^^^rder ? hoitens tot dien eynde gemaekt zijn, niet
"i^keren^i^ de hollen der Neus-gaten, die met een
"^vmiger vlies bekleed worden, enmetmeer-
Ddj der

4ii XVI. Cap. Van de holUghed. des Voork
der klieren en vaten befet zijn: vi^elke hoU\'gne ^^
inand fal feggen, tot het af-fcheyden van df

maekt te wefen. Men moet dan liever ^ yliei\'
die holtens der beenderen met de beklee^eP"j^et

kens gemaekt zijn tot een edelder gebruyk i ^^ be-
gemelde flym oft fnot dq vliefen bevochtig^ ^^^ ga
fmeert, die anderfins van de invallende de

droog fouden worden: en dat alfdan ^^\'■^\'^Khet^^\'i^
als onnuttig naer buyten toegebragt word, a • j^jnüe
oft in te groote menigte afgefcheyden , ort J ^jjndSi
en dunfte deeltjens met dè lucht uytgewalei ^gn te
te dik word en onnut om de vliefen naer be
bevochtigen, c \\V3ef\'

De twee andere meeningen hebben gr®\'\' ^at dif
fchijntijkheyd : want eene van die houd
bollen gebauwt zijn tot eenen beteren wed ^^
^wedergalm van de ftemme: de andere dat ^^ bekie*^\'
die defe holtens bekleeden met hetneus-ga^
dende vlies vereenigt zijn, om datfe een^ rgn, en
deren houdende werk-tuyg des reuks f ae«\'®\'- ,
dat vervolgens het gebruyk van
met riekende deeltjens befwangerde
gen, .. ..jijer ï\'J"^\'

Ik fegge dat defe meeningen waerfchfJ\'yj{j;er)ing
om datwe weten dat de lucht tot beyde die o
noodig is, dat die gerneldc holtens met j^gaWOf\'
eu door de zelve de vliefen onmiddeiijk aeng
den, is buyten alle twijffel, , (^erni^^.\'

, Maer wat aengaet den wedergalm vao ^^t
het komt\'met de ondervindinge over ^dig^, I
klank-gevende fpel-tuygen de holligheden i\'^^p-lie
ben, om een behoorlijk geluvd van fich
gene blijkt in de Baft"en, Violen , niet

vecingels &c. Waerom foude men het zei
gen tüepaft"en tot de natuerlijke tuygen y

meyninge foo gematigt wird, dat is\'t faeKei ^^^jtei
geene deelen van hetreuk-werk-tuygï\'J"\' j-^jcht
evenwel die de met reuk-deeltjens vervul ^^yicsol
flingen, welke daer naer den fterken aenval
houdende, en met de vers ingeademde
weiende, en alfoo het riek-werk-tuyg een^^ ^pgn

■ A^-^^^ de hollkheâ. desVoorh. &c, Az 2
^recleL^,^ zy,1lat den reuk langer duert:

d^^\'^denrenr\'^\'^\'^^^\'^Sematigheyd wenfche, isom
e 1- ^l\'ghed gewaer worden gelijk in de gemel-

il çjp daerwe nochtans hem gewaer worden
V-^"fîiand r f^\'^^\'S^ten gefchiedende.
J\'J\'ide ^ miffchien feggen, dat dit vaflgeftelt

h^S^^meldru \'^ekleedende vliefen , maer alleenlijk
il \'Steden ^^^ens noodig xijn: ikantwoorde dat de
^ viiefei beenderen moeten bekleed worden

die J\' door de zelve van de lucht bevryd te
0 ^ \' die d \' ^«^î^aedelijk is, datfe ook de tan-

p^\'^titlij]^ hardfte beenen zijn , knaegt ; het gene
adem ^ie de welke met verftopte neus-
moeten met open mond, welke lucht
5 ^\'\'ik te?^ de ftroot-pyp nood-

/ ^oeten " ^^ tanden moet aenbotfen. De vliefen
tiiet ^iymig vocht befmeert zijn , op

\'\'^eiiç te dor worden, en dienfvolgens moetenfe
w de s bloed-vaten voorfien ziin.
/Ofîïiç. ^"aepen hebbe ik fomwijlen korte en dikke Wormen i«
Vi^\'e hoù S\'^^\'Jk het bovenfte lid van eens kinds vinger, tl^\'^tT\'
fl ^^iiderp^"? het Voorhoofds-been gevonden. In Voorhoofds
\'^^^(die d ik eene fiekte gefien in de Runt-bee- been.
^^keha f "woonders deufigheydnoemen) door de
n drap \'^^ofd feer Wirde gepynigt, enfyze!fro^d-
b ^ Van Ï^e Boeren feyden dat defe quael voort-
fnfchuvu\'^\'\'^^" die in de holte van het Voorhoofds-
lïi ^^ fterv dat die beeften daer van fekerlijk

j^^\'-kte op^".\' \'t en waere dat door een in\'t been ge-
{^^"^\'ng die wormen uytgetrokken wirden ;
h, tegenwoordigheyd gefchiede, maer

jr^.\'PnnidZ\'\\etDier, omdat, gelijk fy feyden, dien
j dat\'er "\'^t vroeg genoech in \'twerk was gefteft,
hand by der hand was geweeft die in

wel letten, alsfe tot de hol-
holtens bekkeneel willen komen., datfe op
-■Jeen Trepaen ftellen, en datfe het de hol- \'
D d 4 ttns

424 XFI. Cap. ran de hollighed. dés Voorh.^%.
tens bekleedende vlies niet voor het harde Y„et«y\'
vlies aenfien , het gene ondertulfchen volgens
genilfe der Schryvers gefchied is. Defe ope^\'^&^^ge-
gemaekt zijnde word gemeenlijk noyt ^f^^^^ooii\'
heelt, noch met eenen v\\^eer bekleed gelijk g ^^^gr
lijk gefchied in andere beledingen der b- enderen r
van ik oordeele de oorfaek te wefen, omdat ^^
tegen de zyden vande opening geduerigaenvrj^p^i-e-
hebben hier tegenwoordig tot Loven eenen ^^[jje
|fer, die over veele jaeren eene opening in ee ^^^^
twee holligheden des Voorhoofds-been draegt;^^^ -
«en merkelijk deel van het been met het Vi 7 be-
welke de holte te voren bekleedde , en "^f-^ Jd ^^^
kleeden moet, wech genornen: foo dat\'er b^\'
groot gat is overgebleven , het welk hy g^^ VelKf
dekt met eene fterk-klevende plaefier,
plaefier hy aenftons gewaer word dat de ade^ j^^hts»
belemmert word, ter oorfaeke dat een ^^^^ff^tn f\'
■ het welk anderfins foude naer de Longen he
gaen, door het voorfeyd gat uytbarft. ig

Naer dat ik dit van de hoitens der ^ooriey j
deren hadde gefchreven, hebbe il^ een B\'^^^gere"
c;enen Soldaet bekomen , in het welk niet je iK
gemelde holligheden van het beytel-been, ^^ ijiae^
«pok gelefen hebb.e van andere bemerkt te wet^^^\'groot-

de hoitens van het Voorhoofds-been waeren i^eb\'
Oft nu defe het gebrek van de andere vergo|" ^-^eH»
ben , en oft dien Soldaet eenig mangel i»
fpreken , &c. gehad heeft, heb ik niet hf

ten: daer^^en-tuffchen het deel van hetbeyte\'\'^^ ^j^teH
gene gemeenlijk hol is , was van

? y Figueren, die de Oogen aengaen ,
ejj j " kraeke-beenen des Neus gefien,
Wio^ "^%heden van het Voorhoofds- zcef-
en kaeke-been, foo ontbloot als met
^ vliefen bekleed,

den femelden rek, het welk
TLny^ch. met fijnen naem ver-
eert heeft, en met ontelbaere
vaten befet zijnds af-beeldt
. maer ik hebbe het zelve dr
leenl\'^kgefien in fchae^en-oo-
gen.

leken omgejlaegen.
H Den net-wyfen rok oft tuni-
ca retina met de bloed-vatenj^
I Den appl oft pupilla.
K De geficht - zenuwe oft ner-
vus opticus.
aa De vaten die door den net"

Boog, Sccj
A Den appel oft pupilla.
E Den boog oft irïs,
c De uytjleekfels der oo%-hraU\'

wen oft proceflixs ciliares.
pe 4, Fig. De zyde van dei^
Neus in de welke befon-
derlijk de kraeke-beenen
gefien worden,
a b x)e twee gemeenlijk bekende
kraeke-beenen , a het boven-^
Jie, ^ het onderfle.
c De vleugels des Neus, die niet
kraeke-beenig zijn.

Jche^ ^ onderjlen fireek tuf
\'^^n zenuwe en

h^^\'Jien \'ils den bo-

^^lia?\' oog-bol en
A vliefen oft

fhJ^ denbuytenjlen

JJ khjndere kraeke-been-
tjens, aen de Oude onbekent.
I>e 5. De andere zyde des
Neus in de welke te fien
zijn:

S Het grootfte deel van het on-
derfte kraeke-beefi.
c Het grootfte deel van den an-
deren vleugel. ,
ï> Twee van de kleyne kraeke-

beentjens.
d Het derde van de kleyne zijn-
de het kleynfte van alle.
De 6. Fig. De kraeke-beenen
van de zyde des Neus ge-
lijk die van Ruyfch^cvon-
den zijn.
A Het bovenfte kraeke-been.
E C Ttvee kleyne van andere

A Het onderfte deel van het fchot
der neus-gaten bedekt met het
fnot-vlies , het welk met vee-
le vaten verciert is , welke
alderbeft gefien vjorden in de
verworgde. Dit fchot heeft
ook geen kraeke - been in jtjn
onderfte deel, namentlijk in
V voorfle.
a a Veele tipfelkens, uyt de wel-
ke door drukking van het fchot
het fnot uytberft : waer uyt
blijkt dat defe de mondekens
x.yn van de fnot-buyfen die
uyt de onderleggende klieren
des fnot-vlies, voort komen.
E Een deel van ^t fchot ontbloot
van \'t fnot-vlies, en,vervol-
gens met het kraekebeens-vlies
eft perichondriura alleen be-^

menfch uyt welkers^^^^^^je»
de 4. -i. en 7. M- ^
zijn, wel geneiiA;;^ „i\'^-
Deg.F/g. De holten^ ^^be

der herffenen- ^n
D Een pyp gefteeken ^iksf
neus-gaten , ^ . ^at ,,,
hlaefinzynde.ffj^l^ei^\'
a Het hUeskcn t» ,

traen-gaten in den inwendi-
gen hoek -van de ooge.
bb Groote blaefen -vtroorfaekt
door het offwillen -van het
•vhes het welk de holte -van
het kaeke-been van birmen be-
kleed , de bovenße piaete van
\'t voorfeyde been wech geno-
men zynde , en den wind
door de buys c ingeblaefen
%.ynde.

bil ^^Ik Va K genoemt word ; en het inwendig,
itii ^ tnp huyten niet kan gefien worden en naer
\' word het gat van de Oor oft de
fQ^et jjö« Uor geheeten,

^^^^ ^^ uytwendige oft eygentlijk xxix. taf.
^ ra^h^ A word den vleugel genaemt:het
te?« ® Oor o^ afhangende b het klieken : den omtrek Lelleken.
^ü^\'^aenftfT\'.\'"^" denOar-r^^i: het inwendig oor-rand,
>10 ^^ der ^ ^^^ holligheyd e e schuyc.

\'let\'?^ ^tnd omtrekken en onder het fchuyt
Ifen ^^P Van\' \' de onderfie uytpuyiinge naer Schelp.

Cap. nn de Oorert. ^c g^\'
IV. V.HH. 4 Het kraeke-been ftWt fich by na uytjoo ^^^ ,,
Kraekebeen heel buyten-oor , en is aen de andere {,echt

vaftigheyd het word aen het ^ fteen-been g ^oof
eenen fterken band die van het ^panö\'^
XXIX.TAF. komt. c a. iiikfe^f^n e-

De fpieTen van de Oor zijn gemeen der\'P\'
en Galems heeft de zelve liever af-beeiai & ^^^ ^e

nig belang is. Nochtans leeft men dat - ^^ jie»
Ooren feer fterk hebben konnen bewegi-\' > ^

Men fchryft de Oor gemeenlijk vier ip\'^ ^^ acHJ^^^
oftfe opperwaers , neerwaers , n\'®\'

waers wird bewogen; al is \'t dat\'er ^.^"\'^j^t\'ef ^Zct^\'
de tweetoeftaen. Daer-en-tuflchen i« ^\'jj^gu Ty ^
die vierfpieren gevonden worden, . \'\'ijjij ovef\'^Jeti
wel met die vier bewegingen nietftiptyJ i^ct

onderhuydigen in den wortel van de y j, uy^ Lc
ielleken geplant : defen , foo veel
plaefinge fpeurt, trekt de Oor fcheet- v
Beneden. rpjer eii

Den tweeden liggende op den ^ n^^wf\'is^ o^f\'
nen oorfprong van het eynde des voor yän^L^fett
voegt fich voorwaers in het bovenfte _ j^^elt-. i.C-
het welk hy vervolgens voorwaers ^\'\'pt ni^^
Spier word vertoont in de XXVU- eii

Den derden fpier is vleefachtiger; ^fAs-be^nnth
feer breed : hy begint van het achterhooc^^j u
begeeft fich van daer naer het achterite ^^^ ^^v^V^^\'
in het welk hy een weynig boven ^^^ „ jnde^
recht gehecht word, Defen is ook te „i.wy

„ Den vierden, fegt Bartholinm ^
,fen uytwas breed voort komende, « pei^\'-ngeni
, fmalder, tot dat hy jn een pefe veran^ey |ant)i 5

ÜOfï\'gen j.^rfchijnende vlies, het welk aen eenen
, \'\' \' fommige de Trommel

\'iA h\' voorfeyde buys gefpannen, met fijn
^^ie r^r dff buyten waers hellende. ^

IV. V.KK. 43^ , Cäf. ran dß Ooren. ^
Daer-en-boven worden in defe holte vierD^c\'^- ^^^
gevonden , dry Spieren der zelve , twee Buyi
Pypen en twee Venfters.
Beentiens De dry eerfte beentjens hebben van de faeken
desgehoois ^ej^e men fegt datfe gelijken , haere noemen

men , en worden i Hamer , Aenbeld, ^ ^oid
genoemt : het vierde het welk het kleynfte is ? p^fe
naer fijn gedaente het 4 rond beent jen geheete»^^^ 4.
worden in haere gewoonlijke grootte afgebeeld gn
en Ftg. in de laetfte van malkanderen gei\'ch^y j^ei\'
in de eerfte vereenigt en als in haere natuerhp

tïet hamei- Het hamerken a heeft een hoofdeken en een^^ put-
xxfx. TAF. het eerfte is\'t dikfte en is behoudens een uytgeh^ ^^t
figuer 4. teken by^^na\'rond; en ontrent het uyterfte die\' j^^el\'
hoofdeken met tWee 5. uytwaftTen verciert, van ^^^gf
ke het langfte naer het trommel-vlies, en ß
binnewaers gekeert is.

Den Aenbeld b heeft eenigfins de gedaentej (jeii is
« bak-tand mét twee wortels : want dit vvei\'*;^
voorfien van twee takken oft uytwaften, va" gnOp
den eenen langer en dunder is als den anderen 5
eynde een weynig amgekromt: maer daer ^^
gelijk aen eenen bak-tand dat fijn breedfte op? ^^^tfaa\'

gen. In\'t midden nu van de holte is\'er een ^
puylinge,. die van het putteken in\'t hoofdekj" -jel"^
hamer uytgeholt, word ontfangen, en die de ö \'

holte gelijk in twee kleyne groeven verdeelf^- j^gjjbel\'
Stcgei-ïcep. Den Stegel-reep f is een dryhoekig heentje^^^^., ^-el-
de twee fmalle zyden en eenen breed.engrof\'\'^|-^^|]eri
ken in de ey-ronde venfter ; diewe toe^"/,\'

fchryven, gehecht is en de zelve feer
Dit beentjen vertoont feer fraey het yfer-ge^i^J\'^^.ajl W
naem, in het welk de Ruyters haere i.etft^\'"!
len, behoudens dat het onder-fte deel van dit ^^
hetwelk de breedfte zyde van dit beentje» gfCiP
komt, hedenfdaegs doorboort is, het gene n^ p^er/^J

^^^\'enfip r, ^^^^-Cap. VandeOófen. j^t
t^^\'^^nTho\'^Z\' ■jg^\\keenknoopken, en
B!"- ^ om het volgende beentjen te ont-

^\'\'\'^nislof^ beentjen ^ is dun en op eenen kant een Het rond
h ïn\'\'^ anderen bolachtig den eerften

J^lve een ^^^ trommel-vlies : het hoofd van \'t beende-
■ fich I^^y^^S voorwaers geboogen zijnde, ver-\'®"\'
^ ond 1 • ^"^^^dfte deel van den Aenbeld door
hoihvf\'^\'^g^ ontfanginge , want het ontfangt in
ïfveï uytbukinge , en de z?den

r tak o^" den Aenbeld: defen ruft met fijnlnkort-
tak hfn van de holligheyd; maer den lang-
de\'- ver^^ht nederdaelende in\'t holvandetrom-
re?^ beentjen, endoor

e ^ hetT li het bovenfte -deel van denStegel-
a) \'^over, ^^^"^huylt inden grond van de holte. Daer-
f ^let d defe beentjens foo met malkanderen
T^batide^^^^\'^tige deelen feer vaft verknocht met Vlie-

dat defe beentjens Been-viie.
th ^ WI lies ontbloot zijn; maer denAlder-ervaren- met fijne
oli ft haer niet alleenlijk aen het been-vlies, T\'^V»
iMttfn"\'"^\'" van dit laetfte, die voornael S-T
\'g iijti ƒ ] kortften voet van den Aenbeld overvloe-

omd!?\' ®aer het fcheenmy onmogelijk te we-
VaVdef?"y^f\'den-Aenbeldwordvooreligroo^t

is rt\'^t ti or^ilT\'\'\' de oog ontrokken, en beyde
fi^ ^-Jl\'^lhet welk naer binnen toegeboogt

Van de fpieren des hamers iS den eenen
den anderen uytwendigeK.
Spieren des Den uytwendigen is geplaetft tegen
hamers. ^^^ hét gene van de oor naer bet ë^^^^f^^^er

hy word geplant in den aytwas van den ^ ^^erv*\'\'\'^\'^
deyfen naer buyten toefiet, en trekt den fteei >
om het Trommel vlies teontfpannen. ipi-rbin^

Den inwendigen fpier des hamers van ^ d-
ften wand fijnen oorfprong nemende, ey« ^^^ jglt
^VT^ .TAT, ïials van den hamer en het achterfte deel vai ^^^ h^
fi|u«4 fteel ƒ. Defen brengt den hamer binnewaen

Den stegei- Den fpier van den Stegel-reep uyt het on ^^^ deP
iecps,fpiei. de holte opkomende omvangt het oppf" fpier

Stegel-reep defen fchijnt den inwendig ^^gp na;
hamers te hulpe te komen, als hy den St^ë^
binnen toetrekkende, beweegt den viste^n "
beid met den welken den hamer ingeleed J. bO

Ter zyden vande holligheyd des
ten toe is\'er een ander holte, die omüjn^^j-d.
en omwegen den i Dool-hof d genoeint joorg»"^
fchen dewelke en de eerfte holligheyd eene\'^ ^j^jere «i
is, den welken de lucht uyt de eene naer
in tegendeel doorlaet. ; ^eg \'^f.f

het achterfte van \'t verhemelte , die g®^ genen
2 vjater^gat by-genaemt word , om datfe J

de holligheyd des trommels hier door gei
van welke holligheyd anders geenen nytg^ l^j^ps
ten toe is: in \'t beginfel is hy beenig ,
een vlies bekleed: in\'t vervolg is hyten wot^.n
beenig , ten deele vliefig. Door defen wcg^jiigheü"
verlfe lucht gemaklijk naer de onderfte
doorgelaeten. , ^^ (jefe

J\'jndeko\'^ °jenig bolleken uyt, hetwelk gebroken
otïicj „ ^^ holte, die men om fijne llang-wy-

I Slekken-huysnotmt, tevoorichijn
grootj\'^g ^^\'ïs midden is een rond gat door het welk het e JLal
ï>aer ^^ gehoor-zenuwe gaet. •"

^\'ehoir holligheyd gelijk in twee deelen fcheyd.
J\'ait de^ ^^^\'d word ter oorfaeke van de inplantinge
.ö^hoor-zenuwe, en het vlies het welk die holte
^^den- eygen werk-tuyg van\'t gehoor ge-

\'\'eti, «n men fegt dat het Slekken-huys van die Die-
heef^^^^® \'"\'■^^g gehoor zijn, weynigtr draeyin-

^Uys ^^ holligheyd des trommels , naer hetflekken-
^^eed^ een gat door den middel - wand: dit is de
ft^¹" Ren^^^^^\'-\' \'dienaer haere gedaente de Ronde ven-
dee] \' gelijk de eerfte die door het breed-

yenve^JJ^^ns die twee hollen en twee reeds befchre-
^fs, aenmerken fommige noch meerder gaten
^htyy^\'^\'i^nfte vertrekken van de Oor; welkers be-
nochtans my dunkt meerder verwarringe
te fullen brengen.
J^k des haer flag-aders van dien uytwendigen Bloed-vatea

^aepgj^ ^ kro^-flag-aders, diemen voeldflaegen in de^\'^»
^^^\'t hoofd: en aders van de uytwendige keel-

\'^^tsVIlnkfo^^^ eygen zenuwe bekomen, van de wel-
^\'lies her verfcheyde draeden eyndigen in het

^h ver^^^^\' gelijk de draeden van de reuk-zenuwe
in het inwendig vlies vande neus-gaten.
^fakke deelt de buytenfte Oor ook mede van
^egeh "\'^^svijfde en fefde paers. De bediehinge van
Het a^ getioechfaem bekent.

Van de buytenfte Oor is den verfpreyden Gekuyk
^eel te eenigfins tevergaderen, opdat dit foo .f*

Het Trommel-vlies het gene de buyten fte hoJ\'^^^j^e
van de binnenfte fcheyd, verhindert dat jioU\'

werk-tuygen van \'t gehoor door de uytwendig ^^^^
we lucht niet beledigt worden. Daer-en-boj ^^j^je
foo veel het nu meer nu mingefpannen wora» ^
ingeboren lucht meer oft min krachtig te beWeg^^j^^ve

De vierBeentjens met haere fpieren legg^" jf.
in\'t opfpannen van\'t trommel-vlies haer ph\'^ j^t

beftiering van de lucht, ten deele op dat jg ^f
aengeboren word genaemt, volgens veri^" J
fpanninge van het trommel-vlies hier en da
konnen wijken.

Nder de werk-tuygen van de uytwen\'^iS^^^e d^^^
^ die niet gelijk het gevoel door het gr^ ^ ^efK\'
des lichaems verfpreyd zijn , ftaet\'er nU
tuyg van den Smaek in acht te nemen: \'^\'\'^^inge^®\'^
is by-na de Tong alleen, met eenige toeftei\'^^
het verhemelte en het achterfte des monds- ^^ yan\'
Voor al eer de ontleedinge der Tonge aen ^^ jgfe
gen moet men het been bemerken, aen h^^ ^relK ■
als aen den grond-fteen vaft gehecht is, ^^l^d. P\'
fijn Grieks Oshyoides en hypfilaides genaenj\'^^gis v^ij
been vertoont feer Wel een deel des Beli^^^\' ^o^^

dit been naer mijn gevoelen niet ongeruym^ ^^^^ b^\'
horig been genaenit word, welke benaemi»b ^ fpiere"
quaem is om naer de zelve de toenaemen
te voegen. n

In jongekinderenbeftaethetuytvijf, ^^^poeein^J
wijlen uyt meerder beentjens; in de volwaiie »^^^^^y/i\'

XXIX.TAF.
rig. 7- en 8.
DeTongis\'t
voornaem-
fte werk-
tuyg des ,
Smacks.

*Iet Tong-
been.

Gelijkenrs.

Des zelfs
deelen.

d/^^ndigder^ K ^ een weynig grooter in lijn
5 inw ^ boogachtig rond is, enkleyn-
! Van welk holachtig is : de breed-

Van kraeke-beenige aenwaften: twee in\'t
:7e by\',^ horens dicht by het breedfte, die op \'t

y^ie Van ƒ S^Plaetft in\'t binnenfte des Monds op \'t
H foL \' bovenfte deel van de

fsKen^ ^^^ ^^^ breedfte deel voorwaers
V^hterft ^ hoofd vande Stroot, ,en de horens näer
V ^ Jior lichaems gekeert zijn.

■ f ^-^èn V ^^^ heen worden aen de bovenfte uyt-
J\'^rke jj/\'] het ^ fchild-wyfe kraeke-been gehecht door
^ \'\' Reri \' ™ ^^^^^ midere deelen doorfpie-
S^fcK; Hf-l^y^ volgende befchryvinge der zelve

bewogen voornaementlijk ter
\'Jfpaer fj?" beweginge der Tonge, en dat door
Jörnen /P\'^^^n , aen de welke het moeylijk is haere
en y haere werkinge; om dat den

ß\'^fiefi r^ f^S^ mogen fy genaemt worden den 3 on-
/ ^ec/j. onderflen fcheanfen , den s boven-

V^\'^ de Q^?^\'en-tuftthen hebben fy haer eygen naemeti
/\'I den w^M " bekomen, welkers eerfte\'deel den pael
\'"^"d , het ander den pael tot den welken be-

7«en dlS\' ^^elkers voorbeeld , mits dat ook de La-
, wy ons in defe benaemingen
Taele fullen fchikkem

-^««jf^m/j. 3 -S^üm inferior. 4 Obllqmmfemf^.
. 6 OHiqms fHperiir^ 7 lattrdis^

Op dat nu het gene ik van de fpieren van n
been en tong zelts feggen fal, nuttelijk met n
beeldingen vergeleken word, foo moet men - j^c
men dat het hoofd in defe figuer op die wyie »^ort^

het geficht valt onder het onderfte kaeke-been •
dat den boord van het kaeke-been a ^^^

een zyde , op dat\'er niet meer zy als het &
moet aengewefen worden. Want in defe ßea
worden lichtelijk in haere natuerlijke ftand g ^^^ ^et
vier paer fpieren van het tong-been : maer op^ ^^ß^a

110 Mviivaiigvij.

Het eerftè paer fpieren van het itong-^^ j^gt
van binnen van het opperfte des borft-beens^ ovef
nen breeden oorfprong ; en onder de ^^en^®\'
ftroot én het fchild-wyfe kraeke-been
eyndigt in\'t breedfte deel van het Tong-^^^ßJ^^\'^^
welk begin en eynde het den naem van ^^^ _ ^^t t^^\'
tong-beens fpier heeft bekomen : dit paer trei^-
ge-been regel-recht neerwaers. tcHU^\'^ h

In defe fpieren bemerkt Morgagnus eene^ ggfaC"
tig 3 fcheydfel oft beter gelijk ik vaft LereH
tig, gelijk gevonden worden in de rechte W
Buyks „twee oft dry dweerfe vingers va" .^e v^J

iterfte opp^r- .gn, !

vyfde paer t\'faemen met de fpieren van,—
word , is\'er op de rechte zyde een deel van ^^
been wech genomen en de tong L aldaer ^fge-
getrokken. Dit dan tot een vermaeninge ƒ ^pjefef
leyd hebbende fullen wy de befchryvinge der

„been vertoont fich "in de achterfte OPP^^J gen,
„des borft-beens tong-beens fpieren in \' fche^^.
„zim fomwylen recht, en dikwils krom e _ ^^.icen
„fy dringen diep in het fpierachtig ^

fchuylende, het neemt fijnen oorfprong v sr
was van\'t 4fchouderblads-beens ^oren^

venbeks-uytvjas noemen , en eyndigt in d ^
het tong-been e e , fy worden gemeennj^^
bekx-tong-beem fpieren genoemt. ^

ï^efenlJ^^^^\'^^^- ^an het Tong-heen. 437
^DWj/ word in \'t midden tot een pees en ver-
Heti Jjhy wederom vleefig, gelijk als den ge-
\' fjye / kaeke-been neerwaers trekt: foo dat hy den

l^yh«^ van het tong-been kan genoemt wor-,
foo\'f/, ^ fat eenen van die twee fpieren alleen werkt, beens.
ter^Yd hy het tong-been fcheuns naer beneden en
^Qo d ■ ^\'^hter waers : werken fy beyde te faemen ,
«Jaeie^ ^y ^et ielve been achterwaers neder te

Wèns^\'^^eke-been en eyndiigt YnheVbreedfte des tong-
fpiere^" ^^^ hebben den naem van^ kime-tong-èeews Kinne-tong-
^ati cjjl % "^^er om dat ook het volgende paer begint beens.
^laeu des kaeke-beens , het welk de kinne uyt
geheet\' die ook de kinne tong-beens fpieren

^aelfp^*^\' foo dat men om onderfcheyd onder defe te
^fchr\'^ het vierde paer de rechte noemen en het nu Rechte,
foj^^n derde paer de fchemfe. Defe trekken het scheunfe.

j^\'6-Deen [gj zyden voorwaers naer boven,
•lec Vo paer kan niet gefien worden, \'t enzy dat Vierde paer.

^ati K\'^\'^S^^nde wech genomen is, onder den welken het
•in fijnen oorfprong nemt met een eng hoofd

^eeti fi\'^h recht naer het midden van het Tong-
"^elk door dit paer voorwaers naer boven

^ Priej^^^"^^ paer is dun en fmal fpruytende uyt denr
^e hor aenwas van het ftaep-been cn omvangt

a^n , ^ns Van het Tong-been op die plaets daer defe
^ati hreedfte oft hafis gehecht worden F F, waer
^e^i 1 y Ook den naem van 4 p-iem-iuyfe tong-beens fpie-

Het hebben,
-ßeiü^r^,gebruyk van het Tong-been is.ten eerften het
^^ ^an de tong. Ten tweeden door des zelfs
0(3^ ^^ ook eenigfins te heviegen. Ten derden

E Grootte , Gedaente , Plaetfinge en
JL^van de Tonge , als zijnde ider een geno^
bekent, hebben geene befchryvinge nood)g\'

Sy word van achter vaft gehecht in het d ^^„g-
des monds , aen het ftrooten- hoofd eji " do^^^
been : van onder aen het onderfte kaeke-o^jj^/igeii
middel van de fpieren en door den <

band , den welken fomtijds foodanig voor^ ^^ de
geftrekt word, dat hy de beweginge der Tong
fpraek benemende moet doorfneden worden-
Van welke De Tong word voor \'t srootfte deel g-"^
ttï::;\'^" • ^^y ^e weike fich voegen de kl^^^^ÏJyteH

• bekleed, door Vs^elkers midden eene platte W\'
die Hipocrates de i middel-fireep noemt. -fonê^

Maer op dat alle de deelen , die in de ^ rigoü\'
fonderlijk moeten aenmerkt worden,
. derfocht worden , moet men die uyt den
men, en vervolgens moeten ook de Tpi^\'^f\'^\'ht \'
welke fy aen de naburige deelen vaft g^\'^ ,

De Schryvers komen geenfins over e^n
van de Tong-fpieren : want eenige van ha« .^fe

.«w j. uug-i^icicii . w^ant eenige vau
ven niet meer\'dan wer paer . ander ^„dai"^\'
paer : welk verfchil voort komt ten deele
eenen nauwkeuriger en vinniger is i»1\'ieren ^^
■ der fpieren r ten deele om dat eenige de W
de Tonge aen het Tong-been toe fthiklfeD- ^p yafi
Ik fal hier, foo geüjkfe my fich in\'t voorW -
ïmjne figuer hébben vertoont, f«
fchryven, alle Welkers naemen van de pW^\'-
ren oorfprong moeten genomen worden. Cmer^f;
Ecrfle paer Het eerfte paer dan beftaet uyt de ^ hnne-to^^ ji

de t\' eenige van des zelfs vefelen worden
Sen iyn-recht geplant ; en de andere™™^

door hü? vefelen, verfcheyde bewegingen : want
geftegK ^P van de achterfte vefelen word de Tong uyt
j^^ken^ \' door middel van de voorfte wordfe in ge-
dere fo \' ^^ als defe alleen fonder toedoen van an-
achr« ^ M^erken, trekken fy het fpits van de Ton-
Het Z^^ers.

^^\'^re« ^eede paer is dat van ie tom-fieunfil Tweede p^.er
^eei • d« nemt fijnen oorfprong van het breedfte
^an de tong-been , en eyndigt ontrent het fpits tong Tpieren
^enigf ; onge, de vefelen , door des zelfs lengde en
"fon ^^\'^uns ter zyden loopende n, Defe trekken
Volgg 8 naer het breedfte van het tong-been, en dien£-
dat\'

het t!,°^twaers, achterwaers, &c. namentlijk naer
delijl Jong-been door fijne eygen fpieren verfchey-
, bewogen. : .

bieren h ^ paer fpieren zijn de grootfte van alle de
>ïyt van y"^ "^onge , en maeken het voornaemfte deel
tlej de Tonge.
; d f ^ P\'-ier maeken de ^ horen-heem tong-fpie-vtidc^aes:
ll^^Ton ^Offien, voort\'yan de uyterfte punten van Jo^ubeen^^
den omt horen-been en wandelen by na nevens ^ ^
leende d Tonge O, den eenen van defe wer-

yde te^\'^g^ de Tonge foetjens naer fijne zyde, en
Ssfttekt \'^^^en fich bewegende houden de Tong uyt-
t)^ ^ *

.\'^\'f\'^en van\'t vierde paer zijn de s/r/m-ïo»^-Vleide pae*
^yfeti ■ nemen haeren oorfprong van den priem-
.\'^yi^as van het flaep - been , fy zijn in\'t begin
Tong K 1 maer worden dikker alsfe fich in de
de to p , eenen van defe fich bewegende trekt

gtljji^y yWe paer is \'t kortfte en fmal, welkers fpieren vyfde paer
"tmelijij aen de voorgaende moeten de \'ihore- horekens-

te worden : fy eyndigen onderwaers in \'t
xxix.TAF. der tonge foodanig dat uyt de vervoeginge van pj^
Figuer s. de fpieren geh\'jk eenen boog gemaekt word

\\vUI,), j^v-vvuiucii ten vi;cijg iicnaem ü . v.*" -- ^
ik in \'t begin twyflelde oft het met recht mogt e ^^
kent worden onder de fpieren der Tonge , ge
des zelfs maekfels en eyndekens my niet kenP^\' jjt
noech waeren ; inaer daer naer heb ik ge^ee ^^^
van dit lichaem van beyde de zyden gemaekt ^^ fds\'
paer fpieren de welke eenige de i
ren noemen, en het welk Spigelms befchryfr on« ^^^
naem van het\' vierde paer met defe wóórden
,.,vierde oplichtendepiaer der bak-tanden
„fijnen oorfprong van de inwendige zyde van "

„tanden met een breed begin , en met dvveeri ^
„len naer het ftennfel der Tonge loopende, ^ eflfte
„den band , door den welken defe in ^et | paet
„des monds vaft is, gehecht, Is \'t dat dit gej^ fopg
„werkt, foo licht het zelve het fpits va" ..jjie""
i, recht ora hoog en achterwaers- iiaer het ver" .

„cn de bovenfte tanden , maer eenen van ^e
„lichtfe naer fijne zyde fcheuns opwaers.,,

Volgens verfcheyde ftreeken en loop der iP^r
felen, woTdend\'er verfcheyde af-beeldingen ^^ joor^
, ge vertoont: want fnytge die yan achter dweej^^ ^^jt
■ fnltge behoudéns de rechte vefelen , de ^rae^ ^^jJ-
den^kinnè-tong.fpier, die wederzyds fich tot n gg.

■deren naer hef achterfte der Tonge toe neyg^\' j^j,
waer worden D ii. Snyd gy de Tong (piet
den door, foo fult gy de veféleri van den zel^ ^^t
die haeren \'loop dweers nemen, bevinden j^ek^\'^\'
defe verfcl|^ydentheyd der \'véfelen boven het
\' der fpieren -nièf befonders in heeft. , ve^f
Het bovenfte-plat \'van de Tonge word do^j^eyd^
onordentlijke voren oft groeven , die m ver

"rworpen verfchillende zijn,verfcheyde oppervlak-
vé\' ^epdeelt. In de gemelde vlaktens die met die groe-

^an heuveikens na fpenren, van de welke de eer- tonge.
de klieren a Ftguer 10. en 11. die in \'t
deel der Tonge weynig grooter ïijn als een
j^^Uaert.zaet , maer worden naer achter toe allengs-
lïiPf g^\'ooter. In de levende zijnfe doorfchijnende en
fpeekfel-vocht, diefe tot ververfinge van de
m des zelfs oppervlakte afleggen, opgevult.
Vff^^chen de klieren liggen veeie harde lichaemkens
kla,?^yd, niet ongelijk aen de punten van de vogel-
eet^^^n , die op de vlakte der Tonge uyflcken, en
Oti^i^^ytiigsken omgeboogt zijnde fich naer achter toe .
gfQ^\'^^mmen b. Defe lichaemkens eyndigen voor het
deel in een enkel punt; eenige nochtans wór-
in twee gefpleten gevonden.
ToJ^n derden worden inde bovenfl:e oppervlakte der
gronp ^^"\'ge ronde lichaemen geiien , defe zijn van
W de andere, maer niet foo puntig c,

fmPf^e lichaemkens fchijnen in\'t gevoel van deii
^aer plicht af te leggen. Maer opwatwijfe fal
eenbequamer plaetfe onderfoeken.

^J^^dCaek-klieren ^ van de Klieren die onder de
liggen.^ \'vanH Lelleken en Amandelen.

. J^ ^o^ide van alle de klieren die haer vocht in den
dgu ^nd afleggen in een en \'t zelve Capittel gehan-
iti hebben , waer\'t faeken ik het zelve bequaemnjk
ïio yJiie Figueren had konnen voegen : maer den
Va.y\'eeft my gedwongen, te faemen met de klieren
t Q \'^en hals, die van de Lippen, Kinne-bakke en de
fuil °\'^\'klieren elders af te handelen: In dit Capittel dan
%?e ^y de Kaek-klieren, die de vJelke onder de Tong
Gihemelte, het Lelleken en de Amandels

Kaek-klie- Wederzyds zijnd\'er twee Kaek-kliereii,
ren, VJendige eene inwendige. pnthe^\'^ i

De uytwendige is kleyn, van buyten ontrer j^etl\'\'
den der lengde van het onderfte Kaeke-been^ ^^^pje-
op die plaetfe alwaer de aderen flag-ader na ^
ren des aengeficht opklimmen. foorte

De inwendige is feer groot, en van ^^ onin\'^\'\'
I opgehoopte noemen: defe heeft haere pia j,uy-
delijk onder het onderfte Kaeke-been ne^^"\' fle
tenften ^ Kinne-tong-fpier : des zelfs
naer den 3 tepel-wyièn uy twas toe is ^^fJ ^nen^^^^^^
der en roodverwiger: voorwaers wordie a ^

xsïx.t f. (jujj^jgj. pj^ witter van verwe q Fig. 6. _gyii
Sy heeft haere bioed-vatea en zenuwen
de naburige deelen. ^.pge , f

Sy befit een eygen vat tot haere /pruy^e"?h
gene met veele takxkens uyt de zelve is iP fi\'^

by de welke, naer de aenmerkinge van^\'^\'^.gfvo«^^, ^
eenen tak uyt eene kleyne naburige tdea^n\'

onder het getal van de opgehoopte gen^i- yeel^\'^Vg
liggenwederzyds een onder deTong,fy^l\'" .
der en merkelijk dunder als de Kaek-khJ^\'^\'^^^Wi\'\'
met evenmatigheyd langer zijn als die. oi^ ,

De pypkens tot haere ontlaftinge ünile"^
geenfins tot eenen ftam w\'ordende ; ta»^"^

Boven het gemeyn gebruyk van
fchijnen defe ook de Tonge te onderfteun^^\'^jg
Kiicicn van De klieren van\'t gehemelte zijn verh«\' ke-

defeg?\'"^ de grootte hebbende van een hirs-zaed: \'
j^\'^elte V ^^^^\'"debinnenfteoppervlaktevanhetver-
het , welkers openingen

WoH \' ^\'Sgen fy merkehjk van malkanderen , ^
^atfe (j>p "^er achter toe dichter opgehoopt, tot
op d\'ander liggende een leer dikke klier
; die men miag noemen de opgehoopte klier

jj^ofd han^^ hoven de fpleet van het i ftrooren-Hetleiieke»
JJ^er Aq^*- de holligheyd des monds een iangachtig
^^.\'hen gepuntigt deel, het welkfe hei ^ -Lelleken

^fP^tTtg en gedaente word vergeleken met het
pt Verlag ^^neen kinds vinger, behoudens dat naer
^\'^^^yildi^ toe het zelve merkelijk grooter is: want
t)it ?^^enkxkens in eene ftompe punt.

pgj\' i? beweegfaem , tot welk eynde het met
6 en ^ Spieren voorfien is, namentlijk een mtwen-

f ^etifte ^\'^\'^dige fpieren nemen haer begin van het Des zelfs
) ïydej,-^^"heen onder de bak-tanden , worden
\'^l^en in het Lelleken gevoegt. Sy fchijnen het Lel-
V ^\'hep ^^ \'^i\'^hten, op dat het rechter foude ftaen in \'t
eej^j^^\' het welk milfchien tot het voort-brengen
r ^ itilf ^^\'^ere ftemmen noodig is.

y end jge fpieren van de Lel nemen haeren oor- inwendig.,
J^\'Jsoft^ ? het onderfte des vleugels vanhet 3 beytel-
, de T \'pe-been, en fchijnen van onder in\'t lichaem
^^ïJJelte ^^ eyndigen. Sy voegen de Lel tegen \'t ge-
pg dgfV^^\'^\'^^\'chynlijJc tot gemakkelijker doorfwel- ^

vi.^aer- ^^^ de zelve letter/geteekent.
\'-\'^^/igg f^\'hoven word de lel opgehouden door vier Bandeni

is diefe hebben met de Amandel-
/^-\'"g ^^^^ opgehoopte klieren, geplaetft een
"\'"f\'^ó« ^if\'^ de Lel ter zyden van de keel.

444 XX Cap. Van de Klieren des ^.^ptc ii^
fims bemerkt, dite wyd en ey-rond zijn"® ê^ere»
den mond : binnen den boord van defe . o"\'

ren voor heen ey-rond van gedaente,
fy de halve ronde van eenen ring, «y^
drukkinge een dik en flymig vocht uytfyp^j
Sy hebben haere aders en flag-aders van tie

Sy zijn ook overvloedelijk voorfien va" ^clii\'\'®
door het vyfde , fefde en miftTchien ooK n

Achter^ de Lel opent fich in het verheiJJ^^^^g
nytmuntende groot gat : zijnde in den ^ . t^e^
^^•taf-ajIeen b f^^er 13. maer aenftons verdeed ^jpger
kleyndere , van de welke ider eenen k ey» gaten
m fich ontfangen kan. Defe garen met de n - ^ ^give
vereenigt zijnde , worden nevens die n\'f bel^\'^f\'
vlies, het géne met veele\'klierkens befet g^ier^\'
Wat aengaet het gebruyk van defe d^^Sen^\'J"\'
dat de Lel en Amandelen kliéra\'ehtige hcJJ jjiiere"
foo is\'er geen twyffel aen oftfe gelijk ^"\'^gntlij\'^ "
een befonder vocht af-fcheyden , voorn^fPjjgi-en
laetfte , die eygentlijker tot bet getal der k ^^x^
bragt vvorden, en uyt de welke maer me\'

fpeekfel feér groote gemeenfchap\'heeft,
tans flymiger als het gene de andere kherei ^jy-
is \'t^ waerfchynlijk f.^J üib^f
nevens de naburige dede^ ^^
gemaekt wordvom de bevveginge gei"^"Vheyl

laftig foude wefen, dat\'er van andere r\'fj.er-eti\'^.
teriger vocht by komt. Maer daer feh\'jn;^^ dat
ven een befonder reden te wefen , W^er ^ytltee^
deelen, en voornamentlijk de Lel foodan^ji^ joo
in de holte des monds, gemerkt ^^^^^ ^^n ^^r ^e
den overvloed der vochten opgef^N^\'^^^®" fc
uytgeftrekt zijnde , ter oorfaeke van en

? eeni^T^j ^ de Lel befonderlijk helpt tot defpraek
\' lüchfS , namentlijk voor foo veel als

^^^\'botfen^^^^de uyt de ftrote en tegen het lelleken
Je lïieen 1 ^^^ het zelve dikwils wedergalmt. Naer
Lel H Bartholimts is het eerfte gebruyk van
"^^\'^ieliil. f ^^"we lucht te matigen , op datfe niet
»■Lel onth Jongen foude overvallen:foo dat die de

"dat den w ^^^^ gebruyk , fegt hy , is te verhinderea
drank niet uyt den mond naer den neus we-
»eenejj p" door gebeurde \'t dat den Soon van
\'ileliei, ^^keren Jan die van fijn geboorte af noch lel-
\'»foot. amandelen had , het melk het gene hy
d tiie 1 ^^ door den neus weder gaf, en dat hy
redp ^ § leefde „ hier kan nochtans eenige an-
I)e ^an dit toeval gefchuyit hebben,
j® l^eel p ^"delen ftaen mififchien aen den ingang van
fpyfe "^l^en eenigfins uyt in den mond j, op dat
S^t ijy^ ^^Ren haer aenbotfende het vocht overvloedi-
^^fteiri, ) en door het zelve tot gemakkelijker
j Het voorders befwangert worde. \'
\'^^t ver?^ ^^yk der doorgangen van de neus-gaten naer
ScdoQ^^^^ske is , de lucht\'tot de in- en uyt-ademin«
laeten: in dier voegen dat den Menfch ge-
\'^er dgp ^^ met open mond den adem te haeien ,wan-
JJ^chop! Y^gen niet genoechfaem open ftaen : maer
, dat h f 1 onbelemmert ademen,

, ^^en ï ^^PPeken van het ftrooten-hoofd eenigfins de
de fn] beflaet tufiTchen de opening des monds
\'^ht van de ftroot, cn vervolgens den door-
S^legej^^ belemmert. Noch daer is niet aen

H\'\'fh V den weg van den mond naer den flok-
hgj fpys en drank gemaklijk genoech is; om
^erkij^g^PP^ken, als die doorgaen, met hulpe van de
^^Ive af® der fpieren nedergedrukt word en aen de
if •\'^eti ^en brupe dient. Daer-en-boven ont-

P Eenige mondekens der pyp-
kens , die de klieren des ge-
hoor-buys ontiafien gaf en-
de m de inwendige vlakte.

ren-been van alle kan-
ten op de helft vermin-
dert van boven gefien.
Het zelve in de 8. Fig.
van onder gefien.

D De horekens-tong fperen
oft corniculo-linguales,
die ik in andere niet ge-
vonden hebbe.

digheyd der tonge.
De 12. Een deel van
hec uytgenomen verhe-
melte,op dat gefien wor-
den

terhuofds-been.
B Het gat van de nem-ga-
ten naer het verhemelte
tot de ademinge.
C Den bwjtenjien vleugel\'
füer oft älans
JJDe over^è\' f lnk^\'\'

An de Beenderen in \'t gemeen, voor
lbo veel die begrepen worden onder
de Ieendanige gemeene deelen, heb ik
eenige faeken afgedaen inhet/Z.C^z/\'/?-
tel van de eerjie \'.rhandeling : maer de
_ optelh\'nge van ider in \'t belbnder , eti
hèb \'{^\'\'^\'^ge van haer gebruyk en tTaemen-voegin-
. Maer defe Verhandeling,

^\'^huy,^^ .orn dat het grootfte deel\' der Beenderen
dat\'er" ^^ verborgen vertrekken des lichaems ,
! 3nde, vertoonen \'t cn zy voor al

A ^chrvv " genomen zijn , foo zijn vee-
A \'\'en V gewend de befchryvinge van de Been-
^\'f^er ^^^ te ftellen

^^^^ gedocht dat het veel bequamer
\'en, ej^Sej foude weien, dat ik eerft van de Beende-
\'^aiit tl, "^t-r van de Spieren foude fpreeken ;

ken.v^"^\'"^\'\' J\'^^f^^^dehng: foo hangt haere voor- De kennire
Paeien befonderlijk van de kenniffe der hecht-1"
J^^Ien ^efc ^ie deelen , in de welke de uyterfte TeSt «t
dikt m\'^ÏÏ?" gehecht worden: gemerkt nu dat die de kenniffe

Getal der Het getal der Beenderen is feer groot, ^^^ .lak\'i^\'
beenderen, het zelve in alie menfclien: want liet is ^cew

\' deren als in bejaerde , gemerkt dat vericneyu
deren door den ouderdom aen malkanderen g ^^jven
Voorts foo is in verfcheyde menfchen van öe ^^^^
ouderdom het ^tal der tande§ en i zaet-been ]
verfchillende. Daer-en-tuflchen zijnd\'er i« ^ot-
gemaekte menfchen over de dry höndert,die
te en gedaente vry wat verfciiillen. „ ^{s,^^

t\'faemen- Soo om de verfcheydentheyd der Beendere
bSef\' ^^^^ \'t voornaemfte ter oorfaek van de y^\'^^Vzel^^
\' heyd der beweginge van delitmaeten,

raeden dat hy fijne herftTenen veel foude
in die ftiptelijk te onthouden, gemerkt dat het g^^^^^ud
faem is,dat hy eene inbeeldinge heeft in , hf

van de verfcheyden t\'faemen-hechting
welk ider een lichtelijk fal bekomen met die
telijk te bemerken in een Geraemte , naer n . ^ fal
hy lichtelijk eenig woord oft korte befchry
vinden om naer eyfch van faeken fijnen den
te maeken , gelijkvormelijk aen het gene . al*
t\'faemen-hang der Beenderen aenftons fal ^\'^pj-jelifche
waer ik voor die gene de welke in fulke
naemen haer vermaek nemen , de zelve na
gewoonte onder ider blad fal aenteekenen- i.fBeefi\'
Geraemte, v^oQ^ts foo is het ^ Geraemte vergaertnè^f^^^ ^^V ai-
deren die wel door eene konfiige fchikkingc ,
natuerlijke feer na by komt., aen malkanderen)
beeldende den Menfch ( wyd genomen ook ande

Men nemt het ü^haem van ee^n^j^eriJ-
te maeken. menlch, en het 3 borft-been met de icraetv ^^ ac
ben wech genomen zijndeen het 4bekKen \' ^^yit;

«eteitet, het zelve oft geheel oft, is \'t dat den
\'■\'els Van is,verdeelt by voorbeeld door de i wer-
door de hals , van de ^lenden , en ft>o-ge wilt >
^eti „g gelediiige der knien ( tot welke verdeeling
deti ^^^^ bequaem is , door hec welk de ban-

fe quef/»^^^" doorüieden worden fonder de beenderen
fieetidp ƒ ) iu gemeen water tot dat het vlees van de

Vervo? S^n^aklijk fcheyd.
^eej-j ^ \'g^us Word het vlees wech genomen, en ider
^\'^rt befonder, foo veel het mogelijk is gefuy-

van\'t hoofd : het gene gefuyvertis,
J^fuyve; tafel geleyt , by het welk het volgende
atide gevoegt word en foo vervolgens alle

H\'aetfln K dat alfoo die Beenderen die ordre en
heg® houden diefe te voren in den natueriijken
deelen ^ ^^had : voorts foo worden alle de uyter-
S\'^Oote e Beenderen doorboort, de groote met
^et ee de kleyne met kleynder gaten en worden
Oft yferen draed, den welken opfichtelijk groo-
\'^eti^gj^^\'eynder is, t\'faemen gebonden, altijd wel acht
S^fteit T»^ ^^ de Beenderen op fulke ordre en plaetfe
. ^I^g^^i^den gelijkfe te voren geweeft waeren.

Z^^^roij^^ die te doorbooren op de gemeene wyfe;
K® eti de^^ hier de manier van draeyen, die wy dril-
r ^ • Hai vthriciuer noemen, moeten gebruy-

pj.. ^entlijk men neemt eenen fcharpen drypun-
o\'\'Ootefj hebbende eenen korten fteel met eenen
llapj-■ voorders neemt men eenen boog. met ■
koord, de welke door den gemelden kerf
^^dWoi^l^ ^n vervolgens om den fteel van den priem
l\'^ereii v^^" ^Ünde, draeyt men alfoo met over en weer
tijd hoog den fcharpen priem,die op kor-

heen doorboord,
k Kefey^ het Lichaem kookt neemt men, gelijk
j\'^^ek^bee • • h^t Borft-been met de aengevoegde
11 Verv^\'^^ ^\'hben wech , het mes trekkende door
, om tuffchen de beenen en kraeke-bee-

^•^^^"^^^•vidorvertf foo dat hetBüra-be4n dan en Kr^ej^rvo!\'
nen gêfuyvert zijnde , worden S^^roogt, ^^^
gens word ider kraek - beenige met ider t>

Het Bekkeneel word geopent niet alleen ^^ ^p da
fenen daer uyt te nemen, maerdaer-en O
des zelfs binnent^e\'vertrekken fouden konpci ^^y^erei»
worden : daerom Word naer het koken ei ^^^ aoO»
der beenderen het bovende dee! met het oi j gcfi\'
eenen vaüen band alleenlijk van achter o» „ sof \'
terhoofd vaft gemaekt, weder-zyds in de iw yier
waers toe maekt men in \'t bov.-nfte ^fnek^n\'
draed gelijk een uytftekende rinsken o» ^ (del<=\'
in\'t onderfte hecht men lolfelijk eenhaeKX^ ne

krammeken vallende die twee deelen t\'laem ^^^ du",
houden het Bekkeneel gefloten, ennaeron
ken verfchoven kan worden om het binn

De Beenderen dan t\'faemen gehecht W , gra^
men een yfere geirde door de holte van ies^^^^

onderfte deel word in eenen houten i^\'^L\'^elf^^L
den voet dient, vaft gemaekt, oft het y^ , gePi^e^^j
van onder op de wyfe van eenen dry-piJ^ j^gf geh«-\'^^
oft op een andere gedaente bequaem ^^..Jen ^^
geftel der beenderen in fuiken ftand te nO" ggirj^
het geraemte op fijne voeten ftond ; ^ „

oft yfere roede moet niet recht wefen ; ^^ geftf\'^ jj
. plaets daerfe door de wervel-beenen des

word moetfe uytwaers, daerfe door de n\'^^-gt
in waers, en daerfe door het 4 heylig bee\'^j. ^jen
weder uytwaers gekromt worden,
in fijne natueriijke gefteltenis: foo datn j-peuren
de booginge van defe nauwkeurig grntek^n^
dat het lichaem gefooden word. Hetue^\'

Onder de beenderen die men door nt^ ^eih
fuyvert, is\'t beter dat men die, de \'f^^^.Aoot\'oO^^a
befloten hebben, een van de twee zy^en ^ on«
cn dis wederom te fieden in fuyver watei , tji

\'^ekt« i ^"ders füllen die J3eenderen noyt haere vol-
^\'ettlgh S\'^^ennettigheyd bekomen, mits dit door
• dl ^^^ doordringende merg verhindert
i \' icA, j ^^^eren die veel mergs in hebben ziitï
\'^CytZ^^^^^ \' \' , het i Dy.been en

r^^^^den^-^ gy de Beenderen geheel wit?laetfe eenige
J.\'^Hoor, \'tl de open lucht liggen ten minften als \'t
^Quw en f weder is, op datfe met den hemelfchen
■ \'^Jil K o^Wylen met regen befproeyt wefende v/e-
^J^tis der gedroogt worden, en alf90 de deel-

^üyij^L Voorfeyde vochten uytdampende met fich de
S^^^\'^en \' ^^^ beenderen blyven hangen, me-

S^droL^en-gebouw is feer nut en profytig; want de
^\'ifotidl heenderen worden langen tijd onverdorven
ft\' d\'l"^^^ontfteltenifle bewaert, foo datmen
[\'eite^^j^\'^vviisalswe willen, als in haere natuerlijke ge-
1\'^\'^■geh nochtans weten dat dit

hchae^\'^Ouw foo lang niet is als het was in het levende
" v^^ant al is\'t miftchien dat ider been fijn na-
^f^chtajf \'^ytgeftrektheyd houd ; de kraeke-beenen ,
^yterfig^ die tuffchen de beenderen ftaen en der Zelve
^\'an een p ^^eeden als de beenderen tot het bereyden
l^fcheyj^^^^emte gedroogt; worden, oft worden af-
in krimpen ter oorfaek van de droogte

^slveQj^^\'^\' foo dat vervolgens hetgeheel gebouw der
P Verre niet foo groot is als te voren.

■ oft artl\' ^ c\'^t\'tL j Os femoris. 4 Os tibi*. S ^rti\'
^"irm. 6 Concretio oft Jlmphißu

Xoffeenva- Onder de geledinge is d\'eene kp oft met een^
fte gskdin-baere beweginge : de andere vajier oft fonder
baere beweging. \' .

died\'er is tuffchen de Beenderen vande ^ voor-h^_
de tweede fullen wy meerder voorbeelden
brengen. , , , jicU^

Diyderley De geledinge is dryderley: deinledingc-, ^
geledinge. geledinge oft vrrigt-maekinge en de 4 onderhngc g \'^^f .^^is

welk ontfangen word, dankworpig: gelijk ^
ge van het s Dyrbeen met het « Heupen-heen. i^etof"-\'
Lichte oft Lichte oft ondiepe geledinge noemt nien j/^y-

ondiepe ge- fangeude hol vlak is gelijk is de geledinge
jeding, £lle-pyp rnet de § yroute Elle-pyp. . .f jel^\'^

^^ .De onderlinge gelt-dinge is die\', als een enK^
been ontfangt .en ontfangen word, gehjk ^
der wervel-beenen. \' ,

Den naed is een t\'faemen" voeging der H
gelijk het.maekfel van een kleed van veele
Jappen : gelijk is de tfaemen - voeging van dc
van H Bekkeneel onder maikanderen. t\'fae^^\'^\'.

kaekè-been onder malkanderen. , derbeen\'^^\'
De invoeginge is een t\'faemen-voeging

ren door welkeheteen been in het ander ais ^
ker gehecht word : alfoo worden de tanden n
kaeke-hêenen gehecht. \' Ap-O^ü^ ■

de] ^g ® laetfte is dryderley: de s vieefige oft door mid- ^"Jidddbae-
^^cht \'• alfoo word het 4 long-, oft horen-been ge- vteefige

" ^^^ dy-been met het s heupen-been gehecht.
^HtWf^\'^ ^^ \'t dat men in \'t weder herftellen van de
Jiaridgheenderen en eenige andere heel-konftige
der op de wijfe op de welke de beenderen on-

i&ttej^ ^^^^deren gehecht worden , voornaementlijk
f\'fagj^^^oet , foo zijn evenwel de eygen naemen der
iiau-^^P^~\'Voegingen in de konft-oeffeninge weynig oft
y^n de\' Sebtuyk, uytgenomen den ^Walleen,

öefQjj Welken men dikwils hoort gewag maeken ,
^en opfichte van de breuk des Bekkeneels,
c Soph®® andere fiektens des hoofds. Waerom ik heb-
d S^vonden hier wat voorders van te fpreken.
Dep

e-,\' word voor eerfi: verdeelt ia den waeren
Jj^^^\'^i en in onwaeren oft valfchen.
-tid "aed is den genen door den welken de waerea

j^^elijg\'^\'^Waeren oft valfchen is den genen door den Ouwaêren
"Oof^ ^ Beenderen foodanig gevoegt worden,dat den valfthea
^P die ^^^ het een dekt den boord van het ander, by-na
gate^ /yfe gelijk de

arme en geringe menfchen op de
Men^^ haere kleederen gewoon zijn lapren te fetten.
^ ^^"on gemeenlijk dry voornaeme naeden ; den

v\'^^ï® plegen de kroon te draegen) klimtweder-^j,^ ^^^
^^fds ^ het voorfte deel der flaepen tot het opperfte des jiguèr i.
\'^^hterK^\' defen hecht het voorhoofds-been met de

^\'^«■piiU ~ ^\'^d.iata. 5 Carnopti o{t SyJpjtrcoßs. 4. Gs hyoidis.
■ ® ^•^rtUaginoPa oft Synchfidrofis. 7 /Jgar/ientsPa oft
\'^"pftaiii fi^ioris, S SmttrA cimiatis. IC LAmhdsides.

„ ^ AfS lï.Cap Van de efaemenvoeginge der
Hoeïniri" ^^^ hoek-naed oft lambdotdes klimt ^^ ^et

XXX. TAP. lijnde cc Fig. 2. hy hecht het achterhootds-D
beenderen van het ^ opperhoofd en van de
Den pyl-naed loopt door het opperde

van het punt van den hoekmaed J-nderen
. van de kroon-naed b , en vervolgt in de ^oofdS\'
den neus toe a a Fig. 3. hy vereenigt ^^ voo\'^^J
beenderen onder malkanderen, en als ^V\'^roori^\'^
uytilrekt ook verfcheyde beenderen van ^ ^^ct\'^ >
Kleyne nae- Sonder defe Naeden zijnd\'er noch an^e

die van minder belang zijn en inverfcheyd^ igfloe-
pen veel verfchillen. Want ten eerftenontre^^^^ ^^^ed ,

wort\'er een kleyn beentjen gevonden, \'jg n
der , het welk met eenen kleynen a^n

Voorders loopt\'er in fommige herlfen \'Xyjider^JJ
de zyde van den zeiven hoek - naed eenen va\'
iiaed naer de flaepen toe , den welken ^^ perho^\'^;
het 4fteen-been hecht aen het been van\'t ^^Jterht^of
Ten laetften foo word het been van het^ ^ggtiyf^ I
in de eerfte jaeren gemaekt van verfcheyd^^^^^jg t\'I^^\'
die in fommige door verloop van tijd
men groyen, dat\'er niet de minfte fchijnha ly

onderfcheyding gevonden word : in andere
gefcheyden door kleyne naeden. , \'eiid\'ef\'^^^f

Z. geftelt, die infgelijkx 5 fchub-naeden, ^f ^.gnigvn ^^
llaep-naeden genaemt worden : defe ^Vfei)

den van den hoog geleerden Bartholinus; ^^
derfte en dikjie deel te fwaer fouden gei^^\'P"^^^^
waer ddife bovenwaers allengskens dunder •ii\' -^jffePj
din , en Ti^et de beerderen des opperhoofds ,
allengskens gelijk fchuhben dunder worden ^ ^ ^

Êeender^^"^^^"^\'^\'^ gebruyk der naeden is, verfcheyde
gens ^ en Van de herllen-pan te verecnigen. Vervol-
^\'^hterh^, zoordere bedieningen en gebruyk te *
Verrct^g^^^en, moet men fien, waerom het hoofd van
crp\' "een deren gemaekt is, gemerkt dat\'er even-
fegg^f^^e beweginge in de zelve bemerkt word. Ik \' \'
Op dat eerften dat dit heèft moeten gefchieden»

hehooi^/ bekkeneel door aengroeyingc foude tot de
de ïyde\'"\'\'^^ grootte komen: want het is feer klaer,dat
den^^*^« van een rond vat befwaerlijk verwydert wor-
iiiglfj^j Selijkvormelijk van een ander, het welk ee-
düor>j gelijk is het bekkeneel; op datfe dan

liytgej-g^^\'^komen van nieuwe ftoffe behoorlijk fouden
, foo heeft den algemeenen Schepper
datfe e^ Beenderen gemaekt, de welke gemerkt
\'^\'^ael merkdiik van malkanderen afwyken
^ijti 7 als door een tuftchen-vlies t\'faemen gehecht
vèry^? "zijnfe ook ider tot haer eygen uytbreydinge
tctjegj tot de verwyderinge van het geheel bek-
der °equaem. Ten tweeden dat de m^-erderheyd
^tücht ^"^eren veel by brengt om het hoofd van de
locjj \' het welk tuffchen het baeren door de enge en
^aer beenderen bemuerde wegen doordringt, fich
^aeljg ^ gemelde wegen gemakkelijker voege, ter oor-
\'heti »e ^e gefeyde \'Beenderen alfdan lollèlijk t\'fae-
zijn. Dat ten derden de naeden dienftig
^elv harde herfl^en-vlies haere draeden door

het tuflchen-ruymtens uytfchiete, uyt de welke
^an ii^P^nne-vlies geweven en het zelve herflTen-vlies
Selijj^ tiekkeneel oft herifen-panne opgehouden word-
des gefeyd hebben handelende van het gebruyk
^yfWo yd vlies. Ten vierden op dat de dampige
■ \'^■Pan des bloeds haeren doorgang door deherf-
^et beVi^^ inden. Ten vyfden op dat de Beenderen van
T^^\'it j\'^^^eel aen \'t breeken min onderworpen zijn :
jöeerj^^ Ktachcige beweginge met een geweld aen de
j^cn^ ef^\'^ niede-gedeelt, word in de naeden gebroo-
ïg]^^ als verfmacht, en gefchiet\'er een breuk, die
dat de p^^over den naed doordiingen. Voegt hier by
\'^yd ij^^^^nees-middelen uytwendig op de panne ge-
gen. ^\'^nter door de naeden naer bianea toe doordrin-

^ in\'t befonder aenvangen , moet men eenfge
* fels en holligheden der zelve aenmerken door
ke fy foo onder malkanderen als met andere
vervoegt worden. ^ßtfi.

Van de uytfteekfels der Beenderen is het een
t/ytwas oft 1 UyPzvas, en het ander eenen 2 Aenwas. ,, fifit
uytwas des Beens is een uytfteektelv
welk aen het zelve als fijn eygen deel ^^^ J^je^\'
Defen heeft naer fijne verfchillende gedaente
fcheyde naemen bekomen : want is \'t dat hy
rond is, word hy 3 hoef Jgenaemt; en is\'er een d ^^
onder aen \'t hoofd vereenigt foo word het dei ^^^^
geheeten : is den uytwas puntig men noemt ne ^^^
en fomtijds ^doren, graet , &c. Gemerkt "^."\'i^ebb^
uytwas een eygen deel is des Beens , gelijk |,et
gefeyd , fchryft men ondertuftthen het been tf \'
gene onmiddeiijk aen des zelfs uytwas eygen ^t\'
Aenwas ofc Ben aenwas is een kleyn Been het welk aen & jgg!

fte vaft is , foo nochtans dat het des zelfs (oO
niet is. Defen is fomwylen aen het groot b j^^n
vaft gegroeyt, dat hy van des zelfs uytwaj " j^jeen-
onderfchëyden Worden , en daerom word & jjv^a^
lijk de onderfchbyding tuftTchen den uytwas en
w ir ! j niet.feer ftiptelijk naegekomen.
ïeflïïe" De Beenderen hebben verfcheyde holligh^X^äli-
nige grooter andere kleynder,eenige doorgaen
dere niet doorgaende en gelijk vlakke.

De niet doorgaende holligheden noemt men ê\'^^ns:
lijk 7mboeferningen, en is\'t datfe diep zijn ^Ff \'e\'^efi\'
alsfe lang en fmal t\\]\\\\9kuylen en wre^ ^^^^
De doorgaende holligheden worden logate\'^^\'
ge fomtijds buyfen oft pypen geheeten.

De inboefemingen ontfangen meeftendeel gjen
deren en fomtijds ook eenige fachte deelen- ^ ^J^yed-
geven dikwils den doortocht aen de zenuwei ,

ï Procefm oft ^poplnßs. z Appendix oft epiphyßs. 3 \'^ff^^f^ % f"\'^\'\'
5 "M^firum. 6 Spina, 7 Stiim, i \\Ac(tdttla, 9 ^^

\'let jyj ƒbeenderen dienende tot doorgang voor
Z\'^aeu Qf® \' het welk in de gefeyde wervel-beenderen
lal te word genaemt : alle het welk be-

^erg der Beenderen is eene fmeerige en lichte ^^^^ ^
nfei koleur , van fulke. beftendi~^—\' \'

gevonden in alle de holligheden van de Waer het
, de f"\' befonderlijk in die de welke ter oorfaeke
i^^elft ^ .\'\'chtigheyd en tot grooter uytgeftrektheyd ge-
V\'"^^een"\'^ • S^hjk zijn de holligheden in het 2 fchou-
[.^Orts j, \'^groote arm-pyp , 4dy- en ^fcheen-been :
\'i\'t hol \'Pellekens der Beenderen die niet eygent-
-fte On \'■> want veele Beenderen hebben harde en

Q^ J"^ 5 watii vccic ucciiucicu ijcuucn iiaiuc ctl

dVof ^\'^^\'\'^ktens, foodanig nochtans datfe van bin-
/^J\'^kens en gatjens zijn : gelijk de uyterfte
«er Bppnrlprpn \' Kv \'iWfi\' Beenderen des

been-

? bvfi, Srypen die geen Merg in hebben : gelijk
V vr g^^^yd hebbe in het XFI. Cafit-

Verhandeling van de holligheden des
, Het lu sbeytel-been.
P Bee,!?^ \' het welk in de pypachtige holUghedea
J^\'is géii ligt , is befloten in veele vliefige kas-
v^ 511e f Jy ^^eer-fakxkens, maer feer fijne , de wel-.
J^le öIq met een gemeen vlies ,het welkmet

Het fchijnt ook dat\'er fulke merg
len der Beenderen oftindeonfienbaeretuflcueJ ^ t,y£
tens der zelve; want is\'t datge de groote bee
oe welke onlangs het merg nau wkeurjg ï^r® „^^rel
in de brandende Sonne ftelt, foo fa^^\'er ev^ ^t-

fvï^eeten: het welk feer wel paft op des zeftsb" •
het gene korts hier na fal befchreven

aders daer na toe gebragt en veel fynder , jintgt^\'f
het vet: foo dat, al is \'t faeken dat het merg J_ ooch\'
te gelijkenilfe te hebben met het vet, het zei ^ j^gt
tans van fynder geftel is en niet foo aenkle/e ^ ^^grg
is daer-en-boven fmaekelijker ( het gene ^^ot \'
der Beeften aenmerkt word) n-3mentlijk^^\';/-.,er \'
vier verwarmt word. Men fegt ook dathet
dende is en voornamentlijk het zaed te vsri« ^^chng

Al is\'t dat ik gefeyd hebbe dat het Merg
van koleur, foo overtreft nochtans her een j^hede"
m wittigheyd: want het gene indepypig^" roo^^n\'
der Beenderén gevonden word; is eenig»"® ^^r
tig: anders als hetgeneindeklevneholleK^" ptW^J
ve fchuylt , in de welke hef merg witter en ^ ^^ dat
geftel is. De reden hier van meene ik te ^^\'^Uen ^^^
de aenbrengende vatjens kleynder en de
fcheydinge enger zijn, door de welke ver^o ^j^rhe)"!
als de fynfte , en min met een bloedige r
^ befmeurde deeltjens konnen doordringen-

te befmeeren en te bevochtigen., op datfe
heyd, die haer ander/ins natuerlijk is rdet^^ V,oge l\'\'
men te breken. Want men fiet verfcheyde
chaemen, \'t en zyfe ondertuftchen met ^gul\'\'^,,
dufdanig fmeer beftreken worden, feet tp"^ ftpk-^i^f
telijk gebroken worden : foo dat, is \'t dat een oii
door de droogte breekfaem geworden ^U
gekookt word , des zelfs geftel ^vederoin ^^^^cï
taeyer word, al oft het iets van fijn verioi
bekomen hadde. ^

h\'^^eren h.Tf^\'^\' wanthetnoodfaekiijkisdateenige
f ^^^kthevd r op datfe met genoechfaeme Jt-
de^ ^y voorbeeld

^ behn;; f"? Scheen- en eenige andere beenderea
ï\'^itetrS^\'^ dikte hebben, om genoechfaeme"
? det^Iaetfinge der fpieren, en in-
Ji^te vtft ; maer waer\'t faeken fy met fulke

fonder holte waeren, foo fouden fy door
^^^en wi ^^^^\'"oote moeylijkheyd toebrengen aen dea
ï^^\'^eren\'d ^^"^deren dit zijn. Wat nu aengaet de \'
^^fencie in ßekkeneeisen andere die eenigfins vlak
niet fch- ^delijk gelijk voos oft fponfachtigzijn,
7 ter oorf dikte noodig te hebben, \'t en

V "etzeh Ö^"«" vau urcKen mopen, aiS ottie
eeiii J ^S^^iel enganfch vaft waeren; want alsfe
^ord rauwelijk aengetaft worden ^

J^el, foo beweginge verfmacht in het fponfachtig
Prieel t ^ dat de zelve beweging minder mede-

\'^foiet.\' het gemeld merg, door ßjne fachtigheyd
f ^^\'"land "i^erfmachtende.

V \'■\'an d ^"yf^bgen dat de holligheden, die ter oor-
Worrf ^\'chtigheyd gemaekt zijn niet moeten ge-
iT ^y d dat het onmogelijk is dat iets

riefte èn moeften gevult worden met dealder-
? ^at de de fynfte ftoffe. Ikantwoor-

Itoi^w eerften vaft geftelt word door de luch-
1 een- ^^ Beenderen lichtelijk knaegt : en is\'t
len Cotn?\'^ ^"der fynder begrepen word, defe fal die-
p ^ het Va ^^^^\'■d\'^oogte der Beenderen, daerfe, gelijk
lie^. oorgaende blijkt, de bevochtinge noodig heb-

^\'Oedfen-,^\'ermoedendat het Merg der Beenderen haer
? Been^^^^^^ dat\'er tuffchen het Merg

^^n b^^^^avelachtig en fyn van deeltjens. Daer-en.
JJien niet fien hoe dat hec Merg het welk in

de holligheden der Beenderen befloten is, ^^focW
den konnen doordringen op die wijfe ^gftcfl^
word tot het voedlel. Soo dat ik vermoede dat
\'des Mergs van de voedende afgefcheyden b^\'

ren in\'t wafl^en van de Maene vermeerdert ^^
oft dat des zelf meerder oft minder menigte tia^^ ^\'^t
het aenwaft^en oft afgaen van de Maen: ^^^^^^xc

hault., die ( alfoo verhaelt ons M.Palfyn-) i" f,y do^\'"
die ik gebruyk, vind ik dit niet ) getuygt P •. jacr^
eene aenmerkinge van meer als vyf-en-twm Jggjilijk

t\'allen tijden van de Maen vol Mergs zijn, en jp.de
en-boven het zelve in fommige vermindert jgeiis

volle Maen als in haer waffen oft afgaen; en ve j^iiiis
dat de meerdere oft minder menigte des Mergs g
hangt van de Maen en des zelf verandering-^^^jjeen\'

mergs in de levende Dieren een gemeene oot ^^jjjent\'
met de vermindering der andere fachte deden »

lijk het gebrek van voedfel, groote oeffen\' eH
lichaems, fiekte, hoogen ouderdom , ort i

geftel van\'t vlees, kan men achterdenken j^^fgepe
dat die lichtelijker enhaefteralsdefeverteii\'t\' jjisVJin
men foo van het reeds gemaekt vlees en tne\'^:^ j,eyde

de in \'t bloed-fchuylende ftofl^e waer uj "
voortgebragt worden, mag verftaen worde • j^tiii
Den Heere Palfyii fegt zelf gefien te ^fl^ f^ oüd^K
de beenderen der menfchen die door fwae ^^^ ^vof
dom geftorven waeren , niet anders S^^^^Lchtip^^L
als eene wyachtige fl:offe , zijnde de olis ^^^
ganfch verdwenen. Daer-en-boven fegf "J -jcht k^\'
Beenderen door gebrek van befmeering ^^ Merg?\'
men te breken; uyt welk laetfte het gebruy-«
het gene wy eerftmael hebben by-gebragt »^jg^eO\'
word vaft geftelt. Het Merg nu ontbreekt in ^
fchen, om dat in de zelve de flappe natueri^ te

L® eri dèn^fA ^^ Beenderendes Bekkeneel. 4.6% „ „
^ gene der deelen niet bequaem zijn om

>rd toj / "Utten foodanig te verteiren als verfocht
t\' alWap?^ ^^erg-maekinge, noch om des felfs ftof-
•^rachtiij^ ^ datfe nu in \'t bloed voltrokken waere
6 bsnoech door te dryyen. \'

oft tTaemen-hang der Beenderea
i r üch ^^^\'Jkvormelijk aen de verdeelinge van het
^ ^^^\'\'^ten^ verdeelt in den i ( hoofdigen ) Romp en

^efe\' ^elke indrukkinge door de overtrekfels die
^j^vporj ^^\'^s dikker zijn eenigfins vervult en vergol-

Jif"^^ ^^"eel beftaet uyt acht beenderen, van de
het k ^yS,^^ J de andere twee aen

\'t K^^ii p , Beenderen worden t\'faemen gevoegt door
CQve^/^Jjk ook de gemeene Beenderen aen die van
f ^aeke-been ; en dienfvolgens ook fonder

V eren .^"dere in de volwaifen harder zijn als in de
lijf^ü\'^en \'."\'g^^ijkx in de mans-perfoonen als in de

^ ■^erov ? ^^ - maer het is wonderbaer het
^ ^^ \'ims ons verhaelt rhal. B. Hl. n. yz. van de
\'\'\'""ff ver-

deren van\'deIr\'erfianen enEgyptemeren. Defe g^jef
tijd t\'faemen flag gelevert hebbende, zijnd\'er
Zyds veelegefneuvelt, en daer naer heeft men
den dat de Bekkeneelen der Perfianen
waeren, en die der Egyptenaeren foo hard da
nauwiijkx met eenen rteen foude gebroken i^-ßf
Van welke faeke de Inwoonders defe reden g^\'^^^^ßoP
hchtehjk dit -vjys maekende ) dat de E^ptenaer^ ^ efi
van haere kindshey d haer hoofden beginnen te ff ^gß
het Been des hoofds in de Sonne vafi te ^

zelve reden is van noyt kael te worden , VJtif*\'^ B-ljf^
de menfchen heeft\'\'er iemand feer weynige ka^\'

naers gefien. Maer dit is by-\'na wat^buyten
nemen , laet ons tot de Beenderen van \'t
, Vveder-keeren. .. utf^f\'

JcTbSc- . De Beenderen eygen aen het BekkeneeUijn/,,„
jiecls. hoofds-been a , twee van het Opperhoofd 3, ^^ ,%
XXX. TAF. Achterhoofde, en twee flaèp-beenderen t-\'- ^ ,

liguei I. ^jjnj^e mergachtig , in beyde de oppervlakten
en vafter: fy worden gefegt gemaekt te

daerfe t\'alderdunfte zijn, is\'er nauwiijkx een ö^gfr«\'
van die verdobbeling, het welk in\'t ftelle» ^^
paen wel moet aenmerkt worden. vvio^^ h

Het Voor- Maer op datwe tot de befondere befcn^y ^pt ^^
hoofdsbeen. Beenderen des Bekkeneels komen, foo ^^ gnoo^\'\'\'"
voor al het Voorhoofds-been a. Het heeft.^^^ibaer
maekte ronde gedaente , een dikte die
tuflchen die van het opperhoofds- en achtern^^^j ^p d^^
( het welk het dikfte van alle is ) het is
plaets daer het ontrent de ftaep-beeride ^^^^tr^

het I hol der oogen is\'t alderdunfte- pnderet\'\'
In een kind. Jjj ^je kinderen beftaet het uyt twee j^idde\'\'
welke door den pyl-naed die door des zeir ^^^ ,11
den Neus toe loopt, onderfcheyden de

bejaerde gemeenlijk foodanig ffae"]^" »^oihe\'\'\'\' ^
den naed verdwijnt: in fommigenochtan^^^g^d^\'j,^!
gemelde fcheydinge tot eenen volkome

^^rhoofds - been Word boven gehecht aen dc Hechtbgs.
iiaed .\'^\'^"^^"heenderen door middel van den kroon.- „
bovena onder aen verfcheyde beenderen van het ifol^t u\'
«n ter ^ ^^^^\'been: vanbinnen aen het I zeef been, " "
tel-bg^^yden aen de buytenfte uytwaftTen van het 2 bey-

tafei^^^ï\' het opperfte van den Neus tuflchen de twee Hollen.
Voncie^ P\'^eten wordend\'er twee ruyme 3 hollen ge-
ï\'ijndeu ■„\'^efe van binnen met een dik vlies bekleed \'

^er ijp door eenige gaten gemeenfchap met de hoite
\'s\'er t)f |aten. Van defe holligheden en haer gebruyk
\'^e gefproken ih het XVL Capittel va» de vier-

Ij/\'ijn de 8. % van de XXVm. Tafel ö
\'k (Jij^^.hinnenfte vlakte van het voorhoofds-been heb Een merke-
1^01 tjQ een putteken gevonden ( men mag \'t een
^Uaejj^^\'^en) het gene by na rond was, het welkbe-
Ser tè ^^^ om het opperfte van mijnen kleyneu vin-
teti Q *^\'^tfangen ; in welkers grond veele gaten wae-
«Ioqj, de vaten naer eene meer mergachtige ftofte
^titre laeten. Het voorfeyd putteken ftaet dikwils
forjjjp j den pyl-naed, anders heeft het geen feker plaets:
by is het ook verder af-gelegen. Is\'t dat op dit
^e^j^\'^l een trepaen geftelt word , ftaet\'er een groo-
Rotting te gefchieden , en men loopt gevaer
Vanrf des4hardeherflen-vlies. Siet in de 4./%.-

^XXI. Tafel. •
gaten , ^oorhoofds-been heeft in eenige dry merkelijke
Ceefj van binnen boven het j fchot van hetzeef-
Voq \' net Welk gemeenfchap fchijnt te hebben met de
gaende hollen en de holligheyd der neus-gaten p
® en twee uytwendige door \'t midden van de
tiUwe ^vven ^ eenen tak van het vyfde paerze-
Seene^ ^e laeten : welke twee laetfte in veele
Pütt^jj^^^ere gaten zijn , maer alleenlijk ingedrukte

466 IF. Cap. Van de Beenderen des Bekkenee^-^ ^^^
zyds twee die geplaetft zijn aen de vier hoe^^
oogen , om het bovenfte deel van het hol de^ ^e
xxx taf ^^ ^^ plaetfe van de oog-fchelen ftuytende fpi«
ligueï I. ■ maeken/^. ^^pige

De beende- Nu volgen de opperhoofds - beendéren b gjcig®
ren van het mige de muer-beenderen gefeyd, die een vie^" .j^^te
opperhoofd, ongelijke gedaente hebben,en by navandeïelv«

Haere ver- Sy worden met het Voorhoofds-been
voeginge. kroon-naed a gehecht , met het been van be^f\'
hoofd door den dryhoekigen naed c aendenJJ^r de"
deren (op welke plaets fy het dunfte zijn) \'^gppyl\'
fchub-naed d , en onder malkanderen doof jie
\' naed b. De nieuw geboren kinderkens hebbe" ^g,
plaetfe , alwaar den pyl- en kroon-naed t\'^^^SiJg i> ^
men , een groot deel het welk geheelijk aerl\'^\'
Fig. 3. door het welk men het flaen van de jen
gende herft:ènen opent]ijk kan fien, waer vajj ^^^ dc
naem van fo»tey» heeft bekomen , en ^TriijlC"^\'
voedfters om haere teederheyds wille befonder j
warme doekxkens geviert. etiig^^"\'

Door defe Beenderen loopen van binnen ee^j-j,
ren en groeven, die van de takken der krop"\'\' ^fgeb\'\'^\'
die door het harde herflTen-vlies wandelen , ^l^ü^ep\'
zijn: defe groeven zijn grooter en dieper naer
beenderen toe ( en om defe oorfaek is ^KX\'et ) ^^
de doorbooringe der beenderen veel gevaerW j^jjere\'\'
van daer naer het opperhoofd klimmende verr
allengskens en verdwynen ten laetften gen^^\'j^on\'i^\'\'
Achter- Ik heb in een eenig bekkeneel van binneng ^ ur
hoofdsbeen. gatjens die in defe beenderen gegroeft v^^^Sgn pr\'
mentlijk in ider een aen beyde de zyden vao ^giJce
naed by na in \'t bovenfte van \'t hoofd , ^^s ^^^
het een door fijne grootte en gedaente »^\'\'-llg io ^^
die gene , die ik fomwylen gevonden heD ^
voorhoofds-been. De welke afgebeeld zijn m

b OJJaparietalia, fineipitüoübregmatis. «
t»ra Umbdoida. d Sutnra fqmmmofa. b Smr»

Tafel : Het ander was veel kleynder,
•^e dit den omtrek als de diepte. Maer ik heb-

heef \' \'^"^de Been is dat van het achterhoofd c , het xxx. TAE.
ëroot^^e dryhoekige gedaente, fijn geftel is voor \'t
<loor h dik ; maer ontrent het groot gat ,

\'\'jk p ^et in de kinderen gemeenlijk uyt vier mer- ineen kind.
Seti beenderen die met verloop van tijd vereeni-
\'fent j \'^^er een worden. Daer-en-boven worden on-
^eu^ bovenften hoek eenige beentjens gevonden,
^ge de foodanig fich vervoegen , oft men kan ee-
Jjefe if f van het groot been onderfcheyden dFig.i.
\'\'Oetïit beentjens worden van fommige hoog ge-

tiet genefinge van de i vallende fiekte.
^«orl^^hterhoofds -been word van boven aen de twee sijne Ueeh,-\'
^er zyj^\'^de vaft gemaekt door den dryhoekigen naed:.\'i«se.
\'\'eti do^\'^ ^P ^ene kleyne plaetfe aen de ftaep-beende-
\'^ider onderfte deelén van den zeiven naed; van
bet 2 grond-been door een 3 invoeginge, en
. iVlen wervel-been door sinledinge.

^eti y gemeenlijk negen «inboefemingen oft hol- inboefe-
"jtjyhet achterhoofds-been: feven inwendige entwee

^\'\'ytn ^^ inwendige zijnd\'er twee van onder , die
\'^r-h ^^ breed zijn tot plaetfinge van beyde de 7ach-
^ie f^\'\'len-bollen ^ a , gelijk

ook de twee volgende
Waetj^^\'^y\'^n onder \'het deel des achterhoofds ^ ^ tot
^öfe "ge van beyde de «voor-hetffen-bollen. De an-
^«n ï\'ijn enger en langwerpiger en komen over
^fde r ^^ dry uytwendige inboefemingen van het
^aeti ^^flen-vlies , en twee zydelijke der zelve d d
^efe ^^^ onder doOr de fiaep-beenderen, foo datfe aeii
•^^-Ree het achtethoofds-been t\'faemen koinnen
\'"1 de \'Worden. Ik hebbe herffen-pannen gefien
^^^inb^\'r ".^^vvlijkx eenige fchijnbaerheyd was van
ofty»««jdesachterhoofds-been,maer
Dg y« in de Beenderen der flaepen.

zydshetgroètgat, het wdk aenftons
worden, en ontfangen eenigiins de bovenlte J ^^^
XXX. TAF. van het eerfte wervel-been b b. Daer-en-o . ^le
Hguer 4. „^en noch van buyten eenige hoitens aenn ^^„ig^

tuftTchen-ruymtens van eenige uytbultinge uyc\'
wclke die fpieren gehecht worden, diene
fteken. ^

In veele Bekkeneelen worden f/^Ä
het achterhoofds-been gevonden , in ^jf,
als dry , zelden vier , zijnde alle in des i
deel. Een van defe is uytmuntende gr^o^ ^eiiUfT
lijk door het welk het lange merg daelen^j^^
van ^graef- oft rugge-merg aen-nemt, j^^inen- Y.
aders op het zelve merg na boven toe ^ gj^de .
twee andere zijn ten opftchte van \'t getioec" \'
kleya, nochtans onder haere
fy worden geplaetft een weynig onderga gebe^
van de aengroeyfels , door de welke dit ^^ de\'

De andere twee zijn gelegen van ach goe
van het grootfte gat, door de welke ^^r e^
dunken de zenuwen gaen van het tiende F ej.{im3
befchryvinge van fFi/tó, den welken ^ffijflche"" ^
te voorfchijn te komeè uyt het beenig ^^ ^

tweede en derde w/vel-been ; het gef® ont\'\'^^
alfdan te gefchieden", wanneer defe gf^-L
om datfe niet ee.FÜer konnen te voorfcn\'J ^^ ^e
gelijk blijken fal als wy fullen handelen ^ ^^^nfJ"
vel-beenderen van den hals, dit gat heDD--
maer in een der twee zyden gevonden. got g \'

Daer-en-boven is\'er wederzyds ^^^\'-^l\'Jis,
het gene aen dit en het ^ fteen-been • ve

der,nochtans aen het achterhoofds-been ^yjelij
de; door het welk het zydig aderlijk v^t ^^ ^-^ete^s
inboefeminge van het harde herffeii-vbe^ \'
zenuwe van het achtfte paer nederdaei
worden verfcheyden plaetfen aengeteeK

• Vande Beenderendes Bekkeneel. 4.60
\'\'f^e vve^\' ^.\'■aeke-been en in de holligheyd van het
^\'snt ^ been tot beweginge van het hoofd ge-

"^ige e \' J^houdens defe twee fteekt\'er nochinfom-
itipia • ontrent het midden van dit been

^ntbre van de fpiereft des hoofds: maer in vee-
hy, en in des zelfs plaets is het been des
„Onder H uytbultende en verheven,

^\'iu, dc Beenderen die het Bekkeneel toegeeygent Skep^been-
^\'^\'^\'^erS ^oov het laetfte de i flaep-beenderen te\'\'^^«.

t? \' gedaente van defe is feer-ongefchikt,
\'\'^ker , \'^chtans rond : bovenwaert dun, onderwaers\'
. Sy feer oneff^en e i. ^cxx. taf.

p^fen do„ vaft gemaekt aen de opperhoofds-been- Haere ver-
r ^\'^^terh ^ fehüb-naed, aen het voorhoofds- eeninge.

V^\'^ de ij^"^^ds-been door de voorgemelde naeden :
^etiig beenen en het 3 grond-been door middel
Her ^ytwaftTen diewe hier naer fullen befchryven,

^^tfqjj fne uytwendig hol met \'t kraeke-been bekleed
h ^ t\\veeH " "ytwas van het onderfte kaeke-been ƒ: Figuer i.
pU. ten , ^^"gwerpig ontrentdebuytenftezyd^van

uytfteekfel, het welk aenftons fal be-
j\'gen ^ .forden, begrypt een deel vanden J twee-buy-
tte^\'®\'^ den welken het onderfte kaeke-been om

hetT^I^\'g?, inboefeming oft hol komt over een
(j^\'^^en^yi- deel van de inboefeminge des harde
aicL®®\' en gaet boven door het achterhoofds-
hoven is lefeyd.
^^ e O\' ^yt Waffen voorfien , met t wee uytvjen-VymiJSirx.
h fo/\'^^® inwendigen : tot de twee eerften voegen
t^en -^^ige eenen derden gelijk hier naer fal blijken,
^^iitig^^^^fien uyt wendigen is ftomp, dik, korten hol-
^ffaoL ^^^ fijnegedaente tepel-wijs genaemt: defen
h ai d^^ ^^"de van de ^ tepel-fpieren D Ftg. i.
eerfie^L*"\'*^^" uytwendigen maekt met een deel van
Het / ^^ .d^^^ kaeke-beens het 7 jok-been.

V.VKKH.Kr. 470/r. Cap. Fände Beenderen f ^^^.f^^\'i\'/en
voorfte deel van de i flaepen gemaekt van de ^^r ^&ü

reeds beft:hreven van het flaep-been en van ^^^^^
been van het bovenfte kaek-been t\'faemen doo ^^^ jg
XXX. TAF, fcheeven naed vereenigt Tuftthen dit bee» ^^n
Figuer I. onder liggende beenderen van het Bekkeneel ^^^^^ je
groote ruymte, door de welke onder hetzelve ^gn-
pees van den flaep-fpier naer de kroone van als
fte kaek-been loopt. -Aen welke pees het Pf\'^ifitd^^

tot een befchermingedient. Daer-en-boven befe ^jf,
® knauw-fpier van dit been gelijk gefeyd is
Capittel van de vierde Ferhandelinge. u^van^ij"!

Den inwendigen uytwas, die ter oorfaeKS
hardigheyd J ßeenacktigen genoemt word,
uyt in de lengde naer het 4 grond-been toe 1 ^^ahi\'^
in fich de holligheyd van de trommel, denj fprO\'
en het « flekken-huys, van de welke ik hebt>e^e^eri{\'
ken m de voorgaende Verhandeling onder ^.-^-i^oo^
tuygen des Gehoors. Defen uytwas vertoont ^^a
van buyten , maer niet foo volmaektelijk g\'\'
binnen in de holte van de herftfen-panne.

Voorts foo worden de vier beentjens in de\'
heden befloten , gemeenlijk onder de bee" "tjeiv®
Bekkeneels niet begrepen; om datfe eygend\'J^ [,eeii\'
niet maeken, maer alleenelijk fchuylen in W
deren. vnig

Tilemwyfen Ontrent den tepel-wijfen uytwas een"^V ä«"\'
aenwas. v^aers fteekter eenen langen,fmallen en

was uyt den priemwyfeng genaemt, den
wils ontbreekt in\'t geraemte, om dat hy ^\'f\'rpieren

het 8 tong-been en de tongzelf; hy word v^n . ^..n, dö
gerekent onder de uytwaflén van het A^ep-be^
welke fy om die reden het getal tot vier ve _ yan
heffl"r De flaep-beenderen hebben verfcheyde
been. de welke eenige haer eygen zijn, en eenige

f is v^ ^ gemeene zijnd\'er wederzyds dry. het eerfte
Uy een merkelijke grootte tuftfchen den fteenigen

feti4f.^\'\'jke inboefeming oft fims van het harde herf-
ï f\', ^ • het tweede is infgelijkx groot k nevens dea
^\'^hen fadel tufiTchenhet uyterften van het s fteen-
ader het 4 grond-been, door hetwelk de krop-ftag-
(Jer I ^aer de herftTenen opklimmen : het derde is kleyn-
detj ter zyden van het voorgaende gelegen tuflchen
gtoi\'^\'gen uytwas en den grooten uytwas van hec
krnn n en, door het welk den tak van de uytwendige
P\'ilag.ader naer het harde herfifen-vlies toekomt,

ï^^ heenderen aen het Bekkeneel en het bovenfte
heef. ^^ek-been gemeen zijn twee in getal, het «« gtond-

aej^ geheeten, naer de af-beeldinge van eenen bytel,
lijL^n Mrelken het zelve niet als onvolmaektelijk ge-
atidel gelijk andere feggen, om dat het tuffchen de
jj^\'e beenderen als eenen houten bytel geplaetft is.
^aer H onderfte deel van het Bekkeneel, Plastfmge.

ggjj, lengde voorwaers, naer de breedde in\'t midden
t\'a« r^Jhovenfte des rnonds; waer van het ook het 1 Been
^^rhemelte genoemt word.
1 c« G g 4 Het

ï SdU ttcrcica. 3 Os petYofum. 4 Os bafilare. J Os
t 6 OKmiiftmt oitfphxnoide!. i Os fduti.

keneel ( al i, \'t dat het maer in een kleyn P^^he^
opperhoofds - been raekt) en met verfchey^
^ bovenfte kaek-been. „wbee"\'

deren, die door tnftthen-ftaende kraeke-b^ gg^g
derfcheyden zijn : iri de bejaerde is \'t "^^"^\'^^eijceif^\'^
inet vericheyde uytwaftTenverciert, vanae .fier
gemeenlijk iwee uytwendige., twee zydeUß^
wendige ztnmQikt. «tdeie!^/

voorwaers ten deele boven het verhemelte, ^^^^ je
met andere beenderen de boorden «yt®^^^ jeoif^^\'
gaten door de welke de lucht door de neus-g vä»
\\ trokken gaet naer de ftroot ; ten deele ^f^J^Jiiebbe":
het verhemelte, daer fy een langworpigej®\' ^aere"\'
•even oftfe in twee andere uytwaftcn verdoe ^^^^gjfteii

defe holte word gevult door een deel van ijjk vet\'
vleugel-fpier. De uytwafttn worden ge\'^^^^daet^^J

fjguèr 4. ^\'leugel-wyfe genoemt k : door n^\'ddelvai\' gj^van
her bytel-been gevoegt van voor aen de oec di«^

\'t dorde en vij fde paer van het bovenfte ka
m\'t volgende Capittelbefchreven f^J^j^eert^^^l
De zydelijkeuytwaflen hebben eenxydeg en\'^^^I
dc herffens toe, de andere naer het aenfient^paig^
den om die reden noch inwendige noch ^n ^^^
geheeten. Defe nytwaffen van beyde ^de ^r^^j^ieyii

Grond-beens uytgeftrekt wefende, iti^eken^ ^^ vaij
deel uyt van het Bekkeneel, en m« het j^eeröet
het been zelfs vergeleken zijnde fouden 1) ^ot\'
recht als de voorgaende des zelfs i\'k^g^\'ië „^je ir.a

eenen uytwas diefe den vleugelwyfef^ ""fbee" ^^ -j
middel van die uytwaflèn word het ^yt^\'"
beendereffdcs hoofds , der flaepen en^PP ^^feeo\'S \'
eene kleyne plaets, gelijkte voren is ge^ey^^\'.^^j^ter
m.aer met zijn breedfte deel word het „

gel^e finnen alwaer dit been naer de herffenen toe-
\'S zijnd\'er veele kleyndere uytwafTen, van de
Ha^p^ de Schryvers niet meer als vyf aenteekenen , ^^^
ttiet H de voorfte en foo veel achterfte v, die piguw j.
otijp*^^ m midden liggende holte / die de i ftym-klier
dejj ^"gt, als eenen fadel maeken : waer van dit deel

w^aem van 2 T\'urkfihen fadel heeft bekomen,
^edf ^^^^^ g^^^" \' ^^^ de merkelijkfte zijnd\'er
ïijn. "^^^ds feven, van de welke vyf aen het zelve eygen
iii ^^ee met het fteen-been : alle defe zijn

^eer fichtbaer.
den A paer gaten is geplaetft van voor en geeft
oortocht aendegeficht-zenuwen naer de oog 0.
\'Weede onder het voorgaende ftaende is lang-
\'^eto? tot een fpleet geworden doorlaetende de be-
noeji^^\'^^^vven der oogen , foo de eygentlijk foo ge-
Vati d l het 3 lydende paer t\'faemen met eenen tak
gat p ^ krop-flag-ader naer de oog m. Door het zelve
^er ^ ook het fefde pser zenuwen, gelijkikaenge-
bebbe handelende vandeZenuwen der Herffe-
: defe het vijfde paer. Ik hebbe

, \'Plete verdeelt gefien in twee deelen, van de\'wel-
kleynfte gelijk van heteerfte afging,
çç derde is kleyn en by-na rond, het ftaet onder de
de, ^ f^aer het achterhoofd toe a : door dit gat word
• fonV^orften tak van de zenuwe des vij fde paers uy tge-
de „ 5 en waer naer toe Siet het vierde Capittel van

\'^\'Jie f^erhandelmg.
fïe^\'^^ Vierde is grooter en ey-rond geplaetft ontrent het
Vjjf^^\'beenDoor dit daelt den anderen tak yan het

Jie\'t r ^enuw-paer naer de tong &c. met een deel van
j^^^efde paer : van de welke ook eenige fcheutjens
^UvV Zenuwen van het achtfte paer naer de Borft en
fien • ^^"^fpreyd worden. Defe gaten worden beter ge-
^\'n de 2. F,g. van de XXXI. Tafel.

vijfde op de zyde van \'t voorgaende ftaende is
3de by-na rond , dit laet een takxken des keel-
kau ^ door vanhet harde herflfen-vlies neerwaers. Het
\' oni dat het been gedraeyt is niet wel gefien wor-
J den :

en: en hebbe hetzelve in eenige vruchteloosg
Het grootfte der gemeene gaten geeft den" gaef
aen den grootften binnenften tak vandekrop-i »j^^ef
haer de herflènen; het kleynfte aen den klep ^^^
het harde herftïen-vlies als gefeyd is in \'t ejnne
•voorgaende Capittel. h^\'

■ In het dikfte deel van het bytel-been, ^^rp^kfchert
fteunfel is van het verhemelte, onder den ge-

fadel worden gewoonlijk twee groote holhg^ j^het.
vonden wederzyds een, die ik befchreven
X VL Capittel van de vierde Verhandeling«, ^^ ^^
in de XXVIII. Tafel Fig.%.e f. ede f\'

Het laetfte been van het Bekkeneel enhettw j^^jori-
Ecef-been. meen is het ï Zeef-been, alfoo genaemt een«

trent het midden met veele gatjens op de v^\'J^f . ^oos "y
Zeef oft Zift doorboord is: het word ook
fponfachtig Been genoemt. merk^\'^ \'

In dit Been zijn verfcheyde deelen te fjfe g^-
het welk op dat het foude op de gevoeglijke^ deel
fchieden: laet ons aendachtelijk befchouvi^c" Qogefi
XXX. TAP. EE van, de ^.Fig. het welk boven den Neus e ^^ jj-
dweers uytgeftrekt ligt, als des zelfs voorn» ,

chaem, en het overig als des zelfs uytwan^" j ^p &e
Het gemeld deel is in \'t midden doorboor ^^ift»

wijfe van het middenfte deel van eenen konn 8 ^l^tet\'
by-na vierhoekig van gedaente, maer voor ^ (te\'Js^
waers langachtig. Het is geplaetft by het b\'O^jgnï^^^^ \'

van het voorhoofds-been onmiddelijk boven jjyt-
Van binnen: en wederzyds het zelve ftaen^^^^jnpen
geftrekte deelen van het gemeld been die v^ Q^eff^j!
naer de herfl!ènen toe door veele opbulting^ ^^^ jcat-
Zijn, onder de welke verfcheyde holügh^^J\'gyenWör\'
Kxxltaf. kens d d gevonden worden, die beter befcnr
Figuer 3. den op de voorgenoemde plaets. f.beenv^^

van voor en eenigfins zydelings gehecht ^ ; m^et
hoofds-been, van achter aen het ^ bytei-" , ^yjvan
t\'alderbeft kan het gefien worden indehoUio
het geopent Bekkeneel. ^ gen i f\'

randeGrond-enZeef-heenderen. 47r v.Vekhakd.
j^^nte die m de holligheyd des Neus uytfteken.
iti\'t^.j\'ovenften oft binnenften uytwas, ftaet recht
tiaer^ van het Zeef-been en fcheyd het ^elve
kor \' in het rechte en flinke deel h. Hy is

D. ® 1 Haenen-kam genoemt.
den j y^Wendigen uytwas word van onder recht over
Ven ^"^^\'■en geftelt, defen fcheyd den Neus van bo-
gelijke holligheden die ^ Nem-gaten ge-
Neu? ^«^den , en daerom word hy het fcheydfel der Het ^us-
breei^aten genaemt. Hy is veel grooter, langer^en \'

Vei^^^i maer niet foo dik als den inwendigen oftbo-
fich v" uytwas. Des zelfs onderften boord vervoegt
voorwaers met het kraek-beenig fcheydfel der
^\'jken?^^"\' van achter methet 3 ploeg-yfer-been ge-
het (Je^ voorften ,boord met de beenderen vaa

De paer van het bovenfte kaek-been.
des Kr^^^ andere uytwaflén ftaen in de holligheden
fel ter zyden van het voorfeyd fchot oft fchey d-
VoofjfJ^rzyds\'eenen c. dit zijn twee dunne lichte en
ïijn « \'^^entjens, en daerom fponfachtige genoemt: fy De fponf-
pervit^\'gfins gekromt, waer door fye^ngrooter op-^chu^e

Verhaadelinge -van des Reuks werk-tuyg.
opp j heentjen word wederzyds geftelt ontrent het
fiveny .deel des Neus-gats, by-na dweers en by-na
, Jd\'S met het onderfte voos been het welk ik
eenen ^^ Capittel befchryven, en is van\'t zelve
En ."alven vinger oft een weynig meer afgelegen,
^eef k^ \'^at men meent dat het uytwaffen van het
te ben " ^\'"j" » ^^^^^ ^^^ "^y "^o^yhjk te wefen
b oft het fulke zijn oft wel 4 aenwaflTen ,
dereij ^^ere ^^ andere af-hangende been^

dePß^^ de gaten van het Zeef-been dringen de draden
wen, die van daer fich begeven naer het
bt-lfi \' welk de hollen der Neus-gaten van binnen
Verde , dit vlies eyndigen fy in foo kleyne vefelkens
Q ^\'t zijnde datfe ten laetften onfichtbaer worden.

de gaten van het Zeef-been de vnyhgheden der her^ .
nen ontloft wirden; ja dat van daer het fnot des Ne"
aMaeide : en al is\'t dat het aen de hedendaegfcbeƒ.
noechfaem bekent is dat dit fnottig flym afgefon^g
word door de klieren de welke in het vlies het ^
mwendig de hollekens bekleed fitten , volgen«
gene wy gefeyd hebben in het XVI. CaPiml .
^orrgeFerhandelmge: evenwel houdhetgefclïil rfe
ott er evenwel niet iets door de gefeyde gaten n^^
Neus-gaten komt. Wtllh heeft hier in het bevert-^^i,!
deel als het waerfchijnelijkfie ftaende gehouden , f^

hol te wefen, befonderlijk in de beeften, maer oo^^
Meen;„^e ^laer vocht opgeproP \'i/

jchen defe zenuw pypkens befloten Miikx
reuken verfachten , de zelve eenfgfins -voor hef ^
tuyg bereyden: en een weynig lager: Daer-en ^f
jaerfchynlijk dat dit waterig vocht mt de
_ herfenen nederdaelende, niet alleenlijk m de ope»^
der zenuwen en tepel-wyfe fcheuten vloeyt, r>iaer <>\'"[ ^^^
het door het geley der vefelen en draden de gaten ^^^
Zeef been doordringt en de hollitrheden der ii

dte door de ingetrokken lucht en geduenge ti^^^^j^
droog en dor fouden konnen worden,bevocèttgte»^\'^^
befproeyt^. ^^^

Hy voegt\'er noch by : Ja men rnag wel
dat er door defen weg niet alleenlijk ^enoechfaer»^^ f\'Jf
teyd tot het bedouwen mn de Neus-taten doorfiv^^f >

ook tstdf er fomwyien eenen wyachti^entfaemf^.^
tn de herffenen komt te vergaderen, dat deno-verj^\'\'"
het zelve oft uytwerpelig vocht dikwds door het
vefelen het Zeef-been doordringen, en uytgeworff

Maer wat aengaet dit laetfte, het is moeylU\'^, gr
begrypen hoe dat dit i uytworpelig vocht door ^
ten van het Zeef-been foude driiigen : want ten p
ften foo word de binnenfte vlakte , die naer ^e
fenen toe fiet, met het ^harde herft^n-vlies ovei ^^^^

nauw verknocht; foo dat het niet blijkt,waer . ^^
voorfeyd vocht den weg foude konnen vinden

^\'"\'leu L^^\'d-^ongen heeft , foo fal het evenwel van
vinl„ het gene de neus-gaten bekleed ,
^efetj j^Jï het welk wederom fchijnt te vaft te
^ \'"d dip 5 hekenne dat de natuere fomwylen wegen\'
der Ontleeders niet konnen
der " Worden; maer wy moeten in\'t toeftemmen
^^^ddel^r^\'^ lichfveerdig zijn, op dat-we fonder \'
^elvg j weientheden niet vermeerderen, oft beter de

Maer ^\'\'^\'^^^^fdert zijnde ons inbeelden,
^ojider dat de holligheyd van de reuk-zenuwe
d^t wv r^F®^ gemaekt is, om iets te ontfangen , en
Jeq g^ de Ontleeding van de zenuwen der herftTe-
ï^floten hebben dat in de zelve geene geeften

Jat do^ borden , foo is \'t niet geheelijk onbewyflijk
k \'h\'ghS^ f waterig vocht , het welk milis in die
r ^i^eti h k bevonden, de zenuwachtige draeden
Hls Van bekkeneel bevochtigt Worden , die ander-
deti, f^de droogeen warme lucht te dor fouden wor-
"et ^ Welk eynde geenfins noodig is, dat de lucht
) doo^ doordringt, want gemerkt dat de warm-
deti ben ^^Ike de vochtigheyd foude verteirt wor-
^hedep. pt de beweging , foo kan die van buyten
. dat de\' worden aen de binnenfte vefelen, fonder
hy ifQj^^erwarmende en droogende lucht dicht daer

dittoegeftaen wefendfe,men lich-
dit vocht lichtelijk in te groote me-
voch," ^ konnen wefen , befonderlijk in kouwa
^Oefta "S^ tijden, foo fchijnt het ook dat men moet
füllf \' ^enige wegen door de welke het vocht in
^^^rt-rJ de holligheyd der zenuwen wech ge-
Ver fjjordrhet welke toegeftaen zijnde foude ik lie-
door e •\' dat dit vocht wech gèbragt word
der zem\'^® befondere vatjens, die van de holligheden
Raten va u" haeren oorfprong nemen , als door de
dtaeden h 7 2eef-been , die door de zenuwachtige
S^oield vn • ^^^^^ vatjens wederom het

heilige bef j brengen oft naer \'t bloed oft door
^elve met k" het verhemelte , om het

dat het fynfle ftof van den fnuyf-tabak door fle^^iü
des Zeef-beens naer de herffenen toe gaet; ^gg-
fy met ondervindinge willen beveiligen: ^ h rlft"^"
gen fulke ftof oft poeder fomwylen in de ne^
binnen het bekkeneel gevonden te zijn , en ^^
herflènen te feer gedroogt en gelij k verbrand ^^ " ^ede^
foo datfe om dit te vermeyden liever een
gebruyken. Noch ik fal my ook niet fterk teg ^
ffellen ; want al is \'t dat ik niet geloove dat .^jpgeo;
der, ook het alderfynfte, die gaten kan doora^^^^of
foo foude ik niet derven loochenen dat ditpo^ ^^^ ^jcJi
fijn menigvuldig gebruyk , door verloop van
door de gemelde gaten eenen weg baent. pgus
Evenwel vermoede ik dat het poeder ^yQiidei*
opgetrokken noyL binnen de herffen-panne ^^^j-been
is; maer oft in de hoIl|gheyd van het voorh^^^ (ja-
boven de oogen, van de welke wy in het^ gefp^^r
. pittel va» de voorgaende Ferhandeling hebb^" fal
ken ( tot de welke pok lichtelijk het
doordringen) oft dat de vlechting vandc^^^^ gepe
kens met een fwartachtig bloed opgepropt

dikwils in de doode lichaemen, ontrent
boven den uytgang van de reuk-zenuwen,
word, voor fuik poeder aengefien is gewe\'^\'\'

E Kaek-beenderen zijn twee in getal? crrofl"\'
^fie en onderfte, op de welke als op eenci p

fteen de andere deelen desaenfichts ftennen- ^jeii
....... Het bovenfte Kaek-been is onbeweegh^

Kaek-been. menf-ch en by na in alle de beeften, \'f papega^^^
van het tvogel-gedierte onder de welke den

Tot een voorbeeld van een dier , ^T\'I^v\'ers
ven fte Kaeke-been beweegt, brengen de ^nij
meenlijk den Krokodil by ; maer den .^ec ^ on-
fegt dat dit dier het gemeld Kaek-been _ ^gaf^\'
beroerlijk heeft, en dat die gefeyde Scnryver^ ^^

Mae H Kaek-been fich fchijnt te bewegen.
Jeeciej. L dingen zijn van kleyn belang:DenOnt-
»üerker, de Kaek - beenderen der menfchen aen-
Verifig \' de welke niemand twyffelt, dat het bo-

Dit ^"^fweeglijk is.
Jen. j^aek-been is gemaekt van verfcheyde Beende- is van vet«
brevd deele op dat het beter foude konnen uytge- [cliey^e
^rkt ttt" g^ne die noch aengroeyen, |e. ^gl^tr
^ati een k \' uytgenomen de uytpuyhngen gehjk
\'^yfpuv]-^ "alf-ronde gedaente is; ten deele op dat de
^yken ten tijde van de geboorte lichtelijk

Herïiajjj-\'/^\'^ vervolgens den doortocht van de vrucht
Ketai j\'J^er maeken. De Schryvers zijn aengaende het
^ige gemelde Beenderen niet eenig; want fom-
«cre ^ "pnd\'er niet boven de negen., andere elfve., an-

J de "i\'icn.cu. jL/c acnry vers zyn aengaenoe net
\'tiige ten Beenderen niet eenig; want fom-

ere ^ . "d\'er niet boven de negen., andere elf\'ve., an-
\'ang welk verfchil nochtans is van weynig be-
^Ofti\'^l^nierkt dat het alleenlijk hier in gelegen is, dat
Jan (Jif ^ Beenderen feggen deelen te wefea

^«n tr de welke aen het bekkeneel eu Kaeke-

Henii ^^^en zijn , die de andere aen het bekkeii\'\'?!
Heg^, J*^ toe-eygenen. Ik fal hier gerfl: befchryven die

^«n V ® \' ^ weiKe aen het belikeneel eu Kaeite-
alIenij-^/^^en zijn , die de andere aen het bekkeii\'\'?!
Heg^, J*^ toe-eygenen. Ik fal hier gerfl: befchryven die
fal iij ƒ an de welke geen gefchil is, de vier andere

/(j.daer naer onderfoeken.
^efcK.^\'^ de Schryvers houden niet de zelve ordre in dc

% tg "\'^elke ik als de bequaemfte oordeele, denLe-
Paej. vermaent zijnde dat die Beenderen pn-

^^tzyj S^^al zijn ; om dat ^ daer van de andere we-
dn„ geplaetlt is , het laetfte in\'t midden ftaet
fcmaUeenis.
^Orde "deren , die by ons van \'t eerfte paer iijn , De beende-
^an fommige de ^wange-beenderen genaemt, van \'t
fichtr^^^ ^wederzyds ^^t uytfteekenfte deel des aen-^ft waS?
aiidere , u het welk de vtange word geheeten, maer beenderen,

appei "oenten , om dat het op die plaets als eenen xxx.TA]
voorwaers uytbult; achterwaers is\'t hol k. rigueii,
\\ vie^^", des zelf omtrek let, fchijnt het naer
rhoek te komen , maer een der zelve zyden ,

t tweede niaej^ej, j^et verhevenfte deel uyt van den »^"Ln«-,\'\'^
i TAF. Sy hebben een vierkantige gedaente, ^^iei^\'J?\'
Figuer i. lengde des neus zijnfe langworpig; maer ger > ^
c l^auwlijkx foo lang als eenen dweerfen

breedde is by na d^s zelfs halve lengde. ae^o^ë^\'^
Boven wordenfe aen het voorhoofds-been »j^^j bee\'
voorwaers aen malkanderen, achterwaers ^ytW^\'
nig fchot der neus-gaten ; ter zyden aen de ^^ ^e-
van het volgende : onderwaers aen het bove\'\'
ke-been der neus-gaten. rffroo\'

Van\'t deide De Beenderen Van \'t derde paer zijn de al^erg ^^^gn
paer. ^^n \'t geheel Kaek been : ja grooter als all? ^^^ ; {oo
Beenderen des Kaek-beens t\'faemen genorn^^j^^-^^J
datfp door uytmuntinge van fommige de -f*
beenderen genaemt worden /fy maeken » qo^\'^\'-^
door haere a^nwaffen een groot deel by"\'

hol, en het zydelijk deel des neus : onderw^^^ ^lajiE
den geheelen bovenften omtrek des fö

ontfangen fy de bovenfte tanden in ^^f^ Jéc^
kaskens, die foo menigvuldig zijn als de r ^ |,y n ^^
ontfangen moeten. Daer-en-boven maeKe ^^^
het geheel beenig verhemelte , uytgenomen ^^„\'tV^,^

„y 480 ri.Cap.Vande Kaék\'beenderen. ^et

v.VERHAKD. buytenften hoek van\'t ^oog hol en

als het derde van des zelfs omtrek uyt maekt,
eenen boog gekromt.

Het heeft dry uytwaft!en : eenen -van boven^ yeé^\'^\'
ter zyden , namentlijk den voorfien en den ^^ yjeii\'
Met den bovenften word het gehecht aen den^^^ j^n
ften uytwas van het voorhoofds - been ,
bunenften hoek van het oogen-hol. het^^^\'

Den voorflen zydelijken word gevoegt \'

de paer naer den binnen hoek. toe van het gefl

den achterften zydelijken uytwa-s word vervo
den voorften uytwas van het flaepen-been
met het zelve het ^ jok-been, van het welk \'k \\ ■ di^\'^\'
fchryving der flaep-beenderen hebbe gefpr^\'^\'^\'én

en-boven word des zelfs onderfte zyde door e^ ge-

gen ftreek vaft aen het derde been des KaeJ^-"^
hecht.

Beenderen De Beenderen van \'t tweede paer zijn feef ,
van^t tweede ^^^^^^ verhevenüe iivfv.n den neU^!\',^ d^

XXX

: vervolgens mag men defe V-Vh^^hah^.
noemen de grooU beenderen van V ver~
Sy hèku^ëelijkx de voorfte. .. . :

Voornverfcheyde en ongefchikte:gedaente:
Joor den nytwaffen : fy hebben beyde eenen

^ageiik \' tweede paer . des Kaek- beens. aen \'t
^ ^^\'^f-becn"\' ^^^^^ des neus en een de^^Lvau het

Ujgg\'^deren aenwas \' is. e.en, weynjg laeger,\' maer
f\'-\'l het ^yden ; door den zeiven\'is Vi^adgçmaekt
j^heytei^^^^g^beeo en; açn \'deiv \'zydigen\'u^t,^^

\'\'jn\'^nï^j\'^ dweers boven de tanden, v,ei;\'voggt\'(ich
f\'ide ^"^ede-paei-, en maekt met het ielVe èn \'t yol-
fi ? verhemelte e i;^Vfîie\',uytwàiren ^xx. taf.

t^^rvo de ^yden .oiderftéunen op:die plaets\'d^erfe.F^^\'\' ^v
Daer.g^S®®. het onderfte deel des 3 plbeg-yfer-b,eens.
klev ^^\'boven vjnde ik boven het verl^s^^êlte eç- fpongi-

ï\'an ,opder gehecht ^
J^^ekt vj ^Pongieaehtig beentjen b, hsit .welk eei) deel tjen. ^
t^\'henieK den.doorgang van deneus;.,gatei^ naer het
^^neçj^j. Maer van achter word het.^clve^çentjen

«n onderfte beentjen der neus - gaten, - \'
r^eeniil u ^^ voor defen hebb\'e gefproken\', zijn
h wi y van\'de zel ve grootte,\'in^erdiVlaetftè
d^ ^ hy fettger, \' en ftaen ( gelijk ik geteyd heb.

j doQj «even wyd van m^Ikanderen. Sy worden in
Oori^ ] yan de gene die lang geftory en zijn.

e Oorfi ] ^den yan de gene dje lang geftoryenzijn,
Q^^^ datfe feer breekfaem zijn., dikwils niet

d^\' ^^aeh k\'^ fpongiachtig beentjen fchuyit een gat in
beet^j^^^en uytgeholt, namentlijk den uytgang van
rin P^^^^aen-buys, de \'welke van \'t gemelde been-
h^"^ door wel gedekt word , maer aengewe-

i^^\'^^jen^ priemken ^ het gene onder het gefeyd xxsl taf,
nas K ingang van de zelve buys\'is

aSi VLCap.randslCael-heenderen.
y.VmHAKi,. Kaeke-been, van den welken wy handelen, g^^^ va"
Boven ter zyden van den neus heett Jeij

het derde paer een kleyn putteken ; tyt ^^^-o^fp\'"\';/
onderfien fcheunfen fpier van de oogOjnen^

ïiemt, welken fpier ik hebbe befchreven m^\'J^^gvai\'
Capktel -van de voorgaende J/erhandehng icnr}
de Oog. ^g^boff\'^

Een weynig neerwaers, onmiddelijk voor ^^^ ^tv

van het^ hol van de ooge , gaept in dit been ^^^
kelijk gat by na ey-rond van gedaente", doof ^^^[jiocJ-

den tak van het vyfde paer zenuwen met Kiey ^^ ^„d^\'

vatjens fich begeeft naer de fpieren , kliere" ojdeH

• \' < \' • - \'■/verlptey^ ^^^

delt

re naburige deelen door de welke fyverlprey^gj-d-
Van voor in\'t verhemelte,op de pl^etie ^ xa^^^Z
fe Beenderen t\'faemen gevoegt worden, \'^e
uytgang van die pyp de welke ik befchreve p^/epy"

\' al is \'t datfe in den uytgang alleénig feh\'J"^ ^lijk ee"
is nochtans in der waerheyd dobbel , natne\' {,ii
in ider\'been , van de welke het ander ey^^V, dat
de neus-|aten nevens bet ploeg-yfer heen\', ^
dit op die plaetfe in fommige te vergeet. ^^
focht r waer uyt ik achterdenken hebbe ge
\'niet in aHe-den zeiven weg hond. ^e tai^\'j^,

Het Kaek-been is tuffchen de oogen en ^jies^f\'
geheel hol , en van binnen met een
ileed, gelijk ik breeder hebbe getoont in "
pttel vm de vierde Verhandeling. v n h^t aC"\'

De Beenderen van het vierde paer maeke ^e
lerfte van \'t verhemelte, alwaer de t^^\'^jo
neus - gaten naer de keel toe komen h,
en dun maer hard en vaÜ. Men magdie^^ -C^jerne\' ;
deren van^t verhemelte, infgelijkx de achterj^ ^^

Hier eprt f?"\' ^afi de Kael-bsenieren. 4.S 2
\'^^^htans . g^t Hl het achterfte deel, ( niet vlrri
feer hr^ gat, om dat het been

toe gaen, namentlijk de takkea van de
hais-ader en krop-flag-ader.
t^ielte xiT ^^^tfte beenderen gelijkfe het beenig verhe-
HoiiiVj^ y^^^aeken, alft^o maeken fy ook de zyden der
^eti jfjg door de welke de lacht langs de neas-ga-
^e ftroQ achterfte des monds toe, en van daer in
: maer die holligheden zelf v?ordenio\'c
\'^^\'jk door het ^pyg-yfer-i>eefiyht:twe]k,

"^eti fo^j^^^f^yd hebben , is een been van het Kaeke- xxxï.taf.
Dit ^^ ^ffl-ede-paer oft weergae G. Bigacr 3.

.gelijk is aen heryfer van den zelven toe-
\'\'^^^iide!? ^^ \' ^^^^ "^yd en breed, uyt-

B^Voegj 5 \'t en zy alwaer het aen het grond-been
J^i^s. pjpj^^^d ; het beftaet nochtans uyt twee plaet-
^yt ontbreekt lichtelijk in de doods-hoofden die

door 3 onderiing!; ont-
Jfcite L \' dat lbo aerdig , dat ook in die kleyne
^^^PDe" "ytterften uytfteekt dc Wysheyd van den
, V-ati A X-

K ^ ploei onmiddeiijk boven het verhemelte word
k\'^^^\'^dere gehecht, aen de vier laetft befchreven
^^\'eji a^\'an het Kaek-been wederzyds aen twee ;
P\'ijk te t fcheydfel des neus , met het welk\'het
r ^ groe\'^ en het zelve fchot uytmaekt g i : fomwy-
r \' datvi^ foodanig met het voor gemeld Icheyd-
fchey^P^den naed geheel verdwenen zijnde, dit zelve

De /^^^er een been fchijnt te wefen.
^Ordejj^\'^,\'ideren ^\'^n het tweede, derde en vierde paer
^reep , t faemen vereenigt gelijk door eene enkele
^\'Hocji ^^^ vereening noemenfc 4 over-een-komft )
^^re beeS^^\'^ met haer mede-paer : maer metdean-

^Or^^jj "^gea beenderen van het tovenfte Kaek-beea
Van alle de Ontleed - kundige aengenomen:

ik hebbe by de zelve gevoegt de ^nagel-^^
•ren , en eenige andere vocgend\'er noch het
plat been by. . te

den, om datfe ter oorfaek van haerfe dunnigne^ j^va^
fchijnendezijn. Defemaekenden binnenlten ^^^ ^^cfl
het hoi der oogen, alwaer in de zelve en m^ ^^ ^uys
van \'t derde paer een groefgemaekt is, waer ^^^^tr
legt door de welke het wyachtig vocht van ^gjijK

Ik hebbe in fommige doods-koppen ^ en ^
ïiagel-been onderwaers fterk omgekromt ^ \'^^ys te
foo by-na de geheele openinge der
omvangen, en daer van komt bet dat eenige » j^^niere
ben dat het nagel-been doorboord is ; \'

van fpreken andere ganfch niet konnen ^\'^^^^lieef-
daer het nochtans maergefchil is van den ns

Het nagel-been word van voor gehecht ^^^(.hoof"^\'
was van het kaek-been, boven aen ^et ^^^jgen\'^\'j.\'
been, naer den buytenften hoek toe aen h^ , ^eei\'
achter aen het dunfte deel van den uytwas va ^^^^^ een
been, met het welk eenige meenen het zejV dere"
te wefen, en,daerom willen.fy dit met de ^^^htaii^
van het bovenfte kaeke-been. niet rekenen t " ^^à^f
dunkt het my van dk foo wel als van alle an^e^ ^^^ ge-
fcheyden te wefen ; maer om datwe alle ^ve

plaetfinge, en grootte, laet ik het overig af-
deel van den Lefèr en Aenfchouwer. on^^
vhikkè beë- De andere twee beenderen die van ^^\'"^^J^oîà\'l
de eygen beenderen van het kaek-been eng ^ ^
zijn de vlakke beenderén. Defe zijn ook Kiey pjigei
dun, maer daer-en-tuftfchen veel vafter ^ \'f W
beenderen. Sy maeken wederzyds een
der oogen,, en ftrekken fich achter waers v
de voorgaende. gjc

Sy worden wederzyds van voor en .fa-en
voegt aen het kaek-been, naer den uytw^n a

ge-b "orgaende, naer den inwendigen aen het wan-
ter^ ^ ■ den grond aen het oogeff-Jhol oft ach-
<3efe den uytwas van het zeef-been. Oft nu

j^^^\'jn, kan ik niet bepaelen.
t^eg , *^\'iderlte kaeke-been beftaet in de kinderkens uyt Onderfte
t\'fae °^^nderen > die met verloop van tijd foodanig i^^ek-been,
groeyen, dat\'er nauwlijkx eenig teeken van
HeT h overblyft p q. xxx. taf.

is feer hard en fterk, op dat het in\'t knau-
■^et te kracht iger fij ne bedien i nge waer-neme.

^ie Qp^^eft Wederzyds twee uytwaffen Èorem genaemt
^ie ^f^^^rs uytfteken, vamdc welke den voorften m
fpier q geheeten word, de pees van den flaep-
% ï den achterften o, den genen dennaèm

eti itj draegt, is met \'t kraeke-been overtogeti
ingeleed. Dit kaeke-keen dan is
, namentlijk op dat den mondtotdeknau-
Eeobpn\' \'t fpreken &c. bequaemelijk foude konnea

oorp ft verfcheyde rauwigheden oft oneffenheden
^^^ïlke ^^^^ de inplantinge der fpieren , van de
liet h fpreken

in de volgende Verhandeling,
vier gaten wederzyds twee, vande welke
f eii g Van binnen, zijnde het achterfte en grootfte

^asf jj ^^ paer , nevens een ader en flag-ader die van
■■cn taL ^erigde van het kaek-been loopende aen ide-
Pigj\'d een takxken mede deelen.

"der gat van beyde de zyden is van voor, uyt-
r ^ Vq? \'t kleynfte door het v/elk de fcheutjens
f^hij^ vaten buyten het kaek-been te voor-

, ^\'"^en , en naer de üppen en des zelfs fpieren
. bftpd fich verfpreyden.
Kaek-been he

eft in fich de onderfte tanden, voor
^ dewelke in het zelve gaten oft kaskens uytge-

4^6 VI. Cap. Van de Kaelt-beendereit. a
die met een feer gevoelig vîtes bekleed ^^

Het gebruyk der kaek-beenderen is
grond oft fiemfeî te wefen van hef grootfie ^^^
fichts. Ten tweeden de tanden in fich te W^^j^gt
van de xelve door de werking der fpierenv^
derfte kaek-keen onder\'t byten en knauwen/ ij
tegen de bovenjle aen te dryven , op de
aengewefen hebbe in hetXÎI. Capittel vande-^^J^hick^
\'Verhandeling. Ten derden door des zelf
te flaen tot het maeken Van verjcheydejïeinyfi^\'^\'

gefeyd is worden tn, de kaek-beenderen ^ ^.^cH
zijn beenderen harder en gladder als alle de an«
Jpvfe te morfeten en de Jie mme te rnaeken,
gefchikt. y dieP^

l^ot het ontfangen der Tanden ï^Ünd\'ej y^^skf^
hollen in de kaeke-beenderen gemaekt, f
genoemt worden, inde welke fy door ^ »P^g
invoeginge gehecht, en door het by - ligë^

vlees beveftigt worden.
Het doof en De kaskeos worden riiet een vliesken van / ^gn dö
S\'def\' gevoel bekleed, ter oorfaek van het weiK^^^^pt

ïenuwen het doof gevóél en vinnige PB^ is\'t^r
»■acr. landen dikwils word gevoelt. Ondertui\'\'-\'^^j^n oH-
gen geft el der Tanden gelijk van andere been ^^

^ De Taanden beginnen gemeenlijk ftch om da^ff
nen een\'ge maanden naer de geboorte, ni ^^^^lict
alfdan eerft voort-gebracht worden, en ^;

voren kleyn zijnde in haere kaskens f^\'^^\'j^^ende
lenxkens door \'t by-komen van nieuwe voc eu
fich uytfetten en groeyen. De twee achtem^^^
in fommige tot de dertig jaren oft banger j ^j.fi : u
JÄ^^^\'redendiede 3

andere nochtans, al is\'t dife tot eenen hoog^ „laef
dom geraeken , komen fy noyt te voori
fchuylen altijd in hatre kaskens. .

is, alfoo zijn eenige Tanden boven-
een ofr f^\'^ere onderfte, namentlijk naer datfe in ftet
tiet "^^"der kaek-been gehecht zijn.

•ier ai^^^^\'^^tans iii de volkomen \'getande zeldenkleyn-
bovej^ ?^ht-en-twiiuig,en noch zeldfaemer kftmt het
on^ejj r\'^^\'^ee-en-denig : fomwijlen zijnfe ook van
Uveg j}^ getal; gelijk by voorbeeld als\'er in een van de
ineer beenderen vijftien zijn, in het ander een

rondertuftchen eenige die feer breede Tan-
\' befonderlijk de voorfte, en vervolgens een
^\'ancj: ^ getal als gev^oonlijk ; gemerkt dat weynige
haer ^^^ meerder kleyne j fooaengaen-

Oq "Werkinge als uytgeftrektheyd.
^e eerA^^^^et fevende jaer , fomEijds vroeger vallen Vemieu-
^ie evg r,andenuyt, in welkers plaets andere komen, ^^feji"
Sc als de vorige tot deu tijd vau haere vertoonin-
eerfjg^e k\'askens gelchuyk hebben. Het fchijnt dat de
^ ^\'\'en, foo om datfe van de andere voort-gedre-
jtigflg ; als om datfe ter oorfaeke vaa^haere va-
Ha^j. 5 d ïninder konnen uytgefet worden als de kasl\\ens
^agg5^\'yderen, om welkereden fy niet vaft ftaen en
br is dan geloofbaer dat de volgende Tan-

omdatdustebeterdekaskensgevult
^\'ïtte de welke fy te voor ter oorfaek van haere

^\'iiigg ^ g-makkelijk foude hebben konnen door-
tèlie^ \'ten zy dat "het waer is het geneF^ï/Zo/w fegt
^«Ifs pf ^efen , is \'i daf er eenen Tand "valfy en in des
anderen vourt-komt, foo holt hy ook een

ayf, hei eerfie te ntet gedaen zijnde.
fatjj gebenrt daer-en-tuffchen fomtijds dat de eerue
te vaft ftaen omvanzelfs uyt te vallen, oft
gevai^/enkomende uycgedrongen te worden; in welk
^^^sken^ ^^^tfte buyten haeren reye gelijk door nieuwe
^/"^\'"gen , de bovenfte meeftendeel buyten-
eejie; \' • ®"derfte dikwils binnewaers, al oft dathet
jder p„ :leuweu ieyevanTa iiden Waere, die anders in.
het \'c^p ^\'-^een maer eenen eenigen is: en in folk geval
j^^öetai derTanden lichtelijk grooter als gewoonlijk,
andcn groevenby-na gednerig aen tot den hoog-
H h 4 ften

DeTanïen ouderdoffi, aiiders fouden fy ter oorfaeke ^^^jjet
gtoeycii ge- geduerige knauwinge haeft verlieten ZJjn: jg d«\'\'

anderen recht over ftaende op korten tijd \'\'^if
worden zijnde boven de andere Tanden van
uytfteekt. • pjn

Verande- In de jongheyd tot ontrent de dertig jaeren [jjic
^ëile\'"\'\' Tanden feer Wit, en vervolgens worden fyg^^ ver-
geelachtig, welkegeeligheyd met den ^^^^^
meerdert en de witte verwe word verduyit
wittigheyd nochtans verliefen fy noyt als

De Tanden hebben flag-aders van de \\ ^l^is-ade\'"\'\'
krop- flag-aders en aders van de ^ uytwendigen

Sy ontfangen haere zenuwen van het vyfd^j-Jj^.ijee\'^\'
de welke eenige voornaeme takken door de k j^^peii,
deren zelf op dé wyfe van eenen halven .

van waer ly naer ideren Tand eenen tak \' ^^^ i^ediC\'
vctfckej- Ten opfichte van de gedaente , plaet^iOg\'^ ^^
deSen. jordcnd\'erdty foorten van Tandjj^^.^^v^/^,

uoorjnydcrs, voorjie oft Boter-tandén, de
en de Mael- oft Bak-tanden. ^ noorf\'^r^\'\'

De voorfte worden op de Latijnfe wyfe^;f;yte
tci-tanden. genoemt , om datfe dienen om de ge"" eyi\'"
XXX. TAF. doorfnyden en groffel\'ijk te doorkerven, r^t ^
I\'ë«« fy fcharper zijn als de andere, maer niet f^\'iy\'
noemtlè ook wel knappers oft knsp-tanden •
van voor in \'t midden vau de andere. .

Men vint\'er gemeenlijk vyf van defe gDbe"^^!
been die op malkanderen paften; fonning^ he

Dc Kónds- Naer defe volgen de Honds tanden b lou ^ j^^jddt
taudcff. haere plaetfinge , als gebruyk cn grootte

maet houdende tuflfchen de voorfte en ivr^ ^yn^^\'
tanden. Want gemerkt dac haereuytfteKen ygtte
niet geliik vande voorgaende fcharp zyn, ^^fdeel^
fy beter de kleynfte deeltjens der fpyie e" gy^voj
en bryfélen de zelve voorders meerden me^^^^-^jj at
den Honds - tanden genaemt, om dawe e

is\'er wederzyds maer eenen Honds-tand
yolgetij, andere hebbend\'er twee, en ver-
\'ii\'er e„, ^\'J^id\'er nu vier , nu wederom acht : zelden

Deu^\'dden-getal.
k*^ datfe ^ worden Bak- oït Mael-tanden geheeten c, xxx.taf.,
< yfelen "^^ds grofFelijk gebroken fpyfe geheelijk
d^fj-\' op de wyfe van eenen molen vermorfelen:
Jteed en ^^^^^er als andere zijn en in haer opperfte
Nochtans zijn die de welke\'t naeft aen
pre e)^ "fanden ftaen gemeenlijk kleynder als de an-
\'®iiiVs?y^^jkvormiger aen de zelve, foodanig dat men
) het \'^^uwlijkx kan bepaelen oft eenen Tandon-
t Mael \'\'^^^^\'^^onds-tanden ^^^ onder hetgenevan
dii^^\'^\'^den moet geftelt worden, en daer van
tiet de verfcheydentheyd van\'t getal,

t^aj^^getal der Mael-tanden is zelden weyniger als
Vier wordend\'er in ider kaek-been weder-
^\'een. vyf gevonden, en fomwijien meerder in
SornthJ\' het ander.
Zy^i ook breekt den Tand des wysheyds maer in
Het Ze! ^^^\' alfoo, word bet getal der beyde zyden
, C)e vr, kaek-been ongelijk gemaekt.
\' p kaek doorfnydende Tanden worden in

"■i\'v Qok ^^en met eenen enkelen wortel geplant, ge-
^otfte il^/^^enlijk de Honds-tanden: ja ook wel de
^^\'ijkx ■■ oft Mael-tanden , van de welke ik inf-
V deti R " hebbe dat denjeerften oft die \'t naerfte
^Or(}gj^^otids-tand ftond met eenen dubbelen wortel
^l^keiejj ^^^ijn, en denvol^nden wederom met eenen
^\'Jri\' Wc,.de achterfte Bak-tanden die veel grooter
duKKonderfteunt van onder ten minften met
^ "^\'en, en fomtij ds dryvoudigen wortel: van
prtejs minften met dry fomtijds metvier

\'Jke hecH ■ S^^echt: in fulker voegen dat de natuer-
) de hi}!"^® der zelve met het kaek-been vafter is
"§7 van de onderfte die meerder van het
dooj. ^^fiderfteunt worden; gemerkt dat de boven-
"aere fwaerte meer iieerwaers hangen , ea
\' ^^\'Ure, ver-

\' \' vervolgens ten opfichte van de plaetfinge is\'ef ^^jeri
gevaer van uyt te vallen: foo dat ook eenen en^^ ^^^
wortel van de voorfie oft Honds-tanden, al \'«
defe merkelijk fwaerderzijn als de Mael-tanden,
meenlijk vafter ftaet in het bovenfte kaek-been
en-tufl"chen worden de Mael-tanden van het on
kaek-been ook wel met vier wortels voorfien- ^^^^

Eenige meenen dat het uyt-trekken van de
Honds-tanden fchaedelijk is aen \'t geficht
ik geene genoèch faeme reden fien, gemerkt dat i ^ ft^^g
befonder gemeenfchap vinde tuflchen het ^^JJ^tijds

dat den wortel des Tands niet alleenlijk g^Pj^ , acii"
In het kaek-been, maer ook met het zelve ^^j/er
wafiing vereenigt word, en daer van komt ne
met den Tand een ftukxken van het kaek-hc«*^
uytgetrokken word. wrvving^

tùt de fchoonheyd veel doen : want die fonder ^^jjige
sijn, hebben de deelen des monds niet fondet
wanfchaepenheyd ingevallen»

c Denhcek-naed.^^^

doides. , stit«\'\'^

d Den fchnb-naed.

vAn het rond
door het welk de

dringen. yt

fg Den aytrvtis \'Viri

hoofds\'been.

F Het jok-been. Os jugale,
aa Den uytwas van hetflaep-
heen , den welken met de wtr^
veis geleed word.
b De inboefeming oft finus.
c Den tepel-wjfen nytweu.
d Een gat voor de zydelyke.
inboefeming van het harde
herjfen-vlies.
e Den doorgang tot de gehoor-,

f De Inboefeming van hetjlaep-
■been tot de inledinge van het.
onderjie kaek-been.
g Den priem ~wyfen uytwas.

Pfocefliis ftyloides.
h Den jok-beenigen uytwas oft
ProceJlus jugalis van\' het
flaep-heen,
i Het gat door het welk de ze-
nuwe van het tiende pctr
komt.

van het grond-been,
l Het ploeg-yfer anders vomer
oft fiet elfde been van het bo\'
venfle kaek-been.
m Een gat voor den uytgang

der vaten,
n De tanden. Dentes.
O Een gat voor den uyt-gang
van den anderen tak van de
■vyfde koppel zenuwen naer
de onderjie deelen.
jp Een gat door het wdk de krop\'
flag - ader naer de herjfenen

q Een uytpuyling vanhet ach»
tsrhoofds-been, het welk niet
in alle te vinden is.
De 5. Fig. Het bovenfte deel
des Bekkcneels wech ge-
nomen zijnde 3 fiet mea
vanbinnen »

Het eynde van het achter- de hals-ader naer
hoofds-been daer het met het . herffèn-vlm toe^^ ^^re"^
grond-heen vereenigt word. i Een gat Mf

D Het btnnenfie deel van den k Een gat nevens aer^ j^^^foo-
vleugel - wyfen uytzvas van fadel door het
het -wigge- oft hytel-been. ten binnenfle-» ^^^ ^^Kir

a De groote inboefeming oft fi-
nus van het achterhoofds-
heen voor de achter-herßeiun. ^j. ^______ -

i Het holachtig ded onder het m Be fpleet door ^^^ ^ o(>l
welk van binnen fchuylen \'
twee groote inboefemingen
voor de twee bollen van de
voor-herjfenen t eneenkleyfi-
der op de welke paß de pyl-
inboefeming van het harde
herßin-vlies.
r Den boord van het doorf/tegt
achterhoofds-been3 in welkers
midden gel^k eene mergach-
tige en voofe sjeljflandigheyd
fich Vertoont,
dd De kleyne inboeferning van
het achterhoofds-been -over
een komende met de zydelijke
inboefeming jvm het harde
herß\'en-vlies,
e Het gat door het welk de in-
hoefemingvan fjet harde herf-
fen-vUes fich vervoegt met de
hals-ader.
ƒ Den uytwas van het fieen^
been, in den welken de voor-
naemftawerk-iuygen des Ge- tanden anaei^ - ^ ef-^.
■ hoors fchuylen. , \', ■ ■ lai\'CS , van de^ .j^ofti

Voorts aengaende het voornaemfte gebrüJ^^j^ti\'l.^\'l
den kan men aenmerken, dat de onderfte f

r^Ner Lt^ f ovenlle: foo-dat het onderfte kaek-been
ym H^f^j^ "aer het bovenfte gebracht zijnde, men

geichiej^.\'-\'^ ihptelijk op malkanderen paffen: het gene
r ^^okenf\' op dat het gene doordeknap-tanden moet

Van 7®tden, gemakkelijker en foo veel te krach-
aetïgredaenword, gelijk gefchied in
hand-grepen als men iets.met de fcheere

toe „ ^"deren des hoofils mag men wel het Tong-
> r^//r van het welk ik gefchreven hebbe in\'t
e ^^ de n T -voorgaende Verhandelmge. Dit

r "pyt in het Geraemte, welkers been-
öefchry^^fe Verhandeling hebbe aengenomcn om

JioofH*"^®" \'^^otiderlijk eenige Beenderen des
Jiaem g^-ooter gedaente vertoont, voor-
het Bytel- oft Wigge- en het Zeef-
T men kiaerlijk mag fien het gene
, ^ zelve het meéft te aenmerken ftaet j dc
helfj^\' ^ti 4. Figuer zijn van alie kanten op dc
liik„ ^«i-niindert: het overig in fijne natuer-

E B \'De plaeti alwaer des zelfs
uytwajjen vervoegt worden
aen het fieen-heen.
cc De voorfte uytwaftèn oft
procelTus die fommige vteu^-
gel-wyfe noemen.
D De achterfte .beenderen van
\'het verhemdte » oft van het
Teerde faer..

E E Pe

i E De zydelyke itytwajfen, die
beter vléugel-wyfe foudenge^
Tioemt worden,
a a Haere uytpuyïmgen oft kley-
ne uytwajfen, -van waer de
wigge- beens, keel - jpieren oft
fpheno - pharingeï fchenen
haeren oorjprong te ?iemen.
h h De uyfeekfets Van de-voor-
jle uytwaffen van waer de
fpieren van \'t klieken oft uvu-
la voort komen.
I>e 2. Fig. Het zelve been van
de binnenfte zyde des voor-
hoofds-beens gelïen.
A E E Gel^k in de eerjie Figuer

van de ander zyde gefien.
c D Den hoord met den welken
dit been gevoegt word aen het
zeef- en voorhoofds-been..
« Den peerds-faedel oft fella
equina.

voorjie en grootjle,
c c De voorjie uytwajfen.
1.2. 3.4. 5. Gaten voor de ze-
nuwen, cc. van de welke
het laet fie, ter oorfaeke van de
omgedrongentheyd des beens
en om dat het kleyn if, niet
klaer genoech gefien word,
De 3. Fig. Het voorfte deel
des bekkeneels door den
neus nevens het fcheydfel
in de lengde doorfneden.
A A Een been van het kaeke-been
oft van het derde paer met
de ingehechte tanden,
h Het acht er fie been van het
verhermlte ofi van het vyf-

des neus.
C c Een deel van hst voorhoofds-
been. \'
D D Een deel van het. achter-
der Figuere}?.^ yt

been, en een deel van hec
grond-been- het welk het
zelve ontfangt.
a Kleyne uytpuylingen oft aen-.
wajfen die op de puttekens b
pajjen.

de op de puttekens d.
e Een boog-wysputtekens op het
welk pafi den uytwoif, en
in des zelfs midden is eew
diep gat oft evenwel een put-
teken g ontfangende hetfcherp
deel h.

De 7. eii g.Fi^. I5e voofe oft
fpon^ieachtige beenderen
opfichteliik van onder en
van boven uytgeaomen.
h JDe opene zyde,
B Het voirfie en uyterjle deel
C Het Hdmrfle en uyterfie deel.

49(5 vm. Caf. Van den Craet en Wervel-kerT^.^,
\' lijk tot aen het heupen-been, en is geinaekt van neg^^j,
en-twintig oft dertig beenderen, die wervels gen
worden ; door defe word het lichaem gedraeytƒ ^jj,
fchey delijk bewogen : eenige noemenfe ooK V
Griekx SporJyli. ■ fxviß\'^\'^

De Wervels zijn beenderen die fonderde uyty\'^.^u
en aenwaflèn te bemerken , de gedaente hebbe^^^g.
eenen Turfchen ring, den welken iy gebruyken o ^^jfs
^ re pylen oft fchichten uyt te fchieten : want de
Tig. j.en 6.-hhinenfte deel a i^ dik en breed , de buytenne

\' en by-na op de wijfe van eenen gemeenen n S ^t
maekt. In. \'t midden is\'er een merkelijke hoä^\'gen,
genoech om eenen middelbaeren vinger te of^^^-^er
door welkers middel, gemerkt dat het bovemt^gfife
vel-been op het onderfte gevoegt word tot h^
toe, een feer aerdige buys oft pyp ontftaet, ^^^rge\'
het graet- oft rugge-merg in fich befluyt: de , ^.^jy-
melde holte is in het bovenfte Wervcl-been
ifier , om dat het eenen befonderen uytwas »
tweede in fich moet befluyten.

rechte genaemt. worden; om datfe in veele ^^ j^rlij!^
de andere niet over een komen , en wel ■^\'j

om datfe in bejaerde onbeweeglijk zijn : ë^ ^^
fullen toonen in\'t volgende Capittel. erne^"\'

ev-entliik ^^ eygentlijk genoemde Wervels dan i\'^M ^-cW^^
gefeyde, hjk niet boven vier-en-tvjmtig in getal: van
ïig. I. èaj.fe-ven zijn van den hals 2.7., /■^üe^vande^rüg^7^gJ.^e\'
en vyf van de lenden 20. 24. Daer-en-
keren ons de Schryvers dat\'er in lange halfen 1
acht gevonden worden. ^ -v^^of\'

Alle de eygentlijk gefeyde Wervel-beendere .^ge,
den aen de naerfte gehecht idoor eene\'lofl^e ge ^^^c
oft met eene openbaere beweginge , en da^^^^f joor
derleye wijfen : van voor alwaerfe dikker \'f\'-! j-gek^\'

I lichte geledinge , 2 door middel van ^ j-ijng^
been van achter eenv/eynig zydelijk door 3 ^veii\'\'^
ontfanginge , te weten daer de onderfte en

^^\'^^\'ekert door eenen dikken en Herken zenuw- \'
\'iiicr P de gedaente hebbende vaneenen halven
f^P " anderen door eenen vliefigen.

de- waere Wervel-beenderen word met
tweede heeft\'er acht) uytwaffen voorfien ,
o\'titb/\'""^^" hel eerlte , aen het weik den achterften
t^rge^^\'^^ • namentlijk met twee- bovenfte aa, met xxxiLTAB
fteti ^^Merfte ^^^ twee dweerfe ee, m eenen achter-
Q^® ^^ 3.4. eh f. Figuer: defen is fcharp en word
\'^c^x.aT^ genoemt, en ter oorfaeke van den zelven

en achterfte langer,
^^eii middel der bovenfte word het eerfte Wervel-
^^eed ^ hals gehecht aen het achterhoofds-been, het
het eerfte, en alfoo vervolgens het onder-
4e ?^^el-been aen het bovenfte : door middel van
tle g.r\'■\'Geworden de bovenfte Wervel-beenderen in
aeji bovenftaende gewrigt, en het laetfte waere
^atfe ^ ^^rfte valfche oft onrechte; foodanig nochtans , ,,
^«ti („^^\'^derzyds merkelijke tuffchen-ruymtens oft ga-gaten vooï
den uytgang der zenuwen laeten. dézenuwin.

baej, .^r-en-boven zijn de Wervel-beenderen zelfs in
oft breedfte deel met veele kleyne gatjens
^ie de^S^\' die tot den doorgang van de bloed-vaten

•^aeu^ervel-beenderentoegeeyg^ntzijnfchijnen ge-
O\'itfai^^^ iijn. De dweerfe uytwalïen en den achterften

de uyterfte deelen der fpieren.
^.yf ag "\'\'yvers eygenen ook toe aen ider Wervel-been
\'■\'cliae "^^^^en, ondèr en boven twee die aen des zelfs
^ytw^^^n : infgelijkx foo veel aen des zelfs dweerfe
\'^^er d " \' eenen aen het uyterfte van den graet ;
^ik^^.j® dry laetfte worden in het geraemte van bejaerde
D \'\'[geenfins oft niet als feer duyfterlijk aenmerkt.
(\'ten ^^^enfte Wervel - beenderen zijn de kleynfte ^^b^n\'\'

dat het tweede het derde en vierde fchijnt te
F\' Oote ) en worden allenkxkens naer onder toe grootfte
[\'ovej^^^n grooter, foo dat het breedfte deel van het zijn.

Het i^ ^^^^^wlijkx eenen dweerfen vinger lang is: van
^Wti ^y*^^^ twee vingers, en foo voorts de atidere

40 VIIL Cap. Van den Graet en Wervel-heer\' -
VIERHAND. Wervel-been altijd moet onderdennen de bov
M^er op dat de grootte niet laftig foude vaiiC ^^
de onderfte Wervel-beenderen voofachtiger a jj^f^ter-
venfte en vervolgens met evenmatigbeyd

Eein\'ge Wervel-beenderen worden met een ^^^
déren naem begiftigt: en alfoo word /..q^ tW^e

las genaemt , om dat het zelve het op u ond^^\'
inboefemingen GÏi ftnus ruftende hoofd ge\'U ^jes
fteunt. Dit heeftgeenen graet, op dat in\'tuytl ^^^
hoofds des zelfs twee kleyne rechte fpi^rkens r
het tweede Wervel-been voort-komen niet g
worden. . . vpant

Het tweede word den i Draeyer%t\\s.ttitn ■ ^ i,jr
des zelfs middel-punt ontftaet\'er eenen Igt\'^en
fommigeaenwas) zij nde rond en langworpig^ begeeft

naem van tand ter oorfaek Van de gelijkenfti
a Fig. 3. en 4;, rondom den welken het eerfte v
been met het hoofd als om de 2 as draeyt- ^^^ om
De oppervlaktevandenTand is eenigfinsliet
dat van den zelven eenen band voort-koint? .^;^rord5

welk deti zelven aen het achterhoofd
en rondom word het zelve bekleed met eenen ^

band belettende de drukkinge van het befloten
welke drukkinge by eenig geval gefchiedende ^^gijjke
beèld door 3 ontwrichting met fich een do ^^jg^e
quael fleypt , en door de ontwrichting van ^^
wervels ten minften eene gevaeflijke. _ heen

Het derde Wervel-been des hals word ^ jgmet
de as genaemt, welken naem aen hetvoorg^et^^ ^^^^^
meerder recht toe komt , en noch meer aen ^^^
uytwas. Want de as is eygentlijk het minfte

dat ik vermoede dat dien naem door mifveri
de tweede wervel aen de derde is overgeiet,

Alle de dweerfe uytwafl!ên van de Wervel"
ren des hals zijn doorboort ( hetgene haer eyge ^^^^^^^,,te
den doorgang van de hals-flag-aders naer het 0
des-hoofds. . der^e»

Daer-en-boven is den graet van de tweede,,
vierde, \'vyfde en fefde wervel gefpleten. j^ier\'

getaiie "" de Wervel-beenderen des Rugs ten
Hben 8. 19. die nauwlijkx iets befönders

«iaer njt" ^^^^^ "P zeiven by-na loot recht ftaet,
ï)e "chtans de voorgaende fterk neerwaers boogen,
Lenden wefende vyf in getal 20.24;
^ervej ^^ grootfte onder de waere

VoegS "Jk pok alle onder malkanderen loftèlijk ver-
^^etide vryWilliglijker bewogen als de voor-

foo veel te gemakkelijker fou-
^affejj naer de aerde boogen. De dweerfe uyt-
breed \' ^^ graten dikker

^ot dg ) om datfe meerder kracht noodig hebben
j^^^nechtmg der banden en fterke fpieren.
èef ^ waere wervels is ten eerften

^^\'ibhe tot het heylig been toe, en het hoofd zelf\\
HVee^^^ de hy-liggende jachte deelen te draegen : Ten
het graet merg en de uyt het zelve voort-
dorjy. ^ ^ Zenu-ïven den doortocht te geven. Ten derden
^^\'\'■tfangen van de peefen der fpieren in haere uyt-
de beweginge der deelen te hulpe le komen.

echte oft valfihe Wervels^ en dienfvolgens
\'<Jan hst heylig ■) en heupen-been.

l^ndcf j ^?erfchijnlijk foo genaemt, om dat het ligt
^Ofr^p.^\'^ ^<^haem-dee!en, die als eenheylige faeke®pe-\'
j^n Worden. J 0 b

Beenderen valfe wervels , om datfe valfchs
^^^fvo]»"^*^ g^\'daente en vereeninge de waere wervels wetvels,
^^^""de fo^^i \' daer-en-tuftTchen worden fy in de be-
^^•aeken ^ \'^"\'S vereenigt, datfe maer een been uyt-
^"elvepp \' ^^^^ over-blyven nochtans van merkelijke
\' \'\' onderfcheydinge , yed meer in de bin-
ïia nen fte

^ ^ f 00 IX. Cap. Van het Heylig en Hé\'Jpen-^^^^\'je
ehhand. j^gj^f^g jjIj Jj^ ^^ buytenfte oppervlakte b\'ykena\'\'^-^
kinderen zijnfe genoechfaem onderfcheyden ?
felijk t\'faemen gevoegt. • uevlig

Haer getal. De S\'chryvers feggen voor heen dat hej ^cf
dikwils beftaet uyt vyf beenderen, i ^^^ fl
veis zijn ) fomwyien uyt/^.r.-Naer dat, ^ / ^^^ j.
het T-fiaert-been oft vier beenderen in fi^h bej j
leenltjk van dry gemaekt word. „ is,

iWaer ik vermoede dat dit verfchil L, die in
foo door.het verfcheyden getal der l^eendet^.^^^^jen
het ftaert-been begrepen zijn, als uyt het ver ^^^^
getal het welk veele Ontleedkundige Schry
zelve geftelt hebben ; foo dat die de welke ad ^^^
vierbeenderen hebben toe-geeygent, niet\'tie yoü\'
valfe wervels , die het heylig been
den hebben ; maer fes, diegene de ^\'\'^\' j^atr^\'
fieert-been maer dry toegefchreven hebben- j^^jj^r
van fal ik meerder een weynig lager fpreken
van het fteert-been fal handelen.

Het heylig been heeft een dry hoekige geda
. de het breedfte deel naer boven gekeert; wan

lichaem, oft middelfte deel^ het welk aen j^^^jfii
oft het breedfte van\'t laetfte wervel - been
vervoegt word , is een weynig breeder als \'fikken
daer-en-boven in beyde de zyden eenen lang
en breeden uytwas, door den welken het ae
gehecht word; welke uytwaftTen wederzF xijii
tweeden wervel naer alle haere deelen kle) j.,der
als in den eerften : in den derden wederoni
als in den^ tweeden en alfoo vervolgens ver-

gende tot onder toe: en het zelve moet y^n naet
ftaen van het lichaen van ider wervel van o
onder toe rekenende. . \\s

De 7. ri- Den eerften dan van de valfe wervels 2.)lijii
Ixiu tI\' alle^fmetinge den grootften, foo ten opn^f aeüji^^
ïel ea de breedfte deel oft bafis als ten opfichte van de ^is
4- Fig. van uytwaften : den laetften is den kleynften , ^y by
SeÏ"" g^\'^dhied in de waere wervels onder de wet^^^.^

na hoe lager hoe breeder zijn. De reden ^ ^^^^ de
fchil is dat in de waere wervels de boven\' ^jije
onderfte moeten onderfteunt worden, g^\'^

^e , • het Heylig en Heupen-heen. f OI ^ ^
ooriaj^ de eerfte valfe; maer gemerkt datdefen ter
•let ^ de vafte vereenige m.et het i darm-been,

f^\'n oiid f, de beenderen van de onderfte ledema-
^\'^il-ieS word , niet ft^o feer fteunt op de on-
\' Wervels, foo hebben defe fulke fterkte niet
de bovenfte te draegen.
k^^\'i^anH dat de valfe wervels in de bejaerde aen uytwalTen
1 (-y gehecht zijn fonder beweginge, foo heb- vande valfe
n ? openbaere bovenfte en onderfte uyt-

^nVt de welke fy in malkanderen fouden ge-
^^ ii\\n " • het lichaem als de uyt-

de voorgaende en volgende wervels wor-
^\' ^."jy/rj^\'^lkanderen door t\'faemen groeyinge veree-
V-rv.„ ^^er om dat het laetfte wervel-been der lenden

N\'e ^"\'■d niet het eerfte vals infgelijkx met open-
-Weging^ foo is den zelven valfen wervel van
d" Ol-,j ^ *^iytwaflen , door de welke den zelven aen
üytwaffèn van den laetften lende-wervel
\'\'lei,Word , voorfien c c. Daer-en-boven befpeurt fjguei-.^,
foorte van onderfte uytwaflTen in den vyf-

KcKj^ Van bovenfte in den fefden valfen wervel-,
bei, d ^"^^er fal aengewefen worden. Voorders heb-
^ijk ^alfe wervels ook uytwaffen van achter , ge-
Eetiaè ^ de gene , die in de waere oft wettige graet

Het^K ^"\'^\'"den, maer feer kleyne e e.
^^geve .^\'\'g been ( gelijk reets eenigfins te kennen
word boven gehecht aen den laetften len-
niet een openbaere beweging , gelijk ook
d^or i^\'-V^^w-been van onder aen beyde de zyden
Behec^ \'del vande dry bovenfte Beenderen word het
het f. ^en het darm-been fonder beweginge, alwaer
be ^ ""juWe kanten heeft.

"^derfte wervels van het heylig been wyken al-
^Qodjj^.^^ innewaers , tot bequaemheyd van\'t fitten :
^\'g dat het geheel been van buyten bolachtig is
? hinnen hol a van de XXXII. Tafel de 7.
^ot dQ^ ^^ midden %vord hier ook een holte gelaeten
het 3 graet-merg , die allengskens
^\'aii ^ inialder word, om dat dit merg ter oorfaeke
menigvuldige zenuwen die fich van het zelve
ï i 3 ai^

IX. Cap. Fan.het Hejlig en \'Betf^f j^et ten
V.V£.HAMB. ^.fcheyden allengskens dunder word tot

De holligheyd , door de welke m ^^ fden en
het graet-merg gaet, is in den vierden, ^ j^gn
den wervel ( \'t en. waer dat - ge delen i ^^^^ j,oys,
aen het fteert-been voegen ) niet ^^ ^gU\'e

van buyten het beenig dekfel ontbreekt, .^^^fe
de beenderen van beyde de zyden op.f\'^Jv „e te
kanderen niet aenraeken/, het gene iS n^^ja been
fchieden op dat het graet-merg door het g j^gyiij,
Riet foude gedrukt worden , gemerlU allengs-
been op defe plaets , gelijk ik hebbe g^^\'^^^ \'een ber
ken\'s invv^aers geboogt is. Ja ik heboe by voor

lig been , in het welk door den geheele" \' pyp,
den doorgang van het graet-merg geene ^^g^^n, ^
maer eene inboefeming is : ik foude geraek^»

het achterfte deel door eenig geval was w ^ede!^\'
\'ten zy dat ook in de bovenfte wervels no {^^t^eif^
zyds de achterfte uycwaifen waeren, die^nn^^^^rkc
foude wech genomen geweeft hebben ; & jje uyt\'
in\'andere beenderen die defe buys hebbel

XJCXIU.TA. al is\'t datfe feer onvolmaekt zijn ce. ^^^ jn\'t^\'^"
ï\'.gaer 4, Hct beenig dekfel ontbreekt daer-en-bo^ ^^jfj eer\'
venfte deel van het heylig been , oft in de\' ^^^^ de
ften wervel , om Y\\7e]ke reden de hollighej 5 j^^ger

gelijk eene inboefeming\'is van dryhoekige
namentlijk .boven breed en onder fpi\'^^ twW^^^^ \'
Want waer \'t faeken dat het geheelijk been^^^^^ ^^
gemerkt dat het niet wyken kan, foo i^u ^^^^ jj^^iiter

üoe verhinderen, mits tegenftand doende ae jej^en
daelenden achterften uytwas oft graet van ^^flchen
wervel: foo dat ook iet fulks gemerkt .j^ig ,

merkt dat alle de wervels beweegbaer i^qIcü
volgens den onderften wykt aen het ne<ie
den uytwas van\' den bovenften wervel, ^jjigeii
Ajii^era Daer-cn^boven konnen andere \'nboeie ^Qf
ivodemin- jj^ v hey^g ^een aenmerkt worden , foelie

^ iX.Cap. Van het Beylig en Benpen-heen, f O 3 y.Verhand,
, \'\'"ati des zelfs groote oneflenheyd niet licht tot
\'^^\'^ker getal konnen gebragt worden.
-^Venwel dunkt my dat\'er wederzyds\'vier aentncr-

^\'g"\\\'weerdige gevonden worden, van de welke twee
hovende been oft den eerften wervel eygen
• derde is aen het zelve en aen de twee vol-
de vierde raekt foo wel het tweede

bn, ^^rfte inboefeming ftaet onmiddelijk onder de
^"y^fifte uytwalfen, en ontfangt het uyterfte van den
van den laetften lende-wervel als den zeiven
-p^\'rwaers geboogt word g- . -

andere inboefeming ftaet een weymg laeger ,
al, ^ veel meer ter zyden : fy is een weynig ruymer
v \'t ^"\'^rde maer veel dieper h, bequaem om hetbo- ^f^lf-J/^-
iji A \'^an den kleynen vinger te ontfangen : ly heet t
de , grond veele kleyne gaten , om foo het fchijnt
iiij^^en door te laeten. Des zelfs gebruyk is my noch
genoech bekent : het fchijnt dat uyt defe esnen
lonf^^ band ontftaet, om dit been met het i naem-

te.derde inboefeming ligt in \'t heylig been geheel
Wp. en ftrekt fich uyt door de uy twafiTen van dry
fy^^\'^ls kkfy heeft weynige\'diepte , door de welke

^^tfangt de inwendige zyde van het darm-been.
fen ^ ^\'«rde ftrekt fich uyt door de zydelijke uytwaf-
tej J^n den tweeden en derden wervel ; fy ligt ach-
tvve by de derde , by na onmiddelijk onder de
liii \' fomwylen is fy door eene dweerfe uytpuy-
Sy^.^ g\'^hjk in twee inboefemingen oüfinus gede,elt.
^^ «ntfangt een knobbelken van het darm-been , en
Wr;l?.Sens bevoordert fy met de voorgaende de ge-

tuftfchen het gemeld en het heylig been ï. ^
ins r^^P^ylinge door de welke de derde en vierae
Paft ^^\'"ge van malkanderen worden gefcheyden ,
de v^^ inboefeming van het darm-been; foo dat
litj^^^^eningevan het heylig met het darm-been onder-

^ 5 die van de Grieken ginglymus genaemt word.
fche"^\'^^\'^^^^ de uytwaffen vande bovenfte vyf val-
be > .^^\'■vels aen malkanderen ( gelijk ik gefeyd heb-
begroeyt ^ijn, en datfe eygentlijk geene onderfte
I j ^ o.r

bovenfte uytwa\'ffen hetói ( beh^dens dat
eerften fulke heeft) foo konnen oytdes oft

wrichtingen der zelve geene tuftchen-ruyti ^^
gaten om de zenuvi^en door te laeten, ontftaen? te-
gefchied in de waere wervels, en gemerkt
genftaende ook door het heylig been het
gaet, foo is\'t ook noodig dat\'er wegf-n g^^\'^" „ytwe"\'
den, door de welke de zenuwen, die tot"^, ^j^gn •
dige deelen moeten gaen , uyt de beenderen ^j^^^rt\'
het heylig been dan is met groote ga en coo^^^^^ji.
welke van eenige thienvan andere acht getelt
De reden van dit verft:hil is in de be!ioeinin^^j.jen.
gen, gelijk blijken fal uyt het gene gefeyd ^^ea
Het heylig been heeft wederzyds vier g\'^J\'^ee
xxxni.TA. aa, die voor en achter open ftaen tuftchen ae ^^
iguer 4, gelijke uytwaften der wervels ter zyden van ^^or-
lichaemen, alwaer fy met malkanderen
den. Ider van defe gaten is gelijk dry voudig: j^et
\' begint van de binnenfte holligheyd door de jp/c
graet-merg gaet, en vervolg-ns word het vera ^^
voorfte en achterfte : het eerfte is het breedlte^^^ ^^y,
weynig neerwaers; het laetfte is enger en ftaet e
iiig hooger als het ander: hier uyt blijkt dat ^ciae-
wen op defe plaets, naer datfe het ander n^\'j\'^gf.fchiin
ten hebben, eer datfe uyt de beenderen te vo ^^^
komen, verdeelt worden in den binnenften ^jpje
den grootften en den buytenften die kleyn^^
opfichtelijk door de geihelde gaten gaen. r kinnen\'
Boven de gemelde garen is\'er geen ander in de ^ocht
fte oppervlakte van het heylig been voor denco yj,
van de zenuwen te vinden, daer zijn J^aer ee« 5
nemendekleyne, die de vaten, de welkeaen

ren zelfs eygen zijn, doorlaeten : maer \'P -gt veel
achterfte vlakte fiet men wederzyds een ug!; vy^d®
kleynder als de voorgemelde b, uyt het vi^eUc ^^
paer zenuweti van hét miCrg des heylig been
fchijn komr. -^e g.i\'

Men foude wel konnen betwiften oft
ten geheelijk begrepen worden in hetheyhg^ j-j^-on^
aen dit en het fteert-been gemeen zijn: nam"\'^^^ yyf-
datfe geplaetft zijn tuffchen deuytwaft\'en van ^^^
den en fefden valfchen wervel , en dat men ae-

i \'^Wervel twijffelen mag, oft dat hy den eerßen
IzXyJ^ fi^^\'^\'t-been oft den laetfien van het heylig heen ts:
Tal i r \' blijken uyt het gene van het zelve fteert-been

ff^^yd Worden.
hevi,v , ^yt is\'t blijkelijk waerom dat fommige in het
^in wederzyds niet meer als vter gaten toe-

djg^^ot het doorlaeten van de zenuwen: namentliik
te L ^ Welke te voren zijn befchreven: andere
ho^die dit been van achter aenfien, en fl:aende
fche dat het van fes beenderen, namentlijk de val-
jj^Wervcls gemaekt word.
h v^^" ^^^ heggen met onderfcheyding, dat
beeftbeen in de inwendige oppervlakte vier gaven
iets f\' ^^^fvyfin de uytwendige; waer tegen niemand
gat^fSpn kan , \'ten waere mifiTchien dat het vyfde
eij hg!^ het heylig been niet eygen is, maer aen hetzelve

j^J "^eert-been gemeyn.
heyij ^teert-been is een kleyn beentjen onder aen-het
tjctjAbeen gehecht, gemaekt van verfcheyde b^en-\'
aeti dry oft vier) vandewelke, het gene het naerile
het r, ^ heylig been gelegen is, in grootte uytfieckt,
Stee ^de overtreft het derde &c. foodanig dat het
booJ^\'.heen gelijk als eenen fleert, die binnewaers ge-
inVertoont; en datwaerfchijnlijkbefonderlijk
on^ gene die fitten, want het is beweegfaem genoech
ten^^^"" gelegentheyd van faeken binnewaers en buy- xxxiii.ta^\'

in "schtinge van dit been is lofferindeVrouw- als^^^J^^®""
^üs r ^^rP^i\'foonen, op dat het ten tijde van het baeren

bchrer en te meer na buyten toe wijkt, ten in\'tbaere».
dat den weg voor de vrucht ruymer gemaekt

die^^\'f"\'^oet men nu onderfoeken de moeylijkheyd oft den fef-
dcQ ^oren aengeroert hebben: namentlijk oft dat den valfen
\'^\'iaä valfchen wervel , oft het been het gene
hft la ^y^\'^lgt naer den vijfden valfchen wervel, moet het heylig
^\'^tPf.^.\'^ld^ van het heylig been öft het eerfte van het oft tot het
Degenaemt wofden. , fteeu-been.

^Verygj ke. is foodanig gelegen : na>r de vijf valfche
h^hoo fonder eenig g\'efchil het heylig been toe-
eveijj^^^^^ \' een ander geftelt, het welk met •

«V W S fo^ ^^P-ran het Hejltg en Henpef^\'^ ^^^^ ^cn
den vijfden wervel breeder Is ^Is fffLf^ van
\' eerften , is dit fefde been niet breeder a s ^^ het
den vijfden. Hier op volgt een andèr kleyn ^gijde

gene feker van het fteert-been is, nauwhJK^ ^^^dere
de halve breedde van het fefde: aengaende ^^^^ ,„et
metingen verfchillen defe dry beenderen IQ^^^^ ^^
onder malkanderen : foo dat ten opiiente „iet
hoorlijkheyd aengaende de grootte, \'^\'"^ Qgt toege*

jaerde vereenigt fonder beweging, oft om n ^^^ ^^^iK
gen groeyen te faemen het fefde been gtkle}\'\'?^
het gefchil is, word aen het vijfde gewricht i^^j^flèr

gevoegt, en met eene veel openbaerder n ^ over
ibo dat het noch op defe wijfe meerder
een te komen met de onderfte als met de bov de
zelven is aengaende het geftel en hardigheP\'^j^derft\'^
. . welke het ten minften foo veel overtrett de

Gemerkt dan dat het vijfde en fefde
gewricht worden mst beweginge, op dat tu\' j^^^ft het
re achterfte deelen een gat gelaten word; fietan^^"^
eerfte wederzyds eenen nederdaelenden, ^^gil^e

vofgt zijnde, het gemeld gat overig is , he^ ^jjgbeen
gefeyd hebben in het achterfte deel vanhethey

Ter oorfaeke van de voorfeyde viyf^"^\'^ ^gorden i
fefde been niet veel buytenwaers gebo\'-gfn ^^^^^^jde®

Daer-en-boven word ikgev/aer dat het g jjeen
welk in de bovenfte het graet-merg ^fV^^fle zenü-
vervolgt; foo dat ten minften aldaer de la
wen uyikomen. --i? "l-gef\'^\'"^^\'

Dit hebbe ik gemeenlijk gevonden
ven hebbe, en bemerke noch tegenwoordin^^^j.},ter-
in de geraemtejis, die ik om de waerheya j^^gieji

^^tuer f f^ onyten gewoonlijke faeken en onder de\' ■ ,
S\'^rekenr "^Sehjkdie genoemt worden) moeten
yorden.

t^een p" ^^ nemen, oft voor het fefde van het heylig
aeng^ het eerfte van het fteert-been, mits datfe

üe j^\'Jf "et overig gelijkvormelijk fpreken. ,
y-ere van het heylig been is, ten eerften de

^eii ^^ ontfangen, en met die \'en de fteert-beende^
^^ met het fchaemrbeen het beenig bekken uyt

berden aen eenige ^^leren den pael te ge~
en de plaetfe om fich neder te fetten: ten
d wefen tot het fitten., en te verjoin- >

het fteert-been den rechten oft en-
T\'f^ek^ °»derfteunen. En Spigelius meynt, dat dit ds
^et ^^^^^\'^cierom dat in de jonge kinderkens, in de vjelke
\'^^k-üjj^ ^^ ^^^ kraek\'- been eerder als een heen gelijkt, foo
"\'^deJ ^^ foo gemeenlijk aen het ^\'-fmken van den aers

oa^\'^^^\' fleert gelijk is, den welken noch-
uytwendig te voorfchijn komt, \'
Har • evenwel verhaelen ons Diemerbroek

a ^^ts v?"^!^^^ menfchen gefien hebben, die op die
an buyten eenen fteert dieeenen voet languyt-
^een ^^\'^^gen: die weike fonder twijffel een fteert-
^^iQet ^eele beentjens gemaekt hadden : maer dit
Sefr},: rekenen onder de faeken die tegen de natuer
; gemerkt dat fuiken fteert niet als feer
^en den menfch kan wc^en : noch dat den
dier ^^ vliegen te verdry ven, gelijk in an-

^^^ beter gefchied doordekleede^
^^\'^^hevd K u ^elke.den menfch naer eyfch van de eerr
Ik heu\' ^^

in ff gefeyd dat het fteert-been in de vrou- pfthethey
^^et baeren buytenwaers wijkt, waer vangeel

■gefchi] is fuffchen de Schryvers:
. vra gt oft ook het heylig been,
■wcike het Zelve aen de darm-beenderen o\'. ^
los gemaekt zijnde wijkt. Maer ^^ele^ontK^^^^

kert ons Spgelius , dat volgens dat\'er meerae ^
der moeyltjkheyd in het moeylijk haeren J-\'oo^^ j^^ek^\'
fcbaern- en het heylig been open gaen, , j^f twch^^^

Hy voegt\'er by dat hy die loffigheyd Ip",\'^ licha^\'^
de openbaere aenwyiingen getoont heeft ^ geilo^\'

van een vrouwe die in het moeylijk baeren W^^ ^^^ ^^
ven. Den Heete van Solingen nimwer) ScatJ^ vvan^l?^

Ivder in de Vroed-konft ftemt met Sptgeh^^- [^eeft.
fegt, dat-hyh tfteert-been gebroken gevona ^her
en de darm-beenderen van het heylig been ^^gj-var^n
den , door het geweld het welk door eene ^^^^jvva^-
Vioed-vrouw in eenen moeylijken arbyd
Hy voegt\'er bydat die ellendige vrouwe daei^ggn,
Heeft konnen gaen, \'ten zy voorwaers over g jge-
te-wijlen dat de los gemaekte beenderen een&
rucht maekten.

Het is foo lang-als het voorfte deel van^^
maer is over al niet even breed : want ^jg neet\'
deel is het breeder als twee vingeren, e^n heto^\'
der is\'t nauwlijkx eenen vinger breed: on^ breeder-
derfte eynde word het wederom een ^\'^^J^uren
Defe afmetingen kan\'men lichtelijk naj^^^^^gen

eSien middelbaeren menfch op het vierde
fijne natuerlijke grootte en breedde genom d^^

<iie nnV^-^^^; ranhetBorfi-been. ^ fOPv.v,,«,^.
geliii, m menfchen van de zelve grootte met alle

Uyt „ «nideren tot ontrent feven jaeren beftaet het
^oitro) l h^^ncieren , die in de vrucht feer langfaem
" V/orden , blyvende het geheel Borft-been
eerft langen tijd kraek-beenig: daer naer begint
® ^-elfs bovenfte deel teverbeenen, enfoover-
de andere.

in een Schrijft dat hy tot Roomen een Bor/l been
^ndl ■\'^"ge Dochter gefien heeft beftaende uyt elf

Voeg! J^\'^elde acht beenderen vsrorden t\'faemen ge-
l^Suetfe ii^iddel van kraek-been, het welk in veele
groey \'^aer verloop van tijd verbeent, en op die wijle \\
^■ti: f^ ^eele beenderen te faemen en worden maer

^eikg ^en niet als uyt dry beenderen beftaet, vande
Erogy onderfte gemeenlijk noch t\'faemen

"^eetjlj de mannelijke jaeren, foo dat\'er maer twee
ï^^eke o^er blyven, die het zelve Borft - been uyt-
fiet ; namentlijk het gene in de minderjarigheyd
^ief.p\'eafte en grootfte is geweeft, en alle de overige
tot een been geworden zijn. Maer naer de
naf"^ Metheyd, fegt Fallopius, ten welken tyde ook
\'^at des hoofds beginnen te verdwynen , gebeurt het
^oor , die tuffchen defe twee beenderen flaet

I t>Ove Wederzyds twee i inboefemingen: de eene
faiip-g^ om het hoofd van het ^ fteutel-been te ont-
\'^er^b^\'\' een ander van onder b voor het kraeke-been
JJen ijj ribbe: en een vyfde inboefeming van bin-
hede^^\'\'^\'^^" \'\'\'an \'t opperfte deel gedrukt om aen
, liet f ^\'ende ftrote plaets te maeken c.
ri heen is langer B ,en by na foo breed als

^«ttyj ^fte deel van het voorgaende : het heeft we-
der^ vyf inboefemingen om dekraeke-bee-
^\'oben te ontfangen d e. Evenwel heb ik ge-
\' Sinu, \' Cen

Het derde c is het alderkleynfte , en ^^^J^^Jr ey"\'
derzyds een oft twee kraek-beenen ; van .^ys e^*
digt het in een kraek-been het welk j^^t p^f

2 pmtig genaemt word , om dat het g^\'^-L^XX^^\'
van een iweertop\'t eynde fpits word a van
Tafel de i. Fig. vof\'^\'

Nochtans word dit kraeke - been fomWj ^ ^ .^aef
wys gevonden , gelijk hier verbeeld "^^f Lgi^omef \'
van het ook den naem van 3 vorkxken heert ^^^^ te
fomwylen is\'t doorboort om de mam-vate
laeten, die anderfins ter zyden te voorfch\'J"
Gébruyk Het gebruyk van het Borft-been is de ijorfl^^

ïf^ ren en de ribben te ontfangen : ten deele
Bont.been. ij^ite te maeken, en des zelfs befloten deelen „lidd^

daer-en-boven het \'imiddel-fchot en door ^^\'-\'"Lor
het herte op te houden., en infgelijkx de lever
dél van haeren hangend-houdenden band.

De Ribben in \'t latyn Cojla en in\'t gr^ei^^ phttfa
( waer van het Ribbe-vlies den naem van ■
bekomen heeft ) worden ter zyden van des ru^^ ^^jjï
.geplaetft , en ftrekken fich van daer uyt "^^Lgn-
ïoe, welkers been veele van de zelve aenr^i^^

Sy zijn niet over al beenig, maer ontren ^^^^àà^
been kraek - beenig : de bovenfte ontrent n ^^ ^ en
van eenen duym de tweede een weynig ƒ ^ ^^gi^-bte\'
de fevenfte ontrent vier vingers : maer de
nen der volgende worden wederom korter-

De gemelde kraeke-beenen zijn gelijk oefg^\'
fen der beenderen, die (is\'t dat men gel\'^y.jen

ven aen die dit vertellen ) in de Vrouw- perio ^er-
in de Mans \'t en zy die feer ftok oud zijn )
loop van tijd verbeeiïen, op datfe hetgeWig^
men dus te vafter fouden onderfteunen. ^^ijir.i"^-

XI. Cap. Van de Ribben.
f^oog ^\'obeti vertoonen door haer gedaente eenen
\'^Ovena^ ftuk van eenen onvolmaekten ring de
. ^aer ri^^^\'"\' onderfte min. ^

^orft rug toe zijnfe fmalder en ronder, naer de\'
Vddev en breeder, foo nochtans datfe de

Sy xij^" ^\'■\'nen vinger nauwlijkx be^reyken.
J^eer „i^T^ederzyds twalf in getal ( zelden is\'er een vyxit tab
>rdcn ) ^an de welke de feven bovenfte r. 7.
Senae^r\'"^ » de vyf onderfte 8.12. -va/- waere.

PPperviJiT^" hebben naer den rug toe haer buytenfte
^^^ti d ® r^üw, van de welke de bandekens voort
t ach^t"*^/^ welke fy aen de wervels gehecht zijn.
^^e "^g^n fomtijds tien bovenfte hebben Haere uyt-

, van de welke den eenen met het f ^flen ea
dwï" \'"geboefemt word, den anderen aen des
»yt^l^ekfel gehecht. De overige onderfte
V^\'^^t enkelen uytwas met de wervels

d\'^^^lfe \'^^^^tans, dat de kraek-beenen van die gene,
n; S^naemt worden, het borft-been zelfonmid-
p^^aife^^^^tiraeken ; maer dat de kraek-beenen van
h^\'^\'gen ^"bben fich onder malkanderen t\'faemen ver-
g.^\'^htans n^^^ kraeke-been van de laetfte waere:
fieNten^\'^^^P maniere gelijk ons de Schryvers
tapi^^nt v" ® afgebeelde geraemtens, even oft
tpf.\'^eii L J^n het onderfte kraeke-been alleen foude
t\'\'Jk foyi opperfte kraek-been en aen het zelve lich-
dp ® Oft S^hecht wefen: maer gemeenlijk worden
d ^^htft ^ kraek-beenen , namentlijk vande feven-
vere^ negenfte Ribbe, op eenige plaetfen foo-
ee .^ti is ^i\'gt dat\'er nauwlijkx eenig onderfcheyd te

v-an^^^« kraek-been, op die plaetfe daerfe mer-
\' een p f\'^^nderen afwijken , foo dat daer door
iief^e^been^ "^otd tuffchen het gemeld

De vereeninge der Ribben met het hor»: ^^
fter als met de wervels, om dat dit ndgeiU op-
Ribben bewogen word : maer de wervels M^jj^g de
fichte van die gelijk valfe lichaemen, aen ^
beweegbaere Ribben vaft gemaekt wo^en. j^ei
De eerfte ribbe i. is de kortfte van alle uyig ^^bo
de laetfte li., ja fulke verfchil is hjer
venfte Ribben, dat de derde lichtelijk tvveen ide
ter is als de eerfte ; namentlijk om dat
Ribben verder van malkanderen afw/keu^^gvoi

wervels vinden; waer op wel moet gelet,

fe tot het maeken van een \' n

gene Ribben gefocht word, nain^n J ^^ een

laetfte fchuylende Ribbe, g^^\'S-

naer niet aengenomen word. De gr«?^ ^
der Ribben worden feer wel vertoont m

De bovenfte Ribbe is de kromfte vanai^^^^j^jjacM
maekt gelijk een deel van eenen feer foo „
rinor, den omtrek nu van eenen rmg ^

en vervolgens heeft aldaer eenen kle>" .di^Vbee\'
I^aer-en-boven worden ook de f^^^\' \' ekra^^f.ea

k\'^\'^-bee omgekromt, om datfe verder van Lt
nietV^^^\'S"" \' "P het ingewand van den
\'^^\'etten " drukken en des zelfs vrye uytfettin-

Ribbe is foo gekromt, op dat iiaere
? ^e rn ^ geheelijk binnewaers foude gekeert zijn
S^^^r Titt oppervlakte naer buyten ; het gene in de
^eti. genoechfaem heeft konnen uytgedrukt wor-
nieer^^\'^^^\'"® heginnen de Ribben allengskens meer
rf ^ ^e hrÜf^\'"^^^\'\'® omgeboogt te worden , foodanig
r ^ondp opwaers gedraeyt word , en

I? • JJ!®*^^^^" • ombooginge duert .tot dé
itl ^ binnen begrepen zijnde ; ge-

^Üil\'^\'^^figuer klaerlijk uytgedrükt is.
Pfitleeti^^\'^\'^y^ fi\'^h wederom het grootfle deel der
1 fon r\'^ namentlijk die in haere figueren de Rib-
k ruvm. onderwaers uytbultende vertoonen ^ dat
been ® tüflTchen het onderfte deei van het borft-
W \' den onderften boord van de tiende Ribbe
"ie D-\'^als het borft-been zelf. Het is wel Waer, dat \'
"^eh m verre onder het borft-been uytfteekt, en
[neijf-^er in een dood lichaem als in eenen levenden
y gemerkt dat de Ribben meer als het borft-
ftervenden neder fakken: maer dit niet
hefu^ n^\'y^^ het deel van de borft , ontrent het
to> horft-been ftaet, veel langer als het onderfte
j • IVln uyterften boord van de tienfte Rib-

bor^^ Duytenwaers datfe op die plaetfe de lengde
merkelijk vermeerderen.
^P dat "fr\'^Ping der Ribben is dienftig ten eerfteti
getioechr met de lengde des borfts voorwaers

^eti ver^P ^ ^^ horft door het klimmen van de Rib»
^«rd. en door het daelen der zelve verengt

welke de holle en ronde oppervlaktens jj]^ de
als de andere : maer de tweede Ribbe houd ge J
middel-maet tuffchen de derde en de eerne- ^
melde oppervlaktens fchijnen in de eerfte ^ yinte
en fmal te wefen , op dat\'er genoechfaenie J
blyve tuffchen die Ribbe en het fleutel-been vo ^^
ï onderrfleutel-beenigen fpier , infgelijkx
eerde en tweede Ribbe voor de ^ tuffchen-r)DD)g ^^^
ren ; gemerkt dat ter oorfaeke van de kortn y
Ribben anders tuffchen dezelve fulke wydce g^h-
de wefen. Maer op dat die Ribbe evenwel g
facme fterkte foude hebben, zijn des zelfs zp opP^^"
breed ;.maer in andere welkers ronde en
vlaktens veel dikker zijn,worden de zyden oo-
der bevonden. • ^ rpla^^\'

Het gene ik nu gefeyd hebbe van deengte\'i^ [jggn-
fe tuffchen de eerfte en tweede Ribbe, a^ kr^^\'
lijk plaetfe te grypen naer achter toe - om ^oj-ft-
ke-beenen van de dry bovenfte Ribben m " ^je
been verder van malkanderen afgelegen
van de volgende. . Ribber^

■Lang heen den onderften boord van veele
zijn vooren uytgeholt, tot veyliger plaetfiog^^j-g ^q,
tuffchen-ribbige ader , flag-ader en zenuwe :

hoe fy volmaekter fich vertoonen. Maer fn\'^^ in
ving word in de laetfte Rib.be niet gevonden ? ^^^g^
de laetfte op een naer en fomwylen in de n^e ^ ^jj
boven toe volgende , word men van de ^ ^e ge\'
eenige garinge voetftappen gewaer : fo« ja
melde vaten op die plaetfen verder van de
wyken, het welk in de opening der borfte n-- ■
rig moet aenmerkt worden. ^ ^ flerk

fieumn , en op die wyfe doenfe "veel tot de ade ^^
Voegt\'er by datfe de befloten deelen des borf \'
venfle van den buyk eenigfins verfekeren en
heyl bevryden.
2 Mnfatlu\'. fukUvun. i. interiofif^-t\'-

^ Schouder-blad Scapula Oit Ho-^nophata xxxxï TAi
\' ^^ breed be-n by ria dryhoekigvan Pigucx s.
^jtie befonderlijk in\'t midden, maer dik in

in^g^j.^^\'^nierkt :n het zelve verfcheyde deelen : het
bültn L S ^aer de ribben toe is hol , het uytwendig \'c (cficudsr-
der^^.^\'gihet welkde ^ Schild-pad m Rug Vüii\'tSohou-
L genaemt word A : ontrent des zelfs opperfte
Weijj uytftekende deel B den Graet genaemt by de
i tztp-i boven en onderwaers ftaende holligheden

> \' heeft den naem van Steunfel oft Bafis d.
•Sch^^\'ï rekent voor heen maer twee hoeken van het
den bovenften e en den onderften f:
egj, is\'t dat het zelve, ge! ij kik gefeyd hebbe, van
^eii^ ^ty hoekige gedaente is, omdat nochtans den der-i
ke^ ^^^konvolmaekter is, word hy nauwlijkx als ful-
focf^j^^^^erkt; maer fijne deelen worden beter onder~

heeft dry uytwaften,
en eerften is het uvterfte van den gemelden graet ^
hets^^enen,

met den welken het breedfte deel vart
Vg^ ^\'^^tel-been vereenigt word. Het heeft den naem
^ Schouder-beens hoofd oft bekomen^ en is
en langften van alle o.
is kleynder, lager en fcherp H, defeit
j-j «c\'ï\' 4 Ravenbekx\'ivyfen genoemt.
^ers^^, derden en den kortften is den Hals i, ih wei-
het deel is een ondiepe holligheyd, in de welke

\\vij|. "^f \'^^clve niet lichtelijk uyt die ondiepte foude
bee^^ v^ \' r ^^^^ ^^^ en fterk kraek-

den, verhinderende dat het zelve naer bovei^^ ^^
ook naer beyde de zyden niet foude ontleea
xxxii. ta,, de 1. Figuer b b. . , ^ oPP^^\'^\'^\'^j

been en de fpieren te ontfangen en te onder}
Ribben vaft te maeken, en eenigftns de mvjen &
te befchermen. jgtfe g^\'

De I Sleutel-beenderen, foo genoemt ou
lijk de oude huys-fleutels fchijnen te g^nJ^ ^^^ lan-

het leegfte deel des hals in\'t bovenfte des Bori^^^ee-
Sy zijn in twee tegen over malkanderen u

Sy hebben een voos geftel , foo datfe licn\'
broken en wederom vereenigt worden. vfgtot

Het voorfte eynde is dik en ftomp ; L^V^e\'^j\'^
breed en plat; het eerfte word in het boventte ^^^
hol van het Borft-been gehecht; het laetfte ^"^^j^jgtOp

beyde de kanten door middel van\'t kraeke-n cn
Haer gebruyk is bet Schouder - blad te ^^J^^^elke"
door des zelf beiniddeling den arm zelf, den jg
- - - -■ - foodai\'\'

fy ook van de Borft verder af-houden :
beeften gemeenlijk gemerkt datfe geene
ook de fteutel-beenderen ontbreken.

E i Beenderen fonder naem oft naenii®^^ j^^^jjg
^^ den wederzyds geplaetft ter zyden van n^^
been, en zijn van een uytmuntende groette
dentlijkegedaente; beftaende indeteerejaerei ^ ^^^
beenderen, namentlijk uyt het Darm-nee ^j-ge-
Heupen- e en het Schaem-been f, die alle j-e-

jfp i ^^JI- Cap. Vande naemloofe Beenderen, f 17 ,, „
\'^c-been vc... • I x.^ , \'r- \' V-Vks-hans.

In de Vrouwen is de iiolligheyd van ^^ ^je
«ei?^ oppervlakte van het Darm-been veel drepct
Mans; maer het been zelf is opdiepiaetievc
en by-na doorfchijnend. -mte van

- moeder : de dunnigheyd des beens tot i\'^yd
en OP dat de billen niet buyten ■debetaeffllij\'^ ^ ^^oif\'®
den uytfteken : want hoe dit been nieerderuj^g^^^oet

vanbinnen, hoehet.metevenmatigbeyd ^^g^s fon\'
uytfteken van buyten; welke uytbultingvo ^^^^
de vermeerdert worden, waer het faeken a\',^ ^^ jyian^
de zelve verheventheyd dikker waer; \'\'^^^I\'jfte van\'^
is defe meerder dikte noodig tot grooter u
lichaem. chten^^^^r

my de diepfinnigheyd en goedheyd van Ag^ al\'®\'\'\'
doen verwonderen en loven. Want ten ee^^^^ j^anteii
dat het Darm-been van een Vrouw van ^ ^gjiol-
•kleynderi^ als van eenen Man-, foo is even^.^^
te,daerwe te voren vnn hebben gefproken \' ^^^ het
lijk dieper, maer ook merkelijk ruymer: ^^j-ggnigt»
in kleynderen omtrek met het heylig been ^^ perkte
en in grooteren in de Mans, die de welKe " ^^^j^gn.
meer, als de ruymte van het bekken nood
Voorts daer ineens Mans been ontrent"^eii^Qiiden
rand een rouw en oneffen deel des omtrek^ g ^ yjic,
.xxxm.TA, -ivord b b , en een ander c ontrent het ^rreivke" >
6. ^^gjj^^^j ^^^ die dedye^yj^g ijchte

teekenen der zelve : al oft den Schepper » .^gpien-
dachtiglijk gelet hadde (vergeeft
fchelijke wijfe van fpreken ) om aen de orj^ de

fterkte te geven, en aen de Vrouwen het g
vrucht te drsegen, te baeren &c. p^.n toe^ort\'^

een ander ronwl en oneffen ftr\'^^ep ge^\'^^.\'komtdf
wi.ife van eenen ring ït, uyt de welke voor^ ^^^^^^ de
derden van de dye uytrekkende fpieren, onn""^".
kleynfte i bil-fpier ; Van die rouwe ftreep h«^

\' ^^ ^an den omtrek van buyten de grootfteFigiies s.
^ellr V ouder den i darm-beens-fpier, van de
laejl^^ fpreken in de volgende Verhandeling: defe

hede ^^^ ^""otiwen been. Ik fal noch andere verfchillent-
Ven \'■\'^ffcben des Mans en Vrouwen Beenderen ge-

C\'I^VIIL Capittel.
t) het Darm-been komen wy tot het Heupen-been\'
lekè hetwelk is een ruyme en diepe holte hei ^ pan-
te o^^^^^^-^emt, gemaekt om het hoofd van het Dy-been
gen •\'^\'^\'^gen i, rond onrhet zelve is een kraek-beeni-
ket^ naem van j wymbrouwe heeft, getrok-

jJ/et Dy-been. \'
Volg ^^ defen ring in degeraemtens niet, en ver-
hatii holligheyd in de zelve kleynder als in de

ïieke ^"^ddalfyn fegt, dat tot het maeken van het pan- .
\'die "^\'faemen alle dry die beenderen befteed worden,
Itej. f gefeyd hebben het Been fonder naem uyt temae-
Jon " foude moeten onderfocht worden in

^Henfchen, in de welke de t\'faemen-voegingen
VQi^^enderen gefien worden, die, foo gefeyd is in
hgj^aftTen verdwenen zijn. Daer-en-tuflchen konnen
^orH fchaem-been tot het zelve niet gebruykt

hiet \' en \'zy voor een kleyn deel; en daerom word
pej^^J\'geruymt gefeyd dat het panneken is in hetHeu-

jYjg deel by-na eenen vinger breed: op welke plaetfe
^ eene holte fiet, die langachtig en fmal is a, ge-
het ^^^ het eenen doorgang waere naer den grond van
dei panneken, \'oft uytgang van den zeiven naer

^\'t d van het groot gat G, het gene voort-komt
Van \' Vereeninge van dit Been met het fchaem-been,
tiet Welk wy een weynig lager fullen fpreken.

dat defe holte is gemaekt, en wat in de
ij; Gefloten legt, weet ik niet fekerlijk, om dat ik
bln |^""echfaem op het zelve eelet hebbe in de ope-
der doode lichaemen. " Kk 4

Sptgelms fegt dat de lippen oft wynbrauwen ^
ken in de onderfte plaets van het Panneken, ^ ^^^
faeke van de ader ( hy foude de flag-ader 0
voegen hebben) die daer door gaet en aen het eH
voedfel toebrengt, tot het voort-brengen \'van ^^^V.J.fihooi\'
taey vocht, het gene tot bevochttng van het gelid
ften noodig is, en feer ItchteUjk in fterke be-uiegi^i ^^ iti
de welke het zelve geduerig beroert word , ^^fi\'jy ,, fo»^^
lange reyfen, niet fonder groot nadeel van het ■^\' jigital\'
verdroogen. Die holte dan word op die plaets ge
waer de gemelde lippen ontbreken, gjeU \'

Daer fehuylt nochtans een geheele ^\'""^^.\'\'ievd
waerom dat de kanten van de groote holligh ; , ^fc
men het panneken noemt van onder ontbreeke ^yi
waerom dat des zelfs opperften boord, Axt^^\'

de van ontrent eenen vinger van noode om
varen naer het gewricht door te laeten; voorts ^^y^ti

achtige holte,\' oft door de welke naer het gevoe^^^j^ea
Spigeims die vaten ftch begeven, gaet in het\' ge-
ontrent des zelfs grond, en alfoo heeft het inO ]|j]{ef
fchieden , op dat den doorgang dus te doot\'

zy: cn vervolgens fouden ter oorfaeke van d\' gat
gang de kanten niet ontbreken, maer een ^ j^f^ein
leydende naer dengemeldengrondfoudegen^ ^ even
wefen. De reden van her gemeld gebrek •
handelende van het Schaem-been. neKen\'®

Den grond vandegroote holligheyd oft
feer oneffen, zijnde met veele gatjens oft ^^^

der vaten - befet; op dat foo veel te vafter den ygix
het Dy-been aen den zelven gehecht WQ\'^^\'
fal ik fpreken in het XVI. Capittel, ^ „gt,

Om dat het hol hetwelk hetDyrbeen
het Panneken feer diep is, foo heeft het Heup^, ^^ 0
in het welk het zelve ftaet gelijkvormelijk ^^^l^^et dit
wefen: maer wat aengaet de breedde, fo^ " •
been niet de helft van het Darm-been. , parinei^^\'^
\'ïfxxm.TA, ^en de binnenfte\' en voorfte zyde van t ^ , j^or
Figuer is\'er een holleken het welk niet feer ^\'e^\' ^Ibeef}\'
het welk de peefen vande J Lende-
fpieren naer het Dy-been toe kom?n. P^t\'^

kan nafpeuren uyt het gene te voren is gefeyd.
terv ^ over het onderfte deel van het Pannekeu ach-
liii/^^" de binnenfte zyde is\'ereen fcherpeuytpuy-
^g^^^ 5 die van fommige doren genaemt word c , aen
e Word eenen band van den uytwas van den vijfden
bev^^ fiinen oorfprong nemende tot meerder vaftig-
g gehecht.

lej/^^eynig voorenonderv/aers, noditans in\'t ach-^
^ytw ^^^ het Heupen-been eenen voornamen ^^^^^^ ^

iQ H, welkers onderfte deel vervoegt word, en^jgl^^^ \'
de .^J^fde t\'faemen groeyt met het fchaem-been van
ia ^^ ^y^e. Defen uytwas is ontrent het beginfel
faek®^ achterften boord feer dik en oneffen, ter oor-
%fr ^^ op defe plaets twee oft dry fpieren haeren
tüyt^^^\'^g nemen , namentlijk die de welke de dye
ker ^J^^^ers bewegen, en is in Mans-perfoonen dik-
fien^l in Vrouwen, tot welk eynde fullen wy onder
tierp uytwas is den onderften van alle de been-Den onder-

iie,,\'^ ^ie den Romp aengaen, en op den zelven fteu- ften uytwa?
deé^^\'y meeft alswe fitt|n: al is\'t dat het befonderfte ^^^ ^
ï) ^ft het lichaem van het Heupen-been tulfchen het

t en Schaem-been geplaetft word.
de Schaem-been is veel kleynder als de voorgaen- Schaem-
v^n , ^ 1 geplaetft van voor alwaer de twee beenderen
e,^ ,°eycie de zyden fich met malkanderen vervoegen,
hn middel van een kraeke-been by-na de lengde

Q ^ee dweerfe vingert vaft gehecht worden.
Peij ^\'e plaetfe alwaer het Schaem- met het Heu-
t\'faemen komt, wort\'er een groot gat g
b^e gÊlaeten, zijnde dit het grootfte het welk in de
Hiae^\'^en ergens word gefien. Het is by-na ey-rond;
tiQn\'^i \'^eeder voorwaers als achterwaers; Vandeszelfs
groQ ontftaen twee fpieren , die gemerkt datfe een
J van het gat fchijnen te ftoppen, de jiop-fpig-
(icre-^\'^^^mt Worden: den eenen is inwendig, den an-
h^^^\'^ f-yivjendig^ naer datfe d\'eene oft d\'ander plaetfe
\'\' Ües^\'\'\' gaj: word evenwel gefloten door een fterk
het welk de gemelde fpieren wederzyds

bevinde merkelijk grooter te zijn in de .
in de Mans ; en dat in de eerfle veeie i» ^^^ic
daer naer toe fchikken op dat de beendete . j^ylc
lichter wefen. Evenwel dat\'er een atiaer^&^^gtnte
is van die gaten giflfe ik hier uyt, dat in , de»

bewogen ^^S^^elve
kleynen \' drayer die eenen grooten uytwas „ dat
is in het gemeld gat gaet:. ft^o dat, waer t ^^ j^^jef
in ons de plaetfe van een gat bet been val ^^^jj^nd
waere , mits dat de harde deelen meerder w
bieden als de fachte , eenigfins defe bewegn^ö^^^oor-
verhindert worden : en waer\'t faeken djt-W j^^pgeii,
fichtelijk grooter geweld deden om de dye j, lig\'
foude de fachte deelen, die ontrent die beet ^gdet-
gen, \'lichtelijk gekneuft worden. Dk g^^ .„boOgifS\'\'
\'zyds dient tot gemakkelijker en grooter oti ^^
van de dye oft beweginge der zelve voorwa^^^^

Dufdanige bemerkinge heeft my ook de r ^ote
gewefen ; waerom de bovenfte kanten va" ^nnekef*
lolligheyd in het heupen-been oft van " geraef^\'
niet geheel zijn:want als het dy-been\'in een ^^^rfte

deel van den hals, het gene aldaer enger \'S \'^,^.vee»
op die plaetfe, daer den kant ontbreekt:net
blykelijker is ais die kanten met haer /lyeki^S^
ke-been en het dy-been met haer ^ been-V\'J^ gglijK
zijn: vervolgens waer \'t faeken de kanten aif ^y ipt\'
op andere plaetfen verheven waeren , vät^

Den voorften uytwas van het fehaem-be ^^^ jj^je
fijn voorfte deel een fcherp uytfteekfel ytfteek\'^\'
Langs des zelfs lengde uytgeftrekt: m ö\'t ge-

worden de onderfie deelen van de bu^"\'^
Acnmeïkin- hecht, die ik befchreven hebbe in het .
gen in de de tweede Verhandelm?. Defe linie iS
VroHwen. Vrouwen als in Mans. Gy ftaet verwonaei ^^^en,
mits dat dit ftrekt tot vafter hechtinge van o ^^yorf\'
en vervolgens tot grooter kracht; daer-w ^^^ae
gefien hebben dat dit in tegendeel aen de m joE\'

^^eiitin ^"oeten arbeyden met de buyk-fpieren ; na-
^^yvin derker inademing , en voort-

yan het ingewand des buyks foo veel te ge-
Om r ^ haer pak fouden uytfGhudden.
Ontf^ ^ulke reden by na is in de vrouwen den uytwas
tvvee?,® van het henpen-been , van den welken
^egenvoortkomen die de dye buytenwaers be-\'"^^\' \'
rende ; grooter , om dat het noodig is , dat de bae-
^^rvoi dyen verre van malkanderen houden , en

gens buytenwaers brengen., ^
tiet he ^\'^^erften rand van het fchaem-been en van
S"Rro daer het zelve aen het fchaem-been

ftaej^^*^ daer dus tegevoeglijkerdie fterke fpieren ont-
aitcie \' f.^ dye inwaers bewegen , van de welk en
® hier aengeroert zijn , ik fal fchryven in de
St Verhandeling,
lig be ^ ^^ naemloofe Beenderen en het hey-
eene uytnemende groote holte het ^Bek-
darif Hier in zijn de pis-blaes en den endel-

\' "efloten , en in de Vrouwen de Lyf-moeder ,
om dat de Lyf-moeder in de befwan-
in h ^^^^ ruymer fich üytftreektals de deelen die
de y ^ ïelve bekken liggen in de Mans, hebben ook
^ouwen de gemelde holte veel grooter bekomen.

^ Beenderen der geheele Hand , dat ü, van
^^hmder-Uad tot het uyterfie der Vingeren.

de beenderen van de uyterfte hand.
lleri/^ Opperarm-been is wederzyds maer een groot,
liilfY j en oneffen been G w i. Figuer infge-xxxil. TA,"

Pyp « opperarm- oft Schouder-been is hol als een
in fich befliiytende, van het welk ik ge-
nebbe in het tweede Capittel van defe Verhands-

\' Ung. Ontrent het midden is het ongelijk ,
fter inhechting van den i dryhoekigen fpi^r- j-ona
hoofd. Het heeft aen lijn opperfte deel een
jtxxii. TA. hoofde, het welk met den hals van het icho^
ïiguer s. jJqoj. jinwrigting vereenigt word. Sietde iho\'
waers ontrent het gemeld hoofd is een lang\' ^etW«^^
oft groef uytgeholt a, door de welke een va
pefen van den j twee-hoofdigen fpier gaet- j^jeret*
Het onderfte deel word ii?et de volgende is
gevoegt; tot welk eynde het zelve aldaer v ^ pa-
van twee met kraeke-been bekleedde uytvv\'ai ^^^cn\'
mentlijk den binnenften grootften b en
ften kleynften f. In de zyde van beyde de "^^^^iMT
verheft fich een uytbulting , even oft het ^^^^ae
nen uytwas waere uyt den grooten voortkonn ^^^^jeti
in de welke de banden en hoofden g^P\'^\'^j-oeren-
van de fpieren die de 4 voorhand en vinget® j^gei"

Hier vertoonen fich verfcheyde
befonderlijk dry die boven de andere de ^enjy^j^je,ge-
ile zijn. De eerfte is half-maen-wys van ge^. ^ft
plaetft tulfchen twee uytwaftèn e , en op ^f^^^ee
uytbulting van de holte des onderarms-pTP • jg vve\'\'^^
trent de uyterfte eyndens van de eerfte, ^ylW^^
de inwendige kleyne ƒ ontfangt den root^^\'^

van het onderarm - been ; de buytenfte
word met den grootften uytwas van het z
gevoegt. ^ie ficH

van de booging van den arm tot de uyterfte ^^^^^^ ,ii
uytftrekken ; defe zijn twee in getal en
beyde haer eynde t\'faemen vereenigt, in
ken fy van malkanderen tot gemakkelijK^^ P^^noen^
. der fpieren: het binnenfte en grootfte der z jjicy»\'\'^
men de selle-pyp h, het ander buytenfte e
de ^kleyn elle-pyp oft fpeek, fiet de lO- tnC^^^l

langer als de kleyne ontrent anderhalven J ^ii^o^\'^^!\'
twee vingers korter als het opperarm-oi ^ ^is d
been : de kleyn elle-pyp is een weynig aa
groote, maer fcheelt wel de helft in diKte j;
perarm-been. . fi\'\'\'^

De\'?^ rande Beenderen des Hands, rif „ „
.^^ttl?\'\' elle-pyp heeft een dik hoofd voorfieii
\'^ee die men ^Bekken noemt, en op

^ " van het opperarm-been paffen. Den
gej^ ® defe uytwaffen (van Hypocrates Olecra-
\'"■^ften ^^ langden a en den binnenjieabd^jx XXXlt. TA,

^oite OD ^ heyde defe uytwalTèn ligt eene merkelijke
die , ^ yy^e van eenen halven ring uytgefneden
Sehoijl^ is\'t datfe doorgaens voor een eenige word
Nrdgf, ? nochtans vrylijk tweevoudig genaemt
^^^ithe ^^^ «^es zelfs midden een ver-

d "^^erd-^ middel van defe word de groote elle-pyp
^^■■linee\'^ gevoegt aen den opperarms-been door Jon-
^tideh^n- foodanig, dat het verhevenfte deef
half.,^ "g^eyd des elle-pyps gaende in de diepte van
P Uyt^^^en-wyfe holte van het opperarm-been , en
r*^^ der h di^ ontfangen wordende van de diep-
p^li duyi.^\'1\'gheden van de groote elle-pyp overhand
w ^Ifoo de holligheden van het opperarm-been,
P yfe Van ^ onderarm , ontrent den opperarm op de
(qj, ^ een katrol foude konnen bewogen worden
r \'Stin^ uytrekking van den arm. Defe

i.ff foQj^^ opperarms-been en de groote elle-pyp
J\'Hiis af"\'?\'^ vereening en opfichtelijkheyd, dat foo
. 5\'tVpas p den arm geboogt word , den inwendigert
e ^^, begeeft in de over-een-komende hollig-
ff\'^\'ïïotïf^^ "ytvvendigen oft buytenften van de over-
^fkllg afwyke , en vervolgens als den arm het
¥Onti ^Seboogt is, het eynde van den eerften bek den
d holligheyd aenraekt: in tegendeel dat in

p hoiij t\'^^mge van den arm den buytenften aenwas
W ^^^ ^^^ opperarm-been oft genaekt oft

J^^iidig^ fieh begeeft , en den eerften van de in-
3\'Reti üy"^^^® afwykt. Maer gemerkt dat den uytwen-
f*^^ grond ^ ^y ^i\'^btelijk tegen

, en al "^e uytwendige holligheyd aen te bot-
hy alfoo voorders niet kan bewogen wor-

ijehoudens de reeds befchreven half-ring\'^^]^ ^^aef
ligheyd heeft de groote elle-p-yp ter zyd"! ^
kleyne in de welke het hoofd van de kley«
volgens fijn zydelijk deel geleed word. eiie-py^
In\'t\' onderfte deel ontfangt ook de Kiey» ^^^eH
in haeren fchoot de groote , ten minften n

Hier word ook de groote elle-pyp S\'^h^^iddel ^f.
beenderen van de i voorhand, foo door " dif
een kraek-been , als door eenen puntigen ^elts
den ^ priem - wyfen genoemt word, en b^\'^ \'

De kleyne elle-pyp heeft wel boven in ppperi^^
lijken omtrek een rond hoofd e , maer
is\'t plat, en met eene kleyne indrukking vo ^^^ uf\'
welkers middel het zelve gehecht word ae j^^er h^^
wendigen uytwas van het opper-arm-been- ^j^ffan
voorgemeld hoofd word in de binnenfte e\'l\'j

gen, van de zydelijke holligheyd van de
pyp: het alderonderfte van dit been is ^^\'^j.gjen ^^^
in het welk \'zijn twee groeven

zydelijke/, die den kleyne« ^ ^jege-
_ . ontfangt, de ander op \'t
lijk tweevoudig is^ Voor het tweede

Beendei-en De Beenderen van de 4 uyterfte hand ^ ^^ghan^s
vande hand. ^gej^ (jg Beenderen des voorhands k ,

Beenderen Jn de Voorhand zijn acht beenderen i"
iZr" in g^daeme en grootte vry wat verlchee ^

Sy worden t\'faemen gebonden en m j j^et on
geaingen , door feer fterke banden ^ie

^^^ Beenderen de{ Hands, fij
^^ o^\'^g nerneï ^^groote en kleyne elle-pyp haeren oor-

^^jtid\'J?\'^\'^^" ih twee ryen geftelt: want vier van die
S tieerw beyde de elle-pypen gewricht

^geh^^\'ih^^^f\' "yt vierbeenderen C vijf is\'t Beenderea
^\'^al van den duym mede rekent) die lang, vaade aa-

® otitf vmgers: met defe door ronde hoofdekens
de worden, met de gene door holligheden
^allfa^^^ke fy ontfangen. in\'t midden wijken fy van
\'üfTchp/^fen \'\'^^ten genoechfaeme ruymte voorde

In de v^\'^nige fpieren.
^Idef vmgers telt men vijftien beenderen (alsmen Beenderen
\'\'^y rvp het eerfte van den pink oft duym rekent ) in der vingers^
» welke ryen de Grieken Phalanges

^eti j^an den eerften rang ïijn de grootfte t.ï.i., van
fte kleynder 2.2.2., van de derdedekleyn-

\'edirj\'S\' 3- in\'t gemeen zijnfe het dikfte ontrent de ge-
^^fdei) ^^^^^^ haere uytbultingen knoopen genaemt

zijnfe bultachtig, van binnen eflfen en
Ond^^\'S uytgeholt tot gemakkelijkervattinge. .
^"^^vaers zijnfe holachtig, boven met hoofdekens
f Jiabii • vervolgens wordenfe op de eene zyde van
) \'gen r beenderen ontfangen, en óp de ander ont-
\'^etfte^ ^ ^^ gelegen ( uytgenomen nochtans den
•liet d^/^^) en worden foo onder malkanderen als
^fye L "denderen van de Nae-hand gewricht met feer
^\'\'^gers ^t^mentlijk iulke als het gebruyk der

Van de Beenderen van den geheelen Voeh ^^^
van het Panneken des Hetifen-heens aj
uyterfte der Teenen.

Het dyc- De Dye beflaet uyt een been alleen , het
beeu. .grootfte en langfte is van het geheel lichaem, . gtder\'^®
fende in lengde het opper-arms-been ontrent ^^^^
deel, en noch meer in dikte M mdei.Ftg^^\'^

ucci, CU uocn meer m aiKte m tnae i.i\'S" „pgev«"
heele i i.Figüer, inwendig is\'t hol en met jp^ylen"

Dit Been is merkelijk krom, voorwaers
de, op dat van achter meerder ruymte foude ^^^
plaetfing der fpieren. In fijn opperfte deelhee^^^^j^te
4 uytwajfen^f die fommige liever hebben ^ ^^ffelijk
noemen, om datfe in de teere kinderkens hen
gefcheyden worden. vereen\'»^

Den eerften uytwas is den hals met het ^et
hoofd (dit fchijnt eenen waeren aenwas te
welk feer groot, rond en met kraeke-been g?\'

zijnde, in het « Panneken van het 7 Heupen\' ^hioe-
plant word. Dit hoofd wijkt wederzyds jje^ij\'\'\'
waers, op dat de Dyen weikers beenderen op ^ikan\'
buytenvtraers fich begeven, genoechfaem ^\'^"uetP^\'?\'¹
déren ftaen: het word door twee banden
neken vaft gemaekt, dooreenen dierondeni ■ ^^of«
even als een kraeke-beenigtauwkentuftche"? ^jgn ^^^
en den grond van het Panneken geplaetft is 1 ^^ goe-
deren is breed en vliefig maer dik rond-om
dii^e bevattende. en"^^\'^\'

Hen den grooten B, den anderen den kleynen ^ ^yg te
Haer gebruyk is de banden der fpieren
ontfangen, waer Van ik fal fpreken in dei^oig ^ggr

I Femur, z tibla. j Extremus pes. 4 Proccj!"\'\'
« ^Aceubulitm. 7 Ot ifcbinm. I Tmehénterei\'

pan^^\' op twee holligheden van Scheen-
tr." f Tuïlciten defe twee is efen breede en xxxn. ta;
P\'^yiinfp f ^\' ^^ voegt de uyt- H-

Jf; oft heuvelken dat tuffchen dé tivée tollighe- vantJdy-
JatvS ^heen-beens uytfteekt Hn dé 14-: foö Teen^ ^
Dy-hi"\'\'\' onderlinge geleding gefchied van Gekdin.
gen^ggL^n met het Scheen - been, die voorders vaft met het
gelijjj ^ord dobr banden by-na op dé zelve wijfe icheen-beea
het^?^\'^\'^ ^^ wrichting van het zelve been
t\'f Tp. "Pen^beeUi Defe banden worden uemont m

bloe^ : ruymte open gelaeten tot doorgang der
gaen ■ zenuwen die naer de iTchenken toe

^aerijj.^^i\'volgens zijn de Wonden in dit deel feer ge-
J«^- en aentrekkingeh der Zenuwen onderworpen,
^ycerft ^°\'gende deel, van de knie nameptlijk tot den Scheen^

j^n voet, Word de fcheen genaemt en beftaet even \'\'eendcrea,
^er uv beenderen, die metbeydé

u\'^lkarl?\'^^ vereenigt zijn en in\'t iniddenvan
^^ niaW " afwyken; fy verfchelen weynig ib leng- ^
^^er Veel in dikte. ■ ■ : . ., ^

Seheg, §\'\'ootfte en inwertdig behoud deri Mém van \'t
l her -^fcheen-hee-n genaemt 0 in dé

Sijj;^ "Net merg gevult. ■
^\'eynjVn"^\'^^ is van de knie-tot aen den vOet : het is
lïiaer f als het dy-been nochtans niet foo rond;

e bemerkt zijnde is\'t dryhoekig; want
^aero ^ deel is breed en het voorfte fcherp , en \'
^ooteiH " genaemt : tegen het welk iets aen- »en graet
ïl^ fchernf" veroorfaekt, om dat door

^^ RemL " 4 been-vlies feer gehindert word.
Zijn f T.Sedaente en tuffchen-ruymte der beende-
J tot beter plaetfinge der fpieren gemaekt.

vier hollen oft groeven aenmerkt worden ;
twee groote tn foo veel kleyne. , ^elk®

De twee groote a a zijn die , tuflchen de ^^ ^^qk
hebbe gefeyd het heuvelken b uyt te fteken • j i^ei
den middel van defe word het fcheen-been ^^^^rt
dy-been vereenigt. Des zelfs diepte word ver
door het facht en flibberig kraeke-been, het
fe bekleed , en tot gemak yan de bewegmg
fmeerig vocht bedauwt is. ra^eod^,^

en tot den doorgang van de vaten en den
achterfte deel van het fcheen-been uytgehon-, ^ ^ eH
De vierde is de kleynfte van alle , ^"^^yt-be^\'®
door de bemiddeling van defe word het\' ^ )
aen \'t fcheen-been vervoegt. . . fch^^"\'

Op die plaetfe alwaer het dy-been ^ ^een g®\'
been vervoegt word , is van voor een ander^^ ^gi-

rs geftel in de kinderkens lang kraek-beeni^^
in bejaerde is \'t volkomentlijk beenig N f

Haeren omtrek is van vyf vingers oft vpey ^[jyde\'^
de dikte in\'t midden ontrent van eenen \'^\'^^êrs- ^^
omtrek is\'t dunder, voornamentlijk onder«^^ ^gfeO
word met eenen befonderen band en mft ^cWan®
van eenige fpieren vaft gemaekt ; foodanig ey^\'
datfe lichtelijk kan bewogen worden , to^i^gn be^^\'
de fy binnewaers met een flibberig kraeke-h^
word. . y^n

Het gebruyk van de Schyf is de wricht\'ng ^^ gen
dy- en fcheen - been te beveftigen , op dati® ^^ ^gg-
geringe oorfaeke niet komt te ontleeden^fn^^j^j-fte

Wofj "^nobbel, die den i mviendigen knoejjel genaemt
tege^/ gelijk den knobbel van het ander been in de

^ *over Itaende zyde den ^ uytwendigen knoefel b. Knoefl\'ei."
fchegj!^"^ den gemelden knobbel in \'t uytterfte des
de het merkelijke holligheyd ontftmgen-

ke ^^ite Zyde liet men een kleyne holte/, in de wel-
^an h grootfte deel fich duykt het onderfte hoofd
volgende been.

kW^\'^\'\'gaende uytgeftrekt, gelijk de groote met de
a eri. pyp , met de welke het by na even dik is

fijne natuerlijke plaetfe in de i. Figuer P.
^^ti\'t f opperfte eynde word het alleenlijk gehecht
ïojid L heen-been, en dat door middel van een by na
laegp °^f<ieken^ het raekt de knie niet, maer houd
der al ^P» lü" onderfte deel ftrekt het fich voor-
de e- het fcheen-been, alwaer fijn hoofd fpits afgaen-
senwas heeft die den uytwendigen knoeflel is
iti h dan den inwendigen h.
Uytgp?^^ binnenfte deel van defen knoeffel is een hol
1 l^den , op het welk paft de uytpuyling van het
beejj\'^\'been : ter zyden word het aen het voorgaende

t) ^S^oegt door een Hchte geleding,
deren ^^^^deren worden gelijkvormelijk aen de been-
tia^^ des hands verdeelt in die \\dXiden sVour-voet,

^^er-voét en der T\'eenen.
tal ^^^enderen van den Voor-voet zijn feven in ge-
^ ïeV/^^ ^"^^ been^ het 7 hiel-been , het «fchip-wyfe , het

^^ ^^-vjyj\'e en dry naemloofe beenderen.
defcK ^^^ ftaet als het fteunfel oft grond-fteen»onder
Oppe^" beenderen a, en aen het zelven konnen fes Figuct i«»
heu\'^V^^^tens toegefchreven worden door de welke
^«ei;aen de naburige beenderen gehecht Word.

eerfte Figuer q,
Icraeu ^^""fte en bovenfte zyde is bultachtig en meteen
^aii h ^^^ befpreyd zijnde, paft op de onderfte holte
^\'iu bv*^ fcheen-been. De tweede en derde zydelijke

VV.KHANB r^^ Xr.Cap. Fan de Beenderen desFoet^- ^
■ met de knoefels. De vierde uytwendige onaj^^
hokchtige ontfangt een deel van het hiel- bèen- ^^^
de inwendige onderwaers, die een ander de^ f,et
zelve been ontfangt. De fefde bultige vs^ord
fchubwij fe been ingebeten. Alle defe galedmge
den door üerke banden beveiligt. h\'el-hee"\'

Het tweede been van den Voor-voet is hetjn
\'XXXii.TA. het grootfte van alle in den voet b, des zelts oi ^ jg
figuer 16. ^ggj buytenwaers geboogt, op dat den v^ ^^j^ter
vafter ftaej anders foude den menfch
over vallen. Siet in de i.Fig.K ^yjjtae

reeds befchreven oppervlaktens vereenigd "^Vj^olte
fte door een breed hoofd het welk fich in des

ook met een plat hoofd gevoegt aen het te ^^^^
wijfe been ; welke vereeningen wederom t»"
fcheyde banden bekragtigt worden. , pgefig^

Het achterfte eynde van dit Been ontfangt ^le F ^^^,
tauwe, de grootfte en fterkfte van hetgeheel i! ^
t\'faemen vergadert uyt dry peefen der ofi

Langs henen des zelfs buytenfte zyde loopt ^^^
groote groef, door de welke de aders, Aap
zenuwen gaen: infgelijkx de peefen van de ip\' j,.
den vo\'et binnewaers bewegen en de teenen bo ö
TuftTchen de twee voorgenoemde Beenen

een holte, in de welke eenig vet en flym\'g^ kgende-
ftoten ligt tot bevochting en beftibbering der
ren en kraek-beenige banden, welkers gebi\'-^
het wandelen een gedruyfch veroorfaekt oou

Scnip-wyfe Het derde Been word het r Schip-W)fi gf ff-^^ \'^yde
fijn achterfte en holle deel ontfangt hetde büi^\'^^^^^-
van de ^ kote, van voor word het met de dry
loofe beenderen van den voorvoet vereenigt f- ^jjfe

geheeten^. Het word van achter gehecht aen n ^et,
been, van voor aen twee beenderen van den jgj-

dry voor heen fonder naem, zijn van
defe f h\'^el-vjyfe genaemt ee-e. Het binnenfie vanSrie
fte- h ^^elk onder den grooten teen ligt is\'t groot-
iii\'t jL^^^uytenfte is middelbaer in grootte, en het geen
alle f is geplaetft, is het kleynfte. Sy worden
fcüyt ^ ^^emen gehecht onder maikanderen, en van

Var, j ^^"\'^eren vanden Naevoetzijn vijfingetal i.i.r.
otijj ^"^elke het binnenfte het gene den grooten Teen
der feer dik is : de vier andere zijn veel dun-

dejj -\'^® vereenigt, dat het eerfte, namentlijk onder
gelp^^^oten Teen, m.et het eerfte naemloos been in-
tiet j . .^Ofd , het tweede in het kleyn, het derde in
■Wj.^^^\'^denfte , en de twee andere met het teerling-
been : en het eerfte ft:)o wel als \'t laetfte heeft ter
Voet^ ^enen uytwas, die boven de beenderen des Voor-
de ^ opfichtelijk uytfteekt, in den welken wederzyds
Reni ^^ der fpieren die den voet zydelijk bewegen ,

en hebben aldaer ronde hoofde-
gejn \' die fich in de hollekens van den eerften rye der
Van ^ beenderen, invoegen ; defe beenderen hebben

jypnder eenen beks-wijfen uytwas.
<Sat \'elt viertien beenderen derTeenen 2. i. 2. om
l^Vgp\'N eerften oft grooten maer gemaekt word van
han^\' -De overige zijn hier by-na gefchikt gelijk in de
den\'\' ^^ytgenomien dat de beenderen van den midden-
kenj\'^^^g ieer kort zijn, en by-na maer als knobbel-
datj\' befonderlijk in de dry buytenfte Teenen , en
Xveijj^" grooten Teen den langften is van alle naer den
foo Volgt den tweeden, naer defen den derden en
• op een verkeerde wijfe als gefchied inde
iatigl^^"^^\'. alwaer den middenften fonder bepaeling den

N de geledingen van de Beenderen der ^^\'^^^^tXii
^ voeten worden eenige kleyne beentjens yä«

die naer haere gedaente en grootte met het j^gn ,
het kruyd Stfami gefegt worden over een te ^^^gn:
en daerom den naem van iVy^rao/i^j hebben be
wy füllen het Zaed-beentjens noemen. j r de ^n*
Twee der zelve fteken uyt in grootte 5 ^ gerß^
dere, namentlijk die gene de welke onder n^^^^e-
been van den grooten Teen aen het ho^dvan
voets been geplaetft zijn: in de andere Teene
kleynder als in de Vingers. . ^jg xi^cï

In de kinderen zijn het kraeke-beentjens, j^i-
verloop van tijd verbeenen : maer blijven eve^^^^j^,
tijd van binnen op die plaetfe alwaerfe aenu^ ^gic-
ren der Vingers en Teenen gevoegt worden n^
been bedekt, tot gemakkelijker beweginge-

De I. Tïg. De Beenderen m
haere natueriijke geftelte-
iiis t\'faemen hangende 2,
7. in \'t midden fes wervels
oft vertebrae van den hals.
De eerfte ontbreekt hier.
B. 19, De wervels van den rug,

vertebrae dorfi.
ao.24. De wervels van de len-
den. VertebrjE liimbares.
1.5- 30. De wervels van het
heylig been. Vertebra: oflis
facri j en vervolgens het hey-
lig been ulf.

i fj^^ fihaem-heen. Os pubis.
"voort-komende uyt de
hg^^^Png van het fchaem-
^ t« het heupen-been.
^^ fpper~arm-been. Os hu-

t> fcheen-been. Tibia.
^»\'\'St\'been. Fibula.
r\\ ^eenderen des voorvoets.
\\ tarfi.

de lenden.
a Het voorfte deel.
b Het achterfte deel.
De 7. Fig. Den geheelen graet
uytgenomen den boven-
ften wervel.
1.7. De wervels van den hals.
8,19. De wervels van den rug,
2o. 24. De wervels van de len-
den.

heylig been.
A Het voorfte deel van het hey-
lig heen.
B Des zelfs achterfte deel.
c Het fteert-been. Os coccigis.
De 8. Fig. De buytenfte zyde

graet. Interfcapulia.
D Het breedfte deel van\'t fchou-
der-blad. Bafis fcapulsE,
E Den bovenften hoek.
F Den onderften hoek.
G Den fchouder-top oft acro-

mium humeri.
H Het ravenbekx-wyfe uytfteek-
fel des fchouder-blads. Pro-
cefiïis coracoides oft ancho-
roides.
1 Den hals.

den wee-hoofdigen fpier.
b Den inwendigen uytwas.
c Den uytwendigen uytwas.
dd Dè uytpuylingen,
f De half- maen - wyfe groeve

voor de groote elle-pyp,
f De inwendige holte ontfangenr
de den grootjleri bek van de
grooteelle-pyp^ van de ïo.Fig,
g De uytwendige holte ontfan-
ge7ide den kleynften bek van de

fe laetfie.
h Des zelfs inwendigen bek,
c Ds halfmaen-wyje groef.
4 Het priem-wys uytjleekfel.

Proceiliis ftjrloides.
e Het hoofd vande kleyn elle-pyp.
fg De hoitens der zelve.
Pe I De beenderen de?
bands,

^^^\'"gen der Vingers en Teenen , nochtans fegt
^ \'^wZ/Baj- dat die oolc op andere plaetfen gevonden
5 ha "g^hjk fomwijlen op de buytenfte ^yde des
\' ands ontrent de vereening van het achtfte been van
1] ƒ en het been van de naehand, het welk

\' „ kleynen vinger onderfteunt, aldaer de ydele plaet-
V ^nop dezelve wijfe fuik beentjen in den

^" Oor-voet ler zyden aen de wrigting van het vyfde
van den nae-voet, het welk den kieynen teen
\'\'j^^^ffteunt, met het teerling-wyfe been : infgelijkx
)!b ■ heentjens in de knie nevens het dy-been in de
der fpieren ( van de twee eerfte die den
i\'d^T bewegen) niet in de pefen gegroeyt, die inou-
[\'j^\'uyden gevonden worden en in drooge dieren als
onr \' honden en haefen. Haer getal is geheel

in verfcheyde voorworpen infgelijkx ver-
; oft om dat in de ontwrigting der beende-
ii^-n^^nige ter oorfaeke van haere kleynte eerder ge-
trip gefien worden. Daer-en-tuft"chen is het ge-
en r*^ gevoelen dat dit getal zelden minder is z\\s twalf, Getal.

tg \'S^ing te verhinderen, voorders de tulfchen-ruym-
v^ ^ te vullen, op dat door het waggelen der beenderen
föh , -vingers de grypinge ende booging des voets niet
belet worden. Want men meent datfe ook de
der fpieren verfchoonen op datfe van het uy tpuy-
ij^ Hd niet kometi af te fchuyven; en datfe daerom
de gemelde pefen gemeenlijk groeyen , en onder
d« ^^^ve in de banden gehecht zijnde, fchuylen ; met
^^^ Welke^ \'t enzy dat\'er toegefien word, ff in\'tfuy-
^^^en der beenderen lichtelijk wech genomen worden
verloren gaen.

j-J Et verfchil tuftrhen de Beenderen des Mans en
-*-die der Vrouwen heb ik hier en daer in \'t voor-
gaende

f38 XFII. Cap. Onderfcheyd der Beenderen.
pende aengeroert,maer hier moet men die watnau
Keuriger onderfoeken.

Ten eerften de Mans Beenderen zijn gemeen J
harder als die der Vrouwen , en grooter in alie\'\' ,
nieren van meten , uytgenomen eenige weymg^ ^
te; die onder befchreven fullen worden. ^ .. „a-

iJe werkende oorfaek meene ik te wefen
tuerhjke warmte die in de Mans heviger is aj; ,
Vrouwen , en de krachtiger beweginge des bjfe
door de welke de pypkens der Beenderen
gevult worden „ foo dat vervolgens en die tneer _
uytgefet, en die opvullende deeltjens nauwer in " ^^
kanderen gedrongen worden ; want door het la
komt de grooter hardigheyd, door het eerfte degi

Maer dit moet foo niet verftaen worden al ot^
heen de Beenderen van alle de Mans grooter
deBeenderen van alle Vrouwen; maer het
ftaen worden van beyde de foorten: namentlf^f jie
Beenderen by voorbeeld van het hoofd derM^n^,
• groote Beenderen hebben, grooter zijn als

ren des hoofds van Vrouwen, die naer haere f^or^n,
gehjkx groote Beenderen heeft, en foo ver^^g^jg
van de menfchen van beyde de geflachten en «
Beenderen.

Nae Jn d« Maer op dat-we komen tot de befondere Bef^
• ren, van\'t hoofd tebeginnen: foo feggen eemf^\'^^i
vers dat het been , het welk in de kinderen doo^
naed tot den neus toe verdeelt word , alfoo
jaerde Vrouwen gefcheyden blyft , het welk ^ » .
meen gefproken niet waer is; maer gelijk dit
wylen gefcheyden blyft in de bejaerde Mans, f ^^^
ook dikwild\'er gefchied in de Vrouwen- W^er
wederom de reden is, dat het bloed al te ^^PP
voort gedreven word. .-„der

beeniT^" Sleutel - beenderen in de Vrouwen ^ij" ^„trde
beenderen, omgeboogt, het welk tot haere fchoonheyd dien ^
grooter holligheyd der zelve in de Mans, help^ ,
aldaer lichtelijker de pakken dragen. K^^en i«

»P^ft. Het voorfte deel der Borft is niet foo v^rh^ ,
de Vrouw-perfoonen ten opficht van de ^fKy^or
op dat de Mammen gevoeglijker fouden gepi^"" jenj

<3en ^^P • Onderfcheyd der Beenderen, f 2 o „,
heveLu\' de Mans-perfoonen , in de welke fulke v«-
lijk wSSf" riiet zijn, foude die plattigheyd nietcier-

MÏ heylig Been is in de Vrouwen rechter als inde Heylig been
iijlj \' wykt onder foo veel niet binnewaers ee- ft=ert beea

Daer-en-boven zijn den^em-roVeTca-
fander, ^"deren breeder en ftaen des zelfs uyterfte deren.
der(|J\\ Verder van malkanderen, gelijk ook de on-
Vaj, d van de heupen-beenderen : de vereening

Verdg^ f\'^haem-beenderen onder malkanderen is ook
VeryL^^\'i het beginfel van het heylig Been af-gelegen,
bü «\'gens is die holligheyd in het onderfte deel des
de g].\' die men het Bekken noemt, ruymer ; op dat bekken,
bep^^^f geplaetfte Lyf-moeder bequamelijker in de
d^or^ ^""d^ fich uytbreyde , en den weg voor den

j^Sang des vruchts min belemmert zy.
getTiejJ breede en wydte van malkanderen der

beenderen , en andere faeken de welke tot
Ijjygg^ k^" het dragen des vruchts , van \'t baeren oft
fte I behooren , meene ik te hangen van haere eer-
de die foodanig gemaekt zijn , datfe door

ttlend a^^\'j^® uytbreydinge van de geduerig aenko-
tot ^^^ wefen en gedaente bekomen , die
Hatiip verfocht word. Vervolgens om dat de

Per ij-warmte en voort-dryvinge des bioeds flap-
die ee\'\'V" Vrouwen als in de Mans, foo hebbea

t)ae hewerpen moeten grooter wefen.
de gg\'"\'^n-boven is\'er ook groot onderfcheyd tuftTchen
va^"deren van de nieuw-geboren kinderkens eti
derlij/".de bejaerde menfchen , de welke daer befon-
i9er4 gelegen is, dat veele Beenderen die in de be-»
ïijn ^ faemen gegroeyt zijn in jongere gefcheyden
Vol»\'dat in defe laetfte veele kraeke-beenen in de
ö nde jaeren moeten verbeenem

De I. Fig. Het Borft-been
vereenigt met de Rib-
ben en kraek-beenen in
\'t vierde deel van fijn
grootte afgebeeld.
abc Het Borß-been zelf.

Sternum. ,
A Des zelfs bovenße been.
B Het middenße en langße
been , - in de bejaerde ge-
meenlijk met het onderße
vereenigt.
C Het onderße c«, kleynße
been.

hb De hovenfte kraek - bee-
nige ribben, die in de hol-
ligheden van het bovenfte
been ontfangen -worden,
.c Een groef tot den doorgang

der firote.
dd De kraek-beenige ribben
die de naerfte aen de bo-
venße zijn., en ontfangen
van hoitens die

ff Twee kraek^ffL^
ben, Meindeholi^fa.
het onderfie
gen worden ^^
den ff maeken-

--------

r> Het fiveert\'wys oft Jpits Nu volgen tW j^gel^
kraeke-been , anders car- de kleynfte
tilago enfiformis , hier zyde, namentUP j^goten
het vorkxken. en laetfte. van afte^^

aa Twee hoitens .. die de opde helftverkle) .gfjb-

De 2./%. De boven

be boven tnon^^ZS^

^y^de met het welk
jf^et de holte des wer-
^ ff Veedis.
^ ƒ ^ eynde hét gene de laet-
^ibbe op een naer aen-

rg^^ry volgende Figue-
^ Vertoonen de voor-,
in\'t derde deel
haere natueriijke
be * en breedde. .
Het heylig been
van achter.
/.• ^.^^^chaemvanhethey-

f De lange opening op dat het
geboogt heen het merg niei
foude drukken,
g Fien kleyne holligheyd.
h Een feer diep hol uyt he»
•welk eenen fterken hand
voort-komt, door den wel-
ken dit been gehecht word
met het naemloos been.
ikk "Twee holligheden tot de
wrichting van dit bem
met het naemloos.
%S.\'i\'6.^c.De valfe wervels
het heylig been \'uytmae^

C C liet deel, door het welk
het zelve gehecht word
aen het heylig. been , ter
oorfaeke van de puttekens
en uytpuylinghen geheel
rouw.

E Het zelfs deel door het welk
het zelve aen den -uytwas
H van het heupen-been
gehecht word.

boven de fchaemelheyd.
G Het groot gat tujfchen het
heupen- en fchaem - heen.
H deel van het heupen-
been , zijnde het onderfte
vart het geheel naemloos
heen., op het lUelk de fit-
tende fteunen : en aliuaer
de uytpuyUngen gevonden
worden, van de vuelke
Doort-komen de naemloofe
fpieren , die de dye uyt-
vjaers bewegen.
O a Verheventheden in de
uyterfte eyndens van den
omtrek van het heupen-
heen , die graeten genaemt
worden,
h Eene holligheyd tot door-
gang van de lende-fpieren
pfoas genoemt,
ir Den fcherpea uytwas van

fommige graet geheeten.
d Denuytwas oft uytfteekfel
het welk ontfangt de pee-
fen der fpieren van den
Buyk.

BB Den omtrek die hier vou-
wer is als op de ander
zyde van waer de groot (ie
hil\'fpier oft gluteus af
daelt.

Et gebouw van den Spier en het ge-
tal nevens het gebruyk des zelfs dee-
len hebbe ikafgeleyd in het IX, Capit-
tel van de eerfie Verhandelinge : Daer-
en-boven hebbe ik in verfcheyde plaet-
fen van veele een befonder befchryving
van de Spieren des Buyks, van den En-

^^\'ïe el^ uytmaeken , oft ten minften met de zelve
ge ^^senieenfchap hebben, dat fonder de befchryvin-
^^h fn haere af-beelding geheel onvol-

H ® hebben geweeft : hier is\'er dan alleenlijk
Jlais^^e befchryving der Spieren van het Hoofd,
• ^ dè Lenden , Schouder-bladers , Ribben oft
\'ïi\'t fae^^^\'^ing dienende en der Ledematen. Maer al
den ^^ weerdigheyd, plaetfinge der deelen

f^van te voren de Spieren des hoofds, daernaer
r^HcJeu hals en de overige van den ïRomp afge-
^\'^den , ten laetften die van de ledematen

v^\'^den d r^x"^" \' heb ik nochtans geraedfaemer be-
r 8e Van j ^Afhandeling te beginnen van de befchry-
^ dat H- c des iOpper-arms , namentlijk

£44 ■/. Cap. Van de Spieren des Schade ^
Romp verfpreyd zijn , en onder de zelve
van de andere deelen gedoken liggen-^ , ^udig

De beweging van den Opper-arm is veei
feer verfcheyden, niet alieenlijk volgens nc ^
den getal der Spieren maer ook volgen ^^^^ ef-
vuldige t\'faemen-werkinge der zelve : der

nén en zelven Spier naer de verfcheydentn ^gder-
de-werkers, den arm nu naer de eene, e \' ^^ ^^gr de
om naer de andere zyde, die

eerfle gelegen is, beweegt : ja dat \'^y len ver-
deelen van den zelven Spier verrichten toi inoey-
fcheyde werkingen: foo dat het vervolgen^ ^^^ ^ygeti
lijk is het eygen ampt van ideren Spier? ^^jpjelijk
beftierder van de bewegingen der zelve
te wyfen en te bepaelen. moetmef

Cc bewe- In de beweginge van den Opper-arm rn ^^j^e en
gingwan^ë fonderlijk aenmerken, dat de eene door den^J^^
k vrotTrft eygen is, namentlijk die door de Spieren jjg di
tweedeiiey. zelfs verricht word : de andere gelijk toev ^^ gpierc

In de eygen beweging van den arm bjyi zelv
fte hoofd van het arm-been by na a!tij<i i pj^etie
plaetfe , al is\'t dat veele des zelfs deelen , on-
merkelijk veranderen. Het.meeft van a\'^ yeerft\'^\'^ ^
derfte deel van het zelve bewPgen, als het ^^ ^^^^ ^ en
het middel-punt der beweginge afgelegen ^^[j-ek
vervolgens maekende eenen grooteren jjjjje.
kring , oft evenwel een meerder uytgeftre^^^j^j.. arm
Hoeveeibe- De voomaemfte bewegingen

wegingen lijn dei^e viec i enkelijk morvjaers, efike^r
vau ■ ifif^^gyjaers en bupenvjaers. vioaef\'^\'^^c

in een rechte linie voor den Romp des nc ^^jy^n
enkelnk achterwaers , door de welke deU

begeeft naer de tegen-over ftaenden kant
door de welke hy tegen dezydeaenkonit.^ 7 ^y yoe
door de welke hy van de zelve afwykt. ini\'i"^\'
gen fich noch veele bewegmgen die ais ^^^^ ^rO
maet houden , als zijn die , door de welKc
iioorvjamen te faemen zydelijk bewogen WOi

re tYa bevveginge , die noch meer van veele ande-
is, is die gene, door de welke
y ronde gedraeyi word.

^^^^^^ onder de voornaemfte en eerfte bewe-
feeerïM Opper-arm de beweginge opwaers en

Vati h ^Pv^^^^I® bewogen , \'t en ly door toedoen
foo Schouder-blad : en neerwaers hangt hy altijd
nocii ^Is hy noch door de werkinge der fpieren,
be^g een ander fteunfel opgehouden word. De
^PWae \' welke men des arms uyterfte

ïelvgQ ^ heften, is den genen, door den welken den
Wogg^^tm fterk voorwaers, uytwaers, &c. wordbe-
eti Paer-en-tuffchen om dat men gemakkelijker
een^j) den arm voorwaers opheffen als naer

«chte- ^\'^^^ren kant, maer zelden en feer moeylijk
fte beïT^^^\'^^^^ konnen de Spieren, de welke de eer-
ar,^ ^^^ginge verrichten, genaemt v/orden den Opper-
fte yl^^ff^^de : den genen door den welken de laet-
iiagj,^ë^voert word, nederdrukkende \\ maer alleenlijk

"aere min befondere en tweede bedieninge,
doQjf ®ygen beweginge van den Opper-arm gefchied De fpieren
fotide p-^P ^(^ge^ Spieren ; van de welke vier be- «pp«!-
Plaetr ^ haere naemen bekomen hebben naer de
1 jSof-l r" welke fy geftelt zijn , namentlijk den
^ftieii den ^onderfchouder-blads-fpier den i opper-

f" onder-^graet-fpier : dry naer haere gedaente
de}2 . ^ykantigen, den grooten ronden, en den kleynen ron-
deefe achtften ten deele naer fijne gedaente , ten
Hege^^^^t fijne plaetfinge den ^breedjlen des rugs : den
^^ii-b t " naer den uytwas van het fchouder-blad Ra-

genaemt, den i raven-beks fpier.
en (j ^^ \'^sfe bewegen den arm opwaers den dryhoekigen
die d ^^\'^^^-beks-fpier t binnenwaers den borji-fpier ,
«chte^^*^ den raven-beks-fpier fomwylen geholpen word:
Kds.r-^^^^ den breedfien des rugs , den

tQH^^P^\'^^-) den grooten ronden en denkleinen ronden.lBuy-
ieji hefonderlijk den onder-graet en den dryhoeki-

Pf^^rilis. 2 Siéfcapularef. 3 SHpr^fpiimtas. 4
S Dei}n4ff, 6 ^flti/fimns dtrft. 7 CammdiHst

5-46 ƒ. Ca^. Van de Speren des Sdo(fde>\'^
rtigs en den kleynen ronden : die-we alle op g
ordre gaen befchryven., neni\'

Den dryhoekigen fpier ïs groot en fterK ^ ^^^^ ,
nen oorfprong van het midden van het
van het i fchouder-blads hoofd en by na
geheelen graet, en eyndigt van voor in het
been ontrent des zelfs midden G. Den Heere
fcheyd den zelven in twalf enkele fpieren. ^^or-
Den raven-heks fpier is veel fmalder als u ^qu-
gaendenen komt voort uyt den aenwas van ne^^

der-blad, die den raven-bek genaemt word .
digt ontrent het midden van den opperarm j j^^gr
kers lengde hy onder de pees van de borft"\'P\'
voren toe uytgeftrekt is g. ice^

Den borß-fpier beflaet het befonderfte j,t,een»
des borfts F, hy nemt fijn begin van het
van het borft-been en de aen\'t zelve gehechte ;
beenen , van de laetfte waere en eerfte .gp-k^nt

toe tuftTchen den dryhoekigen en ^ tweehoofdig ^^efS,
Vervolgens brengt hy den arm niet alleen binn ^^^ jg
maer draeyt den zelven ook eenigfins om > -^^-ofd-
palm des hand gevoeglijker op de borft

Den breedften van den rug, van ^fommige ae^^^
houwer genaemt , bedekt het grootfte deel |jt
van fijne zyde B. Sijn feer peefachtig hóoW ^ ^ j^^ylig
hec 4darm-been,in de bovenfte graten vanhet
been , der wervels, lenden en van de fe® ° op
van den rug ; hy is van verfcheyde vefelen jj^pgs-
verfcheyde ordre gefchikt zijn, voorfien, gj-arnJf
kens fmalder wordende plant fich in het op. ^gynig
been niet verre onder des zelfs hoofd, ^fon\'^^\'-\'
voorwaers. Is \'t dat des zelfs onderfte deel ^^ ^^^jer
lijk werkt, trekt hy den arm achterwaers n^^ ^gj^en
toe j werkt het bovenfte meer foo trekt hy ^^ jn
achterwaers naer boven toe, en als hy
weging is ook eenigfins buytenwaers. iietho\'"

Ie en onderfte deel van het fchouder-blad ^ ^reed\'
hy komt voort van den binnenften rand des z^^^, jiet

Vï. \'Verh.

Den dry-
hoekigen
fpicï.

XXXIV.TA,
Figuer 2.

Dcn raven-
bcks fpier.

Den boift-
fpier.

Uea g \'^^\'^ynen ronden , den welken fommige mee-
^^nkt^*^ deel van den voorgaenden te wefen ( het
fpiej j^^y eerder dat hy een deel van den onder-graet
ptitre;,!^ \'Nemt fijnen oorfprong een weynig hooger
itl het fchouder-blad, en hecht fich

een weynig achterwaers. De-,
^trialle ^ ^Pieren worden ronde geheeten naer h.^ere
\'^nge gedaente, die gemeenlijk, al is\'ton-
ï^en \' genaemt word.
l^^\'hte ^"^^\'\'■g\'^^et fpier , alfoo gefeyd om dat hy de
•^et "eflaet die onmiddeiijk onder den graet van
gehegj\'^^Nider-blad ligt, nemt fijn begin van des zelfs \'

^Uligj ?^derfte ruymte met eenen grooten klomp vlees
Jiet eyndigt in den hals van het opperarm-been ,
^^^Ik hy naer buyten toe vringt h.

- graet fpier die van den zelven graet des oppergiaet-
Heefj. ^*;i^-blads en de hoogere plaetfinge fijnen naem fpi^r«
\'let fteu ^^ voorfchijn uyt het bovenfte deel van
"^Nel des fchoud\'er-blad ,

en langs heen de bo-
^\'■rtis,[^\'"^yrnte uytgeftrekt zijnde omvangt het opper-
\'^hde ^en breed eynde g. Defen alleen wer-

^^ee laetfte fpieren worden ook i hoven-fchou-
Ifeti A fp^^\'cen genaemt, en om onderfcheyd temae-
fien . ^^ eenen den opperjien en den anderen den onder-^
en o\' J^\'^entlijk om datfe opfichtelijk het bovenfte
van den rug des fchouder-blads be-
^^ho\'iu^ ook om fulke reden den genen , die
^^-hU^ ^eel van het fchouder-blad vult, onder■fchou-\'

f48 /. Cap. Van de Spieren des Schoi-dei^^^ ^^^ ^
eygentlijker geftelt zijn ; nochtans ft)o gj^no^\'*
dat den eenen en zelven fpier, gelijk ikte ^^ je
vermaent hebbe, naer fijne verlcheyde ""^^^ji^^viis
mede-werkinge van de andere fpieren , ^ ^^ j^\'t dat
ne geheel andere beweginge verricht : ^
den dryhoekigen en den raven-beks
wprk-pn fift anderp flfipr-pn- rnffchen Itil dryho^\'

len fy den*arm recht voorwaers trekken, den
kigen alleen fal hem een weynig buytenyva . ^

en dit fnw^ers
onder-graet-fpier fal den arm geheel
. dwingen. Het zelve is gelijkvormelijk gp^en we^^\'
ren die niet enkel zijn oft met andere t la
ken. - <refch7

Bevs-eginge De beweginge. van den arm in de ron J^jervcji\'
inde loade. ^üg Q^j. minften veele fpieren ,

H Et ï Schouder-blad word voornanientl^ ^rrn»
gen ter oorfaeke van de beweginge va ^^ ^^ytef\'
en dat opperwaers ^ onderwaers , i\'oorvj^^^ (vV^er*
waers , tot welk eynde het zelve vier Spie\'\' ^^(fdü^-
fchijnlijk vijf) heeft bekomen. Den ^
digheyd oft 3 eygen oplichter , den 4 voorfi^Y\'^-^fyekii^!^
kleynen zaeg\'fpierden s tafel fpier., en defi ^ yande\'^
oft tarbots-wyfen. Nochtans moet men aen t ^^gygenen j
ider van die bewegingen niet ftiptelijk t® ^ei

Schouder-blad eenigfins opwaers den ^\'^Jpinften al^
het bovenfte deel van den tafel-fpier , ten
xxxiv.TA. geene andere fpieren in tegendeel werken- jende»
. Den oplichter van\'t Schouder-blad .st^^^e^;;

^^Hlar] Des zelfs ampt is het Schoii-
gene "^\'aers te trekken, het w^elk gemeen is aen die

^pPerft Jf^\'^^n voorften zaeg-fpier ligt in \'t voorfte en
gint met H ^ ^^ borft-fpier i. Hy be-

ribbgf, oft vier tanden uyt de dry oft vier bovenfte
,!„\' die tot kraek-been k\'omen, zelden noch-

tatis Uyt J tot kraek-been komen, zelden n(
^^ \'Weed oft opperfte, ja foniwijlen noch uyt

de, gj^ ^ niet^ maer alleenlijk uyt de derde eri vier-
^nde hpJc St in den ravenbekxvs^ijfen uytwas\' trek- ,

t)eti , ^\'^houder-blad voorwaers.
geuag tafel- oft Momnk-kaps-wijfen fpier, foo Tafel- ofc

Can„ ^^ ^^t hy met fijnen mede-maet de kap van
^chterK^ feer wel vertoont, k»mt voort-uyt hetfple^"^

^HeoKu^^jk daelende , van onder opkliinmende en
i^^Unfe! verengende, eyndigt ten laetften in het -
\'11 een h Si\'^^t en hoofd van het Schouder-blad en ook
fijti hn van het fteutel-been a. Defen fpier naer
^erke^J^fte , middenfte en onderfte deel gelijkelijk
J^aers. ® ^et Schouder-blad geheelijk achter-
^^^üns ^^^ bovenfte deel alleen trekt het zelve
.^en ^^Py^srs, het onderfte fcheuns neerwaers.
^\'nk.jfjj^^^^\'kanten oft tarbot-wijfen die onder den Mo-
P^"\'vvijfen gedoken is, nemt fijnen oorfprong
^an fo^ van de dry bovenfte wervels des rugs, en
^ytïver, onderfte van den hals: en eyndigt in het
^ achte ^ fteunfel van het Schouder - blad, het welk
IVlet d eenigfins opwaers drijft d.

vier fpieren des Schouder-blads zijn de ont-
^^"■J^oeH f® Schryvers in\'t gemeen te vrede; maer ik

^y de ft gemeent word de borft te verwyderen ^^\'S-fr\'«^-
van het Schouder-blad moet «rpvnpa

\' "O om dat dit zelven my aengewefen word
pael-eyndens van de inplantinge van dien fpier,
^\'^"Pe^i.s f M m 3 als

als oni dat des zelfs werkinge tot de beweging
Schouder-blad fchijnt noodig te wefen. ^pjerheeft
Wat aengaet de pael-eyndens, defenza^g-K ^jjj^i,
het een eynde in het fteunfel van het Scho" ^ifg
het ander • \' - \' .. Knven^e

als uytgefneden is met fijne uytfteekfels e" j,aen]
XSIXÏV.TA. ïaege eenigfins gelijkt h Fig. i-waer van

Voorts foo fchijnt het dat de werking van ^^^^ ^
noodig is tot de beweging van het Schonder;^^ ^^^ ve
dat\'er geenen anderen fpier te vinden is, drti^^^\'
oft alleen oft met hulp van andere neerwat ^j^jggn
daer het nochtans van den oplichter ott ve ^^^^ j^gn
fpier recht opwaers getrokken word. joor

niet feggen dat het Schouder-blad nederdae _
eygen Iwaerte, want het zelve ook vaerdig j die
gen word foo naer her hoofd als in tegen ^^^^ y^ii
gene, de welke uytgeftrekt liggen. Maer ge

verrichten , \'t en zy dat het zelve dit Scho^ ^^gcen
trekt naer fijn eygen beginfel (het welk \'n fye^^^^
van de wervels gehecht is) en vervolgens ^.^gijjk ^^
achterwaers. Dienfvolgens fchijnt hier ge"^^\'^ ^gfen»
hulpe van den gemelden zaeg-fpier noodig .^lecns
die alleen werkende fal wel hetSchoudér-bia^^^^erile
naer voren neerwaers brengen, maer met ne
deel van den kap-fpier recht neerwaers.

Oor de Spieren des hoofds verftaen ik
welke het geheel hoofd bewegen, irppeH^\'^
v^elkeden neus alleenlijk, kaeken,

^ic aeelen die het hoofd uytmaeken, bewegen,
ft; hoofd dan word bewogen, oft t^aörtópex\'^a^i?
^eren -van den hals, oft door fijne eygen fpieren. Omdat
^ nochtans feer nauw gehecht word met den eerften
beil^^^ van den hals, en met den zeiven voornamelijk
word op den tweeden wervel, foo worden
Hen spieren, die eygentlijk aen den gemelden eer-
n Wervel toebehooren, gemeenyjk gerekent onder
j^P\'eren van het hoofd,
doo beweginge van het hoofd word verricht

Q Van beyde de zyden.
^OoJ" defe worden twee paer gefegt het hoofd te.
le "ft voorwaers te bewegen; vier het zelve op
Oft Pk" achterwaers te trekken, en twee te drayen
de oT^yns naer de zyden toe te dwingen; al is\'t dat
ten ^ten van defe laetfte het hoofd enkelijk nabuy-
Ooi- bewegen , en eenige van de eerfte het zelve
ider ■ , S^n: gelijk fal blijken uyt de befchryvinge van
\'t befonder.

fte i\'epel-\'wyfen begint wederzyds van het boven- Tepd-wysê.
3 ^y^n\'t 2 Borft-been, en van het voorfte deel van het
■Wo^^tei-been, en van daer fchuyns opklimmende
hy J hy geplant in den tepel-wyfen uytwas (waer van
^et^ J.\'ien naem heeft) van het 4 ftaep-been en ter zy-
detj het achterhoofd-been a. Ik hebbe een deel van
■^fven tot in de buyten-oor uytgeftrekt gevonden,
de , Spieren van beyde de zyden t\'faemen werken-
het hoofd recht voorwaers , eenen alleen
i§. het Zelve naer de zyden in de welke hy geplaetft
g \' niaer fcheef om foodanig dat het aenftcht naer de .
g^^-^ydeftet.

^»wendigen rechten hoofd-fpier , word in het®5"
lang deel vtn den nek geplaetft e onder des zelfs Swd
^cht^\'^ Spier. Hy nemt fijnen oorfprong met zenuw-fpicï.
^als-^v nyt de dweerfe uytfteekfels van den

hej. \' hy eyndigt in het deel van het achterhoofd-been,
na het s beytel-been toe fiet, ter zyden van
j M m 4 de

paer trekt het hoofd geheelijk achterwaers:
alleen draeyt dit foetjens, het aenficht naer nj
keerende. - her\'-

Den Saemen-gevlochten heeft naer den veric
ftreek der vefelen en verwarring fijnen naei
men : hy word onder den vorigen gepl^et" ^^j^de
oorfprong nemende van de dweerfe uytfteeki^\' nde
vijf onderfte wervels des hals, en van eenig^^ Ver-
des rugs; infgelijks van den graet van den laet"
vel van den hals , eq van een oft twee van ^ ^^^ot-
Soo verfcheyden nochtans in verfcheyde^ ^cc-
pcn dat hy fich in eenige niet over het der ^^ ^^^
vel-been des rugs , in andere tot het
ftrekt. Sijn eynde is van het midden van het ^\'^"^(irekt-
by-na tot den telpel-wyfep uytwas toe ^.^n
Defen fpier fchijnt in dry oft vier enkele
fcheyden te worden. erto"\'^\'

Defe twee Spieren wech genomen Lngr^^^
fich wederzyds den grootenrechten, die \'^^"p.yiende
van den tweeden wervel komende in het van

dee! van het achterhoofd eyndigt a, ten op» j^^j^o-
defe Spieren heeft den eerften wervel geeng\'^T ^ eer^^
men. Sy bewegen alleenlijk het hoofd "evoo""

ff2 IIL Cap. Van de Spieren des Hoof
de uytwaflen, door de welke het hoofd met de
gewricht word. Eenige meynen dat defen fpier ^i-
is van den langen fpier die het hoofd hoogt, ^^^^^en-
ken in\'t volgende Capittel moet befchreven

De Spieren, die het hoofd uytrekken, u^foo-
zyds den i Spalk-fpier, den ^ Saem-gevlochten y ^
ten rechten en den kleynen rechten. Hegr^^^^^

Den Spalk-fpier nemt eenen aen vang van^Jj^ ^ en
van de vier bovenfte wervel-beenderen [trekt

van foo veel oft meerder boven fte van den rng pjt

fich van daer fcheuns uyt naer des zelfs ^y^^^eene"

DflprfrpVf ___

fcheyde\'^

Den kleynen rechten wederzyds onder «l^errt^"
fchuylende begint van de uytpuylinge van de
tvervel, die den zelven toteenen graet ftrek^\' ^n c-
fich by-na in de zelve plaets met den voorga - pg

t)e ; / ^• ^^^ ^^ spieren des Hoofds, f f i ^ „
fy het van defe Spieren is feer kleyn , want

H . p niaer bewegen op den eerften wervel,
groof Schijnt dat het gebruyk foo van defe als van de
ïe r ® ,het hoofdachtervjaersbewegen ,als den half

de oJJy^lgen wederzyds twee fcheunfen, van de welke onderftea
Vqq "^^\'■fte van den graet van het tweede wervel-been fcheunfen.
Va,^ niet voorder als den dweerfen uytwas

DeK^ opperfte wervel-been uytgeftrekt worden d. pg^J-J^*
fcheünfe van de zelve nytwaftfen van het Bovenftek
voortkomende, worden onder de tcheuufen.
van de rechte Spieren in het achter-

«Dg spieren maeken gelijkvormig aen haere plaet-
Haenjg^^J^heeve beweginge van het hoofd, en voor-
Wr \'J^ deonderfte:

van de welke ider alleen wer-
fijue . hoofd eenigfins omkeert, het aenficht naer
Spi^j, Jde dwingende befonderlijk als den tepel-wyfen
de boy de over-zyde mede werkt. Maer eenen van
des hn^ r alleen bewegende, fal het achterfte deel
cn^yßP^ds trekken naer fijne zyde, het aenficht daer-
katit foetjens fich wendende naer den anderen
hoof^ f ^f® Spieren gebruyken wy overhand als wy het
aiitierp ^^\'jens fchuddende iet weygeren : maer de
\'haer het hoofd een weynig fterker fchudden:

^eu de beyde Spieren van het zelve paer tTae-
t \' trekken fy het hoofd recht naer
^oo > de onderfte fterker , de bovenfte fachter;
^es hoofH gemelde Spieren onder de uytrekkers
^Cei ds konnen gerekent worden. Wy hebben foo
de ®rd-uytrekkende Spieren noodig gehad tegens
gewig\'^^\'^de; om dat het gemerkt dat des zelfs grootfte
^^aert ^\'^^^\'^\'aers gelegen is, gelijk door fijn eygen
^^ynip ^^orwaers over valt: noch hier waeren geen
fe richt Spieren genoechfaem om het hoofd

Voo^^® "oofds niet konde verricht worden.
\'^Or "binden wy ganfch geeiïen Spier des hoofds Beweging

^^^hte nft hev/eginge alleen het zelve recht naer de
S\'Uge jT" "\'»ke zyde geboogt word, maer die bewe-
\'i^niejj.jPf^ toegefchreven worden aen veele Spieren:
y-ï aen den voorften en achterften van dezel-

der aen den hals als aen het hoofd, eygen j^j van
ïn de ronde. De beweginge des hoofds in de ronde geici^^j
veele Spieren die achtervolgelijk werken, Y^viife-
meefte van de onderfte fcheunfe en de tep«i->^ i

DEn hals word bewogen door vier paer P^ ^^^f
van de welke twee den zelven boogen ,

Den hals word geboogenwe\'derzyds door ^^^rfle
gelijk zydigen en\' langen Spier die in des zelr
deel fichtbaer zijn. fleütel\'

zydigen. ^een en van een oft twee der bovenfte Ribbe« de«
xxxiv.TA. helft de dweerfe uytfteekfels van ider wetvei-^^

onderden s Slok-darinE, ny^^^ jg
vierden oft vyfden servet ^-ger:
Borft, fomtijds van meerder, fomtijds van ^y^j^de^
eyndigt met een fcherpe pees in\'t voorfte dee
eerften wervel, alwaerfe ten opfichte van j

wijfen uytwas van den tweeden wervel j^j ^ot"
foodanig nochtans dat hy ook eenigfins ip^t^^^\'
in de tuuchen-ftaende uytfteekfels van de ana ^Qi
veis. Eenige feggen dat den zelven tpi

het voorfte deel van het achterhoofd ontrent t\'^^^^j^gy
gat; maer die fchijnen defen Spier niet teon
den van den voorften rechten des hoofds. ^^

Den hals word uytgerekt door de dvjeerje \'qc-
Spieren die het achterfte deel van het achter
flaen- , « fes f

Den dweerfen nemt fijnen oorfprong gj.yels ^f
ven oft acht dweerfe uytfteekfels van de de

Borfts: en hecht fich met onderfcheyde pee\'^ j^ggfc}
dweerfe uytfteekfels (waer van hy fijnen na
van ider wervel-been van den halsG.

Spieren van den Hals en Nek. fff yj
S^hjk den Yoorgaenden in de dweerfe uytfteek- \'
lïlen.r^ ^^ : de»^ fte®""^ nochtans kleeft voorna-

\'yijk aen den graet van het tweede wervel-been H.S^a . \'
hy^ eenen der voorfeyde Spieren alleen werkt trekc
^éllf^ bals met het hoofd fcheuns naer de zyde by de
tiivp ^^ , voorwaers is\'t dat het eenen van de
b r \' achterwaers is\'t dat hy van de oprichters is ,
WaQj ^derlijk den ongelijk-zydigen en den dweerfen,
^^.ïangen brengt den hals meer voorwaers, en
meer achterwaers: maer als den onge-
\'ïien ^ met den dweerfen van de zelve zyde t\'fae-
siiiiej^^tken ( met voórwaerde dat de andere van de
teclit niet tegen werken) bewegen fy den hals

tot de naerfte zyde.
tery^, draeyinge van den hals gefchied als fy alle ach-
\'ü^lijk én gelijkvormelijk werken.

fels y ^\'itnmende fich begeeft in de dweerfe uytfteek-
Vaii d^^ ^ende-wervel-beenderen, en van het laetfte
^"\'etide" ^^^^ Spieren buygen niet alleenlijk de

ff <5 Cap. Spieren der Lenden en mn ^5\'t\'j\'^
V1.VIIIK. denRomp, \'tenwaere dat op den^el^elde

als die werken , eenige andere Spieren de 6
deelen oprichten. Eenen der zelve alieen wer^j,
trekt die deelen die bewogen moeten worden
voorwaers. , ê.e\'\'^

Den langden van den Rug nenit \'Igtdarm*
van het hovende deel Van het heylig been, van n^^^ ^^gj^
been en de eerfte wervels der Lenden, word n ^ ^^jgr,
by-na geheelijk verwartmet den 4 htyl\'S\'\'^\'^ gg loo\'
van waer hy door den geheelen graet id^*"

van den rug, nu in den eerften van den hals- ^^
mige, naer het feggen der Schryvers, g^-bee"\'
uyt tot den tepel-wyfen uytwas van het ^ \' gjend^\'^
Cen heyli-j, Den heyligen Spier fchuylt onder den jjg be^\'^\'
p, hy begint van het achterfte deel vanhethey
en vat met verfcheyde peefen de dweerfe uy ^gj-yels-
en graeten van de Lende- en onderfte .go

Den half-gratigen hecht fich eerft in de ff^ ^^t ^^^
her heylig been zijnde in \'t begin vereenigt ^ der
breedften des Rugs, en op alle de wervel-been_ ^^^^ f^ch
Lenden en van de Borft gefpreyd liggende? "

peefen van defe Spieren loopen door den gehee^^
van de Borft, anders als de vierkantige, "oor^ den
den Romp gebuygt word: om dat, by voorn ^^^^ de
eerften wervel van de Lenden oft den laet^t-" Jeele"
Borft, voorwaers gebragt wefende, de boven j^^ygen:
als door haere eygen fwaerte voorwaers ove ^^^erie
maer in de gemelde oprichting wederftaet ^det\'
van den Romp aen des zelfs richtinge, tni^^^\'^

Eenen van die Spieren alleen, oft ook me^^ ^^^j^^e
de zelve zyde te faemen werkende, terwyien ^y^
inde overftaende zyde ruften, trekken het iic "

^l.Cap. Van de Spieren van de Dye. cfj
•angft het meeft nochtans deneerften kt

Spjp "® de beweginge in de ronde gefchied als alle diè
gelijkelijk en achtervolgens werken.

ij ^ Spieren die eygen aen den Romp des lichaems
Veii^^g\']" ^fgehandelt hebbende, foudemen totdebo-
Orcij-g ^^de^niaten moeten treden; \'t en waerè dat de
JeeniijK^^. Figueren anders vereyfchte, en niet al-
rip ^^ Spieren die tot den Romp behooren; maer
kei^j ^^"\'iere van alle foorten in de zelve Tafels afge-
öye ^nden. Vervolgens gemerkt dat de Spieren der
grootfte deel in den Romp geplaetft;
feti Q J oft ten minften van des zelfs beenderen hae-
fg %ong nemen, foo heeft^et my goet gedacht
Hoji^^^ nut aen de befchryvinge van de Spieren van den

die van de Spieren der Dye te knoopen.
^^yte y® word zioorifiZÊTJ, achterwaers, éiinnewaerx
en in de ronde bewogen, en daer-en-boven
^y tig andere middel-bewegingen: van de welke
^ fuif^ gewoonte de vier eerfte als de voornaem-

ï^en^ ^^\'T^^eenffier.
Jp^^ee oï\'n^P\'\'\' oft PM komt te voorfchijn uyt Lendc-fpier
drv wervel-beenderen des rugs, en twee oft

itgj f handelenden en haere dweerfe uytfteekfels, en
binnenfte oppervlakte van het darm- en
. 5 Deen kf.rr4>afi- ÏJ^K ____j

d-r, ^ord in de Beeften voor hetlekkerftebeetjen i-
"De,^ -J\'^meynen man gehouden.

in wendige vlakte van Darm-ïjcea-
^^ VoqI^ oorfprong nemende, beftaet met fpiet.

ffS VI. Cap. Van de Speren van de Vf- je
en eyndigt tuffciien de twee draeyers ontrent n
van den voorgaenden o. tretrok\'^^"

De Dye word uytgerekt oft achterwaers g ^^^^fle
door dry ^ Bil-fpieren, die de Billen "^^^^^.uf^ßen ^^
deel uytmaeken , en zijn den grooten ,
kieynßen. _ j-oOtA^"

Den grooten Bil-fpier is den buytenften en g^ j^^yug
van alle : hy begint van de graeten van^^
been, van den boord van het darm-been, ^^pye-
in de lange uytpuyiinge oft rouwe ftreep va ^^^gyer-
been dry oft vier vingers onder den grooten ^^te

als de plaetfinge komt voort uyt den rug van ^^j^de»
been, en nemt fijn eynde in het achterfte de
grooten drayer r. \' „^nften

Den kleynften naer de plaetfe den bin"^\' mekeii
de , en van den zelven rug ontrent ^engr®"\'
voort komende, gaet naer het bovenfte vai
ten drayer s. . jye ^^

Inwaers, binnewaers oft naer de ander ^ iis
de een dye gebragt door den 3 dryhoofaigei ge-
in des zelfs binnenfte deel door fijne groou ^is

noechfaem vertoont. Hy ontftaet met „ae
opfichtelijk van het beginfel , midden fJ^iyhe^^\'
het 4 fchaem-been, en eenigfins van het ^"^J^ord"/
en rhet even foo veel onderfcheyden fteer^ei^^ _
gehecht in de rouwe ftreep van het dye-be
kers grootfte deel hy beflaet. P q r in de ^yiiit in

Defen fpier word van fommige niet
dry fpieren gedeelt, die men mag noemen
brengers. . , de ^ ^\'\'T

Buytenwaers word de dye bewogen
dobbelen en den vierkanten fpier (zijn
andere van den « vier - dobbelen ) die uillen

\'^gen V. ""\'^^"fen is van ae anaere een weymg afge-Den vj
been eel- ^^^^ \' ^^ uytbultinge van het heupen- kanten,
dee] ° zijnde , word geplant in het buytentte

den zelven grooten draeyer.
cenij^j^^^eginge van de dye in de ronde gefchied ook
well^^" gemelde fpieren als fy achtervolgent-
foo gena befonderlijk van de twee ifloppers

: Defe zijn tweederley, den ee-
. Den • en den anderen uytwendigen.
finnena "^^ndigen ftopper y voort-komende van den ïnwendigea
^\'^\'te van het fchaem-been, word in de

\'ngt de H grooten drayer gehecht. Hy dwingt en
t)en „ y® buytenwaers en achterwaers.

^ati den\'^hftopper nemt fijnen oorfprong
gt Qp (j^^y^fnften omtrek van het zelve been, en eyn-

dye ^^ "^^^ve plaets met den voorgaenden. Hy drayt
t Oj- v \'^^^vvaers en voorwaers.

e Een deellujtenwaersgetrok-
ken van den voorften rechten
hoofd-boogenden fpier. •
F DenBorfl-fpier. Peftoralis,

den arm trekkende,
G Den dryhoekigen fpier. Del-
toïdes, den arm uitrekkende,
g Denravenheks-wyfeuytfieek-
fel fpier. Coracoideus, den
arm uytrekkende.
H Dm voorftengrootfien zaeg-

V Den inwendigen grooten fpier
tot het fcheen-been behooren-
de, Vaftus imernus.

B Den breedften fpier van den
rug oft aers-krauwer.LitiC-
fimus dorll: oft anifcalptor.
Defe op de flinke zyde
wech geuomea aijnde liet
men

(ig^^ \' aengewefen wor-
Xjfv\'^.i^ Figuer van de
ï)e Tabel.
fpie ^en dryhoekigen
\' gelijk liy voorheen

Het grootfte deel
J^ipieren^ die in de i. F/f.
Worden, nevens de
le^er-bladenendefteu.

het hoofd. Rectus major.
D Den fpalk-fpier ter z.\'jden ge-
trokken. .
E Denfaemen-gevlschten fpier.

het hoofd. Redus ma jor.
G Den dweerfen f fier van dem
hals ter zyden getrokken.,
Tranfverfalis.
H De?z langen fpier van dm hals..

LongUS. O
i Eenige peeftojtige vefelen ,
daor de weikß den langften
van den rug en den heyhg\'
lenden fpier tfaemm gelijk
gebenden worden.
De 5. Fïj:. Hetlioofd roet ea-
nige wervels van denhall
van achter om te fien
a Den grooten rechten fpier ixt\'
fijne natuerlijke plaetfe, Re-
<Slis major.
b Den grooten rechten fpier buy-
ten jij ne plaetfe.
c Den kleynen rechten, RcAus
minor.

E Adem-fpieren worden alle tot
-Ä.^ gebragt:want eenige van defe wbrden to
ademinge en vervolgens tot de verwydering ^^ gfeii\'
andere tot de uytademing en dienfvolgens tot .,311
ging des borfts gebruykt; want Wy de verl^e"g\' J-hjed

verwydert wederzyds door ^^^yt-
fchen-ribbige fpieren (van de inwendige WOtOB^^^^r
feit) den i onder-fteutel-beenigen, den \'^achterß ^ ^ ^e^

•datfe deelen zijn van de tuftchen-ribbige-
hier van fullen wy hier naer fien.

, _ Onder de Spieren, die tot de verwydering de
dienen , word gemeenlijk aen de tuflchen-t\' jyni
eerfte plaets toegeftaen : fy worden alfoo gen
datfe tuffchen de Ribben geplaetft ftaen. jjjj^ we\'

Haer getal klimt tot vier-en-viertig, nament\' J
derzyds twee-en-twintigt want fy zijn
wendige en inwendige., en tuftTchen ider tn»^"^" gn ^^^
ruymte word eenen van d\'eene foorte en e
de andere geplaetft, die door elfwederzp j^jge-
ruymtens vermenigvuldigt wefende , het ge
tal ftiptelijk uytmaeken. • i^ct

Alle de uytwendige hebben een eynde
derfte en buytenfte deel van de onderfte t\'^j^\'^yt den
De inwendige komen met het een rtgrihi\'^\'
iderften en hinnpnftp-n hnnrr? van de

onderften en binnenften boord van de boven\'yan
en eyndigen met het ander in den binnenltei ,^or-
de onderfte ribbe. De uytwendige daelen icnw^jge

Ü^\'^defef?\'^ *^\'^/- ^^^ de Adem-fpieren, rd2
haere voorwaers) ƒƒ irf de z. wffoó

J^"8de der ribben: de uytwendige ver-
fe- ^\'CZwl^" f = i« fommige plaet-
. tl^f ^f bovenfte is haer eynde eene mer-
gen. ^"ymte van de gemelde kratk - beenen. afgele-

^\'^^rfterk" . geplaetft , begint van des Zelfs beeui-
fcg^iMde^ï? \'y^fSt in den bovenften randvan^^\'"\'
^ ^ i-i ^ "bbe met fcheuns voorwaers afgaende ve-

H on bovenfte^ri!.be op te lichten tot d^ ina-
ribbï ^y^« alsdetuftTchen-ribbigedeove-
. Dej^ \'^ï oplichten. ^

e plaetfe in de 4. Figiier van de ÄAÄi v • ^ ge-
De Schryvers leggen voor heen dat delen

\'zelf: maer ik hebbé den zelven gevonden g ^^^ ^jit
hem befchreven hebbe : en al waer \'t fteKe^
anders geftelt waere foude des zelfs werking^
verfchillen. _ , ^ Spier

Volgens de gegeven befchryvinge hgt ƒ ^^ike hy
de bovenfte ribben , namentlijk die , in j^yej-wy\'
gehecht word : en op die wyfe helpt ^ein^\'

dering dt^s borfts, en door des zelfs middel frgeivï^
deming : nochtans fald\'er eene twyftèhng^ ^ j^iion-
de werking van defen fpier,-opgeworpen
trent het eynde van dit Capittel. hnuvs^ers in

Als ik over eenigen tijd aen de Aenfcno ^ ^^yjjg-
een openbaere Ontleedinge getoont hadde den ^^
lenden fpier en den langften des rugs, en dat iK ^^ ^ ^^[f.

gratigen fpier beter fouden geilen worden, ^^^ jjevet
ik eenige andere fpierige deelen gevonden ^g^yol-
andere Spieren , die de borft verwyderen dag

gens tot de inademing dienen , die my to j^j^oe/\'
toe gans onbekent zijn geweeft. Ik hebbe dan yj^eu-
te weerd geoordeeit haeren oorfprong gjj daef

riger te: onderfoeken , en het gene ik daelen-
naer dikwils bevonden hebbe gaen ik nu ^^^ ^ r^ ^yt-

Sy nemen haeren oorfprong van de d^^^^^jj rug
ßeekfels van de elf wervel-beenderen ^^"„heton\'\'
(niet van het uytfteekfel van het onderfte) \'^^g^ondet
derfte van den hals: fy eyndigen ider in een ^ j^^yen-
ribbe : namentlijk de bovenfte meer in hae^e ^ ^^ ^jt,,

dweerfe „.JI , oorfprong naemen van de zelve
tof T ^ gaende over de naeft gelegen

naeftvolgende in des zelfs rugge
f^^vonVn.V \' fulke.heb ik niet meer als vier xxxv. tA.

opfichtelijk hebbende in de vier -
^^"^del, en vervolgens haer begin nemende
Jiege^n^weerfe uytfieekfels van de fevenfte, achtfte
t\'jds heKK^" wervel-beenderen des rugs. Som\'

\'ïotinen J ^ytfteekfeis van de tv^^ee laetfte wervels
^^\'"it het j ■ oorfprong niet nemen :

^ytfteekr i ^^^ ^^^ ^«\'^de voort komen van het
^»eten ^ ^an de elffte oft laetfte op een nae , foude
ge^n and " ^^ onderfte ribbe en vervolgens

8\'her-h. "^\'^be vinden in de welke het zelve foude
Vor^^^r • dienfvolgens noch minder het
^^^ Ook M 1 komen van den laetften wervel: waer
^^ deele ^ \' w^sroi^ dat van des zelfs eerfte fpieri-
^"derft. ^^ ontftaet uyt het uytfteekfel van den
y\'iten wervel.

d=ït\'er ^^y\'.Uk °"^dekt worden , foo kan\'t gebeuren ,
alle?"\'^\'^ ontgaen zijn. Miftbhien zijnfe ook
I^alf hm^^T^^\'P^" ^^^^^ g«al : maer de

^ets pi^^t net my niet geheugde dat ik vande zelve óyt
^^ iefS^,?" o^t gelefen hadde, foo hebbe ik beginnen
u\'^dan K. i Sene de ontleed-kundige Schrwers; die ik
^^^ ach^I de hand had, vandeAdem-fpieren onsheb-
Ijj j^^-^^rgelaeten.
Je pise^.?^ da^^ gevonden dat den Heere op

^\'eren ^ r ^^ \'^^"delt van de tuffchen-ribbige
/f naervolgende woorden invoegt. Fände
t\'^èrf^ Chyverftaetdetuffbhen,-ribbige) deelt Steno
" ( md de dweerfe uytfteekfels der rib-

tujfchen-ribbige gehecht worden ) in de bovenfle zyde ^^^
de onderfte ribben nederdaelen, en noemtfe ofhchte^\'

rwoen ; orn datfe door haeren oorfprong "^erjcrje^\'^\'\' ^\'
van de tuffchen ribbigede peefen een andere
ben, en met de ribben -verfcheyde hoehn rriaeUn\',
nochtans daffe het zelve gebruyk hebben 4 pgnen
ten uytedien Verwondert hznA^iiBartholinusioo
beruchten Ontleeder en Schryver, die Spieren niet ^^^

wees. Maer wat Ó^^Ê-Zw aengaet, ik hebbe in ^ei
nen niet het minfte teeken van de gemelde Spjere
vonden. u^hhcn^

Den Heere Steno noemt die oplichters der
maer mits dat dien naem gemeen is aen alle de \'gn

die gemelde Spieren niet genoechfaem van -
onderfeheyden. Vervolgens is \'t datge die df\'^\' ^^ je
befondere Spieren noemen, foo is\'t behoorlijk ^
ïelve eenen eygen en befonderen naem he\'yden
mentlijk eenen , door den welken fy onderi\'^" J^yk
worden van andere Spieren, die van\'t zelve ge
zijn : defen foude ik dan afleenen van de ik

men ,af te kenen ; want men feyd ook Spieren
onder-graet Spier , naer de plaetfinge die
hebben opfichtelijk aen den graet van het fchouae ^^^^^

tot de welke nochtans die Spieren niet behooren,
tot den arm; hoe veel bequaemeliiker J.naefnt

bigc fpiei-en buyten op de Ribben, maer ook tot dezelve M
en gemerkt datfe ook tegen-trekkers oft ^of
hebben, die met hetzelve recht mogen genaem ^^^^

C gelijk ik gefeyd hebbe) twee- Hy verdeelt
de f}^ 1 minften in\'t onderfte deel van de in^ange
OiiderA \' ^^ eyndigen in de naerfte

Spieren noemen \\ want al is\'t datfe fchijnen eenen »oeten be-
^^ hebben, onderfcheyden van den oorfprong
eyndr "yf wendige tuflchen - ribbige Spieren, en haerSÄ"-
\'^ndp noch meer verfchil- den,

ik "O\'^btans als ik haere buyken onderfochte, heb
dev^r^ gevonden het welk die af-fcheydde v^n
iiebb gemeide tuflchen-ribbige Spieren, maer

\'iaenH ■/^"^volgens is\'t dat iemand herdnekkig wilt
^aer ^ ^^^ bet geene volmaekte Spieren zijn,

het \'^""chen-ribbige noemen naer haer grootfte deel,
fal tuffchen de Ribben ligt; aen defen, feg ik,
doeJ^^y^iet hitfig tegen ftellen. Daer-en-tuflbheii
beter onderfcheyden en eygen naemen veel tot het
datfe ^^ii\'ß\'ger onderfoek der deelen : al is \'t ook
liiiffe ^^^ de geheugenis en onthouding van de Leer-
kej "loyehjk vallen, en daerom moeten fy in fae-
den. ^ feer weynig verfcheelen niet aengenomen wor-

boven Tß. ^eel des Borfts als in het opperfte; om dat
_ «e ivibben kort zijn en eerder omgekromt wor-
N n 4 den.

fö8 VILCap. Van de Mem-frieren.
den, en daer door is die plaets, in de welke
ren geplant worden, weyniger afgelegen van n-
gmlel. Hier by komt noch dat de bovenfte wervei-ü ^^^
deren nnff^-hrpUiir vutfr.^»,. ^»r, «ic Ap onderuci

dat\'er dienfvolgens minder tuftchen-wydte " j^der
haer zydelijke uytwafTen, en vervolgens ook Kiy^i,
wydte tnftchen den uytwas van het bovenfte w
been en de onderfte ribbe. \' ip,rilngi

niet alleenlijk voor foo veel fy de Ribben "P\'j: \' ^en-
en alfoo de zelve omgebooge deelen dwingen\'\' Lje-
waers te wijken , gelijk doen de tuftchen-ribbig^gi-s

gene uyterwaertier ftaet af-komt. Want de
tiytfteekfels . der wervel - beenderen worden ^j^/^.jy,
waers tegen de Ribben aengeftelt, en van der
terfte zyde komen de gemelde Spieren voort-
gens ftreekt haere kenniftè veel om te verftaen
de Borft uytgebreyd word. ^ .^yord

Onder de Spieren die op de inademing Pr g\'j-ekeot,
den grooten voorften oft onderften zaeg-fpietg ^^^
den welken ik befchreven hebbe onder de^P\' gj-gf^ikt
het fchouder-blad, ten minften als bewijÖ\'J\'^ °
tot des zelfs beweginge. „ yer-

Veele voegen ook by de Spieren die de ^^^j^-^vel-
wyderen den achterften onderften zaeg-fpiet\'
ken ik in \'t volgende Capittel fal befchryven\' on
Spieren die de Borft verengen. aeworpen

Twyffeiing Daer foude ook konnen een twyiFelingoP& y^el-
dl\'Ster- f aengaende den achterften zaeg-fp\'er. ^^
slen zaeg- Ken ik nubelchreven hebbe, namentlijk ^ -„(^pwer-
fpi". ginfel niet heeft in de Ribben, en het eyn^^ " de
veis van den hals , en vervolgens den i i^Qy/eej^-

foo !S het uvterfte van dien Soier vleengj.\'"\'-^fjnt ^e
in den hals feer peefachtig: ten laetften loo ^^j^en
t\'faemen-trekkinge der Ribben door J^^^^iaisde
Spier overtollig te wefen ; om dat die loo
andere Ribben oplichtende Spieren hebben. ^ j^jaen
Ik ften niét hoe defe twyffelingen können

gaenH \' "^fonderlijk de eerfte en de laetfte: maer aen-
bg^.d\'^ het tweede word geantwoord, datheteenftecht
op^ is het weik genomen word van het uyterfte min
d^^\'^er vleefig eynde van den Spier, foodanig dat dit
het hoofd oft fteert van den Spier foude ge-
v\'an^^ Worden: want al is\'t dat men fegt dat den fteert
den Spier doorgaens peefachtiger is als het hoofd,
at;, nochtans in veele; en ten eerften in den

^ gelijk gefien fal worden in\'t volgende Capittel.
den kan ook op de twee andere bewijfenantwoor-
eerft groote waerfchijnlijkheyd: namentlijk op \'t
Htici dat dien Spier alleenlijk wer^t t\'faemen met de
ij^ Jre in de opHchtinge der Ribben ; en dat die Ribben ,
lichf den gemelden zaeg-fpier geplant word

syndens gehecht word.
j^^et derde word by-na ontdaen door het eerfte, want
dg^ \'^^g heggen dat de Ribben daerom eenen befon-
üil/^ Spier noodig hebben om datfe vafter zijn als de
lYig maer voornamentlijk om dat de bovenfte fae-
gei-\\Setrokken\'iijnde, de volgende gemakkelijker op-
^ \'\'^ht worden.

f70 VUL Cap. Van de Spieren des Sorfts-
half-gratigen fpier. Hy ligt tegen de
van den langften des rugs, van den welken V yteii\'
het eerfte wervel-been des borfts een weynig_ö
waers naer de ribben toe afwykt, welke hy ?
een befondere pees en fomwylen met twee pe
met twee tauwen aenklampt; in fulker voegen
pefe, die de onderfte ribbe vat, de kortfte is ?
welke in de bovenfte geplant is, de langfte die
gelijkvormelijk aengaende de peft;n die

Defen Spier is uytmuntende fterk , en al ^ flj\'
hy in ider zyde alleenig is , foo is hy evenvï^ei ^^jf
ne werking en kracht veelvoudig , en gelijk ny
Spieren gemaekt. r \'er in ^^

binne-zyde , namentlijk het gene ligt tegen ^^\'ijens
ften des rug , door korte handhaefkens \'^^V^^efvel\'
gehecht is aen de dweerfe uytwaften van j-fch^y\'
beenderen des rugs, die ik meene foo veel ond
den hoofdekens oft beginfels te wefen doOr d
den gemelden Spier uyt defe uytwaftTen \'^^\'^Lj^euriê
Van defe handhaefkens heb ik eenige
laeten afbeelden A in de Fig. van de ^

Uyt het maekfel en plaetfinge van
blykelijk dat hy alle de ribben en ider in t " jgglen
onderwaers trekt ^ foodanig dat haere voorfte ^
naerder aen de wervels komen. Vervolgens jat
die tegen de waerheyd , die ftaende
de verenging van de borft in de uytademing ê ^ jjgt
fonder hulpe der Spieren : en enkelijk daer ^ ^te^\'cC\'-
de ribben , die in de inademing opwaers g
waeren, door haere natuerlijke beweging "^^Lite
ling , en als van fich zelfs haere vorige g^
vatten. horft

Men vind ook voorwaers onder \'^^Vi,-n2
eenige borft-fpieren die tot de famen-trekK\'^»^
lijk dienen , die met eenen enkelen naem ^^^
hoekigen Spier genaemt worden , even , g^"

eenen waer : maer ik weet niet met wat ^ van
merkt datfe wederzyds haeren oorfprong " lie^^

hrevH been en van daer naer beyde de zyden uytge-
Voy\\|j borden, en vervolgens ten minften moet twee-

^ ^\'jn , namentlijk eenen wederzyds.
lïieerd^\'^ c^^ blykelijk genoech dat\'er in ider zyde
tijds Spieren zijn , namentlijk vier , vyf en fom-
^orn grooter getal ; want noch in alle de voor-
Vee] in de zelve zyde wordend\'eraltijd even

bpf\'f gevonden , noch vertoonen fich in alle niet even
defe : maer men kan dikwils twyffelen oft

Ik h ^ verfcheyde deelen van den zeiven Spier,
fien bebbe daer-en-boven in eenige voorworpen ge-
tWeèd bovenfte Spieren fich uytftrekten tot in de
perf^e ^ \' de welke het naerfte de op-

tibbe \' andere datfe eyndigde in de derde
fiiede • derde figuer, die feer nauwkeuriglijk ge-
Hn ^ \' zijnd\'er wederzyds vyf Spieren ai> c de^^ xxxv. TAi
het b ^ ^elke de bovenfte a fijnen oorfprong heeft van
be; [^"^^i^-been in de ftinke zyde , en dat met een dob-
t^ee\'^c . • n^en met recht kan feggen dat het

jjegt worden,
en g^^èn Spier klimt feer fcheuns op naer achter toe,
«en ^"digt in de inwendige zyde van de derde ribbe
^ie n voorder als het kraeke-been. Den Spier

"en \'^\'^vceden Spier klimt weyniger als den eer-
tien y- den derden c minder als den tweeden en
^en e\'i^den d minder als den derden c; maer den vyf-
\'Sf by na dweers : het welk nochtans in de le-
in d\'e ademen anders is geftelt;mits dat de ribben
\'■•ijn ^^^inder neerwaers fich begeven. Defe Spieren
dood atgebeeld gelijk ik die gevonden hebbe in de

decie\'^P onderften Spier nemt fijnen oorfprong ten
^}\'yfe borft-been, ten deele van het i fwaert-

ribben: maer den laetften op een naer, gaet nau^^ ^^^^
voorder als het kraek-been; genaekt nochtan!\'
nig deel naerder als den laetften : noch dn i
wonder om dat de kraeke-beenen van de onden
ben langer zijn. ffachtig

Alle defe Spieren hebben een merkelijk P^^\'^g^e»
hoofd , maer den fteert is noch peefa.chtiger 5
middelmatig vleefigen maer dunnen buyk-
Borft-been- Gemerkt nu deie Spieren veel in getal
ribbigefpie- datfe een dryhoekige gedaente hebben, oft^\' 1

oft ider op fich zelven aenmerkt worden, Loeh\'n
niet door welk recht haer den naem van dry ^
toe komt : foo dat ik die liever foude noemen ^^^
heen-ribbige fpieren , tc weten met eenen bS\'

Defe Spieren , gelijk ik gefeyd hebbe , \'egg ^^^^ ^
te feemen haere plicht af in\'t verengen van,de^^
en vervolgens in de uytademing : en fekerlïj\'^ jg
venfte met de ribben neerwaers te trekken;
onderfte fchijnen de zelve ook recht invs^aers
ken. yol-

Onder de fpieren die de borft verengen en
gens tot de uytademing dienen, telkn doofg
oude en eenige hedendaegfche Schryvers de ^^^^^^iids
ge tuftchcn-ribbige. Van \'de welke fiet het voot»
Capittel niet verre.van het begin. j^gfi,

AI is \'t dat alle de Spieren, die de Borft ^\'^"Jggpie-
gelijk als negen-ftryders zijn ten opfichte va^^ ^^ ge-
, ren die de zelve verwyderen : nochtans die ^ bo-
vonden zijnde , die ik gefeyd hebbe dat te

ven-ribbige Spieren noen;ien , foo heb P^^jLshad\'
twyffelen oft die Spieren ook eenigetegennty^
den in het holle deel van de borft , die aen ^ji-
meerder toe-geeygent waeren. Het ribbe-v\'lies
daer afgetrokken wefende, vertoonden fich ^^ndi\'
dere fpierige deelen oft Spieren, die van r-jjreven
ge tuffchen-ribbige (gelijk die gewoonlijk be ^ ^^^

■worden) geheelijk verfcheyde zijn , de vveike ^
oplichtelijk onderfte ribben voort komende,_ \'
naerfte geplant wirden, oft over dc naerfte no

\'\'^htelJi?\'" \'^^\'de toe liepen : die gemerkt dat ikie
^ytSefh\'^dde, hebbe haere af-beeldinge

Öek^^®"^,"^ getal oft plaetfinge gelijk waeren.
lïiein deelen (tk falfe in\'t toekomende Spieren noe- i,-
dVn""/K oorfprong van de binnenfte zyde Sbb.gTs^r
„"Pfichtehjk onderfte ribbe, en eyndigen in den «■■«i-
^hacv hoord van de opfichtelijk bovenfte ribbe ;

die eyndigen in den boord van de
^en fipV."^"®\' de andere over de naerfte ftappendehech-

f ^^"gde; gelijk men, uyt het gene reeds ge-
ti^ee • befpeuren. Haere breedde is van ontrent
doorgaens grooter in den fteert als
jJJ hoofd : de dikte is niet foo merkelijk.
Waetff® plaetfinge is eenigfins gelijkvormig aen de
«^aer H-f de inwendige tuffchen-ribbige Spieren,
\'^ris een weynig fchuynfer, fomwylen noch-

^\'^^erK ^^^^ ^^^ beginfel van defe Spieren is in de
de , ^\'bhen en vervolgens datfe faemen helpen tot
fte / \'demmg; want (gelijk gefeyd is) haer onder-
gehecht in de inwendige vlakte van
• ^ov n den onderften boord van

aen h^" "bbe^om dat de inplantinge voordeeliger
^\'^er d ^ nederdaelen als aen het klimmen. Want het is
f^anif een vlak lichaem, by voorbeeld een berd oft
i^^rde gemakkelijker getrokken word door een
^elve n des zelfs boord gehecht word als door
•\'Jnde ƒ oofde die in des zelfs vlakte vaft gemaekt
^\'^^der df, ? verftaen zijnde dat niet de vlakte , maer
moer \' gefchied in de ribben , vol-

boeten ^P^^hcht wirden , foo fouden fy eenigfins
^»gekeert worden , op fulker wyfe dat den

onderften boord binnewaers foude wyk^n :
bovenften buytenwaers; welkers tegendeel
gefchied in die de welke inademen. - Spi\'^\'^^"

Voorts foo hebbe ik noyt eenen van deit
gevonden , die de laetfte oft voorlaetfte
waers foude trekken. MiftTchien om dat dele, ^^

re Spieren afgetrokken worden ; hefonderlU ^ ^^ qh-
de fcheuns opklimmende van den buyk
derfte ribben neerwaers trekken , en by de
den achterften onderften zaeg-fpier voegt- ^ jere^
boven in het lichaem , uyt het welk ik ^ei
hier vertoone, was\'er geenen die de ^PP^ ^yonds\'^
foude aftrekken , den welken ik nochtans B^^jg dat
hebbe in een ander voorworp. Maer ik ve^^^^^gj- van
daer den eenen oft anderen ontbreekt, dat aia.;\',
eenen anderen kant dit gebrek vergolden ^ ^^ j^orft
wel dat dien menfch , die fuik gebrek ^^^ hee^^^\'

Den achter- Onder de Spieren die de Borft verengen is
ftenzL-" overig te befchryven den achterften
fpier. ° fpier x> Ftg. X. den welken in het achterfte en
XXXV. TA. deel van de borft en in de lenden fijne pla^ti

fen heeft, onder den i aers-krouwer "^\'Lten
rug-fpier. Men fegt dat hy ontftaet uyt ^^^ ^ ^ij van
de dry onderfte wervel-beenderen van den ru^ ^^eS\'
de bovenfte van de lenden : maer ik hebbe \' ^^e» )
mael de faeke nauwkeurig onderfoekende be
dat hy begint in de graten van de twee onde :
veis des rugs en van de dry bovenfte van ^^^J\'^^erfe
en dat ontrent het begin der gemelde jgfgn Sp\'^"^
breeder zijn,foodanig dat het beginfel van j^gjvs^elk
gelijk achtervolgelijk van de zelve af-hang^ ^or-
daer naer feer peefachtig , lang , dun en ^^^
dende ( waer van men fegt dat dien ^P\'^^ ^.yg, eU
hoofd heeft) loopt dweers over den ^ ^ jie Spi^f
den heyligrlenden Spier, op die plaetfe dae ^ ^^^^ ^ft
ren op haer dikfte zijn : en met het ^nder ^ ^^^^ je
fteert word hy geplant in den onderften bo ^.^^de
onderfte ribben, ten minften van de negen\'^ \' „laetir
cn elffte, maer word gemeenlijk op de twaltn^ b ^n

Waere ^^ , in dé welke hy gehecht is, neer-Sijn gebruyk
^erenV vervolgens helpt hy met de andere tot de \'

^en Sf j lichtelijk kan gefchieden , gemerkt dat het
Van / ^^^ ribbe naementlijk het gene \'t verfte
hecht vvervels afgelegen is, aen geen vaft deel ge-
defp„ ^ord. Daer-en-tuffchen foo is de beweginge van
, ^"^Pier feer kleyn.

S^efs\' wclke de borft verwyderen : maer te ver-
ihaer \' genoeehfaem blykt aen den genen , die
titiiï /^ndachtelijk des zelfs plaetfinge, en de inplan-
^P ee^ fij"^ uyterften aenmerkt. Want hy is geplaetft
borfl. p verkeerde wyfe als zijn die, de welke de
^\'^gin f u verwyderen : want die daelen van haer
de i^h\'^y^s neerwaers^ en op die wyfe op de welke fy
gen (v korter en ingetrokken worden, bewe-

ihae J ribben, in de welke fy gehecht zijn, op Waers:
Spie \' fcheans opwaers gelijk de andere

als di^^\']\'^" vervolgens verengen fy de borft foo wel
^Hov neerwaers trekken der ribben. Daer-

bjk ppr^^^ tanden oft fteerten van defen Spier ( ge-
S^yd is) worden gehecht in den onderften boord
^aerf, it" ? welk haere nederdaelinge begunftigt,
^oigp.^\'kemplanting ftryd tegen de opklimminge :ver-
^Vde? ^^cr\'t faeken dat defen Spier hielp tot de ver-
hecht \'^^ horft , foo fouden fijne tanden ge-
baerp, in den bovenften boord der ribben oft ia
" \'•«gge.

D Den achterften onderfie zaeg-
fpier op fijne natuerlijke plaet-
fe. Serratus pofticus infer.

fpier , buyten fijne plaetfe.
Jl De uytwendigefujfchen-rib-
bige. Intercoftales externi.
a a De ribben. Coftas.
bb Den heilig-lenden Spier,
welkers ideren fteert een be-
fondere ribbe aengrypt. Sa-
cro lumbus.
cc Den langften rug-Jpier, wel-
kers ideren fteert, vat een be-
fonder dweers uytfteekfel der
■wervels.l^ongiÉimm dorfi.
dd De half-gratigefpieren wel-
kers idere eyndelijke pefen oft
fteerten eenen be fondere graet
•van de lenden aenklampen.
Semi-fpinati.
ee De korte buy ten-ribbige fpie-
ren oft op de ribben liggende.
Super-coftales breves.
ff De lange buyten-ribbigefpie-
ren oft op de ribben liggende,
Super-coftales longi.

Eenige zijn miftchien verleyd ge^J^Sood« \'\'felf«
Halte de welke defen Spier heett in J® j^t ^^^ oi\'
men , de welke geheel dweers is j ^^^

Oorfpr ^^^Cap. Fan de Spieren des Borfts. cjj
W laeger te wefen als haer eynde,
telfs • lichtelijk foude trekken dat in des
geliecE de ribben, in de welke fijn eynde
itioet \' meerder daelt als klimt: maer men
agt nemen . dat Hip rihrt^n ( hpf wpIV ____1

IS de voorgaende Verhandeling in het XIV. Capit- ^e fpieren
tWee - ik gefeyd dat den Onder-arm befiont uyt^^" ^«"on-
^e e/^^"eenderen, en dathetgrootftederzelvede i^roo- .

V^^OrJ"^-^^ 7 en het kleynlte de ^ kleyne elle-pyp genaemt
^eilf" eerfte been draegt de Spieren , door de
d\'^Or-! onder-arm geboogen en uytgerekt word, oft
Vof^de welke hy voorwaers en achterwaers bewogen
Ot](j ■ \'Het ander die gene, door de-welke den zelven
-arm voor omgekeert word.
onder-arm word geboogen door dsnuwee-
l^elf\'^ den a inwendigen arm-fpier. ï;:»

fp]. , het ander in fijn ï ravenbeks-wys uvtfteek-
fteert ^ord in het bovenfte en voorfte deel
groote elle-pyp geplant.

"^egin ontrent
\'liVvaej.r "vanhet Ichouder-been en eynde voorwaers,
tie kleyne elle-pyp met de groote ingeleed word;

tweehoofdigen genaemt kan worden ) ftrekt u ^^
buyten langs henen de fchouder-pyp g en ^
Figuer ft^y begint ten deele boven ontrent den
het fchouder-blad , ten deele onderwaers
hoofd van het fchouder-been : hy eyndigtf ^i^gin\'
tenften bek van de groote elle-pyp ontrent ,e„is.
fel, alwaer den gemelden uytwas meerder ^er» \' j^gt
Den korten ontftaet uyt het achterfte deel ^^^^^.
opper-arm-been een weynig boven des j^^^oof\'
en heeft fijn-eynde en hecht-pael gemeen met de

Den uytwendigen arm-fpier komt te voon ^gü
het opper-arm-been by na op de zelve plaetft \'igteyO\'
korten: fijnen buyk is van binnen geplaetft, eo ^^[^jjfjt
de oft fteert by na gelijk de voorgaende. ^^
dat hy den onder-arm uyterwaers en ook opp
beweegt i. . jgji hy \'

Riolanus en Vejlinglus voegen hier den ^ . eu
den welken fy den 4 opleggenden fpier fiJ\'

Bartholinus fchryft op de volgende wyfe „ hy ^^(^ou-
„nen oorfprong uyt het achterfte eynde van ne ^^
„der-been, nevens het eynde van den vierde»
„denfpier (hy verftaet den langen en korte«;
„de wrigting van den onder-arm geftapt ^^Ü" \'jant"\'\'
„ in het arm-been van achter en ter zyde" g ^ . ^h-
Defen heb ik niet gevonden , maer heb hem
dere laeten af-beelden inrde 3. Figuer c. . ge-
Spieren van De Spieren van de kleyne elle-pyp ^ vi^r-
di™ \' tal , twee 5 voor-om keerende den rof^den^J ,^ eif
kantigen , en twee « achter-om keerende de»

Als de eerfte werken, foo ftellen fy aen " ^^ ^tr
in fuiken ftand , dat den duym fich keert n^^ ggüjlv
der zyde en de palm des hands van het ^en ^cct^^
afgekeert word : maer de laetfte in tegefiü
de palm naer het aeniicht. < f?-«"

iia langs het midden van de groote elle-pyp büy-
\' Waers k , hy heeft fijn begin in\'t inwendig knob-^^^".ta.

^ i)en vierkantigen voor-om keerende Is van voor en Den vier-
^ iOerwaers geplaetfi by de ivoorhand l, hy heeft ee- ^aatigen.
? kleyne lengde en by na de zelve breedde van \'t be-
tvH : het eerfte word in de buytenfte

yde van de groote, en het laetfte in die van de kley-
e elle-pyp geplant c m de 4. Figner.

Ve, n ^""^b^\'^fen van het fchouder-been , en het bo-
Vo a ^^ elle-pyp , en word gehecht in de

VT An voor in \'t ontblooten van de Spieren van de
^^ nyterfte oft eygentlijk gefeyde hand, vertoont fich
^^\'^r al den ^palm-ipier, die fijnen oorfprong nemen- Palni-fpigr.

Van het inwendig knobbelken van de groote elle-
^P 5 ftrekt fich uyt langs henen den arm , en word
jj.^\'^ een dunne pees , die van het vleefig vlies uauw-
kan onderfeheyden worden , uytgefpreyd door
e^.P^\'we des hands 00: ik hebbe defen feer dicht
Sevond \' binnenften groote elle-pyps fpier p

^y^^^\'^^gen voorwaers , naer .boven en naer beyde de deshandi.
"^\'acht\' nochtans wordend\'er aen de voorhand oft
terhand geene andere ipierén toe-geeygent als
t O o 2 ■■ twee

Deii vLèéf^ I^en gëmel-den band is wel van vliefig maekfel,
band. het welk vry hard en taey is; foo dat het feer 1
het kraek-been komt. Hy begint in den eerften y,
van ider vingef-, en word van daer naer des zelis )
terfte langs een rfierkelijke ruymte uytgeftrekt : ^^^^
op die plaets, alyvaer de pelen van den eenen iP
gaet door de klove van den anderen , is ook den g
melden band meteen langwerpig gat doorfneden5
dat den zelven. de vrye beweginge der pefen igt-
verhindereii. Het gebruyk nu van de zelve is
ten , als men de vingers fterk buygen , dat de pe
XXXvï\'ta. niet fouden uytwaers, fpringen. Siet in,de f. ^
Ee huygers De Spieren, die de eerfte leden der vingers büYfi \'

J» getal lang en fmal . . . e, foo datfe
figuer 2. •• ;haere gelijkenis met de wormen , i

\'Sy hebbisn haeren oorfprong van het-vlies het ,
de pefen van den diepen fpier bekleed meteefivryP _
. _ fich tig begin, en voorts vleefig geworden

" digen.fyin eenen feer peefachtigen langen en ^f^^j^ ^h-
fteert gelijk een; zenuwe, met den weiken fy
.„ „.;en in de vier eerfte tulTchen-knoopingen van de
. ■ gers , op die zyde, die naet; den dnym toegekeer
welken duyin -jVan de gemelde fpieren, niet niede"

Band des vporhand- door es^j^n .anderen fterken vliefige" ^ .
vooihapds. a^n .de iiifgelijl^^ l^lettende;. dat in een gr^^^^

feji rijet kojjien-t^s. wyken. ■ y . . , j^^y-
Grooten . Den grooten ;Uytrekker heeft fijne plaetfe in i^^x

buytenften uytwas van de groote elle-pyP 1 f\'j^^ged
voor-by de vtxjrftand verdeelt in vier pefe"\'de
en als vliefige. zjjn over den rug van de hand "^^j^ger
tuftehen-krwopen .v.an den tw.eeden en derden
loopenda.f:^. ; ■ ; ^ ■ • ; ^ygen

fpier den -vjyfer genaemt bekomen , den wei^^^^ j^gj
het achterfte deel van de groote elle-pyp ontre

XI.Cap. Fände Sfiei-én der Fingers. f85 yj y^^gj
""idden voort komende eyndigt in \'t tweede been van y^xv^TA
wys-vinger i i. \' Fig„e,\'

1 ^"\'gelijkx heeft den i oor-vinger fijnen eygen uy trek-Den uytrefc-
o , den welken van het onderite van het groote ker van den
pe-been beginnende word ontrent fijn eyndegefplitft
twee pelen, van de welke de cene in het been
^tt den oor-vinger, de andere in de pees van den
^oo^ten uytrekker,die tot den vinger behoort,geplant

f Die vier vingers, van welkers uytrekkers en buygers Tuffchen-
jl^f üüch toe gehandelt is, worden aen en afgebragt
^^ondtriijkdoorde ^ tulTchen-beenigeSpieren, alfoo ^^
^^ónemt, om datfe geplaetfi zijn in tulfchen-ruymtens
de beentjens vande 3 Nae-hand: men rekent van
Spieren in ider hand gemeenlijk ßci?/ , namentlijk
^ Voor ideren vinger, den eenen binnénfien a Ftg.
■ den anderen buytenften a Ftg. 7.
y, Maer omdc waerheyd te feggen, de Spieren van die
zijn niet eygentlijk tulfchen-beenige, \'t en zy
jj^ oft ten hoogften feven: vyant den genen die terzy-
Van den oor-vinger ligt, is geenfinstufi[chen-bee-
\'S1 om dat hy tuftfchen geene beenen geplaetft is a Fig. 7.
Aengaende den genen die tegen den duym ligt foude
ook een gefchil konnen hebben : want is \'t dat-
^^ door tulfchen-beenige Spieren , die verftaen , de
^^\'ke tuflfchen twee beenderen van de nae-hand ge-
^ijn , foo word defen Spier infgelijkx fekerlijk
j^J\'^gefloten ; maer anders is\'t als meute faemen iiiet de

änderen van de nae-hand die van den duym teilen.
, fes eygentlijk tufichen-beenige Spieren hebben,
j ^fen oorfprong van de zyden van de beenderen des
j^^^\'hands, en befonderlijk van haere bovenfte knob-
jj kecis: de buytenfte van die gene, de welke het ver-
^^ Van den duym afgelegen zijn; debinnenftevan die,
^jj "^"Ike naer den duym toegckeert zijn. Sy eyndigen
jn jjg ^^^ vinger, die boven,het naerfte
des nae-hands ftaet, foo dat den binnenften den
geh " yoort-komt van het eerfte been des nae-hands,
echt Word in de beentjens van den tweeden vinger,
jj den buytenften, die begint van het tweede been des
hands, eyndigt in de beenderen van den eerften
O o 4 vin-

fSz XLCapT.Fap de Spierén der Vingers. ^^
Den gemeßen band is wel van vliefig maekfel, ^^ _
het welk vry hardenraey is; fpo dat het feer _p
het kraek-been komt. Hy begint in den eerfienkno k
van ider vinge|, en word van daer naer des zen^ ^^^
terfte langs een merkehjke ruymte uytgeftrekt : ^
op die plaets , alyvaer de pelen van den eenen IP
gaet door de klove van den anderen , is ook ^^^ ^p
melden band met een langwerpig gat doorfneden;
dat den zelven de vrye beweginge der pefen
verhinderen. Het gebruyk nu van de zelve is ^^ r^^
ten , als men de vingers fterk buygen , dat de p^
niet fouden uytwaers fpringen. Siet in de P^é- ^ L
De Spieren, die de eerfte leden der vingt-rsbuyg \'
zijn vier in getal lang en fmal e ee e, foo
. jiaere gelijkenis met de wormen , i. worm-njyß g^n®®
"worden. ■ ]|-

\'\'\' Sy hebben haeren oorfprong, van het vlies het
de pefen van den diepen fpier bekleed meteeiivryP
faditig begin , en voorts vleefig geworden
\' digen-fyin eenen feer peefachtigen langen

llcejt gelijk eeu; zetmwe, met den walken fy
,.;en in,de vier eerfte tulfchen-knoopiDgen van de^

voorhand dooi;-\'e^X\'n .audereniierken vliefige"
ajn je i.Aigner .i-iifgelijli« fcselettende,,dat ineen gf^^^^
ts-booginge.-yapfde voqrhand: die:pefe,n uyt haere P
fen niet kojpen-t^-wyken. - - ■ . [^^y-

buytenften uytwas van de groote elle-pyp )
voor-by de vtxjr-hand verdeelt in vier pefen; di?
en als vliefig«, z.ijn over den rug van de hand "^^ger
tuifchen-ktwopen.van den twjeeden en derde»
loopeods.f ; ■ / . . geti

fpier den wjfer genaemt bekomen , den
het achterfte deel van de groote elle - pyp

^^\'dden voort komende eyndigt in \'t tvt^eede been van
*Jen tiTTio • ■ j O xxxvi.TA.

•Die vier vingers, van welkers uytrekkersen buygers Tuffchen-
\'loch toe gehandelt is, worden aen en afgebragt , fe\'J^S®
J^iondcrlijkdoorde ^ tuifchen-beenige Spieren, alfoo
^^nneiïit, om datfe geplaetft zijn in tufifchen-ruymtens
de beentjens vande 3 Nae-ha\'nd: men rekent van
Spieren in ider hand gemeenlijk , namentlijk
^ ^^ voor ideren vinger, den eenen binnenften a Ftg.
\' den aadtren buytenften a Fig. 7.
y Maer om de waerheyd te feggen, de Spieren van die
r\'"gtTS ïijn niet eygentlijk tuifchen-beenige, \'t en zy
"ft ten hoogften feven: vyant den genen die rerzy-
Van den oor-vinger ligt, is geenfinstuflchen-bee-
\'S, om dat hy tuffchen geene beenen geplaetft is a Fig.-].
Aengaende den genen die tegen den duym ligt foude
ook een gefchil konnen hebben : want is \'t dat-
door tuffchen-beenige Spieren , die verftaen , de
fl^\'ke tuffchen twee beenderen van de nae- hand ge-
tj! ^ijn , foo word defen Spier infgelijkx fekerlijk
maer anders is\'t als men te faernen met de
\'^^deren van de nae-hand die van den duym tellen.
, \'Uie fes eygentlijk tuifchen-beenige Spieren hebben,
^^^ten oorfprong van de zyden van de beenderen des ■
j^^s-hands, en befonderlijk van haere bovenfte knob-
^^\'ketis: de buytenfte van die gene, de welke het ver-
banden duym afgelegen zijn; debinnenftevan dic,
^jj "^elke naer den duym toegekeert zijn. Sy eyndigen
in tig ^yjjg ygf^ vinger, die boven het naerfte
des nae-hands ftaet, foo dat den binnenften den
Reh " voort-komt van het eerfte been des nae-hands,
^\'H Word in de beentjens van den tweederJ vinger,
^^ den buytenften, die begint van het tweede been des
^ ~ bands, eyndigt in de beenderen van den eerften
O o 4 vin-

Alle defe Spieren eyndigen in een dunne pee^^ g,
in\'t begin van\'t eerfte been der vingers ter ^nS
hecht wefende van daer lich naer de aadere kn \'
van de vingers uytftrekt. ^ j-^n,

Als de binnenfte van defe Spieren alleert^y\'^\';^. jp
worden die vingers naer den dnym rnegetrc;k^ je
tegendeel als de buytenfte in bew\'.g^ng zijn. ^^ .„de
binnenfte en buytenfte t\'faemen wtsken ie fe^^\'i"
vingers eenigfins uyt te rekken. , aen

Spieren van Den duytn word geboogen, uytcerekt, ^^.^^„ren,
öen duym. ^^^^ de andere vingers gebragt door fijn eygen

verfcheyden gehouden worden : maer gemerkt
inwendige vlakte van den duym eenigfins de»

gers toe gekeert is, foo brengen de Spieren ^^^ jji
duym buygen, den zelven ook gemeenlijk aeni
tegendeel. \'^nvint^

Den duym- Den Spier, die eygentlijk gefeyd word den deel
buyger. buygen, heeft fijnen oorfprong van het voor»^ ^e
van de kleyne elle-pyp boven het midden, en
onder den ring-wyfen band van de Voorhand^, ^ ^
xxxvï.TA. in het tweede en derde been van den dnymgeP\'\'^,
Dm\'iaiea ^^ uytrekkers zijn twee in getal: aen
uytrekkex en den korten. jeel

van den Den langen komt uyt het bovenfte en buyte"\'
duym. van de groote elle-pyp, en over de kleyne elle-PjK ^ de
pende hecht fich met eene fmalle en dunne pte:»
twee eerfte knoopen des duyms F. op\'

rsenkorten. Den korten een weynig onder den voorgaena ^^ ^^
komende, eyndigt in het derde been van denj^ Vj^gti
Pen palm- Den duym word van de andere vingers afgs .

üeUl\'^\'^hands been , hec welk den duym zelf onder-
% \' en word in het tweede duym-been geplant a
deti -riefen Spier maekt het vleelig deel , het welk xxxvlta.

door Ü word aengehaelt en eenigfins geboogen Tegen-palm
eerft. tegen-palm- en 3 onder-palm-fpier. Den
ot,(jkomt voort uyt het naehands-been, het welk
eei-aj den middenfien vinger fiaet, en eyndigt in het

j^e been van den duym c Fig. S-
de-p^\'^ "nder-palm-fpier begint in de dry naburige been- Onder-palm
de\'Van de voorhand, en maekt fich vaft in het twee- ffi«^\'\'
^"^üym-been B % 5-.

ff^fchouder- oft opper-arm
t, Os humeri. ^^
CtT \'\'^\'"^^fbeks-fpier van het
\'^uder-been. Mufculus co-
ï JJ^oideus.

I Den uytwendigen arm - fpier
van de groote elle-pyf. Bra->
chieus externus.
K Den ronden voor-omkeeren-
den fpier van de kleyn eile-
fyp. Pronator rotundas.
I. Den vierkanten voor-omkec\'
renden Jpier van de kleyn eile-
pyp. Pronator quadratus.
M Den langen achter-omkeeren\'
den fpier van de kleyn elk\'
pyp. Supinator longus.
N Denkorten achter-omkeeren-
den f^ier van de kleyn elle-pyp.
Supinator brevis.
o Denpalm-jpier, Palmaris,
p P Dsn inwendigen elleboog-
fpier van de voorhand. Cu-
biteus internus.
Den inwendigen kleyne elle-
pyps fpier van de voorhand.
Iladieus internus.
R Dzn doorboorden oft hoogen
fpier.\'^QïÏQïzms-Qfi fublimis,
r r r

rrr Bes zelfs peefen.
s Den doorboorende oft diepen
fpier. Perforans oft profun-
dus.

Piexorpollicis.
V Den uytrekker van den duym,
oft den afleyder met eenen
dryvoudipn fteert. Extenfor
oft abdufbor pollicis.
a Den ring-wyfen band van de

welk is in dé i. Fig;
J3 d 5 Den buytenjlen kleyn
eüe-pyps fpier hiér tweevoudig.
£ Den grooten. uytr>ekker -der
vinger s.\'Exto.nCoï dtgitorum.
K Den buytenften ell&boog fpier
v»n de voorhand. Cubiteus
extemus.
eee Des zelfs peefen.
f K Twee uytrekkers van den
duym. Extenfores: pollicis.
3? Den uytrekker van den w\'^s-

pyp met fijnen band,
O Den uytrekker van den oor-
vinger. Extenfor awricularis.
De 3. Figuer.

B De deelen van de.elle-pypen.
C Den opleggenden fpier. An-
coneus.
De 4. Figuer.

\' Scheen word geboogt, uytgerekt, en naer
\'^\'^Wae ^^ de zyden bewogen oft binnewaers en buy-

W® Scheen word geboogt door vier achter-rpieren,Bodgeïsvan
^^ \'yiijk door den ^ twehoofdigen , den s halfvUefi.^^ Scheen.

4 half zenuwachtigen en den s f mallen fp. ter.
"\'^efrV^" de twee hootden van den eerften voorge-
^\'et fpier, ontftaet boven van het uytfteekft:!van
teiiftp J"pen-been, het ander van onder, van het buy-
lijl^ deel Van het dye-been , de buyken zijn mfge-xxxvii. t.„
eeng \'^erkeiijk onderfcheyden F F, die daer naer totTiguerz.
beei/\' \'^ert vergadert en in het achterfte van het fcheen-

Vlielachtigen komt voort van het zelve uyt- ren haif-
\'^«tift« weynig hooger , en hecht fich in de bin-
Outj^^^yde van het fcheen-been G , het eynde verre
Haef den voorgaenden neder-daelende, loopt fcheuns
Vvof^^\'^rea toe -vervolgens als defen fpier alleen werkt
ï)e L ^\'^been eenigfins omgedrayt.

w"alf zenuwachtigen, die alfoo fchijnt genaemtH^Jfr^f^w.
Snn oorfaeke van de geiijkeniftè die des zelf
^^Wpr beeft met een zenuwe, begint ontrent den
\'etfte ^^g van de voorgaende van het hoogfte en ach-
^elvg ^n het heupen-been , begeeft fich by na tot den
Vervv^^P^^l met den halfvliefigenli. Eenige Schryvers
ber, r^^ende de naemen van defe twee fpieren, heb-
laetften half vliefachtigen en den anderen
^ enuwachtigen geheeten.
begjj^^ ftnallen van de vervoeging van de fchaem-Den fmai-
tie voort komende wandelt langs henen de bin-

Vier p ; ^Mkén word ook de fcheen uytgerekt door De uyttek-
\'^^iz 5 te weten den 7 rechten , twee ^groote en kendefpk-

g\'"" BzVfpj. 5 Semimembrntnöfu!. 4 Se\'Mïnervofvs. S Griv
■^^\'J\'hiim. 7 T^cüus. S Vf.fii, 9 Critraüs. ,

Den rechten nemt fijnen aenvang met een ic« J
puntig hoofd allengskens onder den boord van a
graet des darm-beens van hetaldaeruytpuylendekn 5
belken : hy heeft eenen fmallen buyk,die allengs^^
tot eene fterke pees word , de welke in de uytbn\'\' _
ge van het fcheen-been onder de knie geplant wor

Van de groote is\'er eenen binnenften en eenen »JJ.
tenften, namentlijk volgens dat hy op de eene on
dere zyda ligt. „

teS. °eele uyt den kleynen 1 drayer, ten deele van den\'
van het 2 dye-been,en aenftons vleefig geworden^
de en fich geduerig op de binne zyde der dye hoti^^
de, daelt naer het-3 fcheen-been e. , .jü

Den uytv^endigen grooten fehlet uyt den worte\' ^^^
den grooten drayer en het bygelegen fchenke-be^\'^j
daelt met eenen dikken en feer vleefigen bayknej
de buyten-zyde van het dy-been naer het fcheen-b^ V
Den 4 dye-been fpier nemt fijn begin van igrS
been tuffchen beyde de drayers, en vervolgt voot
lar^s henen het zelve been h. . .gne

De vier fpieren eyndigen alle te faemen in ^^
pees, de welke voor eerft de 5 fchyve omhellen\'\'^\'
daer naer over de zelve klimmende in het vo"^.
noemt knobbelken van het fcheen-been geplant
nochtans begint de pees van den rechten fpier gf-
ne hooger plaets, foo dat hy ook langer en
der IS ais de andere. .

Het Scheen-been word binnewaers bewogen d ^^
den ƒ fnyders fpier, alfoo genaemt om dat hy f \'f.
Snyders oft Kleer-maekers dient om de beenen te K \'
fen. Hy komt voort uyt den graet van hetdarinj^;

De Scheen word buyten-waers gebragt doof
7 Vliefigen en den s knie-fpier. , , fpiec

Den Vliefigen, den welken ook den ""-"fen
oft breeden windel genaemt word , is in de buy. j,,

ter ^"\'e-fpier is geplaetft ontrent de knie vanach-
de. binnewaers als het meefte deel der voorgaen-
tenflp ï "emt fijnen aenvang onderwaers van het buy-
tot in ^"obbelken der dye , en ftrekt fich fcheuns uyt
het mwendig deel van de fcheen b in de 3. Fig,

J^En Voet fonder teenen bemerkt zijnde, die uyt
Vr, ; / voorvoet en 3 naevoet beftaet, word mor-
y 1 binnewaers en buytenwaers bewogen.

van het fcheen-been met een feerpeef- beeas Ö>ier.
^^S^tevi^^ \' ^^ allengskens vleefiger en meer uyt-
fchegy*^ wefende k , word ontrent het midden des^is""
^ pee^^ wederom ingetrokken en tot eene fmal-
ï^r \' \'^en ring-wyfen band ( die

and • "kernloos been van den voorvoet, en met
^eti het been van den naevoet hetwelk onder

^P\'f de buytenfte zyde Kuyt\'besn.
, bl. Oefende q heeft gelijk een tweevoudig be- fpier.
^et if^l^en van het hoofd , en het ander by na van
/ïiftenT" het « kuyt-been, en ontrent den buy-
t,"^ naevl? u^ neder-daelende gaet naer het been van
. fiebbe r» ^^en onderfteunt.

f po XIII. Cap. Fan de Spieren des Foets. ^^ ^^^
gen door de twee i kuyt-fpierea, namentlijk do
wwendisrm en uytwendigen , alfoo genaemt O

het grootfte deel derkuytenuytmaeken-
■lend\'er meer, de welke fy verfcheyde naemen

^ Deii .uytwendigen kuyt-fpier is gelijk
en daerom van fommige den ^ tweeling gen ^gijde\'
hykomt voort onder de kr ie van beyde de ny\'^^^j.gfïgeii
fcheen-beens, en heeft eenen feer dikken en .i^gpecs-
buyk, die onder de kuyt eyndigt in een vry ftei ^ ^

Den inwendigen kuyt-fpier, by fommige^^ i^oint
fpier , ligt onder den uytwendigen o Q. ^ Lgns
voort van den achterften uytwas des kuy*^ gga^n
breyd fich allengskens npder-daelende uyt jjgrtin
dikken buyk, den welken onder de kuyt ^er^^gre^-
een fterke pees , die met de vorige feer
nigt is; en maekende met de zelve een P^^^^cl\'\'\'
koord , die de grootfte en fterkfte van het
chaem is, word in de achterfte zyde van he^ h\'^QolijK
geplant : op de quetfinge van defe volgen ge^
t\'faementrekkingen en andere fwaere toevaUen-^^gjj^t

Onder de Spieren, die den voet uytrekken,
fommige den i achterften fmallen, anders dei F^ ^yg
fpier , den welken van het onderfte deel van

ipicr , ucii wemeii van net onaerite aeci
komende aenftons vleefig word a z» de 3-\' ^^llrlloü\'
heeft eenen feer korten buyk, en verandert
in een dunne pees, die tuftchen de twee

daelt naer de plank des voets, door den
de wyfe van een vliefige wyfe verfpreyd h\'gti ^ ijji-
het gebruyk in de planke des voets geüjl^ \'
fpier in de palme des hands. ht^of^

■ Den voet word aengebragt oft binnewaers
door den s achterften fcheen-beens fpier \'.^„j.bee"\'
oorfprong heeft van het fcheen- en van ^nd/\'^
infgelijkx van den defe t\'faemen hechtenden gg-
met eene fmalle pees over den binnenften ^n ^^^
klommen zijnde , word in het onderfte deel
voorvoets been , het welk het naerfte aen he

i Suralis gaßrociiemius. 2 GemeUus. }
ki. s Gracitis ^ofiktis,. 6 Tiiieus fofiitm.

XII/, Caf. Vande Spieren des yoets. fPI vi Ve
^^■Uen Voet word afgekeert oft buytenwaers bewogen xxxvilta
1 ^ den ï achterften kuyt-been fpier u, hy nemtftjn Figuer l.
, ^\'n door een fterke pees van het bovenfte deel van

«uyt-been , aen welkers geheele zyde den zelven teenffpier,
, c nederdaelen gehecht is: maer foo hy over het mid-
Van her kuyt-been gekomen is , verandert hy in
g [malle en fterke pees , die nevens den uytwendi-
knoeflèl naer de planke des voets uytgeftrekt we-
den t\' ^y^digt in het been van den naevoet, hetwelk
kleynen teen onderfteunt.

^ Teenen worden gebuygt, uytgerekt hinnevjaers en
bitytenwaers gebragt.
i ^^^ vier kleynfte teenen worden gebuygt door de»

"ff ^^or ende , en den 3 doorboor der , oft den 4 grooten der teenen
^^ynen buyger.

hff k ^ grooten buyger x nemt fijnen oorfprong van Grooten
pi" °üytenfte deel van het fcheen- en kuyt-been op die Sboo-
Q J^s , alwaerfe tTaemen gehecht worden , en gaet renden,
het . den binnenften knoelfel door de groeve van
fpj \'liel-been in vier pefen gefcheyden , die door de
EenH^\'^ Van de vier pefen van den volgenden fpier drin-
Hej) \' eyndigen in het derde lid van de gemelde tee-

^orfprong van \'het binnenfte deel van den hiel
Van d met vier verfcheyde pefen, die om de pefen boorden,
in H voorgaenden door te laeten doorboort zijn ,

^en tweeden knoop der gemelde teenen gehecht,
^jen P^^^en van die teenen worden geplant in de been-
ns der teenen in haer onderfte deel, oft het gene ge-
^\'^bjk op de aerde ftaet.
^^et eerfte lid der teenen word geboogen door vier
Vgn\'^\'fpïertjens, over een komende met diegene, de Womi-fpier
in de handen gevonden worden,
gemeenen Spier, die de teenen uytrekt, word
^ van

5-p 1 XIK Cap. Van de Spieren der Teenen.
van veele maer eenen geftelt; gelijk den \' ^^
de vingers uytrekt. Ik vind\'er twee, eenen kief
eenen grooten oft horten en langen. yoOt\'

Den langen uytrtkker, die van het bovenfte en ^^^^^
fte deel van het fcheen-been komt, daelt rec

Defen nauwlijkx over de helft, van het icneci ^^^^
gekomen wefende en peefachtig geworden Zijn \' ^^qc
allenxkens verdeelt, foodanig dat het ontrent ^^^n ,
voet vier onderfcheyden Spieren fchijnen te ^ ^g,
die door alle de knoopen der teenen eenighi^®
fpreyd zijn m m. . ^yfeH

Korten uyt\' Den korten uytrekker komt onder den "^\'"^jgi/zel-
lekkex. wandelende te voorfchijn uyt het onder a^^j^ ju

ven fchuylende been n, en word aenftons
vier peefachnge deelen, die niet gelijk de pee ^ gg,
den voorgaenden fmal worden , maer breeae j^u
fpreyd wefende worden befonderlijk in den tw
knoop van de vier teenen geplant nn. , ^ düO^

pyp verre onder des zelfs hoofd, en langs d^ he-
ften knoelfel naer de planke des voets uytgeftr^ ^^^^
fende, word in het laetfte been van den groote
vaft gemaekt ^ Fig. i. „ AP-i

Den uytrekker komtop uyt het middenfte " iH
beens i, en word èer dat hy den voorvoet aenr ^^
twee peefen eenen grooten en eenen kleynen ^^^ jer
i: defen laetften van het buytenfte deel van dei^^ ^^^

voortkomende gaet ontrent den voorvoet on ^^^^gfj
grooten, en eyndigt in het tweede lid van den

Ter zyden oft binnewaers en buytenwaers
de teenen bewogen door detuflchen-beenige y ^^
die hier acht in getal zijn, vier inwendige en
tuendige; want gemerkt dat\'er vijf beenderen^

XIV. Cap. Van de Spieren der Teenen. f P 3 yjj yerh
, Den eerften inwendigen, namentlijk den genen die
t naerfte aen den grooten teen ftaet, komt op van de
^nine-zyde van hei naevoets been , op het welk den
S\'^ooten teen ruft, en eyndigt in de zyde van den twee-
teen en alfoo vervolgens gaet bet met de an-

, ï^e uytwendige nemen haeren oorfprong van de an-
zyde van het gemeld\'been, en worden in de zyde
Jfr teenen, die naer den kleynen teen toe ftaet, ge-
P\'^nt; foo dat die Spieren malkanderen doorkruyffen,
ö^yk de tuifchen-beenige Spieren der handen.

I^e inwendige Spieren alleen werkende trekken\'de
pt andere teenen naer den grooten ; de uytwendige
■^^kken de zelve van den grooten; maer als fy tefae-
^fn werken fchijnen fy de teenen eenigfins uyt te

Eenige tellen in den Voet tien tuffchen-beenige Spie-
vijf inwendigeenvijfuytwendige; want gemerkt

^^t alle de teenen naer beyde de zyden bewogen wor-
c^ït» foo meynen fy dat ider twee tuifchen-beenige
pieren heeft : maer den Spier door den welken den
Sfooten teen van de andere afgetrokken word, mag ,
^^^nfins tujfchen-beemgen genaemt worden, noch ook
genen die den kleynen teen buytenwaers van de
^•^dere aftrekt. kt ^ene ik dien aengaende hebbe ge-
^\'^y^an de tuffchen-beenige Spieren van de vingers.

f>en aftrekker van den grooten teen, komt binne- Aftrekker
^aers uyt het hiel-been, en word geplant in het tweede

-IJen aftrekker van den kleynen teen voortkomende
het buytenfte deel van het hiel-been, en nevens het van dea
,^)\'tenfte been van den naevoet uytgeftrekt zijnde , kleynen.
irj het tweede been vandenzelven teen gehecht.
Welken hy van de andere teenen. buytenwaers ,

befchrijft eenen befonderen Spier van de
Serien uyt de vinding van Cafferius, den welken "ze-
"iJUWachtig en breed zijnde nemt fijnen oorfjjro»g v&n
band des eerfte lids van den kleynen teen , en
"^tnwylen van den tweeden teen ( namentlijk van

„den kleynaen tellende) dieterftons vleefig wora^
„de en dweers blyvende word over de eerfte knooF^^
„gebragt, en met een korte tn breede pees in t e
„ iid een weynig binnewaers geplant. , ^g

gebruyk is, de wandeling te verfekeren ai ^^^
„door eenen rouwen weg met rondekyenbezaey

„op iet anders, het gene kleyn, flibberig en ^
„baer is, moeten gaen. Want door hulpe van a ^^^
„Spier voegt fich den voet haer fulke bewegmge ^^
„lichaems, en vat het zelve gelijk toeopdathy^n^
„ beter den tree vaft ftelle.

b De plaets daerfchuylt den
kleynen drayer oft trochan-
ter minor.
c Den windel- oft fnyders-
fper. Mufculusfafcialis
■ oft fartorius.
J) Den vliefigen fpier cft
breeden windel eenigfins
o/?^5-?mV.Mufculus mem-
branüfus oft fofcia lata.
e Een deel van den inwen-

pefen. ,
^ ^en achterften kuyt-
^^f pfpier oft peroneus
PO\'iicus, dx in dit voor-
. tweevoud!?

voorften kuyt-been
^ jpter. Peroneus anticus.
, achterften fcheen-
^\'en-fpier. Tibeus pofti-

O O Den inwendigen kuyt-
fpier- anders plank-fpier.
Suralis internus oft fo-"
leus.

/ met een deel van het
dy-been, en het achter-
fte deel des voets, de
kuyt-fpieren wech ge-
nomen zijnde.

F G Den achterften kuyt-
been, fpier ofc peroneus
poihcus tweevoudig in
dit voor worp.

De 4. figuer. De pees van
de plank-fpier, en eeni-
ge fpieren der teenen
uyt Spigelius.

Schryver tuphert^^
ge genaemt worden.
ter-oifei. ,
G. Denbuygervandèngro<^
ten teen. „„.Pe

Emerkt dat ik in de eerfte Veriiandeling
met voordacht gehandelt hebbe vande
voor heen bekende gemeene i eenda-
nige deelen, dat ik ook onder die van
de Slag-aders, Aders en Zenuwen ge-
vaer , wag gemaekt, en ha^r maekfel nevens
vL\'.gebruyk befchreven hebbe , en dat ik daer naer
Verriete tak-fchieting en naer het een en \'t ander deel \'
de ƒ ^eyding tuftfchen dit werk, naer dat my dochte dat
be °^\'fgentheyd van faeke vereyfchte, gefchreven heb-
\'leucr\',^^^ noch overig datwe tot verlichting van de ge-
^ate . \' de voornaemfte verdeelingen der gemeide
al]^ \'\' t>i\'dentlijk op \'t tapyt brengen, en de zelve yan
Oijj^\'\'\'dere deelen ontbloot wefende, het vrye gelicht
^^^ Worpen.

tla^; ^^ ^ grooteSlag-ader ende 3 Longe-fisgaderfoo-
tog^S dat al het gene van de Slag-aders aen eenig deel
beyP^eygentis, ofc den ftam, oft tak vaneen van defe

ge moet wefen.
groo? §\'"oote Slag-ader komt met eenen ruymen en Den ftam
ftam uyt de ftinke 4 holligheyd van\'t herte a,
t P P \'3 .

fp^ J.Cap, Verdeelinge van de groote Slag\'f^^^^\'^^^
alwaer fy onder de i half-maen-wyfe kl^P\'^^\'f L a^-
fichuytfchiet de twee ^ kroun-Jlag-aders . ^yteO

mende die kleynder is , en defen wederom
derjleutel-beenige &c. Maer defe befchryvinge
v^ant eenen ftam, den welken de flinke onden
beenige Slag-ader begrypt, is\'er niettevinden: 5 . jg

ten het herte-lakxken gekomen wefende, ^ j^j-de
groote Slag-aderonverdeelt recht omhoog ^qoI\'
lengde van vier dweerfe vingers,,alwaer J^r ge\'

:;naemt word bc neerwaers omgeboogen y^\'fVi van
\'flinke zyde , \'terwyien dat\'er een merkelijk «e
den Zelven ftam by-na recht opwaers klimt? ^^
nig nochtans naer de rechte zyde hellende. ^^te
^ Van het voorfte deel van de nederdaelende »^^^p,
Slag-ader komt de fiinke onderjleuiel-beenige Sl\'^S\' , 00\'
en tuftchen defe.en het gemeld merkelijk deel ^
ke Krop-flag-üder b. u^lven

vinger opwaers geklommen wefende, verdeelt ^^^ ^^
de rechte krop-Jlag-ader m de onderjleutel-beemg^^

De onderfletuel-beenige Slag-aderfchietoH \'
beginfel onderwaers uyt wederzyds de tvvee »
vier bovenfte « tuffchen-ribbige, en dat voor eer
merkelijken tak dcn welken daer naer

de tuffchen-ribbige takken gefpleten word- r^ f^^icn\'
tuffchen-ribbige Slag-aders komen van de neder
de groote Slag-ader. ^ bin"^\'

I Vdlvnls femilxnures. t .Arierix cormar:^ cor»"- \'
4 ^rteriit JkkUvia, $ Caretis. 6 Intncajiaks,-

OndeïOeu-

tcl-beenige

Slag-aclc~r.

Krop-ilag-

ader.

Eovenfie
löfl\'chen-
ïibbige
Slag-aders

x^r/\'^\'^F-^erdeelinq\'é van de groote Slaa-ader. f oo „„ „
Jaers fpr^^y^en deA middel-fchots &lag�n, oft om
Van de bovenfte ^ middel-rtfts Sla?- aders ; Middel-tifts

, Van het voorfte deel van de onderfleuteKbeenige Mam-flag-
^"Jl« de 3 Mam-flag-ader te voorfchijn »2, de welke^\'\'«- \'
laüv ^^^ Borft-been wandelende hier en daer eenige
y^Jïen nytfchiet naer de nytwendige deelen, en in de
^^Oüw-perfoonen befonderlijk naerdeMammen, en
f^j^.^naer ontrenthet5 fweert-wijskraeke-beentevoor-
komende fchiet wederom eenige takxkens uyt
de Mammen, en ten laetften door debuyk-fpie-
Verfpreyd wefende, vervoegt fich door menigvul-
fl^ ® inmondingen met de 7 lende-en» opperbuyks-
|;ader n.

bovenfte deel vande onderfteutel-beenigeSlag- Hais-flag.
ai} Seeft wederzyds eene j> hals- oft wervel-Jlag-
jjJ\'" , naer het welk den ftam zelfs van de ohder- flag-ackr.
pJifel-beenige, foo onderwaers als bovenwaerseeni-
i^\'-héuten aen de fpieren mede gedeelt hebbende, en
y^en des ti Borfts holligheyd gekomen zijnde, den

, namentlijk twtcgtoote krop\'Jlag-ade.rs, en twee
j^^yndere hals- oft wervel-fiag-aders. De eerfte ftrek-
fjf^^y^ch wederzyds uyt ter zyden vande 13 lucht-ader
Pin ^\'\'"\'^er men de vingers leggende haere klop-

lichtelijk kan gevoelen
p \'t voor by gaen fenden fy eenige takken naer de
J^oot en de naburige deelen: maer foofe tot het hoofd
fi^lïomenziin, verdeden fy fich in de inwendige ee cn
.^^^ytwendige dd.
ije uytwendige krop-ftag-ader fcheyd fich in vier uytwendi-

van de tong en aen het binnenfte van de keel.
j en tweeden befpruyt de fpieren der \'lippen, den
^tWee-buykigen &c. P p 4 Den

z Diapraj^maticie. 3 Mammartti. j{.SternHm.,
fi\'ric \' \'^"f\'firmis. 6 Inofcalatior.es. 7 .ArterU Imftbares. g Epiga-
"\'.\'er\'\' ^ TO l^enebrAlis. liThimx. ^Axillaris. ï} .^Jprm

merkelijk deel loopt nederv/aers langs henen ne
derfte kraeke-been naer de tanden. fDierei^

Inwendige. De inwendige krop-flag-ader fend, "^^aatie ^^^
het Bekkeneel gedrongen is, vry groote takken a
ï harde herfiïèn-vlies, 4 flym-klier , oogen en ^^^^
nenfte van de oor; Het overig word verdeelt m _

vlies, den grooten de herfl^èns zelf doorwandelt-
het V. Capittel van de vierde Verhandeltnge, rdetl

De twee kleynfte Slag-aders van hec hoofd wor^^
hals-Jlag-aders genaemt, om datfe door den hals ^
achterfte deel van het hoofd loopen : wervel-J\'^ê.:^
xxxviii.T. om datfe door de gaten van de dv/eerfe ^
ïiguen. der 6 wervel-beenderen nederdaelen <r<r. ggt-

Gract-merg Defe Slag-aders eenige fcheutjens ii naer het 7 g \'
Slag-adeis. nierg en de naburige deelen toegefonden hebbf"^^ ^
en door het achterhoofds-been geklommen ^^ ;
vervoegen fich aenftons weder op het « lang^ f f^n
C en brengen aldaer t\'faemen voort gelijk eenen de ^^^
rank h die beyde gemeen is, defen langs henen ^
graet-merg daelende word met de andere
takxkens opeen wonderbaere wyfe verwart, enlï\'
veele kromme omwegen. Siet de XXVI.Ta. \' H

Daer naer word den gemeynen ftam vereenigd\'
den gemeynen ftam vande krop-flag-aders, ^\'^f^y^n
lange merg uytgefpreyd ligt, foo dat het
d\'eene van het eynde vande andere niét kan
den worden g. Siet in de 4. Fig. van de XXV. TaF ^^

Dit zy genoech van de Slag-aders des hooW^\'
ftaet ons de onderfteutel-bpenige Slag-ader Ja-

ven : defe dan buyten de holligheyd^des Borfts g
De oxd- men zijnde word de f Oxel-Jla^-ader genaemt,

veel kleynder en korter is, fal ik om ondertcliey ^^^
maeken den eerften den jiam., en den tweeden
noemen.

^^rdeeUnge van degroote Slag-ader. do I ^ «
j den aenvang van den tak F komt de buytenfte^\'^^
fte f^^-^l\'^\'^s-p.g-ader o, nevens eenige andere onder- xxxviu,t.

deel foo word dien grooten tak F gelijkelijk ver-
it in dry kleyndere ƒ t v, van dewelke ƒ nochtans
^\'ed verdeelt word in dry andere kleyne, en defe
^^ "^erom in meerandere, die alle inde fpieren en an~
den^ naeburige deelen verfpreyd worden: namentlijk
ken ^\' welken naer dat hy in twee groote tak-
ys verdeelt geweeft, in de by-liggende deelen be-
deei Maer den tak ^ die langs heen het buytenfte

Ven den arm uytgeftrekt is, fchijnt, naer dat hy.
heef de by-liggende fpieren mede gedeelt

jï^ ontrent het buygen van den arm te verdwynen.
(jgV.\'^i ftamE, naer dathy van fich heeft uytgefchoten verdeeling
öinnenfte Schouder-blads-Jlag-ader p en de Borfi-Jlag- vatideskg-
\'t f J ftrekt fich uyt met de by-liggende zenuwe door
"^ileh de buyging van den

ooog; rnaer op fijnen weg reykt hy aendenaburi-
^^ deelen uyt de fcheutjens >c ;c.

de buyging van den elleboog word hy ge-
^\'^irt\'in twee takken gh, vande welke den laetften
^j^Pt langs henen de kleyne elle-pyp naer de voorhand
^Vaer des zelfs klopping van de Genees-heeren ge-
^.^oniijk ondertaft word : in\'t voor by gaen fend hy

^en daer de fcheutjens a.
Vat, p^\'^ders de Voorhand over geftapt hebbende, geeft
takxkens naer de fpieren van den duym,
j^^^ntlijk eenen uytwendigen en eenen inwendigen.
Vv^^*- gene nu noch overig is van den gemelden tak
PjjI ^fuftêhenden duym en wijs-vinger weder naer de
des hands gekeert, en geeft in \'t voor by gaen
gej. duym het fcheutjen en aen den wijs-vin-
1q den tak ƒ , het overfchot naer de voorhand toe
Pende vervoegt fich door veelvoudige inmondin-
^«let de andere Slag-aders,
dee],-^\'^ G , den welken den grootften Isvandever-
ftam , brengt voort eenen feer merke-
H^iiere ^\' d^" welken voor een groot deel door de
liaet " "P\'^\'-iers te rug loopt: maer hy zelf word daer
eelt in twee by-na gelijke deelen ik.
^ -^isg-ader k fthiet uyt den tak n, die befonder-
lijk

Figuer ï. gefcheurt in twee andere w , van de " g
nenften en grootften tuftchen de groote ^nKley"

pyp wandelende befproeyt de naburige fpieren,
derlijk die, de welke de hand en vingers \'^^^^^^jgnde
De Slag-ader i nevens de elle-pyp neder-nae ^^^^

fchiet wederzyds veele takken uyt w : maer
als hy over de voorhand gekomen is , fend ny
grooten tak 7 naer het buytenfte dee! van 0 ^^^ ^^^^^
vinger , en eenen anderen naer de over-zyne ;gt

word , en dat foodanig dat den zelven tak ten
eenen kant met een open gat gaept in hy

tak G, en van den anderen in den grooten ta^^^^\'jgj
fènd ook naer ider ruymte tuftchen de ,f gj, van
naehands eenen befonderen fcheut 6, den "WelK

daer door de palme des hands over al verfptej\'^ ^^
Het overblyffel van den grooten tak i v^^^^" ^^^ den
kens naer den duym toe omgeboogt , alw^aer -
boog 8 uytmaekt , die fich wederom met de

oor-vinger, die gekeert is naer den ring-vinger 1 e" ^^
de zyde van den ring-vinger het gene is g^^^^\'^g\' pe
den oor-vinger, en foo vervolgens van de ^"^^Qrfien
buytenfte zyde nu van den oor-vinger Ljiwy^\'
door den fcheut 7,en de buytenfte zyde van ^^^

haer afdaelt;- defe is zelden een alleen, ^^j r/erh^^^\'
tweevoudig b fiet het XIL Capittel -van de dera

J-Cap. Verdeelinge van de groote Slag-ader. 603 yj^ y^^^
deltKge. In de honden hebbe ik die fomwylen gevon- "

door de zelve opening met de tweede oft derde
^?.ßchen-ribbige in den ftam te gaepen , en ook fom-
"J^ uyt de tulfchen-ribbige zeit voort te komen.

Op beyde de zyden , maer eenigfins van achter ko- De tuffchen
^en de 1 tuplxn-nbbige te voorfchijn ft- acht, negen xSvTu t
tien in een zyde, namentlijk volgens dat\'er meer- riguer i.\' "
oft weyniger vande ^ onderfleuteL-beenige voort-
\'^omen. Men vint\'er dikwils meerder in de rechte zyde

„ Onder dc tulfchen - ribbige een weynig voorwaers
JPï\'Uyt de At Middel-rifts-flag-ader fomwylen enkel en flag-adeu\'
^"^tijds dobbel, fomtijds komtfevande s Buyk-flag-
®der d.,

üe \'ßuyk.flag-ader fchiet met eenen enkelen ftam Buyk-flag.
\'Oorwaers uyt de groote Slag-ader een weynig onder ader.

Den rechten tak brengt voort de rechte f Maég-flag- Haer ver.
naer de Maeg , de rechte Net-ßag-ader i naer het deehng.
de rechte van het ^ Jlvlees, &nà\\e^\\&\\\\dentvjalf-
X^^ger-darm £ , nevens die van de Gal-blaes l en van de

^ ^yt den flinken tak komen de flinke Slag-aders van
^ maeg h h, die van het Net i, van de Maeg en Net ! ,
, eenige kleyne naer het s Alvlees : voorts foo word
^^^^ t^ootaedeeïdeMilt-flag-aaer k in de Milt befteed.
, Êen weynig neerwaers , infgelijkx van voor nemt

bovenfle Darm-fcheel-flag-ader n haeren oorfprong , Darmfcheel
I in véele takken daer naer verdeelt wefende door ^^S-ader.

Darm-fcheel fich begeeft naer alle de dunne dar-
^^^^ , maer eerfe die aenrand maeken des zelfs ver-
ƒ iïeyde wederom vereenigde takken gelijk eenen boog>
Van den welken voorders ontelbaere fcheutjens door

% Suhclavtn. 3 Lumbares. 4 DiapUra^m.-tiea oft
\'"■m \'*"^"\' ^ Cœliaca. 6 ütaphragma. f Gnfiricn. i EpiphkA. 7 Omen-
-\'^"\'Ca ^ g Dmdenä. I Cißicd. m Befatica. ! Gafim Epi-

6o4 ICap. Vérdedime van degroote
Sïrïag.\' ^ ^y^^elkende geoaemt, vande welke deömkehoog
ader oft uvt-is als de rechte, , r^^mig^

« Gal-üag-\'van de uytmelkende , in andere een weynig hoog
aders. en de laetfte dikwils van die der Lenden. fg

Ter zyden vervolgen de Lende-Jlag-adersf^-_rj^^^i.
Onderwaers word van voor de onder/ie Oarr \'j^.^^^
jlag-ader voortgebragt u: weikets takxkensm n ^jg
darmen worden verdeelt, vandewelke
ftch langs heen den dikken darm naer den aers to
de 3 inwendige Speen-jlag-ader word geheeten. ^^^
Voorders ibo word den ftam ontrent het be^i

gewefen word in de XII.Tafel fig.i.p\'^j^^
Hwpe-nag- fel , verdeelt in twee groote takken dte ne-

ader x dikwils een alleen uyt den hoek zelf van ^^^
deeling , fomtijds tweevoudig van het begin
heup-ftag-aders. ^efp-^\'

Voorders word de heup-flag-ader wederzyos h
ten in de inwendige ctflt, die de kleynfte is en ^

Onderbuyks Uyt de uytwcndige heup-flag-ader fpruyt die ^^ ^^
flag-ader. g Qnder-bmk ^ 3/ naer de Blaes, Endel-darm C
s/eTn-üal-\' uytwendige Speen-Jlag-ader genaemt word ) e" .^^oC
ader. deelen befonderlijk van de Vrouwen : ,

fiag-ader. • Schenken genaekt , fchiet de 7 OpperbuyU^&^^^^^^e
die opwaers klimmende naer de fpieren 9 Aingeii
deelen van den Buyk door verfcheyde mnion

J-Cap.Ver de elinge van de groote Slag-ader. 6of ™ „ -
Een weynig onderwaers fcheyd fich de i Schaem-Jlaz- \'
ader 9-. XXXVIIl.T.

Van den i Schenk-fiag-aderhjken fiam komen veele
^le naer de fpieren loopen , en onder andere de uyt- ShTnï- \'
^c^k« Schenk-flag-ader B die van de buytenfte zyde flag-ader.
^\'^■Komt: defe is feer ruym even oft het eenen kleynen
«am waere. Onderwaers wordfe gefcheyden in twee
l\'^oote rakken ah., van de welke den eenen naer den
l\' ooten ftam toe neygt, en den anderen geduerig fijnen
eg paer onder toe vervoegt, en beyde worden fyon-
\'"ent de knie gedeelt in veele takken dd.
Den grooten ftam fchict ook veel feheuten uyt, en inwf^ndige.
nder die wederom eenen voornaemen de invjendtge ^^^^^^ jj
\'^^^m-Jlag ader C cn die van de knie, ader.

l^atr naer daelt hvot\'faemen met de aderlijke en ze-
^üw-ftammcn van achter tufiTchen de twee j uytwaflen
taT dy-been , en naer dat hy hier en daer veele
Kikens uyfgefchoten heeft , word hy in twee by-na
F\'ijke takken gefpleten , van de welke den eenen ƒ
, ^ viies tufiTchen het 5 fcheen- en « kuyt-been door-
^^rd hebbende , vart buyten nevens het eerfte loopt
^..^erden voet: en naer dat hy hier en daer veele fcheu-
J-iis k uytgefonden heeft, maer voornaemelijk naer
^^^ achterfte en buytenfte van den 7 Voorvoet ( om
Voorwaers en binnewaers het kuyt-been ftaet) brengt
koorts eenen merkelijken tak?«, welkers feheuten
^^«r het opperfte deel van den Voorvoet, Naevoet en
vq, Se Teenen wyd en breed uytgefpreyd worden: ver-
ft^gens foo word den ftam a vereenigt roet den groot-
Vp^ tak van de tweedeverdeelingdienumoetbefchrc-
^■iworden.

^■Uen tweeden tak dan van de eerfte verdeeling , de
jj 7«e ik een weynig te voren hebbe gefeyd onder de
"e te gefchieden, twee oft dry vingeren voortge-
^ en Wefende fcheyd fich wederom in twee deelen
fif \' Melkers kleynfte de Kuyt-Jlag-ader h naer veele
iti ttogebragt te hebben over het midden
^en mildere takken gefcheyden word , defe fchy-
toe enkxkens te verdwynen eer datfe tot den voet
gekomen zijn i.

\'^Truneuscriiralh. C Crmalk interna, c Puplkea. 3 Prs-
\' 4 ^\'femgris. $ Osti^iitoltfmlemajHs. 6 FièttU. TÏarfas.

cn daer-en-juftchen begeeft: hy fich neven den bun
ften knoeftfel ontrent den hiel naer de planke des^\'" \'
maer eer hy de zelve aenrand, word hy ,gyn-

fle naer den grooten teen toe gaet, en veric)
\' takken buytenwaerts uytfchiet o , andere fend
ge treffelijke fcheuten naer het uyterfte van den
ƒ, terwylen dat hy binnewaerts diep indringen^ ^
lijk naer den kleynen teen toe, veele takxkens
naburige deelen uytfchiet q : van daer word hy .
derom om-geftaegen onder de beenderen ,
den grooten teen opwaerts wederom te voorfchy^^^^^
mende, voegt fich met den andigren tak van de^^ ^^
verdeeling, en maekt met den zelven den booo ^^
uyt den welken van alle zyden verfcheyde kleyn
wel ftiptelijk naer ideren teen zijn befondere É^^Jgg,
der toegefonden word : defe Slag-aderkens
nen toegekomenzijndefcheydenfich wederom.\'»^^

kleyne takxkens, die wederzijds op de zyde
teenen wandelende, en in kleyndere en kleyndere ^ ^ ^^
tjens verfpreyd wefende ten laetften verdwyn^ ^ ^^^^

Aengaende de verdeeling van de Longe-fl^ê
ftaet\'er weynig te bemerken; want defe buy^ ^^^q
\' herte fakxken gekomen zijnde , fcheyd fich

groote takken, die opfichtelijk naer de ^^^^ .^ii -^ii-
van de longe toegaen, en allenkxkens in andere ^
deregelijkvormelijk aen de verdeelinge van dey
pypkens oft takkingen van de Longe-pyp g^^\'\'\'^
worden.

In de welke af-gebeeld word den Stam va
groote Slag-ader ofc ^orta en hatie
voornaemfte takkingen.

^ plaets alwaer de krop-flag-
^ders naer het binnenfte des
^^j^ofdsgaen.
^ Vereeninge van de krop-
■"^i-aders met de hals-d,az-

^ buytenfie fchouder-blads
ï ^^\'^\'■\'\'\'^^\'■•Seapularis extern,
fiam van de oxel-jlag-

Thoracica fuperior.
r De onderjle borjl-jlag-ader,
f De Jlag-aders naer den dry~
kantigen fpier. \' •

s Tzvee merkelyke Jlag-aders
naer de fpieren van den elk\'
boog en de naburige deelen,

de groote elle-pyp,
K Des zelfs anderen tak , die
voor hei grootje deel in de
fpieren, die de vingers buy-
gen en uyt-rekken , bejleed
worden,
uw De takken van deflag-tb»
der K naer de gemelde fpieren,
pc Kleyne takken van de groote

■ elle-pyps Jlag-ader.
A De takken van de kleyne el-
le-pyps flag-ader.
X Des zjelfs buytenjle takken ®

6 De flag-ader, die op de wyfe
van eenen boog van de eene
zyde naer de ander loopt, van
d^ welke veele fcheutjens doo.p
de palm des hands loopen.

, Ujt-legginge
die den kleynen vinger aftrekt,
i Eenen anderen ßag-aderlij-
ken boog , van den welken
veele takken loofea naer de
vingers.
9 9 Défiruykingen van de shel-
ve , van de welke de eene
loopt door de binnenfle zyde
van den eenen, en de andera
door de buytenfte zyde van-
den anderen vinger.
L ï>e rechte cnderfteutel-beenige
flag-ader. Subclavifi dextra.
Door de volgende letters
worden de onderfte flag - a-
ders aeugewefen.
B Be neder-daelende groote flag\'
ader geopent, op dat de man-
dekens van de tufl\'chen-ribbi-
ge en longe-pyps flag-aders
fouden ge/ien worden,
bb Twee longe-pypsflag-aders.

aders. Intercoftales.
d De flag-ader van het middel-
rift afgefneden. Diaphrag-
, matica.

ftrica dextra.
g De ftag-ader van het alvlees
en van den twalf-vinger-
darm. Pancreacica 6c duo-
dena.

Gaftro-epiploica.
k De milt - flag - aders afgefne-
den. Arterise fplenicae.
I Op de rechte zyde. De
gal-blaesftag-adsrs. Arteria;
cyfticae.

ader. Meferaica
w De heup-flai-ade^f _ sacr^-
^ Deheyligeflag-^f-
c^ct^ De binnenjk^^ff^

^^ I>e verdeeling van de fpier-
fi\'ig-dder.
Verfcheyde takken van de dy-
flag ~ ader , en onder die de
^nie-flag-ader. Poplitea.

-Öê takking van de buyten-
fle fpier-flag-ader.
® ^ehinnenftefcheen-flag-ader.
\' Tibialis interna.

buytenfte fcheen-fl.ag-ader.
I ^es zelfs vervolg.
^ ^e kuyt-flag-adir, Suralis.
^e verdeding van de kuyt-
der Figueren. 6og

flag-ader.
kl De flag-aders van de kuyl-
en byliggende fpieren.
m De flag-aders die door den
rug des voets verfpreyd lig-
gen.

des voets.
0 De flag-aders naer het oppsr-
fle m buytenfte van den -voet.
p De flag-aders naer den hul.
q Den boog van de eene flag-a-
der naer de ander,
r Takken van defen boog. naer

de teenen.
d De vorm van den voet op daf
de gefteltenis van deflag-ader
gejien word.

ÊEr datwe hetverhael van, de holle Ader beginnen,
,. rnoet den Lefer gewaerfchouwt wefen dat\'er ce-
J^\'S gefchil is aengaende haere uyterften , namentlijk
t-t vt^clke van die het beginfel, en het welk het eynde
^oet g-enoemt worden.

^ Het grootfte deel der oude hebben haer beginfel in
« Lever geftelt, meenende dat het bloed aldaer ge-
aekt en van daer door toedoen van des zelfs Ader
^Or hgj geheel lichaem verfpreyd wird : foo datfe de
^rdeeling van de holle Ader van fijne takken , die
de Lever verfpreyd zijn , beginnende de zelve
l^^\'eide in op-klimmende en neder-daelende.
^ Het welk, al is \'t dat het een groot ken-reeken is van
grove onwetentheyd aengaende i den omloop
Ploeds en de ^ gyl-making , word nochtans van
liilf?-"^\'^ hedensdaegfche ftiptelijk naergevolgt. Seker-
JJl dolingen mag men door de vingers fien in die
\\Ve \' ^^elke geleeft hebben in de voorgaende eeu-
• maer in defe tyden, wanneer den omloop des
Q q bloeds

Maer onder die gene, de v/elke de belchry^\'o^^jgg
de Aders op de natuer gepaft liebben , ^e^n ^^^^^
deu ftam van de holle Ader door den J ^^^^^

. van de Long-ader die in de flinke holiighep
is, voor haer begmfei aengenomen : andere ^^eu:
ilammen der Aders liever de eyndens willen o
en haer beginfel des zelfs uyterften , die in ^
des lichaems geplant zijn : in defe benoemin&^j^, ^^^

loop des bloeds bemerkende, namentlijk het w
de alderkleynfte takxkens naer de grooter,en ^
ften in den ftam vloeyt. Maer al is \'t faeken cia^ ^^^^^
benaemingen niet fonder reden zijn, foo ï\'J" ^^eo-
wel op het tegenwoordig voornemen u2rinft!s

der Aderen te vinden, en is\'tdatiè oytgev^J g^gen,
foo zal haere kenniife nauwlijla eenig n»\'^
gemerkt dat, foo om de geheymen der natuer
dekken, als om de konft te oeffenen, niet "\'f j^erkc
hayr-wyfe aderkens, maer de groote takken
miocten worden. Uyt welke reden ik , ioo t gfer,
gemak, als wel befonderlijk tot gerief ^^" "xalbé-
de befchryving van de Aderen van de jn tak-
giunen, en ik fal feggen datfe gedeelt worde"
kenfeheutent^c, Is\'t faeken dat\'er iemand iS\'

Soo dan de holle Ader a van de weje y.
nen, gaept met eenen wyden mond in de
te van het herte, en brengt aldaer voort ^ ^^^ je
a die breeder befchreven is in het V^^- ^

B en den onderften c. Den eerften ^ ^ „ae
ken doorboort hebbende , gaet onverdeei
de keel toe. Daer-en-tufl"chen fchietie o^

II. Cap Verdeelinge van de holle yider, Sil ,
J^e o}jgepaerde Ader D, die feer aenmeikelijk is. De-x"\\a.TA,
^^ Vau den, rechten kant afwykende , en tegen de zy-FigKi i/ °
^^n der wervels gevoegt zijnde fchiet naer ieder tuf- Onge^aeide
^^hen-riiymte der ribben eenen befonderen tak, die den
^aein vmtujjchen-ribbige Ader hb aen-neemt. Defe A- TuiTchen-
^•^rs komen op fommige piaetfenonmiddelijk va[lden""\'\'\'3e•
^^gepaerden ftam, en in andere onftaet\'ef eerftmael
^enen grooten tak, die daer naer voort brengt detuf-
^^hen-ribbige Slag-aders. Ider nu van die Ader veree-
J^\'gt fich met de naeft-gelegen door verfcheyde i in-
\'^-ondingen : ten laetften worden de onderfte takken
^an de ongepaerde Ader geplant in de lende,en fam^
^yds in de uytmelkende Aders : foo dat den wind isx
Qefe geblaefen zijnde gemeenlijk de onderfte holle A-
der doet opfwillen.

Een weynig onder den aenvang van de ongepaerde
yder, vertoont den Heere Baurkon den uytgang van.
J Longe-pyp-ader. Van de welke ßet het XIL. .[j^\'JSc-pyps

Van voor uyt de holje Ader fpriayt^/? MidJcl-fihots-miaaui-
ader 3 gaende naer het middelfchot en het herte-fakx-t=iio"-adcr.
kcn.

twee 2. onder-ßeutel-beenige, alfoogsnaemt, om datfe Oaderutu.
^nder deßeutel beenen loopen naer de armen. tei-beeug^,

, Uyt het voorfte deel van de onder-fleutel-beenige
J^^^nnt wederzyds een ander rniddei fchots-ader oft om
pter te feggen de bovenße rniddeUrifts-ader c vergefel-
^chapt van de Slag-ader van den felven by-naem.

Van de buytenfte xyde van de onder-fleutel-beenige Bofenfte ■
sder ontrent des zelfs beginfel komen de bovenße tjif- tufllhca-
ifhen-ribbige voorfchijn inet eenen enkelen ftam "\'"bige-
^den welken verdeelt word in twee oft dry fcheuten
door de tuft^chen-ribbige ruymtens, alwaer detalc- .
van de ongepaerde ader ontbreeken, verfisreyd
^\'orden.

Maer op die plaets, alwaer de onderfleutel-beenige
sder merkelijk gebuygt is, brengtfe onderwaers en
oorwaers\' voort de mara - ader rn die op de flag-ader jjaia, jj^-i-,

Vena az^igos. b IntcrcsßaltS. ï InofcKUth^ i MfdÏAjtMii^ 2 Sni/"
vt Manj-mariA, n MufcnU fupericr.

De eerfle is de nytvjendtge keel-ader-d, die t
onder de huyd opwaers klimmende kornt in ^
takkinge voor \'t grootfie deel over een " ^gutvvee
wendige krop-flag-ader. Onder «^skinnewora ,
groote takken van beyde de zyden komende
door inmondige vereenigt, dat\'er gans . foude
ken overblvft uyt het welk men haere eynoen

ader, tot de welke fy in\'t voor-by gaen eenige
ten fend, en voorders ook aendelpicrenvanne
ten-hoofd, aen\'t 2 tong-been , tong , tanden
ge naburige deelen, nu weynige, nu vi^^derom ^^
der : foodanig nochtans dat des zelfs gebrek ƒ .
uytwendige keel-ader vergolden word en in tegei
het gene nu van de inwendige keel-ader ^^flj\'tfen
word in twee takken gefcheyden , van de^^ . gy^n
grooten h fich begeeft in de zydelijke inboefeiT" J7
het 3 harde herfièn-vlies oft om beter te fegg^^^j^jge
boefeming zelf uytmaekt. Den kleynen „fchot
fcheutjens ovet naer de 4 flym-klier en den ov
word door her herffen-vlies verdeelt^. »t-ader

dikwils met malkanderen door ^ inmondinge:
het vocht in een van de twee zydelijke inboefenj\' &
gefpoten door de uytwendige krop-ader ^"l^^f

loopende naer de wervels, graet-merg en de
deelen. Oft nu defe Aders gelijk de ^\'^l^\'^^j^ent-
naer de herilènen toe klimmen is my noch 011

De vierde plaets bekleed de hovenfie [Pt^r-a^r [ ^^^
. tot de fpieren des hals en hoofd en beionciernj
de uytwendige befteed worden. r]aeten-

De onderfleutel-beenige ader nu de bortt ve^ ^^^
ds neme den naem van ^Oxel-ader aen :
uyt die zeive hplligheyd komt, fchietfe u)^ \'^"^^j^iie

d Vena juguiaris exierna,
ninx, 4 QiandsiU pitakaria,,
ubr.üa. é Ytn« Amilmu
.ariix. 2 Os hyoidh. \', jï;
InofcuUUo. ff

gefpleten in twee takken , in den bovenfien en
■eynllen de hoofd-ader G , en den onderften grootften

, de lever-ader komen tvjee borft-aders q , maer
^ bovenfte komt ook wel te voorfchijn uyt den ftam
Oor de verdeeling.
^^ De hoofd - ader wederom word gefcheyden in den
-^j^endigen tak H en den mwendigen l.
^■^"n buytenften tak word ontrent de voor-hand
^^„\'\'^enigt met den anderen tak Yan de lever-ader , en
die worden eenige takxkens iiytgekhóten naer de

■\'i-ader u voortgebragt, op de welke rnen grootelijkx
oi?,\'?^ letten in\'t ader-laeten; maer foo haeftalsden
^^iOop des bloeds bekent is geworden , heeft mea

de zelve geen gewag meer gemaekt.
. •\'Jen inwendigen hoofd-rank voegt iich ontrent den
met den grooten tak van de lever-ader , en
dele vereenigde ontftaet de middel-ader p , die ter Wi-\'tïel-^-^
,^rfaeke van haere menigvuldige opening in\'t aderT
\'C^n feer ruchtbaer is. ■ \\ • ■ .

^^^-Uen binnenften l vergefelfchapt de zeninve, entot
\'\\^e!le-boog gekomen zijnde verdwynt allengskens.
^ Den tweeden m ( namentlijk den welken nae de
toe ftaet ) word ter oorfaeke van fijne
^etfin^ \'den diepen genaemt , en ontrent het midden
den 2. onder-arm verdeelt in twee takken q r , van

middel-vinger toe gaet, en den binnenften q
den middelften,\' ring- en oor-vinger ; mser defe
ren\'^\'^^ \'^^\'wden in de hand foodanig oi^ider malkande-
te de andere vereenigt , dat her moeylijk is f i

d r 4 //. Cap. Verdeelinge van de hülle Ader.
■ . Den\'derden en den grootften tak van de le^^r-aa
xxxix.ta,\'k onderhuydige ader genaemt, word ontrent het b >
ïiguec 3. j-enfte knobbelken van het arm-been verdeelt m tw ^
takken n o , van de welke den eenen n daelt ^^^
der de groote eile-pyp , en word ontrent de

Den änderen tak van de onder-verdeeling o
fich fcheuns dweers naer de kleyne elle-pyp > jgr,
voegt fich met den inwendigen tak van dehoof^?-
en maekt met de zelve, gelijk ik gefeyd hebbe-.g
Middel-ä- imddelader p. ; die meU alfoo noemt foo ter ooria
^^^^ van haer plaetfinge, om datfe in\'t begin by na h^t^,
den van den arm beftaet, als om datfe uyt de
cn lever -ader als tuffchen die beyde de iw^de] -

Onderfte - De Onderfte holle Ader doorboort onderwaers ^
hoik ader, herte-fakxken, en begeeft fich fonder eenige tak-^^^^
fing ,door de liolte van de borft naer het \' ^cn
aen het welk fy in \'t vooï-by gaen wederzyds e ,
»c inidat!- xnerkelijken tak £■ uytfchiet, die de middelrißs-ad^\'\'^^
naemt word. . , ,ift

heeii gedrongen zijnde, in het opperfte deel va ^^
lever maer nit\'t foo diep oft de achterfte zydebiy

Van h?er fend hy nser de zelfftandigheyd van
ver dry ruyme en breede takken , fomwylen
meer en veele kleyndere, gelijk gefeyd is in het ^
Capittel van de tweede Véïh\'andeting. ^ , ^^ de

Naer dat de^n ftam dan dry oft Vier vingen
lever gedaelt is, verlaetfe de zelve , en voeg

te ilag-ader-, en fchiet aldaer wederzyds uyt- ^^
I caJe- De Ofpcrfte lende- aders d d de fwarte ^^z/"

K Vend ßbmane^. 1 CiiYpKs. z Vatehrs
tres ßpenares. e é JitrdiiartA adipcfx. \'

"^dersfg , van cie welke ƒ van de rechte uytmelkende xxxk.ta.
^t-komt, en^ onmiddelijk van den ftam van de hol-figuer i.
5e ader. Naer defe volgen van beyde de zyden de on\'
derfie lende-aders hh.

Op defe plaets fet ftch den ftam allengskens onder Heup-aders,\'•
flag-ader en word ontrent het heylig been verdeelt
de twee heup-aders E E.

^ Uyt het beginfel van dele komt dikwils wederzyds
de heylige ader.i , die nochtans fomtijds alleen fpruyt
^yt den hoek zelf van de verdeeling.

Voorts foo word de heup-ader g\'efcheurt in den in- inwfendige
\'^endigen tak F en den uytwendigen <3. dLe^?\'\'"^\'^\'

Van de inwendige komt die van den onderhuyk k met
de flag-ader van den zelven by-naem over-een komen-
de , van de welke ook vervolgens de Sf een-ader l hae- Speea-ader..
i\'en oorfprong nemt. Het overig word in de naburige
deelen befteed.

Van de uytwendige , eer dat die tot de dye komt oppeibuyks
\'VVord de opperbuyks ader n voortgebragt, een weynig ader.
Onderwaers de fihaem - ader o , en van buyten eenige Sehaem-a-
bakken naer de byliggende fpieren.

. Daernaer den "ftam den naem van ^dye-ader aen-ne- dye-ader.
^"nende fpleyt fich in twee fakkmindenbimenßenkleyn-
flen H en den buytenften grootfien i, die den naem van
^i^am verdient te behouden.

Den binnenften tak die de ^moeder-ader yvox^^^hz^-
^^n, dringt tuffchen de huyd en het 3 vleefig vlies door
^^ngs henen de binne-zyde van de dye naer den in-
"^endigen knoefïèl, alwaer hy met andere takken door
\'\'verfcheyde inmondingen vereenigt.

De takken van defe Ader wirden in de oude tyden
dikwils en befonderlijk gefneden in de qualen van de
Lyf-moeder.

Ten eerften de bovenfie en kleynfie heup-ader p wel- Bovenfte
•^ers takken opwaers, neerwaers en zydelijk door dc heup-ader.
deelen, die ontrent de 4geleding der dye gelegen zijn,
\'^\'orden verfpreyd.

71 Vena epignfirictt, a PuiUnda, I Crttrdlis. Z Sitphx-
3 Pmnioilus curnofus. p ïfclmU, 4 iArtkfthaio,

Ten tweeden de inwendige fpier-ader K , die in de
fpieren , de weike in de dye geplaetfi: zijn , voorna-
melijk gebruykt vrord.

Ten derden de kniehwjgt\'ader in\'t begin tweevoudig
LL,die hier en daer eenige fcheuten uytgefonden heb-
bende in de buytenfte en achterfte zyde des voets be-
fonderlijk verfpreyd word.

Daer naer geeft den zelven ftam van ftch de kuji\'
adir m en de groote heup-ader n , die naer den voet toe
loopende Iich met maikanderen en m<it eenige ande^^
door inmondige dikwils vervoegen.

Ten laet^en word den ftam i ontrent het middel
van de fcheen, en van daer neerwaers afdaelendever-
deelt in veele naemloofe takken; van de welke de voor-
naemfte tot het uyterfte des voets uytgeftnkt ziji"^^ \'
alle onder malkanderen en met de voorgaende dr^r
menigvuldige inmondinge vereenigt worden: fo»
het zelve blped uyt de flag-aders in de aders vloeyen-
de door verfcheyde wegen naer het herte kan, gebragt
worden. Maer van fulke vereeningen is\'er meer ge\'
iproken in \'t IF. Capmel -van de eerjie Ferhandeh^\'g-
. l-üer moet men evenwel in\'t voor-by gaen aenmer-
ken dat die vereeningen en takkingen , foo van d?
aders als van de flag-aders, niet alleenlijk in verfchey-
de voorworpen feer ongelijk zijn maer ook in het zel-
ve; foo dat de vcrdeelingen van die vaten in den rech-
ten voet verfcheyden zijn van die de welke gevonden
worden in den flinken : het zelve is ook van de han-
den , al is \'t dat de groote takken , die-we boven aen-
merkt hebben , niet dikwils noch ook foo veel niet
yan maikanderen verfchillen.

j E Poort-ader ( gelijk ik te kennen gegeven heb
\' be in het XFII. Capittel xan de tweede F^rhan^^^l
gaet nergens uvt den buvk : mser wotd wederzy^

-verdeelt hl ontelbaere takkenen fäeuten, vandevv-
ke eenige door de Lever ^ andere door de i\'^^^^^^cte

VII. Verh.

XXXIX.TA

Figuer i. ,

Inwendige

fpicr-ader.

Knie buyg

ader.

Kuyc-ader.

ïnmondin-
gefi.

^erlpreyd zijn , bekleeden eenigfins het ampt van de gebmykvan
Jlag-aders ; want fy.brengen de galachtige ftofte naer

kliertjens van de lever , en waerfchynlijk ook de poort-ader.
^oedfaeme : maer het grootfte deel des bloeds\', het
^elk door den ftam loopt, ftueren fy over in de takx-
kens van de holle Ader.

De onderfte takken ontfangen, gelijk de andere aders, Van de on-
^et bloed uyt de andere deelen en befonderlijk uyt de tak-
^iag - aderkens , en brengen het xelve over naer den
\'^\'^m , even gelijk de takken van de long-en holle
^der ; foo dat de Poort-ader door haer maekfel en
S^bruyk, gelijk de middelmaet houd tuflchen de ftag-

en de andere aders.
. Die ftaende houden dat het beginfel van de Aders Woitekn
in die.deelen uyt de welke fy het bloed ontfangen ,

^Ullen gelijkvormelijk de onderfte takken van de Foort-
^der, de wortelen, de bovenfte, de welke door de le-

verfpreyd zijn , de takken noemen : wat my aen- Takken,
8\'iet, ik fal wederom van den ftam beginnen, én van
daer naer de bovenfte takken overftappen , om reden
Ksrneld in het begtnfel van het tweede Capittel van defe
^erhandeUng. rigSfz"^^\'

Den ftam dan van de Poort-ader a word in de Le- verdeeling
verdeelt in twee groote takken b c, de welke ge- door4e le-
■\'lik in een breede ruymte uytgebreyd worden , uyt
^^slke ruymte eenen kleynen tak afgaet, die naer het
\'\'onde deel van de lever fich begeeft d. Maerdegroo-
takken worden wederom ontrent het beginfel ver-
^^^It in twee andere takken , foo dat den geheelen
®!^ei\'lijfcen ftam in den ingang van de Lever gelijk in
takken gefcheyden word , en defe wederom in
^ele kleyndere en kleyndere, die door het geheel ge- ^

des Levers feer dicht verfpreyd liggen : gelijk ge-
/yd is als-we gehandelt hebben van de Aders van de
■t^ever. \' .

^\'?der de takken van de Poort-ader , de welke het
\'\'Oed van ^jg andere deelen onrfsngen en in den ftam

FigSr 2 N^« volgt de maeg-ader c , die door het bo\'
Maeg-ader. venfte deel van de Maeg befonderlijij verfpreyd vsrord-
JerS a "^\'"orts in fommige de twalf- vinger - darm ader d,
leis. ^^^ welke ik een weynig lager fpreken fal.

namentlijk denflinken kleynen en hoogften F , en
rechten grooten en onderlien e.

Den flinken gemeenliik de i rnilt-ader ftrekt\' fich
langs henen de groef, die in het ^alvlees uytgeholt\'^»
naer de milt, alwaer in \'t voor-by ga^n vooïtgebxW
worden. .r b c

, onderwaers fomtijds de inwendige Bfpee:4-adern^^[
de dikke darmen^ en befortderli jk naer den endel-daf«^\'
maer fomwylen nemt hy fijnen oorfprong van hetne-
gnifel van den rechten tak , oft van den hoek van ds
verdeeling zelfs.

Defpeen-ader,, in\'t latijn hemorroidalis, dat is bloed
droppelende, om datfe in fommige menfchen ootreni

den aers dikwils opfwilt, en geopent zijnde hloe^
ftort ; fy W^ord inwendige genaemt, om die van
andere , die \'van de inwendige heup-ader voortkonjj
en welkers takxkens ontrent den aers oft door kon":

aders e een kleyn en een groote, de welke met de bo*
maekei. de kroon-ader van de
^ ƒƒ, aengaende de welke fiet het X. Capit.van de
Verhandeling. Daer naer word den milt-aderlijken to®
zelf gefcheurt in twee takken denhovenfienenorMfep
die opfichtelijk in \'t bovenfte en onderfte deel van a
milt befteed worden. De onderfte fend in \'t 1
gaen eenige fcheuten naer het net, namentlijk die,a
Slmkcnet- welke men deßinke net-aders noemr^ , ead ie aen "
MaJtnet- gemeen zijn »Mt^^We-/^ h ,

Bderll worden fy ook wel bevonden uyt den müt-aaernji^\'^
ftam voor de verdeelinge Voort te komen. - j
Den bovenften tak van de tweede verdeeling le^^

rt Cyflhx ge-melU. c StommachaHs oft gaflyi^n d£::tra. I ^\'ff p-m^
fiica oft lienaris. z VancreAs. 3 Bcmorrsiddii. e G.tfir:ca 01-J
ntüchAlis, g Eptpkicn, h Gaftro-epphka.

JU. Cap. Verdeelinge der Poort-ader. 61 p yy^ y^j,^^
op die plaets, alwaer hy fich in de milt begeeft,eeni-
ge takken aen de maeg, de welke met den naem van
\'t kort vat i bekent zijn. Van de welke men fien kati
in het XFI. Capittel van de tvjeede Ver^oandeting.

Den wechten tak van de Poort-ader geen ouk , eer
dat hy verdeelt word, een,#fetfel aen het net, nament-
lijk de rechte net-ader m (eenige befchryven hier eene
\'\'pklmmende net-ader en de rechte maeg\'net^^-^er) en

■Voorders aen den ^twalf-vingsr-darm een ader yan den
delven by-naem , van de welke wederom eenige tak-
jken verfpreyd worden door het alvlees en het net. Ik
l^ebbe ook de ^twalf-vrnger-darms-ader , uyt den itam
^elf van de Poort-ader fien te voorfchijn komen d.

Daer naer word den rechten tak gefcheyden m dry
groote darm fcheel aders n n n , ót welke tufiTchen het
Verdobbeld vlies van het s darm-fcheel naer de darmen
^oe wandelende allengskens verdeelt worden in kleyn-
dere en kleyndere takken : maer ontrent de darmen
vvord den eenen tak met den anderen naerf^n veree-
idgt, en maekt met den xelven gelijk eenen boog ,
Van den welken voorders veele fcheutjens afgaen,die
door de rokken der darmen over-al verfpreyd worden.

i V^fa hrevia. m Epiploica dmra. I Intefitnum dmdenam. z Vt-
dttedcné,, n Meferaica. 3 Mefenterium,

na cava fuperior. hige aders. Intercoftales
^ I^e onderfte holle aderinferiores.

6zo ^^p-^^ginge
ee Andere tniddelfchots~a-
ders oft beter bovenße mid-
delrifts-aders. Diaphrag-
niaticffi fuperiores.
d De uytwendige keel-ader.

Jugularis externa,
c Inwendige keel-ader. Ju-
gularis interna.
f De vjervel-ader. Vena

vertebralis.
g Eenen tak vm de inwen-
dige hals-ader naer de flym-
kiier en het harde herjfen\'
vlies afgefneden.
h De inwendige keel- ader,
op die plaets daer fy vjykt
mdezydelijke inboefeming
van het harde herffen-vlies
afgefne^n.
tt De voorße takken van de

uytwendige keel-aders.
l De bovet^e tuffchen-ribbi-
ge aders. Intercoft.fuper.
® De marn-ader. Vena

Mufcula inferior.
• De hals-fpier-ader. Muf-
cula cervicis.
ƒ S De fpier\' aders tan het
fchouder-blad. Vense
mufculffi fcapulares.
q De bovenße en onderfte
borft-ader. Thoracica fu-
perior & inferior.
rr Ferfcheyde verdeelingen

der Figueren.

van takxkens door den op\'
per-arm.
ff Ver deelingen door deV

onder-arm.
11 Menigvuldige vereenif^\'
gen der aders. Analtoino"
fes venaram.
V De mih-ader. Vena f^l-

vatella.
n u Menigvuldige uytfpruf\'
fels van aders dse door de
hand verdeelt zijn.
F Delever-ader. ßafilicä\'
G Dehoofd-ader.Q\'if\\\\\'lX\\c^-
H Den buytenften tak van ^^

houfd-ctder.
1 Den binnenften tak van ^^

hoofd ader.
K De onder - huvdi?e adcf-

Subcutanea.
L Den inwendigen tak

de lever-ader.
M De diepe ader.?
N Den grootften tak van

onderhuydige.
O Den kieynßen tak -van

onderhuydige.
P L)emiddel-ader
Q Den inwendigen tak -vaff

de diepe ader.
R Den uytwendigen tak
de diepe ader.

<ea: De dvjeerfe aders die de

ïmrgenaemde aders ffrf\'
men vereenigen , en affo\'\'
gelijk een cdand maeken-
Doordevofgendelettep
Word de takkinge van
onderüe holie ader aenge-
wefen.

B Den oKderßen ßarfi

bh^r^\'^^^^\' emulg.
De tujfchen-r\'ibbige van
de ongepaerde ader.
^ De raiddcl- rifts - aders.
, PiaphragmaticK.

De heyhge oft ft iet-aders.
\' " ence facrae.
De darm-beens ader. Ve-
na iliaca.

.^fihaem-ader.?xiis.ndz.
^ kleyne heup-ader. If-
^las minor.
De binne-fpier ader.Mu^-
CüJa lijterna.

De dweerfe aders die de
gemelde aders ffarmen
vereenigen, eri aifoogelijk
een eyland maeken.
De 2. fig. De verdeelinge
van de Poort-ader. \\
A Den ftam van de poort-
ader. Vena porta.
B C D Haere takken door de
lever.

Cyflicse gemells.
b De navel-ader ten deele in
de poort-ader en ten deele
in de takken van de holle
ader geplant,
c De rechte maeg-ader. Ga-

ftrica dextra.
d De twalf-vinger-darm a-
, der , fornwyiea i\'an den
rechten tak af-komende.
Vena dnodena.
e Deftinkemaeg-aders.C^z-

ALle de Zenuwen die uyt het lange "fJJt^Joi^\'\'
nen het bekkeneel befloten herffen^; ^^^ ticf
komen , hebbe ik met den
paer gebragt in H FL Capittel van de \\ ^^^
en hebbe haeren uytgang aldaer befchreven - ^
hier vervolgens alleenlijk overig is het onaei

Aengaende de twee eerfte paren ftaet er ni
aenmerken , want de vefelen van de ^ ^^ ^jj^de
door de gatjens van het 2 zeef-been gedrong e»
verliefen fich in het vlies , met het welk ue ^ ^cht-
omdraeyen der neus-gaten bekleed zijn. ^^
zenuwen verdwynen in de vliefen van de o^S ^^^
De Zenuwe het derde paer ^fiJe \'og P^ J^^^
A buyten het bekkeneel gekomen zijnde en n^
oos-bol fich wendende,word m vier takke» van
die opfichtelijk geplant worden in de
de oog:i« den opüchtenden a m den neder^p
in den penvoerende c , tmn denjcheeven ondg ^ j^^Je
De Zenuwen van het vierde paer ^^f^.\'J\'^ei ^^
genaemt fchijnt geheelijk in den katrol-jp^\'

D^x^ntvvtvivanhet vyfde paer word onrr ^^^^jj^e
oorfprong B verdeelt in twee takken cP,v ^^j^eueel
den achterften door een eygen gat ^^^or ^
gedrongen wefende daelt naer hetonderi^^^^^^..,
en reykt aldaer veele fcheutjens uyt

■x Nervi olfaHoriL 2 Os criirofiir»- 3
b Deprimens. c UU^Uor, d
cultts trschlearis.

„^neuU^.;, de oor-khercn, c aen de vïeugels-beens fpl"^\'\'
üe aen den knauwer. ƒ aen aen wortel A. tZ „ ------

- ^^^ geheel ung-gefiell iaën ^e deele Jo^\'lZil
t achterfte gat binnen het onderfte kaek.been\'o-So\'

nevens de zyde van
klL "tkfchen fadel, endeeit recht over de 3 fiym-
wL\'^" f®" de 4krop-flag.ader, oft aen\'t

wonderbaer net (is\'t dat dit noch overig is) eeni-
gt "aer vervoegt fy ftch met
"ftnd tSnT \' \' ^iiimondinge, ea
n e?if fomtijdltwee
\'>het SS T \' ^^ Zenuwe van
\'\'den vereenigt zijnde, maekt

fcneutjens tot den wortei van de tuffchen-ribbi-
den .uytgefonden wefende , fcheyd ft\'ch van
^el). grooten tak c eenen kleynderen e , den
s iifen de takxkens door het 7tand-vlees p door het
^^rhemelte verfpreyd. ^

j> m dry kleyndere verdeelt f g h.
j en tak f word wederom gefpleten ia vier takken
Petid ^^^ vvelke i. nevens het »oagen-hol loo-

xl.\'tafel ^aer de neus-fpieren den fcheut m , en nasr de buv^^\'J
Figuer 3- Up den I2kn. .

Het ftveafte j)^ Zenuwen hetfevenfe paer zijn twee fthe"
ten van den uytgang zelf uyt het raerggrootelijkx\'\'^
fchillende.Den eenen van defe is harder, den
fachter. Ten opficht van defen laetften befondernj^_
word de geheele Zenuwe de -^gehoor-zenuwe gen»^^ \'
want dien lachten tak door het gat, het welk in het Itee
been uyrgeholt is, tot dc holligheden van het ge^oo
tuyg gebragt wefende , verfpreyd fich aldaer over-
door het vlies , met het welk de zelve bekleed "svo^
den.. Maer den harden is richtelijker dienftigj
beweging als tot het gevoel : want dien fcheut W
niet alleenlijk in de fpieren van de oor befteed;
wend fich ook naer fpieren van het 3 tong-been , \'
neus lippen^ voorhoofd en-vjink-brauwen. j^gt

Het binnenfte van de oor deelt ook mede van
vyfde paer van hec hoofd : en het buytenfte van n
eerfte oft tweede paer van den hals. . r^er

Het negenfte paer, naer dat het de vefelen, nie^^^^
trent des zelfs uytgang van malkanderen
zijn , gelijk als tot eenen ftam vergadert heeft 7 n\'
recht naer de rong, door wiens geheele lengd® ^^.^
zelve uytgeftrekt zijnde naer beyde de zyden
fcheutjens uytfchiet. Men meynt dat dit paer het

De Zenuwe van het tiende paer buyten het
hol gekomen wefende, fend wederzyds ^„e\'Ze-
naer de bovenfte vlechting vândetuiTchen-nbbîb
nuwe. Maer des zelfs voornaemften vân

uyt-geftrekt wefende , naer dat het een
het negenfte paer tot fich getrokken , en weaer „^ ^
dere naer de fpieren van den hals gefo^f*^"
word in den 4 borfï-been tong-beens fpicr beltee .

verdeelinge van het achtfle paer : infgelifkx de
voordere verdeelinge van het vyfde en fefde"
paer naer de onderfle deelen.

y An de Zenuwen van het dwaelende paer , by de
^ Oude van het ff de , by ons met iï^ilUs van het ■
^"ijie, word dikwils gewag gemaekt infdelBoeken der^

chryvers,gemerkt datfe feggen dat uyt defen aHcen on-
^\'baerefcheutjensdoordebyna alle in de borfi bdlo-
^ deelen veripreyd worden.Nochtans heeft dèn Heere Eynde va«
^\'Ihs gefien, dat de Zenuwe, die gemeenlijkz\'^z^ï/\'^? hèt achtftc
^aelende paer genaemt worden , eyndigen een wey- P-^®"^
«\'g onder de Maeg : want, fegt hy, het laetfie datmen^^\'\'^
^ de Zelve kan nafpeuren, zifn eenige rankxkens van de
<^eg takken afgefonden , dte met de takxkens en vefelen
van de darm-fcheel-vlechtingen opwaers uytgefchoten
^\'^rden., vereenigen.

^ Maer de Zenuwen naer de Lever , Milt, Darmj-Zenuwen
^^heel, en eenige andere onderfte deelen , brengt
^elven Schryver van het vyfie en fefde paerdie van de \'
^ude het derde en vierdè genaemt wirden : fiet het

Capittel van de vierde Verhandeling.
\'n Op dat-we nu dit en het volgende behoorlijk ver-
ftaet\'er te bemerken, dat van het hoofd nevens
zyde van de lucht-ader langs den hals daelt eenef^
grooten zenuwachtigen ftam , die in de honden eu
^^nmige andere viervoetige dieren enkel, en in den
^enfch tweevoudig is: eenen van defe, namentlijk den
yelken het naerfte aen de lucht-ader oft ftrote geplaetft:
^ j fegt den gemelden Willis toe te hooren aen het
^i^tjle p^gy. . anderen aen het vyfde en fefde : foo
ochtans dat die ftammen menigvoudige gemeenfchap
"der malkanderen hebben , befond-rlijk daer de ge-
ke^j Zenuwen eenige vlechtingen oft knoopen mae- ,

/^J^\'^^es" oft dat ook ftiptelijk den binnenften ftam van
^^ ^ehtfietnétn anderen vanhet vyfdeenfefdepaerh^t-
n Oorfprong nemen, is niet lichtelijk te bemerken ;
^ dat inea moylijk kan onderfeheyden de on-

derlii\'ge gemeenfchap van die Zenuwen op die ^
daerfe buyten het bekkeneel kümen, ter oorfaeke ö
in \'t breken van her bekkeneel ook eenige vefelen
Zenuwen komen af te breken; als om dat de \'^en«
achtige vlechringen eenige feheuten van deandere _
nuwen ontfangen , en naer de andere deelen toe
den ; foo dat men nauwlijkx kan bepaelen, ^
van de uytgefonden feheuten aen de vorige ve^een\'S.
zijn- Noch ik fien ook geen groote noodiaekelijkhey
van die Zenuwen, foo ibrgvuldelijk te onderfcheyd^"\'
gemerkt dat het feker is, \'i^tfe alle,
fefde oft achtfte paer, daelen uyt het hoofd, en in het zeiv
voort komen van het lange merg onder de achter-herii \'
nen, gel ijk ik aengewefen hebbe in \'t FI. Capit.
vierde Ferhandeïing. Op dat ik dan de befchryvinge ^^
de gemelde Zenuwen beginne. . ^

Het achtfte paer by de Oude het fefde ea fo^
defe als de hedendaegfche het i dwaelende ^^^
naemt, komt met menigvuldige takxkens door
zelve gaten , door de welke de zydelijke ^
mingen fich in de 3 keel-ader begeven, buyten
bekkeneel , in het gefelfchap van eene andere
we , die fich uyt h^et merg van den hals by de zei
gevoegt heeft, de welke, al is \'t faeken datfe rn^td
zeiven rok door het harde herfi^en-vlies bekleed wor »
de eerfie nochtans haeft verlaet, naer de fpier^ ^^
het fchouder-blad toe wandelende g. Maer de Zenu\'
vf&itX^van het dwaelende paernaer datfe eenige
tjens naer de fpieren van den 4 flok-darm gefondeneJ^
wederom andere van den naburigen ftam aengenome^
heeft (in het grootfte\'deelder viervoetige ^\'^renjvo^^
by de zelve den geheelen ftam gevoegt) maekt de
nuw-vlechting A , uyt de welke eenige takken a g
naer het s ftrooren-hoofd, jg

, Voorders foo word in den ftam, die nevens d^
van de ftroot door den hals nederdaelt , in \'t
van de borft-holligheyd , ander vlechting g^matJ^J
weynig van de eerfte verfchelende b , riy^ de ^ ^^^
veele feheuten naer betherte-fakxken c x^dtn

1 Par Vägum. z Sinas Uterales, j Vena jifffiiarii.
vus itervafiis, j Lcirinx, 6 Pericardium.

V.Ccjp. Verdeelinge van het achtfle paer. ^2,7 ^ „
^\'orden k Eenen van de-zelve , die onder de andere

grootte uytfteekt c , daelt naer des herds-zenuio-^^\'\'^^^^
F, diewe een weynig voorder gekomen zijnde
lullen beftrhryven.

Van defe tweede vlechtinge van het achtfte paer
icheyd Iich ook iri de rechfe zyde de wederkeerende ze- Wedeikcc-
^uvje D;maer in de flinke zyde gaet iy afvan den ftam
^\'^hs EE. Defe laetfte ontrent de nederdaelende igroo-
flag-ader, en de eerfte ontrent de onderfleutel-bee-
^\'ge flag - ader wederkeerende begeven fich beyde op-
"^aers nevens de zyde van de ftrote , en naer eenigè
^^kxkens aen de zelve medegedeelt te hebben , eyndi-
gen in de fpieren van het firooten-hoofd.

By na recht over het beginfel van de nederdaelende
pg-ader begeeft fich eenen anderen grooten tak naer
het herte , welken aenftons in twee gefpleten klejnjh
leheutjens den ftam van de long-ader omvangt f, den
grooten , aen den anderen van de tegen-over ftaende
^yde te gemoet komende , fend veele rankxkens naer

zelfftandigheyd van het herte d.
. De herts-zeniiw-vlechting f word voor haer groot- Herte «nuw

deel gemaekt van de Zenuwkens van den tujfchen- slechting.
^\'\'l\'éigen ftam, maer haer kleynfte deel heeftfe van den
^ak van het dwaelende paer c bekomen: gelijk aenftons
gefeyd is.

Den tak e van de herts-vlechting , te voren gelijk
handhaefken gemaekt hebbende , omringt de lon-
ge-flag-ader : maer haer grootfte deel word door het
geftel van\'t herte verfpreyd f

Den ftam van het dwaelende paer voorder nederdae- Zenuwea
leende fchiet wederzyds aen de Jongen recht over het der longen,
herte veele takxkens , die in \'t voor-by gaen foo de
^fht pypen als de aders en ftag-aders ZQhttxhztXth^hh&W-
met de zelve gelijkelijk voortgaen , haer hier en
J^aer beklimmende en omhelfende^. Daer-en-boven
^^oopen ontrent defe plaets van het zelve dwaelende
paer eenige takxkens naer den iS/o^-^^^rw . zenuwea

Daer naer word den ftam van het dwaelende paer flok-da-m
.levens de zyde van den ftok-darm wederzyds verdeelt
twee takken , namentlijk in den inwendigen G en
uytwendigen H. De inwendige takken van beyde
R r 2 de

^ de zyden tot malkanderen geboogt zijnde, waffen we-
i ieuIr^P^ derom te faem tot eenen ttam, gelijk ook een weynig
neerwaers de uytwendige takken , die voorders mec
vai"den«e? overvloedige takkinge door de maeg verfprey«
\' ^ worden i. \' .

Van de miaeg-zenuwcn worden eenige draeden ge*
fonden naer de onderliggende vlechtingen : alwacr het
dwaelende paer aen id^ütis fchijnt e\'cn eyndetcnemen?
volgens lijne<.woorden die in\'t beginfel van dir Capi\'^\'
tel by gebragt zijn.
SLhS\'^^ Den anderen zenuwachtigen ftam, den welkende«
van den tuf- gemelden Schryver.t/e® tujjchen-ribbigen noemt , noch
fchen-iibbi- niet buyfen de uytwendige deelen des hoofds gekome\'^
gea ftam. ^jjnde , word op een geh\'jke wyfe , gelijk den geneO
van het achtfte paer tot eene eekel wyfe vlechtinge in e^ff
gedrongen i , uyt de weike eenen grooten ftruyk ge\'
fonden xvord naer de byieggende vlechting, en eenen
anderen kleynen in den ^fluyt-fpier van den ftok-darrfi-
Een andere ^^\'er mer den ftam zelf nevens de wervels nederdae-
grootere lende heeft in\'t midden van den hals een andere vlech-
riechtinge. tinge, met de vorige wel aengaende fijne gedaente gelij^i
maer veel grooter k , in de welke veele groote tak\'
ken van de naburige deelen der wervels geplant wof"
den k , van defe vlechtinge gaen veele vefeikens naeif
den flok-darm en de ftroot a, maer eenen van de zeH
ve, die den grootfteil is, vervoegt fich rnet de weder-
keerende Zenuwe. Van defe vlechtinge daelen ook
twee groote takken naer de hert-vlechting k •> ^^ ^^
welke een weynig neerwaers den derden / komt.

Den fuftcheti-ribbigen ftam begeeft fich van de ge-
melde vlechting neerwaers naer het fleutel-been , en
aldaer in twee gefpleten zijnde omvangt en drukt de
onderfleutel-beenige flag-ader M. Voorders binnen de
iiuuige borft gekomen wefende maekt hy de tuftchen-ribbtg^
vlechtinge. vlechting N , en onrfarigt in de zeive van de werveir
zenuwen , die de naerfte opperfte zijn , dry oft vier
takken , vän de welke den bovenften op den weg de
. hals-flag-ader omhelft. Maer den ftam ter zyden van
dè wervels nederdaelende, ontfangt uyt ider van haer®
knoopen en vervolgens tot het ftiet been toe den ftray^

Voorders den zenuw-ftam zelf buyten de holligheyd
Van de borft gekomen wefende , g^cft van lich récht
"^ver de maeg wederzyds eenen grooten tak p , die xl. tafbl
«aer het darm-fcheel lich wendende maekt de voor- i-

De zenuwacirtige vlechtingen van den buyk zijn_/>- fie zenuw-
in getal : De Miit-vlechtmg s, de lever-vlechting T, vkduingea

De gemelde vlechtingen worden gemaekt op defe
Maniere : den tak P , IVdlis Darrnfcheel-zenuwe
§enaemt, word in twee groote takken gefcheurt: den

lijnde, verfpreyd ftch aenftons en maekt de vlechting S, • -
Van de welke gelijk vier bundelkens van vefelen af-
Baen: i. naer de Maeg., .2. naer de Milt., 3. naer deLé- Lcvetvlech-
"^^r-vlechting4. naer de groote van het Darm-fcheel.

In de 1-echte zyde komt den darmfcheel-zenuw tak
^ een weynig lager van den tuffchen - ribbigen\' ftam ,
eri word even gelijk irt de flinke zyde in twee takken
Sefpleten; van de welke den bovenften 0 maekt voor
een groot deel de lever-vlechting T , uyt de welke ee-
ïien vry grooten bundel van vdclen naer de lever toe
Raet p, die de bloed-vaten vergefeKc liappendede flag-a-
^er op een wonderbaere wyle gelijk met een net bcklee-
dén. Uyt dit bundelken word voorders en het gal- Gal-blaes
"laesken en de gal-buyfen met de aenhangende twalf- zenuwen.
Vji^iger-darm en den rechten mond der maege voorfien.
^aer-en-boven loopen eenige fcheutjens , flinkx om-
Jïeboogen zijnde, door het alvlees Voorders fooAlvkesze-
^\'^eft defe vlechtinge gemèenfchap met de milt-vlech- nuwen.
^it^g, met de groote darmfcheel-vlechting, en de naer-
fte van de nieren.

Den onderften ftruyk van dendarmfcheel-takR met
^en oft\'twee nieuwe uytfpruytfels van de tuffchen-
J^\'bbige zenuwe maekt wederzyds ontrent de 1 fwarte
Sal-blaeskens de nier-vlechting v, van de welke veele Nier-vlech- •
^^\'uuwachtige vefels naer de nieren gefchikt worden
^ 5 die de bloed-vaten , by na gelijk in de lever ver-

feilende net -vi^ys omringden. Van defe vlechtingen
worden ook wederzyds eenige fcheuten gefonden, naer
XL TAFEL vlechting , en van de rechte zyde naer Me -vaü

Figuer T. ^^ l^\'^er ; en van de flinke naer de rndt-vlechtrng, .
Groote ^ De groote Darmfcheel-vlechtmg ü, is befonderlijk ge-
Stiï ^^^^^ fcheurjens van verfcheyde vlechtingen, ^i«
hier te faemen komen, Defe vlechting fend iijne ve-
felen door het geheel darmfcheel, de welke de darm-
fqheels vaten vergefelfchappende naer de darmen toe
wandelen rr, daer-en-boven ftiiertfe noch andere (naer
getuygenis van Willis) naer den ftam van de ncderdae-
li" vrouwe- i^^^de grmte fiag-ader en naer de vrouwelijke ^ eyer-nejie»\'- ■
liike eyer- Een weynig onder de nieren daelt den tuftchen-rib-
iieften. bigen ftam van beyde de zyden binnewaers geboogen
. ïijnde , voorder naer het ftiet-been , ontrent welker«
TirS- hy met de wervel - takken / maekt de vlech-

kcü. ^ t^nge Y de.onderfte van alle de merkelijke zenuvs^aeh-
^ge vlechtingen des buyks, uyt de welke den grootften
ftruyk een weynig klimm.ende tot eene andere vlech\'
ting , die by de vorige ligt en de alderkleynfte is X »
uytgebreyd M\'-ord.

Uyt defe twee vlechtingen gaet eenen tak naer de
groote vlechting van het darmfcheel u , de welke o?
den weg aen het beginfel van den endeKdarm en
aen den kronkel-darm eenige vefelen toefend V : m^ef
daer-en-boven word\'er van de onderfte vlechtingnaer
den aers toe eenen anderen gefonden onder het on^
derfte deel van den endel-darm , aen den welken hy
door den geheelen ftreek verfcheyde fcheutjens uyt-
fchiet u.

Voorders den ftam neerwaers daelende; fend eeni-
ge takxkens naer de zpis-leyders , en het gene van den

wefende, word door den 3 f/ayt-fpier van den aersefl
de naeft liggende deelen verfpreyd.

De tien paer Zenuwen, van de welke wy tot noch
toe gey/ag gernaekt hebben, komen uyt het lan-

VI.Cap. Verdeel, der Graetmerg-z^enrnven. 63 I
ge merg binnen het bekkeneel:die, de welke nu vol- \' „ \'
gen, worden uyt het zelve merg, het welk aldaer,den ^

Men telt gemeenlijk derm paer van die Zenuwen. Hoe vee. ze-
fven van den hals i^. Twalf vm den rugge 8 19.
O/"van de Lenden 20. 24. en Ses van het btiet-been meïgkonw.

tttflchen het achterhoofds - been en het eerfte wervel-
heen; het tweede tuflchen het tv/eede en het eerfte, en
alfoo vervolgens tot het laetfte toe: maer is\'t dat\'er iets
Zenuwachtig tuftxhen het achterhoofds-been en het eer-
fte wervel-been is, dit fchijnt geen befonder pap te w^-
ftn, maer de takken van het laetfte paer van\'t hoofd :
anders foude men acht f aer zenuw env-m den hal smoe-
len tellen, en negen, als den hals acht wervel beende-
ren heeft: mits dat het feker is, dat het eerfte paer van-
den rug buyten het hol niet komt , \'t cn zy tulfchen
het eerfte en tweede wervel - been van den rug , na-
inentlijk onder de eerfte ribbe ; gelijk men lichtelijk
kan fien in het geraemte.

Alfoo komt ook het eerfte paer der lenden met te
^\'oorfchijn \'t en Vj tuffchen het eerfte en tweede wer-
vel-been, en gelijkvormelijk moet men oordeelen van
de Zenuwen van het heylig oft ftiet-been. Van de wel-
ke vervolgens niet meer als vyf paer en een half moet
toegeftaen worden, gelijk klaerlijk biyken fal uyt het
gene wy onder fullen feggen.

Alle de Zenuwen van de Lenden, van de Borft en
de fes onderfte paeren van den hals, komen ider uyt een
befonder gat , het welk uyt de geleding van den bo-
"^enften wervel met den onderften nevens de dv/eerfe
Uytfteekfels en dienfvolgens op de zyde van de wer-
Vel-pyp ontftaet. Maer het volgende paer van den hals
^\'ertoont fich tuftchen het eerfte en tweede wervel-
been ten deele voorwaers nevens de zyden van den

tand-wyfen uytwas , ten deele achterwaers door de
^\'^ftchen-ruymtens van de wervels. Alfoo ook , is \'t
dat\'er eenige zenuwachtige fcheuten tdfchen het ach-
\'erhoofds- en het eerfte wervel-been te voorfchijn ko-
^ïïen, moet men haeren uytgang van voor en van a^-
^er\' foeken. R r 4 De

6 21 ri.Cap. Verdeel, der Graetmerg-t^e-mwen.
?e-.Jntn^a Pe ZenuCvcH van het merg des heylig oft ftiet-been
van en het wordcn, eer datfe buyvtn het beenig hol komen ^^
merg van dedt in den voorften en achterften tak , den we^K,
llln door befondere gaten , die eygen zi|n aen du been u
voor ieder Zenuwe twt;e en twee geplaeift zijn ?
voor en van achter doordringt. De laetfte Zenuwe ^^
alleen en daelt recht neerwaers door de opening v-
het gemeld been. Dit dan voor af aenmerkt weiei^^^

fandaXL" \'\'\'fi\' Zenuwen, namentlijk het welk t J
■ fchen de twee bovenfte wervel-beenderen fich vertooi ^
gaet nasr de [peren van het hoofd , en het buytenfte
de oor. ^ _

Van het tweede, vyfde, fefde en fevenfie paer ^ \'
en van het eerjie en tweede van de Borfi komen een &
fcheuten van de Zenuwen des arrns, diewe met die V
de dye hier naer fullen befch"ryven.
Va-n het Vah het zelve tweede paer, en een oft twee van
Byddeüjft. beginfels der arm-zenuwen, komt

De andere fcheuten van de Zenuwen des halsvv ^
den door de fpieren van het hoofd., hals enfchouder-\'^^\'^
verfpreyd. ,

Vande-boïft . Dg Zenuwen van de Bnrft buyten haere werve-
en rugge. gei^oj-nen xijndc , worden ider verdeelt in den voorp\'\'*
en achterjlen tak.

ribbige ruymtens , en worden voor het grootfte dee^
\'m de tuffchen-ribbige fpieren het Ribbe-vlies
JfL, TAFEL nigfins in de buyk-fpieren , en die de vjelke op de boij
Tiguer 4. liggen., Verdeelt.

Van de len- Het eerfte-paer van de Lenden fend wederzyds^e^\'
nen tak naer ds onderfte deelen van het i rniddelnfi
Het tweede geeft Zenuwen aen de zaed-deelcn h-^
Schenk-ea Van dit paer en de dry volgende beginnen de
dy-aer»uwen dy-zenuvjen, die in de fpieren der Lenden en ande-
re byliggeude\'belleed worden.
Van het De vier ( by fommige maer dry ) borenfte Z«n \'
S\'bcï des ftiet-beens loopen by

VJ,Cap. Verdeel, der Graemerg-Z.,emv^en. 633 yn.
^^sr de dye , de andere worden in de fpieren van den ^\' \'
^ers, blaes en in de fchaem- en andere bygélegen dee-
len Verfpreyd.

Dit dan in \'t voor-by gaen aenmerkt wefende, moet
^en voorders befchryven de Xmwwen van de Armen
^^ fchenken.

Dc Zenuwen van de Armen , gelijk te voren ge- Van dc ar-i
^eyd is, nemen haeren oorfprong van het tweede., -v.f.
^^ ) Mde , fevenjle paer van den hals , en van het eerfte
tweede van den rug, en worden niet verre van hae-
ren oorfprong verfcheydeiijk vermengt eu met mal-
kanderen vereenigt F : da-r naer worden fy wederom ^L-taffl
Verdeelt in fes takken ab cdef. Het fchijnt dat eerft
gemelde vereeninge gefchied , op dat door eenig
Ongeval eenige deelen van den arm niet foude verfte-
ken worden van genoechfaeme geeften ; maer het be-
van een Zenuwe des arms verftopt weiénde , de
^elvevan de naerfte Zenuwe de geeften foude konnen
ontfangen.

De Arm-zenuwe a is de kortfte en word befonder- J/^"®
"jk verfpreyd door de huyd en den i dryhoekigen fpier. _
De ander b geeft eenen fcheut aen den 2 tweehoofdi-
S^n fpier , en word daer naer ontrent het midden van
^«n 3 opper-arm vereenigt met den tweeden tak, den
\'kelken wederom veriaeten hebbende wykt fy buyten-
]^aers, en in het boogen van den arm wordfe in dry
gefpleten; welkers eerfte langs benende 4kley-
ne elle-pyp loopt naer den duym : het tweede blyft by
in\'>t midden des arms , en het derde by den tak van
^ lever-ader liggende gaet naer de « voorhand, en
^ord van daer door verfcheyde deelen van de hand
^\'erfprèyd.

„ De derde Zemiwe vaff den arm c voorfiet aen de
Spieren des arms, en ontrent het midden van den op-
P^r-arm (gelijk terftons gefeyd is) gekomen zijnde ,
^ordfe vereenigt met den tweeden tak. Defen is 0(^k
^aer de hand toe uytgeftrekt , door welkers buytenfte
^yde hy befonderlijk verdeelt word.
.De vierde Arm-zenuw d is de dikfte van alle cn
v^örd ontrent het buygen van,den arm gefcheuri: in

g I ^^Itoidch Z Biceps, 3 Km-nemu 4 Xidias. • j Vent b^filica,
\'-•"■\'■i\'y,!. \'

twee takken van de welke den eenen iich naer^_
kleyne,den anderen naer de groote elle-pyp -g-
de menigvuldige fcheuten aen de naeft ^

De Arm-zenuwe e , naer datfe eenige \'oï^
fiaer de fpieren van den onderarm gefonden hpett,
ontrent de vouw van den arm in twee takken ge p

ften, ring- en oor-vinger befteed. , -gf

XL. TAFEL De felde en laetfte Arm-zenuvj f is korter als ae
Figaer 4. voorgaende, en word voor\'t grootfte deel verflen

de huyd eu het - vleefig vlies. pj,

Zentra-e van De Zenuvje van het 3 Middel-rift nemt fijnen o"
fprong iTiCt eenen dryvoudigen wortel van die t^^^^
paeren , van de welke eenige Arm-zenuwen jg

ontrent de vouw van aen arm m twee taKtvci» s> •
ten , van de welke den eenen door de binnenfte ^^
des arms , den anderen tulfchen de groote en Kj > j,
elle-pyp naer de voorhand toegaet,en in de ^^^ .
malkanderen gebuygt zijnde , worden in den wtA

xentra-e van we /uCmiVje van nen i j.ntaaei-fiji\' uctm. "j" lyg
Jjetmiddel- fprong iTiCt eenen dryvoudigen wortel van die t
" \' paeren , van de welke eenige Arm-zenuwen vo

komen : den eerften en grootften fcheut komt
tweede van den hals , de twee andere van de la
der zelve paeren , oft van den onderften van den
en den tweeden van den rug. Defe dry fcheuten v
faemen tot eenen ftam E, den welken door het
delfchot onderfteunt wefende daelt onverdeyU n
de holte des Borfts,en ontrent het middel-rift ^or ^^
wederom in vier oft meer takken verdeelt, ^.^"j^gj
welke eenige in des Zelfs vleefig , en andere m

:efachtig deel verdvv\'ynen.
Zemiwea \' jT)^ j fchenk-zenuwen worden gemaekt tanjes J^^J^^
paer Zenuwen, namentlijk van dedryon ^^^^

-------W» paer Z^enuwen , namentnjK vau 7 e (tiet-
van de Lenden en van de vier opperfte van net
been; oft foo fommige willen, in tegendeel, uy
van de Lenden en dry van het ftiet-been, .fprong
Haere ver- De eerfte fchenk-zenuwe nemt haeren oorip^^
4eeli«ge. ^et derde ( volgens fommige ) van het i

VI.Cnp. Verdeel, der Graetmerg-z.enuwen. é^f y^j
De tweede fpreyd fich uyt naer de knie en noch °
^\'oorder k, en eyndigt voornamelijk in de huyd en deXL.TAFEi,
ïiaburige deelen.

Den derdén vervoegt fich met dry oft vier van die ,
de Welke uyt het ftiet-been komen gelijk tot eenen
«am I, die den grootften hardften en droogften is van
"et geheel lichaem , en naer den voet toe uytgeftrekt
}^efende , naer alvorens in de dye eenige fcheutjens
ifi de huyd en fpieren van de fcheen afgeleyd te hebben,
^ötrent de knie in\'t achterfte deel van de dye verdeelt
^ord in twee takken, namentlijk dentnvjmdigen^xoo-

k en den uytwendigen kleynderen l.
, Den inwendigen tak langs henen het i kuyt-bcen ne-
erdaelende fend veele fcheuten naer de fpieren van den
\'^^eten van de teenen .^tn ten laetften voorby den ^bin-
l^\'^-knoefel gekomen zijnde ,4verdwynt in den grooten ^
^ ^dere naerfte teenen en in de planke des voets.
„ Den uytwendigen tak ftrekt fich uyt in het buyten-
e deel van het kuyt - been ; defen deelt fijne takken
de fpieren die ontrent het kuyt-been liggenen ontrent
buyten-knoeffel wandelt hy naer het uyterfte des
,\'^ets,,door welkers buytenfte zyde hy met menigvul-
\'ge takkinge verfpreyd ligt,
Maer al is \'t faeken dat den ftam van de Schenk-
^luwen den grootften is, nochtans word men in den
geen.merkelijke holte gewaer, om dat, gelijk
Vermaent hebbe , den zenuwachtigen ftam niet ge-
^^ekt word daer door, dat de eene en zelve buys ruy-
Word , maer om dat veele Zenuw-draeden t\'fae-
nen gevoegt worden, in welke ider in \'t betonder de
.^\'\'\'■\'e holte blyft, diefe voor en naer de vereening
^öben gehad. JDaer-en-tuftTchen is\'t gelooflijk dat on-
^er Verfcheyde t\'faemen vereenigde Zenuw-vefelen
ene befondere gem&enfchap gehouden word , fooda-
^\'g dat de geeften door de zelve vloeyende lichtelijk
^yt de eene in de andere konnen overftappen.

De I. Fig. De verdeelinge
van de fes laetfte paeren
des hooftis, maer befon-
derlijk van het vyfde ,
fefde en achtfte paer naer
de onderfte deelen: inf-
gelijks van eenige zenu-
wen der wervel-been di.-
ren, welkers ftammen
ter zyden omgeflaegen
zijn.

tmg van het achterße oft h De zenuwen die naer
dwaelende paer oft plexus fiok-darm wederkeeren-
gangliformis -t^aeZ\'

i Scheutjens van defe vlech-
ting naer het herte-fakx-
ken, het herte en des zelfs
oorkens.

Ujt\'legginge der Figueren.
ÜYT-LEGGINGE DER FIGUEREN-

DE VEERTIGSTE TAFEl^-

De verdeeling van de Zenuwen voor het groot-

üe deel iiyc Willis.

c Eenen fcheut naer de knt

vaten. ir.

d De zenu wen naer df ze J

■Jiandijrheyd van\'t

F De hert- zenUVJ-
ting. Plexus cardiacus-

ds hert-zenu-tP-vlecl^^^A
rond-orn de

geft-ngeri ts. , f,

f De.zenuwen van aerj
zenuw-vlechting n^er
hert. ,

g De zenuwen naer

fen van de maeg-
Door de volgende le^
ters worden de fche^^^
van den tuffchen-ribbigen
ftam aengewefen. ,,

tmg van den ttgcaen-rtP
bjgenftarn. .

* Den tuffchen-rm

-ftarrt e. éen

dvjoehnde paer by mal- . naer de hertzenmu-ulech-
kanderen nederdaelende. tmg.
^ F.en andere groote vlech- I De derde onderfle.

ting i,an den tuflchen- M De zenuwen die de on-^
, ^tbbigen fiam. dcrficuiel-beenige flag-a-^

^e zenuwen naer de ge- ders omringen.^
doemde vlechting van de N De tujjche-\'^-ribbigevlech-
Naburige paeren der wer- tïnge. i\'iesus iuttrcofta-
"Hels.

^ Het flrooten-hoofd. Ca-
„ ^t afperce arteris.
^ De zenuwe die weder-
keert naer het dwaelende
paer.

\' ^e zenuwen naer de voor-
fie deelen des hals.
° De zenuwen van het
f ^venfte paer naer de buy-
^ Venfte deelen.
^ bundelkens van vefelen,
\'Ie welke de uyt hetgraet-
^erg komende zenuwen
^frnaelen.

Gemeenfchap tuffchen de
Zenuwen van het acht-
fif paer en den tujfchen-
\'\'\'tbbigen flam.
^^^ zenuwen der armen.
ytachiales.

lis.

m De zenuwe uyt het graet-
merg de hals - flag-ader
omringende.

nn Scheutjens uyt het graet-
merg naer den tuffchen-
ribbigen flam.

O De zenuwe van het mid-
delrif. Nervus diaphrag-
maticus.

TT Onderwaers des zelfs oor-
fprong.

P De zenuwe van den tuf
ribbigen flam naer de on-
derfle vlechtingen Wil-
lis darm-fcheel vlech-
ting genaemt.

Q Des zelf grooten tak naer
de vlechting S.

U Zenuwen naer de vlech-
ting V.

s De milt-zenuw vlechtin"
ge. Plexus licnaris.

T De lever-zenuw vlech-
tinge. Plexus hepaticus.

V De nier-zenuw vlechtin-
gen. Plexus renales.

U De groQtfle darm-fcheel
vlechtinge. Plexus me-
fentericus maximus.

V De zenuwen door de nie-
ren verfpreyd.

S ï Tvjee kleyne vlechtin-

i, 2. 3. 4. f/ier bundelkens
%\'an vefelen naer de maeg.,
milt, naer de lever-vlech-
iing en naer de grootfle
•vlechting.
0 De zenuwe van den darm^
fcheel tak naer de lever-
vlechting,
p De lever-zenuwen. Ner-
vi hepatici.
q De alvlees zenuwen.Ner-

ff T.wee zenuwen uyt den
tujfchcn-ribbigen jiam naer
de nier-vlechitng.
tt \'Takken van de wervel-
Zenuwen naer de vlech-
ting van bet bekken.
V Eenen tak van de vlech-
tingen van het bekken naer
de groote vlechting van het
darm-fcheel.
n Zenuwen die door den en-
del-darm loopen.
vj xy Zenuwen die naer de
pis-blaes , den fluyt-fpier
van den aers , de kheren
van de liejfen , en andere
naburige deelen loopen.
De 2. Fig. De Zenuwen,
de weike van het derde
paer gekomen zijnde in
de fpieren van de oog
en andere naburige dee-
len befteed worden.
a Di zenuwe van het derde
paer naer de Jpieren van
de oog.

f Eenen tak naer den
digen hoek van de oog ,
waerfe inde klieren en \'VJi^\'^\'
brauwen bejleed word.

ab cd Vier takken van ^f
derde paer naer de
fpieren van de
den opüchtenden , b
den nederdrukkenden 1 ^
naer den aenvoerendef^i
naer denmderftenfch^f!^\'
fen.

e De takken van het zei\'^\'^
paer., door het harde oof
vlies , naer het druyf^f
vlies gaende.
ƒ Een zenuwe van \'t ftßj
paer naer de af- kcererjd^
fpieren.
g De Zenuwe naer den

Uyt-legginge
Van het vyfde en fefde
paer naer de bovenfte
deelèn.
^ ^en zenuwe van hetfef-

^^ De twee grootfte takken
het vyfde paer.
■Eenigefcheutjens van het
"^yfde en fefde paer weder--
^ekoogt om den wortel van
de tuffchen-ribbige zenu-
^ te maeken.
Den fcheut vanhet dwae-
lende paer naer de oor-klie-
^ pa.rotides genaemt.

^aer de onder de tong lig-
j Sefide deelen.
^e zenuwe die dsor het
Onderfte kaek-been gaet ^
de welke afgefchevden
■■^\'orden.

^enen tak van de groote
^nuvjec naer het binnen-
J^e des monds.
^-^enen tak naer de deelen
^ ontrent de ooge liggen,
^fnen tak naer de oog-
J edelen en de buytenfte kUer

De 4. Fig. De verdeelinge
van de voornaemfte wer-
vel-zenuwen , oft van die
de welke uyt het graet-
merg voort komen.

if. 30X Ses paer van het
fttet- oft heylig been , ofb
liever vyf paer en een
half.

540 Vyt-legginge d^r Vigueren

dulla oblongata.

C Het graet - merg met het
dun herßen -vhes bekleed.

Ö 0es zelfs twee andere
overtrekfels ter zyden om-
ge faeg. n.

E De mtddelrifts - zenuwe.

■ Nervus diaphragmati-

^elîeîfende de Voort-teelinge van den Menfch
cn des zelfs volcrekkinge tot fijne Geboorte.

Oor de Ontfanginge verftaet mèn dé
Bevruchtinge van de Vrouw oft den eer-
ften oogenblik van de \'^Teelinge ,, de
welke men aenmerkt te gefchieden tot
dat de redelijke Ziele ingeftort is, want

ïjet gene voorders van ftoffe oft zelfftandigheyd by
^omt, moet aen de aengroeying ofc voedinge toege-
schreven worden.

Die ftoffe, de welke in de Vrouw onmiddelijk be=
^\'\'"ücht is, oft tot het ontfangen van de redelijke Zie-
bereyd, Word het ^ Teelfel genaemt, en is het zelve Teeifei
vvelk Hyppratcs Genitura heeft geheeten • als de
^dmaten eenigfins fichtbaer beginnente worden. Word
l^ec den naem van onvolwap Vruchtoïi Embryon gegé- Oavohvaffe
^en; maer als dele nu tot meerder volmaektheyd zijn
Inkomen, wmd het dè Vrucht oït Fœtusgen^emt^ wel- Vrucht.
I^\'n naem het zeive foo lange behoud als het in de
^yf-moeder befloten is : en daer naer nemt het aeri
den naem van ,

-tenige willen doof het woordeken Emhryon ver^
"aen hebben em 3 ongezield Teelfel, welkers lidmaten
®^nigfins fienbaer zijn; maer de Griêkfche Schryvers
an de welke den gemelden naem voort komt on-
Qerhouden dit niet ; noch ik meyne ook niet dat\'er
">t fulke Vrucht gevonden Word : de reden hier v£rt
fl blyken uyt het gené fal gefeyd worden van den
op den welken de redelijke Ziele ingeftort word,-
Aengaende de plaetfe floffb en Werkende oorfaek
4 \' S f van

641 L Cap. Van de Ontfanglnge en bet i eelfeL
van dé Ontfaiiginge is\'er vry groot gefchil onder
Schryvers. Wat het eerfte\'betreft, de Outien hebpe_

de, in de holte yan de Lyf-moeder ; om dat
de gewoonlijke wet van de Natuere de Vrucht m ^^
ïelve gevormt-, gevoed , gekoeft.rt, en tot den tU ^
van \'t baeren bewaert word. Noch haer is ook ge
ander plaetfe van Ontfanginge bekent geweeft. .

■ De ftoife, uyt de welke het Teelfel voor eerft
gebrag! word, hebben veele met den grooten
crates geméent te wefen het zaed, het welk wederZ)^^
ten tijde van de verfaeming oft een weynig naef
zelve in behoorlijke menigte en over-een-komjno
•uytgefchoten word en vermengt, befonderli)k
oogmerk nemende op de ballen oft klootjens,
welke beyde de geftachten voorfien zijn, fich
voorllaen, dat dele het werk-tuyg waeren door het W
het zaed voort gebragt wordrmaer andere alle vru^
baer zaed aen de Vrouw ontnemende, hebben
deelt, dat de zelve alleenlijk plaetfe verfchafte
het mannelijk- zaed , uyt het welk de lidmaten «er
mael gevormt wefende, daer naer door het bloed ^^
de Moeder aengroeyen en haere volmaektheyd be^
men. ^^

Maer de. werkende oorfaek meynden fy te wei
de Ziele eenige van de Moeder , andere de eyg -
vanhetTeelfel,de welke niet onmiddelijk,maer^ü"^
middel van het i teel-vermogen werkte: aen welk V
mogen fy wederom als diender toevoegden het ^ ve ^
anderende vermogen; even oft dit laetfte de ftofte be^
reydde , en het eerfte uyt de bereyde ftofte de deel
vormde.

- De hedendaegfche Schryvers, die de verholen
heymen van dc Natuer nauwkeuriger hebben 00 ^^
fiuiffelt , hebben door menigvuldige beproevinge«^^^
ondervindingen aengewefen, dat de faeke heel jj
gelegen is ,, en al is \'t faeken dat defe beproevinbj^_
voor\'t grootfte deel gefchied zijn in de beeften;«
tans om dat de s teel-deelen der zelve gel\'jk^^^gj^
vJjn aen die der Vrouwen (al is\'t dat ^^^^ ^gp \'t
de meerderheyd der vruchten , en de ^^"^^"^j^^haens\'

I.Caj). Van de Öntfanginge en het Teel fel. 64.3
«chaem en gang eenig verfchil is ) datfe ontfangen
de veriaeminge met het manneken , de Vrucht

de Lyf-moeder draegen,de zelve even alsdeVrou-
vven baeren , &c. foo is\'er geene reden van met ach- ,
berdenken defe ondervindingen aen de voort-teelinge

Sy feggen ten eerften, dat het door de ondcrvindin-
Sp feker" is , dat het mannelijk zaed niet lang in de
^fouwe blyft, maer dat het zelve, \'tzy dat het vrucht-
W is oft niet, eenen korten tijd naer de verfaeminge
\' ^ytgleyt : ja veele houden \'t voor vaft , dat het zaed
^Ijeenfijk de holte yan ds Lyf-moeder niet bereykt;

laetfte nochtans hebbe ik niqt altijd waer bevonden ;
\'^aer -het is my feer waerfchijnlijk, dat het zaed altijd
Zoodanig aen dc Vrouwe ontgaet , dat heel weynig
y.an het zelve, het gene men met blooté\'oogennaaw-
\'ilkx kan na\' fpeuren , in haer vcrblyfc , foo dat het
Vervolgens niet gelooftijk is dat de\'ftoific ,uyt het welk
teelfel voortkomt, van den Man verfchaft word.

Maer gemerkt dat dit niet tegenftaende het manne-»
l\'ilï zaed foo noodfaeklijk is tot de Voort-teelingc , Het inatibs-
^^t men defe fonder hulpe van het zelve volgens de
ê^Woonlïjke Wet van de Natuere noyt mng verhopen^ ooifack van
is\'t kiaer dat door dit zaed iets bygebragc word , de teeimge^
Welk het ampt van de ^ werkende oorfaek bekleed ;
^vantalis\'t dat aen de Vrouw het dikfte en groffte
^eel des Zaeds naer de verfjeminge oogfchynlijk ont-
daer tegens ftryd nochtans niet, dat fy noch het
Ntifte eu werkelijkfte deel des zelfs , het welk men
^ ~ Zaed-kicht en 3 teel-geefi noemt, behoud : foo dat
^pen noodfaeklijk rnoet\'vaft ftellen, dat de Vrouw iu
Teelinge dc ftofte van het Teelfel en den Man de
^Verkende oorfaek van fich verfchaffen.
, Dit paft feer wel op de leeringc van AjyïoifrtW, want ♦ .

den Boek van de Voort-teelinge fegt \'hy , den oor^
iprang x^an dc Voort-tecUfige fal iemand met recht (lellen
^ én Vrouw te wefen : dsn Man om dat hy het begtn-
-"^y^van de bevjeginge, ds Vronvj van de fioffe is. Den
den werkenden en fchept het gens gemaekt word
de fioffe dte in da Vrouwe befioten is: de Vrouwe geeft
\' "^^^\'ijd de fioffe. Vervolgens is \'t noodfaeklijk dat oök de gr ooi-

644. /. CilJ). Van de Ontfanginge ën het "Te el fel.
te van de Vrouwe voort komt; van den Man wordv^^
het Zelve niet het minfte verfocht.

Maer hoedanig den gemelden teel-geeft ofc zaed-
lücht in de vorminge der lidmaten fich draegt, fal iJ\'-
\'t vervolg getoont vforden : den Lefer moet hier iii \'
voor-by gaen verma.nt zijn, dar die lucht geenfi"?^
van noode heeft eene vormende Ziele oft eenig indi^
Ziel geprent vermogen naer het feggen van de Oude-
Ja dat dit ampt aen de redelijke Ziele niet moet toc
e me zie = gefchreven worden , gelijk ook niet de gyl-makinge?

bloed-maekinpe , flag van\'t herte , geeft-fcheydi"^?^
en andere bedieningen , die met de vorminge der le-
dematen onder den rang van de natuerlijke moeten
geftelt worden, word datr uyt bewefen, dai deZie\'^
door fich zelven en richtelijk van fulke bedieningen
niet weet, maer alleenlijk onrichtelijk oft indirea^\'
lijk, foofe feggen, namentlijk door befondere oncff\'
richtinge , daerfe nochtans door fich zelven kundig
is van de andere, dieziel-oefteningen oft animales i^*
naemt worden , als zijn de gepeyfen ^ geheugenifte ?
beweginge der lidmaeten, &c.
Nodi oofe Veele defen hinder-pael voorfiende, ftellen een an-
é^ËeC verftandelijke t\'faemen met de redelijke Zie\'

Ie in den Menfch , aen de welke fy de gemelde uy^"
werkingen als aen de werkende oorfaek toefchryven;
die namentlijk v/erkt door middel van de boven g^\'
melde vermogentheden. Maer voorwaer die doorfu\'\'
ke Ziele iet anders verftaen als het géeftig deel va«
het zaed ofc de zaedelijke lucht en des-zelfs geftal\'^
aengaende de beweginge, gedaente, &c. fpeeten on^
niet als een verdichte ziel op de mouw; gemerkt d^^
die gefeyde ziele door niemands genoechfaem
bewefen ,. noch door eenige reden oft ondervinding^
vaft geftelt word; en dat men niet begrypt, waer in de^\'
zelfs wefentheyd beftaet, noch- datfe tot de voorge-
melde \'uytwerkingen verfocht worden oft genoech"
faem is. Want ik voor my eenvoudelijk bekenne da
ikiniet eenig enkel bedryf door hulpe van fulke zjei
kan uytleggen : maer wat dat ik fonder de zelve ka\'
en fal doen, fal uyt het volgende biyken. ,

De eerfte en naerfte ftoffe van de Teelinge, oft di®
4e welke het naerfte bevrucht word door de

I. Cap Vande Ontfanginge en het Teelfel. (?4f _ _ ,
lucht, worden van de hedendaegfche de Vrouweltj\'
^^ Eytjem geftelt ; de plaetft;, in de welke fulke be-
^\'^uchting gefchied, de Vrouwelijke Klootjens. Laet ons
hen met wat voor reden en ondervindingen fy fich-
^\'-^heipen.

Ondervindingen van eenige Schryvers en hêfonderr\'
lijk van hedendaegfche aengaende de Be-
ginfels van de Teelinge , foo fioffe-
lijk als werkende.

OM dat-we in.het toekomende dikwils gewagful- Eytjens in
len maeken van de Eytjens en Eyer-nefien der
^rouwen , op dat niemand\' blyft haperen in \'t woord ^
% oft Eytjen, foo moet\'er aenmerkt worden dat door
Vrouwelijke Eytjens niet anders Verftaen word , als
?ie blaeskens die natuerlijk in de Vrouwelijke Kloot-
jens gevonden worden , de welke in fich een klaer ^
Witachtig vocht befluyten, het gene door groote warm-
de even als het wit van een vogel-ey verftyft; gelijk
§efeyd is in het XXVI. Capittel van de tweede Verhan-
deling.

Voor eerft moet men aenmerken, dat, al is \'t fae-
ken dat de Oude niet geweten hebben dat de Eytjens
die in de Vrouwelijke Klootjens gevonden worden ,
bevrucht worden , fy nochtans niet ontwetende ge-
J\'eeft hebben , dat het Teelfel eerftmael heeft de ge-
daente van een Ey : het welk van fich zelven genoeg-
^seni laet blyken Arijloteles in\'t 7. Capittel van den 7.

al waer hy het Teelfel van den aenvang befchry-
Vende fegt , dat het zelve is gelijk een Ey met een vlies
^jfertrokken , hst -welk gepelt is , en het zelve beveiligt
^^y op verfcheyde andere Iplaetfen. Het zelve vertelt
Ook uyt fijn eygen opmerkinge onfen Hypocrates in
den Boek van de natuer des Kinds , van eene Sangfter,,
d\'-e^om het Teelfel van fes daegen fich quyt te mae\'
feven mael van boven neerwaers gefprongen en
Jïfoo^ het Teelfel fich ontmaekt heeft. Hoedanig nu
dat dit Vjas, fegt hy , fal ik verhaelen : even oft iemand
d^Miytenfle fchorfc van een rouwe Ey. af peelde ; en het

Goor-ryit , cn m ider van de zelve eenige
Mannen gevonden heeft, die de Eytjens in de Vrou
wchike Klootjens aenwyfen : maer iijne mecning^

V4H sJ^iivm ^ Aengaende het voortbrengen van fulke Eytjens he«"^
^udielrmis Hervels Genees-heer van den Koning v^^
Engelaiid, eenen Man die ter oorfaeke van den ge-
vonden , -oft ten miallen (gelijk fommige v/iilen)
bekendgemaekrea omloop des bloeds., vande geheei^
naekomelingfchap moet groot geacht worden", ceue
betbndere m.eeninge\' gehad , getuvgende dat hv door
jrienigyuldige waerncmingen van vccle jaeren bcvoß\'
oen heeft, dat in de Lyf-moeder vaa Danen en Her-
ren (van den Koning,die iijn vermaek ia de yoedin-
ge der .zdve hadde, oorlof verkregen hebbende)
r.iet zaeds-wys , van het welk een Vrucht foude: g^:
maekt v,\'orden , naer de verfaeminge overblyftaH»
dai hy aüe jaeren ten tydc ais de wyfkenshitfigz\'^
■ C!) onder de mannekens fich begeven (het genehyj^er-
iijkx cdlccKiijk ontrent de helfrvan demaeiidSeptem-
ber ea vervolgens een maend lang fegt re gefchieden)

heelijk van het gefelfchap der mLmkens gefcheyden ,
heefife omrent fijn Palevs van Harnptonbipufn de rnueref^
gefloten gehouden. En een weynig lageï* maer op daf
yiiemaadfiude opwerpen., dat deje alfoo hefioten wefir^^
het zaed naer de laetfie Vfrfdeminge behouden kadder.,
ik eenige van dc Zelve gehpept, en gefien dai\'er geen zaed
in haere lyf-rnaeders \'rneer overig was , daer nochtans
eerfie door de voorgaende verfaeminge oft eenige befw-ei\'

tinge befiuangert geweeft zdjn, en èacre\'jongen ofi de» g^
jetten tijd te voorfchijn gebragt hebben. \' ^ \' \'

Maer een maend naer dc verfaeminge van \'die die\'
rea ? hee^ hy eeriimacl eeni^. begiafclvaa Tedfdj«

de lyf-moeders van de wyfkens gefién , het welk hy
ït-\'r oorfaeke van de ey-ronde gedaente , en befloten
\'ivkachrig vocht het £y genaemt heeft. In \'t midden
J\'Sn dit heeft hy^ voor eerit bemerkt een fpringende
^ipken als het eerfte bcwerp van het herte, het welk
Iich daer naer met vefelkens als aderkens en flaé-a-\'
derkens door-weven fich vertoont heeft ; en in die ,
de welke hy een weynig langer naer de verfaeminge
. heeft geopent, heeft hy de gevorm.de vrucht klaerlijk
bevonden ; en vervolgens word het Teelfel, het welk
^en geheel maend in de lyf-moeder niet vindbaer is ,
^P den tijd van twee v^^eeken foodanig uyt het ey-
\\ocht gemaekt, dat het nu by na geheel volmaektge-
hen, cn het manneken van\'t wyfken door fijne teel-
deelen fichtelijk onderfeheyden wórd.

Evenwel .blyft Harveus haperen aengaende de wyfe Tivyffeü,,,
op de welke de Teelinge gefchied, en de kracht door vau HarvLs
de Welke dit Ey eerftmael in de lyf-moeder (volgens
%ne meeninge ) word voort gebragt , en ftelt fijne
Meeninge aengaende defe faeée voor als wederzyds
^Wiftbaer met dele woorden „Om dat het feker is dat
5>het mannelijk zatd tot in de holligheyd van de Lyf-
3j moeder niet komt, noch dat het fich aldaer lang op-
))houd; en dat het aen de zelve door eenig befmetfel
(niet om dat het nu aenrakendc en werkende is, maer
5iOmdat het tei\'oor aengeraekt heeft) de vruchtbaer-
5) heyd toebrengt : foo fchijnt het ook fekerlijk dat de
5> Vrouw naer den zaedlijken aenraek,op de zelve wy-
s^fe aengedaen word, en fonder het toedoen vsn eenig
finnelijk lichaem vruchtbaer word , gelijk het yfer
55 Van den zeyi-fteen geraekt zijnde door des zelfs kracht
?) aenftons begaett word , en het ander yfer naer fich
trekt. Namentlijk eens die kracht ontfangen hebben-
5)de, die-we de vorm-kracht genaemt hebben, werkt
\') fy uyt het teel-vèrmogen, en brengt voorts fijns ge-
hjken ; even als den ftruyk die-we fien de kracht
53 Van beyde de geflachten te hebben.

Defen Schryver dan komt over-een met den uyt*
^untenden Hypocrates en andere die van den Heere
^reimenj^^f aengewefen worden , om dat hy (ègt dat
■het Teelfel eerftmael Ey-zvys is, en dat de Vrucht ge-
ïïiaekt word van eenige ftoffe die mén een jEv mag

■ - \' \'noemen, Maer hy verfchilt vcel van /fv^ofW^\'?^ aen-
gaende de fioffe uyt de welke het Ey eerltmael voo^
gebragt word ; gemerkt dat den gemelden Hypocram
meent dat het zelve uyt het zaed van beyde de geflacf^
ten gemaekt is, en defen ftaende houd dat\'er nietsya»
den man mede-gedeelt.in de lyf-moeder verblyft-

VeeJe door defe wonderbaere en luftige nieuWV
heyd aengelokt wefende, en daer-en-boven bewogen
zijnde door de achtbaerheyd van dien Man , die on-
langs over alle-die de welke den omloop des bloea^
loochenden , zegenpraelde , hebben gepoogt dit doo
haere eyggn linnen te beproeven , en voorders te on-
derfoeken op Welke wyfe, en op wat plaetfe het ü).

in de .Vrotiw niets van het mannelijk zaed naer o^
verfaeminge over te blyven, en dat nochtans doord^^
^ zelfs vermogen als door een be&etfel oft zeyl-fteen^
kracht het -Ey van het beginfel af in de Lyf-
voortkomt. Door defe pooginge is \'t gebeurt dat vfi
tot noch toe geheelijk Onbekende faeken, oft ten min-
ften aen de naerkomelingen niet mede-gedeelt, ïn

yan de hedendaegfche in\'t licht gekomen zijn,
Acnmeikm-. Pnder die , welkers gelukkigen uytval de "^irftig^
gen yan de pOQgingen vergolden heeft, fchijnt den voornaemfte»
te wefen Regncrus de Graaf Genees-heer van Deirt
(fonder\' nadeel yan die gene de welke my onbekei^f
zijn ) den welken in de VerhandeUnge iv?^?
-welijke Teel-deelen bewyft dat die E^tjens, de welke d«
gemelde Sphryvers gevonden hebbt"n in de lyf-moeder
haer de verfaeminge , nergens in de lyf-moeder ze\'^
voortgebracht worden , maer dat die de zelve zijn^i-.
die voor de bpruchtinge van de Vrouwe geweeft
In haere klQotjens, welkers waerachtig gebruyk, »
■ is\'t datfe van veele befchreven zijn, tot noch toe on^

bekent hadde geweeft. Maer in die plaetfen , uyt .
welice de Eytjens iiytgedreven waeren, heeft hy eeni-
ge bollekens gevonden, die op de wyfe van^ de epgc^Wf
te klieren uyt veele deeltjens die van het middel-punt aiS
rechten jlreek opwaers klimmen.,

IL Cap, Beginfels van de Teelinge. 649 vill. Vsrïj
s,Defe bollekens ( hy gaet voorts ) feggen wy dat \' *
niet altijd in de Vrouwelijke klootjens gevonden
5)M/orden, want die alleenlijk naer de verfaemingein
de zelve ontdekt worden een oft twee in getal, vol-
"gens dat het dier een oft meer vruchten baeren fal.
" Noch defe zijn ook niet in alle dieren oft van het
5rZelve geflacht even op de zelve wyfe geftelt : want
de koeyen hebben fy een geil , in de fchaepen
»een roode,in andere een afgrauwe verwe bekomen.

Daer-en-boven zijn die eenige dagen naer de ver-
\'ifaeminge van teerder geftel, en befluyten in haer
middel-punt een doorfchijnend\' vocht in een vlies-.
J\'ken , het welk t\'faemen met het vliesken uytgedre^
Ven wefende is\'er maer eene kleyne holte overig, die

den van de dracht alleenlijk uyt een vafte ftoffe ge-
maekt fchijnen te wefen : naer het baeren van de
Vrucht verminderen wederom defe bollekens en ver-
>5 dwynen ten laetften.

Op een andere plaetfe heeft hy het volgende.,, korts /»V14.
ï^naer de verfaeminge fiet men de vliefen van de Ey- het

tjens , die te voren doorfchijnend\' waeren , duyfter \'
55en met veele bloed-vatjens verciert worden, en den
\'5 dag naer de gefiene duyfterheyd fultge tuffchen de
35 gefeyde vliefen eene klierachtige ftoffe , die het ge-
heel Eytjen bekleed, en de gedaente van een bolle-
\'> ken aengenomen heeft, bevinden: defe ftoffe allengs-
sikens aen - groeyende en het Eytjen van alle kanten
drukkende, dryft het zelve ten laetften door het gat-
sijen het welk in des zelfs midden gefien word, buy--
"\'venwaers ; het welk in de konynen den derden dag
naer de verfaeminge, in fchaepen, koeyen en andere
" groote dieren die langer dra\'egen , traeger gefchied :
^\'ervolgens fchijnen die het doel-wit der waerheyd
51 niet te raeken, die roemen datfe menfchelijke vrucht
31 pens van dry , vier , oft acht dagen gevonden heb-
51 ben.

. Öit fijn gefeg beveftigt hy door verfcheyde beproe^
J^jf^gen , d\'ie hy tot dien eynde genomen heeft in ver-
\'eheyde dieren , maer befonderlijk in konynen , om
defe met minder moeyte beforgt konnen wor-
den. ■ \'

SclvM ^-erkinge ; hy heeft veele wyfkens oft voyen vanko-
glles. iiynen geopent in verfcheyde tyden naerdeverfaeinin*
ge : namentlijk een half ure, fes uren, vier-en-twin*
tig, feven-en-twintig , acht-en-veertig, twee-en-vyf
tig, iwee-en-feventig uren, oit d«i derden dag, den
yierde^i, den vyfden , fefden , fevenften , &c. inser
in de fes eerfte tyden heeft hy niets in de holte deS
lyf moeders vernomen; maer hy heeft in de klootjens
grootere\'oft mindere verandering gevonden , volg^n^
dat hy die eeneu iangeren oft korteren tijd naer de
verfaeminge heeft geopent , naementlijk in de eerlt
aen de welke hy maer een half ure gegeven had by n^
geene ( \'\'ten zy iniffchien de Eytjens een weynigsken
haere klaerte -verloren hadden ) \'in de andere heeft hy
blaeskens oft küerige puyskens in de eerfte kleyndef
en doorfchynender gevonden, in de laetfte grooteren
duyfterdtr, en met een roode verwe befmeurt, in al\'®
xvelkers midden een klaer doorfchynend\' vocht befio"
ten Wird, die de voorfeyde blaeskens met een naelde
doorfteken zijnde, uytbortelde.

Maer die de wslke\'hy twee-en-veertig uren naer de
verfaeminge onderfocht heeft, heeft een geheel ande-
re en leer wonderbaere veranderinge vertoont: „ want
„den trechter ( het zijn de woorden van den Schryver)
„had de klootjens van alie kantenfeerJnauwomhelft»
,,den welken doorbroken wefende hebben wy in het
„klootjen van de rechte zyde dry blaeskens die een
„ weynig grooter en harder waeren gevonden, in \'t mid-

„ pelken met een kleyn gatjen doorboort gevonden heb-
„ ben: maer in \'t midden van de doorfneden blaeskens

. „zyde van de Ey-buys gevonden een,in het buytenn^
„vau den horen der zelve zyde twee feer kleyne Ey*
„tjens, die , al is\'t datfe geheel kleyn zijn nochtans
• „met twee vlieskens bekleed worden , uyt de welK«
„ met een naelde doorfteken wefende een helder vocht
„fich vertoonde : maer in het ander klootjen hebben
„wy vier blaeskens gevonden, van de welke dry een
„weynig helderder en met een kleynder gatjen doo^
»boort fchenen te wefen:in welkers\'midden wy ini^

II. Caf. Beginfels -van de Teelinge. 6fï
5, lijkx een weynig klaer vocht gevonden hebben: maer
?)het vierde was düvlkrder fonder eenig vocht te be-

5} zelve zyde en de Ey-buys doorfuufFelt hebben , en
:> hebben\'maer een eenig Eytjen in\'t begin van denho-
ren gevonden , aen de teere Eytjens van de andere
!,zyde feer gelijk : waer uyt blykt (ik kan dit uyt het
5, voorgaende niet na fpeuren ) dat de Eytjens die nu
uyt de klootjens gedreven zijn, tienmael kleynder
,;Zijn als de andere die noch in de klootjens yerbly-
ven, het gene ons daer door fchijnt te gefchieden ,
35 orn dat\'die de welke in de klootjens blyven noch
51 eenige andere ftofte behelfen , namentlijk die uyt de
welke de klierige zelfftandigheyd van de blaeskens
voortkomt.

„ Op den vierden dag naer de verfaeminge hebbea
5,wy een ander geopent, in welkers een klootjen wy
5, vier , in het ander dry bollekens oft blaeskens ydel
gevonden hebben, en in de horens van beyde de zy-
3>den even foe veel Eytjens grooter als de voorgaen-

horens ftaeken , maer naer des zelfs midden alfdaa>
5,gerolt waeren:in haere holligheyd hebben wy gelijk
55 een ander Eytjen veel klaerder als in de voorgaende
3) fien fwellen.

Dit zijn tot noch toe de woorden van de Gra^,
Maer in die Eytjens, die hy aenmerkt heeft den tien-
Qsn dag naer de verfaeminge , fihuylde een rouvje fly-

der van de wyfkens van \'t konynen-geflacht naer de
verfaeminge niets overblyft, maer dat de blaeskeiis
Van de Eytjens cerflmael donker en roodvervig wor-
den , en dat des zelfs vafter en dikker zelfftandigheyd
daer naer aengroeyt op de wyfe van klieren , in wel-
- kers middel-punt de Eytjens zelf blyven fonder eenig®
verandering van haer klaer en doorfchynend\' vocht\'
die voorders op den derden dag een weynig vroeger
oft laeter door het gat , het welk alfdan in des zelfs
voorfte deel fichtbaer is , uyt-gedrukt en ontfangen
worden van de trompetten van Fallopius, die defe Ey^
tjens voeren naer de lyf-moeder, oft, gelijkbyfFfek"^
^ naer de horens des lyf-moeders : alfoo noemt hy het
rechte en flinke deel van de lyf-inoeder, die in delyi\'

oft het twee lyf-moeders aen een en de zelve fcheede
gehecht waeren, die nochtans, gelijk ik te voren heb-
be gefeyd , tegen recht de horens des lyf-moeders ge-
naemt worden , gemerkt dat tot defe benoeminge
verfocht word , het gene van \'t voornaemfte lichaeni
, onderfcheyden is j daer nochtans het gene den\'//^^^^
de Graaf Jjarens noemt, de lyf-moeder zelfs is in twee
deelen gefcheyden : maer eygentlijker v/orden de ho-
rens toegefchreven aen de lyf-inoeder van kocyen.t0\'
ten tn fchaepen en eenige andere diefgelijke wyfkens,
yan de welke wy breeder fullen fpreken handelende
van het i water-vat des Vruchts in\'t XII. Capittel.

Van alle het gene nu gefeyd is fchynt\'er my niet foo
feer tegen\'t gemeen gevoelen te wefen als dathy fegf»
dat het bevrucht Eytjen uyt de klootjens van die die-
ren gedriikt word op \'den derden dag : maer defe eti
meer andere twyftelachtigheden, die tegens de teehn-
ge, naer het gevoelen van de hedendaegfche,
opgeworpen worden , fal ik uytdrukkelijk handele*^
In\'t VIII. Capittel.
Ontrent den zelven tijd op den welken den

ƒƒ. Cap Beginfels van de Teelinge. tff ? \' t
rner in de Land-fchool van Leyden aen den Heere Rol- ^^ \'
fifik, in den welken het volgende word gelefen: „ Vatx
de zelve (hy fpreekt van de klootjens der Vrouwen)
hangt het geheel ftofFelijk werk van de Teelinge •
i)Want het gene den Eyer-neft is in de ^Eybaerende*
de klootjens in de ^ levend\' baerende, gemerkt
M dat de zelve volmaekte Eyers in lich befluyten op-
5» gepropt van een vocht en met haer eygen vlies be-
1,kleed,, en een weynig voorder „hoe nu defe Ey.^
55tjens\' binnen de Lyf-moeder ontfangen en van het
55mannelijk zaed gaende gemaekt worden, fal ik daer
naer in mijne Verhandelinge voor oogen ftellen „
\'Uyt het welk genoeehfaem blykt dat den Heere van
Horne de gemelde Eytjens in de Vrouwelijke kloo-
«jens gehouden heeft voor den\' ftoffelijken oorfprong
Van de Teelinge : rnaer oft hy fijne Verhandelinge ,
Van de welke hy fpreekt, oyt in\'t Jicht gebragt heeftj
Weete ik niet.

Ls ik in \'t jaer 1679. in defe vermaerde Land-«
, fchole den eerften grond-fteen leydde van de Ge-
ïïees-kunde, en dat ik gefien had dat de waernemin\'»-
gen van den Heere de Graaf van de gevoelen der Ou-
de feer verre verfcheelde ; foo heeft my eenen drift
ingenomen om ten minften eenige van die met mijn
®ygen oogen te onderfoeken. Daer fcheen my niet ge-
ïTiakkelijker te wefen om te bemerken als de bollekens
^ft: klierige blaeskens, die naer het uytdryven Van de
%tjens in \'t lichaem der klootjens over blyven, en die
Volgens de bemerkingen van Gr^iiï/ook terwylen dat
de vruchrjens groeyen, feer fienbaer zijn. Ik meende
daer-en-boven dat het een feker teeken was dat de Ey-
^lens van de klootjens naer de lyf-moeder overgevoert
■Vvaeren , waert \'t faeken dat de gemelde blaeskens in.
getal over-een quamen met de vruchten die in de lyf-
Woeder waeren. Defe mijne gepeyfen hebbe ik ken-

\' \' baer gemaekt aen den Heere Peeters Genees--heer cri
geLTgacn- Leeraer in defe Land-fchoie , alfdan mijnen

de de biaes- Leer-meefter, maer nu mijnea feer achtbaeren Ampt-
Jtens. genoot, die de zelve goet gekeurt heeft cn moet ge-
geven om die uyt te werken : ja gevraegt zijnde dat hy
ten minften de eerfte mael wilde tegenwoordig zijn ■>
en my onervaernen, waer\'t faeken het noodig was,te
hulpe foude komen, heeft hy lichtelijk toegeftemt. Heb-\'
bende dan een voy bekomen die fwanger was en we\'"\'
kers vruchtjens men van buyten konde waernemen op
datwe door geen voor-oordeel foude bedrogen wor-
den, zijn wy over een gekomen, dat terwylen ik den
buyk van de voy foude openen en vervolgens dekloc"
tjens foude onderfoeken, hy de lyf-moeder foude be-
dekken en alfoo aen mijne oogen ontrekken foude i
op dat ik het getal der vruchten niet foude weten eer ,
dat ik het getal van de bollekens foude uytgefproken
hebben : het welk in een zyde feer wel gelukt heeft ^
maer in de andere was het getal van de vruchten mii^\'
der als het getal van de bollekens een oft twee
hebbe het zelvealfdan niet aengeteekent) maer wy heb-
ben geoordeelt dat dit geen afbreuk dedeaende waer-
nemingen en ftellinge van Heere de Graaf, en dat
lichtelijk een oft twee Eytjens verloren gaet , mit\'
dat\'er verfcheyde mis-drachten op verfcheyde tijde!\'
van het fwanger gaen gefchieden, en vervolgens oor-
deelden wy dat defe beproevinge ons wel gelukt wa?-
Daer naer hebbe\'ik my dikwils Lyf-moeders van
^ Koeyen beforgt,-nu korteren , nu längeren tijd naef
4 ■ de bevruchting, en ik hebbe altijd in een van detwe^
klootjens bevonden eenen vry grooten klicrigen bol

uyt den rooden geil-vervig; foo dat ik vervolgens niet
meer twyffelde, oft het zelve, het gene eenen merke-
lijken tijd naer de verfaeminge ey~wys in de lyf-moe-
, der gevonden word, uyt de klootjens gedreven is. M^f\'\'"
defe mijne geruftheyd is beroert geWeeft door het vin-
den van fuiken bolleken in het klootjen van een veer-^

in welkers lyf-moeder ik gans niets bevonde , al
dat de opvoeders my verfekerden datfe noyt by den
ftier hadde geweeft. Nochtans gemerkt dat\'ik
niets bevond in de klootjens van andere veerfea, he3
ik, de faek nauwkeuriglijk overwegende, teri laetften

Seoordeelt, dat ter oorfaeke van fuiken eenen eeni- \'
8en uytval niet in twyfFeling moeft gebragt worden ,
^t gene door eene vaile waerneminge beveftigt was.
^at ik lichtelijk van hun konde bedrogen worden, om
dat fy mijnen drift kenden om eene lyf-moeder te heb-
ben van een vcers die met den ftier niet te doen hadde
gehai , geveynfende datfe my voldoening gaven oft
^y Zelven ook wel bedrogen wefende , door dien dat
de veers met den ftier heymelijk in verfaeminge had-
de getreden en het Ey daer naer by geval uyt gedreven
Ja het fchijnt niet ongeruymt te wefen, dat het
Ey fomwylen uyt de klooten gedrukt word fonder
hulpe van mannelijk zaed; namentlijk door eenen
krachtigen drift tot de verfaeminge als de wyf kens van
beeften hitfig zijn , en dat daer van in de klooten
^enen bol groeyt, op de zelve wyfe gelijk het gefchied • "
^ät her Ey uytgedreven word het gene van\'den teel-geeil
b\'-\'fwangert is: het welk beter fal verftaen worden als-
^vè füllen gehandelt hebben van de wyfe ende kracht
^oor de weike het ey uyt de klooten gedrukt word.

Daer naer ( namentlijk als ik een huyshoudend man Vruchteloo-
■^\'as) beter gelegentheyd hebbende hebbe ik andere be- febeproe-
Proevingen gedaen : eerftmael in de kOnynen, diemy
\'liet altijd naer wenfch gelukt zijn: want eenige voeyen
^ebbe ik geopent eenige uren naer de verfaeminge, in
^Velkers lyf-moedcr oft klootjens ik geene veranderin-
ge gefien hebbe; miffchien om dat de verfaeming vruch-
teloos was , gelijk dikwils bemerkt word in andera
forten van dieren en feer dikwils in onfe Vrouwen,
■^äer-en-tuffchen ik vermoedde datfe niet verfiiemt
hadden geweeft; want ik hebbe aenmerkt dat de voyen
^eer traeg zijn tot de verfaeming , foo dat ik zelfde
Verfaeminge niet heb konnen waernemen , en die da
"VVelke ik om acht te nemen gefielt hadde hebben my
Miffchien, door de traegheyd verdrietig geworden zijn-
de, geen getrouw verhael gedaen.

Ik hebbe dan mijnen fin geftelt op \'t koey-geflacht»
die op fekere tyden hitfig zijnde fich lichtelijk tot den
nier voegen , en mits,datfe by na gelijken tijd in \'t
uvanger gaen met onfe vrouwen belteden, foo word,
f^t gene aengaende de teelinge in de zelve waergeno-
Word, veyliger aen\'t voortbrengen van een men-
fchelijk©

6f6 III.Cap. Aenmerhng. aengaende de Teeh^g- .
nu. Verh. ^j-ucht toegevoegt. Ik hebbe mydaneenboer

jaeren oud, de zelve gevoed en vet g^m^ekt tot da
hitfig geworden zijnde by den Hier gebragt
, hier hebbe ik ook mijn oog-merk niet können ber

ken, want ik hebbe niets in d\'een en d\'ander,
op verfcheyde tijden van\'t jaer eenen oft twee _
naer de verfaeming heb laeten flachten , können
merken , \\oft dat ik de lyf-moeder oft klooten oft
trompetten van Fallopius befchouwde^ Gemerkt ^^
dat ik voorfag dat my grooten arbeyd over het noo
hing, en dat ik Veele fulke dieren, om de gewenic ^
te fekerheyd te\' bekomen , foude moeten beforgen »
en dat ik daer - en - tuffchen vermoedde dat de vetter
heyd oorfaek hadde geweeft waerom ik die ^eeri
niet bevrucht hadde bevonden , namentlijk ter o
faek van de verdoovinge van de gevoelijkheyd desj^
moeders , en gemerkt dat de beproevingen in mag ^^
veerfen te laftig vielen aen mijne huyfgefin ter oo
faeke dat de magere tot de fpyfe min oft gans met .
quaem zijn , foo heeft het my beter gedacht te "l^e ^^
in de plaetfe van die fchaepen aen te nemen,
en-tuffchen hebbe ik de eenige gemefte veerfe, diei f
noch overig was, terwylen de zelve hitfig Was, n _
den ftier laetert brengen eene befondere forge aej
Wendende op dat ik van de volmaekte verfaeminge lo
de verfekert zijn : de befprongen beefte heb ik laetei
naer mijn huys brengen in de Stad met eenen traege
flap, op datfe het ontfangen zaed niet foude verheten,
fy is geflacht geweeft feftien uren naer de verfaerning_
Den binnenften mond des lyf-moeders, den wel^^
in \'die foorte van wyf kens feer lang is, gaepte
lijk in\'t voorfte deel naer de fcheede toe, naer dei)
moeder was hy by na geheel gefloten. ^^^

èaed in de In de eygen holte van de lyf-moeder vond
lyf-moeder merkelijke menigte van zaed , namenchjk een
van een Welk geheelijk oogfchynelijk gelijk was aen

. IJI.Cap. Aenmerklng.aêngacnde deTeelinff.
naelde : want in die beeften worden veele moeder-
koexkens gevonden, en die dobbel, de cene fich hou-
dende van den kant van het ^ ader-vlies, de andere van \'
den kant van de lyf-moeder, de welke met haere kuyl-

keus de uytpuy!ingen van de eerfte ontfangen ; waer
Uyt het blykt dat de af-beeldfels van die moeder-koekx- ^
kens in de lyf-moeder voor de verfaeminge geweeft ,\'
en met de zelve voortgebragt zijn ; al is \'i datfe te voor
^bo aenmerkelijk niet waeren, gelijk ik feker wete uyc
het onderfoek van die gene de welke noyt verfaemt
geweeft waeren. Maer oft alfdan de moeder-koekx-
kens fienbaerder waeren om dat de\'beeft verfaemt had-\\
de geweeft, oft eerder ter oorfaeke van de voorgaen-
de hitfigheyd , heb ik niet konnen weten ; maer ik
hebbe aen de zelve oorfaek toegefchreven dat de in-
"^endige oppervlakte v.an de lyf-moeder en de klooten \'
feer roodvervig waeren\', mits dat\'er grooter menigte
^au bloed door des zelfs grooter giftinge, oft kitteling
der voorfeyde deelen daer naer toe gefchikt was,

In den eenen kloot puylde uyt een kleyn kUerig te\' ■
Pelken , by. na fulke gelijk den Heere de Graaf heeft
"^Vaergenomen; maer ik hebbe in des zelfs midden geen
Sat koimen fien : noch de Graaf beveiligt ook nietdaü
% fuik een gevonden heeft, \'t en zy mer het uytdry-
van het Ey: ik twyffel oft hy op een ander plaetfe
fe^t ook een weynig voor de uytdryvinge , noch ik ■
p^eyne niet dat het de moeyte weerd is fulkx nu nauw-
keuriglijk te onderfoeken. In den anderen hebbe ik
tWee Eytjens gevonden die grooter waeren als de an-
dere ; maer dir heb ik ook aenmerkt in die gene de
"^Velke noyt met het manneken verfaemt hadden ge- ;
"iveeft.

Uyt defe aenmerkinge gaet het vaft dat het manne-
|ijk zaed tot in de holte van de lyf-moeder van\'t vrouw- het nmmiê-
\' kén doordringt,noch men fiet nier waerom het zelve ken tot in

foude gefchieden in onfe vrouwen ; befonderlijk J^oitedes
gemerkt dar die beeften het moederlijk ftot veel vafter frin-t!^\'^®"\'
"ebben. Maer daer uyt dat de andere niets in de lyf- ^ \'
fr.oeder noch ik naer de verfaeminge gevonden heb-
ben volgt geenfins , dat het van de zelve niet ontfan-
gen is geweeft, gemerkt dat het zelve om verfcheyde

\' oDrfaeken aea de beeUeu heeft konnen ontvallen,
Maer dat dit Nochtans dunkt het my oogfchynlijk genoech t®
wefen , dat het zaed in de lyf-moeder niet lang ver-
toeft , want het uyt de getnelde aenmerkingen blykt
dat bet Teelfei nier gemaekt word uyt dit zaed als de
ftoffe ; en vervolgens fiet men niet wat dat het zelve
van de zaedlijke lucht gefcheydenfoude maeken inde
lyf-moeder. Voorders waer\'t faeken dat het zeive lang
in de lyf-moeder verbleef, foo foude het ten minften
dikwils aldaer gefien zijn, mits-dat de reden waerom
het tegen natuere foude ontvalleii , gemeenlijk daer
niet moeten wefen : ja om defe reden meene ik dat
het zaed niet noqdfaeklijk komt binnen de
der , en miffchien doordringt ook dikwils het zelve

nemingen in de Schaepen heeft geleert.
- Ik hebbe my dan beforgt vyf oyen, dry jonge groot
genoech om te ontfangen , en twee de welke te vo-
ren noch eens hadden gebaert, en hebfe op verfchey-
de tyden laeten van den ram befpringen. In de eerfte
die weynige uren naer de verfaeminggekeelt was, heb-
be niet tot mijn voornemen konnen vinden als dat de
inwendige oppervlakte van de lyf-moeder een weynig
roodverviger w^as : foo dat ik geoordeelt hebbe datfe
niet ontfangen hadde , maer dat defe roodheyd als de
beeft hitfig was van het bloed alfdan meerder giftende
gekomen was, en dat ook eenige teekens van het zei*
ve naer de dood overgebleven waeren.

De tweede, de welke den feventienden van Augu"
ftüs ontrent de twee uren naer den middag fich hadde
verfaemt, hebbe ik laeten keelen den twintigften van
de zelve maend. In de lyf-moeder van defe hebbe iK

niet konnen na fpeuren, als dat de teekens van de moe-
der-koekxkens ( fy had te voren noch gebaert ) fee^^
klaer waeren : en dat in de rechte zyde naer de trom-
pette toe van Falhpus geli|k een blaesken lagdegroo-
te van een mil-zaed, niet in de holten maer gelijk ach-
ter den binnenften rok; welk blaesken ik met een deei
van den gemelden rok uytgenomen zijnde, ingemee_
water lieb laeten koken, om te fien oft dat het geiijJJ
foudé worden aen een gekokte Ey , rnaer naer
koken heb ik feer weynig gevonden, en dat noch

JlI.Caf. Aenmerhng. aengaende deTeeling.- <5fS>
Verhard oft geftolt : lbo dat ik hebbe geoordeelt dac \'
het een beginnende water-blaesken was.

In hec flink klootjen ftf.k een kleyn tepeltjen nyt
feer rood, en in\'t zelve fat een blaesken, het welk ik
meende een Eytjen te wefen, en die ik alsikfè meen-
de uyt te nemen hebbe gebroken , vvaer uyt een feer
klaer vocht liep.

De derde heb ik laeten keelen den vyfden dag, ende
vierde den fefden dag naer de verfaeminge-, inde wel-
ke ik niet,befonders meer aenmerkte aengaende de
teelinge als in de voorgaende, \'t en zy dat het tepelken
met evenmatigbeyd grooter was.

Voor een van de twee died\'er noch overig waeren,
de welke fchoonder was als de andere, heeft den Schaep-
herder gebeden , feggende datfe een feer goede voed-
fter was, en datfe op\'eenen anderen tijd een fchoon vet
Lam opgebragt hadde; foo dat, gemerkt datfe alleen
overig was, ik de zelve foo haeft naer de verfaeming
niet heb willen dooden, vreefende dat ik by geval in
de zelve niet m.eer foude vinden als in de andere. Ik
- heb dan gewacht tot den elfften dag, en alfdan heb ik
bevonden dat het Ey in de holte van de Lijf-moeder
gerolt was, in hetwelk ik evenwel niet als een klaer
doorfchijnend vocht heb konnen vinden. Het tepelken
was in een van de klootjens een weynig grooter als in
de andere. Maer ik heb niet konnen giften, hoe lang
dat het ey reeds in de Lijf-moeder hadde geweeft, als
. dat her in\'t voorgaende aldaer noch niet was geweeft
den fefden dag naer de verfaeming.

Defe mijne waer-nemingen zijn gelijkvormig ge-
Weeft met de aenmerkingen van den Heere de Graaft
behoudens dat ik\'t geluk niet gehad hebbe van Eytjens
te vinden in de Trompette van Fallüpius, en het uyter-
fte van defe aen het klootjen op de wijfe van eenen
trechter gevoegt : weik laetfte , al is \'t dat het boven
Sliet verhaelt is geweeft, hy fegt gevonden te hebben
ïn twee Voyen,\'\'in d\'eene van feven-en-twintig, in.de
andere twee - en-feventig uren naer de verfaeminge :
infgelijkx ben ik niet indachtig dat ik gefien heb eenige
•Openinge, door de welke uyt de klootjens het Eytjen
Uytbortelt; maer ik hebbe den tijd den welken denHee-
de Graaf daer toe bequaem te wefen nietwaer-
T t 2, gen©-

van een Koey enOey, mits mijne oogen my ter oor-
faeke van den a! te vroegen ouderdom fchemelen-

Het blijkt genoechfaem uyt het voor-verhaelde dat de
klootjens der vrOuvs^en niet min noodig zijn lOt de tee-
ling als de mannelijke: het zelve moet gefeyd woorden
van de Trompetten van Fallopius, de bemerkinge van
den Heere de Graaf in de Kouynen twee-en-fevent\'g
uren naer de verfaeminge aengenomen w^efende: maer
omdat fulke beproevingen niet als befwaerlijk geno-
men worden , ik fal noch eenige andere ophaelen ?
door de welke ten minften fal vaft geftelt worden dat de
vrouwelijke klootjens volkomentlijk tot de teelinge
noodig zijn, en die van de nieuwfgierige können be-
merkt worden fonderde handen met bloed te befmeti-
ren, namentlijk door den arbyd alleenlijk van eenen
dienaer.

Het is bekent dat onder de verkens dikwils gelubd
worden foo wel de wijf kens als de mannekens, en
de eerfte foo jonge als oude die eenige ryfen gebaert
hebben : vervolgens al is\'t dat ik nauwlijkxtwyffelde
oft dat uyt de wijfkens de klootjens uytgefneden vfir-
den, op dat ik dit met grooter geruftheyd foude koii-
nen verfekeren , heb ik eenen man die de lub-konft
oetfende , verfocht dat hy my in dien tijd van \'t j^iec
wanneer dit werk aldermeeft in fwang is, foude bren-
gen, het gene hy uyt verfcheyde feugen van verfchey-
den ouderdom foude uytgetrokken hebben: het welk ge-
daen wefende hebbe ik geleert dathy uyt dejonge rukte

de\'geheele Lijf-moeder t\'faemen met de klootjens; e»
uyt de oude de klootjens alleen: de reden van dit ver-
fchil feyde hy te wefen, dat in de kleyne de klootjens
mits fecr kleyn zijnde feer moeylijk gevat worden
maer gemakkelijk in de oude, in de welke fy veel gtoo-
ter zijn; en dat niet even aen dele als de eerfte fonder
een gevaerlijke bloedftortinge de Lijf-moeder foude
uytgetrokken worden. Hier\' uyt volgt nu dat dewijl"
kens alleenlijk door het gebrek van haere klootjens
onvruchtbaer worden , en vervolgens dat die tot de
teelinge fonder twyffel noodfaeklijk zijn.

in£ap. Aenmêrling. aengaendedeTeeUng. <S5r ^
Lijf-moeder in fich befluytendevier vruchtjens. Eerft-
ïnael was ik gram als ik fagdat\'ereenklootjen ontbrak,
inits dat ik geboden had van die beyde neirftelijk te be-
waeren ; maer daer naer gemerkt dat ik geene verfe
<luetfinge fag, heb ik geoordeelt dat het de foute niet was
Van den flachter, befonderlijk om dat ik fag dat alle
die kuddekens lagen in de zelve zyde van de Lijf-moe-
der, de welke in de feugen gelijk in andere ievend-
baerende verdeelt is in de rechte en flinke zyde, even
oftfe dobbel waere: en het deel het welk defe kudde-
kens droeg was over de el en een half lang. In den
f enhangenden kloot hebbe ik veele Eytjens gevonden:
in den zeiven puylden wel eenige bollekens uyt, even
<^ft uyt de zelve Eytjens waeren uytgedreven , maer
ïiiet foo klaer als in de Koeyen. Ik meene dat die fogge
gel ubt is geweeft, maeronvolmaekt, namentlijk door
forgloosheyd van den werk-man eenen kloot achter-
gelaeten hebbende.

Ik hebbe ook eenige beproevingen meynen te doen
aengaende de Trom.petten van Pallopms^ op dat haere
noodfaeklijkheyd tot de teelinge klaerder foude we-
ftn; maer mijne andere bekommerniflèn hebben my
dit tot noch toe niet toegelaeten, en ik vreefde voor-
der uyt te ftellen het uytgeven van dit werk als zijnde
^nenigvuldiglijk foo van geleerde Mannen als mijne
Leerlingen over lang verfociht.

u/yfe op de welke\'de Ontfanginge gefchied., en
op de IU elke de Vrucht voortgebragt word uyt het
Ey het welk in de Lyf-moeder overgevoert is.

TOegeftaen zijnde dat de bevruchting gefchied in de
vrouwelijke klootjens, en dat de aldaer fchuy-
lende Eytjens van het fijnfte deel van het mannelijk
^5ed befwangert worden; is\'er nu overig dat wy eene
^aerfchijnelijke wijfe van die bevruchtingeaentoonen,
Jl\'e, inits datfe door haer zelven met de uytwendige
^nnen niet kan achterhaelt worden, moet uyt deom-
\'\'ï^ndigheden en de reeds by-gebragte aenmerkingen
g?-trokken worden. Vervolgens om\'dusteb^terte ver^

llaen , het gene fal gefeyd worden, moet men beion-
derlijk de oogmerk flaen op \'r volgende.
Kort begryp Ten eerften dat het dik deel des mannelijks zaed m
uyt lic voor- de Lijf-moeder niet verblijft, maer dat het wederom
Ir\'uïuS" eenigen tijd naer deverfieming, en dat eer dat het teel-
■ ^ - fel üch vertoont in de Lijfmoeder het zelve uytgleyt,

en dat daer-en-tufl"chen een oft twee Eytjens in de kloo-
tjens bevrucht worden. Ten tweeden dat dezaedlijke
lucht oft den teel-geeft uyt het mannelijk zaed , na«

, gefchied ten opfichte van de Eytjens die in de klootjens
oft eyerneften zijn. Ten derden dat het bevrucht Eytje"
naer eenen merkelijken. tijd naer de Lijf-moeder over-

gevoert word. Ten vierden dat in die zelve Eytjens
daer naer fich vertoont de gedaente van een V\'rucht ,
aen de welke van buyien groeyt het eerfte begi:nfel van
den moeder-koek; foodanig nochtans dat in de vliel-
keus van die zelve Evtjens metde Vrucht, gelijk daer
naer met de volmaekter Vrucht, altijd eenmerkehji^e
menigte van vocht befloten word, in welk vocht de
zelve Vrucht fwemt. Voegt hier by dat in de klienge
uytpuyiinge, die aen het bevrucht Eytjen groeyt, het
Eytjen korts te voren uvrgedreven wefende, volgens
gftuygenis van de Graaf eenige hoIÜglieyd gevonden,
word, en in des zelfs voorfte deel een gat, het welk van
die holligheyd naer buyten toe den doortocht geeft-
Wyfe op de üyt alle defe omftandigheden rypelijk aenmerkt en

vrlduin^\' to^\'Reftemt gehouden welënde, trek ik de wijfe
gefchied. "P de welke de Oiitfmging gefchied als volgt: Ten eer-
ften uyt het mannelijk^ zaed, het zy in de Lijf-moeder,
het zy in de Scheede ontfangen wefende , word den
teel-geeft oft zaedelijke lucht om hoog gerukt , ten
deele door de beweginge van het infchietende manne-
ken, ten deele door de worm-wijfe, oft een foete ver-
enging van de Scheede en .Lijf-moeder: als den zelven
nu tot den grond vande Lijf-moeder gekomen is, oni

dat hy geenen anderen weg vind; begeeft fich in deene
oft beyde de Trompetten van Fallopius, welkers bin-
nenfte oppervlakte terwijlen den zelven foetjens itreclt,
foo fchieten aenftons de vrouwelijke geeften ^
door het opfpaanen vaa dc vefelen der Trompet n "

men de zelve naer het klootjen oft eyerneft toe en de
uyterfte frengien der Trompet uytgefpreyd v^\'efende
voegen de zelve foodanig aen het klootjen dat het gat
m des zelfs midden ftaet recht over een en ondertnf-

wylen in beyde de zyden. Van daer gaet de zaedeliike
lucht over door een gat, het welk is in \'t voorfte deel van
\'t vlies het géne den Eyerneft bekleed, en voorders door
het eygen vlies van her Ey naer de inwendige zelfftan-
digheyd oft het witachtig vocht, het welk hy door fijne

Daer-en-riiiTchen word die beweginge mede gedeelt *
aen het achterfte deel van het vlies, en infgelijkx aen de
bloed-vaten die door hei gemeld kasken verfpreyd lig-
gen en die het vlies van het Ey zelf aenraeken: waer
door gefchied dat het bloed overvloedelijker naer het
Ey toegefchikt word , welkers vlies gemerkt dat het
niet kan doordringen, blyvende in grooter menigte ha-
peren in het kasken, maekt een tepelken op dè wijfe
van een kherige zeliftandigheyd : waer door en het Ëy uotd uu.
van achter fterk naer voor toe gedrukt word, en alfoo Ey uy\'
word het gat meer ^n meer geopent, foo dat het ten
laetften den door-weg bereyd aen het Ey het welk daer foïr"\'\'
naer toe wijkt, alwaerd\'er minder tegenftand is. Het
Ey nu uyt het klootjen uytbarftende word ontfangen ^athct
van de Trompet des Lijf-moeders, en door des zelfs Tet
worm-wijfe beweginge, de geeften die ter oorfaeke gcuwoM""\'
van de prikkeling, de welke van het bevruchte Ey ver-
wekt is, menigvuldiger toefchietende, word het naer
de Lijf-moeders holte gebragt: en terwylen de geeften
aldaer de eerfte aflyningen vande Vrucht doorvloeyen
en opspannen, word die beweginge mede gedeelt aen
den binnenften rok van de Lijf-moeder, en door des
zelfs middel aen de vaten, door dewelke de ftofte tot
het aen-groeyen van het Ey moet aengevoert worden
(welke vatjens ik meene flag-aders te wefen) vervolgens
begint ook defe overvloediger aente vloeyen : en mits
dat evenwel van de zelve niet als het fijnfte het dichte
vlies van het Ey kan doordringen; foo blijft het dikfte
ten deele m de zeliftandigheyd van de Lijf-moeder, van

de welke fy ten tijde van her fwangcr gaen haer voed-
T-^n. des zelfs vermagering verhindert word.

voortge- vjielen van het fiy befloten is de teere Vrucht voortge^
bragtword. bragt word, moet men aenmerken, dat defe eerdmael
hch vertoont fwemmende in een klaer doorfchijnend
Afiyninge vochtfoo dat het feer waerfchijnlijk is dat deaflynin-
vricï iD\'t \'^^^S^^\'^\'de teere Vrucht die noch onOenlijkis

eytjenvoor ""gehjkx fwemt in fulk vocht , ja dat het geweeft is
ce bévmch. en in \'t vocht gefwemt heeft voor het aenkomen van
den teel - geeft, het welk fal vaft geftelt worden in \'£
volgende Capittel.

fcii. \'\'\'"\'\'nol zijn; wantin de volmaekte Dieren zijn niet alleen-
lijk de foo genaemde vaten hol, maer ook de vefelen
der fpieren, en ds meefte van de vliefen : ja gemerkt
dat de beenderen en kraeke-beenen van vefelen gemaekt
worden , foo is \'t ook feer waerfchijnlijk datfe ook
van haer beginfel haere holtens gehad hebben; mits,
^ dat alioo op de befte wijfe verftaen word hoe datfeal-
leuikens volmaekt en verhard worden; gelijk bewefen
fal_^ vvorden in het X. Capittel.

Zijnde dan toegeftaen dat de eerfte aflyningen geweeft
Z!|n in het Ey voor des zeifs bevruchting, foo (egge,ik ■
dat de zelve nu bevrucht wefende voorders voltrokken
worden door de geduerige beweginge van den teel-
geeft des Mans, denwelken door de zelve aflyningen
vloeyende , die allenxkens uytfet; vervolgens als op
die wijfe ook de gatjens oft pori van de kanten uyt-
gebreyd worden, en dat het vocht het welk rondom dft
tuflchen de gemelde aflyningen vloeyt, van de zy^^
den der gatjens gedrukt ziinde wijkt ten deele door \'
de gemelde pan in de holligheden van de aflyningen ,
en begmt door de zelve m.et den teel-geeft om te loo-
pen; en word ten deele befteed tot de zelfftandigheyd
der kanten, de welke daer van voltrokken word eii
haere vaftigheyd bekomt.

Eenig-e hedendaegfche Schryvers hebben een andere
baen van den teel-geeft naer den Eyerneftbepyft: want
iy verfieren dat\'er door de verfaeminge eene lieffelijke
giftüige ontftaet tullchen het manneïi)k zaed en het
vocht , het welk uyt de klieren der fcheede fweet ,

JKCap. Hoe de Ontfangingegefchted. 66 f
door de welke het vlugfte deel van het mannelijk zaed,
namentlijk het nut van het onnut gefcheyden word en
de mondekens der vaten geopent worden, die het zel-
ve vlugge deel fouden als inflorpen en naer het bloed
overvoeren. Hier verlieren fy wederom dat van het ge-
meld vlug deel des zaedseen nieuwe innerlijke bewe-
ginge oft foete gillinge verwekt word, door de welke
het bloed meerder gefchikt word tot de teelinge, en
dat den teei-geeft zelf ten laetften met eenig voor-be-
reyd vocht door den weg van den omloop des bloeds
naer den Eyerneft toegebragt word, en aldaer iijne be-
dieninge waer-nemt, gelijk in onfe te voren by-ge-
bragte ftellinge. .

Maer voorwaer behoudens dat men niet gemakke-
lijk begrypt, hoe dat den teel-geeft foude ontfangen
Worden binnen de bloed-vaten , foo is\'t niet gelooflijk
dat die vlugge lucht eens onder het bloed gemengt, en
met het zelve omgevoert zijnde, niet fterk foude ver-
vliegen door verfcheyde deelen des lichaems, én ver-
volgens voor een groot deel verloren gaen, foo dat
Jiiet als een kleyn deel des zelfs foude komen tot den
Eyerneft ; van welkers uytwerkfel, wat meft mögt
Verwachten, ider een fien kan.

CArthefius tracht in fijne befchryvinge van het Men- stelUnge
fchen Lichaem in\'\'t vierde deel, de eerftevormin- vanc«ne/«3
ge der deelen uyt te leggen fonder hulpe van een Ziel aengaende
^ft eenig Ziel-vermogen.Namentlijk dat\'er door dat het
^aéd van verfcheyde geflachten malkanderen tot een
g\'ft dienende , oorfaek is waerom dat\'er een merke-
|ijke v/armte in dit mengfel verwekt word, doorwel-
«e warmte eenige des zelfs vlugfte deeltjens t\'faemen
Vereenigt worden , .die malkanderen poogende uyt te
betten en te verbreyden de omliggende ftofte drukken
alfoo in\'t midden van die mafte,die uyt beyde het
\'^ed vereenigt is, maeken fyde flinke holligheyd van\'t
^erte: daer naer gemerkt dat de zyden van die zelve

holligheyd, die gemaekt worden van de gedrukte ftof-
fe, aen de gemelde vlugge ftoffe, die fich tracht voor-
ders uyt te breyden, wederftand doet, foo is defe ge-
dwongen haere beweginge te vervolgt n naer de rechte
]yn, en alfoo van de holte des Herte afwijkende mae-
ken de flag-ader; daer naer de aders &c. het welk by
den gemelden Schryver op de by-gebragte plaetfe W)"^
en brjed kan gefien worden.
SnT/no-\'" « ^fi S^ellinge, al is\'t datfe van geen gemeen ver-
men. «and fchijnt voort te komen , nochtans de faek een
weynig dieper onderfocht wefende, falfe feer moeylijk
de toeftemminge bekomen; want het geenfins blijkt,
hoe dat door de gemelde giftinge en uytfettingevande
omliggende ftofl^e, en alle het ander het gene CW^M
verfiert, foo eene nauwkeurige enfchoone fchikking®
der deelen, de welke in\'t menfchen lichaem befpeurt
word, kan bekomen worden : welke drukkinge oft
tegenfland de luchtige deeltjens uyt het Hert gekome"
•zijnde , foude dwingen om te mneken foo veel oni\'
drayingen en omwegen by voorbeeld van de herfl"enen,
«n foo vee! uytpuyiingen en gaten; welke foo veel ve-
iels en vefelkens foude weven in den eenen oft ande-
ren fpier &:c. en dut foo ordentlijk en gelijkvormelijk
by na in alle voorworpen van de felve foorte, gelij\'^
men die door de ontleedinge naefpeurt, gemaekt zijn\'
de. Ja waer \'t faeken men foo groote kracht moeft toS\'
fchryven aen den tegenftand van de omftaende ftofïe\'
foo fchijnt her eerder dat volgens de verfcheydeplaet\'
iinge enbeweginge van de vruchtdragende de vorming^
derdéelen, oft ten minften de oplichtelijke plaetfiDg^
in\'t lichaem foude moeten veranderen: in fulker voe\'
gen, is \'t dat de Vrouw op den eerften tijd van de drag^
haer zelven lèer buygt , het hert van de vrucht dae^
door moet geftelt worden in een laeger plaets, maer\'n
een hooger is\'t datfe de beenen feer naerden buyk toe
trekt; is \'t datfe de rechte zyde van den buyk flerk^"^
drukt , dat het ingcfloten ingewand naer den flinke«
kant fal wijken en naer den rechten kant, is\'t dat de
flinke zyde gedrukt word, en dat\'er veeie andere ver-
anderingen fouden voorvallen die nu niet gefchieden-
Men moet niet feggen dat de bevruchte Vrouwen g^\'

V. Caf. Hoe de eerfle ajlejningegemaekt is. 66y
houden , en vervolgens vlieden de gelegentheyd van
ëroote perffinge : want fulke onthoudinge word aen
Veele niet toegeftaen; en de gemelde perlTuige foude
befonderlijk plaets grypen ia de eerfte maend, wan-
neer weynige Vrouwen weten datfe ontfangen hebben.

Voegt hier by dat men de zelve wijfevan vorminge
foudeinoeten toeftaen in de laft-dragende dieren, die
Nochtans by-na tot den tijd van\'t baeren haeregewoo-
\'lelijke oeffeningen waer-nemen. Daer-en-boven fbo
^preekt hier Carthefius foodanig even oft de zyden des
nerte en der vaten eenen vleefigen klomp waeren, die
rauwlijk t\'faemen geftèlt is, welkers vefeikens noch-
tans foo konftig gemaekt zijn als de deelen zelf die uyt
Qe zyden beftaen. Ten laetften defe ftellinge verdicht
de vereeninge van het zaed van beyde dégeftachten in
de Lijf-moeder , en het voortbrengen van het teelfel
\'iyt de gemeene mafte van beyde het zaed: noch dit is
met_wonder, gemerkt dat ten tijde van Carthefius de
Jeeringe yan de teelinge uyt de Eytjens, die gevonden
■^orden in de Vrouwelijke klootjens , noch niet in
fwang was, diewe nu oordeelen ten minften door de
ondervindinge bewijflijk vaft geftelt te wefen.

Maer om dat\'er evenwel geene waerfchynelijker
"^vyfe fchijnt te konnen aengewefen worden , op de
■^elke wy begrypen dat de eerfte afleyninge van ider
deel , en des zelfs behoorlijke plaetfinge van de zaed-
^!)kelucht, oft van iet anders is\'t datge wilt, hetgene
de Eytjens befwangert, foude konnen gefchieden; en
dat die de welke C«!"?^»xby-brengt op geene genoech-
faem vafte voeten ftaet ; foo moet men ftellen dat in
de Eytjens Zelf voor de bevruchting eenige beginfels
^\'ijn van de deelen , die daer naer van den mannelij-
ken teel-geeft uytgebreyd worden , en door\'t byko-
^ï^en van voedende ftofie aengroeyen en voltrokken
"^vorden, gelijk gefeyd is in \'t voorgaende Capittel on-
trent het eynde.

Laet het ons nu foo ftellen dat in\'t midden van\'t
■^y een kasken is met een fcheydfel in twee deelen
gefcheyden, de welke zy het beginfel van\'t herte, en
«at aen ider holte van dit kaskeii eyndigen eenige pyp-
j^ns ( de aflyningen van de aders en flag-aders ) en
"■\'it die zelve ontrent den ingang eenige hinder-paelen

vhes het welk de ftoffe van het Eytjen in de kloo-
tjens bebleedde, meerder uytgebreyd ; en de welkeal
IS t datre ter oorfaek van de kleynte fchijnt enkel te
welen men nochtans lichtelijk begrypt uyt een dob-
bel peHeken te beftaen. Ja den J/J/i Graaf fchiint
de verdobbehng Zelf aenmerkt te hebben: want inden
43oek van de vrouwelijke tuygen, fegt hy : Hetisae»"

fyf\'fgekk een ander Eytjen fwemt; waer uyt het fehr
(iat de Eytjens uyt de klootjens naer de lyf-moeder rollen
r fff^ ^^ki^ed vjorden ; welkers bnvtlnlia

\'^mwyffelt moet het Ader-vlies oft Chorion, enLS,
^Kjte het Lam-vlies oft Aninion genaemt worden.

Men moet ook gelooven dat de aflyninge van den Van wa«
noeder-koek die aen de buytenfte oppervlakte van
Zl ^\'i^\'^-j\'ies groeyt, te voren in den eyer-neftisge-

tf^;"^\'Oeder , en dat dea zelfs middel -punt by na
M op \'t gat van een der twee trompetten ; gefchiS
m geene andeje reden als om dat in den eyer-neft
deel van t bytjen, aen het welk de moeder-koek
groeyt naer de binnenfte zelfftandigheyd der klootjens
gekeert geweeft , en alfoo uyt de zelve het laetfte
|cdreven is en \'t laetften binnen de Lyf-moedergeko^

eten toegeftaen worden : want \'ten zy in dezelve
afmaehnge waere van die foorte uyt de welke
f genomen worden , ik ften niet hoe dat het fouda
onnen gefchieden , hoe dat uyt de zaeden van plan-
n van verfcheyde lbortcn , die in de zelve aerde ge-
Van iijn, ider den plant voortbrengt van die foorte
^ de welke het zelve voortgekomen is ; en de zae-
il van de zelve foorte in feer verfcheyde aerden ee-
Hant wefende, in^elijkx planten van de eygen foor-
PIan?l dat fegt dat fulke

«eniJ^f^^\'f dat die afmaelinge gefchied van
\'\'S weefend, welkers naem hy foude weten te ver-
dichten j

TiavtKH. 57p ^-Cap.Hoedeeerfieaflejmngegem^
dichten , maer van de nature oft wyfe van wtii^
foude hy gans niet weten. , ,

den 13. Junii 1687. gefchreven aen de Komnghßey
gader \'mg, alwaer hy fegt dat hy in een graen te^^^^
gefien heeft dry verfcheyde planten met haere v ƒJ.
en bladeren, en dat ider gram rogge ^ met wer begnj
van nieu we planten voorjien is. jj^j,

Hivanhetzelve jaer heeft her naervolgenje :
hoeck,, rae- m mijnen voorgaenden Brtef gefeyd, dat tk
kende de fte graentjen gejien hebbe vyf onderfeheyden begtn^eis

ken , dat ik naer dien tijd gerlte graenen gern» ^^
de welke ik feven beginfels van flanten hebbe l\'^\'f i f.^.
onder veele had ik een gerfte gr aen in de welke ik acH
derfcheyden beginfels van planten bemerkte. , jg

aenmerkingen van den Heere van Leeuwenhoek
ge , gemerkt dat ik elders niet heb aengenomcn ^ ^
het zaed der dieren eene verfaeminge is van dierK
het gene hy fegt gefien te hebben. Ik antwoorde
ik over-al toe-geftaen hebbe dat den gemelden oc
■ ver gefien heeft dat dit zaed beftaet uyt deeltjens ^^^^
door een gefwinde beweging over en weer
worden ; maer mits dat het noch met de reden 1
bemerkingen van andere over-een komt dat dit <j
kens zijn , dat\'er genoechfaem reden is om te
dat hy bedrogen is geweeft , aen die deelen het lev^^
toefchryvende, gemerkt dat hy fijn befonderfte re ^^
genomen heeft uyt de gemelde beweging, die hen _
kan gevonden worden fonder de natuere van
kens. . , jfo-

Men fal wederom feggen dat hy infgelijkx dcü^.^
gen word met te oordeelen uyt eenige aflyninge ^^^
hy gefien heeft, dat die beginfels zijn van P\'f^J^\'
van des zelfs bladeren , wortels , _Ik antw ou
wederom : gemerkt dat het feer redelijk is dat ^^ ^^^
de zaeden befloten worden , noch dat het me J ^^
wat dat hy anders foude gefien hebben , dat ej ë
genoechfaem reden is van die gemelde aenmenti t ^^

KCaf. Hoe de eerfle afleynmgegemaekt Is, 671 ■ ^ ^
ïe verwerpen , daer-en-boven aenmerkt wefende dat
S^en graen my bekent foo overvloedelijk liruyktaisde
grfte , geliikvormelijk aen de bemerkingen van dea
^eerevan Leeuwenhoek.

. Ten laetften fal men feggen dat\'er groot onderfcheyd
tuffchen het zaed der planten en de Eytjens, der die-
nen, ook foo geftelt wefende dat defe den oorfprong
^Jjn van de Teelinge, om dat de planten uytfpruytea
londer vermenging van de gtflachten , en vervolgens
dat in haer zaed moet befloten liggen het gene de Ey-
\'^Jens der dieren ontfangen van het manneken, en dat
Qit zelven kan gefeyd worden de aflyninge der deelen
wefen. Ik antwoorde dat mits dat men niet kan
«eii hoe dat de zaedlijke lucht foude maeken de eerfte
«rmaelinge der deelen, foo is \'t feer waerfchynlijk dat
JJie alleenlijk noodig is om defe laetfe uyt tebreyden:
5iaer dat in\'t zaed der planten ook befloten is het ge-
«e de aflyningen der planten moet uytbreyden, als het
maer door genoechfaeme Warmte gaende gemaekt en
ni t bequaem vocht bevochtigt word op dac de afge- \'
bekende deelen ; gemakkelijker uytgebreyd worden,
nieuw voedfel aennemen. Waer\'t faeken dat inde
Vrouwelijke Eytjens infgelijkx van de natuer fulke
^Orfaek waere van uytbreydinge , foude \'de vrouwe
^^elen fonder het gefelfchap van den man , want ge-
merkt dat in de zelve natuerlijk genoechfaem vochiig-
"eyd en voedfel is; foo foude die oorfaek altijd wer-
den in de rype Ey fonder het mannelijk zaed . gelijk
werkt de van den man ingefchoren zadelijke lucht.
Noch tegen defe ftellinge ftryd niet dat de ftoffe in
J Ey feer vloeybaer is , en meer eenig vocht als iet
^afts gelijkende; want het evenwel fich feer flymig
_^ertoont, welke flymigheyd aen de vefelen , die in \'c
^elve fwemmen, rnoet toegefchreven worden: noch-
tans om dat de gemelde vefelen feer kleyn zijn,noch
de andere ftoffe door haere verwe verfchelen, foo
^^^l^ekken fy fich lichtelelijk aen de oogen der aen-

Maer de gemelde ftellinge aengenomen zijnde is\'er Van waer ds.
noch een ander moeylijkheyd overig die feker niet feer
j^\'^yn is ; namentlijk van waer die afleyninge der lid-
maten, voor het aenkomen van de zaedlijke lucht

\' voortgebragt is. Maer het fchijnt my niet ongeruyih®
te weien te verzieren dat de zelve van den al-fchep
penden God in de eerfte fcheppinge van de vrouw is
voortgebragt geweeft , foodanig dat als hy uyt de rib-
be van Adam Eva gefchaepen heeft , hy in de zelve
beeft geftelt oneyndelijke (aen ons verftand) Eyerenj
van de welke d\'eenige de afleyningen van het manne-
lijk , andere van het vrouwéljjk geflachte befloten -
dat hy in de Eytjens van het vrouwelijk geflacht we-
derom andere afmaelingen van beyde de geflachten
gedrukt heeft, en foo voorders ; foodanig dat de ar-
leyninge van de geheele naekomelingfchap in de eer-
fte moeder geprent is geweeft.

Iemand fal miifchien opwerpen dat de Eytjens m
de vrouwelijke klootjens foo kleyn zijn dat hy nie^
kan begrypen dat in het zelve de afleyningen alleenhj\'^
van eenen menfch, die \'t naeft foude geboren worden^

de konnen befloten wefen. Ik antwoorde dat de mee-
ninge oft oordeel van Arifloteles van de ffaemenß^Uf-
S^d^tMle-^^ ^verknochte aengenomen wefende , lichtelijk
menfteilin- de Opvatting van die onmogelijkheyd verdwynt. Wan
ge van\'t dien grooten Wys-gier leert dat\'er geen deelken van
vcxkaociite. de ftof foo kleyn gevonden word, oft het zelve wor^
gemaekt van deelkens die oneyndelijk verdeelt kön-
nen worden. Welke meeninge al is \'t datfe gemeen-
lijk in de fcholen aengenomen word als bewyflijk?

blykt het nochtans datfe met de reden aldermeeft over-
een komende is daer uyt, dat-we noyt eenig ftoffehjK
deeltjen begrypen , oft we moeten aen het zelve een
bovenfte, onderfte, recht, flink , &c. deel toefchry-
ven; en dienfvolgens dat-we het zelven begrypen a
uytgeftrekt wefende en vervolgens verdeelbaer , al
\'t miftchien dat geen fchepfel de macht heeft van n«
zelve te deelen. Ik gaen voor-by de ^ wis-kundige oe-
wys-redenen door de welke de zelve waerheyd «P^" "
lijk betoont word. Op gelijke wyfe verftaen wy aai
in het gene in\'t eerften aenften fchijnt het alderkieyn
fte te wefen , oneyndelijke andere van de zelye g
daente konnen fchuylen. - ,

F.Caj). Hoe de eerß.e aflejningegemaeh Is. <573 yj^ verh
iijkheyd konnen toonen de wyfe op de welke de eer-
fte afleyningen van den-menfch in ider vrouwe op
nieuws voortgebragt worden , namentlijk veriierenda
dat de wegen door de welke de ftofte tot het voort-
brengen van het Eytjen afgefcheyden word, foodanig
gemaekt zijn datfe door het doorvloeyende zelve ftof-
fe ten minften een rauv/e afmaelingeindie aennemen,
in eenige van het mannelijk , iir andere van hetvrou-
Welijk geflacht , te weten volgens dat die wegen nu
d\'eene nu d\'andere gelijkvorming bekomen heeft: het
gene inin ongeruymt fal fchijnen le wefen aen den
genen die fomwyien in de konftige bronnen oit foa-
teynen bemerkt heeft dat het fpringendc water , ter
oorfaeke van verfcheyde gefteltenis der wegen , door
de welke het vloeyt, de gedaente van een fterre, roofe
oft eenig dier aennemt, daer dit nochtans maer werken
ïijn van menfchelijke handen, enherandereenpronk-
ßuk van den Almogenden Konftenaer. Ik bekenne
evenwel dat ik in defe i ftellinge geene klaere inbeel-
dinge vinde van de eerfte vorminge der deelen , maer
dat ik alleenlijk in de zelve de oumogelijkheyd niet
bemerke.

£.enige dujflerheden aengaende de te voren hy-ge-
bragte fiellinge worden verlicht en de moeylijk-
heden worden gemakkelijker gemaekt.

OP dat ik de gemelde ftellinge van de teelinge op
eene verftaenbaerder wijfe loudevoorftellen, heb
ik de lange omwegen, twift-redenen en opwerpingen
Vermeyd; foo dat\'er ongetwijffelt aen den Lefer eeni-
ge duyfterheden, oft dingen die niet al te waer fchy-
nen te wefen, overgebleven zijn, de welke in tegen-
\'^\'oordig Capittel moeten vaft geftelt worden en ver-
dicht. Ten eerften ftaet\'er te bewyfen door welke kracht Men ftelt
de zaedlijke lucht oft teel-geeft gefcheyden word van
^et groffie deel naer een vruchtbaere verfaeming. Ten vooil"^
tweeden hoe dat het gebeurt dat de worin-wijfe bewe-
ginge , die de gemelde lucht opwaers rukt, begint van
• . V V \'toil-

.\'t onderfte deel van de Scheede edlyfintoeder, daet
die zelve beweginge in \'t baeren vanden grond des Lijf"
lïioeders begint en Üch ftrekt naer onder toe. Tender-
den waerom dat den teel-geeft in de Vrouw en andere
dieren, di^e maer een eenige vrucht gemeenlijk draegen,
met door beyde de Trompetten gerukt word naer bevde
de Lyernelien, en vervolgens gewoanlijk tweelingen
geboren worden. Ja waerom de gemelde lucht in eenen
^n den zelven Eyerneft niet verfpreyd word cn meerder
eytjens bevrucht, gelijk fn die de welke veel vruchten
.baeren. Ten vierden oft de Trompetten van FalloptU^
van de eerfte bevruchting van liet Eytjen, tot dafde
jelve uytgedreven word , altijd om de klootjens ge-
hecht bhjven: en is\'t alfoo, waerom dat diehechtn^g
in de boven gemelde aenmerkingen niet dikwi\'lder be-
\\onden IS. 1 en vijtden door welke kracht die Trom-
petten dezaedehjke lucht opwaers brengen, endaer
naer het Ey neerwaers. Ten fefden waeroi^ dat de
zaedclijke lucht, als fy door de aflyningen der deele»
begint rondom bewogen te worden , door de zelve
■ wegen met «ytgaet, door de welke fy ingekomen is e»
Aiïtwoord verdwijnt. ^

op"d«exfte. Op\'t eerfte antwoorde ik, dat die zaedliike lucht oft
teel-geeft verlaet de dikke grove ftoffe van het zaed, teO
deele door de beweginge, die hy ontfangt van den in-
ichietenden man, de welke in den zelven, alsbeweeg-
lijkerzijndelichtelijker mede gedeelt word als aen ds
dikkere en mai beweegbaere ftoffè; ten deele door de
worm-wijfe beweginge van de Scheede en Liif-moeder
zeif, aen de weike ter oorfaek van de gemelde rede«
de zaedüjke lucht gemakii)k wijkt, en de dikke ftoffe
meerder wederftaet, geHjkomdezelveredenhetvlug-
ge deel des wyns lichtelijk uytwafemt uyt een opeti
vat, terwylen dat het vafte eii min beweeglijk deel int
zelve overblijft.

Voegt hier bydat al is\'t faeken dat ik te voren ver-
worpen hebbe de meeninge van die, dewelke ftaende
houden dat de zaedlijke lucht in \'t bloed opgenomen
word , en datfe van djlPr rl^r^r nvprtrcvoctt

.... , uiici uoor ae nasi
wora naer de Vrouwelijke klootjens, datik nochtau®
de 2elve niet afgekeurt hebbe, voor foo vee! fy fegg^"
«at de zaedlijke lucht van \'t overig «aed gefcheyden

volgens is\'t dat\'er iemand is aen wiehe^Cïyd^ n e^
genoechfaem fchijnt te wefen, die fal de | mSde i
«mge daer by voegende my niet tegen fpreken

Op het tweede antwooxde ik: om dat ter oorfielr^. o-,
van de aengenaerne kitteling der Scheede , de geefen ^
richtehjk gefchikt worden naer het gekktelt deel e i
mits dat daer-en-tuflthen de Vrouwe haere deelen Wi?.
lens en wetens omhoog trekt op de wijfe van eene fuy.
ging, loo vloeyen ook die geeften opwaers, ter oor-
iaeice dat aldaer minder tegenftand gevonden word :
inaer m t baeren gefchieddeprikkeÜHgvoornaemelijk
m_ t bovenfte deel des Lijf-moeders, en de baerende
öringt neerwaers.

ngang foo vry met ,s, oft hy word door dezaedhjke
iucht geopent en gemakkei ijker gemaekt, en daer van
komt het dat het volgende deel van de zaedlijke lucht
ïpoediger volgt het voorgaende. Is\'tfi eken nu dat, ter
oorlaeke van de grooter menigte en heviger hitfiahevd
van t zaed die lucht oft geeft overvioedelijker en t\'fef-

Uicht in de Vrouw met verfpreyd word door haere kloo-
ïjens, noch gemeenlijk overgaet naer meerder als eea
^ytjep , IS gemakkelijk om te verftaen : want als de
trengien die in \'t uyterfte van de Trompet zijn, feer
nauw het klootjen omvatten, alfdan word het gat vau

gefoegt aen het zelve.klootjen, dat het nauwlijkx op
meerder Eytjens pafl^fn kan. up

van het begin af in twee gedeelt; en vervolgens gaet het
pannelijk zaed, oft ten minften des zelfs fijnfte deel
^.\'s dat des zelfs lidiaem binnen de Lijf-moeder
fliet komt ) hchtelijk door eenen weg, die gelijk als

VIIL verh ^l^K^\'Cap.Bujflerhed.vandebygebragteßelUnge\'
"\'recht is, in beyde de deelen van de Lij\'-moeder, en
dienfvolgens de lucht zelfs in beyde de Trompetten;
voorders foo word die lucht in ider klootjen niet be-
fwaerlijk gebragt tot verfcheyde Eytjens, om _da£ de
uyterfte deelen der Trompetten in die dierch niet ge-
frengt oft gefnippelt, maer als tot een borfeken ge-
maekt zijn, het welk als het aen de klootjens gevoegt
word bedekt haer grootfte deel, foo dat de zaedlijke
lucht gemaklijk overgaet tot veele Eytjens. Hier by
moet noch gevoegt worden dat onder die dieren de
mannekens gemeenlijk met overvloedig zaed voorfien
zijn, het welk genoechfaem bereyd, ryp en feer vlug
is, gemerkt datfe het zelve zelden verliefen, mJts dat
de wyf kens niet als op lek ere tyden de verfaeminge toe-
laeten.

En mits dat\'er fomwyien Vrouwen gevonden wor-
den die veele vruchten t\'faemen dragen ; namenthjk
vier, vyf oft meerder; en dat, gelijk men fegt, ver-
fcheyde reyfen, zijnde dit gebruykelijk in eenige hu]d-
gefinnen ; foo vermoede \'ik dat in die Vrouwen de
Trompetten op eene befondere wijfe gemaekt zijn om
het grootfte deel der klootjens te omhelfen.

Cïp de vier- Wat het vierde aengaet, foo worden de Trompetten
(gelijk ik gefeyd hebbe in \'t V. Capittel) gericht, en
aen de klootjens gevoegt door kracht van de geeften?
die door haere toetrekkende vefelen vloeyen, en daer
naer toegefchikt worden door de kitteling der zelve ve-
felen van de zaedlijke luchtverwekt. Ik meene dat die
Trompetten aen de klootjens gevoegt blyven, totdatie
door de voortdryvinge van het Eytjen vandezelvear-
gedrongen worden: gemerkt dat ik niet fien door vs\'elK
kracht oft vermogen fy ontrent de uytdryvinge van ne
Eytjen wederom fouden gevoegt worden aen de k 10 -
tjens, waer\'t fteken datfe te voren vart de zelvearg -
raekt waeren. Dat nu degemelde vereeninge metae -
merkt word\'in de openinge, opdien tijde wanneern
bevrucht Eytjen in den Eyerneft noch blyft hangen^,
moet niet wonder fchynen te wefen, gemerkt dat on ^

anders kan gefchieden als dat de beweging der geeic _
geweldiglijk geftoort word, en vervolgens dat ueg
melde Trompetten lichtelijk afwijken van de k^^

Vl.Caf, Bujjlerhed.van de bjgehragtefiellinge. 6yj
tjens; en da\'t met de dood de gemelde beweginge op-
houd , oft ten minden feer kleyne qverblyft, en dat
Voor eenen korten tijd.

Het eerfte deel van het vyfde blijkt uyt de antwoord Op ^evyfr
op het tweede; maer dat, als het Ey naer de Lijf-moe-
^r moet overgaen, de wonn-wyfe beweginge van de
Trompet begint van het bovenfte naer de Lijf-moeder
toe, gefchied om datdekitreiiagedewelke het Eytjen
aen dc Trompet mede deelt van \'t bovenfte deel begint,
en daef-en-tvifl!chen is\'er in \'t onderfte deel geenen te-
genftand.

Op \'t fefde en laetfte antwoorde ik, dat die wegen Op de fefde,\'
gemakkelijk zijn om te begrypen, de welke den door-
tocht toe laeten naer het binnenfte van het Eytjen en
ïiiet in tegendeel: gelijk uyt de Pif/oerders oft Urete-
rcs dc:n doortocht van den pis naer de blaes vryenon-
belemmert is, en niet uyt de blaes naer de pifvoerders :.
en gelijk de klap-vliefen in de aders en oorfprongen
Van de flag-aders den wég aeu het bloed op eenen kant
open laeten, en fluyten naer den anderen kant.

menfchen , oft in ider in\'t befonder geftelt word ge- h« Kind\'"
fchied te wefen , fchijnt in \'t eerfte aenfien feer ver- met den Va-
fwakt te worden, door de gelijkeniflfe van het Kind\'^"-
inet den Vader, die fomwylen grooter isalsdegelijke-
ïiifl^e van het zelve met de Moeder, uytgenomen de
Verfcheydentheyd van geflachte ; en dat niet alleeu-
jijk aengaende de uytwendige vorme, maer ook rae-
kende het inwendig maekfel ; gelijk verfcheyde fiek-
tens die van den Vader erflijk mede gedeelt worden ,
bewyfen. Daer-en-boven is\'t dat eenige dieren van
Verfcheyde foorten fich vervoegen , foo komt uyt die
Vervoeginge een derde te voorfchijn, als mede dee-
lende van die foorten gelijk den Muyl uyt de Merrie
•sadenEfeL Het fchijnt volgens de by-gebragte ftel-
Vv3 . linge,.

deelen , welkers afleyninge fy v ind , en volgens aat ^iS-
geftelt zijn falfe\'werken : maer het is niet gelooüijK
dat in de Vrouw iet gevonden word ,~het welk degenj-
kenifle heeft van dien, met den welken fy haer fel/^J\'
voegen, meerder als met eenen anderen; oftdatjncie
Merrie eer datfe haer met den Efel vervoegt, befloten
is de afleyninge van eenen Muyl.

Sulke bewys-reden by na worden genomen van a®
gelijkeniflè der geflachtc uyt Hspocratei mdenBoekfan
Snta.?« ^^^ alwaer hy fegt: F^eie mauwen hchben doch-^

Vo:.rtgcbragt uyjt haere eygen rnans , maer m
mans uvetgegaen zJjnde hebbenfe dochters gebaert : en ƒ ^
zelve rnans by de welke de vrouwen dochters hadden bekO\'
men^ tot dé verfarninge rnet andere vrouwen gekomen ztp-
de , hebben fonen voortgebragt , en die by de wdke
mannelijk geflachte geteelt wird, hebben met andere vroi--
VJen dochters bekomen. Ten laerflen befluyt HyfocraP<^
zelf : en fekerlijk defe reden wyfl aen datfua den mß^
de vrouwe en mannelijk en vrouwelijk teelfel hekben;

de gemelde flellingegevreefl hebbe aen te nemen- M^e
j - j- t- \' , , -1 \'"-•-[ dat er

^eenfins verlicht wirde , geflelt zijnde dat\'er voor
pevnïchting-vaii het Eytjen geene afleyninge d\'^r
|en is gewöfft; gemerkt dat men in defe I^IL

der vvaerheyd kan uytleggcn; veel minder hoe dat
eeelqi meerder den eenen ais den andéren »^\'\'J

De aenhangers van de tegendeelige meeninge lUl\'
we] ü-ggen, dat\'er niet aen gelegen is datfe van dege"^^
de gelijkeniife geene reden konnen geven
dat evenwel voWens haer oordeel , de flofte uy ■.

foo wel berevd te ^vefen om defen als den ge"^" J, .
druk te ontfangen : maer in onfe flcllinge
de aflej\'iiingc dcf lidmaten begonnen js,. dc

VIL Caf. Twifl-redenen,^. &c: 679 ,,
meer onverfcheyddijt is om de vorme gelijk aen de-,
iea,oft den genen\'aen te trekken. \'

Maer voorwaer ik fien niet waerom dat eenige voor-
Vallen en omlfandigheden niet konnen verft:h\'eydeli!k
veranderen de beweginge der geeften oft vau de dade-
lijke lucht die door de ftoffe van\'t Eytjen vloeyt, en
naer verfcheydentheyd van die bewegingede beginfels
der deelen,, die in de gemelde ftofte befloten liggen ,
verfcheydelijk veranderen en uytgebreyd worden : noch
waerom dar dit meer onmogelijk is , -als dat de lid-
maten tot grooter volmaektheyd gekomen wefende ,
verfcheyde teekenen en gedaentens aendoen naer ver-
fcheyde inbeeldinge van de moeder : maer van defe
ftoffe fullen wy breeder handden in\'t volgende Ca-
pittel.

Maer op het gene by-gebragt is wyt Hypocrates feggc
ik ten eerften , dat men uyt dufdanige bemerkingen
niet lichtelijk eenig befluyt moet nemen; gemerkt dat
niet zelden uyt het zelve\'houwelijk, eerftmael eenige
jongskens, en daer naer dochterkens oft in tegendeel
voortgebragt worden voorders dat den onderfcheyd
van het teelende manneken, niet tegenftaende de vo-
rige afleyninge der deelen, iets kan uytwerken aen-
gaende den onderfcheyd van geflachte; namentlijk vol-
gens dat\'er grooter oft minder prikkeling van den teel-
geeft de trompet naer dit oft een ander Eytjen naer toe
dwingt; oft dat den teel-geeft zdf fich-beter tulfchen
de vliefen van het een oft ander Eytjen begeeft, &c. ^

Men worpt ook op uyt Hypocrates in den Boek van \'
de natuer des Kinds de géfchiedeniffe van de Sangfter
bygebragt in\'t eerfte Capittel , die het teelfel van fes
dagen met feven mael neerwaers te fpringen fich ont-
maekt hadde : maer het is niet waerfchynlijk dat het
Zelve recht uyt het klootjen was gekomen, want fy het
van daer niet lichtelijk foude uytgefchudhebben, noch-
te de vrouw foude foo kleyn deeltjen , gelijk in de
klootjens de Eytjens zijn, bemerkt hebben. En noch-
tans volgens de waernemingen befchreven in \'t twee-
de en derde Capittel , foude men in eens menfchen
Lyf-moeder geen teelfel van fes dagen gevonden heb-
ben , maer alleenlijk in de klootjens. Ik antwoorde-
dat dit verhael vvei bygebragt is ia \'t eerfte Capittel ,

op dat hét blyken^ude L Hypocrates wel gewe^^en
heeft dat het teelfel de gedaente heeft van een Jiy,^^^

hadde geweeil maer datfe alleenlijk een eeaige ^^^^
faeminge kenbaer gemaekt heeft aen Hypcrateso"? ^^^
fe niet foude fchijnen oneerlijker te wefen, en \'
fchien om dat defe verfaeminge alleenlijk ontaeiv
geweeft, de andere verholen blyvende.

Maer defe opworpinge is niet tegen de algeme
ftellinge van de teelinge uyt Eyeren die in de

lijke klootjens belloten worden ; maer alleenlijk o .
trent eenige omftandigheyd , nam.entlijk het yet y
van het bevrucht Eytjen in de klootjens; want dit n^^^
my ook fomwylen gedocht tegen het verftand
ten en hebbe in\'t zelve befwaeriijk konnen toe-ftei -
, tot dat ik ten laetften het Èy in de Lyt\'f o, ,,

van een fchaep te vergeefs hadde gefocht den der^e.j^\'
vyfden en feïden dag naer de verfaeminge , daer
daer-en-tuffehen openbaere teckenen van de geichieq
de ontfanginge in de klootjens vond , gelijk blij\'^t^ y
mijne aenmerkingen befchreven in\'t derde Capiftei-
. Ik hebbe nochtans uyt die bemerkingen, her 7.yuy
mijne , het 7.y üyt die. van den Heere de Graaf,
konnen bepaelen den tijd op den welken het bevrucht

der weerden is : het bevrucht Eytjen blyft ^ry dage"
in de klootjens der konynen; vervolgens blyft net Dj
vruclit Eytjen feven-en-twintig dagen in de
lijke klootiens, mits dat de vrouw-en ten ^

gen mael foo lang dragen als de konynen: want ai
foude het befwangert Ey in de fchaepe-klootjens ve^"
hlyven ontrent vyfticn dagen , gemerkt datfe oij
vyf mael langer dragen als de gem.elde konynen: -
ik nochtans het Eytjen in de Lyf-moeder gevond^
hebbe den elfften dag naer de verfaeming , en datJ\'

Tegens dit vertoef fchijnt\'er een krachtiger opwor^
pinge te konnen by-gebragt worden uyt de i^^Vb^.^

Ria : Siet gy fuh ontfangen in de Lyf-moeder ; en in\'t Ke^H®\'\'
2. Cap. fegt den 5chryver zelf fprekende van den Naem schnft. "
IesüS : den welken genaemt is van den Engel, eer dat
\'hy in de Lyfr^eder oKtfangen wird. Vervolgens getuy-
gen de heylige Schriften , die niet faelen konnen uyt
het feggen van den Engel , dat ChristüS is ontfan-
gen gev/eeft in de Lyf-moeder, die nochtans volgens
de getuygenis van deft Apoftel, hy heeft aen ons willen
gelijk wefen, behoudens de fonde : dethalven geichied de
ontfanging in de Lyf-moeder, niet in de yrouwelijke
klootjens. .

Op defe opwerpinge mag men antwoorden in twee-
derleye wyfen: ten eerden, dat in den Gtiekfchen 1 ext,
den welken by Lucas oorfprongelijk gelooft word te
Wefen, op de eerfte plaetfe ftaet h tn nctKia^ en
op de tweede h •ycfl^\'i : en dat geen van beyde ey-
getitlijk de Lyf-moeder beduyd maer eerder den buyk oft
eenigemerlïelijke holte des lichaems. Ikvoegehi^by,
dat ai waer\'t faeken dat in den oorfprongelijkenText
ftond gelijk in den latijnfchen , de opwerpinge katt
verydelt worden met te feggen, dat den Engel en het
H. Schrift aldaer fpreekt volgens het menfchelijk ge-
voelen en het woord Lyf-moeder ruym nemt nament-
lijk met de klootjens: want waer\'t faeken dat\'er ge-
feyd waere in de klootjens , niemand foude dit m dien
tijd verftaen hebben : gemerkt dat alleenlijk de Ge-
nees - heeren niet fpreken van de vrouwelijke kloo-
tjens.

Tegen de gemeene ftellinge van de teelinge uyt d^ópwcrpinee
Eytjens in de klootjens werpt den Heere van

.ivenhoeck niet alleenlijk op fijne bemerkingen van de Lccnwenhoek.
dierkens, die in\'t mannelijk zaed verholen zijn , die
ik op een ander plaetfe hebbe bewefen, op geen vafte
voeten te ftaen : maer daer-en-boven poogt hy te too-
nen dat de aenmerkingen van den Heere de Graaf geenen
ftand grypen : want hy in den Brief tot denjeer edelen
Chriftophel IVrem fchryft dat hy in een oye eenen inbeel-
delijken (foo hy fpreekt) Eyer-neft aen den feer geleer-
den Leeraer van de Genees- en Ontleed-kunde, en aen
andere geleerde Mannen getoont heeft, dit daer by

\' voegende „cn ik hebbe mijne reden by gebragt waer-
„ om dat ik my niet genoechfaem verwonderen kan, dat
«veele geleerde Mannen in die voor-oordeelige mee-
„ninge zijn , datfe gelooven dat de Trompette van

het Ey uyt den Eyer-nert foude konnen fuy-
„gen oft uyt trekken, en het zelve over-voeren door
„foo enge pypen, gelijk ik toonde d^ Trompettende
„wefen , en daerom te meer om dat de grootüe Ey-
„ tjens die in den Eyer-neft waeren , grooter waeren
„als erweten, meefiendeel gemaekt uyt klierige deel-
„tjens, mep bloed-vaten door-weven , en foo vaft
„de vlieskens beftotcn , dat ik fuik inbeeldelijk Ey-
„tjen met mijn nagels niet konde uytrukken.,.

Op dat !k aen defe opworpingen voldoen, foo feg-
ge ik op\'t. eer fte deel , dat ik tot noch toe niemand
gevonden hebbe , die foude gelooven dat het Ey va«
cie Trompette van Fallopius foude uyfgefbgen worden;
maer wel die met my fouden feggen dat het zelve uyt
^n Eyer-neft gedrongen wefende , van die gemeld«
Trompetten ontfangen worden : de maniere hd?
aengewefen in\'t V,Capittel niet verre van\'t beginfei-
Maer aengaende de engte der Trompetten ten ophcn-

^g jaer opgeworpen van eenen eerften Leerling dei^
Genecs-kunde ; als ik tot onderwys van mijne Scno-
lieren opende de Lyf-moeder van een koey de welke
met een by na rype vrucht befwangert was : want hy
feyde dat het hem onmogelijk dochte dat\'er eenig
chaem door die pyp konde, welkers ruymte kleynder
was als de grootte van \'t gemeld lichaem ; gelij^^
dan fcheen te wefen de holte van de Trotupetten op-
ficht van veele Eytjens die in de Klootjens befloten
waeren - maer met aen hem te toonen den doorgang
door den hals van de Lyf-moeder , den welken njec
alleenlijk fcheen e^en ganfe fchaft te konnen doorla-
\' ten , ik hebbe gevraegt oft dat hy vreefde dat het on-
mogelijk foude wefen, dat een foo groote vrticht door

de gelegentheyd aengenomen hebbende hebbe m ge-
toont , hoe dat naer eyfch van faeken en door vei-
fcheyde oorfacken de buyfen verengt en verwg

ni.Cäf. T%mfl-redenen &c. öS? vill
konnen worden. Nu voege ik daer nocii by dat de "
iifwendige zelfftandigheyd van het Ey vloeybaer is, en
dat vervolgens het zelve van de zyden, van de enge
buys gedrukt en verlengt, en vervolgens dunder ge-
maekt word ; foo nochtans dat hef zelve in de Lyf-
moeder alwaer de plaetfe ruymer is, wederom in fij-
ne vorige gedaente herftelt word. Noch de Eytjens
zijn ook natuerlijk niet foo groot als die befchreven
\'^OïdmvunVanLeeuwenhoecktmttï het is waerfchyu-
li)k dat in die beeft iets tegen natuer voorgevallen is.
En den Heere de Gr^^^j/fchryft, dat in de Klootjens,
fomwylen eenige blaeskens gevonden woiden (die hy
hyaüdes noemt ) de welke, van de waere vrouwelijke
Eytjens onderfcheyden worden, om,dat het in dezel-
ve befloten vocht door het koken niet hard word, en
Zijn gemeenlijk grooter als de Eytjens zelf.

Het komt ook weynig te pas dat hy fegt dat dieEy-
tjens gemeenlijk gemaekt zijn van een kUerige z.elfftan-r
digheyd ; vvant hy bekent zelf dat hy geenen Ontleed-
kundigen is, en in die kleyne faken kan men befwaer-
lijk de klierige deelen onderfcheyden, \'t en zy dat het
gebruyk de zelve voor fulke aengewefen heeft,

Hy heeft gefien dat eenige beftaen uyt ongefchikte deel-
tjens , die in verfcheyde plaetfen in verjcheyde vlieskenst
beftoten waeren. Noch defe opwerpinge is van eenig
.gewicht; omdat de deelen in een volmaekt Dier feer
veel in getal zijn , feer verfcheyden van gedaente en
verfcheyde ftreeken. Veele behouden noch iri de vol-
waiïèn menfchen de gedaente van een vlies, gelijk de
herifen-vliefen, het herte-fakxken , de maege &c.

Maer fy -waeren foo in de vliefen beftotendat ik de zel-
ve met myne nagelen niet konde uyt-trekken : hoe fullen

fy dan opdenbequaementijduyt den Eyerneft wijken?
Ik antwoorde dat het onmogelijk is, dat de nagelen:
foo een grof werk-tuyg fich voegen tufiTchen de vliefen
van den Eyerneft, en de eygen zelfftandigheyd van het
Ey, en datfe het Ey foude aengryp\'en van achter, het
gene tot fijne uyt-trekkinge niet tot de verfcheuringe
verfocht word. Voorders naer de bevruchting van het
Ey word bet zelve allenxkens gedrukt door deaenko-
inende ftofte; gelijk in\'t vyMe Capittel gefeyd is, het .
|at door het V/elk het zelve uytgedrtikt word opent fich

\'allenxkens, en.de banden, door de welke het aen de
andere deelen gehecht wird, worden los gemaekt, gehjf^
gefchied in \'t rypen der vruchten, die al is \'t datfe te
voren niet als .met een groot geweld afgerukt wirden,
ten laetften van zelfs van de boomen vallen.

Op dat hy nu voorders foude bewyfen dat den Heere
de Graaf met ftjne eygen waernemingen bedrogen is
geweeft, fegt op een ander plaetfe dat hem gefeyd is
van eenen Leeraer van de Genees-konft : ,, in welkers
„ wooninge den Heere de Graaf te voren veele kony-
„nen hadde ontleed: defen vertelde my, fegthy, als
„den gemelden de Graaf de konynen opende, die hy
„aenftons naer de verfaeminge in fijne tegenwoordig-
„ heyd gedood hadde; dat dien Heere de Graaf aenftons
„een vaft befluyt maekte hoe veel jongen dat het kO"
„nyn foude voort-gebragt hebben, waer\'t faeken dat
„het hadde blyven leven, cndat om geene andere rf-
„den , als om die, de welke hy in die lichaemen üie-
„Eyerneften geheeten worden , iich inbeelde te vin-,
„den: want foo veel roode vlekken oftftipkenshyin
„die foo genoemde Eyerneften konde tellen,\' even f«^
„veel johgskens ftelde hy dat het konyn foude geha«
„hebben: want foo veel\'roode ftipkensalshyfag, ^o®
„ veel Eytjens oordeelde hy van het eynde van de Moe-
„"der-trompet, naer de Lijf-moeder zelf uyt de Eyef\'
„neften gefogen te zijn : maer dèn gemelden Heere
Graaf de Lijf-moeder van die konynen doorfoe-
„kende, heeft in de zelve noyt deuytgefogenEyfjen®
„konnen aenwyfen , al is\'t dat hy om die te toonen
„het vergroot-glas gebrnykte,

Sekerlijk dien Leeraer heeft geenfins den fin van den
Heere de Graaf gevat, en is feer verre van de zelve ar-

gev/eken met "de Eytjens, naer dat hyfulk befluyt ge-
maekt hadde, in de Lijfmoeder van \'t konyn te foe-
ken , het welk hy aenftons naer de verfaeming gedood

voegt hy aenftons de volgende, "dien gemelden Lee-
„raer vertelde my infgelijkx dat den Heere dc Graaj
„in die meeninge is, dat den vierden dag naer ^ejer-
„faminge van dekonynen (den Heere de Graaf icw\'ji
„twee-en-feventig uren naer de verfaeminge) de uy^

VlIIXaf. Andere twifl-redenen, &c. 68 fy^ y
„gefogen Eytjens te voorfchijn komen, \'t Ën is dan
niet waerfchijnhjk dat den Heere de Graaf zudtrs Ton-
de geieyd hebben, als dat\'er foo veel Eytjens in de Lijf-
moeder , waer \'t faken het Dier had blyven leven , fou-
den gekoeflert geweefl hebben , als hy roode ftipkens
bevdnd in den Eyerneft, alis\'tdat hy wifte dat de ge-
melde Eytjens, nochniei: waeren binnen de Lijf-moe-
der. Noch den Heere ri^Gr^^f heeft ook nergens mijns
Wetens geleert dat de Eytjens uyt de kloovjens gefogen
Worden.

£enige andere tivift-redenen , hefonderlijk tegen de
Teelinge van de Levend-barende uyt Eyeren ,
en haere w e der legginge,

, It werk tot defe Verhandelinge toe by-na gedrukt
/^wefende, is my behandigt eenBoekxken: begry-
pepde twee opworpingen tegen de teelinge van de Le- ß^yd ^e
X^end-barends uyt Eyeren die door de Trompetten naer de meeninge
Lyf-rnoeder overgevoert zyn, van den Heere f. Hierony-
\'mus SharagU. Defen brengtveele en verfcheyde bewys-ji^e/^y
redenen by, om te toonen, dat de ineeninge aengaen-
de de teelinge van ons te voren befchreven ten minften
iwyffelachtig gemaekt word, al is \'t dat hy hier en daer
foo fpretkt even oft hy metfijnebewys-redenen over-
tuygde dat de blaeskens die. in de klootjens vande Le-
Vcnd-barende gevonden worden , geene Eytjenszijn en
beginfels van de teelinge, noch dat de Trompetten vah
faUopins de wegen lijn van het Ey. Wat my aengaet,
ïk ftelle defe meeninge, die ik omhelft hebbe, niet als
^\'oor feker, maer als onder verfcheyde de welke vande
Teelinge\' door de Schryvers in\'t licht gebragt zijn, de
bevvyftèlijkfte ; evenwel wil ik wel betoonen dat de
bewys-redenen van den HeereÄr^^/ivoor\'t grootfte
deel van kleyn belang zijn.

Ten eerften in feer oude Koeyenal is\'t datfe niet be-ug eerfte
^lUaem waeren tot de teelinge heeft hy gefien, dat\'er bewys-teden
blaeskens in haere klootjens faten: op andere tyden ^ fegt iharagiK
"y 5 in Kalveren , Lammeren en andere Dieren die rnet
^\'^elk alken gevoed waer en hebbe ik een mmgte der gemel-
de

öSó\' VIII. Cap. Andere fwifi-redenen, &c\'.
de blaeskens bevonden, en die van aenmerkelijke grc.
den t-yd wanneer fy ter oorfaek van haere teere jeugt J^^^
met de teelinge niet bekommeren ; daer-en-boven heb
gefien in de klootjens van de Levend-baerende, \'t en zydi^
jtekelijk waeren , gelijk gefchied als-fe met krop-zweere\'^
heiaden zyn, by-na altyd het zelve getal van blaeskens eft
by-na van de zelfjle grootte; het welk in die gene die hye-
ren leggen niet gemerkt word z^fc.

Ik antwoorde dat ik in defe aenmerkinge van den
Schryver bemerke dat hy fegt van merkelijke grootte., vp^}\'
kersbediedeniffe fich feer verre uytftrekt. Wat\'ervattis
oft niet ik vinde die blaeskens in de Kalveren veel kley^\'
der, in oüde Koeyen, veel grooter; en onder die by-»^
de zelve evenmatigheyd , die ik bevinde in de mee^®
andere deelen, behoudens datfe in oude lichtelijk ver-
droogen en ingetrokken worden. In de jonge groeye"
fy allenxkens op datfe by tijds bequaem zijn tot de tee-
linge- in de oude blyven, die, de welke in den vorige™
ouderdom niet uytgefchoten zijn geweeft.

Maer hy fegt dat hy by-na altijd het zelve getal va«
blaeskens gevonden heeft. Ik antwoorde dat dic heen
konnen gefchieden als geene van die wijfketis, tufi^che«
welkers blaeskens de vergeiijkinge gefchiedde, dikwil®

de welke by geval dikwils gebaert hebben , gelijk dik-
wils gefchied, water-blaren Oit hydatides^t\\ox\\Atü WOf
den ofr in die klynkenswelkers\'Eytjens feer kleyn zijn»
en vervolgens weynig konden gefien worden.
Voordef op- Maer dit word in dte de welke Eyeren leggen, fegt
ijf oipinge. j^jgi gevonden, want de Hinnen behouden in haeren Eyei\'\'
nefi geen nae-teeken van Eyeren. Ik fég:ge dat daer uy^
alleenlijk volgt dat de gdijkvormigheyd tuftchen dé
Eyeren van de levend-barende Dieren en van de Eye^\'
leggende niet nauwkeurig is ; en wat wonder is dit,
gemerkt dat\'er ook een groot verfchil is tulfchen de
Wyfe, op de welke de Eyers voort-gebragt wordeti
van verfcheyde foorten van Eyer - leggende Dieren^
want de Hinnen brengen haere Eyeren voorts doorhe
grootfte deel des jaers, \'t en zy datfe oft die bebroeyen
oft haere kiekens voeden, ja het grootfte deel van die
vier oft vyf mael door de week; weynige over ande-
ren dag, en dat ook fonder eenige gemeenfchap

den Haen: in tegendeel de Duyveu en gemeenlijk de
Wilde Vogels leggen geene Eyeren voor datfe met het
manneken verfaemt zijn geweeif, en dat alleenlijk on-
trent den tiid als fy die moeten bebroeden, engemerkt
dat ik veele jaeren huys-duyven hebbe gevoed , foo
hebbe ik noyt gefien datfe meer als twee Eyeren in
ider broedfel geleyd hebben , en, dat die Eyeren niec
alleenlijk niet geleyd , maer niet voltrokken worden
\'t en zy door \'r toedoen van \'t manneken, blijkt daer
uyt dat het eerfte Ey het gene naer de vervoeging ge-
legr word vruchtbaer is, maer \'t en is niet waerfchijn-
lijk dai de Eyeren bevrucht konnen worden nu vol-
trokken en met een harde fchorfe bekleed zijnde. Ge-
merkt dan dat\'er foo groot onderfcheyd is aengaende
de uytdyginge en voltrekking tulfchen de Eyeren der
Elinnen en Duyven, waerom wilt hy foo eene vol-
maekte over-eenkominge hebben mffchen het voort-
brengen en uytdygen van de Eyeren der Levend-bae-
rende en de Hinnen.

Fen tweeden, dr/ngt hy voorders aenmet eene andere Tweede be-
getijkenijfe uyt de hinnen genomen , die dikwils en dikwilder wys-reden»
onvolmaekte en vjind~eyeren leggen ; waerom gefchied ook
in de leveni-haerende geene ontlojfwge van een ónvalmaek-
te en wind-Ey ? Soo dat, is \'f dat de onvolmaektheyd van
het Ey aenmerkt word, foude de ontlofft?^ des zelfs fom-
wylen bemerkt worden,het welk niet gebeurt. -Hy brengt
Wel hy_Kerkringius en Swammerdam,A\\tmtmtnidl\'er:
fulke Eyeren fomwylen ongevoelig ontgacn;maer hy
voegt\'er by dat dit niet bemerkt is geweeft, en dat het
nochtans heeft moeten bemerkt worden : befonderlijk
ten tijde van de rnaend-ßonden, ten minften van de Ge-
nees-heeren die de onrlofte ftoffe befchouwen : en alle
de vrouwen foude foo bot niet wefen datfe niet foude waer-
nemen en gemeenlijk vertellen fouden defe merkelijke ont-
loßnge, die ter oorfaeke van de groote van het Eynieton-
gevoelig foude konnen wefen, ^c.
,lk antwoorde dat\'er dikwils fulke blaeskens kon-.«t^voori
nen uytgeloft worden , fonder dat oft de ontloffende • ^
vrouwe , oft wel den Genees-heer dit foude bemer-
ken ; want fy dikwils klonten bloed die wel tienmael
en meer grooter zijn als zijn die kleyne blaeskens ,
diefe nochtans niet waer-nemen : nochte de Genees-,

en befchouwende onderfoeken die foo nauwkeurig
niet, \'t en zyfe eenig achterdenken hadden van een
uytgeworpen Ey.

Maer laet het foo zijn dat de vrouwen noytoftxei-
den eenige onvolmaekte Eytjens ontlolfen , het zelve
kan men ook van veele Eyer-leggende foorten fegge"\'
Al is\'t dat de duyven noyt fulke Eyeren fchijnen uyt
te worpen : het gebeurt wel fomwylen in een vande
twee (want ik hebbe gefeyd datfe alleenlijk twee be-
broeydden ) dat\'er geen jonguytgebroeyd word, maer

gemerkt dat de duyvinne het zelve alleenlijk niet voort-
brengt , \'t en zy datfe van \'t manneken bekent ge-
weeft , foo is \'t niet gelooflijk dat dit Ey niet volmaekt
is geweefi:; maer men moet eerder denken dat h^
voort-brengen van het jong door een ander oorfaek
verhindert is geweeft , namentlijk mits dar ik onder-
tuftTchen een van de twee jongen, ja die beyde in\'t ey
dood gevonden hebbe. Moeten dan onfe vrouwen ort
de wyfkens van delevend-baerende dieren eerder nae-
volgen de hinnen als de duyvinnen oft eenige foorten
van andere vogelen? ;..

Dereden, waerom dat ten minften niet lichtelijk
de Eyeren van de levend-baerende uytgeloft worden,
\'t en zyfe bevrucht zijn, is haere vafter hechtinge, met
de zelfftandigheyd der Klootjens , en de engte van t
gat door het welk het zelve daer naer moet doordrin-
gen ; want en de verwyderinge van het gemeld gat ?

de ontloffing van het Ey een krachtiger oorfaek ver-
heyifchen, van welk oorfaek fiet het IV. Capittel.
Derde be- Ten derden : men tvjyffelt met meerder reden dat te
wys-ieden. -morfeyd blaesken geen Ey is , uyt het gebrek van een ope-
ningsken door het welk het zelve uyt den Eyer-neft fi^^e-^
moeten geloft vjorden ; ik hebbe feer dikwils waer-ge\'^\'
men, maer noyt heb ik konnen ontdekken eemg
ningsken , put oft gat , door het welk het Ey foude i*}

bet Uytdrukken van het Ey alleenlijk fich vertoont
nemt nochtans de twyffeling niet wech \\ want het

VIII. Cap. A?7dere t^vifi-reienen, &c. óSp ^^^^
foude moeten overblyuen oft het putteken oft lid-teeken :
daer naer maekt hy wederom gelijkeniffe met deEyer-
neßen van hinnen , die open en gapende zijn tot den door-
tèchi van het Ey naer fijnen pael. Ik antwoorde: Ik we- Antwoord,
te niet waerom dat men hier aen den Heere de Graaf
geloof weygeren mag , die getnygt dat het openings-
ken oft gat van hem geiien is , gelijk gefeyd is in het
IL\'Capittel, befonderlijk gemerkt dat lichtelijk de ma-
niere aengewefen word, op de welke ontrent de iiyt-
■dryving van het Ey het zelve gat geopent word ; na*
mentlijk de gene die bygebiagt is in\'t IV. Capit., want
in het vliesken , het welk hec Ey omvangt , kan een
fpleetjen wefen , welkers lippen malkanderen aan-
randen foo lang als dit vjies niet feer gefpannen word,
en dat daer van geene opening fich vertoont, welk
fpleetjen verwydert worde van het aengedreven Ey
gelijk gefeyd is in\'t zelve IV. Capittel.
. Defe opwerpinge even wel verflapt geheeliik de voor-
gaende : want is \'t dat hier het gat foo kleyn is, dat
het niet gefien word , &c. en in de hinnen foo open
ftaet, wat wonder is\'t, is\'t dat uyt het laetfte hetEy
gemakkelijk, maer uyt het eerfte feer moeyi ijk gedrukt
word. ,

Terwylen dat ik dit fchryve doorfteek ik het papier
met een vinnig mesken en dat met een vry groote
fpleet, welkers kanten ik wederom foodanig veree-
nige , dat\'er in\'t papier fich geene opening vertoont :
maer als ik het zelve wederom feer opfpanne , word
de fpleet fichtbaerder , als voor de vereeninge van de
kanten : het welk men lichtelijk op ons voornemen
te pas brengt.

noodfaeklijkheyd dat\'er een lid-teeken foude
moeten over-blyven , vatte ik niet: nochtans blyfr\'er
gemeenlijk een; namentlijk een putteken in\'t bolach-

Ten vierden, fegthy, dat het blaesken in fijn kas-Vierde op-
ken niet kan bewogen worden : dit is feker., fegt hy, weipiag;
mt te bemerken de plaetfinge der Eyeren en h^m veree-

ninge met de vefelachtige lichaemen die den Eyer-nefiptf \'
maeken-, want de verzier de Eytjens worden gepiüe^ß
alle de deelen van den Eyer-neß en joodanig van ade kant-
ten gehecht uytgenomen een deelken des zelf, het weik de
vließge oppervlakte aenraekt , met de voorgemelde lichae-
me/i , datje geenfins uyi haer neßjen oft fchepken können
gedreven worden. -Daer-en-boven brengi hy by, dat de
Eytjens uyt de inwendige zelfftandigheyd niet lullen
konnen te voorfchijn komen , al is\'t datfe tot de be-
weginge voor-bereyd en aengedreven worden , naer
de Duytenfte oppervlakte , de andere Eytjens die tuf-
fchen beyde liggen fulkx verhinderende , die feer ßerk
gehecht wefende niet wyken konnen , noch den door - tocht
laeten aen het bevruchte Ey is\'c.

De moeylijkheyd, fegthy, word vermeerdert, is\'\'tditt
rnen overlegt die vaße vereeninge en den band ; ik hebbe
gefien en dikwils aenmerkt, dat het blaesken van bet naer-
fte lichaem fooda-mg gebonden wird , dat het van alle kan- ■
ten door banden en tauwkens onberoerltjk gemaekt is; voor-
ders heb ik in de fonnefchijn gefien dat die gemelde blaes-
kens even als de doeyeren in den eyer-nejl met een menigte
van hloed-vatjens befet waeren. Ik antwoorde dat hec Ey
op dat het uytgedreven word , niet moet aengedron-
gèn worden als van achter, gelijk bewefen is in\'tlV.
Capittel.

Aengaende de Eytjens die in haere gewoonlijke ge-
fteltenilfe de buytenfte zelfftandigheyd niet aendoen ,
is\'er geen twyfl\'el oft ook die haeren weg naer buyten
toe gegeven word , namentlijk een weynig längeren,
en dat de andere Eytjens buytenwaers ftaende wyken
aen de doordringende Eytjens.

Maer op dat dien weg niet te lang foude wefen ,
foo zim de vrouwelijke Klootjens plat, en de Eytjens
worden gewoonlijk ontrent de oppervlakte geplaetft. ■

Wat betreft de hechting door de bloed-vaten , ik
meene dat die alleenlijk lichtjens ingeplant worden ,
namentlijk op een wyfe die genoechfaem is tót voed-
fel van het Ey , en die het Ey , foo haeft als het naer
voor toe gedreven w^ord , verlaeten. Wat het is oft
niet , daer fchijnt geene moeylijkheyd te wefen, ge-
merkt dat\'er gefeyd word dat de doeyers in de eyer-
neften met gelijke bloed-vatjens begaeft zijn,aengaen-

Daer-en-boven fien-we dat de onrype appels aen
de takken der boomen feer vaft gehecht zi|n door
haer fteeltjen , die nochtans ryp zijnde van zelfs af
Vallen;en dat de note van alle kanten gevat en beflo-
ten word in-haere groene fchorfe , ook als fy haere
■volmaekte grootte maer noch niet haere rypte heeft
bekomen , die nochtans geheelijk ryp wefende door
de van zelfs fplytende fchorfe uyt valt : waerom fal
alfoo het rype Ey, en van de aendringende ftoffe aen-
gedreven wefende,gelijk gefeyd is in\'tvierdeCapittelj
Uyt den eyer-neft niet konnen geloft worden ?

Daer naer voegt\'er hy noch eenige andere twyffe-
lingen by, uyt de bevruchtinge, foo\' hy fpreekt, door \'
dewelke hy met-ntdat de gemelde vermoeden vaft ge^
ftelt worden ; want uyt defe , fegt hy , ontftaen\'de
krachtigfte gifllngendie de wefentheydvan liet Ey feer
zijn verduyfterende. ■ ■

Het eerfte is dat de\' i By-vrucht feer gemeen foude zve- Vyfde be-
fen , al «V dat de Leer aers fggen dat defe zelden voor-
Valt , en dat de ondervindinge haer fegge» beveftigt. Om
defe zeldfaemheyd door het gefag va\'n veele Schryvers
te bewyfen is hy feer wydloopig, maer dit word hem
Van zelfs toegeft^ien. Maer ik hebbe geene meeninge
van de Teelinge gefien die fulke , oft noch grooter
moeylijkheyd niet onderworpen is. Maer de andere
ter zyde geftelt hebbende , foo fegge ik dat hier maer
eenige fchijnbaere moeyhjkheyd is ontrent het begin-
fel , namentlijk als het Ey noch niet uyt het Klootjen
gekomen is; want daer naer fluyt het zelve in de hol-
ligheyd des Lyf-moeders wefende lichtelijk de wegen,
door de welke de zadelijke lucht foude overgaen naer
de Trompetten van Faliopius en door de zelve naer den
Eyer-neft., Noch daer is niet aen gelegen dat de hol-
ligheyd des Lyf-moeders fchijnt veel grooter te we-
len als het Ey zelf, om datevenwel de zyden tTae-
men gevallen zijn oft liever naer malkanderen getrok«
ken. Is \'t dat d(^ie ontloflïnge iemand geen genoegen
geeft, foo moet hy toeftaen dat het Eytjen in de Lyf-
inoeder niet lang verblyft, oft dat het door fijne ver-
groodng des zelfs geheele holte vervult,
t Superfmuti^i X X z Maef

Maer is\'t dat weynige dagen, ja de tweede oft derds
weke naer de eerfte bevruchting, wederom een ander
gefchied, dit fal geene vorme van nae-vrucht vertoo-
nen, maer eerder van een echte vrucht; want de x\'rucht
die weynig van \'t eynde van de dracht is fal lichtelijk
met de rype geloft worden, noch daer fal tuifchen bey-
de geen groot verfchil fchijnen te wefen.

Waerom nu in de Vrouwe feer zelden tweelinge^ï
ontfangen worden, is gefeyd in\'t VI. Capittel.
Eeu ander Uyt de Zelve plaetfe heeft men ook de antwoord op
tvvyfFeiiHg. ij. yQi^j.. ^^ beejlen, fegt hy, ontftaet\'er een an-
der twyffeling-, want rnits dat defe in de moeder-horens ai-
tyd ontfangen , fal mm moeten denken dat het zaed oft

de Eyer-neften gefchied , oft waer H faeken dat het naer
eenen horen fich begaf en dai het ey uyt de tegen over gefielde
Irompet daeUe naer den boren Joo foude het werk der na-
tuere verydelt vJorden, oft men foude moeten ftggeft, dat
het zaed door \'eene redelijke beweginge verdeelt wtrd; alle
het welk hoe veele en hoe groote moeyhjkheden het ondet"
worpen is , weet ider een.

eerften dat hyfegt, dat de beeften altijd ontfangen in d®
ïTioeder-horens, komt met de waerheyd niet over een:
want de Lijf-moéders van de veel-jongen-baerende
dieren hebben geene horens , maer fy zijn verdeelt in
twee deelen, in ider van de welke fy gewoonlijk meer
als een vrucht ontfangen , gelijk bemerkt word in de
verkens, honden, konynen &c. maer hy noemt mif-
fchien defe deelen horens; laet ons defe oneygentlijke

v/y feggen vau fchaepen, koeyen en eenige andere die-
ren, weikers Lijf-moeder waerlijker horens heeft; maer
in die ontfangen lyniet, ja behouden niet alleenlijk de
vrucht, mits die gemaekt zijn om het grootfte deel van
de pis-blaes oft Alantois te behouden. Maer W\'aeroffl
dat de wyfkens der beeft:en die de Lijf-moeder in twee
verdeelt hebben ontfangen in beyde de zyden, meerder
als de Vrouwen in beyde de Trompetten, is in debo-
ren ander ven aengewefen plaetfe getoont; hy voegt\'er by: ïl^
feewys-ïsdea»jy tot de koeyen gewend, en uyt defe ontftaet\\er

geen verfieyelijke twyffelmg tegen de Eyeren ; onder de
\'Vrouwelijke klootjens zyn die der koeyen meerder met blaef-
kens befet als eemge andere: ik hebbe dikwils defe menigte
van blaeskens in de kQe)enhernerkten ai het gene tk dikwils
gejien hebbe wordvanhHüXiS in fijne ontleed-kundige aen-
\'mérkmgen betuygtdie fegt., nauwiijkx ^c. En naer de
woorden v-m Blafims heeft hy het volgende : defe be-
merkinge geeft plaets aen de beweeg-redendat die blasfi
kens geene Eyeren zy/?., om dat de levend-baermde dieren
\' dte weynige jongen baeren , meerder blaeskens oft eyeren
hebben, ais die v-:;el baerende zyn : en het tegendeel foude
moeten bemerkt worden , waer V faeken dat al het gene
gemeent word Ey te wefen een Ey waere : de koeyen vnt-
jangen zelden der tweelingen als de honden , katten , fog-
gen , die by-na altyd overvloedige jongen baeren met wey-
nige eyeren.

Ik ben wel niet. indachtig dat ik bemerkt hebbe, dat Antwoord,
in de veel jongen baerende weyniger eyeren zijn: noch
ik hebbe nu geenen tijd om dit te onderfoeken , mirs
dat den Drukker van dit werk aendringt. Daer-en-tuf-
fchen ben ik niet bang om. het zelve tegen de teeh\'nge
van de levend-baerende uyt het Ey vooreenen tijd toe

te ftaen; om dat de eerite bewys-reden van den Schry-
ver my de beantwoording van defe in den mond geeft.
Want hy wilt bewyfen dat de blaeskens in de klootjens
der Vrouwen geen Eyeren zijn, ora datfe gevonden
worden in Kalveren, Lammeren &c. daer de Eyeren
van eyerleggende alleenlijk voort-komen ontrent den
tijd als-fe by-na volwaffen zijn.

Ik hebbe gefeyd en getoont dat die over-eenkominge
van \'t voort-brengen niet verfocht word tuftchen de
Eyeren vande eyerleggende en levend-barende Dieren.
Vervolgens maek ik uyt de aenmerkingen van den
Schryver en Biafius dk gevolg , dat\'er grooter over-
eenkominge is tuflchen de eyeren by voorbeeld van
een fogge, en die van de eyerbarendcdieren, als tuf-\'
fchen defe en de koey-eyeren : namentlijk dat de eyeren
van een foggè niet alle gelijkeliik groeyen van de ge-
boorte af, maer dat eenige vroeger, andere veellaeter
volmaekt worden : en dat dit daerom gefchied, om dar,
Waer \'t faeken darfe alle tTaemen quamen tot gelijk- ,
Kiatige grootte geiijk de Eytjens van een koey (al is\'t

maektheyd) foo foude de klootjens door haergroottó
en gewigt moeylijk vallen aen de fogge. Het gene iK
nu gefeyd hebbe van de fogge en koey moet ook aen

andere foorten van dieren die veeleoft weynige vruch-
ten voort-brengen toegevoegt worden.

Nochtans meene ik niet dat eenige Eyeren, \'t zy
levend-baerende , \'t zy van ey-leggende Dieren, foo-
danig in haeren volkomen ouderdom voort-gebragt
worden, dat\'er te voor geene afleyningen van de zelve
foude geweeii hebben, al is \'t dat die dikwils aen de
menfchelijke oogen onmerkelijk zijn.

Daer-en-boven roert hy eenige moeylijkheyd aen«yt
de afgelegentheyd vande trompet van het klootjen ;
maer defe is re.jds voorkomen in\'t ÏV. Capittel, als de
wyfe aengewefen word op de welke de ontfanging oft
bevruchting gefchied. Voorders foo beeld den Schryver
foodanig af devefelen van de trompet, datuytdezelve
af-beeldiug lichtelijk aengewefen word de aenvoeginge
zelf, van de welke het gefchil is: namentlijk loopende
langs haere lengde ; maer in \'t breedfte eynde omge-
kromt gelijkvormelijk aen de omkromminge van de
trompet zelfs naer de klootjens toe. Soo dat wy lich-
telijk begrypen dat de gemelde trompet , als ter oor-
faeke van de kitteling van de zaedlijke luchtde geeften
overvloediger in die gemelde vefelen gefchikt worden,
allenxkens omgekromt , en de frengien uytgebreyd
wefende aen het klóotjen oft eyer-neft gevoegr word.

Voorders beeld hyaf eenige by-na dweerfe "vefelen,
die hy fpierige noemt, die., fegt hy, als-fe ingetrokken,
worden waerfchynlijk de trompet fluyten. Ik twyifel niet
oft fy de trompet verengen, al\'is\'t datfe dezelve niet
geheel fluyten : namentlijk op dat het ontfangen en

Daer is nocheen andere m.oeylijkheyd overig die feer
merkelijk fchijnt re wefen: namentlijk hoe dat in ver-»
fcheyde tijden de trompet aen verfcheyde plaetfen ge-
voegt word; want als door defe bevruchtingeenig Ey
uytgedreven\' is; op dat de Vrouwe op nieuws onrfong^

op een ander plaets. Hier op fegge ik als de trompet
aeu het klóorjen is gevoegt, is\'t dat de zaedlijke luchr

geene plaetfe vind, in de welke fy fich foude begeven,
dar door de zelve op dien tijd meerder de vefelen van
de trompet bewogen worden ; en dat daer door defe
eene grootere menigte van dierige geeften toevloeyen-

de, wederom bewogen word, tot dat des zelfs ope-
niüg paft op een Eytjen het welk de zaedlijke lucht
ontfangt.

Hy dringt voorder aen en fegt, dat het behoorlijker
had geweeft , waer \'t faeken de trompet gedueriglijk
aen het klootjen gevoegt hadde gebleven; befonderlijk
iti de konynen, die in \'warme Landen alle maenden ont-
faxgep, en forntyds nae-vruchten krygen. Soude., fegthy,
.de Natuere niet voor jichtig geweefi hebben in die en andere
gelijke dieren ^ waer V datfe de Tram-pet met den Eyer-
mjl gevoegt hadde ? Ik antwoorde. ik wil de dikwils
herhaelde ontfanginge derkonynen niet tegen-fpreken :
al is\'t dat de gemeyne meeninge is dat haere wijfkens
negen-en-twintig dagen dragen, en dat den Heere de
Gra(^ fegt dat den negen en-twintigfteu dag naer de
verfaeming in dekonynen den laetften is vande dracht,,
en ik hebbe zelf door de ondervindinge geleert, dat die
geineenlijk in defe Landen niet baeren , \'t en Zy vier
volle weken naer de verfaeming, en dienfvolgens nier
ider maend , mfits datfe niet aenftons ni.ier het baeren
fich met het manneken niet vervoegen. Dit alle , feg
ik, door de vingeren gefien wefende, fegge ik dat de
weder-legginge blijkt uyt het gene reeds geleyd is; wani;
die vereeninge der trompet foude oft uyt haere gehee-
lijk natuerlijke plaetfinge wefen, gelijk veele lidmaten
in eenige plaets onberoerlijk geftelt worden; oft door \'
den geduerigen invloed der geeilen die de trompet altijd
omkrotnmen : in \'t eerfte geval foude die buys naer
gelegentheyd van faeken nietkotmen bewogen worden
naer andere plaetfen : in \'t laetfte foude veele geeften
gedueriglijk verfpilt worden fonder nood.

Het overig het gene den gemeiden Schryver heeft,
hebbe ik niet gemeent mijne antwoord te vereyffchen ;
want het by-na van geen belang is , \'ten zy het gene
Van her zelve raekt eenige andere meeningen dis onfe
ftellinge niet betreffen. Vervolgens meene ik voldaen
te hebben met te betoonen dat de voorgemelde fijne
bev/ys-redenen weynig tot fijn opfet doen, nam.entlijk
om die ftellinge verdacht te maeken.

|P datwe eenige wyfe bepeyfen, op de welke de
ontfanging oft bevruchting nu gefchied wefende,
de deelen voorders gevormt en voltrokken worden,
foo moet men wat diepfinniger haere afleyningen ore
beginfels, van de welke wy in \'t vierde Capittel gefpro-
ken hebben , doorfnuftelen: en noch by de zeiye het
volgende voegen.
SieTen eerften befpenren wy dat den klomp van het
het\'gfomße ^olmaekt merilchen lichaem by-na geheelijk beftaet uyt
deel ayt pyp- vaten en vefelen , foo verre dat uyt de zelve de eygen
keus. _ zelfftandigheyd der beenderen gemaekt word, gelij ^ ^^
getoont hebbe in\'t tweede Capittel van de eerfte Verhaf\'
deling , die Welke al is \'t datfe aldaer en in een^e an-
dere deelen niet hol fchynen re wefen, foo mag mea
Hoedanig gelooven datfè fulke van\'t beginfel geweeft zijn. Soo
gmreïender ^^^ men moet denken dat de eerfte beginfels dér dee-
üeeleii zijn. len beftaen in een eenigfins oneyndelijke menigte van
pypkens; van de welke eenige, namentlijk uyt de wel-
ke de bloed-vaten, water-vaten, gyl-pypen en andere
tot de ontlofiing der klieren gefchikt , moeten voorc-
. gebragt worden, met zyden begaeft zijn, die wederom
uyt een groot getal van pypkens gemaektzijnde,gedurig\'
lijk verdeelt worden in kleynderen kleynder takxkens;
oft (is \'t dat men alfoo van de gemelde vatjens, uyt^
genomen de flag-aders fpreken wilt) uyt de alderkleyn-
fte takxkens , tot grooter en grooter worden ; maer
aengaende het overig datfe by-na van gelijke ftreken
zijn, \'t en zy dat in eenige hier endaer eenige afmae»
■ Iinge van kUip-vlieskens hangen , en dat die buyskens
. dichter zyden hebben, foo dat de vochten door haere
Iweet-gatjens niet vrylijk konnen doordringen, maer
haere beweginge gedwongen zijn door de holte der zel-
ve te vervolgen , namentlijk op dat op die wyfe ds
buyskens altijd open\'blyven- Maer dat de andere pyp-
kens, befonderlijk uytde welke moet gemaekt worden

IX.Cap.Hoed\'eerfle aflejning.vokrokk. word. 697 yiii.VBRts^
deren, wel door haeren geheelen ftreek verdeelt zijn;
maer nochtans van binnen in eenige plae.ift;n verengt
en min gapende zijn; foo datfe gemaektzijn gelijk uyt
kaskens in ider der welke gaten zijn door dewelke de
ftofie ingeftort word, die wel voedfaemis, maer niet
geheel eygen aen\'t gemeld deel: en dat in\'t tegen over
ftaende deel gaten zijn enger als de voorgaende, door
dewelke het grootfte deel van de voedende ftoffe door-
gaet, achterlatende het deel, het welk het deel, het gene
gevoed moet worden, meeft toe-geeygent is.

Het voorfeyde dan toegeftaen wefende, oft ten min-
ften verfiert , begrypen wy lichtelijk hoe dat de teel- _
geeften, die gelijk op een ander plaetfe gefeyd is, van
leer groote fnelheyd zijn, binnen het ey gekomen we-
fende, door de gemelde pypkens gedueriglijk vloeyen
en opfpannen. En het is wel waerfchijnlijk dat de pyp-
kens\'door dewelke fy ingaen aderlijke zijn cn üch
begeven recht naer de beginfels van de holligheden des
Herte, en datfe van daer haere beweginge gemakkelij-
ker voort-fetten door de afleyningen van de flag-aders
tot den omtrek oft het binnenfte vliesken van het ey,.
en van daer door de aderlijke pypkens weder-keeren
naer het middelpunt: foo dat vervolgens van de eerfte
ontfaiiging gelijk eenigen fchijn van omloop gefchied.

De teel-geeften alfoo bewogen zijnde maeken mede
de vlugfte ftoffe van\'t ey gaende, en wikkelen dezelve
in die beweging , verwyderen,alfoo meer en meer de
beginfels van die vaten, geduriglijk tot haere hulpe eeni-
ge andere ftoffe toefchietende, die oft uyt het bloed yan
de vrou w op nieuws mede-gedeelt, oft: door de werkin-
ge der gemelde geeften meerder toebereyd word.

Maer als de gemelde afleyningen der vaten alfoo
allenxkens uytgebreyd worden, worden de fweet-ga-
tjens oft/on in haere zyden ook wyder, endeftofi\'edie
tuffchen de vefelen en de pypkens fwemt begeeft fich
in de zelve , om datfe aldaer minder gedrukt word,
en alfoo groeyen die zyden en worden voltrokken.

Maer dc afleyninge der deelen die niet hol moeten we- Hoe dat de
fen worden befonderlijk volmaekt daer door datdezy- vafte deeka
den der vefelen vaft wefende , de holligheden allenx-
kens gevult worden door de voedende ftofte,- en alfoo,
worden de eerfte afleyningen vafter en fterker. Maer ge-
merkt

merkt dat niet alle ÜofFe bequaem Ts om alle deelen te
mackan, macr dat\'er andere verfocht word om de been-
deren te maeken, andere tot het vlees, pefen, banden,
&c. foo iTioet menbem.erken de voorgenoemde gaten
inde zyden vande buyskens oft mondekens, door di
welke de voedfaeme ftolfe met haer wyachtig voerfel
en eenige andere vermengde vochten van den eenen
kant in-komt, en de voorfeyde vermengde vochten
door den anderen kant iiyt-gaen, achterlaecende de ey-
gentlijk voedende oft eenige deeltjens, die , mits dat
ly de laetde gaten niet foo vry en onbelemmert kön-
nen doorvaeren , in de gemelde pypkens door dé ge-
durige aendringing van de andere t\'faemen gedrukt en
geftremt worden. De gaten nu moeten in verfch^^de
verfcheydelijk gevormt,en meer oft min open wefen,
en dienfvolgens onderfcheydelijke doffe aen-nemende
«n uyt-laetende.

Alfoo by voorbeeld in de pypkens, die de beginfels
van de beenderen uytmaeken , zijn van eenen kant

de welke de ftoffe eygen aen de\'beenderen,, nament-
lijk iour-aerdachtige met andere kan influypen , en
van den anderen kant fulke gatjens die de gemelde
ftoffe wederhouden en de andere doorlaeten\'

En infgelijkx in de afmaelingen van de pefen oft
van eenig ander geftel, het welk niet foo dik is, zijnd\'er
gatjens de welke de dikke en tot beenderen eygen
fioffe niet aen-nem.en, en andere in tegendeel die de
fioffe aen fuik deel toe-geeygent wederhouden.

Het foude wel te laftig wefen aen ider deel, een e)\'-
gen ilofie toe te eygenen ; maer wy kontien evenwel
klaerlijk begrypen dat de gelijkenis der deelen , den
aenwas en volmaektheyd op die wyfe gefchieden.

Men begrypt ook dat de deelen grooter worden ,
foo lang als de pypachiige afleyningen der zelve kon-
nen uytgefet en gevult worden, en dat die deelen va-
fter en harder worden die ftyver en dikker deeltjens
aen-nemen, en die vervolgens noch aen de flytingnocn
aen\'t verdwynen feer onderhaevig zijn; maer de deel-
tjens die meer vocdfaem zijn , behoudens datfe lich-
telijk ontrent malkanderen bewogen worden, worden
oük door de beweging der vochten, lichtelijk wech

IX.Cap.Hoed\'eerße aflejnmg.voltrokk.tiior\'d. <5pp
gerukt en dienfvolgens de deelen die uyt de zelve ge- \'
niaekr zijn, mits datfe flap zijn, hebben een grooter
hertlellinge noodig.

Ik hebbe verliert dat de buyskens in de eerfte be-
ginfels der deelen hier en daer binnevi^aers ingetrok^
ken en verengt zijn , op dat de voedfaeme ftofte niet
te vry foude door de zelve loopen, en foude beginnen,
by voorbeeld , aen te kleven aen de beginfels alleen-
lijk in de uyterfte deeltjens, het welk is tegen de on-
dervinding , die leert dat de beenderen gemeenlijk
meerder en vroeger voltrokken worden ontrent het
midden ; waer van ik de reden fal geven in\'t volgen-
de Capittel.

Veele twiften fterk aengaende de ordre op de wel- De deelen
ke de deelen gemaekt worden; maer het is waerfchyn-
lijk dat de teeling van alle de deelen t\'faemen begon- TOa^^te^"
nen word : maer dat nochtans eenige eerder , andere worden,
trager geraeken\'tot de behoorlijke volmaektheyd : en
dat die voor eerft voltrokken worden,\' welkers bedie-
ningen befonderlijk verfocht worden tot de volmaekt-
heyd van andere deelen , gelijk fekerlijk het Herte is.
Daer word wei vroeg-tijds ook eenige werking van
de Herffenen verfocht ; maer niet als de af-fcheyding
Van de geeftige ftofte en voortdryving naer het Herte
Waer toe geen groote macht oft kracht noodig is ; en
Vervolgens is \'t ook niet noodig dat de Herffenen feer
fpoedig voltrokken worden.

Het fclüjnt ook fomwyien dat het een deel voor het
Ender volmaekt word, om dat de eerfte gemaekt we-
fende de voltrekking van de andere foud^e verhinde-
ren : en hier uyt blykt de reden waerom dat de been-
deren niet t\'eenemael door haeren geheelen ftreek ,
maer alleenlijk in eenige plaetfen in de vrucht vol-
maekt gevonden worden; het welk ik fal bewyfen in
\'t volgende Capittel.

Oven het gene ik in \'t voorgaende Capittel in \'t
gemeen gefeyd hebbe, foo dunkt my dat de Been-
deren

700 X.Cap. Vande voltrehhng der Beenderen.
deren een befondere aenmerkinge verdienen. Ijefo
, derlijk gemerkt dat defe de hardfte iichaemetj wj» j
en trager als de andere deelen tot de volmaektney
komen : foo da> het Vlees, de Pefen, Bloed-vaten ,
&c. fich onderfcheydelijk vertoonende noch ^^

daente van beenderen maer in haere plaetfe oft vlie v
oft kraeke-beenen gevonden worden. Men bevind ooit
dat veele kraeke-beenen te voor vliefen 2ijn \'

en veele beenen kraeke-beenen , en dat, daer in de D -
jacrde beenderen zijn, in de vrucht oft knos-beenen,
oft vliefen gevonden worden.
De Beende- Jk oordeele dat dit aen de Beenderen gemeen is»
Sv"; ^f beginnen en datfe alleiigs^ ^

kraeke-beenen ovcr-gaen tot haer eygen zeirnai)ui&
heyd;want het gene in veele der zelve bemerktwor,
fchijnt in alle te gefchieden ; mits dat alle de
ren van den zelven aert zijn en haere zelfftandignsy
rJleenlijk verfcheelt naer meerder oit minder hardig-
heyd , en naer datfe meerder oft minder , grooter oi
kleynder fw-et-gatjens hebben. ,

In de nieuw-geboren worden noch veele kraeK ^
beenen gevonden,die Beenderen moeten worden, nt^
welk men ook bemerkt in de beeften; want in\'t K^\'^ij^
vlees vind men veel meer kraeke-beenen als in koey^

, . De verbeening begint eerftmxael ontrent het midden
omlemCt \'^ch te vertoonen , en ftrekt fich allengskens en
Jixidden. fa^m naer de uyterften toe : het gene foo heeft Yüoe-
ten gefchieden tot gevoeglijker aenwas der beenderen •
wan^t waer\'t fijeken dat het begonft van de uyterften,
defe nu beenachtig wefende fouden op de plaetfe daer-
fe malkanderen aenranden,lichtelijk wederzyds hacr^
uytbreyding verhinderen. Daer-«;n-boven ftaet\'er te d^^
merken dat door de beweging der beenderen defe
der lyden ontrent het midden , en datfe vervolgen
aldaer meerder en eerder moeten beveftigt
Aenmer- Het tegendeel nochtans (is \'t dat-we aen Kerknngn^
king van geloofgeven) word in \'t been van \'t voophoofd be^peur^

des voor- „halfmaen-wyfe beenige zelfftandigheyd, die
iioofds. „gewoonte van andere beenderen , die haer va" " ^
„middel-punt naer den omtrek toe uytftrekken

X Cap. Fände voltrekking der Beenderen. 701 Ymyg^H\'
},verbreyd lanp den omtrek naer het achterhoofds-
-been , het midden kraeke-beenig ketende, foo dat
5, op de vierde maend nu voor een groot deel defe bee-
n "ige zelfftandigheyd gemaekt is , behoudens dat een
5, weynig over de helft in\'t middel-punt noch over-
5,blyft een merkelijk kraeke-been , en infgeliikx een
5, ander ontrent het wigge-been, en de flaep-beenderen „
hier van fien ik geen ander reden als dat het been des
Voorhoofds op die plaetfe veel moet geboogen wor-
den , het gene foo gevoeglijk niet foude gefchieden
Waer\'t faeken dat op die plaets de verbeeningbegonft. daerom dat

Maer de reden die-we tot noch toe gegeven hebben, de Beende-
Waerom dat de verbeening niet over-al gelijkelijk toe- len niet alle
gaet raekt de eyndige oorfaek ; is\'t dat-we de werken-
de foeken, kan defe genoechfaem wefen, dat de pyp- worden,
kens uyt de welke ik gefeyd hebbe de beenderen te
beftaen, ontrent het midden oft op een ander plaets ;
is \'t dat elders de voltrekking des beens begint, enger
en meer kaskens wys zijn , foodanig dat de voedfae-
Rie ftoffe door de zelve met meerder belemmering
vloeyende, aldaer overvioedelijker opgehouden word.

Voor de derde maend, naer getuygenis van den zei- Op wat tyd
Ven Schryver , word\'er feer weynig door het geheel \'y begm-
Hchaem, het weike beenig is, vernomen : de fteutel-
beentjens en ribben v/orden van de eerfte bevonden :
ongetwyffelt om dat in die beenderen moeten gehecht
worden de onderfleutel-beenige-, tuflchen-ribbige en ee-
nige andere tot de ademing dienende fpieren,die van den
eerften oogenblik van de geboorte krachtelijk werken
moeten,anders als de fpieren der handen,voeten,"Ótc.

Eenige andere beginnen t\'faemen te verharden in
-Verfcheyde plaetfen van\'t deel, gelijk zijn het onder-
fte Icaek-been en het borftbeen; van de welke het
eerfte in de jonge vrucht niet\'alleenlijk opentlijk be-
ftaet uyt twee beenderen, die gelijk veele andere t\'fae-
men groeyen in de bejaerde; maer daer-en-boven be-
ginnen fy beyde te verharden in twee plaetfen : het
borft-been nu fegt men gemeenlijk in een ongeboren
Vrucht te beftaen uyt feven oft acht beenderen. Ik ,
fegt den gemelden Kerkringius, hebbe in vyf kindereu
Van negen maend, welkers geraemtens ik by myhebr
he , niet meer als vier bevonden ; ten hoogften fes,

• noyt meer , maer dikwijs minder. Maer in een ge-
raemte van een vrucht van feven maenden teekent hy
aen vier kleyne plaetskens die verbeent zijn.
De tanden De tanden van den eerften rang worden ook in de
StwoT- gevormt ; maer fehuylen in de kaskens die in

den. beyde de kaeke-beenen uytgeholt zijn , tot datfe ten
laetften door dwang van de natuer gedreven worden
door het tand-vlees : maer die fich vertoonen naer de
eerfte uytgevallen zijn , worden, daer naer gemaekt ,
foo nochtans dat haere beginfels gelijk van andere been-
deren te voren in de kaek-beenen .geweell hebben.

De beenderen van het hoofd des kind zijn ook feer
onvolmaekt, het welk ider een bekent is, ontrent de
t\'faemen-komft van de beenderen des voorhoofds (de-
fe zijn twee in de vrucht ) met de beenderen des op-
perhoofds, alwaer eene groote opening gelaeten word
door de welke men de beweging der herflenen mer-
kelijk kan gewaer worden. De gemelde opening word

hoofds. Men gevoelt dan in de levende dat de herffenen al-
daer niet gedekt is door beenderen : maer in de doode
lichaemen van ongeboren en vers geboren vruchten
vind men in plaetfe van beenderen in\'t midden va«
de gemelde fonteyn een vlies , tufiTchen het welk en
de beenderen iet kraeke-beenig ligt; en vervolgens de
deelen die\'t naefte aen de beenderen geplaetft worden,
zijn kraeke-beenen en die noch verder van de zelve
gelegen zijn , vliefen daer nochtans in de bejaerde op
die plaetfe beenderen gevonden worden.
Hoe die ge- Dt fonteyn word daer naer gefloten door de vo\'-
floten vvoid. trekking van de Beenderen van het opper- en voor-
hoofd, die het vlies nu verbeendwefende, malkande-
ren aenranden en door de kroon-naed vereenigt wor-
den, het gene in eenige vroeger, in andere laeter ge-
fchied , en gemeenlijk vroeger als het hoofd van het
kind wel van de voedfter geviert word.

Het is te verwonderen dat de beentjens des gehoors
in een jong kindeken foo volmaekt zijn , datfe door
haere hardigheyd, gedaente en grootte nauwlijkx vet-

Worden. Het is te verwonderen feg ik , om dat het
feker is door de ondervindinge dat \'de nieuw-geborea

X Cap. Van de Voltrekking der Beenderen. 70 ï
J^an een doof gehoor zijn; het gene ik geloove te ge-
ichieden ter oorfaeke van de groote flappigheyd en be-
Vochting van het trommel-vlies, door dewelke de be-
vende bv weging des luchts verfmacht word. Hier komt
iioch by de fwakheyd der fpieren die door middel vaa
de beentjens, en befonderlijk van den hamer fpannen
het trommel-vlies in de bejaerde.

-De Schryvers feggen dat in de vrucht geen hollighe-
den van het voorhoofds-been, wigge- en kaeke-faeeti
gevonden worden: maer ik hebbe dien aengaende mijn
oordeel te kennen gegeven in "t X VI. Capittel van ds
"kierde Verhandeling.
In de Beenderen van een ongeboren vrucht wordeti

de aders en flag-aders veel beter en in grooter menigte
bemerkt als in de beenderen der bejaerde ; en dit om
tvvee redens: ten eerften al is \'t dat men feer moeylijk
die vaten involgen in de vrucht, foo volgt men die
nochtans in m« minder moeyte als in de bejaerde.
^oorders foo worden door de verharding der Been-
deren veele vaten foodanig gedrukt datfe daer door
aen de oogen gedoken zijn.

Aer worden met de vrucht in de Lyf-moeder ee-
nige feer merkelijke lichaemen voortgebragt,die
Wel aen de zelve ten uyterften noodig zijn, maer naer
de geboorte gans onnut, en die vervolgens a!s rot-
tende proeyen in de aerde oft eenige andere bequaeme
plaetfe moet gedooken worden.

Defe lichaemen zijn de vliefen die de vrucht omvan- De vliefen
gen , den i Moeder-koek en de ^ Navel-vaten , die alle diede^\'^cht
lïiet eenen naem van de Genees-heeren de i N^ gebóor-
geheeten worden , namentlijk om datfe naer \'het
kind gelijk een tweede geboorte volgen. - ^ \'

Aengaende het getal van die vliefen\', komen de Schry-
vers niet over een : twee zijnd\'er evenwel blykelijk,
het 4 Lam-vlies en het s Ader-vlies : het derde het^
Pis-vlies is ook feer blykeli)k in de horen-beeften :

Het Lam-vUes is een dun, Wit, facht en do^m
Uftes, de geheele vrucht rnet het vocht m hetwelk at ^ ^

Wat vocht Het vocht, van het welk in defe beichry ving >
hétbehgud-Lam-vlies gewag word gemaekt, is feer ^ifj

gelijk aen een klaer af-fiedfel van vlees, m het weiK
vrucht den geheelen tijd van de dracht loflelijk iw^i
• dit vocht hebben de Ouden gewoonlijk voor_u) tw ^
pelig gehouden, als beftaende uyt denpisenlweei
• . de vrucht: maer ik oordeele met veele hedenjaeglcn^
dat het zelve het voedfel van de vrucht is: de re
hier van fal blijken uyt het gene fal gefeyd worden

vrucht omvangen, dik, en witachtig veele ad^}
en fiag-aderlijke takxkens befet G Ftg. i. Dit vlies v
foo veel het voor een eenig gerekent word , Kan
Het is dob- verfcheyde pellekens gefpletenwordeii, maer ieerB^^

is, glad en doorluchtig by-na gelijk het Lam-vlies • ^^
buytenfte dikker, duyfterder, met foo vaft, en m
buytenfte oppervlakte rauw en oneften. .

bie twee vliefen worden in\'t baeren van het^^kma:
het welk poogt uvt te komen doorbroken, en de i
ve gefcheurt wefende, vloeyt het water uyt,het
fy tefluyten, het gene alfdan genoemt word ^ het
Het water \\ ^^^ : noch dit water is voor loo

Dit vocht is alfdan bloedachtig ter oorfaek va
bloed het welk uyt de doorbroken vaten der vn

XL Cap. Van de Na-gehoorte. jof ^^^^ ^^^^
*net haer holachtig deel aen de lyf-moedergehecht e f inde xli.\' taf."
eerJle Figuer en by na de geheele tweede Figuer.

De gedaente van den Moeder-koek is by na rond , Gedaente,
maer fijnen omtrek is eenigfins ongelijk : in defen heeft
BarthoUnus bemerkt en afgeinaelt vyf uytpuylingen die
op gelijke ordre geplaetft zijn , die nochtans feer zel-
den in fuik getal oft ordre voorvallen, maer fomtijds
zijnd\'er meerder, en fomtijds weyniger: dikwils een
oft twee veel merkelijker , en de overige feer kleyn , \'
en d\'eene word bevonden van de andere nu meer nu
min afgelegen te zijn.

De buytenfte oppervlakte van den moeder-koek is
door veele puttekens, heuvelkens en uytpuylingen leer
oneffen, namentlijk op datfe dus te vafter aen de Lyf-
moeder gehecht word. a in de 2. Figuer.

De grootte van den moeder-koek word naer den ou- Grootte,
derdom van de vrucht feer verfchillende gevonden ,
de breedde van een volmaekte is van ontrent de helft
van ander-halven voet, de dikte by na van twee vin-
geren , al is \'t dar die gemelde metingen foo met de
lyfs-geftalte van de moeder, als mer die van\'t kind ge-
meenlijk over-een komt.

Wat aengaet de plaetfinge Fallofms heeft bemerkt in Plaetfinge.
alle de vrouwen die oft in \'t baeren oft aenftons naer
\'t baeren , oft voor\'t baeren geftorven zijnde hy geo- \'
pent heeft , dat den Moeder - koek alleenlijk vafi was aen
een deel van de Lyf-moeder , in het welk eyndigt het gat
het wslk van de zaed-buys voortkomt : daer-en-boven
heeft hy bemerkt , dat cht gat gelijk het middel-punt is
Van die geheels plaetfe dte van de Moeder - koek bejlaegea
Word. Maer den Heere de Graaf is van gevoelen dat\'er
aen den moeder-koek geen feker en bepaelde plaets kan
aengewefen worden : nochtans., fegt hy, waer\'\'tfaeken
dat wy de plaetfe van de aenhechtinge moefien bepaelen ,
foo foude ik nu aen de verhaelde woorden van Fallopius
ioefiernmen : hy hadde infgelijkx die woorden byge-
bragt.

In den menfch is maer eenen eenigen Moeder-koek ^isVrmeet-
foo dikwils als\'er maer een vrucht is : anders vvord j®"
bet getal vermeerdert naer het getal der vruchten , al
\'s \'t dat de moeder-koeken van tweelingen., drylin-
gen, tor oorfaek vande engte der plaetfe foodanig

joG XI. Cap. Van Ae Na-gehoorte. ^^
worden in malkanderen gedrongen datfe maer een
klomp fchijnen te wefen. In de koeyen en fchaepei.^,
al is \'t datfe gemeenlijk maer een vrucht dragen i _

verdeelt , foo dat ik fomwyien in de koeyen
negentig fulke koexkens getelt hebbe, die aen de y
moeder wel in verfcheyde plaetfen , maer befondernj ^
in fijne horens gehecht waeren cc in dep,.Figuur.

Die koekxkens zijn gelijk dobbel e, eu raekenmcu
een deel het ader-vlies en met het ander de
der , het deel , het welk naer de lyf-moeder gekeec
is, is het kleyntte, en kaskens-wys gelijk den honing^
raet; het ander is grooter en met verfcheyde ge\'\'-)
pinnekens befet, die ider in een befonder der voorg
noemde kaskens gehecht worden.

De getande oft gepinde deelen der koekxkens vf
den naer de geboorte t\'faemen met de Na -geboor
ontloft , maer de kaskens-wyfe deeltjens in de M "
moeder verblyvende , worden allengskens ^erm!^^

foo datfe door verloop van tijd byna verdwynen.
laet ons wederkeeren naer denmenfchelijken moeae-
koek : oft liever naer de navel-vat\'en, uyt welkers -
fchry vinge het gebruyk van denmcxder-koekfalkia
der worden. ^ \' ^

De gemeenlijk bekende navel-vaten zijn f^^^J J
aders en ader , by de welke fommige den ^biaei
band oft -water-vat voegen.

De navel-flag-aders b b in de eerfie Figuer nemen we^
derzyds haeren oorfprong van de binnenfte ^heup-fl^ê^
aderen des vruchts, die daerom in de zelve feer groo
zijn, op die plaetfe daerfe de andere takken begm"^
uyt te fpreyden , oft een weynig eerder , en van
klimmen fy tuftihen de verdobbeling van den 3
fak op de zyden van de blaes naer den navel,env
ders met eenen langen ftreek naer den "loeder-Ko •

De navel-ader komt voorts uyt de lever m
fegt gemeenlijk datfe uyt de \'»poort-aderfpruyt, .
grootfte deel evenwel gaet recht naer de
want daer word eene vry groote aderlijke PYP .
defe ader onder het onderfte deel des levers n^^^
holle ader uytgeftrekt , en word in de zelve ouy ^^

XI Cap. ran de Na-geboorte: 7^7
de lever komende geplant, namentlijk op dat het bloed,
het welk van den moeder dvoek wederkeert, door den
korfden weg naer de holtens des herte toe gaet, maer
het ondertte deel begeeft fich door den navel naer den
moeder-koek.

De aders en flag-aders komen t\'faemen in den Navel ^
en den zelven doorboort\' hebbende , gaen gelijkelijk
naer den Moeder-koek, maer op de plaetfe daerfe de
vliefen doorboren, fenden fy eenige fcheutjens aen het
Lam-vlies , maer meerder aen het Adervlies; en eyn-
digen ten laetften, naer datfe ontelbaere takken door
den Moeder-koek verfpreyd hebben in feer fijne haer-
Wyfe bloed-vatjens.

Ik hebbe gefeyd dat de Navel-ader komt uyt de Le-
ver, namentlijk mits dat ik fpreke gelijkvormelijk aen
het gene ik gefeyd hebbe voor defen van de verdeelinge
Van de holle ader: maer eygentlijk gefproken zijnde
komt de Navel-ader uyt den Moeder-koek door ontel\'^
baere ftruykxkens, die eerft üch vergaderen in grootere
takken , en vervolgens tot eenen ftam worden : den
ftam begeeft fich door den Navel van de vrucht naer
fijne Lever, alwaer hy ten deele in de poort-ader ge-
plant word, en ten deele onder het onderfte des Levers
geiende fich uytftrekt naer de holle ader.

Defe wyfe van fpreken feg ik fchijnt meer eygen té
Wefen , als gelijkvormig zijnde aen den natuerlijken
vloed des bloeds. „ , ,

De Navel-ader en Slag-aders t\'faemen gevrongen
Wefende maeken de Navel-pees oft koord e, op diexLi. taf»
Wyfe gelijk de kleyne tauwkens gewoonlijk maeken
een groote. In de gemelde koord blijft de ader gemeen-
Hjk enkel, foodanig nochtans datfe ruymer is als de
tvvee t\'faemen genomen Slag-aders,

de Slag-ader;het gene eenige feggen infgelijkx gevonden
te hebben in de Navel-pees van eens menfchen vrucht.

De Navel-flag-aders zijn in eenige plaetfen buyten-
gevvoonlijk geyrongen en gelijk opgerolt wefende,.
inaeken eenige knoopkens bb Fig. %. die iiaer de door-
fnydinge van de Navel-koord gewoonlijk opge^-
proptvan bloed blyven. Soo dat hier eenige in deflag^
klap-vliefen toeftaen die den wederloopvanhet

kan toeftemmen ; gemerkt dat ik het bloed door
de Navel-koord afgefcheyden flag-aders gem^\'^^^^ig
voort-gedreven hebbe naer de vrucht, defe knoop
aenftons verdwynende.

pende bloed, hetwelk, mits dat het, de koord
fneden wefende, minder van het volgende bloed
gedrongen word, door die knoopkens nietkonne
vlocyen, in dezelve opgehoopt word. Het gene t
Gebruyk va den natueriijken ftaet noyt meene te gefchieden.
dc navel-va- ^engaende het gebruyk van die vaten en

koek; het was een gemeen gevoelen van de On
dat door toedoen van den Moeder-koek het 5\'^^J\'k
bloed voorder gekookt en bereyd wird tot het gebry^^
des vruchts, die ter oorfaeke van haere teederhey
fijnder.voedfel verheyfcht. Dat het Zelve bloed nu p^^
reyd zijnde, door de Navel-ader naer de Lever ^
vruchts gevoert wird, en dat het van daer gelijk \' ^^^
bejaerde verdeelt wird door het geheel lichaem ^ . ^
door de flag-aders feyden fy dat de levendige g^^
van de moeder fich naer dc vrucht begaven. ^^

Maer naer dat den omloop des bioeds en hetge^\'"
van de bloed-vaten is bekent geweeft ( het zelve
en omloop des bioeds heb ik aengewefen in\'t Ir-
fittel van de eerfte Verhanüelinge) is\'t blvkelijk g^n^
dat het bloed door de Navel-flag-aders geduriglijk & ^
voert word van devrucht naer den Moeder-koek, ^^^ ,
^en de vliefen eenige takken uytgefchoten hebben
maer dat het zelve bloed doorde Navel-ader,
afgefcheyden is hetgene afgefcheyden moet worden,
der van den Moeder-koek naer de vrucht gevoert ^ J
Maer het is niet even blykelijk waerom dat het b

dat\'er fekerlijk tot des zelfs voeding veel mnider^b^^
noechfaem is: want geen eenig deel in\'t geheel
uytgenomen de Longe en Lever heeft foo veel _
vaten bekomen als den Moeder-koek : daer-en-Do ^^^

XL Cap. Van \'de Na-gehoorte. yop ^^^ ^^^^^
verflouwt ; het welk naer den Moeder-koek komt in \'
tegendeel flag-aderlijk: ongetwyfFelt tot eenig gemeen
gebruyk, het welk wy oordeelen te wefen gelijkvor-
mig aen het gebruyk vandeLongen, in die de welke
de vrye lucht genieten; namentlijk op dat, gelijk defe
eenige flofte feer noodig om de levende vlamme te
Voeden geduriglijk uyt de lucht ontfangen door toe-
doen van de Longen, alfoo ook in de vrucht, alwaer Waerom.
de Longen üil ftaen, fulke ftoffe door de ademing
Van de befwangerde in haer bloed ontfangen wefende,
door toedoen van den Moeder-koek van het zelve
gefcheyden en onder het bloed vande vrucht gemeiigt ■
Word: en gelijk door de Longen der ademende eenige
^ anderftachtige deeltjens geduriglijk van het bloed
gefcheyden worden, alfoo ook in den Moeder-koek
eenige affcheydfels van\'t bloed uyt de Navel-flag-
aders in de aders van de moeder overftappen. Maer hier
Van fullen wy voorder fpreken in\'t XVII. Capittel.

Van de Navel-zenuwen fwygen alle de Ontleed-oftfe ook
kundige Schryvers, nochtans dat die gevonden worden zenuwen
doen my de volgende be weeg-reden en vermoeden :
ten eerften ik hebb? gefien ter zyden van de Navel-ader
eenige witte en hardachtige lichaemen, die door de ge-
heele koord als draden liepen, met geen ander deel geen
meerder gelijkenift^e fchijnende te hebben als met de
Zenuwen, en die ontrent den ingang in den Moeder-
koek fich allenxkens bergden , gelijk de zenuwen in
Veele deelen des lichaems.

Voorders foo fchijnen fy noodig te wefen gelijk in
andere deelen, op dat de geeften door de zelve toege-
Voert wefende , het bloed door de enge buyfen aendrin-
gen , en dat befonderlijk in de groote en opgehoopte .
klieren, ter oorfaeke van de ftoffe die aldaer moet af-
gefcheyden worden; alfoo ook inden Moeder-koek
tot den welken het bloed foo overvloedelijk loopt, en
den welken is\'t dat hy niet klierig is .fekerlijk van de
klieren niet veel verfcheelt.

Daer-en-boven verbeeld den Heere Bidho in de.Na-Eefondeie
vel-kborde veele kleyne buyskens door een vergroot-buyfen.
glas ontdekt, in de welke hy fegt het voedfaem vocht
befloten te wefen ; welkers gebruyk vervolgens is,
(is \'t datfer waerlijk gevonden worden ) de voedfaeme

Boven defe reeds befchreven Navel-vaten
fommige noch twee andere kleyne buyfen, die van ne
Darm-fcheel naer den Navel uytgeftrekt zijn m een
ongeboren hondeken en haesken bemerkt, en den tiee-
re Bartholinus in veele kalveren : fulke hebbe ik ooK
gefien in een muys het fchenen bloed-vaten te welen,
nochtans hebbe die door de kleynte van \'t voorWorp
niet volmaektelijk konnen onderfcheyden. ,

Dat die vaten met de vliefen en Moeder-koek van
nieuw geboren vrucht gefcheyden moeten worden 1
genoech bekent: men (cheydfe door het af-fny den van
de navel-koord by den Navel, voor eerft de koord g®\'
bonden wefende tulfchen den Navelen de plaetfe d_ae.
de fnydinge m.oet gefchieden ; anders foude het kin\'_
haeftelijk den geeft geven t\'faemen met het bloed, he
welk door de afgefiieden flag-aders uytbarft.

De deelen nu van de Navel-vaten die in \'t lichaem
blyven, groeyen toe naer de geboorte , en vermag^"
rende verdroogen , daerom nochtans Worden fy n\'®\'
geheel onnut ; maer de flag - aders t\'faemen met oe.n
Blaes-band diefe Urachus noemen, hechten den grond
van de Blaes aen den Navel; de ader bind de Lever aen
den zelven Navel , op datfe ten tijde van de \'"ade-
ming gemakkelijker wijkt aen de beweging van het
middel-rift. , ^

Voorts \'ten is niet feer moeylijk doordebefichtinge
fii\'t \'s menfchen lichaem een waerachtige inbeelding te
maeken van de Navel-ader en flag aders, oft ten mi"^\'
fien van de deelen der zelve die in den buyk befloteu
zijn, Want in\'t lichaem van een ongeboren oft onlangs
geboren kind fullen de gemelde vaten gevonden worden

de lichaemen van andere fal men dezelve wel gefloten
en toegegroeyt vinden, maer evenwel (ienbaergenoec -
Hoe nu die vaten toegroeyen naer de geboorte vai?
de vrucht, fal-ik feggen in \'t XX- Capittel,

A De vrucht welkers buyk
geopent is, op dat men den
uytgang van de Navel~
vaten fiet.

De 3. Fig. Het buytenfte
geficht van het Ader-vlies
van een Koey, hetwelk
van de Lijf-moeder is af-
getaert met de aenhan-
gende Moeder-koekx-
kens.

De Fig. Het Ader-vlies
wech genomen zijnde,
vertoont fich het Lam-
vlies met de ingeftoten
vrucht, infgelijkx met
het Pis-vlies ok Alan-
tois.

Dat tuffchen de Na-geboerte van den wettfih ge^^
Fis-vUesgevonden word , en dat den Blaes-vO^

Ntrent het beginfel van het voorgaende
\' heb ik in\'t voor by gaen gefeyd, dat\'er in ^
ren-beeften tufi"chen de Na-geboorte boven de tw ^
vliefen, namentlijk het Lam-vlies txx Ader-vhe^
een derde gevonden word, het welk het pis-vlte^
Alantois genoemt word.

volgens de wetenfchap die\' ik hebbe van dit
vlies ; want ik hebbe dit in andere beeften noyt g
focht: in de koeyen is het zelve feer blykelijk, fj" gj^.
makkelijk om vinden , en ik hebbe dit in die dikw
aen de aenfchouwers getoont. ,

Het heeft een gedaente van een feer groote en
ke pens ofr darm, want het is ruymer als de dikken^ \'
men van de koeyen, en al is \'t dat het niet gelijk a\'
ingetrokken word en kaskens oft cellekens vertoon i
foo is \'t evenwel in verfcheyde plaetfen van f®^\'\'
gelijke ruymte : foo dat het in een kalf ontrent ^^^
tijd van baeren in verfcheyde plaetfen dikker is
mijne twee vyften, in andere plaetfen is\'t

Het is van eene aenfienlijke lengde: ik ben
tig dat ik in\'t jaer ió8a. te Leyden in\'t huys va"
Heere Derlincourt aen eengefelfchap van Studentei g
toonthebbehetpis-vlies van een kalf, het welk de vo

feyde Studenten metende bevonden hebben ontrer^J
dry ellen en een halve lang te wefen: dit was loo r^
dat het naer mijn gifljng over de veertig pond nats
Medicinale maete foude konnen houden hebben-
fuik vlies afgebeeld in de XLI. Tafel

HetPis-vlies ok Alantois is geplaetft tuffchen het A- " \'
def-vlies en het Lam-vlies , eu ftrekt fich uyt by na \'
hoven den rugge van de vrucht : maer het grootfte
deel fchuyit in de horen? van de Lyf-moeder, die fon-
der twyffel tot dit eynde gemaekt zijn : foo dat ook
het Ader-vlies aldaer aenmerkelijke feheuten heeft,
maer eenen feer grooten in eenen van de twee alwaer
ook het langfte deel van het Pis-vlies fchuyit.

Het is van feer fijne en teerdere ftoff\'e : en vervol-
gens word het feer lichtelijk gebroken befonderlijk in
leerjonge; het heeft feer fijne vatjens, die naiiwlijkx

Het vocht, het welk in het zelve befloten is, wor^
meer geverwt gevonden als het gene in \'t Lam-vlies
ligt; foo dat het Ader-vlies van de andere vliefen fon-
der fcheuring af-gefcheyden wefende , aenftons den
ftreek van dit vocht te voorfchijn komt, genoeehfaem
van het ander vocht onderfcheyden , en dat wel vol-
komelijker als het vlies zelfs , het welk het gemeld
geverwt vocht befluyt. Het heeft eenen fouten tmaeK;
den reuk geheelijk pifachtig, maer dit is met wonder,
want het is den eygen pis van de vrucht: om dat het pis-
vlies geen ander vocht kan ontfangen als uyt de pis-
blaes door middel van het water-vat oft blaes-band.

Het Water-vat oft Blaes-band is een pyp vari dunne water-vat
zelfftandigheyd , uyt den grond van de pis-blaes des ^^^^^
vruchts tufiTchen de twee navel-ftag-aders naer den na-
vel en voorder uytgeftrekt tot in het Pis-vhes , m het
welk het zelve gelijk regel-recht geplant word. Aljoo
is de gefchaepenheyd in de beejien.

In de koeyen is het feer wyd , te weten foo groot
dat het eenen priem in fich ontfangt groter als een
ganfe-penne : het eyndigt niet in \'t midden van het
pis-vlies maer veel meer naer eenen k^nt : want ge-
lijk ik gefevd hebbe , van het zelve vlies een veèl
grooter deel ligt in den eenen als in den anderen ho-
ren van de lyf-moeder. n 1 j

Als men de blaes van de vrucht opblaelt lal den Hoe dat hec
wind vaerdiglijk overgaen in het pis-vlies pialfoo het
zelve opgefpannen wefende te voorfchijn komen: foo
dat het vervolgens,niet geoorlooft is te twyffelen oft

foo\' blykelijk is : daer van komt het ook dat cie }
blaes in de vrucht van feer kleyne ruymte is.
Waerom dat Dj^ hebbe ik van het pis-vlies en water-vat ott öia«
befcSen band in de beeften willen voor afhandelen, wantmus
\' dat\'er nu te twiften ftaet oft dit ook in den memu

oft worft heeft; want dit vlies Wr dat het gevondci^
word oft niet , moet ten tyde van de baringe nie g ^
broken worden , noch word ook niet j Ju-

merkt dat het de vrucht niet begrypt gelijk het
en Ader-vlies, en vervolgens moet het, van
doordringende , niet gebroken worden. Ik

wylen zelis gefien , dat het Pis-vlies van de ivu ƒ
met de andere na-geboorte geheel ontloft gewee ^
zijnde noch vol van piftig vocht. Het foude ooii^J^
foodanige wyfe fich laeten fien onder de na-gebo
van den menfch, waer \'t faeken dat\'er eenig waere,
minften dikwils, want het foude fomwylen ^oor 01
geluk konnen breken , en alfoo het vocht
. wefende min fichtbaer worden: macr men fietle noy
onder de Ua-geboorte van den menfch, vervólgens ts
ffcen. .

Waei-omdat "oaer cn-boven in de Koeyen en Schaepen , aj
IVSnTn datfe gemeenlijk maer een vrucht baeren gejij« ^
menfchfoü- Vrouw,heeft de Lyf-moeder horens, namentüj\'^ .

ik gefeyd hebbe , het grootfte deel van het piS\' ^ ,
befloten ligt; maer in de Lyf-moeder vandennitm ^
^\'er alleenlijk geenen fchijn van horens
is\'er ook niet te vinden het gene, om welk te onna
gen de horens in de beeften gemaekt zijn. . j.fVr
Nochtans zijnd\'er veele die ^ende^houden dat

\'geLÓoi?^-gevonden word, namentlijk daer toe bewogen nin^^^
van den door de te voren opgevatte noodiaekiijKneyu.
S\'-viksTs\'" Ontleed-kundige , fegt Piempius, loochenen

XII. C. Geen Pis^vhes tu fchen de Na-gehoorte. 71 f
vlies in eens menfchen vrucht gevonden word; iTiaer
gemerkt dat\'er foo groote noodfaeklijkheyd is van de
zelve in den menfch als in de beeilen, foo moet men
feggen dat het zelven ook in de vrucht van den menfch
gevonden word. Het heeft van veele in de ontleedin-
ge niet konnen gefien worden, om dat het ter oorfa-
ke van fijne groote fij nigheyd niet heeft konnen gefien

Gy fult ook fommige vinden, die verlekeren datfe
in een vrouw gefien hebben het pis-vlies tuiïchen het
ader- en het lam-vlies , het welk met minder als de
andere vliefen de vrucht van alle kanten omvangde.-
Den Heere de Gr^^/brengt in defe faeke ^ dm Heere
Needham , die naer dat hy gefeyd hadde dat in een
Merrie het pis-vlies over-al aen het ader-vlies gehecht ^
wird , en dat het geheel de vrucht met het lam-vlies
in fich befloot; voegt\'er een weymg neerwaers by :
f« de -vrouvj beheiß het de geheele -vrucht, öy na op dezelve
vjyfe gelijk van de merne geftyd is , zijnde het zelve over
al aen het ader-vlies gegroeyt. Heere de Graaf voe^t er
by: het welkgermrkt dat het van ons ook vjaergenornm
ts , [00 hehbe tk dit vltes fuik ah ik \'t gevonden hebbe,
in de 22. Tafel aen dit hoofd-ftuk afgebeeld.

Maer defe afbeeldinge is niet min duyfter als defe
flauwe verfckering van dien Schryver : foo datik ver-
volgens mag vermoeden ja zelfs derre oordeelen dat
dit vlies van de Graaf noyt is gefien geweeft, maer dat
hem voor hel pis-vlies het binnenfte lappeken van het
ader-vlies in de handen is gekomen ; befonderlijk ge-
merkt dat hy töeftemt aen den Heere Needham , die
fegt dat het gemeld vlies over-al aen het ader-vlies
vaft gegroeyt is. Ik hebbe het gemeld vlies dikwils
gefochrtulfchen de uytgeloft.e\' na-geboorte, maer
altijd te vergeefs : waer\'t faeken dat\'er een pis-vlies
waere het gene de geheel vrucht omvangt, en over
al by het ader-vlies liggende, ik fienmiet waerom
dat ik het zelve minder foude gevonden hebben als an-
dere. „ , ,. ,

Iemand fal my miflchien feggen dat hier over den .
näem o-etwift word , namentlijk oft die tv/ee pellen,
uyt deVelke ik hebbe gefeyd dat het ader-vlies beftaet,-
fonder eenige bepaelinge dgs zelfs rokken moeten ge-
^ naemt

\'naemt worden , oft gefeyd worden dat de buytenlte
peüe het Ader-vlies is en de binnenfte het Fis-vltes: maer
ik fegge dat hier gefchil is oft onder \'s menfchen na-ge-
boorte een vlies gevonden word , het welk dpn pis
( des vruchts ontfangt uyt des zelfs blaes, en dat ik het
tegendeel boude.

Want waer\'t faeken dat\'er fulke vlies waere, daer
foude ook eenen doorgang gevonden worden voor
den pis van de zelve blaes naer dit vlies, gelijk\'er ge-
vonden word in de beeften , maer fuiken doorgang
is\'er niet, vervolgens &c. De tweede ftellinge maeK
ik vaft op defe wyfe ; waer \'t faeken dat\'er eenen
doorgang waere, voor den pis , daer foude ook ee-
nen wefen voor het water en wind het welk m
blaes ingefpuyt word: maer naer dat ik dikwils beproerj
hebbe in mis-vallen oft in die gene, die in den arbeyd
oft weyiiig daer naer geftorven waeren, foo hebbe iK,
noyt konnen achtervolgen dat den ingeblaefen vs^i""
oft ingefchoten vocht uytbarfte door den grond oft zj"
den des blaes niet meer als in de\'bejaerde.

Ik hebbe hier over ook te raden gegaen den Heere
Ruyfch eenen Man die in deOntleed-kunde feer erva-
ren is, die my geantwoord heeft dat hy over de vyr-

tig blaefen van menfchelijke vruchten doorfocht heelt,
maer dat hy noyt een eenige in den grond doorboor"
gevonden heeft, oft eenige buys die van daer fichuyt-
iirekte naer den navel de:j vruchts.

Daer komt v/el in \'smenfchen vrucht eenen vliefi-
gen band voort van den grond des blaes, denwelken
tuffchen de twee navel-flag-aders klimmende gaen naer
den Navel, en door welkers middel de blaes zelf op-
gehouden word , mits daitfe in den over-end gaende«
en ftaenden menfch lichtelijk neerwaerts foude fal^
keri; en defen band is uytwendelijk niet feer ongelijk
aen het water-vat in de beeften: maer hy is niet door-
boort, en vervolgens brengt hy niets van de blaes naer

Ik wete evenwel dat in de levende, en befonderlijK
in den natuerlijken ftaet veel faken open ftaen, diein
de aflyvige fchijnen gefloten te wefen: en dat ter oor-

XlIC.Geen Pis-vlies tujfchen de Ma-gehoorte. JÏJ
faeke van het toevallen der deelen oft van de verdik-
kinge der vochten die in de pypkens blyven hangen :

oft die pyp die den pis brengt uytde blaernaer het pis!
vlies, waer \'t dat\'er een waere : het gene ik op defe
wyfe vaft ftelle.

Ten eerften die buyfe is in de koeyen van fulke ruym-,
te datfe ook naer de dood ontfangt een pyp dikker als
eenganfepenne: en vervolgens foude fy in den menfch
met evenmatigheyd moeten inlaeten eenen priem vaa
eeu merkelijke grootte. Voorders foo foude haere
ruymte moeten gematigt wefen naer de ruymte vande
Pis-voerders oft Ureteres, en noch wyder wefen als die
beyde, waer\'t faeken dat\'er maer een eenige opening
waere gelijk in de beeften : maer is \'t dat\'er meerder
Zijn, foo fal de verdeeling gevonden worden van hec
gene ik gefeyd hebbe in den menfch, ha M^ater-vat oft
Blaes-bandgenotmtte-vfordm. Noch daer konnen ook
niet veele zijn; want fy fouden alle van den grond des:
blaes voort-komen. Ten laetften gemerkt dat die buys
alleenlijk foude dienen om de blaes te ontloftTen, foo
is \'t niet blykelijk, waerom dat\'er veele pypen fouden
wefen van een en de zelve ruymte des blaes, naer eea
en de zelve ontfang-plaets; en vervolgens is\'er geene
waerfchijnlijkheyd dat den weg van den pis in de le-
vende gefloten foude zijn in de aflyvige.

Daer-en-boven fchijnt het geenfins betamelijk te we-
fen dat het pis-vlies de geheele vrucht foude omvat-
ten: want het is waerfchijnlijk dathetvochtin
vhes befloten , niet alleenlijk gefcheyden word door
middel van den Moeder-koek; maer dat daer-en-boven
uyt verfcheyde deelen des Lijf-moeders het zelve voor
een deel fweet , en door de vliefen van de vrucht ge-
kleynft word, maer het gemeld vlies verfiert wefende,
foude dit vocht tot de holte van het Lam-vlies niet ge-
raeken; maer het foude iu dit zelve pis-vlies vergadert
worden: vervolgens &c.

Alle defe reden, en natnentlijk om dat men bevind
dat den grond des blaes in eens menfchen vrucht niet
doorboort is, bewyfen genoeehfaem dat onder de Na-
geboorte vau den menfch geen Pis-vlies gevonden
word, oft eenige ontfang-plaets van den pis buyten het

71S XII. C. Geen Pis-vlies tuffchen de Na-gekortj.
lichaem des vruchts, en vervolgens ook niet tuffche^
de Navel-vaten, het eygentlijk gefeyd
dat het zelve niet anders is als eenen Blaes-band.

de Graaf, en van andere die het Pis-vlies
van den menfch toeftaen: veele van die verheren lu^

en die feggen datfe dit gefien hebben, oordeele bedro-
gen geweeft te zijn, door dien datfe den binnenfteriiap
van het Ader-vlies voor het Pis-vlies genomen hebbern

Sulk oordeel geve ik ook aengaende de af-beeldingc
van den Heere Bidloo, ih de welke hy het Pis-vlies on-
der de Na-geboorte van den menfch vertoont, daeroy
maer eeneikhtebefchryvinge, veelminder een bewy-
linge voegende. Sekerlijk is\'t dat dien Man luik een
vlies in den menfch kan aenwyfen, mits dat hy wee
hoe veel verfchillen dat\'er dien aengaendefweven on-
der de Genees-heeren; foo ftaet het hem toe, gemerKt
dat hy van de Ontleed-kundige faken fchryft , dit at-
geheeld vlies klaerlijk en nauwkeuriglijk te befchryven,
en den weg aen te toonen , door den welken het zeiv

den pis ontfangt uyt de blaefe: anderfins brengt hy door
üjne afbeeldinge aen de geleerde ten minften geeii nut
toe ofte verfekering, maer hy maektfe twytfelachtiger.

Dit is het gene ik over eenige jaeren aen den ^iven
Heere hebbe te kennen gegeven, t\'faemen met dehope
die ik van hem opgevat hadde, op dat hy met het ge-
me\'de vlies klaerlijker aen te wyfen, en de wyfe om
die te vinden aen te toonen, niet alleenlijk fijne afbeel-
dingen van alle achterdenken foude ontftaen , maer

daer-en-boven my met de geheele Genees-kundige g -
meente aen fich voorders foude verbinden: en het zei ^^
hebbe ik daer naer noch door andere, die met hemg
meenfamer waren, laten vertoonen. , „„„mr-

Maer onlangs heb ik hem fijne traegheyd opgewor
pen, alfwanneer hy ontrent het eynde van ^^^^ ^ .
\' en het begin van\'t volgende foo onvoorfichtig eu
bereyd fonder eenigereden den oorlog .

en mijne maniere van fchryven, wetenlchap, -
faem en zeden, niet min ongelukkelijk \'V ecr-

vochten heeft onder den naem van eenen lijnen ^
ling, oft ten minften (gelijk den Jobselmg xelt d ^ ^

Tïl.C.GesnPiS\'vltestMfchendeNa-geho3rte. Jï9^^lil
heeft ) heeft hy aen den zelven de ftoffb tot het zelve "" \'
verfch^ft.

Maer tot noch toe heeft den Heere Btdloo aengaende
het gemelde vlies niets uytgericht, hetwelk een open-
baer bewys is dat hy aen fijne faeke miftrouwt.

Maer wat fullen wy feggen op de bewys-reden vau
Plempim genomen van de noodfaeklijkheyd van het \\

ger by dat\'er oogfchijnlijk een Pis-vlies gevonden word
in een fchaep het welk de vyfde maend en in een
fogge die de vierde maend voltrokken wefende baert;
maer de menfchelijke vrucht blijft in de Lijf-rnoeder
negen maenden en dikwils langer: vervolgens Ichijnt
aen de zelve noodiger te wefen een plaetfe buyten
het lichaem , in de welke fy den pis aflegt, als aen de
vruchten van die beeften. _

Op defe bewys-reden fal ik antwoorden m het A Vil.
Capittel in\'t ontvouwen van dit vraeg-ftuk. bTelk uyt-
iverpfel, waer en hoe dat de vrucht in de Lyf-moeder aflegt.

Be o-elijkeniflè van het Kind met de Ouders is dry-Hoe menig-
derley by de Genees-heeren, ^ degedaent-mae-
kende, J geflachtige en van het 3 ondeelig. \' ,

De gedaent-rnaekende gelijkenifle is die, door de Gedaent-
Welke het Kind gelijk is aen fijne Ouders aengaende de

De geflachtige gelijkeniife is die, door dewelke het Geflachtige
Kind gelijk is aen Vader oft Moeder aengaende het
geflachf: alfoo is \'t jongsken gelijk aen den Vader, en
het meysken aen de Moeder.

De gelijkenis van het ondeelig is, door de welke het Van heton-
Kind fijn Vader oft Moeder gelijkt aengaende de af- \'i^elig.
beeldinge en geftelteniife van andere deelen, uytgeno-
men die de welke de geflachte vertoonen: alfoo is een
Wel geneuft Kind gelijk aen den wei geneufden Va-,
der &c.

den kant vande zelfftandigevorme, dieindennienfch
is de redelijke Ziele. Nochtans op datfe de ftoffe be-
vormt verfoektfe een feker bereydinge , en daerom

Dit moet ten deele aen de ftoffe, waer uyt, ten deele
aen de werkende oorfaek toegefchreven worden. Aen
de ftofte , voor foo veel by voorbeeld het Ey van de

eerder als van een ander. Aen de werkende oorfaek
voor foo veel de zaedlijke lucht bequamer is om de
Ey-ftoffe van fijne gedaente eerder als van andere te
bewegen en uyt te fetten. Defe bequaemheyd fchijnt
te beftaen in de gelijkmatige menigte , grootte en ge-
ftalte. Ten eerften dan wat aengaet de menigte van dc
zaedlijke lucht; het komt met dereden overeen, dat
van kleyne dieren gemeenlijk niet als eene kleyne,
de middelmatige een middelbaere, vandegroote, een
groote menigte van zaed verfchaft word: infgelijkx dat
naer verfcheyde uytgeftrektheyd van\'t lichaem vanhet
welk de zaedlijke.lucht voort-komt, moeten ook des
zelfs deeltjens fijnder oft grooter wefen. Daer-en-boven
gelijk de Eyeren van groote dieren gemeenlijk grooter

zijn, alfoo giftmen ook met reden dat de afleyningei)
in de zelve grooter zijn , dat haere pypkens meerdef
open ftaen en met dikker zyden begaeft zijn. Vervol-
gens foude de zaedlijke lucht van kleyne dieren niet
bequaem wefen om de Eyeren van de groote op eene
behoorlijke wyfe op te fpannen en uyt te fetten, foo
om datfe in de menigte foude ontbreken, als om datfe
ter oorfaeke van haere fijne deeltjens door de pypkens
niet naer behooren foude vloeyen. Maer\'de overvloe-
dige menigte van de groote foude de floff\'e vaneen

bar ften , oft om fijne dikte niet binnen konnen geraeken-
Aengaende de t\'famenftaltingevan de gemelde lucM,

al is\'t dat den fin niet bewyft , dat die in verfcheyde
dieren verfchillende is ; het is evenwel geoorlott to
gemakkelijker uytlegginge te verfieren dat des

^III.Cap.Gelijkenijfe van\'t Kind met d\'Ouders. Jll
Van de pypkens , die in de Eytjens van haere foorte be-
floten zijn, meer als met de andere over een komen
en de zelve doorloopende fonder moeyte opfpannen \'
en door de op een nieuws aenkomende ftoffe tot de
Voimacktheyd konnen brengen , daerfe in tegendeel
ort door de pypkens van een ander ey oft niet können
vioeyen, oft doorvloeyende haereholligheden naer fich
^^elven fchikken, en als aen defe de zyden oft kanten
toegepaft worden, foo ontftaet\'er een t\'faemen-geftel,
het gene geheel verfcheyden is van het gene ^ hetwelk
door de zaedlijke lucht van een ander foorte foude ge-
maekt geweeft hebben.

Hier by foude men miffchien wel mogen ftellen het
geweld der uytfchietinge door de welke de lucht 2elf
met grooter oft kleynder beweginge tot den Eyer-neft
doordringt, en daerom de wegen meer oft min kit-
telt, en de ftoffe van het Ey op verfcheyde wyfe aeii-^
doet en fchikt.

Naer dat\'er dan grooter over-een-kominge is tuf-
. fchen de zadelijke lucht en de ftoffe van het Ey , en
de wegen door de welke de zelve naer den Eyer-neft
doordringen moet, is ook de voortbrenginge van het
dier foo veel te volmaekter, Welkers afleyningen in\'t
Ey befloten worden, als\'er maer van den anderen kant
geen beletfel toegebragt word.

Uyt het gene nu gefeyd is kan men na fpeuren hoe
dat uyt de verfaeminge van dieren van verfcheyde
foorten fomwylen een derde voortgebragt word , het
gene eygentlijk geen van beyde de teelende foorten
■gelijkt,maer vertoont iet gelijk van de tWee gemengt
Wefende ; gelijk ik in\'t voorbeeld van deu muyl uyt
den efel en de merrie lichtelijk foude toonen , \'ten zy
dat ik vreefde in een min noodige faeke al te lang te
haperen.

De gelijkeniffe des geflachts fchijnt geheelijk te moe.\' be gelijke-
ten toegefchreven te worden aen ds ftoffe -vjaer van
Want gemerkt dat de verfcheydentheyd van geflachte \'
beftaet in de verfchillentheyd der deelen, die\'teen oft
ander geflacht eygen zijn , en welkers beginfels voor
het aenkomen van de zaédelijke lucht geweeft zijn ,
foo is \'t niet fchijnbaer door Welk vermogen de gemel-
de lucht alles foo nauwkeuriglijk foude konnen aen-

V\'II. vehh XlII.Caf. Gelijken\'ife Van\'t Kind met d\'Ouders!
\' richten tegens de eerite ftellinge, datfe uyt de afleynin-
gen van de vrouvv^elijke deelen, de deelen van eenen
inan en in tegendeel foude maeken ; en waerom dat
de zelve kracht uyt de afleyningen van het hert by voor-
beeld geen lever , uyt die van een lever het herte en
veele dufdanige die geen meerder gelijkeniflè fchijnen
te hebben onder malkanderen als de teel-deelen van
verfcheyde geflachten, foude voort-brengen.

En dat eenige aenhangers van Artftoteles feggen dat
de vrouw eenen onvolmaekten man is , en tegen het
opfet van de Natuer voort-gebragt, even oft defe al-
tijd de teelinge van den man als van\'t befte betrachte,
eu de zelve niet konnende betreffen, ten minften een
vrouw als een dier het naerfte tot den man komende
maekte , zijn bewyfen van een droomende verftand.
Want laet ons toeftaen dat\'er iu de Wereld die Na-
tuere gevonden word diefe willen hebben , laet ons
aen de zelve toeftaen het vermogen van een manne-
ken oft wyf ken en het beften van die twee voort te
brengen , eenen alrijd-duerenden wille van voort te
brengen ? fqude fy daerom altijd een manneken trach-
ten voort te brengen ? fbude fy liet befte meenen te we-
len den ondergang vanhet geheel menfchelijk geflach-
te 1 den welken haeft foude volgen, waer h faeken dat\'er
op nieuws geene Vrouwe volgde. Sekerlijk ik ben ver-
wondert als ik eenige fien , die de werken van de ge-
fchaepentheyd niet onbekent zijn, noch in die meenin-
ge Zijn : ik ben verwondert , feg ik , waerom dat fy
met feggen dat God uyt de ribbe van Adam geenen
tweeden luan heeft konnen fchaepen, en dat hy daer-
om een vrouw, als een fchepfel het welk in weerdig-
heyd aen den man het naerfte was,heeft gemaekt. En
lekerlijk hebben de vrouwen niet minder als de mans
een feer konftig en aerdig gebouw van deelen beko-
men , en om die te ontvlechten wort\'er eenen groo-
• teren arbeyd en vernuftheyd der Ontleed-kundige ver-
S\'oli ^^^ ontleedinge van de mannelijke deelen.

trent ,de ge- . ^^ gelijkeniffe van het ondeelig, door de welke het.
lijkenisvan kind de moeder gelijkt, kan ooïc aen de eerfte aflcy-
iietondee- ninge van deelen toe-geeygent worden. Maer om-de
reden te geven van die gelijkeniffe door de welke bet
kind gelijk is aen den vader, daer is de geheel faek ae»\'

XîII.Cap. Gelijkenife Dan\'t iCind met d\'ÖMders.-^ ^ xfm
gelegen. Noch men mag defe gelijkeniîTe niet\'coe-
fchryven alleenlijk\' aen de inbeeldinge van de moeder,
gelijk fommige willen, want dit grypt ook\'plaets Üi
die deelen die vaa de inbeeldinge des moeders bevryd
ïijn ; gelijk ik meene dat genoechfaem blykt uyt Ver-
fcheyde fiekten die de kinderen van den vader erven: Sv word
Daerom gilfe ik dat de zadelijke lucht, gelijkfe Waer- o^^i^ioopf.
fchijnlijk in verfcheyde foorten feer verlchillende is ,
datfe alfoo ook in de ondeeiige van de zelve foortd.
ren nflnften eenigfins verfchillen, en dit fco aengaen-
de het getal als de gedaente, beweginge, Scc. van waer
ïen eerfien eenige gelijkenilfe aengaende de gelwmd-

Maer het gebeurt dikwils dat een bepaelt deel acs
kinds over-een komt met een deel van den vader liet
welk buyten. gewoonlijk geftelt is : gelijk by voorbeeld
is\'t dat den vader eenen krommen neus heeft, en dat
het kind ook fuiken neus heeft; het welk niet alletrti
Ïijk in\'t uytwendig tnaer in de inwendige gefteltenifte
plaetfe grypt : vvant het is ider een bekend datdejich-^
tige van jichtige , fteenige van fteenige , uyt-teirendc ^^jTjt\'J
van uyt-teirende, &c. dikwüs voort-geteelt worden ; fiekteus ko-
het gene daerom fchijnt te gefchieden, om dat de ge- men.
leden nieren borft en andere deelen , die de voor-
Worpen van die fiektens zijn, van de kinderen gelijk-
vormig zijn aen de deelen des vaders. Nochtans mee-
ne ik dat dit eerder gebeurt ter oorfaeke van eenig
mangel van de over-een komende herftenen, foodanig
dat dejichteygentlijkgeene oorfaek is van deerffelijkô
jicht van den fone, maer liever een mede uytwerklel,
namentlijk voort-komende van het zelve mangel det
herftenen; want men bemerkt nauwlijkx, dat\'er falk
mangel aen \'t kind mede-gedeelfword, \'t en zy als den
vader met het zelve van Ket eerfte beginfel af gequelt
is geweeft: feer zelden als hy dit daer naer door- eenig
ongeval bekomen heeft, te weten om dat\'er in dit laetft
Voorval geen quade gefchapenheyd der herffenen me-
de fpeelt : foo dat , is\'t dat den vader door eenig ge- .
Vecht by voorbeeld geenen arm heeft, men daer vafl
niets te vreefen heeft , \'t en zy miflêhien door eene
fterke inbeeldinge van de moeder.

fenen des Vaders voort-komt, foo moet men amt ne-
men op de tweevoudige zelfftandigheyd der herfteneii,
namentlijk de buytenfte oft baftachtige en de binnenUe
oft mergachtige, gelijk ik die befchreven hebbe in de
vierde Verhandelinge, alwaer men voorders moet aen-
merken dat die eerfte gemaekt is uyt verfcheyde klier-
kens, en de laetfte uyt vefelen oft kleyne pypkens, die
tTaemen vergaert wefende de zenuwen uytmaeken, en
van daer naer de overige deelen uytgeftrekt warden.
daer-en-boven dat eenige van de gemelde pypkens de
geeften voeren tot de \' dierige bedieningen,eenige tot de
natuerlijke, namentlijk die door dewelke de veiélen op-
gefpannen, de vochten voort-gedreven worden &c._

En mits dat hier veel is het welk foo aenftons niet
begrepen word, foo fal men hier eenige faken op de
wyle van eene ftellinge konnen by-voegen. Wy moeten
dan ons laeten voorftaen, ten eerften dat de geeften in
het zelve voor het grootfte deel wel zijn vand^;; zelve
gedaente en grootte, foo datfe onbefcheydelijk nu door
defe, nu door gene pypkens vloeyen konnen ;
nochtans dat\'er t\'famen andere en andere zijn die ider

yormig zijn , die beter konnen gefcheyden worden
door die klieren der herftènen die met de vefelen die
naer fuik deel-uytgeftrekt zijn loopen; gelijk by voor-
beeld in \'t bloed eenige fijne deeltjens oft geeften ge-
vonden worden , die meer toegepaft zijn om door de
zelfftandigheyd der nieren als van eenige andere dee-
len te vloeyen , die gelijkvormelijk ook gemakkelij-
ker gefcheyden worden door die klieren der herfiTenen
aen de welke de vefelen die naer de nieren toe leyden,
gevoegt zijn. Ten tweeden dat\'er fulke gemeenfaem-
heyd is tuffchen de gemelde klieren,en de teel-deelen
dat de geeften met gelegentheyd van de vefelen van
die deelen afweken , onder het zaed gemergt en ver-
volgens als een zadelijke lucht tot de teelinge gebruykt
konnen worden. Ten derden dat de teelende geeftett
oft de zadelijke lucht niet onbefcheydelijk door alle
de vefelen van het Eytjen, en alle de afleyningen der
deelen vloeyt, maer die de welke gekleynft zijn doo

■Xni.Caf. Gelijkenijfe van\'t Kindmet d\'Ouders.jlf
de gatjens ofc/\'ör/ der herffenen, de welke met de nie-
ren over-een komen ; ook in de vrucht de afleynin-
gen van de nieren befonderlijk beflaen , en door de
afleyningen van de herflenen die op de nieren paffen
vryiijker vloeyen. En om diefwille datfe lichtelijker

foo drukken fy in de zelve eene geflelteniflTe die gelijk
is aen de gefteltenis van die deelen , van de weike fy

Dit dan foodanig aengenomen wefende fal men ge-
makkelijk begrypen , hoe dat het gebrekkelijk geftel .
van eenige deelen , van den vader in den foon erflè-
lijk overgefet word , want gemerkt dat den vader dit
deel qualijk geftelt gehad heeft ter oorfaeke van een
quade geftelteniffe der herflènen , door de welke de
gebrekkige geeften naer het zelve deel heen gevloeyt
zijn ; en mits dat ter oorfaeke van het zelve gebrek
der herftfenen fulke teel-geeften voort-gebragt, en
offlc naer het Ey overgefonden zijn , en datfe al-
daer door de afleyninge met dewelke fy\'tmeeftover-
een komen , eerder als door de andere vloeyen , en
de zelve aen-nemen om te voltrekken, kan het lichte-
lijk gebeuren datfe oft ter oorfaeke van de onbequaem-
heyd tot de beweginge van-die pypkens niet genoeeh-
faem uytfetten, oft om haere dikte de zelve niet door-
dringen , en alfoo haere holligheden laeten toegaen ,
oft binnen de zelve komende te feer verwyderen, oft
anderfins naer haer eygen quade gefchapenheyd voe-
gen.

Voorts het gene ik op de tweede plaetfe voorgeftelt
hebbe, namentlijk dat\'er fulke gemeenfchap is tuffchen
de klieren der herffenen en de teel-deelen, dat de geeften
die anderfins naer de andere deelen foude geftuert ge-
weeft hebben, nu en dan naer de teel-deelen uytfchieteu;
fchijnt genoeehfaem bewefen te worden uyt de groo-
te fwakheyd, die in \'tteel-werk lijden, die de welke
met het zelve dikwils befig zijn. Want het zaed uyt-
gefchoten wefende, foo gevoelen fy met alleenlijk de
deelen die tot de teelinge gefchikt zijn , maer net ge-
heel lichaem verfwakt te wefen, het gene niet kan ge-
fchieden ter oorfaeke van\'t verlies van \'t zaed het welk te
voren in de ballen, i over-yoerende vaten oft zaed-blaes-

Verh, 7^^ ^^^^^-C^fGe^ijyrnjfe Van\'t Ki\'/id met d\'Oud.er
\' . \' kens befloten was, mits dat daer van ten hoogden de
® n dtelen fouden konnen verflapt worden^; noch
wyt den arbeyd die in het \\verk zelf aengewend word;
v^ant dien is met de andere oefFeningen des lichaems,
Qie het hchaem foodanig nochtans niet verflappen,geen-
lins te vergelijken. Noch niet om dat het bloed óver-
ViOediger naer de teel - deelen vloeyende , aen hec li-
chaem eenighns ontrokken word , want dit foude al
voor de uytichietingvan \'t zaed met het eerfte vuer moe-
ren gefchied wefen, gemerkt dat van dan af aen dege-
melae deelen meerder gefpannen en van \'t bloed op-
gepropt zijn. Vervolgens is\'er.overig dat de gefeyde
fwakJieyd gefchied om het verlies der geeften van die
deelen, die-naer het volbragt werk gevoelt worden
verfwakt te wefen. Wel niet voor foo veel degemel-
de geeften van alle die deelen toefchieten , maer voor
foo veel fy tot die , acn de welke fy noodig waeren ,
met vloeyen, namentlijk als fy door eenige zenuwach-
tige pypen naer de teel-dealen vloeyen ; en om d-fftft
t. naerite verfchaft worden uyt het graet-m.erf^ , dser-
om word dit eerftmael en daer naer de herflenen ge-
hjk als ontledigt cn verfwakt gevoelt.

Oj) welke wyfe de inbeeldinge van de hefwangerde-
Frouwe de vlekken aen de vrucht overfet.

J^Ot noch toe^een goed deel van de woefte en op-
fwillende Zee der natuere doorvaert-hebbende ,
mag ik noch met geenen ftoeten wind geruft laveren;
JTiaer hier worde ik wederom opgehouden door de on-
getmymige golven die niet als met het uyterfte gevaer
van fchrp-breuk konnen te boven gekomen worden,
w ant IS \'t dat het gefchenen heeft moeylijk te wefen
te ontvouwen hoe dat de deelen uyt de ftofte van\'t Ey
öoor de geeften gemaekt worden, en op welke wyfe
het geteeld foo aengaende de \' gedaente als nopende

XIV. Cap. Hoc de Vrucht bevlekt zvord. JIJ „„
beeldinge van de befwangerde , de lidmaren die nu - /
eenigfins voltrokken zijn, veranderen, en dat de vrucht
met eenigevlekken,dienoch met den Vader, noch met
de Moeder eenige gelijkenifle hebben, gemerkt word.

Op datwe eenige bewyflijke reden vinden van dit
wonderbaer uytwerkfel , ftaet\'er voor eerft te bemer-
keu, dat fulke vlekken niet door een enkel oft ider uyt-
werkfel vau inbeeldinge ingedrukt word, maer by-na
alleenlijk door het gene, het welk iiiet een feker ge-
moeds-tocht vergefelfchapt is ; het welk befonderlijk
aen een onverwachte verfchriktheyd oft eenen fterken
drift moet toegefchreven worden : want is dat\'er eeu teekenen
muys, rat oft fuik een dierken onvoorflens op de groot- ontfangt.
gaende Vróuwe fpringt, oft een vrucht fchielijk van
den boom valt, komt het kind dikwils te voorichijn
met de gedaente van fuik een dink geteekent zijnde,
voornamentlijk is\'t datdefwangere Vrouweklynmoe-
dig is @n lichtelijk beroert word. Het zelve gebeult ook \\
is\'t dat de befwangerde driftelik eenige fpyfe begeirt
gelijk een fchenke , peiren, krieken b.c. waer van fy
niet haeftelijk mededeelig is". Maer fonder fulke ge-
moeds-tocht, bemerkt men dat niet als door een fterke
en lange inbeeldinge eenige merk-teekenen in de vrucht
voort-gebragt worden.

Daer-en-boven moet men bemerken dat door geene
inbeeldinge van de fwangere Vrouwe eenige vlekken
gedrukt konnen worden , \'t en zy dat door die gele-
gentheyd iets van de fwangere de zelve toegefonden
word, tot hetwelk de geeften die het eygen werk-tuyg Voor
zijn van de inbeeldinge, en der gemoeds-tochten, de s«^
bequaemfte fchijnen te wefen: foo dat het geloof baer
is, dat ter oorfaeke van de inbeeldinge en gemoeds-
driften de geeften vande herftènen door het graet-merg ,
en zenuwen naer de Lijf-moeder overgevoert wor-
den, en van daer vóorders overgaen naer de vrucht oft
door eenige zenuwen, navel-ader, oft tuflchen de na-
vel-vaten en het vlies het gene de zelve bekleed , oft
door eenige andere wegen die doordevcrnuftheyd der
Ontleed-kundige ontdekt zijn.

Ten derden ftaet\'er te aenmerken, al is\'t dat de toe-
fendinge der geeften naer de Lijf-moeder niet volko-
mentlijk aen den wil oiidervvorpenis, datfe nochtans

haer gemoed te vermeyden, en die haer dienllig is te
loeken. Als nu de genegentheyd oft drift grooter vvord,
foo worden de geeften geduerig meer en meer gefchikt
naer die plaetfe van het gemeen fin-tuyg, in de welke
die faeken die gewenfcht zijnvertoont wordt-n: maer
m den fchrik wordenfe van die plaetfe m de welke het

vertoog gefchied van de verfchrikkende faeke, afgedre-
ven. Het welk v/aer-genomen zijnde, foo fchijnt het
dat de gedaente van eenige faek de welkedefwangere
, begeert, op defe wyfe in de vrucht geprent word: de
Koe dat de Ziele als-fe haer bchaegen in die faeke nemt, ende
tSÏut®" geirne befchouwt, fchikt ook de geeften over-

word door yjoediger om die zelve faeke ]ever4iger en ftandvafte-
den drift ftjk te vertoonen; en dat foo overvloedelijk, dat detoe-
v^ndenioe- ftrhietende geeften de andere, die te voren waeKpo uyt
haere plaetfe verdryven, die van daer lichtelijk verval-
len in oe zenuwen die\'t m.eeft open ftaen welke alf-
dan die naer de Lijfmoeder zijn, omdat, ter oorfaeke

voedende vocht, door de zelve gewoonlijk veele gee-
Iten vloeyen: foo nochtans dat de gemelde geeften bo-
ven de beweging van overvoering noch behouden die
beweginge, door de welke fy in\'t gemeenlin-ruyg de
pegeirde laeke vertoonden, welke beweginge fy voor^
ders geniakkelijk in het teerder lichaem van de\'vruchC
drukken , de teel-geeften met lich in de zelve bewe-
ginge rukkende , maer om dat niet foo lichtelijk fbo
groote menigte van geeften vloevt naer de zelve plaetfe
van het gemeen fin-tuyg, dat d\'eene d\'andere van daer
overvloedelijk in de zenuwen voort-dryven , foo ge^
beurt het dat\'er zelden uyt een begeerte oft drifr, die niet
Höe door teeken in de vrucht plaetfe grypt,

die plaetfe gedwongen zijnde te veriaeten , worden inf-
gehjkx d-öor de zenuwen naer de vrucht heen gefchikt,
Vervolgens is dikwils eene korte verfchrikkinge ge^
ïioechfiiem op dat de vrucht de teekenen van de ver-
fcl]rikkende faeke draegt: al i§ \'t dut daer-en-tuilchen

XJF.Cap. H-je de Vrucht bevlekt word. Jt9
veel toe doet is\'t dat\'er een herhaelde herdenkinge by-^
gevoegt is.

om dat de vrucht dikwils de teekenen draegt in die
plaetfe des lichaems, de welke met het deel \'inde ver-
fchrikte befwangerde in haer lichaem aengeraekt over
een komt: gelijk is\'t dat de fwangere Vrouw vaneen

Muys verfchrikt zijnde haer kaken aengeraekt heeft,
fal de vrucht eerder het afbeeldfel van een Muys in fijn
kaken dragen als in eenige ande\'re deelen des lichaems.
Dit meene ik te gefchieden pm fulke reden , om de
welke ik gefeyd hebbe, dat de deelen van de vrucht
dikwils dragen een grooter gelijkeniffe met de deelen
van den Vader als van andere menfchen , namentlijk
om dat van fekere deelen van de heriTenen de geeften

de Vrouwe, en van daer in de fwangere naer de vrucht:
gelijk als de fwangere verfchrikt wefende eenig lidmaet
aenraekt, de geeften ter oorfaek vandenfchrik krach-
tiglijk bewogen wefende vloeyen nietalleeniglijk naer
het aengeroert lidmaet maer ook naer deLijf-moeder,en
van daer naer het deel en plaets van de vrucht, het welk
met het van de moeder aengeraekt deel over een komt.

Volgens het gene nu gefeyd is konnen veele befon- Van den
dere voorvallen uytgeleyd worden, die ik hier om li^efcn-
koriheyds wille achterlaete, myhaeftende naer het gene
noodigeris. Ik fal nochtans een het gene verre vanhet
Voorgemelde afwijkt, voorftellen, en onderfoeken :
namentlijk hoe dat het gebeurt dat de fwangere eenen
haefen-mond oft de lippen van eenen menfch op de
Wyfe van die van eenen haes gefcheyden zijnde , be-
fiende, de vrucht dikwils met een gekloven lippe te
voorfchijn komt: dit fegge ik fchijnt feér verfchilleride
te wefen van\'r voorgaende, mits-dat in die voorvallen
de ftoffe eenigfins overvloedig is, en hier in" dit ont-
breekt ; tot welk eynde hier moet bemerkt worden, dat
fils de inbeeldinge en aendoening van de fwangere raekt
eenig deel op defe oft\' gene wijfe gemaekt Wefende ;
dat de vrucht gemeenlijk niet geteekent word met de
gedaente van het deel in de huyd gedrukt; maer datfe
heeft het eygenfte deel het welk methet vorig over eeu
komt, die\'op foodanige w\'yfe gevormt is ; gelijk nu^

en aldaer het deel verkiefen door welkers PYP\'^^"^
. haere beweginge gemakkelijker konnen ^etvolgen, ^^^
het welk gelijkvormiger is aen hef gene, jjjier

fy in de gemelde beweginge geraekt zijn; -l aqj;
de beweginge der geeften, die ontrent de vormuige

eygen beweginge gelijk_ maeken. Nochtans mits y_^
-nauwlijkx koimen te w\'ege brengen, \'tenzyfeQiJ^ ^^^^
door andere aenkomende geholpen worden,
komt het dat de vorming van fulke deelen een ^^^^^

gedaente van een wiuifchaepen deel, het welK , "
eens van de moeder gefien is , foo is\'t waerfcnij j
dat fulke gelijkenilfe befonderlijk toegefchreven WO ^
worden aen de lange forge en achterdenken, \'^f ^gp.

gevat hadde: want defe faeken aen de vrouwkeiis
noechfaem bekent zijn, en fy ten tijde van haere dtac
groote forge dragen , op dat\'er geen onheyl aeii
vrucht overkomt door het aenfchouwen van leeüji^
en afgryffeUjke dingen: foo dat als fy eenige wanfcnae
penheyd gefien hebben, geduriglijk over dezelve nc
kommert zijn, de zejlve fich dikwiis en achrervolge\'
lijk verbeeldende. Voegt\'er by datfe de begrepen ge-
daente in haer verftand by de vrucht voegen, en a
op die wyfe degeeftenmethet denk-beeld van \'\'f
fchaepen deel noch meerder naer de Lijf-moeder i
fchikken. Soo dat ais fy aengaende de behoor ijKeg
ftalte vanhaervrucht al te forgvuldig ziin,
gelegentheyd geven van een quade gefteltenis en w
fchaepenheyd. ,. „ruet

zelve is van andere deelen) befchouwt, eu daer
eenen fchrik op den hals krygt, worden aemton .
geeftenmetecne beweginge die hec zelve dee! ver.
mer de vrucht gefchikt, en letten fich neder ui de

XIF. €ap. Hoe de Vrucht bevlekt vjord. 7 ? Î vlU. Vemï
îevnîngen van de bovenfte lippe eerder als in eenig an.
dir deel • en gemerkt dat de verbeeldinge van eenge-
fcheXn lippe daer in beftaet, dat\'er twee deelen als
niervereenSt vertoont worden, daerom doorvloeyen
dfgeeftS maer twee zyde-deelen m\'t midden eenige
de gteuen UI ^iedaer naer door het gebrek van

een geval ten f f \'^\'^^Sthhcn. Voorders al is\'t dat
S SLSï\'oSS-^â, hoedat de inbeeldiije ^

een van beyde de geflachten ftiptelijk gelijk maekt; ge-
merkt dat , gelijk op een ander plaetfe gefeyd is ,
deelen van beyde de geflachten haer eygen volmaekt-
heyd befluyten. Voegt\'er bydat het inwendig gebouw
der teel-deekn geenlins vallen onder de inbeeldinge
van de Vrouwfe.

Ter oorfaeke van de boven gemelde redenen, meene
ik niet dat\'er een groote verandering der deelen kan
gefchieden in de laetfte maenden , namentlijk als de
i lidmaten eenigfins gevormt zijn en volmaekt, en de
natueriijke beweginge der geeften en vochten krachti-
ger is en vervolgens niet foo licht veranderlijk- Gehee-
lijk anders is \'t raekende eenige teekenen , die by-na
in\'t koleur alleenlijk, verandering van de huyd en des
zelf weynige uytpuylingen beftaet.

Al is \'t dat den alderwyften Schepper van alles den
menfch gelijk de meefte ( is\'t niet alle ) andere
dieren het vermogen van iijn geflacht te verbreyden
ingeftort heeft; hy heeft evenwel den menfch de macht
niet gegeven van den geheelen menfch voort te bren-
gen , maer heeft aen fich aiieen behouden des zelfs
voornaemfte deel, namentlijk de redelijke Ziele., door
welkers weerdigheyd en voortreffelijkheyd hy boven
alle andere dieren is uytmuntende , en al is\'t dat hy
zelf fterflijk is, foo verbeeld hy het levende beeld van
den onfterffelijken God.
wefentheyd Gods - geleerde en Natuer-kundige hebben

isduyfier. hunne herlfens gebroken om te achterhaelen de we-
fentheyd van»de Ziele; ik wil hier, de onderlingear-
hangentheyd tuflchen de Ziel ea \'t lichaem bemerkt
zijnde , van^ haere natuere niet twift-redenen , noch
van de maniere op de welke fy van God voort-ge-
bragt word, mits dat die de zelve fchijnt te wefen met
de gene, op de welke God van *t beginfel gefchatpeii
heeft Hemel en Aerde;en vervolgens aen\'t merftcne-
lijk verftand geheel onbegrypelijk. Daer-en-tuiiche\'

XF. Cap. Warneer dé Vrucht hex-ielt word. 7^5 „
gemerkt dat den menfch wefentlijk gemaekt is uyt de
Ziele zelf en de ftotFe die tot een werk-tii^g gemaekt femüj "ded
is , en vervolgens alfdan het eerfte wefen begint, als van dea
de Ziel in die ftoff\'e geftort word, foo is\'t de moeyte «i^nfch.,
weerd te onderfoeken hoe lang mer de ontfanginge
de gefeyde inftprtinge gefehied.

Maer hier , gelijk in veele andere faeken , worden Hetis\'mojr-
onfe oogen yan verftand wederom verduyftert, mits
dat-we geen ken-teeken bekomen hebben door de neerdalfc
wellje wy den gemelden tijd ftiptelijk konnen bepae*- in\'t lichaem
len.

Want ten eerften wat aengaet de achtbaerheyd oft
gefag daer is geene aengaende defe faeke te vinden ,
als van den eenen oft den anderen befonderen menfch
en vervolgens faelbaer , noch die niet meer te achten
is als den grond op den welken fy fteunt ; en foo veel
te meer verdacht om dat\'er dien aengaende foo veel
verfcheyden en onder malkanderen ftrydende meenin-^
gen gevonden worden. Want eenige verfoeken dertig,
andere veertig , d\'eene.meerder andere minder dagen
tot de bezieling van de Vrucht.

Den ¥L&eve:Baude\'ujym geboortig van Antwerpen
fijne Genees - kundige God^s -geleerde Reden -fiftinge houd
met ftaende dat de Vrucht den feftigften dag altijd Meenicge
bezield is: :i,naer van den vorigen tijd bepaelt hy gans van den der-
niets. In tegendeel Ftenus onlangs in defe vermaerde
Land-fchooi eerften Öpper.-leeraer, verfekert dat het
zaed in de lyf-moeder gefchoten wefende, den derden
dag daer naer van God bezielt word : Maer Plempius
den naervolger van Fienus meent dat het niet onbe-
wyslijk is dat het teelfel van den eerften oogenblik
van de ontfanginge met de Ziele begaeft word.

Maer die Heeren Opper-leeraers zijn bedrogen ge- Word we-
Weeft , door dien datfe het maekfel der lidmaten aen
de redelijke Ziele toefchreven ; en oordeelden dat
de zelve vervolgens van\'t beginfel van de ontfanginge
noodig WÄ : fy zijft bedrogen geweeft, feg ik, want
waer \'r faeken dat de Ziel varr de Vrucht fulke maek-
fel oft vorminge konde uytvverken , foude fy ook de
macht hebben van daer naer den aenwas en voeding
te wege te brengen, die nochtans in haer ontbreekt.

alftian eerftmael ingeftort word als de lidmaten ft^odanig
gevormt zijn, datfe tot des zelfs beftieringe konnen die-
nen : het welk volgens Hypocrates den dertigften dag

, fchijnt te gefchieden :\'maér\' die den gemelden tijd lan-
. ■ ger uytftrekken, die fteunen miflthien op eene beionj

derlijke bemerkinge : namentlijk datfe de mis-dracnt
met vergelijking van den tijd feer onvolmaekt gehen
hebben, oft iet fulkx.

Maer flilke bemerkingen faélen feer dikwils; foo
om dat de fwangere den tijd van de ontfanginge aik"-
wils niet weten oft qualijk rekenen ; als om dat de
teerdere vorminge der lidmaten ftch niet genoèchfaeiji
aen de finnen vertoont: voegt\'er by dat die oorfaek die
de Vrucht voor den tijd uyt-dryft, fomtijds te vóren m^
lichaem geweeft is, en den aenwas van dè Vrucht en

verfócht^ eerft in\'t lichaem geftort word, als de lidmaten tot de
ïvordtotin- plaetfelijke beweginge bequüem zijn , om dat te vo-

S^zfl^^" ren geen gebruyk van de zelve in\'t lichaem foude we-
s leie, . ^^^^ ^^^ ^^^ bedieninge fy aldaer fo""

wederom geheel onnut foude vi^efen: want het fouae
noch dienen tot voordeel des lichaems, noch tot ver-
maek van dé Ziele , mits dat het zelve foude moeten
Uytgewerkt worden door\'middel van de plaétfelijke^
beweginge , die hier geftelt is te ontbreeken ; en aert
de Ziele zelf foude niet moeylijker wefen ^is honger

van de middelen dopr de welke aen defe word te ge-
moed gekomen, gans ontblood wefen: foo dat iK oor-
deele dat het de Ziele van\'t begin van deinftortmge teil
^ lafteleyt om het lichaem van bequaem voe^el ^f

bewyfen in\'t volgende Capittel) en de lidmaten de
welke onder des zelfs gebied onderworpen zijn, vol-
gens verfcheyde geftelteniife van de Avangere verfchey-
delijk doet bewegen.
Dat de Ziele niet eerder aen-komt als dat\'er geitel-

XF. Cap. Wanneer de Frucht hexdelt word. Jlf
ïfeniilen van\'t lichaem zijn verfocht tot haer gebruyk,
Word voorders betoont, om datfe niet eerder wykt
als fulke geftelteniifen ontbreeken : het gene foo be-
kent is, dat, is\'t dat\'er iemand komt te fterven fon-
der eenige openbaere fiekte, aenfions foo het gemeen,
volk als geleerde mannen , die dood gemeenlijk aen
een verfmachtende finking oft een, andere onbekende
oorfaek toefchryven , en dat niemWd toeftaet dat de
Ziel fonder eene vorige ontfielteniflTe van het lichaem
verfchoven is : maer het is een ander faeke van haere
aenkomfte.

Het fchijnt dan , dat den Alderhoogfien fulke wet Welke wee
geftelt heeft, dat foo dikwils als door middel van de
zadelijke lucht oft teel-geeft devruchtin fijns moeders SC^®
lichaem foo verre gevormt is , dat de lidmaten , gee-
ften en-vochten tot dienft van de Ziel zijn bereyd ge-
maekt, dat hy ook bereyd is aen de zelve te geven, en da-
delijk geeft een beftierende Ziele, dewelke door den
honger aengemaent wefende, beforge dat\'er voedfel
naer de maege toegefonden word, datook de lidmateti
behoorlijk geplaetft, en daer naer tot den uyt-tocht ge-
fchikt worden, en de zelve door verloop van tijd vol- v,
trokken wefende, gebruyke totgedienftigheyd van fij-
nen Schepper ; aen dèn welken fy ten laetften, defe
wederom befwykende oft ontbreekende , rekeninge
geve van haere bedieninge. -

Uyt alle het welke nochtans men den nauwkeuri-
gen pael ;van de inftortinge der Ziele niet kan betref-
fen , mits dat het feer onfeker is, op welken tijd ftip-
telijk de vorminge der lidmaten tot de wetkinge der
Ziele bequaem is.

Hypocrates ftelt Wel Voor tot de geledinge van de
jongskens den tijd van dertig dagen en tot die van de
meyskens Ueertig en fomwylen twee-en-veertig dagen :
noch fchijnt dit niet door een enkele meeninge maer
door eene vafte bemerlcinge vaft te ftellen : want in
den Boek van de Natuere des Kinds fegt hy: Fe ele vrou-
wen hebben een jongsken verloren voor dendertigften dag
Ijet welk niet beleed fcheen te wefen\'; maer die daer naer
verloren zijn oft op den dertigjien dag hebben hun alle be-
ieed vertoont. In dochterkens is\'\'t zelven naer de rekening
v-an twee-en-veertig dagen : want als het, naer dat defe

\' uoltrokken zijn , verloren word , vertoont ftch de ledingé
der lidmaten. Oft het kind nu vroeger oft laeter verloren
word, jho vertoont het fich naer defe rekening.

Maer noch alle dit maekt het twyfïelende gemoed ge^
heelijk geruft: want al is\'t dat men uyt het zelveaen-
genomen wefende, veyliglijk dit gevolg maekt dat den
tijd van de inlbrtinge der Ziele over de aengewefen
dagen niet uytgtftrekt word ; foo blyft\'er èvenwel
nc.ch de twyftèling oft tot de ihftortinge der Ziele ful-
ke vorminge der deelen verfocht word , gelijk Hypo-
crates in de jongskens boven de dertig dagen en in de
meyskens over de veertig dagen bemerkt heeft,en dat
die van merkelijke volmaektheyd is geweeft , blykt

Ik ftaen wel toe dat Hypocrates aeil een beleede vrucht
niet aenftons eenige beweginge toegefchreven heeft ;
want in den zelven Boek een weynig onderwaers heeft
hy het volgende : Als dan de buytenfte deelen des kinds-
bßytenwaers haere takken gefpreyd hebben, en de nagels en
hayren gewortelt zijn, alfdan word het ook bewogtn^en den
tijd daer toets aen het jongsken van dry maenden , en aeß
het meysken vier ; want alfoo gebeurt het gemeenlijk ?

Maer ik meene dat Hypocrates hiér fpreekt van de
openbaere beweginge, en die aen de fwangere zelf ge"
vpelijkis: maer de beweginge van de vrucht is in\'t be-
ginfel feer flauw , noch niet meer voelbaer van de
fwangere als de beweginge der darmen , namentlijk
mits dat het geduerig in een vocht fwemt, noch dat
het de gevoelige deelen van de moeder anders aendoen
kan als door de vliefen in de welke het befloten ligt:
foo dat het gemeen volk feer qualijk gelooft, dat de
Vrucht alfdan eerft leeft , als de moeder des zelfs eer-
fte beweginge gewaer word.

Daer-en-boven gemerkt dat in defe tyden veel ge-
fien word door een vergroot glas , het welk aen de
bloote oogen verholen is, foo magmentwyfFelcn oft
Qok in de vrucht, by voorbeeld van vier weken, geene
fchikking der deelen fchuylt die genoechfaem is tpt d^
dierlijke beweginge. Soo dat-we vervolgens veylighj\'^
oordeelen dat de vrucht, by voorbeeld van fes

XP\'\'Ï.Cap. Éoe de Vrucht voedfel hrygt. 737 „ _ ^
kei) bezield is; maer dat-we nauwiijkx iet lekers ifei- ^ \'
len aengaende den vorigen tijd , \'ten zy de eerfte da-
gen naer de ontftinginge.

T jEt is blykelijk dat het teelfel in de Lyf-moeder
X JLvpor eerft gevoed word uyt een fijn vocht , het
welk uyt de mondekens van de vaten des Lyf-moe-
ders fweet door de vliefen , en voorder binnen de fvyeet-
gatjens, die doorde M\'erkingc van de teei-geeften op-
gefpannen zijn, inftaypt: maer de lidmaten nu eenig-
fins volmaekt wefende , en de dichte-huyd de door-
fweeting verhinderende, en de voortdryvinge des bioeds
van het middel-punt naer den omtrek\'aen de zelve
doorfweeting wederftaende, is\'er eene andere wyfe
van voedinge oft liever van binnen-in-neming noo-
dig ; welke nu en hoedanig die is , ftaet\'er nu te on-
derfoeken.

De meefte van de Oude die voor den tijd vznHar-
t>em in roem zijn geweeft, oordeelden dat de Vrucht
in de Lyf-moeder onmiddelijk gevoed wird door het
moederlijk bloed , het weik door de navel-ad.er voor
eerft naer de lever des Vruchts en daer naer door de
andere aders naer alle de deelen des lichaems verfpreyd
wird; maer dat door de navel-flag-aders de levendige
gceflen aengevoert wirden, oft ten minften de ftofte ,
die tot het voortbrengen der geeften befonderlijk toe-
geeygent is.

Maer gelijk den omloop des bioeds het laetfle ge-
noechfaem wederlegt , alfoo maektfe ook het eerfte
feer krachteloos : Want iiyt den gemelden omloop volgt
dat\'er niets van de moeder naer de Vrucht gebragt word
door de navel-Oag-aders , maer in tegendeel dat het
bloed onophoudelijk door de zelve gevoert word van
de Vrucht naer den moeder-koek , en gelijk over-al
inet de ftag-aders de aders over-een komen , op datfe
het bloed , het welk noch uytgeloft , noch tot voort-
brenginge van andere zelfftandigheyd befteed word ^

■ iiaei- het herte weder voeren ; alfoo ook heeft op de
navel - flag.aders om de zelve reden een ader moeten
paflèn. Maer het fchijnt niet dat die ader t\'faemen
met het bloed , het welk fy eerft van de Vrucht naer
den moeder-koek geftuert wefende, naer de
wtdervoert, fulke menigte van moederlijk bloed ,
die genoeehfaem kan zijn tot de voeding en aenwas
van de Vrucht, foude konnen overbrengen. Daer-en-
boven gaen ik een ander wyfe, op de welke de Vrucht
in de Lyf mosder haer voedfel nem.t, aerltoonen.

Men moet dan bemerken dat de Vrucht nu fooda-
nig voltrokken wefende dat men t\'oogfchynelijk kan
gewaer worden, noch overig is een merkelijke me-
nigte van klaer vocht, gelijk aen het gene, het welk
voor de aenkomft van de zadelijke lucht in \'t Ey ge-
ften word ; al is \'t dat het foo fuyver niet is , oft foo
lichtelijk door de warmte verftyft. Dit vocht worc.
befloten in een vlies , het welk de Vrucht feer na by
omvangt, het gene het Lam-vlies oft Amnïon genaemt
Word , en in \'t zelve is de Vrucht loflêlijk fwemmeii-
de: dit vocht is van de Oude altijd gehouden geweed

nat hit -iQXhSweet en Pw;maer feer verkeert: want het word
reïifdë gevonden eer dat de Vrucht oyt gefweet oft gepift
vniclit heeft , gelijk Hcirveus door verfcheyde aenmerkinge" .
fwemt, geen gcleert is geweeft en beleert heeft en naer hem veele

Ja onien Plempms, andernns eenen grooten verde-
diger van de eerweerdige oudheyd, ftemt hier met de
hedendaegfche over-een. De Vruchty fegthy, nauvJ-
hjkx grooter wefende als een groote mier , heeft rond-orfi
Jich zelven fes oft feven oneen vochts. En ten tyde dat iK
dit fchryf word my de Lyf-moeder van een Koey ge-
bragt , in hebbende een Vrucht van fijne foorte niet
wegende over de elf dragmen , en fichtelijk een an-
derhalf pont vochts, welkers kleynfte deel in her pis-
vlies oft Alantois , en al het overig in het Lam-vlies
befloten ligt.

\' Hier naer volgt een Vrucht van een Schaep wegen-
de by na een dragma, en fwemmende in twee oncei

WatToud er daer naer gefchied zijn , waer \'t faeken
aat volgens de grootte des lichaems dit vocht ven-neer
dert hadde geweeft? Sekerlijk. noch de Koey noch het
Schaep foude fulke menigte vochts tot deti tijd van b--
ren in haer hchaem konnen begrypen hebben : veel
mmder de Vrouw, die de vrucht waer van Pkmpius
ipreekt m haer Lijf-moeder gedragen foude hebbeif.

Daerom oordeele ik metdemeeftehedendaeghfche
dat f^t gemelde vocht niet van de vrucht maer rechJ
van de beAvangerde naer de ruymte van de vliefen o¥a>
gevoert word ; en vervolgens dat,het zelve niet hec
uytwerpiel is van de vrucht, maer het behoorlijk en

den eerften njd van de dracht hebbe gefeyd naer hetEy t^t
voor des zelfs aenwas te vloeyen: uytgenomen alleen- haex Ued.
iijk, dat m t begmfel ter oorfaeke van de wegen door \'
de wefte het fweet, die alfdan min open ftaen het
zelve fuyverder enfijnderis: maerde viegeu naerver-
loop van ojd door de geduerige vloeyinge meerder ge-
opent wefende den doortocht aen dikker enminfuv-
ver^open geftelt word. Dacr-en-tullchen on, d^t it
vocht, eer dat het tot de vrucht komt door den moe-
dersïoek oft een dubbeld vlies gekleynft word foo
komt het naer de vrucht naer dat hef eenige onfavver- ^
heden afgeleyd heeft. ^ r

we ke dood ztjnde geboren worden , ofr van die de
welke naer de geboorte fchielijk fterven , heb ik dik-
wils dufdanig vocht bevonden: foo dat ik oordeele dat
het zelve van de vrucht als\'fijn voedfel opgeflorpt en
doorgefwolgen is. En in de magen van de vruchten der
beeften van de welke ik te voren gewag hebbe gemaekt,
hebbe ,k een goede menigte van vScht gevonden

door het koleur noch fmaek verfcheyden gevonden
hebbe: al is\'t dat hetgene in*hetkoninkx-hoofd beflo-
ten wird ( want alfoo word by ons Lands-volk het vlie-
fig lakxken genaemt, het Welk het naerfte aen den
twa.f-vinger-darm ligt) van een weynig dikker geftel
was; miftchien om dat het vloeybaerfte deel reeds naet
•■MQmafHs, Aaa 2

740 XFIXap. Boe de Vrucht voedfel hjgf - ^
de darmciT gevloeyt was, oft dat het vocht zelf doot

Maer gemerkt dat de vrucht van eenen menfch ira
dufdanig vocht ligt, noch dat\'er voor dezelve eemge
reden van tegendeeligheyd fchijnt te wefen, foo twijnel
ik niet oft fy uyt het zelve op gelijke wyfe als de vrucht
van een Koey oft Schaep haer voedfel nemt. \'

Dit gevoelen word voorders beveftigt, door^dien
dat veele kinderen foo hacft als fy geboren zijn den ouyiv

nut hebben: ja onlangs hebbe ik uyt den aers van een
jongsken hetwelk tuflchen het baren verfmacht was
door het drukken van des zelfs rug en buyk fulke me-
nigte drt-kx uytgedrukt, datfe naer mijne giffinge we
een half pond woog: maer het bliikt niet van wacr^ƒ
fuike menigte van dikken drek foude komen naer oe
darmen , als uyt het dikfte deel van het voedfel hetvv\'elK.
in de maeg verteirt is, en door de darm-buys glye"\'^^ ^
mondekens vande melk-vatjens ontgaet; terw5\'\'!en he-

edclfte en fijnftedeel door demelk-Vatiensendebj^rit"
buys naer het bloed toe gaet; ganfch op die wyfe ^p
de v/elke in ons naer de nuttingeenverteiringe vanher
voedfel den Gyl verdeelt, en den drek naer de dikl<«
darmen voort-gedreven worden.

Defe leeringe is gelijkvormig aen het gevoel van ü)\'",
focrates , al is\'t datfe van fijne Leerlingen te onrecht
verfoeyt, oft ten minften veronachtfaemt is geweeft -
want in den Boek van het Vlees heeft hy het volge"<^e: .
rnaer is V dat iemand vraegt hoe dat iemand dt weet da^
de vrucht in de Lyf moeder trekt en fuygt (hy had te vo-
ren gefeyd datfe in de Lijfmoeder fuygt) men most aen
daflanigen ant woorden in defer voegen: de kfnderen -worden
geboren hebbende drek in haere darmen, en Joofe gehore»
zijn ontlafien fy haeflehjk den buyk ; en fy foude geenen
drek hebben, \'ten zyfe m de Lyf moeder hadden gefgeru
, \'t En is dan geen twyffel, oft het vocht in\'t welK.de
vrucht fwemt,"" is van de fwangere naer het Lam-vue.^\'
overgeftuert, en dit tot dien eynde, op dat het aen/^^
vrucht tot voedfel foude ftrekken: maer aengaende^
ftoffe waer uyt, en de wegen door de welke het zei ^
naer de holte des Lijf-moed\'crs af-fakt word\'er noen g

anders is als het fijnfte deel des Gyls, het welk door be-
fondere vaten van de Maeg, Gybfak oft Darmen voort-
komende naer de binnenfte oppervlakte des Lijf-moe-
ders overgevoert word: welkers befonderfte fteunfel is,
dat dit vocht oogfchijnlijk gelijkvormig aen den\'gyl
fchijnt re wefen,en dat de vruchtfomtijds ter wereldge-
komen is befmeurt met het afverfsel van faffraen den
welken de,barende vrouw een weynig te voren genut
hadde; het gene naer haqre meeninge niet foude konneu
gefchied hebben, waer \'t faeken dat het genutte eene
merkelijke veranderinge onderftaen hadde in het bloed.

Maer andere meenen dat dit vocht fweet uyt de mon-
dekens der flag-aders; en onder defe zijnd\'er eenige die
met de vorige over-eenkoinen aengaende de ftofte oor-
deelende dat den Gyl die nieuwlijkx onder het bloed,
gegoten is, hier v/ederom voor fijn edelfte deel ter oor-
iaeke van de gelijkvormigheyd van de fweet-gatjens
van het bloed gefcheyden word. De andere ftaen hier
ook toe dat eenige deeltjens van het bloed die met de
gemelde wegen \'t beft over een-komen, door-gekleynft
worden: en hier geve ik mijne toeftemming aen haer
oordeel van die wegen. Want ten eerften ik fien nier,
waerom dat men hier fijnen toevlucht moet nemen rot
eenige befondere wegen die aen de Ontleed-kundige
onbekent zijn, gemerkt dat het feker is dat de bloed-
vaten overvloedelijk door de zelfftandigheyd des Lijf-
moeders verfpreyd worden, en dat de zelve tot het uyt-
vloeyen vande maen-ftonden met tuifchen-tyden geo-
pent worden; fallen wy loochenen dat de zelve niet
genoechfaem zijn tot het aenbrengen van het gemeld
vocht ? Befonderlijk mits dat men de vrucht grooter
zijnde,, fiet dat,fe 100 feer uytgefet en opgepropt zijn,
darfe ook in\'t eerfte\',aenfien veel grooter fchijnen te
v/efe,n als buyten den tijd van de dracht.

■Maer wat aengaet de ftoffe, ik meene niet dat het
anders is als een gefchii raekcnde den naem, en dat des
zelfs ftiflinge daer van hangt wat datfe bloed en welk
datfe gyl in de aders en flag-aders noemen: ik oordeele
dat dit vocht beflaet uyt voedfaeme deeltjens, die door
de fweet-gatjens vau de Lijf-moeder en vliefen ge-
kleynft worden, op die Vvyfe gelijk den pis door de

\' \' " ■ Nieren , door de gal-pykens de galle, en de andere
vochten opfichtelijk in haere plaetfen van het bloed ge-
Ichdyden worden. Noch ik twyffel niet oft veele van
die over langs met het bloed omgeloopen hebben; want
het is moeylijk om te begrypen , hoe dat foo groote
menigte vochts fonder voorgaende menigvuldigen en
■ dikwils herhaelden omloop naer de Lijf-moeder over-
gcbragt word,

Maer die oordeelen dat daeroin het genield vocht
van her bloed niet voort komt, om dat het niet rood-
achtig van verwe is, deunen niet als op een broos (leun-

aenwyfen , dat het bloed rood is volgens alle fijne dee-
len , \'t en zy dat fy de benoeminge van \'t bloed zelf nae-
men van de roode verwe.
waerom dat Macr dat in de fwangere niet gelijk in die de welke
birmen ï ^^aere ftonden hebben , het bloed niet onbefcheydehjk
viiefen «iet gaet naer de Lijf-moeder, fchi jnt aen de minder openuig
komt, der wegen, die aen de dikke en takkige deeltjens des
bloeds den doortocht weygeren, moeten toegefchreven
te worden, welke deeltjens al is \'t datfe door haer zelven
niet rood zijn, foo worden nochtans onder de zelve
. eenige deeltjens, die eygentlijk rood zijn en de andere
malie des bloeds rood maeken, gemengt.

Die wegen gapen minder in de fwangere, om dat foo
de openende oorfaek flapper is, als \'om dat de vlieftn
van alle zyden, en in eenige plaetfen den moeder-koek
foodanig aen de binnenfte oppervlakte des Lijf-moe-
ders geiiedit worden, dat\'er niets uyt de mondrkens
, ■ van de flag-aders des Lijl-moedcrs naer de holte van het
Latn-vlics kan toegefonden worden , als door de fweet-

gaten der vliefen , oft door die van den moeder-koek ,
is \'t dar, gdijk eenige willen het voedfel van devrucnt

door des zelfs toedoen afgefcheyden word , en voor-
ccrs door befondere wegen naer de gemelde holte over-
gevoert word : fo\'o dat\'de dikfte en takkigfte deeltjens
des bloeds, die in \'t afwefen van den moeder-koek en

Maer is\'t dat het bloed al te geweldig komt tcege-
fchotcn , en vervolgens het Ader-vlies zelf van deLfJ^"-
moeder doet wyken, en flch den weg baent om buytcn-

waers uyt te barlten , alfdan is de iw;angere met den
bloed-vloed uyt de Lijf-moeder gequelt, onaf bangelijk
van het bloed, het welk fomwyien vloeyt uyt de\' llag-
aders van de Scheede.

Maer evenwel al is\'t dat het voorgemelde genoech-
fiem bewyft, dat de vrucht in de Lijf-moeder gevoed
word door den mond, foo overtuygt het zelve noch-
tans niet dat\'er ganfch geen voedfel aen defe uyrgereykt
word door de navel-vaten : want met het zelve grypt
noch ftand dat\'er fulke vereeninge is tuflchen de flag-
aders des Lijt-moeders en de navel-aders, dat\'er een deel
van het moederlijk bloed uyt de eerfte in de laetfte over-
gevoert word,het welk met het bloed,het gene uyt de iia-
vel-flag-aders ingenomen voorders vloeyt naer het herte
des vruchts, gelijk door de zelve wegen, van de moedeir
aen de vrucht de luchtige ftoife overgefet word , door
welkers toedoen defe leeft fonder haer eygen ademiog.

DOor de uytwerpfels verftaen ik hier, het gene als .
onnut en overtollig van het gene nut en profijte-
lijk is, gefcheyden word ; defe zijn ofc vajie , ofts
vloeybaere.

De vafte uytwerpfels zijn by-na alleenlijk de bytdyg-
fels van den buyk: is\'t datge by de zelve dc vuylighe-
den van de ooren-wilt ftellen , ,die zijn evenwel vaa
weynig belang.

De vloeybaere uytwerpfels in ons (oft het zelve in
de vrucht is, fal ik aenftons ontknoopen ) beftaen voor
het grootfte deel uyt den pis, fweet en de ongevoelijke
uytwafeiuing.

Men vind , gelijk ik op een ander plaetfe gefeyd
hebbe , een merkelijke menigte van drek in de d:ir- \'
men van de nieuw-geboren, en vervolgens ook in die
de welke in de moeder nocib wefende , tot het eynde
van haere gevangenis zijn gekomen; maer defen is ge-
woonlijk niet in fulke menigte dat hy de Vrucht tot

de ï.elve van de Moeder verfchaft word , is door de
menigvuldige k-oking en kleynfing by na geheelijk ont-
flaen van haer groffle enaerdachtigfte dee! .-vervolgens
is\'t dat de Vrucht fomwylen, gelijk eenigeSchryvers
feggen, in\'t lam-vlies den buyk ontlaft heeft,ditmoet
onder de zeldfaeme voorvallen, en die miftchien niet
als ter oorfaeke Van het befwaeriijk baeren, oft eenig
ander ongetnak van de Vrucht gefchieden , gerekent
xvorden. Voegt hier by dat die vuyligheden door \'r
■gebrek van ademing befwaeriijk geloft können wor-
den.

A-laer gemerkt dat de waterige uytwerpfels door de
engte der pypen foodanig niet uytgeflotén worden ;
ja-datfe als eén bequaem voerfel noodfaeklijk onder
het voedfel , het gene van de moeder naer de Vrucht
loegaet, moeten gemengt blyven, en t\'fimen mefh-t
\'zelve van de Vrucht genut worden , daerom moet\'er
m.eerder van die toegelaeten worden, als\'er in\'t kleyn
lichaernkeu des Vruchts kan behouden worden : mits
dac iu de zélve bóven de pis-blaes geen ander ontfang-
plaets van her weyachtig\'vocht van eene merkelijk«^
r\'uymte. gevonden word. Soo dat ik oordeele de moey-
te weerd te Weferl van te onderfoeken , door Welke
wegen dit weyachtig vocht uyt het lichaem gedreven
Word.\' .

Gemerkt nu dat\'er nauwlijkx eenige anders wegen,
gelijk ik te kennen gegeven hebbs , tot dit werk toe-
geeygent, ais de fweei-gatjers van de huyd en de pis-\'
pypen gemeeül\'jl: bekent zijn; foo ilact\'er noch te
ondcrfüt kcü oit acu defe ofc gene , oft aen beyde te

tcegelchreven werdén; ort dat\'er daer-en-boven eeni-
ge andere v^^egen aengenomen moeten worden.

oft ongevoelig oft op de vi\'yfe van iweeting een groo-
te menigte van wyachtig vocht kan uytgelo/l worden,
fil-ik nic-t lich-teiijk gelooven ; foo om dut de bewe-
ginge des bloeds,door de v/elkc de ftofte voortgedre-
ven en de wegen geopent foude moeten worden
de Vrucht fctr flap is, als om dat de Vrt^vht geiien

word ler wereld te komen befmeurt met een flymige \'
ftoffe , die de doorwaefeminge eenigfins fchijnen te
verhinderen : voegt\'er by dat de uytwerpfels die door
de huyd uytgedygt worden, fouden gemengt worden
onder hel vocht het gene in het lam-vlies befloten word,
én het welk wy in \'t voorgaende Capittel bewefen heb-
ben het voedfel van de Vrucht te wefen ; en vervol-
gens wederom vaïi de zelve foude \'moeten genut wor-
den. ■ " .

Aengaende de ohtlofllnge door de pis-pypen is\'er
geen^ wacrfchynlijkheyd, gemerkt dat in de Lyf-moe-
dcr van den menfch geen pis - vlies gevonden word ;
oft dat den bh^es-band fliet doorboort is, gelijk ik gt-
toont hebbein\'tXfl. Capittel.

Soo dan. gemerkt dat uyt de geftelteniftè des lichaems
genoechfaem blykt dat de vrouwen befwaerlijker dra-
gen als: de andere met het hoofd om laeg gaende die-
ren, en dat dc gemelde moeyte veel vermeerdert word
door de menigte en gewigt van dén pis, die tot den
tyde van \'t baeren in dë Lyf-moeder moet onthouden
worden : men mag denken dat de Wyachtige vochten
door de navel-flag-aders met het bloed naer den moe-
■ der-koek gebragt wefeiiae , voor een groot deel we-
der genomen word in de mas van\'t bloed. Want al
Is\'t dat de gemelde flag-aders met den moeder-koek
rot de Vrucht behooren, nochtans men begrypt wel
dat\'er niets tegenftryd, dat häere fweet-gatjens fooda-
nig pafien op de fweet-gatjens van de moederlijke a-
ders, dat de wyachtige ftoffe uyt de eerfle in defe over-
gegoten kan worden, en overgegoten word.

Dit alfoo opgenomen .wefende begrypr men lichte-
lijk dat de Vrucht hèr pis-vlies derven kan : w-ant al
is \'r dat miflchien niet tegenftaende de gemelde over-
voeringe, noch meerder pis vergadert word in de blaes
als tor de geboorte toe foüde konnen onthouden wor-
den ; mits dat daer-enitaffcheii des zelfs menigte niet
leer merkelijk-foude wefen , nóch dat den pis van de \'
X^-ucht^met veel onfuyverheyd belaeden is, foó fou-
de^de Vrucht foo haeft göea ongemak over komen,
ïs \'t dat het den zelven ten laetfien ontrent den tijd
Van het baeren in het lam-vlies gedwongen is te loffen.

T)e Vrucht ademt niet binnen de Ljf-Ptoed,er.^ maer;
het gebrek van ademwg word door middsl
van den Aioeder-koek vergolden,

DAt de Vrucht in de Lyf-moeder ademt, en dat
de lucht in en uyt des zelfs longen gaet, is niet
alleenlijk de meeninge van \'t gemeen volk maer vaa
veele geleerde Genees-kundige mannen : defe is noch-
tans nauwlijkx op andere reden fteunende als om datfe
oordeelen , dat die in de Lyf-moedér befioten liggen-
n^et ons oOk de zelve noodfaekelijkheyd hebben orn
de lucht te fcheppen : maer de faeke dieper infiende ,
fien-we dat die ademing geheel onmogelijk is : want
de Vrucht is niet alleenlyk in de Lyf moeder , nwer
daer-en-boven in twee vliefen, gelijk ik in\'t Xf Ca-
pittel gefeyd hebbe , van alle kanten befloten : noch
daer kan geenen doorgang van de lucht naer de zelve
verfint worden , als door het bloed van de moeder ,
onder het weike nochtans de lucht nergens fchijntge-
mergt te worden : noch \'t en blykt nier door welke
wegen de uyt-geademde lucht haer fo ade vertrek-
ken. • n,- -

Daer-en-boven waer \'£ faeken dat de lucht tot de
Vrucht genaekte, die ibude hi de ruymte van het vlies
vergadert worden , en foude fich aldaer niet minder
vertoonen als in een fleffe oft blaés in de welke fy
t\'faemen met eenig vocht befloten is;maer de vliefen
ongefchend met het gene in de zelve fchu^\'lr iiytge-
nomen wefende (het welk by voorbeeld in de Vrucht
van een Koey licht om doen is) omvangen de Vrucht
van alle kanten feer na by, noch daer word in dezel-
ve geene holte gevonden , die niet gefien word door
de dikke en taflbaere lichaemen vervult ie v/efen. Daer-
en-boven den drek, den welken ten tyde van de dracht
in de darmen van de Vrucht allenxkens vergadert is ,
word weynige uren naer de geboorte gewoonlijK ont-
loft , al is \'t\'dat ds geboorte voor fijticn tijd komt j

, XVIIL Cap. Hoe de Vracht ademt. 747
macr ik fien niet waerom dat den zelven voor de ge- \' ^^^^^
boorte niet gewoonlijk geloft word , als om dat ter
oorfaek van de ontbreekende ademing infgelijkx ont-
breekt de drukkinge der darmen door het i middel-
rift en de naburige deelen, die in de ademende torde
ontlofiinge des dreks mede werken. Ten laetften dat
de Vrucht geenfins de lucht ophaelt door de longen,
word foo door haere geftelteniftTe als door de van den
onfen heel verfcheyden omloop des bloeds bewefen :
want de longen van het ongeboren Kind om geene
andere reden foo vaft zijn en minder op \'t water fwem-
inende als om dat haere blaeskens noyt van de lucht
opgeblaefen hebben geweeft ; noch het bloed gaet tot
een ander eynde uyt de holle ader door her ey-rond gat
naer de ftinke holte des herte, en uyt het beginfel van
de longe-flag-ader door een kort buysken in de groo-
te nederdaelende flag-ader, als om den doorgang door
de longen te ontgaen, den welken het niet foude mey-
den , waer \'t faeken het in die iets door de ademing
moefte ontfangen.

Voegt hier noch by dat de vrucht eerftmael geboren
zijnde begint te fchryen , fonder twyffel om dat het
eenig ongemak gewaer word ; maer het word dikwils
in deLijf-moeder door de beweginge van dc fwangere
qualijk gedrukt, en in deszelfsfiekelijkegeftelteniflTen
door de fcharpigheyd der vochten met dnerte , door
gebrek van voedfel met honger &c. aengedaen, en men
bemerkt nochtans niet dat het fchreyt oft kermt. Ge-
merkt dan dat de vrucht in de Lijf-moeder.geene reden •
ontbreekt van te fchreyen , foo fien ik niet waerom
datfe die minder foude betoonen als naer degeboorte,
ais omdatdelucht ontbreekt die tot het voortbrengen
van eenig geklank, en vervolgens tot het gcfchrey of:
gekerm verfocht word.

Eenige vertellen wel , dat fomwyien in de Lijf-
moeder hctgefchrey van her kind gehoortis, maer bet
is waerfchijnlijk nier anders geweeftals eenuytbarftin- •
ge van winden oft fwaddering van eenige vochten ;
wnnt her anderfins niet blijkt waerom dat dit niet feer
dikwils foude gefchieden. Ik gaeu voor by datdit zelve
v:;n eenige Schryvers ouder cie wonderhedea geftelt
word. . ^

is\'t dat fulke bedieningen m de vrucht nier
hoe datfe fonder die kan leven? Hier \'

eerften,, op dar den doortocht des bioeds doora
gen verhaeft word: ten tweeden op dat aei _ ^^^
uytwerpfels van het bloed uytgedreven ^oraci^^^ ^^
derden (het welk het aldervoornaemfte js J op ^^^

bloed, en mifll;hien tot hechting des , ont-
krimpinge van de beweeg-vefelen, uyt ue
fangen word..

om datfe niet als door het fuy verfte voedfel äcng*^.\'} ^ jg
worden: nochtans is\'t dat\'er eenige overtollig ïJP^
konnen genoechfaem door de n^vel-vaten ge-uy

. noch daer is geene groote giftmge des bioeds aen d
vrucht noodig, noch men heeft van de flauwe wa m e
geen groote beroerte des fwavels te vreefea, noch
wcridnge der beweeg-vefelen is foo g^^ootn.et dat
tot de zelve feer veel van fulke ftoife moet be.te.

dat de vrucht in de Lijf-moeder , al is t
demt, noyt gebrek heeft van fulke ftofte gelij^ov^
mende iimeäen, maer dat in dezelve hetg bt^ v. ^ .
ademing-anderfins vergolden word, en da^ tca c
door her voedfel, het welk waerfchijnelijk met
tIge ftofte voorfien wefende., aeii deze.veau uu-
der verfchaft word.

XVIIL caf. Bos de Vrucht ademt: 749 vni. ver»,
Maer gemerkt datwe gewaer worden dat, het lelve,
het welk Vv\'y uyt de lucht door middel vande ademing
intrekken, op feer korten tijd verdwijnt oft bedorven
•word, en dat wy ingeduerigen nood zijn van nieuwe
lucht in te ademen, maer niet als doormerkelijke tuf-
fchemruymtens van tyden het voedfel moeten gebruy-
ken • foo fchijnt het nauwlijkx een fchaduwe van
waerheyd te hebben , dat de vrucht foo veel van die
lucht met het voedfel doqr den mond ontfangt, als\'er
verfocht word om des zelfs levende vlamme te behou-
den en te vermeerderen : foo moet men dan een an-
der wyfe, en een ander werk-tuyg foeken, door het
welk de luchtige ftoffe de vrucht toegebragt word.

Siende dan rondom van alle kanten, en alles het gene
in een befwangerde Lijf-moeder fchuylt doorfnuffe-
lende, foo vinden wygeen deel foo bequaem tot defe
bedieninge als den moeder-koek : want defen is foo-
danig aen de Lijf-moeder gehecht, dat hy lichtelijk iets
uyt het moederlijk bloed ontfangen, en naer de vrucht
overvoeren kan.

Alle die dan de welke hun tot hetamptvande Vrou-Die de ■
wen in\'t baeren te helpen, hebben begeven, bekennen
dat\'er een doode vrucht volgt , foo dikwfts als m t ^jl^jgi
baeren den moeder-koek eenen merkelijken tijd voor den moe-
de zelve komt : ja fommige hebben bemerkt dat dit dei-koek.
van de drukking van den navel-band alleen voortkomt:
foo dat\'er een noodfaeklijkheyd fchijnt te wefen van
een geduerige gemeenfaemheyd tuftchen het bloed van ^
de moeder en van de vrucht, die nergens van daen ko-
men kan als vande geduerige noodfaeklijkheyd van de
luchtige ftoffe te genieten.

En al is\'t dat ik in \'t voorgaende Capittel aen den
Moeder-koek een ander gebruyk hebbe toegefchreven;
evenwel kan de vrucht door het gebrek van het zelve
niet haeftelijk fterven; en vervolgens moet men noch
een ander gebruyk, en dat noch noodfaekiijker ais het
eerfte met het zelve toeftaen : ook daer fchijnt geen
kleynder noodfaeklijkheyd van den moeder-koek te
wefen om het leven te behouden in de beeften , in de
welke het pis-vlies gevonden word, als in de menfchen..

Laet het dan geoorloft wefen te denken, dat de wy-
achtige ftoffe uyt het bloed van de menfchelijke vrucht

Tm. V»H. gefcheyden word inden moeder-koek, en da de
zelve daer naer in het bioed vande moederover^eiu
men wefende, door des zelfs gemeenelijke ^

fen na buyten toegebragt word ; maer dat
fchen in haere plaetfe volgt de falpeter-lucnnge Uone,

gere in des zelf bloed ontfangen wefende, en t laem
met het bloed , het welk door de navel-aders weaet
keert, naer de vrucht moet gebragt worden.

het kindeken door fijnen omloop gefchted inde navel-vaten,
op de eygen wyfe, gelijk het zelve in de long-vaten doora^-^
falpeter-itichtige deeltjens fchynt opgepropt te
dat ik oordeeie , dat den moeder-koek niet r/iesr de
maer de Longe van de Lyf-moeder moet genoemt ^^^^^

Maer gemerkt dat het bloed des vruchts fnj^^^^®^®
in de bovenfte deelen niet kan bekomen, is ,

natuere voorfien, dat het gene door het bovenlteat^
van de holle ader naer het herte geftuert is,
ve Wederom uytgedreven wefende, voor het groouie
deel fich naer onder toe begeeft. Want uyt de rechter
holte des herte in de longe-flag-ader gedreven weieiiae,
begeeft fich aenftons in de nederdaelende groote dag-
ader door die korte pyp , diewe fien te ftaen tuficheii
beyde de flag-aders: vervolgens oft het word zelt tor
in den moeder-koek gedreven, oftvandeonderiteoe _
len weder gekeert zijnde, word het met het bloeu, n
welk van den moeder-koek weder komt en met de luc..
tige ftofte befwangert is , gemengt: ^^ytgenomen n
gene , het welk voor by den ingang van het g^»^

in de flinke holligheyd des herte invoJgt, m deweu ^
het evenwel onder veel bloeds, hetwelk van de on^
fte deelen door het ey-rond gat naer de zelve hollig"^^

gemengt word: en alfoo is\'er geen deel van het ^^
te vinden, het welk, oft in ideren omloop door

XVI 11. Cap. Boe de Vrucht ademt. 7f t ^j» ^ ; ,
moeder-koek gaet ,\'oft onder het bloed hec welk door "
den zelven geloopen is gemengt word.

Daer fchijnt evenwel eenige reden te wefen, waer-
om dat den moeder-koek van de Lijf-moeder afge-
fcheyden zijnde, de vrucht met de onbefchadigde na- [
geboorte uytgenomen wefende, een weynigsken lan-
ger leeft, als naer dat de eens begonfte ademing belet
is; namentlijk om dat in \'t laetfte geval het bloed door ; ^
de ademinge overvloediger in de longe-vaten ingelaten \'
zij nde, kan die wederom verhindert wefende niet krach- ;
tig genoech voortgedreven worden, op dat het in ge- i
noechfaeme menigte komt tot de flinke holte des herte, -
noch hec ia! foo vry niet geÜjk te voren gaen door het \' i

Fan den omloop des Bloeds ejgenaendeFrucht.
-van de wegen aen defen omloop toegepafi.

IK hebbe gefeyd in\'t Xï. Capittel dat het bloed van
de Vrucht niet alleenlijk omloopt door fijne eygeri
vrucht naer \'deelen, gelijk in de bejaerde; maer dat het ook door
den moe- de navel - flag-adcrs gevoert word naer den moed«-
der-koek. ^oek, op den weg een deeltjen aen de vliefen mede-
gedeelt zijnde ; maer dat door de ader het zelve we-
der-vloed van den moeder-koek naer de holle ader, en
alfoo naer de holtens des herte. En dit is het eerlte
onderfcheyd tufifchen den omloop des bloeds m de
Vrucht en in een geboren menfch , welkers bloed^,

omloopt buyten fijn eygen lichaem : vervolgens woi-
\' den ook die vaten aen\'t geboren Kind als geheel on-
nut afgefneden en wech geworpen.

word gemengt onder het ander bloed in de poort-ader,
uyt welkers fchoot een groot deel des zelfs gevoert
word naer de holle ader door een aderlijke buys, die
in de Vrucht infgelijkx befonder is, en in de holle ader
xlii.taf. aenfions onder het middel-rift geplant word h f-
het word onder het bloed gemengt in de poort-ader,
voor foo veel ik begrype, om het zelve te verdunnen
en vlugger te maeken, op dat het gemakkelijker ovei-
gefet word in de takken van de holle ader , en nut-
fchien de galachtige flofl?e afgefcheyden word : maer
om dat het door het verdunnen van \'t bloed , cn ne.
overgaen van d\'eene takken an de andere nood^eK\'e-
lijk verlieft een deel van die fiofi?e die het mede ge-
bragt heeft uyt den moeder-koek, daerom naer da^
het noodig deel onder het bloed in de poort-ader ge
.mengt is , gaet het overig fonder verfpreyding door
den kortfïen weg onder het laege deel van dc lejer^^
en word niet eerder weder onder het ander blocd ^
goten als het noodig is, op dat het, voor dat het

XIX. Cap. Van den omloop des Bloeds, 7f 5
binnen\'t herte Icomt, onder het zelve behoorlijk ge-
mengt zy.

Daer is eenen anderen omloop des bloeds eygen aen Befondere«
de ongeboren Vrucht ontrent des zelfs herte, infgelijkx oaiioop on.-
door eenige wegen, die tot het zelve eynde befonderlijk \'j^g^IJg
gemaekt zijn , namentlijk dóór de welke het grootfte
deel van het bloed gaet door de flinke holte des herte en
door de groote flag-ader fonder te gaen door de longen .

Die befondere wegen zijn een gat tuflthen de holle Bïfondere
ader en de longe-ader : voorders een korte flag-ader- wege« ia^de
jijke pype tuflTchen de longe-flag-ader en de nederdae- ongeborea
lende groote flag-ader. , ,

Dit gat is geplaetft tuffchen de onderfte holle ader i>e befchry
en de long-ader, in de eerfte gapende onmiddelijk on- J\'^^
der de uytpuylinge die ligt by deeerfteverdeelinge Van
de hollé ader g maer in de longe-ader gaept het xlii. taf,
geheelijk dicht by de flinke holligheyd van\'t herte. Naer
lijne gedaente word het Ey-rond by genaemt: het is in
\'t begin, alwaer het naer de holle ader gekeert is , foo
ruym , dat het in ruymte de groote flag-ader van de
Zelve Vrucht overtreft, maer daer het eyndigt in de
long\'-ader is \'t een weynig fmalder. Aldaer heeft het
iu\'t bovenfte deel naer de rechte holte des herte toe
eenen vry grooten boord , op dat het bloéd niet lich-
telijk voor-by Ipope, in \'t onderfte deel is effender, op
dat den ingang van \'t bloed gemakkelijker zy.

Voor den uytgang- yan het gemeld igat in de longe-
ader , word aen het Zelve een vry groot klap-vlies toe-
gevOsgt, het welk aen de zyde van de zelve ader nae
de longen toe gehecht is, naer de holte des herte, die
hier de flinke is, geheel los. Dit klap-vlies dient voor-
namelijk, op dat het bloed door het gemeld gat uyt de
holle ader j en het bloed uyt de longe-ader naer de
flinke holte des herte gaende, het een des anders door-
tocht niet verhindere.

Door dit gat dan moet noodfaekelijk eengrootdeel
des bloeds , het welk anderfins naer de rechte holte
des, herte foude overftappen , vloeyen naer de flinke
holte , fomwylen onmiddelijk , maer anderfins door
middel van het over-een komende oorken, tegen over
het welke by na het gemeld gat gaept.
ik fegge een groot deel des bloeds , want dit word ge-
B b b noech-

• noechfaem aengewefen door de ruymte van het ge-
meld gat : hoe groot nu dit deel is, meene ik niet dat
door het menfchelijk vernuft kan bepaelt worden.

Maer iemand fal miffchien bekommert wefen , ge-
J\'jk ik fomwylen geweeft ben : namentlijk hoe dst
het bloed-uyt de holle ader kan overftappen in de lon-
ge-ader door een enkel gat , welke aders hy fal begry-
pen van malkanderen te moeten afgelegen wefen, mits

datfe in verfcheyde hoftens des herte geplant zijn ; en
vervolgens fal hy;denken, dat het bloed , op dat het
van de eene ader vloeyt in de andere eên pyp moet
hebben die van d\'eene tot de andere toe uytgeftrekt is.\'
Maer die bekommern iffe fal verdwynen als hy maer
bemerkt dat die twee aders in de holtens des herte van
" achter geplant worden, foo dicht by malkanderen dat
de rokken van haer beyde op die plaetfe vereenigt wor-
den , en gelijk eenen geheelen wand uytmaeken die
m^het Ey-rond gat doorboort is. .

De flag-aderlijke pype nemt haeren oorfprong van
de longe-flag-ader ontrent het begin onmiddelijk voor
des.zelfs verdeelinge in den,rechten en flinken tak :
ja men mag feggen dat die flag-ader verdeelt word in
dry takken; namentlijk in de twee reets genoemdeen
de pype zelf van de welke wy handelen : fy eyndigt in
de nederdaelende groote flag-ader infgelijkx niet ver-
re van haer beginfel. Sy is veel ruymer als een van de
groote takken van de longe-flag-ader ; foo dat by na
de helft van de longe-flag-ader befteed word in defè
XLil.TAF. pyp E ƒ.

Door defe pyp word\'er een groot deel des bioeds,
het welk uyt de rechte holh\'gheyd van \'t herte in de
longe-flag-ader fpringt, recht naer de nederdaelende
flag-ader overgevoert, en van daer word het door mid-
dei van haere takken verdeeld door de onderfte dee-
len en door de na-geboorte.

Gemerkt dan dat het Ey-rond gat en de flag"ader-
lijke pype tot dien eynde gemaektzijn, op dat het groot-
fie deel des bioeds fijnen omloop voltrekke fonder te
gaen door de Longen : want fuiken doortocht foude
niet alleenlijk aen het bloed onnut, maer ook verqui-
ftig wefen: want liet foude daer van niet goeds ontfan-
gen , en daer-en-tuflthen foude het door het verlies van
eenige luchtige ftoffe fchade lyden.

XïX.Cap.Van den omloop des Bloeds^&C. Jff
Beraerkthierdatdezedelijkgeheelemaffevan\'tbloed

in ons ideren omloop vloeyt door de Longen , op
dat het door middel van de ademing befwangert vvord
door de luchtige ftoffe : maer dat de vrucht in de Lijf-
moeder niet ademt, maer dat fy die ftoffe ontfangt door
de ademing van de fwangere, hebbe ik vaft geftelt in \'t
voorgaende Capittel.

Den omloop des Bloeds dan gefchied in de vrucht Ben om^
op de volgende wyfe. Een groot deel bloeds gaet uyt ^oop des
de onderfte holle ader ontrent het herte door het ey-rond
gat in den ftam van de long-ader, en vloeyt van daer
in de flinke hölte des herte , onmiddelijk, is\'t dat de
holte alfdan open ftaet, anders gaet het eerft door het
flinke oorken : maer het bloed, het gene in de holle
ader het ey-rond gat ontfnapt, gaet t\'faemen met het
gene het welk van de bovenfte deelen. door de bovenfte
holle ader aenkomt, naer de rechte holte , ten deele
onmiddelijk, ten deele door middel van het oOrken ge-
lijk in ons: uyt de holte word het ook gejaegt in de lon-
ge-flag-ader, en van daer gaet aenftons een groot deel
van het zelve door de flag-aderli|ke pype naer de ne-
derdaelende groote flag-ader : het ander deel vervolot
de wegen door de flag-aders en aders vande longe tot
de flinke holte des herte , en begeeft fich in de zelve
fomwyien onmiddelijk, fomtijds door het oorken; en
word van daer door de verenging van de holte uytge-
dreven in de groote flag-ader t\'faemen met het bloed,
het welk op den zelventijd komt door het ey-rond gat.

Gemerkt nu dat de nederdaelende groote flag-ader
veeltijds belemmert word door het bloed, het gene
t\'faemen vloeyt uyt de flag-aderlijke pype, foo is\'tbly-
kelijk datfe niet veel bloeds ontfangen kan uyt de flinke
holte des herte, en vervolgens datdit by-na geheel oft
ten minften voor het aldergrootfte deel verfpreyd word
door de bovenfte deelen.

Het bloed nu, het welk vloeyt door de nederdaelende
flag-ader verfpreyd fich niet alleenlijk door de onderfte
deelen des vrucKts, maer ook door de na-geboorten.

Voorts al is ^t dat den doortocht van eene grooter Waerom dat
menigte bloeds door de Longen , aen de maffe van\'t ""«^eeivun
bloed en vervolgens aen de vrucht fchadelïjk foude we- doorditcn
fen j het is nochtans noodig dat een deel des zelfs gen viceyr

^ vloeyt door de flag-aders en aders van de Longen, na-
mentlijk om de zelve te verbreeden , en bequaem te
maeken om naer de geboorte van de vrucht, de ade-
ming begonft wefende, het bloed overvloediger te ont-
fangen.

JËn al is\'t dat de longe-flag-aders naer haere verdee-
linge t\'faemen genomen een weynig ruymer zijn als
de flag - aderlijke pyp, daerom gaet door defe laetfte
geen weyniger bloed als door de gemelde flag-aders ;
maer eerder een grooter menigte : namentlijk om dat
den doortocht van het bloed door de Longen van de
vrucht feer befwaeriijk toegaet, mits dat die door ge-
brek van ademhaeling toe-gevalien zijn, en dienfvol-
gens de bloed-vaten feer drukken.

Maer iemand fal my miflchien feggen dat de aders en
flag-aders in de andere deelen des lichaems inde vafte
zelfftandigheyd infgelijkx liggen,, en vervolgens van
die gelijk de bloed-vaten van de zelfftandigheyd der

de gelijkheyd r want in andere deelen word de zelf-
ftandigheyd by-na gelijkelijk onderfteunt, en in de vor-
minge en aenwas der zelve is\'er genoeclifaeme ruymte
gelaeten tot opfpanning en uytfetting der vaten: maer
de Longen zijn gemaekt om eerftmael t\'faemen ge-
vallen te zijn en daernaer opgefpannen te worden. Soo

"dat men de bloed-vaten in andere deelen vergelijken
mag aen pypen die geleyd zijn door eenen wand, inde
Longe van de vrucht aen pypen, die loopendoor eenen
hoop aerde oft eenige andere vafte lichaemen die over
hoop gevallen Zijn.

Uyt het gene nu gefeyd is vanden befonderen door-
tocht van het bloed in de vrucht, is\'t blykelijk genoech
dat het bloed, het gene door het bovenfte deel van de
holle ader naer de rechte holte des herte overgevoert
isf, van daer wederom uytgedreven zijnde voor het al^
dcrgrootfte deel fich naer onder toe begeeft, nament-
lijk door de flag-aderlijke pyp tuffchen de longe- en
nederdaelende grdote flag-aders, maer het welk aen-
komt door de onderfte ader, meerder door het boven-
fte verdeelt word ; mits dat een groot deel van het zelve

door het ey-rOnd gat gaet naer de flinke holte van
herte, üyt het welk hetzelve gedreven wefende,

XIX. Cap. Van den omloop des Bloeds., &c. JfJ
het min binnen de nederdaelende groote flag-aderko-
men, mits dat de holte van defe laetfte, met }>et bloed
het welk door de gemelde pyp aenvloeyt, feer belem-
mert is; en vervolgens gedwongen is lijne beweginge
meer te vervolgen door^de bovenfte oft klimmende
flag-aders.

Dit alle gefchied om dat het bloed, het gene komt
van de bovenfte deelen veel van de luchtige ftoffe ver-
loren heeft, die het te voren ontfangen had in den moe-
der-koek, foo dat het noodig is, dat het naer den zelven
moeder-koek weder-keere om fulke ftoffe weder op
een nieuws te ontfangen , oft ten minften onder het
ander bloed het gene van den moeder-koek Weder ge-
keert is, gemengt word.

■maer ook voor dat de ziel ingeftort is, en vervolgens ind^Z\'ieie.
de onvolmaekte vrucht al is\'t dat den omloop gelijk-
vormelijk min volmaekt is: want gelijk vaft geftelt en
bewefen is in\'t XV. Capittel, word voor de bezieling
des vruchts eenige volmaektheyd der lidmaten verfocht,
ja wel een bequaemheyd tot de beweginge en den in-
vloed der geeften vande herftfenen ; maer defe vef foe-
ken eene geduerige voortdryvinge des bloeds naer de
zelve herffenen, en vervolgens den omloop des bloeds.

Noch defen loop van het bloed door het ey-rond gat
en de flag-aderlijke pyp houd ook niet op aenftons naer
de geboorte: om dat defe wegen geenfins fchielijk maer
door verloop van tijd gefloten worden. Maer den oin-
loop door de navel-vaten is aenftons geftaekt , want
defe naer de geboorte aenftons ontrent den navel af-
gefneden worden.

Evenwel hebbe ik gefeyd dat den gemelden omloop
eygen is aendevrucht, om dat den genen die naer de
geboorte noch duert, is ten opfichte van het kind maer
toevallig, want hy daerom niet gefchied om dat hy noo-
dig is, maer om dat die wegen niet foo fchielijk kon-
ïieu gefloten worden, noch de andere foodanig uyt-
gefet worden datfe het bloed gelijk in de bejaerde foude
konnen ontfangen.

Hoe dat die wegen ^ van de welke inh voorgaende
Capittel gehandelt is y tjaer de geboorte wor- _
den geßoten.

De wegen van den omloop , den welken ik in \'t
voorgaende Capittel gefeyd hebbe aen de vrucht
eygen te wefen, worden naer de geboorte allenxkens
gelloten, gem^erkt dat haer gebruyk ophoud; hetwelk
ten eerften feer klaer is in de navel-vaten buyten het
lichaem, mits dat die näer de geboorte aenftons afge-
fneden worden, enalsonnuttigepryen weg geworpen
worden ; en het gene van de zelve in de vrucht ontrent
den navel overig is binnen weynige dagen toegeheelt
en tot eenen band word.

Daer-en-boven houd ook op het gebruyk der gemei-
de vaten binnen het lichaem, want de zelve buyten den
navel doorfneden wefende, kan het bloed niet voorder

worden, en vervolgens moet het in diezelveftil ftaen.
Maer het gene ten tyde van de doorfnydinge h\'ch op-
houd inde nave!-ader, vervolgt lijnen weg naer de holle

Het Ey-rond gat en de flag-aderlijke pyp tuffchen de
longe- en daelende groote flag-ader worden allenxkens

gefloten als het kind vrylijk ademt, mits dat infgelijkx
haer gebruyk afgebroken is, geiijk kan befpeurt wor-
den uyt het gené van het gemeld gebruyk gefeyd is in\'t
Voorgaende Capittel.

In \'t doode lichaem van een kind het welk twee
maend naer de geboorte geftorven was, heb ik en het
ey-rond gat en de flag-aderlijke pyp noch een weymg

waeren heb ik geen geheugen meer. Ik fal evenwel on-
trent het eynde van dit Capittel feggen wat dat ik aen-
gaende die vaten bemerkt hebbe in etn ander voorworp.

gat: want naer de geboorte, de ademing nu vry we-
fende, word des borfts holligheyd van alle kanten ver-
wydert , en de Longen een ruymer plaetfe bekomen
hebbende drukken minder haere aders, en flag-aders -
en vervolgens word den doortocht des bloeds door de
zelve gemakkelijker; voorders foo is het bloed het welfc
door de long-aders loopt met genoechfaem luchtige
ftoffe opgepropt, waer door het veel levendiger word
als inde ongeboren vrucht: foo dat vervolgens foo ter
oorfaeke van het een als het ander het bloed veel me-
nigvuldiger, rafl^èr en geweldiger voor by vloeyende
het gemelde klap-vlies aen de kanten van de long-ader
dicht aenplekt, en alfoo aengeplakt zijnde houd. Die
deelen nu heel teder wefende dicht aen malkanderen
gehecht groeyen lichtelijk te faemen , namentlijk door
het voedfel, het weik van het deel alwaer dit klap-vlies
aenhangt, voorders gedrongen word.

paer van komt het dat het ey-rond gat langer open
blijft op de zyde die naer de holte en het oorken des herte
toefiet, als in de andere zyde; gelijk ik foiiiwylen be-
merkt hebbe in menfchelijke voorworpen, en feer dik-
wils in de beeften.

Tot de voeginge van het klap-vlies van de zyde van
de long-ader ftaet\'er te bemerken , dat niet alleenlijk
het geweld van het bloed vermeerdert word, het gene
voor by de gemelde ader vloeyt naer de geboorte; maer
dat daer-en-boven het geweld van het bloed veel ver-
mindert word in de hol le ader; want dit laetfte was in
de vrucht doormiddel van den moeder-koek en navel-
vaten opgevult met de luchtige ftoffe; maer nu komt
het aen geheel uytgemergelt zijnde, en van de gemelde
ftoffe ontbloot.

En om dat dit gat gefloten word van den kant van
de long-ader, en niet van den kant vande holle; foo
word op defen laetften kant altijd gelaeten eene mer-
kelijke inboefeming, de welke de teekenen van het ge-
meld gat vertoont, en die ook in de doode lichaemen
van oude luyden, ja ook in die gene, de welke door
den ouderdom fterven , gewoonliik gevonden v/ord.
Dit is aengaende van het ey-rond gat.-

Maer hoe het bloed uyt de rechte holligheyd des
hette geparft wefende door de Longen overvloediger

tuffchen de Longe en nederdaelende groote fiag-ader
Naer dese- S^^^gen is. Want gemerkt dat het bloed het welk in de
beerte gtet eerfte ademing de vaten der Longen overvloedelijk
doorloopt, in de flinke holte van \'t herte vereenigt
word met het bloed, het welk aenkomt door het ey-
rond gat , en t\'faemen met het zelve uytmaekt eenen
veel grooteren hoop , als\'er te voren gewoonlijk ge-
dreven wird in de groote flag-ader; foo is \'t noodig ,
dat het uyt de flinke holte des herte uytgedreven we-
fende, gaet door de groote nederdaelende flag-ader ,

Hier uyt blijkt waerom dat naer de ademing eens be-
gonnen is, dat het bloed feer fpaerfaem gaet door die
flag-aderlijke pype, en dienfvolgens waerom dat de zel-
ve niet voorders uytgebreyd word : maer hét is noch
niec blykelijk genoech, waerom dat die pyp toegroeyt,

en fijne zeifflandigheyd foodanig afnemt en vermagert,
,dat het van. een breede pyp in de vrucht niet overblijft
, als gelijk eenen kleynen band in eenen bejaerden.

I)aer ftaen ons dan twee faeken te onderfoeken: het
eerfte hoe dat die korte pyp naer de geboorte toegroeyt,
en fijne holte verlieft: het ander waerom dat daer-en-
tuflfcihen fijne Zelfftandigheyd foo i};ervermindert; ge-
merkt nochtans dat de andere deelen voor heen aen-
groeyen en volmaekter worden \'door den ouderdom.
Ik bekenne dat ik dit niet klaer genoech kan achterhae-
len uyt het gebouw der deelen, en vervolgens dat\'er
eenige redenkavelingen moeten toegeflaen worden.
Hoe de pyp Aengaende het eerfte, foo worden de zyden der va-
toegroeyt: ten geinakkelïjk t\'faemen gedrukt als door haere hol-
ligheyd niet oft weynig gaet: dat\'er nu weynig door de
holte van die flag-aderlijke pype vloeyt, is nu aenge-
wefen , en vervolgens moet men toeftaen, dat haere
zyden lichtelijk gedrukt worden.

ademing gedrukt word van de Longen, die naer alle
kanten en vervolgens na boven toe uytgefpreyd zijn.
noch daer is niet aen gelegen dat die door de onderlin-
ge beweginge verengt eiiverWydert worden,

XX. Cap. Wegennaer de geboorte gefloten. 7ÖI
lucht eens ingenomen hebbende blyven fy veel meer
opgefpannen als fy waeren in de vrucht, namentlijk
eer dat hy oyt de lucht heeft ingetrokken.

Maer dat de zelfftandigheyd van de pype naer de ge- waerom dat
boorte vermagert, komt ongetwyffelt",voort uyt des
zelfs minder voedinge, dat die nochtans niet geheel af- ^
gebroken is toonen ons aen deoverblyfsels van de py-
pe, die blyven foo lang het leven duert; want waer\'t
faeken dat alle de voedinge ftil ftond , foude haefte-
lijk de geheele Zelfftandigheyd van de pyp te niet gaen.

Daer en is dan geenfins aen te twyffelen oft eenige
wegen , door de welke de voedende ftofte tot de pyp
gebragt wird , naer de geboorte te niet gedaen wor-
den, daer-en-tuïfchen nochtans eenige andere overbiy-
vende , oft datfe alle Oft by na alle feer verengt wor-
den , het welk liclitelijk kart verftaen worden ,als men
ftelt dat die buys haere flag-aders heeft uyt lijne eygen
holte : maer dat de groote aders en flag-aders haer

voedfel ontfangen van kleyne vatjens van dezelve foor-
te, blykt uyt haere acnfienlijke doorvlechtingen , dje
tuifchen de rokken Van de groote verfpreyd liggen in
de lichaemen van die de welke bloed-rijk fterven.Het
zelve moet van de gemelde flag-aderlijke pype geoor-
deelt worden.

Daer-en-boven het is feer waerfchynlijk, dat de bin-
nenfte oppervlakte van de aders en flag-aders infge-
lijkx gevoed word, door het bloed het welk door haer
holte vloeyt, het welk foo zijnde, ftaet die voedinge
ftil in de zelfftandigheyd van de pyp,als denvloedvan
het bloed door haere holte ftil ftaet, en alfoo heeft men
de reden waerom dat de gemelde zelfftandigheyd door
verloop van tijd vermagert.

Op fulke wyfe kan verftaen worden de toegroeyin- Hoe dar de
ge van de naveKvaten naer de geboorte, en de verma- navei-vatea.
■ gering van de flag-aders ; mhs datmen lichtelijk
grypt, dat die infgelijkx feer gedrukt worden van de
deelen van^den buyk die door de ademhaelinge fterk
uytpiiylen. Noch hier geld niet meer de opwerpinge
dat die deelen ten tijde van de inademinge flap wor-
den , als geld üie van de verenging van de longen ;
want gelijk defe naer datfe een£ de lucht ingetrokken,
hebben , altijd meerder opgefpannen biyven alsfe te

■ voren waeren; alfoo het middel-rift in den inademen-
de eens opgefpannen wefende, puylt noyt meer in de
levende foodanig in de holte van de borft , gelijk het
uytpuylde eer dat de ademinge begonnen was.

Maer daer doet ftch een moeylijkheyd op, wat dat\'er
gefchied van het bloed het welk gebleven is in de na-
vel-flag-aders die buyten den navel van den vers ge-
boren gebonden xijn. Want het is een bekende faek

en den navel waer het bloed aenkomt, en vervolgens
■ook de navel-flag-aders, die het bloed niet meer inde
ader, mits dat de gemeenfchap afgefneden is, Ifonnen
overvoeren.

_ Ik ben indachtig dat ik in het lichaem van een kleyn
kindeken gefien hebbe dat de navel-ader en flag-ader
feer ingetrokken waeren; en dkt in haere holte een poe-
derken was by na purper van verwe, ongetwyfielt uyt
het dikfte deel des bloeds , het welk ik meene te ge-
fchieden in alle die gene, de welke in\'t leven blyven.
Maer daer blyft noch een even groote moeylijkheyd
over , waer\'dat ten laetften dit poederken blyft , ge-
merkt dat in de volwaffen ten minften geen teeken
van het zelve overblyft.

Daer-en-tuflchen begrype ik twee middelen door de
welke het gemeld poeder uyt die hoitens gedreven
word. Den eerften dat door de gedurige beweginge
en aenbotfinge der deelen van den ademende dit poe-
der foodanig verdunt en fijn gemaekt word , dat het
van daer gaet door de fweet-gatjens der flag-aders, oft
die wegen , door de welke te voren de fijnfte deelen
des bloeds gefweet zijn. Den anderen , dat de navel-
fiag-aders eerft gefloten worden in haer bovenfte deel
by den navel , om datfe alfoo dit allengskens neder- .
drukken naer de heup-flag-aders , het welk aldaer on-
der het bloed gemengt wor^.

Men kan wel eenen derden m.iddel bedenken , na-
mentlijk door den welken de flag-aders voor eerft ge-
floten worden in haer begin , en alfoo het poeder al-
lengskens voort-dryven naer en door den navel: wel-
ken middel ik voor alle de andere foude toeftaen, waer

\'t faeken dat de gemelde flag - aders toegroeyden voor
den navel: maer oni dat hec tegendeelig feker is, kan

ik in die meeninge niet vallen ; befonderlijk mits dat "
ik geene waerfchynlijkheyd (ien, dat dit poeder foude
gaen door den toegegroeyden navel.

Maer om dat de navel-llag-aders met evenmatigbeyd
min vermageren als de flag-aderlijke pype, van de wel-
ke wy te voren hebben gefproken, foo moet then oor-
deelen dat die van een grooter menigte van flag-ader-
kens,die het bloed tot haer voedfel aenbrengen,voor-
fien zijn.

Onderfcheyd tujfchen de deelen van de Frncbt en
van die de tt/elke naer de geboorte ouder ge-
worden TLijn : uytgefondert dé gelijk-
matige grootte.

Ot dit Capittel behoort ten eerften de navel-va-
ten, het ey-rond gat, en het flag-aderlijk pypken

tuffchen de longe- en de groote neder-daelende flag-
ader : maer van die is\'er genoech gehandelt in\'t voor-
gaende Capittel.

Tpt den doortocht van de navel-vaten des Vruchts
is\'er in de begrypende deelen van den buyk een gapen-
de gat, het welk naer de geboorte gefloten word, bly-
vende nochtans een lid-teeken het welk men den i Na- Dea NavcL
vel noemt. Maer het gemeld gat word foo v aft niet toe-
geheelt, oft het water in de ^ water-fuchtenden wind
in de 3 trommel-fucht aldaer gewoonlijk eerder als op
een ander plaets uytbarft, Het overig fal ik befchryven
gelijk het gevonden word in de Vrucht niet lang naer
den tijd van de geboorte.

Den buyk dan in\'t lichaemvan een ongeboren Kind De Lever
geopent wefende worden de oogen van de aenfchou-^^P
wers het meeft verblaffert door de lever, die door hae-kindTs"fecï
regroottebeydede 4boven-buyken vervult, en lichte-gioot.
lijk met evenmatigbeyd tweemael grooter is als invol-
waflè menfchen. Nochtans fchijnt des zelfs gebruyk
in de ongeboren niet noodiger als in de volwaffe te
wefen. Ik foude dan gelooven dat dit ingewand in de
Vrucht foo groot is, om dat het in die plaetfe gefteit

■ word alwaer de ademing gefchiedende , haere uytfet-
tinge eeniglins verhiiider\'t word van de omliggende e«
de het zelve drukkende deelen: maer het fal, die druk-
kinge gefchiedende, lichtel ij ker konnen komen tot lijn
behoorlijke grootte van een groot als van een kleyn
begin.

Het net is kleyn en nauwlijks met eenig vet befet:
tot wat eynde fal biyken uyt het gene fal gefeyd wor-
den van de Dartveti.

De maeg is niet feer uytgeftrekt , nochtans heb ik
in de zelve altijd een vocht gevonden gelijk aen \'t ge-
ne in\'t welk de Vrucht fwemt, ongetwyffelt een deel
van het zelve vocht het welk door den mond genut
is, gelijk bewefen is in\'t XVI. Capittel

Die maeg is fonder twyffel foo kleyn , om dat de
Vrucht dit vocht niet nut , in fulke menigte datfe de
maeg feer uytfet. Maer waerom niet ? Ik antwoorde
om datfe niet feer hongerig oft dorftig is, gemerkt dat
de wpk-tuygen van die verrichtingen feer Ilap en voch-
tig zijn » en vervolgens min bequaem om de indrük-
kingen te ontfangen en aen de Ziele levendig te ver-
toonen. Dit nochtans niet tegenftaende word de vrucht
merkelijk grooter , om dat in haer de voedende ftofl"®
feer weynig verftroeyt word.

En al is \'t dat het gemeld voedfel foo door gebrek
van ademhaeling als ter oorfaeke van de flappigheyd
van de worm-w.yfe bewegitige , niet foo fterk aenge-
drongen word tot den uy t-tocht, nochtans om dat het
feer v loeybaer is, foo wijkt het lichtelijk aen die worm-
wyfe beweginge, en vervolgens blyft het geenen langen
tijd in de Maeg.

Jiebbeakiy-fpanning van de Maeg by-gebragt is, zijn infgelijkx de
ea van kleyne ruymte: defe van het Darm-fcheel

acht mael langer bevonden te wefen als het geheel li-
chaem des vruchts en des zelfs derde deel.

Nochtans heb ik, het gene in de dunne Darmen be-
floten was, met geene ga!Iegeverwt gefien, hetwelk
BarthoUnus fchryft aenmerkt te hebben. Maerindedik-
ke Darmen legt altijd fwarten drek diefe MecoH\'^\'^\'^
Boemen befloten.

Maer gemerkt dat de Darmen feer teer zijn en van \'
kieyne ruymte, foo moet het net gelijkvormelijk van
kleyn gewicht wefen, en vervolgens met weynig vet
belaeden, anders foude het de gemelde Darmen te feer
drukken.

Den gtmeMenBarthoUnus fchryft ook dat de Milt in De mUt.
de vrucht kleyn is, het welk ik noyt hebbe konnen
bemerken , maer fy heeft my met gelijkmatigheyd foo
groot fchijnen te welen als in de bejaerde. Daer-en-
tuifchen is de grootte van dit ingewand foo feer ver-
fchillende , dat men niet fekers van de zelve kan vaft.
ftellen, Sm het Capittel uan de Milt:

De Nieren zijn uyt veele kleyne deeltjens gelijk als De nieren.
loflTelijk t\'faemen gevoegde bollekens gemaekt a inde
Figuer y welke deelen in de bejaerde feer vaft in mal-
kanderen gedrongen wefende, maeken de Nieren har-
der en eft^ender.

i De fwarte gal -dooskens b in de 3. Fig. zijn veel pe fwarte
grooter en meer uytgeftrekt als in de bejaerde; foo dat- gai-doos-
le met den ouderdom niet alleenlijk niet aengroeyen,
maer ook vermageren en afnemen , waer uyt blijkt \'

dat haer befonderfte gebruyk in de x\'rucht moetgefodit
worden, ai is \'t ook dat het in defe feer moeylijk om
vinden is.

Ik hebbe in\'t laetfte lichaein van een vrucht die ik
geopent hebbe, gevondendat de gemelde dooskens aen
de Nieren gegroeyt waeren, en een groot deel van de
zelve bedekten, het gene ik te voren niet waergenomen
hebbe, oft waergenomen zijnde noch in\'t papier noch
in mij^ie geheugenilTe hebbe geprent. Soo dat ik twyftel

Nieren alleenlijk oft nauwlijkx aenraeken, ja dikwils
van de zeive afgelegen zijn.

Evenwel kan het gebeuren dat het gene in de vrucht
vereenigt was , in de bejaerde wederom gefcheyden Hoeft ge-
word uyt tweederleye oorfaeken : namentlijk oft om Ichcyden
dat de deelen op d\'welk (y\'iiggen en gehecht zijn, meer
uytgeftrekt worden als diede welke moeten afgefchey-
den worden : oft om datfebeyde inkrimpen oft verma-
geren , oft ten minften het een meer inkrimt als het an-
der uytgefet word. Het welk aen de Nieren en fwarte
gal-kaskens kan toegepaft worden.
, "^miis fmtenturiati oft Capfal^t mraMann!,

766 XXI.Cap. Onderfihejd tujfchen de deeleti, f
Ontrent de Teel-deelen hebbe ik niet befonders ge-
vonden , als dat in de Dochterkens den ingang aer

de Scheede tot kleyne Mirt-gelijke vliefige heuvelkens
ingekrompen wefende. , j.

Maer om dat ik daer naer in een rype Maegt_ net
Maegden-vlies (aengaende de vs^efentheyd van dit iser
onder de Schryvers groot gefchil) feer duydelijk ge-
vonden hebbe, en de zelve alfoo gevonden zij nde inöe

tweede uytgevinge van mijne Ontleed-kunde aen a
Lefers en Aenfchouwers getoont hebbe, fal miHchien
iemand vragen, oft het zelve infgelijkx in die kieyne
kinderkens te vinden is ? En ikantwoorde dat het zel-
ve waerfchijnlijk ontbreekt, namentlijk onderfchey-
den vande gemelde heuvelkens; maer dat dit "
waer het gevonden word , eenen uytfchot is van n
binnenfte vlies der Scheede, die in de heel pnge inge-
krompen wefende, de gemelde Mirt-wyfe heuveucen^
uytmaekt. • fp
■ In de holte van den buyk hebbe ik altijd eene menigte
van een wyachtig vocht een weyn\'g roodachtig gev

den, het welk ongetwyffelt naer degeboorte inde hol-
ligheyd der deelen ingenomen word, alfdan door miu-

del van de ademing meerder gedrukt welende. _
Ik hebbe ook een wyabhtig vocht gevonden m cie

borft, maer min roodvervig alsindenbuyk.^Maer ott
defe roodverwigheyd van de Natuere, oft door men-
ging vanbloedvoortkomt, kan ik niet bepaelen., Maer
de borft in de vrucht is eng en de longen toegevallen
ter oorfaeke van \'t gebrek van de ademhaeling-

Vocht ia de
hólfè yan
dep buyk.

Ook in de

liolte van de
boift.

Borft-klier.

Vocht van
het heite-
fakxken.
Eenkieyn
Jieir,

Het hert is met evenmatigheyd foo ruym niet ais u
volwafl:èn menfchen: want g,emerkt dat in ideren on
loop dit deel van het bloed vloeyt door d eene, en r
ander door de ander holligheyd van\'t herte, en noyt
geheele mafte die uyt de holle aderaenkomtdoorn ^^

XXl.Caf, Onderfcheyd tuffchen de deelen , é\'c. j6y
\'de die iioltens, foo worden die ook minder uytgefet.
Hier komt noch by de kleynder veryling oft opgiftingê
van het bloed , ter oorfaeke van de weynige luchtige
ftoffe. °

Evenwel is het geftel de zelfftandigheyd van het hert sijngeftdis
veel vafter als van eenige andere fpierachtige deelen; vafter,
namentlijk om dat het zelve krachtig moet toegetrok-
ken worden, op dat hetbloed krachtig genoech voort-
gedreven word ; daer in tegendeel de andere fpieren
niet dikwils, noch fwaerlijk moeten arbevden.

De oorkens van\'t herte zijn met evenmatigbeyd groo-
ter als in de bejaerde , om dat het bloed in de zelve
meerder vergadert word, daer het fich anderfins te vo-
ren binnen de holtens begeven hebbende; in de zelve
langer vertoeft, en dat ter oorfaeke van de kleyndere

opgiftinge door gebrek van grooter menigte van de luch-
tige ftoffe: want al is\'t dat de vrucht defe ftofte ontfangt
van de moeder door middel van den moeder-koek ;
foo kanfe evenwel de zelve niet ontfangen met even-
matïgheydToo menigvuldig, gelijk den ademende die
bekomt. Want in defen laetften vloeyt zedelijk al het
bloed in ideren omloop door de longen, in de vrucht
vloeyt niet alleenlijk de helft door den moeder-koek:
en nochtans is\'t feker dat het bloed meerder opgepropt
word van fulke ftoffe, al^ die onmiddelijk uyt de lucht
ontfangen word, als wanneer dit maep gefchied door
middel van het moederlijk bloed.

De rechte holligheyd van het herteen het by dezelve De holtens
ftaende oorken zij n veel grooter als de flinke holte en
oorken:

en al is\'t datih de vólwaflèn het rechte oorken
grooter is als het flinkèjfoois dit onderfcheyd foo uyt-
muntende niet. \'

Die ontfang-plaetfen zljh ih de vrucht op de rechte
zyde grooter, om datfe meerder bloed moeten ontfan-
gen en begrypen. Want de rechte holte ontfangt al het
bloed uyt de bovenfte holle\\ëder, en uyt de onderfte
holle ader alle het gene het welk niet gaet door het ey-
rond gat: maer de flinke hol te niet als het gene het welk
aenkomt door het ey-rönd gat en door de long-ader ,
heb ik bewefen Van kleyn belang te wefen
m\'t XIX. Capittel, Da

XXI.Cap, Onderfchejd tujfchen de deelen, ere.
De ruymte nu van de oorkens moet gematigt zijn
n de ruymte van de holligheden opfichtelijk van ae

ontfangt uyt de rechte holligheyd van \'t herte veel groo-
ter is als de groote flag-ader, die het bloed ontfangt uy
de flinke holte. •

Ik fegge eemgftm , want de ruymte der va^en moei
niet gelijkmatig wefen aen de menigte van het bi-oea,
het welk fy moeten ontfangen, met dien fin, \'
waer twee mael foo veel bloeds vloeyt, de vaten aldaer

twee mael foo groot moeten wefen, en foo
want het bloed loopt niet over al even «sdocrüev -
ten: maer het rafl\'er vloeyende , loopt op deR zeive^
tijd door de zelve vaten met grooter gc»

waer\'t faeken dat het trager liep : waer door H
fchied dat de longe-flag-ader in de vrucht by-na tw
mael foo groot is als de groote flag-ader, en nochtans i
verfchil tuflTchen dehokens van\'t herte foogrqotnici,
namentlijk om dat het bloed raflèr loopt door de groo
te flag-ader als door die van de longe, gemerkt üat^
flinke holte fterker toegenepen word, enhetbloeüt^

oorfaeke van een grooter menigte van de luchtige Itouc
lichtelijker bewogen word. Dat het bloed uu ook in de
ongeboren vrucht in de flinkehölte van het herte meer-
der befwangert is vande luchtige ftoffe fal lichtelijk
toeftaen den genen, die bemerkt dat hetzelve voor het
grootfte deel gekomen is door het ey - rond gat van

de longe-flag-ader infgelijkx in de bejaerde ruyinei
moet zijn als de groote flag-ader, daerfe nochtans ^
merkt worden zedelijk gelijk te wefen:
ik, want al is\'t datfe beyde zedelijk de
vau bloed voeren in de groote flag-ader,

met luchtige ftoffe genoechfaem: opgepropt en ner 4
der, namentlijk het weikindelonge-flag-aderge^on

XXI.CapMndffrfchydwfche» de deelen j&c. viii. verk,
lono-en van de ademende, vergelde het gene, het welk
ontbreekt van den kant van het-bloed, het welk tol de
beweging min bequaem is.

In\'t hoofd is alles grooter; om dat daer naer hetbek-De deelen
keneel, als de naden voltrokken zijn , ftyf is, en daer i^^\'Jfd^f^\'^g
van komt het dat het zelvenietveelmeer uytgefet word ;

De herffenen zijn foo facht en vochtig datfe de vlie-
fen doorfneden wefende gelijk wech vloeyen: en hier
van moet men de reden hebben, waerom dat in de kin-
derkens de bedieningen der herffenen, namentlijk het
begryp, inbeeldinge , oordeel , geheugenis, eu rede-
nering feer onvolmaekt en by-na geen zijn.

Het harde herftTen-vlies op de herftfenen verfpreyd we- De peilen
fende, word niet alleenlijk lichtelijk in twee maer ook drhïS"
In dry pellen verdeelt: ja is\'t datge langfaemenvoor- viies.
fichtelijk toegaet ook in meerder; \'t enzy dat my voor
een befonder pelleken van dit vlies, het fpinne-webs-
vlies is vertoont geweeft, het welke ik aldaer, alsful-
ke, noyt hebbe bevonden.

Daer-en-boven is\'er een groot onderfcheyd tuffchen
de beenderen van de vrucht en die van bejaerde. Siet
dien aengaende het X. Capittel.

In de nieuw - geboren zijn de deelen by-na geftelt
gelijk in een volmaekte vrucht , uytgenomen dat\'er
geen navel-vaten zijn, die buyten de vrucht gaen, en
dat de borft met de longen in de ademende meer uyt-
gefet zijn; gelijk ookeenigfins den buyk : want de an-
dere veranderingen gefchieden maer allenxkens.

De Vrucht, foo lang als-fe in de Lijf-moeder beflo- DeVmchtia
ten is, legt in geduerige duyfterniffe, met andere

aen niemand eenig goet toebrengende; aen fich zelven
gelijk eenen oiet, cn aen de dragende feer laftig.

Kind Gtiioör^ gt naeint word: en de eerfte word gefeyd
te Baeren en het laeÜ gebaren te worden , en den naenl
Kind. van Frucht afgeleyd hepbende word het Kind geheeten.

Met defe gelegentheyd lien ik datik iny iwee faeken
op den hals gehaelt hebbe; namentlijk het onderfoeken
wanneet dat de Baringe gefchied, en door welk vermo-
gen : het eerften fal ik in \'t tegenwoordig en het ander
in\'t volgende hoofd-lluk betrachten.

Het is de meeninge van veeie foo Genees-kundige
a\'s Wyfgierige en Rechifgeleerden; dat\'er aen de men-
fchelijke vrucnt geenen bepaeldtn tijd om in de Lijf-
, moeder te veibiyven, en geen-n vaften tijd van gebo-
Tyd van ren te worden voorgefchreven is. Sy ftellen een
^^^^ Kemel, negen maenden aen de

Si!^ Koey, dry maenden en vyftien daeg n aen hetSchaep,
aen andere feggenfe andere palen van haer dragt geftelt
te wefen : maer dat den menfch geboren word in de
fefde, fevenfte, achtfte, negenfte, tienfte oft elffte
maend, fomwylen vroeger ott laeter.
de"e\'?\'o Andere nochtans zijn van een ander gevoelen , en
te fanden ^^\'Sg^\'" ^^^ ^ok aen denmenfch den tijd van geboren te
nseufch. Worden geftelt is; al is\'t dat dien tijd niet foo nauwkeu-
rig gelijk in andere dieren bepaelt is; en dat dien-is de
zedelijk volle negenfte maend naer de ontfanginge, ott
de tiende begonnen; om dat\'er op dien tijd veele worden
geboren; de voorbeelden zijn zeldfaem van de baringen
die lang over de negende maend uytgeftelt zijn, is\'t datfe

en als de baringe komt te gefchieden voor de negenfte
m.aend, word de vrucht flap en min in\'t leven blyvende
geboren. Vervolgens mag men vermoeden dat anke
Baringe feer dikwils, is\'t niet altijd verwekt word door
eene tegen-natuerlijke oorfaek, die bekent is dikwilder
in den menfch als in andere dieren voor te vallen: lop

dat den zelvenaen veel meer anderequalen vande wel-
ke de beeften bevryd zijn, onderworpen is : en men
bevind dat de vrouwen veel dikwilder miskramen ais

^XIÏ.Cap.I)ennmierlijhn ijdvan Saêren. fjt ....
Defe oorfaek kan ook plaetfe grypen in de fevenfie,
tn achtrte maend ^ en door de zelve kan debaringe ge- dafdem«-
fchieden voor haeren wettigen tijd; maer gemerkt dat ninge van
die baringe naer by de natuerlijke komt , noch dat be- jJconfeit«-
merkt word dat de vrucht foo onvolmaekt is, foo word ^yj
defe onder de baringen die op haeren behoorlijken tijd lingekomt.
komen te gefchieden, dikwils gerekent: en daer van öentydvan
komt de meeninge van den onfekeren tijd van het bae" defis"dcT
ren die boven by-gebragt is. geaieenflcn»

De hedendaegfche Genees-kundige ftemmen \'t mee-
öendeel toe aen defe meeninge en uytlegginge, en ftel-
len met het gemeen volk voor vaft dat tuflèhen deörit-
fanging en de baeringe natuerlijk eenen tijd van ontrent
negen maend verloopt; al is\'t dat nochtansde verfchey-
dentheyd van voorworpen, en de verfcheyde manieren
van leven den gemelden tijd ook tuflchen de natuerlij-
ke paelen konnen veranderen.

Hier by voegt fich de Kerke, de welke den Feeft-dag
van de Boodfchap van deheylige Msget, erivervólgéns
tan deOatfanging van den Sahgmaker -vicn den vyf-en-
iwintigften Meert; en de Geboorte van Chrifius den
vyf-en^twintigften December van hst volgende jaer :
maer de Ontfanginge van de zelve heylige Maget den
achtften van December, en des zelfs Geboorte dén acht-
ften van OÊtober Van hec volgendejaer, wederzyds ne»
gen maenden tuflTchen beyde verloopende.- a U d

De woorden van Salor/ion ^owAtn konnen eenig ach-„"j
terdenken veroorfaeken in^t Boek der Wysheyd \'].Cap. //èn. ScMfm-
hea ook eenen fterffelijken menfch , gelijk aen alle andere, re-
tn up het aerds\'geflachte van dien, den welken den eerfien
gemaekt is, en in den buyk van myne moeder ben ik vlees
gemaekt: op den tyd van tien maenden ben ik gerunnen in .
het bloed uyt het zaed van eenen menfch. Maer ik brenge Hier word
eenen anderen inhoud by van de heylige Schriften
chab.i.cap.^j. alwaer de Godvruchtige Moeder vande van dehsy-
feven Broeders Martelaers onder den boofen Koning lige sduif-
Antiochus , haeren jongften Sone aenfpreekt op defe
Wyfe: Soon ontfermt u mynder, die u in mynen buyk se- ®
gen maenden hebbegedraègèn i^c.

Hier ftaet te aenmerken dat men miftTchien hier fou-i^e oyereen-
de\'konnen fijnen toe^vlucht nemen tof een befonder
voorval, gemerkt dat idèr voor fich ïelven alleenlijk toont.\'\'\'
Gcca fpreekt:

fpreekt : want al is \'t dat den Wyfen fegt dat hy ee-
nen .fterlfelijken menfch is gelijk aen alle de andere ,
foo Ichijnt defe gelijkeniife alleenlijk aen de (lerffe-

lijkheyd te\'moeten toegepaft te worden: maer niet aen
den tijd van tien maenden. Maer ik meene dat die men-
fchen niet gefproken hebben uyt een befondere we-
tenfchap, en oplettinge gedaen op den njd , evenwel
Salomon niet, die foo ftiptelijk den tijd van fijne run-
ningeniet konde bekennen ; maernaerde gemeenema-
nier, namentlijk om datfe meenden dat met haer ge-
fchied was gelijk gemeenlijk met andere menfchen.
Waer van dan komt dit verfchil Ik antwoorde uyt

heyd van 4e Ouden hadden maen-maenden van negen-en-twuUig
nisendeü. dagen en eenige uren , die ik ten tyde van Salomon
by de Joden meene in \'t gebruyk geweeft te hebben ;
maer de, Romynen hebben daer naer andere maenden
ingevoert, van de welke de twalf een Sonne-jaeruyt-
maeken, en die voor\'t grootfte deel beftaen uyt ten-
en-dertig dagen : en defe maenden fullen ongetwyft\'elt
ter oorfaeke van den roem-ryken naem der Romynen
ten tyde van de Machabeen by de Joden gemeen ge-
maekt en ontfangen geweeft hebben ; foo dat ik gifle
da,t den Wyfen van de maen-maenden , en de vrouW
van de gemeene gefproken heeft.
Rekening\' \' De wyfe nu van te fpreken en de maenden te tellen
van ygj-j ^jg Ouden leert ons Hypocrates in den Boek van de

feven-maendige haringe, feggende dat de Vrucht die ge-
boren word in de feven-mael veertig dagen dat is den
twee honderften en tachentigften dag , tien-maendige
genaemt word. En in den Boek van de acht-maendige ba-
ringe heeft hy het volgende : De tien-maendige en de
elf-maendige baringen , bejlaende uyt feven-mael veertig
dagen , gefchieden op de zelve wyfe , gelijk uyt een baij
jaer de feven-maendige.

Want Hypocrates telt voor de eerfte maend , dien
omloop van de maen in den welken de ontfanging
gefchied , en defen geeyndigt wefende begint by hem
de tweede : vervolgens mits dat hy op een ander plaetie
gefeyd hadde dat de vrouwen ontfangen naer de w\'i\'
vering, en verfcheyde tyden van de maen tot defe lj;\'\'-

voegen. Uyt alle defe dan isH noodfaeklijk dat de \'vrou-
wen ontrent de volle Maen en over die onfangen ; foo dat
de twee hondert en tachentig dagen dikwils tot de elfde
maenden fchijnen te komen , wantfy maeken foo veel fe~
ven-mael veertig dagen uyt. Soo dat, waer\'t faeken dat
de vrouwe ontfangen hadde den laetften dag van de
Maen,fl3o begonft den anderen dag de tweedemaend
te loopen en foo voorts.

Gemerkt dan dat Hypocrates fegt dat de Vrucht van
twee hondert en tachentig dagen genaemt

word , foo geeft hy te kennen dat hy fprekt volgens
de gewoonlijke maniere; en volgens den zelven oor-
deele ik dat den Wyfen gefproken heeft , als hy fegt
dat hy ten tyde van tien maenden gerunnen is in het
bloed : maer dat de vrouw in den Boek der Macha-
been , die naer Salomon meer als feven hondert jaer is
geweeft, de maenden getelt heeft op de alfdan gebruy-
kelijke wyfe, namentlijk den dag van de ontfanginge
voor den eerften dag van de eerfte maend desdfachts,
welke wyfe ook nu alhier en by na over-al in\'t ge-
bruyk is. • -

Volgens defe tekening fullen wy vinden dat de ne-
gen maenden, namentlijk van den vyf-en-twintigften
dag van Meert, op den welken de Kerke viert de ont-
fanging van den Saligmaeker, tot den vyf-en-twin-
tigften dag van December , wanneer fy des zelfs ge-
boorte viert, begrypt twee hondert en feven-en-feftig
dagen ; twee hondert en feven-en-feventig is \'t dat de
rekening gemaekt word van de maend Mey: onfe ne-
gen maenden dan verfchillen van de tien maenden van
Hypocrates dry oft vier dagen ; die mits dat den tijd
van de baringe foo ftiptelijk niet bepaelt word, is
nauwlijkx aenmerkens weerdig.

Dat het dan foo geftelt zy en voor vaft gehouden
dat dén gewoonlijken tijd van de dracht in de men-
fchen is van ontrent negen maenden weynig meer oft
min, en\'t en zy dat ik bedrogen ben door mijne aen-
merkingen en de rekening van de vrouwen, foo fchie-
tend\'er dikwild\'er eenige dagen over als te kort.

NAer dat-we de Vrucht tot noch toe in fij nen don-
keren kerker befchouwt hebben , fullen wy de
zelve fien in\'t licht komen , daer-en-tufiTchen de ooi^
faeke en wyfe onderfoekende van haeren uytgang ott
natuerlijke baringe.

Tot de baringe komen defe dry faeken te faemen :
de inkrimping des Lyf-moeder van haeren bodem naer
onder toe, de pooginge van de Barende , en de pooging
van de Vrucht, . a c

Maer dat tot de baringe, rond uyt gefproken, dele
niet alle noodig zij n , blykt daer uyt, dat oók de Vrucht
die cenige dagen aflyvig is geweeft , geloft word , en

vervolgens dat ook alfoo een Vrucht kan geboren wor-
den 5 die foo fwak is , datfe geene pooginge kan te
wege brengen,

Be inkrimpinge van de lyf-moeder gefchied door hul-
l\'f\'^L^deï P« ^an geeften die in haere beweeg-vefelen vloeyen,

■ op die v/yfe gelijk gefchied de inkrimpinge van de
maeg , darmen , pis-blaes , en van veele andere dee-
len, het welk befpeurt word foo uyt de plaetfinge van
de vefelen, als uyt des 7.e]fs noodfaekeliikheydomde
Vrucht te ontloffen , die bemerkt word foo groot te
wefen als in eenig ander deel tot uytdeyginge van het
gene fy befluyten.

De pooginge der Baerende beftaet befonderlijk m
een krachtige inademing , en vervolgens in de vjioi^"
dryvinge van het middel-rift naer onder toe, en druic-
kinge van het ingewand die tegen den bodem van
de Lyf-moeder krachtig aendringende , de zelve _mec
de Vrucht naer onder toe aendryven : defe poogmge
IS niet alleenlijk aen de barende , maer ook aen alle
de byftaenders feer blykelijk.

Dat de pooginge vau de Vrucht veel tot gemakRe-
Jijkheyd van\'t^baeren doet, gift men daer uyt, datde
doode Vrucht oft die feer fwak is met grooter moey-
te geloft word , als een kloeke , al is \'t dat aUe
het overig tot de baringe genoechfaem fchijnen geitet

IXIILCaf .De Baringe enhaere oorfaelen. yyf^j^ ^^^^
te wefen. De reden tooat ons infgelijkx aen dat de
Vrucht van den bodem des lyf-moeders gedrukt we-
fende, fich zelven helpt met aen die drukkinge te wy-
ken : daer-en-boven fullen wy op een ander plaetfe van
die pooginge voorder reden geven.

Op dat de Bari nge op behoorlijke wyfe toegaet,
foo moet de pooginge van de barende volgen naer de
inkrimpinge van de ly f-moeder. Vervolgens is\'t nood-
faekelijk dat fy naer die zelve inkrimpinge wacht, en
als die tegenwoordig is met de zelve arbeyd ; en niet
de zelve voorkomt op datfe namentlijk door geene
eydele pooginge haer krachten verfpilt,

Aengaende de pooginge van de Vrucht en de in-
krimpinge van de lyf-moeder foudemen konnen twyf-
felen, welke van defe twee yoorgaet : evenwel is de
gemeenfle meeninge, dat voor eerlt gefchied de poo-
ginge van de Vrucht, de welke door haere beweginge
en aenbotfinge tegen de zyden des lyi^moeders de gee-
ften overvloedelijk aenlokt en trekt naer des zelfs be-
wxeg-vefe!en,al is\'t dat infgelijkx de inkrimpinge des
lyf-moeders de Vrucht meer aenport en naer onder toe
krachtiger aendryft.

Ik fegge dat defe meeninge waerfchynelijker is, want
het blykt niet uyt welke andere oorfaek,als miftchien
door een tegen-natuerlijke , de geeften op eenen be-
paelden tijd tot die krachtige toetrekkinge der vefelen
en inkrimpinge van de lyf moeder fouden komen toe
te fchieten : maer daer fchijnen reden te wefen waer-
om dat de Vrucht eerder defen tijd als den vorigen tot
den uyt-tocht aengeport word en fich verveerdigt.

Gemeenlijk worden de volgende reden bygÉ?br:<^t :
Ten eerften, om dar de Vrucht nu grooter geworden
zijnde, in de enge lyf-moeder fonder eene moeylijke
drukking te onderftaen niet meer kan befloten worden.
Ten tweeden, om datfe meerder voedfel noodig heeft
als haer vande moeder verfchaft word. Ten derden ,
om dat dit voedfel zelf door de uytwerpfels, nament-
lijk door het fnot uyt den neus, de door-wafemende
flotfe en door den pis befmeurt word. Ten vierden,
om datfe de ademing niet langer derven kan.

Van defe dunkt my dc eerfte en tweede van kleyn
belang te wefen, gemerkt dat menbevi^lddatde^wee-

VIII, V£RH. /g^jj gj^ drylingen by na gelijk een eenige Vrucht de
negen maenden in de lyf-moeder voltrekken: want ly
fouden veel vroeger moeten geboren worden, waer t
faeken dat de gemelde reden iet merkelijkx tot de\'ba^
ringe bybragten; want de plaets en voedfel foude veel
eerder ontbreeken aen twee oft dry als aen een eeni-
ge : en tegen de tweede reden itryd ook dat veele kin-
deren , ook lang naer de geboorte anders geen voedlel
ontfangen als uyt het lichaem des moeders.

De derde reden geld aldermeeft by die de welke
toellaen dat de voedinge van de Vrucht gefchied door
den mond, aengaend/ het welk liet het XI. Capittel:
daer is nochtans geen twyffel oft die vochten in de wel-
ke de Vruchte fwemt door verloop van tijd met eenige
vuyligheden befmeurt worden , en onaengenaem van
, fmaek worden. Al is \'t dat hier de reden die boven voor
de tweelingen by-gebragt is niet te pas komt, om dat
haere vochten niet meer bedorven worden, als van een
eenige Vrucht, gemerkt dat ider Vrucht in de Lijf-
moeder fijn eygeu vocht heeft befloten in haeré eygen
vliefen , daer het nochtans alle van het zelve lichaem
des moeders voortkomt.

Daer-en-tuflfchen moet men de bedervinge van die
Vochten niet rekenen gelijk die in de baringe bemt-jkt
word uyt de Lijf-moeder te vloeyen, mits datfe alldan
door eenbloedachtig vocht, het welk uyt het gefcheurt
Lain-vHes loopt, befmeurt worden.

Wat aengaet de noodfaeklijkheyd van de ademing,
is\'t dat defe verfocht word tot het eynde het welk in
ons het aldervoornaemfie is, namentlijk op dat het bloed
met de luchtige ftoffe befwangert word ; fekerlijk ik
twyfièl fterk oft\'er oyt natuerlijk fulke noodfaeklijk-
heyd gevonden word\'in de Vrucht; mits dat\'er ander-
fins geene teekenen zijn,, dat die ftoffe niet genoeeh-
faem van de moeder aen de negen-maendige Vrucht fou-
de toegefonden worden : ja hier fchijnt wederom ae
bewyi-reden genomen van de tweelingen en drylingen
plaetfe te grypen, gemerkt dat die acht maenden gedra-
gen v/efeudé, veel meer luchtige ftoffe noodig hebben
als een vrucht van negen maenden.

Gemerkt dan dat alle het genenuopgehaeltisomflö
uegen-maendige vrucht tot den uyt-tocht ^

XXUI. Cap. Dë Baringe en haere oorfaehn. 777 vulyekh,
Hïet genoechfaem fchijnt te wefen, foo moet men een
ander reden van dien xiyt-tocht opfoeken ; maer daer
komt my geene te voren de welke foo bmidig fchijnt te
wefen, als die de welke aengewefen word van den

den eenen beroemden Leeraer van de Ontleed-kunde "
in tweede deel des Boeks van de Ontfanginge, alwaer hy
de eerfte reden tot de baringe dringt op de moeylijkheyd,
die de Vrucht voelt ten opfichtevan de menigte van den
drek in de Darmen , de welke hy oordeelt foodanig
met drek opgevult te worden, dat foo aen de ftoffe die
uytdeiVlaeg aenkomt, als de Gal en AlvIees-fap ver-
hindert worden voorders door te geraeken: foo dat als
dit alle door de worm-wyfe beweginge van de Maeg
en den opperften darm naer de andere darmen aenge-
dreven worden , en dat daer-en-tuffchen den fwarten
drek in de zelve fich onthoudende aen haeren voort-
gang wederftaet, foo moetend\'er noodfaeklijk moey-
iijke darm-pijnen ontftaen, met de welke Se kinderen
dikwils buyten de Lijf-moeder gequollen worden ge-
lijk ons de ondervindinge genoechfaem leert. Door
defe pynen nu de vrucht gequelt en ongeruft wefende,
word (naer het oordeel van dien Schryver) aengeport
m het veelvoudig gefiamp , en is den zelven vervolgens
de oorfaek., is van de fcheuringe d£r vliefen, ï\'an H uyt ho-
pen der wateren , en voorders den oorfprong van de aen- •
flaende Baringe.

Hy meent dan „dat voor ider vrucht de uere van de
„ Baringe gcflagen is, als de darmen met foo veel dreks
„gevult zijn, datfe aen het ontfangen van nieuwen
",drék en aen eene fterkeaendryvinge en ingang krach-^
„tiglijk wederftaen ; want alfdan begrype ik dat de
„ Vrucht, naer dat de darmen vol en verfaed, enom die
„ reden fterk opgefpannen zijn, aen pynige opfwilüngea
„onderworpenis; en dat nu fterker, nu wederom min-
„ der; en datfe daerom nu fterker, nu wederom flapper
„ woeld,en door die woeünge de vliefen komt te breken
„ en dat op eene flappe plaetfe, namentlijk recht over
„den binnenften mond van de Lijf-moeder, alwaer de
„doorbreking gemakkelijker is. Aldaer dan een eng
„oft een breed gat gemaekt wefende barften de wate-
J ren uyt, oft langraem oft met geweld,, en een weynig
\' daer

\' daer naer: „het gene dan de Vrucht kan, dit poogt de
„zelve, en door fijne pooginge fieektfe hier en daer
„armen en beenen uyt, waer van eene nieuwe prikke-
„ling de engere en dryvende Lijf-moeder aengedaen
„word. De Lijf-moeder dan noch enger wordende
„dringt noch krachtiger en krachtiger aen om fich de
„oproerige Vrucht en floürfl:er van de vorige rutl te
„ontmacken.

„De Vrucht dan daer door pynlijker en ongerufter
„ geworden zij nde, beweegt fich onordentlijker, en rekt
„krachtiger fijne lidmaten uyt: daer-en-tuffch n het
„ rond en fwaer hoofd, en in dc flibberige vliefen beflo»
„ ten wefende vait door fijne ingeboren fwaerte neer\'
„waers: gemerkt nu datfe tegen geenen anderen uyt-
„gang ftooten kan, als tegen den onderfien den genen
„voor haer ftaet, en het welk de kroon isvandeLijf-
„moeder , foo valtfe fekerlijk in den zelven, en uy£
„ die nieuwe worfteling en krachtige pooginge, devoe-
„ ten tegen den bodem van de Lijf-moeder uytgeftrekt
„ wefende en fteunende dringt fich voorder. Sy prik-
„kelt dan noch heviger de Lijf-moeder en de Schede
„ op datfe geliik door een brakinge, haere vlees-fpierige
„ vefelen van alle kanten ingetrokken wefende de zelve
„Vrucht gelijk de maeg ,\'het gene haer walgachtig is
„aenftons uytdryft. Nu dan mits dat de Vrucht zelf
„door haer eygen en befonderlijke pooging tot dieuyt-
„dryvinge aenfpant , foo wordfe haeftiger voor den
„dag gebragt. Daer-en-tuflcht-n ten tijde van die on-
„derllnge aendryvinge, namentlijk van de Moeder en
" „vande Vrucht, bevoorderthetmoéderlijk middel-rift
„door fijne hevige aendringinge feer krachtiglijk die
„geheele faeke, Endit doet het foo veel te geweldiger,
„ hoe dat de moeder frilfer vafter van zyden en fler-
„ ker van adem is.

Gy hebt hier beminden Lefer eene feer waerfchyne-
lijke reden oft voorvallige oorfaek van de beweginge
des Vruchts, en fijne gefïeltenifté tot de nat uerlij ke ge-
boorte , en te faemen de wyfe, op de welke fy de Vrucht
aenport en de Lijf-moeder tot de uytdryvinge van \'t
gene in haer befloten is aenwakkert; byde welke fich
noch voegt de pooginge van de barende, foo dat\'er niets
het gene tot de uytdryvinge van de Vrucht eenigfms kaO
medewerken, fchijnt te ontbreken»

Maer mits dattotontlaüing van den buyk befonder-
lijk verfocht word de drukking der\'ingewanden van
den buyk door eene krachtige inademing, en gemerkt
dat deA^rucht in de Lijf-moeder niet ademt: foo mag
men feggen dat dezelve negen maenden gedragen we-
fende fijn donker woon-plaetfe verlaet, om dffe de
ademing met meer derven kan \\ namentlijk met dien fin
datfe de ademing noodig heeft om den fwarten drek,
den welken aen de\' zelve foo laftig valt, en waer \'t fae-
ken dat hy langer in de darmen verbleef ook fchadelijk,

Ik meynde dat ik dit Capittel van de oorfaeken der
natuerlijke baringe des Vruchts voltrokken hadde: alf-
wanneer my noch twee andere meeningen van den uyt-
gang des Vruchts ter hand geftelt worden; die ik, om
van geen voor - oordeel oft, onachtfaemheyd befchul-
digt te worden, gaentoetfen.

De eerfte is van die gene, dewelke oordeelen dat de De Vmche
Vrucht van de Lijf-moeder valt door derypte, gelijk
eenen rypen appel van den boom. Maer defe gelijkenis ggiij^ de
is al te mank: want den appel valt, om dat door ge- vrucht van
brek van nieuwvoedfel fijnfteeltjenverftenft, enfijne deaboom.
hechting met de takxkens ontdaen word ; maer den
moeder-koeken de navel-pees door de welke de Vrucht
aen de moeder gehecht word, moet niet meer verflen-
fen als de andere deelen van de Vrucht, mits datfe
door het van de moeder aengevoert bloed overvloedelijk
befproeytword: noch daer zijn geene teekenen dat den
moeder-koek van deLijf-moeder los gemaekt word
eer dat de Vrucht fich haeft tot den uyt-tocht ; en
waer\'t faeken dat dit gebeurde, foude de Vrucht,\'ten
zyfe haeftelijk afquamp, niet konnen beftaen: enden
zelven foude dikv/ils in \'t baren te voorfchijn komen
voor de Vrucht: daer in tegendeel in alle de baringen

die gefchieden fonder een buy ten-gewoonlijk ongemak
van Vrucht oft Moeder, den moeder-koek naer het
kind volgt. Ja het gebeurt dikwils dat de Vrucht gemak-
kelijk genoech geloft wefende, den gemelden koek
noch aen de Lijf-moeder vaft is. Aengaende van de ont-
lofiing van den moeder-koek fal ik meer handelen m t
eynde van dit Capittel.

1 \\ f beweginge van de Vrucht tot de baringe aen de Maen
word beL~ toefchryven; waer van ik geen ander grond-reden fien,
gen van de als dat miflchien de Maen, als een aerds lichaem we-
Maen. fende door middel van de lucht &c. de Lijf-moeder en
de Vrucht perft, het gene my feer weynig van belang

dunkt te wefen: en mits datfefeggen dat de voile Maen
\'t meefte drukt oft perft, hoe fal die perflinge genoeeh-
faem zijn op eenen anderen tijd, en waerom fullen m
de volle Maen geenveelvoudiger baringen gefchieden,
namentlijk ook van die de welke noch ruet tot den pael
van de dracht gekomen zijn, de perfling vergeldende
het gene ontbreekt aen de rypte? Dit is genoech van de
oorfaeken.

De gewoon- In de natueriijke baringe word men gemeenlijk ge-
llrKefol- ^^^ naervolgende : ten eerften de barende word
te vanher door pynen en fmerteu hevig aengetaft: defe fetteii fien
geboréwor- eerftmael neder in de lenden en het lichaem van de Liji-
dcadckiad. moeder , en daer naer gaenfe allenxkens naer onder
toe: voorders foo vloeyt het water uyt, en alfdan ko-
men de pynen op\'t hevigfte , en dueren langer, t e"
laetften komt het kind te voorfchijn, gemeenlijk met

de fchenken uytgeftrekt wefende, met het geficht naer
het achterfte des moeders gekeert : en defe geftalte is
de iiatuerlijkfte aen het geboren wordende kind.

De eerfte pynen gefchieden door de vroetinge en
ftanipinge van de Vrucht, en door de hevige inknm-
pinge des lyf-moeders , en worden gelijkvormelijk
vergroot volgens de gemelde oorfaeken: daer naer be-
vatten die pynen de onderfte deelen om dat de Vrucht
fterk aendringt tegen den mond van de lyf-moeder, en

ken fich ook naer achter toe, ter oorfaeke vandelos-
- makitige der banden van de beenen; van de welke iK
een weynig lager fal fpreken.
Moedevlie- Het water in het welk de Vrucht fwom , vloeyt

\' vroetinge tegen de vliefen in de welke het water be-
floten legt, en den uytgang van de Vrucht verhinde-
ren, oft onmiddelijk oft door middel van\'t water door-
breekt. • n
Ket is\'t beft dat het water overvloedig uyt loopt e"

XXin-Cap. T>e Baringe en haere oorfaeken. ySl^j^j ^^^^
met geweld ; want is \'t dat het traeg loopt, het is een "
teeken dat die vliefen noch niet genoech gefcheurt zijn. ,
Het gemeld water dient alfdan om de wegen los en
flibberig te maeken tot gemakkelijker uytgang van de
Vrucht.

Naer dat het water uytgeloopen is , als de faeke te
dege toegaet, komen de pynen op\'t hevigfte en due-
ren langer, om dat de Vrucht alfdan krachtiger tegen
de lyf-tnoeder aenbotft , die de Zelve van alle kanleiu
feer dicht omvangt, en verwydert fterker de onderfte
deelen ; wantfe haeft haer tot den uytgang van alle
kanten door de hevige perlinge van de geprikkelde en
aengeporde lyf-moeder gedrukt wefende , en door de
groote pooginge van de barende; alle het welk alfdan
tot het af-letten van de Vrucht krachtelijk te faemen
fpant.

De Vrucht komt te voorfchijn met het hoofd neer-
w^aers, namentlijk op dat de andere deelen dit voor-
gaende fonder beletf^I fouten volgen, en dat de Vrucht
beter haere krachten foude te werk ftellen en meteen
fterker gedrang de vliefen foude doorbreeken, de ar-
men nevens de fchenken uytgeftrekt wefende , want
die van de zyden des lyf-moeders en van de fcheede
tegen de fchenken gevoegt worden, en alfoo beletten
fy minder de uytkomft van de Vrucht. De oorfaek nu
die het hoofd neerwaers beweegt heb, ik boven byge-
bragt uyt Drelincourt.

Het Aenficht van de geboren wordende Vrucht word
gemeenlijk naer het achterfte van de moeder toe ge-
keert , want de zelve veel gemakkelijker kruypt op
den buyk als op den rug oft op d\'een oft d\'ander zyde
gebuygt wefende, en daer is minder gevaer in gelegen
van dat den neus tegen de byliggende deelen foiide
aenftooten. De werkende oorfaek nu hier van is de
booging van het hoofd voorwaers die veel gemakke-
lijker is als achterwaers: vervolgens gemerkt datfe na-
tuerlijk en van uyt de plaetfinge af van het Ey in de
lyf-moeder , te voren den rug heeft naer het achterfte
van dè dragende, foo wordfe foo haeft alsfe den uyt-
gang foekende met het hoofd naer onder fich begeeft,
gekeert; vervolgens word het aenficht van de zelve
naer het achterfte van de dragende gekeert.

teniifen zijn van de geboren wordende Vrucht, alioo
komtfe ook fomwylen te voorfchijn met het geficht
naer de voorfte deelen des moeders gekeert, welke
gefta!te,mits datfe weynig verfcheelt van die dewelke

de aldergemeenfté is, noch aen de barende noch gebo-
ren wordende feer ongemakkelijk , moet nauwhjkx
tegen-natuerlijke genaemt worden. Uyt het gemelde
blijkt dat het guychelrye is te feggen, datdemeyskens
gewoonlijk geboren worden met het aenficht naer cie
voorfte deelen des moeders, en de jongskens alleen met
het aenfichtnaer deachteifte; al is\'tdat dit van mannen

Dc wondeï- Onder al hetgene aengaende de baringeaenmerkens
baere ope- weerdig en volvanmoéylijkheyd voorvalt-, is wel het
£yf-moTde>oornaemfte de opening van den mond des Lift-moe-
van de ba- ders; want gemerkt dat defèn ten tyde van degeheeie
rcjidevromv dracht foo nauw gefloten word , dat men nauwlijKX

in \'t baren foodanig geopent en verwydert, dat door
den zelven een negen-maertdige Vrucht met de nage-
boorte geraekt: het -vftXkGaknus fegt, dat vJyhnnen
verwonderen , maer niet begrypen. Pareus voegt\'er by :
niemand mag foo vermeten en laet-dunkende welen,
dat hy fulke faeken onderfoékt.

met eene vrucht befwangert was, als ik des zelfs hals
lichtelijk de lengde van vier dweerfe vingers foo hard
en vaft bevonden hebbe, dat het fcheen dat hy nia als
met het grootfte geweld en merkelijke fcheuringe fou-
de konnen geopent worden : maer de faeke dieper in-
fiende, foo vinde ik hier niet meer te verwonderen als
in meeft alle andere werken Gods ; want fy zyn alk

Gemerkt dan dat de lyf-moeder boven de bloed-va-
ten , zenuwen en water-vaten beftaet uyt verfcheyde
en verfcheydelijk geplaetfte vefelen, en dat des zelfS
hals foo vleefig is , dat die zelf eenen fpier fchijnt te
wefen oft uyt fpieren gemaekt te zijn , foo oordeele

XXIII.Cap. De Baringe en haere oorfaelen. 7S3 ^ ,
ik dat des zelfs opening en fluyting uyt-geleyd moet \'
worden, op de wyfe van de werkinge van de andere
fpieren, befonderlijk van de fluyt-fpieren van den aers
én pis-blaes , die infgelijkx feer nauw toegefloten en
door tulfchen-ruymtens van tyden geopent worden op
datfe den drek en pis uytlaeten.

Dienfvolgens oordeele ik dat de vefelen des lyf-moe-
ders , namentlijk die den middenllen rok uytmaeken,
tegen-ftryders oft antagoniften zijn ten opfichte van
die van den hals des lyf-moeders , en dat de toetrek-
kinge van defe overwonnen word door de inkrimpin-
ge van de eerfte , en dat dien voorts verwydert word
van de doordringende Vrucht, gtlijk den fluyt-fpier
van den aers verwydert word door de worm-wyfe
beweginge van den endel-darm en den doordringenden
drek.

Ik bekenne wel dat door defe verwydering van den
hals des lyf-moeders verre te boven gegaen word die
van den fluyt-fpier van den aers ; maer de openende
oorfaek is ook veel krachtiger in de baringe, en werkt
veel heviger als in deontlaftinge van den buyk : ver-
volgens al is \'t dat defe verwydering van den mond
des lyf-moeders natuerlijk geoordeelt word te wefen,
foo gefchiedfe evenwel niet fonder groote fmerte.Daer-
en-tuifchen ftemme ik geirne toe dat in defe verwyde-
ring dit befonderlijk voorvalt, dat de vefelen van den
gemelden mond die geweldige en fchielijke verwyde-r
ring fonder fcheuringe onderftaen; het gene waerfchyn-
lijk aen de toetrekkende vefelen van andere deelen
niet foude toegelaeten worden. En dit fchryve ik toe
aen het befonder maekfel van die vefelen , het welk
gemerkt dat het voor een goet deel aen de finnen on-
trokken word, met hulp van het verftand moet on-
derfocht worden , en volgens eenige ftellinge , ge-
lijk gewoonlijk gefchied in de Natuer-kunde uytge-
leyd worden.

Ik hebbe in de fwangere koeyen bemerkt dat de Ve-
felen van den hals des lyf-moeders feer geploeyt zijn,
cn dat gelijk trap-wys ter oorfaek van de lengde van
den gemelden hals, foo dat\'er niet moet getwyftelt wor-
den oft iet fulkx gefchied ook in de fwangere vrou-
wen, ai is\'t ter oyrüeke van de kortheyd van den hals

VIII. vm«.^^ ^^^pp^^ ombrecken : maer hoe,dat
de gemelde vefelen geftelt zijn ten tyde van de baiin-
ge, heb ik noyt alleenlijk in de beeften bemerkt.

Het is dan geloofbaer dat de toetrekkende veleien
van den hals des lijf-moeders fen tyde van de draent
allenxkens meer en meer geploeyt worden , "^men -
lijk met ploeyen die naer de lengde toe van den hais
uytgeftrekt zijn, by voorbeeld waer\'t faeken dat dien

\' al is\'t dat die rimpelen foo lang niet moeten weien»
gelijkfe hier tot klaerder gelicht van dievertoont wor-
den. Maer gemerkt dat dien hals by-na rond is ,100
moet men die vefelen op-nemen gelijkte verbeeld ftaen
in de 7. Ftguer.

De gemelde ploeyinge word lichtelijk begrepen, mer
te verfteren dat ider vande vefelen, de welke doorae
lengde Van de lyf-moeder loopen , gehecht word aen
een ander verfcheyden deel van de toetrekkende ve-
felen van den hals, gelijk de vefelen èb gehec^itwor-
den aen de vefelen i? a, want het is klaer dat die itip-
kens van de vefelen aa volgen moeten de velelen^^,
mits dat defe naer boven toe uytgeftrekt zijn, en ver-
volgens geploeyt gelijk fy in de gemelde Figuer ver-
toont worden. • *

Maer in de baringe worden de vefelen bb met veei
meer uytgerekt, mits dat den bodem des Jyf-moeders
naer den hals toe fich begeeft, en dienfvolgens de ve-
feleil a ade ployen uytgedaen wefende, ftrekken fich
uyt op de wyfe van eenen ring gelijk in de 8. Eguer ,
en alfoo wyken fy aen de doordringende Vrucht loo
door haer eygen kracht als door de verenging des Jyr-
moeders, en de pooginge van de barende ^ aengeport

Voorts\'t en is niet noodfaeklijk te toonen, hoe dat
de gemelde vefelen fich dragen in de geWOonlijKue
gefteltenifle namentlijk in de onbevruchte lyf-m^der,
mits dat aengaende die geftalte geen gefchil is. -Uaer-

niet wel geploeyt worden, en dat nochtans den mona
des lyf-moeders zedelijk gefloten word , foo motc
men bemerken dat die vefelen « door de ge^^J"
ployinge wonderlijk uyt-gefet zijn , en dienlvoi,.

XXIJI. Cap. De Baringe en haere oorfaeken. T^f yrrr
in\'t baeren infgelikx ook uytgefet te konnen worden
tot eenen breeden ring , en naer het baren wederom
allengskens in te krimpen , gelijk de eygen zelfftan-
digheyd des lyf-moeders inkrimpt.

Aengaende de wyfe op de welke den hals van de
lyf-moeder in de baringe op korten tijd foodanig, ge«
lijk gefeyd is, verwydert word, kand\'er eenigemoy-
lijkheyd opgeworpen worden dat het hoofd van de
Vrucht geboren wordende de voeten opwaers uytge- \'

rekt zijn , ten minften met tufl!chen-ruymtens van
tyden, om datfe alfoo beter haere krachten kan te
werk ftellen , en dat die uytrekkinge der voeten ver-
hindert de finkinge van den bodem des lyf-moeders.
Ik antwoorde ten eerften de gemelde uytrekkinge toe-
geftaen wefende , gemerkt dat evenwel de lyf-moeder
volgens verfcheyde , en die merkelijke uytgeftrekthe-
den opgefpanen is geweeft, niet kan verhinderen dat een
groot deel van den bodem des lyf-moeders niet foude
nederdaelen, daer-en-boven is\'t geloof baer dat de voe-
ten des Vruchts in\'t baren niet geheel recht uytgeftrekt
worden, maer dat die uytrekkinge belet word door de
inkrimpinge van de lyf-moeder, die de fwakke krach-
ten en poogingen van de Vrucht overtreft , befonder-
lijk mits dat de ingewanden van den buyk mede hel-
pen , die door het geweld van de barende neerwaers
gedreven zijn.

De ander moeylijkheyd is van den kant van de been*
deren die de lyf-moeder van alle zyden omringen ;
want van voor zijn de Schaem-heenderen , van achter
het Stiet-heen en ter zyden Ve Heup - beenderen , alle de
welke t\'faemen bemerkt wefende de genoechfaeme
uytrekkinge des lyf-moeders fchijnen te verhinderen ;
foo dat het de gemeene meyninge is der Genees-kun-
dige dat .eenige van defe beenderen ten tyde van de
baringe uyt haer plaetfe wyken : het welk ik van het
ftiet-been lichtelijk toeftaen , mits dat het dun is en, Het ftlet-
foo naer fij ne verfcheyde deelen onder malkanderen, als ^een wykt
met het heylig been loflelijk ingeleed is; foo dat ten dee- \'\'\'ly«\'\'«»«" .
Ie daer uyt, ten deele uyt de ondervindinge blykt,
dat -het zelve in\'i baren, als de Vrucht geweld doet,
allengskens naer buyten toe wykt : ja eenige feggen
gefien te hebben, dat ook in \'t baren de geledinge tuf-

Maer oft ook den beenigen band los gemaekt word
van de fchaem-beenderen word onder veele getwift :
van defe zijnd\'er eenige die de noodfaekelijkheyd van
het zelve , andere die de onmogeliikheyd voorwen-
den ; en fekerlijk op de feer nauwe vereeninge vaa
die beenderen de oog geflaegen zijnde , foo fchijnen
die niet kOnnen open te gaen, \'c en zyfe eenigfins door
het aldergrootfte geweld van malkanderen getrokken

worden. Noch daer fchijnt ook geene groote nood-
faeklijkheyd van die opening te wefen , als maer het
ftiet-been genoechfaem naer buyten toe wykt, mits
dat het teeder lichaemken van de Vrucht genoechfaem
Wykt aen de drukkinge , en fich aen de gefteltenifïè
der wegen lichtelijk voegt, zijnde het bekkeneel zelf j
waerfchynlijk tot dit eynde , uyt verfcheyde deelen
loffelijk onder malkanderen gehecht, gemaekt.

Eenige geloof-weerdige Mannen verhaelen wel dat-
, fe in dc lichaemen van de vrouwen,die in\'t baren oft
weynig daer naer geftorven waeren,gevonden hebben
dat den beenigen band van de fchaem-beenen feer los
was, en de beenderen zelf verder van maikanderen
als naer gewoonte ftaende; maer het is waerfchynHiker
dat dit door eenen feer fwaeren arbeyd gefchied is. ,

A. Paré fegt in het XIII. Capittel van den XXIV.
Boek van den vierden Druk,dat hytot nochtoe ftaen-
de gehouden heeft dat de fchaem-beenderen geenfins
in\'t barén foude konnen gefcheyden worden : maer
het tegendeel, fegt hy , is veropenbaert geweeft den
eerften van de maend Februarius in\'t jaer 15-97. door
de openinge van een vrouwe, die den viertienden dag
naer de baringe gehangen is geweeft , in de welke ilc
gevonden hebbe, dat de fchaem-beenderen in\'t mid-
den van malkanderen gefcheyden waeren de wydte
van eenen halven vinger : en brengt tot dien eynde
verfcheyde getuygen. Hy gaet voort\', wy fagen ook ,
fegt hy, dat de heupe-beenderen van het heylig been
gefcheyden waeren.

Maer hy maekt geen gewag van eene moeylijke ba-
ringe, aen de welke defe vrouwe waerfchynlijk is on-
derworpen geweeft ; foo dat den Heere Solingen aen-
merkt heeft dat inde vrouwen eenen ruymen tijd naer

dc baringe de fchaem-beenderen noch gefcheyden wa^
ren; maer hy fegt dat die baringe moeyiijk is geweeft.

Eenige deelen, die, oft eygen zijn aen de Vrucht j
oft in haere gelijkmatige grootte met de dee-
len van de bejaerde niet o ver-een-komen. Inf-
gelijkx eenige vefelen van den hals des Lijf-
moeders.

A A De deelen van de L ever
ontrent het midden , ter
oorfaeke van de engte der
f laetfe de onnoodige zydige
deelen achtérgelaeten zyn-
de,

E Een aderlijke pyp, uyt de
inboefeming van de poort-
ader gaende naer de holle
ader C.

De 2. Fig. Het Herte van
een Vrucht met fijn bor-
feken bekleed met de
|jy-liggende borft - klier
in fijn natuerlijke groot\'
te.

k Het hert van een Vrucht
feer naer aen de geboorte
wefende met ftjn fakxken
bekleed.

cc De borfi-kUer oft glan-
dula thymus liggende op
het herte-fakxken., verdeelt
in de rechte en flinke quab-
be., vandewelke de eerfie
wederom gelijk in de bo-
venfie V» onderfie verdeelt,
word. •
De 3, Fig. De Nier van de
zelve Vrucht met de op
haer liggende fwarte gal-
dooskens oft Capfulce a-
trabilariis in haere- na-
tuerliike grootte.
A De Nier uyt veele bolle-
kens gemaektwelkers bo-
venfie deel met de opleg-
gende fwarte gal-dooskens
bedekt word.
B Een deel van de nederdae-
lende groote flag-ader.
C Een deel van de uytmel-
kende flag-ader.
D De fwarte gal-dooskens oft
glandula atrabilari® op
de Nier liggende.
De 4, Het Ey-rond gat
oh foramen Qvak gapen-
D d d i de.

A Het bovenße deel vanhet
herte liggende opftjnßinke
zyde , zynde het hier on-
noodig punt achtergelae-
ten.

De 5", Fig. De flag-aderlij-
ke buys tuflchen delon-
ge-flag-ader en de neder-
daelende groote flag-a-
der.

a Het hovenfte deel des her\'
te uyt de Vrucht genomen
: diggende Op de ftinke Zyde.

G De flag-aderlijke buys
tujfchen de longe-flag-a-
der en de daelende groote
ftag-ader.

der Figueren.
h h Twee longe - flag - aders
takken van de flag-ader C ,
die fich begeven naer bey-
de de quabben van de lon-
gen.

De dry volgende Figue-
ren dienen om te verüaen
hoedat de baringe gefchied.
De <5. Fig. Eenige vefelen
van den hals des Lijf-
moeders gelijkfe zijn ten

de StelUnge oft hypothefis.
a a Eenige ring-wyfe vefelen
van den hals des Lyf-
moe \'

hb Fefelendie door de leng"
de desL^f-moeders loopen,
door welkersuytrekkinge de
vefelen \'a a geploeyt wor-
den.

De 7. Fig. Een inwendige
ring-vefel geploeyt, en
vervolgens met andere
dufdanige vefelen den
hals des Lijf-moeders
toetrekkende.

De ^}Fig. De zelve vefel
geploeyt zijnde,nament-
lijk gelijkfe geftelt is met
andere dufdanige vefe-
len ten tyde van:\'t bae-
ren , tulfchen welkers
- zyden fich alfdan een

Het ïs dan geloofbaer dat de fchaem-beenderen niet
meikelijk los gemaekt worden onder het baeren,

7y het zelve befwaeriijk toegaet, nochtans dat ook in
de natuerlijke baringe gemeenlijk eenig geweld ge-
fchied , foodanig dat de banden meerder gefpannen
worden, twyffele ik geenüns..

Naer het geboren kind moeten de na-geboorten vol-
gen, even oft die door een tweede baringe geloft moe-
ften worden, die, mits dat het onbezielde lichaemen
zijn, konnen haer zelven niet helpen; vervolgens tot
ontmaekinge vande z^ve word alleenlijk verfocht de
pooginge der barende eni^de inkrimpinge van de Lijf-
moeder : ja defe laetfte moet van de eerfte aengewak-
kert worden. Vervolgens al is \'t dat de pynen hier
niet aendringen, mits dat nochtans de wegen van het
voorgegaen zijnde kind geopent zijn, en het gene ont-
loft moet worden facht is, foo voegt dit fich lichtelijk
naer dezelve: de barende nochtans moet fomtijds veel
meerder arbeyd aenwenden als iu \'t baeren van de
Vrucht.

IK hebbe in\'t voorgaende Capittel gefeyd, dat op dat
de Vrucht geboren word, de vliefen in de welke de
zelve\'befloten is moeten doorbroken worden, en het
water uytvloeyen moet, van het welk en fijn gebruyk
ik- breeder hebbe gefproken in\'t XVI. Capittel.

Het uytloopende water word het water der\'Baringe Water vsn
zxïAQt^aqmPartnritioms^m-SiSmt, om dat hetzelve van Baiinge.
de barende oft trachtende te baren ontloft word.Dit wa-
ter dient alfdan om de wegen flibberig en flap te mae-
ken , tot gemakkelijkeren uyt-tocht van de Vrucht,
gelijk op de aengewefen plaetfe gefeyd is.

Dit water vloeyt niet fuy ver, maer is befmeurt door
het blocd het welk uyt de gebroken vaten van de ge-
fcheürde vliefen, enfomtijds uytdevaten van den hals
des Lijf-moeders onder het zelve water gemengt is.
Waerfchijnlijk voegt fich ook by het zelve eenige on-
fuyverheyd van het neus-fnot, uytwaefeming van de
Vrucht, befonderlijk ten tyde van het baeren, op den
D d d 3 welken

y^Q XXIF. Cap. Van de Kraem-p^yverme.
welk defe grooten arbyd aenwend; miffchien ook fom«.
wylen van haeren pis.

- Het Kraem-bloed is het bloed van het -welk de Kraera-
vroHw ckor de Lyf-moeder gewoonlijk gefmvert word.

iJe Kraem-vrouw word génaeint de vrouwe die nu
gebaert heeft tot den tijd , op den welken fy naer de
gewoonte van de Kerke gefuyvert zijnde haeren Kerk-
gang doet : maer daer die gewoonte niet in fwang is,
loude die können Kraem-vrouw genoemt worden foo
iang als fy van haeren arbyd noch niet zedelijk herftelt
IS, en wederom bequaem om haere gewoonlijke be-
dieningen waer te nemen, \'t en fyfe by geval door eene
buyten gewoonlijke fiekte belet is geweeft.

■Djt bloed vloeyt naer de baringe in eenige overvloe-
diger, m andere weyniger, in eenige langen tijd in an-
dere korten tijd, namentlijk in eenige vyftien dagen oft
in^r, in andere nauwlijk-X acht dagen &c.
, ^^^ ^\'\'o^Tt gemeenlijk overvloediger in die dewel-
Ke van veel bloed cn andere vochten voorfien zijn; en
Iw\'n i^iet veelgebloeyt hebben ia hel:

• Die vloeyinge is aen de Kraem-vrouwen geheel noo-
Uig, gemerkt dat die door het ontydig ophouden vau
zelve groote ongemakken, en fomtijds gevaerlijke fiek-
tens onderworpen zijn : waer uyt men genoeehfaem
kan befpeuren dat het kraein-bloed geen deel is van het
gemeen bloed , oft ten minften niet alleen, m.aer dat
het befondere onfuyverheden en uytwerpfels zijn van \'t \'
lichaem.

Op datwe verftaen welke en hoedanig nu die zijn ,
en van waer datfe voortkomen, moet men bemerken
dat de Lijf-moeder ten tyde van de dracht niet oft feer
weynig dunder word, ai is \'t datfe wonderlijk door den
aenwas van de Vrucht, na-geboorte en vochten uytge-
fet word ; anders als by voorbeeld gefchied in een
blaes, die hoefe meerderuytgebrevd word, hoefe ook
dunder word: en alfoo moet over al gefchieden als\'er
geen nieuwe ftofte aenkomt.

Maer waer \'t faeken dat de zelfftandigheyd van de
Lijf m.oe\'der enkelijk gevoed wirde, ea dat aen de zelve
met meer aengevoegt als\'er verloren word, foo foude
het honderfte deel van des zeifs dikte niet oi\'erblwen;

cn vervolgens ook geen macht oft kracht hebben om
fuik een pak fonder fcheuringe te dragen.

Defe Zelfftandigheyd dan moet eén tien dobbel voed-
fel aen-nemen, en een vry groote menigte van voed-
faeme ftoffe, op datfe ten tyde dat de Vrucht aengroeyt,
by-na de zelve dikte altijd behoude diefe hadde onbe-
vrucht wefende: ik gaen voorby dat eenige fchry ven dat
de zelfftandigheyd van de Lijf-moeder met haere groo-
tere uytftrekkinge ten tydevan de dracht dikker en dik-
ker word, onder de welke is Kegnerus de Graaf die in de
Ontleedinge van de Teel-deelen befonderlij k geoeffent
IS, en die voor fich ook by-brengt Sihms Mundellw, A- ■
rantius., Farolus, Platerus., Bohinus, Laurentius., l^c.

En gemerkt dat korts naer de Baringe, naer het feg-
gen van de Graaf, op den tijd van ontrent tien dagen
(ik meene m eenige vroeger, in de andere laeter) de
lyf-moeder, hoe groot fy is, tot haere vorige grootte
. wederkeert, foo moet wederom uyt de zelve die ftof-
fe verfchuyven , die ten tyde van de dracht foo uyr-
mimtende haere uytgeftrektheyd vermeerderde.

Het IS dan gelooflijk dat ten tyde vande dracht,ter-
wylen dat het lilachtig deel van het bloed dient tot het
voedfel des Vruchts, (eenig ook tot den omloop van
het bloed van de fwangere wedergekeert zijnde ) het
drabbigfteen onfuyverfte deel in de Iponfachtigheyd van
de zelfftandigheyd opgehouden word, en dat daer door
wel een groote maer gelijk een valfe aengroeyingege-
ichied , en de lyf-moeder rot foo een uytmuntend®
grootte gebragt word.

Daer-en-boven is\'t gelooflijk dat die ftoff\'e als ftil-
ftaende door verloop van tijd fich tot de bedervinge
voegt, en datfe naer de Baringe, alsfe niet meer door
de balfamike ftoffb,die naer de Vrucht en nageboorte
toevloeyt, befproeyt word, haeft bedorven word, oft
ten mmften eenige hoedanigheyd tot fich trekken die
aen het bloed ondienftig is, gelijk den drek des buyks,
het fnyverfte deel des gyls afgefcheyden wefende, feer
haeft eenen merkelijken ftank aen-nemt.

Ja dat die gemelde ftoffe aen de verdervinge feer
onderworpen is, word voorders daer uyt befpeurt, dat
is\'t dat de doeken van de vrouv/ niet haeflelijk veran-
dert worden, door de welke fy bet kraem-vocht oot-

\' fangt, men binnen weynige uren eene groote beder-
vinge en vuylen ftank gewaer word.\'

Men moet dan geeniins twyffelen oft dit drabbig
bloed naer de geboorte uyt de lelfffandigheyd van de
lyf-moeder wech genomen moet worden , en dat het
wech genomen worden door de fchaem - deelen der
Vrouwe na buyten gebragt word.

Soo dat vervolgens het kraem-bloed , ten minften
voor een groot deel het drabbigfte is van het bloed ,
het welk ten tyde van de dracht is vergadert geweeft
in de zelfftandigheyd van de lyf-m.oeder , en aen de
zelvegegeven heefteen v/onderlijke vergrooting op de
wyfe van een onvolmaekte aengroeyinge.
kcnTaïdé ^^ befondere oorfaeken van de ontlofiinge van die
lofllnge van gemelde ftofte is de inkrimpinge van de lyf-moeder
het kraem- ten tyde Van het baeren, de af-fcheydinge van den
bloed. moeder-koek van de lyf-moeder , en de vryer neder-
daelinge van de deelen des buyks ten tyde van de ba-
ringe. Want als de lyf-moeder in de baringe feer
ingetrokken word , foo word\'er lichtelijk uytgedre-
ven al het gene aen die vrye intrekkinge wederftaet,
en alfoo worden lichtelijk de wegen tot de holte van
de lyf-moeder. geopent : maer noch meerder worden
die geopent door de fcheyding van den moeder-koek,
gemerkt dat\'er tuflchen defen en de fyf-moeder een
groote gemeenfaemheyd is door middel van de va-
ten.

Noch daer is niet aen gelegen dat den moeder-koek
maer vaft kleeft aen een deel des lyf-moeders: want
ten eerften het is feker dat die afgefcheyden zijnde de
wegen ten minften op die plaetfe meerder open ftaen:
voorders is \'t waerfchynlijk dat de naburige deelen
met het deel des lyfmoeders, alwaer den koek gehecht
was, een groote gemeenfchap hebben.

Maer naer de Baringe de lyf-moeder niet meer op-
gefpannen wefende door eenige in de zelve begrepene
faeken , kan niet meer wederftaen aen de deelen des
buyks, die ten tyde van de dracht opwaers gedrongen
waeren , en die haer nu trachten uyt te breyden , die
Vervolgens de zelve naer onder toe drukken\', tot datfe
tot die plaetfe gekomeh is , alwaerfe niet meer haere
vrye nederdaelinge en opfpanninge verhindert : door

. JXiKCap. Van de Kraem-fuyverings. 793 y
die drukking nu en dringing word de gemelde drab- " ^
bige ftoffe als uytgeperft.

Noch daer is niet aen te twyfFelen ofc foo door de
gemelde dringing , als nocb meer door de prikkeling
van de drabbige ftoffe , die aen de drukkinge des lyf-
moeders eenigfins wederftaet, de geeften naer de toe-
trekkende vefelen gefchikt worden , die het uytdry-
ven van de gemelde ftoffe meerder bevoorderen.

Ik hebbe boven gefeyd dat het kraem-bloed die drab-
bige ftoffe is ten minjien voor een merkelijk deel; want
ik twyffel niet oft door gelijk eene noodfaekiijke ver-
zellinge infgeHjks eenig deel van het bloed uytgeloft
word, het gene volgens de gemeene wet van den om-
loop des bloeds gedueriglijk naer de lyf-moeder toe-
komt , ten minften korts naer de baringe, als de bloed-
vaten door de af-fcheyding van den moeder-koek meer-
der open ftaen.

Voorts foo word den vloed eenen merkelijken tijd
irner de baringe niet alleenlijk allenxkens vermindert,
maer verandert ook van verwe en word waterachtiger,
foo dat in fommige fich ten laetften niet vertoont als een
onreyn w7achtigvocht, het gene de vrouwen gemeen-
lijk Lende-water noemen. Dereden hier van is dat de
dikfte ftoffe uyt-gedreven wefende, de wegen foo
aenftons niet gefloten worden oft daer blyft noch
plaetfe genoech tot het uytleeken van het vloeybaerfte
en wyachtig deel. Defe ftoffe is ook niet nut, maer
vloeyende door de zelfftandigheyd des Lijf-moeders
rukt met fich eenige deeltjens van de onfuyvere ftoffe
diein dezelve noch bleven haperen, en anderfints door
haer alleen niet lichteliik_ uytgeloft fouden worden ,
waer van ook die wyachtige ftoJfe oogfchijnlijk feer
onreyn is, en in de doeken gelaeten wefende ftinkt hae-
ftelijL Het gene de Kraem-vrouwen als fulke in hae-
re fuyveringe ontloiïèn , -woxA Kraem-fuyvering, by
de Latyniften Z/Ofi;/.« genaemt, en onder de zelve word
foo wel het kraem-bloed als het gemelde wyachtig
vocht begrepen.

Vraege , oft de Baer fels van feven maenden meer
blyven leven als-die van acht maenden ^ word
met beneening beantwoord

By de Genees-knndige zijn de Baerfels vanfeven e»
acht maenden feer ruciitbaer, ter oorfaeke van den
ongelijken uytval ( gelijk fy gelooven: ) want de fe-
venmaendige kinderen worden geoordeeit gemeenlijk
levend geboren te worden, en bequaem om lang te le-
ven ; maer de achtmaendige feggen fy niet te können
ïeven.

Defe meeninge gelooven fy onderfteunt te worden
door het gefag van Hypocrates., die in den Boek van het
fevenmaendig Baerfel, fegt, dat dien tyd het beginfel is
van de volmaektheyd des Baerfels, in den welken de Frmht

de kracht merkelijk vermeer der ende in grooter volmaektheyd
\' ïs als in andere tyden; en daerom dat de Vrucht die op de-
jen tyd geboren voord, kan blyven leven. Van een achtmaen-
dtg Baerfel, fegt hy, oordeelt ik: dat het onmogelijk is dat de-
kinderen twee achtervolgende pynlijkheden können uytftaen,
en dat daerom de achtmaendige niet in V leven blyven.
iVant het gebeurt datfe dikwils vermoeyt worden door die
fynlijkheyd, de welke gefchied in de Lyf-moeder, en door die
de welke gefchied in de Baringe, en daerom blyft geen acht-
maendige in\'\'t leven. IßnindenBoekvan^tVlees, fegthy:
een fevenmaendig kind is voor de reden geboren en leeft,
en een weynig daer naer: maer geen achtmaendtg blyft\' er
oyt in V leven,

Hypocrates die meent dat de Vrucht in de Lijf-moe-
der fiek is van de fevenfte maend (\'tenzy dat het ge-
beurt datfe alfdan geboren word ) en voorders veertig
dagen lang :en dit is de pynlijkheyd in de Lijf moeder
van de welke hy fpreekt; en hy oordeelt vervolgens dat, ■
die van acht maenden geboren worden, in de Lijf-
moeder te voren lang fiek geweeft zijn, en nochfiek
2ijn, en datfe daerom de andere pynlijkheden die in \'t
baeren gefchieden niet konnen uytftaen.

Ter oorfaeke van de zelve ftekte, fegt hy ook dat
de Baerfels van negen maenden teer en jwak zyn, om

xxr. Cap. Vm de feven-maendige Baringe. 7P f -.,„
datfe naer die gemelde fiekte haere krachten noch niet "

hernomen hebben: ja uyt dit zelve fpeurt hy de voor-
gaende fiekte; want anders foude ookdenegenmaen-
dige volgens de langheyd van tijd grooter wefen van
lichaem , en nochtans worden fy niet gelijk de feven-
rnaendige voUyvig gehören, mits dat die den tyd op den wel-
ken fy gedragen wirden fonder fiektens doorgehragt hebben.

Hy voegt\'er de reden by van de fiekte: maer het kind
begint te arbyden en loopt gevaer van te vergaen, als het
in de Lyf-moeder gekeert word: ( welke keeringe hy
gift te gefchieden in de fevenfte maend ) foo om datfe
eenige bewegingen onder ftaet, als en wel\'t meeft om
datfe daer naer niet foo bequamelijk geplaetft word ;
maer oft meer hangt aen den navel, oft defen niet wel
geftelt wefende moeyiijk valt aen de Vrucht. En de
V\'licht van den ouden hand los gemaekt wefexde word
jwaerder. Hy voegt\'er by tot beveftinge : maer veek
vrou wen zyn met de kortfen bevangen als dit gebeurt: eeni-
ge fier ven ook te faemen met de vruchten\', maer fy worden
alle op eenen korten tyd daer door befmet en bedorven. In
den Boek van het fevenmaendig Baerfel.

Defe meeninge heeft foodanig het gemoed van veele
Genees-kundige ingenomen en verblind, dat, is\'tdat
iemand haer opwerpt de tegendeelinge ondervindinge,
en darge de achtmaendige geboren nu al groote jonge-
lingen aentoont, fy antwoorden dat die vruchten van
geen acht maend geboren zijn , maer dat de moeders
m haere rekeninge gefaelt hebben.

Maer haere reden fchijnt geenfins gegrond, en ver-
volgens ook niet de uyt de zelve bygebragte vcrfekering:
want onfe vrouwen loochenen datfe die hevige bewe-
ginge gevoelen in de fevenfte maend, oft op eenen an-
deren bepaelden tijd, als gemeenlijk ontrent den bae-
rens-tijd, oft ten hoogften eenige dagen te voor; maer
fy fouden\'t ook op eenen anderen tijd gevoelen, waer\'t
dat het gefchiedde, gemerkt datfe de gewoonlijke en
matige beweginge befcheydelijk gevoelen, waer door
noch de Vrucht, noch de dragende eenigfins onpafife-
lijk is, noch fy worden gewoonlijk geene ken-teeke-
nen van de onpafielijkheyd des Vruchts gewaer; noch
fy gevoelen ook geen meerder ongemak in de achtfte ^
inaend , \'t en zy voor foo Veel het kind grooter wor-
dende met qjiuder gemak gedragen word..

EfiH. ^^^^ ^^^ toeftaep dat de Vrucht in de fevenfie
inaend fich fchikt tot den uyt-tocht, en daer door een
weynig verflapt word; moetfe daerom veertig dagen
lang fiek zijn, gelijk Hypocrates \\\\e\\htVi wilt, oft ten
minften een geheele maend , foo dat het in de achtfte
maend noch niet foude gefond wefen ? Oft is \'t datfe
qualijk bejegent word doordeverdraeyinge oft eenige
andere quade plaetfinge des navels; fal dit gebrek naer
veertig dagen herftelt wefen ? Maer datfe loochenen
de ondervindinge van de overlevende achtmaendige
kinderen gefchied te vergeefs, en op gelijke wyfe foude
aen djä zelve geloochent worden dat de fevenmaendige

Vrucht oyt blyft levèn , en gefeyd worden dat die ge-
boren zijn op eenen anderen tijd en dat haere moeders
gefaelt hebben in de rekeninge :. maer feggen is niet
bewyfen.

als-fe de meeninge van Hypocrates van de feven- en
achtmaendige Vruchten willen beweiren, van dezelve
feer verre aftvykén: want daer Hypocrates loochent dat
de achtmaendige konnen blyven leven; foo feggen fy
dat fulke gelijk hy achtmaendige noemt te konnen

gelijk zedelijk op\'t zelve uytkomen onfe achtmaendi-
ge met de tienmaendige van Hypocrates , ter oorfaeke
van de verfcheydentheyd der rnaenden en de maniere
van rekenen ( het welk in\'t XXII. Capittel bewefen
is ) alfoo komen zedelijk op de zelve uyt de achtmaen-
dige van Hypocrates met de fevenmaendige der heden-
daeghfche , en die by Hypocrates fevenmaendige zijn
worden geboren in hondert en twee-en-tachentig dagen en
een weynigsken meer, gelijk hy heeft in\'t begilivanden
Boek Kan het fevenmaendig Baerfel, welken tijd ftipte-
lijk een half jaer uytmaekt, en vervolgens by ons fes
maenden : by de welke is \'t datge een maen-maend
voegt, gy fult den tijd van acht maenden hebben vol-
gens Hypocrates, en noch geen feven volle maenden
naer de rekening van de hedendaegfche.

Die verfekering Hypocrates fchijnt my ook beu-
felachtig te wefen, namentlijk dat de Vrucht van een
half jaer meerder overblyft "in\'t leven als een maen-
maend ouder wefende: want boven dien dat den ïel-

XXV. Cap. Van de feven-maendige Baringe. 757
ven geene ondervindinge dien aengaende heeft ; foo \'
komt het met de reden meeft over een, dat de Vrucht
ten minften ten opficht van den tijd foo veel té onge-
voeglijker geboren word , hoefe verder iS van haeren
natuerfijken en gewoonfijken tijdvan geboreri teWor-
deri ; vvant de teedere Vrucht lichtefijker tuygt^ön-
der de tegen-natuerlijke oorfaek, die dikwils tôt fuik
Baerfel aenleydinge geeft, en moeyiijker "öiïderftaet
de ongemakken, die foo in de Baringe als naer de zelve
overkomen. Noch daer fchijnt geen reden;të weifen,
gemerkt dat den gewoonlijken tijd van baeren is\'van
negen maenden weynig min oft meer_, waerom datfe
in defevende maend en noch minder in de fefde foüde
gekeert worden, en totdenuyt-tocht fich foude fchik«
ken, en waerom dat defe gefteltenis^r«^/j- toegeftaeii
wefende, daer van veertig dagen foude fiek zijn in de
Lijf-moeder.

Dat de Heeren Genees-kundige dan ophouden dóór
het gefag vàh Hypocrates aen de menfchen Wys te mae-
ken dat de Vrucht in de achtfte maend geboren zijnde
niet kan overleven! Dat infgelijkx de Heeren Rechts-
geleerde ophouden te twiften oft dat den genen dié ge-
boren is de achtfte maend naer den trouw-dag voor
wettig moet gehouden worden ^ en erfgenaem wefen
van den man van dit hôuWeHjk van wie hy geboren
is; foo geftelt zijnde dat het feker is dat fy noch voor
de trouw vervoegt zijn geweeft, noch dat defe naer de
eerfte maend ontfangen heeft. Want dit zijn guychel-
ryen oft liever alder-quaetaerdigfte zaed van onrecht-
veerdigheyd, het welk van den vader van de logenen
gezaeyt, uytgebroeyd, en aengevoed is.

Noch daer fal naer defen, foo ik hope, niemand meer
gevonden worden foo flecht, die dit lefende ter oor-
faelce van het gefag van Hypocrates foude willen hou-
den ftaen , dat de Vrucht van feven Hypocratefche
maenden , meerder foude blyven leven als een van
acht maenden naer de zelve rekening, oft die de wel-
ke nu aenftons een half jaer vervult heeft meerder in
\'t leven foude blyven , als die gene de welke twee,
dry oft vier maenden meer heeft.

Maer ik ben verwondert dat dit aen Hypocrates uyt
de penne gevloeyt is door foo een flechte reden , na-
mentlijk.

7p8 XXF.Caf. Van de feven-maendige Baringe.
ym, VERH. door de getuygenifie van de vrouwen rae-

Icende een faek welkers kenniffe feer dikwils faélt.
Voorts , fegt hy , men moet aen de vrouwen geen gekof
W)geren. Wat feggen de vrouWen dan ? Hy aritwoord:
•Sy Jeggen altijd en getuygen dat\\r feven-maendige, acht-
tnaendige , negen-maenaige , tien-maendige en elf maen-
digegeboren worden , en dat van defe de acht-maendige
■niet in \'t leven blyven. Het gene dan getiieent word te
fteunen op het gefag van Hypocrates■a.cht-
baerheyd van*de vrouwkens die ten tyde MmHypocra-
tes leefden.

Eenige füllen miffchien het gene ik gefeyd hebb.e
Van de maenden van Hypocrates verdacht houden: om
dat Sennertus fegt, die ontrent het eynde van de fevenfie
inaend geboren worden, oft van twee hondert en tien da\'
gen , gelijk Hypocrates heeft bepaelt, zijn levendiger en
kloeker, namentlijk als die gene de welke in de ftven»
fte maend min ten eynde gekomen zijnde , geboren
worden. Maer ik vinde nergens in Hypocrates dat hy
aendenfeven-maendigen tijd gegeven heeft twee hon-
dert en tien dagen, maer gelijk ik boven gefeyd heb«
be een half jaer.

Van de voornaemfte faeken die in dit Werk verhan-
delt worden, infgelijkx van de mcefte foo Latyn-
fche, Griekfche, als andere konft-woorden.

Ader oft Vena wat het is. 18
beftaet uyt vier rokken
T.op\'feq.
in de doode vol bioeds.

darm-fcheel-Ader oft Meferai-
ca. 619
dy-Ader oft vena cruralis.ói^
hals- oft wervél-Ader anders
cervicalis oft vertebralis. 61 a
heup-Ader oft iliaca. 615
holla Ader, Venacava.1%,16^
haer Yeïdeeling.<509

hoofd-Ader oft cephaltca. 613
keel-Ader oft -venajugularu.e 1%
kroon-Ader van \'t herte, 171
vande maege. 95
61S

19.265.314.
longe-pyps-Ader oft vena bran-
chialis. 611
maeg-Ader oft venagafirica.61S
maeg-net-Ader oft vena gafiro-
epiploica. 619
mam-Ader oft vena mamma-
ria. 6 n
middel-Ader oft vena mediana.

milt-ader oft vena fplenlca an--
ders falvatella. 619.613
moeder-Ader oft vmafaphma.

ongepaerde Ader, Ader fonder
weerga, oft vena azigot an-
ders vena fine pari. ibid.
oxel-Ader oft vena axillark.617.
pOQrt-Adev oft vena, ports.. 19
.. ■ ■ 14S

Ader-vlies oft chorion. 704
\'Aénniermerkinge raekende de
kromte van ■ dé fchaft in de
mans. 174

oft uyt heï zelve iet
■. kan gefpeurt worden aen-
gaende den aert van den
menfch. 334

van de^menfchelijke
vrucht in\'t eyt)en.664. 667
van de deelen hoe
die voltrokken word. 696
van de planten ia \'t
zaed. 669

AP^fcheyding der vochten in de
klieren hoe fy gefchied. 36
Alvlees oft pancreas. 13 5

Amandelen, Amandel-klieren
oix dmygdalx. 305.443
•Amnioh liet Lam-vlies.
Anafiomofis liet Inmondinge.
"Anatomi-e wat fy is. i

W Y S E R.
Amu liet Aers.
Appel van de ooge. 397
.Appendix liet Aenwas.
Aqua parturitionis fiet Water

van den arbeyd.
. Arachnoides membr&na fiet fpin-
ne-webbe vlies.
Arm oft brachium. _ 5

■ Bal- én bil-wyfe uytpuylmgen
in de herflenen. 363.375
Ballen oft lepculi fiet Klooten.
Baerfels van feven maenden oft

van de vingers. 582.
van de voorhand, ibtd.
Been oft os wat het is. r 3
is ongevoelig. ihid.
hoe het gemaekt word.

borft-Been oft os flermm. 50S
darm-Been oft os ileum. 517
dy-Been oft os femoris. 528
grond-been oft os hajilare en os
fphenoides. ï ^ j

heylig Been oft os facrum. 499
heupen-Been oft os ifchins. 516
jok-Been oft os jugale. 469
Icuyt-Been oft focileminus. 531
opper-arm Been oft os humeri.

fchaem-Beeft oft os puhis. 5 21
opent fich in \'t
moeylijk baeren. 508
fcheen-Been oh focile majus en
os tibis,, ^ jg

fteen-Been oft os petrofum. 470
fteert-Been oft os coccygis. 505
Beenderen hoe veel in \'t men-
fchen lichaem. 4 5
va het achterhoofd.

~ derfcheyd onder die der Per-
lianen en Egyptenaren. 464
haere kenniile noo-
dig tot kennillè der fpieren.

^.lerom hol. 461
waerom niet op dea
zelven tijd voltrokken. 701
Beentjens van\'t gehoor. 430
haere

Been-vlies oït periofiiurn. 14
Beginfels van den menfch en
haere voltrekkinge.6 96.0^/%.
Bekkeneel oft cranium. 464
Bekken van den buyk oft f el-
vis abdomink. 5.52,3

Beproevingen oft experimen-
ten aengaende de kroon-a-
ders cn flag-aders van hec
E e ie her=

Beweginge der deelen die van
hec graet-merg haer zenu-
•wen hebben is aen onfen
vryen wil onderworpen. 3 79
dierlijke oft motus
anlmalk. 46

Blaer-maekende middelen oft
\'veficaioria hoe die werken. 5^6
Blaes-band oft urachus. 172
710.715.716
Blaes oft vejica. 85.171
gal-Blaes oft folliculus bilarius
en cifiis feÜea. 149

waerom het door de lon-
gen gaet. zjz
word trager bewogen
door de aders als door de
flag-adevs. 23
Bloed-vaten van de lyf-moeder
worden grooter in befwan-
\' gerde. 219
in beenderen van
kinderen fienbaerder dan in
bejaerde. 703
Borft oft peHus, 4. 241

Boift-klier oft glandula tkymns
anders fojfiet. 257. 766
kleynder in oude als
in jonge, , 25S

Breuke oft hernia waer en hoe
die gefchied. 82. 83- 5
Brugge van Varolus. 36/
Buccula fiet onder-kinije.
Buyk. 52-

dien aengaende giftinge
raekende het verftand. ihid^
Buyk-loop van waer in dc zel-
ve allen die vochten voort-
komen. 107

omgeboogen oft ileum. ibid.
twal\'fvinger-Darm oft duode-
num. 9 5
Darm-beeen oft os ileum. 5 r 7
onderfcheyd in
vrouwen. 517.518
Darm-fcheel oft mefenter. 11 o
fijne klieren. 113
fijne omtrek vaa
vyf ellen en een halve. 115
Deel geen foo kleyn oft kan
noch meer verdeelt worden.

E/i^ifew fietOppcr-klootjens.
Epiglottis fiet Stroot-lap.
Epifiropheus fiet Drayer..
Erffelijke fiektens hoe die van
de ouders in de kinderen
overgaen. 725

Etter hoe hy in devergaderin-
ge van den zelven in de hol-
te van de borfl oft empye-
ma door den mond ondoil
word.

Experientie fiet Beproevinge,
Eyeren in vrouwen. 212. 645
Eyeren in alle foorten van die-
ren. 645

zijnde verharden. 2,13
dien aengaende aen-
merkingen vanHarveus. 646
van de Graaf. 648. 650

hoe die uyt de eyer-ne-
flen overgaan in de trompet-
ten van Fallopius. 663
Eyer-neften oft vrouwelijke
■ klootjens .-inders ovaria oft
tejiiculi fosminei. 211.221
Ey-rond ga: oft foramen ovale.

Todle minus fiet Kuyt-been.
Tcetus fiet Vrucht.
Fonteyn van\'t hoofd. joz
Tor amen ovale fiet Ey-rond gat.
fornix fiet Welfsel.

GAl-blaes oft ctfiis hilaria en
folliculus bil\'arius.- 149
Gal-buyfen oft du6im cholidochi
c n dutius bilarii. 149.15 i. 15 6
Gat cy-rond fiet Ey-rond gat.
Geboorte. 769

haer fpier-
tjens. 432
Geleding oft articulatio. 453
dryderleye. 454
lichte oft arthrodia.

Generatio net Teelinge.
Gemtura fiet Teelfel.
Geraemte ofi; fceleton. 4?0
wyfe vanté maeken.

twyffeling aengaen-
de haere ruymte en engte. 12 8
Gyl-fak oft «y^fr»«.
Gyl - wegen oft\'er eenige naer
de mammen gaen. 2,48

H Aefen-mond hoe dien aen
de vrucht in de moeder
word mede-gedeeit. ■ 729
Hals oft coüum. 4

Herflenen oft cerehrttm. 342
zijn holtens. 3 ^4
Herflènen zijn het voornaem-
fte pak-huys der geeften. 367
haer gebruyk en
van haer deelen. 367. ct"/^?-

waerom den menfch een groot
Hoofd heeft 332. waerom
hetzelve rond is 332.waer-
om in \'t opperfle geplaetft.

INartkulatio fiet inled\'inge.
Inbeeldinge der zwangere
vrouwen, hoe die vlekken
veroorfaeken in de vrucht
726 ■

van de beenderen.45 8
Infundthuhim fiet Trechter.
Inlediflge oft inartiadatio an-
ders ii^^r/\'Äf-o/Jj. " : 454
Inmondinge der vaten oft ana-
fiomofes, inofciilatio. 74.218.

27 1.612.
Imfculatlo fiet inmondinge,
Interfcapulia fi e 11 uiTc h e n-fc ho u-,

B L A D -
waerom in 2. bol-

370

Herte oft cor. 263

waerom in\'t midden van
de borft geplaetft. . 273
fijn punt waerom naer
de flinke, zyde. 274

fijne holtens. 2,63
haer ge-
bruyk. 372
fijne oorkens. 265.275
fijne klap-vliefen. 2.65
Herte-putteken ofc fcrobkulus
\'cordis. 4
maekfel. 270
maekt niet eygentlijk
bloed. 275
kroon-vaten. 271
Hert-pyn oft cardidgia. 94
fakxken oft pericard, 26 r
Heupen oft ilia. 4
Heupen-been oft osifchias.
Heylig been oft os facmm.4c,9
oft het in\'t baeren
buytenwaers wykt. 507
Hiel oft calcaneum. j
Holtens van het wigge- oft by-
tel-been. 417
van hét bovéfte kaek-
been. 418.482
fy worden met vliefen
bekleed 41S. tot welk eyn-
de. 421
van het lichaem. 3
van de bcendei\'en.45 8
van de lieriTenen. 350
363
hoe fy

gevonden worden. 351
in de reuk-zenuwen.

, . , 3 5 3 \'
in\'t yoorhoófds-been.

416.465

Holtens in\'t zeef-been. 417
Bmnoplata fiet fchouder-blad.
Hoofd oft caput.. 331

Katroi-fpier oft Mufcidus troch-
learis. 393
Keel oït jugulum. 4
Kind. ■ 641.769
Kiek-vorlfen fpringen fonder
hert. 368
Kinne oft mentum. 383
Kittelaer oft Clitoris. ^ 22z
Klap-vliefen oft \'valvule.

haer won-
derbaer maekfel. 268

in de aders. 25
inde darmen. 98
• • 104

voor het ey-rond
753

inde melk-aders.

119

voor de inplan-
dng van de gyl-buys. 123
in de water-vaten.

Klieren van de darmen. 102
van het darm-fcheel. 113
van de herffenen. 349
hebben

ongenoemde van den
Schryver in\'t ftrotenhoofd. 304-
achter de ooren oft paro-
tides. 388
fpleet-maekende kraeke-
beens Klier öft ^landda an-
tencidea.

van\'t verhemelte. _ 443
van\'therte. 265 Klooten,ballenoft^e/jW?. 176

meer als twee meen li-
chaem. 176
zijn niet beyde noodig
tot de teelinge. 182
zijn onbefcheyden tot
teeling van dochter oft foon.

iSi

Klootjens in de vrouwen oft
Eyerneften. ati

foo noo-
dig tot de teelinge als de rnan-
nelijke. 660

__ Kloppinge oft pols. " \'^/S

in de zaed-blaef- Knauw-fpier ok Mufculus mafe-

kens. 1S5 ter. \' 386

K-lier oft|/W»/(r. 32, Kmt-khj?oftrotula, panatella,

gchoïAe. oit conglohata. 32 . \' 5 3»

opgehoopte oft conglo?ne- Knoefiéloft531

rata. 3 2, Kort vat, beter koi te vaten ofc

Kraeke-been oft cartilago. 15
die van den neus,411
die, van hi?r ftrotcn-:
hoofd. • 297

Kroon-adervan het herte. 2.71
van de maege. 93
Ki-oon-flag-adei-van\'t herte. 598

Lam-vlies oft Amnion. 704
Lange nierg oft Medulla oblon-
gata. 343- 3 52-
Ledematen oh artus. 2,
Lelleken oft uvpda. 443
Lellen ÜQt Nymphen.
Lenden oft lumbi. 5
Lende-water. 793
\'Lcyex oithepar. §5.144
haerlobben 148. 149
van de ongeboren vrucht.

Lobben vande Lever. 14S.149
van de Longen. 309
Lochia fiet Kraem-fuyvering.
Loop olt buyk-loop van waer
in den zelven allen die voch-
ten komen. 107
J.ongtn. oït Pdmones. 300

Lyf-moeder, baer-moeder oft
uterus 204, haer ampt. 219
haere banden. 2oS
heeft geen horens
in den menfch, maer wel iu
fommige beeften. \'210.714
hoe fy naer^de ba-
ringe tot den vorig\'en ftand
komt. _ _ 791

haer holte nauw-
lijkx een groote boon bevat-
tende. 206.236
verandert dikwils
van gedaente. i0 5
haere fcheede. 219
wonderbaere uyt-
breydinge tn fwangere. 207.

. Maegd en Moeder t\'fae-
men fonder mirak<^!. 231
Maegden-flot oft ciauflrUm vir- ,
ginale.

Y S E R. ,

aen \'t ribbe-vUes gegroeyt

309.313

wyfe om te droogen. 3x2,
98 Longe-pyp, lucht-pyp, ftroot
ohafpera artena.%^7.loj15
Lucht-pyp fiet Longe-pyp.

: waerom rond. 244
Jlaniielijkè teel-deelen. 17S
roedeoftlid. iS5
zaed fiet zaedj
Malleolus Ha kaoeliel.
ylfd^rfer ilet knauw-fpier.,
Medms aKditoriüs fiet gehoor-buys,
\'Mediaftinum fiet middel.-fcüot.

Meeniiigen aengaende üe klieien
. vaa liet Darm-i\'cheel. ■ \'114
aengaende het gebruyk
vande Milt. ,
, \' aengaende de Gal. 160
" aengaende de fwaite
gal-kaskens. .jgp

\' ■ aengaende liet gebruyk
van de hoi&.-V.Yitï,o{t thymits. 25 p
aengaende deu gift van\'t
iierte van Viefijjent en Lotfwer. ZZo
aengaende de toerrek-
Icende veiclcft v.an \'t iiette van
yiciijfeiis. , 2i(S

aeiigacnde het voedfel
van de Viticiit. \' 737
aengaende den tijd van
baeien, 770,

aengaende het vocht liet
welk uyt de holtens der herfle-
nen en den trechter vloeyt van
Willu. 37S

aengaende de holtens in
de beenderen van \'t hoofd. 421
aengaende de fevenmaen-
dige Vruciht van Hypocrates. 7s6
aengaende de oorfaeken
van het baerë van Derlincamt.\'jn
Melk-aders oft ^lm<s. 11 j

in menfchen gefien. 11 s
middel om te vindê. 113
zijn maer van een foor-
te in menfchen. 124
Welk-buyfen. 247
Mcmngcs fiet herffen-vliefen.
Menfchen met fteerten eenen voet
lang. 507
Merg der beendeien. 14,: 155»
in\'t waffen vau ■
de Maen, - ■ 462
lange Merg. 343- 352
dïr zenuwen.

fijne beweguige, 252
Middel-fchot oft MediaJiinuTn, 2 j (J
Milt oft, Lien. 85. IJ 8

Moedeï-koek oft Placenta, 704
heeft zenuwen, 705
haer befondere biiy-^
fen tot aenvoeringe van\'t voed^-
fïi. 7Ct9

Moeder-koekxkens in deLijf-moe^
der van de beeften. 656.706
Moej\'lijkliede» aengaende de tee-
■ linge, ^

Jiaer gebruyk. 45.0
N Hergeboorte qftßcundi?!^. 703
Nae-iiand oft -metacarpm. 6

aiiditoriKs fiet gehoor-zenuwc.
oifaäorim liet icuk-zenuwe.
opticus fiet geücht-zenmve.
jiathaiciss fiec lydende zenuwe.
■vagtis fiet dwaiende paer.
Net oft S4. 8S

in ongeboren, 163. jöj
kleyn ten opficht. van de
menigte van den pis. iss
Noodfaeklijkheyd vande ademing.

voor de in-
Itortinge van de Ziele. 7J7
Onder-buyk oft hypogafirium. 4
Onder-kinne oft buccnta.. 385
Onderfcheydinge van de takxkens
in de Lever. 148

tio r/mtua.
Ontfanginge oft Bevruchtinge. 641
hoe die gefchied. 6(5i
Ontleedinge wat het is. r

waer fy moet begon-
nen worden. 7. jr
Oog en fijne deelen. 3 gp
Oog-appel oft papilia. 397
Oog-boog oft iris. 397
Oog-brauwen uytfteekfels oft pro-
cejfits ciliares. _ 39g
haer beweginge. \' 352
. haervliefen. 3Py. 395.400
haer vochten,. 401.40?

waerom het rechte groo-
ter, als het flinke. 272
Oor-klier ottgUndaUparotis. 3 gg
Openingen in de Schaft der roede.

Opper-hoofd oft fmciput. . . 5
fijn beenderen, 4.66
•Opperhuyd oft cj-PcuU. ss

heeft geene vaten. k6
Opper-klootjens oft epididtmes. i8i
Orbita.ockU fiet Oo.gea-.boI,
C\'j fïet Been.

lijke klootjens.
Over-eSii-komft oft harmonia. 454
Ouders hoe fy haere fiektens eiffe-
lijk mede-deelen. 723

^Ipehm fiet Oog-fchelen.
fanateila fiet knie-fi:hyf..
lanneken oft Bx\'etahultsm. yig
ïanne-vlies oft pericrmiura. 339
haeren oorfprong yan
liet harde herlTen-vlies , 140
ligt op de flaep-fpieren
enwaeroiT!. 340

Wamtis fiet oor-klier,
leefachtige Icheydfels in de fpie-
ïen oft infcriptiones riarvofe. 69
JPeivis fiet bekken,
ïens-fak oft Peritoneum, 80

f iamatir fiet herffen-vliefen.
iSiïatnidwys-liehaem ofc corpus pi-
ramidale.. igi
Ksr-blaes oft i/efica urinaria. 171
Bis-pypkens. i6j
ïls-viies oft ctlantóis in de beeften.

word in \'s rnenfchen na-
geboorte niet gevonden. 714
Ka-voerdeis oft ureteres. 164
.ruym, als eenen darm.
\'\' .765

Placenta fiet Mpeder-koek.
Kaïits afleyninge in \'t zaed. Stfp
, dry verfcheyde ge-
fien in een graen terwe. 670
vier in een giaen
logge. Sro

Pols fiet kloppinge.
Tooït-\'idei ott venafort^. ip.
Portitr oftpilorm.
Pr^putittm fiet voorhuyd,
Pracejfiis fiet uytwas.

ciliares\\(itt oog-bïouwea
uytfteekfels.
Proiaiia fiet voor-lippen.
Pubes fiet Venus-berg
Pupiila fiet oog-appel.
Pyn-appel klier oft glandiflapinea-
iis.

Rofle menfchen oit fy meer van
(Juaden aeit zijn als andere. 3 3 S
%omta fiet knie-fchyf.
Tiadimentum fiet aflyrange.
Ruggc öft d\'irfum. 4

\' oiitjei-fcheyd iii vrou-
wen. 5«
opent fichjn\'t moey-
lijk baereij. 50S. 7S6
Schaft oft uretra, 174.188
Sciieede voor de takken der poort-
ader en gal-pypen. 157
vandeLijf-raoedeï. 216
haer ampt. J2I
Scheede des Lijf-moeders\' oft vagi~

Schenkels van bet lange merg oft
crma i>ied:tlLiii iblongAt«. 3 51.3 62
Scherpfinnighcyd y£IH den Heeic
"Huy/ch. . _ , \'35

van de kuyt oft faralis. 60 j
vau delenden. 603. 604
van de longen oft pulmo-
nartA. 18.164

zaed-Slag-ader oft fpermatice. 604
Slag-aderlijke pyp in de ongebo- \'
ren. 277- 75?

van liet achter-hoofd. sïs
adem-Spiereti. \\
accs intrekkende. 100
aets-krouwer oft mi fcaif-
tcr. J4S

hoe die tot
Siet uytwerpen van de vuylighe-
den en vrucht helpen. 74
twee-buykigen. 387
buyten- oft boven-ribbigc

natuerlijken oft numrAlis.t^y
haer namen waer van. Md.
van den neus.
van den ondei-arm. 577
ondei-graet Spier oft infra-
Jp hiatus. 547

fich zelven bewegende. 40
haer flag-ader gebonden
zijnde vergaer haer bev/eging, 45
flaep - Spieren oft fempora.-
les. 3 SS

Van den hals des lyf-moe-
ders. 23 5
fpalk-Spici-552
ftop-Spiereu oit obiuratorcs,
5\'55

tot noch toe veronacht-
faemde 4Ö5 haere naemen van
den Schryver toegevoegt. 555
van verduldigheyd oft pa-
tiëntie en levator fcapuU. j^p
vierkantigen oft quadratus,
S5S- S59

van de voorhand. jgo
van het voorhoofd. 582
van den voorvoet. jg^
zacg-fpieren oft

haere zenuwe gebonden
zijnde vergaet haere beweging. 4J
Spina dorfi liet Rugge-gract.

Steenen in de lucht-pyp. 320
Steen-beenderen oft ojfa p^trofa. 470
Steert-been oft os coceigis, joj
Steert- oft ftiet-been wykt buyten-
waers in\'t baeren. 785. J05
eenen voet lang. 507
Stroot fiet Loage-pyp.
Strooten-hoofd oft larinx. 297
Stroot-lap oft epiglottis. 2pp

waer die gemaekt wor-
den en wanneer. 702
Teekenen oft vkkk?n in dc vrucht
waer van. 727

het zaed naer de eytjens en we-
derom de bevruchte eytjens naer
de lyf-moeder. 213.21«

V^j\'jna mtYi fiet ScEeede des
lyf-moeders.
Vatacütig geitel der Herffenen. 340
vaten. ^

bloed-Vaten Van de lyf-moe-
der worden ruymer in de fwan-
gere. 219
fmeer-Vaten oft vapt ndifo-
fi- 267
, zaed - vaten over de twintig
ellen lang. 17s
zaed aen-voerende oft uyt-
Ichietènde Vaten: va/a deferentia,
oft ejaciiUntia. , 1S3
ymtriculi cerebri fiet Holtens der
herlTenen.

Vertebrat fiet We);vels.
Verfchil onder de beendeté dex Per-
fianen en Egyptenaten. 464
Vervoeging oft verfaeming.

vieujfem loochent dat de maeg, her-
te , lyf-moeder . &c. toetrekken-
de vefelen hebben. 250
Vingers oft dipti. ^
Viakke beenderen oft oJfapUna. 4S4
Vlees oft caro dry derleyé, 31
oit mernbrana,- 16 .

herffen-Vliefen, moeder-Vlie-
fen oft mcninges, iT* 34^
fpierachtig , vleefig Vlies oft
panniculus carnofm. ,
van de ooge. SPJ
fpinne - webbe Vlies oft ar&ch-
noides. 3 45
Vlechting.

Vocht uyt den vröuvvelijken fchoot
vloeyende in de gemoeds-toch-
ten is geen zaed. 2i7

van\'t hertc-fakxken. 2.62,
in \'t welk de vrucht fwemt is
geen uytwerpfel 738 maervoed-
fel 73 p yan waer het komt. .740
Voeten oft pcdes. ^

Voor-herffeneiT oft cerebrnm. 347
dienen tot de die-
rige oefïeninfen. 37^
Voor-hoofd oft frons. ï
fijne beenderen. 464
Voor-huyd oft prxputiKm. 1P4
Voor-lippen oft prslakia. 38J
Voeding van de vracht in de lyf-
moeder. i\'s/

dien aengaende verfchey-
de aenmerkingen. 73»
Voor-ftaenders oftISJ
Voot-voet oft tarjks. 6
Vracbus fiet Blaes-band.
Vrouwelijke teel-deelen. 204

haer afleyninge in \'t eytjen
voor de befwangering. 664. 667
onvolwaffe oft embrion. 641
heeft ge«n gebrek van luch-
tige ftofte. 74S
wat voedfel en hoe fy het
Eclve nut. 737
wat uytwerpfel fy uytwerpt
cn hoe. 743
wanneer fy bezield ïvord.

fy word met bewogen tot
den uyc-tocht door de Maen, 780
in welke gefteltenis fy voor-
den dag komt. 7go
Vterus fiet Lyf-moeder.
"Ovula fiet lelleken.
Viiyligheden der herffenen ontla-
flen fich niet door de gaten vaa
het zeef-been.
Uyt-dyging des dreks. 109. uo
Uytmelkende vaten oft vAfa, emul-

Waerom dat fommige deelen met
de andere niet volherden aen te
groyen door den ouderdom. 170

Water-vaten oft vafalymphatka. zj
waerom fy in \'t darm-
Icheel naejr de klieren gaen. 130
wyfe om die te vinden.

Wervel-beenderen oft -uertehrx. 455
van den hals. 497
vande lenden.499
van den rug. 499
onrechte oft v\'al-
fclie, 4j,a

ZAed-blaeskens oft veficulx fe-
minales. ig^
Zaed-beentjens oft offa fef&moidea.

van den Man dringt tot in dc
. holte van de Lyf-moeder. 657
blyft niet lang
in de Vrouwe, 645

is de werkende
oorfaek in de teelinge. 641
Zeef-been oft os caihr^um.
Zelfftandigheyd der herffenen. 3 %
Zenuwe oft nervm. 2:3

dierige oft animales,
natuerlijke.
haere holte,
haeren oorfprong.
finne-Zenuwe.
twéederleye zelfftandig -
28

Zenuwe van de borft en rug. 630
dwalende oft vagi. 33,;
haere verdeelinge. 6zs
van de dye. 630


■ »
	„4 1